/tjiW.Kf

JOIIANNIS VOET

JCti & Antecefforis in Academia
Lugduno - Batava

COMMENTARIUS

A D

CTA

lo qixo pr^eter Romani juris principia ac coiv
troverilas illuftriores jus etiara ho~
diernum, & pnccipixa? fori qux-
ftiones excutiuntur.

$ars prior contmet duos & Vtgmti libros priornl

L V G <D V N I B AT A V O R V M,

Apud JOHANNEM V E R B E S S E L,

M. DC. XCVIII.

Cum Trivilegio,

-ocr page 3-

AUGUSTISSIMG

PRINC

GUILIELMO

MAGN^ BRITANNM FRANGIiB

ET HIBERNLE

RTT (H

Ju U

F I D E I

DEFENSORI

EELGICA FOEDERATit SUPREMO

GUBERNATORI

PATRI<jE PATRI

p i o

FELICI

' I • ) l | J * • \ » r ^: j \ i $ \ •" j : \ ' _ > 7 % . v

o JOHANNES VOET,

Uod inter tot fauftas Populoaxm tuorum
Belgicxque foederatx acclamationes , in-
ter tot gratulationis ac Ixtitix publicas
(ignificationes ₃ ob pacem ope tua po-
i tente redivivam Europx, certatim hoc
tempore editas ₃ etiam mihi fiducia furxexerit Te,

* 2 tan-

-ocr page 4-

" P E D I C A T I O.

tanta fuftinentem , iifque fufficientem ₅ incompta
nuncupatione morandi, tuoque Nomini vere Augu-
fto inicribendi liunc qualemcunque ingenii foctum >
REX SERENISSIM E ₃ non temeritati aut arrogantix,
fed pietati debita^ _y &: venerationi humillirrae , qua

RE(jIiAM MAJESTATEM T-UAM jam indeate-

neris ^colere in votis habui y didici, al&evi, tux deni-
que facilitati, qua etiam imx conditionis homines mira
quadam &. mfolita Rcgibus cOmitate admittere digna*
* tis > imputandum eft. Sive enim mente revolvo ,
quanta bcnigmtate, quanto favorc ₅ quantis beneficiis
me fratremque meum germanum unicum omni tenv
pore profecutus fis y &c aeternum devinxeris, commit-
tefe non debuf, quin^ dum aliud opulentius xion fup~
petit, leve extaret animi gratiffimi indicium 5 quod a
JREGIA MAJESTATE TUA vultu fereno excep-
tum iri fperare aufim, cui nunquam gratitudinis debitas
conteftatio, utcumque rudi & interrupto fermone vcr-
bifque dimidiatis prolata , quoties non a lingua fola
fed mente candidiore proccrferit, iiigrata effe folet.
Sive ex adverfo argumentum ₃ circa quod in hoc fcri-
ptionis genere verlor, confidero, cui magis illud de
Juyc & fujlitia, id eft y virtutum omnium perfediifli-
ma, fuum fmgulis tribuente, dicarem, haud occure-
bat, quamtibi, REGUM OPTIMO^jufti & a^qui
prasfidi ac tuitori fummo, legum libertatifque affcrto-
ii ftrenuo, opprefforum vindici indefeffo, & in uni-
Verfum ad omnes virtutes formato exemplari , @quan-
tum mortalitas humana capit, perfediffimo, quod fi-
bi Principes quique ad irnitandum proponant. Non
Mttm eft > REX POTENTISSIME, in laudum
tuaruniirepraeconia, quiadeoaltiiGSmoinloco, acve*
kt in Ipecula, conftitutus es, ut, quemadmodum in-
de cunda ingeniis humanis rimanda contemplaris, ita
vicisfim rerum geftarum fublimitate fic orbi univerfo
^IMii¹ . 1 * te

-ocr page 5-

DEDlCATtO.

te ptaebeas confpicuum ₃ ut nulli posflnt igilota efle,
qux in te radiant, ac omnium oculosifplendore fiio fe^
riunt, vere Regia atque Impemtoria Mentis divinitus
agitatae dona. Si enim te Piuni ₅ te Fortciii ₅ te Ma-
gni\nimum ₃ teClementem, te Manfuetum, te placi^-
di atque compofiti pedoris femperqite tibi llmilem de-
prasdicaverim 5 fi te adverfus hominum iniquorum in-
j urias induratum, in adverfis conftantem > in pcricu lis
immotum > in profperis moderatum > nihii impetu a-
gere₃ cuncta judicio, nihil temcritati, xationi Omnia
daredixerim 5 fi te belli gloriam pacis artibus focialTe,
Feliciter in medium confulere ₃ felicius agenda exlequi
feiicisfime cOnfiliorum commodis uti folitum 5 fi £e poi-
pulos tuos armis defendere, ornare iegibus, exemplo
ducere, ac inter tot morum corruptelas, inter tot ille-
cebras & irritamenta peccandi, ingenium ab hujus fe-
culi vitiis intaminatum ab ineunte aState confervafle^
atque ita effeciffe, ut cunfita txxx cederent virtuti 5 fi te
Britannke tuas, Belgii tui amorem atque defiderium ,
fi te Sociorum commuiie viiiculum > totque Principum
Maximorum ac Remmpublicarum, qui in Vaftum cor-
pus foederatum coaluerunt, fpiritum effe communem
alferuerim , ac prope innumeris hsec adftruxerim fpe-
ciminibns ad fingula congeftis ; nihii profefto egerim,
nihil dixerim, nifi quod ante me h plurimis Viris gra^
vibus ex vero diftum ₉ quodque dudum orbis univerfus
miratus fuit, agnoverunt qui minus favetlt _? inviti^f,
frementes , ftupentes. Quanquam recenfendis hifce
neque declamationes publicse neque nuncupationes fu£
ficere queunt, fed annalium & hiftoriarum id opus eft|
qutbus admoveri fe, utcunque honori ducant viri hu^
jus feculi facundisfimi > tamen neque fuada ulla- ne**
que phaleras , neque adulandi attes, ad extollendam
augendamve geftorum magnitudinem in auxiliilm ad^Avocandae funt 5 fed fimplicitate ac nud<£ veritatis nar-

* 3 ratio-

-ocr page 6-

-■ . • ....... ....... ......... ...... f^mmnfmmmmn^

D E D I C A T T O.

ratione, fine ullo ornatu peregrino , venturis patebit
feculis ferifque nepotibus > quamTutuisvigtliis , tuis
curis, tua magnanimitate > tua clementia, tuis pericu-
lis, tuadenique, 0DEODILECTE1. felicitate,fo-
lus ea perpetraveris ₅ quorum in multis antete Princi-
pibus diverfe tantum atque divulfe quafi partesmmo-
re gradu deprehenfe fuerunt atque laudatae , quibuf
que humanam exiftimaris prope fupergreffus fidem
apud ipfos illos , qui nunc viventes & oculati eorum
omnium teftes ₃ vix fibi fidem habent. Quis enim
fando commemoret fatis , quos omni tempore publi-
cos civiles atque militares fuftinueris labores; quanta
perfpicacitate in arcanis aliorum detegendis ufus _? tu-
,mida fepe eorum confilia eluferis 5 quanta exceperis
manfuetudine ac clementia non eos tantum > qui > fi
potuiffent, juftis tuis incrementis voluiffent modum
ponere, fed & hoftibus apertis atque profesfis peper-
ceris, nec quicquam iis eripueris > veterum more Ro-
manorum > prxter injuriae licentiam ac nocendi fa-
cultatem. Quisordine jufto exponat, quas toties fu-
bieris oceani, fyrtium, vadorum , glaciei undis im-
pulfi, tempeftatum, ferri ₅ infidiarum difcrimina, (quas
animus meminiffe horret) dum pro Gentis Anglicanas
falute, proBelgarum, pro Sociorum fecuritate pervi-
giles curas impendifti ; dum te alternis foederatorum
defideria & Populorum tuorum amor vocarunt 5 dum
urgens belli onus ac fupremum exercituum maxmio-
rum imperium te primo vere tuis fubduxit Britannis₃confiliorum publicorum necesfitas autumnali tem-
pore iisdem reddidit > Comitio maximo congregatis;
dum denique ita egifti, utte totumEuropas faluti de-
dicaveris, imo devoveris ; ut tibimet ipfi te ipfiim
eripiens, non tibi, fed publico vixeris; & omnium
domos tua defenderit vigilia > omnium otium labor
tuus, omnium quietem tua occupatio ; neque ullam
oiif^ tibj

-ocr page 7-

D £ D I G A T II a

tibi toto vitas fpatio fortuna tua ac dignitatis culmen
vacationem a graviflimis indulferit negotiis, quibus
etiam ₅ cum a tumultu rerum ad amoenaruris concedere
quietis gratia conftituifti, te laboriofi Honoris ftatio fiv
tigavit. Sed & , quoties durioribus fuifti exercitus ,
dum nec optimis atque beatiflimis omnia femper «que
mollia fluunt, quantopere invidtum $£ malis haud ce-
dentem animum cunftis probavetis, jam pridem orbi
teftatum fecit tuum Belgium foederatum, quod inte*
ritui proximum ₃ & exitialibus jamjam difturbandum
procellis, te grata mente fuum agnovit liberatorem at
velut angelum tutelarem , cum annis adhuc juvenis^
fedconfiliis fenex , conftantia veteranus ₅ ftantis cO-
lumnae inftar, labantem noftram fullifti Rempublicam,
praacipitem publicae calamitatis gradum tua ftitiftt
virtute* Quantum Vero tibi tua debeat Britannia, ipfe
abunde profefifa eft ₅ ac norunt univerfi, poftquam iri*
credibili peAoris impavidi robore, rite jureque voca*
tus ^ eam nutantem ₅ &adfui exitium impetu accele-
rato propulfam ₅ fervafti ₅ ac duasres, infociabiles muU
tis ante creditas, principatum & libertatem , ex voto vo-
cantium feliciffime junxifti., leges dando aliis, &vi-
ciffim accipiendo , reverenter habendas. Sed, quid
ego h^c apud Te , REX AUGUSTISSIME , qui
bene &t jufte fortitetque faftorum confcientia magis,
quamveraelaudisdepr^dicatione, gauderefoles acde-
le6tari! Quin potius facro venerabor filentio ₅ ne levi-
tertangendo, quasmaximimomenti funt, quibufque
enarrandis imparem me fcio, multumiifdemmeaae-
trahamtemeritate. Faxit ille, qui voluntates morta-
lium pro nutu infle&it, pacis Autor, pacis Deus ₅ ut,
qui nunc falutem pacemque Tuis & Univerfe Europse
procurafti, pacata omnia deinceps experiaris, folutas
omiii formidine terras tuas, regna quieta, tuearis ac te-
neas , pari Optimatum Populique concordia , pari

con-

-ocr page 8-

D E D I C A * T 7t O.

contentione parendi votoquc: faufta tuis Tub aulpiciis
reparatione inftauretur, quicquid armorum furor con-
cusfit 5 quicquid defasviente in moitalium perniciem
Bellona conturbatum fuit, quicquid ufpiam indufta
Vaftitate miferanda everfiim apparet aut extcnuatum:
efflorefcant provida cura tuk pacis artes,commercia revi-
refcanty fuus Mufis honos revertatur : Ipfe ftantem
ufque fortunam & amplisfinia Dei munera, plena ma-
nucongefta, fentias, altisfima, fiiavique poft Hercu-
leos labores quiete; perduret in te , dum rebus hilma-
iiis praees, confpicua juftitia, prudentiapietas, man-
fuetudo, omniaqueilla, qu& te Numini gratum, ho-
minibus amabilemcivium gaudium, Europa?, imo
Orbis univerfi delicias, efficere magis magifque valent:
atque itaperennifelicitate maximum hoc, quodDeus
& Gentium ac Populornm plurium confenfiis tibi in>
pofuit, imperium exerceas, ut feris demum annis ,
pera£to vitse ftadio , ad meliora transferendus, coe-
ieftem animam laetus, ac bonis omnibus grande tui
Imquens defiderium, coeloreddas!

-ocr page 9-

| ditoribus fili Ariadnei inftar eflent. Ex quo fcribcn-
" "g di genere uti nullam mihi captavi gloriam , fed folam
intendieorumutilitatem, quiThemidis facris feini-
tiandos prazbituri effent ; ita meum inftitutum aliis
haud difplicuifle Viris Clariflimis, mihi gratulor , qui five meo, five alieno
exemplo, publico certe juventutis bono ftimulati, non ita pridem eandem
fecuti rationem fua jnris clvills princifjia, „ fecundum ordinem Digcftonm _sfuam compendiofam ^cEandeBarnm traBatiouem typis vulgarunt. Nunccom-
mentarium pleniorem publici juris fa£turus, confukum cenfui detra&ationig
ordine pauca prasfari. Neque enim te latere velim , le£tor candide , ali-
quando materiarum fele£tiorum mihi arrififlfeexplanationem; fubinde vcnti-
lationem illuftrium Romani & hodierni juris quazftionum. Sed cum in illis
quidem mifceri fxpe plura aliunde debeant, ac digrefliones fieri, in hifce ve-
ro feliciter excutiendis prarmittenda eflfent ac fubfumenda certa principia,
nec ad eas illotis quafl manibus ac fine quadam mentis prccparatione vide-
retur accedendum , tandem in methodicam univerfi juris explicationem pro^
cliviorefle ccepi, in quaevitari facilepoflefuperiora in apertoeft. Etquam-
vis haud difFiculter meis memet ipfum numeris , ut ita dicam , adftringere
potuiffem , ac peculiarem mihi ordinem concepifle, tamen quia is mihi prae-
cipue, non ita aliis notus fuiflet , vulgatam fequi malui Pande&arum fe-
riem, nulli vel mediocriter in Jurifprudentia verfato ignotam j ut ita quif-
que fuos Academicos repetens labores , in fede propria invcniat , quae tum
certa tum controverfa ad iftam pertinent juris partem. Si qux tamen aut
alieno ego fortc loco tra&averimautres unapluribus inlocis (utfaepelit)
apte explicari potuerit, & id non ubique a me adnotatum appareat, (licet
in eo diligentiam adhibuerim , ne id negligeretur) aut denique minus
alicui in promptu fit Digeftorum methodus , erit tandem fiibfidio index
locupletior , induftria fatis tasdiosa a me compofitus , qui huic defe&u¹

* * vel

* 0

^ Um ante annos o£todecim compendio juris juxta,
\M Pandedarum feriem componendo incubui id mihi
^gp? negotii unice datum credidi, ut verbis paucis multa
~ ' complederer, qucc in inftitutionis privatx ufum au-

-ocr page 10-

P R & F A T I O.

Vel meo, vel tno , benigne Le&or, medeatur. Difficile & anduum quid a
me tentatum , haud ibo inficias, nec diflimulabo, obrepfifTe menti fepius
operis ccepti deferendi propofitum. Sed vicit iterum , animofque addidic
utilitas, (juam huic fcfibendi generi inefle perfuafus fum ₅ vicit de meis Sc
olim& nunc auditoribus , reliquifque, quibus hxc prodefle poterunt, bene
merendi deflderiumj vicithonor ftationis, quam teneo, quamque tuerivo-
lui> debui, ne viderer prorfus obfcure egiflej vicit odium inertis mollis &
illiberalis} quam uti monitis frequentibus avertere ac averruncare ftudui ab
illis, qui mex curoe commifli funt , ifa maxime operam mihi dandam cen-
fui , ne turpis ignaviie. culpa do6torem argueret alios ad laborandum,
currendum , defudand^im in bonae mentis palceftra , adeoque ad meliora,
Aimulantem.

Ita autem in titulorum flngulorum enarratione verfatus fui, ut pnEmiflis
tum Romani tum hodierni juris principiis ac regulis , farpe per fuas ratio-
nes expofitis , fubjunxerim notabiliores plerafque fa&orum fpecies in legi-
bus occurrentes^ aut extra legum Romanarum tabulas ufumin foroprseben-
tesi & eas quidem^ quce parum ambigua:, paucis aflcrtas_; dubias vero ma-
gifque controverfas difquifitione pleniore adhibita fuis rationibus ftabilitas,
a difficultatibus ac objedtionibus liberatas _} conciliatis Jurifconfuitorum re-
fponfis, aut Principum placitis, quorum videbaturpugna efle. Autores ad-
didi, non aliena fide, fed mea , poftquam prius ipfe loca infpexi ac legij
nec quos potuipromifcue, fed fele&iores, atque etiam magna ex parte rc-
centiores probatas eruditionis, quos felicius ratiocinio, non folo legifm di-
ftamine nudifque aliorum di£tis , Jurifprudentiam noftram exornafle com-
peri j tum ut honefta eorum, per quos profeci, commemoratione qualem
qualem accepti beneficii gratiam rependam , debitamque fingulis tribuam
laudis portionemtum, utquifque, fi ufus exigat non mihi folicredat, fed
ad infpicienda commendatiflima virorum doftorum monumenta inviteturj
indequc petat ac difcat infuper alia^ quce fibi ad opinionis ac caufa, quam
fufcepit defendendam , patrocinium profutura putat. Alios fcilicet ratio
ducit, alios non parummovetj aut faltem confirmat, virorum clarorum au-
toritas: unde & a ratione exordiendum duxi, in exemplis&autoritatealio-
rum defino. Non Do&orum numero, fed ratione, legibus, moribus, con-
fuetudinibus , dimicandum efle, neque ex multitudine autorura , quid -x-
quius & melius fit oportere judicari ^ Juftinianus ex vero fcripflt: f fed
fi rationes moveant, eft, quod gratuleris tibi plaudafque, fi &c aliorumcon-

fenfum habeas.

\ ■, •. i i

Casterum fociandam cenfui Romanae Jurifprudentix expianatyonem cum
' hodierni juris tra&atione , iis indu£tus rationibus , quas aliquando publica
oratione de jungenda Romani &hodierni juris fcientia propofui: ex quibus

facile

f l. i."§. 6. C.dt veterijure ennH,

-ocr page 11-

P R M F A T I O.

facile fatisfiet non illis tantum , quibus ingratum atque fuperfluum videri
pofTet, difficiles TheoriGe Romanas quaeftiones difcuHifle, non ita quotidia-
num in foro ufum prasbentes, quibufque adeo fordet * quicquid ex jureQui-
ritium, terfum licet nitidumque, promiturj fed & his , quos ofFendet, quod
poftexpjicitam civilem Romanorum fapientiam fpinofaaddiderimfori dubia j
quafi minus commoda theorise cum praxi mixtura elfeti nec utraque fatis
apte in una poffet fede morari. Facilem quidem effe principiorum hodierni
juris adnotationem,. nemo fanus ibit inficias, cum & facilis primorum ele-
mentorum juris civilis propofitio fit: fedeas, quse illa occafione fuccreve-
runt, peromnem juris materiam difperfas theoria: ac fori controverfiasexpli-
cuifie, jurifquereceptireddidifTerationes, ne, quae ^unc obtinent^ exerro-
re magis atque corruptela, quam jufta confuetudine viderentur introdu£ta,
fi qui leve piltent, modeftiiis forte judicaverint, ubi periculum facere infti-
tuerint , ac inexhaufti laboris opus deprehendent, imo latiflimum ac prope
finetermino exfpatiandi campum; quemegoingrediaufus , fi non ut oporret
emenfus fuill, vertiamaudacis fa£tirogo, etiam, ut opinor , haud gravate
penes eos impetraturus, qui laudabiles alioritm conatus juvare, ac his beni-
gne. favere folent , etiam non improbantes voluntatem in iis, quibus vires
defunt, quafi in magnis vel voluifie aliquid, honeftum laudeque fua haud
deTtituendum fit. Dum autem conipendii mei veftigia in hoc pleniore com-
mentar/o paflim fere lego, nemo mirabitur, quod, dum dies dieni docet,
candide confeffus nunc fim, in uno alteroque loco difplicere ea, quse antd
k me fcripta funt. Etenim , uti illorum odi focordiam , qui, quicquidabalio
re£te vel perperam di£tum inveniunt., obfequio deformi cxcoque velut im-
petu ample£tuntur, ita nec propriarum opinionum ante conceptarum adeo
tenax aut venerator fum, qiiin errata corrigere, ac in melius reformare, Iau-
diducam, iqgenui effe exiftimem. Irt nullo penitus aberrare, DiVinitatiS
potiuf j quam mortalitatis efle, Imperatov afleruit, &fecundum Senecam in
foloDeo diminutio majeftatis foret confeflio erroris , ac poenitenda fecifle;
dum necefle eft, ei eadem placere, cui nifi optima placere non poflunt. At
homines fumus quotquot fcribimus, & ob id humani nihil a rtobis alienum
efle fateri cogimur. Errare humanum eft, fedinerrore cum cOntumacia per-
feverare jam monitum , meliufque edo£turia , & inanibus ludibriis effugia
qucerere, bruti magis quam hominis, infani quam fapientis eft. Admoneri
bonits gaudet, at correptorem pefllmus qtiifque asgerrime patitur. Nemineni
ingenuum de veritate certarttem fuccubuifle pudet ; fat quippe laudis habi-
turum , fi vel ipfo prius oppugnante tandem veritas emergat, Sibona caufa
triumphet; acvincit abunde, qui ita fefe vinci patitur , fequiturque melio-
ra. QuicquidagimusaddocendUmpublice conftituti, idSpartx exornandac,
Jurifprudentise excolendx ac pro virili illuftrandx., juventutis adjuvandse,
quin & fubinde prove&iorum in intricatis inftruendorum gratia agimus. Ab»

* * z fir,

-ocr page 12-

P R M F A T I O.

At, tit hoS noftf^ pertinacia coiltta bonam fidetrt in efrorem trahere, vel
jam iti eo hsretites retinere quodam quafi fervitutis jugo attentaremus_} ut
docerettius errate » dum ipfi nollemus videri in ullo lapfi effe -_t atque ita
artem noftram pulcherrimam , religiofe cafteque colendam , quadam ve-
lut haErefiaut fuperftitione pollueremus fcientes _} five fecuti fueri^ius opi*
rlidiies erroneas autorumi gravium j five ipfi primi „ ingenii fiducia freti,
nofmet ipfos in errorem dederimus prcecipites. Quin potius illuftria noftro-
rum Jurifconfultorum fequamur exempla , candorem _} integritatem: Papi-
nianum imitemur , qui fibi aliquando ea placuifle fcribit , a quibus poft-
modum receflit , in contrariam traftus fententiam fortiore Sabini ratione_;f Ulpiani premamus ^veftigia , qui fe memorem ajebat ejus , quod ali-
quando fcripfiflet, patrem in aliqua fa£ti fpecie cogi non potuifle ut filium
emanciparet ^ nunc tamen putare j illum extra ordinem ad id compellendum *.
Quanquam nec dubium eft quin tk aliorum diflenfu faepe magis quis in
fuisconfirmetur, ut veritati confentaneis, dum animadvertens, viros do&if-
fimos, nihil intafrum relinquere folitos, quod opinioni fux poflet fubfervi-
re, nihil tamen adduxifle, propter quod ab iis, quie femel placuerunt, rece-
dendum foret.

Qiiia vero ftudia alia in primis privatim ad voluptatem, publice ad often-
tationem exercentur, gratafuis amatoribus & plaufibilia ac laude digna, alia
ad communem vitac ufum comparata magis, nemo, ut opinor, vitio vertet,
quod mihi in hoc fcriptionis genere Jurifconfultum agenti, pras caeteris ea,
quas juris ac confuetudinis funt, & forenfem redolent difciplinam, explica-
rc penficulatius & ex profeflfo tra&are propofitumfueritj cstera, quieadan-
tiquitates fpeftant^ quorumque tenues tantum in noftro juris corpore, plu-
res in fragmentis veterum apparent reliquias, fummo tantum digito tetigerim ,
fubjun&is illorum nominibus., qui circa haec luculenter ac prarclareoperam
navarunt, ut quifque ex iis velut fontibus ultra hauriret, quibus aut profi-
cerefeautdeledaripofle putat, ubi gravibus jurifprudentice prceceptis, dif-
ficilibus & impeditis praxeos controverfiis fatigatam mentem reficere^ &per
amoeniora humaniorum latifundia , varietate fua tardium difcutientia, fpa-
tiari vifum fuerit. Qiiod fi quem in meis nova fubinde offendant vocabula,
ex media praxi deprompta ^ 6c juri hodierno tradendo adhibita, veniam for-
te dabit, fi cogitaverit, in pragmaticorum fcriptis, magna ex parte minus
Latinisnotamque barbariei evitare non valentibus, frequenter verfanti exci-
derehaud difficulter potuifle verbum aureo feculo non probatum, cum &
ipfe Seneca, Romanus licet ac eloquentiae ftudiis apprime addi&us _t conque-
ftus aliquando fuerit, non facile Latina fibi verba fuccurrere, dum ipfurn
barbarorum inconditus gravifque fonus circumfonabat: prxterquam, quod
ea^ qux Romanis fuere nota, Romano quoque fermone traftata" ledor in

ven-

t l. 6. jf. de peric. 6 comm. rei vml. * /.92. ff- dt condit. & Jemmtirat.

-ocr page 13-

P R M P A T I O.

venturuseftj infolisiis, qux La-tio igfiota . verba artis recentiora. UteniM
illorum inftitutum non probo qui omnem fpernunc elegarttiam, &:, cum
poffent ornatius cultiufque dicereautfcribere, trivialem humilitatem ftudiio-
fe affe&ant, ita nec moleftiffimos illos Latini fermonis exaftores laudare
queo , qui recenter inventa & excogitata antiqiirs tantu^!m verb>is , lieet
per duriffimos tropos aut periphrafticas verbornm ambages j obfcurkatem
infignem legenti parientes, exprimenda cenfent_; & m traftandis artibus ac
difcipliniSj indies incrementanova capierttibus, horrent ad vocis nort Gicero-
niancc mentionerti, ne novis qiiidem reous impofita per artis peritos nomina
convenientia j ufuquejam valentia, animo fatis azquo ferentes: parum me-
mores, necipfosadeo fuperftitiofos fuifle Romanosut non multa exGrce-
cis ad Latini fermonis ufum transferrent 6c adfcititias ac peregrinas voces
adhiberent , terminatione Latina donatas, maxime ubi de artium prceceptis
quxftio erat, & didtionis Romanze penuria laborabatur. cJMulta , inquit
Quintilianus, ex Gracoformata nova ₃ ac plurima aSergio Flavio , quorum
dura quadatn admodum videntur ut ens C!) ejfentia qu£ cur tantopere afper-
nemur nihil video nifi qmd iniqui judkes advetfks tios fumus, ideoquepau-
pertate fermonis laboramus>—-*nam & quse vctera nm-c funt ₃ fuerimt olim no -
va^ & quadam in ufu funt ferqutitn teMtotiiii ■

Hxc pro me dicere e re mea cenfui vero in hoc opere, cujus pri-
mam nunc partem habes editarfl _s Ctijufque pnfs Altera brevi typis erit ex-
primenda , pneftiterim , quasab aliis ifcta&a> indidta , aut minus refte con-
cepta circa juris Romani diffieiliora obfefvaverim , explicuerinij illuftrave-
rim, quid circa juris hodierfti abftrufiota vetut senigmata folvenda contule-
rim, quo modo vetera novis rationibus firrriaverim aut reprobaverim , di-
ftinftionibus rem fxpe planiorem feeerim, poftquam prius bonos evolvendo
autores ipfe didici , qux aliorum de fingulis controverflis opinio eflec , ab
aliis judicari dicique malim, quam inarti proprice laudis deproedicatione mi-
hi ipfi adblandiri, multaque mihi adrogare ja&antia nulli profutura j dum
peritiores id facile, quicquid eft, deprehenfuri funt; tyronum nihil intereft,
arne an ab alio profe£tum fciant, fi modo veradifcant, quirquefolidamali-
quando utilitatem &: ufum in foro funt habitura. Interim fpe aliqua me la-
ftarihauddiffitebor, fore, ut non illi tantum, quibus Romanijuris notitiam
accuratam' adipifci mens eft, in hoc commentario inventuri fint non plane
fibi afpernanda, quseque deinceps neque negligere debeant neque dedifcere}
fed&operam foro navantes ea fint reperturi, qux ad togata: militia; accer-
taminum forenfium pertinent apparatum. Quod fi non omnium votis fatisfe-
cero, quod nec prcefumere fine arrogantiae labe licet, id unum voveo , fu-
turos, qui laborare parati meliora dabunt, pariterque fupplebunt, qu^ meis
videbuntur lucubrationibus deefle. Plane, fi laborem, quem impendi, pra>

judi-

t libr. 8. injlit. orator. caf. 3, ante tned.

-ocr page 14-

PR/EFATICX

judiciisobruere, ficarpere, fi ex infidiis petere, fi obliquo fugillare fermo-
ne^ vel fcripto cum protervia laceflere, quis in deliciis habeat, fi a me fic
omnia jam vulgatajaftet, ut nihilpublicis recitationibus nihil inftitutioni do-
mefticse apudme fitreliquum, &qua2 funt hujus generis alia, ab aliisabun-
dejam confutata ut inepta, ac artibus haud bonis invidorum accenfenda,
patiar facile, fimulque fpernam, non ignarus, hanc efle eorum fortem, qui
ardua tentant volentes, fed talibus a propofito nondimoveri, inanimumin-
ducuntfuum_} ita cenfentes, haudultimam laudem efle, principibus artisfuse
viris & asquis aliis rerum aeftimatoribus non omni ex parte .difplicuifle.

-ocr page 15-

D. JOHANNI VOET

Juris eivilis Romani & hodierni AntecejfTori in

..■;■ ■■■',::, bb t- ■ ^ ;■:';:;;■ il, ■ .MSPSOOKJ '.'W h^

ACADEMIA LUGDUNO BATAVA

U31

:.1'-jtfl(>3 f!

CLARISSIMO,
CUM JUS CIVILE, Q.QOD

N D E C T I S

Ufuque hodierno obtinet, edidiflet.

T faepe terrae jugera ver-
teris ₃

Foecunda ferves. §iii ti-
meat manum
Lajfare j> non fingui beatus
cjllejje domum redit j at vacivo

Succrefcit olim carduus j & gravi
Torpent veterno corpora fijacent ;
cjlietalla ferrugo perurit j
Trita diem referttntque longum.

Quin ipfa Virtus obfoleat brevi
NegleBa cultu. Talladium decus ₃r^Artefque turpatae federent j
Et Themidis toga pura rugas

Labefque ducat „ ceu vetulae folent j
Pejusve ^cPentheo membra fecentmali.
i^Aut jujfa probrofis favere
Quaeftibus, imperiove duro >

Multoque fpretam conftlio juvet;
Ni pondus antiquum reducat
Et novitas bene junEta fulget.

Hac arte Tatris vidimus in via
Te Jtare Voeti , quin fuper inclytas
Exjtare laudes j fic Jarentem
Herculeum meritum revicit.

Labentis aevi commoda jam ftupet „,
Te qui recenfet cum celedri domo >
Vfumque juris cum potenti
Romulidum imperitante norma.

Nunc abfoluto certa volumine
T*ubes facratam per Themidis domum
*Procedit j & celfum tribunal,

Teque fori vaga turba gejiit

TJoEtore mentem, juraque pandere
ghiae quinque lujtris pervigiii Jtylo _sEt voce vivaci recoEta
Si nonfacerdos integrior manu j Tofteritas memorabit omnis,

Doftori nuper meritiflimo pofuic

EDUARDUS van ZUK.QK.

D E

-ocr page 16-

E STATEN vAN HOLLANT E^de WESTWRIESLANT,

Doentevveten : alfoo Ons vertoont is by Johannes V ereessel Boeckverkoper tot
Leyden, dat hy Suppliant hcfig was ir,et groote koften te Drucken feecker Boeck
genaamt jOANNIS VOET jCti & Jmcceffons in Ac<tdemi<t Lugduno Batava
Ccmmhtarius ad Pandctfas, in quo prater Romani juris principia ad plerafque contro-
■verfias illuflriores etiam jus bodiernum & prcecipucc fon quceftiones excutiuntur in Fol.
i. Volum. ende bedugt zijnde , dat lichtelijck eenige baetioeckende Menfchen door wangunft,
ofte anderfints tot fijn Suppliants groote fchade , ende nadeel Vvoorfz. Boeck hier in onfen Lande
wel mogten na Drucken, ofte elders buyten Onfen Lande gedruckt zijnde hier te mogen invoeren ,
Verkoopen, ofte Verruylen , waardoorde vreedfame befitting van fijn voorfz. Boeck teenemaal
•verydelt foude werden , foo keerde hy Supphant fig tot Ons, ootmoedelijck verfoeckende dat
Wy geliefden hem Suppliant te begunftige met een fpeciaal O&roy, ofte Privilegie voor den tijt
van Vijftien eerft-komende Jaren, waar by aan hem Suppliant fijne Erven, ofte A&ie verkrij-
gende geconfenteert, ende geoftroyeert wiert alleenlijk met feclufie van allen anderen , omme
't bovengemelte Boeck in foodanige Formaat, als hy Suppliant goet vinden foude, hier in On-
fen Landen te mogen Drukken, doen Drukken , ende Verkoopen, metVerbod, dat niemant,
wie 't ook foude mogen zijn, 'c (elve Boeck gedurende den felven tijt in 't geheel, ofte ten deeie
op eeniger manieren in den voorfz. Onfen Lande foude mogen na Drukken , Verhandelen, ofte
Verkoopen, ofte elders naGedruckt zijnde in te voeren , te Verkoopen, te Verruylen , ofte an-
ders te beneficieren, op feekere groote poene by de Overtreders daar jegens te verbeuren. Soo -
is 't: dat Wy de faacke , ende 't verfoeck voorfz. overgemerckt hebbende , ende genegen we-
fendeter bede van den Suppliant uyt Onfe rechte wetenfchap, SouverayneMacht, ende Authori-
teyt den felven Suppliant Geconfenteert, Geaccordeert, ende Geoftroyeert hebben , Confente-
ren, Accorderen ende Oftroyeren mits defen , dat hy geduerende den tijt van Vijftien eerft ach-
ter een volgendejaren het voorfz. Boeck genaamt JOANNIS VOET JCti& Antecefforisin Aca-
demu Lugdtmo Batava Commentanus ad Pandettas in qtio prceter Romani juris principia ad pleraf-
que controverfias illujlriores etiam jus hodiernum &pracipti<e fori qucefliones excutiuntur in Fol. i.Vol
binnen den voorfz, Onfen Landen alleen falmogen Drukken , doen Drukken, Uytgeven ende
Verkoopen, vetbiedende daarom allen , ende een ygelijckhet felve Boeck in't geheel, ofte ten delen
naar te Drukken , ofte elders naar Gedrukt binnen den felven Onfen Lande te brengen uyt te
geven , ofte te Verkoopen, op verbeurte van alle de naarGedrukte, ingebragte, ofte verkochte
Exemplaren, en een b6ete van drie Hondert Guldens, daar en boven te verbeuren , te appliceren
een derde part voor den Officier die de Calange doen fal, een derde part voor den Armen der
Plaatfe daarhet Cafus voorvallen fal, ende het refterende derde part voor den Suppliant, allesiti
dien verftande, dat Wy den Suppliant met defen Onfen O&roye alleen willende Gratificeren tot
verhoedinge van fijne ichade door het na Drukken van het voorfz, Boeck, daar door ingenigen
deele verftaan * dett inhouden van dien te Authoriferen, ofte te Advoueren , ende veel min het
felve onderOnfe Protedtie , ende befcherminge eenigh meerder credit, aanflen ofte reputatie te
geven, nemaar den Suppliant in cas daarinne iets onbehoorlijks foude influeren, alle het felve tot
iijne lafte foode gehouden wefen te verantwoorden , tot dien eynde wel expreffelijck begerende,
dat by aldien hy defen Onfen Oftroye voor het felve Boeck fal willen ftellen , daar van geen
Geabbrevieerde, ofte Gecontraheerde mentie fal mogen maacken, nemaar gehouden fal wefen het
felve O&roy in 't geheel, ende fonder eenige OmifTie daar voor te Drukken , ofte te doen Druk-
ken , ende dat hygehouden fal zijn een Exemplaar van het voorfz. Boeck gebonden, ende wel
Geconditioneert te brengen in de Bibliotheecq van Onfe Univerfiteyt tot Leyden, ende daar van
behoorlijck te doen blijcken ₅ alles op pcene van het effed van dien te verliefen. Ende ten eynde
' denSuppliant defen Onfen Confente, ende Oftroye mogen genieten, als naar behooren : Laften
Wy allen, er.de een ygelijken, die *t aangaan mag , dat fy den Suppliant van den inhoude van
defen, doen , laten, endegedogen, ruftelijck, vredelijck ende volkomentlijck genieten, ende
gebruycken, cefTerende alle belet ter contrarie. Gedaan in den Hage onder Onfen Grooten Ze-

fele hier onder aen doen hangen , op den fevende December in 't Jaar Onfes Heer enZaligma-
ers een Duyfent fes Hondert feven en Negentigh.

A. HEINSIUS, St.

Onder ftont,

Ter Ordonnantie van de Staten

En vvas geteeckent

SLMON VoAN BEAUMOJJT.

COM

-ocr page 17-

Pag. i

COMMENTARIUS

A D

PANDECTAS,

LIBER PRIMUS;

T ITV LV $ <P R I MV S.
De Juftitia & jure»

sljmmarla.

1. De neccfsitdte legnm , & primis pracipuis
legum apudgentes dufforibus; deque Jcopo au-
fforis.

2. Qua jura defccre debeant, antequam ad jus
Romanum vcl Canonicum recurratur.

3. Necejfariam tamen efje juris Romani cognitio-
nem.

4. Jurifyrudentia cur divinarum & humanarum
rerum notitia dicatur.

5. Bonum & aquum non debere in jure nojlro
feparari.

6. Stritfo juri eequitatem in judicando prteferen-*
dam ejfe , quo fenjit verum fit.

7- Juftitia cur yer voluntatem definiatur.

8. Cur dicatur conftans ci7' perpetua.

<?. Divijio juflitix in commutativam & diftributi-

vam ; & qua utrobique proportio obfervetur.
jo. Item in expletricem & attributricem ; eaque
occafione, non omne quod licet, boneftum effe.

Uoties cum generis
humani primordiis c-
% jufdem quoque incre-
menta, & in hunc uf-
que dicm produ&am
durationem , attenta
? contemplatione libet
intueri; nullo unquain
% loco nullo tempore il-
lud iine refti honefti-
que legibus fubftitiffe deprehendemus ; ac ne
illis quidem aut regionibus aut feculis , quibus
feri mortales omnem ignorabant vitx cultioris
ufum , quibus herba; ac glandes vi&us iis, ne-
mora domus , ac thorum fylveftrem montana
frondibus fternebat uxor. Quamvis cnim per
lapfum protoplaftarum cum primxva morum in-
tegritate perierit quoque exa&us in omhibus &
faliere neicius incorrupta: rationis ufus: non ta-
meti ita in univerfum in hominibus extin&us
fuit aut mentis vigor aut virtutis fenfus, quin
fcintilla: quxdam principiorum jufti & honefti
fuperfuerint, quali rudera egregi^ domus ₃ aut

11. Qmd ft jus , quotuplex , & ex qujbuS toh
lecium praceptis.

12, Quid fit jus naturale.

1 z. Non omne, quod brutis cum hominibus com-
mune eft , juris naturalis effe , fed denium, fi
ratio concurrat.

14. An detur ullum jus naturale.

15. Quodnam fit pnmum juris naturalis prittci-
pium ac fundamentum.

16. Jtts naturale immutabile.

17. Qrtandoquc tamen mutabile.

18. Quid fitjtts gerrtium tum primamm tum fc-
cundarium; & quo ufquc verum fit , jus gen-
tium dari ac obligare.

1 p. Jus gentium conjunffam habere debct rettam
rationcm ; ij ideo aliquando appellatur jus na-
turale.

10. Quid ftt jus tivile , tum quod origine fu%
tale eft, tum quod fola comprobationc.

tabula: ex naufragio fubducte; atque adeo cor-
dibus infculptss divinitus & innatsc remanferint
nonnullse juftitia: & a:quitatis regute , quid lici-
tum illicitumve , quse agenda , qua: fugienda
iint, cuique didantes: quas & quifque femet"
ipfum fedato excutiens animo fecumque cogi-
tans , non poteft non Marte proprio eruere:
non facris tantum literis illud indigitantibus, fed
& agnofcentibus gentilium optimis atque doftif-
fimis; fic fcilicet cenfentibus; vita; bene afta;
ac refte faftoruin recordationem, uti jucundil-
fnna bonis eft, ita , quia nullius fibi criminis
confcii funt, efficere ut nihil timeant, & in ad-
verfis folamina ac gaudia prafentia fibi a mente
fua fentiant fubminiftrata : fceleratos e contrario
maleficiorum fuorum ftimulari confcientia , ia
improbitatem veluti flagello armata, poenarum-
que femper ante oculos verfantium cruciari ter-
rore. Quamvis autem virtutis amor , verxque
laudis inde promanantis , allicere quemque de-
buiffet ad refte faciendum; quamvis etiam gen-
tilium plurimi fuuin cuique geniuin, velut Deum
tutelarem, a prima nativitate additum credide-
A rint,

-ocr page 18-

1 L I B. I,

rint > totius vit« Futurum myfticum duftorem,-
& actus cujufque humanos redurum numen ;
tamen tantum abfuit, ut ea proj)ter ifltegri vitae,
fcelerifque puri mortales vixerint, ut potius ad
impia & injufta omnia inclinatam fuiife cujuf-
quementem, meliora quidem videntem proban-
temque, fed deteriora palfim. fequentem, magi-
ftra feculorum omnium ac populorum experien-
tia conftanter teftata iit. Ne ergo inftmdta tam
pravo duftus unufquifque , ipreto redse ratio-
nisanimique intaminati didtamine, fuapro libi-
dine jufti tequique metas in publicis pariter ac
privatis tranfiliret officiis , aut etiam infinitis
concertationumque plenis difputationibus & ar-
gutiis lophifticis fibi aliifque confulto vel errore
imponens, incertas erroneas ac variantes pro uti-
litate ac fcopo fuo ex certis boni malique princi-
piis determinationes formaret, quafito sequitatis
fucaKc colore; necefle fuit, innatas hafce hone-
fti juftique regulas, univerfalia juris naturalis di-
£tata , fcriptis in ufum cujufque gentis legibus
non confirmari tantum, fed & fpeciatim magis
aftionibus hominum in vita communi moralibus
accommodari : ut ita certior & uniformis toti
populo conftare poflet in /ingulis juftitice ratio ;
additis ad incitandum quidem virtutum prxmiis,
vitiorum vero pocnis ad deterrendum. Quam in
rem egregie Cicero de oratore libr. i. cap. 43.
cx bis ( nemp e legi bu s ) & dignitatem maxime ex-
petendam vidmus , cum verus jujhis atque hone-
flus labor hononbus, pmmiis, atqae fplendore deco-
ratur, vitia autem hormnum atque fraudes damnis,
ignominiis, njinculis , <verberibus, exiiiis, worte,
multtantur; & docemur non infinitis concertatio-
numque plenis difputationibus, fed auttoritate nu-
tuque legum domitas habere libidinesy coercere omnes
cupiditates, noflra tueri, ab alienis mentes, oculos,
manus abflinere. Atque hinc eft, quod apud
gentes plerafque antiquiores vel hiftoricorum
memoria, vel poetarum fabuloiis ex parte nar-
rationibus celebratas, complures reperti fuerunt
prudentia? gloria & ^quitatis ftudio confpicui,
quos fupra alios non ambitio popularis, fed fpe-
ftata inter bonos moderatio provexerat, qui rem
periculi ac confufionis, quin & triftiflimi exitus
plenam animadvertentes, incerto populum jure
regi, peculiaria & civium fuorum genio atque
ingenio convenientia conceperunt prsecepta, quse
tum inferiorum auxilia atque praslidia tum po-
tentiorum frena eflent, ac juxta quas fuum cui-
que videretur tribuendum. Ea certe ratione Sa-
turnurn quondam Latii populos fuis formalfe le-
gibus, Bacchum Indos, OEnotrios Italum; nec
minus Corinthios Phidoni, Milefios Hippoda-
mo, Macario Lesbios, Zamolxidi Getas, JEgy-
ptios Mercurio Trifinegifto , fua debuifle infti-
tuta ,• quin & Minoen Cretenlibus, Arumbam
Epirotis , Thebanis Philolaum , Zaleucum Lo-
crenlibus , Draconem ac Solonem Athenienfi-
bus, Spartanis Lycurgum, jura quibus regeren-
tur conftituilfe , duduin 3 clarilfiinis antiquita-

T I T, I.

tum fcrutatoribus adnotatum eft. Romani vero
juris antiqui atque fimplicis, ab omniadhuc am-
"bitione , gratia, odio, partiumque ftudio & 1
gitionibus remoti, auctores primos non aliunde
rettius , quarn ex Tacito didiceris , qui anna-
lium libr. 3. cap. 26. 27. Nobis , (inquit) Ro-
mulus, ut libitum, imperitaverat; dein Numa re-
. ligionibus & divino jure populum devinxit: reper-
taque quicdam a Tulla & Anco : fed prcecipuus
Serviu^ Tullius auffor legum fuit, queis etiam re*
. ges obtemperarent. Pulfo Tarquinio, rtdvcrfus pa-
trum facfzoncs multa popuhis paravit, tucndce Iv-
bertatis & firmandte concordicc : creatique Decem-
viri , & accitis quce ufquam egregia , compofitcc
duodecim tabulce, finis cequi juris. Sed nec hic fub-
fiftere debuit, aut falva populi utilitate potuit,
virorum in Rebufpublicis principum ac jurifpe-
ritoruin induftria. Cum enim mutatis tempori-
bus hoininumque moribus jura quoque fubinde
mutari contingeret, atque alias prioribns leges
addi, indeque majorem in modurn jura incre-
fcere; de arte quadam juris, aut faltem metho-
dica ejus digeftione videbatur cogitaridum , ne
plane confufum eftet legum chaos. Hinc, ut de
folis nunc dicam Romanis, priinus quidem Ju-
lius Csefar, Suetonio tefte, in vita ejus cap. 44.
deftinaverat publice jus civik ad certum modim
rcdigere, atque ex immenfa diffufaque legum copiA
optima quaque ac necejfaria in paucifsimos confer-
re libros. Sed cum meditantem talia mors przeve-
niflet, ex eo tempore privatos quidern plures in
fuuin & aliorum ufum nonnulla juris legutnque
aut conftitutionum fyftemata adornafle , non
modo Codex Gregorianus & Hermogenianus
abunde probat, fed & |urifconfultorum variorum
volumina tum Inftitutionum tum Digeftorum
vulgata titulis, quorum venerandain memoriam
noftra etiamnum confervant Pandeftje; quippe
in quas prjeter innumera alia egregia veteris pru-
dentue monumenta non contemnendas ex Ul-
piani, Marciani, Gaji, Florentini, ac aliorum
Inftitutionibus ; Juliani , Alpheni, Marcelli,
CeJil, pluriumque Digeftis, depromptas partes
videmus collatas. Ipfos vero Principes Romanos
in procurandis audtoritate publica juris volumi-
nibus fegniores fuifle, li Hadrianum & Theodo-
fium Juniorein , illum edicti perpetui, hunc
Theodofiani Codicis componendi audtorem ex-
cipias, in aperto eft: donec tandem Juftinianus ■
Romano juri digerendo & in melius reformando
totus incumbens, non modo facratiffimas impe-
latorum conftitutiones in luculentam erexit con-
fonantiam, fed & ad immenfa veteris prudenticc
volumina curam extendit, atque ex defumtis in-
de utiliffimis centonibus , ufui iJlius temporis
fubinde per Tribonianum addito aliquo vel dc-
trafto accommodatis, infigne juffit furgere Pan-
deftarum feu Digeftorum opus. Quod cum fan-
ftiffimuin vere fit totius Jurifprudentije Romanse
facrarium, ac pretiofilfimo abundet thefauro eo-
ruin omnium, qu» ex sequi bonique fontibus per

-ocr page 19-

De J tr s t x T IAETJURE. £

plura fecula hauferunt optimi quique juris facer-
dotcs, juftitiie ac fapientiiE non fimulatse neque
affedatae veneratione cultuque clari; non inuti-
lem me operarn impenfurum credidi, fi quin-
quaginta libros ejus pleniore illuftrarem commen-
tarioj & Romani juris definitionibus, fubnefte-
rem, qua in parte illud noftris vicinifque genti-
bus vifum fuerit peculiaribus de caufis vel emen-
dandum, vel fupplendum > vel benigniore juvan-
dum interpretatione : quippe quibus przetermiflis
frnctu fperato magna ex parte deftitutam fore
Jurifprudentia: civilis explanationem, non du-
bitabit, quifquis conf deraverit , leges etiam
fuum a'vum ac fatum habere, ut, quodolim in-
honeftum vifum fuit, nunc fubinde fieri honefte
putetur, & contnt, quod olim vetitum, nunc
fmeprobro quandoque liieat, ut plenius dixi in
oratione dejungcnda Komam & hodiernijuris fcien-
tia; infuperque meminerit, non primum locum
nunc tribui folere juri Juftinianeo in controver-
liis inter litigantes dirimendis.
^ 2. Quoties enim inter duos plurefve lis eft,
infpiciendum ante omnia, an non municipalis
aut provincialis juris fcripti verbis aut mente at-
que fententia decifa iit. His deficientibus ad jura
non fcripta, inveteratas regionis confuetudines,
recurrendum ; quo & antiqu£E reducendae gentis
* parccmia.' feu proverbiarufu populi longsevofir-
jnata. arg. l. fidomw 79. §. hisverbis i.ff. delega-
tis 3. l.folent 6. §. ult. ff. de offic.proconf. & legati.
Ant. Matthseus ftdtt. de paroemiis Belgarum fu-
rifconf. Quod fi nec ex his expediii res poffit,
tum demum Romani juris deciliones & Canoni-
ci illuftrationes admittendse funt; uti id obferva-
vatum ab Eguinario Barone tid tit. Inflit. de ju-
ftiticl &jure, num. 3. Zoefio ad Pundett. tit. de
legibus part. 2. de confuetudine num. 25. & feqq.
JLamberto Goris adverfir. traff. 4. §. 1. Sim. van
Groenewegen ad proam. lnftit. num. 1. & feqq.
Parente p. mem. Paulo Voet trafi. de ufujuris
tivil. & canonici cap. 5. Abrah. a Wefel ad no-
•vellas conftit. U/trajetfm. art. 10. num. 10. &
feqq. Quin imo, ne in fubfidium quidem ad ju-
ris civilis decreta confugiendum , quoties appa-
ret, univerfali confuetudine hanc aut illam Ro-
mani juris partem, verbi gratia , adoptionem,
fervitutem , manumiffionem , in totuin defiifle
fervari; utcunque ftatuta julferint generaliter,
vel confuetudo induxerit, Romanum jus innon
decilis oportere admitti. Gudelinus dejure novijf
libr. 1. cap. 13. fere in finc. Neque enim perpe-
tuumeft axioma illud , tmijfa in ftatuto fuppleri
dcbere ex jure civili, ac fecundum tllud deddi; fed
demum locum habet, fi femel ea in materia jus
civile receptum fit , eique nonnulla a ftatuto
vel fuperaddita vel detracta inveniantur : nam
fi ftatutorum determinatio a juris Romani fun-
damentis plane deviaverit, minus tuto , qux
defunt, ex legibus Romanis fupplementum re-
ceperint ac definitionem. Hugo Grotius in Re-
fyonfis Jurifmf. Holl. pm. 3. vgl. 2. (onftl. 197.

num. iq.&feqq. Quo fundamento niti quoque
puto , quod Hollandise Ordines, reformato u~
troque tam Scabinico quam Aefdomico fucce--
dendi jure, in Aefdomico quidem , tanquam
Romani juris principiis praxipue fubnixo , juf-
ferint in non decilis ad Romanje jurifprudentia?
placita recprrendum efte : in Scabinico autern
id, quod deeflet, ex antiquo Hojlandice Zelan-
diseque fucceffionis jure debere decidi. Unde
nec perperam a nonnullis traditum, tunc, cum
obfcuri vel incerti regionis alicujus mq^es funtj
in vicinorum locorum ufus morefque non impm-
denter inquiri. Quamvis enim verumiit, terri-
torii unius leges ultra illud in aliis locis vim fuam
non exferere , & haftenus ftiifti juris elie; nec
ex confuetudine loci unius argui poife vel induci
confuetudinem loci alterius. l.ult. ff. de jurifdit1.
Jacob. Coren obfervat. 32. num. 18. 19. id ta-
men non impedit, quo minus ratione fuftulta
gentium vicinarum placita , velut exempla &
res prudenter judicatas in judicando fequamur,
ipfi legibus ac confuetudinibus hic deftituti. Ne-
que novuin, ut populus a populo alio ex libera
voluntate jura velut sequa & jufta mutuetur.
Probatum certe multifariam Romanis , quod
Grarcis pridem placuerat: ac non femel Zelandia¹,
ut & aliarum provinciarum Proceres , iifdem
prope verbis repetitis fanciverunt, qu£ ab Hol-
landise Ordinibus ante fuerant in civium fuorum
ac publicam utilitatem ftatuta. Confer Placitum
Ord. Holland. \6. Decembr. 1595. vol. 1.placitor.
pag. 482. cumplacito Ord. Seland. 19. fulii 1607.
d. vol. 1. pag. 49 5. item pag. 491. cum pag. 502.
Groenewegen ad d. proam_s hiftitut. num. 16. &
feqq. ibique DD. cit. Cui accedit, quod in omnem.
eventum, fivicinarum quoque regionum mores
deficiant, ad naturalem tandem aquitatem rc-
6tamque rationem lubfidiarius aditus eft. Bufius
de officio jtidicis cap. 5. num. 54. & feqq.

3. Neque tamen ideo , qua; di£ta haftenusi
accuratam Romani juris fcientiam hodie inuti-
lem efficiunt, aut quicquam detrahunt neceffi-
tati addifcendi etiam ea , qua imprudentiores
aut minus periti, tanquam abrogata , in foro
dedifceiida temere ja&itant ; ut id multis docui
in oratione dejungenda Romani & hodierni jurii
cognitione. Nec mihi velim foli in hifce fides fit:
Teftem audi Ariam Pinellum , ad /. 2. C. de re-
f :md. vendit. part. 2. cap. 4. num. 1. Ego, in-
quit , poft longam legendi profeffionem , poftquc
diligentijjimam foro navatam operam , in ea fcn-
tentia fum , ut theorica fine prdxi digeftam foli~
damquejuris cognitionem prceftare nequeap ; prd-
xifque abfque theoria maxime periculofa & manca
evadat. Baronem audi adtit. Inftit. dejuftitia&
jure, cum ait , nihil in jure civili extat, quod
Franci pragmatici adufum fori & judiciorum trar
ducere non pojfint: id quod paucis ad jingulos ti-
tidos demonftrabo. Nimis enirn fepe in fchota di-
Rari audivi , hic vel illo titulus non facii ad fa-
rimm apud francos; am pkrwque fftuli vis ac

A i potejlat

-ocr page 20-

4, L i B, I.

jpoteflas tgmntiffi; vet qui hac in gymnafm difti-
tant, nihil Gallici juris pneter atiditum habeant.
Imberto crede ac Mornacio , Rebuifo, Antonio
Fabro, aliiftpe, qUorum verba emphatica exhi-
bet Anton. Matthxus in politiffimo de judiciis li-
bello , poft prsfationem.

4. Jurifprudentiam hoc tradatam Pandefta-
rum volumine effe dvuinamm atque humanarum
verum notittam , jufli atque injufli fcientiam; vel
artem boni (J iequi; merannque non flmulatam phi-
lofophiarAI, ex Ulpiano ac lnftitutionibus difci-
mus. /. 1. pr: & §. 1. I. juflitia 10. §. ult. ff.

h.t. §. 1. Jnfl. h.t. & merito. Quis enimphilo-
fophia; nomen ifti arti non tribuat, quce virtu-
tum omnium difciplina eft, & in publicis fimul
ac privatis excellit officiis, ac rempublicam, fi
nihil prohibeat , conftanter & fortiter & perite
adminiftrari facit ; ex qua felices depra?dicat£e
civitates in quibus vel reges philofopharentur,
vel philofophi regnarent. Quis Jurifconfultos
circa res divinas verfari neget, fi mente revol-
vat , jus publicum , Ulpiano tefte , in lacris
quoque ac facerdotibus olim conftitifte. /. 1. §.

i.ff. h. t. Rsevardus Varionm lihr. 5. cap. 12.
fere in princip. Manlium Torquatum inde apud
Valerium Maximum libr. 5. cap. 8. num. 3. di-
fhim fuifle juris civilis &Jacrorum pontificaliiim
perittffimum: Draconem Athenienfem , Attejiun
Capitonem ac Coccejum Nervam omnis divini
hmanique juris fcientes, apud Gellium Noctium
Att. libr. 11. cap. 18. inpr. & Tacitum libr. 3.
mnal. cap. 70. & libr. 6. cap.i 6. immo plerum-
que eos, quibus juftitije admiftranda: onus in~
cumbebat 5 facrorum quoque curam olim ha-
buiiTe; ac decens fuille vifum apud gentiles, ut
qui totius imperii & regiminis publici habenas
moderabantur, fupremam quoque circa res di-
vinas haberent auftoritatem : uti teftis ejus rei
eft Servius, ad verfum Virgilii libro 3. iEneidos
ubi is Anium & regem hominum & Phcebi facerdo-
tem dixerat, fubjiciens , majorum hanc confuetu-
rfinem fiiiffe , at rex ctiam facerdos ejfet & ponti-
fex; indeque hodie etiam imperatores fonttfices
dici. Quod & ex Dione Caflio Hbr. 53.pag. mi-
hi 508 , acex §. 8. Jnfl. derer. divifi junft. t. 9.

1 .ff. cod. tit. manifeftum eft. Teftis Cicero,
pro domo fua ad collegium Pontificum 5 cum
multa (inquit) divinitus a majoribus noflris in-
•uenta atque conflituta fint, tum nihil prccclarius,
quam quod vos eofdem & religionibus Deorum im-
mortaliim , & fummce reipublicce prceeffe volue-
htnt; ut ampliffimi & clartffimi cives rempubli-
€am hene gerendo , pontifices re/igionem fapienter
iidminiflrando , rempublicam confervarent. Te-
ftes denique veteres Gallorum mores, & Drui-
dum apud eos officia, qui, tradente Julio C$-
fare libr. 6. de bello Gallico , rebus divinis in-
terfunt, facrificia publka ac privata procurant,
rcligiones interpretantur; ad hos magnus adolefcen-
ttum numerus difciplince caufa concurrit, magno-
tjus it funt apudeos hmon ; mm fere de enmibus

T I T. I.

controverfiis publicis privatifque conflituimt;
fi quod efl ailmiffum facinus, ficcedes fatla, fi de
hereditate, de fimbus, controverfia efl , iidem de-
cernuntprcemia pcenafque conjlituunt.

5. Quamvis vero Jurifconiultis juftitiam co-
lentibus incumbat cequum ab iniquo feparare , li-
citum ab illicito difcernere; /. 1. §. i.ff. h. t. ta-
men ut bonum ab cequo fejungeretur, neque jus
civile neque naturalis ratio fatis patitur ; non
magis utique , quam ut ingenium magnum a
bono diftingueretur; non efl, inquit Seneca li-
bro 1. de ira circa fin., quod exiflimes verum efle,
quod apud difertiffimum virum Livium dicitur, vir
mgenii magni magis, quam boni; non potefl il-
ludfeparari; ctui & honum erit, ant nec magnum.
Jus certe noftrum efle artem boni & cequi, iacer-
dotes ejus boni & cequi notitiam profiteri; judi-
ces , ex bono & aquo judicare , adjudicare,
arftimare, interpretationem facere; exceptionem
ex bono & ccquo competere ; reftitutionem fieri,
atque adeo jungi paflim honum cequo , cequum
hono, ex multis juris noftri locis plus quam ma-
nifeftum eft. /. i.pr. & §. 1 .ff.h.t. princ. hi-
flit. de obligat. ex confenfu\. qucedam aUmies 20.
§. in honce fidet 30. in prmc. §.31. in fine Infl.
de affion. I. in his quce extra 16. ff. de condit. &
dcmonflrat. I. fi & me 32. ff. de rehus creditis 1.
non exigimus 2. §. pen. ff. fi quis caution. injud. *
fifl. catif faffis non obtemp. Nec fieri aliter po-
teft, quam ut id, quod in fe fpeftatum boniini
eft, etiam fnnul ea ratione cequum fit: licet illud
ipfum nonnullis accedentibus circumftantiis ini-
quum effe incipiat , propter quas tunc etiam
non ultra bonum erit. Hinc , etfi honum (addo
& iequum) imperatores cenfuerint, mulierem,
qua: femet ipfam marito committit, etiam fua
parapherna ejufdem arbitrio gubernanda relin^
quere; quia tamen paraphernalium domina man-
ferat & libera moderatrix , ideo invita muliere
maritum fefe rebus ejus immifcere, non squum
amplius (fednec bonurn) judicarunt. I. baclege
8. C. depdtfis conventis. Pari modo , re per pra>
donem depofita, sequum quidem & bonum fuit,
eandem prasdoni deponenti reftitui , fi per fe
dantem accipientemque intueamur , ut ita ex
fide contraftus commiflum recipiat is, qui dedit.
Sed fi concurrat rei furrepte dominus, quo nul-
lus alius firmiora in re jura habet, & cui fado
fceleftiflimo ademta erat, mutata quafi fcena,
eidem ex bono & jequo reddendam efle, vix:
ambigitur. I. hona fid.es 3 1. §. 1 .ff. depofitt. Qua;
pluribus exfequitur Budeus ad /. 1. ff. h. t. 8c
Clariff Collega meus D. Noodt probabilhim lihr.

3* ^caP- ²-

2. De cstero a:quitatem Icgibus & jure fcri-
pto comprehenfam efTe , nem® ignorare poteft,
qui modo legum requifita tit. 3. enarranda, per-
fpexerit; fic ut pro jure, quod in ipfis obtinet:
rerum argumentis, prxgnans a:quitatis pr$fum-
tio militet, & mutatione leges indigeant, quo-<
iies in Hs fefe prodit iniquitatis manifefte labes*

UlcgeS

-ocr page 21-

DE ]USTITI

l. leges fdWAttffimce 9. C. de legibus-. Sed cum non
ornnes articuli fmgulatim autlegibus, aut fena-
tufconfultis , aliove jure fcripto comprehendi
polfint. /. non pojfunt 12. /. 13. jf. de legib. &
novas quotidie formas edere natura deproperet,
nec raro emergant negotia necdum legum deii-r
liitionibus determinata. /. 2. §. fed quia 18. C.
de veteri jure enucleando. Sic ut praetermifla vel
Jnterpretatione, vel faltem jurifdidtione j udicis
fupplenda iint, ex manifefta legum fententia ad
fimilia procedendo, quoties eadem utilitatis ra-
tio ac conjeftura videtur fubeife. d. /. 12. 13.
j1f. de legibus d. I. 2. §. 18. C.de veteri jure enucl.
necelfeerit, in hifce dehniendis sequitatem ob-
fervari, eamque ftrifto prceferri juri, ac nimium
fcrupulofe argumentationum iubtilitati. I. in
vmnibus 90. jf. de reg. juris l. quod fi Epbeji 4. in
fne jf. de eo quod certo loco. Quo pertinet praxi-
pue illud lmperatoris in /. placuit 8. C. de judiciis
quod nempe placuent, in omnibus rebus prceci-
pnam ejfe juftitie cequitatifque quam ftricli juris ta-
tionem. nec non Pauli in /. 2. §. item Varus 5. in
fine jf. de aqua & aquce pluv. arcend., dum adtio-
nem utilem in fafti fpecie ibidem propofita con-
cedens, addit, hcec cequitatem fuggerere, etjijure
tlcficiamur. Et hanc paflim fuifte mentem jurif-
confultorum, ex eo quoque manifeftum eft, quod
deiiciente direCta ex verbis legis aftione, pluri-
mis in caiibus utiles introduxerunt ex a°quitate.
■Quid, quod & in ipfis. fcriptis legibus in id in-
cumbendum eftjudici, ut sequitatis pracipuam
in interpretando rationem habeat, nec tam ftri-
£tum jus fequatur, quod folis legum verbis fub-
nixum ad abfurda & inepta quseque non raro
«ieduceret, quarn potius, cognita probe ac per-
fpefta earum ratione, ex animi fui religione con-
ftituat, utrum ad cafum fibi aijudicandumlegis
vis ex*tendenda fit ; an , certo certius ceilante
ratione legis , ipfius quoque legiflatoris volun-?
tas exteniioni ad talem cafum videatur refraga-
ri: cum utique. leges fcire non. fit verba earum
tenere, fed vim ac poteftatem. /. fcire 17. ff. de
legitus. Etinfraudem legis facere dicatur, qui,
Ifervatis legis verbis, menti ejus ac fententia* ad-
verfatur. /. contra legem 29. &30. ff, de legibus.
atque etiam calumniari, & verba captare, qui
non, qua mente quid di£tum fit , animadver-
tit. l.pen.jf. ad exhibend. Unde Cicero alicubi;
fcriptum fequi, calumniatoris ejl ; boni judicis,
fcriptoris voluntatem autforitatetnque defendere.
Et quis, quado, juftum arbitretur , ad ultimum
damnari fupplicium eos, qui hoftis arcendi gra-
tia muros confcendiffent ■, quia lege fcriptum
erat, capital effe, fi quis muros confcendiifet ?
aut ex eo , quod lex voluit, aftionem ad exhi-
bendum illis dari quorum intereft , ftudiofo
etiam dodrins alicujus aftionem accommodari
ad libros fibi exhibendos, quia fi eos exhibitos
legiffet, doftior & melior futurus eilet? aliud
profefto non leges tantum jubent. d. l.pen. fed
& communis fenfus 'cuique dictat j nec dubi-

A. • E -Tl X U R E. 'f

tatum unquam fuit , quin jus tale fummum
fumma injuria atque injuftitia dici mereatur.
Neque tamen > qua; dida haftenus, redargu-
tionem ex eo patiuntur, quod Principes fibi fo-
lis refervafle videantur diftindtionem inter a:qui-
tatem ac ftrictum jus. /. 1. C. de legibus. Cum
lex illa accipi non inepte poffit .de clementia
Principis, manfuetudine, ac indulgentia , qua
gratiam facit pxnarum , a judicibus ex legum
prarfcripto infligendarum aut inflidtarum; quip-*
pe quas folus princeps remittere poteft aut mi-<
tigare ; non vero judex, cui, uti non feveri-»
tatis, ita nec clementise gloria afleftanda eft. K
perjpkiendum 11. ff~.depcems. Vel etiam intelli-
genda d. 1.1. de cafu, quo manifefta eft durje
legis fententia : tunc enirn fecundum eam judi-
care neceife eft, donec Princeps , cognita du-.
ritie legis aut iniquitate , eandem ipfe in melius
reformaverit; cum non judicis , fed Principis
fofius fit , uti legem condere, ita <k conditam
ob apparentem poftea iniquitatem abrogare. /. /e-
ges 9. C. de legibus. eoque pertinet illud Ulpia-
ni m l. profpexit 12. §. ipfa i.ff. qui & Hquib.
manumiffi liberi non fiant, aiferentis , perquam
durum quidem ejfe, ut mulier quce divertit, omnei
omnino fervos fuos manumittere vel alienare probi*
beatur; fed tamen ita legem fcriptam ejfe, fecun-
dum quam proinde judicandum erat, donec du-
rities ifta emendaretur : uti etiam poftea emen-
data fuit. /. in adulterii 32. C.ad leg. Jul. de ad-
ulter. Quamvis & verum fit, rigorem afperita-
temque non raro legibus juftas ob caufas ita
contineri , ut nec legiflatoris mitigatione vel
temperamento opus fit, fed oinnino obfervanda
veniat in judicando feveritas ac rigor juris. l.ji
exprejfum 19. ff. dc appellation. d. I. perfpiciendim
11. jf.de pcenis.

7. Jurilprudentise finis eft juftida , virtutum
omnium perfectiflima ac veluti compages, re<5te
definita conflans ac perpema vohintas jus fuum
cuique tribuendi. Etii enim proprie fit habitus
voluntatis, tamen eam non iine ratione fimpli-
ter per voluntatem defcriptam puto ; eo quod
non tam ex eventu ipiaque tributione ejus,
qUod cuique debitum , quam potius ex volun-
tate ipfa atque propofito, juftitiae adus dijudi-
cari, juftofque aut injuftos dici convenit. Vo-
luntatem fane fi ab ipia tributione fepares , ju-
ftidje virtutem haud inveneris; nifi & fures 8c
prxdones & malas fidei poffeffores , non pami-
teritia duftos , fed judicis auftoritate, domini-
ve eos perfequentis metu , compulfos , atque
ita animo nolente reddentes furrepta , juftitiam
tunc quoque exercere opinens.. Cum ex adverfb
non redte juftitiae verse laudem ei negaveris, qui
inopinato fortuna* novercantis impetu , amiffis
incendio , naufragio , hoftiumve incurfu facul-
tatibus , re ipfa prseftare aliis atque exfolvere,
quod debet, non poteft ; fi modo femper eo
maneat propofito , ut quicquid fecundiore ac
magis ridente fortuna conquifiverit, id in zeris
A 3 alieni

-ocr page 22-

aireni dimihutionem fuis quantocius creditori^
bus concedat. Multum fcilicet inter aftionem
juftam, & eam quse jufte fit , intereft ; uti &
inter aftionem injuftam ac eam qu^ injufte fit.
Exercet fur adtionem juftam, dum coattus ab-
Jata reftituit; nec tamen jufte facit , eo quod
ha:c reltitutio non a voluntate fuum cuique tri-
buendi profefla eft. Contra, aftioncm injuftam
facit debitor ob inopiam non folvens ; nec ta-
inen injufte facit , quoties defeftus folutionis
non a Culpa aut malevolo isedendi propofito,
fed ab infortunio cafuque procedit.

8. Quamvis autem fragilitatis humans con-
ditio non finat, in fummo gradu nos hujus con~
ftantis & perpetua voluntatis capaces eile, dum
in nullo aberrare, ac non multoties labi, divi-
nitatis magis, quam mortalitatis eft ; non ta-
men ideo minus ad juftitise naturam atque per-
fedionem (quje in rei cujufque defcriptione
fpe<5tanda ) conftantia ac perpetuitas defiderata
eft ; fic ut voluntatis iftius interruptione appa-
srentie , appareat quoque extempJo juftitise de-
feftus. Neceft, quod quis, dum leges indies
mutari videt , & plura quondam illicita quae
nunc probata , neceJfariam inde arguat juftitiffi
acvoluntatis mutabilitatem; fimodo perpendat,
mutabiles pro temporum hominumque morum-
que varietate leges, non aliter ad juftitiam fefe
habere, quam quafi veftes, quibus illa tegitur;
quarumque mutatione , utcunque frequente,
uti nulla homini, ita nec juftitise, mutatio in-
fertur. Servat nempe vir juftus tenax propofi-
tum & conftantem hanc perpetuamque volun-
tatem tribuendi cuique , quod tempori populo-
que convenientes leges publicte , & in viridi
pofitx obfervantia, definiverunt fmgulis tribuen-
dum efle.

g. Dividitur vulgo juftitia: in commutativam
ac diftributivam. Commutativam appellant,
quce verfatur circa commerciain qua propor-
tio fervatur, quam vocant arithmeticam , dum
fola rei cum re fit collatio, ac rerum collatarum
lpeftatur jequalitas t m«lla perfonarum , inter
quas commercia vigent ac eonventiones inter-
ponuntur , habita ratione , plebeji an honorati
iint, magiftratus an privati. Nifi omni ex parte
deprehendatur rerum a:qualitas, fic ut ex rebus
ipfis alter alteri non videatur anteponendus:
tunc enimfubinde in fubfidium; tollendas dubi-
tationis ergo, ex perfons conditione aliurn alio
potiorem effe , jus noftrum conftituit. Quid
enim, fi pretium a;quale pro re venali offerat di-
redus rei. emphyteuticarix dominus & extra-
neus ; in auftione publica cognatus & creditor;
aut creditor & extraneus ; vel focius & extra-
neus pendente inter focios judicio cominuni di-
vidundo ? quid fi in quceftione de parte debiti
lieredi remittenda, quo invitetur adadeundum,
diflenfus fit, pari curnulo debiti, pari numero
diffidentium creditorum ? hoc quidem in cafu
ftandum efle voluntati eorum , qui alios digni-
tare antecellunt: in illis Vero focium) credito-*
rem, cognatum , dominum dire<5tum , extra-
neis praeponi oportere , remque ei addici, Ro-
manis placuit. /. juris gentium 7. ult. I. 8. ff.
de patfis l. ult. C. de emphyteuji l.i.C. communi
divid. I. ctrn bona 16. ff. de rebus aullont. jud.
pofftd. & vcndendis. Diftributiva dicitur , quae
verfatur circa pra?mia & pamas pro meritis cu-
jufque diftribuendas : unde & Nemefin veteres
juftitia: filiam finxerunt, ita didam -r cv.d-
su %l#vz]Uisnc_t>f , facinorum impiorum ultri-
cem, bonorum prsmiatricem; In hac, licet non
femper , at fscpe tainen, perfonarum refpedum
haberi, atque adeo fervari proportionem, quam
vocant geometricatn , tum civiles tum munici-
pales leges de deliftis coercendis agentes, paf-
Iim loquuntur , ut fuis dicetur locis; quatenus
propter unum idemque crimen a duobus coln-
mifJum gravior alteri, alteri levior pa:na irroga-
rur; vel ob eadem benemerita majus alteri, al-
teri minus tribuitur prjemium ; fed quse p^nas
cjujeque pntmia in fe Jpeftata difparia funt; ea
tamen, quia funt applicata perfonis, ^tate, na~
talibus, dignitate , vel fexu diverfis , paria erunt_ain quantum psna per fe levior non minus gra-
vat honeftiorem, quam humiliorem ea, qus in
fe fpe&ata gravior apparet. Mulftas tamen ac
pasnas pecuniarias civiles certa quantitare adver-
fus quofvis cujufcunque fexus dignitatis condi-
tionis promifcue conftitui per leges , uti infre-
quens non fuit Romanis , veluti infurto, rapi-
na , damno injuria dato , aliifque multis , ita
nec a moribus hodiernis alienum effe, vulgo no-
tum eft. Anton. Matthceus de criminib. libr. 48.
tit. 18. cap. 4. num. 7.

1 o. Ab hac prima juftitias divifione non Ion-
ge recedit ea, qua, auftore Grotio, in explctri-
cem & attributricem deftributa eft. de jufe belli
&pacis libr. i.cap. i.num. 8. vide tamen com-
mentaria viri Nobiliff. Guilielmi vander Meuleti
ad Grotium d. num. 8. Ad expletricem reducenda;
omnia, ad quse prseftandaatque implenda quif-
que non modo ex ^equitatis ratione obligatus eft,
fed & invitus competentibus juris remediis com-»
pellipoteft. Adeoque eo pertinent non tantum
omnia nobis debita ex jure dominii, (late fumto
dominii ac debiti vocabulo) & obligatione ex pa-
dionibus & veris ac quafi contraftibus defcen-
dente; fed &, qua: quifque psena: nomine ex
delidto perpetrato vel aliis privatis vel publico de-
bet: cum ad reftituendum, dandum, pra:ftan-
dum, faciendum, psnamque luendam, volens
nolens qtiivis adigatur. Contra vero attributrix
circa omniailla occupataeft, adqua?, licet quis
ex jequitate & ratione naturali obligatus videa-
tur, atque etiam implens laude dignus inter bo-
nos fururus fit; tamen fi praftare atque imple-<
re , fepofito pudore fpretoque sequitatis vincu-
lo, recufet, publica nequit au&oritate conftrin-
gi. Qua ratione, licet jus & fasfit, paupcri per
divitem, elecmofynas porrigi; bene merenti prce-

mium ;

s. I. T i t. . L

-ocr page 23-

De Justiti

mium; donatori antidora a donatario praftari;
inopi confilii falutare fuppeditari a prudentiore;
proximioribus, aliifque , qui obiequio ac bonis
artibus fpem fuccefiionis fibi paraverant, heredi-
tatem relinqui, dari legata; tamen fi quis iftius
generis officia neglexerit , lex nulla invitum ad
remunerationes, eleemofynas, hereditates , lega-
ta tribuenda coget. Atque hoc eft , quod vult
Seneca libr. 2. de ira, cap. 27. durn ait; quam
angufta innocentia eft, ad legem bonnm ejfc: quan-
to latius patet ofjiciorum , quamjuris regula: quam
multa pietas , humanitas , liberalitas, juftitia, fi-
des exigunt, qua omnia extratabulas publicas funt.
Et Paulus JCtus, non omne , quod licet, hone-
ftum ejje ccntendens; /. non omne 144. jf. de re-
gul. juris. Duin plura leges licita pronunciant,
quorum tamcn' contrarium iuadent omnino, lon-
geque pr&ferunt. Vino doliari vendito ea con-
ditione, ut ante proximam tollatur vindemiam,
fi emtor non tollat, venditori lex effundendi fa-
cit poteftatem : qui tamen , ii non cffuderit,
led vel vendiderit emtoris periculo, vel alio 1110-
do in id operam dederit, ut, confervato in ufus
emtoris vino , mora ei quam minime damnofa fit,
laudandum potius eum eodem quafi fpiritu Ul-
pianus pronunciat. /. 1. §. 3. & 4.ff. deperic. &
tomm. rei vend. Concubinatum licitam Imperator
tonfuetiidinem dixit, l. fi qua illuftris 5. C.adfe-
natufc. Orfitian. eumque per ieges nomen aftum-
iiffe, ac ideo extra legis posnam efle Marcianus
auftor eft. /. in concubinatu 3. §. idt.ff. de concu-
hinis. Honeftitamen matrimonii vinculum, con-
trahentium confenfu & amicorum fide firmatum,
paffim anteponi, laudari, variifque ad id invi-
tari privilegiis cives Romanos , in confefto eft.

11. Ne vero infolaacnuda juftitia. contem-
platione , ad vitam civilem ordinandam atque
tuendam non fufficiente , Jurifconfultos harrere
ac confenefcere quis putet ; amplius ab iis exi-
gitur, ut juris faciant applicationem , fingulis
illud negotiis rebufque , prout inciderint, ac-
commodando , dum judiciis aut advocati partes
implent. /. 1. §. l.jf. h.t. Quod jus eo fenfu ni-
hii aliud eft, quam norma & regula agendorum;
feu, regu/a attuum moralium , obligans adidquod
reftum eft ; ut inquit Grotius , dc jure belli ac
facislibr. 1. cap. 1. num. 9. Ciceroni libr. 1. de
legibus ratio fumma infita in natura , quce jubet
ea, quce facienda funt, prohibetque contraria. Vel
prcefes bonis & malis , prceceptrix quidcm facien-
dorum, prohibhrix autem non faciendortm; ut ex
Chryfippo Marcianus, /. 2. ff. de legibus. Sive
ad ftatum reipublica; primario fpeftet, five pri-
mario ad fingulorum pertineat utilitatem: quo-
rum illud publici, hoc privati juris venit appel-
latione : utrumque colleftum ex praceptis na-
turalibus, gentium, & civilibus, generatim ad
id tendentibus , ut honefte quifque vivat, alte-
rum non lcedat, & fuum cuique tribuat. Qux
vulgo tria juris pracepta dicuntur , ambitu fuo
quicquid legibus ufpiam jure cautum eft com-
prehendentia.

A ' E T j U R E. * f

12. Jus naturale, Juftiniano & Ulpianode-
finiente, eft, quod natura omnia animdia docuit
pr. luft. de jure natur.gent. & civil. 1.1. §. 3. jf.
h. t. Quamvis enim bruta proprie neque juris
neque injuria; capacia fint , fatente id eodem
Juftiniano pr. Inftit. fi quadmpespaup. fecijfe dic.
umbram tarnen quandam & imaginem juris ac
analogiam in iis licet deprehendere ; in quan-
tum, quod homines ex redte rationis agunt di-
ctamine , id fi bruta quoque naturali faciant in-
ltin6tu, utut fine lenfu rationis, jure fecifte di-
cuntur. Eo fere modo , quo non tantum Ppe-
ta, ftilo liberiore evagantes, apibus mores, ftu-
dia, populos, reges tribuerunt , fed & philolo-
phi ac oratores formicis iram & afteftus alios ,
quin&mcntem, rationem, memoriam. Cicero
libr. 3. denaturaDeonun; numcxiftimas, inquit,
formicam anteponcndam ejfc huic pidcherrimce urbi,
quod in urbe fenfus fit nuUus; in formica non mo-
dcrfenfus, fed & mens, ratio , memoria f Licet
idem 1. de officiis rationem & juftitiam, pro-
prie fcilicet di£tam , in brutis neget. Egregie
Senecade iralibr. 1. cap. 3. muta amma/ia httma-
nis ajfeffibus carent, habent autem fimilesillis quof-
clam impidfus; a/ioquin , fi amor in illis ejfet, &
odium ejfet; fi amicitia, & fimultas; fi dijfenfio,
& concordia; quorum aliqua in illis quoque ex-
tant vcftigia: cceterum humanorum pciiorum bona
malaque funt. Nul/i nifi homini concejja prudentia
eft , di/igentia , cogitatio: nec tantum virtutibus
humanis anima/ia, Jcd etiam vitiis prohibita funt.

13. Nec tamen ideo hinc redte deduxeris, il-
lud ergo omne juftum efte , autjuris naturalis,
quod agit homo ratione prseditu^ , fi idem in-
ftmdtu bruta faciant: nifi &inceftum, & adul-
terium, & vagam libidinem, & vim fine causa.
illataiti, & alia fimilia , fpeciofo juris naturalis
colore tingenda putes ; quippe qua: omnia a
brutis fieri palam eft.

Coeunt anbnalia nu/lo

Ccetera deleftu, nec habetur turpe juvcncce.

Ferre patrem tergo.
Quin potius, uti non omnium , qurr juris funt
naturalis proprie difti , fimulacra in brutis ap-
parent, ita quoque ea demum , quae cum bru-
tis homines habent in agendo communia, juris
naturalis nornen merebuntur, fi in hominibus
a recta? rationis dictamine profecta fint : cum
nihil aliud fit jus naturale hominum , quam,
quod recta ratio illis , qui vere intelligunt, di-
£tat, idque velfine prsevio mentis difcurfu, vel
per neceftarias & evidentes confequentias, qui-
bus ultro ac fine prolixa argumentatione , une
impedita conclufionum dimcultate , tanquam
juftis aftentiantur. Sic ut hujus juris naturalis
fubjedtum fit tanturn homo intelligens & ratione
utens , ac inftinftum quidem corporis intuitu
cum brutis , at rationem reftam , animo inh.x-
rentem , quafi cum Deo cominunem habens.
Ra:vardus /ibr. 1. varior. cap. 1.

14. An autem vere ullum detur jus naturse,

, ut

-ocr page 24-

ut quidam temerc negandum arbitrantur, quafi
neque ullus juris iftius legiflator effet, neque
ianctio tranfgreffionem coercens; non prolixius
excutiam. Sufficit, Deurn, auftorem natura,
juris quoque naturalis conditorem effe: fanftio-
nem autem ad obfervanda juris illius prsecepta,
confiftere in commodis, qua? ex eorurn obfer-
vatione cuique privato accedunt , ac vice versa
in aTumnis atque miferiis, quibus obnoxii effi-
ciuntur illi, qui juris hujus regulis contraria fe-
ctantur ac probant. Vide Cumberland dekgibus
naturce in pralegomenis §.13.14. & feqq.

i<>. Quse vero prima juris hujus naturalis
bafis fit, quodnam fundamentum, acprimum
principium, ex quo a priori (ut loquuntur) de-
monftrari poffit, & velut ex fanftiffimo juftitije
ipfius penetrali educi > quamam juri naturali ad-
fcribi oporteat, de eo variatum non minus fuit,
quam olim circa quarftionem de fummo bono in
plurimas philofophi difcrepantes abierunt opi-
niones. Suntenim , quibus vifum fuit ejus fun-
damentum ponere in convenientia & difconve-
nientia cum natura rationali ac fociali non per
lapfum depravata. Grotius de jure belli ac pac.
iibr. i.cap. 1. num. 12, Sed quid, obfecro, eft
principium petere , ii non hoc ? cum id ipfum
in quaftione lit, an hoc aut illud fit conveniens
incorruptje natura? feu reftse rationi: ut proin-
tle ex alio id fuerit fundamento deducendum.
Alii in hominis focialitate primum juris totius
naturalis quxrunt principium. Puftendorff deju-
ve natur. & gentium in prafat. Sed, ut opinor,
minus re<5te: cum jus naturale ambitu fuo non
modo complefiatur officia erga homines alios in
eadem viventes focietate; fed & erga Deum, ac
femet ipfum , etiam ab omni focietatis humanse
reladone femotum. Cui accedit , quod jus na-
turale omni focietate humana antiquius eft; un-
de focietas, eo jure pofterior, concipi non po-
teft juris illius, tempore anterioris, fundamen-
tum. Inficias quidern haud eundum, religionem
erga Deum & erga femet ipfum officia praipa-
rare hominem, ac magis aptum reddere ad focie-
tatein, iino firmiffima focietatis humana; vincu-
la efte : fed tamen & illud manet, focialitatem
cfte 11011 poife principium illius juris, ex quo
hujus ipfius focialitatis principia petenda funt.
Fatendum , hominem eife animal natura focia-
bile ; fatendum , focialitatem magna ex parte
fundamentuin efTe juris illius naturalis, quod
inter homines jam multiplicatos fervandum fuit:
fed non inde fequitur, focialitatem univerii ju-
ris naturalis , feu omnium eorum , qux ad jus
naturale reduci debent , effe principium. Qux
cum ita fint, penitius cun£ta fcrutanti non aliud
evidentius occurrit juris naturalis univerfi fun-
damentum ac fcaturigo, ex qua, uti ex fonte
rivuli, ex radice rami, derivanda erit omnis ju-
ftiti^ ratio , quam jus Dei creatoris, potentis
quidem, fed & pariter benigni ac fumme bene-
fici in fuas creaturas. Produxit nempe Deus ter

Lib. I. T i t, I.

corn-

Optimus Maximus ipfum hominem, & omnia re-
liqua in ufum ejus. Quod ratione refta ac judi-
cio fuo homo percipiens , & benevolentiam, fa-
pientiam, potentiamque creatoris agnofcens ma-
ximam , non poteft non libi confcius ac convi-
£tus effe nate ex ipfo creationis beneficio obliga-
tionis illius arftiffimse, qua ad religionem ac cul-
tum divinum, quin & amorem, humillimamque
liinul fubjeftionem, creatori benigniffimo exhi-
bendam > devindtus eft : ufcpe adeo , ut, fi,
fpreto hocce bonae mentis didamine , in alia
omnia contraria ire feftinaret, eum faltem tan-
quam potentem ac punire valentem pari mentis
fuse confcientia reformidare deberet, quem ut
au£torem fuum beneficum colere noluit ac vene-
rari. Eomodo, quo (frfummis ima componere
liceat) accepta: libertatis, rei inaftimabilis , im-
memor libertus , fi honoris amoris & obfequii
vice contumelias & injurias patrono rependeret»
iram ejufdem juftamque indignationem extime-
fcere deberet, ac meritam beneficii collati retra-
<5tationem. Quo etiam tendit illud Lactantii, pri-
mum Juftiti® fundamentum effe Deum cogno-
fcere ut parentem, eum metuere utdominum,
diligere ut patrem , vitata omni fuperftitione.
Cumque fui exiftentiam quifque poft Deum fuis
immediate debeat genitoribus , non poteft non
ex generationis ac nativitatis beneficio devin£tus
effe ad omnia pietatis & obfequiorum gencra iif-
dem pro virOi exhibenda. Unde & a Pomponio
cum religione erga Deum conjundta fuit obli-
gatio, utparentibus &patriie, velut alma? matri,
pareamus. l.i.jf. h.t. Nec aliud Ciceronipla-
cuit , cum libr. 1. de officiis in fine fcriberet,
in ipfa communitate cjfe gradus officiorum, ex qui-
bus, quid cuique praflet , intelligipotcf}, ut pri-
ma diis immortdwus, fecunda pcttrice, tertia pa-
rentibus , deinceps gradatim reliquis debeantur.
Obligationi huic primx erga fui au<5tores proxi-
ina eft , ut fic produ£tus a creatore homo, ejuf-
que du£tus veneratione , proprije ftudeat con-
fcrvationi , caveatque, ne contra auctoris fui
fcopuin in fui ipfius interitum ac deftruftionem
allaboret aut cooperetur; ac proinde utatur qui-
dem illis, qua: ad vitse fuftentationem fibi a crea-
tore fuppeditata videt, nequaquam vero iifdem
abutatur in fui perniciem aut lacfionem. Qua ra-
tione etiam eloquenti® Ilomanse parenti vifum
fuit, unumquodque animal, fimut atque na-
tumeft, ipfuni libi conciliari ac commendari ad
fe confervandum, atque ad fuum ftatum , & ad
ea, quse funt confervatoria ejus ftatus: aliena-
ri autem ab interitu , iifque rebus, qua: interi-
tum videntur afferre. Etquia res ipfa loquitur,
vix effe , ut quifquam fine hominum aliorum
adjuinento vitam fuam feliciter tranfigat ac fefe
tueatur, dum nemo fiinul omnia tum opificia
tum artificia ad fui confervationem expedientia
callere poteft autpraftare; confequens fuit, ut
natura duce pronus effet & inclinatus in plenio-
rem focietatem cum aliis excolendain , vitsque

-ocr page 25-

D E ] U S T I T

cormnunitatem. Quo vero magis fociaiitatis iftius
■gauderet emolumentis, necefle fuit, ut, ficu-
ti primo loco proprix', ita & fecundo totius hu-
mani generis lluderet confervationi, tum fobo-
lem procreando educandoque , atque ita iup-
plendo mortalitatis fuje defedum; cum , teite
Cicerone libr. 4. de finibus, omnis natura vclit
ejfe confervatrix fui, ut &falva/it> & ingene-
re conferveturfuo: tum etiam conferendo ac pra'-
fl-ando illud omne , quod videri poteft aptum
efle ad promovendam ulterius conhrmandamque
indudam illam inter homines vita; communita-
tem. Et quiafua cuique ratio ac fenfus commu-
■nis diitabat abunde, eam ih univerfum deftru-
ttum iri, fi quifque nil prster propriam pl"x-
fentemque fpedaret utilitatem , aut (quod pe-
•jus) jus fibi aliquod commentitium in omnes &
omnia fecundum potentia: fua: vires arrogaret;
nonaliud fupererat, quam ut ex oppolito mu-
tua cum aliis reciprocando humanitatis officia,
tribuendo aliis qua: iplis commoda, recipiendo
viciffim ab iliis qua: fibi putaret expedire in vit£
tuitionem, magis magifque conftringeret com-
mune confortii vinculum ac fodalitatis. Quo
Seneca refpiciens libr-. i. de ira. cap. 5. homo,
inquit, in adjutorium mutuum generatus eft -—
heneficiis emm humana vita confifiit & concordia;
ttec terrore, Jed mutuo amore in fcedus auxilium-
cjiie commune confiringitur. Iterumque libr. de
ira. cap. 31. ut omma interfe membra confentiunt,
xjuia fingula fervari , totius interefi; ita homines
fmgulis parcent, quia ad ccetum geniti fumus ;fal-
va enim effe focietas nifi amore & cuftodia partium
non poteft. Atque hinc deprompta generalia illa
juris naturalis pracepta , ne quis alteri faciat,
quod ipfe fibi heri nolit; ex adverfo prxftet aliis,
tjuod fibi ab illis prseftari exoptet ; quod quif-
que juris in alterum ftatuerit, eodem etiam ju-
re utatur. Hinc quoque cft , quod quifque,
dum fibimet ipfi proximus eft, non tantum ad-
verfus aliorum, a re£ti tramite recedentium, im-
minentes injurias fibi cautelis variis innoxiis ju-
re profpiciat, ac parietes, mamia , foffas, furi-
bus, prasdonibus, hoftibus, opponendo, filje
confulat fecuritati; fed & adverfus aliorum vio-
lentiain fefe defendat, vim vi repellat, arrnaar-
mis, etiarn cum aggreflorum nece, fi aliter vi-
tam aut pudicitiam tueri ; ipfis incolumibus,
haud pofTit, atque ita inculpata: tuteke fervet
moderamen. I. l.C. unde vi. 1.1. §. vimvi. 27. /.
quod eft. 3. §, eum igitur. y.ff. devi & vi arma-
ta.l. 1. §. item. 4. ,ff. ad leg. Corn. de Sicariis. I.
fcientiam. 45. §. qui cum aliter. 4.ff. adleg. Aquil.
/■ 3 -ff- h- Cicero paffim in oratione pro Mtlone.

16. Jus autem hoc naturale, tanquam divi-
na providentia conftitutum, firmum femper at-
que immutabile permanet. §. pen. Inftit. dejure
jiat.gent. & civil. Eft quidem, inquit Laftantius
divin. Inftit. cap. 8. vera lex, rctta ratio naturce
eongmens, dijfufa in omnes , conftans ac fempi-
term; qua uotet ttd offiwwi jificndi _a wtm.dQ <1

iaetjuhe». 9

fraude deterreat, neque vero per fcnatum aUt pei
populum folvi hac lege pojfumus. Cum eniirrre-
<5ta ratio , qu^ naturale jus vel includit vel in-
greditur, originem fuam immediate Deo debeat,
& ad ipfam divinam juftitiam fefe referat, velut
irnago divina; legis & quasdam ejus expreffio;
necefle eft, ut ipfurn quoque hoc jus immuta-
bile fit : ne alibquin, admiffa mutabilitate, in
Deo quoque variationem & confilii prioris veram
pcenitentiam, atque ita vel erroris prioris con-
feflionem, vel refte conftitutorum mutationem
in pejus admittamus. Quod quantum cum Dei
fanditate ac perfeftione pugnet, nemo non vi-
det. Gfotius dejtire hcll. &pac. lihr. 1. cap. J.
num. 10. in med. Hornius de civitate libr. 2. cap.
2. num. 5. D. Noodtprbbabilmm libr. 2-. cap. n.

17. Interim non eundum inficias , quin hoc
jus, in thefi immutabile, mutabile tamen fit in
hypothefi, ut loquuntur. Quo non aliud de-
notatur, quam generalia juris iiaturalis praxep-
ta, ex re£te rationis didatnine profluentia, ex-
ceptiones quafdam pati; quae tamen & ipfe non
minus naturali ratione fubnixa? funt, atque adeo
prceceptis ipfis univerfalibus non vere contra-
riantur, aut ea fubvertunt, fed magis firmant,
fecundum illud vulgatum , exceptiones corrobo-
rare regulam in calibus non exceptis; Qua ra-
tione, lieet jus natura; in univerfuin vetet ho-
micidia , latronis tamen vim inferentis cxdem
permittit; ac fceleratorum jtibet fupplicia , per
judices imponenda. Quin &, cuin multa jus
naturale fuaferit quidem, at non praxeperit, nec
vetuerit iis contraria , confequens fuit , juftis
caufis urgentibus a tali fuafione jtire recedi. Quo
modo & libertates, & reiilm cominunes, & alia
plura his fimilia, primos inter mortales ex na-
turali fuafione viguiffe conftat; a quibus tamen,
multiplicato deinceps humano genere, bellifque
ferventibus , per introdu<5i:am dominioruin di-
ftindtionem ac fuhfecutam ex captivitate fervitu-
tem , noii fme jufta ratione receflum fuit.

18: Jus gentiumeft, quodapud omnes, vel
faltem moratiores gentes obtinet & pcrarquc cu~
ftoditur : ac refte in primcevum & fecundarium
dividitur. Primcevum quidem nihil aliud eft,
quam jus naturale hominum a gentibus recep-
tum. Ubi enirn rationis naturalis dictata apud
gfentes plerafque fervari contingit, ea juris gen-
tiUm noinen ab ufu gentium aflumere, haud
abfurdum eft : qua: tamen ipfa fi populi pleri-
que moratiores afpernarentur, in nudis juris na~
turalis fubfifterent terminis ac denominatione.
i.Inft. de jurenat.gent. & civil. I. omnespopuli. 9.
ff. h. t. Unde & juris hujus exempla ex iis, qua»
jus naturs jubet, a Jurifconfultis videinus allata;
qualia funt erga Deum religio , ut parentibus ut
patrias pareamus. /. 1. in fine. I. 2. ff.h. t. Secun
darium dicitur, quod non tam ex rationis luce
exortum , quam potius ratiocinatione legitima
colleduin eft, & accommodatum non tam in-
corruptx naturse bonitati, quam depravatx ne-

ceflita-

-ocr page 26-

io L i b. I. T i t. L

ceflitatibus; adeoqiie, quod ufu & humanis ne-
ceflitatibus esigentibus gentes fibi conftituerunt.
§.2. Infiit. de jure itat. gent. &civili. Quodnon
ita accipiendum, cjuali jus aliquod gentium ef-
fet^, gentes omnes, qua tales, obligans, omnes
po|5ulos in publicis inter gentes commerciis de-
vinciens , lic ut peccaturi effent ac puniendi
quoties a tali recederent jure ; uti jus naturale
cunctos homines obftringit, cives omnes jus ci-
vile. Tale enim quid inter gentes adum , tale
populorum omnium, qua talium, commune vin-
culutn, haud deprehendo. Quin potius, quae-
eunque juri gentium fecundario in publicis pri-
vatifque negotiis adfcribuntur, non alio fenfu a
gentibus conftituta dici poffunt, quam quia id,
quod humano generi multiplicato , per ratioci-
nium videbatur utile, & ad promovenda inter
homines coininercia expeditum, paulatim nunc
hujus nunc illius populi ufu , & itatandem gen-
tium plerarumque, comprobatuin fuit: nulla de
ca;tero univerfali obligatione gentes adftringen-
tc. Qtiapropter & ocius alibi , alibi ferius ea,
quse juris gentium efte dicuntur, recepta con-
ftat; & rejechi viciflim fine juftitis violatione ,
qux quondam gentibus ut cequa placuerant. Ita,
verbi gratia, cum noii omnia fingulis fuppete-
rent, nec omnis ferret omnia tcllus, neceflitas
pariter atque utilitas commercia fuafit medianti-
bus contractibus plenius excolenda : inter quos
antiquiflima quidem & ad iimplicitatem proxi-
me accedens apparet permutatio. Sed curn non
femper ca nobis eflent fuperflua , quibus alius
viciflim indigebat , emtio fucceflit, adinvento
riumrno feu numerata pecunia res quafvis alias
jeftimante. l.i.Jf. de contrab. emtione. In gra-
tiam deindc eorum, quibus pretium emtioni re-
rum fufficiens deerat , introdufta locatio , ut
modica pecunia rerum fibi utilium temporarium
pararent ufum. Quod fi nec tantuin fuppete-
ret, undemerces conftitueretur; Vel ad aliorum
liberalitatem, gratuitoimpeti'ato rerum ufu,recur-
rendum fuit; unde commodatum atque preca-
rium originein traxerunt: vel comparandi aliun-
de fuere nummi, in rerum neceliariai'uin emtio-
nem condndionemve deinceps impendendi; un-
de mutuurri fiatum efi. Ac ne creditor inte-
rim de forte periclitaretur , res alias fecuritatis
caula ufque ad mutui reftitutionem ei viciflim
tradi, a-quum vifum ; quod pignoris conven-
tione interveniente faftum. Sed Sc, cum non
omnes ad fuaf gerenda vel affervanda apti aut
proclives eflent, setate, abfentia, peregrinatio-
ne, fexus verecundia, imperitia, dehdia. intcr-
venientibus, alteri ea mandato vel depofito com-
mitti placuit. Quod fi foli negotiis expediendis
pares non viderentur, aflumtis adjutoribus, fo-
eie.tatem iniri & partitis operis rem geri , re-
ceptum fuit. His igitur aliifque' fimilibus con-
ventionum fpeciebus cum fubveniretur quam
maxime incfigentije rerum plurium, qua plures
laborabant; non mirum fuit, gentem unamquam-
que , quo cultior efle defiderabat , eo quoquc
magis fuum in ufum eas introduxifle, vel ad-
mililfe populis ab aliis jam ante inventas , at-
que inluper peculiaribus non raro legibus cir-
cumfcripfifle. Neque tamen ulli genti ratione
intrinfeca, ab honeftate vel tUrpitudine defum-
ta, impofita fuit obligatio contraclus taies aliis
cum gentibus exercendi; nec peccare cenfendi,
aut juftitise prxccptis refragari, qui commercia
populis exteris interdicunt in- folo fuo ; atque
inter ipfos cives fuos quafdam improbant ve-
tantque contrattuum fpecies, quoties ilias civi-
bus fuis haud expedire perfuafi funt : non ma-
gis, quam noftris & multorum aliorum mori-
bus in juftitiain incurritur, durii fervitutum ac
manumiflionum jura inveniuntur abolita, utmi-
nus conducentia , utcunque paifim olim inter
gentes laudata. Nec. aliud ferendum de iis ju-
dicium, qua; ad publicos gentium aftus perti-
nent; qualia funt legationum jura, folennes bel-
lorum denuneiationes, aliaque his affinia plura;
cum & hcec non ita, uti jus naturale, excertis
pofllnt deduei principiis , fed ex ufu & vclun-
tate gentium pracipue modurn formamque ac-
ceperint. Etenim, qucd mifli ad foeios & ami-
cos populos legati, ab iifque pro talibus agniti,
fancti habentur, id non ex quodam fecundario
jure gentium, fed magis ex fidedata, atque ad-
eo ex ipfis juris naturalis principiis, datam fi-
dem cuique etiam privato fervandain pra?cipien->
tibus, defcendit. Sed 8c quod ab hofteadho-
ftem ablegati ab mjuriis ipforum hoftium tuti ac
immunes funt» id non aliunde derivandum pu-
to, quam quod gentes . moratiores pacem bello
multifque triumphis potiorem judicantes, il ho-
neftis poffit iniri legibus > ejus obtinendcc ple-
rumque non aliam magis aptam viam invene-
rint, quam fi admiflis ex hoftium numero non-
nullis, tanquam Jegatis, de reducenda concor-
dia novifque faxleribus pangendis traitarent.
Cum autem tale munus legationis apud hofrcs ₃belli jure quidvis valentes, non facile quemquam
fufcepturum perfuafi eflent, fi non fecuritatem
& tuitionem is fibi in adeundo ac recedendo
Iperare poflet ac polliceri; expedire fibi cenfue-
runt, hoftium quoque legatis inviolabilem apud
fe concedere incolumitatem, & ita caduceatori-
bus in bello pacem facere : quibus confequens
eft, ut & ipfos inter hoftes fanftitas legatisnon
aliunde, quam ex fide data ac promifla feairi-
tate, adeoque rurfus ex jure naturali petenda ac
defendenda fit. Unde & novum non eft, nec
rationi jurive adverfum, ut, qui necduin fibj
pacem conducereopinabantur, infidiofe infida?-»
que paci bellum proeferentes, vel eos jam miflos
repellerent, vel denunciarent, ne ad fe Iegati
initterentur, alioquin eos hoftium loco fore; ue
pluribus confirmat Grotius de jure lelli ac pacis
libr. z. cap. 18. num. 3. & 5. Et cum non eam
a legatis utilitatem fperemus, nec proinde fidem
iis dederimus > quoties eos non ad nos, fed acl

hoftis

-ocr page 27-

DE justitia et jure. II

hoftis noftri amicos ac confa:deratos ab hofte no-
ftro miflos deprehendimus, nullo quoque jure
tales fecuritatem a nobis expedaverint aut inco-
lumitatem; fed belli jura captivitatemque «eque
fubire cogendi eruut, ac quilibet aliinuilo lega-
tionis titulo infignes. Grotius. d. libr. 2. cap. 18.
num. 5. in med.

19. Quod fi contra recta? rationis dictamen
gentes ufu qusedam introduxerint , 11011 ea jus
gentiuin redte dixeris, fed peffimam potius mo-
rum humani generis corruptelam. Atque hinc
elt, cjuod Jurifconfulti noftri in ipfo jure gen-
tium concurrentem cum ufu rationem conlide-
rantes , ea quoque , velut a re£ta ratione pro-
fecta , juri naturali duxerunt adfcribenda , qua;
proprie juris gentium fecundarii erant; in quan-
tum, ufu prafuppofito humanifque neceffitati-
bus, hsec ab cequitate & ratione ratiocinata (ut
ajunt) videbantur dictari: quales, verbi gratia,
furtorum prolribitiones , dominiorum diftinCtio-
nes, aliaque plura. §. 1. Inftit. de obiigat. quae
cx deliffo. I. 1. ff. de acquir. rer. domin. § .jingn-
lorum. 11. CT §. 12. Inftit. de rer. divif.

20. jus civile eft, quod quifque populus fi-
bi proprium conftituit; quatenus ex iis , qua;
jure naturali diftata erant , vel invaluerant jure
gentium , iibi utilia defumit ac probat ; hifque
alia, ex ufu fuo proprio, fuo addit arbitrio.
Quo fenfu Gajus in l. omnes homines. 9. jf. h. t.
omnes populos, qui legibus & moribus regun-
tur,partim jure proprio,partim communi omnium
hominum jure uti., autor eft. Atque inde jus
civile 11011 male diftribueris, quod vel origine iit
tale , vel fola comprobatione. Jus civile com-
probatione eft, quod vel a ratione naturali con-
ftitutum, vel ex ratiocinio jufto alias apud gen-
tes introduftum , Velut sequvun & bonum in
civitate receptum eft. Sic enini & homicidia,
& adulteria , & furta, & alia fcelera quam plu-
rima damnat quidem jus natura: ac gentium,
fed & prohibet jus civile , atque ita difpofitio-
nem juris liaturs vel gentiumlua confirmatau-
toritate. Origine jus civile dico, quodfine certo
ac peculiari juris naturalis fundamento in civita-
te conftituitur , etii 11011 careat generali, aliqua
sequitatis ratione. Quo pertinent teftamentorum
& aliorum a£tuum plurimas folennitates, Falci-
dise detractio, Macedoniani ac Velleiani Sena-
tufconfulti difpofitio , alisque plures Romano-
rum tum antiquata? tum ufu etiamnum fervata*
leges. Qvisedatn fciiicet funt, qua; homines nol-
le aut velle debent , quia in fe continent hone-
ftatem aut turpitudinem quandain moralem:
qusedam, quce ea fola ratione jufta funt, quia
ea jufta eife volunt qui jubendi. poteftatem ha-
bent; fic ut eorum arbitratu illa vel agenda fint
vel omittenda, & pro ratione pracipue ftet juf-
fio atque voluntas imperantis. Appofite admo-
dum, qua; de patre Gellius noff. Att. libr. 2.
cap. 7. ad legiflatoretn hic tranftulerimus: omnia,
inquit , quce in rebus humanis fnmt, ficut doEli
cenfuerunt, aut honefta funt aut turpia: quce fuci
vi retfa & ho?iefta funt , ut, jidem colere , ui
patriam defendere, ut amicos di/igere, cajieri opor-
tet, five imperet pater, jive non impcret: fed quce
his contraria, quceque turpia & omnino iniqua funt,
ea ne ft imperet quidem. Qrne vero in medio funt,
& a Grcecis tum «JWcpo^, tmn /jiicru appellan-
tur, ut, in militiam ire , rus colere, honores ca-
pejfere, caufos defendere, uxorem ducere, uti juf
fum proftcifci, uti accerfitum venire, quoniam &
hcec & his fimUia per fe ipfa neque honcfta funt
neque turpia , fed proinde ut a nobis aguntur, ita
ipfis attionibus aut probanda fiunt, aut reprehcu-
denda; propterea in ejufmodi cmnium rerum genc-
ribus patri parcndum cjje cenfeni, veluti fi uxo-
rem ducere imperet, aut caufas pro reis dicere : quod
enim utrumque in generc ipjb per fe neque honcftum
neque turpe, idcirco , ji patcr jubeat, obfequen-
dum eft. Quacunque indiiferentia funt , li in
hanc aut illam partem a legiflatore definita in-
veniamus , fic ut poft legem in republica latam
jubendo jufta fa<5ta fint, aut vetando injufta,ea
juri civili, quod origine tale eft , non haffitan-
ter adfcribemus.

T I T V L V S II.

De origine juris, Sc omnium magiftratuum &: fucceflione prudentum.

Summaria.

I. De primis juris Romani imtiis ufque adlegem

12 tab. deque ejus compofitione.
a. De incrementis variis juris poft duodecim tabu-

las ufque ad tempora Juftimani.
3- De jure Juftinianeo, libris bafilkun , (tBfque
Grcecis juris auttoribus.

4. De compofaionc juris Canonici.

5. De cmpofitione juris Feudalis.

6. Quce fit aucioritas novellarum Leonis & alio-
rum Impp.

7. De magiftratibus Romanis, remiffive.

8. De fucceffione prudentum _y & feffis Jurifcon*
fultorum.

9. Notatur diftintfos olim fuiffe Jurifconftdtos &
caufarum oratores, nec omnes Jurifconfidtos (f-
que in ommbus juris pmibus fidffe peritos.

B 2

1. Tria

-ocr page 28-

L "I B. L

Ria potiffimum h. tit. tivtclari
docet tituli infcriptio , quorum
primum eft initium & incre-
mcnta juris, altenun origo ma-
j ^:giftratuum, & tertium FuCcef-
lio prudentum : quce non tam
fingnlatim exponete, quafn notatis lummis capi-
tibus ad antiquitatum & hiftoriae juris fcripto-
res ledorem remittere conftitui. jura quod at-
Gnet, principio regum arbitria uti apud alias
plerafquc gentes ac nationes pro legibus erant,
tefte Juftino hbr. iin pr. confirmante id pluri-
bus Demftero in notis ad Rofin. Hbr. in pr. ita
& penes Romanos id ebtinuifle Pomponius in
1. 2. h. t. Tacitus hhr. 3. annal. cap. 26. Did-
nyfius Halicarnaflxus libr. 1 o. c. 1. aliique tra-
dvint. Sed cum id minus e re furgentis novi

regni videretur^ nonnullx ab ipfis regibus Ro-
manis leges conditx, qua: a Papirio col!e£te ,
l-cges regicc ab auctoribus, a colleftore jw Papi-
rtanum appellatar. /. 2. jf. h. t. cujus vcftigia tum
in pandcdtis /. t.fif. de mortuo inferendo tum apud
rei Romana fcriptores occurrentia collegcrunt
varie , Ant. Auguftinus, Contius, Manutius,
piures alii, ac ex his Rofinus antiquit. Roman.
hbr. 8. cap. 5. Ejeftis regibus cum rurfus in-
ccrto jure populus aliquamdiu uius fuiflet, per
Decetnviros a Graxia' civitatibus, varice leges
pctita funt, & in decem tabulas redacta; cum-
que his deinccps alia dus eilent fuperaddita:»ex
accidenti duodecim tabularwn lcges di&a funt; in
quas tamen etiam ex legibus regiis plura capita
elfe per decernviros tranflata Cuiacius monet
iibr. 3. obf. 40. Has vero leges 12. tabularutn
nt Tacitus annal. 3. cap. 27. haud vcritus cft
dicere finem (equi juris; quatenus recentiora po-
puli Romani lcita non cadem finceritate ordi-
numque confenfu fuerunt condita; ita & Cice-
10 omnibus philofophorum bibliothecis pratulit
Jibr. I. de oratore cap. 44. fremant, inquit omnes
fccet , dicam quodfcntio , Bibliothecas mehercide
cmnium plnlofophonm unus mihi "Sidetur duodecim
tabularum Itbcllus, fi quis legum fontes capita
•viderit, & autforitatis pondere & utilitatis uber-
tate fupcrare. Congeftas eas varie atque dige-
itas pro fuo quifque arbitrio , aut commenta-
riis illuftratas dederunt Ludovicus Charundas,
Ravardus, Liplins, Anton. Auguftinus, Ant.
Clarus Sylvius, Balduinus, Contius, Jac. Gc-
tofredus, & alii plures.

2. His accclfcrunt legis a6tiones , cerla fcili-
cet ac folennes formula per Jurifconfultos ac-
commodatir iis, qua breviter erant duodecim
tabulis comprehenfa; Scjuris Fiaviani ac y£lia-
m nomine donata'; a Gnao Flavio Appii Clau-
dii fcriba, qui eafdem Appio furreptas populo
donaverat, & aSexto iElio, qui prioribus alias
adjecerat. 1.2. §. 5. 6. 7, h. t. adde Briflonium
mtiquh. Rom. libr. 4. cap. 20. Ingens prater-
ea iricrementum juri acceffit liovis indies latis
iegibug, plcbifcitis, Senatniconfultis _? ac magi-

1*2

T 'f T. II.

ftratuum edifitis tum tehiporariis , tuffi poftea
perpetuis; maxima vcro p oft redadtam in fta-
tum monarchicum rempublicim, principum con-
ftitutionibus, collectis partim auttoritate priva-
ta a Gregorio & Hermogene , - pkrtim publica
juflu Theodofii junioris: unde Codicis Grego-
riani, Hermogeniani, Theodofiani, & Juftinia-
neidefcendit denominatio. De hifce Jacobus Go-
tofredus in manuaii juris cap. 2. 3.

3. juftinianum vero noftrumlnftitutionibus,
pandedtis, codice repetita pralcdionis , & no-
vellis Jurifprudentiam Romanam abfolvifle ve!
duponcliis notum: uti & illud, quod Pandectis
per Codicc-m, codici per novellas , liovelSifque
anterioribus per pofteriores, quin & ipfis lcgi-
bus codicis anteriorum Principum per leges po-
fteriorum imperatoruin eidcm Codici infertas, fit
derogatum Wftfembach in comment. ad Cod. in
pr. de compofitione Codicis nttm. 5. 6. 7. 8. Paulus
Voet ad. 6. prccemii Inftitut. num. 2. Bockel-
mannus ad Pandeti. in prcelegomenis num. 4. E-
repto deinde ab hominibus Juftiniano, &vafta-
ta per barbaras gentes ltalia, uti Lingua Latina
fic & Romar.a leges ncgleita jacuerunt , licet
quodammodo poftmodum revocata, compofitis
& editis Grace libris B«ehKikuv fub Imperatori-
bus BafiJio Macedone, Leone, & Conftantino
Porphyrogeniieta : quemadmodum & fcriptus
Photii nomocanon, Michaelis Attaliata & Har^
menopuli manuale, Theophili Inftitutiones, alia-
que plura Grace, de quibus prolixius agit no-
titia reliquiarum juris veteris, & poft Juftinia-
nea Jurifprudentia, pramifla Corpori furis cdi-
to Amftei. & Lugd. Bat. anno 1663. m folio.
Jacobus Gotofredus in manuali juris cap.6. Jo-
fephus Maria Suarefius de notitia Bafilicorum, pra-
mifluslibris Bafilicwn , a Eabrotto editis. Seculo
tamcn duodecimo, tempore Lotarii rurfus in lu-
cem protradum, ac in ufum revocatum jus ipfum
Juftinianeum , Bononia alibique per Imerium
& alios fama hilarioris interpretes tum illo tum
feculis fequentibus capit doceri, quorum plero-
rumque vitas enarratas vide apud Eorfteruin,
Fliftoria juris iibr. 3. cap. 5. & fcqq. ufque ai
finem.

4. Sed & eodem fcre tempore componi cap-
tum jus Canonicum. Ac primo quidem tempo-
re Eugcnii Papa Gratianus eam collegit paitern,
qua* decretum appellatur. Jtiflu deinde Grego-
rii noni epiftolas Pontificum decretales compila-
vit & in quinque libros digeffit Raymundus. Bo-
nifacius odavus fextum addidit, fed in quinque
libros fubdivifum. His Clcmentince acljefta a Cle-
inente quinto, & Johanne 22. ac tandem accef-
ferunt cxtravagantes. Septimutn quidein clecre-
talium librurn , a Petro Matthao Lugdunenft
Juiifconfulto congeftum, ut & Pauli Lancelotti
Inftitutiones Juris Canonici, pofteriores exhibenc
corporis Canonici editiones, fed nulla publica
auftoritate donatas.

5. Compofitx quoque ac colleftx confuetu-

dines

-ocr page 29-

t) E O K 1 G I N

cTines feudales ab Oberto de Orto & Gerardo
Nigro Capagiilo Coniulibus MediolSnenfibus,
aliiique incertis auctoribus , ut: vult Cujacius,
iifque ab eodem pllira extraofdinaria fubjunita
ex Alvaretto & Ardizone capitula , ac quintus
feudorum liber. De hifce & in univerfum de juris
hiftoria vide latius Beioldum delibatis jum.-part.
i. inpr. in differtat. de libris utriufque juris.

6. Cxterum quOd attinet noveilas Leonis, &
Heraclii, Nicephori, Comneni, Frederici, Hen-
rici feptimi, aliorumque plurium Imperatorum
pofteriorum conftitutiones corpori juris Jufti-
nianei additas, verius eft, eas nec juris Romani
proprie difti partcm facere nec paris eile cum
eo jure auftoritatis. Similique modo, licet refti-
tutse a viris doftis in Codice leges ex libris Ba-
iilicwri, & aliis Grrecis fcriptoribus , illuftran-
di gratia allegari non fit incongruum, ad pro-
bandum tamen in foro atque fcholis fruftra ad-
duxeris, tum quia nunquam a noftris probatsc
ac recepttE proceribus, tum quia eas fa:pe tan-
tum Grsecaruin conftitutionum epitonras eile
conftat, ipfis conftitutionibus incuria & injuria
temporum deperditis. Ant. Matthfcus de anttion.
libr. 2. cap. 6. nuni. 13. Brunemannus in cod.
in prxlegoMcnis ad tit. dc novo Cod. faciendo in
fine.

7. Parte tituli altera de magiftratibus Roma-
nis traftatio comprehenla eft. Quorum initia of-
iicia ac poteftatem exponere non mei inftituti
eft; maxirne cum ipii Pandeftarum compilato-
res contenti fuerint libri primi partcm alteram
iftis deftinare magiftratibus , quorum frequen-
tior in legibus & mentio & ufus erat. Pra:ter
quos fi cui volupe fuerit exfpatiando liberius per-
quirere, quse recenfitorum a Pomponio in l. 2.
h. t. quin & aliorum extra hos plurimorum or-
dinariorum & extraordinariorum , majomm ac
minoram, urbanoruin ac provincialium magi-
ftratuum partes fuerint, qu;c munia, Rofmum
adeat toto libro 7. Antiquitatum Romanarum ,
poftquam in capite fecundo eorurn exhibuiflet
fummatim catalogum , prolixe de iis difleren-
tem.

8. Quod fucceflionem prudentum attinet, qui
in libera floruerint republica, qui dein fub Im-
peratoribus , quo quifque eorum vixerit feculo,
quibus imperantibus , quos libros fcripferint,
quibus confpicui honoribus, docet ex parte Pom-
ponius inl. 2. .3 5. & feqq. h. t. JacobusGo-
tofredus in manuali Juris cap. 7. & prolixe. Va-
lent. Porfterus hifloria juris civilis Iibr. 2. cap. 2.
&feqq. ufque ad cap. 82. ac nuperrime Clariif.

E J U R 1 $ ETC. J2J

D. Eck, Antccciror juris UltraieftinuS digriiitf-
inus in principns juris civiiis h. t. uti & Nob; D.
G. vander Meuien, in commentario ad Pomponii
hifioriam de origine pris pdrt. 3*. Cumque noii
omnibus eadem ftaret iii controveriiarum deci-
iione fe"ntentia, faftum eft, utfuccefiu tempo-
ris juriiconfultorum lefta³ invaluerint, natse qui->
dem potiilxmum ab Attejo Capitone & Antiftio
Labcone, fecl a praxipuis utriufque fequacibus
nomina adeptse ; cum enim Capitoni Sabinus,
Sabino Caffius fucceffiifet, Sabimanorum, ac Caf-
fianorum denominatio Jurifconfultis horum len-.
tentias probantibus tributa eft j Labeoni vero
poft Nervam fuccedente Proculo feftx diverfar
itudioiis inde Proctdianorum nomen natum. Quo-
rum frequentes opinionum diilcnfiones quainvis
magna ex parte Juftinianus fuis fuftulerit mfertis
codici repetita: prseleftionis decifionibus , plura
tamen hujuiinodi diffidiOrum veftigia per Pan-
deftas in veterum Jurifconfultorumrefponiis di-
iperfa fuperefle, nequaquam dubium.

9. Caeterum diftinftos olim fuiife a caufarum.
oratoribus Jurifconfultos, vel Servii exemplo ma-
nifeftum eft, qui cum jam proximum a Marco
Tullio locum in caufis orandis obtineret , non
ante juris civilis fcientiain eloqUentia: fertur ad-
junxiile, quam acri Mucii reprehenfione, turpe.
effe patricio & nobili & caufas oranti jus in quo ver~
fatur ignorare, velut contumelia, ad id ftimulatus
/. 2. §. 43. ff. h. t. Quemadmodum & olim
non omnes omnium juris partium a:que peritos
.fuifle, fed alios hanc , alios aliam Jurilprudentia?
materiam felicius excoluiile , vel inde conftat,
quod & ipfi Jurifconfulti clientes fuos rogati ad
alios remittere non erubuerint, quos in ea juris
parte candide agnofcebant femet ipfis peritiores.
Quintum certe Scsevolam Augurein, iegum cla-
riffimum & certifilmum vatein , quotiefcunque
de jure prsediatorio confulebatur, ad Furiuni &
Caflellium, tanquam huic fcicntia: magis dedi-
tos, confuitores fuos rejicere folitum, Ciceropro
Balbo & Valeriuslibr. 8. cap. 12. num. 1. auftor
eft: cuin eniin antiquitus de jure refponderent,
quotquot ftudiorum habebant fiduciam , non
mirum idem Jurifconfultis eo tempore accidifle
quod medicis , ut, quemadmodum aliioculos,
alii aures, alii alia vitia peculiaria morbofque fe-
licius curabant, alii omnes exercebant medicina;
partes, ita quoque aliiratione juris univerfi, alii
tanturn partium quarundam intuitu , peritiain
fupra alios infignem profiterentur ac comproba-
rerit.

TITU*

-ocr page 30-

14 Lin. I. T i t. III.

i. Mati mores legibus otcafionem dant.

2 . Quid fit lex, & cur dicatur virorum pruden-
tum confultum.

3. Cur dicatur delittorum, qua fponte vel igno-
rantia contrahimtur coercitio.

4. Curfit communis reipublica; fponfio.

5. Lex dehet ejfe jufta & generalis, licet ratio le-
gis non <equaliter in omntbus civihus mihtet.

6. Non evertit rationabilttatem , quod aliquando
legis ratio reddi nequit.

7. Pcrpetua quoque dehet ejfe lex , ideo tabulis ce-
neis folita incidi.

8. Ut & lata ab illis quijuris condendi poteftatem
habent.

p. Denique etiam promulgata.

1 o. Lex paffini in locis omnihus promulgata ex-
cepto loco uno, loci illius inhahitantes non obli-
gat.

11. Lex lata omnes obligat fubjetfdi, & advenas
quamdiu funt in territom.

12. An etiam legatos ? & quid juris in delegatis
cujufque provincice ad generalia Belgii fcederati
collcgia.

13. Quid juris in ftudiofis peregre ftudiorum cau-
fa morantibus.

14. Quce fit virtus legis, & quo refpettu leges fua*.
dentes & permittentes habeant lcgis vim.

15. An, & quo ufque princeps legibusJolutusfit,
& quomodo lcgibus vivere velit.

16. Quod contra legcs gefhwi eft , cft ipfo jure
nullum; fed tamen multis modis id falht, quod
reguhs ac exemplis Hluflratur.

17. Leges adftrturos cajus pertinent, quandoque
tamen & ad prceteritos, quod regtdis & exem-
plis docetur.

18. Interpretatio legis fit a principe.

19. Vcl d confuetudine.

20. Vcl a judictbus & Jurifconfultis ; qui varias
regulas tencntur obfervare.

21. De interpretatione legis per extenfionem d cafu
vcro ad cctfum fiftum.

22. De interpretationeper argumentum acontrario
fenfu.

23. Si legitima interpretandi rationc non poffit erui
•verus legis fenfus, d Principe interpretatio pe-
tenda eft.

24. Regutce generales de interpretatione etiam ad
ftatuta hodterna extendi dchent.

Su probatum eft, inquit Tacitus
annal. libr. 15. cap. 20. leges egre-
gias, exempla honcfta, apud ho-
nos ex delittis aliorum gigni- Sic
,t oratorum licentia Cinciam rogatio-
nem 3 candidatorum amhitus Jutwleges, magiftu->

I 25. De difpenfatwne, quis eamfacerepoffit, quis
non; de quo jure, & quando licita.

26. Quidfint fenatufcotifulta; idem atiquando tri-
bui fenatufconfultis , quod alibi dicitur ejfe ex
Principum orationibus aut ediftis.

27. Quid fit confuetudo, & quomodo inftatu de-
mocratico ac monarchico introducatur.

28. Dcbet ejfe ralionabilis; ahoquin conupteta eft.

29. Requiritur & tongum tempus ac achium fre-
quentia , arhitrio judicis ; aclm duo non fiffi-
ciunt.

3 o. Non tantum judiciates fed & extrajudiciales

actus fufficiunt.
3 1. Attus debent efje uniformes , nec atii difpares
iis mixti; nec continentes jpontaneam juris fui
renunctationem.

32. Confuetudo per allegantemprohanda, fi noto~
ria non fit.

33. Quo modoprobetur; non per unius Dottoris
affcrttoncm , fic ut ncc jurijurando fupptetorio
locus effe pofsit.

34. Nec pcr duos teftes, fed, per tnrbam tcftium.

35. Non fiufficit teJHumturba, fi teftes fmgutares
fint; aut fi tantum negative deponant, fed ne-
ceffe, ut de aftihus frequentihus deponant , &
fimut teftentur , fe iftis attibus contraria non
vidijfe obfervata.

3 6. Confuetudo eandem admittit interpretatione»}
& extcnfionem, quam tex.

37. Confuetudo pofterior abrogat legem priorem;
quodtamen non perpetuum , maxime m ftatu
monarcbico.

38. Quidfit, tegem antiquari, abrogari, ci de-
rogari, furrogari, obrogari.

39. Leges non cffe mutandas, mfifuadente iduti-
litate notabili.

40. Qui legem abrogatam aut mtnquam receptant
fuijfe ait, id probare debet.

41. Lex promidgata quidem , fed nunquam ufu
- recepta tegis vim non habet.

42. Editto provinciatigeneraliter condito, non po-
teft una iftius provincia civkas negligentia ac
non ufu fefi fubducere oHigationi iftius edtcit.

43. Quo fcnfu vcrum fit, ccjfante ratione tegis ipfant
ceffare tegis difpofitionem.

44. Jus novum correttorium, quo modo ptenam ₃quo modo ftnciam recipiat interpretationm.

tuum avaritia Calpurnia fcita pepererunt, nam cul-
pa quam pcena tempore prior; cmendari quam yec-
care pofterius eft. Mali fcilicet niores ac calum-
niantium iniquitates occafionem bonis dederunt
legibus; qu® miferispnrfidium, oppreifis fola-
tium, cunitis in eo quod juftum elt tutum re-

fugium

T I T V L V S III.
De legibus Senatufconfultis & longa confuetudine.

Summaria.

-ocr page 31-

iugium prxbentes, ex mente Juftiniani neque in
panpertate vivere neque in anxietate tnori quem-
quam permittmt. nov. i. in epilogo.

2. Latiore feilfu legem Papinianus definivit,
tommune prceeeptum , virorum prudentum conful-
tum , deliBomm quce fponte vel ignorantia contra-
buntur coerckio , communis reipuhlicce jponfio. 1.1.
ff. h. t. Vircrum prudentum confultum cum dici-
tur, non temere , nec nudo lbloque legiflatoris
arbitrio fine pleniore juftitia; & a;quitatis ac pu-
blicce utilitatii examine legem ferri oportere in-
nuitur. Sed adhibitis potius in confilium tum
civilis fapientije laude confpicuis, turn ejus ne-
gotii, de quo jura condenda, peritis. Quara-
tione non ante jus codicillorum induftum con-
ftat, quam convocatis prius ab Augufto fapien-
tibus , & ufum codiciilorum , velut utiliffimum
civibus ac neceilarium Trebatio cum csteris fua-
dente ac collaudante. pr. Jnflit. dc codiciUis. Nec
aliter in lege nova conftituenda agendum efte,
verbis perennitatem meritis fancitum a Theodo-
fio & Valentiniano in 1. 8. C.h. t. Humanum ejfe
probamus , inquiunt, ji quid de calcro in publicci
privatkve caufa emerferit ncccjjarimn , quod for-
mam generalem & autiquis lcgibus non mfertam ex-
pofcat, id ab omnibus antea tam proceribus noflri
palatii , quam gloriofifsimo ccetu veftro, patres con-
fcripti, traffari; &, fi univerfis tam judicibus
quam vobis placuerit * tunc legem dician ; & fic
vam denuo collettis onlnibus rccenferi; & cum omnes
tonfenfcrint, tum demum itt facro noflri nutninis
conjiftorio recitari ; ut univcrforum tonfcnfus no-
ftrce ferenitatis aufforitate firmeturi Quibus haud
diffiinilia de facris juilionibus Jultinianus decre-
vit nov. 152. cap. 1. Contra ii fiat, & pro ra-
tione legifiatori iua tantum voluntas fit; tyran-
ni merito dixeris cum Plinio in panegyrico Tra-
jani , non boni principis eife , qua: temere vult,
ea velle pro lege habere.

3. Additur, eam deliftorum, quce jpohte vel
ignordntia contrahuntur, cocrcitionem eife. Quam-
vis enim frequentius dolo delinquatur , fic ut
deficiente peccandi voluntate plerumque nec de-
lictum fit, & affedus diftinguat maleficia, nec
delinquere cenfendi fint , qui aut ex coniilii in-
nocentia per statem, aut ex fati infelicitate per
furorem aut amentiam doli capaces non funt.
placuit tamen 7. & §. pen, Inflit. de oblig. quce ex
dehfto. I. qui mjurice 53. pr.jf. de furtis l. illud re-
Jatum 3. i.fnnt 1 .jf.de injuriis l.infans iz.jf. ad
leg. Cornel. de Sicariis. Attamen & iine dolo fub-
inde delinqui, ut coercitioni locus fit, evincit
dainnum injuria, id eft , dolo vel culpa, ctiam
leviftima, datum, ac deliftis accenfitum : ut &,
fi quis juris ignorantia feu rufticitate eos, quibus
reverentia debita , fine venia in jus vocaverit. /.
venia 2. C. de in jus vocando, aut per juris impe-
ritiam male judex judicaverit. pr. Inflit. deoblig.
ex quafi aehcto. aut denique fadi jurifve errore
rem alienam quis, tanquam fuam, poifeftori eri-
pucrit, dum id per leges putabat licere. §. 1.

D E

Inft. devi bonor.rapt. Atque eo fenlu ex Demoft-
hene Marcianus vel fponte vel involuntarie delin-
quentes puniri; nec dolo tantum, fed & impetu
delinqui , ftatuit l.i.jf. h.t. /.pcrjpkicndum. 11.
§. delinquitur 2. ff. de pcenis.

4. Communis denique , reipubiicie fponfio ai
commune prceceptum eft, in quantum populus
communiter fe legi fubje&um fore, tacitefpon*
det, dum in ftatu democratico univeriim cum
aliis legem condit, vel focietati hominum civili,
cui legiflator prrceft, fefe in ariftocratico vel 1110-
narchico regimine fociatum cupiti

Sunt autem varia legis requifita ; etenim
primo quidem juftam eam oportet eife ac ratio-
nalem; tam quantuin ad inateriam , dum hone-
fta praxipit, turpia vetat; quam quantum ad
formam , dum asqualitatem fervat & arqualiter
cives tenet: neque enim jura in fingulas perfo-
nas fed generaliter conftituenda funt. l.jura S.ffl
h. t. Unde & jarn olirn duodecim tabularuin le-
ge cautum ei'at, ne privilcgia irrogarentjur ; ideft,
ne privatis hominibus leges ferrentur, feuinpri-
vatos irrogarentur; uti Cicero pro domo fua,
&delegibus, aiibique teftatur. Vide Ravardum
ad leg. 12. tabular. cap. 2. Etfi verum fit , labe-
fcente jam libera republica leges quafdam fingu-
lariurn peifbnarum intuitu fuiife latas ; veluti
de Poinpeji imperio, reditu Ciceronis , aJiiiquc
plurimis; .Gellius NoEf. Jttk. libr. 10. cap,
20. Suetonius in vita Jtdii Ccefaris cap. 28.
Et licet infrequentes 11011 fint leges, quarum ra-
tio non omnibus 111 civibus eodem iniJitat mo-
do, fed in plerifque tantum , quandoque & in
paucioribus 2 quia tamen legiflatori conftare ne-
quit, quinam ex magno civium numero id com-
mifluri fint, quodlegi caufamdedit, atqueadeo
lex hadenus vere ca'ca fingulorum confiderare
non potuit virtutes aut vitia, ideo neceffitas pa-
riter ac utilitas publica exegit, ob crimen vitium-
ve , in paucos forte cadens , legem in omnes
promifcue fanciri. Hinc, quamvis, Verbi gra-
tia, plerifque in feminis laudandam inveniamusi
fexus verecundiam, ac filiosfamilias plerofque non
malis deprehendamus imbutos moribus , fed a
luxu ac infidiis parenti ftruendis quam alienifii-
mos; quia tamen ex unius Carfania» inverecun-
de poftulantis ac judices inquietantis fa£to , &
ex peflimis unius Macedonis , improbi fenera-
toris, paucorumque filiorumfamilias luxurise de-
ditorum indole corrupta , difci poterat, in reli-
quas idern poffe cadere inverecundia: vitium, &
filiisfamilias ac feneratoribus omnibus eafdem
poffe fceleris caufas a natura depravafi fubmi-
niftrari; interdidum merito, ne pro alio mu-
lier poftulet,, neve mutuum accipiat filiusfami-
lias, utcunque verecundia: fuerint indubitate ac
frugalitatis /. 1. §. 5. jf- de poftulando. I. 1 ,ff. ad
jenatufc. Maced. Sic ut in hifce aliifque hujus ge-
neris legibus non vigeat axioma vulgatum, cef-
fante ratione juris efFe£tUm quoque ceflare, ac
ipfam legis difpofitioriem; eo quoa illam univer-

X-EGIBUS ETC.

-ocr page 32-

faliter ifi omnibus ceflare verum non eft. Ty-
raquellus in tratt. cejfante caufa ceffat effettns li-
imtat. 3 2. Fachineus controv. libr. io. cap. 74.
Grotius manudu5t.adjuriJprud.Holl.hbr. 1. cap.
2. num. 28.&feqq. Zoelius ad Pand. h. t. num.
5 6. & 5 7. Quod fl cui durum atque abfurdum
videatur, a:quali jure cum iinprobis cenferi bo-
nos; cogitet, longe fore abfurdius , impunita
per leges eife maleiicia , aut quibufdam lubrico
jctatis luxuve res fuas perire ; quse tainen eveni-
rent, il non in omnes lex lata eilet. arg. I. ita
vulneratus 51. §. aflimatio 2. ff. ad leg. Aquil.

6. De csetero requiiitum hoc rationabilitatis in
lege non eo fubvertitur , quod non omnium ,
quj£ a majoribus conftituta funt, ratio reddi
poifit. /. non omnium lo.ff. h. t. quodque lex fer-
vanda videatur etiam, cum prudentiifimos latet
ratio ejus; ut in fpecie legis , liberum efl. 9. ff.
de rcligiofis. Cum aliud longe fit, feculorum
decurfu temporumque injuria aut hiftoricorum
lregleftu 'excidiile , qua: prima juris condendi
ratio fuerit: aliud, cum refta ratione legem pu-
gnare. Chriftineus vol. 2. decif 62. num. 13.
Virinius felett. qucefl. libr. 1. cap. 2. in pr. Et
fane , ignoratam juris rationem non arguere jus
ipfum irrationabile, fpechnine luculento non ita
pridem comprobatum dedit D. Cornelius van
Eck difput. 3. de atfion. & except. hereditar. tbef.
8. dum jufto niti fundamento docet, aftionem
in faftuin ob prohibitam mortui illationem, de
qua Gajus in d. /.9. nec heredi dari, nec in he-
redem ; licet Gajus ipfe miratus magis fuerit,
quam veram iftius juris rationem aifecutus. vi-
de tit. de mortuo infer. & fepulchro adific.

7. Perpetuitatem quoque inlegibus exigunt,
ut fcilicet ea condantur intentione, ne unquam
ceilet earum obligatio ; nifi mutata hominum
temporumque conditione, aut, ceflante in uni-
verfum ratione, eandem lege contraria vel de-
fuetudine tolli cxpediat. §. pen. Infl. de jure na-
iur.gent. & civili l. deqmbus 32. §. 1. in fin.ff.
h. t. adde Conrad. Rittershufium ad novellas in
proeemio cap. 3. Quale etiam perpetuitatis vo-
tum vel eo per Romanos indigitatum puto, quod,
cum pr&torum edida, annalia tantuin, & cuin
annuo pra'toris imperio iinienda, vel ligneis ta-
bulis dealbatis vel alia funili facilius per injuriam
temporis'pereunte materia, folerent proponi,/.
fi quisid. 7-jf- dejurifdiff. leges ex adverfo,uti
alia pleraque perpetuo duratura , ameis tabulis
infcriberentur, atque ita fcriptce tum in serarium
reconderentur, tum etiam publice proponeren-
tur univerfis cognofcendse. Suetonius in vita
Jul. Ccefaris cap. 28. Tacitus libr. 11. Annal.
tap. 14. /. 2. C. de frumento urbis Conflantin. Be-
roaldus prolixe in notis ad Sueton. d. c. 28. ubi &
Pomponium in /. 2. poflea 4. jf. de origineju-
ris, emendandum putat, ac pro eboreis tabulis
legendum, cencis.

8. NeceiTe infuper, lcgem ab illis ferri, qui
juris condendi poteftatemnabent: qualesinmo-
narchico regimine Principes, in ariftocratico Op^Jtimates, populus univerius in democratico. Qua
ratione de iuo quidem tempore Juftinianus in l.
tdt. C. h. t. in prcefenti leges condcre foli Impera-
tori concejfum, ait: quarurn tamen ferendarum
facultatem libera in republicapopulocompetiiffe,
in aperto eft: quo refpiciens Julianus in /. de qui-
bus 3 2. §. i.jf.h.t, leges non alia de caufanos
tenere monet, quam quia populi judicio recc-p-
tx funt, ac nihil intereffe, an fuffragio, adeo-
que lege iimul & femel fancita, populus volun-
tatem declaret, an confuetudinem rebus ipfis &
factis inducat; qua: in Imperatorum fecula mo-
refque non quadrant. Quamvis inficias haud
iit eundum, municipia quoque de negotiisfuanr
civitatem civefque ipectantibus jura condidiffe
atque etiam condere; de quibus poit plenius.

9. Ad validitatein denique legis promulgatio
requiritur: quippe iine qua, uti innotefcere po-
pulo non fatis poteft, ita nec eum devincire ci-
tra culpam ignorata. Legcs facratifsimce, inquiunt
Impp. in 1. 9; C. h. t. quce conflringunt bvmintm
vitas , intelligi ab omnibus debent, ut univerfi,
prcefcripto carum manifcflius cognibo, vel inhibitct
declinent, vel permijfa fedentur. Hinc & in Ner-
va velut sequiiiimuin, aliquando laudatum, quocl
edixerit, ut leges cujufque publici occultata ad ul
tempus, profcnberentur. Tacitus annal. libr. 13.
cap. 51. Et Juftinianus in fuis pracipue novel-
lis conftitutionibus publicationem fieri difertis
verbis frequenter juffit. novell. 2. 39. 48. d?¹pafsimfere in epilogis. Suntque hxc de lege an-
te publicationem non obligante ufque adeo ve-
ra , ut ne ftatim quidem a promulgatione cives
femper obftringant; fed fubinde poft duos de-
mnm , ex quo promulgatse ; menfes nov. 66*
cap. 1. quod & Ordinibus Hollandise fuperiori
feculo placuit in edido (vulgo pohtique ordon-
nantie) anm 1 580. art. 35. fubinde etiam poffc
menfis unius lapfum nonjell. 116. cap. 1. imo &
ab ipfo proinulgationis die. /. pen. in fine C. de_
decurion. fic ut a mero legiflatoris arbitrio depen-
dere videatur, ex quo tempore lex promulgata
fubjedtos obligatura fit. Quo modo etiam tem-
pora vel breviora vel longiora pro re nata ac cir-
cumftantiarum diveriitate novis adjici conftitu-
tionibus > a moribus noftris alienum non eft:
quibus tamen non expreffis, leges noftrates pro-
tinus a promulgatione folenniter fafta ligare, ve-
riuseft. Gudelinus dejure noviff. libr. <>. cap. 1,
verfi fed utrum, Groenewegen adnovell. 66. cap.
x. venia nihilominus prudentis judicis arbitrio
haud deneganda tum peregrino tranfeunti & no.-
vo advena:, tuin civi, quem jufta promulgatar
legis ignorantia lapfum, contra didata ejus com-
mifiile patebit. arg. /. ult. ff. de decrctis ab ordine
faciend. Menochius deprcefumtion. libr. 2..prccfi
3. Parens p. mem. Paulus Voet traff. de flatutis,
feCt. 8. cap. 1. num. 2. Refponfa JCtorum Holl,
part. 1. confil. 223.

10. Non promulgatam fane legem non obli-t

m*)

Lih. 1. T i t. III.

-ocr page 33-

D e o r 1 g i n

gare, fic apud omnes fere in confeifo eft, utne
iili quidem obligati ceniendi fint, qui eain jam
compofitain propediem publicandam eiie non
ignorant; cum ita eveniret, legem non omnes
aqualiter obftringere , ac fingulos ex populo,
pro fua quemque legis fanciendas fcientia vel
ignorantia , diverfo uti jure. Quibus confequens
eft, ut ftatuamus, legern vel edi£tum uniyer-
fale paffim fere per totam regionem publicatum,
in uno tamen alterove loco, five urbe, five vi-
co, negledum promulgari, vel apparitorum in-
curia , vel alio quocunque cafu , obligaturum
quidem elfe locoruin cseterorum inhabitantes,
in quibus fa6ta promulgatio ; at illos nequa-
quam, in quorum urbe v.icove neglectam con-
ftiterit. Airt. Thellaurus. decif 249. num. 6.
Chriftineus vol. 1. dccif 53. & acl Mcchlmicnf in
tpilogo num. 3 1. Ant. Sola ad conjlit. Sabaudics in
procem. glojf. 4. nwn. 4. & feqq. Jacobus Coren
obfervat. 1. Henric. Kinfchot refponfo 40. njim.
4. Gudelinus dejure 7ioviJf. libr. 5. cap. 2. verfu
porro. Ant. Matthaus de auftion. libr. 2. cap. 7.
num. 29. Groenewegen ad. L ult. Jf. de deiretis
rib ordine fac.

11. Legis fecundum enumerata requifita la-
tx virtus & vis eft, obligare ad fui obfefvantiam
conditionis cujufcunque lubjeftos , five plebe-
jos , live nobiles, ftve privatos , five honori-
bus confpicuos, vel etiam in Principis farnuli-
tio conftitutos /. omne.s legibm 10. C. h. t. fi non
evidenter doceant, fe jurefingularimunitos efte.
Msevius adjiis Lubcc. quccjl. prcelimin. 3. num. 3 3.
& feqq. Paulus Voet de Jlatutis fcci. 8. cap. 2.
mim. 4. 5. Nec fubjedtos tantum, fecl&adve-
iias ac peregrinos, quamdiu in territorio moran-
tur. Zoeftus ad Pand. h. t. num. 20. Sed & ipfos
fubjectos non ultra, quam quatenus eo in loco
doinicilium fovendo iiabjedti manent: eo nam-
que mutato, & aliorfum tranflato , nec domici-
lii prioris legibus nec jurifdi£tioni adftricti funt.
arg. /. uk.Jf. dejurifUl. Andr. Gayl libr. 2. ob-
fervat. 3 6. Grotius inter rejponfa °JCtor. Holland.
part. 5. confil. 129.

12. De legatis tamen & ftudiofis dubitatum,
an&illi, durante legatione, velperegrinatione
ftudiorum gratia, ligati fint legi,bus iftius regio-
nis > in qua legationis aut ftudiorum caufa mo-
rantur ? Legatos quod attinet, eorumque comi-
tes; cum non ex fua llnt perfona coniiderandi,
fed abfentes reprafentent, a quibus miffi , non
alienum fuerit , fi eos etiam fiftione juris pro
abfentibus & quafi extra territorium conftitutis
habeamus. Cui confentaneum , utnectenean-
tur jure civili iftius populi , apud quem lega-
tionis caufa degunt; non magis , quam quivis
alius re ipla extra territorium illud doffucilium
fovens. Ut tamen inofticiofe agentes, & jura
gentis, ad quammiffi, contumelipfe ufque adeo
conculcantes , ut diffimulandum amplius haud
videatur, juberi poffint finibus excedere, dela-
t&etiam ad mittentes querelis. .Grotius de.jur

e juris etc. i f

, rehelli & pac. libr. 2. cap. 18. mm. 4. Quo mo-
do,etfi per Philippum Macedonem parcitum qui-
dem fuerit Demochari una cum aliis Athenien-
fium legato, proterve agend ; non tamen fine
querimonia remiflus eft. Ltenim, r.eferente Se-
neca libr. 3; de ira cap. 23. Philippus audita be~
nigne lcgatione, dicite, inquit, mtin, facpre quid
pofjim, quodfit Athenienjibus gratum? excepit De-
mochares, te inquit, fujpendeye. Indignatio cir-
cumftantium ad tam inhumanum refponfum ex-
orta eft; quos Philippus conticefcere juffit, &
Therfitam illum falvum incolumemque dimitte-
re; at vos, inquit, cateri legatt, nunciate Athe-
nienfibus , mxdto fuperbiores ejfe qid ifta dicunt_squam qui impune diffa audiutft. Aliter paulo fele
res habet in iis, qui ab una ditionum feu pro-
vinciarum feederataruin ad collegia univerfaliora
Ordinum generalium , confilii Status , ratio-
num , prafeiturarum maridmarum, fimiliaque
delegati, a ditione fua Vel urbe , in qua domi-
cilium foverunt, abfunt; quippe quos in diri-
genda quotidiana vitse ratione , legibus loci, in.
quo fubfiftunt , vivere debere , experifentia te-
ftis eft; licet ratione fucceffionis ab inteftato ia
ipforum defun£torum mobilia , ut & quantum
ad inventarii beneficium * aut conftituendum
bonis curatorem , aliaque his affinia, gaudeant
jure domicilii, feu loci, unde reipublicce caufa
abfunt : uti hac propriis fuis fedibus ktius ex-=
plicanda funt.

13. Diverfaplane ftudioforum caufa eft: cuin
enim in liis non militet illa maxima utilitatis pu-
blicje ratio, & jure gentium introduda faji&itas,
fecundum ea quce tit. 1. tradita; confequens crit,
eos quoque communi jure cenferi, ac illius loci
parere legibus, in quo ftudio.rum gratja moran-
tur; eo mo.do , & eatenus , quatenus & pere-
grinantes alios, dum funt in territorio , teiieri
dictum eft. Nifi fi qua peculiaria de mori^usj
coercitione, jurifdidione, fimilibufque circa ftu-¹diofos inveniantur difpofita; in quiljus eos non
eodem cum cateris ejufdem loci incolis, fed fin-
gulari, jursufuros, {^m.exemplo membrQCapl
Univerfitatis , quas Lugduni Bafavojrum eft^) dj-
fci poteft: quippe quas prater peculiaris fori Mf
immunitatum privilegiafingularibus quoque gaq-
dent juribus in puiiiendis duellis, nofturnis graf-
fationibus, ut & in fupplicationibus adverfus ju-
ridici fenatus Academici fententias, aliifque; fe-
cundum placita de hifce condita, & a nobis fuis
locis plenius tradenda. Quia tamen proprie di-
dtum eo in loco 11011 habent doinicilium, ied
peregrinari ftudiorum caula dicuntur, & amo-
re fcientiae exules fieri auth■ hitbita C. ne ftlius pro
patre. ac vere abftint ab eo loco, in quo fortu-
liarum fuaruin fummam liabent conftitutam, ani-
mo eo redeundi poft emenfa ftudiorum ftadia,
atque ita domicilium prius non mutaverunt, arg.
/. cives^ qiddem 7. C. de incoik. Ideo quoque in
fucceffionibus & aliis fiinilibus , quantum a,d
mobilia ₃ leges veri domicilii j quantum ad im-
C mobilia

-ocr page 34-

rnobilia rei fitx leges locum invenient, utiidin
alio quovis inter peregrinandum moriente ferva-
ri, in materia fucceilionis alibique dicendum eft.
Nifi & hic aliiid jure fingulari in ufum ftudio-
forum ihveniatur indudtum. Msvius ad jus Lu-
lec. inpYaiegom. qiiaft. 3. ^:num. 24. & feqq. Pa-
fens p. mem. Paulus Voet de ftatutis fetf. 8. cap.
2. num. 2.3.

14. Obligat autem lex, five imperet , five
■vetet , five puniat, live permittat , /. legis vir-
tUsj.jf. h. t. five fuadeat /. 1. §. 3. ff. de peric.

commod. rei vend. I. is qui deftmavit 24. jf.
de rei vindicat. §. fin autem 3. Jnftit. de pupill.
fubftit. fivepramia tribuat /. 1. §. I. ff> de juftit.
&jure five delifti gratiam faciat. /. cum lex 22.
ff. h. t. I. non omnes $. §. ult. ff. de re mihtan.
Leges tamen fuadentes ac permittentes quod
fpedtat , vim quidem obligandi iftx proprie non
habent iritvritu eorum, quibus fuadent aut per-
mittunt; dumid, quod fuadent permittuntve,
in univerfum relinquunt arbitrio eoruin ac po-
•teftati, abfque uila facieiidi neceffitate; veluti,
tit quis teftamentum condat > tutores teftamen-
to det , liberis impuberibus aut mehte captis
fubftituat, vel palarn vel clam ob metum infi-
diarum, hereditatem adeat, aut h damnola ab-
ftineat fucceffione. Reliquorum tamen civium
refpectu legis proprie diftae & obftringendi efre-

non' carent $ in quanthm uni pennittentes
ea, quae non fubjacent juris neceffitatij cteteris
Univerfis vetant, ne ullum ifti libertati atque li-
centiae per leges ihdults ftruant impedimentum;
veluti, ne quis alium prohibeat cogatve teftari,
neve ad contrahendum , aditionem hereditatis
aut repudiationem faciendam , aliaque fimilia
invitum compellat. tot. tit. ff. ft quis aliquem te-
ftariprohib. velcoegerit l. invitum 11. C. de con-
tfab. emt.

15. An vero Princeps quoque legibusadftrf-
£t«s fit j ahcipitis certe difquifitionis eft. Jus
Romanum fi corifideres, olim quidem reges Ro-
manos legibus regiis a fe latis fuiffe devmftos ,
Tacitus auftor eft; Prcecipue, iliquit , Servius
Tullius fanttor legum fiiit, queis etiam reges ob-
temperarent. Annal. libr. 3. cap. 26. Sed poft-
quam imperium regium, quod poft pulfum Tar-
quinium fuperbum multis fuerat feculis aboli-
tum, iterum in Ccefare ac prxfertim inAugufto
reduftum fuit, qui Rempublicam civilibus di-
fcordiis feflam ilomine Principis fub imperium
recepit , atque ita regiam exercere ccepit pote-
ftatem, (nam cum ad Jmperatores fumma reipu-
hlicce referatur, fieri nonpoteft, quin fub regno Ro-
manifint fecunduinDionemCafflum libr. 5 3. pag.
mihi 507. in fine) inagis folutaleguln vinculis
cccpit eife majeftas Imperatoria. /. Princeps 31 .ff.
h. t. Qubd & Dion Caffius d. libr. 53. teftatur,
dum de Caefarum jurb agens , ait, aliud porro
quoddam jus habent, nulli unquam Romano aperte
& btomnibus rehus conceffum: legibus emm foluti

funt iwpemteS) quo ipfo folo & ea quq retulims
ac reliqua etiam omnia agendi jushahent. Nec ta'-¹rnen ideo optimi quique Principes eo jure fibi
conceflo femper ufi furit , aut Augufium exer-
cuemnt privi/egiutn (ut habet /. umc. §. 14. C.
de caducis tollend.) fed confiderantes , tunc a;qui
obfervantiorem reddi populum, cum fuis Prin-
cipem juffis parere videt, fe, etfi le^ibus folu-
tos, legibus tamen vivere velle conftituerunt.'
§. 'ult. Inftit. quih. mod. tcftam. infirm. d. I. unk.
§.14. C. de caducis tollend. I. ex imperfctfo. 3. C.
de tefiamentis, dignam fcilicet majeftate regnantis
vocem efle exiftimahtes , legibus ailigatum fe
Principem profiteri , fuumque legibus fubmit-
tere principatum l.digna^. C.h.t. Qua ratione,
licet plura de fe fuoque patrimonio privilegia in-
duxerint, /. fificus cum.'6. §. 1. ff. dejtire fifici, Sc
liberalitates a fe in aliosvel ab aliis in fe colla-
tas, fubduxerint ihfinuationis necefiitati /. fan-
cimus 3 4. in fine principti & auth. feq. C. de dona-
tion. nec manuinillionum folennibus fefe adftrin-
gi pafli fint l. apud eum 14. §. 1. ff. de mann-
miffion. tamen & legem falcidiam in rdi&is fibi
legatis admiferunt, /. & in legatis 4. C. acl leg.
Falcid. tx inofficiofi teftamenti querelam. /. Pa-
piniams 8. §. fiimperator. 2. jf. de inoffic. teftam.
Nec ex teftamento folennibus juris civilis defti-
tuto quicquam cenfu'erunt acceptanduin. d. §.
ult. Jnftit. quib. mod. tcftarn. infirmantuf. d.l. 3 i
C. de tefiamentis. Sed nec llomanis eam mentern
fuifle , ut legibus binnibus cujufcUhque condi-
tionis fuos principes efficerent folutos, verius
exiftimo ; cum reftri£tionem ad legum folen-
nia, & quaxlam alia meri juris civilis, fatjs in-
digitent ipfae leges. lta enim lcx imperii folehni-
busjuris imperatorcm folvijfe dicitur. d. /. 3. C. de
teftamentis. Eumque, cummanumittit, vindittam
non imponere, ex lege Augufti, /. apnd eum 14,
§. 1. ff. de manumiffion. Idemque innuit frag-
mentum illud kgis regia?, de Vefpafiani impe-
rio latfe, quod (fi modo genuinum ) in a:s in-
cifum etiamnum alfervari dicitur : cautumenim,
uti quihus legibus plebifve fcitis fcriptum fuit nd
divus Aug. Tiberiufve Juhus Ccefar Auguftus,. Ti-
heriufve Claudius Ccefar Augtiftus Gcrmanicus te-
nerentur, iis legihus plebifque fcitis Jmpcrator Cce-
fitr Vefjrafianus folutus fit. De Vefpafiani certe
imperio folenrie a Senatu decretum fuifle inter-
politum, ex Tacito difcimus, qui libr. 4. hiftor;'
cap. 3. Scnatum refett curdia Principibus falkct
Vejpafiano decreviffe, /cetum & ffei pknttm. Et
quamvis verbis generalioribus Ulpianus Princi-
pem afferuerit /egibus fblutum cffe /. princcps 31.
ff. h. t. id tamen ad leges caducarias Juliam &
Papiam fimilefque reftringi pofle , ex ipfa legis
infcriptione , qux habet ad/egem^cJuliam& Pa-
piam , manifefte colligitur. Cujacius /ihr. 1 <].
ohferv. 3 o. libr. 2 6. opjcrv. 3 Quibus accedit»
quod, quicquid Princeps Romanus habet-, id
totum populo Romano debuerit , quippe a po-
pulo fibi lege regia , qua: de imperio ejus lata
cft, collatum. l.i.ff.de confiit.prinapum§.fsd

i b.

„

& quod

ⁿ

—

I. T I T. III.

-ocr page 35-

& qycd 6. Inftit. de jkrc Mt. gent. & tivil. Unde
& ab iis, qua; olim populus potuit, adpoteh-
tiamPrincipisargumentuin duci videmus. I. Bar-
barius 3. in ftne jf. de offtc. pratoris. Cum ergo
populus foivere non potuerit legum illarum vin-
cula, quze hon a populo, fed a reda: ratronis
di&amine , habebant obligandi vim , etfi a po-
puiocomprobatx; confequens fuit, folis legum
civiliuin frehis principem a populo , vel reprje-
fentante populum fenatu, potuiile fubduci, fuo-
que in hifce agere arbitratu. De csetero & di-
vinis legibus , & naturalibus , adeoque & iis,
qux dictamini reftse rationis innitentes a genti-
bus receptx funt , obflrifium eile in conicien-
tia principem, licet in iftas committens vulgatis
haud fit pcenis fubjiciendus , fed magis Deum
habiturus ultorem, non pluribus exfequar; cum
id pleniflime prseftiterit Parens p. mern. Paulus
yoet in fua Jurifprudentia facra cap. i.fett. 2.

16. Quod fi contra leges quid a&um geftum
cohtradumve iit, id ipfo jure nullum eft , ad-
eoque nec lervandum, etiainfi nullitatis commi-
xiatio noininatim legi fubjunda non fit ; hc ut
nec jurejurando firhietur. /. non dubium 5. C. de
legibus l. jurifgentium. 7. generaliter 16. ff.
tlepatfis. Niii leges tantum fint peiinittentes aut
fuadentes , quippe quse iis, quitus fuadent, li-
berum relinquunt arbitrium fequendi vel hegli-
gendi confilii a lege dati; V el nifi privati tantum
favorem contineant: curii enim quifque juri pro
fe introdufto renunciare queat l. pen. C. depaffis
fas erit, ut contra leges gefta fubfiftant, quo-
ties concurrit confenfus eorum , in quorum fo-
lorum favorem atque providentiam quid a lege
indudum fuit ; ufque adeo, ut, quse ab ini-
-tio tanquam contra leges gefta inutilia videri po-
terant acinefficacia, fubfecuto deinde eorum af-
fenfu, quorum vertebatur utilitas , rata fiant:
uti id in nuptiis prarfrdis cum provinciali, judi-
curn contradibus, mutuo per filiumfamilias fine
confenfu patris accepto, aliifque, quse recenfere
longum foret, contingit. /. cos (jui 65. i.ff.
deritu nupt.l. ctficontra6. C. de nuptiis l.unic.
3. C. de contraffib. judicum l. ult. C. ad fenatufc.
Macedon. In quibus proinde jus publicum , id
eft, auftoritatepublica conftitutum, &non ad
publicam lsefionem fed tantum ad rem familiarem
refpiciens , privatorum pa&is mutari, nihil ve-
tat. /. jurifgentium 7. fi pacifcar. 14. ff. depa-
tiis. Aliter, quam ftatuendum foret, fi fimul
publica quadam verteretur utilitas, d.l. 7. §. 14.
vel illi, quorum ingratiam quid indudum eft ,
fexus fragilitate, aetatis lubricoj aliove defedu
laborantes , confenfu fuo ncfcere fibi & contra
propria commoda laborare vetentur : uti id in
alienatione fundi dotalis ex confenfu mulieris ,
minoribus, prodigis, aliifque, fuam in perniciem
contrahentibus, apparet. pr. Jnftit. cjinb. alienare
licet velnon.pr. Jnftit. de auttorit. tut. 1.3. C. de in
integr. reftitut. minor. I. is cui bonis 6. ff. de 1ier-
hr. inhis cnim verum eft, quod vulgo
traditum, jus pubiicum priVatorum pidis noh
poffe immutari; ac fingularum conventionibus
non efle legibus refragandumi hjuspublicumy 8i
ff de pattis l.Neratius quarit. 20 .ff. de rcligiofii
l. quod bonis 15. §. frater i.ff.ad leg. Fa/ad.
Quid , quod nec ipfo jure nulla funt contra
leges gefta * fi lex pcena in contravenientes fta-
tuta , contenta fit arg. l.fanttio 41. ff. deptenis.
uti id olim in lege Furia obtinuit, quie quidein
1'egari cuiquam ultra mille afles vetabat; fed , fi
id fadum, rato manente legato , fupra inodum
capiens in quadrupli pcenam damnabatur. Ul-
pianus in fragm. tit. I. §. 2. atque etiamnum in
dolo in bonse fidei contra&us incidente, aliena-
tione judicii mutandi causa fafta, aliifque inultis
in cafibus receptum eft, in quibus is, qui legi-
bus improbata fecit, ad id quod intereft, Jafo
incipit devindus effe , negotio gefto in fuo fta-
tu manentti Quales ideo ieges, gefta non infir-
mantes, imperfedas, & minus quamperfedas,
Ulpianus appellavit _t in fragment. tit. 1. in pr.
Quin imo, cum non defint Jeges vetantes, &
tamen neque infirmantesea , qusein contrariuin
adafunt, neque pcenam fancientes ; invaluitin-
de illud vulgatum , multaprohiberi in jurefieri,
quse tamen fada tenent. Quo modo quondam
lex Cincia fupra certum modum donari prohi-
bens, non tamen, fi plus donatum fuiffet, do-
nata refcidit posnamve decrevit. Ulpianus d. loco.
Et, cum miles vetiths eflet procuratoris muhere
fungi, rata tamen jubentur effe ea , qua: per
eum, nec ab adverfario nec a judice repulfum,
in judicio gefta funt. /. filiusfamilias 8. §. vcte-
rani 2. ff. de procurator. junft. /. militem 7. C.
cod. Ac quamvis non debuerit fub conditionc
ferri fententia, fi tarnen ita lata fit, fubfiftet ut
pura , appellationis ttmpore ftatim labente. 1.1,
§. biduum <$.ff. quando appelland. fit. Rata quo-
que appellatio , ut fententia fuipendatur, fi ad
fuperiorein quidern, fed alium , quam qui ap-
pellandus erat, fada fit,- licetnonrede fic ap-
pellatum effet. /. 1. §. fiquis 3 .ff. de appellation.
Quorum omnium hanc rationem puto, quod
in hifce aliifque fimilibus ipfarn geftorum refcif-
fionem majora fequerentur incommoda, major-
que indecentia j quam ipfum adum contra leges
geftum comitantur. Grotius dejure belli acpacis
libr. 2. cap. 5. num. 16. Pracipue vero nullanon
funt qux contra leges gefta, fi lex refciffionem
expreffe defideret: uti id in teftamento inoffi-
ciofo, alienatis in fraudem creditorum , inetu
geftis, aliifque quam plurimis fieri manifeftuin
eft. Unde & , quia nonnunquam ipfos inter
juris interpretes controverfum eft , an ipfo jure
quid nullum fit , an vero per judicem refcin-
dendum , ufu hodierno paffim fere in tribunali-
bus obtinuit, ut& adverfus ea, qu£e vere nulla
funt, majoris fecuritatis ergo , reftitutio impe-
tretur, eaque mediante refcindatur quod adum
geftum contradumve fuit; etfi etiam citra re-
ftitutionem , allegata negotii nullitate > vido-
C a riam

Dfi LEGJBtfS ETG.

-ocr page 36-

riam fepius retulerint, qui ipfo jure tuti erant;
nt variis fattorum fpeciebus rebufque judicatis
firmat Groenewegen ad tit. Cod. inquib.cauf.re~
ftit. in integr. neceff. non eft. & hoc communis
praxios fundamento niti putem, quod apud Gro-
tium manudutt. ad ^urifprud. Holl. libr. i.cap. i.
num. j. legitur, ita demum contra leges gefta ipfo
fure infirma eile, fi id lex nominatim expreflerit,-
vel ei, qui c|uid geffit aut fecit, gerendi faculta-
tem & habilitatem denegaverit; vel denique id,
quod geftum eft, manifefta ac permanente turpi-
tudine laboret.

17. Porro leges futuris certum eft dare for-
mam negotiis, non ad fafta prseterita revocari.
I. leges 7. C. h. t. I. ab Anaftafio 23. §. ult. C.
mandati. I. contraffus 17; C. de fide inftnment.
funt enim regula; agendorum , prsecepta vitas
hominuin conftringentia, promulganda ante-
quam obligent, -ut fupra didtum. Sic ut firma
maneant, qus novam ante legem ex priftini ju-
ris prsefcripto gefta funtac, fi pcena delifto ,
ante novam legem forte pcenas exafperanteni
cominiflo , iinponi debeat , non ex noVcC legis
poftea fecuta*, fed antiqu® diitamine , coerci-
tio irroganda fit: quidenim (inquit Imp.) an-
tiquitas peccavit, quce pra-fcntis iegis infcia pri-
ftinam fecuta eft juris obfervantiam. I. jubemus
29. in fine C. de teftament. Andr, Gayl libr, 2.
vbfierv. 9. num. 3. & fieqq. Gudelinus de jure no-
vijfi libr. 5. cap. 2. verfi utilis. Zoefius ad Pand.
h. t. mim. 43. Paulus Voet de fiatutis fetf. 8. cap.
1. num. 3. Abrah. a Wefel ad noveUaS conftit.
Ultrajett. art. 22. num. 29. & feqq. Nifi tamen
aliud nominatim & de pmerito tempore, & de
praffentibus negotiis, legiflator exprefferit. d.
l.j.C. h. t. quod potiffimum fit , fi favorabilia
legibus novis conftituantur; quse adcafUsetiam
prsefetites fed necdum decifos aut tranfaftione fo-
pitos extendi iniquum non eft, favoribus fcili-
cet ampliandis. (Exempla funt in nov. 19. m
prafat. I. fancimus 21. in fin. & l 22. §. 1. C.
de facrofariti. ecclefi.) Nam ut negotia, jam du-
dum ex antiqui juris didamine fopita, nov«
Jegis occafione refufcitarentur, aut everterentur,
nec sequitas patitur, riec popul^faliJsj fcum itn
de maxiina litium , confufionis, & incertitudinis
remm juriumque, anfa nafceretur: ad qux in-
commoda evitanda, publicamquei utilitateiri po-

ffi. de offic. pratoris. multo minus mutanda fue-
runt, quse antea aut fecundum jura ipfa , aut
juxta certam, quam jura fernper habuerunt, in-
terpretationem fafta, tranfa&a, decifa funt. /. ult:
in fin. C. de legit. hercd. I. minime 23 . ffi. h. t. I.
tontrattus 17. in fine C. de fide inftrum. Aug.
Barbola axiomat.juris ufufirequent. 136. num. 23.
Sed & ad negotia ante gefta fefe leges extendunt,
quoties de rebus plane dubiis Princeps refcriben-
do vel decernerido jus novum inducit. XJti &,
li negotiis prasteritis manifefta eaque permanens
iniquitas cohsreat aut turpitudo. Sive illa jam
ante legibus prioribus notata fuerit; quo modo
nuptias quoque jam contraftas cum fratrum de-
fundorum viduabus irritas effe, liberofque inde
natos illegitimos, ex antiquarum legum tenore
fancitum. l.pcn. & ult. C.deinceft. nupt. & inflr-
mata per Leonis & Anthemii conftitutionem,
quje contra facrofan&as ecclefias tyrannidis tem-
pore gefta. I. decernittius 16. C. defacrof. ecclefi ac
refciflse in praeteritum alienationes feudorum fi-
ne domini confenfu fa&ae, ex Frederici confti-
tutione, cum eas jam ante Lotharius vetuiflet.
libr. 2. feud. tit. 55. Sive ex adverfo nullum ta-
lis prohibitionis veftigiumanterioribus in legibus
appareat , fi modo id infignis fuadeat injuftitia
negotiis prjcteritis involuta ; qua ratione de pa-
£tis commifloriis , tanquam in pignore afperri-
mis , ideoque improbandis , Imperator edixit ,
fie tum pmtcritk prafentia quoque patta repellere,
& futura prohibere. L ult. C. de pattis pignorum.
Denique ad prceterita quoque legem trahendam
ratio diCtat; quoties non tam novi quid lege no
va injungitur, quam potius dubia: legis antericf-
ris interpretatio fit. novell. 19. in prcefiat. in fine
arg. I. heredes palam 21. §. fi quid. 1. in fin. ffi.
qui tefiam. fac. poff. I. fi de interpretatione 37. L
3 8. ff. h. t. Andr. Gayl libr. 2. obferv. 9. num.
ult. Gudelinus dejure noviffi libr. 5. cap. 2. verfu
prcediBa. Zoefius adPand. h. t. mrnu 46. Aug.
Barbofa d. axiomate 135. mim. 24. Vel abfurdus
refultaret ex lege fenfus, fi non ad prseterita quo-
que referretur; cum in ambiguis ea legis fignifi-
catio probandafit, quse vitiocaret, prsefumen-
dumque fit, eam fuifle legiflatoris voluntatem.
arg. /, in ambigua 1 y.ff- h. t. Vel derrique in-
troduceretur nova lege exceptbaut liberatio qtux»
dam; nam & tunc eam in prseteritis quoqtae ffie-
gotiis , qUorum obligatio ha£tenus durav-it, ha-
bere Iocum, arquum eft; non adid:,; ut in pra^
teritum , fed ut in futurum obligatio exceptbne
recenter induAa relblvatur. Sic diminuto per le-
gem novam ufurarum modo , minores anrtis fe-
quentibus folvendse funt, earum quoque fortiuin
intuitu ,. pro quibus ex juris prioris conceflione

ufims 27.

C. de ufuris. ^! Eoque fundamento Ultraje£tinis
quoque placuit, ut biennii prsefcriptio in exa-
ftione falariorum, autpretii rerum minutim-dii
ftraftarum, fimiliumque, ad debita etiam prse-
terita vim exfereretfic ut tempore quocunque
anteriore contrafta, praefcriptione biennit, a
die novse Iegis latse computandi, tollerentfir. no-
vella decifi UltrajeUina 14. Aprilis 1659. art.
21. Paulus Voet de ftatutis feft. 8. cap. 1. num.
3. except. 6. pag. 292.> ^;

18. Eft autem non raro neceffiiria legis in-
terpretatio ; quam folus quidcm facit legiflator,
in quantum interpretatio vim legis habitura eft.
Quo refpicit, quod fcriptum eft, uti leges con-
dere ₃ ita Sc eafdem interpretari, folo imperio

dignum

L i b. I. T i t. III.

-ocr page 37-

Dje legibus etc.

dignum efie. /. idt. in med. C. b. t. Chriftineus vol.
z. decif. 62. num. 15. Gudelinus dejure novijf.
libr. 5. cap. 2. verf. ficut foltus. Vinnius felett.
quaft. libr. i.cap. 2. Paulus Voet deftatutis fe£t.
7. cap. 1. num. 2. 3. Qua ratione Juftinianus
interpretatus fuitper l.pen. C. qui teftam.fac.pojf
qua obfcurius ante tradiderat in /. ult. §. 5. in
med. C. debonis qua: liberis. & multoties leges ho-
diernas claufula, qua fibi jusinterpretandi legif-
latores refervant,' videmus munitas.

1 9. Xnterpretationi per Principem fa£ts non
abfimilis ea , qux- ab ufu ac confuetudine popu-
li petitur; five in itatu democratico populus fuam
propriam legem , five in ftatu monarchico Prin-
cipis fui conftitutionem, ipfo connivente, rebus
ipfis & faftis interpretetur. Si enim de ambigui-
tate legis quaratur, in primis infpiciendum erit, t
quo jure civitas retro in ejufmodi eafibus ufa fit;
cum inveteratus ufus dubium legis fenfum ftabi- j
liat, ac, optima.legum interpres fit confuetudd. ;

I.fi de interpretationc 3 7. ff. h. t. (. cum de novo

II. C. h.t. ufque adeo , ut in ambiguitatibus,
quas ex legibus proficifcuntur , confuetudinem
aut rerum perpetuo fimiliter judicatamm au&o-
ritatem vim legis obtinere Severus refcripferit. /.
nam imperator. 3 8- h. t. & mutanda minime
fint , qua ita certam femper habuerunt inter-
pretationem. I. mimme 23 .ff. h.t. Licet enim ju-
dicurn, ut ut fupremorum, fententiaj vim legis ;
non habeant, nec exemplis, fed legibus judi-
candum fit; /. fed licet 12. jf. de offic. prcefidis /.
nemo judex 13. C de fentent. interlocut. Series
tamen rerum perpetuo fimiliter judicatarum. in
legis interpretatione vim legis;habet. d.l. 38.ff. \
h. t. Groenewegen adl.ult. C. h. t.

, 20. N,ec tamen ideo Jurifconfultis aut judici- |
bus in univerfum denega.taAntei"pretandi licentia; .
licet illa legis virtute careat; Sive illi ad cafu.s fi- ,
miles produeant legis difpofitionem, confiderata !
ratione ejus, iti aliis ad eandem ntilitatein ten- !
dentibus militante; etiamfi taxativis lex verbis utc-
retur, quipjoe qua taxatio.atque reftrictio tan-
tum ad caiiis -difpares excludendos pertinet, non
item ad eos, ,jn quibus eadem.aut iirailis major- I
ve ratio invenitur.'., (Juod in re pari valet, valeat
in hac quce par eft i ut quoniam ufus auBoritas fun-
di biennium eft , fit etiam tedmnt. At irt lege <edes ;
Mon appeUantur, & funt caterarum omnium _% ?qm- j
wm annuus eft qfm. Faleat\aquitas, qim fardm \
in caufis pariajura deftderat. inquit Cicero .in to- .
picis num. 22. .neque enimomnesarticuliilngu-
ladm aut legibus aut conftitutionibus compre-
hendi"poffunt. /. non omnes 12. /. 13./! h. t.
Sive ex adverfo generaliora legum eftata reftrin-
gant ad cafus illos, in quibus folis manifefta &
adaquata iegis ratio locum habet,; qualescafus
recenfui tit. 1. Zoefius ad Pand. k t. num. 66.
Vinnitis d. libr. 1. felctt. quceft. cap. 2. poft. vned. j
Sive denique verba legum oblcura explanent, du-
biumque eraant legis fenfum.: Quod ut re£te !
fiat, univerfaliaquxdam pra'cepta fervanda funt: |

ante omnia enim de mente legis haud judican-
dum, nifitotalege infpeda; cum ex anteceden-
tibus & fubfequentibus frequenter evidens eva-
dat legis fententia. /. incivile 24.jf. h. t. Deinceps
ea femper adhibenda interpretatio,, quas vitio ca-
ret, & rei gerenda aptior eft, ac menti legifla-
toris convcnientior. /. m ambigua 19. ff. h. t.1.
quotiens idem 67. /. in ambiguis orationibus 96. jf.
de reg.juris. non calumnioia. i.pen,jf. ad exhi-
bendum. non talis , qua mentem legis circumve-
nit, dumfieret , quod lex fierinoluit, fierita-
,men exprefle non vetuit /. contra legem 29. /.3 o.
ff. h. t. I. non dubium 5. C. h. t, quave legern red-
derct inutilem , nullis cafibus accommodatam,
atque ita omni deftitutam efteftu. arg. /. 1. §. ult.
ff. admunkipalcm. Lranc. Sarmientus feleB. mter-
pret. libr. 1, cap. 12, num. 8.. aut qua in favorem
alicujus inventa torqueret feverius in ejufdem
difpendium ac lafionem. /. quod favore 6. C. h. t.
f. nuUapms2'y. ff.h. t. Sed necpetendainterpre-
tatio ex iis, qua jure fingulari, aut ex neceffi-
tate quadam, in certis tantum cafibus conftituta
funt. /. quodvero contra 14. ff. h. 1.1. quce propter
162. ff. de reg. jur. aut errore introdufta l.qudd
non ratione 3 9, ff.h.t. Nec aliter a propria ver-
borum fignificatione recedendum, quam cum
inanifeftum eft, id fenfille iegiflatorem. arg. /,
non diiter 69. ff. de legdtis 3 . magifque 111 dubip
■verbis edtfti fervtendtm, ut- Ulpianus ait. 1.1.
licet dutem 20. ff. de exercitor. aff. Voluifle au-
tem legiflatorem. a propria vocabulorum fignifi-
catione abirel colligi poterit, tum ex anteceden-
tibus &, fubfequentibus legis verbis, praefatione,
epilogo,,') & fimilibus; tum ex ratione legis ipfi
.legi iubjunfta,; tum etiam ex eo, quod verba
proprie accepta involverent abfurditatem , im-
.poffibilitatem?,'i\yitium⁽, vel fignificationein rei
getendae non.iatis aptam :, qua fingula notiora
funt, quam ut majore indigerent confirmatio-
•ne;-otq mtnodw = s t > iwbv , nrt^n.

21. Cum vero frequentes Romanis iftrerfflt
juris fidiones, & nec in totum a gentium mul-
tarum moribuis,, etiamnum . aliena frnt j, non
abfurdum fuetit., ea , qu;e de calibus veris
.'per^ leges-inyeniuntut diipofita', per interpire-
tationem ad fiftos qUoque, c^tiis tranfterte; fi
,modo neque iritentio legiflatoria ,- .neque fiabjctri-
. £ta legi ratio , neque ipfa jei xiitura refragetur:
fi<5tione fcijicet idem plermnque operante in cafu
fidtp, quod veritas in- caftrvero. arg. §. fi mt-
norem 4. & feqq. Jnftit. de adoption. §. namque
4. & §..5- Jnftit. de aUion. l. fedfipiures 1 o. §. in
adrogato 6.ff. devulg. & pupiil. fubftit. l.fi fiHiis
,12. §. 1. /. fiante 15. §. i.ff detnterrogat. in ju-
re fac. Chriftineus ad Mechim. in prceiud. mm.
37. Chaflaneus ad confuet. Burgund. rubr. 4. §-

I. in verbis, contratts entreles vifs. num. 9. 10.

II. Rebufius ad conftit. regias traB. de chirogra-
phi recognitione mm. 98. Parens p, m. Paulus
Woetdeftatutis fcff. 7. tap.%. num. 16.17.

22. Nec prsetereundum, eti»m exargumeit-

C 3 tis

-ocr page 38-

h i «b. I.

'tis If contrarib fenfu defumtis fcnfiii-nlegis educi
-polfe ■& interpretationem fieri: fic ut rede dixe-
■rij) idviderilege difpofitum, quod argumento
•a contrario ₉ -tanquam firmiffimo inde eruitur;
ita prseeuntibus non uno loco Jurifconfultis. /. i.
ff de offic. ejus cui wnnddtAjimfdici. /. ex eo i S.ff.
de tefitbm 1. qui teflamento 20. §. mulier. 6. ff.
qui tefiam. f<ic.poff. l:mn lex 2 2. ff. h. t. I. inter
■focerum 2 6. §. cum inter. 2. ff. depaftis dotal. Ci-
cero tn topicis num. 15. nifi pravus ex lege re-
■fultaret intelledus , aut ad delinquendum quis
invitaretur arg. /. cum patremfamilidsa. C. detondit.
infertis l. reprehendenda $.C. deinftitut. fubftit.
vel nift lex alia id ipfum in hoc vel illo cafu no-
. minatim vetet; 'uti vetitum in /, pen. C. qui teftam.
■fac.neid Jiceretex verbis.l.ult. §. 5.inmed. Cod.
de bonis qua;liberis. Fachineus controverf. libr.
3 3. cdp. 3'. 8. x o. Mantica dc conjeff. idt. •Golunt.
' tibr. 3. tit. 15 .16.17. Jofephus de Seffiedecif. regni
^Arragon 146. nnm. 13. Brunemannus ad I.2.C.
de condit. infertis. Augufi. Barbofa loco communi
argument. 27. d contrario. ,

23. Quod H obfervatis hifce , fimilibufque,
legis interpretationi infervientibus, necdumma-
•nifefta reddi poffit legis fententia , aut iniquitas
flbfurditafque , quam legis difpofitio videbatur
involvere, evitari ,* non eo fane procedere po-
terit sequitatis vis , utfubobtentu ejusjudexfl-
ti fpernendse legis, velut durse & iniquse, arro-
•garet licentiam, ac contra perfpicuam judicaret
legis decifionem; cum judicis lit, fecundum le-
gem, non vero de legis juftitiavelinjuftitia, ju-
dicare,- & fafti quidem quseftio, nonvero juris
auftoritas, in ejus poteftate fit. I. 1. §. quorum
4. ff. adSenatufc. Turpillian. jun<5t. i. profpexit 12.
% . ipfa igitur 1. ff. qui & a quib. liberi non fiant.
Crdonnantie op de cnminele juftitie van Kpn. Phi-
iippus 1570. art. 5 6. adde tit. i. num. 6. fed
potius non aliud fupereft, quam ut ad ipfum Je-
giflatorem , velut optimum verborum proprio-
rum interpretem , maximeque gnarum , qua
mente fanciverit, confugiatur; ab eoque vel du-
ritiei petatur emendatio, vel evidentior certior-
que legis explanatio impetretur. 7. 2. §. fed quia
2 8. C. de •ueterijureemicl. l.i.l. 9. l.pen. <& ult. C. \
Ih. 1.1. &ideo n.ff.h. t. Gudelinus dcjure noviff.
libr. 5. cap. 2. verf. ficut folius. Befoldus delibat. ,
juris ad Pand. libr. 1. quafl. 12. Yinnius felett. \
quccfi. d. libr. 1. cap. 2. fere inpr. WifTembach ;
adPand. dtfput. 2. thef.12. &feqq. Paulus Voet^:defiatutis d. fe£i. j.cap. 2. num. 2.

24. Quse de interpretatione legum di£ta ha-
ftenus, ea quoque gentium finguJarum, atque ;
ita Belgarum etiam ftatutis accommodanda funt. j
Quamvis enim verba ftatuti dubia fic potius in- j
terpretari oporteat, ne juri communi derogent;

. tamen, fi ftatuentes a jure civili recedere voluif-
fe conftet, ratio nulla eft , cur aliam ftatutorum,
quam placitorum Romanorum adhiberemus in-,
. terpretationem: adeo ut, & recedentia a jure ci-;
vili ftatuta ante omnia nona jure civili, fedina- 1

■'"'■■" ' ' r ^r3

T 1 t III.

gis ab ipfo jure ftatutario fenfum 8t explicationeiri
recipere debeant. Chriftineus ad Mechhn. inepi-
logo nnm. 8. Nam fi confideres» juraQuiritum
non alia de cansa nos ligare, quam quia populi
feu Procerum noftrorum confenfu receptafunt,
ut in fimili loquitur Julianus /.32. §•. i.ff.b.t,
non alio I0C0 ftatuta noftratia haberi hobis pol-
funt, quam velut jus noftmm civile ac com-
mune totius civitatis , ut Athenienfes , Lace-
demonii, Romani , alii, quondam fuo proprio
civitatis jure finguli utebantur: fic ut jura no-
ftra municipalia ac provincialia principemin cau-
farum decifionibus locum obdneant, ac poteh-
tiora fint, quam jus Romanum , ad quod in
fubfidium tantum recurri, tit. 1. num. 2. Diftum
eft. Hugo Grotius inter relponf. JCtor: Holl.
part. 3. vol. 2. confil. 197. num. 4. Lamb. Go-
ris adverfar. traU. 4. §. 1. num. 2. Molinseus att
Parifienf. tit. 1. ad rubricam. Hum. 108. Chaf-
faneus ad confuet. Burgund. rubric. 4. 23. in
verbis, & qui ne fontpayexnum. 6. Msevius att
jtts Lubecenfepart. 2. tit. 2. art. 28. num. 86. 87.
D. Joh. a Someren de jure novercar. cap. 1.
num. 1. in med. Abr. a Wefel ad novcllas confttL
Ultrajeff. art. 10. num. lo. &feqq. Quse cum ita
fint, quae, qusefo, ratio fuadebit, ut nos lh an-
guftum magis cogamus ac coarftemus jurium
noftrorum poteftatem & ad fimiliaextenfionem,
atque ut humilius de eorum five sequitate & ju-
ftitia five viribus fehtiremus, quam de fuis ju-
dicarunt Romani ? Inepta proinde judicanda
funt, ac nimis temere prolata , qux non raro
apud interpretes leguntur ; ftridtiffimam nem-
pe effe debere ftatutorum interpretationem, nec
extendi ea oportere ultra cafum, de quo loquun-
tur , quoties a jure Romano feceflum faciunt.
Prudentius fane, & uti magis ex patrii juris ho-
nore ac majeftate > ita quoque reftius , qui ex
rationibus ante datis verba ftatutorum, ntut nont
generalia, nec cafus omnes aut perfonas enarran-
tia , tamen ex ratione generali fubjuncta , vel
certe extra dubium fubintellefta, ad omnesper-
fonas & res catufque, in quibus rationis fimili-
tudo inveniretur, extenfionem putarunt faciSn-
dam effe; reftridionem ex adverfo non nifi po-
fitis circumftantiis caufifque talibus , quales &
ipfarum legum Romanarum fuaderent in arftum
conftri6tionem. Hugo Grotius inter refponf. Jw
rifc. Holl.part. 3. vol. 2. d. confil. 197. mim. 17.:
-18. & confil: 214. num. 12. 13^14. 16.17.:
18. Molinseus ad Parif. d. tit. 1. ad rubr. num.
-108. Modeft. Piftoris, & ad eum Schultes,
part. 3.. quaft. 124. num. 10& feqq. Groene-
-wegen adprocem. Inftit. num 9. 10. 11.17. Ro-
denburch de jure conjugum tit. 2. cap. 4. nicm. 8.
Parens p. mem. Paulus Voet de flatutisfctt. 7,
cap. 1. unm.% . 6.7. 8. & cap. 2. num. 3. 4. 5.
.7.12. 16. 17.18. . .t .

25. Diftat vero a legis interpretatione difpen-
fatio, ut.vocant:. cum ehim ihterpretatio non U
principe folo fed & a jurifconfultis ac judicibus

ficri

-ocr page 39-

d e l e g i b u s e t c. 23

fieri .poffit, & tantum verfetur circa dubiam le-
jris fententiam, ut indagetur , quse fuerit pro-
babilis legiflatoris mens, quxnam fub legis dil-
pofitione comprehendantur factorum Ipecies, ut
fupra didum ; difpenfatio es adverfo a folo fit
Principe, feu legis auftore , contra apertam legis
fententiam : fic ut per difpenfationem diilolvatur
legis vinculum , ac tollatur ejus obiigatio , cer-
tarum perfonarum aut rerum fa£torumve intui-
tu ; manente crctens in cafibus intadta legis vir-
tute. Neque dubium, quin ea Principi pote-
ftas competat: cum enim in totum abolere queat
legein conditam, quoties id probabilis caufa fua-
det, ac lex primario ex legiilatoris humani arbi-
trio dependet, multo magis eum vim legis in
cafu certo relaxare polle, dicendum eft., Quo
etiam rcfpeftu dictum putein , facrilegii inftar ejje,
dijpntare & dubitare, an vs dignus Jit, quem ele-
gerit imperator. I. dijjmtare 3 . C. de crimine facrile-
gii. l.JacMcgii injlar 5. C. de diverfis refcript. &
pragmat. fanff. Conftat fcilicet, in honoribus de-
cernendis , in dignitatibus conferendis , in ma-
giftratibus eligendis, & id genus plurimis, le-
{Tum prxfcriptum circa a:tatem, conditionem, &
alia fervandum elle : nec tamen eundum inficias,
quin neglefto legum talium didamine tum Prin-
ceps tum populus ei, in quo legum requifita de-
funt , honorem conferre queat, Barbario forte
Philippo, fervo, prseturam. I. Barbarius 3. ff. de
vffic. pratoris. minori annis viginti judicandi mu-
nus. I. quidam confulcbat. 5 7.ffi. de rejudicata. aut
confulatumj /. nunc. §. 2 .Jf.cle offici confulis. fi
jnodo impedimentum notum fit. ei, qui honorem
confert; cum in ignorante & errante concipi
nequeat difpenfandi voluntas: quamvis id ipfum
■exprimi in dignitatis collatioiie neceile non ht;
uti re£te poft alios Zoefius ad Pand. tit. de fena-
toribtis num. 9. Talis ergo facrofanfta: Principis
au&oritati fubducens difpenfandi poteftatem, iion
inepte prorfuS facrilegii inftar commifiire dici po-
teft. Uti e contrario ambitiofia merito dicuntur
decreta , quibus difpenfationem facere tentant
jquotquot infra Principem magiftratus funt. /. de-
nique 3. pr.jf. de minor. 2 5 annis. Cum enim dif-
penfatio fit lata: legis abrogatio, & naturale fit,
ita unuiTj^juodque diftolvi, uti ligatum eft, ma-
jeftaticis jure optimo accenfenda fuit. Atque
hinc aliquoties hifce in regionibus interdiftum
fuit, ne quis fibi arrogaret difpenfandi faculta-
tem, Ordinibus fibi folis eandem vindicantibus;
adeo ut & ipfis Ordinum Hollandise delegatis,
(Gecommitteerde Raden) ac prsefecturarum mari-
timarum afiefforibus ( Raden ter Admiraliteyt)
difpeniatio de Ordinum tam Generalium, quam
Hollandia?, conftitutionibus, rigidevetita inve-
niatur. Pladtum Ordin. general. 2 9. April. & 16.
Maji 16-] 1. vol. 3. pUcitIIoll. pag. 1242.6"feqq.
Placitum Ord. liollandice 24 Decembr. 1674. d.
vol. 3. pag. 1274. & placitum 1 o Decembr. 1671.
quod infertum inftruttioni DD. Ordinum Delega-
. torum m> 5 x. d. vj/. 3 • 97* Quid, quod
nec ipfi majeftate prediti de jure divino moralis
velnaturali, quicquam refte remiferint, autejus
vinculum difpenfando laxaverint; quippe cuju9
juris audoritas, uti ab ipfis non eft profeita, fic
nec in eorum arbitrio ac poteftate eft. Nec fatis
gravis unquam videri poteft fubeile caufa, quse
rationis refta: didamen , qus jufla divina labe-
faftare valeret atque fubvertere , Principemve ad
id faciendum movere. Befoldus delib. juris ad
Pand. Itbr. 1. qua:Jl. 13. de dijfitnfatione pag.
45». Quemadmodum nec fine jufta & urgente
caufa ac: utilitate quadam publica diipenfationein
fieri, fuadent juftitice gubernatricis regulre; cuin
omnis relaxatio legis cequa: ac bonce temere fa£ta
non poflit non aliquod poft fe trahere reipublicx*
detrimentum; imo pro inodo relaxationis etiam'
utilitatem publicam , ex utili Iege profluentem,
minui neceffe fit; nifi alia a^;quali vel majore uti-
litate, caufam difpenfationi dante, aliunde pen-
fetur. Grotius de jure belli ac pacis libr. 2. cap.
20. num. 24. Zoefius ad Pand. b. t. num. 60.
Befoldus delib. juris ad Pand. hbr. 1. qtuejl. 11.
in fine<

2 6. Didta de legibus etiam ad Senatufconlul-
ta fere tranftuleris , poftquam placuit vice po-
puli fenatum confuli, & jus polfe condere; ni-
mium aufto civium numero, quam ut in unum
convocari poflet legis fanciendse gratia, aut eo
faltem colore qusefito /. 2. §'. ff. de orig. juris.
§.5. Inflit. de jure natur. gcnt. & civiH. confer
DD. add. §. 5. Auluin Gellium Nott. Attic.
libr. 14. cap. 7. Rofinutn Antiquitat. libr. 7. cap.
6. 7.8. lllud tamen filentio haud invoivendum,
antiquiifimis etiam temporibus cum ipfis urbis
primordiis Scnatufconfulta fuifle nota, tefte Sue-
tonio in vita Vejpafiani cap. 8. in fine. Et quia
fub Imperatoribus, quorum folertia & ambitio-
ne potiflimum in fenatum poteftas populi tranf-
latafuit, candidati Principis orationes ih fenatu
recitabant, utexmente Principis Senatufconful-
ta fierent, fubinde orationibus Principum adfcri-
ptum invenitur, quod alibi ex Senatufconfultis
dicitur obtinuifTe. Ne de alimentis futuris tefta-
mento reliftis tranfigatur, oratione D. Marci cau-
tum fuit. /. cum hi.S.jf. de tranfatt. idemtamen
tribuitur Senatufconfulto. /. cleganter 23. §. item
2. Jf. de condiSi. indeb. legalem hypothecain ei,
qui in sedium refedtionem credidit, Senatufcon-
fulto, atque etiam D. Marci edifto jus noftruih
accepto fert. /. 1. ff. in quib. cauf. pign. velhyp.
tacite contrah. junft. I. fivcntrii<\. §. Divus z.ff.
de rcb. aut. jud. poffid. Alienatio rerumad mino-
res pertinentium vetita oratione Severi & Anto-
nini, fed & fimul Senatufconfuito. 1.1.7,.fif.de
rcb. eor. qui fub. tit. vetcura fiunt. jun<5t. l.fiad
refolvcndam 7. C. de prced. & aliis reb. minor.fine.
decr. non alien. Briflonius felett. antiquit. libr. 1.
cap. 16. Gotofredus in not.add.l. 7. C.deprced,
&aliis reb. minor. Vinnius de tranfattion. cap. 6.
num. 2.

37. Legi in multis fimilis eft confuetudo; jus

-ocr page 40-

non fcriptum moribus utentium paulatim intro-
ducium, legis habens vigorem. §.fine fcripto 9.
Jhfiit. dejure natur. gcnt. & cvuili. I. de quibm
g 2. §. 1. /. 33. l.fed'& ea 3 5. ff. b. t. quam &
tacitum illiteratumque confenfum Gellius dixit iibr.
11. noft. Att. cap. 18 .fcre in pn Hanc in ftatu
quidem democratico populus liberrimo fuo intro-
ducit arbitratu: cuin enim legis condendtc po-
teftatem habeat, nec alia de caufa tunc quern-
quam tex teneat, quam quia populi judicio re-
cepta eft, merito & ea, qua; fme uHo fcripto
populus probaverit, tenebunt ornnes; dum nihil
intereft, fuftiagio populus voluntatem, anrebus
ipfis & fadis declarets d. 1.7,2. §. l.ffi. h. t. Aft
ubi omnis in Principem ferendce legis poteftas
tranflata fuit, non aliter, quam concurrente ejuf-
dein conniventia , diuturni gentis mores legem
imitabuntur. Sic ut in hujufmodi regimine mo-
narchico verum fit, quod a Conftantino refcri-
ptum in /. 2. C. qua fit longd confuetudo. confue-
tudinis ufufve longavi non vilem auctoritatem
efle ; veruin non ufque adeo eam fui valituram
momento , ut aut rationem vinc.at aut legem.
Multoque magis id de peculiaribus hujus aut il-
lius familije vel collegii confuetudinibus, circa
jus fuccedendi, primogenituram, & alia ftatuen-
dum eife, plenius exfcquitur Andr. Tyraquellus
dcjure primogcniturxe quccfl. 16.

28. Non minusautemin confuetudine, quain
legibus , juftitia defideratur & rationabilitas; fic
ut id, quod non ratione introductuin , fed er-
rore primum i deinde confuctudin.e obtenmm
eft, in aliis fimilibus obtiniere non debeat, nec
deinceps in judicando fervari, fed in univerfum
aboleri potius, velut iniqua morum corruptela.
I. quod non ratione 3 9. jf. h. t. arg. I. injuriarum
tiSHo 13.$. ult.ff. de injuriis. Andr. Gayl libr. 2.
cbfierv. 3 1. num. 12. &fieqq. RebufFus adconflit.
regias tom. 3. de confiuetudine in prcefat. num. 42.
44-Neoftadius Curice fi/pr. dccif. 2. circa fin. Qua-
liuht corruptelarum peifiinarum fuperiori feculo
per varias Bfclgii partes receptarum , fed & una
quafi fidelia per Philippum Hifpaniarum Regem,
Belgii tunc Principein , deletarum catalogum
iprolixuin vide, fis, in dordonnantie op de crimi-
nele juflitie van Kon. Pbilips 5. Jrdii 1570. art.
61. vol. 3. placit. Holl.pag. 1032. Ex quibus
facile dijudicari poteft , neque communis DD.
opinionis, neque gloflarum, auftoritatem ullam
eife, fi cum ratione pugnare ac communem con-
tinere errorem demonftretur.

29. Quia vero paulatim introducitur, necefle
fuit , non tantujn longum tempus concurrere,
diftante iilud inicriptionc tituli Codicis, qua; fit
longa confuetudo, & denominationibus longxvi
ufus, vetuftatis , inveterata: confuetudinis, diu-
turnse, per annos plurimos obfervatcc, invetera-
to ufu ftabilitse, antiquitus probatx & fervata?
tenaciter, fimiliumque. l.dequibus 32. §. 1. /.
33. /. 35. ff. h. 1.1. ult. C. qucefitlonga confiue-
tndo. fed & aduum liberorum, fine vi ac metu-
interpofitoram , frequentiam. /. 1. C. qucefit lotih
ga confuet. d. I. 32. §. 1. /. 3 5. /. 3 8. ff. h. L
Cumque nufpiam vel annorum vel aituum nu-
merus expreilus fit, judicis prudentis sftimatio^
ni id videtur relinquendum : quamvis hic miris
modis varient interpretes, ut vidsre licet apud
Mafcardum de probationibus concluf. 424. nunu
14. &fiqq. Menochium de arbitrar. judicum iibr.
2. cafu 81. & 8 3. Rebuftum ad confiit. regiaS
tom. 3. d. tratt. de confuetiidine Andr. Gayl iibr.
2. obferv. 3 1. num. 7. Perperam fane prafinita k
jure prsefcriptionum tempora confuetudini intro-
ducendjE applicueris; cum alia longe prsefcriptio-
nis quam confuetudinis ratio fit, nec ullum pra>
fcriptione jus introducatur alios deinceps Jigatu-
rum, uti quidem confuetudine femel nata totus
populus incipit cievinitus efle. Duos etiam adus
haud quaquain fuflicere, vel inde arguitur, quod
in d. /. 1. C. quce fit longa confiiet. & /. an in to-
tum 3. C. de ccdifici. privatis (quarum^egum u-
tramque conftitutionis unius partein efle, ex iu-
pra fcriptione & fubfcriptione colligi poteft) ju-
beatur illud ftatui, quod frequenter in eodem con-
troverfiarum gcnere fervatum fuit. Nihil in con-
trarium faciente /. ubi numerus 12. ff.de tcflibus.
nam, etfi demus , numero legibus non expreflo,
generaliter pluralem numerum duorum numero
contentum efle, fruftra tamen id ad prsefentent
de confuetudine controverfiam retuleris , in qua
non fimplex aftuum pluralitas, fed frequentia
requifita eft. d. I. 3. & d. 1.1. BroncWft 1. cnan-
tioph. 8. Vinnius ad§. 9. Infl. de jurenatur.genl.
& civili. num. 4. Pauius Voet de flatutis fetf. 3;
cap. 1. nurn. 1 o. <&feqq. ad. num. 20.

3 o. Nec intereft, quibus aftibus fuam popu-
lus voluntatem declaret: non enim judiciales tan-
tum, fed & extrajudiciales ad confuetudinem in-
troducendam proficere , vel inde conftat, quod
in l, nam impcrator^.ff. h, t. confuetudo propo-
nitur tanquam diverfum quid ab a&ibus judicia-
libus, ac feri^ rerum fimiliter judicatarum, dum
confuetudinem vel fieriem rerumperpctuo fimilitevju--
dicatarum vim legis habere Imperator refcripfit:
quod abiurdum eflet, fi non nifi ex judicialibus
aftibus rebiifque judicatis confuetudo nafceretur.
Cumque ad legem introducendam expjeflus fuf-
ficiat populi confenfus, fine judicio judicifve au-
6toritate, ratio nulla eft, cur magis ad confenfus
taciti declarationem judiciali auftoritatc vel con-
firmatione opus effet; maxime , quia nufpiam
in legibus de confuetudine traflantibus aftuum
judicialium neceffitas invenitur. Sane, cum a&us
judiciales certiores fint & evidentiores, aut fal-
tem certiorem ut plurimum magifque promptam
ex a<5tis publicis probationem habeant, non mi-
rum, id confilii datum efle illis, qui confuetudi-
ni civitatis aut provincise confidere videntur, ut
primum quidem explorent follicite, an etiam con-
tradi&o aliquando judicio confuetudo firmata fit.
/. Cum de confuetudine Z^.ff- h. t. fed fi id ipfum
non appareat,' ad extraiudidales recurri poterit,

u modb

L i b. I. T -I T. IlL

-ocr page 41-

D E L E G I

fi modo probationem habeant. Andft Gayl libr.
2. obferv. 31. mim. 8. Mafcardus de probatioti.
conduf. 427. Chriftineus vol. 4. decif. 187. tmm.
7. 8. Radelantius Curia Ultrajetf. decif. 13. num.
3.4. Masvius adjusLubec.prcelimimn quajl. 7.
mm. 19- Zoefius adPand. h. t.part. 2. de confuet.
num 10. 11. Bronchorft 1. enant. 10. Vinnius
ad d. 9. hifl. dejure natur.ge?tt.& civil.num.
4. Paulus Voet de ftatutis fctt. 3. cap. 1. num.
13.

3 1. Non aliter tamen aftuum judicialium vel
extrajudicialium frequentia confuetudinem parit,
quam fi aftus omnes uniformes fuerint: fi enim
variatum fuiife appareat, & a&ibus pluribus uni-
formibus intermixtos interceflifle a£tus diverfos
vel contrarios, fic ut modo hoc, modo aliud,
obfervatum inveniatur , non poterit ex adtibus
hujufmodi difparibus elici legitima confuetudo;
cnm nec ex iis unanimis conftare poflit taci-
tus ad eandem necellarius populi totius confen-
fus. arg. I. nam imperator. 38. ff. h. t. in verbis
perpetuo fimliter. Mynfingerus cent. 6. obferv. 42.
Ant. Faber Cod. libr. 8. tit. 3 5. def. 2. Msevius
adjus Lubec. inprcclegom. quceft. 7. num. 23. Ni-
ger Cylriacus controverf. 523. num. 42. Refpon-
fa Jurifc. Holland. part. 2. conf. 66. 67. Atque
hinc nec ex aftuum frequentia confuetudo fluit,
quoties privati plurimi, qui jure communi fcri-
pto jus fuum tueri poterant, fponte juri fuo
cefferunt, veluti, fidem habentes inftrumento
lion folenniter confedto , vel adverfario poten-
tiori, puta, fifco, hereditatem tanquam patri-
monium vacans , quod vere vacans non erat,
vindicanti cedentes , metu litium, vel earundem
execratione, aliave de causa tranfigentes., finon
ulterius de universa populi approbatione , &
quafi tacita civium conventione (ut loquitur /. 35.
jtf.h.tf) doceatur; neque enim plures illi faifto
fuo efficere poftunt, ut & alii fuis tenerentur ce-
dere juribus, vel inftrumentis forma legitima de-
ftitutis credere: fed magis in hifce fimilibufque
admittenda foret regula, rem inter alios confen-
tientes adtam nocere non poffe aliis contradicere
ac jus fuum defendere volentibus. Mafcardius
de probation. concluf. 429. num. 7. 8. 9. Lamb.
Goris adverf. traff. 3. cap. 12. num. ult. in med.
Msevius adjus Lubecenfe in prcelegom. d. qucefl. 7.
num. 16. 17.

3 2. Cseterum confuetudines alise notorise funt,
aliae tales, ut non ita in confeflo fit , eas ufu
populi firmatas effe. Notorfes quod attinet,
probatione non indigent, fed eas ad inftar juris
alterius cujufcunque fcripti, atque ita certi, al-
legari;in judicio fuffecerit : cum eniin notoria
probari fupervacuum exiftimetur, non eft, cur
non ad confuetudinem jam vulgo notam id quo-
que producatur. arg. §.jine fcripto 9. Inflit. de
jure natur. gent. & civil. I. imo magnce 36. jf.k. t.
Andr. Gayl libr. 2. obferv. 31. num. 17.18. Ma-
fcardus deprobation. concluf.^2 3. num. 26. &feqq.
tJmrn. 37. 38. & mcluf. 428. in pr. Chrifti-

BUSETC. 25

neus adMechlin. in epilogo num. 14. notpriis pro-
cul dubio annumeranda & ea, quie publica au-
dtoritate in fcripturam redafta eft , ut-poteft:
nam uti ad eflentiam legis fcriptura neceffaria
non eft , ita ex adverfo nec ad confuetudinis
effentiain pertinet , eam non fcribi. Zoefius ad
Pand.h. t. part. 2. de confuetudine num. 20. 22.
Quod fi de eo dubitetur, an utentium moribus
confuetudo indufta fuerit; cum id ipfum fa<5ti
fit, illam per eum, qui eandem allegat, eique
confidit, doceri neceffe eft; five adtor fit, qui
firmandae intentionis causa ipfam allegat; five
reus ea fuam nitatur exceptionem munire : eo
quod affirmanti incumbit de jure probatio, qwa-
lis eft , qui eandem ufu induftam contendit,
dum adverfarius eam negat invaluifle. arg. I. ab
ea parte j.ff.de probation. I. 1. C. quce fit longct
co?ifuet. /. an in totum 3. C. de cecliftc.pnv. l.ft quis
reum 4. ff. de cuftod. & exhib. reor. I. teftium ftdes
3. §. ult.ff.de teflibus. Andr. Gayl libr. 1. ob-
ferv.36.num.1dt. Chriftineus vol. 4. decif. 212.
num. 47. & feqq. Mafcardus de probation. d.
concluf. 423. num. 20.

3 3. Quibus vero rnodis per teftes , per in-
ftrumenta , per alios probandi modos confue-
tudo doceatur, pleniflime excutit Mafcardus de
probat. concluf.423. & feqq. ad concluf.^32. Et
quamvis haud dubitandum videatur, quin plu-
rium infignium Dodtorum confentiens de con-
fuetudine vigente teftiinonium auftoritatis non
vilis fit , ac pro talis depofitionis veritate pra>-
fumtio in tantuin militet, ut onus faltem pro-
bandi contrariutn in adverfarium transferri opor-
teat. Francifc. Niger Cyriacus controverf. 209.
num. 41. ideinque de affertione a collegio judi-
cum interpofita , qua in fuo foro quid ufu re-
ceptum teftatur , dicendum fit. Struvius ad
Pand. h. t. num. 21. tamen , ut unius pragma-
tici, quantumvis in jure eximii, de confuetu-
dine teftantis affertioni ftaretur , eoque trfodo
confuetudo plene cenferetur probata, nec ratio
nec jura patiuntur ; cum de ea deponens ver-
fetur circa id , quod fafti eft , in quo & pru-
dentiflimos plerumque falli, obfervatum. /. 2.
ff. de juris & fatt. ignor. ne dicam, teftis unius
refponfionem non effe audiendam , ut plenam
fidem faceret , etiamfi prseclarse curise honore
prsefulgeat. I. jurisjurandi 9. §. i.C.de teflibus.
Mafcardus de probation. concluf. 42 6. Parens p.
mem.Paulus Voet de flatutis fe£i. 3. cap. 1. num.
20. 21. Quse ufque adeo vera puto in hac de
confuetudine probanda quseftione, ut, licet in
cseteris plerifque difceptationibus civilibus unius
teftis depofitio, aliis quibufdam fuffulta adrni-
niculis , fuppleri deinceps poflit jurejurando
fuppletorio per judicem deferendo, id tamen hic
admittendum non fit. Cum enim tali jurejuran-
do adtor id, quod minus plene probatumeft,
confcientise proprise teftimonio circa proprium,
non alienum faftum occupato, confirmet; hic

vero non de jurantis fa&o , f«d populi totius

- ,

-ocr page 42-

'2-6 L i b. I.

confenfu tacito ac frequentiHhs non aftoris reive
ied aliorum aftibus , dubitatio fit; & prsfup-
pofita aduum frequentia ad confuetudinem ne-
ceiTaria, non poffit non eile pluribus notum,
quod confuetudine obtentum efi:; apparet, nifi
fallor, hic jurisjurandi fuppletorii materiam de-
ficere. Joach. a Beult. ad l. admonendi 31. C. dc
jurejur. nnm. 397. Mafcardus dc probat. contluf.
423. num. 5. Berlichius concluf. praci. part. 1.
toncluf. 54. num. 82.

34. Etfi autem interpretibus antiquioribus
multis haud difplicuerit , teftium duorum fide
dignorum de confuetudine depofitionem poife
ad plenam ejus probationem fuflicere, uti vul~
go in ore duorurn creditur omnis veritas confi-
itere ; tamen, quia hic non de unius litigantis,
Fed populi totius , obfervando in pofterum jure
agitur, adeoque civium omnium utilitas verti-
tur aut prxjudicium , prudentius eos cenlere
putem , qui turbam teftium non pauciorum
quam decem, ad confuetudinis probationem de-
liderant : maxime , cum hoc non adeo grave
probaturo videri poffit ; quippe qui confuetudi-
ni confidens , prcefupponit neceflario tacitum
populi eandem introducentis confenfum, atque
ita civium, fi non plerorumque, at faltem plu-
jimorum, fcientiam , fine qua confenfus nullus
eft : ut proinde nec difficulter numerofiorem
teftium turbam inventurus fit , quifquis con-
fuetudinis introdudionein ex vero allegaverit.
Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. 15. defin. 14. Joh. Pa-
pon. libr. 9. tit. 1. arr. 20. Zoefius ad Pand. b.t.
fart. 2. de confuetud. num. 20. in fiiie.

35. Quid, quod nec turbamteftium inpro-
bationem adduxilfe iufFecerit, qtioties illi fin-
gulares funt, & de diverfis finguli deponunt
adibus: neque enim aliter hic fidem fecerint,
quam fi de actuum frequentia non tam ex alio-
rum relatione , quam ex propria experientia,
addita fcientia." fua: ratione , ita teftentur, ut in
aftuum, quos allegant, circumftantiis inter fe
refpeftu temporis, rerum, ac perfonarum, non
varient. Andr. Gayl libr. 2. obferv. 131. num.
15. 16. Mafcardus dcprobationib. concluf. 424.
num. 11. & 22. Mynfingerus cent. 6. obferv.42.
num. 1.2. Chriftineus vol. 4. decifi. 212. num. 48.
& feqq. Paulus Voet de fiatutis feff. 3. cap. J.
num. 22. Quemadinodum nec fimplex fa<5ti
negatio, teftium depofitione comprehenfa , ad
confuetudinis probationeni efficax eft : dum fe
non novifle ajunt, vel non vidifle, hoc aut il-
lud ea in regione fervari; fed necefle eft, ut de
aftibus in contrarium geftis alfertionem faciant,
atque ita deinceps his actibus repughans nihil
fe unquam audivilfe vel vidifle teftentur. Ne-
que enim folo non ufu , a£tuumque defeftu,
fed demuma<5tuuin contrariorum palam exerci-
torum frequentia , antiqua tolluntur jura; cum
fepe vel tranfaftionibus vel privatis aliis conven-
tionibus interpofitis occafio deficiat, utendiju-

ribus etiam aquiffimis in civitate probatis. Do-

. "'1 '^{1 4} ■ - ^; ' i. ■ -■ ■
"ii

JL XX. ili«

nellus. comment. juris civilis libr. 1. cap. 1 o. in
med. Mjevius ad jus Lubec. quccfi. prcelmin. 7.
num. 16. & fcqq. Chriftineus ad Mechlinicnf i)i
cpilogo num. 13. Andr. Gayl libr. 2. obferv. 60.
num. 3. Mafcardus de probation. concluf. 4:9.
num. 6. Ant. Matthasus de auBion. libr. 1. cap. 1 o.
num. 34. 35. Refponfa Jurifc. Holl. part. 1.
confil. 185. qucefi. 1.

3 6. Vis confuetudinis eft , ut ad fui obfer-
vantiam seque cives obftringat, atque lex, curn
eam imitetur. §. fine fcripto 9. Infiit.de jure na-
tur. gent. & civil. I. 32. §. 1. /. 33. 35.'38. jf.
h. t. Cui confequens eft , ut fimilem cum lege
interpretationem & pariles ad cafus extenfio-
nem ex rationis fimilitudine recipiat; prafertim,
quia etiam rationem , quce confuetudinem fiuafit,
tufiodicndam ejfe, refcriptum eft, l. I.C. quce fit
longa confuet. ac de fola confuetudine erronea
invenitur conftitutum , eain in aliis fimilibus
non obtinere. /. quodnonratione ip.jf.h.t. Quod
&ufibus hodiernis eft maxime conveniens, quo-
ties confuetudinibus jura Romana videmus fub-
verfa : cum enim multa apud nos inveterato ufu ,
etiam ante notum hifce in locis jus Quiritium,
indu<5ta fint, noftrumquejus civik conftituant;
fieri aliter haud potuit, quam ut exemplo legum
cujufque loci pleniffimam interpretationem &
ad fimilia extenfionem admittant; & ex oppofi-
to erronea cenfeantur axiomata , confuctudines.
firitti juris ejfe, nec ultra cafum, dc quo loquun-
tur, producendas ad confequentidm, quxque hujus
farinje plura funt. Adde ntm. 24. h. t.

37; Nec ininUS ex di<5tis prbfluit, legemprio-
fem noh modo per legem pofteriorem, fed & per
confuetudinem abrogari pofle: nam, cum nihil
intereflet, fuffragio populus fuam voluntatem
declararet , an rebus ipfis & faftis; re<5tiffime
quoque illud receptum fuit, ut leges non folum
fuffragio legiflatoris , fed & tacito confenfu
omnium per defuetudinem tollerentur aut muta-
rentur. §. pen. Infiit. de §ure natur. gent. & ci-
vili. i. de quibus 32. §. 1. in fin. ff. h. t. Sic ut
nec claufulain legibus, prscipue municipalibus,
haud infrequens, non obflante confuetudine , id
ipfum impediat; quippe quje de pmeritis tan-
tum confuetudinibus, non aliis in pofterum de-
mum introducendis, accipienda eft. Nam, uti
privatus nemo fibi legem dicere teftamento fuo
poteft, ut a priore voluntate ei recedere non
liceat. l.fiquisin principio 22. jf.delegatis 3. ita
quoque, cum non femper leges paii utilitate
maneant commendabiles, qua primitus fuerant
introduda; , mutatis fiibinde moribus ac tem-
poribus ; abfonum plane fuerit, id velle lege ca-
v^re , ne in inelius ea novis five legibus five
confuetudinibUs a re<5ta ratione commenclatis,
reformetur. Zoeiius adPand. h. t. part. 2. dc con-
fiuetudine num. 15. 16. Cxterum, qus decon-
fuetudine legem priorem abrogante di<5ta funt,
de ea quidern, quse rationabilis eft, & in ftatu
democratico ₃ (in quo penes populum condendx

legis'

-ocr page 43-

legis poteftas eft) introducitur, expedita fatis.
Verum fi rion ratione fed errore eam obtentam
efle appareat; uti legis vigore deftituta. eft, &
aliis fimilibus in cafibus deinceps haud obfer-
vanda. /. quod non ratione 39. ff.h. t. ita necle-
gem ratdohe jufta & aquitate fuffultam vincet.
/. 2. C. quce fit tongaconfuetudo. Non magisfane,
quam in monarchico regimine fancitas a Prin-
cipe conftitutiones ufu contrario, utcunque in-
veterato, populus fuftulerit; nifi de tacito Prin-
cipis confenfu ac conniventia conftet. Nam cum
omnem legis condenda poteftatem populus in
Principem tranftulerit , & naturali ratione ejus
fitfolvere; qui poteft ligare , ac ejus fit nolle,
qui poteft veile /. 4. ff.de regul.juris. qui, quse-
fo , poflet invito legiflatore abrumpere legum
frena, ipfe legis ferenda exutus poteftate ? arg.
/.prcetor ait 3. §. Divtis Hadrianus defepul-
thro violato. Donellus conment. jiiris civil. lihr.
1. cap. 10.pofl med. Chriftincus vol. 1. decif. 191.
fium. 1. 2.3. Bronchorft. i.enant. 9. inmed. Zoe-
fius ad Pand. h. t. part. 2. de confuetud. num. 29.
C^T feqq. Plane, fi non contra , fed prater le-
gem , de iis quse jure fcripto definita non funt,
Confuetudinem a populo introducendarii conci-
pias, vix eft, ut peculiarein tunc Principis con-
niventiam cum fcientia conjunftam exegeris; fed
magis eum non contradixifle , etiam ignoran-
tem, aut eandem non fuftuliffe, fufEciet; prse-
fertim, cum probabile non fit, omnes peculia-
res fubjeftorum ufus morefque legiflatori per-
fpeitos efte. Ac de his confuetudinibus juri fcri-
pto non adverfantibus , accipi commode pof-
funt, qu£e reperiuntur inl. de quibus 3 2. pr. I.
diuturna 33 .ff.h.t. Zoefius h. t. d. part. 2. num.
1S.&23.

38. Quibus porro modis aliis tum legis tum
confuetudinis tollatur obligatio , puta lege po-
fteriore , vel confuetudine priori confuetudini
contraria, ex ante traditis manifeftum fatis. Et,
nein artis noftrse vocibus quis hafttet, admo-
nendi fiunus , antiquari proprie legem , qua?
nondum perlata fuit, feu, non lata , fed rogata
atque rejefta: ahrogari eam quse femel perlata,
in univerfum tollitur : dcrogari legi , cum vel
prior pars legis tollitur; vel generaliter, ex lege
vetere quo minus quid fiat , nova lege fanci-
tur : furrogari, cum quid primse legi adjicitur :
obrogari , cum mutatur aliquid ex prima lege.
Etquia tunc , cum legi derogatur , furrogatur,
aut obrogatur, ea non in univerfum vires per-
dit; recte a Paulo fcriptum eft , novum non
efle , ut priores leges ad pofteriores trahantur.
/. non ejl novum 26. ff. h. t. Ravardus ad legem
12. tabularum cap. 1.

39. Qiiamvis autem acivilis fapientise peritis
merito obfervatum fit, non adeo faciie , neque
temere, leges figendas ac refigendas efle ; mu-
tationes tamen earum probandse omnino, quoties
evidens reipublicse utilitas innovationem comi-
tatura eft, & majus fperatur commodum nova;,

quam metuitur incommodum antiqua* legis.
Nonprofeffo ignoras inquit Gellius No6t. Attic.
libr. 20. cap. 1. legum oportimitates & medelat
pro temporum moribus & pro rerum publicarum
getieribus, ac pro utilitatum prccfcntum rationibus,
proque vitiorum , quibus medendum eft , fervori-
bus, mutari atque flcffi, neque itno flatu confifte-
re; quin, ut facies cceli & maris, ita rerumatque
fortuttce tempeftatibus varientur. Atque ita leges
duodecim tabularum per legem iEbutiam in mul-
tis correftas fuifle atque emendatas , teftis eft
idem Gellius libr. 16. cap. 10. Ipfumque jus
prsetorium introduftum fuifle , non adjuvandi
tantum vel fupplendi , fed & corrigendi juris ci-
vilis gratia propter utilitatem publicam , Papi-
nianus fcripfit. /. jus autem 7. 1. ff. de juftit.
&jure. Tali autem utilitate notabili non appa-
rente , fecundum jam difta recedendum haud
foret ab eo jure , quod diu aquum vifum eft.
/. 2. ff. de conftit. principum. Rittershufius ad
novellasin procemio cap. 3. Adde meam oratio-
nem de jungenda Romani & hodiemi juris fcien-
tia.

40. Quifquis vero juris femel publicati &
recepti abrogationem allegat, abeo, cum id fa-
dti fit, probatio exigenda eft. Cum enim leges
ea condantur mente, ut & perpetuo durent &
a populo obferventur , confequens eft , ut pro
earundem obligatione ufufque duratione prse-
fumptio militet , donec contrariuin probatum
' fuerit. Menochius deprcefumtion. Itbr. 2.prcsfumt.
2. num 4. Gratianns difcept. forcnf. cap. 559.
num. 55. & feqq. Mavius ad jus Lubecenfe.
quceft. pricltmhi. 9. num. 71. Quod & tunc ve-
rum cenfeo , cum de promulgatione quidem
conftat, fed promulgatam populus unquam ufu
recepifle negatur. Etfi enim & hoc fafti fit,
quod ufu recepta fuerit, atque inde probatio-
nern receptionis ab eo, qui ait , defideret Me-
nochius d. Itbr. 2. prcefumt. 2. reftius tamen pro
ufu juris promulgati ac prima ejus receptione
aque, ac pro recepti duratione, in dubio prse-
fumendum eft; cum utique pro fubjectorum,
tanquam bonorum & legis audientium , obe-
dientia conjeftura magis capienda videatur,
quam ut eos crederemus fuille legis contemto-
res , quamdiu id ptobatum non eft. Mantica
de tacitis & ambig. convent. libr. 5. tk. 13. nunt.
42. Gratianus d. cap. 559. num. 57. 58.59. Sc
alii apud Menochium d. loco citati.

41. Illud fane expeditum arbitror, legis nun-
quam recepta, nunquam obfeivata , nullain
eife vim, fi ab ejus promulgatione longufn fue-
rit elapfum ternpus, & contra legis novae difpo-
fitionem populus priftini juris obfervantiam fe-
cutus fit. Monachius d. libr, 2. prcefumt. 2. inpr.
Jacob. Coren obfervat. i.lit.y. CT^. Andr. Gayl
libr. 2. objerv. 60. num. 3. Mcevius ad jus Lube-
cenf quceft. prxlimin. 9. num. 75. Paulus Voet
de ftatutis [ett. 12. cap. 2. num. 2. 3. etfi enim
folo non ufu legem non abrogafi, ante di£tum
D 3 iit,

D £ origine juris e T C.

-ocr page 44-

28 L i b. I.

fit, num. 3 5. aftibus tamcn frequentibus contra
ejus difpofitionem admiffis, nec per legiilatorein
poftea reprobatis , eam viribus ab initio defti-
tui, vel ex poftfa&o privari obligandi virtute,
per ibidem tradita certum eft. Atque ita paffim
per Hollandiam fideicommilfa videmus fuftine-
ri , 8c de rebus fideicommiffi jure affe6tis jus
dici in fideicommiffariorum , eas vindicantium ,
utilitatem , licet in a&a publica relatio eorum
fa&a non fit, quam edi&o quodam perpetuo
anno 1624. 30. Julii, Ordines Hollandia: fieri
prsceperant : non alid de causa, quam quia
nunquam il!a fideicommifforum infinuatio ex
tempore legis primitus editze, plene fuit in ufum
dedufta (licet alibi jus tale non uno loco ferve-
tur , ut alibi dicendum ) tefte Groenewegio ad
U ult. C. dejurc dotium.

42. Neque tamen ideo exiftimandum , pro-
mulgata folenniter lege provinciali per Ordines
provinci® generaliter omnibus fubjedis lata,
hanc aut illam civitatem tunc pofte fola negli-
gentia atque non ufu fefe legis illius difpofitioni
fubducere, reliquis civitatum aliarum incolis cb-
ligatis manentibus : fed potius eos , qui fibi
conftitutionem non conducere arbitrantur , id
ipfum oportet folenniter adduftis rationibus apud
Ordines exponere , & fic vel juris ante conditi
abrogationem , vel jus fingulare, fibi impetra-
re, arg. I. leges fitcrttiffimce 9. C. h. t. Jacobus
Coren ohfierv. 1. inpr. & verfu, -want aangaan-
de. Hanc certe viam ingreffi quotquot mitiga-
tumanno 1580. Scabinicum fucceflionis intefta-
tx jus ex ufu fuo fuseque civitatis haud effe per-
fuafi erant; in quorum gratiam ideo anno 1599.
novum fuccedendi jus , Aefdomico veteri pro-
ximius, novo placito indultum eft. Secuti ean-
dein Roterodamenfes , cumanno 1604. 23. De-
cembris, jus reprxfentationis in linea collaterali
ad fextum ufque gradurn in fua civitate ac regio-
ne civitati refpondente extendi, ab Ordinibus
impetrarunt, cum paffim aliis in Hollandicc civi-
tatibus jus iltud non ultra quartum gradum pro-
dudum fit.

43. Quod attinet vulgatum illud , ceflante
ratione legis ipfam quoque ceflare legis difpofi-
tionem ; tum demum id re£te adiniferis, cum in
aperto eft, omnem ornnino rationem, qua legis-
lator motus fuit, in univerfum deficere. Sienim
plures ab initio caufe ad legem fanciendam im-
pellentes concurrerint, quse fingulse feorfim con-
iideratae fufficientes erant ad producendam ta-
lem legis difpofitionem, & dein fublatis quibuf-
dam nonnulte etiamnum fuperfint, legemnec-
dum tunc fuuin perdituram officium aut obli-
gandi poteftatem , verius eft. arg. §. affinitatis
6. & 7. Jnfiit. de nuptiis. Joh. a Sande decifi.
Frific. Hbr. 2. tit. 9. dcfin. 20. in fine. Giurba
ad confiuetud. Mejfianenfi. cap. 1. gloffi. 1. part. 1.
num. 13.

44. Unum reftat excutiendum, qualem in-
terpretationem lex nova, legis prioris aut confue-

T I T. III.

tudinis- correctionem comple&ens manifeftam,
recipiat? Non defunt, quibus placuit, canccllis
adeo anguftis nova; legis coarttare virtutem, ut
legem novam correfforiam in fiiis terminis propriis
fiervanclam, nec ad alios cafius ex rationis parilitate
aut identitate , imo nec majoritate , extendendam
ejfecontendant, uti videri poteft apud allegatos
a Jacobo Coren obfierv. 38. num. 8. 9. 10. Sed
quia non minus de novis legibus, quam de prio-
ribus , imo magis de novis quam antiquis ple-
nius jam ufu ventilatis, certum eft, non omnes
articulos fingulatim iis comprehendi pcfle, ac
propterea legis omnis natura poftulat, ut, pro-
be cognita ejus ratione five exprefla five certo
certius fubaudita , ad fimilia producatur. /. 12.
/. 13. ffi. h. t. omneque jus quod nunc de novo
conditur , aliquando inveteratum futurum eft,
uti leges nunc per jus novum emendandse ali-
quando & ipfse fuerunt noVse : non poteft non
fuadere fana ratio legum novarum ad fimiles ca-
fus extenfionem ; fic ut, in quibus eadem aut
fimilis majorve ratio militat, in iis eadem quo-
que locum habere debeat juris difpofitio, tan-
quam ex mente legiflatoris in ipsa legis defini-
tione comprehenfis. Exemplo fit ex jure Quiri-
tiuin lex Aquilia , quse, cum omnibus legibus
de damnoinjuria dato agentibus derogaflet, /.. 1.
ff. adleg. Aquil. &. ipfa tantum coerceret damna
corpore & in corpus data , utiliter tamen ad
damna non corpore fed in corpus data pruden-
turn interpretatione extenfa fuit. ult. Jnfiit.de
lege Aquilia l. quia actionum 11. ffi. de prccfcnpt.
verbis. Neque tamen ideo negandum, ftrictio-
rem efle faciendam juris novi, priora emendan-
tis, interpretationem ; in quantum non ultra ad
cafus alios extenfionem patitur, quamquatenus
illi pro confervanda novse legis juftitia, ad ean-
dem ex neceflitate reduci, & fub ejus dilpofi-
tione comprehendi debent ; alia liberiore ex-
tenfione, qux falva novse legis juftitia & ratio-
nabilitate evitari poteft , in univerfum ceflante.
arg. /. de emancipatis 13. cum enim 2. C.dele-
gitimis hered. I. ult. in fine C. ad fenatufic. Tertullian.
cum enim inconftantise vitium damnari fepe fo-
leat, & variatio fine urgente nova caufa im-
probetur , credendum eft , legiflatorem etiam-
num ejufdem efle fententia:, cujus & ante fuit,
quoties novi juris ratio fententiam ipfius priorem
non reddit inutilem aut infirmatam. Cujus ex-
emplum eft in tit. de inofficiofo teftamento circa
extenfionem novell® 118. & plura occurrent iia,
matena fucceffionis ab inteftato. Atque eo fenfu
verum eft vulgatum illud, ea , quse non inve-
niuntur expreffe corrc&a , veterum legum con-
ftitutionumque regulis relifta cenferi. l.prcecipi-
mus 3 2. ult. C. de appellation. Menochius de
prcefumtion. libr.6. prccf. 38. Auguftin. Barbofa
axiom.juris ufufrequent. 60. mtm. 3.4. 5.6. Zoe-
fiusdrf Pand. h. t. tium. 65. Vinnius ad §. 3. Jn^

ftit. de adoption. num. ult. in fine.

Tl-

-ocr page 45-

De Constitutionibus Principum. 29

I. Quo jure Princeps Rcmanus poteflatem fuam
exercuerit.

z. Quid fit Principis conflitutio , cdiffum , decre-
tum, refcriptum, interlocum, oratio, manda-
tum , fubfcriptio feu adnotatio, pragmatica
fanttio.

3. Refcripta juflilice &gratia funt inutilia, jiper
fub & obreptionem impetrata fwt; ac femper in
iis fubauditur claufida, fi preces veritate ni-
tantur.

q, Quidjuris fit , fi refcriptum per fub & obre-
ptionem impetratum plura capita contineat?

5. Inutilia quoque refcripta , qu<e carent die &
confule, vel principis fubfcriptione , vel contra
jus & utilitatem publicam funt impetrata.

6. Ut & ea, quibus jus tertio qncefitum adimitur.

7. Nifi jufia fubfit caufa , veluti deliffum, aut
utilitas publica; -quo pofieriore cafit ccquivalens
prceflandum.

8. Non tamen adimit jus qucefitum, fijubeat de-
flrui, quce non jure exflrutta erant.

g. Nec, (i permittat ccdificari in publico cum in-

commodo vkinorum.
30. Nec, fi impediat , ne quis re fuH malt uta-
tur, ctiam concedendo refcripta moratoria.

II, Nec, fi privilcgia concedat, qualiacunque illa
fuerint, dum vel jus fifci remittit, vel mono-
poliijus certis perfonis concedit, vcl tertio no-
cet; & quid libello fupplice exprimi debeat, fi
quis cum tertii lcefione privilegium velit exjttfla
causa impetrare.

iz. Privilegia aliaperfortce alia rei feu caufcefunt,
& utraque vel certce perfonce aut rei, velgene-
raliter certo perfonarum aut caufarum generi
conceduntur.

13. Perfonalict ceffione non tranfeunt, realiacon-
tra.

Um lege RegiS populus impe-
rium omne ac poteftatem tranftu-
lilTet in Principem , non mirum
fuit, idem dein eum potuifle",
quod olim populus. Atque adeo,
uti in libera republica prsefente ac tefte populo
fme ullis aliis folennitatibus paterfamilias tefta-
mentum condebat ; fic poftea teftamentorum
omnium foiennitatem fuperaffe vifum fuit illud,
quod Principis confcientiam habuiflet teftem.
I. omnium 19. C.de teflamentis. Ht utpopulus le-
ges ferre , latas abrogare, vel quofdam jure fin-
gulari legum vinculis eximere potuit, ita quo-
que deinceps fanciendse tollenda-que legis arbi-
trium penes imperatores conftitutumfuifle, nulli
dubium. /. 3. in fin. ff. de offic. prcetoris l. i.ff.

14» An & quando in dubio privilegia prcefumdn*
tur effe realia vel perfonalia.

15. Privilegia civitati provincia vico pago data
bodie faciunt magna ex parte jus munictpale.

16. Privilegia flrittam recipiunt interpretationem,
ne adalias perfonas aut res cxtendantur ex fimli
velmajori ratione , nifi aliud fuadeant circum-
flantice privilegii.

17. In ipfis quoque p.erfonis privilegio comprcben-
fis flricla mterpretatio facienda , fi contineantut
ea , quce odtofa funt, jits publicum aut juS
tertii tollentia.

r8. Non tamen tam firitte , ut privilegiwm vel
inutile vel abfiirdum fieret.

19. Si nullius tertii, fed folius concedentis jus U-
dant, plemffime privilegiorum interpretatio fa-
cienda efl.

2d. Extinguuntur privilegia perfonce vel rei inte*
ritu cui conceffa. An revivifcant, re vcl colle-
gio redintegrato ?

21. An & pereant revocatwne concedentis ; &
quando, ac quibus de caufis revocatio illa licita
fit, quando non.

22. An pereant renunciatione ? & flrittiffimam
effe renunciationis interpretationem, fi ea .rebus
ipfis ac fa6iis contigerit.

23. Univcrfitati data privilegia, non pereunt uni-
vcrfitati per renunciationem privatam quorun-
dam membrorum : imo quandoque nec ipfi re-
nuncianti.

24. A?i perecmt privilegia prcefcriptio?te.

25. Nonpereimt morteco?icedentis; IketAatafue-
rint, arbitrio dantis revocanda.

T I TV L V S IV.

DeConftitutionibus Principum.

summaria.

2 6. Qujbus remediis experhmdum fit pro privtle-
gicrum tuitione ac confervatione, fi de violatii
municipiorum privilegiis qucefiio fit.

b.t. §. fed& quod6. Inflit. dejure natur. gent. &
civili. Quinimo, quod de proconfule in provin-
ciis Ulpianus fcripfit l.fi inaltam 7. §. ult. jf. d<t
offtc. proemif. & legati, nempe, cum plenifftmam
babeat jurifdiffionem , omnium partes qui Romce
vel quafi magiflratus vel extra ordinemjus dicunt,
ad ipfum pertinere ; id de Romanis Principibus
plenius tradit Dion Caflius Hiflor. libr. 53 . pag.
nnln^oj. 508. durn eos fub obtentu illarum di-
gnitatum , quae in liber^ republica viguerant,
& quarum titulos non afpernabantur, puta con-
fulum, cenforum , pontificum, tribunitia: po-
teftatis, fuum exercuifle imperium demonftrat.
Om?iia> inquit, ex fente?itia imperatoris aguntur :
quod ne videantur imperatores ex potenttk potius,
quam kgibm Ixtbcre; omnia, qiice in populari for-
D 3

-ocr page 46-

^-o L i b, I.

tna mptibiicce mdtum valuerant , Scnatu popido-
fjue volentibus, ea cum ipfis nominibus in fie reci-
piunt, exceptk dittaturl Confides enim fiunt fie~
penumero, & quoties extra pomeriumJunt, pro-
confiules dkuntur ; nomenque imperatoris , fi ali-
quam <uifforiam retulennt, fied & alri omnes ad
fignificandam plenam fiuam & perfettam poten-
tiam, femper gerunt, loco nominis regit & diffa-
toris: quce femel e republica fublata ut non impo-
nunt fibi, itaeorum vim acremipfam imperatorio
titulo confirmant. Horum nominum ratione exerci-
tus ficnbcndi, pecunice conficiendce, bella fiufcipien-
di , pacem faciendi , peregrinis atque urbanis rc-
bus perpetua & in omnia valente potefiate impe-
randi, atque etiam intra pomerium equites fienato-
refque necandi, aliaque omnia, quce confulibtts aliifi-
cjue cum pieno imperio magifiratibm facere licet,
agcndijus babent. Ex cenforia autem appellatione
in vitam & mores nofiros inquirendi, cenfus agen-
di, in equefirem ac fienatorium ordinem adficnben-
di, alwfique ex iis removendi pro fiuo arbitrio ticen-
tiam confeqtfuntur. Quod autcm omnibus fiacerdotiis
inaugurati fiunt, ac plcrofque in ea collegia adfci-
fcunt, fcmperque unus eorum (fiquidem duo vel
tres finiul impcratores fint) fummum pontificatum
gcrit; eo fit, ut omnes rcligtones & facrificiain fiua
habeant manu. At trihunitia potefias, quam prce-
clariffimus quifque imperator olim habuit , efficit,
ut intercedere tis, quce ab alivs contra ipfionim pla-
citum moventur , poffint; ac facrofantti fint, ita
ut fi vel minimo fermone fie ab aliquo lcsfios exifii-
ment, ipfum mdiBa caufa, tanquam quifie piaculo
ohjirinxerit, nccare queant. Gerere quidem tribu-
natum plebis nefas ducunt imperatores, cum utique
ipfi patrkii fint, omnem vero trihunitiam potefia-
tem, quantaunquammaxima fuit, propriant; &
quia quotannis eam cum tribunis plebis ejus anni
renovant , annomm imperii ipforum hinc fiumma
concipi folet. Hcec igitur fingula, cum legibus fue-
rint fiabilita in ea reipublicce inftitutione , qua pe-
nes poputum erat fiumma rerum , imperatores cum
ipfis nominibus ftbi fumunt, ut mhil fibi a fubditis
non datum habere videantur. Et quamvis infre-
quens non fuerit, ut duo veltres fimul eodem
tempore Romano prsefuerint imperio, velut fo-
cii majefhitis ac collegse ; non tamen eo monar-
chicum regimen interruptum fuifle credendum
eft: unius enim dominatio (ut idem Dion Caflius
d. libr. 53. ait) ctfi aliquando duo vel tres rerum
p otiti fint, reftiffime dicitur.

2. Eft autem Principis conftitutio , quod
Principi placet utlegis habeat vigorem. Quod
ipfum multis folitus fuit explicare modis, puta,
edifto reficripto, decreto, t.i. 1. Jf. h.t. d.§. 6.
Inft. cle jure natur. gent. & civili, ibique Theo-
philus in paraphraji. Jnterlocutione, quseeftpro-
nunciatio de plano fine folenni ordine cognitio-
nis. d.l.i. i.Jf. h.t. jundt. /. 1. §. quceri pof-
fif). ff. ad fenatufc. Turpitl. Oratione , quam
nomine Principis foliti in fenatu recitare Princi-
pis candidati, ut in ejus fententiam fieret fena-

T I T. IV.

tufconfultum. /. unic. §.2. & ult.Jf. deoffic. qucc-
floris t.i.ff.de reb. eor. qui fub tut. vet circafunt.
I. 1. §. i.ff. de tut. & curat. dat. ab his. t. 3. ff.
de donat. mter vir. <cJ uxor. Mandato; quod prx-
fidibus aut procuratoribus aliifque flmilibus in
provincias profedturis , aut aliter negotia expe-
dituris , dabat , ut laudabiliter paites fibi com-
miflas adminiftrent. tit. Cod. de mandatis princi-
pum. novett. 17. & 114. Lamb. Goris ad /. 19.
jf. de offic. prcefidis, verbo, unde mandatis. Poft:
adverfaria. Adde Carolum Eman. Vizzanium
trafi. de mandatis principum. Subfcriptione feu ad-
notatione ; dum privatorum potiflimum libellis
fupplicibus fubfcribebat breviter. /. 1. C. de di-
verfis refcriptis &pragm.fanft. L 5. C. adleg. Corn.
de ficar. /. 3. C. de prcefcript. '3 o. vet 40. amior.
I.2.C. debonis vocant. t. 6. C. deprecihus impera-
tori offer. cujus fubfcriptionis fonnam ac formu-.
lam exhibet Briflonius antiquit. fieteft. ttbr. 3. cap.
7. Ac denique pragmatica fanftione; qua de cor-¹porum & collegiorum ordinumque publicis cau-
iis ad eorum libellos plenius refcribebat, adhi-
bitis in coniilium pragmaticis feu viris peritis. /.
ult. C. de dtverfis refcrtpt. & pragmat. fianfi. t. ult.
C. de proximis faeror. fcrimorum. De quibus pro-
lixius DD. ad §. 6. Jnft. de jure nat. gent. & ci-
vili.

3. Ex omnibus vero conftitutionum fpecie-
bus non alia frequentiora funt, quam refcripta ;
quse tamen ipfa variis ex cauiis inutilia efle pof-
funt: puta, ii per fubreptionem & obreptionem
impetrata iint ; ld eft , vel expreflo in libelli
fupplicis narratione mendacio; vel fupprefla ve-
ritate , qua enarrata Princeps aliter fuiflet re-
fcripturus; aut ea expreifa quidem ex parte,
fed involucro verborum ac callida locutione ad
diflimulanduin comparata ; vel confusa atque
perplexa narratione iic intricata, ut deliberatam
fugiat Principis confcientiam. Menochius de ar-
bitrar. judic. libr. 2. cafu 201. num. 9. & cafit
202. num. 10.^ feqq. Andr. Gayllibr. i.ohferv.
14. num. 4. 5. Jac. Coren ohferv. 27. num. 131.
132. & feqq. Qualem improbum ac mendacem
precatorem non modo carere debere impetrads,
etiamii legibus confentaneum facrum oraculum
obtinuiilet; fed &, fi nimia mentientis invenia-
tur improbitas , eum infuper feveritati judican-
tis fubjiciendum efle , imo falii crimine teneri,
conftitutum eft. /. etfi non 4. /. 5. C. fi contra
jus vet litilit. pubt. L fi quis obrepferit. 29. Jf.ad
teg. Cornet. de falfis. mul&andos infuper eife ju-
dices , qui vetuerint precum argui faliitatem.
t.punm 3. C.Ji contrajus velutil. puhl. In omni-
bus enim refcriptis , etii expreila non invenia-
tur, fubintelle&a tamen feinper eft ifta conditio,
fi preces veritate nitantur '. iive refcripta jufiitia
iint, qualia, quxad caufje cognitionem ac de-
finitionem fpeftant; iive grattce, qusefcilicetprse-
ter jus commune vel criminis perpetrati remif-
fionein continent, vel beneficii conceflionem,
dum forte monopolii fpecies artifici, opifici,

aliifque

-ocr page 47-

De Constitutionibus Principum. 29

aliifque fimilibus, velut inventi novi pramium,
conceditwr; ut prolixiffime docet Jac. Coren. ob-
fervat. 27. num. 85. & multk fcqq. ufque adfi-
nem. Quamvis enim de poteftate Principis haud
difputaiiduin fit, & id faciens facrilegii reus ha-
beatur, ut diftum tit.de legibus n}im. 25. tamen
de voluntate ac fcientia ejus difquirendi licentia
haud denegata; in quantuin velle non cenfetur,
qui erroneis falfifque narrationibus feduftus , &
negotiorum multitudine in narratorum veritatem
anxie inquirere impeditus , refcriptum enrifit.
Andr. Gayl libr. 1. obferv. 14. rutm. 6. 71 Ut
proinde judicibus, a quibus admittenda & con-
firmandarefcriptafunt, veritatis inquirendse ne-
ceifitas incumbat; ufque adeo, ut, fi non co-
gnitio, fed executio, fuiftet refcripto mandata,
detefta per inquifitionem fraude petentis, de
omni tamen negotio cognofci debeat. I. & fi
non 4. .C. fi contra jus vel util. publ. cap. 2. extra.
de refcriptis. Andr. Gayl d. libr. 1. obferv. 14.
Groenewegen ad l. ult. C. dc divcrfis refcriptk.

4. Quod fi plura refcripto per obreptionem
impetrato capita contineantur 5 quorum unum
principale eft, reliqua accefloria, fubreptio cir-
ca principalis negotii impetrationem commifla .
inutilia quoquefaciet qua; acceflionis loco haben-
tur ; cum acceflorium fequatur fuum principale,
nec fubfiftere queat illo non fubfiftente. Secus
quam obtineret, fi capita diverfa refcripto com-
prehenfa per fe fingula fubfifterent , a fe mutuo
non dependentia : tunc enim refcriptum non nifi
pro ea parte, 5n qua obreptum fuiife patet, irri-
tum cenferi debet ac vitiatum; reiiquis capitibus
pari vitio non laborantibus in fuo vigore man-
furis: ne utile corruat per inutile , dum ab inu-
tilipoteft feparari. Andr. Gayl d. libr. 1. obferv.
14. nam. $.

5. Sed & auftorkate carent refcripta perfona^
lia, qua: fme die & confule funt. I. fi qua 4. C.
de diverf refcriptis. Cum enim non omni tem-
pore liberum fuerit imperatori fupplicare, non lite
pendente, nec pendente appellatione, multoque
minus poft definitivam fententiam aut tranfactio-
nem, quo fopitse refricarentur quaftiones, nifi
quis petat aftorum communium vel fententiae
editionem , vel ut judici judex adjungatur, vel
ut lis terminetur & fententia feratur. /. 1. 2. 3.
C. ut lite pendente vel pojl provocationem aut de-
finitiv. fent. nulh liceat imperatori fupplicarc l. idt.
C. fententiam refc. non pojfe l. caufas 16. C. dc
tranfatt. novell. 113. cap. 2. dijudicari fine diei
& confulis adje&ione non potuit, utrum licito
an illicito tempore quis fupplicatione interpofita
fibi refcripti principalis auxilium obtinuerit. Et
quamvis hodie etiam pendente lite fupplicare
Principi permiflum fit, quoties quis reftitutio-
nis auxilium implorare cupit, tefte Zypeo notit.
juris Belgici tit. de in integr. reflit. in fine. non ta-
men ideo a veteri jure, diei adjeftionem in re-
fcrijptis defiderante, receflum puto; curn & ad
falfitatem refcripti arguendam,, & ad alia diei ad-
jeftio proficere queat. Nec minus Viribus dcfti-
tuuntur, qua fubfcriptione Principis munita non

funt, leu, ut Imp. ait,.co(5ti muricis & triti con-
chilii ardore , fe'u encaufto, non fignata. l.facri
ajfatus 6. C. de diverf. rejcr. & pragm. fantl. de
quo encaufto Pancirollus de rcbus depcrditis libr.
1. tit. 2. ibique Salmuthus in notk. Quibus con-
lequens fuit, non exempla refcriptorum , fed
tantum authentica, atqUe ipfa originalia, fidem
facere. l.fancimus 3. C.de diverf. refcript. &pragm.
fantfion. Inefticacia infuper cenfenda, quajuri
contraria vel fiico damnofa funt : quippe qua
ab omnibus judicibus refutari debere, conftitu-
tum eit. /. nec damnofa 3. /. rcfcripta 7. C. depre-
cibus imperat. ojfer. arg. /. jubemus mdlam 10. C.
dc Jacroj". ecclef Nifi Principem ex certa fcientia
a jure communi voiuifle recedere manifeflo con-
ftct; dum vel crimen fupplicantibus indulget,
vel ea concedit, quae non kedunt alterum , &
profunt petenti. d. I. 7. C. de prec. imp. ojf. tot tit.
jf. & C. dc fentcnt. pajfts & reflitut.

6. Invalida denique refcripta j qua; jus ter-
tio quafituin adimunt; ciim illibatam domino-
rum in res fuas poteftatem efle , nec cuiquam.
mortalium jus fuum a Principe detrahi oporte-
re, aut in cujufquam injuriam. beneficia debere
concedi, ipfa Principum refcripta dident. §. tdt.
Inflit. dehis qui fui vei alien. juris, /. nec avtis 4.
C. de emancip. liberor. d. I. rcjcnpta 7. C.deprecib.
imperat. ojferend. Qua de causa nec exceptionem
peremtoriam fuo poteft imperator refcripto e-
nervare. /. quoties 2. C. de precib. mperat. offc-
rend. nec in creditoris prsejudicium dilationem
indulgere debitori non idonee fatifdanti. /. vni-
verfa 4. C. de precib. imp. ojf. nec ex tranfaftione
legitima vel contraftu quocunque alio quaefitam
obligationem refcindere aut infirmare ; vel refu-
fcitare litem fopitam. /. caufas 16. C. de trans-
aiiion. I. de contrattu 3. C. de refcind. vend. ne in
fuum quidein aut fifci commodum. d.l. 3. in fine.
cui conveniens eft, ut & ipfe ftare teneatur con-
tradtibus , quos cum fuis inivit fubjeftis. Etfi.
enim conventionum folennibus ligatum non eife
Principem ex tit. 3. didtis conftet; ab ipsa tamen.
obligatione, quse ex contra£tu iponte per ipfum
celebrato juxta rationis naturalis-ac juris gentium
principia defcendit , qua»que ipfum non tam ut
principem quam potius ut hominem tenet, refi-
iire fuo arbitratu nequit, eamve ex plenitudine
poteftatis eludere : cum ita ei, quocum contra-
xit, ademturus eflet jus adrem, &agendi po-
teftatem excontraftu qusefitam. Nedicam, gra-
ve femper vel in ipfis privatis fuifle habitum ,
fidem fallere. I. i.jf. deconftitutapectm. ut pro-
inde longe gravius id in principe cenfendum fit;
in quo ante omnia diftorum factorumque con-
ftantia exuberare debet, & k quo, velut jufti-
tiae omnis & sequitatis fonte , ac lege animata,
omne alterius fraudandi confilium abefle opor-
tet, omnemque iniquitatem. Everhardus in lo-
cq , a plenitudm poteftatis. Neoftadius Curite

m•

-ocr page 48-

Holknd. decif. 15. Ant. Matthxus de auciion.
libr. 2. cap. 11. num. 2.

7. Nulli interim dubium , quin , jufta ur-
gente causa , privato per Principem refte jus
qucefitum adimatur: dum vel in pamam id fit,
publicato ob crimen patrimonio parteve ejus;
vel poftulante neceffitatis aut utilitatis publicse
favore ; duinmodo hoc cafu pofteriore a-quiva-
lens detur, quod rei vel juris ademti vices re-
pendat , & quain parciffime diminuatur domi-
nii jus l. venditor. 13. §. i.ff. commun. prtedior.
I. 2. C. pro quib. caufis fiervipro preemio l.fiquan-
do. 9. C. de operibuspublic. Invito proinde domi-
no lapides ex ejus lapicidinis csedi, foluto foia-
rio , uti confuetudine fic 8c refcripto , conftitui
poteft ; fuadente id publico sedificiorum inde
conftruendorum aut reficiendorum afpeftu. d.l.
13. §. 1. ffi. commun. prccdior. Viis quoque pu-
blicis edacitate fluminis aut chafmate abfumtis,
vicinus proximus recepto pretio viam de fuo
prxftare compellendus eft. l.filocus 14.§. i.jf.
quemadm. fiervitut. atnitt. ibique Gotofredus in
notis. Nec ininus Fabficae publica: vel operis al-
terius publici ftruendi gratia proximas aedes sefti-
matas dirui , Principis auftoritas decernere po-
tuit. d. I. fi quando 9. C. de operib. public. Simili-
que modo hodiernis moribus receptum eft , ut
& civitatum magiftratus & aggerum prafecti
msenium amplificandorum , foflarum dilatanda-
rum , aquse dudtuum faciendorum, aggerum
ftruendorum aut reparandorum gratia, tum sedi-
ficia privatorum tum agros in publicum redi-
gant, seftiinatione dominis foluta ; five ad id
privilegio aliquo generali ab Ordinibus majeftate
prseditis muniti lint , five fpeciatim ab iis iin-
petraverint certis in cafibus id ipfum faciendi po-
teftatem. Hugo Grotius manuduff. ad^urijprud.
Holland. libr. 2. cap. 32. num. 8. Refponfa Ju-
rifconf. Holland. part. 1. confil. 184. & part. 3.
vol. \. confil. 143. in med.

8. Non tamen jus quaefitum adimere vide-
tur, quoties perperam aedificata deftrui mandat;
sedes forte contra formam publicam exftruftas,
& afpedtuin publicum deformantes; aut publi-
ca in via politas , ufuique publico nimis ofli-
cientes, anguftatis platearum fpatiis, aut latitu-
dine porticibus minuta; vel d&iique fic mxni-
bus aliifque publicis junftas operibus, ut ex iis
incendia vel infidias vicinitas reformidet. I. cedi-
ficia 14. C. de operibus publicis. L 2. §. fiqiiis ne-
mnc 17. ffi. nequid m loco publ. junct. /. fanffttm
8. §. ult. ffi. de rer. drvifi. I. 2. & 3. f. ne quid in
locofiacro. cumenimtales non jure faciant, &,
ut ita dicam , faciendo delinquant , non fiuie
Princeps peccaverit deftruftioneln prsecipiens.
erg. /. 1. §. ult.ff. ne quis cum, qui in jus vocab.
vi eximat. 8c cum a privatis damnum firre fpe re-
parationis pati cogatur qui illicite exftruxit, nul-
lam etiam habiturus cautionis de damno infefto
exigendse licentiam. /. qui bonH fide 13. §. fiquis
jma 7 .fjfi. de dmm infeffo > quid ni Princeps
damno cxftruftorum maftet eos , quos contra
publicam utilitatem compererit nullo jure sedifi-
cafle ?

9. Sed nec quafiti juris privatio eft , fi in
publico loco sedificandi poteftatem privato Prin-
ceps faciat, etKun cum vicinorum damno: nam
etli fimpliciter impetrans a Principe, ut in pu-
biico loco cedificcwe liceat , credendus non fit in
dubio obtinuiile, ut id cum vicinorum agat in-
comraodo ; nominatim tamen id ei pofle indul-
geri a Principe , UJpianus auctor eft. /. 2. §.
merito 10. & fieqq. & §. fi quts a principe 16. ffi.
ne qitid in loco publ.fiat. Uti enim privatus quif-
que fuo in folo vel ipfe sedificare , vel alteri fa-
cultatem illic exftruendi concedere poteft, etiam-
fi vicinis inde damnum immineat , obfcuratis
forte luminibus aut profpeftu impedito , quoties
ipfis non conftituit de luminibus prolpe<5tuve
liaud officiendo fervitutem : ita non jure quis
parem Principi circa loca publica poteftatem de-
negaverit, qua vel ipfe veJ ex ejus conceffione
alius in publico exftruat cuin vicinorum ilJorum
detrimento , quibus nulla lervitute conftituta
competere non poterat impediendi jus, atque
ita nulla quoque fiebat injuria. Quamvis non
defint quibus piacuit verba iJla nifi forte quis boe
impetraverit, in d. I. 2. §, 16. referre ad vicinos,
quafi non a principe, fed a vicinis illud jus scdi-
ficandi cum eorum incommodo impetratum
fuiflet: quod tamen minus convenire puto pri-
inis verbis d. paragraphi, in quibus agitur de eo,
qui fimpliciter a principe impetraverat, ad op-
pofitionem ejus , qui non fimpliciter , fed 3c
cum incommodo vicinorum sedificandi potefta-
tem naftus erat.

10. Multo minus qusefiti juris ademtionem fa-
pit, quoties icl Princeps agit,ne quis re fua abu-
tatur eamve perdat, five nimiam exercendo fe-
vitiain, five intcmpeftivam faciendo crediti ex-
adtionem, five fua diffipando; cum intcrfit rei-
publicse, ne quis re fua male utatur. §. 2. Infi.
de his quifui vel alien.jur.funt. Quo fundamen-
to non modo prodigis refte bonis interdicitur,
& domini olim fervos nimis duriter habitos , ac
intolerabiJi affeftos injuria , jubebantur bonis di-
vendere conditionibus d. §. 2. fed & refcripto-
rum moratoriorum juftitia, defenditur: talia nam-
que indulgendo licet Princeps credkoribus agen-
di poteftatein ad tempus demat, tamen tantum
abeft , ut ita jus eorum diininuifie videri poflet,
ut potius ipfis in tuto collocet totuin jus crediti,
quod intempeftiva ac fepe per calorem iracun-
dise prsecipitata executione, magna fuiffentex par-
te fubverfuri: dum non aliter ea concedit obse-
ratis , quam fi de folidi debiti folutione, poft la-
pfum teinporis facienda , idoneam datis fidejuf.
foribus interponant cautionem; fic ut merito di-
xeris, nullorum magis intereffe, quam ipforum
creditorum, refcripto tali debitores inuniri. i. uni-
verfa 4. C. de prectbus bnp. offerend. I. ult. C. qui

wfwt.

11.. Non

L i b. I. T i t. IV.

-ocr page 49-

I I , Non denique jus quafitum tollit Prin-
t-eps , beneficia atque privilegia concedendo.
Nam etfi olim vetitum luerit privilegia privatis
hominibus ifir-ogari-, ac jult-um fuerit creditum,
-{eges non ad fingulares perfonas fed ad omnes
fubjeftos pertinere , ut diftum tit. de kgibia
vium. 5. pofterioribus tamen temporibus id mu-
tatum fuilfe , ih aperto eft. fed & quod'6.
Jnjlit. de jure natur. gertt. & civiH. /. 1. ult.
-ff.h. t. I. privilegia quadam 196. ff. dc reg.juris. I.
tjuodvero eontra 14.ff.de legthm. Neque tamen
ideo, ut dixi, jus quafitum tollitur per Princi-
■pem beneficia ac jura fingularia perfonae vel rei
feu caufe contemplatione concedentem. Quod
ut innotefcat magis, confiderandum puto, prae-
ter ea, quas proprie Principum beneficia dicun-
tur , & nulli nocent, triplicem efie fpeciem pri-
vilegiorum , quibus lsfio alicujus videri poftet
inefie. Sunt enim, quibus Princeps fuum tan-
tum feu fifci jus remittit fibique nocet, dum a
tributis vettigalibus aliifque fimilibus publicis
-oneribus ac funftionibus immunitatem certis in-
dulget perfonis, ocrtisve hominum univerfitati-
bus ; aut paznarum muldarumque compendia
fifco ceftura remittit; aut privatis perinittit agro-
rum defertorum, alluvionum, fundorumque diu
inundatorum,& ita fifco quafitorum, inclufionem
munitionemque ac exficcationem; & quae hujus
generis dantur alia non pauca. Sunt & alia,
quibus ex peculiari favore certis tantum conce-
xJitur perfonis , per monopolii modum, exerce-
re hanc aut illam artificii, opificii, aut merca-
turae fpeciem, quam ipfi vel iixduftria peculiari
excogitarunt, vel adinventam ante auxerunt
plenius ac excoluerunt, vel furntu fuo atque pe-
ticulo utilem eftecerunt ac frudtuofam; quo re-
ducenda Societati Indiae tum orientalis tum oc-
cidentalis indulta negotiandi per iftas regiones
poteftas , cum feclufione aliorum, qui focieta-
tuin illarum participes non funt; quaque indies
rerum novarum inventoribus , typographis fum-
tuofa volumina edituris, aliifque id genus pluri-
bus concedi, moris eft. Sunt denique talia, qui-
bus jus tertio vel ex lege vel ex beneficio qusefi-
tum, tollitur direfto. Primam fpeciem quod at-
«net, curn fuo tantum juri tunc Princeps re-
nunciet, fruftra larfionem tertii in ea quafiveris.
Secundam quod fpeftat, etfi plerifque aliis ex-
tra perfonas aut focietates privilegio donatas lu-
crandi fpes omnis ex certo opificio aut artificio
aut mercaturac modo fic praclufafit, non tamen
ideo jus quafitum dici poteft iifdem ademtum;
fed potius aliis fua lucrandi fpes, quam multo-
rum fepe annorum induftria ac patrimonii vel
periculo vel difpendio quacfiverant, cenferi de-
bet privilegio firmata: ut ita ex aequitate naturali
acjuris regulis intafta penes eos maneat fpes lu-
cri, qui primo fubierunt damni metum ; utque
honores & prsemia ferant, qui (ut dicifolet)
verficulos fecerunt, atque non aliis fed fibi ara-
tra fcrant, fibi mella indofque parent. Tertix
vero privilegiorum fpeciei inclufam efie jufis ter-
tio quafiti ademtionem , fupponitur qyidem;
fed tamen & verum eft, nonelfe haec cuiquam
in alterius injuriam concedenda a Principe , hifi
id fuadeat vel publica neceflitas vel ingens uti-
litas, adeoque non nifi talibus pofitis circum-
ftantiis ac requifitis , quibus & Principem ex;
plenitudine poteftatis jus tertio quaefitum adime-
repofle, fuperius eft traditum. arg» /. 2. §.me~
rito 10.ff.ne quidin loco publ.fiat. Hugo Grotius
manuduti. adjuriJprud.Holland. libr.i. cap,2.num.
21.22. Relponfa Jurifc. Holland. part.i.con-
fil. 205. Unde&ad obtinenda privilegia talia,
quibus jus alteri quafitum adimendum foret,
necefie eft, ut ea impetrare volens libello fuppli-
cenominatim jus tertio qusefitum exponat; jura
quoque ac privilegia anteriora, ex quibus vide-
ri pofiet aliis jam ante jus quaefitumefle, ibidern
enarret ; ut ita Princeps (qui probabiliter qui-
dem fcire prcefumitur jura univerfalia , fed non
peculiaria quxque ftatuta, locorum fingulorum
ac collegiorum confuetudines , aut privilegia
privatis data) pleniflime ex narratis inftru&us,
line obreptione ex certa fcientia privilegium de-
cernat , auditis etiam ipfis illis , quoruin jura
privilegio tollenda vel minuenda forent. Meno-
chius dearbitrar.judic.libr. 2. cafu 201.num. 136.
137. 138. & Jeqq Jacob. Coren , obferv. 27-
num. 147. &feqq. ad num. 153. Refponfa Ju-
rifc. Holl. part. 1. confil. 205.

12. Dividuntur privilegia , quod alia perlb-
nae fint, aliarei feucaufe. Perfonalia dicuntur,
qua: perfonae concefla, cum ea extinguuntur,
necad heredes tranfeunt. Realia , feu caufae,
quse rei cohaerent, & ad heredes aliofque fuc-
ceifores tranfmittuntur. /. privilegia 196. ff. de
reg. juris. I. atatem 3. 1. /. forma 4. §. quan-
quam 3 .ff.de ccnfibus. I. immunitates 4. ff. dejurc
immunit. I. exceptiones 7. pr. & 1. ff. de exce-
ption\ "Perlonalia autem funt non ea tantuin,
qua; 'uni certa perlonae data , fed & qua; toti
certarum perlbnarum generi generali lege con-
cefla. Sic quondam pupillis pro adminiftratione
tutelae, uxori pro recuperatione dotis, privile-
gium inter tutorum ac maritorum creditores tri-
butum , ipfis folis , non item heredibus aliifque
fuccefloribus, pnelationem praebebat. /. dabimuf-
que 19. §. I .ff. de reb. auttor.jud. poffidend. I. umc.
C.de privilegtis dotis. §. fuerat2g. blfl, de attion.
I. expluribus 42. ff. de admin. & pcric. tutor. Ma-
ritis quoque folis de dote conventis, ut&caete-
ris, quibus beneficium competentiae h lege da-
tum, id ipfum prodeft; nequaquain heredibus.
/. maritum in id 12. & //. feqq. ff. foluto matri-
mon. I. etfi fidejuffor. 24. §. 1. & ll.feqq. ff. de
re judicata. I. exceptiones 7. pr. ff. de exception.
Quemadmodum ex adverfo etiam caufse privile-
gia non rei feu caufe tantum fingulari, fed &
generaliter indulta fuifle, in propatulo eft: nam
& aftioni judicati, contra condemnatos inten-
tandae, privilegium dilationis menfium quatuor
E eft

D E C o n s t itutionieus Primcipum»

-ocr page 50-

eft additum, 11011 ipfis tantnm condemnatis, fed
■£c heredibus ac aliis in locum eorum fuccedenti-
bus profuturum. L tewpus 29. jf. de rejudicata,
& aftioni funerarise cohserens privilegium , reli-
jfionis favcre , non funeranti tantum , fed &
heredi ejus agenti utile eft , ut dicetur. tit. de
vehgiofis.

13. Qufficunque autem privilegia iunt perfo-
"nalia, illa, utiadheredes non tranfeunt, ita nec

ceffione juris aut a&ionis in aliam poflunt per-
fonam transferri; cum ea ratione perfonam egre-
derentur contra concedentis intentionem. d.l.ex
pluribus 42. jf. de admin. & peric. tut. Tyraquel-
lus de retrdiu convent. 1. glojf. 6. num 12.
Contra , fi quasmfeu caufse vel a6tioni cobx-
reant , ea ceiiione trandire, nihil impedit: ubi
enim genus actionis locum fa.cit beneficio, ibi,
ad quemcunque perfecutio ejus devenerit, non
deficit auxilii ratio. I. in omnibus 68. jf. dereguL
juris d. I. tempiis 29. jf. de rejudtcata. Et quamvis
forfitan extra privilegiorum materiam non uni-
verfaliter verum iit, iJlud omne, quodad liere-
des tran/Ire poteft , etiarn poffe eeffione trans-
ferri ; tamen, cum rei feu caufo privilegia di-
cantur ex e-o , quodrei feu caufa; ipfi adlint &
inlint, scquum eft, ut quemadmodum ipfa caur
la feu adio re£te ceditur, ita & inhaerens ei pri-
vilegium cedendo cenfeatur tranflatum. Vide
Tyraquellum de retraciu gentilu. .%6\ gloff 3 .
iium. 29. Ant. Matthseuin de auMion. hbr. 2. cap.
6. num.3i.32.

14. Quod fi de indulto privilegio non fatis
conftet , an perfona: tantum , an magis caufae
conceffum fit; illud es onerofa vel gratuita con-
ceffione dijudicari oportere cenfent. Andr. Gayl
kbr. 2.sbfcrv.2.num. 13. & feqq. Ant. Matthseus
tie auttion. libr. 2. cap. 7- mm. 50. fic ut gratis
data putent in dubio perfo.nalib.us , ex contra-
t5tu onerofo impetrata reglibus , annumeranda
elfe: eo quod quifque fibi & heredibus fuis con-
traxiffe prsefumitur. I. ftpaUum9. ff deprobation.
Sed cum contra<5tus & onerofa caufa impedire
non debeat reftri(5tonem ejus , quod odiofum
eft, maxime, fi per moduin priyilegii indultum
iit; ac gratiam ipiam gratuitamque conceffionem
non raro prsecedant benemerita , benevolentiain
Principis non ininus provocantia, quam ex con-
tradu numeratum pretium ; ideo infpiciendum
magis arbitror , utruin id privilegio comprehen-
fum fit, quod favorabile eft, & publicam utili-
tatem ac justertii nonlsedit; ancontra odiofum,
in prsejudicium reipublicas aut juris tertio qusefiti
datum. Illo quidem cafu, quia beneficia quse
a Principum indulgent-ia proficifcuntur, quam
pleniffime interpretari debemus, rei potius quam
perfonse ea tributa effe prsefumendum erit. arg.
I. beneficium 3-. ffi b. t. Hoc vero in cafu, rettius
perfonalia in ambiguo cenfenda forent , cum
odiofa non videantur benigniore juvanda inter-
pretatione. arg. I. aim quidam 19. ff. de hberis
&pofibumis. /. 2. merito 10, fi quis a

T I T. IYJ

Principe 16. ff. ne qttid in loco puU. Zoefius ail
Pand.b. t. num. 18. Parens p. mem. Paulus Voet
de fiatutis fe£t. 2. cap. 2. nim. 7. Ut tamen haud
fit eundum infirias, quin ex variis pe-rfonarum
reruinque circumftantiis aliis, de eo, an perfo-
nse , an rei conceffum videatur privilegium,
quandoque ftatuendum fit, uti id pluribus tra-
{5tat Menochius de prafumtion. hbr.^.praf; 103.

15. Ca;terum, uti in jure Ilomano privilegia
commemorantur, nontantum certis data perJo-
nis, vel certo perfonarum generi, veluti pupil-
lis; fed&talia, quse certis hominum univerfi-
tatibus, puta civibus aut incolis vici,oppidi, re-
gionis, provincise conceffa funt; /. 1. ult. ff.
admmmpal. L nontantum 17. §. 1. & feqq. ff.
de excufitt. tutor. l.forma 4. quanquam 3 .ff. de.
cenfibus. Ita quoque nunc id plures apud gentes ,
pra;cipue vero penes Hollandos, frequens effe,
ignorare nequit, nifi qui noftra in republica
plane hofpes eft. Conftat utique plurima diverfis
temporibus ac feculis per Hollandise Comites ci-
vitatibus plerifque, quin & toti Provincise, pri-
vilegia fuifle tributa, vel ob fidem egregie prse-
ftitam > vel ob rem bello ftrenue navatam , vel
ob fubfidia Comitibus petentibus liberaliter extra
ordinem fojuta , vel ob fubminiftratam fifco,
nuinmorum penuria laboi'anti, pecuniam , ve-
lut juris fingularis. pretium; ufque adeo, ut non
fontemnendam iftorum privilegiorum a Comiti-
bus datorum partern refte dixeris effe )ura civi-
tatis cujufque munieipalia , ac politicas de ci-
vium regimine leges, variis per varios volumi-
nibus congeftas. Hugo Grotius tnanuduff. adju-
rifpntd. Holland. libr. 1. cap. 2. mm. 20. 21, &
feqq. Merulapr.axi civih libr. 1. tit. 4. cap. 3. Re-
fponfa Jurifc. Holland. part. 2. tonfil. 10. verfu;
ten vijfden.

16. Interpretationem privilegiorum quod at-
tinet; fi quidem de ipfo verborum fenfu hsefi*
tatio fit, ea fere, quae d.e legum interpretatione
tit. 3, di(5ta, huc quoque trahenda funt, Neque
etiam abfurdum fuerit, ubi prasvio libello fuppli-
ceprivilegia impetrata funt, ex ipfius iibelli ver-
bis ac mente explicationem privilegii indulti de-
rivare, fenfumque eruere. Jacobus Coren obferv.
27. pofinim. 112. Surdus decif. Z91. num. 15.
Quod fi de eo quseftio fit, an ftri<5tam, an vero
latam privilegia recipiant interpretationem, non
fine diftindtione id definiri poteft. Etenim, cum
privilegia fint jura fingularia certx perfons vet
rei vel etiam univerfitatis hominum contempla-
tione concefla, ftriftam eatenus admittant inter-
pretationem necefle eft, ut non extendantur ul-
tra perfonas aut caufas , quibus indulta funt,
etiamfi in aliis perfonis caufifve eadem aut fimi-
lis majorve ratio inveniretur. Quamvis enim in
jurecommuni, omnibusfubjectis fcripto, vigeat
axioma, eandem admitti debere juris difpofitio-
nemin cafibus lege non expreffis, in quibusea-
dem aut fimilis ratio militat, atque ita ad fimilia
procedendum effe. /.12.13.ff.de legibus. Non

tamen

-ocr page 51-

De Constitutionibus Principum. 29

tameii in privilegiis id probatum eft ; quippe
qucc in exemplum trahi, aut ad confequentias
produci , prorfus inhibitum. §. fed & quod 6,
Jnfiit. de jure natur. gent. <& civil. I. i. §. ult. ffi.
h. t. I. quod vero 14. jf. de legibus. Nifi ex cir-
cumftantiis evidentibus colligi poflit, conceden-
tis hanc fuifle intentionem, ut & ad perfonas non
fpeciatim enarratas privilegii vires extenderen-
tur. Qua ratione , cum pupillis pro adminiftra-
tionetutelse privilegium in bonis tutorum edidlo
pratoris datum ellet, ad exemplum vero pupiilo-
rum furiofis quoque, & prodigis, aiiifque corpo-
ris aut anhni vitio fua gerere pra?peditis , da-
rentur curatores ; etiam hos omnes privilegium
in bonis curatoris habere obtinuit, etfi in edidto
nulla eoruin mentioefiet. L &mulicris 15. §.j.
ffi. de curat. furiofi. & alns extra min. dandis. I.
dabimufique 19. §. 1. & tl. ficqq. ffi. de rcbrn au-
fforit. jud. poffidendts. Et cum mulieribus pro
dote recuperanda privilegium prselationis daturn
effet , illud ad fponfas quoque & puellas annis
duodecim minorcs in domum mariti dudas ac
nuptaruin loco habitas , interpretatione pruden-
tum produftum legimus ; eo quod reipublicx in-
tereflet, has quoque folidum confequi , ut nu-
bere poffent. /. qnccfitum 17. ■§. 1. i. 18. ffi. dcre-
bus auEtor. jud. poffid. I. fi fponfa 74. ffi. dejurc
dotium. Deficientibus autem hujufmodi circum-
ftantiis, firmurn manet, jura fingularia non egredi
perfonas privilegio comprehenfas. Unde fi quis
pro fe & herede fuo (in fingulari) privilegium ine-
ruerit, in dubio primus tantum heres, at non he-
rcdisheres , eogavifurus eft. arg. /. antiquitas 14.
C de ufufrutfu. Tyraquellus de rctrafi. convention.

i.glojf. 6. num. 18. Similique modo, quac ob
opihcii artificii negotiationis aut ftudiorum exer-
cidum privilegia conceffa funt, non redle iis
quoque vindicaveris > qui nomine tantum tenus
collegiis jure fingulari honoratis adfcripti funt,
arg. l.fiduas 6. §. e^ utique 41 ffi. de excufiat. tu-
tor. Joh. Papon. libr.j.tit. 7. art. 15; Andr.
Gayl libr. 2. obfiefv. 118. num. 8.9.10. &fieqq.

17. Piane , quantuin ad ipfas perfonas aut
caufas , quas privilegio coiriprehenfas effe in
aperto eft, infpiciendum videtur, an privilegio
indulto contineantur ea, quse juri communi re-
pugnant aut utilitati publicre, vel jus tertio quae-
fitum (pofitis terminis habilibus) adimunt; an
ex adverfo nullius, aut folius concedentis jura
diminuant. Si enim juri publico vel alteri qusefi-
to quid detrahi appareat, ftri&iflimam merito
interpretationem adhibueris , ut quam minimum
juri communi derogetur, juribufque tertio quse-
fitis decedat; nam cum ipfse leges pofteriores,
univerfo populo latae, fic in dubio explicanda:
fint, ut quam parciffime jus vetus fubvertant,
multo magis id in privilegiis contra communem
juris univerfalis rationem indudis fervandum
erit. arg. d. I. quod vero 14. ffi. delegibus. inaxi-
me, cum & manifeftum fit, odiofa elfe , quse
contra pu]jlicam vitilitateni & jura publica, fin-
gulorum quoque jus affcrentia atque firmantia>
conftituta inveniuntur ; & ideo vel eo quoque
nomine per interpretationem oportere reftringi.
arg. /. cum quidam 1 g.ff. de tiberis & pofihumis.
Didac. Covarruvias 1. refolutiopum cap. 17. num.
13. in fine. Andr.Tyraquellus de retraffu. inpr<%-
fat. num. <52. 63. Grotius de jure betti dc pac*
tibr. 2. cap. 16. num 12. Zoelius ad Pand. h. t.
nim. 21. Utut enim verum fit , ipfa quoque
jura fingularia cgntra tenorein juris communis
propter aliquam utilitatem auftoritate legiftatoris
conftituta efle, quatenus ille non nifi jufta ra-
tione motus praefumitur jus alteri publico jure
coinpetens voluifle minuere. /. jus fingutare 16,
ff. de legibtts. tamen, cum in dubio privati cu-
jufque commodum publicse utilitati cedere & poft-
poni fas fit; adhuc manebit illud , privilegia cer-
tis tantum perlonis aut caufis primario faventia ,
juribus communibus in ambiguo minimum de-
bere prscjudicium inferre. Atque hinc eft, quod
& ipfa Principum heneficia ; quse tempore con-
ceflionis nullius tertii involvebant detrimentum ,
in dubio vires perditura funt, quoties ob circum-
ftantias fupervenientes incipiunt tertio damno-
fa , atque ita iniqua effe. /. cx faffa 43. ffi. de
vulg. & pupitt. finbfiit.

18. Interim non adeo in ar<5tum coanguftan-
da per interpretationem privilegia^ ut nullarum
eflent virium, ac nihil opexarentur ultra jus com-
mune. /. 1. §. ult.ffi. ad tnunicipalcm. aut abfur-
dum continerent ineptumque' ienfuin. Grotius
de jurcbeUi ac pam. d, libr. 2. fap. 16. num. 12.
aut denique per pofterius privilegium tollere-
tur prius; cum potius ili dubio ita pofterius in-
dultum accipiendum fit, ut prioris additamen-*
tum ac augmentum magis , quam ademtionem ,
comprehendere intelligatur. 1.2. C. de prcepofitii
agentium in rebus.

19. Quod fi ex adverfo nullius , aut folius
concedentis juribus per privilegia quid detraha-
tur ; beneficia talia a mera Principvtm benigni-
tate proficifcentia quam pleniffimam recipere in-
terpretationciri , diftat. /. beneficium 3. ffi. h. t.
t.fiquando2. C. de bonis vacant. Grotius dejure
betliacpac.libr. 3. cap.li. ntim. 14. &fieqq. &
tibr. 2. cap. 161 num. 12. Zoefius adPand, h. t.
num. 22. Quod & multo magis tunc admitten-
dum , cum non ex fimplici Principis beneplaci-
to , fed ob benemeritum hujufmodi beneficia iiv*
drJta conftat; vel etiam per quandam contra-
dus nominati vel innominati fpeciem ; eo quod
omnis remuneratio etiam in negotii», qus alio-
quin ftridi juris funt, pleniore atque benignio-
re interpretatione videtur adjuvanda. Tyraquel-
lus ad l. fi unquam S.C.de revoc. donai. verbo ,
donatione largitus. num. 48. & 85. Covarruvias
1. variar. refoiut. Cap. 13. infitie. Refponfa Ju-
rifc. Holl. part. 3. vol i.confit. 187. <&part. 3.
voL 2. confil. 240. num. 11. & feqq. & part. 4.
confil. 64. & part. 5. confiL pag. & 11*

E * ... 20. Ex*

-ocr page 52-

'L i e. T.

20. Hxtinguuntur privilegia variis modis;
perlonalia morte perfonse cui data ; realia inte-
•ntu rei, cui concefla. /. in ommbiu 6%. t. pvwi-
■ lcgia 196, jf. de regul. juris. Quod fi civitati, col-

legio, corpori, caflro, privilegium indultum fit,
& hxc hoitili violentia aut prsedonum iflcurfu
arquata folo , fubverfa, aut diiioluta fuermt;
non ideo ipfum privilegium periiife credendum
eft: fed potius redintegrato hominum collegio ₅inftaurata de novo civitate vel caftro , idem jus
finguJare fuperelle cenferi deHset , quod ante
fuit; cum periniquum foret, jam fatiscafu for-
tuito iine fua culpa, afflidis , & bellica preflis
calamitate , aliam aftlictionem addi. arg. /. tede
Jacra 73 .ff.de contrah. emtione? /. cimloca 3 <5. ff.
de religiof. fumpt.fun. Aliter quam ftatuen-
dum eflet, ii propter delidtum civitas aratrum
paifa, aut caftrum deftructum , aut hominum
univerfitas diflociata fit: tunc enitn redintegra-
tio , quse forte per conniventiam tolerata fuit,
non faciet revivifcere privilegia femel jure extin-
£ta; fed nova conceflione opus foret; cum ab-
furdius nihil fit, quam beneficia , legitimo per-
emta modo , fine nova voluntate Principis , a
cujus folius indulgentia proficifcuntnr, priftino
reftitui vigori. Andr. Gayl. hbr. 2. obferv. 61.
mtm. 1. 2.3. feqq. ZoeflusadPand. b. t. num.
27.28. »

21. An & concedentis revocatione privilegia
pereant, non expeditum fatis. Diftindtionem ab
Andr. Gayl lihr, 2. ohferv. 60. num. ult. &Me-
rulse m praxi libr. 1. tit. 4. cap. 2. nmn. 3. adhi-
bitam video , ntrum fubdko , an non fubdito,
privilegium conceflum iit; fic ut illo quidem
cafu revocationem fepe Principi permiflam pu-
tent; hoc non item. Sed cum non magis fuis
fint fraudandi commodis fubje<5ti quam exteri,
ac princeps non minus illis, quarn hifce, fidem ex
jure gentium fer.vare obftri£tus fit, nulla fufficiens
cliftindtionis tafis ratio appai;et, five de privile-
giis ex mero principis beneplacito indultis quse-,
ftio fit, five de illis, quae ex prsecedente quo-
dam contra<5tu aut cauja defcendunt. Rettius
fentiunt, qui r.evocationis facultatem principhtri-,
buunt in iis privilegiis , quse ex mera ejus libe—
ralitate, 11011 pra;cedente vel fubfequente conven-
tione & obligatione profluxemnt , quseque ipfe
indefinite fine ufla teinporis adje£tione conceflit,
aut (quod non infrequens) circa quae tempore
conceffionis fibi poteftatem revocandi mutandi di-
minuendive nominatim refei-vavit ; eo quod hsec
non alio, quam precarii jure, videri poifunt ha-
beri atque poflideri abillis, quibus acquifita funt;
nec ullam dici poteft injuriam inferre, qui pre-
cario concefla repetit „ aut jure fibi refervato uti-
tur , etiamfi nulla peculiaris fubeffet revocandi
caufa. ijefoldus delibat.jum ad Pandelt. hbr. 1.
nu.m. 13. Hugo Grotius, manudtdt. ad Jurif
pnid. Holl lihr. 1. cap. 2. num, 24. Matthseus
de auUion. tibr. 2. cap. 7. n. 51. Ut tainen hic
prudentis fitprincipis in id incumbere, ne nimis

T i t. I V.

facili & temeraria revocatione adimendo vefperi,
quarn mane dederat gratiam, fibi contrahat va-
ciliationis & inconftantise didtorum faftorumque
pudendse infamiam; unde nec in dubio illum ade-
miffe aut adimere voluifle prsefumendum eft, jux-
ta Menochium libr. 6. prafumt. 40. Si vero me-
diante contradu, interveniente caufa onerofa ,
ob aliquod faitum impletum vel implendum, aut
dationem prsefentem vel futuram, privilegia con-
cefla conftet , vel ob benemerita talia & operas
navatas, quse fsepe tanti valent quanti pecunia,
arg. §. 2 .injlit. de focietate. ne ex plenitudine qui-
dem poteftatis ac majeftatis eorum revocandorum
inutandorum aut imminuendorum poteftatem fi-
bi princeps jure arrogaverit ; nifi juftse legitimse
&. fatis gravesde novo emergant retradandi cau-
fe, in fequentibus excutiendse, Befoldus in de-
libatis juris ad Pandett. libr. 1. num. 13. Zoefius
ad Pand. h. t. num. 30. Idemque ferendum de
iis judicium, quse, cum vel ex conventione, vel
ob benemerita leviora, vel ex mera benevolen-
tia principum indulta eflent, jurejurando tanquam
ieges fundamentales a fucceflore iufcepti imperit
tempore fuerunt firmata , dum fe ad omnium
privilegiorum obfervationem folenniter obftrin-
git ; quod ut alibi fieri folitum, itaquondain du-
rante Comitum regimine in hifce regionibus uftta-
tum fuit, dum non ante in Comitis verba jura-
bat populus, feu reprsefentantes populum Ordi-
nes , quam fi prius ipfe juraflet in verba populi,
& ita ad privilegiorum confervationem ac t-uitio-
nem fefe devinxiflet. Befoldus d. lihr. i. num.
' 13. Hugo Grotius d. libr.i. cap. 2. num. 22. &
feqq- confult. JConfult. Holland.parl. 5. confit. 2.'
; pag. 18.1p.20.Unde & foiennis Philippi Burgundi
; Hollandia; Comitis proceflit promiffio, de nort
concedendis mandatis ullis aut refcriptis, in prse-
judicium privilegiorum, quse urbibus aut civibus
Hollandicis tributa erant, tendentibus. 11. jfunii
1452. vot. 2. placitorumpag. 658. Quod & re-
; petitum privilegio. Marise Burgundicae 14. Martii
! 1475. d. vot. 2. pag. 658. &feqq. Et quamvis
Hifpanise reges, tanquam Belgii Principes, mul-
| tis cenfuerint obviam eundum effe corrupteiis,
| in adminiftranda juftitia tum civili tum pracipue
criminali frequentatis, ea tamen , quse privilegii
jure civitatibus aliifque invenirentur indulta, iicet
ipfum redolentia majeftatis jus ac poteftatem, in-
tafta relinqui nominatim ianxerunt. Ordonnantie
op de criminele jufiitie van Kon. Philips 5. Julii
1570. art. 15.20.79. & atibi. vot. 2. pag. 1007.
Si tamen privilegia vel ad certum annorum nu-
merum, vel in perpetuum , fic impetrata fint,
Ut obreptum concedenti manifefto conftet, fup-
prefIa veritate, vel mendacio fuggefto; nondu-
bium, quin impetrationis efleftu quantocius per
principem privari poffint mendaces tales preca-
tores, per- ea, quse fuperius de iaborantibus vi-
tio refcriptis tradidi. Quemadmodum & jufta ad-'
emtionis caufa erit, fi artifices, opifices, aliofve
fimiles conceifo fibi privilegio contra principis

conce-

-ocr page 53-

De Constitutionibus Principum. 29

concedentis intentionem in aliorum fubjedorum
fraudem abuti, probatum fit; ut unaniinibus fuf-
fragiis judicatiun tradit Jacobus Coren obfcrvat.
27. num. 157. ufque ad finm. Zoefius adPand.
f). t. num. 29. uti & , fi obtentu privilegii fibi
ipfis jus dicant, faftis magis ac violentiis & armis
de privilegio contendentes, quamjudicis compe-
tends cognitione & auxilio iinplorato. Placitum
Car. 5. 1. Jprilii 1521. vol. 2. placitorum pag.
205 6. qua veriffiina, fi tota illa artificum focie-
tas fic privilegio abufa fit: etenim fi, cum uni-
verfitati indultum efiet, per membra quaedam ejus
fingularia , fine ipfius univerfitatis affenfu , fub
velamento privilegii peccatum fuerit, & publice
privatiinve nocitum; iniquum fuerit, ex pauco-
rum forte fa&o infontes quoque cseteros atque
ipfam univerfitatem quarfito jure fraudari ; cum
ibi utique pjenam efle conveniat, ubi noxia efl:,
& peccata fuos debeant tenere au&ores, ac unuf-
quifque ex fuo admiflo forti fubjiciendus fit, non
alieni criminis fucceflor conftituendus ; denique
nec ulterius progredi metum oporteat, quam re-
peritur deliduin. l.fancimus 22. C. de p<enk l.cri-
ttien 16. ff. de pamis. arg. cap. fi diligenti 12. in
fine. extra. de foro competente. Andr. Gayl libr. 2.
obferv. 60. num. 14.

22. Renunciatione infuper privilegium extin-
gui manifeftum eft, cum quifque juri ac favori
pro fe introdufto refte renunciet. i.pen. C. depa-
flis. five ea exprefle fiat, five rebus ipfis & fa-
Ctis renunciandi voluntas evidenter declaretur ;
dum adtus geritur privilegio in non faciendo con-
Jiftenti in univerfum & dire6to contrarius. arg. /.
femper 5. ult.ff.de jure immunit. jundt. /. Se-
'verm9. §. i.ff. dedecurion. velutificorpori alicui
feu collegio immunitatem prabenti alleftus, fpon-
le fe alteri patiatur adfcribi ordini tali, quo ipfo
|ure definit collegii prioris membris annumerari
& muneribus incipit reddi obnoxius. d. II. & l.i.
1. C. de bis qui fponte mun. pubLfubeunt. Hie-
ron. Schurpfius cent. 1. confil. 14. num. 2., Gayl
tibr. 2. obferv. 60. num. 10. fi modo efte(Stum
aftus fortitus fit, non fi tantum tentatus. Prafes
Everhardus confil. 21. paulo pofi medium. Me-
nochius hbr. 6. prafumt. 41. num. 12. Ut tamen
ea, quae ex rebus. & factis colligitur , ftridifli-
mam admittat interpretationem; cum enim juris
•fui renunciatio donationis ipeciem infe involvat,
ac nemo in dubio prafumatur donare velle aut
fuum ja<5tare, confequens eft , ut in cafu fingu-
lari fponte faciens id., quod vi privilegii declinare
potuerat , atque adeo unum a<5tum celebrans a
privilegio deviantem quidem , fed einon direfto
& in univerfum contrarium , in cafibus tamen
aliis poftmodum emerfuris fuo non fit privilcgio
deftituendus. Quid enim,fi a vedtigalibus aliif-
ve impofitionibus immunitatem adeptus , aut a
muneribus perfonalibus vacationem, tributa fe-
mel fponte folvat, munufve fubeat ? durum fane
fuerit, hanc inde prafumtionem concipi, quod
immunitatis & excufationis beneficium fibi in per-
petuum voluerit ademtum. Voluntarise fane tu-
telse munera privilegiis nihil derogare refcriptum
eft. /. voluntarice 12. C.de excufat. tutor'» nec pri-
vilegium competens amitti, fi quis muneris pu-
blici vacationem habens, honorem aliquem fpon-
te fufceperit, & jus publicum paulifper laxave-
rit, patrise fuse utilitatibus vel giorise propriaD ad
tempus ferviturus. /. qui publici 2. Cod. de im quf
fpontepublica munera fubeunt. Menochius libr. 6.
prcefumt. 41. num. 1. & feqq. Andr. Gayl hbu
2. obfervat. 60. num. 10.11.12 .

z 3. Quod fi non fingularibus perionis, fed
toti alicui hominum univerfitati privilegium da-
tum fit, nec fingulorum renunciationibus quic->
quam juris ipfi decedet univerfitati, nec fingu-
lorum faftis priviiegio contrariis illud fubverte-
tur; cum nemo juri alieno renunciare poflit, jus
autem alienum fit ratione fingulorum , quod toti
univerfitati quaefitum eft. arg. L ficut. 7. § . fi quicL
1. ff. quod cujufque univerfit. nominc. atque in-
fuper iniquum iit, aftus fingulorum , ac forte
paucorum, nocere univerfis ejufdem collegii, ci-
vitatis, aut alterius. focietatis membris. arg. cap.
fidiligenti 1 2 .w fine.extra.de foro competent. Andr.
Gayilibr. 2. obf. 60. num. 13. 14. Menochius
d. iibr. 6. prcefumt. 41. num. 5. Prsefes Everhar-
dus confil. 21. prope finem. Ne dicam, infrequens
non efle, ut privilegio, quod univerfitati datum
eft, ne fic quidein mernbra ejus renunciare va-
leant, ut fibi ipfis fibique folis utendi heneficii
poteftatem adimerent. Qua ratione, licet ex:
juris Romani principiis.liberum cuique fuerit re-
nunciare fori prsefcriptioni, qua propter militisc
cingulum vel dignitatis aut facerdotii praerogati-
vam munitus erat. /. pen. C. de paffis. refcriptis
tamen Pontificum contra decretum fuit, ne quif-
quam clericorum pafto id agat, utfecularia fub-
eat judicia, ratione addita, quod non eflet per-
fonale hoc beneficium , fed potius toti collegio
ecclefiaftico publice indultum , cui privatoruni
pa<5tis non eratderogandum. rf. c. diiigenti 12. iti
fine. extra. de foro compet. & generaliter, quoties
privilegia additam habent claufulam irritantem &
annullantem ( ut loquuntur ) omnes aftus in
contrarium geftos, nec renunciatione. nec fa£to
contrario illa perire vulgo a DD. traditum repe-
rio. Andr. Gayl. d. libr. obfervat. 60. num. i2s
Hieron. Schurpf. cent. 1. confiL 14. num. 5. Mc-
nochius iibr. 6. prcefumt.^i. Hum. 10.

24, De prseicriptione dubium, an&pef eam
privilegia pereant. Quod fi in faciendo & aftus
alicujus exercitio coniiftant , ac toto illo tem-
pore , quo prsefcriptionem impleri leges aut mo-
res gentis cujufque definiverunt , oblata non
fuerit eorum exercendorum occafio ; non eft:,
quod prsefcriptio priviiegiato opponatUr. Ut
enim agere non valenti ea non currit, ita nec
illis , qui , fi maxime voluiflent, utendi privile-
gii objedis habilibus deftituti fueraht, nec cul-
pse ullius argui poterant aut negligentix ; quse
tarnen prsecipua prsfcriptionum admittendanim
E 3 ratio

-ocr page 54-

ratio eit.irg& Atilhinus 35. ff~.defcrvit.prced.
rufl. Et ut iniquum vifumfuit, itineris ad fe-
pulchruin prasfcriptionem fieri ob ufumejus diu-
tius intermifiuin, dum nullus forte illuc inferen-
dus ultimum claudebat drem. I. iter. 4. jfi. quetn-
•admod. fervit. nmitt. ita abfurdum quoque fuerit,
jurifdiftionis aut meri imperii (quod nunc privi-
legiis annumferatur) juribus queinquain privari,
quod forte toto feculi aut amplioris temporis in-
tervallo nuili deprehenfi fuerint fupplicio aut cor-
poris cruciatu pledendi. Idemque de fimilibus
judicium efto. Dion. Gotofred. in not. ad.d. I. 4.
Andr. Gayl libr. 2. obferv. 60. num. 2. 3. Carp-
2ovius definit. forenf. part. 2. confiit. 3. defin. 23.
Ant. Faber Cod. libr, 7. tit. 13. def. 1 o. Plane ii,
cum exercendi privilegii non deeilet occafio , &
■ex eo tempore privilegiatus toto fpatio , prxfcri-
ptioni legibus aut moribus definito, non fuerit
eo ufus , non dubitandum, quin illud quoque
■prafcriptione periturum fit, Atque ita nundina-
'rum majorum jure a principe impetrato, non u-
tendo decemni teinpore eum, qui meruit, amit-
tere, Modeftinus docet. l.i.ff. de nundinisMe-
nochius Itbr. 6. prcefumt. 41. num. 16. Andr. Gayi
d. libr. 2. obferv. 60. num. 1.2. Carpzovius d. de-
fin. 2 3. Hieron. Schurpf. part. 1. confil. 14. nitm.

1. 2. Quod fi in quadam monopolii fpecie con-
fiftant privilegia, veluti, ut foli privilegio dona-
ti hoc aut illud artificii genus exerceant, ut tan-
turn intra urbes munitas & non-ruri liceat cere-
vifiam coqueie, navium fabricam exercere, &c.
uti quondam Hollandia: civitatibus hsec a Carolo
5 inveniunturindulta.11. OEiobr. 1531. vol. 1.
placitorumpag. 1 a<58. & 18. fanuarit 1549. vol.

2,pag. 2060. etiam in hifce prsefcriptio non re-
probanda; faltem, ut, quotquot ruri tempore
ad prsefcripttonem neeeffario opificia exercuerint,
11011 intercedentibus neque impedimenta ftruen-
tibus civitatibus hoc jure fingulari munitis , in
pofterum cogi nequeant judiciorum au&oritate
«d opificii illius interiniffionem; ialvo tamen ma-
nente civitatibus fuo privilegio & impediendi ju-
re quantum ad omnes alios, qui vel de novo in-
ftituere ruri vellent artificiorum exefcitia , vel,
cuin jain exercerent , necdum ftatuto ad prse-
fcriptionein tempore continuarunt; vigente hic
vulgato axiomate, tantum prsefcriptum & ufur-
patum eife, quantcun poifeffum , & non plus.
arg. I. 1. §.y? quis in hoc. 4. ff. de itin. affuquepri-
vat. I. quifiundum. 7. §. 1. ffi, pro emtore. I. qitod
nemo 18. §. ult. ffi. de acquir. vel arntt. pojfieff. I.
rerum mixtura 30. §. ult. ffi. de ufiurp. & ufiuca-
pion. Confult. JCtor. Holland. part. 3 .vol. 1. con-
fil. 18<5. Ant. Matthseus de auttion.libr. 2. cap. 7.
num. 84. 85.

2 5. Non tamen morte principis, qui privi-
legium conceifit, illud extinguitur , five reale
fuerit, five perfonale, five abfolute datuin, five
ita , ut ad lubitum concedentis foret revocabile.
Quamvis enim hoc ad libitum concedentis revo-
c^bile in univerfum a principis voluntate depen-
deat, aclvulgo obtinuerit, quse ab alicujus vo-
luntate libera nutuque pendent, morte cjus eva-
nefcere, cuin ultra vitx finem voluntas humana
fe 11011 extendat. I. locatio 4. ff. locati. & gratiola
conceifio ad beneplacitum dantis indulta, morte
ejus dicatur expirare, quafi ceflante tuncbene-
placito. cap. fi gratiofie 5. de reficriptis in 6. con-
liderandum tamen, Principem , quatalem,nun-
quam civiliter deficere, nunquam mori, fed iri
fuccefloribus fupereffe. Unde, quemadmodum
morte naturali ejus qui principatum gerit, aut
aliudofficium, non extinguuntur ea, qusprin-
cipi qua tali, vel alii ut dignitatem gerenti, re-
licta funt, (licet alias ejus iint naturse, ut mor-
te extinguantur) fed ad fucceffores ili officio
tranfmittuntur, quafi non tam perfonse, quam
principatui & dignitati data. I. quodprincipi. 5; 6.
ffi. de iegatis 2. /. annua. 20. §. 1. ff~.de annuis le-
gatis. ita & ex rationis fimilitudine fas eft,' rebus
humanis exemto principe, qui ut majeftate prse-
ditus & quft princeps beneficia ad beneplacitum
revocanda largitus fuerat, ea ipfo jurenoninte-
rire; ut tamen ad exemplum ejus, quific privi-
legia conceilerat, fuccellor imperii quovis tem-
pore eorum revocandorum fit habiturus potefta-
tem. Nec alio fenfu, qua: in d. I. 4. ffi. locati ,
& in d. cap. fi gratiofie; occurrunt, accipienda
putem, quam quod fucceilori, ubi libuerit, arbi-
trium fit hoc modo conceffa quantocius revocan-
di, perinde acfi mortt concedentis fuiffent pe-
remta. Suadetque quam maxime hanc interpre-
tationem conjun&io precarii cum locatione in d.
I. 4. cum aliunde conftet , precarii concel-
fionem morte quidem accipientis ipfo jure finiri,.
lion vero concedentis interitu; fed magis ad hse-
redem ejus, qui conceffit, tranfire; ac quod quis
k Titio precario rogavit, id eum quoque viderr
precario habere a Titii hserede. /. quafitum eft.
8. §. quoda Titio 1. /. mmprecario. 12. §. i.ffi.
de precario. Andr. Gayl libr, 2. obfierv. 60. num.
15. 16. ■

2 6. Cseterum ubi quis privilegio munitus, (fi-
ve privatus, five collegium, municipium, aut
civitas ,•) in ejufdem turbatur aut impeditUr exer-
citio ; non eft quod aut fa<5lorum violentia, aut
armis de jure fuo contendat, etiamfi civitas a ci-'
vitate privilegii violadonem patiatur, maximefi
non in ipfius civitatis privilegiatse territorio, fed
alibi privilegio impedimenta hant. Sed nec con-
fultum in hifce regionibus fuerit, talionis jure aut
repreffaliis, ut loquuntur, remedium quxrere ,
ne majoris inde tumultus 8c initiorum belli civilis
nafcatur occafio. arg. /. non eft fimgulis 176. ffi.
de verbor.fignifi.placitum Caroli 5. 1. Aprilis 1? 21.'
vol. 2.placitor.pag. 2056. Quin potius jure ex-
periundum apud judicem lsefis lsedentibufque
competentein, juris fui tuendi gratia; idque veJ
remediis poffefforiis; vel, fi decreto civitatis u-
nius alterius privilegia infrafta videantur, appel-
latione ad fuperius tribunal interpofita, Quam^
vis eniin poliucum rhagis fit quain juridicum₃

decre-

L i E. I. T I T. IV.

-ocr page 55-

De Constitutionibus Principum. 29

^ecreta condere ac ftatuta municipalia: undehu-
jufmodi negotiorum difceptatio videri poflet tri-
bunalium excedere poteftatem ; juridicain tamen
tnagis quam politicam merito dixeris efle difputa-
tionem, cum de eo, an tali decreto vel lege mu-
nicipali, veletiamfa&o, tollatur jus alteriexpri-
vilegio qusefitum , controverfia eft. Confult.
JCtorum Holland.^rf^. 3. vol. 1. confil. 186, part.

4. confil. 145. 146. qua: repetita part. 5» CQnfil.
217. quod & plus femel, mea memoria, pro hu-
jus noftrse Univerfitatis juribus ac privilegiorum
tuitione non fine felici eventufa&um, impetra-
tis a Curiafuprema mandatis, confervandse poi-
felfionis caufa paratis, adverfus eos , qui noftra
tentaflent tuihare.

TITVLI IV. <PARS II.
De Statutis.

SUMMARIA.

'&. Qua mcthodo de fiatutis tra&etur, ac quidhic

fiatutorum veniat appellatione.
S. Dividuntur fiatuta m perfonalia , realia, &
mxta , qutd fint perfonaha , conmque cxem-
pla.

•3. Quidrealia, & exempla eorum.

4. Quid mixta.

5. Summo jur.e nec perfonalia nec realia nec mix-
ta operantur extra territorium fiatuentis ; &
quot modis quis fubjeffus effe poffit.

6. Docetur id in fpccie de realikis.

7. Et plemus de perfonalibus.

8. Refelluntur argumenta dijfentientium.

9. Potefi tamen magiftratus domicilii fecundum
fuas legesinfirmam habere aclum a fuo civeali-
bi ex lege iftius loci valide geftum ; & vice
verfa: etiam prohibere fub pcena , ne hoc aut
illud per cfuem fuum extra territorium fiat.

■30. Probatut mixta quoque ftatuta fummo jure

idtra temtonum non operari.
31. Docetur, affertionem de fiatutis temtorium
mn egredientibus non fubverti ex eo, quod mo-
biiia ubicunque fita devolvuntur ab intefiato fe-
lundum leges domicilii defuntti.
;I2. Confultum efi, finguiorum iocorum magtftra-
tus aliquid de fuo fummo jure quandoque re-
mittere , & alterius magiftratus fiatuta ac de-
trcta comiter obfervare; & hocitafteri in reali-
bus fiatutio circa mobiiia; non item circa im-
mobilia.

13 - Idemque multis populis placuijfe circa ftatuta
mixta, ut dias valeat, ft modo adhibtta fint

Uod olim de Gailis Julius Cx-
far libr. 1. de bello Gallico in pr.
eos nernpe lingua infiitutis , legi-
bus diuerfos effe , id etiamnum
de Belgio univerfo, & , fi lin-
guarn excipias, de foederato ve-
riflimum. Unde cum non raro intricatiflinue
ac prope inexplicabiles furgant de ftatutorum
legumque ac confuetudinnm tum provincia-
lium turn municipalium audoritate ac viribus
controverfiae , quo ufque fuam quseque pote-
fiatem exferant j ubi diverfa ae fepe contraria

folennia loci, in quo gefius eft.

14. Nifi quis dolo malo , alio fe contulerk , uS
attum minore expediret folennitate; vel lex mu-
nicipalis expreffe infirmos declar.et atfus peregrinH
folennitate geflos.

15. Quidjuris, fi quis extrd domicilii aut rerum
fitarum locum alibi attum gcfferit, neg/effis fo-
lennibus loci in quo affus geritur, & adhibi-
tis iis, quce lex domicilii vel reifitte requirit.

16. De flatutis perfonalibus non ita per genefales.
regulas dcfiniri potefl , quo ufque alter alterim
flatuta ac decreta ex comitate fervet.

17. Proponuntur exempla, in quibus vki&ce gen-
tes mutucl comitate & ex conventione de fumma
fuojttre rcmittunt, & vumi populi flatuta ac
decreta probant,

18. Per patfa recedi non potefl a flatutis jtts pu-
blicum aut publkam honcflatem conccrnenti-
bus, nec d flatutis prohibitoriis; a ctetcris po-

19. Etiam patfa udta & prcefumta hic admiffa
funt , ac prxfumendum unumquemque contra-
hentem voluijfe fe accommodare fiatutis fui do-
mcilii, ac eorum prcefcriptum probaffe etiapj,
quantum ad res immobiles alibifitas.

20. Tacita tamen talis pattia non habep locum_tcum flatutum domkilii prohibitorium efl , nec
civibus permittit in contrarium pacifd.

21. Uti nec , fi nihil omnino gefiim attum aut
contrattum fit; adeoque nec in eo, qui mori-
tur inteflaws.

22. Alict de flatutis ubi traftanda fint.

diverfis in regionibus de re eadem placuifle con-
ftat: operec pretium me fa&urum credidi, fi ex.
ipfis juris ac rationis naturaiis principiis hujus
materije tra&ationem compendiofam paulo altius
repeterem; quod tribus pracipue me abfolutu-
rum fpero; traditurus prirno, quid ex fummo
jure obtinere debeat , quoties quifque populus
fua jura mordicus , quo ufque poteft exten-
dere, & tueri, alienavero fuis ex finibus arce-
re intendit. Dein quid ex comitate gens genti
circa ftatutorum decretorumque extenfionem
ultra territoriuin ftatuentis iiberaiiter & officioi»

jndul-

-ocr page 56-

indulgeatpermittat, patiatur , ultro citroque;
nullo alioquin ad idjure obftrifta; & qubmodo,
«t pares Utrimque fervarentur comitatis fines,
variis id inter cognatas ac confines gentes'paftio-
nibus publicis fuerit in nonnullis definitum fta-
fcilitumque. < Tum denique, quo ufquealegum
municipalium ac provincialium difpofitione quif-
que, live civis _} five exterus, per conventio-
~ nes expreifas rebedere poifit, aut per paftiones
tacltas , ex prsefumtionibus deducendas, recef-
fiife cenieatur. Iilud in atfteceifum femei mo-
nuifie fuffecerit , in hifce circa ftatutorum va-
rietatem difceptationibus, non inferiorum ^vtan-
tum magiftratuum , fed & fupremorum princi-
pum ac populorum majeftate praditorum jura ,
five exprefla voluntate fancita, five moribus uten-
tium ac confuetudine indu&a, velutiGermano-
rum , Anglorum , Gallorum , Hollandorum ,
Uitrajedinorum, aliorumque fimilium, venire
iftatutorum appeliatione; atque adeo leges omnes
gentium omnium , folo Romano civili canoni-
coque jure excepto : quin & fententias ac de-
creta judicum & magiftratuum circa fingulares
perfonas; dum prodigi, infames , declarantur,
veniain setatis impetrant &c.

2. Nobiliifima ftatutorum divifio eft , qua
alia perfonalia funt, alia realia, alia mixta; cir-
ca quarum ipecieruin defcriptiones ac determina-
Jtiones quantopere difcrepent interpretes , non
fufius enarrabo, fufiecerit obfervaife, frequen-
tiorem pra;cipuorum juris ftatutarii peritorum
confenfum circa perfonalia & realia huc fere re-
dire, fi pauca exempla excipias, de quibus va-
xiatum eit, quod perfonalia fint, quibus prin-
cipaliter de nniverfaii vel quafi univerfali perfo-
nse ftatu qualitate habilitate , vel inhabilitate,
difponitur i five nulla prorfus fiat rerum mentio,
iive de rebus etiam fermo fit; fi modo principalis
antentio ftatuentis non fit de re aiiquid, fed de
jperfona diiponere. Veluti, quibus determina-
tur, an quis pro cive an peregrino habendus fit;
j)ro nobili an ignobili; an infamis an integrze opi-
aiionis , vel famae reftitutus; an ejus jetatis ac
conditionis , ut.teftari debonis poffit, nec ne;
an mulier, an ipinor , fine viri tutorifve con-
ienfu ad contrahendum admittendi fint, an non.
Nec minus huc reduxeris , declarationem pro-
digi , conceffionem veniae aetatis , interdidtio-
nem advocationis , fori , negotiationis , artis;
aut ex adverib ad hoec exercenda admiffionem,
quoties peculiaris admiffio eft neceifaria, veluti
adexercendam artem tabelHonis feunotarii, ailt
jfimiiem: & in genere, quoties perfona: qualitas
additur aut detrahitur, ex qua vei habilis vel in-
habilis videbitur ad a<5tus varios expediendos.

3. llealia ex adverfo , quse rem principaliter
afficiunt, & circa rem aliquid difporrunt, five
perfonse mentio fada fit, five non ; fi rnodo
primaria ftatuentis mens fit , non de peribnis,
fed rebus difponere. Quo pertinent jura Tuccef-
iionum ab inteftato j quonam ordine ad bona
quxque ab inteftato quifque in capita vel iftirpeS,
vei iineas, vel jure primogeniturse, admittendus
fit, qua ratione iegitimi, aut illegitimi, agnati,
cognati , vocentur ; quaeque his funt fimilia
plura. Necperperam ad hanc ftatutorum claflein
retuieris donationum prohibitionem aut licen-
tiam inter conjuges , communionis bonorum
inter eofdem ex nuptiis introducendse deter-
minationem /. bac ediclati 6. C. de fecimdtsnuptiis ,
difpofitionem teftamentariam alibi vititam , fola
vigente fucceffione ab inteftato , permiflam ali-
bi. De quibus Argentrseus ad confuetud. Britann.
art. 218. gloff. 6. num. 5, J& feqq. Burgundus
ad confuetud. Flandrice traffat. 1. David Msvius
ad Jus Lubecenf. in prcelegomenis. quaft. 4. num.
26. Rodenburch dejure conjugum in traff. prce-
limin.de jure quod oritur ex ftatutorim diverfttatt
tit. 1. cap. 2. Pauius Voet de ftatutis fett. 4. Cap.
2.num. 1. 2.3.4. & ^C*P- 3'pertot.

4. Mixta denique non abfurde _Ldixeris ea,
qua: neque de perfonis, neque de rebus princi-
paliter difponunt , fed aituum a perfonis circa
res gerendorum, five judiciaiium five extraju-
diciaiium, formam, modum, ordinem, folen-
nia, definiunt. Quo fenfu mixta ftatuta acce-
pit p. mem. Parens Paulus Voet deftattttis d.feti.
4. cap. 2. num. 4. in med. Neque eo fenfu tri—
inembrem concipere ftatutorum divifionem di-
fplicuit Hugoni Grotio, ex ipfis juris naturalis
principiis jura educere ac illuftrare plerumque
fatagenti; dum in confiiio, quod reperitur inter
confult. JCtorum Holland. vol. 3. conftl. 341. re-
vera 241. ex Baldo obfervandum ait, omnem
legem imponi velperfonas, vel rebus, velaftui;
perfonse, dum alioquin habilis fit inhabilis j
aut vice veria? rebus dum direfte iex effeduni
fuum in rem imprimit. Tertium genus legum
efle , quod aftui formam dat, in eoque refpi-
ciendum adtu s ipfius gefti locum. Vinnius quo-
que libr. 2. felett. quceft. cap. 19. ftatuta talij
medio quafi loco habuit, non realia proprie nec
perfonaiia.

5. Virn & eflicaciam ftatutorum quod attinet,
ex fummo jure & ratione naturali, regulam ad-
mittamus necefle eft , quam Paulus JCtus tra-
ditin l.ult. ff.dejurifditt puta extra territoriumjus
dicenti impune non pareri, acpari in parem mdlunt
competere imperium , fieu cogendi poteftatem. /.
nam magifiratus 4. jf. de recept. qui arbitr. rece-
per. I.illea qrn 13. tempeftivum4. ff. adSCon-
fult. Trebell. cui confequens eft, nequerealia,
neque perfonalia, neque mixta, operari per fe
quicquam pofle ultra ftatuentis territorium, aut
ullos effedus aiibi, invitis iocorum illorum le-
giilatoribus , fortiri. Cum enim non pius vi-
rium habere ftatuta poflint, quam a iegiflatore
ftatuente acceperunt, & ipfius legiflatoris po-
teftas terininis fui territorii coar£tata fit , ipfo-
rum quoque ftatutorum vim omnern territorio
ftatuentis conclufam ac circumfcriptam efle,
fponte patefcit; modo illud meminerimus, ali-

quem

X i b; I. T iT. IV. Patis If.

-ocr page 57-

quem vel fubjeftum dici ratione bonorum, dum
bona quxdam in illo habet territorio iita , licet
alibi domicilium fixerit ; vel ratione perfona:
<lum vel eo in loco do^icilium fovet, licet alibi
maxima patrimonii portio fita eile deprehenda-
tur ; vel ad tempus tantum iiiic fubliftere aut
tranfire peregrinantis inftar conftituit, unde ta-
lem non male fubditum temporarium quidam di-
xerunt. Refponfa JCtor. Holl. part. 2, confil. 1.
<uerfit. nocbtans defen.

6. De realibus quidem cum plerorumque con-
fenfus fit, id pluribus docere fupervacuum fue-
rit. Teftes lunt Ant. Matthaeus de criminib. libr.
48. tit. 20. cap. 4. num. 17. Rodenburch de jure
conjugum tralf. prtelimin. de ftatutis tit. 1. cap. 3.
inpr. Argentreus ad confuet. Britann. art. zi8.
glojf 6. niim. 9.10. Abr. a Weitl ad ncvell. conftit.
Ultraj. art. 1 o.num. 138.

7. De perfonalibus ftatutis plurium opinio
fert , ea territorium ftatuentis egredi poile, fic
ut in loco domicilii qualitate ac habilitate qua-
dam praeditus, aut privatus, pcr ftatutum per-
fonale, ubique locorum pro tali Jiabendus lit;
adeoque, quoties de perlona: jure ac habilitate
qua:ritur ad aftus civiles , in univerfum ejus
determinandi poteftatem cile penes folum domi-
cilii judicem; qui fic de perfona libi iubje&a ex
jure domicilii ftatuere poifet, ut, quod edixerit,
judicaverit, ordinaverit de perfonarum jure, ubi-
cunque obtineat, quocunque fefe perfona con-
tulerit; five ftatuta perfonalia concepta fint in
certum genus hominum, five 111 fingularem
quandam perfonam. Hinc minorennem aut ma-
jorennem exlegedomicilii, ubique terrarumpro
tali habendum , etiam in locis.illis , ubi pro-
veftior astas aut anni pauciores ad majorennita-
tem funt requifiri. Hinc infamatum, prodigum
declaratum , nobilitatum , legitimatum a magi-
ftratu domicilii, pro tali ubique habendum efte >
nec ulla mutatione loci aut illam, quam habet,
exuere , aut aliam induere pofte , qualitatem.
Angentreus ad confuet. Britann. art. 218. gloff.
6. num. 4. 12.13. Hugo Grotius ittter confult.
JCtorum Iiolland. part. 3. tonfil. 341. revera
241.num. 2. 3. JacobusMarchiiellus Sylva qute-
ftion. quteft. 45. num. 2. 3. Chriftinseus vol, 2.
decifi 3. num. 3. & feqq. Chriftian. Rodenburch
dejure conjugum in tratt. praliminari. de ftatut.
divcrfit. tit. 1. cap. 3. num. 4. & tit. 2. cap. 1.
Abraham a Wefel ad novell. conftit. Ultrajeff. art.
i3 .nttm.23, & feqq. Nulla tamen ratione fuf-
ficiente cum .hsec nitantur, nec a legibus Roma-
nis huic fentcntise patrocinium accedere poffit ,•
verius eft , perfonalia 11011 magis , quam realia
territorium ftatuentis polfe excedere , five dire-
fto , five pcr confequentiam. Quicquid enim
pro eo, quod realia ultra territorium non ope-
rentur, adduci poteft , perfonalibus eodem jure
applicueris. Certe, ut realia , fic & perfonalia,
a poteftate ftatuentis vires accipere , poteftatem
,vero Jiatuentis elfe territorio limitatam , nemo

D e Statutis.

cum ratione ibit inficias, tum ob d. I. ult. Jf. de
jurifditfion. tum quia omnis magiftratus extra
fines poteftatis attributse privata perfona eft, ac
finitse poteftatis finita eft jurifdittio. Imo, ut
ipfe magiftratus , extra fuum exiftens territo-
rium, exutus eft qualitate ac poteftate libi data,
iic ut faitem exercere nequeat, dum alibi eft,
adus jurifdidtionis, a lege vel principe concelli,
idque vel ipfo jure Romano; quamvis tunc magi-
ftratus omnes uni lubefient fupremo legiflatori,
l. prafes 3 .Jf. de offic. prtefidis. I. ult. fif. de offic.
prcefett, urbi. 1.2.1. obfervarc 4. §. ult. jf. de offic.
procenj' & legati. ita nec ratio ulla eft, cur magis
qualitas & habilitas privato per ftatutum data vel
denegata, vires extenderet per ea loca, in quibus
diverfum quid aut contrarium circa perfonarum
qualitatem lege cautum eft. Quod fi hasc cui-
quam minus videantur fufticere , is velim mihi
rationem modumve expediat, per quem legifta-
tor perfonam , domicilii intuitu fibi fuppolitam,
habilem inhabilemve ad aCtus gerendos declarans,
alterius loci legiflatorem poteftate parem cogeret,
ut is alienis decretis ftatutifve pareret , aut rata
irritave haberet, qua: judex domicilii taJia efte
juflit in perfona domicilium illic fovente; maxi-
me, fi fateatur., (ut fateri nccefle eft) pari in
parcm nuliam competere cogendi potellatem. Ex-
ponat, obfecro, prodigo declarato , vel infamia
notato , vel legitimato, vel in ipfo pubertatis tem-
pore habili ad teftamentumcondendum dcclarato
per magiftratum Hollandum , ac Ultrajeftum fe
conferente vel immobilia pollidente ; exponat in-
quam , qua juris via magiftratus Ultrajeftinus
.adftringi poflet, ut iftuin ratione bonorum, in
Ultrajedino folo fitorum , pro tali agnofcerat;
adeoquc contra&us prodigi Hollandici habcret ir-
ritos ; dignitates Hollando infamato denegaret;
fucceflionem in bona Trajeftina ad fpurium Hol-
landurn legitimatum pertinentia, tanquam in le-
gitime nati patrimonium, pateretur proximis de-
ferri; teftamentum mafculi, ante annum a:tati&
oftavum & decimum conditum, juberet ratuin
elfe. Sane , quantopere magiftratus cujuique
loci contemnere,negligere,fpernere fuo jure pollit
magiftratus alteri territorio praepofiti ftatuta vel,
decreta, abunde docent intcr plures confines gen-
tes receptse literoe (quas appellant) requifitoria-
les, quibus velut beneficiuin petitur, & pari da-
ta occafione velut beneficium oftertur, fenten-
tias a rogante latas executioni dari in bona fita
in territorio rogati; quales rogationes etiam non
ubicpe admitti, denegata alieni judicati execu-
tione,nos fuo cxemplo docent abunde Gelri; quos
ideo injuftitias arguere nemo merito fuftinuerit,
fed potius eos jure in territorium fuum fibi c.om-
petente iftac ratione exercere dicendum. Et ut
de infamato addam, quis quaefo ignaruseft, vel
ipfam infamiam & relegationem fubinde inferri
per fententiam in una regione ob tale fa<Stum,
per quod quis alteri regioni aut principi ( per
fas an nefas haud inquiro) prodefle ftuduit, fic
E ut

-ocr page 58-

4,2 L i s. I* T i t.

ut non infamia fed honore magis dignus videri
poffet , pnemiumque magis quam lsefse exifti-
mationis pcenarn mereri. Etut injuftum judicari
debet, magiftratum unius loci per fuam rele-
gationem velle prsfcrjbere alterius loci magi-
ftratui, quos ille in civitatem fuain civescoop-
tet, ut ait Matthseus decriminib. libr. 48. tit. 20.
cap. 3. num. 6. ita pari laborat injuftitia , per
fuam fententiam aiteri di£tarc velle alterius loci
magiftratui , quos ille velut honeftos in fua ci-
civitate confideraturus fit. Neque minus inlegi-
timato utilitatis fifcalis ratio obftat : cum enim
legitimati legitimantis fifco quibufdam in locis
quandam pendere foleant pccuni® quantitatem,
velut in penfationem juris illius, quod fifcus ra-
tione fucceflionis habuerat iil illegitimi bona,
(uti in Hollandia injhuihc -voor de Heeren van de
Re/{eninge van de Domeynen van Holland 27.
Martii 1593. art. 97. vol. 3. plactt. pag. 732.)
quse, qusefo, juftitise ratio aut regula ciiitabit,
unius legiflatoris fado , non fine prsemio vel
pretii quadam in fifcum illatione interpofito,
damnum fentire loci alterius principem aut fi-
fcum ejus , dum a legitimati, & ita ubique pro
iegitimo (ut volunt) habiti fucceffione, quan-
tuin ad bona in fuo territorio , excluderetur in
totum, illis prsecipue in locis, quibus vel uni-
verfis eft denegata teftandi licentia , vel fpuriis
faltem juxta quorundam opinionem ademtum
'cenfetur teftamenti condendi jus. Atque ita de
perfonalibus ftatutis cenfuerunt. Andr. Gayl
hbr. 2. obferv. 124. num. 6. 9. 10. 11. Hugo
Grotius sonfult. Holl. part. 3. confil. 185. num.
10. 11. Barry de fuccef/ionib. libr. I. tit. 1.
num. 46. poft med. Perezius tit. Cod. de teflamen-
tis.num. 22. in med. & quotquot in univerfum
cenfuerunt, nulla ftatuta cujufcunque conditio-
nis egredi poffe territorium ftatuentis. Quos
vide apud Peckium dc teftam. conjug. libr. 4. cap.
28.n. 6. 7.

8. Neque hicullum adverfe fententise aucto-
ribus patrocinium accedere poteft a jure Roma-
no ; quod nempe infamem ex judicis fententia
ubique infamia comitetur, arg. /. ex eacaufa 9.
ff. depoftuland. quod tutoria qualitas impofita tu-
tori a pra;tore, vel prsefide, fe extendat ad admi-
niftrationein bonorum ubique fitorum. /. propter
Ittes 21. §. hcet 2 .ff. de excufat. tut. & quce hu-
jus generis plv^a eo in jure occurrunt. Neque
enim mirum, hsec ita in Romanis fubinde magi-
ftratibus obtinuiffe , cum hi omnes fupremi non
fuerint, fed uni communi principi fubjefti, qui,
ut toti praerat imperio omnibufque jun&itn pro-
vinciis , fic ut proconfules prselidefque in fua
provincia fummuin tantum haberent imperium
poft principem /. & ideo S.ff.de offic. proconf. &
iegati l. prcefcs 4. ff. de offic. prcefidis ita quo-
que hanc fingulis legem dicere poterat , qua al-
ter alterius decreta fervaret, tutoris Roms per
praetorem dati poteftatem prsefes circa bona pro-
viticialia agnofceret ₃ decretum Rom«e interpo-

IV. Pars II»

fitum de re pupillari in provincia fita admitteret,
fententias alibi latas daret executioni. /. a D. Pio
15. §. fententiam 1. ff. de re, judicat. I. magispu-
to. 5. illud quceritur 1 % ■ ff. de reb. eor. qui fub.
tut. velcur. funt. I. argentarium. 45. §. 1. ff. de
judiciis* arg. /. properandum 13. §. fm autcm 3.
C. de judiciis. Quse proinde ad noftros rnores
haud recie tranftuleris, ubi plures regiones , legi-
bus inftitutifque inter fe diverfe, nulli commu-
ni fubfunt capiti, aut fupremoimperanti, a quo,
quod uni placuit ditionis inagiftratui, alter ju-
beretur ac cogeretur fequi ratumque facere. Pr;r-
terquam quod extra talem fupremi principis juf-
fionem Romanse leges, sequitatem naturalem fe-
cutcc, difpofitionem d. I. ult. jf. de jurifditfione
in loci cujufque magiftratibus religiofe fervarunt₃ut patet I. ex ea caufa 9. ff. dc poftuland. I. rcle-
gatoruni']. §. interdicere 10. ff. de interdiff. & re-
legat. I. jurifperitos 30. §. 1. ff. de excuf. tut. l.jiis
dancli 3. /. 24. /. pupillo 27. ff. de tut. & curat.
dat. ab hisl. cum unus 12. §. is qui. 1. ff.de reb.
auttor. jud. poffid. Sed nec femota legum au£to-
ritate , ratiociniis juftis fuftulta eft de ftatutoruin
perfonalium extra territorium ftatuentis extenfio-
ne opinio: audio quidem, ipfam rei naturam, ac
neceffitatem invexijfe, ut, cum de fiatu ac condi-
tione bomtnum quceritur, uni folummodo judici, &
quidem domicilii, univerfum in illa jus fit attribu-
tum; fed qua: illa fuerit rei natura, qua; neceffi-
tas fatis urgens , necdum licuit animadvertere.
Urgent tamen: cum cnim, inquiunt, ab uno ccr-
toque loco ftatum hominis legem accipcre neceffe efi-
fiet; quod abfurdum fioret, ut, in quot loca quis iten
fiaciens aut navigans delatus fiuerit, totidem vici-
bus iile fiatum mutaret aut conditionem: ut uno co-
demque tempore hic fiui jtins, illic alieni fiutunisfit;
ut uxor fimul in poteftate viri & extra candem fit;
alio loco quis babeaturprodigus, aliofirugi; acprce-
terea, quod perfiona certo loco non affigeretur, cum
•res fioli, loco fixce, citra incommodum ejufdem legi-
bus fiubjaceant; fiummaprovidentia conftitutum eft₃ut a loco domicilii ftatum ac conditionem induat;
illis legiflatoribus pro fioli fiui genio optime omnium
compertum habentibus, qua judicii maturitatepol-
leant fiubditi, ut pofifint confiituere, qui eorum ac
quando ad fiua tuenda negotia indigeant audoritate.
ita ex Argentreo ad confiuetud. Britann. art. 218.
gloff. 6. num. 12. Chrift. Rodenburch de jure
conjugum traEi. prcelimin. tit. 1. cap. 3. num. 4.
Sed minus feliciter, cuin gratis affumatur, nun-
quam ratione fat firma probandum, neceffe efife ,
ut ab uno certoque loco ftatus hominis legein
accipiat. Quin potius, ut variis ex caufis quis
poteft fubjectus efle, vel ratione domicilii, licet
bona nulla illic habeat, vel ratione rerum , licet
illic, ubiresfitse, larem non fixerit fortunarum
fuarum, ut ante dictum; ita nec abfurdum fue-
rit, neque injuftum, perfonam eandem pro va-
rio reruin fitu, ad difponendum de illis rebus ha-
bilem aut inhabilem efle, fecundum qualitatem,
quam ioci cujufque lex perfonse propter res ibi-

dem

-ocr page 59-

D e S t a t u t i s. 43

deixi fitas fubjedse, impofuerit aut denegaverit;
neque abfurdum fuerit, perfonam ratione domi-
cilii non fubjedam, bonorum tamen contempla-
tione fequi territorii ac xnagiftratus alterius, jurif-
didionem. Qua ratione etiam Romanis placuit,
tutorein quidem principaliter perfona: dari, non
rei vel caufe; fi tamen difperfa per varias pro-
vincias eftent pupilii bona, quibus adminiftran-
dis tutor in loco domicilii conftitutus haud fuf-
liceret, fingularum provinciarum intuitu ab ea-
ruin prxfidibus datitutores pupillo propterbona
in cujuique provinCia iita, & ad pupillum alibi
jure domicilii commorantem fpedantia. Mole-
ftum quidem efle non difHteor , aliquemunoin
loco fore habilem, in altero inhabilem ad contra-
hendum, alienandum, teftandum&c. quarun-
dam rerum intuitu quem effe fui juiris, aliarum
ratione alibi jacentium pro eo, qui aliense eft po-
teftatis , haberi. Commodiflimum fore lubens
concedo , fi non tain vario jure regeretur ac va-
riaret perfonse conditio. Denique faepe oinnium
optime de qualitate, habilitate, ingenii judiciique
maturitate hominis ad fua gubernanda, alienanda
&c. judicare poffe magiftratus domicilii, non eo
jnficias: duminodo tamen meminerimus , etiam
fieri polfe , ut quis natus ac educatus in locis,
ubi ob tardius emergentia vigoris animi & habi-
litatis veftigia deihum 25 setatis anno impleto
major quifque habetur, aliorfum migret vixdum
impleto viginti annorum fpatio, ad loca illa , ubi
ob ingeniorum maturitatem celeriorem annus vi-
cefimus minorennitati finem facit: & vice verfa:
quibus tamen cafibus clnn ex novi domicilii le-
ge habilem inhabilemve fieri recentem advenam,
a fententise adverfse patronis traditum inveniam;
(Rodenburch d. traff.pralinunari de Jlatut. diverf.
tit. 2. part. 2. cap. 1. num. 6.) edoceri velim,
quo jure de habilitate vel inhabilitate ejus judi-
Care felicius poflit novi quatn prioris domicilii ina-
giftratus , quippe novum civem primo adventus
fui momento ignotum prorfus, habilem inhabi-
lemve falutans vi fucc legis , quem alio cenfue-
rant jure domicilii priftini magiftratus,pro ingenii
tarditate, qua fuo in folo natos credebant laborare:
dum interimcoelo mutato nonprotinus etiamani-
mum mutati vulgo notum eft. Sed quicquid ejus
lei fuerit (ut a diverticulo in viam) fi largiamur
maxime fuperius memorata; tamen neque com-
moda hsec tanta funt, neque oppofitse his diffi-
cultates ac moleftite tam graves ; ut inde videri
poffetinvito judiGi alterius territorii imponenda
neceffitas approbandi ac collaudandi judicium ju-
dicis domicilii, de incolge fui habilitate interpofi-
tum, idque ratione difpofitionis de bonis extra lo-
curn domicilii conftitutis; dum perpetuo manet
defeftus remediorum, quibus magiftratus domicilii
judices locorum, in quibus res fita;, pariimperio
ac poteftate prseditos , obligarent ex neceffitate
ac conftringerent ratas habere aut infirmare di-
fpofitiones de rebus fecundum Iegem domicilii,
fed non juxta legein vigcntem in loco rei iitx,
faftas. Neque cuiquam invidendum, aut vitio
vertendum, quod legum fuarum poteftatem ex-
tendat quo ufque poteft : poteft vero judex loci
rei fitse , quantum ad bona in fuo fita territorio,
dum oinnem impedit in talibus rebus executio-
nem a6tuum non ex fege iliic vigente geftorum.
Ut proinde, fi cui hoc perquam durum videa-
tur, cogitet, longe durius & abfurdius effe, pa-
ri per parern leges figi, ac legiflatorem in fuo
territorio alienis alterius magiftratus locique Legi-
bus adftringi; cogitet, jus fxpe durum quidem,
fed tamen ideo non protinus iniquum effe. arg.
/. projpexit 12. 1. ipfa 1. jf. qui &a quibusma-
numiffi. I. ita vulneratus 51. §. ceftimatio 2. jf.ad
leg. Aquil, Sed & amplius, difficultates fuperius
addudtas minus fufficientes effe ad probandum
id, quod demonftrandum fuerat, patefcet ple-
nius , fi eafdem in realibus quoque ftatutis oc-
currere notaverimus. Si enim moleftum dicas, in
uno loco habilem ad teftandum in alio inhabilem
effe, in uno fui juris, in altero juri alieno fub-
jedtum, &c. a^jque incommodumfuerit, de bo-
nis aliis dominum teftari poffe, dealiis, illic fi-
tis , ubi teftamentaria difpofitio lege iraprobata
eft, non poife ; conjugem conjugi de bonis in
Hollandia fitis gratificari poffe , de Trajeftinis
aliifque prohiberi; denique pro vario rerum fitu
variare adeo unius inteftato morientis fucceffio-
nem, dum alibi in capita, in ftirpes alibi, alibi
jequaliter & promifcue bona omnia dividuntur,
alibi paterna paternis, materna matemis cedunt;
alibi remotiores jure reprcfentationis admittun-
tur , alibi, coar&ato cancellis anguftioribus ifto
jure, exclufi manent. Et tameh his omnibus ne-
quicquam moveri quifqu3in potuit, ut realia fta-
tuta ob id extra territoriuin extendenda efle vei
per fomnium ei in mentem veniret, quamvis uni-
forme fuccedendi jus commodiffimum fore , &
litium multarum anfam prsefciffurum, omnes no-
rint, & ea de caufa tanto labore in id fuperiori fe-
culo, licet fruftra, infudarint Hollandise Ordines,
ut fuse faltem provihcia partibus omnibus parem
prsefcriberent fucceffionis inteftatse rationem. Ut
ergo propter hafce difficultates cenfuerunt, tot
diverfas debere concipi hereditates , quot locis
diverfo jure utentibus difperfae erant res defunfti;
ita pari, imo majorijure, concipiemus , tot efle
perfonas feparatas , quot funt res diverfis in lo-
cis fita:, in quibus alio alioque jure ac poteftate
praeditus eft rerum dominus: nam fi plures hx-
reditates concipias, plures perfonas ut fiinul con-
cipias neceffe eft ; cum unius perfonse naturaliter
una tantum hereditas, . fucceffio in univerfum
jus, effe queat. Atque hinc effe arbitror, quod
Ultrajeftinse Provincise Ordines habilitatem te-
ftandi reftringenies nova decifione ad annum
decimum oftavuin in mafculis, & fextum deci-
mum in fteminis, nec invenientes viam , qua
fuum jus novum ad civiurh Ultrajedtinorum im-
mobilia in Hollandia fita cum effe6tu produce-
rent, pronunciaverint , illud ftatutum, licet de
F 2 habi-

-ocr page 60-

44 L i b. I. T i T.

habilitate perfona; difponens effeftum tantum rea-
lis ftatuti fortiri, & ita reale efle. Novell. decif.
Ultrajeff. anni i <55 9. art. 16. quicquid in contra-
rium fed fruftra argutari libuerit AbrahamoaWe-
fel in comment. ad d art. 16. n. -i 8. 19. cui ple-
niflimo refponfo ita fatisfaftum a parente p. mem.
ut & perpetuum fuerit deinceps iilentium trafi.
de mobilibus & immobilibus cap. 13. num. 4. 5.

9. Quae tamen de ftatutis territorium ftatuen-
tis non egredientibus, nec ad bona alibi fita fe
extendentibus, haftenus di&a funt, non impe-
diunt , quo minus qualitas fubdito impofita a
ftatuto domicilii , eundem comitetur ubique lo-
corurn peregrinantem aut tranfeuntem , idque
quantum ad bona in loco domicilii, nonalibi,
fita. Qua ratione Hollandus in Hollandia declara-
tus prodigus, fi Ultrajefti aut in Frifia contra-
xerit (ubi fummo jure eum pro prodigo non ha-
bet Ultrajedtinus Frificufve magiftratus _s ex ante
di£lis) deinde reverfus in Hollandiam ad locum
domicilii, conveniri ibidem eificaciter non poterit
ex contraiftu alibi celebrato ; in quantum Magi-
ftratus HoJlandus fuum de prodigo decretum tue-
ri poteft in bonis fub fua jurifdi&ione fitis. Sirni-
lique modo fi filiusfamilias Hollandus in Frifia
teftetur, (quae poteftas filiofamilias in Frifia de-
negata eft) teftamentum ejus ratum habebit ma-
giftratus Hollandus circa bonain Hollandia fita,
cum hadtenus poflit habilitatem tueri, quam lege
fua fuis tribuerat fubjectis, perinde ac fi in cafu
priore prodigus, in cafu pofteriore filiusfamilias,
non peregre , fed in domicilii loco contraxiflet,
aut fuiflet teftatus. Uti haec latius tit. qui teftam.
fac. pojf. & tit. de curat. furiof. tradenda erunt.
Quin imo, nec illud ex fupra didtis impeditum
videtur, qnod domicilii judex legem poflit con-
dere , qua fuo per domicilium fubjedto vetat quid
facere circa res iminobiles in alieno fitas territo-
rio, vel etiam in alieno territorio quofdam exer-
cere a£tus ; poena in fecus facientem conftitu-
ta; in quantum in eum reverfum pcenam com-
minatam executioni dare poteft, vel etiam abfen-
tia durante, in bonailla, quaein loco domicilii
ad eum pertinentia , reperta fuerint , & ita ju-
dici domicilii fubje6ta; fi pcenam pecuniariam
fancitam ponas. Unde non dubium, quin jufti-
ftiae ac rationis fulcris innitantur ftatuta , qui-
bus prohibentur fub pcenae comminatione cives
extra domicilii locum fe mutuo in jus vocare;
prope confinia cauponas frequentare , molendi-
nis uti, & alia agere his fimilia , dum forte ali-
biviliore potulenta parantur pretio, autfrumen-
ta conteruntur , minore tributo publico impofi-
to , atque ita fraudantur per confequentiam do-
micilii ve£tigalia. arg. /. non folum 2.1. mercato-
res 4. C. de commerciis & mercator. Wdarfchou-
ivinge aengaande de d-wangmoolens in oud en nieuw
Bvyerland. anno 1657. 29. Ottobr. & anno 1661.
19. Maji. <vol. 2.plackorum Holland. pag. 2488.
& pag. 2^54. Peckius de jure fiftendi cap. 8.
& de teftament. wnjug. libr. 4. tap. 28. num. 8.

IV* P A R S II.

Menochius de prcefiumtionibuslihr. 2. pnefiumt. 2.
num. 5. Nicol. Everhardus confil. 45. Roden-
burch de jure conjugum tratfat, prcehmin. tit. 1.
cap. 3. num. 2. Paulus Voet de fiatutis fett. 4. cap.
2.n. 10. & fctt. 8. cap. 2. num. 6. 7. 9. atque ex
hoc fundamento multoties invenimus apud nos
vetitum, ne quis provinciarum fasderatarum incola
ex noftris aut"aliorum Principum Rerumve pu-
blicarum portubus in Indiam orientalem vel oc-
cidentalem navigare fuftineat, fub aliorum Prin-
cipum au6toritate atque aufpiciis, vel in alterius
quam focietatislndicseutriufqueutilitatem; pcc-
nis gravioribus in contravenientes fancitis. Pla-
citum Ordin. Gencral. y.Sept. 1606. & 3 Dccembr.
1616. & 14. Decembr. 1617. yol. 1. placitor.
pag. 547. & fcqq. Ottroy van de Wcft-Indfche
compagnie 3. jitmi 1621. art. 1. placitum. p.Ju^
nii 1621. & 10.ftinii 1622. & 26 Novembr.
1622. d. volum. 1. placitot. pag. 5 66. 577. 579.
& fieqq.

10. Di6ta huc ufque ac explicata de ftatutis
realibus ac perfonalibus, in mixtis quoque, cir-
ca a6tuum gerendorum folennia quid difponen-
tibus, locum habent; atque adeo , fi jus fum-
mum magiftratuum cujufque regionis inveftige-
mus, obftri6tus nemo erit, ut quantum ad bo-
na , in fuo fita territorio , ratas habeat diipofi-
tiones aliis in locis celebratas, folennitatibus ad-
hibitre ex lege loci, in quo negotium geftunt
eft, negle6tis illis , quas rei fita; ftatuta poftula-
bant. Di6tant id argumentationes esedcm, quse
de perfonalibus ftatutis paulo ante addu6tae. Qui-
bus accedit ababfurditate defumta ratio; ficonfi-
deres, ad fubmovendam omnem falfitatis tum oc-
cafionem tum fufpiciorem in Frifia feptem te*
ftium prsefentiam in teftamentis defideratam eile,
in Hollandia binos fufficere tabellioni junctoe.
Frifonem , obfecro, aut Hollandum in Frifiade
bonis Frificis teftantem concipe, tabellione Fri-
fico ibidem probato cum teftibus duobus fide
digniffimis adhibito: non fane dubitabitur, quin
hsec de rebus Frificis in ipfa Frifia declarata vo-
luntas efte&u caritura fit ; nec fidem habiturus
fit judex Frificus tribus hifce licet fibi familiari-
bus, licet fibi & vulgo notis, tanquam fpe6tatar
audoritatis, prudentise, probitatis, fideique viris.
Quod fi ergo, converfo cafu, Flollandum aut Fri-
fonem de bonis Frificis in Hollandia coram ta-
bellione duobufque teftibus teftatum fuifie po-
nas , atque adeo fun6tum folennibus loci aftus
gefti; quae qusefo vel juftitise vel sequitatis ratio
di6tat, uttrium Hollandorum aflertioni ftarete-
neretur ex neceflitate judex Frificus , & ita ra-
tam de rebus Frificis habere difpofitionem, dum>
fuis civibus notis familiaribus indubitatae integri-
tatis laude confpicuis, a6tui fimili fuperftitibus _apari numero, ndem habere nec vult nec poteft..
Quis non durum judicaverit & iniquum (nifi co-
mitatis ratio aliud fuadeat, ut poft dicetur) ma-
lignum de propriis civibus fovere judicium; de
aliis nec fitu locorum nee genio longe diverfis,

nec

-ocr page 61-

D e S t a t u t i s. 45

hec candore probatioribus, bene credere, plenam
his fidem adhibere , quia fic voluit fic judicavit
judex loci, in quo voluntatem fupremam teftator
diftavit. Denique, fi magiftratus quifque jure
poflit in univerfum teftamentarias prohibere dif-
pofitiones de rebus in fuo territorio fitis ; quis
nonlonge magis ei permiftum arbitrabitur, talem
legem condere, qua non aliam vult ratam efle
voluntatem fupremam de rebus in i'uo territorio
exiftentibus, quam quse ejufdem loci folennibus
invenitur firmata, juxta vulgatilfimum illud, non
debere ei, cui, quod plus eft licet, non licere
quod minus eiL l.non debet 21; jf. deregulps ju-
ris. Nec defunt pro hac opinione fic rationibus
fuftulta audoritates virorum pradtantium, qui,
licet non iifdem omnes ratiociniis uii, conclu-
dendum tamen cenfuerunt, futnmo jure aftum
minoribus munitum folennibus ex prselcripto lo-
ci, in quo geftus eft, non operari circa bona
intali fita territorio, in quo pleniorem leges fo-
lennitatem requirunt, & hoc a loci cujufque ma-
giftratu fic pofle conftitui. Ita plures relati apud
Ferdin. Yafquium qucefl. hbr. 4. eap. 3. num. 18.
ac pra:ter eos Tuldenus in Codicem tit. de tefla-
mentis num. 5. Rodenburch de jure conjugum
traci. pralimin. trt. 2. cap. 3. num. 1. in med. Bur-
gundus ad confuetud. Flandrix tratt. 6. n. 2.
Chriftinaeus ad Mechhnienf tit. 17. art. I. num.
10. Fachinseus libr. controv. 90. & 91. Pau-
ius Voet dc natura mobil. & inmobilium cap. 12.
Neque quicquam facit in contrarium, quod ab-
furdum fuerit, unum idemque teftamentum di-
verfo folennitatum jure inftruendum efle , aut
plura per unum eife condenda teftamenta. Nam,
quamvis id moleftius fore teftantibus nemo itu-
rus fit inficias , abfurditatem tamen aut injufti-
tiam in illo juris rigore non deprehendo, non ma-
gis, quam eft in eo, quod pro multiplicatis re-
gionibus, in quibus immobilia bona morientis
inteftati fita funt , multiplicatx cenferi debeant
hereditates , ex fitus legibus fmguke certo cer-
tius regenda:. Teftamentorum fane & heredita-
tum numerum pari procedere paflu, juftum fatis,
cum per teftamenta de hereditatibus difpofitio
fiat.

11. Atque ita evi&ufn ha&enus exiftimo, in
omnibus ftatutis, realibus, perfonalibus, mix-
tis, aut quacunque alia five denominatione five
divifione eoncipiendis, veriflimam efle regulam
perdere omnino ofiicium fuum ftatuta extra ter-
ritorium ftatuentis ; neque judicem alterius re-
gionis , quantum ad res in fuo territorio fitas,
ex neceflitate quadam juris obftriftum efle, ut
fequatur -probetve leges non fuas. In eo tarnen
forte fcrupulus hccferit ; fi fcilicet haec ita fint,
qui ergo fiat, quod vulgo reperitur traditum ,
in fucceflionibus, teftandi facultate,contraa:ibus,
aliifque, mobilia ubicunque fita regi debere do
micilii jure , non vero legibus loci illius, in quo
haturaliter funt conftituta; videri enim hac faltem
ratione jurifdi&ionem judicis domieilii non raro

ultra ftatuentis fihes operari in r£s difperfas per
varia aliorum magiftratuum, etiam remotiflimis
ad orientem occiduumque folem regionibus iin-
peritantium, territoria. Sed conliderandum, qua-
damfiftione juris feu maiis, praefumtione, hanc
de mobiiibus determinationein conceptam niti:
cum enim certo ftabilique ha'c fitu careant, nec
certo fint alligata loco; fed ad arbitrium domini
undiquaque in domicilii locurn revocari facile ae
reducipoflint, & maximum domino plerumque
commodum adferre foleant, cum ei funt prae-
fentia ; vifum fuit, hanc inde conje&uram fur-
gere, quod dominus velle cenfeatur , ut illic
omnia fua fint mobilia aut faltem efle intelligan-
tur, ubi fortunarum fuarum larem fummamq.ue
conftituit, id eft, ih loco domicilii; Proinde fi
quid domicilii judex conftituerit, id ad mobilia
ubicunque fita non alia pertinebit ratione, quam
quia ilia in ipfo domicilii loco efle concipiuntur.
Gilkenius, Chaflaneus * Peckius , Peregrinus ,
Giurba , aliique allegati apud parent; p. mem.
Paulum Voet de flatutis feff. 4. cap. 2. num. 8»
Rodenburch dejure conjugum. traff. preeliminar.
tit. 1. cap. 2. circa fin. Marvius ad Jus Lubec.
qucefl. prcelimin. 6. num. 23. 24. Tyraquellus
de jure primogenit. qucefl. 48. Relponfa jCtor.
Holl. part. 3. vol. 2. confil. 138. ntim. 16. & feqq.
Si tamen has juris fiftiones quis a ratione natu-
rali , inhifcefolum confideranda, alienas putet,
quippe defiderantes unum communem legiflato-
rem , lege fua fi£tiones tales introducentem ac
ftabilientem; non equidem repugnaverim ; at-
que adeo tunc hoc ipfum comitati , quam gensi
genti praeftat, magis, quani rigori juris , &
liimmae poteftati, quam quifque magiftratus
in mobiliaj fuo in territorio conftituta , habet »
adfcribendum puteirt. Praefertim cnm confidero *
fubinde per magiftratus loci , in quo mobilia
vere exiftunt > de iilis ea conftitui fancirique ,
quse dornicilii judici clifplicere polfent. Quid
enim fi domicilii judex frumtnta importari ju-
beat, penuria frugum vexata regione ; incob
fpe lucri majoris fruinenta fua in alia regione
horreis recondita inferre defideret; regioni vero
ifti imperans omnem vetuerit frugum exporta-
tionein, jure fuo in fui territorii frumentis ufus ?
Quis hic obfecro negare fuftiheat , mobilia regt
lege loci in quo vere funt , hon in quo ob dorni-
cilium domini efle finguntur. Adde Confulti
JCtor. Holh part. 2. confil. 1. vcrfl nec obflat fe-
cundum. Nec minus id in rerum publicationibus
ex delifto apparet, in quantum fifco loci,in quo
reus ^ondemnatus eft , noh funt ceflura bona
omnia mobilia ubicunque fita, fed ea fola, quse'
in loco condemnantis inveniuntur ; nifi aliud ex
comitate alicubi fervetur, ut pluribus dicemus.
tit. de bonis damnatorum. Nec dicam , variare de
rebus quibufdam locorum plurimorum ftatuta,
utrum mobilibus illae an immobilibus accenfendae
fint; nec novum efle , ut quae una in regione
mobilia habentur, immobilium catalogo alibi ad-
f 3 fcripta

-ocr page 62-

L i b. L T i t.

fcripta inveniantur; annui, verbi gratia, reditus
a Provincia debiti, in Hollandia mobiles , im-
mobiles Trajefti; arbores grandiores folo hscren-
tes paflim immobiles , mobiles tameii in Flan-
dria habitse , uti haec pluribus tit. de rer. divif.
Quo pofito, necefle fuerit, ut, qus in domi-
cilii loco mobilia habentur, immobilia vero il-
Hc ubi funt, regantur lege loci in quo vere funt,
magiftratu ne ex comitate quidem permiifuro,
ut quafi mobilia domicilii dominici fequerentur
jura.

12. Cseterum ut minus feliciter privatus quif-
que in focietate civili vitam tranfadurus eft, fi
inutua oflicia dare aliis, ac viciflim in fuum com-
modum ab aliis accipere refpuat; licet nulli in-
juriam inferre dicipoflit, fi duro vivendi genere
fibi placens , & aliorum fpernens delicias , relin-
quat aliis quae ipforum funt, fibique fua fervet,
omni repudiato commercii officiique liberalis ufu;
ita quoque, nifi magiftratus diverfarum regio-
num, nec fibi mutuo nec tertio fuperiori fimul
parentes , fubinde nonnihil de fuo remittant ri-
gore juris fuperius expofito , & mutua comita-
te alter alterius jufla benigne probet, rata ha-
beat, promoveatque , duriorem reddet plurimif-
que moleftiis & difficultatibus implicitam fubje-
dorum fuorum conditionem, & ut bene gefta,
decreta , fancita aliorum quifque conturbabit,
fubvertet, imfirmabit, ita fua viciflim ab aliis tur-
bari infringi, refcindi patietur, talionis, & fummi
juris ratione. Quamvis ergo a ftatutis fuis reali-
bus, fenfu ante dato, magiftratum cujufque loci
circa immobilia ne latum quidem unguem ex co-
mitate recedere, fed fuo mordicus inhacrere ju-
ri , experientia teftetur , atque inde immobilia
non alja quam loci fitusfege. regi tralatitium fit.
'Vide Msevium ad jus Lubccenf. quceft. prcelim. 6.
mm. lo. & fcqq. IbiqueDD. mobilium tamen
ratione in diipofitionibus teftamentariis , dum
quseritur, an illa; in univerfum permittendse
fint nec ne , uti & ab inteftato fuccefiionibus ,
donationibus inter conjuges vetitis permiflifve,
& aliisfimilibus, dejuris rigore communi quafi
gentium omnium confenfu laxatum eft ; fic ut
ex comitate profe&a regula praxi univerfali in-
valuerit, mobilia in dubio regi lege loci in quo
eorum dominus domiciliuin fovet , ubicunque
illa vere exftiterint. Uti fuis ifta locis plenius
confirmanda erunt. tit. de donat. inter vir. &
axor. tit. de fucceffionibus ab intefiato libr. 38. ali-
bique.

13. Neque minus de ftatutis mixtis , a<5tus
cujufque folennia refpicientibus, percrebuit, in-
fuper habitis de fummo cujufque jure ac potefta-
te ratiociniis, ad validitatem aftus cujufque fuffi-
cere adhibitionem folennitatum, quas lexloci, in
quo adus geritur, prxfcripferit obfervandas; fic ut
quod itageftumfuerit, fefe porrigat adbonamo-
bilia & immobilia ubicunquefita aliis in territoriis,
quorum leges longe alium, longeque pleniorem
requiruiU folennium interventum; quod ita pla-

IV. Pars II.

cuiffs videtur, tum, nein infinituin prope multi-⁴plicarentur & teftamenta 8c contradus, pro nume-
ro regionum diverfo jure circa folennia utentiumj
atque ita fummis implicarentur moleftiis, ambagi-
bus, ac difficultatibus, quotquot actum res plures
pluribus in locis fitas concernentem Cxpedire vo-
luerint: tum etiam, neplurima bona fide gefta
nimis facile ac prope fine culpa gerentis contur-
barentur. arg. I. Barbarius 3. ff. de offic. prietoris±
Tum quia ne ipfis quidem in juris praxi verfa-
tiflimis , multoque minus aliis fimplicitate defi-
diaque laborantibus ac juiis fcientiam haud pro-
feflis i fatis compertum eft, ac vix per ihdu-
ftriam exquifitiflimam efle poteft , quae in uno-
quoque loco requifita fint aftuum folennia, quid
indies in hac vel illa regione novis legibus cir-
ca folennium obfervantiam mutetur : ut proin-
de , quae ratio de militari teftamento obtinuit
Quiritiumjure, milites nempe folennibus paga-
norum non fuiffe adftringendos , dumincaftris
& expeditione occupati erant, quia & juris im-
periti erant, & peritiores confulere in caftris non
poterant, etiam nunc fuadeat,. illum quiaCtum
gerit, ad alterius loci, quam in quo gerit, fo-
lennia non eife obligandum, quia & probabiliter
aliorum locorum folennia ignorare poteft, &in
loco, in quo a£tum gerit, peritiores morum alienje
regionis non fatis confulere, duin ita fere conv*
paratum eft , ut pragmatici, quibus auftoribus
contraftus celebrantur, aut conduntur teftamen-
ta , verfati quidem plerumque fatis fint in jure
patrio , non itern locorum omnium & univerfl
orbis jure; atque infuper non raro morx ad in-
quifitionem anxiam adhibendam impatiens eft
quod geritur negotium. Quamvis ergo in Frifia
feptem teftesin teftamento requiri conftet, alibi
fere tabellionis teftiumque duorum prsefentia ac
fides fufficiat, aut faltem in univerfum longe mi-
nor folennitas defideretur ; tamen arquitate rei
motus Frilise Senatus ratamhabuit de bonisFri-
ficis difpofitionem Sylvae ducis coram parocho
duobufque teftibus declaratam , juxta Sylvaxlu-
cenfis regionis ufum. Sande decif. Frific. libr. 4,
tit. 1. dcfin. 14. & ita in praxi harc Belgis, Ger-
manis, Hifpanis, Gallis, aliifque placuiile, au<5to-
rescujufque gentis teftantur. InterBelgasPrater
Sandium Peckius de tcfiamentis conjugum libr. 4.
cap. 28. in fine. Zoefius ad Pand. tit. qui tefiam„
fac. poff. num. 49. & feqq. Vinnius feleff. quce-
fiion. libr. 2. cap. 19. Chriftinaeus ad Mcchlinienfi
tit.17.art. l.num. 10. & vol. 2.decif.3. num.7.
Radelant Curice Ultrajeff. decif. 12 6. Confult.
Jurifconf. Holl. part. 2. confil. 163. & 189. &
part. 3. vol. 2. confil. 15. num.4. &confil. 133.
num. 1. Rodenburch dejure conjug. tratt. prceli-
minar. tit. 2. cap. 3. num. 1. & d. tit. i.partc al~
tera cap. 3. num. 1. Ant. Matthseus de auftion.
libr. 1. cap. 21. num. 37.^ libr. 2. cap. 4. num.
34. PaulusVoet de fiatutis fett.9. cap. 2. num.
2. & 3. & 9. D. Joh. a Someren, dejure no-
vemrutn cap. 7. num. 1. Abr. a Wefel ad novelL

(onfiit.

-ocr page 63-

De Statutis. 47

ccnfttt. Ultrajetf. art. i. num. 12. 13. Jacobus
Coren obferv. 23 . num. 18. 15?. 20. Inter Ger-
manos. Andr. Gayl libr. 2. obfervat. 123. Myn-
fingerus cent. 4. obf. 82. «hw. 3. Cf 5.
fervat. 20. www. 4. CT" fcqq. Mazvius ad jus Lu-
becenf. part. 2. «V. I. art. 16. & de arreftvs cap.
20. ««>«. 5. Carpzovius pratf. crimin. part. 2.
qiueft. 54. W. Inter Hiipanos Ferdinand.
Vafquius Qmftim. Itbr. 4. w/». p iflitn. 17.18.
19. Menochius libr.z. prxfumt. 2. num. 7. In-
ter Gallos Mainardus Libr. 5. 92. Guido

Papac dccif.262. Choppinus demoribus Pariftenf.
iibr• 2. tit. 4. 2. Barry de fucceffionib. iibr.
1. 1. 46.

14. Atque hscc ita obtinent, nifi appareret,
aliquem , ut evitaret moleftiores ac forte fum-
tuofiores fui domicilii folennitaces, fineullanecef-
fitate , in fraudem ftatuti alio profectum efie
a£tus expediendi gratia, ac mox reverfum ; tunc
enim vix eft , ut ad bona in loco domicilii fita
fefe extenderet adrus aut teftamenti validitas;
cum indignus videatur ullo beneficio & comita-
te, qui domicilii jura confuko ac fraudulenter
iprevit, circumvenit , elufit. Quo reducendos
exiftimem eos , qui cum in domiciliii loco obti-
nerent graviora chartK figillatse onera fifco pen-
denda , ut jura figilii fraudarent, alio tendunt,
ubi ignotum illud tributi genus , & aftu perfe-
£to , ad domicilii locum revertunturi Ant. Thef-
faurus qutefl. for.hbr.i. cap. 8. num. 14; Msevius
iidjus Lubecenf. qucefl. pralimin. 6. num. 6.7. &
part. 2. tit. 1. art. 16. num. 11. Paulus Voet
dc flatutis fctf.c). cap. 2. num. 4. & num. 9. ex-
cept. 3. Poft Mafcard. & Aretin. & alios ibidem
cititos. Aut nifi nominatim ftatutum vetet, alio
modo extra territorium, aliifque folennitatibus,
a<5tum geri. Vide Menochium libr. 2. prcefumt. 2.
n. 6.

15. Pofito vero hoc generali circa folennium
adhibitionem jure, excutiendum fvlpereft, quid
ftatuendum fit, fi quis iil loco aliquo actum ge-
rens, negle<5tis loci iftius folennibus, adhibue-
rit ea , quse vel domicilii vel rei fitse ftatuta re-
quirunt , five diverfa illa fint, five pauciora ?
Myniingerus quidem & Michael Graftus actus
ita geftos nullius fore momentipronunciant, five
aftumgerens extra domicilii locum fervaverit fo-
lennia doinicilii, five ea qua? requirebantur in
loco rei immobilis fita?. Mynfingerus centur. 5.
cbfierv. 20. num. ult. Graflus recept. fe?it. libr. 1.
§. teflamentum quceft. 54. num. 24. in fine. fed
fine jufta ratione. Cuin enim ante di<5tum fit,
aliquem & ratione domicilii, & ratione bonorum
immobiIium,fubditum elfe magiftratibus locorum,
in quibus vel domicilium fixit vel bona immo-
bilia poflidet; ac quifque magiftratus fecundum
jus fummum , (de quo fuperius difputatum,
quodque hic ufum invenit) fui ftatuti vir^s non
male tueatur, quo ufque poteft , iniquus fane
eflet in fibi fubjeftum ratione domicilii aut bono-
rum , fi non refpedu bonorum in fuo territorio
jacentium ratam haberet ultimam voluntatem aut
contractuin ejus , a quo ffia ftatuta folennium
intuitu fervata videt; maxime, cumhacratio-
ne defendens fui ftatuti poteftatem non contur-
bet aut fubvertat alibi bene gefta , atque acleb
nequaquam alterius territorii magiftratibus ul-
iam videri poflit injuriam facere. Ultrajeftinum
concipiamus & Trajeiti ubi domicilium fovet,
& in Hoilandia res immobiles poflidentem , cum
in Frifia decumberet, iilic condidifie teftamen-
tum coram tabellione ac duobus tejftibus fubfcri-
bentibus , atque adeo illis adhibitis requilitis,
quibus Hollandici Traje<5tinique foli leges con-
tentce fant. Ex aequo utique & bono iuftinue-
rint Hollandi talem difpoiitionem circa immobi-
lia Holbndica , & Uitraje&ini circa immobilia
Traje<5ti fita , quiir & circa mobilia fita ubicun-
que , tanquam juris fi<5tione in loco domicilii
exiftentia ,• cum in difpofitione, de his rebus fa-
<5ta, fua quifque folennia inveniat ex legum fua-
rum praefcripto adhibita : eo fere modo, quo
quondam prcetor ikpe teftamenta fummo jure
civili infirma fuftinebat ob id, quod in illis edi-
<5to fuo injun<5tas folennitates videret obfervatas
§. nontamen 6. Jnflit. quib. mod. teflam. infirm.
/. pofihumus 12. t.filio 17 .ff.de injufl. rupt. irrit.
fatf. teftam. Rodenburch de jure conjug. tratf.
prceiiminar. tit. 2. cap. 3. num. 2. & cap. 4. num.
5 i cumque juftum fit, ut indignus habeatur
ftatuti beneficio , qui illud non fervavit , fed
contra illud facit. arg. l.uli. §. fin autem 14. in
med. C. de jure deliberand. Chriftinseus ad Mech-
lin. inprcelud. num. 49. ex adverfo sequiflimum
fore , nullus jure negaverit, gaudere ftatuti be-
neficioeum, qui iftoufuseft, quantutn ad bona
in territorio ftatuentis fita. Et quamvis nonnul-
li hsec in obfervato ftatuto favorabili domicilii
admittantj in obfervato rerum extra domicilium
difponentis fitarum ftatuto negent. Francifc. de
Barry de fucceffiombm libr. 1. tit. 1. num. 46. in,
med. tanlen, cum nulla difterentise ratio dari queat,
cur irvagis domicilii, quam rei fitse judexrataha-
bere poflit ea , in quibus fua folennia deprehen-
dit adhibita , iion fatis jufto fuhdamento horum
fententiam fufiuitam arbitror-.

16. De perfonalibus ftatutis i quo ufque fci-
licet illa extra ftatuentis territorium ex quadam
operentur comitate circa res in alieno territorio
fitas, nunc deinceps videndum foret: Sed cum
id nullis certis regulis definiri, aut ex principiis
quibufdam univerlalibus vulgo comprobatis &
mutuo gentium confenfu tacito receptis deduci
poflit; confultius arbitror de fingulis circa hax
quscftionibus in propria materise cujufque fede
tra<5tare; veluti an in loco domicilii habilis ad te-
ftandum difponere poflit de bonis alibi fitis, ubi
lex talem judicat inhabilem ; an legitimatus, an
prodigus declaratus in loco domicilii, ubique &
bonorum ubicunque fitorum intuitu pro tali ha-
bendus fit. Et qu» hujus generis alia funt
plura.

17. Oi"

-ocr page 64-

17. Cseterum ne vagse eflent & incertae ac
fct-pe non mutuse oftifciorum ac comitatis prsefta-
liones inter gentes vicinas , ac alius denegaret al-
teri ea, quse .prius ipie obtinuerat ex comitate ;
-conventionibus fpecialibus aut inveteratis con-.
iuetudinibus pro conventione fervandis , nonra-

10 deflnitum , quid utrimque praeftandum iit;
ita multis placuit, ufuque obtentum multis in
locis , fententias aiibi latas , ab alterius territorii
judice rogato in bonis fub fua jurifdiftione fitis
£xecutioni dari. Ht mutuo confenfu, acgenerali
confuetudine, judices in Germania ultra territorii
fui terminos extendere poiie relegationes l uas tra-
dit. Befoidus delibat.juris libr.i. qmefl. 45. Pari
confenfu Hoilandos relegationem ad territorium
quoque Ultrajectinum extendere pofle , & vi-
ciflim Trajedinos fuarn ad Hollandia: ditionem,
notum eft. Ne duo Hollandi fe invicem Ultra-
jedti, ne duo Ultrajeftini fe invicein inHoIIan-
dia in jus vocent , & ut fecus agentes a limine
judiciirepellanturper judices, alioquin litigantes
tales admittere valentes jure fuo, fpeciali inter utri-
ufque provinciarordinespadto ftabilitum.23.yfwg.
1657. & fubfecuto placito Ordin. Holl. lo.Julii
165 S.vol.2.placitor.Holl.pag. 115 fcqq.Simili-
que modo non ita pridem inter eofdem conven-
tione id adum , ut datus in loco domicilii cura-
tor bonis eorum, qui mortui funt aut foro ceile-
lxmt, aliorumque innilium , jus & auftoritatem
fuam habeat in bonis altero in territorio fltis,
etii in loco domicilii vel minima bonorum vel
minor creditorum pars inveniretur, ik ut codem
in ioco, in quo curator conftitutus eft, tiniver-
fale concurfus judicium inter creditores agitetur;
juxta placitum Ultrajedi proinulgatum ih.Apri-
lis 1689. Et quantopere confenfu mutuo majoris
concordiae ftabiliendae caufa Hollandi in Zelan-
doruin favorem , & hi viciflim in illorum gra-
tiam, de fuo remiferint fummo jure,ac ftatutis mu-
tuis defendendis operam promiferint, tum in
cailbus fupradidtis , tum in aliis, quze ad perfo-
nalia ftatuta reduci poflunt, abunde monftrant
-varise variis temporibus inter utriufque provinciae
proceres interpofita: tranfadiones. 7. Martii 1*507.

11 Sept. 1(5(52. 7. Junii 1669. pracipue 11.
Jmui. 1*574. art. 5. 6. j. 8. vol. 3. placit. pag.
69 2.

18. Reftat ut excutiatur, an & quo ufque
per pa£ta & conventiones privatis permiifum fit,
a ftatutorum recedere difpofitione. Quod ut
ftat, diftinguendum puto inter ea, quse publi-
cam refpiciunt utilitatem, quo & reducenda, quae
ad publicam honeftatem pertinent, quseque ad
adtuum folennitatem ac formam publice ftabiii-
tam ; & alia, qua: primario privatorum jus com-
modurn ac favorem concernunt. Priora quod
attinet, cum jus publicum privatorum padtis irn-
mutari nequeat, & reipublics jura non fint in
privatorum commercio , neque quifquam refte
iavori alieno, ac multo minus publico, renun-
ciet,aut publica; honeftati,quippe qualisrenun-
ciatio non poflet non turpis effe ; atque adeo fl-
mul impofllbilis. arg. /. 15. ff. de condit. Jnflit.
confequens eft, ut de his, qucr non ad rem fa-
miliarem , led ad rem publicam , publicamque
lxiionem refpiciunt , non valide privatus quif-
quam pacifcatur. /. juris gentium 7. fi pacifcar.
14. 15. 16,ff. de paffis. I. jus publicum 38. ff.
eod. tit. Andr. Gayl libr. I. obferv. 40. Maevius
adjui Lubecenf. quctfi. prcelimin. 9. num. 76. &
feqq. Groenewegen in rnt. ad Grotii mxnuduff.
jurifprud. Uoll. libr. 3. cap. 24. num. 16. Quod
fi in iis, quse ftatutis comprehenEi, fola verti
privatorum jura & utilitatem conftet, videndum,
an ea prohibitoria fint, an vero fimpliciter dif-
ponentia, quid in hoc vel iilo cafu obtinere de-
beat. Proliibitoria dicuntur, quibus nominatim
vetitum ne quid flat, veluti ne ad vota fecunda
tranfiens plus conjugi relinquat, quam ei ex ii-
beris prioris matrimonii, cui minimam dederit
portionem , neve inter conjuges eo cafu ftatuta-
ria nafcatur communio , licet inito iine pa£tis
dotalibus matrimonio,ne conjuges fibi mutuo do-
nent, ne teftamento gratificentur, nede immo-
bilibus teftamenta fiant. Ut proinde prohibito-
riis nequaquam accenfenda fint ea , qu,t fim-
pliciter negative de jure concepta funt, veluti,
non introduci per nuptias communionem inter
conjuges; conjugem conjugi defunfto non fuc-
cedere; fed demum, fi cautum inveniatur, non
poile nuptiarum occafione inter conjuges com-
munionem efle aut teftamentariam gratificatio-
nem. Prohibitoria fi fint, nullius momenti cen-
feri debet, quicquid contra taicm prohibitionem
in conventionem dedu£tum fuerit, aut ultima di-
fpofitum voluntate, quantum ad res in prohiben-
tis territorio fitas : five illud per eos fiat, qui
in territorio ftatuentis fovebant domiciiium, five
per alios alibi fortunarum fiiarum fummam ha-
bentes conftitutam, ubi talis prohibitio non erat
recepta: cuin alioquin admifla renunciatione lex
omnis prohibitionem continens obligandi virtute
deftitueretur, & ka perdituraeifet naturam legis.
arg. I.I.2. C. nefidejujf. dot. dentur. Gotoiredus
ad l. 71. ff. de contrah. emt. Gratianus dificept. for.
cap. 73 5. Msvius adjus Lubec, qucefi. prcelimin.
9. num. 84. llodenburch de jure conjug. traff.
praltmin. tit. 3. part. 1. cap. 4. num. 1.2.&feqq.
D.Someren dejure novercarum cap. 1. num. 2.Cho^
pinus ad leges Andttm libr. 3. cap. 2. tit. 3. num.
9. Louet en fis arrefi. lit. D. num. 17, verfiu lel
heritiers. Atque adeo , (ut exemplo res inno-
tefcat) fruftra fuerit Hollandus, fi immobilia Tra-
je£ti iitauxori leget: fruftra, fi de rebus fuis im-
mobilibus, illic fitis, ubi rcprobata in univerfum
teftamenti faftio , fupremam ordinaverit volun-
tatem. Quse plenius fuis erunt tradtanda locis.,
Quod fi nullam prohibitionem ftatuta comple-
<5tantur , fed fimpliciter difponant quod videre-
tur eife e re privatorum, non dubiurn, quin ab
hifce vel per renunciationes vel per pafta ac difpo-
fitiones recedi poffit. Succeffionem fcilicet ab

I B.

intc-

I. T i t. IV. Pars II.

-ocr page 65-

D e S t a t u t i s. 49

inteftatofi ilatuta definiant, nihil impedit, quo
minus quifque, cui teftamenti condendi jus fta-
tutis datum, a prsefcripto fuccedendi ordine re-
cedat, aliumque fua conftituat voluntate, five
remotiores five prorfus extraneos ad fuam vo-
cando hereditatem, Communionem inter con-
juges univerfalem per nuptias introduci varia-
rum regionum ftatuta ferunt, fed ab ea vel in
totum vel ex parte recedi per pada dotalia nulli
vetitum: uti vice verfa, ubi folam acquaeftuum
communionem introduxerunt , nulla ulteriore
prohibitione fubjunda, liberum cuique erit, do-
talibus inftrumentis ultra quseftus ad omnia bo-
na communionem extendere. Non ergo Frifo-
nes peccaverint, fi pafto antenuptiali univerfa-
lem inducant communionem, circa res quafvis,
Sc ipfas in Frifia fitas : quamvis Frifonum leges
Tolam per nuptias fanciverint particularem. Nec
viciilim Hollandi, fi particulari acquasftuum
communione contenti , ftatuto Hollandico re-
nuncient univerfalem ftabilienti.

ip. Sed ut ha?c quifque poteft exprefla volun-
tate, ita &, quominusatalium ftatutorum difpofi-
tione per tacitam prsefumtamque voluntatem re-
cedat, nihil vetat. Cumque quilibet novilfe pra-
fumatur, aut faltem fcire facile poflit, domicilii
fui jura, nonitem leges omnium regionum, per
quas forte locupletioris alicujus difperfa inveniun-
tur immobilia; confequens eft , ut & prsefuma-
mus, unumquemque contrahentem circa res fuas
in dubio voluiffe id agere, id inducere, ac con-
ftituere, quod di&at nota ipfi domicilii lex; eo
quod, fi aliud voluiftet in contrahendo , potuif-
fet aliud nominatim pacifci. Unde vulgatum
illud profluxit, quod quifque in dubio cenfea-
tur fe conformare voluifle in contrahendo & ad-
aptafle fui domicilii ftatutis : quod & nititur ju-
reRomano; quo obtjnuit, in dubio videri con-
traftum fecundum morem & jus regionis, in qua
contraftum eft. arg. /. femper 34. ff. de reg. ju-
ris. I. quodflnolit. 31. §. quia affidua. 20 .ff.de
tedil. ediff. Msevius de arrefiiscap. 12. nnm. 6. 9.

10. 11. Decherus libr. 1. dijfert. 11. fium. 20.
21. Jul. Clarus §. teftamentum quceft. 76. num.

11. 12. Paulus Voet de natura mobit. & immo-
bil. cap. 18. num. idt. in fine. eoque fundamen-
to nititur, quod bonorum communio, quse in lo-
co domicilii contrahentium nuptias ex ftatuto vi-
get, ad oinnia bona fefe porrigat , etiatn in" iis
fita locis , ubi ftatutaria bonoruin omnium com-
munio ignota eft; quodque vice verfa ea non
obtinet, ubi matrimonium ineuntes domicilium
fovent inloco, ex cujus ftatuto fola acquseftuum
communio recepta eft, licet conjugesbona pof-
fideant illic fita, ubi univerfalis communio lege
ftabilita eft, ut latius dicetur tit. de ritu nuptia-
rum.

20. Non tamen ha? tacitae & prarfumtsc pa-
ftiones fe extendunt ad bona fita in illis locis,
ubi prohibitorium ftatutumeft; cum necexpref-
h pa&ione talis ftatuti vis tolli polfit; ut ante

diftum. Nec etiam locum inventunr funt, neque
quifquam aliter prsefumendus eft fefe conforinare
voluilfe in conti-ahendo ftatutis fui domicilii,
quam cum ipfum domicilii ftatutum liberam ci-
vibus poteftatem indulget recedendi pacifcendo
ab iis, qusc ftatuto cauta funt; atque adeo fefe
iis non conformandi, fi itavilum eflet. Sedubi
lex domicilii civibus non permittit a fua refilire
difpofitione, fed ligat & obftringit invitos, ut ftent
iis quse lege definita, uti id in prohibitoriis obti-
nere ftatutis fupra eft monitum; abfurdum eflet,
ab a£tu iilo fsepe invito & invitis impofito peti
quandam prsefumtionein tacitse paftionis, quje
effet conformis ftatuto domicilii, & fe extende-
ret ad bona fita in locis illis, ubi legibus contra-
ria inveniuntur difpofita, fed padtionem in con-
trarium admittentia: neque enim dici poteft, eum
voluifle quantum ad res alibi fitas probare fui do-
micilii leges > de quo dubium , an non ipfarum
quoque rerum in loco domicihi fitarum intuitu i
domicilii ftatuto refiliiflet, fi modo id per ipfum
licuiflet ftatutum. Quo inter alia fundamento
nititur, quod nuptiis fecundis fimpliciter fine do-
tali pa£to contraitis per Ultrajeftinos infolo Ul-
trajedtino, propter probatam difpofitionem /. bac
edittali C. de fecundis nupt. ftatutariam commu-
nionem refpuente, tamenquantum ad immobi-
lia in Hollandia fita, & ad conjugem binubum
Ultrajedinum pertinentia, non debeat cenferi
communio exclufa. De quo pluribus in nuptia-
rum fecundarum materi^.

21. Similiter nec tacitam hujufinodi prarfum-
tionem voluntatis, ftatuto domicilii conformandse,
fatis re£te conceperis, ubi nihil oinnino geftum,
aftuin, aut contradum eft, a rerum alibi fitarum
domino, fed is in univerfum ab omni abftinuit
difpofitione , quam ei rerum fitarum permitte-
bant leges. Qua ratione evenit, ut, quotquot
inteftati moriuntur, pro vario rerum immobilium
fitu alios atque alios fortiantur heredes, quafi tot
hereditatibus dividendis , quot locis variis diver-
fo jure fuccedendi utentibus defunfti prsedia in-
veniuntur conftituta. Pafta fcilicet tacita tum
jure Rornano nota , tum gentium ufibus haud
infrequentia, facile concipi poffunt, acexproba-
bilibus circumftantiis prselumi. At tacitae difpo-
fitiones teftamentarise, uti a jure Romano, fic
& a moribus hodiernis, prorfus aliense; ut proin-
de dici nequeat, inteftatum morientemtacite vo-
crfle cognatos ad fucceflionem ordine , per do-
micilii legem diftato, Quamvis enim Paulus in /.
conficiuntur 8. §. fed ideo 1 .jf.de jure codicilt.
dicat, patremfamilias inteftatuin morientem crcdi
bis (heredibus ab inteftato) jponte fua retinquere
legitimam hereditatem, non tamen ideo tacitum
eft teftamentum , nec hereditas teftameilto fed
lege delata, ideo & Ugitima a Paulo ibidein di-
dta, etiam tunc, curn non plena folennitate dela-
ta eft; quamvis naturaliter conftet de morientis
voluntate. /. hac confultifftma 21. §. fi quis autem
3 .C.de teftmetttis. Ne dicain» abfurde quan>-
G ctam

-ocr page 66-

-r.Q L i b. I.

■dam concipi tacitse voluntatis determinationem,
flatutis doiniciilii conformem, circar delationem
..fucceffionis inteftatse; cum & eorum noverimus
•deferri ab inteftato hereditates, qui per astatem
animive vitium nullam poilunt facere voluntatis
manifeftationem : cujus tamen contrarium fem-
per in contrahentibus reperiri res ipfa loquitur:
in quantum nemo tacite creditur padus etle , aut
ex tacito pa&o obligatur, nifi qui ejus conditio-
nis eft, ut exprelfam quoque potuiftet conven-
tionem inire. Uti id ex padorum tacitorum ex-
emplis , in tit. de pa&is receniendis, manifeftum
eft. Nec eft, quod regeratur, quafi contraftus_;efle tacitas conventiones > ex aliquo orientes fa-
cto vel geftione ; ex quibus & furiofos & alios ,
fimiles , expreife contrahere non valentes , fine
curatoris aut tutoris confenfu obligari' conftat. /. j
furiofm 46. ff. de oblig. & aff. Etenim pra?fumta
magis , quarn tacita in quafi contra<ftibus con- |
ventio eft , ut alibi latius dicetur; atque iniuper
inter pa£ta tacita & quafi contraftus illos, ex qui-
bus furioil flmilefque iine curatore obligari pof-
funt, illud intereft, quod padta tacita fadtum re-
.quiruntillius, qui inde obligatur, aut obligatio-
nem fibi qusiitam remittit, fic ut fa£to fuocon-
fenfum declaret. At in quafi contradtibus inter-
venit fa£tum aut geftio ejus , qui tali fafto non
tam ipfe obligari vult , quam potius alium fibi
obligatum reddere primario intendit, aut inten-

T i t. V.

difle fingitur , gerendo negotia, indebitum fol-
vendo. Unde & ex uno quafi contradtu, ubi
obligatio nafcitur ex fafto proprio ejus, quiobli-
gandus erat, puta ex aditione hereditatis, obli-
gatio non nafcitur exfolo impuberis, furiofi, aut
prodigi fadto , fed tutoris aut curatoris au<5torita-
te opus eft. §. i. Inftit. de autfor. tut. l.Jt infanti.
18. pr. & §.feqq. C. de jure deliberandi. Quse
omnia a me addudta ad id proficiunt, ut evinca-
tur, ubi nullum faftum eft , ibi nec tacitampa-
dtionem effe, & ex rationis fimilitudine nec taci-
tum teftamentum: cum zque in teftamentis ac
conventionibus neceflaria fit voluntatis declara-
tio, vel verbis literifve fignificanda , vel rebus
ipfis & fadtis. Quo utroque deficiente confen-
fus interponendi modo , confequens eft, ut inepte
-vel pa<5tio tacita quseratur, vel .concipiatur taci-
tum teftamentum.

22. Cseterum de ftatutorum interpretatione,
eorundem condendorum poteftate, abrogatione ,
& aliis, qux hisfunt affinia, plura hoc loco con-
gerere fuperfedeo ; curn pleraque ex iis, quse fu-
pra de legibus earumque interpretatione traitavi,
lint fatis evidentia; & quid in fingularibus de
ftatutorum varietate ac poteftate controverfiis ob-
tinere debeat juxta principia generalia hic a me
pro virili adftrudta , fuis tradtare decreverim lo-
cis propriis, & genuina materise cujufque fede.

■ i .—....». n i.i.i. i .......................i

T ITV LV S V.
De Statu hominum.

Summaria.

1. Homines vel mafculi vel fccmince; & aliquan- _rdo deterior , aiiquando melior harum quam illo-
rum conditio.

2. Sunt & vel cives velperegrini, qui &jure Ro-
mano & hodxernis moribus varie mterfc dijlant.

3. Homines vel liberi vei fervi funt , de qmbus
plura remifjive; & quo ufque fervitus nojlris
moribusm ujii fit: quiditem nunc fnthomines
proprii.

i. ^&^^^JV/Tatus , feu conditio perfona-
C^ijmj^^ rum , varius eft; atque inde
/^B^V^al^^vai'^x hominuin divifiones.

Nam, ut lileam , alios efle

mmMM

imperantes, alios parentes; alios
^tate majores, minores alios ,
quse fuis locis ufum invenient; notabilis quan-l
tum ad varios in jure efte&us diftindtio eft in
mafculos & faeminas; hermaphrodito ei fexui an-
numerando, qui in eo prarvalet. /. quceritur io.
ff h. t. /. repctundarum 15. 1. ff. de tejlibus. 1
l. fed eji qucejitum 6. §. ult.ff. de /ibcris& pojl-
hum. Quamvis enim plerumque, & in longe
maximis juris noftri partibus eodem utantur jure

4. Homines liberi apud Romanos crant vcl fena-
torii vel equejlris vel plebeji ordirw. Aliiopu-
mates aiii populares. Hodie aiii nobiles alii igno-
biles; quod ex patris non matris conditione cefii-
mandum regulariter. Novce nobilttatis peregrincs
homnibus non competunt privilegia nobilium.

5. Suut denique veljam nati vel adhuc in utcro;
CX qumdo hi pro jam natis habeantur, quand0
non.

mafculi & fseminse , fic ut de maribus difpofita
& in fexum concepta mafculinum , ad feminas
quoque producenda fint, fi non aliud invenia-
tur lege difpofitum: l.i.l. prommciatio ip^.ff.
deverbor. figniji. I. aitprcetor. 3. pr. & 1. ff.
de negot. gejtis. I. quod &lex 3. §. hcec verba I.
ff. de homine libero exlnb. I. fi quis ita. 16. ff. dc
tefiam. tutela l.patroni 52. /. quifiqids mihi 116.
I. Servius ait. 122. ff. de verb. fignifi. in non-
nullis tamen melior pejorve faeminarum quam vi-
rorum reperitur condkio. l. inmultis <?. ff. h. t.
Melior quidem, in quantum Vellejani Senatuf-
■ confulti gaudent beneficio ; in plurimis impune
juris laborant ignorantia ; & mitius fubinde ex

deli<5to

-ocr page 67-

D e S t a t u H o M i n V m.

-iieli&o coeTcentur quani viri. Deteriorvero, dtim
•nec magiftratus eile polFunt, nec publicis aliis
-& civilibus fungi muneribus. /. 2. Jf. Ae regul. ju-
ris etfi non delnit , quse jure remot® , re ipfa
-tamen publica quoque traftare amant, filiorum
.maritoruinve poteftate abutentes. VUerint (in-
quit Seneca confolat. ad Helviam cap. 14.) iUa
.tnatres, quee potentiam liberorum mulicbn impoten-
tni exercent; qua, quia faminis bonores non licet
gerere, per illos ambitiofa funt: qua eloquentiam
commodando aliis, fatigant. Adhxc juxta gentium
variarum mores in fucceifione non modo feuda-
lium, fed & allodialium, viris poftpofitse: uti fuis
hcec aliaque plura locis plenius.

1. Divih & olim in cives & peregrinos,mul-
tifque fupra peregrinos excellebant inodis civita-
tis Romanae jure gaudentes : quas inter cives at-
que peregrinos ex veteri inftituto diflerentias
prolixe recenfet Briffonius antiquit. libr. 1. cap. 13.
Unde & legibus variis a populo Romano com-
municatas legimus gentibus aliis , velut infigne
beneficium , has ipfas civitatis fua? prserogativas;
quas leges apud Rofinum collefias vide antiqui-
tat. libr. 8. part. 2. cap.. 2. Et quamvis Augu-
ftus (Suetonio tefte in vita ejus cap. 40.) magni
exiftimans , ftncerum atque ab omni coliuvione pe-
vegrim ac fervilis fanguinis incorruptum fervare po-
pulum, civitatcm Romanam parciffime dederit; Ti-
beriopro clicnte Graco petenti rcfcripferit, nonali-
ter fe daturum, quam fi prafens ftbi perfuafiffet,
..quam juftas petendi canfas baberet; & Livia pro
quodam tribunaxio Gallo roganti civitatem negave-
rit: .tamen fucceffu temporis ex Antonini Impe-
ratoris conftitutione omnes , qui in orbe Roma-
no erant ingenii, cives Romani cficCti funt. /.
in orbe. 17. ff.. b. t. Quam conftitutionem licet
Antonino Caracalise velut auftori tribuendam
putet Cl. Rykius in notis ad Tacitum pag. 3 34.
& fcqq. & anticipitis plane difquifitionis in uni-
verfum videatur, quis hic Antoninus fuerit,dum
imperatores varii verum Antonini nomen habue-
runt, alii illud seque , ac Ca-faris & Flavii., af-
lumferunt, uti ex hiftoria: augufta: fcriptoribus
aliifque conftat, ac plene docet llsevardus libr.
3. varior. cap. 10. Magis tameneft, utadfcri-
•bamus Antonino Pio, vel Marco Antonino Phi-
lolopho : quippe quo iinperante conditum quo-
quefuit Senatufconfultum Apronianum, abApro-
niano tunc confule (ut ex faftis patet) denomi-
natum, quo cautum, ut omnes civitates in orbe
Romano fideicommiffa capere poffent , & ipfi
quoque municipes; fic ut a&iones quoque ex
1 rebelliano in municipes tranfirent, l. omnibus
16. ff. ad Senatufconfult. Trebell. Ulpianus in
pagmentis tit, 22. §. 5. q_UOd fieri non potuiffet,
nifi fimul ciyes fuiffent cfte£ti. Nec multum ab
liifce Romanorum inftitutis ablufere per Hollan-
diam & plures alias provincias, ac regiones anti-
quis temporibus in peregrinos prarjudicia, quibus
mnt a civibus diftindi: cmn nec teftes olim fue-
«nt i.donci contra cives, nec potuerint honore
fungi, & levius vindicatse fuerint illata: ipfis in-
juriae, ac denique fifcus iis fuccederet. Sed ex
quo inercaturse occaiione plurimi in hafce regio-
nes cseperunt peregrini confluere, par quoque in
plerifque caepit elle peregrinorum ac civiumcon-
ditio, exceptis per urbes & municipia magiftra-
tus honoribus, quos folis civitatis cujufque civi-
bus, deferri, peregrinis exclufis, paffirn municipa-
_tles leges cavent , nec difticile peregrino eft vel
prece vel pretio modico in publicum illato con-
ceffionem jurium civitatis ab urbis cujufque ma-
giftratu nancifci. Hugo Grotius Manudutt. ad
jurifprud. Iiolt. hbr. 1. cap. 13 .

3 . 'Quamvis autem omnes hominesnatma libcr-
tati fludere, & conditionemfervitutis odijje, Julius
Ca-far. 3. de bello Gallico teftetur, & experien-
tia di<5tet, jure tamen gentium indudta fuit inter
liberos & fervos diftinftio; prout vel alieno do-
minio contra naturain fubjedti fuerint; vel fal-
vam fibi refervaverint facultatem faciendi quod
libet , nifi ii quid vi aut jure impediantur. /. 4.
jf. h. t. vi enim illicita non ininui libertatem,
qualis eft pradonum fimiliuinque violenta deten-
tio, patet ex /. 13. ff. qui teflant. fac. poff. I. ho-
ftes 24. ff. de captiv. & pofttimin. non magis
quam juris difpofitione; quippe qux vetans, ne,
verbi gratia, prodigi fua diflipent, minores im-
mobilia fine decreto alienent, filiif. tcftamenta
condant , nullis horum videri poteft libertatem
fuftulifle, fed tantum reftrinxifle licentiamniiniam
jpfis pariter & reipublicse damnofam. Cseterum.
quo modo fervi ratione officiorum 8c minifterio-
rum diftindti fuerint, alii ordinarii , alii vicarii
& mediaftini appellati, Rsevardus docet. 5. va-
riorum cap. 20. Amplius qua ratione fervi fa£ti
fuerint, quo modo pro nullis jure civili habiti,
(licet non ita in iis quse juris naturalis erant) ac
tota ipforum vita, libertas, & omnia oliin ex do-
mini pependerint arbitrio ac voluntate; qui dein-
ceps mitigata paulatim fuerit illa poteftas domini-
ca , & intra modicse caftigationis cancellos coar-
£tata; qui infuper omnia fuis acquifiverint do-
minis, nihilfibi: quales fuerint adfcriptitii, prse-
diorum nempe magis quam peifonarum fervi, fi-
mul tamen cum prsedio, cui adfcripti, in domi-
nio dominorum fundi conftituti, fine fundo n?c
alienandi nec legandi : quibus dein modis ex
conditione fervili ad libertatem perdu£li, libertini
fa£ti fuerint, ab ingenuis natis diftinfti, & qusr
hujus generis plura funt, petenda , fi cui libet,
latius ex inteipretibus ad tit. Inftit. dejure perfo-
narum, tit. de his quifui vetaticn. juris; con-
fulto prsetennitto; cum minorem ha'c apud nos
ufurn inveniant, inter Chriftianos fere abolita in
univerfum lervitute; ufque adeo , ut fi fervus
regionum noftrarum ac plurium gentiu.m aliarum
fines intraverit, etiam invito domino poffit con-
feftimad libertatem proclamare, ut multis a Groe-
newegio id firinatum DD. au&oritatibus ad tit.
Inftitut. de his quifui vetatien. juris & Parente p.
mem. Paulo Yoet ad^. Inftit. dejttre perfonar,
Q z mm.

-ocr page 68-

51 L I B. I.

num. 4. nec cuiquam mortalium nunc liceat fefe
venundare , aut alia ratione fervitutis jure femet
alteri addicere. Bugnon de leg. abrogat. libr. 1.
cap. 5. Si tamen Chriftiani cum barbaris bello
commiffi fuerint, ut ipft capti barbarorum fervi-
tuti addicuntur , ita talionis jure captos a fe bar-
baros eodem fervitutis jugo preftos tenent; fic ut
aliquando ab Ordinibus Fxderati Belgii cautum
inveniamus, in talibus etiam vigere debere lata^,
de fervis leges civiles; addita tantum exhortatio-
ne, ne domini eos durius habeant, neve diebus
dominicis, aliifque temporibus adpublicapietatis
exercitia deftinatis, eos labore gravent. Inftm-
ffie van de Staten Generaal, voor de geconqiiefteer-
deplaatfen in Brazil. 23. Augnfti 1636. art. 85.
86. vol. 2. placitorum pag. 1247. Quid, quod
& multis in locis ac iplis vicinis Gelrise Zutpha-
niceque partibus, ubi fublatum eft fervitutis jus,
inveniuntur etiamnum homines proprii , aut ab
iis haud longe diverfi, adfcriptitiis Romanorum
in plerifque limiles , nec omni carentes macula
fervitutis; quippe quibus defunftis pro ufu re-
gionis cujufque vario fuccedit dominus in quan-
dam mobilium partem , imponit certis tempori-
bus operas manu aut jumentis prxftandas, mul-
ftas illiciti conjugii ab illis exigit, quoties cum
non ejufdem conditionis hominibus matrimo-
nium iniverint, pecuniam in redemtionem juris
primi concubitus accipit, in alios alienat, judi-
ciis poffeiforiis ac petitoriis petit, nec invitus pati
tenetur, prxdia per tales pofteifa alienari, dividi,
oppignorari, multifque modis aliis ex hoc jure
fibi competente gravis hifce videri poteft, ac quo-
dam premere fervitutis jugo. Atque hi non uno
veniuntnomine, antiquitus didi, Germanis leib-
eygene , noftratibus laten , lajjen, keurmoedige,
fcbotbare, bofborige mannen, Waftinifche luyden.
De quibus aliifque fimilibus, ex noftrarum vicina-
rumque regionuin antiquo & obfcuro ufu petitis,
huc fpeftantibus plura vide iis apud Fredericum
a Sande defeudis Gclria: traffat. prceliminar. cap. 1.
mim. 28. & feqq. adfinem. & cap. 2. inpr. Lam-
bert. Goris adverfar. traff. 3. cap. 13. Ant. Mat-
thamm parcemia 2. mm. 43. &fieqq. Simon a
Leeuwen cenfi. fior.part. 1. libr. i.cap. 2. mm. 2.
3.4.5.6. Mtevium adjus Lubecertfie libr. 1. tit.

3. art. 3. Burgundum adconfiuetud. Flandrice traff.
15. Struvium adPand. h. t. num.i^ .24. Juftum
Meyerum collcgio Argentorat. h. t. num. 17. 18.
19. Parent. p. mem. Paulum Voet adprincip. In-
fiit. dejureperfon. num. 8. & ad d. tit. num.

4. Placitum Ordinum Zelandise 15. Novemb.
1678. ...../

4. Porro nec liberi homines ejufdem omnes
fuerunt conditionis ac dignitatis , dum alii fena-
torio ordini fuerunt adfcripti, alii equeftri , pars
longe maxima piebejum ordiriem conftituebat.
Alii infuper optimates dicebantur, populares alii.
De quibus omnibus prolixe Carolus Sigonius de
mtiquojure civ. Romanor. libr. 2. cap. i. 2.3. 5.
6. Rofinus antiquit. Romm. Hbr. 1. cap. 15.17.

T I T. V.

18. ibique Demfterus in notis. Quibus proxime.
accedit ea , quce apud nos & paflim obtinet, ho-
minum in nobiles & ignobiles feu plebejos diftin-
ftio ; de quorum Nobilium origine juribusac dif-
ferentiis qui plura noviile cupit, videat Hugo-
nem Grotium Manuduff. adjunfprud. Holl. lihr.
1. cap. 14. Simon van Leeuwen cenfura part. 1.
libr. I. cap. 2. num. 7. 8. 9. 10. 11. Clariif. D.
Ant. Matthaeum Collegam honorandum traffatu
luculento , de nohilttate. Andr. Tyraquellum, de
nobihtate. Hasc enirn aiiaque fnnilia prolixius ex-
cutere, licet fua non careat utilitate , a noftro
tamen inftituto alienum eft. Illud expeditum »
quoties de nobilitatis aut civitatis jure qusftioeft,
non tam maternas quam paternse ftirpis conditio-
nem fpeftandam eife , ut liberi nobilibus vel ple-
bejis, civibus aut peregrinis, accenfendi fint, /. 1.
in fine jf. ad municipalem. I. cum legitimce 19. ff,
h. t. niii privilegio munita inveniatur origo ma-
terna, ut vel civitatis vel nobilitatis jura per eam
propagentur. d. I. 1. §. ult. ff. ad municipalcm.
Paulus Voet de fiatutis feff. 5. cap. 2. num. 5. &
ad princ. Infiit. de ingenuis num. 5. Zoeiius ad
Pand. tit. de his qui fui vel alien. jur. funt. num.
ult. obfervandum tamen , privilegiis , qua? nobili-
bus inveniuntur conceiia, in dubio folos illos ga-
vifuros, qui vetere nobilitate confpicui funt, aut
■nova quidem, fed ab eo data, qui & privilegium
indulfit; nequaquam illos, qui nobilitatis novse
peregrinse titulis fplendent, ne alioquin privilegia
extendantur ultra mentem concedentium, arbi-
trio principis extranei etiam ad eos, quos indignos
judicaret privilegii auiftor. Vide Paulurn Voet dc
fiatutis fieff, 4. cap. 3, num. 16. Ant. Matthseum
parcemia 5. num. 11. in med. quod & nomina-
tim diftant edida Philippi 2. & Alberti ac Ifabel-
lae ibiclem allegata; uti & noviflime placitum or-
dinum Hollandise anno 1666. vol. 3. pag. 608.
609. quo cautum, jura venationis nobilibus per
Hollandiam competentia, talibustamen non cen-
feri indulta.

•). Adha:c inter homines jam natos & nafci-
turos feu in utero etiamnum conftitutos ieges di-
ftinguunt. lnutero conftitutos cpod attinet, li-
cet proprie necdum hominis appellatione venire
poflint ob incertum nativitatis ; fed magis tales
velut fpem animantis iex regia coniideraverit;/,2.
ff. de mortuo infcrendo. Fiftione tamen juris pro
jam natis habentur , quoties de ipforum commo-
do agitur. /. qui in utero 7. & /. 26. ff. h. t. Qua
ratione poft conceptionem fuperveniens parenti-
bus calamitas nocere non folet ei, qui in ventre
eft: iive enimprsegnans inater in fervilem dedu-
catur ftatum, vel ultimo damneturfupplicio aut
deportetur, partus liber erit & ingenuus. pr. In-
ftit. de ingenuis L imperator. i%.ff.h. t. five ab
hoftibus capta ibidem pariat, partus poftliminii
jure gaudebit; curn alioquin ad eos, qui pe-
nes hoftes & concepti & nati funt, jus poftli-
minii fe non extendat, parentibus apud hoftes ex-
tinftis. /. qui in utero 26. ff. h. t. junct /. 1. C. de

pofl-«

-ocr page 69-

D e S t a t u Hominum, 55

poftlimio. & Iicet concepti natique ex patre > qui
fenatu motus eft, fenatorum filiis hauci accenfen-
di fint; concepti tamen ante quam pater ordine
moveretur , licet poft demum nati, quafi fena-
toris fiiii eadem ratione inteiiiguntur. i. emanci-
patum 7. §. l.jf. defenatoribus. Hsereditates quo-
que legitimse , ut jam natis deferri folent, ita &
nafcituris in utero conftitutis. d. I. qui inutero 2 6.
ff.h.t. quibus &, donec nati fuerint, portiones
refervantur. t.3.4. jffi pars hcered. petatur. Quod
fi non ipforum in utero exiftentium, fed tertii
tantum vertatur commodum , cefiat illa juris fi-
&io , qua pro jam natis haberentur , nec aliis
profunt, nifi nati. d. I. q.ff. h. t. I. quod dkimus
231. jf- de verb. fignif. Hinc , qua: ipfis nec-
dum natis prodefte nequeunt, etiam ex tempo-
ire nativitatis fuipenfa manent; qua de caufa nec
pofthuini pneteriti a patre , dum funt in utero,
teftamentum rumpunt , fed demum agnatione
fua," teftamento manente rato , fi abortus fiat,
aut monftrum producatur. /. 2.1. 3. C. de pofthu-
mis hcered. inftit. nec ipfis ad fpemfucceffionis vo-
catis una cuin aliis, collatio per reliquos facien-
da , nifi poftquam fuerint editi; cum nec ante
reipfa haeredes lint./. ult.ff. de coilationibus jundt
/ pofthumo 11. C.eod.tit. Plane, fi vel Isefionem
evitare nequeat, vel commodum fentire is qui
in utero eft, niii & tertio pro tempore profit, pa-.
tiuntur leges, tertium quoque ulque ad editio-
nem partus reddicommodorumparticipem. Cum
ergo partus falvus efle nequeat, dum mater prx-
gnans fupplicio afticitur ; ac fummopere pericli-
tetur, fi vel quseftionibus illa fubjiciatur; & pce-
nam & tormenta differri obtinuit, donecpepere-
rit, quse nocens eft aut accufata. /. prcegnantis
3. jfi de pcenis. I. imperator 18./! h t. Paulus
recept, fint. libr. i. tit. 12. §. y. Cumque nutriri
fsetus nequeat, nifi matre nutrita; confequens
fuit, ipfi uterum geftanti alimenta, conditioni
congrua, praeftanda efle ex hsereditate, incujus
pofleffionem illa ventris nomine mifla fuerit, li-
cetaliunde habeat , unde fuftentare fe pofllt;
cumifta prseftari videantur ei, qui in ventre eft.
/.1. §. mulier autem 19. I. curator. j. ff.deventrc
in pojfeff. mitt.

T ITV LV S VI.
De his qui fui vel alieni juris fuat.

SlJMMA iRIA,

1. Homines vet fui vel diemjuris ftmt.
1. Quidfit patriapoteftas; eam fiiriofis quoque ac

prodigis pojfe competere.
5. Qui olim, qui poftea, qui moribus hodiernis
fint ejfettus patrice poteftatk. Nepotem hodie
non ejje in poteftate avi paterni.

4. Variis modi-s conftituitur poteftas hcec, prcecipue
juftis nuptiis , fi modo tempore legitimo liberi
natifint; quodnam fit illud tempus legitimum;
ttimjure R.o?nano , tum hodierno.

5. Natusmenfie quinto velfexto a nuptiis contra-
cfis legitimus non eft ; fi maritus ante nuptias
cum uxore non conjueverit.

6. In dubio prcefiumendum eft, fiiium 7ion ex aiio,
fed marito conceptum effi.

7. Si midier profiteatur, fe ex aiio quam marito fuo
gravidam ejfie, nec partui nec fibi nocet, fi alia
probatio defit.

St & alia perfonarum divifio,
qua alii fui juris funt, dum nec
patriae nec dominicse fubfunt
poteftati; & patresfamilias ap-
pellantur , five puberes fint
pj^sc^ five impuberes : cum & impu-
pubes in tutela conftitutus fui juris fit. pr. in-
ftit. de tutelis. Etfi me non lateat, alio alioque
fenfu & patrisfamilias & matrisfamilias denomi-
nationem apud probatos fcriptores reperiri. Vide

8. Simulier probetur adultera , tamen partus hi
dubio magis ex marito, quam adultero, conce-
ptus videri debet.

9. Si mulier mox a morte mariti prioris ad alias
nuptias tranfieat, & partum edat, qui natura-
liter poterat vel ex primo vel ex fiecundo marito
conceptus ejfe, prafumendum eft, eum ex ma-
rito Jecundo ejfe genitum.

10. Natus ex ffonfii imprcegnata, nuptiis non fie-
cutis, an legitimus.

11. An legitimus fit, qui poft fidenne divortium
conceptus & editus eft, ex conjugibus privata
aufforitate ac panitentia conjugium redintegran-
tibus.

12. Quibus tnodisprobetur, aliquem effiefilium aut
ejfe legitimum , remiffive.

13. An monftra liberorum numero cenfieantur.

llarvardutn libr. 4. •variorum cap. 12. in med. Alii
alieni juris , qui dominicse vel patrisc poteftati
lubfunt. De dominica poteftate fatis pro inftituti
ratione tit.prceced. aftuin.

2. Patria poteftas eftjus, quod cives Roma-"
ni mafculi, non fsemina, habebant in fuos libe-
ros , ex juftis nuptiis, legitimatione , vel ado-
ptione qusefitum; five ingenui clfent, five liber-
tini. /. hbertos 8. C. de patria poteftate; five fci-
rent, prolem fibi natam efle, five non l. uxorcnt
G 3

-ocr page 70-

.29. ff. dcinammiff. teftamento. Etiamfi furore
vel amentia aliove animi vitio laborantes reipia
-non potuiflent hanc poteftatem ■ exercere ; iive
,ante furorem, live inipfo furore ex uxore fana,
vel iimili amentise fpecie vexata, liberi proponan-
tur concepti. /. <pnter 8. ff h. t. /. <pd furere 20.
ff. de fldtu homin. Licet enim iniis, in quibus
.patrise poteftatis efleftus fa£to aliquo vel confen-
.fu declarandus eft, fa£tum parentis furiofi non
-^xpedetur ; & ideo Iiberi hsreditatem adire &
nuptias contrahere pofllnt, non interpofito per
talcm juflu. /. cum hares 52 .ff. de acqiar. htered.
t.fi nepos g.jf. de.ritu nupt. /.25. C.denuptUs.pr.
..Jnftit. de nuptiis. nontamen ideo minus commo-
da ex tali liberorum fafto, parenti de jure tributa,
ipfi quoque furiofo falva erunt, quafi confenfif-
fet; veluti , emolumenta-hsereditatis & jura pa-
xx\x poteftatis in nepotes ex tali matrimonio fllii
■qua;litos, ne alias furoris infortunio caiamitofls
alia addatur in ■ ademtione juris confiftens affli-
-ftio. /. furiofus ff. de acquir. hcered. arg.4.1.25.
tn fin. C. dc nupttis. Idemque in prodigo juris in
pleriique eft ; tantum enim abeft, ut prodigali-
Cate patvis patria folveretur poteftas , ut magis
Ipli tribu-ta inveniatur emancipationis facultas,
quam tamen furiofo non competere certum elt.
I. penult. §. potuit 2. in fine ff. de curat. furiof. &
itltts extra min. dand.

3. Cum vero poteftas ha?c quandam quafi
proprietatis ipeciem patri avoque paterno in li-
beros tribueret. /. 2. §. 2. ff. de interdiffis, lic ut
Sc vindicatio liberorum ex jure Quiritium , &
"interdidtum de liberis exhibendis, & a£tio fur-
-ti, & utilis de fervo corrupto, & legis Aqui-
lia;, flmilefque inde competerent. d. /. 2. §. 2.
ff. de interJifiis. tot.tit.ff. de liberis exhibend. §.9.
Inftit. de obligat. ex dehfio. I. fed & (i 5. in ftne.
i. qua afiionc 7. inpr. & §. ft quis in collutfationc
*(.ff. adleg. Aquil. I. 1. §. 2. ff. de rci vindic. non
jnirum fuit, quod & olim ejufdem poteftatis ju-
Te pater filiumfamilias noxje dare' potuerit , ex
ejus delifto noxali conventus judicio. §. ult. In~
flit. de noxal. affion. ac in eum habuerit jus vita;
necifque. /. ult. C. de patria poteft. I. in fuis 11.
in fine ff. deliber. &poflhum. I. divus f.ffi.ad leg.
Pomp. deparricid. Adde Revardum ad leg. 12.
tabul. cap. 3, -quamvis vendere non potuerit, at-
que ita libertatem eripere, aut abdicare , nifi li-
beros fanguinolentos , -urgente egeftate & necef-
Jitate famis: fic ut plus incolumitati libertatis ■
quam vita: liberorum olim a Romanis profpe-
£tum fuerit. d. l. ult. C. depatria poteft. I. abdica-
tio6. C. cod.tit. I. 1. 2. C. de patrib. qui filios di-
ftraxer. jure tamen pofteriori non ita in immen-
fum extenfa fuit auftoritas paterna, ac ne in cor-
■rigendis quidem liberorum erratis animadverfio
-privata qusecunque pefmiifa patri, fed vel dam-
ni pcena mulftare potuit, ob ingratitudinem ali-
■menta denegans , ab hsereditate fecludens. /, 5.

i\.ff. de agnofc. & alend. liber. nov. 115. cap.
3. vel pwna ienfus per inodicim coercere caftiga-
tionem; ut, quos ad vitse decoranonprovocabant
domefticx laudis exempla , faltem correftionis
mediocris medicina impelleret; nam ut Seneca
1. de ira cap. 5. caftigatio ; quce fincera efi & am
ratione, non vocet, fed medetur fpecie nocendi.
Quod fi atrocitas fafti domefticse emendationis
jus excederet, liberos enormium deliftorum reos
placuitjudicuin tradi notioni. /. un. C. decmendat.
propinquor. Quaz tamen ha&enus nec ad fingula-
re jus patrix poteftatis reducenda funt, nec folius
patris propria ; cum & matri fimilia facere per-
miflum fit naturali ratione, & in emancipatos hxc
quoque jura exerceri poflint. Qux vero illa flnt,
quse patri foli in liberos fuos, non emancipatos,
jura competunt, partim in acquirendo , partim
in adminiftrando, partim in fubftituendi, tutores
dandi, ratione voti aut nuptiarum confentiendi
vel diflidendi poteftate, aliifque pluribus conli-
ftentia, fuis locis fingula traftanda venient. Si
quis interim collefta & junfta defideret videat.
DD. adtit. C.depatria potefiate & adprincip. at
tot. tit. Jnfik. de patr. potcfi. dummodo cogitet;
gentium plerarumque moribus, (Frifiisexceptis,
quos in plerifque hic juri Romano adhserere tefta-
tur Sande libr. 2. tit. 7. defin. I. & 3.) magna
ex parte fublatos efle ipfos illos, qui recentiori
jure Romano fupererant, patrise poteftatis effe-
ftus; aut, fi non fublati, cum matre commu-
nicatos : etenim nec vendere filium poteft in cafil
neceflitatis , nec peculii adventitii ufumfru£tum
apudnos acquirit, nec pupillarem facit fubftitu-
tionem ad eos effe£tus , quos illa jure Romano
folebat fortiri ; nec ultra, quam & mater, fubfti-
tuendi jure gaudet, nuptiarum quoque intuitu +
ut patris confenfus requiritur, fic eo deficiente
matrem confentire ufque ad eandem sctatem ne-
ceffe eft, ut ha:c tit. de peculio , de vulgari &
pupill. fubftit. de nuptiis, alibique latius tradam,
Vide Gudelinum dc jure noviff. libr. 1. cap. 13.
verf. quid moribtts. Groenewegen de legib. abrog.
ad §. 2. Jnfiit. de patriapoteft. Paulum Voet ad
princ. Jnft. eod. tit. num. 5. Bugnon de leg. abrog.
libr. 1. cap. 6. Lambert. Goris advcrfar.tratt. 4,
§.7. Et quamvis Roirianis legibusplacuerit, na-
tos ex filio in poteflate retento nepotes in avi efle
poteftate, fic ut eo vivente patris intermedii po-
teftas vix eflet confpicua , §. ult. Jnftit. de pa-
tria poteft. I. patri 20. & 21. ff. ad leg. Jul. de a-
dulter. I. finepotem 3. ff. d? ritu nupt. §. 11. Jn-
fiit. de adopt. §. 7. & 9. Jnft. quib. mod. patr.potefl
folvitur. Patrio tamen jure nepotes in folius pa-
tris , non avi poteftate effe, ac ne mortuo qui-
dem patre nexibus avi illigatos fore, verius eft :
cum enim per nuptias ipfe filius nunc a patria
liberatus fit poteftate, ut dixi tit.feq. ac nepotem
ex filio emancipato natum , patrem , non avum
fequi, leges diftent. §. penult. Inftit. quib. mod.
patr. pot. folvitur , omnem certe nepotem non
aliter, quam ex filio emancipato conceptum na-
tumque , atque adeo folius patris poteftati fub-
je£tym_? confiderare neceffeeft, etiamfi ante nu-

-L i

ptias

I. T I T. VI.

-ocr page 71-

De his qui sur vel alieni juris sunt. 55

ptias natus , pernuptias legitimatus eflet , cum
utique non niii in legitimos aut adoptatos patria
potcitas poflit coinpetere, non. in naturales tan-
tum. Gudelinus de jnrenovijf. Hbr. i. cap. i g.
pi jine. Groencwcgen ad §. ult. Inft. de patr.po-
teftat, Ant. Matthaais difputat. de nuptiis & tute-
Jts, in mtfario dc divortits kjgm & ufus mim. 17.
unde&,patris iolius aut matris , non avi avia- .
que aiTenfum in nu.ptus deilderari, notatum.
tit.de ntunupt.

-4. Conftituitur Ikec poteftas tribus potifli-
amum modis , puta , nuptiis, legitimatione, &
adoptione,, judieis. quoque fententia, dum eman-
cipati ob ingratitudinem in patriam revocantur
poteilatein. •/. umc. C. de ingratts hbens, aut per
crrorem declarantur a judice iiliifamilias , cum
vel emancipati vel.ne filii quidem eifent; re»fci-
licet judieata habita pro.veritate. arg. 7. ingemmm
7 5. ff. dc fldtu hotrim. jundt. l.ftcum pater 2. C.
fi adverf. rem judic. pleniflima denique reftitu-
tione per prinoipem fa<5ta, fi patris aut filiifamilias
deportationepoteftas.patria evanuiilet. X. In-
flit. quib. mod. patr. poteft folvitur. Nuptiis ta-
men non-aliter, quarn fi legitimo tempore filius
natus fuerit; quod eft ab initio rnenfis feptimi
ad initium menfts undecimi ; fic ut a nuptiis
contractis menfe feptimo aut ulteriore edituspro
legitimo habendus fit ; cuin & menfis feptimi
initio perfettum nafci partum ex Hippocratis
iiuctoritate rcceptum iit. I. feptmo n. jf. deftatu
bomin. I. inteftato 3, ult. jf. de fuis & legit. be-
ted. & rurfus o£tavo, nono, vel decimo, ufque
ad undecimi irienfis inicium natus, a dilfoluto
per obitum marki autdivortium matrimonio, vel
ab c.bfcntia viri, tempore computando. i. Gallus
i$.ff. de liberis &poflbumis. I. inteflato 3. pe~
nult.jf. de fuis & legit. bered. I, ult. C. depofthum.
hered. infiit. I. ult. ff. de fideicommijfar. libertat.
iiovell. 3 9. cap. 2. poftdecimum elapfum ab ab-
fentia vel nuptiarum dilfolutione menfem nati,
ut legitimis annumerandi non funt, ita nec po-
teftati fubjedti cenferi poflunt. d. i. inteftato 3.
§.pen. jfi. de fiuis& legit. htered. novell. 3 9. cap. 2.
multoque minus , fi cum Ulpiano concipiamus,
abfuiife maritum per decennium,, ac reverfum
inveniife anniculum indomofua. l.fiiium 6. ff.
h. t. Plane cum inter ipfos Medicos non fatis de
extremo feu longiflimo geftandi uteri tempore
conveniat, Aulus Gellius NoCi. Attic. libr. 3.
tap. 16. Paulus Zacchias qutefiion. mcdtco legal.
Jibr. 1. tit. 2. Carolus Hannibal Fabrotus, de
Umporc partus bumani. Atque, ut terrore aliifque
fubitaneis animi motibus mulieres non raro ma-
turius enixas fuiife in aperto eft , ita quoque ex
adverfo luctu domeftico, infirmitate valetudinis,
■defeftu viriumnaturali, alimenti penuria, aliifque
limilibus, parturiendi tempus retardari poife non
fit improbabile ; non abfurdmn. fuerit, arbitrio
judicis hic aliquid pennitti, ut perpenfis probe
circumftantiis , & ipfa mulieris vita anteafta,
inoribufque fama publica integris aut fufpe£tis »
adhibitis etiam in confilium artis .medicse perb
tis, a Juris Romani definitione decem menilbus
circumfcripta nonnihil recedat; maximecumde
folitis cafibus ac frequentioribus, leges ferri fo-
leant, non adea, qu® difficuiter & perraro eve-
niunt, aptari. l.jura^ . & U.feqq.ffi. deJegibtfS, ut
proinde nec in raro contingentibus adeo exa£te
fervanda fit legum definitio. arg. /. ~fi major 12.
ff. de legit, hteredibus. Qua ratione , fuadente ita
pudicitiic fama ac prsefumtione , ;in Frifia duo-
decimo menfe hatus iententia curiae legitimus &
defuncti manti haeres declaratus eft. Sande dccifi.
Frific. iibr. 4. tit. 8. defi. 10. Adde Paulurn Zac-
chiam qiueft. Medico-iegal. iibr, i. tit. 2. qmft. 6,
Mynfingerum cent. 6. obferv. 40. Menochium
itbr. 2. arbitrar. judic. cafu 89. num. 3 3. & feqtj.
Rittershufium <td novell. part. 4. cap. 13. Ca-
ranzam 4e partu natur. & iegit. cap. 13. 14.15.
Carpzovium defimt forenfi. part. 4. confiit, 27,
defi. 13.14. 15. Gudelinum dejurc noviff. tibr, 1.
cap. 12, verfi. ac decemviri.

5. Quod fi fexto vel quinto aut citeriore
a nuptiis contradtis menfe partus edatur, cum
vitalis eife nequeat ex judieio medicorum aut
perfedtus , non eft quod de jure .patris in ta-
lem inquiramus. :Si tamen perfe£tum ac pleniffi-
me fonnatum cdi contigerit, non eft cogeixlus
maritus talem agnofcere aut alere ut fuum , quo-
ties praematura: ac feftinatse ante nuptias vcneris
ufum negaverit, jurejurando, fi exigatur , in-
terpofito. arg. d. 1.12. jf.deftatuhomin. Paulus
Zacchias quccft. Medico-legal. tom. 3. dccifi. 45.
Carranza departu natur. & lcgit. cap. j. B. 9,
Plane, fi quis ante nuptias infurtivos cum puella
complexus ruens eain deinceps matrimonii vin-
culo legitime fibi fociaverit; nec anticipata gau*
dia ipfe diffiteatur; non dubium , quin vel con-
feftim a nuptiis contraftis aut ip£b nuptiarum die
editus (quamvis tum demum coneipiendus) le-
gitimis liberis adfcribendus fit, fubfequente con-
nubii federe omnem conceptionis maculain tol-
lente. arg. tit. lnflit. de ingenuis, l. & fcrvorum 5.
§,h.ffi. de ftatu hom. cum & ante natiea ratione
fiant legitimi. §.ult.Infiit, de nuptiis. Simon van
Leeuwen tenfiur. fior.part. 1. libr. 1. cap. 3. num-
5. etiamfi poft contraftas nuptias nullus inter-
ceflerit concubitus , & in illis veriemur locis *
quibus ad introducendos aiios nuptiarum eifeftus
praeter facerdotalem benedi&ionem ingreifus in
thorum conjugalem defideratur.
f- Y)c: csetero , pro eo , qui legitimo tempore
ex uxore eft editus, prxfuintio militat, legiti-
mum illum elfe , fic ut & filium leges defi-
niant, qui ex viro & uxore ejus nafcitur. /. fi-
iium 6. ffi. h. t. i. fi vicinis 9. C. de nuptiis. &
patrem, quem nuptix demonftrant, /, quiafiem-
per 5. ffi. de injus voc. & ad id, ut quis fe legi-
timum probet filium , fufficiat demonftrare, fe
ex matrimonio legitime celebrato natum eife:
ufque adeo, ut in dubio prjefumatur & habili-
tas generandi, & rei venerea: exercitium inter

cen-

-ocr page 72-

L I B. I. T 1 t. Vi.

conjuges cohabitantes, nec ferendus fit, qui
cum uxore quotidie moratus, filium ex ea natum
agnofcere noluerit, quafi non fuurn; nifi conftet
maritum aliquamdiu cum uxore non concubuifle,
infirmitate interveniente , vel impotentia gene-
randi, quo pofito probatoque, qui in domo na-
tus eft, licet vicinis fcientibus, pro filio mariti
ratione manifefta haud foret habendus. d. I.6. ff.
b. t. Hugo Grotius manudutt. ad Juriftrud. Holl.
iihr. i. cap. 12. num. 3. Chriftinarus ad Mechli-
wenf.tot. 18. art.4. n. 1. Andr. Gayl lihr. 2. ohf.
97. n. 16. Menochius de arbitrar. judic. libr. 2.
tajit 89. num. 19. & 53. acfeqq. Jacob. Coren
tonfil. 12. num, 11. e£r feqq. Abr. Wefel ad no-
mell.conflit. Ultraj. art. 14. num. 55.

7. Quid ergo , fi mulier partum edat eo
tempore , quo potuit ex marito fuo prsegnans
cife, oftavo forte vel nono a nuptiis contradis
inenfe, maritum vero patrern neget, vel ante
partum, vel in ipfis parturiendi diificultatibus
atque difcrimine, ac ex alio fe concepifle fatea-
tur ; erit ne proles legitima & mariti ? Certe,
fi alia non adfit probatio fsetus ex alio , quam
rnarito fuccepti,^;praeter ipfam illammulieriscon-
feflionem , verius eft , nec fibi nocituram tali
profeflione utut jurata mulierem, ut adulterii vel
iiupri rea perageretur , aut pelleretwr repudio;
nec partui, quo minus ille & legitimus habere-
tur , & a marito etiam invito , fine legitimis
probationibus filium abnegante, agnofcendus a-
lendus & hereditate fuo tempore beandus foret.
Praeterquam enim quod natus in domo mariti
prsefumendus eft ex eo & uxofe ejus conceptus
cffe, fic ut , cum rnater naturaliter certa fit,
pater ex praefumtione cenfeatur , quem nuptise
«iemonftrant, nifi contrarium evidenter confti-
terit. d.l.filium6.ff. h. t. I. quia fcmper 5. ff. de
injus %'oc. infuper hujufmodi profeflionem pro-
prix turpitudinis fic fponte emiflam vel ab infa-
nia quadam& laefa imaginatione, vel a concepto
in maritum odio ac ira, quse & ipfa brevis furor
eft, procedere merito conjeceris : aflertionibus
autem de partu, a matre propter repudiationem
aiiamve caufam irata proieftis, non eife fidem
habendam , fed veritati iocum fore, Scaevoiaau-
£tor eft./. tmperatorcszg. §. 2.jf.deprobation. arg.
/. divortium 3-ff-dc dhortiis. I. quicquid afi.ff. de
reg.juris. Et ira maxime non apparente leges ta-
men in dubio pro faifis habent, ac veiut ab iis qui
nonfane funt mentis profefta, qusecunque mali-
■gnuin parentum circa liberos judicium continent;
donec aflertorum veritas fuerit aliunde probata.
I. non efi 4.ff. de inoff. teftam. pr. Infiit. eod. tit.
■nov. 115. cap. 3. non enim nudis aifeverationi-
bus, & ementita profeflione, licet uterque con-
jugurn confentiret, veritati & liberis prsjudi-
ciutn fit. arg. I, non nudis 14. C. de probation.
I. nec omijfa 15./. parentes 22. C. deliber. caufie.
Jacobus Corenconfil. 12. Mafcardus deprobation.
concluf. 789. Boerius dccifi. 299. Clrriitinaus ad
Mwhlmenfi tit. 18.4^.4. mim.%. pftqq. Co-
ftaiius adl. 6.ff. h. t. Andr. Gayl Ithr. 2. clfi. 97J
num. 8.

8. Quod fi non fola fit matris profeifio, fe-
cundum jam di<5ta , ied infuper eam adulterii
convidtam ponamus ; ne fic quidem aduiteri-
num praefumemus partum, fed magis in dubio
genitum a marito , quoties ille durante eo tem-
pore , quo partus concipi potuit, uxori coha-
bitaverit , nulla impotentia manifefta praepedi-
tus , five proles mariti five adulteri vultum cre-
datur referre. Neque enim crimen adulterii,
quod mulieri objicitur, infanti prajudicat; cum
poflit & illa aduitera eife, & natus maritum mu-
iieris habuifle patrem. /. miles 11. §. quce proptet

9. ffi. ad leg. fttl. de adulter. Quid enim, fi Juliam
imitata adultera , non nifi plena nave vectorem
admiferit; ut ea ratione fiiios ederet maritum ore
vultuque repraefentantes. Eoque facit , quod
ubi & ex iitito & ex turpi a<5tu initium rei deri-
vari potuit, in dubio pro a<5tu iicito & honeftate
pnefumendum fit. Menochius lihr. 2. arhitrar.
jud. cafiu 89. n. 20. & feqq. Andr. Gayl libr. 2.
obfi. 97. num. 7.

9. Illud fua non caret difficultate ; fi mu-
lier, anno lu<5tus negle<5to , brevi poft conju-
gis obituin ad alia vota tranfiens , eo tempore
enixafit, quo &ex primo defun<5to & ex fecun-
do marito concepifle potuiflet, menfe puta no-
110 a morte viri, feptimo vero a nuptiis contra-
<5tis, computando. Sunt enim quibus placuit,
talem habendum eife utriufque mariti filium, ex
utriufque alendum patrimonio , & ad heredita-
tem utriufque admittendum. Sunt & qui arbitrio
prolis tribuunt eledtionem, utrum defun<5ti an
fuperftitis haberi cupiat. Sed, cum impoifibi-
iitatem prior involvat opinio ; & ridiculum fit
atque naturse repugnans , ut quis vel hunc vel
illum fuo arbitratu haberet genitorem; aiiis con-
tra vifum fuit, partum talem neutrius mariti li-
beris ob incertitudinem accenfendum efle, ac ab
utriufque hereditate depellendum. arg. /. fifiuerit

10.ff.de reb. dub. I. fi quk ita^,. §.fi duobus 7.
ff. de rebus dubiis. quafi non jus quidem ei defi-
ceret, fed probatio. /. duo funt 30. ff. de tcfiam.
tutela. Baldus adl. liberorum 11. 1 .ff.de his
qui not. infam. Verum nec hoc re<5te admiferis ;
eo quod nondurum inodo, fed & iniquitatisple-
num judicari debet, prognatum ex conjun<5tio-
ne per leges non infirmata, atque adeo ex ju-
ftis nuptiis fufceptum , adfcribi illegitimorum
ordini, & paterna hereditate, quam ratio natu-
ralis velut lex qusedam tacita naturse liberis addi-
xit, fine ulla fua culpa fpoliari: nam quainvis
leges nuptias hafce nimis feftinatas pcenis perfe-
quantur, inutiles tamen non declarant aut ille-
gitimas, vel nullas , pccnis ipfis fatis contentse;
non magis quam fecundas tametfi variis quoque
pcenis adftri<5tas. Nec magis placet illorum fen-
tentia, qui ex vultu partus ac lineamentis, defun-
<5tum maritum fuperftitemve magis referentibus,
dignofcendum putant, utrius fihus is fit haben-

dus.

-ocr page 73-

-^f De his qiti strx VEL

dus. Nam quamvis fepc parentibus limilem for-
met natura prolem; ut pluribus Tyraquellus
leg. connubiali 7. gloff. 1. pdrt. 7. n. 52. Hen-
ricus Salmuth ad Pancirolli rerum memorabil.
j>art. 2. tit. 10. pag. 206. & feqq. Quam fal-
lax tamen hoc fit fundamentum , dum non
minus frequenter dilfimiles parentibus gignun-
turnati, forma, robore, ingenio , moribus, ma-
tri vel extraneis magis aflimilati anatura, quam
patri, experientia teftis eft , & Iuculenter pro-
bat Tyraquellus lege connubiali 15. num. 154.
Salmuth. ad Pancirolli memoretbilia d. tit. 10.
pdg. 204. 205. Probabiliusergo & analogise ju-
ris convenientius videtur, marito fecundopar-
tum attribui; non eo tantum cafu , quo prior
maritus diutius morbo, ex quo periit, fatigar
tus fraiftufque, ab uxore continuifte prxfumipof-
fet ; fed & fi repentino fato fubdudtum,^-
guo ante obitum tempore liberorum creatipni
operam dare potuifte ponamus. Tum quia fu-
pra monitum , menfe feptimo partum perfe-
£tum prodirepofte , & eum de jure ftlium pra:-
fumi ,qui ex viro uxori cohabitante & uxore
ejus nafcitur ; fic ut , liili generandi inrpedi-
mentum docuerit, non ferendus fit, filium do-
xni fusE natum ex fe genitum negans,non ha-
bens quippe juris aliquod remedium , quo prse-
fumtionem contra fe natam poftet depellere d.
I. filium 6.ff. h. t. tum quia fua; debet impu-
tare temeritati , quod contra legis prohibitio-
nem praecocius uxorem duxerit, necdum cer-
tus, utrum fperandus fit ex marito priore poft-
humus nec ne ; cum tamen jura velint, eum,
qui cuin alio contrahit, conditionis ejus igna-
rurn efle haud oportere. I. qui cum alio 19. jf.
p.e reg. juris. tuin denique quia fatius cft , ut
magis is conftringatur alere hxredemque facere
partum forte non fuum, qui iple incertitudinis
auftor & caufa eft, & confunonem fanguinis
ac ferninis prsematuro induxit matrimonio;
quam ut onere tali agnofcendi non fuurn gra-
varetur defunftus, extra omnem iftius confu-
fionis culpam pofitus. Imputet nempe fibi fe-
cundus, quod fponte in has anguftias fefe con-
jecerit, fefeque arftaverit; quas,fi legum prsecepta
fervaflet , potuiflet evitare arg. I. non exigimus
2. ftqtdstamcn Jfi.fi quiscaution. injudic.fifi.
cauf. fidCiis. Treutlerus voL 1. dtfip. 2. th. 5. lit. F.
vide Tyraquellum lege Connubiali 7. num. 5 2.

I o. Quifquis vero cx fponfa imprsegnata na-
tus fuerit, dum forte fponfus ante confenfum
de prsefenti , nupdas dc jure Rornano facien-
tem, vel inter defideratas in hislocis proclama-
tiones, ante folennem nuptiarum contraftum in
facie ecclefuE vel coram lege loci interpofituih,
fato funftus eft , legitimis haud quaquam ac-
cenfendus. Qjiamvis enim non videatur legUm
contemtor, qui morte prseventus, requifitis fo-
lennitatibus fatisfacere non potuit , ac nuptias
folus quoque confenfus faciat, licet concubitu
hon con&TOtus l. wptw 30. Jf. 4e reg. jnris,

alieni juris sunt* ff

infuper in liberse mulieris conjunftione nuptise
in dubio prsefumenda: fint l. in liberte 24. jf. de
ritu nupt. nec denique vidcatur inito matrimo-
nio deefle firmitas ob pompam omiflam aliam-
que nuptiarum celebritatem/. fi donatiomm22.
C. de nupuis hifque rationibus moti plures ta-
lem , fi non per omnia legitimum , faltern
legitimi loco habendum t & patri ac agna-
tis ab inteftato fucceflorem pronuncient. Mse-
vius <id jus Lubecenfi. part.2. tit. 2. art. 9.
num. 5 6. Hartmannus Piftoris obfiervat. 83.
Sande decif. Frific. libr. 2. tit. 1. defi. 1.
Mafcardus de probation. conclufi. 1032. Carpzo-
vius defin. fior. part. 3. confiit. 14. def 12, ta-
men ne ex ipfis quidem Romani juris funda-
mentis hanc fcntentiam rede fuftinueris; ncque
enim ex allegatis legibus quicquam ultra pro-
bari poteft: , quam folo confenfu de pradcnti
pofle nuptias fine folennitate celebrari; atque
adeo prxfuppofito prsefente in nuptias confen-
fu, partum futurum patri legitimum. Mitime
vero ex hifce arguitur , fponfam concubitu folo
interveniente uxorem fieri, aut fponfalLa pec
concubitum tranfne in nuptias , quod tarnen
demonftrandum fuerat , ut filius legitimus ha-
beri poffet , tanquam natus ex viro & uxore
ejus , fic ut patrem nuptise demonftrarent juxta
/. qiiia femper 5. jfi.de in jus voc. 1.6. Jf. h. t. Id
quod multo magis conveniens eft Hollandorum»
TJltrajeftinorum, aliorumque inftitutis, apud quos
adeo ad nuptiaruin validitatein tum proclamatio-
nes tres nundinales aut dominicales, tum ipla
nuptiarum folemiis celebritas in facie ecclefia: aut
apud a£ta, funt ncceflaria , • ut fine his nuptia^
jubeantur legibus provincialibus eflc ipfo jure
nullse , ut Latius tit. de ritu nupt.; ac proinde
nec vir, nec uxor, nec liberi legitiijii queant in-
telligi arg. pen. Infiit. de ritu nupt. Sande
decifi. Frific. libr. 2. tit. 2. defi. i. in fine. Abr.
aWefel ad novell. conftit. Ultrajeffin. art. 14,
num. 5 6. Simon van Leeuwen cenfi. fior. part. I,
libr. 1. cap. 3. num.6, Paulus Voet ad 12.
Inftit. de nuptiis num. 2. Plane fi manifeftum.
fuerit, eos qui folennia nuptiarum haud obfer-
varunt, nuptias tamen voluifle contrahere, le-
gefque municipales non infirmare matrimonia,
non ex prsecepto legum contrafta , fed pcenis
aliis contentas efte , noh erraverit , qui prioris
fententise ratiocinia fecutus partum eo calu cen-
fuerit legitiinum.

11. Quod fi inter conjuges divortium quo-
cunque inOdo interceflerit, ac dein in concor-
diam reverfi redintegraverint matrimonii vincu-
lum, ex juris quidem Romani fundamentis par-
tus deinde cohceptus & editus legitimus cenferi
debet, quippe ex viro & uxore ejus progeni-
tus, arg. d. I. J.f. de in jus .voc. d. 1.6.jfS. t. &
ut folo confenfu ab initio matrimonium contrahi,
fic & divo^tio diremtum redintegfari folo con-
fenlu , rationis eft; arg. novelLv^. cap.io.
I. fiierifjue 33. /• generali 34. § i,Jf de ritu nu-
' ¹ H ptiar.

-ocr page 74-

I. T I T. VL

I B.

ptiaf. Qux Sc ad mores noftjos redce traduxeris,
quoties Ibla fua voluntate a fe rnutuo conjuges
recefferint; nulia judiciafi fententia interpofitS;
iterumque pofl, parariis amicisyingratiam mu-
tuofque complexus redierint. Sed ii diffolutum
ponas poft judidalem caufe cognitidnem matri-
moniuiti' decreto judicis; aliud per Hollandiam
obtinere dicehdufn eft : cum enim edifto ordi-'
num placuerit, nulfas cffe ipfb jure niipti^s, i
qus hne proclamationum fbJehnibtis ccfntrafia:^!lunt, juxta edidum pdliticum anni 1580. art.
3. &13. & in renovahdis nuptiis ftmel auftd-
ritate pubJica diffoJutis^;, eadem militet prdclama-
tiorium ratio , ne" fcilicet'fraus f at alteri , & ut
intercedere renovationi poffit, quifquis ab ihfon-
te & ad alia vota tranfre valente, fidem matri-
monii fibi datam, fotte & concubitu pramaturo ]
firmatam, probare potuerit; confequ«ns eft, non
nifi fervatishifce, liberos inde Jegitimos nafci pof-
fe. Sirie nuptiis enim, (quales noh funt nullo
jure redintegratse) legitimos nafci IiberOs abfur-
dum eft ; Groencvvegen ad l. 7. C. dc miptik.
falliturque magnopere Simon van Leeuwen, dum
in Cenfura fua part. 1. libr. 1. cap. 3. num: 12.
in med. nudam feparatorum conjugum pceniten-
tiam, voluntatem, & in concordiam reditum, ad
matrimonii diffoluti redintegrationem fufficere',
ac idee libcros inde natos legitimos fore cenfet¹;
quafi non novum, fed idem effet matrimoniuih
continuatum , nec pcenitentia interveniente ve~
rum videri poffet divortium interceffiffe ex l: 3.
& 7 ff.de divortiis. h33.ff.deritu nupt. Ete-
nim divortio sque ad naturali morte matrimo-
nii vinculum dirimi, patet ex l. i. ff. de divortih.
nec dubitari poteft, quin verum intervenerit di-
Vortium , quoties id animo perpetuam confti-
tuendi diffej»fionem faftum eft. I. dhortnm 3.
ff. de divortiis. At qhis qusefo fanushunc in -eo
animum negaverit, qui non contentus fecef-
fione privata, per impetratiohem judicialis fenten-
tiae mentis perfevefrantiam manifefto declaravit,
he a calore iracundise id, quod aftum eft, vide-
retur profe&um. d. I. 3. quo facit, quod & in
/. flpeenittiit. 7. ff. de divortiis ita demum ob pa:-«
nitentiam matrimonium durare dicitur , fi antc
olilatum repudii libellum pxhitehtia interceflerit _a& pdft eam libellus per errorem fuerit' oblatus;
uf proinde poft libellum ferio datum , multoque
magis pdft feparatidnis fententiam , non poflit
ndn plenaria huptiarum diremtio fubefle.
^; 12.^r Quibus porro modis probeturac quibus
eic prsefumtionibhs colligatur, aliquemaut fim-
pliciter fiJium, aut legitimum efle, plenius vide
apud Mafcardum, de probation. ccnciuf. 787. &
feqq: ufque ad ccncluf. 801. Mendchiurn de arbi*
trar. judic. tibr: 2. cafu 89. Andr. Gayl libr. 2.
obferv. 97." Sahtnitfium irt notis ad Pancirolli me-
mwabilium lib. 2. tit. 16. pag. 204. feqq.
"13. Illud cohftat, intcr liberos quidem coh-
humerariparths illos, in quibus, generis humani
fdfinam habcntibus, membrorumhumanorum of-
ficia nhmerumque in quibufdam imminuit natu-
ra velampfiavit: atnon, quoties contra foririam
humani generis monftrofum quid ac prodigio-
fum mulier enixa eft. /. non funt 14. ff. de flatit
hmin. I. quod certatum 3. in fn. C. de pofihum.
hcercd. infiit. I. qnod dicitur 12. §. i.ff.de liberis
&pofthm. quales ideo nec educandi, fed ma-
gis ex publica magiftratuum auftoritate fuerunt
fuffocahdi. Pcrtentofos fcettis (inquit Seneca 1.
deira cap. 15.) eyfiingumus; liberos quoque fi
debiles mcnfirofique fint, mergimus. Ncnira,fid
fatio cfi, a fanis inutilia fecernere. Quod & ho-
die folitum fieri teftis eft poft Grotium, Gome-
zium & alids, Groenewegen ad d. I. 14. ff. dc
fiatu• bcfniH. Ant. Matthseus de criminibus Mbr. 48,
cap. 1. num. 6. Gotofredus in notis adl. qmret a/i-
qjiis 135 .ff.de verb. fignif. Quamvis hujufmod!
prodigiofi partus olim matri profuerint, ut dici
poffet enixa effe, & ita damnum evitaret. d. I.
quceret aliquis 13 5 .ff.de verb. fignif. fecus quam
obtinuit, fidelucro captando contenderet, quo
fenfu accipienda videntur quse apud Paulum le-
gimus 4.fentent. recept. tit. 9. §. 3.

rrrvLvs vn.

Deadoptionibus & emancipationibus, & aliis modis quibus poteftas folvitur.

Summaria.

1. Quid fit adoptio, & cur mtrodutta.

2. Quid fit adoptio plena , qtiid minus plena.

3. Quid fit adrogatio, quo modo olim fatta; quce
requirantJtr , Jit reffe impubes adrogettir.

4. QuartaD. Pii non efi legitma? fied omnium
bonorum quarta.

5. Quid fit adoptio in fpecie ; um qumdoque te-
fiamento fattam effie.

6. Qu<e fint requifita adrogatiom & adoptioni cm-
munia, ac qui effcffus communes.

7. SvbUtm hQdkmh monbus jus adopmmm^
exceptis forte Frifionunt moribus.

8. Jn ejus locum fucceffit tmio prolium, pranpui
per Germaniam frequentatci.

9. Tollkur patriapotefias morte naturah velcivi/i,
non relegatione, ^ quales banniti hodie dcpor-
tatis fimiles vidcantur.

10. Dignitate quoquei ac fiicerdotio, etiam feaot'
dum jus hodiermm.

11. Et emaricipatione, mjus tres fpechs, nec ea
bodie plane incognita.

12. An eo folo j quqd filius dimius feparathn a

pam

-ocr page 75-

pdtre habkdvit , patria potejlas extinguatnr.

13. Non tdhttir fuvore , aut nuptiis. Sed hodie
nuptiis omiino.

14. An muher per nuptias a patria poteflaie libe-

T occurreretur tum fterilitati
tum mortalitati familiarum, &
inliberis adfcititiis fubiidiarium
aliquod invenirent folatium ,
qui carebant naturalibus, fre-
quens Romanis fuit adoptio; licet aliis quoque
gentibus , Hebra?is puta, Aflyriis j iEgyptiis,
Grascis, non prorfus ignorata , docente Petro
Gregorio Tholof. fyntagm. juris civilis Itbr. 1 o.
cap. 6. num. 29. Eft enim adus legitimus, quo
is, qui natura filius non eft, fit filius: feu, quo
in filios aut nepotes affumimus > qui non funt.
Quamvis & ex accidenti fieri poflit, ut natura
concurrat ; cum pater filium quoque, quem
prius emancipaverat , vel alteri dederat in ado-
ptionem , ipfe rurfus adoptare non fit prohibi-
tus. /. jipater41.1. qui liberattts iz.jf.h.t. I. Pa-
pinianus 8. §._/? qttis imptibes ij.jf.de inojf.te-
ftam. aliter, quam in adoptivo receptum fuit,
quem , fi femel emancipando vel alteri in ado-
ptionem dando pater adoptivus de fua dimififfet
poteftate> rurfus adoptare non poterat. /. adopta-
re 3 7. §i i .jf. h.ti

2-. Hanc DD. divifertint in plenarri & minus
plenam ;. plenam appellantes, qua patrise pote-
ft:ati adoptantis adoptatus fubditur : minus ple-
narn , qua vel fola libertas adoptato tribuitur,
Veluti in feivo per dominum adoptato; vel folum
jufi filii citra patriaj poteftatis vinculum ; dum
filiusfi ab extraneo adoptatur, vel ex principis
refcripto mulier in liberorum amifforum folatium
adoptat; §. 2. 10. ult. Inft. h. t.

3. Sed convenientior legibus eft ea , qua in
adrogationem & adoptionem in fpecie diftingui-
tun Adrogatio eft j» qua paterfamilias pubes aut
impubes expreffe confentiens refcripto principis
in filium affumitur. §. 1. Inft. h. 1.1. in adoptio-
ffibus 5.1. wwwquam 3 2; 1. & ft pubes 33. jf.
h. t. aut etiam in nepotem. /, ftadrogator. 2%. §.
ult.jf.h. t, cujus morem veterem, & nominis
etymologiam habet Aulus Gellius wff. Attic. libr.
5. cap. 19. Ulpianus infragment. tit. 8. Gajus
l-i.jf.b. t. qui eam a rogatione fuiffe diftam,
& comitiis curiatis fieri folitam auftore populo;
nec in impuberibus fed folis vefticipibus , ( qui
fcilicet praetexta pofita virilem togam aflumfe-
rant,) habuifle locum , fed fmperatoris Anto-
nini conftitutione ad impuberes fuiffe produ&am,
tradunt d. locis. Adde Rsevardum hhr. ^ nja-
rior. cap. 12. dum modo adrpgandi impuberes
feptennio majores effent, ut confenfum , qui
ante statem illam nullus creditur , interponere
valerent: arg. I. in adoptionihus 5 ,ff. h. t. junQ;.
I. in fponfatibus 14.jf, dejjonfaB. atque infuper
tutorum omnium, quotquot fuerint, interveni-
Kt au6to'ritas. /. ult. C de aufyrit. prceftanda ₃

rata, ft vidua fiat durante minorennitate, m
patriam aut tutoriam rccidat potefiatcm.
15. Majorennitate non tollitur patria poteftasj
fed hodie contra fcrvatun

uti in ininorum adrogatione curatorum confen-
fum interponi necefle fuit. /. quod ne 8. ff. h, t*
d. I. ult. in fin. C. de auttor. pratfiand. Atque in-
fuper pater adrogator caveret perfonae publicse,
fe bona impuberis reftituturum illis, quibus debe-
rentur fi adrogatio fada non fuiilet. §.3. Ir.jL
h. t. I, his vevhis i '9-ff- h. t. qua tamen cautione
omifla , utilis nihilominus in adrogatorem aftio
fupererat. d. I. 19. §. I .ff. h. t. Quin &, ne lu-
brico amitis cy-cumfcriberentur adrogatione dam-
nofa impuberes, non modo plenipr fuit adhiben-
da cau& cognitio j inquifitione fa&a, an cauia
adrogandi jufta fatis & honefta e-iret , expedi-
retque pupillo : §. 3. Inft. h. t. fed & ab codem
Antonino Pio , qui impuberum adrogationes
primus mdux.erat , conftitutum i ut emanci-
pato intra pubertatem fine jufta caufa vel exhse-
redato, imo generaliter adrogato impuberi, in
quem non cadebat jufta caufa exhereditationis *
aut emancipationis, pars quarta bonorum patris
adrogatoris > quanti illa fuerint inortis tempore ,
reiinqueretur, prater bona ipfius impuberis ad-
rogatori adrogationis jure quafita ; d. §. 3. I.
ult.ffi. fi quid m fraudem patroni. (, Papiniauus 8.
§. fi quis impubes lj.ff.de inoff. teftdtn. Cujus
etiam quartse petitionein ad heredes tranlmjtte-
bat, facienda probabiliter exa&ione per condi-
ctionem ex lege , cum lex nova hujus quartae,
tanquam a-ris alieni , perfecutionem dederit, nec
tamen certum expreflerit adionis nomen. l.fiad-
xogatov. 2%. jf. h. t. d. l. 8. §. 15. §'. de inoff. teft^
juncl. /. unic. ff. dc conditi. ex lege.

4. Quartam illam non effe legitimam partem
portionis ab inteftato debita:, ut veteres pleriquc
vpluerunt, & noviffime cenfuerunt Vinnius ad §,
3, Infiit. h. t. ww. 4. Huberus commcnt. ad Inflitut.
h. t. mrn. 6. in med. fed magis omniuin bonorum
quartam, non inde tantum colligi poteft, quod,
ubicunque ejus mentio injicitur, fimpliciter ap-
pelletur quarta bonorum, ac lege nufpiam diftin-
guente hec noftrum fit diftinguere: ied & ex eo
manifeftumeft, quod, nifi ita ftatuainus, non
tantum inutilis fit futura D. Pii conftitutio,
(quippe in omnem eventum id taiitum tribuens
impuberibus adrogatis , quod & iis & aliis qui-
bufcunque cujufvis «tatis adrogatis etiam ante
Pii tempofa erat debitum , quarta nempe legiti-
ma.) fed & ipfis damnofa pupillis adrogatis j dum
conftat i puberes adrogatos, & non in legitima
(qua tenerenfur contenti effe ) inftitutos j fed
fine jufta caufa exhseredatos ; querelain potuifle
movere , & ita toto fubverfo adrogatoris tefta*
mentp, ex jyre quod fub D. Pio receptum erat,
fibi totam adrogatoris vindicare hereditatemj
qux tamen querela impuberibus denegata, jufli-
que quarta contenti effe. 4. /, 8. §. 15. ff. de tnoff.

H z teflanu

Dfi adoptionibus et f.makcipationibus , etc,

-ocr page 76-

L i is. 1.

tcftdrtl. Niii ergo id incommodum penfatum di-
tatur commodo alio , quarta fcilicet totius h£e-
reditatis , & ita pupiili viderentur in eo melio-
ris conditionis redditi qui per conftitutionem
D. Pii quantum adquerelam deteriore, quam pu-
feeres, Fuerant loco habiti, nulluin omnino de-
prehendi poilet principale beneficium; Neque
id novum , Ut ob peculiarem conditionem ejus,
qui adoptabatur , major tribueretur portio, &
quarta boiiotum omnium i nam & ita uni ex
tribus maribus feu filiis mafculis ejufdem patris
per alium adoptato olim jure iingulari ex Seria-
tufconfulto Sabiniano relinquenda fuit omnium
bonorum quarta, uti patet ex /. pen. §. qua au-
tcm 3. C. de adoption. §. fcdea omnia 14; Jn~
ftk. dc ftucceff. ab inteft. rejefta frigida Rcevardi
conjedlura & temeraria leftionis mutatione, qua?
Conftans eft in d• l.pen, §. 3. C: h. t. d. §. 14.
Jnft. de fuccejf. ab inteft. & l. ult. in ftn. C. de
decurionibus. Cujacius ad d. I. ult C. de decurion.
Dion. Gotofredus ad d. I.pen. §. 3. C. deadoption.
'Vinniusadd. §.14. Necrationecaret, ut diverfas
fententix opinantur auftoresi quod magis adro-
gatis impuberibuS , quain Ifcgitime natis debere-
tur omnium bonorum quarta. Etenim cum patris
erga naturales & legitimos iiinul y naturali, ex
Vinculo fanguinis, aite&io quoque maxima prsefu-
jneretur ,& ind£ votum ejus, uthos haberetiibi
heredes, tanquam qiribus ratio natuialisquafi
lex qusdam tacita, parentum hcreditatem addi-
ceret , & velut ad detitam voCaret fucceffio-
aiem /. cum ratio j.ff. de bonis damnat. rionInk
leges hifce putarunt proipicienduin eile, multum
tribuentes & fidentes amori & affeftui paterno,
progeniei fuse impuberi abunde profpe£turo. At
ex adverfo in impuberem adrOgatuin nullam ca-
dere adrogatoris ex naturali fanguinis nexuaffe-
fiionem palam eft : & quia ex fola civili ra-
tione, Sc adoptionis vinculo , natus amor im-
minui facilius poterat ac refrigefcere ; nec im-
pubes per a:tatem vel obfequio prudenti vel be-
nemeritis fibi parare vel confervare poterat fuc-
ceffiohis plenioris fpem ; atque iride expeftan-
dum erat, fore y ut quantain poffet minimam
portionem adrogato impuberi daret adrogator;
jure optirno per Antoninum (qui & primitus in-
duxit, impuberes adrogari poffe , ut ex Ulpia-
iii fragmentis tit. 8. §. fupraobfervatum eft )
impuberibus hifce profpeftum fuit,ne fola legitima
accepta dimitti poffent, fed pleniorem, quam na-
turales,ex neceffitate perciperent portionem; quse
&C ideo nori ek judiciopatris-, fed ex principalipro-
widentia ad eos diciturpervenire l.fi adrogator 22.

1. in fine ffi. h. f. Nec eft , quod qufs
ufque adeo abfurdum arbitretur, meliorem ea
ratione elfe poffe adfcititiorum quarn natura-
iium liberorum conditionem, fi fimul exiftant.
•Nafh , cum difficulter indulgere foleat prin-
ceps adrOgandi licentiam , liberis ex jufto ma-
irimonio progenitis fuperftitibus,ne horumfpem,
<juam obfequip fibi paraverant_? diminuat_} ni-

T i t> VIL

fi graviffima urgente caufa ; l. nedci 17.
pratevea 3 .ff. h. t. iniquum non fuit, ut, qua
ratione princeps induceretur ad permittendam
adrogationeiri , "ex eadem etiam aliquanto me-
lioris conditionis effet adrogatus quam natura-
' lis : maxime fi confideres j parenti liberos ha-
benti per leges licere, extraneo bene forfan merito
relinquere dodrantem, jure novo beffem autfemif-
fem, totius hereditatis , fola legitiina liberis aifi-
gnatai

5. Adoptio in fpccie eft , qUa filiusfairiilias
nOn Contradicens, adeoque etiam infans > im-
perio magiftratus adoptatur. §. 1. Jnft. h. t. /.5.
& paffim ffi: h. i. per eamque olim patris natu-<
ralis poteftati fubdu&us , in adoptantis fami-
liairi tranfibat ac poteftateih. Sed jure novo
lion aliter , quam fi ab aiiqUo afcendentium
adoptatus fuerit, cbncurrente tune iri unum &
naturali & civili adoptioriis jure: ciuiri alioquirt
jura patris naturalis, divinonexu copulata, per
ludibrium & fi£tionem non viderentur everten-
da: ut tamenab extraneo adoptatus adoptivb pa-
tri' inteftato rilorienti fuccedat una cum liberis
legitimenatis. §. 2. Inft.h. t. l.peh.C.h.t. Fuit
& adoptio quandoque teftamento fa£ta; Augu-
ftum eniin a Julio Cxfare teftainento adopta-
tum fuiffe tefi :is eft Suetonius in Julio Cafiare
cap. 83. Sed minus propriam eam fuiffe , vet
iride manifeftum eft , quod patriam poteftatem
tribuere nunquam potuerit , cffcftum demuirt
habitura mortuo adoptante.

6. In utraque, tam adrogatione quain ado-
ptione , requifittim fuit , ut adoptans plen3
pubertate id eft decem Sc 0£to anhis antece^
deret adoptatum; nec in univerfum effct ad ge-
nerandum inhabilis , adoptione fcilicet naturam
imitante §.4. & 9. Jnftit. h't. infuper fcxage-
nario major effct, ac liberis careret aliis legitimo
matrimonio progenitis ; nifi aliud fuaderent gra-
ves caufse l. fipaterf. 15, §.2. l.nec ei. 17. %prce-
terea 3. ff. h. i. Communes etiam utriufque
effe£tus funt, quod dignitas adoptione augeri
poffit , plebejo forte per fenatorem adoptato,
at nutiquam minuij adoptato nempe per ple-
bejum fenatore; & au£ta duret, don£c adoptio
diffoluta fuerit. I. inomni 13./. per adoptionem 35.
ffi. h. t. Utraque prseterea agnationis quidem
jura cohferantur, qua: confanguinitas dicitur in
/. fi is 44. ffi. b. t. non tamen jura fanguinis aUt
cogrtationis naturalis. /. qui in.23.ff.!). t.

7. Sfcd de hoc patrise poteftatis introducen-
dse modo plus fatis: cum neque noftris , he-
que gentium aliarum plerarumque moribus,
adOptio amplius inveniatur frequentata ; nec,
fi de fa£to interveniret , adoptivi hodie libero-
rum , fed magis alumnorum cenferentur loco,'
etiamfi nominatim fic adoptati conciperentur,
ut liberorumgauderent jure. Undenec patriad^'
optivo ab inteftato fuccedunt, nec liberorum
veniunt appellatione : fivein privilegiis, fivein
legibus municipalibus, five in ultimis volunta-

tibus

-ocr page 77-

a i

pbus iiwcniatur liberorum injefla mentio: maxi-
xne, cum nec Ilomani voluerint, eosliberorum
appellitione comprehendi , fi de excuiatio-
£ie a tutela aliifque ;nuneribus publicis ob nu-
tnerum liberorum , aut exiftentia conditionis
fi fme liberis, autevitandis orbitatis poenis^ quse-
ftio eflet. pr. Inft. de excufi tuior: i. fideicom-
tmfum. 76. fifi, de cotidit. & demnfirat. l.fi ita.
51. x. ff. de legatis 3.,Tacitus annal. Hbr. 15.
cap. 19. (Judelinus de jure hovif. libr. 1. cap.i 3 „
circa fin. Chriftina:us vol. 4. decifi. 18 5 num. 4.
5. Anton. Mathsus parxmia. 1., num. 14.
Hugo Grotius manud. libr. 1. cap. 6. num. 8.
Imbertus etichirid, verb. filii adoptivi... Pe.tr.
Gregor. Tholofan. fiynt. jur.. civ. libr. 10. cap.
C. mw. 3 o. Groenew. tit. Infiit. de adoption.
Pauliis Voet ad ult. Infiit. de adoption,
num. 3. excepta forte Frifia , religioliflima
ilia Romani juris cuftode , in qua ealm \ ut-

J>ote non abrogatam, etiamnum vigere, & jus
iaccedendi ab inteftato tribuere, exemplo h\ijus
feculi recente dodet Huberus ad Injlit. h. t.
num. tdt. nifi quis ih fa£ti fpecie illic propofita
fucceffionem adoptivo , non qua tali l .fed qua
fratris fiiio & ita proximo agnato, delatam p.u-
iet. Argumentum certe pro eo , quod adoptio
illic etiathnum obtineat >₍.„ quia fcilicet fta-
tutis Frificis non eft abolita , debilius. .effe,
a Gudeiino evincitur. Cum (?a ratione nonino-
<]o adoptionem '111 locis plerifque. .aliis.o.btinere
defendi poflet ( quorum in ftatutis iit altum eft
■de adoptione filentium , ita liullum de ejus ab-
logatione veftigiuin occurrit) fed & fervitutum
inanumiffionum & plurium aftuum aliorum
jura fumari ; dum ea non inveniuntur ^xprefla
ianftione ftatuentium fublata. Quod, quanto-
Jjer.e ufui recepto moribufque gentium refrage-
tur , in aperto eft. vide Gudelinum d. libr. 1;
iap.13. tircd fiftil. . .;.... ...

8. Per Germaniam adoptionis loco unionem
piojium invaluifle conftat ; qua, coiifentienti-
bus tutoribus & iis , quorum intereft , autore
Inagiitiatu, pro regionis cujufque recepta con-
fuetudine , diverforum matrimoniorum liberi
iequalitcr fuccedunt, ac fi uho eodemque omnes
eflent matrimonio prognati. . Pjccius de unione
proliuhi'. Gail. iibr. 2. obfierv. 12J. . Juftus
Meyerus Colleg. Argcntoratenfi ad tit. de ddoption.
Xum. 6j, &ficqq. Befoldus deltbatis juris adPan_rdett. libr. 1. q_U(efi 34.' Struvius ad Pandett. k
t. num. 66. eamque , licet penes nos minusfre-
quentatam , non tamen in univerfum ignotam
aut vetitam efle, teftis eft D. Someren d.e jure
hovcrcar. feti: 3. e_ap. 1.\nuki. _ ......

9. Diflolvitur patria poteftas motte naturali
J)atris aut filii, ut & maxima vel mcdia capitis
diminutione pr.&^. 1.3; jr„y?. _moi p_dtr,
potefifolvit non tamen relegatione §.2. Inftitl
eod tit. cui confequens eft, _ut nec noftrates
banniti vulgo difti perdant patriam poteftatem,
aut d fubducantur _? quippe quibus non tam
deportationis , quam potius relegationis- Rof
manse effediis videntur applicandi , ceflante
penes nos deportationis more jureque 3 . Tul-i
denus tit. _?, Vod. „ de bfinis ff rofcriptor4 Carp-
zovius prati., crimindli pfirt..,3.; quccfi^.^ 30,
num. 13. 14. 52. Schneidwiiius ad cum au~
iem 1. Jnfiii. cfuib. mod. patr.pot. tbliit. num. j?.
& fieqq. Rodenburch de jure conjtig. tii.f. cap.

1. nunn 16. in pied. .Groenewegen ad tit. f de
tntcrdici. & relegatis ut tameii_uBannVtps. imperii
velint per Germaniaih, deportatil xquiparandos.
Gail. iibr. 2; 'depace publica cap. 12". mim. i._f&
fieqcf, . Schneidwinus d., loco. ^quemadmodum &
in Gallia. tales." depoirtati^ comparatos ,eflc? ait
Rodenburch d. loco;,, Neqiie id,.a rioftris», ex
contumacia bannitis cum publicatione bonorum,
& ultimi fupplicii comminatione quos Woefi-
hiliingen appellamus , alienum puto, -per ea,
quac habet Groenewegen dd l. 17. fif. de pcenis
Ant. Mattharus de crbninibus Ubr. 48. tit. 20!
cap.%. r_¥ u.r» ,>.-' u n

10!,. Tollitur infuperhsec poteftas jure quidem
inftitutionum fola patriciatus dignitate , §.4,
htfi. (juib. mod. patr, pot. fiolvit. fed noviffime
omni llia,. _quae ab oneribus cuhiae Uberare, fo-
let; idque refpe£tu onerum , feu eorum , quaf
ob jus poteftatis gravia fiiht liberis ;^..at non
commodorum ihtuitu ynde.nbii .obftante iali
nexusjdiffolutione liberi manent heredes fui111-
tadta fervant familise.jufai i,.,hatique. $ his nc^
j).otbspoft avi.mort^m in patris intermedii fic re-i'
cidunt poteftatem, ac fi is non dignitate fed morte
patris fui juris fuiflet fa£tus. novcll. 81'. cap-. i 1

2. C^tcruih mbribus. ho.dieinis n<?n,, fublatus
hic modus , fedmagis increvit , dum non illi
tantum magiftratus, quitoti provincicejpraefunt^
fed &_MurHum,acmunicipioi'nm prsetore.sji. d.Uum-*
vifi,vel quatuorviri, ac decuriones,ccnfenturpa-!
tria foluti poteftate., velquiaau£tus hpdiede-

•:. c ' f , . . ¹ • <• > - > ? ■>■

cunonum honor, vei quia ranus.ante 25, _ran-
num , adeoque ante cetatem illatn, qux> per fe
laxat vincuium poteftatis , , decuriones fiunt.
Ant. Matthaeus de atitfioti. iibr. 1. cap. <5. n. 10.
libr. 2. cap, j. r.um. 31. iti fine,._r.Neque. fola
epifcbpalis dignitas , fed & fimplex facerdotimn,,
dum quis m ecclefise miniftrum ele6tus eftj.' ne-
xibUs patrix poteftatis fubducit :, inconvcniens
quippe videri poflet , eum_% cui cura.ecclefias
totius cornmifla eft, quiquc & pater fpiritualis,
eft fa£tus . & cbmmiffi fibi fidelium gregis
paftor , etiamnum paterna: fubefle poteftati,..Et
certe , .fi per nuptias quis fui juris .fiat^ dum'
creditus eft.habilis familise, cujus caputiit,re-
gendse, ( ut poft dicetur) utcunque nulla prse-
cefferit ih mores. inquifitio'; quid ni longe ma-
gis fuse fieret poteftatis , . qui prarvio rigidlore
vitse morumque examine dignus fuit judicafus,,
cui provida multarumanimarum cura cIciMnda-
fetur.' Ne dicam, apud ipfos efiam gentiles olirn^
id honori & venerationi Numinis fuifle /Ja-
tum 1 ut q"ui flamines. Diales ,

feu' Jovis

- ^; v H* 3' -

E ADOJPTJONIBUS ET BMANCIPATlONIBUS , ETC.

-ocr page 78-

facerdotes inaugurabantur ,aut capiebantur vir-
gines Veftales, hoc ipfo folverentur nesu pote-
ftatis paterna;. Uti prceter Plutarchum , Gel-
Slium , Varronem , & alios teftatur Ulpianus
in fragment, tit. i o. in finc. Gudelinus de jurc
noviff. libr. i. cap. i 3. prope fin. Paulus Voet
ad §. 4. Jnflit. quib. mod. "patr. pot. folvit.
num. 5.

11. Emancipatione quoque liberos volentes a
parentibus, fponte id agentibus , non invitis,
de manu ac poteftate dimillos fuilfe conftat;
tum veteri jure , folennibus legis adhibitis ; de
quibus Briffonius antiquit. libr. 1. cap. 11. Rse-
vardus adleg. 12. tab. cap. 3. in fine. tum medio,
per refcriptum principis ex conftitutione Ana-
ftafii ; tum denique noviffimo , ex Juftiniani
prsefcripto fola magiftratus auftoritate. §. 6. &
feqq. InJ1. quib. mod. patr. pot. toll. I. pen. &ult.
& tot. tit. C. de emancip. liberorum. Qualis eman-
cipandi modus nec hodie ignotus plane ; dum
patri licet apud inagiftratuin mixtum imperium
habentem profiteri, fe filium prsefentem patria
poteftate & vinculis paternis folvere , rogareque
judicem , ut is eum fui juris declaret , & hoc
ipfum in acta referat. Imbertus enchiridio Jur.
Gallici verbo Gallorum filii circa fin. Hugo Gro-
tius manudutt. adjurifpr. Holl. libr.i. cap. 6.
num. 10. Delfelius in notis ad Zoefium tit. In-
jlit, quib. mod. patr. potefi fiolvit. num. 11. tirca
tned.

12. Verum antacite videri poffit fafta eman-
cipatio, quafi rebus ipfis & fa£tis declarata eman-
cipandi voluntate , ii filius patre confentiente
feorfim a patre habitet, negotietur, fua agat,
familiainve inftituat; dubitatum eft. Ignorante
quidem & abfente , aut invito patre fi id fiat,
poteftatem patriam non diifolvi expeditum arbi-
tror. Si quis enim alteri ut patrifamilias mutuurn
crediderit, non vana fimplicitate deceptus, fed
quia is publice paterfamilias plerifque videbatur,
fic agebat, fic contrahebat, muneribus fic fun-
gebatur , exceptione quidem Macedoniani non
effe repellendum Ulpianus tradidit, fed tamen
talem nexibus patrise poteftatis mancipatum man-
fiife fupponit. /. fi quis 3. ff.ad Senatufc. Mace-
don. atque hinc , licet patre filiove relegato,
feorfnn a patre filium habitare palain fit; quia
tamen id non ex confenfu profluit, fed fenten-
tise & damnationis neceffitate , manet nihilomi-
nus illibatum patri poteftatis jus. /. relegati 4. ff.
dc interd. & relegat. §.2. Inft.quib. mod. patr.pot.
folviiur. Multoque magis, fi pater teftationem
fecerit, fe nolle, ut filius feorfim degat; vel ut ea
ratione poteftas folveretur. Argentrseus adconfiuet.
Brit. art. 500. gkffi. 2. Sed ii hxcpatre fciente
ac connivente confentienteque fiant, diflolutam
videri in dubio tali patientia patriam poteftatem
verius eft: arg. /.1. C. de patria poteftate ntveU.
~Leonis 25. in fine; & eo refpexifle arbitror UI-
pianurn m l. aitprcetor. 2. §. i.ff. tpiod cumeo,
f4m alkn-pateft. & 1.1. «Jmm 4. ff> quw-
do depecul. att. annalis efi ; dum utrobique ca--
fumponit, quo filiusvivo patre citra emancipatio-
nem defiit in poteftate eife : nihil in contrariuin
faciente refcripto Impp. in /. non nudo 3. C. de
emancip. liberor. quo declaratum, non nudo con-
fienfiu libcros patria poteftate, fied atfu folenni vet
cafiu libcrari. Neque enim hifce exclufa cenferi
debet voluntas diflolvendi poteftatem fa£tis ipfis
declaranda, quippe qua: nuda non eft. Nifi eo-
dem jure quis fimul contendat, etiam incifione
vel combuftione tabularum teftamenti confulto
fa£ta , teftamentum non infirmari, Contra no-
tiffima juris fundamenta; cum tamen seque cau-
tum fit, nuda voluntate , aut revocatione 11011
folenniter, vel concurrente decennii lapfu apud
a£ta coramve tribus teftibus fa£ta , irrituin non
conftitui fuprelnum elogium. §. pen. Infi. quib,
mod.tefiam. infirm. l.fiancimus 27. C. de teftamcn-
tis. Pari modo nec obeft, quod in § .fifiliiisfam.
2.Inft. deoblig. ex quafideliffo filius feorfimapa-
tre habitans prsefupponitur etiamnum patria po-
teftate' devin£tus, dum quaritur an pater ejus
a£tione de peculio obftri£tus fit, qualis inepta
foret indagatio , fi patris in filium jura habita-
tione feparata perirent. Etenim nec illic de patris
confenfu in iftam filii fegregationeln quicquam
apparet, nec ulla in textu circumltantia eft, quse
de brevi tantum ac temporaria habitStione filii
ftudiorum forte aut mercaturae Vel artis addifcen-
dse ergo feparata, Juftiniarium accipi Vetet.
Qua ratiorie noftris quoque & aliorum moribus
ita demum fejun£ta filii a patre habitatione, per
anriuin & diem continuata, poteftas diremta cen-
febitur , fi non ftudiorum caufa abeffe filium aut
peregrinari manifeftum fit. Chriftineus vot. 4.
decifi. 186. num. 11'. Hugo Grotius mamidutt. ad
furifirud. Iioll. libr. I. cap. 6. hum. 11. Imber-
tusencbirid.Jur. GaUkivcrbis Gattorum filii an in
patrum fint potcfiate. Perczius tit. Cod. ad Scna-
tuficonfi. Maced. num. 14. infine. Groenewegen
adt. 3. C. de hnahcip. tibcrorum. Berlichius part*
2. conctufion. pra fficab. 11. ~'num. 2 3. & fieqq.
Paulus Voet ad §. ult. Inftit. quib. mod. patr.po-
teft.fiolvitur. num. 3. 6" 4. Abr. a Wefel adnovelt.
conftit. Ultrajeft. art. 13. num. 21. aliter tamen
in Frifia judicatum refcrt Sande Ubr. 2. tit. 8.
defin. 6. ' " '

13.. Cseterum ncc furore patris hsec poteftas
tollitur. /. patre%. ff.de his qiii fiui vclaticn. juris.
I. qui fiurere 20.ffi. de ftatu homin. dixi tit. de his
qui fiui vet atieni juris; neque fimplici militia five
armata, fivetogata, -dum; advocatorum ordini
filius adfcribitur ; uti abunde peculii caftrenfis.
& quafi caftrenfis ratio demonftat; Berlichius
d.part. 2. conctufi. 11. nmn. 53. Maevius adjus
Lubec. tit. 3. num. 21. Schneidwinus ad§. 3. In-
ftit. quib. mod. patr. pot. fiolv. Heringius defidejuf-
fioribus cap. 7. num. 624. neque nuptiis filii fi-
liseve. /. 2. §. 1. /. quoties 29. l.ficum dotcm 22.
§.pcn. ffi. fioluto matrimon. 1.1. §. ult.jf. dc Uberis
cxlybend. arg. §. 7. & 9. fiiftit. qmb. mod. patr.

L i B. I. T I T. VII.

-ocr page 79-

potejl fohitur. Sed in alia omnia iverunt gen-
tium plerarumquemores hodierni nuptiarum in-
tuitu. Sive enim mulier viro nubat, ei tanquam
tutori fuo per nuptias incipit fub;ecta eife , ac
patris naturaiis poteftati fubducitur : non fatis
refte in eandem perfonam concurrente patria fi-
mui & tutoria poteftate: five mafculus minoren-
nis , atque ita in facris pseternis conftitutus,
ijxbrem ducat, incipit eife paterfamilias, fami-
lisc novae caput ac princeps, quem alienae pote-
ftati fubjeftum manere inconveniens vifumfuit,
dum uxorem liberofque iperatos in fuam ipfere-
ciperet poteftatem j quanquam hanc- ratioriem
Romanis juris principiis non convenire haud.dif-
fiteor. Necintererit, utrum tnatrimonio duran-
te cum uxore liberifque patri cohabitet ab eoque
alatur, nec ne: nifi nominatim feparatam habita-
tionem alicubi ftatuta requirant; ut de Pidtoni-
bus teftatur Imbertus ioco mox aiiegando : ad-
ftipulantibus hac in parte ipfis quoque Frifiis,
iicet aiioquin reiigiofiifimis plerumque Romani
juris cuftodibus. Et hsec quantum ad ea , in
quibus.gravis eft liheris ac onerofa poteftas paren-
turn; exempio diifoiutionis iiiius , qua: per di-
gnitatem contingit. Cui eoniequens eft , ut,
quibus in locis patri in bonis iiberorum adventi-
tiis ufusfrudus etiamnum quari foiet, iliic pro-
tinus jus iilud extindtum parenti pereat. Sande
rfecif. Frtjtc. libr. 2. tit. 7. def. 5. Argentrcus
ad confuettid. Britann. art. 499. gtojf. 2. Hugo
Grotius tnanudutt. libr. 1. caj>. 6. num. 9. Lam-
bert. Goris adverfar. traft. 4. §. 8. ChriftiniEus
<vol. 4. decif. 185. num. 7. Gudelinus de jurc no-
<v'jf. libr. 1. cap. 13. circa fin. Groenewegen ad
ult. Injlit. depatria poteflat. Imbertus encUrid.
juris Gallici verbo Gallorum filii pofl med. Pinel-
lus ad 1.1. C. de bonvs matemis part. 1. mim. 34.
Charondas , enfes memorables obfervations verbo
enfatts. inpr. Boerius decif. 197. num. 1. & 5.
Meyerus colleg. Argentorat. ad Pand. b. t. num.
10(5. Berlichius part. 2. concluf. pratt. 11. num.
3 1. CT feqq. Parens p. mem. PauiusVoet ad §.
ult. Inflit. quib. mod. patr. potefias folvitur. num.
uit.poft. med.

14. Quod fidiremtum fuerit matrimonii vin-
culum eo tempore, quo necdum fuperftes iin-
plevit atatem iolvenda: poteftati patrise per fta-
tuta definitam j plures quidem revivifcere jus pa-
tris in talem, prcfertim viduam , opinati funt,
quia ea nunquam fux poteftatis per nuptias fa-
£ta , aut ad fe fuaque defendenda habilis judi-
cata fuit, fed tantum perfonse aiteri, quam cui
prius fubjedta erat, incepit fubeiTe; quo defen-
iore cuin nunc diftituta fit, rationi naturali
conveniens videbatur , ut in patris vei qua talis
vel faitem qua tutoris legitimi poteftatem relabe-
m* & ejus regeretur auftoritate, eju$
adhuc sctatis eft, ut vei fe vei fua faltem negotia
npn ppifit fatis. apte tueri. arg.princ. Jnftts. de cu-
ratoribus §. pcn. Inftit. de Attil. tutore ; fic cen-
fent Gilkenius , Clraifaneus , Ant. Theifaurus
& alii ailegatiapud Sandium decif.Frifk. libr. 2,
tit.j.deftfl. j.poftmcd. Berlichiumpart. 2.concluf
11. num. 52. Verius tamen, ubi ftatuta nihil
hac parte definiunt, viduain neque in patriam
neque in tutoriam recidere poteftatem ': curm
eniin utraque femel legjtimo fit extin&a modo ,
patria quidem per nuptias fubfecutas , tutoria
vero fimUlque maritalis per mortein mariti; Sc
quod jure finituin eft , non nifi certis modis a.
iege prsefinitis poife de tiovo initaurari ratio di-
£tet j injuftum foret, invitam fine iege in pa-
triam redigi poteftatem , in quam nifi novaad-
optione ne honefte quidem ac falva apud viros
graves exiftimatione reverti poteft. /. ult. ff. dc
his qui fui <vel altcn. jiin l. qtti liberatus 12 .jf.de
adoption. facit huc arg. /. fruftra 8. C. de fentent.
paffis & reflitutis. L infer ftipulantem 83. §. fia-
cram 5. -verfi nec revocantur Jf. de %ierbor. obligat.
injuftius, invitam ad id adigi, ut in locuin tu-
toris, cuife fponte acvolens per nuptias fubmi-
fit, recipiat alium nec pari genio , nec pari po-
teftate .& aftejdtione maritaii munitum. arg. /. qui
res 98. §. aream 8. verfu nec admijfum ff. dc
folutionibus. Chriftinseus ad Jylechlmenf. tit. 9.
art. 1. num. 10. Boerius decif. 197. num. 4. Mse-
vius ad jus Lubeccnfi libr. 1. tit. 3. num. 2 <5. Ber-
iichius & Sande dd. locis. Argentraeus ad confuet.
Britann. art. 4,1 o. glojf. 1. mm. 3. Wefel ad no-
vell. conftit. Ultrajeff. art. 13. mtm 19.20. Paulus
Voet d. loco. Tyraqueilus de legih. connubial. glojf.
3. adverha: & neftplusen pouvoirde fon pere >
ubi Chaifanei argumenta refellit.

1Quamvis vero neque majorennitas neque
ulla alia fiiiorum setas apud Romanos patriam di-
remerit poreftatem, cum idnuipiam inveniatur
traditum, & vel ex dignitatibus, qu» non niii
majorennibus decerneiidse erant, /. S.Jf. de mtt-
ner. & honorihus , & tamen filiisfainilias delatse
ftequenter, abunde conftet; tamen & hic gen-
tium plerarumque confenfus in cpntrarium con-
fpirafie vifus eft ; dum paifim fere, uti majoren-
nitate, atque adeo anno quinto & vicefimo com-
pleto tutoria poteftas evanefcit ipfo jure , ita &:
patria. Imbertus enchirui. Jur. Gallici verbo Gal-<
lorum filiipoft med, Gudelinus dejure novijf. libr.
1. cap. 13. infine. Chriftinseus vol. 4. dectfi 18(5.
num. 9. Groenewegen ad tit. Inftittit. quib. mod.
patr. poteft fiolvkur num. 3. 4. nifi quod non-
nuiiis in loeis prseter setatem majorennem fepa-
ratx infuper habitationis concurfus defideretur.
Beriichius part. 2. conclufi pratticabil. 11. nwn. 2 7.
Argentrsus 4dc0nfuetud.Britann.art. 500. ubi
plures finwles ieges Gaili» municipales.

DE ADOPTIONIBUS ET ^EMANCIPATXONIBUS , ETC.

r*'T'H03 rnOiJ
:;> uit-

liMi

-ocr page 80-

T I T. VIII.

i b.

TITV LV S VIII.
De rerum divifione Sc qualitate.

sum

maria,

T Propmtur funtm mum diwfio.
n. Confundi aliquando res publicas & tmmuneS.
5. Quid proprie fint res jure gentium communes;

& quotuplices.
'4. An in littore adifcttre liceat, fine impetrata au-
Uoritate publica.

5. Quid fint res faCra.

6. Non illts convertenda in afius profanos, nec
filienanda nifi certis in cafibus: definunt tamen
facm ejfe, vel iege publka, W dumperhofies
taptce fiunt.

'7. Quid fint reS fanUa , quce pcence violantium
legatos aut muros urbis.

8. Quidres publicce, & quid cuique liceat in pu-
blicis fiuminibus.

9. An in ripii fiuminis publici vel in ipfo flumi-
nepublico quilihet cedificarepoffit, fic ut cedifica-
taadificanti cedant, per difiinffionem explica-
tur; & quid nofiris moribus Ikcat in publicis
fiuminibus.

'10. Quidfintresuniverfitatis.
11. Altera divifio proponitur, qua res fiunt cor-
poralesvelincorporales; illce mobiles , immobi-
les, & fefe moventes. Navigia, molendina, an
mobilia fint.

& 2. Aliquando res fungibiles , qua taks, in jttre

opponi corporibus.
13. Quandoque mobilia quantum adeffettusjuris
_t pro immobilibus haberi; quodfit in fervis adfcri-
ptitiis, fruttibus pcndcntibus, metallis, lapidi-
bus, arboribus, necdummtis autccefis.
'54. Jd aliquando etiam fieripcr deftinationempa-

trisfamilicts, &per fpecialemlegem.
15. An immobilis cenferi debeat pccunia emtioni

prcediorum <t domino defiinata.
3 An immobile fit pretium ex rebus immobiiibus
redadum.

17, Qua alia in fpeckfint mobilia, qucs immobilia;
remififive.

18. Res incorporaUs morihts hodkrm vel admo-

Ti perfonarum , ita & rerum
confiderandse veniunt divifio-
nes & qualitates, ut interper-
fonas de rebus jus dici commo-
de poflit. Juftinianus quidem
resomnes vel jure gentium com-
jnunes effe ait, velpublicas, vei univerfitatis,vel
nullius ,vel fingulorum. pr. & %. feqq. Jnfi. h. t.
Quo redeunt. tandem bimembres cum fuis Ipe-
ciebus fubjunftis partitiones ; dum vel nullius
elfe dicuntut > vel alicujub. Res nullius iteruin
Vel humani vel divini juris. Humani juris & nul-
fwnt ea, qu® jure gcntium dicuntur conimu-«

bilia vel ad immobilid reduci.

19. Ilereditas nec admobilianec adtfflmolnlia fatii
reducipotefi; fed fingidce res bereditarice confi*
derandcefimt.

20. Servitutes prccdialcsfunt immobiles; perfona-
les vero aliquando mobiles, aliquando immok-
les. , ,.u.;j

21. Atfiones cmnes in perfonam funt mobiles, ut
& aUioncs in rem pro re mobili; ataffiones in

- remprore immobiliimmobilesfunt. r
3 2. Reditus annui quorum dics jam ccffit, &
penfiones rentm locatarum, quarum itidem ceffit
dies, funtmobilcs, etfi prcedia elocata ftnt, aut
jus ipfium redituum exigendgmm immobilibus ac-
cenfeatur.

■2 3. jus ipfum exigendi annuos reditus, latinsfum-
toredituum vocabulo, immbileefl, utjuspe-
dagibpontorii, portorii , reditus venationis ,fa-
linarum, metallorum , & fimilium, tjuce rega-
lium minorum appellatione veniunt.

24. Reditus ftriite & infpecie accepti, funt vcl
mere perfonales, velmerc reales, velmixtce.

25. Reditus mere reaks immobiles funt 5 paucis
locis exceptis.

26. MixtireditiiS in JJollandia mobiles funt; cdibi
frequentius pro immobilibus habentur.

27. Debita ufuraria immobilium rerum hypotheck
munita, mobilia funt, etfiin quibufdam immo-
bilitim naturam imitentur.

28. Reditus & fiortes , quas cx fiuis cautionibuS
debet fifcus, refipublka , civitates, vici, pa-
gi, co/legia alia fiabilia, mobilibuspotius, quam
immobilibus adnumerari debent, refutatis argu-
mentis contrariis.

29. Jncorporalia adhuc bodie variis in cafibus con-
fiderantur ut fpecks a mobilibus & immobi/ibus
difiinBa.

3 o. Quidinterfit inter mobilia & immobi/ia; & att
affiones cenjeantur "effe in Iqco domki/ndebitom^
an creditoris.

riia. Divini juris res aut proprie tales dicebantur,
puta facrse & religiofe; vel per analogiam quan-
dam, ut lan£ta\ Res alicujus vel in publico plu-
rium , vel in privato ftngulorum erant dominio.
In publico res publica: vel univerfitatis. In pri-
vato res fingulorum dominorum moderamini ac
arbitriofubjeftse.

2. Non hic occupabor difputatione prolixa ,
an res publicx diftinguendse veniant a rebus jure
gentium communibus, an nonipfse resjuregen-
tiuiu communes vulgo di£te it- ipfafint publicx,
fic ut aliat concipiantur jure naturali publicar,
aljse ex adverfo publicje jure civili. Quem in

iiiem

-ocr page 81-

——

—

——_

DE REROM DiyiSlONEET QjJALITATE.

finem ex probatis anftoribus varia erudite conge-
fta vide apud D. Noodtprobabil. libr. i. c. 7. & 8.
Jurifconfultos etenim noftros rebus plerumque
inagis intentos quam diitis, fepius res diveriis,
ac oppoiita- fpeciei vulgo applicitis, defignaife de-
nominationibus, nemo, nin in jure plane hofpes
ignorare poteft. Rupti irritique teftamenti diftin-
ttionem proprie loquendo fervatam eile, docet.
§. 5. Jnfltt. qnib. rnod. tejlam. injtmant. fa:pius ta-
men ruptum jurifconfultis appellari, quod vere
eft irritum, ac vice verfa , in eodem §.5. aiferi-
tur. Et quis nefcit, ftuprum proprie in virginem
viduamvecommitti, in nuptam adulterium. Le-
ge tamen Juiia promifcue ha:c & abufive fuiife
ufurpata nomina Papinianus monet/,<?,§. i.Jf.
adleg. Jitl. dcadult. Nec minus jus gentium di-
fcretum a naturali jure , juris tamen naturalis ap-
pellatione venire, conftat ex §. ii.Jnflit. derer.
divif. &, utmittam alia, fub publicis Gajushaud
veritus eft comprehendere quoque res univerfita-
tis, licet proprie a publicis diverfas. /. I. in ftne
pr. ff. b. t. junft. /. 16,ff. de verbor.fignif, Quid
ergo mirum, ii & res, quae Juftiniano , quse Mar-
cianojure gentiuin communes didse in pr. & §.
I. Jnfi. b. t. & /. 2, Jf, h. t. quaruinque ufus jure
gentium communis eft. /. littora 3. §. l.ff. ne qttid
inlocopubl.fiat. alibi apud fcriptores & Jurifcon-
fultos publicorum nomine denotatje iint; acpu-
blicum fieri dicatur, quod a mari occupatum eft.
l.pen.ff. h. t. publicufque jure gentium maris &
littorum ufus. §. littorum 5. Jnfiit. b, t.

3. Ne ergo de nominibus fuperfit difputatio;
jure gentium communes cum Juftiniano voco
res , qua: ufu funt omnium , proprietate nul-
lius, cedunt tamen primo occupanti; nullius enim
in poteftatem talia redafta iunt, eo quod omni-
bus vifa fufiicere, etfi inde quifque occuparet,
quantum fibi fufficit: hinc & primo cedunt occu-
panti, quifquis ille fuerit, eo quod cunftismor-
talibus sequale jus in ea ex largitione divina com-
paratuin eft. Non tamen ita, ut in univerfum oc-
cupari a privatis poifint, fed vel quantum ad ali-
quam fui partem , vel quantum ad quafdam ex
genere fpecies. Pofterioris generis funt fera be-
ftis, volucres , pifces , in mari vel littore natx
gemma?, lapilli, & alia, qux tanquam occupationis
objefta latius traftanda erunt tit. de acquir, rcr.
domin. Prioris vero generis funt aer, aqua proflu-
ens, mare, & per hoc littora maris. Qua ratio-
ne quivis in littore marique sedificare poteft, fic
ut non axlificata tantum , fed & pars ea maris
littorifve , quar a-dificando occupata fuit, in pri-
vato incipiat eife sedificantis dominio, ac tarn diu
maneat, donec quod exftruftum eft deftrudum
fuerit; quippe ex quo tempore in priftinam iittus
conditionem revertitur; dummodo id caveat a>
dificans, ne vel publico ufui noceat, vel confti-
tutis in vicinia privatorum viiiis & adificiis aut
monumentis. §. 1. hifi. h. t. I. 2. §. 1. /. 4.
/. 5. §. 1. /. 6, ffi. h. t. I. 2. §. adverfius eum 8.
L Httora 3. §.1./. 4.//; ne quil m flum. publ.

fiat. I. ergo 30. §. ult. ff. acquir. rer. domin. Qualis
la?fio cum a piratis fimilibufque immineat, arceri
tales ufumque littorum ipfis impediri, juri natu-
rali conveniens eft. Ut enim prsefidi bono con-
gruit, demandatam fibi provinciam confervare
quietam pacatamque, purgando eandem malis
hominibus. /. prcefes 3. /. congruit. 13 ,ff. dc offic.
prcefidis. Ita quoque populi Romani fuit , ad
iittora fua appulfum denegare nocituris & turba-
turis accolarum quietem. Nec alio fenfu Celfum
in /. littora 3. ff. ne quid in loc. pttbl. fiat. fcripfiiie
arbitror littora , in quce populus Romanus impc-
rium habet, populi Romani cjfe, quam quod in
littora illa , quibus asque ac Oceano Romana ter-
minabatur poteftas, & a gentium aliarum terris
feparabatur, hanc jurifdiftionis fpeciem populus
exercuerit; fic ut dominium, quod ajunt, fu-
perioritatis, non proprietatis, ei Celfus tribuerit;
eo modo, quo fibi Antoninus mundi adrogavit
dominium in /. <?, ff. de lege Rbod. de jaftu.

4. Neque ad id, ut licite quis in mari vel lit-
tore sedificaret, neceifitatis abfolutse fuit, decretum
prsetoris aut principis impetraiie , fi modo nulli
noceretur. Hinc leges fimpliciter id licere dicunt,
& sedificata continuo sedificantis fieri, addita ra-
tione , quia id , quod nullius eft, occupantis fiti
/. ergo 3 o. §. ult.ff. acquir. rer. domin. /. 3. §» 1.
/,. 4. ff. ne quid in loco publ. §. 1. Jnfi. h. t.
adeo ut etiam tuendus dicatur , qui in littore
;edificat , vel molein in mare jacit , nec aliter
interdi£fco, ne quid in loco publico fiat, impe-
diendus fit, quam fi appareat, euin vel alteripri-
vato vel publico nocere /. 2. §, & tam. 2. §. ad
ea igitur 5. §. adverfiusettm. 8, /, littora 3. §. I.
/. 4,ff. ne qttid in loco public. fiat. imo nec no-
vi operis nunciatione ullus prohibendi jus habeat,
nifi ad id , ut fibi damni infe£ti nomine caveatur,
/. 1. §. quodfiquis in mare. 18, ff. de operis novi
nunciat. Quin tamen prudentise fuerit, veniam
sedificandi inlittore impetraife , dubium non eft:
ne forte quis, quafi publico , vel tertio privato
prsejudicaiiet, juberetur deftruere, vel in opere
cxpto pergere vetaretur, quafi cum aliorum de-
trimento exftrufturus, /. quamvis 5 o, ff. acquir.
rer. domin. atque adeo verutn quidemerit, Hcite
in iittore marique eum ftruere , qui publice ,
id eft auftoritate publica impetrata, exftruit, jux-
ta l.fluminum 24. ff.de damno infetf. fed tamen
nec peccaverit , qui privatim exftruxerit, id
eft, privata au&oritate. d. I. 24. verfi. ad ea. nec
aliud intereft inter hxc duo , utrum publice quis
an privatim in littore sedificaverit, quain quod
publice opus faciens de operis quidein vitio cave-
re teneatur iis, quoruin intereft , de damno in-
fe£to, at non de vitio foli; fed magis princeps
vei in provincia pra;fes adeundus fit , qui pu-
blica au<5loritate a-dificare permifit, ut impediat
sedificationem in foio tali, ex cujus vitio, ob opus
exftruendum, damnum imminet: cum ex adverfo
is, qui privata sedificat au&oritate in littore, non
de operis tantum, fed & de foli vitio, teneatur

I cave-

-ocr page 82-

66 L i B. I. T

cavere, qui fenfus. d. I. 24. ff. de dxmno infetto.

5. Inter res nullius fed divini juris, occur-
runt primo loco facrae; quse rite per pontificem
vel principein Deo confecratas funt , atque ita
audoritate publica ab ufu profano ad piurn tran-
flata'. Lfacrdloca 9. pr. & §. i.ff.h. t. facrtc
8. Inftit. h. 1.1. ult.ff. ut in poffeff. legat. &c. So-
la proinde dedicatione privata facrum non fit.
d. §. 8. I. in tantum 6. §. facra 3. ff. h. t. multo-
que minus folo voventis voto. /. fiquis 2. ff.de
pollicitat. Talia erant donaria facra, veftes, va-
fa, aliaque. l.fancimus 21. C. defacrofanti. ccclef.
cedes quoque facrae ; quibus tainen dirutis , fun-
dus facer manet, religionis prserogativa. d. §.8.
d.1.6. §. 3. ff. h. t. licet aliud in littore poft cafam
illicpofitam iterumque deftrufitam obtineat, de-
ficiente cultus facri favore. d. I, 6.pr.ff. h. t.

6. Quamvis autem facra non lint profananda,
neque regulariter ufibus eximenda piis utcunque
fuperftitiofo deftinata divini cultus exercitio;
fed magis errore ac fuperftitione remota in alios
pariles licitos numinis divini cultus converten-
da. arg. /. legatum 16.ff. de ufu &ufufr, legat. &, j
fi acquifita uni ecclefise bona fuperflua appa-
reant, applicanda fint ufibus ecclefise indigen-
tioris. Confult. JQorum Holl.part. 4. confil. 366.
3 67. quibufdam tamen modis facra efle define-
bant apud Romanos ; dum vel lege publica id
injungebatur. /. inter flipulantem 83, §. fdcrdm.
5. verf. nec revocatur ff. de verb. oblig. vel per ho-
ftes res tales capiebantur , eo quod inter gentiles
nonerat illa facrorum communio , fed alii alia
agnofcebant facra, cultum alium , aliofque Deos
tutelares; ut tamen recuperatas poftliminii jure in
priftinam reverterentur confecratorum conditio-
nem. /. 5. C. de paganis. L 36.ff.de religiof. vel
denique juftis ex caufis alienabantur , puta ad re-
demtionem captivorum, alimoniain pauperum,
a'S alienum ecclefiae exfolvendum, aut ut rei, quse
ecclefi;r inutilis eft, permutatio fiat cuin alia uti-
liore, l.fancmus 21, & duth,prceterea C. de facro-
fantt, ecclef. novcllq. cap.2 , §. 1. extra quas caufas i
per alienationem in rerum profanarum catalogum
res facras transfcribi prohibitum; quo etiam fen-
fu nec aeftimationcm videbantur recipere. l.facra
locay. §.u/t.ff. h.t. inquantum pretio res omnes
«ftimandx funt, pretiuin autem efle nequit, ubi
venditio interdidta eft. Quod enim in 1. hanc legem
22.23.24.ff.de contr. cmt. dicitur loci facri ven-
ditionem fubfiftere, fnion fpecialiter tocusfacer ve-
nierit, fed venditioni majoris partis accefferit; non
eo pertinet, ut exfacro profanus fieret; non magis,
quam fundo vendito fepulchrum in eo exiftens
definit refigiofum effe; fed potius, ut eodem jure
& qualitate tuin facer tum religiofus locus fundo
vendito accedens , penes emtorem in pofterum
effet, quofuerat ante penes venditorem. C«te-
rum t]ua forma, quibus lolennibus urgente necef-
fitate vel utilitate evidente, resecclefiafticasnunc
alienari, moris fit, alibi monendum erit. Quem-
admodum & de religiofis dicetur latius tit. de re-
iigiof. & fumt.funer.

1 T. VI II.

7. Sanfta: res (non proprie, fed pcr analogiam,
& quodammodo, ut Imperator loquitur, divini juris
ac nullius in bonis habita?) dicuntur, quxabin-
juriis hominum defenfa: ac munitse funt, iive a
fandtione five a fagminibus noinen adeptse fint,
ut videre eft in §.fan£ta 10. Jnftit. de rerumdivif.
t.fanffum 8. pr. §. 1, ff, h.t. huc reducun-
tur legati , de quorum non violando jure , &
violantium punitione, five iph , five comites eo-
rum , ladi. fint, Pomponius in /. ult.ff. de legatio-
nibm. & Ulpianus in /. tege futia 7. jf. adteg. Jut.
de vi pubtic. & ego fuperius in tit. de Jwfiit. &
jure. Huc .& muri porta^que pertinent, non ur-
bis tantum Romse fed & municipiorum , capita-
li pamain violatores conftituta t.fanftum 8. §.u/t.
t. ult.ff. h. t.d. §. fantta 1 o. Jnflit. h. t. I. defer-
torem 3. §. nec non 17.ff.de re militari. quse
an tantum belli, an vero & pacis tempore obtine-
re debeat, an in militibus iolis, an vero in pa-
ganis quoque , an tantum in limitaneis, an &
aliis in urbibus ; & qua* hujus funt gcneris alia,
difcufli latius libello de jure militari cap. 4. num.
29. & fcqq. ad num, 3 8.

8. Publicas res quod attinet, quse fcilicet do-
minii jure ad totum populum pertinent, illse a
jure gentium communibus feparationem recipi-
unt, quod publica: a populo jam occupats in do-
minio efle cseperint; communes non item : fed
adhuc occupandse , tanquam nullius. /. ergo 3 o.
§. tdt. ff. de acquir. rer. domin. nam , ut Neratius
ait in t. quod in littore 14. ff. de acquir. rer.domin.
littora publica non ita funt, ut ea , qua: in patri-
monio funt populi , fed ut ea , quse primuin a
natura prodita funt , & in nullius adhuc domi-
nium pervenerunt. Adfcribuntur autem publi-
cis hifce flumina perennia & portus §. 2. /?;_/?. h.
t. L nemo 4. §. 1. ff. h. 1.1.1. §. fluminum 3 .ff.de
fluminibus. & quia horuin communis eft ufus ,
ficutviarum publicarum& littorum & riparum,
hinc cuilibet in illis navigare licet & pifcari, §. 2.
4. 5. Jnfl. h. t.l. 5. ff. h. t. aquam infuper inde
haurire, quin & ducere, quoties in ulu publi-
co aqua non eft, dum neque fiumen navigabile
eft, neque ex eo aliud navigabile fit. /. quo minus

2 .ff. de ftuminibus.

9. Anautem in flumine publico cuivis sedifi-
care licuerit jure Romano , fic ut sedificata cef-
ferint sedificanti, non fatis expeditum eft. Sunt
qui id omnibus concedunt publica accedente au-
ftoritate, cenfentes idemin fluminibus, quodin
mari vel littore, obtinere quantum ad insdifica-
ta: dufti arg. /. ftuminum 24. ff. de damno infe-
Eto. Magis tamen diftindtione rem puto termi-
nandam. Aut eniin de illis qtixftio eft, qui pro-
pe illam fluminis partem prsedia, & per hoc ri-
pas poflldent; aut de aliis , nullum in aclja-
centes flumini agros ripafque jus habentibus.
Priores quod attinet , permiffum ipfis eft etiain
auftoritate privata exftruere in flumine ripave
ejus, quicquid agro ripseve adverfus iinpetum
& edacitatem fluminis muniendse aptum videbi-

tur,

-ocr page 83-

Dh rerum division

tur, fic ut& operis exftructi domini fiant, dum-
modo neque vicinis fuperioribus aut inferioribus
neque e regione prxdia habentibus noceant,
eumque in finem de opere faciendo his caveant
damni infedi nomine /. unic. ff. de ripa miinien-
dal.i. §■ 6. 7. ff. ne quid in flumine publ. fiat.
quo aliter aqua fiuat, &c. Neque publico obfint
ufui, quo pejus navigetur, aut aliter₍aqua fluat,
quain fluxitante, tot.tit. ff. de fiumin. &nequid
m fium. publ. fiat, quo pejus navig.tot. tit.ffi.
ne quidvi fium. publ. fiat quo aliter aqua fluat, &c.
Et quia dubium nulli effe poteft, quin ponti-
bus ftrato flumine, deterior efliciatur navigan-
tibus publicus fluminis ufus, hinc ne is quidem,
qui in utraque fluininis publici ripa dom^sha-
bebat, pontem privati juris exftruere potuit. i.
ult. ffi. de flumimbus. Pontern fcilicet privati
juris appellat JCtus, ex eo , quod in ufum
& commodum privatum iftarum Eedium com-
paratus erat : ita enim etiam privati juris dici-
tur, quod eftindominio velufu privati l. fiervitu-
tes. 14. fiervitus.i.ff. de fiervitutib. nam utlo-
co privati juris legatur pnvato jure, nulla vel
ratio fuadet vel juris neceflitas, plana fatis ac
perfpicua apparente Scsevolx in verbis retentis
fententia. Pofteriores quod attinet, qui fcili-
cet nulla prope ripam prsdia poflident , nullo
putem modo his de jurc permiflum eife, utin
ftumine publico auctoritate privata sedificarent,
aut sdificatorum efiicerentur domini: cum enim
jedificata folo cedant, quoties foli dominus ap-
paret , magis eft ut a'dificata ceifura fint illis,
qui prope ripam pra'dia poflideilt non limitata,
quippe ad quos uti ripa pertinet, & quse per
alios ripse insedificata funt, l. qui autem 1 5. ff.
de acquir. rcr. domin. (ad diftin&ionem eorum,
qua: in littore a:dificata erant/. quodin littore 14.
ff. eod.tit.) ita & jure dominii fundus fluminis
pertinere videtur, quatenus faltem defiit aquis te-
fluseffe, &incipit alvei fluminis officiuin pra:fta-
re,quod non minus per insedificationem contingit,
aqua propter ina:dificationemillacnondefluente,
quam per infulse nativitatem , aut alvei totius
defertionem. Ut ergo infula in fiumine nata ce-
dit iis , qui prope ripam prxdia tenent , ita
quoque ina:dificata in flumine iifdem cederera-
tionis eft. Ab infula certe in flumine nata ad jedi-
ficata in flumine argumentum refte duci Labeo
monet in l. pen. §. uk. ff. de acquir. rer. domin.
Si inquit, id, quod in publico natum aut (cdifi-
tatum efl, publicum efl, infiula qv.oque , qua: in
fluminepublico nata efl,publica effe debet. Non
quod h£c fuerit Jurifconfulti opinio, vel infu-
larn vel inaidificata regulariter publico cedere;
< contra enim de infula jam definierat in eadem
l penult. §. 1. z. 3.) fed quod innatorum & in-
ffdificatorum parem crediderit efle conditionem.
Sed dices, quorfum ergo fpeftat illa Ulpiani inter
a:dificata in flumine publico & via publica & litto-
re comparatio & exsequatio, dum in d. I. fluminum
2^.ff. de damno infcff. ait fiummm publmmm cm-

e et qjj ai) itate. 6j

munis cflufius, ficutiviarum publicarum & littorum,
in his igiturpublice licet cuilibet cedificare & defirue-
re. Quibus confequens videri poftet, ut, quemad-
modum littori ina.'dificata cedunt sedificatori fe-
cundmn ante dida , ita & exftrufta in fluinine
publico dominii jure«cquirantur exftruenti, cui-
libet fine diftinftione , an prope ripam pra-dia
poflideret, nec ne. Verumpenitius attendenti
patebit , juris analogiam non pati ut compara-
tionem iftam extendamus ultra flumina, quibus
agri adjacent limitati: wi quibus ut alluvio non
cedit prardia prope ripam habentibus , /. in
agris 16. ff. de acquir. rer. domin. ita nec infula
illic nata , vel quae funt ina:dificata , vel al-
veus a flumine defertus ; fed quemadmodum
in rnari nata infula, & ex pari ratione pars maris
inscdificatione occupata , protinus jure dominii
occupanti acquiritur, ita & de infulis in flu-
mine qatis ante agros limitatos, & ex paritate
rationis de ina'dificatis , id obtinuit, ut occu-
pantis aut exftruentis fierent; tefte eodem Ul-
piano in /. 1. ^.fiinfiula 6.ff. de fluminibus. Ma-
net ergo firmum , axlificata in flumine ante
agros aliorum 11011 limitatos cedere agrorum do-
minis ; exftru<5ta vero antelimitatos fundospro-
pria fieri a:dificantis una cum illa alvei parte ,
qua: sedificatione occupata eft; modo fcilicet
neque privato neque publico noceatur: quemin
finem veniam exftruendi impetrari, & ita pu-
hlice exftrui juxta d. 1.24. confultum fuerit; uti
ante latius de a:dificatis in littore marique di-
6tum. C.Tterum quia moribus noftris & alia-
rurn gentium maris littora & fluniina regalibus
feu domaniis principum adnuinerantur libr. 2.
fiendorum tit. 5 6. non ita , fi navigationem &
ejus fequelas excipias, communis omnibusufus
eft , neque pifcari retibus in flumine cuiqueli-¹cet, multoque minus, extra ripoe munitionem ,
sedificare in fundo fluminis, aut in maris littore,
autaquamducere ex flumine, aut exftruere mo-
lendina , nifi nominatim id a principe, vel eo,
cui demandata dominiorum cura, conceflfumfue-
rit; fic ut illa venise impetratio, quse ex jure
Romano prudentise erat, nunc abfolutse necefli-
tatis fit. Gudelinus. de jure noviff. libr. 5. cap.j.
verfi. qua: in prccditto. Vultejus dcfiudis iibr. 1.
cap. 5. num. 7. HugoGrotius manudutt.libr.2.
cap. 1. num. IJ. & fieqq. Groenewegen ad
§.2. lnflit.de rer. divifi. Paulus Voet ad §.1.
Infi. eod. tit. num.j. & ad §.2. num. 2. ^4.
& ad §. 4. num. ult. ibique plures citati.

1 o. Univerfitatis res funt, quse jure dominii
ad univerfitatem, puta oppidum , vicum , pa-
gum , corpus , pertinent; quse non funtiin-
gulorum ; ut variis argumentis docet JCtus iri
/. in tantum6. §. 1. ff. h.t. I. ficutq. §. 1. ff.
quod cujufque univerfit. nomine &c. De quibus
plura d.tit. quod cujufque univerfitatis nominevet
contra eam agatur.

11. Altera rerurn divifio eft, quod vel corpo-
rales funt vel incorporales, ilk, quje fua na-

I % - turi

-ocr page 84-

68'

tura tangi poffunt ; hce tangi nequeunt , ■& in
;ure coniiftunt , ut fervitutes , hsereditates ,
ncmina &c. Corporalium tres funt fpecies ,
enim mobiles funt, veluti fupelleX ; ut &
ea , qua;, licet gravia , fic tamen comparata
funt , ut moveri poflint; veluti, horrea mo-
bilia ./. Titius borrcum 60. ff. de acquir. rer. do-
rnin. naves, utcunque ampliflimse /. 1. §. 6. &
7. ff. de vi & vi armata. I. vi facit 20. §.pen.
ff. quod vi aut clam. & harum exemplo molen-
dina aquatilia ex anchons ftantia, non terrce af-
flxa , ut & plauftris imponi folita molendiria
caftrenfia l. dolia 26. §'. I. ff. dc inftriift. vel
inftrum. legato. Tyraquellus de retraUu gentil.
§. 1. gloff. 7- ni/m. 92. Argentrceus ad cohfuet.
Britann. art. 408. num. 9. Berlichius conchif.
praff.part. 3. concl. 30. num. 10. Carpzovius
dcfin. for. part. 3. conftit. 24. deftii. 8. Parens
p. lhem. Paulus Voet de mobilibiis & immobil.
v$l 15. wmfcf. & 8. aliie imrriobiles, utprae-
dia; alise fefe nioventes, ut' fervi &' animalia: ut
taihen fefe moventia fub mobilibus fsepe compre-
liendaritur; quotie-s leges, iimpliciter inter mo-
bilia & immobilia diftinftione fafta , quid de-
finiunt, veluti in tempore ufucapionibus im-
plendis prsfihitoInft. de ufucapion. I. ult.
€. de longi temp. prcefcript. tit, Inft. de reb. corpo-
rdl. & incorpCral. /. 1. §. 1. ff. b.t.

12. Infrequens interim in jure: non efl:, ut
res furigibiles pondere nuiriero vel menfura con-
ftantes, ac revera corporales, corporibus ipfis
bpponantur, ift quantuin in hujufmodi rebus
fungibilibus , qua talibiis, non corpora confi-
derantur fed quantitates /. talis fcriptura 3 o. pr.
ff. de legatis l. l. ft is cui 94. §. fin autem 1.
ff. de folution. I. ft pctnce 19. §. ji falfo 2. ff.de
condiff. irideb. uti ex adverfo corpora dicun-
tur , quoties in iis non principaliter ponderis
menfurje numerive habetur ratio. /. fi fervus le-
gdtus 108. §• qui quihque 10. ff. de legat. 1.
I. i. §.fed & ftj- tfi de dote pralegat. d. /. ta-
lis fcriptura 3 o. §. pen. ff. de legat. 1.

i 3. Nec minus fubinde fit , ut quse res na-
tura inobilis eft, proimmobili habeatur, dum rei
immobilis pars & acceifio efle creditur. Servi
vere mobiles , fi per fe cenfeantur , & ex na-
Mfl fua , iamen , fi fundo adfcripti fint, jure
fuhdi ut res immobiles aeftimantur, definuntque
ex fua propria cenferi natura. arg. I. origiharii 7.
C.de dgricol. & cenfitis l. longce^.jf. de diverf.
temp. prcefcript. fruftus praediofum mobiles elfe
natiiralis ratio diftat, & h Trajano refcriptum l.
iiit. §. i.i. ff.jde rcquir. reis. l.fuhdi 17. §. fid
& i.ff. keatt. emt. hos tairieh etiamnum pen-
dbhtes , tariquain fundi partes corifiderari, &
ideo imfnobilium jure cenferideBere, coiiftatex
1. fruthts pehdehies 44; ff. jde ret vtndk. I. ult. §.
fruttus 6. ff. qiite ih fraud. ffl&ffi. aiien. I. quce-
fitum 12, §. ca vero 1 i.ff. de infirutt. vel tn-
firum. iegat. I. fi fiervus 61. § . locari 8. ff. de
fimis. Chalfaneus ad mfiuet. Burgund. rubr. 4.

§. 2. in verbis omnhtmmobilhtm.mm. 20. Mariw
tica de conjett. ult.volunt. libr.9. tit. 3. num.6.7*
Tyraquellus de rctraci. gentil. §. 1. gloff.7.num.3 7;
& 43. Andr. Gayl libr. 2. obferv. 10. num. 3.
Georg. de Cabedo decifion. Lufitan. 68. num. 1.2.
Simili modo rnetalla lapidefque & arena & creta,
& quicquid eft in fodinis metallicis aut lapicidinis'
&c. Arbores quoque fundo hxrentes, immobili-
bus accenfentur, utpartes prffidiorum : quje cn>-
nia, ubi ruta feu eruta & carfa fuerint, uti definunt⁴fundi partes elfe, ita in pofterum mobilibus an-
numeranda funt; nec amplius fundi domufvejura
fequuhtur , nec prxdio vendito ad emtorem per-
tinent, licet nominatim excepta non inveniantur.
l.fundi 17. §. fundo 2. verf. ligna. & §. firuta &
ccefa. 6.1. Quintus Mucius 4o.ff. de attion.emti t.fi
pofi infpcttum 9. ff. deperic. & commod. reivend.
arg. l.fruttus 7. §, ft vir. 13. fffolut. matrimon
l. fied fi meis 26. §. arbor. 2. ff. de acquir, rer.
domin. Berlichius part. 3. conclufi 3 o. nttm. 19.
Modeftinus Piftorispart. 3. qucefi. 124. num.Sj*
& feqq. Colerus decif. 5 9. num. ult. Paulus Voet
&9- de natura nwbil. & immobil. cap.24. num.4.

14. Quid , quod & immobilia vulgo credita
tamen vel ex fpeciali legiftatoris difpofitione, vel
ex deftinatione domini aut fa<5to , pro mobilibus
habentur, quantum ad juris efteftus , vel vice
veria. Atque ita, licet arbores grandiores fundo
li2erentes,velut partes fundi, immobiles efle didum
fit; Flandrico tamen jure mobilibus extra du-
bium annumerari folent. Jnfiruttio Curice Flan-
dricce ari 351.352. Et quod attinet domini
fadtum, quce ante fuerunt mobilia, fi a:dibus ap-
plicita fuerint non temporarii fed perpetui ulus
caufa, five tigna fuerint, five coluriinse, & mar-
mora, sedium efle incipiunt, & ita iminobilia;
iriio, fi detra6ta reponendi animo, idem dicendum
eft l.fundi 17. §. Labeo.7. & §§. fcqq.ff. de
att. emti. nec dubitandum, quin, dejeftis sedi-
bus ea mente ut inftaurentur , rudera quoque
immobilibus accenferi debeant, in quantum ir>-
ftaurationi novce domus apta efle poflunt. Pa-
pon. hbr. 17. tit. 4. in appcndice arrcft. 1. Idem-
que ftatuendum in mobilibus per patrisfamilias
deftinationem perpetui ufus gratia ad certum lo-
cum,domum puta vel fundum, delatis, ita ut per-
petuo illic iftius ufus caufa manfura iint, etiamfi
vel nunquain immobilibus naturaliter jungen-
da fint , vel ex deftinatione jungenda , nec-
dum tameri inccperint immobilibus jun&a;
efle , modo ad ipfas ardes fundofve quibus
jungenda fiint , delata fuerint. d. I. fundi. 17.
§. 2. 7. 8. ff. dc att. cmti. arg. /. ex fatta
3 5. §. rerum 3-ff-de bccredib.infttt. I. debitor 32.
ff. de pignor. & bjpotbec. t. ft ita legatum 86.
ff. de legatis 3. Mavius adjus Lubec. qutefi.
prcelimin. 6. nf/m. 20. & fieqq. Argentrsus ad
cohfiietud. Britann. art. 408. num. 2. 3. 4.5.
Tyraquellus _t de jure primogeniturce quccft. 48.
num. 3. & fieqq. Paulus Voet de mobit.
mobil cap. 24. ^25. Wefel ad novelt. cm-

fiit.

L i B: I. T i t. VIII.

-ocr page 85-

DE RERUM DIVISJONE ET QJU A L.ITA TE, 69;

ditus. tot. tit. Inftit. de reb. corpor. & imorporal.
Sed cum maxima legum municipalium pars di-
vifionem in corporalia & incorporalia ignoret,
ac fola rerum in mobiles & immobiles divifione
contenta lit , tefte Antonio Matthxo de autfio-
nibus libr. 1. cap. 3. num. 13. & de enminibus'•
lib. 48. tit.10. cap. 4. num. 21. operar pretium
erit inquirere, cui claffi, mobilium an immobi-
Jium,res quseque incorporalis annumeranda fitt

19. Hsereditatem quod attinet, cum iit & mobi*
lium & immobilium & in corporalium univerfitas,.
vix eft, ut in totum immobilibus aut vice verfa-
mobiiibus accenfeatur , fed magis rei cujufque
in hsereditate reperts natura confideranda erit; eo
fere modo , quo de peculio refponfum eft : cuttli
enim rei vindicatione fola; peti poilent res cor-
porales, non incorporales , peculio autem ve-
lut juris nomine utraeque comprehenderentur,
fcripfit Juiianus, non ut gregis , ita pectdiivin*
dicationem reccptam ejje , fed res fingulas peten-
das cffe l. vindicatio 5 6. ff. de rei vittdicat.

20. Servitutes prsediaies quod fpeftat ; hon
dubium , quin rerum immobilium numero ve-
niant , cum nihil aliud fint, quam rerum im-
mobiliuin feu praidiorum jura & qualitates, imo'
prsedia quaiiterfefe habentia,prsediorum acceiiio-
nes, quas fui principalis naturam fequi ratio di-
dat, & ut argumentatur Hugo Grotius, deli-
bationes juris dominii , in quantum ex jure do-
minii prsedii fervientis quid diminuitur, detra-
hiturque , & in dominantis prsedii dominum
transfertur /. quid aliud-86. jf. de verb. fignif. h
qui fiindum 12 .ff. quemadmodi fiervit. amitt. arg«
/. fi aquam 2. C. de fiervitut. & aqua Tyra-
quellus de retratt. gentil. §. 1. glofif. 5. num.Zi
Andr. Gayi. libr. 2. obfierv. 11. num. ult. Aiiter
quam fefe res habet in ufufruftu & fimilibus fer-
vitutibus perfonalibus; quse , curn non femper
immobilibus inhsereant rebus , fed frequenter
etiam in mobilibus conftitui foieant , potius
quandoque mobilibus quandoque immobilibus
adfcribendse erunt, prout vei mobiiibus vel im-
mobilibus fuerint rebus impofitae ; maxime, quia
& in interdifto unde vi in folis immobilibus Jo-
cum habente, ftatutum eft , frudluarium irn-
mobiiium, non item mobilium , eo pofte uti
remedio pofleftorio /. quod eft 3. §. peHitiet ij.ffi
de vi & vi armata, & in prsefcriptionurn mate-
ria ufufrudus proprietatem imitetur, & tantq
temporis fpatio ufucapiatur in fructuarii prseju-
diciuin, quanto tem pore proprietas ipfi periret
proprietario. l.pen. ^fified nos ii C.de ufufrutlu.

21. De aftionibus quamvis multis placucrit,
eas conditione rei ad quam tendunt aeftimandas
efle, atque adeo tendentes ad rem mobilem mo-
biiibus;ad rem vero immobiiem immobilibus efle
annumcrandas. Andr. Gayi libr. 2 i obfierv. 11.
nutn. 10. Tyraquellus de retraB. gentil. §.
gloffi. 7. nim. 15. Berlichiuspart. 3. conclufi^ 3.
num. 5. Wefel ad novell. conftit. Ultrajetf.
art.iti num. 3, Confult. Jurifc. Holl. part. 3.

I 3 vol.

ftit. UltrajcB. art. 12. num. 10. Rodenburch
de jure conjug. trati. prcelimin. de ftatut. diverfi.
tit. 2. cap. 2. ntim. 5. in med. Non tamen pe-
cunia per patremfamilias emtioni rerum immo-
bilium deftinata , eumque in finem ab eo re-
pofita , immobilibus accenfenda eft ; tum quia
hsecin fe & ex fua natura mobiiis eft, nec tan-
quam alterius rei immobilis, velut principalis,
accefloria confiderari poteft; tumquiafola defti-
natio fine fa£fo ac impiemento & efre&u defti-
nationis non mutat naturam pecunise. arg.
1. fi id quod 58. §• item Celfius 1. ffi. pro fiocio 1.
xcttera 41. §. fied etfiparavit. 14. & 15, fif. de
legatisi. tum denique quia in uno tantumcafu,
fingulari favore minorum, invenitur conftitu-
tuin , pecuniam talem , ad inftar rei immobi-
Jis, nonnifidecreto aiienaripoife,/. qtiid ergo 7. §.
tjmd ergo 6ff. de contrar.tut. & utili al7. jund./. d
VivoPio 15. §.ult.ff. dere judicata. Andr. Gayl
libr.2. obfierv. 11. Papon. Itbr. 17. tit. 4. ar-
rcfi. l-tj 6. Tyraquellus deretratf.gentilit. §. 1.
glojf. 7. nutn. 108. 109. Wiflembach adPand.
vol. 2.difip. 3. th. 9. Berlichiuspart. 3. conclufi.3 o.
nutn. j^.ibique plures citat. dillent. Chopinus ^
leges Andium libr. 2. part. 1. cap. 2. tit. 2.
nutn. 14. in med, Chaflaneus ad confuet.
Burgund. rubr. 4. §.2. verbo omnium mobtlium.
mm. 16.

16. Similiter nec pretium ex rebus immobi-
libus divenditis redactum immobilibus re£te
adnuineraveris: quamvis enim pretium aliquan-
do quantum ad certos quofdam juris efledus
fubintret in locum rei diftraftae , & eo cen-
leatur jure quo ipfa res ; ut in cafu, /. fit &
'rem. 22. ffi. de petit. hcered„ & viceverfa in ca-
fu /. fi ut proponis 8. C. de rci vindic. I. tutor. 2.
ff. quando ex faclo tutor. quia tamen regulari-
ter id obtinet, ut neque res emta ejus fit, cu-
jus fuerat pecunia , neque viciflim pecunia ei
cedat, cujus res fuerat; & generaliter neque res
in locum pretii,nequc pretium in locumrei fucce-
dat, ejufve naturam induat ac qualitates. arg. /.
qui vas argenteum 48. §. ult. ffi. defurtis l. fi ex
ta.6. C.de rei vindic. /. tdeoque 7. in fine ffi. qui
potior. in pign. I. ex pectmia 12. C. de jure dot.
Confequens eft, ut nec redafta ex immobilibus
rebus pecunia , immobilium loco habeatur, aut
eorum regatur jure,etiamfi in aliarumrerumim-
ffiobilium novam emtionem rurfus deftinata con-
ciperetur. Sande decifi. Frific. libr.2. tit. 5. defin.7,.
circamed. Schurpf. ccnt.i. confil.u. Gothofre-
dus adl. qtti vas48. §.ult. defurtis.

17. Qua* porro res in fpecie inobilibus, quse im-
mobilibus accenfendse fint, ut figillatim enarrem ,
neque inftituti ratio patitur, neque difficile erit
ex iis petere au&oribus , quibus h*c ex profeffo
traftare ariimus fuit; vide Paulum Voet de mobilv-
bus & immobilibus. Beriichiumpart. 3. conclufi. 3 o.

18. Incorporalesres funt, quse nectangi nec
paipari poflunt , ac in jure confiftunt, veluti,
hsereditates,fcrvitutes , nomina & a£tiones,re-

-ocr page 86-

70 L i b. I. T

njol. 2. confd. 11 o. & longa ferie citati ab his plures
alii. juris tamen rationibus convenientius arbi-
tror , inter aftiones in rem & in perfonam diftin-
guendum efle. Si enim in perfonam actio fit,
mobilem eam judicandam puto , five ad rem mo-
bilem five ad immobiiem ea tendat; five adim-
petrandum rerurn mobilium immobiliumve do-
minium, ftve ad ufum earundem aut fimile quid
obtinendum, comparata ftt, veluti emtivendi-
ti, locaticondudi, commodati &c. Cumenim
ipfi tantum perfonje creditoris, non item rebus
ejus, jus & aftio quxfita iit; & fola debitoris
perfona ad aliquid dandum faciendum aut pra:-
ftandum obligata; nec res ipfa danda vel prse-
ftanda, utut immobilis, ulla ratione fit afledta
creditori, aut obUgata vinculo juris in re ; con-
fcquens eft , ut , quemadmodum ipfa per-
fona tum debitoris tum creditoris mobilis eft,
ac domicilium fuo arbitratu transferre poteft ,
etiam aftio perfonalis, offibus perfons tanturn
inharrens, mobilisjudicetur, velut acceflio ejus.
Et certe, ut res, quar nullum in aftionibus in
perionam fundamentum conftituit, eafdem face-
ret mobiles vel immobiles , neque ratio neque ju-
ra fuadent: maxime, curn perfonalibus aftioni-
bus fsepe non res proprie di£tse mobiles immobi-
lefve, fed vel implementa fafti perfonalis , vel
folum rerummobilium immobiliumve ufum, peti
manifeftum fit; circa quales adionum perfona-
iium fpecies inextricabiles fuperellcnt difficulta-
tes, in quseftione an mobilibus an immobilibus
adfcribi deberent, fi admittenda foret fuperius tra-
dita communiorinterpretum opinio. Neque juvat
quod adionem ad rem petendam habens, cenferi
debeat rem ipfam habere, quodque apud fe quis
videatur habere, de quo aftionem habet. I. is qid
attionem x^ .ff.de regul.jwis. I. bonorum appellatio
49. l.idapud fe 143. ff. de regul. juris. Primo ete-
nim hsec non ex veritate obtinent, fed paffim fere
improprietatis nota videri ufi funt Jurifconfulti.
Nec deinde alio id fenfu prolatum , quam quod
in bonis & patrimonio noftro latius fumto efle
confeantur omnia quae fuperfunt, dedu£to arre
alieno , omnia qua: nos beant, & ex quibus to-
ta noftri patrimonii mafla amplior atque locuple-
tior dici poteft; flve res jure dominii poffidea-
mus , live rerum intuitu a£tionem petitionem
aut perfecutionein habeamus d. 1.^g.ffi. de verb.
fignif. Denique , fi de perfonalibus aftionibus
qusftio fit, minus reveraeft aftioncm habere,
quam rem /. minus efi 204,jf. de reg.jur. unde
cum emphafi pro immobilium pollellore, a fatifda-
_;tionis neceffitate liberato, non habendus dicitur ,
qui tantum perfonalem fundi petitionem habet. L
fcicndum 15. §. diverfia caufa^.ff. quifatifidare
cog. aliter quam fefe res habet in aftionibus in rem,
de quibus non incommode acceperis id, quod
eft in d. L is qui affionem 15 .ff.de regul. jur. &l.
rem in bonis 52 ,ff. deacquir. rer. domin. puta, rem
,in bonis noftris intelligi , quoties poffidentes,
exceptionein; aut amittentes, ad rtfupewtdm

1 t. VIIL

eamaftionem habemus; eumque qui a£tionein
habet ad rem recuperandam , ipfam rem videri ha-
bere. Ex quo etiam, velut fundamento , circa
aftiones in rem determinatio petenda ; eas fcilicet
inter immobilia computandas efle, fi tendant in
rem immobilem ; mobilibus vero adfcribendas,
fi rem mobilem perfequantur : cum enim in hu-
jus generis a£tionibus jus in re quo res ipfa aflefta
eft & devinfita, lit totum agendi fundamentum ;
non abfurdum fuerit, ab ipia reruifl fic devincta-
rum natura ac proprietate petere, an inde nata
a£tio mobilis an vero immobilis dicenda iit. Et
quamvis pretiofa mobilia quantum ad quofdam
juris effeftus immobilibus comparata invenian-
tur; tamen quia in dubio propria rei cujufque na-
tura, non fi&io, fpe£tanda eft, etiam in hac
quseftione inter res viles ac pretiofiores mobiles
haud videtur diftinguendum.

22. De reditibus prolixa interpretum diljmta-
tio eft. Ubi primo quidem diftinguendum arbi-
tror inter reditus annuos, quorum dies jam ceffit»
& ipfum redituuin exigendorum jus, ex quofin-
gulis annis ftatifve temporibus recurrit prxfta-
tionis exigendse poteftas. Reditus enim quod fpe-
ctat, quorum dies obligationis jamceflit, mobi-
libus jure optimo adfcripfcris,five jus ipfum origi-
narium, ex quo quotannis renafcitur prsftatio-
nis neceffitas, mobilium/iveimmobilium claffi ac-
cenfendum fit, juxta diftinctiones rnox traden-
das : cum non alio loco reditus, quorum ceflit
dies , videantur habendi > quam quo fruftus jam
a folo feparati; qui quamvis ex immobilibus nati
fint, & , dum pendebant , immobiles judicati
tamen feparatione , mobilium protinus induunt
naturam ac conditionem ut ante diftum. Atque.
hinc idem quoque de rerum immobilium locata-
rum penfionibus , fruftuum ipforum naturam
imitantibus, imo frufituum civilium appellatione
venientibus, & ad inftar reditus annui quotannis
recurrentibus, refpondendum eft, ufque adeo ,
ut, fi penfionum dies pro parte ceiferit pro parte
non, quatenus dies ceffit, eatenus mobilium jure
ccnfcndx fint, velut fructuum ipforum furroga-
tum. arg. /. fi operas 26. I. defuntia 58. ff.de ufiu-
fruttu. Andr. Gayl /. 2.obfcrvat. 10. num. 3.
Chriftinseus adMechlinienfes tit. 16. art. 3 5. num.
iy. Carpzovius definit. forenfi.part. 3. conflit. 24.
def. 5. Tyraquellus deretrdt. gentil. §. 1. glojf. 6.
num. 10. Papon. libr. 1 7. tit, 4. arrefi. l .mpt.
Modeftinus Piflons quccfi. 124. n. 1. &ad eum
Jacobus Schultes num. 72. & fieqq. Chaffaneus
ad confiuetud. Burgund. rubr. 4. §. 2 .vcrbo omnium
mobitium. num. 20. Berlichius part. 3. conclufi. 34,
num. 36. Refponfa Jurifc. Holl. part. 3.V0I. 2.
confil. 11 o. num. 4.

2 3. Quantum ad ipfum redituum jus; funt,
qui diftinguunt inter reditus redimibiles & non
redimibiles ; hos immobilium, illos mobilium
catalogo accenfent. Sunt , qui perpetuos
reditus immobiles ftapunt , temporarios vero
mobiles, five ex prsediis, five ex fola perfonali.

. ob-

-ocr page 87-

De rerum divisio

obligatione debeantur. De quibus vide Cbrifti-
nceum ad Mechlin. tit. 7. art. 8. num. 6. Argen-
treum ad confuet. Britan. art. 6 j. num. 4. 5. Andr.
Gayl libr. i.obfiio. Tyraquelium deretratt.gen-
til. §. i-glojfi. 6. num. 1. & fieqq. Berlichiumpart.
3. conclufi pratt. 34. Carpzovium def.for.part. 3.
confi. 24. defi.i. & fieqq. Barry de fiuccefifion. libr.
9. tit. 7. num. 16. Jac. Schultes ad Modejl. Pifior.
qucefi. 1 24. num. 45. &fieqq- fed, ut hscc plenius
exfequar , confiderandum puto, jus illud redi-
tuum vel ftriftius accipi poile, vel latius , fic ut
comprehendat prater reditus annuos in fpecie iic
didos, ac magnam cum ufuris aftinitatem haben-
tes, etiain alia jura quamplurima patrimonio no-
ftro accenferi folita, &utilitatem prsebentia. Quse
jura prarter reditus annuos in fpecie communi fere
gentium ufu, & interpretum calculo, immobilibus
folent adnumerari; veluti juspedagii, pontorii, por-
torii, decimarum, jurifdidtio, jus percipiendi cen-
fum ftve rediinibilem five non redimibilem , fo-
larium, canonem annuum ex agris emphyteu-
ticariis , penlionem ex dignitatibus hasreditariis,
laudimia,venationum, pifcationum, falinaruin, me-
tallifodinarum reditus, liiniliaque, quse ex parte re-
galium minorum appellatione veniunt, & in libr.
z.feudorum tit. 58. ac apud Sixtinum de regali-
iibus, fparlimque apud DD. traftantur. Atque
ita in placitis Ordinum Hollandise , nec non Or-
•dinum Generalium, faspius in rerum immobilium
catalogo nominatim poni videas cynfen , thynfen ,
tapoenen hoendergelden, pontgelden , tolrechten,
vnarktgelden , May en Hcrfifi beden , haartfiede
gelden , turfimaten, lafigelden, maalrechten, heer-
lifiie rechten, tienden,nakoopen,pajfagiegeldenover
ivateren, bruggen, fiuyfien, wegen ; & plura alia.
placcaat op't redres van deverpondingen over Hol-
land en Wefi-Vrifiand van den 3. Augufli 1627.
art. 1. vol. 1. pag. 1515. ut & placcaat van den
17. Julu 1643. art. 1 .d.vol. i.pag. 1953.infine.
placit. ordzn. Generalium op 't invoeren van de ver-
pondingen over Brabant. 5. julii 163 5. art. i.d.
vol. 1. pag. 15 27. &ficqq. item placit. ordin. Ge-
neral. anno. 1593. 22 Offobr. in praifiatione. d.
vol. 1. pag. 1523. Adde Parentem Paulum Voet de
natura mobil. & immobil. cap. 9. num. 20. &fieqq■
C7" defiatutisfett. 9. cap. i.num. 13.14. Leeuwen
cenfiur.part. 1. libr. 2. cap. 1. num. 4. licet de digni-
tatibus venaiibus, in Gallia rebus judicatis varia-
tum fuiffe, an mobiles an immobiles eftent,obfervet
Erancifc. deBarry dcfiuccefifionhbr. 9. ttt. 7. n. II.

24. Reditus vero annui, in fpecie fic di£ti,
non omnes ejufdem conditionis funt, fed alii me-
re perfonales, quos nempe perfona debet, fic ut
nullares immobilis pro eorundem prasftatione affe-
£taiit: alii merereales , proquibusres immobi-
les tantum funt principaliter obligatse , fic ut per-
fona non debeat, nili quia eft dominus rei, ex
qua debentur , & debere defmat , quoties vel
fundum alienavit, vel pracdium chafmate vi flu-
minis aliove modo periit: eo modo, quo praedii
pcifeflbrem fequuntur > & deberi definunt impo-

NE et QV A l i t a t E- 71

fitse fundovel scdibus fervitutes prsediales , quales
multi in Gclria & alibi: alii denique mixti, pro
quibus & perfona & res immobilis obligata eft ;
Vide Abraham. aWefel ad novell. cqnfiit. Vltra-
jeffinasart. 20.pafifim. Lambertum Goris advcr-
fiar. tracl. 2. cap. 3. n.l. & fieqq. Sande de fieudis
Gelrias tratf. z.tit. 2. cap. 4. n. 3.^4.

2 5. Quod fi mere reales fuerint. praediis impoii-
ti reditus, haud dubium, quin immobilibus accen-
feri debeant, cum quali ipfius praedii partes in
alium tcftamento vel contradtu tranflatse coniide-
ran poflunt; quifquis enim vel vendidit, velle-
gavit ,' obligatione perfonali fe hseredefve obftrin-
xit eo ipfo ad reditus impoiitionem, atque adeo
ad dominii, quod in fuo habebat prsedio , diini-
nutionem: quam primum vero reipia jusredi-
tus prardio imponitur, uti impletuscenferi debet
interpofitus de reditu'imponendo contra<5tus, aut
luprema defundi voluntas , & cxtindta omnis ,
quse nata fuerat, perfonalis obligatio ; ita quoque
eo ipfo diminutuin fuit jus dominii, quod con-
ftituens reditum habuerat in pra:dio , & in eum
tranflatum, cui conftitutus eft. Adeo ut tantum
ex jure dominii latius fumti deceflerit imponenti
reditum praedio , quantum accefllt jus reditus ac-
quirenti; uti in fimili argumentatur Hugo Gro-
tius manudutfione ad juriflrud. Holland. libr. 2.
cap. 33. Lamb. Goris adverfar. tratf. 2. cap. 3.
num. 5. 6. 7. eJj* 13. ac proinde, quemadmodum
prsediis impofitasfervitutesreales immobilibus ac-
cenfendas efle fupra monuij ita pari ratione ac
fundamento immobiles judicandi hi reditus reales.
Quse fententia etiam a. juris Romani fundamentis
non aliena eft, dum annonte civiles (panis publici
ex domibus , feu ratione domorum, percipiendi
jus , de quo DD. ad tit. Cod. de annon. civilibus
& Jacob. Gotofredus adtit. Cod. Theodofi. de anno-
nis civicis &panegradili ) inter immobilia nume-
ratse inveniuntur. novell. 7. inprcefiat. ante med. I.
jubemus 14. C. de fiacrofi. ecclefi ln regione tamen
Neomagienfi & Velavica & Artefia mobilibus ac-
cenferi tales reditus reales notat Lambert. Goris
d-tratf. 2. cap. 3. n. -j.infine.

26. Mixtos reditus quod fpeftat, pro quibus
& perfona & res immobilis obligata eft; eos ad
mobilia referendos efle cominuni Hollandia: con-
fuetudine invaluit ; ex eo fundamento; quod
luitione ex parte debitoris interveniente nomen
amittant fuum, ac reditus efle definant, tefteNeo-
ftadio ckficudis Hollandice cap. ult. num. 27. Sim.
van Leeuwen cctififor.part. i.libr. 2. cap. 1. num.
.4. Confult. JConfult. part. 5. confil.20

in fine. Idemque Bredanis placuifte teftis eft pa-
rens p. mem. Paulus Voet tratf. demobil. & immo-
bilibus cap. 8. num. ult. Sedubi de tali peculiari
non conftat confuetudine, reditus tales mixtos me-
diante contra&u vel ultima voluntate conftitutos
ex prsediis , fic ut creditor redituum repetendae
fortis poteftate careat, vigeatque parsemia, eens
renten altijt renten, ad immobilia frequentiori cal-
culo reduxerunt pragmatici, atque ipfi etiam Or-

dines

-ocr page 88-

I. T I T. VIII.

L i

dines generales fcederati Belgii, in quodam pri-
vilegio Anglicanse genti conceifo 9. Jdmunt an-
no 1587. *vol. i.placitorum.pag. j62.fere in fine,
& 763. in pr. convenienter juri Canonico in
Clementina exivit. de paradifo de verb. fignif- d.
part. 5. confult. JCtor. Holi. conf. 204. in fine &
part. 2. confil. 1. verf. 2. dicimus pro folutione.
Mynfingerus cent. i.obferu. 6p. Berlichius part.
, 3. concluf, 34. Carpzovius, defi71it.forenf.part. 3.
•confiit. 24. dcf. 1. &feqq. Chriftinxus ad Mecb-
lin. tit. 7. art. 8. num. 6. Rodenburch de jure
conjug. inpmlim. tratt. de flatut. diverfitate tit. 2.
cap. 2. num. 2. Wefel ad novell. conflit. Ultraj.
art. 12. mrn. 6. Confiderantes fcilicet, ex ho-
dierno ufu hypothecariam aftionem ut principa-
lem cenferi in redicibns perpetuis , fuper certo
fundo affignatis ; ut ait. Mudseus ad rubric. jf.
dc pignor. & bypotb. num. 3.

2,7. Cum autem hodie, difcufla nimia Ju-
ris pontificii circa ufuras fcrupulofitate , pluri-
bus in locis pro vetere annuorum redituum ven-
ditione fimplices mutui dationes fub pa&o ufu-
raruin inodicarum receptse fint, itaut fortis re-
petendse poteftas creditori competat, non tan-
tum ubi fola perfonalis obligatio interceflit, fed
& ubi in fortis repetenda:, &ufurarum,fecUrita-
tem res immobiles coram lcge_f loci folenniter ob-
ftrictse funt ,• rationi convenientius arbitror,
quotquot in Jocis jus repetends fortis hypotheca
munitse viget, five ex mutuo , five ex emtionis
pretio refiduo , five exalia caufa, debitum ufiira-
rium vel etiam non ufurarium,hypotheca in immo-
bilibus conftituta munitum, defcendat, illud mo-
bilium catalogo adfcribi. Curn enim ab eo, quod
principale eft, rei cujufque natura seftimanda fit,
principalis autem obligatio, tanquam in perfonam,
& praeterea ad rem mobilem , pecuniac nempe fo-
lutioncm tendens , extra omne dubium mobilis
fit, fecundum ante expofita ; abfurdum fuerit,
hypothecam in immobiiibus iecuritatis tantum
caufa accedentem , immutare & immobile facere
illud mobile, cujus acceflio eft. Adde , quod
pofita opinione contraria , futurum eflet , ut
omncs pupillorum fnniliumque legalem hypo-
thecam habentium aftiones in tutores curatoref-
que, nec non mobilium teftamento legatorum per-
fecutiones, & alia plura, immobilibus deberent
accenferi; dum his omnibus jus hypothecae le-
galis in immobilia quoque competentis, adjun-
£tum eft. Quod quam a ratione alienum fit,
iponte conftat. Charondas libr. 7. refponfor. cap.
47. Francifc. de Barry de fuccejf. libr. 9. tit. 7.
num. 12. Carpzovius dcfin. forenf. part. 3. con-
flit. 23. def. 9. num. 7. Nec tamen ideo eun-
dum inficias, quin debita hsc hypothecis immo-
biiium firmata, penes nos quantum ad varios ju-
ris efFeftus immobihum rerum conditionem imi-
tentur; duin nec vendi nec hypothecse fupponi
poflunt , nifi coram lege loci, foluto nummo
quadragefimo. placit. ordin. Holland. de num. 40.
ar(, 13. i/ol.i.pag. 1956. Gioenewegentl 11. ab-
rogatis ad l.fi convencrit. 18. ff. de pignorat. ati.
& quantum ad jus fucceflionis in quodam privi-
legio Anglicans genti per lccderatum Belgium ab
ordinibus Generalibus conceilo, jubentur deferri
tanquam immobilia, fecundum leges loci, in quo
fita funt. Placit. ordin. GencraI. 9. Janttar. 1) 87.
vol. i.placit. Holland.pag. 762.zw fine &763.

28. Qua: de reditibus &nominibus di£ta ha-
ftenus, etiam locum fibi vindicant , quotiesab
univerfitate, puta provincia, urbe, vico, pago,
orphanotrophio &c. debcntur; fi nihii nomina-
tim de illis cautum inveniatur , cui rerum clafli
adfcribenda fint. Nam fi rebus certis immobi-
libus jure dominii ad univerfitatem pertinen-
tibus folenniter impoliti non fuerint reditus an-
nui, nulla ratio eft, cur non mobilibus accenfen-
di forent, dum neque principaliter neque fecun-
dario & per coniequentiam res immobiles ta-
Jium redituum exigendoruin fundamentum dici
queunt, fed perfonales rnagis obligationes, qui-
bus, ut privati, ita quoque collegia & univer-
fitates, perfona: vicem in contrahendo fuftinentes,
obftringuntur. Fruftra in contrarium omnes in-
genii nervos intendentibus Chriftiano Roden-
burch de jure conjug. in trati. preelimin. de fiatut.
diverfit. tit. 2. cap. 2. num. 3. & Abrah. a Welel
ad novell. confiit. U/trajcfl. art. 12. num. 7. &
fieqq. quorum pofterior, ut Ordinum Ultrajefti-
norum novellse decifioni, & Rodenburgii medi-
tatis , videretur plene defervire , fine juftis ra-
tionum momentis, aeque ac prseter ipibrum le-
giflatorum fcopum & intentionem , reditus &
nomina feu obligationes tales immobilium ordini
adfcribit. Prscter fcopum quidem, eo quodin
fola donationis vel fucceifionis tam Jegitimse
quam teftamentarise materia hi reditus & cautio-
nes jubentur immobilium jure cenferi; manentz
in omnibus aliis jure batfenus frcquentato : quo
ipfe fatis innuitur , eos extra cafus propofitos
non eiie immobilium jure regcndos. Sed & fine
ratione : nam quod ajunt , ejufmodi reditus ple-
rumque nullam perfonalem obligationem annexam
babere , & cmijfit provinciali cautione , tributa,
indittiones, bona reipublicx, obligari fiola; perfio-
nas Ordinum nullo modo ; id vero frigidius arbi-
tror. Efto fane, perfonas ordinum non obftrin-
gi pro debitis univerfitatum , direftores focie-
tatis Indise orientalis privatim non pofle conve-
niri ; in quantum, quod debet univerfitas , fin-
guli non debent. /. ficut 7. §. fi quid l.jf. quod
cujufique univcrjit. nom. non tainen ideo perfona-
lis deeft obligatio. Quis enim nifi in jure hof-
pes , ignorat, Univerfitates in contraftibus ul-
timifque voluntatibus , perfonarum loco habe-
ri, cum his per aftores fyndicofque contrahi,
his velut perfonis hxreditates, iegata, quin &
ufuinfruftum, perfonalem fervitutem oflibus per-
fonae inharentem , relinqui, fidtaque univerfi-
tatis morte perire; ac proinde perfonalem omni-
no intercedere obligationem , quoties ex con-
tra£tibus univerfitati debetur, vel ipfa debet. d.

1-7-

-ocr page 89-

/.7. §• x. tot. ^t!t- ff • V⁰- cujufquc univcrfit. no-
tnine vel contra l. ommbtts civitatibus 26. ff. ad
Senatufc. Ttebell. I. civibm 2. ff. de reb. dubiis l.
btereditates 12. C. de hcered. inftit. /. an ufusfru-
tftts 5 6. ff. de ufufr. I. ft ufusftittfus 21. ffi quib.
mod. ufiusfrutf. amitt. jun&. I. ufiusfrutfus 26. ffi.de
ftipulat. firvor. Islec firmius efl, quod ajunt,
reditus iuper immobilibus conftitutos immobi-
lium numero venire ; provincise autem corpo-
ra mobilia non effe, led ftabilia & perpetua;
ideoque reditus ab iifdem conftitutos immobiles
elfe. Cum enim ante diftum fit, univerfitates &
provincias in contraftibus perfonse loco ac jure
cenferi, fieri non poteft, ut tanquam res immo-
biles, coniiderandse forent ; ac longe aliud eft,
provinciam conftituere mediante contrachi re-
ditum annuum; aliud , imponi ipfi provincise
tanquam rei immobili annuum reditum , quod
accurate loquendo non fit; priori cafu , ut per-
fona, pofteriori demum ut res immobilis , con-
cipienda ; priori ut agens ac contrahens , po-
fteriori ut patiens tanturn. Et quainvis verum
fit, uiliverfitates ftabiles & perpetuas efie , ob
perpetuam quse in unjverfitatibus eft, perfona-
ruin fucceffionem , juxta /. proponcbatur 76. ffi.
de judiciis ; nec eas , ita de loco in locuin mo-
veri, ut fere folent de loco in locum tranfire pri-
vati hoinines ; id tamen nihil adverfam juvat
fententiam , nec fufficientem inter privatos , ac
univerfitates debentes differentiam conftituit; eo
quod & privati , ex contra&u ad redituin ob-
iiricti, perpetuo cenfentur in fuis fupereffe fuc-
cefloribus, dum hseredes hseredumque hseredes
in infinitum primum reprxfentant obligatum, &
ex ejus capite devinfti manent ; & licet rarius ,
tamen & ipfas univerfitates perfonarum inftar in-
terire, de loco etiam in locum migrare, ex /. 21.
ffi. quib. mod. ufiusfrtitfus amittitur , & ex Lafio
de gentiuin migrationibus abunde conftat. Mi-
nus ad rem facit, quod nunc multi in his cau-
tionibus reditibufque ab univeriitatibus ac pro-
vinciis debitis maximam poifideant patrimonii
partem; fic obligationes tales fibi comparent, ut
prardia. Neque enim abfurdumeft, fubinde in
mobilibus opulentise maximam confiftere partem.
In mercimoniis pterumque totarn confiftere mer-
catorum fubftantiam res expedita eft ; ineptum
tamen fuerit, ob id merces immobilium catalogo
accenfere. Nihil denique diffentientes juvat for-
rnula, cautionibus de annuis ufuris & reditibus
forteque etiam ipfaemiffis inlerta, qua omnes pro-
ventus & bona univerfitatis, veletiam mobilia &
immobilia, dicuntur obligari: conftat enim, fre-
quentius nihil effe, quam formulas has fimiief-
que cautionibus etiam privatomm , non coram
lege ioci fed vel coram tabellione & teftibus,
vel privata fcriptura emiifis inferi ; ex quibus ta-
men neque res immobiles debitorum affici, ne-
que ipfas cautiones immobilium numero accen-
feri, in aperto eft : Eftque hic vanum illud effu-
gium, principem, tanquam legum folennitati-
bus folutum , neceffe 11011 habere , ut Coram
lege loci bonorum immobilium obligationem
profiteatur , aut hypothecam conftituat, euin-
que cenferi pignoris nexu reali devinxiffe.eo
ipfo , quo penfitandis reditibus annuis certarei-
publica: bona attribuit. Etenim primo quidem
non nifi in Principe , adeoque in cautionibus h
fola provincia majeftatem habente conceptis, id
locum fibi vindicare poteft , 11011 item iti csete-
ris per civitates , vicos , pagos, orphanotro-
phia , aliafque univerfitates confcriptis, quas
ornnes & iegibus devin&as eiie, privatorum
jure uti, certum eft /. ettm qui vetfigal. 16. ff.
de verbor. fignifi. Sed deinde ne in ipfo quidem
principe id perpetuo admiferis : quamvis enim
legibus folutus fit, iegibus tamen fe vivere velle,
dignamque hanc efle regnantis majeftate vo-
cem , Imperatores profitentur. §. ult. Infiit. quib.
mod. leftam. infir. I. digna 4. C. de legibus. Undc
dicendum, 111 dubio prsefumendum haud effe,
quod legum laqueis voluerint exemtieffe ; fed
tum deinum , cum de eo ipeciatim fuam decla-
raverint voluntatem; maxime, ubi nullum ex
tali jure fingulari fentirent commodum , fedma-
gis d.amnum ; uti re ipfa fentirent in cafu prse-
fenti detrimentum, diminuentes fibi, & aliisadji-
cientes, jus in re; quod non facerent privati ii-
rnilibus utentes ad obligandum cautionibus.

2p. Cseteruin, quod diximus, ufu hodier-
no incorporales res ad mobilia vel immobilia re-
duci folere, ac fiib ipforum denominatione com-
prehendi; ita deinurn obtinet, fi fertnonis tenor,
vel alia neceffitas ex difpofitione, univerfitatem
bonorum continente , fubfit. At fi quid de 1110-
bilibus vel immobilibus cautum fit in ea difpo-
fitione , in qua neceffe non eft univerfitatem
omnium bonorum contineri; fub mobilium im-
mobiliumve nomine incorporalia non continc-
buntur , fed velut a corporalibus mobilibus &
iminobilibus diftinfta fpecies confideranda erunt;
ex quo principio , quid in mobilium immobi-
liumve legato, hypotheca, publicatione, dona-
tione , fimilibufque ftatuendum fit , fuis locis
plenius tradendum erit. Vide Sande libr. 4.
tit. 4. defin. 6. Iladelant. Cur. Ultrajetf. de~
cifi. 80. Molineum ad confiuet. Parifienfi. tit. 3.
art. 94. glofifi. I. num. 19. Tyraquellum de re-
tratf. gentil. §. 1. gloffi. 5. num. 1. & gloffi. 7.
num. 1. & fieqq. Carpzovium defin. for.part.3.
conftit. 24. defin. 1. Jac. Schultes ad Modeft.
Piftor. quceft. 124. num. 14. & feqq. Pauluih
Voet dc mobil. & immobil. cap. 8. num. 1. Con-
fult. JCtorum Holl. part. 3. vol. 2. confil. 110.
Wefel ad novell. confiit. Ultrajetf. art. 12. num. 2.
3. & Chriftineum, Zypeum, Peckium , Berli-
chium, Theffaurum, Charondam, aliofqueibi-
dem citatos.

30. Nec mirum, ufque adeo anxie quseri de
eo, utrumres quseque mobiiibus an immobilibus
accenfenda fit; cum quantum ad multos in ju-
re effevtus ingens inter has duas rerurn fpecies

K cer-

D £ RERUM DIVISIONE E T qij ALITATE,

-ocr page 90-

cernatur divcr/itas. Etenum regulariter mobilia,
ubicunque natnraliter exfliterint, iilic cenfentur
elfe, ubi dominus domicilium fovet : immobilia
iiiic ubi vere funt, indeque immobilia regenda lege
ioci in quo iita funt; mobilia vero ex lege domici-
lii domini, ut diftum poil tit. ck confltt. princip.
de flatutis. Cum ergo aitiones perfonaies , fal-
tem ex communi confenfu, eas, quas ad rem
mobilem tendunt, mobilibus annumerari diftum
fit, confequens eft, ut licet proprie nuliibi litum
liabeant, tanquam incorporales , tamen illic effe
cenfeantur , ubi creditor, in cujus doininio &
patrimonio actiones funt, domicilium fixit. Ain-
ftelodami verbi gratia , fi Venetus inercator Am-
ftelodomcnfi pecuniam mercefve debeat, utut
honAmftelodaini ied Vcnetiis exfolvendas. Chri-
ftinarus adMechlinenf. tit. 16. art. 39. num. 1.2.3 •
4. & feejq. Andr. Gayl lihr. 2. obferv. 124.num.
pen. & ult. Mxvius ad jus Lubec. qucejl.prcelimin.
6.num. 30. & feqq. Gfeven. libr. 2. ccnctuf.pratf.
concluf 124. confld. 1. n. i.&feqq. Molinarus ad
confuet. Parif 1. glojf. 4. num. 9. Abr. Wefel
adnovell. confltt. Ultrajcff. art. 12. num. 4. Licet
non deiint, qui actiones hafce adftringunt loco
debitoris, ii\quo exaftio fieri potuit. Quosre-
cenfet Tyraqueilus de retratt. gentil. §. 36.gloJf.
3. num. 15. 16.17. Reiponf. JCtor. Holl. part.
3. vol. 2. confll. 150. num. 7. 8. Quorum fenten-
tiam forte in bonorum publicationibus haud im-
probabiliter admiferis, fi dominus territorii, ih quo
debitor commorattir, rigido juri fuo inhserereve-
iit; in quantumdebitum tale magis eft in potefta-
te judicis, qui debitoris, quam qui creditoris do-
micilio prseeft. Nec minus eam fentendam pro-
baveris, quoties de aitione perfonaii per pra'-
fcriptionem toiienda quaeftio eft, dum alio tem-
pore praicriptio in debitoris , alio in creditoris ,
domicilio nnpletur; nam & debitum necdum exa-
ftum magis efte in poteftatejudicis , ubi debitor,
quam ubi creditor domicilium fovet, vel ex eo
manifeftum eft, quod creditor forum competens
& judicem debitoris fequi debeat; quodque non
creditoris , fed debitoris judex inhibere debitori
poftit ad tertii alicujus defiderium, ne debitor cre-
ditori folvat. Adhsec immobilia frequenter tran-
feunt cum onere quod ipfis eft impoiitum , ac in
hifce jura retraftus , primogeniturx, aliaque
fimiiia locum habere poiiunt; cum ex adverfo in
mobilibus rarius ea ufum inveniant; & mobilia
non habeant fequelam, ut dicetur tit. dc rei vin-
dic. & fparfim. Praeterea aliter immobiiia pupil-
lorum alienantur, mobilia aliter. Alio denique
modo traduntur & hypothecs obligantur ac ju-
dicati exfequendi cauia diftrahuntur immobilia,
quam mobilia. Ut fuis ifta fedibus plenius tra-
<5tanda. Vide interum p. mem. Parent. Paulum
Voet traff. de natura mobil. & immobil cap. 15«
&feqq.

i b,

I. T i T, IX.

TITVLVS IX.
De fcnatoribus.

SuMMAKlA,

1. Ratio ordinis & connexionis.

2. Quid fit fenatus, qmdpotuerit, & qtice fuerh
dignitatis diverfitas in ordmc fcnatorio.

3. Senatores gaudent jure foripecuiiaris, duplicis
domicilii, & immuncs funt a quccjliombus, ple-
bejorum pcenis , carceribus, fordidis muneribus.

4. Liberi fenatorum dignitatis paternce participes
funt, licct ante dignitatem nati; fl modo idpe-
tant; unde varia deciduntur.

5. Uxoresfiequuntur maritorum dtgnitatem, camque
retinent in viduitate; fic ut & in midtis virorum
defiinfforum artificiis cxercendis perfeverare pofi-
fint.

6. Non tamen retinent flipendia, honoraria, mari-
tis ratione dignitatisprceftart fiolita; nifiquodapud

Um inter perfonas de rebus
judicia feu aftiones exercean-
tur, & de perfonis rebufque
adtum fuerit, de a£tionibus
vero negotio cuique accom-
xnodatis per univerfas Pande£tas tractatio infti-
tuta inveniatur , operae pretiuin viliun fuit, pra>
rnitti officia magiftratuum , qui jurifdi&ione &

nos viduce concionatorum gaudent anno gratice _a& quandoque honorario modicoin perpetuum.

7. Si concionator adaham vocatus ecclefiam moria-
tur antequam in nova ejfet inauguratus j quid
juris circa annumgratice ?

8. Mulier adalias nuptias tranfienS , fieqidtur viri
fecundi dignitatem; nec iterum fialia vidua, ad
primi mariti aut natahimpropriorum dignitatem
redire potefl.

9. Matrcs fenatorum non ita , ut uxores, gaudent
filiorum dignitate.

10. Quo modo evaneficat fienatoria dignitas , &
quidjuris fit in liberis ante velpofi patris a fiena-
tu amotionem natis ?

imperio, feu cogendi poteftate , armati calum^
niantium iniquitates per Jegitimos tramites debent
expellere, atque ita bonorum folatia ac delici^,
malorum terrores efie. Sed cum antiquitus Roma-
nis in duos aut tres ordines, puta Senatorium, E-
queftrem & Plebejum diftinftos fuifle monuerim
tit. deftatu hominum, & ex Senatorio potiflimum
le£ti fuerint magiftratus (quainvis fucceflu tempo-

ris

-ocr page 91-

d e s e n a t o r i b' u s. 75

ris hxo & mutata multifariam & conturbata inve-
niantur pro arbitrio captuoue imperantium) con-
fultum fuit Senatoriain dignitatem prcemitti. Sic
autem in hoc & feqq. hujus libri titulis occupabor,
ut ea fola , quse ad juris noftri intelle£tum pertine-
re videntur, quanta pofluin maxima brevitate
tradam , remiflurus de ccetcro leftorem ad curio-
fos antiquitatum Romanarum indagatores.

2. Senatus ergo feledorum virorum non ple-
bejorum csetus fuit, iicet latius fumturn Senatus
vocabulum contineat omneseos, qui jus dicendi
fuftragium in fenatu habent, poftquam obtinuit,
etiam ex plebe confules, qua^ftores, aliofque-magi-
ftratus legi. /. ult.jf. h. 1.1. ufiic. §.pcn. ff. dccfp.
tjiusflons. junff. /. 2. §. dcinde cum placuijfet 26.
ff. dc orig. juris. In hoc vero ordine non omnes
ejufdem fuere dignitatis, fed alii aliis honoratio-
res , prout vel majoribus vel minoribus magi-
ftratuuin honoribus fungebantur , aut defuncti
erant. /. ult. Cod. nt dignitatum ordo fervetur. no-
vcll. 62. Unde alii illuftres, aiii fpectabiles, alii cla-
riflimi. Cujacius adl. i.C.dcdignitatibus, eoque
pertinet illud Modeftini in /. fpadonem 1 5<, §.fcire
1. 3. 4. ff.de excufat. tutor. fi quis fcnatorfuC-
rit * hic tutor erit & eorum, cjui inferioris ordinis
funt fcnatorum; fic enim legendum , omifla par-
ticula tjuam, convenienter Gtkco textui. Nec ta-
inen dubium , quin confuli non ralo fuerilat hi di-
gnitatis tituli, dum clanflimi fubinde, qui alibi
fpeftabiles, appellabantur. Vide Pancirollum No-
tit. ImperiiOriental. cap. 2.3.4. Chaffanarum Catal.
gloi-ia mundi.part. 7. inpr. Cujac. adtit. C. deper-
fcciiffim. dignit. & adl. 5. C. defdentiariis. Quam-
vis autem ienatus olim confilii magis quain judi-
candigratiainftitutusfuerit, fucceflu tamen tem-
poris etiam eum de caufis judicafle conftat ex 1.1.

fciendum 2.jf. a qiabus appell. non licet.

3. Varia Senatoribus data privilegia, puta fori
peculiaris , in civilibus> non criminalibus, reatu
omnem hujufmodi honorem excludente. 1.1.2.
G>d. ubi fenatores vel clarifjimi, exceptis quan-
tum ad criminales caufas illis , qui recenfentur
in /. ult. C. ubi Senat. vel clarifjimi. l.fi gravius 16.
C de dignitat. Duplicis quoque domicilii , fic
ut, licet in urbe domicilium habere videantur,
tanquam dignitatis domicilium, tamen & ibi unde
oriundi funt habere intelligantur; dignitate adje-
ftionem domicilii potius , quam permutatiQnem,
faciente. /. penult. jf. h. 1.1. pen. C. de incolis l. fiiii
22. %.pen.ff.admunicipalcm. Vide Tacitum 12.
annal. 23. /. 15. C. de dignitat. Idque honorum
& commodorum , non onerum intuitu. d. l.filii
22. §. fenatorcs 5. l.municeps 23.ff. admunicipa-
lem. Eo fere modo, quo major dignitas nulli cir-
ca prioris dignitatis privilegia praejudicium'facit.
l.major. ^.C.dedignitat. Adharcnequequseftio-
nibus, neque plebejorum poenis, fubjiciendi ipfi,
eorumque liberi. /. DivoMarco n.C. dequreflion.
nec carceri includendi. l.figravius 16. C. de digni-
tat. tk tam ipfi quam eorumpatrimonium, ubi-
cunque fitum, a fordidis muneribus immune eft.

/. fenatorum 4. & /. 5. C. de dignitatibus L pra;-
cipimus 14. C. ecd,

4.- Filii infuper filiarque ex feilatore natse, & ne^Jpotes ex filiis, dignitatis fenatorice fiunt participesj
filise tamen non nifi innupta?, nec ex filiabus na-
ti nepotes; cum filise pe-r nuptias viri fequantur
dignitatem, & nepotes ex filia patris non avi ma-
terni gaudeant conditione. I. fcnatoris flius 6. §.
1. /. 7. /. 9. I o. ff. h. t. Neque ihtereft, jam irt
lenatoria dignitate conftitutus liberos fufceperit,
an ante dignitatem. /. fenatoris 5 -jf, h. t. quod &:
Paulus innuit, Ulpiano-, au£tori de fegis quintse,
coetareus, in /. filii 22. §. fenatorcs <$.jf_: admu-
nicipaiem, dum fenatores & eorum filios filiafque,
quoque (id eft, quovis vel quocunque) tempore
natos natafve, in dignitate exaquat: & merito;
neque enim liberis invidendi videntur honores
paterni. Lfienator. 11. C. de dignitatibus ; modo
ante dignitatem nati hoc ipfum a principe petie-
rint, fine ullo obftaculo impetraturi: eadem ra-
tioile , eodemque modo , quo de fcenicarum
quondam mulierum, vita; prioris turpitudinem
emendantium , filiabus cautum eft, eas > fi qui-
dern poft expurgationem prioris vitae matris fuse
fuerint nata:, non videri fcenicarum filias efle,
nec fubjacere legibus , certos homines in matri-'
monium ducere fcenicas prohibentibus. Si vero
ahte natai fint s licereipfis, preces principi offe-
rentibus, facrum fine ullo obftaculo mereri re-
fcriptum , per quod iis ita nubere permittatur,
acfi non efleht fcenicse matris filia*. /. imperiain
23. §. his illud5. C. de nupt. Quod fiante digni-
tatem vel cmendatam matris vitam natis difpli-
ceat dignitatis acceflio, morefve expurgatiores,
duin vel ob inopiam dignitatem tueri nequeunt j
vel alia qucecunqufe caufa fubeft; atque adeo prin-
cipi fupplicare noluerint , voluntate fua liberri-
ma in priftina erunt conditione fubftiturh Nec
aliud puto velle Impp. durn filios ante dignita-
tem editos ajunt privatos efle, & in priftina con-¹ditione remanfuros. d. I. fcnator. u.de dignitat.
I. idt. C. de decurionib. quain quodtales maneant*
fijuxta d. I. 23. §. 5. nullum a principe refcri-
ptum petierint , quod abfque obftaculo & fuo
quafi arbitrio potuiflent impetrare. Atque hinc
dependent decifiones eorum, quae vulgo difpu-
tari inter politicos pariter ac Jurifconfultos fo-
lent, utrumne in Regni vel fcudi regalis, aut al-
terius , regali minoris, fucceffione , natus patre
nondum rege, nondurn inveftito, prasferendus fit
natu rninori j concepto natove ex patre, jam rege
vel de feudo inveftito ? num nobilis, qui ante
collatos nobilitatis titulos patre etiainnum priva-
to eft genitus ? nuin civis, qui natus eft ante-
quam patri jura civitatis fuerint tributa ? de qui-
bus vide Juftinum hifior. libr. 2. cap. 10. & libr*
5. cap. 11. Chriftinseum vol. 5. decifi 5. num. 40,
& fieqq. 8c ad MechUnienf. tit. 1. art. 43. in an-
not. in fine. Confil. JCtor. Holland.part. 3. vol. 2*
confil. 325. revera 225. Ant. Fabrum Cod. libr.
tit• 29. defitt. 24.#. 3* Tyraquellurn rfc nobtiitati
K 2

-ocr page 92-

76 L I B. I.

cap. 15. n. 7. 8. Struvium adPand. h. t. n. 6. in
fine. Zoefium traff. de fieudis cap. 11. n. 28. 29.
Gudelinum de feudis part. 3. cap. 4. num. 11. Be-
foldum delibat. f uris ad Pand. ad l. 5. h. t. num.
40. pag. mibi 137. Rittershufium partit. fieudal.
libr. 1. cap. 15. num. 11. Hottomannum illufir.
qucefi. 2.

5. Nec liberi tantum, fed & uxores fenato-
rum , fenatoriis gaudent prxrogativis, marito-
rum fuorum dignitate ac velut radiis corufcantes;
etiamfi natae fuiffent patre inferioris conditio-
nis. /. faemince 8. ffi.h. t. novell 105. cap. 2. in pr.
I. i.C. de dignitatib. fic ut & plebejorum pcenas
& bonorum publicationes evitent, fijus talema-
rito ex dignitatis prxrogativa competat. Confil.
JCtor. Holl. part. 4. confi 272. Quam etiam di-
gnitatem ac privilegia retinent poft maritorum
deceilum , perinde ac matrimonio adhuc con-
ftante, quamdiu in viduitate perfiftentes conju-
gis defun£ti colunt memoriam. d. l.fcemince 8. in
fin.ff. h. t. I. idt. C. de privileg. fcholarum. I. me-
dicos 6. C. de profeffior. & medicis. noveU. 22. cap.
3 6. Atque hinc illud invaluiife videtur, viduas
poife per famulos peritos, licet necdum magifte-
rii gradu infignitos , exercere idem illud artifi-
cium , quod maritus vivus exercere folitus;
tametii iliud tale eilet, ut non nifi probatos in
arte atque juratos admitteret. Coftalius ad l. 8.
circa fin. ffi. h. t. Gregorius Tholofanus fyntagm.
juris civil. libr. 9. cap. 4. num. 11.12. Befoldus,
delibatis juris ad Pand. adl. 8. ff. h. t. num. 41.
pag. mihi 138. Johan. Papon libr. 6. tit. 9. ar-
refi. 1. Guido Papae decif. 3 79.

6. Plane , fi nonnulla jura atque privilegia
marito competierint, non tam ratione dignitatis,
quam potius ex expreifie vel tacitae padionis
perfonalis vi, vel etiam propter ipfam honoris
alicujus adminiftrationem , ( qualia funt hono-
raria, ftipendia, aliaque his fimilia) iis poft nra-
ritorum obitum ne ipias quidem viduitatem fer-
vantes fruituras eife verius eft. Anton. Faber
Cod. libr. 9. tit. 29. defin. 22. 23. In beneficiali-
bus tamen , canonicatibus , & praebendis, uti
hseredes percipere potuerunt annum gratije vul-
go diduin , fi ad finem vitse quis fuillet canoni-
cus aut prsebendarius , juxta tradita a juris Ca-
nonici interpretibus, citatis apud Abrahamum a
Wefel ad novell. confiit. Ultrajettinas art. 18.
num. 14. ita apud nos receptum, Ut vidua: con-
cionatorum poft maritorum obitum , non qua
eorum haeredes , fed ex honore viris vivis ha-
bito, annum gratiae percipiant; fubincle & aliud
annnuum emolumentum durante toto viduitatis
tempore. Quorum tamen beneficiorum non
erunt participes , fi maritus ante mortem fefe
abdicaverit, & dereliquerit re ipfa minifterium
ecclefiafticum. Aliter quam obtineret, fi tenta-
verit tantum atque petierit licehtiam , fed nec-
dum re ipfa fecerit abdicationem. Abr. a Wefel
ad noiicll. confiit. Ultrajeft.d.ctrt."18.nttm. 14. &
fieqq. ibique DD. citati. ; ' /

. v ji

T I T. IX.

7. Ex quibus etiam haud difficulter colligi
poteft, quid ftatuendum fit , fi de ecclefia in
ecclefiam aliam transferatur Antiftes : fi enim
moriatur poftquam jain alio evocatus erat , &
fefe alteri ecclefiae addixerat, fed necdum a prio-
re fuerat folenni more ecclefiaftico dimillus,
haud dubie viduam fequentur commoda ex ufu
ecclefiae illius, unde nondum dimiifus erat. Sed
iimiffione jam impetrata , in fata concedat, an-
tequam in nova ecclefia inauguratus eilet; cum
tempore mortis nulli ferviret ecclefiae, ad inftar
eorum, qui animo transfercndi domicilii de ioco
in locum navigant, & ita fine domicilio efie di-
cuntur. /, ejus 27. §. Celfius 2. ffi. ad municipa-
lcm. iummo jure neutrius loci commodis aut an-
no gratiae vidua aut liberi frui poftent.

8. Quod fi relida viduitate per alias nuptias
fefe ordinis inferioris viro fociaverint, priftinam
prioris_ conjugis ainittunt dignitatem, mariti fe-
cundi iortem deinceps fecuturae: nifi peculiariter
a Principe id impetraverint, ut , non obftante
ad aliud matrimonium tranfitu , priftina nihiio-
minus mariti prioris cenfeantur dignitate. d. l.fce-
mince 8. in fine. l.ult.ff. h. t.l. filii 22. §.vidua 1.
jfi. ad municipalem. I. cum te 1 o. C. de nuptiis. I.
mulieres 13. C. de dignitatibus. Quae tamen, ut
perraro impetrari folebant tefte Ulpiano in d. L
ult.ffi. h. t. ita , ne tale quid ullo in pofterum
modo velint aut petant mulieres ad alia vota pro-
perantes , a Juftiniano interdictum videtur; ac
fancitum, eam , qucc mariti prioris oblita erat ₉amplefti debere illius fortunam matrimonii, ad
quod poft nuptias priores venit. novell, 22. cap.
3 6. Cui confequens eft, ut & marito fecundo
in fata concedente, vidua ex viri tantum novil-
fimi conditione a:ftimetur ; ac neque priorem
prioris mariti, neque priftinam propriorum nata-
lium dignitatem recuperet, quippe quam utram-
que contemfiiFe videtur iimulque amifiife, vilioris
inariti nuptias fequendo ; nec aequum vifum, ut
qucepriorum oblita erat, rurfius ex prioribus adjuva-
retur, d. novell. 22. c. 36. arg. d. I. focmince. 8.
verfi. donec plebeji jfi. h. t. Speckhan. qucefiion.
cent, 2. clajfi 1. qucefi. 8. n. 3. Coftalius ad /. 8.
jfi.h.t. num. 21.22. Guido Papce dccifi 380.

9. Quae de fenatorum uxoribus dicta, ad ma-
tres haud extendenda ; improbata Saturnini con-
tra fentientis opinione, ut nunquam recepta. /. 1.

1 .ffi.k.t. Exceptae tamen funt matres fcho-
lariuin , quippe quae iifdem fruuntur privilegiis
cum ipfis fcholarium uxoribus ac liberis. /. ult.
C. deprivileg. ficholarum ; ut & matres confulum ,
quae filio confulari conientiente frui poilunt prae-
rogativa in populum inunera fpargendi. novell.
ic>5?cap.2.

1 o. Evanefcit dignitas fenatoria , fi quis ex
crimine vel aliter indignus redditus, ordine fena-
tcrio motus fuerit. Qusc tamen ab ordine re-
motio neque jam natis liberis, neque conceptis
ac nondum editis nocebit, aut acquifito nata-
lium ipoliabit fplendore ; fed demum conceptis

-ocr page 93-

De SENATORIBtr-S. 77

ex patre jam amoto erit nocitura. Lemancipatum
n. §. i. l.fiiiam g.ff. h. t. Plane fi quis avum fe-
natorem habeat , conceptus vero ac editus fue-
rit ex patre jam ab ordine moto, fenatorium ta-
nien eum cenfendum effe , refponfum eft; fic
ut ei potius avi dignitas profit, quam obfit ca-
fus patris. temamipatum J. §-ult.ff. h. t. Quod
jta obtinuit, ne alioquin nepos, tanquam plebe-
jus, libertina- conditionis uxorem ducat, atque
ita ad avum inde qusedam dignitatis fugiliatio re-
dundaret. Quamvis aliud dicendum fuerit in
quseftionibus peenifque irrogandis ; dum non
aliter fenatorum nepotes ac pronepotes quseftio-
nibus ac plebejorum poenis fubdufti manent,
quam ii propioris gradus liberos , per quos id
privilegium ad ulteriorem gradum tranigreditur,
nulla pudoris macula adfpergat : /. Divo Marco
11. C. de quceftionibtis. Porro de antiquo fenato-
rum ornatu ac veftimentis , vide Briifonium
antiquit. libr. 3. cap. 16. & in univerfum de fe-
natu Ilomano Johannem Sarium Samofcium,
Paulum Manutium , Francifc. Hottomannum',
relatos in tomum primum & fecundum , The-
faun Antiquitatum Romanarum; Valent. for-
fterum, hijioria juris civilis libr. 2. cap. 8 3.

T I T V L V S X.
De officio confulis.

SUMMARIA.

1. De confulum origine ac poteftate; qui auSiores
de con.fidibus videndi fint.

2. Diminuta fiuit fiub Imperatoribus potefias con-
fiulum ; multa tamen adhuc pcr eos expcdita.
Potuit confiul apitd fic manumittere , non apud

r^^siiiS^H^ Agiftratus populi Romani vel
^ k f? ^urbani f^unt vel provinciales. In-

tI&m^ P ter urbanos primo loco haben-
lllkfe ^tur confules, ita a confulendo
dicii , quod reipublicse confu-
lerent. Horum prifcis temporibus non fumma
tantuin auftoritas , fed & poteftas fuit: sequa-
le enim cum Romanis Regibus , in quorum
locum fucceiferant > in Republica in plerifque
jus exercuerunt. Ne tarnen per ornnia regiam
poteftatem iibi vindicarent , lege lata cautum
fuit, ut ab iis provocatio eiiet, nec poiient in
caput civis Romani annnadvertere injuflu po-
puli; fed tantum coercere, & in vincula publi-
ca duci jubere. Hi ex ordine fenatorio (poftea
etiam ex plebejo) eledi, prxfidebant fenatui,
res omnes pace belloque traftabant, fenatum
convocabant , dimittebant, fententias in Sena-
tu , leges apud populum rogabant ; & primo
quidem juri etiam dicundo prserant, fed , cum
crebris avocarentur bellis finitimis , horum offi-
cia hac in parte pmores fupplerunt. §. 4. Inft.
dejure natur. gent. & civil. 1.2. §. exattis 16. &
§. cumque c0nfides2q.ff.de orig.juris. De horum
confuium origine, oificiis, audoritate, fafcibus,
liftoribus, vide latius Carolum Sigonium de an-
tiquojure Provinciar. libr. 3. cap. 8. & 10. Ro-
finum antiquit. Roman. libr. 7. cap. 9. -Speckhan.
qtusft.cent. 2.claff 1 .quxft. 3.4.5.6.7. Ritters-
hufium ad novellas. part. 2. cap. 2. ntrn. 5. For-
fterum hiftoria juris lihr. 1, cap.13. 14.
16. Amajam m Cod. ad l. 66. Cod. de decurion.
cap. 1. Perezium tit. C. de confidibus. Gregor.
Tholofan. Sjntagm. juris civil.libr.4j. cap. 15.

collegam, collega tamcn cognoficebat de caufil
manumiffionis , fi confiul ejfiet minor annis vi-
ginti.

3. Confiules alios fuiffe ordinarios, alios fuffcffos,
« alios honorarios.

Alex. ab Alexandro genial. dicr. libr. 3. cap. 3.

2. Licet autem, tranilato in imperatores omni
imperio ac poteftate, imminuta admodum fuerit
confulum potentia, fic ut umbrarn magis titulof-
que antiqui confulatus , quam jus & audorita-
tern dignitatis retinuerint ; manfit tamen idein
honoris faftigium, fic ut viris prsefedoriis non
tantum sequales , fed & fuperiores habiti fue-«
rint. /. tinic. Cod, Theodof. de confulibus pratfeffis
magiftris milit. & patriciis lihr. 6. tit. 6. Petrus
Faber libr. 1. fiemcfir. cap. 2. circa fin. ac ne ipfi
quidern Romani principes hunc dignitatis titu-
ium afpernati fuerint, autinfra fuam crediderint
majeftatem , imo indeiinentem fibi confulatum
arrogaverint. novcll. 105. cap. 2. infine. Quain-
vis haud fit eundurn inficias, quin fupra confu-
iarem dignitatem fuerint fummo patriciatus ho-
nore confpicui. §. 4. Inft. quib. mod.patr. poteft.
fiolvitJ. nemini 3. /. ult. C. deconfiulibus. Manferunt
& varii tum voluntarise tum contentiofa? juriP
didionis adus , apud eos & per eos exercendi.
/. quidam 57. ff. de re judicata ; nam & judices
arbitrofque dederunt. /. 1. §. fi quis 3 .ff.de ap-
pellat. l.fi cui 5 o.ff. dc condit. & demonfir. & tu-
tores conftituerunt ac confirmarunt. §. 3. Inft,
, de Attilian. tut. 1.1. §. i. deconfirm. tut. cogno-
verunt quoque de liberali caufii. arg. I. fi cui li-
bertasjo. ff.de condit. & demonft. junfta. l.Di^
vi fratres 2j.ff.de liberali caufia. ibique Goto-
fred. OT Wom. de fideicommiifis. l.pater. meus2$.
ffi. de legatis 2. §. 1. Inft. de fideicommiffar. hcerc-
dit. de alimentis. /. fiolent 3. in fine ff. de alimentii
& ctbar. legat. Tnfuper fadse penes eos manu-
■mifiiones, adoptiones, emancipationes; fic ut&
K 3 conful

-ocr page 94-

.conful filiusfamilias apud fe emancipari, & in
adoptionem dari, & ipfe apud fe fervum manu-
mittere, filium emancipare, aut in adoptionem
dare potuerit. I. fi confiul. 3. /. 4. ffi. de eido-
ption. I. nnic. §. 2, jfi. h. t. deque fuo & aiio-
rum fado id ipfum teftatur Juiianus in l. an
apud $.ff.de mammififi. vind. ego , inquit, cum
Tneminififiem, favolenum pra:ceptorem meum & in
Afirica & in Sjria fiervos fiuos manimififie , cum
confilium prceberet, exemplum ejus fecutus, & in
prxtura & itt confulatu meo quofidam ex fiervis
tneis vindiffa liberavi , & quibufidam prcetoribus
confiulentibus me, idem fiuafi. Quamvis apud col-
legam nec prjetor nec conful manumittere po-
tuerit, ea procul dubio ratione , quod par in pa-
rem imperium non habeat ac poteftatem. I. apud
filiumfiam. 18. §. 1. fif. de manumijf. vindiCia.
junft. /. apud eum 14. jf. de manumififion. nec
contrarius hifce eft Ulpianus in /. 1. in fine jf. h. t.
quippe cujus non alia mens eft, quam , quod
minor annis 20. conful apud fe manumittere non
poflit , nifi juftam manumiflionis caufam apud
collegam probaverit verbis apud collegam vcro
caufia probata potefi, ita legendis, ut nulla di-
ftinftio, feu interpunftio poft verbum vero po-
natur. Maxime, cum idem Uipianus in eodem
libr. 2. de ofKcio confulis, lcripferit, confulem
apud fe pofle manumittere, etiamfi evenerit, ut
tninor annis vigintifit. l.firogatusio. §. idt.jfi.de
tnanumijf. vinditta. Manumittit fcilicet conful
minor apud fe, quia aflum voluntariae jurifdi-
ftionis apud fe exercere quifque poteft: at cau-
iam juftam manumiflionis ipfe non examinat.,
quia caufe examen non eft voluntaris jurifdi-
ftionis aftus, fed mixtum quid inter volunta-
riam & contentiofam ; ficut decreti interpofitio
fuper alimentis teftamento reliftis, immobilium
pupillarium alienationibus, & alia plura; de qui-
bus tit. de jurifdiftione, in quibus nemo fibi jus
dicere poteft. arg. /. ult. fif. de ofific. prcetoris. Nec
mirum cuiquam videri debet, confulem in d. II.
proponi annis viginti minorem; cum tamen nul-
lus fuerit ad honores evehendus minor annis
viginti quinque. /. adrempublicam S-jf.de niunef.
& honorib. nullus in ipecie ad confulatum admo-
vendus , nifi qui sedilitate, quseftura, ac prar-
tura fuiflet funftus; ut pluribus Gregorius Tho-
iofan. fiyntagm. jur. civilts iibr. 47. cap. 15. num.
10. & fieqq. Aiexander ab Alex. genial. dier. iih\
3. cap. 3. Etenim regulariter ifta quidein obti-
nuerunt; fed nonnunquam ex caufa minores
quoque extra ordinem adinifli. /. non tantum 11»
fifi. de decurionibus. I. quidam confiulebat 57.ffi.de
re judicata. Principe fcilicet idoneum cenfente
eum , qui ex jure communi fuiflet inhabilis;
quali judicio principali obviare facriiegii inftat
eft. /. difptttare 3. C. de crimine fiacrileg. l.fiacrUe
gii 5. C. de diverfis reficriptis.

7 ⁸

I B.

3. Caeterum confules alii fuerunt ordinarii,
qui fcilicet in anni cujufque initio eligebantur ,
& ex quorum coniulatu fiebat annorum numc-
ratio ac defignatio. Aiii fuffecti, qui in confu-
lum ante finem anni demortuorum, aut aliter de-
ficientium, locum fubftituebantur : a quibus non
annorum quidem defignatio, fedtamen Senatuf*
confultoruin veluti Trebeiliani, Pegafiani &c. de-
nominatio defumta fuit. Bacchovius ad §.4./«-
fiit. de fideicommijfi. hcered. Qui tamen fuffedi cum
honorariis confuiibus haud confundendi, ut per-
peramputat Rittershufius ad noveil.part. i.cap.
2. num. 5. in med. Conftat eriim , honorarios
fuifte eos , qui non adminiftrabant, /.3. C. de
confiulibus. adde /. ult. C. de decution. in princip.
eo fenfu , quo & honorarii tutores didti. /, quod
fifiorte 14.; §. fiunt quidam. 1 .jfi. defiolutionib. cunt
ex adverfo fuftedi per reliquam anni partem fub-
irent eandem reipublicse gubernandae curam,
quam illi, qui in anni cujufque ingreffu eledi
fuerant. Accurate Seneca libr. $. deira.cap. 31.
defcribens eum, qui dignitatibus au£tus , nec
tamen contentus , ampiiores fperaverat : dedit,
inquit, mihiprceturam ? fed confulatum Jperave-
ram. dedit duodecim fafices ? fied non fiecit ordina-
rium confiulcm. a me numerari voluit annum ? fied
deejl mihi ad facerdotium.

I. T i T. XI.

TITVLVS XI.

De officio prasfe&i prastorio,

Summaria.

t. Quid fuerit prtefeftuS prttwio, & quce olim,
qitte pofieapoteftas ejus.

Rsefeftus prxtorio fub primis
Imperatoribus erat, qui prse-
erat militibus Prsetorianis ad
cuftodiam Principis le£tis, ple-
nioremque habebat licentiam
ad difciplinse publicse emenda-
tioncm; fimilis antiquis regum tempore tribu^

2. Quot fiicrint prcefetti prcetorio , & qui aufta*
res latius de his fcripferint.

nis celerum, ac difEcilioribus reipublicse tempo-
ribus, (ubi diftator creabatur) adjunftis didta-
tori magiftris equitum. 1.2. §. populo deinde 18.

1 $.ff. de orig. juris. I. unic.pr.ff. h. t. Hujus
ita paulatim increvit auftoritas, ut fumrnam pofl:
principem adeptus fuerit poteftatem : fimul ta-
men ufque adeo mutata, ut, cum olim militibu_s

pr»-.

-ocr page 95-

De officio PRfF

praccflfetj poftea nullam habuerit in illos potcfta-
tem , duin per lmpp. refcriptum legimus ipfi
prsfedo pra-torio ; viros illuftres comites & ma-
giftros peditum & aquitum nulUm penitus in pro-
vinciales babere poteftatem ; nec amplifftmam prce-
fetfuram ift militares viros. l.i. C. de offic. magi-
ftrt wilitum. Adde /. cos qui 5. C.de apparit. magi-
ftror. ntilitum. Vinnium trali. de jurifditt.cap.i.
tium. 7. Hinc ipfis rerum ac judiciorum fumma
commilfa. /. quihbet 40. C. de decurionibus, ac
praefides provinciarum juflx rfcos eftraftores re-
mitterc ad prxfeftos prsetorio, fi majori animad-
verlione opus eflct; frc ut mcrum omninoha-
buerint imperium , atque etiam jus deportandi.

aprafcftis 4. ff. delegatis 3. /. ex Divi4.
C delocato. ad ipfos quoque ab aliis judicibus,
velut inferioribus, appellatum. /. prxcipimus 32.
C de appcliation. fedab ipforum lentcntiis, licet
oliin appellari ad principein potuerit, poftea ta-'
men omnis appellandi facultas interdifta fuit;
praefumtum enim, eos qui ob fingukrem indu-
itriam, explorata fide & gravitate , ad hujus
officii magnitudinem adhibentur, non aliter ju-
dicaturos eife pro fapientia & luce dignitatis iuce,
quam ipfe princeps foret judicaturus. /. unic. §.

ecti fr^torio. 79

i. ff. b. t. I. prcefeHi ij.ff.de minoribus 25. an-
nis; undenec ipfce principum facne juflionesro-
bur habuerunt, nifi a prcefefto prsetorio fuiffent
confirmata?. novell. 152. (ut tamen fupplicatio
licita fuerit intra biennium. /. un. C. dc fent. prce-
fetf. prcetor. de qua libr. 49.) nec quifquam , ne
minor quidein , adverfus eorum fententiam a
quoquam, nifiabipfis, reftituipotuit. l.un. §.
ult. b. t. I. prccfctfi ij. ff.de minoribus 25. annis,
vel ab imperatore. /. minor 18. idcm 3. jf.de
minoribus 2 5. annis.

2. Primis autem temporibus unustantum fuit
prxfeftus pratorio; fed fub Juftiniano quatuor,
puta, Orientis, Illyrici, Africa?, &Italia:: qui-
bus etiam jus edifta condehdi datum fuit, (qua;
formce appellata») fi modo nec legibus nec confti-
tutionibus eflent contraria. /. 2. C. de offic.prce-
fetfi prcet. orientis. de hifce latius Pancirollus
notitia imperii libr. 1. cap. & libr. 2. cap. 2.3.
Amaja in Codicem adl. 66. C. de dccurionib. cap. 2.
Petrus Faber femeftrium ftbr. I. tap. 2. Roiinus
libr. 7. antiquit. Roman. cap. 3 3. JacobusGoto-
fredus poft Codiccm Tbcodoftan. in notitia dignita-
tum in princip. Adde Cafliodorum variorum
libr. 6. formula 3.

TITVLVS XII.
De officio prefe&i urbi.

summari ai

Qualis fucritprctfctius urbi, qtiando creatus.
, Crinhnaletn babuit jt/rifditfionem ufque ad cen-
tefimum ab urbe lapidem; conciliata 1. I. pr. &
4. cum 1. ult. fl. h. t. potuitinperpetuum in-
terdicere foro advocationibus &c. quodprcefes non

Rcefe&us urbi regum prifco-
rum Romanorum tempore,
iifdem abfentibus, curam ur-
bis agebat. Sed & ejeftis re-
gibus, ante conftitutos prceto-
res , aliquando creatus fuit,
utroque confule belli caufa peregre profefto.
I. 2. §.& hcecomnia 3 ff. deorig.juris. Tacitus
Anntd. libr. 6. cap. 10. in jin. & cap. 11. Paula-
tim vero in defuetudinem abiit ejus eligendi
ufus; donec tranflato ad unum reipublicce regi-
mine primus Auguftus urbi praefedtum de novo
conftituit, nonannuum, fed perpctuum, qui,
Principe abfente , quietem urbis fuse fidei com-
miflje tueretur. Hic dignitate par erat prsefefto
prsetorio & magiftro militum ; adeo ut, quifquis
ex his tribus primus honoris codicillos obtinuif-
fet, reliquis eflet ordine anteponendus. /.1.2.
C de prcefetfis prcetoriofive urbi. Ut tamen non
obftante hoc zequali dignitatis gradu major prse-
fedi praetorio,quam prsefcfti urbi, poteftas fuerit;
in quantum a fententia praefefti urbi ad Princi-
potefi. Conciiiata 1.9. pr. cuml. ult. ff. de pccnis.
Quce potuerit in negotiis civilibus; & de popw
larium fatfionibus.

. ln milites non habuit jurifditfionem.
, Ubi plura videri poffint dc hoc magiftratu.

pem patuit appellatio , quse & fententiis prcefe-
ftorum prxtorio interdifta. I. AHmilius 38. iti
med.ff. dc minor. 25. annis. 1.2. C. de his quiper
met. jud. non appell.

1. Plurima hujus prsefedti cura fuerunt de-
mandata. Vindicavit enim fibi fub Imperatori-
bus , punitionem omnium criminum ; fic ut &
ad ipfum per prstores vigilumque prafeftos re-
mittendi fuerint, in quos ob infignein malitiam
in tutela commiffam , vel ob incendia dolo con-
citata, gravius erat animadvertendum. §. ante-
pen. & pen. htft. de fujpetf. tutor. I. ult.ff.de offic_tprcefetft vigilum. 1.1. §. folcnt j.ff. h. t. Vinnius
dejurifiditf. cap. 2. num. 4. 5. five in urbe ipfa
crimina perpetrata fuerint, five extra urbem intrct
Italiam, non quidem omnem , fed centefimo ab
urbe lapide conclufam. Ultra lapidem centefi-
mum commiffa egrediebantur notionefn ejus. /. 1.
pr. ^T §. 4. ff. b. t. Et hoc eft , quod Ulpianus
monuitin l.ult. ff. b. t. prscfefitum urbi, cum
terminos urbis exierit , poteftatem nonhabere:
per teminos urbis non muros, fed centefimum

-ocr page 96-

ab urbe lapidem defignans, convenienter d. legi
primae §. quarto, cujus & lpfeauctor eft. Quem-
admodum farpius alibi Romam non muris, fed
aliis terminis, veluti, continentibus extra muros
aedificiis , circumfcribi , . reiponfum eft. /. nam
quod 4. §. fi ita legetur 4. ff. depenu lcgata. I. ut
Alphenus 87. /. qui in continentibus 147. ff. de
verb. fignif. /. cui quce Romce 84. ff. de legatis 3.
Habuitergo pnxfe&us urbi merum imperium , &
judiciorum tum publicorum tum extraordinario-
rum exercitium , ac poteftatem non modo pce-
nas legitimas exfequendi , fed & extra ordinem
pro admifli gravitate imponendi. /. 1. §. idt. ff.
depcenis. damnandi in metallum. /. 1. §. cum
patronis 10. ff. h. t. deportandi & relegandi in
infulam quam imperator ailignaverit. /. 1. §. rc-
legandi 3. ff.h. t. interdicendi urbe , regione,
negotiatione , profeffione , advocatione , foro,
lpe&aculis; idque vel adtempus, vel inperpe-
tuum. /. 1. §. pen.ff. h. 1.1. rclegatus 14. §. 2.
ff. de interdiil. & relegatis. Qus eadem etfi prse-
iides quoque potuerint, ut conftat ex /. moris efl
9. pr. & §§.fcqq. ff. de pcenis. non tamen po-
tuerunt ultra tempus ftut adminiftrationis , ut
Paulusnotat. l.ult.ff. de pcenis. Et licet coata-
neus Paulo Ulpianus etiam praefidibus tribuerit
jus interdicendi arte, advocatione &c. inperpe-
tuuin. d. I, moris 9. in pr. ff. de pcenis. nulla ta-
men pugna eft. Cum enim jus illud in perpe-
tuum interdicendi demum pra'iidibus denegatuin
fuerit per conftitutionem Antonini Caracalla:, fub
quo & Ulpianus & Paulus vixerunt fcripferunt-
que, fieri facile potuit, ut Ulpianus libros de
officio proconfulis confcripferit, antequam eflet
promulgata illa Antonini confiitutio : ea vero re-
center proinulgata , tum demum Paulus fuos
fcripferit refponforum Hbros: adeoque Ulpianus
juris veteris meminerit , ignota etiamnum illa
conftitutione ; Paulus juris recentiffime intro-
du&i. Quam conje&uram juvat quoque, quod
ha-c Antonini conftitutio demum fub finem im-
perii ejus promulgata fuit, ut colligi poteft ar-
gumento legis 1. C. de poftulando, cujus au&or
idem Antoninus; & in qua, anno demum pe-
nultimo imperii condita, dum adhuc juris antiqui
definitionem, ac poteftatem interdicendi inper-
petuum in magiftratu provinciali pra-fupponit,
neceffe eft , refcriptum illud , cujus Paulus in
d. I. ult. mentionem facit, non niii ultimis iftius
imperatoris temporibus fuiife emiffmn.

3. Pertinuit & ad officium ejus , tutores &
judices dare. §. 4. Jnflit. de Attil. Vit. I, cum prce-
tor. 12. §. 1 . ff.de judiciis. I. ult.ff. h. t. efficere
ut pretio jufto annona diftrahatur. /. 1, §. cura
carnis 11₄ ff. b.t. tueri quietem popuii & popu-
larium, eumque in finem difpoiitos habere mi-
lites ftationarios , /. 1. §. qiues iz.jf.h. t. (eo
fere modo , quo agonothetse , qui certaminibus
praefidebant, adjundtos habebant mafligopho-
ros, qui virgis infolentiam certantium ac ipeda-
torum coercebant; de quibus Briffonius. jeleff.
antiquit. libr. 4. cap. 17.) ficut&eos, quitur-
bulentis acclamationibus popularium lefe accom-
modando, feditioni fe reddidiflent obnoxios, pro
admiffi gravitate punire potuerit , talefque in
provinciis forte latitantes ad fe evocare. I. quod
promulgatis 2. C. de offic. prccf. urbi. juntt. I. ca-
pitalium 28. §. folent. 3. jf.de pcenis. De horum
popularium fadionibus, prsecipue quatuor, pra-
fina, veneta , ruflata, & albuta, vide Caffio-
dorum3. •uariar. epifl. 51. Cujacium libr. 8. cb-
ferv. 29. Rofinum libr. 5. antiquit. cap. 5. in
med.

4. Cceterum hanc omnem poteftatem fuam &
jurildidionem prsefedus urbi tantum exercebat
in paganos milites enim magis fuis fuberant du-
cibus , ac maxime magiftris militum. l.i.C. de
offic. magiftri milit. I. 1. C. de exbib. & tranfmitt.
reis. I. magiftericc 6. C. de jurifdift. omn. judicum.
l.ult. C. dere militari. I. viros 8. C. de diverf.offc
& apparit. jud. Excipiunt quidem ; nifi de tri-
butaria collatione agatur , /. eos qtti 3. C. de offic.
magiftri milit. vel ftatutum numerum fuperantes
militarent, quibus cafibus putant eos , civilibus-
parere judicibus, perinde acfi nec cindi nec mi-
litantes eftent. I. cos qui 5. C. de apparit. magi-
ftror. milit. fed cum lgges lilse non de militibus ,
fed magis de apparitoribus magiftrorum militum
agant, qui militare dicuntur in officio magifte-
rise poteftatis; vix eft , ut has de jure Romano
exceptiones admiferis.

5. De magiftratuum horum officiis vide latius
DD. ad tit. C. de offic. magiftri milit. Caffiodo-
rum 6. varior. 4. Pancirollum notit. utriufqueim-
perii. libr. 1. cap. 5. & cap. 30. 31. 32. &
cap. 40. & fcqq. ufque ad cap. 59. & tibr. 2..
cap. 20. & fcqq. ufque ad cap. 28. Amajam in
Cod. adl. 66, C. de decurion. cap. 2. num. 23. &
feqq.

L i B. I. T i T. XIII.

TITVLVS XIII.
De officio quaeftoris.

S UMMARIA.

1. Qmd fuerint quceftores parricidii_} qutcfiores | 2. Quid quccflor vagalundorum, & uliplura de
ararii, qutcflores fittri palatii. I qutefloribus tegi pofifimt.

1. Quk-

-ocr page 97-

De ofpicio

Useftores varii fuerunt gene-
ris: alii parriculii; quiinlibera
republica conftituebantur a
populo, ut rebus capitalibus
prcCeifent; eo quod de capite
civis Romani injuflu populi
jion erat lege permiffum confulibus , jus dicere.
12. & quia, ut 23./. de orig.juris. alii ararii,
* Romulo aut faltem Tullo Hoitilio rege inftitu-
ti, qui pecuniis publicis conquirendis ac confer-
vandis vacabant. /. utiic. ff. h. t. /. 2. §. deinde cum
ftrarium 22. jf. de orig. juris. flve urbana; ftve
jprovinciali pecunia: prseeflent, fortiti provincias
ex Senatufconfuito. /. unic. §.2. ff.h.U Aiii de-
nique qujeftores facri palatii, quorum oflicium
non tam in cogenda pecunia confiftebat , quam
jpotius in eo, quod principum iibris, orationi-
bus, epiftoiis, infenatu iegendis, vacarent; etiam
candidati principis appeilati. /. umc. §. 2. & idt.
ff. h. t. Confer Briflonium antiquit. lib. 1. cap. 17.

qujestoris*

quorum auftoritas paulatim increfcens fub po-
iterioribus imperatoribus, ac praecipue fub Ju-
ftiniano, tanta fuit, ut omnem fere juris & Ju-
ftitise in auia Principis adminiftrandse curam ha-
buerint, precibus principi oblatis refponderint,
refponfa principis fubnotaverint. /. idt_mC. de di-
verfis refcript. & pragm. fanff. I. pracipimus 3 2.
C. de appellation. I. 1. 2. C. h. t. novell. 1144
cap. ii.

2. Fuit&a Juftiniano in$itutusiri urbe Con-
ftantinopolitana quseftor , qui in vagabundos,
mendicos, fimilefque inquirebat, ac iaboribus
eos addicebat ; de crimine quoque falfi ac exfe-
cutoruin concuflionibus cOgnofcebat. novcll. 80.
Plura de quseftoribus ac variis eorum ofliciis vide
apud CaiTiodorum libr. 6. var. formultl 5. Pan-
ciroilum notit. utr. imper. libr. 1. Cap. 73. Rofi-
num antiquit. libr. 7. cap. 22. Carol. Sigonium
de antiquo jure provinc. libr. 2. cap. 3.^8.

TITVLVS XIV.

De officio praetorum.

summaria.

•I. Quidprcetores fuerint, qualem habuerint jurif-
dittionem.

"a. Denumero prtctorum.

3. Prcttoris officium conftitijfe in trihus, do, di-
co , addico. An & quo ufque prcetores venire
potuerim contra jus civile.

4. Qmnam latius offtcia prcetorum traElaverint.

5. Proponitur fpecies fafti. 1. 3. ff. h.t.

6. An gefta apud tabcUionem putativum , vel
treatum qiddem , fed impedimento legali labo-

Rsetores generalius difti omnes
magiftratus, ipiique etiam mi-
litise prsefefti, & eo fenfu ipfis
confulibus antiquiores dicun-
tur in nov. 25. inprcefat. no-
vell. 24. in prcefat. in ipecie
vero , qui juri dicundo prseerant, inftituti pri-
mitus ob id , quod confuies , qui jus dicebant,
propter frequentia bella ab urbe utplurimum ab-
fentes, juftitise adminiftrandse intenti effe nonpof-
fent, fic ut confuium vicem injure dicundo prse-
tores fuppleverint. /. 2. §. cumque confules 27.ff.
de ortg. juris. Voluntariam & contentioiam ha-
buerunt jurifdiftionem, earnque civiiem ; hinc
judices, tutores, bonorum poifefliones dabant,
mittebant in bonorum poffeffionem variis ex cau-
fis, cautiones piurimas interponi curabant, tu-
tores fufpe&os removebant, aliaque traftabant
fuis iocis explicanda. Criminaiem autem jurifdi-
ftionem prsetores urbani non habebant, adeo
ut fub imperatoribus a prsetore ad prsefe&um urbi
remittendi fuerint, quotquot graviori animadver-
rantem , valeant, nec ne, per diftintfiones tU-
ftatur.

7. An inftrumentum nullum ftt aC ftde publica de-
ftituatur, ft tabellio extra territorium illius prin-
cipis, a quo conftitutus eft , illud confcripfe-
rit, & quid juris , ft confcripfcrit quidem in
territorio iftius principis, fed alia in urhe vel
pago , quam in quo a magiftratibus adtmjfus
eft.

8. Quales fmt hodierniprcetores.

flone corporali coercendi erant , ut didum tit.
de ojf. prcef. urhi. Quin tamen conftituere potue-
rint, ut fervi& viles perfonse, egeftate ac infa-
mia laborantes, & ita contemnentes civiie in-
juriarum judicium , verberibus coercerentur ob
illatam injuriam , abunde patet ex /. fed fi u-
niuS 17. §. cum fiervus 4. & 5. I. fi quis inju-
riam 35;. ffi.de injuriis. Sed hax de iis inteliigen-
da praetoribus, qui judicandis privatis caufis ci-
vilibus erant praepoilti: nam & alii fuerunt, qui
publicis in libera republica prseerant judiciis, tefte
Pomponioin /. 2. §. captadeinde 32. ff. de orig.
juris , quibus criminalem jurifdidtionem non
refte denegaveris ; quemadmodum & jure no-
viflimo jus gladii a Juftiniano datum fuit prsetori
plebejo in urbe Conftantinopolitana, corrigendis
popuiimoribus corruptis creato. nov. 13.

2. De nuffiero prsetorumvix quicquam certi
eft. Unum ab initio fuiffe creatum, qui urbanus
dicebatur ; huic mox aiterum additum, qui in-
ter cives & peregrinos jus diceret , & peregrinus
appeiiabaturj fucceffu temporis alios atque aiiofe
L (prout

-ocr page 98-

■ mg;.

——

I. T I T. XIV.

L 1

(prout reipublicae Vifum expedire) additos fuiffe,
iic utaliquando o&odecim inurbe prsetores fue-
rint, refert Pomponius d. I. 2. §.27. 28. 3 2. ff.
de orig. juris. & longe plures. Dion Caffius hbr.
48. ad itnn. ab U. C. 716. in princ. poftea ad nu-
merurn t^nariumprsetura redacta. l.z.C. h. t.

3. Caterum in tribus potiffimum confiftere
dicebatur prsetoris ofticium, quse tribus denotata
verbis, do, dico , addico. Dabant neiripe judi-
ces, tutores , &c. djccbant jus; addicebant, quse
folenniter in jure cefta, vei vi6tori per fenten-
tiam adjudicata fuerant: mediis infuper tempo-
ribus , donec conditum fuit edi£tum perpetuum,
jura edifto proponendi poteftatem habuerunt; fic
ut &jus honorarium viva voxjuris civilis didum
fuerit. /. nam & 8. ff. de juflit. &jure. & quam-
vis pratores plerumque juris civiiis debuerint cu-
ftodes eile; velut juris rectores. I. §-pofi ori-
ginem 13. fifi. de orig. juris. nec ea facere potue-
rint, quse juri civili dircfto contrariabantur , fic
ut &, ubi lex vel fenatus vel conftitutio capere
vetat , veluti haereditatem, ibi nec prastor dare
poffit, verbi gratia , bonorum poffeffionem. I.
non cfl 12. §. 1 .jf. de bonor. pojficjf. I. un.fifi. quib.
non competit. bonor. pojf. tamen propter utilita-
tem publicam non adjuvandi tantum, fed & fup-
plendi & per indirectum corrigendi juris civilis
habuerunt poteftatem. I. jus autem 7. in fine jfi.
de juflit. & jure. veluti dando bonorum poilei-
fiones variis, qui jure civili' non erant ad heredi-
tatem vocati, fedprseteriti, vel vocati teftamento
minus per jura civilia valente; dando publicia-
nam aftionem illis, qui necdum ufucapione do-
minium quscfiverant ; &c. de quibus alibi fuis

lOCiS. j . _;

4. Piura de prxtorum initiis, dignitate , infi-
gniis, ofticiis, tradunt nov. 24. in prxfat. nov.
2 5 • in prcefiat. nov. 2 6. 29. Livius hbr. 6. infin.
& libr. 7. Gellius libr. 13. cap. 15. Pancirolius
notit. utr. imper. Itbr. i.cap. 29. Alex. ab Alexan-
dro gen. dicr. libr. 2. cap. 15. Polletus hiflor.fiori
Romani libr. 3. cap. 2. 3.4. Forfterus hiflor. juris
libr. 2. cap. 84. 85.8(5. Rofinus antiquit. Itbr. 7.
cap. 11. & 43. D. Noodt probabil. libr. 1.
cap. 6.

5. Curn autein facti fpecies extitiflet, quod
Barbarius Philippus, fervus, fed a domino pro-
fugus , Rom&' fe liberum geffiflet , ac prxturse
obtinuiflet dignitatem, multaque per eum edicta
decreta elfent ; comperta deinde fervili ipfius
conditione, qusefitum fuit, an per euin & apud
eum gefta rata habenda eflfent , nec ne ? Et re-
fponfum, humanius ejfie,ut nibileorum, qua: fcili-
cet decreta vel edi£ta erant, reprobaretur ,adeoque
omnia manerent rata propter utilitatem eorum,
qui apud talem pratorem egerunt; non quidem
ex communi errore populi, qui jus facere non
poteft, cum jus omne ex voluntate ac confenfu
legiflatoris profluat, quem error excludit : led
magis ex populi approbatione, quse difcuflo jarn
errore ac comperta veritate fubfecuta eft ; tum
he plurima negotia bona fide gefta refcinderen-
tur cum detrimento reipublicar; tum etiam, quia
populus vel fervo libertatem dare, vel legem de
lervis quoque in praetores eligendis condere po-
tuilfet , atque ita Barbario prseturam decernere.
Vide ad hanc 1. prolixe Jac. Gotofredum libello
fihgulari.

6. ln quaeftione ergo, ah apud magiftratuirt
aut tabellionem putativum gefta , eandem ha-
beant firmitatem , quam ea, qua: coram verii
funt acta notariis aut magiftratibus; rem omnem
lequentibus pofle diftinctionibus comprehendi
puto. Aut enim ab omnibus vel plerifque pro ta-
bellione vel magiftratu quis fuit habitus, aut k
paucis tantum, qui eum adiverunt. Si a paucis
tahtum; nihil eorum , qus corarh eo ab ipfis
etiam ignorantibus gefta, fubfiftet, tum quia
fupinus & ita non excufandus error eft ,. id igno-
rare , quod plerique norunt, & quod quis in-
quirendo diligehter , potuiflet habcre' nothm. U
necfiupina 6.i. regula 9. §. fied fatfi...2* ff. dejuris
& fiatft ignor. arg. /. itemfii"/. §. proinde etfi~j-ff.
ad Senatiificonfi Macedon. & ut nemo debet eife
ignarus conditionis ejus cum quo , ita nec ejus
apud quem, contrahit aftumque gerit. /. qui cum
aiio 19.jf.de reg.juris. Tum etiamquia, utipri-
vatorum pactis jurifdidio vel poteftas publica
dari nequit ei, qui eam non habet, fic ut inu-
tile fit, quicquid a tali profectum eft. /. privato-
rum 3. C. de jurifiditt. omn.jud. &fioro compet. ita
nec privato, eoque non communi, errore: n'e alio-
quin id, quod ne exprefius quidem poteft coh-
fenfus , operetur ipfum confenfum excludens er-
ror. Quod fi ab omnibus aut plerifque: viden-
dum, utrum magiftratus aut tabellionis titulum
impetraverit ab iis, qui talem creandi poteftatem
habent, cum tamen in creato legale fubeftet im-
pedimentum , quo minus crearetur ; an vero
nunquain hujufmodi fundio ei vere delata fit.
Si enim folummodo creditum vulgo fuerit, ipfuih
in tabellionum aut magiftratuum numerum elfe
cooptatum, cum tamen nihil tale reipsa conti-
giflet , folus iiie communis omniurn aut plero-
rumque privatorum error non poteft facere ta-
bellionem aut magiftratum , qui talis non eft;
eo quod finguli privatim errantes, etiamutpri-
vati confiderandi funt , nec colle&im conlide-
.rari queunt, cum nullum commune negotium
errofe gelferint, nullumque appareat eorum com-
mune fadtum. Ac proinde, licet omnes errave-
rint ; omnes tamen atque finguli tanquam pri-
vati : fic ut & ratio fuperius addufta ex /. 3. C.
dejurifiditt. hic quoque locurn habeat. Et certe,
fi folus ille communis error fufliceret ad gefto-
rum validitatem , non ufque adeo fuse liberalitati
imperatores vindicalfent , quod fuftineretur tc-
ftamentum, cui inter teftes reiiquos idoneos fer-
vus, omnium opinione iiber exiftimatus, fuerat
adhibitus. §.ficd cum ahquis 7. Jnfiit. de teflament.
ordinand. Nec hifce repugnat, quod ciTor jus
facere diciturin/. 3. §.ult. ff'. de fiupell.leg. quod-

que

-ocr page 99-

De officio PRvETORU m. 8;

que ceflat Macedoniatii exceptio , fi quis inu-
tuum ei numeraverit , qui non vana opinione,
fed plerifque paterfamilias credebatur. ifi quis 3.
jf. acL Senatufc. Miced. Etenim in 1. 3. de fupel-
ieftile iegata, error communis populi circa vocis
fignificationein jus facit, quia verba nonauftori-
tate publica,fed ufu populi, valere notum eft. Et
ut quis vel paterfamilias ve) filiusfom. iit, ex pri-
vatorum arbitrio, ex fato , morte, accidentibus
aliis dependet, licet publica non adfit audoritas;
ut proinde facilius communis populi opinio er-
rantem, atque ita credentem , excufet. Sed fi quis
ad tabellionis inunus aut magiftratus officium ad-
motus fuerit per eos, qui ejus faciendi poteftatem
habent, quique errore communi ignorarunt im-
pedimentum, quo muneri admotus vel ab initio
inhabilis erat, vel poft collatum ab initio rite mu-
nus inceperat inidoneus effe, ipfe quidem icienter
adfpirans ad munus, iiludve retinens contra leges,
congruente pcena coercendus eft. I. 2. C.jifcrvus
itut libertus ad decurionat. afpirav. fed firmumni-
Jhilominus atque ratum manebit ex arquitate &
humanitate, quicquid coram tali tabellione vel
magiftratu geftum , non per ignorantes tantum ,
fed & per fcientes impedimentum , cum forte pau-
cis illud innotuiilet; non propter communem er-
j-orem ; fed propter defignationein feu eleftio-
nem , & difcufto errore fubfecutam tacitam com-
probationem eorum, qui eiigendi ac comprobandi
poteftatem habent, ut ante diftum, convenien-
ter legi terticc ff. b. t. Vide Jacob. Gotofredum li-
■bello ad d.l. ?,.jf. h. t. num. 13. Zoefurn ad Pand.
b. t. Befoldum delibat.juris ad Pand. Ubr. 1. num.
47-pag. 152. 153.

7. Cum vero penes nos moris fit, ut tabellio-
nes non folurn a provincice cujufque ordinibus,
. vel ordines reprsefentantibus Curiis provincialibus,
tanquam idonei comprobentur , fed infuper in
illa urbe vel loco, ubi praxin exercituri funt, a ma-
giftratu nominatim admittantur; duplex fuperef-
fe poteft dubitatio, quarum prima eft , an vale-
ant inftrumentatanquam publica, ab iis confcri-
pta extra Provinciam illain, a cujus ordinibus aut
prir.cipe probati & auCtoritate publica donati funt.
Altera, an fubfiftant confefta per eos intra pro-
vinciam quidem ejus , qui ipfos publica inftru-
xit auftoritate , fed tamen in alia urbe aliove lo-
co, quam in quo praxios exercenda: licentiam ob-
tinuerant. Priorem quod attinet, dicendum vi-
detur, nullo modo publicam mererifidem vel au-
doritatem inftrumentum, quod verbi gratia con-
jfirmatus per Hollandiar ordines tabellio in Ultra-
jeiSino Frificove folo confcripfiftet; aut admiffus
in Gallia, concepiffet in Belgio. Quod enim pro
publica habeatur perfona, quod ejus ada fic pu-
blicam mereantur fidem, ut inftrumenta alia pu-
blice apud a&a exarata, id non aliunde eft,quam
ex poteftate concedentis, qui, uti tanquam prin-
ceps publicam ipfe potuit fidem facere, ita & fi-
dei probatse perfonis eandem tribuere poteftatem.
Cumque evidens fit, ipfum illum , qui hanc
tabellioni fecit poteftatem, fi territorium fuum
egreflus fuerit, pro privato habendum efle. /. ult.
de ojf. prcefett. urbi l. 3 .jf. de ofjic. prcefidis. abfur-
dum prorfus elfet, eum alteri tribuere idquodipfe
non habet, id eft , poteftatem faciendi fidem pu-
blicarn in eo loco , in quo fi ipfe effet, nullam
ipfe poffet publicam fidem mereri. Contra /. ne-
moplus 54. jf. de reg.juris. Neque fatis refte in
contrarium allegaveris, confcribenda per tabellio-
nem inftrumenta ad voluntariam pertinere jurii-
diftionem , etiam extra territorii limites permif-
fam exerceri. arg. /. 2.jf.de offic.proconf & lega-
ti. Praterquam enim, quodnon fatisapte exer-
citiuin officii tabeliionis cum voluntaria jurifdi-
dtione componitur; confiderandum infnper , ne
ipfain quidem hanc voluntariam jurifdi&ionem
extra territorium potuiife exerceri a proconfu-
le juxta d. I. 2. nifi ei a populo vel principe, in
omnes provincias imperium habente, id datuin
fuiffet; dum unufquifque praefes in fua provincia
fummum quidem habebat imperium , ied poft
principem. /. & ideo 8. jf. de offic. proconf. & le-
gati. Quod non ita eft in diverfarum provincia-
rum aut regnoruin, uni fumino principi non pa-
rentiuin, tabellionibus , de quibus nunc fermo eft.
Boerius dccif. 242. Paulus Voet de flatutis fictt.
4, cap. 3. num. ult. Alteram quseftionem quod
attinet, an fcilicet a Principe vel curia provincia-
li creatus , & in una provincise illius urbe ad-
miflus, fi in alia ejufdem provincise urbe vel
pago , in quo ad praxin admiflionem haud im-
petravit, inftrumentuin confcripferit, publicam
mereatur fidein; variatum invenio. Etenim cum
ex conftitutioneCaroli V. 21. Martii 15 24. vol. 2.
placit. Holl. pag. 1381. in fine prohibitum eflet,
ex hujufmodi inftrumentis jus dici, aut ullarn
eorum in judicando haberi rationem : poftea ta-
men ab illo rigore videtur receffum, dum anno.
1 <5o8. 27. Novembris d. vol. 2. pag. 1457. in pr.
decretum quidem ab Hollandiae ordinibus, infe-
rendum effe inftrumento creationis tabellionum,
ne artem exerceant in aliqua Hollandise urbe aut
pago, nifi impetrato prius fcripto magiftratuum
dominorumve confenfu ; fed nulla reperitur ad-
dita nullitatis pccna. Nec fatis refte fubintellefta
videri poteft; eo quod verba prohibitoria non
ad contrahentes aftuinve gerentes, fed tabelliones
diriguntur; pcena autem nullitatis non intabellio-
num contra vetita facientium, fed in privatorum
caput effet redundatura. Neque etiam probabile,
fic ordines voluiffe minuere aut curise poteftatem
in totam provinciam, aut tabellionum fidemCuriae
comprobatione confirmatam; ut validitatem de-
negarent confcriptis intra provinciam inftrumen-
tis; fed magis ea conftituiffe , ut magiftratuum
ac dominorum urbis ac pagi cujufque honori con-
fulerent & audoritati; & ne falcem alienam ex-
traneorum paterentur in fuam meffem , qui fidem
artemque fuam minori forte addixerant horni-
num univerfitati , voluiffe praecavere. Jacob.
Coren obfervat. 3 7. Henric. Kinfchot refponfo 49.

L z Groe-

-ocr page 100-

L I B. I. T i T. XV. XVI.

84«

Groenevvegen adGrotium manudutf. adjurifprud.
Uoll. libt. i. cap. 17. num. 18. Imbertus Infiit.
Forcnf. libr. i. cap. 70.

8. Cseterum prjetores hodiernos urbanos vix
qviicquam cum Ilomanis commune liabere , ne-
que tam judices eile, quam potius eminentiores
juftitise miniitros , advocatis hfci noftratibus fi-
miles , atque adeo in delictis accuiatores, exa-
minibus reorum & quarftionibus prsefentes i in
nonnullis etiam locis collegii judicum quaii dire-
£tores , in aperto eft. Vide Chriftineum ad Me-
cbiin. tit. 1. art. 1. num. 6. Groenevvegen ad l. 2.
C. de cuflod. reorum & ad l. 12. ff. de public. judic.
Paulum Voet ad_t §. 7. Jnfi. de jure nat. gent. &
civili.

T I T V L V S XV.
De officio prxfe£li vigilum.

SUMMARIA.

i. Qualem habuerint poteflatem prccfdh vigilum; J 2. Eorum loco conflituti poflea prcctores plebeji.
& quodnam corum officium.

■^jf Agiftratus Roinani vel ordina-
'£ rii fuerunt, vel extraordinarii:
extraordinariis annumeratus
jPgS | pra;fe£tus vigilum, /.2. §. &
iv&irieSl hcec omnia ff.deorig. juris.
Hujus officium erat, utcohortibus per oportu-
na loca difpoiitis prcefedus , incendia, furta, &
eftra&iones arceret. Quem in finem modica ipfi
data caftigatio : nam non tantum fevera interlo-
cutionecomminaripoteratignem negligentius ha-
bentibus ; fed & fuftigandi poteftatem habebat.
/.3. §. 1. 3. 4. I. ult.ff. h. t. adverfus capfarios,
qui veftimenta mercede fufceperant in balneis fer-
vanda , ii quid fraudulenter admifrflent, judex
erat. d.l. 3. §. ult. Sedii quem graviore dignum
animadveriione deprehenderet , ad prjefedum
urbi puniendum debebat remittere ; neque enim
ultimi fupplicii infligendi jus ei competebat. d. II.
prseterquam ii fervilis conditionis hominem in
furto vel effra&ione deprehendiflet. /. pen. jf. de
condtci. cauf. dat. cauf. non fecuta. cuin enim fervi
pro nullis haberentur jure civili, non mirum,
majorem ei in fervos poteftatem competiifle,
quam quidem in liberos, furti eftraftionifve reos:
quomodo & in tit. de officioprcctoris. monftratum
fuit , ipfos illos pratores, quibus fola civilis com-
petebat jurifdi£tio , conftituere potuiife, ut fer-
vi & viles perfona: verberibus ob illatam injuriam
coercerentur. /. 17. §. 4. & 5;. /. 3 5. ff. de injuriis.
nifr forte in d. i. pen. non jus, fed fa£tum narrari
dixeris ; vel pro prcefctto utgilum legendum puta-
verisprcefeffum urbi; quod tamen minus proba-
bile, ob bis repetitam in d. I. pcn. pncfefti vigi-
lum mentionem, & conftantem textus le£tionem ;
quse aliis in locis, ubi emendatio non improba-
bilis eft, variare deprehenditur.

2, Sed cum poftea ex vilioribus eligerentur
hi vigilum prxfe£ti, & obfcurius ipfis a no£te ac
tenebris daretur njffeparcborum nomen, atque ipfi
non raro cum furibus confpirarent; abrogato hoc
magiftratu , Jtiftinianusprcstores plebejos confti-
tuit, ex viris undiquaque honeftiffimis ac hono-
ratiffimis , puta illuftribus, fpeftabilibus vel cla-
riffimis eligendos, quibus & gladii jus conceffum.
noveil. 13. c. 1. 3. 6. & paffim. Vide plura
apud Cujac. add. nov. 13. Pancirollum notit. utr.
imp. libr. 1. c. 27. libr. 2. c. 6.

T I T V L V S XVI.

De ofiicio Proconfulis legati.

; . , | "i? 'i " '

summaria.

1. Quid proconfiul, qualcm habuerit potefiatem,
■&an eam potuerit exercere antequam fiuam cffet
ingrcjfius provinciam ?

2. Quccnam prtccipua fiterint proconfidum officia.

3. Proconfiul adjuntfum habuit legatum, cui man-
dabat jurifdiffionem ; nec alteri mandare po-
terat.

4. An iegati pmonfiuiis habucrint proprim jnrif-

ditfionem , & fiuo nomine em exercuerint, cu£
nomine proconfiulis.

5. Legati proconfidum non habuerunt jurifidiffio-
nem criminalem ; contra efl in legatis Cce-
fiaris.

6. Apud legatumproconfiulis manumififio, adoptio &
alii aitus voluntarice jurifidittionis expediri pof*
fiunt; cccurritur objettiombus.

1. Ex-

-ocr page 101-

fularij diftinftus a prafidibus ac pratoribus, quip-
pe qui in Cxiaris provincias mitti folebant, praxi-
pue, poftquam Auguftus validiores quafdampro-
vincias fibl vindicavit, debiliores populo reliquit.
Sueton. vi vita Aiigujh cap. 47. Rofinus Anti-
qnit. libr. 7. cap. 42. Perezius Cod. h. t. num. 1.
2. Diftus pvoconful, vel quia mifiusprocul con-
fulerat,vel quiaconfulis loco habebatur inpro-
vincia; maximam enim ibi poft principem ha-
bebat poteftatem, & merum mixtumque exerce-
bat imperium; omniumque, qui Romse vel quafi
magiftratus vel extra ordinem jus dicebant, par-
tes ad eum pertinebant , neque quicquam in ea
erat provincia , quod non per ipfum expedire-
tur. l.fiinalium 7. infine l. 8.9. Jf. h. t. Quam
tamen poteftatem exercere non poterat, nifi
poftquam in fuam fuiiiet ingreflus provinciam;
eoexcepto, quod voluntarise jurifdictionis exer-
citiumei, quam primum urbeegrederetur, com-
petierit, ipfeque proconfularia infignia, fex fa-
fcium ufuin & alia, aflumferit; uti rurfus depo-
nebat portam Roma: ingrefius. /. 1. 2. /. ohfer-
vare 4. §. idt. I. proconfules 14. /, ult. ff. h. t.

2. Multiplicia ejus tum ante tumpoft ingref-
fum in provinciam obfervanda officia recenfen-
tur in /. 4. §. 3.4. 5. /. 6. ult./. 7.8. 9. &paffim
fereh.t. novell. 95. cap.i. §.2. Prarcipuecaven-
dum , ne in hofpitiis prabendis oneret, provin-
ciales; neve ultra xenia liberalitates provincialium
majores adinittat, l.obfiervare 4. inpr. l. fiolent6.
§. ult.ffi. h. t. qua de caufa etiam fuadetur ei ,
Ut fine uxore proficifcatur; licet & cumea pro-
ficifci poffit; quo tamen cafu Senatufconfulto
cautum fuitfuturum, ut fi quid uxores eorum, qui
ad officia proficificuntur, deliquerunt, ab ipfis ma-
ritis ratio & vindiffa exigatur. d. /. obfieruare 4. §.
profieifiei 2. ffi. b. t. cum alioquin maritus neque
ex contra&ibus neque ex deliitis uxoris debeat
obftriftus efle. /. pen. C. ne uxor pro marito. No-
tx fcilicet fenatui erant mulierum multarum ,in-
genia, qiue, dum ipfa? ab honoribus exclufae funt,
maritorum tamen potentia ad avaritiam & con-
cuffiones nonraro abutuntur, muliebri impoten-
tia , perque fuos viros ambitiofai funt. Neque
omnibus ea , quam fuas materterse Seneca adfcri-
pfit, mens eft : quce per fiedecim annos, quibits
■maritus ejus ALgyptum obtinuit, nunquam in pti-
blicum confpetta eft , neminem provincialem do-
mumfuam admifit, mbtl a viro petiit, nihil d fie
peti pafifa efi. confolatione adHelviam Cap. 17.

3. Proconfuli adjun&us legatus, cui proconr
ful mandabat jurifdictionem , fi eam ipfe aliis
praepeditus exercere nollet : nec, legato prsete-
•rito , eandem alteri poterat mandare"; id enim
puto velle Ulpianum , dum in /. obfiervare 4. §.

ult.Jf.h.t. dicit, eum debere jurifdictionem le-
gato fiuo mandare. Sicut autem mandare jurifdi-
Ctionem vel non mandare , eft in arbitrio pro-
confulis ; ita adimere mandatam jurifdictionem
licet quidem proconfuli , fed non inconfulto
principe id facere debet. /. fioient 6. §. ficut 1.
Jfi.h.t.

4. Neque tamen ex hifce credendum eft, le-
gatum alienam tantum jurifdidtionem exercuifle,
niiiilque proprio expediviife jure. Tametfi enirn
nihil potuerit, antequam ea ipfi mandata eilet;
tamen poft interpofitum a proconfule mandatum,
proprio jure, fecundum poteftatem fibi lege fa-
£tain, pleraque legatum tradtafte verius eft: quip-
pequod 11011 tantuma Pomponio innuitur, duin
ailerens, kgatos proconfiulis nihil proprinm habc-
re, nifi a procottfule iis mandata fiuerit jurifidiffio,
/. i^.jf.b. t. eofdempoit mandati interceffionem
proprium quid habere , neceflario fupponit; ne
alioquin exceptio videatur proponi , quse de re-
gula non eft : fed & ex eo apppjet, quod tuto-
res dare poifit, concelfo fibi per orationem Di-
vi Marci hoc jure l. pen. fifi. h. t.l. 1. §. 1 .jf.de
tut. & curat. dat. ab his. Prsevio tamen procon-
fulis mandato ; licet alioquin alius , cui id a lege
datum non erat, mandante prsefide vel procon-
fule id non potuerjt. /. necmandante 8 -jf. de tu-
tor. & curat. dat. ab his. Eoque facit, quod man-
bata jurifdi6tione , proconful ei, inconfulto prin-
cipe, non potuerit eandem adimere. d. i. 6. §. 1.
ff. h. t. cum ex adverfo illis, qui nihil propriuin
habebant, fed beneficio alieno exercebant pote-
ftatem , illa arbitrio concedentis adimi potueric
fecundum ordinariam inandati naturam, etiam in
jurifdiftione obfervandam , quoties non aliud no-
minatim cautum eft. arg. I. & quia. 6. ffi. de jurifi-
diff. Quibus adde, quod a legati decreto aut
fententia ad ipfum fuerit proconfulem appeilan-
dum; fic ut, mulda per legatum indicta, pro-
conful de ejus iniquitate cognofcere, & quod op-
timum fuerit, ftatuere potuerit /. appcllari 2. jf.
quis a quo appelletur. cum tamen ab eo, qui alie-
nam ex mandato exercet junfdi£tionem» non ap-
pellandus fit ipfe mandans, ne ab eodein ad eun-
dem videretur appellari, in quantum mandata-
rius mandantem reprsefentat; fed magis is, qui fu-
pra mandantem eft, perinde acfi mandans ipfe
judicaflet. /. 1. §. 1. jfi. qttis a quo appelletuf. Ut
proinde mandatum proconfulis hic non contineat
jurifdidtionis delegationem, fed magis jufttim &
.admonitionem, ut legatus exerceat jurifdi£tionein
fuo nomine & jure fuo fibi competentem, jam
certus ex juffu , proconfulem ifti negotio non va-
caturum; cum, proconfule ita volente, nihil fit
in provincia, quod non per ipfum proconfuiem,
exclufis cseteris, expediatur /. nec quicquam g.ffi.
h. i. eodem modo, quo & municipales magiftra-
tus, nondum definita per leges modica & magna
patrimonii pupiliaris quantitate , julfu prsefidum
tutores dabant. §. 4. Infiit. de Attil. Tutore. licet
jus dandi tutores a l®ge datum eflet omnibus ma-
L 3 giftra-

Dh officio Proconsulis et legati.

xpoficis urbanis inagiftratibus,
reftat ut de provincialibus aga-
; tur, inter quos primo loco pro-
' confui proponitur; qui eft vir
ipectabiiis a Senatu rniflus in
provinciam cum imperio con-

-ocr page 102-

L I B. I. T i T. XVI.

-giftratibus municipalibus.l.jus datidi 3. ffi. de tut.
& curat. dat. ab bis. junft. /. muto. 6. §. tutoris
2. ff.de tutelis. & §. 5. lnflit. d. tit. de Attil. tuto-
rc. & juffus iile tantum confiderandus effetvelut
conditio fme qua non (ut loquuntur) qua deficien-
te nullum jus competebat; quaque ex adverfo
exiftente, jus illico nafcebatur ; licut evenit in
omnibus negotiis ex incerto conditionis eventu
fufpenfis. Vinnius dejurifdiff.cap. 8. num. 12.

5. Civilem autem legatus , non criminalem,
habuit jurifdidlionem , /. folent 6. l.fiquiderit 11.
ff. b. t. fecus, quam eft in legatis Carfaris, qui,
cum proconfulum inftar fint, ac praffides provin-
ciarum, etiain criminalem habent. /. excipiuntur
14. ff. ad Senatufic. Silan. & Claud. jun£t. /. bos
accufiare 12. ff. de accufation. Cognitio tamen
cuftodiarum, feu reorum cuftoditorum, legatis
extra ordinem demandari potuit, ut praauditos
dein ad proconfulem remitterent, autabfolven-
dos, fi infontes eflent aut condemnandos , fi
nocentes d. l-fiol0t 6. ff. b. t.

6. Potuit & apud legatum proconfulis matiu-
miflio fieri & adoptio , aliique fimiles actus legi-
timi expediri. /. apud proconfidem 17. §. 1. ff.de
manumiff. vind. Neque ulla ratio fufliciens , cur
cum Gotofredo in notis add.l. 17. Vinnio. deju-
rifidtff. cap. 8- num. 11. & aliis vulgatain legis iftius
leftionein vocemus in dubium , aut pro j'ed &
apudlegatum cjus fubftitueremus, fied & apudle-
gatum Ca:faris. Cum enirn tot alia majoris momen-
ti poifit legatus mandante proconfule, tutores
dare, fufpettos removere, aliaque contentiofie ju-
rifdictioni annumeranda peragere, quidni & vo-
luntarise jurifdictionis a£tus ex juffu ejufdem ex~
plicare ? cum leges in voluntaria quam contentio-
fa jurifdi6tione permittenda faciliores efleconftet,
ex /. I. & 2. ff. h.t. Et, fi juridicus Alexandrise,
praffefto Auguftali adjun&us, legis adtionem ha-
buerit, potueritque apud eum adoptari/. 1. ff.
de offic. juridki. abfurdum fuerit, eam legato,
qui proconfuli itidein adjundtus eft , denegare
poteftatem : cum utique proconfuli fimillimus
fuerit habitus ( fed poteftate magis reftridta )
prarfeftus auguftalis , fic ut & inter tit. de offi
proconfulis & tit. de officio praffidis tradetur ip-
fius pra'fe6ti auguftalis officium , velut inter
proconfulem prsefidemque medii. /. unic. ff. h. t.
I. 1 .ff.de tut. & curat. dat. ab his. Ne dicam, uf-
que adeo fibi fimiles fuilfe legatos proconfulis &
juridicum Alexandrisc, ut utrifque fimul eadem
oratione D. Marci datum fuerit tutoris dandi jus.
/, 1. §. i.ff. detut. & curat. dat. ab his, qui jus
dandi tut. /. i.ff. de officio juridici, Neque hifce
repugnat, quod a Marciano ac Ulpiano traditum,
apttd legatum vero proconfiulis nemo manumittere
potefi , quia non habet jundiftionem talem , nec
adoptare potefi, omnmo enim non efi apud eum le-
gis attio. Agunt eniin de legato proconfulis nec-
dum provinciam ingreflo, eo quod §. 1. cohse-
ret principio d.l. 2. in quo principio de proconfu-
ie necdum ingrelfo provinciam fermo fuerat; acleo-
que mens fuit, differentiam conftituere inter pro-
confulem ipfum, ac legatum ejus, in eo appa-
rentein, quod proconiul, ne fruftra plane vide-
retur uti iniigniis proconfularibus , voluntariam
habuerit ante ingrellumin fuam provinciam jurif-
didtionem : eandem vero tunc temporis & in iti-
nere non habeatlegatus, addita ratione, partim in
d.l.i. partim iu fequente /. 3. ( quae fecundse
cohxret, & fine ea nullum intelledum habet )
quia non habetjurifidiffionem talem, & omnino non
efi apud eum legis aclio. Quod & veriflimum:
cum enim eo tempore legatus,necdum provinciam
ingreffus, plane privatus fit, ( uti vulgo & ipfi
prsefides ac magiftratus alii extra fuum territorium
iubfiftentes, juxta /. ult. ff. de ofific. prcefi urbi. I.
prcefies 3 .ff.de offic. prccfidis, ) atque acleo ne-
que ullam prorfus jurifcli&ionem habeat, neque
in ea conditione iit, ut illa ei per proconfulem ,
utpote provinciam necdurn ingreffum , potuif-
fet mandari, quid , qua;fo , mirum , fi & legis
adtio ei ab Ulpiano tunc denegetur ? nam licet
proconful legato jurifdidionem mandare poflit,
tamen non ante regulariter id ei permifluin fuit,
quam ex quo provinciam fuam ingreffus fuerat.
/. obfiervare 4. §. ult.ff.h.t. Nec dici poterat,
proconliilem ante ingreffum voluntariam faltem
jurifdidionem , quamhabebat, potuiffe manda-
re : cum enim mandare jurifdiEtionem non fit vo-
luntarise jurifdiftionis adtus; confequenserat, pro-
confulem fola prasditum voluntaria jurifdictione,
eandem non potuiffe legato mandare. Poftquam
autem in fuam intravit provinciam, uti jurifdi-
dtionis mandandse facultatem nancifcebatur, ita &
penes legatum tunc jurifdidio efle potuit & legis
adtio , quod etiam Haloandri confirmat editio,
fecundum quam in d. 1.17. §. 1. ff. de manumiff.
vindifi. expreffum, apudlegatum proconfulis ma-
numitti polle, ex quo provinciam ingreffus efi. Ne-
quemoverequemquam debet, quod, quselegati
non nifi prsecedente proconfulis mandato expedire
queunt, ea ipfis non foleant fimpliciter denegari,
fed potius fimpliciter dicantur competere, velut
tutoris datio /. pen. ff. h. t. contra vero ea fola de-
negentur , quse ne mandato quidem per eofdem
fiunt, qualis eft criminalis jurifdiftio. I. fi quid
erit H. ff. h.t. quibus conveniens videri poflet,
etiam negationem in d.t. 3. propofitam fic acci-
piendam efle, ut nec pra:cedente juffu proconfu-
lis apud eum ulla effet legis adio. Etenim primo,
Jurifconfultus in d. /. 2. (^3. verfabatur in cafu ,
quo nec ex mandato proconfulis legatus quid
facere poterat; quia mandatum , a proconfule
necdum provinciain ingreflo mterpofitum, nul-
lius momentieft. Sed & fecundo , affertum iftud
non perpetuo obfervatum fuiffe, evincit l.legati
13. ff. h. t. in qua , iicet manifeftum fit ex fu-
pradidis, legatum plura habuiffe propria, gene-
raliffima tamen elocutione afferitur, legatos pro-
confiutis nihit proprium habere. Nec mutat quic-
quam, quod illic nominatim addita inveniatur
limitatio, nifi a proconfute iis mandata fueritjurifi.

dittio■

-ocr page 103-

dittie; nam uti illam ibi fubjungi neceffe fuit,
dum nulla alia prarmittebantur aut fubnexa erant,
ex quibus ifta potuiflet limitatio colligi , ita ex
adverfo ind.l. 2. 6"l-f h. t. adjundta inveniun-
tur talia ac praemifla , ex quibus manifefte fatis
colligi , atque fubintelligi debebat ifta limitatio >
faltem per eos > qui proconfulis in jurifdidione
mandanda poteftatem ex aliis legibus jurifque prin->
cipiis non poterant non perfpeitam Labere.

De officio Proconsulis et legati,

TITVLVS XVII.
De officio prafefti Auguftalis.

summaria.

l. Quul > & undc diffusfit prafetfus augtiftalis. J 2. Quaietn habueritpoteftatem.

Rsefefius Auguftalis dicebatur,
qui JEgypto, provincise Cx-
faris validiffimse ac fertiliflimce
erat propofitus. Auguftalis ap-
pellatus ab Augufto , qui pri-
mus talem JEgypto prsefecit.
I. un. .jf. h. t. etiam prcefcttus prcetorio auguftali. I.
lut. C. h. t.

1. jurifdiftionem habuit voluntariam ac con-
tentiofam : nam & manumitti apud eum potuit,
i. apudprcefettum 2\.ff. de manumijf. vinditta. &
tutores per eum conftitui. /. 1. jf. de tut. & cu-
rat. dat. ab his &c. & poftulationibus interdici,
/. 1. C. de poftulando. & tributoram exa&io fieri,
adhibito etiam, fi opus, militari auxilio. /. 1. C.
h. t, Et fi quis fefe prsefedti hujus fententia gra-
vatum crederet, ab eo ad pra:fe(5i:um prsetorio pa-
tebat appellatio. l.prcecipimus 32. C.de appellation.
Cognovit infuper de deliftis judicum fub fe ordi-
nariorum; ac licet pecuniariis potuerit eos coer-
cere difpendiis, corporalibus tamen pcenis pu-
niendi aut amovendi poteftatem non habuit, fed
ad principem de his debebat referre. /. quinque
57. C. de decurionibus. l.z.C. h. t.

r—

TITVLVS XVIII.
De officio prxfidis.

summaria,

4. Quid fucrtnt prccftdes ht fpecie; quibus nomi-
nibus dcnotati, & an potuerint deportare.

2. Civilem & criminalemprccfcs habuitjurifdiffio-
nem.

3. J\fec egrediprovtnciam fuamdebuit, necfpon-

Ariis defignati inveniuntur no-
mimbus, qui ad regendas Cse-
faris provincias mittebantur a
Principe: nam & Refforespro^
vinciarum appellati tit. C. de offtc.
rettoris provinc. & eorrettores , & Ccefaris legati.
I. ex omnibus 1 o. /. pen. ff. h. 1.1, diem q.jf. offtc.
ajfejfor. I. hos accufare ii.jf.de accufation. & lega-
ti confularcs , eo quod cum imperio confulari
prseerant , ac plerumque ex viris confularibus
eiigebantur. Suetonius in vita Tiberii. c, 41. ibi-
que Torrentius in notis. Et legati prktom & Pro-
prcctores, utpote pratoriis Caefaris provinciis pra>
fefti. Torrentius d. loco Salmafnisi» not. adFlav.
Vopifcum. cap. 16. pag. mihi 43 2. 433. denique
& prceftdes. I. pen. jf. h. t. d. 1.12 .ff. de accnfation.
Licet enim latius accepto prceftdis nomine deno-
tentur omnes, qui provinciasquafcunque regunt,
atque adeo ipfi quoque proconfules. l.l.jf. h.t.
tamen ftridiore fenfu praefides di<5ti, qui ca>fa-

te fc abdicare fine principis confenfu, ttec intra
quinquaginta dies a depofito officio difcedere.
4. Generalia proponuntur monita d prcefidibus &
aliis obfervanda. Et quinam plenius fcripferint
dc prcefidum offtciis.

ris provinciis erant pra:pofiti, a proconfulibus non
uno diftindti modo ; nam curn confulibus duode-
cim fafces praeferri folerent , proconfulibus fex;
prxfidibus tantum quinque praelati funt, Briflon.
Antiquit. libr. 3. cap. 14. Praefertim vero in eo
diverfitas fuit, quod proconfulibus deportandi jus
competierit, non item prarfidibus hifce a Ctefare
miffis. /. rei capitalis 2. §. 1. ft~.de pcenis. I. inter
pcenas 6. §. deportandi 1. ff.de interditt. & relegat.
I. 1. §. deportatos -$.jf. de legatis 3. Quod enim
prsefidibus jus deportandi feu civitatis adimendae
tribuitur in. /. ftquis 6. §. nlt.jf. depcenis, id latius
fumta praefidis voce intelligendum, quatenus Sc
proconfules, .jus deportandi habentes, prafidum
veniuntappellatione. d. I. x.jf.h. t.

2. De caetero habuerunt praefides provincia-
rum , exemploproconfulum, in fua quilibet pro-
vincia inajus imperiuin oinnibus poft principem ,
ac ex Omnibus caufis,de quibus vel praefedus urbi,
vel prxfe&us pra:torio, itemque confules & prae-

tores

-ocr page 104-

I. T i T. XIX.

L i

tores cjcterique Romae cognofcurit, prjefrdum in
provinciis notio eft ; omnia pbftremo defideria
provincialia, qu® varios Romae judices habent, ad
ofticia prsefidum pertinent, five voiuntariam, live
contentioiam, five civilem, five criminalem con-
cernant jurifdiclionem. /. 2. l.prafcs 4. /. 5. /. 6. §.
pen. I. ex omnlbus 1 o. /. 11. /. congmit i^.ff.h.t.
Ex quo tamen pr&fides cseperunt fubefle prscfe&is
praetorio, jure iingulari obtinuit, quod horreorum
effradores graviorem meriti animadverfionem, a
pnefide ad prafcttum prsetorio remittendi fuerint
puniendi. /. ex divi 4. C. de locato. quodque, ii
quis potentiorum in provincia extitiftet infolen-
tior, iic ut prsefides ipfi aut vindicare aut exami-
nare ac condemnare eum de facto propter contu-
macem potentise abufutn non poflent, id ad prje-
fe£ti prsetorio fcientiam referretur , ut is pubiicse
difcipiinse & tenuioribus Iscfis fuaconfuieret au-
ctoritate. /.prxefides 2. C. de offic. rettorisprovinc.

3. Non licuit autem praefidi fua? provinciae fi-
nes excedere, nifi voti foivendi caufa , dum ta-
men non abnodtaret. /. illud ij.jf.h.t. nov. 95.
cap. 1. nec fine permiflu principis femet abdicare.
l.pen. jf. h. t. nec intra quinquaginta ab ofEcio
depofito dies provincia excedere, ut medio tem-
pore provincialibus detur ejus conveniendi & ac-
cufandi poteftas. novell. 8. cap. 9. novcll. 9$. cap.

1. tot tit. Cod. ut omnes jud. tam. civil. quam mi-
lit. &c. adde Rittershufium ad novell.part. 2. cap.

2. num. 12. & feqq.

4. Plura quoque praefidibus seque , ac aliis
quibufvis judicibus & magiftratibus , obfervanda.
Ut enim praetermittam, in univerfum a vitiis om-
nibus temperandum elfe; dum experientia docuit
& docet indies, loquaces efle ac ingeniofas in
magiftratuum contumeliam & urbes &provincias,
fic ut fubinde etiam, qui culpam evitaverant, evi-
tare tamen non potuerint infamiam, alia infuper
noftris prsfcripta legibus monita : nam uti dona
accipere, atque ita legum & provinciae vendi-
tores effe prohibentur, ita xenia , confumenda
in proximos dies efculenta & potulenta, neque
avare admittpre neque morofe in totum fpernere
jufli: quafi inhumanum valde fuerit, a nemine
accipere; fed & pafllm , viliffimum; ac omnia,
avariflimum. l.fiolent6. ult.jf. de cfific.proconf
& legati. l.plebificito 18 . jfi.h.t. Adhaec in adeun-'
do faciles quidem fe prsrbeant, fed contemni nort
patiantur; eaque de caufa iriulteriorem familiari-
tatem provinciales non admittant, cum ex Con-
verfatione a:quaii contemtus dignitatis nafcatur^
Sed & in cognofcendo neque excandefcere adver-
fus eos, quos malos putant, neque calamitofo-
rum precibus illachrymari oportet: id enirn con-
ftantis & re6ti non eft judicis, cujus animi mo-
tum vultus detegit. /. obfiervandum 19. h. t. Quain-
vis enim , Seneca tefte libr. 1. de ira cap. 1. verum
fit, affe&us vix occultari, libidinem metumque &
audaciam dare fiuifigna , & pojfie pramofici; nequt
ulla vehementior intra cogitatio jit, quee non move-
att in vuitu : in judicando tamen ipfis irse, ociii,
amoris, miferationis affeftibus abftinendum efie,
idem Seneca diffo libr. 1. de ira cap. & fi^cqq-
prolixe docet ,• ubi inter alia ; nil minus quam
irafici punientem decet; cum eo magis ad emendatio-
nem ptena proficiat, fijudicio iata cfi. & mox. cr-
go ad coercitionem errantium ficeleratorumque irata
cafiigatore opus non efi. Nam cum ira deiifium ani-
mifit, non oportet peccata corrigerc peccantem. Et
rurfus; procedam intribunal nonfurens nec infie-
filus, fied vultu lcgis; & illa fplennia verba fieve-
ra magis gravique, quam rabida voce concipiam ,
& agijubcbo non iratus , Jed fievems. Et cum cer-
vicem noxio prcecidi imperabo, & cum parricidaiti
infuam cuieo, & cum mittam in fupplkium miiita-
re, & cum Tarpejo proditorem hojicmve pubiicum
imponam ; fine ira eovultu animoqne ero, quo fier-
pentes & animaiia venenatapcrcutio &c. Adhaec
profpicere jubetur prsefes, ut non acerbum fe cx-
afiorem aut contumeliofium preebeat,fed moderatum ,
e^ cum cfificacia benignum, &' cuminfiantia huma-
num; cum inter infiolentiam incuriofiam & diligen-
tiam non ambitiofam multum interfit, Ulpiano au-
ftore. l.fibene 43. ffi.de ufuris. Plura qui de ma-
giftratuum ac judicum officiis defiderat , videat
Lambertum Goriszw commentario ad d. I. 19. ff. h.
t. pofi adverfaria juris fiubcifiv. meam orationem
de officio judicis. & de prsefidibus Carolum Sigo-
nium de antiquo jure provinciarum. libr. 2. cap. 1.
2. 4* 5 ■ 9'

TITVLVS XIX.
De officio ProcuratorisCsefaris.

SUMMARIA.

j. Quis fuerit procurator C/efaris, quodnam ejus I 2. Criminaiem habuitjurifidiftionem, tum prcefidis
cfficium_} & quakm habueritpotefiatem. I vicefungebatur.

caufiee fifical. & curator Csefaris. I. ult. ff. h. t. non
tam juris dicendi caufa conftitutus fuit, quain
potius rerum adminiftrationi prsepofitus. Erat
enim praecipuum ipfius officium, ut fifci com-
modis invigilaret, ufque adeo, ut, licetprocon-

fules

Rocurator Caefaris, aliter ratio-
nalis diftus, & rationalis fummae
rei. inficriptio l. dominicis-j. C.ubi
taufte fifcal. & procurator divinse
domus. /, (um <diquid 8. C. ubi

-ocr page 105-

dfi officio pkocurafoils.

fules prarfidefque cunfta in provinciis expedire
pofient, melius tamen faituri dicantur, fi a fifca-
libus pecuniariis caufis abftineant. /. ticc quicqum
p. jfi. de offtc. proconf. & legati. L non animadver-
timus 2. C ubi cmfce fifcalcs. Proinde fi de bonis
vacantibus, aut propter delidtum fifco vindican-
dis , quscftio eftet, ipfe cognofcebat; non tan~
tuin poft fententiam , fed & ante, quoties fccleris
confcientia quis credebatur fibi mortem confci-
vifle. 1.1.2. C. ubi caufie fificales. & delata Caefa-
ri aut fervo fifcali hereditate , ipfe aut juifu ejus
fervus fifcalisadibat. /. i- §. ult. l.2.ff. h. t. De
csetero neque criminalem neque civilem habuit
jurifdi&ionem. /. procuratores 2. C. de modo mul-
ftarum. I. ult. ffi. h. t. nifi quod jure pofteriori de
caufis inter fifcurn & privatos ventilandis cognof-
cere potuit. l.fi adverfks 2.1. 3. C. fi adverfus fif-

cum. I.4. 5. & tot. tit. Cod. ubi catifie fifical. & ex
prorogatione, inter duos privatos. /. I. C deju-
rifilili. omn.judic.

2. Si tamen minoribus in provinciis priefes
non eifct , ( uti id frequens erat) procurator
Casfaris , prafidis vice fungens, etiarn poteftatem
ejus in plerifque, atque adeo criminalem quo-
que juriididionem ac merum imperium exerce-
bat. /. procurator 2. Cod. de poetiis l. non valetq_tCod. ad leg. fiab. de plagiariis. I. 1. Cod. dc pedatn
judicib. I. proairator 3. C. ubi caufix fifcal. Unde &
apud hiftoriae auguftse fcriptores fsepiflime prsefi-
dum appellatione defignatos fuifie illos, qui pro-
prie procuratores Csefaris erant, fed prsefidis vi-
ce fungentes, docet Cujacius parat.ff. h. t. Wil-
fembach adPand.vol. 1. difp. 5. num. 16. adde
Briffonium fcleil. antiquit. libr. 3. cap. 18. & 20<

TITVLVS XX,
De officio juridici*

PRaefeito Ailguftali additus fuit juridicus A-
lexandriae; qui voluntariam jririfdi&ionem
habuit. /. 1. ff. h. t. ac tutoris dandi potefta-
tem. /. 2 .ff. h. t. §. nos autem 5. Infiit. de Attiham.

tut. aftorum quoque conficiendorum, infirtua-
tionis donationum confcribendse, & alia fimilia
expediendi jus. /. unic. C. h. t. adde Cujaciumpa^uratitl. C. h. t.

T I T V LV S XXI.

De officio ejus mandata jurifdiftio*

DE mandata jurifdiftione , ac mandatarii I tit. de jurifdiftione , eiplicationem fuam hic titu-
officio & poteftate , cum plenius tra&em j lus ibidem inveniet.

TITVLVS XXII.
De officio affefTorum»

Slf MMARIA.

J. Majoresmagifiratus habuerunt fiuos affeffiores,
quijusfuggerebant, & ex impcritia litem fiuam
fadebant.

2. In quibus confiiterit dffejfioris officium.

3. Nemo eodem tempore in duobus auditoriis fimut
adftderepotcfl, aut in uno affefforis in altero ad-
vocati munere fimgi.

4. Nec infiua patria adfidere magifiratui majori;

Sfelfores $ juris ftudiofi ac) pe-
riti, integrae famx viri five in-
genui five libertini, L 1.2. ff.
h. t. majoribus affidebant rna-
giftratibus , qui juri dicundo
prseerant, ut ipfis, utpote fs>
pe juris non peritis, fuggererent, quid in una-
quaque caufa ftatuenduin eflet. Unde & , fi
male judicatum efiet, fi jus novum datum, non
id magiftratibus nocebat, fed ipfis affelToribus,

potuit tdtnen curatori reipublicce.

5. An intcgrum anni totius falarium fiuerit debi~
tum, fi ajfieffor aut prcefis in medio annimortuuS
fuiffet, autfiuccefforem accepijfict.

6. Ve reliquis prcefidum & judicum minifiris quod
per 5 o. dies ab officio finito debucrint in ptqvin
cia mancre.

qui ex fuggeftione perperam fafta litem fuam fa^jciebant, vel jure novo conceflo debebant uti j
nifi prsefides aliique fimiles fpreto horuin confi-
lio , ipfi dolo rnalo contra jura quid ftatuiflent.
/. hoc editfo 2. ffi. quodquifque juris in alt. fiatuer.
Non enim potuifle inagiftratus, nifi ex aflefforum
confilio , jus dicere, tum ex d. L 2. tuin ex
Achille Tatio, Seneca, aliifque oftendit D. Noodt
de jurifiditfione. libr. 1. cap. 11.

2. Confiftebat eorum officium in eo _? ut ro-
M gati

-ocr page 106-

gati epiftolis, libellis, cognitionibus, poftulatio-
nibus, edi&is, decretis, legendis, formandis, au-
diendis vacarent; l. i.ff.h. t. Qotofred. in nct.
ad l. 2. ff. quod quifque juris in alt. fubfcribere ta-
men libeliis non poterant, licet piu-fes permitte-
ret, nec caufas audire & abfente magiitratu ju-
dicare. /. prafides 2. I. pen. C. h. t. fed jure
novellarum praefes iis cognitionem demandare
potuit, ultima cognitione & iententise publica-
tionefibi refervata» auth. adhac. C. ■dejudicits. no-
uell. 60. Ciip. 2.

j. Nemo autem eodem tempore aflefloris ii-
mui & advocati munere fungi potuit, • neque in
eodem, neque in diveriis magiftratuum diverfo-
ruin auditoriis, nec eodem tempore duobus ii-
tnul magiftratibus aflidere ; ne, duin ad utrum-
que feftinat, neutrum bene peragat. i ult. C. h. t.
Nec contrarium eit in l.pen.jf. h. t. quippe cu-
jus conftruftio & fenfus eft , negotia coniiliarii
ieu aflefforis , eo tempore quo aflidet, tra<5tari
non poffe in eodem auditorio; ne contingeret af-
fefforem in fua cauia jus praefidi fuggerere, & ita
quaii judicem fieri in propria cauia 5 in alio vero
auditorio, in quo non aflidet, ea re£te tradari;
cum ita non fit in fui commodum jrira fuggeftu-
Trus. Ut proinde non fit quseftio , an afleffor
poftulare poflit; fed an affefloris caufa poflit tra-
dari. Nihil facit, quod officium ejus in poftu-
lationihus confiftere dicitur /. 1. ff. h. t. id enim
non alio fenfu accipiendum , quam, quod ma-
giftratum inftruere teneatur, ne quid apud eum
contra edi£tum de poftulando, five perfonarum
-poftulantium , five caufarum intuitu , fiat;
juxtaea quse traduntur in/. nec qnicquam 9. I .
2. 3.4. 5. 6. ff.de offtc.proconf. & legati.

4. Nemo quoque in fua patri& affidere po-
tuit, nifi fpecialiter a principe id impetraflet /.

—

in conftliariis 10. C. h. t. l. fi cui 3S.jff. cx quib,
canf. majores. /. fi eadem 3. ff. h.t. aut cura-
tori Reipubiicae ieu civitatis aifideret, quia pu-
biico falario non fruitur. /. ult.jf. h. t. Confideran-
dum eniin, iilis quidem , qui pra:fidibus , feu
moderatoribus provinciaruin , affidebant, fala-
rium ex publico fuiffe conftitutum ; at non ita
illis , qui minoribus aflidebant magiftratibus,
adeoque nec his qui affidebant curatori reipublica:
feu civitatis. De quo vide Donellium. comment.
jur. civil. libr. 18. cap. 2. verf. poftremum. Biif-
fonium antiquit. lihr. 1. cap. 12.

5 v Cseterum , falario annuo ipfis conftituto,
illud in totum debebatur , iicet in medio anni prae-
fes diem funftus eflet, fi modo poftea affeflores
per reliquum anni tempus operain magiftratibus
aliis non addixiffent. I. dtem 4.ff. h. 1.1. fcd addes
19. §. ult. ff. locati. Idemque obtinuiffe videtur ,
II affeffores ipfi medio tempore in fata concefif-
fent. Arg. l. ftquis infacris 11 ,in ftne Cod. depro-
ximis facr. fcrinior. /. poft duos 15. m fin. C. advoc.
diverf.judicior.i 1. §. dtvus 13. jf. de extraordin.
cognit. cum his in cafibus pereos nonftaret, quo
minus ad anni totius finem munus adimplerent.
I. fed addes 19; §.pen. I. qui operas 38. ff. locati.
diverfum plane fervatum , fi vel ipfe prsefes, vel
etiam afleffor, ante tempus remotus, fucceffo-
rem accepiffet. d. /. dicm 4. ff. h. t.

6. Cum affefloribus non confuridendi cseteri
prarfidum & judicum domeftici atque canceiiarii,
de quibus. DD. ad Cod. h. t. de ajfejforihus & do-
mefticis & cancellarns judicum. quibus tarnen om-
nibus id fuit commune,quod totis ab oificio finito
quinquaginta diebus in ioco fui auditorii com-
morari debuerint, conveniendi, fi quid contra
juftitiam aut muneris rationem commififlent. h
conftliams 3. /. nulhts 8, C. h. t.

LlB. I. TlT. XXI. De officio assessorum.

LIBER

: - ------

-ocr page 107-

LIBER SECUNDUS.

T I T V L V S I.

De jurifdi&ione.

SUMMARIA, •

i: Quid fit jurifdittio in fenfu angufiidre vel latio-
re; quieam habeant quinon, & inquibusju-
rifditfio a notione difttnguatur. _

2. 'Jd notioncm nudani quce pertineant: jure no-
•vifftmo ipfos magiftratus judicantes & facientes
ea, quee vulgo notionis funt, facere vi jurifdi-
ilionis. Sed ft ea committant judicibus a Jufti-
niano deftgnatis, hos omnia facerejure notionis
fimplicis, tion jurifdiffionis.

g. Proponitur divifio jurifdhttionis in voluntariani
& conte?itiofam; ac qux fint i?tteir utramquc dif-
ftrenti*.

'4. Sunt tamen attus quidam medii, qut proprie
ncc ad voluntariam nec ad contentiofam reduci
poffunt.

5. Altera divifio eft, quod vel civilis fit, velcri-
minalis; & probatur , criminalem in ufiu juris
notam effe.

6. Tertia proponitur divifio in ordinariam & ex-
traordinariam fieu legitimam. Exempla dantur
txtraordinarics. Et quid fit , jtire magiftratus
aliquid compctere; vct cx adverfo competere ex
lege.

7. Quarto dividitur in propriam & demandatam,
qutdfit utraque; & quibus jurifdittio mandari
poffit.

8. Quales jurifidittionis attus aliis demandari poft
fint, quales non; an criminalis jurifdittio in
cafu abfentice .; & citi ilia turit fuertt dcman-
danda.

9. Monfiratur , jurifSttioncm criminalem etiam
mandaripoffein cafu infirmitatis.

1 o. Non tantum jurifdittionem criminalem legis
fidtct de vi, fed aliam quamcunque in ca-
ftim abfentice velinfirmitatispoffe mandari.

I x. fiiYifdittio demandata non potefi iterum aiteri
per mandatarium delegari; qua occajione expli-
tatur. 1. 5. C. de judiciis.

12. Nijitalisfit, cui a Principe jurifdittio man-
data eft; quales illi fuerint, & quee ratio ex-
ccptionis, quodnempe propriam exercuerint ju-
rifdittionem.

13. Mandata jurifdittio a lege non datur , fied
confirmatur. Iliuftratur 1. pen. £ de judiciis.

14. Quidfitjurifdittio prorogata.

15. Anfienprorogatiopoffitjudid ignoranti; &
an in jjrorogationem confintire dcbeat is, cujus
alias ea de re notio fuiffet.

3 6. Etiam minoribus magifiratibus rette ftt , ut
& mandatariis jurifdittionis, fi ipfis generaii-
ter jurifidittto mandatafit, nonfifipecialher unus
attus. , - -i

17. Non potefi fieri coilegiis, quibus tantum cer-
tce caufie fiunt demandatce judicandte; nec foris
privilegiatis. 0

18. Quo modo fiat tacita prorogatio per aditionem
. judicis non competentis ab utroque litigante ,

ac ficiente , fponte fattam; quo modo per litis
conteftationcm , fi per errofem utefque fiponte
adiverit, qua occafione explicatur. 1. 4. C. h. t.

19. Soivuntur objettiones contra fupcriorem fen-
tentiam.

20. &22. Si attor reum invitum in jus vocave-
rit ad non competentem judicem , reus non cen-
fetur prorogajfe jurifdittionem , nift litcm cpn-
teftetur , aut cautionem ab attorc exigat, vcl
dilatorias alias opponat exceptiones, etiamfiiiU
admijfie fint.

21. An arrefio detentus pofi intefpofitam cautio-
nem adhuc poffit fori declinatoriam exceptioncm
opponere.

2 3. Attor, qui reum vocavit ad judicem compe-

tentem vel etiam ad non competentem , non po-
tefi deinde invito reo litem ad aliud fontm tranf-
fierre , licet reus necdum iitem cum attore fuiffet
conteftatus. Utcunque alicubi contrarium dicatur
ufiu fori receptum cjfe.

24. Refpondetur ad objettiones.

25. A^Ton ccnfetur prorogajfc jurifdittionem , qhi
invitus viribus prceturce compulfus litem movit
vei excepit apudjudicem incompetentem.

26. Proponituf conciliatio quorundam inter. 1. 18.
ff. h. t. & 1. pen. C. de pa£tis, ac rcprobatur.

27. Nova conaliatio tentatur.

28. Prorogatiopatto fatta heredemprorogantis te-
net; non tamen Ultrajetti.

25?. Uti & viduamprorogantis ac maritum ejus fe-
cundum jiire maritahs potefiatis conventum ex
ncgotio prioris mariti, pofitojure hodierno, quod
uxor ex viri contrattu obligatur. Contra tamen
Ultrajetti.

3 0. Non tamenfidejuffiorCm prorogantis.

31. Generalisprorogatio fufftcit, nififpeciaiis fia-
tuto defideretur, quod de Hollattdice & aliarum
quarundam regionum curiis provincialibus cail-
tum eft, fed in aliis medhs Hollandite tribu-
nalibus locum npn habet.

32. Si is, qui prorogatioHem fccit, interritorio
moretur, ad nudam citationem fine rerum aut
perfonce apprehenfione fiefiftere tenetur.

3 3. A11 pforogatio fieri poffit ratione loci ?

3 4. An temporis intuitu ?

35. De prorogatione refpettu perfonarum , &
quantkatis, & quid hodie in hts obtineat.

M 2 3 6. Re~

-ocr page 108-

L i b. II.

3 6. Recenfentur cafus ex jure hodierno , quibus
jure fingulari prorogatio reprobata fuit , veluti
in quteflione ajjecurationis, litibus minoris quan-
titatis &c.

3 7. An in caufis criminalibus prorogatio valeat.

3 Jurifdiffioni coharct imperium; quid id fit;
& an etiam in voluntaria jurifdifficne inve-
niatur.

39-. Ql<jdjit merum imperium, & in quibuscon-
fifiat.

40. An merum imperium in folapunitione ; & un-
de dicatiir impenum merum.
. Municipales magifiratus non habuerunt menm
imperium; moribus omnino; uti & Curite pro-
tunciales.

42. Quidfit imperium mixtum , & qiue eo perti-
ncant.

43. Natura difltnfium effe imperium mixtum a
jurifdiUione, & cur plura in jure quandoque
imperio quandoque jurijdiffimi adfmbantm.

44. Plenius adjlruitur , mixtum imperium a ju-
rifditfione diflinttum effe.

45. Jurifdiclio hodie fccpe conftderatur , utpalri-
moniale quid; in altam mediam& baffamdivi-
ditur; quibus remediis juris defcndatur, & qui
prolixius de ca ex uju hodiernoJcripferint.

46. Extra territorium jus diccnti, aut iis, qui in
territorio non funt nec ibi bona habent, impune
non pareri; & ei tunc, aut apparitori ejus
vim inferenti, jure reftfli.

47. Rccenfentur tamcn cafus, cx jure Romano &
hodierno, quibus veljus dicitur ci, qui in territo
rio non efl, vel jus dicitur in tcmtono alterius
magifiratus, illo prccjertim in idconjentientc.

T 1 t. I.

48. Non potefl judex excederejurifdifiionem fuam
certa quantitate Hmitatam ; nec fehtentia vale-
ret ufqne adfiummam concurrentem.

46. Quid juris , fi plures quantitatcs petantur,
qu<e fingtdce jurifidifiionem tion fiupcrant, coii-
cervatce excedunt.

5 o. Nemo fibi vel fiuisjus dicere potefi , ac ne col-
iegia qtiidem privilegiata.

5 1. Nifi adverfarius confentiat; vel prcctor dc-
fimat, an fiua fit junjdtcho ; vel quccflio fit de
junjdittione voluntaria; vel Principi lis cum
aho intercedat.

5 2. P-ar in parem aut fiuperiorcm tton habet inipe-
rium, nifi is fe fiponte fiubjkiat; qitid juris fi
magtflratus major in alterius magiflratus, digm-
tate ;mnons, temtono.litigct aut dcimquat? &
quid fi unus ex duobus temtoni cjufdcm topar-
cbis in territorio communi deiinquat.

5 3 . Qmbus modis probetur junJdtBio , remififive_L;
& o fi mter Barllivos duos confines lisfit deju-
njdifltone, anfiuo,anpublico JumtuIttcmiiiam
cxpediant.

5 4. Cejfiat jurifidittio morte ejus , cui tonceffa ;
mandata morte mandantis ; nifi patrimonialts
fit. Lapfio tempore; abdicatione fdffa ex prin-
cipis confcnfii.

5 5. Cejfat etiam revocatione concedehtis. Etquid
jum, fi quis hodic abittatur gravitcr fiua pci~?
trimoniali jimfdklione ?

56. Anprccfcriptione? remififivc.

57. De albo cormpto & pcem ex jure Romano &
moribtts; & an privata auttoritate quis avcl-
lere pofjit programmata , qtiibus fiua bona per
alium non jure proficripta videt.

XJrifdi&io , .prout latius angu-
ftiufve accepta fuit ab interpre-
tibus, alias atque alias defcri-
ptiones fortita eft. Qui enim
eam dixerunt notionem vei po-
tcfiatcm judicandi & exfequcndi caufias jure magi-
flratus competcntem , ftriftiffimo fenfu definive-
runt eam , qux jurifdidtioni a lege fenatu vel
principe nominatim datx opponitur in /. muto 6.
§. tutoris i.Jfi. de tutclis. Qui eam voluerunt efle
potcfiatem judicandi judicatique exfiequendi in cau-
fis civilibtts , in latiore junfdiitionem fignifica-
tione confiderarunt, fic ut prseter earn, quae .jure
magiftratus competit, compledtatur etiam fpecia-
li lege fenatufconfulto vel conftitutione concef-
fam, meroque tantum imperio opponatur; jux-
ta /. imperium 3. ffi. h. t. I. cui eorum 3. ffi. de po-
flulando. I. cum hi 8. fiednec mandare 18. junfl.
pr. ejufidem l. Jfi. de iranfitflton. Latiffime vero
fumta , defcribi poteft poteflas publica judicandi
& exjequcndi caufias five civiies five criminales.
Vel etiam notio magifiratui competens cum dccer-
nendi & exjequendi poteflate , five ordinaria five
iege data. I. fi in aliam 7. itit. I. 8.1 9. ffi. de
cffic. procotifi. & legati. /. 1. fif. de ofific. ejus cui
mand.jurifd. Adde D.Noodt de jurifdiftione libr.-
1. cap. 1. qualem poteftatem publicam etiam pe-
nes fenatum fuiffe , conftat. arg. /. 1. §« 1. ff. a
quib. appell. non licet, ac penes principem, quip-
pe qui magiftratuum creandorum ac jurifdidio-
nis dand^ poteftate prseditus, non poteft ipfe ea
deftitutus effe. arg. l.i.jfi.ad leg. Jttl. de ambitu.
ik principes Romanos fsepe juri dicundo vacaffe,
ex decretis princip.um, ex Suetonio, Tacito, aliif-
que indubitatum eft. Adde /. 3. ff. de his quce in
teft. delent. Hac vero publica poteftate cum ca-
reant elefti partium coinpromiffo arbitri, etiam
necjurifdiftionem nec notionem proprie diftam
habent; uti nec jurifdidtionem fed notionem fo-
lam habent judices pedanei; carentes quippe.ex-
fequendi jure, dum magiftratus ipfi judicum
fe datorum judicata exfequuntur. I. a D. Pio a 5.
ffi. dc rejudicat. ■/. ult. C.aibi & ct,pud quem cognit.
inintegr. refiitut. Latius fane»notionem ;patere
quam jurifdiftionem, haud dubium; .cum notio
& cognitionem & jurifdidtionein compleftatur.
/. notionem ,99. ff. de verbor. fignif. pertineatque
etiam ad eos , qui jurifdidtionem non* habent,
/. aitprcetor. 5. ff.de re judic. I. ult.-C. ubi & apud
quem cognit. in integr. reftitut. fic ut veiut genus
confideretur, fub Te jurifdi<5tionem & oppofitain
ei cognitionem feu notionem fimplicem compre-

hen-

-ocr page 109-

hendens. Cumque jurifdiftio non ad civiles tan-
tum fed & criminales caufas pertineat, ut pluribus
monftrabitur, mirurn noneft, notionis nomine,
uti civilis iscpe deiignatur jurifdiftio, L ult. irifine
ff. de obhg. & aft.l cum hi8. §• i-f- de tranfatf.
ita ipfain quoque criminalem venire in /. i. §.
imtio 4. f de ofific. prtcfeftt urbi. L ex omnibus 1 o.
Jfi. de offic. preefidis. •

2. Cseterum fimplex notio in nuda cogno-
fcendi judicandique facuitate confiftit , execu-
tione iilis relifta qui jurifdiftionem habent. d.
l.lj.ff.dc rejudic. d. I.ult. ad eamque fpe&ant,
qux cognidoni caufarum ac definitioni fiibfervire
queunt. Qualia funt, veritatis indagandas gra- ₍tia in caufis dubiis jusjurandum deferre. /. ad-
tnonendi 7, ff. de jurejurando. rerum litigiofarum
dolo culpave, per reum prxftanda , peremtamm
facere seftimationem ; a.ut a<5tori permittere, ut
ipfe interpofita jurisjurandi reHgione vel ex ve-
ritate vel ex afteftione, pro doli culpjeque modo
& judicii cujufque natura , rei in judicium dedu-
ctx seftimationem declaret. I. 4. & tot. tit. ff. de
bi litcmjurando. exciudere a jure probandi, dum
vel confeflus eft reus , eo ipfo pro judicato ple-
rumque habendus. I. 1. I. pcn. ff. de confefifis. I.
proinde 2 5. in fine jf. ad leg. Aquil. vel prsefinita
probationibns faciendis tempora elabi paflus efl:,
cui probandi incumhebat onus, juxta /. 1. C. de
dilationibus , .juberc caveri cautionibus five judi-
ciaiibus five communibus , quoties has commu-
nes judex pendente lite interponi decernit. §. 1.
& ult. htfi. de divifione flipidation. jubere, rem li-
tigiofam poft litem conteftatam in a:de facra de-
poni, donec fatifdetur; veluti cum judex fami-
lise ercifcundx inftrumenta cominunia ha:redita-
ria arbitratur in sede facra deponenda efle, donec
iinus ex heredibus cautione prarftita eorundem
in fe fufceperit cuftodiam. /. fiqua fiunt 5. ffi. fia-
mil. ercific. Sane fi ante litem conteftatam prartor
rem mobiiem ob non prscftitam de fiftendo cau-
tionem deponi jufferit, donec fatifdetur, ad ju-
rifdiftionem potius quam fimplicem notionem
hunc aftum retuleris , tanquam ab eo , qui ju-
rifdiftioni prseeft, interponendum. l.fi fidejujfor.
7-§. ult. juntf. I. 5. §. i.ff. quifatifid. cog. §. fied
hodie 2. htfiit. de fiatifdation. Quin imo, ex quo
per Diocletianum & Maximianum prsefides ipfi
cognofcere iac judicare jufli funt, in fubfidium
tantum ob impedimenta graviora relifto ipfis ju-
dicum dandorum arbitrio, juxta 1.2. C.depedan.
judicib. aftushofceomnes permagiftratumipfum
expediendos, velut a jurifdidtione ipforum , non a
iimplici notione proficifcentes , jurifdiftioni ac-
cenfendos exiftimo. Confer Vinnium tratf. de
jurifiditf. cap. 5. mtm. 2. indeque natam infcri-
ptionem hujustituli in codice, qua omnibus ju-
dicibus jurifdiftio tribuitur. dejunfiditfione omnium
judicum & foro compctente. Ut tamen jus vetus
nudamque notionem fitne jurifdiftione etiam ad
ipfius ufque Juftiniani tempora obtinuifte pu-
tem, quoties ob negotiorummultitudinem, aliam-
ve juftain caufam , a magiftratu judices dabantur
ex prafcripto d.L 2. & l. ult. C. de pedatt. judici-
bus, & ex noveil. 82. cap. 1. & ficqq. quamvis
enimillic certi finta Juftiniano delignati, quibus
caufa? per magiftratus committenda: eflent; il-
los tarnen ad inftar veterum judicum pedaneo-
iiim folam cognofcendi ac judicandi, non item
exlequendi, habuifle poteftatem, verius eft; cum
in d. riov. 82. nufpiam executionis jus ipfis in-
veniatur tributum, aut hac in parte quid inno-
vatum, ac paflim nihil aliud injungatur , quam
ut audiant negotia & examinent, ac fua defi-
niant abfolutione vel condemn3tione ; atque in-
fuper a:que, ac jure veteri, ab hifce datis ad dantes
facienda fit appellatio. d. nov. 8 2. cap. 4. 5. nec
alia de cauta certi fint defignati, quam ne legum
ac negotiorum imperiti darentur. d. nov. 82. in
prcefat. Nihil in omnem eventum mutante illa
certatum perfonarutn ex Zenonis & Juftiniani
conftitutionibus defignatione ; quia & olim noii
promifcue quilibet , fed ex folis in quinque de-
curias judicum relatis , atque adeo feleftis, a
prsetore dati, utpluribus docet D. Noodt de ju-
rifiditf. libr. 1. cap. 13. in pr. prseterquam quod
& olim fubinde magiftratus pedaneum dederunt
judicem, ex audtoritate principis ac peculiari re-
fcripto ad magiftratus dato nominatim declara-
tum. /. ult.ff. quis a quo appetl. I. 1. §.fi quis 3.
ff. de appellat.

D E

3. Quibusvero , & qualis cuique , jurifdiftio
competat, non fatis commode afiequemur, nifi
priusfpecies ejus variafque recenfeainus divifio-
nes. Vulgatiffima eft , quod alia voluntaria fit,
alia contentiofia. Illa , quse inter volentes exerce-
tur, veluti adoptio, manumiffio , emancipatioj
quse tamen ,'fi alterutro invito decernatur, in con-
tentiofam proculdubio degenerabit ; ut id eftin
cafibus i. nonnunquam 32. ffi. de adoption. I. (i
cui legatum 92. ffi. decondit. & demonfirat. Ha:c
eft, qua: inter invitos caufe cognitione interce-
dente exerceri poteft. /.2. ff.de offic. protonf. &
legati. etiamfi non fernper re ipfa inter invitos,
fed fubinde etiam inter volentes locuin inveniat,
in judiciis prsefertim diviforiis , duin quifque
communionis pertsefus, fimul cum adverfarioad
judicem feftinat, ad feparationein contendit, ac
poft fententiam avide divifionis adjudicationifve
effedtum exoptat& executionem. arg. /. intribus
I 3. & 1. 14. ff. dc judiciis. ut proinde fufficiat,
adefle cogendi poteftatem , cafu quo quis relu-
ftari velit & refraftarius efle : eoque pertinent
adiones ornnes., & quse aftionum inftar obti-
nent, enumeratain /. atfionis 37. ffi. dc ohlig. &
atfion. Multis autem modis voluritaria diftat a
contentiofa : in quantum ncque tribunal defide-
rat, fed oinni loco & tempore exercetur , ipfif-
que etiain feriatis diebus. l.atfus 8. C. deferiis. §.
pen. Jnflit. de libertinis; nec refpuit, quo minus
quis fibi fuifque jus dicat. /. 1. 2. ff. de ofific. prte-
toris. I. ficonfid. 3. & /\.ffi. de adoption. I. fi roga-
tus 20. §. ult.ff. de manumijf. vind. L un. §. ult. ff.

M 3 ^Jde

jurlsnictlone.

-ocr page 110-

94 L i B. II.

■dc dffic. tonfiulis. atque etiam a proconfule nec-
dum ingrello provinciam expediri poteft. /. 1.2.
ff. de offic. proconf. & legat. quce omnia in con-
centiolse jurHdictionis aftibus aliter fervantur. d. I.
1. 7. ff. de off. proconfi & leg. I. qui jurifiditfioni
10.fi'. h. t. d. I. dtliis 8. C. defierm.

4. Sciendum tamen, qusedam efTe, quar nec
in univeifum ad voluntariam, nec ad contentio-
fam fatis apte retuleris ; fed qua: velut medium
inter utrairique videntur obtinere. Qualia funt,
tutoris datio, impuberis adrogatio, manumiffio
ex capite fecundo legis iElise Sentise, decreti in-
terpoiitio de alienatione bonorum pupilli vel trans-
actionc fuper alimentis futuris teftamento reli-
dis, donationum infinuatio, apertura teftamen-
ti, oblatio confignatio Sc depofitio pecunias in
judicio , aliaque fimilia : in quantum enim in
hifce vel interponenda eft caufse cognitio , vel
quod petiturnon femper obtinetur, vel in propria
caufanon fatis rede hcec a judice expediuntur,
ad contentiofam jurifdiftionem .propius acce-
dunt. Quatenus vero nec adverfarius & dire&us
Contradi&or in hifce folet intervenire , nec ferise
adibus hifce expediendis impedimento videntur,
arg. /. 2. jf. cle feriis. voluntariae jurifdictionis
aitus imitantur.

5. Infuper alia civilts eft, qua: circa caufas ci-
viles verfatur ; Criminalis alia , quse circa caufas
Criminales. Ac iicet hsec frequentius imperii meri
appellatione veniat, de quo in fequentibus; ta-
meri fub pleniffima jurifdidionis denominatione
comprehenfa efti ex eo enim quod plcniffimam
jurifidiffionem proconful haberet, Ulpianus col-
ligit, omnium partes, qui Roms vel quafi ma-
giftratus vel extra ordinem jus dicunt, ad ipfum
pertinere , nec quicquam effe in provincia, quod
non per eum expediatur ; /. 7. §. 2. /. 8. /. 9. ff.
dc ofific.proconfi & legat. Ac fruftra eft Arn. V in-
nius , dum Ulpianum reftringit tanquam de fo-
lis civilibus caufis in d. I, 7. agentem. tratt. dc
jurifidiil;. cap. 1. num 1. Cum enim illic dicatur,
omniutii partes impleri, qui Romse jus dicunt;
riecefle eft, etiam id ititelligi departibus prsefedti
urbi, qui, eodem Ulpiano afterente , omnia
crimina fibi vindicabat. l.i.ff.de offic.prcef. urbi.
Praterquam quod errare dicuntur magiftratus,
qui, cuin publict judicit habeant exercitionem , ve-
lut legis Julia de adulteriis , jurifdittionem fiuam
fnandant, /. 1. ff. de offic. ejus ctti mand. jurifidiff.
denique de capite civis Romani, deque parricidio
jus dicere, nota Suetonio atque Pomponio JCto
phrafis cft. Sucioti. in vita Augufii cap. 33./. 2.
§. & quia 23. jf. de orig.juris. Adde D. Noodt
de jnrifidifliotle libr. 1. cafi. 1. iti fine. Vinnium
d. cap. 1.

6. Adharc vel ordinaria eft, qu^ aliGui jure
magiftratus, feu jure ordinario & more a majori-
bus recepto, coftipetit; vel extraordinaria feu
legitima, qux non jure magiftratus, fed ex fpe-
ciali lege fenatufconfulto vel principis conftitutio-
ne conceffa eft. Probat abunde hanc divifionem

T 11. i.

Ulpianus, dum de proconfule ait i omniuirt
partes qui Romse vel quafi tnagifiratus , vel ex-
tra ordinem jtcs dicunt, ad eum pertinere. /. 7. §.
ult. ffi. de offi. proconf. & iegati, etli quandoque
in legibus negetur effe jurifdiftio ; dum angu-
ftiore vocis inttilectu jurifdidio folam cornpre-
hendit eam qux jure magiftratus competit , &
ei, quse lege fpeciali data eft, opponitur; veluti
in /. 6. §. z.jf. dc tutelis. & l 1. §. 1. ff. deoffic.
cjus cui tnattd. jurifidici. Pertinet huc criminalis
jurifdidio. /. \ . ffi.de off. ejus cui fnand. jurifiditt.
datio tutoris. /. muto 6; §.2.ffi. de tutelis. jund.
/. 3. jf. de pofiulattda. I. 3. §. 5. ff.judicatum fohi.
decreti interpofitio de tranfadione fuper alimen-
tis ultima voluntate datis. /. cum hiS.ff. de tranfi-
aff. aut de rerum pupillariuin alienatione. /. 1.
fi~.dereh.eor. quifiuh tut.vel cura. jund. l.man-
data 2. §. 1. ff. de offi. ejus cui mattd. cjl jurifd.
aut manumiflione per annis viginti minorem fa-
cienda. §. 4. Jnfi. quih. ex caufi manumitt. ttott
licet. Judicis dandi poteftas in magiftratu pro-
vinciali; urbanis enim magiftratibus hoc jus non
ex fpeciali lege, fed propter vim imperii, atque
adeo jure magiftratus qusefitum erat /. cum prcetor
i2.§. 1 .ff.de judiciis. Videnturautcm jurema-
giftratus competere ea, propter quse primitus i-
ftiufmodi magiftratuumdignitas atque poteftas in
ufurn populi & reipublica" introduda fuit ,quseve
fucceffu temporis, ufu ac patientia populi tacita,
fic ifti dignitati abfque fpeciali lege lata cseperunt
annexa efle , ut velut more majorum tales ma-
giftratus eorumque in officio fucceffores iftius ge-
neris adus exercuerint, licet innonnullis fubinde
more velut tacito populi mutatos. Unde more
majorum mandata dicitur jurifdidio, judex datus
amagiftratu urbano, & aliaplura.I. more "j.ff.h. t.
1.12. §. 1. 'ff. de judiciis. I. 1. §. 1. ffi.de off. ejus
cui mand. jurifid. Ut confules, ut prsetores, in ur-
be jus dicerent, primis harum dignitatum incu-
nabulis quafi adlisefit, ac ob id a populo confu-
les prsetorefque creatos conftat. /. 2. §. Cutnque
confiules 27. ffi. de origine jurts. atque adeo jure
magiftratus juri dicundo prsefunt, etiam mutato
in multis veteri judiciorum ordinc, ac judicuin
dandorum ufu indudo. Sed ut pupillis non ha-
bentibus tutores darent, aliaque plura ad legiti-
mam jurifdidionem relata facerent, poteftas non
competiit , nequeufu moribufque populi tacitis
obtenta eft ; fed demurh , ex quo per Attiliam
aliafque leges & conftitutiones hsec ipfis nomi-
natim fuere data , fecundum novam & adven-
titiam audoritatem.

7. Infignis vero prse cseteris , fed & pariter
diflieultatibushaud paucis invoiuta, eft ea divifio,
qua jurifdidio alia propria, alia demandata feu
delegata dicitur. Propriam appello, quam quis
habet fuo nomine , non alieno beneficio ; five
eam jure magiftratus, five ex fpeciali legis fena-
tufconfulti aut conftitutionis conceffione exerceat.
/. 7. §. i.ff. ofif. proconfi. & legat. I. more j.ff.h.
t. Demandatam , quam quis exercet nomine

& vice

-ocr page 111-

& vice cjus qui mandavit. Sic ut'nihil pro-
prium habeat, qui mandatam jurifdidionem
fufcepit & exfequitur, ac alienam prorfus reprte-
fentet perfonam d.t. 5. /. filet pnetor 16. jf. b. t.
I. 1. §. 1. /. s-fi. deoffie. ejus cuimand. jurifidift.
Cui confequens eft:, ut quantum ad ea, qua: ju-
re mandata funt, idem fere potuerit mandatarius,
quod mandans; veluti tribunali uti, confilium
cxercere, judicem dare : qua: pleniifime confir-
mata vide apudD. Noodt de jurifdiftione libr. 2.
cap. p. 1 o. 11. Eft autem in mandantis arbi-
trio , cui mandet, ( fi modo proconfulem ex-
cipias, ut di&um. tit. de ojf. proconfi & legati. )
adeoque vel privato idoneo , vel alteri magiftra-
tui, velut pratori. /. & fiprcetor 3. l.ult. in fine
ff. decjf. ejus cui mandat. jurifditt. qua ratione M.
JEmilius praetor, cujus peregrina fors erat, jurif-
di&ionem Attilio collega', pra:tori urbano, man-
davit tefte Livio libr. 24. cap. 44. Sed & ex ejus
dfpendet voluntate , utrum univerfam jurifdi-
ftionem mandare velit, an in certas perfonas, an
ifpeciem unam. /. fiolet 16. & l. ij. jf.h. t. Quod
fi univerfam aut generalem mandaverit, tnan-
data videntur ea omnia , qux fpecialiter manda-
ri poflent./. I. §. 1 .jnntf. I. pen.jf. de ojf. ejus cui
tnand.jurifd.

8. Demandari vero regulariter poflunt ea fola,
qua? quis jure magiftratus habct & jure proprio.
I. more 5. jf. h.t.l. 1. L ult. pr.ff. de off. ejus
tui mand. jurifd. etiamfi talia fuerint negotia,
in quibus pedaneus judex dari non poterat; cum
aliud fit, judicem pedaneum conftituere, aliud
jurifdiftionem mandare : non enim per judicem
pedaneum videtur ipfe prsetor judicare, uti qui-
dem per mandatarium jurifdiitionis , mandan-
tis vices gerentem ; & lege non deftinguente
hec nobis diftinguendum eft. Excipitur tamen ,
quod fufpefti tutoris cognitio, licet lcgitimae ju-
rifdiftionis fit , mandari poflit, propter pupil-
Jorum utilitatem. /. tognitio 4. ff. de ojf. ejus cui
mand. jurifditi. /. 1. §. /\.ff. defiufpctt. tut. uti &
cognitio cuftodiarum , quarn , utut ad merum
imperium pertincntem , proconful legato extra
brdinem mandat l.folent 6. ff. de off. proconf. &
leg. Extra hos cafus palam eft, ea qua: ex Ipe-
ciali lcgis conceflione compctunt, mandari non
pofle, atque adeo nec tutoris dationem. /. nec
mandante 8. ff. de tut. & curat. dat. ab bis nec
decreti interpofitionem de tranfaftione fuper ali-
mentis ultima voluntate relidtis; vcl de pupilla-
rium rerum alienatione. /. cum hi 8. §.fednecman-
dare 18. ff. detranfattion. L mandata 2. §. i.jf.
de cff. ejus cui mand.jurifditt. nec criminalem ju-
rifdi&ionem. /. l. fi. de off. ejus cui mand. jurifd.
I. fiolent 6. ff. de cff. proconfi & legati. Si tamen
is, cui publici judicii obtigit exercitio, abeffe
cspcrit ac proficifci, lege Julia de vi cautum,
iplum mandare potuifle. d. I. 1. & quidem, fi
urbis przfe&us eflet, vicario , fi quis effet con-
ftitutus, ut docet D. Noodt de jurifditt. libr. 2.
tap. 6. alioquincuilibet, cum d. L i.generaliter
loquatur. Eo modo, quo in civilibus proconful
adjun£to fibi legato; alii legatum non habentes
extraneo etiam privato, demandabant , ut ante
didtum. Et quamvis nonnullis placeat, Qusefto-
rem debuifle demandare judici quseftionis, qui
a quasfitore deftindus fuit, notante id Julio Polle-
to bifioria foriRomanilibr. 3. cap. 7. in addit. num.
2. Carolo Sigonio, de judiciis. libr, 2. cap.
tainen, cum neque ex legibus neque ex antiquita-
te conftet , qusefitori adjunftum fuifle ex lege
publicorum judiciorum judicem quarftionis ; exi-
ftimem magis , eum ipfum , cui a quaefitore
ob juftum impedimentum mandata fuit judicii
pubtici exercitio , ob id judicem quseftionis
fuiffe appellatum, fic ut judex qua:ftionis Sc
mandatarius jurifdi&ionis criminalis idem fuerit j
& in omnibus, etiam ipfa judicum fortitione,
fimiiibufque, quaefitoris mandantis partes obie-
rit. Unde & fiinpliciter in t.i.pr. '&§. 1. ff.
adlcg. Corn. de Sicariis. magiflratui jungi videmus
eum quijudicio pubtico prceejfet, judicemque qum-
fiionis; tanquam aequali, licet vicaria poteftate ,
inftruduni.

An autem & in cafu infirmitatis diuturnio-
ris mandare licuerit, dubium. Si verba d. /. 1.
quis fpeftct, forte negandum id efle cenfuerit,
curn ibidem Papinianus concludat , non aliter
itaque eum mandare pojfe, quam fi abejfe cceperit.
Sed fi exceptionis propofita: rationem penitius
confideremus, eam in cafu morbi diuturnioris
aque, acin abfentia, conftabit militare. Neque
enim alia legis Juliae, mandatum admittentis ob
caufam abfentise, ratio reddi poteft , quam, ne
durante magiftratuum profcftione , criminalia
fifterenturnimium acprotelarenturjudicia; quod
neque cum praefcripta in judiciis publicis termi-
nandis celeritate ( de qua. i. 5. C. de cufiod. reor.)
convenire fatis poterat, neque etiam cum eo,
quod ab Ulpiano traditum in /. meminijfe 10.ff.
de offic. proconf. utilitatem pronincice exigere , ut
fit aliquis, per quem negotia fiua provinciates expti-
cent. fit ut ea de caufa proconful, finito jam ad-
miniftrationis tempore, tamen ufque ad fuccef-
foris adventum jus dicere omniaqtie agere debeat>
& ne legatum quidem fuum ante poflit de pro-
vincia dimittere. d. t. 10. Sive autem per abfen-
tiam, five per morbum magiftratus diuturnio-
rem, quo publicis impeditur vacare negotiis, ac
faepe mente non fatis valet, protrahatur ac differa-
tuF cognitio criminumac definitio, denegeturque
experiundi poteftas, quid qusefb effedtu refert ?
praefertim , cum jus noftrum illos, qui negotiis
gerendis fupereffe nequeunt, quique fecum a-
gendi poteftatem non faciunt, abfentium loco
haberi velit, ut ut .naturaliter corpore prsefentes.
/. ult.jf. de verbor. fignif. I. ait. prcetor 23. pr. &
§. ult jf. ex quib. caufimajores. nec minus adverfa
valetudo, quamabfentia,tutoribusalios fubftitui
faciat. §. 2. <& 7. Jnfi. de excufi iut. Neque in
contrarium facit, quod apud Ammianum Mar-
cellinum eft libr. 2%. cap. 1. quod eniin negotio

tepfi-

DE JURISDICTXONE.

-ocr page 112-

96 L i B. II.

tcpefcente ob diuturndm dfperitatem, qua teneba-
tur Olybrius ( erat is urbi prsfectus) morarum
impatientes bi, qui rem detulerant, libello peti-
'vcrunt oblato, ut examinandum jurgium prcefctto
mandaretur annonce; idqueJlndio celeritatis concef-
fum ejl ; inde quidem id petitum fuifle paiet;
at peti neceflario debuifle , prsefe&umque ipfum
morbo diuturniore tantum fuam non potuiflc ju-
rifdiftionem fuo mandare arbitratu , id vero nec
inde colligi pofle, nec aiiunde probari confido.

i o. Inepte autem verba d. /. i .ff. de off. ejus,
cui mand. jurifd. nonnulli reflringunt ad legem
Juliam de vi , in ea fola mandati licentiam in
cafu abfentia: admittentes ; in cseteris omnibus
publicis judiciis negantes. Praeterquam enim,
quod eadem ratio, quse pro lege Julia de vi mi-
litat, in cseteris quoque judiciorum publicorum
legibus locum invenit, ne fcilicet rei criminum
five nocentes five infontes inauditi fquallore car-
cerisper abfentiam macerentur, utante diduin;
etiam nuliibi id legi Julia: de vi velut peculiare
tribuitur, nec Papinianus id nominatim de lege
Julia de vi, fed magis ipfa lege fuiia de ui cau-
tum aflerit, tit is cui obtigerit exercttio , poffit
cam Jt profcifcatur, mandare. At vero fequela
nulla efl:, id, quod lege Julia de vi cautum in-
venitur, in aliis publicis judiciis non obtinere:
nam & eadem lege julia de vi cautum , ne in iiia
lege tefles fint impuberes , judicio publico dam-
nati, aliique fimiles. /. tejltum 3. §. legc julia 5.
Jf. de teftibus. quos tamen in cseteris criminibus
ideo teftes efle idoneos fanus nemo refte conclu-
ferit. Eoque pertinet, quod Marcianus in /. I. §.
abolitio S.ff.ad Senatiifc. Turpi/i. ait, abolitio-
nem quidem , qua: ad merum pertinet imperium,
aprsefidibus peti& impetrari folere, fedeos prce-
fentes non pofle cognitionem ejus alteri manda-
re; unde a cohtrario redte deduxeris, eos abfen-
tes omnino id pofle.

11. Sed ut Iegitima , feu extraordinaria, jurif-
didtio mandari nequit , ita nec ea , quse alteri
mandata eft, per mandatarium re<5te mandatur.
I. ult. ff. de off. ejus cui mand. jurifd. I. more 5. Jf.
h. t. eo quod, ut ante dictum, eam vice&no-
mine mandantis & ita alieno beneficio mandata-
rius exercet, nihil ipfe proprium habens, adeo ut
lie in poteftate quidem mandantis fit nomina-
tim id agere, ut ipfe defineret jurifdi&ionem ha-
bere, &illain mandatarium fic tranfiret, ut is ju-
re proprio eandem exerceret: nam neque priva-
ta auftoritate magiftratus quifquam abdicando
imperium , amittere illud poteft /. penult.ff, de
offic. prccfid. neque , 11 maxime id polfet, propte-
rea inaliumtransferendijushaberet; fedtantum
abdicatione femet exueret illa, qua fuerat mu-
tiitus poteftate, arbitrio principis in alium dein-
ceps conferenda. Et de hac delegata jurifdiftione
iterum non inandanda accipio ea, qux occurrunt
in /. tin. C. quipro fiua jurijil. jud. dare pojf. & prje-
cipue Gordiani refcriptum, in l. djudice 5. C. dc
judiciis, ubi a judice jttdex delegatus judicis dandi

T I T. I.

potcfiatem non habere dicitur, addita ratione, cum
ipfie judiciario munere fiungatur. Nec me fenten-
tia: iliius etiamnum psenitet: nifi enim per judi-
cem iliic magiftratum intelligas, ac per judicem
deiegatum mandatarium jurifdiftionis, atque am-
plius judicis dandi potejiatem accipias pro facul-
tate mandandi jurifdiftionem mandatam, alium-
que vifce fua fubftituendi; ac denique rationem,
cum ipfie judiciario munere fiungatur ita concipias.,
quafi fcriptum effet, cum ipfe nihilproprium ha-
beat, fed tantum alterius vice cunfta agat, at-
que adeo vere judex feu magiftratus non fit, fed
tantum munere judiciario tanquam judex feu
magiftratus fungatur, juxtal. 1. §. 1 ■ ff-de ejtts
cui. mand. jurifid. & alias ll. fiuperius adduftas.
Nifi inquam, ita legem totam interpreteris, fed
de judice pedaneo dato, eique denegata judicis
pedanei dandi poteftate eam cenfueris capiendam
efle , definitioni legis nequaquam erit accom-
modata fubjun<5ta ratio. Qua: enim obfecro fe-
quela erit, non poteft judex pedaneus alium fuo
loco judicem fubftituere , quia ipfe judiciario
munere fungitur, feu quia ipfe judex eft ? nifi
pari ratione concludendum putares, eum quoque
qui jure magiftratus jurifdi<5tionem habet, non
pofle eandein alteri demandare , atque ita alium
fuo loco fubftituere; quia ipfe magiftratus eft.

12. Excipitur tamen in d.l. 5. C. dejudiciis &
d. I. utt. C. qui pro fiua jurifiditt. jud. dare pojf. yx-
dex a principe datus, id eft, talis, cui ab ipfo
principe mandata eft jurifdictio , fine collocatio-
ne talis tituli feu magiftratus , cui talis jurifdi<5tio
coharret. Huic enimjure fingulari jurifdi<5tionem
mandandi, & alium fibi fubftituendi, poteftas
competit d. II. Tales exiftimo fuiffe, quos Paulus
libr. 5. fent. tit. 5. in pr. monet extra ordinem a
principe fuiffe petitos, quofque Ulpianus aitpo-
tefiate aiiqua d principe prceditos, ac immediate
fubjungit his, qui jurifdi<5tioni prsefunt. /. pcn.
Jfi. de judiciis. contra quorum fententias nullus
nifi ipfe princeps , qui dedit, reftihitionem fa-
cere potuit /. minor 18. §. pen.Jf. de tninor. 25.
annus. Tales item vicarios a principe conftitutos,
qui, licet vere neque prxfides neque praefe<5ti
effent , tamen vicem eorum gerebant, acceptif-
que codicillis imperialibus adminiftrabant ac age-
bant ea, quse alioquin prafidibus ipfis prsfeftif-
que incubuiflent agenda. Qua ratione dum ih/.
procurator 2. C. depcenis & l. proeurator 3. C.ubi
caufiefifical. l.i.C.depedan. judicibusl.exconfienjit
23. §. 1. fifi.de appeilat. mentio fit procuratoruin
Csefaris talium, qui uice prcefidis non fungebdntur,
quibufque ob id denegabantur jurifdi<5tionis cri-
minalis a<5tus , fupponitur, fuHfe & tales , qui
prsefidis vice fungentes imperii meri jus habe-
bant. Atque inde etiam non tantum a prarfe6to
prsetorio, fed & ab eo qui <vice prceficCii ex manda-
tis principis cognoficit, deportationem fieri potu-
iffie Ulpianus au<5tor eft in /. 1. §. d prcefetfis 4.
fifi. de legatis 3. Non mirum autem, eos, quibus
aprincipe jurifdi&io mandata erat_} eandem rur-

fue

-ocr page 113-

D E J

fus alteri potuiffe demandare; cum jure fmgu-
lari, non obftante mandato, propriam exercue-
rint, non alienam , jurifdidionem. Quod ma-
nifeftum tum ex eo quod Cafiiodorus hbr. 6. var.
fcmul i %. propriam dicit effe jurifditfionem, quas
datur a Principe. Tum etiam, quia quibufdam
ex mandato Principis cognofcentibus merum im-
perium tributum invenitur. d.l. i. §.4.ff.dele-
gatis 3 • quod tamen alieno nomine haud fuit ex-
ercitum; quippe nec cuiquam mandandum.
Quid, quod & illud in his mahdato Principis con-
ftitutis ftngulare fuit, quod ab iis, quibus hi
fuam mandaverant jurifdidtionem , ad ipfos man-
dantesappellaripotuerit. d. l.tinic. C. quipro fua
jurifditf.jud. dare. cum vulgo ad eos appellandum
fit, qui fupra mandantes funt. /. 1. §. ult. ff. quis
d quo appell.

13. Cseterum mandatam hanc jurifdiftionem
licet lex non deferat, confirmat tamen. /. & ft
tpuis 6,ff. h. t. multumque inter eam , quae a le-
ge data, & confirmatam, intereft; in quantum
illam fuo quifque nomine & jure exercet ex legis
beneficio, hanc alieno nomine & beneficio man-
dantis; vel beneficio privati prorogantis, de quo
poftea. Ex eo autenl, quod lex conjirtnare di-
citur, illuftrari poteft Uipiani fententia in. l.pen.
ff. de judiciis. dutn enim ait , eum , qui neque
jurifdittioni praeft , neque a Principe potefta-
te aiiqua praeditus eft , neque ab eo qui jus dan-
dorum judicum habet datus eft, tleque ex aliqua
.lcge confirmatus cjl, judicem efie non poffe; per
tonfirmatum ex aliqua legc non alium quam ffian-
datarium junfdi<5tionis, aut ex prorogatione com-
petentem , videtur denotaffe.

14. Ultimo tandem loco confiderandum ,
Jurifdiftionem aliam ex fola Principis conceffio-
ne competere, aliam conCurrente privatorum fa-
fto , feu prorogatione. Quamvis enim privato-
rum pactis ea dari nequeat illis, qui nulli prsefunt
judicio , nullamque omnino jurifdictionem ha-
bent, /. privatorum 3. C. h. t. prorogari tamen
mutuo confenfu illam potuifie ei, qui non tali
erat jurifdidtione prxditus , lege Julia judiciorum
cautum fuit: fic ut & hsec jurifdiftionis a lege
ron datse fed confirmatse fpecies fit ; quatenus
aliter incompetentem in tali cafu, lex Julia ex
prorogatione & fpontanea jurifdi£tionis certis li-
mitibus circumfcriptse extenfione per litigantes
fa£ta , competentem fecit. /. 1. /. confienfijfie 2.

convmire 1. ffi. de*judtais. l.i.C. h. t. l.ficon-
vcncrit 18. ff. h. 1.1. petu C. de patfis. l. fiin ju-
dicis 80. jf. dejudiciis.

1 <j. Qualis prorogatio non fcienti tantum ma-
giftratui, fed & ignoranti, ac per errorem pu-
tanti fuam effe jurifdi&ionem, fieri poteft /; 2.

I • f- de judiais. Neque opus eft confenfu
judicis illius , apud quern reus , prorogatione
non fa£ta, fuifiet conveniendus; fi modo fori
jus ac privilegium primario in renunciantis ac
prorogantis favorein introdu&um fit. Secus, fi
fuperioris favorem concerneret, atque ita non

tam litigantibus , quam foro , datum eifet;
quod inter alia eft in toparchis jurifdi6tionem
patrimonialem habentibus: quippe quo cafu con-
ienfu judicis opus eilet.; ne ex aiieno facto jus
ei depereat. Andr. Gayl libr. 1. obfierv. 40»
Meruia. praxilihx. 4.part. 2. tit. 1. cap. 13. num.
3. Vinnius dejurifdxtf. cap. 10. num. 3. Leeu-
wen cenfiur. part. 2. libr. 1. cap. 18. num. 1. 2*
adde Petr. Bort. tratfat. vanarrefien. cap. 1. num.
16. & ficqq.

16. Non majoribus tantiim , fed & minoribus
magiftratibus hanc fieri pofle prorogationem,
dubium non videtur : eo quod & hi jurifdi<5tio-ⁱnetn, licet magis limitatam , habent; quod fuf-
ficit, ut prorogatio rede fiat. /. i.f. dejudiciis.
I. ult.f b. t. juntf. I. inter convenientes 28.ff.ad
municipalcm. eoque pertinet. I. de qua re 74. §. I*
jfi. de judictis, qua- non de judice pedaneo , fed
magiftratu municipali ufque ad fummam certam
per leges judicare juffo , intelligenda eft, juxta
d. I. 28. ff. admunicipal. Nec ipiis tantum magi-
ftratibus, fed & mandatariis jurifdidionis ; cum
hi quoque jurifdidionem exerceant ex jure &
capite mandantis., eundemque reprsefentent;
fi modo univerfa iis jurifdidio mandata fit. Nam
ii vel unius tcntum vel certarum tantum caufa-
rurn jurifdi<5tio mandata fuerit, reftri&os man-
dati terminos impedituros arbitror, quo minus
ultra res perfonafve mandato expreflas fefe man-
ciatarii poteftas extendat : cum utique mandati
fnnplicis naturam imitetur ipfum jurifdiftionis¹mandatum. /. & quia 6.f. b. t. nec ulli iiceat man--
dati fufcepti fines excedere. §. is qui exfiequitut
8. lnfi. demattdato. Quod &jure canonico re-
ceptum eft ; quippe quo irrita eft prorogatio
omnis delegato fa<5ta. cap. P. & G. per. literas
40. extra de ofific. & potefi. jud. delegati. Vinnius
tratf. dejurijditf. cap. 10. num. 6.7.

17. Quinhnonec collegiis iilis atque corpo-
ribus, quibus certse tantum caufse juris dicundi
gratia funt demandatse ( qualia apud nos colle-
gia lei maritimse prsefe<5ta , Ordinum delegati
gecommitteerden Raden , ut & delegati ab ur-
bis cujufque magiftratu ad certas in urbe caufas
traftandas , veluti pupillares , matrimoniales,
nauticas &c. ) non re<5te fit prorogatio iilorum
negotiorum , quse mandato pubiico (infirutfio-
nem dicunt) non funt exprefla. Eoque facit,
quod iatrunculator, id eft, cui fpecialiter da-
tum i ut de latronibus cognofcat ac judicet, fe-
cundum Corafium 3. mificellan. cap. 17. num. 9.
de caufis pecuniariis judicare vetatur. I. fiolemus.
61. §. 1. f de judiciis. Confer Merulam. praxi.
libr. 4.part. 2. tit. 1. cap. 13. num.6. Vinnium.
de jurtfiditf. cap. II* nttm. 2. Idemque in foris
priviiegiatis ftatuendum exiftimo ; atque adeo
nuliam efle prorogationem ab iilis fa<5tam, qui
privilegio fori non funt donati, fi fe privilegia-
to vellent foro fubjicere ; ne privilegium certa-
rum perfonarum caufarumve intuitu indultum,
ex aiiorum quorumcunque prorogare volentium

N arbi-

URlSDlCTIOfJE.

-ocr page 114-

98 l I B. ii.

arbitrio iii jus commune degeneret. Auguftin.
Barbofa. collettan. adi. 1. C. de jurifdiff. num. 4.
& feqq. Quamvis ergo verum iit, militem pof-
fe juriididtioni judicis civilis fefe fubjicerc, cle-
ricos in fe laicorum judicum poteftatem estende-
l*e. I. pen. C. depaffis ( etfi poftremum hoc juri
canonico difpliceat. cap. figmficajii & cap. fi di~
ligenti. extra. de foro compet.) Univerfitatum de-
nique Academicarum ftudiofos renunciare fori
Academici privilegio, dummodo in hac univer-
fitate fint annis viginti quinque majores. Am-
pliatie der fiatuten vand' Vniverfiteyt totLeyden
24. Martii 1662. vol. 3. placit. Holl. pag. 546.
tamen ut, qui milites aut clerici aut ftudiofi non
funt, exprefla conventione fe militari vel eccle-
ftaftico vel academico fubjicerent judici, atque
ita fe redderent privilegii participes, non patitur
ipfa privilegiorum natura, & judicibus ordinariis
fuo in territorio competens audoritas; iftac ra-
tione haud leviter diininuenda. Unde adtores,
ac reos, ipfofque etiam judices aditos , li judi-
caverint , puniendos efle, conftitutum in /. in
criminali 1 .C.h.t. junft. l.fi militaris 2. C.
fia non compet. judice judicat. cjfe dic. Ant. Faber.
CodAihr. 3. tit. 12. defin. 4. 8. 10. Gratianus
difceptat. forenf. cap. 238. num. 34. & feqq.
Refponfa Jurifc. HoJiand. part. 1. confil. 311.^
part. 3. voi. 1. confd. 3 6.

18. Non expreflo tantum, fed & tacito con-
fenfu , haec prorogatio fieri poteft, dum alius pro
alio prsetor aditur j(i modo talis aditus fuerit,
cui etiam exprefla partiuin conventione licite po-
tuflfet de tali negotio jurifdi6tio prorogari; prce-
tor forte urbanus pro peregrino , aut vice verfa.
Quod ut apertius intelligatur confiderandum ,
fieripofle, ut vel ab utroque litigante fimul ac
iponte judex adeatur incompetens, vel ab a6to-
re folo reum invitum & adhuc deliberaturum
vocante. Si ab Utroque fimul ac fponte, ( quod
evenire poteft prarcipue in coheredibus , fociis ,
aliifque judicio forte duplici famiJise ercifcundse
aut alio fimili experturis, convenienter legi 13.
& 14.^ de judiciis. ) videndum, an litigantes
ex certa id egerint fcientja, haud ignari, cau-
£1111 talem ad inagiftratus alterius pertinere tri-
bunal ; an vero errore iapfi. Si enim ab ipfis
fcientibus confulto id actum conftet, durn forte
fifci procuratorem fcientes adiverunt privata de
iite, aditione fola, velut confenfu tacito rebus
ipiis & fadtis utrimque declarato ,• videntur ju-
dici non fuo fe fubjeciife , etiamfi necdum litis
conteftatio fecuta fit; perinde ac fi id exprefla
inter ipfos placuiffet conventione : quid enirn
intereft , expreilo confenfu j an rebus ipfis &
faftis fuam quifque voluntatem declaret. arg. /. de
quibus 3 2. i.ff.de tegibui. I. non tantum -).ff.
ratam rem haberi. At fi per errorem id faftum ap-
pareat, prorogatio non poteft videri fafta; cum
in errante omnis omnino confenfus deficiat. /. fi
pererrorem i$.ff.h. 1.1. confenfiffe 2. ff.dejudiciis.
L nihii confenfiui 116.jf.de reg. juris. Sed quod

t i t. i.

fcientes , jurifdiftionem iftius non efle magtftra»
tus , & tamen confulto eumlitis caufa adeuntes _tfola faciunt aditione ; id in errantibus tamen ope-.
ratur tandem fubfecuta lilis conteftatio, fi mo-
do apud taiem fa£ta iit, cui partes etiam expref-
fa voluntate jurifdidtionem de ifto prorogare ne-
gotio non vetantur, ut ante di6tum. Lege fci-
licet tunc fupplente defedtum confenfus ad pro-
rogationem requifiti , in quantum fingit ac con-
cipit , judicio quafi contrahi, atque ita ex ipfo
facto litis conteftationis confenfum intercefliile;
eo modo , quo & in ca-teris quafi contradtibus
jus confenfum naturaliter deficientem fubfuifle
fingit. /. licet 3. §. idcm fcribit 11. /. 5. 2. jf. de
pcculio. Indubitatum utique eft , lite femel con-
teftata , non poife amplius ab uno litigantiunf
declinari. jurifdi<£tionem illius, apud quem iftac
ratione judicium ca'ptum eft; quia ubi lis ini-
tium habuit, ibi & finem accipere debet./. ubi
aceeptum 30. ff.de judiciis. & dilatorias exceptio-
nes ipfamque fori prafcriptionem ante litem con-
teftatam in principio, atque inter ipia litis exordia,
opponi oportere, legum decrevit auctoritas, nul-
la inter fcientes erratitefque diftinc5tione adhibi-
ta. i.pen. & ult. C. de exception. arg. /. fid& fi
fuficepit <J2.ff.de judiciis. quodipfum etiam ma-
nifefto declaratum. /. nemo 4. C. h. t. in qua Con-
ftantinus edidto ad omnes provinciales prsecepit,
ut Hemo pofi litem contefiatam ordinarice ficdis de-
clinet examen ; nec prius prtefeffi prietorio, aut
comitis orientis , vel alterius fpetfabtlis judicis im-
ploret auxitium , fed appellatione tegibus fa£ta ad
Jacrum auditorium veniat. Neque ulla neceflitas
eft, cur verba pofi litem contcfiatam cum Jaco-
bo Gotofredo ad t. 6. Cod. Theodof. de jurifdittio-
ne,ut fpuria & aliena expungamus, ipfis praefertim
codicibus in ieftione textus illius haud varianti-
bus. Nam , uti inficias haud eunduin, dele-
tis hifce congruum fore legis fenfum * non pofl*e
provinciales declinato ordinario prsefidis judicio
caufas ad prcfefti prsetorio & fimilium fuperius
tranfferre tribunal ; ita nec incongruus fenfus
erit, fi fervatis hifce verbis legem accipiamus de
illis , qui, cum apud pnefidem eflet jatn fa<5ta
litis conteftatio , litem eandem necdutn decifam
per quandam querelam ad luperiores delatam, &
evocationem a prarfe&o prsetorio petitam & ob-
tentam , ad majus ftudebant auditorium tranffer-
re. Quo modo & veteres interpretes legem
hanc accepifle , patet ex ii$J, qua; habet Augu-
ftinus Barbofa ColleUan. Cod. ad d. t. 4. C. h. t.
Utraque certe in fpecie sque fupponi debet pro-
vincialium ipforumque prsetorio prsefe<5torum
abufus; deletis quidem verbis, in lite penes fu-
periorem primitus inchoanda coniiftens ; iif-
deln vero feivatis, in lite femel legitime csepta,
at necdum finita , contra folitum judiciorum
ordinem ad aliud fuperius judicium tranfferenda*
Convenitque fatis vulgata lectio fcopo Conftan-
tini , qui erat, tueri praefidum audoritatem,
& reprimere ampliflimam ac ex focordia Princi-

pum

-ocr page 115-

pum nimiam prarfeftorum prxtorio , ipfifque
etiam imperatoribus formidandam , potentiam
ac ufurpationem; quam, ut hoc addam, im-
perator ille multis modis imminutam voluit, in
id ftudiofe allaborans, ut eorum detraheret au-
ttoritati , non tantum divifo in quatuor impe-
ria hoc magiftratu , cum antea duo tantum ef-
fent, fed & inftitutis militum magiftris , in mi-
lites poteftatem omnem exercituris, cum prius
pra:fedi prxtorio militibus ubicunque locorum
praefuiffent.

ip. Quibus oinnibus de tacita prorogatione,
etiain ob errantibus perlitis conteftationem con-
tingente , non obftare arbitror , quod in jure
noftro cautum invenitur , fententiam a non
fuo judice latam non conftringere ; firmitatem
judicati non habcre ; judicem ad certam rem da-
tum , fi de aliis pronunciaverit, nihil egifte. /. i.
•2. 4. C. fi a noh compct. judice judicat. ejfe dic.
Multurn enim intereft, an aditus fit, qui ju-
irifdidionem quidein habebat, fcd non in tales
perfonas aut tali de caufa, de qua forte fuit adi-
tus, & cujus intuitu exprefla potuiflet ei pro-
rogatio fieri confenfu partium; an vero per ta-
iem fuerit definita lis , per quem ne exprella
quidem litigantium voluntate ac prorogatione
potuiflet cognofci * dum vel omni carebat ju-
rifdidione , ad prorogationem prarequifita, fe-
cunduin ante dicta, vel ad fpeciales tantuin cau-
fas limitata erat pra;ditus poteftate. De prio-
ribus allerimus , id facere litis conteftationem
ex errore fadam j quod alias ante litem conte-
ftatam feciflet folus litigantium non errantium
exprelfus aut fa&o aditionis declaratus confen-
fus ; nec dici poteft incompetens , nifi qui nec
ex prorogatione competens eft. Aft aliter fe
res habet in pofterioribus , qui ita incompeten-
tes funt, ut nec ex prorogatione exprefia po-
tuiffent judicare : tunc enim quicquid ab iis in-
ter litigantes determinatum fuit, ipfo jure nul-
lumeft, tanquam profedum a talibus, quinul-
la per legem data vel confirmata erant muniti
juris dicundi poteftate_k Veluti li fententiam tu-
lerint judices ab illis dati, qui judicuin dando-
rum poteftate deftituti erant; finge, a procura-
tore Carfaris inter privatos , qui quidern ipfe ex
prorogatione judicare, at non judices dare inter
privatos potuit. Ll .C. de pedaneis judic. I. ex con-
fenfu 23. §. 1.jf. de appellation. jundt. /. i. C. h.
t. Idemque eft , fi judices pedanei a magiftratu
certz rei judicanda: vel etiam intra certum tem-
pus decidendse dati, de re prorfus alia vel poft
elapfutn tempus prjefinitum judicaverint : cum
enim & tempore & caufa fingulari circumfcripta
fit horum judicum datorum poteftas, atque in-
fuper non jurifdictionem fed nudam tantum no-
tionem habeant, alio tempore aliifque in cau-
fis non aliter quam privati confiderandi funt,
atque kaomni poteftate judicandi carentes. /. 1.
C fi a non competente judice. judicat. I. cum non
6. C. qumdo prgvQ(. mn efl necejfc. De his ergo

non jure datis , vel non ad talem caufam clectis
pedaneis , ac propterea prorfus incompetenti-
bus, accipienda. /.2. /. 4. & tot. tit. C.fia non
-compet. jud. judicat. & alise his fimiles. Eoque
pertinent, quar fuperius de collegiis rei mariti-
1112 prsepofitis, Ordinum Delegatis, aliifque fi-
milibus limitata prorfus ad certa negotia judican-
da poteftate donatis expofuimus ; quceque a
pragmaticis vulgo traduntur, a fententiis fcilicet
ipfo jure liullis etiam hodie appellandum efie,
nifl nullitas procedat ex defedu jurifdidtionis.
Grocnewegeii ad tit. C. quando provocare non cfl
necejfe. ibique allegati.

20. Didum ha&enus quid juris fit quan-
tuin acl prorogationem , fi aftor & reus fimul
fponte fua fcientes aut errantes judicem adiverint
non competentem. Quod fiador reum invitum
folenniter juris experiundi caufa vocavefit ad
eum , qui illo in negotio erat incompetens, fed
tamen capax prorogationis ; aliud in a<5tore, in
reo aiiud ftatuendum exiftimo. lleum quod at-
tinet, non aliter is jurifdidionem prorogaffe cen-
fendus eft , quam fi ad aftoris intentionem prin-
cipalem refpondendo litem conteftatus fit, at-
que ita cuin adverfario quafi contraxerit in ju-
dicio, juxta ea , quse ante dida funt. Non
enim ex in jus Vocatione , folius adtoris fa£to ,
re£te quifquam collegerit rei vocati confenfum
in jurifdidionem illius, ad quem vocatus eft;
etiamfi jam pctiiflet aut admififlet libelli ab a£to-
re concepti edirionem. /. non videtur Zl- ff- de
judiciis. eo quod libelli editio non in aliudeft com-
parata, quain ut futurx litis fpecies demonftre-
tur, reufque deliberet, utrum cedere an con-
tendere veiit; ac, fi contendendum putet, utrum
dilatoriis aut peremtoriis exceptionibus , atque
ipfa etiam fori preefcriptione fe poffit tueri; fic
ut & ideo judicis nomen libello inferendum fit.
/. 1. jf. de edendo. de quo latius illo titulo de
edendo.

21. Quin inlo , fi ex ufu hodierno reum
concipiamus arrefto detentum, ne tum quidem
videri poterit jurifdidionem prorogafle , cmr.
interpoluit cautionem de liftendq, aut judicato
folvendo. Nam cum ex praxi notiifima pcr prse-
ftationcm cautionis laxetur omne arrefti vincu-
lum , & detento detur recedendi Jicentia, non
alia de cauia cenferi debet cautionein interpo-
fuifle, quarn ut detentioni femet eximeret, &
naturali frueretur libertate ; non vero , ut ju-
dicis agnofceret jurifdiftionem , ac fori fui privi-
legio renunciaret. Chnftineus ad Mech/inienf.
tit. 2. art. 6. num. 4. Ptckius dejure fiflendi. cap.
15. Coftalius ad /. 1. ff. ft quis in jus vocatus
non iverit. Cancerius variar. rcfo/ut. part. 2. cap.
2. num. 195. Mseviusde arref/is. cap. ig. nirn.
8. &feqq. Petrus Bort. tratf. van arreflen. cap.
8. num. 17. licet enim arreftatio regulariter ju-
dici, cujus auctoritate facta eft, jurifdidionem
tribuat, fic ut nec difloluto arrefti vinculo re-
mittatur ab.eo negotium ad ordinarium rei ju-

N 2 di-'

JURISD ICflONE.

-ocr page 116-

II. T 1 T. I.

L i

lod

idoneum ac competeritem ; non tantum , ubi.
ad unum ex pluribus foris competens , fed &r, ft
ad incompetens reum vocaftet , quoties reus,
qui judicis incompetentis exceptioiie in fuum
tantum favorem indu£ta, ac per ipfam in jus vo-
cationem fibi nata , tueri fe poterat , eandem
prsetermittere voluerit, apud judicem non fuum
litigare paratus. Suadet hoc ipfum reconven-
tionis, jure Romano probata:, fundamentum ;
nam cum iniquum videretur , a£tores eum de-
dignari contra fe judicem, cujus in agendoar-
bitrium cenfuerant obfervandum , & propterea
ex ipta conventione per a£torem fa£ta protinus
etiam ante litem conteftatam nata reo eflet re-
conventionis, apud eundem judicein ficienda:,
poteftas, fic ut mox a principio reconvenire non
poflit tantum fed & debeat reus , quo lis utra-
que pari paflu ad finem decurrat; l. PapinianuS
14. C. de fientent. & interlocut. novell. 96. cap.
2.1. qui non cogitur 22. jfi. dejudiciis. Ant. Faber.
Cod. libr. 3. tit. 1. defin. 1 j . & 39. Mynfinge-
rus. Cent. 2. obfierv. 67. num. 7. Walfenaar. pratt.
judic. cap. 1. num. 13. fieret profe£to, ut jus
reconventionis reo qusefitum tolleretur & elu-
deretur prorfus a£toris arbitrio, fi in ejus eflet
poteftate ad litem ufque conteftatam judicis
aditi jurifdi£tionem psenitentiS fubterfugere,
& ad aliud forum Jitem tranfferre. Cui accedit,
quod rei deterior efle nori debeat quam a£tori$
conditio, nec adori licere , quod reo non per-
mittitur. I. noh debet-^i. fifi. de reg. juris. fi ergo
reus ad forum competens , five unicuin, five
ex pluribus reo competentibus arbitrio a£toris
ele£tuin , vocatus, impediatur ex folius in jus
vocationis virtute litem ad alium tranfferre ju-
dicem , etiamfi vel militiae protinus nomen de-
diflet vel mutaflet domicilium. I. fi quis pofled-
quam 7. ffi. dejudiciis. cap. propofuifti. extra. de
fioro compet. cap. cum lite. ut iite pendente. inde-
mentin. rationis certe eft, ut multo magis ea-
dem ia£tori impofita cenferi debeat neceffitas per-
fequendi eodem in foro litem, ex in jus vocatio-
ne fpontanea ac deliberata inchoatam. Sed &
fi reum ab a£tore ad iricompetens tribunal voca-
tum proporias, jufttim fane fuerit, ut, quem-
admodum reus ad principalem adtoris intentio-
nem excipiens, judicis incompetentis cenfetur
agnoviffe jurifdi£tionem , fic ut declinare dein-
ceps haud poffit; ita quoque viciflim a£tor in
jus vocatione, & libelli intentionem continentis
editione, fic forum illud dicatur agnoviffe, ut
non amplius ex psenitentia fuaque fola volunta-
te fiibducere fe poffit, ac ad aliud judicium tran-
fire. Eftque hsec fententia etiam manifefta ex
lege per Cujacium reftituta , quse eft 4. C. de m
jus voc.

24. Debiliora vero funt, quse in contrarium
Videntur militare. Quamvis enim libelli mutatio
a£tori permifla fuerit invito reo: quamvis etiam
in juS vocationi litique motsc fic a£tor ante vel
poft litem conteftatam renunciare potuerit, ut

tlicem Bort. rf. trdt, (ap. 7- nutn. i o. tamen
ubi arreftum contigit propter litem talem, quce
ex fua natura, vel ob rei detenti conditionem, cer-
tum tantum judicem ex legum morumve prsb-
fcripto ibrtita eft, nec ab aiio cognofci potuit,
nihil vetat, etiam poft cautionem interpofxtam
allegari declinatoriam fori exceptionem. Bort.
d. tratf. cap. i. num. 16. & feqq. prasfertim,
quia nec exprelfa per conventionem prorogatio
tali in cafu pennifla aut eftlcax eft , fecundum
ante diftai

22. Plane * fi reus ipfe vocatus cautionem
ab a£tore vocante exigat, aut ad refpondehdum
dilationem, eo ipfo judicem videri agnitum ut
competentem, ac fori declinandi viam deinceps
prxclufam efle , cautum eft inftruftione Curia:
Holland. art. 117. Idemque obtinet, fi extra
fori declinatoriam reus alias dilatorias exceptio-
nes oppofuerit; nam nec tunc ultra exceptioni
declinatoria: fori locus eft ; etiamfi dilatoria:
admifta: fuilfent, & ipfe ab inftantia abfolutus,
poftmodum lapfo tempore , quo dilatoria: ex-
ceptionis durabat effe£tus, rurius eadem ex cau-
(a ad judicem eundem vocaretur. Mynfinge-
rus. ccnt. 4. obfervat. 27» Andr. Gayl hbr. 1.
obferv. 33. num. 11. Merula praxilibr. 4. part.
2. tit. 1. cap. 13. num. 5, Menochius. de prce-
fumtion. libr. 2. prcef. 19. num. 5. 6. 11. Leeu-
wen. cenfl for.part. 2. libr. 1. cap. 12. num. 2.

23. Ex adverfo a£torem quod fpe£lat, licet
ufu fori id fervari plures tradant, quod a£tor
poft faftam in jus vocationem, lite necdum per ■,
reum conteftata, pamitere , & reum ad aliud
forum, dereli£to priore , vocare poflxt. Sande}
decifi firifi.libr. 1. tit. 7. defin. iw Leeuvven. cenfi.
forenfi. part. 2. tibr. i.cap. 26. num. 6, Waf-
fenaar pratf. judic. capi 1. num. 14. eamque fen-
tentiam Donellus , ut juri civili convenientem_;propofuerit. comment. jur. civil. lifo. 17. cap.i
18. fere in med. tamen, quicquid forte hujus
aut illius fori peculiaris ufus fert, Romani fal-
tem juris fundamentis opinionem hanc qviam
maxime refragari , nullus dubito ; magifque
niti veritate putem , quse a Zangero de exception.
part. 2. cap. 3. Andr. Gayl libr. 1. obfierv. n.j
num. 6. & obfierv. 59. num. 4. & fieqq. Peckio
dejurefifiendi cap. 35. num. 2. Radelantio Cur.
Ultrajetf. decifi. 79. Petro Bort. tratf. de arrefiis
cap. 8. num. 29. tradita invenio ; a£tori nempe
poft fa£tam in jus vocationem & libelli editio-
nem liberum amplius haud elfe , ut dereli£to eo,
quem prius adivit, reum invitum ad alium vo-i
caret judicein, licet £eque competentem ; eique
contra facienti exceptionem prseventionis feu
litis alibi motse a reo opponi polfe; imo reum
jure petere, ut a£tor litem profequatur, aut a4
perpetuum condemnetur filentium. Cum enim
a£tor ipfe ab in jus vocatione facere inceperit
Iitis initium, arg. ult. Jnfiit. de pcena temere
litigant. non poteft non hoc fuo fa£to cenferi
judicem talem agnovifle, tanquam liti finienda?

«1

-ocr page 117-

U R I s D

D E j

in univerfum a lite recederet, nec apud eundem
nec apud alium judicem deinceps iterato moven-
da; nifi tamen interefiet adverfarii litem caeptam
ad finem perduci. /. poftqtim liti 4. C. depdhs.
Sande deeif. frif. libr. 1. tit. 18. def. 1. Radeian-
tjus Citrue Ultrajeft. decifl 79. mm. 3. 4. Carp-
zovius dcjtn. forenf. part. 1. conftit. 11. defin.9.
quamvis denique aftore non veniente , & reo
vocato fefe iifiente , circumducendum tantum
fuerit ex jure pandedarum citationis ediftum ,
eoque circumdu&o inftantia tantum edidi per-
empta fuerit, ex integro autem litigari potuerit.
I &pofiediTtum 73. §. 1. 2. f dejudiciis. tamen
a litis renunciatione , vel libelli mutatione , ad
transflationem litis in aliud forum, derelicto prio-
re , 'nulla fequela eft. Et jure Pand. non appa-
ret, reum, fi peremta fola edidi inftantia exin-
tegro deinceps conveniendus fuiflet, invitumad
aliud potuifie vocari tribunal, fed magis ad idem,
utpote iibera adoris voiuntate femei eledum.
Ut fileam , jure novo Juftinianeo caufam ipfam,
adftre poft in jus vocationem ante iitem conte-
ftatam abfente ac citato , terminandam fuifle reo
id urgente. novcll. 112. cap. 3. §.ult. (Adde /.
ult. in ftne C. de injus vocando.) Andr. Gayl hbr.
I. obfervat. 59. num. 4. & fcqq. Ant. Matthseus
de judtciis dtjfut. 7. tbcfi. 51. quod & a Leone
eonfirmatum. novdl. 108. ac Uitrajedinis haud
difplicuit. Inftrutt. Curia Ultrajefl. ttt. van de
defauten van den eyfcher, art. 2.

25. Quse autern hadenus de aftoris in jus
Vocantis reive iitem conteftantis fa£to , tanquam
prorogationem tacitam continente , dida funt,
!ocum non iaabent, fi contra voluntatem fuam
aiteruter litigantium ad id viribus prseturae com-
pulfus, atque lta invitus, non obftante juris fui
allegatione, iitem vel movere Vel excipere coactus
fuerit. Nam cum in errante & fic litem conte-
ftante incertum eflet, an non , fi fciviflet, in-
competenti judici nihiloininus fe fuiflet fubrnif-
furus, atque inde litis conteftatio impediret, ne
aliud ad forum invito adverfario iis transferre-
retur, jure in cafu illo dubio , uti cseteris quafi
contradibus, confenfum non improbabilein fin-
gente ex fado litis conteftationis , ut ante di-
ftum ; contra in reluctante manifeftus apparet
animus juri fuo inha^rendi & judicem incompe-
tentem declinandi. Ut proinde coada iitis conte-
ftatio prarfunii per jus aut fingi non poflit aliquem
Jiabere inviti aflenfum, nec ullain cogenti ac in-
juriam facienti tribuere poteftatem in coadtum,
autcoado fuumadimere fori jus. l.i.jf. de ju-
diciis. Neoftadius Curia Holland. decifi. 5 . verfi
h is huyten, & verfu , werde ook^ Si modo tan-
ta cogentis fuerit violentia, ut nec appeiiationi
arejeda fori exceptione declinatoria deferre vo-
iuerit; cum alioquin vocato pateat appellationis
remediuin, fi rejeda fori prsefcriptione, tanquam
irreparabiii iilato darnno , gravatum fe putet, ut
in mjyteria appellationis plenius tradetur; nec dici
poifit prsturs vinbus compuifus, qui non utens

i c t i o n e. ioi

juris remediis, acquievit judicio judicis fe compe-
tentem deciarantis, aut vocatus ne venit quidem,
fed contemfit praetorem vocantem ; contra /. fi
quis ex aliena 5. ff- judiciis. Nifi forte manifeftif-
iimus eifet in judice jurifdidionis defedus, & is,
non obftante tali evidentia , reum fe non fiften-
tem condemnaverit ut contumacem : cum non
poflit non videri ita reus viribus praeturae ini-
quis condemnatus, ac proptefea nec fententia
taiis eftedum debeat fortiri. Chriftineus adMcch-
linicnfi tit. 1. art. 14. num. 12. & art. 16. num.
ult. Ant. Faber Cod. libr. 3. tit. 12. defin. 44. in
notis. Refponfa Jurifc. Holland. part. 3. vol. 2.
confil. 220. num. 3.4.

26.. Porro, uti tacita jurifdidionis prorogatio
omnem deinceps exciudebat invito reo pseniten-
tiam , ita nec pamitere potuit aut contra fua pa-
<5ta venire, quifquis padione vei ftipulatione ex-
preffa cavit, fe non ufurum fori pra:fcriptione,
qua fefe propter cinguium miiitiae, vel dignitatis
aut iacerdotii prarogativam, vei aliud peculiare
privilegium, potuifiet tueri; eo quod juripro fe
introdudo unufquifque recte renunciat , &pa£ta
conuenta , qua: neque contra leges neque doio
maio funt inita , omnimodo fervanda funt. /.
pen. C. de paffis. Lamb. Goris adverfiar. traff.
§. 2. Nec turbare quemquam debet, quod nu-
dis ex pa&is adio non detur , ut dicetur tit. de
pattis. Non enim in tali prorogatione adio ex
pa<5to datur aut formatur; neque perfona judicis
ullam adtioni ejufque finibus mutationem adfert;
fed tantum a<5tori tribuitur poteftas experiundi
alio in ioco, quam in quo ex jure communi a-
gendurn erat: quemadmodum e contrario pote-
ftas aftoris per ioci mentionem ftipulationi aut
mutuo adjedam reftringitur , ne poflit lummo
jure agere in quovis loco, in quo reus ex jure
communi forum competens fortitur, fedtantum
in loco adje<5to. I. i.ffi. de eo quodcertoloco. Ubi
ergo a<5tor vi prorogationis pa<5to fadse reuin vo-
caverit, ac ipfi fori judicifque non competentis
objicitur exceptio , pa<5ti replicatione jus apud
talem judicem experiundi fibi poteft aflerere:
pa<5to fcilicet, quod adionem parere non pote-
rat, ad exceptionem tamen & replicationem fuf-
ficiente. Adcle Cujacium traff. 7. ad Afirican. in
pr. ad l. 18-jf. h. t. Interim haud leviter di<5tis re-
fragari videtur Africani definitio in d. 1.18.jf. h. t.
cum ait; fi convenerit, ut alius prcetor, quam cu-
jus jurifidiffio eft, jus diceret, & priufiquam adi-
retur, mutata voluntas fuerit, procul dubio nemo
compelletur ejufimodt conventioni fiare. Sunt, qui-
b.us placuit, in d. I. 18. non de unius pasniten-
tia agi, fed mutua utriufque voiuntate receffum
efle a fa<5t& prorogatione. Corafius Mifcellan.
libr. 4. cap. 5. num. 4. & fieqq. Wiflembach ad
Patid. dijp. 6. num. 42. Quorum opinoni quo
minus fubfcribam, facit , quod in d.l. 18. de-
cifio nomiriatim invenitur concepta de cafu ,
quo necdum aditioneimploratum fuerat pratoris
auxilium ; unde a contrario aditione jam fa<5ta,

N 3 psni-

-ocr page 118-

102 L I B. II.

psenitendi poteftas per Africanum exclufa cen-
feri debet. At vero , fi utriufque mutata volun-
taselfet, utilli ajunt, nullam fane rationem de-
prehendo, cur non etiam poft aditionem licefet
mutare communi confenfu , atque ita Conventio-
ni non ftare. Scio , judicio quafi contrahi; fi-
niendam illic effe litem , ubi habuit initium : fed
non alio hsec omnia feriiu , quam quod nec in-
vito reo a&or ad aliud forum transferre litem pof-
jfit; nec invito a£tofe reus id poft litem corite-
ftatam defiderare. Aft ut utriufque conferifu de-
relinquatur judex , apud quem lidgari caeptum,
& ad alium eatur, de caufa eadem necdurn per
fententiam prioris terminata jus dicturum , id
vero nec legibus interdidutri , nec a ratione juris
alienum puto; Ulos certe j qui in arbitrum com-
promiferant, conftat potuifte eo derelicto acl ju-
dicium ire , iterumque fpreta judicis auftoritate
ad arbitrum redire j non aliter coercendos, quatn
quod pra:tor non amplius fpretum ab ipfis arbi-
trutn adafturus fit ad caufain receptatn tenni-
riandam. /. fedfihi fervum 9. §.idt. l.io. I. 11.
ff. de receptk qui arbitr. receper. fi autem a judice
ad arbitrutn redire fit licitum , ratio non appa-
ret , cur non litigantibus integrum fuerit, etiarn
a judice , qui cafperat cognofcere , ad alium ju-
dicem communt confeniu litem transferre termi-
riandatn. Adde Donellutn comment. jur. civil.libr.
17. cap. 18. ante medium. [udicio quidem inter
litigantesca;pto, quafi contrahitur inter conten-
dentes , fed & a contraftu refiliri pofle confenfu
mutuo, docent principia. Ne nunc dicam, li-
tem etiam per judicem definitam , pofle fummo
jure rurfus apud aiiutn ventilari judicem , &
adtionem rurfus intentari; non aliter , quarn rei
judicatse exceptione elidendam. §.5. Inftit. de
except. quam tamen exCeptionem fi omittendam
putaverit, qui iterato erat ex eadetn caufa vo-
catus , dum forte fperat novi judicis judicatum
fibi magis profuturum ; (uti certe omittere po-
teft , quippe juri tantum favorique pro fe intro-
du6to renuncians) non dubiutn exiftimo, quin
1'efte judex pofterior aditus judicaturus fit, &
fententia ejus exitum fortitura: uti exitum forti-
tur jusjurandum pofterius adverfus eum , qui
cum fe prioris jurisjurandi eXceptione tueri pof-
fet, eadem omifta adverfarium iterato in eadem
caufa jurare paftus eft, qualetamen jusjurandum
jequalem , imo majoretn, habebat auftoritatem,
quam res judicata. /. in duobus 28. §. ult.ff. de
jurejurando. jun£t. /. jusjurandum 2. ff. eocl. tit.
I. 1. ff. quar. rer. aflio non datur. nihil in contra-
rium faciente. /. 1. C. quand. provoc. non eftne-
ceffe. quippe qiue de litigantibus invitis iterato
vocatis , & non obftante legitima defenfione
contra rei prius judicatse aucSoritatein condem-
natis agit.

27. Quse cum ita fint, nec, ut ingenue fa-
tear, fatis placeat, qua: aliquando placuit diffi-
cultatis hujus enodatio; non puto me erraturum,
fi vel diflenfum veterum jurifconfultorum fuiffe

- T'l t, I.

dicam , quem Juftihiarius fua fuftulit decifiorie,
ut id fatis ipfe iririuit, in d. I. pcn. vel fecun-
do tentaverim, diftam /.18. accipi commode
poffe de mutat^ Voluntate aftoris , in qua di-
ftin£tio de prxtore jam adito vel etiamnum ad-
eurido iocum inver.it, Scilicet, prorogatio jurif-
diftionis ex conventione per reum in gratiam
actoris fieri folet , ut is reum tanto cotnmodius
de perfolvendo debito , per aiftionem poffet in-
terpellare: fed non perimit jus fori competentis
ratione judicis illius , apud quetn reus , non fa-
6ta prorogatione , fuiffet conveniendus ; adeo-
que, cum prius forte unus tantum judex corn-
petenseflet, prorogatio alterumtpriori addit, &
ita aftori tribuit eleftionem, an apud ordinarium,
an apud eum , cui prorogatio fafta , litigare ma-
lit. Cum ergo in d.l. 18. conveniffet, ut alius
prator , quam cujus jurifdictio erat , jus dice-
ret ; adtor, quamdiu non adivit eum, qui ex
prorogatione adiri poterat, mutare voluntatem
potuit, & apud ordinarium judicem , fpreto to-
to prorogationis beneficio , Jitem adverfario in-
vito intentare , quod hodieque quotidianuin.
Aft ubi femel judtcem ex prorogatione compe-
tentem adiverit, & adveriariurn ad ejus voca-
verit tribunal, fibi praejudicavit, utut lite nec-
dum conteftata, nec poteft amplius , hoc judice
dereIi<5to quem femel agnovit,' adverfarium invi-
tum ad alterum judicem juris experiundi caufl
vocare, exceptione fcilicet praeventionis, Jitifve?
alibi motze , ei opponenda, ut ante probatum.
Concludo itaque l.pen. C. dcpaffis de reo agen-
tem , excludere paenitentiam, eo quod reus non
potuit jus adtoris ex conventione quaefitum fua
tollere voluntatis mutatione. At legern 18. a6to-
ri ante aditionem permittere voluntatis mutatio-
nem , eo quodis ifta ratione fuo tantum juri,
. ex prorogatione feu conventione competenti ₃renunciat.

28. Ut autem prorogatio prorogantem tenet,
ita & Imedes ejus vi prorogationis talis obftriri-
gi, ut ad judicem, non nifi ex conventioile mu-
tua competentem , vocati fefe fiftant, verius
eft ; tum quia in defunfti jus univerfum five
commodum five grave & onerofutn fucceden-
tes, eundem repraefentant, una cum ipfo fin-
guntur perfona, & ejufdetn cuin eo poteftatis
jurifque funt. /. hceredem 59. I. bcereditas 62.ff. de
reg. juris. tum quia unufquifque non fibi tan-
tum, fed & hsredibus fuis plerumque pacifci-
tur. l.ftpaffumg. ff.de probation. tum denique
quia haeres ibi conveniendus ac defendendus eft,
ubi defunftus debuit. /. hceres abfens 16. ff.de
judiciis. ac iniquum eflet , mortalitatis cafuin
adimere aftori jus ex coiiventione quafitum.
Sande dccif. Frific. libr. 1. tit. 1. def. 3. Argen-
tratus ad confuet. Britann. art. 11. not. 3. num. 3.
Chriftineus ad Mechlinienfes tit. 6. art. 7. num.
3. Peckius de jure ftftendi cap. 13. num. 1. 2.
Leeuwen ccnfur. part. 2. libr. 1. cap. 16. ntrni. 3.
Quamvis Ultraje&i morte prorogantis totam pro-

roga*

-ocr page 119-

De jurisd

rogationis vim, velut jus quoddatn perfonale,
extingui invaluerit, fic ut non nifi coram judice
fuo ordinario heres interpellandus fit.

29. Quid quod & illis in cafibus , quibus ex
mariti contra&u in uxorem in totum vel pro par-
te actio nafcitur, fafta per m§ritum prorogatio,
poft ipfius obitum ipfam quoque viduam , quin
& maritum ejus fecundum , jure mariti uxoris
nomine conveniendum , obftringit , ad litem
ifto in foro fufcipiendam, quod exprorogatione
mariti defunfti competens eft redditum : fas enim
eft, ut ex cujus fatfo uxor jus fuum omne me-
titur , ha&enus heredi non abfimilis, ex ejus
quoque prorogatione devinfta fit. Atgentreus
& Sande. d. locis. Ut tainen & hic in contrarium
eant Ultrajeftini, ne maffariam quidem viduam
ex mariti prorogatione obligatam cenfentes, ne
maritalis poteftatis fidtio ultra fuos terminos ope-
retur. D. Someren de jure novercar. cap. 7. feft.

1. nntn. ult.

3 o. An vero ex debitoris principalis proroga-
tione, inftruinento contraftus comprehenta , fi-
dejulfor quoque teneatur ad eundem venire ju-
dicem , tanquam & fibi coinpetentein , li nullatn
ipfe fidejufiioni prorogationein addiderit, difce-
ptari folet. In Hollandia quidem ex principalis de-
bitoris prorogatione eum teneri, judicatum atfe-
rit Simon van Leeuwen , paratit. jur. noviff. libr.

2. part. 1. cap. 8. num. 6. verfii, eenprincipalen.
fed cum judicati illius ratio peculiaris fuerit ,
quod fidejuftorum non interfuerit, declinato-
riam admitti exceptionem, ut patet cx appendice
rerum judicatarum pofl confultifjurifc. Holl. part.

3. vol. 1. pag. 41. in fme; & in jure inter negotia,
ki quibus ad eimdem iri debet judicem, ne con-
tinentia caufx' dividatur, non numeretur prin-
cipalis & fidejuftoria obligatio, verius eft, de-
ficientibus talibus negotii terminis , nihil fide-
jufiori nocere debitoris prorogationem , nifi &
de ipfius fidejufforis prorogatione fpeciali vel ge-
nerali conftet: fidejuflionis eniin in fe fpeftatse
non harc vis atque efticacia eft, quod fidejuflor
ad debitoris principalis forum folutionis impe-
trandse caufa trahi poflet, fed tantum, ut ejuf-
dem debiti exaftionem fubiret. arg. /. 8• ff. de
co quod certo loc. Ut ergo pro debitore fim-
pliciter obligato fidejuifor interveniens , non
nifi ad proprium fuum judicetn vocari poteft ,
etiamfi conftaret, debitorem principalem ex ju-
re communi fui proprii domicilii judici ac jU-
rifdiftioni fubjeftum effe ; ita nulla ratio eft,
cur prorogatx fubeffet, cum ipfe non prorogaf-
fet; nifi majorem prorogationi , fa&oque ho-
minis, quam ipfius legis difpofitioni, potefta-
tem vellemus tribuendam efle. Quibus adde ,
fidejuflionem ftridi juris negotiis annumerari, in
quibus quod non eft expreffum, non cenfetur
fubauditum. Denique fi r_eo jam in jus vocato,
& ita prxvento, fidejuffor de fiftendo judicatove
folvendo cavens , non poflit ad eundem vocari
judieem, ad quem reus jam erat vocatus , fed

i c t i o n e. 103

fori fervet privilegium , quamdiu ei non renun-
ciavit; ufque adeo, ut ne idoneus quidem cen-
featur fidejuffor elfe qui alterius fori eft , rejici-
que poflit, nifi interceflioni addat fori proprii
renunciationem, utcunque judicii firmandi caula
talem intervenire manifeftum fit. /. i. ff.fi quisin
jus vocM non iverit. Cnftalius add. I. 1. Jac. Co-
ren obferv. 39. num. 14. nullafane ratio eft, cur
prorogatio folius principalis rei , fidejulforem
efficeret prorogata jurifdiftione devindtum.

21. Cseterum non fpecialis tantuin, fed & ge-
neralibus verbis fafta prorogatio efleftum forti-
tur, dumjquis in inftrumento fe ac iua judicum
omnium jurifdidtioni fubjecit, vel nulla fori pra--
fcriptione fe ufuruin profeffus eft. /. pen. C. de
pattis. I. i - ff- ft qttis in jus voc. non iverit. I. con-
traxiffe 21. ff.de obl. att. Andr. Gayl libr.2. ob-
ferv. 3 6. num. ult. Ant. Matthseus dejudiciis diffut.
q.thef.qp. Walfenaar praft. jud.cap. 1, num. 10.
in med. Confult. JCtorum Holl. part. 4. conftL
269. Nifi nominatim regionum quarundam lege
fpecifica defideraretur prorogatio; qua ratione
de Hollandica Flandricaque curia provinciali ian-
citum , ex generalis prorogationis claufula nullam
ad ifta tribunalia caufam deferri pofle ; fed de-
muin, fi exprefle conirahentes fefe curiarum ifta-
rum jurifdiftioni fubjecerint , & quantitatem
certam definitam lis in Hollandia excedat. Am-
pliatio infiruttionis Curite Holl. 24. Martii annt
1644. art, 5.6. Inftruffio curice Fiandriae art. 7.
Groenewegen ad l. 1. ff. dejudiciis. Waflenaar
d. cap. 1. num. 13. in pY. idemque de Camera iin-
perali teftatur Mynfingerus ccnt. 1. obferv. 88.
Ubi ergo neque lege neque confuetudine invete-
rat^ induda invenitur prorogationis nominatim
faciendse neceflitas, generalis fufliciet: eoque fun-
damento, licet curise Hollandicse nullus ex jure
recentiore fubjiciatur per vulgatam fonnulam,
qua quis fe omnium judicum jurifdi£tioni fub-
mittere profitetur ; tamen ejufdetn formula; vi
ad alia tribunalia intermedia, prseteritis infimis,
re£te vocabitur , veluti ad Delflandise aliafque
fimiles per Hollandiam prsefefturas. Confult.
yCtor. Holl. part. 4. confil. 269. & Ultrajeftinse
curise jurifdi&ionem acquiri per generalem pro-
rogationis formulam, fepius in eadem curiaju-
dicatum fcio :' eaque curise etiam Gelricse con-
ftans praxis eft.

32. Deftituitur autem prorogatio effe£tu , fi
is, qui eariifecit, neque in territorio inveniatur
ipfe , neque bona illic poflideat arrefto gravan-
da , quo jurifdidio firmetur. arg. /. ult. ff. h. t.
at fi in territorio moretur, abfque ulla reruin aut
perfonse prehenlione , fimplicis in jus vocatio-
nis efficacia, venire cogitur. Cum ergo provin-
ciules curias prsefidum vicefungi conftet, & ju-
rifdiftionem per univerfam exercere provinciam,
fequitur, omnes provinci® incolas , licet diver-
fis in urbibus diverfifque ordinariis fub judicibuji
morantes , ex prorogatione legitime fa&a, ve-
nire ad fuperius tribunal debcre fimplici citatione

voca-»'

-ocr page 120-

304, L I B. II.

vocatos. Sande rfecif. frific. libr. 1. tit. i. def. 3.
Groenewegen ad l. l.ff. dejudiciis.

3 3. Excutiendum reftat, quot modis proro-
gatio fieri poffit; qua de re quatuor potiflimum
cafus tractandi, juxta modos quatuor, quibus
jurifdiftio per leges invenitur limitata; puta lo-
co , tempore, perfonis, caufis. Locu#quidem
ex juris Romani principiis non videtur per pro-
Vogationem potuilie extendi , fic ut unius pro-
vinciae prsefes uniufve municipii magiftratus in
alterius prxfidis aut magiftratus territorio jus
diceret ex litigantium confenfu. Quam primum
enim vei pra:fes vel urbi prarfectus aliufve fimi-
Jis fuam provinciam aut jurifdi&ionis territorium
• egreifus eft , pro privato habetur. I. prcefes pro-
•vincia 3. ff. de offic. prcefid. I. idt.ffi. de offic. prce-
.feftiurbi. I. obfiervare 4. §. ult.ffi. deoffic. proconfi.
& legati. fic ut nec ipfe exercere , nec alteri
mandare jurifdidtionem poflit. d. I. 4. §. nlt. Et,
nifi ita ftatuatur, inepte Marcianus inonuiife vi-
debitur, in/. z. ff.de off, proconf. &legati, pro-
confules fiatim quam nrbem egreffi fuerint babere
.jurifidittioncm, fied non contentiofiam, fied volun-
tariam. Si enim ex prorogatione inter confen-
tientes potuiifent contentiofam exercere, nulla
hac in parte inter voluntariam ac contentiofam
diflerentia fuiflet conftitfienda, cum in conten-
tioia, ex coneurrente prorogatione partium, seque
Confenfus in eum eflet, ac in voluntaria , nec
voluntaria aliter quam ex partium confenfu , ex-
erceatur. Confer Vinnium de junfdtff. cap. 10.
num. 8. & fieqq.

34. Pari rnodo in ipfis magiftratibus neC tem-
poris intuitu extenfio & prorogatio jurifdictionis
videtur admittenda, cum finito magiftratuS tem-
pore fe quifque abdicare debeat imperio, & fuc-
ceilori locum facere , ita ut ipfe deinceps tan-
tum pro privato habendus fit. /. eumqui 13. ff,
b. t. atque adeo non .iitac prorogatio eifet, ied
datio jurifdiftionis ei fafta, qui nulii preerat ju-
dicio ; contra /.3. C. b. t. Plane , fi extra ordi-
nem judex a principe petitus ac datus fuerit, (de
quo Paulus 5. fient. 5. tnpr. & nos antea) eique
tempus certum ad iitem finiendam pra'finitum ,
poiiunt tempora, intra quae iitem dirimere juflus
erat, litigatorum confeniu prorogaii, niii fpecia-
liter prorogatio juflione principali fuerit inhibi-
ta, & de eo intelligendum eile Ulpiarium in /.
xonficnfiffie z.§.fi& judex 2 ,ff. dejutUciis, abun-
de colligi poteft ex mentione juffionis principalis
qua: in pedaneum a magiftratu datum non fatis
quadrat; at omnino in eum, qui a prineipe datus
erat, &, ut ante probatum , propriam habebat
jurifdidionem. Ut proinde cavendum fit a Vin-
jnio & aliis d. /.2. §. 2. de pedaneo judice intel-
ligentibus. tratt. dejurifidiff. cap. 1 o. num. ult.

35. De perfonis vero res expedita eft , eas
cx prorogatione fubjici poife jurifdidioni ejus,
cujus forum ex jure commurii aut privilegio po-
tuiifent declinare. /. 1 .ff.fi quis in jus voc. non
hmt. I. pen. C. de paffif. Idemque manifeftum

T 1 t. L

eft de quantitate, in judicando nori excedenda.
/. inter convenientes 28. ff. ad municipalem. I. dc
qua re 74. §. 1. ff. de judiciis Chriftineus ad Me-
chlinienf. tit. I. art. 16. num. 5. & feqq. Anton.
Faber. Cod. libr. 3. tit. 12. defin. 46. Joh. Papon
lihr. 7. tit. 7. arrffi. 32. Vinnius de jurifdict.
cap. 11. num. 3. nifi tamen judicibus delegatis
feu mandatariis jurifdiftionis caufse minores de-
mandats fuerint , juftitise promptius faciliufque
adminiftrandse gratia, majoris quantitatis nego-
tiis ordinario judicio refervatis, uti id nunc fere
in urbibus majoribus Hollandise vicinarumque
regionuin, quin & in ipiis provincialibus curiis
obtinere conftat; quo cafu prorogatio vix ad-
mittenda ex ante diftis, ne iri fubfidium confti-
tuti ea ratione ad fe magnam traherent juris di-
cundi partem, eamque ordinariorum judicum fub-
ducerent examini; dummodo non aliud praxi aut
municipali iege cautum fit. Vide Chriftineuin
ad Mechlinienfi tit. i .art. 16. num. 2. & ficqq.

3 6. Sunt autem caufse varise, in quibus pro-
rogatio jurifdi&ionis , licet illis fa£ta, qui alicui
prsefunt judicio , nuiiius tamen momenti eft.
Sic enim Hollandis placuit , in caufis aiiecura-
tionis omnem quiefcere debere prorogationis
eftedtum, quantacunque fuerit pecunia, de qua
iis eft. Nader Ampliat. van d' infirutt. van den
Hogen en provinc. Rade 24. Martii 1644. art. 8.
in cseteris non aliter Curise provinciali nomina-
tim fadiam prorogationem admitti obtinuit, quam
fi , cum prorogantes fimui eidem ordinario feu
quotidiano fubeifent judici, litigaturi fint de de-
bito in urbibus majoribus trecentos, in minoribus
centum & quinquaginta, in prsefeduris fexagin-
ta, in pagis vero quadraginta florenos exceden-
te. At fi diverfis fubeflent judicibus fubalternis
ejufdem provincia: , rata juffa eft eife proroga-
tio circa debitum in urbibus excedens centum ,
aut ruri quinquaginta florenorum quantitatem.
d. Ampliat. 24. Martii 1644. art. 5. 6. Zelan-
dis quoque omnis improbata prorogatio jurifdi-
<5tionis inter eos qui uni ordinario fubfimt judi-
ci inferiori; tum demum admifla, fi fub diver-
fis habitent judicibus, & expreflim fefe Curise
provinciali fubjecerint: provifioneel accoord tufi-
ficben Holland enTeelandq. Martii 1607. art. 3.
vol. i.placit. Hol. pag. 774. adhsec Univerfita-
tis noftrse ftudioiis, peculiare forum Academi-
cum habentibus , denegata prorogationis facien-
dae iicentia, nifi majores annis viginti quinque
ipecialem fecerint fui fori privilegiati rentmcia-
tionem. Ampliatio articuli 3 9. fiatutorim Acad.
Lugduno Batavce. 24. Martii 1662.

37. In criminalibus denique caufis fruftranea
plerumque eft prorogatio ; cum reus criminis
comprehendi ubique poflit, & reatus omnem
plerumque dignitatein exciudat, faciatque cef-
lare fori prsefcriptionem. /. 1. C. ubi fienatores
vel clariff. I. 1. C. ubi. de crimin. I. prcefies 3. /.
congruit. 13.ff.de offic.prcefid. de quoplura tit.
dejudiciis & foro compet.

38. Ca>

-ocr page 121-

3 8. Caeterum quia jurifdiftione concefla ea
quoque concefla cenfentur, fine quibus iila ex-
plicari non poflet. /. 2.fi. h. t. non mirum , ei
cohserere imperium , quodnihil aiiud eft, quam
jubendi, cogendi, coercendique poteftas. arg.
I wunus 214. /. potefias 215.fi de verb. fignifi
junft. /. ult. in fin.fi de ofific. ejus cui manljurifid.
I. 3.fi.h. t. adeo ut & ipils aftibus voluntarice ju-
rifdictionis imperium non delit; nam adoptio-
nem imperio magiftratus fieri , ait imperator.

1. Infiit. de adopt. non , quod magiftratus ad
adoptionem quemquam adigat; fed quatenus il-
lam adoptionem, quse primitus a libera adop-
lantis & adoptati voluntate p'rofe6ta eft , fua
auftoritate prastor tuetur , ne quis contrarietur
iis , quse eo audtore atque fuperftite gefta funt:
eo fere rnodo, quo & judex fententiam fert,
^ut in judiciis diviforiis rerum diftributionem fa-
cit, fecundum id, quod inter litigantes con-
venit pronunciandum eile. /. fi convenerit 26.fi
He rejudicata. /. judicem 21. ffi. comm. divid.

3 9. Eft autem imperium vel merum vel mix-
tum. Meru.m eft habere gladiipotefiatem ad atii-
jtnadvertendutn in fiacinorofios homities. d. I. 3. ffi.
j). t. fpecie fcilicet excellentiore modoque ani-
madverfionis frequentiore poiito pro genere; uti
teli tignique denominatio omne inftrumentum
quo homo occidi poteft , omnemque aptam aedi-
ficationi materiam compledtitur. §. 5. Jnfiit. de
public. judic. §. cumin fiuo 29. Injiit. de rer. di-
vif. pcenam enim gladii in irrogando ultimo fup-
piicio magis frequentatam fuiife , quam alios
mortis naturalis inferendse modos, conftat ex /.
fiiit damnum 8. §. vita adimitur 1 .fi.de pcenis. I.
I. pr.fi. de abigeis. Alioquin plures imperii me-
ri gradus elle, eoque perdnere non tantum fum-
mum fupplicium feu mortis naturalis irrogatio-
nem; fed & mortem civilem, damnatione in
inetallum ac deportatione infligendam ; relega-
tionem quoque, & in opus pubiicum damnatio-
nem_s fuftiumque idtus (& fecundum mores ho-
diernos ad carceres perpetuos damnationem, )
nequaquam dubiurn. I. capitalium 28. pr. & §. 1.
fi. dc pcetiis. /. ncmo potefi 70.fi.de regul. juris.
I. fiolent. 6. fi. de ofific. proconfi. & legati. Unde
quia legato proconfulis nec a lege datum
erat merum imperium , nec a proconfule man-
dari poterat, ei animadvertendi coercendi & atro-
citer verberandi jus denegatum eft. l.fi quid erit
Ti.fi.de ofific. proconfi & legat. junft. /. 1. §. I.
vfific. cjus cui mand. jurifiditt. denique & pcenas
pecuniarias publicis ex criminibus irrogandas non
perperam ad merum reduxeris imperiuin. arg. /.
relegati 4. fi. de interditf. & relegat. junft. /. 1
fi. de ofific. ejus, cui mand. jurifid. Vinnius. tratt.
dejurifiditt. cap. 1. num. 5.

40. Non tamen imperium hoc merum in fo-
lo confiftit naturali fafto animadverfionis , fic
ut omnis deelfet jurifdi&io ; fed magis in ani-
madvertendi poteftate, cui conjunfta eft pote-
-ftas cxaminandi & condemnandi vel abfolvendi
caufa cognita reos criminum, fic ut prsecedens
caufe cognitio & examen indiftolubili nexu huic
cohiEreat imperio, atque inde etiam extraordina-
rium mandati genus fuilfe dicatur, quo procon-
ful, qui meruin non potuit mandare infperium ,
legato mandabat cuftodiarum cognitionem , ut
fcilicet is prseauditas cuftodias remitteret ad pro-
confulein , innocentes deinde liberaturum, no-
centes damnaturum. /. fiolent. 6. fi. de ofi. proc.
& legati adde Wiflembach ad Patul. difiput. 6.
th. 6. Vinnium d. fap. 1. num. ult. Ut proin-
de errare videantur , qui merum imperiuin di-
ftum arbitrantur, tanquam feparatmn ab omni
jurifdiftione; cum nullum omnino five in Re-
publica five fub Imperatoribus tempus fuerit ,
quo aflertionis iftius ventas obtinuit. Quod enim
attinet Principum Romanorum tempora , rne-
rum imperium fub jurifdiftionis appellatione fuif-
fe comprehenfum , ipfamque judicii publici exer-
citionem jurifdiftionem Jurifconfultis fuifle di-
ftam , fuperius abunde in divilione jurifdiftio-
nis in civilem & criminalem adftruftum fuit.. Et
quamvis in libera republica confulibus vetitum
fuerit, injuflu populi de capite civis Ilomani jus
dicere , tamen , quotiefcunque jus dicebatur ,
jurifdiftio cum imperio mero conjunfta exerce-
batur, five populus ipfe, five quseftores parri-
cidii, five quseftionibus perpetuis faftis pra:to-
res judiciorum criminaliuin exercendorum curam
haberent: de quibus vide plura apud Polletum hi-
ftoria fiori Romani. libr. 3. cap. 7. Carolum Si-
gonium. de judiciis. libr. 2. cap. 4. & 6. Reftius
merum imperium cum D. Noodt dejurifilift. libr.
1. Cap. 4. exeo diftum fufpiceris, quia ad ul-
tionem Iscfac difciplina: pertinet, & feveritatem ju-
dicis ac vim requirit, & ob id vehementius &
infignius habetur, feu, ut Gudelinus dejure no-
vifi. libr. 5. C. 13. verfi. dixi imperium; propter
elucens in retamgravi prcecipuum quoddamjuspo-
tefiatis, quo fenfu apud Latinos merum pro
fummo accipi ibidem docet D. Noodt. Et cer-
te, cum in civilibus in fublidiuin demum pote-
ftati judicislocus fit, fi quis refraftarius ea, ad
qu£e fine judice fponte fua prseftanda, facienda ,
danda , reftituenda obftiiftus erat, prscftare no-
lit ; amplius iilic tranfigere, indebitum folvere ,
prsevaricari, colludere aftori cuin reo, non flt in-
hibitum, ut vulgo notum; quin & conveniri poi-
iit, qualem judex/ententiam difturus fit, iicut
quod litigantes maluerint, fequi in judicando ju-
dex teneatur ; l.fi convenerit 26.fi. derejudicat. I.
judicem 21. fi. communi dividundo; omnia deni-
que judicia civilia fint abfolutoria, quoties aftori
reus in quacunque judicii parte fponte fatisfece-
rit. §. ult.Infiit. de perpet. tcmpor. attion. Con-
tra in criminalibus omni ex parte vis atque coa-
ftio apparet; in quantuin nullus delinquens na-
tura vel lege obftriftus eft , ut fponte ad fuppli-
cium a lege conftitutum fe membraque fua offe-
rat; fed coaftionem judicis malumque pafllonis,
quod infligitur ob malum aftionis, (uti pccnarn

105

De jurisdictione.

» /\ 1 *

dc-

-ocr page 122-

definit Grotius dejure belli &pac. libr. 2. cdp. 2 0,
nuM. 1.) tenetur expectate ; fic ut nec audien-
dus fit crimihis i'cUs perire feftinans, fed pro eo
etiam invito appellatio per alium fafta adiiiitti
debeat. f. iioh ta)iiu»i6. jf. de appeUdt. adhsec in-
vitus Vdus carceri, vinculis , militari aut alteri
cuftodise committitur, quseftionibus fubjicitur,
fentehtiam exccutionemque patitur; invitus ac-
cufator vi infcriptionis ih Crimen ih accufatione
perfeverare cogitui-, cuftodise fimilitudinem fi-
pe fubire, fxpc quseftiortibhs ea quae detulit do-
cere adigitur, h'ec imphhe defiftit, prsvarica-
tur, colluditve cum adverfario , fed magis ex
calumnia fimilitudinem fupplicii debet metuere.
Adeout ijubtuhqUe refpexeris, five accufatofem
five reum cotifideies, ubique viih, coactibnem,
imperiuth merum , dururn, vehemens, feve-
ruin, oftendas.

41. Qui vero therum hoc apud Rbmanos im-
periuih exercuerint, ex iis qu5c libr. 1. de ma-
giftratuum fingulorum poteftate & officiis di£ta
funt, abuhde patet. Magiftratibus qUidem mu-
nicipalibus illudex jureRomano non competiiffe,
(ed folis majoribus, vdlut prsefefto urbi , pro-
confulibus, prseftdibus, fttnilibufque, in aper-
to eft; cum ne otnhes quidetn mixti imperii par-
tes ad ebs pertihuerint, nec facete potuerint ea,
quae magis imperii erant quatn jurifdiaionis. i. ea
hiice magtt 2 6. ff. ad municipalefn. Sed morts au-
xerunt hodie mUltum juta ac pbteftateih civita-
tutn, ita ut plerique urbiurn ac tnunicipiorum
judices non civilem tahtuih jurifdiftiohelh, fed
& meruih imjperiuin exercere poffiht; quin &
inulti toparchae liberi, uti & illi qubs bene hatbs
(iuel gebore manncn ) appellant, in variis Hbl-
landia' pracfefturis, Baillivurrt fibi adjundum ha-
bentes. Et fuo quidem hi otnnes nbmine ac jUi*e
proprio ; chm ex adverfo Curia prbVincialis Hol-
laridiae iibh fiio,fed ordinum nomine, imperii mt-
fi a£tus eXpediat. Ahtbhius Matthius de Htittio-
nib. libf. 1. Cdp. 3. in priricip. Sihibh vah Leeu-
wen cenfuf. for. pitft. 2. libr. I. cap. 3. hum.9.
& 11. Gtoenewegen adl. 26. ff. ad miwitipa-
lem. & itd fubfic. Cdd. defenfotib. ck)HM.

<92. Mixtum iinperium eft, qUbd jurifdidib-
hi cohjeret;, feU, cui ineft jurifdiftio; /. 3. ff
h. t.i.i. /. utt. i.ff. deoffic. ejiiscui mM-
data jutifditl. cum vaha atque luforia fit bihnis
jurifdidtio, nifi nervos habeat itnperii, quibus
ad obedientiatn adducantur contuniiices, & exe-
cutiohem decreta fortiantur. Ad qubd ifhperium
ihixtum , cuth jurifcliftiohe civili fcohjuhtftiiin ,
coiiftat, non modo judlceS claiidi , eofque ad
judicandutn adftfihgeiidi, pbteftatem , fed &
in integrutn reftitueiidi, ad pistoriaS 'cautiohes
adigendi, in polfefllbnem niitteildi, jUdicutn a fe
tlatorum fehtfentiaS «fxfecjUettdi, jus MdUcehdum
"e. /. impetitM 3.1.4.1. efim tpii i 3 .pr. &
1.1. ct/M pmor it. l. /. vehditbr 49.
ff. dejudiciii. /.1.1. tlks 4. §. duits 3./. de
prjecipue vero ₉ quscUflqUe ju-

rifdiftioni civili explicandce , velut adminicula
fubferviunt; ut pignorum capio, muldas indi-
6tio j manu militari facienda ablatio. /. facrilegi
9. ,§. ult. ff adleg. ful. pecuiatus. §.pen.Jnfiit.
defiatifidat. tut. /. 2. §. l. ff. fi quis injus voc.
non iverit. /. 1. pr. ff.fi qtm jus dic. non obtemp.
I. reJUtuere 68. jf.de M vind. I. pen. ff. ne visfiat
et, qin in poffeff. miffus. carcer quoque& mili-
taris cuftodia , fi debitores obaerati folutionem
detre£tent, hec fatisfiat creditori, nec bonis ce-
datur. /. 1. C. qui bmiis ced. poff. I. nemo i.C.de
exaff. iribut. Quamvis hsec poftefiora j criminum
reis decreta, ad mefuih iihperiuirt haUd dubie
fpecStent. /. i. /. 3. ff. de wfiodxa & exhib. reQ-
fufri.

43. Licet autem mixtum impefium, feU cogen-
di cdercendique poteftas, nexu tam firiho cohae-
reat jurifdidtioni, ut feparari a fe mutuo hoh pol-
fint, & jurifdi<5tio fine modica Cbercitione nulla
fit. t. uti. ff. de off. ejus cui mand. jurifdiff, atque
inde etiam ea, quae in una lege adfcribuntuf im-
perio, in altera dicantur jurildiftionis effe; ut
puta, judicis datio. I. imperium 3 _vff. h. t.junti. I.
cumprtetor 12. §-i.ff- dejudiciis. in integrumre-
ftitutio. i.ea quce 26.pr. & §. i.ff. admunitipttf.
junft. /. in caufix 16. ult. jf. de minor 2 5. annis*
adoptio. §. 1. Jnftit. deadopt. jun£t. /. 2. ff.de
offic. proconf. & legati. coaftio haeredis fiduciarii
ad adehndam reftituendamqUfe haereditatem. /.
itted qito 13. §. tcmpefiivum 4. ff. adSenatufconfi,
Tfebett. re ipfa taihen, & accufate loquendo, di-
ftinda eft impefii & jurifdidtionis natura, fic ut
etiafn alia negotia ihagis, alia minus adjunftum.
habeant imperiUm , indeque vel magis imperii
vel magis jurifdiftionis efte cehfeantur. l.jubere.
4. ff. h. t. /. ea quce 26. ff. ad municipat. ufque
adeo , ut & magiftratus municipales dicantuc
fine ithperio & poteftate effe. /. nec magifirati-
bus. 32 .ff.de injtmis. non alia, ut opinor, de
caufa, quam quia Ulpiahi & Pauli teinpore ip-
fis denegabantur ea, quafe magis imperii fuht quam
juriidiftionis. d. t. ed qtice 26. ut ut eXpeditum fit,
eosnoii othni jurifdidtione inixtoque imperio fuif-
fe deftitUtos. /. mdgifiratibus 12. ff. h.t. t.i.t.4.
§; %.ff. de damno. infefi. l.i.ff. de tut. & cttrat.
dat. abtris. §.5. Jnfi. de Attil. tut. I. ult. ff. de de*
cretis abotdiriefac.

44. Sed ut apertius conftet diftinftain fuifle
jhrildiftionis & imperii inixti nattiraih, evincunt
id evidehter velba Ulpiani ih t. muto. 6. §. 2. ffl
detuietis, qui tutelae dationem neque imperii; ne-
que jurifditOonis effe , dixit. Reihbvet nemjpe
duo, ad quae reduci poffe tutela- datiohfem he-
gat, imperium, &jurifdlffionem. Necrefteex-
ceperis, id ita iri municipalibusi rion aliis maftra-
tibus, obtinuilfe ; cutn datio tiitoris , de qua il-
lic fermo, sfcque, imo magis, lhajoribus quam mu-
hicipalibus ex lege competiefit. Evihcit infup^r
/. itlt. 1 .ff.de off. ejuscui Mand. juiifd. ubi
Pauliis mandata jtirifdittione etiam imperim qrnd

nmejl merttfnwlm mntfdntm ait. Sane A im-

" ' " " .......... " ' ~ P?3

-ocr page 123-

t3e jurisdic.tione.

107

perium naturaliter efifet ipfa jurifdiftio , qux
quaTo poflet fuperefle dubitandi ratio, an man-
data jurifdiftione etiam imperiuin videretur inan-
datum ? quorfum de eo , ut de re , quse fua non
carebat hsefitatione , refponfum dubitanter ve-
ritts id ejfe ; quorfum peculiaris nota Pauli in
/. 1. §. ult. ff. eod. tit, ubi poft Ulpiani verba ,
Paidus notat , & imperutm, quod jurifdittioni
tohxret, mandata jurifdittione tranfire verius efl.
Nec aliud indigitatur in. /. 2. ff. h. t. in qua Ja-
volenus tradit , ei, cui jurifdittio eonceffa efl, ea
quoque conceffavidcri flne quibus jurifditfio expli-
cari non potuit. Explicatur fcilicet jurifdictio me-
diante imperio, feucogendi ac coercendi modica
poteftate ; defenditur pcenali judicio ac muldta,
flmilibufque. /. i. §. 1 .ff. ftquk injus vocat non
iver. & notanter Ulpianus in l. un. ff. fi quis ju-s
dicenti non obtcmp. omnihus inquit , magiflrati-
bus fecundum jus poteflatis fuie conceffum efl jurif-
diftiotlem fuam defendere panali judtcio. Defen-
duntjurifdiffionem, idque poenalt judicto, & hoc
fecundum jus poteflatis fuce, id eft, lecundum
illud imperium quod ipfis conceflum eft: poteflas
tnim, utPaulus ait, in magiflratibus defignat im-
pcrium. I.poteflatis 21$. ff.de verbor. ftgnif. De-
jnique hanc fententiam confirmatabundeloquen-
di modus , quo junfdiclioni cohterere imperium,
& imperio inejfe jurtfdiBionem, jurifconfulti di-
xerunt. /. 1. in fin. ff. de off. ejus, cuimand.ju-
rifd. l-3-jf- h. t. Ut enim pafta adjedta dicun-
tur ineffe fliptdationi , inejje bonce fidei judiciis.
I. letfa 40. ff. dercb. credit. I. item quia 4. §. ult.
l.jurisgentium 7. §. qtiin imo 5 .ff.depatfis. & ta-
inen contra£hium ipforum , pa£torumque iis
adjeftorum diverfa natura eft, ac pacta fine con-
traftu contraftus fine pa£tis fubfiftunt; licet pa-
£ta talia ac contra£tus junftim operentur, quate-
nus ex contra&u quidem a£tio datur, fed ex pa-
fto adje£to formatur. d. I. 7. §. 5. adeoque vel ad
alia datur, quam ad qux natura contractus ten-
debat; vel debilitatur aut in totum eliditur ex-
ceptione dilatoria aut peremtoria pa£ti per reum
opponenda. §. prxterea 3. biflit. de exception.
ita quoque imperium, quod cohseret , & cui
ineft jurifdiftio , natura a jurifdiftione differt;
aliufque accurate loquendo eft a<5tus jurifdidio-
nis, alius vero aftus coaftionis & imperii. Sci-
licet judicis datio ex more veteri, datio tutoris,
examen & cognitio cum fubfequente fententia,
jufiu , vel decreto , magiftratuum , proprie
a£tus jurifdiftionis funt, quibus fi fponteparea-
tur a litigantibus, imperio & coaftione feu coer-
citione haud opus eft : fed fi refiftant, fuccedit
imperium feu coaftio' ejus, qui jubendi potefta-
tem habuerat ; dum captis pignoribus, indida
mulda, manu militari, aliifque modis, quibus
jurifdiftio explicari folet, adigit judices tutoref-
que datos ad obeundum munus iinpofitum, li-
tigantes refraaarios ad fententiae , juffus , aut
decreti interpofiti implementum. Ita in. /. ft fi-
niu 15. §• tibi mtem 2i-f.de*damminfettopoft
jujfltm fequitur dcpoffefjionc dcjeftio. & in. /. refli-
tuere 58. jf. de rci vindicat, qui reflituere juffus
judici non paret, fi quidem habcat rem , mami
militari officio judicis ab eo poffcffto tranffertur.
prsecipue vero in l. pen. ff. ne vit fiat ci, qui in
pojfjfmijfus. ubi, fiqttit mifftts fucrit in pofjeffio-
nem ftdcicommiffi fcrvandi caufa , & non admitta-
tur, poteflate ejus inducendus eft in pojfeffionem ,
qtu eum mifit: & paulo poft, fed mclius erit di-
ccre, extra ordincm ipfos jttre fucc poteflatis exfequi
oportere decretum fuum, nonnunquam etiam pcr
manum militarem. Adde Vinniuin de junfd»
cap. 7. Quin imo, non a vero me aberrare pu-
tem, fi unum eundemque adtum , habita ra-
tione alterius a£tus antecedentis, ad imperium
pertinere dixerim , qui ad adum alium fequen-
tein relatione habita , non tam imperii, quam
jurifdi&ionis erit. Quod in cautione legatorum
vel damni infeiti nomine manifeftUm efh Prae-
tor fcilicet caufa cognita caveri jubet legatario,
aut damnumex re vitiofa metuenti, atqueitaju->
rifdidionem exercet. Juflui huic fi non pareatut
per heredem aut rei vitiofse dominum, adigit
eum cogitque prsetor ad decreti implementum
miffione in pofleflionem ; quam duin facit ad
cautionem contumaci extorquendam, a<5tum im-
perii & coercitionis exercere dicendus eft. Sed
fi nefic quidem cavere juflus induci poffit, ut
caveat, verum exadverfo iniffum a prartore ad-
mittere detredtet, rurfus prartor miflum, at non
admiflum, jure poteftatis fuse inducit in pofieP
fionem manu militari, atque ita exfequi dicitur
decretum fuuin , quo juflerat, ut in poffeffio-
nem iret is , cui contumaciter non cavebatur.
d. //. Decretum ergo miffionis in pofleflionem
eft imperii, in quantum interponitur ad extor-
quendam cautionem a prstore injundtam , rur-
fus idem illud miflionis decretum jurifdidionis
adus eft , in quantum prsetor ad decreti iftius
implementum fuo utitur imperio & poteftate,
per indudionem in pofleflionem, manu militari
ititercedente. Leve vero eft, quod jam di<5tis
regeritur, inejfe in jure noftro perinde accipi,
ac fi diceretur unumidemque ejfc: fic dolo frau-
dem inefle , /. 7. §. 10. ff. depaftis. Efto enim»
quod iftoc in exemplo verbum ineffe eo fenfu
valeat; tamen, cum abufiva prorfus atque in-
folita ea verbi inefje fignificatio fit, ad cafus alios
in dubio haud porrigenda , non fane ad impe-
rium & jurifdidioncm , in quibus neque ulla ta-
li evidentia naturali conftat, quod unum idem-
que fint, atque quidem natura certum eft , doli
& frattdis in folonomine, nonre, diverfitatem
effe; neque hanc verbi inejfe interpretationem
patitur alterum ei fimile, puta cohcererc imperium
jurifdiftioni, curn ratio non patiatur , ut id ,
quod cohseret, cum eo , cui harret , dicatur
idem.

4^. Prsetereundum autem non eft , noftrisac
gentium plerarumque moribus jurifdidionem
& imperium farpe confiderari tanquam quid pa-

O 2 tri-

-ocr page 124-

L i b. II.

trimoniale; quod rei , caftro, tcrritorio cohae-
ret, & una cum re principali etiam pignori ob-
ligari, ac ad univerfales aut particulares fucceflo-
res ducum, principilm, fcomitum, baronum, no-
biiium, aiiorumque fimilium jure fuccefllonis,
legati, donationis, venditionis, permutationis,
&ut prxfcriptionis tranfferri poteft : cujus etiam
jurifdiftiOnis, veiut tei incorporalis intuitu a£tio
confelforia aut negatoria, iiiterdi£ta uti poflidetis,
aliaque retinendae vel recuperanda' pofleflionis re-
inedia, locum habent adverfus eos, qui jurifdi-
6tionis terminos excedunt , vel eam exercent,
quas ipfis non competit. Dividiturque vulgo
barbaris denominationibus in nltam, mediam &
bajjam, ad quas revocantur omnia ,qux jure Ro-
mano imperii jurifdiftionis ac notionis appellatio-
ne veniebant, ita ut alta quidem feu fumma jus
gladii merumque imperium compleftatur ; me-
dia tutelse dationes , mul<5tandi , iubhaftandi,
annonse curandse, judicum eligendorum, prse-
torum ruralium conftituendorum jus; bafla vero
feu infima caufarum pecuniariarum Cognitionem
& definitionem fimiliaquecontineat; licetin hifce
fubinde ita varient locorum fmgulorum ufus,
ut certa ac generali definitione fatis exade com-
prehendi nequeant; vide Gudelinum de jure no-
vijf. libr. •). cap. 13. in fine. Argentreum ad
tonfiuet. Britann. art. 446. gt. 2. Vinniurn de
jurifidttt. cap. 1. num. 1. & cdp. 4. num. 4. iap. 8.
num. 2. in fine. Neoftadium. Curia fiupr. dctifi.
63. in fine. Lambertum Goris adverfi. tratl. 4.
§. 3. Sententien van den Ftoogen en provinciaten
Rade decifi. 3 4. Simon van Leeuwen cenfi. fibr.
part. 2. libr. 1. cap. 3. num. 8. Groenewegen ad
tit. Cod. ubi convenit. qtii certo loco dkre promifit. &
adl. 4. C. de modo multtarum. Paulum Voet ad
princ. Infi. de juflit. &jure. num.ult. Burgun-
dum ad confiuet. Flandr. traft. 9. Joh. Papon.
libr. 7. tit. 7. arrefi. 33. in notis. Clariff. D. Vi-
triarium in Inftitutionibus juris publici Romano
Germanicilibr. 3. cap. 15. & fieqq.pracipue 20.
Et quo modo mediante pretio & titulo emtion s
multi in Belgio vafalli jurifdi<5tionem & merum
imperium , etiam deli<5ti gratiam faciendi pote-
ftatem, impetraverint, patet ex iis , qux oc-
currunt in d'ordonnantie op de ctiminele juftitie van
Kon. Ptnlips anno 1570. art. 14. ac mult.fieqq. &
pleniflime traftantur apud D. Anton. Matha;um
dejure gladii. cap. 5. & multis fieqq. prolixiflime
denique de alta ieu fumma, media, & imS jurif-
didtione materiam explicuerulit plures haud ig-
nobiles eonfuetudinum explanatores. Chopinus
ddleges Andium. tot. libr. 1. Chaflaneus ad con-
fiuettid. Burgund. rubric. 1. Bort. van hoge en am- I
bachts heerlijkheden.

46. Exercetur jurifdidtio in eos tantum qui
funt in territorio , velibibona habent, fic ut vel
perfona: vel bonorum intuitu fubjefti fint : fi
enim ratione perfonae fuse fubfint, re<5te judex |
iis jus dicit, etiam de rebus extra territorium fitis.
Plane, fi quem nec perfonas nee bonorum refpe- .

T 1 T* I.

£tu fubefle conftet, extra territorium jus dicenti
iinpune non paretur. /. ult. ffi. h. t. ac jure feciffe
cenferi debet, qui ab alterius loci magiftratu aut
appairitoribus & miniftris ejus extra territorium
ejus in loco alio vim aut aggreflionem paffus,
fub obtentu & fiducia magiftratus , violehter
refiftit; Fabius de Anna coiifil. 7. num. 11. An-
ton. Matthaais de criminibus libr. 48. tit. 14. cap.
1. num. 2. Clraflaneus ad cov.fiuet. Burg. rubr.
1. 7. verbo. fimplicis refifientice. num. 9. & fieqq.
Mynfingerus cent. 5. obfierv. 18. confult. Junfc.
Holl.part. 5. confii. 100.pag. 333.6"fieqq. inci*
pit ivy ondergefichreven. Qua ratione etiain fse-
pe conditaper Ordines generales placita, quibus
incolse pagorum, urbibus per noftrates deviftis
refpondentiuin, probibiti ullis parere mandatisaut
jurifdi<5tionibus hoftium, fed tantiim Ordinum ,
qui ipfas urbes fuis prsefidiis tenebant ac poffide-
bant. vol. 2. placitorum. Hoil.pag, 1169.&fieqq.
ufique adpag. 1190. fufticit autem, ih initio ali-
quem fuifle jurifdi<5tioni fuppofitum , licet pen-
dente lite per migrationem , aut dighitatis mu-
tatiohem , vel incrementnm , fubeffe defierit.
/. pen.jfi. h. t. I. fi quis pofteaquam 7. jfi. de judv-
ciis.

47. Eft tamen cafus, in quo prsefes rogatus
in fuo tetritorio jurifdidionem impertitur, adver-
fus eum , qui in priefidis alterius moratur pro-
vincia, favore libertatis. I. non tantim 5 i. §. fed
Articulejano 7.fif. de fideicommififi. Bbert. Sunt &
cafus , quibus extra fuum territorium exiftens
magiftratus jurifdi<5tionem exercet. Sic procon-
ful in aliena provincia jurifdictionem volunta-
riam. /. 2. fifi. de vjfi. proconfiul. & legati. Et fingu-
lari jure per Albertum Bavarise ducem Hollandiaj
comitem Delphenfis urbis praetori concefta pote-
ftas apprehendendi fceleratos totis viginti decem=*
pedis extra urbis territoruin; vide confult Jurifc.
Holl.paft. 5. confil. 223. 224, Neque etiamno-
vum, ut ex confenfu magiftratuum , qui alio-
quin jure foli in aliquo loco, puta civkate , jurif*
diftionem habent, alii jurifdiftionem ibidem exer-
ceant, conceffo ipfis per magiftratum urbanum
territorio , ut ibi fecundum fuam jurifdi<5tionem
judicent & exfecutionem faciant in caufis civili-
bUs & criminalibus ad notionem urbani magiftra-
tus haud pertinentibus. Sic Magiftratus Leyden-
fis id indulfit prsefe<5to & fuperioribus aggerum &
regionis Rhenolandicse judicibus. Accoord tufi-
fichen deHeemraden ende StadtLeyden 28. No-
vemb. 1595. art. 20. vot. 2. placit. Iioll. pag,.
1353. & 1364. Idemmagiftratus urbanusHul-
ftse in Flandria regionis Hulftanse judicibus intra
fua conceflit mscnia. Afle van approbatie vatt
V contratt tufifcken de regeerders van de StadtHulJl
en Hulfterambacht 16. Maji 165 4. d. vol. 2.placit.
Holl.pag. 1228. & fieqq.

48. Quemadmodum autem extra territorium*
ita & fupra jurifdi<5tionem fuam jus dicenti impu-
ne non paretur. J. ult.ff. h. t. dum forte poteftas
judicantis ad caufas, certam quanthatem haud

cxce-»

-ocr page 125-

D E ] t; R i

rxcedentcs , per leges aut confuetudines.ita ad-
ftriiftaeft, ut nec prorogationein patiatur: quip-
pe quo cafu fententia a tali judice fupra eam
quantitatem lata , nullius momend eft > ne ad
fuinmam quidem concurrentem ufque valitura.
Etii enim negleda donationisiniinuatio efticiat,
ut tiltra quingentos aureos fa&a liberalitas quan-
tum ad fummam quingentos excedentem inutilis
fit, fed ad quingentos ufque nihiiominus fiibfi-
ftat. l.Jancimus 34. C. de donation. id tamen ad
fententias producendum non eft ; quippe qua-
rum caufa individua eft; iic ut non poffit ex uno
judicio res judicata in partem vaiere , in partem
non valere. /. in hoc judicio 27. ffi. famil. crcifc.
niii diveria contineret capita fibi invicem haud
connexa, quorum qusedam, nonomnia, fupe-
rant judicis poteftatem. arg. /. etiamfipure 29. §.
ex caufia l. ff. de minor. 25.anttis. I. qucedam mu-
iier 41. ffi. famil. crcifcund. Rebuifus ad confiit.
regias toni. i. traff. de fientent. provifional. art. 2.
gloff.4. num. 7. Coftaliusrf<//. ult.ffi. h. t.\ Quo-
ties autem de quantitate ad jurifdidionem perti-
nente qua'ritur , femper quantum petatur infpi-
ciendurn eft, ncinquantum debeatur. /. pctt. §.
ult.jfi. h.t.

49. Quod fi idem cum eodem pluribus aftio-
nibus agat, quarum fingularum quantitas intra
jurifdictionem judicantis fit , coacervatio vero
omnium excedat modum jurifdidtionis ejus, non
coacervatse fed fingulse fummas fpectarldx funt,
nec videbitur quid eife fupra judicis jurifdi£tio-
nem. /. fi idem 11. ffi. h.t. nift plures petantur
quantitates ex eadem caufa debitse, veluti plu-
jrium annorum ufurse ejufdem fortis intuitu fol-
vendse, vel plures ejufdem litis confortes fint,
five actores, five rei, de una fimul litigantes re
Vel quantitate, fummam definitam excedente:
vel duplicibus agatur a<5tionibus familias erci-
fcunda:, communi dividundo, finium regundo-
rum; quia, etfi unufquifque departefua; judi-
cis jurildi£tionem non fuperante , litiget, tamen
& tota res in judicium dedudta eft, & vel uniin
diviforiis judiciis adjudicari poteft. d. t.fi idetti 11.

ult. jfi. h. t. Coftalius & vuigo DD. ad l. 11.
ffi. h. t.

50. Nonetiam fibi vel fuis quifquam re ^r t-
jus dicit, non uxori, non liberis, non libertis,
non domefticis cseteris , quOs fecum habet, ne
ex magna, quain tales ducitur, affeftione ini-
quum decernat; aut fibi ipfi per injuriam adver-
farii profit. Adeo ut ne corpora quidem ac fo-
cietates mercatoria* fpeciali privilegio munitse, &
jurifdidione per majeftatem donatar, refte jus
dicant in eos, qUos contra privilegia fibi con-
ceffa negotiatos effe, aut aliud quid comminffe,
conftiterit, unde per fententiam lucrum aut
damnum ipfi accederet focietati; cum in re pro-
pria iniquum admodum fit, alicui tribuere licen-
tiam fententia?. /. qui jurifdiTmni 13. jfi. h. t. I,
imic. C. ne qtds in fiua caufi. judicet. /. ille d quo 13.
§ .pen. ff. ad Senmfic. Trehetl. Coniult. Jurifconf.

dictione. 109

Holl. part. 5. confi. 104. atque ita etiam acer-
rima qua'dam de violatis focietatis Indise occi-
dentalis privilegiis difceptatio coram ordinariis
Urbis Amftelodartienfis judicibus inftituta fuit,
de qua d. part. 5. cottfil. Bolland. cmfil. 233; &
multisjeqq.

5 i„ Adverfario tamen conientiente , ut fibi
iuifque quis jus dicat , aut judex in fua fuo-
rumque caufafit, nequaquam abfurdum; Cum
nulla volenti fiat injuria, nec ulla ratio fit, cur
pater filio arbiter ex coinpromiffo feflfe poffet,
judex effe ex confenfu wi poffet; arg. /. quik
etiam 6. ff. de receptis. & de tali eafu confenfus &
conventionis commode accipietur, quod in l. in
privatis iq.ffi. dejudiciis. Dicitur, m privatis ne-
gotiis pater fitium , velfilius patrem judicem habere
poffe. Nifi enim adverfarius confentiret, haud
dubie vulgata judicis fufpefti exceptione fe poilet
tueri, & adverfarii fui patrein aut filium judicem
declinare. Et hoc quoque confenfus fundamen-
to nititur , quod filius, imo fiiiusfamilias magi-
ftratus patrem heredem fiduciarium j ac heredi-
tatein fufpedtam dicentem ,• cogere potuit ad ad-
eundum & reftituendum ; fidfeicommiflario fci-
licet fponte talem filiumfamilias interpellatite, nec
fufpicionis cauim habeiife; curn patri nullum ex
aditione coa£ta dainnum lucrumve cflet acceifu-
rum. /. itle d quo 13. §. ult. & l. 14. ff. ad Sena-
tufic. Treheli Prsetortameti;fi dubitetur.an ipfius
fit jurifdidtio , de eo ipfo cognofcit ac judicat; &
haftenusffibi jus dicere videtur, seftiffians, an fua*
fit jurifdidtio. /. fi quis ex aliena 5. ff. de judicHs.
I. ex quacunque 2. ff.fi quis injus voc. non iverit.
in voluntaria quoque jurifdiftione nihit itnpedit,
quo minus fibi quifque jus dicat, ut ante inoni-
tum ex /. un. tn fin. jf. de off. confiulis. I. 3. & 4.
ff. de adopt, l. 21. §. idt. ff. de manumiff.vind. De-
nique ii ipfe princeps fit, qui fuperiorem non
agnofcit, neCeffitatis ratio didat, hunc fibi jus
dtcere , ut fibi leges ipfe figit; fic princeps inter
fiicum ad fe fpeftantem & legatarios fuper cadu-
citate legatorum judicaffe proponitur, in /. y.ff
de his quce in tefiam. deleni. Et Tiberius ipfe ex
perfona fervi fui heres, inter ffc ac fervi fui fub-
ftitutum cOnftituit , hereditatem inter fe ex ca-
pite fervi inftituti & fubftitutum sequis effe por-
tionibus dividendam. LtyhocTiberim41.ff.de
hered. infitt. §. ult. Infi. de vidg. fiubfiit.

5 2. Adhsec par in parem nuiium habet impe-
rium aut junfdidionem , multoque minus ih fu-
periotem ; fic ut ne voluntarise quidem jurifdi-
ctionis adtus apud eum eui par imperium eft,
veiuti collegam , expediri poffint. /. apud eutti
14, ff. de manumiffionibus. I. apud filiumfamilias
18. §. 1 .ff. de manumijfi vindift. I. nam magijtra-
tus 4. ff. de receptis quo arhitr. recept. t.judiciuni
58. ff. de judiciis. L ilk a quo 131 §. pcn.ff. ad
Senatufic. Trebett. ut tamen in aftibus jurifdi&io-
nis contentiofae id fieri poffit , fi fefe pares aut
fuperiores fponte fubjiciant. d.L 13. §. pen. ffi
adSenat. Trebett. Vide Auguft, Barbofam axiom-.

O $ juris

-ocr page 126-

L r

jur-is ufufrcq,- 174. f&^MC Z>Z>. His confequens
eft , in calu quo duo funt ejufdem territorii do-
mini , & jurifdidionem tanquam quid patriino-
niale, pro indivifo habent ac exercent , non
•pofle unum ex his fuum focium jurifdiftionis in
eo territorio delinquentem coercere, fed magis itl
hifce flmilibufque aliis ad poteftatis fuperioris ju-
rifdictionem fpedare punitionem. arg. d. I. 13. §.
fen.jf. ad Senatufc. Trebell. Andr. Gayl de arre-
ftis cap. 4. num. 74. Gancerius variar. refolut.
part. 2. cap. 2. num. 74 Cum vero magiftratus
unufquifque in fuo ts^tum territorio imperium
habeat, ac extra illud pro privato habendus frt,
7. 1, ff.de offic.prcefidis. I. ult. ff. de off. prccf.urbi.
regula fuperior non impediet, quo minus inferior
■dignitate magiftratus in fuo territorio jurifdiftio-
nem coadtionem & coercitionem exerceat in eos,
qui in ipfius territorio aut litem fovent aut deli-
querunt, cum ipft alterius territorii magiftratus
eflent aiquali vel majore prarditi poteftate. Idem-
que de miniftris , ipforum mandato inftrudtis,
& ita peccantibus , ftatuendum eft ; nift aliud
interplures eidein fummo principi fubjcftos, fed
tliveriis ejus territoriis sequali vel difpari potefta-
te praepofitos, auftoritate principali vel ufu in-
duitum appareat. Vide Guidonem Pape decif.
328. ibique Ranchini & aliorum notas. Boe-
rium decifi 9.

5 3. Quibus vero modis probetur jurifdi<5tio,
jputa per actuum varioruin ad jurifdictionem Ipe-
« <5tantium exercitia , per ere<5tionetn furcarum,
cxa<5tionem gabellaruin, ut loquuntur ; an per
teftes , an & fingulares hic audiendi fint i, alia-
que vide apud Mafcardum dc probationibus con-
tlufi 948. Illud non prxtereundum , fi inter
duos pra:tores , Ballivos , flmilefque lis fit de
terminis & limitibus fux jurifdi<5tionis , eos fuo,
non publico fumtu, hanc litem debere perfequi,
nifl illam ex Ordinum, vel fupremx- aut provin-
cialis curice, vel eamera rationum decreto fufce-
perint. infirutt. Curicefuprema art. 25.

54. Finitur jurifdi<5tio morteejus, cui concef-
fa eft, quoties fecundum Romani juris principia
ut jus perfonale offibus perfonsc adharrens confi-
deratur: flc ut etiam mandata jurifdi<5tio morte
mandantis evanefcat, quoties ea fupervenit, an-
tequam res ab eo, cui mandata erat jurifdi<5tio,
geri cseperit. I. & quia 6. ffi. h. t. Et fi enim ju-
dices pedanei, a prsefide dati, foleant etiam in
tempus fucceflorum ejus durare, & cogi pro-
nunciare. I. vcnditor 49. §; \.ff. de judiciis. non
tamen acl mandatorios jurifdi<5tionis id producen-
dum eft t cuin mandatarius vicem mandantis ge-
rat, eumque reprsefentet, ac jure ejus & potefta-
te utatur ; quse poteftas morte mandantis extin-
<5ta , non ultra per mandatarium reprsefentari
poteft. At judex pedaneus , lemel ex more ju-
diciorum redte datus , proprio nomine agit quic-
quid agit, nec dantem repncfentat , fed pro-
priam notionem habet, a vita vel morte dantis
haud dependentem. Vinnius dejurifiditf, cap. 12.

* t.
x i.

1 jo

t 1 t; i.

num. 2. Aliter fefe res habet, fi prsedio adhserens
& in commercio & patrimonio cujufque exiftens
jurifdi<5tio ad alios, velut pecus aut ovile, tranfi-
re foleat. Perit infuper lapfo tempore ad quod
concefla erat. arg. /. confienfijje 2. §. fi &judex 2.
ffi. de judic. I. mm qui I2. §. 1. ffi. h. t. quo per-
tirtet , quod omnes magiftratus lege lata olim juf-
fi fuerunt fe abdicare ; qUod cum decemviii an-
110 lapfo detre£taflent, flbi magiftratum proro-
gantes, turbarum haud leviiim caufa fuit. /. 2.
§• & cumplacuiffet 24. jfi. de orig. jur. plane fine
principis confenfu ante finitum adminiftrationis
tempus & fuccefforem datum nulli licuit priva-
ta au£toritate fefe abdicare , prarfertim in provin-
ciis, tum quia utilitas provinciarum exigit, elfe
aliquem, per quem provinciales fua explicent ne-
gotia; tum etiam , ne illse re£tore deftitutx li-
bidinimalevoloruin effent expofitse. l.pen. ffi. de
offic.prcejid. jun£t. /. meminrffie io.ff.de offic. pro-
confi. & legati.

5 5 • Ceflat prxterea revocatione ejus qui con-
ceffit ; dum vel mandans mandatain revocat,
quod poteft , ex Vulgata mandati natura: vel
magiftratui ante tempus fuccefforem princeps de-
dit. /. diem. funtto 4. ff. de offic. affejfor. arg. /.
judicium folvitur 58. ff. de judiciis. fic ut Ijefe
majeftatis reus cenfeatur , qui de provincia, cum
ei fuccefliim eflet, non deceffit. /. quive de pro-
vincia 2.ff. ad leg. Jul. Majefiat. Quar quidem
revocatio & ademptio in hodierna quoque ju-
rifdi£tiorte patrimoniali locum invenire poteft t
fl quis enim notabilem contumacemque conceffse
jurifdi£tionis abufum commiferit, fceleratos re-
cipiendo, fubditos opprimendo; p<ense loco omni
poteftate & jurifdi£tione eum exuendum efle ,
iancitum fuit. Ordonnantie op de crimincle Juftitic
van l\pn. Philips anno 1570. art. 23. Quodta-
men aliquando tum in Belgio tum in Gallia rebus
judicatis ita temperatum fuit in partem mitiorem^
utipfe tantum, qui abufus erat, exercitio pri-
varetur, heredibus ejus poft ejuS obitum reli£ti
liberrima potc-ftatis exercendse licentia; eo fere
modo, quo oliin ob tiimiam dominorum in fer-
vos fevitiam & dominicse poteftatis abufum non
cuidem in totum ipfis adimebatur jus quxfitum,
$d venditio injungebatur j ut ita carerent pote-
ifate dominica qua fuerant abufi, pretii tameii
intuitu jus haberent illibatum. §. ult. Jnft. de his
qui fiui vel alien. juris. Rodenburch de jure con-
jug. tratt.prcelimm. de fiatut. diverfit. tit. i.cap. 5.
num. 17. fere in fine. Joh. Papon. libr. 13. tit. 1.
arrefi. 13. Gregorius Tholofanus fyntagm.juris
civiHslibr. 6. cap. 20. num. idt. Certe, cum ju-
rifdi£tio fere hodie jure feudi competat, ac prse-
diis coharreat feudalibus , iftsec in jurifdidione
ob abufum adimenda mitigatio maxime conve-
niens eft illorum populorum moribus , quibus
vifuin fuit , ne publicatis quidem ob deli£tum
bonis carteris, publicari feudalia, tanquam a ge-
nere & majoribus profluentia , nequaquam ul-
tiinopofleflori accepto ferenda, adeoque nec cx

delido

-ocr page 127-

delicto ejus generi ac familis adimerida. atfg. /.
3. ffi. de merdtf t. & relegatis. ut de Hollatidia: ufu
Grotius manud. adjitrifpr. Holl. libr. 2. caf>. 43.
num. 7. £>e Handrico ac Brabantino ufu Omfti-
neus.vol. 1. deeifi 300. nnm. 25. CohVehieris
quoque juribus eorum, quibus placuit ob deli-
cfcum & feioniam vafailum quidem emolumerito
feudi privandum, fed ad heredes cjus ipfo ex-
tinfto intafta omiria jura reditura. Uti id de
Gailorum more teftatur Papon.. tibr. 8. tk. 3. ar-
rcft. 17. Charondas hbr. 2. rcfiponfior. cap. 16.

5 6. Denique, ut pra-fcriptione jurifdidio iri-
troduci poteft, ita & prsefcriptiotte contraria tol-
li. De quo latius tit. deufimp. & ufiucap.

57. Ad tuendain autem lurifdiftiondh varia
edidta a pratore propofita. Primum eft de atbo
cormpto, conftituta in eurii , qui dolo , n'Oh
rufticitate corrupit, pcena quihgentcrum, vel,
ut alii legunt , quinquagittta aureorum ; qua*
populari in faftum adtione petitur, cum cujufvis
interiit, album in ufum totius popuii ac fingulo-
rum propofitum, non corrumpi. Si quis ih aere
non habeat, pelle luit. Ht piuribus corrumpen-
tibus , prseftatione poenar per unum fadta ca;teri
non liberantur, licet unius domini familia cor-
ruperit; fecus, fi familia tantum dedilfet cor-
rumpendi confilium , quo cafu velut ex lirio fa-
£to fufficeret una pcens prxftatio. Nec irttereft ,
ipfe corruperit , ari corrumpi mandaverit; nec
an corruperit, an veroin totum fuftulerit. nec ,
an corruperit poftquam iiiud jam elfet propofi-
tum, an vero antequam vel dum proponeretur.
/. 7. 8. 9. ffi. h. t. V idetur autem ha-c in faftum
adio ad eos quoque extendenda , qui vel princi-
pum vel prsete&orum pr.Ttorio edidta ( de qui-
bus. tit. de offi. prccfi. pra:torio) corrttperint, cum
majori inftruCti poteftate etiam pati videantur ta-
li corruptione injuriam atrociorem, ad minimum
pari pceiiEe genere coercendam. Cum vero mo-
ribus hodierriis pleraeque delinquentium pcena?
fint arbitraria:, confequeiis fuit, eos, qui prin-
eipum atft ordinum edida curiarum portarum-
que valvis affixa , uti & edidta citatoria , alia—
que publica auftoritate ih locis Celebrioribus pro-
pofita prograinmata, lieet non perpetuje jurifdi-
£tiohi's gratia, Cbrruperint dolo malo, extraordina-
ria coercitione pro ihbdb admifli arbitrio judicis
muldtandos effe. Inftruff. vdor de deurwaarders van
de Staten van T.eeland 29. f utii 1607. art. 3 1.
vot. 2. placit. Hoil. pag. 113 6. Menochius de ar-
bitrar. jtidic. libr. 2. cafiu 281. Groenevvegen &
Bufius. adi. 7. jf. h. t. Paulus Voet ad. §. 12.
Infirit. de aCtion. num. 4. adeo ut rie dominus
quidem, cujus res per errorein , tshquain ad Ti-
tuih pertinens, profcripta erit auttoritate publi-
ca, impune dejiciat libeilos proicriptiohis affixos;
cum potius ihtercedere debeat venditioni. Secus
fi privata tantuni au&oritate Titus rem meam tan-
quain fuam publice venaleiri profcripfilfet, nam
cuin unumquodque naturaliter fic refolvatur uti
ligatum eft , nihil impediret privatiin avelli pro-
gramma per eum, cujus in praejudicium priva-
tim affixum eft : publice vero removeri, quac
publica ex poteftate habuerunt initium. Sic enim
quod privatus in noftro fecit , privata licet re-
fcindere auftoritate; quod vero permiftii piaeto-
ris fadtum , hon nifi eodem permittente tollere
licet. /. qumadmodiim 29. 1. fifi. ad teg. Jquit.
l.fiedfiinter 2j.ffi. de fiervit. pra:d. urban. l.fitmi-
num 24. pr. verfi. quid ergo. fif. de damn. infeft. L
ult. §.fidd jdnuam 2. fifi. quodvi aut ctam. fimi-
liter figna rebus alienis privatim impofita toliere
domino reruih licet; non item fi judicis auftori-
tate id faftum appareat. /.1.2. C. ut nem. lic. fitne
jud. dfit. fignk reb. impon. atienis. Anton. Mat-
thaeus de auffion. iibr. 1. cap. 8. num. 21. 22.

I I £

de jurisdictione.

T I TV L V S II.
Quod quifqut jtiris in alterum ftltuerit, ut ipfe eodem jure utatur.

summar i a,

1. Cur illi, qtii jtis novum dcderUnt 1fel impetra-
rtint, pnnikndifint, '& cur heredes qttoque edH-
dem pwhamfubire debeaitt.

2. M cujmpAitionerhjure fiovo tatiift, rfuiittud\
dcdii itut tfnpetravit. Etcui Mcedt hffiefftirtm,
tuiorum, procuratorufn, fiiiorumfiamilias ffiwii-
iutmqve faclum.

Um novum non effet, ut ma-
giftratus vel gratia, Vel odio ,
h vel pretio corrupti, vel prece
exorati, adtionem dantes vel
exceptionem admittentes, qus
^danda aut admittenda non erat, vel novo & in-
folito more judicii formulam captiofam pra;fcri-

3. Qmbus cafibus ceffiet hcecpoetta.

4. Edttti hujUS cequitds laudatur; & hdC occafio-
'ne agitur de j'ure taiiokis & retorfionis; quid
illudfit ?

5. TraduWur regutie gencrales , fiecundum quas
vet cequutH vet triiqttnin erit, ifto utijiire retor-
fionis.

bentes, erubefcehda varietate pro arbittio proprio
jura juftitiamque, quarituih iri fe erat, imrnu-
tarent; rit:queminus peccarerit, qrii taliaa ma-
giftratibus petebant ac inipetiabarit; hifce merito
peir edidtum praetoris occurfum fuit, ac cautuin,
ut ft vel magiftratus jus novuiri ftatiiiflet, vel i
magiftratu privatus iihpetraftct, pcehs loco tum

ipfe

-ocr page 128-

112 L I B. 11.

ipfe tum heredes ejus eodem jure deberent uti.
/. i. §. i. l.fi quis 3. quod autem 5. jf. h. t.
licet enim aftiones pcenales contra heredes non
dentur, feu inchoentur, l. conftitutionibus 33. ff.
de oblig. <& atl. §< i.Inftit. de perpet. & tempor.
dttion. fi tamen pcense femel indefundum ftatutse
fint, ( ficuti in hac materia juris veteris feu com-
munis difpofitio ipfo jure protinus denegata fait
jus novum dantibus aut impetrantibus ) nihil im-
pedit, quo minus deinceps in heredes continu-
entur, Quo fundamento etiam nititur, quod,
cuin res ob fraudatum vedigal ipfo jure cadat in
commiflum , & ftatim dennat ejus eife qui
fraudavit, defun&o fraudatore ante litem motam,
iifco nihilominus ipfius rei perfecuto adverfus
fraudatoris heredes concefla eft /. commijfa, 14. ff.
de publican. & veffigal. ut proinde aliud in pce-
nis fententia judicis adhuc infligendis, aiiud in
iis, quse ipfo jure impoiitae, obtineat. Adde
Hugonem Grotium , in Reiponfls Jurifconf.
Holiand. part. 3. vol. 2. conftl. 165. inftne. Ant.
Matthceum de auffonibus libr. 2. cap. 4. nim. 23.
ante mcd.

2. Utitur autem quifque jure novo, quod
dedit vei obtinuit, non tantum ad laefi, fed &
alterius cujufcunque petitionem. /. fi quis 3 .
hcecpoena i.ff. h. t. iic ut hujus pcenae perfecutio
popularis videatur. Nec mirum; cum populi to-
tius interfit, leges invioiatas fervari;,quas tamen
eontrarki velut confuetudine mutari contingeret,
ii frequenter jus novum impetraretur. Plane in
hifoe afleflorum fuggeftio ipiis , non prsefidi,
damnofa eft. /. hoc 2. ff. h. t. & tutoris, cura-
toris , procuratoris, filiifamilias impetratio ne-
.que pupillo neque minori neque domino neque
patri nocet, nifi dominus paterve id mandaifet
aut habuiflet ratum. l.fiquis 3. §. fiprocurator. 1
§. fi filius 4. jfi. h. t. Uti nec fidejuiforis impe-
tratio reo principali nocet; licet ex adverfo im-
petratio per reum principalem fadta fidejuflori
prcejudicet. /. fi quis 3. §. fi is 3 .ffi. h.L arg. /.
■mora rei 8 8. ff. de uerbor. obligat.

3. Ceiiat tamen hsc pcena, fi magiftratus
jus novum ftatuere volens impeditus fuerit, aut
decreverit adverfus jurifdiftioni fua» non fubje-
£ium. /. 1. in fitie ff. h. t. vel privatus poftula-
verit quidem fed non impetraverit; neque eniin
hic conatus puniendus fuit , cum injuria efte-
clum non habuerit. Impetraife tamen nocebit,
licet impetrans jure novo non fuerit ufus. /. 1.
§. I. l.fiquis 3 • pr.fi". h. t. fi inodo fimul poftu-
laverit , d. /. 3. pr. Similiter ex hoc edi&o non
tenetur, qui contraeum , per quern jusnovum
datum aut impetratum fuerat, eodem jure ufus
fuit; cuin non peccet, qui quid agit edi&iau-
doritate munitus. l.ult. ff.h.t. Nec is , quihu-
jus edifti auftoritate poterat non folvere, fi fol-
verit, repetitionem habet , eo quod naturalis
fubeft obligatio inhibens indebiti condiftionem.
/. 3. §. ult. jf. h. t.

4. Summa autem arquitate fuffulta eft hujus

T I T. II.

edidti difpofitio : quis enim afpemebitur, atit
indignabitur, idem jus fibi dici, quod ipfe aliis
dixit, vel dicieffecit. l.i.pr.ff. h.t. injuria cer-
te non eft , (ut ait Seneca 3. de ira cap. 30.)
pati quod prior feceris. Hujufque tituli funda-
mento nititur vulgatiifimum jus talionis & retor-
fionis; quo magiftratus five rogatus five fponte
ex oificio, fa£tum, quo perfona aut res Isefa eft,
fimiii fa<5to penfat, ad juris fui publici > aut pri-
vati juris fubditorum tutelam. Quod , uti jure
divino multifariam probatum, Gcnefi. 9. ycrfi 6.
Levitki cap. 24. verfi 17.18. 19.20.21. & jure
Romano oiim in injuriis, nec non publicis in ac-
cufationibus vi fubfcriptionis in crimen , aliii-
que multis, ufurpatum fuit; ut patet ex §.7. In-
fiit. dcinjuriis. I. nullus 2. C.de exhib. & tranfmitt.
reis. I. ult. C. de accufiationih. I. ficui 7. ff. de accu-
fiation. I. cum in co 44. ffi. dc patfis. I. cum hcredi-
tas 59-ff. dc admin. tutor. I. altius 15. fif.fi fiervit.
vindic. ita & hodie in quamplurimis publicis pri-
vatifque negotiis ufum habet; neque dubium,
quin princeps quifque & legiflator ex juris rigore
poflit alieni principis fubjeftis talia onera impo-
nere, talia denegare beneficia, talia denique ju-
ra inuniverfum in eos eorumque bona exercere,
qualia ille princeps alter aut iegiiiator in princi-
pis retoriione utentis fubditos cenfuit exercenda.
Uti id multis exemplis ac cafibus demonftrat
Berlichius conclufi. pratficab. part. .3. concluf. 51 „
Wefembecius paratitl. Pandett. h. t. in fine, Ha-
nius ad Wefemhecum d. loco. Sed quia exemph
omnia ab illis recenfita non pari nituntur arqui-
tatis & prudentiai in legiflatore requifitse ratio-
ne; rc-ftius fuerit generales concipere regulas ac
requifita, quibus concurrentibus juftuin videri
poteft remedium retorfionis.

5. Ante omnia ergo id obfervandum puto ,
non aiias poffe juri retorfionis iocum eile , quam
fi is, adverius cujus fubjedos princeps alter aut
magiftratus jus illud exercere defiderat , tale
quid in hujus fubje£tos jam conftituerit; at ne-
quaquam , fi non in hujus fed tertii fubjedos id
fuerit decretum. Qua ratione fi Lipfienfes a fuis
nundinis arcuerint Francofurtenfes , hi quidem
eodem jure Lipfienfes a nundinarum fuarum com-
munione arcuerint, at neutiquam Belgas extra
partes pofitos, & tum Lipfienfibus tum Franco-
furtenfibus ad fuas nundinas aditurn commercii-
que jura prscbentes. Vide Berlichum part. 3. con-
clufi 51. num. 27.28. Deinde regulariter haud
admittendum hoc jus , quoties non in odium aut
invidiam peregrinoruin , jus quoddam durius
rigidiufque conftitutum eft, fed generaliter m
omnes five fubditos five exteros; ficut nonalio
loco habeantur , aut iniquiore jure exteri, quam
cives & indigena: domi , fruantur. Non enim
extranei juftam quandam fibi merito finxerint
indignationis caufam , cum ipfis eodem cum ci-
vibus jure utilicet. Jacob. Thomingius dccifi. 26.
num. 6. Cum ergo per Hoilandiam vigeat tribu-
tum partis pretii quadrageiims in immobiium

vendi-

-ocr page 129-

alterum statuerit, etc. 115

nos latius de ftatutis ) toties alterius loci magi-
ftratum, qui fua jura alibi exclufa videt & prohi-
bita , viciffim quoque peregrinis iftius loci, ubi
prohibitorium ftatutum viget, denegare pofle fui
ftatuti beneficium ac difpofitionein, retorflonis
jure, fi irisequalitas certa maneret, & deterioris
conditionis femper effent cives quam peregrini,illo
jure retorfionis non adhibito. Si tamen non certo
conftaret, UniuS loci fubditum femper in damno
haefurum, alterius loci fubditutn lucrifafturum,
fed incertus eflet ex variantibus diverforum loco-
rum ftatutis lucri damnive eventus, nulla ratione
confultum fuerit , uti adverfus exteros jure re-
toriionis ac difpofitione legum, qua; in loco do-
micilii exterorum vigent; ne inextricabilibus iin-
plicaremur moleftiis ac difficultatibus, inter vi-
cinas prsecipue gentes omni ftudio evitandis. Li-
cet ergo eJc iis , quse de fummo jure ac potefta-
te ftatuta condentium in fuo territorio diximus *
manifeftum evadat, nihil obftare, quo minus
in Hollandra lex conderetur, ne Gelri, neve Flan-
dri liberede prsediis Hollandicis teftentur, quia
nec Hollandis id iicet de Geldricis Flandricifve re-
bus: aut quo niinus caveretur , ne Ultrajeftini
in quarto gradu collateralium pofiti jure reprafen-
tationis veniaht ad bona Hollandica cum fuis pa-
truis magnis, quia nec Ukrajeftini tali cafu Hol-
landosin tali gradu pofitos admittunt ad res im-
mobiles UltrajeCtinas vi reprcfentationis: vel ne
Ultrajedtinis in bonis paterHollandus, civisloci
jure Scabinico utentis, fuo filio civi Ultrajeftino
fuccedat", quia viciffim pater Ultrajeftinus filio ,
civi Hollandise, quae Scabinico jure gaudet, non
eflet fucceflurus : tamen propter incertum mor-
talitatis & fucceffionis eventum , & inde depen-
dentein incertitudinem, an alterius loci ftatuta
de fucceffione ex teftamento vel ab inteftato pe-
regrinis magis aut ininus profutura fint, quain
ftatuta loci in quo domicilium fixerunt ; fatius
longe fuerit, utrimque incertum fucceffionis lu-
crum damnumve penfari, & sequalein peregrinis
ac indigenis poni ac confervari luccedendi ratio-
nem. Idemque in cxtens quam pluriinis judicium
efto.

Quod quisque juris iw .

venditionibus, ut & vicefimar, in collateralium
gc cxtraneorum fucceffione ad fublevandas fifci
anguftias , five Hollandi emtores aut venditores
fucceiforefve univerfales aut particulares fuerint,
five peregrini illis in locis foventes domicilium,
inquibus hujufmodi tributa ignorantur; durum
fane fuerit, Hollandis emptoribus, aut fucceflbri-
bus;in iininobilia defunctorum bona, fita m locis
tributi hujus ufu carentibus, imponi hanc vicefi-
rns aut quadragefiinx neceffitatem. Inficias qui-
dem non eundum , quin fummo jure loci cujuf-
que princeps id poffit conftituere, ne plus pere-
grini inde auferant, quam princeps ipforum pa-
titur a peregrinis ex fuo territorio aliorfum defer-
ri; ut ita ipfe fuos fubjedos peregrinis, vel po-
tius peregrinos fois fubjeftis sequet; & efficiat,
ne melioris fint conditionis peregrini, quam ci-
ves proprii. Qua ratione Saxoniar conftitutionem,
ne peregrina cognata plus ex gerada cognata; in
Saxonia defundte ferat, quain leges ioci , in
quo fucceifura commoratur , patiuntur per pe-
regrinas ex gerada feu inobilibus utenfilibus mu-
lieris ibidem defunfta: tolli & abduci, defendit
Thomingius d. decifi 26. num. 13.14. 15. 16. &
paffim. tot. dccifi Berlichius d.part. 3. conclufi 51.
TUim. 21. & fieqq. Eodemque fundamento ni-
titur , quod , cum multorum locorum ftatutis
jus iffiuie vel cxuce introduftum effct, quo inter
aliadifponitur, certam partem bonoruin, inquse
non cives ied peregrini fuccedunt, publico infe-
rendain efle; & ea portio in plerifque locis deci-
ma, in paucioribus quinta, eflet definita; fta-
tutis quibufdam cautum inveniatur , decimam
quidem partein a peregrinis fucccdentibus pen-
dendarn efle ; fed fi lex loci, in quo peregrini
fucceflores domicilium fovent , graviorem pen-
fitationem, puta quintam , a peregrinis fucce-
dentibus exigat , tunc illos ipfos etianr jure iffiiit
pati debere quinta' partis detradionem, retor-
fionis lege. Nec dubium, quin & in univerfum
defendi poffit, quoties in uno loco ftatutum vi-
get prohibitorium , cujus difpofitio nec pafto
expreflo in contrarium concepto per fubditos
aut exteros mutari poflet, nec alterius loci fta-
tutiun eligi ac comprobari pateretur , ( de quo

TITVLVS III.
Si quis jus diceriti non obtemperaverit.
SuMMARIA.

1. Quijus diccnti non obtcmpcrat , quo modo jure
Romanoac moribus coerceatur; cxplicatur. 1.1.
§. 1. h. t.

2. Hanc in fiattum attionem non popuUrem , ficd
privatm effie .

Non

3. Ut puniatur, qt/ijtts dicenti non obtempcravit,
aut mandatis poenalibus, non anxie inquiritur,
anjure an injuriajudex abduthonem vel abUr
tionem rei prceceperit.

-ocr page 130-

I B.

On obtemperare dicitur jus
dicenti, qui id, quod extre-
mum eft in jurifdidiione, non
fecit, dum rem abduci vel au-
ferri mandato judicis pailus
non eft, five aftor five reus
fit. /. tin. §. 3.ff.h.t. Eftque in J. J. i. §.
i. h. t. elliptica locutio , & fenfus legis imperfe-
clus, nifi poft verba pdjfus cfi fubaudiatur , hoc
editto vel hk pccm non tenetur. Scilicet, isvi-
"detur jtts dicenti non obtemperajje, qui, quod ex-
tremum ejl injttrifdittione non fecit. Veluti, jiquis
rcm mobilem vindicari d fe pajfus non ejl, fedduci
eam vel ferripajfus ejl, hoc edi£to non tenetur ;
iceterum fi & fequentia recufavit, tunc non obtem-
peraffevidetur. Adeoque quifque recte jus fuum
adverfus alium rem vindicantem tuetur, nec vi-
deri poteft in judicem contumax, Verum fi non
tantum pati nolueritrem vindicari; fed nec abduci
vel auferri, & ita fequentia , abdu£tionem nem-
pe, recufaverit pati, edifto obftridus eft. Cuja-
cius libr. 24. obferv. 25. Contra quem ob id per-
fonalis in fadum adio competit, non tantum ad
id quod intereft , fed quanti ea res eft in judi-
cium deduda, licet non jure petita. /. unic. §.
ulu ff. h. 1.1. contumacia 53-ff- de rejudicataarg,
l, fiper 5. §. in eum i. ff.ne quis tum, quimjus
doc. vi eximat. &, cum meram pcenam contmeat,
neque poft annum , neque in heredem datur.
I. un. §. ult. h. t. neque contra pupillum , mi-
jiorem, dominum , ex tutoris, curatoris, aut
procuratoris fa<5to. d. I. unic. §. 2. ff. h.t. hodie
tamen cefiare hanc pcenam, ejufque loco contu-
macem litis damno coerceri, audtor eft Groene-
wegen add. /. un. §.ult. ff. h. t. fic ut a£tor id quod
fua intereft, nunc coiifequatur, eo modo, quo
id in aftione ad exhibendum & multis aiiis fecun-

duin jus Ilomanum obtinuit. Vide, /. Ult. §. 1. jf.
de appeliatton. I. qui refiituere 68. ff. de rei vin~
dicat. 1.1. §. hac verba 5. jf. ne vis -fiat si, qui in
pojfejj] miffus.

2. Accommodat autem mamftratus hanc

aftionem non cuilibet ex populo, ( uti ex fu-
perioribus edidis de albo corrupto & jure novo
dato vel impetrato ) fed potius adverfario lado :
licet enim magiftratus hoc pcenali judicio fuam di-
catur tueri jurifdidionem. /. un. pr. h. t. ncn ta-
men priinario hic vindicatur lsefa jurifdidio, fed
potius jus privati, Unde &, anpcena an id quod
intereft hic vemret prasftandum, difceptatur. d.
I. nn. §. uit. h. t. cum tamen m actionibus popu-
laribus, qua talibus, ifta de perfequendo eo quod
intereft difceptatio non poffit locum habere. Eo-
que facit, quod , licet violenta exemptione rei
in jus vocati, & repuliione ejus qui per prseto-
rem in poilelfionem miftus eft, jeque & magis
laedatur magiftratus au&oritas , quam fi quis
rem abduci non pateretur , adiones tamen ob
id competentes nequaquam populares fint, fed
foliskefis concelfse. /. 1. §. ult. jf. ne vis fiateiqut
inpojfejf. mijfus. l.fiper 5. §. in eum i. jf. ne quis
eum qui itt jus voc. vi eximat.

3. Neque , quantum ad hanc adionem at-
tinet, anxie inquirenduin , utrum jure an in-
juria judex abdudionem aut ablationem aliudve
firnile decreverit; curn etiam iniqua prarcipien.ti
judici obtemperandum fit. Hinc, cum quis cu-
rix mandato poenali, cedere fundo conducto,
& , fi ie opponeret, mandato ad tres leptimanas
rato manente , judicio adefte juberetur, nec ta-
men mandato judicis obtemperaret , jure con-
deinnatus fuit omnia reparare attentata; eo quoc!
ab iniquo prsecepto debuiftet appellare, Neofta-
dius Curta fiupr. decifi. 28.

i i. T i _T; I

TITVLVS IV.
De in jus vocando.

summari a.

2. Quid fit injusvocare, quis vocarc poffit, an
& univerfitates?

2. Quo modo quis de domo fiua vcl ecclefia in jus
vocari poffit, velnon.

3. Nemo vocandus dum funus aut uxorem ducit,
aut fiacra facit : potefi tamen vocari ante vel
pofi fiolennia funeris &c. in aditu redituque.
Quales fint, qui propter loci religionem inde
fe movere non poflint.

4. Vocari ncqueunt furiofi, minores fine curatore:
quidjuris fi impctraverint veniam cetatis ?

5. Anmagifiratus ? & quid moribus ?

6. Patmti & parentes non poffimt vocarifine ve-
nia, & quidbodie fiervetur; quce pcena fit vo-
lantium fine venia ; & quando illa ceffet.

7. Pmntum mrnine bk veniunt etkm mturalcs;

ctfi turpes perfonce fint; five fuo; five thtom
aliove fimili nomine pro pupillis convcniantur ,
quid juris, fi filius curatorem patris fuifumfi
vocet.

8. An fiocer aut fiocrus vocarifine venia?

9. An vitricus aut noverca ?

10. An uxor maritum fine venia?

11. An vafallus dominum direftum ? an fubjettus
principem? atit principis minifiros, veluticcra-
rii qucefiores, fifci advocatos?

12. Quidjuris in prceceptoribus , fuficeptoribus ds.
fonte baptifmatis, fratribus ?

13. Quaformaolim , quapofimodum , qua deni->
que hodie fieri fohtce in jus vocationes per ap-
paritores; intra judicis territorium, non extra.

14. Quis cjfeftus VQCfitioms legitime fattcc ? quid

juris»

-ocr page 131-

D e i n j u s

jmS) fi defettu quodam laboret vocdtio ? qttid ,
fi, reus non refte vocatus fportte venerit.

15. Quo modo hodie impetretur decretum generdle
•vocandi dehitores plures (mandement van de-
bitis) qttamdiu id duret, & ad qux dehita
(petfet. .

16. Quid fit in jus vocatio edittalis, & quando

locum habeat.

ij. Quid fit hodie realis injus vocatio , fieu arre-
ftum ; quod potentior fit , quam verbalis in

criminibus. _

j g. Arrefiumfit vcl jurifidittionis fundanda , vel
reifiervanda caufa. Hacjure quoque civtli pro-
bata, & aquiffima.

jp. Reifiervanda caufia fit etiam pofi litem conte-
flatam ; etiam alto in loco, & alterius jitdicis
jufu, quam ubi liscapta; licetlex lociimpro-
bet arrefia jurifditfionis ergo , aut perfionasju-
beat exprivilegio ab arrcfio immunes efifc; per-
fiona etiam retfe fifittur , etfires fit arrefiojam
detcnta , & vice verfia.

20. Arrefium rei ficrvattda caufia etiam ante diei
aut condiiionis, obUgationi adjetfa, exifientiam
retfe fit, nec inducit litis pendenttani.

4 i. Non tamen , nifi pofi debitum contratfum
nova fuga aut interverfionisfiujpicio naficatur.

22. Quo fundamento nitantur arrefia jurifiditfionis
fundania gratia.

23. Repugnant principiisjuris Romani.

34. Omni in loco fieri pojfunt, an & in cafiris ?
omni tempore, etiamferiis divinis, acdenotfe;
non tcmpore nundtnarum majorum.

45. Arrefiislocus in atfionibus inperfionam. An,
fiin rem agatur ? & quid ft tunc tefies tefiimo-
nii caufia fifiantur ? quid fi fimulin rem & in
perfonam atfio competat ejufidem rei vcl debiti
intuitu ?

26, Nonin atfionibus in perfionam, qua certiju-
dicis jurifiditfioni, ad excluftonem judicum ordi-
nariorum, commiffa fiunt; nec in obligationibus
ex die vel conditione adhuc pendentibus.

i 7. Quomodo, quaforma, & autfontate arre-
fia fieri debeant , qua generaliter obfiervanda,
remiffive: fiervanda confuetudo loci, in quo ar-
refium fit.

28. Nemo autforitateprivata res attt perfionas fi-
fiere potefi , nifipcriculumin mora fit.

29. Reditus &penfionesimmobilum, qtiortmdies
jam ceffit, an arrefio gra vari pofjint autforitate
judtcis, in cujus territorio debitor redituiim aut
penfionum fovet domicilium?

I o. Ordinarii judices, hcet fiuperiores , non pofi-
fiunt concedere gencralitcr licentiam fiftendi pro-
mificuc cives alteriprinctpi parentes; id majefta-
tis eft.

31. An& quo ufique pagani judices arrefia decer-
ttant jurifiditfionis caufa; & quid poffint Ha~
gichfies?

Qui in territorio alieno ex concefifione tribunal
habent, non retfe decernunt arreftum perfona-
tim m rerum ifto in territorid fitarum; Curia

v 6 c a n e> 6, iif

Brabatitina Haga, JFlandrica ik Zelandta ju-
dicatts , fi Brabanti , Fiandri, ebrumve bonk
in Hollandia aUt Zelandia fint.

33- Qui injus vocarcpojfiunt, etiam fifiendi jui
habent ? an procurator ad agendum datus ? ati.
gencralis cum libera ? an fittc mandato pro ton~
juntfa perfona ?

34. Att minores, & uxores fine curatortm aui tHfr
ritorum autforitate, fi caveant de rato ?

35. Arrefio deiineri pojfunt, qui itt jus vocari,
etiam heres cum heneficio inventarii: hodie etiant
famina; Frifio etiam Hollandum, lioet alias iti
Frifia non probetttr fifiendi jtts jurifditfionis
caufa.

3 6. Sifti nequetint, qui nequetmt in jiis vocari;
minores, nifi veniam atatis impetraverint; noti
mulicres in maritali pofita poteftate : quid fi
publica mercatnces fint ?

37. Att tutores, curatores, procurateres, iefta-
mentorum exectttores ?

38. An quis fifierc pofifis debitorem fiui debitoris ?
& num. 5 o.

3 9. Att & quatenus arrefio detincri pofifint milt-
teS, quique annonam & alia ad cafira deve-
hunt; advocati & reliqui curiarum fiuppofiti,
confiliarii Curiarum , Profefiores , per hoftes
pulfi in tiollandia harentes, delegati ad comitia
Ordinum Holiandia,

40. An fifti pofifit, qui teftimonii perhibendi vel
tutela reddetula cattfa evocatus eft; an debitor „
qui tranfiatfionis caufia d creditore eft evocatus;
vel fponte venit; & quid juris , fi fiecuritatis
reftnptum debitor impctraverit ? aH, qui fitne-
ris, aut uxoris d/tcenda caufia, accedit, recedit,
vel itt ipfo loco haret ?

41. An fifii, qui appellationis vel alterius litis
perfiequenda caufia in aiiquo loco efi ? an per
unum jure vel injuria dctentus per alium jifti
poffit; & an ficmei laxatus , iterum ab eodem
vei ab alio fifii in continenti queat; «

42. An ftudiofi, eorumque hotta ?

43. An legati exterarum gentium ?

44. An delegati ad fcederatg Belgii uniti coUegia per
fingulas provincias ?

45. An duo Hollandi, duoUltrajetfini, duoZeian-
di, fie ittvicem extra fitiam provinciam ? att dua
ejufidem civitatis incola fie invicem extra fuarti
civitatem ? Quid juris circa privilegium de Bra-
bantinis non fificndis ? An Zeiandus Hoiian-
dum & vice verfia ? hac occafione de variis coti-
ventionibus inter Hollandos, Zeiandos, Uitraje-
tfinos , Siufiana urbis & territorii ('t vrye)
incoias.

46. Convcntiones illa nott impcdiunt, qii.0 mittui
arrefta fiant rei ficrvanda caufa ; etiam litis
caufa per eos, quibtts ab Hollando contra Hol-
landum atfio cejfia eft.

47. An parentes d Itbcris fifii pojfunt ?

48. Att noverca , fratet, illuftres, nobilos, do-
tfores ?

49. BontS dchitoris arrefto deientis jurifditfionis

P 2, (aufa 4

-ocr page 132-

caufit , non potefi ipfie debitor, non fufietfus,
pendente lite detineri.
5 o. Non efi fiemper verum, nonpoffie fifii res eo-
rum 3 qui ipfi fifii prohibentur; aut vice verfia,
quod exemplis illuftratur in bonis mmorum, de-
bitorum debitoris ; licet hic debitori debeat fiub
conditione vel ex die.

51. Sifti pojfunt annui reditus, cturn feuda perju-
diccm non feudalem, fi litigandumfit de contro-
verfia non fcudali. Non tamen fiortes aut reditus
apud terarii quafiorcs; nec pecunia apud men-
fiam argentariam Amfielodami depofitee; ne per
ambages quidem ; nec alimenta in futurum dc-
bita.

52. An fiipendia foriorum nauticorum, aut Pro-
fcjfioribus , facrorum minifiris, advocatis, me-
dtcis , militibus, aliifque debita ?

53. An res hcrcditarice fiatim a mortedebitoris ? an
ipfia cadavera ?

54. An res alience per debitorem poffiffce, ut ita
fundaretur jurifdiffio ?

55. An res debitori cum alio communes; & quicl
in navi cum midtis communi ?

5 6. An res debitoris, quam is alteri pignori dedit ?
57. An quis rempropriam ? & quidfialius in re
nofira jus habeat ? cjuid fi alteri nos debeamus ?
cin jurifdirtionis caufd, fub nobisipfis fifiere pofi-
fimus, quoddebemus, quodve noftrumeft.
5 8. Cejfiat jus fiftendi res dcbitoris , jurifdiffionis

gratia , ubi curator bonis datus efl.
59. Privilegium immunitatis ab arreflo, ante li-

Umma nitituf sequitate in jus
vocatio, ne inauditus quis cotv-
demnetur : eft enim in jus vo-
care , juris experiundi caufia ad-
verfarium vocare ad eum qui
jurifdiffioni prceefi. l.i. jf. h. t.

1. 2. ffi.fi quis in jus voc. non iverit. ac improprie
quandoque diciturin judicium vocare t. fidejujfior.

2. §. prcetor ait. 2. ffi. qui fiatifid. cog. I. 1. §. ult.
I. tutor pro pupUlo 28. ffi. de admin. & peric. tut.
neque enim vocatio fieri poterat ad judicem pe-
daneum, apud quem qux gerebantur, in judicio
proprie dicebantur geri; fed ad eum folum, qui
prarerat jurifdidtioni. arg. I. quod (i fiervum 3. §.
1. ffi.nc quis cum qui in jus voc. vi eximat. d.l. 2.
ff. fiquis injus voc. non iverit. Et quia vocandus
eft adverjarius, hinc necille , qui tantum praefidii
aut principi libellutn offert contra alium , nec,
qui fui defendendi caufa magiftratum interpellat,
videri poteft in jus vocafle. /. libertus 14. & 15.
Jfi. h. t. Vocare autem poteft quilibet legitimam
habens perfonain ftandi in judicio; five fingula-
ris perfona fit, five refpublica aut univerlitas,
conftituto fcilicet ad id a£tore per eos, qui uni-
verfitati prsefunt. /. 2. 3. 6. 7. & tot tit.jfi. quod
cujufque univerfit.

2. In oinni in jus vocatione loci, temporis, ac
perfonarum fuit habenda ratio ; in quantum ne-
que omnes, neque omni tempore , nec omni e

ii 6

tem conteflatam allegari ac probari debet; etiam
ajudice, cujus cfi jurifidiCtio, refte petitur, ut
vs eam contra arrefinm nonjurefiaffum tueatur.
6q. Quis fit cjfeltus arrefii refte faffi; quo modo
coerceantur, qui arrefio violato fugerunt; aut
fiugientibus opem tiderunt; cui mut£ia cedat ?

61. Qms ejfettus arrcfiimobitium & immobitium?
quce pcena non obtemperantium ? mobitia tanien
jure dominii tranfire, Jt per dominum , non ob-
fiante arreflo alienentur.

62. Quis effectus , fi apud debitorem debitorisar-
refietur dcbitum ? & an itte, non obfiantc ar^
refio, debitum fbtvere poffit ?

63. Arrefium pterofique effetius habet communes
ciim in jus vocatione, ctiam quantum ad litii
pendentiam, prceventionem, & prcefcriptionis in-
terruptionem ; nifi arrefium fiaciens die difio fie
non fiflat, & ita dejerat.

<$4. Arreflum apud nos nec jus pignoris tribuit,
nec prcclationem; nec impedit, quo minus hy-
pothecce legcdes fijco pupiths & fimitibus najcan-
tur: fiecus in Saxotiia.

65. Qua cautione interpofita, laxetur arrefii vin-
cutum, rennjfive: &quidpetcre pojfit detentuSz
fi arrefians non profequatur arreflum ?

66. Initium judtcii efl in jus vocatio; fine qtu
fiententia fiubjecuta efl ipfio jure mdta, nec fiufii-
netur in favorcm non citati.

67. Vocatus ad unam caufiam, ad alteram refpon-
dere non compellitur; fitamen fponte refpondeatt
valct judicium.

loco potuerunt vocari. Locum enim quodatd-'
net , quamvis ex loco quocunque regulariter
reus vocari potuerit, etiam a vinea aut balneo aut
theatro. t.fied etiam 20.ff. h. t. quia tamen & do-
mus fua tutiifimum cuique refugium eit, & ipia
quoque miferis omnibus ecclefia, hinc neque e
domo fua neque ab ecclefia quemquam in jus
vocari potuifle placuit: neque tamen id credito-
ribus fraudi fuit, quippe qui, reo intradomus
fuse aut templi fepta latitante & indefenfo, in
poileflionem bonorum ejus mitti poterant. t. pk-
rique 18. 19- ffi. h. t. t. fideti 2. t. prcefenti 6. §.
fiedfihoc 4. C. de his qui ad ecclefi. confug. Et qua;
de domo in 11. aileruntur, ad navim quoque jure
produxeris , quoties quis navim velut domutn
inhabitat, nufpiam, pixterquam in navi, do-
micilium fovens. arg. t.pen. §. ult. ffi. de his qui
effiud. vel dejecerint. Hsec vero de reali tantum
intelligenda in jus vocatione , qua quis de domo
temploque extraheretur aut abduceretur invitus ;
etenim quin ei, domo aut templo fefe continenti,
fed ad fe aditum prsebenti, folennis potuerit de-
nunciatio fieri , ut per fe vel procuratorem de
jure experiretur, nequaquam dubiuin. d. l.fiatifi
que 19. t.fied. etfi 21. jfi.h.t.l. prcefienti 6. §. 1.
&' 3. C. de his qui ad ecctefi in eamque fenten-
tiam , Ulpianus ad edi&um prartoris, denun-
ciationem ad domum abfentis injungens, verc-
cunde ait prcetorem denuntiari jubcre, wn extrahi

Lib, II. T i t. IV.

-ocr page 133-

D e i n j u s

de doino fuZ, & domum denunciari fic accipi debe-
re, ut, & fi in aliena domo habitet, ibi ei de-
mmcietw. I. dies cautioni 4. §.prtetor ait. 5. fifi. de
damo infett.

3. Temporis intuitu cavendum, ne quis injus
vocetur, dum funus ducit familiare, vel cadaver
profequitur, aut jufta mortuo facit; dum uxo-
rem ducic, aut viro nubit femina; durn apud
praetorem caufam agit, aut iitigandi caufa necef-
fe habet in jure vel certo loco ftfti; aut tanquam
judex de re cognofcit./. 2. 3. 4.ff.b.t. arg. /. 2.

x. 2. ff. fi qtiis caution. in jud.fifi. caufifiattis.
nec obftat. /. contra pupillum 54. 1. f de re
judicata. quippe qux vei tantum de iite apud pra:-
torem inchoata & pendente inteliigenda eft; vei
etiam , fi accipiatur de eo, qui ■caufam agebat,
non aiferit, jure tunc temporis faftam efle in jus
vocationein , fed tantum excufat a contumacix
pcenis eum, qui apud minorem judicem litem
habens inchoatam , eandem deferit, quia ad ma-
jus auditorium vocatus eft ; cum peccafle non
videatur , qui, dum utrique vacare nequit, uni
auditorio, & quidein majori, vacat. arg. /. fit quis
ingravi 3. §.fi cum omnes <\.ff. defienatufic. Stlan.
&Ciaudiano, Non etiam pontifex cium facra facit,
nec qui equo publico tranfvehitur in cauia publi-
ca. /. 2. ff. b. t. de quo vide Revardum libr. 2.
varior. cap. 15. Cujacium hbr. 13. obfierv. cap.
29. Nec c]uifquam eo tempore, quo fe propter
loci reiigionem inde non potuit dimovere. d. l. 2.
Quod, quo fpeftet , incertum fatis : dum alii
hic emendationem adhibendam putant, ac pro
inde fie movcre, legunt , inde fiemovcri, atque
ita accipiunt verba de illis, qui ad templa, ma-
xiine ad aras deorum, confugerant, quos nec fub
gentilibus nec fub Chriftianis Principibus abftra-
hi inde potuifle conftat. Rsevardus Itbr. 1. va-
rior. cap. 6. alii alias adhibent conje&uras ac di-
vinationes fundamento deftitutas , de quibus
Wiflembach adPand. difip. 7. thefi. 9. Ego vero
eutn a Jurifconfuito verbis iftis defignatum con-
jicio, qui facrorum cuftodiam habebat fibi de-
mandatam, & edituus aliter aut hierophylacus
in jure appellatur /. annua 20. §. i.ff. de annuis
lcgatis. Uti enim facerdos, dum facra faciebat, ita
& hierophylacus, dum templi facrorumque cu-
ftodia: opcram dabat, abefle ab eo loco per re-
ligionem vetabatur, & utrumque sequaliter illo
tempore morabatur religio , ut Mascianus ioqui-
tur. /. neque tnfiantes 3 6. jfi. dc fideicommtff. hbertat.
Unde & hos duos Ulpianus conjunxit in d. I. 2.
ff. h. t. & teftator in d. i, 20. §. 1 .ff. de annuis le-
gatis. Nihil tamen impedit, quo minus quis
m jus vocetur, dum ad locum aiium funeris du-
cendi caufa, vel uxoris ducendae gratia venit, vel
inde recedit; adeoque vel ante vel poft folennem
illurn adum in nuptiis ac funexibus interponi fo-
hturn. Quod & in accedentibus reiigionis ergo
fervatur. Peckius dejurefifiendicap. 5. num. 12.

4. Perfonas non vocandas quod attinet, alii
nullo modo vocari poflunt, alii non nifi impe-
v o c a n d o. 117

trata agendi venia. Nullo modo furiofi , aut in-
fantes. /. 4. ff h. t. fed magis tutores eorum ac cu-
ratores: reiiqui a:tate minores non aliter , quam
tutoris aut curatoris au&oritate muniti: /. 2. C. qui
iegit. pcrf. fiand. in judic. quo fi careant, oblato
libello re£te petit aftor , a magiftratu competente
curatorem conftitui , qui minoribus ipfis litein
fufcipientibus in lite afliftat, Vel ex ufu hodierno
minorum , infantum, ac furioforum nomine con-
veniatur §.2. Jnfiit. de curatoribus. l.i.l. admo-
ne eam 7. C. quipet. tut. I. ait prator. 7. §.ficd&
fi2. ff.de minor. 25. annis. Quod fi minor lit,
cui tributa a principe setatis venia, hunc re£te
vocari, tanquam majorennem, nulla dubitatio eft,
quoties nulla de re immobili ejus, qui vocatur ,
controverfia intercedit, per quam ex fententia
judicis re illa vel in totum vel pro parte poflet ex-
cidere: /. fiattor. 10. C. de appcllation. etenim fi
rei immobilis amittendse periculo per litem red-
deretur obnoxius, non nifi auftore curatore , ad
litem iilam petito, ac dato, videretur refte in jus
vocatus, cum, non obftante venise impetratione,
quantum ad immobilium alienationem minoribus
cxteris manferit exsequatus. /. cos qui 3. C. de his
quiveniam atat. Chnftineusvol. 2. dccifi. 153.
num. 3. Sed cum in Hollandia nunc ufu inva-
iuerit, ut concefta ^tatis venia , etiam conce-
datur plerumque libera de rebus immobilibus dif-
ponendi poteftas, merito ftatuenduin eft, toties
refte fine curatore eum in jus vocari, qui veniam
fftatis impetravit, quoties per iftam venise con-
ceflionem liberum ei de iinmobilibus arbitrium in-
dultum eft. Sande libr. 1. tit. 2. definit. 1. Groe-
newegen ad l. ult. C. qui legit. perfion.fiand. in jud.

5. Non etiam vocari poflfunt magiftratus ma-
jores , d. 1.2.ff h. t. nifi ob delidU durante ma-
giftratu & ejus occafione commiila : fi enim ve-
nalem fuifle de jure fententiam, pcenam vel pre-
tio remiflam vel vitio cnpiditatis ingeftam , fi
denique quacunque de caufa improbum judicem
quis approbare potuerit, etiam durante aclmini-
ftratione ejus hax deferre non prohibetur. l.ju-
bemus 4. C. ad ieg. ful. repetund. de aliis vero,
magiftratus tempore & occafione non commiflls ,
difterenda lis fuit, donec honorcm depofuiflent;
ut ita magis falva eflet magiftratui reverentia:
cum enim annuum tantum fuerit ejus imperium,
non adeo gravis in modica dilatione fubefle vide-
batifr afturo jadtura. I. nec magifiratibus 32. f.
de injuriis. Sed quia minoribus magiftratibus ne
ipfo quidem jure Romano hic honor fuit habi-
tus, nec annuse pierumque fed perpetuse funt
hodiernse dignitates & reipublics munera , rne-
rito id moribus invaluifle arbitror , ut nullus ex
magiftratus fui , five temporarii five perpetui,
utut maximi, honore impediatur in jus vocari,
non magis quam privatus quifque, Jnflrutt. Cur.
Holland. art. 8. 12. etiamfi quantum ad vocandi
formam inter privatos & magiftratus officii no-
mine conveniendos nonnihil interfit. Groene-
wegen adl. 2.ff. h. t. Simon van Leeuwen para-
P 3 titt.

-ocr page 134-

Uthjuf. nwtjf.libr. i. part. i. 7. Rittershu-
fius W novcll. part. 9. c^. 11. 13. Paulus
Voet ad §. ult. lnfiii. de poena temere litig. num. 2.
Vinnius ad§. 12, Jnft. de affton. num. 5. inpr.

6. Impetrata demum a prsetore agendi venia
vocandiparentes j patroni, patronx, eorumque
liberi, & heredes, etiam extranei. d. /.4. 1.
&fteqq. ff. b. 1.1. 2. C.b. t. Si quis contra fecerit,
intra annum tenetur adione^ in fa£tum non po-
pulari, fed privata , ad pcenarn 5 o. aureorum,
patrono vel parenti lsefo applicandam : ii enirn
popularis fuiffet, inepte Uipianus dixiilet in
1.1%/jf. b. t. filiofamiiias patroni fine venia vo-
cato, abfente patre fubveniendum eife, ut hanc
in libertum mftituat a£tionem; cum ex jure com-
muni a populari adione filiusfamilias haud fuiflet
arcendus. Inepte quoque inquifiviffet ac deter-
minaflet, in l.pen. ff. b. t. hanc aftionem heredi
non dari; cum utique popularem a£tionem non
heredi minus, tanquam uniex populo, quam ipfi
defunfto, competere notum fit. Ceflat tamen hsec
pcena, fivocantem pxnituerit, aut vocatus non
venerit, vel non invitus vocatus fit. /. quamvis 11.
ff.bit. ut & II patronus libertum adegerit jurare
de uxore nori ducenda; quale jusjurandum publica:
repugnare credebatur utilitati ac favori matrimo-
niorum > hc ut nec libertus illud prjeftituin fer-
vafe teneretur, fed id ei a lege Julia remiflum
fuerit. /. 6. §. 4. de fire patronatuS. ubipro per-
mittitur legi debere remittitur , ex fmalibus ver-
bis d. legis facile colligitur. Interim 3 psena non
excufandus libertus, quoties non patronuni no-
centem, fed patroni filiurn fine venia vocaflet;
utpote innocentem. l.adoptivum 8. §. idt.jf.b.t.
neque huic refi agatur, quod in /. qui eontra 15.
jf. de jurepatron. dicituf, nec talem patronum,
nec liberos ejus quicquam juris habere ; id enim
de jure fucceflionis in bona liberti operifque im-
ponendis accipiendum; fed non impedit, quo
minus reverentia filio infonti falva lit; fcilicet,
quod fucceflio debeatur patroni filio, id habet
a patre , ac patris demum morte confequitur :
vivo eo non habet : fi ergo hoc jus pater ipfe
delinquendo amiferit, ad filium morte fua tranf-
mittere non potuit. Sed reverentiam patrorii fi-
lio libertus debet, etiam vivo patre ejus; quse
Cum ipfi infonti non eflet adimenda ex deli£to pa-
terno , hinc & venia impetranda liberto fuit ad-
verfus filium patrorii afturo , quafi nullum*in-
tercefliflet patroni delidtum. Ne dicam, de eo,
an infons patroni nocentis , & jure patronatus" in-
digni, filius gaudere deberet jure patronatus, an
magis ob fadum paternum vel avitum ipfe quo-
queeocarere, diffenfum fuifle veterum jurifcon-
fultorum , & contraria eorundem imperatorum
fefcripta; uti Ulpianus in d. I. 8. §. ult.jf. h. t.
aperte fignificat, & apertius infignis conftitutio
divorum fratrum ab eodem Ulpiano propofita in
l. divifratres 17. pr. & §. 1. jf, de jurepatron.
Cujus diflenfus veftigium forte fupereft in d. /. 15.
Ssd de patronis > i libertis fuis non vocandis, qui
pluracupit, videat illamuhum collata apud Me-
jerum collegio Argentorat. ad Pand. h. tit. num. io,
II. 13. moribusdenique noftris ceflat ordinaria
pcena aureoruin quinquaginta ; ac fola obtinet
arbitraria , eaque non ita gravis, iri quan-
tum fere vocati fine venia abfolvuntur ab inftan-
tia, Vocante in expenfas damnatd. Rodenburch
tle jure conjug. tit. 3. cap. 1. num. 22. pag. 344.
inpr. Ca;terum neque rufticitati vocantium fine
venia hic parcitur. d. I. 2. C. h. t. nec pauper-
tati libertorum , qui ex inopia impares pcense
folvendae , in pelle luunt. Lult. jf. h. t. Nec de-
nique evanuiffe videri pbteft edidi pcena, vel
veniae neceffitas , ob id , quod, quse quon-
dam ex lege 12. tabularum obtinuerat, tefnpo-
ribus pofteriofibus ceflavit, violenta iri jus voca-
tio manufque irijedtio, per quam indigria farpe
patiebantur vocati ; cuin non fola violentia ± fed
& parenti patronoque debita rlverentia fuaftrit
hane venix impetrationem: etenim cum paren-
tis patronique perfona femper liberis ac libertis
fan£ta & honefta effe debuefit, fic ut nec fa-
mofje aftiones adverfus illos dandae fuerint, nec
illas qua: doli vel fnudis mentionem habentes _seorum gravarent pudorem. /. patrem 5. §, 1. I.
libertog.jf. de obfeq.parent. &patron. prtefl. pra>
toris fuit seftimare, an permittenda effet in jus
vocatio, nec ne , pro varia adioriis infamantis
aut non infamantis conditione. I. fed fi hac 10.
§. prcetor ait 12. jf. h. t. Et quamvis noftris &
aliorum moribus nunc nulla judicia civilia natu-
ra fua infamiam damnato ingerere foleant, ut dixi
tit. de his qui not. infam, quia tamen haud du-
bium, quiri doli fraudifve mentione in agerido
propofita probataque, fugilletur opinio rei con-
venti, manfit etiamnum hodie ex reverentia de-
bita haec venise impetranda: neceffitas, ut ita^
fiqusefa£ti infamia damnatum fequatur, rnagis
auftoritati judicis imputaretuf, quam inverecun-
ds liberorum vocationi. Vinniusad §. 12. inftit.
de affion. num. 5. PaulusVoet add. §. 12. mim.
4. Befoldus delibatis juris ad Pand. hbr. 2. qu. 7.-
Chriftinceus vol. 2. decifi 154. num. 9. Gudeli-
nus de jurc noviff. libr. 4. Cap. 5. fere inpr. Ro-
denburch de jure conjugum tit. 3. cap. 1. num. 22.
diffentiunt Donellus comment. Itbr. 23. cap. 2.'
poftmed. Carpzovius defin.forenf.part. 1. conftit.
2. def. 26. Ant. Faber Cod. hb. 2. tit. 2. def. 13.
Coftalius adl. 3. ff. de hisquifui vel alien. juris.
Quoties ergofine prsevio fpeciali judicis juffu,
per libellum petito, fieri confuevit in jus vocatio
fola viva apparitoris , generali mandato inftru-
£ti, voce, uti fere id apud inferiores judices fieri
moris eft, petenda peculiariter a judice in ante-
ceffum agendi venia , ubi quis parenti litem mo-
vere cupit. Sed fi non nifi pfaecedente juffu ju-
dicis, per libellum implorando , procedat in jus
vocatio , (uti id in fuperioribus receptum tribu-
nalibus ) fuffecerit, eidem libello ,■ quo petitur
adverfarii vocandi licentia, iriferi vulgatam clau-
fulam fitha , vel pmta, m rntcccffum agendi ve-

■■ tPM,-

ii'

nM,

ii. t 1 t. iv<

-ocr page 135-

D E I N J u S

«ibt • Quin irfio, etiamfi omiffa illa formula liberi
.mphciter citationis petenda? gratia libellum cu-
r iis obtulerint , non diffimulantes, fefe liberos,
adveriarium parentem eiie, & ita in jus voca-
cionem curia permifent, eo ipfo venia abunde
videri poteft impetrata. Gudelinus, dejurenovijf.
ftbr. 4. cap. 5. fcrc in pr. Groenesvegen ad l. 4.
jf, h. t. num. 2. Ultrajedi tamen prarvaluit,
nominatim exprefia fuperioxi formula venjam
agendi debere peti; adeo ut, cum vulgo libelfi ,
quibus citationis facienda; licentia petitur , fo-
ia expediantur graphiarii adnotatione , abfque
fpeciali ipfius curia- cognitione ; tamen jnferta
hac de venia agendi formula, non nifi ex man-
dato ejufdem curke , lpeciatim cognofcentis ,
per adnofationem annuatur defiderio fupplican-
tis. D. Someren de jurc novcrcar, c>ip- 15. num.
1. Paulus Voet ad 12, Inflit. dc atfian, num.
4 in fine.

7. Parentes hac in materia intelliguntur utriuf-,
que fexus , non primi tantum, fed & ulterioris
gradus; nec foli legitimi, nec nonadoptividu-
rante adoptione , fed & naturales tantum , ut
& matres quse vulgo conceperunt. /.4. §. ult. /.
5. 6.7. %. ff. h. t. cum venix hujus impetrandE
•neceifitas pofita fit in naturali reverentia, & pie-
tate erga parentes; ac in aliis quoque juris noftri
■partibus pietatis ofiicia ad naturales parentes, ma-
trefque vulgo concipientes, scque ac ad legitimo
modo procreantes , extenfa fint, veluti alimento-
rum pncftatio, /. fi quis a liberis J. §. ergo
niatrem 4. ff. de agnofc. & alend. liberis Schneid-
winus ad 12. Jnfl. de aCtion.num. 36, &fcqcj.
Nec intererit, integrse exiftimationis fint paren-
tes , an ex delidto quopiam notati c quamvis
enim & legum contemtores fi_nt & impii, atta-
men & patres funt, atque adeo a pietatis ac re-
verentise officiic liberi nequaquam immunes.. arg. .
jlovcll.il. cap.2. Non etiam refert, proprio norni-
ne parens aut patronus in jus vocandus fit , an
•vero uttutor, aut curator, aut defenfor, aut a-
,£torfeu fyndicus .univerfitatis. l.fedfihac 10. §.
idt. ff, h. t. Sed fi patroni tutor vocandus fit,
hunc fine venia vocari poile, habet. d.l. 10. §.
ult. cui confequens eft , .ut , fi patre furiofo,
curator ejus per filium furiofi in jus vocandus
iit, nec tunc veniae impetratione opus iit. arg.
d. I,

8, "fearterum , dum Modeftinus regulam tra-
dit, generaliter eas perfonas , quibus reverentia
debita , in jus vocari fine venia non poife, l.ge-
yicraliter i^.ff. h. t. non ad alias id pertinere exi-
ftiinem , quam quibus fimilem, ac parentibus pa-
tronifque, in edicto prxtoris recenfitis, hono-
rern deberi eonftat, ut ita, dum non omnes in
edifto caius facile comprehendi poterant, ad fi- '
inilia judex ediftum porrigeret, ex vulgata le-
gum natura. arg. /.12.13.^^i_cgli_M. Si ergo
de focero focruve qusratur , non fine veniavi-
dentur vocandi; curn nonmodo per affinitatem
parentis locum obtiueant./. q_UM parentis 16. ff.

VOCANDQ, H9

foluto matrimon. fed & affe&io paterna inter foce*
rum generumque dicatur intercedere.. /. ult.ff.de
his quib, ut indignis, & focer contra genenun sque
ac pater contra filiuin competentise gaudeat bencv
ficio. /.: 15, §. ult. & 1.16, ff. folutp matrim.lpen_tff, dejure dgt. l.ficut autcm 21. 22 .ff.de rejudi-
cat. Neque hic diftinguenduin puto inter affini-
tatem adhuc durantem & diffolutam; U t poft
Jafonein videtur innuere Vinnius fid d. §. 12.
biflit. de |tttion. num. 5. quippe qua: diftinftio
nec ratione nec lege firmatur. Qtjin imo, focer-
ro etiam poft diffolutum , ex quo nafcebatur af-v
finitas, matrimonium , seque, ac eodem adhue
durante, hunc honorpm habenduin efie , argu-
mento effe poteft, quod etiain foluto matrimonio
eidem indultum eft competenti;e beneficium,
non aliter de.negandum, quain fi dolofc fupra
vires patrimonii dotem genero promifiiiet, aut
diffipafik dotem iibi datam,- d. I. \6.ff.folut, ma-
trim. d. I, pen. ex qua limitandum quod genera-r-
lius proponitur in d. I, 21, ff. de rejud.

9. In vitrieo plane ac noverca diffimilis eft ra~>
tio; quamvis eniin & hi ex affinitate parentum
loco fint, in quanttim inter vitricum ac privi-
gnam, privignum item ac novercam, nuptise ex
eo capite impeditse funt, & i.ti eo focero focrui-
que vitricus pariter ac noverca exarquati in §«,
affinitatis 6. & 7. Injlit. de nuptns, /. adoptivus
14, §. ujt. ff. de ritu nuptiar. tamen, quia damno-
fx plerumque thori prioris liberis cenfentur fc-
cundar parentum nuptise , indeque nec arqualis
in vitricnm aut novercam, invitis liheris ailumtos,
acquidem in focerum focrumque fponte eleftos ,
deprehenditur affe<5tionis caufa, fed fxpe magis
odia novercalia , & inftigationes contra prioris
matrimonii liberos malignse. /. non efl cnim 4. ff.
de inoff. teflam. atque infuper nec competentise
beneiicium vitrico vel novercse invenitur datfm,
adverfus privignos ; uti quidem focero, adver*
ius generum nurumve ; denique necpriyigni far-
mofa.m furti a£tionem, aut hereditatis expilatse
crimen, adverfus vitricum aut novercam vetan-
tur intentare. /. de his 11. C. de furtis.l. expilatce
2. f.fi avi 3. C- dc crimin. expil. hered• hinc quce
de parentibus & focero focruque didta, quan-?
turn ad venise neceffitatein, ad vitricuin aut 110?
vercam non re£te traduxeris. Vinnius #d d. §.12.
de aflion. nutn.$. Merulapraxi civililibr. 4. tit. 24.
cap. 12. num. 7. Fachineus hbr. 10» controv.cap.
88. D. Someren de jure mvercar. cap. 1 5, num. 1.

1 o. De uxore major dubitatio eft, .non tam
de jure Romano , quam hodierno > Jure enirn
Quiritium, quo mulieres junctse virisnonpro-
hibebantur, & contra extraneos., & contra mari,-
tos, litem vel movere vel fufcipere, illa agendi ve-
nia non fuit neceffaria; durn altuin de uxore fi^
lentium in edi<5to eft , nec ufpiam in legibus re^
verentia, quain marito debet uxor , invenitur
affimulata ei, quain parentibus patronifque libe-r
ri ac liberti debent: imo idem ille honor eademque
reverentia ₃ ob quam competenti^ beneficium

-ocr page 136-

<iib L i b. II.

<3icitur "marito debere falvom effe contra uxo-
rem, & aftio famofa furti uxori in maritum dene-
£anda; uxori vicifllm a marito efi: debita, ac pa-
tile uxori beneficium competentix pariiemque
abaftione furti faniofa immunitatem praeftat. Y. 2.
/.3. §. 2. jfi. de att. rer. amot. I. alia 14. §. 1. in fi-
ite ff. fiolnto matrimon. jun£t. /. non tantnm 20. in
fine jfi. de rejudic. Nifi ergo eo abfurditatis delabi
velimus, ut & maritum ftatuamus venia egere ad
vocandam in jus uxorem, minus fufficiens erit
leverentia marito debita. , ad imponendam uxori,
maritum vocaturse , neceffitatem venise ad agen-
dum petenda:. Sed fi mores hodiernos gentium
plerarumque , ac prxcipue Belgarum lpedtes;
magis eft , ut venix impetratione uxor , contra
maritum expertura, opus habeat. Cum enim
vel ex ipfo jure Romano propter vim poteftatis
prohibitus eifet filius adoptivus patrem adopti-
vum firie venia vocare. /. adoptivum 8. fifi. h. t.
idem multo magis in uxore nunc debet obtinere:
quippe quae adeo apud nbs maritali poteftati, in
immenfum prope adaufta:, per nuptias fubjici-
fur, ut vei pari vel ardtiore iftius poteftatis vin-
Culo aftringatur, quam jufe Romano ac praeci-
puc ufu hodiernb filiifamiiias patrise poteftatis
liexibus devinfti funt; dum maritalis poteftas
extiriguit patriam , nec ulla annorum aut setatis
meta circuinfcripta eft , nec quicquam uxor vel
in jure vel extra jus agere, gerere, contrahere po-
teft, invito marito, magifque viri quam parentuin
arbitratui & imperio cogitur obtemperare. Ex
quibus omnibus cum non poffit non maxima ex-
furgere reverentia per uxorem marito praftanda,
ratio non eft , cur non eundem huic, quem re-
verentise maximje parentibus debka:, tribuamus
efteftum, etiam in ipfa in jus vocatione. Schneid-
winus ad d. §. 12. Inft. de athon, num. 49. Ro-
deifburch dejure conjugum tit. 3. cap. i.mtm. 22.
Perezius 'Cod. h. t. num. 2.

11. Non minor de vafailo contentio eft ; eo
quod a liberto ad vafallum frequens in feudorum
interpretationibus argumentatio deprehenditur,
tefte Everhardo in loco 25. a liberto ad vafial-
ium. Auguft. Barbofa commutt. argumetit. loco
64. Sed cum minus beneficium vafallus domino
direito debeat, quam libertus patrono; a quo
& libertatem, rem inarftimabilem, & caput civile,
& poteftatem fibi jure dominii acquirendi, ad-
cptus eft, nec ufpiam in fcriptis feudorum con-
fuetudinibus ifta reverentiaj fpecies vafailo inve-
niatur impofita , redtius pleriique viium , non
indigere venia vafallum ad in jus vocanduin do-
minum, a quo feudum tenet. Hugo Grotius ma-
nudutt. adjurifiprud. Holl. libr. 2. cap. 41. num.
ult. Everhardus d. loco a liberto ad vafiaiium. Fa-
chinaeus libr. io.controverfi.cap. 89. Andr. Gayl
dtpignorationibus obfierv. 15;. num. 4. Mynfinge-
rus cent. 4. obfi. 92. Frederic. a Sande de fieudis
Gclrite tratt. 2. tit. 1. cap. 2. num. 11. Simon
van Leeuwen cenfi.fior.part. 2. libr. 1. cap. 10.
nunt 17. Nifi tamen vafallus fimul etiam extra

T 1 t. IV.

omnem feudi relationem eflet fui domirii dire°
6ti fnbjeitus; fubditum enim non pofle fuum
dominum, tanquam communem patrise patrem,
aut retnpublicam patriam fuam , velut matrem
communem, fine venia in jus vocare, plerifque
placet. arg. /. 2. jfi. de inftit. & jure. Vinnius ad
d. §. 12. Inftit. de attion. num. ult. in fine.
Schneidwinus ad.d. §. 12, num. 44. Andr. Gayl
d. loco. quod tamen ad reipublicx miniftros &
adminiftratores, veluti qua*ftores aerarii, fifci pa-
tronos ac procuratores , fimilefque, in caufis ad
eonun officium fpeftantibus, haud extenden-
dum ; quippe quos etiam fine venia fimpliciter
in jus vocari, ufu vulgatum eft. Confult. JCtor.
Holland. part. 4. confil. 123.

12. De prceceptoribus , ac fufceptoribus de
fonte baptifmatis, nec non fratribus, quxrere pro-
pe fupervacaneiim; eo quod hi tantum in aliquo
tertio in jure cum veris comparati parentibus,
extra ilias caufas diverfo plane a parentibus jure
uti debent. Quamvis ergo ex lege Elia Sentia ju-
fta fuerit manumiffionis caula, fi annis viginti
minor parentem fratrem aut paedagogum voluif-
fet manumittere. §.5. Jnft. cui & quih ex caufi.
manumitt. non licet. & nuptia: cum fufceptore, ve-
luti patre fpirituali, ccqueac cumnaturali paren-
tefuerint interdi£te. /. fiquis aiumnam 26. in fitu
"C. de nuptns. pei peram tamen inde conclufio for-
mabitur, hos fine venia non pofle vocari.

13. Formam moduinque in jus vocandi quod
fpeftat; licet olim & verbalis & realis in jus Vo-
catio privato cujufqiie vocantis arbitrario fieri
potuerit, abfque ulla judicis peculiari auctoritate,
lic ut a£tor reum obtorto colio in jus raperet, in-
vitum, reluftantem , populares implorantem,
atque ita quirit-antcm fcu proqinntanteni, quiri-
tes ad auxilium conclamantein , opem ferrent
mifero atque innocenti, & inopi iubvenirent: de
quo more vide Gellium Nott. Attic. libr. 20.
cap. 1. Rsevardum ad.leg. 12. tabui. cap. 5. &
cap. 1-pag. miht 18. Carol. Sigonium.dejudiciis.
libr. 1. cap. 18. Rofinum antiquit. Rom. hbr. 9.
cap. 1 2. tamen poftea judicis audtoritate fierifo-
lita; non ea tantum, quse edidto propofito ex-
pedienda fuit , fed & qua: verbis , dum fub
Graxis potiflimum imperatoribus caepere rei per
viatorein , judices repr£efentantem, vocari; ita
quidem, ut apparitor libellum conventiqais, ah
adtore acceptuin, ad reum deferret, ifus vero
ei fubfcriberet, quo die oblatus efiet. twvcU. 5 3.
cap. 3. §. 1. 2. novell. 79. cap. 3. novell. 96. no~
vell. 112. auth. ojficratur. C. de litis conteftat. §.
triplt 24. Inft. dc attion. I. ult. C. de annai. except.
I. 3. C. deprceficript. 30. vei. 40. anttor. a quo vo-
candi modo non longe recedunt hodierni mores,
adhibita tamen aliqua inter judicia fuperiora &
inferiora diftinftione. Ad judices enim fuperio-
res feu curias provinciales non aliter fieri poteft
in jus vocatio , quam fi prius aftor, oblato li-
bello, brevem negotii litigiofi narrationem con-
tinente, petierit & jmpetraverit refcriptum, quo

-ocr page 137-

D E i K J U S

W cohceclitur licentia adveruirium vocandi , ut
teffipore cominodo, nec angufto nimis , nec ni-
ffiis protelato, led pro cujufque loci ufu recepto,
fefe liiht. Contra vero ad inferiores iine prarvio
Jjbeilo actor curat citari reum per apparitorem,
qui generaii maridato videtur inftruftus a judi-
ce. Siveautem ex fpeciali mandato, iive ex ge-
nerali, apparitor reum in jus vocet, necefte eft
ante omnia, ut munus fuum exerceat, & voca-
tionem faciat intra territorium judicis illius, cujus
mandato inftru&us eft; cum ei extra territorium
jubenti impune non pareretur. /. ult. f. de ju~
rifditt. etiamii is , qui extra territorium fubfi-
ftetrS citatur , domiciiium foveret in territorio
judicis , queffi apparitor reprasfentat: ut eniffi
ipfe judex in alterius territorio privatus eft. I. ult.
ff. de off. prxf. urbi. /. 3-ff- de off. prceftdis ; ita
& miniftri ejus ac viatoresi Johan. Papon Itbr. 6.
tit. 7. iirrefl. 13. Jul. Clarus fent. libr. 5. §. fin.
qucefi. 31. num. 19. Paulus Yoet de ficitutis fett. 16.
tutm. ult. Quo pofito, neceffe deinde, ut reo edat
exemplum mandati in jus vocationis , il illud in-
terpoiitum fit ; alioquin vel generalem libellum
citationis, ut reus j ii non fatisfaciat a£tori, fe
fiftat certo die ₅ ad audiendam aftoris petitionem;
Vel ipfam fpecificam aftotis petitionem, fimul-
que exempla illoruin inftruffientOrum , quibUs
actor die condi&o a«i petitioneffi foiutioniS fidu-
ciaria: ( provifie vcin nctmptiffemcnt) ufurus eft,
pofitis fcilicet hujufmodi foiutionis iiduciarix ter-
minis habilibuSi Qua: omnia apertius & pcrfe£tius
a quotidiano judiciorum ufu & ipfis rerum docu-
mentis addifcenda , pro more cujufque fori, in
quod iiia ftudia non cruda cum fru£hi propelle-
re quifque aliaborat, ut in fimili ait Juftinianus.

pen. Infi. de fittifdationibus. Vide interim in-
ftruit. curiarum. Simon van Leeuwen cenfi. for.
part. 2. libr. 1. cap. 23. num. 6.7. &paratitl.ju-
ris noviff. libr. 2.part. 1. cap. 7. nurn. 2; Waife-
naar pratt.judic. cap. 1. num. 30. & feqq. & nunt.
3 8. Quod fi apparitor domum rei vocationis fa-
ciendce gratia adiens, ipfi reo tune forte abfertti
denunciare ac editionein facere nequeat, fuffe-
cerit , vei domefticis ipfius , aut inftitoribus,
vel, nullo prg?fente, vicinis majorennibus hcec
explieari,- aut denique vicinis quoque deficieri-
tibus , libellum ad ipfaS sedes proponi, feu sedi-
bus aut januae affigi, confuitUm erit, ut vel ea
ratione monitus reus fefe fiftat. l.dies 4. §.prce-
tor ait 6. f. de damno infetfo. btfiru-

ttio Curuefupremce art. 105. iod Curice Braban-
tince art. 3 86. prolixe de hifce Tyraquelius de re-
tratt. gentilitio § < 9. gkjfi _{2 k}

14. His prxftitis valida erit in jus vocatid,
etiamfi ad ipfius rei notidam eam haud perve-
nifle probetur ; cum ipfius rei culpa fit j quod
vel nuilos domi proeuratores reliquerit, vei do-
friefticos negligentiores , denunciata non indi-
eahtes; ut tamen reftitutio non videretur dene-
ganda, fi reus juftiffimam ignorantiar caufam ab
Smni negligentia femotam poflet docere; arg^

v o b a n d 61 ili

/. non enim 16. & l.ficd. etfi 26. §. ddv&fius h
ff, ex quib. cattfi. majores. Tyraquellus de retvattu
gentilit. §..9. gioff. 2. num. 39. & fieqq. Chrifti-
neus adMechlinienfes tit. 13. art. 7. nutn. 3. Myn-
fingerus cent. 2. ohfierv. 69. Contra vero, fi quid
ex obfervandis in in jus vocatione negle<5tum fitj
dum vel iri forma peccatum , vel in nimis coar-
ftato, Vel nimis protelato fiftendi tempore, vel
in nomine & defignatibne adtoris aut rei aut ju-
dicis erratum eft , nullius inomenti foret voca-
tio, nec ex ea reus , fui copiam rton faciens ,
contumax aut morator dicelidus eifet 5 ac nihil
valerent j quaecunque ad talem inutilem voca-
tionem fuiilent fubfecuta, non magis , quam fl
in jus vocatio in univerfum defuiifet ; etiamfi
fortealius pro eo j quinon vocatus eft , fedvo-
candus erat, fufceperit vocationem; 8c alterum
fe ftitUruin proffiiferit, quia verum eft, eum non
efte citatumi /. ea qux 7. C. quomod. & quand.
judeX fient.profierre debeat. Andr. Gayl libr. 1. oh-
fiervat. 48. num. 34 Mynfingerus cent. obferv.
50. num. 1.2. Ant: Faber Cod. libr. 2. tit. 2;
defin. 8. Nifi tamen is , qui noil legitime voca-
tus eft , atque ita vocationem poterat contemne-
re , ac abeife, fponte fefe ftiterit: eo enim ipfo
roborari atque firmari citationem invalidam, aded
ut ne illegitimce quidem vocationis exceptionein
opponerepofliti quifefiftit , inptaxi receptum
eft ; & atgumento feffe poteft , quod ab Ulpiano»
traditum in /. 1. §. \. fdefieriis. fi prcetor feria-
rum tempore per focordiam aut negligentiam
evocare iitigantes perfeveraverit, hique fpontfr
venerint , fi quidem fententiam. dixerit prxfen-
tibus illis & fponte litigantibus, fententiaffi vale-
re, tametfi non refte fecerit, qui eos evocave-
rit, fin verO abeiTe perfeveraverint, fententiam
nullius fore momenti. Finnum fcilicet eft , liti-
gantibus fui copiam faciehtibus , qubd inutile
foret, ipfis jure fuo abeffe perfeverantibus. Andr.
Gayl d. libr. 1. obfierv. 48. num. 4. & ohfierv. 5 8i
Radelantius Cur. Ultrajeff. decif. 109. Mynfin-'
gerus cent. 2; ohfierv. 18. num. 3. 4. Ant. M.at-
thseus de judiciis dtjp. 6. thefi. 3 5. Confult. JCtorx
Holland.part. 3. vol. 2. confil. 109. num. i.Heim
Kinfehot refponfi. 88. num. 86t

15. Neautemilli, qui plures habent debito-
res fibi vel ex eadem vel ex diverfis caufis ob-
ftri<5tos, & vel ex prorogatione vel ex alia cau-
ia ad curiam provincialem 5 prseterito inferiore
judice, vocari non prohibitos, nimiis gravaren-
tur fumtibus, fi ad fingulos in jus vocandos no-
vurn impetrare deberent refcriptum; dompendiJ
caufa reeeptuffi praxi eft, creditorem poife ii-
bello fupplice generale petere & iffipetrare a cu-
ria refcriptum, quo ei conceditur iicentia vocSil-
di fuo arbitrio non eodem tantum, fed & diverfii
temporibus, debitores plures, quotquot priina in-
ftantia omiffo inferiore ad curiam vocari poffunt.
(vulgo mandement van debitis.) Quale tamen re-
fcriptum curia? generale vires fuas tantum exten-
dit ad annum ab impetratione coffiputandum }
Q^ hecr

-ocr page 138-

ftec ejus vi vocari poffunt alii , quam qui re-
fcriptl impetrati tempore • debebant ; fic ut vo-
catio, talis refcripti vigore poft annum fada,
nullius momenti ftt, uti & vocatio ad impetran-
dam folutionem illius debiti', quod demum na-
tum, cujufve dies demumceffit, poft impetrati
refcripti diern. arg. /. non videtur 23. Jf. dejudic.
ordonn. en inflruUie uun den Hove van Holland
in kjeyne fa\eti. 2 J. Deccmb. 1579. art.6. vol 2.
flacit HoJl. pag. 762. Injlruci. Curice Brabant.
art. 479. Willem van Alphens papegaey cap. 2.
Wailenaar pratt. judicieel. cap. j. num. 35.

16. Prseter fimplicem in jus vocationem,
quse fola apparitoris denunciatione fit , eft &
alia , qua.» edidtis tribus , vel uno peremtorio ,
publice propofitis , junfto ex moribus noftris
campanse fono,peragitur. /. edittum 55. /. adpe-
remtorium <58. & feqq. jf. de judiciis. Injlfuffio
mrice fupr. art. 106. Curice Brabantince art. 3 8 8.
389. Flandficce ctrt. 223. quomodo vocandi rei
criminum abfentes juxta praefcriptum Marciani
in /. 1. prcefides 2. Jf. dc requirend. velabfenti-
bus damnand. Uti & qui conveniendi funt adtio-
ne in rem , dum abfunt ab eo loco , in quo res
immobilis fita eft. Groenewegen ad l. un. C. ubi
ie hereditate. etiamfi ejus conditionis fuerint,
ut fiftere fe in eo loco non poffint, dum forte
relegati ab eo loco, fub poena capitis aut alia ar-
bitraria, & tamen bona ibi habent, de quibus
lis ipfis movenda eft; quamvis tunc mutata for-
mula jubeantur adelfe per fubftitutum manda-
to inftruiftum. Rodenburch de jure conjug. tit.
3. cap. 1. num. 16. pofimed. Illiquoque, qui,
cum litigantibus , in alio territorio domicilium
foventibus, operam praftitiifent , patrocinium
aut procurationem prarbendo , eofdem ad impe-
trandam falarii folutionem in jus vocant: cum
enim de illius falarii debiti juftitia nullus judicare
melius poffit, quam qui litis principalis admini-
ftratse judex fuit, obtinuit in Hollandia, clien-
tes alibi degentes edi£to ad eundem vocari judi-
cem, etiamfi nulla ipforum bona arrefto graven-
tur; tefte van Alphen , Fapegaey cap. 2. van
mandement van debitisin notispag. mihi 72. Ad-
hxc , quoties loeus, in quo reus vocandus mo-
•ratur , fubeft quidem jurifdidioni judicis ad
quem vocatur , fed non fatis tutus eft appari-
tori ob hoftes graftantes, aut citandi potentiam,
quo cafu in proximo loco tuto ediitum propo-
nendum clemcntina 1. de judicits. Mynfingerus
tent. 2. obf. 69. m notis. Van Alphen Papegaey
eap. 2. libello 1. Infuper, fi quis per fe vel alios
quoquo modo efficiat, ne ad fe citatio perve-
nire poffit. d. clement. 1. cap, Jlatuimus de offic.
delegati in 6. clement. unic. de foro compet. clement.
taujam de eleSIionibus. Aut, fi vagabundus fit,
nullibi certum fovens domicilium, quo cafu edi-
£tum in eo videtur loco proponendum, in quo
' frequentius folet oberrare. arg. /. dies 4. toties
6. ff. de damn. infett. I. ejus qui 27. §. Celfius 2.
ff, ad mwmpal. Denique , quoties incertx per-
fonae citandae funt, dum vel creditores defundti
vocantur , ut fuperfint confedtioni inventariij;
nec de eorum numero aut nominibus plene con-
ftat: vel ob interponendum decretuin judiciale
de tradendis immobilious citantur , quotquot
jus aliquod in rebus tradendis fibi volunt aftere-
re. De his vide Andr. Gayl libr. l.obfervat. 57^
Simon van Leeuwen cenf. part. 2. libr. 1. cap.
23. num. 3.16, 17.-

tll

17. Rigidiffimus vero in jus vocandi modus
eft , qui per perfonae, aut bonorum detentio-

' nem audoritate judicis interpofita fit, fic ut nec
perfona ab eo loco difcedere , nec res vel aliena-
ri vel transferri poffit extra territorium judicis,
donec adverfario fatisfaftum, aut fatifdatum fit.
Hanc vulgo realem injus vocationem, & barbara
voce arrefium appellant. Nec dubium , quin iit
caufis criminalibus ufum inveniat, ufque adeo ,
ut in cafu j quo quis de crimine duobus in locis
conveniri poteft , puta domicilii , ac criminis
contradti, potentior fit habenda realis quam ver-
balis in jus vocatio , licet reali antiquior , dmn
forte in loco commiffi criminis citatus verbis, in
loco domicilii apprehenditur ac fiftitur; necvi-
deatur prcevenilfe, qui prius citavit; nifi ex cir-
cumftantiis pateat, id fponte reurn egifte & af-
fe<5tafle, ut aiibi detineretur, forte pcenae gravio-
ris evitandae caula. Jul. Clarus fentent. libt, 5.
fin. qucefi. 34. num. 7. Damnouderus pratt. cri-
min.cap. 33. Farinacius oper. criminal. libr. 1.
tit. 1. qucefi. 7. num. 3. Jacobus Coren confti. 3 o.
fed de his latius tit. Jf. de accufation. & tit. de ju-
diciis.

18. Civilia negotia quod fpe<5tat confideran-
dum , duplicem effe fiftendi finem , etenim vel
perfonse relve fiftuntur tantum jurifdi&ionis
fundandx gratia ; vel rei feu debiti confervandi
caufa. Rei quidem feu debiti fervandi caufa fi-
ftuntur perfona? tum peregrinse, tum etiam non
peregrinse , etiam fine ulla detentione lubjedce
judici, cujus au<5toritate detinentur; dum forte
de fuga fufpe<5tae funt. Maevius de arrefiis cap. 6.
n. 2. & feqq. idemque obtinet m rebus eo-
rum mobilibus, ubi amotionis clandeftins fub-
eft metus; quo modo exempli caufa inve<5ta &
illata inprJEdiumrufticum urbanumve, aut illic
nata, arrefto detineri ad locatoris petitionem; de-
bitoris quoque debitori per creditorem denun-
ciari, auctore judice, ne is folvat , nifi denun-
cianti fatisfa<5tum fuerit, vulgo notum. Quod fi
11011 ablationis , fed tantum diffipationis ex pro-
digalitate mctus fubfit , non videtur creditori
concedenda rerum detentio, fed magis in id al-
laborandum, ut ipfi interdicatur bonorum alie-
natio. Peckius de jure fifiendi cap. 16. num. 1.2.
diilent. Msevius de arrefiis cap. 6. n. 9. Hxc de-
tentio & manus inje<5tio , cum tantum in fecu-
ritatem creditoris , de debito fuo periclitantis ,
contingat, & neceffitatem pro fundaittento ha-
beat, tantum abeft ut vel rationi vel juris Ro-
maniprincipiis adverfaretur j utpotius ex eojure

petita f

L i II/ T i t. IV.

-ocr page 139-

D E I N J U s

petita, & ad noflros ufus optima ratione tranfiata
cenferi debeat. Sic enirn fugientem detinere li-
cuit debitorem & res ejus, non judicis tantum,
fed & privata au&oritate. /. att prxtor 10. §. fi
debitorem i <5. ffi- qua in fraud. credit. I. i. C. ub.
qtm de curial. vel cohortal. condit. convcn. fic,
latitante debitore, creditores judicis auftoritate
miffi in poffieffionem bonorum ejus. tot. tit. ff.
e.v quib. cauf. in potf. eat. & tit. ff, de reb. auttor.
jud. pofjid. vend. Sic denique juffus reus fu-
fpictus rem mobilem, de qua lis giovebatur, quar-
que fubduci per eum potuiffet, in a;de facra vel
apud fequeftrem deponere , donec vel fatifda-
tio interponeretur, vel lis finem acciperet. I. ft
fidejuffor 7. §. ult. ffi. qui fiatifd. cog. &, uti me-
Iws ejfc cenfuerunt irnpp. occurrere in tempore,
quam pofl exitum vindicare. intatta jura confier-
vare , quatn pofi vulncratam caufiam remedium
qucercre. I. 1. C. qttando liceat unicuiquc firne jud.
fie vind. I. ult. itt fin. C. m quib. caitfi rejht. m in-
tegr. necejfi. non cfi. fic quoque fatius ex parili
ratione fuit, fugse vel abductioni per detentio-
nem mature occurrere , quam poftea adverfus
tefionem , ex fuga , aut ablatione illatam , in
vanum fa-pe implorare judicantis auxilium. Qui-
bus accedit, quod in hifce cafibus rerum per-
fonarumve de fuga fufpedarum detentio adfcri-
benda eft vigilantise creditorum , quse jure Ro-
mano laudata fatis ac probata fuit. /. quod autem
6. §. ficiendum 7. l.pen. in fin. jfi. qua in firaud.
iredit. Rebuffus ad confiit. regias tom, 1. de lite-
rar. oblig. art. 6. glojfi. 3. wim. 42. Sim. van Leeu-
wen cenfifor. part. 2. Itbr. 1. cap. 15. tum. 2.
Petrus Bort tratt. van arrefien cap. 1. num. 14.

19. Cumque hoc arrefti genus ex mera ne-
ceffitate , & fecuritatis tantum gratia, receptum
fit , atque adeo nec tam duruin aut odiolum ;
hinc in plerifque etiam illis locum habere poterit,
qui alioquin ex privilegio vel ratione perfonar vel
ratione bonorum prohibiti arrefto inquietari. Si-
mon van Leeuwen d. cap. 15. num. 8. Rofe-
boom cofiuymen van Amfierdam. cap. 19. art. 19.
& feqq. Bort. van arreften. cap. 4, num. 45. con-
folt. Jurif Holl. part. 1. confil. 238. Nec tan-
tum ante litem conteftatam, fed & poft, lite
pendente, omni judicii parte , quotiefcunque fu-
gx vel interverfionis fufpicio fuboritur: licet enim
pendente lite nihil innovandum fit, tot. tit.ffi. nihil
innov. appdlat. intcrpofi. tit. C. inintegr.refi.petit.
ne quid novifiat. tamen , ne per fugam aut rerum
averfionem judicia csepta reddantur eluforia, re-
cte cavetur mediante arrefto, donec de judicato
folvendo latifdatum fit. Et certe , cum detentio
perfonarum ac rerum ex caufis hifce ante litem
conteftatam refte per creditorem petatur a judi-
ce , neque quifquam litem conteitando deterio-
rem foleat facere fuam conditionem , fed plerum-
que meliorem. /. nonfiolet 86.1. nemo enim 87. ffi.
dc regul.jur. non poteft poft ljtem conteftatam,
emergente fufpicionis caufa , hsec aftoris petitio
iniqua videri arg. I. apmififimi C. de judim

VOCANDO. I23

junct. /- Jtdianus 17. ff. cod. tit. Peckius de jttre
fiftcndi cap. 4. num. 5. Bort. van arreften. cap. 4.
num. 60. Berlichius. part.l. concl, 73. ttttm. 57.
Radelant, Curia Ultrajetf. dccifi. 73. Neque tan-
tum id licet in eo loco, & judicis illius auiftori-
tate, coram quo lis pendet, fed & in alio , ac
judicis alterius juffu; non ad id, ut lis alibi pen-
dens in loco arrefti rurfus ventilaretur , fed tan-
tum ut cautio idonea in fecuritatem litis alibi pen-
dentis interponatur. Bort. van arrefien. cap. 3.
num. ult. Amplius in iis ipfis locis , in quibus
jurifdictionis ftabiliendx gratia non folet con-
cedi poteftas adverfarium iiftendi, rei tamen fer-
vandx caufa non denegatur illa detinendi adver-
farii licentia, donec idoneam prseftiterit cautio-
nem : veluti in Frifia. Sande dcctfi. Frific. libr.
1. tit. 17. dcfi. 2. 3. Prseterea, rebus debitoris
jam. detentis arrefto, nihil impedit, quominus
& ipfe debitor majoris fecuritatis ergo fiftatur ; &
contra , debitore jam prehenfo , bona quoque
ejus deinceps fiftantur : funt enim hacc duo re-
media fe mutuo non fubvertentia, & fimul ad
eundem tendentia finem , puta fecuritatein;
ncc , una executionis via tentata videri poteft
altera prohibita, quo maturius pleniufque con-
fequainur nobis dcbitum. Argentreus ad con-
fiuet. Britattn. -art. 122. Peckius dejttre fift. cap.
4. mm. 19.

20. Quin imo, ob caufas haice etiam arreftari
poffe videntur, qui necdum efficaciter adtione
ad folutionem faciendam conveniri poffunt, dum
ve! ab initio obligatio ex die vel conditione fuf*
penfa eft, quse necdum exftitit; fic ut dies ob~
ligationis nondum cefferit, aut cefferit quidern ,
fed necdum venerit: vel dilatoria exceptione de-
bitor de fuga fufpeftus aftorem poffit repellere,
veluti pa£ti de non petendo intra certum teinpus,
vel ordinis feu excuffionis in cafu , quo quis fi-
dejufforio nomine obftrictus, ifti non renuncia-
vit beneficio , ac necdum principalis debitor ex-
cuffus eft. Quamvis enim folutionis petendse jus
necdum creditori natum fit : fecuritatis tamen
perfequendse licentia non eft ei deneganda. Qua
ratione , cum sedibus elocatis necduin folvendae
penfionis dies veniilet, refpedu inveftorum &:
illatorum pro penfione obligatorum data fuit pi-
gnorisperfecutio, quia locatoris intererat./. quce-
fitum 14. ff. de pign. & hypoth. & in negotiis
bonse fidei id receptum eft > ut, pendente de-
biti conditione , debitor caufa cognita per judi-
cern adigi poffit ad cautionem fecuritatis gratia
interponendam /. omnibus ^l. ffi. de judiciis
quod&in legatis ex conditione fufpeniis, licet
eorum natura ftri£ti juris fit, ita obtinuit. t&t. tit.
ffi. ut legat. vel fideic. nomine caveatur. non ob-
ftante /.grege 13. §. ftfiubconditione $.jf. depign.
& bjpoth. ubi pendente conditione principalis
debiti denegatur perfecutio pignoris ut ut pure
obligati. Exiftimo enim generalem illius legis lo-
cutionem reftringi oportere ad debita ex negotio
ftrifti juris conditionali, quorum intuitu folurn-
Qji modo

-ocr page 140-

L ! s. II.

modo dici poterat , nihil interim deberi; cum
utique in negotiis bona: fidei ex conditione fuf-
penfis interim cautio nori fit indebita, d. I. 41.
uti & in ipfa hypotheca conditionali, pro debi-
to puro conftituta ; quippe qua: arbitrariis nego-
tiis adnumerata , id cum negotiis bonsefidei com-
fnune habet _s quod, pendente conditione ejus ,
redte petatur, & arbitrio judicis interponatur,
cautio de reftituenda hypotheca, ft conditio ex-
titerit, necdebituin folvatur. d.l, 13. $. jf. de
pignor. & hjpotb. Et quia ufu omnium gentium,
ii non omnes , faltefti infigniores, qux jure Ro-
mano fovebantur inter bonx fidei & ftrifti juris
judicia , difterentise exoleverunt, minufque at-
tendi folent, & iri ipfis ftridti juris legatis idern
hac in parte obtinuit, ex ante didis , nec minus
in his , quam in illis, sequitatis ratio crediti fe-
curitatefn fuadet; ideo minus difficultatis fecun-
dum more3noftros in d. L13. §. 5. fiipereffepo-
teft. Vide Peckium. de jure fiflendi d. cap. 4.
num. 6. 7. 8. 9. Radelantium curice XJltrajett.
decif 18. nnm. 1. Carpzovium. defin. forenfi
pitrt. 1. cdnfiit. 29. defin. 30. Berlichium. con-
elufipratf.pcirt. t . conclufi. 74. num. 26. 27. 28.
Sim. van Leeuwert Ccnfi. for. part. 2. libr. 1. cap.
15. num. 9. 16. il. Ex quibus etiam fequitur,
per hoc arrefti genus litis pendentiam non induci.
Ma:vius. de arrefiis. cap. 15. num. 1,7. &fieqq.

21. Non aliter tamert Ikcc rei fervandsc cau-
fa interporii folita arrefta pefmittenda videntur,
quam fi demum poft debkum contraftum nova
ftigtE vcl trattflationis bortorum fufpieio emerfe-
rit: fi enim jain tum ab initio fubfuerit , eft
quod fua- creditor imputet temeritati, quod cum
taii contrahenduitt putaverit. arg, l.fi isaquo 3.

ult. & l, 4. ff. nt in pojfejf. legator. I. qui bona
13. §. de illo 6. ff. de damnoinfctto. Andr. Gayl
libr. i. obfietv. 44. nnm. 5. Peckius de jure fi-
flendi. cap. 5. num. 24. 25. Berlichius concl.
praff. part. 1. conrfuf.73. mtm. 57. Marvius de
arreflis.cap. 6. num. 16. 17. & Cap. 8.nmn. 143.
&fieqq.

22. Ha?c itain detentione feu arrefto, quod
fecuritatis caufa ex neceffitate fit. Quod fi ju-
rifdidionis tantum firmands gratia interveniat,
rion tam ex neceffitate , quam potius ex utilitate
fola proficifcitur, utmajor creditoribus eflet fa-
cilitas fiios conveniendi debitores, alio fub^judice
degentes, & in proprii domicilii loco litigarent
minore fumtu ac moleftia , qui, fi hoc carerent
remedio , tanquam aftores forum rei peregrini
tenerentur fequi, ac cum reifamiliaris difpendio
fumtuque graviore a domicilii firi loco abelfe. Id
quod non tantum commerciorum favore & oc-
Cafione videtur indudtum , ut ita liberius quifque
atque liberalius cum peregrinis contraheret mer-
catoribus, difficilius coutracturus , fi hac ca-
rens fiftendi poteftate eos in proprio ipforum fo-
ro ad folutiottem deberet adigere. Peckius. deju-
fefifiendi. cap. 2. num. 5.6. Sande dccifi Frific.
libr. 1. tit. 17. defin. 3. Petrus Bort.traft.van

T 1 Ti IV.

arrefien. cap. 1, num. 13. fed & ex eo, quod j dP
ftindtis jurifdidionis noftrse , praecipue patrimo-^
nialis , terminis , nemo nunc conveniri poteft in
locO contraftus aut folutionis deftinatse , nifi
iilic inventus fuerit : cujus incommodi medendi
gratia hoc fiftendi jus, tum perfonarum tum re-
rum refpe£tu, territorii cujufque magiftratus vi-
dentur recepilfe: maxime ; cum id ad augen-
dam quoque jurifdiftionis amplitudinem animad-
verterent non parum conferre. . Groenevvegen.
ad. I. unic. C. ubt corwen. qui cert. loco dare pro-
mifit. Unde & hoc arrefti genus non modo toto
Belgio, fi Frifiam excipias , receptum eft , led
& per univerfam Galliam atque in Germania il-
lud vigere teftatur Rebuffus ad conflit. reg. de li-
terarum obligat. §. 6. gloffi 3. num. 42. in fine &
43. Henric. Kinfchot. de reficriptis gratue traff.
1. cap. 8. num. 3. Andr. Gayl de arreflis obfierv.
1. num. \2. Sande decifi. Frifi. libr. 1. tit. 17.
defin. 3. Msevius de arrefiis. cap. 3. num. 22*
²3-

2 3. Recedit hsc in jris vocandi ratio a juris
Romani principiis, fecundum qua: non tantum
aftor fequi tenetur forum rei, ubicunque loco-
rum comittorantis; l.juris 2, C. de jurifdiff. omn.
judic. fed & vetaturab executione litem ordiri. I.
1. C, de executione rei judic. omnique quiefcente
fequeftratione , jubetur fervato juris ordine de-
bitorem convincere primum , convi&umque de-
mum ac condemnatum adftringere ad foiutio-
; riem /. nnic. C. de.prohib. fiequeflr. pecun. Ne
dicam , prifcis placuifle Romanis , ut mitius
cum peregrinis in jus vocandis, quam cum ci-
vibus ageretur, ac favorabilior illorum quam ho-
rurn caufa effet; ufque adeo , ut, cum civi quon-
l dam liceret civem obtorto collo in jus rapere ,
ac trahere tergiverfantem, decemviri tamen pe-
regrinum, qui ipfis hoflis dicebatur, nec trahi
in jus paffi fint , fed diem tantum condici feu
denunciari. Rsevardus adleg. duod. tabul. cap. 5.
infine.

24. Uti autem omni in loco peti ac impetrari
a judice poteft fiftendi iicentia, licet non pro tri-
bunali judex fedeat , tefte. Carpzovio , defin.
fiorcnf part. 1. confiit. 29. defi 15. Marvio, de
arrefiis cap. 13. num. 10. fieqq. ita quoque
fieri ubique poteft ipfa arreftatio; etiam in viS
publica , vel templo, li id fuadeat metus evafio-
nis. Msevius d. tratt. cap. 14. num. 14. eo ex-
cepto, quod apud nos cautum fuit, neminem
in caftris arrefto detineri pofle propter debita,
non ipfis in caftris, fed alibi , contracta. Piac-
caat rat{ende alle leger perfionen, anno. 1631.
7. Maji. art. 12. vot. 2.placit. Holl. pag. 185.
& quod quidain, velut azylorum jure utentes,
debitoribus pra'bent refugium fine ullo arrefti
metu : quod fieri Vianx, Culemburgi, Bura;,
Leerdami, Ifelftadi, & Amelandise, notat Leeu-
wen. cenfiur. part. 2. libr. 1. cap. 15. tium 35".
Sed & omni tempore eandein fieri pofle, verius
eft, quoties in dilatione periculum hsret; at-

que

-ocr page 141-

D e i n j « ^

que adeo nihil impedit, vfel humanis vel divinis
feriis _} ipfoque die dominico, peifonas ac res de-
bitorum fifti; vel etiam ab alio jam detentas rur-
fus a fecundo commendari, ne, priore credito-
_re arreftante per fatisfaftionem dimifto, aut cau-
tione interpofita , laxetur ipfis feriis divinis ar-
refti vinculumi Eft namque generaliter recep-
tum , diebus illis expediri pofie quarcunque ne
modicam quidem moram finepericulo patiuntur.
arg. /. i. ult. & l. pen.fi de feriis. I. pen. C.
eod. tit. Coftuymen van Antwerpen. tit. 27.
art. 19. Rebuffus ad conjtit. reg. tratt. de iitera-
rum oblig. §. 6. gloff. 3. num. 60. Peckius de ju-
re fifiendi. cap. 10. num. 1. Chriftineus ■vo/, 2.
decif. 158. num. 11. Carpzovius defin.for.part.

1. confiit. 29. defin. 16. Groenewegen ad. I.
fin. C. deferiis. num. 5. Ant. Matthseus de au-
ftion. libr. 1. cap. 6. num. 22. Petr. Bort, van
arrefien. cap. 3. mm. 11.& cap. 6. num. 7. Mx-
vius de arrefits cap. 11. num. 3. & fieqq. Neque
nofturnum ternpus huic rei impedimento eft;
eo quod ea , quce a media nofte ad aiteram no-
dein inediam geruntur , fic habentur, ac fi ple-
na luce, ac quavis lucis hora, gefta eifent. /. mo-
re S.Jf. deferiis. Coftumen van Antwerpen. d.
tit. 27. art. 20. Chriftineus d. 10I. 2. decif. 158.
tuim. 12. Peckius de jitre fifi. d. cap. 10. num.

2. Carpzovius d. part. 1. confiit. 29. dcf. i<5.
Marvius d. cap. 11. nttm. 6. Bort. d. tratf. man
arrefien. cap, 6. num. 8. Nundinarum vero ma-
jorum privilegiatarum tempore arreftari non pof-
fe debitores obarratos , pluribus exponam ad tit.
de nttndinis.

25. Nontamen omnibus in caufis admitten-
(^am ad firmandam jurifdiftionem hoc fiftendi
jus; fed tantum , quoties quis aciione perfonali
ex contraftu vel quafi, delicio vel quafi, aliif-
que fimilibus caufarum figuris, obftriftus eft ad-
verfarioad aliquid dandum,facienduin, prceftan-
dum. Coftumen van Uytrecht rubric. 19. art. 1.
& 3. Peckius dcjurefifi.cap. 5. num. 21. Bort
uan arrefien. cap. 1. num. 16. & ult. aut aftio-
ne in rem de re mobili teftituenda foret conve-
niendus; quippe quamyiulli loco alligatam, re-
ftituere poteft in loco quovis > in quo vel res ip-
fa, vel rei poftefior detentus eft. arg. /. fi res mo-
bilis 10. & fieqq.Jf. de rei vindicat. Rebuftus d.
tratt. de literar. obligat. art. 6. glojf. 3. nttm. 62.
Peckius d. cap. 5. num. 21. Chriftineus vol. 2.
dccifi. 165. num. 20. Msevius de arreflis.cap. 9.
num. 62. & cap. 8. num. 2. aut denique quis non
qua debitor conveniatur , fed tanquam te-
ftis, vel tanquam apparitor aut tabellio , ut de
geftorum veritate deponat, five tunc aftione in
perfonam, five in rem de re mobili vel foli agatur.
Ma-vius de arrefiis. cap. 6. num. 30. & Jeqq. Pe-
trus Bort. van arrefien. cap. 4. mm. ult. Plane
in aftionibus in rem pro re immobili poffeftbr rei
fifti nequit, ad id, ut alio in loco ac alium apud
judieem, quamcujus interrkorioea fitaeft, li-
tigare teneretur. Quamvis enim de eo difcepte-
v o c a n d o. itf

tur , utrum in rern aftio in folo ioco rei fita? j
an vero etiain in loco domicilii poffeiforis ventilari
poifit; quo cafu in omnem eventum arrefto opus
non eifet; tamen , ut. mediante arrefto , ih per-
fonam aut res poiieiforis diredto, is litigare coge-
retur de re immobili alibi iita, ac per ipfuin poi-
fefta, haud permittendum fuit; tum , quia jux-
ta fuperius difta, ratio arreftorum jurifdi£tionis
fundanda: gratia introduftorum, potiffimum re-
fpicit aftiones in perfonam , ut nempe con-
trahentes nobifcum peregrini poifent in locis j
ubi reperiuntur aut bona habent , conveniri,
qui ob diftin&os jurifdictionis terminos , ac fepe
etiam ob defedtum fupremi principis adtori reo-
que communis , non poifunt in loco contraftus
ad folutionem compeiii , nifi fuerint ibidem in-
venti ; tum quia ne fecundum ipfum quidem
jus Romanum alibi, quam in ioco fitus rei im-
mobilis , aut ad fummum fecundum aliquos in
loco domicilii poiiefloris , nufpiam vero aiibi,
moveri potuit in rem aftio de re immobili, ( de
quo nos tit. de judiciis ) etiamfi tunc uni Prin-
cipi communi fubeffent omnes cives Romani,
five in Italia five in provinciis quibufcunque
commorantes. /. 2. C. ubi in vemafiio. Stockmans
Curia Brabant. decif 13 6. Peckius dejure fiftcn-
di cap. 5. num. 21. & cap. 4. mim. 25. Quod
&inuuitNeoftadius cur. fiupr. decif. 83. & Cur.
Holl.dec. 5:5. Quinpotius, fi rei immobiiis pof-
feiior aiibi domiciiium fovcat, ufitatum eft, me-
diante arrefto, rei immobiii inloco fitus impofi-
to, eundem adigi, ut iliic de ea litem iufcipiat»
Groencwegen ad l. unic. C. ubi de bcreditate. Si
tainen quis habeat a<5tionein in rem &: in perfo-
nam, veluti creditor hypothecarius , cui res im-
' mobilis fpeeiaiiter hypothecse eft obligata , ar-
refto quidem interveniente non poteft id eifice-
re, ut aftio hypothecaria alibi quam in loco fitus
rei immobilis difcuteretur : fed non impeditur,
quo minus fiftat debitorem vei res ejus alias non
obligatas, in alio quocunque loco idoneo , ad
id, ut illic aftione perfonali de debito principa-
li cum debitore contendat. Sim. van Leeuwen.
cenfi. p. 2. hbr. 1. cap. 15. num. 3 4. id quod ve-
riilimum in iocis illis, ubi eft in creditoris arbitrio,
utrum prius adtione perfonali, an hypothecaria
cum debitore experiri velit. De quibus nos tit.
qui pot. in pignorc.

26. Sed nec in omnibus in perfonam aftioni-
bus id admittendum , ut arrefto interveniente
ubicunque locorum intentari poffent ; fed de-
mum, fi ex natura rei, vei peculiari privile-
gio, non fpe£tent ad jurifdi<5tionein certi judi-
cis , cui ad exclufionem aliorum caufse tales funt
demandata:; ne alioquin turbetur admodum ju-
dicandi ac jurifdidionis ratio , fi per arreftum
fpoliaretur jurifdidtione fua judex pecuiiariter ad
id genus negotia dirimenda conftitutus, & ea
definirentur auftoritate illius , cui lege publica
vel privilegio eorum cognitiofubdu<5ta fuit. Bort.
van arreften. cap. 1. num. 16. 19. 20. Etquam-
Qj vis

-ocr page 142-

L i b, II.

vis rei fervandsc caufa edam ob debitum in diem
Vel fub conditione arrefta permitti fupra monue-
!im; tamen jurifdiftionis fundandse gratia arre-
fturn concedi pendente die"vel ■conditione debi-
ti, abfurdum videtur: cum enim hsec arrefti fpe-
cies ftt in jus vocatio , & peccet plus petendo,
qui ante diei vel conditionis exiftentiam adio-
nem intentare aufus fuerit, prsematurse litis mota:
impenfis aliifque modis coercendus. §.35. Infiit.
de dtlion. confequens¹ eft, ut ■& arreftum tali cafu
improbetur.

27. Quo veYo modo in fiftendis perfonis aut
rebus procedendum fit, qua ratione a curiis pro-
vincialibus per libellum petenda fit fiftendi licen-
tia , non nifi fummaria prsecedente caufe cogni-
tione concedenda ; in inferioribus vero judiciis
fuo quifque periculo fine prsevio fpeciali juftu ju-
dicis per apparitorem curct res mobiles iifti, per-
fonas vero audioritate prsetoris , imo confulis, fi
arreftandus vel civis eftet de fuga fufpedus, vel
peregrinus fed fpeftatse dignitatis; res immobiles
auftoritate judicis : quid aftor arreftum faciens
circa fumtus cavere debeat, praefertim ubi perfona
fiftenda eft > quo modo protinus petenda ftt a
judice confirmatio aiTefti, qua brevitate quseftio
de valore aut vitio detentionis expedienda fit:
infuper, quo modo perfona; vel res detentse cu-
ftodiri debeant, ac ad damna & id quod intereft
teneatur apparitor, fiftere ad petitionem a&oris
recufans, aut non ex prsefcripto fui muneris. ex-
pediens agenda, & id genus alia, non eft quod
plenius explicem; tuin quia id ex parte ad appa-
ritorum fpedans officium fatis quotidianum eft ;
tum quia in arreftis faciendis circa modum , ju-
<licis conlenfum, & alia, variant tribunaliummo-
res , & obfervanda eft confuetudo illjus loci, in
quo detentio perfonse vel bonorum fit, Peckius
rle jure fifiendi. cap. II. ficut hxc unicuique ex
11 fu fori, in quo verfatur, accuratius fintaddifcen-
da. Vide interim Msevium de arrefiis.cap. 16.
17. 22. 23. Bort. trciCiaat vanarrefien. cap. 3.
& cap. 6. Simon van Leeuwen cenfi for. part.
2.hbr. i.cap. 23. num. 14. & feqq. & cap. 15.
num. 40.

2 8. Illud expeditum eft , privata au&oritate
fine fpeciali vel generali judicis mandato , ac mi-
nifterio apparitoris judicem reprsefentantis, ne-
minem pofie adverfarium aut bonaejus detinere ;
■cum neino fibi jus dicere poflit, Sc privatus in
privatum nullam habeat poteftatem , nec fingu-
lis concedendum fit, quod per magiftratum lie-
ri publice poteft, ne majoris inde tumultus oria-
tur occafio. I. non efi fingulit 1 j6?ff. de reg. Jur.
I. qui jurifiditfioni 10. ff. de jurifditt. Peckius de
jure fifienS.cap.19.tmm. 3. Confult. Jurifconf.
Holl. part. 2. confil. 15 2. incipit. A. is uytgevaren.
num. 2. Msevius de arrefiis.cap. Niii tamen
prsefentiflimum fubfit evafionis aut rerum fubdu-
cendarum periculum , nec apparitoris aut judi-
cis copia fit; hofpitem concipe aliquamdiu in
caupona bene nutritum convafatis rebus inexpe-

T i t. IV.

dato abitu velle cauponem fraudare debito; tunc
enim , uti debitorem fugientem una cum rebus
ejus privato licet arbitrio apprehendere , /. prator
ait 1 o. %. fi debitorem 16. ff, qux in fraud. credit.
alicn. uti res alienas in noltrum agrum delatas,
ex quibus nobis damnum datum eit, privata li-
cet audtoritate retinere, donec fatisfiat aut fatifde-
tur. /. ratis 8. ff. de incend. ruin. naufrag l. Ijoc
amplius 9. §. de his 1. ff. de damno infeli. ut de-
nique pecus alienum in noftro depafcens appre-
hendere moribus hodiernis licet, & ftabulo do-
minico includere ; ut didtum tit. fi quadrupes.
paupericm. fic &, ne fugiat debitor aut res fubdu-
cantur , privatim retinere licet , uti & auctori-
tate judicis incompetentis, donec apparitori tra-
datur, auctoritate publica ab eo deinde liften-
dus. Chriftineus vol. 2. decifi. 158. num. 2. &
ad ■Mcchlinienfi tit. 3. art. 4. Peckius de jure fi-
fiendi. cap. 2. num. 2. & cap. 3. num. 2. ^T cap.
19. Mynfingerus cent. 2. obfervat. 65. Berli-
chius part. 1. concluf. 73. num. 48. Andr. Gayl
libr. 2. obfervat. 44. Petrus Bort. d. cap. 6. num.
1. 2. & cap. 3. num. 1.2.-3.

29. Competens autem judex ad fequeftratio-
nem decernendam eft ille, in cujus territorio per-
fona: vel res fiftcndse inveniuntur. Quod etli
plerunque naturaliter conftet, de reditibus ta-
men pro quibus prsedium obligatum , quorum
dies jam ceflit, & asdium agrorumque penfio-
nibus, dubium , an in loco domicilii debitoris
fifti poflint , an magis in loco rei, ex qua &
cujus [jntuitu debentur; fed quia conftat, per-
fonali aftione debitorem ad reditus , penfio-
nes, & fimilia obftridtum elfe, placet fententia
exiftimantum , refte in loco domicilii debito-
ris talia debita fub eo fifti, & au&oritate jud?-
cis domicilii ei interdici, ne creditori folvat, do-
nec fuerit fiftenti latisfaduin. Vide Peckium dc
jurefifi. cap. 9.

3 o. Non tamen ornnes judices arrefti jubendi
plenilfana poteftate prasditi funt. Primo enim
Curia provincialis , aut alii judices ordinarii,
licet & perfonarum & rerum fiftendarum pote-
ftatem indulgcant, tamen creditori univerfitatis,
alteri principi fubjedse, non pofient concedere li-
centiam fiftendi quofcunque iftius univerfitatis
cives, quos is poliet invenire : eo quod tam uni-
verfale reforiptum non eft ordinarise jurifdidio-
nis, fed foli refervatum principi, qui tum de-
mum hujufmodi refcripta & pignorationes (quse
peculiari nomine repreifalia: dicuntur) concedit,
cum aperte liquet, fubditis fui territorii ab alio
principe , ubi lis inftituenda erat, juftitiam de-
negari. Neoftadius Curia fiuprema decif. n,
Msevius de arrefiis. cap. 6. num. 50.

3 I. Siiniliter, licet paganorum judicum au-
doritate res tum mobiles tum immobiles fifti pof-
fint, reileivandse caufa, tefte ufu quotidiano 8c
Petro Bort in tratf. van arrcfien. cap. 3. num. 13.
ipfi etiam debitores de fuga fufpedti, itidem rei
fervands caufa; tamen jurildidtionis fundandas

gratia,

-ocr page 143-

d e t n t u s

gratia , ut civitatum Hollandicamm incolse<, vi
arre0i , perfonse bonifve impofiti , tenerentur
apud judices paganos litigare , jus fiftendi pa-
gatim non obtinet; cum illud curise quidem in
fcaufis in jure expreflis datuiti iit, 8c eodem quo-
que jure civitates ex privilegio utantur ; pagis ve-
ro hoc jus a principibuS conceftum noh lit, adeo
ut impune arreftum tale contemni poflit. Neo-
ftad. Cnr. fuprem. decif 83 adde Simonem van
■Leeuvven. confttr. part. 2. libr. 1. cap. 15. num.

& feqq. & Papegaey van van Alphen. tit.
2 5. van arreften. poft med. pag. mihi 350. Bort.
van arreften cap. 4. num. 3 9. Et quamvis in
multis hodierni juris partibus Haga comitis eo-
dein foleat uti jure , quo ca-terc civitates Hol-
landise , veluti circa prorogationem jurifdidtionis
in quantitatis minoris litibus denegatam , & alia
plura; tamen in hac inateria medium prope inter
urbes pagofque tenet ; dum poteftate quidem
gaudet detinendi res peregrinorum, jurifdi&ionfs
iundandse gratia ; at non jure fiftendi perfonas
peregrinas : privilegio Hagenftbus dato 20. fa-
mtar. 1561. Papegaey van van Alphen. tit. 25;.
van arreften. circa med. pag. mihi 3 49. Bort. van
arrcftcn. d. cap. 3. num. 16. planeut peregrinuin
non Hollandum, aut bona ejus, fiftat quis judicis
pagani auftoritate, ut ibi litiget, non invenio pro-
hibitum.

32. Denique nec illi, qui ihalieno territorio
ex conceflione quadam tribunal habent, ac judi-
da exercent, refte decreverint arreftum in per-
lonas ac res deprehenfas in eo territorio, cujus
jurifdi£tioni non pra;funt, fed ubi tantum ex con-
ventione vel precario exercent judicia; eo quod
fiftendi decretum non aliter efteftum fortiri po-
ttft , quam fi res aut perfonse fiftendse inveni-
antur in territorio , quod decerhenti mediate
Vel iinmediate fubjeftum eft; ac extra illud jus
dicenti impune non paretur. I. ult. ff. de jurifdiff.
Hinc neque Brabarttinus , neque ullus alius plahe
peregrinus, in Hollandia fubliftens, fifti poteft ex
decreto Curice Brabantinse, quse Hagse comitis
officium litigantibus impertitur , ad id , ut liis
inter a£torem fiftentem reumque in curia Bra-
bantina ventilaretur. Neque Flandrus , aut quif-
quis alius in Zelandia inventus , ex decreto Cu-
ria: Elandricse , qua: Medioburgi de caufis Flan-
dricis jus dicit. Idemque de rebus in Hollandia
Zelandiaque repertis, five ad Flandros Braban-
tinofque , five ad peregrinos pertinentibus, ex
rationis parilitate judicium efto. Sed in hifce oin-
nibusvel excurise Hollandicse vel ex judicum ur-
banorum juifu, fecundum cujufque jurifdidtb-
nem , detentio fieri ac lis ad finem perduci debet.
Petrus Bort d. trati. van arrefteru cap. 3. num. 3.
4. 15. Papegaey van van Alphen tit. 25. van
crrefteH. pag. miht 348. in fine 349. huc faciunt,
qux tradit Berlichius conclufi fratt. part. 1. con-
tl. 74. num. 5^4. 55.

3 3 * Detinere arrefto perfonas aut res poftunt,
quicunque legitimam habent perfonam ftandi in

v o c a n i o. iif

judicio i & in jiis vocandi ac aftioniis pro fe vel
pro alio inftituendse poteftatem, tutores, curatb-
res, adminiftratores. Msevius dearrefits. cap. q-.
mtm. 19. & fieqq■ Unde, uti non dubium , quin
& procurator mandato fpeciali inftru<5tus de Titib
fiftendo, id jure exfequatur; ita quoqud non
videtur ambigendum , quin mandatum habens
de Titio in jus vocando , ipfum Titium aut res
ejus jurifdiftionis fundandse gratia fiftere poifit,
etiamfi non fuerit mandati inftnimento compre-
henfa mentio arrefti faciendi: cum enim man-
dato interpofito etiam ea videantur mandata,
fine quibus inandatum non poftet iinpieri; arg.
I. 2 . ffi. dejurifidiff. & ad rem mobilem petendain
datus procurator ad exhibehdtnn quoque agere
poflit. /. ad rem mohilem 56. jf. deprocurat , ac
denique ad legatum petendum conftitutus ; fi in-
terdifto de tabulis exhibendis utatur adverfus
heredem , procuratoria exceptione repelli non
poifit, quafi non & hoc ei mandatum eflet. I. ad
kgatum 62. ff. deprocurat. non videtur repellen-
dus arreftum a&ionis movendse gratia adhibens ,
prsefertim cum & ipfa illa arreftatio fit realis in
jus vocatio , atque adeo non ininus, fed seque 8c
plenius inclufa mandato de in jus vocando,
quam a£tiones prasparatorise mandatis; principali--
bus ; Petrus Peckius de jttre fiftendi cap. 3. Hum.
4. Simon van Leeuwen cenfi.for. part. 2. lihr. 1.
cap. 15. num. 6. Bort van arreften. cap. 2. numi
4. 5. 6. Generale vero mandatum denegotiis ex
utilitate domini gerendis non fufficere verius eft ,
nifi fit procurator generalis cum libera adminiftra-
tione conftitutus, prsefertiin ab eo , qui longius
ac diutius abfuturus , nec mandare fpeciales cau-
fus nec ipfe expedire aut litigare vel in jus vocare
ob abfentiam poteft : adeoque quod mandati ge-
nus fuificiens eft ad faciendam in jus vocationein $
id ad fiftendum quoque adverfarium vel bona
ejus , tanqUain fpeciem in jus vocationis , aut
certe prseambulum ejus & praparatorium , fuf-
ficere dicendum eft; maxime, fi fiftendus ipie
non fit ejus conditionis, ut probabile effet, do-
minum prsefentem ab exercendo fiftendi jure ab-
ftenturum. Poteft utique generalis cum liberft
omitia illa, qua? dominus ipfe ad fuam utilitatem
fuiflet fadturus. /. crcditor 60. §. ult. ff. mandati.
dixi tit. de procurat. at hsec ipfa arrefta ob folam
utiiitatem agentium introducta efie , ex ante di-
(ftis patet. Peckius d. cap. 3. num. 4. quo fa-
cit, quod plerique , imo illi quoque ipfi, qui
hic fpeciale mandatum defiderant , conjundis
tameh perfonis mandato omni deftitutis conce-
dunt fiftendi ac detinendi poteftatem, fi modo
de rato caveant: nec non confortibus ejufdeni
litis; nonalio, ut opinor , fundamento , quam
quia ipfis fine mandato pro conjundis perfonis
agere concefliim eft. l.fied & hce 35. jfidepro-
curatoribus Carpzovius dcfin. forenf. part. 1. con-
fiit. 29. dcf. 14. in ftne. jun£ta d. part. I. confiit.

1. defin. 29. Petrus Bort traff. van arrefien. cap.

2. num. 7. 8. Neque repugnat Ulpianus in L

Pofn~

-ocr page 144-

*2§ L I B. II.

Pomponlu! 40. ht pY> ffi. de procuratoribus. nam fin-
gulare prorfus eit, quod interdiftum de liberis
exbibendis per proeuratorem iine fpeeiali man-
dato iron poflit inftitui, ut is liberos abduceret ab
alio detentos: eo quod realis illa abductio infi-
gnis erat effeftus patrise poteftatis , & ideo non
alteri , quam patri concedenda : unde & in eo
cafu ne fpeciale quidein mandatum fuificit, fed
infuper requiiitum fuit, ut pater valetudine vel
alia jufta cauia agere, liberofque abducere, im-
pediretur. d. I. 40. in fine principii. Nec [firmius
eft, quod nonnulli urgent, in caufis executivis
fpeciale requiri mandatum , uti & in iis, ex qui-
bus quis poffet in pcEnam incidere, aut ubi de
gravi agitur prsejudicio 5 hsec vero omnia in arre-
fto concurrere. ita Carpzovius defin. forenf. part.
1. confliti 29. defin. 14. Berlichiuspart. i.conc/uf.
74. num. 7. & feqq. Msevius de arreflis. cap. 7.
num. 2 2. & feqq. nam neque arreftum plenam
executionem continet, fed potius initium quod-
dam executionis , non ulterius producehdae ;
quamdiu lis pendet, neque adeo gravis oritur
ex arrefto injuria, aut famse laefio , quin prsefta-
tione ejus quod intereft, & arbkraria coercitione,
arrefti per calumniam obtenti infamia , fi qux
modo infamia dici poflit, facile aboleatur.

34. Quod fi tales fint , qui legitimam non
habent perfonam ftandi in judicio , quales mi-
nores ac prodigi curatoris deftituti au&oritate,
ut & mulieres per nuptias maritaii fubjedse po-
teftati citra maritoruin confenfum ; hos omnes
abfentibus curatoribus aut maritis hic in Hollan-
dia fine dubio admitti ad detinendos debitores &
bona eorum litis ordinandae & inchoandse gratia,
quoties in mora periculum eft, & de curatorum,
inaritorumque ratihabitione idonee cavetur,
vult Simon van Leeuwen cenf. for. d. part. 2.
tibr. 1. cap. 15. num. 5. forte quia commercio-
rum hic maxime cum peregrinis florentium fa-
vore , non adeo odiofa eenfentur arrefta , ut ante
di&um : at aliis in locis , in quibus, ceffante ifto
frequente commerciorum cum peregrinis ufu,
arrefta confideraiatur ut perquam odiofa , & ftri-
6tiflimi cenfentur juris effe , utpote exorbitantia
longiflime a jure communi & receptis generali-
bus sequitatis regulis , hsec opinio non facile ad-
mittitun Hinc Ultraje&i receptum praxi con-
ftante , mulierem viro per nuptias junftam ,
ne urgente quidem periculo evafionis , poffe
fuum fiftere debitorem ; & exiftente aliquando
cafu, quo mulier abfente viro de rato cavere pa-
rata id fecerat, & arrefti nullitas ab adveria al-
legabatur parte, poft acrem difceptationem vix
tandem unius fuftragii prserogativa arreftum me-
mini confirmatum y idque prajter communem
fori iftius ufum , ob peculiares circumftantias j
muliere fcilicet per produtSa in judicio pafta do-
talia probante, oinnein viro in rebus mulieris
tra&andis aut adminiftrandis poteftatem penitus
denegatam fuiffe , folique uxori refeivatam.
3 5. Diximus qui fifterc poflint vel non : ex-

T I T. IV.

cutiendum fequituir , quales pcrfonse ac res jit*
rifdidionis ftabiliendx caufa fifti poflint. Ac pri-i
mo quidem de perfonis regula efto, omnes fis.
fti pofle qui juris experiundi caufa poffunt in jus
vocari 3 nifi lege vel confuetudine fuerint excep-
ti, flve mafculi fint j ' five femins. Quamvis
enim fseminas ob civile debitum incarcerari non
debuifle conftitutum fuerit in aiith. hodie C de
cufiod. reorumi hodie tainen hanc mulierum prse-
rogativam ubique ab ufu receflifle notat poft plu-
res alios allegatos Groenewegen ad d. auth. Mae-
vius de arreflis. cap. 8. nutn. 3. & feqq. Nec in-
tereft, fuo, ah hereditario nomine conveniendi
flnt t adeo ut & heres cum beneficio inventarii
jure fiftatur ; Msevius d. cap. 8. num. 61. &
feqq. Et hscc ita obtinent, fi modo eo in loco
deprehendatur reus fiftendusin quo non eft re-
probatum hoc noftrum fiftendi jus. Eo enim
illic non admiffo , non aliter re£te detineri litis
cati0 peregrinus poflet, quam fl domicilium fo-
yeret fub tali judice, qui contra regionis alterius ,
hoc jure noh utentis, fubditos decernere folet li-
centiam flftendi. Qua ratione Frifo rede fiftet
Hollandum, licet alias in Frifia noci fit in ufu
hocce fiftendi jus ; idque quodam retorfionis ju-
re. arg. tit.ff. quod quifque juris in a/ter. flauieriu
Sande decifi Frific. hbr, 1. tit. 17. defin. 3. Berli-
chius pratt. conc/ufi. part. 3. conclufi 51. Wefem-
becius ad tit. ffi. qiiod quifique juris in alter. fiat.
& ibi Hanius in notis circa fin. de quo retorfionis
jure nos latius ad d. tiu

3 6. SUnt autem qui nullo inodo poflunt arre-
ftari. Sunt, qui certis in locis, aut certarum
perfonarum intuitu , ab arrefti metu immunes
funt. Nullo modo mulieres viro nuptse, minores,
furiofi, prodigi, aliique curatorum poteftati futn
je<5ti , & ob id non habentes perfonam ftandi
in judicio ; nifi minores veniam sctatis impetraf-
fent , quo cafu, ut in jus vocari eos poffe #
ante diftum eft , ita nec quicquam impedit,
eofdem fifti , litis inchoandse caufa. Dubium
tamen, an non mulier mercatrix publica ob debi-
tum , ab ea , qua mercatrice, contradum j
fifti poflit ? Prsefente quidem viro, non ipfam
fed virum conveniendum efle, atque ita etiarrl
flftendum , verius eft; cum etiam ipfe ex hifce
caufis executionem pati debeat, & fi ad fa£tum
obligatio tendat, ipfe euftodia civili cogatur ad
ejus implementum. Neque id abfurdum , cum
ipfe per uxoris fuse faftum, ex fua voluntate aa
tacito faltem confenfu, obligatus fit; uxore fcn
licet, tanquam mariti fui inftitrice , confiderata ,
non tantum, quando pariter cum marito negotia-
tur, affcita ab eo in partem laboris; fed&, cum
fola mercaturam profitetur, rtiarito nihil omni-
no tra&ante : eo quod omni in eafu, flve con-
currente mariti induftria ac labore, five deficien-
te j concurrit tamen fempcr expreflum vel tacr-
tuin ejus de contrahendo mandatum, remanet
maritalis poteftas , & ipfa in mariti poteftate 3
etiam quantum ad ea , in quibus mercaturam

-ocr page 145-

cxercet , ideoque nec viro diflentiente mulier
pubiica poteft mercatrix effe , nec ex fuo fed vi-
ri fui capite aeftimatur, adeo ut & minorennis exi-
ftens, & lsefa, dum mercaturam exercebat, re-
ftitui non poffit. Nec quemquam movere de-
bet, quod maritus confenfu fuo uxorem reddens
habilem ad contrahendum , etiarn videri poftet
ad lidgandum effeciffe idoneam : non enim a
contraftu ad judicia procedere argumentum vei
inde conftat, quod jure Romano minores cura-
tore carentes refte quidem contrahebant, at non
nifi accepto curatore legitimam habebant perfo-
nam ftandi in judicio. /. 3. C. de in integr. rejlit.
minor. junft. §. 2. Jnjlit. de curatoribus. quodque
mulier de iis, qua? ad rem familiarem fpeftant, re-
£te contrahit; nec tamen ob id ipfa , fed vir, ju-
dicio convenitur. Haec ita praefente viro , at eo
abfente mercatricem publicam fine viro alibi ex-
tra domicilii locurn fubfiftentem refte fifti & de-
tineri iitis inftituendx gratia , fuadere videtur
commerciorum ufus , ex quo hoc jus fiftendi in-
valuiile fuperius diftum ; nift enim mulieri ta-
li credentes fcirent, fe eam folam poffe eo in lo-
co , in quo inveniretur viri praefentia deftituta ,
detinere debiti perfequendi giatia, difKcilius effent
cum ea contra&uri, viro forte nunquam e domi-
ciiii loco aliorfum tendente. Vide Rodenburch
de jure conjugnm tit. 3. cap. 1. nnm. 18. 19. 20.
Brodeau fiir les arrefts de Louet. lit. F. cap. 11.

37. Non minus de tutoribus & curatoribuS,
procuratoribus , teftamentorum executoribus,
aliifque rerum alienarum adminiftratoribus , dif-
quiritur; fed cum hi ievera debitores nonfint,
neque ipfis ofticiuin, quod in alienis rebus ge-
rendis preftant, quodquc faepe inviti fufcipere
adiguntur , damnofum effe debeat; (damno-
fum vero foret, fi alio in loco detenti, nec fem-
per in peregrino loco fufficientem valentes inve-
nire cautionein, ad finem litis Conftrifti teneren-
tur ) neque infuper ipfi in corpore rebufve fuis
executionem patiantur , fi maxime fuerint tuto-
rio aut alio fimili nomine damnati. /. fi fie q.ffi.
de rejudic. l.fi tutor condemttavit 2 .Jfi.de admin.
&periculo tut. I. pofi morte/n 5. Jfi. quando ex fatt.
tut. confequens eft, ut hos fifti non polfe pro
debitis eorum, quorum res curant, exiftime-
mus. Neque fane tantus videri debet commer-
ciorum favor, nec ufque adeo merse agentium
utilitati profpiciendum , ut non debitores dura &
inhumana ob debiti alieni exaftionem pateren-
tur ; etiamfi forte ipfi tutorio, curatorio , pro-
curatorio nomine contraxiffent; fi modo non fe-
met ipfos creditoribus , alioquin credere recufan-
tibus, obftrinxerint. Bort van arreften. cap. 4.
mm. 4<5. Jac. Coren obfervat. 3. num. 16. &
feqq. Peckius dejure)fifl. cap. 4. num. 13. Carp-
zovius definfior. part. 1. conftit. 32. defin. 14.
Simon van Leeuwen cenfi. Jbr. part. 2. libr. 1.
tap. 15. num. 14. Ant. Fabr. Cod. libr. 5. tit.
33 defin Marvius de arrefl, _(ap, 8, num> 24.
vfeqq. &MW.75. &feqq.

129

38. Ex eodem fuhdamento , qtiia debitoris
mei debitor mecum non contraxit, nec mihi ob-
ligatus eft fifti ipfe per me non p'oteft ; licet
id quod debet , arreftari fub eo per rne poffit.
Sande decifi. Frific. libr. 1. iit. 17. defin. 1. Pec-
kius de jure fifiendi cap. 4. num. 11. nifi debitor
meus ceffifiet mihi fui debitoris nomen , quippe
quo cafu mihi obligatus foret. Berlichius part.

1.concluf 75. mtm. 13.

39. Ex privilegio fifti nequeunt milites aut
prafe&i militares, dum vel ad caftra vel ad affi-
gnata fibi praffidiaria loca tendunt, >nec qui an-
nonam aliaque fimilia ad caftra devehunt, atque
ita deferviunt publicx caftrorum utilitati. Pec-
kius de jure fiftcndt. cap. 5. num. 6. 7. Petrus
Boit de arreftis cap. 4. num. 27. 28. fi tainen
milites non ad caitra tendere , fed regiones, in
quibus ftipendia merent, in univerfum derelin-
querevelie probcntur, & verbi gratia, hinc,in
Angliam Galiiamve tranfire , refte eos fifti judi-
catuin fuit: neque enim tunc difciplinae militaris
favor , aut reipublicae defenfio a beilorum caia-
mitatibus, amplius in hifce militat, atqueadeo
eos ad inftar 11011 iniiitantium hfti, ne abeant, &
incolas debito fraudent, sequum eft. Bort. d. lo-
co. Sic nec litis caufa arreiiari poffunt, qui eX
conceffo fibi privilegio fori tantum ad curiam
provincialem poffunt in jus vocari; quales funt
& confiliarii curiae, & advocati ac procuratores
in ea praxin exercentes , caufarum civilium in-
tuitu ; Redor itidem & profeflores Academise
Batavicse ; plures denique caufie privilegiatse i
fic ut vel mandatis pcenalibus , vel miffis ad ur-
banos magiftratus literis ipfa curia, per detentum
rogata, intercedere foieat, quoties vel tales privi-
legiati vel eorum bona in aliquo iftius provincise
loeo jurifdidtionis ftabiliendx- gratia detineri con-
tingit. Planefi non Haga: domicilium foveant,
fed aliis Hollandise in locis , uti in loco domi-¹cilii re£te conveniuntur, tanquam nullo fuftul-
ti priviiegio, ita etiam coram alio Hollandia; juai-
ce inferiore cogi, mediante perfonae aut rerum
arrefto i litigare , nihil vetat. Sirnon van Leeu-
wen cenfi. fior, part. 2. iibr. 1. cap. 13. num. 6. 7.
& cap. 15 • num. 15. confult. JCtor. JJoll. part.

2. confil. 143. Sande decifi. Frific. libr. 1. tit. 1.
defi. 1. Bort van arrefien. cap. 4. num. 5.35".
3 6. 37-ubi& recenfentur qui veniantappellatio-
ne fuppofitorum curia\ Groenewegen ad rubric.
Cod. ubi ficnatores, vel clarififi. Quemadmodum
& ipfi fuperius enumerati Hagae degentes, fi in
alterius provincia: judicio ipfi vel eorum bona
prodebito detineantur, litigare ibidem compel-
luntur, nullo gavifuri privilegio, quippe quod
ultra concedentis territorium operari nequit. arg.
/. ult. Jf. dejurifiditt. Groenewegen adl. 1. C. ubi
fienatores vel Clarijfi. Superiori quoque feculo
cautum fuit, ne in Hollandia arrefto detineren-
tur, qui aliunde per hoftes pulfi, in Holiandiam
concefferant, nifi conftitiflet, eos in Hollandii
poffiderebona, qux fifti potuiffent, licet hi fu-

R g*

De in jus v6cando.

-ocr page 146-

130 L I B. I I.

g£E caufa Hollandiam non fuiflent ingrefli. placit.
ordin. Holl. 5. Maji 15 84. vol. 2. placitor. pag.
216]. Amplius , uti magiftratibus Romanis
majoribus hic olimhonor fuit habitus , quod du-
rartte magiftratu non potuerunt in jus vocari. /. 2.
jf. h. t. ita quoque nunc id datum majeftati Or-
dinum Hollandix , quod qui ad ordinum comi-
tia delegati funt, flve urbium five equeftris or-
dinis nomine, neque in itinere, neque in redi-
tu, neque illo toto tempore, quo vacant co-
mitiis, ulladecaufa fifti poflint; tum ne utili-
tati publica? promovendse mora fiat; tum ne iplis
oflicium damnofum fit, quippe qui, fi non ad
comitia fuiflent delegati, etiain a locis illis po-
tuiflent abftinere. placito ordin. Holland. 4. Otlob.
1588. & 23. Julii 1 <55 3. quod utrumque exhi-
bet Bort van arrcftcn. cap. 4. num. 5.

40. Adhaec arrefto nemo detinendus in eo
loco , in quem auftoritate publica teftimonii di-
cendi vel tutelse reddenda: cauiai a judice eft evo-
catus, dum ornnes tutores ad eundem tenentur
venire judicem , ne continentia caufse dividatur.
arg. 1.2. §. legatis 3. ff . de judiciis neque enim
juftitise ratio patitur, quemquam principali vel
judiciali audoritate circumfcribi , uti in fimili
ait Inrp. in /. 1. C. de bis qui veniam cetat. Qui
tamen fi fponte, ac non citatus , veritatis in ju-
dicio perhibenda: aut tutelse reddendse gratia ac-
ceffilfet, cum nulla fe publica poffet auftorita-
te tueri, fruftra arrefti vinculum declinaret, Vi-
de Carpzovium defin. forenf. part. 1. confiit. 3 o.
, dcfin. 10. Peckium dejure fiifi. cap, 5. num. 11.
12. Bort van arrcficn. d.cap.q. num. 19. Ber-
lichium^w?. 1. conclufi -j^.num. 28. 29. Debi-
tor quoque a fuo evocatus creditore eum in fi-
nem, ut de negotio inter ipfos controverfo ten-
tetur tranfaftio , uti & tutor privatim evoca-
tus rationis reddendze caufa, licet a quovis alio
fifti poflit, cum privata unius evocatio cceteris
rtequeat prarjudicare creditoribus, tahquam res
ihter alios afta, per jura vulgata, tamen non
recte in eo loco , vel itinere aut reditu , ob idem
debitum, vel ob aliud , fifteretur ab illo ipfo ,
qui evocavit, ne fiducia bona: fidei & confen-
fus creditoris fui accedens, dolofe exponeretur
circumventioni, nulla judiciali auftoritate com-
probanda;, etiainfi tranfaftio pervicacia debitoris
ad finem non perducatur \ ineft enim tacite tali
evocationi paftum falvi condudus inter vocan-
tem vocatumque , quod fervandum. arg. /. ju-
rifgentium 7. ait prcetor. 7. jttnff. dolo malo
9.ff.de patfis l. 1. ff.de conftit. pecun. Chrifti-
heus ad Mecblin. tit. 3. ad rubricam. iiiim. 4. in no-
tis & adartic. 2. num. 4. Peckius dcjurc fifl, cap.
7. Msevius dearreftis cap. 12. num. 23. Aliter
quam & hic ftatuendum fofet, fi debitor honro-
gatus j fed fponte ad creditorem acceffifle probare-
tur tfanfaftionis tentandse caufa ; eo quod tunc
neque publica neque privata fide intelpofita tu-
tus eft. Quo fundamento etiam fe&e contendi-
tur , eurn, qui vel uxoris ducfendas caufa, vel

T I T. IV.

funeris profequendi gratia, vel religionis caufa ad
locum aliquem accedit , redte in adeundo vel
recedendo , quin & in ipfo loco, ad quem ac-
ceffit, fifti, fi modo non in ipfo illo adtu , dum
uxorem funufve ducit, ne folennis a£tus turba-
retur. Peckius de jurefitft. cap. 5. num. 12. Pla-
ne>fiquis prehenfionem metuens, & tamen cum
creditoribus defiderans tranfigere, impetraverit
a principe, vel alio, cui dahdi jus eft, refcriptum
fecuritatis , ( vulgo fenrete de Corps ) durante
tempore, quod refcripto expreffum eft, fifti ne-
quit , five creditoribus id infinuatum fit , five
non, licet aliqui infinuationem defiderent. Bort
van arrefien. cap. 4. mim. 31. Idemque eft, fi
impetraflet refcriptum moratorium , quo cafu
de debitis refcripto anterioribus ut interim con-
veniri nequit, ita nec fifti. Peckius dejure fi-
ftendicap. 5. num, 17. & cap. 10. num. 9.

41. Quod fi quis vel appellationis caufa,
vel alterius iitis profequendse gratia, in loco pe-
regrino extra domicilium moretur , five a£tor
five reus, jure quidem Romano talis alia de li-
te non potuit eo in loco interpellari eo tempore ;
dato ipli jure forum illud declinandi, domum-
que revocandi. d. I. 2. §. legatis 3. ff. de jttdiciis.
Sed vix eft, ut id hodie admiferis , five per pro-
curatorem potuerit Iitem adminiftrare, five ipfe
fe praefentem fiftere obftri£tus fit ; quippe quo
cafu a contumacia haud foret excufandus, fi e£
tantum lege, ne arrefto detineretur, fui copiam
facere paratus effet; uti a Curia Hollandije judi-
catum teftatur Bort tratf. van arrcften. cap. 4,
num. 50. optima fane ratione ; prseterquam
enim, quod multum intereft, utrum quis mu-
neris neceffarii, fibi etiam invito impofiti, intuitu
evocetur , velut teftimonii perhibendi aut tutela:
reddendie gratia , an vero femet fponte contra-
hendo vel delinquendo obftrinxerit, ut fui co-
piam facere teneatur ad evitandam contumacia?
pcenam ; confiderandum pra-terea , nunc noil
adeo diverforum locorum judices uni fupremo
fubeffe principi, qui poffet uhi judici imponere
neceffitatem remittendi tales ad foruin domicilii i
&, fi maxime uni parerent, ita tamen jurifdi-
ftionis noftrse patrimonialis unumquemque intra
fuum territorium religiofum cuftodem elfe, ut
difficilius \\\x femiffiones locum inveniant. Qui-
bus accedit, quod indies obfervatur , reurri
uhius litis fufcipiendse gratia ab uno creditor6
certo loco detentum, in eo,; eSdem lite penden-
te , poffe ad altefius creditoris petitionem itera-
to fifti, qualis arrefti repetitio etiam commendatio
detenti vel adhcefto , folet in praxi appellari; fic
ut laxandum eo cafu non fit arrefti vinchlum,
nifi omnibus, tum primitus fiftentibus , tutri
poftea commendantibus , vel fadfdatum fuerife
legitime, vel fatisfa£tuin ; quin imo , etiamfi
•primus creditor noh jure ftitiffet debitorem, ta-
men id apud hos non impediret, quo minus
alter commendaret, feu de hovo afreftaret nort
jure detentum, five prior fiftenS peccafjft in fi-

-ocr page 147-

D e i n j U s

ftcndi forma modoque , five caruiffet agendi at- i
que ita etiam fiftendi jure. Bort van arrcften. cap.
i. num. 10. & rmltts fcqq. Licet eniin nonnullis
placeat , non jure detentum, vel jure detentum
quidern , fed auftoritate pubiica poft fatisfaftio-
nem aut fatifdationem laxatum , neque ab eodem
neque ab alio commendari, aut fifti de novo
pofte, nifi domum fuerit reverfus, aut faltem a
dimiflione fit eiapfum tempus-, quo commode
poflet inde deceflifle : verius tamen , ab eodem
quidem creditore, qui perperam ftiterat, non pof-
fe eundem ex alia caufa rurfusfifti ,nili interpo-
fito inter laxationein & novam arreftationem tan-
to temporis fpatio , quo vel domuin redire pol-
fet, vel faltein territorium judicis , cujus auftori-
tate erat detentus , excedere; idque ne perpe-
ram iiftenti fua profit caluinniofa in jus vocatiO
atque detentio. Sed ab alio commendari necduin
dimiflum, vel de novo fifti, qui jure vel injuria
prius ab alio conftriftus iterumque laxatus fuerat,
nihil impedit. Si enim eum concipias jure deten-
tum, unius creditoris vigilantia cxteris praxlu-
dere non debuit licentiam fibi quoque vigilandi,
nec res inter alios afta aliis nocere potuit, aut
jus fuum in jus vocandi atque fiftendi auferre.
Contra fi calumniofepriorem ftitiffe ponas, non
debebat unius calumnia aliis extra calumniam
pofitis inferre prsejudicium. Quo modo etiam
de jure Rotnano creditores prius mifli in poflef-
fionem , aliis non oberant , quo minUs & illi
miflionem iinpetrarent, nulla diftindtione adhibi-
ta , an jure an per calumniam priores impetraf-
fent miflionis decretum. /. tilt. C. de bonis aiithr
jud. poffld. I. Cum untts 12. ff. dc rcb. aut jttd.
pofftd. Peckius dc jure fiflendi. cap. 49. Bort van
arrcjJen. cap. 4. num. 48. adde confuetud. Ant-
Werpix tit. 27. art. 27. 28. CT fcqq. Chriftineum
ad Mccbltnicnf. tit. 2. art. 40. Anton. Fabrum
Cod. libr. 7. tit. 20. dcftn. 40. Henr. Kinfchot.
dc refcriptis gratirc. tratfat. <j. cap. 3. inftne.

42. Studiofos quod attinet, hos ftfti non pofle
vulgo quidetn traditum; ut videre eft apud Ber-
lichium. part. 1. concluf. 75. num. 20. 21. Pec-
kium de jure fifi. cap. 5. num. 1. & fieqq■ Mse-
vium de anefits cap. 8- num. 95. & fieqq. fed
fi ufus hodiernos ac prsecipue noftros fpedtemus,
rei quidetn fervandse caula faciie concedi inciu-
flonem fuppelleftilis iibrarfe, ac impedimento-
rum ad eos pertiilentium , tum pro mercede de-
bita, tum pro alterius debiti folytione, quin imo
urgente neceffitate, etiam ipforuin ftudiofonnn
detentionem, frequens in hac univerfitate praxis
monftrat, quotiesfuga: vei tranflationis pericu-
lum fubeft : ut tamen difficilius perfonarum quam
rerum fiftendarum poteftas concedi foieat. Litis
quoque & ita jurifdiftionis firmands gratia ftu-
diofos hujus univerfitatis, in alia deprehenfos pro-
vincia, rede ibidem fifti, fi_ve de debito, five de
delifto cuin iis agendum fit, haud dubium; cum
privilegia ab hujus provincise ordinibus concefla
civibus n*ftr$ Academise vires exferere neque-

V o c a -n d o. 134

ant, aut operari quicquam , ultra aut extra ter-
ritorium ftatuentium. Aft intra Hollandiahi eos
vel eorum bona. judicis non AcademiGi auftori-
tate fifti, jurifdisSionis ftabilienda* gratia, ita
ut vel apud curiam proyinciaiem, vel apud ju-
dices urbanos civitatum Hollandue, tenerentur
litigare , non patiuntur verba manifefta ftatuto-
rum Academias art. 39. & ampliationis anno
1662. 24» Martii dictantia , ftudiofos & reliqua
univerfitatis inembra in cauiis civilibus aut cri-
minaiibus, five a£tores five rei fint, non nifi co-
ram judicio Academico iitigare cogendos, five
inter folos ftudiofos, iive inter ftudiofos ac ci-
ves contentio iit; paucis caiibus ibidein excep-
tis. Quaiia privilegia non poflent ipfis falva efle,
fi rerum aut perfonarum fequeftratione alibi fa-
£ta litem fufcipere adigerentur. Curn vero hoc
fori jus ipfiS itudiofis adeo pecuiiare iit, ut nec
liberis eorum nec viduabus poft eorum obitum
cornpetat. d. ampliat fruitra quis fuerit , fi ex
ftudioforum capite jus aliquod parentibus eorum»
ipfos invifentibus , vellet aflerere, quafi illi non
poifent fifti in eo Joco, in quo incumbentes ftu-
diis filios invifunt, nifi iilic contraxiflent, aut
folvere promifiifent ; uti vult Peckius de jure fifi.
cap. 5. num. 3. Berlichius part. 1. conclufi. 75.
num. 10. 11. quoi um opinio in omnem eventum
nititur fundamento penes nos haud recepto,
ftudiofos in loco, ubi ftudioruin cauia moran-
tur , pro debitis fuis non pofle fifti.

43. Omniuin vero maxitne tuti a prehenfio-
ne funt legati exterarum gentium ad aiias mifli
gentes ; quippe quos ufque adeo jure gentium
invioiabiies eile mhlti contendunt, ut neque iti
civilibus neque in criminalibus vei iibi vei fuis
judicium accipiant inviti, cum & ipfi municipio-
rum legati de jure Romano habuerint jus revo^Jcandidomum./. 2; §.3 .jfi.dejudiciis. Cui con-
fequens fuit , ut , qui litigare non tenerentur,
etiam neque in fe neque in rebus fuis fequeftratio-
nem litis caufa vel rei fervandse. caufa deberent
pati: ne, durn de privatis negetiis aitercaren-
tur, publica , ad quse agenda mifli, fegnius
traftarent aut negligentius; neve uila praeberetur
anfa querimoniarum, quafi violata effent aliqua
ex parte legationum jura & immunitates, qua-»
ies isepe querela; pro vario legatorum genio atque
ingenio de injuriis vei inaxima ex parte confiftis,
vel fequiori interpretatione pmer rationem ad
animum revocatis, ad dominos animofius dela-
tse , fimultatum inter amicos confoederatofque
popuios , & diflidiorum bellorumque: prsebue-
runt anfam ; vioiatione fciiicet legatorum omni
tempore omnique jure numerata inter juftas bel-
landi caufas , ut pienius dixi traft. dejuYe milita
ri. cap. 1. num. 25. Quicquid autem ex ratione
& jure gentium difputari poffet de eo , an ex
privatis contradibus tempore legationis celebra-
tis conveniri poffint, nec ne , qua de re proli-
xam contentionem vide apud Bort in tra£t. de ar-
refiii (ap. 4. num. 6. & muttk fieqq. ubi & ipfius U*

R a gm

-ocr page 148-

mkfflmks & turia provincialis plenkm refpon-
fim exbibet. Adde Hugonem Grotium de jure
belti ac pacii libr. 2. cap. 18. num. 4. &Jeqq,
Peckium de jure fijiend. cap. 5. num, 9. Berli-
chium part. 1. concl. 75. num. 26.27. Wolfgan-
gumTextorem fynopfijuris gentium cap. 14. num.
43. & feqq. Msevium de arrejlis. cap. 8. num.
I14.&feqq. prudentiffimo certe confilio, tol-
lend® omnis dubitationis caufa, & ad prsefcin-
dendas omnes. querelarum anfas , conftitutum
ab ordinibus fcederati Belgii, ne legati, flve in
Belgio legationis munus obeuntes, five per Bel-
gium tranfeuntes, eorumque comites , ac mini-
ftri, aut bona, ob debita durante legatione con-
tra<5fca, ullo conftringantur arrefti vinculo; fed
tuto adeant, commorentur, recedantque ad fuos,
femoto omni prehenfionis metu. Neque h$c res
Belgii incolis gravis videri poteft, cum quiique
fiCpublice monitus fecum ftatuere debeat , an
legatis prsefente pecunia 11011 mercantibus cre-
dendum putet. Placito ordin. Gencral. 9. Sept.
1679. 3. placit pag. 310.

44. Qu&' de legatis gentium exterarum difta,
& ad eos extendi debeant, qui fingularum

provinciarum nomine ad focderataBelgii Fcedera-
ti coilegia , velut ordinum generalium, confilii
ftatus , rationum , aut rerum maritimarum ,
funt delegati, nondum , quod fcio , plene de-
cifum; delegatis ipfis quidem idem jus iibi vin-
dicantibus, fed ordinibus Holiandiae ac ipfil cu-
ria rebus ipfis & fa<5tis huic immunitati interce-
dentibus, ut videri poteft apud eundefn Bort de
arreflis cap. 4.nurn. 20. & feqq. Certe , liCet ne-
gandum non fit, eos mitti a provinciis maje-
ftate prseditis, ut fimul cum aliis aliarum pro-
vinciarum delegatis ea traftent, quae ad utilita-
tem gentium confccderatarum videntur fpeftare;
adeoque non minus privilegatos videri, quam
qui a municipiis Romam iniifi ; quos jure revo-
candi domum munitos eife dixi ex 1.2. §.3. ff.
«te judiciis. taraen eos nonnihil ab aliis gentium
exteraruin legafis diftare, patet ex iis, quse fupra
tit. de legibus fuerepropofita. num. 12. Quibus
accedit, quod ipfum iilud decretum, quod de non
fiftendis iegatis eorumque comitibus,miniftris, ac
bonis, promulgatum dixi anno 1679. tantumin
«bitraneorum legatorum perfonas invenitur con-
ceptum, neutiquam in perfonas aut res eorum,
de quibus nunc ferino eft. Denique quod or-
dinum generalium decretum , conditum anno
27. Julii relatum aPetrb Bort. d. cap. 4.
itunt. 22. tantum vindicavit hifce delegatis irn-
munitatem abarreftopro debitis legatione anti-
quioribus; cum ex adverfo populorum extero-
fum legatis immunitas fuerit conceifa h prehen-
fione pro debitis tempore legationis Contraftis.
Sed non meum eft tantas aut componere aut
temere definire lites; qUapropter abftineo.

45. Multis praterea in locis id obtinet, ne
duo tijufdem provincia? feu territorii incolse fe in-
vicem,' m bona * fiftaftt iri alio tetritorio, Sic
duo Brabantirii fe invicem nbn extra Brabantiam i
Peckius de jitre ftfl. cap. 8i duo Hollandi nbii
extra Hoilandiam , Uitrajedini duo non extra
dioecefin Ultrajedinam ; quin imo , ne urbis
unius incolas id agant , variis urbium ftatutis
cautum , quse omnia recenfere plenius haud ne-
ceife; vide interim Simonem van Leeuvven Ccnf.
part. 2. libr. 1. cap. 15. num. 16. & feqq. Mse-
vium de arreftis. cap. 8. nttm.jj. &feqq. Petruin
Bort. van arreften. cap. 4. num. 34. 39.40.41.
42. 43. 44. ubi 110tat privilegium Brabantino-
rum, ne ufpiam arrefto detineantur, in Hollan-
dia, Medioburgi , Goefse , aut Mechliniar ni-
hil operari, eofque per Hollandos Mediobur-
genfes &c. refte fifti , ex fententia Caroli V.
quod & Chriftineus tradit ad Mechlinietif tit. 3.
art.j. nttm. 9. & feqq. Quod fiquis, negledtai
ftatuti diipofitione, concivem aut bona ejus aiibi
ftiterit, iitis movendse gratia, non peccabunt
quidem iftius ioci judices , fi arreftum confir-
ment; cum nori iigentur alieni territorii legibus,
talem arreftationem concivium vetantibus, fed
qui ita detentus litigare coadus eft, refte petet k
fuo judice, condemnari concivein > ut arrefti
viriCulum contra ftatuti doinicilii prohibitioriem
alibi impofitum , remittat, litique alibi cceptse
cum imperifis renunciet, ac foivat mulctam fta-
tuto diftatain, velut, decem florenorum Ultra-
jedti; quinquaginta florenorum Leydsc. Statuta
Leydenfia art. 182. Uitraje&ina rubr. 19. art. 1.
Paulus Voet de ftatutis feEt. 8. cap. 2. num. 7.
receptum tamen quibufdam in urbibus , remitti
duos peregrinos non diverfi , fed ejufdem do-
micilii, quorum alter alteruin ftiterat, ad fuuirl
judicem ordinarium , quoties id detentus po-
ftulaverit, quod tamen vel ex comitate magis
quam neceffitate fit, vel magis ad declinandam
nimiam iitium frequeritiam judicibus moleftam _scivibus , inde fuarum litiurn protelationem pa-
tientibus , damriofam. Rofeboom c&ftuymen vatt
Amfterdam cap. \9.art. 29. Sed quam remiffio-
nem fine neceifitate quidam faciunt, ad hane
alios ex mutuis cohventionibus obftrictos Con-
ftat. Sic enim inter Hollandix Ultraje<5tinseque
provincise ordines placuit, ut fi Hollandus Hol-
landum vel bona ejus in Ultraje&ino fiftat folo ,
vel vice verfa Ultraje&inus Ultrajeftinum aut
res ejus in ditione Hollandica , remittatur uter-
que ad proprium judicem , irrito declarato arre-
fti vinculo; & , fi dubitetur, an uterque pro-
vincise ejufdein membrufn fit, ejus judicium
ac seftimatio fit penes eum , in cujus territbrio
arreftum contigit ,• fairiuli denique & ancillae do-
minorum domiriaruinve jure ac domicilio cen-
feantur , 1icrdrach tuffchen de Staten van tiol
land en TJytrecht den 23. Attg. \6$j, & placit.
ordin. tiolt. \ o. fulii 165 8. vol. 2. placit, pagi
njr9- Similiter inter Hollandise Zelandiseque
Ordines convenit, ne Zelandus Zelanduin in Hol-
landia, ne Hollandus Hollandum in ^plandia fi-
ftat, aut bona eorum j fimili laxatione arrefti 4

taiK

L i s. II. T i *. IV.

-ocr page 149-

D e i n j u s

tanquam irriti, facienda. nxder provifioneel ac-
coord tufehen HolUnd enZeeUnd i i.Junii 1*574.
art. 8. -vol. 3. pkeit. pag. 692. Quibus (ut hoc
addam ) infupcr utiie vifum decernere, ne Ze-
landus Hollandum , ejufve bona aut naves in
Zelandia, aut vice verfi Hoiiandus Zelandum
in Hoiiandia arrefto detineat; nifi quis bona a
fe divendita perfequeretur ob pretium necdum
exfolutum , vei adverfarium in lpio contraftus
celebrati loco cfcprehendat ; quo cafu eum co-
gere poterit illic litem fufcipere , ceifante tamen
tunc omni fiftendi jure. d. naderprovifioneel ac-
coord. art. 5. 6. Pari fere modo convenit, ne
urbis' Slufana: in Flaridria incbk fifterent eos,
qui in adjacente territorio (difto tVrye) fovent
domicilium, & vice verfi, ne tin eo territorio
fifterentur Siufani. Quce conventio ordinum ge-
neralium decreto firmata eft. 30. Aprilis 1660.
vol. 2. placit. pag. 2619.

46. Non tamen hx conventiones impedimen-
to erunt, qUo minus Hollandus Hollandum aut
bona ejus Ultraje&i detineat, quoties aut in fu-
ga eft , aut graviter de fuga fufpefttis; idem-
que de cseteris judicium efto ; fed non alium in
jfinem, quam ut fic detentus fecure ad judicem
fuurn competentem litis excipiendse caufa re-
mittatur; ita nominatimcautum d. verdrach tuf-
jfchen de Staten vdn Hollariden Uytrecht. art. 3.
& 4. Peckius de jure fiftendi cap. 8. num. 7.
Adde qux dixi h. tit. in prceced. Sec nec ex hifce
provinciarum conventionibus impeditur Hollan-
dus actionem fibi adverfus Holiandum compe-
tentem cedere Ultrajeftino , fic ut is ad exer-
cendam Ultrajefti aftionem fibi ceifam ibidem
jure fiftere poftet Hoilandum debitorem aut bona
ejus ; cum enim id non inveniatur nominatim
inhibitum, juris eommunis ac ufu recepti difpo-
fitioni i id permittenti, ftandum eft. Confer
Mxviurn de arrefiis cap. 7. num. 7. 8.10.

47. An vero parentes a liberis fifti poflint,
ex iis , quje de verbali in jus vocatione paren-
tum difta * manifeftum puto; nempe fine venia
quidem eos, litis movendae caufl fifti non pof-
fe, at eadem impetrata, nec facile deneganda,
omnino. Quod enim venia antiquitus impetran-
da fuit , ejUs rationem partim in more vioient®
in jus traftionis, partim in reverentia, famofam
aftionem non admittente, pofitam fuifle, ibidem
rnonftratum; ut ergo olim, conceffi licentia pa-
rentes conveniendi, liberum erat liberis parentes
«tiam invitos in jus rapere; ita nihil obftat, cur
iion eofdem liceret hodie ex fpeciali judicis con-
fenfu fiftere litis caufa ; proxime fcilicet adve-
terem illam in jus vocationem realem accedente
noftra prehenfione , nifi quod hxc judicis au-
ftoritattm habeat conjunftam , cum vetus illa
jprivata fieret auftoritate. Rodenburchic jure con-
jttgtm titi 3. cap. 1. num. 22. D. Somerenrff jufe
9iovercar. cdp. ij.num. 2. diffentit. Petrus Bort.
*van arreften cap. 4. num. 52. Berlichius part. 1.
mHuf. w.num. lo.&feqq. Fniftra excipitur,
v o c a n d o. 121

, v. .. • -,

contra reverentiam peccari j & injiiriarri parenti
inferri hoc vocationis genere : etenim reveren-
tice videtur fat datum , cum non fine prcetoria
venia vocatio fit ; nec dici poteft injuriam fa-
cere, qui utitur jure fuo , debitumque modis
iege vel more probatis perfequitur j ut inquit j
Carpzovius defin. fiorenf. part. 1. conft. 20. de-
fin. 28. Nec moveredebet, quod fiiius jufte ex-
heredatur, fi parentem ab aiio inclufuin in fut
noiuerit fidejuffione recipere. nov. 115. cap. y.

8. unde multo magis videretur in ingratitu-
dinis vitium incidere , fi ipfe fifteret atque ih^J>
cluderet: cum aliud fit parentem carceri iiiclu-
dere , aliud fiftere litis commodius inftithehdar
caufa ; adeoque non aliud inde fequeretUr j
quam quod, cum alii jam prehenfi, fi non ca-
veant idonee de fiftendo, includi poffent ad fi-
nein ufque litis, taiis inclufio in parentes non
eftet adhibenda; fed hi jurifdiftione femei fir-
mata dimittendi forent j licet forte non adeo
plenam aiit fufficientein de fiftendo cautioneni
interpofuiifent. Quod & olim in reaii in jus vo-
catione fic obtinuit; nam cum in jus vocatiiaut
ire, dut idoneam de fiftendo fatifdationem brae-
ftare deberent, hic parentibus aliifque perfonis
conjunftis honor fuithabitus, ut quali quali fide-
juflore, etiam non locupiete, dato defungi pof-
fenti l.i 2.& tot. tit. ff. injus voc. uteantaut
fdtis vel cautum dent. quaintis id hodie in pa-
rentibus haud tuto admiferis , poftquain inva-
luit, detentos firnul de judicato folvendo multis
in locis debere cavere; in qua cautione id pri-
vilegium nufpiam parentibuS inveniri tributuin ,
notavi. tit. qui fiatifid. cog. Ne dicam, civiliter ac^:-
cipi debere verba in d. nov.i 1 5.C.3. 8. de iiberis
illis, quorum manifefta apparet malitia in patre
per fidejuffionem fuam non liberando , cuin fa-
cile id poffent : cum alioquin alimenta quidem
liberi debeant parentibus, neutiquam prb ipfis
ars alienum teneantur exfolvere. l. fiquis aiiberis
5. parens quamvis 16. ff. de agnofi & alend,
liberis. tot. Cod. ne filiuspro pdtre. unde & ad fi-
lias ifta non pertinet exhereditionis caufa. d. tib-
vell. 115. Cdp. 3. §.8. Multo minus ftringit &
competentice beneficio parentibus indulto deium-
ta ratio , ex §. dntepen. Inftit. de aftionibus. Eft:
enim errohea illa piurium opinio , fifti non pof-
fe , quotquot competentiae beneficio munitl
funt: quamvis enirn hi pro debito incarcera-
ri nequeant , perinde acfi ceffionis beneficiufii
adhibuiffent. arg./. I. C. qui botu ced. poff. junQ;.
§. ldt. Inftit. de dttion. tamen ab incarceratione
ceflante ad arrefti fimplicis ceflationem haud re-
fte concluditur; cum arreftum tantum fiat ut
de debito litigetut, iiiud agnofcatur, difcutia-
turque , quid tandem creditori cedere i quid
penes debitorem, ne egeat, opbrteat remanere >
adeoque ut pra:ftet omne, quod ex competen-
tiae beneficio non poteft jure fibi retinere. Pec-
kius de jure fifiettdicdp. 5. num. 18: Msvius de
meftis tap; 8. num. 17 3 ■ & fiqq-

R 3 48. De

-ocr page 150-

134 L i b. IL

48. Deno verca, defratre, fimilibufque fru~
Hra difputaveris, cum ne his quidein competen-
tia: beneficium indultum fit, ut plene probat D.
Someren de jure novercar. cap. 15. num. 2. 3.
quemadmodum & fine fundamento ad nobiies,
jlluftres, comites, dodores, porrigitur denon fi-
ftendo privilegiuin ; quippe qui, quo majores
natalibus , quo illuftriores, quo magis edofti ,
quid bona fides exigat, eo quoque magis con-
tra&us fidem implere debent , non mollioribus
aut remiflioribus remediis ad id adftringendi,
quam plebeji, fi natalium fplendorem veramque
nobilitatem, meritis quasfitam, negatoaut dilato
datse fidei implemento contaminent. Msvius de
firrejlis. cap. 8. num. 13. C^ fcqcj. fruftra in con-
trarium nitente Berlichio. part. I. concluf. 75.
nnm. & feqq. adnum. 20.

49. Illud confideratione dignum ; non pofle
jurifdiftionis ftabiliendse cauia fifti debitorein ,
in eo loco, iri quo contra eum mediante rerum
arrefto jain lis inchoata eft; cum enim aftor ex
rerum prehenfione jarn reum reddiderit huic foro
obnoxium , fic ut lis caepta ibidem neceflarioiit
ad finem perducenda, nec ulla ratione reus illud
valeat forum ultra declinare , inutiiis ac fuper-
flua foret debitoris fequeftratio , pro fcopo jam
alia via obtento. Prseterquam quod non oportet
extra fugse fufpicionem (de qua nos antea) pen-
dente lite quicquam novare, aut tentare execu-
tionem pleniorem fine neceflitate ante fententiam.
arg. /. 1. & tot. tit. jf. nihilinnov. appell. interpo-
fita. Argentrseus ad confuet. Britann. art. 122.
Arrefto tamen decreto, & lite cum principali de-
. bitore fic csepta , non impeditur creditor fidejuf-
forem arrefto detinere, ac cum eo litem inchoa-
re, derelidta priore: & vice verfa. Msevius. de
arrejlis. cap. 8. nmn. 40.

50. Abfoluta de perfonis fiftendis quseftione,
facilior erit & expedita magis de rebus tradatio.
quos enim debitores fifti pofle jain expofuimus,
horum bona multo magis arrefti vinculo adftrin-
gi poife, haud ambigendum ; eo quod facilius
rerum quam perfonarum indulta prehenfio eft;
nifi res ipfae in fe favorem contineant, ob quem
eafdein fiftere prohibitum. Et licet multi ex hifce,
quos fifti non polfe fupra monui, ejus condi-
tionis fint, ut nec bona eorum re&e fiftantur ,
adeoque nec res legatorum, nec tutorum, curato-
rum, procuratorum, adminiftratorum, bona pro
debitis eorum, quorum res curant; nec res Hol-
landi per Hollandum in Zelandica aut Ultraje-
ftina provincia, ac vice veria, nec bona eo-
rum quos appellant curue fuppofitos ; in qui-
bufdam tamen id fecus obtinet. Atque ita, de-
bitorem quidem debitoris non re&e fifti, debi-
tuin tamen ipfum omnino pofle , ante notatum
eft. Msevius de arrefiis cap. 9. num. 34.^ feqq.
Bort van arrefien cap. 5. num.p. & feqq. Peckius
de jure fi(i. cap. 4. num. 11. Sande decif. lihr. 1.
tit. 17. defin. 1. Lamb. Goris Adverfar. traff. 4.
§.20. Rebuffus adconfiit. regias tom. 1. delite-

T i t. IV.

rar. ohlig. art. 6. glojf. 3. num. 63. 64. nec pure
tantum , fed & in diem debitum, in quantum ,
die veniente, non refte contra interdiftum fol-
vitur. Radelant. Cur. Ultrajett. decifi 18.num. 1.
licet alioquin id, quod alteri debetur, non nifi
eo volente per alium exigi pofle jura dictent. /,
pttpilli 6. §. ult. I. folvcndo 39. Jf. de negot. gefiis.
Nec minus bona pupillorum, minorum , furiofo-
rum, fimiliumque, refte fiftuntur, ut ita tuto-
res'& curatores, quibus incumbft rerum pupilla-
rium defenfionem fufcipere, adigerentur ad liti-
gandum in loco illo, in quo bona talia funt ar-
refto detenta. Bort van arrefien cap. 4. num. 47.
Msevius de arrefiis cap.%. num. 6. & fieqq. Simon
van Leeuwen cenf. part. 2. libr. 1. cap. 15. num. 14.

5 1. Cseterum licet annui reditus & ufurse &
penfitationes fifti poflint. Carpzovius defin. for.
part. 1. confi. 22. defi. 29. & apud nosipfa quo-
quebona feudalia, five de feudalibus controver-
fiis, five de aliis lis movenda fit, ita ut pofte-
riore cafu etiam ordinarius judex, cui alioquin de
feudalibus jurifdiftio denegata eft, decretum de
bonis feudalibus arrefto gravandis jure interpo-
nat. infiruttio Curice Feudalis Holland. 7. Aprilis
1661. art. 8. vol. 2. placit. Holl.pag. 2648. ta-
men jure fingulari, ad evitandam rationum pu-
blicarum turbatiohem, vetitum, ne in Hollandia
fub asrarii quasftoribus arrefto graventur ufurae ac
reditus annui., ad debitorem noftrum pertinen-
tes , quorum dies jam ceflerat; multoque mi-
nus fortes ipfse : adeo ut quseftores vetentur ar-
refto obtemperare. placit. Ord. in Holl. 18. Mar-
tii 1661. vol. 2. pag. 2639. Pari fere ratione
menfse argentarise Amftelodamenfi ( de ivijfel-
banck^) datum privilegium, ne arrefto graven-
tur, quse apud eam cuftodise caufa depofita funt,
five diredo five per ambages; adeoque nec fub
inftitoribus, in quorum rationes aliense pecunise
transfcriptse fuerant cuftodise gratia. Placitum
ordin. floll. in gratiam Amftelodamenfium 16.
Dec. 1670. quod occurrit defcriptum, apud Pe-
trum Bort van arrefien cap. 5.num. 3 o. Alimen-
torum quoque favor videtur id eflecifle , ne ea
alicui in futurum debita arrefto graventur; non
enim temere quifquain alimentis videtur fraudan-
dus quotidianis , atque ita necandus juxta /. 4.
ff. de agnofc. & alen. liberis, ubi necdum con-
ftat, illum debitorem efle ejus , qui fequeftra-
tionem facere defiderat. arg. /. qui bonis 6. ff.de
ceff. bo?ior. nam &, rebus pupillorum indefen-
forum au&oritate judicis pofleflis , feparandapu-
pillis funt aliinenta ufque ad tempus pubertatis,
eo quod incertum eft de indefenfis & femet ipfos
per setatem defendere non valentibus, an vere
debitores fint, an magis per calumniam fingan-
tur tales effe IfipupUIus 33./. ult. ff. de reb. au-
tlorit. jud. poffid. & vend. tales vero mifliones
arreftis noftratibus non longe funt diflimiles. Et
licet appellatio fufpendat fententise executionem ,
tamen a decreto de alimentis prseftandis non licet
appellare, faltem non ad eum effedum, ut difler-

retur

-ocr page 151-

D E I N J u s

retur executio' arg. I. tdt.ff. de appell. rccip. vel
non. Quibus accedit, quod ita fubverterentur fu-
prema morientiuin elogia , qui aJimenta legan-
tes certs perfona: , nollent ea aliorfum detorque-
ri; qu£e & ratio fuit, cur de his tranfigi fine de-
creto leges vetuerint, nec decretum permiferint
interponi , nifi iilaefa maneret defunfti voiun-
tas. /. amhi S.pr. & §§. feqrj. fdetranfatfton.
Berlichiuspart. i. concluf. 74- ^num- 43- Carpzo-
vius defin. forenfi part. I. confiit. 29. defin. 33.
Plane fi in prseteritum aliinenta fint debita, cum
perdant alimentorum nomen,, naturam, ac fovo-
rem, nec quifquam in prseteritum alendus fit,
ad inftar fimplicis annuae prasftationis vel penfio-
nis ea fifti nihil impedit: nam & de his traniigi
fine decreto poife , didum tit. de tranfati.

52. Similiter fequeftari non poifunt in Bel-
gio fcederato ftipendia feu mercedes nautarum
ac fociorum nauticorum , nifi ob debitum vefti-
mentorum, aut efculentorum , aut penfionis
dium, durante navigatione contra&um , adeo-
que revera pro depenfis tantum alimentis, ut-
pote juxta /. 6. ffi. de aliment. & cibar. legat. ci-
baria veftituin ac habitationem continentibus.
Placito ordin. Gencral. & ordinum Hollandice 8.
Deccmbris 1653. vol. 1. placit. pag. 966. Reli-
qua vero ftipendia, stque falaria profeiforibus ,
verbi divini miniftris, advocatis, medicis, mili-
tibus , aliifque debita, nrrefto gravari poife ve-
rius eft , non modo litis mftituendse , fed & rei
fervandar caufa. Sed an in totum, an vero pro
parte tantum , & pro qua portione, de eo va-
riantes regionis cujufque mores inquirendi, &
pro more loci cujufque , fubinde & providi ac
circumfpe£ti judicis arbitrio , id dehniendum.
Vide /. fiipendia 4. ff. de exectttione rei judicatce.
Peckium de jure fijhndi cap. 5. num. 1 3. Siinon
van Leeuwen ccnf. for. part. 2. libr. 1. cap. 15.
jitim. 29.' Sic in regionibus, quse immediate fub-
funt Ordinibus generalibus, arreftari nequeunt
ftipendia concionatorum , nifi ufque ad partem
dimidiatam. Reglcment op de politijke refiormatie
in de Meyerye van 's Hertogenbofch en andere quar-
tieren i.April. 1660. art. 38. vol. 2. placit. pag.
2614.

53. Res hereditarias quod attinet, licet jure
Romano cautum fuerit, ne ante nonum a morte
diem cuiquam iiceat heredes, aut parentes, aut
liberos, aut conjugem, aut agnatos vel cogna-
tos defundi, fnnilefque convenire aut qilocun-
que modo inquietare , novell. 115. cap. 5. ta-
men, ii metus fubfit, fore, ut hereditas expile-
tur , etiam ante nonum diem ipfafque exfequias,
protinus a morte debitoris, bona ejus per credito-
res arrefto includi poifunt. Groenewegen ad
nuth. item C. de fiepulchro violato. Chriftiriseus
vol.i. decifi 81. Zypseus notit. Jur. Belgici libr.
I. tit. de injus voc. drca fin. Ipfum vero debito-
ris defunfti cadaver in univerfum pro debito ar-
reftari, & impediri fepulturain, fub pocnse gravio-
ris comminatione vetitum j dedu&is in irritum
v o C A N D O. I^f

quibufcunque ea ratione extortis pignorum fide-
juilorumve obligationibus, aut pecuniarum folu-
tionibus. L :dt. C. de fiepidchro violato novelL 115*
cap. 5. ut eniin reliquias defunftorum fepultu-
rse tradit, conditionis hutnanse memoria poftu-
lat, tefte Modeftino in /. pen. ffi. de condit. Jnfiit.
ita contra, ii criminum graviffimorum reos exci-
pias, extremum defunftis honorem quietetnque
denegare , crudele nimis injuriumque vifum.
d. II. in quarn rem plura congeffit Peckius de
jure fiflendi cap. 5. num. 23. Groenewegen add.
auth. idcm C. de ficpulchr. violato , & ita a Carolo
Quinto conftitutum fuiile, ne ob debitum civile
fepuitura impediretur, teftatur Perezius tit.Cocl.
de fiepulchr. violato. monens tamen fimul, in va-
riis locis contra hoc jus , adeo humanitatis &
religionis favore ac ratione fumma fubnixum ,
vexari detinerique infepulta debitorutn cadavera ,
donec fatisfa£tum fuerit. Adde Msevium de ar-
rcfiis cap. 8. num. 225.&feqq. Quid vero obti-
neat in cadaveribus eorum, qui 11011 ex fceleris
confcientia violentas iibi manus intulerunt, di-
cam. tit ad leg. Corncl. de ficariis.

54. De rebus alienis a debitore poffeffis,
num & illoe fifti poffint per creditorem , litis
adverfus debitorem poffidentem movendse Caufa,
non fine difttnctione qua-ftio videtur tenninari
poife. Si enim ita prorfus alienaeft, utnullum
poileffori jus in ea competat, nec ejus invito do-
mino retinendse habeat poteftatem , veluti fi
furtiva fit aut vi poifefla ; vanam ac inanem fore
arbitror detentionem , five rei fervandse, five
litis caufa tentaretur; eo quod , domino Vindi-
cante , impediri non poifet poffeffionis ademtio ,
ne alter alterius odio prsegravetur , contra regu-
lam. non dcbet 22. dereg, jttris. in.6. atque adeo
in irritum deduci omni momento poffet, quic-
quid aliena: rei detentioni , ceu fundamento ,
fuiffet fuperftru<5tum. arg. L bonafides 31. §. 1.
jfi. dcpofiti. & ut alienarum rerutn pignus non
fubfiftit fine domini veri voluntate. /. aliena res
20.ff.de pignorat. atf. & nuffione in pofleffio-
nern bonorum defunCti decreta, neque depofi-
tarum neque defuncto commodatarum rerum
poifeffio cenfetur conceifa , quia iftx non erant
defunfti/. is cui 5. §. fidepofitce 1 o.ffi. ut inpof-
fiejfi legat. vel fidcic. nom. ac denique perperam
dirigitur per apparitorem executio in res alienas,
vel eas , de quibus dubitatur , an tales fint.
/. a Divo Pio 15. §. rerum <\.ff. de rejudic, ita &
non jure illse pro alieno fiftuntur debito , cum
hac ratione executionis initium fieri ex antedidtis
manifeftum fit. Ut tamen in dubio ex pofteffio-
ne praefumendum fit, illuin qui poffidet, do-
minum effe, donec contrarium probatum fuerit.
Peckius de Jure fifiendi.cap. 16. num. 5. 6. Ber-
lichius part. 1. conclufi. 74- num. 46. Everhardus
confit. 209.RebufFus adconfiit. reg. tom. 1.'deliterar.
oblig. art. 6, glojfi. 3. num. 2 5. Petrus Bort de ar-
refiis cap. 5. num. 31. Maevius de arrefiis cap. 9.
ffttm. 2. &feqq. & mm. 16. Sim. van Leeuwen

(cnfi.

-ocr page 152-

136 X' L I B. II.

cenf. part. %. Ubr. 1. cap. 15. num. 32. Sed fi dc-
bitori jus in re aliena qusefitum fit, veiuti pigno-
ris aut fimile , re<5le creditor rem talem fuo debi-
tori ab alio oppignoratam fiftit , eo quod non
tam rem alienam, quam potius jus debitori in re
aliena competens, atque adeo id , quod debitoris
proprium eft, videtur arrefto gravaile ; eo modo ,
quo pignus pignori dari pofte notum eft ex tit.
C. fipign. pignort dat. fuerit. & legatarii ac credi-
tores in poileffionem bonorum defundi vel debi-
toris miffi , pignorum quoque his datorum pof-
feffionem cOnfequebantur. /. is cui5. §.fied& fi
j.jf. ut in poff. legat. Rebuftus d. art. 6.glojf. 3.
num. 5 3.

$ 5. Hinc nec dubium effe poteft, quin refte
creditor acturus fiftat rem debitori cum alio com-
munem , quippe cujus dominium pro parte
faitem indivifa debitoris eft:; ufque adeo , ut ne
ex eo quidem impediatur arreftum, quod forte res
communis natura fua fit individua ; cum eo
cafu, res tota videri poffit arrefto gravata, arg.
/. is cui 5. §. fi exduobus 11. ffi.ut in pojfiejfi.le-
gator. nomin. alterque rei communis dominus
adtione pro focio, vel communi dividundo, con-
fequi poffit a focio, cujus mora arrefto caufam
prrebuit, quanti fua intereft, fe partis fuce ufu
caruifte; Rebuffus de literar. oblig. art. 6. glojf. 3.
num. 53. Marvius. de arrefiis. cap. n. 4. Si
tamen portio navis , cujus plures exercitores
funt , arrefto gravetur, non impediretur ob id
navigatio, aut faltem exercitores ca;teri impe-
trare poftent laxationem arrefti ad id, ut naviga-
tum navis tota mittatur, ea iege, ut in ea parte
ubicunque exiftente, & lucris inde proventuris,
duret arrefti vinculum , & magifter caveat , fe
nomine & periculo arreftantium partem eam ubi-
que, velut arrefto gravatam , defenfurum. Yi-
de PetrumBort van arrefien. cap. 5 .num. 5.

5 6. Pari ratione , iicet debitor rem ftiam alteri
dans pignori diminuifte cenieatur dominii jus;
quia tamen non in univerfum dominus efte de-
fiit , liberum eft crcditori rem talem fui debito-
ris, per creditorem jure pignoris pofleflam, ftftere
fub eo, five ad id , ut ad litem in eo loco, in quo
res eft , fufcipiendam fuum conftringat debito-
rem , five debiti fervandi caufa ; faivo tamen
creditori hypothecario fuo jure pnelationis in
pretio ex tali re arreftata redigendo : eo fcilicet
modo, quo creditores chirographarii miffionem
jure Romano impetrabant in bona debitoris obje-
rati ac latitantis, licet aliis ante creditoribus pi-
gnoris conventionalis jure devinda; aut credito-
res in lite viftores executionem habebant in vifti
rebus , alteri hypothecae obiigatis, non diminu-
ta tamen utroque in calu creditoribus , tempore
anterioribus, fua in pignore prarogativa. /. a di-
vo Pio 15. § - qtiod fi res 5. fifi.de rejudicata. Pec-
kius dejure fifiendi cap. 16. num. ult.

57. Ex adverfo nullus refte rem fuam pro-
priam arrefto detinet, nifi ad id, ut eam ab in-
jufto vindicet poflelfore; quo refpedu jus fiften-
• i i

T I T. LV.

di etiam in aftionibus iriretn lccum fibi vindica-
re , fupra monitum. Si tamen in rcm meam,
five a me five ab aiio poffeflam, tertius jus ha-
beat j velut hypothecse vei pignoris , aliudve
fimile, idemque mihi alia ex caufa debitor fit,
nihil vetat, quo minus rem meain penes me ip-
ium judicis auftoritate fiftam, non quidem qua-
tenus iila mea eft , fed in quantuln tertio in eam
jus conftitutum eft; ad id , ut ille judicis mei
ordinarii jurifdiftioni fuhjiciatur vi arrefti. Idem-
que eft, ii meus crcditor, cui verbi gratia centum
debeo , mihi res alias debeat compenfationem
haud admittentes; n2m & tunc , quod debeo ,
refte apud me ficfifto, ut ad meum forum tra-
ham eundem exalia caufa mihi debitorem. Pe-
trus Bort •van arrefien. cap. 2. num. ult. Simon
van Leeuvven cenfi. part. 2. libr. 1. cap. 15".
num. 3 3.

58. Non prsctereundum tamen , etfi res ta-
ies fint, qua: iifti non prohibentur , omnem ni-
hilominus fiftendi licentiam denegari creditori-
bus , ex quo curator bonis debitoris iatitantis aut
defunfti datus eft; fic ut ne ccepta quidem ante
curatoris conftitutionem executio ad finem per-
ducenda fit, fed omnes ad eundem judicem ve-
nire tencantur, de fuo pra'lationis jure cum caete-
ris ejufdem debitoris creditoribus difceptaturi;
idque convenienter juri Romano, quo miffis in
poifeflionem quibufdam creditoribus , reliqui
quoque , qui non petierunt miffionem , viden-
tur miffi, quafi miffionis decreto in rem concep™
to ; aut faitem petunt, fe cum prius miffis ad-
mitti. /. cum unus 12. ff. de de reb. autforit. judic.
pofifid. /. ult. C. eod. tit. de bon. aut. jud. poffid. &
ante miffionem fibi quidem quifque vigilare po-
tcft; poft eam non utique ; Sciendum, inquit
cum Juliano Ulpianus eojure nos uti, ut qui pe-
cuniam debitam recepit, antequam bona debitoris
pofifidcantur , quamvis ficiens prudenfiqhe fiohen-
do non ejfe recipiat, non timere hoc ediftum f fi-
bi enim vigilavit. Qui vero pofi bona poJJeJJa de-
bitumfiuum recepit, hunc in portionem vocandum^
exaiquandumque cceteris creditoribus : neque enim
debuit prceripere cceterispofi bonapojfejfa, cum jam
par conditio omnium creditorum fatfa ejfet. I. quod
autem 6. §. ficiendum 7. ffi. quce in firaud. credit.
alien.fiuntutreficind. adde Petrum Bort de arrefiis
cap. 4. num. 64. Anton. Fabxum Cod. libr. 7.
tit. 32. defin. 18. 20. Msevium de arr. cap.
8. num. 148. & fieqq.

59- Quifquis autem vel fibi vel rebus fuis af~
ferere cupit immunitatem ab arrefti gravamine,
id ipfuin protinus ante litem conteftatam tene-
tur allegare & probare ; fi enim in declinatoriis
fori exceptionibus id obtineat. /. pen. & ult. C. ex-
ceptionibus , etiam hic idem fervari neceife eft,
cum hac allegatione forum & jurifdiftionem ju-
dicis, apud quem arreftum contigit, declinari
conftet. Peckius dejure fifiendi cap. 14. num. 1.
neque tantum hsec immunitas ab arrefto ratione
perfonse vel bonomm, apud eum alleganda, cu-

jus

-ocr page 153-

D E 1 N J u s

|US auftoritatc arreftum eft interpofitum, fed &,
fi opus fuerit, dum is immunitatis allegationem
non admittit, querelx violatse immunitatis de-
ferri poftunt ad judicem illum , cujus jurifdiftio-
ni per arreftum fubduceretur caufa: cognitio ,
ejufque officium & auxilium implorari; ne fub-
jectorum fuorum priviligia fubverti per alios ac
conculcari patiatur. Vide Msevium de arrejlis cap.
1₉. num. 4. & feqq. & cap. 17. num. 9. Petrum
Bort van arrejlen. cap. 4. num. 35. 36. 37.

60. Arrefti rede interpofiti efle&us eft, quod
durante ejus vigore nihil poflit innovari. Ac pro-
inde perfonse quidern ita detentse non impune ab
eo loco, in quo detenta;, fefe poffunt dimovere;
quod fi id infalutato judicc ac creditore fecerint,
ob debitum civile detenti non quidem incurrunt
carceris effrafti poenas, fed vel ad muldas per
ftatuta conftitutas, intra annum a violati arrefti
tempore conveniri poflunt , vel arbitrio judicis
pro variis arrefti violati circumftantiis coercentur;
atque infuper adverfus eos tanquam contumaces
procedi poteft : de quibus vide prolixius Petrum
Bort 'uananejien. cap. 7. num. 30. &fcqq. ufque
adnum. 42. Msevium de arrejlis. cap. 24. Si-
mon van Leeuwen ccnj'. part. 2. libr. i.cap. 15.
tium. ult. Petrum Peckium dejure fijlendi. cap.
28. Et fi alius in civilibus alius in crimina-
libus pmor fit , ac detentus ob debitum civi-
le arreftum violaverit, muldtam non crimina-
lium fed civilium caufarum pra:tori cedere debe--
re, tanquam ei, cujus au£toritate detentio fa-
£ta, refponfam eft in Confult. JCtorum Holland.
part. 3. 'vol. 2. confil. 319. revera 219. in Jine.
Quifquis vero convinci poteft dolo malo ope
coniilio juvifle arreftati fugam ac evafiohem,
aut eundem exemiffe, eo ipfo obftriftum fefe
reddidit ad exfolvendum totum illud debitum,
pro quo confequendo debitor detentus fuerat: fic
enim ex lege Conftantini obtinuit, ut is, qui
debitorem credidiifet avellendum fubtrahendum-
que, totius lummac folutionem in fe teneretur
fufcipere. /, quoties 3. C. de exa&orib. tribut. &
jam olim ex edido prjetoris, fi quis alium in jus
vocatum vi exemiflet, in id condemnari folebat,
quanti erat ea res in judicium dedufta. /. pen.

i. junft. l.fed eximendi 4. Jf. ne quis eum qui
in jus voc. vi eximat. ufque adeo, ut reducens
poftea exemtum , eundemque fiftens in judi-
cio , evitet quidem ordinariam eximentium pcc-
nam , nec ad debiti integri exfolutionem tcnea-
tur. d. I. pen. §. docere i. ff. nc quis etim, qui in
jtts voc. vi eximat. (licet hic quidam contra fen-
tiant) fed nihilominus in id quod aftoris intereft,
caufim ejus & perfecutionem quoquo modo de-
teriorem ac difficiliorcm effe redditam , obftri£tus
maneat: cum modis omnibus id judicem agere
oporteat , he cujus deterior caufa fiat ex fa£to
alieno. /. \.jf. cle ahen.jud. mutand. caufa. Pec-
kius dejure fjlcndi. Cap. 3 3. Chriftineus ad Me-
thlimenf. ut. 3. art. 3. num. 4. & fiqq. # art. 5.
H. 4. multoque magis hac in apparitore vel com-

V O C A n o, t%f

mentarienfe, dolo vel culpa evafiohi caufath prar-
bente, ftatuenda funt, ut latius dicetur tit.d. cu<*
ftod. & exhib. reorum.

61. Quod fires arrefto gravatae fint, immo-
biles quidem non poflunt arrefto durante per
dominum alienari in aireftantis prsejudicium ;
cum judex traditioni earum, non hifi corarn le-
ge loci fitus faciendse , auftoritatem non fit ac-
commodaturus. Mobiliuin vero poifeflib jure in
alium transferri, aut quaqua ratione interverti
non poteft per eum , penes quem illse fequeftra-
ta: funt; adeo ut, fi de fa£to tranftulerit, corru"
perit, aut poflidere defierit, non modo ad mul-
£tam teneatur, quam appaiitor arreftum denun-
cians in cafum intcrverfionis comminatus eft eX
more judicii intra annmn exigendam, Neofta-
dius curice fiuprem. decif. 79. ubi & tradit, cui
mul£ta cedat. Bort van arreften. cap. 7. num. 31*
3 3. fed & ad redintegrandam pofleflionem inter^jverfam , & in priftinum ftatum reftituendam 1
aut, fi id nequeat > ad id quod intereft illius »
qui arreftum fieri curavit, ut & ipfius debitoris j
fi is quoque tali interverfione fe lsefum probet 3
fimodo dolusaut manifefta poflefloris negligcn-
tia appareat. groot privilegie van Vrouwe Matid
van Burgundien aen die van Holland en TLceland 1
Martii 1476. poft. med. vol. 2. placit.pag.669.
in med. Peckius dejure ftfiendi cap. 44. Chrifti-
neus ad Mechlinienfi tit. 3. att. 5. Petrus Bort
d.cap.-]. num. 35. 3 Quin tamen res mobiles
ita interverfse, & ex domini voluntate in aiium
tranftatas, jure dominii tranfeant, haud dubium ,
cum mobilia fequelam hodie non habeant. Quin
imo, fi res tales arrefto detentse fint, qUse fer-
vando fervari nequeunt, judicis auftoritate di-
ftrahi poterunt , pretiumque, quod earum irt
locum fucceflit, fervari fufficiet. Petrus Bort
van cutrefteru cap. 5. num. idt. & cap. 7. num. 6.

62. Debitis vero fub debitore debitoris arre-
ftatis , vis arrefti eft, quod debitor id quod ar*
reftatum eft , folvere non poflit ; & fi maxime
fine arreftantis voluntate folvat, nihil ea folutio-
ne arreftanti praejudicet; fed poftinodum vin-
centi fic folvere teneatur, acfi nihil debitori fuo
vel aiteri ex debitoris voluntate folviffet. Nec
excufabitur fi mctu litis fe fuo creditori folviffe
caufetur : neque enim in creditoris poteftate
fuit, fuum convenire debitorem ad folvendum,
quaindiu durat arrefti vinculum ; cum creditor
non efficiens, cavendo vei fatisfaciendo , ut il-
ludlaxetur , ipfe in caula fit, quo thinus debi-
tor judiciali impeditus prohibitione & pccnse'
comminatione folutionem faciat. arg. /. ult, Jf. di
lege commijf. re£teque facit, nec morae reuseft,
qui au£tore prastore folutionem detreftat in
odium ac poenam creditoris. arg. L ult. Jf. quod
quifquejuris in alter. ftatuerit. ufque adeo, ut nec
oblata per creditorem cautione de indemnitate,
hec deferto per arreftantem arrefto, cogi polfit
quamdiu fcntentia judicialis non di£tavit, arre-
fturn defeftum effe. Vid, Rebuffus ad conftit,

S reg,

-ocr page 154-

L i b. II. T i t. IV.

rcg. tom. i. de litew. oblig. art. 6. glojf. 3. num.
6&. 66. 6-j. Peckius de jure fijl. c<ip. 9. num. ult.
in fine. Bort van arrefien. cap.j. num. 14. C7" fieqq.
adnum. 24. ubi tamen monet, curiam lupremam
Hollandise Zelandiarque , non obftante arrefti in-
terpofitione , debitorem ad folvendum (blere adi-
gere; & fimul addit remedia quibus eo cafu cre-
ditores arreftantes iibi poifint confulere. num.
25.26. *

63. Quod reiiquum eft, arreftum effedus
habet plures curn verbaii in jus vocatione com-
munes , cum fpecies credatur efte in jus vocatio-
nis. Atque ita omnem interrumpit prsefcriptio-
nem vocantis feu arreftantis intuitu, & perpe-
tuam facit actionem temporalem; cum filuiile qui
in jus vocavit, aut inquietatus non fuifle, qui vo-
oatus eft, dici nequeat. I. confiitutionibus jf. de
eblig. & aff. I. 3.1. 4. in med. l.j.C. de prxfcript.
30. vel 40. annor. I. 1. 2. C. de longt tcmp. prx-
fcript. I. nemo ambigit 10. C. de acquir. velamitt.
poffi. I. 2. /. 3. C. de annal. except. Peckius de ju-
Yc fifi. cap. 3 5. num. 6. Andr. Gayl libr. 1. obfierv.
74. num 20. &fieqq. Confer tit. de judiciis in fine.
Similiter arreftum adjunftam habens exhibitio-
nem petitionis , aeque , ac in jus vocatio verba-
iis , inducit Jitis pendentiam & prarventionein ,
fic ut neque reus invitum aftorem arreftantem
vocare poflit de ea caufa ad aliud judicium ,
neque adnr invito reo litetn fic caeptam ad aliud
poflit forum transferre , licet quibufdam in locis
praxi invaluerit , adtorem renunciare pofle liti
cxpta?, & novam alibi litem reo etiam invito ino-
vere. Quse plenius excuifi tit. de jurifdi<5tione.
Adde interim Peckium dejure fifi. cap. 3 5. n. 1.
2. 4. Pctrum Bort. de arrefiis cap. 7. num. 2.
Brunemannum ad. /. j.jf. dejudicis. num. 3. Ma-
vium de arrefiis cap. 15. num. 26. & fieqq. &
DD. citatos apud Gratianum dificept. fiorens. cap.
906. num. 21. 22. Zangerum de exceptionibus
part. 2. cap. 3. Confult. JCtor. Holl. part. 4.
conftl. 3 25. vel 326. incipit gefien& confil. 3 28.
& part. 5. confil. 35. num. 3.4. Mynfingerum
cent. 4. obfierv. 26. num. 6. Merulam hbr. 4. tit.
40. c. 3. num. 21. in fine. Sed ha:c ita, fi a<5tor
vocationem profequatur: nam fi, cum reo dixif-
fet diem , ipfe veniente die abfuerit , & reus
quoque fui copiatn non fecerit, vel praefens pe-
tierit circumduci ediftum citationis , nec inter-
ruptio ufucapionis nec prseventio poteft videri
fadta per vocationem, quam ipfe vocans iua ab-
fentia eluforiam reddidit & ineificacem. Brune-
mannus. ad.l. j.ff. dejudiciis num. 3.

64. Non tamen apud nos, & in locis illis, ubi
mercatura viget, arreftum arreftanti tribuit jus
hypothecse in rebus arrefto detentis , nec prse-
lationem ante alios creditores; nifi forte quantum
ad fumtus detentionis , fi ea rei fervanda; caufa
ob metum interverfionis fa£ta fit; & fecundus
aireiians , feu commendationem arreftata: rei
faciens (utloquuntur) eodeinjuregaudet, quo
primus; nec impedietur iegalis hypotheca etiam
ratione creditorum pofterioruffi; dum ibrte ar-
refto durante csepit debitor tutelam gerere , res
filci adminiftrare, lic ut & fifcus & pupilli in re-
bus arrefto gravatis potiores fint futuri, ipfis ar-
reftantibus. Quse non tantum ita recepta ob li-
bertatem mercaturx , ne creditores prselationis
fpe allefti nimis facile fifterent mercimonia , fuis
plerumque temporibus aclocis tradenda , in in-
gens commerciorum damnum ; fed & magna ex
parte propter ipfa juris Romani principia. Eft
enim arreitum fpecies quasdam miflionis prsto-
rise in pofleflionem ; per quam licet jure Roma-
no creditores adipifcerentur jus pignoris, in
tantum , ut debitor poft miflionem res fuas alie-
nare non poifet , nifi cum tali onere pignoris
pra-torii creditoribus ex miflione qusefiti. /. fipofi-
quam 3. fi poftquam 3. /. qui legati 5. C. ut in pofi-
fieff. legat. jun£t. 6. Inftit. de affion. quo re-
fpectu miffio noftratibus arreitis potentior fuit:
non tamen qui prior miflus erat, ex praeiogati-
va temporis ulium >us potentius fibi arrogare
poterat, quam qui poftea miflionem impetraf-
fent; fallente illic regula, alks vulgo in pigno-
ribus recepta , quod, qui prior eflet tempore,
potior quoque eflet jure. /. is cui 5. §. qui prier,
3. fif.utin poffi legat. /. cumunus 12.ff.de rebus
auiiorit. jud. poffid. & vend. Petrus Peckius de
jure fifiendi. cap. 40. num. 7. &pcr tot. Msevius
de arrefiis. cap. 19. num. 17 fa" fieqq. Petrus
Bort van arrefien. cap. 7. num. 15. & ficqq.
Quamvis in Saxonia locifque vicinis jus pignoris
& prselationis nafci teftetur Carpzovius defin.
fiorenfi. part. 1. conftit. 28. defin. 143. & plures
ab eo citati.

65. Quibus porro modis , qua cautione prse-
ftita , laxetur arrefti vinculum, dieendum erit, tit,
qui fiatifid. cog. Quod fi arreftans arreftum nort
profequatur, nec intentionis libellum die prsefini-
toedat, detentus jurepetit ab inftant-ia abfolvi,
remitti atrefti vinculuin, & aftorem in expenfas ,
damna , & id quod intereft, damnari. Inftruft.
Curise Ultrajedt. tit. van defiaut van de eyficbers
art. 3. Wafienaar pratt. jud. cap. 3. num, 14.
15. De laxatione arrefti plura vide apud Mse-
vium de arrefiis cap. 25.

66. Eft autem in jus vocatio five verbaiis fi-
ve realis principium omnium aCtionum inftituen-
darum ; §. ult. Infiit. depcena tcmcre litigant. qua
omifla nihil eorum , quse fubfecuta funt, vale-
re poteft. /. prolatam 4. C. dc ficntent. & interlo-
cution. /. ea qiia: 7. C. quomod & quand.judex ficnt.
proficrre deb. Sic ut ne in favorem quidem non
vocati, & oh id fefe non fiftentis , fententia ia-
ta vires acquirat; cum ea , quse contra leges ge-
fta funt, nulla fint, nec ob privatam perfonsc
fingularis utilitatem foleant convalefcere. Nihil
in contrarium faciente argumento a minore de-
fuinto, qui licet careat perfona ftandi in judicio
fine curatore , tamen fi fine eo fteterit, ac pro
fe obtinuerit fententiam; commodum exea fenti-
re poteft. /. nm eo 14. C, depro$urat. junft. /. 4. C.

fiai-

-ocr page 155-

Sl QUISINJUS VO

fi dverf. rem.judic. Non enim illo in cafu deerat
necelfarium judicii requifitum , ac bafis; cum
& rninores,conditionem fuam facientes meliorem,
legitimam habeant perfonam ftandi in judicio fine
curatore, ut innuit. d. /.14-

6j. Ex hac vero vocationis neceffitate & illud
confequitur , eum, qui ad unam caufam vocatus
eft, ad alteram refpondere haud compellenduin.
/. confenfiffe 2. §. legatis 3. ff.de judieiis. eo quod
non" praefens tantuin, fed & ad refpondendum
paratus effe debet; a<£tore quidetn inftrudo ve-
niente, reo autem fefe demurn inftrufturo, poft-
quam cognoverit , ex qua caufa conventus fit.

CATUS NON IVERIT. I39

l.i.ff. deedendo. -Mynfingerus Cent.6. obfervat.
6. num. 9. Si tamen adverfarius non vocatus',
fed prsefens, & ita ab aftore conventus, ultro
refpondeat, litemque conteftetur, judiciumfub-
fiftet. Curn eniin in jus vocatio potiffimum
ob id intervenire debeat, rie reus indefenfus con-
demnetur, nihil impedit, quo minus huic fuo
favori renunciet atque ita fui defenfionem apud.
judicem fufcipiat, acfi legitime vocatus eifet. arg.
l.pcn. C. de pattis. Donellus adtit. Cod. de injus
vocando. num. 3. Anton. Matthseus dejudiciis
difput. 6. tbef. 3 4. adde quse fuperius de neglecta
legitima vocandi forma didta funt.

TITVLVS V.
Si quis in jus vocatus non iverit.
SummariA.

I. Qtu vocatus non venit, multtandus eft ; mul- 1 2. Quando ceffct mulBa ?

tia atfori cedit. ! 3- De contumacia rei, rermfifive.

Ui in jus vocatus non ivit,
inulfta pro arbitrio & jurifdi-
£tione judicis coercetur, iive
competens judex fuerit , ad
quem vocatus eft, five non;
fi modo id dubium iit, quip-
pe quo cafu venire debet, privilegiuin fori alle-
gaturus, ut latius di£tum tit. de jurifdiftione.
/. 2.pr. & §. i.ffi.h. 1.1. t-ff de judiciis. Mul-
ftandum ait Paulus in d. I. 2. §. x. b. t. pro jurifi
ditfiotte jutlicis, id eft , ii modo judex talem ha-
buerit jurifdiftionem, cui etiam muldtse impo-
nenda? poteftas coha:fit: neque enim omnibus
magiitratibus mulftae dicenda: jus datum fuit. I.
aliud firaus efi 131 .ffi.de verbor. fignif. I. confien-
fijfie 2. §. ult.ff. dejudiciis. neque ad eandemuf-
que quantitatem mulftandi poteftas. I. ult. C. de
tnodo multtarunt. Applicanda autem mulcta a£to-
ri vocanti, cui ad eain exigendam accommodan-
da videtur infaftum aftio : arg. I. fi per 5. § in
eum 1. ff. ne quis eum qui injusvoc.viexim.fi
enim pocna a£tori laefo cedat cum reus vi exemtus
efl:; quid ni & tunc, cum reus non venit ? cum
utique magis videatur pratoris contemnere ma-
jeftatem , qui vi exeinit, quam qui fimpliciter
neglexit venire. Eoque facit, quod poena cei-
fat, ii non interfuerit aftoris, eo tempore in jus
adverfarium non venifle. /. 2. in fine ffi. h. t. quod
non ita eifet, fi mulfta non fuiflet adtori appli-
canda. Quibus non repugnat quod in l.pcn. C.
de tnode muldiarum. refcriptum eft, fevera muldta-
rum compendia xrario publico protinus elfe qua;-
renda : eum id de mulftis ac pcenis ob crimina
publica vel popularia irrogandis accipienduin flt,
nequaquam de iis , ad quas privatis in negotiis
ex jufta caufa fit condeinnatio , ut ex hoc toto
libro 2. manifeftum eft.

2; Ceflat vero mulftse exa<5tio, fi aftoris non
interflt; fi quis non venerit per rufticitatem;
aut cum vocatus eflet ad judicem pedaneum; vel
talis fit, ut edidto non potuiflet vocari. /. 2. in
fine. ff. h. t.

3. Poteft & ador , reo fui copiam haud fa-
ciente, miffionem in poifeffionem bonorum ejus
impetrare. /. fiatifique 19.ff.de in jus voc. Sed de
contumacia ac ejus coercitione tum ex Rornano
tum ex hodierno jure dicam latius. tit. 1 i.fiquis
caution. injudfift. cauf.fatt.

T I T V L V S VI.

In jus vocati ut eantj aut fatis vel cautum dent.

SuMMARIA*

I. Cavcns de fifiendo evitat multtam: cavent con- ! neo fiacuitatibus.
jtmttte perfionce dato fidejuffore etiam minus ido- I 2. Quce hujus rei rntiofit f

Mu U

-ocr page 156-

C3BT!f

Ulftam, de qua pr»cedente
titulo j evitat quoque in jus
vocatusj ii fe fcerto die ilitu-
; rum caveat ; datis fidejuifori*-

^^ ____i bus idoneis tam conVeniendi

faciiitate , quam facultatibuSi /. i; ff. h. t. I. i;
ff. fi Cjins in jus voc. non iverit. de quibus latius
tit. 8, qui fttifd. cog. Quod fi quis idoneum fi-
dejufforem oblatum rfejecerit, ipfi & reo princi-
pali tenetur aftione injuriarum. I. fivero 5. 1.
ffi. qui fiatifid. cog. Uti e contrario perfonas con-
jundce inter fe litigantes, fi quaiemcunque fide-
jufiorem oblatum admittere recufent, quinqua-
ginta aureis muldtantur. /. i; 2. ff. h. t. I. 2.
§. 2. quifatifd. cog. quod tamen de lllis tantum
accipiendum fidejufforibus, qui facultatibus ihi-\
donei cenfentur; narn fi conveniendi facilitate
eifent inidonei, ne inter necefiarias quidem per-
fonas haberentur idonei. arg. /. pen. ff. h. t. l. 2.

2. & ff\ qui fiatifid. cog.

2. Ratio hujus exceptionis videtur effe, quod*
uti cum conjunftis perfonis non acerbe, fed mi-
tius agendum erat in in jus vocatione, ne fciiicet
vocarentur fine venia; ita & in exigenda ab illis
cautione : licet hic perfonarum conjunftarum ap-
pellatione nonnullae veniant, ad quas edidtum de
non vocando fine venia non pertinet; quales li-
beri a parente, uxor a marito, nurus a iocero in
jus vocati. 1.2. ff. h. t. d. I. 2. §. 2.*ff. quiftitifd.
cog.

II. t i t. Vit;

T I T V L V S VII.
Ne quis eum, qui injus vocabitur, vi eximat.
SlJMM ARi A,

1. Oucc fit pcenct eximentis vocatum ; & cur pu-
niatur ctiam qui exemit vocatum per calum-
niam ?

2. Quid fi plures , aut per alium quis exemerit ?

I quis in jus vocatum vi exe-
merit, tenetur aftione prseto-
ria pcenali in fa&um , ei qui
vocavit; non ejus heredibus,
nifi quatenus eorum intereft.
L hl.fi per 5. §. ult.ff. h. t.
ad id, ut pneftetur, quanti ea res eft in judicium
dedufta, licet per calumniam petita, aeftimanda
per aftorem, idque fecundum verum pretium,
non ex affe&ione ; quippe quse in re per caium-
niam petita non fatis probabili niteretur ratione.
I. fied eximendi 4. §. item 1. l.fiper$. §. tn eum
i. ff.h.t. Nec eft, quod forte quis exiftimet,
re£te & fine pcena: metu eximi reum per calum-
hiam vocatum, quia nec in pcenam incidit, qui
exemit vocatum, qui non debuerat ex edido vo-
cari, veluti parentem, patronum. /. 1. §. 2.ff.
h. t. diverfitatis namque ratio in eo eft, quod,
cum edi6tum certas exprefliffet perfonas , aut
nullo modo, aut non nifi venia impetrata, vo-
Candas, quilibet ex ipfo edifto fcire poterat, ju-
rene , an contra edi6tum, vocatio fa<5ta effet:
nullus vero certus effe potuerit, an calumniofam
a&or litein moveret : non enim privati cujuf-
quam , fed judicis foiius erat id feftimare, & per
definitivam fententiam declarare.

2, Si plures exemerint , unius prseftatione
cseteri non liberantur: uti nec liberatur ab aftio-
ne principali ipfe exemptus , fi per eximentem

an per pcence prcefiationem reus vocatm tibere-

tur ?

3 ■ Quibus cafibus pcena ceffet ? &

4. Non cejfiat ob td, quod eximens caret doto.

fit praftita. I. fi per 5. §.pen. L ult. ff. h. i,
Nec intereft, utrum per ie exemerit, an pet"
alium. d. I. fi per pr. ff. h. t. latiufque hic
exiinendi verbum accipitur, fic ut & eum
comple&atur , qui moram fecit , quo minus
reus vocatus in jus veniret, ut adtionis dies
exiret, vel res tempore amitteretur. l.fied eximen-
di/\.ff.h. t.

3. Ceflat eximentis paena, fi exemerit voca-
tuin ad judicem pedaneum , aut certo certius
non coinpetentem, vel eum qui vocari ex edi-
<5to non debebat; vel fervum ; vel exemtus ni-
hii ominus accefferit; vel annus ab exemtione
elapfus fit, aut mortuus fit eximens. /. I. §. 2.
/. 2. 3./. 5. §. 2. &ult.ff. h.t.

4. Non tamen pcenam quifquam evitabit ex
eo, quod dolo careat, nifi fimul culpa caruerit ,
atque ita vim jure fecerit, juftam habens exem-
tionis caulam. /. fied eximendi 4. §. ult. ff. h. t.
alioquin hac edidi parte vis coercetur, licetdolus
defit. /. quod fi 3. §. ult. ff. h.t. Quidenim fi
quis eum exemerit, quem credebat vocantis pa-
trem patronumve effe , atque adeo contra edi-
<5tum vocatum effe opinabatur ? posnce procul
dubio eritobnoxius, fi patronum patremve vo-
cantis non efle probetur; adeoque vis fufticiet,
quamvis dolus malus ceffet; quippe quem er->
ror fa£ti excludit. d. I. 3. §• ult.

TITV

-ocr page 157-

¹ ——— ......

Qui satisdare cogantur vel jurato promittant , etc. «^t

rrfvL V s vni.

Qui fatifdare cogantur, veljurato promittant, vel fude promiffioni

committantur.

Summaria.

1. Cavere teneuir attor & reus, quid attor ea-
veat, tum jure civili, tum moribus ? & quid
fiattor peregrinus in locojudicii fidejuJJoremin-

venire nequeat ?

2. Reus cavet de fifiendo, fiperfie litiget, idoneis
fidejujfioribus. Qui fint inidonei conveniendi dif-
ficultate ; quid fi fint alterius territorii, aut
privilegio fori gaudentes ?

3. Imdonei facultatibus fidejujfores reprobari pofi-
funt ; fed fi admiffi , de novo cavendum non
cft; contra , fi pendente demum lite labantur
facidtatibus.

4- Qlft exprivilegio defungi poffint jurato caven-
do de fiftendo proptcr dignitates, munera; qma
fidcjujfores wpenire nequeunt, aut immobplia
poffident ; & quid bodte?

5. Qm tantum repronnttant ?

6. Ilodie minus in ufu efi cautio de fiftendo , nift
in criminalibus , aut arrefto detentus fub cau-
tione de fiftendo laxationem petat: quales tunc
datidi fint fidejuffores ?

7. Si fidejufforem invenire nequeat arrefto tentus ■,
quales cautiones admittenda fint, ad impetran-
dum arrefti laxamentum. Non tamen fub cau-
tione de fifiendo laxandi, qui tefiimonii dicendi
caufa detentifunt, aut ob debitum fententia vel
confeffione liquidum.

8. An qui propter injuriarum atfionem ad pali-
nodiam retentus efi, fiub cautione de fifiendo fit
dimittendus ?

9. Cautione idonea per judicem rejeffa , vel ad-
mijfa minus idonea , appcllari ab co decreto po-
tefi; fed appcllatione omiffajudex lcefo nonte-
nctur.

1 o. In multis locis reks non laxandus , nifi cum
catitione de fifiendo jungat cautionem de judir
cato fiolvendo ; in quo fpeftanda confiuetudo lo-

11. Differenticc & convenientia inter cautioncni
defifiendo & judicato fiolvendo. Et cur hic tra-
ftetur etiam cautio de judicato fioivendo.

1 2. Plures coheredes aut alii litis confiortes pro fie
invicem idonei de judicato fiolvendo fidejujfores
fiunt.

13. Parentes quoque vocati <t liheris hanc prcefiant
cautionem , & idoneos fidejuffores dare tcnen-
tur. Non item tutores litigantes pro minoribus;
qui tantum obligant pro judicato bona mino-
rum. t ⁴

14. Quot claufulas contincat cautio judicatum fol-
vi; & an contineat certam quantitatcm t

15. Quando committantur claufiula cautionis judi-
catum fiolvi, & anetiam comprehcndantur im-
penfie litis , fi in eas retts damnetur ?

16. Fidejubentes judicatum fiolvi eafidem cttm teis
dilationes habent. An ordinis aut divifionis be-
neficio gaudcant ?

17. Fidejuffores hi fine nova lite ex rei principa-
Its condemnationc executionem patiuntur, & vi-
ciffim contra reum regrejfum babent\

18. Evanefcit cautio judicatum folvi, fi libellus,
vel atlons aut rei perfona poft cautionem mu-
tetur.

19. Uti & mutato judice. An is , quiapudinfe-
riorem judicem fidejuffit, judicatum folvi, etiam
tcneatur ex fiententia pet judicem fiuperiorem
appeUatum lata ?

Uifquis in jus vocatus eft , aut
fatisfacere dcbet , id eft , ad-
verfarii implere defiderium, fi-
ve folvendo , five tranfigen-
do , aliifque modis , quibus
adverfarius fefe dimitti pati-
tur. I. 1. Jf. h. t. l.ptomijfor. 21. §. ult. ff. de
tonfiit. pecunia. aut cavere, ita ut adverfarium
litis nomine fecurum faciat, quandoque fatifda-
tione , fidejufloribus datis , quandoque cautio-
ne pignoratia , quandoque juratoria, nonnun-
quam repromiflione pro qualitate perfona: fua:.
%-fd hodie 2-. lnft. de fatifdation. d. l.l. ff.h. t.
uti viciflim vocans quoque cautionem in vocati
fccuritatem interponere cogitur. Idque ne alio-
quin judicia aftoris aut rei tergiverfatione redde-
rentureluforia. arg. I. 1. 1. & ₃, jf. fc ft_tp_u-
lat. prtetoriis. Et aftor quidem cavet, fe intra
duos menfes l tempore libelli editi litem conte-
ftaturum , quandoque fub pcena arbitraria,
quandoque fub pcena dupli damni dati, modo ea
cautio non excedat 3 6. folidos: infuper fe ad fen-
tentiam ufque in judicio permanfurum. nov. 5 3.
cap. 2. nov.96. cap. 1. (VideiatiusCujacium ad
d. nov.96acdenique, fe, fi fuccubuerit, dc-
cimam quantitatis libello comprehenfie partem
expeniarum nomine foluturum ; fic ut hxc de
decima impenfarum nomine cautio , quse olim
obtinuerat, ac mediis temporibus in defuetudi-
nem abierat. §. 1. in fine Infi. de poinatemere li-
tig. jure noviflimo redudta fuerit. novell. 112.
cap. 2. auth. generaliter C. de epifc. & clericis. Sed
in judiciis hodie cautiones hx ex parte a&oris
intcrponi defierunt; ac fi quidem peregrinus fit,
alibi fuum fovens domicilium , vel alias fufpe-
£tus, ad fummum de impenfis litis, cafu quo

S 3 in

-ocr page 158-

L I 8. II.

in illas damnaretur , deque reconventione fufci-
pienda, cavere compellitur, quam de impenfis
cautionem nonnulli judicatum folvi cautionem
dixerunt, in quantum fententia judicis compre-
henditur , aftorem impenfas litis temere mota:
debere fubire. Aut, II arrefto mediante reum in
jus vocet aftor, de impenfis arrefti & alimentis
detento praeftandis, quoties ab eo apparitor pru-
dentior, aut commentariehfis , vel hofpes , in
cujus a:dibUs appofita cuftodia publica aflerva-
tur , vel ipfe detentus, id ipfum poftulavefint.
Peckius dc jure jiftendi cap. 42. num. Neofta-
dius Curite fupr. decif. 1. in med. Paulus Voet ad
§.5. Jnftit. de fatifdat. num. 2. Waflenaarpraff.
judic. cap. 1. num. 65; Chriftinseus ad Mechlinienf.
tit. 7. aYt, 1 9. Leeuwen cenf. part. 2. libr. 1. cap.
26. mm. 10. Petrus Bort uan arreften cap. 6.
num. 3. & 15. Qua cautione de impenfis arrefti
folvendis praeftita , an fidejuflor ultra impenfas
etiam de deterioratione rei arrefto detentse tenea-
tur, dicetur. tit. de fidejujforibus. Quodfi aftor
per-egrinus fidejuflorem in loco judicii invenire
nequeat , & tamen ex more fori cavere tenea-
tur , maxime in reconventione , ac de caetero
honeftus fit, juratoria? cautioni videtur permit-
tendus. arg. novell. 112. cap. 2. inftrutfio Civrue
Brabantince art. 507. Chriftinams ad Mecblinienfi.
tit. 7. art. 19. num. 6. Pyrrhus Maurus de fide-
jujfonb- in prceludus fieff. 3. cap. 2 5. num. 21. aut
faltern cautioni pignoratitias, vel fidejuiloribus
alterius territorii de csetero idoneis admiifis, arg.
l.fi fidejujfor. 7. §. 1. jf. h. t.

2. Reus ex adverfo cavet diverfimode, prout
vel per fe vel per procuratorem voluerit litigare :
per fe enirn fi a6tionem fufcipere paratus fit,
actore defiderante cautionem de fiftendo interpo-
nit, qua fe in jure ftiturum, & ad terminum iitis
in judicio permanfurum promittit. §.fiedhodie 2.
Inftit. de fatifdation. Datis plerumque in id fide-
jufloribus , qui & facultatibus idonei fint, &
conveniendi facilitate, pro qualitate rei. /. fide-
jujjor. 2. ff. b. t. Qua ratione idonei efle non
cenfentur , qui non fubfunt jurifdi<5tioni ejus,
apud quem leus fiftendus eft, five in alterius ju-
dicis commorentur territorio, five in ejufdem ju-
dicis territorio degentes fori peculiaris prsefcri-
ptione inuniti fint; nifi privilegio fori renun-
ciaverint, feque jurifdidtioni illius, adquemfa-
<5ta in jus vocatio, fubmiferint. /. 1 • jf- fi tpiis
injus vocat. non iverit. I. fi fidejujfor. 7. Jf. h. t.
Quia tamen neceflaria eft hsec de fiftendo fatis-
datio, prsetore quippe jubente interponenda; fi
quidem non facile poflit reus ibi eam praeftare
ubi convenitur, audiri poteft, fi in alia ejufdem
provincise civitate fatifdationem prseftare paratus
fit , & de calumnia jusjurandum interponat.
I. fifidejujfor. 7. §. 1. /.8. jubetur 5. ffi.h.t.
aliter quam in voluntariis fervatur cautionibus,
in quibus fibi quifque imputet, quod nulla ne-
ceifitate preflus ultra fibi ipfe impofuit fatifdatio-
nis neceffitatem. /. fi fidejujfor. 7. i.Jf.h.t.

T I T. VIIL

Sed nec idonei ob conveniendi difficultatehi j
fervi, filiifamilias ex quibus caufis adtio de pe-
culio non datur , muiieres Vellejani exceptione
tutse, milites, minores, hifiih rem fuarh fideju-
beant, veluti pro fuo procuratore. Et fi tales da-
tifuerint , cautumnon videbitur, eo quod llec
in voluntaria fatifdatione eft impleta promiifio,
nec in neceflaria juflus prsetoris; fic ut ex inte-
gro cavendum fit. /. de die 8. §. I . 2. Jf. h. t. 7.
(jidfatifdare 3. Jf. de fidejujfor.

3 i Quod fi facultatibus tantum inidonei fi-
dejuflores fint , ab aftore quidem reprobari jure
pOtuemnt, reoque ex adverfo idoneos aflerente,
arbiter ad fidejuflores probandos conftituendus
fuit. l.fi vero 5. §. 1. l.arbitro 9. l.fiah arbitro
10. Jfi.b. t. fed fi fponte admifli fuerint, is qui
eosfua admifit voluntate, iifdem contentus efle
debet, nec reum ad alios de hovO dandos poteft;
adigere: neque enim fingulis momentis onere fa-
tifdandi reus gravandus erat; & eft quod fuse fa-
Ciiitati expenium ferat a<5tor, fcienter aut igno-
ranter talium fidejuifionem recipiens , quippe
qui non debebat ignarus efle conditionis eorum
quibufcum contrahebat. d. i.fiab arbitro 10. §. 1.
fifi. h. t.d.l. 3 .Jf. de fidejujfor. I. fi is 3. in fine ffi.
ut in poffieff. legat. nom. ejfe liceat. jun<5t. /. qui
cum allo 19. fif. de regul.jur. Differentise ratio eft,
quod paupertino admiifo , non poifit videri fa-
tifdatio in leges incurrere , atque adeo nec vitio-
fa aUt nulla efle ; cuin nufpiam pauper invenia-
tur prohibitus contrahere cum aliis aUt fideju-
bere, paupertate vel opulentia habilitatein con-
trahendi neque augente neque minuente , neque
mutante; contra vero fervos mulieres & fimiles
intercedere pro aliis jure prohibitum; ut proinde
hommfidejufliio legibus reprobata, atque ita vi-
tiofa, perinde habeatur, ac ii cautum nonfuiflet.
/. quotiens 6.1. de die 8. §. 1. jf. h. t. Plane fi eo
tempore, quo admittebantur, opuienti fuerint,
medio vero tefnpore calamitas infignis , ac rei
familiaris ingens jadtura , inopinato fortunse im-
petu iis acciderit, caufa cognita ex integro fa-
tifdandum erit; eo quod prartoiis ftipuiationes
fscpius interponendsc, ubi fine ftipulantis culp5
defiit cautum eife. /. fi ah arbitro I o. in fine ff.
h. t. I plane 4. ff. utin pojfejf.legat.nom. l.prce-
torice /\.ff. deprcetoriis ftipulat.

4. Sunt tamen, quibus de fiftendo fatifdandi
neceifitas remifla eft ; fic ut cautione juratoria
defungi poflint : ut puta, viri illuftres. /. peh.
C. de dignitatibui. bonorum immobilium poftef-
fores, enumerati in /. ficiendum 15. paffim ff. h. t.
His enim fola invenitur remifla fatifdatio,d. 1.15.
m pr. cui confequens eft, ut ad juratoriam cau-
tionem, tanquam proximam a fatifdatione, com-
pelli potuerint. Omnemque de eo dubitandi ra-
tionem tollit Juftinianus in /. 16. §. 6. C. de
epific. audient. & Zeno in /. ult. C. de princtpibuS.
agentium in rehus. difponens, fcholse agehtium
principcs in jus vocatos , fi quidem in facratiifi-
ma urbe vel in provinciis immobiles pofliderent

facul-

-ocr page 159-

De satisdare cogantur vel

facukates, pro tcnore generahuni editforum adju-
rttorue cautioni & fubflantue fu<s crcdendos effe.
Licet ab eodem Zenone dein omnibus lcholari-
bus eorumque uxoribus & liberis hoc datum fue-
rit, utconventi judicio tantum juratoriam prs-
ftarent cautionem. /. quoties 3. §. quoties 3. mfi-
nc C. de privikg. fcbolaruni. quod & membriali-
bus, & minifterianis Csefaris indultum lcgimus.
/. in ftcris 12 .C.de proximis fiicror. ficrmior. I. ult.

ult. C. dc caftrenfianis & miniflerianis. Quo-
rum omnium qua.- fuerint dignitates , qua; oili-
cia, videri polfunt Cujacius Perezius & interpre-
tes alii recentiores ad d. titulos , & Pancirol-
lus notit utriufque Imperii in locis quam pluri-
mis ; hxc enim explicare noftri non eft inftitu-
ti. Illud tamen obfervandum, in cautione quidem
de fiftendo illuftres & reliquos recenfitos h fatii-
datione iinmunes effe,& in hunc cafum verba le-
gum plerarumque addudhrum etiam eile con-
cepta; fed id ad reliqua cautionum genera haud
pertinere; hinc, fi legatoruin aut fideicommiilo-
rum nomine cavendum fuerit,refponfum abUlpia-
no, femper fatifdare cogenduin, cujufcunque di-
gnitatis vel facultatum quarumcunque heres fue-
rit. /. 1. §. i.ffi.ut legat. vclfidcic. fiervand. caufi.
cav. Nec hodie penes nos ex eo folo, quod imino-
bilium poffeffor eft, qui convenitur, aut dignita-
te confpicum j a fatifdationis neceffitate iminu-
nitatem fibi vindicare poteft , fi non flt deftitu-
tus fatifdandi poteftate. Groenewegen ad /. 15.
ff. h. t. Berlichius part. 1. concluf.74. num. 171.
Andr. Gayl de arrefiis cap. 4. num. 15. Jurato
denique de fiftendo cavent > qui idoneos fide-
juflores inveinre nequeunt, ac de hoc ipfo ca-
lumnise jusjurandum mterponant, fe fcilicet fide-
juffores idoneos haudpotuifle invenire. arg.tiovell.
112. cap. 2. novell. 134. cap. 9.1. dedie 8. §. pen.
jfi. h. t. auth. generaliter C. de epific. & clericis.

5. Repromittunt tantum de fiftendo fifcus &
refpublica. /. 1. §. fiadfifictim 18. /.fiquando 6.
§. i.ff. ut lcgat. &fideic.fcrv. caufa cav. quando-
que & clerici. Vide /. cufn clcricis 2 5. §. 1. /. om-
nes 33. §. in hac autem 3-. C. deepifi & clericis.
novell. 123. cap. 21. §. Z(

6. Cajterum hsec quoque de fiftendo cautio
rarius hodie in judiciis frequentatur , ac in locutn
ejus fucceffit, quod peregrinus litigator in jus
vocatus domicilium eligere cogitur in territorio
judicis, ut illic requiratur ac citetur, quoties
opus fuerit, ut muitis auftoritatibus probat Groe-
newegen ad 2. Inflit. de fiatifidationibus. Ufum
tamen etiamnum invenit, fi de crimine agatur ,
vel realis contigerit in jus vocatio per perfona: aut
bonorum detentionem; non enim anteregulariter
laxatur arrefti vinculum, quam fi idonei fuerint
dati fidejuffores de fiftendo, immediate fubjefti
jurifdiftioni judicis , licet inferioris, velut oppidi
vel vici, coram quo litigatur, juxta ante difta: nifi
peregrmis fidejufforibus de csetero idoneis aftor
velit contentus effe. Confult. JCtor Holl.part. 1.
Unfiki 88. ChriftineusadMechlinienfi. tit.j. «rt.j.

JURATO PROMiTTANT, ETC. I43

num. 7. Peckius dejure fifiettdi. cap. 45. num. 14:
Ant. Faber Cod. libr.i. tit. 39. dcfi. 11. Rade-
lant Cur. Ultrajeft. decifi 66. num. u/t. Grcevve-
gen ad l. 7. ffi. h. t. Si tamen inipfo judiciiloco
domicilium fovens ob peculiarc fori privilegium
judici,apud quern lis intentatUr, fubje&us non fit,
idoneus tamen cenfendus brit de fiftendo fide-
juffor, fi vel fpecialiter vel generaliter renuncia-
verit fori prsefcriprioni. arg. /. petl. C. dcpatfis.
/. 1 .ffi.fi quis injus voc. non ivcrit. Jacobus Co-
ren obfierv. 39. num. 14. 15. Et hax, fi is, qui ar-
reftum procuravit, illud profequatur; fi enim in-
tra tempora, ex more cujufque regionis definita ,
litem ulterius non intentet, vel die conftituto
petitionem 11011 urgeat , !ion quidem ipfo jure
evaneicit arrefti vis , fed abfque ulla cautionis
interpofitione impetraturus erit reus arrefti laxa-
tionem , & ab inftantia liberationem , aftore in
expenfas & id quod intereft damnato. Waffe-
naar pratf. judicieel. cap. 3. iium. 14. 1 5. Petrus
Bort van arrefiett. cap.6. num. 20. 21. Peckius
de jure fificnd. cap. 38. Rebuftus ad confltt.
regias tom. I. de liter. ob/ig. art. 6. glofi. 3.
num. 67.

7. Quod fi fidejufforem invenire nequeat,
ad cautionem pignoratitiatn arbitrio judicis fuffi-
cientein videtur adinittendus efle , arg. /. 1. §.
jubet autem 9. ffi. de col/ation. fa£ta videlicet auri
vel argenti vel pecunia: aliaruinve rerum dcpo-
fitione in vicem fatifdationis. Quin imo jurato-
rix cautioni cum hypotheca bonorum immobi-
iium in loco judicii fitorum » coinmitti peregri-
num arrefto tentum, fi fe fidejuflores invenire
non pofte juret, judex non inique arbitrabitur.
Chriftineus ad Mech/inienf.tit. 3. art. 7. tium. 8.
Peckius de jure fifiendicap. 45. num. 8. 11.
Groenewegen adl.i^.jf. h. t. Berlichiuspart. 1.
conclufi. 74. num. 171. licet alioquin prsetorise
ftipulationes (qualis & hxc) defiderent perfonas
pro fe intervenientium , & neque pignoribus ne-
que auri vel argenti aut pecunix depofitione in
vicem fatifdationis contentx fint./. prcetorice 7.ff.
de prcetoriis fiipu/at. Plane cautio juratoria cum
hypotheca immobiliuin alio in territorio fitorum
non videtur fufficiens ad impetrandum arrefti
laxamentum ; eo quod arrefta , quje jurifdidtio-
nis firmandae gratia nunc frequentantur, eo po-
tiffimum fine introdufta diximus, ut aftor do-
mi fua: litigare & a peregrino debitum perfequi
poffet,; quo fineexcideret, finova lite fitaalibi
pignora extra domicilii fui iocum perfequi tene-
retur & excutere- Et qua; ratio eft, cur noni
admittantur jurifdiftioni non fubjefti fidejuffores
de reo fiftendo, ut ante didtum, eadem quoque
pro non admittendis pignoribus alibi fitis militat
inanifefte : prsecipue fi illis in locis res fita: fint,
in quibus non folet deferri quicquam literis requi-
fitorialibus , ( ut appellant) neque fententise
alibi latse executio ex comitate fit , fed lis in
univerfum de novo & ab ovo , quod ajunt,
eft inftauranda, velut inGelria. VideRadelan-

tium

-ocr page 160-

144* ^ ^{1 s}-

tium hir. Ultrajecf. decif. 66. Bort yan meflen
Cdp. 8. num. 12. Piane, fi non adeo magna fit
debiti petendi quantitas, <k manifefta detenti ftt
opulentia in loco domiciiii, in quo benigne pro
rebus alibi judicatis fentitur , & executioni dan-
tur fententias alibi latae, ac jurejurando calum-
nire aflerere paratus fit, fe fidejuflores invenire
non pofle, tentari non fine ratione poflet, an
non poft litem conteftatam judex ex caufa ip-
fum juratoriae cautioni permittere fatis jufte poi-
fit; eo quod his pofitis terminis aftor dorni li-
tem totam ad finem perducit, atque adeo arrefti
finem feu fcopum obtinet; & judicis femper eft,
curare, ne cautiones in duriorem caufam , quam
aftus neceflitas poftulat , exigantur; neve an-
nuat defideriis eorum , qui non tam fibi profpi-
cere, quam frivolis arrefti laxationem protelare
ftudent, ac carcere non ad detentionis fecuritatem
fed ad pcenam & vexationem abuti. Andr. Gayl
de arrefii cap. 3. num. 11. Bort vanarreften cap.
6. num. 22. & cap. 8. num. 14. 15. Quicquid
ejus rei fit, iliud utique expeditum eft, regu-
lariter obiata cautione tali, qua? judici debebat
videri fufficiens, quamque carpere aut reprobare
a&or de jure non poterat, peregrinum detentum
dimittenclum efle , nec polle ante condemnatio-
nein ob civiie debitum carcere concludi. Ita cau-
tum. in 't groot Privilegie van Vrowwe Maria van
Burgundien aen Holland en "Leeland 14. Martii
147 6. vol. 2. placitor. pag. 669. fete in med. &
in praxi paflim receptum, lippifque notum ; fi
paucos cafus excipiamus. Neque enim cautione
interveniente laxandus eft , qui teftimonii in
caufa aliena perhibendi gratia arrefto conftri-
ftus eft , cum pierumque non nifi calumniofe
dilationem petat, & veritatis aflertionem in tem-
pus aliud rejicere conetur , qui fecundum animi
fui religionem ac di&amen de veritate refponden-
do, vel ignorantiam profitendo , in continenti
defungi poterat, & fe gravamini arrefti fubdu-
cere. Menochius de arbitrar. jud. libr. 2. cafu
303.num. 26. 27. Peckius dejure ftftendi. cap.
45. num.6. Bortvanarreflen cap. 8. num. 20.
Non etiam , quoties arrefto quis eft detentus ad
impetrandam folutionem debiti , omni ex parte
liquidi, dum ad id judicis fententia jam condem-
natus erat , vel fe debere confelfus: fi enim pro
folutione invito adverfario obtruderetur fatifdatio
de folvendo, eveniret, ut obligationes ex obli-
gationibus fierent, ac vix ullus efletlitium finis ,
contra l.ft fenon obtulit 4. §. ait prator.^.ff.de
rejudic. neque juftum , ut lites femel fententia ju-
dicis, aut confeflione , quse pro judicato eft,
( /. 1 .ff.de confeffis ) diremtae, cautionis ve-
lamento iterum refricentur ac inftaurentur. Et, fi
ne res quidem fuas Jiberare pofllt a vinculo pi-
gnoris, qui, cum folvere deberet, alia ratione
fatisfacere paratus eft, juxta /. (juod finon fiolve-
re 10. ffi. de pign. aff. I. item liberatur 6. §. (jui
paratus 1. ff. quib. mod. pign. vel bypotb. fiotv.
multo minus videtur audiendus, fi ne fatisfadtio-

T I T. VIII.

nem quidem, fed tantum fatlfdationem offerat
ad impetrandum fui ipfius laxamentum; cuai mi-
nus lit de fiftendo fatifdare , quam fatisfacere.
/. i.jfi. h. t. Andr. Gayl de arrefiis cap. 11. num.
8. Sande decifi. Frific. libr. 1. tit. 17. defin. 2.
Waflenaarpratt.judic. cap. i.num. 20. Jacob.
Schultes ad Modeftin. Piftoris part. 3. quaft. 11 o.
num. 35. &fieqq. Schurpfius cent. 3. eonfil. 15.
num. 15. in fine. Berlichius part. 1. conclufi. 74.
num. 17$. ibique plures citati.

8. Licet autem nonnulli hanc arrefti laxatio*»
nem denegent etiam e-i , qui mediante arrefto
conventus fuitaftione injuriarum ab eo , quem
injuria aftecit; tamen id haud videtur proban-
dum: cum enim injuriam paflus nullam crimi-
nalem ex moribus inftituat accufationem , fed
tantum civiiiter ad palinodiam , & injuria- xfti-
mationem pecuniariam agere pofllt; nihil vetat ,
& hic cautionem admitti ad impetrandam arrefti
remiflionem. Sive enim pecuniam five faftum
recantationis fpeftes , conftat, & pecunise&fa-
fti debitores cautione praeftita fuo reiinqui arbi-
trio , a detentione immunes; necdubium, quin
faftum recantationis certo tandem pretio a?fti-
mari poflit, ac in id fidejuflor damnari. Boerius
decifi 315. in pr. Refponf. JCtorum Holl.part.
1. confil. 180. quceft. 2. & ita Judicatum Ultra-
jefti 4. Junii 1674. & confirmatum in appeila-
tione. Item 5. Julii 1679. eoque pertinet,
quod & criminaliter accufatos , fi non agatur
ad pcenain corporis affliftivam fed pecuniariam ,
fub cautione a publica liberari cuftodia, receptum
eft tefte Menochio de arbitrar. jud. libr. 2. cafiu
303. Jacobo Coren confil. 1.

9. Quod fi detento, & cautionem offeren-
ti, judices arrefti laxationem fua interiocutoria
fententia judicaverint denegandam , five quod
cautionem crederent minus fufficientem, five
quod ifto in negotio ceflare cautionis offerendse
poteftatem arbitrarentur ; liberum reo erit ab ea ,
tanquam irreparabilem ljefionem continente, ap-
peilationem interponere, ut caufa cognita, audi-
tifque partibus , de denegata arrefti remiffione
judicetur. Ut enim non ievis lsefio aut injuria eft,
duci in jus eum qui fatis idoneam cautionem ob-
tulit, ita non minor, retineri eurn jam conftri-
ftum , fecuritate oblata. /. fivero §. 1 .ff.hu
t. junfta /. antefiententiam 1.2. ff.de appell. recip.
vel non l. arbitro 9. ff. b. t. Refponfa JCtor.
Holi. part. 1. confil. 180. & part. 5. confil, 122.
Si tamen curia Hollandiae decretum arrefti inter-
pofuerit, fed iiiud necdum executioni datum fit,
arreftandus ab illo decreto appellare poteft, nec
tenetur caufas apud curiain decernentem expone-
re, fed poft appellationemapud judicem fuperio-
rem ; quod fecus eft in inferioribus judiciis. Vi-
de Bort van arreften. cap. 8. n. 34. &fieqq. ufi-
que adfinem. Quodfi, cautione idoneaperju-
dicem admifla , & interpofito de laxatione arre-
fti decreto , aftor non appellaverit, atque ita
poftmodum in damno hacreat, non poteft de

ki-

-ocr page 161-

Qai SATISDARE cogantur vel

ilidemnitate contra judicem experiri, quoties is
fraude caret; tum quia idoneum pronuncians
qui non eft talis > in fafto magis qtram jure errat,
in quo & prudentiffimis condonandum eft. arg.

1.2. ff. dejur. & fatt. ignor. tum quiaufu recep-
tum eft , judices male judicantes litem fuaih non
facere , nift manifeftus eorum probetur dolus.
Neoftadius Curice fupr. decif. 61. Plura de appel-
latione in caufa arrefti vide apud Ma-vium de nr-

reftis. Cdp. 2 ii

10. Caeterum ; licet jure novo Romano reus
ipfe pra:fens tantum de fiftendo cautionem inter-
ponere debuerit, non item de judicato foh'endo,
five in perfonam five in rem aftione conveniretur.
§. fed hodie 2. Jnflit. de fiitifdation. ita tamen
multis in locis, illis prarcipue, in quibus frequen-
tius eft mercaturse exercitium, nunc ufu inva-
luit, ut, quoties mediante atrefto peregrinus
quifpiam jurifdiftionis firmandae gratia in jus vo-
catus eft , non aliter laxetur arrefti vinculum,
quam fi & de fiftendo , & de judicato folvendo,
cautionem pracftiterit ; non fufficiehte ioia de
fiftendo fatifdatione, ne alibquin de ihduftrialis
per arreftatum, & de fiftendo tantum caventein,
protraherctur, interimque , morte fiftendi in-
terveniente, cautionis de fiftendo vis omnis eva-
nefceret, Andr. Gayl de arrcjlis. cap. 3. num. 12,
Chriftineus ad Mechlinienf. tit. 3. art. 6. nuvi.

2.3. Petrus Peckius dejure fifiendi cap. 45. num.
3. & 7. in fitie. Petrus Bort de arrefiis cap. 8.
num. 4. <& feqq. ad nunu j 2. Berlichius part. 1.
concluf. 74. num. 168. Sande dceif. friftc. lihr. 1.
tit. 17. def 2. Carpzovius dcfin. jorettf. part. 1.
tcnfiit. 30.defn.19. infinc. Quanquam & ipia de
judicato folvendo cautio hodic minus frequentata
eft, nifi litigantium aiteruter peregrinus fit, aut
paupertinus, aut de fuga fu!pe£tus , Groene-
wegen ad §. 4. Jnfiit. de fatifdation. & ibi plures
DD. citati. Paulus Voet ad (). 5. Jnfiit. de fa-
tifdat. num. 2. An vero cautio utraque de fiften-
do & judicato folvendo jungenda fit, an fola de
fiftendo fufficiat, uti & in univerfum qub modo
. cavendum fit, ex ufu cujufque loci, in quo iin-

petrandum eft arrefti laxamentum , & cautio
prseftanda eft , definiendum. arg. §. pen. & ult.
Jnfi. de fatifdationibus.

11. Diftat autem cautio judicatum folvi a
cautione de fiftendo, non in hoc tantum, quod
de Jiftendo cautio morte rei evanefcat. /. fi decef-
fent 4. ff. h. t. non item de judicato folvendo ,
cum folutio poft mortem rei impleri poffit, fifti
mortuus non poffit. arg. /. 1. C. de fidejujf. fed &
in eo , quod de fiftendo fidejubens non tenea-
tur amplius poft fententiam ex vi cautionis j at
omnino obftriftus maneat ad foivendum , qui
de judicato folvendo fpopondit : quo refpicit
Ulpianus in l. Grcece 7. §. &p₀fi. 3. j_n fine jf.
de fidejuffonbus, cum diftinguit inter fidejufo-
rem atiionis judicati, quem & totius caufk fide-
jufforem appeilat ; & fidejuftorem tantum liris
txercitatim. Et licet de judicato folvendo non

jfURATO PROMITTAnT, ETb. I^f

ipfi tantum tei fed & praccipue defenfofes reo-
rum cavere teneantur, dum nulius aliense rei de-
fenlor idoneus fihe hac fatifdatione ihteiligitur
§: 4. 5. Jnfiit. de fatifdat. etiaihfi eilet conjunifta
perlona. Lfiltusffamilias 14./. h. t. quifatifd. cog.
I. exigendi 12. C. de prccuratoribtts imo ad hanC
cautionem interpbnendam quodammodo ipfi
quoque actores fecundum ante dicta obftri£ti
fint; & de liac cautionis fpecie bccurrat titulus
iii libro 46. Pandeftarum; quia tameh nunc
frequenter earn jungi cautioni de fiftendb dixi-
mus, non abs re erit, ejus tra<5tationem hoc lo-
cc fufcipere; prsefertim, cum ex ante expofitis
heec cautio pro parte eXplicationein recipere pof-
fit. Quibus enirn rnodis cautio de fiftendo inter-
poni debet, & vel tanquam idonea admittenda
eft , vel, tanquam minus fufficiens , reproban-
da ; iifdem quoque modis eam , quae eft de ju-
dicato folvendo, interponi oportet, & fufficien-
tem vel vitiofam adtimari.

12. Illud filentio haud piaetereunduin , plu-
res coheredes vel focios ejufdem litis confortes
pro fe invicem de judicato folvendo fidejuberc
pofie , mutua fidejuffione, nec ab adverfario re-
probationem debere metuere i fi de cseterb idonei
fint facultatibus ac convehielidi facilitate: neque
enim eo caJu quifquam fui ipJIus, fed alter alte-
rius fidejuftor eft. argi /. pen. ff. d£ tut. & curat.
dat.ab his. Johan. Papon. libr. io.tit. 4. arrefi. 6.
Gratianus difcept.forenf. cap. 230. num. 16.

13. Neque ab hac cautionis pra*ftatione ihi-«
munes funt parentes a fuis Jiberis in jus vocati;
quippe quorum reverentise hoc quidem datuiii <
ne fine venia in jus vocari poffint; at nufpiam
remifia de judicato folvendo cavendi neceffitas;
imo ut ad ihterponendam de fiftendo cautionem
refte adiguntur. /. fidejujfor. 2. §.prcetor ait 2. ff.
h. t. l. 1. jf. injm vocatiut cant autfatisvel cau^£tum dent. ita quoque ex inajori ratione ad eam ,
quse eft de judicato folvendo ; ne alias in ipforunl
poteftate elfet, eluforia reddere judicia adverfus
fe intentata, quod ne fieret, hsec cautio ad ihventa
eft. /. 1. §. i,Jf.deprattoriis fiipulat, neque tan-
tum debuit reverentise tribui, ut prsejudicium fie-
ret judiciorum firmitati. Etlicet quali quali fide-
julfore dato de fiftendo liberi jubeantur contenti
elTe in dd, II. id tamen ad cautionem de judicato
folvendo non videtur fine lege porrigendum*
Carpzovius defin. forenf. part. 1. confiit. 5. defin*
22. Si tarnen tutores aUt curatores pupillorum
adultorumve in judicio conventorum dcfenfio-
nem fufcipiant, nulla cautione pro litis eventu >
feu de judicato folvendo, onerandi funt; cum nec
ipfi unquam in bonis fuis executionem rei judi^Jcatse patiantur: fed data ipfis licentia eft obli-
gandi j>ro. judicato bona minorum, quse adini-
niftrantxic impetrato quidem ad id decreto. /.
ult. §. dcfienfionem 3. C. de adminifirat. tut. I. 1*
§.2. arg. /. vulgo 23.ff.de admin. tutor. Bfune-
mannus add. I. 1. num. 6. Gratianus difcept.
forenf. cap. 225. num. 32.

T 14. Hu^

-ocr page 162-

I T. VIII.

hujusgeneris cautionibus fpedtanda eft. /. inprfc
tortis ff.de prcetoriis fiipulation. fic ut contrahen-
tes in iis neque immutare quicquam neque adde-
re neque detrahere poifint, fed tantum de mente
praetoris fenfum legetnque accipiant quse gefta
funt. /. in conventionalibus 5 2. ff. de verbor. obli-
gat. Et quamvis jure Romano, fi plures de judi-
cato fidejuifiifent, divifionis beneficio non fue-
rint deftituti. I. fiexduobus 14. /. ex judicatum
16. ff.judicatum fiolvi. tamen & hoc ipfis paflim
fere , ad exemplum beneficii ordinis, denegari,
invaluit. Anton. Faber. Cod. libr. 8. tit. 28.
defin. 8. Johan. Papon. libr. 1 o. tit. 4. arrefi. 1.
& in appendice d. tit. 4. arrefi. 7. Louet enfies
arrefis, lit. F. arrefl. 23. refponf. JCtorum. Hoil,
part. 3. vol. 2. confil. 18. num. 1. Groenewegen
ad /. ult. §. I. C. deufiurisreijudic. Paulus Voet
ad §.4. Inftit. de fidejuffor. num. 5. Berlichius
part.2. conclufi. 24. num. 125.

17. Ex eodem fundamento, quod quantocius
fententia & firmitatem habere ex cautione, &
efteftum fortiri debeat, videtur profluxifle,
quod in plerifque tribunalibus receptum videas,
fententiam contra reum latam fine nova lite pro-
tinus in fidejuflorem de judicato folvendo da-
tum executioni mandari poife : quod quam-
quam in aliis fidejufloribus non ita obtinet, ta-
men non fine ratione in cautione de judicato foi-
vendo probatum puto : cum non nifi caiumnio-
fa poflit videri atque moratoria talis fidejuflo-
ris contradiftio , poftquam ex fententia judicis,
contra reum lata , manifeftum fuit redditum,
quid iile , quid fidejuilor debeat; nec fine ne-
ceflitate aut utilitate lites multiplicandae fint, nul-
lum ex parte fidejufloris, certo certius debentis,
habituras triumphum. Unde & Anton. Faber
Cod. lihr. 8. tit. 28. defin. 8. ccntrariam ample-
xus fententiam , fatetur ipfe , non efle de jure
vidtoris jam cognito iterato cognofcendum ,
quod id eflet afium agere ; fed iitem fidejuffo-
ri de novo movendam efle , ne ab executione
incipiatur. Quae ratio quam debilis hoc in cafu
fit, vel inde patet, quod. d. defin. 8. fidejuflo-
rem de fiftendo fine nova lite executionem jure
pati ipfe ftatuit. Vide Sande dccifi. Frific. lihr. 3.
tit. 10. defi. 3. Chriftineum vol. 2. decifi. 145.
num. 5. Msevium de arrefiis cap. 22. num. 29.
&ficqq. Groenewegen ctd L ult. §. I. C. de ufiti-
ris rei judicatce Mynfingerum, Rebuffum, Gui-
donem Papae, Radelantium , & alios ibidern in
unum collatos. Sed ut ipfe fine nova lite execu-
tionem patitur, vi fententije contrareumlatae,;
ita & ipfe rurfus ex ejufdem rei judicatae audto-
ritate contra reum principalem regreflum habet,
executione in eum abfque ulla prarvia mandati
adione dirigenda, perinde ac fi in ipfum fidejuf-
forem traniiatum eflet omne exfequendi jus vi-

dimiflo qusefitum. Rebufius. adconfiit.
.de literar. ohlig. art. 6. gloff 3. num.
. (?fieqq. Marvius^. cap. 22.num 33.34.

18. Ceifat tamen obligatio fidejufforis de ju-

dicato

146 L 1 fi. II. T

14. Hujus autem cautionis judicatum folvi
plureseiie claufulas feu partes innuitlmpiin §.fi
vero aliquis 4; Infiit. de fiatifiUtion. Et Ulpia-
nus eam tres claufulas in unum collatas liabere
audor eft ; quarum prima eft de re judicata ,
id eft, de folvendo eo , quod judicis fententia
comprehenfum fuerit: altera, de re defendenda
boni viri arbitratu : tertia , de dolo malo, id eft,
dolum malum abefte & abfuturum eife. I. judica-
tum 6. /. cum qucerebatur 13. /. novififima ip.jf-
judicatum fiolvi. Continetque haec cautio infpe-
cto quidem initio , ac tempore interpoiitionis,
incertain quantitatem, quatenus tunc incertum
fuit, an, & ad quid , judex eifet poft caufe
ventiiationem condemnaturus. /. prcetorice 2.
incertam 2. ff.de prcetoriis fiipulat; fed fpedtato
iitis exitu, & tempore latae fententiae, expedi-
tam dicitur habere quantitatem ; dum in tan-
tum committitur , in quantum judex pronun-
ciaverit. l.judicatnm 9. ff.judicatum fiolvi.

15. Vis hujus cautionis re£te interpofitae
eft, quod, quantum ad eam partem, quae de
re defendenda & doio malo concepta eft ,
etiam ante fententiam committatur , & ex ea agi
poffit, quoties vel dolus interceflit, vei res non
eit loco debito in folidum defenfa. /. ex claufiula
17. juntt. L jam tamcn 5. §. /. novififima 1 y.ff.
judicatum fiolvi. fed quatenus de judicato folven-
do agit , non nifi poft fcntentiam committi pof-
fit ; cum naturaii ratione incertum ante iit,
quid quantumque petendum foret. Reo ergo
condemnato, fidejuilor ex fua promiifione con-
veniri poteft in id quod judicatum eft, adeoque
non tantum ad rem ipfam litigiofam, in quam
fa£ta condemnatio , fed & ad impenfas litis , ac
id quod intereft , fi hsec quoque fententia con-
tra reum lata comprehenfa, & ita adverfario ad-
judicata fint: in tantum enim committi ftipulatio-
nein de judicato folvendo, in quantum judex
pronunciaverit, ab Ulpiano traditum. I. judica-
tum g.ff. h. t. & in quantum judicaverit. /. pen.
ff. h. t. Hippolitus Marfiiiis de fidejufforihus
mim. 187.

16. Quamvis autem dilationes folvendi con-
demnato per leges conceftie , veluti menfiuin
quatuor, ipfis quoque de judicato folvendo fi-
dejubentibus competant. /. 1. ff. h. t. I. ult. §.
ttlt. C. de ufiuris rei judicatce. tamen fingularia
quaedam in hifce recepta : non enim ordinis
gaudebunt beneficio , etiamfi nominatim fuis
juribus tempore fidejuflionis haud renunciave-
rint. Nam cum hac cautio interponatur judicii
caufa, utilludratum fiat. L i.§.i. ff.deprcetoriis
ftipulationibus, maxime vero ratum futurumfit,
cuin paratiffimam & promtiflimam executionem
habet, videri poteft ex mente prsetoris , cau-
tionem prceftari jubentis , tacite ineife renuncia-
tio iliorum jurimn; qpibus judicati firmitas re-
tardaretur. Prsetoris enim eft hujus ftipulatio-
nis-interpretationein facere , neque tam contra-
lientium, quam prxtoris ipfius jubentis mens in

-ocr page 163-

Qui

dicato folvendo intervenientis , quoties a£tor,
dum perperam libellum petitionis conceperat,
eundem poft interpofitam hanc cautionem mu-
cat, renuncians inftantix ex ufu fo^: five a&io-
nem aliam pro alia fubftituat, five rem aliam in
judicium deducat : in quantum enim mutatio
fadheft, verum eft, de alia re judicari, quam
de qua cautum eft. L cumquarebatur 13. §. ult.
f.judicat.fbhi. I. nonabjudice 64. §. i. jf. de ju-
diciis Sande decif Frific. Itbr. 3. tit. 10. defin. 3.
Idemque ftatuendum, h adoris aut vei perfona
mutata fit. l.fi ante y.f.judicatim fiolvi. 1.1. §.
ult.f. qiab. mod.pign, vel bypotb. fioh, cum fie-
ri poffit, ut quis certus, Titium non debere ,
velfideberet, folvendo eife , facilepro eo judi-
catum folvi promiifurus fit; qui, alio convento ,
cujus negotia & facultates non adeo exploratas
habet, fpondendi onus foret probabiliter declina-
turus. Cui accedit, quod in principia juris in-
curreret, pro eo obligari, pro quo non fidejufie-
ris ; vel e-i obftringi ex fidejuffione, cui ftipu-
lanti non promififti , te foluturum. arg. §. 4.
& §. a/tcri 19. Infi. deinutil. flipu/at. quamvis
eniin fubinde quem alteri per fuam ftipulationem
acquirere obligationem jura finant. d. §. 19. &
20. idque hodie frequens fit; tamen non aliter
id procedere conftat, quam fi eo fuerit animo
ftipulans, ut non fibi fed alteri obligationem ac-
quirat: qualis in cafu noftro concipi nequit mens
ftipulantis.

19. Cefiat denique obligatio fidejufforia pro
judicato , fi judicis perfona mutata fit , dum
quis apud judicem Titium afturus cautionem
accepit, & apud alterum dein agit ; quia non
hujus judicis fententia; fidejufiores fe fubdide-
runt. l.fi quis apud 3. f. b. t. cui confequens eft ,
ut , fi quis arrefto detentus , ad laxationem
impetrandam cautionem de fiftendo, fimulque
de judicato folvendo ex multarum regionum ufu
juxta ante di<5ta prxftiterit; dein autem excep-
tione fori declinatoria oppofita (quod fieri pof-
fe di£lum tit. de jurifdiftione ) ad judicem aliurn,
puta domicilii , aut privilegiatum, militarem,
academicum , &c. remiflus fuerit , cautione
nullo modo fidejubentem pro alterius judicis ju-
dicato line fidejuffionis repetitione adftringi di-
camus. Sed an is , qui in prima inftantia fidejuf-
fit judicatum folvi , appellatione interpofita
etiamnum pro judicato judicis fuperioris obftri-
dus maneat, dubitatum eft. Diftindione rem
totam expediri pofle cenfeo. Si enim in prima
lite reus fuccubuerit, & apppellatione interpo-
fita judicis inferioris fententiam fuperior conhr-
maverit, five in totum five pro parte , fide-
juffor procul dubio obftridus eiit , quo uf-
que confirmatio fecuta eft: eo qtiod non tain
ex fecunda , quam potius ex prima fententia ,
tota judicati aftio. & obligatio defcendit, adeo-
que ex fafto feu pronunciatione illius judicis ,
apud quem cautio fuerat interpofita. IJnde &
confirmatam fententiam a judicibus inferioribus
executioni mandari pofle dicetur tit. de re judica-
ta.. Si vero in prima lite reus abfolutus fit, &
actore appellante , contra reum a fuperiore ju-
dice pnonunciatum; non teneri fidejuflorem in
prima lite datuin de tali judicato refpondit Scse-
vola m L pen. f. judtcatum jolm. verum eniin eft,
fidejuflbres fefe non fubjecifie fententise hujus
judicis appellati ; quod requirebatur , ut fi-
dejuflor effet devin<5fcus. d.Lfi quis apud 3. f.
judicatumfiolvi. Et hoc ita , five fidejubens no-
minatim judicis expreffionem fecerit, five fimpli-
citer de judicato folvendo promiferit. Cum enim
adtus agentium operari non debeantultra eorum
intentionem , & pra'toria: ftipulationes potilfi-
muin ex mente praetoris , eas injungentis, in-
terpretationem recipiant. /. in prectoriis 9. f. de
pra:tor fliput. I. in conventionalibus j 2.f.dc verb.
ob/ig. nec ullo modo probabile fit , judicem,
hujus cautionis praftationcm jubentem, alieno
judicio , fed fuo velle firmitatem procurare,
multoque minus ifti judicio, per quod proprium
judicatum fubverteretur , omnique privaretur
firmitate; fponte fequitur, cautionis vim omnem
primi judicii terminis concludendam efie , nec
ex appellatione per pctitorem fa&a ad fuperius
judicium porrigendam ; ut ut hic aliter lionnulli
fentiant. vid. Refponf. jCtor Holl. part. 4. confil.
122. & part. 3. vol. 2. confil. 18. num. 5. &
part. 5. confil. 259. Thefaurus decifi 202. Ja-
cobus Coren obfierv. 34. nmn. 10. 25. &ficqq.
Boerius decifi. 315. Chriftineus vol, 2. decifi.
145;. Cancerius var. rcfiol.part. 2. c. 5. num. 91.
& fieqq. Fachineus controverfi libr. 8. cap. 57.
Henr. Kinfchot refiponf. 86. confer difltntientem
ex parte Caballum. refo/ut. crimin. cafiu 109, Scd
tollenda? dubitationis cauia confultum eft , cau-
tionem hanc in univerfum concipi, de folvendo
eo , quod extrema fententia judicatum fuerit.
juxta. d. /. pcn. fjudic. fo/vi Petrus Bort dear-
reftis cap. 2. num. 9.1 o.

SATISDARE COG antur vfii ] ttrato promittant , etc. i47

T ITV L V S IX.

Si ex noxali caufa agatur, quemadmodum caveatur.

Summari A.

1. Quomodo caveant domim_y fiuttuarii , & ft-
miles , fiex ttoxali caufia agatur.
An tenemtur, fi fiervum manumiffum fiftmt ?

& quidjuris , fi de pcena corporali ipfi ficrvo
tnfUgendtt agatttr ?

T 2

-ocr page 164-

l i b. ii. t i f.

I ex noxali caufa agatur, pr?e-
tor caveri jubet fervum in
eadem cauia exhibitum iri, in
qua nunc eft, ne aftoris jus
reddatur deterius.i Per folam
enim in jus vocationetn fervus
non fit litigiofus, & ideo adhuc vendi poflet
poterftiori aut alterius fori adverfario, vel alteri
noxse dari, in aftoris detrimentum. /. i. pr. &
i .ff.h.t. Si piures fint domini, & unus no-
xa!i conveniatur judicio, non pro parte fua, fed
in folidum cavere debet ; uti in foiidum tenetur
defendere : quod & in frudtuario eodem modo
receptum eft. /. fi cum ufufmttudrio 3. /. 4. ff.
h. t. Iicet enim nullus horum cogatur fervum de-
fendere, dum ufurnfruitum aut proprietatem
dereiinquere paratus eft. arg. /. ffervusS.jf. de
noxalibus affion. tamen, ft id noiit, in folidum
defendendi neceflitas impofita eft. d. II.

2. Qui autem poft hanc eautionem interpofi-
tam fervum manumittit, & iiberum fiftit, cum
eilet noxaii judicio conventus , in cautionem
11011 committit 5 cum deteriorem non videatur
reddidifle , fed potius meliorem, adverfarii con-^:ditionem. l.pen. in fine.jf. h. t. quippe cui dein-
ceps direfta adverfus manumiflum actio in foii-
danl poenarti^jatur, fino noxa; deditione : licet
enim fervi polt manumiflionem ex fuis contra&l-
bus durante fervitute irtitis conveniri nequeant,
ex deli£tis tamen ih fervitute perpetratis obligati
remanent. l.fiervi iq.jfi. de oblig. & attitin. Aliter
quam obtineret, fi de corporali pcena ipfi fervo
infligenda quseftio eftet: cnm enim aliter liberi,
aliter fervi puniantur , non re£te fifteretur liber
fadtus. d. I. pen. jf. h. t. Et licet pcena fervilis
propter crimina in fervitute commilfa etiain poft
datam libertatem irroganda fit. /. 1 .jfi.de poenis.
tamen in eo faltem ex mahumiflione deterior red-
di videtur aftoris conditio, quod probare tenea-
tur, tempore delifti perpetrati in fervili conditio-
ne fuifle eum , qui illud coinmifit, ut pcena fer-
vilis inferri poflit. Si tainen in caufa criminali
ftatu liberum quis fiftere promiferit, & liberum
fiftat , in eadem videbitur ftitifte caufa
quod implicitus ei fuerit libertatis cafus. /. ult
jfi. h. t.

T I T V L V S X.
De eo , per quem fadtum eric, qno minus quis in judicio fe fiftat.

SlJMMA RIA.

1. Quce fit pcenaunius aut plurium dolo agentium
quo minus atior vel reus fiefifiat ?

2. An refiitucnda afforifit allio, quce periit, fi
tertius , qui dolo fiecit, fiolvendo non fit;

1. I per alterius dolum , ( non

eulpam ) fadtum fuerit, quo
minus quis in judicio fefiftat,
qui ad fui copiain faciendam
obftridus erat, fivea<5tor, ft-
ve reus , aciio in fadtum intra
annum datur non a£tori tantum vocanti, fed &
reo vocato. /. 1. §. 1. 2. 3. idt. I. idt. §.2.ffi.h.t.
nam & vocati intereft, tum , ne fa:pius ab aliis
negotiis & re familiari avocetur , a quibus ple-
rumque ftne lxfione abefle nequit; tum etiam,
quia vocanti tenetur ad pcenam vel id quod inte-
reft quod fe non fifterit; cum propter detentio-
nem a privato faftam reus non excufetur. /. 2. §.
ult.jfi. fi quis caution. injud. fift. caufifaft. Com-
petit vero adverfus eum , qui per fe vel alium
hoc dolo fecit, five retinendo, five trifte quid
nunciando. d.l.i.§. 1. 2. ff. h. t. ejufque he-
redes, quatenus ad eos pervenit. d. I. 1. §. ult.
fifi. h. t. ad id quod intereft. /. ult.pr.ffi. h. t. Un-
de ii plures id dolo fecerint, unius praftatione
cseteri liberantur: a<5tor enim, dum id quod in-
tereft exigit, magis damni reparationem, quam
pcenam, perfequitur./. 1. §. fi plures q.ffi.h.t.
licet ineo, quod mtereft, fubinde comprehen-

3. Quid juris, fi & acioris & rei dolus intervene-
rit, velfiolius atforis :

4. In quibus dijferat attio hoc titulo propofitdi
ab ea , quce efi in kujus libri tit. 7.

di poflit ipfa rei petits quantitas , dum inter
moras reus petitx rei dominium tempore acqui-
fivit, aut a&ione liberatus ell. I. idt.pr. & §. ult.
fif.h.t.

2. Si tamen tertius, cujus dolo reus fe non
ftitit, folvendo non fit , & a<5tio interiin prse-
fcriptione extinfta fit, a<5tori contra reum refti-
tutoria a<5tio competit; id eft , adio , qux lap-
fu temporis evanuerat , ex sequitate reftituitur ,
ne reus ex alieno dolo lucruin fentiat, a<5tor dam-
num. /. idt. §.plane i.ff.h. t.

3 . Quod fi a<5tor dolo rei, & reus adoris do-
lo fe non ftiterit, dolus cum dolo compenfatur.
/. idt. §.pen.jf. h. t. cum enim hic tahtum de lse-
fionis privatse reparatione , & eo quod intereft:
lxfis applicando agatur , crimina pofte mutua
penfatione tolli receptum fuit. /. viro 39. ffi. fio-
luto matrimon. Si reus folus dolo a<5toris impe-
ditus fit, nec tunc a<5tor reo ex hoc edi<5to tcne-
tur ; cum reo fufticiat exceptio a<5tori ad posnam
agenti opponenda. /. 1. §. fireus Z-ffi.h. t.

4. Differt autem a<5tio hoc titulo propofita
ab ea qua: eft in titulo feptimo. Hic enim dolus
coercetur ; ibi vis. Hic a<5tor & reus agere pof-
funt; ibifolus a<5tor. Hic agitur, five reus non

vene*

-ocr page 165-

S I Q^tris CAUTiONlB

Vcnerit, five aftor ; ibi tantum, fi reus fe non
fbiterit. Hic petimr id quod intercft ; ibi mera
poena. Hic uno folvcnte liberantur reliqui, ibi

us IN judicio etc; 149

non item. Denique hic ipfe impeditus agere
poteft , fl modo ab extraneo impedituS fit. addc
Cujacium. libr. 1 o. obferv. 1 o.

TITVLVS XI.

Si quis cautionibus in judicio fiftendi caufa fadtis non obtemperaverit.

Summaria.

1. Quid fit, ■vadimomtm deferere? Quid fi de-
ferant tllt, qui noiijurevocati, puta minores ?

2. Deferto vadimonto , attor jure Romano non
potuit definitivam petere fententiam , fcd p<s-
nam promifam , vel id qttod interejl: contra,
ex novella Leonis. Cujtts temporis interejfe fpe-
ftetur ? & quidjuris , fi, qui duos ftfiere pro-
mifit, ttnum tantum fifiat ?

3. Cejfat attio ad poenam vel id quod intsrcfi , fi
reus ante dicm jtfiendi mortuus fit; etiam pofi
diem Jifiendi in atfioneinjuriarttm.

4. Si pupillus, cujus tutor caverat, mortuus, vcl
beredttate , cujus nomine conveniebatur , ab-
fientusfit. Et qttid fireuspofieafe fifiat, cutn
necdum aRoris jus cjfet fatlum deterius ?

5. Enumerantur plttres jujice caufie , ex quibus
reus, fe die dttio non fifiens, cxcufatur.

(,. Quo ttfquc cx bodicrno jttre de contumacia &
mora aftorttm & reorum tratfaripoffit. Tribtts
citationibus contemtis, rcum contumacem fieri.
Quid juris de quarta citatione; (j anrcus tunc
adhuc audiri debeat ?

7. Enarrantur cafus", quibus vcluna, vel gemi-
nata citatiofiufficit.

8. Atiore non veniente, ad quid rcus contcndere
po/Jit tum in prima , tum in appellationis
hte?

9. Non difficulter ante fieritentiam ex probabilibus
caufis admittitur purgatio morcc<& contumacicc,
faltcm mediante rcfiitutione, at difficulter pofi
fiententiam definitivam.

10. Quidjuris, fi is, qui deficiebat, pofi dccre-
tum dcfettus mox fe fifiat , judice adhuc pro
tribunalifiedente ?

11. Etiam pro deficiente habendus , quific quidem
fifiit, fiednonagit ea , quce agenda funt.

12. Non cenfetur deficere , quife fiato tempore
ac loco fifiit, fi alio in loco is atitis expediatur :
nec is qui fie non fiitit, cum ncc adverfarius fe
fifieret, utrimque mora compenfata.

13. Ncc qui vocatus efi adjudicem jure communi
incompctentem ; ficcus fi tantum ex privilegio
incompetens fit. Hinc non priori fed pofieriori
tantum cafiu perit reo exccptio fiori declinatona
pofi primum defettum.

14. Nec, quicitatus in diem ulteriorem, citerto-
re die fc fifiit , impetrata per libcllum dici anti-
cipandt licentia. Qtus anticipatio quando utilis
fit, declaratur.

15. Ncc quife ftfiit per procuratorem; nifiin cri-
minalibus, quandoque & in ctvilibus , judex no-
minatim ipfius citati prccfentiam rcquifiverit;
quodtamen nonfacile decernendum.

Ui cautione de fiftendo inter-
pofita fefe non fiftit, vadimo-
nium deferere dicitur ; ( de
cujus denominatione latiflime
Budceus ad Pand. adl.2. ff.de
orig. juris. fol. 21. 22. Rae-
vardus ad. leg. 12. tabul. cap. 5. pag. 29. &
feqq. ) etiamfi fe aftione iila temporali , qua
conveniendus eft, ob lapfum temporis & prx-
fcriptionem liberatum putet , fi modo id quo-
dammodo fit dubiurn, & inquifitione ulteriore
indigeat. /. fi eum 1 o. jf. h. t. Si tamen per
eos de fiftendo cautum fit, qui nec agere po-
terant, adeoque legitimam non habebant per-
fonam ftandi in judicio , ( quales impuberes,
minores & fimiles fine curatore) & hi dein-
ceps fe non fiftant, vadimonium deferuifle dici
nequeunt , cum tota cautio fruftanea & nulla
fit. /. fidejufor. 2. §. fi qtm 1. f qut fiatifid.
cog.

3. Deferto autem per reum vadimonio , aftor

non videtur contra reum abfentem potuifle de-
finitivam impetrare fententiam , cum nondum lis
conteftata eftet. Licet enim , aftore abfente, ac
tribus ediftis citato , reus poft annum petere
potuerit, caufam abfente aftore cognofci ac ter-
minari. nov. 112. c. 3. aftori tamen , cujus in
multis deterior quam rei caufa eft, id nufpiam a
Juftiniano datum ; fed demum a Leone. Novell.
Leonis 108. Magis ergo ex Jure Juftinianeo,
in tali cafu aftor tantum a prartore in pofleflio-
nern bonorum rei mittitur. novell. 53. cap. 4.
l.prcetor ait. 2. ff. quib. excaufi. in poffeff. eatur.
atque infuper tam reus ipfe , quam datus per
eum de fiftendo fidejuffor , tenetur certi con-
diflione, fi pcena certa promiffa fit ,* vel, fi pne-
termiffa fit pcense adjedtio , ad id quod intereft,
aeftimatione facta ejus temporis , quo reus li-
ftendus crat , etiamfi eo tempore , quo ad id
quod intereft a&io inftituitur , defierit agentis
intereffe. /. qui autem 12. §. 1. ff. h. t. L ult.
ff.fiquis mjusvocat. non iverit. l.fidejufor 2.

T 3 ult.

-ocr page 166-

i^o l i b. ir.

iilt.jf, tjtii fatifd. cog, Licet enim circa sflimatio-
Jiem regula inveniatur tradita , juxta quam in
bonx iidei judiciis tempus rei j.udicata;, in ftri-
juris litis cOnteftatse teinpus fpedandum di-
citur. l.fcdmihi 3. §. in hacz.jf. commodati. quia
tamen illa tantutn locum habet , quoties nulla
temporis adjectio fafta eft , ut nos tit< de con-
di£t. triticaria monftrabimus ; ad quaeftionem
prsefentem haud pertinet, in qua certum fiften-
di tempus exprelfum eft. Quod fi duos quis fi-
fti promiferit , unum fiftendo non liberatur. I.
ult. ff. in jns mocati ut cant, aut fatis ucl caut.
ticnt. & licet fummo jure ad pbenam integram eo
cafu obftrictus lit, quia verum eft, fecutum
non elfe latti promifli implementum. arg. §. ult.
Jnfl. dcvcYbor. obligat. l. flipulatio ifla 38. §. al~
tcri 17. tn fin. jf. de •uerb. oblig. oppolita tamen
doli mali exceptione tantutn pccna; partem pra:-
ftat. /. fi fervtts 9. §. 1. jf. h.t. aliter quam ob-
tineret , fl nulla fuiflet pcena appofita, atque
ita tantum ad id quod intereft adio coinparata
elfet; tunc enim quanto minoris intereft, unuin
tantuln ftitiife , tanto quoque minoris eflet fa-
eienda condemnatio ; eo modo , quo id & in "
cautione de rato receptum , cum pro parte tan-
tum ratihabitio fecuta eft. l.jiprocurator 1%-ff- ra-
tam rem haberi. Qeteruin jure novo non protinus
poft lapium diei fidejuflor ad pcenam aut id quod
intereft folvendum compellitur ; fed indulgehda?
ei alis flmiles prioribus ad fiftendum inducia-,
non tamcn longiores fex inenflbus, intra quas
fi rcuin fiftat, fatisfecifle videbitur; eodein mo-
do, quo & iatisfecerit, fl rei fiftendi defeniio-
nem poft primi temporis indulti lapfum , ante
iinitas inducias -repetitas , fuicipere voluerit, ac
ad finern perduxcrit. /. fancimus 26. C. de fide-
juffioribus. Ant. Matthaeus de criminibus libr. 48.
tit. 14. cap. 2. ntrn. 18.

3. Ceifat tamen pcenje aut ejus quod intercft
exactio , fi lis interim tranfadtione fopita fit,
/. non exigimus 2. fj.h. t. aut reus ante diemfi-
ftendi damnatus fuerit rnorte aut exilio. l.fide-
ceffierit 4. ff. qui fatifd. cog. l.fied &fi 4. pr. &
1 .fif.h.t. autiitmortuus; nifi dolo promiifo-
ris perierit. l.fi dcccfficrit 4. jf. quifatifid. cog. l.fi
eum 1 o. §. homo 1. ffi. h. t. Quod ii poft diem ii-
ftendi deceflerit, iidejuilor ex ftipulatione femel
commifla obligatus manet, & utiliter conveniri
poteft. d. l.fidecejfirtt 4. jf. quifiatij'd. cog. l.fianci-
mus 26. C. defidejujfi. nifi principalis aftio talis iit,
ut contrarei heredes non tranfeat, fed morte ejus
extinguatur: licet enim regulariter ex ftipulatu
acStiones femel natar ad heredes tranfeant, ac in
heredes continuentur; tamen , fi in aftione in-
juriarum ( quae lite nondum coiiteftata per ado-
ris aut rci mortem evanefcit ) fidejuflor ante li-
tem conteftatain de ftftendo caverit, & die ii-
ftendi praeterito vel adtor vel reus moriatur ante
litem conteftatam, non ultra fidejuflor obftridus
erit , nifi tain diu poft lapfum fiftendi tempus
fupervixerit reus fiftendus, ut, li die condido

T i T. XI.

veniflet , potuiifet etiain cum eo deinceps lia
efle conteftata.l. fieum 10. injuriawm 2. fj'-
h. t.

4. Ceflat quoque , ii , cuin tutor , pupilli
nomine conventus, de iiftendo caviilet, pupil-
lusipfe mortuus fuerit, vel adoleverit, vel he-
reditate , ob cujus aditionem tenebatur, abften-
tus fit, etiamfi poft moram faftam. /. idt.ffi. h. t.
junct. /. tutor. pro pupillo 28 -jfi.dc adminiflr. &
pcricul. tut. Idemque eft , ii non conftituto
quidetn tempore , fed poftea reus venerit, cum
necdum ex mora jus aftoris eflet redditum dete-
rius./. etfipofl S.jf. h. t. quamvis enim in itipu-
lationibus pcenalibus , ex libera contrahentium
voluntate ime prsetoris imperio interpofitis , id
vulgo obtineat, ut non quaeratur, utrum interfrt
nec ne ; ac pcenae perfecutio etiam ei detur, cu-
jusnihil intereft. l.fiipulatio ifla 3 8. alteri 1 7.
tn med.Jfi. de verbor. obligat. Neque reguiariter
mora purgetur per fubfecutam poftea oblatio-
nem , poftquam femel propter adje&um obliga-
tioni diem moramque in iolvendo faftam jus ad
pcenam quxhtum fuit. /. trajetfitia i^-ff- de oblig,
& a$. I. Celfus ait. 23. & jf.de recept. qui arbitr.
reccp. aliter tamen receptum in iftis, qu& juflu
magiftratus interponuntur , quippe quas uti
prxtor fieri jubet, ita faftas ex fua jurifdidtione
interpretatur ac nioderatur ex sequitate. arg. /.
1 .pen. 6"' ult.ffi. de prcetoriis fiipuUt. I. in convetu
tionalibus 52 . ffi.de verbor. oblig.

5. Prsecipue vero ceflat pcena , aut exaftio
ejus quod intereft , quoties reus fine fua culpa
venire coniiituto die non potuit, juftam allegans
impedimenti caufam ; fi modo poftmodum, irn-
pedimento ceffante , fe fiftere paratum profitea-
tur. arg. /. quitl tamen 21. fi quisexp.jfi. de
recept. quiarbitr. recep. ncque enim intervenien-
te impedimento legitiino litigator in univerfum
ab obfervatione judicii liber erat, fed magis ex
praxepto legis duodecim tabularum dies judtcii
dtffindebatur id eft difterebatur. /. 2. §. fi quis
judicio 3. jfi. h. t. Rsevardus ad leg. 12. tabul.
cap. 5. pag. mihi 24. & 25. Juftse autem cau-
fse recenientur potiirimum hse ; fi quis munici-
palis muneris cbeundi , aut teftimonii in judi-
cio perhibendi neceifitate , vel valetudine , tem-
peftate, vi fluminis, furore , detentione publicS
juflu magiftratus fa£ta, funere domeftico , abfen-
tia reipublicx caufa, aliifque fimilibus impeditus
fuerit. I. non exigimus 2. §. 1. & ficqq. ufique ad
fincm. l.fied. etfi 4. §. 1. in fine §.2.3.l. fi is qui
6.ffi. h. t. Si modo non fpecialiter quibufdain cau-
fis renunciatum fuerit. d. I. fied etfi 4. §. qucefitum
4. ffi. h. t. & caufae has non fuerint dolo malo af-
fedatae, vel manifeftareiin hafce caufas incidentis
negligentia ac culpa non appareat; in quibus ar-
bitrio judicis locus eft, ut pluribus TJlpianus pro-
fequitur. in d. I. non cxigimus 2. §._// quis tamen 8.
& 9. ffi. h. t. Ulud obfervandum, fufficientem
non efle excufationis caufam , fi quis a privato
detentus fuerit; quippe quo cafu fi ob vadimo-

-ocr page 167-

Si Qins CAUTIONIBUS IN JUI

hium defertum in damno hxferit, regreflum ad-
verfus detentorem ad id quod int&reft eft ha-
biturus. d. 1. 2. §• idt. in fine l. 1-fib. t.

6. Et haec quidem hadenus lecundum Ro-
mani juris diftata. Czeterum , quamvis hodie
quot tribunalia, totidem prope diverfl fint & va-
riantes in variis judiciorum ordines , impofita:-
que non una rationeaftori ac reo flftendi tempo-
rumque obfervandorum neceflitates , ac negli-
gentise , morse , aut contumacia: pcenas; quae
iingula exfequi, aut accurate obfervare neque
animus eft mihi, neque fl eflet , aut mihi aut
cuiquam , nifi magnifice nimium de fe fentiehti,
poteftas eifet: tamen, quia inficias haud eundum,
quin univerfalia quasdam circa adiorurn reorurn-
que officia, inoram, contumaciam, principia tradi
poflint, magno multorum populorum atque tri-
bunalium confenfu comprobata , operse pretium
fuerit, quam breviflime hxc enarrare , fubjun-
dis illis , quse horuin occafione videri poifent
controverfa eife. Reum ergo quod attinet, fre-
quentius inoratorem quam aftor, is regulariter
poft trinam demum citationem , interjefto in-
ter unainquamque legitimo ex more judicii in-
tervallo temporis , non parens judici & fe non
fiftens, pro contumace habetur , omnibufque
privatur exceptionibus declinatoriis , poft pri-
main, dilatoriis poft fecundam , peremtoriis
poft tertiam citationem contemtam ; ac quarta
vice citatur , ut videat edi contra fe petitionis
libellum , & inftrumenta probationem continen-
tia, ac teftes produci, utque probationes afto-
ris , fi poflit, enervet, etiam aftore petente ad
interrogata refpondeat, interpofito calumnia; ju-
rejurando, ubi is inos etiamnum viget. Neque
intereft, in rein, an in perfonam, an mixta aftione
conveniatur. Ac in contumacia? pcenam, five fuc-
cumbat, five abfolvatur , dum aftor in intentio-
nis probatione defecit, in expenfas damnandus
eft. Vide Inftruft. Cur. Holland. art. 108.
J09. no. iii. Curise Ultrajedinse tit. van
defauten van den gedaagde art. 1. 2. 3. (4. 6.
Brabantinx art. 661. 662. Flandricae art. 268.
269. 270. 271. 272. Ordonnantie op de jufiitie.
in de. Steden cn ten platten lande van Holland
1. April 1580. art. 3.4. 5. Waflenaar pratt. |
jud. cap. 4. num. 53. &fieqq. Sim. van Leeu-
wen paratitl. jur. novijfi. libr. 2. part. 1. cap. 9.
Licet autcm quarta vice citatus fecundum rigo-
rem & verba variarum inftru&ionum non admit-
tatur ad fui defenfionem ; ufu tamen jam inve-
terato obtinuit, eum die quartum difto fefe fi-
ftentem etiamnum ad fui defenfionem admitti; '
quod & quoruudam judicioruin legibus cautum.
Inftruft. Curia; Uitrajeft. tit. van defauten van
dcn gedaagde art. 4. Curiz Flandricx art. 271.
Waflenaar pratf. judic. cap. 4. num. 5 6. Sirn.
van Leeuwen. paratitl.jur. novif.libr. 2. part. 1.
tap.p. num. 1. verfiu dengcdaagde. Ant. Faber.
Cod. libr. 3. tit. 10. defin. 1.

7. Plura tamen negotia funt , ad quce trina

CIO SISTENDI CAUSA ETCi Ifl

citatione opus non eft, fed vel una , vel gemina-
ta fiifficit. Unam quidem fufficere receptum _sad id, ut quis fui copiam haud faciens privetur
exceptione fori deciinatoria ; vel ea admittatur
aftore deficiente; aut ut confirmetur impetra-
tum ceffionis beneficium , vel nova decernatur
executio fententke, intra prasfinita ex ufujudicii
cujufque tempora executioni non mandatse, &
ita pra-fcripta-; vei denegetur facultas diminuen-
di impenfarum petitarum quantitatem; vel pro-
cedat executio, a qua fuerat appeilatum ; vei pro
confeilo habeatur vocatus ad refpondenduin ad
interrogata cum juramento calumnise > vei teftes
jurati examinentur ; exempla cuin authenticis
collata confirmentur; ocularis infpedio fiat; &
alia piura. Ut tamen in muitis repetenda fit cita-
tio , fi primaad domum tantum fa&a fit, non
ipfi adverfario infinuata. Geminata requiritur,
ut heredes defunCto litigatore litem continuent;
ut chirographum habeatur agnitum , ac plenius
fiduciaria decernatur folutio ; ad hasc in materia
appeliationis interpofita: , reformationis petitse;
ut fententia feratur in caufa ejus, qui prima vice
citatus fenoile ad judicium venire declarat, aut,
cum dilationem ad refpondendum petiiflet, de-
ficit condido die in caufis fraudatarum impofitio-
num pubiicarum ; & aliis pluribus, quse recenfen-
tur inftru<5t Cur. Hoil. art. 113. 114. ny*
118. 119. 178. 223. Inftrud. Curia: fupr. art.
187. 188. 206. 211. 214. 228. 231. 237.
242. 244. 247. 248. Curise Ultrajeft. tit.van
defauten van de gcdaagdc. art. 5. & ficqq. ufique
ad finem tituli. Curise Brabantina: cap. 18. artt
641. & ficqq. ad art. 661. & art. 663. Curise
Flandricse art. 273. & fieqq. ad art. 282. Or-
donantie op 't fiuck^ van de jufiitte in de fieed.en
cn ten platten lattdc van Holland 1 5 80. art. 6. 7.
8. reglement op 't procedere voor de gecommiteerde
Raaden van Holland. 22. Januar. anni 1660,
art. 8. & fieqq. bifirutt. van dcn Raadvan Sta-
ten in fiaken yan de gemecne middelen. 5. Martii
1656. art. 4. 5. 6. 13. 14.

8. Quod fi a<5tor ftatuto tempore fui copiaffi
non faciat, reus petit , fe ab inftantia ablolvi,
feu circumduci edi<5tum, & in expenfas damnari
aftorem ; non iterum ex eadem caufa audien-
dum , nifi re ipfa refufis impenlis. I. &pofi 73.
§.1. 2. jfi. de judiciis. aut fi appellatione caufa ad
fuperiorem.fit delata judicem, petit reus appella-
tionem pronunciari defertam: quo fa<5to, non
ultra poteft ab actore ex ea caufa conveniri. /. idt.
§ • tllud etiam 4. jfi. de temporib. & reparat. appclla-
tion. Inftru<5t. Cur. Holl. art. 111. 114. 0r->
donnant. op de 'Juflitie in de fteden en ten platten
lande van Holland anno 1580. art. 2. inftru<5tio
fupr. Curiae art. 22$. curia-Ukrajectin. tit. van
defauten van de eyficher art. 1. Flandrise art. 2 66,
Brabantinae cap. 17. art. 61 7. 61 8. ubi & arti-
culis fequentibus d. inftru<5tionis Curiae Ultra-
je<a. & Brabant. traditur , quid in aliis multis
cafibus peculiaribus a<5tore deficiente obtinere

debeat.

-ocr page 168-

debeatw Si tameti reus, a£torfc deficiente, nolit
ab inftantia abfolvi, poteft , aftore tribus edi&is
citato cum intervallo triginta dierum , ac inte-
grum per annum fuam intentionem proponere
detre&ante, petere tandem & impetrare , ut lis
principalis ex fuis ailegatis probatifque termine-
tur. nov. 112. cap. 3. Eftque probata per Ul~
traje&inos in plerifque hxc Romani juris defini-
tio, data reo liceritift vocandi adorem deftcien-
tem , ut a£tionem inftituat, aut alias ei perpe-
tuumimponatur ftlentium. Inftru£t₄ Cur. Ultra-
jedt. tit. van defautenvan den eyfcber. art. I. de
quo & latius egi tit. jurifditfione.

9. Circa qua: omnia fic in genere atque obiter
propoftta, pleniufque ex fontibus ipfts defigna-
tis petenda , confiderandum primo, non adeo
rigide pro contumace habendum , quitempore
prsefinito nec ipfe venerit, nec procuratorem
conftituerit : quin contumacis admittatur pur-
gatio, dum juftas allegat ac probat impedimenti
ac abfentise caufas; juxta. 1.2. 1. & feqq. ff.
b. t. I. qucefitum 60. jf. de re judicata. I. pen. C.
quo modo & quando judex fentent. proferre de-
beat. poenam enim contumaciae non patitur ,
quem adverfa valetudo vel majoris caufse oc-
cupatio defendit. /. contumacia 53. pcenam
2. jf. de rejudic. Cui quidem purgationi , re-
fulis impenfis , facilius locus eft , cum litigan-
tium alteruter, poftquam in lite fubfiftere cae-
pit, in hac aut illa judicii parte morator eft,
ac nondum definitiva eft lata fententia ; juxta
rnjlrutt. Cur. Holl. art. 122. 125. ut tamen
quandoque reftitutione peculiari opus ftt. Vide
Waffenaar pratt. judic. cap. 5. at poft defini-
tivam latam difficilius longe; ac non nifi me-
diante folenni reftitutione , ex juftiffimis cau-
lis indulgenda; de quo tit. ex quib. Caufis ma-
jores.

1 o. Si tamen venire debens non fiftat fe, &
ita , adverfario petente , defecifle declaretur,-
mox autem accedat, judice adhuc pro tribuna-
li fedente, ac refpondere , vel alia agenda pera-
gere , paratus fit, morae purgatione alia opus
non eft. Etfi enim ( ut ab linperatore Antonino
refcriptum ) nibilfacilemutandum efi exfiolenni-
bus, tamen , ubi aquitas evidens poficit, fiubve-
niendum efi ; ideoque fi citatus non refipondit, tj
cb id more pronunciatum cfil, confefiim autempro
tribunali te fiedente adiit, exifiimari potefi , non
fiua culpa, fiedparum exaudita voceprceconis defiuifi-
fie. I. pcn. fifi. de itt integr. refiitution. ibique Groe-
newegen in notis.

11. Non is autem tantum pro moratore ac
deficiente habendus , qui omnino non venit
prsefimto die; fed & qui venit quidem, verum
non expedit a<5tum illum, ad quem expedien-
dum dies di£tus fuerat; ut puta, fi aftor fe fiftens
nihil petat, aut reus petitioni a&oris , cum de-
beret, non contradicat; cum abfentis loco is uti-
que habeatur, qui praefens non defenditur, &
nihil videatur egiife ied nominatim contumax
dicatur j quirogatus iion refpondet. /. nondcfictt~
dcre y 2.ff. de reg. juris. arg. I. ait. prcttor 23. pn
& §. uit. ffi. cx quibus caufis majores l. de cetate
ii; §. qui tacuit 4. §. nihil 7. fi. de interrogat> in
jure fiaciend. Carpzovius defin. fiorenj'. part. 1.
confiit. lo.defin. 12.

15*

I B.

12. Quemadmodum ex adverfo pro contu-
mace non habendus, nec contumacice autmorfe
pceiras fubit, qui citatus, ad aftum aliquem certo
die ac hora & loco celebrandum , tempore qui-
dem prasfinito fui copiam fecit , cum interim
a£tus ille alio tempore aut loco expediretur. arg,
/. fiutproponis 4. C. quomod. & quando judex fient.
profierre deb. I. cum fiententiam 6. C. de fientent. &
interlocut. omn. jud. Uti nec ille , qui 11011 ve-
nit, quoties nec adverfarius ipfius fefe ftitit; fed
potius compenfata utriumque abfentia , neuter
morator creditur ; non enim ipfo jure contuma-
cia inducitur , fed demum adverfario id propter
abfentiam partis adverfie poftulante , judiceque
decernente , quippe qui alioquin non rogatus
iuum non folet officiuin impertiri. /. properandtm
13. §. & fiquidem2. verbo, pavte fugiente ex
una parte adtoris abfentiam accufante. C. dejudi-
ciis. arg. /. adperemptorium <58. /. &pofi edttfum
73. fifi. dejudtciis. jun<5t. /. dics 4. §. hoe autem 8.
jfi. de damno infett. Chriftinams ad Mechlinicnf.
tit. 1. art. 21. num. 6. Rebuffus ad confiitut.
reg. tom. 1. de literar. oblig. art. 6. glojf 5. num.
5. Simon van Leeuvven cenfi fior. part. 2. libr.
i.cap. 25. num. 13. eoque conferunt argumen-
ta apud Tyraquellum ad l.fiunquam. verbo. rever-
tatur. num. 20■ fieqq. de revoc. doH.

13. Siiniliter contumax non creditur , qui
non venit, cum citatus eflet ad judicem incom-
petentem. Contumaces enim non videntur,
nifi qui, cum obediredeberent, non obfequun-
tur : id eft , qui ad jurifdi<5tionem ejus , cui
negant obfequi, pertinent. i. contumacia. 53. §.
ult.jf. de rc judic. Quod tamen ad iilos videtur
reftringendum judices * qui lecundum jus com-
mune incompetentes funt, ratione territorii,
vel quia fpecialiter cerus tantum caufarum gene-
ribus judicandis conftituti funt; de his namque
verum eft, extra territorium jus dicenti irnpune
non pareri. /. ult.Jfi. dejurifidiftione. Oeterum ii
quis ex privilegio tantum fori praefcriptione gau-
deat, in territorio exiftens , & judici pare-re ob-
ftridtus , nifi fori privilegiati jure gauderet; i
contumacia non erit immunis, nifi veniat, pri-
vilegium fuum allegaturus; ut ita judex aeftimet,
an fua fit jurifdi<5tio. l.fiquisex atiena 5. fif. deju-
diciis. Et ad hujus generis cafus reftringendum,
quod fuperius generaliter traditum, reum pri-
ma vice citatum, & die prsefinito deficientem,
a<5tore petente , omnibus declinatoriis privari
exceptionibus. Nam fi ex jure communi eftet
judex incompetens , fic ut nec ex prorogatione
expreffa vel tacita partium competens fieri poflit,
nihilvaleret eorum quac apud talem gefta, adeo
ut n?c fe.ntentia tunc in reum velut contumacem

iata

II. T i f,i XI.

-ocr page 169-

kta, rei judicatse habeat auftoritatem, ut Jatius
probavi tit. de jurifdittione. Hinc & fi poft pri-
mam aut fecundam citationem defuerit reus, &
poftmodum fuam velit purgare moram , admit-
ti quidem eum ad allegandam exceptionem fori
declinatoriam ex jure communi competentem,
fed non ad eam i qua: exprivilegio conceJfa eft,
tradunt pragmatici. Ant. Faber. Cod. libr. 3. tit.
12. defin. 3. 4. Rebuffus ad conflitut. regias tom.
3. tracl de contumacia art. 8. gloff. 1. num. 8.
Mynfingerus cent. 6. obfcrv. 7. Joh. Papon.
libr. 7. tit. 7. arrcft. 30.

14. Denique nec pro contumace habendus ,
qui, dido per aftorem die ulteriore , ex jufta
caufa petiit & impetravit, citeriore die atque adeo
maturius caufam agi, & fic citeriore die fefe fi-
ftit. Quale reorum defiderium juftuin creditum,
quoties arrefto ipfi detinentur vel bona eorum ,
vel mandatis pcenalibus iis ad tempus , donec
de jure conftiterit, denegatur circa res fuas pro
arbitrio faciendi facultas ; ut ita tanto maturius
laxetur arrefti vinculum , vel mandatum pcenale
aboleatur. Nadcr ampliatic van de inftmttic
van dcn Hcogen Rade 24. Martii 1644. art. 26.
vol. 2.placit.pag. 784.

15. Suificit autem ad evitandam contumacise
aut mont pcenam , quod quis procuratorem
conftituat, & ita per eundetn fefe fiftentem ju-
dici obtemperet: neque necefie, ut in caufis ci--
viltbus ipfe fui copiam faciat; licet in criminali-
bus citatus, ut ipfe veniat , procuratorem mit-
tend» non polfit defungi, fed magis in eum de-
ficientem manus inje&io atque carceris cuftodia
decernatun Et quamvis in civilibus id rarius
obtineat , ad id obftringi judicis au&oritate
reum, ut ipfe prsefentem fefe fiftat judici; ta-
men Ji id ex caufa judex praeceperit, parendutn
foret, ne alioquin ex mora, ( quatn in civilibus
quidain geminatatn requirunt) prehenfio de-
cernatur > non tam ob ipfius caufas civilis quali-
tatem aut gravitatem; quam potius, quod fper-
ni ac contemni non debuerit jus dicentis auftori-
tas , fed ei quocunque tnodo obtemperari. arg.
I. unic. in pr. ff. fiquis jus diccnti non obtcmpcra-
verit. l^cx quacunque 2, pr. & 1. ff. fi quis in
jus vocat. non iverit. Anton. Faber Cod. libr. 2.
tit. 2. deftn. 10. 11. ut tamen providi quoque ac
circumfpe&i judicis fit, non facile in civilibus ,
imo ne in criminalibus quidem caufis, nifi urgente
graviore fufpicione, indulgere petentibus, five
privatis, five audtoritate publica munitis accu-
fatoribus , citationem in perfona, ( ut vulgo
loauuntur ) quam non raro pecuniae tnagis ex-
torquenda: , quam vindifta; ferio profequenda;
gratia fieri , prudenter obfervatuin in refponf.
JCtor. Holl. part. 5. conftl. 3 4. pag. 122. in
med.

WM'

Sr QUJS CAUTtONIBUS IN JUClCIO SISTEKDI CAUSA ETC. Ifj

De feriis & dilationibus & diverfis temporibus.

SuMMARlA.

1. Quid ftnt feria, dies nefafti, juftitium &c.

2. Dividuntur in folennes & repentinas, divinas
& humanas. Santtitas diei dominici, quid eo
die hccat, nec ne; an contrattus , an fententia
die dominico lata , nullafit?

3. Citatio die dominico fatta, eft ipfojure nulla.

4. Citatus die profefto , ut feftftat die dominico,
fiftcrcfe debct proxime fequcnte die judiciali.

5 • Quidfint fcrice humance;

6. Humanis feriis nullus invitus litigare cogitur ;
fpontc poteft ■ eftft contra invitum fententia lata
fit, eam ratibabitionepotcft efficacem reddere.

7. Fcrits his atatio rette fit in diem non fcriatum ;

Y ^alu P^cragi poftunt favorabilia, publice uti-
lia , morce impatientia.

Eria: Jurifconfultis funt dies
ab aCtibus judicialibus vacui;
di£ti ideo dies nefaJti , quod
ns prator tria verba folennia
non folebat proferre , aut jus
dicere, fic ut in foro diebus

.... — _{uc m} i_{oro dlel)u}s

"fis fiJentium eiiet & juftitium, feu juris ftitium.

8. Ferias fioltts princeps indicit , mutat , tollit;
quandoque & populus confuetudine.
Ohfervandce tantum fcrice rcceptce in locojudicii,
non alice , nifiprivilegium in id conceffimfit.

10. Quidfint diiationes, quomodo afenis diftcnt ?

11. Dividuntur in legitimas, arbitrarias, & con-
ventionales ; quod exemplis docetur.

12. Anjudex legitimarum dilationum tempus ex ju-
fta caufa prorogare poffit ?

13. An ex adverfo coarttare ?

14. Dtlationum dies continui fiunt. An ccrtorum
dierttm dilatione data, dies , quo data dilatio,
computari debcat ?

15. De tempore, intra quod lites civiles & crimi-
nales terminandce remiffive.

Eoque plura pertincnt ex antiquitatibus conge-
fta circa feriarum naturam , teinpora , diftin-
<5tion*es, per Jul. Polletum bifioria fori Romani
libr. 1. cap. 8. Rsevardum 5. varior. cap. ip.
Rofinum antiquit. Romanar. hbr. 4. cap. 3.

2. Jure noflro re£te dividuntur infolennes,
qua? ftatis redeunt tetnporibus , & repentinas ,

V qu

-ocr page 170-

■

II. T I T. XII.

L 1

154,

qux ex variis caufis arbitrio principis extra ordi-
nem indicuntur, nec prsevideri pofluht. l.five pars
C.dc dilation. I. fied etfi 26. §. fi fierice j.Jfi. ex
quib. caufi. majores. prsecipue veroin divinas & hu-
manas. Divinae dicuntur quse ob cultum divi-
num funt conftitutar; & altiflimx Majeftati di-
catas ; ihter quas prscipuus dies dominicus ;
cujus exaiftam obfervantiam ± & a labore quie-
tem, otiumque non obfccenis voluptatibus noque
fcense theatrali aut CircenfibuS certaminibus,
lachrymofifve ierarum fpeftacuiis , fed jpietati
pccnitUdini ac refipifcentii impendendum, com-
mendat /. ult. C. h. t. ufque adeo , ut, fi in diem
illum inciderit natalium priiicipis celebranda fo-
iennitas , jubeatur difterri. Qnibus confenta-
neum erat, ut & a cognitionibus ille die^habe-
retur alienus, five per judices five per arbitros
compromiiiarios cognofcendum fuerit; fliente
tunc hortida voce prseconis, & reipirantibus a
controverfia litigantibus. /. quadraginta 6. L omnes
j.d.l. ult. C. h. t. Ruri tamen pofitis hoc datum
fuit, ut agrorum culturse libere licenterque infer-
virent, ne pereat commoditas ccelefti provifione
concefla, dum non aptius alio die frumenta ful-
cis , ac fcrobibus vinese, videbantur pofle man-
dari. /. omnes judices 3. C. h. t. nec tranfadionibus
concordiam reducentibus interdi&um fuit. d. I.
ult. C. h. t. nec emancipationibus aut manumiflio-
nibus. /. aclus 8. C. h. t. nec contradtus ex eo nul-
lus erit, quod die dominico probatur celebratus,
quamvis enim peccent contrahentes; tamen &
verumeft, multa efle, qus fieri prohibentur, &
tamen fa<5ta tenent. Refponfa Jurifc. Holl. part.
4. confil. 75. Auguftin. Barbofa axiomat. ufiu
fircq. 93. verbo , faffum num. 30. & feqq
nec expediri vetita , quae omnis moras impatien-
tia funt, veluti reorum criminalium perfecutio-
nes. /. pen. C. h. t. debitorum de fuga fuipe<5to-
rum, aut rerum abiationis periculo obnoxiarmn
publica- detentiones feu arreftationes ; ut di-
ctum. tit. injus vocando. appellationis quoque in-
interpofitiohes , arg. /. 1. C. h. t. Brunemannus.
ad. d. 1.1. Andr. Gayl libr. 1. obfierv. 53. num.
11. & pignorum capiones, tefte Ant. Mattharo
de aiitfionibus libr. 1. cap. 6. num. 22. uti & pu-
blicationes foiennes bonorum fub hafta diftrahen-
dorum, ex vulgatiflima praxi. Si tamen fenten-
tia die feriato dominico lata fit, iive a judice fi-
ve ab arbitro, neque nulla ob id hodie erit, ne-
que refcindenda , fl credimus Groenewegio. ad 1.
jilt. C. h. t. & 1. 6. fif. h. t. ubi allegat peflimam
locorum quorundam corruptelam, in quibus fo-
lis diebus dominicis judicia exerceri moris eft.
Sed cum irrationabilis ifta confuetudo paucis pla-
ceat, plerifque damnata fit, neque aliis in lo-
cis , ubi profeftis tantum diebus ( neceflitatis ca-
fu excepto ) judicia exercentur , jus Romanum
inveniatur abrogatum, nec minus nunc quam
jure Romano ftabilita iit frequentibus ordinum
decretis ac municipiorum iegibus diei hujus fan-
Ctitas; magis eft , ut fententise tanquam judi- j
cii ftrepitu non carentes etiamnum dieantur
nullse.

3. Quod fi citatio die dominico fa<5ta fit adi
id, ut quis fefe die profefto iiftat, nullius etiam
momenti videtur efle, tanquam horrida interpo-
iita praconis voce. arg. /. ult. C. h. t. licet enim
eafactiflt, & non per judicem , fed nuncium
fiat : ( quo fundamento eandem tueri nititur
Andr. Gayllibr. 1. obficrvat. 53. num. 6. 7.) ta-
men quia executionem continet decreti de citan-
do nominatim interpoiiti, vel ex generali manda-
to apparitoribus dato profluentis; nihilque magis
quieti repugnat , eamque interturbat, quam exe-
cutio, nec inficias iri poteft, quin apparitor judicis
vice ac partibus fungatur eundemque reprafcntet,
re<5tiqs fentire videntur , qui citationem talem
nullam efle ftatuunt , quoties nullum probatur
fubeffe in mora periculum : nec pro contuma-
ce habendum , qui die, hac ratione & hoctem-
pore di<5to , fefe non iiftit. Niii enim ita ftatua-
tur, quid quasfo aliud expectandum foret, quaffi
ut plerique diebus aliis diftri<5ti apparitores diei
hujus venerandam quietem, divinis coilocan-
darn , in perpetuam citationum. ac denunciatio-
num judicialium confuetudinem eifent conver-
furi. Baldus in 1. dies fiefios C. h. t. & alii allegati
apud Beffianum ad confuetud. Alvcrnice cap. 1.
art. 2. num. 2. Ant. Matthamm de judiciis difiput.
5. thefi 11.

4. Sed fi profefto die quis ita citatus fit, ut die
dominico jubeatur adeffe ; fiftere quidem fefe eo
die haud obftringitur, cum nec judex ipfe fui co-
piam fa<5turus eilet; fed cum per hujufmodi ci-
tationem, licito fa<5tam tempore, nulla contigerit
diei ad otia facra deftinati profanatio , merito
probatum plerifque fuit , proxime laltem infe-
quente profefto die , judiciis dicato, venire de-
bereita vocatum , nec mora: ac contumacia; pce-
nam , fi defuerit, evitaturujn. arg. /. tenipora
2. fiere in fine, verfic. illudetiam C. dc tcmporibus
appellation. cap. cttm dilccli 6. ctrca fin. extra. de
dolo & contumacia. Beffianus ad confiuetudines
Alvernice, cap. 1. art. 2. num. 3.4. Chriftinaeus
vol. 2. decifi. 15 8. num. 15. Rebuftus ad confiit.
regias tom. 3. trafl. de contumacia. art. 1. glojf.
unic. num. 25. Groenevvegen adl. ult. C. h. t.
de feriis. Simon van Leeuvven cenfiur. fior. part.
2. libr. 1. cap. 26. mim.9. Anton. Mattharus
de judiciis difiput. 5. thefi. I2.adde Zoefium ad
pand. h. t. num. 4.

5. Humanse ferise dicuntur, quse propter ho-
minum utilitatem conftitutas. Quales prsecipue
funt meflium & vindemiarum, de quarum dura-
tione quamvis ccrta tempora inveniantur jure
pofteriori prsefinitain L 2. & j.Ch.t. Re<5tius
tamen antea id prsefidibus provinciarum permif-
fum fuit, ut ex loci cujufque confuetudine mef
fis vindemiarumque caufa tempus conftituerent.
/. prcefides 4.ff. h. t. cum non ubique eodem tem-
pore aut fruges maturefcant, aut apricis in colli-
bus uvse ducant colorem , fed ut regio quaeque

vel

-ocr page 171-

De per i i s ef d i

Vel Foli vicinior eft, vel ab eodem remotior j ita
fibi mandatorum creditorumque vel citius vel
tardius ufuras cum forte folet repraefentare.

6. Feriis autem humanis Jicet nemo irivitus
litigare cogatur; tamen, cuin hae in ejus favo-
rem introdu&a: fint, & fuo quifque juri licite re-
nunciet, ex voluntate partium lites procedere,
& rata eife tunc temporis gefta , obtinuit; five
expreifa appareat voluntatis declaratio, ^five ta-
cita , dum vocati fponte veniunt, nulla fefe fe-
riarum exceptione tuentes. Cseterum 'apparente
inamfefto alterutrius diifenfu aut ignorantia, irrita
procul dubio forent, quxcunque feriato die ju-
dex decreverit. L i. §• i- l fiferutis 6.ff. h.t.
I. fi ut proponis 4. C. quomod. & qu<tnd. judex
fait. proferre deb. neque hifce adverfatur Ulpia-
nus in /. fiferiatis 36. ff.reeeptis. ubi, fi arbiter a
prxtore coaftus die feriato fententiain dixerit,
ea firma dicitur : aut enim accipi poteft id ip-
fum de cafn, quo a prsetore talerrt coaftionem
poftulaverant compromittentes; vei Ulpianum
ex ipfo Ulpiano interpretari poterimus, & verba
d. I. 36. reftringere ad cafum , quo dies compro-
miffi exitura erat, nec poterat ultra proferri,
juxta. /. Pompomtis 13.$. arbitrdr. 3. jf. de retep-
tis. Bronckhorft enant. cent. 1. affert 27. Befol-
dus delibatis jtrris ad Pattd. libr. 1. quteft. 1 o.poft
tned. Nulla vero funt, quae die feriato contra le-
ges , invito adverfario, gefta , decreta, judi-
cata fnrrt, nifi ratihabitio poftmodum fuiffetfub-
fecuta ; quippequar, uti juffur ac mandato coin-
paratur, ita quoque retro geftis affenfum defide-
rantibus firmitatem addit. I. ult. C. ad Senatufeon-
fult. Maeedon. l.femper qui 60. ff. de regtd.jmis.
1.1. §. firatim 6.ff. quodjujfu. fruftra diftentien-
te Ferdinando Vafquio illuftr. corrtroverft libr. 4.
cap. 27. num. 3* nain quamvis ab initio non fub-
fiifant, imo ipfe jure nuiia fint feriato die in ab-
fentem & ignarutn decreta; novum tamen mi-
nime eft, in adibus inter vivos fTrinari ea , quse
initio infpefto contra leges gefta & invaiida
erant, quoties jus fuum remittunt illi, in quo-
rum utilitatem prius negotium cenfebatur vitio-
furm Id quod nulia probatione eget, nifi quis
omnem h medio tollendam exiftimet ratihabitio-
riis efficaciam & ufum.

7. Citationes tamen die feriato humano fieri
in diem non feriatumj liberum eft 5 eo quod me£
fium & vinderniarum fimilefque ferise in id tan-
tum comparatse fuerunt, ne quis eotempore ad-
verfarium circa res rufticas occupatum compellat
invitum in forurn venire. I. 1. pr.ff. h. t. Recte
quoque expediuntur ea, qux vel ingentem me-
rcntur fhvorem, vel ad publicam infignem refpi-
ciunt utilitatem , vel ne modicx quidem morse
patientia funt; qualiarecenfentur /. 1. §. 2./. 2.

I.3.1.9-ff. h. 1.1.publicas 5. /. p_m. C. h. 1.1. miles

II. §.fexaginta 6. ff. ad leg. Jul. de adulter.

8. Indicitvero ferias folus princeps, nonma-
giftratus cxteri, fic ut & nomine & fruftu ca-
rere debeant iite * quas adminiftrator aut judex

l a y i o h i ii us Etc. i5f

edixerit. /. a nuito 4. C. h. t. iicet magiftratus po-
tuermt feriarum a principe induitarUm tempora
exregionis cujufque confuetudiue dirigerc. /. prcc-
fides a_s. ff. h. t. l. ftin aliam 7.ff. de offic. proconft
& legati. atque etiain oiiin Rex facrorum,feu Rex
facrificuius , & prsetor, indicere ferias ac procla-
mare folenniter loiiti; ille quidem facrorum rite
peragendorum caufa, hic gratia vacationis a fo-
renfibus negotiis; uti id ex Macrobio, Gellio ,
Varrone, Arnobio, docet Rsevardus 5. variorum
Cap. 19. Ex adverfo nec alius ptseter principem
earum tollendarum poteftatein habet; cum
unumquodque naturaliter ita foivatur , utintro-
du<5tum eft. /. nibil. tam naturale 35. ff. de reg.
juris. ut tamen eas longo populi ufu tolli aut mu-
tati poffe noii fit neganduin , quoties conni-
ventia principis apparet, aut voiuntas ejus non
manifefto refragatur, convenienter illis, quae dd
confuetudine iegem abrogante di£ta tit; de ie-
gibusi

9. Quotics atitem pro calenciarii juliani aut
Gregoriani diverfitate, vef facroruin cultu , &
inftitutis alio atque alio i'n' loco diverfis , varian-
tia deprehendtmtur feriarum tempora ; ese folse
ferix attendendse ac obfervandse, quse in loco ju-
dicii, in quo Irtrgatur, receptse fuiit. arg. l.fcmpef
in ftiptdatiombus £4.ff. de reg. juris. nifi in ipfo
judicii Joco fpeciatim fubjeftis, propter religio-
nem venire prxpeditis, id privilegii datum appa-
reat, ut rion nifi temporibus neque a£tori ncque
reo feriatis litigent; quod Judaeis indultum, jux-
ta /. in feftivitatibus 2. C. de Judccit. Sande decift
Friftc. libr. 1. tit. 12. defin. 5. circa fik. Befoldusi
delibatis jtitis ad Pattd. libr. 2. quceft. 10. infine.
Ant. Matithseus de juditiis dijput. $. tbef. 15;
Paulus Voet deftatutis fett. 1 o. num. 7. Sed ex-
tta taie privilegium , ftandum definitioni, fo-
las loci judicii ferias refpirationem a litibus prse-
bere. Hinc in ditionibus , qux fubfunt Ordini-
bus generalibus, nullas ferias effe fervandas Pon-
tificiae religioni probatas, fed eas folas, quas
reformatae receperunt ecciefix, cautum 2. Junii
ann. 1633. vol. i.placitor. pag. 2<?i.adde Am-
piiationem inftru6l. Curice HcUattd. 21. Dccemb.
1 579. art. 29. vol. 2. placit. pag. 773. nomina-
tim quoque vetitum, ne fub obtentu feftipon-
tificii in Brabantia aut alia regione iifdem Ordi-
nibus generalibus parente mutentur , vel diffe-
rantur, dies judiciales. reglement op dcpolitikc re-
fiormaticindcMeyerycvandenBofch. &c. l.Apri-
lis.ann. 1660. art. 18. vol. 2. placit. pag. 2610.

1 o. Dilatio, qux alteram tituli partem confti-
tuit, eft rei in judicio agendae ad alium diem feu
terminum reje£Ho; fic ut eo ufque judicis offi-
cium eonquiefcat, donec petiti temporis defiu-
xerint curricula. l.fivepars 3. C. h. t. de dilatio-
nibus. Quse cum feriis haud confundenda: iicet
enim verum fit, ipfis quoque feriis frequenter
dilationes ineffe ; tarnen ferias vel divinas vel hu-
manas effe jam traditum , cum ex adverfo dila-
tiones tantum humanae fint. Illx omnibus ex
V 2 a-quo

-ocr page 172-

i,f6 L i b. II.

aequo concediintiir i hx non item; illx omnem
faciunt conquiefcere forenfem ftrepitum; hse
tantum certarum perfonarum caufarumque intui-
tu. Ulse iitigantibus folis utiles iunt, ac a litibus
refpirandi licentiam praebent; hae etiam non liti-
gantibus fed fimpliciter ad folvendum obilriftis
concedi folent, licet hx pofteriores hoc in ti-
tulo non confiderentur. /. (juoddtcmus 105 .ff. de
•verbor. obligat. l.promijjor 21. §> 1 -Jf- de eonjlit.
pecun. I. arbitraria 2. §. qui ita 6. jjf.de eo quod
certo loco.

11. Triplicis autem generis dilationes funt;
aliae enim iegttima dicuntur , quaditigantibus ex
ipfa legis difpoiitione competunt, partim ante
litem conteftatam , veluti dierum viginti reo
vocato ad deliberandum , duorum menfium
aftori ad litem conteftandam ; partim poft litem
conteftatam , puta ad probationes faciendas/. 1.
C. b. t. de diiation. partirn poft fententiain; quaiis
iila decem dierum ad appeilanduin, quatuor men-
fium ad fubeundam judicati executionem. De
quibus aiiifque aiibi ex profefio traftatur. Aiiae
nrbitrarice fiint, quas judex ex variis caufis pro
arbitrio concedit; veluti, condemnatis ad refti-
tuendam aut exhibendam rem alio in loco exiften-
tem. §. &fiin rem 2. & 3. Infiit. de cfific. judi-
cis fidejuftori, ut reum principalem abfentein
prius excutiendum fiftat. ncvell. 4. cap. 1. autb.
preefiente C. de fidejujfor. nudo lerum vindicanda-
rum detentori convento , ut dominum certio-
rem reddat. 1.2. C. ubi tn rcm attis. atque ita ufu
frequentatum, peti a judicibus litis pendentis
temporariain fuipenfionem , vulgo fiaterbige,
quoties alteruter litigantium vel expeditione mi-
litari & armis occupatus , vel alio impedimento
legitimo, prapeditur privatis iitibus , quas qua
ador aut reus exercet, fuperefle. Vide "Walfe-
naar pratt. judic. cap. 5. mrn. ult. Aiise denique
ronventionaies . quac parti partis adverlir arbitrio
ac liberalitate conceduntur.

\2. Quamvis vero inter legitimas & arbitra-
rias dilationes id intereife tradant interpretes,
quod dilationnm quidem legalium terminus pe-
remtorius cenfeatur, fic ut aiia dilatib poft tcm-
poris a lege indulti lapfum non fequatur; arbi-
trariarum vero terminus non ita peremtorius fit,
quin adhuc judicis arbitrio audiri poifit, qui di-
lationis per judicem conceflie tempora elabi paf-
fiis eft. Ant. Matthaeus de auttionibus. iibr. 1.
tap. 17. num. 12. & vulgo DD. ad tit. fif. &
Cod. de dilationib. tamen & legitimas a judice pro-
rogari, quoties vel neceflitas vel fumma jcquitas
ex variis caufis id fuaferit, rationis eft : fic ut ie-
gitimje dilationi tunc arbitraria videatur accede-
re. ififienon obtuhtq. §.fi quis ccndcmnatus 5. Jf.
de rejudicat. I. 1. in jine C. h. t. de di/at. I. oratione
"j.Jfi.h. t. atque adeo, licet reguiariterverum fit,
unam tantum in caufis civilibus dilationem con-
cedendam elfe. I. ult, Jf. h. t. & amputandam,
quantum fieri poteft, dilationum dandarum
materiam. /. tempora 2. inpr. C. de tmfior. & re-

T 1 t» XII.

parat. appellation. tamen, an non alteram iterato
indulgendi, •& arbitrariam legali fuperaddendi,
caufa fubfit, judex ex bono & a:quo jcftimare
debet d. I. 7. Jf. h. t. inftrudt. Ctirice Hollavd. art.
124. 131. Quemadmodum ex adverfo in cri-
minalibus, (majuspierumque prsejudicium tuin
reo tirrn aftori ob infcriptionem in crimen inferen-
tibus ) licet adtori duae, reo tres dilationes cau-
fa cognita concedi poflint, monente Patilo in/.
ult. Jf. h. t. tamen & unam tantum tribuendam
efte , caoties iitis trahendx ac protelanda; cauia
aiteram peti judex pcrfuafus eft , verius arbitror.
Imo nuliam efle dandam, nifi cum judex ne|;otii
qualitate motus fuerit, ab eodein Paulo traditum.
, /. in crimine 41. jf.ad ieg. fui, de adidteriis.

13. Magis dubium , an judex in civilibus
concefiEe per legem diiationis tempus coarftare
poifit ? Reguiariter quidem ea judici poteftas de-
neganda, ne alioquin legitimarum dilationum na-
turam arbitrariis videamur acUequare : neve ju-
dex, in cujus poteftate fa£ti quidern quaftio eft,
non vero juris audoritas , ipfa lege feveriorem fe
prasftet Ififie non obtulit. 4. §. fii quis ccndemna-
tus 5. ff. de rejudic. arg. /. crdine 15 .ff. ad mim-
cipalem. junft. noveli. 82. cap. 10. Sitamen &
hicgravis caufa aliud fuadeat , velut manifefta
alterutrius calumnia, aut infignis caufe favor,
coarftandae dilationis iegalis poteftatem non jure
quifquam judici denegaverit. /. quipro tribunaliz.
Jfi. de re judicata. arg./. dcbitoribus 31-ff. eod. tit.
Neoftadius Curice Hoilandicce decifi. 31. Ant.
Matthaeus de judiciis difput. 6. thefi. 48. 49. &
difp. 13. thef. 2.3. quo modo & ipfa fupplicatio-
num adverfus fententias faciendarum tempora
non infrequenter anguftiore , quam iex dederat,
fpatio circumfcribi dicetur latius tit. de appelUtr
tion.

14. Caterum continua funt diJationum tem-
pora, connumeratis etiam diebus feriatis. I. fivc
pars 3. C. h. t. de dilation. I. tcmpora 2. circa fin.
verfi. illud etiam. C. de tcmpor. & reparat. appct-
iat. nec tamen ideo ufque adeo in ar£tum cogen-
davidentur dilationum fpatia, ut fi^certus dieruin
numerus dilatione exprimeretur, numerum quo-
que faceret is ipfe dies , quo dilationis decretum
interpofitum , Proinde fi intra triduum (verbi
gratia) ex quo quid fa£tum geftumve fuerit,
jubeatur quis vel interccdere , vel fefe fiftere,aut
aliud quid agere ; verius eft ipfurn illum diem ,
quo quid gefti m, autquo decretum dilationis
interpofitum fuit (finge menfisMartiiprimum,)
non efte connumerandum , fed prseter illum,
diem tres aiios arbitrio ejus, qui dilationem impe-
travit, reli£tos efle , fic ut quarto ejufdem menfis
die re£tc impleatea , ob qujedifatio data fuerat.
Sic & cui ipfis Calendis Januariis dilatio data ,
non excluditur ex co , quod ultimus decembris
dies elapfus cft, nifi & ipfas anni fequentis calen-
das patiatur elabi; & cui duorum menfium fpa-
tium a lege datum eft, fexagefimo & primo die
veniens audiendus eft; cum tamen menfis du-

-ocr page 173-

DE FERII5 E T DILATIONIEUS E T C,

i f₇

plicati fpatium diebus fexaginta conftet; fic ut
Iruftra dies fexagefimus primus includeretur, fi
aflignato bimeftri fpatio ipfe quoque dies affigna-
tionis fa<5he imputaretur./. ubi lex. iouJf.de
regid. juris arg. /. 41. Jf V. 0. L 1. f fi quis
caution. in judieio fifi. caufi. fiatt. accurate Ant.
Matthscus de auttionibus libr. i.cap. 8. num. 11.
12. 13. Berlichius part. 1. conclufi pratt. 74.
mim. 120. Tyraquellus de rctrattu gentil. art. 1.
\glojfi 11. num. 17. &fieqq■ Mollerus fiemcfiritim
libr. 1. cap. 7. & plures ionga ferie ab iis enar-
rati. Et hac vera , nifi vel ufu inveterato jam
invaluerit , vel lege fancitum nominatim fue-
rit, in certis cafibus fingularibus diern aifignati
»termini efie diebus conceflis annumerandum,
aut tempus ipfum efte de momento in momen-
tum computandum ; uti de reauditione fervari
dicam tit. de appellationibus. Interim vide Ja-
cobum Coien obfierv. 36. His confequens eft, ut '

nec exciufus cenferi debeat dies ille, ihtra quem
aliquid vi legalis aut arbitrarije dilationis eft ex-
pediendum, fic ut intra oftiduum vei foivere vei
excipere velaliud agere jufius, ipfo odavodie re-
de cenfeatur implenda implere quacunque iftius
dieiparte, fic ut totus is dies fit arbitrio ejus,
cui diiatio data. /. 1. §• quod dicimus $.f defiuc-
cefi. editfo. ti. I. loi. ff. de reg.jtm d. /. 41 .fije
verbor. cbligat. d. I. i.fffiquis caution. injttd.fifl.
cattfi Aulus GeiliUs noth Attic. libr. 12. cap. 13.
Tyraqueiius de retraftu gentil, §. I .gloff. 11. num.
27. Ant. Matthceus de auftionibus. libr. 1. cap.
8. num. 14. nifi & hic de momento in momen-
turn computari tempora conftitutum fitj aut
ufu invaluerit. Coren. de obfi. 3 6.

1 y. De temporibus , intra qua? tum civile
tum criminale judicium terminandum fit , in
titulo de judiciis, ut magis propria fede, traifta-
bitur.

TITVL VS XIII.

De edendo.

SuMkARUi

1. Quid fit editio attwnis; Cttr fiat; quo modo fiat,
voce vel libello.

2. Quid fit libellus, quce contineat? in conctufio-
ne ejus formanda opus effe fiumma prudentia.

3. Libellus debet cffe clarus ; obfcurus pro affore
contra reum rccipit interpretationem ; jttdex
nttoiem cogere potcfi, ut lihelluni obficurum ex-
planet: ft tam ohficurus, ttt nullo modo colligi
pofifit intentio attoris , ttullus efl, & inutilis
fententia ad eum fecuta.

4. Exprimendum libello ttomen afforis & rci, &
qualitas, an fiuo an alieno, tutorio, uxeriono-
mitte &c. agat , quce qualitas in ingreffu litis
probanda, fi in primpio negetur. An & cefi-
fio probanda flatim, fiquis cejja attione agat?

5. Exprimcnda & res , quce petitur : multis ta-
men cafibus incerti petitio probataefi.

6. Notnen judicis aut judicii.

7. Caufia agendi libello infierenda, fpecialis in attio-
nibus in perfonam , generalis in attmribus in
rcm.

8. An& nomen aftionis?

9- ^n > & quo modo lihellus ante ac pofl litem
conteflatam mutan pofifit, judicio codem ma-
nente ?

10. Quid hodie obtineat ? etiam ficpius mutatio-
ttem admitti, caufia cognita.

11. Q]ii non mtttat, fed tantum obficuritatem li-
hclli explicat, uulla ob id adverfiario impendia
rcddit. Quis cenfieatur tantum explicare hotimu-
tare?

12. An mutationem libeUi magis licitamfiaciat clau-
fiuta addtta, falvo jure addendi, mutandi &c.

23. Qua: fitvis (taufufa fialutms, & implora-
\ tionis hobilis officii judicum , qttce lihetto pc-
titionis addi fiolet ? & quo ufique judcx fiupptc*
re pofifit, qttce defiunt advocatis partium.
14. An plures affiones ttno tibcllo cumulari pof-
fint? quatcs moribus aUiones cumulari poffint,
quates noti ?
15:. Qtue fint exprimenda in lihetlo criminali ?
16. Edcnda etiam inflrumenta; quce attorreo attte
litcm contcfiatam edere debet , five iti convcn-
tione five in reconventione aftor fit, vel aftione
ceffa agat.

17* Non edit attor reo abinitio nomina teflium,
quorum depofitione ufttrus efi ; nec infirumen-
ta, quibtts ipfie ufiurus non efi: nifi ea fint rei
propria , vel aftori & rta communia ; quatei
ctiam rationcs accepti & expenfi, debiti & cre-
diti ex Ithro mercatorio.
18. An , & quando & qualia ittflrumenta reus
affori cdere teneatur? an etiam ad firmattdatn
attoris replicationcm ? qtti plcnius ficripfierint de
infirumcntis per reos edendts.
ip. Regularitcr non totum inflrumcntum edctt-
dum, fed tantum ea pars, qtuc ad litem ifiam
fpettat i una ctrn capite.

20. Rationesfiuas edere tenentur argentarii, (qui-
bus nott ahfimiles in multis hodierni tabelliones)
etiam cttm argentariam exercere defierunt; &
heredes eorum , nott fiucccffores (ingutares , nifi
rationes pofifideant.

21. Edunt argentarii, tabeUiones, &fimileS,in-
flrumenta iltis tantum , quorum interefi, & itt
dubio confiulttimi expcffari decretum judicis ad
exhibendum; necjudex promtfiue editionemju-
bere potefi.

V 3 22,

-ocr page 174-

22. Edunt argmtmi etiam contra fe.
23' lpfi^s ^rgentariis & eorunt heredibus , aut il-
lis, quibtis femelfatta cditio, non efl edendum,
nifi caufia cognita , ratiombm deperditis &c.
uenditor emtori, emtor •venditori edere dehet in-
ftrumentum venditionis ab alterutro forte amifi-
fum.

24. Quo m loco argentarii debeant rationcS edere ?

Dere, inquit Ulpianus in /. 1. I
1 .ffi.h.t. eft copiam defcri-flj
bendi facere , vel in libello
complecli, & dare vel didtare;
eum quoque edere Labeo ait,
qui producit adverfarium fuum
ad album, & demonftrat quod diftaturus eft ;
vel id dicendo, quo uti velit," etiamfi tunc re
ipla ad album prstoris non deducat. Editur au-
tem vel aftio vel inftrumentum. Editio a&ionis
eft futura: litis demonftratio, ut adverfarius de-
liberet, utrum cedere an contendere velit, &,
fi contendendum putet, veniat inftru&us, co-
gnita aftione, qua convenitur. /. I. pr. ffi. h. t.
Aftor fciiicet inftruftus ad judicium debet acce-
dere ; cum in ejus poteftate ftt, an & quando
agere velit. tot. tit. C. ut nemo invitus agere vei
accufi. teneatur. fed cum reus , ubi vocatur,
etiam nonparatus accedere debeat, non mirum
fuit, eitemporis alicujus inducias ad confultan-
dum indulgeri; adeo ut jure quidem Romano
recentiore poft in jus vocationem & ei conjun-
dam aftionis editionem reus, pra:bitis apparito-
ri fportulis & cautione prseftita , viginti dierum
fpatio deliberare poftit, utrum cedere an contra-
dicere» aut etiam judicem recufare velit, aut pe-
tere, alium ei tanquam fufpefto fociari. auth.
cfiferatur C. de litis conteftatione. Nunc vero apud
Hollandos & vicinas gentes viginti dierum loco
obtinet dierum quatuordecim interftitium ; imo
& brevius tempus, praefertim inlitibus , de plano
aut coram judice inferiore ventilandis; qua in re
judicii cujufque obfe»vandus mos. Groenewegen
4td auth. efferatur C.de Htis conteflatione. Vide Jn-
ftrufi. Curice Holl. art. 59. Ordonnantie op de Ju-
ftitie hinnen de Steden en ten piatten Lande van
Holland. 1. April 1580. art. 1.11.12. Quod ft
reus non contendendum exiftimet, fed confen-
tiat in condemnationem, ea in continenti inter-
ponitur; fi folutionem offerat ejus quod petitur,
modicam ad folvendum dilationem baud difiScul-
terimpetrat, ealege, ut intra definitum tempus
non folvens, pofllt non praefens tantum fed& ab-
lens condemnari, ad condemnationem tamen ex-
cipiendam denovo citandus.Fit autem hxc editio
adtionis in fummariis judiciis, & caufis leviori-
bus ac vilioribus, in quibus omnes ambages ac
non neceflariae fuperfluaeque diladones amputan-
tur, vivavoce; in ordinariis ac majoris momen-
ti litibus libello : quod non ex jure tantum ca-
nonico fic invaluit.- clcmentina fiepe 2. de verbor.
fignifi. jundt. cap. 1. extra. de libclli obkmne. fed

1*8

An cum, an finedie, fationes & inftrimcHta edi-
debeant , fure civili & hodiemo ? Cujus loci
confiuetudoineditione fpettanda fit?

25. Qua attionc cogantur ad editionemf ad quid
damnandi, fi non cdant ? quid fi jurent , fie
necpofifidere, nec dcio malo defiifife pofifidere ?

26. An atiio ifia ad id quod intereft in heredes
detur, aut poft annum ?

& jure civili pofteriore receptum fuit. auth. nifi
breves C. de fentcntiis cx pericuto recitand. novell.
17. cap. fit tibi 3. Anton. Matthxus de judiciis
difl. 6. th. 3 2. eftque & hic fpe&anda acobfer-
vanda recepta in unoquoque tribunali confuetu-
do. Vide Simonem van Leeuwen cenfi. fior. part.
2. libr. 1. cap. 24. num. 4. 5. Walfenaar praft.
jud. cap. 1. num. 3 0.40. & fieqq. Inftrutt. Curia
Holland. art. 58. $9. nader ampliatie van de in-
ftmttie van den Iiogcn en Provincialen Rade 24.
Martii 1644. art. 27.28.

2. Libellus eft fcriptura futurae litis fpeciem
demonftrans, ac conftans narratione & conclu-
fione : fic ut contineat enthymema, ut logici lo-
quuntur, feu fyllogifmum altera propofitione, &
quidem majore, truncatum. Suppofita quippe
juris dilpofitione , qux majorem in fyllogifmo
propofitionem facit, quarque judici jurifperito
nota praefumitur , pro aflumto feu minore pro-
pofitione eft narratio fa&i, comprehendens &
ipfam agendi caufam ; ex quibus duabus, altera
fubaudita, exprefla altera , tandem conclufio
fyllogifmi formatur. Ac licet non errent, quibus
placuit tres facere fiibftantiales libelli partes, nar-
rationem fafti, caufam five medium concluden-
di, & conclufionem , uti cum aliis Ant. Mat-
thseus de judiciis diffut. 6. thefi. 19. errat tamen ,
& a principiis logicis longiflime deviat Simon
van Leeuwen, dum in cenfur.for. part. 2, hbr.
1. cap. 24. mrn.2. propofitionibus tribus , ma-
jore , minore, ac conclufione libellum conftare
opinatur, narrationem fafti pro majore accipiens,
caufam vero petendi pro minore : cum potius
vere philofophand tota narratio comprehendens
& caufe expreflionem, nihil aiiud quam argu-
menti plenioris alfumtio lit. Cum vero libellus
prsecipuum litis totius fundamentum exiftime-
tur, & prsecipua libeili pars fit conclufio , in
quantum regulariter nunc in minusquidem, fed
non ad alia, quam quse Jibelli conclufione com-
prehenfa fiint, judex damnarereiim poteft; non
mirum, fi circumfpeftione exaftiflima provida-
que cura circa conclufionem libelli concipien-
dam juris prudentes moneantur occupati effe;
ne alias temeritate fua clienti damnum concilient,
fibi ipfis iinprudenticc ignominiam ; quanquam
i de jure Romano in cauiis tantum civilibus, non
vero in criminalibus, conclufionem in libello ne-
ceflariam effe verius eft, quoties de crimine agi-
tur, cui certa per leges eft pcena propofita, quip-
pe quain neque accufetor fua petitione, neque
judex fententia liaa imitare poteft. arg. /. Ubciio-

runt

I B. II. T I T. XIII.

-ocr page 175-

rm 3■ f deaccufatiomb. junft. Lfi qttapanae/l
244./. de verbcr. jignific. Axi&.GvjUibr.i.ob-
firv.61. num. 18. & fieqq. Jul. Clarus libr. 5.
fientent. §.fifi. quafi. 12. num.ult.

3. Allaborandum prsecipue, ut certus, quan-
tum per jura licet, ac clarus perfpicuufque fit; ne
alioquin inepti aut obfcuri libeili exceptione re-
puifam aftorpatiatur : qua tamen per reum non
oppofita, judicium in civilibus manebit ratum.
arsx. /. ult. C. de annali except. cap. fignificantibus
i.extra. de libelli oblatione. forte non ccque in cri-
minalibus. arg. /. libellorum 3. §. quod fi tibellii.
ffi. de accufiat. & infimpt. Andr. Gayl libr. 1. ob-
fiervat. 66. num. 7. & obfierv. 62. num. 12. 13.
Imbertus Jnjht. for. libr. 1. cap. 17. infine. Zan-
gerus de exception. part. 2. cap. 14. num. 1. &
ficqq. Zoefius adPand.b. t.mim.4. Recipietque
libeilus ille in iis, in quibusambiguus aut obfcu-
rus eft, interpretationem illam , quse aftori uti-
lior; l. fi quis in intetttione 66. ff. de pidiciis. 8c
qua resipfi falva eft. I. in contrabenda 172. §. 1.
ff. de reg.jur. quasque maxime quadrat reliquis
claris & perfpicuis eo comprehenfis , pra-cipue
conclufioni evidenti. Zangerus de cxcept. d.part.
i.cap. 14. num. 22. &feqq. Atidr. Gayl libr. I.
tbferv. 61. num. 16. 17. & obferv.66. num. 6.
& feqq. Simon van Leeuwen cenfi.forenfi. part. 2.
tibr. I. cap. 24. num. 6. Generaliter etenim,
quoties in aftionibus aut exceptionibus ambigua
oratio eft, commodiflimum eft, id accipi, quo
res de qua agitur, magis valeat quain pereat. /.
quotiens in attionibus 12. ff.de rebus dubiis. imo ,
cum qua:ritur , quid videatur in judicium dedu-
ftum , periculofum efte Celfus ajebat, ex per-
fona rei hoc tnetiri; qui femper , ne condemne-
tur, dicet, hoc non venifle : meliufque id vi-
deri in judicium venire, non de quo actum eft ,
ut veniret; fed id non venire, de quo nomina-
tim aftum eft , ne veniret. /. folemus 61. ff.de
judiciis. Et licet verba ftipulationuin obfcura con-
tra ftipulantem interpretanda efte Ulpianus &
Celfus refponderint, eo quod in ftipulantis arbi-
trio ac poteftate fuit, verba latius & apertius
concipere. l.fiipulatio ifia 38. §. in flipulationibus
18. /. quicquid adftringendce 99. ff. de verb. oblig.
I. cum quaritur 26. ff. de reb. dubiis. non tamen
facile ita , ut totum id , quod geftum eft , ipfo
jure foret invalidum , & nihil videretur a&uni,
tefte Paulo. /. ubi efl 21. ff. de rebus dubiis. &, fi
forte id aliquando in ftipulationibus contingeret,
non tamen ad judicia trahendum elfe , fatis de-
monftrant Pauli verba in l. inter flipulantem 83.
§. JiStichum 1. ff. de verbor oblig. natn fit Sti-
thum , inquit, fiipulatus de atio fientiam , tu de
atio; nibit actum ent: quod & in judiciis Arifio
exifiimavit. Sed hic (id eft in judiciis) magis
efi, ut is petitus videatur , de quo aEtor fienfit.
Nam flipulatio ex utmfque confenfu valet; judi-
tium autem etiam in invitum redditur, & ideo afto-
ri potius credendum efi; atioquin fiemper negabit
reus, fie confienfijfe. Quibus acccdit, quod actio-
5 n d o. 159

nes ex negotiis ante geftis fa&ifque pr^teritis lho-
veri folent: quo fit, ut qux extraneis geftorum
ignaris obfcura funt, iis tamen ipfts, quorurn lis
eft , ac reo prsefertim, ambigua non ftnt, fed
velut fapienti & intelligenti fufficiant abutlde ;
qui & eo ipfo , quo refpondit ad dubiam aftoiis
intentionem, fatis percepiffe videtur, quodnam
fuerit adtoris defiderium: &, fi maxime non per-
ceperit , propria? negligentise imputare debet,
quod ab adverfario non poftulaverit, ut difertius
fuam declararet mentem. Zangerus de excep-
tion.d.part. 2. cap. i^..nnm. 3. Waffenaar^^-
ftic.judic. cap. 1. num. 61. Unde &, fi reus li-
bello inepto conventus, in judicio fe debere aut
deliquifle confeffus fuerit, non obftante libelli
ambiguitate , condemnandus eft. Mynfingerus
cent. 5. obferv. 77. Zangerus d. cap. 14. nttm.
30. Quia vero id , quod reo notum eft ac per-
fpicuum, judici judicaturo , & negotii ante ge-
fii haud gharo, obfcurum effe potcft , licitutn ei
eft, etiatn poft litem conteftatam, aftorem adi-
gere , ut dubiam explanet intentionerh, quo in-
telligatur j qua de re lis ventilanda ac fententia
ferenda fit, cuirt condemnationem non dubiam
oporteat, fed certam efte. /. in ficntcntiis 5 9. §. qui
fiortis 2.ff. de rc judicat. §. curare 32. Jnfiit. de
dCtionibus. Zangerus d. cap. 14. num. 4. Plane,
fi neque ex interpretatione colligi poffit, quar
fuerit adtoris intentio, neque ex narratis confufis
ac variantibus, aut fibi contrariis apparere,
quod adtori competat jus de re agendi eo , quo
agifmodo, magis eft, ut fententia ad talem li-
bellum pro a&ore ferenda non fit, & , fi lata,
ipfo jure inutilis habeatur. arg. I. Pomponius 5. §.
ult. ff. de rei vindicatione. cap. cxaminata 15. ex-
tra. de judtciis. Andr. Gayl d. tibr. 1. obfierv. 66.
num. 1. &fieqq. & nttm. 13. 14.

4. Evitatur autem quam maxime obfcuritas,
quoties libello inferitur, quis petat, & a quo,
quid petatur , & coram quo , ac denique quo-
nam petendi jure. Adtoris quidem & rei non
modo nomen exprimendum , fed & qualitas, fi
forte tutorio , curatorio, procuratorio nornine, aut
mariti jure pro uxore, agat aut conveniatur: &
licet is, qui fuo nomine experitur , ante litem
conteftatam docere non teneatur de jure feu titu-
lo fuo ; tamen qui alieno nomine experitur,
fuam qualitatem, ut loquuntur, protinus in litis
ingreffu probare tenetur , quoties per adverfa-
rium hegatur tutoria, curatoria, procuratoria, aut
maritali prarditus effe auftoritate : cutn exceptio-
nes procuratorise , ac fimiles dilatoria:, protinus
ab initio litis non allegandae tantum , fed & di{-
cutienda: fint, ut a limine judicii repellatur , qui
non eo, quo oportet modo, ad aftionem pro
alio intentandam inftruitiis eft. arg. /. /;'cct. 24.
/. ita demum 13. C. deprocurator. t. Pomponius
40. §. ratihabitionis 3. fp de procurator. arg. cap.
atia 1. extra. de procuratoribus. Rebuffus ad con-
fiit. regias tom. 2. de literis dUatoriis &c. art. 3.
gtoffiunic. num. 7. & 16. Guido Pape dccifi 322.

Gra-

-ocr page 176-

Gratianus difcepi. for. Cttpi 401 i num. 3 o. &feqq.
Brunemannus ^ /. ult. in fine C. h. t. Andr.
Gayl libr. 1. obferv. 3. num. 5. 6. AntFaber
Cod. Tibr. 3. M. 5. defin, 1. Unde & , fi adver-
farius in ingreflfu litis agnoverit adverfarii qualita-
tem, qua ille experitur, non poteft poftea iite
pendente exigere ab eo qualitatis probationem;
nifi caufa dvibitandi emergat, vel innotefcat, an-
te probabili errore ignorata. arg. /. licet 24. C. de
precurator* junci. I. Pomponius 40. §, pen. ff. de
procurat. §. ult. Inflit. de divif. flipulat. Ant. Fa-
ber Cod.libr. 2. tit. 8. defin. 9. Quod fi aftione
ceila a£tor contendere velit , id ipfum quoque
libello declarari neceife eft; eo quod hoc prseter-
jniifo, reus deliberare non poteft , utrum ce-
denduin an contendendum fit; certus quippe ,
adverfarium ex proprio capite nullum habere
agendi jus. Henr. Kinfchot. refponfo 78. num. 7.
8. Fidem tatnen ceifionis inipfolitis ingreiiu ita
demum faciendam efie, fi nomine cedentis ex-
periatur , non item , fi fuo, & utili adione agat,
poft alios alkgatos tradit Rebuffus d. tom, 2.
trafif. dc Itteris dUatoriis. art. 3. gloff.unic. num. 14.

5. Nec minus rei petendae intuitu certus eiie
libellus debet, ut declaretur quid, quale, quan-
tumque fit, quod in judiciutn deducitur. Ut
tamen quandoque libellus generalioribus con-
ceptus verbis nonfit reprobandus,. veluti in ju-
diciis univerfalibus, petitione hereditatis, inoiii-
ciofi quereJa , adione ad fupplementum legiti-
mse , famiJix ercifcundx judicio , aftione ex.em-
to ad hereditatis venditse traditionem : uti & in
aftionibus in perfonam generalibus, tutela:, nego-
tiorum geftorum , mandati generalis, pro focio,
& fimilibus : in quibus omnibus , hereditatem •
aut rerum diviiionem, aut rationum redditio-
nem reftitutionemque, refiduorum peti fufficit
Idemque' eft , fi de prxftatione ejus quod in-
tereft , ii de fru£tuum rei poifeifx reftitutione,
fi. de injuri® illatx fatisfadione , quaeftio Iit.
Nec dubitatum, quin re in genere, vel rebus
duabus alternative ficdebitis, ut electio debito-
ris fit, libellus generis, aut rei utriufque alter-
native debitse, non fpeciei , mentionem debeat
comple&i : quse, tanquam vulgo nota, adftrue-
re fupervacuurn. Denique & in implorando ad-
verfus enormem la:fionem remedio alternatim li-
bello concludendum eife , conftat ex, /. 2. C. dc
refcind. vend. aeque ac alternative rem aut seftitna-

. tionem petere licet, quoties incertus eft aftor ,
utrum res , quse prseftanda vel reftituenda eft ,
in rerum natura iit, nec ne. Mynfingerus cent.
4. obfervat. 11. Andr. Gayl. libr. 1. obferv. 62.
Zangerus, de exceptionib. part. 2. cap. 14. num.
8.9.

6. judicis nomen, aut faltem judicii defigna-
tio, in .libello neceflaria eft, ut reus deliberare
poffit, utrum declinatoriam fori, aut judicis fuf-
pefti, exceptionem velit proponere. autb. offe-
ratur. C. de litis conteflatione.

7. In primis vero exprimenda petendi caufa;

.....

quse vel generalis eft, quam alii proximam appel-
lant , vel fpecialis , quam & rcmotam dicunt.
Generalis in a£tionibus in perfonam eft obligatio y
in actionibus in rem dominiuin aliudve fimiie jus
in re. Specialis in adionibus in perfonam eit
contraftus aut iimile quid , unde obligationes
nafci folent, in aciionibus in rem fasStum illud ,
ex quo dominium nobis adje&um _r vel jus in re
acquifitum eft. In actionibus in perfonam cau-
fae generalis expreffio non fufficit , dum quis al-
legaret, fe petere, quia adverfarius ipfi obliga-
tus eft; fed & fpecialem addi oportet, veluti,
ex mutuo , commodato, emto, ac fimilibus;
imo fpecialem exprimi fufficit, clum fubauditur
generalis. /. & an cadem 14. §. atfionis 2.ff. dc
except. reijudicat. cap. ult. extra. deltbelli ob/atione.
At in iis, quse in rem funt, aftor fatisfacit, ii
generalem libello caufam petendi proponat, puta
dominium , fervitutis pignorifve jus; nec opus,
ut acquifiti dominii junfve caufa , velut ven-
ditio , cum fublecuta traditione vei quaii , vel
permutatio, veilegatum, veldonatio, eum fi-
milibus adjiciatur ; licet aftori noceat hsec addi-
diife ; cum utique , lite procedente , domi-
nium ex acquiiitionis caufa allegata & probata
docendum fit, ut dicetur. tit. de rei vindicat. Dif-
ferentix ratio inter in rem & in perfonam aCtiones
ea eft , quod res unaquseque non amplius quam.
femel inea eife poteft , deberi vero fsepius mibi
poteft ex diverfis caufis. /. ^ an eadan 14. §.
aUioncs 2. jf. de exccpt. rei judicatce. I. pofftdcri
3. §, explunmis 4.ff. deacquir. vet amitt. poffeff.
I. non ut expluribus 1 59. ff. reg. Juris. feu, quod
femel meum eft, amplius meum ex aiia caufa fie-
ri non poteft.- §. fcd fi rem 10. Inflit. de legatis.
at ex adverfo , quod mihi ex una caufa debitum
eft , adhuc ex alia caufa poteft deberi. fi res
aliena 6. Jnflit. de legatis. ac proinde , fi quis in
aftione in rem dominium libello expreiferit ve-
lut actionis fundamentum , omnes quoque do-
minii acquifiti caufas cenfetur complexus efle ;
t]uia fempcr una tantum eft, ex qua dominiuin
eifuit acquifitum. Sed fi obligationem in gene-
re expreflerit, obfcums libellus eflet, quia & res
eadem, & eadem quantitas, vel ex ftipulatu vel
ex mutuo vel ex legato vel ex venditione deberi
poteft, atqt^ inde incertus foret reus, qua pulfe-
tur aftione; nec deliberare poteft , an contenden-
duinfit, nec exceptiones agenti opponere. d. I.
14. §. 2. de except. rei judicatte Gudelitrus deju-
rc noviff. libr. 4. cap. 5. verf. tertium. Andr. Gayl
libr. 1. obferv. 61. num. 2. & feqq. Zoefius ad
Pand. b. t. num. 6. Ant. Matthseus dejudiciis dif-
put. 6. thef. 21.

8. Nomen adtionis quod attinet ; illud jure.
Romano , etiain noviffimo , exprimendum fuif-
fe, probabilius eft. Quod enim fublata: fuerint
aftionmn formulx, tit. Cod de formttlis fublatis.
inde non re£te infertur, ipfa quoque a£tionuin
nornina fublata efle. Cum ergo jure veteri illud
neceflarium fuiife m libello haudfit ambiguum,

arg.

t ti, Ih T i t. XIII.

-ocr page 177-

D E E &

arg. 11• infin. /. 2. ff.deprafcript. verbis. I.1.
ff. de aftimatoria attione. I i.ff.b. t. §.ftquis
aliud 35. in ftne Jnft. de attionib. cur, quxfo ,
quod non invenitur correftum, prohibebitur
flare ? Nort tamen prsetereundum , ex juris Ca-
nonici difpofitione negligi impune in iibelio pcife
aftionis nomen , fi modo plena reigefe enarra-
tio fafta fuerit; eo modo, quo id jure civili in
aftione prsefcriptis verbis fuit ufitatum. cap. diletti

6. extra. de jndiciis. Quod & hodiernis moribus
obfervatur. Wefembecius paratitl.ff. b. t. num.

7. Gudeiinus dejure novijf. libr. 4. cap. verf.
tertium. Ant. Pichardus ad §. 14. Inftit. dc
ttttion. num. 44. Imbertus Inftit. forenf. libr. 1.
tap. 17. verbo quarendam. inmed. Andr. Gayi
Hbr. 1, obferv. 61. num. 1. Groenewegen ad rubric.
~inftit.de attionibus. Parensp. mem. PaulusVoet
*d §. 14. Inft. de attionib. num. 2.

Quia vero in nullo penitus aberrare , divi-
ritatis potius quam mortalitatis eih L 2. §.ft
tjuid autem 14. C. de veterijure enucleand. & tamen
a&ore errante vel in re, vel in adtione, vei in pe-
tendicauia, reus abfolvendus eifet, veiuti fifun-
dum petiifiet, & probaret deberi centum, vel ex
emto actionem iibelio concepiifet, & doceret fibi
ex ftipuiatu aut legato deberi; eo quod verutn eft,
intentionem non eife probatam, nec judex inaliud
condetnnare poteft, quam quod petitum: quip-
pe cujus poteftas feultra libeilum petitionis non ex-
tendit. /. Bebius 3 o.ff. depattidotal. I. babebat 13.
ff. de inftit. attione Menochius de arbitrar.judic, libr.
1. qtiesfl. 31. Henric. Kinfchot. refponf. 7 8. num. 8.
Carpzovius defin.forcnf.part. I. conftit. 26. defin.6.
Brunemannus add. I. 30. ff. de pattis dot. Hinc
liumanum vifum , laboranti hac in parte erranti-
que aftori fuccurri, data ei licentia iibeiii perpe-
ram ab initio concepti emendandi mutandique,
Id vero fieri poife non tantum ante, fed & poft
litem conteftatam , ufque ad fententiam , pro-
babilius eft, manente eodem judicio. §. fi minus
34. & 35. Infiit. de attion. I. in delittis 4. §.
vlt. ff. de noxal. attion. Ut tamen non aliter hsec
fiat mutatio, quam , prout editti perpetui mo-
ftet auttoritas, dT" jus reddentis decernit xquitas ;
ex refcripto Imperatorum Severi & Antonini. /. i
tdita attio 3. C. b. t. iEquitate fcilicet jus red-
dencis decernente , ut a&or reo iitis perperam
jnchoatas impenfas reiundat; cumin eas temera-
lius iitigator condemnandus fit , nec quiiquam
magis temerarius dici poifit, quam qui fua propria
confeifione, permutationem libelli deciarata, talis
cft. /. eum quem 79. ff. de judiciis. I. non ignoret
4. C.defirutt. & litium expenfi Edifti vero per-
petui auftoritate monente, libeilum mutatum
edendum efte , ac tribuendum reo deiiberandi
fpatium quantum ad mutata ; cum potuerit fe
cx nova cauia propofita, aut alia re petita, debito-
rem fateri, qui primitusOptimo extiterat jure con-
tradiftor. Cui confequens eft, ut & nova litis
conteftatione in mutatis opus fit, ubi reus &
fioft mutationem contendere confultum duxit. /.

£ ti 0 O* I $t

1. jff.h.t. Et quamvis probabile bmniiid Videa*
tur, di<5tam /. 3. C. h. U de ea agere mutatione 4
qus ante litem conteftatam fada eft , fi eatri
cuiiii 1.1. Cde litis cortteftatione j Veiutpartem
ejus pofteriorem conjungamus, uti id obferva*
tum aD. Noodti dejurtfidittionelibr. i.cap. 13,
pag. 5 2. nulla tamen ratio fufficiens eft, cur non
ad earn quoque mutationem , quae poft litem
conteftatam contigit , porrigenda foret; cum
conftet, tempore Severi & Antonini, audtorum
d. I. tertise * mutationem etiam poft litis contefta-
tionem admiflam fuifle, ex refponfo Pauli, an-
teallegato in./. 4. §. ult. ff. de noxalibus attioni-
bus. quem fub eodem AntOnino floruifle > fides
hiftorias manifeftum facit. Nequeadid, ut poft:
litem conteftatam mutatio fiat, uila exiftimem
opus fuifle pratoria in integrum reftitutione,
quafi ex cauia jufti erroris; cum id neque Ieges
de libelli mutatione loquentes , & fuperius ad-
duftse > diftent, neque Gitis probetur ex §. ft
quis agens 33. in pr. Inft. de attionibus quippe in
quo neque de libelli mutatione, neque de refti-
tutione ad impetrandam mutationis licentiam fer-
mo eft , ( de mutatione enim in §. 34. & 3 5"»
dernum tra&atur) fed de reftitutione adverfus
fententiam judicis, qui propter pius petitionem li-
bello comprehenfam , neque ab aftore emenda-
tam, reum ex veteris juris difpofitione abfolve-
rat, & ita effecerat, ut aftor cauia caderet in
plus petitionis pocnam. Diftat autem longe refti-
tutio adverfusfententiam abfolutorialn, cui feren-
dse caufam prjebuerat juftus a6toris error, diftat,
inquam, longe ab ea, quae ad licentiam emendan-
di ante fententiam libellum erroneum gratis defi-
deratur , non probatur. Nec his adverfatur,
quod oliin & adtio h prstore & judex dabatujr
cum formulae prsefcriptione, cui judex adftrittus
erat, fublato demurn per Conftantinum Ufu for-
mularum, tanquam aucupatione fyllabarum cun-
ftorum aftibus infidiantium. 1.1.& tot. tit. C. de
formulit fublatis. Etenim, fi id maxime in ftrifti
juris aftionibus obtinuiife conceflerimus, tameri
in bonse fidei negotiis liberior a forffiula receden-
di, ex bona fide poteftas erat. Quanquam nec
in ftri<5ti juris adtionibus adeo coarctatam eX for-
mui^ exiftimem dati judicis poteftatem , ut de
iis, quse libello mutata eflent, judicandi pote-
ftas videretur denegata. Adftrifitus enim formu-
lae potiflimum dicebatur, in quantum non po-
terat ex bono & sequo excedere partium conven-
tionem ac petitionem j non vero , quod noti
poflet condemnare ad ea , quae libelio mutato
fuerant nominatim comprehenia ac petita. In-
nuit id fatis non modo contractuum & aftionum
bonsE fidei ac ftridti juris defcriptio & Juftiniano
propofita. tit. Inft. de obligat. ex confenfu §. in
bontefidei 3 o. Inftit. de atttonibtts. fed & inter ju-
dices arbitrofque differentia per Senecam 3. bene-
ficiis. cap. 7. exhibita. Melior. inquit, videtUY
conditio caufie hon/e fi adjudicem, qtiatn fi ad arbi*
trum mittatur ₉ quia mmformula imludit, &

X (sm

-ocr page 178-

tertos qtios non excedat, teminos ponit; hujus U-
hera & nuUis adjlritta vinculis religio & detrahe-
re aliquidpotejl, & adjicere, & fententiam fuam
non prout lex aut juflitia fuadet , fedprout huma-
nitas & mifericordia impulit, regere. fcilicet for-
jnula ita ad certos terminos, quos nonexcedat,
includitur judex , ut non poflit judicare prout
htmdnitas & mifericordia impulerit, fedprout lex
& juftitia fuaferit: judicabit autem prout lex
fuaferit ac juftitia, etiam poft faftarn libelli mu-
tationem. Fruftra vero mira pratenditur judicio-
rum confufio, fi judex datus adionem nunquam
editam, vel praetori auditam, admittere poflet,
fl loco aftionis ftridi juris per libelli mutationem
bon$ fidei aftio fubftitueretur, & ita judex cum
formula ftrida datus , in qua nulla bonae fidei
mentio erat, omnes praeftationes aftionum bo-
fidei fententia fua potuiflet complefti. Urge-
rentetenim ifta nonnihil, fi k pmoris penderet
definitione, &arbitrio, an ex bona fide judex ju-
dicare deberet, necne. Sed cum non fuerit per
prsetorem definiendum, fed ab ipfo jure determi-
natum, quae eflent bonsc fidei, quae ftrifti ju-
ris negotia, nec aliain ob caufam prsetor formu-
Ise addiderit, vel in ea praetermiferit, illud ex bo-
na fide, quam quia negotii ventilandi & a£tio-
nis ab initio editae natura id exigebat, dum jus
componebat in verba litis, id eft, formulam da-
bat pro varia litis conditione, unde & fubiatis
hifce formulis nihilominus inter negotia bonse
fidei & ftrifti juris esedem, quaeolim, differen-
tlx fecundum propriam negotii cujufque natu-
ram fuperfunt; ( vide Rsevardum trali. de prce-
judtciisItbr. i. cap. 5. Vinnium ad§. 28. Inflit.
de affion. num. 2. ) hinc etiam nulla confufio
fuit, fi mutata aftionis qualitate , ipfa quoque
prsetoris formuia ab initio propofita, propter fu-
pervenientem mutationem, adioni furrogatse ha-
beretur accommodata , & ita vel munita vel de-
ftituta ea formulae parte, quae erat concepta debo-
na fide. prout id actionis furrogatae qualitaspo-
ftulaflet. Eo fere modo, quo id etiam eveniret,
cum mutua litigantium voluntate poft litem con-
teftatam mutatio libelli aut aftionis fit , fic ut
de alia a&ione judex judicet: in quantutn tunc
non opus eft alia aitionis editione apud prseto-
retn, nec nova formula ; fed magis prior illa
formula prsetoris informatur, fingitur, cenfe-
tur accommodata negotio mutato , idque velut
tacita prsetoris voluntate. Et uti praetori non fit
injuria, dum judex ex litigantium voluntate re-
cedit a forinula, quia prsetori negotium eft diri-
mere lites, finemque hunc obtinet, cum liti-
gantes fponte recedunt opera judicis dati, D.
Noodt.de jurifdiffione. libr. 1. cap. 13. pag. 55.
ita quoque mutato libello ex unius aftoris volun-
tate , praetor obtinebit adhuc fuum finem , ut
nempe lites terminentur prout lex &jufiitia fiua-
fierit, inter eos, qui ad eum in jus venerunt;
fat jufta caufa apparente , cur hanc fententiam
perinde ratam habeat, ac fi ex formula ejus ju-
dicatum eflet. Et iicet libellus immutatus reo ite^
rum edendus fit j editio autem apud praetorem
fuerit facienda ; tamen libelli mutati editionem
rurfus apud prfftorem debuifle fieri , nufpiam
tradituin; nec probabile eft; cum nec nova opus
fuerit in jus vocatione , magifque fubmutatio li-
belli fuerit , & quafi continuata litis tradatio »
quam nova editio, omnibus in locum priorum
emendatorum furrogatis. Si quseras, cur ergo
in ftrifti juris negotiis judex datus nec exceptio-
nes nec compenfationes admittere potuerit, nifi
formula ad petitionem rei comprehenlas, fi pla-
ne novam aftionem formula non comprehenfam
admittere poffet & de ea judicare ? rationem ejus
ego non a formula praetoris petendam exiftimo _sfed ab ipfa negotiorum ftrifti juris natura; quam
talem efle cum jura voluerint , prsetor tantum
formulam fuain ftri&ain iis accommodavit, ne
alias confunderentur termini illi, quibus bonse
fidei negotia ab iis , quse ftri<5ti juris erant, per le-
ges fuerant feparata. Qualis confufio contra le-
geshaud metuenda fuit, eum loco adionis bo-
nae fidei alia ftridi juris, aut vice verfa, furroga-
batur, unaquaque aitione fuam, quam a jure
habebat, qualitatem retinente , & fecundum
eam judicanda. Parum quoque facit in contra-
rium. /. non potefi 23. ff. de judiciis. aliarn defi-
derans interpellationem. Non enim alia Jttrif-
confulti Pauli in ea mens eft, quam, nonvide-
ri in judicium deduda ea, quse litis conteftatio-
ne recentiora funt, feu quse poft litem demum
conteftatam cseperunt deberi; vel ut Javolenus
in.' /. non quemadmodum 35. ffi. eod. tit. de judiciii
ait; judicium nonpoffe in pendcntieffie velde his re-
bus , quee pofiea in obligationcm advcnturcc funt,
neque, antequam aUquid debeatur, judicium accipi
poffe. imo, ( ut ex ipfo Paulo Pauli fententia ma-
nifefta fiat) curn quaereretur , ad quodnam opus
aquse pluviae arcendse a&io pertineret , fuppo-
nens Paulus , illarn ad opus ante iitem contefta-
tam faftuin pertinere , de eo opcre quod pofi li-
tem contefiatam faffum efi , novo judicio agendum
ejfie refpondit. /. Antceus ait 14. §. ult. ffi. de aquct
& aquce pluv. arcendce. Vide varie hac in con-
troverfla fentientes Fachineum controv. libr. li.
cap. 91. & fieqq. ad finem libri. Argentreum ad
Confiuet. Britann.art. 2 66. verbo interruption. cap.
7. pag. mihi 2062 & fieqq. Donellum W /. 3.
C. deedendo. num. 17. 18. Bachovium tratt. de
aUiomh. difip. 1. thefi 44. Wiflembachium ctd
Pand. vol. 1. difiput. 8. thefi. 20. D. Huberuin,
adtit. Jnfiit.de attionibtts.num. 35. D. Gerard'.
Noodt traff. de Jurifdtffione libr. 1. cap. 13. pctg.
5 i.in finc & pag. fieqq.

l62

10. Mores hodiernos quod attinet, poftple-
nam litis conteftationem, feu poft duplicationem
interpofitam, non aliter mutatio libelli vel emen-
datio licita eft, quam fi vel adverfarius confen-
ferit , vel ad id impetrata fuerit in integrurrt
reftitutio , cum refufione iinpenfarum conveni-
enter interpretum vetuftiorum communi opi*

niora.

L I B. II. T 1 T. XIII.

-ocr page 179-

B E E E)

hioni. Sande derif. Friftc. libr. i. tit. 4. defin. 2.
Groenewegen ad 34. Inftit. de Affionibus.
Wiirembach ad Pand. d. part. 1. difip. 8. num.
zo.inftne. Carpzovius defin. forenfi part. 1.
ionftit. 11. deftn. 1. & multis feqq. Berlichius
part. 1. conclufi pracitc. 2 8. Neoiladius Curut
fiipr. dicifi. 69. Waflenaar Pratiic. fudic. cap.
2. num. 35. 36.^ Simon van Leeuwen cenfiur.
for. part. 2. libr. I. cap. 24. num. ult. Paulus
Voec. ad §. 35. Infiit. de athombns num. 2. ubi
plures cit. nec femel tantum, fed & fepius arbitrio
judicis, a:quitate ita fuadente, mutationem per-
mitti vide apud Menochium de arbitrar. jud. libr.
1. tafti 17 6. num. 3 "> • 3

11. Quod fi aftor non mutare libellum , fed
tantum obfcuritatem explicare defideret, ma_rnerite libelli tenore intafto , nulla ob id impen-
dia adverfario reddenda funt, eo quod nihil no-
vi videturfaftum, nec perperam cxpta lis, ac in
omnem eventum obfcuritas intentionis ipfo jure
eam recipiat interpretationem , qua: aftori uti-
lior eli. I. fi quis in intentione 66. jf. de judiciis
arg. /. heredcs palam. 21. §. fi quid l. ff. quite-
fiam.fac. pcff. Berlichius d. part, 1. conclufi. 28.
• num. 27. Carpzovius. d. part. i; confiit. 11.
dcftn. 12. Interpretari autem tantum, non
emendare cenfetur, qui forte plura exprimit in-
dicia, vel locum & tempus commiflse injurias,
in aftione injurianim , aliudve fimile. Modefti-
nus Piftoris part. 4. qua:fi: 139. & quccfi, 155.,
Carpzovius d. loco. Uti & , qui agens ad imple-
mentum alicujus contractus , poftea ex fuo late-
.re oftert contra&us implementum , quod ab ini-
tio prxtermiferat oflexre. arg. I. fi rem 9. idt.ff.
de pignorat. att. Tyraquellus de retratt. gentilit.

1. gloff. 18. num. 13.

1 2. Neque in hifce , quse de mutando emen-
doque libello aut ejus interpretandi licentia di<5ta ,
quicquam immutabit , quod clauiulse qusedam
( quibus nimium a multis tribuitur ) libello peti-
tionis fubjuncta: fuerint, veluti falvojure addendi,
mutandi &c. eo quod mutandi vel emendandi po-
teftas non ab adftoris voluntate , fed a legis po-
teftate dependet, adeoque his additis non erit
aiftori permiffum, quod alias jure reprobatum
eft : & vice verfa, his oiniflis, non debet videri
denegatum , quod ei non invenitur legibus mo-
ribufve interdidum ; uti id obfervatum a Zoefio.
ad. Pand. h. t. num. 1. Gudelino de jure noviffi
libr. 4. cap. 5. verfic. tertium. pofi. med. Carpzo-
vio defin. for. part. I. confiit. 11. defin. 4. num. 4.
5. Ant. Matthseo de judiciis difp. 6. thefi 24.
25.29.

13. Claufulam vero falutarem ad judicem di-
re&am, & officii ejus implorationem ad fupplen-
da quse defunt continentem quod fpeftat; ei
quidem plures ab interpretibus adfcribuntur efte-
<Sus, veluti, quod omne remedium coinpetens ,
& ex narratis refultans, in judicium videatur de-
du&um , & ad ea, quse non funt exprefle peti-
ta, condemnatio refte fiat. Vultejus Jurifprud.

E N D Oi ijj

Roman. libr. 2. cap. 19. num. 3 3. Andr. Gayl liln
1. obficrvat 61. num. 11. 12. & obfierv. 151.
num. 21. Chriftinams ad Mccblimcnfes tit. 1.
art. 27. num. 3. Mynfingerus cent. 4. obfierv.
55. Brunemannus ad l. 30. ff, de paliis dotal.
num. 3. Sim. van Leeuwen cerifi for. part. 2.
Itbr. 1. cap. 24. num. 4. Ideoque inftituto judi-
cio petitorio & poflelforio , fi in conclufione
tantum fuerit fa£ta mentio petitorii, judex ta-
men pofllt vel fimul fua finire fententia judici-
um poffefforium & petitoriuin , vel folum pof-
feflorium , fi necdum fufficiens ad petitorium
finiendum probatio addudta fit: vel vice verfa
finire petitorium , fi litigantes in petitoi io verfen-
tur , & a6tor conclufionem de folo conceperit
judicio poffeflorio. Andr. Gayl libr. I. obficrv.
61. num, 12. NeoftadiuS Curice Holland. decif.
14. Sande decif.Fnfic. libr. 5. tit. 4. deftn. 1. in
fine. Menochius, in prieludiis derecuper. poffeff.
num, 16. Carpzovius dcfin. for. part. 2. ccnfiit.
7. defin. 9. Hartmannus Piftoris libr. 1. qucefi.
45¹. num. 24. &ficqq. Sed fi certiores fequamur
juris rationes , verius eft, hanc claufulam falu-
tarem tantum ut abundantein cautelam corifide- _%randam efle, nec inde majorem judici accedere
poteftatem fupplendi ea, quse defunt, quain
quse ex juris difpofitione ei data eft; cum & hic
non ab aftoris arbitrio , fed fola legis potefta-
te tota dependeat judicantis poteftas. Nec du-
bium , quin & prsetermiffa iftiufmodi claufula
fupplere fuo officio judex pofllt, qua: partium
advocatis defunt, jura fcil icet per eofdein tra-
<5tanda & alleganda, cuin ea, ut ut non allegata ,
debuerit judex novifle. tot. tit. Cod. ut quce dcfiuni
advccatis partium , judexfuppleat. ibique Pere-
fius & vulgo DD. Qua ratione litigatorem te-
merarium in litis expenfas jure coiidemnaverit ,
licet nec petitas fuerint, nec claufula ulla falutcf®
ris libello inferta; eo quod jus ipfum judici di-
<5tat ac injungit, pcenam temere litigantibus hanc
inponendam effe, ut vifti vi<5toribus calumniofe
litis impenfas refundant, nec impunitain effe debe-
re calumniam , Iicet nullain ejus pcenam adverfa-
rius perfequatur; quippe cujus inalitiam coerce-
ri, privatim & publice non paruin videtur in-
tereffe. I,propcrandum 13. §. five autem alterutra
6. l.fiancimus 15:. C. dejudiciis §. 1. Infiit. depccna
temerc litig. I. eum qucm temere 79. ff. de judiciis.
Wiffembach add. I.properandum 13■ §.6.inpr. C.
dejudiciis. At ex adverlo , ut ea, quse fa<5ti furit,
in libello prsetermiffa, fuppleret judex , utcunque
falutari claufula ad id ejus fuiffet imploratum offi-
cium, non patitur juftitise totio; ne patrocinari
potius videatur, quam cognofcere, & ita advo-
cati fimul judicifque inunere eadem in lite con-
tra jura fungatur. Anton. Faber. C. d. libr. 2.
tit. q.defin. 1. Perezius d. tit. Cod. utqucede-
fiunt advoc. partium. jud.fuppleat. confer tit. de
judiciis,ubi plurade officio judicis tum nobili tum
tnercenario.

14. Quatnvis autem reus plures exceptiones
X l fimul

-ocr page 180-

164 L I E. II.

iimul poflit eadem fcriptura proponere , /. is qui
fljcit 5. /. nemo 8 .ff. de exeeption. §. qui autem 16.
Jnfiit. de excufi. tut. plures tamen adtiones uno
libeilo cumulari nequeunt. I. cum fidrm 76. §. pen.
fifi. de legatis 2. I. qui fiervum 3 4. ff. de oblig. &
att. I fingulk 6. ff. deexcept. reijudicat. quia fa-
vorabiliores rei quam aftoris partes funt. /. fiavo-
rabiiiore 125. ff. deverbor. fignifi. Wiflembach
«id Pand. difip. 8. num. 19. nili incertum fit,
qua a&ione iit agendum ; veluti, fiverus he-
res dubius fit , an hereditarise rei pofleflor eam
pro herede vei pro pofleifore poflideat, an ut
iegatarius : quippe quo cafu cum hereditatis pe-
titione conjungere poteft: interdiftum quod ie-
gatorum; utaiterutrius effeftum obtineat. Quo-
ties eniin iucertum eft, qus potius a£tio teneat,
duas di&amus, proteftati, ex altera nos velle
confcqui quod nos cOntingit. /. I. quia autem
q.ff. quod legatorum. Andr. Gayl hbr. 1. obfierv.

62. num. 4. 5. Utinecaftor, pendente petito-
rio , prohibetur experiri judicio poifeflorio ,
apud eundem judicem , alio oblato circa poflef-
ftonem iibeilo. /. naturaliter 12. §. i.ff. de acquir.

• vciamitt. poffeff. I. cum.fiundum 1 8. §. tdt. jfi. dc
vi & viarmata. ex ratione , quas eftin /. is qui
24.ff.de rei vindic. confer Vinnium illufir. qutefi.
libr. 2. cap. 3 9. Sed ufu hodierno invaluit, plu-
res uno libelio a&iones cumuiari pofle , ex juris
Canonici difpcfitione, quoties ex diverfis caufis
ad diverfa tendentibus agitur. c. cum dilettus 6.
extra. de caufiapoffeff. &propriet. DD.ad /. edita
3. C. b. t. & ad l. fiidem cum eodem 11 .ff. deju-
rifiditt. &, fiforte actionum nomina libelioex-
preira non fuerint, tamen tot efle aftiones,
quot funt fa£ta diverfa cnarrata a£tiones diverfas
producentia ; ac , licet naturaliter unus iit libel-
Ips , civiiiter tamen tot videri , quot aftiones
lcriptura una funt comprehenfa:; eo modo, quo
pro rerum in ftipulationem dedu£tarum numero
totidem feparatse videntur lnterpofita: ftipulatio-
nes. §. quotiens 18. Jnfiit. deinutil.fiipulat. l.fici-
rcdebemus 29. ff. de verb. obligat. jun£t. L etiamfi
patrc 29. §. ex caufia i.ff. de minorib. 2 5. annvs.
Andr. Gayl libr. 1. obfierv. 63. num. 3. & Jeqq.
Ita judicium poifeflorium adipifcenda: vel recu-
perandse , ( non item retinenda; pofleflionis,
ob repugnantem ipfius rei naturam ) cum peti-
torio cumuiari pofle tradit Gayl d. libr. 1. obfierv.

63. num. 10. Neoftadius Cur. fiupr. decifi. 1 27.
Curicc Holland. decifi 14. Wiflenbach adPand.
vol. 2. difiput. 19. thefi. 18. Henr. Kinfchot refip.
1. num. 11. & a£tiqpem injuriarum cum a£tio-
ne iegis Aquiiise. Gayl d. obfierv. 63. num. 9.
Mynnngerus cent. 1. obfierv. 25. Speckhan ccnt.
1. qucefi. 66. num. 4. 5. A£tionem quoqueper-
fonaiem cum hypothecaria , quoties debitor pig-
noratse rei pofleflor eft. Guido Pape decifi. 108.
Anton. Faber Cod.libr. 8. tit. 6. defin. 22. Spec-
han cent. 1. qucefl. 66. num. 8. Mynfingerus d.
cent. 1. obfierv. 58. Chnftineus ad M^chlinienfi.
tit. 13. art. 19. nttm. 7. Imbertus Inflit.fiorenfi.

T I T. XIII.

libr. 1. cap. 1. in pr. gloff. 1. etiafn quandoque
a£tionem civilem cum criminali, de quo Fachi-
neus controverfi. libr. 9. cap. 2. Cavendum ta-
men , ne tales cuinulentur , qua: fibi invicem
contrarisc funt, quarumque una fubvertit alte-
ram , aut in quarum una fententia abfolutoria pe-
rimeret alteram. Andr. Gayl libr. 1. obficrv. 62.
num. 5. Speckhan cent. 1. qtfcft. 66. num. 10.
& fieqq. Sim. van Leeuwen ccnfi. fior. part. 2..
libr. 1. cap. 24. num. 10. adeoque nec conjun-
genda petitio hereditatis ex teftamento , cum ea,
quse ab inteftato eft; ut dicetur tit. de petit. he-
redit. nec injuriarum a£tio cum a£tione ex 1. diffa-
mari, cum altera petatur, ut reus emendet ac
reparet injuriam , altera, ut aftionem intra cer-
tum tempus inftituat, autalioquin fileat; quar
quam non poflint fimul fubfiftere , fponte patet,
Vide Carpzovium defin. fior. part. 4. coitfiit. 42.
defin. 15. Non etiam cumuiands plures a£tio-
nes ex eadem caufa & ad idem tendentes , veluti
a£tio ex teftamento & rei vindieatio ad confe-
quendam eandem rem legatam ; eo quod altera
intentata alteram perimit. I. cuvi filius~j6. §. pen.
ff de lcgatis 2. Nec plures actiones contra diver-
fos ex diverfis caufis debitores, cum non poifit
non eo modo oriri confufio; fecus , fi ex eadem
caula fimul debitores fint. Carpzovius defin. fio-
renfi.part. i.confiit. 2. defin. 6.

15. In iibello , in criminalibus edendo , no-
men accufatoris & accufati, deli£tum, ejufque
commifli annum, menfem , comprehendi necefle
eft , /. libellorum 3. ff.deaccujation. adde Zange-
rurn de exceptionib. part. 2. cap. 14. num. 29. &
fieqq. Sim, van Leeuwen ccnfi fior. part. 2. libr. 2.
cap. II. Diei vero exprefllo haud neceflaria,
nifi reus id poftulet, ut die addito fuam a crimi-
nis commifli loco abfentiam , indeque innocen-
tiam , & accufationis falfitatem , pofiet doce-
re. d. 1.3. l.pcn. Cod. dc accufiat. arg. §.12. Infiit.
deinutil. flipulat. Andr. Gayl///>>•. 1. obfierv. 64.
num. 11. Julius Clarus fient. iibr. 5. §. fin.
qucefl. 12. num. 13. Wefembecius paratitl Pand.
tit. de accufiationib. num. 12. fiere in mcd. Zange-
rus de exceptionibus. part. 2. cap. 14. num. 35.
&fieqq.

16. Prsctor a£tionem etiam inftrumentorum
editio frequens eft , qu£ materia ut paulo altius
repetatur , confiderandum , eorum editionem
aut per a£torenr reo fieri , aut per reum a£tori,
aut per tertium eumque vel privatum, vel mu-
nere publico fungentem, alterutri , five a£tori,
five reo, cujus intereft edi. A£tor quidem reo
etiam ante Jitem conteftatam edere tenetur inftru-
menta omnia , quibus ad fu;c intentionis proba-
tionem ufurus eft ; ut ita reus, infpe£tis illis,
fecurius deliberet,an cedendum an contendendum
fit. /. 1. §. edenda 3. ff h. t. I. pen. & uit. C. h. t.
ordonmntie van fufiitie binnen de fieden en ten
platten lande van Holland. 1. Jprii. 1580. art.
1. Jnfiruttio Curice Iiolland. art. 58. .Proinde fi
vel mentio tantum inftrumenti alicujus in libello

fa£ta

-ocr page 181-

D E E D

fafta fit, vel in inftrumento jam edito inftrumen-
ti alterius commemoratio occurrat, refte editio-
nem ejus petit reus, antequam fefe refponfioni &
contradidioni accingat. autb.fi quis in aliquo. C.
h. t. de edendo. Cravetta cqnfil. 112. num. 15.
Guido Pape decifi 116. Rebuffus ad confiit. reg.
lom. 2. traft. de literis dilatoriis art. 3. glojfi. unic.
num. 13 - Neque intereft, utrum m conventione,
an vero in reconventione aftor iit, cum & in
reconventione non tantum inftru&us venire de-
beat aftor, fed & reo reconvento tribuenda fit
deliberandi poteftas ; qua? deliberatio inftitui
non poteft inftrumentis non editis. Refponfa
JCtor. Holland. part. 2. confil. x 09. Ant. Faber
Cod. libr. 2. tit. i.defin. 6. Quod fi aitione fibi
cefla experiatur ador, ad omnia illa reo edenda
obftriftus eft, qux per cedentem , ii ipfe egif-
,fet, fuiflent edenda; five fit liber rationum mer-
catura: cedentis, iive aliud quid , quod a<Stio-
nis intentandse fundamentum eft ; tum , ne
alioquin per aftionis ceifionem deterior red-
• dita videretur rei conventi caufa. arg. /. ex qua
perfiona 149. ffi. de regul. juris. I. fiervum quoqite
.3 3, §. ait.prcetor 3. & § §. fieqq. I. pater filio 70.
ffi.deprocurator. tum etiam , quiaaftionibusman-
datis , mandatarius exemplo creditoris roandan-
tis , perfecutionem habet, /. ex nominis 8. C. de
bered. vel a£t. vend. & eo jure uti debet, quo
is , cujus perfona fungitur. /. emtori. 5. C.de he-
red. vel ali. vetld. Prsefertim, cum in ceifionarii
fit poftulate ceden^Sn legitimis adigere juris re-
mediis, ad omnia illa tum prasftanda tum exhi-
benda, quae ad ceflam refpiciunt adtionem. arg.
/. emtori 6. ff. de hered. vel att. vettd. Ant. Faber
Cod. libr. 2. tit. 1. defin. 17.

17. Non tamen ador reo edere tenetur no-
mina teftium , quorurn depoiitione fuarn inten-
tionem adftruiturus eft; ne ab adveriario, cor-
rumpantur forte, antequain produdti funt; qua-
iis corruptionis metus in inftrumentis edendis
nequaquam fubeft. arg. /. non ex omnibus 3 9. in
fine princ. ffi. de receptis arbitr. Sed nec inftru-
menta illa, quibus ad firmandam adtionem in-
-ftitutam ufurus non cft ; etiamfi illa reo ad ex-
ceptionem probandam profutura eifent: neque
enim cuiquam imponendumfuit, ut contra pro-
pria laboraret commoda, aut arma fuo.fuppedi-
taret adverfario, quibus ipfe juguletur. d. I. 1. §,
edettda 3. ffi. h. t. nifi illud, cujus exhibitionem
reus petit, rei ipfius proprium fit, aut aftori
ac reo commune inftrumentum : nihil enim ma-
gis sequum eft, quam id quod meum eft mihi
edi: arg. /. prxtor ait 4. §. hujtts 1. fifi.h. t. l.pen.
C.h.t. Cui confequens eft, ut & mercator, qui
infuum librum retulit rationes accepti & expen-
fi, debiti &folutionis, reo convento ac petenti
edere teneatur integras crediti debitique rationes,
ut ita reus inde probare poflit , quantum folu-
tum fit. /. non eft novum 5.1.6. C. h. t. five cre-
ditor ex rationibus illis agat, five ex chirographo
quod de credito mercatorio conceptum eft: cum

E N D O. ig^

utique rationes illse videanturutrique coinmunes,
& seque in debitoris ac creditoris utilitatem con-
fcriptse , quippe creditorem quidem concernen-
tes , quatenus expenfa continent; debitorem ve-
ro quatenus accepta feu loluta. arg. /. fi quis ex
6. §. rationem 3. ff.h. t. Anton. Faber Cod. libr.
2. tit. 1. defitt. 16. Brunemannus ad d. I. 5. C. h. t.
De csetero nimiurn evagari puto interpretes, qui
a<5tori neceflitatein imponunt edendi reo non ra-
tiones tantuin, fed & alia omnis generis mftru-
menta, five communia fint five non, fi modo
ad exceptionis confirmationem prodeile reo poi-
fint, licetillis actor ipfe ufurus non fit. Decjui-
bus vide Berlichium part. 1. conclufiotte 45. quod
& fieri folere , teftatur Ant. Faber Cod. libr. 2.
tit. 1. defi. 6. in pr.

18. Reusquoque ex adverfo edere aitori te-
netur inftrumenta fibi cum aftore communia,
multoque magis ea, qua: a£toris funt propria.
arg. l.prcetor ait. 4. §. hujus 1. l.fiquis 6. §. unde
apparef). jf. h. t. arg. /. pen. C. h. t. Ant. Faber
Cod. libr. 2. tit. 1. defin. 6. in not. num. 13. cum-
que rationes ab illis, qui aliena gerunt negotia,
noninpropriain, fed potiflimum ineorum, quo-
rum negotia curant, utilitatem confcribantur;
nonmirum, fi aftione tutelse aliave fimili con-
venti, rationes edere teneantur, fecundum quas
aftori condemnentur.. /. Lucius Titius 46. §. tu-
telce^.ff. de admin. &peric. tut. I. quccdam 9-ff.
h.t. Non tamen ea, quse ipfius rei propria funt,
ante litein conteftatam per $eum edenda ,
veluti rationes rei, ut ex illis aftio moveretur;
non enim oportet originem petitionis ex inftru-
mentis ejus, qui convenitur , fundari. /. ult. in
fine C. h. t. & nimis grave eflet, urgeri reum ad
exhibitionem eorum, per qux fibi negotium fiat.
/. nimis gravc 7. C. de tcfiibus. fic ut & caluin-
niari dicatur , qui petit ab adverfario rationer, iibi
edi, fua magnopere intereile contendens. /. ult.
ff. ad exhibendum. nifi judex caufa cognita aliud
decreverit. /. 1. C. b. t. autnifi fifcus aftor fit, cui
ex privilegio reus inftrumenta ad intentionem
probandam edere compeilendus eft, cjuoties non
criminale fed civile negotiuin vertitur. /. ex qui-
bufidatn 2. §.ttem 2. ff.dcjurefifici. Nec aliud vult
l.fienatus 3.. ff. h.t. quippe quse, dum delatoris
mentionem facit , non ad criminum delationes
pertinet, fed ad eas quibus deferebantur ac
denunc' ibantur fifco hereditates vacantes , va-
cantia jona, & alia plura per fifci adminiftrato-
rem occupanda; quo modo inter ea fifco nun-
ciata, & necduin nunciataieu delata, jus noftrum
nonuno diftinguereloco , notum eft. §. res fifici
9.1nfiit. de^ufucapion. t. 1. §. Divus 2. ff. de jure
fifici. eftque hsec delatoris fignificatio in tit. Cod.
dedelatoribus.qm fubjundus titulo prsecedentWe bo-
nis vacantibus. Uti & in l. 3. d. tit. & l. delator.
44. ff. dejurefifci. Bronchorft enantioph. cent. 2.
ajfiert. 94. Menochius de arbitrar. jud. libr. 2.
cent. 5. cafii/\9<). num. 40. & fieqq. Fuit autein
majorum noftrorum tempore jus illud fifci ufque

X 3 acleo

-ocr page 182-

adeo in Hollandia extenfum , ut, fi fifcus feu
camera rationum litem haberet fibi cum privatis
de juribus fifcalibus feu dominicis intereedentemj
admitteretur jure fingulari ad infpe&ionem eo-
rum, qua» ab adverfa parte edita judici, adver-
fario haud erant ex praxi vulgata communicanda,
vulgo fecrete Jlucken. Sed poftea id refcripto or-
dinum interdi&um fuit, conftitutumque , ca^
meram rationum quantum ad hujufmodi a&a ju-
dici per adverfarium oblata eodem debere cum
privatis jure uti. Rcfcnptum OrdinumHollcind 19.
Janudrii 155?3. •vol. i.placitor.pag. 1441. infinc.
Quiatamen reus excipiendo aclor fit. /. 1. ff_t de
exception. ideo edere adtori tenetut inftrumenta
illa, quibus ad exceptionem probandam ufurus
eft ; fed non nifi poft litem conteftatam, quoties
iplam aftoris intentionem putat in dubium vo-
candam efle: tunc enim, habita exceptionis con-
teftarione, ita dernum huic Jocum efle , inon-
ftrari cortvenit, fl intentionem fecundum afle-
verationem fuam petitor probaverit. /. fi quidem
9. C. de exception. quo non impleto, obtineret
qui convenitur , etfl nihil ipfe prarftet. /.
tjui accufiare 4. C. h. t. Quod & ufu fervari tra-
ditum. Refponf. Jurifc. Holland. part. 2. confil.
98. Quinimo, ubi mos viget y a&oremede-
re debere reo inftrumenta , quibus fuam reus
exceptionem firmet, ratio fimilitudinis fuadere
videtur, aftori quoque per reum ea efle eden-
da, per quse fuam aftor replicationem probare
contendit; cun^non magis a£tor eo teinpore,
quo litem movere cxpit, aut certus eife potuerit
de exceptione rei , aut ad^replicandum inftru-
ftus, quam ad excipiendum ipfe reus : ut pro-
inde, fi favor rei editionem ei fieri debere diftet,
etiam aftoris replicantis, & ita ad exceptionein
cxcipientis, favor non rninor fnnile ei jus edi-
tionis poftulandse cenferi debeat indulgere : ne-
que enim ea ratione videri poteft a£tor originem
petitionis ex inftrumentis ejus, qui convenitur,
fundare contra /. ult. C. h. t. fed magis fa&am
fiiflicientein intentionis probationem, adverfus
iniqua ac vana rei eftiigia tueri ac confervare.
Henricus Kinfchot. refponfi. 3 6. num. 3. Meno-
chius de arbitrar. jud. libr. 2. ccnt. 5. cafu 499.
num. 83. 84. Bronchorft enantioph. ccnt. 2. afi-
ficrt. 94. Berhchiuspart. 1. conclufi.prailicab. 45.
num. 49. Brunemannus ad l. ult. C. h. t.circa fin.
Adde Bachovium ad Treutler. vol. 2. difj). 6. th.
4. lit. a verfi ne tum quidem. Quod & quibuf-
dam in calibus jure Romano probatum eft ; fi
enim legatario legatum petente , heres Falcidise
iegis beneficium per exceptionem proponat, re-
&e legatarius fibi editionem fieri ^efiderat in-
ftrumentorum omnium , ex quibus patrimonii
quantitas poteft doceri, quo fuam probet repli-
cationem de fufficiente hereditatis ad integri le-
gati folutionem menfura. /. pcn. tdt.fi. ad leg.
Falcid. aut fi teftator legaverit, quod ex here-
ditate Titii ad eum pervenit, legatarius , here-
de quantitatem minorem pervenifle excipiente,
jure poftulat, fibi exhiberi tabulas illas , in qiiai
teftator retulit quod ex ea receptum eft heredi-
tate. /. qui concubinam 29. §. cttm ita lcgatum 24
jfi. de legatis3. Idemque eftincafu L prtediisyii
§. Titio 3. jf. de legatis Plura de inftrumentis
a&ori per reum edendis , ex .communibus DD.
opiniortibus qui cumulata cupit, adeat Meno-
chium de arbitrar. jud. libr.2. cent. 5. cafiu 499.
Berlichium conclufi. praffic. part. 1. conclufi.
num. 23. & midt. fieqq. Hahnium in notis ad We-
fiembeciiparat. h. t. num. 12.

i s.

19. Quoties autem de inftrumentorum editione
quseftio elt, non totum eft edendum inftru-
mentum , fi plura capita de feparatis traftantia
comprehendat , multoque minus integrum ra-
tionum volumen, totufve liber mercatorius ac-
cepti omnis expenfique defcriptionem habens',
fed magis ea fola pars , folumve caput illud ,
quod ad dedudtam in judicium controverfiam
ejufque adftrudionem fpe&at , una cuin ratio-
num aut inftrumenti capite feu principio , fine
cujus infpe£tione ese , qus eduntur partes , in--
telligi non poflent; quo fenfu rationeS a capite
edendas effie, jurifconfultus admonuit l.fenatus 3.
L argentariusio. §. edi autem 2. ffi. h. t. Plane fi
de unico tantum negotio inftrumentum aut ra-
tiones confcriptse fint, vel omnia rationibus in-
ftrumentifve contenta in judicium forte generale
dedudta, dubium non eft , quin integrse
fcripturse editio facienda fit. /. 1. §. edere non vi-
detur 4. ffi. h. t. I. Lucius Tititts 46. §. tutelce 5.
ffi. de admin. & peric. tutor. Quemadmodum Sc
ipfi judici, itaex cauia jubenti, totum edendum
effe vcdumen totumve inftrumentum, ex pra-
xi quotidiana tradit Andr. Gayl. libr. 1. obferv.
106. num. 10.

20. Infuper in adtoris reive , aut ofnninQ
ejus , cujus intereft, utilitatem tertius editio-
nem inftrumentorum aut rationum penes fe exi-
ftentium facere jubetur : quid enim , fl tertius
inftrumentum meum rationefve meas poflideat?
utique a:quitas exhibitionem milii fierf debere
diftat, /. in. hac affione 3. §. interdumpemdt. jfi.
ad exhib. tot. tit. ffi. de tabul. exhib. de quo ple-
nius ad d. tit. Adeo ut & ipfe fifcus communia
fibi cum privato inftrumenta edere ifti privato
teneatur. l.pen. C.h.t. dummodo is, cui ea e-
duntur, caveat, fe contra fifcum iifdem non
ufurum; aut , fi ufus fuerit, cauia cafurum.
Nec mirum , fifcum non edere ita, ut fibi no-
ceat, cuin nec ullus alius debeat adverfus fifcum
a<5ta edere vel inftrumenta. /. in firaudem 45. §.
neque 5. §. ipfie autcm 6. ffi. dejure fifci. Sane,
ut quis fuas proprias ac privatas rationes tertio ad
litem cum alio inftruendam ederetenererur, jura
non di&itant: licet enim unufquifque invitus in
caufa tertii ad perhibendum de veritate teftimo-
nium compelli poflit, ut dicetur tit. de teftibus-,
id tamen ad inftrumenta edenda non invenitur
porredum , (vide tamen Schurpfium. cettt. 2.
confil. 85. ) prjefertim fi > quod nunc plenius

traden-

i66

II. T I T, XIV.

-ocr page 183-

todenilum, confideremus, conftitUtum nomina-
dm fuifle edifto prstorio , ut editionem faciant
argentarii, feu numtnularii, qui & colleftarii,
colledores, coaftores, dicti. Gotofredus ad. 1.16.
C. de reb. credit. quorum officium aliquo modo
publicum erat, aut faltem publicam habebat cau-
fam. /. argentarks, xo. §.idem i.ff.h.t. & menfa
publicam fidem. /.fi ventri 24. in bonis i.ff.
de reb. autior. jud. poffid. necin fcemininum , fed
folurn viriletn cadebat fexum. /. pcn.ff. h. t. licet
& fervos potuiffe argentariatn facere Ulpianus
notet. /. ait. prcetor 4. §. fidfii-ff.h. t. Per hos
etenim uti multa alia, adhunc titulum non ita per-
tinentia, tractabantur, quse plene congefta vide
apud Cujacium. adl. ^-ff. depatfis.&t libr. 10.
obfierv. 14. Speckhan ccnt. 1. qitcefi, 68. Ant.
Matthseum de aufiion. libr. 1. cap. 2. num 7. 8. 9.
& cap. 3. num. 2. ita quoque , tanquam per ma-
xime peritos , contraftuutn fuorum conditiones,
pecuniarutn & negotiorum fuorum rationes, fo-
lutiones, expenfiones, & alia confici ac confcribi
curarunt plerique Romani, fic ut prazcipuum eo-
rum minifteriutn & opera fuerit , actus fui
rationes diligenter conficere. /. argcntarius
10. §.ideo i.jf, h. t. & hac in partehorum offi-
ciutn non longe recefferit ab eo , quod hodie eft
notariorum noftrorum feu tabellionum; ideoque
ea, quas de argentariis diftant Rotnanse leges, ex-
tendi ad eofdetn haud inepte queant, uti & ad
graphiarios, fecretarios, & fimiles judicibus additos
justa jus canonicum. cap. quoniam 11. extra.de
probation. ut cutn aliis notat Ant. Matthams de
judlciis difip. 6. th. 41. Groenewegen ad. /. 10.
jf. h. t. Nec intereft, eo tempore , quo editio
petitur, argentariam exerceant, an exercere de-
fierint. /. prcetor 4. §. etiam 4. jf. h.t. Quid,
quod & heredes argentariorum edere oporteat,
ftve ejufdem cum defundto profeifionis fint, five
non; narn cum in locum & jus argentarii fucce-
dant , partibus ejus fungi debent./. qucedam 9.
§. nihili.l.fi quis 6. cogentur i. jf.h.t. non item
legatarii aliique particulares fucceffores , nifi
poffideant. d. I. 9. §.jf. 1. h. t. Sed cum apud nos
acta tabellionum poft ipforum obitum ad archiva
publica deferri oporteat, fi id fadum fuerit, edi-
tionem facient illi, quibus cura inftrumentorum
talium ac cuftodia publice demandata eft; aut, fi
graphiarii aliique fimiles ea confcripferint, fuc-
ceflores in officio. Groenewegen. d. loco. Quod
fi plures fuiflent argentarii , aut plures unius
heredes, omnes edere debuerunt, autuniusedi-
fcioni fubfcribere. d.l. 6. §. i.jf. h.t.

21. Edends vero per argentarios rationes
non promifcue omnibus defiderantibus, fed illis
tantum, qui fua intereffe jurejurando calumnias
interpofito profitentur; ne forte vel fupervacuas
rationes, vel quas habent , edi fibi poftulent,
argentarii vexandi caula.l. fiquis 6. §. exigitur 2.
I. qucedam 9. §. cceterum penult. ff. h. t. Sed uti
moribuspaffim jusjurandum hoc non amplius per
«os, qui a tabellionibus inftrumentorum petunt
editionem, prsftari confuevih Wefembecius
paratit. Paridett.h.t. num. 13. in pt. Berlichius
part. 1. conclufi 45. num. 4. 5. ita nec promifcue ne-
que temere tabelliones, graphiarii, aliseque fitniles
perfona? publicae petentibus inftrumenta edunt
apud fe confeita; fed detitum illis, quar mart-
darunt inftrumenti confectionem, aut fucceffo-
ribus eorum, aut quorutn alias ex honefta & ju-
fta caula evidenter intereffe apparet; rettius alio-
quin ac confultius in dubio fa£turi, fi expecfcnt
decretum judicis, cauta cognita interponendum.
arg. /. 1.2. C. h. t. Wefetnbecius. Paratitl. Pand,
h.t.num. 11. Andr. Gayl libr. 1. ohfierv. 106.
in pr. Hieron. Schurpfius cent. 2. confil, 85.
Refponf. Jurifconf. Hoil.part. 4. confil. II. &
12. Sim. van Leeuwen cenf.for.part. z.libr.i.
cap. 8. num. 4. & 6. Etenim ne judicis quidern
in poteftate eft, pro arbitrio & promifcue inftru-
mentorum omnium editionem decernere: quid
enim fi quis alterius etiamnutn vivi teftamentum
fibi edi defideret fine teftatoris voluntate?
quid fi is , contra quem teftes depofuerunt,
fibi poftulet copiam fieri defcribendi infpiciendi-
ve depofitiones eorum, antequam ex juris difpofi-
tione aut confuetudine fori publicatio teftitnonio-
rum facienda eft ? certe non vivi tantum tefta-
mentum tertio exhibendum non effe refponfum
eft, l.i. §.penult.ff'. de tabuiis exhibend. I. tabu-
larum 2. §. fi dubitetur 4. ff. tefiam. quemadm.
aper.infipic. & dcficrib. fed & qui vivitabulas te-
ftamentarias aperuerit , recitaverit, relignave-
rit, in legem Comeliam de falfis incidere. /. 1.
§. is qui aperuerit j.jf. adleg. Cornel. de fialfis. I.
fi qttis aliquitl 3 8. §. qui vivi 7. depoenis. Paulus
recept. fient.libr. 5. tit. 25. §. 6. Et fruftra tum
jure Romano , tutn ufu hodierno , publicationi
teftimoniorum locus demum elfet poft ulteriorem
produftionis renunciationem, propter metum
imminentis alioquin fubornationis ac falfitatis,
fi quovis tempore teftimoniorum per tabellionetn
edendorum decretum jure poflet a judice interpo-
ni. d. refponf. JCtor. Holl. part. 4. confil. 12. in
fine.

D E

.22. De cxcero non intereft, utrurn is , qui
editionem ab argentario poftulat, editis utivelit
contra tertium , an contra ipfum argentarium,
dum ei cum argentario lis intercedit. /. argenta-
rius 1 o.pr.ff. h. t. cum enim fingulorum rationes
argentariiconficerent, arquumfuit, utid, quod
alterius caufa confecerant, tanquam quodammo-
do proprium ejus inftrumentutn, eidem exhibe-
rent. /. prcetotait. 4. §. i.jf.h.t.

23 . Non tamen argentario ipfi heredive ejus
rationes fuas proprise edendce funt, cum ipfe in-
ftrumento profeffionis fuse inftrufius efte poifit,
& abfurdum fit eum petere, ut edatur fibt, qui
in ea ipfe caufa eft, ut edere teneatur. Sed nec
ei, cui femel edit'10 fadta, iterato edendum ; cum
editione prima videatur ei abunde confultum,
Ex caufa tamen tum argentario ipfi, tum heredi
ejus, ut & ei cui femel fadta, editionem fieri pra--

tor

& £> B M n o»

-ocr page 184-

tor jubet. Quid enim, fi naufragio , ruina,
Inccndio, aliove cafu fimili, fe fuas aut fibi edi-
tas rationes perdidifle, aut in longinquo habere,
probet ? quid fi. editio prima minus plene mi-
siufque legitime fa<5la appareat? /. (i quis 6. §.
prator ait 8. 9. 1 o. /. q.pr. & §. 1. ff. h. t. Nec
fine fundamento hinc cx rationis fimilitudine
concluferis, regulariter quidern illis in cafibus ,
sn quibus propter contraftum ultro citroque ob-
ligatorium, velut emtionis venditionis, locatio-
nis condudionis, focietatis, quifque contra-
hentium inftrumentum conventionis babet, alteri
per alterum non oportere illud edi: fi tamen al-
teruterillud amiflum conqueratur, refte eurnab
altero editionem & defcriptionis folennis licentiam
«xpetere. Papon libr. 9. tit. 8. arrefl. 7. Henr.
Kinfchot refponf. 3 6. num. 1.

24. Facienda autem per argentarium edltio
In illo loco , in quo argentariam exercuit; non
alibi, nififumtibus petentis & diiatione ad perfe-
lendum indulta: adeo ut, fi in alia provincia ar-
gentariam exercuerk , in alia rationes habeat,
«dere tamen teneatur ibi, ubi eam exercuit; cum
3hoc ipfo deliquifle cenfendus fit, qiiod alio in-
ftrumentum tranftulerit. /. prcetor ait 4. ult.l.
5.1.6. pr. jf. h. t. Ht rationes quidem edendje
cum die & confule, alia vero inftrumenta, feu ma-
gis exemplaexauthenticis defcripta, fine die &
conlule, quo fcripta funt. /. 1. §. editiones 2. l.prce-
torait. 4.pr.ff. h. 1.1. tabularum 2. §. diem6.ff. te-
fiam. quemadm. aper. infpic. & defcrib. Quod enim
rationibus dies addendus fuerit , id inde eft,
<quod duabus rationes paginis conftentaccepti
ainS expenfi altera , quarum collatio in ponendo
pari caicuio inutilis eft, j(i omittas diem & confu-
lem: inftrumenta vero, quaj reo a£torem edere
ante litem conteftatam prxtor jubet, fatis ufui
efle reo videbantur , etiam non adjefto die:
praterquam quod & metuendum fuerit, ne ex
<diei adjeftione quid falfitatis excogitetur, praiato
die. d. I. 1. §. 2.ff.h.t. Cujacius. Itbr. 10. ab-
ferv. 14. in pr. Sed, cum non expreflb inftru-
snenti edendi die edens ipfe facile poflit falliim
xnachinari, & ex diei adjeftione reus de verita-
te vel falfitate eorum, quas inftrumento cauta,
reftius cogitare queat. arg. §. 12. Jnftit. deinu-
til. ftipukt. 1.14. C. de contrah. & committ. ftipul.
hinc inftrumentorum aliorum seque ac ratio-
num editionem cum die & confule nunc fieri
audtor eft Groenewegen ad d.l.i. §-ff. 2 .h. t.
adde Berlichium part. concluf. 45. num. 27. &
feqq. Eftque in univerfum illud obfervandum,
Ipe&andam efle confuetudinem illius loci, in quo
editio facienda eft, fi de editionis forma modo-
que controverfia fit ? arg. /. tcftamenti 2. C quem-
ad. teftam aper. infpic. & defcril. adde quse «Ti<ftd
de ftatutis. num. 13.^ feqq.

i6S

25. Cseterum, utiremediis ordinariis , puta
ttitelje , mandati, pro focio, ad rationum red-
ditionem editionemque adiguntur tutores, pro-
curatores, focii, ita a&ione in fadum prastoris
edido introdufta argentarii aliique his fimiles
condemnandi, iii editionem fecerint, ad id
quod intereft; , ififpedto tempore, quo prastor
editionem fieri decreverat, etiamfi pofteavelpluris
vel minoris caepiifet interefle. /. fi quis 6. §. ex hoc 4?
/. tibi cxigitur 8. §. 1. /. argentatius 10. ult. jfi
h.t. Cujacius d. libr. 10. cbfierv. 14. IJt tamen
non aliter locum habeat perfecutio ejus quod in-
tereft , quam fi dolo malo , aut culpa dolo pro-
xima faftum fuerit, quo minus juflai prstoris
de edendo fit paritum ; five nullo modo editio
fubfecuta fit, five malitiofe fadta. /. ubi exigetur
S.ff. h. t. Cui confequens eft , ut abfolvendus
fit, k quo editio petita , quoties jurejurando
declaifat, fe rationes petitas aut inftrumenta ne-
que poflidere neque defiifle dolo poflidere ; fi ad-
verfarius in contrarium nihil probet. arg. /. prtetor
ait 4. §.fedfifiervus 3./. quadam 9. §. nihil in~
tereft. i.ff.h. 1.1. ult. in med. Cod. de fide inftru-
ment. Carpzovius defin. fiorenfi. part. 1. conftit.
17. defin. 28. Ant. Thefaurus decifi. 171. Ber-
lichius part. 1. concluf. 45. nttm. 3. Bruneman-
nus ad d. I. ult. C. de fide inftrument. Plane, fl
vel lite pendente, vel brevi ante, quis pofleflionem
fe habuifle confiteatur aut convincatur , abfol»
vendus non foret, etfi fe fine dolo amififle ju-
rato declarare paratus fit, nifi manifefte fatis ip-
fum illum cafum doeeat, quo amiflio contigit j
alioquin oblata jurisjurandi prseftatio non iibera-
bit eum , quo minus ad id quod interefi:, jureju-
rando in litem ab adverfario jeftimandum, aut fal-
tem arbitrio judicis moderandum , dasnnetur;
prarfertim, cum inftrumenta fuijuris, id eft₃propria, & in quae jus habet editionis petitor«,
exhiberi cupit. /. non ignorahit 4. C. ad exhtben-
dum. l.pen. ff. de in litem jurando. arg. l.Ji credi-
tor 5. C. de pignorat. att. Refponf. JCtor. Hol-
land. part. 3. vol. 2. eonfil. 3 3 $. revera 235.

26. Datur autem hsec in faftum aftio non
ipfi tantum, cui editio facienda erat, fed & he-
redi ejus, non tamen ultra annum, nec in heredem,
nifi ex proprio fafto; l. ult.ff. h. t. quafi ex deli-
fto quodam & dolo nata, exemplo aftionis in fa-
ftum advcrfus menforem ob renunciatam falfam
menfuram; & adverfus eum, qui alienarionem ju-
dicii mutandi caulafecit. l.fiduobus 3. ^.pen.ff. fit
menfiorfalf. mod. dixerit. I. item fi res 4. uk»
l. 5.6. j.ff. dealienat. jud. mut. wfia*

L i ». II. T i tT XIII.

TITU*

-ocr page 185-

A C

269

T I-T7XL V S XIV.
De pa£tis.
Summaria.

1. Quulfitpaftim, qiiibus apollicitatione & cort-
trdlu drjlet.

2. Pattum nttdttm , etfi geminatum , non parit
• affionem.

3. Pattum nudum liberatoritm non ipfo jure,
fed ope cxceptionis tollit ciiiilem obligationem,
(xceptis quibufdam Cafibtis. Et quidjuris, fi
quispatfo promiferit, fe libcraturum futtm de-
bitorem, ncc tamen liberet ?

4- Quifnt ejfetfuspatfi nudi obligatorii ?

5. De patfis legitimis ciiiilibus atit pratoriis; &
patfis adjetfis, «Vw contratfuum accidentia,
naturam ordinariath, filbftantiam.

6. Patfttm in contincnti adjetfum bonte Jidci con-
tratfui parit atfidttem ; & qualem ?

7. Expatfocontratfuijlritfijuris adjetfo atfio non
datur. Scnfus 1. 27. §. 6. ff. de paetis. L 40.

ff. de reb. cred.

8. De patfis contratfui bonz fidei cx inter-
val/o appofitis tum adjicientibiis , ttlm detra-
bentibus.

9. Hodie ex nudo patfo atfio datur.

jo. Patfa vel publica vcl privata fiunt; ubi de
fcederibus &c. Patfa bofiibtts, rebellibus, latro-
nibus , bcereticis, fervanda efifie.

11. Quidfint patfa realia , & an quis nominatim
uni hercdipacificipofjitpatfo libcratorio aut obliga-
tOrio? anttnum ultrapartem hereditariamgravare.

12. Anpatfum fidejvjfiorisprofit reo principati aut
confidejujfioribus ? & an altcri qnis pacificipofi-
fit, tum Romano tum hodiemojure.

13. Quid fit perfionale patfum , quibus profit ?

14. An patfum perfionate profitfidejujfori ? man-
datori quidem , at non fidejujfori contra debito-
rcm principa/em atfiotieiri a cfeditore debcre cedi.
Jn dubio patfum reale magis prcefumi , quam
perfionale.

15. Patforum tacitorum exempla ; in illatis in
prcedium urbanum , folutisin antercjfum ufiuris,
creditoribus cmtorem hcreditatis fiponte judicium
fuficipientcm Convenientibus , licet is Jolvendo
nonfit, in redditionepignoris , vel chirographi.
Quidjuris , fi ex duobtts ejufidem debiti chirogra-
phis unum reddatur ? Quis probct, fi creditor
negct, fie rcddidijfie chirographum, quod debitor
tenet ?

16. Non valent patfaturpia , fiolida, impofifi-
bilia, addelinquenduminvitantia; necdefiutu-
ra Juccefifione tertii Certi viventis ? nec , ut
pactficentium imus alteri fiuccedat, vet fibi mu-
tuo ultimus fiuperjles. Quid fi tertius conficnfierit
in patfionem de fiua fiuccefifione, nec poftea mu~
tet? Quidfi alteri quis promifierit, fie eum in-
ftituturum , ei legaturum , ncc poftea fiaciat ?
quid ft titulo donationis , executione in mortem
dilala ? de patfis illuftrium familiarttm fticcef-
fioriis , remffifive.

17. Valent tamcn de fiuccejfione tertii incerti , fied
jam defuntfi, (i dubius fit fidcicommiffi fufpenfi
eventus.

18. Nonva/ent patfainter clientem &patronum
de quota litis. Nec, ut demum obtenta vitfo-
ria advocatus falarium petat. An advocato vel
procuratori, pendeitte lite, legari donari pofifit ?

12. An patfa fiubfifiant inter medicum & cegro-
tum ?

20. Nonvalent ea, quibus dominus fibidere fiua,
arbitrium adimit, ne qutd in re fiua faciat, fi
alteriils non interfit. An patfa rem afficiant ?

21. Anvaleat patfum inter duos , ut, uter prior
matrimonium contraxerit, a/teri pecuniam aut
pcenamprceftet ?

22. Nemopacifcendo nocere alteri potefi ; ne dc-
bitor quidemprincipatis fiuo fidejujfori.

23. Si majorpars creditorum cum debitorepacifica-
tur in parterii dcbiti, id reliquis non nocet, nec
tutor fibi abcfi , fi pupil/i nomine cum majore
creditorum parte patfus in partem fit, quo mi-
nits ipfic fiolidum petat. fus fingulare Ze/an-
dorum.

24. Patfum majorispartis creditorum jiocet mino-
ri, fi beres debitoris obcerati adire nolit , nifi
patfione inpartem fiatfa,

25. Quo cafiu etiam tutor pupitti heredis nomine
pacifcens eadem parte debet contentus ejfe , fi
creditor fit.

16. Nec hoc jus mutatum aut moribus abroga-.
tum , poft indutfum beneficium inventani.

27. Idem cft, fi debitor obceratus vivat quidem ,
fied latitet , nec ufipiam bona appareant; neC
fiftere fie ve/it, nifi poft patfum in partem.

28. An patfrn in partem cum debitore , petere
poffitpartem , quam remifit, fi debitor ad me-
tioremfiortunam redeat ? An non fia/tcm partem
remiftam petere pojfit a fidejujfore dcbitoris ?

29. An in hifce patfis creditorum cum debitore
latitante vet herede ejus connumerandi fint cre-
ditorcs hypothecarit, aut chirographarii privi-
legiati ? & an illis noceaturpatfo tali ?

30. Chirograpbariis fimplicibus fimi/es hodie fiunt,
qui nudam mobi/iuma fie non pojfiejforttm hypo-
thecam habent.

1. Pa&urrt

-ocr page 186-

170 L I D.

Aftum a pollicitatione diftat,
quod pollicitatio folius offeren-
tis promiffio fit; pa&um vero
duorum pluriumve in idem pla-
citum confenfus atque conven-
tio , de re danda , facienda,
Vel prseftanda, cui tamen non fubeft obligandi
caufa ex fe & fua natura, In quo poftremo pa-
ftumdiverfum eft a contraftibus, qui conven-
tionesfunt ex fe &fua natura actionem parientes.

1.paffum 3. f depoltiatationib. I. 1, §. 2. 3 .jf. h.
t. an autem paftum an contracius fit initus, non
tam ex verbis, quam potius ex mente conve-
nientium colligendum eft ; qui, fi verba ftipu-
lationi adaptata adhibuerint animo pacifcendi,
paftum erit. I. jurifgentium 7. quod fere 12.
f.b.t.

2. Pa£lum aliud nudum eft, aliud non nu-
dum , quod & veftitum DD. appellant. confer
Vinnium de pattto. cap. 5. Nudum dicitur,
quod in nudis & hmplicibus conventionis termi-
nis conliftit, folam naturalem pariens obligatio-
nem, non a&ionem ; ne nimium reftringeretur
oris libertas, & imprudentiores fsepe verborum
temere prolatorum laqueis caperentur. l.jurifgen-
tium y.pr. & §. fedcum 4. f. h. t. I. legem 10.
C. h. t. l. fitibi 27. C.delocato Paulus ficnt. libr.

2. cap. 14. Hinc neque ex geminato pa&o adtio
nafcitur , cum geminati nulla vis fit, nifi idlege
eautum fuerit; neque ex pafto, quod jureju-
rando firmatum eft ; cum jusjurandum fequi fo-
leat naturam aftus cui apponitur , ex genera-
libus principiis. Nec hifce refragatur, quod ex
pafto naturalis obligatio nafcitur, & ex naturali
obligatione aftio. I. naturales lo.f.de oblig. &
atfion. l.fidejufor. 16. §. naturales 4. f. de fide-
juffor. latius enim in d. II. accipitur naturalis ob-
ligatio , fic ut & eam comprehendat , quse fi-
mul cum civifi obligatione conjuncta eft ; quo
modo & liberi naturales dicuntur qui tamen fi-
mul legitimi funt , ex juftis nuptiis procreati,
pr. gr§. 2. Infiit. de adoption. eftque indd. 11.
animus jurifconfuiti, explicare, exquibus indi-
ciis coiligi poffit, naturalem fubeffe obligatio-
nem; duplex autem conftituit fignum , primo
quidem , ii adlio aliqua ex negotio nafcatur;
quocafu civilis quidem fubeft obligatio , fedta-
men & evidens eft , eo cafu naturalem fubeffe :
fecundo, fi exceptio &retentio foluticompetat,
quo cafu naturalis tantum eft obligatio ; quippe
cujus hic in genere efte6tus eft, quod condi-
ctionem indebiti faciat ceflare. I. naturaliter 13.
I. fi quod dominus 54. f de condi£t. indeb. Nec
inagis urget, /. nuda 5. C. de contrah. & committ.
fiipul. ubi ex pafto litis conteftatio fa&a, adeo-
que aftio ex pafto nata, proponitur. Etenim,
an paftum illud nudurn fuerit, an adje&um bo-
na: fidei negotio , aut a iege vel prastore fir-
matum, non illic exprimitur: ut proinde fecun-
dum aliasleges intelligi commode queat de paftio-
ne, non nuda, fed tali, qua; fecundum generalia
juris prsecepta poteft aftionem producere. Mi*
nus denique in contrarium facit. I. dedi tibi 3. §<
quin imo 4. f de condict. caufi. dat eo quod ibi
non dicitur patfo placuife ut daretur, longe mi-
nus nudo id placuife patto ? fed potius piacuife
eoplaciti getiere, quod ad contraftus pertinet;
cum fubneftatur , adtionem competere , qua
ex hoc contraffu ftipulatione fcilicet certx quanti-
tatis naficitur, id efi , conditfionem. adde tit. de
conditt. caufit data.

3. Interim pa&um nudum vires has habet ,
ut, fi liberatorium fit, obligationein naturaletn
prsecedentem ipfo jure, civilem ope exceptio-
nis, tollat. §.pnetcrea 3. Infiit.de exception. I,
Stichum aut Pamphilum 95. §. naturalis 4. f. de
fiolution. eo excepto, quod qu$dam a lege adjuta
padta ipfb jure perimunt obligationes civiles. /,.
legitima 6. f. h. t. atque ita & injuriarum, &
furti adtio, ipfo jure per padtum extinguitur. /. fi
tibiij. §. quccdam 1. f.h. t. nec non a£tio hy-
pothecaria ex pafto hypothecse nata ; quippe
qua; ut ex padto nafcebatur, fic naturale erat,
eam quoque pado contrario ne res hjpothecce ef*
fict obligata tolli. Id quod volunt hnpp. in /. ma-
jor 23X.depignoribtis , dum ajunti majorem an-
nis 2 5. perfequinon poffe pignoris conventionem
remiftam, iicet folo pa£to ; quippe quod mu-
nitum jurifdidtione, id eft edidto practoris, ut
notat Gotofredus add. I. legifque hujus fenfum
reddidit apertiorem D. Noodt probabit. tibr. 2«
cap. 8. num. 1. deleto commate , feu diftinftione
poft verbum pattum. Aliter quam ftatuendum
foret , fi paitum non de hypotheca, fed ipfo
principali debito, conceptum effet, ne petatur j
tunc enim, uti principale debitum non nifi ope
exceptionis extinguebatur, accefforia quoque
hypothecse obligatio , principalem imitata, &
tantum propter ceffationem principalis obligatio-
nis ipfa quoque ceffans, non nifi exeeptione vi-
debatur perimenda. l.fitibi 17. §. depignore 2..
f. h. t. ita enim in aliis quoque cafibus, licet re-
gulariter paftum pa£to ipfo jure tolleretur. d. I.
9 5. §. 4. ffi. defiolution. tamen fi prxcedente civi-
li & efficaci obligatione, padturn de non petendo
fit interpofitum , iterumque pcftea , ut petere
liceat, pa&um prius per pofterius non ipfo ju-
re fed replicationis ope enervabitur. /. fi unus 27.
§. pattus ne peteret 2. f.h. t. Rsvardus accura-
te 2. variorum. cap. 6. Quod fi quis pafto pro-
miferit, fe debitorem fuum ab obligatione libera-
turum, neque tamen poftea re ipla paftuin de
non petendo interponat; jure Romano ad libera-
tionem agi nequit, quia ex pa£to nudo ad fadi
implementum adtio non competit. /. intra iltum
4.1 .f.h. t. arg. /. 38.f V. O. &quamvis jure
hodierno padtis nudis eadem, quje ftipulationibus,
efficacia tributa fit, adeoque hoc cafu debito-
ri contra creditorem, ad liberationem faciendatn
a£tio prodita; tamen in hac fa£ti fpecie ad eam
confugere fupervacaneuin fuerit. Cutn &^ine
ulla aCtione perinde res habenda lit, acfi paftum

II. T I T. XIV.

-ocr page 187-

de non petendo fuiflet interpofitum , & liberatio
facta ; ii enim debitor ex padto priore de liberan-
do ad ipfam contenderet Hberationem, aut alio-
quin (utfitin fa£ti obligationibus) ad id quod
intereft prius pactum non fuifle impletum, illud
quod intereft in nullo alio pofiet confiftere,
quam in eo , ut debitor ab obiigatione iiber ef-
fet. Quemadmodum ergo is, cui liberatio legata
eft, iicet aftionem ex teftamento habeat, com-
modiflimefe adverfus heredem agentem exceptio-
ne tuetur. l.liberatmem 3. §• nunc. 3.1. quodtnibi
12. jf.de liberat. legat. I. fi credttoris 17. C. defi-
deicommiffis. ita & hic juxta d. I. 41b. t. Abr.
a "W efel de contmb. bon. fiocieu traci. 2. cap. 6.
num. 25.

4. Quod fi obligatorium padtum nudum fit
interpofitum , non contemnendos ( fi adtionis
productionem excipias ) jure civili efteftus for-
titur : novari enim & in conftitutum deduci, &
compenfari, & fidejuflores ac pignora admitte-
re poteft inde nata naturalis obligatio , impedit-
que foluti condidionem; ut fuis hsec locis tra-
danda latius.

5. Pa<5ta non nuda obligatoria funt, qdibus
ultra fimplices fines conventionis vis aliqua ci-
viliter & eificaciter obligandi extrinfecus accedit.
Idque vel a jure prsetorio, quod in hypotheca &
conftituto contingit.tibi 17. §. de pignore 2.
ff. b. t. I. I. jf.de confiit. pecun. vel a jure civili,
velutiin pafto donationis. I. fiquis argentum 35.
C. de donation. dotis. /. pen. C. de dotis promijf.
ufurarum civitati vel argentario , vel ex trajedi-
■tia pecunia , vel ex fpeciebus, velut oleo fru-
irsento mutuo datis, debitarum./. ctiam 30.jf.de
ufiuris. I. frumenti 12./. olei 2 3. C. cod. tit. I. peri-
tull 5. §. ult. ff.de nautic. fcenore nov. 135. cap. 5.
cujus generis padta legitima: conventiones appel-
lancur. l.legitima6. ff.b. t. vel denique, quiaacce-
dunt contradtui.Uttamennequeomniapadacon-
tra&ibus redte adjiciantur, neque omnia re<5te ad-
jefta aftionem pariant. Aut enim tantum interpo-
nuntur de iis, quse contra&ibus adeife , & ab
illis abefle poflunt, acvulgo accidentalia dicun-
tur ; neque dubium quin iftapro contrahentium
arbitrio addita fuftineantur. Aut de iis concipi-
untur , quibus receditur ab ordinaria contra-
ituum natura; ac nec eo cafu fua carebunt fir-
mitate , manente in cseteris propria contraftus
natura, quam ajure habet. Qua ratione gratuitum
quidem eft & mandatum & depofituin: fed fi
id aftum fit, ut remunerandi gratia honorarium
mandatario pra:ftetur , locus erit exaftioni ho-
norarii, & tamen in carteris erit mandati a6tio.
I. firemunerandi 6. inpr. I. j.ff. mandati, junft. §.
ult. lnfiit. eod. tit. & , fi notiflimos depofiti tenni-
nos egrefli fint deponentes ac depofitarii, dum id
cgemnt, ut depofitarius , nummis depofitis,
tantundem redderet, cum medii temporis ufu-
ris , lex contraftus feu pa<5tum fervandum erit,
fervata in reliquis communi circa depofitum ju-
ris difpofitione. /. Lucius 24. ff. depofiti. Aut
denique adjiciuntur ita, ut ipfam contra<5tuum
fubvertant fubftantiam ; eoque cafu generali non
poteftdefinitione tradi, quid juris fit: quando-
que enim totuiji vitiatur negotium perinde, acfi
nihil geftum eifet, dum forte impoflibilia pa<5to
comprehenfa funt. /. non fiohm 31. ff. de oblig. &
attion. quandoque , valente principali negotio ,
irritum eft & inutile pa<5tum adje<5tuin, impune
negligendum ; veluti, fi idin depofito aut pre-
cario a<5tum fuerit, ne intra certum tempus rem
depofitam precariove conceflam repetere liceat.
/. 1. fi depofuero ^. 46. ff.depojiti.l. cum pre-
cario 12.ff.deprccario. quandoque ipfum immu-
taturprincipale negotium, fic ut ex vipa<5ti con-
tra fubftantiam adjefti tranfeat in aliain negotii
fpeciem ; quod fit in emtione inita cum pafto
de pretio non folvendo , quo cafu donatio eife
creditur. arg. /. ult.ff. pro donato. jun<5t. /. cumitt
venditione 36A.fiquisdonationis 3%-ff. decontrah.
emt. uti & in donatione mortis caufa cum pa-
<5to , ut nullo cafu revocetur : quippe qua* ex ta-
li adje<5tione perinde habenda eft, ac alia qusevis
intervivos donatio. /. ubi ita donatur 27. ff. dc
mortiscaufa donat.

D E P A

6. Pofita autem pa<5torum adje<5torum vali-
ditate, noh ideo protinus etiam ponenda a<5tio-
nis producenda: vis ; fed demuin, fi bonse fidei
negotiis in continenti adjecita fuerint; quo cafu
& formare dicuntur a<5tionem , & ex iis a<5tio
competere. /. Jurisgentium 7. §. quin imo 5. ff.
h. 1.1. in bonte fidei 13 .C.h.t. non eo quidem fen-
fu , quod nova qua'piam & nominata a<5tio inde
defcenderet; fed magis , quod ex ipfo contra-
<5tu a<5tio nata, qus ex propria contra<5tus natu-
ra non erat comparata ad id petendum , quod
pa<5to placuit, nunc ab ipfo pafto formam acci-
piat, & idonea efficiatur ad ea quoque perfe-
quenda , qua: pa<5to a<5ta. Fundum concipe
venditum confini ea lege, ut venditori per fun-
dum venditum emtor fervitutein conftituat ad
fundum alterum conterminum venditoris pro-
prium : venditi quidem a<5tio, in fe fpeftata, ad
id inventa eft , ut pretium cum ufuris ex mora
venditor obtineat; non vero , ut fervitutis con-
ftitutionem confequatur; fed quia id pa<5to in
continenti appofito a<5tum eft, ex emto a<5tio
ad impetrandam quoque fervitutis impofitionem
jure movebitur. Idemque de cseteris fimilibus
jus eft. quijundum 7$.ff.de contrab. emt.

7.. Quod fi ftricti juris negotio pa<5tum in con-
tinenti aut ex intervallo appofitum fuerit, ad
a<5tionem producendam , eainve formandam,
inefficax eft. Hinc fi mutuo datis decem, pa-
<5tum fit, ut undecim reddantur, vel decem curn
ufuris; neque undecim peti poflunt, neque
ufurse pa<5to comprehenfa:, fed fola decem. /. ro-
gafii 11. §. fitibi i.ff de reb. creditis, /. quamvis
3X.de ufiuris. arg. /. in bonce 13 .C.h.t. Nec
in contrarium movere debet, quod pa<5ta dicun-
tur inefle ftipulationi./. lctia 40. ff. de reb. credi-
tis. /. item 4. §. ult. ff. h. t. pa<5ta enim dupliciter
Y 2 dicun-

G T I S

-ocr page 188-

tjz L I B. II.

dicunrur ineffe contradui , puta vel ex parte
a6toris, vel ex parte rei; unde & in l. Jurif-
gentiumj. §. quinimoj.ff. h. t. cumdixiffet,patta
conventa inejje bom fideijudiciis, fubjungit, fed
hoc ita accipiendum effe , ut li quidem ex con-
tinenti fubfecuta fint, etiam exparte attoris infint;
jnnuens eo ipfo, ea quoque inefle polie ex par-
te rei, fic ut non attionem pariant, fed excep-
tionem tantum, reo profuturam. Dum ergo
in d. I. 40. & d. I. 4. padta dicuntur ineffe fti-
pulationi, id accipiendum eft, ut infintex parte
rei : quod & di&at ipfa padtorum in utraque lege
propofitorum natura, cum utraque non obiiga-
toria fint , fed liberatoria , non in utilitatem cre-
ditoris, fed fublevandi debitoris gratia , interpo-
fita, ne fcilicet iiie adigatur ad fortem redden-
dain , donec ufuras foivit. d. I. 4. vel ne firnul &
fernel ad totius fortis reftitutionem compellatur
ut ab initio promiferat, fed annua biina trima
die. d. I. 40. fic ut utroque in cafu ne inveniri
quidem poflint termini habiles aitionis ex pafto
producenda?. Neque turbfht verba in med, d. I.
40. &fi ( ut ille putabat ) ad exceptionem tantim
■prodejjet pattum, ( quamvis fententia diverfa ob-
tinuerit) tamen ufiurarum obligatio ipfo jure non
committetur &c, non enim inde fequitur, aftio-
nem ex pa£to dari, cum termini habiies aftio-
his expa£to in d. I. 40. non inveniantur, ut di-
Itum : fed magis eo pertinent, quod videatur
fuifle diflenfus jCtorum ; quorum aiii crede-
bant, pafta hujufmodiliberatoria, ftipuiationi &
mutuo adje&a, non impedire obligationem ipfo
jure, fed ope exceptionis; alii contra ipfo jure ob-
ligationem tali pa&o adjecto putabant diminu-
tam : quo modo in d. 1.11. §. 1 .fifi. de reb. creditis
Ulpianus tradidit , fi tibi dedero decem, fic ut
novem reddas, non amplius te ipfio jure debere,
quam novem. Vel etiam, vult Jurifconfultus in
d. I. 40. licet hoc aliis in cafibus verum eflet,
quod quis ex pa<5to non ipfo jure tutus effet,
fed ope exceptionis , tamen in fafti fpecie iliic
propofita debitorem ab obligatione ufurarum ip-
fo jure tutum fore, & obligationem ufiurarum ipfio
jure non committi; quia prseftandarum ufurarum
caufa deeft, mora fcilicet , non emm inquit,
in mora efil is , a quo pecunia propter exceptionem
peti non potefi; & ita abfurdum effet, obiigatio-
nem fine ulla obligationis cauia nafci; abfurdius,
exceptione reum fe tueri, qui nulla potuit aft'10-
ne ad ufuras conveniri, dum exceptio adionem
fummo faltem jure eflicacem prserequirit; adtio
obiigationem , obligatio ad ufuras inoram ; quse
nuiia hic fuit ob datam pafto pofteriore foiutio-
nis dilationem. Minus obftat., I. fi unm 27. §.
fiedfi fiipulatus 6. ff. h. t. non enim illic ex pafto
interpoiito efticaciter de Sticho agitur , fed ex
ftipulatione. Quod ut apertius conftet, confi-
derandum, in toto §. 6. nonde obligatorio tradta-
ri pafto , fed liberatorio , quo vel in totum vel
pro parte tolleretur obligatio ex ftipulatu ad Sti-
thum aut deccm nata. In totum qiiidem, fipa-

T I T. XIV.

£tum limpliciter intercefliffet, ne deccmpetantur }
exceptionem enim pa<5ti in totum obftiturairt
agenti ad Stichuin aut decem; quia , ut fiolutio-
ne& petitione & acceptilatione unius rei tota obli-
gatio jolveretur; ita patto quoque convento de uni
re non petenda interpofito, tota obligatiofiummove-
tur. l^;ro parte vero, fi id a<5tum eiiet, ne decem
ficd Stichus prcefietur , quia hoc cafu pa<5tum li-
beratorium limitatum fuit ad decem, & nomina-
tim cautum, ne ad petitionem Stichi impediendam
vires extenderet; ideoque fubjungitur pojfie efifi-
caciter de Sticho agi, nulla exceptione opponenda ,
quippe quse opponi quidem potuiffet, fi decem
petita fuiflent, at non Sticho petito , cujus in-
tuitu obligatio ex ftipulatu per pa<5tum ita fub-
fecutum non fuerat enervata & hoc ipfum cft,
quod a Pauio audtore d. I. 27. tractatur in /. fi
emtio 4.Jfi. de reficind. vend. dum ait, fii emtiocon-
tratta fiit, togce puta aut lancis , & pattus fit ven-
ditor,nc aiterutrius emtiomaneat, puto refiolvi ob-
ligationem hujus rei nomine duntaxat. Etenim ver-
ba illa ne alterutrius emtio maneat non funt ipfa
verba pa<5ti interpofiti, feu pa<5ti formulam ne-
qua^uam conftituunt 5 cum illud ea ratione ob-
fcurum prorfus & ineptum eftet, nec conftaret ,
quae res ex alternativis effet exemta obligadoni: fed
potius prsfupponunt verba alia apta ad id effi-
ciendum , ne alterutrius emtio maneat. quse vero
fit iftaiocutio, qua: formuia, quaid fiat, ex d,
/.27. §. 6. coliigendum; videiicet , cum non
fimpliciter pa<5tum eft ne toga petatur; fed cum
plenius id a<5tum ne togafied lanx pctatur, vel ne
togce fiediancis emtio fit: qua explicatione adhibi-
ta nuiius inter d.l. & /. 27. §. 6. diflenius eft.
Liberatorii vero hujus pa<5ti, quo id a<5tum ne
decem fed Stichus prseftetur, eifedtus atque uti-
iitas potiflimum in eo eft , quoddebitorintereun-
te Sticho , qui folus in obligatione remanferat ,
in toturn iiberetur ; non iiberandus , fi adhuc
alternatim obiigatio ad decem aut Stichum man-
fiflet, quippe quo cafu non unius , fed demum
utriufque rei interitus eum reddidiflet immu-
nem a prarftandi neceflitate. /. arbitraria 2, §.
Sccevola 3 .ffi. de eo quodcerto loco. /. cum is 32. pr.
Jfi.de conditt. indeb. i.fiin emtione 34. §. pen.fifi.
de contrah. emt. Sic nec opinioni huc adveria-
tur, qnodloci adjectio facta in mutuo , in fti-
puiatione , in legato, veiut paftio contraftui
appofita videri pofiet formare a<5tionem de eo
quod certo loco , juxta. /. fi hceres 5 . /. 6. /. 7,
§. 1 .Jfi. de eo quod certo loco. tanturn enim abeft,
ut eam formet, ut, fi certiorem rationem fe-
quamur , potius contra pa<5tionem ex cqui-
rate prsctoria detur a<5tio de eo quod certo lo-
co : narn cum a<5tor reum aiio in loco extra
adje<5tum conveniens, fummo jure repelli pof-
fet exceptione ilia , quod non debito loco pe-
teret, atque adeo loci adje<5tio prodeflet reo ad
excipiendum, prsetor, hanc exceptionem , ex
fummo jurereo datam, conquiefcere juflit,a<5tio-
ne arbiu aria alibi permifla. /« 1 .jfi, de eo quod certo

-ocr page 189-

P A C T

hco', Similiter ex eo , qnod padlo prorogatio
jurifdidionis fiat , ac inde poteftas alium apud
judicem intentandi a&ionem nafcatur, juxta
1. pen. C. de pa£tis , non recte concluferis, aftio-
nern ex pacto formari: cum utique nullam inde
formain novam a6tio acquirat, aut ullam patiatur
mutationem ; dum neque plus neque minus ne-
que aliud a<5tor petit aut confequitur apud judi-
cem ex prorogatione competentem , quam con-
fecuturus eftet, ft apud euin egiifet, qui fine
prorogatione competens eft; qualis tamen muta-
tio requiritur , ut a&io formari dicatur, feu for-
mam novam a pafto accipere. Leviora denique
funt quae ex /. debitori tuo 7. l.petens 27 C.h. t. /.
cum resplio 22. C dedonation. /. 7. §. %.ff. dedolo
petuntur argumenta, cum partim agant de a<5tio-
nibus ex ftipulatione , qux pa<5ti confirmandi
caufa erat appofita , natis ; partim de pa<5tis qus
datione vel fa<5to fubfecuto tranfiverant in contra-
<5tus innominati naturam , & ita doli aut prse-
fcriptis verbis aftiones producebant. Confer Vin-
niuin de paffis cap. 1 o.

8. Quod fi non ftri<5ti juris fed bonsefidei ne-
gotiis pa&a ex intervallo demum accedant; vi-
dendum , an adjicientia fint, an detrahentia.
■Adjicientia dicuntur, qus non de fubftantiali-
bus alicujus contraftus, fed de adminiculis ejus
interponuntur, veluti , de arrhis, cautionibus,
evi<5tionibus praeftandis. Detrahentia funt, quse
ex iis, qux ad ipfam contraftus fubftantiam per-
tinent, quid mutant, & faciunt, ut a priori
contra<5tu videatur pro parte receftum, ac novus
celebratus. I. patta conventa 72. ff.de contrah.
tmt. l.jurifgentium 7. §. adeo autem. 6. ff.h, t. Et
detrahenfia quidem pa<5ta actionein formant,
cum videantur novum facere contradtum, priore
fubbto. Adjicientia vero nec infunt ex parte a<5to-
ris, nec adionem formant, fed tantum pariunt
exceptionem dd. II. confer Rarvardum. libr. 2. va-
tior. cap. 1. pag. mihi 540. & feqq.

9. Cseterum fi non hac circa pa<5ta , actionem
formantia aut non formantia , diftin<5tiones ne-
ceflarise prorfus eftent, ad Romani juris genui-
num intellec5tum , legumque fine hoc prsecogni-
to partim obfcurarum , partim iniquitatem re-
dolentium, explicationem; potuiftentfanequan-
tum ad fori ufum attinet filentio involvi, eo quod
nunc tralatitium prorfus eft , & palfim recep-
tum , ex padtis nudis, ferio ac deliberato animo
intcrpofitis , aeque ac ex contra<5tibus, a<5tionem
nafci, multoque magis , fi contra&ibusfivebona:
fidei five ftridi juris adje<5ta fint; five in conti-
nenti, five ex intervallo id ipfum contigerit. Ja-
cobus Coren obferv. 13 . num. 8. 9. 10. Lamb.
Gorisadverfar.traft. i.cap.^. nnm.20.11. Gu-
delinus de jure noviff. libr. 3. cap. "). circa ftnem.
Grotiusmanud.adjurifprudJiolland.libr. 3.cap. 1.
tirca finem Wefel de connub.focietate tratf. 2 .cap.
6. num. 25. Groenewegen ad. /. 10. C, h. t. Pa-
rens p. m. Paulus Voet ad pr. Infiit. de obligat.
ttum, 5, Vinnius trdi. de patiis. cap, 7. idquod
non tam juri canonico tribuendum, quippe quo
non plus dicitur, quam jure civili di<5tum fue-
rat, pa<5ta nempe fervanda»efte , &graveeffe
fidein falli ,• confer. c. 1. extra de pattis. cum»
/. 7. §.7-ff. h. t. i. 1. ff. de confi. pecun. Fachi-
neum libr. 2. controverf. cap. 100. quam po-
tius , quod gentes plerseque bonam fidem & nu-
dam jurifgentium fimplicitatem in fervandis iis,
quse placuilfent, prseferendam cenfuerint nimiis
Romani juris fubtilitatibus, nimis anxie inter pa-
<5ta & ftipulationes diftinguentibus, ac prope fyl~
labarum aucupia inftituentibus , fic ut verbis»
nonrebusjurailla fcripta juraffis, Lapfus ergo eft
Simon van Leeuwen , cenfura.patte 1. libr. 4. c»
2. num. 2. afferensid in praxi quoque receptum
effe, quod ex nudo pa<5to a<5tio non detur: rnani-
fefta erroris caufa in eo hserente , quod perperani
pa<5ta nuda confundit cum ea conventione vel cau⁴»
tione, quse expreffam non habet debiti caufam.
Verum quidem eft, aut exprimiautprobari faltem
oportere caufam debiti, ut exactio fiat ejus quod
dicitur deberi; fedid ad quseftionem, an ex pa<5to
nudo a<5tio detur, haud pertinet; neque du-
bium, quin quifque pacto nudo poifit promitte-
re , fe fidejuffurum pro alio , aut pignus datu-
rum, fe mutuum numeraturum , commodato
conceffurum, & quae hujus generis funt plura
alia ; ex qua promiffione tanquam nudo pa<5to ,
ut certum eftjure Romano agi nonpotuilfe, ita
quoque non ambigendum, quin hodieseque in-
de ac ex ftipulatu a<5tio re<5te intentetur.

1 o. Pmer primatn pa<5torum divifionem in
nuda & non nuda, eft & alia , qua qusedam pu-
blica funt, quaedam privata. Hsec, quse de rebus
ac negotiis privatorum ineuntur. Illa, quaede
publicis interponuntur negotiis; ut puta, cum bel-
li duces inter fe pacifcuntur de induciis , de pace.
/. conventionum 5. ff. h. t. qualia ducum pa<5ta
fponfiones appellatse; nec tenebant, nifi a po-
pulo probatse, & ex eo tempore incipiebant fce-
dera dici. Sed de pa<5tionibus , fponfionibus ,
fcederibus, ac triplici fcederum fpecie plurima ex
antiquitatecongeftavideapud Carolum Sigonium.
de antiquojure Jtaita libr. 1. cap, 1. Ubicunque au-
tem talia pa<5ta publica funt interpofita , non tan-
tum fervanda, fi cum aliis populis liberis inita fue-
rint; fed & , fi cum rebellibus, latronibus, hse-
reticis , piratis: eo quod hi omnes juris gentium
ac natura? communionem habent qua homines ,
atque adeo tales, quibus ex rationis di<5tamine
fervand a fides femel data, VideVinnium. traft.
de pattis. cap. 3.

11. Adhax pa<5ta alia inrem funt feu realia, alia
in perfonam feu perfonalia. l.jurijgentium 7.§.pa-
ttorum 8 .ff. h. t. Realia dicuntur, quse profunt
heredibus & fidejufforibus. /. & heredi 21. §.
ult. I. uk.ff. h. 1.1. exceptionesj. §. 1 .ff. de excep-
tionibus. imoutunufquifque heredibus omnibus in
univerfum pacifci poteft, ita & uni ex pluribuS
harredibus prodefte pa<5to liberatorio jura finunt.
/. avus 33. ff. h. t. etiam obligatorio pa<5to obli-
Y 3 gatio-

-ocr page 190-

l i; II. T i T. XIV.

174

gationem uni acquirere , fi ea in faciendo, non
item fi in dando , confiftat; exemplo ftipulatio-
num, de quibus Venulejus dixit, cumquidfie-
ri ftipulemur , etiam unius heredis perfonam re-
£te comprehendi; at cum dari ftipulamur, non
poiie nos id uni ex heredibus acquirere. /. conti-
nuus 137, §. ult.ff, de verb. obltgat. Gomezius
Dariar. rcfolut. tom. z.cap. 11. num. 15.. Sed
cum hodie quifque alteri etiam plane extraneo
pacifci poffit & ftipulari, ratio non fupereft, cur
non & uni heredi dari pacifcatur. Gomefius. d. |
num. I 5. in mcd. Plane per paftionem nemo id
agere poteft , ut unus ex pluribus heredibus,
fibi fucceifuris, in folidum dare teneretur : legi-
bus fcilicet magis acquifitioni aut liberationi here-
dum , quam eorum obligationi faventibus. /. fi
quis ita j6. §. i.ff. de verb. oblig. Lamb. Goris
adverfar. tratt. 3. cap. 3. num. 3. & feqq. Mse-
vius de arreflis. cap. 8. num. 57. & feqq. Porro
non impeditquo minus paftum reale iit, quod
in pa£to certae perfonse mcntio inveniatur: utrum
enim in rem an in perfonam paftum faitum iit,
a:c}ue ex mente ac ex verbis convenientium aefti-
mandum eft, plerumque enim perfona pa&o in-
feritur , non ut perfonale pa6tum fiat , fed ut
demonftretur , cum quo pa&um fa£tum fit. d.
i.j. §.8.ff.b.t. exempla funt in /. talepattum 40.
ff. b. t. l.fi ncceffiams 8. §. pen. Jfi de pign.
affione.

12. Non tamen vice veria fidejuiforum pa&a,
ut ut generaliter concepta de non petendo , pro-
funt reo principali , neque cseteris confidejuflo-
ribus, eo quod pacifcentis non intereft , ab his
non peti. I. fidejuffioris 23 .ffi. b. t. arg. /. bceredem
i.ffi. de liberat. legata. nili nominatim id pa<5to
comprehenfum eflet, ut & confidejufloribus &
reo prodeifet; quo cafu doli exceptio hifce ad-
verfus agentem opitularetur. I. idcm induobus 25.

ult. I. 26. ff. h. t. arg, /. in duobus 28. §. quod
reus 1. ffi.de jurejurand. idemque obtinet, fi quis
in rem fuam fldejuffiflet, veluti pro fuo procu-
ratore; vei focius pro focio in re ad focietatem
ipettante; cum horum peculiariter interfit, reum
prmcipalem exceptione juvari. Vinnius de patfis.
cap. 16. num. 8. in fine. Ex quo fundamento
etiam pa£tum unius correi vel argentarii prodeft
cseteris correis debendi vel argentariis, fi focii
fint. l.fiedfi fidejuffior. 24. /. 25. ffi. b. t. Cum
alioquin in paftis xque ac in ftipulationibus rece-
,ptum fit, unumquemque fibi & non alteri pacif-
ci, d. I.fidejuffioris 23. ffi. h.t. ufque adeo, ut fi
quis pa6tus flt ne afie neque a Tito petatur , illud
pa6tum ne profuturum quidein fit Titio, licet
pacifcenti heres extiterit ; quia quod ab initio
inutile erat, ex poft fa£to confirmari nequit. /. fi
tibi 17. §.fipattus fim. 4* ff> b. t. ut tamen filius-
familias pro fuo patre re£te pacifcatur. d. t. 17. §.
ult. I. 18.1. 19. fifi. h. t. & pater pro fuo filio in
poteftate retento ; ita faltem ut doli exceptio fi-
lio fit profutura./. <fX hccredi 21. §. nos autem 2.
ffi, h. t. etiam pro filio emancipato, quoties eum

paterconfideravitutfuturumfibi heredem./. aviti
33 .ffi. h. t. non itein , fi ei non qua hcredi, fed
qua extraneo fuiifet pa£tus, licet, poftea heres
extitiflet d. I. 17. §. 4.ffi. h. t. plura de non pacif-
cendo pro alio, vide apud Vinnium de pattis. cap.
15. Caeterum fupervacux videri merito nunc
poflimt hae fcrupulofc diftin£tiones, quatenus
nunc quifque alteri ftipuiari ac pacifci poteft, ut
di6tum , & longaDD. ferie docet Groenevvegert.
ad. §. attcri 19. lnfiitut. de inutilib. fiipul.

13. Perfonalia pa6ta appellantur, quse foli
pacifcenti profunt, non heredibus , multoque
minus emtoribus, donatariis, legatariis, aliifque
fimilibus fucceftoribus particularibus. d. t.jurifi
gentium 7. §. pattorum 8. t.fi tibi 17. §. fi quis 3.
/. idemin duobus 25. §. 1. ffi. h.t. Quibusnon
contradicit Paulus ind.t.fi tibi 17. §.pattumj.
ffi. b. t. quamvis enim dicat, pa£tum venditoris
prodeife emtori , non tantum fi in rem confti-
tuatur , fied & fiin perfionam conceptum fit; noit
tamen inde fequitur, perfonale pa6tum vendito-
ris in emtorem quoque vaiere: eo quod pa£tum
inperfonam conceptum cum padoperfonali haud
confundendum; cum poffit in perfonam con-
cepturn eife, non ut perfonale fiat , fed ut
demonftretur, quocum pa6tum fa6tum fit. l.ju-'
risgentium 7. §. pattorum 8 .ff.h. t.

14. Sed nec fidejufloribus profunt hsec per-«
fonalia. /. nifi hoc attum 22 .ffi.h.t. fi modo hi ex
jure novo fuo renunciaverint ordinis beneficio ;
idenimfinon egerint, ex accidentiipfisquoque
prodeflet pa6tio, dum fibi creditor pafto ademit
debitoris principaiis excutiendi poteflatem; nec
tamen fidejuflorem efficaciter convenire poteft ,
nifi excuifo prius principali debitore ; alioqum
ordinis exceptione excludendus. Vinnius de pa,-
ttis cap. 13. num. 4. 5. Nec eft, quod quisexi-
ftimet, creditori per leges liberum nonefle , ut
paftum de non petendo fic iniret cum debitore ,
ne illud fidejuflori quoque prodeifet; quia eo
ipfo creditor efficeret, ne pofletampliusa6tio-
nesefficacesfidejuflori contraprincipafem cedere
debitorein; ad quarum tamen ceffionem obftri-
6tus eft , antequam folutionem a fidejuflore
confequatur. arg. /. Stichum 95. §.pen.ffi. defio-
lutionib. Conflderandum enim , mandatori qui-
dem per mandatarium actiones ex scquo & bono
cedendas effe, licet id ab initio a6tum non fit j
quia flne ceffione mandans contra debitorem,
cui credi mandavit, non eflet habiturus a6tio-
nem : quippe cum quo neque contraxit, neque
quafi contraxit, nec folutione fua debitorem ipfo
jure liberavit, quippe fuum magis quam debito-
ris negotium gerens. t.fiquis aticrn 27. §. idt. I.
2%.ff. mandati. &de hifce mandatoribus ac man-
datariis agit. /. 9?. §. pen. Fidejuffori quoque
a£tiones quidem cedi debere contra confidejuflo-
res , oppofito ad id cedendarum a£tionum bene-
ficio ; • cum fine a6tionum ceffione hic quoque
nullum elfet contra confidejuffores regreffum ha-
biturus. I. fidejuffbribns ij.jfi.de fidejuffior. Nou

autem

-ocr page 191-

auteirt imponi nfeceflitatem creditori > ut contra
principalem debitorem aiftiones cedat; quia ne-
que id ab initio actum , & itipulatio inter credi-
torem ac ficlejuilorem intercedens ftridti juris eft ,
neque hic ulla fubeft neceflitatis ratio, cuin fi-
dejuffori abunde fine aftionum ceflione conful-
tum iit de indetnnitate, dum vel mandati vel ne-
gotiorum geftorum a&ione a debitore principali
recuperat folutum. §. fi qttid autem 6. Inftit. de
ftdejuffotib. I. ex mndato 20. §. 1. ff. mandati.
Pacius enantiopb. cent. 1. num. 95. Cseterum,
quod fidejuflori reda Tia prodeile nequit, am-
bagibus tamen adhibitis utile efle poteft ; dum
fidejuflor a creditore conventus , & principali de-
bitore defiderat, ut ipfe vel proprio vel procu-
ratorio nomine judicium fufcipiat, atque ita per-
fbnaii exceptione pacti fe tueatur. I, idemque 1 o.

pcn.ff. mandati. nifi fidejuflbrem donandi ani-
mo intercefliife conftaret , vei alio quocunque
modo fic obligatum, utcontra debitorem princi-
palem regreilu Careat. arg. /. f; qtti-s reum $./f
deliberat. legata. Zoeiius ad tit.fi. de exceptioni-
lus. num. 231 Brunemannus add. I. 10.fi. man-
dati num. 15. & feqq. Qualem defenlionem fi
reus principalis fubire detretlet, eft , quod fibi
iinputet , fi k fidejuflore ad folvendum adaCto
conventus ad reftitutionem foiuti, non fentiat
efte&u infpedo uliam pa<5ti conventi utilitatem.
Secus quam obtineret, fi non ex pafto , fed ex
legato creditoris, liberationem debitori fpecialiter
legantis , folus debitor principalis tutus eftet;
tunc enim , fi creditoris heres fidejuiforem con-
veniifet, & ab eo quaqua ratione debitum eflet
confecutus, teneretur adtione ex teftamento,
ne alias i.nutile fit legatum, pereatque libera-
iitas ex defunfti voluntate quseiita. /. b<eredem 2.
i. fi quis reum 5. fi.de liberat. legat. Quod fi in-
certum iit, an reale an perfonale pa£tum inter-
ceflerit; in dubio reale magis illudpra;fumendum
eft , cum quifquenon fibi tantum , fed & here-
dibus contrahere credatur ac pacifci. /. ftpaffum
9. ff. de probation. I. veteris 13. C. de contrab. &
committ. ftipul. /. ftipulatio ifta 38 ■ fi. de verb.
obligat. arg. l. jurifgentium 7. §. patforum 8. fi. h.
t. Lambi Goris advcrf. traff. 3. cap. 2. num. 11.
12. Coftalius adl.y.§.8.fi. de patfis. Meno-
chius libr. 3 .prcefumt. 47.

15. Non contemnenda quoque pa6torum di-
vifio eft in exprefla, qua: per fe fatis nota ; &
tacita , qua: ex prsefumtionibus & indiciis colli-
guntur. Qua ratione , inVefta & illata fuppel-
ledile in prxdium urbanum , tacita pa£tione hoc
adum creditur, ut pro peniionibus hypothecx
obligata iit. /. itcm 4.fi. b. t. vide tit. in qtiib. cauf.
pign. tac. contrab. & acceptis a debitore in futu-
rum bienni aut alterius temporis ufuris , tacita
inducitur conventio de forte toto illotempore non
repetenda. /. qm m futurum 1j.fi. h. 1.1. palam
1. §. non male 6. ff. de doli mali & met. except.
Similiter, fi heres vendiderit hereditatem, licet
non obftante ea venditione conveniri poffit per

C t I

creditores hereditarios, tartien, fi illi emtorem
inceperint convenire, & is aciiones intentatas
iponte fufceperit, ex eo tacitum paftum nafci-
tur , ne creditores a venditore deinceps petant.
I. pofl venditionem 2. C. h. t-. Groenewegen ad
d.1.2. qui tamen cum aliis in eo fallitur , quod
putat, padum illud tacitum non baberelocum >
ii creditor agere inceperit cum emtore , quem
ignorabat folvendo non eife. Neque enim pau^
pertas alicujuS impedimento eft , quo minuS
quis fequatur fidem ejus ; nec ignorantia excu-
fat , cum nemo ignarus efle debeat conditionis
ejus, quocum contrahit, cujufque fidem ex li-
bera voluntate fine ulla necelfitate fecutus eft. />
qui cum alw 1 cj.fi. de regui. jur. fic enim, qui,
cum poifet impetrare feparationem bonorum de-
fun£ti a bonis heredis, fecutus eft heredis fi-
dem, qUem folvendo efle credebat, amplius fe-
parationem petere prohibetur, quia eleCtione
iibi prsejudicavit, iibique imputare debet. /. I«
§. iliudfciendum 1 o. 11. & §.ftquispignus 15 ,fi.
de fcparationibus. fuadentque hanc ipfam fenten-
tiam ea , qua: de delcgatione debitoris inopis,
deque adtione adverfus minus idoneum vendita,
alibi traduntur, fufficere fcilicet quod vendens
aut delegans debitorem eum prseftiterit; de caete-
ro ut locupletem pra:ftaret , non teneri. Non
minus in redditione tum pignoris turn chirogra-
phi tacita padtio inclufa eft; pignore enim red-⁴dito, licetnon credatur hocaftum, neprincipale
petatur debitum nifi aliud probetur; tamen ne
res amplius pignori pro debito obligata maneat „
videtur conventum. /. cum ex cattfa 9. C. de remif-
ftone pignor. I. 1. §. i.fi. de itberatione lcgata. L
poftquam 3 .fi.b. t. Ipfa vero cautione, feu cbi-
rographo debiti reftituto, placuit id videri tacite
convertifle, ne debitum petatur, neve pignoris per-
fecutio fit. /. Labeo 2. §. 1. junU. l.fttibi 17. §.
dcpignore 2. fi.h. 1.1. liherationem 3. §. fulianuS
i.fi.dc liberat. legat. I. credttricem 7. C. de remtff
pignoris. I. qui chirographum 5 9. fi.de lcgatis 3.
arg. l.ft chirographum 24.fi.de probationibus. Si
tamen, debitore chirographum tenente, acfibi
redditum aflerente, creditor fe illud reddidifle ne-
get , atque adeo nec debitum remififle ; debi-»
tori, tanquaffi id affirmanti, & taciti pafti ex-
ceptionem alleganti, probandi onus videtur im-
ponenduln. arg. I. 1. fi.de exception. I. afieveratio
1 o. C. de non num> pec. prsecipue cum nemo pra:-*
fumatur in dubio velle fuum ja<5tare ; Neofta-
dius curice fiupr. decif 88. verfi. his viaffimi
Quod fi plura chirographa eodem de debito con-»
fcripta ac creditori data fuerint, uno reftituto ,
non videtur induci pa<5tuin de non petendo;
cum ex cseteris adhuc debitum conftare poffit j
ftc ut debitori incumbat probatio , ea mente
unum effe redditum , ut & caeterorum chirogra-
phorum vis evanefceret. arg. /. ult. fi, de his quce
in teflam. delentur. Cui accedit, quod debiti re-
miflio donationem continet, quse in dubio liaud
prsefumenda , cum donare fit perdere, & nemo

creda-

-ocr page 192-

credatur facile fuum velle jadare, quoties aiteri
potcit prsefumtioni locus elfe. arg. /. filiusfami-
iias 7. jf. He donationibus. junft. /. cum de indebito
25. ffi. de probation. vide Auguftin, Barbofam.
axiomat. juris firequent. 112. verbo , .jathxre. uti
hic longe magis praefumendum eft, creditorem
tabulam unam fuo reddidifte debitori, quod do-
mi penes fe aliam retinens inteiiigeret , abunde
fe fuarn ilide pofte probare intentionem. Vinnius
«lepaffis cap. 12. num. 13. infine, & num. fieqq.
Sed & , fi chirographo uno plures obiigatos con-
cipias, chirographi redditio uni facta, eum qui-
dein , at non cceteros pa£to Iiberat; idque non
modo ex Roinani juris principiis , quibus unus
alteri * uti exprefle, ita & tacite pacifci nequit.
arg. l.fitibi 17. §. fipaffus 4. jfi. h. t. Vinnius
d.cap. 12. num. 13. & cap. 16. num. 8. fed &
hodierno jure ; quo , etil quis alteri ftipulari
aut pacifci non prohibeatur , ut ante didum,
tamen in dubio 11011 aiteri, fed fibi pa£tus cre-
ditur , fuumque potius , qrtam alienum voluifle
negotium gerere ; maxime, fi ejus, cui reddi-
tum eft chirographuin , haud interfit , alteri
contingere liberationem.

16. Deduci poflunt in pactiortem negotia
qujevis honefta & poflibilia ; non juri publico
contraria, cpseve ad publicam fpedtarent ktiio-
nem. /. jurifigentium 7. §.fipacificar 14. l.juspu-
hlicum 38. jf. h. t. dixi tit. dejufiit. & jure. non
impofllbilia ; rtec ftolida atque inepta , veluti,
pretiofas veftes, ornamenta alia, fepulchro fecum
inferri. arg. l.fiervo alieno 113. §. ult.jf. de iegatis
1. /. ult. §. ult.ff. de auro argento. &c. legatis. Nec
turpia aut probrofa , in bonos mores incurren-
tia , aut invitantia ad delinquendurti; cum hsec
omnia civiliter impofllbilia cenfeantur. /. ult. C.
h. tit. arg. /. filius 15. ff~.de condit. inflitution.
qualia funt, quibus id agitur, ne dolus in futu-
rum prseftetur ; vel deli£tis futuris conciliatur
impunitas. /. fi unus 27. illud nulla 3. & fif.
h. t.l.fia rco 7 o. §. ult.fifi. de fidejujficr. uti &
concepta de futura fucceflione tertii certi etiam-
num viventis , tanquam continentia votum cap-
tanda; mortis, & eventus triftiflimi ac periculofi
plena ; adimentia teftandi facuitatem ; aut fal-
tem turpem continentia feftinationem ac follici-
tudinem de aliena hereditate. Unde nec ei^ de
cujus etiamnum viventis hereditate pa£tio fa£ta,
liberam adimunt diminuuntve teftandi faculta-
tern , etiamfi pa£tis hujufmodi fuum ipfe confen-
fum accommodaffet. /. paffum quod dotali 15. /.
tdt. C. h. t. neque ullum jus pacifcentibus tri-
buunt , fed magis eos, fi id egerint ignorante
eo, de cujus hereditate aftum fuit , reddunt
hereditate indignos. /. aufiertur 2. §. ult. ffi. dehis
qtiib. utindign. I. dotlari 29. §. uit. I. 30.ffi. dedo-
nation. Quemadmodum nec pacifcentibus jus
tribuit conventio, qua duo inter fe pacifcuntur ,
utis, qui fupervixerit, alterius rebus potiretur,
nifi irtter milites aflum eftet. /. licet. inter 19. C.
k.\t. Idemque eft, fi non reciproce ied unus tan-
tum pacifeatur, ut ei, cum quo pacifcitur, fuc»-
cedat, ipie nullam vicifliin alteri faciens fuccef-
fionis fpcm. /. hereditas 5. C.depaffis conventis.

176

1. paCium quod 15. C. h. t. aut li quis renunciet
alterius hcreditati. /. patfum doiali 3. C. de colla-
tion. licet enim tunc concurrat confenfus ejus, de
cujus hereditate agitur , tamen quia hcreditas
nec teftamento nec lege led pado lolo defertur ,
aut adimitur; non valet. d.l. 5. C. de pactis con-
vcntis. Si tamen inter duos paftione de heredi-
tate tertii interpofita , tertius in earn confenfifle
probetur , neque poftea fuam mutaverit volun-
tatem , magis eft ut rata fit futura inter pacif-
centes conventio. /. ult. in finc C. h. t. Ant. Fa-
ber Cod. libr. 2. tit. 3. defin. 10. Everhardus
confil. 48. pofi. med. Carpzovius defin. fior.part,

2. cotifiit. 3 5. defi. 19. Hartmannus Piftoris libr.
4. qtuefi. 1. num. 29. Et quamvis nunc ha£te-
nus ab ilia juris Romani difpofitione ubique re-
ceflum videatur, quod pattis dotalibus defutu-
ra fucceflione conjugum inter fe, ut 8c conju-
gum in bona tertii, vel tertii in bona conjugum,
jure traftetur; ut plenius tit. depaCits dotalibusi
tamen extra pa£ta dotalia, & ea quae heredita-
tis divifionibus ex uiu Hoilandise adjiciuntur *
( de quibus tit. fiamil. ercific. ) etiamnum repro-
batse manent apud nos convenienter juri Roma-
no fuperius propofito concepta; de tertii certi vel
ipforum pacifcentium hereditate conventiones;
ita faltem , ut efte£tum haud fortiantur; five re-
nunciationem fuccelfionis corttineant. Abrah.
Wefel de Connub. bonor. fociet. tratt. 2. cap. 6.
num. 15. 16. five hereditatem deferant. Quara-
tione, cum inter fecundum tertiumque fratrem,
vivo primogenito ac feudum habente , pa£tmn
intercefliiret, ut alter poft obitum primogeniti
feudum haberet, aiter milie aureos velut dimi-
diatum praedii feudalis pretium perciperet, judi-
catum fuit, fecundo genitum ut fuccefforem feu-
dalem, mortuo primogenito , iiiud habiturum
jure pra?cipui, nec ad mille aureos fratri teneri,
non impofita pcena indignitatis, licet hanc etiam-
num nonnulii admittant juxta d. I. ult. C. h. t.
Neoftadius Curice fupr. decifi. 112. refiponfi. ^jCto-
rum.Hoil. part. 2. confil. 288. quod occurrit pag<
377, tkpart. 4. confil. 30. Etfi quis alteri poi-
licitatione vel pa£to promiferit, fe ei hereditatem
fuam aut Iegatum reli£turum, nec tamen poftea
promiflis fteterit, nulla ex pa£to a£tio eompetet
five ad confequendam hereditatem aut legatum ,
five ad id quod intereft adverfus defun£ti here-
des. Carpzovius defin.fiormfi.part. 3. confirt.
dcfin. 22. Sint tamen, qui contendunt , reci-
procas conventiones inter fratres aliofque, ut ul-
timo fuperftites primis morientibus fuccedant,
fuftineri pofle, fi concipiantur non velut pa£ta
hereditatem in futurum delatura poft obitum ,
fed velut dortationes inter vivos firm x & irrevo-
cabiles, quarum fola executio & impleinentum
ad mortem ufque fufpenfum manet: quorum ta-
men opinionem ut verbis magis ludentein , quam

ratio-

Lll II. t l t. XIV;

————

-ocr page 193-

f> A C T I s. lyj

per clientem in advocatum proCuratorem aliumve
limilem litis adminiftrum collatam,fivedonatione
fivelegato , ipfo jure nullam efle , tanquam ex-
tortam inagis metu litis perperam adminiftrandar,
quam a voluntate libera profedam, & repugnan-
tetn prohibitioni , qu3e eft in /. quifquis 6. §.
prceterea 2. C. depofiulando. Charondas libr. 7.
refip. 166. aliique apud Welel ad novell. confiit.
Vltrajett. art. 15. num. 11. Sed cum in dubio
quifque bonus credatur; neque metus in libera-
litatibus ultimifque elogiis aut contraftibus pra:-
fumatur, verum probandus fit tanquam deli-
ctum. arg. /. ad invidiam 6. I. mctum 9. C. de his
qua vi metufve cattfa. Menochius libr. 3. prce-
Jitmt. 4. num. 4. & libr. 4. prafiumt. 11. num. 1.
2. neque adeo patronoruni penuria laborent
nunc tribunalia, ut a patrono caufam defertum
iri jure cliens metuat , poffitque facile, finiftri
quid fufpicatus, eo derelidto, alteri minus fuf-
pe<5to committere fuse litis tutelam; non aliter
horum opinio probanda videtur, quam fi provi-
do judici ac circuinfpe<5to fufficientia ex variis
circumftantiis obvia fuerint indicia circumventio-
nis, & extortse liberalitatis figna. Quis enim
iverit inficias, ipfo litis tempore infinitas inter-
cedere pofle donationis legative a cliente in patro-
num conferendi caufas , nullam habentes cum
lite continentiam autcommuniotian ? nequeob-
ftant verbageneraliora m d. I. 6. §.2. C.depofiu-
landoj cjuaJi omnis conventio interdifta eJfet,
cumpotiusim, convenienter aliis legibus fupra
addu<5tis , accipienda fint de iftis conventioni-
bus , qua: malo more de quota litis, aut palma-
rio pendente lite, aut probrofa litis redemtione ,
vetita; erant celebrari. vide Claude Henry receul.
des arrefts tom. 2. libr. 4. quaft. 5,5. Abr. We-
fel ad. d. art. 15. novell. decifi Ultrajett. num.
13.14.

19. Similiter pa<5tum omne inter medicum
chirurgum aut Pharmacopolam & segrotum,
quo commodum hifce cum argri aut laborantis
ja<5tura ejfet acceffiirum , improbatutn putant,
fi curatione durante fit interpofitum. Sed neque
id leges , neque ratio didat; non utique Ulpia-
nus in /. fi medicus 3. ff. de extraordin. cogni-
tion. utpote qui non aliud indigitat, quam re-
fcindendum efie contraftum, quetn medicus re
ipfa medicamentis adverfis adhibitis extorferat.
quem & fi non medicus, fed quifquis alius labo-
ranti intuliffet, comparatum fuiffet vulgatum
reftitutionis remedium ex caufa metus. Si medi-
cus inquit, cui curandos fiuos oculos, qui eis iabo-
rabat, commiferat, periculum amittendorum eo-
rum per adverfa medicamenta inferendo, compttlit,
ut ei pojfeffiones fiuas contrafidem bonamcegerven-
deret, incivile fattum pnsfies provincice coerceat,
remque refiitui jubeat; atque adeo nihil prseftan-
duinjuxta illud Martialis. libr. 11. epigr. 59.
Quid fime tonfior cum ftritta novaculafiupra efi,

Tunc libertatem diuitiafque roget
Promittam: nec enim rogat illo tempore tonfior;

Z hatro

D E

ratione fubnixam , inerito improbat Peclcius de
. teftamentis conjug. libr. i. cap. 8. num. 4. Fachi-
neus libr. 5. controvcrf. cap. 85. vide Andr. Gayl
Hbr. 2. obfcrv. 126. & plures alios allegatos apud
Sande decif.Frific. libr. 4. tit. 5. defin. 19. tjuiefi. 1.
prolixe Hartmannum Piftoris libr. 4. quccfi. 2. 3.
Quemadmodum & de fucteffione ratione certa-
rum rerum fingularium fuftineri pacta illuftrium
familiarum prolixe exfequitur. Andr. Gayl d. libr.
3. obfierv. 127. Peckius d. libr. 1. cap. 8. num. 5.
& totam hanc de pa&is fuper hereditate viven-
tis acquirenda vel omittenda materiam pleniffime
traftat Hartmann. Piftoris libr. 4. quaft. 1.2. &
mdtis fieqq. Abrah. Wefei de connub. bonotum
iommun. traff. 2. cap. 6. Zoefius ad Pand. h. t.
n. 21. ad n. 54. Vinnius de paltis. cap. 19.

17. Sed difta ha&enus non impediunt, quo
minus de heieditate tertii incerti , ut ut viven-
tis, ineatur conventio : focietatem enim univer-
•forum bonorum contrahere conceflum eft; in

quam tainen futuras hereditateS, quomodocun-
que fociorutn uni obvenientes , contineri con-
ftat. §. manct. 4. bifiit. de focictate. I. ea vero
3- §• ^l-ff' P^r0 f^oci°• Qy^einadmodum nec veti-
tum, fed quotidianum , de hereditate jam defun-
£ti pacifci, quoties eam ex caula fideicomtniffi
ex conditione fufpenfi , reftitui defun&us prsece-
pit, ita ut mediante paftione fideicommiffarius
remittat fufpenfatn ex conditione, adeoque inCer-
tam, fucceffionis fpem. /. I. /. cum proponas 16.
C. h. t. cum ea ratione nullum inducatur novum
votum captandse rnortis , fed magis removeatur
illud , quod ex fideicommiffi fufpenfo jure vi-
deri poterat haftenus fubfuiffe. I. fideicommitfo 11.
C. de tranfatlionib.

18. Turpibus infuper conventionibus adnu-
meratum , quoties de quota litis cum cliente pa-
cifcitur caufarum patronus. Licet enim de Jite
dubia. inter aftoretn reumque tranfaftio permiifa
fit: eo quod ita diflidio finis imponitur, & a
jurgio recedttur; tamen, cum turpes litium alie-
narum redemtiones odiofse cenfeantur, ac repre-
hendends. /. litium 15. C. dcprocuratoribus l.fi
remunerandi 6. §. ult. I. 7. mandati. & pa<5to de
quota litis inter clientem & advocatutn lis non
fopiatur, fed potius ob lucelli majoris fpem me-
rito metuatur calumniandi licentia, & caufis
etiam iniquiffimis iniquior defenfor; optimo ju-
-re talis emolumenti futuri focietas, velut malo

more contrafta , reprobata fuit, /. 1. §. fi cui
tautum 12 .ff.de extraord. cogmtionibus l. fumtus
53-jff.h. t.l. quifquis 6. §. prceterea 2. C. depo-
ftulando. juffique nuncadvocati folenni fefe jure-
jurando adftringere , de pa&is talibus haud in-
eundis. InfirvM. Cur. Holl. art. 71. tnftrutt. curice
Brabantina art. 288. Curite Flandrica art. 154.
fed & peculiariter in Hollandia interdiciuiriipfis,
ne id agant cum clientibus , ut obtenta demum
viftoria falariutn petant. Inftrutt. Curia Holland.
art. 81. infine. Quin imo, nondefunt plures,
quibus placuit, liberalitatem omnem fervente lite

-ocr page 194-

L i b. II. ti t. XIV.

Latro rogat, res eft mperiofa timor.

Sed fuerit curva cum tuta novacula theca,
Frangam tenfori crura manuftque fimid.
Ubi ergo nulla talis malitiae deteftanda- probatio
eft, non magis hic , quam fuperiori cafu in ad-
vocato , praefumi debet ; ratumque manebit
quod fide bona inter eos contraftum eft. Cscte-
rum, uti verbis , ex pracipiti calore five irse
five afteftionis alteriys prolatis , nulla vis eft,
nifi deinceps perfeverantia mentis apparuerit.
arg. L quicquid 48; ffi. de regul.juris L divortium
3.ff:dedivortiis. & temere ja&atis neque ultima
elogia creduntur ordinata , neque obligationes
ad ea, quje per ja&antiam prolata , contraftse.

1. Infiit. demilitari tefiam. I. fciendum 19.pr.
& ea autem ffi.de cedilit. edibto. ita quoque
verum eft, nullam videri contra&am obiigatio-
nem , quoties aegri angore prefli fuis Efculapiis ,
id ipfum ne poftulantibus quidem , multoque
minus per metum extorquentibus, amplas in ca~
fum, quo convaluerint, offerunt pollicitationes,
quas haud oblaturi fuiflent, fi ferio perpendif-
fent, non a iola arte medica valetudini3 depen-
dere reftitutionein , nec penes eos vitse necifque
arbitrium efle, Et hoc unum eft, quod impp.
refcripferunt, fiefie pati, medicos accipere ea, quce
fiani ofifertmt pro ohfieqitiis, non ea, quce pcricli-
tantes pro fialute promittunt. I. archiatri 9. C. de
profieffiorih. & medicis. Quse fententia moribus
hodiernis tanto magis conveniens efl:, quo ho-
neftioris plane Joci nunc noftrates funt medici,
quam olirn Romani, faepe fervi, fcepe viliffimi,
rapinaruin , direptionum, concuflionum , fcele-
rumque fim.ilium infamia laborantes, & ob id non
ab omni timoris inferendi fufpicione immunes.
Matth. de Affli&is decif. 123. Marta digefta fti-
ns novijfi. tom. 3. tit. obhgatio. nnm. 12. Confer
Fachineum controv. Ubr. 2. cap. 25. Pinellum
ad L 2. C. de refcind. vend. part. 2. cap. 2. num.
32. 33. Rebuftum ad conftit. reg. tom, 2. traff.
de reficiffi. art. unic. glojfi. 15. num. 44. Claude
Henry. d. tom. 2. libr. 4. qucefi. 55. Charondsm
libr. 7. refiponfio 19. infine. Zoefium ad Pand.
h. t. num. 20. Abr. a Wefel ad novellas confiit.
Ultrajett. art. 15. num. 10.

20. InutiJia quoque pa<5ta , quibus dominus
fibi de re fua arbitrium ac moderamem adimit,
quoties inde nulla ad alterum utilitas pervenit;
cum eniin paftum res non afficiat, fed perfonam
obftringat ad fidem fervandam , eo promiffis non
ftante, nulla jure llomano ad id quod intereft
aftio dari poffet, & fi maxime ex pafto detur
nunc aftio, ei locus effe haud poterit , cum
nullius interfit. Eoque fenfu veruin eft , nemi-
nem pacifcendo efficere pofte , ne fibi locum
iuum dedicare liceat; aut, ne flbi in fuo mor-
tuum fepelire liceat; aut ne vicino invito prse-
diuin alienet. L yen. ffi. h. t. arg. / filiusfamdias
114. §. Divi Severus 14.ffi. delegatis I. Sedfi
pacifcentis intereffe ponas, & paftum tale adje-
ftum ex jure Romano bonaefidei contraftui, ve-
lut emtioni, fervandum efle , verius eft, iici£
de eo olim dubitatum fuerit. /. ult. C. de pattvs in-
tcr cmt. & vendit. I. qm Romce 122. §. cohcredei
3. ffi. de vcrbor. obligat. arg. d. I. 114, §. 14. jfi.
legat. 1. non , quod contra paftum gefta ipfo
jure nulla forent, aUt rem ipfam afficerent, nifii
tale paftum ex ufu harum regionum appofitum
& expreflum effet in folenni prsedii traditione co-
ram lege loci facienda, aut nifi paftum apponens
refervaverit fibi jus aliquod in ipfa re, velut, di*
rcfti dcminii, dutn in emphyteufin concedit.
Annaeus Robertus rer. judicat. libr. 3. cap. 14.
fed quod vel ad id , quod intereft, vel ad pce-
nam , ( fi quae conventioni adjefta frt) perfo-
nalis aftio pacifcenti danda foret. d. I. idt. C. de
pattis inter cmt. & vend. d. I. 122. §. 3. & l. fi
ita quis 135. §. pen. jfi. de verbor. obligation.
Andr. Gayl libr. 2. obfierv. 16. mtm. 5.6: Joh. a
Sande dcprobibita alicnationepart. 4. fieu ult. cap.
1. Louet en fies anefts. lit. S. art. 9. des fubftitu-
tions contrattuelles.

2\. Improbata denique videntur pafta ma-
trimonioruin libertati contraria , veluti, cum
duo inter fe pacifcuntur, ut uter prior matrimo-
nium iniverit, alteri det certam pecuniae quan-
titatem ; cum matrimonia debeant effe libera, ac
contra honeftateln & bonos mores fit, ea vinculo
pcense conftringi. /. titia ii^.ffi. de verb. Obligat.
I. libera 2. C.de inutil. Jiipulat. etiamfi additum
non fuerit, poena; nomine id ipfurn praftari;
cum in omnem eventum promiflio dandi, re-
fpeftu ejus, qui nuptias contraxerit, in pccnam
refoivatur, & non nifi verborum conceptione a
poena diftet, imo pcenalis conditio fit, fi finem
fcopum & intentionem pacifcentium fpeftes, ex
quorum mente dijudicandum , an conditio an
pcena fit. arg. /. ult. ffi. de his quce pcence caufi. re-
linq. Nec refragatur, quod donari, quod lega-
ri, quod inftitutio fieri poffit fub -conditione
viduitatis. novell. 22. cap. 43. de quo nos la-
tius. tit. de condition. inftituticnum. neque eniin
jftac ratione matrimonia pcenae aut damni com-
minatione impedita videri poffunt, fed potius
legati inftitutionifve pramio ad viduitatem quis
invitari. Et ut aliud eft , eligendi matrimonii
pcenae metu libertatem auferri, aliud , ad matri-
monium certa lege invitari. /. Titio centum 71. §.
Titio centum 1. jfi. de condit. & dcmcnfirat. ita
quoque aliud , pcena: metu a matrimonio abfter-
reri, aliud liberaiitate ad continentiam & matri-
monii negleftum moveri. Yide refp. JCtor. Holl.
part. 5. confil. 23.

22. Porro , ut quifquefibi, non alteri, pa-
cifcendo prodeft, fecundum ante difta , ita fibi
quoque foli, non aliis nocef: ne ilhsquidem in
cafibus, quibus vel. Romano vel hodierno jure
poffet aliis prodeffe ; eO quod naturali rationi
conveniens eft , conditionem quidem noftram
per alios meliorem fieri, non vero deteriorem , &
fuum cuique faftum paftumque, non alteri, no-
cere. /. non debet. 74. ffi. de regul. juris. I. fi ttnus

27. §„

-ocr page 195-

D E

§7$ue 4, in fine-. ffi. h. 1.1. iebiwum 2 5.
t h. t. Hinc licet principalis debitoris pafto de
non petendo liberetur quoqufe fidejuilor ejus;
tamen , fi debitor rurfus deinde pacifcatur cum
creditore, ut petere liccat , pofteriore paftione
folus debitor, non item fidejuflbr, obftriftus erit.
I ult. ffi. h. t. nec huic obloquitur Paulus in l fi
iinus 27. patius 2.ff. h. t. utpote cujus non
alia eft fententia, quam quod , qua ratione de-
bitor pofteriore pa£to , ut petatur , elficere po-
terat, ne prius pa&um de nixn petendo interpofi-
tum firmitatemretineret, eadem quoque ratione
lidejuflores , qui pafti erant de non petendo,
facere poffint pofteriore pado , ne fibi fuum
prius pa&um profit. Nifi emm fic Pauli verba
acceperis , non eadem fed diverfiflima ratio
eifet, qua quis fibi, & qua alteri pacifcendo no-
ceret.

23. Ufque adeo auteni verum eft, alterum al-
teri pacifcendo nocere haud polle , ut nec aliud
regulariter ftatuendum fit, cum depncto majoris
partis creditorum , debiti portionem remittente,
quxftio eft: cum enim id, quod omnes & fingu-
los concernk ut fingulos , a fingulis quoque
probandum fit. arg. /. per fiundum 11. ffi. dejervi-
tut.prced. rufiic. & hic de rei feu juris cuique pri-
vatim competentis amiflione qusftio fit, ac quif-
que rei fuae, nullus vero aliense, moderator ac ar-
biter credatur, indeque fuo quidem, at non alte-
rius juri renunciare pofiit, & de fuo non alieiio ii-
beralisefle, cavendum denique anteomnia, ne
Conventio in alia re fada , vel cum alia perfona ,
inaliare aliave perfona noceat. d. I. unus 27.

4. in fine ffi. h. t. iniquum effet, ut, quam debiti
quantitatem major creditorum pars five commi-
ferationis five affeftionis ratione permota remi-
fiffet, eaiidemminorquoque reluftans crederetur
remififfe. Piacitum Caroh 5. x 9. Maji 1544. art.
35. Jacobus Corenconfiil. 8. Groenewegen ad L

5.jfi. depaffis. refponf. Jurifc. Hoi\_tpart. 1. confiL
218. Scpart. 3.V01.1. confii, 166.pofi med. Henr.
Kinfchot de reficript gratice traci. 4. de fiolut. induc.
tap. 8. nurtt. 5. quibus confequens fuit, ut, fi
iutor pupilli obasrati nomine cum plerifque pupilli
creditoribus in partem padus fuerit,non teneatur
eadem parte ipfe contentus effe : ne officium ne-
ceflarium ei damnofum fit; dum forte ipfe alio
( quod ajunt ) loco pofitus, rogantibus tutori-
bus noluiflet portione tali cum iis decidere.
Groenewegen. ad. I. cum hereditas 59. ff.de ad-
jnin. tutor. Zelandis tamen placuit, ut, quo-
ties debitor fine dolo fuo moie a'ris aiieni preffus
fuerit , liceateicum creditoribus fuis in partem
itapaCifci, ut, fi tres partes quartae creditorum
quibus dux partes tertia: a:ris alitfni debehtur,
vei duse partes tertia: creditorum, quibus tres
partes quartse debentur , confentiant, ha:c eo
ufque prsevalens pars major creditorum & crediti
ad fe trahat minorem, &abomnibus, modo le-
gitimo vocatis , remifla cenfeatur debiti pars ;
pcenis ttoen in colludentes ftatutis. placit. Or-
d T

P A

din, Zeiand. 11;
40 -j.&feqq.

24. Quod fi defundto debitore , heres adire
hereditatem detre<5tet, nifi remifla quadam de-
biti parte, fi quidem pars major in certa: quan-
titatis reiniflionem confenferit, minorpars fequi
debebit partis majoris confenfum. Nifi enim hoc
cafu pars major ad fe traheret partem minoretn *
eflet in poteftate pauciorum, quorum minus in-
tereft, piuribus, quorum magis intereft $ ho-
cere, in quantum herede hereditatem repudian-
te, ipfa pars major defraudaretur poteftate con-
veniendi debitorem fuuih , propter pauciorum
imprudentetn fxpe diflenfum, quibus heres in fo-
lidum obftringendus ab aditione abfterreretun
Curn ex adverfo in cafu prsecedente nullum ma-
jori parti per partis minoris diffenfum inferatur prx-
judicium. Nec probabilem hic nobis objeceris coi-
lufionis aut temerarise remiflionis fufpicionem ;
tum quia nemo pta'fumendus eft velle jadare
fuum ; tum quia quifque bonus & extra fraudem
collufionis cenfendus eft, donec contrarium pro-
batum fuerit: neque facile credendum, tnajorem
partern fine fuo commodo in pauciorutn necetn
coliufuram: cumque aut parti minori per majoretn,-
aut majori per minorem, Isefio inferenda eflet ( li^Jcet k majore parte lsefio magis abefle prsefumatur
ut di£tum) fatius adhuc fuent, voluntate majoris
partis isedi partem minorem , quam contra. Et
de hoc cafu tradtat. /. juris gentium 7. §. fi anti
aditam lj„ & fieqq. & L 8. /. 9. 10. ffi, h, t.
Matth. de Affliais decifi. 288. Coftalius ad d.
II. Jacobus Coren d. confil. 8. Ant. Matthseus
de auttionibus libr. 1. cap. 7. num. 2. refponfa
JCtor. Holl. part. 3. vol. 1. confil. 166. in meL
tkpart. li confit. 218.

25i Pofitis vero hifce de hereditate adhuc
adeunda terminis , non dubium videtur, quiti
& tutor pupilli nomine hsefitans , an ob seris alie-
nimolem hereditas pupillo delata adeunda effet*
nec ne , eaque de caufa cuin majore creditorum
parte in partein debiti pacifcens , eadetn parte
teneatur contentus effe; tuin quia hoc cafu rni-
nori parti diffentienti prsejudicavit, adeoque &
fibi, fi maxime diffentire vellet; tum quia non
a:quum , ut qui alios invitos ob majorem credi-
torum partetn confentientetn ad portionein vo-
caverat, eadem non eifet parte contentus 5 &
jus aliud in aliis quam in fe ipfo ftatueret. L cuni
bereditas 59. ff. de adminifir. tut. I. cum in eo^
jf. h. t.

26. Nec eft, quod quisexiftimet cum Henfj
Kinfchot. de refcript. gratite. trad. 4; defoiut. in~
duciis. cap. 8- num. 5. in med. jure novo Juftinea-
neo, hodieque , ex quo heres inventario con-«
fefto fine darnni metu hereditatem adire poteft ,
ceffare in herede difpofitionem d. I. 7. §. 17*
& fieqq.&L 8. 9. 10. ffi. h. t. nec amplius re-
miflionem partis, in prsjudicium diflentientium
minore numero, fieripofle, Quamvis enim he-=
res quidem ex inventario extra damnum hsereat
Z 2 nori

tl '
Dei. ii?49. voL 1. pUtit. pag.

-ocr page 196-

Lu. II. T i t. XIV.

fingatur aflenfus , idque in debitotis & credilb^
rum reliquoruin favorem ; non ltern fidejufto-
ris; ratio nulla fubeft , cur ei In foiiduin contra
fidejuftorem actio haud foret indulgenda. Ut
tamen vel ex poft fa£to confenfifle cenfeatur, fi
heredem in eam partem convenerit, quse vi pa-
fti in debito remanfit. Neque ea res debitori
fraudi efle poteft, cum is a fidejufloribus iii foli-
dum conventus, nihil ultra partem, in quam pa-
fturn cum majore parte conceptum eft , eis fit
reftituturus. Quem puto fenfum efle l.flprcece-
dente 58. §. 1 .jf. mandati. Berlichius aurear. de-
cif.part. 2. decif. 235. num. 15. 16,17. Straccha
de decottoribus.p. 6. num. 15. Brunemannus ad
d.l. 8. &io.jf. h. t.num. 18.

29. Major autem pars debitorum in hac pa-r
ftione non ex numero perfonarum, fed mole
debiti seftimanda eft. /. majorem 8. /. 9. ff. h. t.
neque etiam alia hic veniunt debita conlideran-
da , quam quse invito creditore poflent ex nrajo-
re creditorum confenfu diininui, quarque ejufdem
funt naturse , ut ex fola debiti mole pars major
ad fe trahat minorem : atque adeo hypotheca-
riorum creditorum voiuntas haud expioranda;
eo quod his jus hypotheca: non potuit fimpli-
cium chirographariorum conventione toili. d. l.ft
prcecedente 58. §. 1 .jf. mandati. I. refcriptum 10.
jf. h. t. Henric. Kinfchot de refcript.gratice traci.
4. cap. 8. num. 4. Anton. Matth^us parcem 7.
71.16. Brunemannus add. I. 8. & 1 o. ff. h. u
num. 8. & feqq. De chirographariis tamen
privilegiatis an idem dicendum fit , dubiuin
redditur contrariis Uipiani & Pauli refponfis,
quorum ilie cenfet , omnibus hypothecam
non habentibus pa£tum majoris partis no-
cere , adeoque & chirographariis privilegia-
tis, & ipfi fifco in caufis iliis , quibus ei fo-
lum fine pignore priviiegiumqusefitum eft. d. t.
refcriptum 10. ff, h. t. hic contra iniquum ait,
ipfis adimi priviiegium, sequeac injuftum foret
pignus tolli. d. I. flprcecedefite 5 8. §. 1 .ff. manda-
ti. Cujacius Pauium ex ratione juris, Uipianum
vero ex refcripto D. Pii, quseftionem decidere
arbitratur, nec novum efle, ut refcripta ratio-
ni juris adverfentur. Cujacius ad. d. I. 1 o. h. t.
quod hoc certe in cafu haud improbabile, ubi
princeps principaliter defuo feu fifcijurereniitte-
bat, & ea occafione fimul privilegiatos creditores
addit, quos noluit tunc meliorisefle conditionis,
quam fifcum. aliter Pacius enant. cent. 1. num. 89.
Vinnius depaftis. cap. 17. num. 6. & 8. Pauli
fane fententiam, veiut rationi magis congruam,
amplexi Zelandise ordines piacito luo. 11. Dec.
1649. art. 3. vol. 1. placit. pag. 409. neque
enim sequum erat, ut majore numero confen-
tientes duriorem aliis inferrent conditionem quam
fibi, aut ut fua voluntate alios fuis privarent be-
neficiis & prserogativis a lege datis. adde Berli-
chiuinpart. i.decif. 23(5- 237. 241. 242.

30. Illud ex ufu hodierno dubio caret , cre-
ditori, cui res mobiles tantum hypothecar obiigata:

fimt,'

non tainen ideo creditores , qui diftractis rebus
hereditariis viliori forte pretio tunc venaiibus, &
rnajore fumtu fequeftrandis tra&andifque, ionge
minus confecuturi eftent ; quam fi heredi ipfi
diftraftionem tempeftivam reiiquamqiae curatio-
nem fine ullo impendio gravioce permittant. Sic
ut creditorum intuitu etiamnum miiitet eadem
ratio; neque sequum fit, apaucioribusdiifiden-
tibus , quorum minus intereft, & intempeftivum
rigorem duritiemque exercentibus , dependere ,
ut minus confequantur reiiqui majoris quantitatis
creditores. Quo pertinet Prsfatio d. pUciti ordin.
Zeland. ii.Decemb. 1649. & ipfa Kinfchoti ex-
ceptio, tunc noftram fententiam admittentis d.
loco cum ob temporum difficultates immobilia
viliflimi funt pretii ; quce ratio in mobilibus,
maxime mercatorum rebus venalibus fui predum
quotidie variantibus , jeque miiitat. Nedicam,
heredes non raro , prsecipue iiberos, ut defun-
6ti confulant honori, etiamfuo cum detrimento
hereditatem adituros, fi modico damno fuo pol-
fint cum creditoribus de debito decidere ; ne bo-
ftis defuntti nomine venditis, ipfe ignominiam
poft fuafata incurrat. arg. 1. Jnflit. quib. ex
caufl. manum. non hcet,

17, Qus de herede aditionem detre&allte ,
fi non pars debiti remittatur , di£ta haftenus,
ex rationis funilitudine extenfa quoque per inter-
pretes ad eos, qui ob a?s alienum fugitivi atque
latitantes, indeque conveiitu difficiies, fui co-
piam facere & fe fiftere detre&ant, nifi vocatis ¹Sn partem creditoribus , neque bona ipforum,
quae majoris momenti eflent, ufpiam apparent.
Jacobus Coren diB. confll. 8. num. 24. & fleqq.
Matth. de Affliitis decifl. 288. Simon van Leeu-
wen cenf. foreiifl. part.i. libr. 4. cap. 45. num. 6.
Refponf. JCtor. Holl. part. 3. vol. 1. confll. 166.
in med,

28. Cum autem paftio in psrtem contineat
remiflionem debiti , neque remittentibus jura
& adtiones fuas iterum concedi debeat ad eas re-
greflus, /. quceritur 14. §. [i venditor 9. ff. de
adilit. editt. Ifl maritus 15. §. fl negaverint 5. jf.
etdleg. ful.de adulter. arg. /. 1. §. qui femet. 6.
jf. de fucceff. ediffo. improbata denique fit benefa-
ftorum & commiferationis psenitentia; re&ius
dixerimus , conveniri deinceps amplius non pof-
fe debitorem in id quod reiniflum eft, etiamfi ad
kutiorem fortunam redierit; ut ut haud negan-
dum fit, quin a:quitatisratio eUm auftis opibus ad
id fponte deberet movere,- Molierus Semeflr.
libr. 4. cap. 6. nunt. ult, Brunemannus ad l. 8.
& jo.jf. h. t. num, 16. 17. Et ex eo fundamen-
to eft, quod creditoribus in partem debiti cum
debitore pacifcentibus ne in fidejuflorem qui-
dem debitoris ultra eam partem adtio danda eft,
veiutexftin£ta haderius obligatione principali, ni-
fi creditor is effet, qui minori parti iefe junxerat,
atque ita diflenferat; aut abfens fuerat ; quo
cafu cum non poflit dici naturaliter confenfifle in
• jreiniflionein, fed tantum quadam iiiterpretatione

-ocr page 197-

De TkANSACttdNlBU^

iBi

funt 5 frc ut iis creditor ndn incumbat , eafve
poffideat, seque prsejudicari per pafium majoris
partis , ac quibuTvis aliis chirographariis fimpli-
cibus minore numero diflentientibus ; eo quod
eftechi juris tales inter fe haud diftant; trec mo-
bilia fequelain habent. Ant, Matthaeus paramik
7. num. 16.

TITVLVS XV.
De Tranfadionibus.

summaria.

i. Quid fit mnfaftio. An pattnm an contratfus ?
fit pure vel fub conditione, tn , & extrajudi-
cium. Anprobetur, fiinflrumento ficriptum fit,
tranfaihm ejfe , nec exprejfitm , tjuid utrim-
que datum aut promijfum vel retentum fit ?
3. An retfe tranfigant tutores fyndici adminifirato-
res civitatis, magifiri collegiorum ? & an de~
creto cpus, fi de immobiiibns ttanfigant tu-
tcres ?

3. An procurator ?

4. Anpater de botm jilii; c?' an fine decreto ?
T. Anbodic maritus de bonts uxorts ? &

6. An unus ex confortibus ejufdcm iitis, ihvitis
reliquis, pendente lite ?

7. An & quo ufque vafailus de feudo f

8. An fidmarius de rebus fub conditionerefiituen-
dis, in prajudiciumfideicommijfarii ?

«?. Quid juris fi fiduciarius cum ftdeicommijfario
tranfigat de dubio fidcicommijfo, & an beredes
tranfigehtium tranfatfwni ifiifiare debeant ?
2 o. Tranfigitur de rebus dubiis; etiam de fiatus
quctfiionibus, libertate, ingenuitate, jurefami-
lite.

11. Anpofi rem judicatam, aut pendente lite de
in integrum refiitutione ? & quid moribus ?

12. An de reliffis ultima voluntate tranfigi pofifit,
non infpeffis tabulis tcfiamenti ? illufiratur 1.16.
decondit. & demonftr.

13. An infpeffioni buic renunciari poffit ? quid fi
aliunde certi fint tranfigentes de defuntti volun-
tate ? qurd, fi nuncupativum ftt tefiamentum ?
an gratis pacifci ante mfipeiiioncm ?

14. An de alimentis prateritis autfuturis ex con-
traffu vel tefiamento debitis ? an gratispacifici de
iis ? quid mortbus ? quid fiub ahmentis in tran-
faffione contineatur ?

15. An de matrimonialibus caufis ac fponfalibus ?

16. An & quatenus de futuris velpratctitis delittis
tranfigere iicitum fuerit ?

Ranfaciio eft fuper re dubia
aut lite incerta conventio non
gratuita, aliquo dato , reten-
to, vel promiifo. I. tranfaffio
38. C. b. t. Et quemadmo-
dum donatio padto perfici poteft, vel ftipula-
tione , vel denique traditione ; ita quoque fe-
fe res habet in tranfa&ione, quse proinde paftis

17. J)epullicis criminibus non Capttalibus tranfi
gcre non licet, excepto crimine fialfi.

18. De capitalibus pocttam fianguis irrogantibus
ttanfigere licet, exccpto adulteriot. An in adul-
terio olim quilibet accufare potuerint ? an tem~
pore 1. 18. C. h. t. capitalefuerit boccrimen ?
angratis licuerit de eo pacifci.

ip. Tranfattio de iapitalibus tion reotantum, fied
& attorilicita efi, & utrique tam anie, quam
pofi litem contefiatam.
2 o. Moribusprivati de quibufivis crimihibus rc&e
tranfigunt; fied non impediunt publicam accufia-
tionem. De quibus criminibus accufiantes cfficii
tatione tranfigere pofifint ? an reus cum bis aul
cum ptivatis tranfigens infamis fit, aut pro con-
feffo vel convitto babcndus ?

21. Quis cjfeflus tranfattionis firittam tecipit
interprctationcm , ncc egrediiur rem , de qud
tranfiaUum; quod exemplis docetur. An renun-
ciajje videantur fideicommijfo conditionali, fi
mutuo fidcicommijfo gravati inter fie beredtta-
tem dividant, & promittant , fie adverfius di-
vifionem hon venturos ? & quidjuris , Ji fidei-
commijfum putum fuerit tempore divifionis.

22. Tranfiatlio non nocet aliis quam tranfigenti-
bus, per unum cobctcdem fiitia non obefi c<ste-
ris; inter tcfiamentarium & legitimum bercdent
fatia non obefi legatariis, nec creditoribus, quo
minusilliab altero folidumpetant, prout proba-
vcrint tefiamcntum valere , aut mfirmum efi-
fie. Rctie tamen etiam contrafingulos aguntprd
parte, qtae fingtdis cefifit ex tranfattione ; cott-
ciliatur 1. 3. cum. 1. 14. ff. h. t.

23. Tranfiatfio tion refcinditur ob infirtmentano-
viter reperta ; nec , fi doceatur nullam fttijje
caufiam tranfigendi. Ob dolum tamen, aut mani-
ficfiam calumniam , aut fuprcjfa infirumcnta,
velfalfia.

24. An propter enormem lccfioncm.

t ■>

quandoque annumeranda , fi nudo confenfu
fiat; quandoque ftipulationi, fi ihtervenerit ver»
borum folennitas ; aliquando contradtibus inno-
minatis, fi datione vel fafto confinnatum fit,
quod fuerat fimplici de re dubia conventione de-
cifum. /. attione 4. /. cum mora 6. I. ut refponfim
15./. cumproponas 17. C. b. t. Quamvis obli-
tiuin fopitarum favorem a tali contradtu innomi-

Z 3 nat6i

-ocr page 198-

jS i L i B, IL

nato recedere ex paenitentia non liceat. I. quam-
ifis 35?. C. h. t. arg. /. in fumma65. i.ff. de
conditf. indeb. cum caufas femel tranfa&ionibus
legitimis finitas ne imperiali quidem refcripto
oporteat refufcitari. /. caufas 16. C. h. t. Potell:
autefn vel pure fieri, vel fub conditione. l.fifuper
5?. C. h. t. Nec refert, in judicio & apud a£fo
interponatur, an extra judicium ; fcriptura in-
terveniente, an fine fcripto , fi modo probatio-
nem habeat. I. five apudi%. C. b. t. arg. I. in re
4. infine ffi. de fide infimm. Ut tamen fufficiens
non videatur tranfaftionis probatio , fi inftru-
mento , licet publico, fcriptum inveniatur, tran-
fa&Um efie , fi de csetero expreffum noft fit,
quid & quantum utrimque datum retentum vel
promiffum fit : eo quod inutilis eft tranfaftio
omnis , in qua non aliquid datum retentum,
prOiniffumve probatur./. tranfiailw, 38. C. h. t.
Andr. Gayl libr. 2. obfiervat. 71. num. 3. &

fiqq-

2. Ttanfigere poffunt otnnes nort prohibiti,
adeoque etiain tutores , fyndici , adminiftrato-
res civitatum , magiftri focietatum , aliique fimi-
les, pro pupillis civitatibus ac focietatibus ; fi
modo jus liquidum haud ambitiofe remittant,
eo qUod hi omnes conftituti funt, non ut pu-
pilloruin civitatuihque bona perdant, ac diffi-
pent, aut gratia fua noceaiit; fed inagis ut utilita-
tem procurent. /. Lucius 46. §. idt.ffi. de admin.
& peric. tut. I. non omni 16. Cod. eod. I. ambitiofia
Af. ffi. dedeCret. ab ordine faciendis. I. 14. ffi. de pa-
ffis. l.prafies 12. C. h. 1.1. fi pignore 54. §. tdt. I.
interdiim 56. §. qui tutelam 4. ffi. de fiurtis. Ty-
raquellus adl.fi unquam 8. C. de revoc, donat.
in Verbis donatione largitus num. 196. Montanus
detutelis cap. 33. Hum. 239. & multis fieqq. &
num. 289. 290. 291. Vinnniusde tranfaffioni-
luscap. 3. 7. 8. 9. llefponf. Jurifc. Holl. part.
2. confil. 201. Licet enim defenfori municipum ,
vel cujufvis corporis, permiffum non fit jusju-
randum deferre , nifi fuper hoc mahdatuin ha-
beat. I. jusjurandum 34. §. defienfor. I. ffi. dejurc-
jurand. tamen inde impedita videri non poteft
tranfigendi licentia in caula dubia; cum eniin ex
jurisjurandi delatione immineat juris totius amif-
fio , fi adverfarius delatum praeftet; ex tranfa-
ftione vero femper aliquid tranfigenti fuperfit;
non mirum, facilius tranfaftionem , quam jurif-
jurandi deferendi poteftatem , defenfori legibus
fuiffe permiffaitu Ne dicam, defenfore excepto,
nec tutores nec curatores aliofque fimiles jurisju-
randi delationem dubiis ih pupillorum caufis fa-
cere prohiberi. I. jusjurandum 17. §. fit tutor 2.
I. iutor 3 5. pr-jfi- de jurejur. Si tamen de re im-
mobili minorum aliorumque fimilium , vel de re
mobili tali , qU£ fine decreto nequit alienari,
quceftio fit; totiesad tranfaftionem decreto opus
erit, quoties tutor vi tranfa&ionis vel rem liti-
giofam immobilem , quam tenebat, cedit adver-
fario , aliquo viciffim acCepto; vel rem immo-
bilem pupilli non litigiofam dat adverfarie, ut is

T 1 t. XV.

a lite fuper re alia difcedat. I non fibjum 4. C d<z
prced. & aliis reb. minor. fitne. decr. non alienand.
Aliter , quam obtmeret, fi id tranfadtione agere-
tur i ut res immobilis penes minorem maneret >
ac is viciffim id daret , ad cujus alienationem
decreto haud opus i aut fi res immobilis Iitigiofa
non per pupillum fed ejus adverfarium poiiefta
fit, & tunc ex tranfa&ione penes eundem pof«
iellorem remaneat ; eo quod priori in cafu res
immobilis non alienatur; & pofteriore non po-
teft videri alienata, cum in dubio pro poffiden-
tis dominio praefumatur. Montanus de tutelis
cap. 33. n. 239. & mult. fieqq. Gomezius var.
refiolut. tom. 2. cap. 14. niim. 15. Mehochius
de arbitr. jud. libr. 2. Cafiu 171. num. 74. Pinel-
lus part. 3. /. 1. C. de bonis maternis num. 45.
Brunemannus adl. 3. & ll.fieqq. C. de prtediis &
aliis reb. minor. num. 2. Hugo Grotius manudutt.
ad jurifiprud. Holland.tibr. 3. cap. 4. iium. 7.

3. Procuratorem quod attinet , non aliter is
refte tranfigit, quam li vel fpeciale ad id man-
datum habeat , vel in rem fuam conftitutus ,
vel generaii inandato cmn libera adminiftratione
inftrudtus fit: naln & jusjurandum per tales jure
deferri conftat. /. jusjurandum 17. §. ult. ffi. de
jurejtir. jundt. /. 2. jfi. eod. tit. alius vero procura-
tor , five ad agendum datus fit, five generali
mandato fine libera adminiftratione conftitutus ,
fi tranfegerit, rata non foret habehda tranfaftio.
/. tranfatfionis piacitum 7. C.h. t. l.mandato gene-
rali6o.ffi. deproiuratOr. arg. I. aliasautem 1 S.jf.
de jurejurando. Ant. Faber Cod. libr. 2. tit. 4.
defin. 7. Bronchorft enantioph. cent. 1. ajfiert 51.
Hugo Grotius manuduEl. adfimfprud. Holl. libr.
3. Cap. 4. num. 3. 4. 5. 6. Et his procuratoribus
generalibus libera adminiftratione carentibus an-
nutnerahdi procuratores Cafaris, de quibus.
/. i.§. i.ffi. de offi. procurat. Ctefiar. /. niilli 13.
f-h.t. _v

4. Pater quoque,Iicet derebus fui filii eman-
cipati fine ipfius confenfu tranfigendo , nullum
filio generet praejudicium. /. de re 10. h. t. idem-
que de filiifainilias caftrenfi vef quafi caftrenfi pe-
culio juris fit, quippe qUorum intuitu pro patrefa-
milias habetur. arg. /. imperatores 3. in pr.ffi.h. t.
jun£t. /. ufique 2. ffi. adScnatufic. Maccdon. de bo-
hiS tamen advehtitiis fui filiifamilias re£te tranfi-
git, cOnfentiente filio , fi praefens & rnajor fit.
arg. /. ult. §. 3. & 4. C. dcbon. qncc libcris. Sande
decifi. Frific. iibr. 2. tit. 7. defi 4. Vinnius dc tran-
fiatiion. cap. 3. num. 23. Nec decreto opus, fi de
immobilibus adventitiis quaeftio fit; tum quia i d
nufpiam leges requirunt; tuin quia olim de ad-
ventitiis, ut de propriis , liberaih difponendi
facultatem habuit ; ac dehique diverfa patris ,
cujus confilium liberis optimum creditur , quam
tutorum ratio fit. Vinnius d. loco.

5. Cum vero maritus uXoris tutor fit, & Ia-
xiorem , quam tutores , imo in plerifque sequa-
lein cum patre , liberos in poteftate habente,
au£toritatem habeat, in quantum neque cautio-

nem

-ocr page 199-

D e Transac

ne'm interponere, neque rationes reddere tenetur;^
quibus & pater adventitii peculii intuitui mmunis
erat. d. I. ult. §. 4. C. de bon. quet liberis-. hinc du-
bium, an de rebus uxoris prsefertim immobili-
bus poilit tranfigere ? Decreto quidem haud opus
effe, verius eft ; ac in Hollandia nec uxoris Con-
fenfus requiritur ; eo quod hi"c tam ampla rnarita-
lis poteftas eft , ut & invita muliere res ejus ma-
ritus fuo poflit arbitratu alienare; Cui confe-
quens eft , ut longe magis in cafu dubio tranfi-
gendi facultas ipfi tribuenda fit. IUis vero in lo-
cis, in quibus marito alienahd® rei Uxorise pote-
ftas fine uxoris voluntate denegata eft, velut Ul-
trajedi id in marito improle receptum , fub alie-
natione prohibita etiam tranfaftionem contineri,
crudius aflertum invenio a Rodenburgio tratt. de
jure eonjug. tit. 2. cap. 3. Hum. 16. cum reftius
eandem , quam fupra in tutoribus diftin£tio-
nem adhibui, huc quoque traduxeris ; ut, fi
quidein res immobilis vi tranfa£tionis non rece-
dat ab uxoris dominio , fed tantum pecunice
quantitas adverfario detur , quo a lite difcedatur,
ac redimatur adverfarii vexa j confenfu uxbris
opus non fit, cuffi verurn lit, nihil immobile in
aliuin iftac ratione transferri; Sin ex adverfo id
agatur, ut res immobilis adverfario cedatur ,
accepta pecunix certx quantitate , tum de-
muin confenfus quoque mulieris in tranfi-
gendo exquiratur ; cum tum demum vere
rei iinmobilis alienatio contingat. Fruftra cer-
te in contrariuffi adducitur. /. 1. §. at jitran-
fegit 9. ff. fi quid in fraudem patroni. quippe
qua: de tranfa£tione liberti in fraudem patro-
ni adeoque animo dolofo fadta, tradat; cum
alienatio inter vivos bona fide fa£ta per liber-
turn rata moneat. /. 1. §. 1. jf. d. tit. & praeterea
non immobilia tantum , fed & mobilia, libertus
in fiaudem patroni alienare fit prohibitus : ut
longe aliain noftra qujeftioheratiofit;

6. Quod ii plures ejufdem litis confortes fimul
Jitem conteftati fuerint , pendente ea , tranfa-
£tionem caeteris invitis aut ignorantibus per
unum fociorum fieri poife negat Berlichius; decif
132. Sed nulla probabili ratione du£tus s fociuin
namque invitis caeteris de fua parte pro arbitrio
ftatuere pofle, five alienando in extraneos , five
oppignorando , liberumque fuae partis habere
moderamen, manifeftum eit ex. /. dudtm. pen.
C.decontrab. cmtione l. falfo 3. C. decommun. rer.
alienat. L jurisgentium 7. §. adeo autem 6. in fine
ff. de pattis l. 1. C. eommuni divid. ut multo magis
tranfadione interveniente, tanquam favorabili
& litibus fopiendis inferviehte , id videri debeat
licere. Nec re£te prxfidium in eo quaeritur ,
quod judicio quafi contrahatur , a quo quafi
contradu invito altero alterum recedere jura haud
paterentur. /. Iket 3. §. idem jcnbit 11. jf. de pe-
Culio. jun£t. l.ficut. 5. C. de oblig. & attion. licet
enim inter a£torem reumque judicio quafi con-
trahi facile conceiferim; de quo &</./. 3. §. 1 j.
tamen inter plures litis ejufdem confortes, litem

t I O N i B U S. l8j

fimui conteftantes , non magis qUafi contraftum
jura fingunt, quam inter confidejuifores piures >
fiinul pro eodem debitore apud eundem interce-
dentes ereditorem. Ineptiflime vero pro fenten-
tia adverfa captantur verba iegis alienationes 13.
ff. familue ercifcundce, di£tantia , interdittas ejfe
pojl judicium atceptum alienationes; cum non
aliuci hiice voluerit Papinianus, quam quod j
pendente fainiliae ercifcUndx vei communi divi-
dundo judicio inter coheredes confortefve , nul-
lus horuin invitis cxteris in extraneum fuam pof-
fit partem transferre, convenienter legi primse
C. communi divid; Quale diviforium judicium
cum non fit, ubi plures fimui ex uno latere ad-
verfusalios in. lite fubfiftunt; regulx ftandum ,
qua quifque fuce partis alienandae gaudet pote-
ftate.

7. De Vafallo , ah fine domini dire£ti confen-
fu de re feudali re£te tranfigat, qua'ftio eft. II-
lum id pofie bona fide , docent confuetudines
feudales libr. 2. tit. 26. §. 5. verf. ft vafallus de
beneficio. & tit. 43. adeo ut, feudo poftmodum
aperto , dominus rataih habere teneatur talem
tranfa£tionfem. d. U. Quod non tahtum tunc ve-
rum eft, cum feudum ex tranfa£tione penes va-
falluffi poifeflorem manet; fed Sc cuin , accepta
pecunia, is qui haftenus feudum poifeditj id
fuo concedit adveffario i non eniin alioquin re£td
feudifta dixiflet, id quodvafallus tranfattionis no-
mine accepijfet, feudumnonfore. d. libr. 2. tit. 26.
§. 5. verf. fivafallus debeneficio. abfurduin quip-
pfc fuerit, ut de feudo tranfigens fimul & feudum
retineret, & praeter feudum tranfa£tionis nomine
aliud ihfuper a fuo caperet adverfario. Peregri-
nus de fideicommiffis. art. 52. nuht. 88. Roien-
thalfynopfifeudalicap. 9. concluf 21. nnm. 2. 3.
& feqq. Schraderus de fetidis cap. 8. num. 44.
Vinnius^e tranfattion. cap. 3. num. ult. licet fre-
quentius antiquioribus placuerit interpretibus, va-
falluin fine doffiini confenfu non pofle de feudo
fic tranfigere, utillud abeo recedat. Ju!. Clarus.
§. feudum quceft 3 8. Ritterhufius de feudis libr.
2. cap. 2. num. 17. Illud fane expeditum arbi-
tror , vafallum cuffi extraneo tranfigentem eifi-
cere non pofle , ut res penes eum, apud quem
ex tranfa£iione conftituitur , non ut feudalis fecl
ut allodialis & libera haberetur; cum eO inodo
non principaliter de fuo , fed domini dire£ti jure,
cHre£to fcilicet doffiinio, eftet tranfa£turus : fed
magis necefle, ut falvo dire£to dominio, de fo-
lo utili, adtoque jure fuo proprio dubio j vaial-
lus aliquo dato retento vel accepto cuin adveria-
rio decidat: quo cafu non adeomultum intereft
quem dominus dire£tus fibi vafallum habeat.
Neoftadius. Curice tiolland. decifi j_t

8. Similis fere de fiduciario herede dubitatio
eft , an fuper rebus ex fideicomiifo reftituendis,
pendente fideicoinmifli conditione, fic poifit
tranfigere fine confenfu fideicommiflarii, ut ipfi
fideicommiflario poft conditionis exiftentiam fa-
£tamque reftitutionem tranfa£tio illa eflet noci-

tura?

-ocr page 200-

tura? Quod quidem rationi juris videtur con-
veniens : fi modo jus plane dubium fuerit, nec
inaia fides fiduciarii aut juris manifefti remiflio
appareat. Si enim id liceat tutoribus, curatoribus,
aliifque rerum alienarum adminiftratoribus , ut
dominis noceant , juxta ante didfa; rnulto ma-
gis iicere debet fiduciario , quippe non admini-
ftratori tantum in aiienam utilitatem, fed&in
propriain fruftuum intuitu , imo interim do-
initio retum hereditariarum. Neque obfcure haec
fenteritia coliigi poteft ex l. ult. ffi. h. t. in qua ,
dum dicitur tranfaftionein poft reftitutionem he-
i-editatis inter debitorem hereditarium ac fiducia-
rium hetedem interpofitam non nocere fideicom-
iniflario , nifi debitor reftitutionis fa<5tae ignarus
fuerit; fatis innuitur a contrario, nondum reftitu-
tione fa£ta tranfaftionem boria fide iriterpofitam
ratam fore. Eo modo * quo & lis ante reftitutio-
riein fiduciario mota nocet fideicommiifario,
non iterri ea , qua: poft reftitutionem deinum
ca'pta eft./. fipatrom 55. §.ult. juntt. I. fatta63.

fi beres 2 .ff. ad SConf. Trebell. Nec minus id
evincit a compromiflo defumtum argumentum ,
quippe cui per fiduciarium fa<5to dum ftare tene-
tur fideicommiflarius. /. cum bereditm 36. jf. ad
SConf. Trebell. ratio non eft , cur non & tranfa-
ftionem haberet ratam. Maxime, cum facilius
tranfactio, quam compromiflum, fuftineatur.
arg. /. fratris 1 o. C. h. t. jun£t. /. non diflinguemus
32. §.deliberali 7. ff. de receptis. Et quamvis ve-
Tuin fit, rem inter alios a£tam aliis plerumque
haud nocere. /. fepe 63. jf. dere judic. /. impera-
tores 3. ff. h. t. quia tamen pendente fideicom-
mifll conditione incertum eft an unquam ad
fideicommiflarium ex cauia fideicommifli quid
perventurum fit ,■ dum hic ante fiduciarium mo-
ri," aut alia ratione deficere poteft ; fruftra vide-
•retur exquiri ac adhiberi in tranfa<5tione confen-
" fus ejus, qui non nifi lubriea ac incerta acquiren-
di fideicommifli fpe interim fe alit. Multoque
'magis id obtinebit, ubi non certx perfona:, ied
generaliter iis, quitempore exiftentis diei velcon-
'ditionis proxiiniores futuri funt, reli<5tum inve-
nitur fideicommiflum. Atque ita in aliis quoque
juris partibus videmus, illos, qui jus in re habent,
licet temporarium, aliis potuiflc fuo fafto no-
cere, itidem jus in re, etiam pracfens , habenti-
bus. Creditor certe, hypothecarius cui per unum
'dominorum pars fundi pro indivifo pignori data
eft , fi ab alio ad divifionem' provocatus fit, li-
citatione bona fide vincere poteft alterum vilius
"licitantem , aut vinci, adeoque vel totius fun-
'di dominiuin debitori etiam invito acquiret, aut
partem debitoris eodem rcpugnante in alterum
partis alterius dominum eft tranflaturus ; etiamfi
voluntarius a<5tus fit, licitatione vincere vel vin-
ci, acnon multum a tranfa<5tione diftet.l.com-
muni dmdundo 7. §. f debitor 13. ff. communi
divid. Ut ergo creditor debitori, licet doinino ad
quem res foluto debito reverfura eft, nocere po-
teft; ita non video,curnon pari & majori ratio-
ne fiduciarius bona fide tranfigendo polfet fidei-
commiflario jus facere. Accedit his; quod pen-
dente fideicommifli conditione fa£tse a fidUCiario
in rem fideicommiflariam bona fide impenfe per
fideicommiilarium ratse habenda? funt, ac fidu-
ciario reftituendar. /. qui exceptioncm 40. §. fi
pars 1 j.ff. de conditt. indeb. uti & creditoribiis fa-
£tas promiffiones & folutiones, ficutalienari quo-
qvte pofllnt hereditaria; res , fideicommiflo non
obftante, ad alieni jeris folutionem. /. filiusfani.
114. §. Divi iq.jf. delegat. 1. /. cum hareditas
3 6.jf. SConfi. Trebell. quodque folus fiduciarius ,
&nullo modofideicommilfarius, pendente fidei-
commifli conditione, adeoque ante reftitutio-
nem, de negotiis hereditariis agere in judicio ac
conveniri poteft , ac denunciationes, qua: per
viduam gravidam poft mariti obitumfiunt iliis,
quorum intereft , folis fiduciariis, non item fi-
deicommiifariis, faciendse funt; quamvis fidei-
commiflariorum interfit , non riafci aut fubftitui
partum , hereditatem fiduciariis pariter ac fidei-
commiflariis interverfurum. /. 1. '§. denunciari
iq.fifi. de ventre. infipic. deriique etiam in fiducia-
rium lata fententia fideicommiflario nocitura eft ,
liifi culpa fiduciarii condemnatio interveniflet.
arg. /. ex contrattu 44. ffi. de re judic. five de re
fingulari , five de tota hereditate fiduciario lis
ante reftitutionem mota eftet. /. fipatrom 55.
§. ult. ff. adSenatufic. Trebell. idque, ne alioquin
dominia rerum in incerto eflent, incerta-que re-
rum judicatarum auftoritates; ut plenius exfequi-
tur Peregrinus de fideicommififis art. 53. nnm. 49j
& Jeqq. Si ergo& folutione, & impeniu bona fi-
de fa£ta, & lite bona fide agitata, & denunciatione
fibi fa£ta, fiduciarius fideicommiflario nocere poi-
fit; non eft , cur non & tranfigendo bona fide
fine gratia aut fordibus eidem poflet praejudicare:
prarfertim , fi meininerimus , tranfa£tionem
a;que, ac rem judicatam , ad lites finiendas com-
paratam effe, nec minorem ejus , quam rei ju-
dicatx, au£toritatem. /. 2 .fifi. de jurejurando ; &
ita fentit Corafius Mifcell. libr. 2. cap. 19. num.
10. Peregrinus de fideicommififis art. 5 2. num.
88. Nec hifce refragatur , quod, licetlata in
emtorem fententia in materia evi£tionis au£tori
noceat, & emtori in au£torem regreflum det;
tranfa£tio tamen & compromiffum auftori haud
nociturum fit. Lfidittum 5 6, §. fi compromifiero 1.
fifi. de evitfionibus. jun£t. I. fi cum qucejlio 17. C.
eod. tit. Et fententia in teftamenti inofficiofi
quadtione adverfus inftitutum data legatariis no-
ceat; quibus tamen tranfaftio inter inftitutum &
heredem legitimum interpofita nullum prsejudi-
cium eft allatura. I. fifiufipeCla 2p.pr. & §. quam-
vis 2. jfi. inof. tefiam. I. afiententta fieqq.

——-

Lfiperlufiorio xq.fifi. de appellat, 1. imperatores 3. pr.
ff. h. t. Etenim quod attinet emtorem tranfigen-
non poterat non ternere videri fa£ta per

f
tem

eurn tranfaftio fine voluntate au£toris,non tantuiri
principaliter periclitantis ac de evi£tione obftri-
£ti, fed re£tius probabiliter defenfioues rei vendi-

----

I B; II. T I T. XV.

ta:

-ocr page 201-

d e tRANSA

fce fcientis; cui etiam propterea, ut liti mota:
aflifteret, denunciandum fuit; cum ex adverfo
seque & magis fideicommiflario, quam fiducia-
rio , ignota dubiaque fint jura defundi, & ip-
fius fucceffionis; . ac fiduciarii magis , quam fi-
deicommiflarii interfit, cui & propterea denun-
ciandum efie, dictum eft. /. i. i \-ff- de infpic.
•vcntre. Quod vero fpectat tranfadtionem fuper
inofliciofo teftamento, nonmirum, eamneque
legatariis obeffe neque libertatibus: cum enirn
teftamentum inofliciofum non ipfo jure nullum
fit, fed vires retineat, donec judiciali fuerit re-
fciflum fententia , & inftitutuS femel ex tefta-
mento tali hereditatem adeundo femet obftrinxe-
rit ad legatorum implementum , non potuit tran-
figendo fefe ifti oneri in totuin tel pro parte fub-
ducere , dum certo conftat, quid ab initio le-
gati nomine debitum fuerit, quoties legatarii va-
liditatem teftamenti probare parati funt. Eftque
jus legatariorum diftindum plane a jure heredis
de inofliciofo tranfigentis , quippe qui nullam
fibi vindicant hereditatis partem, fed ex titulo
iingulari res fingulares : cuny ex adverfo jus fi-
deicommiifarii plane idem fit /um jure fiduciarii,
ac fimpliciter onera omnia ac commoda a fiducia-
rio in fideicommiifarium tranfeant, quantacun-
que fuerint, fic ut difputetur vulgo , an gra-
vanti an gravato fuccedatur ex fideicomtnilfo :
ut proinde fiduciarius de fuo jure tranfigens, non
poifit non videri tranfegifle iiinul de jure fidei-
commiflarii, jus fuum omne ex jure , quod fi-
duciario competebat, habentis ac metientis. Pru-
dentius interim & tutius heres fiduciarius ple-
rumque fecerit, ii ab omni abftinuerit tranfaftio-
ne, omnefque controverfias fecundum juris ri-
gorem judiciali patiatur fententia decidi : quatn-
vis nec inficias eundum fit, durum efle , quod
fiduciarius debeat litigando fefe exponere metui
amittendi totum , fi fuccumbat , cum potuiflet
tranfigendo partem retinere. Prsefertim cum &
in jure tranfadtiones commendentur , ac non vi-
tuperanda dicatur verecunda cogitatio ejus , qui
lites execratur. /. itcm ft 4. itemque 1 .ff.de
alienat.jud. mut. caufa fatfa.

9. Et ha-c quidem ita , fi fiduciarius cum
aliis, hereditatem vindicantibus aut rern fingu-
larem, aut cum creditoribus vel debitoribus he-
reditariis, de dubio tranfegerit fuo vel defun<5ti
jure. Sed fi inter fiduciariuin ac fideicommifla-
rium fup er ipfo fideicommiflo , quod vel ex in-
certo eventu , Vel ex obfcuris fideicommittentis
verbis eit dubium , tranfaftio interceflerit, non
dubium , quin & tranfigentibus noceat, & eo-
rum heredibus, quippeYa&um defun&i prsefta-
re obftridis. /. 1. /. cum proponas 16. C. de pattis.
I. de fideuommiffo 11. C. de tranfiatiion. arg. /. cum
a matre 14. C. de rci vind. I. iienditriei 3. C. de reb.
dlienis non alienand. I. five pojjefifio 14. C. de evi-
Hion. I. ex qtta pcrfonl 149. ffi. de regul. juris l.
Seja fiundos 7 3. ff. de evitton. mutato jure veteri,
ex quo tranfa&io fuper fideicommiflo reciproco

c t i 0 n r b u s. i8f

reprobata fuit, tefte Paulo recept. fient. libr. 4;
tit. 1. §. 13. Nec refert, heredum in tranfigendo
mentio fa£ta fuerit, annon, cum in dubioquif-
que non fibi tantum fed & heredibus fuis creda-
tur padtus. l.fi pattum y.ff. deprobation. Pere-
grinus de fidetcommtjf. art. 5 2. num. 96. 97. Pla-
ne, fi quis tranfigentis hereditatem refpuendam
cenfuerit; vel etiam adhibito inventarii beneficio
adiverit, nullum videtur pafiurus ex tranfadio-
ne prsejudicuin; cum non adiens rede venire
poifit contra defunfti faftuin. arg. /. cum a matre
14. C. de reivindic. I. five pojficfifio 14. C. evittton.
/. venditrici 3. C. dcreb. alicn. non alicnand. tk cutn
inventario hereditatem fufcipiens oinnia fua jura
fic integra eonfervet, ac fi hereditatem non adi-
viilet, ut latius ttt.de jure delibcrandt. Peregri-
nus d. art. 5 2. num. 97.

10. Tranfigi poteft de rebus dubiis, id eft,
de quibus jus eit dubium , dubiufque eventus ;
five ex incerto conditionis etiamnum pendentis,
licet tunc nulla lis fit autmetuatur, velutinter
fiduciarium <k fideicoinmiflariuin de fideicom-
, miflo conditionali, fecundum jam di<5ta. /. 11.
C. h. t. five ei dubia incertaque litis inotae aut
movendse viftoria. /. cum te proponas 2. C. h. t,
etiamfi forteres, fuper qua traniigitur, natura-
liter certa fit; in quatitum non de generalibus
tantum negotiis , velut hereditate , rationuin
redditione , funilibufque, tranfigi poteft. /. 2.
3. 4. 5. 6. C. h. t. fed & dere certa fingulari,
puta fundo Corneliano, debito aureorum cen-
tum , & aliis. l.fi de certa re 3 1. C. h. t. nec du-
bium mihi, quin & de ipfa ftatus qua;ftionc >
adeoque libertatis ingenuitatis aut familise jure ,
recie tranfigatur. /. ult. C. h. t. arg. /. eum qui 3 o„
§. fi libcrtus 4. jfi. dejurejurando junft. /. 2. eod.
licet etiim prtvata paftione nec vere fervus liber
fieri poflit, nec vere liber in fervilem transferri
conditionein , /. tranfiattione 16. C. h. t. l.fivo-
kns 6.1. liberos 1 o. C. de liberali caufid. quo minus
tamen tranfigentium intuitu pro libero aut fervo
habeatur, nihil vetat ; tranfadtione intier folos
tranfigentes, non vero aliorum intuitu, operan-
te. Vinnius de tranfiattion. cap. 4. num. 11.

11. De rebus certis non redte tranfigitur,
adeoque nec poft fententiain , quoties illa in rein
judicatam tranfivit, ficuthaud amplius fuperfit
appellandi facultas , aut reftitutio adverfus rent
judicatam necdum petita fit. Nam fi appellatio
adhuc interponi poflit , aut negetur judicatuin
efle , aut reftitutionis adverfus rem judicatain
impetrandse metus fubfit dum ea jam petita eft ,
tanquam de dubio etiamnutn negotio re£te tran-
figitur. /. & pofi 7. /. pofl rem 11. ff b.t.l.fi
caufia 32. C. h. t. adde Vinnium de tranfinttion.
cap. num. 5. 6.-j. 8. 9. Sed quemadmoduin
de jure Romano tranfa£tio fuper re judicata fir-
mabatur, quoties mediante Aquiliana ftipulatio-
ne, & acceptilatione fubfecuta, jus ex re judi-
cata qusefituin ipfo jure perimebatur. d. l.fi caufia,
32. C. h.t. & gratuitum probabatur fuper reju-

A a dica-

-ocr page 202-

186 L i B. II.

dicata pa&um, tanquam liberatorium , & dona-
tionis caufa conceptum. /. jurifgentium 7. §• fi
pacifcar. 13 .ff. depaftis. Paulus recept.fent. libr.
I. tit. 1. §. ult. ita quoque moribus receptum eft,

tranfadiones fuper negotio, ex re judicata certo,
ratas elle. Groenewegen. ad l. 7. §. I. ff. h. t.
num. 2. Nec dubium, quin, fidejuffore jam
condemnato, reus principalis necdum condemna-
tus tranfigere valeat, ita utnon principali tan-
tum , fed & fidejuffori condemnato, tranfaftio,
tanquam in rem concepta paftio, fit profutura.
/. &pofij. §.i.f. h. t.

12. De relidis teftamento, & in univerfum
de controverfiis, quae ex teftamento proficifcun-
tur, nequetranfigi neque exquiri veritas aliter
poteft, quam infpe&is cognitifque verbis tefta-
menti. /. dehis 6.f. h. t. Nec alius videturfen-
fustribui pofle verbis. d. I. quafr Gajus JCtus
in libr, I7.adedi£tum , unde depromta eft d. /.
6. non de tranfaftionibus fed teftamentis traftaf-
fet, nam licet hoc haud improbabile fit ex va-
riarum legum infcriptione, debiiior, tamen eft ar-
gumentatio, qua concluderetur, nonaliamer-
go taii in libro quasftionem fuiffe ventilatam.
Quis enim nefcit, innumeris prope in locis per
modum rationis, vel obje&ionis, vel exempli,
materias tradtari ab ea , qua: ex profeffo excuti-
tur, alienas prorfus , ft in fe fpe&atae fuerint.
Ne longius abeam , hic ipfe Gaji locus cum aliis
collatus abunde id docet : cum enim Gajus d.
libr. 17.de teftamentis agens in rationem inqui-
reret, cur tabula: teftamenti aperiri, infpici ac de-
fcribi deberent, hanc ipfam fuppeditat, qua: eft
in /. 6. f. h. t. poftquam in principio verba edifti
exhibuerat, quibus praetor fe teftamenti infpi-
ciendi defcribendique poteftatem facturum polli-
cebatur, mox in /. 1. §. 1. f. teflam. quemad-
tnod. aper. infpic. & defcrib. fubjungit; ratio hu-
jus editti manifcfla cfl, neque enim flnejudice tran-
figi, neque apudjudicem exquiri •veritas de his con-
trovcrfih, qucc ex tcflamento proficifcuntur, altter
jiotefl , quam infpettis cognitifque verbis tcflameti-
ti. rernovens ita omnem tranfaitionem, five fine
judice & extra judicium , five apud judicem ,
controverfia tranfadione decideretur , fi non ef-
fent prius infpedtffi teftamenti tabula- : meraque
eft tferborum captio, fi dicas, velie Gajum in
hifce verbis , nullam poffe de controverliis ex
teftamentoproficifcentibus tranfadtionem fierifi-
ne judice; cum id nulla lege cauturn fit, & tum
in judicio tutn extra judiciuin, feu , apud affa
Refforis provincice vel fine attis , redte tranfigi
receptum fuerit. /. flve apud 2 8. C. h. t. adde Ant.
Fabri Rationalia ad d. I. 6. ff. h. t. Et ex hifce
ipfutn quoque Gajum illuftrari poffe cenfeo ,
dum in /. in his 16, ff.de condit. & demonflrat.
(quseeftex eodem libr. 17. ad ediftum ) ait,
in his quce extra teflamcntum incurrerent, pofe res
ex bono & cequo interpretationem capere ; ea vero,
quce ex ipfo teflamento orirentur, ttecefe efe fecun-
dum fcripti juris rationcm expediri. Quod enitn

T 1 t. X V.

controverftse, tum ex teftamento , tum aliunde
defcendentes, per judicem fecundum fcripti ju-
ris rationem feu leges decidi deberent, id omni
dubio carebat: ac proinde hanc ejus in hifce puto
fententiam efle, quod peculiari jure controver-
fiae ex teftamento orientes expediri, tranfigi _sfiniri non potuerint, nifi fecundum fcripti juris
rationem, feu, nifi fecundum juris praefcriptum
infpedtis prius cognitifque verbis teftamenti; ne
alioquin temere nimis ac inconfiderate fperne-
rentur defundtorum liberalitates, vota, ac ex-
pe&ationem honoratorum fubinde fuperantes;
& fuprema elogia fubverterentur ; quae exitum
habere, & teftatorum privatim, & publice quo-
queintereft. /. velnegare j.ff. teflam. quemadtn.
aper. infpic. & defcrib. pr. Inflit. ad lcg. Falcid,
Quibus accedit, quod ex jurejurando delato ac
pnrftito fuper his, quae tefiamento dicebantur re-
iicta, nullum jus fibi jurans metiri poffit, fi po-
ftea infpeftis teftamenti tabulis nihil relictum con-
ftet; licet alioquin de perjurio non foleat quaeri.
l.ult. C. de reb. cred. & jurejur. Neque fufficiens
difterentiae ratio fuppetic,cur aiiud in tranfadione,
quam jurisjurandi prceftatione fervaretur; cum
jusjurandurn vicem tranfa&ionis ac decifionis ob-
tineat, imo jurejurando tranfigatur. I. 2. /. ad-
monendi 31. ff de jurejurando. Atque his funda-
mentis nititur, quodwz/. imperatores 3. §. 1. f
h. t. decifum eft , tranfadione propter fldeicom-
miffum fadta , ac repertis poftea codicillis, ex
quibus apparebat majorem ex fideicommiffi cau-
fa quantitatem deberi, id quod minus ex tranfa-
dtione fideicommiffarius adeptus eft, confequi
eum poffe. Quamvis enim apertum & infpe£tutn
effet teftamentum , atque inde quis forte conclu-
dendum putaflet, juris interpretatione codicillos
quoque velut teftamenti acceflorios , pro aper-
tis ac infpedtis habendos fuiffe, & fequi jus tefta-
menti juxta. t. ab inteflato 16. in fine & l. 18.ff.
de jure codicill, l. pen. ff. teflam. quemadm. aper.
infp. & defcrib. re&ius tamen viiumfuit, etiam
ipfos codicillos, quibus erat exprelfa fideicom-
miffi quantitas, debuiffe infpici; quod cum in
cafu d. I. 3. §. 1. non effet fadum, tranfadio
nuliuin fideicommiflo pariebat prsejudicium. Sci-
licet, ut inciviie eft, nifi tota lege perfpedta,
una aliqua particula ejus propofita , judicare
vel refpondere. l.incivile 24. ff. de legibus, ita
quoque , non infpedis cognitifque omnibus vo-
luntatis fuprema» (legis inftar fefe habentis juxta
novett. 22. cap. 2. ) partibus, judicare aut tran-
figere reprobatum. Atque ita obfervari, teftes
funt. Peregrinus de fideicommiffis art. 52. num.
77. Sande dccifi Frific.Hbr. 4. tit. 5. defin. 15.
ante med. Ant. Faber Cod. tibr. 2. tit. 4. defin. 1.
Andr. Gayl tibr. 2. obfierv. 139. num. 10. Chri-
ftinseus vot. 1. dccifi 84. num. 12. &ficqq. Hugo
Grotius manudut7. ad Jurifiprud. Hottand. tibr. 3.
cap. 4. ttum. 9. Vinnius de tranfaffion. cap. 5.
Refponf JCtor. Holl. part. 3. vot. 2. confit. 14.
num. 3.4. nec adverfatur /. Lucius Titius 78. §.

uk.

-ocr page 203-

De transa

ult.ff, A(l Soutufccnfiilt. Trcbell. quippe qua: non
de repertis poftea codicillis agit, fed de inftru-
mentis illis, ex quibus apparebat major quantitas
patrimonii; cum ex codicillis voluntas quidem i
at non fubftantire quantitas, colligenda fit. Mul-
to minus obeft. t. uon efiferendtis n.ff.b.t. cum
aliud fit, de fiolo eo cogitajfe, quod prima tejla-
menti parte , at nm ctiam , quod pofieriore lega-
tumfit, aliud vero priorem tantum partem in-
fpexifte : nam & qui totum infpexit, '& gene-
raliter tranfegit de reli<5tis teftamento, prsetende-
re quidem potuit, fe de reliftis priore parte tan-
tum cogitafle : fed & talem ferendum non ejfe ,
cum indignatione jurifconfultus teftatur ; cum
tamen fatis probabilis fuiifet ignorantia , nec
cum indignatione rejicienda , fi nihil pra:ter
partein priorem fuiflet infpe&um.

13. Nec refte quifquam in tranfigendo huic
tabularum infpectioni renunciat ; cum iuo qui-
dem favori unumquemque renunciare leges fi-
nant; at non juritertii, jurive publico ; quod
ihic contingeret, dum mfpeCtionem requiri di-
ximus , ne temere fubverteretur teftatoris ju-
diciurn neve teftamenta defunftorum occultaren-
tur, quae exitum habere , teftatoris & publice
intereft. d.l. 5. ff. tcfiam. quemadm. apcr. infipic.
& defcrib. d. pr. Inftit. de lege Falcid. Peregrinus
de fideicommififis d. art. 52. num. 78. Sande d. hbr.
4. tit. 5. defin. 1 5. ante med. Andr. Gayl d. libr. 2.
cbfierv.139. ntm. 10. Chriftinceus d. vol. 1. decifi.
84. num. 13. 14. Yinnius de tranfact. cap. 5.
iium. 7. &fieqq. Si tamen fiiie infpe&ione volun-
tas teftatoris aliunde tranfigentibus cei to innotue-
rit, fubfifteret tranfadtio ;cum is, quinonigno-
rat, fed jam certus eft, non amplius videatur cer-
tiorandus. arg. /. 1. in finejf. de attion. cmti. Ant.
faber Cod. libr. 2. tit. 4. defin. 1. Hinc & fi nuncu-
padvum fuerit conditum teftaihentum , quia ta-
bularum infpectio fieri non poteft , {iiifecerit, au-
ditis teftibus cognitam perfpe<5banque tranfigen-
tibus fuille defuncti voliintatein. Yinnius detran-
fafi. cap. 5. num. 6. Non etiam vetitum videtur
ante infpedas tabulas pa&um gratuitum , aut
limplex renunciatio feu repudiatio reliftorum :
eo quod jus lingulare, in tranfacfione induftum,
ad confequentias trahendum non eft , .& vu!go
cuique licetjus fuum remittere. Vinnius de pa-
(iis cap. 18. hum. 6. & de tranfattioh. cap. 5.
num. ult.

14. Alimenta quod fpe<5Iat, fi quidem ea ex
contradu debita fint, nihil impedit, quo mi-
nus mutua tranfaftione abfque prstoris decreto
tollantur , uti mutuo confenfu introdu<5ta fuit
obligatio ad ea praftanda: neque enim hoc cafu
quifquam alieho, fed fuo tantum, juri renun-
ciat ; & naturale eft unumquodque eo genere
diflolvi quo colligatum eft. /. cwn bi 8.%.bcec ora-
iio 2. jf. b. 1.1. mbil tamhaturate 3 5. jf. dc regul.
juris. Sin ultima voluntate relitta fuerint, fi qui-
dem morain iis prseftandis intercefterit, fic ut in
pra-tcritum , biennii forte vel alterius tcmporis

ctlonibus. 187

jam tranfafti, alimenta fint debita , nec tunc ad
trantadlionem videtur decreto opus ; eo quod
harc alimentorum naturam habere defierunt, &
fimplicis legati induerunt conditionem, adeoque
nec alimentoruin jure cenferi debent; non eniiji
quifquam in prceteritum vivit aut alendus eft.
/. de alimentis 8. C. b. t. Si verb in futurum pra-
ftanda veniant ex teftamento, vel ( quod hic
idern) ex codicillis, vel mortis caula donatione j
vel mortis caufa capione , traniaciio non aliter
firmitatem habitura eft, quam fi prstoris decre-
tum acceflerit; ne iii, quibus aliinenta relicta ,
nimifi temere tranfigant, &lucri prarfentis illecebra
invitati, modico contenti fint, atque ita pia
ac provida teftatoris , alimoniam concedentis,
voluntas fubvertatur.d.Lcum hi 8. pr. & §. bccc
oratio z. ff. h. t. idemque eft , fi modicus ufusfru-
<5tus alimentorum vice reliftus fit. d. I. 8. §.fi iri
annos z^.jf. b. t. Confiderandum enim , paren-
tes, aiiofque , qui liberis aut cognatis in luxum
pronis ccmmittere proprietatem rerum non audc-
bant, ne, his prodigalitate brevi diffipatis, efurien-
dum eflet, annua aut menftrua aut diurna tefta-
mento alimehta prudenter conceffifle. Et hinc h
Martiale patrem epigrammate notatuin puto i
quod filio quidem Philoinufo menftrua imo diur-
na vivus diftribuilfet, fed moriens eUndern in-
ftituiflet ex afle heredem ; illam enim inftitutio-
nem ei, cuncta perdituro , non profuturam, fed
magis exheredationem videri. Hanc certe Mar-
tiali» puta mentem , licet vulgo cjus interpretei
alio fenfu accipiant, acumen verumhaud obfer-
vantes. Sic ille libr. 3. cpigr. jo.

Confiituit, Philomufie, patcr tibi millia bind
Menfirua, pcrque cmnes prcefiitit itla dieS

Luxuriam prcmeret cum crafiina fiemper agefias
Et vitiis efficnt danda diurna tuis.

Idem te moricns heredem ex atfe reliquit ?
Exheredavit te , Phitomufie, patcr.
Quod fi alendus tranfigendo non perimat aut
diminuat obligationein ad alimenta , fed magis
conditionem luam reddat meliorein aut faltem
non deteriorem, fubfiftet & fine decreto tranfa-
<5tio ; cuni id tinum, ne per tranfadionem ali-
menta interciperentur, fua D. Marcus oratione
intenderit. Vide d. I. cumbitt. §. camtranfaciio-
nem 6. & §. pen. & ult.jf. h. t. confer Vinnium
de tranfafl. cap. 6. Quid quod nec gratis quis
prohibetur de iis pacifci; cum ita cel(et prohi-
bitionis ratio, nec adeo facile quis jus luum prse-
fumatur gratis remifturus, quam quidem prjefen-
tis, utut modicae pecunia:, oblata prseftationc.
Cui accedit, quod liberum Cuique eft , ex ge-
neralibus juris fundameritis , relidta fibi legata
non acceptare , quodque id ipfum nonnunquam
fuadet aut relinqueridi modus, aut legati tenui-
tas , aut alise id genus caufae, ad repudiandum
impellentes. Quid enim fi velut egeno , qui
opulcntus eft, quantitatis exiguse annua ihen-
ftruave alimentorum nomine data concipias; qu^
non fine opprobrio adinittat honoratus ? Donel-'
Aa 2 lus"

-ocr page 204-

iSS L I B. II. T

ks ddl. 7. fieupdtius 8. C. h. t. num. 1. Vinnius
de pdftif cap. 18. num. 7. & de tranfafi. cap. 6.
num.idt. iit quamvis nonnulhs piaceat, unum-
quemque de alimentis ex quacunque cauia debi-
tis nunc pofte tratiftgere. Zypeus notit. jur. Belg.
hbr. 1. tit. de tranfatfionibus verf. non potejl. Tu-
tius tamen aliis vifum, a jure Romano hac in
parte non recedi; dummodo meminerimus,
non prsecife defiderari, ut tranfactionem antece-
dat decretum; fed fuftxcere , quod vei ratihabi-
tione magiftratus firmetur; quod ii & iiia defi-
ciat , appareatque in liecem pauperum tranfa-
ftionem fuifle interpofitam, fic ut, remifla ali-
mentorum prarftatione , tranfigens reliquis ex
publico alendis affociandus eflet, refcindi tran-
fa£tionem ratiodi&at. Grotius manudutt. adju-
rifprud. licll. libr. 3. cap. 4. num. 9. Groenewe-
gen ad l, 8. C. b. t. Refponfa JCtor. Holl. part.
3. vol. 1. confil. 144. circafin. Quotics autein
licite fuper alimentis futuris tranfa&io interponi-
tur , per quam vel diminuitur vel tollitur aci aii-
menta obligatio, ftriftam iila recipit interpreta-
tionem; fic utnec veftitus nec habitationis fed
tantum cibariorum praftatio in dubio cenfeatur
peremta. I. cum bi 8. §. qui tranfigit. 12. ffi. h.t.
licct in legato, quo alimentarelinquuntur, & ita
introducitur ad ea obligatio, veftitum quoque &
habitationem comprehendi refponfum fit. /. legd-
tis 6.1. uit.ff• de aiiment. vel cibar. legat. ita fciii-
cet fuadente maximo alimentorum favore , ut &
pienius ac faciiius introducatur, & diificilius par-
ciulque refolvatur praftandi neceflitas femei
nala.

15. De caufis quoque matrimonialibus tran-
fa&ionem pro matrimonio quidem, at nori con-
tra iilud, iic ut impediretur aut refoiverctur, in-
terponi pofle , ex juris Canonici principiis tra-
dunt intcrpretes. arg. c. fin. extra. de tranfattione
Andr. Gayl.libr. 2. obficrv. 94. nlim. 14. Vin-
iiius de tranfatf. cap. 4. num. 12. Nec dubium ,
quin & nunc privatis paftionibus fruftra tentetur
matrimonii Jemei re£te contradti, tanquam vin-
culi privatim individui, diremtio. Sed quo ini-
nus in cafu dubio futuri matrimonii incerta fpes,
ex dubiis quarfita fponfaiibus , mediante tranfa-
ftione, aliquo dato diifoivatur, acevanefcat, ut
jure non inhibitum , ita penes nos quotidianum
eft.

16. Non etiam iicita de futuris deliftis aut do-
lo futuro traniactio; quippe ad delinquenduin
invitans arg. /. fi unus 27. pafta quce 4. ff. de
pafiis l.fi arco 70. §. ult. in fine ff. de fidejuffori-
hus. De prasteritis vero privatis deiiftis eatenus
permifta eft , ut pecuniaricc pcence toilatur obii-
gatio. /. fipignore 54. §. ult. /, interdum 56. §,
ijui tutelam 4.. ff. defiurtis. non item , ut & infa-
mia evitaretur. /. athletas 4. §. ult. I. $.1.6. §. 3.
ff. de his qui not. infiam. §.pen. Infiit. de pcena te-
rtierc iitig. cum enim pcena pecuniaria ex deiifto
privato appiicetur aftori; conveniens erat, il-
lum llio juri privato per tranfaftionem renuncia-

i T, XV, '

re pofle : quod non ita eft ih infamia, qtiippe
qus pubiicis annumerata pcenis , ob Isefioneni
publico illatam per deli&um, non poterat a priva-
torum arbitrio ac tranfaftione pendere. Nifi ta-
men quis audore prxtore tranfegifiet, autgra-
tuitaminterpofuifletpaftioncm. I.fiurti6. §. pa-
ftufive 3. ff. de his qui not. infiam. aut delictum
privatum tale fit, exquo nec damnatos infamia
fequitur , veiuti ex iege Aquilia : cum enim non
alia de caufa infames fint de deli&is tranfigentes ₃quam quia hoc ipfo crimen videntur confitcri.
d. I. 4. §. ult.juntt. t. 5. ffi. de his qui not. infiam.
confeifus autem pro judicato eft. /. 1. ff. de con-
fefifis.l.pofi rem. $6. ff.de re judicata, confequens
fuit , infamem eife non debere ex ccnfcilione ,
qui nec ex judicato infamis fit.

17. De publicis quoque criminibus iion capi*
talibus traniigere vetitum , fub pcena convifti.
/. tranfigere 18. C. h. 1.1. ult.ff. deprcevdricatm.
excepto falfi crimine i nam quamvis verum fit,
eos , qui dc non capitaiibus tranfaftionem in-
eunt , eo ipfo in falfi crimen polle incidere,
exemplo eorum, qui ob dicendum vel non di-
cendum teftimonium pecuniain acceperurit. /. 1.
§. 1. 2. ff. adleg. Corncl, de fialfis. non tamen ca
eft fententia legis 18. C. h. t. quando di&at, de
aliis criminibus , qua? fanguinis poenam non in-
gerunt, tranfigere non licere, citra fialfi accufiatio-
nem: fed inagis iliic citra a;quipoliet vocukc prrt-
ter , adeoque exceptionem reftri£tionemque re-
gulse inducit. Ut ut enim frequentius fuerit,
citra pro fine accipi, quia tamen etiain pro prce-
ter vox citra ufurpata invenitur in /. ult. ff. de Ca-
lumniator l. un. §. accedit 13. in fine C, de rei uxor,
attione. & in dubio ea vocis interpretatio adhiben-
da eft , qua: vitio caret, & rei gerenda: aptior
eft. /. in ambigua 19. ff. de legibus. I. quoticns idem
67. ff. R. I. non aliud in d. I. 18. denotari quam
prceter , dicendum eft. Nam & aliunde confrat,
de falfi crimine licitam fuifle tranfaftionem. /. ipfie
fignificds 7. C. dd leg. Comct. defialfis. vanumque
effugium eft , in d. I. 7. traniaftioncm non ipfo
de crimine, fed tantum de privata lscfione per
falfi crimen illata fuiffe interpofitam ; convenien-
ter iis, qux occurrunt. in t.de fide 16. C. eod.
tit. de fialfis l. pen. C. h. t. Id enim fi verum effer,
non fuillet per tranfaftionem in d.l. 7. propofi-
tam impedita criminalis de falfo accufatio, quse
tamcn in d. I. 7. denegatur tranfigenti. Quod
enim civilis adio de fallo , atque fubfecuta ad
eam e£ fententia vel tranfaftione decifio , non
impediat ullo modo criminalem falfi accufatio-
nem , manifeftumeft ex. d. I. defide 16. C. ad
leg. Corn. defiaifis l. unic. in fine C. quando civilis
aftio crimina/i prcejudicet. Pra?ter quse omnein
infuper harfitationcm videntur eximere libri.
Bafilicwh , ubi iibr. 11. tit, 2. /. 35. hsec legun-
tur Latine reddita. Jn aliis vero , quce fiangui-
nis pcendm non irrogant, tranfigere non licet, c*-
cepto fialfi criminc : nam de faffi crimine , tametfi
pccnam fianguinis non irrogat, tranfigere licet. Ne-
,-ft- que,

-ocr page 205-

D e TranSaction ibus.

que, ut hoc addam, ratione caret illa de falfo
tranligendi licentia ; nam iicet poena fangui-
nis hominibus liberis non fuerit regulariter irro-
ganda ; in fervis tamen ultimum lupplicium ex
faiil crimine obtinuit./. i. §. ult. ff. adleg. Com.
ie fdfis. cum vero nemo de fuo itatu ita certus
eiie potuerit , pofita pra-fertim non rara apud
llomanos partuum fuppofitione, infantum fervi-
iium plagio, recens natorum expofitione, & ii-
milibus ; atque adeo fieri potuerit, ut liberum
fe credens,pro libero fe gerens , probata dein fer-
vili conditione , ferviii fuiifet afficiendus fuppli-
cio ; probabiie eft, & tranfadionem de falfo ea de
cauiafuifle exceptam. Juvatquenon parum hanc
rationem , quod Vinnius & alii ilatuunt, etiam
in extraordinariis criminibus , in quibus judex
fecundum rigofem poilet ad ultimum ufque fup-
plicium procedere , tranfa&ionem ob imminens
incertum fanguinis feu mortis naturalis periculum
impunitam eiie. Vinnius de tranfaft. cap. 7. num.
16. confer Cujacium. libr. 6. obferv. 11. Fachi-
lieutn. Controv. Itbr. 1. cap. 9. & diflentien-
tem Vinnium. de tranfaft. cap. 7. num. 30. &

fm-

18. De capitalibus faiie criminibus poenam fan-
guinif), non mortem civilem, irrogantibus ,tranf-
a£tio permiila fuit: vifum namqiie, ignofcendum
efleei, quifanguinem fuum qualiter qualiterre-
demtum voluit. d. I. tranfigere 18. C. h. 1.1. ult.
ff. de prccvarkatione. jund. /. 1. ff. de bon. eor.
qui ante fent.' mortem fibi conficiv. Sed tamen &
hic exceptio eft in raptus crimine, quatenus pa-
rentes , (non item alii) cum raptore tranii-
gere vetantur. arg* nov. 143. 150. Vinnius. de
tranfiici. cap. 7. num. 19. pr&cipue vero in adul-
terio. d. I. 18. C. h. t. neque enim verba ilia e.v-
cepto adukerio fpuria exiftimo , ac ex textu exi-
menda, tum quia in /. de Crimine 1 o. C. ad leg.
fjul. de adultcr. nominatim vetita de adulterio tran-
faftio : tuin quia in libris Bafilicwn femel iterum-
que hsec de adulterio exceptio repetita eft,* fic
enim libr. 11. tit. 2. I. 35. verba habent. in his
quidem criminibus, qute fianguinis pcenam ingerunt
tranfigere licet, excepto adulterio. & mox. brcviter
igitur ex h<ic confiitutione hanc reguUm fiatuito.
De criminibus , quce pcenam fianguinis mfermit,
rettc tranfigtmus , excepto crimine adulieriu Ratio
exceptionis eft, quod in ienocinii crimen incidat
de eo tranfigens. /. is cujus ope 14./. ad leg. Jul.
de adultcr. & cum paucse tantum periona- ad hujus
criminis accufationem admiifae iint. /. quamvis 30.
C. adleg. Jttl. de adulter. iis per tranfaftionem fi-
ientibus, iacile crimen fcediifimum maneret im-
punitum. Prsterquam quod hifce paucis propin-
quis , ad accufandum admittendis, ac prsecipue
marito, quem genialis tori vindicem efle oporteret,
non poteft non turpiifimum eiie, vindidam op-
probii domeftici pecuniario commodo poftpone-
re. arg.l.miles 11. §.focer. 3./. adleg. Jul.de
adulteriis. Nec eft, quod quis rationem ab eo de-
fumtam , quod pauci tantumin hoc crimine ac-

cufant, carpendam putet , quafi tahtum ex re-
centiori lege Cohftantini deprompta, non po-
tuiilet anteriores imperatores Diccletianum &
Maximianum , audores d. /. 18. movifte, ut
adulterium exciperent, eotempore, quo adhuc
omnibus patebat, tahquam puhiica, adulteriiac-
cufatio. Etenim nec id , quod pauci tantum
adulteni accufant, a Conftantino primitus indu-
ctum puto. Quin potius & antea hoc cfimen non
nifiabillis, quoruin intererat, vindicatum fuif-
fe verius eft ; quemadihodum eniin jam oiim Mo-
deftini Jurifconfulti a;vo, adeoque dudum ante
Dioclet. Et Maximianum , dc partu fuppoiito
foli accufabaht parentcs , aUt hi ad quos ea reS
pertincbat, non quiiibet ex populo. /. legc Come-
lia 30. §. 1 .ff.adleg. Cornel. de ficariis. ne faliis
extraneorum contumeliis jura familise deforma-
rentur: ita nec promifcue extraneos eandetn ob
rationem fuifle admiflos patet ex l. 2. §. ult. I. 4.
§. cxtraneis 1. I. confiantc 2 6. ff. ad leg. jul. di
adult. dum Ulpianus extraneorum mentionem
faciens non fimpliciter omnes admittit, fed eos ,
qui poft patrem & marituin accufare adulterii
poflunt ,• dumait; fed & quotiens alti, qtti' pofi
maritum & patret^i acCufare poffunt, ad accttfian-
dftmprofiliunt, &c. itetn, extraneis autem , qui
acc/tjarc pojfiunt, acct/Jandi facultas pojl maritum
& partem conceditur & ab eo, qui extra maritttni
ad accufiandim admittitur , confiante matrimonio
accufiari mulier non potefi; prchatam, enim d tna-
rito uxorem , & quieficens tnatrimonium non dcbct
alius turbare alque inquietare, rilfi prius lenocinii
maritum acmfiavcrit. Qua ratione etiatn pafliin in
legibus per extraneos denotantur illi, quibusextra
maritum & patrem jus actufandi in crimine adul-
terii per leges conceifum eft. Eoque ftnfu mari-
tu.m vei jure inariti veljttre extranei accufare, ]_c-
ges habent. /. 1. §. 1. /. 13./'?-. & §. 4. /. 15. §.
5. ff.ad leg. Jul. de adulter. Neque tainen refte
quis inde collegerit , omnes ergo extraneos ac-
cufare pofle; nain & poft d. I. 3 o. perfonas certas
ad accufanduin in hoc crimine idoneas enarran-
tem, Itnperatofes Theodofius, Arcadius & Ho-
norius eandern diftinttionein , utrum maritus
jure maritt, an jttre extranei ad accufandUm pro^
cederet, agnOverunt, etfi juris certi eflet, non
quofvis extraneos audiendos efle. /. adultcrii 33.
C. ad lcg. Jul. de adulter. Non aliud ergo, ut
paUcis dicam, debemus Conftatitihi conftitu-
tioni, qua: eft in d. /. 30. quam qtiod accuratam
habeamus perfoharum illarum enumerationem ,
extra quas nullse alice accufare potefant; cutn Ul-
piahi verbis tahtum fimpliciter, iine fpecifica
perfonarum enarratione, ihoneremur, non om-
nes, fed qubfdam, ad accufationem adulterii in-
ftituendam potUifle pfofiiife. Difticultas quidem
noh levis in eo hxret, qtiod multi contendunt
adulterii pcenam tempore audorum d.l. 18. C.
h. t. non fuiife capitalem , fed demum poftea h
Conftantino talein fi£tam. /. quatnvis 30. §.1.
C. ad leg. Jul. de adult. ideoque Cohftantino ad-

A a 3 fcribi

-ocr page 206-

fcribi in noveH. 134. tdp.io. Sed non erraturos au-
tumem, qui gladiifupplicium a Conftantino non
primitus indildum, ied renovatum cenfent ; ne-
que eniin probabile mihi fit, tam paucis verbis
in d. I. 3 o. occurrentibus, fine prasfatione aut
ratione addita , tam infignem a Conftantino
mutationem fuiffe faftam , cum in levioribus
mutandi juris rationem paffim inveniamus adje-
ctam , aut faltem juris mutandi mentionem ,
quorum tamen neutrum in d. 1.3 o. apparet, Nec
novum eft in noftro jure, ea , quse per im-
peratorem aliquem non ftatuta primitus fed reno-
vata funt, eidem velut audtons tribui: qua ra-
tione divifionis beneficium fidejufforibus ab Ha-
drianoindultum juxta §.4. Inft. de fidejujjorib.
fuccefforiejusD. Pio adfcribitur in l. jitejilamento
49. §. 1. vt fin. Jfi. de fidejujfior. Ut proinde nec
mirumfit, Conftantino in d. nov. 134. c. 10.
quoque pcenam adfcribi renovatam magis quam
introduftam; prsefertim, fi confideres etiam alias
ipfam legis Julise poenam, quse fsepe, quafi lege
prope dormiente, vix in adulteria decernebatur ,
fuiife renovatamnotante illud Juvenale fiatjr.
3. verfi 29»

Qualu erat Tragico nuper pollutus adulter
Concubitu, qui tunc lcges revocavit amaras
Omnibus, atque ipfiis Marti Venerique timendas.
Et licet deftituti multis Impp. conftitutionibus ,
priinum nequeamus defignare exafperatae in adul-
teros poense au&orem, conftat tamen, Alexan
dri 1'mperatOris temporibus, adeoque ante d. I.
18. fupplicium capitale debuifle infligi. I. cafiita-
ti 9. C. adleg. Jul. de adult. Nec fpuria , aut Tri-
boniani efle verba pofteriora iftius legis nonse,
vel iude patet, quod & Apulejus & Arnobius,
qui ante Conftantinum vixerunt , capitalis in
adulteros meminerunt pccnse. Vide Rsevardum.
libr. 4. varior. cap. 6. in fine. Jacob. Gotofre-
cluin ad 1. 4. Cod. Theod. quorum appell. non re~
cip. Per eam autempcenam capitalem non depor-
tationem , ( ut vult Jac. Gotofredus d. loco,
putans verba quce fiangumis ptenam non ingerunt,
in d. 1. 18. Triboniani magis, quam imperato-
ruinefle). fedultimum fupplicium feu fanguinis
pccnam oportere intelligi, ex eo colligi poteft ,
quod aliis in legibus nulpiam deportationis poena
muiieribus adulteris invenitur difta; fed relega-
tionis fecundum ipfam legem Juliain, vel ultimi
fupplicii fecundum leges alias : fic ut hic locum
invenire nequeat, per capitalem pcenam in du-
bio non naturalem, fed civilem mortem videri
defignatam ; quippe quod demum verum eft,
fi vel aliis in legibus deportatio proponatur, vel
nihil certi alibi definitum fit; non vero, ubi no-
minatim ultimi fupplicii vel pcense fanguinis men-
tio eft. Nec repugnat, quod Marcianus depor-
tationis meminitinl.fiquis viduam %.Jf\ de quce-
ftionibus. cum ibi deportatio non ob adultenum,
fed ob inceftum cum vidua vel nupta, dicatur in-
fligenda. Quod vero in concurrente tunc adul-
terii crimine non ultimumfupplicium, fed levior

190

L I B. II. T I T. XV.

pcena propohitur, id nb.n ex rigore juris jana
exafperati , fed ex remiflione legis afperioris,
quali dormientis, a Marciano faftum puto: eo
modo , quo & in d. I. 9. C. de adulteriis , mulier
capitalem pcenam evafiffe concipitur , ipfo im-
peratore fic fatis agnofcente legis feverioris ne-
gleftum. Quo modo etiam mulierem iri adul-
terio deprehenfam Ulpianus fententiS judicis ni-
hilominus abfolutain ponit. /. palam 43. §. pen.
jfi. de ritu nupt. Atque hsec circa Marciani r£-
fponfum eo magis probabilia funt, quii riovum
ipfi non fuit, ut pcenam proponeret, non ex le-
ge irrogandam , fed aliam ufu frequentatam , li-
cet Jurifconfulti alii Marciano cosetanei legitimse
pcense mentionem haberent. Ita namque legis
Julise de facrilegiis & peculatu poena eft aqhse 6c
ignis interdidio, incujus locum deinde fuccef-
fit deportatio, tefte Ulpiano. /. peculatm pcend
3 .Jfi. adleg. Jul. pecul. & facrilegos capite puniri
audor eft Paulus. /. fiacrilegi 9. Jfi. eod. tit. quin
& Marcianus ipfe facrilegii convidum in infulairl
deportatum narrat; & poenS legis Julia? de pecu-
latu teneri ait. /. lege Juiia 4. §. 1. /. hac lege 10.
§. 1. infin. ffi. eod. tit. Et tamen idem Marcia-
nus in d. 1.4. §. mandatis 2. Jfi. eod. tit. aflerit,
mandatis principum ad proconfules praefidefque
provinciarum fuifle cautum , ut fiacrilcgi extra
ordinem digna pcena pletterentur; non exlege Ju-
lia , fed mandatis principum, ad ufum ac praxiit
puniendi facrilegos accommodatis : quam pra-
xin licet non ignoraret Ulpianus & Paulus, legis
tamen Julise poenam propofuerunt: Marcianus
contra, etfl fciebat pcenam legis Julis, extraor-
dinariam tamen propofuit i ufu admiflam. Ne-
que fufficiet eftugium , a Marciano moneri in
d. I. 4. §.2. extraordinem facrilegis imponi pce-
nam , a legitima diverfam : at in d. I. 5. ff.de
qucefiion. nihil tale ab eo adnotari. Non enim
ideo fequitur, eam extraordinariam non fuifle ,
omifla tali aperta admonitione : cum Paulus fa-
crilegos (quorum eadem, quse peculatus , pce-
na erat, d. 1.4.pr. & §. 1 .jfi. ad leg. Jut.pecul. )
capite puniendos dicat. l.fiacrilegi 9. ff. eod. tit. &
tamenidem Paulus , libr. 5. fcttt. tit. 27. ac poft
eum ModefiinUs, in 1. pen.ff.ecd. tit. fcribant, pe-
culatus reos in quadruplum damnandos efle; rion
adjicientes'^;, hanc quadrupli pconam non ex lege
Julia peculatus , fed ex more tunc ufitato fuiffe
illatam, atque adeo crimen hoc nirnia punien-
tium remiffione in non capitaledegeneraffe. Quid
ni ergo fatius fuerit, in re obfcura Marciani quo-
que refponfuin circa adulterii & iriceftus poenam
depraxi illius temporis& negleda perdefuetudi-
nem ordinaria ac legitima coercitione intelligi
potius, dum id adjuvatur ipfo Alexandri refcrip-
to in d. I. 9. C. ad leg. Jul. de adult. quatn fine
au&ore, fine .lege certa , fine codicum fide,
duplici legi tam notabilem inferre medelam chi-
rurgicain , deletis in d. I. 18. verbis , excepto
adulterio ; itern , quce fianguinis pcenam non inge-
ritnt, ac reje&a tota penodo d. legis 9. fi quocrm-

-ocr page 207-

D E T R A N S A C

qui moclo pferuvn capkalcm evafcrit. Idemque ju-
dicium eito de. /. Claudm 13. jf. de his qnib. ut
indignis, ejus fciiicet difpofitionem locum habuif-
fe, quando lecundum Alexandri refcriptum
adulterio poliuti quocunque xnodo pccnatn eva-
fiflent capitalem. Nec magis firtnum prseftdium
adverfx lententise patronis eft in Pauii, Alexan-
dro itidem co^tanei, loco , qui eft in /. ex eo
l2.jf.de tcftibm. Confiderandum enitn, Pau-
lum non ab uf,t fui temporis , aut jure circa adul-
terii pcenam tunc fancito, fed ex ipfis legis Juliae,
( folatn relegationem irrogantis ) verbis, argu-
mentuin petere. Prohibebat fcilicet lex'Julia ,
adulterii damnatatn , & ita relegatam , teftimo-
niuin dicere; indeque concluditur, mulieres
alias ateftimonio in judiciis perhibendo non efte
repellendas. Vide varie de adulterio fentientes
Cujacium, libr. 7. obferv. 11. Jacobum Gotofre-
dum ad l. 4. Cod. Theodof. de appell. non recipiend.
Vinnium. dc tranfatt. cap. 7. num. 17. 18. Cx-
terum gratis de adulterio perpetrato pacifci, lion
puto prohibitutn, neque legetn ea ratione oftendi,
quod proximi, quibus folis accufandi jus erat,
exorari fefe pafli, injuriam remiferint. /. exlege 2.

cceterum 3. I. ft maritus 15. §._// negavctint 5.
I. maritizg. §. qucefium ^.ff. adleg. Jul. de adulter.

19. Porro extra caufarn adulterii tranfadio
tutn reo , tutn adori impune licuit , lege 18.
non diftinguente: fic ut neque reus pro confeifo
aut convicto inde fuerit habitus , neque a&or
in Senatufcoiifulti Turpilliani pcenam inciderit:
quippe in quam non incidit, qui principe vel
lege pennittente defiftit. /. deflltijfe 13. ff. ad
Senatufc. Turpil. Neque interefle puto , an an-
te an vero poft litem conteftatam intercedat tranf-
adtio: narn neque diftinctio in lege fit, neque
poft accufationem caeptam minor , fed eadem
& major fanguinis redimendi ratio militat , peri-
culo tunc proprius reum urgente, ipfoque etiam
accufatore ad pamain talionis per infcriptionem
devincto. Et quamvis verum fit, ahte cseptam
accufationetn non periclitari accufatorem, quip-
pe cui liberum eft accufare vel non accufare,
juxta tit. C. ut. nemo invitus agere vel accufare tc-
neatur ( quo fundamento Vinnius tratifattionem
ei, qui necdum accufare csepit, non impunitatn
putat) tamen ne tranfigendi licentia , reo ex
commiferatione data, redderetur inutilis, fi fu-
turus accufator pcense metu a tranfadione abfter-
feretur ( uti & ipfe Vinnius argumentatur de
tranfadionepoft carptam accufationemfacienda;)
magis eft, ut & ante critnen motum tranfigens
accufator futurus , extra pcense formidinem con-
ftitui debuerit. Vide Vinnium de tranfatt. cap. 7.
num, 3. & feqq. Nec huic tranfigendi licentise
adverfatur, quod accufator in crimen concuffio-
nis videretur incidere; turpemque dicatur capta-
requzeftum, qui nummos acceptat ob non ac-
cufandum. 1.2. ff.de concuffion. I. qui accufare 8.
circa fn. ff. de accufation. diftat enitn plurimum a
traniadione, fuper dubio crimine interponenda,

TlONlBUSi I^t.

fordida concuflio, manifeftatn contitiens, calutn-
niam , ac criminis non perpetrati comminatio-
nem adverfus infontem i llla vetita eft , hsec ve-
ro neutiquam interdida. /. 1. §. fed & 3. Jfi
de calumtuator. Multo minusrepugnat, quod hac
ratione crimina manfura eflent occullata & im-
punita , curn tamen peccata nocentium nota
efle & puniri oporteat expediatque. /. eum qui
\ Jf.de injuriis. l.ftdrcb 70. §. ult.ff. de fidejuff.
I. itavulneratus 5 1. §. 2. ff.ad leg. Jquil. Nori
enim tranfadione per unum interpolita, judicis
ulterior pleniorque ex officio in crimen facienda
inquifitio abfcifla vel impedita eft, neque pri-
vati reliqui ab accufatione exclufi funt. arg. /. qui
ccetu 5. §. uh. ff. ad leg. Jul. de vi public. /. fi quis
fervus 3. C.proquib. caufts fervi proprcemio hbcr-
tat. Et licet reo, per fententiam ab accufationef
abfoluto, coinpetat rei judicatse exceptio non tan-
tum adverfus accufatorem, fed & quemvis aliutn
iterato eadem ex caufa volentem accufare; l. ft
cuicrimen 7. §. iifdem 2. ff. de accufat. ac non mi-
norem auftoritatem tratifadio habeat, quatn reS
judicata./. 2.ff. de jurejurando. tamen in crimi-
num materia scque, ac civilibus in caufis} tranf-
adtio inter folos tranfigentes jus facere poteft; eo
quod tianfigens, ac ex tranfa&ione non publicc*
led libi foli, pacifcens aliquam pecunise quantita-
tem , ut ab accufatione defiftat, non ita totuin
videri poteft populum reprsefentare , quam qui-
dem accufationem publicain folennem ad finem
perducens ad paira¹ publicse irrogationem, at-
que ita nihil fibi acquirens; tranfadione quippe
privatis, accufatione vero publicis magis negotiis
accenfenda. Nec obeft , quod jusjurandum in
adione populari interpofitum profit reo adverfus
omnes alios dein adione populari agere defide-
rantes,perindeac fi fententiaabfolutuseffet; tran-
fadio autern & jusjurandum pari ambulent paffu»
/. eum qui 3 o. §. in popularibus 3 .ff. dejutejurand.
juntf. I. 2. ff. eod. tit. quod enim tbi jusjurandum
bona fide exadum adverfus omnes tutum reddit
reutn jurantem , id inde eft, quia, fi unus oc-
cupaverit adionem popularem , omnibus aliis
prseripuit jus agendi & perfequehdi pcenam pri-
vatis ex populari a&ione applicandam ; folufque
incepit, exclufisomnibus aliis privatis, creditor
efle. arg. /. utfi cui 12. ff.dc vcrb.ftgnif. quafi
confumta publica adione. d.l. 3 o. §. 3. dejurejut.

20. Et hsec quidem ita ex Romani juris prse-
ceptis obtinent. I fodiernis vero moribus invaluit,
nulla diftindione adbibita, five publicum five
privatum critnen fit, five capitale five non capi-
tale, la'fum aut lsefi heredes, liberos , uxorem ,
( de quibus latius tit. ad leg. Cornel. de ficariis )
tranfigere pofle cum lsedente, in quantuin ex ta-
li Isefione civilis adio ad indeinnitatem , aut id
quod intereft , poftet competere, Grotius ma-
nuduff. adjurifprtid. Holl. libt. 3. Cap. 4. num. 1 o,
Groenewegen adl. 1 8. C. h. t. D. Joh. a Someren,
dejure novercarum cap.i 5. num. 7. Ant. Matthscus
de criminibus. hbr. 48. tit. 20. cap. 4. nttm. 12.

adeo

-ocr page 208-

Iij2 L I B. II.

adeo ut nec marito proKibitum fit de adulterio
Uxoris fuse , cujus ab initio ignarus fuit, .tran-
figere, flve cum uxore, five cum ipfo adultero,
fine lenocinii vitio. Carpzovius pratt. crimindi
part. 2. quccfi. 71. num. 31. & feqq. Petrus Hei-
gius part. 2. qucejl. 29. num. 79. & feqq. Sed
uti inter folos tranfigentes jus facit, ita non po-
tefl iilis, quibus pubiica accufatio nunc ex re-
gionis cujufque more demandata eft, quibufque
iolis ad exclufionem privatorum jus accufandi
competit , prsejudicare , quominus folenni ad
judicem delatione legitimas aut arbitrarias perfe-
quantur criminum pccnas. Quibus licet apud
nos fuperiori feculo interdiftum fuerit, ne de ul-
lis criminibus tranfadtio fieret , tum quia fiepe
innocentes ea ratione conculfionibus reddebantur
obnoxii, tum quia opulentiores ad crimina in-
vitabantur; -quippe acre folo per tranfa&ionem ,
non pelle, Iuenda.. Ordon. op de criminele Jufiitie
van l\on. Philippus, anno 1570. art. 13. vol. 2.
placit. Hol.pag. 1014. poftea tamen deievioribus
tranfadiones cseperunt pnxtoribus fimilibufque
permitti; uti & de pluribus gravioribus ex con-
fenfu principis, aut camerse rationum principem
reprsefentantis, tranfadtio jurc fit, pracfertim ubi
id , quod objicitur, magnaquidem prsefumtione
jUvatur, fed non evidenti fatis ac luce meridiana
clariore probatione. Merula praxi libr. 4. tit. 14.
cap. 2. num. 5. Groenewegen add. I. 18. C. h. t.
Walfenaar praff.jud. cap. 30. num. 52. 53. 54.
Ant. Mattharus cle criminib. libr. 48. tit. 20. cap. 4.
num. 12. Excepto crimine ftupri violenti, ra-
ptus, faifi , blafphemis, & aliis enumeratis in
inftrutt. Curice Hotlandicce art. 9. Nec tamen ideo,
fi quis de gravioribus non jure tranfegerit cum
publicis accufatoribus, five de quibufcunque cum
privatis lcefis , habendus videtur pro confeflo ,
fed magis, accufatione poft. tranfa£tionem publi-
ce inftituta, legitimis eft convincendus probatio-
nibus. Si enim de levioribus hodie tranfigere li-
ceat, non peccatutique aut convifti confeffique
pama puniendus, qui lege permittente tranfigit.
Et quod talis quantum ad irrogandam infamia.'
notam jure Romano pro confello fuerit habitus.
/. 4. ult, l. *).ff. de his quinot. infam. id ufum
hodiehaudinvenit, dumnulla nunc ipfo jure in-
famia irrogatur citra condemnatoriam judicis fen-
tentiam, ut di&um tit. dehis qui not. infam. Et fi
graviflimaponas crimina, de quibus, in d. art.9.
Inftruitionis recenfitis, tranfigere vetitum, ta-
men de hifce non tam ex fceleris confcientia,
quam potius ob incertum ipfis etiam inlontibus
quandoque ex aliena caluinnia imminens mortis
periculum, tranfa£tum videri poteft; & quia pro-
hibitioni non invenitur appofita in contravenien-
tes convifti confeflique poena, propiuseft ut exi-
ftimemus , non mutatat in eo Romani juris dif-
pofitioni, quod tranfigentes de capitalibus nequa-
quam pro convictis habet, ftandum efte. /. tilt.Jf.
de prcevaricatione. Anton. Faber Cod. libr. 2. tit. 3 6.
deftn- 2. in med. Mynfingerus cent. 6. obferv. 32.

T 1 t. XV.

21. Efteftus tranfaftionls eft, quodlitemdi-
rimat, habeatque vim rei judicat® ,ac jurisjuran-
di inter tranfigentes. 1.2. Jf. jurejurando. Ut ta-
men ftridtam recipiat interpretationem , fic ut
non excedat negotia ac caulas , de quibus nomi-
natim conceptaeft,nec quantitatem pecuniariam
de qua difputatum fuit. Unde licet de debito ,
de refiduis in univerfum , fine quantitatis litigiofe
dubiseve defignatione, tranfigi poflit, atque ea
ratione tota quarftio fopiatur; tamen II de milie
aureis velut refiduis aut debitis cum tutore, aut
alio fimili adminiftratore, vel cum debitore, tran-
fa£tum fuerit, ac poftea major probetur refidui
debitive quantitas , petitio ejus, quod mille au-
reos excedit, non cenfetur tali tranladione per-
emta. /. qui cum tutoribus 9. §. tranfatfio 1. & 3. Jf.
h. 1.1. age 3. C. h. t. Et fi de hereditate inter fratres
aliofve tranfaftio interpofita fit, quafi omnibUs
hereditariis rebus inter eos divifis , ac poftea
quadam per unum fubdufta appareat, a£tio de
Iubdu£tis fupereffe creditur, cuin de fubdu£tis ne
cogitatum quidem fuerit, & de non cogitatis non
poffit videri tranfa£tum. /. tresfratres 3 <> .ff. de pa-
ffis. Vide Grotium manuduU. ad Jurifprud.
Holl. libr. 3. cap. 4.nura. 13. Reiponf. Jurifc.
Holl.part. 1. confil. 229. & part. 3. vol. x.conftl.
3 1. Sande deciffriftc. libr. 4. tit. 5. def. 15. poft
med. Multoque minus ad negotia futura , de
quibushaud cogitatum, fefe tranfadionis efficacia
poteft extendere. Brunemannus & vuigo DD. ad
d. l-9.Jf. h.t. Ex eadem ftrifta: interpretatio-
nis ratione eft, quod, fi inter vuinerantem vul-
neratumque, aut injuriam inferentem mediante
tranfa£tione reconciliatio intervenerit , faivam
nihilominus fore ad impenfas & id quod intereft
a£tionem, nifi pleniflima effet fa£ta remiffio,
tradat Chriftinajus ad Mechtinienf tit. 2. art. 31.
num. 11. Menochius libr. 3. prcsfumt. 114. Jul.
Clarus recept. fent. libr, 5. i. fin. quccft. 58. num.
3 8 Mynfingerus cent. 4. obferv. 1 o. Quodque
non facile de negotio tranfa£tum prafumi debeat;
ac proinde, fi inter plures fratres coheredes , &
mutuo fideicommiflo gravatos, divrfio heredita-
tis fa£ta fit, pactumque divifioni additum, bo-
na cujufque forepropria, & neminem divifioni
contraventurum , fideicomifli tamen incerti fpes
non videatur ifta tranfa£tione fublata ; maxime ,
cum longe aliud fit dividere , aiiud renunciare
fideicommiffo. l.ftcumpaterjj. §. hereditatem 18.
ff. delegatis 2. arg. l.ftunus 27.patfaq. infine.
ff. depatfis. nifi verba paftorum ac claufularum
adeo generaliter concepta fuerint, ut fine calum-
nia, & falva re£ti fermonis ratione , reftringi
nequeant ad folam divifionem. Neoftadius cu-
rice fiupr. decifi 43. Andr. Gayl libr. 2 .obfi, 139.
num, 1. &fieqq. Anton. Faber Cod. libr. 3. tit. 2 5.
defin. I. Fachinarus libr. 5. controv. cap. 20. Sande
decifi. Frifiic. Itbr. 4. tit. 5. defin. 14. Menochius
libr. 3. prcefiumt. 115. num. 9. <£jfieqq. Wamefius
tom- 6. confil. 82. num. 24. & 30. Fufarius de
fiubftitut. quceft. 587. Chriftinseus vol. 2. decifi.

180.

-ocr page 209-

j go. mm. 8. &feqq- M"a(Tenaarpract.ju&c. cap.
11. nutn. 62. Brunemannus adl, 11. C. dc tranf-
aftion. & ad /. 16. C. dcpaftis. Vinnius dc tranf-
aff. cap. 8. num. 19. 20. Nec adverfatur hifce
refpcnfum Scarvolx inl. qid Roma 122. §. ult.
ff. de vcrb. cbligat. quippe qui illic non definit
qusftionem, utrum diviilone & claufula pcenali
addita fuper fideicommiflo cenfeatur tranfadum,
nec ne; utinec illud, an bene an perperain judi-
catum fuerit , etiain de fideicoinmiiTo videri
tranfaftum. Sed pctius id unice qua:fitum
eft, an poena in cafum , quo quis dividentium
fratrum contra divifionem faceret, promiifa,
fecundumea Cjuae proponcbantur, efletcomrnif-
fa : ac eam commiflain efie refpondetur ; opti-
ma ratione: narn , cum judicatum eflet fecun-
dum narrata in lege , fideicommiifi petitionem
divifione extin&am fuiife , & res judicata , five
jure five injuria interpofita, habeatur pro veri-
tate , non poterat 11011 videri contra divifionem
feciile frater fideicommiflum petens ; & quia in
cafum contraventionis pcena promifla erat, con-
traventione per rem judicatam apparente , necef-
fario pccnam commiflam fuifle reijjondendum
fuit. Vinnius d. num. 19. Si tamen duo, in-
fpedis plene teftamenti tabulis, inter fe dividant
res fideicommiffarias eo tcmpore, quo purificata
jam crat fideicommiifi conditio , ipfis illucl haud
ignorantibus, non alia quam tranfaftionis de fi-
deicommiflo ac remiifionis conjeftura capi pofiet.
Eoque facit, quod folus ignoranter emens rem
fibi pure legatam , etiainnuin rei legata» perfecu-
tionem habet, aut fahein pretii ; non item, fi
fciens comparalfet. arg. t. hujufmcdi 84. §. fi fer-
•vum ").ff. de legatis 1. jun£t. l.fua rei 16. jf. dc
lcgatis 1. junft. /. fua rei 16. jf. de contrah. cmt.
fi enim fcienter emens rem libi pure legatam,
prajudicet legato fuo ; quid ni & fideicommiifo
puro noceat divifio per non ignarum juris fui fa-
cta? Menochius libr. 3. prafumt. 115. num. 3.
&feqq.

2 2. Sed ut tranfa&io non exxedit negotia de
quibus concepta eft, ita nec aliis nocet quam ip-
fis tranfigentibus, ex vulgato axiomate, remin-
ter alios a<5tam aliis nec prodefle , nec nocere ,
1.63. ff. de re judicat. tot. tit. Cod. inter alios atfa
vcl judicata aliis non nocerc l. fi unui 27. §. patfa
4. in finejf. depattis. l.imperatorcs ^.ff.h.t. Quo
fundamento refponfum, tranfa&ionem unius fo-
cii vel coheredis non praejudicare csetcris , eam
non inandantibus ratamve habentibus; nec tran-
figentem, fi de rato noncaverit, ultra fuam par-
tein tranfaftioni ftare cogendum, nec ad id quod
intereft, reliquosnon ftitifle, obftringi, fedtan-
tum ad impenfas, fi quas tranfa&ionis iftius in-
tuitu appareat erogatas. Refponf.JCtor. Holl.part.
2. covfil. 42. Et, fi inter teftamento inftitutum
ac legitimum heredem contentio fit de validitate
tefl amenti, five illud inofficiofum, five non jure
faftum, five falfum dicatur, aut alio quocunque
liiodo taborare ac inutile effe , & tranfadione ab
illa difcedatur controverfia, fic ut vi tranfa&iohis
partem hereditatis habeat teftamento fcriptus ,
partem legitimus; tranfadtione tali Iegatariis non
prajudicatur , quo minus aftionem pro legatis
confequendis in foliduin adverfus inftitutum te-
ftamento inftituant; fi inodo teftainentum fub-
ftitifle probent. Neque enim omnis aditio per
inftitutuin fa<5ta eum oneri legatorum reddit ad
retinet abnoxium; fed ea demum , quse ex te-
ftamento , invitis aliis exituin habere valente,
contingit: nealioquin & ex falfis, & ex inoffi-
ciofis, & ex ruptis, aut ipfo jure nullis tabulis
adeuntem dicamus obftri<5tum, contra jura, le-
gatorum condi&ionem ut non debitorum con-
cedentia. I. fi quisficfolverit 2. 1. /. 3. 4. /. eX.
his omnibus 54.ff.de conditt. iv.deb. Et lroc efl:
quod volunt Impcratores in /. imperatores 3. ff.
h. t. dum pro regula prxmittentes, privatispa-
tticnibus non ladijus caterorum, fhbjiciiint hanc
de legatariis fafti fpeciem. Nifi enim teftamen-
tum fubiiftere probetur, alio id ipfum eunte in-
ficias, non potuiflet difputari, an jus legataric-
rum lacdi poffet, quod nunqUam fuerat ipfi qus-
fitum; cum non entis nulla: fint affediones: &
hinc quoque in /. fi fufpeCta 29. §. quamvis 2. ff.
inofficiofo tcflam. dicitur, non obftante tranfa-
<5tione, teftamentum in fuojure manere, ac idco
legata a<p libertates falvas effe. Quo ipfo fuppo-
nitur, jure debuiffe valere, cum inepte dicatur
in fuo jure manere, quod nuilquain fuit re<5te
conditum. Eaque ratio eft, quod inpr. d. /. 29.
permittitur legatariis , collufiohem metuentibus,
in lite de inofficiofo adeffe, & voluntatem defun-
<5ti propter fua legata tueri, monftrando , nihil
fuiffe contra pietatis oflicia peccatum, quin &
appellare datum eft , fi inftitutus fuccumbat. /.
afcntcntia 5. §. i.&feqq. t. ft pertuforio 14. ff.
de appcllat. imo fi heres inftitutus fponte cefferit
querelam moventi, eique non refponderit, at-
que ita teftamentum pronunciatum fuerit inoffi-
ciofum, libertates tamen competere , & peti
poffe legata, refponfum eft. /. qui repudiantis 17.
§. i.ff. deinojf. tefl. fi fcilicet legatarii teftamen-
tum ab inofficiofl macula purgar» queant; cum
fieri poflet, utinftitutus non refponderet, quod
temere nollet litigatum ire, dum certus erat,
contra pietatis officia peccatum effe. Et fane, fi
hanc a legatariis in fpecie d.l. 3. probationem non
exegeris, eo deveniendum erit, ut tranfadtio-
ne privatorum firmum fiat aut maneat teftaineh-
tum, quod vel ab initio inutile erat, vel debue-
rat refcindi; utque padum alterius alteri fa?pe
nullum jus habenti profit; cuin utique contro-
verfia de teftamenti valore non minus contra
fcriptum quam pro fcripto herede potuiffet defi-
niri, fi non tranfa<5tum fuiflet, fcd ad ffntentiam
ufque in lite perfeveratum. Cscterum, ut tranf-
adtio non nocet legatariis fecundum jatn di£ta;
ita quoque nec creditcribus hereditariis impedi-
mento eft , quominus in folidum experiantur
adverfus inflitutum, fi modo probavcrint validi-

D E

B b tatem

transactionibu s.

-ocr page 210-

2 o 2 L i b. III. T i t. XV.

tatem teftamenti; ant e contrario , adverfus le-
gitimum , ii modo manifeftam docuerint tefta-
inenti infinnitatem; ne alioquin coliuiionibus
fraudibufque via patefiat, per quas paupertinus
legitimus , fabricata tranfaftione , fubintraret
in bereditatis & onerum partem; aut vice verfa
legitimus fublevaretur , in partem cum teftamen-
tario fubornato hercde pacifcens. Militatque hic
eadem quoe in iegatariis ratio , privatorum fciii-
cet paitionibus la'di non debere jus cseterorum ,
& cum alia perfona conventionem initam ad alte-
rius perfonx detrimentum haud efieporrigendam.
d. I. imperatores 3. Jf. h. t. l.jiunus 27. §. paffa 4.
in finc jf. de patlis. Neque exiftimandum ,
Scsevolam iibi fuoque ratiocinio in d.l. 3. propo-
iito contrarium eile in iis, quae in l. controver/ia
14. jf. b. t. circa creditores fcripfit: non enim
illic creditoribus hanc de jure imponit neceffita-
tem , ut partim contra inftitutum partiin contra
legitimum heredem fuas cogerentur actiones in-
ftituere, pro ea nempe parte , quam ex heredi-
tate quifque ex tranfadione percepiftet; fed tan-
tum refpondet ad iliam quaiftionem , qnem, po-
fita tali tranfaftione creditores bereditarii cottveni-
repojjint. Ut autem viis mediifque pluribus cre-
ditores fuum confequi, non novum erat; ita &
Scavola, non negans, vel teftamentarium vel
iegitimum heredem, probatis proban^is, fe-
cundum ante dicta poiie in folidum conveniri,
exiftimavit, jurequoque faduros creditores, fi
& teftamentarium & legitimum heredem pro par-
te hereditatis in tranfactione expreila, & cui-
cjue delata , convenirent; ita enim illud conve-
niendus ejl pro conveniri potefi accipiendum eile ,
tum quseftio propofita , turn rationes fuperius
addu6t£e evincunt, tum denique adeo ufitata
jurifconfultis ac probatis audoribus hsec ioquendi
ratio ut probatione non indigeat. Nititur autem
hsec Scxvolae fententia incerto fiucccfifionisjure. A-
divit fcilicet inftitutus ex teftamento ; adivit &
. legitimus; & uterque fibi jus fuccedendi defen-
dit ; fed quia non conftabat, uter meliore gau-
deret jure , rnerito fuccefifionis inccrtum a Sczvo-
la allegatuin eit Cumque lis illa dubia prorfus
tranfadione compofita eilet, nulla profedto vei
iniquitas fuberat vel abfurditas , unumquem-
que pro ea parte , quam vi trania£tionis habebat
cx hereditate , conveniri: Nam cum & inftitu-
tus, dum totam ex teftamento fervare non potuit,
partem, quantam potuit maximam, tranfa&io-
tie fervaverit; & legitimusviciflim velut lege de-
latam, cutn totam retinere non poflet, parte
tamen nialuerit contentus eife, quatn litigare;
quae obfecro injuria eft, fi quifque in folidum
captans hereditatein,onerapro ea parte fubireco-
gatur ,pr<t qua ,dum plus habere nequit, ex tranf-
adtione heres & eile voluit, & potuitmanere, utili
tamen p^tius, quam diretta a<5tione ob incertum
fuccelfionis conveniendus: cum enim incertum
eflet, an legitimus partem accepiilet a teftamen-
tario, tanquam vero herede, an contra tefta-
mentarius a legitimo, ac is, qUi vere heres nori
eft , fed venditione tran fa&ione aliove modo he-
reditatis partem a vero herede eft confecutus,
non direftis fed utilibus aftionibus conveniendus
fit i merito fucceflionis incertum eftecit, ut uti-
libus magis qUam dire&is adtionibus uterque fue-
ritad folutionem adigendus. d. I. 14. Et quamvis
emtor hereditatis invitus utiles aftiones heredita-
rias contra fe motas excipere non teneatur. I. ratio
juris 2. G de bered. vel afi. vcnd. aliud tamen eft
in quaeftione prsefente , in qua, dum uterque
voluit vere heres efle, etiam ut talis, ex fua vo-
luntate , a&ioncs pati invitus cogitur; iterum
ob incertum fucceffionis. Neque eft , quod quis
exiftimet, ita fore, utpadtis deferatur hereditas t
nam cum dubium eflet fuccedendi jus , ex pa<5to
neuter, fed ex lege alter, aliter ex teftamento fe iie-
redein profitetur. Et licet jus noftruin non patia-
tur, in paganis eundem teftatum fimul & intefta-
tum decedere. t.-j.Jf. de regul.juris. id tamen initio
tantum infpefto obtinere conftat; caeterum no-
vum non effe, ut ex poft fadto quis pro parte te-
ftatus pro parte inteftatus fit, utque pars heredi-
tatis in teftamento remaneat, pars altera legitimo
cedat heredi, & ipfe tanquam iegitimus in ea
confideretur , manifeftum eft ex l. nam ctfi 1 5.
infinejf. deinojf. tefiam. fruftraque quisfuerit,
in d.l. 15. id non tranfaftione fed fententia con-
tigiffe excipiens; cum tranfadtio majorem quam
res judicata auftoritatemhabeat. /. 2 .fij.dejurejur.
I. nonminorcm 20. C. h.t. &non magis fenten-
tia, quam padio vel tranfadione hereditas de-
feratur : fed uti in d. I. 15. partim teftamento
partim lege delatain efle iiereclitatem pronuncia-
tum fuit , ita in cafu noftro id tranfaftione de-
claratum. Neque in aliis quoque juris partibus
id infolitum , ut quse inter fe pugnant, in ea-
dem tamen perfona ob incertitudinem confi-
ftant, ut puta libertas & fervitus, inquantum
pro parte liber pronunciatus pro parte fervus _sfui ipfius psrtem pretio redimere a domino cotn-
pellitur. /. duohus 30.jfi.de liherali caufia. Tanto-
que rnagis haec moribus hodiernis fententia con-
venit, quod illa ex naturali pugna teftati & in-
teftati depromta haefitandi ratio prorfus ceflat*
unicuique indulta pro parte inteftato moriendi
libertate. Nec dubitaverim, hxc, quse de credi-
toribus, utrumque tranfigentium pro parte con-
venire valentibus, dicta funt, ad legatarios quo-
queexjuris noviffimi principiis producere : licet
enim in /. impcratores 3. jf. h. t. infiuatur, eos
fcriptum debere heredem convenire; tamen icl
ex veteris tantum juris profiuxit fundamentis ,
quibus , cum legata non nifi teftamento dari,
nequaquainab inteftato deberi polfent, non alius
quam teftamento fcriptus ad folvendateftamento
relifta compelli poterat; non ille , qui heredi-
tatis partem heredis legitiini titulo obtinebat ac
jure, unde& dicitur, eos quicquid ex tcflamenta
pettint, fcriptum hercdcm dehere convenire. Sed

non tantum ab inteftato legata

relin-

ex quo placuit,

-ocr page 211-

;

rdinqui poflfe ; fed & ex teftamento data, here-
de iiiftituto repudiante, per heredes legitimos
prseftanda efte. novelL x. cap. i. 2. nulla ampli-
us ratio fupereft, cur a creditoribus legatarii fe-
parandi forent, pari cum creditoribus jure per-
lecutionem contra legitimum ac teftamentarium
heredem poft tranfa&ioncm habituri; maxime
cum & ipii ex quaii contraftu , aditione heredi-
tatis, tam fcripti quam legitimi heredis credito-
res pro legati prseftatione fiant.

23. Eft & alius tranfactionis effedus , quod
htium fopitarum favore tantam firmitatem ha-
beat, ut neque imperiali refcripto refufcitandas
fint caufje ita finitar. I. caufat 16. C. h. t. t. Ne-
que propter inftrumenta noviter reperta retracta-
ri debeant, quse tranfa&ione placuerunt. I. fub
prcctextu 19. /. 29. C. h. t. cum nec res judicatce ex
ea caufa infirmands fint. /. fub fpecie 4. C. de re
judic. Peregrinus de fideicommiffis art. 5 2. num.
99. 100. Ant. Faber Cod. hbr. 2. tit. 4. deftn. 1 3 .
Sc tit. 21. dcfin. 2. Hugo Grotius manudufi, ad
jurifprnd. lioll. libr. 3. cap. 4. tium. ult. Rade-
lantius Curicc Ultrajett. dccif. loi.mnn. 4. & feqq.
adde Sfortiam Oddum de rcfiitutione part. 2.
quccft.73. Nec exeo, quod poftea probatur,
nullam tranfigendi fubfuilie caufam , & indebi-
tum fuiffe , de quo tranfactum eft ; quia, cum
lis fuerit vel imminuerit, hoc ipfum , quod a
lite difceditur , caufavidetur effe. I. in fumrna 65.
§. & quidem 1. ff. detranfatt. I. nec intentio 23.
C. h. t. arg. l.ftcitra 2. C. ds conditt. indeh. l. fi non
6 C. dejuris & fatti ignor. l.fi tranfiaClionis 11.
C. de non numerat. pecun. Si tamen doluin adver-
farii in tranfigendo intervenifie , quaqua ratione
five novis inftrumentis five alio probandi modo
doceatur , vel lnftrumentorum fuppreffio per ad-
verfarium fada fit, vel manifefta calumnia, vel
juftus mecus , vel exfalfis inftrumentis tranfaftio
celebrataappareat, vel intervenerit error calculi,
refciifione tranfa&ionis averti lcefionem ab eo,
qui circumventus eft, aequitas poftulat, nifi fuper
ipfo calculi errore trartia£tum fit. I. qui cum tutori-
bus9. §, quiper fallaciam 2.ff.h.t.l infiumma

§. & quidem 1 .jf.de condtSi. indeb. I. affione
4. I. interpofitas 13. l.fiub prcetextu 19. /. pen. C.
h. 1.1. utiic. C. de errore calculi. idqtie ne alias for-
didis faveretur concuffionibus, jure interdidis.
/. 1. §. 3. jf. de calumniatcribus. Papon libr. 16.
tit. 3. in appendice arreft 3. Ant. Faber Cod. d.
iibr. 2. tit. 4. defin. 13. Hugo Grotius, inter Re-
fponf. |Ctor. Holland. part. 3. vol. 2. confitl. 304.
revera 204. num. 1 2. Peregrinus de fideicommtfi-
fis art. 52 .num. 101. Stockmans curice Brabant.
dccifi. 137.

24. Quod fi , nullo concurrente adverfarii
dolo aut calumnia , lsefio tamen enormis ultra
diinidium ex tranfadione contigerit; ob eam fo-
lam refcindi tranfafiionem jus noftrum haudpa-
titur: adeo ut nec probata quidem quadruplo
majore debiti quantitate , tranfactio infirmanda
fit. /. Lucius 1 itius 78. §. uit.ff. ad Senatuficonfi.

Trebcll. imo nec probato quideni, rtulltlm tjm-
nino debituin tranfactionis tempore fubfuifie;
cum utique femper fufficiens fubfit caufa datio-
nis, ut nempe in pofterum a lite difcedatur at t
abftineatur, fecundum ante di£ta /.23. C. h. t.
I. infiumma 65. §. & qttidem. i.ff. deconditf. in-
deb. Quo etiain fundainento denegata indebiti fo-
luti repetitio ex caufis illis, in quibus ex inficiati-
one lis crefcebat in duplum j in quantum con-
ventus, prseftando fimplum , de imminente
alioquirt ob inficiationem prScftatione dupli vide-
tur tranfegiffe. §. ult. Jrtfi. de obligat. ex quafi con-
trattu. Accedit, quod , cum tranfaftionis tem-
pore negotium requiratur dubium , neque de
certis tranfadtio fubfiftat, dici fatis apte rtequit,
quid eo tempore fimplum fuerit, incerto Jitis
eventu rtullam seftimationem certam admittente 1
ut _yproinde tunc ultra dimidium quoque lxfio
baud reCte concipiatur ; quod tamen omnino
neceffe % ut refciifioni ob enormem la'fionem lo-
cus fiati i.fivoluntate. 8. in ftne Cod. dc rcfcind.
vendit. Poftremo , cum neque jusjutandum ne-
que fententia ob folam lafionem refcindatur , nec
in tranfadtione id admittendum fuerit, cujus non
minor fed a^qualis cum jurejurando ac re judica-
ta vis eft. /. non erit 5. §. dato 2. ff. de jurejur.
§. 11. /;?//. de aftion. /. res judicatcc 2. Cod.de
re judicata. jun£t. l.z.ff. dejurejur. I. non minorcni
2 o. C. h. t. L I. C. de conditi. indeb. Peregrinus
defideicommififis art. 5 2. num. 102. Radelantius
Curice Ultrajetfince decifi. 102. num. 13.14. Andiv
Gayl libr. 2. obfierv. 70. Tyraquellus dc retraff.
gentii. §. 2^.gloff. unic. num. 4. Ant. Faber Cod.
libr. 2. tit. 21. defin. 4. Ant. Matthams de obh-
gationibus difp. 6. thefi 19. Stockmans, Curice
Brabantincc dccifi. 137. Vinnius illuftt. quceftion.
libr. 1. eap. 57. & dc tranfafiion. cap. 8. num. 11.
12. 13. Fruftra in contrarium annitente Fachi-
neo. libr. 2. controvcrfi. cap. 26. Carpzovio de-
fin. Forcnfi.part. 2. confiit. 34. defi 4. Berlichio
part.2. conclu.fi42. nmn. 3. & fieqq. aliifqueibidem
cit. Non enim ullum pro horum opinione prse-
lidium eft in l.fifuperfiite 5, C. de dolo. quippe
qua de refciffione, non ob enormem lsefionem ,
fed ex dolo patris contingentem, agit; quod &
titulus , fub quo d. I. J. continetur, probabile'
facit; & martifefte evincunt verba legis , doli
a£tionem denegantia non ob id , quod dolus de-
fuiffet, fed magis propter paternam verecundi-
am , qua:, dolo maxime manifefto , non patie-
batur , famofam doliaftionein a filia in parentem
dolofum intentari ; fed ejus loco temperatam
verbis in fa£tum a£tionem. d. I. 5. jun£t. /. nott
debet n. §. i.ff. de dolo. Neque juvat, quod
la:fio ipfa in fe dolum contineat. l.fi quts mancipiis
17. §. proculus 4. ff. de inftit. afiione. eo quod
dolus ille non ex propofito ftuit, fed tantum ex
re, ut vulgo loqunturi neque in omnibus, neC
quantumadomnisgeneris negotia, fed in quibuf-
dam tantum lsefionis & doli ex propofitocompa-
ratio Btini.fiquis cumaUter 36. jf. deverbor. ob-

B b 2 lcmt.

D e transactionlbug.

-ocr page 212-

—-———... .................

196 Lib. II. Tit. XV. De

legap. Quod fi , tranfadione interpofita , aite-
ruter earn fervare nolit, fi quidein ea nudo pa-
6to celebrata fit, fola inde exceptio de jure Ro-
mano competere poterat; at moribus juxta prin-
cipia fuperiori titulo de paftis tradita , aftio non
inagis deneganda foret, quam fi ex jurir> civiiis
praecep.tis vel ftipulatione, vel datione , adeoque
innominato contradu, firmata eftet: quo cafu
ex ftipulatu vel pra'fcriptis verbis aftioncm dari
notum eft. /. cum mota 6. I. cum proponas 17. /.
five apud 28 .l.fi pro fiundo 3 3. C. h. t. Et fi qui-
dem jurejurando rnunita, varie infuper coerce-
tur , qui, cummajorennis eflet, juratae noluerit
tranfadioni ftare. l.fiquis major 41. C. h. t. Sin
pcenae adjeftione, pcenam a refra&ario, tranfa-
jdtionis placita fervare detreftante adverfarius exi-
gere poteft, aut tranfadionis, nomine data repe-
tere ; atque ita totam ex integro caufam agere,
acfi nulla fuiftet paftio fafta: /. fi diverfia 14.
J.promififis 37. /. 40. C. h. t. Si fimul jurisjurandi
religione ac pcenali ftipulatione; pcenam rcde

transactionibus.

petit & fimul tranfadlionis implementum confe*
qui poteft , odio perjurii. /. fi quis vujor 41. C.
h. t. quod & obtinet, li non juratse tranfaftions
pcenje ftipulatio ftc adjefta ftt, ut ,fi contraplaci-
ta quis vencrit, rato manente patfo pcena pra:fte-
tur.l.pen. jf. h. t. confer Vinnium. detranfaftion,
cap. 2. Ad hocvero tranfaftionis implementum
totis triginta annis contendi poteft, ex quo tran-
faftio fuit interpofita; cum ex generalibus juris
fundamentis aftiones inde nata?, tanquam perfo-
nales, non nifi annorum triginta prxfcriptione
intereant. /. ficut 3. Cod. de prceficript. 30. vcl 40,
annorum. Refponf. JCtor. Holl. part. 2. confil.
266. Ut tamen eledione femel fada videatur
fibi prajudicare , fic ut , cxpta ad hnplemen-
tum adione, non amplius pcens peifecutionem
aut a tranlaftione refiliendi poteftatem habeat ;
& vice verfa. /. uhi patium 40. in verhis; ante
cognitionem caufe. C. h. t. arg. /. pofi diem 7. ff.
de lege commififiaria. Marta digefi.jur. novijfitom. 3.
tit. tranfiattio. cap. 3 2.

LIBER

---- --- .

--------"

-ocr page 213-

*9/

i, Poftukt quis Delpro fe-, eum olim itt Citriu
Hollandue; wel pro ttlio. Advocatmim lattda-
bilc , mbile , offictttm non prajudicttt nobi-
litati.

•2, $ui in itniverfim pofiulare prohibiti fint; an
alibipofiular-e pofifit, cm uno in loco advocatio-
fiibus intcrMium efl ? an, & quandoreligionis
diverfitas aliqucm adpofitdandum fiacint inhabi-
lem ? Quid fi nec adverfianus nec judex prtjhibi-
tos repuierk ? Quid fineceffiariofiungatur officio ,
tutclce mt finttli ?

3. Qtti prohibeantur m certis quibttfidam caufis po-
JluUre, tum civili, tttm hodierno jtere.

4. An qtds pofifit , cegmtts prius dientis unim
■argumentis, caufiam ejm dcficr-ere, & advcrfie
parti adejfie ?

5. Qute f)Ttufitp&fluUnlmm tontvtt-cdiffum.

6. Advocatis falaria dcbita , etiam non protnijfia.
Non tamcn pro iis confcquendis licita retentio in-
flrumetitorum, (ficcus pro tmpcnfis ) neccom-

Oftulare dicuntur, qui fuuin
vel amici defiderium exponunt,
vel alterius deiiderio contradi-
cunt, apud eum , qui jurifdi-
ftioni praeft. I. 1. pofluiare
i.jfi. h. t. etiam aliquando apud
judices pedaneos , fed improprie /. 1. remo-
<vet. 6. ffi. h. t. Poftulat ergo quis vel pro fe
vel pro alio. Pro fe poftulare uti jus Romanum
permifit , ita quoque quondam in Hollandia:
curia id fingulis licuilfe , conftat ex magnopri-
vilegio Maria: Burgundicae Hollandis concefto.
14. Martii 1476, Placit. vol. 2. pag. 661. in
mcd. Qui pro alio poftulant, advocati y caufa-
rum patroni, aut oratores appellati , litiganti-
bus adeffie dicuntur, uti magiftratus juri dicundo
prcecjfie; notante Briftonio. antiqutt iibr. 1. cap.
20. & laudabile ac vitse hominum neceflarium
ofEciuin obeur.t , prsemiis principalibus ac pri-
vilegiis ob id lemunerandi. Vide/. Uudabtle 4. &
tot. tit. Cod. de advoccit. divcrfi. judicum. & tot. tit.
C. de advocat. diverfi judiciorum. Sunt enim hi
juxta conftitutionem imperatorum Leonis & An-
themii, qui dt/m dirimunt ambiguafata caufarum,
fiuceque defiettfionis viribus in rebus fiepe publicis
ac privatis lapfia erigunt, fatigata reparant; non
fnittus provident humano generi , quam fi prccliis
atque vidneribus patriam parentcfique fialvarent.
Necenim (inquiunt) fiolos imperio nofiro milita-
re credimus Hios, qui gUdiis cljpeis & thorav.bus
mkmtur, fied etiam advocatos ! militant namqtte

petitprivilegiumprceUtioms. Anpetipofl bicn-
nium a htefinita, ?

7. An debitttm fiiUrium, fi quis in caufia fibi cum
alio commttni poflulet , vel iti fiua vel proximi
agnati, cui gratis adeffict; fii vincat & vtfius
vifton in expettfias damnctur ?

8. An attnuo fiklario confiittcto , & advocato in
mcclio anni moricnte, heredcs ejtts integri faUrii
peritionem habeant; & quidmoribus ?

9. Advocati quo modo & quando prccflent jusjti-
randum calumnice ?

10. Qmdjuris, fi dolo , vel errorejuris aut ftt&i
advoccttus perdiderit clientis caufiam ? quo ufique
clienti iiceat corrigere errorcm.

11. Advocatum non habettti dandus efl a magiflra-
tu ; qm & jnrc Romano curabdt, ut utrimque
ejfiet cequaperitorum acies. Quidmoribus ?

12. Vetitum hoclie captare patrocinia per paflutn de,
fiaUrionon ntfipofi viciortam petcndo.

tdufiarum patroni, qui gloriofie vocis tonfifi mutti-
mine, laborantium fpem, vitam, & pojieros de-
fendunt. I. advocati 14. C. de advoc. divcrfi. judicio-
rum. Faceflat ergo imprudcntior quorundam
fententia , exiftiinantium nobilitati, virtute
majorum partje, prsejudicare honorificum adeo
advocationis munus, nec honefte fatis eodem in
atrio oftentari fumofas majorum iinagines 8c
ftantes in curribus TEmilianos , fimulque nume-
rofam confiftere interrogantium de jure clienturrt
turbam. Perinde ac fl dedecori eflet, avita at-
que paterna imitari exempla , ac non belli tantum
ied & togse artibus ad illud graffari laudis culmen,
unde fsepius natalium illuftriuin fplendorem ad
pofteros fuos derivaverunt majores :' aut quafi
vitio Vertendum eflet, fi quis non alienis tantum ,
fed & propriis vellet meritis inclarefcere. Aliud
profe&o prifcis vifuinRomanis, aliud ftatuidebe-
re jubet virorum maximorum depradicatum tan-
topere , ac encomiis ornatum a rei Romanse
fcriptoribus, ftudium huic arti impenfum; aliud
diftat illa ufque adeo decantata Mucii exprobra-
tio Servio fa&a, turpe cjfie patricio & nobili & cau-
fias Oratttijus in quo verfiatur ignorare. 1.2. §. Ser-
vius ^l-jf. de orig. juris. Quod fl laudabile ne-
mo negaverfc efle illorum inftitutum , qui am-
pliflimas ab afcendentibus conquifitas , & itl
fe tranfmiflas opes , adaugere diligenter allabo-
rant , non poteft non errare, quifquis indeco-
rum putaverit, impetratse majorum glorise pro-
priarn addere , prseclaris militise togatse faftis

B b 3 qux-

LIBER T E RTiU S,

t irv lw s i.

De poftulando.
S u MMAR! A.

-ocr page 214-

2 o 2 L i b. III. T i t. I.

quserendam. Vide Tyraquellum. de nohihtate
cap. 29. Zypeum notit. juris Belgici libr. 1. tit.
de pojlulando verfu, unde. & orationem meam de
ofHcio advocati, quondam Ultrajefti recitatam
pro inauguratione.

2. Poflulare potuerunt omnes non prohibiti.
Prohibiti vero in univerfum fuere fervi, mino-
res annis feptendecim : fuperantem namque illos
annos completos setatem prsetor moderatam ratus
eft ad procedendum in publicum ; unde & ea
a-tate vel paulo majore fertur Nerva fiiius publice
de jure refponiitaile. /. 1. §. initium 3. ff. h. t.
Pro aliis autem poftulare interdiftum , iniigniter
infamibus: muUeribus , ob fexus verecundiam,
prohibitioni huic caufam prsebente Carfania,
vel, ut Valerius Maximus , Afrania , fcemina
improbiftima ac inverecunde poftulante : csecis
quoqUe, tanquam qui infignia magiftratus vi-
dere nequeant ac revereri./. 1. §. fecundo !oco 5.
ff. h. t. qualia infignia fuerefafces , fecures, fel-
ia , prsctexta toga, ut pluribus Briifonius anti-
miit. libr. 3 . cap. 14. 15. Adhsccillis, qui, cum
caufarum patroni effent , pafti fuerunt cum
cliente de cjuota litis ; quibufve aliam ob caufam
foro interdictum fuit aut advocationi. /. 1. /. ft
quis 5. C. h. 1.1.6. 1. /. imperator 8. /. 9- ff. h.
t. /. 1. §. pen.ff. de offic. prcefetti urbi. Si cui ta-
men uno in loco, prseiidis unius decreto, ad-
vocationibus interdi£tum iit, alio in loco aut aiio
corain judice poftulare nonvetatur, linoncum
interdictione concurrat talis infamise nota , quse
eum & alibi asentem comitatur, fecundum ea
quse fequenti tit. tradentur. /. ex ea caufa 9. ff.
h. t. arg. /. relegatorum 7. §. interdicere 10. ff. de
mtcrdichs & relegatis. Harreticis quoque, nec
nonjudseis, Paganis, & univerfis aliis religio-
nis Cfiriftianse purioris myfteriis non imbutis, po-
ftulandi facultatem ademeruntlmperatores Chri-
tiiani. /. ult. C. h. t. Et quamvis penes nos in
apertofit, diftenfuin inter Chriftianos in funda-
mentalibus aliifve fidei capitibus neminem a fo-
ro excludere, aut patrocinii impartiendi adimere
facultatem , tamen fi cpis alibi ita refpondendi de
jure iicentiam adeptus fuerit, aut funnnis in Ju-
re honoribus clecoralus , ut fimul fe jurejurando
ad reiigionis pontificix obftrinxerit defenfionem,
nifi tali facramento renunciaverit, eoque folutus
fit, ad poftulandum admittendus non eft. Pla-
cito Ordin. Holland. 12. Martti. anno 1591.
15 9 y. vol. 1. placit. pag. 223. Cujus etiam de-
creti vigore quendam apud Hollandias curiam,
cuin admitti defideraffet, repulfam paftum , ac
repetitis demum in AcademiaUltraje£tina hono-
rum titulis , admiflum memini; ipfe huic rei in
ea univerfitate tunc temporis fuperftes. Et hi
quidem omnes repellendi funt , etiamfi pars ad-
verfa non intercederet eorum advocationi, fed
pateretur eofdem poftulare./. quos prohibet 7. jf
h. t. neque enirn in gratiarn adverfarii, fed magis
propter debitam judici reverentiam, propriam-
que indignitatem excluii funt, ne prxtoris audo-
ritas ineptis hominum fordidorum altercationibus
labefactetur. Si tameft neque adverfarius con-
tradixerit, neque judex removerit hos poftula-
re prohibitos, non erit inutile , fi quid eorum
fuerit patrocinio obtentum. arg. I. fiUusfamilias 8.
§. vetcrani 2. ff.deprocurator. /. ita demum 13. C.
de procurat. Quemadmodum etiam hi alias prohi-
biti, quoties neceftario funguntur oflicio , fine
edifti prsetorii offenfa ad poftulandum re£te acce-
dunt. /. puto autem 6. fif. h. t. qua ratione infi-
gniter infames, fi tutelain curamve admirliftrent,
pro his , quorum curam gerunt, audiri scquum
vifum. /. 1. §. removct 6. prope fin. ff. h. t.

3. Prseter hos funt & alii, qui a quibufdam li-
tibus patrocinio fuo juvandis exclufi funt. Sic
etenim neque liberti contra patronos poftulare
poffunt, ob debitam patronis reverentiam; nec
decuriones contra patriam fuam. I. qui neccffiario
2. C. de advocat. diverf.judicior.l. hi qui 10. §. 1»
ffi. h. t. nec fifcus aut refpublica vel potentiores
pro privatis. tot. tit. C. ne liccat potentioribuspa-
trorinium litigantibus prxfiare. tot. tit. C. ne fificus
vcl refipttbl. procurationem alicui patrocinii caujain
liteprajict. nec aflefiores, dum eo munere fun-
guntur, /. ult. C. de ajfiejfioribus. nec judices 111
caufa, in qua judicaturi funt. /. qtrifiquis 6. C. h. t.
adde InftrutStion. Cur. Holland. art. 231. Curise
fupremse. art. 13. Curise Ultrajeftina; tit. 1. van
prefident en raden. art. 11. Curia: Flandricse art.
3 5. Curise Brabant. art. 17. Refponfa JCtor.
Holland. part. 2. confil. 209. quod & ad pratores
urbanos ac paganicos, & tribunalium urbano-
ruin paganicorumque a£tuarios ac graphiarios ex-
tenfum. Placito Ordin. Holland. 1. Augufii 1603.
vol. 2.pag. 145 1. Quin tamen hi confilio fuo
adeffe ac patrocinari poflint caufis propriis, nec
non eorum , quibus tam ar£to fanguinis aut afR-
nitatis nexu jun£ti, ut a litibus eorum judicandis
abftinere jufli fint , non videtur dubitandum ,
ceffante prohibitionis ratione : quod & nomina-
tim permifit Inftru£tio Curia Brabantinar. d. art.
17. utiin caufis propriis, di£tum placitum Ord.
Holl. 1. Atigufii 1603. Et quamvis jus Roma-
num fifci advocato licentiam indulferit poftulan-
di pro liberis fuis, vel parentibus, vel pupillo fuo,
contra fifcurn. /. hiqui 1 o. ffi. h. t. vix tamen eft ,
ut id nunc in Hollandia ei liberuin fit, cum in
univerfum vetetur litigantibus ullis fuo patrocinio
adeffe. infirucl. Cttr. Holl. art. 18. Groenewegen
ad d. I. 1 o.ff. h. t. Denique ex edi£to prsetoris
infamia leviore notati pro extraneis poftulare no.11
potuerunt , fed tantum pro fe & cgnjun&is
perfonis , enumeratis in. /. 1. §• ult. I. 2.1. 3.
f. h. t

4. An autem is, qui prius uni parti operam
addixit, caufamque ejus ex argumentis cogno-
vit, eadein dereli£ta, tanquam jure non fufful-
ta, poflit adverfse parti, quafi juftiora foventi,
patrocinium prseftare , dubitatum eft. Qui id
licere arbitrantur , fapientis efle prsctendunt,
fuum in melius reformare confiliuin; candoris ef-

-ocr page 215-

£GS TULANDO.

D E

199

fe , fuam cum Papitiiaho fententiam mutare, &
in contrariam duci atque trahi fortioribus ratio-
num momentis juxta L fi venditor 6. §. 1. ffi.
de fiervis exportmdis. diilimulari fepe multa, fin-
gi aiia , narrationes inftitui ex mcndacibus com-
pofitas aiiegationibus per prius adeuntes, qua-
rum detefta falfitate , non pofllt non juftitia?
cultor ab adverfa ftare parte. Sic ipfum pra*to-
rem , quod interlocutione fua julfit vetuitve
prius , non raro deinceps revocare , & contraria
toliere fententia definxtiva. L quod jufifit 14.jfi. de
re judicata. denique refcriptum efle, nonprohi-
beri tutorem adsfle pupilio in negotio, in quo
advocatus contra patrem ejus fuifiet. /. ult.jfi. h. t.
Verum enim vero , uti iibens conceflerim, pru-
dentis efie, ut meiiora , qua: videt, probet,
deterioribusrepudiatis; ejufque neceflitatem cau-
farum patrono imponere folenne iliud , quod ab
eo prasftitUm, caiumnias jusjurandum , de iite ,
quam certamine procedente improbam deprehen-
derit & veritate jureque deftitutam, quantocius
derelinquenda. t. rem non novam 14. §. patrcni 1.
C. de judiciis. ita non fatis ex honore aut decore
advocati, imo nac extra lucri fordidi captati la-
bem, efle exiftimein, proditorio quodam more
parti adverfe operam navare ac forte clientis an-
terioris arcana detecta in ipfius exitium converte-
ie & oppreflionem. Prjefertiin , fi virorum alio-
rum difertilfimorum non defit copia, nec me-
tuendum fit, ne veritati aut juftitiae prxjudicium
cx negleda caufie juftioris tuitione generetur.
piane ii inagiftratus imperio accedente quis parti
adverfa: jubeatur adefle , haud dubium, quin
jam a prartore, neceifarium itidem munus obeun-
te , re<5te ad advocatuin , partes mutantem , ar-
gumentum produxeris. Idemque fuerit, fi non
iponte, fed tutorio aut curatorio nomine ad com-
moda minoris promovenda quis inceperit obftri-
ftus efle, juxta d. /. ult. ffi. h. t. Vide Zoefiuih
adPand. b. t. num. 15. Struvium ad Pand. b, t.
num. 10.

5. Quifquis vero contra edi£tum poftulaverit,
pcena pecuniaria extra ordinem coercetur. /. 1.

removet. 6. in fine fifi.h. t. Adde d. placitum
Ordin. Holland. 1. Augufii 1603. d. Inftrud.
Cur.Hoiiand. art. 231. Inftruit.Cur. fupremse.
art. 11.12. 13.

6. Pro patrocinio praftito nullum quidem olim
falarium praftandu m iuit caufarum oratoribus,
fed paulatiminvaluit navatam clienti operam ho-
iiorario remunerari, pro modo quidem iitis & ad-
vocati facundia & fori confuetudine in quo erant
afturi, fecundum juscivile: ita tamen ne in una-
quaque lite honorarium atque palmarium fimui
jundtum aureorum centum excederet quantita-
tem. /. 1. §. in honorarlis 1 o. & §.ficui 12.jfi.de
cxtraordin. cognit. At nunc magis pro rata laboris
impenfi, fecundum curiar cujufque prsefcriptum
ufumque inveteratum, taxatione judicum, fi de-
fideretur, deminuenda quantit&te. Nec intereft
promiflum fit nec ne ; cum & non promifli exa-
<5tio advocatis concefla fit, extraordinaria fcilicet
cognidone intercedente. /. Divus q.jf. de extraofd,
cognit. Ut tamen neque retentione inftrumeir-
torum iitis fibi confulere queant pro falario con-
fequendo , five advocati fuerint iive procurato-
res aiiique his fimiies, quorum hadenus par ra-
tio eft; Inftrudio Curise Hoiland. art. 80. Curias
fupremar art, 166. Ultrajeftins ttt. 4. van advo-
caten, art. 11. Brabantina: art. 22. Piandricas Hrt.
167. ( nifi quod pro impenfis faftis retentionem
veiint haud eile ctfcnegandam ex jure communi.
^rg. /. qua omnia 2 5. in fine & l. 26. fifi, dc procu-
ratorib. And.r. Gayl iibr. 2. obficrvat. 12. num. $.
Groenevvegen ad d.l. 25. & 26. jfi.h. t. & adt.
uit. C. commodati. ) ncque ullum jus pradationis
in bonis debitoris ante alios ejufdem creditoresfibi
eo nomine arrogare poflint, cum nufpiam id pri-
vilegii ipfis inveniatur a jure datum ; nec merce-
nariis famulis fint exsequandi. VideCarpzovium
defin. forenfi. part. 1. tit. 28. defin. 30. Hartman-
num Piftoris part. 1. qucefit. 8. num. ult. Berli-
chium part. 1. conclufi prafficab. 64. num. 76.
nec denique poft biennium (annus eft rn Inftruft,
Cur. Hoil. art. 82.) a lite, cui patrocinium aut
procurationem pra-iliterunt, finita aut interrupta
computandum ; nifi chirographo clientis , aut
alia legitima debiti iftius confeflione muniti finti
Etfi vix ufu fervetur ifta bicnnii prxfcriptio |
quantum ad falarii exa£tionem , utcunque edi«
<9:o perpetuo Caroii V. & curiaruin inftrudioni-
bus id manifefte cautuin fit; cdi£t, perpetuum
Car. V. 4. Offobris 1540. art. 16. Inftr. Cur„
fupr. art. 165. Cur. Ultrajeft. tit. 4. van advo-
caten. art. 10. Cur. Brabaht art. 27. & noveM
decifione Ordinum Ultrajedin. anni 1659.
14. Apritisart. 21. fuerit repetitum. Vide Abrah.
a Wefci comment. ad novellas Confiitutiones Ultra-
jettin. d. art. 21, num. 14. & multis fieqq.

7. Cjeterum non tantum falarii petendi jus
competit, fi quis alienis plane litibus patronus
adftiterit ; fed & fi in negotio fibi cum aiiis
communi fuam impenderit operam atque indu«
ftriam ; pro rata parte a carteris confecuturus co-
heredibus aut Confortibus, quod iili fuiflentex-
foiuturi, fi non coheres conforfve , fed extra-
neus, fiium fuiflet patrocinium impertitus. Ne-
que enim sequitas ulla aut ratio poftuiat, ut alie-
nis litibus ( quales etiam pro parte funt quad
nobis cum alio communes. arg. /. 1. §. qt/are 12.
fif. quando appeil. & intra qtne tempora. I. ficrvi
clcttione 5. §. 1. 2. jfi. de legdtis 1.) gratisquis
fuum accommodaret auxiiium, dum interim
propria curare impeditur. Boerius decifi. 21 o;
num. 4. Mynfihgerus ccnt. i.obfiervat. 2. num.
ult. Munnos de Efcobar de ratiocin. adminifirat;
cap. 27. hum. 52. Joh. Papon libr. 18. tit: 2.
arrefi. 15. in fine. Quin imo, fi quis advoCatus
iitem plane propriam ipfe traCtaverit, ac tandem
ei in expenias litis adverfarius condemnatus fue-
rit, nuiius dubitem , qhin fic fibi falarium ob
interpofitam in lite propria opevam jure compii-

tatu.i

-ocr page 216-

200 L i b. II I.

taturus fit, ac fi alienx canfx patrocinium prss-
fritiffet; non tantum propterea , quod , dum
propriis vacavit litibus, alienas negligere & di-
mittere debuerit, ac ita lucris inde fperatis care-
rc; unde datnni & e)usquod intereft computa-
tionem atque repetitionem conceperunt interpre-
tes : fed & vel maxime, ne alioquin ceflaret
magna ex parte pcena temere litigantibus ob ca-
lumniam imponenda. Et certe li juftum videa-
tur , etiam a victore conveniri victum, in ex-
penfas damnatum, ut isfalaria exfolvat advoca-
to vidtoris debita , etiamft ille ob amicitisc fan-®
guinifve vinculum , aut aliam quam probabilem
caufam, gratis victori patrocinium praftare vo-
luerit, atque adeo vi£tor nihil vere erogaverit.
Papon d. libr. i §: tit. 2. arrefl. 14. Coftalius ad
l jp.f. de judiciis. non animadverto, cur non
& hoc in caiu operse fuse honorarium advocatus
victor perfequereturj Quamvis in contrarium
inagis inclinent varii, nec facile advocato falaria
opera: , in propria caufa navata:, adjudicanda
cife arbitrentur. Andr. Gayl libr. 1. obfcrv.
151. mim. 16. & feqq. Mynfmgerus ccnt.
I. cbfcrv. 2. Papon d. libr. 18. tit. 2. arrejl.
15. in pr.

8, Quod ii annuum advocato falarium confti-
tutum fuerit, ipfe vero ante finem anni moria-
tur, non modo integri falarii annui jamfoluti re-
tentionem heredes ejushabent, quia per eum non
ftetit, quominus operam pra'ftaret./. 1. Di-
vus Severus 13 .Jf.de extraordin. cognit. I. qui ope-
ras yS.pr. & §. i.Jf. locati. fed & petitionem,
fi necdum fuerit exfoiutum : nam cum id ita in.
fifciadvocato cautum inveniatur. l.pcjlduos 15.

1. C. dc advccat. diverf. judicior. longe magis
inillis, qui privatis fuas operas in annum audi-
xerint, obtinere debet; ne alioquin fifcus, cui
multse prarogativse data , deterioris foret condi-
tionis , quam privati nullis jurium fingularium
commodis muniti. Quse an & ad ufus hodiernos
transferri queant, non immerito dubitaveris. llo-
mani quidem juris difpofitionem probant Myn-
fmgerus cent. 3. obferv. 8. Andr. Gayl tibr. 1.
cbjerv. 44. num. 12. 13. Berlichius concluf.pra-
tlic. part. 1. concluf. 9. num. 78. & fcqq. & alii
ibidem citati. Contra vero, non ultra, quam
pro rata temporis, quo advocatus vixerit, ho-
norarium heredibus ipfius deberi, contendunt
in Belgio & Gallia; quia & laboris & pecunis
pradlatio divifionem recipit. arg. /. Sejo j o. Jf.
de annuis legatis. Chriftineus vol. 5. dccif. 118.
num. 14. & feqq. Zypam.s notit. Jur. Belghihbr.
12. de dignitatibus verf. hcnorariwn. aliique apud
Groenewegen ad d. I. 15. C. de advocat. divcrf
judicior. Eoque facit, quod in maxime privilegia-
tis profeflorum ac concionatorum falariis , tan-
tum quadrantis illius , in quo obierunt, folutio
iieri foleat, ex notiflima praxi.

9. Intervenire poffunt advocati in omnibus
caufis five civilibus, five crlminalrbusj prafti-
to tamen prius jurejurando calumni®, quod li-

T 1 t. I.

cet in fingulis caufis interponendum fuerit apud
Romancs ex formula tradita in /. rcm ncn ncvam
14. §. patroni 1. C. dejudiciis §. ecceenim 1. In-
Jlit. de pxnatemere litigant. noftro tamen jure 111
initio iufceptse miiitiae togatae prasftari folitum,
fingulis deinceps annis Itato tempore renovan-
dum , fecundum formulas , quas videre licet in
Inftruftione Curise Hollandicx, art. 71. Ultra-
jeccinse. tit. 4. van advocatcn. art, 1. Brabantinse
art. 287. 288. Flandricse. art. 155. Exquo ju-
rejurando eft, ut caveant, ne litis iniquse patro-
cinium fufcipiant, aut fufceptum , apparente in-
juftitia, profequantur : neve in cauia jufta men-
aaciis utantur atque calumniis , aut inaledidtis
ultra , quam litium pofcit utilitas, inadverfarii
contumeliam aut palam aut fubdole debacchen-
tur, vel fordibus agant, vel de induftria lites tra-
hant ad turpe compendium fuum ftipemque de-
formem,fed omnem ad verse laudis augmenta viam
tentent, captent occafionem. I. quifquis 6. §. 1.
4. 5. C. h. t. adde Inftru£t. Curiae iuprema? art.
130. Hollandicserfmc. 72. 74. Curise Ultraje-
daivx tit. 4. van dcn advccatcn. art. 5, 6. Cu-
rise Brabant art. 293. Flandrica: art. 156, & ora-
tionem meam de officio advocati.

12. Quod fi manifefto dolo atque.malitia clien-
tis fui caufam advccati perdiderint aut prodide-
rint, non dubium , quin adione doli ad id quod
intereft conveniri poflint arg. /. confiii 47. fif, de
regul. juris. etiam velut ex prsevaricationis crimi-
ne extra ordinem puniri. /. 1. §. 1.1. prxvarica-
twnts 3. §. qucd.fi 2. ff-deprcevaricaticne. Parens
p. mem. PaulusVoet adprincip. bifiit. de cbligat.
ex quafideliclo. num. 3. in fine. Sed fi fola impe-
ritia , aut errore quodam, fivefa£ti, five juris,
ea fuaferint aut fecerint, quibus damtium clien-
ti fupervenit , vix eft, ut eo nomine eofdern
obftriftos fore ftatuamus, cum confilii non frau-
dulenti nulla obligatio fit'. d. I. 47. ff. de regul.ju-
ris. ac ne judices quidem per imperitiam male ju-
dicantes hodie terieantur laiis, ut alibi dicetur.
Interim error advocati ncn aliter clienti nocet,
quain fi ille prafens intra triduum eundem non
corrigat, aut cum abfuiflet, poft fententiam ac-
quiefcat. /. ult. C. de crrcre advccator. Quamvis
hoc triduo moribus noftris non fit adftricta erro-
ris revocandi poteftas; cum ante litem contefta-
tam quandocunque fieri poflit erroris emer.datio j
fed poft litis conteftationem reftitutione in inte-
grum ad id opus fit, nifi eodem die & fiante ro-
ta-> utloquuntur, corredtio fist. Groenewegen
adl. 2. & ult. C. de error. advocat.

11. Si quis vel propter adverfarii fui poten-
tiam, vel aliam ob caufam patrono careret, ei k
pnxtore vel prscfide ex ordine advocatorum a fli-
gnabatur, qui etiam invitus patrocinium teneba-
tur fufcipere; cum publicum fuerit hoc offici-
um : adeo ut ad magiftratus imperium id fufcipe-
re recufans, a poitulando deinceps fuerit repel-
lendus, nifi juftam haberet detreftandi caufam.
/. necquicquam §. 9. advocatos 5. ff. de offic.pro-

confi

-ocr page 217-

twfi & legdti, l. i. §. ait. prator 4. ff. h. 1.1. pro-
uidendum 7. C. h. t. Quod hodie vix aliter ufum
invenit, quam fi cui ob paupertatem gratis patro-
cinium praiftandum veniat. Quo cafu id vel ju-
hioribus, vel promifcue quibufvis arbitrio judicis,
pro varia loci cujufque confuetudine imponi folet.
Vide Inftrudt. Cur. Holland. art. 25. 78. Bra-
bant. art. 292* Flandricse art. 162. Ultrajed;.
tit. 4. van advocaten art. 16. Sed & providendum
fuit, ne hi, quos in foroaut meritum nobiliffimos
fecit, aut vetuftas , in una parte confifterent ;
atque ita aliam a rudibus ac tyronibus necefte fo-
ret fuftineri: ideoque is , qui jurifdidioni prse- .
eft , sequalem facere juflus eft eorum diftributio-
nem, ac exsequare partibus auxilium fingulorum,
■ne magis imperitia juniorum, quarn ex caufse in-
juftitia , cliens fuccumbat. d. I. 7. C. h. t. Sed vix
eft, ut hodie xqualis advocatorum acies utrimque
publica judicantium audloritate inftruatur; cum
fuo quifque pro arbitrio ex fat inagna caufidico-
rum copia patronos affumat: licet enim non plu-
res quam duos pro aftore , totideinque pro reo,
advocatos publico in auditorio perorare debere
HoJlandise curia decreverit; plures tamen in con-
filium adhibere nequaquam prohibituin. Simon
van Leeuwen cenfur. forenf.par.t. 2. libr. 1. cap. 7.
num. 2.3. Ut tainen propter minorem caufidi-
corum in Flandrica curia, quse Medioburgi eft,
numerum , cautum fit, ne quis plurium quam
duorum curise iftius advocatorum utatur conii-
lio; ne alias adverfario patrocinii impetrandi
occafio prseripiatur. Jnflrutt. Curia Flandriccc.
art. 166.

12. Uti autem boni caufarum patroni non
eft, fe litibus juftitia fubnixis fubducere : ita ex
adverfo abftinendum ei a fordida patrocinii prse-
ftandi captatione & ambitione: eaque de caufa
nec liberum ei litium patrocinia ea fuicipere
conditione, nepetat falarium niflpoft victoriam;
quamvis enim conventione ifta padlum de quo-
ta litis comprehenfum non fit, tamen eam tan-
quam a muneris hujus dignitate alienam i£pro-
bandam cenfuere majores. Inflrutf. Curice Hollan*
dicte art. 81. adde rif de pattii. num. 18.

2dt

OSTULANDO.

TITVLVS II.
De his qui notantur infamia.
Summaria.

1. Recenfentur plerique juris infamia laborantes.
An infames minores qucefius gratia in ficenam
prodeuntes ? an militia exautiorari ? An rele-
gati, fiufiigati, fiellionatus damnati ?

2. Damnati judicio tutclce , mandati , depofiti,
pro fiocio direffis ob dolum infiames fimt; raro, fi
judiciis contrariis. An & infiames damnati ob
latam culpam verfiutice aut negligentice ?

3. Qujdfit infiamia faffi ? quinam ea laborent An
qui bonis cejficrunt ? an concubince ? fipurii ?

4. Quisfiteffeihisinfiamice fatli ?

5. Evitatur infiamia graviore alia pccna impofita ;
fiententia in procuratorem fimilefique lata; fiatis-

Um libera poftulandi licentia
infamibus titulo fuperiore de-
negata fuerit , ordo poftula-
bat, utde infamia ipfa tradta-
tio inftitueretur: quse exifti-
mationi, dignitatis illscfse ftatui, moribus ac le-
gibus comprobato , oppofita , nihil aliud eft,
quam tefio exiftimationis. I. fifurti 8. C. h. t, l. 2,
C. de pccna jud. qui male judicavit jun£t. /. cogni-
tionem 5. §. exiflimatio 1. jfi.de extraorcl. cognition,
Et vel fa£ti vel juris eft. Infamia juris dicitur,
qua: ex turpi fa&o per jus notato irrogatur ; id-
que vel ipfo jure five civili five praetorio, Vel
judicis fententia ; ac variis contingit modis: fic
etenim jure infames funt, qui ienocinium exer-
cent, aut in judicio publico calumnise prseva-
fattione ante ficntentiam, quoties non nifi ex
fientcntia infligitur.

6. Quo\ modo per appellationcm infamia fiufipen-
datur ?

7. Evaneficit infiamia refiitutione pcr principent
aut fienatum , quandoque per prcetorem fatla :
lapfu etiam temporis , cum dtflintdione.

8. An in uno loco infamis cx fiententia ubique pro
tali habendus fit;

9. Nontamfiacile hodie infiamia irrogatur , quam
quidemjure Romano. Nec infames fiunt priva-
to fiurti vel injurice judicio damnati, licet ad pa-
hnodiam ; & alia ex moribus.

ricationifve cauta quid feoifle judicati funt, qui
bina fponfalia binafve nuptias eodem tempord
contradas habent, aut paifi funt, cuin jure po-
teftatis patrise potuiffent impedire; qui viduam
intra annuin luftus ducunt, aut earn ducenti
auftoritatem accommodant fcientes autjuris er-
rore. /. 1. /. liberorum 11. §. 1. & fieqq. I.12.
i^.fif.h.t. Adhsec damnati judicio publico.
/. mfamem 7. ffi. de public. judic. aut furti, in-
juriarum, vi bonofum raptorum, de dolo malo
fuo nomine. d. i. i. ffi. h. t. item expilatse heredi-
tatis. l.fite expilaffie 12. C. h.t. fepulchri violati,
l.i.ff. de fiepulchro violato. infuper in adulterio
deprehenfi, iicet fententia judicis abfoluti. /. pa-
iam qucefium 43. §. pen.ff. de ritu nupt. data pe-
cunia pacifcetites de delidis non capitalibus. /. 1.

C c /. _at-

-ocr page 218-

2 o 2 L i b. III. T i t. II.

/. aihlctas 4. §. tdt. 7. 5. /. 6. ff. h. t. §.pen. Inflit.
de pcena. temere litigant. improbi feneratores.
/. improbum 20. C. h. t. judices perdolmnmale
judicantes./. 2. Cod. dc pcenajud. qui nialejudicav.
tutores libi filiitve fuis pupillas fuas matrimonio
jungentes. /. pcn. C. de interditt. matrim. interpu-
pillam & tutor. majorennes in fcenam aut certa-
men prodeuntes qusftus gratia.l-i.ff. h. t. adde
Ilcevarclum 3. •varior. cap. 11. a tranfattione jura-
ta receclentes. /. fi quis ntajor 41. C.de tranfattion.
Mir.ore plane a-tas in hifce ab infamia liberat 7.
pcn. C. h. t. arg. d.l. 41. licet enim minoribus ad-
verfus delictum fuum non detur reftitutio, &
eatenus ipfi setatis fuffragio in criminalibus non
juventur, neque excufentur. /. I. 2. Cod. fl ad
verflts deliffum.l. ft ex caufla 9. §. nunc videndum
2. ff. de minorih. 25. annis. quandoque tamen
propter lubricum judicii veniam indulgeri, ut
vel minuatur, vel in univerfum remittatur pcena,
tum ex ipfis illislegibus , tum aiiunde , manife-
ftum eft. /. qui contra 4. C. deinceflis nupt. l.fl
adukerium 3 8. §.fratres 4. ff. adleg. Jitl. de adul-
ter. Simili modo non notati, qui non lucri, fed
virtutis oftentanda: gratia in fcenam aut circum
prodeunt. /. athlctas 4. ff. h.t. Rarvardus 5. va-
riorum. cap. 14. pag 741. quive non ipfi decer-
tant, fed decertantibus inferviunt. d. I. q.ff. h. t.
inter quos ibi numerati & illi , qui agitatores
funt , quive equis aquam fpargunt ; id eft ,
equos curfu incalefcentes frigida perfundunt, quo
refocillati alacrius curfum repetGient, notante
Briffonio. Anttquit. lihr. 1. ctip. 10. Infames
prseterea, qui exauftorati funt detractis infigm-
bus militaribus, aut aliter igncminia: caufamiffi
militia. Vide /. 2. pr. §. 1. 2. & fcqq.ff.h. t.
quod fi tantum ob id rniffi fuerint, qucd mili-
tia: nomen clediffent , ut fe adverfario pretiofio-
res redderent, fori miiitaris obtentu, vel mune-
rum civiiium evitandorum caufa, eos infamia cb
* id non laborare traditum. /. qui cum uno 4. §. non
cmnis 8 ff. deremilitari. d. /. 2. §. 2. in flne. ff. h. t.
Relegati quoque ignominiam fubeunt , uti &
plebeji fuitibus cseii , quoties ea punitio excaufa
infamante irrogata eft ; nonitemfiex alia. /. co-
gnitionum 5. §. minuitur 2. ff. de extraordin. co-
gnition. juns5t. /. iffus iz.ff.h. t. Servi poft ma-
numiffionem ob atrocius crimen , veluti leno-
cinium , in fervitute commiffum. /. athletas 4.
§. Pomponius 3. ff. h. t. fecus, ii levius de-
Iictum fuit, dum forte qusftum corpore fecit
ancilla. /. pen.ff.h. t. Sed & ftellionatus dam-
nati infamiam fubeunt, quoties crimenillud cum
aiio concurrit negotio infaraante, veluti depofiti
vel tutelse judicio : contra vero , fi cum negotio
civili non infamante concurrat, veluti pignora-
titia a£tione aut alia fimili; qui concurfus patet
ex /. 1. §. ult. /. tutor. 16. §. 1. /. flquis inpigno-
re }6. pr. & §. 1 .ff.de pignorat aft. qua diftin-
£tionisopeconcilianda viderur.I.quidcrgo 13. §.
ith. ff. h. t. cum. I. i.ff. ftetlionatus, Ant. Mat-
thceus de criminih. Ubr. 48. tit, 18. cap. 3. num. 5.

2. Denique& illi infames fiuht, qui dire£i&
a£tione mandati, depofiti, tutela?, pro focia ,
ob dolum damnati funt; a judice, non arbitro ;
per definitivam, non interlocutoriam fenten-
tiam ,• expreifa condemnationis caufa. /. 1. /. quid
ergo 13. §. 5. & 6. jf. h. t. jun£t. /. hce entm4.
§.1.2. ff.de fufp. tntor. lion item fi adionibus
contrariis; eo quod in iis non tam de perfidia ,
quam de calculo & indemnitate, quxftio eft. /.
furtiaccipe 6, §. ult.ff. h. t. jun£t. /. ei apttdquem
5. ff. depoflti. Si tamen & in a£tione contraria
periidise quseftio tra£iaretur, non dubium, quin
• & tunc infamiii damnatum comitatura fit, velu-
ti, fi quis jufferitpro fe fidejuberi, indemnitate
promiila, ac deinde folutum a fidejuftore refti-
tuere detreftans, contrario mandati judicio fuc-
cumbat. d. I. furti accipe 6, §. mandati yff. h. t.
Damnationi tamen ob dolum sequiparandam effe
damnationem ob culpam latam m hifce quatuor
judiciis, quantum ad infamise notam attinet, ve-
rius eft ; eo quod paffim in jure noftro iatior cui-
pa dolo comparatur , effe£tu inipedo , eoque
fenfu dolus eife dicitur , idque in ipfis etiam ne-
gotiiis, in quibus damnato infamia irrogatur ex
dolo, quale eft depofitum ; licet natura fua do-
lus a lata culpa diftet, dum dolus adjundum ha-
bet la:dendi propofitum , culpa non item. /. qiwd
' Nerva 31. ff. depcflti. I. magna 22 6. ff.de verhor.
jignif. I. 1. §. i.ff. fimcnfor. Falfium mod. dixerit.
Neque in hac de infamia irroganda quxftione in-
tereife exiftimo inter latam culpam verfutise & la-
tam culpam negiigentise; quarum hax in eo con-
fiftit, quod quis ea negligat, quse nec minus di-
ligens paterfamilias fuiiiet negledurus; hcec vero
in eo, quod quis minorem curam rebus alienis,
quas fervare debebat, quam fuis adhibet, fic ut&
levis & leviffimx culpa: prseftationem quandoque
includat, in quantum quisin fuis rebus fummam
folitus adhibere cliligentiam , fraude non Caret, fi
in alienis modicam tantum feu mediam atque
adeo minorem diligentiam praftet , etiamfi ex
natura negotii ad folam latam , vel tantum ad la-
tam & levern culparn , teneri diceretur. d. I. quod
Nerva 32. ff. depofiti. I. in rehus ij.ff. de jure
dot. quo refpexifle puto Ulpianum in. /. quodfier-
vus 11. ff. depofitiy cumait, depofitarium fine
dolo omni reddcre debere, hoc efi, ut nec cttlpce qui-
dcmfiufipkiofit, ita culpam omnem fub dolo com-
ple£tens, quando fcilicet depofitarius in fuis di-
ligentiffimus eft. Quod enim ob latam quoque
culpam negligcntise infamia fequatur, ex eo ma-
nifeftum eft, quod errore juris lapfus , & ita fa-
ciens edi£to prstoris vetita, infamiam fubit: quem
tamen errorem juris non verfutias, fed merse &
manifefta: negligenti» adfcribendum eiie, nequa-
quam dubium. /. liberorum 11. §. ult. ff. h. t. Ne
dicam , ipfam latam culpam verfutiar non natura
iua,fed folo efte£tu, dolum efle; dum in dolo ple-
num apparet la:dendi propofitum; at in lata cul-
pa verfutia? neque plenurn eft propofitum, neque
animus malevolus ad nocendum dire£to inten-

tus;

-ocr page 219-

tus • fed & hxc ex negligentia originem habet,
acex fegnitie ejus, qui minorem rebus alienis
curam adhibet quam fuisi Nec adverfaturj quod
obfegnitiem, rufticitatem, inertiam, fimplici-
tatem, ineptiam, remotus infamis non fit. /. tu-
tor quoque 3. §. ult. jfi. de fufpett. tut. cum non
omnis fegnities, inertia, rufticitas, culpa iata fit;
ac lex re£te ad eam fegnitiem inertiam &c. re-
ftringatur , qu£ ad levem culpam pertinet, &
doionon comparatur.

3. Infamia fafti eft , qux oritur ex fafto ,
quod per jus notatum non eit, fed exiftimatio-
nem aiicujus onerat penes viros graves & hone-
ftos. /. honori 2. Jf. de obfequiis parent. & patron.
prceflandis. I. ob hceeverba 20.jf. h. 1.1. ea qttce 13.
C.h. 1.1. & filibidine 25. C. adleg. Jul.deadulter.
quatn ft quis improprie infamiam eife contendere
voluerit, non plane refragabimur ; dum eam ab
ipfo jure non proficifci aut infligi, in defcriptio-
ne monemus. Anton. Matthseus de criminibus
libr. 48. tit. 1 8. cap. 3. num. 2. tali vero infamia,
feu ignominice opprobrio iaborant, qui bonis cef-
ferunt. novelt. 135. cap. 1. a juris infamia licet
immunes l. debitores 11. C. h. t. ne alias benefi-
cium a jure datum in prarjudicium & laffionem
ejus, cui datum , ab ipfo jure contorqueretur,
& magis onerofum fierct , quam ipfe fquallor
carceris, a qua liberat obxratum cedentem : ut-
cunque cum aftus cujufdam humilis ac ignomi-
niofi folennitate, ex locorum quorundam ufu,
ceffio peragenda fuerit. Chriftineus ad Mecbli-
nienfi. tit. 21. art. 2. num. ii 2.3. Brunus de
tefifione bonorum qucefit. principati 6. num. 4. Pe-
trus Gregorius Tholofanus (yntagm. juris tibr. 22.
tap.il.num. $.6.13. Papon. tibr. 10. tit. 10.
ctrrefio 5. Groenewegen adt.6.jfi. de cefifionebo-
norum. Sic quoque fadi infamia laborare eos, qui
intemperata libidine, non liberas, fed ancillas
compreffille probatifuerint, de cxtero ab infa-
mia juris immunes, refcriptum eft /. & fi tibidine
25. C. adteg. Jut. de adulter. fed & infamia fa£ti
laborare concubinas , non vero fpurios, latius
traditum. tit.deinojfi.teflam.num. 10.

4. Eftedus hujus infamte eft, quod teftimo-
nio fidem minuat, /. tefiium 3. jf.de tefiibus. re-
pellat a dignitatibus. /. 2. C. de dignitat. I. infiamia
8- C. de decurionibus. I. milites 3. C. dere milit.
querelx inofficiofi locum faciat , ubi prxteritis
fratribus honeftis, perfonx inftitutse funt, in-
famia: vel turpitudinis vel levis notse macula af-
perfe. l.firatres 27/C deinojfi. tefl. uti ex adverfo
facit querelam ceflare, fi ipfe frater praeteritus
iftiufmodi turpitudine laboret. arg. /. in arenam
II./. fifitiam 19. C. de inojf. tefiam. Adde tit. de
inoff. tefl. TJt proinde infamia faiti privet qui-
dem infamem beneficiis, & a commodis variis
repellat, fed pcena proprie dida non mulftet:
lucra quidem fubinde impediat , damnis Vero
nequaquam madtet.

5. Evitatur infamia , fi alia pcena gravior per
fententiam imponatur; videtUr enim duriore

203

fententia cum reo tranfaftum de exiftimationi;
ejus. /. ordine i^.jf. admunicipat. l.quidergo 15L
§.pcena 7. jf.h.t. t. ad tempus %.jj. de decurion;
t. in fiervorum 1 o. §. ult. jfi. de poenis. I. fi Pofifido-
nium 4. C. h. t. quod fi non pcena gravior ultra
legem fed fola ordinaria delinquenti imponatur,
veluti dupli aut quadrupli in furti a&ione , non
poteft fua fententia judex efficere , ne injurise
aut furti damnatum infatnia fequatur. /. non pote-
rit 63. jf. defurtis. I. Divus Severos 40. jj. de in-
juriis. Ant. Matthseus de criminib. libr. 48. tit.
iZ.cap. 3. num. 12. & 15. Evitatur quoque,
fi non in ipfum fadti turpis auftorem , fed pro-
curatorem ejus, aut defenforem , aut tutorem i
aut heredem fententia feratur. / I. /. athletas 4.
§. ult. t. fiurti 6. §. flquis 2. jfi. h. t. vel offeratur
adtori debitum ante litem conteftatam, imo ante
fententiam; idque illis in judiciis, in quibus
infamia non nifi per fententiam infligitur , veluti
depofiti, tutela:, mandati, pro focio, cum ifta ra-
tionejudicia ®mnia abfolutoria fint. l.fireus 73»
jf.de procurator. jun<ft. §. ult. Infiiit. de perpetuis
& temporal. attion. fi enim ea caufa fit, ex qu&
& citra judicis fententiam ex paftione vel tranfa-
dione infamia oritur, veluti in privatis delidis
aliifque fiiiiilibus , oblatione debiti vel poenae pe-
titse non declinaret reus infamije notam. arg. d. h
4. §. ult. & l.^.jf.h. t.

6. Sulpenditur infamia, fi a fententia, per
quam ea irrogata eft , appellatym fit; adeo ut,
fubfecuta. condemnatione repetita, a tempore de*
muin confirmatse per judicem fuperiorem fen-
tentise , non retro, inter infames habendus fit;
eo quod provocationis remedio extinda fuit
fententise prioris pronunciatio. /. fiurti 6. §. fiedfi
fiurti 1. jfi. b. t. jund. /. i; §. ult. jf. ad Sena-
tufic. TurpilL

7. Tollitur vero quae jam irrogata fuerat, fi
quis adverfus eam fpecialiter a principe vel fena-
tu, quandoque & a praetore, reftitutus fit; nort
item, fi generalis tantum abolitio fuiflet concef-
fa. I. ult. C. degenerati abolit. I. 1. §. deinde 9. &
lo.jfi. depofiutando. t. generatis 7. C. de fientent.
pafijis & refiitut. Infuper Iapfo tempore, fi quis
ad tempus per judicis fententiam cuin infamiai
relegatus fit aut ordine motus ex caufa , natura
fua non infamante. /. 1. 2. C. de his qtd m exi/.
dati velab ord. moti fiunt. /. generaliter 3. §.fiedfii
i.jfi. dedecurion. vel cum natura fua infamaret,
duriore pccnaz iinpofito genere fuper infamia
futuri temporis videatur tranfadum./. ordine 15.
jfi. admunicipatem. I. adtempus •y.jf.de decurion.
Alioquin, fi ipfo jure infamia caufa; relegationis
aut motionis ab ordine cohereat; vel cum non
cohereret , minor quam per leges pcena fuerit
impofita; etiam lapfo tempore durabit infamia.
d.t. 1 <,. fif. ad munidpiat. d. l.^.jf. de decurion.
I. ad tempus 6. C. h. 1.1. qui cum uno 4, §. ad tem-
pus 4. jf. de re militari. Quamvis haec deftin-
dio ad edidurn de poftulando non pertineat,
quatenus lapfo tempore quilibet fine diftindione

Cc 2 eau-

D E H \ S QU I NOTANTUR INF AMI A,

-ocr page 220-

T I T. III.

■v. 1

nunc funt ob dolum judicio tutela», mandati, de*
pofiti, aut pro focio, condemnati, Groenewe-
gen ad §. 2. Inftit. dc poena temere htig. Parens
meus Paulus Voet add. §. 2. num. 2. Simon van
Leeuwenccnfi.for.part. 2. libr. 1. cap. /\.num, 9.
nec ullum civile judicium flve ex contra&u, fl-
ve ex deli£to ad indemnitatem , mulclamve pe-
cuniariam, infamat, nifi id nominatim ftatuto ex-
preflum fit,veluti in veftigalium quorundamfrau-
datoribus, vel ob circumftantiarum atrocitatem
fententia fua judex infamiam nominatim cenfue-
rit inurendam: adeo ut & condemnato per adlio-
nem injuriaruin ad palinodiam fua in dubio fama
atque exiftimatio falva fit. Argentreus ad ccn-
fiuet. Britann. art. 1 ^y.gloffi. 1. in med. Zypeus
notit.juris Belgici libr. 1. tit. ex quib. caufis infamia
irrogatur. Groenewegen ad l. ult. C. qui & ad-
verfi quos in integr. refiitui non poffi. Leeuwen
cenfiura d.,pa'rt. 2. libr. 1. cap. 4. num. tdt. &
part. 2. libr. 2. cap. 15. num. 10. in med. Nec
mulier intra annum luftus nubens infamis eft, ut
latius dicetur tit. de ritu nuptiarum. Et generali-
ter hodie non tam ex caufa, quam genere pcenae,
infamiam inferri receptum eft, veluti fuftigatio-
ne , aut alia corporali pcena , relegatione, ad
carceres, ad triremes, ad ergaftula, ad metalla
& fimilia, damnatione. Groenewegen ad /. 22.
jfi. h. t. Leeuwen d. part. 2. libr. 1. cap. 4. num.
9. Itbr. 2. cap. 15. num. 10. 11. quales pcena:
cum in procuratorem delinquentis conftitui non
poflint, fed in ipfum debeant delinquentem de-
cerni, cafu quo proeuratorem in caulis crimina-
libus intervenire ufus admittit, confequens cft,
ut non magis hodie qui per procuratorem, quam
qui pro fe ipfi in judicio fubftiterint , infamiam
evitent. Zypeus notit. juris Be/gici. /ibr. 1. tit.
ex quib. caufi. infiam. irrogatur. Ant. Matthxus de
crimin. libr. 48. tit. 18. cap. 3. num. 9. plane fola
carceris detentio, five ob crimen contingat, fi-
ve ob civile debitum, five ad reum conftringen-
dumadfafti implementum , infamiam non inge-
rit; curn nec pcense loco tunc habeatur ; quippe
non tam ad, puniendos, quam potius ad conti-
nendos homines comparata. /. aut damnum 8»
§. fiolent. p.ffi. de pcenis.

T ITV L V S III.

De procuratoribus Sc defenforibus.

SUMMARIA.

i. Quis oUm, qnis deinde, qnis nwibus nojlris
procuratorum ufus fit ? multa cum advocatis ba-
bent communia, an eorummunus nobilitatiprce-
judicet ?

i. Qui procuratorem dent; an minores, de flatu
fuo litigantes, tutores , procuratores ante litem
conteftatam ? Quid moribus ?

3. An procurator, ad negotia gerenda datus, poffit

dare procuratorcm ddlites ?
Quispofifit effie procurator ad lites ? dn infiamis,
miles, midicr ?

An moribus uxorfine mariti confienfiu confiitui
ab extrancopofifit procuratrix ad litem expedien-
dam, promovendam ?

Anminor 25. annispofifit ejfieprocurator ad li-
tes ; an & defenfor ?

7. Fir->

204. - L I B. III.

caufse, ex qua filentium aut exilium fuit irroga-
tum, poilulare poteft. I. imperator K.ff.h.t. id-
que non fecundum jus , fed ex conftitutionibus ,
in quantum fepe , conftitutiones aut benigue
aut ievere multa contra jus introduxerunt, do-
cente id Cujacio libr. 7. obferv. 19. nifi magis
placeat, verba d. I. generaliora reftringere ad ca-
fus illos , in quibus pcena graviore impofita fu-
per temporis futuri infamia tranfaftum eft, jux-
ta. d.l.ij.ff. admunicipal. d. I *>.ff. dedecurion.
d.l. 13. §.y.jf. h. t. aut cum Gotofredo in notis
ad d, l. 8. dicatur, verba illa, nec adhibctur &c.
non Papiniani efte, fed Triboniani, contra ma-
nifeftijuris rationem adje&a; dum fterinonpo-
teft , ut condnuata poft reditum infamia ex ip-
ia infamantis caufse natura, ad poftulandum ad-
mitteretur reverfus , repugnante in univerfum
prsetoris edifto.

8. Sed uti tempore , ita & loco infamiamcir-
cumfcribi, ratio di&at. Proinde uno in loco in-
famis declaratus non ubique , f®d tantum in
territorio ejus , qui fua fententia irrogavit infa-
miam, pro tali habendus eft; alibi iifdem gra-
vifurus juribus & ad eadern habilis, ad quae re-
liqui iftius regionis homines , nulla infamise af-
perfi rnacula, poftent afpirare. Et licet hic jus Ro-
manum irrogatae infamise eftectum ad omnes re-
giones porrigere videatur , ut nufpiam poftulan-
difacultas ob infamise notam fententia inuftam
infamato lit liberg. arg. /. ex ca caufia ffi. de po-
ftulando; tamen id ideo tantum obtinuille cer-
tum eft , quod plures plurium provinciarum
magiftratus uni omnes fubfuerint fupremo princi-
pi , qui toti imperio jus tale conftituere potuit,
& voluit: alioquin enim , deficiente illa pote-
ftate vel voluntate, ex jure communi extra ter-
ritorium quid ftatuenti impune non paretur. /. ult.
ffi. dejurifditt. & ab unius provincioe praefide po-
ftulare prohibitum in alia provincia impune po-
ftulare pofle Papinianus in d. I. 9. ff. depofiuland.
refpondit. Adde quae latius tradidi tit. de confti-
tut. principum. Parte altera de ftatutis.

9. Cseteruin parcius hanc de infamia mate-
riain tradlandam cenfui, quia & parciorem ejus
hodie ufum efle deprehendi : nam nec infames

-ocr page 221-

DE PROCURATORIBUS

7, Fim&iuY 'divifio, qua procumtor generalis vel

cumlibera, velfimpliciter confittuitur.
g. Quot modis quisfiat procurator in rem fimm ? in
, quibus difiet a fimpliciprocuratore ?
p. Confiituitur procurator mandato: quo modo il-
lud tumjtfre civili, tum moribns, interpona-
tur?

j o. Si confiet deejfie mandatum , procurator pro
aftore non admittendus. Si admijfius defiattofit,
an ratibabitione firmentur ,. qua per eum gefta ?

11. Conjuntfte perfiona an & quando pro conjun-
ttis agere pofifint fine mandato ?

12. Si conjiet tle mandato, non cavendum de rato;
fiecus [i de eo dubitetur.

13. Quisfierat impenfias litis, fiprocuratar cgerit
pro alio fine mandato, & fiuccubuerit ?

14. Jntervcnit procurator in caufis civilibus, nifi
jttdex defideret ipfius litigantis pnefientiam ; an
tunc defiungipojfit mittendo procuratorcm plenifi-
fimo mandato mfiruUum ? An , & quando
procurator in criminaltbus admitti poffit ? jQui-
bus in cafibus reus criminis abfiens damnari ?

15. Quidjure hodierno obtineatl a dccrcto citationis
in perfona ( ut loquuntur ) appellare non iicet.
Jn deliffis levioribus talis citatio aut pcrfona pre-
henfio non decernenda.

16. An in popularibus aflionibus procurator ad-
mittattir ?

17. An procurator etiam in caufia reconventionis
defcndere teneatur ? Domino nocere dolum &

I. Rocuratorum , qui aliena ne-

w li® Hv g^oti^a mandato domini admini-.

^P Pl^rllr ^^ratlt' ^v'^{x u}^^us iu judi-
$$j ^^^^ ciis uius fuit , dum quifque

fuo, nemo alieno potuit nomi-

ne experiri, paucis cafibus ex-

ceptis : fed cum & morbus, & stas, & neceifaria

peregrinatio, & forenfium negotiorum imperitia,

aliceque multx caufe fa;pe hominibus impedi-

mento effent , quo minus rem fuam ipfi exiequi

poifent, per procuratores & agere casperunt &;

aftiones excipere. pr. Jnft. de iis per quos agere

poffiumus. imo impofita fuit illuftribus neceffitas

procuratorem pro fe in judicio Conftituendi, ne

przfentia eorum & au&oritas liberam fuffragan-

di poteftatem adimat. I. quicunque 25. & auth.

hocjus C. h. t. & licet olim ex privilegio Marise

Burgundicse Hollandorum litigatitium arbitrio

relidum fuerit, an per fe an per procuratorem

in judicio fua tra6lare vellent, tamen fi nunc

noftros fpeftemus mores , non poteft quifquam

fuam in judicio caufam ipfe curare, fed neceffe

eft, ut in inferioribus judiciis per procuratorem •

fua expediat; in curiis fuperioribus in majoris

rnomenti caufis Advocati fimul & procuratoris j

in caufis vero levioribus , alterutrius opera uta-

tur ; ne magis ex negotiorumfo^enfium imperi-

tia , quam injuftitia fuse caufPfuccumbat. Jn-

ftruftte van kjejlnefitl{en anno 1579.21. Decembr.

*rt. 23. Merula prax. iibr. 4. tit, 36, cap. 1.

ET DEFENSORIBUiSi . 2bf

negligentiam procuratoris: ipfium tdmen atlimc
mandati indemnitatcm conficqui , quandoque
etiam in intcgrum reflituh

18. Anprocurator fiuccumbens appellare & appel-
lationem profiequi teneatur ? qmd moribus? an ad
agendum. datus tranfigcre ? .aut aliam aiitonem ,
qttam qua mandata , infiittiere ?

19. Procurator ad lites litis contcfiatione fit Iitis-
dominus , citatur , &c. An ante litem conte-
fiatam procurator rei invitus cogi pofifit, ut ii*
tem fiuficipiat ?

20. Jn procuratoremfertur fententia ; fiedin bonis
ejus executio non fit, exceptis paucis caftbus.

21. Morte procuratoris, vel mandantis, evanef-
cit procuratoris ofpcium. Quo modo ttinc moribus
mandatum novum interponendum fit ?

22. Cejfiat etiam renunciatione procuratoris ex
jufla canfia; maxime fi bona ejus, quem dcfen-
dtt, d creditoribus pofjideri cceperint.

23. An mandatum procuratori ad lites datnm re-
vocari pofifit invito procuratore ? quid moribus,
quibus procuratores non fiunt litis domini ? An,
fiinrem fiuam procurator fit ? Quidfifalfus fit
procurator ?

24. Ancredatur revotatum prius gcnerale manda-
tum., fidein fpeciale detur ad certum ncgotium $
quid fi mandet Mevio negotium, quodpriusTi-
tio mandaverat ?

25. Jn quibus dififerat defienfior a procuratore ?

num. 5. Groenewegen ad L 2 6. C. h. t. leeii-
wen cenfiurapart. 2. libr. 1. cap. 5. num. 2-. iii
med. ex qua eadem ratione & illud nunc obtinet *
quod non promifcue quilibet in procuratorem eli-
gi polfit, nec privatum fit hoc oflicium (uti
quidem apud Romanos ) led magis publicum j
ufque adeo , ut & certus in unoquoque tribunali
conftitutus inveniatur procuratorum ftili ac pra-
xios peritorum numerus , ad exempluin ejus
quod Romanis placuerat in advocatis , extra
qUos alii non admittuntur ad operain litigantibus
in judicio prseftandam» Qui etiam , licet digni-
tate ab advocatis diftent, in inultis tarnen eodem
cum illis cenfentur jure; in quantum in ingreffu
officii jusjurandum calumnise tenentur prseftare *
& fuperioribus in curiis renovare quotannis , in-
viti quoque ad procurationem praffandam cogi
poffunt, & falaria etiam non promiffa pro rnodo
litis & operse ex curise cujuique more ac prse-
fcripto exigere. Unde & qua tit. 1. de poftij-
lando circa falaria , & coadionem di£la funt j
huc quoque pertinent. Vide infirutt. Cur. J-Jol-
land. art. 71; 75.78. Andr. Gayl libr. 1. obfierv.
43. 44. Zyparum notit.jur. Bclgici Itbr. i.tit. de
procuratoribus. Chriftinaum ad Mechiinienfi tit-.

1. art. 47. Groenewegen ad 1. ] 7. C. h. t. & ad
tit. Jnfiit. de iis per quos agere pojfiumus parentein
p. mem. Paulum Voet add. tit. Jnfiit. num-. 2»
Leeuwen cenfiur. for. part. 2. tibr. 1. cap. 5. num.

2. dr.ii, Imo, ut advocati officium obiiffe?

C c 3 noii

-ocr page 222-

L I B. III. T I T. III.

206

non prxjudicat nobilitati, fecundum tradita in
tit. depoftuUndo ; ita nec nobilitatis jura extingui
per id , quod quis in tribunaiibus fuperioribus,
quafi principis confiftoriis, procuratoris mxinere
funftus fuerit, plures tradiderunt. Andr. Gayl
d.libr. i. obferv. 43. num. 6. 7. 8. Andr. Ty-
raqueilus de nobilitate eap. 30; num. 4. & feqq.
Zypseus notit.jur. Belgiei libr. 1. tit. depoftulando
verfu unde & boc. Chriftinams ad Mecblinienf
tit. r. art. 47. num. 4.

2. Procuratorem conftituere poteft quilibet,
frve paterfamilias, five filiusfamilias in caufis il-
lis , in quibus agere ipfe vel conveniri poteft.
I. filiusfamilias 8. pr. jfi. b. t. potuit etiam de fta-
tu fuo litigans, five in libertatis five in fervitutis
poffeflione fuiftet, idque quantum ad alias a£tio-
nes extra ftatus eontroverfiam intentandas aut
excipiendas. l.fiervum 3 3. eum vero 1 <jf. h. t.
non vero ad ventilandam ipfam ftatus contro-
verfiam fi fuiflet in pofleflione fervitutis; tunc
enim potius ei ad libertatem proclamandum fuit.
l.i.C. deajfertione tollenda. Minores &impube-
res, non nifi tutore vel curatore au&ore. /. neque
tutores 11. C. h. t. ut tamen obtenta per procu-
ratorem fine curatoris aut tutoris au&oritate con-
ftitutum viftoria rriinoribusprofuturafit. /. noneo
tninus 14. C. h. t. Tutores ipfos quod attinet, &
curatores, ipfofque etiam procuratores, ac firni-
les, cum hi ante litem conteftatam neqUe rerum
neque litis domini eflent, &tamen ad procurato-
rem conftituendum requireretur mandatum do-
mini. I. 1 ffi. h. t. etiain procutatoris dandi pote-
ftate caruerunt: poft litem plane conteftatain id
iis, utpote jam litis dominis ex conteftatione fa-
£tis, permiffum fuit. /. quod quis 8. /. ncque tutores
11./. nulla 23. C. h. t. fed noftris ac aliorum mo-
ribus tutores & curatores etiarn ante litem conte-
ftatam jure procuratorem in caufis pupillaribus
conftituere receptum, & quotidianum eft. Groe-
newegen add.l. 11. C. h. t. poft alios ibi citatos.
Idemque eft in procuratore ad lites dato : nam,
cum id in procuratoribus ad negotia extrajudi-
cialia receptum fuerit, ut alius lubftitui poflet.
i.procuratorem 1. §.fiquis 13 .fifi. mandat. & nuuc
per litis conteftationem nuiius procurator litis
dominus fiat, fed tantum minifter fit, nulla ratio
eft, cur non & ante litem conteftatam ei fub-
ftitutio permitteretur; etiamfi nulla fubftitutio-
nis faciendse poteftas inftrumento mandati com-
prehenfa fuerit; ut tamen tutius fit, eam man-
dandi facultatem mandati literis infertam efte.
Inftruft. Curiae Holl. art. 90. Curisc fupre-
mse. art. 12 6, Curise Ultrajeditise tit. van
procureurs. art. 4. Chriftinscus ad Mechlinienfi.
tit. 1. art. 25. num. 8. Simon van Leeuwen
cenfifior. part. 2. libr. j. cap. num. 7. licet in
Germania etiamnum magis convenienter juri
llomano obtineat, non niii lite conteftata pro-
curatorem pofte fubftituere , quoties non inve-
nitur nominatiin mandato daturn fubftituendi
jus. Berlichius decifi. 274. num. 6.7. 8. & fieqq.

3. Illud dubio non caret, an procurator, irH
ftrudus mandato ad negotia gerenda ac admini-
ftranda , poflit ad lites procuratorem conftitue-
re ? Decifionem hujus quseftionis ex man-
dati amplitudine vel anguftia depeodere exifti-
mo. Si enim adeo reftridta inveniatur procura-
toris ad negotia dati poteftas, ut ipfe admini-
ftrandi folum , rton vero Iitigandi & a<5tionis mo-
vendse facultatem habeat; fruftra fane fuerit,
plus juris in alium ex fubftitutione transferre de-
liderans, quam ipfe habet. arg. /. liberto 31. §.
pen.jfi. de negot. gefiis. Si vero liberior ei admi-
niftratio concefla fuerit, fic ut & eadem ipfi per-
mifla fint, qus dominus ex utilitate fuiflet faftu-
rus; nihil impedimenti eft, cur non & procura-
torem ad lites domini nornine movendas fubfti-
tuat; cum & ipfe pro domino iitigandi habeat
poteftatem, ex juris civilis & Canonici difpofi-
tione. /. procurator 58. jfi. h. t. I. nam & nocere
12 .ff~.de paffis. arg. /. creditor. 60. §. ult. jfi. man-
dati. cap. qui generaiiter 5. de procuratorib. in 6.
& fiftendi feu arreftandi jus tali competere pro-
curatori plenius probatum fit, tit. deinjus vocan-
do. Chriftinaeus ad Mechlinicnfi. tit. 1. artic. 25.
num. 7. 8. Argentrseus ad confiuet. Britann. airt.
97. not. 2. num. 1.

4. Conftitui procurator poteft quivisnon pro-
hibitus,five paterfamilias, fi ve filiusfamilias. l.fihus-
fiam. 8. in fineprincip. jfi. h. t. cap. generaliter 5. itt
med. de procurator. in 6, Cumque vel ad extra-
judicialia negotia procuratores dentur, (de qui-
bus alibi) vel ad lites, ad has conftitui nequit reus
criminis, nondumpurgata innocentia. /. reum 6.
C. h. t. Nec decurio. /. fi quis procurationem 34.
C. dedecur. nec miles , nifi ad communia fuinu-
meri negotia tractanda; quibus inoffenfa mili-
tari difciplina fuperefle poteft. /. qui ftipendia 9.
C. h. t. I. fiiiusfamilias 8. §. veterat1i2.fi'. h.t.
Nec infainis; ne novo quidem jure : quippe
quo fola jufta eft ceftare exceptio infamis procu-
ratoris , ne lis proteletur, infami interim perju-
dicem repellendo. §.ult. Jnftit. de exception. quod
& ufus fervat in illis faltem, qui publico munere
procuratorio funguntur. Zangerus de exception.
part. 2.cap.S.num.ioi. 102.103. Andr, Gay!
libr. 1. objerv. 43. num. 7. Necfcemina /. 2.jf.
de reg.juris. I. alienam 18. C. h. t. nifi in rem fuam.
/. quia abfiente 4. C. h. t. aut pro parentibus fuis
aetate aut morbo impeditis , nec quemquam ha-
bentibus , qui pro iis expsriatur. /. fceminas 41.
jf. h. t. Sande decifi. Frific. libr. 1. tit. 3. defin. 4.
non item pro liberis, eo quod hifce fatis per ty-
torem, jure ordinario petendum, profpici pof-
fit; at non ita ordinario j'ure parentibus. d. I. aiie-
natn 18. C.h.t. I. liberto 3 1. §. pen. jfi. de negot.
geftis. Cseterum uti ufu fori expeditiflimum eft,
nullam mulierem nullumque inilitem durante rni-
litia pofte foleni|i_f.|c ftato procuratorum judicia-
lium nuinero adilfibi; ita ex adverfo tlihil vetat,

Iquo minus & mulier & miles mandato generali
cum libera , etiam litium exereendarum licen-

tiam

-ocr page 223-

Dfi PR.OCURATOR.lBL

tiam continente, vel fpeciali ad rem certam judi-
cioperfequendam, inftruatur a domino ; dum-
modo ad ea quse publice in judicio peragenda
funt, vicaria procuratoris alicujus , in ordinem
auftoritate publica cooptati, opera utatur ; ut-
pote qua & quilibet alius mafculus uti tenetur.
Groenewegen ad. I. I8. C. h. t. adeo ut & uxo-
rem mariti fui mandantis procuratricem eo modo
ad lites efle poffe, in aperto fit. Rodenburch de
jure conjugum tit. 3. cap. 1. num. 3. Groenewe-
gen. d. loco.

5. An vero & maritata muiier fine viri con-
fenfu litium alienarum procurationem ex man-
dato extranei, cujus ea lis eft, fufcipere poflit,
fua non caret dubitandi ratiohe ; ii enim fanni-
nam viro junftam , & ex eo perpetuae mariti tu-
tek fubjedam, ut funpliciter minorennem con-
iideres, confequeiis fuerit, eam, licet fuo homine
lites fuftinere nequeat, fed vir pro ea , tamen pro
aliis id poile, exemplo minorum qui decimum &
feptimurn implerunt annum , ( ut mox dicetur )
& aliorum plurium , qui fuo nomine in judicio
ftare prohibiti , alieno tamen nomine id jure
agunt; flc ut exceptione procuratoria nequeant
per adverfarium mandantis repelli: quam etiam
iententiam hoc ratiocinii genere tuetur Tyra-
quellus de legibus eonnuhial. glojf. 5, num. 171.
& multis feqq. Chaflaneus ad confuetud. Bur~
gundicc ruhrica 4. §. I. in-verhis. contradtus inter
vivos. 7ium. 24. citati a Rodenburgio. traff. de
jure conjug. tit. 3. cap. 1. num. 2. Nec uilam
animadverto rationem probabilem , cur ab hac
fentehtia recedere voluerit Rodenburgius d. loco,
ductus argumentis vix fpeciem quandam, pon-
dus certe nullum habentibus. Nam ii innuptam,
fl viduam, ex alieno mandato ad litium fuffla-
mina & judiciorum profecutiones faciendas ha-
bilemdicas, necfexus verecundia; adverfari, ii
tales forenfem feftentur turbam , adeant, com-
peliant, litis promovendse ac finienda: caufa;
nec in viri dehoneftamentuin aut dedecus erit, fi
ifta quoque uxor , fe licet infcio, tra&et; cum
non aliam in nuptis , quam virginibus viduif-
que , obfervandam decentemque fexui verecun-
diam requirere Jiceat aut invenire, nec probro-
fum efle queat in nupta, quod verecundias con-
gruum in innupta habetur. Nam quod Con-
ftantinus in l. maritus 21. C. h. t. refcripfit, ma-
ritos pofle fine mandato pro fuis uxoribus in lite
fubfiftere; ne foemince litis pcrfequendce obtentu in
contumeliam matronalis pudoris irreverenter ir-
ruant, & conventibus virorum vcl judiciis inte-
rejfe cogantur. non eo mulieres repulfse funt; fed
fola maritis de pudicitia uxoris fuse forte formido-
iofis , data pcteftas fubflftendi pro ea in judicio ,
& ita efliciendi, ne ipfa cogatur judiciis interefle.
At, inftat ille, interefl mariti , non defraudari
uxoris opera, quam domeflicis illa rebus impendere
additta efl; id vero futurum , fl judicialia poilet
fine mariti confenfu negotia tra&are; familiaribus
negleftis. Verum quid qua:fo aliud inde, quam

J ET DEFEtiJJORIBUSi 20j

ut maritalis poteftatis jure vir, fi hahc aiiienorUiri
curam, ab uxore fufceptam, flbi gravem putet
atque damnofam , impediat id ipfum fuamque
domi uxorem contineat. Adverfarium faltem
ejus , qui mulieri hsec mandata dedit, tangere
nequit ea ratio , nec ei inde alferi jus aliquod re-
peliendi exceptione procuratoria, Jites protelante,
talem tnulierein , quamdiu vir ipfe, cujus folius
intereft, haud intercedit.

6. Minorem annis viginti quinque ; fi ino-
do annuin impleverit feptimum ac decimum *
non magis a procuratorio rnunere , quam a po-
ftulando arceri , vei inde conftat, quod olim ed
a:tate potuerit a domiho minore manumitti fervus
procuratoris habendi gratia. §. juflcs 5". Infltt.
quib. ex cauf. manumitt. non licet. I. fl colUttanctis
13.jf.de manumiffls vindttta. Nec eft, quod d. le-
ges de procuratore ad negotia intcrpreteris ; cunl
ita nulla fubeffet jufta caufa manumittendi, per
confilium ex di&amine legis TElise Sentise proban-
da: dutn sequefervosacliberos, iinpuberes aecjue
ac puberes , extrajudicialibus potuiife negotiis
prstrfici, ex inftitoribus tabernarum, & fervis
dominorum fuoruin a&oJibus atque dilpenfato-
ribus, in aperto eft. /. fed &fl 7. §. 1. & 2. I. 8.
jf. de inflitor. attione §. pcena 7. in fln.Infl. dc in-
juriis. I. Lttcius 24.jf. depofui. /. legato generaliter
37.ff.delegatisi. Nequemetuendum , fore, ut
judicia redderentur eluforia , fi forte minor annis
vigintis quinque, lite perperam adminiftrata, re-
ftitutionem impetraret: cum enim ex ea lite fivC
bene five male admin.iftrata nullumprocuratori,
fed tantuin ffiandanti, damnum immineat, durn
executio fententise non in procuratorem,fed ipfum
mandantcm dirigenda eft ; l.flfe non 4 .ff. de re
judic. vanus ille reftjtutionis metus eft, nulla mi-
noris lfffiohe apparente. Neque contradicit hifce
Jurifc. in /. cum mandatu 23 -jjf.de minorihus, durn
ait, lsedi quandoque pofie minorein procurato-
rem, fi fcilicet impenfas fervare nequeat ab eo, cu-
jus procurator fuit, & ideo quoque reftituendum
efle. Etenim primo c]uidem lex illa non de procu-
ratore ad lites,fed ad extrajudicialia negotia, debi-
ti forte folutionem , agit. Sed &, fi de judicia-
li acciperetur procuratore , non redderetur judi-
cium illa reftitutione eluforium ; cum minor
non veniret reftituendus contra fententiam, quse
non minori fed dotnino mandanti tantum obefle
poterat; veruffi potius contra mandatum fufcep-
tum, in cujus executione impenfas faciens lselus
erat, adeoque inagis adverfus fa&am a fe impen-
diorum folutioneim Et quamvis jus canonicum
minoresannis 2 5. a procuratorio repellat mune-
re quantum ad negotia judicialia. cap. quigenera-
liter 5. in flne de procurator. in 6. tamen id ufu
non fervari verius eft, dum etiam publico procu-
ratorum ordini non minus , quarn advocatorum
numero, adfcribi minores experientia teftatun '
Sande decif. Friflc. Hbr. 1. tit. 3. defln. 3. Nedi-
cam , hanc juris canonici difpofltionem non
aliunde, quam ex vetere communi interpretum

errore

-ocr page 224-

208 l i ti. ni.

efrrore fuam traxifle otiginem ; ut proinde nec
mirum fit, errore hoc circa juris Romani placita
rlunc magis illuftrata difcufto, etiam difplicuifle
in foro hoc Bonifacii refcriptum. Aliter tarnen fe-
fe res habet in defenforibus mandatO deftitutis;
quippe qui fuo cunda periculo tra£lantes in ju-
dicio, & fententiae executionem patientes d. I.
4. de rejudic. ejus debent aetatis effe, ut reftitutio
ex capite minorennitatis locum non inveniat,
adeoque majorennes; ne alioquin & ipfis & fl-
dejufloribus eorum per integrum reftitutionem
fuccurratur, atque ita irrita redderentur judicia.
/. minor $1. ff de minorib. 25. anms. I. exigendi
Il.C. b. t.

7. Eft autem procurator alius generalis, alius
fpecialis, qua: divifio ad eXtrajudicialia asque ac
ad judicialia negotia pertinet. Specialis dicitur,
qui ad certam caufam vel adum expediendum
datus eft. Generalis , cui omnia negotia geren-
dafunt demandata. Et hiciterum vel cum libera
adminijlratione conftituitur , vel fimpliciter,
non addita liberse adminiftrationis poteftate.
Cum libera quidern adminiftratione datus omnia
fere poteft, quae ipfe dominus, fic ut non mo-
do urgente neceflitate , fed & fuadente domini
mandantis utilitate, res domini alienare pofllt,
& in accipientem dominium transferre. /. crcditor
60. §. ult. jf.mandati. I. procurator jB. ff. h. t.
§. qua rationc 43. Injlit. de rerum divif. fola do-
nationis licentia ei denegata, cum donare potius
fit pcrderc quam adminijlrare. /. contrajuris 28. §.
ult.jf. de pattvs. I. filiusfamdias *].pr & §. 3. ffi.
de donation. At is, cui fimpiiciter res admini-
ftrandce mandatae funt, nec mobilia, nec immo-
bilia , nec fervos, fine fpeciali domini mandato
alienare poteft , exceptis folis fru&ibus- & aliis
rebus, quce facile corrumpi pollent. /. procurator
totorum Si.ffi.h. t. Fruftra adfubvcrtendam hanc
procuratorum divifioncm allegatur, eum , qui*
adminifirationem habet, alienare pofle. /, pen. §.
ficd&fi 3.jf- de divcrfi. tcmporal. prafcript. non
amplius poflc euin , cui libera admimfiratio con-
cefla eft. l.fi convcncrit 18. §. ult. I 1 y.ff. depig-
norat. aff. Confiderandum enim , in fervis ac
filiisfamilias, conceflionem adminifiratiorits circa
peculium, & libcrce adminifirationis , idem va-
luiife. I. naturaliter 13 .ffi.de condifi. indcb. junft.
d.l. 18. §. ult.ffi. depignorat. afi. nam , cum eo
jpfo, quo peculium iis conceflum erat, illud
Jimpliciter adininiftrare ipfo jure potuerint, ne-
cefleerat, ut, data per patrem dominumve ad
minifiratione, non alia quam libera adminifiratio
intelligeretur; ne alias illud tantum videretUr iplis
datum , quod & fine datione colnpetebat ipfo
jure. Qua? cuin aliter in procuratore fe habeant,
ab illis ad hunc non re£te argumentum flt,

8. Eft & procurator in rem fuam ; qui fci-
licet negotia expedit non ad mandantis fed pro-
priam utilitatem, /. fi fie non 4. ffi. de re judicata.
I. quia abfiente 4. C. h. 1.1, jusjurandum 17. §. ult.
ff. dejurcjur. five ei aftioncs mandat® feu celfe

t 1 t. lit

fint, quibus deinde tanquam aftor experiatur*
d. 1.4. C. h. t. tot. tit.ffi. & Cod. de hered. vcl att.
vendita. five fe pro reo liti obtulerit, & in fe
tranftulerit periculum judicii. d. I. 4. ffi. de reju-
dicata. I. fied &fi 2 <$. §. item fi rcm 17. in med.
verfi. quidtamcnffi. de petit. heredit. l.fi attor. 29.
ffi. h. 1.1. quia etiam 3. §. ult. ffi. de alienat. judicii.
imit. caufa. five denique conventus fidejuflor aut
conftitutor reum pnncipalem , pro quo inter-
ceffit , conftituat procuratorem , ut ab eo de-
fendatur ; cum & talis fuo periculo defendat.
/. licet 42. §. ca obligatio 2. ffi. h. t. I. idemque
1 o. §.generaliter 12. ffi. mandati. Ut tamen in-
ter hos nonnihil interfit; nam cum alius , me-
diante aftionis ceffione , in prioris , jus agendi
habentis, locum fubftituitur , id etiam invito
&prohibente debitore fieri poteft. /. nominis 3. C.
de hered. vel att. vendita. I, i.C. de novationibus.
At cum pro debitore alius fefe oflert in judicio
ex debitoris voluntate, non ut nudus defenfor
rei, fed ut talis, in quem redundaret onus Sc
executio condemnationis , fubdufto & Iiberato'
principali debitore; non nifi adoris confenfui
concurrente id fieri pofle verius eft , ne aiias mi-
nus idoneus pro idoneo obtradatur invito: ideo-
que, fi aftor malit dominum potius convenire,
quam eum , qui in rem fuam procurator eft , di-
cendum eft , id ei licere. Ita Ulpianus in d. t.fi
attor. 29. ffi. h. t. arg. /. ratio 2. C. de hered. vct
att. vendita. Quibus non obeft vulgata regula,
qua aftori nort debetlicere, quod ieo non per-
mittitur. /. non debet 41 .ff. de regul. juris. Fallit J
namque axioma illud illis in cafibus , quibus
alia debitoris quam creditoris ratio eft : quod hic
obtinet; cum debitor alium fuo locO inidoneum
fubftituendo, deteriorem reddere poflet credito-
ris conditionem : at debitor femper eodem mo-
do liberetur folvendo ante & poft ceffionem ,
nec ejus caufa deterior ceffione fiat. Cseterum
diftat procurator in rem fuam a fimplici procura-
tore , non in eo tantunx ; quod in rein fuam
conftitutus in judicio ad propriam fubfiftat uti-
litatem , &, fi reus fit, in eum detur judicati
adio. l.fife non 4. ffi. de rejudicata. fed &, quod
fumtu fuo proprio litem exerceat; cum ex adver-
fo fimplex procurator litiget ipfius domini man-
dantis impenfis. Ant. Matthseus de auttion. libr.
2. cap. 5. num. z^.in fine.

9. Ad conffatuendum procuratorem mandato
opus eft, eoque vel expreffo , per literas, autper
nuncium, aut apud afta praffidis & magiftratus
interpofito. Paulus recept. fient. libr. 1. tit. 3. vel
tacito ; quale tacitum mandatum licet non colli-
gaturexfolo filentio ejus , cuimandatur, /. fi-
liusfiamilias 8. §. invitus 1. jf. h. t. tamen ex fi-
lentio prsefentis & fua negotia geri fcientis inter-
ceffiffe prsefumitur; fic ut, cuicunque permife-
ris rem tuam agere aut defendere , is tuus pro-
curator intelligatur. §. procurator 1. Infiit. de iis
per quos agcrcpoffi. arg. I. fi remunerandi 6. §. fi
pajfius 2.1, quipatiiur i%-ff- mandati. l.fifidejufi-

-ocr page 225-

jor, 6. C. corf. tit. fed ufu invaluit, dubitationis
omnis tollendsc cauia, ut mandata procurato-
rum ad lites ihftrumcnto publico perfcripta
edantur , ftve coram tabellione & teftibus , five
{ ut Gelri & Xranfifuiarii & Brabantini requi-
runt,) apud ada confedto. Zypseus notit. jur.
Bclgm libr. i. tit. de procuratoribus circa princip.
Parens p. mem. Paulus Voet de flatutis fett. 10.
ntm. n. verf. hinc etiam & ad §. ult. Inflit. dc
iis pcr quos agerepojfutnus. num. ult. Sim. van
Leeuwen cenf. forenf. part. 2. libr. 1. cap. 5. nunt.
.8. quibus confequens eft, ut per teftes manda-
tum ad lites hodie non re&e probetur, ne, dum
teftium examine & dilationibus tempus abfumi-
tur, interim negotium principale proteletur.
Vide Mafcardum de probation. concluf 1014»
mandatum probetur nec ne, per tefles.

I o. Non ergo ad judicium quifquam tanquatn
procurator pro aftore admittendus eft , ii con-
ftet, eum mandato carere, etiamii de rato cau-
tionem obtulerit, quod & hodie obtinere tradit.
Groenewegen ad§. 3. biflit, dc fatifdation. iic
ut vel tacente adverfario , judex illud exigat,
&, ii falfus procurator inveniatur , eundem re-
pellat, nec controverfiam per eum tractari pa-
tiatur. I. licet. 24. C. h. t. etii enim in pcenam
contumaciter non caventis de damno infe<5to
conftitutum inveniatur, quod cavere detiredans
nequeat procuratori, cautionem pro alio exigen-
ti, procuratoriam opponere exCeptionem. /. inter
tjuos 39. §. aliettOi 3. ff. de damno infcBo. id ta-
men non impedit, quo minus judex ex officio
repellat eum,quem deprehenderit mandato carere.
Quod ft quis , cum mandato careret, ac de illo
conftaret mandati defectu, admiftus nihilominus
fuerit tanquatn pro a£tore procurator; ipfo jure
nullum eft, quicquid a falfo procuratore geftum
fuerit. d. I. licet 24. C. h. t. nec confirtnatur fen-
tentia ratihabitione ejus, proquolata; utpote
qui jus objiciendi fententia: nuilitatem , adverfa-
rio femel quarfitum , ratihabitione fua auferre ne-
quit. Licet enim ratihabitio fttnilis habeatur man-
dato , ac retrotrahatur prorfus & confirinet jam
gefta ; l. ult. Cod. ad Scnatufconf. Macedon. l. fem-
per qui 60. ff. dc reg. juris. non tamen id proce-
dit, fi per eam adimeretur tertio jus quariitum ;
fed demum , cum fibi foli quis fua prsejudicat
ratihabitione. Sic etenim , cum & bonorum pof
feflio pro altero petita eftet flne mahdato, rati-
liabitio interponi non potuit poft lapfum iftius
diei, intra quem fuerat bonoruin poflefliopeten-
da, non alia, ut opinor, de cauOi, quam quod
fequenti jam gradui poft iapfum diei ceperat lo-
cus efle, cui proinde quxfitum prxtoria: here-
ditatis petendse jus ratihabitione intempeftiva non
fuit tollendum. /. bonorum 24. ff. rem ratam ha-
heri. Plane, fi contra falfuin procuratorem lata
fuiiiet fententia, nihil obftaret, quo minus eam
dominus fua poflet ratihabitiorie conflrmare ;
cum ita fuo tantum juri renunciet: quam etiam
latihabitionem vel ex eo colligere iicuerit, ft a
fententia, contra falfum procuratoreih di>5t-i }'
dominus ad fuperius appellaverit tribunal. /. cwti
minor 3. §. ult. jf. Yetn ratam haberi. Quemad-
modum etiam pendente adhuc incerto litis everi-
tu ante fententiam dominus rata habere poteft &
falfo procuratore gefta ; dum necdum ulii jus eit
qusefitum , adeoque nec ratihabitione tunc in-
terpoiita quicquatn videri poflit adverfario adem-
tum. /. licct vcrum 5 <5. ff. de judiciis. Fachinseus
controverf lihr. 8. cap. 61. Myniingerus ccnt. 1.
obferv. 44. Ant. Faber Cod. libr. 2. tit. 8. depro-
curatoribus. dcftn. 1 o. num, 4. in notis. Berlichius
part. 1. concltif prattic. 14. num. izi. & multii
feqq. Andr. Gayl libr. 1. obfirv. 47. num, 3. qui
poitremus , licet ln Camera judicatum narret,
ratihabitionem omni in cafu poft fententiain de-
buifle admitti. d. 0bfi.4j.num. 5. debiliora tamen
ejus fundamenta eiie, ex fupra di<5tis coiligi po-
teft : nam etil qu3:dam iit negligentia ejus, qui
minus diligenter de mandato inquirens falfum
procuratorem adverfus fe in judicio fubfiftere
paiius eft; majortamen cum fit ipiiusfalfi pro-
curatoris culpa , abforbetur iila levior negligentia
per faiii procuratoris culpam majorem.

11. Conjunftis tamen perfonis hoc datuin
fuit, ut etiain fme mandato agere volentes pro
conjunda perfona admittantur s quales funt ii-
beri parentes, fratres, aflines, Iiberti. /. fied &
hcc 3 <).ff, h. 1.1. exigendi 12. C. h. t. l.fiquis apttd
3. §. fcd & fiforte 3. ff. judicatum fiolvi. lnftructio
Curise Brabant art. 325. Qiriftinseus adMechlim
tit. 11 art. 25:. num. 13. & fieqq. maritusprouxo-
re. /. maritus 21. C. h. t. I. ult. Cod. de paffis con-
ventis. confors quoque ejufdem litis pro c^teris
coniortibus , fi prius hi iitem conteftati fuerint ;
non vero ante litem conteftatam. /. 2. C. de confior-
tibus ejufidem litis. Dummodo hse perfonse de ra-
to cautionem interponant, d. I. 21. C. h. t. d. /.
2 .C.de confort. ejufdcm litis. l.fi antcm 8. jfi. de ne-
goiiisgefiis. excepto marito nomina uxoris para-
phernalia exigente , qui ne cautione quidem de
rato onerandus. d. I. ult. C. dc paEi. conventis. Modo
etiam in plerifque his cafibus voluntas ejus, pro
quo conjunfta perfona experiri vult , hon fit
contraria. I. Pomponius 40. §. ult. jf. h. t. Unde ,
licet maritus pro uxore recte agat ftne mandato ,
tamen, fi uxor negotium certum certamve liteiri
marito ffiandaverit, quia hoc ipfo tacite prohi-
buifte videtur , ne is alia tra&aret, ideo etiam id
folum exfequi debuit, quod procuratio emifla
pra'fcripfit.l.maritus 21. in fin. C. h. t. Modo
denique de ordinariis juris remediis & a<5tionibus
intentandis quarftio iit: nam ii extraordinarium
foret implorandum in integrum reftitutionis auxi-
liuffi, aliudve iimile , nulli prarter patrem pro
filio illud licet abfque mandato implorare , co-
gnatis caeteris & affinibus non aliter, quam con-
currente ipjfius reftituendi voluntate. /. patri 27.
jf. de minor 2 5. annis.

12. Qucd fi de mandato procuratori dato
conftet, fuperflua eft de rato cautio. /. 1. C. h. t.

D d l.fi

£)e i>ROCURATORIliUS ET DEFENSORIBUS

-ocr page 226-

aio L i b. III.

I. fipYOCWdtovm . ff. b. t. nifimandatum fuffi-
ciens non fit, dum forte generale eft, cum
fpeciale requireretur , velut in operis novi nun-
ciatione. /. depupillo 5. §. qui procurdtorio 18. /.
eum procurdtor 13. ff, de operis novi nunciatione.
Sed fi de mandato dubitetur, admittendus ita
demum fuit procurator , fi caverit de rato. /. I.
C. b. t. Atque ita, licet irt Hollandii vicinifque
locis non nifi mandato legitimo inftrufti procu-
ratores publici pro a&ore vel appellante litem in-
choare pofllnt; Inftruft. Curia? Holl. art, 52.
Curia: fuprems art. 169. reglement op de expe-
ditie van jujlitie voor de Uoogen Rade 7, fuhi
1658.^. 20. tamen , fi mandatum aliqua ex
parte defeftrt laborare deprehenderetur , veluti
non foleniiiter fed privata tantum epiftola com-
prehenfum, aliove quo modo imperfectum, ad-
mitti interim eos pro domino , iub cautione de
mandato pleniore ac legitimo exhibendo cum ra-
tihabitione adorum , teftatur Leeuwen cenfur.
forenf. part. 2. libr. t. cap. 5. num, 4.

13. Quibus autem in cafibus conjun&a: per-
fonae fine mandato admittuntur, fecundum 'jam
di£ta , vei publici procuratores deftituti mandato,
lefe fiftunt & a&ionem intentant aut appellatio-
nem profequuntur; fi quidem luccumbant, ac
in expenfas cortdemnerttur, ipfi ferunt; nec a
conjun<5tis perfonis , aliifve , pro quibus ege-
runt, repetendi jus habent, arbitraria infuper pes-
na coercendi, fi publico procuratoris munere
fungentes pro extraneis fefe ita obtulerint ad
agendum. arg. I. fife non 4.ff. de re judicata. in-
ftruft. Curise Holl. art. 52. Jacobus Coren ob-
fervat. 3.

14. Intervenire poteft procurator in omnibus
caufis civilibus , nifi circumftantia: exigant ip-
fius domini prsefentiam. l.in pecuniariis 26. C. b.
t. & hoc judex decernat: adeo ut , reo fe non
fiftente , judex iteratoeum citari jubens, carce-
ris comminationem addere pofllt in contumacise
cafuin ; ifuadente id non tam judicii & propofi-
tx a<5Honis qualitate, quam potius negleda ac
fpreta jus dicentis au&critate, cui omnimodo
parere oportuit; ut ait Ant. Faber Cod. libr. 2.
tit. 2. defin. 10. Joh. Papon libr. 24. tit. 3. arr.p.
Alphonfus de Azevedo adconjl. reg. Hifip.iibr.q.
tit. 3. leg. 15. num. 2. Quo tamen cafu defungi
videtur reus, fi plenifllmo mandato munitum mi-
ferit procuratorem, & ita inftru<5tum, ut prsden-
tiam mandantis fupplere queat, & ea agere, dice-
re, fateri, quar mandans , fi prsefens eflet: nifi
& tunc aliter ex caufa judex decernat. Jafon. ad
d. I. 26. C. h. t. num. 3.4.5. Barbofa incollcttaneis
Cod. ad d. I. 26. num. 5. Azevedo d. loco. In cau-
fis vero criminalibus non admittitur procurator.
I. pen. §. i.ffi. de publicis judiciis. I. 1. ff. an per
aiium caufce appell. reddi pofif. Paulus 5. fientent.
tit. 16. §. 11. nifi illuftris agataut conveniatur.

in fumma 10. lnfl.it. de injuriis. I. idt. C. de
injuriis. vel alleganda tantum fit jufta abfentisc
caula. /. abfetisreus Ji-ff. h. t, d. /. pcn. §. 1. ff.

T r T. 111.

j de public. judic, vel denique reus abfens condem-
nari poflit. /. fiervum quoque 33. §. publice 2.ff_th. t. in qua lege fine urgente ratione Cujacius
pro innocentiam fubftituit abfientiam, cum regulat
vera fit, ubicunque abfens damnari poteft, ibi
quemvis verba pro eo facientem & innocentiam
excufantem audiendum efle. Defendi vero poteft
abfens, & ita pro eo procurator intervenire, pri-
mo quidem, II lis cum ipfo reo prsefente conte-
ftata fuerit; ac de tempore iilo, quod litis con-
teftationem fequitur, accipienda eft regula ver-
bis paulo generalioribus tradita in /. rcos 3. C. de
accufiation. reos fcilicet capitaiium criminum abfien-
tes etiam per procuratorem defiendi pofife , ex judi-
ciorum publicorum lege; uti&quod traditum in
/. lcge Cornelia 4. §. idem 2. ffi. adleg. Comel. de
ficar. in abfentes, qui fipadones fecififent, tanquam
lege Cornelia tenerentur, pronunciandum efifie. Si
enim ab initio abfentes fuerint, ne accufari qui-
dem eos abfentes potuifle, refcriptum eft, ml.fi
quondam lyC.ad leg. Jul. de adidter. fed tantum
requiri debuifle patet ex /. i.& tot. tit.fif. de re-
quir. reis & abfient. damnand, &, fi maxime ab
initio prsefentes fuerint , & crimen contra eos
prsefentes inchoatum fit; eos quidcm abfentes in
numerum reorum referri pofle refcriptum fuit»
/. adulteram 13. C. ad leg. Jul. de adulteriis. fed
tamen & in numerum reorum jam relatos abfen-
tes defendi non potuifle, Papinianus refpondit-
/. miles 11. §. ea qucc i.ff. ad leg. Jul. de adulter.
Lite ergo demum conteftata, fi forte non carceri
fuerint inclufi rei, fed vel fidejufloribus commif-
fi, vel nudse fuse repromiflioni, procuratorum
ope eos defendi potuifle abfentes exiftimo. N e-
que quicquam adverfus hsec, & receptam d. I.
33. §.2. leftionem facit, quod illic dicitur in-
nocentia excufari , quafi nulla innocentisc , fed
abfentise excufatio fit. Etenim innocentiam ex-
cufare nihil aliud eft, quam pro innocentia rei
accufati verba faccre, ipfumque a criminis infi-
mulatione excufare , & ut innocentem tueri.
Neque infolitum prorfus Ulpiano eft , etiam du-
rioribus uti loquendi modis, quos jufta interpre-
tatione fi non adjuveris, vix ab ineptia Jurifcon-
fultum excufes : quid enim, obfecro , durum
eft, fi non illud , quod idem dixit; fidejufifipra
te, & fiolvi, mandati te fi condemnavero, fiamo-
fium fiacio. l.fiurti 6. §. mandati 5. infine.fif. de his
qui not. infiam. nam nec fidejuffor damnare pote-
rat, nec famofumfacere; judicis erat; fidejuf-
for petebat atque impetrabat damnationem , non
iple damnabat. Quse ideo tantum noto, ut pa-
teat, quam male ob duriorem loquendi rationem
ad emendandi remedia mox recurratur. De cse-
tero , non de fola abfentise excufatione, fed de
defenfione refpe<5tu criminis ipfius impa<5ti, UI-
pianum in d. /. 33. §. 2. tra&are , non una ratio-
ne evincitur: primo namque id ex praemilla in
d. §.2. in pr. regula , quodpubiice utilefit, ab-
fientes a quibuficunque defiendi, non inepte colligi-
tur ; quam generaliter conceptam , de defen-
t fione

-ocr page 227-

fione ratione litis principalis intelligi oportere,
pstet ex. /. cxigendi 12. C. b. t. §. fi vero reus 5.
Infi. defiatifidat. Sed & fecundo generalis affertid ,
(juoil & in eapitalibus defienfio detur , id fatis evin-
cit; cum fola abfentise excufatio non nifi impro-
prie defenfio fit, magifque ad defenfionis facien-
dx tendat dilationem. Quibus accedit pro recep-
ta leftione , quod Ulpianus in d. I. 3 3. §. 2.
provocat ad refcriptum imperatoris Alexandri Se-
Teri, fub quo floruit; quod in /. 3. C. de accu-
fationibus propofitum , nullam abfentise mentio-
nem habet, fed definit; rcos capitalium crimi-
num abfentes etiam pcr procuratorem defiendi, le-
gcs publicorum judiciorum permittunt. qux* verba
generaliora funt, quam ut ad nudam reftringe-
rentur abfentix excufationem. Denique id ipfum
refte ex Ulpiani reftrida petieris locutione in
d. I. 33. §. 2. non enim generaliter ait, femper
& omni cafu, pro reis abfentibus innocentiain
excufari poffe; fed cum limitatione , ubi quis
abficns damnari potefi : quse fupervacua prorfus
fuiffet, fi de fola abfentise excufatione definitio-
nem Ulpianus propofuiffet; quia & tunc , cum
necdum abfens dainnari poteft , cum necdum
lis eft conteftata, ac tantum requiritur reus ab-
fens gravioribus in criminibqs , abfentise jufta
ratio per alios allegari poteft, ut a contumacia
excufetur, &bona ob abfentiam in fifcum non
cogantur. Quo modo generaliter abfens reus
caufas abfentise per procuratorem reddere poteft.
I. abficns Ji.ffi. b. t. & licet fecundum Papinia-
num, in l. accufiatore 13. §. i.jfi. depublic. judi-
ciis, ad crimen judicii publici perfiequendumfirufira
procurator interveniat, multoque magis ad dcfien-
dendum (fcilicet ante litem conteitatam fecun-
dum ante expofita ) excufiationes tamcn abfientium
ex Senatufconfiulto judicibus allegantur; &, fiju-
ftam rationem babeant, fiententia dijfiertur ; non
ca, qua' condemnationem vel abfolutionem a
crimine compleditur , fed qua poftannumbona
abfcntium in fifcurn coguntur ex prsefcripto. I. 2.
& ult.jfi.de requirendis vel abfient. damnand. Ut
proinde aliud in innocentise defenfione , aliud
in exculationc abfentias fervetur , quarum illa
non nifi poft litem conteftatam, ex quo abfens
damnari poteft, in capitalibus admiffa eft ; hsec
vero & ante & poft litem conteftatam locum
invenit. d. 1.13. §. 1. junft. /. inter 10.jfi.de pu-
blic. judiciis. Sed & fecundo abfentes condemna-
ri, atque ita per procuratorem defendi poffunt,
fi pccna intra relegationem ex crimine imponen-
da fit, ut puta , infamia, pccuniaria pcena,
bonoruin omniurn aut partis publicatio. /. i.jfi.
m pcr alium cauficc appellat. reddi pofifint. Nec
huic contrarium eft , quod domino permiflum
dicitur pro fuo fervo ad beftias damnato provo-
care, & per procuratorem reddere provocationis
caufas. /. Lucius 1 S. fi. de appellation. cum id in
fervis criminis reis fingulare iit, quod per pro-
curatorem domini arque, ac per dominum, polfint
defendi. /. fiervus 11. jfi. de publicis judiciis. I. fi

non dcfiendantur 19. ff. de pcenis. I. fi cuidam 2. C.
de accufiattonibus. Cum autem in d.l. 1. ff. afi
per alium caiificc appellat. ambigua fitverborum il-»
lorum fententia, fied & fi ea caufia fit, ex qud
fiequi fiolct pcena ufque ad relegationem, non cpor-
tet per alium caufias agi; fied ipfium adeffe audttorio
dcbere ficicndtim efi , utrumne excludant an in-
cludant relegationis pocnam; pendere exiftimem
totam hujus dubii refolutionem ex eo, utrum
relegatio in abfentem conftitui poflit, nec ne. Et
quia duo relegationum genera eflc Ulpianus mo-
net in /. relcgatorum 7. ff. dc interdiflis & relega-
tis. alteram , qua in infulam quis relegatur, al-
teram, qua ei provinciis interdicitur, non etiain
infula aflignatur; non ineptum fuerit, in illa qui-
dem relegatione, qua ccrta afllgnatur infula,
procuratorem excludere, eo quod non magis
hasc , quam alia qua:vis corporalis aut capitalis
poena, in ablentem efticaciter decerni poteft : at
in ea, qua interdicitur fimpliciter provinciis*
procuratorem pro eo intervenire, nihil vetat ;
cum hoc relegationis genus arque, ac infamia
aut pcena pecuniaria, in abfentem decerni queat,
& executionem habere; quo cafu reum ipfum
ex neceflitate juris non debere auditorio adelfe j
docet d.l. I.

15. Neclongeab hifce Roinani juris princi-
l piis recedunt hodierni mores, quibus obtinuit,
procuratorem in caufis criminalibus non polfe
pro reo intervenire, nifi hoc fpecialiter a judice
fuerit impetratum; fed reus ipfe citatus ut cor-
pore prsefens fit, (gedaagde inperfioon ) etiam
fefe pra:fentem fiftere debet, donec neceffitatem
prsefentia: ei petenti judex remiferit. Ut tamen
prxfens ipfe Advocati opera aut procuratoris mi-
nifteriouti, ex judicis conceflione pofllt, dum
forte negotiorum forenfium imperitus eft. Et
harc ita, fi.de crimine criminaliter &extraordi-
nein accufatio fiat. Simon van Leeuwen ccnfiur*
fiorcnfipart. z. libr. 2. cap. 2. num. 3. 4. Ikfietjq.
Merula praxi libr. 4. tit. 3 6. cap. 1. num. 4. 5. 6<
Petrus Vromans tracl-. deforo competente. libr. 2.
cap. 4. nttm. 3. Waffenaar pratt. judic. cap. 2
num. 4. 6. 8. 9. 10. Adeo vero parenduin ifti
juffioni judicis, ipfius rei prsefentiam injungen-
tis, ut nec appellari a tali decreto in Hollandia
poffit, juxta inftructionem Curia: Holland. art.
217. Confiderandum interim, non ita facile a
judice concedendum eife illis, qui officii nomine
accufant & criminum pcenas pcrfequuntur, ut
extra ordinem accufationem moveant, fed de-
mum , fi convenienter Romano juri pcena cor-
poralis irroganda fit, vel ad carceres aut triremes
aut ergaftula condemnatio , probato crimine,
probabiliter eft fecutura. Narn fi pecuniaria aut
infamke, vel relegationis ( quse ntinc non ad
certum locum fit, fed proprie certorum locoruin
interdido eft ) pccna pledtendus veniret convi-
dtus confeflufvc reus, non nifi ordinario modo de
criinine agendum foret, neque tunc reus etiain
abfensprohibenduseft procuratoris auxilio fuain
Dd 1 cau-

2 I t

De procuratoribus et defensoribusi

-ocr page 228-

212

caufam tueri i fic ut & in perfona citatis liceat an-
te fiftenili diem petere licentiam fefe per procura-
torem defendendi , remiiia prseientise neceffi-
tate. VideWaffenaarprdhjtidic. d. cap. 27. num.
6. & 14. Leeuwen ccn/ur. d.part. 2. Itbr. 2.
cap. 2. num. 9. 10. Jul. Ciarus §.fin. qticejl. 28.
num. 1. tannacius quaft. 99. num. 66.6-j. Re-
fponfa JCtor. Holi. part. 3. vol. 1. confil. 180. &
part. 5. confil. 34. pag. mibi ni.inmed. & proli-
xiffime Menochius de arbitrar. judicum. cent. 1.
tap. 80. Et efl profefto, quod fubinde doleas
merito , non modo per inverecundas deliftorum
minimorum exaggerationes, ab iilis fadas & arte
conhftas, qui nomine publico accufahtibus a
confilio funt atqUe ininifterio, indeque fubfecu-
tas incarcerationis aut ih perfona citationis com-
minadones, viam pandi ad concuffioneS & hi-
mias ac miquas nec delifti ievitati fatis conve-
nientes pecuniarum extorfiones: fed & judices
ipfos quandoque nitnis faciies exiftere ih admit-
tendis hifce extra ordinem movendis accufationi-
bus, & vel appreheniione vei citatione perfonali
decernenda.

6. Pdpulares qiiod afctinet adirihes , in iis
pro reo quidem prdcuratorem jus Roiharium ad-
mifit ,• non vcro pro a&ore ; nam cuin in hoc
actionum genere ciiilibet ex popuio competat
agendi poteftas, nec minuS mandaftario quam
mandanti; non vifuih fuit, alieno honiirie ageh-
tem audiri, eui fuo 'proprio nomirie datum erat
a iege experiundi jus ; nifi is populari aftione
contendere cupiat , cujus privatim intereft;
tunc enim non quaft popularis, fed quaft priva-
tae actionis, procuratorein conftitui pofie re-
fponfum eft. /. licet in 42. /. non cogendum 45. §.
1. ffi. b. 1.1. qui populari 5. ffi. depopularib. attion.
& quia fufpecti tutoris poiiulatio quaii publica,
feu popularis eft. §. 3 . Inft. defufpett. tut. hinc
etiam non facile per procuratorem tutor ut fufpe-
£tus acccuiatur; niii conftet, ei a tutore inan-
datum nominatim. l.nonfolum 39. §.ult.jfi.h.t.

17. Ofticium prccuratoris eft, caufain domi-
ni diligenter expcdire , non tantum in conven-
tione, fed & in reconventione, ita ut reconven-
tionis intuitu teneatur de rato cavere. /. fiervum
quoque 33. §. aitprcetor 3. & 4. fif. h. t. etiamfi
procurator in rem fuarn fa&us iit, fecundum di-
ftinftiones in tit. de judiciis plenius propofitas.
Quod ft cliens dolo aut negligentia procuratoris
fui ad lites conftituti fuccubuerit, aut alias in
damno liseferit > quod potuiffet per exaftiorem
procuratoris diligentiam evitari, ad tafionis to-
tius reparationem quin domino condemhandus
fit, haud.videtur dubitandum: ita fcilicet exi-
gente ordinaria mandati, quo conftituitur, na-
tura. arg. /. aprocuratore 13,1. in re mandata 21.
C. mandati. reglement op de expeditie van jufiitie
voor den Hoogcn Rade 7. fuiii 1658. att. 37.
Mynfingerus centur. 5. obfierv. <> 3. Trentlerus
voi. 1. difip. 9, thefi. 12. Andr. Gayi Hbr. 1. ob-
ferv. 45. Neoftadius depattis antenuptial obfierv.

i.in notisverfi. patrohtinn Parcnsp. mem.Pau-
lus Voet adprincipi Inftit• de obiig. ex quafi delittd
num. 3. dolum etenirn procuratoris in iite man-
data cbinmiftum nocere domino, fi in ipfo hego-
tio mandato fai5tus fit, dum procurator manda-
ti fines non egrediebatur, certum eft; /. fiprocu-
rator. 1 o. C. h. t. Ut tamen domino per in inte-
grurn reftitutionem videatur fuccurrendum, ii
procurator foivendo rion fit: non tantum , cum
advcrfarii dolus & corrtiptio concurrit; quo ca-
fu & aftio & exceptio doli ijefo danda foret. /. fit
procuratorcm 8. §.fed&fii.jf. mandati.i.fipro-
curator 9. jf, de dolimali & met. excepu. fed &, ii
nullus adverfarii doius interceiferit ; quod no-
ftris prxfertim moribus admittendiim eft : nam
cmn hodie certi tantum , ac non ita multi pro-
curatores paffim conftituti fint, vix eft, ut liti-
ganti poffit ilnputari, quod talis proeuratoris pu-
blice probati opera ufus fit. Vide Neoftadium
d. ioco.

18. Succumbefts autem in Iite procurator ap-
peliare tenetur ab ihiqua fententia; at appella-
tionem profequi obligatus non eft. /. invitus 17.
C. h.t, ;irg./. dominus 9. l.fi attor 10. C. de ap-
peilation.cap. noninjufte 14. extra deprocuratori-
bus. nifi acf oirintnf caufam datus fit, quo cafu
& rationes appeliationis ac caufas reddere poteft.
arg. /. i.fifi. aii per diiiim cauficc appell. reddipojfi
Quamvis apud nos , muitafque geiites nunc fe-
re ftipervacua fit iila qua:ftio, ari appellationein
_; teneatur profequi, dtim fingulis in tribunalibus
I certus eft conftitutus procuratorum numerus ,
extra quem nulii aiii, adeoque necin infcrioribus
admiffi judiciis , admitfuritur. Groenewegen
ad. i. confiitutio 27. C. h. t. quod & confenta-
neum eft conftitutioni Grarcae Zenonis, qua: efi:
lex. 27. C. h.t. unde & finituin cenfetur procura-
toris ofticium, seque ac judicis, poft latam fcn-
tentiam. Joh. Papon. Itbr. 6. tit. 4. arrefi. 7.
Ant. Thelfaurus decifi Pedemont 107, in addition,
adeo ut , ii maxime idcm in inferiore pariter ac
fuperiore judicio, tanquam procurator publice
conftitutus atque admiifus utrobique, caufam
agere poffit, novo tamen mandato ad caufam ap-
; peliationis agendam inftruendus fit; nifi ftatim al>
: initioappeliationis etiam faciendar & profequenda:
] lhandatum ei datum appareat. Ant. Thefiaurus de-
I cifi. Pedemont 202. hum.3 , Jac. Coren obfervat. 3 4.
1 num. 11. 30. &fieqq. Cui confequens eft, ut etiam
| ad litem in inferiore judicio tra6tandam procura-
tor datus, ibique fuccumbens, non poffit ad
appeliationem profequendam iri fuperiore audi-
[ torio alium conftituere , ad caufas illic agendas
' publice conftitutum; nifi ea poteftas nominatiin
i eftetmaridato data. /. 27. C.h. t. nam cum pofi:
fententiam finitum fit procuratoris ofticium *
juxtaante difta ; qui quxfo alium fuo fubftituet
loco ad expediendum iliud, cujus intuitu ipfe
nullo invenitur mandato inftruftus ? certe. ut
plus juris alteri per mandatum conferret, quam
ipfe ex domini mandato habet, juris noftri ratio

non

L i b. III. T i 1\ III.

-ocr page 229-

non patitur. Mantica de tacitis & mbig. convent.
Itbr. j.tit. 22. num. 21. Qua cccafione fcien-
dum quoque, ad agendum conftitutum prccu-
ratorem tranfigere non pofte. I. tranfattionis 7. C.
de tranfattion. nec aliam in judicium attionem
deducere, quam qua: mandato comprehenfa eft.
arg. /. maritus 21. in fine. C. h. t. nifi fti aftioni
mandatse tanquam accefforia coh^reat : qualis
eft ad exhibendum a&io , fi rei vindicatio man-
data fit; vel interdiftum de tabulis exhibendis ,
fi inandatum fit , ex teftamento legatum peti.
/. adrem 56.1. adlcgatum6i. ff. h. t.

19. Fitautem procurator jure Romano pro-
tinus a lite conteftata litis dominus, & ut talis
citatur./. procuratoribus 2 2.1, nulla dubitatio 23.
C b. t. Quod non ita eft in procuratoribus ad
tfcgotia extrajudicialia, ubi illa litis conteftatio
haud invenitur: nam cum per litis conteftatio-
nemquafi. contraheretur. /. licct 3. §. idcm fcri-
hit 11 -ff- depeculio, & per eam cum ipfo debi-
tore factam quxdam fieret novatio ; confequens
erat, ut procuratore interveniente & litem con-
teftante delegatio qusedam crederetur interceflif-
fe. /. delegare 11. §. 1. ff. de noyat. & delcgat. &
procurator aftoris quodammodo tanquam credi-
tor, procurator vero rei , tanquam debitor fur-
rogatus , atque ita litis dominus, intelligeretur.
Quin & ante litem conteftatam citari ac cogi pro-
curator ad lites poteft, ut litem fufcipiat, fi procu-
rator rei fit, ac de mandato ei per reum dato poffit
doceri, dum reus pro eo confentiente cautionem
judicatum folvi expofuit, nec juftacaufa fubeft ,
cur defenfionem declinet, veluti inimicitia. &c. /.
fdiusfam. 8. §. procuratorem 3 .ff. h. t. I. fi defun-
Ctus 15. jf. h. t. eo quod hoc in cafu procurator
non fiiit adftri£tus vinculo cautionis , quam ipfe
non praftitit, fed dominus pro eo. Quemadmo-
dum & ad defendendum precife cogi poteft is,
qui, cum tanquam conjunda perfona pro alio
aftionem inftituiflet, & derato caviifet, recon-
vcntionem «patitur ; nam cum illic femcl fefe liti
fponte ingeiferit, ac aitio mota ad finem perduci
nequeat fine defenfione in reconventione. /. fer-
vum 3 3. §.3. ff.h.t. non rnirum fuit , ipfum
omnino ad defenfionem fuifle compeilendum; &
deeoagit. l.fed & ha 35. §. idt. ff. h. t. quod
tamen ita accipiendum, fi omnino voluerit in-
tencatam pro alio a&ionem promovere ac ad fi-
ncm perducere : nam fi ipfam malit a6tionem
omittere , cogendus non foret ad defenfionem.
d.l. 35:. §. ult. verftc. nifi. jf. h. t. eo quod hax
fola procuratoris in reconventione non defenden-
tis pcena eft, quod aftio ei denegetur. /. mutus
43. §. ptsna 4. ff. h. t. Plane, fi procurator,
tantum ad rei defenfionem accedens, ipfe cau-
tionem judicatum folvi interpofuerit, ad litem
fufcipiendam haud compeilitur ; fed fuflicit,
cautionis eam committi daufulam, quse eft de
re boni viri arbitratu defendenda, & ita actionem
dari ex ftipulatu ad id , quod intereft ob rern non
dcfenfam. I non cogendum 45. ff. h. t. I. Titius

76. ff. h. t. licet hac de re diflenfus fuifle videa-
tur, ut colligi poteft, fi jungauir. /. mutus 43 .
§ . ult. & l. 44. ff. h. t. adde Pacium enant. ccnt.
2. num. .31 •

20. Infuperferenda fuit in procuratorem fen-
tentia , fi is litem fuiflet conteftatus, tanquam
inlitis dominum. /. 1. C. de fentent. & interlocuf.
licet executioni danda fuerit in bonis domini '1
nifi fe procurator in lite pro alio obtulerit , aut
ipfe judicatum folvi fatifdederit, aut in rem fuam
procurator fit conftitutus. l. fife non 4. fif. dc re
judicata. I. fiprocurator meus 28. /. Plautius ait
61. ff. h. t. aut denique litis occafione deliquerit,
atque ita fuerit ad posnam damnatus. arg. /. qui
proprio 46. §. item contra 5 .ff. h. t.

21. Ceifat procuratoris oflicium morte ejus,
fecundum ordinariam mandati naturam,. evanef-
cente fcilicet induftria, quse 111 procuratore ele£ta
eft. §. itemfi adhuc 10. Inflit. dc mandato. Adde
tit. mandati. eoque cafu nunc penes nos moris cft,'
ut citetur is, cujus procurator fato functus eft ,
ad id, ut aliurn conftituat defunfti loco, conve-
nienteriegi ultimse §. 1. C h. t. Merulapraxi civiL
libr. 4. tit. 8 3. cap. 6. num. 4. Groenewegen ad
l. ult. §.1, C.h. t. Similiter morte mandantis five
aftoris five rei, re integra, uti mandatum, ita &
procuratoris ofticium finitum creditur; non item,
fi res amplius integra nonfit. arg. d. §. 10. Inftit.
de mandato. Et hinc ab Ulpiano refponfum ,
compellendum efle procuratorem ad judicium ac-
cipiendum , fi defunftus fit dominus ante litem
conteftatam , poftquam judicatuin folvi flipu-
lationem pro fuo procuratore fciente nec contra"
dicente dediflet. /. fi defuntttts ij.ff.b. t. ac re-
fcriptum ab Imp. Juliano, procuratorem poft
caufam in judicio agitatam, id cft , casptam i
etiam poft exceifum ejus , qui agendam vel de-
fendendam litem mandaverat, pofle inchoatam
caufam jurgiumque finire. /. nulla dubitatio 23.
C. Irt. Uiutamen in his aliifque regionibus , at-
que ipfa Gerinania, receptum eft , ut mortuo
litigantium alterutro , citentiir heredes ejus ad
reaifumendam caufam in eo ftatu , in quo reli-
<5ta eft. Qua de re nos latius in tit. de judiciis
agemusi

22. Ceflat quoque per renunciationeiti pro-
curatoris juftas ob cauias fa<5tam, quales funt
inimicitise capitales inter mandantem ac procura-
torem, adverfa valetudo, peregrinatio necefla-
ria, abfentia reipublicse caufa. /. filtusfamilias 8.
§. ult. & ll.feqq. I. mutus 43. §. ult. I. 44. ff. h.
t. uti&, fi bona illius, quem defendit, a cre-
ditoribus jam fint poflefla. d. /. 43. §. ult. ff. h. t.
eoquodtunc per creditores miflos, aut curato-
rem bonis illis datum , omnia adminiftranda,
litefque exercendse funt. /. creditor 14. pr. & §. 1.
ff. de rebtis auttorit.jud. poffidendis. Secus, fi reus
quidem jam iblvendo efle defierit, fed necdum
paifus fit miflionem in pofleflionem bonorum,
ceflante tunc fuperiore ratione. De qua fa£ti
fpecie inteliigenda. I. Titiusj6. ff. h. t. Quod

D d 3 enim

215

De procuratoribus et defensoribus.

-ocr page 230-

214. L I B. III.

enim Facius enantioph. cent. 2. nttm. 46. opina-
tur, in d. I. 43.' §. ult.ff. h. t. narrari tantum La-
beonis fententiam fed per fubfequentem ^legem
45. reprobari, nequaquam probabile eft, cum
per d. I. 45. tantum in eo rejiciatur Labeonis
opinio, quod exiftimaret, procuratorem poft
fatifdationem quandoque cogi ad reum defenden-
dum ac judicium accipiendum ; cujus contra-
rium Paulus in d. /. 45. cum Sabino aflerens, ait
nullas pra:toris partes efle ad compellendum de-
fendere.

2 3. Revocationem mandati quod fpe&at;
invito quidem adverfario quin omni in parte ju-
dicii fleri poflit, & ita procuratoris oflicium eva-
nefcere , haud dubium: ut enim in conftituen-
do procuratore non requiritur adverfariiaflenfus ,
ita nec in eo removendo voluntas ejus exigenda
eft. arg. §. 1. Jnjlit. de iis per quos agere pojf.
An autem & invito procuratore id fieri poflit,
quaeftionis cft. Ante litem quidem conteftatam,
domino liberam poteftatem mutandi procurato-
rem concedit Paulus, fic ut vel alium conftituere,
vel ipfe judicium fufciperepoflit. lante litem 16.
ff. h. t. caufa tamen cognita , fi pro reo abfente
defenfor intervenerit, dum forte propter prsefti-
tam de judicato folvendo cautionem caepit ejusin-
terefle. /. is ctijus 64. ff. h, t. Poft litem vero
conteftatam neque domino neque heredi ejus id
licet, nifi jufta caufa fubflt: nam cum procurator
per litis conteftationem fadus fit litis dominus,
sequum vifum fuit, eum non temere ab illa depel-
li lite , & illud quasfitum quale quale litis domi-
nium eidem invito fine caufa auferri. l.procurato-
rihus 2 2. C. h. t, l. poft litem 1 -j.ff, h. t. caufe au-
tem jufta? quam plurimae recenfentur , puta,
capitales inimicitise , morbus , peregrinatio,
setas, ut & fi fufpeiStus fit procurator , adver-
fario jungatur affinitate, vel heres ei exiftat, vel
latitet, vel publico privatove judicio, aut majo-
re re fua diftringatur, & alise plures. Vide d.
I. 22. C. h. t. d. /. 17. §. ult. I. 18. 19.20. 21. .
12. 23. ff. h.t. dummodo dominus mandatum
ex caufis hifce revocans refundat procuratori im-
penfas in litem fa&as, quarum intuitu alioquin
conceffa procuratori a&orum retentio. /. qute om-
nia 2%.in ftne. l.26.ff. h. t. adde & tit. de poftti-
lando. Sed cum noftris mcribus procuratores non
tam domini litis fint , quam potius miniftri;
magis eft, ut in omni parte judicii manaatum
eis datum revocari poflit, etiamli nulla ex fupra-
di£tis caufis fubfit aut allegetur : ut poft alios tra-
dit Groenewegen adl. 22.23. £ b. NuJlo ta-
men modo licita mandati revocatio , fi quis in
rem fuam procurator datus fit. d. I. qtue omnia 25.
in fine. /. procuratore in rem 5 5. ffi. h. t. vel man-

T I T. III.

dans non omnia fudicii a procuratore transferre
velit, fed quscdam transferre , qusedam relin-'
quere ; cum jufte procurator hanc domini in-
conftantiam ( fic legendum ) recufet. /. in cattfie
cognitione 2 j.jf. h. t. Uti ex adverfo in omni parte
judicii fine ulla caufse redditione falfum procura-
torem juit dominus a Jite repellit. arg. /. licet 24.
C. h. t. imo, ut Ulpiani verbis utar , fi man--
datum ?ion eft, cnm neqtte in judictum quicquant
deduxerit, nec ea ccmprohafti, qua invito te atta
funt, tihi non prcejudicant; idccque tranfiatio ea-
rum litium 71071 efi tihi necejfiaria, ne alieno fafio
onereris. d. I. in cattfee 27 .Jfi. h. t.

24. Quod fi procuratori datum primo fuerit
mandatum generale , ac poftea aliud fpeciale de-
tur ad certurn aliquod negotium, certamve litem
tractandam, non eft exiftimandum , per illud fpe-
ciaJe fubfecutum mandatum videri revocatum
generale prius : neque enim mandatum fpeciale
fubvertitex fua natura mandatum generale , aut
vice verfa, fed fsepe generali fpeciale addendum
eft, dum in cafibus quibufdam mandatum gene-
rale non eft fufficiens, fed fpeciale requiritur.
Neque in dubio prafumenda eft voluntatis mu-
tatio , adeoque nec mandati confenfu initi revo-
catio; fic ut , qui voluntatem mutatam dicit,
probare hoc teneatur. /. eumqui 22.jf. de proha-
tionibus quod pluribus confirmat Auguftinus
Barbofa Axiomat. juris ufiu frequent. 230. 1>erbo
voluntas. n. 7. & in fpecie de procuratore Meno-
chius de preefimtio7iib. libr. 2.pnefumt 3 6. Ant.
Theflaurus decifi. 107. Mantica de tacit. & am-
higuis convent. libr. j.tit. 22. mtm. 43. Aliter,
quam judicandum foret, fi quis duobus diverfis
temporibus diverios duos conftituiflet procurato-
res : pofteriorem enim dando videtur prohibuif-
fe, ne prior uitra gerat, fimodo prior mandati
iftius pofterioris ignarus non fit. l.fi quis cum pro-
cttratorem 31. §. ult. jf. h. t. cap. non injufte. pcn
extra. deprocuratcr.

25. l)iftat autem a procurator* defcnfor;
quippe qui & fine mandato reum defendit, fi
modo prseftet cautionem judicatum foJvi: ne-
que enim quifquam alienx rei defenfor.idoneus
fine fatifdatione intelligitur. /. unic. C. de jatifidaftdo.
/. quiproprio46. §. qui alium 2. jf. h. t. §.jivero
5. Jnjlit. de fiatifidation. quandoque etiam cautio-
nem de rato , fi defenfor fit ejus , qui rei vindi-
catione conveniebatur. I. Pomponius40. §.fied&
is2.fi". h. t. Neque idoneus quifquam defenfor
eft fine mandato, nifi viginti quinque annis
major ; cum alias & ipfi & fidejuiforibus ejus
per in integrum reftitutionem fuccurri poifet,
atque ita cluforium reddi judicium,ut ante di-
dum. l.minor ti.jf.b. t.

TITV-

-ocr page 231-

QuOD CUJUSQUfi UNrvERSlTATrt NO&IINE ETC. 11 f

T ITV LV S IV.

Quod cujufque uoiverfitatis nomine vel contra eam agatur.

Summaria.

Quid fit univcrfitaA; in uno confervatur; djt-
rat in fucceffonbut; qui tenentur exfaftisprce-
decejjorum.

% Univerfitates habent patrimonium, cujus intui-
tu agunt , debent , conveniuntur , cavent,
cautionem petunt , ut privati; fi probata,
non, fi toleratce tantum , velut Judceorum ana-
haptijlarum &c.

3. Siuniverjitatis parti jus novce univerfitatis tri-
buatur, manet pro rata debitrix debiti ante fepa-
rationem contraffi.

4. An & quando Jingula univerjitatis membra, &
an in folidum Jingula conveniri pro debito uni-
verjitatis.

5;. Umverfitatis negotia in civilibus & criminali-

t. Ipl&J^gS Niverfitas alia rerum eft, ut
v\ grex , peculium , hereditas ;

imwra ^a'^ia hominum, veluti collegium
^^^vy^^ licitum, municipium , civitas,
vicus, pagus. Quales homi-
num univeriitates licet non niii a pluribus inchoa-
ri poffint, /. Neratius 85. Jf. de verb. fignif. ta-
men fi ad unum caput redierint, etiam jus om-
nium membrorum in unurn cenfetur recidifle,
& ftat nomen univerfitatis. l.ficut 7. ult. Jf.
b. t. Quin & durare cenfenda efl:, etiamfi omnia
mutata fint mernbra ejus, aliaque in eorum lo-
cum furrogata ; quod eleganter ab Alfeno ad
ftrudum. /. proponcbatur 76. Jf.de judiciis. Qui-
bus confentaneum eft, ut & fuftedi collegio te-
neanturac executionem patiantur, quotiesprae-
deceifores collegii noinine condemnati funt.
Neoftadius Curice fupremce decifi 123. Anton.
laber. Cod. libr. 4. tit. 7. defin. 5. fere inpr.

i. Utuntur vero univcrfitates plerumque pri-
vatorum jure, ac privatorum loco habentur. /.
hona civitatis 15:,. /. 16. ff. de verbor. fignifi Ut
tamen patrimonium fuum proprium, arcam com-
»unem , res communes, ad reipublicse exem-
plurn dicantur habere. /. 1. §, 1. ffi. h. t. Hinc
& debere poflunt, & ipfis deberij ipfeque pri-
vatis actionibus, finium regundorum, familix
crcifcunda' , aliifque prope infinitis , & agere,
conveniri, & miffionem in bona communia
pati , fi non defendantur, cautiones quoque
pro renata exigere, vel exaftas praeftare. /. 1.

2.1. 7. /. 9. io.f. h. t. Non tamen hoc jus
ftandi in judicio, aut patrimonii poffidendi, ha-
bent univerfitates illa», qua: toleratx quidem,
at non probatje funt; quales Anabaptiftarum ,
& aliarum fe&arum , itemque Judseorum; qui-
bus & ideo, fi quid legatum fuerit , non de-
betur. l.i.C. de Judm. arg. /. wm fienatus 20.

btis traffantur per fyndicum, quivariis nomm*
bus defignatur. Uulitas ejus traditur.

6. Alius prceter fiyndicum pro univerfitate non
agit, quifique tamen. eam potefi fine mandata
defendere.

7. Quis creet fyndicum ? qui gaudeant fuffragii
jure ? qtiot debeant tempore creationis prccficn-
tes ejfe ? an pater fiito, aut vice verfia , an
quis fibi ad honores fujfragium dare poffit ?

8. Syndici fimiles procuratoribus, in agendo ,
defiendendo , cautionibus , revocatione, impcn-
fis recuperandis ; quas tamen non repctunt, fi
turpis mandati executores fuerint.

9. Quce hodiernorum fiyndicomm ofificia fint, &
qut eligi pofifint.

ff. de rebus dubiis iifque juris ac juftitiar admini-
ftrationem apud nos fuifle denegatam, cum fi-
bi relifta perfequi vellent, teftiseft Jacobus Co-
ren. obfievvat. 9. arg. tit. ff. de colleg. & corpor.
/. conventiada i$.C. deepifc. & cleric.

3. Quodfi pagorum plurium junftorum uni-
verfitas debitum contraxerit, & princeps dein
pagum aliquetti ab ifta feparans univerfitate,
eundem privilegio peculiaris feu novse univerfi-
tatis duxerit muniendum efte ; non tamen exi-
ftimandum erit, illam univerfitatis priftinse par-
tem, fic jure novo auftam feu feparatam, etiam
eo ipfo fubdudam efle oneri a:ris alieni, ante
contrafti, ac pro rata exfolvendi: neque enim
in injuriam alterius beneficia tribuere princeps
folet. /. nec avus 4. C. de emancipatione liberorum.
nec jus agendi pro rata adverfus eam univerfita-
tis priftinse partem , femel creditori quarfitum,
poteft adimere. ult. in med. Jnfiit. de his qui
fiuivel alienijuris fiunt. atqueita in nobili quadam
fafti fpecie judicatum commemorat Neoftadius
Curice fupremce decifi 1 o.

4. Interim, quod univerfitas debet, fingu-
los feu fingula ejus membra non debere, &
quod univerfitati debetur , fingulis non eflc
debitum , Ulpianus tradidit. /. ficut 7. quid
1. ff. h.t. Carpzovius defin. forenfi. part. 2. con-
fiit. 6. defin. 24. Grotius de jure belU ac pa-
cis. libr. 3. cap. 2. num. 1. Nifi univerfitas fe
ipfam & fingula membra nominatim pro debito
obligaverit : quo cafu etiam membra fingula pro
debito univerfitatis conveniri poflc receptum eft ,
fic ut & finguli cives, & fingulorum bona, pro
talis debiti folutione impetranda queant arrefio
feu detentione gravari. Chriftinseus ad Mecbli-
nienfiestit. 1. art. 43. in notis nttm. 1. Peckius
dejurefiftendi. cap. 4. num. 17. Refponfa JCtor.
Holland. part. 2. confil. 84. Groenevvegen ad d.

-ocr page 232-

ai6 ,otj s L i b. III.

1. -j. ff. h. i. Nec tantum pro virili portione,
ed & pro folido debito fmgulos eo cafu conveni-
ri pofle verius eft ; recuperaturos dein ab univer-
litate non modo id quod expenderunt, fed &
damni , quod ita paffi funt, seftimationem.
Peckius & Chriftinaus d. locis. Sententien van
dcn Hoogen en provincialen Rade decif.71. tum,
quod iniquum fuerit, in tot debitores diftringi
univerfitatis creditorem , & particularem ei ac
minutim fieri folutionem pro civiutn frequentio-
rum numero, qui ftmul & femel una nurnera-
tione univeriitati toti in creditum abiit. arg. /.
tutor. 41. §. Lucius 1 -ff-de ufuris. tum etiam,
quia in eo cafu , quo univerfitas iimpliciter de-
bitrix elt, nec finguli cives notninatim obligati
fuerunt, tamen pro rata parte frnguli quodam-
modo tenentur, in quantum pro rata finguli ob
univerfitatis fux anguftias ac inopiam conferre
debent , unde xs alienum exfolvatur. Quod
& naturali ratione du£tus Seneca jam olim ani-
madvertit, Ego , inquit, illinon tanquam propri-
im dcbcbo , fed quomodo unus e populo, non tan-
qttam pro me folvam, fed tanquampro patria con-
fcram , & finguii debebunt non tanquam pro-
prium, fcd tanquam publici partem libr. 6. de be-
neftais cap. 1 9. Si ergo ulterior acceiferit civium
Jinguloruin obligatio , ineptum eflet , non in
ainplius teneri fingulos, quam fi nulla talis ob-
ligandi formula fuiilet adjefta ; fruftra diffentien-
te Carpzovio , defin. forenf. part. 2. wiftit. 6.
deftn. 26. argumento l. reos promittendi 11. §.
ult. ff. de duobus reis conftituendts. Non enim ibi
de illis agitur , qui etiam colleftive (ut loquun-
tur) obligati erant, aut de creditore, qui folidi
debiti exigendi jus habebat; uti id eft in noftro
cafu, in quo , uti univerfitas in folidum debe-
bat, ita & fingula membra eodem modo obli-
gata fuiffe fecundum jam dida prsefumendum
fuit, nifi aliud adtum effet. Qux omnia ita
cbtinent, fi modo ejus auftoritatis fint qui no-
inine univerfitatis contraxerunt, ut & cives fin-
gulos ac bona eorum obligare potuerint; quod
uti extra dubium eft, fi membra fingula in fui
ac reruin fuaruin obligationein pro debito uni-
verfitatis nominatim confenferint; Zoefius tit.
ff. de rebus creditis num. 45 - Carpzovius dcfin. fo-
renf. part.2. conftit.6. dcfin. 25. ita folis univer-
fitatis adminiftratoribus illud jus denegandum
efle quoties de membrorum fingulorum aflenfu
non apparet, non line ratione contendit An-
dreas Gayl de arreftis mperii cap. 9. num. 8. eo
quod obligare perfonas fingulas , non refpicit
plerumque utilitatem publicam; neque princeps
_tnec)ue magiftratus neque refpublica extra eam
in bonis fingularium perfonarum quicquam
juris habet , inultoque minus univerfitatum
adminiftratores. Nifi inveterata confuetudine,
.civibus haud contradicentibus , illam obligandi
poteftatem magiftratui univerfitatis acquifitam
fuiffe in aperto lit., Sedfi in civium fingulorum
pbligatione manifefta appareat utilitas publica, •

T 1 r. IV.

non dubiurn, quin princeps jure majeftatis fingu-
Iorum perfonas ac bona poffit pro univerfitatis
debito obnoxias reddere. Quo utilitatis funda-
mento hititur , quod pfo tributis civitati, vico,
pago , impofitis, ac fua die non folutis, cives
& incolas ac bona eorum detineri diftrahique
per Hollandiam fancitum eR.piacito Ordin. Holl.
ult. Martii 1588. cuin id jatnante decreto cofni-'
tis Lyceftr. Holl. Gulernatoris conftitutum eflet.
28. Martu 1 5 8(5. Adde tit. de reb. cred.

5. Ad caufas univerfitatis agendas conftitui
folitus fuit fyndicus univerfitatis./. item 6. §.ft
decuriones 1. in fine ff. h. t. i. munerum civiiium
18. §. dcfenfores 13. jf. de muncrib. tj honoribus.
qui & univerfitatis a&or./. nec civitatis 74. ff. de
procuratoribus. i. item 6. §. 2. 3 .jf. h. t. & ecdicus.*
l.fancinms 30. C. deepifcop. audient. & defenfor
appellator./. mumrtim civilium 18. §. defenfores
13 .ff. de muner. & honorib. & procurator unr-
verfitatis, prsecipue fi monafterii actor fit. nov.
123. cap. 27. quales etiam aprocrifarii di£ti.nov.
123. cap. 25. noveli. 6. cap. 2. & refponfarii. d*
nov. 123. cap. 42. nov. 133.^.5. Nec tantum
in civilibus , fed & criminalibus caufis interve-*
nit, quoties univerlitati crimen impingitur : li-
cet enim pro privatis in crimine non niii fub di-
ftindhonibus, titulo prcecedenti traditis, procu-
rator admittatur, tarnen, quia univerfitasfifta
tantum perfona eft , nec fe tueri poteft, ex ne-
ceffitate fyndicusfuit & in crimine pro ea audien-
dus. Wefembecius paratitl. ff. h. t. n. 6. Eft
ergo fyndicus, qui caufam univerfltatis agit aut
defendit ex mandato univerfitatis: quem ab
a£tore quandoque in eo feparant , quod a£tor
certse caufse , fyndicus univerfis negotiis tradtan-
dis, prsefuerit, arg. d. I. item 6. 1. 2. ff. h. f.
licet alio fenfu dicti fuerint apud Grsecos fyndici,
qui ad leges fuadendas a populo elefti erant, ut
docet Car. Sigonius de republica Atbenienftum.
libr. 4. cap. 6. ferc inprincip. Hos vero aftores
feu fyndicos copftitui, univerfitatis interfuit,
tum quia fupervacuum & inutiie vifum fuit <
plures a propriis -abftrahi negotiis, & communi
vacare caufe univerfitatis , cui traftandsc potuit
unusfufficere; adeo ut & oliin, cum nondum
iicebat alieno nomine in judicio experiri, tamen
pro univerfitate licuerit. pr. Inft.per qttasperfmas
agerepoff. tum quia univerfitas ipfa perfonse tan-
tum vicem gerans, uti naturalker confentire non
poterat. /. 1. §. 1. ff. delibcrtis univerfttatis > ita
nec naturaliter agere profsaut defendere, fic ut
adtoris feu fyndici interventu opus fuerit. arg. d.
/. 1. §. l.l. 1. ult.ff.de acquir. velamitt.poffeff.
tum denique , ne diffenfu perpetuo turbaren-
tur negotia univerfitatis , fi per omnia ejus mem-
bra tradtarentur; dum prona ad diffentiendum
eft hominum indoles, ac plerumque , quot
capita , tot fenfus variantes. arg. /. qttia poterat.
4. ff. ad Senatufconf. Trebcll.

6. Alius prseter attorem univerfitatis noinine
experiri nequit, fic ut aftionem moveret. /. nul-

liy

-ocr page 233-

Quod cujusqtje umivj

liy.ff. h. t. quamvis univerfitatem fine mandato
defendere unufquifque poifit, fi modo prseflet
cautionem judicatum iolvi; eo quod aiioquin
pra:tor agentes mitteret in pofleffionem bonorum
corporis illius, quod non defenditur , ac tandem
etiarn ea juberet venire. /. i. §• pcn. & ult. ff. h.
t. fic ut primo quidem mobiiia , dein immobi-
lia, achis quoque deficientibus, vel non fuffi-
cientibus , tandem ihcorporalia , jura, & cre-
dita univerfitatis, diftrahenda forent, eomodo,
quo id in privatis debitoribus conftitutum eft. /.
m civitates 3. f. h. 1.1. a Divo Pio 15. §. in ven-
tlitione 2 .ff. de rejudicata.

7. Creatur fyndicus vel a lege, dum lex mu-
nicipalis certum defignavit ordinem , ut, verbi
gratia vel feniores vel juriiores ex ordine decurio-
numtradent univerfitatis caufas. /. nulli 3. ff. h.
t. eo modo, qtio & in legationibiis obeundis ordo
pnefcriptus fuit. /. fciendum 4. §. ordine $.ff de
iegation. vel, lege ceflante, ab ordine decurio-
npin , fi talis ordo univerfitati prsefit. d. I. 3. ff.
h. t. alioquin a finguiis univerfitatis membris,
feu municipibus. arg. I. fi municipes 2. ff. h. t. vel
etiam ab eo, cui totus ordo aut lriunicipes de-
derunt eligendi poteftatein; cum & is videatur
ab univerfis eieftus , qui ab eo conftitutus eft,
cui ordo negotium eligendi demandavit. L item 6.
§./i decuriones 1. ff. h. t. cap. cum in veteri 52.
txtra de eletfione & elettipotefi. Qua autem for-
rria confcribendum fit inftrumentum mandati,
quo fyndicus conftituitur, qua:ve in co expri-
menda fint ac obfervanda , vide Wefembecium
paratitl.ff.h.t. num.q. Cssterum quoties aftor
conftituehdus eft , requifitum quidcm , ut om-
nes, quibus fuffragii jus competit, vocati fint.
arg. /. obfervare 2. C. de decurionibus. etiamfi vel
minorennes eifent, vel fcemina;, quoties con-
fuetudo his quoque indulfit fuffragandi potefta-
tem; alioquin curatores minorum ; fed necefla-
ria non fuit omniiim pracfentia, verum duas par-
tes tertias totius ordinis aclefte fuffecit, corinu-
merato etiam eo , qui ex decreto a£tor confti-
tuitur. l.nulii 3. /. 4. jf. h. 1.1. illa decreta 2. /.3.
jf. de dccretis ab ordine faciend. I. nominationem
46. C. de decurionibus. Uti nec omnes prsefentes
confehtire opus fuit, dum, quod major decrevit
praefentium pars, omnes cenfentur decreviffe ;
majore numero minorem ad fe trahente /. quod
vujor 19. jf. ad municipaiem. I. item fi unus 17.

ult. ff. de receptis , qui arbitr. recep. Atque
liic patris fuffragium filio, & vice verla, pro-
defle jura firiunt, licet filius in patris fui effet
poteftate, cum non quafi domeftica perfona ,
fed quafi decurio hoc faciat: nifi lex municipii
vel perpetua confuetudo prohibeat. /, illud 5.

Sed ut alicui fuum proprium prodef-
fet fuftragium ad honorem munufve impetran-
dum, neque in hoc fyndici munere decernendo,
neque in ulla alia honoris munerifve fpecie de-
mandanda , jusRomanum indulfit; quinpotius
difertis vetitum verbis, ne prator , neve prse-
rsitatjs nomine etc. » i f

fes, feipfum judicem fpecialem, aut tutorcm ,
clet. /. ult. ff. de offic. pratoris. L pnefies 5. .ff\ de
ofifitio prcefidis. L prcetor 4. fif. de tutor. & curati
dat. ab his. Ac fruftra lunt s qui in iis quidem
cafibus, quibus uni foii ele&io competit, futfra-
gium proprium inutile efte concedunt 5 dum dc
his agere vident allegatas leges J fed vim proprio
tribuunt fuftragio, quando a plurium confenfu
ele£tio depcndet. Ifta etenim diftiniftio cum
nulla inveniatur lege, vel legis argumento, fir-
mata ; recipienda non eft ; prsfertim * quia
utrobique non modo ingeftionis & ambitionis
impudentis veftigia apparent, fed & fufpicione
non caret ufcjue adeo publicum affedtare munus*
Nuliunr certe adjutorium fuffragio proprio Pau-
lus tribuit. in l.plane q.ffi. h. t. " Non enim eum,
quein decernent, numerandum ait, ut majore
fufiragantium numero ele£tus dici poflit fed
tantum ad :.d, ut duse partes tertia? dicantur
adfuifle ; quo numero non prafente , fruftra
fuiffet in fuffragia itum. Jure tamen Carionico
cum cautum eflet refcripto Innocentii tertii, in
pari fuflragiorum diflenfu illum , cui fufiragii jus
erat, fuo aflenfu eftlcere pofle, ut competitori
extraneo prceferatur. cap.cumin jure 33. extra de
dctiionc & elefiipotefiate , quid qusefo miruin ,
fi aliquando ex feptenario eleftorum numero Ma-
ximilianus II. & Ferdinandus II. fuo fuerint fuf-
fragio in imperatoriam evecti dignitatem ? quid
mirum , fi fub hujus juris pontificii au&oritate
multis in locis illa fuffragii proprii adeo adblan-
dientis licentia inveniatur ufu comprobata ?

8. Quia vero fyndicus in tradandis univer-
fitatis caufis fungi dicitur procuratoris partibus.'
/. item 6. §. uit. ffi. h. t. confequens fuit, ut tk.
in plerifque eadem in eo recepta dicamus , quar
in privatorum procuratoribus obtinere traclidi-
mus; prxfertim, cum privatoruin loco civita-
tes habeantur. /. eumqui veftigal 16. ffi. de ver-
bor. fignificat. Hinc, fi inidoneus fit, aut alia
fubfit jufta caufa , removcri poteft, revocafo
mandatoper eofdem , a quibus illud datum efts
de rato etiam cavet , fi de mandato dubitetur ;
defendere quoque cogitur univerfitatem, quo-
ties illa convenitur velreconvenitur; d. I. 6. §;
ult. ffi. h. t, & quamvis de rato cavere haud tenea-
tur, cum mandato inftrudtus eft ; tamen quin
judicatum folvi cautionem interponcre debeat, fi
deferifor exiftat , haud videtur dubitandum ;
cum in univerfum nemo, fecundum veterem re-
gulam, aliena: rci fine fatifdatione defenfor ido-
neus intelligatur. §. fi vcro reus 5. Infiit. de fia-
tifidation. Sed & , uti privatorum procurator
impenfas & damna repetere poteft, ita quoque
indemnes fervari fyndicos ratio diftat, fi quse de
fuo impenderint, quippe qua: in communem
univerfitatis erogata utilitatem , non fyndicum,
fed ipfam univerfitatem, quam is repraefentavit,
gravare debent; eo modo, quo id non tantum
in procuratoribus, fed & tutoribus, curatoribus,
aliifque fimilibus, fecundum vulgatiflima juris
^r E e prin-

-ocr page 234-

■ ^{1 IUI}""

■«J ¹

ffi

III.» T I T. V.

L T 1

principia receptum eft. JacobusCoren obferv. 3.
num. 16. & feqq. Nift iliiciti mandati, ab uni-
veriitate interpofiti, executor fuerit: tunc enim,
uti univerfttas ipfa mandando delinquens punien-
daeft. /. metum autem 9. §. animadvertendum 1.
ff. quod metus caufa. arg. Lfi ufusfruttus 21. ff.
quib. mod. ufusfir. amitt. I. fiemper adverfius 15. §.
fi in fiepulchro 2. ff. quodvi aut clam. ita & fyn-
dicus mandatarius, quippe qui non debebat
illiciti mandati executor eife: nec , fi quam pse-
iiam ipfe fuftinuerit, regreifus ulius ei adverfus
univerfitatem de indemnitate dandus eft , etiamfi
illa ei indemnitatem promifiifet: tum, ne alio-
quin impunitatis fiducia ad delinquendum invi-
tetur contra juris diftamen ; tum quia manda-
tum rei turpis, contra bonos mores interpofitum,
non eft obiigatorium inter mandantem ac man-
datarium. §. illudquoque 7. Infiit. de mandato.
ac vulgo traditum eft, maleficiorum fidejuiforem
accipi non pofte. l.fia reo 70. §.ult. ff. de fide*
jufforihus.

9. Qualia vero hodiernorum fyndicorUm of-
ficia fint, magisnunc in politicis quam juridi-
cis civitatis negotiis traftandis explicandifque
confiftentia, aut ad fummum in falutaribus de
negotio univerfitatis litigiofo confiliis magiftratui
univerfitatis fuggerendis, ufu magis, quam cer-
tis regulis aut prxceptis difcendum eft; eo fo-
lummodo obfervando , quod vix hodie a£lor
pro univerfitate videatur audiendus, fi de ejus
mandato dubitetur, licet de rato cautionem in-
terponat. Groenewegen ad. /, 6. ff. h. t. quod-
que neceife non fit, fyndicum univerfitatis fuce
civem originarium efte, ut eligi poiiit; fed &
peregrinum conftitui poife, experientia tefte,
& adnotante Wefembecio in paratitl. ff. h. t.
num. 5.

=11

T ITV LV S V.

De negotiis geftis.
SUMMARIA.

I, Quid fit negotionm gefior ? utilitas ejus. Quo-
rum negotia geri pofifint, utinde competat atfio
negotiorum gefiormn.

i. Quidfit atlio direfta negotiomm gefiorum, cui
detur, contra quoS, etiam contra eos, qui gefi-
ferunt mahdato tertii, quique tertii negotia geri
■mandarunt.

3. Ad quid tendat hccc affio ? an & quales ufiuras
gefior prcefiet rationepecunice a debitoribus domi-
ni exattce ?

4. Gefior plcrumque prcefiat ctilpam leviffimam ;
quandoque tantum latam ac levem ; £5" quid
monbus obtineat.

5. Non tenetur de cafiu fortuito, ncc de periculo
nominis fipecuniam bene collocaverit; nifi infio-
lita gefierit; &paucis aliis in cafibus.

6. An & quattdo teneatur de non gefiis. Tenetur
ex>paratd abfientis pecunia fiolvcre abfientis credi-
toribus ac fibi ipfifi creditor fit; fi debitor abfien-
tis fit, afic ipfio debet exigere ; & quce pcena
fit, fi hcec negligat.

7. An gefior debitorcs abficntis judiao cogcrepofifit
adfiolvendum ? & quid operctur ejus intcrpclla-
latio extrajudicialis.

Egotiorum geftor eft , qui ab-
fentis vei ignorantis negotia ii-
ne mandato gerit. /. qtli fiervwn
41. ff. h. t. quandoque, licet
________improprie , procurator appel-

latus. /. fiquis offerenti 58 .ff.de fiolutiombus. ac

voluntarius procurator a Cicerone in Bruto. cap.

15. pag. miht 296. Et licet vulgo cuipx adnu-

8. Quid fit, quihul , & contra quos detur attio
contraria ? tenditin genere ad indemnitatem &
impenfias, earumqueufiuras. _

9. Impenfias repettt gefior, licet utiles effe defie-
rint. Quid fi plusjufio impenderit ? quid fi fiui
commodi caufid gejferit aliena ? explicaturA. 6.
§.4. ff.h.t.

1 o. Ceffat atfio contraria, fi initio infipeffo nttlld
utilitas domino acquiri potuerit; quod exeni-
plis docetur : nifi ratihabitio gefii fiecuta jtt.

11. Item fi inviti & prohibeHtis negotia gefia.
Qutd moribus ? fi alius fiuo fiumtu fuiffet gefiu-
rtis. Sipietatis intuitu ; quodexemplis illufira-
tur, atqueetiam limitatur.

12. Quid jurisfi quis negotia Titii gefferit, tan-
quam Mevii ? & quid fi Mevius gefia ratct
habuerit ? quid fi crediderit, fie ex ofificii neceffi-*
tate gercre, vel ex mandato, cum nulla neceffi-
tas aut mandatum fiuhefifet.

13. Quidjuris, fiquis aliend negotia gejferit tan-
quam fiua ?

14. An mandati, an magis negotiorum gefio-
rttm affio fit, fi dominus gefia rata hahuerit ?

meretur, immifcere fe rei ad fe non pertinenti.
/. culpa efi 3 6,ff. de reg. jttr. I. idemjuris 8. §. I.
Jf. ad leg. Aquil. culpa tamen non eft , fi quis
aliena gerat negotia in gratiam Sc utilitatem
non fuaffi, fed domini; ufque adeo, ut utili-
tatis cauia dicatur receptum efte , eos , quorurn
negotia gefta funt, etiam ignorantes obligari, ne
alioquin abfentium, qui fubita feftinatione coa-

ai,

-ocr page 235-

De n e g o t i

a? j nulli demandata negotiorum fuoruni admi-
niftratione peregre profefti effent , defereren-
tur negotia ; qux fane nemo euraturus effet, fi
deeo, quod impendiflfet, nullam habiturus eiTet
aftionem» §. i. Inft. de oblig. ex quafi contratf.
Ifi qtiis abfientis 5. ff. de obitg- & attion. Qua de
caufa etiam adio negotiorum geftorum non di-
redta tantum fed & contraria merito introdufta
fuit. §. i- Inft. de obligatiom ex qua.fi contrattu.
cujufcunque negotia gefta fuerint; etiam nec-
duin nati j fed adhuc in utero exiftentis. I. cum
pater 2$. ff.h.t. aut ab hoftibus capti. l.fiuccefi-
fior 12. /. atquin. 19. §■ ult. /. 20. ffi. h. t. aut
furiofi vel infantis. I. aitprxtor 3. &fifuriofi 5.

I.fipupilli 6. ff.h. 1.1. contra 2. C. h. t. l.furio-
fus 46. ff. deoblig. & citt. aut jam defun&i adeo-
que hereditatis jacentis./. ait prator 3. pr. & §.
bcec verba 6. l. fiucceffor 12. §. 1. /. nam & Servius

II. §. quinegotia i.ff. h. t.

2. Dire&a negotiorum geftorum aftio eft
perfonalis, bonse fidei. §. 28. Infi. de attion. ex
quaii contractu. §, 1. Itifiit. de oblig. ex quaficon-
trattu civilis; turn quia nufpiam a prartore in-
trodufta dicitur , tum quia nulla iri jure noftro
prsetoria occurrit aftio , quse bonar fidei fit,
qualis tamen eft hsec negotiorum geftorum.
Quamvis enim Ulpianus in /. 3. in pr. dicat,
prator ait &c. judicium eo nomine dabo. & hoc
ediftum neceffarium fuiffe. /. 1. ff. h. t. 11011 ta-
men inde fequitur, eam edi&o prsetorio origi-
nem debere i nam & eodemmodoin. /. i.pr.ff.
tommodati. idem Ulpianus dixit; ait prsetor ,
1quod quis commodajfe dicetur, de eo judicium da-
ho; nec tamen ulli dubium, quin commodati
actio civilis flt. /. in commodato 17., §. ficut. 3. ff.
commodati. Idemque de interceflionibus mulierum
Vellejano fertatufconfulto vetitis , & tamen edi-
£to perpetuo declaratis, obfervare licet ex. /. cum
adeas 19. C. de Senatufi. Vcll. Competit autem
domino, eujus negotia gefta funt, feu ei, cu-
jus intereft hoc judicio experiri. /. attio 47. pr. ff.
h.t. adverfus eum , qui fine mandato attoris ne-
.gotia ejus geifit; etiainfi mandatum alicujusex-
tranei, feu tertii, interceffilfet. Qua ratione,
ii quispecuniam vel aliam quandam rem ad me
perferendam ab alio acceperit, quia meuin nego-
tium geffit , negotiorum geftorum a&iomihi
adverfus eum competit. /. fipupilli 6. §. fi qim
pecuniam i.ff.h. t. Sed & adverfus eum, qui
aliena negotia geri mandavit, hsec actio datur.
I. nam & Servius 21. §. ult. ff. h. t. Nec refert,
cujus fexus fit, qui geffit; eo quod mulier ex-
trajudicialia negotia tradare poteft , eodem mo-
do , quo eam inftitorem effe obtinuit. /. aitprce-
tor 3. §. I. L liberto 31. §. p_e>i. L heres viri 33.
ff. h. t. junct. Lfied etfi 7. §. 1. /. $.ff deinfiitor.
att. Pupillum quoque negotia aliena gerentem
poft conftitutionem D. Pii hac adione in id quod
locupletior faftus eft conveniri docet /. ait prce-
tor 3. §. Pupillus 3. ff. h. t. Si plures geflerint,
contra fingulos datur pro fua tanturn parte. /.

t s fe e s T i s; »10

cuM alicui 26. ff. h. I. arg. I. Lucius Titms
46. §. Sempmtti 1. ff. de adminifirat. & pcrici
tutor.

3. Tendit vero bxc a£tio ad id j ut geftor
reddat ratiories adminiftrationis. §. 1. Infl 1 de
oblig. ex quafi contrattu. arg. /. quiproprio 46. §.
procurator 4. ff. de procurator. & reftituat brnne
id, quod ad ipfum ex adminiftratione pervenit j
five fors fit , five ufura , aliudve lucrumt arg.
/. fi negotia 11. /. atquin. 19. §. pcn. ff, h. t. I.
idemquei o; § .fiprocurator 3. ff. maftdati. etiamfi
plus jufto, vel etiam id , quod indebitum erat »
proalio tanquam geftor accepiffetA.fi autem 8'-
§. itemfii 1. i.fiquis negotia 23. ff.h. t. lllud in-
fuper, quod culpa ejus fa£tum , quominus per-
veniret. Adhax ufuras gravifllinas , fi domini
pecunias in fuos ufus converterit. Quamvis enim
in bonse fidei judiciis ufurse regulariter non ma-
ximae , fed tantum ex more regionis , adeoque
vulgares, ob moram prseftari foleant; tamen id
hic jure fingulari obtinuit propter infignem ge-
ftoris, pecuniam dominicam fine ejus voluntate
poffidbntis , malitialn ac fraudem. /, qui fine ufiu-
ris ff. h. i. atque ita non obftat arguinentum
a procuratore defumtum, qui nummos man-
dantis in fuos convertens ufus j non maximas >
fed tantum vulgaresufuras prscftat. l.idemque 1 o.
§. fiprocurator 3. mandati. minus enim peccare
videtur procurator , qui, cum ab initio num-
mos ex mandato ac voluntate domini csepiflet
poffidere, eofdem deinceps iri fuos convertit
ufus, quam quidem geftor, qui fine voluntate
domini primitus pecuniam adeptus eft. arg₄ d.
I. 3 8. in fine.ff. h. t. ubi & geftor tantum .ad ufu-
•ras vulgares tenetur, cuin pecunias, fibifine ufu-
ris creditas per eum, eujus negotia poft gerere
incipiebat, a fe lion exegiffet; eo quod fatis
eflet, ex non ufurario debito ufurarium facere»
Quemadmodum nec ultra vulgares eum teneri
sequum videtur, quoties rion clanculmn pecu-
niain in fuos convertit ufus , & latenter fibi pa-
ravit commodum, fed palam fibi adferiplit,
quafi ipfe fibi collocans fcenori dominicam pecu-
niam , ac fe ex mutua pecunia obligans domi-
no. arg.7. quoties 9. §. non tantum 7. /. non exi-
fiimo 54. ff. de admin. & peric. tuti Quod fi
pecunias exa£tas geftor famori collocaverit, non
modo ufuras, quas exegit, reftituere cogitur §
fed & nominum periculum ad eum fpeelat,
quoties aliqua in eo culpa deprehenditur, quod
rninus idoneo nummos crediderit. /. litis conte^
fiatio 37. §. i.ff. h. t. Sed fi neque foenori col-
locaverit , neque iri fuos converterit ufus j fed
otiofas habuerit pecunias; non nifi ad ordinarias
ufuras tenetur: d. I. atquin. 19. §. pcn. I. Itbcrtd
31, §. qui aliena 3-ff. h. t. nifi ea domini eon-
fuetudo fuerit, utpecunias penes fe haberet otn
ofas, quo cafu nec geftor, eafdem penes fe re^Jpofitas affervans, ufurarum nomine quicquam
prseftat. /. quifemiffes 13. §. ult. ff. de ufiuris. vel
nifi jufta caufa fubfuerit, propter quam geftor,

Ee 1 pcGU-*

-ocr page 236-

220 L i b, III.

pecunias exaftas fepofuerit; veluti, fi pericu-
Jum eratj ne prsedia in publicum cominitteren-
tur, ne pcena trajeftitise pecunise augeretur, aut
ex comproiniilo committeretur. /. debitor 13. ff.
h.t.

4. Culpam quod attinet; ieviflimam per eum
regulariter prseftandam effe, tum evidentes juris
phraflologise, tuin analogia di&at. Sic enim in
i.fi mater 24. C. de ujuris. dicitur omnem debere
diligentiam prefiare. Et in /. contratius quidam
1,3.fifi.de regul. juris , cum enarraflet Ulpianus
contradus varios, in quibusprasftanda eratpra:-
ter dolum latainque culpam etiam levis , velut
•emtionem , pignus , tutelam, & alia, fubjungit
tandem negofia gefia , additque verba hsecem-
phatica in bis quidem ( his fcilicet poftremo loco
pofltis negotiis geflis ) & diligentiam. Per quam
diligentiam non aliud defignare potuit , quam
culpse leviflimae abfentiam; cum de lata ac levi
jain ante egiffet. Ac , ne quis dubitet, idem ille
Ulpianus eodem utitur loquendi modo circa
commodatum, in quo leviffimam prseftari cul-
pam inter omnes conftat. Sic • enim in /. fi ut
certo. 5. §. nunc videndum 2. jfi. commodati,
fiedubi utriufiquc utilitas vertitur, nt in emto &c.
& dolus & culpa prafiatur. Commodatum autem
plerumque fiolam utilitatem continet ejtts, cui com-
modatur; & ideo verior efi Qujnti Mutii fiententia
exifiimantis, & culpam pnefiandam ejje & dtli-
gentiam. Ne dicam, Juftinianum quoque, fecu-
tum exeinplum Ulpiani, eadem de commodato
ac negotiorum geftione pronunciare quantum ad
culpae prseftationem : etenim , cum in §. 2.
in mcd. Infiit. quib. motl. re contrah. obligatio di-
xiffet, at is, qui utendum accepit, fiane quidem
exatfam diligentiam cufiodiendte rei prcefiare jube-
tur : nec Jttfficit ei tantam diligentiam adhibuijfe,
quantam in fiuis rebus adbibere fiolttus efl , fimo-
do alius dtligentior poterat eam rem cuflodire; deinde
in 1. Inflit. de obligationibus quce quafi ex con-
traftu* traftans denegotiis geftis , ait; & con-
tra ifie quoque tenetur, tit adminifirationis reddat
rationem; quo cafiu ad exaffififimam qttifique dili-
gentiam compellitur reddere rationem; nec fiufficit
talcm diligentiam adhibere , qualem fiuis rebus ad-
hibere fiolet, fimodo alius diligentior eo commodius
adminifiraturus ejfiet negotia. Et fane , fi man-
datarius de culpa leviffima conveniri poffit./.
dprocuratore 13. l.inre mandata 21. C. mandatt,
rationem non video , cur non & ille , qui ipon-
te fefe adminiftrationi alienorum negotiorum in-
geffit , de leviffima deberet culpa refpondere :
prsefertim , cum aliunde conftet, illos, qui ex
natura contra&us tantum de lata vel Ievi culpa
tenererttur, tainen, fi fe fponte obtulerint , ad
leviffimam obftringi. Depofltarius nihjl prater
dolum ac latamculpam prseftat. d. /. 23 .ff.de
rcgul.jur.d. /. 5. 2. ff. commodati. §.3. lnfl,
quib. mod. re contrdh. oblig. fed fi fe obtulerit de-
pofito, leviffiinam. /. 1. ficepe evetiit. 35. ff.
depofiti. Tutor de levi culpa communiter tenetur;

T i t. V.

de leviffima tamert, fi oblata fatifdatione foius
adminiflrationem fufcepit. /. qui injurice 53. §_kqtu alienis 3. ff. defiurtis. Quod autem non nifi
latse levifque culpse per geftorem prseftandse
mentio injicitur in /. tuton 20. C. h. t. hanc
noftram nequaquam fubvertit fententiam ; cum
haec lex non limitate loquens, fed tantum minus
dicens, ex aliis legibus plenius definientibus,
ac fupra allegatis, iiipplenda fit. Uti nec ean-
dem turbat refcriptum Impp. in l. quicquid 7. C.
arbitrium tutelce. nam nec illic ulla addita inveni-
tur particula taxativa, ut lociuuntur, excludens
culpse leviflhnse prseftationem : & fi maxime eam
fubaudiamus, fingulare quid eft in ea ne-gotio-
rum geftorum aftione, quse ob curse, etiam non
fponte fufceptse , fed vel invito delatse, adminir
ftrationem inovenda eft , & ex rationis paritate
cum aftione tutelse paffu pari vifa fuit incedere
debere , ejufdeinque cum ea effe poteftatis. Va-
na quoque ratiocinatio eft , exadta in negotiis
alienis gerendis culpae leviifimse pra?flatione,
futurum , ut negotia abfentium plerumque ne-
gligerentur , cum infigni publico privatoque in-
commodo. Idenim quam non verum fit , man-
dati contraftus abunde docet: in quo licet le-
viffima culpa prseftanda fit. d. /.13.^21. C.
mandati. non tainen defunt, qui ex mandato
aliena negotia fufcipiunt curanda ; amicitia illa ,
ex quamandatum origirtem trahit, mandatariuin
impellente ad ea ex mandato fufcipienda. arg.
./. 1. §. tilt. ff. mandati. quse proinde, deficien-
te mandato, etiam fponte amicus eadem officii
& amicitise ratione permotus, tra&abitlibenter;
invitatus per leges fiducia recuperandi erogata ,
juxta. d. §. 1. Infl. de oblig. cx quafi contrcMu ,
non autem impunitate negligentise committendse.
Quibus accedit, quodita, li non plerumque, at
faltem frequenter, cum hominibus comparatum
eft , ut quemadmodum plus de facultatibus fuis
fperant, quam in iis eft, ita quoque de indu-
ftria fua & in alienis gerendis diligcntia; quo fit,
ut non gravate ad abfentis amici negotia curanda
ftimulentur , proprise diligentise prsefumtione fi-
dentes. Sunt tamen cafus , quibus nihil prseter
dolum ac latam culpam a geftore prseftandum eft.
Puta fi accefferit ad negotia amici jam neglefta,
ac alioquin peritura, aut deteriora futura cum
domin] detrimento. /. aitprcetor 3. §. interdum 9.
ff. h. t. vel fi quis a prsetore executor aut curator
alieno negotio datus fuerit. d.l.3. §.fi executor. S.
ff. h. t. /. prcetor ait 9. §. efl prceterea $. ff. de
reb. aut. jud.pofifid. Denique geftoris fucceflo-
res, fi inchoata per defunftum negotia ad finem
perducant. arg. l.i. ff.defidejuffi.l. curatoris 17.
C. h. t. Quibus tam varie pro circumftantiarum
diverfltate in jure noftro definitis, non defunt,
qui hodie in univerfum arbitrio judicis relinquen-
dum arbitrantur, qualis in negotio unoquoque
gefto culpa prseftanda fit, pro varia ejus condi-
tione ac qualitate. Sim. van Leeuwen cenfi. part.
1. libr. 4. cap. 2 6. num. 3

J. De .

-ocr page 237-

De negqti

5. De cafu foftuito, uti plerumque nullus
ex natura contraftus vel quafi, ita nec geftor
ebftriftus eft. /. five hereditaria 2 2. fifi. h. t. Qua
ratione, ft geftor pecunia? dominicae adminiftra-
tionem habuerit, & eam fcenori coilocando no-
mina contraxerit, periculum nominum iiiorum
non prarftat, ubi fortuitis cafibus debitores ita
fortunas fuas amiferunt, ut defierint folvendo
effe , nec appareat negiigentia geftoris, quod
maturius creditum non repetierit, ut ante di6tum.
Llitii 37. §. i.fifi.h.t. Nifi tamen novum ne-
gotium, quod non erat folitus abfens dominus
facere, hic nomine cjus gerat, veluti fceneran-
do pecunias, quas dominus erat folitus habere
otiofas ; aut venaies novicios coemendo, vel
aliquam negotiationem ineundo : nam ft quod
damnum ex ea re fecutum fuerit, geftorem gra-
vabit: fi quod lucrum, proderit domino: ut
tamen, fi in quibufdam lucrum fa£tum fuerit,
in quibufdam damnum , abfens dominus iucruin
debeat cum damno penfare. I. fi negotia 11. fifi.
b.t. ( fecus quam eft in focietate. I. de illo 23.

1. & 11. fieqq-ffi. profiocio.) Sic & cafum prze-
ftat, fi pecuniam ex venditione prxdiorum,
aut a debitoribus abfentis exactam, non exfoive-
rit abfentis creditoribus, atque ita ea penes gefto-
rem repofita manens fine culpa ejus perierit.
I. dehitor meus 13. jfi. h. t. uti & , fi prsedonem
potius egerit quam geftorem, non domini con-
femplatione, fed fui lucri cauia , improbe ad
negotia gerenda accedens. l.fipupilli 6. §.fed &
fi quis 3-jf-h. t. arg. I. fidejuflor 32. verbis. non
etiam cafium , quia prcedo fidejujfior non videtur.
ff. h. t. & generaiiter , quoties non poteft domi-
nurn convenire aftione contraria , nifi quatenus
is locupletior fadtus eft. Erroneum autem eft ,
turn quoque de cafu fortuito geftorem teneri,
cunn id pa£to fpeciaii adum fuerit: repugnante
fcilicet geftionis hujus , quafi contra<5tum con-
ftituentis, natura , quo minus fine prascedente
domini maixdato tale padtum geftionis initio
conciperetur. Unde & vix dubitandum , quin
/. negotium 22. C. h. t. fugitiva fit, per incuriam
compilatorum iliic pofita, cum debuiffet ad ti-
tulum mandati eife tranftata; nifi malimus, il-
lam legem intelligere de pa<5to fpeciaii non ab
initio ied poft negotium jam geiium interpofito :
quemadmodum ita pa<5ti fpecialis men.tio eft
in negotiis geftis in. /. fied an ultro 10. pr.
ff. h. t.

6. Nec tantum conveniri poteft geftor pro-
pterea, qus geffit; fed & de non geftis, feu
negle<5tis , fi modo gerere debuerit. Gerere ve-
ro debuit & perficere ea, qux inchoavit: nova
ihchoare non tenetur; nam , ut ajunt Jmpp. in.
I. tutori 20. C. h. t. & iiidem prope verbis Papi-
nianus in. /. tutores 39. qui fie negotiis 2.ff.de
adminifir. & peric. tutor. huic propria voluntas fi-
nem adminifirationisfiacit; & fiatis ahundeque fiufi-
ficit, fi cuivetiu paucis amicilabore confiulatur. ad-
de. l.fed & cum 16. L nam & Semus "21. §.fi

i s g E S T 1 S. 221

vivo i.ff.h. t. Nifi alius ea inchoaturusfuiftet»
qui nunc, quod alium gerere videret, deftitit i
vel nifi fequens negotium negleftum priori per*
fe<5to fuerit connexum, fic ut alius vir diligens
lllud quoque fuiftet gefturus /. fi pupilli 6\ §. utt-
ff. h. t. vel denique geftor ab initio fic accefterit,
ut omnia gereret abfentis negotia. L fied & ciint
16. ff. h. t. Proinde , fi fuerit creditor ejus,
cujus gerit negotia, ac paratam habeat abfen-
tis pecuniam s non aliis tantum abfentis creditori*
bus, fed & fibi ipfi, folvere jubetur; tum Ut evi-
tet nummorum periculum ; tum ut interrumpat
ulteriorem ufurarum curfum. /. debitormeus 13 ,ff\
h. t. ]un<5t. /. divortio 3 5. §.illum i.ff.h. t. Idem-
que eft, fi redhibitoriam habeat aftionem vel ei
a<5tione teneatur, & velresredhibenda vel peCunia
reftituenda inveniatur in rebus abfentis. d.l. 35»
§. fied nec 2-ff.h. t. Et fi pecunise fuerit debitor ,
a fe quoque exigat neceife eft , fic ut a fe non
exigens non tantum efficiat, ut debitum non
ufurarium fiat ufurariuifi , nifi nominatim ei
ufur<e remiifar effent; d. I. 6. §. ult. I. divortio 3

ult. I. quifine ufiuris 3 S.ff. h. t. vel non folitus
fuerit dominus peeunias fuas fcenerare. arg. /. qui
fiennffes 13. §. 1. ff.de ufuris. fed & tempore vel
morte extin<5tum exigi nihilominus hac a£tione
poffit. l.fi autetn 8. /. atquin 19. ff. h. t. quafi jam
ex eo tempore, quo negotia geri ceperunt,
a<5tio tempore vel morte periens, transfufa eflet
in negotiorum geftorum a£tionem. Quae & in
marito poft divortium debitore dotis obtinent,
fi uxoris fuse negotia geflerit, & a fe ipfo dotem
non exegerit eo tempore, quo in folidum facere
poterat. /. divortio 3 5 .ff. h. t. Quin imo , fi ge-
ftor impruaens ab alio emerit rem abfentis, cujus
negotio curabat, ac eam abfentis efle ante im-»
pletam ufucapionem cognoverit; injunftum ei ,
ut aliquem fubjiciat, qui ab ipfo petat rem ab-
fentis nomine abfentis: ut ita & abfenti res fua
falva fit, & geftori a<5tio ex ftipulatu de evidio-
ne committatur. Nec videbitur dolum maluin
feciife in hac fubje<5tione, quia ideo hoc facere
debuit, ne teneretur negotiorum geftorum a<5tio-
ne. /. atquin 19. §. cum me 7,.ff. h. t. nec frau-
dein facere intelligitur, qui fraudem aut
damnum evitat & excludit. /. 77. §. 31. jf_% de
legat. 2.

7. An autem ab aliis abfentis debitoribus exi-
gere poffit quod illi debent", dubio non caret,
Judiciali quidem interpellatione geftorem eos
non pofle efficaciter convenire, veriuseli; cum
neque debitor tuto alteri folvat quam creditori,
nec folvendo liberetur, fi creditor folutionein
ratam non habuerit. /. difpenfiatorcm 62. in fine
ff. de fiolution. Neque ullus, quem mandato
carere conftat, a<5tionis pro alio in judicio mo-
venda; facultatem habeat. /. fi pupilii 6. §, ult.
ff. h. 1.1. tutori 20. in fine C. h. t. I. naturalis 5. §,
fied fi facio 4. ff. de praficriptis verbis. nifi geftor
fuerit conjunfta perfona ejus , cujus res curat, aC
proinde fine mandato agendi poteftatem habeat,
Ee 1 nec

-ocr page 238-

T i T. h V.

nec admodum onerofum ei fuerit de rato cavere;
quo cafu non tantum poteft, fed & debet exi-
gere , fi fic ab initio acceflerit geftor, ut omnia
gereret abfentis negotia. /. fi autem is 8. ff. h. t.
jund. /. fied & hte 35.jf.de procurator. Sed hsec
non impediunt, quo minus quilibet etiam extra-
neus negotiorum geftor debitores abfentis extra-
judiciali denunciatione ad folvendum interpellet,
ad eum faltem effe&um , ut creditori videantur
debitores ex eo interpellationis tempore moram
fecifle, fubeantque vulgatas moratorum pcenas.
I. fiquisfiolutioni 24. §. ult. ff, de ufiuris. I. fi pu-
pilli 6. §. item quccritur 9/ff. h. t. Nec hoc cafu
per liberam perfonam acquiri videtur , fed offi-
cium itnpleri, ficuti , cum quis furtum mihi
facientem deprehendit, negotium meum agens,
manifefti furti .actionem mihi parat; item cum
procurator interpellaverit promifforem hominis,
perpetuam facit ftipulationem ; ut eleganter ra-
tiocinatur Paulus in d. I. 24. in fine ffi, de ufiuris.
Sed cum vix ulla hodie interpellationis extrajudi-
cialis utilitas pecuniaria fit, ut latius tit. de ufuris
monftrandum erit, nec conjunftse perfonsefine
mandato nunc ad agendum pro aliis admittantur,
ut monitum tit. de procuratoribus ; minorem
hsec quseftio noftris in foris ufum invenit, Adde
Groenewegen adl. S.ff.h. t.

8. Contraria negotiorum geftorum a£tio ge-
ftori competit , ejufque heredibus, adverfus
dominum, cujus abfentis aut ignorantis negotia
geftafunt; &, fi quidem pupilli fint gefta ne-
gotia, non in pupillum fed potius tutorem: nam
cum tutor ipfe ex officii neceffitate debueritgere-
re, geftum cenfetur tutorisnegotium, dum cu-
ratur id, quod pupilli dl.l.fipupUli 6. inpr. I. li-
tis conteflata 37. ff. h. t. nifi locupletior fadus
appareatlitis conteftatae tempore pupillus. /. cott-
tra 2. C. h. t. d. I. 6. ff. h. t. vel hereditaria fint
gefta negotia, cum poftea pupillus heres exi-
fteret, eo quod initium cujufque negotii gefti
fpedandum eft. /. nam & Servitts 21. §. 1. junft.
I. Pomponius 1 $.ff. h. t. Ad id ut indeinnis fer-
vetur, ac pra;ftetur , quod nomine geftionis
ei vel abeft vel abfuturum eft, ne officiutn ipfi
damnofum fit. 1.2. ff. h. t. Proinde, fi fe pro
domino abfente obljgaverit, aut bona fua, re-
£te petit, fe veJ rem fuain ab eo liberari nexu.
1.2. I. fi quis mandato 28. ff, h. t. arg. §. tuto-
res 2. in fine. Infiit. de obligat. ex quafi contratfu.
quandoque etiam, fibi adiones cedi. /. qui inju-
rice 53. §. qui alienis 3.ffi.de furtis. aut caveri
fibi de reftituendo eo, quod abfuturum eft ge-
ftionis intuitu. /.iibcrto 31. §. inter x.jf.h. t. arg.
I. fimandatu 45. §. 2 .jf. mandati. Prsccipue vero
comparata fuit hsec a&io, ut geftor neceflarias
& utiles impenfas recuperet (in.quibus utilibus
etiam eft fumtus honefte ad honores per gra-
dus pertinentes fadtus. /. qtice utiliter 45. ff. h. t.j
una cum ufuris , quas vel ipfe prseftitit nomi-
ne pecuniae, in ufum domini ab aliis mutuo ac-
cepta: erogatata:que , vel ex fua pecunia , in
utilitatefn dotnini expenfa, potuilfet perfcjpe-
re. I. 2. in fine. l. atqtiin. 19. §. pen. ffi. b. t.
I. ob negotinm 18. C. h. t. I. & in contmia 37.ffi.
de ufuris. Nec contrariutn probari poteft ex /. qtnd
ergo 3. plane 2. ff.de contraria tutelce. & titili. att.
quippecujus non alia mens eft, quamcompen-
fari debere ufuras pecunise , quam tutor in uflis
pupilli accepit mutuam, cum illis ufuris, quas
tUtor ex pecunia pupilli non fcenori coliocata ,
cum collocanda fuiifet, debuiflet percipere. Ho-
die tamen ad fumtuum erogatorum ufuras non h
tempore erogationis, fed demum litis contefta-
ts, cohdemnari eum , cujus negotia gefta funt,
communiter receptum eft. Groenewegen ad
l. 18. C. h. t. uti id vulgo in aliis quoque caufls
obtinere , dicetur tit. de ufuris,

221

9. Utrum vero adhuc duret erogatorufn uti-
litas , nec ne , nihil refert: fufficit enim, fi quis
utiliter geflerit, etfi efteftum non habuit nego-
tium: & ideo fi infulam fulfit, vel fervum agrum
curavit, etiamfi infula exufta fit, velfervus obi-
erit, aget nihilominus negotiorum geftorum, fi
modo ab initio utiliter erogatum fit: nam fi nec
ab initio apparuiflet ulla utilitas, deneganda foret
hsec a&io contraria : utut enim eventum non
fpeftamus , tamen utiliter faltem debet cseptum
elfe. l.fedanultro 10. §. i.ff. h.t. /. 10. C. h. t.
arg. /.quodfifiervus 3. §. unde retfe 7. & §. 8. l.fier-
dus in rem 17. ffi. de in rem verfo. Unde & fi
ultra, quam oportuerat, impenderit, id fo-
lum recuperat, quod erogare debuerat. I. fi quis
tiegotia 25 .ff.h.t. Sed nec illud praetereundum ,
eum , qui proprii commodi caufa alienis fefe im-
mifcuit negotiis, nonultra hac adione recupe-
rare , quam quatenus is , cujus negotia funt,
locupletior inde faftus fuerit, l. fi pupilli 6. §. fied
& fii. in fine ff. h. t. in cujus paragraphi tertil
fine utpro affionem, legendum credam rctentio-
ncm , quafi illic de male fidei poifeflore fermo
eflet, qui nullam pro impenfis rgpetendis aftio-
nem habet, induci nequeo : eo quod admiffi
tali emendatione non minor , quam fervata le-
dione vulgata, diffieultas eft. Etenim, fi ma-
Ise fidei pofteffor impenfas fecerit animo gerendi
negotia eorum, quorum res eft , ordinariam
habiturus eft actionem negotiorum geftorum,
non in id tantum, quatenus is, cujus res eft,
locupletior fadus fuerit, fed in folidum illud,
quod initio infpedto utiliter impenfum eft, fecun-
dum ordinariam iftius adionis naturam. Sin de-
fit^illudgerendinegotii alieni propofitum, impen-
fas neceffarias in folidum recuperare poteft; uti-
les neque in folidutn neque pro parte quatenus
inde dominus locupletior fadus eft , fed tantum
tollendi licentiam habet ex bono & sequo , qua-
tenus id fine rei ipfius Isefione fieri poteft : quod
aperte fatis ab Imp. Gordiano innuitur in. /. do-
mum 5. C. de rei vindicat. dutn inquit, ejttsautem,
quod impendit, rationem haberi non poffe , meri-
to refcriptttm efi : cttm malce fidei pojfiejfiores cjus
quod in rem alienam impenderunt, non eomn.ne-

gotium

-ocr page 239-

D E N E b O T 1

gotiiim gtventei qumim res efi , ritdlam habeant
ycpetitionem , nifi necejjarios fumtus fecerint; fm
uutem utiles , licentia eis permittitur fine Ufione
prioris fiatus rei eos auferre. Adeoque , fi in d. !
L 6. §. 3. h. t. ageretur de malse iidei poffefTore, ;
ille vei omnes impenfas retentione deberet recu-
perare , oafu quo effent neceilarise fecundum j
4.1. vel nullas , ac ne quidem, quatenus do- |
minusindelocupletior faftus eft, fi tantum ef- !
fent utiles. d. I. & eX diverfo 3 o. in fine In- 1
jflit. de rerum decifi. cum tamen in d. I. 6. §. 3. five
aftio five retentio generaliter dicatur dari in id, |
quo dominus locupletior fadus eft. Hsec cum
ita firit, propius eft, ut in d. I. 6. §. 3. nege-
mus agi de malae fidei pofteffore; fed potius de ^:negotiorum geftore , qui non polfidebat rem ^:alienam , fed tantum alterius negotia curabat,
traftabat , fiitiulato quidem gerendi propofito
in domini utilitatem , re ipfa autem lucri fui cau-
fa , in proprium commodum ufumque intenta
mente. Talis ergo ; uti non conveniebatur rei
vindicatione vel alia fimili in rem petitione, qua
rerum alienarum pofleffores ad reftitutionem adi-
gi folent, fed direfta negotiorum geftorum aftio-
ne, pro ut habet d. I. 6. §. 3. ita & cohtrariam
ei dari negotiorum geftorum actionem, sequum
erat: fed quia non omnia aderant geftiohis re-
quifita , dum non tommodo domini fiedfino lucro
fludebat, ideo quoque minus confequebatur, il-
lud fcilicet tantum, in quo domihus iocupletior
erat. Id faltem manifeftum eft, neque ih d. §.
3. neque in tota lege fexta , ullam ficri mentio-
nem poflefloris malse fidei; fed ejus qui improbe
fui htcri caufia ad negotia mea accefifijfe : negotia
tneagefififi* non mei conicmplatione ficd fiui lucri
caufia probatur. Neque novum eft , euin quo-
que, qui in ftaude eft , ac improbe facit, aftio-
nem habere ad indemnitatem , feu ad id , ut ex-
tra damnum fit. Sic enim furti quidem a&ionem
furi leges denegarunt, ne ex fua lucretur impro-
bitate. I. itaque 12. §. fed fiirti 1 .ff.de furtis.
commodati tarnen dederunt repetitionem. /. ita
ut 16. jfi. commodati.

1 o. Ceflat in univerfum hac aftio contraria;
fi nulla prorfus utiiitas initio ihfpefto potuerit
ad dominum pervehire: velut fi indebitum fol-
verit; vei pius quam debitum erat. l.fi quis ne-
gotia 25. jf. h. t. vel fi quis pecuniam prO debi-
tore folvit , cuni debitoris intereflet, eam non
folvi; forte ob jus retentionis aut fimiiem cau-
farn, /. cum pecuniam 43. ff. h. t. etfi crediderit,
fe id , quod domino utile eft, curare. d.l. 10. in
fine.ff. h. t. vel, fi voluptatis cauia tantum fum-
tus faftus fit. /. ex duobus 27. jf. h. 1.1. quod fi
fervus 3. ^.fedfimtitua ^.jf. dein rem veifio. nifi
tamen refpe&u rerum inutiliter, aut voluptatis
tantum cauia, aut etiam male geftarum, ratiha-
bitionem dominus interpofuerit ; impenfa enim
qualifcunque rata habita reddenda eft. /. Pompo-
nitts g.jf.h.t.

II. Ceifat quoque , fi quis inviti &prohi-

ISGESTIS. 22^

bentis negotia geiferit; idque qiiantum ad erb-
gata poft prohibitionem fadam ; non item ratio-
ne eorum, quse necdiim fafta prohibitione ex-
penfa iunt. /. itlt. C. h. t. l.fi autem is 8. §; fulia-
ntts. 3. fif. h. t. Sed cum iniquum videatur al-
terum cum altCrius jaftura locupletiorem fieri;
magis iilud hodie videtur admittehdum , ut eate-
nus faltem repetitio concedatur , quatenus inde
dominus locupletior faftus eft; exemplo ejus»
qui, cum maise fidei pofleflor eifet , impenfas
fecit, ut alibi dicetur. Ita Poft Zypseum, Chri-
ftinSeum, aliofque Groenewegen adl. ult. C. h. t.
Adhsec denegatur , fi probetur , / alium de fuo
fumtus tales fuifle fafturum. /. contra 2. C. h. t.
vei fi pietatis intuitu, non animo repetfindi,
fumtus fecerit; quod in dubio prsefumendum
eft in matre iiberos alente, aut ttitores liberorum
fuorum fufpe&os poftulante, aut liberis tutorem
non habentibus petente. /. Nefemtius 34. /. is
qtii amicitia 44. ffi. h. t. I. 1. & 11. C. h. t. in
patre filio ftudiorum cauia fumtus fubminiftran-
te. /. quce pater 50. ff. famihce crcific. in maiito,
uxoris jEgrse ih curatioriem erogante. h qttod itt
itxorcm 13. C. h. t. Ut tamen repetitioni locus
fit, fi quis horum docere queat, fe ab initio noh
pietatis intuitu, fed repeteridi animo expendifle.
d. I. Nefienriius 3 4. itt fine ffi. h. t. aut impendia
illa faciens habeat adininiftratiohem rerum aii
eum, in cujus ufuin utilitatemque impendit*
pertinentium ; nam & tunc non de fuis ; fedl
ejus bonis, cujus gratia impendit, erogaife ccn-
fehdus eft. arg. /. ult. Jf. de petit. hered. Sande
decifi. Frific. libr. 2. tit. 8. defiri. 3. adde Carp-
zovium. defin. for. part. 2. confiit. 10. defin. 221
& fieqq. imo in dubio hunc repetendi animunt
in matre, fufpeftos iiberorum fuoruin tutores
poftulante , pr&'fumendum hodiernis moribus
eife, tradit poft alios Groenewegen ad d. /. 1.
C.h.t.

12. CarterUm, ut huic a6tioni locusfit, ne-
cefle non eit, ut prsccife habeat aniinum obli-
gandi illum , cujus negotium vere geftum eft ,
ied fufficit, quod ejus opinionis ac voluntatis
fuerit, ut aliena hegotia gerat i quid enim, fi fe
Titii negotia gerere arbitretur, cum ea non Titii
fed Msevii eflent ? adverfus Msevium hbc cafu ef-
ficaciter agi refponfum eft. /. item fi 5. §. 1. /. fi
pupilli 6. \.fi Titii 8. ff. h. t. arg. /. 2p. ffi. comm.
divid. I. qttce utiliter 45. §. ult. jf. h. t. quin & ad-
verfus ipfum Titium , fi is id, quod geftum eft*
ratum habuerit: facit hamqUe ratihabitio nego-
tium ejUsf, cujus illud ab initio non etat, fed per
errorem contemplatione ipfius geftum fuit. l.fi
pupilli 6. §. item quceritur 9. & §. 10. Jf. h. t.
qUiTitius & ipfe poft ratihabitionem viciflim ei,
cujus negotihm Vere erat , fic tenebitur hac
aftione, acfi ipfe geftiflet. arg. /. ait prcetor 3. §*
ult. i. nam. & 21. §. ult.jfi. h. t. Quod fi fe ex
officii neceifitate crediderit ad gerendum nego-
tium obftriftum ei , curn nulla talis fubeflfet
neceflitas , adhuc L:_;c a£tioni locum fore pla-

cuit.

-ocr page 240-

cuit. /. ait prxtor .3. hac attione 10. /. atquin
19. (). ft libero 2. ff. h. 1.1. curatorem 6. C. h. t.
Denique, fi exiftimem errore lapfus, mandatam
mihi fuifte geftionem , cum mandatum deeffet,
etiam tunc ad hanc negotiorum geftorum aftio-
nem confugiendum ejfe, juris noftri audtores
tradiderunt. /. item fi 5 '. ffi h. t. Adde /. fidejujfior.
32 .ff. h. t.

13. Magis illud controverfum eft, an a£Ko
lisc danda fit, fi quis aliena negotia gefferit,
tanquam fua: veiuti, h fe heredem putans, jes
alienum hereditarium hereditariis luo nomine ex-
folvat creditoribus. Hoc tamen cafu potius eft,
ut ei condictio indebiti adverfus creditorem de-
tur, quatn negotiorum geftorum adio adverfus
heredem ; eo quod ifta folutione verus heres ,
aut in genere verus debitor , liberatus non fuit.
I. cum qui* fibi 3 8. §. depeculio 2.ff.de folutioni-
bus. l.fipcence 19. §. quamvis i.ff. deconditt. in-
deb. Nec his adverlatur, quod Africanus hoc
cafu negotiorum geftorum aftionem videtur con-
cedere , ratione addita, quod debitor ea folu-
tione liberatus fit. /. uk.fif. h. t. quodque poffef-
fori hereditatis, ad reftitutionem hereditatis
damnato, conceffa fuerit deducendi foluti licen-
tia. /. 4. /. 5. C. depetit. hereditat. Commode nam-
que (ut Africanum cum fe ipfo & refcriptis
conciliemus ) d. /. ult. ut ut fimpliciter loquen-
tem , acceperimus de hereditatis pofleftore ,
qui xs alienum non fuo proprio, fed hereditario
nomine folvit. Cum ex adverfo in. d. I. 38.- §. 2.
ffi. de fiolutiontbus, de eo tra&et hereditatis poffef-
fore, qui 11011 alieno, fed fiuo nomine indebitam
pecuniam folvit, ut verba legis habent. Vide Cu-
jacium ad Africantmi. traB. 7. ad d. I. 38. §. 2.
ff . de fiolution. & trattatu 8. ad d. I. idt. ff. h. t.

Ant. Fabrum rationaU ad /. ult. h. t. Donej^
lum comment. jur. civilis libr. 14. cap. 13.

14. Quodfi dominus id, quod nomine ip-
fius geftum eft, ratum habuerit, adhuc fuperef-
fe negotiorum geftorum aftionem poft ratihabir
tionem , auctor eft Imperator in /. fipccuniam
9. C. h. t. & Scaevola in l. Pomponius y.ff. h. t.
quafl ratihabitione tali nihil adtum fuillet , nce
intereflet, utrum rata haberentur gefta , nec ne.
l.fiis qui ^o.ff. mandati. I. fi pupilli 6. §. fied fi
ego 6. ffi. h. t. Contra, mandati adioni tunc
locum fore , quia ratihabitio mandato princi-
pa!i comparatur ac prorfus rettohahitur , ar-
guit /. fiemper qui non prohibet 60. ff. de re-
gul. juris. I. ult. C. ad Senatufconfult. Mace-
don. I. licet verum 5 6. ff. de judxcns. Quicquid
hic Pacio. cnant. cent. 2. nunu 53. aliifque plar
cuerit; videndum ego arbitror qua mente rati- '
habitio interpofita flt. Si enim eo animo, ut in
mandatum abiret negotiorum geftio, a£tio inan-
dati haud deneganda foret: at, fi illud defuerit
propofitum , non aliud competeret, quam ,
quod ab initio natum fuit, negotiorum geftorum
judicium. Quomodo & in aliis ex mente agen-
tium dijudicari debere , quale intercefferit nego-
tium, colligi poteft ex traditis ab Ulpiano in
/. juris gentium 7. §. quodfiere 12. ff. de pattis.
qui in quaeftione dubia & noftrse nonmultum
diflimiii, an padum , an vero ftipulatio crede-
retur intercefliffe, ait ; quodfiere noviffima par-
te pattorum ita folet infieri rogavit Titius, fpo-
pondit Msevius; hcec verba non tantum paffionis
loco accipiuntur , fied ctiam fiipulationis; ideoque
ex fiipulatu naficitur aciio : nifi contrarium fipecia-
liter approbctur , quo non animo fiipulantium hoc
faffum efl , fied tantum pacificentium.

TITVLVS VI.
De calumniatoribus.

Summaria.

1. Qutdfit calumniator, quid aflio in faftum dc

calumniatoribus, & ad quid tcndat.
1. Qmbus competat, quibusnon.

3. Contra quos detur ? non contra eos, qui pe-
cuniam dederunt, ut alteri lis moveretur.

4. Quid jusjurandum calumnice ? qui id prccflcnt
& quo modo ? qutc pcena recufiantium.

5. Nec a judice ncc ab advcrfario rcmitti potefi.
Anjudicium fit nullum, fi illud exattum non fit,

Alumniator in criminalibus eft,
qui falfa crimina fcienter in-
tendit. /. 1. §. 1 .ffi.adSena-
tuficonfi. Turpill. in civilibus
omnis ilie, qui per fraudem
alteri litem iniquam facit, five agendo five ex-
cipiendo. Sed hoc in titulo ftridtiore fcnfu ca-
& ita nec ptcefiitum ?

6. Jurant & advocati de calumnia; & proctt-
ratores.

7. De vetere duplici aflione calumnue.

8. Quomodohodie calumnia coerceatur. Quce dim
apud Romanos, quce in Hollandia feculis fittpe-
rioribns fuerint fponfiones in lite.

9. Si appellans ex partc fiuccumbat; an & quo
ufique ad calumnice pcenam teneatur ?

lumniator dieitur, qui pecuniam aut rem aliam
accepit, ut, vel ne , litem per calumniam mo-
veret. Idemque eft, fi pecuniam quidem non
acceperit, fed obligatione quadam libcratus fit,
vel gratuita pecunia ei utenda data , aut minoris
res vendita vel locata. Necrefertantelitem con-*
teftatam , an vero litependente acceperit. /. 1.

§. 2.

-ocr page 241-

D E r c A L U M N

k. t. nec utrum ei datum fit, an ipfe
alteri dari juflerit , vel acceptum fuo nomine ra-
tum habuerit : gencraliter enim ii quid ornnino
coinpendii feniit, calumniator efl. /. i. §>' ult.
1.2. I. 3 . ff. b. t. Denique nec interefl:, imple-
verit iilud , ob quod faciendum vel non facien-
dum acccpit pccuniam, an non; cum ipfa pecu-
nlse calumniofa perceptio deiidum ponat. d. I.3.
§. 1. ff. b. t. cujus coercendi gratia comparata
fuit adio prxtoria in fafturn de calumniatoribus,
intra annum in quadruplum , poft annum in
fimplum acceptse pecunia;; nifi tales fmt termi-
ni, ut data condici pofllnt, quo cafu necelfe
non eft, poft annum in fimplum hanc dari adio-
nem. l.i.l. in beredem 5. §. l.ff. b. t. computa-
tur autem hic annus a tempre quidem dationis_sfi quis dederit ne fibi lis moveretur; a tempore
vero fcientia', fi dederit aiius. /. itnnus 6. ff.b. t.
jSlec quadruplum mere pccnale eft , fed ineft ei
ipfa res , feu id quod datum eft. d.l. 5. i.ff.
1). t. nifi quis dederit, ne alteri lis moveatur;
tunc enim &is, quidcdit, repeteredata poteft,
& infuper ei, propter quern datum ne caiumnia
ei fiat, in quadruplum adio falva eft. /. fi quis
tib alio j.ff. h. t.

2. Competit haec a/5tio ei , cui calum-
niarn iis movenda erat; ut & illi, qui dedit ne
fibi lis moveretur : adeo ut, fi quis & a te pecu-
niam accepit , ut negotium mihi faceret, & a
rne, ne mihi faceret, duobus mihi judiciis de
calumnia obftriftus fit. /, & generatiter 2. §.. ult.
ff. h. t. Non tainen ei datur, qui dedit, ut al-
tcri calumnia fieret; quippe qui ne data quidem
condicere pziteft, cum turpiter fecerit. d. I. 3. §.
ult. ff. h. t. uti nec ei , qui quid dedit, ne tertio
lis moveretur; quippe qui folam habet datorum >
repetitionem. l. fi quis ab alio 7.ff-h. t. nec deni-
que heredibus ; cum exempio adtionis injuria-
rum meram ultionis perfecutionem contineat: ut
tamen datorum condidio heredibus deneganda
nonfit; quoties defunctus dedit. /. hcee affio 4.
ff. h. t.

3. Intentanda autem adverfus eos , qui pe-
cuniam acceperunt, ut vel ne alten calumniam
facerent, ut ante diftum. Non tamen contra
lieredes eoruin, nifi quatenus ad eos pervenit:
ut enim ex delidtis defun<5torum heredes teneri
noluit Roinani juris difpofitio , ita nec lucrari
quicquam permifit; fcd potius turpia lucra he-
redibus extorqueri juflit, licet crimina morte ex-
tinguerentur. /. in heredem 5. pr. ff. h. t. Sic nec
hac a<5tione conveniri poteft parens aut patro-
nus. /. parens 5. jf.de obfiequtis parent. & patron.
prcefi. necis, quidedit, ut alteri lis moveretur:
quamvis enim ipfe videatur movifle litem , qui
mandat alteri caiumniam, & ob id ei pecuniam
fubminiftrat; tamen quia deii<5tum hac a<5tione
coercendum non in lite per calumniam rnota, fed
tantum calumniofa pecunije vel commodi alte-
rius perceptione confiftit, etiamfi negotium fa-
ftum non fit. 4,1.i.ff. h. t. is quidem, qui

t a T ork i ii tr 3. i iij

pecuniam dedit, amittit eam in pocnaih malida? *
ied huic in quadruplum judicio non fubjicitur.

4. Caeterum , quo magis in univerfum omnis
calumnia a judiciis abeflet, ac reprimeretur te-
meritas litigantium, indu<5tum fuit , ut in in-
greflu litis jusjurandum calumhise interponatur;
quod non veritatis fed credulitatis eft , de bona
fide litigantis conceptum; actore quidem ex ani-
mi fui fcientia ac fcntentia jurante , fie non ea-
lumnice eaufia litem intendere; reo vero, fie non
calumnice caufid adinficias ire. t. 2. §. 2. C. dejure->
jurando propter calumniam dando. I. inter 44. §.
qui fiamiiice 4, ff. familice ercifcWndce. conjun<5ta
tam rei quam a<5toris formuia in utroque litigan-
te, quoties in judiciis duplicibus, veluti fami-
lije ercifcunda: ac fimilibus, a<5tores fimul & rei
funt. d. I. 44. §. 4. fi~. famil. ercific. tutoribus
etiam ac curatoribus non aliter ad lites pro pu-»
piilo admittendis , quam fi hoc jusjurandum in-^jterpofuerint. /. 2. 2. C. de jurejur. propt. caL
Quod fi id a<5tor fubire noluerit, quafi impro-
bus litigator, ab inftituta cadit a6tione, h limine
judicii depellenduseft. d. I. 2» §. quodfiaffor. 6. C.
jur. propt. cal. danclo. fin reus recuiet, pro con-
feflo habetur. d.l. 2. §.7. C.eod.tit. Nec ulii
ha'c jurandi neceflitas jure novo remifla efh »o->
vett. 49. cap. 3. quamvis jure veteri parentes
ac patroni iinmunes fuerint. /. de die 8. § .jubetur
ff.qui fiat.fd.cog. L fipatronus 16. ff. de jureju-
rando. I. quibona fide 13. §. penult. ff. de damnd
hifetto. Quarum legum curn manifeftus fenfus
fit, & le<5tio conftans, merito in /. jusjurandum
34. 4. ff.de jurejurando. pro neque patronone-
que parcntibus^s\egendum efte , ceque patrono at^
quc parentibus^ ab aliis jam obfervatum eft. Uti
& immunes fuerunt clerici, quippe qui in uni-
verfum jurare prohibiti. /. cum clericis 25. §. ij
C. de epific. & cteric. & jure feudali nec dominus
a vafailo, nec vafallus a domino hoc jusjuran-
dum exigere poteft. libr. 2. fieud. tit. 3 3. §. 1.

5. Etquamvis jusjurandum veritatis adverfa-
rius adverfario, ac tcfti adverfus fe produ<5to , ie-
mittere poflit, eo quod ifta ratione fuo tantum
juri renunciat , & quafi caufam adverfario do-¹nat; hoc tamen caiumnije facramentum nec h
parte adverfa, necajudice remitti poteft; cum
non privati cujufque fed publicam concernat
utilitatem , ne litibus iniquis, ac per calumniain
confi<5tis, perftreperent tribunalia, fed & iites
diminuerentur & calumniatores. /. 2. §. fied quict
4. & §. fic enim 8. C. de jurejur. propter catumn.
dando. Si tamen hoc calumnise jusjuranduin ,
cum exigi deberet, ne(Jue per judicem neque
per adverfarium exadum fuerit, iion ideo judn
cium ipfo jure nuilum erit, aut fententia invali-
da. arg. Lfilimfamilias 8. §. veterani 2. ff.depro-
curator. quod & jure Canonico nominatim cau-
tum. cap. 1. in med. de jurejurand. cahimnice in 6,
Ferezius tit. C. de jurejur. propter catumn. datido
num. 9. Rittershufius ad novetl. part. a. cap. 1<?.
nunu 15. Andr. Gayl lib. 1. obfierv. 85' num. 2,

Ff C%-

-ocr page 242-

LlB. III. TlT, VI. D£ calumniatoribus,

6. Cxterum non ipfi tantum litigantes hoc
j usjurandum interponere jubentur , fed & ad-
vocati ipforum , ut diftum tit. de pojlrditndo.
Procuratores quod attinet, quamvis id non ge-
neraliter aut diferte in jure civili cautum invenia-
tur , ut de calumnia jurent; quia tamcn & tu-
toribus & advocatis impofita fuit hxc jurandi
neceffitas, nulla, ratio efl, cur non & procura-
tores ad id adafti fuiffient; pra-fertim, cum ipfl
fierent litis domini,: hujufque rei argumentum
efTe arbitror, quod, fi quis procuratorio nomi-
necautionem de damno infefto exigeret, jurare
debuerit, non xalumnice caufa id eum, cujus no-
tnine cautum poftulat, fuifte poftulatumm. I. qui
hona 13. §. ft alieno 13. jf. de damno infdt.
Quicquid fuerit feeundum jus Romanum ; jure
faltem Canoriico injunftum ipfis, ut non tantum
nomihe domihi , fed & fuo , hoc jusjurandum
interponant. cap. 2. in med. dejuramento calum-
nice in 6. Perezius d. tit. C. de jurejur. propt. ca-
tmnn. dando num. f. Andr, Gayl libr. 1. obferv.
88.inpr. quem de hoc jurejurando exufu fori
pluratraftantem vide d. libr. 1. obferv. 83. &
feqq. ufque acl obfervat. 91. Et cum noflris ac
aiiorum moribus aque publicum fit procuratoris
quam advocati officium , etiam in ingreffu mu-
nerisjusjurandum calumnise prseftare compellun-
tur, annuatim deinceps ftato tempore repeten-
dum. Inftrud. Curiae Holl. art. 71. CuriseUl-
trajeft. tit. 5. van Procureurs art. 1. Brabant.
art. 287. 288. jundt. art. 322. 3 23. Flandria;

art. 153- *54- ^J55-

7. Fuit infuper jure Romano nota a£tio de
calumnia, ei accommodata, cui quaftio fervi-
tutis improbe mota erat, ad pcenam arbitrariam
ufque ad exilium. I. cui neceffttas 39. §. 1. ff- de
iiberali caufa. l.ft tibi 31. C. eod. tit. Fuit & ve-
tus a£tio calumnice adverfus adtores in decimam
litis partem; quas poftea abrogata, §. 1. Inft. de
pcena tcmer. litig. I. 2. §. ftc enim 8. C. dejurejur.
propt. caiumn. dando. jure tamen noviffimo ex
parte redu£ta eft. nov. 112. cap. 2.

8. Hodie autern in Hollandia vix ufus eft ju-
risjurandi calumnia per ipfum adorem aut reum
prarftandi ante litem conteftatam. Sed cum ad
interrogata pendente lite refpondere jubentur li-
tigantes , huic jurijurando locus eft; qul de re
latius ad tit. de interrog. in jure faciend. De caete-
ro tenieritas ac calumnia litigantium hodie ple-
niihqUe coercetur damnatione in expcnfas litis ]
de qua tit. de rejudicata dicetur: adhsec muldtis
in unoquoque foro conftitutis adverfus eos , qui
temere appellationem a fententiis judicum infe-
riorum, aut reductionem ab arbitrorum defini-
tione petierint, aut refonnationenl, aut revifio-
nein, aut reauditionem, (fit venia verbis in fo-
ro receptis) aut reftitutionem , autinandata poe-
halia contra executionem fententia-, aut alia'; de
quibus noviffime placitum ordimiin Hollandia*
Zelandiaque vulgo, nader provifioneel accoord tuf-
Jchen IIoltand en 'Lecland. 11. Junii 1674. art. 3 6.
& J"cqq. ufqtle ad art. 46. Adde Inftruft. Curise
Ukrajeft. tit.van appet. art. 2. 3. & tit. van re-
vifte art. 1. Placitum ordin. general. 24. Mdji,
1680. Quale gehus mulftandi eos, qui temere
ad fuperiorem judicem provocaverint, etiaman-
tiquitus placuilfe Romanis , docet Brilfonius an-
tiquit. hbr. 2. cap. 18. nec longe hinc abeunt de-
pofitiones antiqusepecuniarum inprima lite, ac
interpofitsc in appellatione fponfiones, fecun-
dum quas vidtus amiffione depofitarum pecuhia-
rum muldabatur. De quibus Ravardus tibr. 5.
varior. cap. 1 o. Quales fponfiones inter a&orern
& reum, pecunia depofita , etiam in Hollandia
feculis fuperioribus probatas fuiffe, fic ut eafdem
recufans five actor five reus in lite fuccumberet,
& fponfione facta fuccumbens pecuniam fpon-
fione depofitam amitteret, docet Grotius manu-
du£t. adjurifprud. Hott. tibr. 3. cap. 3. num. 115.
116.

9. Quod fi appellahs a fententia variis con-
ftante capitibus, innonnullis vincat, fuccumbat
in aliis; arbitrio judicis vidctur definiendum, an,
& quatenus appellationis temerarise mul&a cef*
fare debeat; quod & habet Inftruft. Curia fu-
prerna art. 221. Curia Uitrajeft. tit.vanappel.
art. 9. Uti ex adverfo, fi enormis & continuata
appareat litigantis calumnia, judex extra ordina-
riam calumnia poenam imponere poteft. arg. /.
pen.ff. h. t. quod & cautum Inftruft. Holland.
art. 213. Ultrajeft. tit. van appet. art. 2. in ftne. at-
que ita temerarium quempiam litigatorein ob in-
fignem calumniam prater ordinariam frivolse ap-
pellationis mul£tam in trecentos florenos, in or-
namentum fubfelliorum auditorii publici erogan-
dos, fuiffe condemnatum , teftis eft Neofta-
dius Cur. fupremce decif. 88. in ftne.

-ocr page 243-

LtBiER Q.tJAiR.TUS.

TI T V L V S I.
»

De in integrum reftitutionibusii

SuMMARlA.

I . Qudttici gqukitte nhatur refiitutio ? quid fit,
& quot modis itnpetretur.

2. Cujtts jurifidiffionis fit refiitutio, quijureRo-
tnano poffint refiituere, non tninor tnagifiratus
tontra fiententiam fiuperioris ; quifique tamen
tontra fiuam.

3- Qb^s j^ure hodierno refiituat, ubi de tnciden-
tibus itt lite qucefiio efi ?

'4. Quis, ubi adverfits negotia principalia > con-
tratfus, aditiones beredhatum, & fimiiia, re-
Jlitutio fiacietula fit ? An judices Univerfitatis
Leydenfis ?

5. Nonfitpremos , fittl ordinarios judices, cogno-
ficere dc jufiitia rtfiitutionis ex mandato fupre-
tnorum, & confirmarc refiitutionem.

C. Qmd agettdum , fi qttis refiitui vclit adverfius
negotium, quod non apud judiceS, fied arbitros
xomprotniffarios vcntilatur.

7. Quis cc*featur jttdex competens , ad id, ut ei
examen caufice refiitutionis ac confirmatio com-
mittatur? five adverfius fummojurc valida, five
adverfius ipfiojure nitlla, reftitutio petatur.

8. Sicontra fiententiam refiitutio petatur, an exa-
mcn committi poffit ipfijudici, qui fiententiam
tulit ? an&ci, quijudicante fiuperior eft?

9> Quipetere pofifint refiitutionem ? an procura-
tores, & qttalc in iis rcquiratur mandatum ? att
pcrfonee conjunftce fine mandato ? ati fyndici,
bonorum curatores, tutores &c.

10. Petitur contra lccdentes, quandoque & con-'
tra tertios pojfejforcs ? An contra hcredes, re-
iniffive.

11. Non datur refiitutio , fii tantutti tnodica fit
lcefio. Quce gravior cenfenda fit lcefio, arhitrio
judicis comtnittendum.

12. Non datur, fi alia ordinaria remedia fiuper-
fint; tiifi remedium ordinarium & extraordi-
narium, non infamans , adverfitS eundem com-
petat, vel rcfiitutio pinguior fit.

13. Nott etiam , fiquis ipfio jtire tutus fit; nifi
ex abundanti, fiecundum mores.

34. An itemm petere pofifit, qui fiemel repidfiam
ejl paffius , ex eadem cauja ? an ex alia ? an
fi caufice prions pleniores cceperit habere proha-
tiones ?

15. An contra parentes & patronos detur reftitu-
tio ? qttid tnoribus ?

16. Intra quadriennium petenda reftitutio , exce-
ptis. quibufidam cafibus, quibus hrevius antlon-
gms temptif ajure prcefinitum eft.

17. An facultos petendce reftitutionis dttret qua^:>
dricnnio, ft atiio extittfla, contra quam refti-
tutio petitur, hrcviori tempore duret, vel pauci
tantum dies ad agendum fiupcrfueriut antc na~
tum agendi impedimcntum ?

18. Currit quadriennium, iicet ahfiensfit is, con-
tra qucm refiitutio petcnda, fi tnodo procurato-
rem vel deficnfiorcm reliquerit.

19. Ex qtto tempore quadriennium computattduni
fit in fingulis reftitutionum caufts ? & an igtto-
rantibus id tempus cttrrat ?

20. Quid moribtts obfervetur cirta tempora peten-
d<c reftittitionis; ctiam, ctttn eapctitur adver-
fius negotia ipfo jure nultd.

21. Quis ftt effettus refiitutionis ? prohatur, non
effe judicium duplcx, refcindens & reficijforium>
qualifcunque fuerit caufa reftitutionis.

22. Refiitticndi cttm rc etiam fimCtus. Et vicifi-

. fim is, contra qttem refiitutio fit, indemnis fer-

vandvs eft; qua occajione de recuperandis im-
penfis, redintegrandis aftiombus , & quates
aftiones ei, contra quem refiitutio fit, rion re-
dintegrentur ? an refiitutione aclverfius emtioneni
pro parte impctrnta, adverfaritts d tota pofifit
emtione recedere ?

23. An impctrata refiitutione adverfius fentetl-
tiam, ea quoquc infirma fit, quatenus damnd-
fia fiuit ci, contra quetn refiitutio faffa efl ?

24. Rcfiitutio fafta ftriftam recipit interprctatiri-
ncm. An minor, qui mutui acccpti nomirie
ufiuras fiolverat , adverfus mutuum refiitutus
ufiirai jbtutas tepctcre pofifit, fi in rcfiitutione
mentio ufiurarum fafta ncn fit ?

25. Anpenderite petitionereftitiitioriis, fetitentia
vcl negotium, contra quod ea petitur, executioni
dari poffit; & quid moribus ohtineat.

16, Quxtt fint juftce caufie refiitutionis ? & quid,
fi plures in earidem perfionam & rem concttt
rant ?

27. Nemo invilus tenetur peterc refiitutibncm, i
petitione ccepta petefi dcfifi crc , & jam itnpc-

. tratce rcnunctare; quo cafiu ncc adverfiarim fieri-
tiet ejfeftum refiitutionis, qttce ei cx cottfequeri-
tia profiiiijfet.

28. Ubi de negotiis traftetur, in quibus dubium,
an majorennibus fubvcnicndum fit.

19. Cujits loci fiatuta fint objervanda in refiitu-
tione concedendd vcl dcttcganda , pcr difiin-
ttiones varias explicatttr.

F f i

-ocr page 244-

228 L i b. IV.

I. ^g^fclf^-^ Eftitutio in integrum nulla

vl ilP III ^C^^{et commen(}^^a"^{one CUm} ^

^la ireK^li^ ipfam ex a;quitate fua fatis

||j jli&w commendet. /. i. ff. b. t. nifi
enim naturalis fubiit ac appa-
teat sequitas, quse fuadeatconcedi reftitutionem,
& iniquam faciat adverfarii caufarn , deneganda
foret. Et licet reftitutionis beneficium prseter
juris civilis in naturali ratione fundati particu-
iares reguias, per quas ad generalem sequitatis
normam pervenitur , videatur indulgeri, ita ut
inde etiam extraordinarium appelletur remedium:
quia tamen negotii gefti qusedam adjunfta &
circumftantiae efticiebant , ut illarum reguiarum
particularium arquitas ceftaret, nihilque fuper-
eftet praster jus ftridum , rigidum , atque du-
rum, ex foia sequitate generali introdudtus fuit
ufus in integrum reftitutionis. /. pen-jf- b. t.l.i.
inpr.jf. de minor. 25. annis. I. 1. pr.jf. ex quib.
Caufis majores. Quse eft redintegranda; rei feu
caufas a£tio ; Paulus recept. fient. lib. 1. tit. 7.
in pr. atque tunc confideratur quatenus a Isefis
intenditur, & a magiftratu petitur; adtionis vo-
cabulo tam late fumto , ut & <extraordinarias
ofticii judicialis implorationes compiedatur , qux
non habent juris ordinarii executionem; juxta |
l.pecuniic verbum 178. §. attionis 2.fif.de vtr-
bor.fignifi. quamvis & verum fit, oppofita ex-
. ceptione, reftitutionis auxilium peti pofte; quo
cafu non tam redintegranda; rei aftio, quam po-
tius exceptio, dicenda foret. Defcribitur aliter
{in quantum a magiftratu conceditur) in prifti-
num ftatum repofitio & negotii inftauratio. /. 2.
C. fiadverfius tranfiatfion. vel amifta: cauiic redin-
tegratio. /. adoleficentice 2. C. in quib. caufi. in in-
tegr.refiit. nccejf.non efi. eft eniin remedium ex-
traordinarium, quo praetor vi fui ofKcii& jurif-
didtionis , naturalem fecutus scquitatem, homi-
nes ia?fos aut circumventos ex jufta caufa in pri-
ftinum ftatum reponit, perinde ac fi nuilum ne-
gotium damnofum geftum eflet : vel faltern in-
demnes eos fervari jubet. In priftinum quidem
ftatum fit reftitutio dupliciter, puta , cum vel
fine a&ione inftituta extra ordinem prastoris im-
ploratur auxilium , quo implorato , demurn fit
in jus vocatio adverfarii; quod accidit in mino-
ribus , qui poftulant praetoriam cognitionem,
eaque conceffa adverfarium vocant. /. minor 39.
ff. de eviBion. I. quod fi minor. 24. §. ult. ff. de
minor. 25. annis. vel actione per prxtorem com-
parata , ac in judicium dedufta impetratur ne-
gotii refciffio & reftitutio amiffe rei; quod in
metu & dolo & abfentia jufta contingit; quo
pertinet metus ac doli adtio, & refcifloria. In-
demnitas vero lsefis prseftatur, cum, inta£to ac
illibato negotio gefto , (veluti alienatione, qusc
judicii mutandi caufa fafta eft,) kdens kfo tan-
tum in id quod intereft; damnatiir, adtione in fa^L£tum ob id indudta.

2. Reftitutiones hae lpecies funt illius jurifdi-
ctionis, in qua magis mixtum imperium j quam

T 1 t. L

jurifdictio dominatur i unde & foli majores , afs
nofi municipales magiftratus reftitutionis facien-
dse poteftate gaudent; multoque minus pedanei
judices proprie di£ti, omni carentes jurifdictio^
ne. arg. /. ea quce 26. pr. & §. 1. ff. admunicipa-
lem> Adde tit. de jurtfidt&ione. licet non defint,
qui jure quidem Pandedtarum hsec obtinere, fed
jure Codicis municipaiibus quoque magiftratibus
hoc reftituendi jus competere autumant. Oddus
de refiitutionibus part. 1. qucefi. 32. art. 3.4. 5.
lllud plane conftat , mandatariis jurifdidionis
qui improprie dicuntur judices dati, ex vi man-
datx jurifdi&ionis potuifle competere reftitutio-
nis concedendse poteftatem, eo quod hsec refti-
tuendi facuitas ordinarise potius quam legalis feu
iegitimse jurifdiftionis fpecies eft. /. idt. C. ubi &
apud quem cogtrit. refiit. in integr. agitanda fit.
Cujacius paratitl. C. eod. tit. Et Jure quidem
Romano haud dubiurn , quin reftitutionem ex
jufta caufa facere potuerit Princeps. /. 1. C. ubi
& apudquem cognit. in integr. refiit. agitanda fit.
I. mtnor autem 18. §.1.3. <\.ff. de minor 2 5 . an-
nis. prsefedus prsetorio, prsefeftus urbi. /. in
caufie 16. ult. I. 17. ff. de minorib. 25;. annis.
prsetor /. nemo $.ff. b. t. & pafifim in legibus. prse-
fes. /. quoniam 2. C. ubi & apud quem cognit. re-
fiit. agitanda fit. I. fiadverfius 2. C.fiadverfiusfi-
ficum. Procurator Cxfaris feu rationalis , & qui-
dem vel prsefidi jun&us, vel etiam folus. d. I. 2.
&/. 3. C. fiadverfius fificum. dummodo id unum
caveretur, ne magiftratus inferior adverfus ea ,
quse a majore magiftratu gefta erant, reftitutio-
nem indulgeret. Hinc contra fententiam prsefe&i
pfaetorio, vel procuratoris Csefaris , vel judicis
a principe dati, folus princeps reftitutionem con-
cedere potuit. /. minor autem 18. pr. ^§.3.4,
jfi. deminorib. 25. annis. l.i.C. ubi & apudquem
cognit. in integr. refiit. agitanda fit. I. adverfius 3.
C.fiadverf. rem jud. contra propriam tamen fen-
tentiam inagiftratum habuifle reftituendi facuita-
tein, evidens eftex /. in caufe 16. ult. I. 17.
/. prcefies 42. ff. de minor 25. annis. I. unic.infine
ff. de offic. prcejetti prcetorio. Quamvis enim tra-
ditum iit, id quod juflit vetuitve prartor, con-
trario ejus imperio tolli pofle, fed de fententii»
contra efle. I. qtiodjuffit i^ff.de re judicata. ac
prsefidem ne pecuniariam quidem fententiam
fuam pofle revocare. /. 1. §. ult. infineff. de qtice-
fiion. junft. l.judexpojleaquam 55. ff. dereju-
dicata. I. eos qui 6. C. de appeliation. tamen ea H-
mitanda erunt, ut locum habeant, nifi pereos»
qui kfi funt, extraordinarium reftitutionis au-
xiliurn imploratum fit. Quod & regulariter non
debere indulgeri, nifi vel fpecialiter vel faltem
generaliter petitumfit, videapudOddum de re-
fiitutionibus part. I. qucefi. 31. art. 1. Adverfus
libertatem tamen nuilus prseter principem reiSte
reftituit. /. fi ex caufia 9. §. ult. 1.1 o. ff. de minov
2 5. annis.

3. Mores vero hodiernos quod attiflet, diftin-
guendum omnino eft , utrum reftitutio tantum

peten-

-ocr page 245-

petenda lit ratione incidentium in lite, an vero
adverfus principale negotium geftum. Si enim
tantum de incidentibus litis quseftio fit, veluti,
ut novas liceat facere produdiones probationum ,
aut nova fa£ta ponere, ut prioribus allegatis ad-
jicere per modum additionis, aut libellum emen-
dare vel mutare ; aut fi quis adverfus lapfum tem-
poris ad refpondendum , replicandum, repro-
bandum, falvanduin , addendum, aliofve aftus
judiciales exercdndos indulti, reftitui defideret,
ita in Ultrajeftino folo receptiam eft, ut non tan-
tum curia Provincialis, fed urbani quoque judi-
ces de hifce reftitutionis concedendse facultatem
habeant in iitibus fuo pro tribunali agitatis ac pen~
dentibus : ac foli pagani judices hac careant po-
teftate , implorando tunc in hifce reftitutionis
auxilio a judice feu curia provinciali. Inftrutft.
Curiae Ultrajed:. tit. 1. art. 34. Waifenaar pratt.
judic.cap. 2. num. 13. In Hollandia Curia: pro-
vinciali in hifce reftituendi licentiam conceflit
Philippus Rex Hifp. anno 1562. 27. die Augufti
art. 5. quod & poftea confirmatum convcntione
intcr Hollandos ac Zelandos 3. Augufti anni 1587.
art. 12. & fi quidem coram inferioribus judicibus
lis pendeat, folere quidem in fupradiclis negotiis
reftitutionem a fuperiori judice peti auftor eft.
Groenewegen ad §. 34. Inftit. deatfion. Simon
van Leeuwen cenft. forenft. part. 2. libr. i.cap. 24.
num. ult. quod & habet Inftruftio Curise Bra-
bantinse art. 474. fubjungit tamen Leeuwen d. I.
fe non videre , cur non etiam ab eodem judice
inferiore, apud quein lis pendet, peti ifta & lm-
petrari poffent, cujus etiam opinionem quo mi-
lius in urbanis faltem judicibus admittamus, ex-
emplo vicina: dioscefios Ultrajedinx, ratio fatis
jufta non videtur fubetfe.

4. Quod fi ex adverfo reftitutio impetranda
£t de negotio quo principali gefto , veluti ad-
verfus contradtus, ac tranfadiones, hereditatum
aditiones aut repudiationes, prsefcriptiones , res
judicatas, & alia his fimiiia; non niu a majefta-
te fuprema, aut iis, quibus id nominatim maje-
ftas demandaverit, petipoflej verius eft. Qua
ratione in Galiia a folo rega, aut fupremis ejus
curiis, has tum minorennibus tum majorennibus
reftitutiones concedi pofle, teftis eft Rebuffus
adconftit. regiasinprocemioglojft5. num. 48. 49.
Oddus de reftitution. part. 1. quceft. 32. art. 3.
num. 38. Gudelinus dejurenovtjf hbr. 3. cap. 14.
Derf. convenit. Nec aiiter Ultrajefti fervatur,
ubi ea poteftas curia? provinciali, quac ibidem fu-
prema, ab ordinibus tributa eft. Inftruft. Curije
Ultrajeft. tit. 1. art. 33. Ideinque Hollandis
ac Zelandis placuifle conftat ex inftrudtione fu-
prema? curi® art. 23. qua cautum, ne ullus aiius
prxter fupremam curiam reftitutiones in negotiis
principalibus ( relivementen van contratfen fub-
ftantiele ende extrajudiciele befwaarniffen ) con-
cedat: ut tamen & ipfi ordines , in negleda pe-
titione inveftiturse renovandx aditi, poft illam
poteftatem curiae fupremje datam, reftitutionem
quandoque indulferint, uti conftat ex forinula
reftitutionis , exhibita in libello , cui titulus,
notabcle pointen van Leenen , doorjacobdejonge
pag. mdri 41. 42. QuibuS confequens eft , ut
fateamur i hujus noftrseUniverfitatis Leydenfis
judicibus non compfetere reftituendi juS adverfus
damnofos contradtus, quibus fe cives Academici
larfos arbitrantur. Quamvis enim non minor in
dijudicandis caufis civilibus ac criminalibus judi-
cum Academicoruin, quam fupremse curispo-
teftas fit; in quantum utrobique a latis fenten-
tiis nullurri appellationis, fed tantum fupplica-
tionis remedium fuccuinbentibus reftat; quia ta->
men ita placuit Ordinibus, ut in reftitutione fa-
cienda nullus vice facra fungeretur prseter me-
moratam fupremam duriam, nec ad confequen-
tias trahenda funt, quse certistantum demanda-
ta perfonis , nori qua judicibus , fed magis ma-
jeftatem reprafentantibus, fruftra fuerit tribunal
noftrum j fi ambitiofe reftitutionis faciendat fibi
arrogaret prserogativam.

5. Ita aUtem a fupremis tribiliialibus harc re-
ftitutio conceditur ■, ut tamen examen univerfum
caufe reftitutionis ordinariis debeat committi
judicibus. Sive enim reftitui quifquam defideret
adverfus negotium dainnofum , fed necdum in
judicium dedudum , eumque in finem principi
leu eum reprafentanti Curise libellum ofterat re-
ftitutionis petitionem coinprehendentem , five j
negotio damnofo in judiciuin jam dedudto, petat
ab eodem principe feu curia , fibi concedi licen-
tiam ofterendi in judicio libellum fupplicem (vul-
go requeftam civilem) reftitutionis obtinenda;
gratia , utroqUe in calu jiidicum inferiorum or-
dinariorUm notioni committitur ac difquifitioni *
an preces fat juftse fint ac veritate hitantur : ut i
fi verse fint, confirmetur reftitutionis diploma,
ac in adta publica referatur; (vulgo interinetur)
fin minus, reftitutionis auxilium petenti dene-
gctur , eo fere rnodo , quo olim prsetor judici
pedaneo caufam coinmittebat, cum formula , ut,
li appareret reum dare facere oportere, eundem
condemnaret. Qujc uti quotidiana praxi firma-
ta funt, ita & tradita aZypaeo notitia juris Bel-
gici tk. de in integrum reftitutione. Hug. Grotio
Manudut}. adjurtfprud. Ilolland. libr. 3. cap. 48.
Chriftinseo vol. 2. decif. 134. num. 1. Brouwero'
dejure connubior. libr. 1. cap. 17. num. 23. An-
tonio Matthao de atdfionibus libr. 1. Cap. 16.
num. tilt. in ftne. Petro Vromans defioro compe-
tente libr. 1. cap. 2. num. 2. Gerardo Wafienaar
prattic. judic. cap. 2. num. 14. & pafifim toto ca^Jpite. Paulo Voet ad §.5. lnjlit.de affion. num. 3.
Sim. van Leeuwen cenfiur. fior. part. 1. libr. 4;
cap. 40. num. 3.4.5. 6. ac ufque adeo obtinent 4
ut ne liceat quidem fupremis curiis, reftitutionis
poteftate praeditis , petita reftitutione > plenam
caufse cognitionem fub eo prsetextu ad fe evoca-
re, fibique arrogare, nifi ex ipla negotii natura $
extra omnem reftitutionis Confiderationem j cu-
riarum iliarum & non judicum inftriorum , e%
F f 3 r*

229

esa

De in integrum restitutionibu*.

-ocr page 246-

de re notio efTet. Inftruift. Curise Ultrajeft. tit.
j. art. 33. in fine. Curise Brabantina; art. 474.
infine. Waflenaar d. cap. 2. nnm. 15/

6. Quod ft lite apud arbitros compromiflarios
pendente, alteruter litigantium adverfus contra-
#um aliudve fnnile negotium principale reftitu-
tionem petatj cum claufula, ut examen caufae
reftitutionis arbitris committatur , denegari in
Hollandia a Curia fuprema folet reftitutionis de-
cretum, eo quod, utijureRomano, ita&nunc,
cognitio reftitutionis in integrum arbitrorum, ex
conventione partium ele&orum, poteftatem ex-
cedit. /. ult. C. ubi & apud quos cognit. refiit. in
integr. agitanda fit. ne tamen , omni auxilio lscfis
denegato , adiniquum arbitrium interponendum
arbitri viderentur obftri&i efle, injungitur ejuf-
dem curiae decreto, ut petitas reftitutionis ratio-
nem habeant in judicando; dat arbiters in 'tdeen
■van hare jiytfprake daar op fiodanich regard fiullen
nemen , als fiy luyden in goeder conficientie fiullen
bevinden te behooren. Sed ii tantum reftitutionis
petitio tendat ad ea, quse funt in Jite incidentia,
veluti ut novas Jiceat apud arbitros facere pro-
bationum produftiones , fimpliciter a fuprema
curia id faciendi poteftas conceditur, cum man-
dato, ut arbitri in judicando novarum quoque
probationum rationem habeant ex sequo & bo-
110, exemplis tamen earum adverfario prius edi-
tis. Van Alphens Papegaey tit. 44. in fine.

7. Cseterum , cum reftitutio ipfa tantum a
principe fiat, cognitio vero caufse ordinario de-
mandanda fit judici, ut ante diftutn, atque adeo
quantum ad cognitionem non ita a communibus
juris regulis receffum fuerit, confentaneum ra-
tioni eft , ut, quemadmodum in aliis negotiis,
ita & hic , exarnen caufe delegetur illis, qui reo
judices competentes funt, adtore forum rei fe-
quente. Sic ut judex competens ad cognofcen-
dutn hic merito dicatur , in cujus territorio do-
micilium Iiabet adverfarius , contra quern refti-
tutionis remediutn eft imploratum. l.quoniam 2.
€od. ubi & apud quem cogn. refiit. agit. fit. Ant.
Faber Cod. libr. 2. tit. 3 1. defin. 1. Petrus Barbofa
adl. 19. §. proinde num. 21. & fieqq. jfi. dejudi-
tiis. aut ubi contradus , contra quem reftitutio
defideratur, celebratus eft, fi ibidetn reus inve-
niatur. arg. /. 14. §. inomni 4. C. de non numcrata
pecun. Oddus de refiitutionib. part.i. qua:fi. 32.
iirt. 13. num. 105. & fieqq. prcecipue num. 112.
113. 114. aut ubi res fita eft , li reftitutio pe-
taturpropter in rem aftionem. arg. /. ult. C. ubi
inrcm atiio. I. in cauficc 13, §. idt, jfi.de minorib.
25. annis. adeo ut eo cafu iecundum vuJgatam
magis DD. opinionem (quam tarnen in folis mo-
bilibus, non immobiiibus admitti pofle, demon-
ftravi tit. de judiciis) ele<5tio a£toris fit, an in
loco domicilii fui adverfarii, an in loco rei fitse ,
difceptationem de reftitutionis juftitia peragere
malit ; uti id de Gallia: moribus poft Oddum.
d. art. 13. num. 116. tradit Rebuffus ad cotifiit.
reg. trffiat. de refiuutiombm pwfiat. num. ip.

& 20. & art. 1. glojfi 1. riunt. 40. johan Papoli
libr. 7. tit. 7. arr. 24. ubi & in notis. de Belgii
Hifpanici praxi Chriftineus vol. 3. decifi 134,
num. 7. & in Frifia judicatum elle in aitione iti
rem refert Sande decifi. Frific. libr. 1. tit. 15. dc-
fin. 1 _f Adde Parentem p. m. Paulum Voet traff.
de fiatutis fiett. 9. cap. 2. rium. 20. quamvis & in
a&ionibus in perfonam ifta eledtio Gallia: prag-
maticis placuerit, fupra allegatis. Et quia nunc
fere invaluit, ut etiam adverfus negotia ipfo ju-
re nulla lsefi per reftitutionis implorationem fibi
confulant, dubiutn vix efte poteft, quin de iftiuf-
rnodi nullitate qua:ftiones in loco contra&us vel
domicilii rei exatninandse fint, perinde acfi ad-
verfus contra&us ipfo jure validos reftitutionis
auxilium impetrandum elfet , fecundum ante
di<5ta. Parens p. rnern. Paulus Voet de fiatutis
ficci. 9. cap. 2. num. 20. njcrfi. qua etiam ratione.

8. Cutn vero jure Romano judex adverfus
ea, qua: decreto aut fententia conftituit, refti-
tutionem facere polfit, ut fupra monitum ex
/. 16. §. ult. I. 17. & 42. ffi. de minoribus.
vix dubitandum videtur , quin reftitutione ad-
verfus hujufmodi decretum aut fententiam pe-
tita , cognitio illi ipfi demandanda lit judici,
qui decreto. aut fententia la:fionem dicitur intu-
lifle: five ille fit judex inferior * a quo appella-
tum , five fuperior ad quem appellatio inftituta
fuit. Oddus de refiitut. qutcfi. 16. art. 3. Quia
tamen & luperior refcindere poteft fententiam
inferioris, nihil vetat, quo minus judici ad quem,
(ut loquuntur) committatur examen laflionis,
quse per fententiam judicis inferioris illata con-
tenditur. Oddus derefiitutionib. d.payt. 1. qucefi.
3 2. artic. 16. Imo, II fententia dicatur nulla elfe,
& adverfus eam reftitutio petatur , non polle
eundem , qui fententidm tulit, five ordinarius
five delegatus fit, iterum caufatn ex integro co-
gnofcere, fed tantum fuperiorein , ad quem ap-
pellanduin fuiffet , nonnullis placet ; eo quod
per appellationein hodie etiam de ipfa fententia;
nullitate querimur ; nemo autem a fua fententia
appellari poteft. Rebuffus ad confiit. reg. tom. 3.
tratt. clcfiententiis art. 3. glojfiunic. num. 16. Ant.
Faber Cod. lib. 7. tit. 19. de rejudicata defin. 20.
Argentreus ad confiuet. Britann. art. 17. not. 2.
num. 6. in fine. & poft eos Wiffembach ad Pand.
•vol. 2. dijfi. 21. adtit. derejudic. num. 5. Sane,
fi incidenter tantum reftitutio petatur, commit-
tenda videtur caufa: cognitio eidem illi judici,
qui de principali cognofcit a&ione. Chriftineus
d. vol. 2. decifi. 134. num. 7. in fine & num. 8.
idemque eft, fi per viam exceptionis & contra-
di&ionis reftitutio petatur, eo quod ineptum
eflet, alium de iis qua: per exceptionem obji-
ciuntur cognofcere , quam qui de intentatS eo-
gnovit a&ione. Ant. Faber Cod. lib. 2. tit. 3 1.
defin. 1.

9. Reftitutionem petere polfunt qui la:fi funt,
juftamque reftitutionis caufatn habent: nec in-
tereft, an per fe tale implorent auxilium, an;

per

L I B. IV» T I T.

\ :

-ocr page 247-

R ESTITUT I ON IBU S; 231

§. idt. fifi.de dolo malo. I. res bona 5 4. ffi. dc ccntrah.
emt. Quamam autem in reftitutionis materia ve-
niant rei minimsc appellatione, potiflimum arbi-
trio judicis videtur relinquenduin : iarfion'e con-
fiderata non ratione fui, & in fe, fed comparate
ad negotium in quo contigit; eum fieri poffit j
ut kflo in fe mbdica gravis tamen fit in contra-
ftu minoris quantitatis; & e converfo etiam gra-
vior lsefio, feu majoris quantitatis,. miniina ta-
men fit, fi contraftus circa item magni mornen-
ti magnseque q.uantitatis verfetur; quo cafii me-
lius eft, in ininimailla quantitate lsfum manere
eum , quireftitui vult, quam ob minimaih ta~
lem rem vel fummam inajori negotio pcr refcif-
fionem prsejudicari. d.t. 4. ffi. h. t. EtquamviS
in aftione doli lsefio & res minima dicatur, quse
ad duoriun aureorum non afcendit seftimatio-
nem. d. t. 9. §. ult.&t. 10. ffi. de doto. id t-amen
ad alias reftitmionis caufas , ex quibus ei, con-
tra quem impetratur, nulla infligitur infainisela-
bes, non extendendum ; cum conftet; diflici-
lius ac parcius longe famofas, facilius vero non
infamantes aftiones dari. Cujacius ad t. 4.ffi. h. t.
Duarenus adh. tit. cap. 4. Fachineus hbr. 3. con-
troverfi cap. 4. Pinellus adt. t.C.de rcficind. vcnd.
part. 1. cap. 1. num. 25. 26. 27. 28. Oddus di
refiitutionib. part. 1. qucefi. 4. art. 12.13. Meno-
chius de arbitrar. judic. tibr. 2. cafiu 75. CovarrU-
vias variar. refiolut. tibr. 1. cap. 3. num. I i i Zoe-
fius ad Pand. h. t. num. 7. Linglois ad 1. 2. C.
qui & ad.verfius quos in integr. rcft. qticeft. 1. nunt.
ult.

12. Sed nec tunc plerumqUe reftitutioni lo-
cus datur, cum aliud ordinarium seque pingue
ad indemnitatem remedium a jure comparatum
eft, nam fi quis communi auxilio & mero jure
munitusfit, non debet ei tribui extraordinariurrt
auxilium. /. in caufce 16. pr. ffi. de minor 2 an-
nis. Qua ratione aftionem doli non competere,
fi alia fuperfit aftio, dicetur. tit. de doto mato. & ,^rfi minor 25. annis mandaverit inajori negotium
gerendum, eo perperam gefto , non datur re-
ftitutio ad gefti refciffionem , quamdiu aftione
mandati minor poteft a procuratore opulento
confequi Isefionis illatse reparationem. /. cumman-
datu 23. ffi. de tninor 2 5. annis. cui fimilis eft ca-
fus in /. fi apud nnnorcm 1 z.ff. de minor. Si ta-
men adveriiis eandem perfonam & aftio ordina-
ria competat & reftitutionis auxilium, arbitrio
pupilli reliftum fuit , an reftitui defideret, an
ordinaria aftione uti velit. /. in caufie 16. §. Pom-
ponius 2 .ffi.de minor 2 5:. annis. Quod & obtinuitj
fi pinguior appareat reftitutio, quam ordinarium
remedium ; ita namque heredi ejus, qui metum
paffus eft, adverfus poffidentein, qtii vim me-
turnve fecit, datur non tantum hereditatis peti-
tio , fed & aftio quod metus caufa , in quS ob
contumaciam quadnipli perfecutio eft. /. iteth fi
14. §. in caufie 2. jfi. quodmet. caufi. Idemque ju-
riseft, fi quis metu conterritus hereditatem re_
pudiaverit : quippe cui duplici via prsetor fuc„

curric

De in tntegrum

per procuratorem; dummodo is fufficiente man-
dato, eoque fpeciali, inflruftus fuerit. tit. C. etiam
per procuratorem caufam in integr. rejl. agipojfe.
jun<2. I. Papiniama 20. I. illud nullam 25. 1.
jf. de minor. 2 5. Vel etiam generali, cum

libera adminiflratione. Vide tit. deprocurator. Ut
autem dici quis poffit mandato fpecialimunitus,
fufficit, ei refritutionis petitionem mandatam effe,
etiamfi forte mandati inftruinento nominatim
inferta non inveniatur caufa, in qua, vel ex qua,
reftitutio petenda foret. Oddus de rejlitution.
part. 1. qucejl. 31. art. 12. Mynftngerus centur. 2.
obfervat. 2 6. Quod fi de mandato dubitetur,
procuratorem tamen prseftita de rato cautione ad
poftulandam reftitutionem admittendum efte
Paulus refpondit. Lquod fi de 26. jf. de minorib.
25. annis. Plane, fi mandatum deficere conftet,
nullus pro alio reftitui defiderat , folo patre ex-
cepto. l.patn2-j.jf.d. tit.de minor. contra regu-
lam, qua pro conjunctis perfonis agere fine man-
dato conceflum eft : quippe quse in ordinariis
quidem remediis, at non in extraordinario refti-
tutionis adjutorio locum habet. Quo ufque vero
ha:c noftris.etiamnum moribus obtineant, colli-
gi poteft ex dictis tit. deprocurator. modo obfer-
vetur, toties, quoties non principaliter, fed in-
cidenter tantum de reftitutione petenda quaeftio
eft , fufficere poile generale ad ipfam caufam
principalem tradtandam mandatum. Groenewe-
gen ad d. 1.2 5. §. 1. jfi. de minor 2 $. ann. De fyn-
dicis, bonorum curatoribus , tutoribus, eccle-
fiarum ceconomis, an reftitutionem refte petant
& an Ipeciali indigeant mandato , plenius tra-
ctatum vide apud Odduin de reftitution. part. 1.
quaft. 31. art. 6. 7. 8.

lo. Datur vero reftitutio frequentius quidem
adverfus eos, a quibus quifque lsefus eft : quan-
doque tamen & contra eos, qui larfionem non
intulerant , durn forte rei per lsfionem amiffs
pofteftores funt , quod in reftitutione ex capite
metus recepturn eft ; quandoque etiam ex mi-
norennitate. I. item fi 14. §. inhac atiione 3. jfi.
quod metus caufia. L in caufice 13. §. 1. /.14. /. 15.
ffi. deminor 25. annis. An hseredibus Iseforum &
in heredes lsedentium reftitutio tribuenda fit, in
fingularum caufarum confideratione reftius vi-
detur tradendum efte.

11. Nontamen cuivis reftitutionem petenti,
caufamque alleganti, ea promifcue concedenda
eft, fed caufa desnum cognita, an nempe vera,
an jufta , an fatis gravis fit. /. cmnes 3. ffi.h.t.
ttenim grimo quidem ea haud tribuenda, ii le-
vis tantum Isefio interceflerit : quamvis enim in
ordinariis negotiis etiam fsepe rei minimse intui-
tu judicium prator dare foleat. §. galtinarum 16.
Jnftit. de rcr. divif. in extraordinariis tamen re-
mediis induigendis difficilior efle , & minima
non curaie, conftituit ; ne inajori rei, negotio
fcilicet fummo jure valido, nimis temere prseju-
dicium fiat. l.ficio^.ffi. h. t. I. in caufice 16. §. iXem
ff. de rnitm 25. ctnnis. I. fiqms affirmaverit 9.

-ocr page 248-

2$3 L I B. IV.

currit, aut utilgs a&iones, id eft, utilem here-
ditads petitionem dando , aut aftionem metus
prxftando , eledione lscfo data. I. fi mulier 21.

ult.jfi. h. t.

x 3,. Non etiam ad reftitutionem confugien-
dum, quoties quis ipfojure tutuseft; veluti ii
iine tutoris audoritate cuin pupillo contradum,
neci is inde lccupletior fadus fit. d. I. 16. pr. &
jfi.de mnor 25. annjs. I. fienratorem 3.C.de
in integr. reflit. minor. /. quos retrahi 3. C. ji ad-
n/erfi. libertat. I. pen. C. fi adverfi. rem judic. Fru-
ftra namque imploratur amiiise caufe redintegra-
tro, ubi ab ipfa iege integra ac intada jura fer-
vatafunt. /. adolejcentue 2. C. in quib. caufi in in-
tegr. rcfiit. neceJJ. nw eft. Nec dubium mihi, quin
& hodie , ii negotium extrajudiciale geftum
ipfo jure nullum fit, fine reftitutione quis ad-
verilis iliud queat tutus efte ; ut multis probat
audoritatibus, rationibus , rebufque judicatis,
Groenewegen ad rubric. C. in quib, caufi refiit. in
integr.7iecejJ.non cft. Sed cmn abtindans cautela
non noceat, .& viam tutiorem prudentiores fo-
leant tentare pragmatici, ac proniores in reftitu-
tionis conceffionem ftnt nunc, quam apud Ro-
manos, illi, quibus ea poteftas data; fecuritatis
majoris ergo potius , quam ex neceiiitate, ad-
verfus contradus etiam nullitate manifefta labo-
rantes reftitutionem implorari, paffim fere in tri-
bunalibus invaluit, tefte Zypseo 7iotit. jur. Bel-
gici tit. de in integr. reftitut. in pr. Gudelino de
jure nov. libr. 3. cap. 14. in fine. Groenewegio
tt. loco. Bromvero de jurc connubwrum libr. 1. cap.
17. num, 23. ht fim.

14. Adhac deneganduin reftitutionis auxi-
liumei, quijam femeiillud imploravit, &, cum
repulfampailus eftet, iterato petit eademex cau-
fa; cum non minus in extraordinariis , quam
ordinariis , exceptio rei judicata; locum inveniat.
tot. tit. C.fi fi<epius inintcgr. rcftit. poftidetur. niii
tamen novx defenfiones inventa: iint, quibus
iterata reftitutionis petitio pienius inftru&a,
nunc juftior scquiorque videri poteft. /. 2. & 3.
d. tit. fi Jcepius refiit.poftul. Mynfingerus cent. 1.
cbfiervat. 52. Oddus dereftitut. qucefi. 16. art. 5.
6. 7. Plane , ii non ex eadem, fed alia prorfus
cauOi, licet circa eandem rern , reftitutio prius
denegata defideretur , eam impetrari pofle, ni-
hil vetat: ceflante tunc rei judicatse exceptione
ob caufa: diverfitatem. arg. /. cum qucentur 12.
13, 14.jfi.de except. rei judicatce. Quemadmo-
dum nec vetita reftitutionis petitio adverfus ea,
qua: per prscedentem redintegrationis poftula-
tionem obtenta , damnofa apparent. Atque ita
minorem reftitutum adverfus omiffionem here-
ditatis, fi fe jam immifcuerit ei, eamve adierit,
rurfus reftitui pofle, ut fe abftineat, & refcri-
ptum & refponfum eft. /. aitprcetor 7. reftitu-
tus y.jfi. de minor 2 5. annis. I. five ingenua.2. §.
fi bonorum 10. jf. ad Senatuficonfiul. Tertjllian.
Oddus de refiitution. d. quceft. 16. art■ <?• Adde
tit. de minor 25. annis ww. 27.

T I. T. I. 1 ^!

15. Illud quoque conftat, non adverfus quaP
vis perfonas jus Romanum reftitutionis auxilio
Isefis fubvenifte : tametfi enim intcr veteres ju-
rifconfultos dubitatum fuerit, an liberi iiberti-
que adverfus parentes aut patronos reftitui pof-
fent; aliis aliud opinantibus, & in diverfa eun-
tibus ; Juftinianus tamen id parentum patrono-
rumque honori, quo intadus illibatufque con-
fervaretur, dandutn cenfuit, ne adverfus eosre-
ftitutio liberis aut libertis impertiretur: reveren-
tia fcilicet perfonaruin tale adjutorium prorfus'
excludente. I. ult. C. qui & adverfius quos in in-
tegr. refi. nonpojf. Acproinde, ii qua: iegibus
anterioribus veiiigia reftitutionis videantur com-
prehenfa, velutin /. 2. C. fii adverfi rcmjudicat.
I. 2. C. fi advcrfi. donat. I. 3. §. 5 .fifi.de minorib.
25. annis. I. ult. §.6. C. de bonis quce liberis. no-
vella Juftiniani decifione cenferi debcnt fuilfe an-
tiquita. Excepit tamen Juftinianus parentes illos,
qui quseve liberoruin fuorum tutelam gerentes,
in rerum pupillarium adminiftratione Ijefionem
intuliifent, quippe contra quos , non qua pa-
rentes , fed qua tutores , reftitutionem liberis
concedi voluit. novcll. 155. cap. 1. Cuinque
ipfe md.7iov. i$$.cap. 1. circa finem dicat,fe
fancire, ut cmnis reverentia, quce parentibus de-
betur a liberis, item honor atque obfiequium paren-
tibus confiervetur; dum tamen nihil ab ipfis in il-
lorum detrimentum fiat; prope eft, ut jus anti-
quum ab eo redudum exiftimetur; tanquam ra-
tioni haud inconveniens; fi modo ob verecun-
diain , omiila aftione infamante , qualis eft
doli , in fadum adione liberi indeinnitatem &
amifia: caufae redintegrationem adverfus paren-
tes impctrare tentent; juxta /. fi fiupcrfiite 5. in
fine C. de dolo malo. Ed certe jure nunc & gentes
aiias & nos uti, ut liberis adverfus parentes noil
denegetur reftitutio , quoties la:fio gravior in-
terceffit, prafertim cum nulla judicia civilia,
adeoque nec ulla: reftitutionis caufae injudicium
dedudx, exiftimationem hodie lscdant, audor
eft poft Chriftineum vol. 2. decifi. 130. num. 5.
& fieqq. Groenewegen ad d. I. ult. C: qui & ad-
verfi quos. Johan Papon libr. 16. tit. 4. arreft. 13.
in fine.

16. Denique nec omni tempore ad reftitutio-
nis remedium patet aditus : lapfo namque olini
anno utili, jure novo quadriennio continuo, fru-
ftra reftitui defiderat, qui Ltfus eft: /. ult. C. de
tempor. in integr. refiitut. excepta ea reftitutione,
quse ex capite doli fit. Cum enim jam ante a
Conftantino indudum eftet, ut anni utilis loco
intra biennium continuum, a tempore doli com-
miffi computandum , inchoanda pariter ac fi-
nienda eflet doli a<5tio , non potuit ad eam ex-
tendi d. 1. ult. difpofitio, circa eas tantum occu-
pata reftitutiones , in quibus ufque ad illa tein-
pora utilis anni computatio fuerat obfervata;
dum conftitutum a juftiniano, ut ceflante in
reftitutionibus anno utili, quadriennium coiiti-
nuum tantummodo competeret, numerandum

ex eo

-ocr page 249-

DE IN XNTE&RUM

ex eo die , ex quo annus utilis ante currC-
bat : fic ut intra tcmpus iilud & interponen-
da conteftatio fuerit & iisfinienda; nifi per ju-
dicem aut adverl^rium fteterit, quo minus in-
tra ftatutum ternpus lis finiatur. /. pen. C. de
tcmp. in integ. reflit. I. intra 39. ff. de minor.
quod fingulare prorfus in reftitutionis materia ,
cum aiioquin litis conteftatio aftiones , ut ut
natura fua temporales , perpetuas eificiat. /.
omnes dttiones 139. ff. de reg. jur. I. ult. in fi-
fte ff. de fidejuff. & nominat & hered. tut. Sed
nec prsetereundum, quadriennio triennium aliud
fuifte a }uftiniano additum, fi quis fuus he-
res , cum a paterna primurn abftinuiflet heredi-
tate, rebus adhuc integris, per integrum re-
ftitutionem fuam vellet revocare ^bdicationem:
forte fuitatis favore. /. ult. C. de repudianda -vel
dbfiin. hered. quin & in ea reftitutione, qus ob
capitis diminutionem iinpetranda , quadriennio
locum non efle probabile eft : eO quod ante
d. /. ult. C. de tempor. in iritegr. refiituttonis hoc
judiciuin non anno utili circumfcriptum fuit, fed
perpetuo daturn. /. pertinet 2. §. ult. ff. de ca-
pite minutis.

17. Hoc vero quadrienhii fpatium integrum
competere, etiamfi a£tio prihcipalis, cujus re-
fpeftu petenda reftitutio , breviori tempore fi-
niretur , verius eft , cum. d. I. ult. generaliter
ac fine diftinctione hoc tempus conceflerit, &
olim hsec ita obtinuiife colligi poifit ex /. nec
non 28. §. (i auis fiapius 3. ff. ex quib. caufi.
majores. uti &"ex /. 1. C. de refiitut. minor. ubi
annus utilis datur heredi militis , qui non pe-
tierat bonorum poifeflionem , licet ternpus pe-
tc-ndse pofleflionis non femper annale fed bre-
vius fit. /. 1. §. 12. 13. jifi.de fucceffor. cdiBo.
quod & a jure Canonico comprobatuiti. Cle-
mentina unica. de in integr. refiitut: Qua ratione,
fi quis , adtionem habens anno finiendam ,
(quales multa: prxtorise ) metu ada£tus fuerit
ad id , ut acceptilatione debitorem liberaret,
quadriennio integro per aftionem quod me-
tus Caufa adverfus lsefionem inetu illatain fibi
refte confuluerit. Neque enim novum in ju-
re eft , ut a£tionis alicujus occafione acqili-
fita alia a£tio duret , etiamfi tempore jam ex-
tintta fuerit prior illa , cujus intuitu fecun-
da nata eft : ita namque temporali adiione ob-
iigatus, fi conftituat fe foiuturum , ex cbnftitu-
to conveniri poteft etiam poft lapfum temporis,
quo aftionis prioris prsefcriptio contigit. /. item
iila 18. §. quod adjicitur. 1. ff. de confikuta pe-
cunia. Quod autem efficit conftitutum, id quo
minus efficiant illse quoque caufse, quse ad re-
ftituendum juftx ac fufficientes a jure funt ha-
bits ,rationem non invenio. Nec ferenda vi-
detur eormn fententia, qui quadriennium negant
dandum efle in cafu , quo alicui jus eft adem-
tum per fupervenientem inopinatum cafum ab-
fentia: aut feriarum repentinarum , cum pauci
tantum dies fupereffent ad ufucapionem rerum,

r e s t i t u t i 6 n i b u i. 233

aut adionUm prsefcriptlonem interrumpehdaih J
juxta fadi fpecies in /. fcd & fi 26. §. fi fe-
ria 7. & §. quoties 8. jf. ex quib. caufi. majoref.
contendentes , foiumruodo per tot dies a finiti^
feriis , aut reditU , coihpetere laefis facultatem
petehdse & impetrandx reftitutionis, quot die-
bus ex feriarum aut abfentise ihterventu impe-
dituin agendijus. rriino fetenim, perquain ab-
furdum fuerit (ut inquit Oddus de refiitut'.
part. 1. quafl: 19. art. 4. num. 40. in med.)
quod , fi Isefio confifteret in uno vel duobus vel
tribus diebus, deberet noh folum peti j fed etiani
expediricaufareftitutionis intra hospaucoS dies;
curn cognitio ejus & judicium non fuinma-
rium fed ordiharium fit , &' non nifi cum
plena caufc cognitione expediri debeat ; ita
didtante jure civili & canonico; ut colligi po-
teft ex. /. omnes 3. ff. h. t. cap. I. & cap. cx
iitcris 4. extra. de in integr. rcflitut. Mynlinge-
rus cent. 1. obfierv. 49. quibus omnibus pera-
gendis unum alterumve fufficere diem, uti na-
tura reclamat, ita & jura noftra. arg. I. quin:-»
quaginta 3 8. ff. de excufi tutor. ne dicam , plus
temporis opus efle ei, qui rediit, ut hofpitiurri
conducat , farcinulas componat , advocatuin
quserat, Ulpiano tefte in. /. ab hofiibus 15. §.
ult. jfi. ex quib. caufi. majores. Sed & fecundo
redarguitur manifefte fatis ifta opinio ipfo prse-¹toris edido, quod in /. 1. ex quib. caufi. majo-
res, eft comprehenfum , cujufque interpretatio-
ni Ulpianus in d. I. 26. paffim & nbminatim"
in §. 7. £^8. ejufdem legis , operam navabat;'
'Cum enim pretor in principio edifti fui plures
recenfuiflet caufas, ex quibus lsefl majores, vi-
debantur reftitutione juvandi, & in fpecie, fl
per abfentiam res ufucapta effet , vel exiviifet
aftionis dies, fubjungit, fie earum rerum aflio-
nem intra anrium , quo primnm de ea experiundi
potefias erit, ( jure novo quadriennium conti-
nuum ) daturum ; nulla diftinftione aut limi-
tatione addita , quot dies ad agendum captivi-
tas , abfentia , vinCula , aliaque impediinenta ,
Isefo abftulifleht. Ut proinde in d. I. 2 6.1 §. 7.'
& 8. verbis hifce refiitutio unius diei facicnda &
hos diesreflitui, quibus attor agere voluit, & in-
terventu ficriarum impeditus efl, non aliud indigi-
tetur, quam quod reftitutio ih integrum intra
annum utilem ex prsrfcripto ac edifto prsetoris
impetrata , hunc fii habitura effe&um , ut re-⁴ftituto iiceat aftione iila , cujus dies exierat,
experiri per tbt dies, quot ante impedimenti in-
terventum reftabant: de quo iatius in fieqq. h. f;
Vide vari£ fentientes hac in controverfia apud
Oddum de refiitution. part. 1. qutefl. 19. art. 4;
Chriftineum vol. 2. decifi 139. wm. 4.

18. Currit hoc quadriennium non tanturii, fi
prsefens fuerit ille, adverfus quem reftitutio pe-
tenda eft, fed & fi abfens, quoties domi pro-
curatorem ab abfente reliftum conftat: eo quod,
tunc lsefo non defuit agendi poteftas. arg. /. quod
fi de fipeciali 26. §. 1. ff. de minor 2 j. annis. Et

G g dertej?

-ocr page 250-

2^4* L i b. IV.

certe, fi non pofllt regulariter reftitutionem pe-
tere qui propria abfentia lsefus eft, cum procu-
ratorem domi reliquiilet, aut relinquere potuif-
fet. l.fed etfi 26. 1. /. is qui reipublicce 39. jf.
ex quib. caufis tnajores 2 $. annis. etiam e contrario
non reftituendus, qui procuratorem abfentis in-
tra prsefinita reftitutionis tempora non inquieta-
vit. Nec diftinguendum , utrum abfentis pro-
curator fpeciale ad abfentem in caula petitse re-
ftitutionis defendendum habeat mandatum, nec
ne ; cum nuliibi in procuratore ejus , contra
quem facienda reftitutio , hujufmodi fpeciale
mandatum defideretur ; quin imo fuflicere vi-
deatur , ut quis fefe tanquam defenforem pro
abfente, qui circumfcripfifle dicitur, fine man-
dato ofterat, & hoc ipfum probari poflit: quan-
doquidem & ea ratione kefo non defuit agendi
poteftas, ac proinde prsefcriptio quoque jure cu-
currit. arg. d.l. 26. i.jf. de minor. 25. annis.
Oddus de rejlitutionib. part. 1. qrnjl. 31. art. 16.

19. Quamvis vero continua fint quadriennii
tempora, non tamen eodem modo in oinnibus
reftitutionum caufis dinumeratio inftituitur : ete-
nim in minorennitate quidem initium qua-
driennii eft ex eo tempore , quo minor major
fa&us eft , aut veniam aetatis impetravit, aut ex
vi ftatuti per nuptias, vel paucioribus annis cir-
cumfcriptum minorennitatis tempus , major fa-
<5tus eft: eo folo obfervato, ne unqufm minori-
bus 25. annis reftitutio denegetur adverfusgefta
ante impetratam jetatis veniam , fi forte a tem-
pore impetratae venise plus quam quadriennium
ad majorennitatemexplendam fupereflet. /. ea qu<e>
5, /. ult. C. de tempor. in integr. rejlit. licet alii de-
mum hoc quadriennium ab iinpleto 25. anno
computandum putent, non obftante eo , quod
quis viftatuti maturius major eft : ne adinventa
in commodum , ut nempe maturius recipiant re-
rum fuarum adminiftrationem , torqueantur in
^ difpendiuin , contra. /. 6. C. de legib. neveduplex
videatur a ftatuto indu&a Romani juris mutatio,
quod in dubio non prsefumendum. Quam fen-
tentiam etiam de inoribus noftris ha&enus veram
puto , quatenus facile quifque poft lapfum qua-
driennii de rigore juris ita, ut ante 'dixi, com-
putandi, iinpetraturus eft reftitutionem , dum
hodie fimul contra lapfum temporis & principa-
le negotium reftitutionem concedi frequens eft,
ut mox latius dicetur. Vide Berlichiuin. part.
I. decif. 6. Paulum Voet de flatutis fett. 4. cap. 3.
num. 6. Sim. van Leeuwen cenf. for. part. 1.
hbr. q.cap. /\3.num. 11. 12. In abfentiaqua-
driennium computanduin , ex quo quis defiit
reipublicae aut alia jufta ex caufa abefle. /. 1. /. ult.
C. de tempor. in integr. rejUtut. In Ecclefia aut re-
publica laefa, a teinpore larfionis, fecundum ju-
ris canonici difpofitionem a juris civilis ratione
non deviantem. clementina unica. de in integrum
rejhtut. cap. 1. & 2. de integr. reftit. in 6. Oddus
de rejHtution. part. 1. quceft. 19. art. 3. num. 22.
23 • 24. <&feqq. quem tamen vide. d. quceft. 19.

T I T. I.

art. 8. & 9. Quemadmodum& inkefione ejrdo-
lo biennium a tempore Isefionis dinumerandum
eife , Conftantinus conftituit. /. ult. C. de dolo
malo nec abfurdum fuerit , in metu quoque a
laefionis die computationem quadriennii inchoari,
• exemplo lsefionis quae ex dolo contigit. Certe a
tempore demum fcientise majoribus aut minoribus
currere reftitutionis petendse tempora , uti nulla
lege cautum eft , ita & juris regulis generalibus
repugnat, fecundum quas & rerum ulucapienda-
rum & adionum prsefcribendaruin tempora, non
folis fcientibus currere , fed & ignoran tibus,
colligi poteft ex /. ult. in fme C. de longi tcmp. pra-
fcript. decemvel 20. annor.

20. Ufum fori quod attinet; in Gallia qui-
dem decennio toto reftitutionis petendse facultatem
durare ex capite minorennitatis , imo ecclefiaf
lsefse totis triginta annis eam concedi ex jufta cau-
fa', in aliis caufis quadriennium fervaii, teftatur
Rebuffus ad conftit. regias. tratt. de reftitutionibus
inprocem. num. 25. & feqq. in Belgio Hifpanico
decennium edido regio anni 1611. datum , ad
impetrandas reftitutiones ob lsefionem quantam-
cunque , five metu five dolo five aliter illatam»
Zypeus notit.jur. Bclgici tit. de tempor. in integr.
reftitut. Apud nos quadriennium quidem refti-
tutioni * petendse prsefinitum fervatur , fed non
eidem finiendse, dum longe poft quadriennium
de reftitutione fsepe fententia fertur. Mynfinge-
rus cent. 1. cbferv. 51. in fine. Chriftinams voL
2. decifi. 139. num. 5. Groenewegen ad /. ult.
C. de tem. in integr. reftitut. Sed quia antiquiori-
bus placuit juris interpretibus, a tempore fcien-
tise demum currere prsefinita reftitutionum tein-
pora, ut poft multos allegatos traditAndr. Gayl
libr. 2. obferv. 48. num. 5. Ant. Faber Cod. libr.
2..tit. 35. defin. 3. Radelantius Curice Uitrajett.
decifi 104. num. 11. 12. Sim. van Leeuwen
cenf.for. part. 1. ttbr. 4. cap. 43. num. 9. in med.
hinc forte eft, quod apud nos etiam quadriennio
praterito haud difliculter reftitutio impetretur,
dum pariter uno eodemque libello & adverfus
Japfum temporis & adverfus negotium principa-
le , ex quo Jsefio illata, imploratur reftitutionis
auxilium, ailegata negotii aut Jsefionis ignoran-
tia, aliave probabili aliqua quadriennii non ob-
fervati caufa. Groenewegen ad d. L ult. C. de
tempor. in integr. refiit. Quia tamen ex abundan-
ti etiam adverfus negotia ipfo jure nulla peti ho-
die folent in integrum reftitutiones , ut fupra
monitum ; uti & , quoties indebitum folu-
tum eft, aut enormis lsfio in emtione, perrnuta-
tione, divifione, aliifque fimilibus caufis contigit,
ob quam ad remedium legis 2. Cod. de :teficind.
vettd. videtur confugiendum, non nifi triginta
annorum fpatio a reftitutionis impetratione ex-
cludendos efle, qui lsefi funt, verius eft: ne
alioquin abundans cautela & prudentia adhibita
dainnofa foret, dum fummo jure nullitatis alle-
gandse poteftas, reftitutione non petita, ad an-
norum triginta metam extenditur, uti & indebiti

alise-

-ocr page 251-

De in integrum

aliseque ex legibus datx condiftiones. Ant. Fa-
ber Cod. libr. 3. tit. 27. defin. 7. Pinellus adl.i.
C. de reficmd. vend.part. 2. cap. 1. num. 26. ( ubi
& breviora apud aliasgentes tempora his prahni-
ta recenfet ) Anton. Matthxus dc auttion. libr. 1.
cap. 16. num. 58. infine. Groenewegen add. t.
ult. C de tcmpor. itl integr. refiitut.

21. Effectus reftitutionis eft , quodinprifti-
num ftatum omnia reducantur, & quidem uno
judicio , rejetta veterum opinione de judicio du-
plici, refcindente & refciliorio , quampoftalios
confutavit. Bacchovius tralt. de atfion, difip. 3.
tbefi. 29. Vinnius ad 5. Infiit. de attion. num.
5. cuique pro parte repudium mihife vidcntur ,
quotquotuno libello refcindentis & refciflorii ju-
dicii cumulationem fierj poffe tradiderunt, in-
ter quos Anton. Faber Cod. libr. 3. tit, 7. defitu 3.
Mynfrngerus ccnt. 2. obficrvat. 2 5. nutn. 3. Chri-
ftinseus ad Mcchlinienfi tit. 19. art. 28. num. 8.
&vol. 2. dccifi. 134.«. 4. in fine. Et fane, ut peni-
tius haec traftentur, fi fola fiat refciflio ejus quod
geftum eft , nulla fubfequente rei reftitutione,
non dubium, quin , eo per fententiam aut offi-
cium judicis infirmato, tota reftitutionis quseftio
finita fit , veluti fi rnetu coaftus ad adeundam
hereditatem , aut contra&um ineundum nec-
dum traditione confummatum , per prsetorem
reftituar, ut abftinendi poteftas mihi detur, vel
obligatio perimatur ad contraftus implementum.
I. metum autem 9. §. fied quodprtetor 3. l.fi tnu-
lier 21. §. pett. ff. quod metus caufia. Sed & fi,
contraftu aliove negotio jam impleto , & re
amifla , reftitutio impetranda fit, non aliud hic
obtinet, quam in inofficiofi teftamenti contro-
verfia, aut Pauliana vel alienationis refcifforia
aftione : ut enim illic una querela intentata &
rcfciffio teftamenti petitur , & hereditas ab in-
teftato vindicatur, (uttradetur. tit. de inojfi. te-
fiam. ) utque alienatio infirmatur , revocantur-
que in fraudem creditorum uno a£tu unoque
judicio ; ita quoque aftione ucica , vel magi-
ftratus imploratione una tantum, infirmatio ne-
gotii & rei amifise rcftitutio fimul obtinetur:
quoduti in reftitutione ex metu & dolo , nec non
ca , quse ex capite minorennitatis indulgetur,
expeditum eft , ita & de illa, qua: majorennibus
per abfentiam rerum fuarum ufucapione aliave
amiflione lxfis concedi folet , evidenter colligi
poteft ex. I. itt bonorariis 3 5. in fitte princ. jfi. dc
tblig. & attion. §. rurfius 5. Inflit. de attion, dum
impetrator ibi lsefo permittit intra annum reficijfia
ufiucapione rem ufiucaptampetcre; id efi, itapetc-
re, ut dicat, pojfijjorem ufiu non cepijfie , & ob
idfiuam rem efifie, eundem adhibens loquendi mo-
dum , quo & in §. fequente 6. de aftione in rem
refcifloria ( aut fecundum alios Pauliatia ) ufus
eft, cum ait, permitti creditoribus, reficijja tradi-
tione eatn rem petcre, ideji, dicere, eamremtra-
ditam non cjfie & ob id in bottis debitoris manfififie.
Ut tamen haud videatur eundum inficias , quin
jurifconfulti veteres in pandedtis in cafu rei per

restituTionibus.

abfentiam ufucapta?,&ita amifla',qu'andoque non
tam confideraverint rei ipfius feu dominii amiflio-
nem , quain potius adionis illius, qua dominus
rem fuam potuerat ante impletam ufucapionem
vindicare ; unde & tunc nOn tam impetrabatur
per in integrum leftitutionem amiffse rei & pof-
feffionis reflitutio , quam potius adtionis amifla;
redintegratio, fic ut ea liceret poft reftitutionem
experiri per tot dies, quot diebus quis agere im-
peditus fuerat.I. fied& fi26. §. fifierice 7. §.quo-
tietts 8-jfi. ex qmb. caufi. majores, de cujus legis
fenfu ante a<5tum. Idemque in metu lccum ha-
buit, quodnon tantum ab Imp. innuitur in. l. fi
vi 3. C. quod mctus caufia. fed & ab Ulpiano , qui,
poftquam in. /. metum 9. §. fiedquod^. dixiifet,
five perfe&a per traditionem five imperfedta res
eflet, afitionem quod metus caufa dari, fubjungit
in §.fieq. q. volentiautcmdatur &in rem attio&jn
perfionqm, reficijja acceptilatione vcl atia liberatione.
in rem quidem (ut opinor) quoties in rem actio
per acceptilationem, mediante Aquiliana ftipuia-
tione, fublata eft; in perfonam, fi ex obligatione
nata aftio fimili modo extinfta fuerit. Cujacius
ad Pauti recept. fient.tibr. 1. tit. 7. 4, Quod fi
deniqueadverfus attionem acceptilatione vel prse-
fcriptione aliterve extin<5tam, reftitutio impetran-
da fit, nec tunc aliter quam uno judicio caufa to-
ta redintegratur; Gum neque aliud tunc petatur ,
neque aliud impetretur per reftitutionem, quarn
ut revivifcat extinftum agendi jus, quod quis vel
metu vel dolo vel minorennitate fimilive modo
conquerebatur amiifum effe. Unde & a<5tio illa
priftina tunc revivifcit cum omni caufa fua, id
eft , ut reftitutus poft reftitutionem tanto tempo-
ris fpatio habeat rurfus adionis intentandte facul-
tatem , quantum fupererat, cum ipfa illa fuper-
veniebat caufa, quse adtionis movendse potefta-
tem auferebat, ac reftitutioni faciebat ex sequita-
te locum. l.patri 27. §.fi minor 2. & 3 .jfi.de
minor 25. annist. ficd& fi 26. §.fifieria; 7. &
§. 8.jffi. ex quib. caujis majores t. metum autem 9.
§. volenti 4. §. exboccditto 7. jfi. quod metus
caufii. eoque facit. /. ult.jfi. de minor 25. annis.
t. aitprcetor 10. §.ficondmottalis 23. juntt. §. 22.
jfi. quce infraud. credit. alien.fiunt ut reficind. eo mo-
do, quo in priftinos clebitores adtio creditori re-
ftituitur, quoties mulier ex intercefllone conven-
ta , Vellejani exceptione fefe tuetur. /. 1. in fine.
/. quamvis 8. §. 9. 11. /. 9. t. fi mutier 14. /. 16.
in finet. 24. §. 3. /. ult. in fine jfi. ad Senatufc.
Veltejan. /. fiapud 12.jfi.de minor 25. annis.

22. Ita autem laefus reftituitur, ut una cum
re etiam fruftus rei recipiat. /. nec nott 28. §. ult.
Jfi. ex quib. caufi. majores. t. quodfi minor 24. §.
ficd & fi4. /. patri 27. §. fipccuniam 1. Jfi. de mi-
nor. 25. ann. t. aitprcetor 23. §. item i.fi. ex quib.
cattfi. majores, arg. /. pltts efi 22. t. refiituere 3 5.
jfi. de verbor.fignifi. Oddusde refiitut. qucefi. 45.
art. r. & 2. nifitermini habilesfint, quibusfru-
<5tus percepti cum ufuris viciflim debitis com-
penfaripoflunt; qualis negotii fpeciem Ulpianus
G g 2 pr o -f

-ocr page 252-

236 L i 'k IV.

proponit in7. minor ttnnis 40. 1 .jf.de minor
25. fed & viciflim ei quoque, contra

quem reftitutio conceditur, jus fuum priftinum,
quo ad ejus fieri poteft , redintegrandum eft,
& indemnitatiejus confulendum. d.l. 28. §. idt.
jf. ex quib. eaufis majores. d. I, 24. §. idt. jf. de
minor 2 5. annis. etiamfi cx capite metusaut doli
reftitutio fiat. l. fi -vi 3. /. 4. C. b. t. Ut enim re-
ftitutus in damno haerere non debet , ita nec in
lucro cum aiiena verfari ja&ura; & ideo , quic-
quid ad eum pervenit ex emtione , velex ven-
ditione, vei ex aiio contraftu, hoc debet reftitue-
re : & fi interceftor minor viginti quinque an-
nis intervenerit, in veterem debitorem aftio re-
ponenda eft, tanto tempore poft reftitutionem
duratura, quantum reftabat, cum primitus ex-
tingUeretur ex gefto, contra quod reftitutio dein
impetrata fuit. /. uk. jfi. de minor 25. annis. Nec
minus, fi adVerfus hereditatis aditionem reifitutus
fit, quicquid ad eum ex hereditate pervenit, aut
dolo ejus fa&um eft, praeftare oportet. /. unie. C. de
reputation. qua jiunt in jud. in irttegr. reflitution.
Oddus de refiitut. pdrt. 1. quaift. 47. art. 1. & 3.
Adhsec refcifla per reftitutionem tranfadione, vel
divifione , aliove contradtu , priftinse quoque
revivifcent adverfario obligationes, & aftionibus,
quaspridem habuerat, poft inftaurationem nego-
tii uti non prohibebitur. /. 1.2 .C.fi adverfi. tranfi-
aftion. nifi adiones tales fint, quai non competie-
rantoccafioneiftius rei, iiiquapropter lafionem
reftitutio data eft. Qua ratione, fi tnihor 25. an-
nis adverfus eum, cum quo egit tutelae judicio,
reftituatur , non ideo tutori contrarium tutelse
judicium reftituendum eft; neque enim tutori
illata eft uila Isefio ex iilo adtu direfti judicii,
quo minor lsfus fuerat, fed rnagis ex alio novo
judicio contrario, quod tutor adverfus pupillum
intentaverat ad indemnitatem. I. cum minor 28.
jfi. de minor 25. annis. Oddus d.quaft. 47. art.
12 .num. <54. 65. Reddendas iniuper per refti-
tuturn impenfe, quas in rcm factas efte adverfa-
rius probare poteft. /. intra 35?. §. 1. jf. de minor
25. annis. nifi voluptuarise fint , quarum fola
dedu£tio conceila eft. l.fine herede 3 2. §. itefti re-
fpondit. antepen. jf. de admin. & peric. tutor. aut
utiles quidem , fed reftituto nimis graves ; ne-
que enim ®quum eft, aut reftitutum alios quae-
rete creditores , aut cogi diftrahere quod velit re-
ceptum , aut penuria coactum rem ipfam fuo ad-
verfario derelinquere : qiia in re muftum arbitrio
judicis committendum , ut media quafi via ince-
dens, neci reftituto nimium mdulgeat, nec ni-
mium tribuat adverfario onerofo. arg. l.fifiervos
25 .jf. depignofat. afi. I. in fundo 38 . jf.de rei vin-
dicat. Oddus d. qucefi.Af]. art. 6. 7. Quin &, fi
pro parte tantum contra&us rcfcindendus foret ,
dum fundumminoriac majori coinmunem emtor
Comparavit, & adverfus venditionem minor pro
fua parte reftitutus eft ; audiendus emtor erit ,
fi a toto contractu velit difcedi , quod parttm
tmturus non fUilfet 1 neque enim jus noftrum

T I T. I.

patitur , invitum aliquem induci in communio-
nem. /. tutor 47. §. i.jfi. deminori<). annis. arg.
I. quodfiuno 13.jf.dein diemadditt.

23. Quod fi adverfus fententiam quis refti-
tuatur, an & vires ea perditura fit, quatenus
ei, contra quem reftitutio impetrata fuit, dam-
noia aut onerofa eft, merito dubites. Illud au-
tem in hac quseftione infpiciendum puto , an
unius fententise unum tantum caput fit , aut
etiam plura fibi connexa , fic ut unum ab altero
feparari nequeat; an vero plura Capita a fe invi-
cem non dependentia , fed feparationem reci-
pientia, comprehenfa fiht una judicis definitio-
ne ; quod ex diverfitate faftorum colligendum
efle, docetl. i.C. fiunusexpluribus appellaverit.
Priore cafu , uti fententia individua tota vires
perdidit contra eum, qui reftitutione adjutus eft,
ita nec contra eutn,adverfus quem concefla caufac
redintegratio, effeduin fortiri debet ; fed utri-
que potius permittendum ex integro caufam age-
re; renatis utrimque priftinis adtionibus. /. 1.2.
C. fi adverfi tranfiatt. I. unic. C. de reputat. quc
fiunt in jud. in integr. refiitut. arg. /. etiam fii pa-
tre 29. §. ex catija l.jf. deminor. 25. annis. Po-
fteriore , rata manebit fententia in cseteris capi-
bus feu fpeciebus j quse capiti feu fpeciei ifti,
adverfus quam fafta reftitutio, non cohserent.
d. I. 29. §. i.jf. de minor. 25. annis. Oddus de
reftitution. quxft.47. art. 10. & 11. Quibus non
adverfatur /. cum minor. 2S.jf.de minOr. 2 . an-
nis; ut colligi potefl: ex paulo ahte di<5tis , de
aftionibus priftinis adverfario redintegrandis.

24. De csetero ftridtam reftitutiones impetra-
tse recipiunt interpretationem , ne egrediantur
id, de quoin reftitutionis judicio adtum ac judi-
catum eft. Unde , licet minor, qui pecuniam
fsenebremacceperat, &aliquanti temporis ufuras
prseftiterat , petere potuiflet reftitutionem ex
capite minorennitatis, nonmodo adverfus credi-
tum ipfiim, fed & adverfus ufurarum iftius cre-
diti folutionem jam fa£tam; tamen ft ipfe vel he-
res ejus reftitutus fit, ne debitum illud creditori
folvere cOgatur, neque quicquam de ufuris per
minorem jam folutis repetendis traftatum apud
judicem , aut ab eo pronunciatum fuerit; con-
dici non poterit vi iftius reftitutionis, quod ita
ufurarum nomine folutum eft; imo nec median-
te compenfatione cum alio debito retineri. /. ult.
§. ult. jf. de cohditt. indeb. Etfi cnim, forte per
reftitutionem indebita effe£ta, ufurae quoque vi-
deri poflent indebite folutae; ac condiftio de-
tur , fi promittendi caufa finita fit. /. 1. §. 2. jf.
de condift. fine caufia. aliud tamen hic placuit, ea ,
nifi fallor ratione, quod non ipfo jUre fortis obli-
gatio per reftitutionem peremta fuerit, fed tan-
tum exceptione reftifutionis, quae nullam ha-
bens ufurarum folutarum mentionem _? enervare
non potuit folutionem, ex contradu fummo ju-
re valido, ac nccdum infirinato, rite fa£tam. arg.
/. 60. jf. de cotidtft. indeb. Anton. Faber rationat.
ad d. I. ult. §. ult. Pacius enant. ceht. 4. num. 19.

Bcr-

-ocr page 253-

Berlichius decif. 207. tlum. ult. Ant. Matthseus
de oblig. diff. 25. num. 20. Brunemannus ad d.
i.ult.^.ult.

25. Porro pendente caufe examine& cogni-
tione de reftitutione , nihil innovandum eft; at-
que adeo nec fententia, adverfus quam in inte-
grum reftitutio imploratur , interim executioni
dabitur > fed seque, ac per appellationem , fu-
fpenfa manebit. l.ficaufa cognita 32. C.detranfi
tttion. nec contra&us implementum habebit;
cum poftulata in integrum reftitutione , omnia
in fuo ftatu eife debere, donec res fmiatur, per-
jjpicui dicatur juris eife. /. unic. C. in integr. refii-
tutione pofiul. nequidnovi fiat. niii protinus ap-
pareat ex prafumtionibus , morandse tantum
executionis aut folutionis gratia eam peti. arg.
Ifiatis aperte 2. C. adleg. Cornel. de falfis. cap.fiufici-
tata 6. in med. extra de in ititegr. refiitut. Idemque
ex aequitate dicendum , fx res altioris ftt indagi-
nis, iic ut petitor in continenti docere nequeat
de reftitutionis sequitate. Cumque fucceflu tem-
poris magis magifque paflirn invaiuerint odiofse
litiurn potelationes protradionefque, etiam in ipfo
hoc extraordinario reftitutionis auxilio, nec di-
minuta fit excogitata calumniarum malitia; at-
que infuper iniquum videatur, propter refciflio-
nem petitam ex caufis extrinfecus accidentibus, de
quibus non conftat, interim vim poteftatemque
contra&us aut fententise manifefta inhiberi; hinc
praxi communi receptum , pendente reftitutio-
nis quarftione , negotium, adverfus quod quis
reftitui defiderat, etiamii nullitatis vitio illud labo-
rare contenderetur , executioni interim dari,
prseftita cautione : ii modo tale fit, quod dam-
num irreparabile non continet: idque ex prse-
fcripto juris Canonici i)i d. cap. fiuficitata 6. extra.
de in integr. refiit.. nifi in continenti manifefta
negotii, contraquod hoc imploratur remedium,
iniqukas ac injuftitia probari queat; autnifife-
eundum quofdam, jam csepta fit peti reftitutio,
antequam fententise vei contractus executio eifet
poftuiata. Joh. a Sande decifi Frific. Ijbr. 1. tit. 8.
defi. 4. & tit. 15. dcfin. 3. Chriftineus vol. 2. decifi
137. Neoftadius Curice fupremce decif.j^. Carpzo-
■vius defin. forettfi part. 1. confiit. 26. defin. 22.
Argentreus adconfiuet. Britann. art. 283. glofif. 1.
ttum. 25. Merenda controverfi. part. 2. libr. 10.
tap. 44. Berlichiuspart. 2. decifi. i-jp.paffim, pree-
cipue num. 15.16. Ant. Faber Cod. libr. 2. tit. 33.
defin. I.&2.&libr. 3. tit. 7.defin. 12. Groene-
wegen adGrotii manudutt.jurifprud. Holland. libr.
3. cap. 48. nutn. 4. & de 11. abrog. ad l. unic. C.
in integr. refiit. pofiid. ne quid novi fiat. Sim. van
Leeuwen cenfiur, fart. 1. Ubr. 4. cap. 40. num.
7. 8. Waflenaar prattic. judic. cap. 2. nttfn. 39.
40. Adde de iitibus occafione reftitutionis ven-
tilandx non protelandis , fed potius lite princi-
pali una cum reftitutionis quseftione definienda ,
Inftrud. Curix fupremse art. 193.194. Curise
Brabant. 459.470.

26. Caufe jufts reftitutionis funt, metus,
doius, minor setas, capitis diminutio , abien-
tia, alienatio judicii mutandi cauia, & juftus er»
ror. /. 1.2. jf. b. t. cujus jufti erroris exempla
funt in /. I. §. ult & ll.fieqq.ff. quodfalfio tutore
auttore. l.fiemper 15. §.fiedfiisfitlocus j.ffi. quod
vi aut clam. fiiquis agens 33. Infiit. de attiott.
Quod fi plures caufae reftitutionis fimul in ean-
dem concurrant perfonam & rem, veluti mino-
rennitas & abfentia ; caufse utriufque rationem
efle habendam in impertiendo reftitutionis be-
neficio, colligi poteftex/. I. 2. 3.4. C.detempor.
itt integr. refiitut.

27. Ut autem nemo lnvitus agere compel-
lendus eft , atque adeo nec ad implorandam re-
ftitutionem conftringendus; ita, fi poftulaveric
eam , ac necdum impetraverit, defiftere ab ul-
teriore hujus beneficii profecutione non prohibe-
tur. /. Papinianus 20. §. 1. ffi. deminor. 25. an-
nis. five exprefle repudiet hoc beneficium, five
tacite, rebus ipfis & faftis rata habendo ea, ad-
verfus quae reftitutionem cseperat poftulare. l.fi
filirn 30 .ff.de minor. 2 5. annis. Quin imo, etii
reftitutionem jam impetraverit, ex paenitentia
poteft eadem non uti; cum unicuique contem-
nere liceat haec, quse pro fe introdufta funt; nec
queri poifit adverfarius ( qui ex fuo quoque la-
tere fecundum ante di6ta reftituendus eft) fi re-
ponatur in eam caufam , in qua fe ipfe confti-
tuit, & quam mutaTe non potUiflet, fi alter prse-
toris auxilium non imploraflet. Quamvis enim
ipfe quoque reftitutus fit , ideoque jus femel
qusefitum ei invito per folam adverfarii pseniten-
tiam non videretur adimendum; quia tamen hoc
genus reftitutionis tantum eft confe&arium re-
ftitutionis alterius principaiiter impetratse , ini-
quum fuerit, beneficio reftitutionis abjedo vel
negle£to per eum, cujus gratia primario fuerat
conceflum, adverfarium ejus adhuc velle uti ea
reftitutione adverfus illum, propter quem, cu-
jufque velutope, unice reftitutus fuit. Lfijudex
circumvento 41. ffi. de minor. 25. annis. ibique
Gotofredus in notis. quo tamen cafu non in con-
fultum fuerit, adverfus priorem reftitutionem
nova fefe munire reftitutionis impetrati<sn£. arg.
/. ait prcstor 7. §. refiitutus 9. ff. de-minor. aj.
annis.

28. Quse vero illa fint negotia, adverfus quac
reftitutio etiam majorennibus concedi vel dene-
gari folet, quatenus hsec controverfa funt, di-
cetur latius tit. 6. ex quibtts cauf. majores.

29. Illud , antequam huic titulo finis impo-
natur , inipeftione propiore dignum videtur,
cujus ioci itatutum confiderandum fit, in quae-
ftione, an reftitutio concedenda fit, nec ne, fiva-
riantes appareant circa reftitutiones tribuendas
aut denegandas locorum diverforum leges aut
cohfuetudines, idque vel temporis ratione, in-
tra quod ea petenda, vel caufse intuitu, ex qua
imploranda eft? Vulgo quidem ita traditum in-
venio, obfervari debere ftatutum , non loci il-
lius, uJ)iventilatur reftitutionis quseftio, neque

G g 3 etiam

De in integrum restitutionibus.

-ocr page 254-

238 h I B. IV;

etiam rcgionis illius , ubi lsedens aut kius domi-
cilium fovet; fed magis illius territorii, in quo
contra&us feu negotium damnofum celebratum
eft: nifi contractus implementum ad alium lo-
curn fit deftinatum; tunc enim hujus loci leges
in judicando fpe&andas effe. Ant. Faber Cod.
libr. 2. tit. 3 i. defin. 2. 3. Mynfingerus cent. 4.
obfierv. 82. num. 4. 5. 6. Chriftineus vol. 2. de-
cifi 134. num. 3. &fieqq. Sed vix eft, ut hac de-
•terminatione quscftioni de reftitutione generaliter
propofrtse fatisfiat; ac proinde potius pro di-
verfitate negotiorum , adverfus quse reftitutio
imploranda , aliud atque aliud ftatuendum. Si
quis enim reftitutionem imploret adverfus niego-
tia judiciala, veluti lapfum fatalium (ut loquun-
tur) vel ut libellum mutare, probationes novas •
producere , fadta nova allegare liceat, & quse
hujus generis funt alia plura , sequum fuerit,
non alterius loci ftatuta judicem in concedenda
vel deneganda reftitutione fequi , quam qua: in
loco judicii, ubi per moram aut negligentiam &
errorem quis ljefus dicitur j reeepta funt. arg.
l.fiemper in fiipulationibus 34. ff. de reg.juris. Et
hoc effe puto, quod voluere nonnulli, infpici de-
bere inores loci, in quo mora aut negligentia ju-
. dicialis commiffa effet, quod Sc praxi quotidiana
_tfirmatum. Quod fi perfonse favore reftitutio
.concedenda fit, puta minorennibus setatis lubri-
co Ijefis, non loci ubi contraxit negotiuinve gef-
iit, nec, ubi rcftitutionis qu«ftio ventilatur ,
fed potius domicilii leges obfervandas exiftimem:
.quotiesin qujeftione, an quis minor vel majo-
rennis fit, obtinuit, id dijudicandum effe ex lege
domicilii j fic ut in loco domicilii minorennis
ubique terrarum pro tali habendus fit, & con-
tra , five id ex fumrno jure obtinere velis, five
(quod reftius) ex comitate , fecundum fuhda-
menta & rationes in materia ftatutorum plenius
. propofitas poit tit. de confiit. princip. num. 4. &
tit. deminor. 25. annisnum. 8. juftum enim vide-
tur> ut, ex quibus legibus .ipfa arftimatur ini-
.norennitas, quje fola reftitutionis caufa eft, ex
_siifdem quoque definiatur , an & quo ufque &
quo modo reftitutio indulgenda fit. Extra hunc
cafum minorennitatis , fi adverfus contra&um
aliudve negotiuih geftuin fadfumve reftitutio de-
lideretux , dum quis aut metu, aut dolo, aut
errore lapfus , damnurn fenfit contrahendo ,
jtranfigendo, folvendo, fidejubendo, hereditatem
adeundo , aliove fnnilimodo j,re£le interpretes
ffatuifte arbitror, leges regionis in qua contra-
dtum gcftumve eft id, contra quod reftitutio pe-
titur, locum fibi debere vindicare in terminan-
,da ipfa reftitutionis controverfia, arg. d. l.fem-

* ^f " ' ' ^ r ' ' ' ■' ' ' ' ' ' ' '- '

3.J/S.. 00. ; rnftrMpvib I •■.'■"." .....

«•■fU T. '.' ■ t 8i.iu; ;■;':,>] * . ; " .";! $ Vi ".' . . . 'J

T I T. I;

pcrin fiipuUtionibus 34.ff.de reg. juris. l. fifun-
dus 6. jf. de eviffion. five res ijlcc , de quibus
contraftum eft, & in quibus Isefio contigit, eoi
dem in loco, five alibi fitsc fint. Nec intererit,
utrum Isefio circa res ipfas contigerit, veluti plii-
ris minorifve, quam sequum eft , errore jufto
diftradas , an vero propter negleda folennia in
loco contraftus defiderata; Si tamen contra&us
implementum non in ipfo contradus loco fieri
debeat j fed ad locum alium fit deftinatum, non
loci eontraftus, fed implementileges fpe&andas
effe ratio fujdet ; ut ita , fecunduin cujus loci
jura implementum accipere debuit contra&us,
juxta ejus etiain leges refolvatur. arg. I. vinum
22. in fine ff. de rebus creditis. & arg. totius tituli.
de eo quod certo loco. I. 21. ff.de oblig. & aff. I. 3.
ff. de reb. aut. jud.poffid. Myhfingerus d. cent. 4.
obfierv. 82. num. 5.6. Chriftina;us d. vol. 2. de-
cifi 134. num. 3. 4. Ant. Faber Cod. libr. 2. tit.
3 1. defin. 2. 3. Quod fi reftitutio concedenda
fit non ex caufa, quse ipfum negotium ab initio
comitabaturi (uti comitatur metus, dolus, er-
ror: ) fed ex ea , qua; poft fupervenit, ( qualis
eft ufucapio rerum , aut praefcriptio jurium &
a&ionum , propter abfentiam non interrupta )
ita generaliter definiendum cxiftimo , illius loci
leges in reftitutione facienda attendendas effe,
fecundum cujus loci leges impleta fummo jure
fuit per abfentiam ufucapio vel prsefcriptio. Quid
enim obfecro aut juftius aut sequius , quarn ut
ex eorundeiin legiflatorum praefcripto remedium
advcrfiis larfionem indulgeatur, ex quorum prar-
fcripto & fummo jure primitus laefio nata fuit ?
Quibus confequens eft , ut , fi immobilium re-
rmn ufucapio impleta fit, ferventur in reftitutio-
ne facienda jura regionis , iii qua immobiles res
fitse funt; adeoque, ut in amittendo, fic & in re-
cuperando dominio regantUr immobilia ex fitus
fui lege , juxta vuJgatam regulam in materia fta-
tutaria, & in tit. de rerum divif. traftatam. Sin
mobilia ufucapta fuerint , in reftitutione magis
erit , ut ferventur leges domicilii ejus , qui
per ufucapionem dominium amiferat ; ttt ita
mobilia , qua: cenfentur illic effe , ubi domi-
cilium fovet dominus , ex Jege domicilii re-
deant uti fuerant amiffa, juxta vulgatam regu-
lam d. locis expofitam. Sed fi a&iones in per-
fonam temporis lapfu , per abfentiam contingen-
te , extinda: fint; probabilius fuerit, in illis re-
ftituendis ob juftam abfcntise caufam fpedandum
cffe jus loci, in quo debitor commoratur, con-
tra quem reftitutio petitur:. cum etiam ex iftius
loci Jege praefcriptio implenda fuerit, ut obfer-
vavi tit. de rerum divifione circa finem.

-ocr page 255-

Quob metus Causa gestuM erit,

T I TVLV $ 11

Quod metus caufa geflum eriti

SUMMARIA.

l. jQnidfit vis, qualis vis metui infit; quid in~
terfitinter vitn prtefentem & conditionalem feu
immincntcm. Qui metu coatfus fitcit, confen-
tit; & quando liceat ex duobus malis minimum
eligcre ?

i. An metu gefia fint ipfiojure nulla ; & qualis
dolus infit metui ?

3. Quidfitaffio quodmetus catifia ? cuidetur, an
& ei qui dedit in adultcrio dcprebenfius ? an he-
redibus & fidejujforibus.

4. Datur contra quofiuis poffiejfiores; contra heredes
eorum quatenus ad eosperucnit. Quando cenfiea-
tur quid pervenijfie & quando debeatpervetiiffie ?
ac de bercdum beredibus.

5. Ddtur ctiam contra debitorem principalem, cu-
jus fidcjtijjor mettt illato per acceptilationem libe-
ratus efi ; & contra fidejujfiorem fimili debitdris
fatto liberatum.

6. Non contra eos , qui quid acceperunt bona fide,
ut tuerentur eum qui vim patitur. Valent fipon-
Jalia, qttce puella inivit cum adoleficente , ut
per eum a naufiragio aut vi latronum liberetur.

7. Tendit ad quadruplum ex contumacia , licetcon-
veniatur , qui nibil ex metu confiecutus, fed tan-
tum ab affione liberatus efi , vclqui bona fide &
jufio titulo p ofifidet. Qtnd quadruplicetur.

8. Quidjuris, fi plurcs mctum fecerint, & untis
rem autpcettam fiolvcrit ? fi res metu extorta pe-
yierit, cuipereat jure Romano , acmoribus ?

2. Js contra quem agitur , indemnis fiervari debet;
prctiurn rccuperat , licct ipfi mettt cocgcrit ad
vendendum. Cafius tamcn efi exCeptus.

Rima reftitutionis caufa metus
■ eft ; qui inftantis vel futuri pe-
riculi caufa mentis trepidatio
dicitur ; vel etiam majoris ma-
litatis timor. I. 1.1. metum dcci-
piendum 5 .ffi. h. t. Cui olim in
edicto prcetoris vis adjutigebatur, quam Paulus
idixit majoris rei impetum, qui repelli non poteft.
/. vis 2. jfi.h.t. prsetore ita edicente, quod vi me-
tufive caufia geftum erit : quod & ex veteri more
repetitum ininfcriptione Codicishoc tit.de his quce
vt metufive caufia gcfia fiunt. Sed poftea detrafta
eft vis mentio , quia quodcunque vi atroci fit,
id metu quoque fieri videtur. /. 1. in fine ffi. h. t.
adeoque metui vis ineft, in quantum metus ju-
ftus ,_v tanquam effe&us, vim, tanquam caufam
prccedentem , fupponit, & vim quidem non
abfolutam , fed conditionalem; non illatam , fed
inferendam. Vis namque abfoluta, uti in plane

1 o. Debet metus iilatus effie cbntrd botios mores: fie-
cus, fijtifle illatus fit, qualis efi quem magiflratus
jnre licito, vel privatus jufla ex caufia, vel ho-
ftis , velmetum pajfius ,aut tertiuspropter eum *
in continenti infiert.

11. Metus debet effie gravis , non vanuS , qttod
judex aflimat ex circumflantiis ; reverentialis
non fiufficit, ttifi modus excedatur.

12. An metus infamice fitfiufficicns ad reftitutio³-
nem ? »

13. An fiufficiens ftt metus vexationis , munerii
imponendi, honoris denegandi, minarum ? att
fiola mali fiufipicio , & de venietttibus armatis ho-
minibus. Remedium adverfius minas e(i cautio de
non ojfiendendo.

14. Metus non prcefiumitur, fied per allegantem
probandtts efi; quo modo probetur.

15. Quibus in cafibus ipfio jure nullum fit, quott
metugefium , & quce fit ratio exceptionum.

16. Non reficinditur mttu gefium, fi metumpafi-
fiusgefia pofimodum rata habeat, quibus modis
tacite fiat hcec rdtihabitio, an fi fiatim nonfiierit
proteftatus ? de ratihabitione exprefia. An re-
nunciatio hujus reftitutionis in contincntifiatta,
aut jusjurandum, impediat reftitutionem ?

17. Non datur afJio quodmetus catifia , fimetus
qutdem illdtus , fied nullum damnum datum;
quod exemplis firmatur , non ideo tdmen tmpune
metus fit.

18. Attiohccc, quatenus nott pcenalisfied reiper-
fiecutoria efi,perpctuodurdt, & quidmoribus ob-
tmeat ?

invitum exercetur , ica quoque orririeni illius,
qui eam patitur , excludit confenfum. cap. fiacris
5. extra. de iis quce vi metufive caufia. Unde &,
qua: tali probantur ablata vi, jure dominii a fuis
non recedunt dominis, uti id in vi bonorum ra-
ptorum manifeftum eft; quse & ideq diredta rei
vindicatione a quovis repetuntiir poffeffore, fme
ulla extraordinarise hujus reftitutionis imploratio-
ne. Ex adverfo vis conditionalis, ( quse tnetui
ineft, ) cum non re ip(a inferatur , fed infe-
renda foret, nifi quis defiderio ejus, qui meturn
facit, morem gereret, veluti contraheret, tra-
deret &c. confenfum omnem ejus , qui metum
paffus eft, nequaquam excludit. Licet enim
nihil confenfui tam contrarium fit , quam vis at-
que metus, /. nthil confienfiui 116.fi. de regul. jurisi
id tamen non nifi de liberrimo alfenfu intelligen-
dum eft; nam ( ut Paulus ait, de eo qui metii
adadus hercditatem adierat,) qumvis,fi liberuni

effei.

-ocr page 256-

I B.

ejfeti iioluijfet ndire, tatoeh coatius njohtit; &, uti
de eo, qui metu reverentiali coaftus nuptias con-
tfaxit j Ceifus loquitur, 'mdluijje hoc videtur. l.Ji
pAtre 22. jf. deritu nupt. Quibusadde, legem
II<5. de reg. juris defumtam efle ex iibr. 11. ad
ediftum, quo Ulpianuin expiicuifle prastoris edi-
dum de metu , coliigi poteft exJ. i» 3. 5 < 7. 9.
12. 14. 16. 20. ff.h.t. ac proinde virn & me-
tum dixit confenfui contrarium, in quantum id,
quod tali confenfu per metum extorto geftum
erat, effedtum fortiri noh debebat, nec ratum a
prsetore haberi, fed refcindi; unde & in d.l. 116.
fubjungit, quem ( fupple metum ) comprobare ,
(ontra bonos mores eft, innuens , prsetorem nullo
unquam tempbre comprobare debere aut ratum
habere , quod rnetus caufa geftum fuerit , Ut
Paulus loquitur in ejufdem edifti interpretatione.
l.fimulier 21. §. i.ff.h.t. De cxtero, confeh-
tire eum, qui metu conterritus quid fecit, ratio
fana docet : eligit nempe ex duobus malis mi-
ttimum; rem tradere mavult, & bona amittere,
quam vulnera aliamve inalitatem majorem pati:
eodem modo, quo jadtum mercium quarundam
in tempeftate eiigit magifter navis, ut navisto-
tius merciumque omnium naufragium deciinet,
haud ele&urus jacturam partis ^ ttifi totius immi-
neret damnUm. Qua de re piura Ariftoteles.
libr. 3. ethicor. in pr. Neque hanc ex duobus ma-
lis eleftionem aut ratio improbat aut jus civile;
quin laudat potius; fimodo ex duobusmalis tri-
ftibus eligere datum ftt, quorum utrumque ftne
vitio, fine fcelere, aut conicientise kefione, fu-
biri poteft. Nain ft malum utrumqhe turpe fit,
ab utroque abftihendum , licet alterum altero
pejus eifetj Sed & fi ex trifti & turpi maio ele-
dio oblata fuerit, haftenus permiffa erit , ut
quis malum trifte patiatur , non ut turpe faciat:
nec in univerfum excufandus erit , qui metu
mortis adactus alteri vel furtum fecerit, vel ali-
ter injuria intulerit kcfionem ; quamvis enim at-
tenuetur ex rnetu lliato deiidtum, & culpa minor
fit , ideoque nec iniquum fuerit mitigari pa-
nam, non tamen in totum cuipa exclufa eft.
iap. facris 5. extra de iis qtue vi metufve cattfa
fiunt.

2. Cum ergo iilis, quse metu gefta, confen-
fus adfit, confequens eft, ut regulariter tton ip-
fo jure nulla ftht, fed fubfiftant donec refcindah-
tur, & ftts reftituantur sequitati per magiftra-
tum. l.i. I. ult. §. 1. & 2./. b. t. §. 1. Infiit.
de exception. l.fimetus 2,$. ff. de acquir. Vel. omitt.
hered. Quod enim nidlius dicitur momenti effe ,
quod metu carceris extortum eft, l. pen. ffi. h. t.
id ad effe<5tum &exitumejus, quod geftum eft,
referendum; iri quantuma prsetoreinhrmatum &
in irritum deduftuin, perinde habendum eft, ac
fi geftum non eftet. Zoefius adPand. h. t. num.
3. &fieqq. Wiffembach. ad Pahd. h. t. num. 2 2.
Nec confundi debetcum dolo metus , aut a doio
ad metum argumentatio producenda : licet enim
fsepe , quse dolo gefta, ipfo jure nuila fint, ut

titulo fequenti tradendum; & metni dolus dica-
tur inefte , ufque adeo, ut, qui metum fecit i
etiam de dolo teneatur, afterente iiiud Uipiano in
l. item fi 14. §. eum quimetum 13. ff- h. t. i.i.
^doli maii 8. ff.de vi bonor. rapt. id tamen de do-
lo tantum generaii intelligendum , quo omnis
improbitas comprehendi poteft, adeoque etiam
inetus iile, qui contra bonos mores illatus eft, &
quem folum prsetor ac leges improbarunt: eo fere
modo, quo & lsefio gravior in fe dolum continet,
eodem Uipiano audtore. /. fiquis mancipiis 17.
§. pen.ff. de infiit. affione jun£t. /. fiquis cum aii-
ter 36. jf. de verbor. oblig. De cxterometui aut Ise-
fioni non neceflario ineft ( licet ineife quando-
que & concurrere poflit ) fpecialis iiia cailiditas _afaiiacia , machinatio, ad alterum fallendum , cir-
Gumveniendum , decipiendum * adhibita, qua
doium ftrifte & in fpecie fic dictum defcripfit
cum Labeone Ulpianus. I, 1. §. dolum 2.ff. de
dolo maio. XJnde & idem Ulpianus dolum illuirt
fpeciaiem a metu feparatum voluit, improbata
Caflii opinione, qui exceptionem metus non pro-
pofuerat, contentus doli exceptione , tanquam
generali. /. apud Celfium 4. §. metus caufia. 33. ff.
dedoiimali & metus exceptione. atque infuper ex-
prefle aiibi monuit , vim fuflicere , iicet dolus
malus ceflet. I. quodfi fiervum 3. §. ult.ff. nequii
eum qui injusvoc. vieximat.

3. Quo pofito, neceflaria fuit a&io quod me-
tus caufia , iic appeilata a primis verbis edi6ti
prsetorii, ut coliigerelicetex. l.i.ff.h.t. Quse
eft adio prsetoria arbitraria. §. prxterea quafidani
31. Infi. de affion. pcenalis ex contumacia. §. item
aciio 27. Infi. de affion. perfonalis. d. §. 31. in
rem tamen fcripta , dum non praecife perfonam ,
quse metuin fecit, coercet, fed adverfus omnes
rei per metum amiftse pofleflores datur, /. metum
autem 9. §. 1. & ult. /. itemfi 14. §. in hac affio-
ne 3. ff. h. t. competens intra annuin utilem,
(jure novo quadrienniUm continuum fecundum
tradita tituio primb ) ei, qui metu iliato damnum
pafluseft i dumquid dedit, promifit, automifit ,
quod nocet. d. I. 9. §. fied quod prcetor 3. ff. h. t.
five in re iicita verfatus fuerit, dum metum pa-
tiebatur , five illicito vacaret negotio. Qua ra-
tione etiam fi in ftupro vel adulterio deprehenfus
aut alio quo flagitio, dederit aut promiferit, ne
vulnera aut vincula aut mortern, quam a depre-
hendentibus timebat, pateretur, prsetor ei hanc
adtionem accommodat; non tam refpiciens, an
aduiterftt qui dedit, quam potius anmaio more
alter acceperit j metu rnortis iiiato. /. nec timorem
7. §. 1. /. S.ff. h. t. fecus quarn obtineret, ft nul-
lo interveniente metu tali, fponte quis fefe pre-
tio redemerit, ne in flagitio deprehenfus detege-
returi- quo cafu ceflaret datorum repetitio. I.
item fi/\. ff.de condift. ob turpem caufiam. Brouwer
dejtire connubior. libr. 1. cap. 16. num. 9, Datur
& heredibus ejus , qui metum paflus eft. /. itent
fi i^A.tn caufict 2. I. quoddiximus i<5, §. uit.ff.
h. t. l.fivi 3. C. h. t. & fidejuflorikus, five ipfi ad

fideju-

IV, T I T. IL

-ocr page 257-

QjLTO D METUS CAU S

fidejubendum metu adacti fint; five principali
reo coacto, hi fua intervenerint voluntate. /. iutru
fi 14. §. Labeo 6. & §. fiquis pe* vim 8. ff. h. t.
I. exceptiones 7. §. i.ff. de exception. Grotius
mnudiitt. ad jurifpr. IlolL libr. 3. cap. 48.«»18.

& 3^r- . . , , , . ■

4. Datur vero hjec aftio adverfus eurn , qui

metum fecit, & quofvis rei per metum amiifie
poifeiTores , five bona: five maix fidei. d. 1.9. §.
1. & ult. I. 14. §. 3. & 5.ff.h. t. quibus defun-
ftis heredes tenentur quatenus ad eos pervenit:
licet enim pcena ad heredem non tranfeat, atta-
men quod turpiter vel fcelere quasfitum eft, ad
compendium heredis non debet pertinere. /. qiiod
diximus 16. §. ult. ff. h. t. perveniife autem ad
heredem cenfetur, quod ullo tempore, adeo-
que ex quo tempore heres fadus eft , ufque ad
tempus litis in adione inetus conteftatse perveliit,
aut Certo certius deinceps perventurum eft. /.
quantuni 20. ff. h. t: nec necefie, ut etiamnum
eo tempore, quo litis conteftatio fit, id quod
pervcnit penes heredem etiamnum exiftat: fe-
mel enim perveniife iufrecerit, etiam fi jam fuerit
ab herede confumtum. /. videamus fj- ff. h. t.
Unde & , fi heredum heredes fint , hi qubque
in id tenebuntur , quod ad primos heredes per-
verierit , licet ipfi locupletiores inde fafti non
fint ; quoniam adeundo hereditariam fufcepe-
runt obligationem fine primi heredis deii&o na-
tam. d. /. 17.fi h. t.

5. Quod ii quis ex alieno lrietu rerum quidem
poffeffionem na£tus non fit, fed tarrien aliter lu-
crum fenferit, huic quoque a&ioni obnoxius red-
di poteft. Qua ratione , fi fidejuffor viiri intu-
lerit, ut accepto iiberetur, non ipfe tantum con-
veniri hoc judicio poteft, ut & contra fe & con-
tra reum principaleiri actiones reftituat, aut alio-
quin in quadruplum damnetur ; fed & ipfe reus
principalis tali fidejufforis fafto liberatus, liCet
crimine careat. Uti vice verfa , fi illatb per de-
bitorcm liietu ipfe & fidejufTores acceptiiatibne
iiberati fiiit, .nori ipfe tantum ad id tenebitur, ut
iti ipfius perfona redintegretui' obligatio , & fi-
dejuffores vel eofdein vel alios non miriiis idonebs
adhibeat, pignora quoque, fi qua.' dederit; in
eandem caufam reftituat; fed etiam adverfus fi-
dejuffores liberatos hac poterit adione agi, ut fe
reponant in obligationem. Quod & obtinebit,
fi illato non per debitorem fed per tertium metu
liberati fint, ne alioquin alieno ex crimine lucrum
fentiant. /.9. §. idt. I. 10. pr. & ii l. 11.
ff.h.t.

6. Alia plane eorum caufa eft i qu'i , quo
alium Vim patientem tuerentur, aliquid ab eo
acceperunt, auteum fibi obligarunt: hoseniiri,
fi hanc vim ipii non immiferint, non teneri ratio
diftat; cum opera: potius mercedem perCepiffe
videantur , quam ex alieno metu iucrum fenfif-
fe. d. I. metum 9. §. 1. infine.ff. h. t. junft. l.pen.
§. 1 .ff.de donationibus. quo fundamento fponfa-
lia quoque rata fore, quoties puella jufto naufra-

A. GHSTUM E R I T. 2 41

gii aut hoftium iatronumve metu perterrita,
riuptias adolefcenti extra dolum pofito promiferit,
fi ope ejus atque auxilio iiberata evaferit, defen-
di poteft. Brouwer de jtire COnnuhior. lihr. 1. cap.
17. nunt. 12. 13........... .

7. Agitur hoc judicio non tantum ad fim-
plum ipfius rei permetum airiiffse,five proprietas
amiffa fit five poffeffio. l. fi mulier 21. §. qm pofi-
fefijimem 2: ff. h. t. Sc caufiontm de dolo prseitan-
dam, fi forte deterior reddita fit res rfeftituenda. /.
metum 9. §. Julianus 5. ff. h. t. vel id quadru-
plum ex contumacia. d. §. 27. Infi. de att. fed 8t
ad frudtus perceptos , cbnfumtos, ac percipien-
dos, omnem taufam , bmneque illlid, qUod in-
tereft, ex contumacia quadruplicandum. i.fied&
partus 12: l.ittm fi 14, § . quadruplum 7-ff- h. t.
Nec intereft hujus quadrupli praeftandi intuitu ,
an metum paifus rem jam amiferit, aut aftionem
fibi competentem , an metti illato»tantum ad
promiflioneln faciendam fuerit adaftus , folutio-
ne rion fubfecuta: cum enim ex metu obligatus
redte defideret, acceptilatione tolli extortam metii
obligationem, adverlarius id facere contumaciter
detreftans iri rei feu pecunice promiffe triplum
pcenale damnandus fuit, & nihilomiritis accepti-
latione promifforein liberare compellendus. d. I.
itemfi 14. §.fied & jiquis 9. I. mettim 9. §.pen. ff.
h. t. Sed nec refert, an ipfe metum faciens, ari
tertius bons fidei pofleffor , juftb etiam munitus
titulo, conveniatur, quantum ad hanc quadru-
pli perfecutionem t neque enim exiftimandum
eft, illurn prseftando quadruplum ex aiienb ad-
miffo, feu illato per alium metu, pcenarri fubire t
nairi cum hsec aftio arbitraria fit, & initio infpe-
6to non nifi rei perfecutionem' cornprehendat,
adeo ut hac conventus habeat ex edifto praetoris
poteftatem evitandi pcenam j ufque ad fententiam
ab arbitro datam, faSa rei reftitutione; jure meri-
toque quadrupli condemnationem patitur arbitrio
prattoris de re reftituenda parere detreftans, quip-
pe non jam alierio ex metu, fed propria magis etf
contumacia; pccn2m luenS, quam nec ipfe me-
tUm inferens fubiturus eflet, ii conventus me~
tum paffo rem ante fententiam reftituiffet: fic
ut quadruplum non tam metus illati quam con¹tumacise coffimiflse coercitio dicenda fit. d. I. item
fi 14. §. 1. 3. 4. ff. h. t. §. itemattio 27. Infi. de
attionibus. Idemque in cseteris, quos ex metu
peralium fafto teneri fupra diximus, receptum
eft. /. 9. §. ttlt. /. 10. 11. ff.h.t.

8. Quod fi plures metum fecerint, & «nu's
rem ipfain fponte reftituerit, aut ex contumacia
quadruplum , liberantur cseteri: fed fi non foli-
dlim ab uno folutum fit , in id dalida adverfus
cSeteros a£tio, quod mirius ab illo exaftum fit;
/. itemfi 14. §. ult. /. iyff h. t. Quamvis di-
verfum obtineat in legis Aquilise aftione , ubi
fi plures lseferint, ac cum uno agatur, quod con-
veritus pra:ftitit, reliquos non liberat. /. item Me-
Id 1 i.%.fiedfiplures 2. ff. adleg. Aqttil. cujus va-
rietatis ea ratio eft, quod ex iege Aquiiia a£tio
H h natu-

-ocr page 258-

2 L i b. I V.

natura fua pccnalis eft. §. his autemg. Injlit. de
iege Jquil. l.z3. §. 8.jf. eod. tit. unde fit, ut r<£
liqui obligati maneant pcenali hac aftione , poft-
qiiam jam unus folidum prxftitit; cum pcenam
a ftngulis delinquentibus exigi ratio luadeat. d. I.
11. §. 2. junft. L fi cpmmunis 9. ff. de noxalf
attion. At aftio quod metus caufa naturaliter rei
perfecutoria eft, ex accidenti tantum pcenalis,
ex contumacia. §. item atfio. 27. lnjlit. de atfion.
uno ergo rern folvente , reliqui iiberandi erant,
ne bis idem peteretur. D. Noodt. tratf. de lege
Aquilia cap. 10. inmed.pag< $2. Ant. Faber ra-
tional. ad d. I. n. §. 2. ad teg. Aquil. Quod fi
res ipfa , quse metu amiifa eft , perierit; li
quidem apud malse fidei poifeiforem, ei perit tam
gnte quam poft litem conteftatam .l.item Ji 14.
§. aliquando j.ff.h.t.l. I. C. h. t. jund:t. I. inre
furtiva 8. §• .1 . jf.de conditt, furtiva fin apud bo-
nx fidei polfeftorem fine dolo & culpa ejus, do-
inino priftino metum pafto magis interit ante li-
tem conteftatam. d.l. 14. §. ^.ff. h. t. quin &
poft litem conteftatam , nifi dominus priftinus
probare queat, fe rem fuifte diftradturum. d. L 14.
§. quidJi homo w.jf.h.t. jund. l.Jiplures 14. §.
ult. in fine. ff. depofiti. I. item fi verheratum 15.
§. ult. ff. de rei vindicat. poft fententiam re pe-
reunte , non rei conventi fed a&oris damnum
eritquippe cui tripli pccna poft fententiam ex
contumacia poteft fufficere : quae ratio lite
etiamnum pendente ceftabat, cum ufque ad fen- ¹tentiam, fecundum ante difta, reus tripli pce-
nam evitare poflit rei reftitutione, nec dici pof-
fit, eum reftituturum non fuiffe, fi cafu res haud !
interiiflet. d.l. 14. §. 11. ff.h.t. Sed quia nunc
paflim quadrupli poena ex contumacia non am-
plius obtinet, fed tantum in id quod intereft
condemnatio interponi folet, tefte Groenewegio.
ad. /.4. C. h. t. rationiseft, ut ex tali mora nunc
omnimodo rei interitus poft fententiam contin-
gens condemnato potius nocere debeat quam
metum paffo. Hax vero , qua: de rei interitu
di£ta , ita obtinent, fi non pofleflor rei per me-
tum amiflse eandem diftraxerit, aliove tranftulerit I
onerofo titulo , ante interitum : fa£ta namque
tali^; alienatione, atque ita re femel inpecuniam
•aliamve rem converfa , non amplius quaeren-
dum, quis exitus fit , fed omnino locuples fa-
£tus videtur , licet poftea pecuniam deperdide-
rit, ac fic tenetur, quafi adhuc rem ipfam me-
tu extortam poffideret. L fiipfia res 18.ffi.h. t.

9. Geterum ut in aliis reftitutionum fpecie-
bus, ita & hic euut, contra quem reftitutio pe-
tenda, indemnem fervaridum effe ex iis quse¹tit. 1. fuere tradita, manifeftum eft : pretium
faltem & tertio^poffeflbri, & ipfi metum infe-
renti, fi ad vendendum cdegerit, reddi debere,
refcriptum eft. l.fi vi 3. /. 4. C. h. t. aliterquam
in rehusfiurto ablatis receptum eft; quippe quas
ttiam non reddito pretio dominus a quovis pof-
feflore vindicandi poteftatem-habet. /. incivilem 2.
C defurtis. l. fimanctpinm. 23. C.de rei vindic. eo

T 1 -r. II.

quod rei<netu extortje dominium qUaii qUali trah-
fit domini^ voluntate : non item rei furtivse , ut
in pr. hujus tiiuli monitum. Quemadmodum
nec pretium reftituendum, fi quis per impreflio-
• nem metuens aliquem in officio conftitutum,
res fuas in eadem provincia vel urbe, ubi is tale
officium peragit, fub venditionis titulo in eum
tranftulerit : ita fuadente odio quo dignivi-
dentur , qui publica fua fic fuerint abufi potefta-
te. t.pen. C.h. t.

10. Ut autem hinc reftitutioni locus fit, rioti
omnis metus fufficit; fcd primo quidem rieceffe j
ut contra bonos mores , adeoque injufte illatus
fit: jufta enim fi fubfuerit metus inferendi caufa,
remediohuic locus non eft. Proinde, filibertus
contra patronum fuum ingratus, cum de fao fta-¹tu periclitaretur , aliquid patrono dederit vel
promiferit, ne in fervitutem redigatur , ceffat
edi£tum , quia hunc fibi metum ipfe infert, L
fi rnidier 21. in pr. ffi. h. t. Quod multo magis di-
cendum , fi magiftratus metum refte intulerit,
jure fcilicet licito, & jure honoris quem fuftinet.
l.continet 3. §. 1. jf.h. t. arg. /. injuriarum 13.
§. fi quis quoddecreto 2. & §. qute jure 6. jfi. de in-
juriis. Brouwer dejure connubiorum. libr.i. cap. 17.
num. 8. five magiftratus ipfe tali metu quid jure
compulerit dare aut facere , five tertius: quo
fundamento ratum manere debere contradtum
initum cum eo, quem quis reali in jus vocatione
ftitit, aut civili cuftodia curavit includi (ge-
geyfelt ) neutiquam refcindendum elfe quafi
metu geftum, notavit Coftalius. ad l. qtii in car-
cerem 22. f. h. t. fruftra diffentiente Henrico Kin-
fchoto. refiponfi. 102. num. 13. & feqq. nam
quod k Paulo traditum eft, nullius momenti efle
id, quod cum eo quis geffit, quem in carcerem
detrufit, ut quid ei extorqueret, /. pcn ff. h. t.
non tam de publicis, quam potius de privatis car-
ceribus, jure improbatis , accipiendum eft. arg.
t. utt. §. 1. 2.ffi. h. t. Si tameri per injuriam quid
feceritmagiftratus, dum forte verberum autmor-
tis terrore pecuniam extorfit , non dubium,
quin, uti injuriarum , fic & hac metus adione
conveniri poflit, eo quod nec magiftratibus licet
quid injuriofum facere, magiftratus fiducia. d. t.
continet. 3. §. 1. l.ult. §. ult.ff. h. t. l.pen. C. h. t.
arg. /. nec magifiratibus 32 . ff.de injuriis. Quih
& metum juftum , id eft , jufte illatum , refte
dixeris, quem hoftis hofti infert; cui confenta-
neum, ut bello captus ea folvat, ad quse pro-
mittenda terrore hoftili & armis Compulfis fuit;
cum iftas conventiones jus belli tueatur. Wif-
fembach adPand. h. t. num. 22. in fine. Grotftis
de jure hetli ac pacis. tibr. 3. cap. 19, num. 1 r.
Zoefius ad Pand. h. t. num. 18. Denique jufte
illatus metus eft, fi quis ipfe priusmetum paflus,
in continenti, ( non ex intervallo ) inetum in-
tulerit, atque ita vel res inetum amiflas recupera-
verit,vel ab obligationefueritliberatus. Idemque
eft, fi non ille, qui metum pafliis eft , fed tertius
mox inetum intulerit, quo metum paffus res me-

-ocr page 259-

Qu O D METUS CAtrS

tu amiflas recuperaret i cum enim liceat vim vi
repellere, ac paiius iit metum, quem prius ipfe
fecit, conqueri jure nequit de amiflis metu,
qux prius ipfe metu illicito, & nullo jure fuerat
confecutus. /. fed & partus 12. §. quteri 1. jf.
h. t. I. 1. §• "vim vi 27. /. quodefi 3. §. etim igi-
tur 9. jfi. de vi & vi armata.

11. Sed & fecundo inetum oportet juftum ef-
fe , id eft fatis gravem ; qualis , qui' merito
& in hominein conftantem cadit : neque enim
vanitimoris ulla excufatio eft. /. 6. /. 7.jfi. h. t.
l.vani timoris 184. jfi. de reg. juris. nec fufficit,
qUolibet terrore adduftum timuiiie. /. metus 3.
ff. ex quibus caufis majores. Ut tamen pro ratione
jetatis, ac fexus, conditionifve perfonarum , ae-
ftimandum fit, quis fatis gravis metus dici de-
beat; unde & hujus rei , quis nempe metus
fufficiens fit, difquifitio ac arbitrium judicis eft.
d. I. 3. Menochius de arbitrar.judic. libr. 2. cafiu
135. Andr. Gayl. libr. 2. obfierv. 93. num. 7. 8.
9. Brouwer de jure connubiorum libr. i. cap. 17.
mrn. 6. ji Sane , ut nulli dubium > quin metus
mortis, perdendse fanitatis, Vulnerum, ftupri, fer-
vitutis, vinculorum, carceris illiciti & privati,fuffi-
ciensfit. /.3./. 4. /.7^ I.L 8. §. 1.2.1. 22.1. 23.

1. & paffim. b. t. l.fimedicus 3 .jfi. de extraord.
tognit. I. interpofitas 13. C. de tranfattion. five il-
luin quis in le iive in liberis fuis patiatur ; cum
pro affeftu parentes magis in liberis teneantur.

1. ifii quidem 8. §. idt.fi. h. t. arg. /. 1. §. q.ff. ad
leg. Qornel. de ficariis. §. ult. Infi. de noxal. a£f.
five etiam in uxore fua, cum & per uxorem ma-
rito injuriam inferri conftet. §. 2. Infiit. de injuriis.

1. §. itern 3. /. cum qui 18. §. pen. & ult.jfi. de in-
juriis. ita ex adverfo expeditum illud j metum re-
verentialern huic reftitutioni loeum non facere ,
arg. l. fipatre cogcnte 2 2 .juntt. I. ncmo cogitur 21
ff. de ritu nuptiar. I. neque ab initio 14. C. de nup-
tiis. Nam quod velle non creditur j qiii obfequi-
tur imperio patris, ut tradit Ulpianus in l. vetle
4. jf. dc regul. juris. id ad voluntatem omni ex
parteliberam pertinere , ex d. I. 22. fatis mani-
feftuin eft. Nec aliud dicendum de metu reveren-
tiali uxoris erga maritum. arg. /. ult. jf. ficpns ali-
qttem tcfi. probib. /. ult. C. eod. Andn Gayl libr.

2. obfierv. 117. num. 4. Nifi tamen metus rfcve-
rentialis fines excedens pater aut maritus minis
gravioribus, injefto exheredationis terrore , aliii-
que fnnilibus, filium filiainve ad contrahendum
adegifie probari poffit. arg- /. 1. %.qui onerandce 5.
ff, quarumrer. attio non datur. arg./. 1. §. inter-
dittum hoc 43. jf. de vi & vi armata. cap. ex lite-
ris 11. extra de defponfiatione impuberum. Re-
fponfa JCtor. Holland. part. 5. confil. 59. Andr.
Gayl. Itbr. 2. obfi. 147. num. 15.18. & obfierv.
Kft.mtm. 22. & fiqq. Befoldus , delibatis juris
ad Pand. h. t. num. 6. Zoefius adPand. h. t. num.
21. Brouwer de jure connttb. libr. c. i.cap.ij.
mm. 14. & feqq. eo fere modo , quo & refcri-
ptumeft, dignitatem adverfarii fenatoriam folam
aon fufficere ad metum arguendum _f per quem

A GESTUM ERiT. 243

dicebatur contra<5him effe. /. adinvidiam 6. C. h. t.
eum tamen infirmandar fuerint venditiones, do-
nationes , tranfaftionefque, qU£e perinpreffio-
nem ebrum qui in officio cohftituti, & per po-
tentiam extorta? funt. /. pen. & ult. C. h. t.

12. Sic nec metus infamix ad reftitutiohem
impetrandam fatis gravis eft. /. nec timorem 7. ffi
h. t. five eniin juris infamiain confideres, fruftra
" quis eam a privato fibi inferri timet, eum hsec
non nifi lege, edi£to , aut fententia irfogetur':
five eam quse fafti eft j n'ec tunc ab unius honii-
nis privati arbitrio dependere poteft ejus irroga-
tio; fed magis ex praecedente turpi faifto, perjus
non notato , penes viros graves & honeftos one-
ratbr exiftimatio ejus , qui fafti turpis auftor
eft, ut dictuin. tit. de his qui not. infiamia. viro
itaque honefto trifte quid inferri poteft, infamia
nOn poteft ^ qus fadum turpe prerequirit. So-
lidius homini innocuo fua conftat apud bonoS
exiftimatio , quam ut a cialumniatore maligno
cohcuti re ipfa ac fubverti poffit. Quibus nori
repugna.t, quod vulgo colligitur ex /. ifii 8. §:
quod fi 2. ffi. h.t. viris hbneftis infamise metum
majorem eife debere j qUairi inetum mortis.
Quamviis enim id facile concefferim j ihtegritati
famse Unumquemque bonum ftudere oportere ;
non tamen in noftra quaeftione id ufum invenit,
ubi fruftra infamiam timeri diftum, qhain nul-
lus infiigere privatus poteft. Scio (inquit Sene-
ca confolat ad Helviam. cap. i 3. in fine ) quofi-
dam diccre , tontemtu nibil effie gravius: mortem
ipfis pottorcni videri. His ego refipondebo, & exi-
lium ficepe omni csntemtionc carere. Si vir magnus
cecidit, magnus jacuit. Non magis illum contem-
ni, quam cum cedium fiacrarum ruittce cakantur,
quas religiofi ceque ac fiantes adorant. Et paulo
ante eodem capite ; plus etiam quam ignominid,
efi mors ignominiofia. Socratcs tamen eodcm illd
vultu, quo dliquando fiolus triginta tyratinos itt or-
dinem redegerat; carcercm intravit, ignominiam
ipfiloco detraffurus: neqtte enimpoterat carcer vi-
deri j in quo Socrates erat. Quis ufiqtte co ad con-
fipiciendam veritatem exccecafus efi, ut ignbminiatti
putet Marci Catonis fiuiffie , dttplicem itt petitione
prceturce & confklatus repttlfiam ? ignominia illa
prceturce & confidatus fuit, qkibus ex Catone ho-
nor habebatur. Sed nec pretereundum , in d. I.
8. §. 2. non de metu infamise fermonein effe ,
fed magis de ftttpro per violentiam intentato; ad
quod avertenduin fi quid datum fit, ad infamiarri
redimendain nori pertinet; cum vi ftuprata hul-
lam five juris five fafti ignominiam fubeat, iri
qua nulla culpa, faftum turpe nullum eft;
quamque ob id & miferam & infelicein reiSe di-
xeris j infamem nOn seque./. 20. C. ad leg. ful.
de adultet. Nec eft, quod quis urgeat, juftuin
ad reftitutionem obtinendam feivitutis timorem
effe. /. ego puto 4. ff. h. t. cum tamen fervitutem
privatus imponere nequeat^homirii libero irige-
huoque, nifi libertus ingratus effet qui tunc
uti jvue fervitutem timet, ita nec, fi ad eam evi-'
Hh z tarv*

-ocr page 260-

244, L i B. IV»

tandarn quid dederit promiferitve, reftitui poflet.
l.fi rnulter 21 .ff. h. t. Etenim quo fenfu fervitutis
metus in d. /.4. dicatur juftus, & ipfain fervitutem
injuftam merito quis extimefcere poflit, debeat,
coiligere licet ex. /. ifti 8- §./ is 1 -ff- h. t. Si is
( inquit Jurifconfultus) accipiat pecuniam , qui
inflmmenta flatus mei interverfurus efl nifi dem;
non dubitatur, quin maximo metu compellat: uti-
que , fi jam in fiervitutem petor, & illis inftru-
mentis perditis liberpronunciari non pofium.

13. Similiter nec fatis gravis eft metus vexa*-
tionis alicujus. /. nec timorem 7. Jf. h. t. nec timor
accufationis intentatae vel intentandse. /. accufatio-
nis 1 o. C. h. t. nifx accufationem fnnul & vincula
prsefentia potens adverfarius minatus fit. I. ult.
§.fijufto 1 .fifi. h. t. nec, fi quis contraxerit, ne
oftenderet in honore* pofitum, qui poterat vel
munus pubiicum invito hnponere, vei impedire
ne honor decerneretur. arg. /. ad invidiam 6.1.
cum te domus 8. C. b. t. neque enim injuria eft, aut
onus imponi, aut impediri honorem. arg. /. in-
juriarum 13. §. fiquis de honoribus 4. dF 5. Jfi. de
injuriis Non etiam fola: mina? hic fufficiunt, ni-
fi capitales fint, &, qui minatur, exfequi eas vere
poflit, ac exfequi jam ante folitus fit; metum enim
non ja&ationibus tantum , vel conteftationibus,
fed atrocitate fadi probari convenit. /. fi donatio-
nis 7. /. metum 9. C. h. t. adeo ut ne ad majeftatis
quidem crimen conftituendum fola comminatio
fufticiens ftt; fed potius perfona dicatur fpeftan-
da efle, an potuerit facere, & an ante quid fe-
cerit , & an cogitaverit, & anfanae mentis fue-
rit; ne lubricum iinguae ad pcenam facile traha-
tur. /. fiamofi 7. §.pen. ff. ad leg. Jul. majefiatis.
Interim adverfus minarum jadtationes idufure-
ceptum eft, ut inde metuens , implorato judicis
auxilio, cautionem de non offendendo exigat a
minarurn audtore, datis ftdejufloribus vel pigno-
ribus arbitrio judicis interponendam ; de qua
pienius vide Andr. Gayl de pace publica. libr. 1.
cap. 2. & 3. Denique nec fola mali fufpicio,
quam q uis concepit, huic reftitutioni locum fa-
cit. Unde , ii funduin meurn dereliquero , au-
dito quod quis cum armis veniret, edidto huic
locuin non eife , & interdidtum unde vi ceffare,
Labeo exiftimavit; quoniam non videor vi deje-
ftus, qui dejici non expe<5tavi, fed profugi. /.
metumcf.in pr.jf. h, t. ftve armati nulU re ipia
veniebant, five veniebant quidem fed alio ten-
debant. /. quodeft 3. §. (i quis autem 6. & 7. ff.
de vi & vi armata. plane fi & venerint, & fundum
meum occupaverint, edi&o huic a:que ac inter-
di£to unde vi locus foret. d. I. 3. §. 7. muitoque
magis, ft demum dereliqtierim fundum , poft-.
quam jam eundem iitgrefli fuiflent armati. d. /.9.
ff. h. t. Pugnare interim videtur cum hifce
id quod a Juliano traditum , vi dejettum videri
dominum fiundi, qui, cum homines armatos ve-
nientes exifiimaret, Jjrofiigit; quanrvis nemo eo-
rumfundum ingreflus fiucrit. I. non folum 33. §. fi
dominus 2. ff.de ufiitrpat. & ufiucafnon. Conci-
———

Hiv

T I T. IL

lationis quidem viam emendatione teiitant Cuja-'
cius, & poft eum Ant. Faber. in rationalibus ad,
/. 9, pr. ffi. h. t. pro exiftimaverit iegentes, exti-
muerit; quaft timuerit eos non abfentes fed prse-
fentes , nee aiio tendentes, fed ad fe venientes.
Malim tamen retenta iedione verbum illud videri
in d. I. 33. §. 2. accipere velut notam improprie-
tatis, ut nempe deje<5tus quidem videatur, vere
autem deje<5tus non ftt; quo fenfu verbum vide-
ri & in jure & probatos apud au<5tores freqnenter
occurrere, tralatitium eft.

14. Non autem metum fatis gravem , velut
mortis, vulnerum , allegafte fuffecerit, neque in
dubio prscfumitur, terrorem incufliim eife, dum
quifque bonus creditur, donec contrarium ap-
paruerit; /. ult. pr. ff. h. t. maxime, ft amicis
intervenientibus negotium geftum fuerit. /. tran-
fattionem 35, C. de tranfiattion, fed probatione
opus eft, quae imponenda ei, qui inetum fibi illa-
tum ait, iive aftione metus agat ipfe, five me-
tus exceptione fe tueatur; tum quia afiirmanti
incumbit probandi onus, tum etiam, quia &
a<5tor fundamentum intentionis fua?, & reus ex-
ceptionis veritatem , a<5toris inftar, docere de-
bet. /. mctuni 9. C. h. t. arg./. 4. C. de edendo.
jun<5t. /. i.ff. deexceptionibus. /. 2.ff. deprobation.
Quibus vero modis probari poflit, metum iilatum
efte, & de proteftatione , quod metu coa<5tus
contraxerit aut contradiurus fit , vide Mafcar-
dum de probation. conclufi. 1056. 1057. 1058.
refponfa JCtor HoWznd. part. 5. conftl. 59. Andr.
Gayl itbr. 2. ohfierv. 93. num. 15. 16. 17. &
feqq.

15. Perpetuum tamen non eft, ut per a<5tio-
nem quod metus caufa refcindantur , quse jufto
feu fatis gravi metu incuflo gefta funt ; dum
quandoque ipfo jure nulla funt; quandoque ex
adverfo pleniflimam retinent firmitatem; quando-
que refciflione non egent, eo quod metus illatus
nuilum aiteri intulerat detrimentum. Ipfo jure
nulia eft extorta per metum dotis promiffio. l.fi
mulier 21. §. fi dos 3,ff.h. t. nuptise. /. neque ab
initio 14. C. de nuptiis. libertatis datio, fi ipfe fer-
vus vel popuhis dominum coegerit. /. illefiervus
9. l.fiprivatus 17. Jf. qui& a quibus manumifift
liberi non fiunt. fin hoc egerit privatus extraneus,
libertas quidem fervo iaiva eft , fed dominus
contra cogentem ita reftituitur, ut pretiurh qua-
druplicatum cogens prseftet: eoque fenfu verum
efle puto, & inteiiigendum , quod in. I. metum
9. §. idern 2.ffi. h. t. fcriptum eft, quofdam be-
ne putare, etiam fervi mariumiflionem , quam
quis coactus fecit, ad reftitutionem hujUs edi<5ti
porrigendam efle. Quod enim ipfa libertas re-
fcindenda non fit, & ea ratione nulla reftitutio
advcrfus manumiifum poflitlocum habere, pa-
tet ex. /. eleganter 7. in fine principii. ff, de dolo
malol.fiex caufia 9. §. ult.ff. de minor 25. annis.
nifi minor ex magna caufa hoc a principe fuerit
confecutus. ho.ff. eod. tit. de minor. Ratio au-
tem, cur nuptix, dotifque promiflio, ac datio

liber-

-ocr page 261-

Qy O D METUS CAUS

jib£rati3 , propter metum magis ipfo jure nulla
fint, quam aftione metus refcindenda, non im-
probabilis ea eft > quod, ft femel fubfifterent hcec
fummo jtire , maximus ille* qui in ipfis ac pro
ipfis militat favor, facile impediret eotum refeif-
iionem. arg. Lfidolo acciderit 24. fil de dolo d. I.
ficx caufia 9. §. ult. I. 10. ffi.de minot 2$. annis.
Legiilatores fcilicet, cum ingentem animadver-
terent nuptiarum, libertatis, dotium, favorem,
neque tamen aequitatis ratio ullatenus permitte-
ret, eo ufque porrigi iftiufmodi favores , ut fub
eorum obtentu alii fine fui culpa in manifefto ha:-
rerent damno, fatius putarUnt, impediri ab ini-
tio quaft nativitatem libertatis, tiuptiarum , ob-
ligationis ad dotem, quam harum femel natarum
refciifionem concedi: eo modo , quo lex Elia
Sentia maluit mox a principio impedire liber-
tatein in fraudem creditorum datain. pr. Jnfiit.
quibus ex caufi. manumitt. non licet. cum alio-
quin alienatio in necem creditorum non ipfo ju-
re nuila fit, fed Pauiiana debeat aUt refciiforia
aftione retractari.

16. Pleniflimam, non obftante metu jufto,
firmitatem retinent metu gefta, quofies quisea ex
intervallo liberaque voluntafe find ulla coaftione
rata habuit; quod vel tacite fieri pOteft vel ex-
prefle: tacite rebus ipfis & factis, dutli id, ad quod
ab initio ex metu obftri£tus fueraf, poftea extra
metum profitus fponte foivit, atqUe ita libe-
ro corroboravit confenfuv /. cuM te i. L fipcr
■vim 4. C. h. t. adde cap. f. extra. h. t. de his qtti ni
<&c. Idemque eft, fi vel fponte poftea fidejuifores
aut pignora dederit in fecuritatem obligationis
metu extortae, vel liber ab omni tiinore dilatio-
nem petierit ad folvendum id , quod metu pro-
miferat; cum & fententiam contra fe latam com-
proSafle cenfeatur, qui dilationem petiit, fic ut
ob id ei pereat appellandi facultas , etiam ante de-
cem dierein lapfuffi. l.pcn. C. dere judicata. Sed
&, fi in ftupro puella: deprehenfus fponfalia con-
trahere metu mortis vulnerumve a patre puellse
aliifve coaftus fuerit, deinde vero dimiflus, fuje-
que faftus poteftatis, identidem in ejufdem puel-
ia: ruat amplexus , non alia , quam fpontanea
fponfaliorum primitus metu extortorum com-
probatio , liberque in nuptias futuras confenfus,
ex tali fa<5to concipi poterit. Vide Brouwer. deju-
re counub. libr. 1. cap. 17. num. 10. Nonta-
rnen confenfum & ratihabitionem tacitam indu-
cit, quod metum pafius non in querimoniam
deduxerit, feu proteftatus fuerit, fe metu quid
gefliife , quam primum id tuto fieri per eum po-
tuit, fed filuerit. Non enim hujufmodi prote-
ftationem jura requirunt , eo folo contenta,
quod metum pafius aftioncin intra quadrien-
nium a metu illato inftituat, ac ad finem perdu-
cat juxta tradita tit. 1. aut ex negotiometu ge-
fto conventus, tunc, cuin convenitur, alieget
doceatqup metum. arg. L 1. C. de condiCt. oh
turp. caufiam. ficut reftius hanc conjeauraffi ad-
njiferis, filuifle eum , qui metum paifus erat»

A GESTtJM ERIT. , 245

quod fciret, jus fuum ad irritanda qui* metu gef-
ierat, durare toto tempore ptr leges induItOi arg;
L ficut 8» §. non videtur ij.Jf.quib. fnod. pigni
mel hyp. fiohit. maxime, cum in querimoniain
deduccndo metuffi non potuerit innrmare metu
gefta , fed tantuffi adtione vel exceptiorie in judi*
cio propofita. Vide Refponia jurifconf. Holh
part. 5. confitL 1 pag. 462. 463. Expreftera-
tihabitio fit, cum iolenniter poft metiim cefian-
tem renunciat aftioni quod ffietus cauia , aut ju-
ri omni, quod in illaffi rem habebat, quam pri-
mitusincuifo terrore tradere coaftus erat; quafi
purgato iftac ratione & fublato vitio metus;
Nec opus eft, ut prius in poteftatem ejus, qui
metum paflus eft , redierit nattiralis rei pei" ffie-
tum acmiflse pofleflio , ut perperam nonnulli
colligunt. ex §. aliquando 8. Jnfiit. de ufiucapioni
non enim illic dicitur , non nifi rcverfia re njitium
purgari, fed exempli caufa , purgari fcilicet ali-
quando vitium , •velutifiin domini potefiatem re-
verfia fit, non tamen exclufis modis aliis; Cuin
fufficiat etiam fine traditione venditio aut tran-
faftio cum fure de re furtiva interpofita, & iri uni-
verfum confenfus offiriis doinini in id, ut alter te-
neat, quod primo furto , ffietuve fuerat oc-
cupatum. /. certe 6. §. julianus 3. jfi. de precarm
L quamvis 84. ffi. de furiisl.fifur 32.ffi.de ufiur-
pat & ufiucapion. Neque contrarium jure Cano-
nico cautum eft in cap. fiollicite 2. extra de refiitu-
tionefipoliat. cum potius caput illud intelligendum
fit de cafu, quo non fatis liquido de fpontanea
conftat renunciatione: fi enim ea fuiflet rnanife-
fto probata , iriepta fane fuerint ea pontificis
verba; qttia non efi verifimile, quod fiponte juri
fiuo renunciaverit, qui renunciavit fpohatus, cui
confequens erat, ut, fi fpontanea renunciatio
appareat, rata quoque fit , ex generali regula ,
qua fuo quifque juri licite rehunciat. t. pcn. C. de
patfis. Vide refponfa Jurifconf. Holland. part. 5:
confit. 156. pag. 450. in med. & 451. & confit.
¹ 5 7- P^ag- 461. & fieqq. Quod fi ipfo metus iila-
ti tempore, vel etiam ex intervallo, renunciatio
per metum extbrta fuerit, non libere interpofi-
ta, non dubium , quin reftitutioni adhuc locus
fuperfit. arg. /. 2. in fine C. h. t. Nec eam impediet,
qUod ffietum paflus jurejurando , itidem per me-
tum interpofito, finnaverit metu gefta , aut re-
ftitutionis renunciationem : five enim jus civile
fpe£tes, jusjurandum non folet majorem addere
negotio firinitatem ; fed potius fequitur naturam
aftus cui opponitur. /. non duhium 5. in fine C. de
legihus. I. jurifigentium 7. §. & generaliier 16. ffi.
de paffis. five mores hodiernos; facile hujufffiodi
facramenti metu extorti relaxatio impetratur; ne
ex fuo fcelere iucretur qui metuin fecit. Refponf.
Jurifc. Holl.part. confil. 157. pag. 464. 46f.
& fieqq. Gayl libr. 2. obfierv. 42'. quamvis in fo-
ro poli obftri£him manere debere eum , qul me-
tu gefta jurisjurandi religione firmavit , ffiultis
placeat: fed de his latius. tit, de jurejurando.

17. Refciflione opus non eft , eo quod per
H h 3 me-

-ocr page 262-

L i B. IV. T i T. III.

metuin illatum nulla metum paffo kfio fafta eft;
quoties quis metu pofteriore in continenti illato
reddere coaitus eft, qua: paulo ante ipfe, incuffo
terrore, contra jus acquifiverat, ut ante diftum
ex/. §. i .jf.h. t. vel cum perpetua exceptio-
ne quis tutus eflet ,-creditorem coegerit acceptum
fibi facere. I. itemfii<\.pr.ff. h. t. vel debitori fuo
metum creditor intulerit, ut folveret, quod ve-
re erat debitum. l.fied&partus 12. §. ult.ff. h. t.
cum enim natura adionis quod metus caufa
damnuth reqUirat, quod reparari pofllt, neque
hifce in cafibus quicquam abfit metum paflo,
ceifare debuit hoc edi£tum. d. //. Unde & , fi
quis quadraginta debens , metU adaftus fuerit ad
promittenda ac folvenda trecenta; non trecen-
tonun , fed tantum ducentorum & fexaginta,
quadruplUm eX contumacia confecuturum, re-
fponfum eft. /. itemfi 14. §.pen. ff. h. t. Qui-
bus autem in cafibus ceftat damni illatio, & ita
metus caufa adio, non tamen ideo vis & metus
impunita funt: nam & pcena legis juli$ de vi
locum habet, prout vel publica vel privata inter-
venerit violentia. d. I. 12. ult. I. 13. ff. h. t.
Scquidebitorem metu ad folvendum conftringere
tentaverit jus crediti amittit. /. extat 13. ff. h. t.
Et quamvis moribus noftris ille juris rigor miti-
gatus fit, quod auftoritate privata occupans de-
bitoris bona, aut debitum injefto terrore extor-
quens, atque ita fibi jus dicens, jus crediti non
amittit; tamen ad id, quod intereft, adverfa-
rio vim paflo tenetur, pro modo violentise extra-
ordinem arbitrio judicis infuper coercendus. Co-
varruvias mariar. refiolut. lihr. 3. cap. 16. num. 7.
Carpzoviusdefin.forenfi.part. 4. confiit. 35. de-
fin. 11. Louet , enfies> arrefi, lit. R. arrefi. 48.
du recete. in med. Chriftinseus vol. 2. decifi 184.
num. 4. Groenewegen ad. l.i^.ff. h. t. ad

1. lnfiit. de vibonor. rapt. Waflenaer pratt.
judic. cap. 14. num. 15.16.

18. Cjeterum, licet a£tio quod metus cauia
intra quadriennium intentanda fit, id tamen non
aliter obtinet, quam quatenus intra illud ipatium
ex contumacia in quadruplum crefcere poteft: in
fimpluin enim, feu ad ipfius rei reftitutionem
caula cognita perpetuo , id eft totis triginta an-
nis, agi poteft per eum , qui metu conterri-
tus retn fuam amifit. /. fi per vim 4. in fine C. h. t.
I. item fi 14. fi cpuis v-. ff. h. t. eoque fenfu a
Paulo traditum, prsetorem td, quod metus caufa
geftuinfuerit, nullo Unquam temporejatum ha-
biturum. l.fimidier 21. §. 1. ff. h. t. & quia adver-
fus heredesejus, qui metum fecit, a£tioha;cirt
id tantum datur , quod ad eos pervenit; hinc &
in heredes eam perpetuo dari conftat. /. •videamui
171 in fine. /. quod autcm ip.ff.h.t. Cumque
noftris moribus hsec actio non amplius in qua-
druplum ex contumacia contra quemquam de-
tur , fed tantum in fimplutn, adeoque non pce-
nalis fed rei perfecutoria fit, quemadmodum Sc
doli actio, utramque etiam triginta annis nunc
durare, uti. rationi juris conveniens eft , ita &
ufu fervatur , fic ut ob minorennitatem quidem
reftitutio adhuc intra quadrienniutn petenda fit,
ex metu vero vel dolo non item ; tefte Hug.
Grotio manudutt. ad jurifiprud. Holland. libr. 3*
cap. 48. num.idt. Groenewegio ad. 1.4. C. h.t. &
ad l. ult. C. de dolo. Sim. van Leeuwen. cenfifior.
part. 1. libr. 4. cap. 41. num. 8. & cap. 42. num.
ult. Qua autem ratione hsec conveniant cum
iis , quse de reftitutionibus intra quadriennium
petendis, aut de poftulanda poft quadriennium
adverlus lapfum temporis fimul & adverfus prin-
cipale negotium redintegratione, a pragtnaticis
vulgo traduntur, & tit. 1. funt enarrata; vix eft,
ut explicetur; nifi forte dicendum fuerit, qua-
driennium, aut aliud tempus moribus vel ftatu-
tis definitum, ( veluti decennium in Belgio Hi-
fpanico alibique ) obfervandum efle, quoties ob
metum vel dolurn defideratur ipfa negotii fummo
jure validi refciflio , & plena inftauratio, tri|in-
ta vero annorum fpatium admitti, ad id, ut quis
ob metum dolumve confequatur , quanti fua in-
tereft , fe ex illato dolo aut incuflo terrore rem
non ainififle, tranftatione ipfius rei in fuo vigore
perdurante. '

r ir v lv s 11 l

De dolo malo.

s UMM

i. Dolus vel bonuS vel malus efi, vel ex re velex
propofito.

1. Dolus non prcefumitur fied probandus; quibits
modis probetur.

3. Si dolus caufiam dederit contrattui bontt fidei, is
ipfio jure nuUus efi, ncc ttanfit dominium, ncc
opus refiitutione ? agi tamen potefi ad id quod
interefi. Satisfit objettionibuS.

4. Si dolus inciderit ih contrattum bona fidci, non
dmr doli attio, fedexipfio contrattiu

llgipl

ARIAi

5' Quidjnris, fi tertii dolus interveherit in negotio
honce fidei.

6. Si dolus caufamdederit negotio firittijuris, vel
in illud incident, negotiumnon efiipfb jurenul*
lum, fied reficindendum.

7. Ratum manet negotium tmne dolo gcfium, fi
ita velit is qui dolum paffus efi.

8 Quidfit doli attio ? quibtts detur ? non ei, qui
ipfiein dolo fiuit, nec ei , qm adverfiarii dolum
fichit.

9. Con-

-ocr page 263-

SD E D O t O

Cotitra quos rletiir ? de dolo procummm, tilto-
rum , decnrionum. Quidfi pkres dolumfecerint.

10. Non contra tertios pojfejfores. An contra pa-
rentes , patronos & heredes eorum j an contra
honoratos t quo modo verhis affw temperanda
fit. ut bone fidei mentto fidt.

11. Ad quid tendat doii attio.

12. Intentanda intra biemium. Attio tamen in
fattum in id, in quo alter locupletior fattus efi ,
perpetuo durat, etiam contra heredes. Quidmo-
ribus.

13. Quibus cafibus cejfei doli attio t an ei loius, fi
alia attio aliudve remedium fiuperfit ? cum qui-
bus atfionibuspofifit concurrere ?

14. Non concurrit doli attio ciim iftdebiti condittio-
ne, nec cum condittione caufa data &c. neccum
attionepireficriptis verbis.

Olum JurifcOnfulti haud incdn-
cinne diftinxerunt in bonum &
malmn. Bonum dixerunt, qui
vel in univerfum a jure proba-
tuserat; veluti, cumadverfus
hoftem iatronemve folertia ad-
hibetur. I. 1. §. nonfiuit 3. jf. b. t. VeJnon proba-
tus quidem , fedtamen impunitus ac toieratus ;
qub pertinet ■, quod ab Uipiano didum , in pre-
,tio emtionis & venditionis naturaliter licere con-
trahentibus fe circumvenire. I. in caufiie i6. §.pen.
ffi. derAinor 25. annis. l. item fi 22. §. ult. ff. lo-
cati. adde. /. 8. C. de refcind. vendit. Malum do-
lum dupliciter confiderarunt; alium nempe, qui
ex re ipia eft, ac in laefione iminodica conftftit,
etiam iine concurrente lsedendi prbpbftto, fi ini-
tium negotii refpicias; quo cafu res ipfia iti fie do-
htmhabere dicitur. l. fi quis Cum aliter 36. jf. de
vcrboY. obligat. Aiium ex propofito, in quo
adeft lsedendi anirnus' qui ideo etiam k cuipa di-
ftinctus eft, quippe quse magis dici poteft faftum
inconfuitum , quo alteri nocetur : cum ex ad-
verfo dolus iileex propofito & in fpecie confide-
ratus, fit caliiditas, faliacia, machihatio, ad cir-
cumveniendum, fjiiiendum, decipiendum akerum
adhibita. /. 1. §. dolummahm i.ff. b. t. feu, cum
alterius circumfcribendi caufa aiiud agitur &aliud
agi fimulatur. l.fiirisgcntium 7. §. dolomalo g.fif.
depattis. Circero hbr. 3,. de ofificiis. ubi & memora-
bile calliditatis infignis exemplum exhibet in Cajo
Cannio equite Romatto, circa hortulorum em-
tionem per venditorem Pythium circuinfcripto.

2. Fit autein dblus vel in contradtibus , vel
In teftamentis, vel in legibus. /. 1, §. ult. ff. de doli
mali& met. except.l.fraus ff.delegibus. Seduti
metus non erat prsefumendus,. verum proban-
dus fecundum tradita in tit. prseced^ ita & in dolo
idem obtinet. /. quotienS 18. §. qui dolo l. ffi. de
probation. quem tamen, cum inmente refideat
non aliunde redtius quam fcx qualitate fa6ti aeftH
mari, adeoque ex circumftantiis colligi j refcri-i
pturn eft. /. ad rejcindendam 4. L fi volutltate 8.
L doius emtoris 10. C. de refcind. vendit. Ldoium 6.

16. Nec cum dttione iutelx , aut reflitutmte ex
capite minorennitaiis.

17. Nec ctim attione ex tefiamerito.

18. Neccum attloee.judicati.

19. Nec cum prifitna attione, fi attor dolo rei iit-
duttus, quafi nihil deberetur, confienfierit in m
abfioiutionem. .. t

20. Nec cum dttione adexhibendum dut m vitt-
dicatione.

21. Nec cuih attiorie depofiti aut iegts Aquilice.
22; Nec cum dttione negotiommgeflorum:

23. Neccum condittione ob caufiam datorum ex
contrattti do ut des , vel do ut facias.

24. Hodie dcti attio perpetm durat.

C. h. t. Quse vero illa fint ihdicia , qua: fa&o-
rum qualitates , ad dolum arguendum fufficien-
tes, vide plenius apud Menochium de prtefium-
tion. libr. 5. prcefiumt. 3. Mafcardum deprobation.
concluf^i. 532. 533.

3. Dolo taineh probato, non idem femper ef-
fedtus eft i etenim vel caufam dare poteft con-
tradui, vel tantuih in contra&um incidere. Cau-
fani dare contradtui dicitUr dolus, cum animufti
contrahendi noh habfens ad contrahendum indu-
citur, nuliatenUs contradurus, fi doluS defu-
iftet. Incidere vero in contraftum tunc cenfetur *
cum qUis fponte quideni contrahit, fed in modo
contrahehdi, veluti in pretio aut aliter decipitur.
/. & elegariler 7. jfi. k t. Si dolus caufam dederit
contraftui bona? fidfei, is ipfo jure nullus eft,
ut reftitutione opus non fit. d. I. 7. ffi. h. 1.1. in
caitfice 16. §.x. jun£t.pr. ff.de minor 25. dnnis. L
pupullus 5. §. itemipfe 2. fifi. de auttoYtt. tiit. L ea
vero 3. ult.fi'.profiocio. Cumqueid quod nul-
lum eft, nullum pbffit effedtum producere, con-
fequens eft, ut heque dominium heque jus ullum
aliud ex fubfecuta ad negotium nullum traditio-
ne pqffit y^deri in emtorem tranfiatum : nun-
quam enim nuda traditio dominium transfeit t
fed ita, fi venditio aut alia aliqua jufta caufa ea-
que valida pracefferit, propter quam traditiofp-
queretur.,/. iiunquam 31 ff. de acquir. rer. domtf.
arg. /. bcec ratio 3. §» fciendum 10. & 11. jf. de
donat. ihter. vir. & itxor. Et fane, fi per traditio-
nem ex titulo tali qui nullus eft, vel qui crede-
batur praeceffifte cum non praxefliffet, ne ufuca-
piendi quidem, facultas in accipientem transfera-
tur, t. 1. §. 1 2ifif. pro dohato. I. 2j. ff. deitfurpi
& ufiuCap. quonam obfecro jure poflet dominium
tranfire ?. Si qujd traditio ad contra&um ipfo ju-
renullumfubfeeuta operetur, non tamen aliud,
quam ut nuda poffeiffio naturalis, quae fa£ti eft j
in accipientem transferatur. arg./. 1. §, fiviruxo-
ri 4. ff. de aCqmr, vel amttt. poffefif. Unde 8t
tales qui ex titulo nullo tenent, dicuntur poffide-
re pro pofleflore./. nec ullam 13 . omnibus 1.
ff. de petit. heredit. Porro, dominio non tranfla-

" toas

M A t 6,

15;. Nec cum aliis attionibus ail jpromiffum hriimal
competentibus, fi iliud ante vel

moram oc-

-ocr page 264-

$4-8 k ¹

to , dubium eifTe nequit, quin dolum pafTus or-
dinario jure rem fuam non ab eo tantum qui do-
ium fecit, fed & a quovis bonse vel matefidei
poffeffore poffit ex jure dominii vindicare, toto
tempore rerum mobilium aut immobilium vindi-
cationi per leges aut mores praefinito ; (cum ex
adverfo doli aftio non cohtra quemvis pofieflb-
¥em detur, fed foluip dolofum, ut poftea trade-
tur) quae fententia etiam rebus judicatis in Hoi-
iandia firmata eft. Neofladius. Curicc fupr. de-
iifi $. Groenewegen ad Grotii wand. adjurifprkd.
Holl. lihr. 3. cap. 48. num. 15. Refponfa JCtor.
Holl. pari. 4. confil. 2. Sim. vah Leeuwen cenfi.
for. part. 1. libr. 4. cap. 42. num. 4. Waflenaar
praff.jud. cap. 2. num 46. Ntc contrarium pro-
bari poteft ex. I. ft rcs 12. §. l.ff. de juredot. ubi
mulier circumventa m eo , quod fervum marito
in dotem dederat, dicitur aftura ad id , ut fervus
fibi reftithamti Non ehim negat jurifconfultus
dationem in dotem inutilem effe; fed cum poflef-
fio in maritum eflet tranflata, mulierem ait jure
afturam., ut fibi iervus reftituatur, cujus pof-
fe^io nullo jure valide fuerat in maritum tranfla-
ta. Quod vero refcriptum eft, prsefidem provin-
ciae juflurum , ut dolo fafta venditio refcindatur.
l.fidolo 5. C. dc rcficind. *vend. id itidem non per-
peram de retraftatione implementi, feu tradlitio-
his, ad venditionem nullam infecuta:, accepe-
ris: aut, fi de emtione nondum per traditionem
impieta legem intelligas propter finalia verba ejus,
iiovum nOn eft , ut refcindi in jure noftro dica-
tur , quod ipfo jure hullum efle, aliunde con-
ftat: nam & venditionem praedii pupiliariis fa-
£lam contra DiVi Severi orationem, prjefidis
fententia non immerito refciflam efle , traditum
1. & fiis 9. C. de prtcd. & atiis reb. minor. quam
tamen re ipfa nullam fuifle, fic ut rei alienata»
Vindicatio permiffa fuerit, expeditum eft. I. ma-
gisputo 5. tes aiiemm 15\ ff. deprted.

& aliis reb. minor. Idemque judicium efto de
l. exemto 11, §./?quis virginem 5. jfi.deatf. emti.
ubi emtori, mulierem pro virgine enenti, dicitur
ex emto dari aftio ad refoivendam emtionem,
cui tamen dolus venditoris caufam dederat, dum
fciens eintorem errare paflus eft. Refoivitur enim
venditio , qua? ipfo jure nulla erat , eatenus,
quatenus traditio & pretii numeratio jam fubfecu-
ta erat, ideoque in ipfa lege dicitur aftio danda ,
utpretio refiituto mttlier reddatur; nam ut nemo,
ita nec esntor fibi jus dicere poterat, ac privatim
pretium folutum extorquere ; fed judicio, & in
cafu noftrse iegis aftione ex emto, opus erat ad
ea recuperanda , quae ex contra&u nuiio erant
poffeflione tenus tranflata, &, quantum quidem
ad nummos attinet, forte jam expendendo con-
fumta. Minus hanc premit fenterttiam. /. dolus 1 o.
C. de reficind. -vendit, Cum enirn illic in fola pre-
tii quantitate laefio acciderit dolo adverfarii, ap-
paret fatis, doium non tam caufam dedifle con-
traftui, quampotiusinemtionemincidiffe, non
eo pretio contrahendam fi dolus defuiffet: unde

T r t. III.

& dominium rei fic emtx in emtorem, & rurfus
per hinc ih fecundutn emtorem tranliatum fuiffe,
afferitur; quod non effet, fi doius dediffet emtio-
ni caufam , ut ante di&um. Licet autem ob do-
lumcaufamdantemcontraftusbor.ee fidei nullus
fit, tamen fi extali contraftu laefionem fuftinUe-
rit qui dolo circumventus erat $ afti onem ex ipfo
ilio contraftu nulio eft habiturus, ad id quod in*-
tereft, fe circumfcriptum non efle: eo modo,quo
& ex emto agitur adverfus eum , qui fciens rem
facram pro profana diftraxit ignorartti; quamvis
& tunc contraftus a:que hullusfit. §. ult. Infiit.
de emt. •vendit. I. qui cfficii 62. §. i. jfi. decontrah.
emt. d. I. ex emto 11. §. ft quis virgmem 5 .ffi. de
aft. cmti. i

4. Quod fi in bonie fidei contraftum dolus in
ciderit, neque ipfo jure nulius eft contraftuS j
neque aftioiii famofe doli iocus eft; fed magls
ex ipfo illo cbntraftu bortac fidei aftio datur. /.
& eieganter 7. §. non fiolum 3. in fine. /. fi quis
affirmaverit 9. pr. jfi. h. t. I. Juiiant/s 13. §. fi
venditor 4. §. 5. & 6. jfi. de aft. cmti. I. in ven-
dendo 66. §. 1. ffi. de contrah. emt. eo quod con-
traftibus bonae fidei femper ipfo jure ineft aftici
& exceptio doli; adeoque doio probato , ab"-
folutio excipientis fequetur , aut agertti caufa
redintegrabitur. arg. d.l.n. §. 5. ff. de affi
cmii. Neque hifce contradicit Ulpianus in /.
quod •venditor 3 7. jfi. h. t. Cum legis illius fen-
tentia nOn haec fit, quod detur contra vendito-
rem hsec aftio famofa doli ; fed magis ibi qua>
ftio eft, an , fi a venditore non commendan-
di fed decipiendi gratia quid diftum fit, locus
fit aftioni aedilitise redhibitoriae vei quanti mino-
ri$, quafi ex difto promiffove, (ex quo difto
promiffove aedilitias dari aftiones conftat ex l. fi
quid venditor 18. I. ficiendum 19. §. ii 2. 3. 4.
jfi. de adilit. edifiis.) & refpondetur, non effe ex
difto promiffove aftionem; idque , quia ven-
ditor 11011 eo dixit animo, ut praftaret, neque
quicquam promifit : quod tamen requirebatur
ad id, ut quis ex difto promiffove poffet jedili-
tia aftione teneri. d. II. Quia tamen dixit ven-
ditor decipiendi animo, & ita in dolofuit, dan-
da dicitur de doto aftio; id eft, danda eft pra-
pter iilum doium aftio, & quidem ex emtofeu
ex ipfo contraftu, in quantum aftioni ex em-
to ineft de dolo aftio, quo fit, ut famofa ,.ac
fubfidiaria doli aftio dandanon fit. d.l. 7. §. 3.
in fine.ff. h. t. Majoi difficultas eft in. /. dotus 10.
C. dc reficind. •venditione. in qua cum fermo effet de
dolo in contraftum £mtionis incidente , (uti
pauloantedemonftratum) fubjungitur, ei, qui
doio deceptus eft, contra illum, cum quo con-.
traxerat, in integrum refiitutionem competere;
quodnon nifide reftitutione ex capite doii, at-
que adeo doli aftione famoia , videtur accipien-
dum effe. Sed non ita eft, neque enim id per-
petuum eft, quod per in integrum reftitutionem
in jure noftro denotetux remedium praetorium ex-
traordinarium, per quod negotium aliquod fiur

refti-

-ocr page 265-

D E D O iv

_rcfl:itnitur acqiiitati: fed & quandoque omnia iila
comprehendit remedia , quibus quis ordinario
jure, a6tione ordinaria , a fe daitlnum amoiitur,
& gefli refolutionem impetrat. Quo fenfu credi-
tores a&ione Pauliana -vei refciiforia obtinere di-
cuntur reftitutionem iri priftmum ftatum. /. ait
frcetor. 10. §i pratered 22. ff. qux in fraud.eredi-
tor. & qui experiuntur interdido, ne quid in io-
co publico fiat.7. 2. §. hoe interditfum. pemdi. ff.
tte quid in locopubl. fiat. Simili ergo modo etiim
in d. L 1 o. reititutio in integrum nihil aliud eft ,
quam pretii iniqui, dolo conftituti, emendatio,
aut propter dolum emtionis infirmatio, accom-
tnodataadid emti venditi aftione. arg. d. I. ii.
§.5 .jfi.de ati. emti. Afm-

5. Si tamen non alterutrius ex contrahentibus,:
fed tertii dolus in emtione aiiove bonae fidei nego-
tio intervenerit, rationis eft, hanc dari de dolo
aftionem : cum enim inter teitium iilum fraude
fua Ijedentein ac lsefum nuiius cohtra&us intercef-;
ferit, ideoquenec ex contradh actio de dolo fa-
^to poffit moveri, necefle fuit, ad hanc fubfi-
diariam doli aftionem recurri. Quo fundamento
doli aftio in prtjrenetam datur, fi is calliditate cre-
ditorcm circumvenerit 3d faciendum nomen ini-
doneum, feu, ad credendum inidbheo debitori.
I. 2. ff. deproxerietieis. uti& adverfUs fervuth, qui
confilio callido minorem ahnis 2 j t induxit ad fui
Venditionem , fi poftea pet emtorein fuerit manu-
miifus. I. & eleganter 7. f.h. i, Contra eunvqUo-
que, qui dolo malo commodfivit venditorimihora
pondera mercis appendendte grfitia, ut emtor lar-
deretur ; cum aftum eftet, ut hifce ponderibus,
qus commodans sequa affirmaverat,appfenfib fie-
ret. I.arhitrie 18; §.deeo^ .jfi.h. t. Quibus in cafi-
bus etiain non ad contractus infirmationem con-
tendi poteft, fed tantum ad id quod intereft, do-
lum haud interveniife, fi modo dolo careat uter- '
que contrahentiUin \ nt alioquin ex alieno deli-
6to in irritum deducantur negotia cum detrimen-
to ejus, qui bona contraxit fide , & modieam
tantum , non enormem , alteri intulit laefionem.
Si enim ultra dimidium l^fio efiet, etiam defi-
ciente contrahentiuffi dolo ad remedium ltgis 2.
C. de refcind. vend. refugium pateret, Ut dice-
tur tit. de reficind. njend.

6. Hxc ita in bonse fidei negotiis; aliter ffefe
tes habet in iis quae ftridi juris funt, quippe qux,
five doius caufam dederit. five inciderit, ipfo
jure nulla non funt; ufque adeo, ut, fi Wif-
fembachio credaffius, apud prifcos Romanos do-
lus in ftrifti juris judiciis fuerit impunitus; Wif-
fembach ad Pand. h. t. num. 30. de quO tainen
merito addubites ; tum quia nullo modo proba-
biie, Romanos adeo sequitatis, rationis, jufti-
tiajque amantes , ufque ad teffipora Ciceronis
tantam pafluros fuifle fallacise licentiam : tum
etiam quia id non evincitur illo Ciceronis loco,
quem ex Iibro 3. de officiis deprompfit: quippe in
quo non de ftrifti juris contradu, fed hortulo-
rum venditione fermo eft j ad quorum emtionem

O M A L 6, 249

pelleftus erat Cannius aftuto •venditbriS fifto;
fic Ut inde in ipiis etiam bon® fidei negotiis dolus
imputiitus eflet; quod tamen ipfe Wiifembach
haud admittit. Sed & huila illatio iegitiffia eft i
fi teinpore Ciceronis Aquiiius quafdaffi cbncepe-
rit formulas, doli avertendi-caufa, ergo ante illas
adinventas dolus iffipunitus fuit. Quicquid ejus
rei fuerit; iliud faltem in aperto eft, noftro jure
ftrifti juris negotia fummo jure fubfiftere, fed
propter dolum incidenteffi aut caufam dantem Vei
per aCtionem ex ftipulatu recipere iniquitatis cor-
re£tionein ,• quoties de doio cautio interpdiira
eft, vel ftipulatione illS deficiente per Kanc doli
aftioneffi enervari. I. & clcgdnter 7: §. non fiolum
3. ffi.b. t. hfiquis ctimdUter 36. jfi. dcverbor. oh-
ligat. l>. pcn. C. deinutil. ftipttl. Nec rfe&e dixe-
ris , doio inttrvcniente omnem eife exclufum
conftnfuffi', fine quo noh magis firmi eife aut ab
initio' fubfiftere poflunt ftrifti juris qUam bonse
fidei contracftus. Quamvis enim verurn fit, do-
lo impediri, confenfum illum, qui fecundum ju-
ftitiam - fuififet'interpbnendus fi dolus defuiflet ;
non tamen omnis confenfus ea ratione deeft; ih
quantiim pi-omiifor in doloia ftipiilatione cohfcius
eft , quid & cuipromitta l.i.fiid quod duruinzi.
jfi, de verbor: oblig. quemadmotlum emtor fraude
circumventus cbnfentit in certuin pretium vendi-
tori pro re certa exfolvenduffi. Cuin vero in ne-
gotiiS ftridti juris non taih fpeftetur , qua ratio-
ne ex bono & stquo iilter cbntrahentes tonve-
hiendum fUerit, q^uam potius, quid haturaliter
inter eos placuerit,, fecunduffi verborum ibrmu-
iam ac coriceptionem : mirUffi videri hbti debet,
ea fumrno jure confiftere , ex Cbnferifu quali
quali, donec refcindantur. Cumque ex adverio
in iis; quse funt bonse fidei, prsecipue infpiciatur ,
quid ex bono ik scquo fieri debuerit, atit fiiiflet
conventum femoto dolo , quafi ineflk confenfui
conditio , fificilicet ita rcs fiefie habeat, ui hdberc
dicitur , fingitur , fimulatur ; confequens his
fuit, ut toties nulla eifent hsecbonse fidei nego-
tia, quoties dolUs iis caufarn dbdiifet; quia nul-
lus adfuiifet confenfus iliius,' qUi' dolo ad con-
trahendum indu6tus eft j; fi dolus ille non ihter-
veniifet. «V trtm^

ji Illud haud prsetermittehdum > in gratiam
ejus, qui dolo circumventus eft, id conftitutuni
eife , ut negotia dolo gefta ipfo jUre nulla fint vei
praetoria innrmentur reftitutione : ac proinde j
fi , non obftante dolo , ftare velit conttaftui is
qui dolum paflus eft, dum fibi nihilominus con-
ventionem expedire "credit, rata procul dubio
mahfcre debent dolo conventa , cum quifque juri.
pro ie introdufto renunciare poflit; nec arquum
fit , ut , quse in alicujus favorem conftituta
funt, irivito eo in 6jus contorqueantur Isefionem.
arg. /. pen. C. de pdttis. I. quod fiavore 6. C. de legi-
btts. Quibus accedit, quod ex parte ejus , qui
doium fecit, pleniflimus cOnfenfus, atque adeo,
etiam plena obligationis caufa eft. Coftalius ad
L7.jf.jfX Zoefius ad fiand. h. t. num. 9. 10,

I i Pert-

-ocr page 266-

J50 L i B. IV.

Perezius aL Cod.b. t. num. 8. in fine.

8, Eft autem aclio doli prxtoria , perfonalis,
infamans > & ob id fubfidiaria, fi modo ex fuo
dolo, fuoque nomine ( non alieno ) eonvenia-
tur. I. i. §. dtprcetor ^ junft. I. Sabinus 29.ff< b.
1.I. furti 6. §. fi quis 2. fft. de bis qui nou inftim.
quje datur lacfis ex alieno dolo, & eorumheredi-
bus. I. heredibus 13 . ff, h. t. non tamendolofo
contra dolofum,- quippe quo cafu magis dolus
cum dolo compenfandus eft, dum paria delifta
mutuapenfarione tolluntur. l.ftduo 36.ff. b. t. arg.
I. apudCelfum 4. §. Marcellus 13 . ff. de dolimali
C metus except. I. cumpar delithim 154.ff. de re-
gul. juris l. ult. §. pen. ff. de eo per quemfatt. erit
quo minus quis injud. fe ftftat. I. viro atque uxore
ig.ff.foluto matrimon. multoque minusei, qui
fuo ipfe dolo alium decepit. I, tranftaftione 3 o. C.
de tranfatiion. nec etiam ei , qui dolum quidem
paifus eft, fed doli non ignarus: neque enim fciens
prudenfque quifquam fallitur, aut patitur inju-
riam. L cum donationis 34. C. de tranfattion, arg.
I. 1. §. ufque adeo 5. ff. de injuriis. Andr. Gayl
libr. 2. obferv. 6^.num. 2, 3.

9. Competit adverfus eum qui dolum admi-
fit : etiam pupilium , fi pubertati proximus do-
lum fecerit, /. heredibus 13. §. r./. 14. ff. b. t.
contra heredes non aliter, quam quatenus ad eos
ex doJo pervenit, dolove malo faftum fuit, quo
minuspervenerit. /. heredibus 13. jf. h. t. jund.
t.Jiplures 17. §. 1. /. in heredem 26. 27. 28./]
b.t. Si plures dolum fecerint, contraiingulos
in folidum, ut tamen unius prjeftatione caeteri
liberentur. l.fiplutes 17. ff.h.t. Exdolo procu-
ratoris procurator ipfe hac aftione tenetur; ex
dolo tutoris ipfe tutor; ex dolo decurionum cir-
ca adminiftrationem rerum municipii ipfi decu-
riones : ut tamen in dominos , pupillos, ac
inunicipes aftio ha:c danda fit, quatenus ad eos
ex procuratorum tutorum decurionum pervenit
dol o./.fed&ex ij.pr. & §. 1. 2 .ff.h. t. Con-
tra doininum ex fervi doJo aliquando de pecuJio,
aliquando noxalis aflioeft. t.ft quis afftrmaverit

§.pen.ff. h. t. Plane fi plures dolum fecerint,
uno reftituente , vel id quod intereft folvente,
reliqui liberantur. /. ftptures 17. ft. h. t.

1 o. Non tamen contra tertios datur amifti
rei pofteftores , licet adverfus eos metus adio
accommodetur , in qua non ita delignanda eft
perfona, qua: metum fecit, atque quidem in doli
aftione. /. fed & eX I5. §. ult. ff. h. t. arg. /. apud
Celfum 4. §. pen.ff. de doti mati & met. except.
Henr. Kinfchot refponf. 5 7. Nec liberis aut liber-
tis adverfus parentes aut patronos. /. non debet 11.

1 .ff.b.t. aut heredes eorum de parentis patro-
nique defun£ti dolo, cum ne exceptio quidem
doli, ut ut non infamans , de tali dolo opponi
queat; convenit eniin > perfonis hifce tam mor-
tuis quam vivis honorem haberi. /. aftud Celfum 4.
§. adverfus patronos 16. ff. de doh mati & met.
except. Heredibus tamen Jiberti dari poteft adver-
fus patronum, & libeito ipft adverfus patroni

T 1 T. IIL

heredes de ipfius heredis dolo. /. heredibus 13. ff.
b. t. junft. d. t. 4. §. 16. ff. de doti mali & met.
except. Non denique humili adverfus eum , qui
dignitate excellit, puta , plebejo adverfus confu-
larem receptse au&oritatis, vel luxuriofo atque
prodigo aut alias vili adverfus hominem vitse
_:emendatioris: quippe quibus cafibus potius itt
fattum verbis temperata adio danda foret , ut
honae ftdei mentio fiat. d. t. 11₄ §. 1. ff. b. t. quo
non id exigitur , ut aitor dicat adverfariuin in
bona fuifte fide , cum in dolo eftet: fed pOtius ,
ut aftor intendat, reum rem reddere aut id quod
intereft prseftare oportere ex bona ftde ; aut reus
excipiat, negotiuin ita geftum efle , ut ei ex
bonaftde ftare non oporteat.

11. Tendit hsec doli a£tio ad id, ut res dolo
amifla reftituatur , aut alioquin prseftetur id
quod intereft, jeftimandum per jusjurandum in
litem, L arbitrio 18. ff. h. t. five ex vero ftve ex
quafi contraftu res fuerit amifla, dum legata-
rius , cui fupra modum Jegis Falcidia? legatum
eft , heredi ignoranti perfuafit, fatis abundeque
ad folida legata folvenda fufficere hereditatem ,
atque eo modo folida legata eft confecutus. /. fi
legatarius 23. ffi.h.t. Quandoque tamen ftatim
ab initio ad id quod intereft , adtione hac doli
contenditur ; quoties vel certum eft , rem ipfam
reftitui non poffe. d.L 18. §. i.ff. h. t. vel in illis
verfamurterminis, ubinihiltranflatumeft, dum
forte adio temporis lapfu per dolum adverfarii
extinda eft. /. 1. §. tdem Pomponius refiert 6.
L 18. §.pen.ff. h. t. ( de quo concurrente adver-
farii dolo intelligenda quoque /. Anteus 14. pr.
ff. de aqute ptuv. arcendce. ) vel tranflatum qui-
dem aliquid, fed quod reddi nequit, veluti cum
libertas fervo per dolum ejus , quilibertatis affer-
tor erat, incepit competere. /. fidoto 24. jf. b. t.
vel non contrahentium ipforum , fed tertii , ve-
luti proxenetse , dolus intervenit , ut ante di-
dum.

12. Biennio autem a tempore doli commiffi,
non fcientise , regulariter computando , hanc
circumfcribi aftionem, fic ut eo fpatio inchoan-
da ac finienda fit, nifi dolum paffus per abfen-
tiam reipublica: caufa agere impeditus fit, con-
ftat ex. I.3. &utt. C.h. t. adde tit. 1. htijus libri.
Quin tamen in fafturn aftio in id, quatenus ad-
verfarius ex dolo locupletior eft redditus, in per-
petuum danda fit, extra controverfiam pofitum
eft; eo quod Jucra turpia extorquenda funt,
atque ita calculi magis quam maleficii ratio inr-
tur; five conveniatur ipfe qui dolum fecit, five
heres ejus. /. itaque 28. 29. 3 o. ff. h. t. & cum
moribus invaluerit , a&iones rei perfecutorias
tum ex contraftibus, tum ex delidis defcenden-
tes in folidum dari adverfus heredes, licet non fo-
lidum aut forte nihil ex dolo defundi ad eos per-
venerit, ut Jatius alibi exponendum erit, ( vide
interim Groenewegen ad tit. C ex detitt. defunSl.
inquantumhered.ten.) dubitari vix poteft , quin
& in hac doli aitione idem ftatuendum fit.

13. Cef-

-ocr page 267-

-——---mpjjwii

......

M A t O.

2'5 t

D 6

13. CefTat lisec aftio, fi non fatis clare ma-
gnii & evidens calliditas probata fit. I. & elegan-
ter 7. ult. ff. h. t. aut nullam minimamve Ise-
fionem , duos aureos non excedentem, dolus
alterius intulerit. /. (t qttis af/rrtnaverit 9. §. ult.
4. 10. II. ff.h.t. vel Isfio quidem non modica
aliata dicatur, fed alia aftio fuperfxt : cum enim
hxc & extraordinaria •& famofa fit, fn fubfidium
■demum danda fuit, aliis aut in totUm deficienti-
bus, aut falfem eo dubio , an aliz dentur. /. 1.
§.4./. & elegantcr 7. §. non folum jf.h. t. I. de
dolo attio i.C.h. t. l.pen. §. 1. infme. ff. dc in in-
tcgrum reflit. aut denique aliis quidem ad agen-
dum comparatis > fed «que famofis : qua ratio-
ne non dubium , quin cum doli a&ione concur-
rere poffit pubiica falfi accufatio, feinper infa-
mans. 7. quis afflrmaverit 9. §. item fi i.jf. h. t.
jun£t. /. tnfamcm y.ff. depublic. judicHsuti & man-
dati aftio , ele&ioiie aftori data , qua velit expe-
riri, quoties fidejulfor a creditore pignora emit
per debitorem data , nec ea ohlato pretio cum
ufuris debitori vult reddere. /. 1. C. h. t. junft. l.fi
mandatu 59. §. Paulusi.fi'. mandati. Nec in-
tereft , adverfus eandem perfonam an adverfus
aliam alia fit aftio , ut ceffethsec de dolo : ideo-
que fi pupillus tutore auctore circumfcriptus fit,
aftio tutelse potius contra tutorem, quam doli
-contra decipientein, pupillo danda , nifi tutor
folvendo non fit. I. 1. §. ult. I. 2. 3.4. 5.6.ff. h.
2. Uti nec intereft, quaiis fit alil a'(5t.io qua: fu-
•pereft; deneganda enim hxc doli aftio, five rei
perfecutoria five pcenalis alia dari poffit. /. & ele-
gattter 7. §. I. ffi. h. t. vel popularis. d. I. 7. §.
Pomponius 2.jfi. h. t. vel ihterdiftum. /. 1. §. 4.
ff. h. t. vel reftitutio in integrum ex alia caufa ,ve-
luti, minorennitate, vel abfentia j velfruftratione
& tergiverfatioiie tali, quse abfentise comparata
eft. /. 1. §. idem Pomponius 6. jf. h. t. jun<5t. /.
tjuidam debitor 3 8.jfi. h. 1.1. ait.prtetor 23. §. ult.
I. 24.jfi. ex quib. caufi. majores. narn fi nudus do-
lus fine peculiari tergiverfatione in caula fuiftet,
ut exiret a<5tionis dies , de dolo a<5tio haberet lo-
cum. d. I. 1, 6.jf. h. t. Quin & fi a<5tib qui-
dem alia non fit, fed faltem exceptio , qua fe Ise-
fus queat tueri, hsec a<5tio deneganda. /. 1. §₄ 4.
I. ult, jfi. h. t. multoque magis, fi ipfo jure quis
tutus fit, dum impoffibilis eft aut turpis obliga-
tio./„ 1. §. tj.ff. h.t. uti &, fialia quidem a<5tio
competierit , fed quam lsefus fua propria culpa
deperdidit, dum intra tempora legibus definita
agere fuperfedit j atque ita exiit a<5tionis tempus.
d.l.l. §. idetn Pomponius 6.jf. h. t. '
— 14. Plures quidem fparfim in jure noftrooc-
curruntfa<5torum fpecies, in quibus videri poftet
cum aliis aftionibus concurrere doli a<5tio : ftd
penitius confideratis omnibus, manifeftum fiet,
cafus illos, in quibus doli judicium admittitur j
ab illis in quibus a<5tiones aliar inveniuntur propo-
fitse, diverfos efle, atque ita obtinere id, quo Ju-
ftinianus contrarietatis querelam diflolvi & legum
difcordiam tolli praecepit, in./. 2. §. mtramm
15 .C. de veterijure enucl. Sic etenim doli quiderri
a<5tio heredi datur, quem legatarius, ut integra le-
gata, fupra modum iegis Palcidise relidta , exfol-
veret, fraudulenter induxerat, quafi fatis fuper-
que fufficeret hereditas ad fblida legata. l.filega-
taritis 23 .jf.h.t. fed id ideo , qUia deficiebat in-
debiti condi<5tio; quippe cui tunc locus eft, cum
non fallenti fed ignoranti legatario heres ipfe quo-
que ttoh deceptus fed ertans prsrftitir legata in-
debita. /. 2, §. 1. /. 3. jfi. de condttt. indeb. Quo-
modo etiaitt, fi quis dolo malo debitoris indu<5tus
euin acceptilatione liberaverit, aut aliter in amit-
tenda aftione dolum malum adverfarii palfus fit,
a6tione de dolo refte experitur; quia alia a<5tio de-
eft. /. 11 §. pen.jf. h. 1.1. attione 4. /. fub prtetextii
19. C. de iranfiattion. nec videri poteft danda con-
dittio caufa data vel prffifcriptis verbis a<5tio ad-
verfus liberatum per acceptilationem, quippe cui
tunc locus eft, cum in ipla acceptilatione facien-
da dolus non intervenit, fed demum poft accep-
tilationem debitor jam liberatus, dolo malo iin-
plere detre<5tat , quse facere promiferat, veluti
expromijjorem dare vela lite dificedere. l.fit quis ac-
cepto 4. ffi. de conditt. caufia data. I. cum mota 6.
I. cumproponas 17. C. detranfiatt. quod & innui-
tur in d. I. 1. §. pen. jfi. h. t. dum digitur, aliam
elfe a<5tion'em, nifi in amittenda a<5tione dolus
malus interveniflet;

15* Similjj^r doli a<5tione tehetUr fidejuflor i
qui promiflum animal ante moram occidit; libe-
ratus quippe ab omni alia a<5tione, dum princi-
palis debitor interitu rei debitse , abfque fua cul-
pa & mora eveniente, liberatus erat. l.fifidejufi-
fior. 19. jfi. h. t. jun<5t. l.fi mihi 92. /. pen. fif. de fio-
lution. contendi autem debet hoc cafu per doii
aftionem ad id , ut adtio contra fidejuflorem ex-
tin<5ta reftituatur. /. 38. §. fi qitisprO eo 4. jfi. de
fiolutiottibus. Qua; aliter obtinent, fi demumpoft
moram escdes fadta eflet; tunc enim , uti ob
moram a<5tio alia adverfus debitorem perpetuat^
fuit, ita quoque adverfus fidejuflorem ; aut fal-
Jem adverfus fidejuflorein , fi hic folus in mOra
fuerit. /. mora retSS.jf. deverb. oblig. I. mora 3 2.
§. ?tlt. jfi. deufiuris.

16. Sic quoque, fi pupillus tutoris au<5torita-
te munitus, circumfcriptus ab alio fit, doli a<5tio
tum demum ei contra dolofum danda dicitur , fi
tutor folvendonon fit. /. ideoque j. jf. h. t. Et
quamvis pupillo ctiam ex capite minorennitatis
fuccurri poflit, adeoque aliud videatur fuperefle
remedium. /. quidam 3 8. ff. h, t. tamen legerri
quintam h. t. reftringendam efle ad cafus illos i
in quibus ne minori quidem ob setatem per refti-
tutionem fubveniri poteft, (veluti adverfus li-
bertatem datam. l.fiex caufia 9. §. uit.ffi. de mino-
rib. 25. annis.) abunde coliigi ex eo poteft,
quodind. I. J.cumil. prsecedentibus cohserente*
exemplum fuppeditatur, ad illuftrandam regulam
de non danda doli adione nifl in fubfidium , in
1. 1. §. 4,h. t. propofitam , & in fieqq. §. §. &
legibus explicatam; & extenfam nominatim quo-
Ii % que i

-ocr page 268-

2^2 ' i L I B. IV.

que, ut dancla non fuerit doli a£tio , fi quis pcr
in integrum reftitutionem aliam poffit indemnis
fervari. d. /. i. 6.ff> h. t.

17. Infuper, fi arese ufusfructus legatus fit,
& proprietarius in ea aedificium pofuerit, fcri-
ptum quidem ab Ulpiano, eum vel ex teftit-
tnento vel de dolo teneri. I. repeti 5. §. nlu ff. qilib.
tnod. uftusfr. amitt. non tamen ea Jurifconfulti
mens eft, quod aftionis utriufque concurfus
elfet; fed potius, quod pro rei diverfitate ali-
quando a<5tio ex teftamento competat, aliquan-
do doli adio propter defedum a6tionis ex tefta-
mento: nam fi heres arese fruftuarise insedificave-
rit, adtio ex teftamento locum habet, quia heres
ita caufam fructuarii, & ufumfruftum reddidit
deteriorem , & ita non perdurat utilitas ufusfru-
dtus legatario quarfiti. Sin teftator alteri ufum-
frudum alteri proprietatem fundilegaverit, pro-
prietarius ob inaedificationem a fe faftam non po-
teft teneri aftione ex teftamento, cum heres non
fit, fed a£tioni doli tunc locus erit. Licet & alia
huic legi fententia tribui poffit, de qua ad tit. de
legatis : de aftione ex teftamento.

18. Conventus etiam noxali judicio , acjam
condemnatus, fi fervum noxse dedat , fed qui
alteri erat pignon obligatus , judicati a<5tione ad-
huc tenetur; eo quodpignoratum fervum noxse
dando , necdum videri poterat judicato fatisfe-
ciffe, leddemum, fi dedidiffet diffoluta pigno-
ris obligatione. /. ft hominem 69. ff. de folution.
Sed fi lite quidem noxali apud judicemmota, ve-
rum condemnatione necdum fecuta, reus noxaa
dederit talem fervum pignoratum , ut a noxali
judicio liberaretur, atque ita per fententiam judi-
cis abfolutus fit, ( dum omnia judicia oblato eo
quod petitur abfolutoria funt. ult. Inft. de per-
pet. & temp. a£t.) doli aftio accommodandaei,
cui fervus noxa: datus; quia nullam poteft mo-
vere judicati aftionem , cum reus non condem-
natus fed abfolutus eft. l.ft quis afftrmavit 9.
pen.ff. h. t.

19. Adtor quoque, fi rei dolofa perfuafion^
induftus fuerit j ut crederet, folutum effequod
debebatur, aut nullum fibi competere agendi
jus, atque ita confenferit in rei abfolutionem ;
a<5tione quidem priftina experiri poteft, ac ex in-
tegro Jitem movere , abfolutoria fententia non
obftante ; idcoque non doli a<5tione contendere.
/. cum a,te 25 .ff. h. t. fed id ita, fi modo adverfa-
rius reus iteruin eandem litetn fubire paratus fit:
fieniin detrediet, fubfidiarix doli adtioni locus
foret, quafi alia deficiente adtione ; de quo cafu
accipienda. /. fervus tuus 20. 1. ff. h. t. quod
enim rcus femel abiolutus non teneatur iterato
idem judicium invitus pati, led tunc de dolo
conveniendus fit, colligi poteft ex /. & eleganter 7.
%.pen.ff.h.t. eomodoj quo & is qui alienatio-
nem judicii mutandi caufa fecit, adionem in fa-
£tum ad id quod intereft evitare poteft, fi fponte
paratusfitutile pati judicium perinde ac fipoffide-
ret. /. quia etiam 3, ulf.ff. de alien.jud. mut.uuf.

T I T. IIL

2o» Sed nec doli a6tio cum aftionead exhi-
bendum aliave fimili concurrit , fifundi domi-
nus, curn alteri permififfet cx eo fundo cretam
aut arenam effodere lapidefve excidere , pati po-
ftea nolit, ut alter arenam cretam lapidefve inde
ferat: aut enim lapides ex lapicidinis jam cscfi feu
exemti & ita a folo feparati funt, vel arena effof-
fa; & tunc, quia ruta & csefa non amplius funt
partes fundi. arg, l.fundi 17. §. ftruta6.ff. de aff.
emti. atque adeo dominium rutorum cseforumque
jam csedenti & eruenti qusefitum cft, voluntate
domini & quadam quafi traditione, confequens
fuit, non doli famofam adtionem , fed rei vindi-
cationem aut ad exhibendum aftionem cadenti ,
tanquam domino, fuifte accommodandam , ut
liccat ex fundo evehere ruta ac csefa. /. quifaxum
6.ff. de donationibus. I. permiftfti 16. ff. de prcc-
fcript. verbis. aut ex adverfo necdum lapides ex-
cifi fuerunt aut arena effoffa , fed csedendi vel
effodiendi gratia fumtus fa£ti , (in aperturam
forte lapicidinarum aut cretifodinarum , aliumve
apparatum ) & tunc nulla rei Vindicatio locum
invenire poteft , fi fundi dominu.s pati nolit are-
nam lapidemve tolli; eo quod eorum , quse nec-
dum ruta & csefa funt , dominium necdum a
fundi domino receffit, aut in alium tranflatum
eft : ideoquc nec ajia fupereffe potuit quam do-
li a£tioad id quod intereft. l.ftcum mihi 34. ff.
h.t.

2 1. Non etiarn ob tabulas teftamenti deletas
aut corruptas per eum, apud quem erant depo-
fitx, heredi fimul doli & ad exhibendum a£tio
aliaque fimilis datur; fed , poft aditionem qui-
dem hereditatis, ad exhibendum aftio & vindi-
catio heredinata eft, tanquam tali j cui ex aditio-»
ne jam acquifitum eft jus hereditarium, cujufque
jam cscpit intereffe ex jure in re; vel etiam ad:io
depofiti, in quantum ex aditione na£tus eft jus
exercendi adtiones omnes, qu$ fuerant defuncto
qusefitar, uti & utilis, ex lege Aquilia. l.fiquis te-
flamentum 41. /. 42. ff. ad leg. Aquil. I. ipfi tameti
3 ,ff. teftamenta quemadm. aper. infipic. & deficrib.
I. qui tabulas 27. §. ult. I. quidam 32. §. ult. ff.de-
furtis. Ante aditionem vero , cum neque jus
ullum in re heredi qusefitum fit, neque a£tionum
hereditariarum exercendarum poteftas; & tamen
intereffet ejus tabulas dolo non corrumpi, noti
alia quam doli a£tio danda fuit. /. fi. quis tabulai
tyff.b.t.

22. Erraverit quoque, quifquis cum nego-
tiorum geftorum aftione adtionem doli concur-»
rere autumaverit in cafii, quo executor a prse-f
tore datus dolum fecit: etenim viftori quidem
adverfus execiutorem dolofum negotiorum gefto*
rum aftionem competere , quia is in exfequendo
vidtoris negotia gerit, ab Ulpiano traditur. /. ait
prtetor 3. fi exfiecutor U.ff. de negotiisgefiit. fed ,
cum condemnati negotia executor non geflerit i
non poteft is ob rem fuam dolo malo vilioris dk
ftra£tam experiri negotiorum geftorum a£tione j
fed tantum de dolo. l.fipignora 50.ff.de evitiion.

23. JEque

-ocr page 269-

23» iEque a vero alienum , ex contra&u in-
hominato, do ut des, vel do ut facias, condiftio-
nis ob caufam datorum & aftionis doli concur-
fum efle. Condiftio ob caufam datorum ad data
repetenda tunclocum habet, cum ab uno latere
jam datum eft , ut viciffim detur aut fiat. /. dedi
3. §. 2. e^ feqq-ff- deconditt. cauf. data.l natura-
ftquidem \. ff. depreefcript. verb. Nec
doli aftio ufpiam hoc cafu datur ; non utique in
l. cumproponas 4. C. b. t. cum iiiic non de contra-
2 tj. A n n i s. 2 55

ctu do ut des aut do ut facias, fed magis de con-
tradu facio ut des videatur agi; de quo iatius tir.
de prafcript verbis.

24. Cxterum cum noftris moribus doli aftid
non infamet, eam totis triginta annis durare, tra-
dunt intcrpretes; eoque facit. I. itaque 28. &
29. ff. h. t. fed cum eadem hic in metu, qua: in
doio, ferventur, ea, qus titulo prsecedente quod
metus caufa iatius difputata, huc quoque trans-
ferenda funt, ne a£tum agatur.

De minorieus

TITVLVS IV.
De minoribus 25. annis.
SuMMARIAi

1. Qua tetate qttis major cenfeatur, puhertdtem effe
triplicem, iimplicem, plenam pleniflimam.
Quifint minores. An ultimus annusaut dies cee-
ptus habeatur in minoribus pro completo ; & de
die intercalari.

2. Variant ieges municipales circa tempora majoren-
nitatis.

3. Majorennesfitmt pcr impetrationem veniaata-
tis. Qua cetate quis eam jure Romano ac mori-
hus impetrare poffit, & quce probanda fint.

4. Solus princeps ictatis ycniam dat ; quid moti-
bus ? an curice provinciales Hollandia vel Ultra-
jetti ? an civitates & municipia t

5 • Qlfi veniam cetatis impetravit, advcrfius poftea
gefia non reftituitur. An immobilia alienare
pofifttjure Romano & hodierno.

6. fure Romano nemo per nuptias majorennis fie-
hat; moribus contra , alibi tamen magis, alibi
minus; cujus rationes redduntur.

7. Quxtenus quifique pro fiatutorum diverfitate per
nuptias majortnnis fit, refiituiex cstatis attxjlio
non potefi.

8. An in loco domicilii per cttatis veniani 4 autper
nuptias, aut per definitum minorem annorum
mmerum ad majorennitatem requifitum, pro
tttajore habitus , in alto quocunque loco pro tali
habendus fit, ratione contrattuum & alienatio-
nis immobiltum, fimiliumque. Refutatur Bur-
gundus & alii.

9. An quipernuptias , aut veniam ceta-
tis in loco domicilii obtentam autper minorem an-
norum numerum lege domicilii definitummajoren-
nesfiattifiunt, viduitate aut migratione ad locum
atium iterum minorennes fiant, finecdum ejus
tetatis firit, qttam lex novi domicilii ad majoren-
xitatem requirit , per diftinttiones explicatur.
Ubi&, quod quis reftitui pofifit adverfius impc-
tratam cetatis veniam , fi fibi damnofiam putet ;
& an minor auttore curatore migrare pronrificue
qtieat ?

i 1 Si quid danditm vcl faciendum fit ex contrattu
vel tejlmento, wm, vei donec quis ad legiti-
wmfiett fierfiettam cetatem pcrvenerit, non de-
fignata videtur ea , quce ex nupttis aut venia
cetatis aut lege munidpali fiuit, fied cetas 25;
annorum.

12. Utminor refiituatur prohari dcbet minorenni-
tas, idqueper ipfium minorem. Quibm probetur
modis ?

x 3. Dehet & Confiare de lcefione. An minori in-
cumbat lcefionis probatio ?

14. Reftitui poteft minot adverfuS confiefifionem,
adrogatronem, novationem, delegationem, acce-
ptilattonem, lcgati agnitionem, comprohuftum,
mandatum interpcfitum aut fufceptum, ncgle-
ttam fideicommtffi infinuationem.

15. Adverfius venditionem fuarum rerttm, qttam
ipfie fecit ex decreto magiftratus.

16. Quidjuris , fi tertius rem minoris vendiderit
& tradideritprcemififis edittis publicis &fiolcnni
judicis decreto ? an turic minor refiitutus rcm
vindicave pofifit ? an & rata manente venditio-
ne pretium petere ab iis, quibusillucl ceffit, ve-
luti a creditoribus venditoris ?

17. An minoy vefiituendusfit adverpus venditionem
irerum fiuarumjurc pignori obligatamm five con-
ventionali, five legali, five prcetorio ftve judi-
ciali pignore, & per creditms aut in eorum uti-
litatem diftrattartim , explicatur per diftinttio-
nes exjure Romano. Et quid moribus noftris ob-
tineat ?

18. An adverfus donationem fimplicem aut re-
munetatoriam ? an adverfius dotem, & quid nw-
rihus ?

19. Non darida refiitutio adverfius ddarium fieu
dotalitium immoderatum; nec nofiris morihus ad-
verfius immoderatam fponfialitiam largitatem; li-
cet aliter dejure Romano;

20 i An advcrfius jurisjurandi delationem, ttanfia-
Ctionem, hereditatis divifionem , aut affignatio-
riem honorumparentis defuntti per fiuperftitem iti
rehus autrerum pretiis fiattam ?

21. An advcrfius folutionem, quam minor feciti
(Uftinttmibus explicatur^ _t & quid moribus.

* i 3 32; An

-ocr page 270-

L I B. IV.

aa. An ndverfus folmionm, quam debitor mino-
rifecit; quidjuris in folutis ufuris aut reditibus ?
quidjuris, fi minori fitfcitfd reftitutio hereditatis
excaufa fideicommiffi ? & quidmoribus ?

23. An adverfius mutuum, quod minor dedit vel
accepit ?

24. An adverfius omififionem hereditatis ?

25. An adverfiusrennncktionemhereditatis, quam
accepta dote minus cOngruafiecit puellaminoren-
nis , ex juris Canonici prceficnpto ac ufiu ho-
dierno.

<*6. An adverfus aditionem ? & quidjuris, fiin-
terim minor credita vel legata folverit, vel ei
foiutum fit ? An coheredi invito accrefcat portio
tninoris refiituti ? & quidjuris, fi minor pofi
refiitutam ex fideicommijfo hereditatis paftem,
refiituatur adverfius aditionem ?

27. An refiitutus adverfius aditionem refiituiiterum
pofifit contra omififionem hereditatis ?

28. An adverfius licitationem , qua ipfie minor in
auffione publica fiuperatus efi, aut alium fiupe-
ravit? ¹

29. An adverfius ufucapionem & prcefcriptionem
legalem, & quales praficriptiones currant mino-
ribus, quales non , tum Romano tum hodierno
jure ?

3 o. An adverfus lapfium temporis conventionaiis,
cmn patfum de redime ndo intra xertum tempus,
aut lex commifforia effet appofita, five minor
emerit aut vendiderit, five prcedeceffor ejus ?

, 31. An adverfius omiffas injudicio allegationes &
probdtioneSy an adverfus eremodicmm contra-
ttum, contumaciam vel quafit

32. An ddverfiusfiententiam & omiffam appellatio-
nem velfupplicationem, fi ea lata ab illo , qui
vice fiacra judicavit ? an & contra interlocuto-
riam ?

5 3. An fi viduus aut vidua maffaria fiuccubuerit
in lite, fibi tum liberis minorennibus conjugis
prcedefuntli communi, minores hodie contra talem
fententiam refiituipoffint ?

'34. Ex qttibus aliis caufis minores refiituipofifint,
remiffive.

3 5. Contra quos minor reftituatur, an contrd mu-
lierem Vettejdno , filium familias Macedoniano
tutam ? an contra dlium minorem ? tin contrd
tertium rerum amiffarum aut omiffarum poffef-
forem ?

3 6. Quinam citandifint, ut minor reftituatur; An
quo ufique minor pretium reddere debeat, fi
advcrfius venditionem rerum fuarum refiituatur ?

37. Quid recuperet minoY refiitutus ? dn fruftus
rei, an ufiuras pretii vei mutui ?

3 8. Refiitutio minori concejja prodefi etiam heredi-
bus ejus, qui etiam eam ex capite minoris rette

- petunt etiam adverfius immixtionem, qua minor
fie paternce mificuerat bereditati. Singulare jus in
exceptione non numeratce dotis notatur.

39. An & quando profit fidejufforibus ? Anetiam

254

T I T. IV.

prodeffe pofifit fidejuffori , qui minori pro qu%
fideptjferat, hcres extitit ?

40. An etiam profit aut competatparticularibus mi-
noris fuccejjbribus, puta legatariis, ilonataniS ,
emtoribus ?

41. Non prodeft nec compctit extraneis, non iis,
qui minori qitid gerendum mandarunt, necfira-
tnbus majorennibtis fi hi cum minorennibus dam-
nofiam adierint hereditatem, aut negotium geffe-
rint damnofium , nifii iliudindividuum fit. Emtor
tamen prcedii recedere poteft a tota vcnditione ,
fitinus venditorum ex caufia cetatis refiituatur. •

42. An filiusf. iccfius rcfiituitpoffit, & an refittu-
tio patri prodeffe ?

43. Cejfat reftitutto, fi quis fie dolo majorem aixerit>
vcinon vana opinione pro tali fit habitus; njfi
adverfiarius ficiverit, minorein effe; cujus ficien-
tice probatio minori rejiitutionem petcnti in-
cumbit.

44. Ceffat, fimajor fattus rata hahueritin mino-
rennitate gefta, expreffe , vel tacite> Quibus
modis tacite fiat ratihabttio, quibus non , cxcm-
plo declaratur.

45. Non refiituendi minores adverfius matrimo-
nium, libertatem, pcenarum aut accufiationis re-
mififionem: an adverfius deitffa , dolo aut culpi
commiffa ? an adverfus inficiationes, ex quibui
lis in duplum creficit ?

46. Nonetiam contrafiuos contraffus juratos. An
auth. facramenta puberum pertineat ad impube-
resjurdntes ?

47. An ad contraftus puberum, qui ipfio jure nul-
lifiunt, & an puberesjurantes careant propte«
rea atiione metus, doii, & fimUtbus ?

48. Moribus bodiernis evdftuit pdfifim. d. auth. fa-
cramenta puberum. C. fi adverfus vindit.

49. Cefjat reftitutioftminor jure communi ufius fit_tddmnum fientiat ex contratfu patris vel alterius ,
cui heresfiuit, velfi cafiufiortuito.

5 o. An rejlituendi, qui lcefi, dum errabant in arte,
quam profitebantur ? An jurificonfiuitus minor ,
fi errans injure damnum fienfierit ?

51. An mercatores minores, fi capti in fua nego-
tiatione; & qui proprie cenfeantur mercaturam
profiteri ? qiiid fificemina minor nupta vel in-
nuptdpubltca mcrcatnxfiuerit, & ita contraheni
hefafit ?

52. Ceffat refiitutio, tanqudmfiupervacua, inca-
fibus quibus minores ipfiojkre tuti fiunt. Expli-
catur. I. 1 o 1. flf. de verb. oblig.

5 3. An minor reftitui pofifit, fi alia aclio ordinaritt
ei fuperfit, per dtfiinftiones expltcatur , &
exempiis iliufiratur.

54. An ceffet refiitutio , fi emtor m ad minorem
pertinentis fittpplere minori veltt id, quod pretio
jufto deeft ?

55. An exemplo minorum reftituantur etiam pro-
digi, furiofi, mente capti, fificus , ecc/efia _}civitates, pauperes-t & fimilcs ?

i.D*

-ocr page 271-

De minorib

E varia hominum atate, qua-
tenus juri noftro explicando
non admodum fubfervit, vi-
deri poteft Iftdorus origin. hbr.
11 ■» cap. 2. fuffecerit eam in
prsfenti traftari, qua tnajores
alii, alii atate minores funt. Majores in jure noftro
dicuntur, qui impleverunt vicefimum quintum
aetatis annum ; quales etiain perfetfa tetatii appel
lantur, l. ult. C. de bis qui veniam atatis, & aetatis
legitima;. /. ex duobus 2j.jf.de negot. gejiis. l. i.
ff.defidejuf. &nomin. tutor. I. qucero 32. §.ult. in
firu ff. de tefiam. tut. probabile etenim, setatem il-
lam a lege quadam civili, Lxtoria forte > defi-
nitam fuifle, ut pluribus adftruit Briflbniust fie-
lett. antiquit.jur. civilis libr. %. cap.i. Quando-
que & puberes; confiderandum enim, triplicem
in jure noftro pubertatem occurrere, quarum
prima fimplex eft, annoque in fceminis duode-
cimo , decimo quarto in mafculis coiripleto in-
ducitur. pr. Jnfi. quib. mod. tut. fin. altera plena
dicitur, & in adoptionum materia annis odode-
cim cireumfcripta eft , ut & in alimentiS ad pu^
bertatem iegatis, fi mafculus fit legatariy.s; fin
puella , quatuordecim. §. minorcm 3. Jnfi. de
adoption. I. Mela 14; §. certe 1. ff. de alim. & cib.
legatis. tertia plenifliina > coincidens cum majo-
rennitate, & initium habens ab anno a?tatis vi-
cefimo quinto. Qua[ ratione Ulpianus ait,
ego quidem, & fi quis jam puberi, minori ta-
*nen 25. annis fic legaverit; cum adpubertatem
pervenerit, puto, de aetate eum fenfifle quse ca-
ret in integrum reftitutione. /. cum filiofam. 5 0.
%-pcn. ff. dc legatis 3. Minores ex adverfo funt,
qui eam statem necdum impleverunt, five pa-
tresfamilias fint five filiifamilias. /. denique 3.
fedutrum 4 .ff. b. t. tot. tit. C. de filiof. minore. five
puberes five impuberes, aut etiarn in utero ad-
huc exiftentes /. etiam ei^. ff. b. t. jun<5t. /. qiii
inutero 7. /. ult.ff. de fiatuhom. Nec ultimus dies
cxptus pro completo habetur, ied de momento
in momentum venittempus coinputandum; &,
fi quis biifexto die natus fuerit, five priore five
pofteriore, major tamen non cenfetur, hifi lapfo
die utroque; cumid biduum pro uno die habea-
tur, die pofteriore intercalato. Eodem obfervan-
do, & fi in diem biflextum majorennitas incidat,
«t fcilicet non nifi lapfo utroque die major fiat.
4. denique 3. §.minorem 3.ff.h.t. quafi au<5to mi-
norennitatis tempore per diern intercalarem. arg.
/. in tempore 2. ff. de diverfi temporal. praficript.
Qux ita obtinent in materia reftitutionis, &
aliis fimilibus, in quibus utile eft , minorennem
.efte, ut reftitutione queat adverfus negotiadam-
nofa juvari. d. I. 3. §. 3. Aliter obtinet illis in cafi-
Jbus, in quibus commodum eft & expedit, tempus
lege definitum. impletum efle; tunc enim dies ca>
ptus pro completo eft; & annum civiiiter non ad
momenta temporum, fed ad dies numerari, Pau-
lus monet. I. anniculus 134. ff, deverbor. fignif.
«oquenititur, quod impubes ultimo annideeimi-
u S ■ 1 n n I S. 2*55-

quarti die, caepto , licet necdum compliito, tefta-
mentum condere poflit. /. a qua cetate 5 . ff. quV
tefiam. fiac. poff. Ne dicam , fubinde in publicis
caufis annum caeptum pro impleto fuifle habi-
tum; fic ut , cuin lege cautum eflfet j minores
2 $. annis ad honoresnon efle admittendos , ad-
mitti tainen potuerint inchoato ultimo minoren-
nitatis an.no; fuadente honorum favore, ut pro-
pleno inchoatus annus accipiatur; dnmmodo reS
reipublicae talibus ante perteitam ictatem non'
committantur adminiftrandx , cum damno pu-
biico & pernicie ipforum ininorum. /. ad Rempu-
biicam 8. ff. de mmerib. & honoribus. I. qui filium
74. §. 1. inmed. ff.deSenatuficonfi. Trcbeit.

2. Quamvis autem multorum populorum ufu
hsec juris Romani de setate perfe<5ta ac minorenni
definitio comprobata fit 3 funt tamen , quibuS
placuit, maturius ad perfedam setatem ininoreS
perduci, pro vario foii hominumque genio. In
regno Sicilise & Neapolitano decimus oftavus an-⁴nus impletus i in Saxonia & Bavaria vicefimus
primus, aiibi alius annUs ihajores facit > ut videri
poteftapud Msevium adjus Lubcc. tibr. 1, tit. 7.
art. 6. num. 3. & fieqq. Sim. van Leeuvven cenfiur.
fiorenf. libr. 1. cap. 8. in fine & cap. 18. num.
Parentem p. mem. Paulum Voet ad princ. Jnjtiti
de curatoribus num. 8.

3. Sunt infuper, qui pro majorennibus ha-
bentur, licet necdum compleverint annorum nu-
merum lege vel moribus ad majorennitatem
conftituehdam definitum; idque vel ob veniam
setatis impetratam j vel ex multorum ufu propter
nuptias. Veniam setatls quod attinet, petere eam
ex jure Romano non alii poflunt, quam qui vice-
fimum jam compleverunt artatis annum, fi ma-
fculi fint; fin fceminae, annum decimum o<5ta-
vum; quos ita commendant moniin inftituta,
& vits honeftas, ac pJrbbitas animi mentifque
(olertia, ut tuto ipfis, tanquam induftriis; fo-
briis , ficcis , & res fuas bene gefturis j rerum
fuarum adminiftratio videatur concedenda: dum-
modo & setatis illius implementum , & morum
honeftatem legitimis clarifqu.e cohlmonftrent do-
cum&itis. /. omnes 2. C. de his qui ven. cetat.
impetr. Et quamvis ubique fere non adeo exade
illud obfervetur viginti aut o<5todecim annoruhi
implementum, fed& maturius quandoqu^.con-
cedatur setatis vehia, prout ingenii vigor ferius
ociufve emergens id fuaferit, quoetiam plenius
fpedtat Impi Leonis ratiocinium. H<ruell. Lconis
28. Leemven cenf.for.paru I. libr.i. cap. 18.
num. 7. Wefel adnovelLeonftit. Ultrajeit. art. 13.
num. 1 o. Groenewegen ad d. I. 2; C. de his qui
ven. cct. tamen fuperiorum probatio etiamnum
neceflaria eft; adeo ut ex Hollandise noftrse le-
gibus non fufficiat, libello illo, quo petitur seta^
tis Venia, setatem cum aliqua latitudine expref-
fifle, veluti circiter , prope, fere, fed fpecifice
ea denotanda, additifque inftrumentis probanda
fit. Decreto ordin. JJollandice 4. & 14. Deccmbrii
1669. vol. 3. PUqtorumpag. 491.

4. ftul-

-ocr page 272-

IV. T r t. IV»

256

L 1

. 4. Nullus autem prxter pfincipem, id eft,
eumqui majeftate gaudet, venise hujus conce-
dendae poteftatem habet, cum re ipla per ejus
conceflionem fiat relaxatio vinculi juris commu-
nis j & jus fingulare certse perfonse intuitu intro-
ducatur ; unde & principale , imperiale benefi-
cium, a principali clementia impetratum , prin-
cipalis auctoritas, appellatur. /. 1. 2. 3. 4. C. de
hvs quiven. xtat. ac ambitiofa (id eft poteftatem
decernentium egredientia ac fuperantia) princi-
pes cenfuerunt eife confulum ac praefidum decre-
ta, quibus illi permittebant minoribus fuarum
rerum adminiftrationem; dum ne ipfi quidem ,
niii per raro, eam minoribus folebant indulgere.
l.dmique ^.jf.h.t. Nec tamen dubium , quin
de morum honeftate ac induftria cognoverint
Romani magiftratus > ut de compertis ad prin-
cipem relatione deinceps fada , detUr setatis
venia , aut denegetur. d. 1.2. C. de his qtti ven.
tetat. Qu® fere ufu probata, dum veniam im-
petrare deiiderans, Ordinibus fupplicem iibellum
porrigit i quem deinde illi ordinario minoris ma-
giftratui tradi jubent, ut is accitis propinquis &
tutoribus in mores minoris ac vitae inftituta in-
quirat, ac comperta refcribat, quo ipfi tandem
prominoris utilitate concedere queant petita aut
clenegare , tefte Groenewegio ad d. I. 2. licet
nunc frequentius teftimonii de morum honefta-
te, & induftria, ac literarutn ad Ordines com-
mendatitiarum impetratio prius tentari foleat
apud domicilii magiftratum, ut his legitime ob-
tentis muniatur deincepslibeliusfupplex, veniae
impetrandse gratia Ordinibus porrigendus. Ul-
traje&i tamen non Ordines tantum, fed & curia
provincialis veniac hujus concedendse poteftatem
exercet, arbitrio minori permiifo, cui velit fup-
plicare, quale jus etiam Hollandicse Curise tri-
buit. Grotius ManuduB. ad 'Jurifpmd, Holi. libr.
l.tit. 10. ftum. 5. Quin & variarum civitatum
magiftratibus hoc venia; statis indulgendse jus
ftatuta aiferunt; Mechlinenfibus tit. 19. art. 28.
Antwerpieniibus , tit. 43. art. 83. Leydenfibus.
Keuren op de fVees-Kamer van Leyden art. 5 6.
Amftelodamenfibus Ordonn. van de Wees-Kamer
van Amfterdam anno 15(53. art. 24. &pluribus
aliis. Quod ipfum etiam conveniens eft novella;
L$pMs 2 8. in fine; qua cautiun, omnes poffe
jtninori reruin fuarum adminiftrationem procu-
rationemque concedere , quibus loci cujufque
magiftratus Obtigerit, quique plenam habent ju-
rifdictionem. Sed vix eft, ut nunc Hollandise
curia hanc iibi facultatem aflumat , tefte Groe-
newegio adGroiii Manudutt. d.libr.i. cap. 10.
num. 5. Idemque in urbium Hollandicarum ma-
giftratibus fervari vel inde conftat, quod indies
velmorum examen iis perOrdines, veniarn da-
re rogatos, demandetur, vel ipfi petentibus ci-
vibus fuis minorennibus commendatitias foleant
literas ad Ordines impertiri venise setatis facilius
impetrandse caufa. Quod inde profeftum exifti-
mo, quod setatis veniam fibi acquirere cupien-

■sf/j/

tes, non adminiftrandi tantum, fed & alienandf
licentiam, adeoque plenam setatis veniam opta-
re foleant, atque etiam libello fupplice defidera-
re i quam alienandi poteftatem cum magiftra^us
urbium tribuere non poffent , fed ,foii ordines
majeftate praediti, auftore Grotio ManuduSf. ad
Jurifprud. Holl. part. I. cap. 10. num. 5. Paulo^:Montano de tutelis cap. 37. parte 2. num. 45. &
feqq. aliter fieri haud potuit, quain ut ulu in-
valefceret, folos ordines a minorennibus adirt
pro impetranda- plenaria setatis majoris reprsefen*
tatione.- -•'-•••'•» ■'■•• ' ■■ - •

5. Venise setatis impetrata; effectus eft, quod,
poft earn gefta per minoresperinde rata acfirmai
maneant, acfi viginti quinque annorum eurri-»
! cula non imperiali beneficio fuppleta , fed natu-
raliter ab iis completa fuiflent cohtraftus tempo-
re; fic ut reftitutionem in integrum obtinere ne-
queant, etiainfi minus idonee res fuas admini-»
ftrafle probentur ,• ne hi, qui cum talibus con-«
traxiffent, principali viderentur auftoritate cir-'
cuinfcripti. Eo excepto , quod immobilia fine
decreto alienare nequeant, aut hypotheca? obli-J
gare , minoribus cseteris hac in parte manentes
exsequati. /. 1. /. pen. C. de hri qui veniam cetatis.
nifi & ipfa immobilium alienandorum licentia
ipfis nominatim juftis ex caufis indulta fit r quod
uti extra dubium princeps ex plenitudine pote-*
ftatis largiri poteft. Hugo Grotius Manudidf. act
jfurifpr. Holl. d. libr. 1. cap. 10. num. 5* ita g£
nunc in Hollandia plerumque id vulgata diplo-»
matis veniam continentis formula comprehendi ,
experientia diftat, ac teftes funt Groenewegen ad
/. 3. C. dehis qui ven. cetat. Rodenburch de ftdtu*
torum diverfttat. &jure conjugum pag. mihi 167.
168. Leeuwen cenf. part. 1. libr. 1. cap. 18*
num. 8. Abr.a Wefel adnovell. conftit. UltrajeSf *.
art. 13. num. 11.

6. Quod autem cfficit itatis venia, id notl
operatur jure Romano lhatrimonium a minore
contradum; quippe cui licet liberi ex legitimo
progeniti matrimonio prodeflent ad id, ut ma-
turius poffet ad honores admoveri, fingulis an-
nis per fingulos liberos demiflis, feuremiflis, ex
lege Julia & Papia, non tarnen ad acquirendani
rerurn adminiftratioiieln, &a cura liberationem i
ut maturius pro majorenne haberetur. l.nec.pef
liberos 2. ff. h. 1.1. de his 12. C. de admin. tut, Sed
hodie matrimonium noftris & multarum gen-
tium moribus, fol2 forte Frifia excepta , qua;
etiamnum veniam setatis cum matrimonio re-
quirit. Sande decif JFriftc. libr. 2. tit. 4. def. 1. irt
med, id operatur , ut protinus a nuptiis contra-
&is ininorennis maritus pro majorenne habea-
tur, tutoria patriaque fic liberatus poteftatei
quafi re ipfa legitimse sctatis metam attigiffet, id-
quein Hollahdiaac Ultrajefti non modo quan-
tum ad rerum fusirum & uxoriarum adminiftra-
tionem , &d'& quantum ad liberrimam aiienan-
di poteftatem ; exemplo eorum quibus pleniffl*
ma per majeftatem data fuit sttatis venia: nifl

aliucj

-ocr page 273-

De minorib

aliud ex caufis jufHfTimis magiftratui ac eamerse
pupillaris curatoribus vifum fuerit t quippe quo-
rum in poteftate eft , nuptiis non obftantibus _}jeque ae non obftante vera majorennitate, curam
in annos pauciores plurefve pro varia perfonarum
conditione producere, & hoc vel omnium bono-
rum intuitu , vel tantum immobilium contem-
piattone, prout id exigere vifa fuerit utilitas eo-
rum , qui alioquin ex jure matrimonii fuiftent
in majorennium ordinem tranftcribendi. Keuren
van de Vfces-Kamer van Amflerdam. art. 24. 25.
& alix plures confuetudines recenfitje apud Sim.
van Leeuwen. ce?tf. for. part. 1. libr. 1. cap. 18.
num. 9. Vid. tit. de adoptionibus. Hugo Grotius
Manud. adjurifprud.Holland. libr. 1. cap.lo. num.
2. 3. 4. ibiq. Groenewegen in notis Rodenburch.
d. traftatu. pag. mibi 166. Vinnius ad princ.
btfl. de ctiratoribus. num. 3. Wefel adnovcll. con-
flit. Ultrajett. art. 13. nnm> 15. 16. ubinumero
14 docet, Mechlinienfibus, Antwerpienfibus ,
Ruretnundanis, Tranfifulanis , Daventrienfibus,
Vianenhbus , aliifque placuiffe , ut & poft nu-
ptias contra&as immobilium contemplatione fic
perduraret minorennitas , ac fi frmplex tantum
xtatis venia fuiffct obtenta ; ex prsefcripto. I. pen.
C. de his qui ven. atatis. Quse opinio & definitio
utraque fuis non deftituitur juftis fundamentis :
jequum etenim bonuffique vifum fuit, ut, qui
dufta uxore csperant recenter furgentis famiiise
capita ac principes e(fe cum fpe iricrementi fo-
bolifque iit reipubiicce utilitatem fufcipiendae ,
Jiberam quoque rerum adipifcerentur difpofitio-
hem; ne alioquin alienandi & cbntrahendi fa-
cultate deftituti, commerciorum ufu carere co-
gerentur , nemine propter metum reftitutionis
contrahere cuin his volente; arg. /. aitprcetor 7.
§ qucefltnm 8.1. quodflnrinor 24. §. nori femper 1.
ff. h. t. quo fa^ape fieret, ut a juftis faffiiliaz hone*-
fto exhibendsc mediis depulfi , liberos non tam
in fpem reipublica; tollerent, quam potius in
fpem paupertatis & efuritionis» Nec dubium,
quin lja? fimilefque rationes apud eos multum va-
lere potuerint , apud quos mercatura ac com-
merciorum libertas fummo in pretio habetur,
multifariain'prasrogativis prscmiifque aufta ; at-
que adeo apud ipfos quoque Hollandos fecundum
jam dida. Rodenburch d. loco. Coritra vero,
du m alii confiderabant, «etatis quidem veniam
fton nifi induftriis concedi , & legitima firmari
caufe cognitione ; matrimonium vero puberis
cujuilibetlibero relinqui arbitrio, nec judicii fir-
mitatem ad illud , aut perfonx folertiam, requi-
ri, fed tantum nudum confenfum ; etiam minus
liberum , aut nullum putarunt minoribus propter
riuptias concedendum efte in res fuas arbitrium,
nec ejufdem debere poteftatis eiTe nuptiaruffi con-
traftum & venia: setatis impetrationem. Befol-
dus delihatis juris adPand. libr. 1. pofl quceflio-
ncm 13.

7. Quicquid autem ex loci cujufque lege vel
more hac in parte comprobatum fuerit, illud uti-

U S 25. A N N I S. 257

que in univerfum receptum eft , eatenus faltem ,
quatenus per nuptias maritus pro majorenne fuit
habitus, reftitutionis adjutorium ei denegandum
eife , ii forte damnofum setatis lubrico celebrave-
rit detalibus contrattum. arg. /. i.C. de his qui
ven. cetat. Groenewegen ad l. 2. C. d. tit. num. 7.
8. Paulus Voet de flatutis. Jeft. 4. cap. 3»
num. 5.

8. Magis controverfum eft, ari qui fecundum
iegem domicilii fui, majorennitateffi pauciorean-
norum numero circumfcribentem,aut ex impetra-
ta setatis veniii, vel nuptiarum interventu majo-
rennis eft, etiain ubique pro tali habendus fit,
tuin in contra&ibus, tum in alienationibus re-
rum , extra domicilii locum fitarum in locis illis,
quorum magiftratus artatis veniam haud indulfit,
quorumque lege ad annos plures fe minorennitas
extendit, aut matrimonio non tanta tribuitur ma-
jorennitatis repra?fentandae vis ? Sunt , quibus
illud de rigore juris vifum fuit affirmandum *
dum ftatuta-perfonalia egredi pofle territorium
ftatuentis arbitrantur ; atque adeo qualitatem
habilitatemque perfons impofitama lege doffiici-
lii ubique eandem coffiitari, ac ad bona ubicun-
que fita conditionem majorennitatis extendi, fic ut
opinionis hujus vix contradi&orem antea reper-
tum fuiffe aflerat Wefel ad novcll. cenflit. Ultrajett.
art. 13.num. 23 & feqq. Rodenburch de jure
conjugum. tratt. prcelim. tit. 2. cap. 1. Refponfa
JCtor. Holl. part. 4. confll. 166. Quorum tainen
fententiam cum plene confutatam dederim tit. de
confiit. Princip. parte altera. de flatutis. num. 7.
8. potius eft, ut dicamus fecunduffi ratiocinia
ibidem propofita , majorennitatem a lege vel ma-
giftratu doffiicilii mduclam fummo jure porrigi
non poffe, autviin exferere , nifi quantum ad
bona intra ftatuentis territorium fita, neutiquam
ad aiia, magiftratus alterius jurifdi&ioni fubjefta.
Et ex eo folo fundamento eft, quod a Burgun-
do ad confuet. Flandria: traditum eft trattat. 1«
num. 7. tanquam quotidiana finnatum experien-
tia , Gandenfem egreiluni annum 20. setatis fua: ,
pofle vendere & folenniter mancipare feuda Han-
nonica, quia in Hannonica vicefimo completo
anno majorennis quifque habetur , iicet Gandavi
demum quiriti & viceiimi anni implementuffi in-
ducat ma;orennitatem; quodque ex edi<5to perpe-
tuo anno 1611. art. 13. infpiciendum fuerit ari
mancipans feutradens ejus conditionis fit, quam
bonorum fitus requirit; ac denique etiam d. traffi
1. num. 12. &feqq. quod impetrata astatis venia
in loco domicilii non fufficiat minori ad alienatio-
nem rerum alibi fitarum, nifi interpofitum appa-
reat decretum judicis, fub quo fita funt bona per
eum alienanda. arg. /. fi prcedium 16. C. deprced.
& aliis reh. minor. Quicquid de caetero fubtilita-
te nimia ratiocinatur Burgendus d. loco; dum
contendit, contra£tUs quidem ab hifce, qui pro
majorennibus habiti ex lege domicilii, validos
eife, ipfafque rerumimmobilium venditiones ra-
tas, licet fita: illis in iocis, ubi leges talem nec-.

K k - dum

-ocr page 274-

258 L 1 b! IV

dum pro majorenrie habent; fed invalidas eife
mancipationesrerum immobilium , feu traditio-
nes folennes, coram lege ioci rei fitz fadas ; &
vice verfa contradus eile nuilos ex lege domici-
lii, ex qua contrahens adhuc minorennis eft ;
mancipationes tamen foiennes immobilium ibi ft-
tarum, ubi kx eum majorennem habet, fubfi^-
ftere & tranflationem dominii operari. Fallit enim
vchementer, aut faliitur, nifi me omnia jura fal-
lant, quifquis contractum pofle in validuin eile,
& tamen traditione fubfecuta dominium tranfire
credit, aiiifve perfuadere nititur: quaenim ob-
fecro ratione rata efle poteft traditio five fimplex,
flve folennis iiia, quae coram lege loci fit, ne cre-
ditores credito , fifcus quadragelima aiiave pretii
parte, fraudaretur "clandeftinis immobilium ven-
ditionibus ac traditionibus privatim fa<5tis, fi cau-
fa , ex qua traditio fequitur , ipfo jure nulla fit ?
Non utique fatis re6te harc cohserere, plenius ad-
ftruxi tit. praxed. de dolo ma!o num. 3, in qupr-
ftione, an dominium tranfeat, fi contraftus ob
dolum nullus fit. Alterutrum proinde neceife
fuerit, ut fcilicet vel fubiifteret contradtus , quo
dominiuin traditione tranfiret, vel traditio nihil
efficeret , fi prcecedens traditionem convcntio
nulla eflet. Vanumque Burgundi adverfus hsec
effugium eft , jure quidem fcripto dominium
nuda traditione, non pra*cedente titulo iegiti-
mo non transferri , juxta. /. nimquatn ff> de
acquir. rer. domin. fed mores noltros aliis atque
aliis niti principiis. d. tratt. 1. num. 11. in med,
etenim, uti hoc faspius verum efle non diffite-
mur, ita & in traditionibus locurn invenire, ali-
qua argumenti Ipecie ex moribus deprompta fuif-
fet adftruendum : prasfertim, cum fatis naturali
ratione & aequitate fubnixa fit illa Romani juris
regula de traditione concepta; nealioquin id,
quod nullum eft, infignes produceret effedtus,
contra receptum in omni arte axioma, id quod
nullum eft, nulluin pofle eifedtum producerc.
Si ergo vicinasinter .gentes quandoque id obfer-
vari contingat, ut rata habeantur qux* fecundum
conditioncm ex iege dotnicilii perfonse impofitam
recte gefta funt, idque circa res alio in territo-
rio fitas alioque regundas jure, id mera ex comi-
tate aut ad fummurn ex tacita gentium vicinarum
conventione profluere credendum eft. Vide tit.
de conftit. princip. parte altera de ftatiitis d. num. 7.
S. adeoque non nifi in cafibus illis interque popu-
los illos, quorum intuitu praxis illa quotidiana
in aperto eft , hax admittenda dixeris ; in du-
bio autem magis ftanduln efle iis , quse de ftatu-
tis territorium ftatuentis haud egredientibus, &
habilitatein perfonse ad res alibi fitas haud exten-
dentibus ratiocinio pieniore fuerunt ante con-
clufa.

9. Ubi autem per nuptias, aut legem munici-
palem , aut impetratam atatis veniam , major
quis faftus eft , necdum expieto quinto & vicefi-
mo a'tatis anno , dubium iilud excutiendum fu-
pereft, an non diflolutione matrimonii, aut

, T 1 t. IV.

migratione ad alium locum tollatur illa majorenni-
tas, quse a prioris domicilii lege aut principali be-
neficio introdudta fuerat, fi tempore viduitatis
aut domicilii tranflati nondum illos impleverit an-
nos , qui domicilii novi lege majorennem confti-
tuunt, aut fuiflent requifiti j fi defuiflet matri-
monii contradti introdudta ex moribus prserogati-
va ? Viduitate in maiculis quidem fupervenien-
te , antequam legitimum iiripleviflent annoruin
numerum , non revivifcere minorennitatem ,
adcoque nec reftitutionis auxilium in cafum Ise-
fionis, verius eft; cum enim femel a lege habi-
les judicati ad fua in totum vel pro parte regen-
da > eam non perdant habilitatem fuperveniente
viduitatis fato , nec in tutoriam patriamve rela-
bantUr poteftatem femel legitimo iiberati modo ,
ut didunr fufius tit. de adoptionibus. num. 14.
confequens eft, eos a-que diifoluto matrimonio
pro majorennibus habendos eile , atque habiti
fuiflent, fi diutius conftitiflet nuptialis confuctu-
do. In viduabus vero vix eft ut idern afleratur:
etenim , (ut paulo altius rem repetam ) quod
muiier minorennis viro juncta, fi datnnofum in
rebus seconomicis fuse curx permiflis contradtum
celebraverit , non reftituatur, non inde eft,
quod & ipfaper nuptias pro majorenne habenda
foret, cum potius ea ratione perpetuse atque ar-
<5tiori fubjiciatur curse mariti fui, non nifi cum
matrimonii vinculodirimendae: fedpotius, quod
mariti confenfu expreflo vel tacito fic contra-
hens, inftitorio feu procuratorio nornine magis
pro viro, quam proprio nomine videatur con-
traxifle, nec maritus reftitutionis auxilio juvan-
dus fit, quippeper nuptiasin majorennium claf-
fem tranflatus. Sed &, fi propriis in rebus con-
trahcndo lsefa foret, alienatis forte dotalibus aut
paraphernisex viri audoritate, nec tunc per re-
ftitutionem ei fuccurrendum foret illis in locis j
in quibus tain ampla moribus eft maritalis pote-
ftas, ut & fine uxoris voluntate maritus bona
uxoris alienare poffit, ( veluti in Hollandia licet
prole communi beatum non fit matrimonium ,
Ultrajedti fi proles communis exiftat, aut de
mobilum alienatione agatur) cum etiam tunc
vir ipfe jure maritalis poteftatis per nxorem cen-
feri debeat contraxifle & alienalfc. At ubi magis
circa res uxorias reftrida invenitur viri poteftas »
fic ut non nifi ex confenfu mulieris res ejus alie-
nare queat aut obligare ( ut puta Ultrajefii im-
mobiiia fi proles communis non fit) dicendum fo-
ret mulierem minorennem ex eo Isefarn iri fuis re-
bus, quod viro alienanti confenfum , ad aliena-
tioriem neceflarium, prsebuit, reftituendam efle:
neque enim tunc ut viri fui procuratrix contra-
xiflevel confenfiflc dici poteft, neque ipfa per
nuptias "majorennis fafta eft, fed fimilis plane
minorennibus aliis auctore curatore contrahenti-
bus, quibus ex contradtu damnofo Isefis reftitu-
tionis adjutorium non folet dcnegari. Quod fi.
ergo rnulier minorennis per matrimonium fociata
viro nunquam pro majorenne habeatur, muito

ma-

-ocr page 275-

E MlDOUBU

jn?-g!S vidua fafta 111 eadem perdurabit minorenni-
tatis conditione jureque, donec annorum viginti
quinque , aut alterius setatis per legem munici-
palem perfeCte , curricula naturaliter impleverit:
atqueadeo viro jam mortuo per fuos la:fa contra-
<9:us , quos viri deftituta confdiO imprudenter
ac lubrico artatis cum fuo inivit difpendio, refti-
tutionis auxilio non deftituenda- Quamvis enim
marito mortuo neque in patriam neque in tuto-
riain recidat poteftatem,nec ullum teneatur de no-
vo curatorem recipere , ut latius probatum tit.
de adoption.-, non tamen etiam majorennis eft,
fed magis Romanis affimilanda ininoribus , qui,
licet morte curatoris fui a cura liberati, non tene-
rentur alium curatorem inviti recipere, minoren-
nium tamen numero adfcripti manebant, a refti-
tutionis beneficio non excluli , fi ex judicii infir-
mitate per xtatem contingente lsfionem fubiif-
fent. arg. I. Jt curatorem 3. infin. C. de inintegr.
reflit. minor. junct. 2. Inflit. de airatoribus.
Neque jure noftro , quo utimur , perpetuum
eft, illas , quse fuo poifunt arbitrio contrahere
fine curatore, ideo depellendas efle a reftitutio-
nis impetrands fpe : ne alioquin ex oppofito
concludendum foret, fuperfuturum reftitutionis
remedium illis, quar non fuo arbitratu , fed ad-
hibita ex inore loci curatoris audoritate , con-
traxiflent cum damno ; quod tameii falfum efte
teftatur praxis illarum regionum , in quibus nul-
la setatis cujufcunque fcemina fme curatore po-
teft efticaciter aftum gerere. Groenewegen adl,
3. in finc. C. dein integr. reflitut. minorunh Ro-
denburch de jure conjugum. trati. prceliminari dc
flat. diverfiparte dltera cap. 4. tit. 4. num. c?< 10.
fi.ig.mibi 172.173.

1 o. Migrationem quod attinet, fi quis ex le-
ge doinicilii derelifti anno forte vicefimo com-
pleto major fadus fuerit, tranflato domicilio. ad
locum illum, ubi non nifi abfoluto viginti quinque
annorum curriculo quiiquemajor habetur, non
dubitem , quin ex novi domicilii jure incipiat ite-
rum minorennis efie , curatolis etiam auxilio re-
gendus , ac particeps futurus reftitutionis una
cum aliis ejufdem regionir, cosetaneis minorenni-
bus, ubi fe temeritate juvenili lsefum docuerit.
Rodenburch dejure conjugum. d. traff. prcelimin.
parte altcra, tit. 2. cap. 1. num. 5. five per omnia
ftatum perfona: a domicilii folius lege dependere
credamus, five tantum intuitu mobilium ex lege
domicilii regendorum , ubicunque fint ut ante
difputatum, Idemque judicium efto de eo , qui
a prioris domicilii principe impetraveratsetatis ve-
niam ,. fi mox domicilio mutato fedem fortuna-
rum alio fub principe conftituerit , ubi fecun-
dum terrkorii legem generalem necdum per seta-
tem poterat majorennis cenferi. Quid enim qux-
fo intereft, generali lege prioris domicilii pro ma-
jore fuerithabitus , anfpeciali principis beneficio
ac jure fingulari; cum non plus juris fingulari
perW privilegium prseter jura communia in-
dultum tribuere q.ueat , quam fi lege generali

k 25; A N N I S.

idem omnium fubje&orum intuitu fuiflTet confti-
tutum. Perquam enirn abfurdum durumque fue»
rit, reliquos ejufdem loci cives in rebus fuis &d~
miniftrandis minores haberi; hunc recens adve»
nam contra legem territorii ac fine venia hbvi
principis, cui fe per domicilii tranflationem fub-
mifilfe cenfendus eft, onmia, ringentibus. fcse-
teris, fuo agere arbitratu. Et fane, eft quod fibi
uterque imputet ac de fe queratur, quod mino-
rennium numero fe rurfus adfcriptum videat, fi
idfibigrave putet, cum potuerit, retento do^
micilio priftino, in priftina quoque manere con^
ditione, ex loci lege vel principali beneficio femel
qusefita. Ne dicam , fieri polle , ut vel euin iii
finem migrationem inftituat, qui in prioris do -
micilii loco jam majorehnis ex le^e aut venia seta-
tis habebatur , ut in negotiis contrahendis cu*
ratoris aUxilio muniatur , & captus ac circum-
fcriptus auxilii setatis implorandi licentiam habeat *
dum fe adhucrebus fuis prudentertraftandis im*
parem deprehendit; quippe longe honeftius ac
minore cum exiftimationis detrimento hanc fubi-
turus fui ftatus mutationem ex generali domicilii
novi jure , quam li adverfus impetratam setatis
vefiiam iterum principi fupplicaret , 8t allegat^
propria , fi non turpitudine, at faltem fimplici¹-
tate atque negotiorum imperitia , impetraret be^-
neficii, velut indigno aUt inhabili concefli, abo-
litionem. Quod tamen re<5te peti & obtineri pof-
fet per eUin , qui prsmature imprudenterque af-
fe£tatam ftio cum detrimento sctatis veniam fibi,
tanquam minus idoneo minufque perito , nocere
credit ac experientia edocetur: ad eurn fcilicet
efrectum , ut in negotiis poftea traitandis ad
setatis auxiliuin confugere pofllt, fi fe setatis fa-
cilitate circumventum probet : non vero , ut
negotia, inter impetrata; venice iterumque ob-
tentas abolitionis tempus gefta , per reftitutio-
nem in irritum deducerentur ; cum ita futuruin
efiet , ut hi , qui medio tempore cum talibus
contraxiffent, imperiali audoritate viderentur
circumfcribi, contra /. 1. C, debis qui <venia?h
cctatis. Oddus de refiituticn. part. 1. ejucefi. 23.
art. 1 o. num. 45.46. Chriftineus ad Mechlinien-
fies. tit. 19. art. 28. num. 9. Montanus de tute-
lis cap. 3 7. part. 2. num. 37. Brunemannus ad
/. 1. C. de his qui ucn. atatis. Hilligerus Donell.
enucleat. libt. 21. cap. 1 2. lit. Sed & , fi con-
verfo cafu minorem concipiamus impleto anno
vicefimo tranftulifle dcmicilium eX loco , in
quo vicefimi quinti anni implementum aetatem
demum perfedtam conftituit, ad locum talem ₃ubi anno vicefimo quifque majorennis eft; nori
abfurdum fuerit, 'hunc tali ex migratione confe-
ftim majorenncm cehferi, tum a cura liberatum ,
tum a reftitutionis fpe circa negotia deinceps
contrahend.a fecludendum; fi modo auftore tu-
tore, & fine cujufquam fraude , domicilii mu-
tationein interveniffe conftet, nec videri poffit
qua:fitus color , quo maturius fe tutor onerofae
curationis adminiflrationi fubducat; neque enim

Kk 2 ita

-ocr page 276-

L x B. IV".

ita promifcue illa domicilii transferendi poteftas
tutori videtur indulgenda, ne alioquin cflet in
poteftate tutorum & tutelas ftnire , & adolefcen-
tes judicii necdum fatis ftnnati captionibus obji-
cere line rellitutionis fpe. arg./. nec ei 17. §. eo-
vum 1. jf.de adoption. Rodenburch dejure conjtt-
gum.d.tratt. prcehmin. parte altera.tit. 2. Cap. 1.
mim. ult.

11. Quamvis autein & setatis venia , & nu-
ptiis , & peculiaribus locorum quorundam ftatu-
tis is, qui necdum vicehmum quintum decucur-
rit annum , pro majore habeafur in rcrum admi-
iiiftratione, & alienatione , acdenegato reilitu-
tionis adjutorio ex capite minorehnitatis, fecun-
dum jam expofita; tamen , fi quis quid dari tie-
rive voluerit iive teftamento five paftione , &
iegitima' aetatis fecerit mentionem , veluti fi ali-
menta ufque ad a-tatem perfeciam praeftandafue-
rint, aut res ex fideicommiflo poft jetatem per-
fedtam reftituendae , non ea in dubio defignata
videbitur , quse ab imperiali fuppletur beneficio
aut municipali lege, fed qu$ viginti quinque an-
noruin curriculis impletur. /. ult. C. de bis qniven.
tetatis. ne alioquin ea , quce in minorum favorem
ac utilitatem adinventa funt, ut fcilicet maturius
ad liberam rerunr fuarum geftionem liberumque
dominici juris exereitium perducerentur, in eo-
rundem producantur Ja'fionem contra.)/. quodfa-
*vore 6. C. delegibus. Brunemannus, Auguftin.
Barbofa , & vulgo DD. ad d. I. ulu Neque his
repugnat. /. qui filium 74. §. 1. ff~. adSenatufc.
Trebell. in qua ab iinperatore definitum dicitur,
annum adjeftum reftitutioni fideicommiifi, non
de impleto fed inchoato intelligendum eife 1 non
enim id ordinariuin erat > fed ex ipfis profluebat
fideicomifli verbis , continentibus reftitutionem
faciendam fuifle , ft ad annum viceftmum ccutis
pervenijfet, ut Paulus in. d. 1. monet.

12. Excuflaha&enus fpinofa de minorennita-
te materia , fupereft ut de reftitutione minorum
agarnus ; qu£E nulli tribuenda, nifi & de mino-
rennitate & de kefione ex lubrico actatis allata con-
ftet. a:tatis probatio non modo per teftes fieri po-
teft, fed & per inftrumenta , libros baptifmatis
ex more nunc inter Chriftianos recepto , Rebuf-
fus trafi. de reftilutim. art. 1. glojf. 3. num. 2.3.
vide prolixe Mafcardum de probation. concluf.
668. & feqq. ufque ad concluf. 680. profeflio-
nem parentum , quam illi tempore nativitatis
apud a$a faciebant, eurn nulla fraudis fubeffet
fufpicio, incertumque prorfus, an profuturum
liberis aliquando eilet an vero nociturum cetatis
perfe£tse implementum. De qua natalium pro-
fefllone accipienda. I. ftatum 6_k C. de ftde in-
ftrum. I. etiam matris 16. kimperatores 29. §.
1. jf. de probation. /. omnes 2. C. de his qui ven.
cctat, l. excufantur 2. §. cetas 1 .ff.de excuf. tuti
l. 1. C. ft minor fe majorem dixerit. I. non nudis
14. C. de probation. l.nec omiffa 15. /. parentcs
22. C. de hberali cattfta. & de hujus profelfio-
nis modo , origine , auLtoribus, vide Brilfo-

T ! T. IV.

nium. felctt. antiquit. juris civiiis. libr. 1. cap. f.
Gotpfredum adi, 6. C. de ftde inftrument. Idem-
que juris videtur efie in ea privata parentum
adnotatione , qua liberorum nativitatem & alia
familise notabilia obfervare folent, maxime, li
jam defun&is ipfis fcripturse tales producantur.
Mafcardus de probat. conciuf 670. Non tamen
admittenda parentum depofitio de liberorum ffta-
te, eotempore interpoiita, quo de reftitutione
controverfia erat^, aut faltem prarvideri poteratj
an lucro an damno futura liberis fit stas liia. arg.
/. teftts idoncus 9. ff. de tefttbus. Probatio autem
minorennitatis ipfi incumbit reftitutionem peten-
ti, five actoris inftar ipfe prius auxilium prseto-
ris extraordinarium imploret, five ex contra&U
damnofo conventus, exceptione cetatis fe cupiat
tueri. I. ftminorcm 4. C. b. t. cum utroque in ca-
fu vel petitionis vel exceptionis fundamentum iri
a:tate conftituat, nec mihus reo incuinbat ex-
ceptionis , quam ac^ctori intentionis probandse
onus./. 1. ff.de exception. l.ft quidcm 9. C. ecd. tit.
atque infuper in dubio magis unufquifque con-
trahens prxfumatur habuifle legitimam perfonain
expediendiefficaciter adtum , ad quem procefllt;
fic ut contrarium alferenti , tanquam ei, contra
quem militat prsefumto , imponenda videatur
neceflltas probationis. Rebuffus. d. tratt. de re-
ftitutionib. art. 1. giojf. 3. num. 2. C7 3. Meno-
chius deprcefumtion.libr. 2. prcefumt. 50.num. 5.
& fcqq. & num. 21. fcqq. Mafcardus depro-
bation. conchtf. 667.

13. La;fionem quoque apparere necefle eft,
durn minor vel quod habuit amifit , veluti do-
nando vendendo aliifque modis quamplurimis ;
vel quod acquirere potuit omifit, hereditatem for-
te aut legatum repudiando, inolficiofi querelam
negligendo, & fimilibus ; vel denique oneri fe
fubjecit, quod potuilfet declinare, utputa, fi-
dejubendo pro aliis , aut damnofam adeundo he-
reditatem. /. non omnia 44. /. 45. /. pen. ff. h. t.
Quamvis vero laefio non foleat in dubio prsefumi,
fed per ailegantem ^ atque adeo per ipfum quo-
que, qui le lubrico setatis deceptum ait, proban-
da fit, dum non utique qui minor eft, ftatim &
circumfcriptum fe docet. /. nam poftquam 9. §.
ft minor 4. ff. dc jurejur. I. minoribus 5:. C.b. t.
quandoque tamen contra fe res habet, quoties
fcilicet ea per minorem gefta funt, qua: fua natu-
ra folent damnofa elfe : quid enim , fi fidejufle-
rit > noxa utique prxfto eft. Quid fi donaverit ?
perdidifle creditur fecundum Hermogenianum.
/. ftliusfamihas 7. jj\ de donatton. quid fi mutuam
acceperit pecuniam ? fane cum illa adolefcenti-
bus maxime perniciofa fuerit habita, creditori
imponendum fuit probandi onus, nummos cre-
ditos in utilitatem minoris fuifle cohverfos. /. 1,
2. C.ft adverfus crediterem. vide Fachinaum hbr.
2. contrOv. cap. 46. Menochium hbr. 6.ptceftimti
2 7. num. 6. Mafcardum deprobation. concluf. 1166.
1167. 1168. Struvium adPand. b. t. num. 48.
frequenter namque juxta illud Horatii de art^

Poet.

-ocr page 277-

De m i n o r i b

poct. verf. 160. &feq(].

Jmberbis juvenis iandetn cuftode rcmoto,

Gaadct eqriis, canibufque, & aprici grami-
ne campi,

Ccrcns in vitium fte&i, monitoribus after)

Utilium tardus provifor, prodigus eeris.

14. His probatis, aut ex prcefumtione non
enerVata perfpxcuis, reftitutio minoribus ob fra-
giie & inlfirinum setatis confilium conceditur tum
adverfus judicialia negotia, tum adverfus extra-
judicialia. Extrajudiciaiia plura funt; velutiad-
verfus confefftonem fuam temere fadam. I. cer-
ttim 6. §.pen.f. deconfefsis. aut temere prster-
miffam , cum potuiftet confitendo pcenam evi-
tare. t. fiex caufa 9. §. nunc videndum 2. ff. h. t.
I. elettio 26. §. neque hercdi 5. in jin.ff. de noxai.
tlffion. adrogationem fibi non expedientem. /.
nonnunquam 32. 33. ff.de adoption. novationem
delegationem acceptiiationem? I. patri 27. §. fi
tninor. 2. & 3. /. minor annis 40. /. utt. jf. h. t.
agnitionem legati, cui plus oneris quam emo-
lumenti adhseret. /. fi minor. 33. ff. h. t. jurisju-
randi delationem. /. nam pofiquam 9. §. fi minor.
4. ff. dc jurejurand. compromiftum. /. fiminor.
34. §. 1 .fif. h. t, mandatum interpdfitum aut fu-
fceptam aiieni negotii geftionem. /. cum man-
idatu 23.1. 24. ff. k t. n£gle<5tam infinuatiOnem
fideicommifti, qusc multoriim monbus neceifa-
ria eft, ut res. ipfa; fideicommifli vinculo reali
afficiantur. Vide Abr. a Wefei ad. hoveti. COnfiit.
Uitrajeci. art. 22. n. 7. 8. '

15. Adhax minori fuccurri poteft adverfus
rerum fuarum venditionem , quam ipfe fecerat
lege non prohibente. ttt. C. fi adverfi. vendition.
l.pen. ffi. h.t. Neque hanc reftitutionein contra
venditionem impediet, qtiod decretum de re-
bus immobilibus vendendis , petente curatore,
a judice interpofitum fit ex prsfcripto Imperato-
ris Severi in /. 1. fif.de reb. eos qui fub. tut. Non
enim decretum prauoris Ixfioncm omnifariam
avertit; fed potius ad probandam juftam aliena-
tionis facienda; caufam adhibetur. Ut ptoinde
iniquUm fuerit, probata lsefione , minorem ta-
men ob accedentem judicis auftoritatem in dam-
no hcerere; cum vel propriam fententialn ma-
velit judex iir favorem minoris refcindere, quarn
eundem relinquere hefioni obnoxiuin j dummodo
de graviore la-fione conftet; parciUs enim & cir-
cumfpe<5te poft decreti inteipofitionem reftitu-
tiones concedendas efle, vel ipforum minorum
■utiiitas exigit; ne aliquin ob nimium reftitutio-
nis imminentis timorem eveniret, ut huiius ad
rerum pupillarium accederet emtionem. l.fiea 2.
C. defidejufif. minor. l.fiquidem 11. C. deprted. &
aliis reb. minof. junft. /. ait pnetor. 7. §. qurefi-
tum 8. fif. b. t. Struvius adPand. h. t. htiiri. 46.
Parladorius rer. qUotid. libr. 2. cdp. fin. §. 13.
num.x 8. Nec tantum fubvenienduin minOri, fi
damnurn ex eo fenferit , quod pretio viliore res
projefta fuit, utiid conftat ex d.l. fi quidem 11.
C. depried. minor. fed &, fi in eo fe circumven-
tr S 2f. A N N I S. 261

tum queratur , quod a majoribus iprofeSa res, in
quam peCUliaris merito cadebat afteftio, diftra-
<5ta fit '; domus forte in qua pater defecit, mi-
nor crevit, ac fixa: confpiciuntur majorum ima-
gihes, nbn nifi cum lu<5tu pbfteritatis revellen-
da:, cum alise non deeflent res minoris , qua:
minori obnoxiae afledtioni , potuiflent leviore
cum pnejudicio divendi. ai'g. l.fiin emtionetn 3 5.
ff.h. t. jun<5t. /. texquce tutores 2.2. in med, C. de
admin. tut. ita poft Oddum de reftitut. quceft. 57.
art. 2. num. 15. Anton; Matthfeus de m&iori,
libr. 1, cap. 16. num. 24.

16. Quod fi non ipfe minor rem fuatn diftra-
xerit, fed alius eam vendiderit, traderitque tan-
quain fuam, fi quidem privatim, aut etiam au-
ctioiie quidem publica , venditio fa<5ta lit, fed ad
eam traditio ex libera voliantate privatim fine
pra?vio judicis decreto ac decreti folennibus fub-
fecuta fuerit ; non dubium videtur, quin ne re-
ftitutio quidem minori neceffaria fit; fed ordina»
ria contra eintorem, ut pofleiforem, rei vindi-
catio intentanda; eo quod res riiea fine fafto
meo fola alterius privati voluntate in alium trans-
ferri nequit. /. id quod noftrum 11. ff.de reguL
juHs. Verum fi poft venditionc-m publice priva-
tiinve fa<5tam, tradita fuerit res (ut fieri aliquan-
do majoris fecuritatis causa folet hodierhis mori-
bus) prariniflis ediftoruin folennibus , citatis
omnibus , qui traditionis iinpediend» jus fibi
competere arbitrantur , ut contradicant, fi pof-
fintj atque ita decretum fit interpofitum ; cer-
tuin quidem hoaie, ob decreti folennis auftori-
tatein tranflatum tunc elfe in emtorem dominiunif
fed cum & illud certum fit, minOrem artatis lu-
brieo potuifle labi, quo rninus intercederfet de-
Jcreto judicis interponendo; ratio nulla eft j cur
npn & hoc cafu ei per a'tatis auxilium fubveni-
retur , ac redintegrato dominio rediret quoque
poifeflio rei; adeo quidem, ut nec pretium ern-
tori reddendum fit, fed is afitione de evidtione
confulere fibi debeat, nec venditionis aut decreti
impenfa: reftituenda; , utpote ncc culpa ncc in
commoduin ininoris, fed imprudentia vendito-
ris , & in utilitatem contrahentium fa<5tar. Ant,
Matthxus dc auttionib. d. libr. 1. cap. 16. num.
26. & 28. iii med. & cap. 18. hum. ult. eoque fa-
cit, quod a Groenewegio adl. 13. C. de evittio-
tiibus adnotatum eft, folenniter fubhaftata a ne-
mine evinci pofle, hifi fiorte caufia fit, ob quam
abfienti appellandifacultas refiituatur: fi enim ab-
fenti etiam majori adverfus traditionem ex decre-
to fadtam ex caufa fubveniri pofllt, longe fanc
juftius fuerit j minorem setatis auxilio non defti-
tui, ubi alius nullo jure rein minoris impruden-
ter diftraxit ut fuam, tradiditque. Adda Inftrudt.
Cur. Ultraj. tit. 16. art. 8. Statut. urbis Ultraj.
tit. 1 5. art. 4. Quin & quod inagis eft , ele<5tid
minori hoc in cafu videtur concedenda elfe,
utrum ex leftitutibnis auxilio rem fuam recupe-
rare velit , emtore remoto, fecundum j'3in di-
<5ta; an ipfum pretium, quo res diftradta, rcpe- "%
Kk 3 iare -. '

-ocr page 278-

26 2

tare non tantum ab eo, qui vendidit, fed & a
creditoribus ejus (cafu poiito, quod inter credi-
tores venditoris rei vendita: pretium, ex volun-
tate venditnris, aut judicis adjudicatione ex mo-
re fa£ta, fuiilet jam diftributum) ita fuadentibus
variis juris rationibus, quas contraxit in unum
AntoniusMatthseus d. tratt.de autt.libr. i.cap.
18. num. 2. 3. Cui enim (funt verba ipfa viri do-
£tiffimi) eonceditur quod plus efi, ei etiam quod
tninus efl, licere debet, l. non debet 21 .jfi.de reg.
jur. plus autem efl reficijja addittione vindicare rem
pojfie , minus, fialva addittionepretium perfiequi.
Deinde indebita qttodammode efl ea pecunia, quce
exre mea adcreditorcs alterius pervenit. At licet a
weper errorem non fitfioluta, efl tamen illis fioluta
errore judicis , & quidcm exatta cautione, ut fi
poflea potiora jura habentes comparuijfient, eam
pecuniam his reflituerent. Poflremo fi privilegiarii
creditores condicere pecuniam pofifint non privile-
giariis folutam, quanto magistd poterit dominus,
quippe qui omnibus creditoribus potiorfit. Quibus
adde , rationem non effe, cur magis minoribus
jus competeret utiliter vindicandi rem ex fua pe-
cunia per tutorem aut alios emtam , aut pecu-
niam recuperandi fuo arbitratu, juxta l. fi. tutor
2 . ff. quando ex fiatto tut. min. agere. l.ficurator.
3. C. arbitrium tutelx. jun<5t. l.fiutproponisfy.C.
de rei vind. quam in cafu prsefenti, ubi conver-
fo inodo ex re pupilli per alterius fa<5tum pecu-
nia reda£ta eft: quid enim intereft , utrum ex
pecunia res, an ex re pecunia redaita; adeoque
an res in pecuniam an pecunia in rem commuta-
ta proponatur. arg. I. ita confiante 26. & 27.
ffi. dejure dot. Et denique, quid ni nummos per-
fequi valeat ex re fua redadtos; quo ipfo & de-
cretum judieis ftabit fixutn ratumque, & lites
dimihuuntur abfque creditorum ladione : cum
enim re ipfa evifta , in omnem eventum credi-
tores vi cautionis emtori tenetentur accepta re-
ftituere ; quid quasfo refert , emtori an minori
refundant foluta.

17» Simiiiter fuccurrendum cctati minori ad-
verfus venditionein pignorum ad minorem per-
tinentium, per creditores faftam: ubi tarnen di-
ftinguendum , an minor ipfe pignus jure confti-
tuerit, an prsedeceifor ejus cui heres extitit, an
denique pignus judiciale aut pra;torium per mif-
fionem in pofieffionem aut capionem bonorum
judicati exfequendi caufa naturn fit. Si enim
minor ipfe pighus rite conftituerit, uti in aliis,
ita & hic adverfus diftra£tionem a creditore fa-
£tam ei fuccurrendum erit, ii per eam iiefus fit.
l.ficreditor. 7. §. illud 1. Jfi.de difiratt. pignor. /. 1.
C. de prtedi & aliis reb. minor. Sin a ininoris prse-
deceiiore illud conftitutum fuerit; venditio, du-
rante heredis minorenhitate fa£ta, refciifioni haud
eritobnoxia, iicet Isiio qusedam appareat, fed
vel contra curatores venditionem permittentes
agendum , vel contra creditorem fi non bona fide
in diftrahendo verfatus fit. /. ult. C. de difiratt.
pign. I. ALmilius 38. ctrca mel fifi. b* t. nifi cum
creditoris vendentis fraude concurrat etiam etn-
ptoris ipfius collufio ac dolus : tunc enim refti-
tutionis auxiliuin adverfus venditionem fraudu-
lentam quin prsetor impertiri debeat, haud du-
bitandum; cum & majorrennibus pignorum di-
ftra&orum dominis ita lsefis, per venditionis re-
fciifionem fuccurfum fit. /. non efl vobis 2. C. de
prced. & aliis reh. minor. junft. /. 1. & 3. C.fl
vcnd.pign. agatur. Sed & fi judicialis vel prsetorii
pignoris nexu devinda fuerint minoris bona , &
ita in utilitatem creditorum rite diftradta, ac po-
ftea adverfus decretum aut fententiam, cujus vi
celebrata eft venditio, reftitutus minor fit, reruin
quidem fic alienatarum pretia recuperare pote-
rit i ipfa vei'o venditio difficulter per reftitutio-
nem refolvendaeft, nifi grande feu enorme dam-
nuin minori ifta ratione illatum conftet. /. fi ex
cdttfia 9. pr. fif.h.t. I. 1. C.fi adverfi. vendit. pigno-
rum. & hoc, fi ob debitum, a patre aliove prse-
deceifore contradtum, miifio in pofteifionem bo-
norum prardeceftoris, ad minorem devoiutorum ,
decreta fit: nam quamvis, miifione fa6ta in ipfius
pupilli bona, venditio ufque ad pubertatis tem-
pus differenda fit, quoties id contigit ob debi-
tum prsedeceiforis, aut cum ipfo pupillo contra-
6tum, aliter tamen obtinetin bonis pnedeceflo-
ris : dum perquam iniquum vifum fuit, eum
qui nihil cum pupillo contraxit, ejufdem pu-
bertatem aut majorennitatem debere expedtare,
/. apudfulianum 3. ffi. quih. excaufiin pojfi.eatur.
junft. l.Fulciniusq. §. plane fi 10, &fieqq. cott.
tit. Sed cum hodiernis moribus venditio pigno-
rum & traditio ex judicis decreto fiat audtioiie
publica , adhibitis haftce folennibus, profcriptio-
nibus reruin, ediftis , aliifque fimilibus , nec.
facile haftae fifcalis fides convellenda fit, ne pu-
blica audoritate emtores fefe circumfcriptos con-
querantur ; /. hypothecas 8. C.de remtjfi. pignor.
calculo frequentiore comprobatum eft , in uni-
verfuin nunc ratas manere venditiones pignofis
ad minorem pertinentis, five illud ab ipfo pupil-
io legitime devinftum fit, five a prsdeceflore
ejus, five pro prsedeceftoris five pro minoris
ipfius debito redte contradto. Chriftineus ad
Mechlinienfi. tit. 7. art. 2. num. ult. GuidoPape
decifi. 22. num. ult. ibique Ranchinus, in notis in
fine. Berlichiue decifi. 126. Brunemannus ad t.
ult. C. fi adverfitts fificum. Groenevvegen ad tit. C.
fi adverfi. vendit. pign. & adt. 13. C. de evittiori.
Adde Ant. Matthaeum de auttion. tibr. 1. cap. 16.
num. 25. atque adeo nunc jus commune faduin
eft, quod jure Romano erat fingulare in fifco,
ut fcilicet minori non daretur reftitutio , ubi fi-
fcus ob debitum fiicale bona pupillaria deftraxif-
fet bona fide , ac interpofita haftarum folenni-
tate. /. ult. C. fi adverfus fificum. /. qucecunque 5.
C. de fide &jure hafice fificat. Si tamen manifeftif-
fima ac enormis lsefio minori per illam folenneni
pignorum diftradtionem illata appareat, nec £
tutoribus aut alia ratione indemnitatem qUeat
impetrare, non dubitaverim , quin «quitate rei

motus

L i 5. IV. T I T. IV.

-ocr page 279-

jnotus judex pcr reftitutionem minori opem jure
Jaturus Cit; ne alioquin ea , quse lcefionis aver-
runcandae gratia prudenter a noftris funt exco-
gitata majoribus, prceter ac contra primam au-
ftorum fuorurn intentionem in injuftitias vela-
inenta degenerent, & fiant vincula iniquitatis.
Quid vero juris iit, li per errorem res minoris
tanquam res tertii pignori capta ac diftra&a fue-
rit, ex iis, qua: fupra de venditione rerurn ejus
extra caufam pignoris funt tractata, facile colli-
gendum eft.

18. Eft & reftitutioni locus adverfus dona-
tionem aminore, debitomodo (ideft, aufto-
ritate tutoris in mobilibus , decreto in immobili-
bus) fa&am ; fi appareat, eam illis quidem ex
caufis in alios collatam efte, in quibus fine repre-
henfione tutores pupillo donanti poilunt audo-
res fieri (qua: recenfentur /. i. §. fed & (i 2.ff.
de tutel. & ration. diflrak l. cumplures 12. §. cum
tutor. 3. I. tutor. 13. ff. deadmin. &peric. tut.)
fed tamen immoderatam; dum vel fupra patri-
monii pupillaris vires eft, vel ultra natalium di-
gnitatem. Idemqueeft , fi filius minorennis pa-
tri, res filii donanti, confenfum pra-buerit. I. ult.
C. ji adverf. donat. Nec refert, an fimplex dona-
tiolit, anremuneratoria, quoties donatio longe
fuperat ofRcii aut beneficii accepti proportio-
nern. Oddus de rcflitution. quccfl. 58. art. 4.
Cuinque donationis fpecies nt in dotem datio,
etiam audiendam elle puellam Romance leges vo-
luerunt, fi minorennis exiftens omnia fuabona
marito in dotem dediffet, aut fupra patrimonii
vires promififfet, eoque fe lafam poflet docere.
h un. C.fladverf. dotem. l.flex caufa 9. §. in dotis

I.ff. h. t. Oddus di traff. de reflitut. qucefl. 59.
art. 3. Sed quia nunc alia dotium quam ex jure
Romano ratio eft , dum plerumque extra dota-
lia bona mulieres nuptse fua folebant habere pa-
raphernalia, ut & receptitia , neque quicquam
dotale erat , nifi de quo ut dotale effet, noini-
natim convenerat ; adco ut nec aftio quali ex
dote promifla competierit fi fine quantitatis dc-
iignatione fcriptum fuillet inftrumento nuptiali,
tcam, qucenubebat, dotem darepromiflffe. l.i.C.
de dotis promiflionc. contra vero nunc noftris &
multorum moribus omne mulieris patrimonium
exjuris ftatutarii difpofitione dotale fit, vigente
omnium bonorum inter conjuges communione,
rnfi aliud pactis dotalibus placuiffe conftet; ratio-
ni confentaneum eft, mulieri omnia bona in do-
tem conferenti non efle impertiendum setatis au-
xilium ; neque enim fe captam aut circumfcri-
ptarn re£te conqueritur, quce jure communi uti-
tur , ac fequitur juris publici difpofitionem. /.
tilt. C. de in integr. reflit. minor. I. nihil confenfui
116. §. non capitur 1. ff~.de reg.jur. arg. 1'verum

II. §. item non reflituetur q.jf. h. t. Groenewegen
adl. un. C. fladverf. dotem.

19. Doariuin feu dotalitium feu lucrum dotis
pa&is dotalibus conftitutum quod attinet j nec
ejus intuitu minori fivemafculo five fcemina: re-
ftitutionis auxiliuin debere concedi, fi immode-
ratum dicatur promiflum , Groenewegius auftor
eft. ad l. 1. C. fi adverfius donat. turn quiainipfa
minoris reftitutione partis quoque adverfee caufa
redintegranda eft , ut in fequentibus dicetur 5
quod tainen contrafta femel individua vita: con-
fuetudine fieri non poffe, palam eft. Tutn quia
minor a:que ac majorennis, etiam fine pa£tis do-
talibus nuptias contrahere poteft, atque ita omnia
fua bona conjugali communioni obnoxia facere.
Nec eft, quod quis putet , debiliorem efle ra-
tionem pofteriorem, ac male a licentia inducen-
d^per nuptias communionisftatutariarad immo-
clerati dotalitii padtionem fieri illationem , quali
communione ftatutaria minor ad iiiinmum nil
pra:ter dimidiam patrimonii paitem uxori inopi
communicandam perdere poffet, at dotalitio im-
moderato etiam totam fuam fubftantiam abfor-
bere. Etenirn & plus quam dimidium & totum
patrimonium communioneftatutaria a*que ac do-
talitii conftitutione amitti poffe , inficias non
ibit, quifquis meminerit, non lucri tantum,, fed
& damni comittunionem ftatuto indtici. Fac er-
go, maritum mille poflidentem matrimonio juti-
gimulieri, fubdu<5tis omnibus mille debenti fu-
pra vires patrimonii, fleri aliter non poterit,
quin communionis jure non dimidia , fed uni-
verfa mariti fubftantia , protinus a nuptiis con-
traftis in ufum creditoruin folutionem urgentium
convertai:ur,marito bonis omnibus fpoliato. Cse-
terum quod de dotalitio didtum haftenus perre-
ftitutionem haud infirmando , idem quin & in
ipfa fponfalitia largitate iinmoderata moribus no-
ftris locuin fibi vindicet, non videtur dubitan-
dum: quia fieri potuit, ut non alia lege, quani
accepto tam amplo infolitoque dono puella in
fponfalia aut nuptias fuiflet confenfura , ad quas
nunc aureo velut imbre invitata , commoveri fe
pafla eft; quali ad nuptias incitamento poft eas
contraftas non videtur fraudanda, non magis
quam de jure Romano maritus erat dote privan-
dus , qua: ei in bona fide pofito in fraudem cre-
ditorum data erat, aut per errorem ab aliquo
tanquain mulieris debitore , qui debitor non
erat , mulieris juflu , ■ conftituta ,* ratione addi-
ta, quod indotatam du<5turus non fuiffet. /. uli.
§. fi a fiocerv. 1. in fine ff\ quce in firaud. credk
alien. fiunt utreficind. I. (1donaturus 9. §. 1 .ff.de
conditi. caufi data caufia non fiec. Jure tamen Ro-
mano reftitutionem adverfus immodicam largita-
tem fponfaiitiam potuifle impetrari, colligi po-
teft. arg. L 1. C. fi adverfius donation. Oddus dc
refiitution. quceft. 58. art. 5.

20. Jurisjurandi quoque delatio , per rnino-
rem fa<5ta, iis eft accenfita negotiis, adverfus
quse minori fubveniri poteft. /. nam poftqudm 9;
§. fiminor 4.ff. dejurejurando. Uti & tranfa<5tio,
quoties illa non ipfo jure inutilis eft. Etfi

enim

difHculter in tranfa<5tione evidens lscfio appareat,
dum etiam tunc, cum nulla res media eft.,' nul-
lunque fubeft debitum , hoc ipfum quod a lite

difce-

De M i n o r i b V S 2f. a N n i s;

-ocr page 280-

264 L i B. IV.

difceditur, videtur fufficiens tranfa&ionis caufa
effe. /.in fumma, 65. §. & quidem i.jf. decondicl.
indcb. tainen , fi poftmoduin appareat tranfa<5tio-
ne jus liquidum minoris fuiife remiflum , quod
majorennis alius non eadem fuiflet facilitate remif-
• furus, nihil impedimento eft, quo minus refti-
tutio concedenda foret , redintegrato utrique
traniigenti jure fuo. /. h 2. C.fi advcrf. tranfatt.
Nec multum a tranfadlione recedit rerum com-
muniuin fada divifio, qus & ideo tranfactioni
juncta eft in d. /. 1. C. fi advcrfus tranfaff. tan-
quam iimilem cum tranfa&ione refciflionem reci-
piens > fi ex divifione insequali damnum minor
lenferit ad divifionem provocatus : nam ii pro-
vocaflet ipfe, nullius foret momenti divifio ad ta-
lem fubfecuta provocationem. /. fi pupillorum 7.
ff. dereb. eor. quifub. tut. velcura funt. five ipfa
rerum hereditariarum divifio fa£ta fit, five me-
diante rerum adjudicatione communio diremta
fuerit, ftve denique uno pretio oblato dimiflio a
communione fecuta flt, rebus omnibus penes
eum , qui pretium dedit, pleno dominii jure re-
manentibus ; quo ipfo quaii tranfaftum de here-
ditate videtur, etiamfi non proprie difta tranfa-
ftiofit, ac noftratibus non dadingh fed uytkpop
appelletur. Ut tamen difficilius adverfus huju-
fmodi tranfaftionem reftitutio,concedenda fit,
quoties inter parentem fuperftitem liberofque mi-
norehnes de parentis defun£ti hereditate intercef-
fit; eo quod generaliter adverfus parentes parcius,
quam contra extraneos, indulgeri hoc remedium
tit. primo di&um eft : prarfertim, fi cum pretio
hereditatis, a parente fuperftite foluto , fufce-
ptum infuper alendi onus aut liberalitas quarcun-
que alia ab eo in liberos profefta pretii vilitatem
videatur fupplere pofle ac compenfare , aut ela-
pfum jam fit quadriennium reftitutioni huic pe-
tendae prsefinitum; ut ut alioquin adverfus ipfum
temporis lapfum non adeo gravate reftitutio nunc
impetretur, uttit. primo di&um. Tapon libr. 16.
tit. 4. arrcft. 13. D. Someren de jure noverca-
rum cap. 6.fcff. 2. num. 8. ibique cit. Chrifti-
nseus , cafum non plane diifimilein definiens ,
ad Mcchlmicnf tit. 16. art, 2y.in additam. verf.
quare.

21. Circa folutionem , qua fe minor captum
contendit, diftinftione opus eft. Aut enim mi-
nor folvit; aut ex adverfo ei folutum eft. Si ipfe
folverit quod naturaliter ac civiliter debebat, fi
quidein auftore tutore , reftitutioni locus non
eft, cum Isfus dici nequeat, qui folvit illud , ad
quod folvendum adtione civili conftringi poteft.
/. magisputo J. §. fedftpater 6. jf. dc reb. eor. qui
fub. tutela vel cura. Sin fine tutoris curatorifve
audtoritate , exftantium quidem adhuc nummo-
rum vindicstio competit; confumti vero nec re-
peti poffunt, nec setatis auxilio redire ad mino-
rern , fed potius ei liberatio contingit. /. quodfi
forte 14. §. ult.ff.defolution. /. non omnis 19. §.
1 .jf. de reb. credit. Quod fi non civiliter debue-
rit, fed tantum naturaliter , aut plena fubfuit na-

T I T. IV.

• ■ - •

turalis obligatio , aut minus plena dum fine tu-
toris auftoritate fe obligavif: hoc quidem cafu
reftitutione opus non eft, cum fufticere minori
poffit pecunise folutae ac etiamnum fuperftitis vin-
dicatio , confumta? condidio ex caufa indebiti.
/. interdum29.1. quodpupillusqi.jf. decondi£i. in~
deb. illo vero , cum nempe plena fubeft obligatio
naturalis, ( ex pa<5to forte nudo per prffdeceflo-
rem aut minorem ipfum tutoris aut curatoris au-
£toritate munitum interpofito) reftitutio adver-
fus folutionem auitore tutore fa£tam neceflaria
eft : curn inficias iri nequeat, quin lubrico arta-
t& lsefus fit, folvens id, ad quod folvendum nun-
quam potuiftet adione compelli. arg. /. tllud nul-
lam 2 5 .jfi h.t. Idemque eft, fi legatuminde-
bituin, forte fupra falcidiam reli£tum , prseftite-
ric, juris iomorantia perfuafus deberi. /. idt. C. fi
adverfi. fiolution. deficiebat etenim hifce in cafibus
& rei vindicatio, tranflato propter accedentem
tutoris au£toritatem dominio foluti; & indebiti
condidio, denegata quippe illis , qui vel natu-
rale debitum impleviftent, vel indebitum folvif-
fent jus ignorantes. /. fi naturaliter 13. I. ft quod
dominus 64. jf. de condict. indcb. /. errore fatli 9.
C. ad lcg. Falcid. I. fi quis jus 10. C. dejuris &
fatt.ignor. Utproindead extraordinarium refti-
tutionis auxilium minori fuerit confugiendum.
Sed cum moribus placuerit, naturalis quoque
debiti exa£tionem effe, potius nunc eft , ut in
folutis iis, quae naturali jure plene debentur, ih
univerfum setatis beneficium minori denegemus.
AddeGrotium manud. ad jurifprud. Holl. libr. 3.
cap. 30. num. 34. & feqq.

22. Atque haec ita habent, fi minor folve*
rit: at fi minori folutum fit, quod vel natura-
liter ei debebatur , vel naturaliter ac civiliter fi*
mul; interveniente quidem au£toritate tutoris
ac judiciali fententia, acceptata per minorem fo-
lutio debitori adeo ad liberationem pleniffimam
profutura eft, ut nullum adverfus eam reftitutio-
nis remedium metuendum fit. Contra vero, de-
ficiente tutoris affenfu judicifque decreto, ipfo
jure citra ullum prstoris auxilium non ultra de-
btori contingit liberatio , quam quatenus locu*
pletior ex ea folutione minor apparet. §. ult. In
fiit. quib. alien. licet vel non. Hugo Grotius d.
libr. 3. cap. 3 o. num. 33. 34. Quod fi, omiflo
magiftratus decreto , fola tutoris aut curatoris
accefliflet au£toritas, liberabat quidem debito-
rem pupillarem ipfo jure celebrata eum in mo-
dum folutio. /. Lucius 46. §. tuteU 5. ff. de ad-
min. &peric. tut. non tamen pleniffima fecuritas
per eam debitori qusefita fuit , fed cauia co-
gnita indultum adverfus eam setatis auxilium,
lsefione probata. /. 1. C. h. t. nifi ita foluts fuif-
fent penfiones annuique reditus biennii metam SC
aureorum centum quantitatem non excedentes.
l.fancimus 25. /. conflitutionem 27. C.de adminiftr.
tutor. Cui exceptioni plerique addunt & alteram,
in fideicommiffo , quod minori debitum eft,
reftituendo : id eniin fine dccreto fieri pofie,

-ocr page 281-

tautum putant in. /. pcti. C. adSenatitfc. Trcbcll
Sed accuratius eatn conftitutionein examinanti,
jpatefcet, nihil aliud ea diftari i quain quod fi
deicoinmifiaria hereditas reftitui poffit foli tutori
aut fcli curatori, fi infantiaut furiofo debitafit,
cum alioquin tutorem aut curatorem habens ipfe
'deberet fufcipere ex fideicomfiniflo hereditatem
auftore tutore vel curatore. Fuitque hoc ita a
Tuftiniano conftitutum ad exemplum ejus, quod
ipfe bimeftri fpatio ante hanc legem fanciverat de
hereditatc direfta furiofo delata , per folum furio-
fi curatorein pro furiofo acceptanda. /. ult. §.3.
€. dc curat.fumfi. fi conferas legis utriufqufe fub-
fcriptionem : quodque ab anterioribus imperato-
ribus jam dudum de hereditate direfta , per fo-
lum tutorem pro infanteadeunda , indu£tum fue-
rat in l.fiinfanti 18. §. parente 2. C. dejure deiiber.
ijti autem in cafibus, quibus hereditas direfta per
tutorem pro infante qusefita erat, non erat ex-
clufum reftitutionis remedium , ubi aditione in-
fantem in darnno hcrrere apparuiflet; ita nec illud
dencgandum fuit, fi ex admifta hereditatis fidei-
icoinmiflarke reftitutione lsfio infanti fuiftet illata.
Adde Oddum. de rcfiitntion. qticcfi. 52. art. 1.
num. 1 2. Brunemannum add. l.penult. C. adSe-
natufic. Trebell. Hodierno interim jure verius eft,
prope in defuetudinem abiifie illam Juftiniani
tonftitutioncm , qua ad folutionem minoribus
tuto faciendam judicialis fententise interventus
defiderabatur ; fic ut nunc pleniffima debitori
pupillari contingat iiberatio } fi modo folverit ve-
ro creditoris minorennis tutori ; nifi de maximi
momenti debito folvendo agatur 5 qiio cafu ca-
mera: pupillaris decretum dcliderant; ne it^rato
ad folutionem adigatur qui folvit, ubi pupillus fi-
nita tutela non poteft ob inopiam tutoris fcrvare
folutum. Hugo Grotius mamtduft. adjurifiprud.
Holl. libr.3. cap. 3 9. nitm. 27. ibique. Groenewe-
gen in notis Refponf. fCtor. HoIIand. part. 3.
'uol. 1. confitl. 182. Paulus Voet ad. §. ult. Jnfiit.
quib. ahcn. licet vcl noii. num. 6.

23. De folutione qua: di(5ta fuiit, eodem fere
modo in mutuo obtinere , quod ininori vel a mi-
nore numeratum eft, prout defuerit aut inter-
ceflerit curatoris auftoritas , colligi poteft ex. d.

ult. Jnfi. qaih. alien. licet. velnon. I. non bmnis
19. §. 1 .jfi. de reb. creditis. I. naturaliter 13. §. 1.
h^.jf. de conditt. indeb. I. patri 27. §. fipecu-
Ttiam 1 .jf. h. t. cujus occafione confeir, qua? tit. 1.
de in integr. refiit. num. 24. difta funt.

24. Pra:terea adverfusomiflam hereditatem, aut
acquifitam, aetatis auxilium admitti poteft. tit. C.
fiut ab hered.fie abftineat. tit. C. fi Ut omif. hered.
vel bon. pojfi acquir. Omiflionem hereditatis tu-
tore auftore faftam quod attinet, non omni in
cafu adverfus eam minori fuccurritur : aut enim
ille abftinuit cum fuus heres eftet, aut repudia-
vit cum effet extraneus. Si abftinuerit cum fuus
eflet, efficit hoc potentiifimum jus fui heiredis,
ut omni modo rninor per abftinentiam in damno
hsrens reftituatur, fiveres adhuc integrafit, fi-
25. A N N 1 S.' 2 6%

ve integra efle defierit per bonorum hereditario-
rum diftraftionem , durante ininori abftinentiS
a:tate ab eo faftain , qui vel ex fubftitutiene vei
ab inteftato ad omifiam venerat hereditatem; adeo
ut refcifla venditione res alienatae inminoris refti-
tuti revertantur poteftatem. /. ult. tn fine. C. de
repudianda vd abfiin. hcYed. Sin repudiavcrit cuhi
effet extraneus , rebus quidem hereditariis non-
durn diftradis, ad hereditatein repudiatam redi-
re minori lsefo permittitur , auxilio setatis ad id
iinplorato: at alienatione rerum jam fubfecuta, de-
neganduin minorieft adverfusrepudiationem re-
ftitutionis auxilium ; aut faltem parciflime ei in-
dulgenduln ; cum iniquuin videatul', eum ne-
gotiis finitis ad paratam fubflitUti laboie pecuniam
venire. /. quodfimimr 24. §. Sctevola 2. ffi. h. t.
Sande decifi. Frijic. libr. 1. tit. 1 y. defin. 2. & fi
juftiflimis forte ex caufis ei fubveniencluin efle
pra:tor Conftituerit , rata tamen manebunt qua:
prius rite geftfi aut diftrafta per curatorem bo~
nis datum , aut jure fubftitutionis vel ab inte-
ftato ad hereditatem vocatum./. in integrum 22.
in fitte.jf. h. t.

25". Quod fi puelia minorennis, acteptS do-
te, renunciaverit hereditati paterna* ( quod jure
civili vetitum. /. pattttm dotale 3. C. de collation.
Canonico autem permifium , inaxime, fi jureju-
rando firmatum fit. cap. quamvis 2. de pattis in 6^r.
& gentiuin multarum ufu receptum ) de reftitu-
tione adverfUs talem renunciationem cOntroverfia
eft. Eain quidem in univerfum puellse denegan-
dam efie, qua: fupra modum facilitate fua fe cir-
cumfcriptam obtendit, multis placet, interquos
Argencreus ad confiuetud. Britann. art. 225. glojfi
4. num. 4. 5. 11. Barry de fucceflionibus libr. 1 r.
tit. 2 5. num, 3 6. in fine. Charondas hbr. 7. re^Lfiponf. 29. plurefque alii , quOs recenfct ac fequi-
tur Abrah. a Wefel. de connub. bonor. fiocictate.
tratt. 2. cap. 6. num. 3 6. Sed vix eft , ut ini-
quitatis ngorifve in setatfem minoretn nimii vitio
carere videatur ha:c ipforum opinio , levioribus
etiam fuftulta ratiociniis , vix fpeciem habenti-
bus, fi ad exadtius revocentur examen. Quid
enim obfecro eft illud, quod nuptse multis in lo-
cis, norhinatim in Gallia , notabilia ex marito-
rum borfis ac induftria acquirant emolulnenta? er-
gone fas erit ob adventitium lucrum ," incertam-
que quantitatem ejus, fpoliari minorennes captas •
circumventas portione legitiina, qua nequaquam
fefe privari paffe fuiflent, fi firmati magis fuiffent
judicii ac setatis proveftioris ? Fruftra quoque
incertus prsetenditur augmenti decrementique
eventus, quod poft dotem conftitutatn pater-
nse potuiffet fubftantise fupervenire. Id enim fi
fufficeret , quid ni omnes probamus in legi-
timse prsejudiciuin emendicatas , aut reveren-
tiali metu extortas, aut calliditate obtentas he-
reditatum renunciationes per setatis & fexus
cujulcunque progeniem five paftis dotalibus fi- '
ve aliis fimplicibus , quocunque tandein mo-
do conceptas ; cum utique omnibus in hifce
L1 eadeni

mjnoribus

-ocr page 282-

266 L I 33. IV.

eadem eventus dubii , & damni lucrique ancipi-
tis poft dotem conftitutam ratio, conventionum
talium atque renunciationum firmitatem perfua-
fura fit. Quod quantum a jure recepto recedat,
ncmo non videt, ac plenius ex tit. de inofticio-
fo teftamento patefcet. Et fane, non ad aliud il-
la augmenti decrementique poft dotem conftitu-
tam incertitndo ad fummurn prodefle poflet,
quam ut non inortis paternx fed dotis conftitutas
tempus videretur confiderandum , an congrua
dos data eflet nec ne ( quamvis contrarium ve-
rius efle. d. tit. dcinojf. tefi. probetur ) neutiquam
ad id , ut prorfus non congrua dote data , refti-
tutionis auxiliuin ex capite a^tatis haud foret im-
ploranduim Satius proinde fuerit, diftindio-
nis ope dubitationem tolli. Aut enim minor in
eo fe lsefam ait, quod inajorem potuiifet acqui-
rere portionem jure fucceflionis ab inteftato,
quam nunc accepta dote & renunciatione fubfe-
cuta ei ex paterno fuit patrimonio collatum : eo-
que cafu infirmandam haud efle renunciationem
a minore fitdam , rationis eft. Cumenim fuppo-
natur , more regionis in jus commune degeneraf-
fe, ac filiabus omnibus cujufcunque setatis fre-
quentatum elfe accipiendse dotis & renunciationis
facienda' ufum, capta videri non poteft puella ,
duin jure cominuni ufa eft. I. fin. C. b. t. /. nihtl
tonfienfiiti 116. §. i. fifi.de regul.juris. Aut ex ad-
verfo fefe minor in eo captam conqueritur, quod
minore accepta quantitate, quam dotis nomine
pro rata dignitatis ac facuitatum paternarum con-
fequi debuerat, renunciavit fucceflioni, atque
ita facilitate setatis lapfa, dote non congrua con-
tentafuit: eoque probato ratio nullaeft , curnon
ei fubveniretur, & fuppleinento faltem ufque ad
congruam dotis quantitatem adje&o, ipfa aequa-
lis efliceretur conditionis cum aliis, aetate pru-
dentiaque fua majore ixfionem probabiliter decli-
naturis : ne alioquin contra omnem juftitia: &
jcquitatis rationem in damno perfeveret, in quod
eam non niii xtatis defeclu ac confilii inopia faci-
litateque inconfulta prxcepitatam apparet. In
quarn fententiam confpirant procul dubio, quot-
quot etiam majorennibus renunciatione circum-
fcriptis reftitutionem arbitrantur non efle dene-
gandam. Yide Ant. Fabrum. Cod. libr. 2. tit. 3.
» defin. 8. & libr. 3. tit. 19. defin. 15. Andr. Gayi
libr. 2.obfierv. 147. Guid. Pape decifi. 224. Joh.
Papon. libr. 16. tit. 4. arrefi. 13. Franc. de Bar-
ry defiucccfifion. libr. 11. tit. 25. nttm. 37. 3 8.

2 6. E x contrario , fi per minorem fuerit adi-
ta hereditas , quam apparet damnofam efle,
etiam tunc reftitutionis impetrandse facultas com-
petit, flve impubes au&ore tutore , five pubes
auctore curatore fecerit aditionem. tit. C. fi, ut ab
hereditatefie abfiineat. I. aitprcetor 7. §. refiitutus
5?./. verum 11. filocuplesffi. h. t. five filiusfa-
rnilias minor auftore patre, vel pater ejus nomi-
ne. /. ult. §. ult. C. de bonis qttte liberis. five fervus
a domino inftitutus tanquam heres "neceflarius:
ad id faltem, ut bonorum obtineat feparationem.

T t t IV.

/. ait prczior 7. § .fied &fi 5. ffi. h. t. Nec intercft
res integra fuerit, nec ne, dum bona qusdam a
minore diftrafta; cum & rata manfura fint, cpa;
ante reftitutionem bona fideper minorem uthe-
redem gefta funt, five libertates fccundum de-
funfti voluntatem datse fint, five legata praftita,
cum, reftituto minore, is qui ejus locoaci heredi-
tatem venire debet, iifdem legatis gravatus eft ;
five creditoribus hereditariis folutum fit quod ip-
fis debetur, aut debitores hereditarii prxftiterint
quod debebant hereditati. /. inintegrum 22.1. fi
mulier 31. jfi. h. t. l.fihus (jo.jfi. defiolution. l.fi
nonexpedierit6. §._/? pupillus 1. jfi.de rebus autor.
jud.pofifid. adeout nec creditoribus cseteris, aut
curatori bonorum, jus fit petendi a creditore q'ui
fuum confecutus eft, ut foluta communicet, aut
diftracta emtoribus avocandi. /. quotiens 44. jfi. de
acquir. velomitt. hered. d. l.fimulier 31. in fine.fi\
h.t. d. 1. 6. §. quid crgo 2. jfi. de reb. autor.jud.
pofificl. & vcnd. refponf. JCtor. Holl. part. 1. con-
fil 13 4. Sande decij". Frific. libr. 1. tit. 15. dcfin.
2 .pofi. med. Sed & , fi minor auftore tutore
in negotio hereditario in lite fubftiterit, ac fuc-
cubuerit fine culpa tutoris, judicati aftio poft re-
ftitutionemineosdandaforet, qui, minorefub-
dufto, heredes funt. /. ex contraffu 44. Jfi. de reju-
dic. Nec minor ipfe reftitutus reddere tenetur
qux hereditatis occafione ei qua'fita, five ex pre-
tiis rerum diftraftaruin, five ex debito per debi-
tores foluto, nifi quatenus poflidet, aut dolo fe-
cit quominus poflideret. /. un. C. de reputat. quce
fiunt injud. in integr. refiitut. Si quaz enim penes
eumperiifle probenturper aetatis imbecillitatem,
praftare cogendus noneft. /. ait prcetor 7. §. fied
&fi 5. in fine Jfi. h. t. Sande d. libr. 1. tit. 1 5. defi.
2 .fiere in fine. In folutis tamen per minorem le-
gatis receptum eft, ut per legatarios , reftituto
minore, iis reddenda fint, ad quos poft reftitu-
tionem hereditaria caperunt bona pertinere, cum
ipfi non eflent ad eadem legata obftricti, condi-
dione indebitiipfisconceffa./. nec novum <,.Jfi. de
condici. indcb. Quainvis vero poft impetratum a
minore setatisauxilium, hereditas vel fubftitutis,
vei coheredibus, vel ab inteftato fucceffuris, ita
plerumque cedat, acfi nulla medio tempore adi-
tio facta efiet. /. cx contraffu 44.fif. de rejudicata.
tamen, quantum ad jus accrefcendi attinet,
confiderandum eft, coheredi volenti tantum,
haud quaquam invito, accrefcere minoris refti-
tuti portionein & onus; eoque adinittere recu-
fante, mittendos efte creditcres in partis, per re-
ftftutionem vacantis, pofleflionein. /. fi minov
annis 61. Jfi.de acquir. vel. omitt. hered. refponf.
jCtorum Holland./wtf. 4. confil. 1. infine. qui &
eam ob caufam , implorato per minorem reftitu-
tionis auxilio, evocandifunt, obfervata citationis
forma per Juftinianum prarfcripta novell. 119.
cap. 6. fic ut ipfis haud evocatis interpofitum re-
ftitutionis decretum prsejudicaturum non fit. I.
etiam fipatre 29. §. ult. jfi. h. t. Quod fi ininor,
reftituta ex fideicommiifo hercditatis parte , re-

-ocr page 283-

flitluioncm nieruerit; optio fideicommiflario de-
ferenda foret, ut aut porcioncm quoque minoris
reftituti agnofcat, aut a tota difcedat hereditate,
aut oinmmodo patiatur bona divendi , ut id,
quod fuperfluum eft, minori fervetur. I. fipupil-
lus 19-jf (idScnatufc. Trebcll.

27. Quiiquis autein ex caufa setatis adverfus
aditionetn tanquam damnoiam reftitutus eft, ii
poftea omiffionem fibi nocere deprehendat, non
impeditur adverfus omiifionem implorare idem
illud ^tatis auxiiiuin , atque ita rurf^s ad eam ,
quam ex pritna reftitutione dereliquerat, redire
Jhereditatem. I. ait prcctor 7. rejiitutus 9. ff. b. t.
nifi fiiiusfamiiias minorennis, poftquam auftore
patre a diverat aut repudiaverat delatam fibi here-
ditatem, reftitutionem impetrailet adverfus id ,
quod egerat patris coniilio & auftoritate : neque
cnimuilum eiamplius fupereft adverfus primam
reftkutionetn obtentam remedium, idque in poe-
liam inconfiderate fpreti judicii paterni ; ut ita
difcant liberi,non temere veniendum eileadverfus
ea , quae paterno confilio, ( quod optimutn li-
beris jura prcefumunt) fuere traCtata. /. ult. §.
idt. C. de bonis qiuc liberis.

28. De licitatione llomanis quidem placuilfe
videtur, minorem licitatione fuperatum, ac refti-
tutionem petentem adverfus addidtionem plus li-
citanti factam , audiendum eife , II fua jntereife
doceat, rem fibi emtam habere, veluti quod ma-
jorum ejusfuillet. l.ftin emtionem 7,$,jf.b.t. five
de venditione per auftionem publicam , accipia-
itius d. legem 3 5. five de privata in diem addidtio-
ne , qua: minori per venditorem fada erat , f
taHusintra eertum tempus meliorem conditioncmnon
chtulijfct, de qua eft titulus de in diem dddulionc.
Sed vix eft, ut tanti nunc fit illa peculiaris in rem
venalcm afledtio, ut ob eam folam apud nos re-
ftitutio minori impertienda foret. Groenewegen
<tdl. 7. §. 8. & adl. 3 5. f. b. t. Ant. Matthams
de authon. libr. 1. cap. 1 o. num. 45:. Nec his con-
traria funt, qua' fuperius hoc tit. tradita , mi-
norem nempe juvari quandoque , firesejus,in
quam peculiari acprobabili ducebaturaffedfione,
diftradta eflet, Etenim longe magis ei favendum
fuit, qui ob fingularem affectionem in rem fuam
propriam , fed durante minore a?tate alienatam ,
iibi eam reftitui atque ita fibi dominium ejus con-
fervari defiderat; quamfiid, quod alienum eft,
cum nunquam fuiffet minoris proprium, ( licet
olim forte a majoribus ejus alienatum ) fibi cu-
peret ex affeftionis caufa quxfitum. Quod fi
minorem auftione publica non viftum ab alio,
fed licit3ndo viciffe contigerit, atque ita rem ei
folenniter, ac ex ufu hodierno per judicis decre-
tum, fuiife addiCtam , ratio nulla eft , currefti-
tuendus non eilet, ubi inconfulta setatis facilitate
ac licitandi fervore fe lxfionein graviorem fubiiife
docet. Ant. Mattkeus de autiion. librt 1. cap. 10.
7tUm. 44.

29. Extrajudicialibus denique negotiis reftitu-
tionem admittentibus ex capitc minorennitatis
annumerata invenitur ufucapio nc pra.'ltriptio 5
ut tamen nec idem per omnia in utraque obti-
neat, nec m puberibus femper tale, quale in mi-
puberibus, jus fervetur. Etenim cum ufuca-
piendi temporajion currant impuberibusfeu con-
tra res eorum, (ut dicetur tit. de ufurpi & ufu-
cap.) nulla etiamreftitutione ipfos indigere, in-
dubitati juris eft. /. bonce jidei 48. jf. de accpdr.
rer. domin. At fi puberes fint, minorennes ta-
men, ufucapio quidem & currere adverfus eos
& impleri poteft; ufque adeo, ut ob impuberem
impeditaatatem , poft pubertatem inchoaripoi-
fit, arg. I. pro cmtore 2.§./<* puptllo 15;. ff. pro
emtore. I. unic. C.fi advcrfi. ufucapton. fed quia lu-
brico setatis negle&a videri poteft cjus interru-
ptio, reftitutionis auxilium decerni cequuin fuit.
d. /. unic. Temporales vero prcefcriptiones nullis
currere minoribus piacuit, five puberes effent,
five impuberes; longeque redius intadta ferva-
ri minorum jura, quam poft vulneratam caufun
remedia quari; quofactuin, ut fupervacuum ipfis
evaferit cetatis adjutorium. /. ult. C. in quib. caufi.
rcfiit. tn integr. ncccjf. non efi. abrogatis legibus an-
terioribus , prarlcriptiones admittentibus , atque
adeo etiam abrogata difpofitione legis 13. C. de
judiciis , inquantumin ult. triennii tempus,
intra quod iites civiles terminandce erant, rninori-
bus quoque ac pupillis currere, fancituin fuerat;
cum ex fubfcriptione pateat d. 1. 13 . anteriorem.
effe. Cujacio, Raguello , aliifque vifum quidem
fuit, non elfeabolitam d. legis 13 . difpofitionem ;
quafi prsefcriptiones quidem temporales non cur-
rerent minoribus , in d. vcro 1. 13. non aperetur

t) E

j O

de praicriptione tcmporali , fdd de tempore,
quo ipfo jure lites finiuntur. Willembach ad d.
I. 13. §. tdt. Sed uti gratis affumitur illud , quod
ipfo jure lites finiantur , lta non eit , cur his af-
fentiamur. Habent autem hax etiain tunc locum ,
cum adverfus majorenttem inchoata prarfcriptio
eft, cui defundo minor fucceifit : quiefcente
fciiicct interim uique ad impletam setatem perfe-
£tam prsfcriptionis progrcflu. Cumque jureno-
vo fublata: fuerint, qua: quondam inter ufuca-
pionem ac longi temporis pra:fcriptionem inter-
ceflerant differentia'. tit. C. detifitcaptone transfior-
mattda. rationis eft, ut ad exemplum prxfcriptio-
nis etiam ufucapionem adverfus minores haud
currere exiftimemus , ac proinde nec reftitutione
eofdern hoc caiu egere. Perezius tit. Cod. fi ad-
vcrfius ttfucap. infine. Longiffimi plane temporis
prsefcriptio , qua: annorum triginta curriculis im-
pletur, quin jure novo etianmum adverfus ini-
nores procedat, dubitare non finunt impcrato-
res, dum pupillarem duntaxat exceperunt ceta-
tem. l.ficut. 3 .C.depra:ficript. 3 o. velqiladrag. an-
nor. juni5t. /. uit. in fine C. in quib. cattfi. reflit. itt
integr. neccfif. non efi. contra quam tamen imple-
tam minores reftitutionisauxilium implorare, ni-
hil vetat: fi enim in brevioris temporis proefcri-
ptionibus meliusfit intatia minorum jura fervare ;
quampofi vulneratam caufiam rcmedium queerere fe~
L1 2 eun-

k6f

MINORIBUS 25. A N N I Si

-ocr page 284-

268 L i s." IV.

cunclum imperatorem in. /. ult. C. in quib. cauf.
in integr. rejlit. necejf. non efl triginta autem vel
quadraginta annorum exceptiones in fuo ftatu re-
manferint. d. I. ult. neque ufpiam veteri jure mi-
noribus in veniatur vetitum adverfus illas jam im-
pletas poft caufam vulneratam remedium qujere-
re, quid ni ftet duretque, quod non exprefle cor-
redum. Sed cum moribus inter impuberes pube-
refque nulla foleat, quantum ad bona ipiorum
diminuenda, differentia fervari, confufis tutelse
cura-que juribus , ut dicetur tit. de tutelis , ac
ampliandi potius quam reftringendi fmt jetatis fa-
vores, magis eft , ut, quemadmodum pupillis
non cucurrerunt temporis longiflimi prsefcriptio-
nes juxta. d. I. 3. C. de pr<cfcript. 30. uel 40. ann.
ita nec puberibus minorennibus eas nocere ftatua-
mus; atque adeo ipfis nunc etiam ipfo jure tutis
fupervacuam efte fuper reftitutione impetranda
diiceptationem, nifi fpeciatim lex municipalis re-
ftitutionem prsefcribat. Hugo Grotius nunudutt.
ad junfprud. Holland. hbr. 2. cap. 7. in fine. &
libr. 3. cap. 46. num. 9. 1 o. Anton. Matthseus
ndparccmias Belg. furifconfldt.parcem 9. num. 22.
■23. ubi & plura in hanc rem ftatuta recenfet.
Sunt tamen adhucexjure novo temporis brevioris
prsefcriptiones, quse ipfis etiam currunt minori-
bus, fic ut adverius eas ad reftitutionem convo-
landum fit: veluti fpatium decem dierum ad ap-
peliandum. novell. 23. cap. l.tempus, quod a
/ure datum ad opponendam foluto matrimonio
non numeratse dotis exceptionem. noveli. 100.
c. I.

30. Ethsec quidem ita in prafcriptione legali
cauta, aut ufu recepta funt: aliud in conventio-
nalibus prsefcriptionibus dicendum eft , veluti,
cum padtum de redimendo intra certum tempus,
puta quinquennium , eft interpofitum , vel lex
commifloria de pretio intra certum tempus foi-
vendo, neres inemta fiat; tunc enim & tempo-
ra conventione definita currere minori, & refti-
tutionem minori redte denegatam fuifle , con-
tendit JCtus Paulus, ea motus ratione, quod pa-
ter puellse, non ipfa, contraxerat. /. yEmilius 3 8.
ff. h. t. nec eft, quod regeras , in d. I. reftitutio-
nem tamen ab imperatore indultam proponi:
nam adnotatum re<5te eft, ob fingulares fadti il-
iius quaiitates concurrentes eum ad id impulfum
fuifte, nominatim, quia lex commifloria difpli-
cebat ei, & venditor interpellatione fua videbatur
remififle Jegein commifloriam, ac denique tuto-
res priores , qui pupillse commoda neglexerant,
fufpefti erant pronunciati. De csetcro ftabat inta-
ftum ac firmum Jurifconfulti ratiocinium , quo
profitebatur, fe non moveri, quod dies commit-
tendi in tempus pupillse incidiflet, feu tranfi-
viifet demum , cum jam puelJa patri heres erat;
mn magis, quam fi creditor pignus diflraxijfet,
pofl mortem debitoris die folutionis finita. Oddus
derejiitut. quecfi. 86. art. 2. 3. Sandedecifi. Fri-
fic. libr. 1. tit. 15. defin. idt. in fine. Gomezius
var. refi/lut. toitt. 2. cap.z. wm, 27. W med. 15al-

T I T. IV,

bus de prceficript. partis fiexta fieu ult. parteprima
num. 30. Refponfa JCtorum Holl. part. 5. con-
fil. 25 1. Brunemannus ad. 1.3 8.ff. b. t. num. 5*
Ant.Faber Cod. libr. 2. tit. 23. def. 2. Thefaurus
decifi Pedemont 103. eodem fcilicet modo, quo
& immotum ftabat ejufdem Pauli }Cti argumen-
tum , etfi Papinianus contra rationabiiem Pauli
opinionemfine ulla juris ratione pronunciafle me-
moretur in quseftione propofita in. /. Clodhis 97»
ff. de acquir. vel. omitt. hered. Quia vero decifio-
nis fundamentum in d. 1. 3 8. ponitur, quod pa-
ter pupillie, nonipfa, contraxerat, eftfanequod
dubites, an non ergo minor audiendus fit, fi ip-
fe au£tore tutore contraxerit cum legis commifto-
rise aut alterius pa<5ti fimilis adjeftione. Sed ratio
fufticiens nulla eft , cul aliud hoc, quam praece-
denti in cafu definiendum foret: nifi in eo fe Ise-
fum minor docuerit, quod inconfulta aetatis faci-
litate pa£ta talia conventioni fuse apponi paftus
fit, quse majorennis alius , firmatiore per seta-
tem judicio ufus, non fuiflet eo modo admiflu-
rus. Alioquin enim , cum non magis in hoc,
quam fuperiore in cafu, videri poflit setatis lubri-
co temporis adjefti obfervationem neglexiife,
quidni in pari celfatione , parique diei additi ne-
gleftu , parem faciamus juris decifionem ; pra:-
fertim, cum utroque in cafu seque fieri potuerit,
ut non glia lege cum minore aut prsedeceffore ejus
alter fuifletcontra£turus;quam pa&ionem conven-
tam poftea setatis minoris obtentu deludi cum pa-
cifcentis incommodo durum foret. Vide Sande
d. I. diffent. Oddus de reflitution. qucefi. 8 6. art.
1. fere fibi contrarius d. qucefi. 86. art. 4. num.
5 6. Neque hanc evertit fententiam id, quod a
Marciano traditum eft, pignore per creditorem
diftracto ea lege , ut fiintra certum tempus a de-
bitore pecunia foluta fuerit, emtio reficindatur , fi
tempus prseterierit, non pofie refcindi venditio-
nem, nifiminor fit annis viginti quinque debitor ,
aut pupillus, aut reipublicc caufa abficns , vcl in
aliqua earum caufiarum, ex quibus edifto fiuccurri-
tur. /. fi creditor 7. §. illud. 1. ffi. de difiraci. pign.
Non enim illic minor aut major ipfe rem fuam
cum pa£to redemtionis, intra certum tempus fa-
ciendx-, diftraxerat ; fed potius creditor hypo-
thecarius : qui , Jicet dominum debitorem in
vendendo reprsefentet, & ex ipfius voluntate vi-
deatur diftrahere, fi primam pignoris conftitutio-
nein fpe£tes , re ipfa tamen eo tempore , quo
diftrahit, invito magis ac refragante debitore id
facere plerumque credendus eft. Unde nec mi-
rum , fi adverfuslapfum temporis , nonabipfis
minoribus fed a creditore definiti, reftitutionis
auxilium iis ex capite minorennitatis vel abfentisc
tribuatur; cum etiam nulla de redimendo padtio-
ne appofita , adverfus pignoris diftradtionem ex
hifce caufis reftitui potuerint, ad id , ut foluta
pecunia, liceat ipfis pignus recuperare. d. I. 7.
$.1.

31. Vidimus de extrajudicialibus negotiis ;
funt & judicialia, adverfus quse minoribus lscfis

-ocr page 285-

De minorib

per jetatis beneficium fuccurri poteft, five dum_pagunt, five dum conveniuntur, capti fint. I. ait
prtetor 7. §.fed & in j\.jf. h. t. velutifi allegatio-
nes ac probationes minor omiferit , quibus lis
ejus inftruenda erat. I. minor 1 8. §. fin antem 1.
/. minor •viginti qninqne 3 6. jfi. h. t. fi eremodi-
ciuin contraxerit, feu litem conteftatam deferue-
rit. /. ait prator 7. §. idt.jfi. h. t. aut aliter fui co-
piam non fecerit, atque ita tanquam contumax
condemnatus fit , fi modo appareat, a^tatis in-
firmitate id contigilfe. I. minor etiamfi 8. jf. h. t.
nam fi dolofe non paruifiet magiftratus imperio,
atque adeo vera: contumacias convi&us ellet, ne-
quaquam reftitutionis auxilio juvandus foret. arg.
I. nonpotefi dolo kjcj. jf. de reg. juris. jundt. l.fi ex
caufia 9. §. nunc videndum i.jfi. h. t. uti ex adver-
fo ne reftitutione quidem opus eftet, fi adverfus
eum , neque tutons neque curatoris auftoritate
defenfum , edidtum peremtorium fuifiet propofi-
tum; utpote quod nullius plane momenti eft.
I. contra pupillum 5 4. jf. de rejttdic.

32. Denique etiam adverfus ipfam fententiam
reftitui defiderans minor audiendus eft. tit. C.fi
advcrfius rem. judic. five in eo fe lccfum putet,
quod ippellandi tempora elabi pafius fit, ac pro-
vocandi licentiam fibi credat expedire. I. ait prar-
tor 7. §. pen. jf. h. t. five citra appellationem fibi
fubveniri defideret, per eundem forte judicem ,
a quo la*"a fententia eft : id etenim eum petere
pofte , fatis innuitur in d. I. 7. §. pcn. in qua
dum jurifconfultus ait , fubvenitur ut provocet:
jingc enimhoc defiderare, lhpponit, alio quoque
modo, quam per reftitutam appellandi licentiam,
ipfum adverfus fententiam potuifle adjuvari: adeo
ut , quod appellatio interpofita majoribus prse-
ftat, hoc beneficio a:tatis confequantur minores.
l.prcefesprovinciee^i.jfi. h. t, l. fit pctter ttius 8. C.
qrtando provoc. non efi ncccfje. Pleniffima tamen
interveniente caufe cognitione , ut obfervat
Mynfingerus ccnt. 1. obferv. 49. & ccnt. 4. obfierv.
21. Quin imo, noftris & Gallorum moribus non
aliterminoribus adverfus judicuminferiormn fen-
tentias opem ferri per reftitutionem , quam ut ip-
fis redintegretur, quse lapfu temporis peremta
erat, appellandi poteftas, teltatur poft alios Groe-
newegen adtit. C. fi adverfi. rem judicat. Nec du-
bium , quin aut totius fententise autetiam partis
infirmationein, reftitutione mediante, impetrare
valeat, fi parte fola fe la'fuin queratur; quoties
pluribus fententia capitibus conftat, fic ut fubfi-
ftere ex parte poflit, ex parte infirmari. /. etiam 29.

caufa i.jf.h. t. alias non arg. /. in hocjudicio
i-j.ff.fiamil. ercifc. Neque intereft , definitiva fit
fententia an interlocutoria , five ea talis fit, ut
irreparabile damnum contineat , fic ut ab ea
scque ac a definitiva appellari potuiftet , five ex
adverfo per definitivam fecuturam, atque adeo
contrario imperio, tollipofiit; ut poft Mynfinge-
rum cent. 4. obferv. 21. notat Perezius tit. C.fiad-
verfi. rem. judicat. num. 2. Quemadmodum nec
refert, a quo fententia lata fit, cum & adverfus

V S 2f. a n N i s. 269

eain , quam princeps tulit, quive vice facra ju-
dicavit, reftitutio implorari poflit , dummodo
non ab alio , quam ipfo principe tunc tribuatur.
/. minor atitem 18. §. 1. 3. 4. jfi. h. t. I. adverfius
fiententum 3 .C.fi adverfi. rem. judtcat, quod &
nunc obtinere docet Groencwegen , fic ut lcefus
fupremi judicis fententia, non a fupreino judice
reftitutionein poftulare debeat, qui alioquin vul-
go pro reftitutionibns impetrandis adeunduseft,
fed ab iplo majeftatem habente. ad. d. tit. Cod. fi
adverfi. rem. jttd. ut fcilicet minori per lapfuin
biennii a fupplicandi poteftate exclufo, redinte-
gretur fupplicationis faciendse jus. Interim non
eft , quod quis miretur , reftitutionem advcrfus
eorum res judicatas dari , a quorum fententiis
appellatio interdidta fuit: hoc enim idcirco tam
varie ; quia appellatio quidem iniquitatis lenten-
tise querelam ; in integrum vero reftitutio erroris
proprii venise petitionem, vel adverfarii circum-
ventionis allegationem continet. /. prccfetti 17*
fi.h.t.

33. Si tamen viduus aut vidua maflaria {boe-
delbouder) in lite fubftiterit de caufa libi & li-
beris defundti conjugis, tanquam heredibus ejus,
communi, ac fententiam fequiorem obtinuerit;
minorennes liberos eo judicato l^fos non pofie ex
folo minorennitatis capite adverlus fcntentiam re-
ftitui; fed deinuin , li cum adverfario collufum
fit, aut rationes concurrant, ex quibus majores
quoque reftitui folent: alioquin fufticere privi-
gnis contra vitricum novercamve aftionem , fi
quid ea in lite negleitum appareat, cenfetD. So-
meren de jure noverc. cap. 6. fiett. 1. num. 27. &
a paucis hoc reftitutionis remedium tentatum ait j
licet ipfe diffentiens , Fontanella decifi. Cathalon.
iii. num. 2 5.

34. Sunt & alia: plures caufse, negotia plura ,
de quibu§ difputari pofiet, an nrinores adverfus
ea reftitutionem implorantes , audiendi fint nec
ne; fed quia etiam de majoribus adverius ea re-
ftituendis liepe controverfia eft, commodins eo-
rum tradatio ad. tit. 6. ex quib. caufi. majorcs *
videtur rejicienda : neque enim dubium , quin
adverfus ea, contra quse majores adjuvandi ex
capite abfentiae aut claufula generali , minores
quoque beneficio xtatisindemnitatem plerumque
confequantur. Vide d.tit.num. 8. & fieqq.

3 $. Conceditur minori reftitutio adverfus eos,
a quibus lsefus eft. Vide tit. 1. hujtts libri. etiam
fifcum , quoties is rem minoris ut fuam, ( non
obdebitum minoris) diftraxit. /. I. C.fi adverfi
fifctim. Oddusde reflitut. quccfl. 1 8. art. 12. uti
& filiumfamilias Macedoniani aut mulieremVel-
lejani Senatufconfulti auxilio munitam , fi minor
alia ratione nequeat indemnis fervari. Tametfi
enim & mulier & filiusfainilias privilegiatis quo-
que perfonis accenfeantur ; magis tamen xtatis ,
quam fenatufconfulti rationem habendam efle re-
fponfum eft. /- verum 11. §. ult. I. 11. fifi. h. t.l.(t
quis patremfam. 3. §. proinde i.ff.ad Senatufc.
Maced. Oddus de refiitut. qucefi. j art. 7. & 8*

L1 3

-ocr page 286-

27° L i si IV.

Et fi in aliis catifis extra mutui dationem filiusfa-
miiias cum minore contraxerit, vel etiam fer-
vus , adverfus patrem dominumve minor refti-
tuendus foret, ut ab iis confequatur, quod ad
ipfos in detrimentum minoris ex ftiiifamiiias fer-
vique fa<5to pervenit, ac de cxtero, quatenus
patiuntur peculii vires > prseftetur per eos quod
abeft minori. /. quodfiminor 24.^.fi fiervus 3.jf.
h. t. Quod fi cum minore minor contraxerit, ft
quidem de damno evitando alter agat, alter cer-
tet de lucro captando , non dubium , quin in
damnis ha:renti fuccurrendum fit adverfus eum,
quilucrum captat. I. verunl 11. §. pen. l.fiminor
34. ffi. h. t. quamvisenim verum fit axioma vul-
gatum,privilegiatum adverfus seque privilegiatum
fuo non uti privilegio , tarnen id ita demum re-
<Se admiferis, fi par utriufque caufa fit ; qualis
par caufa non eft, ubi unus lucrum captat, ali-
ter defiderat indemnis fervari. arg. /. quodautem
6. fimilimodo 11. ffi. quce infraud. credit. alien.
funt, ut refcind. Si vero neuter cum damno ad-
verfarii locupletior factusfit, reftitutio denegan-
da foret; qua ratione fi minori minor pecuniam
mutuam dederit, eainque perdiderit qui accepit,
meliorem Pomponiusrefponditfuturam conditio-
liem cjus, qui accepit, & vel perdidit vel dilapi-
davit. d. I. 11. §.pen. d. /. 34. ffi. h. t. Oddus(?e
rejlitut. quccfi. 18. art. 4. 5.6. Tertios quod at-
tinet potfeifores rerum illarum , quibus carens
ininor ex amiffione vel omiffione, in damno con-
Jlituitur, vix eft, ut adverfus eos minori fubve-
niatur ; nifi tertius ille fraudis particeps fuerit;
aut iti bona quidem fide ipfe poiitus, fed folven-
do non fit is, qui cum minore contraxerat, &
a quo pofleffor hic rem natftus eft; vel denique
minoris interfit, rem potius ipfam , quam ju-
ftum rei pretium habere. Nec refert tunc, utrum
fecunda tantum interceflerit pofleffioni§ tranfla-
tio , an vero per plures perfonas emtio ambulave-
rit, ut loquitur JCtus. /. in caufice 13. §. ult. /. 14.
15./. intra utile 39. §. ult. ff. h. t. I. minor 39.ff.
de evi£lion.

3 6. Quoties autem reftitutionis impetranda;
gratia minor pmoris implorat auxilium, ante
omnia necefle eft vocari omnes illos, quibus ali-
quid deceflurum eflet reftitutione facta , quo-
rumque adeo intereft, eam non lndulgeri; non
tantum ad id , ut contradicant, fi cauiam habe-
ant , atque ita prasfentibus adverfariis vel per
contumaciam deficientibus perpendantur reftitu-
tiones , &, uti quseque res erit, animadverta-
tur. /. in caufice 1 3. w fine pr. I. etiamfi 29. §. ult.
jf. h. t. novell. 119. cap. 6. ied & ut ipfi viciffim
ex fuo quoque latere redintegrationem caufa: po-
ftulare queant, five pretio reddito , five aftio-
nibus reftitutis, five alio quocunque modo : nam
& iis, contra quos reftitutio impetratur, cau-
fam in priftinum ftatum, quo ad ejus fieri po-
teft, reftituendam effe, patet. /. ait. prcetor 7. §.
fed etfi 5. /. quod fiminor 24. §.fied&fi 4. /. intra
utile 39. §-i-ff- h, 1.1. unk. C. de repntat- quce fi-

T I t. IV.

unt injudic. in integr_t refiit. de quibus latiusa&uiii
tit. 1. hujus lihri. num. 22, Depretiis tamen re-
rum venditarum ad minores pertinentium red-
dendis poft reftitutionem per ininores obtentam
non eadem femper juris noftri determinatio eft.
Si enim alius nullo jure rem minoris diftraxiifet
tanquam fuam, nuJlam aminore reftituto facicn-
dam efle pretii redditionem, in anterioribus hoc
titulo monitum. Sin eam jure pignoris creditores
vendiderint, pretium in univerfum reftituendum
foret, five locupletiorem inde minorem eile con-
cipiamus, five non. arg. /. 1. C. fi vendito pign.
agatur. I. 1. C.fi propter penfitat puhl. prced. nec
eum exiftimo defungi pofle hoc cafu , li credito-
ribus exfolvat debitum univerfum , pro quo con-
fequendo pignus obligatum fuerat ac diftra&um ,
quod tamen ei permittit Ant. Matthsus de au-
flion. libr. 1. cap. 16. num. 28. Etenim , quod
in. l.ult. C. fiadverfi. fificum, & l. fiminori 3. C.
dejure fifici. debitor exfoluto debito pignus recu-
perat, nec totum emtori pretium reddit, id ideo
eft , quia vel dolus & gratia procuratoris fifci
vendentis rem pro debito fifcali, vel dolus em-
toris in d. 11. ponitur interceffifle. Quod fi minor
ipfe fecerit venditionem , reftitutus adverfus eam
non ultra ex pretio fibi foluto reddit emtori 3
quam quatenus locupletior inde fadtus eft.,/. pa-
tri 27. §. fipecuniam 2. verfi prccdium quoque. L
tutorqj. §. ult.infine.ff.h. t. l.fineherede 32. §,
interpofito 4. ffi. de adtnin. & peric. tut. Oddus
de reftitut. quccft. 47. art. 4. Ant. Mattha?us de
autt. d. libr. i.c.i6.n. 28. Videturqueproban-
di onus imponendum emtori, ut doceat, an , &
quo ufque, minor ex pretio numerato locuple-
tior fadtus fit; tum quia llle quantum ad pretii rc-
petionem non immerito aitoris partes obtinere
dici poteft ; tum quia ea minorum conditio eit ,
ut non prxfumantur bene fua adminiftraturi. pr.
lnft. de curator. adeoque nec pretium in fuos cro-
gaile ufus. Vide Pinellum. ad l. 2. C. rcfieind.
vend.part. y.cap. 1. num. 25. &fieqq. Oddum
de refiitution. qucefi. 47. art. 5.

37. Ubi autem minor reftitutus adverfario
reddidit qux ei reddenda eile jam diximus, qua:-
que prius ipfe recldere debet, antequam repete-
re quicquam poffit. arg. /. cediles ettam 25. §. ult.
ff. decedil. ediffis. tum deinceps recuperat quce ei
abfunt, rein cum frudtibus , fi quid de fuo alie-
naverit. /. quodfi minor 24. §.fed&fi 4. /. pa-
tri 27. §.fipccuniam i.ff.h.t. aut pretium cum
uiuris , fi forte adverfus emtionem rei damnofam
reftitutus fit. arg. /. illud ficiendum 29. §. condem-
natio 2. jfi. de cedil. editf. nifi talis occurrat facti
fpecies , ut commode fruftus rei cum ufuris pre-
tii videantur compenfandi. /. minor annis 40. §. 1.
ff. h. t. uti nec ufuras folutas recuperat in fadti
fpecie , qua: eft in /. ult. §. ult. jf. de condict. inde-
biti. quseque explicata eft. tit. 1. de in integr. reftit.
num. 24.

3 8. Eft autem sctatis beneficium non ex nu-
mero eorum_} qua: in toturn realia, aut in totum
* pcr-

-ocr page 287-

De m i n o r i b u

pcrfonalia funt, fed mixti magis generis: etenim
heredibus quidem prodeffe poteft, ac necdum a
ininore poftulatum ad eofdein tranfmitti, adeoque
li major fucceflerit minori defunfto, quadrien-
nium habiturus eft a teinpore adita: hereditatis vel
bonormn poileffionis agnitx computanduin; fuc-
cedens Vero majori, qui in minorennitate ia?fus &
major factus intra quadriennium decefferat, non
nifi tantum ternpus, quantum defunfto reliquum
erat. Et viciffim, fi minoris in jura minor fuccef-
ferit, ex capite defundti reftitui defideranti qua-
driennium daturn, ex eo dinumerandum, ex quo
non defunctus fed heres ipfe major erit. Sin majori
heresfit, cui necduin quadriennium totum refti-
tutioni petenda: prsfinitum prseterierat, id quod
ex quadriennio defundi reliquum erat, ei currere
incipiet ex quo vicefiinum & quintum compleve-
rit ipfe setatis annuin. /. minor 18. §. ult. I. i g.ff.
b. 1.1. ca qticc 5. C.dc tempor. in integr. rcftit. Adde
Odduin dc reftitut. quceft. 50. art. 1. & feqq. Ne-
que hic diftinguenduin puto inter immixtionem
hereditatis a minore fadtam , & alios a£tus con-
tradufque a minore geftos, aut etiam aditam ex-
tranei hereditatem ; quafi in cseteris quidem jus
idem reilitutionis petendce falvum cflet minoris
heredibus, ut^ipfi minori; in immixitione vero
fingulare efiet , quod minor quidem ipfe juvari
.jpoffet, non item heres ejus; idque quia jus ab-
ftinendi beneficium prorfus perfonale effet, fola
fuorum contempiatione a prxtore indudum,
nec ulli alteri, adeoque nec heredi minoris com-
municandum , uti ratiocinatur Ant. Faber. Cod.
tibr. 2. tit. 2j.dcfin. 5. Labitur namque vir do-
dus in eo, quod adeo perfonale credit effe abiti-
nendi beneficium, ut ad heredes non eflet tran-
fitorium. Primo etenirn id redarguitur a Paulo
JCto. in l.fiquisfttiusf. 7. i. ff. de acqttir. hered.
ubi fiiius fuus heres proponitur mortuus, priuf-
quam fciret, fe neceflarium extitifle patri here-
dem , relido filio herede fui patris neceffario ;
diciturquepcrrtuttcndum effe ncpoti abftincre fe avi
hcrcditate, addita ratione , quia &patri ejus idem
tribueretur: quem tamen nepotem avitse heredi-
tatis intuitu non fuum fed extraneum fuifle here-
dein conftat, & omne turn immifcendi jus tum
abflinendi beneficium ex patris intermedii defun-
di capite fortitum efle , quia fcilicet ipfe nepos
filio intermedio heres fuerat , & quia isid pote-
rat, cui nepos heres erat. Quse ii ita fint cum
necdum fuus fe immifcuiffet , ut nempe heres
ejus fe poffit abflinere, quia defundus filius fuus
potuit, quid ni & tunc , cum is fe mifcuiffet, he-
res ejus adverfus immixtionem a defundo fadam
reftitutionis auxiiioimplorato recuperet abftinendi
jus, uti ipfe fuus poit immixtionerri potuiifet,
illo beneficio mediante, abftinere. Cuiaccedit,
quod iequiparatur & tanquam iifdein nitens juris
regulis proponitur reftitutio adverfus immixtio-
liem a fuo, & aditionein ab extraneo fadam. /. ne-
teffariis 57. §. i.jf.de acquir. herect. ut proinde
ratio non fit, eur reftitutionis petend® jus minus a

s 25. a n n 1 5. 27k

ilio immifcentc quain extraneo adeunte tranfinit-
tendum foret. Et licet verum fit, ordinario jure
fubftitutum pupiiiarem fucCedentem pupillo ,
poftquam is fuo patri fuus heres extitiflet , ac
fe immifcuiffet, non poiie patris hereditatem fe-
parare ab ea , quse filii impuberis eft , quia junda
hereditas efie cxpit. I.fedftpturcs 10. §. fitioim-
puheri 2. & §. 3.ff. de vulg. & pupilt. fubftit:
non tamen ideo exclufa cenleri debet feparandi
poteftas, quam ex reftitutionis beneficio repre-
lentans papillum heres ejus impetrare poflet i
uti eam impetrare potuiffet pupillus iple , fi iin-
inixtionem a fe fadam deprehendiflet fibi dam-
nofam efle. Quod uti jam ante ab Oddo poft
Bartolum obfervatum fuit. trafi. de reftitution.
quceft, 62. art. 3. num. 49. ita & fatis indigita-
tur a Papiniano in. t.fifilius 12.fi'. de vulg. &pu-
pitt. fubfiit. ubi frater, ( qui una cum fratre
fuo patri fuus heres extiterat , ac delnde fratri
quoquc defundo ex pupillari fuccefferat fubftitu-
tione , adeoque fratri fuerat heres extraneus)
audiendus dicitur, fi patris hereditatem recufet,
fraternam vero adinitttere malit , jufiiufique prce-
torem fdiurum, fifratrifieparationem bonorumpa-
tris conccffmt. fcilicet, non jure communiid ob-
tinebat, fed juftitia & a:quitate pra.'toria indul-
gebatur extra ordinem, reftitutionis auxilio apud
prartorem ex capite fratris impuberis defundi po-
ftulato. Jus tairien fingulare circa teinpus refti-
tutionis tum ipiis minoribus , tum heredibus
competens, conftitutum a Juftiniano in non nu-
meratse dotis exceptione , idque dotis favore.
Vide novetl. 100. cap. 2.

39. Ethsec ita in heredibus: contra vero fi-
dejufloribus miiioris haud prodeft reftitutio. Si
enim, cum fcirem minorem effe, & ei contra-
henti mecum fidem non haberem , fidejuflorem
ab eo acceperiin, non eft sequum , fidejuflori in
ineam necem fubveniri; quippe cui potius contra
ininoretn deneganda foret mandati adio ad in-
demnitatem. /. in caufice 13. ffi. h.t. /. 1. 2 . C. dc
fidejuffi. minor. I. exccpttoncs 7. in fine ffi. de exce-
ption. Pinellus adt. 2. C. derefic. vcnd.part. 2. cap.
3, num. 43. Hugo Grotius manudutt. adjtirifiprud.
Hotland. tibr. 3. cap. 48. nttm. 30.31. Mynfinge-
rus cent. 4. obfierv. I 8.19. Oddus</e reftitut. quceft.
A^.art.l. &fieqq. Nifi vel concurrente adverfarii
dolo minoreslsefi eflent. /. 2. Cod.de fidejujfi. mi-
nor. d. I. exceptiones 7. in fine jf. cle exception. vel
fidejuflores pro minore quidern inteuceflerint, fed
non qua tali, verum ut aliam perfonam fuftinenti.
Qua ratione fi fefe minor fine mandato alienx ii-
tis defenfioni ingeffiilet, ac fatifdcdiflet, judica-
tum folvi, non ei tantum , fed & fidejufforibus
ejus per in integruin reftitutionem fuccurritur,
/. minor 51 .ff. de procurator. Idemque eft , fi
minor heres creditoribus herec^tariis fidejuffores
dederit, nam & tunc eo adverfus aditionem re-
ftituto, fuccurrenduin foret fidejulforibus ab co
datis , fi ex hcreditario contradu convenirentur.
l.fipupiltus 89. ff. de acqun. vel. omitt, hered. /. ft

tuw 2,

.........

mmammmmmmrnmm

-ocr page 288-

ttiior 2. §. l. ff.de admin. tutot. An autem etiam
profit fidejuflori, fi is minori, pro quo intercef-
jlt, heres extiterit, obfcurum fatis dubiumque
reddit Papiniani acutifllmi refponfum in /. Sti-
chum $<). §. quod vulgo 3. ff. de folutionihus &
nffinnationem fuadere videbatur ratio a confufio-
nedefumta; quoties enim vel debitor fidejuflori
fuo vcl fidejuflor debitori fuccedit, neccfle eft
fidejufloriam extingui obligationem , cum ne-
mo fui ipfius poffit fidejuflor efle , & sequius fit
accelforiam perimi, quam principalem , ut po-
te validiorem plenioreinque; /. generaliter 5. ff. de
fdejujfor. l.fiduog^. §.fed & fii. & 3.ffi. de fio-
lution. in quo. §. 2. pro noneonfunditur iegenduin
cfle, covfunditur, deleta particula non , fequen-
tia iftius paragraphi verba & leges alise abunde
didant. Ubi ergo fublata erat obligatio fidejuf-
foria, atque ita ndejuflor non nifi ex capite mi-
ngris defhnfti obftri6tus erat , nihil obftabat,
quo minus ipfetanquam heres minoris fecundum
jura communia poflet aetatis auxilio fcmet ipfum
tueri, Et ba:c uti certa nituntur ratione ju-
ris, ita quoque jequitati conveniunt , fi fide-
juflor pro minorc, non qua tali, & cum refpe-
<5tu ad metuendum a-tatis auxilium , fed pro eo
heredis forte aut defenforis partes fuftinente inter-
ceflerit fecundum ante tradita: ac de ifto cafu Pa-
pinianum agere in d. I. 95. §.3. dicendum eft,
dum concludit, auxilium igitur refiitutioms fide-
jujjori, qui adoleficenti hercs cxtitit, intra confiitu-
tum tempus fialvum erit. agit enim de tali obliga-
tione principali minoris , cui fidejulfor acceffit
fine contemplatione juris prcetorii feu , ( ut paulo
ante dixerat) juris honorarii, quod potuit auxi-
lio minori ejfie. Nec huic refragatur, quod in d,
1. fiat mentioproprice &perfonalis dcfcnfionis; cum
jctatis auxilium etiam illis in cafibus , quibus fi-
dejuflori prodefle fupra declaratum eft , perfona-
lis ac propria minoris defenfio fit; in quantuin
illud nunquam fidejuftor ut talis implorare po-
teft, fed folus minor, licet obtenta per minorem
reftitutio deinceps etiain quandoque extendat vim
fuam ad fidejufloriam obligationem enervandam.
Quod fi pro minore , qua tali , fidejuflorem in-
tervenifle ponamus , ut fcilicet creditori conful-
tum cftet adverfus periculum & incertum setatis
ac reftitutionis, etiam tunc ex fuperius allega-
ta ratione fubfiftere non poteft & perdurare obli-
gatio fidejufloria, ne quis fuiipfius fidejuflor fit,
fed , tanquam debilior , principali cedet obliga-
tioni, atqueita peritnetur per confufionem , fo-
la remanente principali obligatione minoris, &
adverfus eam reftitutionis implorandse poteftate.
Quia tamen juris ratio, quce caufiam fidejufifionis
proptcr principalem ohligationem, quce major fuit,
exclufit , damno non debct afficere cteditorem, qui
fibi diligenterprofftfxerat in cafuin , quo reftitutio
ob minorennitatem imploranda foret, ut ait ideih
Papinianus in. /. debitor fidejujfori 3. ff \ defepara-
tion. potentior sequitatis confideratio pati 11011 po-
teft, ut hoc cafu maneat penitus extin&a fidejuf-
foria obligatio in necem creditoris; ideoque vei
ad exemplum illius cafus , qui eft in d. I. 3. fepa-
rationis petends licentia creditori indulgenda fo-
ret, non ita quidem , ut bona, fed magis , ut
caufa defunfti & heredis feparetur, & eo eun-
<5ta habeantur loco , quali confufio per aditionem
fa<5ta non eflet: vel doli aut in fa<5tum exceptio
aut replicatio creditori danda , adverfus fidjuflo-
rem statis beneficio fcfe, ut minoris heredem ₉tueri cupientem; eo modo , quoilla, creditori
data adverfus reum fidejuflori fuccedentem _? fi.
reus ipfe perfonali exceptione, quse fidejulfori
non competierat, poft extin<5tam confufione fi-
dejulforiam obligationem ex fua obligatione
principali conventus , adhuc fefe tueri velit. De
quocafu traftare legem cttm rcus 14. ff. defide-
jufforibit5 fi ibi pro verbis fidejuffori compctente
legatur fidejujfori non competente ; docet Ant.
Faber conjetfttr. libr. 1. cap. 5. Plura de obliga-
tionum confufione nimis fane confufe & turba-
tis inultifariam legum noftrarum verbis obfcure
traftata , dicere fuperfedeo, in materia folutio-
nuin ac liberationum , ut propria fede, eam la-
tius explanaturus. Interim de emendatione. d. I.
9 §• 1-ff' defolution. Vide Cajacium. libr. 11,
obfervat. cap. 34. Ant. Fabrum conjeft. libr. 8.
cap. 4. _

40. Particulares minoris fucceftores quod at-
tinet, puta legatarios aut donatarios ; non eft ₃cur caufam eorum feparemus a caufii heredum *
atqueadeo , fi minorrem , cujus intuitu captus
erat, oppignorando eam vel fervitutem ei impo-
ncndo , legaverit, donaveritve , rei5te illi refti-
tutionem petierint , quo res a pignoris nexu
aut fervitutis onere liberetur. Neque enim adeo
perfonale eft hoc minorum beneficium , quin
ceffione in extraneum transferri poffit. /. quod fi
minor 24. ff. h. t. /. fi minoris 2 5. ff. dc admtn. &
peric. tut. & vulgo id obtinet, ut, qua; a&iones
ex capite defunfti competentes intuitu rei alicu-
jus hereditarice tranfire poftunt adheredes, ea:
quoque ad legatarios tranfinittantur , quibus res
fingularis legata fuit , cujus nomine natum de-
fundo leganti fuerat agendi jus. arg. l.defiervitu-
tibus 2. §. ult. in fine. ffi. fi fiervit. vind. Eftque
ha:c fententia probabili minoris legantis aut do-
nantis voluntate fubnixa : cum enim minor libe-
ralitatem voluerit in donatarium ac legatarium
conferre, credendum eft, illum magis voluifte
jus fuum pleniffimum eis largiri, quam penes ter-
tium , a quo circumventus erat, relinquere lu-
crum non fine iniquitafe quxfitum. Nec abfo-
num fuerit,talium rerumlegata acdonationes com-
parare rerum litigiofaruin legatis , quibus datis
teftator lcgafte cenfetur eventum litis, aaeoque
jus omne, quod in illis eum habuiife fententia
declarabitur. auth. nunc fi. C. de litigiofis noveU.
112. cap. 1. Qua? tamen , an ad emtores quo-
que rerum ita aitatis lubrico per minorem onera-
tarum extendi debeant, merito addubites; quip-
pe quos utique pretium obtulifle prafumendum

eft ₃

L 1 B. IV> T I T, IV.

-ocr page 289-

D F. MINOKIB

ift, rei fic onerata: refpondens; nifiut liberam
ac omni onere atque fervitute folutam minor di-
Jfraxiffe proponatur , ideoque de evictione ob-
jftriftus elle. Vide Oddum, de reflitut. quccfl.
50 .art.T,.

41. Extraneis aliis ultra heredes & fidejufTo-
les ac particulares fucceilores fecundum jam tra-
dita , 11011 prodefl: a⁵tatis auxilium per caput mi-
rioris ; adeo ut tunc, cum ex mandato alterius
a minore quid geftum eft , ex quo mandans lse-
fionem fuftinuit, ne reftitutio quidem minori
concedenda fit; cum eo rnodo majori potius con-
fuleretur, cujus damno res gefta celfit. /. cim
mandatu 23. jf. h. t. Et fl caufa minori fuerit
cum majore communis, dum.forte fratres mino-
res majorefque fimul damnofam adiverunt here-
ditatem, aut pretio viliore praedii communis fe-
cerunt diftraftionem , minoribus quidem pro
fua parte adverfus aditionem venditionemque
fubveniendum foret; reliquis autem ad commu-
nicandum reftitutionis beneficium patrocinari non
pofiet a'tas captorum fua facilitate minorum. /.
anic. C. fi in communi cad. caufia in integr. rcfiit.
fofiul. Si tamen prccciii communis emtor , refti-
tuto minore venditore pro lua parte, a toto con-
tra£tu difcedi velit, quod partem emturus non
fuiflet, audiendus eft, ne alioquin invitus ad
communionem adigatur. /. tutor 47. §. 1. ff. h. t.
Sed & fi individuum fuerit negotium minori cum
inajore commune, neceffitas exigit , ut confor-
tis minoris contempiatibne indultum xtatis auxi-
lium ipfi quoque profit majori. arg. i. fi commu-
nem 10. ffi. quemadmod. fiervit. amitt. Neque
huic obftat. I. per fiundum it.ff.de fiervitut. prccd.
yuflic. qua curn aliis multis motus Gomezius, in
contrariamivitfententiam. variar. refolut. tom. 2.
cap. 14. nunu 10. Cum enim in illa lege dicitur,
jUos qui per fundum fibi cum aliis communem
ceflerunt fervitutem cum reliqui necdum ean-
dein ceifiifent, prohibere non pofle, ne vicinus
utatur ceflo jure; non aliud inde inferri poteft ,
quam quod majorennis confors minoris 11011 poifit
ipfe reftitutionis auxilium ob confortis minoris
actatem petere , uti hi, qui cefterunt fervitutem ,
jmpedire nequeunt exercitiuna ejus ex capite reli-
quorum, qui necdum ceflerant. Sed tamen,
uti prohibendi jus habebant illi , qui necdum
ceflerant, & prohibitione fua etiam ipfis profi-
ciebant cedentibus, perinde ac fi & ipfi jure pro-
hibuiftent, in quantum prohibitione interpoiita
prsediutn totum manebat liberum a fervitutis
exercitio ; ita quoque impetrata per minorem
confortem reftitutio focio majori profutura eft in
negotio individuo, perinde ac fi & ipfe per arta-
tis beneficium pro fua fuiflet parte adjutus. Et ,
ut apertius dicam, folus prohibere poteft, qui
non ceffit feivitutem ; folus .quoque minor petit
reftitutionem : his non prohibentibus aut refti-
tutionem non petentibus , confortes nec prohi-
bere ufum fervitutis poflunt, nec a:tatis auxilium
«nplorare : at iis vetantibus aut reftitutionem

US 2$. A N N I S. 275

obtinentibus , emolumentum ac oommodum ex
ea reftitutione vel prohibitione fentiunt reliqui
indivklua: caufse confortes , qui ex fuo capite nec
prohibitionem interponere potuiffent, nec refti-
tutionem obtinere.

42. Quid vero juris fit, fi filiusfamilias ini-
nor iive in peculiis fuis five in re patris sctatis in-

' firmitate Jafus fit, & quo ufque patri ex capite
fiiiif. minorennis opituletur prstor, vide ac con-
fer. /. 3. §. 4. 9. 1 o. /. 23 . /. 27. ff. h. t.

43. Ca:terum multis in caiibus denegatur ex
hac minorennitatis caufa reftitutio , puta , fi
quis juris interpretatione pro majorenne fuerit ha-
bitus contradus tempore : dum vel veniam a:tatis
impetravit, vel ex hodierno plurium gentium
ufu per nuptias ad legitiniam fingitur perveniffe
setatem, de quibus in pr. h. t. vel dolo malo ma~
jorem fe dixerit apud eum, quocum contrahebat,
in bona fide poiitum ac in fafto errantem: ge-
neraliter eniin errantibus quidem minoribus , at
non fallentibus ac dolofis, jura publica fubvenire
conftitutum eft, malitia in nientientibus a:tatem
fupplente. /. tot. tit. C.fi minor fie majorem
dix. Chriftineus vol, 2. dccifi 131. Andr. Gayl
iibr. 2. obficrv. 65. num. I. Ayocnueus ndcon-
fiuet. Britann. art. 471. num. 3. aliique apud Leeu-
wen cenfi.fior.part. 1. libr. 4, cap. 43. num. 7. vel
denique non vana hujus aut illius fimplicitate,
aut juris ignorantia , fed communi omnium er-
rore,pro majorenne habitus fueritcontraftus tem-
pore, ficagenspubhce, fic muneribus fungens,
ut inajorennes. /. mirior $2. ff. h. t. arg. t. fiquis
patremfiarmlias 3. pr. jfi. ad Senatufic. Macedon. t.
Barbarius 3 , ff. de ofific. prcetoris. Montanus de tu-
telis. cap. 3 3. rium. 47 8. Sand,e decifi. Frific. libr.
2. tit. 9. defih. 16. Plane , fi minor quidem fe
dolofe pro inajorenne gerat, aut etiam fe dicat
majorem apud adverfarium minorennitatis non
ignarum, fed id ipfum callide diifimulantem „
adhuc minoris, utcunque dolofi, ratio habenda
eft; tum quia is, qui curn minore contraxit,
fciens minorem eile , non tam ab alio quam a fe
ipfo decipitur. arg. /. isquife 25. juntt. I. 26. ff.
de rei virid. tuin quia dolus cum dolo penfandus
eft. /. utt. §, pen.fj. de eo per quem fiaft. quo min.
quis in judic. fie fifiat. arg, /. apuct Celfium 4. § .
Marceltus 13. ff. de doti & met. except. co vero
utrimque penfato , melior effe debet minoris de
danino evitando agentis conditio, quam majoris
lucrum captantis. MynfingerUs cent. 4, obferv.
20. Andr. Gayl Itbr. 2. obfierv. 65. num. i. 2. uf
tamen fcienti^ probatio minori incumbat, cum
dolus non prsefumatur, ut tit, pra:ced. diftum ₉& aifirmans fit qui setatis fciehtiam ait adfuiife.
arg. §. mnfiotum 4. Infi. de legatis. jun£t. /. 2. ff,
de probat. nifi adverfarius fit confanguineus mi-
noris , quippe qucm setatis ignarum non fuiffe
praefumtio eft. /. de tutela']. C. h. t. de in integr.
refiit. minor. Donellus comment. tibr. 21. cap. 1 o.
in med. Gayl d. obfi 6 5. num. 4,

44. Sed &, fi major quis fadus rata Iiabue-

M m iit i

-ocr page 290-

274* L i B. IV.

rit, quse in minorennitate gefta funt, non ultra
poteft ad setatis auxilium convolare. /. i. & 2. C.
fi jnajor faftus ratum habuerit. five exprefta inter-
pofita ftt ratihabitio, ftve ex rebus ipfis & faftis
eolligatur; veluti. fi minori quidem pecunia mutua
promiffa fuerit, fed ei demum poft impletam legi-
timam setatem riumerata. arg. l.fiquis patremfa-
tnilias 3. §. ult. 4.1. 4.5 .fif. adSenatufc. Macedon.
vel cseptum cum minore judicium, eodem jam
majore fa&o per fententiam terminatum fit. /. de-
nique 3. §.fi quis 1. jf.h.t.l. 1. C.fiadverfi. rem
judic. nifi concurrat dolus adverfarii callide diem
negotii ad finem perducendi , aut contraftus in
minorennitate csepti, protelantis, ut in majo-
rennitate demum finis ultimus imponeretur nego-
tio ante inchoato ; ac non ex levi fufpicione , fed
evidentilfimis argumentis hunc dolum ac machi-
nationem faiiacem ab adverfario ftru&am con-
ftet. d.l. 3. §. 1. infine jf. h. t. Quod fi nego-
tium in minorennitate non captum tantum fed &
perfe&um fuerit , deinde vero poft impletam
aetatem legitimam quid geftum fuerit in confe-
quentiam contraftus aut negotii durante setate
minore perfedi; non id pro tacita foret ratihabi-
tione hahenduin , nec setatis beneficium videri
poteft hoc ipfo exclufum : veiuti fi rninor con-
demnatus, fatisfaciat judicato jam major faftus;
vel pretium exigat, aut rem tradat ex emtione,
permutatione , aliave caufa , qux fuain erat fir-
mitatem adepta, durante cura; vel folverit exe-
geritve sesaiienum hereditarium, ex vi aditionis
vel iminixtionis per ipfum adhuc minorem faftae.
d.l. denique3.§.ficio2.jf.h.t. Qu$eniminaftus
praecedentis confequentiain fiunt, pro eo haben-
da videntur, ac fi ipfo aftus principalis tempore
gefta eftent. wg.l.i.jfi.quipotior.inpign. Ant.Faber
Cod. libr. 2. tit. 30. defin. 1. num. 14. &per. tot.
ChriftinepsW. 3. decifi. 180. Joh. Papon libr.
16. tit. I. arrefi. 5. Gotofredus innotis add.l.
3. §. 2.)(fi.h.t. Zypaeus notit.jurisBelgki tit.de
reflitutionibus. verf. major rem. 1 Refponf. JCtor.
Hoiiand. part. 3. vol. 2. confil. 132. aiiter Co-
ftalius ad /. 3. §.2. h.t. Oddus de refiitution.
qucefi. 25. art. 6. Necimmerito ; cum enim de
reftitutione poftulanda qua:ftio efte nequeat, nifi
cum fummo jure validuin erat , quod a minore
geftum eft, ( adde tit. de dolo & tit. 1. ubi de re-
ftitutione ex abundanti contra negotia nulla ) at-
que adeo minor jam major faftus efficaciter ad
liegotii in minorennitate perfefti iinpiementum
cogi poffet, quamdiu re ipfa reftitutionem non
impetraverat ; neque tamen protinus ab impleto
Vicefimo quinto artatis anno difceptationem fu-
per reftitutione ordiri obftridus fuerit, fed inte-
grum ad id quadriennium a iege datuin fit; fe-
quebatur, perperam ex implemento contradus
deduci ratihabitionis pnefumtionem : fed ex ad-
verfoionge redius juftiufque conjiciendum fuit ,
illum & judicati & contradlus iinpiementum fe-
cifie, uti & a:ris alieni hereditarii folutionem,
ne iite alioquin ab adveifario conventus ac pro-

T I T. IV,

culdubio condemnandus ex hifce caufis per refti-
tutionem necdum irifirmatis , infuper impendia
litis tanquam remerarius litigator cogeretur fufti-
nere: & viciflim quoque a?ris alieni hereditarii
folutionem exegifle , aut aliter negotii aiterius
perfedi petiifle implementuin, ne, dum de refti-
tutione petenda deiiberat, lapfo interiin faculta-
tibus hereditario debitore per negleftam a fe jam
majore fafto exaftionem, etiam poft reftitutio-
nem impetratam hoc ipfe ferret detrimentum;
neve in damno harreret, fi forte poftmodum, de-
liberatione pieniore habita per quadriennium to-
tum a iegedatum, confultum ei non videatur,
setatis auxiiium impiorare, de quo petendo vel
omittendo protinus, ex quo major faftus fuerat ,
necdum certi quicquain iecum conftituerat, nec
ftatuere nifi intra quadfiennium fecundum jam
di6ta tenebatur. Aliter, quam fefe res habitura
eifet, fi geftum in minorennitate negotium fuif-
fet ipfo jure nuilum, veluti fi fine decreto aliena-
ta ponerentur minoris bona, vel ipfe fine cura-
toris auftoritate contraxifle , & quze aiia plura
concipi poflunt his fimilia : tunc enim fubfecu-
ta poft majorennitatem impletam folutio vel exa-
£fcio vel petitio vel acceptatio seftimationis necef-
fariam tacitse ratihabitionis inducit conjefturam.
I. illicite 1 o.jfi. de rcb. eor. quifiub. tut. vel cura.
Cum enim nemo ex negotio , quod ipfo jure
nuiium eft , ad implementum ejus judiciali au-
doritate conftringi pofllt, adeoque nec condem-
nationem autpcenam impendiorum litisjureme-
tuat ; videri non poteft folius damni avertendi '
caufa fecifle implementum negotii, quod nullum
erat: cui proinde confequens fuit, ut ex lmple-
mento non alia quam ratihabitionis prafumtio ca-
peretur aut capi poflet. Sed &, fi negotium a
minore geftum fummo jure fubftiterit, is autem
major fadus nihil quidem eorum fecerit, qux ad
negotii antegefti confequentiam ac' implemen-
tum fpeflabant, fed ea denovo egerit, qua: fup-
ponunt necelfario firmitatem eorum, quse ante
legitimam fuerant xtatem gefta; dubium efle
non poteft, quin tacita ratihabitio cenferi debeat
tunc quoque interpofita. Qua ra'ione fi emanci-
patus a patre filentio prsteritus non agnoverit de-
latam fibi edi&o prstorio contra tabulas bono-
rum pofleflionem, vel fine caufa fiiius a paren-
tibus exheredatus querek renunciavcrit, aut ex-
tranei cujufcunque delatam ex teftamento vel ab
inteftato repudiaverit hereditatem , vel res in
alium venditione aliove titulo tranftulerit; dein-
ceps vero major faftus legatum petierit aut acce-
ptaverit ex eo teftamento, quo exheredatio- vel
preteritio fada erat; vel rem hereditariam aut
a fe alienatam emerit conduxeritve ab herede iilo
vel emtore, adverfus quem potuiflet setatis be-
neficio adjuvari; eo ipfo tanquam tacita ante ge-
ftorum ratihabitione peremtum cenferi debet om-
ne reftitutionis petendse jus. /. fi filius 30-jf-b.
t. arg. /. illud 1 o. §. 1. /. ult. jf. de tnoff. tefiam. I.
pofi legatumy pr.ff.de bis quib. ut tndign. Adde

-ocr page 291-

D E MJNORIB

tit. de inojf. tcJLim. Radelantius curia Ultrajeff.
dccif. 2 5. Struvius fyntagm. juris ad Pand. h. t_tnnm. 52. Atque ita explanata putem, quse
non fatis confideratis juris rationibus confuiius
pafliin ab interpretibus de ratihabitione hac tacita
tradata occurrunt.

45. Deneganda infuper ex capite minorenni-
tatis reftitutio adverfus matrimonium ; quippe
cjuod omnis vita; confortium continet, & indi-
vidnam ex conjugum voto conjun£tionem,adeo-
que favorabiiius eft , quam ut aetatis obtentu re-
folveretur. §. 1. Injlit. depatr. potcjl. I. \. ff.de
ritu nupt. dationem iibertatis ; nifi magna ex
caufa princeps fuccurrat. /. fi ex caufa 9. §. ult.
1.1 o.ff. h. t. tot. tit. C.fi adverf. libertat. remiffam
negleftamve pccnarum exactionem , aut accufa-
tionem nonintentatam. /. auxilium 3 j.pr. & §. 1.
ff. b, t. Oddus de refiitution. quceft. 4. art. 9.
Licet enim verum fit, temporales minori non
currere jpraefcriptiones. /. ult. C. in quib. cauf. re-
flit. in integr. necejf. non cjl. non tamen legis hu-
jus vis extendenda videtur ad prafcriptiones il-
las, quibus poenarum exaftio fublata fuit; cum
jus nbvum ftriftam recipiat interpretationem , ut
quam minimum derogetur juri veteri; nihil ve-
ro de poenarum prarfcriptionibus fuerit in d. I. ult.
innovatum. Sed nec adverfus delidtum reftitutio
danda; neque enim crimen , prsefertim atro-
cius , atatefed innocentia purgandum eft. /. im-
punitas 7. C. depcenis. /. 1. 2. C. fi adverfus deli-
&um. atque adeo, ut Tryphoninus ait, nulla
deprecatio adulterii pcenae eft , fi fe minor annis
adulterum fateatur , aut quid eorum commiferit,
qua: pro adulterio lex Julia ponit, veluti adulterii
damnatafn fciens uxorem ducendb, aut in adul-
terio deprehenfam uxorem non dimittendo ,
quseftuihve de adulterio uxoris faciendo, pre-
tiumve pro comperto ftupro accipiendo, aut do-
mum prsbendo ad ftuprum adulteriumve com-
inittendum. /. auxilium 3 7. §. i.jf. h. t. fed & fi
furtum fecifle dicatur , damnumve injuria dedif-
fe , ei haud fubveniendum forct. /. fiex caufa 9.
§ ■ nunc videndum 2. ff. h. t. Quce tamen non im-
pediunt,quo minus interdum miferatio a:tatis ad
mediocrem pcenam judices producat. d. I. 37. §.
l.ff.h.t. de quo latius tit. depcenis. atque etiam
fa£ta qujedam in minoribus pro delidto non repu-
tentur, ac impunita fint, duih ab astatis lubrico
creduntur profefta, qu£e a majoribus perpetrata
<& delidtum conftituerent & poenam mererentur.
d.l. 1. 2. C.fiadverf. delittum. Hinc matri mi-
nori ignofcitur, fi libefis fuis impuberibus tuto-
tcm non petierit, ne ab eorum fucceflione de-
pellatur. d.l. 2. ac minoribus heredibus non obef-
fe crimen inulta' mortis placuit; quod tamen
majores hereditate delata indignos efficeret ex Se-
natufc. Silaniano & Claudiano. /. minoribus 6. C.
de bis quib. ut indignis. nec infamia laborant mino-
fes, qui in fcenam prodierunt qusftus gratia,
aut a jurata recefterunt tran&ftione, fed foli ma-
jores. /. p_en. C. ex quib. caufi infam. irrog. I. fi quis

us 2f ANNIS. 275

major 41. C. de tranfiattion. ac minoribus trlbui-
tur cetatisbeneficium , II in duplum adverfus ecS
liscrcverit exdamni legis Aquilke inficiatione. /.
fi ex caufia 9. §. nunc 2. jf. b. t. Qiiod ii damnum
dederintlege Aquilia coercendum ; fi quidem do-
lo, dubium vix efte poteft, quin reftitutio dene-
ganda fit, cum & irt contrahendo dolum com-
mittentibus haud fuerit fubveniendum. I. fi ex
caufia 9. §. nunci. Jf. h. t. atfi levi vel leviflima
culpa , fine lxdendi propofito , lctlionem intu-
lerint, parcendum iis eft, aut faltem reftitutione
juvari poterunt, ne pccnam pendant: id qtiod ab
Impp. indigitatum puto, duin in /. 1. C-Jiadver-
fius delittum ajunt, fitamen delittum non ex animo,
fed extra, vcnit, noxia non committitur, etiamfi
, pocna: caufi pccunix dammm irrogctur; & tdeo mi-
noribusin hac caufain integrum refiitutionis auxi-
littm compctit. ubienim fola culpa damnuin datur,
non ex animo delidtum, fed extra, venit; & ob
id vulgo pecunia: damnum irrogatur lcedenti, id-
quepccna: caufa. Ut proinde ex ea lege limitatio-
nem recipiant, qua: generalius in d.l. 9. §. 2. de
damno injuria dato fuere didta. Donellus commcnt.
jur. civil. libr. 21. cap. 1 o. in med. verf. in dchffts.

46. Adha:c non adjuvandi a⁵tatis auxilio,
qui, cum puberes elfent fed adhuc minorennes,
jurejurando promiferunt, le contradum fervatu-
turosnullamque de csetero faduros controver-
fiam. /. 1. tT authent. fiacramenta puberum C. fi
adverfi. vendit. Quse tamen legis primse & au-
thentica: dilpofitio ad impuberes nequaquam por-
rigenda ; tum quia in d. auth. nominatim' de la-
cramcntis puberum traftatur; ut a contrario jus
aliud in impuberibus ftatuendum fit: tum quia
ratio, cur in 1. 1. Imperatores reftitutionem vo-
luerunt denegatam , ne fcilicet minoribus pcrfidia:
atque pcrjurii auttores ficrcttt, ceflat in impubcri-
bus; quippe qui, licet maxime facramentum ne-
glexerint, aut non ex vero juraverint, civiliter ta-
men non cenfentur pejerare , quia fcientes fallere
non videntur. /. qui jurajfie 2 6. ff. de jurejurando.
Quamvis enim verurn fit , pubertati proxitnos
doli capaces effe , ac pofle delinquere , fic ut Sc
ex deli£tis fuis coercendi fint. /. excipiuntur 14. JJ\
de Senatufconfi Silam §.pen. lnfiit. de oblig. qute ev
delitto• l.pupillum 111. Jf.de regul.juris. jundt. §.
item 1. Infiit. quib. mod. tutela fin. id tamen in iis
potiffimum obtinet, in quibus nihil ci, qui dc-
lido pupillari Isefus eft, imputari poteft; ut in
furto , rapina , injuria , ca:de, fimilibufque
contingit. Aliter diccndnm, fiis, quiapupillo
pubertati proximo Isefus eft, ipfe iscfioni tau-
fam prazbuerit. Qua ratione, uti contradtus
cum pupillo fine tutoris audoritate ceiebrati clau-
dicare dicuntur, necpupillus inde obligari, fine
diftindione, an pubertati proximus & doli ca-
paxfit, necnc, quia fibi quifque imputarede-
bet, quod cum eo contraxerit, quem fciebat,
autfcire debebat, per setatem ad conventiones in-
eundas inidoneum effc. pr. Infiit. de auttorit. tut.
jun£t. /. quicumttlio ip. ff. dereg.juris. ita quo-

M m 2 quo

-ocr page 292-

que prscftitum ab .impubcre contra veritatein,
aut violatum , jusjurandum, pro perjurio non
habitum fine sctatis diftindione d. I. 26. cum uti-
que, fi quid peccatum fit, magis iilud iis im-
putandum foret * qui jusjurandum impuberi de-
tulerunt, aut ab eo exegerunt, qui ob judicii de-
fedtum & cetatis imbeciJlitatem necdum jurisju-
randi religione devinciendtis erat. Nec male hic
illud applicueris, quod alibi de tyronibus in com-
iniifa iibi armorum aut reorum cuilodia delin-
quentibus traditum ■, alienatis fcilicct armis , aut
prodita detenti rei cuftodia , eos culpae reos eife
magis, qui eam tyronibus commiferunt , quam
ipfos tyrones. /. ult.jf. de cujlod. & exbib. reor. I.
qui commeatus 14. §. 1. ff. de re militari. Quod
autem jusjurandum impuberis, pubertati proxi-
mi, obligatorium dicitur, iic ut utilis inde a£lio
ineum dandafuerit. /. ult. §; ult. jf. de bonis Ubert.
id iingulare prorfus eft in liberto impubere operas
patrono promittente: uti enim au&ore tutore con-
traftus cseteros celebrare impubcs potuit, ac ex
iis efticaciter obligari, ita & jurejurando fefe ad
operas patrono obftringere; dum ieges veteres
jurijurando promiiforio non multum aiioquin tri-
buentes, illud tamen de operis inter libertos pa-
tronofque interpoiitum verborum obligationibus
volueruntannumeratum; triplicem conftituentes
earum fpeciem, puta, folennem dotis di&ionem,
ftipulationem, & jusjuranduin iiberti , quo is
patrono aut donum aut munus aut operas fe da-
turum jurabat, tefte Gajo in Fragmen. Injlitut.
libr. 2. tit. 9. §. 3.4.5.

47. Sed & illud veruin eft, ita demum facra-
menta puberum fuifte inviolabiliter cuftodienda,
ex d. 1. 1. & auth. fi de cxtero omnia rite gefta
fuiflent ex leguin pncfcripto, fic ut jure fummo
rata ac firma fuerint, nec alia quam ex capite
la:fionis , per cetatem contiligentis , reftitutio
adverfus ea fuiifet metuenda: cum alioquin non
ex di&amine legum per minores contracia, tsri-
quam ipfo jure nulla, ne reftitutionis quidem au-
xilio indiguerint. Atque adeo, fi alienatio prardio-
rurn pupillarium fine decreto contigerit, refcri-
ptumfuit, fupervacuum eiie, de vili pretiorei
diftradtse tra&are, cum Senatufconfulti auclori-
tas retento dominio alienandi viam obftruxerit.
Interpofito autem decreto, & ita jure perfefta
venditione , reftitutionem adverfus viliori pretio
faciam diftradionetn potuiife impetrari. /. fi qui-
dem II. C. de prced. & aliis reb. minor. Sed fi in-
fuper jusjurandum accefliflet, harc jurijurando
vis tributafuit, utin univerfum perimat cornpe-
tentem aiioquin reftitutionis obtinendse fpem;
de qua peririienda fruftra fane caveretur in cafibus
ipfo jure riullis , in quibus de reftitutione non
poterat uiia controveriia moveri, Et fane , cum
ea , quas per majorennes quofcunque contra ie-
ges gefta ffunt, fic ipfo jure nulla fint, utnec
jusjurandum illis firmitatem addere queat. /. non
dubium 5. C. de legibtis. l.juris gentium 7. §. &
generaliter16.ff.de paffis. necefle eft, ut, ab-

T I T. IV.

furditatis evitandse caufa, longe magis infirma
manere dicamus per minores gefta , utcimque
junsjurandi religione firmata : nifi deteriorem
minorum vellemus efle conditionem in c<5ntra-
hendo, quarn majorum, contra manifeftum seta-
tisminoris favorein. Ita cum Bulgaro fentiunt,
Andreas Gayi libr. 2. obferv. 65. num. 5. &feqq.
Hugo Grotius manudud. ad jurifprud. Holland.
libr. 1. cap. rium. 10. 11. Donelius comment jur.
civilis libr. 21. cap. 13. Zoefius adPand.b. t.
num. 40. Perezius tit. Cod.Ji adverf vencUt. num.
I. 2. diflentientibus cum Martino plerifque anti-
quioribus, quos longa ferie recenfet Joh. a Sande
deprobibit. alienat. cap. 1. nitm. 94. Non etiam
hoc minorum facramento exciufa cenferi debent
remedia csetera , qua; & majorennibus ad dam-
num depcliendum aut confequendam indemnita-
tem comparata funt ; veluti doli, aut mctus
a£tio, vel refciflio ob enormem Ixfionem : ne alias
hic quoque minoribus denegetur , quod majo-
rennibus induitum eft.

48. Cceterum ita gentium plerarumque coin-
muni confuetudine abolita nunc eft d. 1. 1. &
anthenticae difpofitio, ut merito qusri poflet,
in qua orbis parte , aut quo in angulo, referva-
tus etiainnum fit"ufus ejus , tc-ftantibus illud Hi-
fpanis, Italis, Gallis , Belgis, aiiifque juris in-
terpretibus. Et hoc quidem juftiflima ratione ;
cum experientia docuiilet, codem setatis lubrico
eadcmque facilitate , qua ad contrahendum in
fubftantise fua: perniciem inducuntur minores,
etiam ad contradus fuos jurejurando muniendos
inftigari ac permoveri; ac multa minorum patri-
monia fuiile exhaufta obtentu facramenti, quod
per infidias artefque 11011 bonas a:tati fragili ca~
ptiofa contrahentium extorferat avaritia, & per
fas nefafque lucrandi cupido. Joh. a Sande depro~
bib. alienat.cap. i.num. 97. 98. Chriftineusvol.
5. decifi 225. num. 2 o. & fieqq. Pinellus ad l. 2.
C. de reficind. vcnd. part. 3. cap. 1. num. 11. Ar-
gentreus ad confiuet. Britann. art. 471. num. 1.2.
Gudelinus de jure noviff. libr. 3. cap. 14. verfi.
non immorabor. Henr. Kinfchot. refiponfio 102.
num. 18. Bugnion delegtb. abrogat. libr. i.Ja-
tyr. 119. Terezius adtit.Cod.fi adverfi. vendit*
num. ult. aliique quos refert Groenewegen ad d,
tit. fi adverfvendtt. & Chriftineus ad Bugnion ,
d. loco. Ideoque, fi quid tale contigerit, necefle
eft, minorein, antequam judicio de reftitutione
experiri pofllt, fupplicare principi , ut jurisju-
randi gratiam faciat; qui tunc id judici, cui ejus
rei notio eft, cum principalis caufe cognitione,
fi juris ratio poftulet, facere permittit. Neofta-
dius Curice fitper. decifi. 80. Cancerius variar.
refiolut.part. 2. cap. i.num. 265. 266. 267.

49. Non etiam reftitutioni locus eft, fi mi-
nor ixfus fit, dum jure communi utitur: neque
enim captus videri poteft aut circumventus, qui,
& fi major eflet, idem fuiffet damnurn pafiurus.
l.fin. C. b. t. L nihil confienfiui 116. §. non capitur
1. ff.de regttl. jttris. veluti ii contra6tum damno-

-ocr page 293-

ffum celebraverit parens minoris aliufve major ,
cuiminor fucceffit; curn faftum defundi prsefta-
re cogatur setatis cujufcunque heres, ac cenfeatur
jure majoris defundi. arg. /. pen. C. de reflitut.
militum. l.fi intra 2. i. ea quts 5. §. 1. C. detem-
por. in integr. refi. Ant. Matthjeus de auttion.
libr. 2. cap. 11. num. 11. Brunemannus ad l,
jEmilius 38 .fif.h. t. num. 4. Idemque eft, ft fa-
to quodam in damno harreat, mortuo fortc fer-
vo , quem fibi tatiquam neceffarium compara-
verat, vel confumtis incendio terr^ve motu aedi-
bus hereditariis , fundis chafmate fubfidentibus ,
animaiibus aut fervis hereditariis mortaiitate vci
fuga fubduftis, atque ita damnoia effefta here-
ditate, quam minor hifce fuperftitibus adierat
ut vere lucrofam : non enim eventus folus dam-
ni, quod patrifamilias cuivis, quantumvis di-
ligenti, contingere potuit , fed inconfulta de-
rnum facilitas, reftitutionem indulget. /. •verum
11. §. item noH 4.5./. non omnia 44. jf. h. t. Nift
tamen in eo fe minor lapfum cauietur, quod
adiit hereditatem, in qua res erant multte mor-
tales , vel prcdia urbana , a;s autem alienum
grave ; nec profpexit, evenire polfe , utdemo-
riantur mancipia, prsedia ruant; vel non cito di-
ftraxit hcec , quce muitis cafibus obnoxia funt.
d. I. uerum 11. §. fi iocupleti 5. ff. h. t.

5 o. Quod fi quis , dum in arte verfatur,
quam profitetur , ladus fit, nec tunc reftitutio
indulgenda videtur ; cum audiendus non fit,
qui propriam ailegat turpitudinem ; arg. I. tranfi-
affione finita 30. C.de tranfiaition. I. cum profitea-
yisAf. C. de revoc. donat. I. mercalem 5. C.de conditt.
t>b turp. caufiam. Aug. Barbofa axiomate 221.
'verbo turpitudo num. 1. ibique DD. citati. in qua
hxret proculdubio , qui palam artem profeflus,
fefe nunc eam non callere cauiatur. Adeoque ,
licet jurifconfulto minori in fafto erranti reftitu-
tionis auxilium non videatur denegandum, curn
<& ipfis majoribus non raro in hifce fubveniatur,
dum ea qus fa&i funt , veiuti rerum pretia &
fimilia, etiam prudentiffimos fallere poflunt. arg.
I. 1. C. qui & adverfius quos. I. in omni 2. ff„de
juris &fatti ignor. tamen , fi in jure errans, la:-
fionem iubierit, ad cetatis auxilium non facile ad-
mittendus eft • cum profeffio juris peritix difcre-
pet prorfus , imo contraria fit fundamento re-
flitutionis ob errorem juris implorandx. arg. /.
profefifio 6. C. de muner. patrim. ac turpe fitpatri-
tio & nobili & caufias oranti jus in quo verfatur
ignorare, ut Servio Mucius. /. 2. §. Servius 43.
ffi.deorig.juris. arg. /. regula 9. ^.fiedjuris^. & §.
fiquis jus 5. jf.de juris &fatti ignor. Prudentia
fcilicet in faftis eft, ac cum annis crefcit, neque
hanc jurifconfuitus profitetur; fed folam fcien-
tiam, cujus oppofitum turpe in eo eft , error
juris. Nec dubium , quin plures fubinde inve-
nias, confiliis habitos audtores haudfutiles, qui
interimnihil minus, quam ex confilio fe regunt,
fuamque tra&ant rem familiarem , ac fuo nimi-
rum confirmant exemplo , non fcmper bonos
efte arconomos , qui optirne?cjoi!iti. Fac ergo ,
minorem jurifconfultum acctptos mutuo nurn-
mos in luxum perdidifle, reftituenduserit; cum
non a juris imperitia ifta-c abliguritio procelferit,
fedmagis ab imprudentia & inconfulta facilitate.
Concipe cx oppofito , eum lcgata folventem,
aut hereditatem reftituentem , falcidiae detradtio-
nem aut Trebeilianipce proetermilifle , dum fibi
jus quartce retinendx ignorabat datuin; vix eft,
ut reftitutione juvetur ad recupcrandam foluto-
rum partem, fola.hic juris imperitia damno cau-
fam dante. d. I. 9. §. 5. necab hac determinatio-
ne alieni funt, fi rationes eorum confideres , li-
cet diftentire veilevideantur, Fachineus controv.
libr. 3. cap. 5. Befoldus deiibat.juris ad Pand. h-
tit. quafi. 16. Oddus de refiitution. qucefi. 23.
art. 7. Zoefius adPand.h.t. num.21. Perezius
adtit. C. qui & adverfi quos.

D E

51. Qua? autem de jurifconfulto minore iri
jure errante , ac ob id non reftitucndo, difta, ad
mercatores quoque & artifices producendafunt,
fi in artis fua: aut mercaturce exercitio per artis
negotiationifve ignorantiam damnofas cuin aliis
celebrarint conventiones; fi modo palain merca-
tormn numero eos ailociatos conftet, dum vel
tabernam exercendo merces emunt ac vendunt
minutim, vel liberaliorem fine taberna inftituunt
negotiationem. Etenim hic quoquc dubiunl eife
non poteft, quin defiderium reftitutionis, habens
pro fundamento negotiorum imperitiam > pugnet
cum publica negotiationis profcffione. arg. d. II.
Zoefius ad Pand.b.t, num. 22. Leeuwen ccnfi.forenf
part. 1. libr. 4. cap. 43^ nnm. 5. 6. Brodeau, fiur
Louet, lit.F. cap. 1 i.cotkmn. 3.pag. tnihi 422. Ut
tamen ex eo, quod quis fubinde iucri & pecunise
collocanda: gratia merces quafdam minoris em-
tas iterum diftraxit, non fatis refte eum proti-
nus & mercatorem dixeris fk negotiationem pro-
feflum ; undenectali reftitutio deneganda foret,
fi fe non modice lubrico actatis doceret captum.
Neque quicquam hac in parte mutat concurrens
cum jctate fexus muliebris fragilitas , fed in fcc-
minis ante aetatem perfeftam pubiicis negotiatri-
cibus idem potius , quod in mafculis ftatuenduin
eft, five innuptse fint, five viro junftce ; prcc-
fertim, cum maritat® palam negotiantes non tam
eo fua confiderentur perfona, quam potius ex
capite mariti fui, cujus ex julfu feu pra:pofitio-
ne dum mercaturam exercere cenfentur, velut
inftitrices ejus, eum ex rtioribus hodiernis tan-
quam prseponentem creduntur obligare: quibus
ita confideratis, reftitutio non tam mulieri mi-
nori , quam potius viro per artatem aut nuptias
majori , videretur dari. Brodeau fiur Louet. d.
lit. F. cap. 11. Rodenburch de jure cotijugum tit.
3 .cap. i.num. 20.

52. Non denique ad reftitutionein minori re-
currendum eft, five jus Romanum fpeftes, five
mores hodiernos, fi ipfo jure tutus fit ; fuper-
vacuo quippe tunc apparente prstorio ac extra-
ordinario remedio, ubi minor communi auxiiid

M m 7, & me-

2 77

M I N O R I B U S 25. A N N I $.

-ocr page 294-

278 L i b. IV.

& mero jure munitus eft, l. in caufx 16. pr. &
i .ff. h. t, Hugo Grotius imnuduff. adjurif-
prud. Holland. lib. 3. cap. 48. num. 20. & 21.
Kefponfa Juri[conf. HolK part. 1. conjil 255.
Groenewegen ad tit. C. in qmb. cauf. in intcgr.
rejlit. ncccjf. non cfl. Leeuvven ccnf. for. part.i.
lib. 4. cap. 43. niim. 2. Adde h. libr.tit. 1. num. 1 3.
veluti, ii prjedia minoris fine decreto difiracta,
vel donata fintjaut qualibet ratione alienata. l.mn
cfl 2, l.4. LUfiquidcm 11. C.deprrcd. & aliis reb.
minor. I. 2. C. fi jtdvcrfi donation. aut pupillus
contraxerit finetutoris auftoritate. I. in caufic 16.
pr. jfi. h. t. vel minor curatorem habens fine
ejus confenfu mutuum acceperit, nec locuple-
tior inde faftus fit ; aut talem iniverit conven-
tionem, ad quatn fequi debet bonorum aliena-
tio; ciuitt 11011 abfunilis habeatur ei, cui, cura-
tore dato, bonis interdiftum eft. I. fi curatorem
3. C.de inintegr. refiit. minor. cui cum contra-
dicere videretur Modeftinus inl.puberes loi.ff.
de vcrb. obligat. definiens, puberes fine curato-
ribus fim pojfic ex fiipulatu obiigari, placuit non-
nullis, interque eos Simoni van Leeuwen in ad-
ditamentis ad notas Gotofredi ad d. I. loi.pro
obligari reftituendum efte cbligare, id eft, alios
ilbi obligatos reddere. Neque adeoimprobabilis
videri poifiet hsec minima unius litera^ emenda-
tio, nifi Modeftinus, ea admifta, ineptus pror-
fus eifet. Cui enim, qusefo , clubium unquam
fuit, minores alium fibi poile fine curatore de~
vincire, cum id & impuberes fine tutorepotue-
rint, licet necdum doli capaces, necdum proxi-
mi pubertati, fed tantum infantia: metas egreifi ?
pr. Jnfiit. de autor. tutor. I. obligari 9. ffi. eod. tit. I.
pupillus 11 .jfi.de acquir. rer. domin. & quorfum
mentio nominatim puberum , fi in impuberibus
jus idem fit? Quinpotius idModeftinum egifie
reor, in d. I. 101. fervata ejus vulgata le&ione,
ut fignificaret , puberibus a jure qusdam per-
mifta fuifte,quce impuberibus denegata, nunquam
fcilicet impuberes fine tutoribus fuis ex ftipulatu
obligandos fuifte; puberes contra fine curatoribus
fuis potuiJJe ex ftipulatu obligari, non, quod fem-
per & omni in cafu fine curatoribus obJigaren-
tur , fed quod aliquando cafus dentur , quibus
cbligari pojfint, puta , fi obligatio ex ftipulatu
non trahat poft fe rei familiaris diminutionem
ad fui implementum , fed fola perfonalis fadi
praftatione contenta fit ; quod in fponfalibus
nuptiifque apparet, dum ad officium curatoris
non pertinet , pupilla nubat, an non ; quia
oificium ejus in adminiftratione negotiorum
conftat, l.ficiendum 20.jfi. de ritu nupt. jund. /.
fiponfialia 2.ff.de fiponfialibus. l.in copulandis 8. C.
de nuptiis. quse aliter in tutore fervabantur, qui
principaiiter perfome datus , fponfalibus quoque
pupillorum fuorum debebat intervenire , arg. l.fi
puellte 6. jfi. de fiponfialibtts.

53. Quod ii ipfo quidem jure tutus minor
non iit, fed alia? ei aftiones competant ad in-
demnitatem , arbitrio ejus videtur fuifle relidtim,

T I T. IV.

an ordinariis uti vellet aclionibus, an ex causl
setatis extra ordinem praetoris auxilium implo-
rare; quoties vel pinguius aut commodius ap-
parebat reftitutionis remedium, quam aftio jure
communi data; vel, cum utilius non elfet, ad-
verfus eandem perfonam de reftitutione contro-
verfia & ordinaria actio movenda erat: fecus, fi
contra perfonas diverfas. Qua ratione, fi minor
ex mandato , quod ipfe interpofuerat aut fufce-
perat, damnum fenferit, adverfus tertiutn, quo-
cum ipfe ex mandato contraxit, vel cuin quo
ex mandato ipfius a procuratore contradum eft,
non aliter reitituendus fuit, quam ii direfta vel
contraria mandati a&ione non potuerit indemnis
eife. /. cum mandatu 23. jf.h.t. Contravero, fi
a minore cautio fuerit indebite interpofita , ad-
verfus eum, cui cavit, vel indebiti condi£tione
experiri poteft , vel impetrato reftitutionis au5ri~
lio juvari. /. incaufce 16. §. Pomponius 2 .jfi.h.t.
Idemque eft, fi legatum ab eo indebite folutum
iit. arg. /. 2. C.fi adverfi. folution. jun£t. /. 1. §. 1.
& U.jeqq.jf. de contUi. indeb. Sed & , ii tutoris
vel curatoris intervenerit autoritas , non impe-
ditur minor reftitutionem poftulare, licet ei tu-
telse a£tio fuperfit , necdum conventis & ex-
culfis iliis , qui ei damnofo in negotio autores
fuerant; eo quod vel expedire poteft minori rem
potius ipfam recuperare , quam a tutoribus con-
fequi indemnitatem ; vel fiitius ei eft, uno refti-
tutionis judicio ad indemnitatem contendere,
quam longis litium multiplicatarum adverfus tu-
tores fingulos, eorumque fidejuifores, ac tandem
magiftratus, movendaruin ambagibus, vix tan-
dem id impetrare, ut extra damnum fit. tct. tit.
Cod. fi tutor. vel curator intervcnerit. I. ult. C.ftad-
verfi rem judicat. I. tutor. 47. l.fi res z\g. jfi. h. t.
Carpzovius defin. forenfipart. 2. confttt.n. defin.
34. Ant. Faber Cod. libr. 5. tit. 39. defin. 2, in
notis num. 6. Nec repugnat hifce. /. properan-
dum 13. §. ult. C. de judiciis. ubi reiiitutionis
auxilium minoribus in id tantuin fupereffe dici—
tur, quod ex tutorum aut curatorum fubftantia
confequi ad fui indemnitatem haud potuerunt,
Etenitn exceptio haec eft a regula , favore litium
fopitarum,ne facile per reftitutionem reiufciten-
tur, triennii laplu peremptar. Sed & fecundo ,
totam iftam praffcriptionem adverfus minores
lege pofteriore abrogatam fuiife, jam fupra often-
fum eft. Minus adverfatur /. in catificc 16. pr. jf.
b. t. licet enim in caufa* cognitione hoc quoque
verfari debere dicatur, num forte alia actio poifit
competere citra in integrum reftitutionem ; non
tamenhanc ejus legis mentem effe, quodproti-
nus tunc reftitutio deneganda foret, colligi ab-
unde poteft ex ejufdem legis §. 2. in quo con-
didionis & reftitutionis concurius eft. Neqtie
novum in jure, ut in caufe cognitione exami-
natidum dicatur aliquid, veluti, an adoptare vo-
lens alios liberos habeat, an fexagenario major
fit , licet non ideo cuivis liberos habenti, aut
minoriannis fexaginta,denegetur adoptandi licen-

tia,

-ocr page 295-

bia, fi jufta caufa fubfit. Lfipaterfam. 15. §.pen.
I. nec ei 17. §. prceterea 3. Infiit. de adoptton.
atque ita etiamin noftro cafu reftitutio exclufa
videri non debuit , fi jufta fubeifet cauia, dum
vel pinguior eft, vel ordinarium & hoc extraor-
dinarium juris remedium adverfus eundem datur,
ut ante di&um.

54. Nontamen in venditionibus rerum fua-
rum laefo minori deneganda reftitutio ob id,
quod adverfarius ejus iniquitatem pretii emen-
dare, & id, quod juftx deerat a:ftimationi, fup-
plere paratus lit, utiid inremedio /. 2. C. de re-
ficind. venditione fervatur; fed potius omnimodo,
non obftante tali oblatione, refciifio contraftus ,
ac rei cum fruftibus reftitutio , per judicem in
integrutn reftituentem decernenda eft : ita enim
pafliin rei venditse redditionem, lsefione probata,
leges prsecipiunt. /. fi quidem 11. C.de prccd. &
aliis reb. minor. I. quod fi minor. 24. §.fied& fi 4.
/. patri.27. §, fi pecuniam. 1. verfiitem ex diverfio.
ff. h. t. Nee videri poteft tantUm minori reftitu-
tum efle * quantum laefio abftulit, cum folum
pretii fupplementum ei prasftatur ; plus namque
eft, rem cum frudtibus recuperare, quam firn-
pliciter feftimationis juftse fuppleri defe&um.
Prarterquam quod & fsepe pluris interefte poteft,
variis ex caufis , rem potiusipfam habere, quain
pretium rei; Si tamen in nullo alio minor lsefus
fit , quam in eo quod viliori pretio res ejus
diftra£ta fit* dum decseteronon docet, fua in-
terefte , ipfam ut rem habeat , non iniquuin
fuerit, audiri errttorem, pretii fupplementum una
cum medii temporis ufuris minori otferentem:
fic enim inficias iri non poterit, quin reftitutio
tantum minori prseftet, quantum isefio abftulit,
in fola confiftens pretii vilitate. arg. l.fites 12.

fi mulier l.ff. dejute dot. Atque ita forte in
concordiam redigendi, qui hac in controverfia a
fe mutuo difcedunt interpretes. Pinellus adl. 2,
C. de reficind. vendit. part. 3. cap. 1. num. 21.
Fachineus controverfi hbr. 2. cap.89. cumOddo
aliifque ab eo allegatis. de refiitution. qucefi. 57.
tirt. 44

55- Quse de minoribus huc ufque tradita,
ea quin ad prodigos, furiofos , alioique fimiles
ob corporis animive vitiurn curatoris ope juvan-
dosj etiam producenda fint, haud videtur dubi-
tandum. &rg. /. qui neque 8. § .fiedfi 1. Lfiprcedia
II. ff.de reb. eor. qui fub tut. vel cur fiunt. l.fi cu-
vatorem. 3. C. h. t. de m integr. refiit. minor. I. &
tnulieri 15. §. 1. jfi. decurat. furiof. I. dabimufique
19- §• & IL fieqq. ffi. de reb. autor.jud. poffid■.
Ht quamvis non omni ex parte minor, ecclefia j
pauperes, fifcus, refpublica, civitas, eodem jure
gaudeant ; neque a minore ad ecclefiam aut
fifcum i vel vice versa, procedat argumentumj
ut fuis locis inonftrabitur, ac colligi poteft ex iis,
quse habet Ant.Matthseus de auttion. libr.i.cap.3.
mm. 5. in fine. & in parcemiis Belg. Jurifc.parcem.
9. num. 23.24. Everhardus intopicis, aminore
M ecciefimi in materia tamen reftitutionis fifcus,
25. a n 11 i s. 2 79

ecclefia , civitas, &c. a minoribus haud viden-
tur feparandi; fic ut, ex quibus caufis, & con-
tra quse negotia, reftitUuntur minores, ex iifdem
etiam reftitui poflit fifcus, ecclefia, pauperes i
civitates. Militat namque in his omnibus ge-
neralis ratio , quod horum omnium res $ xque
ac minorum , per alios adminiftrari debeant,
atque adeo sque ignorare poflint, quid peripfo-
rum adminiftratores geratur , nec sequuin fit
imprudentiam eorurn nocere his , qui, cum
proprie perfonse non fint, fua nequeunt admi-
niftrare. De civitatibus utiqufc ac rebus publicis,
tanquam pupillis, extra ordinem juvandis, re-
fcripta extant /. rcfpublvca 4. C. quib. ex caufis
majores. I. rempublicam 3 .C. dc jure reipubl. I. illud
fciendum 9.ffi. de appellat. Nec ratio eft, cur
non in fifco idem fervetur, licet leges id ipfum
fpeciatim haud diftent; cum conftet , in aliis
juris partibus non modo sequalia eife minorum
ae fifci privilegia, fed & quandoque majora fifcii
quam minorum. Pari certe jure gaudent, quod
ipfis fiat mora ex re. I. cum quidam 17. §. fficus 5;
ffi. de ufiuris. L in mimrum 3. C. in quib. caufi. itt
integr. refi. neceffi. non efi; & legalis hypotheca
inbonis adminiflratorum data fit. /. pro ojfitcio 20.
C.deaclmin. tut. l.i.C. dejurefifici. l.i.C. depriviL
fifici. Majora fifci jura lunt, quod legalein ha-
beat hypothecam in bonis eorum , quibufcuin
contraxit. /. certum efi 2. C. in quih. caufi.pign. vei
hypoth. tac. contrah. I. quamvis 2. C. de privileg.
fifici. I. aufertur 46. §. fificus 3. ff.de jitre fifici. &
toto triennio petere ante tempora Juftiniani po-
tuerit reftitutionem adverfus fententias contra fe
latas ; cum minoribus tantum daretur annus.
/. linic. C. de fientent. adverf. ffic. latis retratt. ad
hsec in concurfu prseferatur minori, pro tributis
aut militari annona ex causa primipilari agens,
ut dicetur , tit. qui pot. in pign. ac denique re-
fcindatur venditio , fi fundus tributi nomine di-
ftraftus fit viliore pretio , quam erat debitunl
tributorum, & debitor aut alius integri tributi
offerat folutionem. /. fundus 9. ffi. de teficind.
vetidit. Lfitminori 3. C. dejute fifici. Sed & de ec-
clefiis piifque caufis idem merito dixefcis, cum
civitatibus comparatse inveniantur in /. ut inter.
23. C. defiacrofiecdefi & ceconOmi, orphanOtro-
phiis prscpofiti, fimilefque , dicantur quafi tu-
tores & curatores ; ut proinde etiam orphano-
trophia ac ecclefias jure minorum gauderej
re£te concludatur. arg. /. orphanotrophos 32. C.
de epific. & ciet. quse fententia etiam evidentius
jure Canonico finnata eft i dum cautuin eccle-
fiarn femper jure minorum debere illsefam fervari;
cap. 1. extra deinintegr. refiit. cap. 1. 2: eod.iit.
in 6. Nec in contrariuin facit, quod privilegia
fme lege haud extendenda fint , cum reftitUtio
noh fit privilegiis proprie diftis annumefanda.
Uti rtec, quod ad civitates; & fifcum pertinerg
dicatur edidum de fnajoribus, & generalis clau-
fula edifti prsCtorii de reftitutionibus. /. ergb 22;
§.ult. L inter eos pr, ffi. ex quib. cdUfimdjores.

Scieh-

De minoribus

-ocr page 296-

2 so l i b. iv. ti t,; V;

Sciendum etenim, non protinus illis, quibusac- reipublicae causa abefle nbn videtur, fed tamen

commodatum edidtum demajoribus, propterea ex generali claufula edidti juvari poteft. Vide

denegatum eife aetatis beneficium; cum & in- Ant. Mattha-um deauttion. libr. i. cap. 16. nurri.

fantibus ac furiofis profit. d. I. 22. §. ult. qui- 29.30. Oddum de rejlitutionib. quajl. 3. art. 1;

bus tamen & ex capite minorennitatis fuccurri 2. 3. 4. & feqq. ufque ad finem & quceft. 18.

manifeftum eft. Ne dicam in d.l. 33. nontam art. 9. Peregnnus de jureftfci libr. 6. tit. 2: ntm.

de fifco reftituendo tradaii , quam potius de 7. &feqq. ufque ad fin.
fifci patrono , qui fifci dum curat utilitatem,

T I T V L V S V.
De eapitis diminutione.
SuMMARI A.

1. Quotuplex fit capitis diminutio, & quafishoc
titulo confideretur.

2. Minima capitis diminutione pereunt regulariter
non atfiones tantum & jura qucc contra minu-
tum capite aliis competierunt, fied & quce ipfie
sapite minutus antea habuerat; excepticnes ta-

1* ^^^^^^fUamvis capitis diminutio, qux
eft prioris ftatus mutatio, tri-
ja fSj^^if plex fit, maxima fcilieet, qua
8^^J^libertas ' ^me(^^a j <i^ua civitas
tollitur, & minima qua tantum
familia mutatur. /. utc. ffi. h. t.
tot. tit. Infiit. de cap. dirnimt. non tamen alia con-
lideratur in materia reftitutionis, quam minima.
Si enim maximam aut mediam quis paffus fuif-
fet capitis diminutionem , & ita civis efle de-
fiiffet , ita a<£tiones ei & in eum competentes,
ipfius intuitu perimebantur, ut nec ex reftitu-
tione poftent revivifcere; cum neque ulla acqui-
tatis ratio fuaferit, neque adeo potens fuerit ju-
jifdidio prsetoria , ut per eam fervus , aut civi-
tate exutus, ac amiffis bonis nudus exulans, vel
ad agendum adverfus aiios admitteretur, vei
adione civili poffet conveniri fed potius in
fifcum dominumve, ad quem fervi Tei depor-
tati bona devoluta , judicium dandum fuerit;
ac viciifiin fifcus dominufve habuerint jus mo-
vendi a&onem , qux deportato fervove fuerat
ante capitis diminutionem qusefita. /. pertinet 2.
t tKtelas 7. §.pen, <&ult.jf, h. t. arg. Lnonpojfiunt
ll. ff. dejurefifici.

2. Per minimam autein capitis diminutioncm
quin etiam jura pieraque & a&iones peremtse
fuerint, dubitare non oportet, five ipfi compe-
tiiffent capite minuto , five in eum fuiftent natx,
antequam fubiiffet familix mutationem : eoquod
eadem ratio in utrifque apparet , dum ita ca-
pite minutus in imaginariam fervilem caufam
deduftus Cenfetur. /. liheros 3. 1 .fifi. h. t. atque
ita non idem, fed alius homo effedtus. arg. /. qui
res fiuas 98. §. arcatn 8. in med. ffi. de folution.
Quod & liquido fatis evincunt exceptiones, quse
majore numero de juribus ipfi capite minuto

men recenfientur.
3. An per prcetonm tantum reftitutce fiuerint attio*
nes , qucc contra capitc minutum competierunti
an vero etiam , quce ipfi capite minuto, plemuS
expltcatur.

competentibtts , quarJi de a&ionibus in eum dan®
dis, m hoc noftro titufo conceptse ac propofitsc
inveniuntur : cum enim una tantum occurreret
exceptio in afiionibus ex delifto natis, quod iiis
caput fequerentur, ac nemo deliftis exueretur _squamvis capite minutus. /. pertinet 2. §. netno 3.
/. tutelas 7. §. injuriarum 1. ffi.h t. ( quo 8c facit
argumentum ex l.fiervi 14. ffi. de oblig. & att. )
plures ex adverfo traduntur de juribus ei quxfitis;
veluti primo, quod publica jura per earri capitis
diminutionem , quse falva civitate fit, non riv-
tervertantur , neque finiantur officia magiftra-
tuum, tutorum, judicum, & aliorum fimilium»
l. amijfiione §. ult. I. 6.7. ff. h.t, /.11. ff.de tut.
& ratiott. dtfirah. folis exceptis tutelis, quse jure
agnationis deferuntur, feu, quse in jure alieno per-
fonis pofitis ( id cft, filiisfaffiiiias ) non defierun-
tur; ita enim curn Haloandro legendum fuadet
irnperfeftus alioquin legis fenfus. Secundo,quod
non pereant ipfis capkcminutis obligationes illse^
qusc naturalein prseitationem habere infeiligun-
tur, quia civilis ratio naturalia jura corrumpere
non poteft. Qua ratione fi legatum in annos
fingulos vel menfes fingulos reli6tum fit, (quod
plerumque in dubio alimentorum ioco cenfetur
datum, ut dicetur tit. de annuis legatis ) vel fi cui
habitatio legetur , ( quse alimentorum pars eft.
I. legatis ahmctttis 6. ffi. de aliment. &cibar. legatis)
capitis diminutione mterveniente perfeverat;quia
tale legatum in fafto potius quam in jure confiftit.
l.legatum 10.jfi. h.tJ.in fingulos 8 ,ffi- de annuis le-
gatis. id eft, naturalem prseftationem habet,neque
tam juris capacitas in eo fpe&atur, quam fadti
feu prseftationis naturalis fufcipienda: habilitas;
quo fit,. ut talia legata etiam illis redte relin-
quantur, qui deportati , vel fervi pcense funt,
atque ita juris eivilis communionem nori habent.

t.fi

-ocr page 297-

t> E CAPlflS D I

l.fi bl metxl/um ff.de his qucepro non fcriptis l.
is cui 11. ff. de aliment. & cihar. legatis. Idern-
<jue jus eft in focictate j quee & poft ininimain
capitis diminutionem manet, quia jusquoddam
fraternitatis eft , & naturalein induftria: prsefta-
tionem involvit. l.fi id qued. 58.$. pen. I. affione
65. §.focietas 1 l.jf.profocio. In adione quoque
de dote ftmiliter obtinuit, ut illa duret, etiam
^joft capitis diminutionem, adeoque emancipata
refte agat ad dotem ftbi, adhuc in facris pater-
nis conftitutx, promiifam. I. obligationcs 8i /. 9.
ff.h.t. junft. I- fipatcr. 44. ffi.de juredot. idque,
quia h(cc affio de dote in bonum & aquurh con-
tepta efi, ut Gajus fcribit. d. I. 8. quo non id
vult, quod adtio hsc bona: fidei ftt; ita enim
omnis aftio bonx fidei deberet perdurare poft ca-
pitis diminutionem, quod falfum eft: fed potius,
quod dotis danda: obligatio, etiain femota omni
promiffione , ex naturali xquitate defcendat;
aut faltetn xquitatem & pietatem adjundtam ha-
heat; adeo. ut & pater ad filiatn dotandam cogi
poffit , velut ad debitum quoddam naturale.
/. captte i9.fif.de ritu Jiupt. ac voto patris pudi-
citia»que filise congruere dicatur, cum filiaexpa-
tris bonis fideicommiftb bbnoxiis ddtem confti-
tuit. /. mulier 2 2. §.pen. ff'. ad Senatufic. Trebell.
fcemina quoquc , pro dotis promifltone interce-
cedens, Vellejani exceptione nequeat dotis folu-
tionein evitare ; ne civilis ratio naturalia videre-
tur jura corrumpere. I. ulu C. ad Senatufconfi.
Vellejan. ac denique a Juliano traditum fuerit,
mtilierem, fi in ea opinione fit, iitcredat fiepro dote
pbligatam, quicquid dotis nomitie dederit, non re-
pctere: fiublatd enim falsd opinione, relinqui pie-
tatis caufiam, ex qua fiolutum repeti non potefi, /.
tum is 32. §. mulier. 2.ff.de condiEi.indeb.

3. Quse cutn ita fint,illud quidem inter omnes
conftat, prsetoria reftitutione redintegrari actio-
nes adverfus eurn , contra quem per minirriam
fuerant capitis diminutionem extinitce, perinde
ac fi nulla ftatus mutatip intervenifiet; execpto
cafu , quo creditor ipfe fuum adrogavit debi-
torem. /. 2. §. 1. 2. 4. ffi. h.t. Sed an viciffim
ipfis quoque capite minutis fuse reftituantur
a<5tiones fummo jure extindse, non fatis expe-
ditum eft. Negat id Cujacius in notis ad Paulum
recept.fent.libr.i.tit.j.§.2. Ant.Faber in rationaiib.
itd l. 8 .ff.h. t. contendens, perimi quidem ca-
pitis diminutione minima adiones , & quae in
capite minutum dabantur, & quse ei adverfus
alios competebant: fed priores in eutn reftitui.ex
hoc capite ; pofteriores , quse ipfi fuerant ante
ftatus mutationem qusefitse, non item; quia (in-
quit) otnni cafu is, qui capite minutus eft, eas
fuo amifit proprio fa<5to, ideoque reftitutionem
earum non meretur : uti illa ei, qui fuum ad-
rpgavit debitorem , denegatur. d.l.2. §.4. ff. h.t.
fed plenius cotifideranti univerfa, ftatuendum
videtur , difficilius quidem rariufque contigiffe,
ut minima capitis diminutione extinguerentur
aitiones , quse capite minuto fuerant ante ftatus

MINUTlbNET 5 8 t

mutationem acquifitas: : dum adrogatiotie.in alie-
nam tranfiens familiam omnia fere jura,adtiones
omnes , ipfo adrogationis jure transferebat in
patrern adrogatorein; unde adrogatio univer-
falibus accenfita fuit dominii acquirendi modis.
tot. tit. Jnfttt. de acqmfit. per adrogat. l.fipaterfa-
milias 15. . de adoption. emancipatione vero
fui juris factus noii multas. actiones fibi antea
acquifiverat, fed patri potius , cujus fuberat
poteftati ; quse proinde etiam apud patrem fir-
mse manebant ac illibatse poft emancipationem,
/. ult. C. de ufiufrulhi. interim tainen veteri jure
varia , quse capite ininuto competierant, per
minimam capitis diminutionetn fuifle extin£ta ,
quia ad patrem adrogationem nequibant tranfire;
veluti jus ufusfru£tus aut ufus, aliaque perfo-
naliafic oflibus perfonse inhserentia, ut de per-
fona in perfonam non poflcnt transferri, tefte
itnperatore in §. 1. Jnfiit. d. tit. de acquifit. per
arrogat. & Paulo recept.fient. libr. 3. tit. 6. §.29.
(licetjure novo cautmn fuerit, ne minima ca-
pitis dim.inuticne ufusfructus periret. d. §. 1. l.tdt.
C.deufiufi.) In hisigitur, qusecunque illafue-
rint, minima capitis diminutione peremtis noti
potuit non manifeftiffima apparere sequitatis ra-
tio, quse prsetorem debuit ad reftitutionem aftio-
nis aut juris hoc quoque in cafu movere : prsc-
fertim , cum & ipfos teftatores quandoque in
cafum capitis diminutionis prsecavifle , Gajus
autor fit, teftamenti formulain talem exhibens;
Titio ufiumfruUum fiundi lcgo , qtioticnfique capite
minutus crit , eundem ufumfmttum ei do. I. itt
fingulos 8 .jf.de annuis legatis. Adde l.ficut 3 .ff.
quib. mod. ufttsfr. amitt. l. licet 23 ■ ffi. de ufitt &
ufufr. kg: Efto enim,quod hie concurrat fa<5tum
ejus, qui capite minutus eft .; in quantum in
ipfatn confentit familise mutationem; quis tamen,
obfecro, non animadvertit, durutn nitnis ac cru-
dele futurum ; fi a<5tiones, quse non tam ex vo-
luntate ejus qui minimam fubiit capitis diminu-
tionetn,. quam potius ex juris fcrupulofitate ni-
miaque fubtilitate extin<5tse funt, fine fpe refti-
tutionis nianerent peremtse; atque adeocommo^
da, quibus quifque pelle<5tus in capitis dimi-
nutionem minimam confentiendum credidit, tain
gravi aftionum jaftura penfarentur & redde-
rentur luftuofa, uti in fimili ratiocinatur Imp,
in §. hoc quoque 2. Jnftit. per quas perfion. cuique
acquiritur. Sed & quid qua:fo concipi potcft in-
eptius, quam hoc, quod minima capitis dimi-
nutione creditoris interveniente, debitores ejus
fine ullo fuo fa<5to ab ornni efficaci obligationis
vinculo & exaftione manfiftent liberati ,, atque
ita prsctor denegando reftitutionem faviftet libe-
rationi, & liberalitati, quae non ab ullius inuni-
ficentia vel beneficii conferendi volUntate, fed
tantum ex fummo jure, id eft> nimi^ acmi{era
fubtiiitatc, ad meram iniquitatem & injuftitiam
ducente, caufam habet ? Aliarn fane prsetorifte-
tiffe fententiam , vel inde collegeris , quod, licet
minim? capitis diminutione perierit etiam agna-

,N n ti«,

-ocr page 298-

T i t. vi. 2 a

fuiffe; atnon reliquas novas, ex lege pofteriore
vel fenatufconfulto obvenientes. /.!;§.§. capitis.
8 .jfi. ad Senatufconf. Tertull. t. capitis dimnutione.
ii.jf.de ftiis & legit. hered. §.fcienduin. 2. Jnjlit.
de Senatufconf. Orjit. Neque multunr prsefidii eft
adverfse fententise in eo , quod non reftituatur
creditori aftio, qui fuum adrogavk debitoremi
d. t. 2. §.q.Jf. h. t. tum, quia facilius fuit, inter
adrogantem adrogatumque extinftam manere obli-
gationem, quam inter capite minutum & quof-
vis promifcue debitores ejus, faepe nec gratia, nec
amicitia, nec vinculo fanguinis , irec beneficid
ullo notos : tum , quia ex afteftiOne ill^, quse
adrogantem movit ad adfcifcendum fibi in filium
debitorem fuum , non difficulter debiti temit-
tendi voluntas atque propofitum prafami potuit,
eaque ratione fubtilitas juris hoc in cafu, aquitate
non refragante , confervari.

tio, fimulque fucceffionis ab inteftato, & alia
fuitatis jura. d.^.i. Jnft.de acquifit.per adrog. §.ult.
Jnfi. de tegit. agnat. tut. tantum tamen abfuerit,
ut hic prcetor acquieverit, ut potius emancipa-
tos ita cum fuis vocaverit ab inteftato, ita eman-
cipatos jufferit heredes paterno inftitui tefta-
inento, ac fi effeftu infpe&o per omnia prope
poteftas patria non fuiffet diffoluta , data prze-
teritis emancipatis bonorum pofleffione contra ta-
bulas , ab inteftato vero ea, quas unde tiberi ap-
pellatur; cognatis etiam poft agnatos ad bono-
rum poffeffionein, unde cognatj, admiffis. Ne
dicam, non prartorem modo capite minutis ad-
verfus larfiones, ex minima capitis diminu-
tione contingentes , fuppetias tuliffe, fed &
jure civili iifdem fuiffe fuccurfum : dum non
uno loco traditum, per minimam capitis dimi-
nutionem veteres quidem hereditates, id eft, quse
ex lege 12. tabularum deferebantur, peremtas

Ex quibus caufis majores 25, annis in integrum reftituantur.

Summaria.

1. Qttis hoc tit. ahfens dicatuf; qttales, re ipsa
prcefentes , fiffione tamen juris pro ahfientibus
habeantur ?

2. Quomodo prccfienti per abfientem lcefo fiubvenia-
tur , & qualis abfientia tunc fiufficiat. quale re-
medinmjure novo datumfit prcefienti.

3. Qualis abfientia requiratur, ut abfientiper abfien-
tiam lcefio fiuccurratur contra prcefientem ; quinam
abfint reipublkce causa; an & legati mtinicipio-
rttm ?

4. Abfienti ncn fuccurritur, fi domi procuratorem
reliquerit, quem & regulariter relinquere debet.

5. An, & quce abfientia voluntaria fiaciat, abfienti
lcefio fiubveniri ?

6. De affione refciffioria, exceptionibus, aliifique
remediis, quce competuntper abfientiam lcefis ?

7. Quibus in cafibus ceffiet refiitutio propter ab-
ficntiam.

8. De generali ctaufiula editti, aut fi qux alia
rnihi jufta caufa videbitur &c. cujus exempltm
addttur.

Facilius hodie , quam apud Romanos ex illa
generali claufiula majoribus dantur refiitutiones.
An adverfius filentium exjudicio legis, diffamari,
impofitum ?

10? An adverfius peremtam litis infiantiam? An
adverfus difirattidnem rerum fiuarttm & folen-
nem ex decreto judicis fiattam earum addittio-
nem , fi ea ipfis abfiettttbus aut jufia. ex causd
ignorantibusfatta? <-^J

11. An creditor, qui edittis monitm , ut fiuum
creditum manifiefiaret, & de prcelatione difipu-
taret) in mord fiuit ₃ & ita per fententim decU-

ratus efi excidijfe jure fiuo; fijufiam doceat igna~>
rantiam aut impedtmcntum ? Et quid, fiin mora
quidem fiuerit, fied necdumfiententia exclufiusfit?

12. A11 adverfius longi vel longijfimi temporisprce-*
ficriptionem ob fiolam ignorantiam ? quid fi con-
currat cum ignorantid jufta abfintia ?

13. An adverfus temporis brevioris prcefcriptioneS
rnctjor exjufta ignorantia reftitui pofjit ? veluti
adverfius Jlatutariam btennti prceficriptionem in
exigendis pretiis rerum minutim vendttarum,
falarits &c. vel adverfus posnam commiffii
ob non folutum canonem, non petitam invefti*
turce renovationem , lapfum fatalium appetlct<
tionis aut revtfionis ?

14. An adverfius lapfim temporis • ad retrattunt
faciendum ftatuti, vet atia ftmitia prceter ju£
commune introdutta, quis ex ignorantiji vet abr
fientid vet cetatis auxitio, reftitui pojjit ?

15. An adverfits prcefcriptiones ccnvcntionaleSi
piita iapfum temporis tege commiJJoriiivelpatto

' redetntionis intra certum tempus faciendce com*
prehenfi?

16. An fidejujfior adverfus non petitam attionuttir
cejfwtem contra retiquos confidejujjires, pofi-
quam. fiolidum fiolvit, ut adhuc atttones cedantur ?

17. An adverfiits voluntarias , fiett, ex partium.
conventione ac cdnfiettfiu fiattas condemnationes <2
fiupremis vet infierioribusjudiribus?ubi &,anfiup-

\ plicatio adverfus eas a fiup remis judicibus latas ?

18. An adverfius omijfiotiem veladitionem heredi-

| c' tatis ? &quid, fi creditores quidam doto latue-

rint, ut heres heredimem adeati tanquam fufi>
» fiwntem? < •

1An

-ocr page 299-

fex quibus causis majores annis in integrum etc. iS^

•vel deliCto lierfabantur , vei nitnio Ucitandi ca->
lore in publicd auttione ? - .

21. An , fi tantum fattt & temporarifl pojfef
fioms qucefiio fit ?

Tp. An vidna, qtice ante funus mariti renunciavit
domui mortnarice ad evttandum ces dlienum
ftante matrimomo contrattum , adverfus iilam
renunciationem reftitui pojjit ?

'10. Anfuccurratur majoribus tefis, dum in dolo

^&fV^VlNtcr juftas reftitutionis caufas
numera ta quoque invenitur ab-
fentia ; quce hic eft, cum quis
abeftab eo ioco, in quo domici-
liurn habet;atque ita aliter,quam
injudiciis, & ufucapionibus, abfentia accipitur.
Sed & fiftione juris quandoque in materia refti-
tutionis pro abfentibus habentur, qui vere pra:-
fentes funt, utputa, furiofi, prodigi, pupilli,&
fnniles non defenfi. /. ult. Jf.de verb. obligat. arg.
I. ut perfettitts i.in pr. C.de annali except. quique
eodem in loco in vinculis detinentur , aut in
jus vocari nequeunt, ut magiftratus majores;
aut prasfentes fui copiam non faciunt; aut de-
nique contra quos noluit jus dicere magiftratus
per fordes. /. ait prcetor 2 3. pr. & §. uit. 1.24.2 5.
16. §. 2. &ficqq. Jfi. h. t.

2. Succurri vero poteft vel praefenti contraab-
fentemj vel abfenti contra praefentein, vel abfenti
contra abfentem* Prarfenti quidem adverfus ab-
fentem fnbvenitur fine abfentia: diftinftione; cum
qua:libet ftve neceifaria, five voluntariaj five ho-
siefta, five inhonefta fufficiat; Si enim ipfa ab-
fentia reipublicas causa non debeat alteri prarfenti
vel abfenti damnofa efte. /. abfientia 140.jf. de reg.
juris. multo minus id debet abfentia alia, qux non
ita,uti quidem ea, qua; reipublicce causa eft, pra?-
cipuum meruit favorem. Non aliter tamen pra-
fens adverfus abfentem juvatur, quam fi abfens
indefenfus fit, adeoqufc procuratorem domi non
reliquerit, & defuerit defenfor, qui prjeftita de
judicatO folvendo cautione fefe pro abfente fiftere
paratus fuit : nam fi talis fefe obtulerit, ctllpa
prcefentis eft, quod adionem aut jus fuum.ad-
verfus abfentem amifit. /. itemait 21. §. 2.^3.
b. t. Sed jure novo is, qui prsefens eft, contra
abfentem querimonia,feu proteftatione,apud prce-
fidem, vel loci judicem, vel his deficientibus apud
iabellionem , vel teftes fafta , jus fuum con-
fervare poteVc.l.utperfcttius 2. C.de annaliexcept.

3. Quod fi ex adverfo abfens larfus fit per
prarfentem , aut abfentem, fecundum l.ult.Jf. h.t.
inter neceffariam & voluntariam abfentiam adhi-
benda diftindho eft; Etenitn , fi neceflario quis
abfuerit, fi quidem ex turpi causa, veluti dum
relegatuseft, non reftituitur; nifi causa cognita
appareat, illum omni culpa carere in damno ,
quod per talern abfentiam paftus eft , mortuo
forte procuratore quein rebus fuis praefecerat. /.
fed tjfi 26. §. adverfius. x.l.fiquamiiiti40.§. 1.
ffi- h. t. I Papinianus 2 o. Jfi. de minor. 25. annis.
Sin excausa honefta , datur reftitutio perhujuf-
modi abfentiam laefis ; quales funt milites in ex-
peditione vel Romce, non item domi commeatu
accepto_}exiftentes; quique propter miljtes caftra
fequuntur inedici iimilesque. /. milites 7. /. inter
eos 33. §. ult. I. 3 4. /. pen. Jf. h. t. arg. /. un. Jf.de
bonor. pofiejf. ex tefiam. militis tit. C. de reftitut.
milit. ad hxc mifli, ut milites ducerent aut re-
ducerent, aut ad homiues malos compefcendos ;
uti & proconfules prxfideique provinciariim , le-
gati proconiulum , procuratores Grfarum , Sc
generaliter qui ad provincias regendas mifli funt,
eorumque comites ac miniftri. l.abcjfe 7,1.1. qui
mittuntur 3 5. pr. & §§. fieq. h. t. arg. /. admini-
firantes 41. §. eorttm 2. Jfi.de cxcufiat. tut: Brif-
fonius Antiquit. libr. 4. cap. 14. legati, five^ po-
pulo Romano ad gentes alias, five a municipio
ad principem pro expediendis fui municipii ne-
gotiis ; mifli imt; quatenus fenfu latiore dicun-
turabeffe reipublicae causa, qui nOn fui commodi
causa fed coa6ti abiunt. l.legatis 8- junct. /. rci-
pubiicce caufit 3 6. jfi. h. t. licet proprie loquendo
municipia a rebuspublicis feparata fint, eoque
fenfu legati municipiorum negentur reipublicai
causa abeife. /. fied etfi 26. §. ult.jfi. h. t.l.i. C.
h.t. junfi. /. bona civitatis 15. /. 16. Jf. de
verb.fignif. Quod fi quis abfens fuerit ex causaj
quce neceflaria quidem , fed per fe nec honefta
nec turpis eft , etiam tunc abfenti fuccurrehdum
fuit; veluti fi quis morbi, aut jufti metus causa»
non vano timore perterritus, abfit, dum vi tern-
peftatis , latronum, hoftiumve, impeditur ad-
efle, five hos tantum metuat, five ab hlsaliifque
detentus fit. /. hoc edittum 2. §. ult. 1.3. l.fuccur-
ritur 9. l.ficui 3 8. in fine. jfi. h, t. L 2. & ult,
C. h. t. vel fi teftimonii dicendi causa evocatus
fit, aut cognitionis vel appellationis gratia pere-
grinetur. Lfied &fi 26. §.idt. infin. jfi.h. t.

, 4. His tainen oihriibus ita demum fucCurri
folet, fi nullUm domi procuratorem reliquerint:
hunc enim fi conftituerint, cum ordinariam ad-
verfus eum habeant mandati adionem, haudre-
ftituendi. /. is qui reipubikce 39. fif- h.t. l.ult.
ff.de in integr. refiitut. nifi is folvendo non lit, aut
culpa careat; quo de cafu intelligenda. I. fied etfi
26. §. idt. jf. h. t. Bachovius. tratt. de attton.
difp. 3.tb. 28. aliter Cujiciusltbr.i^.obfierv. 14.
Et quamvis regulariter quifque abfuturus tenea-
tur domi procuratOrem relinquere ; multi tamen
cafus evenire poffunt, quibus impeditur, veluti
nimia feftinatione, vel quia deftimaverat maturiuS
reverti, vel idoneum non inveniebat , vel quia
mprtuus eft is, quem abfuturus conftituerat.
Plane fi per manifeftam negligentiam, ac velut
contemptum, prartermiferit doihi alium fuis rebus
prjeficere, reftitendus noh videtuf; eo quod norf
tam abfentia, quam potius culpa atque ttegli-
gentia propria ei damnofa fuit. arg, /. non enirn
16.f.b.t.

Nn 3 5 ,Vo'=

-ocr page 300-

284« L 1 1?. IV.

5 < Voluntariamabfentiam quod attinet,ix qui-
dem non nifi ex causa injuita procedat, dum ab-
fens vagabundus eft, aut transfuga, vel defertor
militise, vel latrocinia exercet, vel creditorum
fraudandorum caufa latitat, aut propter crimen
commiftum non audet prsefens efle, nulla ratio
fuadet, ei fuccurrendum eife. arg. /. item ei 14.
ff. h. t. Sed &, ii jufta fubiit ablentis volunta-
tarise ratio, veiuti ftudiorum aut mercaturse , re-
ftitutio regulariter concedenda non eft ; cum de-
buerit, atque etiam potuerit, nulla preflus pro-
fcitionis neceflitate , procuratorem domi con-
ftituere, contra quem de damnoregreirum habet.
Si tamen mortuus fuerit datus procurator, aut
furofe aliove modo inhabilis redditus, non inique
prxtor fecerit, fi ei fubveniat, ne per juftiflimam
abfentia* caufam capiatur ac in dainno fit. i. man-
datum 57. ff- mandati. I. nec non 2 8. ff. h. t.

6. Ad hanc vero reftitutionem impetrandain
comparata fuit a&io prartoria refciiforia in rem ;
etiam 1'ubliciana in jure noftro appellata. l.in ho-
norariis 3 5. ff. dc ohlig. & afiion. I. mandatum 57.
ff. mandatt. heredibus & in heredes competens,
qua refcinditur ufucapio, & res amiifa recipi-
tur. §. ritrfus 5. lnftit. de afiion. I. cum miles 3 o.ff.
h. t. d.l.3 5. de ohiig. & dft. Sed & exceptio com-
parata eft ad rem retinendam , fl forte is , cujus
res ufucapta eft , in rei iftius poffeflione fit, ac
abeo, quiufucepit, interpelletur. l.nccnom8.

pcn.ff. h.t. Rxvardus lihr. 4. vartor. cap.
Et, ii abfens condemnatus fit, ii quidem inde-
fenfus, fententia excutioni danda non erit, ac
denegabitur in eum judicati aftio , fit ut ex in-
tegro caufa agenda frt. /. fiprcctor 75. in fine ff.de
judiciis. l.i. C. h. t. ftn defenfus , & fe per fen-
tentiam lsefum putet, ita reftituendus foret, ut
tantum poflit omiflam interponere appellatio-
nem. /. ult. in fine ff. de in integr. refiitut. quod
iialio modo, aftione peremta, la'fio contigerit,
veluti repentinis feriis , reftituitur agendi jus. /.
fied & fi 2 6. §. fifierice 7. ffi. h. t. Coniideranduin
etiam , non modo lcefis fubveniendum eife, fi per
abfentiam damnumpafli iint, fed& fliucrumiis
non acceiferit : qua ratione miies, cui annuum
lcgatUm erat fub conditione fi in Italia moraretur,
per hanc reftitutionem etiain tempore expeditio-
nis legatum capit. l.fuliantis 17. §. ult.l. &fiive
17.I. fi quis Titio 41. I. fi quis Jlipiilatus ff.
h. t. Si tamen abfens lucrum captare vellet per
reftitutionem cum alterius pcena vel damno, au-
diendus non eifet, cum natura aequum fit, nemi-
nem cum alterius detrimento fieri locupletiorem.
Qua de causa non reftituitur, fi ufucapio , quain
prsefens inchoaverat, per abfentiain ejUs, veluti
captivitateni, interrupta fit. I. ficiendum eft. 18.
J9. 20. ff.h. t.

7. Ceflat ex hac causa rcftitutio, fi quis \x-
fus frt, cum ultra conftitutuin tempus abeffet;
vel dicis causa abfuerit reipublicse gratia, dum al-
terius grandis commodi captandigratia id egit, ut
rcipublica: causaabeflet. l.item hj.q.i.¹) .l.Yeipuhlicce

T I t. vi.

36.37.3 8. /. nonvere ^i.ff.h.t.l. quilihera 14.ff.de
legation. vel quadriennium (olim annum utilem
§.5. Inftit. de attion. /.35. ffi. de ohi. & att. )
elabi pailus fit a tempore ceffantis abfentiae aut
impedimenti,aut mifiionis impetratae.t.i.l. ult.Ci
de tempor. in integr. reftitut. vel pradens idem
damnum fuiffet fubiturus. /. is qut reipuhlicce 44;
ffi. h. t. Quod ii is, cujus res jam erat capta ufu-
capi, deinceps reipublicse quidem causa abeffe
cxperit , fed ante impletam fuse rei ufucapionem
redux , ac jam pra:!ens, rei iftius ufucapionem
itnpleri pailus fit , non aliter reftituendus eft,
quam fl tam exiguum a reditu tempus fuperfue-
rit prsetoris arbitrio, ut non fatis comnlode fefc
potuerit ad interruptionem faciendam parare. L
ah hofiihus 1 5. §. ult. I. 16. ff. h. t.

8. Eft & generalis edi&i claufula, videlicetj
fiqua aiia mihijufia caufia effe vtdebttur, reflituami
quoad ejus per leges , plcbfcita , fienatuficonfulta,
editta, clecrcta principum hcebit. I. 1. ff. h. t. ex
qua fuccurfum ei, qui , de itinere aCtuque pri-
vato experiri interdifto defiderans , cum non
hoc anno iviffet ob inundationem, ( uti requi-
ritur ad illud interdiftum ) fed fuperiore, ita me-
diante reftitutione ad interdiftum admiffus fuit,
ac ii non fuperiore fed hoc anno itinere actuque
privatoufus effet. /. 1. fiquispropter 9. ff.de
itinere attuque privato.

9. Quia vero faciliores ac proniores funt ho-
dierni mores, quarn jus Romanum , ad reftitu-
tionem ex hac claufula generali tribuendam,tefte
Neoftadio Ctirice Holiand. decifi 39. verf.fiecunda
movit. operse pretium fuerit , cafus prsecipuos
controverfos hic fubneftere. Si ergo jus aliquod
non ex generali pisefcripto legum , fed quodam-
modo more infolito amiffum fuerit, haud difti-
culter per reftitutionem redintegratio ejus impe-
trari'poteft: atque adeo, fi alicui convento ex
1. diffamari, ac intra tempus prsefinitum a6tio-
nem' non intentanti, filentium fuerit in perpe-
tuum impolitum , ex probabili causa adverfus
lapfum temporis ipfamque fententiam reftitui
defiderans, audiendus foret: utipoft Ant.Solam
ad conftit. Sabaud. tit. de conclufi. in caufia part. 3.
glofifi. 3. num. 4. 5. pag. mihi 334. notat Waffe-
naar pratt.judic.cap. 3. num. 12. dr 13.

10. Similiter adverfus peremtam litis inftan-
tiam facilem effe hodie reftitutionis impetra-
tionem, obfervat Neoftadius curice fiupr. decifi.92.
Groenewegen ad 1.18. § .4. ff.de deto.& adl. 13.
§. 1. C. de judiciis. aliique ibidein citati. Nec
minus adjuvandi per reftitutionem majores, ii
res eorum, quafi ad tertiuin pertinentes,diftrada:
palatn ac poft folenliia fubhaftationis ex decreto
judicis tradita: emtori ac addi6tse flnt, ipfis pro-
pter abfentiam aliainve caufam probabilem igno-
rantibus; five abfentes fuerint, dum alio in loco
domicilium fovebant^ five dum in loco fubhafta-
tionis doinicilium foventes peregrinabantur.
Quainvis enim non vilis haftse fifcalis autoritas
fit, hodiernis prafertim moribus, nec facile con-

veili

-ocr page 301-

&X QUIBUS CAUSIS MAJORES 2

velli debeat fides ejus; non tamen ufque adeo
fui valitura momento ell , ut propterea verus
dominus , ignorantia probabili non intercedens
rerum fuarum dillraftioni, atque adeo extra
culpam pofitus , dominio rerum fuarum alteri
publicse addi£larum maneret exutus. Sic ut hic
idem prorfus in majore ob juftam ignorantije cau-
fam ftatuendum fit , quod de minore plenius
traditum tit. de minov. 25. annis. Joh. Papon.
lib. 18. tit. 6. arrefl.4. Ant.Matthseus de autfion.
libr. I» cap. 16. num. 31. 32. Groenewegen <*d
/. 13. C.de evitfion. Parladorius rer. quotid. hbr. 2.
cap. fin. part. 5. §.9. num. 11. 12. Et hsec ita,
nifi a fifco vel principe ellet fa£la diftiuSio ;
quippe qua jus pleniffimum emtori qu^ritur, ac
perfectiffima fecuritas; fola domino adverfus fif-
cum aiitione intra quadriennium fuperftite. §. ult.
Infiit. deufiucapion. l.ult. C.fi adverfi. fificum.

11. Ex eadem ratione creditoribus fubvenien-
dum, qui publico edidto admoniti, ut fuum cre-
ditum manifeftarent, cuin forte bona debitoris
folvendo nori eflent, ac de pnelationecreditorum
foret difputandum, id ipfuin facere pratermife-
runt, ideoque judiciah fententia declarati funt
cecidiile juribuS iuis & aifiionibus , fi qus ipfis
competiiftent; fi deinde intra tempora ftatutis de-
finitaj vel alioquin intra ordinarium reftitutioni-
bus petendis prsefixum tempus, juftam allegave-
rint ignorantia: aut alterius impediinenti caufam,
quod edidlis propofitis non paruerint, ac indi-
caverint crediti lui exigendi jus ac quantitatem.
Ant. Matthjeus de auMion. libr. 1. cap. 17. num. 13.
14. Msevius adjus Lubec. libr. 3. tit. 1. art. 1 o.
num. 14. Plane fi necdum per fententiam fuerit
iinpofitum perpetuum filentium, etiarn fine fo-
lenni reftitutionis auxilio ad jus fuum proponen-
dum , ac de protopraxia difputandum , admit-
tendi videntur; eo quod dilationes arbitrarise per
judicem prasfinit® regulariter pereintoris non
funt, atque infuper liberum cuique efte debet
agendi petendique jus, quamdiu illud neque a
fege neque a judice ademtum eft; ademtum vero
non cenfetur, nifi fententia definitiva id declara-
tum fit; neque enim folse judicum comminationes
fufficiunt, fecundum infcriptionem & tot.tit. Cod.
comminationes, epifiolas, programmata, fiubficriptio-
nes, aufforitatem rci judicata nonhdbete. Andr.
Gayl libr. 1. obfierv.^j.num. 8. Ant. Matthseus de
duff. d. lib. 1. eap. 17. num. 12;

12. De longi vel longiffimi temporis prae-
fcriptione expeditUm exiftimo , adverfus eam fe-
mel rite irnpletam priftino domino non effe dan-
dum ex causa ignorantise reftitutionis auxilium:
vix enim eft, ut illa fatis probabilis fit; atquein-
fuper id vetat de ufucapione l. ult. C. de longi
iemp. prccfcript. qua cautum , nidlam ficientiam
expetfandam ejfie, ne alterd dubitationk inextri-
tabilis occafio oriatur. (Adde l. unic. C. de ufiucap.
transform.) de prafcriptione temporis longiffimi
/. omnes 4. C. de prceficript. 3. vel 40. ann. dum
illio fancitum, ne ullum jus privatum velpubHmm

ANNIS IN INTEGRUM ETC. 28f

in quacumque causd vcl quacunque perjbna, quod
quadraginta annorum cxtinfium cfi jugi jiientio,
movcatur. Quibus accedit, quod uno tantuin
in cafu ex jure novo ob rnalam fidem autoris
cum priftini domini ignorantii concurrentein
prsefinitum fuit poffidenti triginta annorum fpa-
tium ad ufucapionem, alioquin clecem aut vi-
ginti annis adimplendam. novell. 119. cap. 7.
quod fruftra foret, fi ob ignorantiam reffitutio ad-
verfus ufucapionem promifcue concedenda foret.
Quo ipfo etiam fatis toilitur ac praxluditur effu-
gium diffidentium , dum ajunt, pra:fcriptionem
quidem currere ignoranti, fed 11011 denegari refti-
tutionem ex capite ignoranti£e , tanquam jufta
causa. facbineus./z/>>\ 1. controverfi. cap.69. diffen-
tiunt plerique,Chriftineus adMechlin.tit.16.art. 1.
num. 29. & vol. 4. dcafi Sq.num. Andr.Gayf
libr. 2. objerv. 1 g.num. 18.19. Oddus de refiitution.
qucefi. 90. art. 4. 5. Ant. Faber Cod. libr. 2. tit.2 3.
defin. I. decifiones Cur. Holl. imprejfce pofi confi.
Iioll. part. 3. vol. 1. pag. 23. 24. & 28. Si
tarnen neceffaria priftini domini abfentia concur-
reret cum ignorantia, magis eft, ut ei etiam ad-
verfus temporis longiffimi prsefcriptionem fub-
veniatur; eo quod & fola abfentia neceftaria id
operari poteft, fecundum ediftum demajoribus*
jam .111 prascedentibus hoc tit. traftatum: Nec
hifce adverfatur, quod in l.ficut 3. C, deprcefcript.
3 o.vel 4o.ann. dicitur, non abfientia , nonmi-
litid contra hanc legem defiendenda; cum inde qui-
dein appareat, adverfus abfentes militefque cur-
rere iftam temporis longiffimi prafcriptionem ;
non tamen, reftitutionem ex capite abientia: ex-
clufam elle : nam & ipfis minoribus eam currere,
& hos tainen a:tatis auxilio adverfus eandem im-
pletam juvari, ante traditum. tit.deminor. 25.
annis. Grotius Manudutt. adjurifiprud. HoWMbr.
2. cap. 7. in fine & hbr. 3. Cap. 46. nitm. 9. 1 o„
Ant. Matthseus partem. Belg. furificdnfi.g.num. 2 2.
Groenewegen adl. 3. C. deprceftrtpt. 3 o. vel 40.
annor. Waffenaarpratt.judic. cap. 2. num. 3 3.

13. Brevioris temporis prarfcriptiones quod
attinet; adverfus eas majoribus remedium dene-
gandum non fuifte, conftatex /. Pamwnius Avi-
tus 86. ff. de acquir. vei omitt. hcered. nec id
ambiguum efte poteft illis , qui paulo ante alle-
gati, etiam in longiffiini temporis pra:fcriptione
ex fola ignorantiS reftitutioni dederunt locum.
Atque adeo non dubitem, quin adverfus ftatuta-
riam biennii prsefcriptionem, exigendis pretiis
mercium minutim diftractarum , mercedibus
operariorum , falariis advocatorum &c. prsefini-
tam , ex hoc ignorantise capite majorennibus
quoque fubveniendum fit; vide Abr. a Wefel ad
noveil. conftit. Uitrajeft. att. 21. num. 5 o. uti &
adverfus jus commiffi ob non folutum toto trien-
nio canonem , aUt non petitam intra tempus le-
gitimum inveftitursc renovationein , fi negligen-
tia ex eo procefferit, quod emphyteuta vel va-
fallus ignoravit, prardiutn emphyteuticarium effe-
aut feudale. Grivellus decift 58. num. 8. 9.10.

N n 3 Jaco-

-ocr page 302-

L i b. IV. T i f. VI.

jacobus Coreri obferv. 22. WaflenaarpraB.ju-
dic.cap. 2. num. 14. &feqq. & num. 20. Groe-
nevvegen ad l. 2. C. de jure emphyteut. num. 2.
Idemque in lapfu fataliuin , ut appeiiant, ad-
mitti, plenius dicetur in appeliationum materia.
Interim vide Gayllihr. i.obferv. 143. Neofta-
dium fupr. cur. decif. 52. &t depattis antenupt-
cbferv. 1. i'n notis verb. non recipiendum. exceptis
fatalibus revifionis , tefte van Alphen , Pape-
gaey part. 1. cap. 28. num. 6.pag.mihi 438. in
med. *

14. Si tarnen iis, qu£ contra generalia juris
fundamenta, ac generaiem juris rationem , & na-
turarn rei, introdufta ac permifta funt, pera-
gendis certumtempus praefinitum fit; vix eft,
ut adverfus temporis illius iapfum reftitutio con-
eedatur. Unde, fi quis anni vel alterius tempo-
ris ftatuto definiti fpatimn , ad retraftum rei ven-
ditse exercendum , elabi paflus fit , ei nec ob
sctatem , nec ob abfentiam nec ob ignorantiam
reftituendam fore retrahendi facultatem , obfer-
vat Neoftadius curice fupr. decif 29. Cancerius
variar.refolut.part. i.cap. 1.num. 276. 277.278.
licet aliis contra placeat, tempus retraftus non
currere ignoranti, fed foli fcienti, fic ut reftitu-
tione ob ignorantiam ne opus quidem foret.
Hugo Grotius manud. adjurijprud. Holl. libr. 3.
cap. 16. num. 11. 12. qua de re plenius tit.de
lege commijforia.

15. Similiter reftitutio non danda majori ex
capite ignorantiae vei abfentia: adverfus lapfum
temporis, quod mutuo contrahentium confenfu
definitum eft, feu adverfus prarfcriptionem con-
ventionaiem; veluti fi id a<5tum fuerit, ut res in-
emta eflet, fi intra decem menfes pretium folu-
tum non fit, vel ut intra annum cofnpeteret
venditori redimendi jus : nam ne ipfis quidem
minoribus aetatis auxilium adverfus temporis hu-
jufmodi lapfum debere tribui, tit. de minoribus
adftrudtum eft; ut proinde id ipfum longe ma-
gis in majoribus ob rationes ibidem prolatas pro-
bandum fit: eoque facit. /. fi a te 7. C.depaflis

* inter emt. & vend. Sande decifi. Frific. libr. 1.
tit. 15. defin. 5. Fruftraque in id fudat Oddus,
de refiitution. qitcefi. 8 6. art. 4. ut , contrariam
amplexus fententiam , fpeciem quandam ac ra-
tionem differentia: interminorem majorennem-
que videri polfet adduxifte. Cum enim is, quo-
cum contraftum eft , non aiia lege voluerit rei
fux privari dominio, quam fi intra certum tem-
pus pretium numeratum fit; aut vice versa no-
luerit tarito emere pretio , quamfi poft tempo-
ris adjedti lapfum irrevocabile fibi haberet domi-
nium, nulius fane cortcipi poteft cafus adeofor-
tuitus aut improvifus ex parte ejus, qui tempus
adjeftum debebat obfervare, (veluti latronum
prasdonumque violentia , aut publica principis
in ufus publicos pecuniam occupantis poteftas)
ut is non ei potius, ex cujus parte contigit, quam
adverfario, ex cujus parte cafus fortuitus haud
cxtitit, deberet nocere ; five oiinor iUe fuerit,

five major , cui temporis obfervatio ex pa<ft®
incumbebat. Sic enim & in locatione opera-
rurn , iifdem ob cafus fortuiti impedimentum
non praeftitis , (veiuti mortalitatis interventu )
mercedis promilfae exaftio vel admittenda eritj
fi moriatur is cui opera pra'ftahda erat; vel de-
neganda, fi is infata concelferit, qui debebat prae-
ftare , ut tit. locati latius firmabitur. Fallitur
vero dum rationem differentia? inter conventio-
nalem hanc & lcgalem prcefcriptionem in refti-
tutione majorennium nuilam efle afbitratur :
cum enim legaiis pr£efcriptio a lege, conventio-
nalis a mero partium arbitrio dependeat , &
quifqu^ etiam invitus legalem praefcriptionem in
fe admittat, conventionalem vero in fe vigere ,
non alteri fed fibi foli fuaeque paftioni ex iibera
voluntate conceptse debeat imputare , arg. 1.
2. 3 .Infi. dedivifi. fiipulat. juftum quidem fuit j
adverfus legaiem pradcriptionem quandoque re-
ftitutionem induigeri, & rem fua; aequitati re-
ftitui, ubi apparebat, ob quafdain circumftan-
tias illarn pra:fcriptionem certo in cafu iniqui-
tate laborare; at nunquam poterit juftum vide-
ri, ut conventiones , nequetemere interpofitar j
neque honeftati repugnantes , fuo deftitueren-
tur eftetftu per remedium prartorium, ubi cafus
aliquis inopinatus intercefllt, atque ita dominus
contra conventionem exueretur dominio, quod
non nifi certa lege voluit tranllatum. Neque fa-
ne alia ratio eft , cur praetor in ftipulationibus
quidem praetoriis non ex libera partiUm volun-
tate fed le jubente interpofitis, ac pcenae adjeftio-
ne firmatis , quandoque poenam promiilori ex
zequitate remittat, licet tempora (veluti, fiften-
di) non exa<5te fuerint obfervata, fi modo nec-
dum adverfarii inceperit intereffe , atque adeo
ceflet a?quitas, quie pratorcm moverat, ut fti-
pulationem pamaiem fieri juberet. I. & fi poji
tres 8.jf. (iquiscaitt. injud. fift. caufi.faff. non ob-
temp. contra vero in mere conventionalibus ar-
bitrio partium fine neceflitate conceptis , ac pce-
nali ftipuiatione munitis, nunquam pcens pro-
miflse renftffio a prsetore concedatur, fed con-¹demnatio fiat etiam ei, cujus nihil intereft pro-
miffionem impletam efle: quafi nihii aliud hic
confiderandum eflet , quam quod a<5tum eft ac
placuit contrahentibus: pcenam enim cum ftipu-
laturquis, non iiiud injpicitur , quidinterfit, fied
quce fit quantitas quceque cohditio fiipulationis. L
fiipulatio ifta 38. §. alteriij.jfi. devcrb. obligat.
alteri 19. Infiit, de inutil. ftipulat,
16. Quod fi unus ex pluribus fidejulforibus *
qui petere poterat , fibi afitiones cedi per credi-
torem contra fidejuflores, non oppofito benefi-
cio cedendarum a<5tionum , neque pa<5tione de
iis poft iolutionem cedendis interpolita j folus
integrum debitum exfolverit; huic quoque re-
ftitudofiem ad id , ut creditor eas etiamnum
cederet, denegari debere verius eft. Cum enim
ipfe folidum debuerit , atque ita non folverit
quod erat indebitum, indeque etiain jura ei de-

nega-

-ocr page 303-

begaverint foluti condiftionem adverfus credito-
rem , qui faum confecutus eft ab eo qui debe-
bat. l.fi teftcimento 49. §. ex duobus 1. in fine jfi.
de fidejujfior. qus tamen condidtio , utpote ex
mera sequitate introdufta, danda fuiiTet, II qua:
jequitas apparuilFet : ac prseterea necejQe foret *
utaftiones revivifcerent tertio, id nonpetenti,
creditori fcilicet, cujus non intereft, quippe cui
per folutionem fadlam ipfo jure perierunt, nec ,
nifi revixerint, ceflionem recipiunt. I. eum is 3 6.
ffi.de fidejujfi nonpoteft inveniri fufliciens a:qui-
tatisratio, qua: prsetorem moveret ad auxilium
fuum talibus impertiendum. Grivellus decifi. 80.
Eoque facit, quod ab Oddo traditum ; fl qui-
dem condictio non detur, quia ceqUitas natura-
lis non patitur , tunc neque reftitutionem dan-
dam effe. de rcfiitut. qucefi. 8. art. 11. num. 89.

17. Porro, fi convenerit inter partes litigan-
tes, quid pronuncietur, uti tunc non abs re erit,
judicem hujufmodi fententiam fine ulteriore cau-
fx cognitione ex partium voluntate proferre. l.fi
convenerit 26. jfi. de rc judicctt. I. judiccm 21 .jfi.
commum clivid. ita, fia judice inferiore lata fit,
ratio non eft , cur non adverfus iltam reftitutio
danda foret, fi lsefio gtavis doCeatur illata. Si
enim adverfus conventiones mutuas ob enormem
Jajfionem reftitutioni locus fit, nec auftoritas rei
ab inferioribus judicibus judicatce tanta, ut refti-
tutionis auxilium , apparente jufta reftituendi
caufa, repellat , etiam tunc , curn pleniflima
caufe cognitione interveniente lata eft ; confe-
quens eft, ut, five partium conventionein fpe-
6tes, five rei ita judicatse vim j reftitutionis x-
quitatem haud deefle fatearis. Eoquefacit, quod
& appellationes h tali fententia moribus omnirio
permiflie funt. Jacob. Coren obfervdt. 2. ttum. 3.
At li i fupremo fenatu, a quo ulterior appellandi
facultas haud competit , fententia ex partium
confenfu pronunciata fit, reftitutionem concedi
haud oportere prastextu lsefioriis, nifi nietus ju-
ftus interceflerit , a fuprema Curia Ordinibus
Hollandise confulentibus refponfum eft; ut ali-
quis faltem fupereflet fecure pacifcendi tranfigen-
dique modus, & una faltem velut anchora facra
in foro inveniretur, qua fidentes qui contraxe-
runt, poflent quiete dormire. Extat refcriptum
apud van Alphen Papegaey part. 1. cap. 28. tn
fitiepag. mibi 43 9. & plenius apud Jacob. Coren
obfierv. 14^ Quemadmodum nec fupplicationem
tunc admittendam efle , probat pluribus idem
Coren, obfierv. 2. Sim. van Leeuvven cenfi.fior.
part. 2. libf. 1. cap. 17. num. ult. in fine. licet
tum de reftitutione tum de fuppjicatione aliud
in Gallia Sabaudiaque fervafi tradat Rebuffus
tom. 1. traff. de literis civilibus art. unic. glojfi. 2.
mm. 37.38.39. Ant.Faber Cod. libr. 7. tit. 19.
defin. 6.

18. Non etiam adverfus aditionem hereditatis
majoribus fubveniendum eft reftitutionis auxi-
lio, (eademqueomiffionis ratioeft) cumpotue-
rint, adhibito invenftrii beneficio , adire fine
damni inetu , fpe lucri interim remanente , fi
quce a?re alieno foluto fuperfmt; atque adeo fuse
prorfus imprudentice temeritatique debeant acce-
pto ferre, quod fimpliciter adeuntes in damno
hsreant, aut repudiantes utilitate deftituantur :
arg. §. pcn. Infitt. de bcered. qualit. & dijfierent.
I. ult. §. fin autem 14. C. de jiirc dcliber. Eoque
facit, quod, necdum adinvento inventarii bene-
ficio, folis minoribus, aetatis favorc, fuccurri po-
tuerit ; nequaquam majoribus : quod proinde
longe magis ex jure novo fervandum eft. §. ex-
traneis 5. Infiit. de hcred. qual. & dijfierent. Nifi
tamen creditores hereditarios plures dolo maio
latuifte probetur , ut ita heredem in heredi-
tatis fatis opulenta: opinionem inducerent , ac
ad fimplicein ejus pellicerent aditionem. arg.
/.23. & ult.fi. de doto malo. Rebuftus totti. 2 .traft.
de refiitutionib. art. i.glojfi. I. num. 3 3. Oddusde
rcfiitution. qucefi. 62. art. 14. Waflenaar pratiic.
judic. cap. ii: num. 117.118.119.120. '

19. Quod fi vidua , quse ad evitandum xs
alienum ftante matrimonio contraftum , renun-
ciavit domui inortuarise , feu fine palla & ca-
lantica exivit ex domo mortuaria, (qua de re
latius in materia nuptiarum) poftmodum fe \x-
fam conqueratur, dum vel seris alieni oftenta-
tione, quod jam exfolutum erat, deterrita, vel
credulitate pfopria indudta, abdicationem facit;
non videtur. ei reftitutio deneganda efle ; cum
abdicatio talis non longe diftet a bonorum cef-
fione, quam fi quisfecerit, rebus necdum di-
ftraftis pa:nitcntia duci poteft , ac venditionem
impedire, fi, modocreditoribus" farisfecere para-
tus fit. /. 3. /. jfi. de cefifion. bonor. I. fi quanti-
tatcm 2. C. cod. tit. Argentreus ad confiuet. Bri-
tann. art. 415. glojfi. 3. ttum. 4. in fine. Guerin,
ddconfiuet. Parifi art. 23 7. fiere in fine.

20. Prseterea reftitutione" non juvandi major
res , fi lsefi , dum in dolo verfabantur ac deli-
&o. l.fied &fi i6. §. & adjicitur 6. ffi. h. i. nec,
fi fe in publicis auftionibus calore nimio licita-
tionis prove£tos, emendo condiicendove Jsefos
contendant i neque enim temeritas & calor in-
confultUs in majoribus , fed. folis in minoribus

^: ferendus ac cOndonandus eft, atque ita prseto-
rium adjutorium meretur. atg. /. vcrum 11. §.
item non 4. jfi. de minor 2 5. annis. Ant. Matthasus'
de autfion. I. 2. Cap. 11. numiult.

21. Non denique reftitutioni locus eft , fi
tantum fafti, & poffeflionis temporari® quseftio,
vertatur , notante Neoftadio Cum fiupr. decifi.
63. verfi. fienatus.

Ex QtJIBUS CAUSIS MAjORES 25. AMNIS IN ^NTF.GRUM ETC. 2

-ocr page 304-

lUIJILMiiilftll

IV. T I t; VII.

TITVLV.S VII.

De alicnatione judicii mutaridi caufa.
SummariA.

I B.

I. Qmdjit attio infdVtum ob aliendtionem jiuticii
mutdndi cdtfa ? quibus detur, contra quos,
quibus in caftbus? an etiam contra eos, qui
dolo id egerunt, ne acquirerent, cumpojfent?

Ut huic aftioni locus ftt, aliendtio debtt ejfefa-
tla inter vivos ; dolo malo; jponte feu ex hbe-

Uia alienatione judicii mutan-
di caufa plerumque deterior fit
a&oris perfecutio, dum reus
Jitem metuens in locutn fuurn
fubuituit alium moleftum, fa-
ftiofum, rixofuffi, potentio-
rem , aut alterius provincia¹ hominem, vel mi-
litem cinguli pra:fuffitione adverfariis fiaud raro
gravem. I. i. §. i. 2. /. /. 4. 1. /. fien. &
ult.ff. h. t. arg. /. milites 31./. licet. 35. C.de lo-
tato. ideo, ii quid tale contigerit, aftio in fa-
flum prartoria comparata eft, la:fo competens,
ac ejus heredibus , adverfus alienantem, etiam
tutorem aut cufatorem, /. nam & jt 10. §. i.ff.
1). t. non item adverfus heredes ejus , quia ex
quodam deli&o videtur nafci , iicet contineat
rei perfecutionem; ad id quod intereft, fi quas
forte impenfas fecerit, aut fi quam aliam incom-
Snoditatem paftus fit, alio adverfario fubftituto.
I quia 3. §.pen. I. 4. §. pen. & 'iiH. I. 5. 6. -j.ff.
h. t. five in rem aftio fuerit, five in perfonam,
quse rei alienata: intuitu competebat; d. I. qtda
3. §.2.3.ff.h.t. five a&or rem ipfatn, five irn-
pofitam rei fervitutem perfequatur. /. item 4. §. 4.
ff. h.t. five onerofo five lucrativo titulo res alienata
iit. /. pen. ff. h. t. vel etiam in facrum dedicata.
arg. I. ult. jf. de litigiofis. vel fervus, qui peteba-
tur, fit manumiilus. /. quia 3. §.fed & fi i.jf.

t. Nec refert, an res, qua: alienata eft, jam
ufucapta fit per alienantem, necne,, pofitister-
minishabilibus, quibus ufucapio impleri potuit.
1. item 4.ff. h. t. Non tainen hac in materia alie-
nare creditur ,^equi, cum potuiifet rei pofleflionem
adipifci, eandetn non acquifivit, fed duntaxat
omifit. /. item 4. §. itemque 1. in med. ff. h. 1.1.
non alienat 119. jf. de reg.juris. cum enim nec-
dum pofleifionem adeptus etiam judicio necdum
potuerit itiquietari, alium fuo loco adverfarium
fubftituifle, adeoque judicium mutafle dici ne-
quit , fed tantum aftionem necdum contra fe
natam declinafle. Plane, fi femel adeptus pof-
feflionem, dolo malo eandem atniferit, perinde
cenfetur judicii mutandi cauia fecifle, ac fi pro-
prietatem alienaifet. d. 1.4. §. Pedius 2. ff. h. t.

2. Ut autem huic a&ioni locus fit, requiri-
tur , ut alienatio fafta fit inter vivos; dolo
ipvalo j fponte, liberaque voluntate; ante iitem

ra voiitntate ; ante litem Contejiatdm; Cf ani-
mo judicii mutandi, cum interejfet aftoris , id
nori fieri ; quce exemplis explicantur. An alic-
nans irivitus cogi pofjit jttdicium accipere de rc
alicnata ?

conteftatam ; ac denique anitno judicii mutan-
di, cum id non fieri a£toris intereflet. Quod fi
unum ex his defit, ceflaibit quoque a&ionis hu-
jus movendx poteftas. Ac proinde , fi quis
ultima voluntate, inftituendo vel legando , rem
in alium tranftulerit, huic edi£to iocus non erit.
/. ex hoc edicio 8. §. fed hcredcm 1-ff.h. t. cuni
peccare non videatur, qui rem in alium trans-
fert, dum ei ulterior fpes retinendi per imminen-
tern mortalitatis cafum peremta eft : iicet jure fin-
gulari imperator id noluerit fibi capere , quod ei
iitis cauia fuiflet teftamento datum. §. ult. Injlit.
qttih. mod. tejlam. infirm. Sed & fi quis ob vale-
tudinem, aut a:tatem, autoccupationes neceflarias,
aut Jitium execrationem, ( cujus verecunda co-
gitatio vituperanda non eft , ) alienaverit, auc
rem velut debitarn bona fide folverit, dederitve
in folutum, vel ob vitium venditori redhibuerit,
redhibiturus, etiamfi iitem non metuiflet, hac
aftione non tenetur; cum dolus defit. I. item
§. 1. in med. & §.3. l.cx hoc editto 8. §. utt. L
9. /. io.fi". h. t. Neceflitate quoque urgentein-
terpofita alienatio, veluti fi pignori res capta fit
judicis auitoritate judicati exfequendi cauia »
a£tioni huic Jocuin non facit; eo quod pierum-
que fafta; ex neceflltate alienationes non conti-
nenturlegum alienationetn vetantium difpofitio-
ne. arg. l.i.ff. defiundo dotali. I. fed fipecunia 3*'
§. pignori 1 .ffi. de reb. eor, quib. tut. vel. cur.fiunt
fine decr. non alieri. Prseterea, fi non ante, fecf
poft litem demuffi conteftatam , aut jure novo
in a£tionibus in rem poft judiciariam conventio-
nem, vel preces imperatori oblatas , & judici
infinuatas, ac per eum futuro reo cognitas, alie-
natio contigerit, fupervacua eft reftitutionis im-
ploratio ; cum alienatio effedtu deftituta fit , in
quantum judiciutn fetnel inchoatum inter eaf-
dem perfonas perinde ad finem perducendum eft ,
ac fi nihil geftum feu alienatum fuiflet. /. ex hoc
cdifto 8. §. i.ffi. h. t. jun6t. /. lite 2. & auth. ti-
tigiofa. C. de litigiofis. Denique , quia hsec actio
ad id quod intereft datur , locum invenire ne-
quit, fi juxta ultimum requifitum non interfic
aftoris, alienationem judicii mutandi cauiS fa-
«Stam efle. Veluti , fi res non fuerit petitoris,
aut poft alicnationem ante judicium hoc inchoa-
tum perierit cafu fortuito; ita ut niliij aftor fua

fuiflet

-ocr page 305-

fuifTet afiione coufecuturus ; nifi fi quid aftons
prseterea interfuit. /. item 4. §.pett. ff. h. t. Idem-
que eft, fi is, qui aiienavit, utiie pati judicium
paratus ftt, perinde ac fi poffideret; aut aliter
arbitratu judicis priftinam reftituat judicii cau-
fam. /. quia 3, §. ult. I. ex hec 8. in pr.ff.h. t.
confiderandum etenim , alienantem invitum ex
edifto praetorio cogi non potuiffe , ut judicium
fufciperet quafi poffideret. /. 3. §. ult. quamvis
poflea per extenfionem Senatufconfuiti, de here-
ditatis petitione concepti, cKperit in eum quo-
que invitum dari principaie judicium , & dolus
pro pofleffione haberi. /. fin aiitem 27. §. fid &
it 3. /. qui petitbrio 36. ff.h.t. l.quidolo 13 ii
ff, de reg. juris. Quemadmodum nec impeditur
adtor , fi commodum videatur , adverfus eos,
in quos pofteffio judicii mutandi causa tfanflata
eft, tanquam re ipsa poflidentes, efficacem in-
ftituere rei vindieationem. l.unic. C.h.t,

DE ALIENATIONE JUDJECIi MUTANBI CAUSA.

TITVLVS VllL
t)e reeeptis, qui arbitrium receperuiit*
Su MMARI A.

t. RationeS, tur acl arhitros eatut: Jn quibus ton-
veniant arbitria cum judiciis; in quibus diffe-
rant , puta in litis pendentia , reconventione,
appcllatione, doli altione propter arbitri corru-
ptionem, autoritate ac potefiate cogendi.

2. Quid fit arbiter, quid arbitrator, quce arbitra-
torispartes fint, & inquo difiet ab arbitro ?

3. Quidfit compromiffum ? an fiubfifiat finepcenee
adjeftione ? an nudo pofftt patto fieri ? & an
tacitum compromiffum cenfieatur, fipartes, ctim

, noh exprefje compromifificnt, ratam habeantfien-
tentiam a tertio, tanquam arbitro eleffo latam ?

4. An focius unus reffe compromittat in re com-
muni, & quis tunc compromiffi ejfettus fit ?

5. An muiieres , & quid bodie ? an minores &
fimiles ? an de immobiiibus fine decreto ?

6. Quj, pojfmt effe arbitri ? an fiacerdotes, infiames,
^Cjudcei, fiervi, mulieres ?

7. An minorcs ?

8. Anjudices, & anjubere poffmt ih fie compro-
mitti ? quid moribus ?

5?. An quis in re fiua ? An advocatus adverfiarii
folus ? an adverfiarius una cum aduerfie partis
advocato ? an fitius in cattsa patris j & vice
versa ?

10. An & quo ufique compromitti pofisitde caufis

• in integrum refiitutionis , liberalibus, populari-

bus, infamantibus , criminalibus civiltter aut
criminaliter movendis , matrimonialibus, fpiri-
tualibus, jure patronatus ?

11. Quatia paCta compromijfio poffint infieri ; an
jusjurandum addi, an id agi ut arbiter certam
fententtam dicat ?

12. An, ut pcena compromifft fifico Cedat?

13. An ut duo arbitri eletii inter fie dijfentientes
tertium eligant ? an ut tunc Titium ajfumant ?
An partes refilire pofftnt ab arbitrio ob parem
arbitrorum dijfenfum ? an moribus duo arbitri
difftdentes tertium fibi ajfimerepofifint fine novo
partium confienfiu, fiid ab initio aUum non fit ?

14. An arbiter cogi pofifit ad implendum arbitrium
fufceptum, & quibus modis ? notatur fingu-

laris qutedam cogendi ratio.

15;. Ferenda per arbitros fententia utraque parti
prcefente. quidjuris, fipars alterutra per contu
maciam vel etiam ex jufia causa abfiit ?

16. Anduo arbitri, abfiente tertio , judicare pofi-
fint ? quid fi tertius legitime citatus fit > quid
moribus & jure Canonico ? an reliqui , fi unui
arbitrorum mortuus fit ?

17. Ferenda fiententia loco & tempore debito. An
arbiter tempus compromijja infiertum pforogare
pofifit ? an & refierre Jeu ahtevertere ?

18. Arbitri efi omnia dtfinire, de quibuS cdmpro-
mijfum,idqucper fiententiam defihitivam. Noh
potefi excedere flnes compromiffi; quod exemplis
docetur. An fiub generali compromiffo conti-
neantur & qucefiiones futurce ? An poffit dila-
tionem fiolutionis dare, an compenfidtionem obje-
ttam admittere ? vefba fiehtentice obfickra inter-
pretari ?

jp. Quidjuris, ft ex tribus arbitris ufttts cotidemnei
in quindecim, atter in deCem, tertius ihquinquei
& qttid moribus ?

20. An evaneficat compromiffum, fiunus comprd-
mittentium mortuus fit, aut bonis cefferit ?

21. Quibus ex caitfis arbiter d fiententice fierendct
necefifitate excufietur ? an tis ab arbitro ad judi-
Cem transfierri pofifit, ihvita adversa parte ? aii
& hodie ? quid fi arbitri litem ultra modumpro-
telent ? quicl fi adverfiuS eos haficatkr aut emef-
gat nova fiufficionis caufia dnte ignorata ?

2 2. An cogi pofifit drbiter adjudicandum, fipoend
compromijfo adjeffa nonfit, vet jamfit commifi-
fia ? quo modo pcena committatur ante fie-ntcn-
tiam ? Qiiid juris, fi dies certus ad judicdnduni
compromtjfio additus non obfiefvetur; & quid ₃fidies certus appofitus non fit?

23. An fiententia ab arbitrio iata mutafi ab copofi-
fit ? quce fit pcena non paretttium fiententice ar-
hitri ? qiiando videatur quis cottira arbitrifien-
tentiam veniffe ? quatis acho & exceptio nafica-
tur ex fiententia arbitri ? quis eam <i paftibui
cxprefje vei tatite ccmprobatam exfiequatur, &
o q m,

-ocr page 306-

l i b. iv.

qutiks tmdmnau diUtiones competant ?

24. Quibus in cafibus fententia arbitri nulla fit, &
executione careat ?

25. Si quis arbitri fentcntia fe gravatum pntet,
quid jure Romano agcndum fuerit ? hodte re-
diicho peti potefl; intra quantum tempus ? An
fufpendat executionem fcntentice arbrtri, adeoque
appellationis aut refomationis cffeEium habeat ?
qua pxnce fnt reduffionis temerepetitce ?

16. Redu&io peti potcfl , licet ci ante fententiam
renunciatum fit; fed tunc ea petita non fufpen-
dit executionem, Jed reformatiomr cffctium habetr

27. Quis fit judex competens ad pctendam redu-
Ciioncm ?

28. Si judex rcduffionis judicaverit, iterttm a
fcntentia ejus appeliaripotcji.

29. Reduftionepetita, anpcenapromiffa dcbcatur,

iUemadmodum & pa£tis &
tianfa&ionibus interpoiitis fa:-
pefit, ut ad judicem contro-
verfise , qua: natse fuerant,
haud deferantur; ita quoque
arbitros adiri litis finienda: &
judicii folennis evitandi gratia , frequens eft :
quippe ad quos confugere folent, quos terrent
graviores iitium fumtus,judiciorum ftrepitus,mo-
leftique labores, & injuriofx protelationes, ac
denique onerofa atque tsediofa expe£latio incerti
juris. Magna autem quin convenientia fit inter
arbitria & judicia , dubitandum non eft; curn
compromifla ad fimilitudinem judiciorum rc-
dacta dicantur, quatenus lites finiunt. l.i .ff. h. t.
utrobique prsefcriptionis contingit interruptio
l.pen. §. pen. C. h. t. feriato die fententia ferenda
non eft. /, Pomponius 13. §-pcn. I. ft feriatis 3 6.
jj. h. t. & idem agendi ac probandi ordo eit,
citationes fiunt, dilationes conceduntur , con-
feflio partium fidern facit, exceptiones admitten-
da: funt, in expenfas condemnatio fit, perinde
ac fi apud judicetn lis inota eilet. Fachineuslibr.8.
controv. cap. 5 3. Damhoudcr praxi civih cap,
203. & plura alia comtnunia funt, de quibus in
feqq. Sed nec praetereundum, in multis a judi-
ciis diftare arbitria; quippe quibus nec litis pen-
dentia inducitur. /. fi quts rem 30. ff. h. t. nec
reconventio adinittitur, cum cumprotnilium luos
fines habeat, ultra quos arbiter nihil determinat,
adeoque nec caufam reconventionis; quippe qu£
compromilfo comprehenfa non eft. arg. I. quid
tamen 21. §. plenum 6.ff. h.t. cap. cum dilccius 6.
extra. de arbitrvs. Mynltngerus cent.4. obfcrv.go.
in fine. nec appellatio. /. 1. C. h. t. I. non dijiin-
guimus 32. §. cum quidam 14.jf.b.t. (aliter
quam obtinet iti arbitris feu judicibus a prartore
datis, de quibus agit. /. ex confcnfu 23 .ff.de
appellat, ubipro circa legendum cttra. I. arbitro
9. ff. qui fatifd. cog. I. ft appeUationem 31. C. de
appellat. I. idt. C. dejudiciis. jund. l.apertijfimi 16,
C. cod. tit.j nec publica autoritate arbitri inftru£ti
funt. arg. Lprivatonim 3. C. dejurifdiff, omn.jud.

x i t. vnr.

ft laudum extrema reduFimusfcntcntia retia&e*
tur, an vero etiam ante ? an pocna debita,
,fi rcduCtionem petcns dejijiat d lite fine trcmft
attione ?

30. An pcena debeatar, /laudum pcrjuditcm rc-
duffionis tantum pro parte inftrmetur ; vei in
folidum quidem, fted ex aliis plane documentis?
3 1. Compromijfo ftepe adjicitur confenfus in con-
dcmnatwncm judicialem corum, quce laudo com-
prehenfa; an a tali fentetitia appellari, vclfup-
plicatio fteri aut rcftitutio peti pofftt ?
32. Conftuluim, non innotcftcere laudum partilut
antequam judiciali fententia ftrmatumfit, ne alias
alteruter rtfiitutioncm pctat. Ncc confultum,
f'cntentia jiidiciali confirmari laudurn quodadhuc
intcrponendum efi.

fic ut neque litigantes cogere , neque teftes ad
teftitnonium perhtbendum conftringere queant.
Damhouder praxi civili cap. 205?. num.6. atque
mfuper, arbitris ab alteruti"o compromittentium
corruptis, a£tio doli locum fibi vindicat, ac kefo
datur contra corrumpentem./.zw dcmum 3 \ ,ff Jb.t.
cum, corruptis judicibus, ipfo jure nulla lit fen-
tentia , nec a<5tione doli contra adverfarium cor-
rumpentem opus fit. /. venaies fententias 7. C
quando provoc. non cfi neceJJe.

2. Eft vero arbiter , qui cornpromiflo par-
tiurn eledus eft, ut lites dirimat: diverfus ab
arbitratoribus , nomine quidem in jure noftro
ignotis , re ipsa notis ; quippe qui abique ulla
judicii foima ex sequo & bono lites componere
luo conltlio fuaque autoritate allaborant, l.Pom-
ponius 13. §. rccepijje 2. Jfi. h. t. auth. fi vero
contigerit C. dejudiciis. Ant. Faber Cod.lihr. 2. tit.
3 8. def. 2. in not. num. 3. Argentreus adconfuct.
Brit. art. 18. not. 1. num. 4. Damhouder praxi
civil. cap. 203. in med. vel conventiones aliaque
ad finem bonum perducunt , in contradibus,
dotibus, aliifque , in quibus viri boni arbitrio
opus erat, intervenientes, ut pretia rerum, mer-
cedes ufus aut operarum, lucri datnnique partes
inter focios, dotium dandarutn quantitatem, &
fimilia definiant. /. cumpoft dmortuim 6c>.§.gcncr.
4. ffi. dejure dot. l.fiocietatcm mccum 76. 77, 78."
7g.jf.profiocio. §. i.Infi. delocatione. §.1 .Infi.
deemt.vend.l,ult. C. de contrah.emt. l.fimerces
25 _vffi. locati. Sic ut, an arbiter quis , an magis
arbitrator iit, ex negotii fufcepti natura atque
ipsa conftitutionis formula dijudicandum iit.
Andr. Gayl Ithr. 1. obferv. 150. num. 4. 5. 6.
Waflenaar praff.jud. cap. 26. num. 17. Sitn. van
Leeuwen cenfifor. part.2.Ubr.i. cap.ij.num.4.5,

3. Conftituitur arbiter comprotniffo partiuin,
id eft, conventione , qua contendentes arbitri
fententia: feftituros promittunt, plerutnque qui-
dem pcena appolita,eaque vel a:quali,vel ina'qua-
li, dutn alter pecuniam, alter rem poena: nomine
promittit. /. litigatores 11. §. quod ait 2 .ff.h.t,
quamvis & fine pcen«e adjedione compromiffum

iniri

-ocr page 307-

DE RECEPTl.S, QJJI AR

iniri poffit, hodicqne id frequens fit. Etft enim
arbiter de jure Romano 11011 fuerit obftriftus ut
litem dirimeret , ii pcena vel nullo modo, vel
fub conditione , vel non utrimque fed ab uno
tantum latere , promilia eilet; vel alteri accepto
lata, l. litigatores 11. §.pen. & ult. l.iz. 13.pr.
& §. 1. /. non diflinguemus 32. fumma 3 .jf.b.t.
tamen, ir ea deficiente, arbiter nihilominus fen-
tentiam tulerit, ad id quod intereft teneretur, qui
definitioni facta: noluerit itare, incerti condictio-
ne conveniendus. /. dtem 27. §.ult.jf.h.t. cap. per
tuas 9. extra de arbitrk. idque fecundum vul-
gatam naturam obligationum ad fa£tum. arg.
§. ult. Jnftit. dc verbor. obligat. I. ft quis ab alio
13. §. 1 .jf.de rejudicat. Hinc quoque , finul-
lum prorfus compromiifum expreife interpoii-
tum concipiatur , partes tamen fententiae per
tertium tanquam arbitrum lata: confenfum pra:-
buerint, eam vei verbis vel rebus ipfis & faCtis
habendo ratam , non poifunt poftea ab ea fub
• compromiifi non adhibiti obtentu refiiire : quid
enim intereft , mandatum prsecedat, an ratiha-
bitio fubfequatur, in negotiis, quae a confenfu
partium ac conventione vires habent ? arg. /.
etiamft 2. C. commun. utriufque judicii. I. ult. C.
nd Senatufc. Macedon. l.femper 60.jf.de reg.juris.
jLicet ergo fine compromiilo nuila arbitri poteftas
fit. d. 1.11. §. arbitrum 1. jf.h. t. non tamen il-
lud deefle credendum eft, ex quo ratihabitio pro-
ponitur interceifiife. Ant. Eaber C.libr. 2. tit.38.
fdefin. 1. Nec intereft, ftipulatione an pa<5to com-
promiflum fiat ac pccna prornittatur , fi modo
termini habiles inveniantur , ut padum adpce-
nam confequendam iufficere poflit; veluti, fi
ambo fibi invicem aliis ex caufis debitores fint, ac
pacifcantur , ne petat quod hbi debetur , qui
fententise arbitri non paruit. Alioquin,cum nu-
dis ex pa<5tis adtionem non dederint Romana: le-
ges, nec pcena; perfecutio ex pa6to foret. d. I. li-
tigatores 11. §. interdum 3. jf. h. t.

4. Compromittere poflunt, qui liberam ha-
bent rerum adminiftrationem; etiarn focius unus
in re communi, non quidem ad id , ut focio
noceret, aut eum obftringeret ad obfervandum
quod ab arbitro ftatutum eft neque enim con-
ventio alterius alteri nocere poteft, nec ex alieno
pafto alius obligari. I. fi unus 27. fifi. depattis §.
fiquis alimn 3. Infiit. de inutil.ftipu.lat. fed potius
ad efteftum illum, ut focius compromittens pce-
nam adverfario folus exfolvat, fi focius alter fen-
tentise arbitri nollet parere: ea enim rationeunum-
quemque pofle promittere faCtum alienum, ut, fi
ille non fecerit , promiflor pcenam prcftet, re-
ceptumeft. d. §. 3. junft. §. versa vice 21.
Jnftit. de tnutil. ftipulat. atque hoc eft , quod
Paulus vult in l. fi duo rei 3 4. jj\ h. t.

5. Non tamen refte compromittunt furiofi,
fervi, mulieres quoties comproinittendo inter-
cedunt. /. diem 27. §. coram I. non diftingue-
mus 3 2. §. fi mulier 2. jf. h. 1.1. licet 3. %.fifiervus

Jf.de peytliQ. vel cum maritatae eifent, mariti

bitrium receperunt.

confenfu ex moribus noftris funtdeftitut£. Simi-
Jiter nec impuberes fine tutoris, nec minores fine
curatoris fui autoritate: qui tamcn , ii fidejuflo-
remdederint, is ad pcenain obligatus erit, ubi
poftea fententice arbitri parituin noii eft. l.fipi.~
ptllus 35-jf. h.t. Plane de lebus immobilibus
hi ne tutore quidem vel curatore autore re£te
compromiferint , fed infuper decreto opus eft,
fecundum ea , quse in tit. de tranfactionibus
fuerunt di£ta; cum tranfaftionis & compromifli
videatur par ratio. Unde & qux de procuratori-
bus, a&oribus univerfitatis, aliifque licitc vel il-
licite tranfigentibus in iilo titulo fuere tradita, huc
transferenda funt, ut inutilis repetitio evitetur.
vide Menochium dearbitrar.jud. hb.z.cent.z. cafiu
171. num. 40. &fieqq. ad num. 46. Gomezium
variar. refiolut.tom. 2. cap. 14. num. 15.

6. Arbitri efle poflunt omnes non prohibiti,
etiam facerdotes. I. non difiinguemus 3 2. §. fiaccr-
dotio 4. fifi. h. t. I. (i qui ex 7. C. de epific. aud.
necnon Judsei. l.fudcei 8. C. dejudceis. infames
quoque & libertinse conditionis homines; cum
nulla huic officio dignitas infit. Non tamen
impuberes, nec fervi , adeo ut nec liberi, qui
cum fervis ele£ti erant , judicare teneantur aut
poflint; nec ab his definituin ratum fit, aut poena
ab eo , qui non paret, debeatur ; nifi fervus
jamliber fadtus partibus confentientibus fenten-
tiam dixerit. /. Pedius 7. /. 8. 9. fifi.b.t. Sednec
mulieribus ob fexus verecundiam arbitria reci-
pere jus civile permifit, &, hoc oflicium , ut ut
privatum , virile efle juflit. /. fin. C. h. t. quod
tamen nunc non fervatur : poftquam enim
placuit, mulieres etiam jurifdi£tionis capaces efle,
abfurdum fuerit, ipfis arbitrii fufcipiendi potefta-
tem denegari. cap. dilecti 4. extra de arhitris.
Groenewegen & alii ad d. I. ult. C. b. t.

7. Minor 25. annis arbiter eife non prohibe-
tur , fi modo annis 20. inajor fit; fic ut tunc
etiam ad judicandum cogi poifit; qui tamen, fi
in eo fe captum conqueratur , quod arbitrium
temere fufceperit juvenili facilitate, reftitui poteft,
ne teneatur arbitrari. i.cum lege 41 .jf.h.t. QLiod
fi viginti annis minor fit, ne adigi quidem ad
judicandum poteft, licpt reftitutus non fit, pro-
pter prohibitionem Iegis Julise privatorum judi-
ciorurn. d. I. 41. Sedid non impedit, quo mi-
nus ratuin fit, quod ipfe ex voluntate libera pro-
nunciavit, fi modo annis oftodecim major fit,
& compromittentes haud ignorent, eurn annis
viginti minorem efle ; cum certa ex fcientia in
eum confentientes imputare fibi debeant, fi lseii
fint. l.quidam 5 7.jf.de\re judicat. ac proinde',quod
a Calliftrato fcriptum eft , nernini licere com-
promiftarium judicem eligere minorem viginti
annis , & pcenam ex fentcntia ejus nulio modo
committi. d. t. 41. f b. t. non male de iis acce-
peris , qui fadti errore lapfi , viginti annis ma-
jorem putabant eife eum, in quem compromi-
ferant, cum vere minor eifet , & in quem, fi
non etfaifent, non fuiifent confenfuri, fcientes

O o 2 mino-

291

-ocr page 308-

minorem ex lege Julia judiciorum non poffe cogi
ad judicandum. Multa fcilicet refte fiunta fcien-
tibus, & juri communi in fuum commodum in-
trodu&o renunciantibus, quce ab ignorantibus
gefta non valent , quafi legibus improbata.

8. Eadem lege Julia privatorum judiciorum
& illud cautum, ne is, qui in causa aliqua judex
eft , arbitrium recipiat ejus rei, de qua judex eit;
aut in fe compromitti jubeat ; cefietque pccna:
perfecutio , fi fecus faciens fententiam tulerit. /.
fiedfi in 9. §. fi quis i.Jf.b. t. In alia plane causa
ad ejus forurn aut officium non fpeftante re£te
arbitrium fufcipit; licet cogi nequeat ad illud
implendum, fi in maxima fit dignitate. I. ncim
magiflratus /\.ff. b. t. Noftris tamen moribus in-
frequens non eft , ordinarios ex partium com-
promifto arbitros conftitui, ac ad implendum ar-
bitrium etiain cogi per ipfum illud collegium ju-
dicum, cujusipfi pars funt, ut jure Canonico
cautum eft, ac pragmatici teftantur cap. cum tcm-
pore 5. extra.de arbritris. Carpzovius defn.Jbrenf
part. 1. conjlit. 1. defin. 15. Groenewegen ad
l. 4. & 9. ff. h. t. Sim. van Leeuwen cenfi fior.
part. 2. libr. 1. cap. ij.num. 7. licet aliis magis
placuerit, in eos quidem, tanquam arbitratores,
at non tanquam in juris arbitros , compromitti
poffe. Argentreus ad confuet. Britann. art. 18.
not. 4. num. ult. in fine. Ant. Faber Cod. libr. 2.
tit. 38. defin. 2.

9. Denique nec quifquam in re fua arbiter
idoneus eft , quatenus fe facere juberet, aut fe
facere prohiberet ; neque autem imperare fibi,
neque prohibere quifquam poteft. /. pen. Jf. h. t.
Quod tamen non impedit , quo minus quis
adverfario fuo pennittat controverfi negotii de-
terminationem, adeoque eum in causa propria
arbitrum faciat. arg. l. fiin lege 2^,ff.locati. Ant.
Faber d. libr.2. tit. 38. defi. 2. in notis num.j. vel
etiam adverfarii fui & proprio advocato fimul;
imo & foli patrono adverfarii; cujus candori li
fidere voluerit & juftitia: ac integritati, ratio non
eft , cur non confenfu fuo hadenus fibi pra?ju-
dicare potuerit, ut arbitrium deinceps nequeat
arguere nullitatis, dummodo ignarus non fuerit,
eum , in quem compromittit , adverfe parti
patrocinium prabuifle ; quicquid in contrarium
nititurLeeuwen d.part.2.libr.i. cap.17. ^num-7-
Non eniin volenti, fcienti, ac confentienti poteft
injuria videri fadta. /. 1. §. ufiquc adco 5. Jfi.de
injuriis. Quo fundamento etiam filium in causa
patris , & patrein in causa filii arbitrum effe
poffe, conftat ; etfi alias fufpeftum haud imme-
rito haberi poffet tale in perfonx adeoconjun&e
negotio arbitrium. I. qirin etiam 6. Jfi. h.t.

1 o. C®^terutn rieque omnibus in caufis refte
coinpromiffum fit, neque omnis conventio com-
promiffo inferta firmitatem habet. Ecce enim,
apud arbitrum compromiffo eledum haud venti-
landas effe juftas reftitutionum caufas', ad eum
effe£tum , ut is fua fententia infirmaret negotia
fummo jure fubfiftentia, manifeftum eft ex /.

292

ult. C. ubi tj apud quem cogn, refi. in integr. cap,
pen. in med. extra. de in integr. refiitut. ufque
adeo, ut ne examen quidem caufse ei a fuprema
curia , reftitutionem mdulgere rogatfl , direfto
committi foleat, juxta ca, qustit. de in integr.
reftitut. di&a funt, num. 6. Similiter nec de cri-
ininali, vel liberali & ftatus causa , aut popu-
lari vel infamante actione, ad arbitrum iri poteft;
fed hcec ordinariis potius relinqui debent judici-
bus publica poteftate munitis exequenda. I. non
difiinguimus 32. §. Julianus 6. & 7. jfi. h. t.
Sande decifi. Frific. libr.5. tit.8. dcfin.6. Quia vero
decriminibus non criminaliter tantum, fed &ci-
viliter agi poteft, ad indemnitatein prseftandam
ei , qui pecuniarie ex crimine alieno la:fus eft,
& negotia infamantia etiain quteftionem rei fa-
miliaris adjun&am habent ; nihil vetat, quo
minus in arbitrum de caufis fupra diftis corn-
promiftum flat, quantum ad illud privatum in-
terefie; eodem modo, quo etiam eum, qui ex
crimine damnum fenfit, cuin criminis autore
tranfigere pofle , in tit. de tranfaftionibus ad-
ftruftum eft,intai5ta interim manente infamixvel
alterius pcense publicse irroganda: qua^ftione, tan-
quam poteftatem arbitri fuperante, ac per advo-
catos fifci aliofque fimiles movenda apud eos ,
quorum de criminibus notio eft. /. quidergo 13 .§.
cx compromiffo 5. Jfi. de his qui not. infam. Groe-
newegen add.l. 32. §. 6. Jfi. h.t. Pmerea de ma-
trimonialibus caufis compromiffum fieri vetat jus
canonicum, quippe quas criminalibus ac libera-
libus hac in parte exsequavit cap. pen. infine. extra
de in integr. refiit. uti & de fpiritualibus; cum
non fint privati arbitrii. vide Zoefium ad Pand.
h. tit. num. 19. quce tamen non impediunt, quo
mirius inter plures de jurepatronatus, & bene-
ficii ecclefiaftici conferendi poceftate, controver-
fix exortce arbitrorum definitioni ex compro-
miffo committantur; cum patronatus jura caufis
quidein fpiritualibus annexa fint; nequaquarn
vero proprie fpiritualia, quippe quce a laicis pof-
fideri poflunt & exerceri, & ad heredes, aut eos
qui de familia funt , pro varia prima? fundatio-
nis lege tranfire. llefponfa JCtor. Holland. part.
4. confil. 67.

11. Pa&iones compromiffo inferendas ac
compromittendi modos quod attinet; reproba-
tuin a Juftiriiano eft & compromifiis adjici ve->
titum jusjuranduin , quo fefe litigantes ad fer-
vanda ea, qua: arbiter pronunciaffet, devincie-
bant, quodque fuerat aliquando permiflum. /. ne
in arbitris 4. & auth. decernit. C. h.t. npvell. 82.
cap: 11. §. 1. Nullum quoque. afbitrium effe
Paulus monet, quo id adum fuif, ut certam
fiententiam dicat arbiter, feu, quo convenit, quid
pronunciandum fit. /. qualem 19. Jfi.h. t. Cum
eniin omnis vis fententix , ab arbitro ferendse ,
"aecedat a partium conventione, ineptum fuerit,
eum ad illa adhuc traftanda ac terminanda acce-
dere, qua* litigantium tranfa£tionejam ita diremta
ftint, ut non major his firmitas ab arbitri judicato

addi

L I E. IV. T I T. VIII.

-ocr page 309-

addi poffit. Contra , quam in judice receptum
cft, qui, quia publica inftrudus poteftate fir-
mare magis poteft quse privatim placuerunt, rei
judicatse autoritatem iis tribuendo, refte fic aditur,
ut fententiam non fuo arbitratu, fed ex partium
prsefcripto ferat. l.fi convcnmt i6.ffi. dc re judicat.

12. Non etiam re£te convenitur, ut inferta
compromifto pcena ftfco applicetur, eo quod ex
juris civilis principiis quifque fibi & non alteri
ftipulatur. /. arbtter intra 42.jfi.h.t. junft. §._/?
fjuis alii4. & §.alteri jlipulari 19. hifiit. de inutil.
flipulat. Quamvis enim a Calliftrato traditum
fit, fifco pofte pccnam ex contradu privato de-
beri. l.i.jfi. dejure fifici. id tamen nonde con-
ventionali pcena , qualis in compromiflo eft, fed
potius ea, quse a lege conftituta, intelligendum
eft; dum tales a privatis celebrati contraftus,
quos celebrari lex vetuerat fub comminatione
pcen® fifco appiicanda; ; cujus exempla funt in
i.aufiertur 46. quoddprcefid.e 2. jfi. de jurefifici.
I. non licet 46. jfi. de contrah. emt. vcnd.

13. Deniquenec ita potuit in duos compromitti,
ut, fi diifentirent, tertium aflumerent, qui tunc
ipfis placeret: quia poflent in eligendo diflentire.
Sed fi id a<5tum effet, ut eis tertius aiiumeretur
Sempronius, valere compromiflum , refponfum
eft ; quoniam in affumendo diffentire non pof-
funt. /. itcm fiunus 17. §.fiin duos 5. jfih. t. quo
modo & in emtione pretium, in locatione mer-
ces, in tertii certi, non incerti, arbitrium conferri
pofle , ex eadem placuit ratione. 1. Infi. de
emt. §. 1. Jnfi. de locat. I. ult. C. de contrah. emt.
Si tamen litigantes fimpliciter in duos compro-
miferint, ac hi in lite terminanda diflentiant, li-
berum quidem eftlitigantibus, fententia: eorum
non ftare, & in univerfum a compromifto refi-
lire. /. diem 27. §.fiplures 3. jfi. h.t. (fecus quatn
injudiciis receptum eft. /. duojudices 28. l.inter
pares 38. jfi.de rejudicat.) fed fi in compromiflo
malint perfiftcre , ipfis defiderantibus , prcetor
poteft arbitros cogere , ut tertiam certam eli-
gant perfonam , cujus autoritati pareatur. d. I.
item fi 17. §. principaliter 6. jfi. h. t. Cum vero
non abfurdumfit, ea pafito comprehendere, ad
quse tanquam rationabilia prartor fuo poteft con-
ftringere imperio ; ufu merito obtinuit, etiam
ipfas partes ab initb fic pofle in duos compro-
mittere, uthi inter fe diffentientes tertium fuo ar-
bitratu aflcifcant difcordiam diremturum. Groe-
newegen ad d. /.17. §. 5 .jfi.h. t. Quin imo,fi ne
additum quidem fuerit, in diflenfu ele6torum
tertium aflumendum effe, ipfos tamen jure fuo
poife fibi tertiumaffociare litis dirimendsecausa,
quibufdam placuit. Rebufius ad confiit. regias
tom. 3. traff. de arhitris art. 1. glojfi. 2. num. 7.
Waifenaar pratt. judic. cap. 26. num. 17. in fine.
Leeuwen cenfi. for. part.2. libr.i. cap.1j.num.10.
quafi data arbitris controverfise finiendse poteftate
etiam tacite ea cenferentur conceffaeffe, finequi-
bus arbitrium explicari non poteft, & negotium
definiri: uti non poteft , fi pari numero diffen-
tiant, nifi tertio affuinto. arg. /. 2 .jfi. dejurifiditt
quse opinio etiain juris Canonici conftitutione
videtur juvari cap. cum jpectali 61. extra. de ap-
pellation. fed vix eft , ut harc aliter admiferis,
quam fi compromittentes, non ignaros tertium
aifumi, patientiam prsebuifle atque ita tacite coiv
fenfuin accommodafle conftet : nain li ob diffen-
fum arbitrorum malint a comproiniflo refilire, uti
id leges ipfis permittuut , ideoque teftatio-
nibus denunciaverint ambo, vel alteruter , ne
tertius aflumeretur, aut affumtus fententiam di-
ceret, non animadverto, cur eflicax foret, quod
ab eo , quem fiuperarbitrum vulgo appellant,
fuiflet definitum , cum nunquam in eum con-
fenfifle dici queant ; nullus vero fatis idoneus
arbiter fine partium voluntate polfit cenferi.

14. Arbitrii recepti effectus eft,quod arbiter co-
gatur fententiain ferre : licet enim id officii ge-
nus neino invitus teneatur fufcipere , quoniam
( ut elegantiflimis Ulpiani verbis utar ) hsec res
libera & folutaeft, & extra neceflitatem jurisdi-
ftionis pofita; attamen, ubi femel quis in fe re-
ceperit arbitrium , ad curam & follicitudinem
fuam hanc rem pertinere prsetor putat: non tan-
tum , quod ftuderet lites finiri; verumquoniam
non deberent decipi , qui eutn , quafi viruffi
bonum , dilceptatorem inter fe elegerunt. Finge
enim, poit caufam jam fernel atque iterum traCta-
tam, poft nudata utriufque intima , & fecreta
negotii aperta , arbitrum vel gratia: dantem, vel
fordibus corruptum, vel alia ex causa , nolle fen-
tentiain dicere*, quifquanme poteft ncgare, a:-
quiflimum fore, pranorem interponere fe, ut of-
ficium , quod in fe recepit, iinpleret ? /. Laheo
3. §. 1 .ffi.h.t. Cogendus vero captis pignoribus,
indidta mulda, aiiifque fnnilibus modis, quibus
vulgo quifque ad oneris fufcepti implementum
conftringi poteft.l.non difiinguemus 32.§./?arbiter
jefie 12. jfi.h.t. arg. /. prcefies 3. C. de fiufipctt. tut.
§.pen. jnfiitut. de fiatifidat. tut. & curat. pra:-
cipue vero condeinnatione in id quod intereft.
arg. /. fi quis ah alie. 13. §. 1. ffi, de re judicat.
§. ult. lnfi. de verb. obligat. Nec filentio hic in-
volvenda ilia peculiaris cogendi ratio, qua? Anglis
Belgifque inter alias pacis conditionesplacuit, 2 8.
April.anni 1654.artic.28. ut nempearbitri litibus
quibufdam dijudicandis ab utraque gente elefti,
fi non intra certum tempus eas definierint, con-
clavi iucludantur ab omni hominum confortio fe-
gregati, ibique fine lumine, fine cibo potuque,
aut apparatu alio quocunque , taindiu agant,
donec fententia fua commiflas fibi termmarint
quseftiones. Placit. Holl.vol.2. pag.^i.

15. Ferenda autem ab arbitris fententia eft,
primo quidem , utraque parte prasfente, nifi id
a<5tum fuerit, ut & abfente altero id liceat: alio-
quin fi alterutro abfente, ut ut iegitime vocato,
pronunciata fit, ipfo quidemjure nulla eft ; fed
abfens adpcenam incipit obftri<5tus efie, quod per
eumfteterit, quo minusarbitrium impletuin fit;
adeo ut furomo jure in eo quoque pcena com-

Q o 3 mitta-

receptls , q^tr i arbitrium receperunt* 295

-ocr page 310-

IV. T i t. VIII.

L i

294*

iriittatur, qui abfentia reipublicaJ caufa vei vale-
tudine vel alio fimili modo impeditus, prarfens
non fuit: fed fi is paratus fit in arbitros eofdem
adhuc confentientes ( inviti enim non cogun-
tur ) compromittere , & fententia; eorum fefe
fubjicere , a£tio ad pcenam in eum ex a:quitate
per prxtorem denegando foret, vel faltem exce-
ptione fe poffet tueri. /. quid tamen 21. §. fi quis
cx litigatoribus9. /. diem 27. §. fi quis litigatorum
4.jfi.h.t..

16. Sed & fecundo, omnes arbitros eleflos
pra:fentes elfe , jus Romanumvoluit; adeoque,
ii in tres fuerit compromiffum , &, abfente uno,
duo confentiant , arbitrium non vaiere placuit:
niii aiiud aftum llt. /. non diftinguemus 32. §.
tum in plures 13. ffi. h, t> licet enirn iiie abfens
folus duos prafentes vincere non potuiffet fuffra-
gio, fi & ipfe pra:fens fuiflet; fuperare tamen po-
tuiflet rationum momentis, ac inducere , ut aiiter
illi fuiflent judicaturi, quam nunc, abfente eo,
ab iiiis pronunciatum eft; feu, potuijfiet prcefien-
tia ejus trahere illos in ejus Jententiam, ut Ulpia-
nus loquitur. I. item fiunus 17. /. iS./f. h. t. ne-
que prodefle potuit interpellatio abfentis , ut fefe
lifteret ,• fuit enim , ii compromiifum receperat,
cogendus, non interpellandus, ut ait Ant.Faber
Cod. libr. 2. tit. 38. defitu 3. Quia tamen illa abfo-
Juta arbitrorum omnium praefentise neceflitas non
raro malitiis atque calumniis poflet anfam pra:be-
re, dum aliquando unus aut gratia aut odio aut
fordibus corruptus iui copiam non faceret; atque
ita quaeftiones malitiofa abfentia diutius proteia-
rentur ac manerent indecifse; commode cautum
fuit jure Canonico , ut, fi legitime omnes cita-
ti fuerint, nec juftum allegaverint impedimen-
tum , quo minus adeffent , liceat duobus prse-
fentibus , abfente tertio, perinde ad negotii com-
mifli exainen aceedere, illudque fua dirimere fen-
tentia , ac ft tertius legitime vocatusipfis pra:fens
fuiffet. cap. ult. de arbitris. in 6. eoque jure nos
uti teftatur Groenevvegen. ad d. I. 17. ult. &
l. 18 .fifi. h. t. Waflenaar praff. judie. cap. 2 6.
mm. 18. Leeuwen cenfifior.part. 2. libr. 1. cap.
37. num. 9. Aliter quam ftatuendum foret, ii
nnus ex arbitris fatofunctus flt: morte enim tali
compromiflum difloivi veriuseft, nififuperftitibus
reliquis in cafum mortalitatis tributum fit aiterius
in mortui iocum cooptandi jus. Ut enim in fo-
cietate eieda conjundim induftria plurium efH-
cit, ut uno moriente folvatur etiam inter reliquos
nperftites , nift in coeunda focietate aiiter con-
venerit, fiolvitur 5:. Infiit. de focietate. ita par
ratio facit, utin arbitris piuribus eledis jus funile
ilatuatur; cum & hic conjunftim plurium peri-
tiam & fidem & jequitatein refpexerint, qui in
plures fimul comproiniferunt. arg. /. itemfiunus
17. §. ult. I. non diftinguemus 3 2. §. cum in plu-
res 13. ff.h. t. Refponf. JCtor. Holl.part. 2. con-
fil. 214. inmcd.

17. Necefte infuper , ut loco debito feratur
fententia , ideft tali, de quo vel exprefle con-
venit 1 vel in quo compromiflum eft , fi de loco
nihil cautum inveniatur. Fruftra proinde jufle-
rit atbiter , utin provincia adfint, qui fimplici-
ter compromiferant Roma:. vide. /. quid tamen 21.
§.fiarbitcr 1 o. jf. b. t. Tempore quin etiam le-
gitimo ; adeoque intra diem compromiflo defi-
nitum ; niii arbitro diei prorogandi feu proferen-
di poteftas data fit. /. non difiinguemus 3 2. §, ult.
I. 33. /. quid tamen 21 §. Papin. 5. Cr ti.Jf. b. t.
quam & in dubio arbitris tacite moribus hodiernis
videri datam , quoties non invenitur nominatim
ademta, quidain cenfent; maxime , fi jufta ap-
pareat prorcgationis facienda: caufa. Leeuwen,
cenfur.part. 2. libr. 1. cap. 17.mtm. 14. Plane
diem compromiilo infertum referre , id eit, an-
tevertere, & ita maturius judicare , arbiterinvi-
tis litigantibus prohibitus eft. d.l. 33. ff. h. t.

18. Curn vero non tantum de una re , fed 8c
de pluribus aut omnibus caufis ac controverfiis
compromitti pofllt , quale compromifll genus
plenum dicitur , /. quid tamen 21. §. plcnum. 6.
ff. b. t. ( licet & alio atquealio lenfu plcni com-
promifli mentio fiat in. /. litigatores 11. §. quod
ait 2. in fine l. ita demum 3 1. infin. ff. h. t.) non
aliter videbitur ofticio fundtus arbiter , quam fi
omnes quadtiones fua diremerit fententia; alio-
quin adhuc a prastore cogendus, ut definiatnec-
dum decifa. /. qualem 19. §. dicere 1. /. de rcbus
43. Jf. h. t. Sed & , fi una tantum controverfia
ad eum delata fit, non fuffecerit interlocutoriam
deea tulifle fententiam ; verumita pronuncian-
dum , ut fecundum id litigantes a tota contro-
verfia difcedere velit. d.l. 19. §. 1. ff.h.t. adeo-
que nec ad arbitrum alium , nec ad judicem or-
dinarium poteft fua fententia compromittens ab-
legare; /. non difiinguemus 32. §. qucefitum efl
16.ff. h. t. Uti ex adverfo cavenduin quoque
arbitro eft, ne compromifll fines egrediatur, ac
aliadirimat, quamquce ipfius arbitrio commifla
iunt; aut alio modo , quarn quo compromiflum
eft. /. Pedius 7. in fine ffi. h. t. Generaliter enim
fciendum , omnem de ofticio arbitri ac poteftate
tra<5tatum ex ipfo compromiflo fumendum efle ;
nec aliud ei licere , quam quod ibi, ut cfficere
poflit , cautum eft. Non ergo quodlibet ftatue-
re poterit, nec in re qualibet, fed de qua re
comproinilfum & quatenifs compromifliun eft.
l.non difiinguemus 32. §. de ofificio 15.6" ult.
fif. b. t. & , compromiflo generaliter concepto,
de his folis judicare rebus & rationibus & contro-
verfiis , qua: ab initio fuerunt inter eos, qui
compromiferunt, non quae poftea fupervene-
runt. /. de his rebus 46. Jf. h. t. arg. l.utfundui
18. ff. communi divid. Hinc quoque reconven-
tioni locuin non fore apud arbitrum, fupra in
pr, h. t. di6tum eft; nec , fi ex compromiflo
pcenam exigi vetuerit, ratum erit, quia non de
pcena comproiniftum eft. /. quidtamen 21. §. itcm
fi arbiter /\.Jf. h. t. nec a procuratore re<5te exigit
de rato cautionem. d.l, 32. §. arbitri 20. jf. h. t.

non ex omni*
bus

nec nomina teftium edere cogit. /.

-ocr page 311-

De receptis, q^ui are

buS 39-Jf- h. t. nec aliuin.fibi adjungi jubet. d. I.
3 2. §. itcm fi 17. jf. h. t. Non tamen adeo an-
guftis cancellis concludenda fuit arbitri auftoritas ₅quin condemnationem faciens. diem folutioni per-
agendac poflit ftatuere. d. I. quid tamen 21. §./0-
lutioni 2. &ult. I. 22. 23. ffi h. t. in expenfas te-
merarium litigatorem damnare, ac contumaciam
ejus pecuniaria punire pcrna. /• non ex omnibus
3 9-ff. 1). t. Damhouderus praxi civil. cap. 203.
num. 11. obfcura quoque arbitrii verba interpre-
tari; maxime, cum quifque optimus verboruin
fuorum interpres fit. arg. /. aftorum 46. jf. de re
judic. junft. /. 1. jf. h. t. compenfationes etiatn
admittere , fl quse apud eum objicialltur , ac
vulgata compenfationum requifita concurrant.
Sienim in lite terminanda debeat folutionis allega-
t<t rationem habere, quidni & coinpenfationis ;
quippe qua sque ac naturali folutione debitum
ififo jure extinduin eft , imo pro foluto haben-
dum ex eo tempore, ex quo ab utraque parte de-
betur; nec intereft, folverit quis an penfave-
rit. l. fi conflat. 4. C. de compenfation. I. fidebitor.
4, ff. qui pot. inpignor. flc ut non nifi injufta pof-
fet dici fententia, qua arbiter debitum pronun-
ciaret, quod dudum defierat vi compenfationis
deberi.

19. Quod fi plures arbitri elefti diflentiant
in ferenda fententia , id quod majori parti placue-
rit, ratum crit: /. item ft 17. §. ult. I. diem 27. §.
fi plures 3. jf. h. t. fin pares numero utrimque
fint, quid juris fit, fupra jam traditum. Utta-
men non in univerfum difientire credendi fint,
fi in minorem alii, alii in majorem fummam con-
demnent; cum enim majori iummce minor in-
fit. /. 1. §.4.^". de vcrbor. ob/ig. omnes in fum-
marn minorem convenire intelliguntur. Unde
fi ex tribus arbitris unus quindecim , alter decem,
tertius quinque condemnent, quinque fola debe-
ri refponfum eft; quia in hanc fummain omnes
confenferunt. d. I. diemi-j. §. fiplures -$.ff. h. t.
Et quamvis ab hac fententia recedendum efie , ac
in mediam quantitatem, adeoque in decem ar-
bitrium fubfiftere, plures arbitrentur , quos re-
fert & fequitur Groenewegen ad d. /.27. §.3.
ff. h. t. quia tamen fruftra convellere nititur Ro-
mani juris rationem, re&ius fuerit a lege civili
hic non refilire. Manet nanrque naturali ratione
certiffimum , illos , qui in quindecim aut in de-
cem voluerunt condemnare , etiam voluiile dam-
nare in quinque; quod nifi quis fateatur, necef-
fe eft, ut ergo exiftimet, eos in decein aut
quindecim aureos damnando reum, & in fua
opinione perfiftendo eundem voluifle abfolvere
ab aureorum quinque prarftatione , cum fenten-
tia non nifi abfolutione vel condemnatione finem
liti imponat; quod quain abfurdum fit, res ipfa
Joquitur. Ne dicarn, admiifo Groenewegii ra-
tiocinio, (quonegat, majori fummse minorem
incfle in prsefenti quadfione , ) nec in decem
debere fententiam fubfiftere ; cum ea ratione
nec in decem confentiat, qui in.quindecim dam-
itrium receperunt.

¹ navit; atque adeo non magis in deccm, quam
in quindecim aut quinque, plurium arbitrorum
opinio confpiret. Sed & favorabiliores efie reo-
rum , quam actorum partes, tralatitium eft. /.
favorabiliorcs 125. ff. de regul. juris. quse tamen
regula falfa erit, fi in decem fententia noftro in
calu fubfiftat. Perdet denique officium fuum
axioma illud , quod in ambiguis ac obfcuris ld
quod minimum eft femper iequendum eife di-
ctat, fi ultra quinque condemnatio dicatur efte-
ctum fortitura. l.fcmper in obfcuris 9. ff. dc rcg.ju-
ris. I. interparcs 38. §. 1 .ff.de rejudicata. Quo
autemfeniuverum iit, ex intentione agentium
majori fummse non inefle minorem , ied isepe
minori majorem, latius ibrte in tit. mandati trade-
tur ; cuin nunc fufliciat, monftrafleid noftra;
non poiie quarftioni applicari.

20. Sunt tamen cafus, quibus arbiter ad fe-
rendam fententiam cogi nequit; puta, fi alter
compromittentium mortuus fuerit: morte enim
compromifluin extinguitur; nifi& perfona he-
redum utriufque partis compromiiio cotnprehen-
fa fit. .Heredis ab uno tantum latere mentionein
fieri, haud fuflicit ; cuin non debeat compro-
miflum claudicare. /. dtcm 27. §. ftheredis 1. l.fed
& interpellatur 49. §. ult.ff. h. t. cap. ult. extra dc
arbitris. Qua: & tunc obtinent, curn ex pluribus
ejuideincompromiffi confortibus unus extincius
eft, fi inodo cauia , ipii cum aliis communis ,
individua fit , notante Brunemanno ad. I. 27.
§. 1. jf, h. t. num. 6. Eademque fervantur,
ii alteruter compromittentium bonis ceflerit,
atque ita in lccum ejus fubintrarint creditores;
cum ipfe compromittens poft cefiionem nec age-
re poiiit nec conveniri. /. itcm ftunus ij.pr. jf. h.
t. imo pro mortuo habeatur. arg. §. antcp. &pen.
Inflit. dc focietatc. Ut proinde per heredes defun-
6ti, aut cedentis creditores renovatio compro-
miifi facienda fit. Refponf. jCtor. HoW.part. 3.
vol. I. confil. 1 04. quod repetitum./wf. 4. conftl.
17. etiamii arhitri fententiam jain concepiilent,
fi inodo necdum pronunciatio ejus fecuta fit.
Refp. JCt. HaW.part. 2. confd. 214. in med. Bru-
nemannus add. I. 27. §. i.jf. h. tit, num. 5.

21. Non etiam ad arbitripm implpndum cogi
poteft, fi gravisa-tas, neceilaria profedtio, mu-
nus reipubiicse , adverfa valetudo , aut alia fimi-
lis jufta excufationis caufa fuperveniat; nifi quod
iubinde prartor in hifce non in univerfum remit-
tit murius fufceptum, fed caufa cognita diftert
tantum arbitrii reccpti implementum. /. licet au-
tcm 15./. 16.jf. h. t. ita , uti id facit, fi arbiter
juret, fibi necdum liquere. /. Pomponius 13. §.
ult.ff, h. t. Inimicitia? quoque capitales, quse ar-
bitro cum litigantibus aut eorum alterutro cepe-
runt intercedere, eum liberant a fententisc feren-
dse nece-ffitate. d.l, 15. h. t. uti &, fi arbiter a par-
tibus infamatus fuerit; uttamen non levior quse-
vis, fed fola gravior infamatio, caula cognita,
prsebeat excufationem. I. fedft in fcrvum 9. §.
pen. d, l. 15. ff- h. t, Sed & , ii fpreta arbitri

auto-

295

-ocr page 312-

k i IV.

autoritate , ad judicium Vel alium arbitrum liti-
gantes jerint, & vel multo poit, vel etiam mox,
ad eundem arbitrum redierint, cogendus non eft
ita contumelia afFedtus inter eos difceptare. d.l.g,
§. ult. I. 10. /. II. I. itemfi17. §. 1 .ffi.h.t. cum
enim ex eo , quod apud arbitrum lis ventilari
cceptaeft-, non inducatur Iitis pendentia , utlo-
quuntur; potuit faneab arbitro ad judicem con-
troverfia transferri, ut iilic fuo ordine peragatur,
co , qui tranftulit, tantum in compromifli pce-
nam damnando. /. fi cpm rem 30.fifi. h.t. &hoc
jure etiamnum Ultrajettinos uti, tradit Wafte-
naar pratt. judic. cap.i. num.% 1. Sed Gelris con-
tra placuit, litis pendentiam compromiflo induci,
ac ad arbitros remittendum elfe eum, qui invita
parte adv.ersa voluerit , his derelidtis , ad judi-
cem ire. Lambert. Goris adverfitr. traff. 4. §. 5.
Simile etiam jus in Hollandia , Zelandia,acFlan-
dria, quae ordinibus generalibus paret, vigere,vel
inde conftat, quod fub exceptione litis penden-
tis etiam exceptionem compromifll in arbitros
iadi contineri fancitum fit. Ampliatie van de in-
flrutt. van den Hove van Holland 21. Dec. 15 79.
art. 10. verdragh tujfichen Holland en Zeeland.
3. Augufii 15 87. art. 9. Injlrutt. Curifi Flandr.
art. 301. Neoftadius CurtceHoll. deaf.40. Groe-
newegen ad d. /.3 o. jf. h. t. Nec tamen eundum
inficias, quin alteruter compromittentium ex jufta
aut faltem probabili causa reftitutionem in inte-
grum petere pofllt adverfus compromiIfum,atque
ita, eflicere, ut, infirmato compromiflo ac ademta
arbitris judicandi poteftate , controverfia apud
ordinarium judicem deinceps agitetur, uti mox
redudionis occafione obfervabitur plenius. Sed
&, cum arbitri forte litem diutius videntur pro-
telare, altero compromittentium defiderante, de-
cerni poteft a Curia , ac arbitris injungi, ut in-
tra certum tempus litem dirimant; aut, fi ne-
glexerint, fore , ut lis ad curiam devolvatur,
ibique litigantes eam perfequantur , noviflimis
aftis continuatis. Neoftadius d. decifi Cttrice Holl.
40. in fine. Quid, quod&illi, qui in arbitros
re£te electi funt, deinceps nihilominus tanquam
fufpe£ti declinari pofliint, ubi alteruter litigan-
tiuin fatis juftam probat emerfifle , vel antea
ignotam nunc innotuifle, fufpicionis caufam.
Quid enim fi fordes, aut turpitudo arbitri rnani-
fefta lit ? quid fi aliis ex caufis inhnicus factus ?
quid fi ab adverfario heres inftitutus , aut aliter
in eam dedu£tus conditionem , ut ex ea iite
lucrum fperet ,aut metuat damnum? sequum fane
fuerit, eumnon minus, quam judicem publica
autoritate conftitutum , a fufcepti arbitrii im-
plemento depelli. /. Jed fi in 9. §. fiunt & alii 3.
/. non dtfiingucmus 32. §. cum quidam 14.fi- h. t.
arg. l.Julianus ait. 17. jf. de judiciis. l.apcrtijfimi
16. & auth. fi vero C. eod. tit. Quod enim alibi
dicitur , arbitrum adjudicandum compellendum
efle, fi fordibus corruptus fit. /. Lahco 3.§. tametfi
I. in fine jfi. h. t. non ad eurn pertinet, qui in id
corruptus eft, ut iniquuin ferat arbitrium; fed

T I T. VIII.

acl eum, quitantum fordide induftus eft, Utar-
bitriuin interponendum dolo protelet ; de quo
non ideoprotinus prafumendum fuit, quod in-
juftam in negotio principali eflet lententiam la-
turus ; unde& partes adhuc idurgent, utco-
gatur arbitrari , eum fufpe&um non habentes»
Confer de caufis fufpicionis tit. de judiciis.

22. Pra-terea cogendus non fuit arbiter, fi
pcena compromiflo lron fuiflet inferta. l.litigatores
11. §. item. penult. jfi. h.t. vel inferta quidem ,
fed jam commifla ; femel enirn commifsa pccna,
folvi comproiniflum, Paulus ait, nec amplius
polfe committi, nifi id a£tum fit, ut in lingu-
las caufas totiens committatur. l.fiduorei 34-§. 1«
jfi. h. t. nec alia verborum fententia eft in l. nott
difiingucmus ^i.^.i.jf.h.t. dumdicitur»e/2cogcn-
dus arhiter fiententiam dicere, fipcena commijja jit:
eadem enim utrobiqueloquendi ratio,au£tor idem,
lenfus planus, atque adeo nulla opus emendatio^
ne, quam facit Gotofredus in notis add.l. 3 2. §. 1.
pro,fi legens nifi. Etenim, fi verum fit, non co-
gendum efle arbitrum, fi ab initio pcena deeflet,
nonne ratio di£tat, eundem nec cogendum efle ,
fi pccna jam commifla fit, id eft, jam ccepeiit
deberi; cum neutro in cafu pcenam ultra metuant
compromittentes , etfi judicio arbitri paritum
non iit. Committi vero poteft pcena ante fen-
tentiam ab arbitro di£tam , quoties dies certus
compromiflo infertus eft, ut ante eum arbitrium
interponatur, & litigantium alteruter conftituto
tempore fefe non fiftit ad audiendam arbitrifen-
tentiam , non nifi parte utraque prafente feren-
dam : cum enim per eum fteterit, quo minus
lis pronunciatione arbitri finiatur , ipfe pcenae
reus fit, arbiter vero arbitrandi neceffitati dein-
ceps fubdu£tus eft, non ultra cogendus. l.quid
tameu 21. §.fiquis 9. /. diem 27. §. fiquisq.fj.h.t„
unde & diem compromiflo apponi, mtra quem
feratur fententia, non rnodo compromittentium,
fed & ipfius arbitri fummopere intereft; qui
etiam propterea, die a partibus omiflo, eundem
ipfis confentientibus conftituit, ne alioquin omni
tempore cogeretur arbitrari. l.fiedficompromijfiuM
14. ffi. b. t. Casterum hodie ex compromiflo fine
pcena concepto, & arbitrio ita recepto, arbitros
ad judicandum cogi pofle, non ambigitur. Groe-
newegen ad 1. 11. & 13. ffi. h. t.

23. Sententia: fecundum requifita fuperius
commetnorata lat£ eftectus eft, quod nec ab ar-
bitris inutari pofllt, etfi errorem alleganttbus ;
quippe quorutn ofticium abfolutione vel con-
demnatione finitum eft. /. qualem 19. §. ult. I.20.
l.n.ff. h. t. nec acompromittentibus impune
contemni aut rejici; adeo ut, quifquis ei ftare
noluerit , ad poenarn compromiffo infertam te-
neatur, vel ad id quod intereft, fi pcena non
inveniatur promifta. /. 2. I. 3. l.diem 27. §. ult.
ff. b. t. creditur auteni fententise non parere, fi
in judicium deducat ipfe aut heres ejus rem , de
qua compromiferat. /. quamvis 37. fi h. t. vel
petat ab eo, a quo arbitcr peti vetuerat, vel a

-ocr page 313-

t>£ RECEPTIS ] QUI

fidejuffore ejus. Plane (i a fidejuflore peterepro-
hibitUs fit, a reo„ principaii petens, in pcEnam
rioll incidit, nifi ipfius fidejufloris interfit, a reo
non peti, dum in rem forte propriam fidejufllt,
l. adverfus 29. jf. h. t. riec ab uno ex correis de-
bendi petere Vetitus, fi ab altero petat , poena
Committitur, riificorrei fimul fociifint. I. ftduo
34. ff.b. t. Jure ramen novo, licet non nafcatur
a£tio & eXceptio rei judicats , cum non fuerit
judicium proprie didtum; in fa6tum tamen &
a£tio & exceptio datur ex arbitri fententia, quam
partes vel fubfcriptione vel decem dierum pro-
baverint filentio , ad id ut ea exccutioni detur,
non per arbitrum , cujus nuila jurifdi&io eft, ad-
^oque nec judicati exfequendi poteftas ; fed per
judicem reo competentem. l.pcn. C. h.t. quod &
ante de Judseorum arbitriis invenitur cautum. /.
^fudai 8. C. de fudceis. Andr.Gayl libr. 1 .obferv. 1.
num. 50. 51. Merula praxi libr. 2. tit. 2. eap. 6.
Argentreus ad eonfuet. Britann. art. 19. not. 2.
tium. 3. data tamen condemnato dilatione vel per
arbitrum expresfe ad folvendum conftituta, vel
alioquin modica, /. quid tamen 21. §. ult. & 11.
feqq. jf- b. t. quod modicum fpatium quidam
de decem dierum induciis inteiiigunt. arg. l.pro-
tnijfor. 21. §.1. jf. de conftit. pecun. fed forte
reftius de tempore ordinario condemnatis con-
ceflo acceperis,- nam & confeflis idein datum eft.
I. certum 6. §. ult. jf. de confeffis. & arbiu ia ad
limilitudinem judiciorum reda&a funt. /. 1.
flf. h. t. ut effedtu infpefto eandem vim habeat
arbitri fententia * quam , fi a judice lata eflet,
ubi a partibus eft homologata ut loquuntur.
Quod & ufu fervatur; eo excepto j quod apud
nos receptum fit, reum ab arbitro condemna-
tum prius citari ab aftore eodeinque viftore,
Ut videat ab ordinario judice decretum inter-
poni de facienda executione fententise per ar-
bitros latse, tefte Groenewegen ad l. 5. C. h. t.
Sim. van Leeuwen cenf. for. part. 2. lib. 1.
cap. 17. nim. 16. Waiienaar pratf. judic. cap.
16. mm.j.S.

24. Nec tamen executioni danda erit, fi per
fordes aut per manifeftam gratiam vel inimici-
tiam probetur lata. /. ita dcmum 21. jf. h. t. l.ar-
i>itrorum 3 .C.h. t. maxime, fi teftationibus con-
•ventus arbiter, nehafceob caufas diceret fenten-
tiam , dixerit nihilominus nullo cogente. /. hon
diftinguemus 32. §. CumqUidam 14 fff.h.t. Idem-
que eft, fi arbiter aliquid non honeftum jufterit.
I. quid tamen 21. §. non debeht 7. jf.h.t. aut com-
promifli fines prsetergreflus ea defiriierit, qua;
ejUS arbitrio non erant commifla. arg. /. de his
febus 4*5. ff. h.t. I. ut fundus 18. ff. communi
divid. aut denique compromifluin nullum fuerit
ratione perfonarum compromittere nori valen-
tium, vel eorum , in quos compromittere veti-
tum, vel caufarum arbitrium refpuentium ; de
quibus ante di£tuin fuit^

25. Quod fi alteruter compromittentium fefe
fententia arbitri gravatum putet,3ppellare quidem

2 97

non poteft, nt in pr. h. t. moniturfi; fed tamen
liberuin ei , intra decem dies a lata fententia at-
teftationein mittere* jciditi vel adverfario , per
quam manifeftum fiat, definitionem arbitri non
efle ampleftendam. l.pen. inmed. C. h. t. qua: at-
teftatio in eo ab appeliatione diverfa eft, quod ap-
pellatione lis ad fuperiorem judicem in continenti
transfertur ; quod non ita eft in atteftatione,
quippe qua fada , pcena tantum committitur
compromiflo inferta. Verum , uti manifeftam
arbitratoris iniquitatem corrigi pofle judicio bonse
fidei jus Romanum docet. I. focietatem 76.77.78*
79. jf. pro focio. atque ita reductionein ad ar-
bitrium viri boni fieri juris interpretes dixerunt.
vide Chriftineum ad Mechlinienf tit. art. 2.
& vol. 1. decifi 2 60. num.2.3. Sande decif Frific.
lih. 1. tit. 14. defin. 1. Petrum Zans de divifi. bonor.
libr. 1. cap. 4. num. 11. Grivellum dectf. 1. num.<\.
Andr. Gayl libr. 1. obficrv. 150. num. 17. ita
quoque ab arbitri fententia redu£tionem peti no-
ftris ac gentiuin plerarumque inoribus invaluit,
quse , fi intra decem dies poftulata fuerit ( intra
viginti ex inftruftione Curiae Brabantinse artic.
488.) facit cliflerri fententise executionem, cum
fefe habeat ad inftar appeilationis. arg. /. non
difiinguemus 32. §. cum qmttam ff- h-t. adeo
ut, impetrato reduftionis mandato, eoque per
apparitorem adverfie parti denunciato , frultra
futurus fit adverfarius, fi, eo difllmulato, vocet
impetrantem , ut videat executionem arbitriia
judice dccerni ; quippeiitis pendentis exceptione
repellendus Wailemarpraff:iudic.cap.26.num.:6.
Sin polt decem dies petatur redudtio, reforma-
tionis naturam iriduit, nec fufpendit interim fen-
tentise efl'e<5tum. Poft annum uti reformationis,
ita & redu£tionis petendx iicentia ufu denegata
eft ; nifi impetrata fuerit adverfus lapfum tem-
poris reftitutio , juftiflimis caufis eam indulgeri
fuadentibus. Andr. Gayl libr. I. obfierv. ijo^
ntim. 1. 2. Meruia praxi iibr. 4. tit. 5. cap. 1.
Sande decifi. Frific. lib. 1. tit. 14. defi. 3. & 4.
Ant. Faber Cod. libr. 2. tit. 38. dcfin. 6. Fachi-
neuri iibr. 8. controverfi. cap.Qj. Groencwegen ad
/. 1. & 3. C.b.t. imo tanta redudionis & ap-
peilationis reformationifque affinitas nunc eft,
ut & apud nos ac aliis variis in regionibus
temere petitae reduftionis mul&se propofitae
fint, «eque ac appellationis , ut notavi tit. de
calumniatoribus; & eadem fatalia ( ut loquun-
tur) idem litigandi modus obfervari debeat ap-
pellatione interpofita , aut reformatione petita;
quod uti in praxi conftat, ita & inftru<5tione
Curi^ Fiandricse nominatim cautuin eft. art.
258.

26. Qua? autem de reduftione poft decem dies
poftulata diximus , etiam tunc obtinent, cum
redu6tionis remedio in comproiniflo , vel faltem
ante fententiam ab arbitro prontfnciatam & par-
tibus haud cognitam, renunciatum eft. Quam-
vis enim renunciatio talis effe<5tu deftituta fit, in
quantum ea non obftante gravatuS ad redu<5tionis

P p auxi-

AREITRIUM RECEPERUNTj

-ocr page 314-

L I B. IV. T

auxilium confugere poteft, petita faltem adverfus
renunciationem ut temere fadtam reflitutione ,
haud difficulter impetranda ; dum omnis appro-
batio fententis adhuc per arbitrum ferenda: hac
tacita conditione , fi sequum arbiter definierit,
nititur, ut poft alios obfervat Jac. Coren obfer-
vat. 2. Hum. i. 2. 3.4. & feqq. Chriftinceus
vol. 2. decif. 142; num. 6. Neoitadius cur. fupr.
tlecif. 90. efficit tamen, ut reduftionis petitio ,
quoquo tempore fa£ta, executionem arbitrii non
impediat, nec appellationis , fed tantum refor-
mationis eifectum iortiatur. Nader ampliatie van
d' inflruttie van den Hogen en Provincialen Rade
24. Martii 1 <544. art. 2 o. Neoftadius Cunccfupr.
decif, 90. Sande decif. Frijic. libr. 1. tit. 14. def.
4. Groenewegen ad d. I. 1. & 3. C. h. t. num. 5.
Sim. van Leeuwen Ccnf. for.part, 2. libr. 1. cdp.
17.num.1S. WailenaarpracUc. judic. cap. 26.
Hum. 1 2.

27. Competens ad redudionem hanc peten-
dam judex eit ille , qui primitus fuiflet adeun-
dus , ii compromiifum nullum in arbitros inter-
ceiiiifet, iive actor iive reus fe gravatiun conten-
dat. arg. l.fiqtds rem 3 o. in fine. ffi. b. t. cum enim
arbiter privatus tantum iit , non judex , nec
compromiflum exfuanatura ullam involvat ju-
rifdidionis prorogationem , ratio nulla eft , cur
is, qui arbitrium arbitri haud obfervandum pu-
tat, ordinarii judicis declinaret forum. Qua?
fententia & in Gallia , & in Germania recepta
eft; ac Senatui fupremo Mechlinienfi & Pede-
inontano placuit. Fachinseus controv. libr. 8. cap.
94. Ant. Thefaurus decifi. 14. num. 5. & 8-
liebuflus ad confiit. reg. tom. 3. tract. de arbitris
gtojfi. 10. num. 9. Coitalius ad l. fbcietatem 76.
ff. pro fiocio. Andr. Gayl libr. 1. obfierv. 149.
Chriftinaeus vol. 2. decij142. num. 4. 143.
num. 8. Parum facit inadverfum, quod redu-
£tio illa appellationis fpecies videatur efte. l< non
difiinguemus 3 2. §. citm quidam 14.ffi, h. t. appel-
iatio vero fit ad fuperiorem judicem fadta provo-
catio. Etenim primo quidem appellatio proprie
di£ta non eft, fed tantum haftenus appellationi
fnnilis, quatenus per eam retraftatio fententia:
arbitri poftulatur. d. I. fed & fecundo inficias iri
non poteft, quin tunc quoque , cum apud or-
dinarium judicem inferiorein reduftio petitur, lis
ad fuperiorem transferatur decidenda; ab arbi-
tro, qui privatus, ad judicem auftoritate publi-
ca conftitutum , & procul dubio ob id arbitris
fuperiorem. Et quamvis in Hollandia moris eife,
ut reductiones h Curia provinciali, praterito
ordinario judice inferiore , petantur , tefteatur
Merula pra.xi civil. libr. 4. tit. 5. cap.i.num. 2.
Groenewegen adl. 1. & 3. C. h. t. in fine. Leeu-
wen cenfi. fior. part. 2. l.br. 1. cap. 17. num. 18.
& id neceffitatis effe in Frifla tradat. Sande decifi
libr. 1. tit. 14. dcfin. 2. Nihil tamen caufe eft,
cur non inHollandia etiam apud inferiorem judi-
cem reduftio petatur cum nufpiam illis inve-
niatur annumerata negotiis ₅ de quibtis prima in-

i t. VIII.

ftantia poflet curia provincialis, parte alterutr&
litigantium invita, cognofcefe ac judicare : un~
de & hunc ufum curix adeunda magis litium ad-
breviandarum gratia , quam ex neceflitate fer-
vari, innuit Groenewegen d. loco: & dubita-
tionis tantum tollendce caufa per Zelandos id
aftum exiftimo, ut non a curia provinciali, fed
ordinario judice, reduftio per eum , qui fe gra-
vatum contendit , poftuletur. Provifioneel ac-
coord tujfcben Ilolknd cn Zctand 7. Martii 1607.
art. 10. & nadcr provifioneel accoord 11. ^<Jumi
1674. artic. 24.

28. Siveautem confirmata fuerit per judicem
reduftionis, flve retractata fententia arbitri, libe—
rum rurfus eft ei , qui fe fefum autumat, ab
illa judicis fententia ad tribunal fuperius facere
provocationem : cum enim appellatio fit quse-
dam defenfionis fpecies jure naturali competens ,
haud temere deneganda eft , quoties legiflator
civilis eam juftis de caufis non nominatim ade-
mit; quod hoc in cafu factum nufpiam eft.
Andr. Gayl tibr. 1. obfierv. 149. num. 4. 5. Co-
varruvias variar. refiolut. tibr. 2. cap. 12, Fachi-
neus controv. libr. 8. cap. 96.

29. Pcenam quod attinet, fi qua; promiflif
fuerit in cafum , quo alteruter compromitten-
tium parere noluerit fententite arbitri, licet Gal-
lorum inoribus debeatur cum primus redu£tio-
nis judex eam firmavit , Coftalius ad l. 76. ffi.
pro fiocio. Grivellus dccifi. 1. Argentreus ad con-
fitet. Britann. art. 19. not. 2. num. 2. Chriftineus
vot. 2. decifi. 142. ntrn. 6.7. Hollandis tamen &
vicinis aliis placuit, non aliter pcenam perfolven-
dam effe, quam fi taudum (ut appellant) ex-
trema reduftionis fententia , adverfus quam nul-
la amplius auxilia fuperfunt, confirmatum fue-
rit; curn non videaturpoena dignus, quem ju-
dex fupremus gravatuin pronunciavit, & jure de
arbitrorum iniquitate conqueftum. Neoftadius
cur.fiupr. dccifi 90. Jac. Coren obficrv. 13 . Groe-
newegcn ad d.l. 1. & 3. C. h. t. num. 4. Sed &
fi is, qui redudtionem petierat, deinceps fine
tranfadione ab ea petitione fua fponte defiftat,
caufe forte fua; diflifus; perinde pati debet pos-
nce promiffe perfecutionem, ac fi extrema redu-
ftionis fententia fuccubuiffet, cum utique ve-
ruin fit, poenain incepiffe committi, quarn pri-
muin ille arbitri fententix reluctari csepit; nec
aequum fit , eum fola fua psenitentia definere
poense debitorem effe, fi modo pamitentia ha:c
dici debeat, ac non potius confulta prudentia ,
dum ab ulteriori litis profecutione defiftit non
tam compromiffi religione , quam potius necef-
faria aequi judicii obfervatione , poftquam juftam
arbitrorum fententiam nullo gravamine convelli
poffe animadvertit. arg. /. Cetfius 23. ff-h. t. Ann.
llobertus rer. judicat. iibr. 3. cap. 8. Chriftineus
vot. 2. decifi. 142. num. 7. Charondas refponfi.
tibr. 4. rejp. 3. in med. & iibr. 7. rcfp. 212. Joh.
Papon tibr. 6. tit. 3. in append. arrcfi. 2. nec hi-
fce obeft > quod a Marciano traditum , eum,

q™

-ocr page 315-

DE RECEPTIS, QU I A R B

cjui juffus eft folvere ex compromiffo pecuniam,
fi moram fecerit, peenam ex compromijfo debere;
fed poftea folvenda pcena. liberari. I. ult. Jf. h. t.
intelligi namque debet illa generalior Marciani
affertio de cafu, quo tam exigua in folvendo
mora commiffa eft , ut eo tempore, quo poft-
modum fuit oblata folutio , necdum inceperit
adverfarii intereffe ; ut ex Ulpiano ac Faulo difci
poteft. /. quidtamen21. §.ult. I. 22.Jf. h. t.

3 o. Quod ft extrema redu&ionis fententia
confirmatum quidem fuerit laudum arbitri, fed
pro parte tantum; vel confirmatum quidern in
folidum , fcd ex novis plane documentis, qua:
apud arbitros aut non allegata , aut allegata qui-
dem, fed non probata fuerant, fic ut ifta, quse
judicem moverunt ad confirmationem, ab arbi-
tris haud quaquam fuerint in litis decifione con-
fiderata; tentari non immerito poffet, an non
pcena: promiifse remiifio a judice concedenda fo-
ret: cum sequum dici non poifit arbitriuin illud,
quod ex parte revocatum eft , quodve inter-
pofitum fuit ex illis rationibus , quae virum bo-
num non debuifsent ad taiem fententiam feren-
dam movere. Unde &pluribus placuit juris in-
terpretibus, non alias admittendam efse pcena:
promifsx' executionem,quam fi laudumfimpliciter
totaliter & ex iifdem atik confirinatum iit, uti
poft Rebuftum ad conjiit. regw tom. 3. tracl. de
arbitris glojf. 11. num. 8 10. Boerium decif.
.284. num. 22. 23. tradit Jac. Coren. ohfervat.
13. num. 25. & feqq.

3 1. Cxterum , quo magis firmse efsent ar-
bitrorum fententise, nec ab iis peteretur redudio,
frequens hodie eft, addi compromifso confenfum
mutuum in condemnationem eorum, qua: ab
arbitris ftatuta fuerint, faciendam a provinciali
vel fuprema curia , prout compromittentes puta-
verint fibi confultum efse. Licet enim inter com-
promittentes conveniri ncqueat, quid arbiter de-
beat ftatuere ; tarnen reite convenitur, ad quid
judex debeat condemnare , ut ante didtum.
Leeuwen cenf. part. 2. itbr. 1. cap. 17. 7u1m.uk. in

ITRJUM RECEPERUNT. 299

med. Ut tamen rnultum interfit, utruin fe com-
promittentes iubmiferint condemnationi judicis
inferioris, an vero judicis feu curise fupremse :
nam fi pacto placuerit condemnatio judicis infe-
rioris , adhuc appellationis remedium fupereft ad
judicem fuperiorein , uti & reftitutionis auxi-
lium implorari, nihil vetat. Sed fi ex voluntate
partium fupremi judicis feu curise fententia robo-
rando arbitrio elefta fit, neque fupplicatio ad-
mifsa apud nos eft adverfus talem fententiam,nec
in integrum reftitutio nifi ex folo capite inetus;
ut pluribus monftravi tit. ex quibus majores
num. 17.

32. Obfervandum tatnen arbitris eft, in quos
ita compromiffum, ut caveant omni modo, ne
arbitrium ab ipfis jam interpofitum innotefcat
litigantium alterutri, ante fubfecutam ex con-
fenfu mutuo condemnationem: ne alioquin is, in
cujus prsejudicium eft concepta arbitrorum fen-
tentia , eo cotnperto, ante impletam condemna-
tionem reftitutionis imploret auxilium adverfus
compromiffum & in condemnationem confen-
fum , oblato interim arbitralis fententise imple-
mento , feu fiduciaria folutione, fub cautione
de reftituendo. Uti ex adverfo ipfis quoque
judicibus haud conlultum , ut ex partium con-
fenfu condemnationem interponant ad ea , qusc
necdum ab arbitris definita funt , fed adhuc
erunt in futurum conftituenda: quid enim, fi
arbitris deinceps ea placuerint, quse legi divinse,
qua.-ve rationi lanse adverfantur ? quid fi ea al-
terutri compromittentium impofuerint facienda
omittendave, quse manifeftam redolent tulpitu-
dinern, quarque la.'dunt pietatem , verecundiam,
exiftimationem , & , ut verbo dicam, quse contra
bonos mores funt? nonne abfurdum fuerit, pa-
rata executione condemnationis ex confenfu in-
terpofitce adigi damnatum ad turpium iftorum
proboforumque implementum fub fpeciosa rei
judicate autoritate, non fine judicum ipforuin
ludibrio , ac opprobrio meritiffimo iniquitatis.

T I T V L V S IX.
Nautse, caupones, ftabularii, ut recepta teftituant.

SUMMARIA.

I. Quales attioncs competant contra nauias, cau-
pones, Jiabuiarios pro rebus, quarttm cujiodiam
recipere folcnt.

1. Quidjtt atfio rci perfecutoria infattum de re-
ceptis; cui_y contra quos, & ad quiddetur, quale
damnum reparandum fit ? quid ft nauta res nautce
receperit ?

3. Quid fit attio in fiatttm exercitoria ex qttafi de-
litto , quibus detur, contra quos, ex quorum
fattot adquidtendat.

4. An fit in potefiate Cauponum & firritlitm, We
quem recipiant ? & ratio harum attwnum.

5. Andirettce attiones ex delitto aut noxales eum
his attiombus concurrant, & an altera alteram
perimat ?

6. An nauta & fimiies liberari pojfitntfiervos fuot
noxce dando ?

7. Qifid juris , fi nautaprtemonuerit, ut quifiqut
res fiuas fiervet ? qttid , fi CMpQ hojfitt ciaves
ruhicuii dederit ?

Pp 2

8. Qufit

-ocr page 316-

8. Qujd juris, finduta vel caupo fiollem autcifiam
d viatore reieperit obfignatam , & is pojiea res
inde. ablatas queratur ?
«?. Si Jkrcina nautte tranfiuehenda commiffa nege-
tur ei reddita, ad quem mijfia, an jurijurando

Auta?,cauponesj ftabularii,navim
flabulum aut cauponam exer-
centes, in fe recipere cenfentu
illatorum cuitodiam, licet mer-

___ _ _ cedem pro ea non accipiant.7. i.

ult. I. nauta 5.1 ult.pr, jfi. h. t. proinde, fi quic.
damni illatis contigerit, aftio quidem locati aut
Condu6ti, vel etiam depoliti, ii merces contti-
tutanonfit, coinparata eft illis, qui lasfifunt;
fed, ut innotefceret , pratorem quoque curam
habere reprimends hujufmodi improbitatis, pin-
guiores alias edicto fuo infuper adiones propo-
fuit. I. & ita 3. §. aitprcetor. i. ffi.h. t.

2. Prima quidem eftadio in fa&um prartoria
de receptiS rei perfecutoria > quafi ex contraftu,
qux datur ei, quiquid in navim, ftabulum aut
componam intUlit, aut aliter cuftodiam rei nauta:
commifit, rebus forte in littore pofitis inferendi
causa,& k nauta receptis. d.l &ita.3,pr.jfi.h.t.
five mercede conftituta , five gratis navigaverit
aut hofpitio exceptus ftt. I. licet pen. pr. Jfi. h. t.
five non ejufdem, five ejufdem profeflionis fit,qui
intulit} qua ratione ft nauta alterius nauta: res
receperit, atit caupo cauponis, aut ftabularius
res ftabularii alterius , huic adtioni locus eft. /.
fied & ipfi 4. §. 1. jfi. h. t. aliter quam obtinet,
il plures umus navis nautse, vel plures in una cau-
pona miniftranteSi damrlum dediflent inter fe:
tunc enim hoc edictum ceflare refponfum eft,
nifi quis nauta & mercator fimul eflet. l.ult.§.fied
fi. 2. ff. h. t. Nec interell, utrum res illse a6toris
propruE fuerint , an alienae; fi modo eas falvas
cife interfitagentisi /. i.§.pen.ff.h.t. Adverfus
nautas, caupones, ftabularios , qui defcribuntur.
Li. §. 2.3.4. Jf.hi ^tl eorumque heredes in per-
petuum. /. &ita 3. §. pen.jfi.h.t. ac, fi plures
fimul navim, ftabulum, cauponamve exerceant,
contra fingulos in folidum. arg. /•!.§. ult. 1.2.3.
jfi.de exercit.att. ad id,ut reparent omne dainnumj
quod in receptis rebus furto corruptione vel ali-
ter datutn eft quocunque modo, excepto ex folo,
quod dainno fatali aut vi majore, veluti naufragio
aut piratarum injuria, periifle conftat. d. I. & ita
3. §.i.infinejfi. h.t. Zeerechten van KeyfierKjrel
19. Julii 1551. art. 43. 44. Grivellus decifi.49.
Cui nort abfimile eft, fi effi*a6ta per effradores
fures doirio vel ftabillo , res viatorum ablatse ,
equi abdu6ti fint, fi modo nulla cauponis aut
ftabularii negligentia culpave concurrifle probe-
tur. Grivellus decifi. 49. Joh. Papon. libr. 23.
tit. 6. arrefi. 4. fcre in fine. ut tamen cafuuin
horum fortuitorum probatio nautis cauponibuf-
que incunibat. ,Chriftineus ad Mecblimerifi tit.8.
drt. 15. num. 12. 13. Nec refert, an per eos,
guorum opera exercitor ufus eft , an per ve6to-

nautce fiari debeat ?
10. Hodie contra nautas & fimiles cejfat dupti

pcena. quomodo plures exercitores teneantur; qun

modo liberari pojfint.?

res aut viatores kfio rebus receptis illatafit. /. 1.
§.ult. I. 2. 3.fi.h.t.

3. Altera eft a£tio prcetoria ex quafi maleficio,
pcenalis mixta, competens damnum paflo ejufque
heredibus in perpetuum , adverfus nautas, cau-
pones, ftabularios, non item adverfus eorum he-
redes. i.Ult. §. ult. Jfi.b. t. §. ult. Infi. de oblig.
quce quafi ex delici. nafic. & fi plures fint exer-
citores, contra fingulos non nifi pi'o parte,qUa
navem exercent. /. ult. §. pen.jfi. h.t. ad duplum
damni in nave ftabulo vel caupona dati, nam fi
extra navem , ( licet a nautis ) kfio fa£ta fit,
hac a£tione exercitor nontenetur. l.ult.pr.& 1.
jf. h. t. adde tit. de exercit. ati. fi modo per ipfos
nautas, vel eos, quoruin opera utuntur,damnum
datum fit; non item, fi perviatcres. /. Hcet.penult.
§. in fattum. pen. jf.h. t. tot.tit. jf. fiurti adver-
Jiis nautas. nifi viatores illi fimul operam naviga-
tioni prseftent mercedis loco , remigis forte mu-
nus implentes , quos Ulpianus remum pro naulo
& vetfurce pretio folvere dixit.l.ult.§.ficdfi. 2.jfi.b.t.

4. Ratio hujus edi£ti harumque adionum
eft , quod, nifi ita ftatutum eftet, materia daretur,
cum furibus adverfus eos, quos recipiunt, coeun-
di, cum ne nunc quidem abftineant hujufinodi
fraudibus : neque videri poflit nimium duriter
in eos conftitutum elfe, quia in cauponum,nau-
tarum, ftabulariorum arbitrioeft, ne quem reci-
piant. /. 1. §.i.ff\ b. t. quatenuS fcilicfet inviti
non coguntur navim ftabulum aut cauponam
exercere : poftquam enirn ex libero inceperint
exercere arbitrio, repellere non poflunt iter agen-
tes, nifi caufis juftis repullk datis. /. unic. §. ult.
furti advetf. nautas, &c.

5. Poteft & lxfus adverfus ipfos Isedentes , fi
liberi fint, dire£tam furti aut aliam ex deli£to
a£tionem movere ; aut noxalem in dominos , fi
fervi fint, a quibus damnum datum eft: quibus
tamen ele£tis, obtinuit has perire, ne fa^pius de
ejufdem liominis admifloquseratur; & vice versa.
l.&ita 3. §. ult. I. licet.6. §. ult. i.uit.§.ult.ff h.t.

6. Si tamert fervorum propriorum opera exer-
citor ufus fit , liberari poteft eos noxa: dando.
quamvis enim regulariter culpse ejus adfcribatur,
li malignorum opera atque minifterio ufus fit,
dum explorare oportuerat, cujus fidei, cujufque
innocentise fint iili quos adhibet; in fuis tamen
fervis,quafi in domeftico rnalo, venia dignus eft_#fi qUales quales adhibuerit ad navim ftabulum
aut cauponam inftruendam. /. idt. §. bac autem
4. ff. b. t. I. unic. §. ficrvi 5. ff. fiurti adverfiut
nautas &c.

7. Ceifant vero in univerfurii hce ex edi£ta
praetorio a£tiones, fi nautse, caupones, ftabularii
extra navis, ltabuli,vel caupon» negotium rerum

L I B. IV. T I T. IX,

-ocr page 317-

quarundam cuftodiam receperint, quippe quo
cafu a£tione depofiti eos teneri fuftrcit. I. & ita
3«§. eodcm 2. jf. h. t. uti &, fipraedixerint, ut
imufquifque vetforum res fuas fervet, neque da-
tnnum feprieJlituros,!k confenferint ve&ores prsc-
diftioni. /. ult. pr. jf. b. t. Qtjod & tacite tunc
aitum videtur, cum caupo viatori claves cubi-
cuii, in quo fuas viator res repofuit, obtuiit,ifque
illas recepit: fi enim non receperit, (uti recipere
non tenetur ) non magis a fe caupo rerum cu-
•ftodiam atque periculum per clavium obiatio-
nem averteret,quam ftpra'd_iceret,ut fuas quifque
res fervaret, eique non affenferint viatores.

8. Quod fi caupo vei nauta foliein aut ciftam
a viatore receperit obfignatam, ac poftea res fuas
inde ablatas viator caufetur ; fi quidem eodem
modo occlufam caupo reddiderit , nulla furti
fadti prarfumtio , nullum indicium, adverfus cau-
ponem ejufve familiam natum videri poteft; fic
utnec viatoris afleftioni, utcunque jurat£,cre-
dendum fit, fed rnagis purgatorium jusjurandum
cauponi ac familiae ejus fit deferendum. Sin re-
ferata vel confrafta cifta foliifve reftituatur, non
iniquum fuerit, tantam inde adverfus cauponem
ejufque familiam furti commifli prafuintionem
induci, ut viatoris furtum arguentis jurijurando
ftandum fit. arg. l. fi quando 9. C. unde vi. l.fem-
fer 15. §. fed quod 9. jf. quodvi aut clam. 1.1. §.
fi cijla 41. jf. depofiti. Schneidwinus ad §. ult.
Injlit. de obligat. ex quafi deliffo ntim. 5. Chri-
ftineus ad Mechlinienf. tit. 8. art. 15. num. 8.
Jul. Clarus libr. 5. fentent. §. furtum. num. 27.
Gomezius variar. rcfolut. tom. 2. cap.7. num. 2.
\n med. Plotus dc in litem jurando. §. 1 o. num.6.
& feqq. Henr. Kinfchot rejjonf 106. num. 11.
12. Zoefius ad Pand. tit. depojiti. num. 14. 15.
Ant. Matthaeus de obligation. dijp. 11. thef. 12.
Wiflembach adPand. vol. 1. difput. 31. de depofito
mm. 18. Refponfa JCtor. Holland. part. 1 .conftl.
182. & part. 2. confil. 203.

9. Sed & fi velcifta vel farcina>nauta: commifla
tranfvehenda , in univerfum negetur per eum
exhibita ei, ad quem direda erat, cuique de-
bebat exhiberi ; an nauta: jurejurando exhibi-
tionem aflerenti fides habenda fit,dubitari poflett
in pecunia quidem nurnerata prudenti confilio
apud nos invaluit , apocham nauts , eandem
tradenti, prxftari. Cui confequens videtur, ut,
fi traditionem apocha non doceat, contra ipfum
militet traditionis non fadtce prsfumtio, necjuf-
jurandum oflerens audiendus fit. At farcinarum
intuitu , quarum nomine apochas dari nautis,
vel portatoribus ( quos appcilant ) juratis", con-
fuetudo non fert, fidem iis, traditionem jurato
aifeverantibus , haberi oportereverius eft; maxi-
me fi indicia qusedain probabilia traditionis prar-
fumtionein adjuvantia concurrant, ac exiftima-
tionis iilxfse fit, qui fefe detulifle jurat. Mafcar-
dus deprobation. conclufi i,6^.num.6i. Refponf.
JCtor. Hoii. part. 1. conftl. 313.

I o. Cseterum moribus hodiernis dupli pccnam
adverfus nautas cauponcs ftabularios exoievifle,
( ut alias vulgo ) notat Groenewegen ad l. ult.
§. 1 .Jf. h. t. manente in cseteris Romani juris &
edifti prsetorii in nautas ac fimiles alios rigore.
Chriftineus ad Mechlinienf. tit. 8. art. 1 5. num.^.
Hugo Grotius manudutf, ad junjprud. Holl, hbr.
3. cap. 38. num. 10. Ut tamen exercitores de
dainno per magiftrum dato finguli non in foii-
dum , fed pro fua tantumparte teneantur, uti
id in exercitoria a<5tionepoenali mixtain duplum
Romanis placuifle,fupra monui. Jacobus Coren.
obferv. 40. atque infuper liberari poflint, fuam,
quam habent, navigii partem noxae dando. /. prce-
tor ait 7. §. hoc editto 1.1. hoc amplius 9. jf.de
damno infetio. Coren. d. obfcrv. 40. Hugo Gro-
tius manuduft. ad jurijp. Holl. hbr. 3. cap. i.
num. 39. 40. 41.42. 43. leeuwen cenf. fcr.
part. 1. libr. 4. cap. 3. num. 1 o. & libr. 5. cap.3 1.
num. 8. confer tit.de exercit. affione num.n.

NaUTjE, caupones, stabularii ut recepta restituant. 301

LIBER

-ocr page 318-

30 %

1. Nemo fibi ipji jus dicere debet.

2. Recenfentur cafus exeepti. An&judextnulffa-
rcpojfit eos, qui ei quajndici injuriam fecerunt ?

3. Quid jit judicium quid fummarium ; & an
idem fit fummatim & de plano cognofcere ?

4. Quibus in cafibus fummarice cognitioni locus fit
. tumjure Romano tum moribus?

5. Si Its principalis fummatim agitetur, idem agen-
dum in qttcejlionibus in cam incidentibus; etiam
in cattsa appellationis. An quis pojftt ab ordi-
nano judicio capto deffiere & adfummarium
tranfire ?

6. Ouid fit judicium civile, quid criminale ?

7. In concurfiu judicii civilis & crminalis ex eadem
vel diverjis caujis, an prius civile an prius cri-
minale terminandum fit, pcr difiinffiones ex-
plicatur.

8. Plures alice recenfientur divijiones judiciorum.
lata fiuit lex fulia , altera judiciorum publico-
rum, altera privatorum; pojlerioris capita qttce-
dam proponuntur.

<9. Ortot perfibnce confiituant judidum; qtm acior,
quis reus fit ?

10. Qui habeant legitimam perfionam fiandi inju-
dicio ; an collegia illicita fied tolerata ? & an
& quando filiusfiamilias , tum jure civili, tum
hodiemo.

11. An minores 2 5. annvs fine citratore ? & quid,
fii jine curatore ficterint injudicio?

12. Anjure Romano & hodiemo in caufis crimi-
nalibus, fi accufientur aut accujent ? An jure
Canonico , & monbus, in caujis matrimonialt-
hus & beneficiaitbus.

13. An qui veniam cetati's impetrarunt, aut nuptiis
vel aliter pro majoribus fiunt habiti, etiam de
immohilibus fine curatore litigent.

14. An uxor hodierno jure pojjitfine viro fiare in
judicio tanquam rca vel affrix ; vel impeclire,
ne vir uxoris nominc litiget? & quidjuris, ji
contrarium paffo dotali affum fit; vel vir bonis
cejfierk ?

35. Qujdfilitigarc velit ut tutrix iiberorum primi
thon, vel ut executrix tefiamenti, vel utpu-
hlica mercatrix?

16. Stat tamen itt judicio exmariti mandato. quid
fi maritus rata habeat pcr uxorem in judicio
gefia ? Quid ft maritus abfit, & periculum in
mora ? an fine viro alios fifiere, vel fifii ipfia
pojfiit?

17. An criminis accufiata uxor fine viro fitio fiet
in judicio, & an pcena pecuniam in em con-
fiituta , jlante matrimonio executionem habeat
contra maritum ?

18. Si maritus malitiofie agere vcl defiendere nolit
in causa uxoris , uxor potefi judicts autoritate.
An pcriculo tnariti tunc ttxor vincatur ? & quid
fi maritus nolit nomine uxoris movere aciionem
injuriarum ?

19. Si uxor non jure ficterit injudicio & vicerit,
marito prodefi.

20. Afforis arbitrio relinqukur , qttando velit
agere. litis cccptce injlantia quanti temporis lapfik
perimatur ? jacile tamen aclverfus eam impetra-
tur rejlitutio.

21. Qttando locum habeat attio ex lege diffamari.
ejus extetifio ad omnes caufias, tanquam cequa_xdefenditur.

22. Nonefl locus aUionicx 1. diffatnari,nifipro-
hetur dififamatio. quando necejfe non fit,prohari
jaffatitiam aut diffamationem ?

2 3. Ouo in ioco ftt intentanda affio ex 1. diffamari.
Alibi hac affione, ahbi de negotio principali H-
tigari.

24. Quot citationibus opus fit antequam vocato ex
1. diifamari (ilentium imponatur ? & an contrct
impofitum filentium refiitutio concedi pojjit >

25. Afformituts , autpartem dcbitipetendo, noti
peccat; at omnino plus petendo. Quce fint pcencs
plus petentium jure veteri, novo, Canonico, &
hodierno ?

2 6. An, fi afior Cceperit quidpcterependentecon-

ditione , ac lite pendente conditio cxifiat, reus
condemnandus fit ?

27. Agi non potefl , antequam dies vcl conditia
debiti extiterit. Retle tamen agitur adprceteriti
fimul & fiuturi temporis ufiuras,jrufius,reditus₉alimettta, annua, menfirua , item potefi anni
primi lapfium ad condcmnationem debiti annua
bima trima die fiolvendi, ut ita fiuis quibufique
temporibtts in futurum fiat executio.

28. Quotnodo agat de jure prcclationis in generali
concurfiu creditorum is, cui ex die vel fiub condi-
tione debitum: & an is, cui cx die vel fittb con-
dittone debetur, interim cautionempetere pofifit iti
judicio Jincii juris ?

29. Quifique de fiuo , nemo de alieno debita
conveniendus, an uxor pro marito, maritus pra
uxore, fitius pro patre ? non extraneus pro ex-
traneo; & de prohihitis pignorationihus.

3 o. Liritce tamcn ex concefjioneprincipis pignord-

tiones, ficu repreffalice, quoties debitor & cre-
ditor non fiubfunt uni fiupremo principi, &prin-

cept

LIBER Q.U I NTUS.

T ITV LV S I.
De Judiciis, tk tibi quifque agere vel conveniri debeat,

Summaria.

-ocr page 319-

teps alterius regionis peregrino creditori contra
fuos jubjecios jus dicere detrettat.
3 i. Ordinarius judex non potejl reprejjalia conce-
dere , nec princcps peregrinis fed tantum fub-
jeffis fuis.

3 2. Ailorc vel reo mortuo citandi bodie beredes ejus
ad refumcnda arma litis; licet adierint cum be-
neficio inventarii.

33. Non tamen, ji in causa jam conclufum fit;
nec, fi fententia jam lata fit, quo cafu tantum
nova executio contra hcrcdes decernenda. Ouid
juris , fi tutor pendente lite moriatur ? vel

unus ex pluribus coheredibus pojl refumta arma
litis ?

34. Tertius in lite potejl intercedere, ut litem in fe
transferat ; quibus in cajibtis id ficrt pojftt. an
tunc interccdcns rccle pctat, Ittcm ad fuum fo-
rtim remitti ? an hoc modo intcrcedere pofjit, qui
fciens pajjus eji litem ab alio fuftineri, nec quitn-
tocius contradixit ?

3 y. Ouot modis tertius in lite intervcnire poffit,
ut alterutrum juvetiquibus in cajibus intcrvcniat
ex voluntate unius litigantium ? quibus in cafi-
bus utroque invito ?
3 6. Apud quemcunque judicem fieri potejl inter-
ventio, & in quavis judiciiparbe, ettam in ipsa
appcllatione.

37. Nullus intervenit,nijiis,cujusintereji, &qui
eandcm cum litigantibus habit litigandi caufam;
altas nova lite experiri debet; utjiipfe velit rem
vindicare tanquam fuam, quam alius vindicat.
3 8. Interveniens ut alterutrum litigantem juvet,
non poteji judicem declinare ut imcompctentem ,
fed qtiidem ut fujptchini; nec quicquam novi
facere , quod ts, cuife jungit, facereprohibetur.
Oui fcripferint de interventione.
3 9. Quid ftt judex ? narratur vetus judiciorum
ordo & judicum dandorummos: quiplura de co
fcripferint: & de judicio decemvirali. Quando
cejjavcrit judicum dand.orum ufus, dX qutdjure
novijjtmo ?

40. Qualcs caufa olim nonpotuerint per pedaticos
judices cognofci: an & caufce liberales ?

41. Quis olim in Hollandia judiciorum ordofuerit.

42. Oui prohibeatttur ejfcjudices; an cccci, furiofi
tempore dilucidi intervalii, majorcs antiis oiio-
decim ?

43. Repelli poffunt jttdices fitfietti, ficdnon aliter,
qtutm allegata & probata jpeciali fiujpicidnis
causa, tum veteri tttm novojure, tum nioribus.

44. Recenfientur plures cauficefiujpkionis: fiijpetfus
an judcx, eujus filius alteri litigantium patro-
cinum autpromrationcm in cd itte prafiat? ati is,
cujus liberi aut fratres afiori vel reo domefiici
a aut minifieriis publicis fimt ?

45 • Suff ettus non efi judex urbanus in lite ihter ci-
vitatem & civem vel percgrinum : nec feha-
tores in c-ausa focietatislndicce, licet iti ea partetn
babeant: contra fi judex afiori vel rco iti ea
causa privatus fiocius ejfiet.
46. Sufipelius efi, qttem pars tttta, non quem uter-
303

que petiit; quoto gradu cognationts vcl ajftni-
tatis quisjure Romano ac moribus JuJpeffus fit.
Qualts amicitia ac familiaritas judicem fujpeffum
fiactat ? rejiciuntur plures firivolce fiufpicionis
caufce. Att jure Romano judextnajorpotuerit rc-
cufiari ut fufpeftus ?

47. Totum collcgium judicum hodie regulariter non
potefi fujpettum dici, ficdfinguli, in quos jufi<t
cadere dtcitur cciufia; nifi totum collegium fdlo
quodam fie reddiderit fiujpeflum; & qttis de cau-
fis fiujpicionis tum fingulorum, tum totius collegii,
judcx competens fit.

48. Exceptio judicis fiujpeffi opponendct ante litetn
cotttefiatam, quandoque & pofi.

49. Qualia fint officia judicis, quce ad nobile, quce
ad mercenarium ejus officium reducenda fint ?
quando judex iutn nobile tum mercetiarium ofi-
ficium imperiiri pojfict non rogatus ,plcnius, &
excmplis multis demonflratur , fi lcx atit confue-
tudo, aut fiujpicio fialfitatis contra inflrutnentum,
aut appellationis defiertio, aut prcefcriptio, aut
meri juris exceptio , velut ordtnis, divifionis_ynon fiucnnt allcgata.

5 o. Judcx mn debet pcr minorem caufiam majori
cognitiohi prcejudicare, debet judicare fecundunt
allegata & prcbata , fimulque jecutulum con-
fcientiam. quicl agettdum, fi hcec dtto pugncnt.
51. Dcbet judtcare fecundum leges, five majorfive
rmnorjiiaex fit. Cujus ioci leges injudicando cb-
Jervattdafint, per diflmtfioncs explicatur. Otiid
jitris, fipendehte lite, vel appellatione,iex novx
iege abrogetur?
5 2. Nullits in jure efl aut cffie debet cafus pro

amico , ut loqttutttur.
5 3. Intra bietinium criminale, civile jttdicium intrct
trieniuum finiendum; & quid olim obtinuerit ?
an adhuc hodie biennium ferveturin criminalibus.
54. Quce caufice etiamjure novo intra brevius tcm-
pus, qttara efl biennium aut trienmum, termi-
nandce fint ?

5 5. Biennio vel trienhio a lite cccpta iapfio penmitut

tota caufa,hon fold litis infiantia.
5 6. Ouidjure Canonico & moribusr Litcs genera-
liter quantocius terminandas ejfie , prcecipue, fi
pcregrinis jus diccndtm fit.
5 7. Alia circa judicis ojficium monita, prcecipue»

ne djfeffibus indulgeant.
5 8. Quce jure Romano & hodierno fint pcence judiris
dolo vel imprudentia male judicantis, ajfiejfiorum,
&advocaiorum ajudicibus rogatorum,&perpe-
ram jus fuggercntitm ?
5; 9. Ouodnam fit ofjicium judicis cui litis infiruEfct
prceparatorium examctt committitur, ut reliquis
referat.

60. De minifiris judicum, ficribis, apparitoribus,
accenjis, intcrpretibus, prceconibus, littoribus,
viatoribiis, carnificibus , eornmqiie officiis tuin
ex Romano tum ex hodiernojure remiffive.

61. Angrapbiarii nofirifieuficribce judicum fujpecft
argui poffint , m fertis in luibus fiuo mttnere
fungantur ?

£3. Omd

DE JUDICIIS, ET UBI QJJ I S QJU E AGERE ETC.

-ocr page 320-

304 L 1 b. V.

62. Ouidjnris, fi dpparitores judicum ittjuriis afi-
fetfi ftnt ? & quid , fimodum egrefifi <vim pafifi
fiiit.

63. De fportidis judictm & apparitorum.

64. A£tcr fiequitUv fiorum rei; litis initio infpici-
tur, quodnam fit forum rei; exceptiofori decli-
clinatorid dnte omnia alia debet allegari,tf perit,
fi dtiud a reo atfum fit, aut injudicio aiiegatum.

65. Ah judex ipfie, qui declinatur, de eo judicet_}&
ilh •vocantem adforum non competens in expen-
fas damnare poffit ? an reus teneatur venire
ut exceptionem fori declinatoriam opponat ?

66. Quot modis quis forum competens fortiatur ? fi
reus pturibus in locis fiorum competens habeat,
acioris eletho efi.

67. Jldtionc delitti in loco criminisperpetrati reus
non modo prcefens fied & abfiens accufiari potefi.

6$. Potefi tamen & in alto quouis loco in quo re-
pcritur, prcecipue in loco domicilii. Jn Jloilan-
dia tantum in loco clomicilu, fi extra locttm domi-
cilii intra Hoilahdiam deliquerit, nec appre-
hehfius in fldgfanti delitfo attt fugitivus fit.
Quid fiHollandus extra Hollandiam deliquerit ?

69. An quis criminis accufiaripofifitin loco,in quo
immobilia habet, fi ibi non deliquerit, ncc ap-
prcbenfittsfit, nec domiciliumfioveat ?

70. In concurfiu fiori multiphcis in reo accufiando
prceventioni locus efi. Ouis cenfieatur prceve-
niffc ? quid fi unus prius citavcrit editfis, alter
reum pofitea apprehenderit ? quidfi unus in cri-
men inquifiverit, alter dein edtcits citavent ante
primurn inquirentem ?

71. Prcevcntioni etiam locus, cum in confinioduo-
rum territoriorum crimen perpetrattm efi. Si
intcr duos de jurifiditfione criminalt qucefiio fit,
iicc brevi ftiiatur , judex utroque fiuperior adfie
litem criminalem evocare potefii.

72. Quaiia criminamoribus nofiris non nifi 4 Certis
judicibus coerceri pofiint, remijjive.

73- Quomodo ratione contratfus quis Jortiatur fio-
rum competens, & ubi quifique cenfieatur con-
traxififie, ft per literas cOnfienfus declaratus fit;
vci alibi confienfits interpofitus alibi infirumcn-
tum conficriptum fit; vet alibi contraCtum, fied
nd locum atium defiinatum fit implementum con-
trattus.

74. Ubi atfio tuteice, vet ad icgata, vel ad divi-
ftonem hereditatis, vet univerfialijudicio concur-
fus inter creditores agendum fit, remififive: ex-
ceptionesproponwttur, quibus quis in loco con-
traBus non potefi conveniri.

75. De fioro competente ex prorogatione , remifi-
five.

76. Defioro competente ratione rei fitce; & an qttis
*vi privilegti aCtionem in rem in toco rei fitce mo-
tam trahere pofifit adfiorum fiunm privilegiatum?

77. Aciio in rem etiam extra tocum fitus in toco
domicitiipojfejforis moveri potefi,fidemobi/ibus,
non item fi de immobitibus agatur; & quidjuris
%n petitione hereditatis ?

78. Deforo competente cx remventipne; quidju-

T I T. I.

ris , fi reconventus rejpondere no/it ? Art aBc f
renunciando litt inchoatce pofifit evitare recottven-
tionem ? An conventus ex contracht reconveniri
pofifit pturibus aCtiombus , etiam natis ex delitto;
an reconventio & quo ufique in injuriarum aciio-
ne tocum habeat ? an ttnus ex pturibus cohere-
dibtts agentibus aut conventis, reconveniri vel
reconvenire ex atia pojjit ?

753. Nemo invitus cogitur reconvenire, & an reus
pendente lite pofifit actorcm aiu lite apud alitm
judicem puljckc?

80. Quo tempore, & dn pofi titem contefiatam
reconventio fieri pojjit ? an & pofi fiententtam
in appellatione ?

81. Antutor, curatoY, adminifirator nomine of-
ficii pro pupillo & fimitibus agcns reconveniri
pofiit de co, qttod fiuo nomine debet; & vice
versa ?

82. An fiocius nomine fiocietatis agcns, deeo qttod
alia cx causd fiolus debet ?

83. An aftor reconveniri ab eo , qui res in lite
ajftfiit,veluti ab autore qui emtori vocato adefi?
& an autor vocatus ut aJJifiat, emtorem vo-
cantem reconvcnirepofifitl

84. An is , qui in rem fiuam prOCurator conflitn-
tus efiper cefifionem attionis ,fi agat, reconven-
tionem pati teneatur, de eo, quod cedens debet₃per difiinttiones explicatur.

8 5 • Nonpotefl fieri reconventio apudjudices taleS,
qui in ea causa, de qua fit mutua petitio, ne ex
Jpeeiati quidem prorogatione pojjent competentes
ejfie; & qttid juris, fi reconventio fiat de nu~
jore quantitate, poteflatem vulgo excedente ?

8 6. An reconventioni locus, ubt tantum cxtraor-
dinarid fit imploratio ofificii judicis , quce non
continet utlamjuris perfiecutionem ; veiuti, ut
tantum infinuatio cdteri fiat ? an in fiummarik
& privilegiatis caufis rcconventio ex causa non
privilegiatd ? an & tunc utraque caufia fimul
tcrmmanda fit ? & qtiid juris, fi utraque fitrn-
maria fit?

87. Moribus rcconventio admiffia in interdifiis.
adtpificendce pojfefifionis, non ttem in intcrditiis
resuperanda aut retinendce pojfejfionis, nec itt
cattsa firaftce pacis publicce.

88. Propter quas rationcs, & quibus in caufisju-
dex pofifit tertninare caufiam conventionis ante.
Cdttjam reconvcntionis , atque ita diverfis tem-
poribus ? condemnatus tamen ex conventione
potefi id, in qttod damnatus efl, deponere apud
judicem , & arrefiare pro eventu litis in re-
conventione.

89. Reconventus non potefi iterum fecttndam fia-
cere reconventionem.

90. De fioro compctente ex continentia caufie.

91.De fisro competente ex causa originis, quis fit
tocus originis ? quid fi in infiula aut vico , aut
matreperegrindttte natus fit ? originis locus etiatn
fingitur ex manumiffiione, adoptione; & com-
munis patria efl Roma , ubi quifique conveniri
fioteft , nifi babeatjus revocandi domum ; q¹-*

-ocr page 321-

-VT-

qjcjisque agere etc.

nccufatus Detjdm condemnatusfucrit, antequam
tniliticc tiomen daret, an maneat judicis ordinarii
jurifidiftio ? & quid, fi tlomcn milifice dederit
antequam aCcufiarctur ?
107 Omdjuris hodie fit circa militumfiorum com-
petens in caufis civilibus ?.

108. Milites in eo quidem toco , in qtto milittce
catiSa tnoramur , habere fori privitegium , ficd
tamen in toco domicitii aut dlio fioro fiecundum
jus commune compclente, cohveniri poffie apud
jitdices ordinarios aftionibus civilibus pro dcbtto,
adjtruittir exjure Romano ; nec longe abitjus
hodiernum.

109. De foro privitegiato fiudiofiorum ex auth.ha-
bita. De fioro privilegiato fiudiofiorum &pro-
fejJorum Univerfitatis, quce eft Lugduni Bata-
vorum in caufts civilibus & criminalibus ; att
prorogdtiorie ftbi noceant ? quid jtiris , fi agant
afticne cefisa ? nihit refierre in qtia IFcttandice
/-• •'•? contraxerint aut detiquerint Academicc
nf^mbra.

1 '1 De foro compcteiite ctericorum ex jure Ro-
tnano & Canonico. dn "ctericus judki laico proro-
gare jurifidifiioncin ? ' '

111. Ubifienatores velctarififimi converiiendifinti
ubi Ndbites Hottandice , Curiarum Hotlaridica-
ruiri fendtores,dclegati acl Coltegiapubtica Hdgcs-
Comitis congregari fiolita, advocdii Curicc Hol-
idridice, atiique curiJe fuppolm vitlgo difti, itt
tatifis civitibus ac criimnatihus, &ubi advocati
Ultrajcfitm in 'crminalibus ?

112. Quid,fiNobifcs, Senatores, Advocati &cJ
in alia provincia extra Hot/andiam inveniantur
ant bona habeattt ? fi ritin Hagce fied atibi intrd
Hollandidm habitent, autpraxin exerceant•?

113. Ubi conveniendi ajfejfotcs camerarum mariti-
marum, aut atiis fcederati Belgti coltegiis gene-
ralibus adfctipti, fi deliquerint in officio ? & de
foro itlufirium Germanix virorum, remtjjive.

114. De potefiate judicandi conccjfia cottegiis opi-
ftcum , confiutibus aut prcsficftis nationis An*
gliccc, Betgkce, &c. per varias regiones.

115. Ubipupitti, viduce , & alicetnifierabilcsper-
fionce. Qui veniant appellatione mifierabilium
perfionatum ? an fenes decrepiti ? an virgines ?

ii 6. An mulier cujus maritus exut cfit, aut ad
trircmes damnatus , atttcaptus, dtit furiofus ₇aut prodigus ?

117. An&, fi tates perfiofice opulentce fint ? ■

118. An mercdtores mercaturce causa m tocispete'*
gtinis Mgdntes ? & quid tnoribus ?

np. A11 ecctefice , Uofiocomid, orphanotrophia_}atiaque pia toca? an & univerfitates ?

120. Anhce mifietabiles perfionce pofifirit, fivelint,
agcre apudjudiccm ordinarium, & anetiam,
cum conveniuntur, ari ianturn cum agunt, ficri
privitegio uti pofifint ? & quid moribus ?

121. Noninterefi, propfiis, an hereditariis agant
aftionibus. Quid jum, fi agere velint contrct
atiam ceque mifierabilcm perfionam ?

122. Si lis mifierabili perfonce fit communis cnm

DE JUDICllSj £ T UBI

U habcant; pracipuc quando idhaheant aut non
haheant legati ? & quid moribm ?

Ds foro competeiite rattone ddmicilii. in quibus
diftet origo a domiciiio. DvhticiliUm eftmuta-
bile, poteft quis cjfc ftne domiciho , poteft &
ftmd plura kabere; & ubi iuttc convcniendus
fit. Prccfumitur quifque domicilium habere in
loco originis, donec contrarium probetur;

93. De domicilio neceffario; quiiUudhdeanf; &
dc domicilio litis causd eligendo ; an cleffio durct
poft fententidm, & appellationcm > & mortcm
eligeiltis r

'94. Ojcid ftt domiciliumproprie di&um; qidd \lo-
micilium improptium, an & quo ufque ftudioft
dbinkilium habeant ubi ftudiorum ckusa degunt.

£5. Uxor mariti domicilmm ftequitur ; & retinet
<vidua fatta, nifi fponte mutet. An & uxor ilie-
gitima, vel fponft ?

156'. Famuli & ancillx fequuntur dmicilium do-
mini, cui miniftrant.

97. Ex quibus conjeffuris colligi pofftt, aliquem
domicilium certo loco conftituijfe.

98. Non conftituitur domicilium ftolo dnimo , Jola
conteftatione, ftola habitatione, nec ex eo fdlo,
quod quis tabernam, pcrgulam, horreum certo
loco habet; aut operis aut litis dut negotidtionis

; gratia i'bi moratur. & qmdjtms iniis, qiiitn-
dias petunt, quive delegatiftint ad Collegia Ordi-
yum generdlium, Conftlii Jlatus , archithaUf-
ftca &c. & an ac quo ufque hi ontnes iftis in lo-
cis conveniri pofiint ? ¹

99. Mgrare quifque & domicilium tnutare poteft;
<& ttmc evitat onera perfonalia prioris domiciiii;
iimittit & jura ac privilegia ejus. Improbata mi-
gratio _s qucc catervatim fit in prcejudicium uti-
iitatis publicce. migrantes certam fifco loci, unde
wigrant, inferunt honorum partem, jure iiluce
•vel exux\ Netno prcefumitur domicitium mutafi
fe, fied id probandum.

'100. Ftlius major Jiorfim a patre domicilium con-
Jiituere Jibi potefi ; filius minor una cumpatre
■ wigrante migrare potefi & domicilium mutarc,
wfi id fiat animo fraudandi eos, qui ex domicilii
prwis lege tmtiori fiuccejfijfietit.

[1 o 1. Marito dotnicilium mutante ex necefifitate vel
libera voluntate, uxor quoque illud mutat, etiamfi

' mutatio uxori ddmnofia fit", nectunc uxorpetere
potcji a marito migrante vcl heredibus ejus id
quotl iriiereft iiifi nOminatim patto dotitli id
atfum ftt, ne maritus alio migret.

floa. Heres nonfucceditin dotriiciliumdcfunffi, ncc
ex ejus domiciliofonm competens fiortitur, riifilis
lum dcfunflojam contefiatafit.

[103. Dc foro competente exprivitegio. MiUtesubi
forttm competens foriiantur in caufis civilibus &
trimnalibtis de jure Romano ?

'304. Ubi fiecundum mores hodiernos in crimiridfibus?

,105 De iltis , qui cum tnilites non ejfient, tarncn
difficilihus patrice tcmporibus in armis fiunt, &
tunc tnilitare deliftum perpetrant.

^o6. Quid, fi quis ante mihtiam deliquerit, &jam

QJI *«

-ocr page 322-

3C6 L I i V. T

itlnt ndn privilegiatd , an. & non privilegutd fori
privilegtati pdrticeps reddatur ?

li j. An mifcrabiles perfonce in contrahcndo pof
fint efftcaciter fuo fori privilegio rcnunciare ? &
an contra rcnunctationcm expreffam vel tacitam
reflitui poffint ?

124. Non gaudent hodie miferabiles perfonx fori
privilegio) nifilis certam cpuantitatem, fiatutis
varie dcfinitam, exccdat.

125. An fori privilegio uti poffint mifierabiies per-
fiorice, fi atfiorie cefisa agere velint ?

i 2 6. Catent hce perfionce fiori privilegio, fi de ajfe-
curatione ( afTufaricie ) iis fit, vel de miffione
in poffiefifionem hereditatis , vcl de affignatione
honorum parentis defunffi per fiupcrfiitem pu-
pillis fiaciendd , vel agatur univerfiali judtcio
concurfius iritcir crcditores ad hona debitoris in-
idonci, vel familice ercifcttndce judicio inter co-
heredes, vel agciturde negotiis, quce certistan-
tum judicihus, cum exclufione aiiorum, deman-
datce fiunt; & qttales iiice fint ? qui de hof mi-
fierabilium priviiegioficripfierint ?

127. 'Quibus jpcciahtcr compctatjurifdiffio devio-
latis faltibus pubiicis &peccatu contra leges ve-
nationis ?

128. Dequihus caufts judiccnt ajfejfores rei mari-
timce , ( collegien ter admiraliteyt) enarratur:
judicant inter alta de firaudatis vettigalibus, de
prohibitis importari vel exportari, ficontra fa-
ttum fit, licet milites res dcprehenfas intra fiua
prcefidia detulijfent. Ouidjuris, fi rei mercium
ad hofies illkite exportatarum non in ipfio fldgitio
deprehenfipofica accufiandi fint ? Quid fi dena-
vtbus aut mercihus ab hofie redemtis lis fit. Quid
(i dcliffa fint perpetrata in navi Indiam orienta-
lem petente? & dejudicio fiett confilio navaii.

129. XJbi agatitr cle deliiiis publicanorum, de im-
pofitionum fraudattonibns , aliis ad impofi-
tiones publicas jpettantibus ?

130. Ouales iites pertineant adprcefetios camerce
puptliaris ? judiccs ejfe neqheunt, fipupillis mor-
tuis bona coeperint ad aiios pertinere.

131. Quis in feudaiibus jure fieudali fit judex com-
petens, fi inter vafiaUos duos defieudo tis fiit, vel
inter dominum & vafiallum, vel inter dominum
& extrariettm, vel iriter vafialliimtj extraneum?

132. 133. Ouis fiecundum hodiernos Hollandice
mores, & de amplitudine jurifiditfionis Cttrice
fcudalis Hoilandica. Ouis competens, fi lis de
debitus, reditibus, fiervitutibus, partim feudali
partim allodiali prcedio impofitis ? & quo modo
riovijjtme iierum Curia provincialis & fiuprema
de feudts judicet. Quis competens in feudis
Ttandricis, quatenus fiuhfiunt ordinibus genera-
lihus ? qui plura ficripfierint de hoc fioro ?

134. Ubi jure Romano & moribus de poffcjfitone
vel quafipojfejfione rcrum & jurittm, feudorum
& benefimrum i & an propter caufitm pojfefi-

I T. Ii

fionis lis quoque de proprietate ad fiuperks tri«
bunaltrahi pojjit tnlloliandia & Uitrajetft ?

135. Judicem de pojfejfione competentemfiicit fitm
rei, non domictitum turbantis.

136. De quibus cattfes lis fiatim omifio inferiore
apud fiupremam curiam in Holiandia moveripofi-
ftt ? de quibus apud provincialem Hollandice
Curiam ? De qtribus apud Curiam Ultrajeftinam?

137. Curice HoilancUceprovinciali & fupremce non
licet cognoficere de caufis politicis, nec de debitis
qucefiorum cerarii, qua ta/ibus ; rcffe tamen cle
iitibus inter civitates, vel inter Hollandiam Ze-
landiamque; uti & de eo, Ji quis non jure fit.
dignitate motum quceratur.

138. Quis competens , fi fiocietates Indicce Ixfijft
dicantur, aut ab ahis lccfice ?

13 9. Ubi de in integrum refiitutione; ubi ex i. difi-
fiamari agi debeat ? quo modo per arrcfiumfiat
forum competens, & quando id non liceat
remijfiive.

140. Jure Romano, Cononico, & hodicrnO evo~
catio litis frequens, & fiacit fiorum competens ;
improbatce tamen in Hofiandta evocationes faffcQ
d Principe fieu Comite, in quam rem varia pri~
vilegia. An expediati litem jingularem ab Or-
dinibus evocari ?

141. Ouidjuris ciru evocationes in Germctnia;
remifiiye.

142. Cejfat privilegium de non evocando, fi quis,
mediante arrefio vocetur extra territorium Hot-
landice, ut de re immobili illic ftta, velperfionalt
aitione litiget; uti &, fi duo judices Hollandi
inferiores contrarm cUm in causa fiententiai
tulerint.

143. De evocatione tiiis adjudkem fiuperiorem ad
petitionem partis obmoras in litc definienda fa-
£tas;vei fe contrarice in eadem causa fint dtlonm
judicum infieriorum fiententice; vel quia duo ditt-

' tius intcr fe htigant de criminati jurifidittione.
Qui de evocatione ultra vidcndi fint.

144. Initium judicii inchodti efi litis contefidtio.
Qup modo illd fiat, quce minus plena, quce pkna
contefidtio fit ?

145. De fitfa tuis conteftatione, quce eft cx con-
tumacia.

146. Rejicitur divifio litis conteftationis in afiftr-
mativam & negativam, fimptkem & condttiQ-
ndtam.

147. In omni judicio opus eft litis conteftdtione,
ettdm in fiummdrio. Ouid fi reus rejpondens
protcfietur , fie id non fiacere animo litis con^
teftandce ?

148. Quce poft litcm contejiatam injudicio ulttrki
agenda; remijfitve.

149- Quinam fint effettus litis conteftationis ? ex
attorem non fiotere deteriorem faere fium con-
diuonem.

l.Nc*

-ocr page 323-

DejudiciiS, etubi

i Emini regulariter fibi jus dicere
permiifum eft : neque enim
imgulis concedenduin fuit,
quod per magiftratum iieri pu-
blice poteft , ne majoris inde
tumultus oriatur occalio. l.non
tjljingulis i-j6.jf.de verb. fegmfi neque prxtor
pati debuit, ad rixas & arnra procedere eos, quos
fua poteft jurifdi&ione componere. /. cujus 13.

fed fiinter 3. jfi. de ufufruttu. Nos ideo (in-
quit Quintilianus declam. 13. ) magifiratus
iegefque d majoribus nofiris accepimus, ne fiui quifi-
que doloris vindex fit; & afifidue ficelerum caufie
fie refellant, fi ultro crimcn imitabitur. Damnum
dccepifti ? erat lex, forum , judex; nifi vos jure
vindicaripudet, nec longe abludit Cafllodorus 4.
variorum 10. Hinc eft , ait, quod legum repcrta
tfi fiacra reverentia , ut riibtlmanu, mbilproprio
ageretur impidfiu. quid enim d publica confiufione
pax tranquilla difiabit, fi pcr vim litigia termi-
nentur. idcirco fane judiciorum vigorem jurifque
publici tutelam in medio conftitutam eile , ne
quifquam iibi ipfi permitteret ultionem, refcri-
ptum eft. /. nullus 14. C. deffudccvs, ac melius
vifum, ab iliis rem cognoici, quorum nihil in-
tereft, quam homines hngulos, fepe fui nimium
amantes, de proprio negotio & jure injuriave
propria judicare. Quamobrem ctiam Caroli V.
conftitutione- nominatim vetitum , ne nobiles ,
aut cives, aut civitates, aut collegia, via fadi
ftbi jus dicant, iub aliquo privilegii iibi cojnpe-
tentiscolore, fed jure cum adverfariis fuis expe-
.riantur. Placito 1. Aprdis anni 15 21. vol. 2.
Placit Holl.pag. 2055. in jine. Adde orationem
ineam de docentium & difcentium officiii.

2. Data tamen fuit parentibus dominifque
modica liberos ac fervos coercendi poteftas. §.
ult. Infi. de bis qui fiui vel aiien. jumfiunt. tit. C.de
emend. fiervorum. tit. C. de emendat. propinquor.
creditori licet debitorem cum pecunia fugientem
ex fuga reducere. I. ait prcetor. ro. §. fi debitorem
16. jfi. quce infiraud. credit. patri conceifum, dc-
prehenfam in adulterio filiamfam. una cum adul-
tero neci dare ; quod & marito permiflum in
adulterum vilem domi fuce deprehenfum. /. 20.
21. & fieqq. ff. ad leg. Jul. de adult. utrique
infuper adylterum eum , quem vel noiuit vel
non potuit obtruncare , retinere totis continuis
horis diurnis nodurnifque viginti. i.capite ij-jfi-
(td leg. Jul. de adult. No&urnos infuper agrorum •
populatores , aut itinera frequentata infidiis ag-
greflioms infeftantes repellere , cuique jus eft.
/.1.2. C. quando liceatunicuique finejud.fie vindic.
ik, ne fingula enumerem,vim omnem injuftam vi
repellere , obfervato inculpatce tutelse modera-
mine, leges omnes omniaque jura finunt. /. 3.
ffi.de jufiit.&jure. I. 1. C. unde vi.l. quod eft 3. §.
eumigitur. y.jfi.devi & vi armatd. Quin & ju-
dex, uti allegata exceptione fori declinatoria , co-
gnofcit de eo an competens lit necne, ut didum
tit. de jurifidiff. ita quoque non iniquum eft,

q^u i s qt7 e igere etc.' %of

eum mulfta impofid coercere tales, qhjei, qua.
judici., & munus implenti, aut miniftris ejus ,-
injuriam dicto aut fado inferrehaud verentur,- fi
modo de vindi&apublica imponenda,nonpcena
judici larfo applicanda, quseftio fit. arg. L unic.
jfi fi quis jus dicenti non obtempcrav. cap. Salo-
nitanc 24. difiintd. 63 . AndivGayl hbr.i .obfierv.-
39. Berlichius part. 5. conciufi.66. num. 39. &
jcqq. Lambert. Goris adverfi. trafi. 4. ad l.iy.jf*
de ojfic. prcefidis. ad verba. fied contemt/i non patia-
tur. Carpzovius defin. fiorenfi. part. 1. confiit.i
defin. 28.

3. Judicium eft legitima caufce cognitio dif-
cuflio ac definitio inter a&orem & reum coram
judice fada. Cujus varia: divifiones funt; aliud
enim ordinarium eft, aliud fummariom, in quo
omilfis longioribus litium ambagibus omniabre-
virer expenduntur; quo cafu judexfiummatim co-
gnoficere, fummatim cefiimare,&i fummaiim rcsex-
poni dicebatur. l.in bdc aciione. 3. §. fciendum 9.
jfi. ad fxbibend. l.fi quislibertatem 7. §. 1. jfi.de
petit. hered. I. d Divo Pio. 15. §.fi rerum^. ff. de
re judicatk. I. Carbonianum. 3. caufice cognitio. 4»
jfi. de Carboniano editfo. Zangerus dc exception.
part. 1. cap. 1. num. 55.& fieqq. Et quamvis il!a,
qux fiummatim cognoficebantur, frequenter etiain
depiano cognofici ik expediri dicerentur,dum judex
non pro tnbunali, fed cum jain inde in planum
defcenderat locum, oflicium fuum impertiebatur,
( adde Sigonium dejudiciislibr. 1. cap.~j.in med.y
tamen non femper de plano & fiummatim co-
gnofcere, idem fuit; in quantum plura, quse
fummatnn exponebantur, non de plano fed pro
tnbunali tantum potuerunt expediri; veluti da-,
tio poileifionis bonorurn ex Carboniano edidto ,
quse fummaria quidem caufae cognitione prae-
mifsa concedebatur. LCarbonianum 3 .^.caufice4.ff*
de Carbon. cdiiio. L 1. §. ji ea i/\.jfi. de ventrein
pojfiejfi. mitt. alibi tamen, quam pro tribunali, haud
danda fuit../. bona 3. §. pen. jfi. dc bonor. pofi-
f&ffion. I. utiie 2. §. dies ,1. jf- quis ordo in bon.
pojfiejfifiervetur. D.Noodt tracl. dejimjditl hbr. 1.
Cap. 10.

4. Locus autem eft fummarise cognitioni in
plerifque interdi&is de poileifione temporaria
agentibus, ut latius dicendum in materia intei-
didorum ; in actione ad exhibendum , bono-
ruin pofleffione ex Carboniano edidlo , aliifque
fecunduin leges paulo ante allegatas; nec non in
extraordinariis cognitionibus.cc perfecutionibus:
cum nec hx habeant ordinarii juris executionem.
/. pecunice verbum. 178. §. atiionis verbum. 2. jfi
de verbor.fignif. /. qm mutuam 5 6. §.pen.ff.man-
dati. tit. jfi. de extraord. cognit. plura vide enu~
inerata apud Zangerum de exception.part. 1 xap. 1
num. 60. Mores quoque hodierni in inultis or-'
dinarii juris executione remifsa, ac amputatis li-
tium ambagibus, fummarie caufam agi induxe-
runt, veluti in negotiis matrimoniaiibus egt-re-
giement van de Staten Generaal ann. \-6s6. 18.
Martti artic.41. prQvifioneel accoord tujfichcn Hol-

Qj.1 2 land

-ocr page 324-

" ii i B. V.

Jandetl Zeelmd f. Mmii 1607. art.i 2. & «rf^er
provifioneel aceoord 11. funii 1674. an.29. Zan-
gcrus d.part. 1. 1. »««*. 60. verf. vriceftmo
fecundo Garpzov. defin. fiorenf part. 4. confiit. 2 3.
defin. 14. in rationum redditionibus, liquidationi-
busj cuftodia civili (gyfielinge) & oppofttionibus
adverfus executionem aut decreti interpofitionem
faciendis. Ampliatie van d^infiruttie van den liove
van Uolland 21 .Decemb. 1579. art. 13. Rebuftus
ad confiit. reg. traff. defientent. execut. art. J.glojf
9. nutn. 14. Neoftadius Curice Holiand. decifi
34. in controverftis ad iaituum publicorum vio-
lationem ac tranfgreftionem legum venatoria-
rum pertinentibus. Placc. van Ksyfier Carel van
°t kprt recht iti fiuck^ van de Wildernijfen van den
lefien fulii 1545. item ordonn. op de rechtdagen
over de uuildernijfe van Holland &c. 20. f ulti
Atino 1622. in quseftionibus maritimis apud rei
maritimse prsefeftos ventiiandis. Infiruttie vande
Staten Generaal voor de Kjtmeren der Admiraliteyt
anno 1597 ^art- 14« 15- 3o- in caufis fraudati
cenfus & impofitionum publicarum.^/dczfo ordin.
Jiollatid 18. Decembr. 16-jj. in iite deaiimentis
non de pra:terito, fed de pra?ienti vel futuro prse-
ftandis. Gratianus dificept. fiorcnfi. cap. 33. num.
12. &fieqq.

•). Quod fi lis principalis fummatim agitanda
fit, fummarie quoque tra£tanda: erunt contro-
verfix in eam incidentes & ejus occafione natae;
ne alioquin pereat priviiegium iitium adbrevian-
darum certis in caufis datum. Et, fi lis in primo
judicio fummatim ventilata fit, lege non repu-
gnante , etiam per appellationem deiata ad judi-
cein fiiperiorem, eodern modo fummarie ad fi-
nein perducenda eft; cum nec per appellationem
qualitas caufe , feu natura ejus ac priviiegium,
mutari poffit. Vincent. Carocius decif. 115.
Zangerus de exception. part. 1. cap. 1. num. 60•
njcrfi. vicefimo Jeptimo. Si tamen is , qui parata
poterat ekecutione atque ita cognitione fummaria
confequf fibi debitum , ordinariam eiegerit liti-
gandi viam , renunciare Jiti caeptje poteft ad-
verfario invito , & fummario judicio ac parata
executione facere debiti perfecutionem, nam &
is, qui interdifto unde vi experiri poterat, aut
interdidio uti pofifidetis, fi pra:termifiis iiiis cx-
perit rei vindicationem intentare, non prohibetur
petitorio pendente ad interdida ilia , adeoque
fummaria judicia redite; cum non videatur pof-
feflioni renunciafte, duin ccepit vindicare. l.natu-
raliter. 12. §.1 .ff. deacquir. velamitt.pojfejj.l.cum
fundum i%.\.i.ff.de vi & vi arm. Cuiaccedit quod
Jiberum unicuique fit, mutato petitionis libello,
non modo rem aliam petere , fed & aiiam loco
prioris perperam mota: intentare aftionem ; ut
probatum tit. de edendo; & facit pro hac fenten-
ria. l.fifie non 4. §. fi ex conventione 4. ff. dc re
judicata. Andr. Gayl lib. 1. obferv. 60. num.A..5.
Rebuffus ad confiit. reg. tratt. de literar. obiigat.
art. 6. glojfi. 3. ntim. 7. Carocius decifi^ 7. diflent.
Berlichius part. 1. comiufi. 80. wm. 23. ibique
BD. citati,

t 1 t: 1.

6. Infuper aliud judicium civile eft, aliud
criminale , in quo ad pcenam capitalem, corpo-
ralem, aut pecuniariam fifco applicandam conten-
ditur. arg. /. ult. Jfi. de privatis deltttis. I. ult.Jf.
de furtis. I. quodfienatuficonfiultum 6. i.y.^.j. l.ult.
jf. de injuriis. I. ult.jf. ad leg. 'Jui. peculat. §. 2. &
ult. Infitt.de pubiic. judictis. Julius Clarus %.fin.
qucefi. 1. ntim.2. &Jeqq. Zangerus de exceptionib.
part. 1. cap. 1. num. 35.^ feqq. Quamvis aliis
placeat , etiam tunc civile judicium efle, cum
fola pcena pecuniaria exigitur , licet fifco appli-
canda; veluti, cum aftione populari quis pcenam
petit, adtori partim , partim fifco cefluram; ut in
/. legeCornelia 25.§. uit.Jfi. adSenatufic.Siian. Quo
tamen cafu iatius judicii privati denominatio ac-
cipitur; cum alioquin popuiaria judicia a priva-
tis diftare in multis, ex tit. de popularibus adiio-
nibus manifeftum fit. Eoque feniu latiore verum
eft,hodiernis quoque moribus civilia magis quam
criminaiia judicia efte , in quibus ob delidtum
non nifi mul<5ta pecuniaria exigitur, accufatori,
delatori, & fifco pro rata tribuenda,- ea vero tan-
tum efle criminalia, in quibus agitur de corpo-
rali coercitione, Carpzovius defin. fior.part. 4.
confiit. 42. dcfi. 2. & 3. Nec Jevis in hujus
controverfiae decifione etiam quantum ad lio-
diernam praxin utilitas eft, quoties perpenditur,
multifariam inter judicia civilia & criminalia in-
terefle , ut dicetur tit. de public. judiciis; in-
terim videri poteft Clarus. d. §. fin. qucefi. j.

7. Quod fi eodcm de' fa6to & civile & crimi-
nale judicium principaliter moveri poflit, veluti
de falfo, de Jromicidio, de vi, ac fimilibus juxta.
/. tinic. C.quand. civii. atfio criminali prcejud. l.mde
23. §. fii dolo 9. Jf. adleg. Aquil. §. 11. Inflit.
eod. tit. I. de fide 16. C. ad l. Cornel. de falfis.
I. i.C.fi quis aliqucm tcfiari prohtb. videtur jure
Romano fuifle in poteftate laefi , utrum civile
prius , an prius criminale voluerit judicium
exercere, atque adeo vel perfequi primo priva-
tum damnum, vel publicam expofcere criminis
ultionem. /. unic. C. quand. civil. affio criminaii
prcejudicet. I. inde 2 3. %.fi dolo 9. ff. adlcg. Aquil.
I. interdum 4.jfi. de public. judiciis. l.prcetor ait 2.
§. hoceditto 1. jf. de vi bonor.rapt. Neque obflat,
quod a D. Pio & refcriptum & decretuin dicitur_sfidevi &pojfiefifione vel dominio quaratur , ante
qncerendum ejfede vi,qt/am de jureproprietatis vel
pojfeffionis. I. qui ccetu 5. §. I. ff. ad leg. Jul. de
vipubl. I. fi de vi. 37. ffi. h. t. Non enirn alia
legis utriufque fententia eft , quam quod , ii
quis de proprietatis aut pofleflionis jure conten-
dere velit, & practerea conqueratur de vi, fe
fcilicet vi de pofleflione rei controverfae deje-
<5tum efle, prius de vi quaeftio, feu interdidtum
■unde vi ad recuperandam naturalem rei litigiofac
pofleflionem, a judice terminari debeat ; idque
iecunduin imperatorum aliorum conftitutionem,
verbis plenioribus legis utriufque fuperioris fen-
fum explicantem: incerti juris non efi, inquiunt,
orta proprktatis & pojfiejfimii Hte, priuspojffeffio?

-ocr page 325-

De judictis, etubi

fils opOYtere decidi qticefiionem competentibm nffio-
rabm ; ut ex hoc, ordinefnffo, de dominii difcepta-
tione probationes ah eo, cjm de pojfiefifione vittus efi,
exigantur. Adde /.13. C.de rei vindic. 1.3. C. fin. re-
gundor. §.4.lnfiit> deinterdiliis. Prseterquam quod
& ipfa ratio naturalis abunde diftat , inutilem
prorfus futuram interdidi , adeoque prseparatorii
judicii, ventilationem , poftquam jam principalis
de proprietate lis autoritate rei judicatse diremta
eft. Nedicam, tantopere leges favifte reftitu-
tioni fpoliatorum ante omnia faciendse, ut, licet
quseftio momentanese pofteflionis > per interdi-
ftum agitanda, nibil cum judicio criminali com-
mune habeat, nec ejus prseparatoria fit, tamen
in l. 1. C. de appellat. refcriptum inveniatur ,
prius de poffiefifione pronunciare , & ita crimen
violentice excutere prcefidem provtncice debuiffe;
quod & confirmatum in i. fi quis ad fie 7. C. ad
legem ^cjul. de vi publ. vcl privata. Htfi enim
concurrente civili & criminali judicio, utroque
principali, ex eodem fafto , relidtum fuifte ar-
bitrio lscfl , quonam prius experiri velit , jam
diftum fit; tamen quia pofteflionis momentanese
quseftio fummatim tantum interdido tra&atur,
nec longiorem inducit moram , confultius vi-
fum fuit, earn ante criminale de violentia judi-
cium terminati potius, quam pendente criminali
accufatione vim paifum interim poifeflione rei
commodifque ejus fraudatum manere. Si vero
non ex eodem fa£to,c|e quo haftenus, fed diverfis
cx caufis civile & criminale judiciUm moveatur,
dum forte maritus uxorem adulterii accufat, uxor
dotis petit reftitutionem , regulariter prius cri-
minale , tanquam majoris moffienti, terminan-
dum eft. /. adulterii 33. C. ad Jul. de adulter.
I. ult. C. de ordine judicior. arg. l.per minorem 54.
ffi. h. t. eoque facit quodammodo inftrudio Cur.
Holland. art. 48. & ediftum Philippi regis de
jufiitia criminali, anno 1570. 9. Julii art. 62.
Quin & , ft negotii civilis difceptatio inftituta
fit, & in eam forte incidat criminalis quseftio ; fi
quidem ha:c prsjudicialis fit, fic ut abfque ejus
definitione terminari nequeat caufa civilis jam
cxpta moveri, etiam tunc prius de criminali qua:-
ftione judicium finiendum eft, veluti, fi fcriptura:
aut teftibus, ex quorum fide ftabit cadetve tota
caufa, falfitatis aut fubornationis crimen obje-
ftum fit ; curn univerfaliter verum fit , prius
quseftiones prsejudiciales terminandas effe. arg.
/. fiundum 16. l.iy.iS.jf. deexception. l.i. §.1.
jfi. fiamil. ercifi. Bruneinannus adl. 2. 4. C. dc
ordine judiciorum. Uti ex adverfo , quia fervis
alia:, alise liberis hotninibus jure Romano pcena:
fuerunt propofita:. /. 1. §. \.2.ff. depcenis. fi quis
criminis accufabatur, de cujus ftatu controver-
fia fuboriebatur , liberne an fervus eftet, ante
criminale judicium liberalis caufa fuo ordine per-
agenda fuit; quoniam neceffe erat, ante fciri,
fi deli&um probatum fuerit, utrurn ut in liberum
& ingenuum, an ut in fervum oporteat judiciutn
conftitui. /. fi (rimen 3. C de ordine cognitionum. |

t^UlSQUE A&ERE Ett. $'0$

cui non abfiffiiles funt fadorum fpecies occur-
rentes in l. quoniam 26. C. ad leg. Jul. deadult•„
l.prccfes provtnctce 8. C. adleg. Fabiam de plagia-
riis. Si tamen appareat, morandae tantuffi folu-
tionis gratia falfi crimen a reo teftibus objici vel
inftrumentis, conftitutum fuit, nihiloffiinus, lal-
va in pofteruffi executione criminis, debitorem
ad folutionem compelli oportere. /. fiatisz.C.ad
leg. Cornet. cle fialfis. fic ut non tam criminaliter,
quam potius civiliter, difcjuifitio de fide inftru-
menti aut falfitate objefta apud judices pedaneosj
in lite pecuniaria datos , inftituenda eifet. /. fi
iispecuniaria n.C.adleg. Cmtel. defalfis. Quod
& fatis manifefte a Valeriano & Gallieno con-
ftitutum fuit, dum juflerunt , ut , cum civiii
difceptatiom principaiiter motcc qucefiio criminis in-
cidit, vctcriminiprius infiituto civilis caufia adjun-
gitur,judex non quidem pra:cife debeat, fed pof~
fit eodcm tempore utramque dificeptationem fiua Jen-
tentia dirimere. I. pen. C. de ordine judic. Et hoc
ipfum efie puto , quod & Conftantinus voluit
in /. 2. Cod. Theodofiani ad leg. Cornel. dc falfis,
dum de illo litigante loquitur , qui falfifirepitum
intulit, ac proinde non in univerfum pracepit,
ut femper cxpta civilis difceptatio, non obftan-
te falfi obje&ione , ad finem perduceretur : (qua
enim obfecro ratione id poterat , cum judici ju-
fta adverfus teftes aut inftrumenta ha:reret fufpi-
cionis caufa , impediens quain maxime, ne ei
per tales probationes fiat veri fides ; fine qua
tamen dirimi litetn non poffe palam eft) fed po-
tius tunc demuin, cum judici appareret, non
nifi percaluinniam litis protelanda: causa adduci
falfi allegationem. Nec alio de cafu inteliigenda.
l.pen. C. adieg. Comel. de falfis. quippe in quam
uti fententia , fic ipfa verba d. I 2. Cod. Thcodo-
fiani, apparent ex parte tranftata. Vide paulo
alitet fentientes Cujacium libr. 20. obfierv. 25^
Perezium ad tit. C. de ordine judiciorum. Meye-
rum coiiegio Argcnt. adPand.h. t. num. 145.
146.

8. Adha:c plures alia: paflim obvia: funt fpe™
cies judiciorum; dum alia prseparatoria funt, alia
principalia, alia publica , privataalia: qua:dain
petitoria , qusedain poffefforia , ut tamen in
concurfu pofleflorium priino finiendum fit, ut
paulo ante notatum; etiamfi, petitorio jam pen-
dente , polfefforium demum fuiffet inchoatum.
/. cum fiundum 18. §. 1. jf. dcvi & vi armatd.
I. naturaliter 12. §. I. ff. de acquir. vel amitt.
poffejf Pra:terea nonnuila univerfalia dicuntur,
veluti hereditatis petitio , familise excifcundse
aftio ; qusedam generalia , ut tutela: judicium ;
plurima fingularia , ut rei vindicatio, comrno-
dati, depofiti, & fimiles adiones. Itidem vet
in rem funt vel in perfonam; vel bonse fidei, vel
ftricti juris ; & , ut generaliter dicam , tot fere
judiciorum divifiones adDD. recenfentur , quot
funt aftionum. Cseterumde judiciis iata: fuerunt
leges Juiise, altera privatorum , altera publico-
rum judiciorum. Legis Julise privatajudicia con-
,Qs3 l

-ocr page 326-

———

——

—

"'•—VW'

¹¹¹¹

gio - L i B^ V»

-cernentis, veftigia quaedam in Pandedis fuper-
■funt; etenim ea cautum iegimus, nejudexar-
bitrium ejus rei , de qua judex eft , recipiat,
neve in fe jubeat compromitti. l.fed fi in fervnm
,9. §.fiqnis judex 2. jfi.de receptis. ne minoran-
nis viginti judicare cogatur. /. cum lege 41. jf. de
receptis. ac denique de prorogatione jurifdidio-
.nis, /, confienfijfie 2. §. convcnire 1. jf.b. t. Briilo-
nius antiquit. tibr. 4. cap. 7.

9. Conftituunt judicium perfonse tres princi-
pales, actor, reus, & judex. Pra:ter quos etiam

\perfonae minus principaies funt , vel adori &
reo infervientes , quales advocati , procurato-
res, defenfores ; vei judici , quales afteflores,
tabeiiiones feu fcribce , apparitores & executores
litium , aliique fimiles. Quin & hodie iiiis in lo-
cis, ubi prsetores judiciis intereile moris eft , ut
liomine principis teiam judicii exordiantur, &
audoritatem rei judicatae praftent, non a tri-
bus , fed potius a quatuor perfonis judicium
conftitui, videlicet pratore, judicibus, adore,
<k reo , obfervatum a Lamberto Goris adverfia-
rior. traCt. 3. cap. 6. num. 14. Actor eft, qui ad
judicium provocat; reus, qui provocatur : ad-
eo ut fola provocatio in judiciis duplicibus,
in quibus uterque adoris & rei partcs iimul ob-
tinere dicitur, demonftret, quis adoris quis rei
munus teneatur obire ; nlli iimui provocatione
per ambos fadta, res forte difcernenda fit. /. m
tribus 13. /. 14. jf. b, t.

10. In utroque neceffe eft , ut legitimam
habeat perfonam ftandi in judicio : unde non
fervi tantuin, qui jure civili pro nuiiis habiti,
^ed & impuberes , furiofi, prodigi , aliique fi-
miles, a iimine judicii repeilendi funt, tit. C.
tpii legit. perfion. fiandi in judic. uti & collegia
illicita, etfi tolerata fint, qualia fectarum diver-
farum varia apud nos. Vide tit. quod cujujque
iiniverfit. nomine. in hoftico quoque beiii tem-
pore commorantes , nifi fpeciatiin ab ordinibus
generaiibus , aut iilius provincis, inquaiismo-
venda eft, agendi iicentiain obtinuerint; ftc ut
liaud fufficeret , quod falvi condu&us dipio-
mate muniti prafentes eifent. decreto Ordin. Ge-
Ticral. z.Ocfobr. 1590. & dccreto Ordin. Holl. 29.
Offobr. 1590.V0I, 2.placitorumpag.2209. Sim.
van Leeuwen ccnfi.forenfi.part. 2. tibr. 1. cap. 1 o.
Vum. 1 3. refponfa JCtor. Holiand. part. 1. confil.
289. Groenewegen ad tit. C. qui legit. pcrfion.
fiand. injud. bab. aut aliis fuas ceffiflent aftiones;
exceptis folis a&ionibus ex mercatura, cum ho-
ftibus haud interdida , natis. d. confil. 289.
Filiumfamilias quod attinet, jure quidem llo-
mano obtinuit, quod perfonaii femper potuerit
adione conveniri , five iiia ex contra&u five
ex deii&o nata elfet, uti ex omni caufa (ex-
cepto mutuo) potuit ut paterfamilias obligari.
I. filiusfamilias 39. jf. de obligat. & aition. I. licet
3. §.e.v jurtiva 12.jf. de peculio. /. tam ex contra-
ftibus tj.jf.b. t. fed executio ficri haud potuit,
iiifi ille paterfaroilias fadus eftet, quo fenfu no-

T I T. I>

men filiifamilias rnorte patris dicebatur bonum
fieri, & Macedoniano Senatufconfulto mutuum
in filiisfamilias improbarite , cauturn fuit, nul-
tius pojfe filiijamiltas nomen expcftata morte patris
bonum ficri. /. 1 > fifi. de Senatufic. Macedon. aut
nifi haberct caftrenfe vel quafi caftrenfe pecu-
lium, vel adventitium quatenus illud ei erat ex
lege acquifitum, vei dcnique profectitium, cu-
jus intuitu pater conveniri poterat peculio tenus.
d.t. 3. §. ii . jf. depecutio §. 10. Infiit. de afiion.
Quod fi in rem a&io eflet , fi quidem rei intui-
tu, quae in profeftitio computabatur pcculio,
folus pater conveniendus erat; fin in caftrenfi
vel quafi caftrenfi peculio, folus filiusfamiiias ,
tanquam pro patrefamilias in hifce habitus. At
fi res adventitio plenoaccenfita fuiflet, in filium-
familias adhibito patris confenfu ; fi minus pie-
no , in patrem accedente confeniu filiifamilias
adio danda fuit. /. ult. in finepr. & §. 3. C. de
bcnis qwc libcris. Agere vero potuit filiusfamilias
libere de caftrenfi vel quafi , ut paterfamilias; de
profeditio pater; de adventitio non plcno patcr
concurrente filiif. voluntate, nifi is minor eflet;
de pleno filiusfamilias patre confentiente ; qui
& ad confenfum interponendum a judice adi-
gendus fuit. d. l.ult. in finepr.& §.3. C.debon.
qualiberis. Si tamen abeflet pater, ac periculum
in mora videretur , nec eflet, aut ageret pro-
curator ejus , foli filiofamilias liberum fuit has
exercere actiones. /. fi tongius 18. §. 1. jf. b. t.

1. fitiusfiamilias 8. jf. de procuratoribus. fub qua
limitatione , ex jure veteri , & mutatione ob
mutata a recentioribus imperatoribus peculiorum
jura, inteiligendum eft, quod a Paulo traditum
eft, in /. 9. jf.de oblig. & attion. fiiiumjamilias fiuo
nomine nullam aftioncm babere , nifi injuriarum,
tj quodvi aut clam & depofiti & commodati. Sci-
licet, nifi in aliis adionibus movendis pater abfit,
vel nifi talia fint peculia , de quibus filiofami-
iias experiri jure novo datum eft , fecundum
leges ante addu£tas. Sed, cum nunc apud gen-
tes plerafque, faltem viciniores, ufu reccptum
fit, patriam poteftatem majorennitate, nuptiis,
ac fimiiibus aiiis modis evanefcere , quibus Sc
tutela extingui folet, ut dictum tit. de adoptwn.
confequens fuit, ut, omiflis iftis peculiorum di-
ftin£tionibus, liberi fuperftite patre, fi quidem
minorennes fint, minorennium , fin majoren-
nes , majorennium utantur jure in qusftione,
an legitimam habeant in judicio ftandi perfo-
nam.

11. Minores ipfos quod attinet, uti jureRo-
mano , ita & nunc eos curatoris autoritate defti-
tutos a limine judicii repelJi, obtinuit, fic ut,
licet de jure civili nrinoribns invitis curator dan-
dus nonfuerit, ad litemtamen fueritiifdem pra.¹-
ficiendus. §. inviti 2. Infiit. de curator. l.in rebus

2. C. qui legit. pcrfion. fiandi in jud. non babeant.
HugoGrotius manuduft. adjurijprud. Hoti. lib. 1.
cap.8. num. 6. & fieqq. Et quamvis momenta-
nex pollcflionis adionem a quacunque perfona

adeo-

-ocr page 327-

De Judiciis₃et ubi

adeoque & a minoribus, exerceri pofTc, placue-
rit Imperatoribus, ad id, ut fpoliatus ante omnia
reftituatur, vel adverfarius in poffeilione turbare
definat. /. ult. C. qui legit. perfon. ftand. injud.
junft. /, unic. C. fi pcr vim vcl alio modo abfientis
poffiejfi, turbata fit l. momentanece 8. C. unde vi.
noftris tatnen moribus ne fic quidem minorem
fine curatore in judiciis admittendum efte, teftis
eft Groenevvegen ad d. /. ult. Leeuvven cenfiur.
part. 2. libr. i. cap. 10. num. 8. An autem ur-
gente neceffitate minores, & qui juris interpre-
tatione pro talibus habentur , debitores fuos aut
res eorum fiftere ( feu arreftare ) poffint, auto-
ritate curatoris deftituti,fi de rato caveant, dixifii,
dcin jus voc.num.i 4-Si tamen minor fine curatore
in judicio fubftiterit, errore forte pro majoreha-
bitus, atque adeo nulla in perfonam ejus exce-
ptione oppofita exclufus, fententia quidem ad-
verfus eum pronunciata nullius momenti eft.
I. cum & minores 4. C.fiadverfi. rem judicat. fed
pro eo lata effeftum fortietur : minoribus enim
astas in damnis fubvenire ; non in rebus profpere
geftis obefle confuevit, /. noneominus 14. C.de
procurator.

12. Csterum non minus in caufis criminali-
bus , curatore demum autore, in judicio fubfi-
ftere minoribus datum fuit , five accufatores
eflent, five accufati. /. clarum 4. C. de autorit.
prcefiandd. Sed cum noftro jure privatus nullus
criminaliter accufet, fed foli prsetores , advocati
fifci, aiiique fimiles nomine publico ; & exemplo
filiorumfamilias etiam minores , ( fi forte ad
prarturam Contingeret eos ante legitimam admo-
veri setatem , ) in publicis caufis pro majorenni-
bus babendi fint. arg. I. filiusfamilias 9-ff.dc his
qui fiui vel alien. jur. fiunt. nihii vetat , quo
minus fine curatore folennes Bc publicas inchoent
ac abfolvant accufationes. Quin & miiiorem ac-
cufatum fine curatore in judieio ftare pofle &
debere, flc ut fupervacua eo cafu habeatur cu-
ratoris autoritas, a pragmaticis invenio traditum,
ac ftatutis pariter multorumque autOritatibus
firmatum a Groenewegio ad /.4.C. de autorit.prce-
ftandd. Sim. van Leeuwen ccnfi. fior.part. 2. libr.
l.cap.10. num. 12. Gotofredo in not. ad d. I. 4.
Quod haftenus verum eft, quatenus interrogati
de crimine minores, ipfi de fuis tenentur factis
refpondere, non curatoris fui, fed proprio ore:
quo videtur per allufionem refpexifle HugoGro-
tius manuduif. ad juriffr. Holl. lib. 1. cap. 4. m
pr. alioquin enim, quin ad defenfiones in lite
criminali faciendas curatoris autoritas adhiberi
poffit ac debeat, dubitare non finit conftitutio
Philippi Hifp. Regis, ordonnantie op de criminale
juftitie 9. Juiii 1570. art. 61. qua cautum ,
minori accufato curatorem affiftere poffe, ac de-
fenfiones pro eo proponere; ufque adeo, ut,fi
curatore careat, judex ei debeat curatorem ad-
jungere, qui pro ipfo verba faciat ac intercedat;
idque conveliienter juris Romani difpofitioni,
fecundum quam omnino pulfatis in criminali cau-

qjj i s qu e agere etc. £11

sa minoribus adefle jubentur curatores; cum
cautius & melius fit, cum fuafione perfe£tiffima
refponfa facere minores criinenque difcutere; ne
ex fua imperitia vel juveniii calore aliquid vel
dicant vel taceant, quod , fi fuiflet prolatum *
vel non expreflinn , prodefle eis poterat , & a
deteriore calculo eos eripere. l.clarum/\.C.de autor.
prccftandd, Jure quoque Canonico indudum
fuit, eum, qui annum implevit quartum & de-
cimum, in matrimonialibus , & beneficialibus,
ac aliis fpirituaiibus , nec non ab eifdem depen-
dentibus caufis, perinde ac II major viginti quin-
que annis exifteret, ad agendum vei defenden-
dum per fe vel procuratorem admittendum elfe.
cap. fi annum 3. de judtciis in 6. cap. exparte 14.
extra de refiitutione fpohator. Gotofredus in not.
ad l, 2. C.qui legit. perfon.fiandi in judic. Monta-
nus detutclis cap.33.num. 61, <&feqq. Carpzo-
vius defin. for. part. 4. confiit. 2 3. defin. 14. ut ta-
men tutius atque confultius noftri cenfeant pra-
gmatici, ad caufas hafce curatorem, (li non fit)
peti, cujus autoritate de negotiis hifce lis peraga-
tur, quatenus judex arbitrari forte poflet, eam
debere intervenire.

13. Majoribus autem , legitimam perfonam
ftandiin judicio habentibus , sequiparandi, qui
aut veniam setatis impetrarunt, aut per nuptias
patria vel tutoria fuerunt liberati poteftate ; fe-
cundum ea quse latius tit. de minoribus fuere
tradata. Qt^ae adeo vera funt, ut & de rebus
immobilibus in judicio poft impetratam setatis
veniam fubfiftere fine curatore queant,non modo,
fi pleniffima eis venia cum alienandi poteftate
tributafit; fed&fi fecunduin Romani juris nor-
mam eis indulta , ut quantum ad immobilium
alienationem a minoribus cseteris diftincti non
fint. Neque enim illa minorum omninm exe-
quatio circa immobilium alienationem , five ve-
niam impetraverint five non, in alio confiftit,
quam ut utrobique non fine decreto alienatio
rata fif /. pen. C. de his qui ven. cetatis. nequa-
quam in eo , quod curatoris autoritate vel ad
alienandum vel ad litigandum opus eftet. Loque
facit, quod generaiiter conftitutumfuit, adolef^
centem, cujus curator a fententia contra mino-
rem iseta appellaverat, fuo pofle nomine appel-
lationem exercere, fi interim veniam ajtatis im-
petraverit, aut ad iegitimam pervenerit setatem.
l.fiattor. 10. C. dc appellat. Sande decifi. Frific.
libr. 1. tit. 2. defin. 1. Groenewegen ad l. ult. C.
qui legit. perfon.fiand. in judic,

14. Ex adverfo minoribus affimilata: noftris
ac aliarum plurimarum gentium moribus mulie-
res majorennes maritis junda: , ac maritali fub-
jedae poteftati; de quibus itidem tit.de minoribus.
Quamvis ergo jure civili uxor arque fine marito,
ac maritus fine uxore,potuerit in judicio fubfiftere
in caufis propriis , arg. /. 1. §. fiecundoloco 5 ,ff'.
dcpofiulando, fic ut & marito uxor proponatur
mandafle litem fuam in judicio peragendum. /,
non eo minuf. 14. C. de promratQr, nec uxor

-ocr page 328-

5 13 -l L i b. V.

pro marito, vel lharitus pro uxore, potuerit con-
veniri. tit. C. ne uxor pro marito, hodie tamen
uxores pro fe in judicio ftare non poile, fed pro
hismaritos, a quibus eas defendi asqUuin Jufti-
niano vifum , praxis quotidiana abunde diftat,
five-a6tio intentanda, five per alios mota, UJtorio
nomine "excipienda fit, five ageudi jus ftante de-
mum matrimonio cbmpetere csperit, five nuptiis
vetuftius , a muiiere, aut in mulierem etiamnum
innuptam potuerit exerceri. Chriftiiieus adMech-
kmenf. tit. 9. aU. i. Lambert. Goris adverfar.
tr,0. 1. cap. 4. nmn. 5. 6. Ant. Matthseus de
duBion. libr. 1. ckp. 5. nitm. 6. ( vide tamen de
jureSaxonico Carpzovium def.for.part.i. confi.i.
defi. 31. 32.) adeo ut feritentia adverfus mulie-
rem fine marito, perpetuo tutore fuo , litigan-
tem lata, nullius plane momenti futura fit, per-
inde ac fi adverfus minorem indefenfum iata
eifet. arg. /. cuni & minores 4. C. fi advcrfi rem
judicat. Chriftmeur; vol. 2. decifi. 153. num. 4.
Oroenewegen nd rubric. Cod. qui kgit1 perfion.
ftand. in judic. Rodenburch , dejure conjug. tit.
\: cap. i. num. 1. nec executioni dari poflit, non
tantum matrimonio durante, fed nec folutoeo,
In mulierem aut boha ejus, ii inotio illis in locis
inulier cum viro domiciiium foveat ac litigaverit,
iu quibus nec ex contraftu fine viri autoritate
celebrato poflet matrimonio foluto inquietari;
veluti in Hollandia. Nam fi illo in ioco degerent
conjuges, litcmque clarn viro uxor fuftinuiflet,
tibi ex contradu iine viri autoritate celebrato vi-
duas aut heredes earum foluto matrirnonio con-
veniri poife, iex municipalis indulfit; ut puta ,
"Ultraje&i, rationem non video, curnonetiam
ex causa judicati ipia vel heredes ejus, nuptiis
diremtis , executionem deberet fubire; etenim
injudiciis quoqUe quaft contrahi iite conteftata

6 feritentia fubfecuta, ficut ftipulatione contra-
hitur, tralatitium eft ex /. licet 3. §. idem ficribit
T i. ff. depeculio. ac manifeftum infuper, hacra-
tione non magis ex judicato, quam ex contra&u
Isedi maritum , executione demum fafta ex quo
defiit maritus eife. Nec me movent , quse a
Rodenburgio diflentiente in medium addufta.
tratt. dejure cOnjug. tit. 3. cap. 1. num. 1. a contradtu
enim proprie didto ad judicia flrmam argumen-
tationem in omnibus non efle , uti iibens con-
cedo , quoties evidens apparet diverfitatis ra-
£io; ita , cum nulla fuppeditetur talis quantum
ad quajftionem prsefentem , fed ex diftis ea-
dem utrOque in cafu militet, non eft, cur a
contraftibus hac iri parte defcendens ex judicato
obligatio fepararetur; maxime fl confideres, fu-
turum alioquin abfurdum illud, quod major pri-
vatse mulierum Conventioni tribueretur vis,
quam publlcae retum judicatariim auftoritati; etfl
longe magis ab adtibus judicialibus quain extra-
judicialibus abeife circumfcriptionem, adeoque
minus in judicio , quam eX:tra illud , mulieres
ex fexus fui fragiiitate periclitari, in aperto fit.
Frivolum vero eft, quod de majore a rerum do-

T i t; I.

mefticarum curis avocamento in uxore litigante
quam contrahente ,' adeoquc majore pra:judicio
maritis per judicia quam per conventiones infe-
rendo , ibidem eft traditum : poftquam obtinuit'
iitigantium prseferitia in judiciis haud opus efle,
fed & abfentes & jprsefentes relinquere procurato-
ribus fuis caUiarumque patronis litium fuaruffi
difcuflionem. E>e csetero in Hollatidia ac Ultra-
jedti tain ampia rnariti poteftas eftj ut &invit^
uxore liteffi pro ea ac nomine ejus inftituere pof-
iit aut excipere j ratumque futururrifit, ac non
modo profuturum , fi viftor evafcrit i fed & rio-
citurum uxori reluftanti , ft calculum deterio-
rem a marito litigante reportari contingat, nec
iterato poft folutum matriinonium eadem de re'
vidua heredefve ejus pofllnt litigatrim ire. Ro-
denburch de jure conjugum tit. 3. cap. 1num. 21.
Quod & alibi receptuin efte, teitatur Chaila-
i neus ad confiuet. Burgund. rubr. 4. §. 5. rium. 3 6,
vel 37. Tyraquellus de rettdtt. gentilit. §. io.
I glof- unic. num. 11. nec a Romani juris ratione
alienum eft; quo, cum nufpiam minori tributa
_: invehiatur facuitas obiOqUendi fuo curatori, li-
tem curatorio nomine movere deiiderariti, etiam
nuncpoteftas ca mulieri, in minorum ordiriem
per nuptias redaftse , & marito veiut tutori fud
obnoxise, aiferenda non videtur. Ne dicam, iic
viam apertam fore , qua lsefionem haud levem
fepe fubiret uxoria res; dum blanditiis, precibus,
& lachrymis veris fiftifve exoratus in mifericor-
diam, etiam intempeftivam, pronior muliebris
animus, intercederet, ne prudens, ac invigilans
"commodis uxoriis maritus , lites , non¹ fine di-
fpendio diiferendas, moveret. Et licet Ultrajedti
immobiiia uxoris bona fine confenfu ejus alie-
nare nequeat maritus, prole communi necduin
beatus , nulla taffien inde legitima fequela de-
duxeris, eum ergo nonnifi ex mulieris volun-
tate de iifdem poife litigare ; cum utique mani-
fcftum fit, confervanda: potius & retinendse rei
causa, quam alienandi mente , ad judicem iri,
Nec eft, quod quis hic a marito contra prohi-
bitionem uxoris in lite fubfiftente coliufionem
prjevaricationemque jure timeri, atque ita rerumt
uxoriarum diflipationem dolofam imminere pra:-
fumat ; cuin non modo bonus quifque in du-
bio credendus fit , donec contrarium probe-
tur , fed & ipfa mulier, fi indemnitatem qua»
cunque ratione propter ifta nequeat a ffiarito
exigere , fibi ipii iffiputare debeat, quod fponte
fefe fuaque viri talis tutelse fubmifit. diifentit
Charondas fiur la coufiume de Pdris artic. 23 3.
Ufque adeo autem hxc de uxore ad iitem non
admittenda , deque marito velut tutore pro ea
litigante, vera funt; ut neque ceifio bonoruirt
a marito fa£ta ullam hac in parte mutationem
efliciat; cum maritus cedendo bonis maritalem
tamen non ceflerit poteftatem & jus tutelse in
uxorem ac bona ejus; Rodenburch dejure conjug.
d. tit. 3. cap. 1. num. 13. neque bonorum inter
conjuges feparatio, quse non a magiftratu pra:~

-ocr page 329-

De JudiciiSj et ubi

mifsa caufe cognitione, fed privata tantum con-
ventione contigit, jus hoc agendi marito tollat.
Rodenburch d. tit. 3. cap. 1. num. 14. Neofta-
dius depattis dotal. defin.i.in notis, neque pacto
dotali five publico ftve privato id agi cum eftedu
poffit, ne maritus pro uxore in judicio fubftftat,
fed ipfa fine viro, luo nomine fuoque litiget ar-
bitratu. Eft enim jus illud publicum , nuptiis
muiierein rnariti poteftati ac tutelae fubdi,adeoque
tanquam minorennem non habere legitimam
perfonam ftandi in judicio pro fe ; cui juri pu-
biico privatorum padis derogari , leges fion pa-
tiuntur; cum generaiiter conftitutum fit, fervari
non oportere pacta quascunque fuerint a jure
communi remota. I. juris gentiumj. §. & gene-
raliter. 16. jfi. de pattis. atque infuper ad id , ut
jure communi minorennis habeatur pro majoren-
nore, refcripto principali opus fit, argumento
eorum, quae de venia statis., non nifi per prin-
cipem indulgenda , alibi difta funt; pro majo-
renne autem haberi debeat mulier viro junda, ut
videri poffit habere Iegitimam perfonam in ju-
dic.io pro fe ipsa ftandi. Charondas fiur la cou-
filume de Paris. art. 233. Abr. a Wefei de connub.
bonor.fiocietat. traff. 2. cap. 1. num. 211.

15. Sed nec uxorem ad litigandum fine viro
idoneam reddet, quod ipfa forte , propter nu-
ptias fecundas a liberorum prioris matrimonii
tuteia adminiftranda non depuifa , atque adeo in
adminiftratione quoquo modo perfeverans , tu-
torio nomine experiri veiit; aut tanquam exe-
cutrix aliens voluntatis fuprema; teftamento
conftituta ; quodve ei, ut mercatrici pubiicae ,
de rebus ad ipfam mercaturam pertinentibus
controverfia fit: fed potius in his omnibus vi-
rum ipfum oportebit in judicio confiftere, &
uxoris quocunque titulo munitae partes caufam-
que tueri. Quamvis enim in his omnibus mu-
lierem non inutiliter adminiftrare atque contra-
here fatendum fit, ab adminiftratione tamen &
contrahendi licentia poteftatem ad judicialia cer-
tamina fubeunda non te&ededuci, veiindema-
nifeftum eft, quod & de rebus oeconomicis refte
fine viri confenfu uxor contrahit, nec tamen
litibus ea occafione natis ipfa , fed maritus agit
ac convenitur : quodque minoribus curatore ca-
rentibusde jure Romano contrahere permiifum
fuit, non item litigare , fic ut & invitis curator
ad litem fuerit obtrudendus. §. inviti. 2. Infiit.
de curator. junft. I. fi curatorem 3. C.de in integr.
refiitut. minor. ac denique filiisfamilias nonraro
libera pecuiii adminiftratio induita proponitur ;
cum tamen non ipfis nifi in fubfidium abfente
patre, fed ipfi potius patri de controverfiis ad
rem fpe&antibus peculiarem, jure experiundi fa-
cultas eftet. arg. /. fiervm 20. 21. 22. jj. dejure-
jurando. Rodenburch de jure conjugum. tit. 3.
cap. 1. num. 4. & num. 18. pag. 338. diifent
Peckius dejure fifiendi. cap, 5. num. 14. Beffia-
nus ad confiuet. Alverhue cap. 1. art. 9. Chafta-
neus ad confiuet. Burgund. rubr, 4. §. 1, advcrba.
nifi fit mercatrix, num. 9.

QlJ 1 s QJJ E A G E R E E T C. 3 I 3

16. Mandante tamen, vel fciente & corifen-
tiente marito, uxorem in judicio fubfiftere pofle,
dubium non eft, iive de fuis propriis five de
mariti fui rebus jure experiatur. Sed & , fi ab
initio confenfus defuerit, fubfecutam mariti rati-
habitionem firma redditurain ea, quxamuliere
in judicio gefta funt , ex vuigata ratihabitionis
natura defcendit. arg. l.i, §. firatum. 6.ffi. quod
jufiii. I. ult. C. ad Senatufic. Maccdon. Chriftineus
voi. 2. decifi. 153. num. 4. Grotius manuduff. ad
jurijprud. lioiland. lib. 1. cap. 5. num. 35. 3 6.
Rodenhurch de jure conjugum. d. tit. 3. cap. 1.
num. 6. 7. 8.9. Abfente quoque inarito, five ex
causa reiegationis , five voluntaria peregrina-
tione, audienda uxor eft, fi vel in fua vel in
mariti fui causa litem movere velit, cum appa-
reret in mora periculum, nec tuta fatis eflet dila-
tio tanta , ut abfentis mariti mandatum poflet
defiderari: fic ut eo cafu implorataper mulierem
judicialis autoritas fuppletura fit deficientem ma-
riti abfentis confenfum. Eoque facit, quod &
filiofamilias ob patris abfentiam,& conftitutum in
mora periculum , experiri ac in judicio ftare jus
noftrum conceffit; ne alioquin impune fraudem
patiaturfilius aut pater, dum patris expe&atur
adventus. I. fi longius 18. §.l. jfi. b.t. Adde
Cofiuym. van Antwerpen. tit. 41. art. 23. Sed
fi nuilum ex modici temporis intervailo detri-
mentum immineat , necefle fuerit, ut abfentis
aut relegati inariti autoritate expeftata, lis ordi-
nario jure moveatur , ac nomine mariti ipfius
intentata decurrat. Neque hic diftinguendum,
utrum agere ipfa cupiat, an pro inarito abfente
vocato intervenire , ejufque fufcipere defenfio-
nern ; licet jus Romanum non nifi pro folis
parentibus muiierem in judicio intervenire per-
miferit. l.fceminas 41. ffi. deprocurator. acarquum
cenfuerit, uxores quidern a viris, non viros ab
uxoribus fuis defendi. §.patitur 2. bifiit. de in-
juriis. Sande decifi. Frific. libr. 1. tit. 5. defi. 1. &
libr. 2. tit. 4. defi. 4. Groenevvegen ad tit. Cod. ne
uxor pro marito. num. 6. Rodenburch dejure con-
jugum tit. 3. cap, 1. num. 15. 16. Parens p. m.
Paulus Voet ad §. 2. Infiit. de patria potefiate
num. 7. in med. Quid juris fit in quaeftione, an
uxor abfente viro debitorem fiftere ac detinere,
ut &, an ipfa fifti ac detineri arrefto ( ut lo-
quuntur) poffit , tradituin tit. de in jus vo»
cando. num. 3 4. 3 6.

17. In criminaiibus quoque uxorem ipfam
criminis accufatam ftare oportere in judicio ob-
tinuit; cum in deliftis maritalis , aeque ac tutoria
ac curatoria, conticefcat poteftas: etiamfi viro
haud interdiftum fit, uxori accufatae ita affiftere,
ut minori criminis infimulato adefle curatorem
jura Romana ac hodiema .finunt, prout ante
di<5fcum. Joh, Papon Itbr. 7. tit. 1. arrefi. io.
& 23. Chriftineus ad Mechlinienfi. tit. 9. art. 9.
num. 7. Argentreus adconfiuet. Britattn. art.^26.
glojfii. Rodenburch de jure conjugum tit.%. cap.i.
Carpzovius defin.jor.part. 1. cgnfiit. l.defin,33.

R r ieeu-

-ocr page 330-

Leeuwen cenfur. for.pdft, 2. iibr. 1. C4p. lo. num,
32. Et quamvis ex contractu uxoris iine viri au-
ctoritate celebrato neque obligetur maritus, ne-
que Itante matrimonio ullam patiatur executio-
nem, live in fuo ftve in proprio uxoris contra-
hentis patrimonio; tamen, fi in pcenam pecunia-
riarn ,ex fuo delifto damnata fit, re<5tius fentirc
videntur , qui flatuunt , executioni protinus
dari poffe fententiam in bonis dotalibus aliifve a
marito ad onera matrimonii fuftinenda poffeffis;
faltem ufque ad concurrentem rei uxoria: quan-
titatem: atque adeo contrahendo quidem mariti
conditionem ab uxore non polle reddi deterio-
rem , fed delinquendo omnino, haftenus, ut
matrimonio durante coinpellatur carere pecunis
pcenx noinine exfolvendse utilitate. Nam & in
fervis id ipfum receptum fuit , ut contrahendo
dominum obligatum non redderent, nifi habe-
rent quid in peculio ; delinquendo tamen eun-
dem obftrinxerint ad damnum reparandum, aut
noxse deditionem , ac , in quantum illa noxse
deditio in damno reputanda erat, in tanturn po-
tuerint dominoruin conditionem reddere dete-
riorem. /. 1. quocligitur 15. in fine ff. de vi &
viarmdta. jun£t. /. melior 133. ff. de reg. juris.
Cui accedit, quod utilitas publica non patkur ,
delida manere impunita , aut pcenas differri in
tempus tarn longum, ut , obliterata fcepe per
oblivionem memoria criininis , ettefium deinum
elfent fortiturse. Et uti corporalia fupplicia cum
infamia propter deliiftum irroganda non diiferri
mariti aut matrimonii intuitu , quotidianunr eft,
etfi magno maritus redemtam optaret uxoris in-
famiam, ad fuum quoque contemtum , & igno-
miniam haud leviter Ipefcantem ; -ita iniquum
videri. non poteft , fi maritus uxorio nomine
continuo fubeat impofitse mulfta: executionem,
atqueita a fe, fuaque,avertat pcenae corporalis de-
decus, cuiuxor, rnultta nonfoluta, reddipot-
fet obnoxia; in pelle quippe, li in a?re non ha-
beat vel ex sere ejus nonpendatur, Iuitura. Le-
nior fine viris honeflis eft & cequiore animo fe-
renda qualifqualis pecunia: , quam cxiftiinatio-
nis jactura. Sande decif. Frific. libr. 2. tit. 4. de-
fin. 4. med. Imbertus encbiridio juris Galhcc verbo
vir&uxor. Rodenburch dejure conjugum tit. 2.
partealterdnum. 3. 5. 7.pag.^oS. &fieqq. Wefel
de connubiali bonor. focict, trati. 2. cap. 3. num.
65. 66. 6-J.&feqq. Neque in contrarium facit,
quod peculiari Senatufconlulto opus fuit, ut
maritus proconful cum uxore proftcifcens exde-
li(5to uxoris conveniri potlet. /. obfervare 4. §.
proficifci ff.de offic. proconf. & legati. cui con-
fequens videbatur , extra cafuin illuin regulari-
ter maritum non teneri ex uxoris delidto. Eft
nainque d. legis 4. fententia , maritum de fuo
teneri pcenam prsftare; quod non ita vulgo ob-
tinebat, arg. 1.2. C. ne uxor promarito. atnoftra
definitio eft , maritum ufque ad concurrentem
rei uxorise quantitatem ex uxorio de!i6to ad pce-
namobftringi. Non etiam adverfatur l.fi tnari-
tus mims 3 6. ff. foluto matrimon. cum nonaliud
velit , quam maritum foluto matrimonio seque
gavifurutn competentise beneficio, fi fifcus pu-
blicatam ex delifto uxoris dotem repofcat, quam
fi ipfa uxor eam repeteret; ne in perniciem ma-
riti uxor punita videatur, dum ille plenariam ad
peram & faccum ufque pateretur executionem;
qualis pernicies metuenda non eft, fi dotem fo-
lam exdelifto folvere cogatur, quemadmodum
etiam in d. I. 3 6. ob deliftum pubiicata propo-
nitur.

18. Quod fi maritus in civilibus audoritatem
uxori accommodare, aut pro ea litem movere,
de rebus uxoris malitiofe detreftet , cum evi-
dens appareret in- lite movenda utilitas , grave
contra ex neglefta adione immineret detri-
mentum ; cogi quidem ipfe nequit, ut invitus
au ctoritatem accommodet, aut pro muliere liti-
gatum eat. arg. I. fitutor. ij.fi. de auttorit. tutor»
fed id non impediet, quominus judex, cujus eft
malitiis haud indulgere, causa cognita partes in-
terponat, ac mulieri permittat experiri in fuam
utilitatem ; fed & fimul fuo proprio , non ma-
riti reluftantis, periculo : adeo ut, triftiore cal-
culo prseter expeftationem per uxorem ita hti-
gantem relato , ipfaque tanquam Jitigatrice te-
meraria in expenfas damnata , nihil eo nomine
debeat marito decedere ; verum executio potius
in bona uxoris dirigenda fit , refervata marito
fruftuum inde percipiendoruin facultate, falvif-
que juribus reliquis jure maritalis poteftatis ma-
rito qusefitis. Joh. Papon libr. 7. tit. 1. arrefi. 13.
& ibi in notis. Argentreus ad confiuet. Britann.
art. 424. gloffi. 1. num. 3. Chriftineus adMecb-
linienfi. tit. 9. art. 4. num. 25. Chopinus adleg.
Parifienfi.hbr.2. tit. 1. num. 17. Guerin ad Pa-
rifienfi. art. 233. verb. &poffeffoires. Rodenburch
de jure conjugum tit. 3. cap. 1. num. 11.12. Pla-
ne , fi maritus uxorio nomine in jus vocatus
cedendum duxerit, uxor vero contradicendum
credens a judice impetraverit causa cognita (&
amplitudine maritalis poteftatis ex lege ioci non
impediente) licentiam rei fua: fine viro in judi-
cio defendendse, dum forte maritus levior vide-
batur pravaricando velle caufam adverfario do-
nare , tandemque ipfa fuccubuerit ; non du-
bium , quin fimpliciter in virum fententia, qua-
tenus rei petita? folutionem aut reftitutionein
imponit, executioni dandafit; eo quodnonad
aliud eo cafu maritus obftringitur, quam quod
jarn ante paratus fuerat, necdum ulla preflus
judiciali audtoritate, prseftare. Prsecipue vero in
injuria , fi quam uxor perpefla fuerit, nec ad
animum voluerit revocare aut vindicare maritus,
ajudiciali auftoritate fuppleri defedtum maritalis
auftoritatis sequum eft , adeoque permittendum
tnulieri injuriarum fuo nomine experiri , ne,
dum maritus forte vilis & abjeftus, famsque pro-
• digus, contumeliam uxori honeftse illatam ad
fuam metitur vilitatem , ad eamque connivet,
probris quorumvis atque injuriis uxor impuni-

/tatts

L i b. V» >.T i t.h I.

2 /)

-ocr page 331-

t>E JUDICUS _t E T UBI

tatis fiducia reddatisr obnoxia. arg. /. fedft unius
17- §- intcrdum 13. & 14. jf. de injuriis. Chri-
ftineus adMechlinenf. tit. 9. art.g. num. 8. Papon
iibr. 7. tit. 1. arrefl. 10. in notis. Rodenburch de
jure conjugumtit. 3. cap. 2. circa fin.

19. Quibus autem in cafibus mulierem fine
mariti au&oritate in judicip ftarenefaseft, in iis
tamen fi fteterit contra juris prohibitionem , &
viftrix evaferit, rata erit fententia in ejus utili-
tatem pronunciata, idque tum exemplo fententix'
pro minore, curatore deftituto, latse. arg. /. non eo
tninus 14. C. de procurator. tuin vi ratihabitionis,
quam maritus omni tempore poteft interponere.
arg. l.tdt. C. ad Senatufconf. Maced. Tyraquellus
adleg. connuh. verb. dc fon mary. gloff. 8. num. 75.
Chaffaneus ad confuet. Burgund. rubr. 4. gloJJ. 1.
qum. 23. & fcqq. Leeuwen cenf.for. part. 1. libr.
1. tit.j. num.j. Sande decif. Frijic. libr. 2. tit. 4.
defin. 3.

20. Eftautem in libero aftoris cujufvis arbi-
trio, an, & quo tempore, a&ionem intentare
velit; dum rnodo caveat, ne elabi patiatur tem-
pora ad agendutn a'jure prsefinita. l.pure mihi 5.
<j. ult.ff. de dolimali & met. except. tit. C.ut ne-
tno invitus agcre vcl accuf. teneatur. cseptum ta-
men judicium profequi tenetur ; ne alioquin , fi
ceffaverit ante conclufionein in causa, inftan-
tia litis declaretur peremta quod noftro jure
hodierno fit, fi anno integro a noviffimis adis
conquieverit a£tor. Poft conclufionetn in cau-
sa , cum non ultra per moram a&oris fed judi-
cem fjare videatur, quo minus lis finem acci-
piat, non poteft inftantia in pcenam adtoris de-
clarari peremta , fed potius eo cafu ad litigan-
tium petitionem, & iteratam judicis fuperioris
admonitionem, lis tota evocationis jure ad tribu-
nal fuperius transfertur terminanda, convenienter
juri Romano in novell. 17. cap. 3 4 de qua evo-
catione in fequentibus de foro competente la-
tius. Vide Groenewegen adl. 13. §. 1. C. h.t. tbi-
quc DD. & ad novell. 85. Waffenaarpraff.jud.
tap. 3. num. 24. & feqq. Appendicenl decifion.
pofl refponfa JCtor. Holland. part. 3. vol. 1. pag.
13. Leeuwen ccnf. for. part. 2. libr. 1. cap. 30.
tmm. uit. van Alphetis Papegacy part. 1. cap. 1 2.
& 1 3. Ut tamen adverfus peremtam litis inftan-
tiam facilis fit impetratio in integrum reftitutio-
nis , ufque adeo, ut ne memoriam quidein de-
negatce hac in parte reftitutionis exftare teftetur
Neoftadius curicc fupr. decif. 92.

21. Cum autem in /. dijfamari C.de inge-
ittiis refcriptum effet; diffamari Jlatum ingenuo-
fttm, feu errore, feu malignitate quorundam, per^
iniquum cfl : prcefertim, cumaffirmcs, dtu prce-
fidem unum atque alterum , interpellatum a te,
vocitajfe diverfam partem, ut contradifiionem fa-
teret, Ji defcnfionibus fuis confidcrCt. Unde con-
ftat , merito reflorem provincice commotum alle-
gationibus tuis , fiententiam dedijfie , ne de ccctero
inquietudinem fiuftineres ; dedit illud occafionem
Jurifconfultis extendendi d. legis quintce difpo-

Q^UISQ^UE AGERE ETC-

fitionem per interpretationem ad otnnes illos, qui
iniquis fermonUm jactationibus exiftimationem
alterius. minutum aut elevatum eunt i quafi is
aut crimen perpetraffet , aut debitor eftet ini-
quufve rei aliena; poffeflor: tali enitn diftamatione
pofita, diftamato eandem probanti accoinmodari
folet attio ex d. I. diffamari, adverfus diffama-
torein, ut adtionem, aut accufationem, fi quam
habere fe putet, intra certum tempus inftituat,
aut alioquinei perp^tuum imponatur filentium.
Cujus a£t:onis ufum ac praxin in civilibus, vide
apud Mynfingerum cent. 3. ohfierv. 78. Andr.
Gayl fibr. 1. obfiervat. 9. 10. 11. 12. Merulam
prax. civil. libr. 4. tit. 2 .cap. 2 2. Waffenaarprafl.
judic. cap. 3. nnm. 5.6. j. & feqq. van Alphens
Papcgaey part. 1. cap.%. pag. mihi 83. & fieqq.
in criminalibus, InftruiSt. Curise Holland. art.
225. TJltraje£tina: trt.pen. art. 24.&fieqq. Bra-
bant. cirt. <5x8. Wafienaar praft. judic. cap. 4.
num. 34. & fieqq. & tot. cap. 28. van Alphens
Papegaey part. 1. cap. 34. pag. mihi 514. &Jeqq.
Neque lufficientes video rationes, cur a communi
interpretum opinione curn Ifancifco Sarmiento
fielefiar. interpretat. libr. 1. cap. 2. recedendum
foret; quafi iniquum effet, in omnibus pro-
mifcue caufis diftamatores ad agendum compel-
li ; & ad fummum ad quaeftiones de jure fervi-
tututn diffamatio fufficeret, ideoque in iis nega-
toriaaftio prodita effet, etiamei, quipoffidet,
accommodanda. Sane enim, fi, ut ille ait , fer-
vitutum intuitu jaftantia fparfique rumores fuf-
ficiant, Caufam 11011 animadverto, cur non lon-
gemagis pro afterenda proprietate rei, vel liber-
tate ab obligatione ex contraftu vel delifto per
rumores ltniftros in dubiutn vocata, invigilare-
tur ; cuin utique, quo magis, & quo majori de
re, unufquifque periclitatur , eo quoque magis
ei defenfiones concedenda: fint , prsefertim,
cum confiderandutn fit, a£torem ex lcge dijfia-
mari experiuntem , non inteftdere , nullum ad-
verfario jus competere (quod in rei vindicatione
non habet locum nec prodcfte poteft, ut libr. 7.
tit. 6. dicetur) fed id unutn defiderare, ut ad-
verfarius diftatnator adtionem intra brevius tem-
poris fpatium moveat, fi quam fibi cotnpetere
putet; aut alias velut in injurise per jadtantiam
illatse pcenatn perpetuo filcat : quod non re-
pugnat natura: a&ionum inrem, multoque mi-
nus iis quse in perlynatn funt. Nec leve haberi
debet, fi quis aut deli&i auftor particepfve elle
fpargatur, aut debitor dicatur alterius, vel ini-
quus rerum alienarum poffeffor; pracipue inter
mercatores, quorurn ex fide, quatn apud alios
inveniunt, felicitas magna ex parte pendct; qua?
fides quantopere decrefcere foleat ex hujufmodi
ja&ationibus non difcuffis, experientia teftis eft.
Utique injuriarum teneri eum, qui vel non de-
bitorem, ut debitorem, appellaverit; vel pignus
profcripferit venditurus , tanquam a me accepe-
rit, cum ab alio accepillet, Servius & Ulpianus
audores funt. /. item apud Labeoncm 15. item
R r 2 fi cjuii

-ocr page 332-

316 L I B. V.

fi quis 3 2. & jf- de injurits. & fidejufTorem
idoneum a reooblatum, ii acceptus non fuerit,
tanquam de injuria fibi fa£ta queri poiTe , Ga-
jus refert. /. ft •vcro 5. §. 1. ff. qui fttifd. cog.
Quibus confequens eft, utneCiniquum aut in-
juitum cenferi poflit, fi per legitimam exteniio-
nem d. iegis diffamm remedium detur , per
quod hujufmodi caiumniantium ac diffainantium
malitiis occurratur mature, atque ita fugiilata ac
iabefactata per ja£tantiam* exiftimatio fidefque
confirmetur.

22. Quod fi diftamationem a fe fa£tam neget
hac vocatus adione , ac in probatione deficiat,
qui fe diffamatum conquerebatur, vocato ne-
que neceflitas intra certum tempus agendi im-
ponenda eft, neque poft temporis iftius lapfum
filentium invito injungendum : ne alioquin in
debitorum quorumvis poteftatefit, inutile a<5to-
ri reddere indultum a jure liberum agendi arbi-
trium ; neve pcena fiientii imponatur ei , qui
nulla peccavit lingux jaftantia ac temeritate ,
Andr. Gayl libr. i.obferv. 10. num. 7. &obferv.
11. num. 2. Yolenti vocato ac confentienti quin
filentium refte imponatur, dum fefe nuilam ha-
bere a&ionem palam profitetur, dubium non
eft. Waflenaar prattic. jud. cap. 3. num. 8. Et
ha'c ita , fi in certam perfonam a£tio hsec mo-
venda fit: fed ja&antise probatio neceflaria non
eft, fi quis nulla certarum perfonarum fafta
defignatione edi<5to vocari faciat omnes illos,
qui a<5tionem aliquam aut jus fibi competere ar-
bitrantur, uti id hodie fieri adfoiet in decreti in-
terpofitionibus, quibus rerum venditarum tra-
ditionem firmari confuetudo fert : uti & in iis,
qui deli<5ti alicujus infimulati rumore aut fama
publica, purgare fefe , & innocentiam adverfus
omnes tueri velle profitentur ; cpiive jure fuo
novum opus facere defiderantes , metuunt, ne
quis vicinorum aut operis novi interponat nun-
ciationem, autnovum opus perfe<5tum, utnon
jure faftum, interdido quod vi autclain, alio-
ve fimili juris remedio, fubverti petat. Verfcbey-
de refoluticn en decifien van den Hogen en Provin-
cialen Rade. pofi rcjponfa Jurific. Holland. part. 3.
<vol. i.pag. 12. pofi med.

23. Intentanda haec a<5tio ex 1. diffamari in
eo loco, in quo diflamans ex jure communi fo-
rum competens fortitur : quamvis enim non-
nullis vifum fuerit, diffamastem a diffamatoad
proprium diffamati ipfius forum vocari pofle,
Mynfingerus cent. 6. obfierv. 90. Andr. Gayl libr.
1. obficrv. 9. num. 3. verior tamen eft fententia
contraria; cum utique a<5tor rei forum fequi te-
neatur, in hac autem a<5tione diftamatus, tan-
quam provocans, a<5torfit, diffamans vero, ut
hoc provocatus judicio, reus; fruftraque allege-
tur , diffamantem ex ipsa rei natura aftorem
effe: quippe quae affertio erroneo hoc funda-
mento fubnixa eft, quafi unicum tantum difla-
mationis judicium eifet ; cum ex adverfo fepa-
rata duo judicia , a<5tiones diftin<5tae fint, & al-

T I T. I.

tera quidemnihil aliud poftuletur , quamutad-
verfarius experiatur, fi quam fibi aftionem qua>
fitam arbitretur; altera vero de principali debito
difceptatio fiat. Unde & diverfos apudjudices
utrumque hoc judicium , velut omnino diftin-
<5tum, agitari nihil vetat, neque mota a<5tio ex
1. diffamari litis pendentiam inducit quantum
ad controverfiam principalem. Neoftadius curice
fiupr. decif. 18. verfi verum Senatus. Diffamans
fcilicet in fuo conventus foro , probata diffama-
tione, condemnandus eft ad id, ut a<5tionem
inftituat, non eodem in judicio, fed tali in loco ,
in quo diftamatus principali in causa convenien-
dus fuiflet, etiamfi nulla verborum ja<5tantia in-
tercefliflet. Sic fit, ut prima in lite diffamatus
a<5tor rei diftamantis fequatur forum , in lite al-
tera diffamans tanquam a<5tor apud competen-
tem diftamati, tanquam rei , judicem experia-
tur, quod&fatetur diflentiens Gaylius libr. 1.
obfierv. 11. num. 2. 4. 5.6. ac diferte cautum,
Inftru<5t. Curix Brabant. artic. 619. provifioneel
accoord tujficben Holl. en Zeeland 11. Junn 1574.
art. 16_f\ Neoftadius Cnrice fiupr. decifi 18. verfi.
verum fienatus & decifi. 101. Mattharus de Affli-
<5tis decifi. Neapol. 268. Zangerus de exceptionib.
part. 2. cap. 13 . num. 14. &fieqq.

24. Quia vero primum judicium ex 1. diffa-
mari ad perpetuum tendit filentium, & juris, fi
quod quaefitum eflet, ademtionem , neque te-
mere eo deveniendum eft, hinc unam citationem
diftamatoris non fufficere vulgo traditum. Duas
ad minimum defiderat Andr. Gayl, antequam
fe non fiftenti filentium, velut contumaci, queat
imponi. d. libr. I. obfierv. 12. num. 4. &fieqq. tres
requirere videtur Neoftadius, & quartam exabun-
danti, non ad id, utad exemplum aliarum adio-
num a<5tor libellum petitionis probationibus mu-
nitum judici exhibeat, fed ut quartum citatus
excipiat fententiam, filentii perpetui praeceptum
continentem. Curice Iiolland. decifi. 44. Impo-
fito per judicem filentio perpetuo , an adverfus
decretunl tale reftitutio in integrum causa co-
gnita impetrari poflit, traftatum tit. ex quib. caufi.
majores num. 9.

2 5. Porro a<5tori, a<5tionem in judicium de-
ducere volenti, cavendum fummopere fuit de
jure Romano, ne plus peteret, five re, five loco,
five causa,five tempore. Etenim minus quidern
petendo a<5torem nihil periclitari placuit, fed re-
iiquum vel in eodem judicio , mutato libello ,
vel priore finito per novam litem, perfequi poffe.

fi minus 3 4. Infiit. de aff. neque enim ufpiam
prohibetur a<5tor debitum per partes petere : quo
tamen caiu reus conventus jure defiderarepoteft,
ut uno judicio de toto diiceptetur debito con-
troverfo , ne dividatur caufie continentia , &
pluribus reus judiciis diftringatur. Gomezius var.
rcfiol. tom.2. cap. 10. num. 5. inmed. Chrifti-
neus vol. 2. decifi 157. num. ult. At fi plus pe-
tituin fuiflet, olim causa cadebat a<5tor, non ipfb
jure, fed magis ope exceptionis, ut vult Rae-

vardus

-ocr page 333-

De judiciis, et ubi

vardus libr. 3. •varior. c<ip. 14. Sane, cumaftor
non probalfet , adeqque non appareret , reum
vocatum debere id , quod in petitionem de-
ductum erat, non alia quam abfolutoria fenten-
tia ferri poterat: cujus vi reus perpetuam nadtus
rei judicate exceptionem , repellere potuit ado-
rem iterato eadem de re litigantem. §. temporales
1 o. Inflit. de exception. §. fiqttis agens 3 3. Infiit.
de attion. nifi adtori juftiifima de causa reftitutio
daretur. d. §. fi quis agens 33. Infiit. de attion.
Suetonius in ^roita Claudii Ccefi. cap. 14. in fine.
}ure novo in tripluffi damni dati aitio comparata
fuit adverfus a6torem , re, loco, vel causa, plus
petentem ; ftn tempore plus petitum. eftet, ob-
tinuit, ut & inducias , quas ipfe a£tor fponte
indulferat , vel natura a£tionis continebat, ab
aftore contemptas, in duplum haberent ii, qUi
talem injuriam pafli erant; & poft eas finitas non
aliter lites fufcipiant, nifi omnes receperint iitis
prioris, prcemature, adeoque temere motx, iffi-
penfas. d. §. 10. Infl. de except. §. tripli. 14. §.
3 3. in fine Infi. de attion. Adde DD. tit. Cod.
de plus pctitionibus. Quod & jure canonico evi-
denter conftitutum in iis , .qui , cum non ex
certo die fed fub conditione creditores eftent, ante
conditionis eventum judicio experti funt. cap. 1.
infinc extra. de pluspetition. Quanquam ne has
quidem plus petitionis pcenas amplius in foro
vigere , verius eft; dum reus ante tempus con-
ventus iimpliciter ajudicii obfervationeliberatur,
aftore quidem in expenfas litis damnato , fed
falva ei licentia rei iterum conveniendi, quam
primum diem obligationis venifle conftat. In
ca^ateris plus petitionibus reo Iiberum eft offerre
plus petenti, quod fe debere cenfet ; quo non
acceptato , fi judex non ultra oblata condemnef,
in expenfas adtorem ut ternere litigantem da-
mnare poteft. Chriftineus <vol. 2. decifi. 157. ad
tit. de plus petition. num. 10. Groeile\Vegen ad
d.tit. C. de plus.petition. Leeuwcn cenfi.fior. part. 2.
libr. 1. cap. 26. num. 7. Vinnius & Parens p. ffi.
Paulus Voet. ad §. 33. htfiit. de attiori. ibique
plures allegati.

26. Quod ii pendente debiti conditione debi-
tum in judicio cceptum fit peti, ac lite pehdertte
exiftat conditio , ne tum quidem reuffi con-
demnanduin elfe , fed magis a judicii obferva-
tione diinittenduin, prima fronte fuadere videtur
juris regula , fecundum quam non poteft videri
in judicium deduftum id , quod demum poft
litein conteftatam accidit; ut proinde alia inter-
pellatione opus fit. I. nonpotefi. 2^.fl.h. t. Sed
contrariuin magis jure civili probatum effe, ex
eo apparet , quod Ulpianus fcripfit, debitorem
conditionalem pendente conditione convehtum
aftione ex ftipulatu , vel petitione hereditatis
tanquam juris poflc-florem , condemnari debere,
fi modo rei judicanda: tempore conditio extitcrit,
atque ita venerit dies obligationis. I. quod in diem
i<5.jffi. depctit. heredit. Nec minus hanc confir-
mat fententiam, quod ab eodem Ulpiano tradi-

QJLT ISQJ7E AGERE ETC. 3 I 7

tum eft, eum, qui ante folutionem egit pigno-
ratitia, iicet non redte egerit, tamen fl ofterat in
judiciopecuniam , atque ita ei lite pendentenaf
catur agendi jus, debere rem pignoratam & quod
fua intereft confequi. /. firem alienaiH 9. §. uk.
ffi. depignorat. att. nee refragatur d. /. i^.jfi. h. t.
quippe quam re£te de¹ illis cafibus intellexeris ,
quibus ipfa agendi caufa lite deffium pehdente
nata eft, fecundum ea quse occurrunt in l.Ariiceus.
14. §. ult. jfi. de aqua, &aqua plwv. arcend. cum
ex adverfo in noftra quseftione jus agehdi poft
litem quidem conteftatam competere carperit, fed
caufa agenai antiquior fuerit, ac ante ipfum ex-
titerit exordium litis. Gomezius variar. refiolut.
tom. 2. cap. 11. num. 2 5.

27. Licet autem plerumque id obtineat , ut
judicinm in pendenti eife non pofllt, vel de his
rebus , q'use poftea in obligationem adventurse
funt; nec lis effe , priufquam aliquid debeatur.
/. non qttemadmodtm i^.ffi.h.t. cafus tamen funt,
quibus & id , quod noriduffi eft debitum, in
judicium refte deducitut; puta fi futurum de-
bitum connexioneffi habeat cum eb, quod jam
vere debitum eft. Qua ratione refte a6tor petie-
rit, reum non in prsfentes taritum fed & futuri
temporis ufuras damnari , donec condemriationi
ad fortis reftitutionem fatisfaftuin fuerit. arg.
/. 1. C. de fientcnt. qwe fine certa quarit. profiertur.
Idemque in fruftibus ac cseteris reruiri principa-
lium acceflionibus ftatuenduffi eft. arg. /. utique
16'. l.frutttis 33. l.pen.ffi. de rci vindicat. uti &
in annuis reditibus. arg. /. 1. C. de fideicommif-
fis. I. libertis. 18. §. mdnumiffis 1. ffi.de aliment. &
cibar. legat. Andr. Gayi libr. 2. obfiervat. 74. Co-
ftalius ad d.l. 35. ffi. h. t. Similiter, fi quis cer-
tam quantitateffi debeat non fimul & femel, fed
annua bima trirna die foivendam , ac- in primse
penfionis folutione moraffi faciat', jure creditor
actione contendit, ut rion ad primae tantuffi (in
qua mora fafta eft ) fed & ad fecundx tefticeque
penfionis exfolutionem coridemnatib fiat , illis
temporibusexecutioneffi habifura, quibus venerit
penfioniscujufquedebitsedies. CoftaliusW</./.3 5.
ffi.h.t. Barbofa ad l.nonpotefi 23 .ffi.h. t. dejudiciis.
num. 107. & fieqq. Sande decifi. Frific.libr.i .tit.q.
defitt. 3. Alimentorum quoque annubruin aut
menftruorum ex teftamerito vel corttradtu pra?-
ftandoruin intuitu eflicaciter ad id agithr,ut con-
demnetur eorum debitor ad praeterita in continen-
ti, & futura fuis quseque temporibus folvenda.
Sic fiet hifce in cafibus, ut nonteneaturcreditor
annis fffigulis litigare, aut de fuo docere jure, fed
fententia ftato quoque tempore executioni man-
danda fit flne nova pleniore caufse cognitione.
/. 1. C.defideicommis. /. libertisquos. i8.§. manu-
miffis. 1. ff. de aliment. & cibar. legatis. Cofta-
iius add. I. 33- f-h-1. Gomezius 1>ar. refiolut.
tom. 2. cap. 11. num. 47. Surdus dccifi. 120.
Andr.Gayl d. libr. 2. obfi 74. Nori etiam abfur-¹dum fuerit, ob prsefentem adverfarii-ja£tantiam
de jure fibi poft tempus aut conditionis exiften-
11 r 3 tiam

-ocr page 334-

^rS L i b. V,

tiam competituro , eundern aftione ex 1. diflfa-
mari ad id obftringi , ut de prsefenti doceat de
;ure ilio, quod fibi aliquando competiturum diffe-
minavit, aut alioquin in perpetuum, etiam lapfo
-die vel conditione, filentium ei imponatur; cum
non minor ex futuri quam prsefentis debiti juris-
ve jaftantia diffamatio inferatur. Sande decif.
Fnfic. libr. i. tit. 4. defin. 3. infine.

28. Denique, fi debitoris obserati bona, cu-
ratore dato , auctione publica intervenientibus
haftse folennibus diftra£ta fuerint, etiam credi-
tori in diem vel fub conditione liberum eft fuum
debitum profiteri, & de protopraxia cum cseteris
ejufdem debitoris creditoribus difputare , ut, fi
debitum in diern certumfit, illud ipfefuo ordine
recipiat, dedufto inde reprefentationis feu prs-
fentis folutionis emolumento, in quantumjuxta
Jura vulgata plus accipit qui ftatim, quam qui
poft tempus accipit; fin conditionale fit,ei fuuin
jus prselationis aut concurfus cum cseteris credi-
toribus aflignetur , executionem babiturum ,
cum conditio debiti extiterit, adverfus eos , qui
ex puro debito, fed debiliori jure munito , fuurn
receperunt fub cautione de reddendo , fi qui
emerferint potiora jura habentes. arg. l.procurct-
tork 5. §. ult. ffi. de tributor. affione. junct. /.
grege 13. §. fi.'Jub condttione 5. /. qiuefitum 14. ffi.
de pignor. & bypotb. I. qitod fi in diem 16. ff. de
petit. bcered. Eoque facit, quod , ubi bona de-
fun£ti creditoribus ejus fufficiunt, quse mixta
bonis heredis non effent creditoribus defunfti
pariter & heredis obarrati fufteftura , liberum
creditoribus defun£ti fit feparationem imperta-
re , non illis tantum , quibus pure , fed &
quibus in diem debitum , aut fub conditione.
I. creditoribus 4. ffi. de feparation. vide Rotcc Ge-
9Uicc decif. 107, Alioquin bonis debitoris nec-
dum occupatis , creditores , quibus in diem
vel fub conditione debetur , 11011. nifi cautio-
nem de debito fuo tempore folvendo exigere
poftunt ac judicio perfequi, cum debitor, qui
contraftus tempore idoneus erat, deinceps quo-
cunque modo incipit fufpe£tus effe : idque de
jureRomano in folisbonse fidei judiciis obtinuit,
11011 item in iis, quse ftri&i juris funt. arg. I. in
emnibus 41. fifi.h.t. excepta causa legatorum in
diem vel fub conditione reliftorum. itl. ffi. ut le-
gat. nomine caveatur. Sed quia communiter uius
inagna ex parte fuftulit, quas jus civile Gonfti-
tuerat , difterentias inter bonse fidei ftriftique
juris a£tiones, ut notat Groenewegen ad §.28.
J71fi.de action. Vinnius ad d. §. num. 4. infine.
Paulus Voet ad §.30. Jnfi. eod. tit. atque adeo
etiam in ftri&i juris judiciis plenius judicantis
arbitrium admittitur, verius eft , hodie etiamin
his poffe per judicem , causa cognita , cavendi
neceffitatem debitori, in diem aut fub conditione
debenti, imponi. Confer Goinezium var. refio-
lut. tom. 2. cap. 11. num. ult. & qua: dixi tit. de
injus voc. num. 20. de arrcfiis rei fiervanda causli
fack/idis.

T I T. I.

29. Illud circa reos in judiciis obfervanduiri
eft , unumquemque de fuo debito five ex con-
traftu five ex delifto coriveniendum efie, ne-
minern pro alio, adeoque nec uxorem pro de-
bitis mariti, nec maritum pro debitis uxoris. tit.
C. ne uxorpro marito. nec filium pro patre. ttt. C.
ne filius pro patre, pcenis adverfus eos conftitu-
tis, qui debitorum filios aut jure pignoris reti-
nere aut operas eorum elocare , aut aliter liber-
tati eorum obeffe fub paterni debiti obtentu aufi
funt. nov. 134. capq.l.uit.ffi. qucerespign.dari.
nifi pater fifci debitor fuerit ex causa primipilari
feu annonaria: de eo enim debito filium , iicet
patri heres non extiterit, coiiveniri a fifco poffe,
utilitatis publicx intuitu jure lingulari Romanis
placuit. /. ult. C. de primipilo. Quo ufque vero
ex jure hodierno maritus pro debitis uxoris, uxor
pro debitis mariti, vel ftante matrimonio con-
tra&is , vel ipfo conjugio antiquioribus, tenea-
tur, ac propriis in bonis patiatur executionem,
dicendum erit in materia nuptiarum ac pado-
rum dotalium. Quo ufquepater vel dominusex
contradu aut deli&o filii vel fervi, vel famuli mi-
niftrantis conveniri queat, exponetur tit. de no-
xalib. aciion. & tit. de pecidio. Longe minus ex-
traneus pro extranei alterius debito inquietandus,
detinendus, aut judicio pulfandus eft, licet ejuf-
dem effet municipii civis cum debitore: quaiis
agendi modus, pignorationis vocabulo defigna-
tus, quam a juftitia plerumque alienus fit, ex
Juftiniani verbis, quse adfcribere libet, manife-
ftuin eft; Sancimus, ( inquit, novell. 5 2. cap. 1.)
nullam omnino pignorattonem in noftra republica,
prcevalere, neque in mercatis, (hoc qttod maxime
ibiprccfumtum invenimus) neque in agris, neque
in civitatibus , ncque in vicis, neque in civibus,
neqtte in vicanch , neqtte in agricolis, neque alio
omnino quocunque modo vel tempore: fied prcefiu-
mentem alium pro alio fiecundum pignorationis fior-
mam aurum aut aliquid altud exigcre, hoc rcddere
in quadruplum violentiam pajfo & cadere ctiam
ab atiione, quam habuit adverfius cum, pro quo
exatlionem fiecit. Non enim habct rationcm, alium
quidem ejfie debitorem , alium vcro exigi: fied nec,
altcri moleftum ejfiepro aitcro tanquam invafionem
aut injurtam committentem: & alium quafi vica-
ncttm exifientem ccedt, aut injuriamfiufiinere &pati
aliquid, quodomnino non competit, pro alio: &
abfique legittma occafione quamlibct perfierre ca-
lumniam. imo, grave efi, fiecundum 'Lcnoncm in
l.unic. C. utnullus ex vican. pro alien. debit. con-
vcniatur, non fiolum legibus, vcrum etiam naturali
cequitati contrarium, pro alienis dcbitis alios mo-
lefiari. Adde /. ntdlttm 4. C. de executor. CT ex-
afior.

30. Et hxc quidcm veriffima, fi & debitor
& creditor uni fupremo fubfint magiftratui; fic
ut creditor autoritate judiciali implorata debito-
rem poffit ad folutionem adigere. At fi diverfis
fub principibus debitorem & creditorem morari
contingat, ac creditori, in rei foro jure expe-

riunti,

-ocr page 335-

QJJ I S QJLJ E AGERE ETC.

cap. 4. num. 2 5. & Jeqq. Nec refert, Utrumhe*.
redes fimpliciter hereditatem adiverint, an adhi-
bito inventarii beneficio; cum effedus ejus, ne
lieres confe^tione durante inquietetur, ad novas
tantum lites pertineat ,* at nullarn iis moram in-
jiciat, qux jam contra defundum fuerant inchoa-
tse: quippe in quibus non tam fiio jure aut fuo
beneficio , quam potius eodem jure, quo defun-
£tus utebatur , in judicio defendi debet. arg.l. Ji
is qui Romce 34.^. de judiciis. Anton. Faber CW„
libr. 6. tit. 11. defin. 3 8. Joh. Papon. libr.21. tit.
1 o. arrefi. 8. modicum interim temporisfpatium
heredi tribuendum effe, utdeliberet, nurn litem
defunfti nomine continuare cupiat, ratio jubet;
quod irt Gallia menfe circumfcriptum efte tefta-
tur Papon. d.loco alioquin judicis arbitrio definien-
dum: denegatam faltem fuiffe petitionem ejus»
qui ipfo die mortis mandatum ad refumenda litis
arma a defun<5ti vidua poftulaverat, apparet ex
colledis utriufque Curise Hollandicse fententiis
fiententien van den Iiog. m Provinc. Rade de-
cifi^.

3 3. Non tamen in finem fuperiorem citandi
funt defundi aftoris reive heredes , quoties ante
mortem jam conclufa fuit caufa , fic ut folum
fuperfit officium judicis, fententise pronunciatione
interponendum; qux' licet jure Romano in mor-
tuum ferri non debuerit. /. 2.Jfi. qucefientent. fine
appeil. refcind. fed magis in procuratorem ut
litis dominum, fecundum ante di£ta : tamen hoc
cafu in ipfum, poft conclufionem in causa de-
mum fato fundtum, eandem dici, ufus obfervat,
herede ad fummum ad fententiam audiendam
citato. Gayl d. obfierv. 109, num. 3.4. Matthxus,
Groenewegen, Waffenaar & reliqui allegati dd. IL
Longeque minus fuperiora obfervari neceffe eft,
fi poft lententiam di&am mors demum litigantis
proponatur fuperveniffe : eo namque cafu magis
eft, ut heres citetur eo fine, ut videat novas ad-
verfus fe literas executionis decerni,vulgo, omme
nieuvoe letteren van executie te fien dccerneren ;
ofide fiententie te fien verkjaren executabel. Ant.
Matthxus de auition. libr.i. cap.<$. num. 7. Sed
& apud nos fuperioruin obfervatio remifla eft, fi
poft refumta per heredes propter litigantis obi-
tum armalitis, unus ex coheredibus rebus hu-
manis eximatur; tunc enim abfque ulteriore ci-
tatione heredum heredis litem cum csteris here-'
dibus fuperftitibus ac litis ejufdem confortibus
ita ad finern perduci , ut ipfi quoque coheredi
defundto vincant in judicio illo aut vincantur,
diferte cautum fuit infiruCt. curice fiupr.art. 249;'
Denique nec interveniens pendente lite inors tu-
toris, qui pupilli nomine in judicio fteterat, effi-
ciet , ut aut vidua ejus aut heredes vocentur,
litis per defun<5tum inchoate continuandse causa,*
eo quod morte tutoris extinda tutela , nec ad
heredes ejus viduamve tranfmittenda, fed alio
in defuntti locum furrogato, litemque tutorio no-
inine curaturo , ne volentes quidem tales pro
pupillo audiendi effent. Berlichius part. I. conclufi.

pra-

De j UDICiiS, Ef U8I

%iunti, denegetuf juftitis adminiftratib > jure
gentium invaluit, capi & detineri lubjeftos ejusj
cjui jus dicere recufavit, ut & bona eorum; idque
autoritate magiftratus illius, cui fubeftis, quiex
denegata jurifdi&ione lxfus eft. Qualis appre-
henfio, fi hominum eflet, «vt^oA^^^exAthe-
nienfium inftituto appellata , fin rerum, an%o-
dida fuit, barbaro vocabulo nunc repref-
fdiorum veniens denominatione, impetrata adid
a principe licentia ac literis inarca, ut vocant, ita
didis, quod repreflalia potiffimum ih regni aut
reipublicce finibus exerceri folent, quos limites
marcas dici a Germanico mar!{- jarn dudum a feu-
dorum interpretibus obfervatum eft. De hoc re-
preflaliorum jure confulendi prsecipue. Grotius de
jure belli & pac. libr. 3, cap. 2. Dainhouderus
praxi criminali cap.ioo. Joh.Jac. a Canibus trati.
de reprejfal. Andr. Gayi traff. de pignorationib.
tap. 1. 2. Chriftineus vol. 5. decif. 183. Gude-
iitius de jure novijf. lib. 3. cap. 11. Leeuwen
cenf.part. 2. libr. 1. cap. 11. num. 13. &feqq.

31. Illud haud prsetereundum, judices ordi-
narios non pofte. cuiquam petenti indulgere hoc
repreftaliorum jus, fed folum illum, qui maje-
ftate praeditus eft, & belii pacifque jure gaudet,
cum ad modum bellijuftihoc jus concedatur, &
fpeciem belli pr# fe ferat , aut pnrludiurn certe
belli imminentis fit. Infuper non peregrinis ho-
minibus , fed folis fubjeftis hoc oportere con-
cedi ; cum principis quidem interfit, nullarn
cives fuos injuriam a peregrmisjc lfffionem pa-
ti; nequaquam vero ad eum pertineat, fi a!ie-
no in territorio peregrinis jus non reddatur: in
quam fententiam judicatum exta^apud Neofta-
diurn curia fupr. decif. 11. jj§

32. Quod fi a£tor aut reus legitimamfecundum
jam tradita habens perfonam ftandi in judicio, ac
in lite fubfiftens, eadem pendente, in fata con-
cedat, jure quidem Romano iis eodem, quo ca'pta
erat, tramite adverfus defunfti heredem decurre-
bat; ac, fi procurator a defun£to conftitutus fuif-
fet, in eum tamen poft mortem mandantis, tan-
quam dominum litis fententia dabatur. arg. /. fi
defunttus 15. /. pojllitem 17. §. 1. jf. dcprocurat.
I. nulla dubitatio 23. C. eod. tit. at noftro jure
heredes ejus ab adverfario citandi. funt, ut ceeptam
cum defundo litem continuent, eumque in fi-
nem renovent mandatuin procuratori datum,
quod mandantis morte extindtum fuit, cum pro-
curatores hodierni non iitis domini, fed tantum
miniftri fint; vulgo, tot berneminge van arrementcn
van den procejfe; de cujus praxi vide, fis, injlrutf.
Curicefupr. an. 245.245. 247. 248. 249. Hol-
landixart. 114. Handrise art.325. Zypeum no-
tit.juris Belgici libr. 1. tit. deprocuratoribus. infine.
Andr. Gayl libr. 1. obfierv. 109. num. 5.6. 7.
Merulam praxi libr.4. tit. 83. cap. 4.5. 6. Bru-
nemannum adl.i^.Jf. deprocurator. Ant. Mat-
tfoeurn de auttion. libr. 1. cap. 1 i.num. 89. Berli-
chium part. 1. conclufipraffh. 27. Groenewegen
tidl. 23. C. depmuratQr. WaflenaarpraChjudic.

-ocr page 336-

320 f-L i b. V. T

fraBic. 27. 2(5. 27. Ampliffiinus D. So-
meren Curix XJitrajedin® Prxies digniffimus de
jure novercarum cap. 7. yed7.1. ult.

34. Prseter actorem reumque , judicio con-
tendentes, quandoque fit, ut & tertius eadem
in lite interveniat j feu, mota per alios lite, fefe
pro fuo jure interponat. Intervenire autem quis
poteft, vel ad id ut alterum experiuntem exclu-
dat, ac litem in fe transferat; vel ut alterum ju-
vet eique affillat in Iite mota. Ut litem in fe
transferat , intervenit, quoties non ejus, qui
judicio csepit experiri , fed fua principaiiter in-
tereffe, contendit. Qua ratione, ii pater, diremto
fiiise matrimonio, dotem a marito ejus repetere
vellet, liberum filiae fuit intercedere , ne patri,
fed fibi, tanquam patria poteftateliberatse, & fuje
poteftatis fadta:, dos reddatur. /. Titia divortium
34.$'. foluto matrimon. Lt generaliter illis in ca-
iibus, quibus ea de re, cujus aftio vel defenlio
primum alteri competit, alius tanqiiam a£tor aut
reus litem fuftinere v-uit, & fententia adverfus
ipfumlata, ei eft obfutura, qui, dumiibiadtiq
aut defenfio primo loco conlpetebat, fequentem
judicio contendere paifus eft; veluti, iicreditor
debitorem experiri patiatur de proprietate pigno-
ris, aut maritus focerum vel uxorem de proprie-
tate rei in dotem acceptae , aut emtor ac polfef-
for rei venditae venditorem de rei emtse proprie-
tate, aut ii quis alius de jure , quod ex capite
alterius habet, illuin ipfum, a quo id habet,
litigare finat. /. ficpe conflitutum 63. ff. dereju-
dicat. arg. /. principaliter 19. C. de liberali causa.
tap. veniens 38. extra. de teflibus. Quibus autem
in cafibus ita intervenit, ut litem adverfus alium
motam, in fe velut principalem transferri defide-
ret, etiam jure ad fuum judicem remitti poftulat,
declinato foro ejus, qui prius conventus erat, ut
fibi intervenienti haud competente; veluti, quan-
do, condu£tore convento de rei proprietate, lo-
cator ut dominus intervenit, de proprietate cuin
actore difceptaturus. Mynlingerus cent. 5. obferv.
14. infine. Quifquis vero hoc modo intervenire
vult,ut alterutrum litigantium a lite depellat, pro-
tinus ex quo cognovit, ea de re alium in judi-
cio ftare, intercedere debet, ac impedire, ne par-
tes ad ulteriora tendant : nam fi fciens palfus
ijt, per alium fieri litis conteftationem , invitum
deinceps depellere nequit , fed inter eofdem ,
inter quos co fciente ac patiente cacpta fuit, ad
finem fuo tramite iis decurfura eft, ac fententia
tertio fcienti nocitura. arg. /. 63. verfi. ficien-
tibus ff. de rejudic. Andr. Gayl libr. 1. obf. 70.
num. 25. &fieqq.

35. Contra, ut alterum juvet, eique affiftat,
intervenire quis poteft; duplici modo, puta ,
vel confentiente aut defiderante alterutro liti-
eantium, vel utroque invito & relu£tante. De-
iiderante alterutro intervenit au£tor evidionis .
tentatx, ac eiptpri.imminentis, intuitu voca-
tus ab emtore, ut liti affiftat, ac rei venditae
aliave Ixmili ex causa tranftatse defenfionem pa-

I T. I. T • *

ret; qua de re latius 'tit. de eviSlion. Debitor
quoque principalis, a fuo vocatus fidejulfore ,
ut fidejulforis fui conventi fufcipiat tuitionem,
cum iple perfonali exceptione , qua a fidejufto-
re convento opponi non poterat, tutus eflet.
/. idemque 10. pen. ff.mandati. Adde Infirtiff.
Curite fuprema: art. 233. Magiftratus jurifdi£tio-
nis fuse tuenda? gratia , quoties ipfis fubje£tus ali-
bi contra privilegia & jura jubetur litigare, &
declinatoriam opponit fori exceptionem. Mse-
vius de arrcfiis cap. 19. num. 5. 6. Invito liti-
gantium utroque intervenit tertius , qui, cum
ejus quoque verteretur in ea lite difpendium,
durn res inter iftos duos contendentes judicata
ipfi quoque tertio nocitura erat, collufionis im-
pediendae causa fefe litigantium alterutri focium
addit. Maevius d. cap. 19. num. 2. 3. Quo fun-
damento olim legatatio confultum fuit fefe he-
redi, querelam inofiiciofi patienti, jungcre, ad
teftamenti tuitionem; ne, eodem per querelam
fubverfo , ipfe quoque caderet legati fpe; in
quantum jure veteri non fola inftitutio, fed &
legata omniaque reliqua ejus teftamenti capita in
irritum deducebantur , teftamento inoftlciofo
pronunciato ; (licetid jure novo mutatum fit,
ut tit. feq. dicetur) /. fi fufpetta 29. ffi.de inoff.
tefiam. arg. /. afientcntia 5. §.fibcres 1. I.fipcr-
lufiorio 14. ffi. de appeilation. Jure quoque novo,
fi res litigiofa legata fit, legatario facultas data,
quod poffit heredi de ea re litiganti adefle, ne
colludatur; dum folus ei legato tali reli£tus vide-
tur eventus litis , remque percepturus eft here-
de vincente ; eodem fuperato nihil habiturus.
auth. nunc fi C. de litigiofis novell. 112. cap. 1.
Adhaec fidejuflores pro eo , pro quo intercefle-
runt; fi debitor minus idoneus fit, & pnevari-
cationis in perniciein fidejufloris fufpe£tus;
prsecipuc fidejulfor, quipro evi£tione cavit, it
emtori lis mota fit de re vendita , ac venditorem
emtoremque non boni viri arbitratu rem defen-
furos credat. arg. /. a fiententia 5. pr. ff. de ap-
pellation.

3 6. Nihilautem refert, qualisfit judex,apud
quem tertius pro fuo jure intervenire vult: five
enim ordinarius five delegatus five privilegiatus
fit, aequum non-eft , continentiam caufe divi-
di, & diverfos apud judices ventilari , qua: in-
ter fe connexa per unum eundemque commodius
terminati qneunt. arg. tit. ff. de quib. rebus ad
eund. judicem eatur. I. nulli 10. C. h. t. Andr. Gayl
iibr. 1. obfierv.,70. num.i. Neoftadius cimafiupr.
decifi. 18. verfi. uterque. Refponfa Jurifc. Hoil.
part. 5. confil. 147. infine. Non enim intereft,
quo loco jam lis iit, cui quis fefe adjungerede-
fiderat; nam & ante & poft litem conteftatam , '
imo & poft conclufionem in causa,tertium fefe liti
alienas pro fuo jure immifcere nihil vetat, aut
etiatn poft appellationem ab alterutro litigantium
interpofitam , apud judicem fuperiorein. arg. d.
■ l. 5. §.1. & l. iq.ff. de appeilat. cum utique ap- '
pellatione interpofita fic caufa confideretur, quaii

fenten-

-ocr page 337-

fententia necdum lata effet , & provocationis
reinedio extinguatUr condeinnationis pronuncia-
tio. /. i. §. ult. ff. adSenatufc. Ttirpilliiin. I. furti
6. §.fed/i i.ffMe hts quinot. infam. Andr. Gayl
libr. i. obfeYv. jo. niim. 4. 5. Berlichius part. 1.
concluf.pracitc. i^.num. 36. &feqq. Carpzovius
def forenf. part. 1. conflit. 3. defin. 3 o. nutn. 5.

&fm- ¹ - _t

37. Non aliter tairien intervenire volens ac
liti fe jungere , 'andieirdus eft , quam fi proba-
inliter fua mterelie doeeat, fummaria faltein in-
terpofita caufae coghitione , condeinnandus in j
expenfas damna & id quod intereft., ii ex even- i
tu litis'appareat',^rjuhgerttis nihiiinterfuiffe. Gayi
iibr. i. obferv. tip, num. 3. & feqq. & obferv. 70.
mttm, 23. RebufFus ad conflit. reg.tom. 3. traff.
de adjun£tionibus 'art. 2. gloff. un.num. 1.2. &
feqq. Carpzovius d. defitt. 30. num. 9. Berii-
chius d. part. 1. conclttf. 25. num. 48. atque in-
fuper eandern cUm-eo, cUi fe jungit, habeat li-
tigandi caufami\ media eadem.i nain fi jus ejus j
fcparatum effet a jure a&oris reive , cuifefociare j
in lite Cup/it, non permittehdum ei foreC, ut liti j
^ffiftat, fediiter :opus effet, ut ita unuiV'
"quifque de jui*e fuo feparato feparatim conten- |
"dat ; cum fieri poftet, ut is , quifejungere liti
cupiebat, nUhc feOrfim experiundo vidoriam
obtenturus fit, fUccumbehte eo cui fe defrdera- i
Verat adjun&um; aut vice Versa fuccubiturus, j
vincehte eo, cujus liti afiiftefe teiitavcrat; dum
alia atque alia ltiht fingulor-um caufe merita.
Neoftadius tutite fiupr. decifi. 4 8» Andr.Gayl d.
libr. 1. obfierv. 6g:num. 2. & obfierv. 70. num. 24.
•Hinc fi duo de rei prbprietatecontendant, teiv
tius fe dominum ailerens fruftra lefe liti adjungi
poftulat ; ctfA utitjue alia-^!ex caufa iibi domi-
niUin arroget, ac inepte feifociaTi-iilis cupiat, qui- ,
"bus vereadver&rius eft, ac jus proprieratis com-
petere negat, arrog.1to'fibi doihinii jure: fed vel ,
pendehte iite pEibre, ipfeadverfus eunde.m pof- I
Tefforem rei vihdfcatibne experiri debebit, vel
ea finita adverfus viftorem de proprietate litiga-
re. arg. /. is d qtto fttndus 57. /. 58. ffi, de rei vin-
dicationc. l.penult. ffi. depetit. hefedit. Fachineus
libr. 1. controverfi. cap.5. Ant. Fabei Cod. Itbr. 3.
t it. 1. defi. 7.

3 8. ImpetratS vero a judice hac iriterveniendi
iicentia, necefte eft, ut fele jungens caufarn
fufcipiat litemque ingrediatur eo in ftatu , in
quoillam invenit tuoc , cum ad judicium acce-
dit; quod jure canonico evidenter cautum. cap.
ult. itt fine , ut lite pendente nihil novi fiat. in 6.
Gayl hbr. 1. obficrv. 71. num. 1. Ant. Faber Cod.
iibr. 3. tit. I. defin.7. & 37. Cui confequens eft,
ut declinatoriam fori exceptionem opponere ne-
queat, nec litem ab eo judice, apud quem res
inter adcrem reumque jam csepta elt, ad fuum
fojum proprium revocare. /. venditor 49. ffi. h. t.
Mynfingerus centur. 5. obfierv. 14. & cent. 6. ob-
ferv. 3 3. Andr. Gayl libr. 1. ohferv. 71. nttrn. 2.
& fieqq. quamvis ei haud videatur deneganda
licentia redarguendi judicem , ut fufpcdum ; i'i
quas juftas-aliegare valeat fufpicionis cauias; e-.c -
niin, ii judex adori reoque riec 'gratta nec.behp-
ficio nec odio notus , ei tamen, qui fe alterutii
iitigantiutn adjungit , infeftus ac inimicus fit,
quis non durum arbitretur , huic neceffitatein
iinponi, ut vel a juris fui, in ea lite verlantis,
profecutione abftineat, vel iiiimici arbitrio per-
mittat caufse fuse decifionein. /, fi pariter 9. fifi. di
hberali causa. Ant. Faber Cod. libr. 3 . tit. 1. defitt.
3 7. infitte. Andr. Gayl lib. 1. obfierv. 71. num, 7.
.& 8. De csetero adjunftum nec ex fuo capite
nova faCla poile allegare, nec.ppft cqnclufiohem
in causa teftes novos produccre aut inftrumento,
nifi reftitutionem impetraffet, quia nec princi-
palis id poteft , tanquam in praxi communiter
receptum, tradit Rebuffus ad confiit. rcg. tom. 3.
trafh de adjunSion. art. 2. glojfi. uttic. nttm. 12.
Gayl lih. 1. obfierv. 71. num. 12. & feqq. & num.
<17. Piura qui de interventiohe defiderat,videat
DD. ad /. <53. ffi. de rejudjcata. Andr.Gayi lib. 1.
obferv.69. jq.71.72. Merulampraxi Civil, jwr.qt
tit. 47. cap. i. Rebuffum adconfiit. regi^stom.j.
traff. de adjunftionibus. Damhouderum^r,<?xi ci-
vili cap.9%. Berlichium^wf. 1. conclufipraCt. z 5.
Wafienaar praffic. judic. cap. 1. num. 97.98.

iii

De j U d I C I I s, et U b i QXJ I s Q^U e A g F. r e ET Ci

3 9. Judex eft vir bonus & sequus, juris peri-
tus per fe vel afieffores fuos, autoritate publica
conftitutus;., cui caufas cogriofcendi & decidendi
facultas competit. Plane exequendipoteftas non
otnni judici,non pedaneo, fed foli majori , & ei,
qui dedit judicem, tributa fuit; pertinens quippe
ad jurifdictionem , pedaneo judici haud datam.
i. a D.Pio 15. ffi.de rc judicata. dixi tit. dejurifiditf.
Prirnis Romse incurtabulis ex lege Rotnuli judicia
, penes fenatUm. fuiile ; dein lege Sempronia
ab ordine fenatorio ad equites fuiffe tranflata;
-iterum poftea pcr iegeip Serviliam fenatcrio ordi-
ni pariter & equeitri communicata ; vrriainque
pofterioribus temporibus fuiiie in his fadtam mu-
tationem variis legibus , rei Romanse fcriptores
tradiderunt, quas leges compilatas vide apud
Roiinum atltiquit. libr. 8. cap. 2 1. Et olim qui-
dem, tum iri libera republica, tuin fub prioribus
imperatoribus, majores judiccs, velut prsetor alii-
que fimiies, juri dicundo pra^erant ; ad eos fiebat
in jus vocatio ; apud eos editio ; adtionem da-
bant aut denegabant ; dabant & judicem , feu ,
eum partibus addicebant ex judicuin decuriis,
olim tribus, fed poft fub Caligula ad quinarium
numerum auctis ; qui in ftri£ti quidem juris ju-
diciis forinula: adftrictus erat, nifi partes cor.-
fenfiffent in id, ut a formula judex recederet, vel
libellus petitionis poft litein conteftatain mutatus
effet, ut alibi traditum : at in judiciis bonse fi-
dei iaxiorem habebat poteftatein licentiamque re-
cedendi a formuia, propter additam formula:
claufulatn exbona fide aut fimilem. De hoc vc-
tere judicum dandorum more ac inftituto qui
plura cupit, videat Carolum Sigonium de judiciis
S s Ubt. i *

-ocr page 338-

L I B. V.

itbr. I. tap. 23 . 24. Rsevardum traft. deprxju-
. diciis libr. 1. cap. 4.5 :6. & ad ieg. 12. tabul. cap.
7. circa fin. Julrum Polletum bifioriafiori Romani
tibr. 3. cap. 8. 9. 1o. 11. 16. & libr 5. cap. 5. Ro-
ilnum antiquit.Romanar. libr.9. cap.14. D.Noodt
traff. dejurifidittione libr. 1. cap.6. 7. 8. & 13.
Dabantur autem bi judices potiffimum , fi fa&i
quaeftio effet : nam juris quaEftiones magis in
tlecemvirali vel centumvirali judicio fuiffe difce-
ptatas, qui decemviri litibus judicandis autcen^
tumviri erant quafi confilium prartoris, obfervat
probatque Jul. Polletus de fioro Romano libr. 5.
tap. 5. feremfine. D.Noodt tratt. de jurifditt.
libr. 1. cap. 9. fiere in med. De hoc vero judicio
centumvirali ac decemvirali plura tradiderunt ex
profefio'Carolus Sigonius dejudiciis lib. 1. cap. 8.
'& cap. 28. in mcd. Sibrandus Siccamapeculiari
'libcllo dejudicio centunwirali. Jul. Polletus defioro
Romano iibr.^.Cap. 13.14. Rofinus antiq.Roman.
hbr. 7. cap.^o. & libr. 9. cap. 15. in med. D.
"Noodt de jurifdittione Itb. 1. cap. 12. Sed pofte-
"riori jure abrogatus fuit ille judicum pedaneoruin i
dandorum mos , ipfique magiflratus de caufis,
quarum jurifdidio ad eos pertinebat, judicare
'juffi, ex conftitutione Diocletiani & Maximiani;
nili vel propter occupationes publicas, yel propter
caufaruin multitudinem, omnia cognofcere ne-
gotia impedirentur; quo cafu adhuc judicis dandi
licentia iis refervata fuit; idque non de omnibus,
fed tantum humilioribus caufis. /. 2. /. 3. C.depe-
daneis judicib. forte quinquaginta aureos, jure
noViiiimo trecentos, haud excedentibus. l.i.C. de
dcfcnfor. cinJit. novell. 15. Cap. 3. in fine. ad quas
etiam humiliores caufas cognofcendas Imp. Julia-
nus poteftatem dedit pramdibus conftituendi ju-
dices pedaneos , improprie fic diftos , & ab an-
tiquis pedaneis judicibus ad fmgulas caufas dari
folitis diftindtos ; qui de hifce levioribus adiri
poterant, ne expeftato quidem aut adito provin-
ciiC moderatore. /. uit. C. depedan.judic. Zenonem
Imperatorem deinceps certos unicuiquepratorio
judices definiiffejuftinianus commemorat. novell.
82. cap. 1. in pr. ipfe vero tandem duodecim
conftituit, quibus folis, & non aliis, caufa: ad
dijudicandum committendse erant, fi magiftratus
cetifuiffent , eas aliis committendas eile ; nifi
maluiffeiit confiliariis fuis earum particulare exa-
men demandare, ipft deinde fententiam laturi.
iiov. 82. cap. 1.2.

40. Adinoncndumtamen, fuiffe quafdam anti-
quitus caufas, quse judicum pedaneorum exce-
debantpoteftatein , ac a ptvsctore ipfo & aliis ju- j
dicibus majoribus expediendx erant, nec habe-
bantordinarii juris executionem, puta cotitrover-
iix ac difceptationes extraordinarix de honorariis
advocatorum, medicorum , fimiliumque./. 1. &
tot. tit. ffi. de extraordinariis cognition. fideicom-
miffi perfecutiones. Vlpianus infragment. ttt. 2 5.

fideicommiffia 12. in integrum reftitutiones ex
capite minorennitatis. /. quodfiminor. 24. ult.
fi~.de minor. 25. annis. ultio injuriarum gravio-

T I T. I,

rtim fervis non in contumeliam domini illatarunl*
i.itern apud 1 $,§.fi quisficfiecit3<).ff.deinjuriis.
Caufas liberales quod attinet; Conftantini qui-
dem Imperatoris conftitutione prsetor de his in
urbe cognofcere juffus eft. i.i. C. de offtcio practo-
ris. uti jam ante in provinciis Redori provincix
ea de ftatus quajftionibus judicandi neceffitas a
Diocletiano &Maximiano fuerat impofita. l.pla-
cet 2. C.dc pedaneis judicib. & utrumque a Jufti-
niano confirmatum feu repetitum invenitur in /.
ult. C. ubi caufia fiatus agi debeat. Olim tamen li-
beralem caufam pedaneis quoque judicibus por
tuiffe committi, colligi ex eo poteft, quod plures
ad eundem judicem dicuntur mittendi, quoties
plures adverfus unum de ftatu ejus contenden-
dum putatit. /. cognitio 8. §.fipiufes 1. l.fipari-
ter 9,ffi. deliberali causd. quodque apud Sueto-
nium, Plautum, Ciccronemj recuperatorii judicii,
ac recuperatorum de liberali causa judicantium,
mentio eft, ut pluribus docet, Rxvardus. libr.j-.
variorum cap, ult. Yinnius adprincip. jnfiit. de
attionibus. num. 6. D. Noodt tratt. de jurifdttt\
lib.i. cap. 9. nec his contrarium eft, quod Paulus
in l. necdifiinguemus 32. §.de liberaii 7.ffi.derece-
ptis. fcripfit liberalem caufam majores debere ju-
dices habere: ( quibus me motum aliquando fcri-
pfiffe memini, caufas liberales non apud peda-
neum fed majorem judicem debuiffe terminari)
neque enim aliud voluit₃quam quod arbitri com-
promiffarii ad ftatus quarftionem dirimendain
non potuerint eligi, fed judicibus autoritate
publica conftitutis ea debueritdijudicari; quales
judices appellantur majores etiamfi pedanei fint,
in quantum cum arbitris compromiffariis coilati,
iifdein inajores funt.

41. Sed de ve.tere judicioruin apud Romanos
ordine ac forma plus fatis, quemadmodum nec
pluribus exequi lubet, quis majoribus noftris per
Hollandiam vicinafque regiones placuerit liti-
gandi cognofcendique ordo , quave ratione per
Ahngos alibi, alibi per Scabinos, jura fuerint expe-
riuntibus reddita: enarrata iftsec plenius ab Hu-
gone Grotio Manudtttt. ad jurifprud. Holl. libr. 2.
cap. 28. num. 5. & fieqq. ibique Groenewegea
in notis num. 6.

42. Judex effe poteft omnis , qui non eft
prohibitus, five paterfam. five filiusfam. quippe
publicisin caufis habitus propatrefamilias. l.cum
prccter 12. §. uit. ff. h. t. jundta. /.9. ffi. dc his qtti
fiuivel alten. jur. fiunt. Nec impedimento erit,
quod ccecus lit, fi modo de talibus difceptetur,
qua: ocularem haud defiderant infpedionem. /,
ccecus 6. ff. h. t. mulieres , infames, fervos, im-
puberes , furiofos repelli, non ambigitur. d.l.12.

non autem 2. ffi.h. t. Et quainvis dilucida
habens intervalla, tunc judicare poffit, etfi liti-
gantibus eo*tempore, quo furor eum corripue-
rat, addictus iit. /. cum fiuriofits 39. ffi.h.t. ta-
men , fi datus fuerit fanse mentis exiftens, con-
(ultius fuerit, eum furere incipientem removerL
l.judex datus 46. ffi. h t. quia, ut Imp. aity non

-ocr page 339-

DE JUDICIISj ET UBI

efl: pene tempus, in quo hujufmodi vitium de-
fperetur , nec raro in dubium trahi poifet judi-
cii finceritas, duin in furoris ac fanitatis conflnio
eum conftitutum contendere poflet is, qui fe-
quiorem contra fe fententiam excepit. arg. l.cum
aliis 6. C. de curatore furiofi. Quin & minorein
annis o&odecim a judicandi munere icges ex-
ciuferunt: ea vero aetate major judex eile poteft,
fi vel litigantes eum admiferint, vel a principe
datus IIt. /. quidam 57. ff. de re judicata. jund.
I. difputarc 3. C.de crimine facrilegii. Adde Lam-
bertum Goris. pojl adverfaria ad /. 19. jf. dc offic.
prafidis in vcrbis , id enim non efl conjlantis &c.
num. 7. & feqq. & qua: dixi tit. de rcceptis qui
arbitr. re^ep. num. 7.

43. Denique minus idonei cenfendi,quotquot
ex aliqua jufta causa litigantium aiterutri fufpe<fti
funt: aliegata fcilicet ac probata jufta causa fpe-
ciali, quae judicem iufpedtum reddit. Quaecaufa;
fpecialis defignatio , uti jure canonico ac noftris
moribus ad remotionem judicis impetrandam
neceflaria eft. cap. cum ffcciali 61. extra. de ap-
pellation. Zangerus de exceptionib.part. 2. cap. 4.
num. 18. Andr. Gayl. libr. 1. obferv. 3 3. num. 16.
ita etiam jure Romano tum antiquo , tum novo,
eam fuifle requifitam verius eft , quicquid in
contrarium anniti nonnullis piacuerit; aliis qui-
dem exiftimantibus, olim non fuifle aiiegandas
probandafque fufpicionis caufas , jure novo id
exigi: aliis contra, veteri quidem jure neceflariam
fuiile probationem cau 'ae , fed Juftiniani lege id
fuifle remiflum. Doneilus commcnt. libr. 17.
cap. 25. Etenim, cum libellorecufationemcom-
prehendi, judicique fufpedto porrigi, vel adito
pra:fide in aftis manifeltam fieri,]uftinianus prae-
ceperit. /. apertiffimi 16. /. ult.C. b. t. ac veteri
quoque jure lege Cornelia injuriarum fada in-
veniatur enumeratio graduum cognationis affini-
tatifve, quibus quis iitiganti alterutri jundtus veta-
batur judicare tanquam fafpeftus, tefte Uipia-
110 1111. lexCornelia j. ff.detnjuriis. aclegibus aliis
alise peculiares fufpicionum caufe enarrata: hnt;
non alio fane haec pertinere animadverto, quam
quod excipienti de judice iufpe<5to docendum
fuerit, ac jure novo exprimendum libello , aut
actis publicis, aliquam ex probatis in jure fulpi-
cionis caufis ineumcadere, quem tanquam iu-
fpedtum, a judicandi munere ea in lite cupiebat
depuifum. Quod & haud obfcure Gajus innuit
in l. fi pariter 9. ff. de liberali causa, cluin vult,
eum, qui poft litem, ab aiio de libertate caeptam,
de hominis ejufdem ftatu contendere vult, ad
eundern judicem mittendum efle , nifi fi juflam
taufam adferat , quare ad eum mitti non debeat,
forteJi eumjudicem inimicum ftbi ejfe contendat. Et
certe, ni fpecialis caufe aiiegationem ac proba-
tionem excipienti imponamus, idque fecundum
vulgatam regulam , qua excipiens quafi a<5tor
exceptionem probare debet , fateamur neceffe
eft, impune ergo iitiganti conceffum fuifle, ar-
bitratu fuo calumniis judicem fufpe<5tum profcin-:

QJJISQJJE AGERE ETC. 323

dere , caufas fingere, & mendacia fpargere fine
pcena; timore. Cui accedit, quod ieges Romana;
paife non fuerunt, in iis quae contumeliofa vi-
debantur , quemquam cum difcrimine alienae
exiftimationis vagari, fed defignare & certum
fpecialiter dicere jullerunt; quod uti de injuriis
traditum in 1. prcetor ait 7. ff. de injuriis , ita &
ad fufpicionem, adverfus judices publice pro-
batos haud temere ac velut in vago ja&andam,
merito ab interpretibus tranflatum eft. Parum
movet illud apud Ciceronem pro Ciuentio, quod
majores non modo de exiftimatione cujufquam,
fed ne pecuniaria quidein de re minima voluc-
runt effe judicem , nifi qui inter adverlarios con-
venilfet: quodque in /. fi injudtcis 80. ff. b. t.
Pomponius meminit judicis ex cottvcntione liti-
gantium addtfii. Civiliter enim ea verba intelli-
genda puto , quocl fcilicet invito nemini judex
fufpedus obtrudendus fuerit ; dummodo jufla
allegaretur fufpicionis caufa : cum paria merito
habeantur, non efte , & non apparere, feu non
probari fufpe<5tum. Eoque facit , quod ne in
criminalibus quidem caufis , ubi majus praqu-
dicium vertitur, libera poteftas competiit repro-
bandi judices fortitione ie<5tos , fed tantum cer-
tuin ex iis numerum , inftituta deinde in remo-
torum locum fubfortitione : de quibus latius tit.
de publicis judiciis.

44. Piures autem juftse fufpicionis caufae funt;
veluti inimicitias inter judicem & a<5torem reuin-
ve. d. I. fi paritcr 9. ff. de liberali causd. arg. /.
non dijlinguemus 32. §. curn quidam 14. ff. de
receptts qui arbitr. recep. aut li lis fimilis judici
cum alio intercedat, necdum decifa : in quan-
tum vix eft, ut 11011 tale quifque jus tunc fta-
tuat in alterum, quale in fe , fuaque in causa,
ftatutum optat. cap. caufam quce 18. cxtra de ju-
diciis. ibique DD. Ant. Faber Cod. libr. 3 . tit.4.
defn. 2. num. 3 . in notis. Idemque eft , fi ante
delatum libi judicandi munus patrocinium pra>-
ftiterit a<5tori reove eadem in lite, cum nec teftis
efle poflit. Lult.ff.de teflibus. l.ult.C.de affcjforibus.
Inftructio Curiae Brabant. art.i 5. Non idem di-
cenduin videtur, fi non ipfejudex, fed coguatus
ejus alterutri litigantium adminifter in ea lite fuifle
probetur. Papon. itbr.j.tit. 9. arreji.10. imo nec,
li filius ejus nepofve eadem obierit in lite advo-
cati patres : neque enim ufpiam illa in jure juftis
annumerata invenitur fufpicioniscaufis ; neque
etiam tantus cujufquam erga rem clientis fui af-
fe<5tus praefumendus eft, utillius in gratiam cum
diipendio honoris foliicitare velit parentem judi-
cem adea, qua: viro bono indigna funt, & ejus
religionem circumvenire. Merula praxilib.^.tit.
40. cap. 4. num. 16. Gratianus difcept. forenf.
cap. 100. num. 24. Lambertus Goris adverfar.
trail-l. cap. 6. diflent. Maynardus lib. 1. decif.91.
Ant. Matthaeus de judiciis dtjput. 7. num. 19. Ne-
que noftri fori jure aliud ftatuendum eft. Quamvis
enim inftru<5tione curiae fupremae art.50. cautum
inveniam, nefenatores litium iftarum difcuflloni

S s 2 deci-

-ocr page 340-

124«

I T.

decifionique fuperftites fint , quse vel dominos
vei vafillos tangunt, quibus liberi aut fratres fe-
natorum a publicis aut domefticis funt ininifte-
riis ( Ojficieren of Huysdienaars ) quamvis etiain
prohibitum fuerit inilruftione Curix Flandricce
art. 43 . ne ei prarparatorimn litis conclufe exa-
men & reiatio committatur , cujus filius autge-
ner , frater vel affinis, alterutri litigantium in ju-
dicio patrocinium prariiitit aut procurationem:
non tarnen hxc fuperiorem evertunt fententiam ;
cum arftius intercedat vinculuin inter eos, qui-
bus filius judicis ratione muneris collati aut mi-
nifterii domeftici fubjeclus eft , quam quibus ut
dientibus nuduin in judicio accommodavit advo-
cati officium: majus etiam periculum immineat
ab eo, qui referendo ftatum litis & aliegata pro-
bataque, caeteros judicaturos infigni poteft oc-
cupare prajudicio , quam quidem ab eo , qui
cum pluribus vtliis poft relationem taiem judican-
di partes impleturus eit. Qua ratione aliquan-
do Senatui Pedemontano placuiife refert Ant.
Faber Cod.libr. 3. «>.4. dvfin. 3. judicem ad pri-
vatum hofpitiuin unius ex iitigantibus ex itinere
divertentem , haflenus quidem pro fufpefto po-
tuiife haberi, ut ex eo tempore neque inftruftio
neque reiatio litis ei demandari debuerit ; judi-
candi tamen munere fungi idcirco non fuille
prohibendum.

45. Quid ? quod urbani quoque judices ut
fufpefti recufari nequeant, fi lis inter civitatem
& civem, vel civitatem & peregrinum fit. Cum
enim id , quod univerfitati debettir , fingulis
nondebeatur, nec quod univerfitas debet, fin-
gulidebeant. /.ficut7. §.i.jf. quodcujufque uni-
•verfit. nominc. apparet , eos non in fua , fed
prorfus aliena , publica nempe civitatis causa,
judicare; Neoftadius Curiccfupr. decif. 1 2 6. £0-
demque fundamento fancitum ab Hollandia: or-
dinibus 2 3. Maji anno 1607. fuprema: curia: fe-
natores idoneos in caufis Societatis Indicse judi-
ces efte, nec fe excufare,nec ut fufpedos a Socie-
tatis adverfario argui pofte ex eo, quod vel ipfi
vel propinqui eorum in aliquam venerint focie-
tatis iftius partem : cum nec hic, quod focietati
debetur, fingulis fmgulatim debitum fit , nec
focietatis negotia focii finguli, fed publica con-
ftituti aucloritate curatores tra&ent; nec deni-
quefocietas ifta, ut privata, fed magisut uni-
verfitas quxdam publica, cui cuin mercatoribus
magiftratus quoque delegati prafunt, confide-
randa fit. Refponfa Jurilconf. Holl. part. 3. vol.
1. in appendicc decifionum pag. mihi 17. in med.
Van Alphen , in formuldrio cap. 5 0. circa fin.
Alioquin focium in causa, qux ei cum aftore reo-
ve communis eft, judicem efie non pofte , mani-
feftum eft, eo quod communis caufa etiam pro-
pria eft. arg. /. 1. §. inpropria 1 i.ff. quandoap-
pell. & intra quce tempora.

46. Sufpeftus tarnen jure Romano antiquo
fuit judex ille , quern pars altera nominatim pe-
tierat. Judicem enim a prstore per litigantes
peti , moris erat ; certum etiam ac defignatura
judicem ab utroque litigantium fimulpeti, non
fuit inhibitum. /. fiinjudicis 80. ff. h. t. at ab
uno litigante certum nominatim peti , iniqui
credebatur exempli efte , nifi hoc fpecialiter a
principe , ad verecundiam petiti judicis refpi-
ciente, permitteretur. /. ohfcr vandnm 47.ff. h. t.
Adde Jul.PolIetum deforo Romano libr. 5. cap. 5.
in fine. Nec dubium , quin utfufpectus declinari
poffit, qui damnum ex ea lite metuit, lucrUm-
ve fperat, ne fua' rei judex fit. /. fuiiant/s 17.
ff. h. t. quive litigantium alterutri nimis propin-
quo fanguinis aut affinitatis vinculo conjundtus
eft: nam uti fibi, ita & fuis, puta uxori, liberis,
domefticis, jus dicere quifque prohjjpitus eft.
/. qui jurifdiftioni 10. ff. de -jurifdifi. cautumque
fuit lege Cornelia injuriarum , ne judicet, qui
ei, quiagit, gener, focer, vitricus, privignus,
fobrinulve eft , propiufve eorum quemquam ex
cognatione affinitateve attingit. I. lex Cornelid 5.
ff. de injuriis. quod & Curia- Hollandia- placuifle
anno 15 8(5. 24. Februarii , notat compilator
decifionum , pofl rcfp. 'JCtor. HolUnd. parte 3.
vol. 1. in appendice pag. 7. in fine. Sed poftea
haud contenti Hollandise ordines remotione eo-
rurn , qui quarto fanguinis affinitatifve gradu
funt , ad fextum ufque gradum prohibitionem
produxerunt, fic ut & fexto in gradu pofitus a
judicando abftinere julfus fit , nifi uterque liti-
gantinm pari languinis aut affinitatis gradu ju-
dici junftus fit ; quo cafu par afleftionis ratio
pellit pradumtiotiem fraudis. arg. /. non folum
67. §. 1. jf. de ritu nuptiar. obfervante id Groe-
newegio ad l. 10. ff de jurifdifi. & audore cL
appendicis decifionum pag. 50. Idemque cau-
tum fuit Inftrufti.one Curiae Flandricse art. 6.
Quin imo ad decimutn ufque gradum cognatio-
nis prohibitio extenfa fuit , quoties judex fuc-
ceffionem ab inteftato fperat , duin nullus aliu«
gradu propiore litiganti junftus invenitur. de-
crcto ordin. Holl. 2 3. Maji 1602. Groenewegen
ad cl. I. 10. Van Alphen in formttlario part. 1.
cap. 50. Adhsec arftiffime culta inter judicetn al-
terumque litigantium amicitia atque familiaritas
juftam fufpicionis caufam prabet. cap. infinuante
2 5. extra de offic. & potefiate judicis cleleg. qualis
cenferi debet & ea, qua: ex conviftu atque co-
habitatione quotidiana inter commenfales inter-
cedere confuevit. Lambertus Gor^;s ad l. 1 g.jf.
de offc. precftdis. ad verba , ne prceftdes provtn-
ciaritm &c. num. 6. Quamvis de csetero frivolis
ineptifque fufpicionum caufis, quas fubtnde vel
calumniofe vel temere opponi contingit", haud
indulgendum fit; cum pbtius credehdfihv videa-
tur j illos , qui ob fingularem induftriam & gra-
vitatem , explorata jUrataque fide obftrfdti , ad
judicandi munus evefti funt, non ita facile le-
vibufque de caufis h refto deviaturos juftttice
tramite , ac contra ariimi fui religionem fenten-
tiam difturos. Cui corifequens eft, ut non re-
pellatur judex cx eo folo, quod apud alterutrum

___

forte

-ocr page 341-

forte litigantium invitatus camaverit pendente
iite ; quod conterraneus, quod fpirituali cogna-
tione junftus, quodvedurus, aut feverus , aut
verbis acrioribus in alterutrum inve&us; quod
familiaris iliius , qui Jitigantis inimicus eft; quod
litigans judicis , litem aliam foventis , advoca»
tus aut procurator fit, aut emphyteufin ab eo,
velcedes fundumve conduiflum habeat, fideipfo
rerum illarum ufu controverfia non lit ; quse-
que funt alia hujus generis plura , apud viros
graves flocci facienda. Ant. Faber Cod. libr. 3.
tit. 4. defin. 1.3. 4.9. Lambertus Goris d. loco.
Ant. Matthseus dc judiciis dijput. 7. num. 17.18.
Nec diftinguendum puto ex jurifprudentise Ro-
manse principiis inter inajores ac minores judi-
ces , quafi foli minores removendi forent, jufta
probata fufpicionis causa , majoribus vero tan-
tuineffet adjungendus epifcopus ; neque enim
ea novella: 86. cap. 2. fententia eft ; fed magis
ibi quoddam in gratiam litigantium beneficium
inductum fuit , ut fcilicet additus judici fufpe-
fto epifcopus fimul cum eo fententiam ferat, ut
noncogantur fubjcffi proptcr hujufimodi caufits d
proprid patrid rcccdcre. d. nov. 86. cap. 2. & 6.
Si ergo ne fic quidem fibi fecuritatem fatis par-
tam arbitretur qui judicem fufpe£tum dixit, dum
forte nec epifcopus , judici adjungendus, extra
fufpicionem eft, prohibendus utique nonfuerit
alios adire aut a prindpe petere non fufpedtos,
jurique pro fe introdufto renunciare. arg. d. cap.
■2. ($6, unde& in novell. 96, cap. 2. proponitur
licentia conce/ia refutandi gloriofififimum judicem,
& alium merendi, apud quem conventionis pa-
riter ac reconventionis lis exerceatur.

47. Quia vero nunc paflitn invaluit, non
unuin folum judicare, fed a toto collegio confti-
tutorum publice judicum lites decidi , fic ut,
non nifi prafente certo eorum numero , fenten-
tia lata valeat , veluti feptenario in Curia fu-
prema , ac Academico noftro confeifu juridico.
Infimct. Curice fiupr. art. 1. Reglcmcnt op de Re-
vifien van d'Univerfiteyt van Leyden anno 1656.
6. Ottobris. art. 2. 3. quinario in Curia Ultra-
jedtina ac Flandrica. Infir. Cur. Ultraj. tit. 1. art.
5. Fiandricce art. 28. alibi alio , pro vario fori
cujufque ufu vel lege ; vix eft , ut hodie ad-
verfus univerfum illud judicum collegium tan-
quam fufpe£tum excipiatur; non magis , quam
apud Romanos fufpeftum argui potuit totum
centumvirale aut decemvirale judicium , aut
totse decurite , ex quibus pedaneos dari jtidices
moris erat: fed magis finguli, in quos peculia-
ris cadere creditur fufpicionis caufa , judicis fu-
fpefti exceptione reprobandi funt. Idemqueeft,
fi qui ad caufam certam delegati fufpicione labo-
rent. Andr. Gayl libr.i. obfierv. 33. num. 2.3.
Chriftineus vol. 2. decifi. 148. num. 1 5. Refponfa
JCtor. Holl. part. 3. vol, 2. confil. 6%. num. 12.
atque tunc reiiquos ejufdem judicii collegas de
caufis fufpicionis judicare juftum eft ; cum ipfi
in eo definiendo nullapoffint videri r.atione fu-
fpefti ; uti poft Chriftineum vol. 5. decifi. 181.
in fine. tradit Groenewegen ad 1.16. C. h. t. uf-
que adeo, ut, pluribus ejufdem tribunalis ju-
dicibus fufpicionis infimulatis , non prohibean-
tur hi ipfi fufpe6ti mutuas objedce in fingulos
fufpicionis caufas difcutere , deque iis fenten-
tiam dicere, quamdiu ipfi remoti non funt,
dummodo abfit is, de quoremovendo difcepta-
tio inftituitur : quia non esedem fed diverfse in
fingulis plerumque funt aut efle laltem poflunt
fufpicandi caufse; &, fi maxime esedem objician-
tur , non tamen eafdein finguli habent adverfus
objefta defenfiones. Ant. Faber Cod. libr. 3. tit. 4.
defin. 2. Quo pofito , vix cft , ut aflentiamur
Groenewegio aliifque ab eo allegatis ad d. I. 16.
C. h. t. in fine , exiftimantibus, eo cafu , quo
plures fufpefti dicuntur , recufationis cognitio-
nem ad judices fuperiores fpeftare, autalios non
fufpe&M collegis adjungendos efie , per quos
definiatur, utrum adductse fufpicionis caufe ad
remotionemfufliciant, necne. Vix quoque, ut
juris Canonici probemus difpofitionem, fecun-
dum quam arbitri compromiffo partium, aut ju-
dicis ac partis, fuerunt eligendi, qui de fufpicio-
nis causa cognofcerent. cap. cum Jpeciali 61. ex-
tra de appellation. Quorfum enim ad arbitros re-
miffio , ubi judexidoneus eft , qui fua poteft ju-
rifdiftioile eam fufpicionis litem componere ac
definire? Si tamen non finguli judices , feduni-
verfum judicum collegiuin ea forte commiferit j
quse juftiffiinum alteri litigantium metuin incu-
tiunt ac fufpicionem generant, fore, ut contra ,
quain juftitfe ratio animique integri religio ju-
bet , judicaturi fint, caufam non video , cur
non eo cafu totum collegium judicum , expofi-
fitis apud judicem fuperiorcm principemve cau-
fis , ut fufpeftum declinari poflet. Vide Meno-
chium de arbitrar. jud. libr. 2. cent. 5. cafiu 458.
Boerum decifi. 269. Gregorium Tholofanuin
Jyntagm. juris civilis libr. 49. cap. 3. num. 24.

Zangerum de exception. part. 2. cap. 4. num. 1
& fiq(].

48. Opponenda autem judicis fufpefti ex-
ceptio ante litem conteftatam. /. apertififimi 16.
C. h. t. cap. inter monaficrium 20. extra. dc fientent.
& rejudic. nifi caufa fufpicionis per ignorantiam
non lupinam neque afle&atam latuerit litigan-
tem, ac lite demum pendente innotefcat; cum
ignorantia fa£ti probabilis, etiam in prudentiffi-
mum quemque cadere valens , veniam merea-
tur, nec erranti nocere debeat. arg. /. 2.6.91
& tot, tit. jfi. dejuris & fatti ignorantid. vel nifi
demum poft litem conteftatam nafcatur & emer-
gat ratio fufpiciOnis ; dum forte alter ex litigan-
tibus judicem ex affe vel ex parte fcripfit here-
dem. /. Jidianus ij.ff-h.t. cap. infinuante 25.
extra. de ofific. & pot.jud. deleg. Ant. Faber Cod.
libr. 3. tit. 4. defin. 7. Ant. Matthseus de judiciii

''t. .v. . ... • , .Vivi l

7. num, 14.

49. OfKciilin judicis eft, lites dirimere, au-
dita ytraque parte > auditis illis quorum inter-

Ss 3 cft,

DE JUDICIIS ; ET UBI QJJISQ^UE AGERE ETC.

-ocr page 342-

326 L i e. V.

eft , oinnibufque obfervatis, quse vel nobilis vel |
mercenarii officii ratio exigit. Mercenariuin DD.
appeilant, quod a&ioni propofitse inhsret, &
fubiervit, ac in cognitione ufque ad fententiam
pra"cipue confiftit; quod ofticii genus ad anti-
quain judicum pedaneorum notionem proxime
accedit. Nobile, quod nuda? notionis terminos
egreditur , quo potiffimum pertinent ea , quce
ad jurifdiftionem & jus dicentis officium ailo-
manis iegibus reducuntur , quorumque intuitu
latiffimuin dicebatur effe jusdicentis officium in
/. i. ff.de jurifdiffii Utrumque regulariter judex
demuin rogatus impertitur. arg. l.dies 4. boc
autem 8. ff. de damno infcffo. quandoque tamen
& non rogatus; fed frequentius in iis , qiue 110-
biii , quarn quae mercenario officio adfcribi fo-
lent. Etenim nobilis offieii vi etiain fponte ea
expedit, quce ad publicam refpiciunt utilitatcm ;
in feeleratos inquirit j provinciam malis purgat
hominibus, tutores fama publica fraudisinfimu-
latos hne accufatione a tutela repellit,- fi ipfi ex
apertiffimis iiqueat rerum argumentis, eos fu-
fpedtos effe, qusequeid genus alia plura funt. /.
tutor. 3. §. prceterea 4. ff. de fufpeff. tut. I, con-
gruit. 1 3. fif. dc offie. prxftdis. Mercenarii ofiicii
intuitu judex non interpellatus concedere aut
exigere aut jubere poteft ea omniaj quae in fua
ipfius perfona praxipue radicem agunt ; veluti
repudiare iibcilum male conceptum, exigere a
litigantibus jusjurandum calumnise, pronuncia-
re de non pctitis qua; poft litem cxpfam emer-
gunt. Eambertus Goris adl. 19. ff.de offieioprce-
fidis , ad verba, ut in adeundo quidem. num. 6i
7. 8. Gotofredus in not. ad d. 1.4. 8■ fi-de
damno inficffo. Socinus Rcgul. Juris 245. Parens
p. mem. Paulus Voet ad prineip. Infiit. de offie.
judicis. num. 3. Cceterum ea , quse fui origine a
litigantibus procedunt, nullo modo ab eo non
interpellato fieri pollunt; adeoque nec exceptio-
num non oppofitarum, riec teftium non produ-
dorum , ratio habendain fententiis ferendis: nifi
quod in caufis criminalibus hodierno jure incum-
bit judicibus fic inftituere teftium examina, ut rion
modo inquirant in criminis qualitates & circum-
ftantias reum gravantes, fed & in eas, qux ad
ejus innocentiam comprobandam videri poflunt
pertinere ; five rei prxfentes ac carceri manci-
pati fint, five abfentes profugique.- Ordonnant.
cp de fiijl van Procederen in crimincle fial{cn vatt
Kpn. Philip. 7. Julii 15 70. artic. $ 7. His confe-
quens eft, judicein ea qua: fadi funt, fupplere
rion poffe , fi a partibus non altegentur y nifi
notoria prorfus fint ex inftrumentis illis , qua:
probationis ergo in judicio proiata funt: neaiio-
quin fupplendo ea, cjuse dubii fa£ti funt, non
tam judicis quam advocati partibus videatur fun-
gi, & patrocinari potius quam judicare. Ant. Fa-
ber Cod. libr. 2. tit. 7. defin. 1. Perezius ad tit.
Cod. ut quce defiunt. advoc. partium, jud. fiuppleat.
Aulus Gellius Noti. Attic. libr. 14. cap. 2. Si
tarnen omiffa caufam relinquant obfcuriorem, ac

T 1 t. L

difHciiiorem ejus determinationem, poteft judcx
per fententiam interlocutoriam monere iitigantes,
ut plenius inftruant litem pendentem ; nec eft ,
qucd eaprcpter quifquam eos habuerit juie fu-
fpectos. Bufius de offic. judicis cap. 4. num. 34-
& Jeqq. Quod fi a partibus eorumve patronis
praetermifta fucrint qua: juris funt, re£te ea ju-
dex fuppleverit; utpote qu?e apud judicem aile-
gari folita, tameri & non ailegata oportet ei nota
effe; fic ut & juriuin certomm, utut non ullc-
gatorum , rationein habere in judicando tenca-
tur. tit. Cod. ut quit defiunt advocath partium ju-
dcxfupplcat. ibique DD. Neoftadius Curice IIoll.
dccif. i.verf. de gedaagde. Qua rationc nihil re-
tat, quo minus judex confuetudinem quoque i
quanquam non allegatam , in lite finienda fe-
quatur, h modo inveterato ulu jus tale indu-
ftum conftet. arg. pr. Infiit. dc offic. judicis. i. 1.
/. 3. C. qtice fit longa confiuetudo. Lambert. Goris
advcrfiar. traff. 3. cap. 12. num. 25. Vel etiam
ex caufis juftis fufpeduin habeat inftrumentrim
cxhibitum, erii adveriarius nuilam ci oppofuerit
inftrumenti fufpedi exccptionem, Neoftadius
fiupr. Ctir. decifi. 66. vcrfi tn quo. Appellationem
quoque deciaret deiertam , parte licet adverfa
nec aliegante nec pctente ; in quantum , appel-
latione deferta , confirmata eft ipfo jure judicis
inferioris fentenfia > qua; per defertam appeilatio-
nem non ultra poteft fufpenta dici. clementinafi
appeiiationem 6. de appellatiotiib. Mynfingerus
cent.2. obfierv. 59. Sed & exceptionum, quaf:
meri juris funt, negle£tarum perinde judex ra-
tionem habere debet, ac li a parte objeftce eflent j
fi modo ita fafta in judicio commemorata fue-
rint , vel inftrumenta talia produfta, Ut ex iis
exceptiones fponte refultent. Parladorius rer.
quotidianar. Itbr. 2. cdp. 10. m/mc 8.9. 10. Ant.
Faber Cod. Iibr. 2. tit. 7. dcfin. 2. Cancerius variar*
refiolut.part. i.cap. 1 8. num. 20.21. 22.23. Zan-
gerus de exceptionib. part. 3. cap. ttlt. num. 15. &
feqq. Quid enim , fi ex allegatis conftct, filium-
familias fuiffe teftatorem , cx cujus teftamento
aftio movetur ? certe cum juris manifefti fit, in-
validum prascipue teftamentum efle , fi is , qui
teftamentum fccit, caruerit teftamenti fa&ione.
L fi quceramus 4.ff. qui tefiam. facerepojfunt. ini-
quus plane judex fuerit , fi fciens ifta , aftori
adjudicaverit, quae nullo fuerant jure petita. An-
ton. Faber Cod. d.ltbr. 2. tit. 7. defin. 2. Idemque
juris eft, fi non fuerit a reo eonvento obje£ta
a<5tori agenti pracfcnptio adtionis, qua conveni-
tur, quoties ex allegatis indubium eft,, elapfa elle
tempOra attioni tali movenda? pra-finita. Cirotius
mamid. adjurifprud. Hoil. Itbr. 3. cap.46. num. 7.
Zangerus de exccption. part. 3. cap. ult. num.2 o.
Mynfingerus centur. 3. obfierv. 28. Chrrftineus
ad Mechiinicnf. tit. 12. art. 9. num. 6. Joh. a San-
de dccif. Frific. hbr. 1. tit. 7. defin. 3. Carpzovius
defimt. fiorenfi. part. 1. confiit. 25. dcfin. 1.2. 3.
nec aliud ftatuendum in exceptione divifionis,
quae & ipfa mPri juris eft, ab Hadriano conceffa,

adeo-

-ocr page 343-

De JuDICIIS i e T tTBI

adcoque latis fub appellatione & perfona fidejuf-
foris in judicium deducitur; hoc fcilicet ipfo ei
competens, quod fidejuflor efl:, ut ait Vinnius
qiiteft. illnftr. libr. 2. cap. 40. poft mcd. quoties
creditor non probat, abfentem aut inopem efle
confidejuiforem. Ant. Faber C. hbr. 8. tit. 28.
defm.31. Neque rationem animadverto,, cur
aliud dieendum foret de ordinis feu excuflionis
exceptione, quoties ex inftrumento fidejuflio-
nis, ex quocreditor agit, fimplex fidejuflio fine
ulla beneficiorum renunciatione interpofita de-
prehenditur, nec adoris reiVe conditio autipfius
debiti natura hoc beneficium de jure excludit. Si
enim exceptionum illarum , qua: infunt actioni,
(veiuti quse nafcuntur ex pafto contraftui in
continenti adjedo,) ratio habenda fit in judican-
do , licet objedta: non fint j uti id frequentiori
interpretum calculo comprobatum effe docet
Cancerius var.. reftolut. part. 7. cap. 18. num. 22.
Iiabenda quoque eft ratio exceptionis ordinis,
. quippe quse pofl: indictum hoc beneficium per-
inde fidejuflioni inefl: ex juris difpofitione, aefi
. paftc-expreffo id adum effet, ne fidejuffor an-
■ te principalem excuteretur. Sane fi fidejuffio-
.netn non ex fcriptura, fed velteftium depofitio-
ne , vel ex confefliohe ipfius fidejufloris, in ju-
dicio probatam concipiatnus, vix eftj ut tunc ju-
dex jure jubeat, prius principalem exeuti ordinis
beheficio. per reum non allegato ; eo quod tunc
non adeoex probationibus addudis judex certus
effe poteft > beneficio ifti non fuiffe renuncia-
tum ; dum non otnnes rei geftse cireumftantias
rogati teftes, reive in jus vocati, fua vel con-
feflione complefti foient vel depofitione. Ac de
hoc cafu accipiendos puto interpretes, quibus
placuit, hujus exceptionis omiflionem haud pof-
fe judicantium ofiicio fuppleri, inter quos eft.
Andr. Gayl libr. 2. obfterv, 27. num. 2.3.4.5.
Anton. Faber Cod. libr. 8. tit. 28. deftn. 3 5. num.
8. & Jeqq. Sande decift. Frific. libr. 1. tit. 7. de-
fin. 2. Quicquid fuerit, minore faltem prsejudi-
cio hanc noftram premit fententiam , quod ab
Ant.Fabrod.loco adducitur, fidejufforem forte,
fi pra-fens in judicio foret, nolle tali beneficio
jiiyari, quin & confulto potuiffe prsetermittere,
ut citius a litis moleftia fumtuque prolixiore libe-
retur. Efto enim, quod ea forte fuerit fidejuffo-
ris conventi fententia ; quia tameh ea hactenus
judici ignota eft, notum autetn, talem fidejuf-
fori exceptionem competere de jure , incerta illa
.fidejufforis mens atque intentio , quse fa£ti eft,
non impedit, quominus ihterim fuppleat judex
ea, cjuk juris funt , donec reus manifeftaverit,
fe ifto nolie beneficio uti. Nam & in aliis omni-
bus, qus, tanquam meri juris, a judice fup-
pleri pofle & debere inter omnes conftat, idem
evenire poteft, ut reus confulto jurium prjeter-
miferit allegationes, aut confuctudinis indubise
mentionem , dutn caufam fuo donare vult ad-
verfario, atque ita pugnare , tanquam qiii vi-
ftori.am refetre reformidat : neque tamen ideo

QjtJ i fe QJtf E A G E R E F.TC. 3 2 f

velleges vel interpretes judici dcnegnrunt in hi-
fce poteftatem fupplendi ea, qux advocatis par-
tium videbantur deefle. Alia de fupplendis aut
non fupplendis iis qua: defunt partibus , vide a
me tradata in tit. deedendo nttm. 13.

50. De cxtero neceffe eft, ut judex eaveat,
ne per minorem caufam majori cognitioni pra>
judiciutn fiat ₅ curn major quaeftio caufam mi-
norem ad fe trahat. I. pcr minorcm 54. jfi.b.t.
Vide Ila:vardum de prtejudiciis iibr. 2. cap. 7.
Sed & in judicando rationem habeat allegatorum
probatorumque, ac fecundum ea fententiam fe-
rat. l.iilicitas 6. §. veritas 1. jfi.de ofific. prcefidis.
lnnul tatnen fecundum confcientiatn; qu$ fi al-
legatis probatifque contraria fit, vetus jain olim
tefte Gellio, Nott. Attki hbr. 14. cap. 2.. difpu-
tatio fuit, oporteatne fecundum ca , quie com-
pcrta habet, an fecundum ea , quse aguntur»
judicare. Etenirn improbus utique fuerit, fi fe-
cundurn allegata judicans , abfolveret eum ,
quem fciebat nocentem aut debitorem efle, vel
condemnaret, quem infontem efle , nihilve ad-
verfario debere , privatim certus eft. .Contra
quoque iniquus ac legum, juxta probata judi-
cari volentiurh * contemptor dicendus , fi , fpre-
tis aliegatis probatifque , fequeretur in lite defi-
nienda propriam fcientiam ; nec dubium , quin
ita ingens porta malitiis aperienda foret, dum ali-
quando , quo magis felefti judicis arca patet i
eo magis a fimulatis Curiis, Catonibus , Arifti-
dibus , confcientise venalis obtentu pius licitan-

■ tibus lis addieeretur. Non aliud proinde,in tali
allegatorum ac fcientias privara: pugna fupereft >
quam ut deponat judicis oxficiumj jurato affe-
rens , fibide causa nonliquere, ac veritatis de-
tegendse gratia teftis parces aflumat. arg. l.Pom-
ponius 3 6. jfi. de rejudicat. I. omncs 1 2. 1. C.h.t.
Gellius fane, cutn judex a pra:tore datus, debi-
tumioQsrtp confideret , qiiod tamen debitum
haud probabatur, judicatu illo folutum fe fuiffe
comtnemorat , jurando , fibi non Iiquere. Itbr.
14. cap.2. in fine. Confer Covarruviam var. re-
fol. libr. 1. cap.i. Bufium de ofiftc. judicis cap. 4.
num. 39. & fieqq. Corafium mijcell. itbr. 4. cap.
20. Bronchorft enant.cent. 1. ajfiert. 14.

51. Nec minus fecundum id , quod legibus *
& moribus, & conftitutionibus eft proditum *
ac fecundum omnem a:quitatem judices judicare
fas eft j neque enim ei , qui judicandi munere
fungitur, quodcunque libuerit, licet in causa
litigiosa ftatuere , nec fuo definire arbitratu ce-
rebrino , fed legem , a:quitatem , religionem fi-
mul in confilium adhibere convenit ac fequi. pn
Inftit.de offic.judic. novell.8. infine. quapropter
& olim judices , antequam judicarent, in leges
jurabant; de qua jurandi folennitate vide Rae-
vardum 5. varior. cap. 8. Nec eft, quod diftin-
£tio adhibeatur inter judices majores minorefque;
quarn licet prsc fe ferat autb. hodie C. b. t. refel-
litur tamen ex d. novell. 8. cap. 12. in fine & cap.
ult. in fine. novell 24. cap. 2. & novell. 82. cap. 13.

-ocr page 344-

g—B' ........................L. l .1 ..............

V. T 1 t, I.

L 1

₃28

-in quantum omnibus , etiam fuminis judicibuSj
pracipitur ex legum didamine judicia proferre.
Etii inficias haud fit eundum, quin sequitatem
ftriflo juri teneantur in judicando prseferre. Qua
dequa:ftione latius a£tum rit. de juftttia & jure
>num. 6. Quia vero regionum, civitatum, vico-
rurn varia nno contraria fsepe jurafunt, obfer-
vandum eft, quantum quidem ad ordinem ju-
dicii formamque attinet, judicem nullius alte-
•rius fed fuitantum fori leges fequi: fed in litis
ipfius definitione , fi de iolehnibus contraclus,
teftamenti vel negotii alterius quseftio fit, vali-
■durn pronunciare debet ac folenne negotium,
quoties adhibita invenit folennia loci in quo il-
lud fgeftum eft, licet alise , aut majores in loco
■judicii ad talem actum folennitates requifitx ef-
•fent. Si defucceffionum jure, fecundum leges
loci irt quo res unaquasque fita eft, aut effe fun-
gitur:-convenienter generalibus juris fundamen-
■tis irt matcria ftatutorum a me adftructis in tit.
de eonjlitut. pnncipum. Adde Joh. aSande decif.
Frifki li.br. 1. tit. 12. dcfin. 5. inmed. Lamb. Goris
■adverf. traft. 1. cap. 6. num₄ 2. Mynfingerum
xcnt. 4. cbfervat. 82. Ant. Eabrum Cod. libr. 3.
tit. i. defin. 22. PaulumVoet defPatutis fett. 10.
num. 6. nader provifioneel accoord tnjfchen Hol-
landenZeeland. 11. Junii 1674. art. 3o. Sed &
neceffe, ut in caufarum definitionibus rationem
habeant legum illarum , quae negotii gefti tem-
pore latse erant, non vero earum, qua; poftea
demum fuerunt conditse ; eo quod leges futuris
folent*formam dare Iregotiis , nec ad prsterita
•trahi, nifi id nominatim cautum fit, utdi£tum
tit. de legibiis num. 17. Quirf imo, fi lite lecundum
iegem antiquam definita ac 'appellatione interpo-
iita, legem deinde novamipendente appeliatione
■promulgari contigerit, quam legiftator ad prse-
teritos quoque cafus juffittrahi, netuinquidem
appellationis judex fecundum novum, atomni-

110 juxta- veteris juris 'prsefcriptum judicare ob-
ftrittus eft : neque enim alise judicis, ad quem
provocatum , partes funt, quarn ut examinet
definiatque, utruin irtferior judex rette an per-
peram fententia fua motse apud fe controverfia;
fincrn fecerit, & fi perperam judicatum animad-
«vertat, ftatuat id, quod in prima inftantia fuif-
fet ftatuendum. novell. 115. cap. 1. Zoefius ad
Pand. tit. delcgibus num. 4 5. in fine. Gudelinus
dcjure noviff. libr. >. cap. 2. verfu prccditta. in med.
•iPaulus Voet dcjlatutisfcfL S. cap. 1. num. 3 .pag.
'289. 290.

52. Superioribus , quod nempe fecundum
ieges judicandum iit , confequens eft , nullum

111 judiciis admittendum efie cafumpro amico, ut
dici folet, quaii in cattfis dubiis admodum ac an-
cipicibus poteftas judici efiet adjndicandi litem
ei ex collitigantibus , qui ainicitise vinctilo ju-
dicem contingit. Contra etenim, ii quid ainbi-
gui occurrere contingat, vel jusjurandum a judi-
ce litigantium alterutri tunc deferendum erit, /.
admonendi 31 .ff.de jurejurando. Vel reorum,
vel libertatis, vel dotis, vel caufse alterius cu-
jufcunque favor, legibus induftus ac probatus,
alixque circumftantia? potiorem facient ac vi£to-
rem alterutrum litigantium,. l. inter pares 3.8. pr.
& §. i.ff. de rejiidic.l. in ambiguis 70.jf. dejure
dot. I. femper in obfcuris 9-jf. de reg. juris.

- ■ ■n.im.iii*

53; ;Ne autem lites immortales eifent, dum
litigantes mortales funt, Romanis placuit certa
legibus pr^finire tempora ,. intra quse lites judi-
ciali finirentur determinatione. Etenim crimina-
libus quidem caufis finiendis anni.fpatium ante
Juftiniani tempora fuifle praeftitutum , patet ex
L 1.2. C. Theodof ut intra annum crimin. (juccft.
terminetur. I. reisj. ff. de muner. & honor. cujus
contrarium non re£te evincitur ex /. in Senatuf-
confidtum 15. §. quipofl. 5. ff. ad Senatufc. Tur-
pillian. quippe quam interpolatam fuiile a Tri-
boniano in verbis vcl biennio, a Viris do<5tis> jam
obfervatum. Gotofred. add. /.15. §. 5. Wiifem-
bach. ad 1. 13. C. h. t. inpr. Civilibus olim nul-
lum temporis fpatium invenitur propofitum,
non certe anni, neque triennii , uti perperam
cenfuere Raguellus, atque Rsvardus, 4. varior.
cap. 14. ille quidem in errorem indu£tus per ver-
fum Juvenalis non re£te intelledum ; hic vero,
corrupto Sidonii Apollinaris loco,in quo trien-
nium pro tricennio pofitum fuiffe , fequentia
ejufdem autoris verba fatis evincunt, obfervante
hsec Wiffembachio ad d. Li 3. §.1. C.\h. t. Sed
Juftinianus noviffime litibus finiendis prsefcripfit
biennium in criminalibus, in civilibus trienniuin
a lite conteftata. /. ult. C. ut intra cert. temp.
crimin. qucefiio terminctur. I. properandum 13. §.
cenfemM 1. C. h. t. coercendis varie majoribus
minorihufve judicibus , actoribus, reis ,'caufarum
patronis, procuratoribus , tutoribus , curato-
ribus, per quos fteterit, quo minus intra tem-
pus legitimum lis decucurrerit. d.l. 13. paffim.
C. h.t. de quibus vide latius Ant. Matthseum
de judiciis dijj>. 5. num. 19. & feqq. Wiffemb.
& Brunemannum in Cod. ad d. I. 13. Ratio di-
verfitatis . inter civilia & criminalia judicia eft,
quod brevius tempus defideret "gravis miferque
reorum, quin&accufatorumftatus, qui non eft
fine fquallore & ludu ; duin & cuftodise fimJi-
tudinem fubit uterque, & vel reo convido, ve!
accufatori calumnianti ex infcriptione fuppli-
cium par imminet. /. ult. C. de accujation. atque
adeo utrumque triftis urget pcense expeftatio,
quse ipsa larpe pccna moleftior eft; urget carce-
ris horror fqualJorque , cui eos vel feftinata ab-
lolutione vel veloci fupplicio fubduci, rationis
erat, ne carcer ad puniendos magis quain ad
continendos homines videretur adinventus. I.
de his <). C. de cujlod.reorum. jun£t. l.aut damnum
8. §. folent. 9. Jf. de pcenis. Cui accedit, quod
obfcuriores fsepe funt caufse civiles, aut certe in-
tricatiores , magifque involutse, quam ut tam
brevi poffent extricari ; maxime fi in familise
ercifcundse , vel tutela: judicio , aliilque fimili-
bus generalibus verfemur. Cujacius libr. 17.

obferv.

-ocr page 345-

D £ JuoiCIIS , E T UBI

obfcrv. 23. Necmoribus noftris abillo biennio,
caulis criminalibus terminandis prsfinito, recef-
fum eft ; ufqueadeo, ut & cautum inveniatur,
rariilime , ac non nifi in caufis maxime arduis,
iitem criminalem in bienniumtrahendameife, ne
rei t-xdio carceris & fquallore nimis premantur.
Ordorinantie 'op de criminele juftitie. 5. Jtdit 1570.
art. 3 o, & 3 1. vol. 2. placitor. Holland.pag. 1021.
& ordonn. op dc ftijl van proccdercn in criminele
faken 9. julri 1 570. art. ji.d. vol. 2. pag. 1060.

54. Remanferunt tamen ex jurium antcrio-
rrtin difpofitione caufe quxdam, quas vel pu-
blicautilitas, vel perfonarum quarundam favor ,
^ eftecit tempore breviori terminari, nec d. legis
13. fan&ioni fubjacere; fic enirn ipfa illa lex in
§. 1. cauias fifcales , & eas, quce ad publicas
pertinent fun<5tionCs , excepit; qUarum illse qui-
dem intra fex menfes fuerunt abfolvenda:. I. ult.
C. de jure fifci. hse vero intra tres. l.gcnerali 54.
C. de decurion. adhxc caula: excufationum a tu-
tela intra menfes quatuor a nominatione. /. cptin-
quaginta 38. jf. de excufat. tutor. naufragiorum
ac naufragoruin lites anno, fi levato velo co-
gnofceretur; biennio, fi ordinario jure. /. quoties
2.1. dc- fubmerfis 5. C de naufragiis. denique
jure noviflimo crimina adverfus clericos inten-
tata bimeftri fpatio, ne, ut Juftinianus ait, propter
hujufmodi caufas iacris amoveantur obfequiis ,
& , cum oporteat Deum placere, & decentia
facerdotibus agi, auditoriis detineantur, & liti-
gantium tumultu turbilque. novell. 83. inprcefat.
& cap. 1.

$<$. Ati autein triennii hujus lapfus totarn
caufatn perimat, an vero folam litis inftantiam,
dubium eft. Multis placere video , folam litis in-
ftantiam triennio perimi; caufam ipfam in judi-
ciurn dedudam totis quadraginta annis durare.
cx l. ult. C. de prceficript. 30. vel quadrag. annor.
quod tamen alii in civilibus tantum admittunt;
in criminalibus biennii lapfu interveniente, nullo
prorfus modo litem eam, tanquam intermortuam,
refufcitari patiuntur. Cujacius libr. g.obfierv. 22.
infine. Mynfingerus cent. 3. obfierv. 50. Ant.
Matthseus dejudiciis. d. dijpttt. 5. num. 3 4. infine.
Brunemannus ad d. I. 13. C. b. t. in pr. Mihi
contra nihil certius videtur, quarn quod ea Jufti-
niani fuit fententia, totarn caufam perimi, poft
lapfum triennii nullatenus de novo movendam.
Cum enim antea adiones perpetux redderen-
tur per litis conteftationem, nullo temporis quan-
ticunque fpatio deinde intermoriturs, licet ante
litem conteftatam fuiftent tantum teinporales.
/. ult. in fine ffi. de fidejujfi. & nominat. & hered.
tut. I. omnes attiones 139. ffi, dereg.juris. l.ncm
pofiquam 9. §. fi is 3, jfi. de jurejurando. Jufti-
niatius primo quidern aliquam huic malo , Ii-
tium neinpe perennitati, medelarh adhibuit, ut,
quse adiones olim ex litis conteftatione efficie-
bantur perpetuse , deinceps annorum quadra-
ginta fpatio a noviflimis aftis computando ex-
tinguereptur, reprobata illorum fententia, quibus

QUISQJJE AGERE ETC.

perfuafuin erat, a&iones iii judicium dedudas
xque annorum triginta curriculis prsefcribi, ac fi
non fuiffent intentatse. l.ult. C. dcprccjcript. 3 o.
vel 40. annor. Tandem vero , cum fecundum
illam /. ult. evenire poffet , ut aftiones totis
feptuaginta viverent annis, adore adtionem brevi
ante iinpletam tricennalem prscfcriptionem in
judicium deducente ac dein lite conteftata quie-
fcente , eamque quadragenariain ex eo tempore
efficiente; illud in pofterum profpiciendutn pu-
tavit, ne lites pene ficrent immortales & vitce
hominum moduni excederent , ideoque cum jam
ante conftitutione ad Mennam pnrfe&um prse-
torio data crtmtnales cauficts hiennio conclufijfetfzn-
civit, civiles caufias non ultra triennii metas poft
litem contefiatam ejfe protrabendas, ut habet d. /.
13. in pr.& §. l.C.L t. quem fane fcoputn fi-
nemque haud quaquam dici poffiet affecutus , fi
non lapfo triennio lis ipfa finem accepiffet. Nec
obfcure hanc fuam mentem Juftinianus exponit
in d. 1.13. §. bujufimodij. C. h. t. dum ait, bu-
jufimodi autem fiententia prope finem triennii pro-
fieratur, pro quo & prcejentem legem induximus;
fi cnim in anteriori tempore, (in quo larga fiupcreft
temporis dilatio, & jpcs ahfienti rehfia fiuerit re-
vertctldi) alterutra pars cefiaverit, infiolaexpen-
fiarum datione , & abfiolutione forjitan prceftetur
pcnaiis Jententia ; non atttem tunc mors litis &
ccndemnatio in abjentcm introducatur ; qucc tn his
tantummodo cajibus accidunt,in quibus triennri efi-
fluentisimminet formido. Similiter in §.uit. d. 1.1.3.
durn ininores pupillofque , Jite intra triennium
per defidiani tutorum non terminata, causa ceci-
dijfie ait, litifque interitum , non obftante mino-
rennitate, inanere firmum , quod indigitat, duin
ait litem ( fcilicet jatn triennii lapfum finitam) '»?-
bilominits fiuum babere vigorem , omncm autcm
jatfuram, qttcc exhaccausa oritttr, adtutores cti-
ratores &c. redundare; nifi pupillis vel minori-
bus non fufliceret eorum fubftantia ad indemni-
tatetn ; tunc enim in id, in quo fiuerint detrimen-
tum perpefiji , in integrum refiitutionis auxilium
iis fitperejfie voluit. Causa ergo ceciderunt mi-
nores, non nifi in fubfidium favore minoris a:ta-
tis per reftitutionem revictura. Causa eniin cadere,
nihii aliud eft , quam , rem amittere, interprete
ipfo [uftinianoin §.fiquis agens 33. inpr.lnfiit.
de attion. eodem modo , quo & aritea ex con-
ftitutione Honorii ac Theodofii , non definitis
intra biennium naufragii quaeftionibus, navicu-
larius quidem reus propter vitium judicis litem
non terminantis pro abfioluto habebatur ; fed re-
rum fubmerfarum seftimationem judex & offi-
ciurn ejus cogebantur inferre. /. de fiuhmerfis 5. C.
de naufragiis. Nec hifce adverfatur, qiJod in d. I,
13. §. & fiquidem 2.C.h.t jubetur judex, ab-
fente per contuinaciam a6tore, aiia apud fie con-
fctfa injpicere, & fi quidem nihilfiufificiens attita-
tum efi, ex qua pojfet termino caufie certa fieri con-
jettura, fiugientem ab obfiervationejudicii relaxare.
Perinde enim eft, ac fi imperator dixiifet, nullis

T t appa^

-ocr page 346-

L i b. V. T i t. I.

33°

apparentibus actoris abfentis allegatis probatif-
que, etiam pleniorem a judice inftitui non de-
bere caufse cognitionem , fed iimpliciter reuin
a judicio & petitione a&oris iiberandum efle;
juxta illud vulgatum , quod aftore non pro-
bante reus abfolvendus ftt. Quibus omnibus
circa fententiam d. legis 13. ita firmatis expli-
catifque, confequens eft, ut dicamus, abroga-
tam eife difpofitionem legis ult. C. de prcefcript.
30. mnorum, per noftram legem 13. quatenus
illa lites quadragenales faciebat poft litem con-
teftatem. Etfi enim d. I. ult. careat die & con-
fule; eam tamen ante noftram /.13. fuifte con-
ditam , inde re£te collegeris, quod lex ult. ad
Demofthenem prafe&um prsetono data eft, lex
vero 13. C. h.t. ad [ulianum prsefe&um prse-
torio, Demofthene pofteriorem, Lampadiofci-
licet & Orefte confulibus ; cum conftitutiones
alise ad Demofthenem datae cum confulis & diei
additamento Decio confule inveniantur datce; ut
patet ex fubfcriptione. legisult. C. de ajfejforibus.
& collatione infcriptionum fubfcripticnumque
quas habent. /. 30. 31. 32. 33. 34. 3 7- £
de inoffic. teftamento. ex quibus leges 30. 31.32.
33. ad Mennam vel Demofthenem direftse, Ju-
jftiniano alterum confule , aut confule Decio ;
contra vero 1. 34. & fequentes ad Johannem aut
Julianum prsefe&os praetorio,Lampadio & Orefte
confulibus , vel poft confulatum Lampadii &
Oreftis anno primo , aut anno fecundo : qu$
fimiliter confinnantur ex collatis infcriptionibus
& fubfcriptionibus, quse funt in /. 33. 34-& //■•
fieqq. C. de donation. uti & in l. 10. & fieqq. C.
liberis naturalibus.

56. Neque ab hoc jure civili receffit jus
pontificium , cum & ibi illa triennii exceptio in-
veniatur propofita; licet in cafu fpeciali ob id re-
jefta , quod lis per fubterfugia adverfariorum &
cavillationes fuerat ad triennium prorogata. cnp.
venerabilis pen. extra dejudiciis. Noftris vero ac
multoruin aliorum moribus non ultra tempus
illud in finiendis litibus obfervatur. Bruneman-
nus adl.13. pr.& §. 1. C. h. t. licet anni lapfu a
noviflimis adis apud nos inftantiam litis perimi,
fed reftitutionis auxilio facile redintegrandam,
jam fupra h. t. monitum fit. Ambages interiin
litium morafque quantum fieri poteft induftria
curaque judicum impediendas efle, vetus moni-
tum eft : uti ex oppofito vetufta quoque de iis
de induftria tradis ac protelatis , deque rebus
longo fufflajnine litis attritis querela, tum per
turpes caufidicorum artes, tum per niiniam ju-
dicantium fegnitiem, aut remiflionem. Juvena-
lem vide jam tum fui feculi mores carpentem,
Satjra 10. ■verftu 55. &fieqq.
« —Convallem ruris aroiti
Jmprobus aut eampum mihi fi vicinus ademit,
Et fiacrum effiodit medio de limine fiaxum,
Quod mea cum patulo coluit puls annua libo;
Debitor aut fiumtos pergit non reddere nummos,
Vw<t fiupervwi dicem cbirographa ligni;

Expettandus erit qui lites inchoet anntis
Totius populi, fidtunc quoque miUe fercnda
Tcedia, mille morce ; toties fiubfiellia tantum
Sternuntur, jam facundo ponente lacernas
Ccedkio, & fufico jam milfuriente, parati
Digredimur, lentaque fiori pugnamus arena.
Hinc &, li judicum negligentia lites jam plene
ventilatse diutius & quafi de induftria indecife
remaneant, petente alterutro litigantium, poft
repetitam fuperioris judicis admonitionem, ut in-
ferior liti finem fententia fua imponat, lites ad
fuperiorem judicem evocari, terminandas ab eo,
fupra monui. Prsfertim vero peregrinis homini-
bus expeditifllma via jus dicendum eft , necum
difpendio cogantur diutius abefle a re familiari.
arg. 1.2. & 5. C. de naufragiis. Perezius in Cod.
d. tit. num. 9. Brunemannus ad d. I. 5. Cod.
D. Noodt de jurifdict. libr. 1. cap. 1 o. in fine.
quod ipfum plenius ex peculiari fori cujufque
praxi hauriendum. Quemadmodum & illud ,
quonam tempore judicandum fit , in quan-
tum alibi non nifi oriente fole , adeoque ma-
tutino tempore , alibi etiarn fole jam decli-
nante, judicare licuit, quod pluribus excuflum
vide apud Ant.Matthxum de autfion. lib.i.cap.9.
num. 12. Romanis planeplacuk, omni quidem
hora lucis cognofci judicariquepofle, atnonde
nofle; imo matutinis horis cognitionem inftitui,
poft meridiem litern fententia finiri debuiffe,
jarn olim didaveratlex 12. tabularum, hisverbis;
ante meridiem caufiam coniciunto , quom perorant
amboprcefientes,pofi meridiem prcefienti litem addi-
cito, fiol occafus fiuprema tempefias efio , tefte
Gellio Noft. Attic. libr. 17. cap. 2. in med.

5 7. Reliqua quod attinet judicium ofticia, in
quantum illos , qui de rebus dubiis confultant,
tefte Julio Caefire ( apud Sallufi. de bello Catilin.
cap. 51.) ab odio , amicitia, ira, atque miferi-
cordia, addam & avaritia , vacuos effe decet;
dum haud facile animus verum providet, ubi
illa officiunt, quse & Jurifconfultus iis tantopere
commendanda cenfuit in /. /. piebificito 18. /. 19.
ffi. de officio prcefidis , confulto prcetereo; cum
ifta pienius oratione publica de ofificio judicis firn
executus.

5 8. Quod fi male judex judicaverit; fi qui-
dem dolo, ex gratia vel odio, infamiseft, & ei,
quem fua laefit fententia , veram prasftare tenetur
litis seftimationem; ex vero quippe delifto jam
obligatus./. filiusfiamilias 15. §. i.ff.b.t. I. ult. C.
de pcenajudic. quimale judicavit. imo, fi pretio
corruptus per fordes judicaffet, lex duodecim ta-
bularum perfidiam judicis talis , contra omnia
jura divina & humana jusjurandum fuum pecu-
nia vendentis, capite puniri juffit. Gellius Noft.
Attic.libr. 20. cap. 1. Juftiniatius vero convidto
in caufis civilibus dignitatis amiflionem , & dati
triplum, promiffi duplum, impofuit; in crimi-
nalibus exilium ac bonorum publicationem,dad
litiganti, qui dedit, fed ipfe detexit, venia de-
lifti, acfalva ei adione, cujus amiflione Anto-

nim

-ocr page 347-

D E J UDIC r IS , 1T U B I

nini conftitutio eurn mul&averat. I. i. & auth.
tiovo jure C. de pcena judiets qui male judieav.
novell. 124. cap.z. Sed fi line dolo , fola iin-
prudentia , perperam fententiam ab eo di£tam
appareat, non nifi ex quafi deli&o tenetur, quanti
religioni judicantis asquum videbitur pcenam
fubiturus.^r. lnjlit. de obligat. ex quajidelitt. ut
tamen imprudentiaaftefioris,qua aiiter jus didum
fuit, quam dici oportuit, non magiftratui offi-
cere debeat, fed ipfi afleftori. I. boc ediffo i.ff.
quod qnifque juris in alter. Jlatuerit. quod & tunc
obtinet, curn dolo aflefloris per fordes jus male
judicanti fiiggeftum eft. Neo immerito Romanis
aifeiforibus eos aflimiiaveris caufarum patronos,
a quibus hodierni judices litis pendentis diri-
inendse gratia refponfum petierunt; etfi enim a
refponfis eorum recedere , judici haud videatur
inhibitum (vide Berlichium concluf. part. 1. con-
tluj. jy. mm. 26. & feqq. ) tamen quia extra
dolum eft , fi illud fequatur, dum ipfius religio
refponfo dolofo circumventa eft a confultoribus,
a:quum eft, ut non judici, fed magis ipfis ma-
lignurn noceat confilium, atque ita ex proverbio
confultoribus ipfis peflimum fit. arg. /. confilii
47-ffi.de regul. juris. Noftris vero ac multorum
aliorum moribus rarius eft , ut judex male ju-
dicando litem fuam faciat; eo quod ex fola im-
peritia aut imprudentia eum non teneri tralati-
tium eft ; fed demum exdolo, qui dilficiiis pie-
rumque probationis eft : maie namque ageretur
cum judicibus, prasfertim inferioribus, juris im-
peritis, fi in tam diffusa juris & praxios fcien-
tia , in tanta opinionum varietate, tantaque
caufarum moram non ferentium ac obruentium
muldtudine, ipfi fingularuin litium periculo te-
nerentur obnoxii, quoties ipforum iniqua fen-
tentia non a doio , fed errore , imperitia, vel
imprudentia, originem habet: ut ratiocinatur,
ac plurium autoritate firmat Groenewegen ad
pr. Infi. deoblig. ex quafidelitto. Ant. Mattharus
de autfionib. libr.i. cap. 15. num. 2. Parens p. tn.
Paulus Voet ad pr. lnfiit. d. tit. de oblig. ex quafi
delitt. num. 3. Leeuwen cenfi for.part. 2. libr. 1.
tap. 8. num. ult.

59. Uti autem advocati & procuratores aliique
fimiles litigantibus adfunt, ita & plures judici-
bus vel opem ferunt , vel a minifteriis funt.
Opem praxipuatn ferre toti judicantium ordini
videtur is, cui litis jam inftruftse praparatorium
examen committitur, ut caufe merita ante defi-
nitivam fententiam collegis referat, de cujus of-
ficio videri poteft Inftruft. Curiae Holiand. art.
149. & fieqq. Curise fupremae art. 41. & fieqq.
de art. 49. Ultraje&inae tit. 1. art. 13. 14. 15.

60. A minifteriis fuerunt Romanis judicibus,
fcribae, apparitores, accenfi, interpretes, pra:-
cones, lidores , viatores, carnifiGes ; quorurn
& nomina & officia ex antiquitate hiftorise Ro-
manse collefta vide apud Rofinum. antiquit. Ro-
manar. libr. 7. cap. ult. Demfterum in notis ibi-
dem & ad libr. 8. cap. ult. circa med. Polletum

QU I S QU E AGERE ETC. J 3 I

Hifioria fiori Romani libr. 5. cap. 12. 13. 14*
Meyerum coliegio Argentorat. ad Pand. h. t. num_r108. &fieqq. adnum. 118. Et his fimilia mune-
ra etiamnum hodie in fuperioribus ac inferiori-
bus judiciis obiri, vel lippis notum eft : Gra-
phiariorum & Secretariorum officia exhibet In-
ftruftio Curise Holland. art. 29. & muitis Jeqq.
Curise fupremse art. 64. & fieqq. ad art. 94. Ui-
trajedinx tit. 3. Brabantinse art. 12 6. & multis
fieqq. Flandricse art.87. &feqq. Leeuwen cenfi.fior.
part. 2. libr. 1. cap. 8. Adde ttt. de edendo. num. 2 o.
& fieqq. Apparitorum & executorum quse mu-
nia quse partes fint, enarrat Inftruit. Curise Holl.
art.91. & fieqq. fupremae art. 105. & fieqq.
Ultraje<5tinse tit. 6. &-]. Brabantinac art. 368.
&fieqq. Flandricae art. 204. &fieqq. Leeuwen
cenfi.d.part.2. libr. l.cap. 9. praecipue vero pro-
lixum Curiae Hollandicae decretum de officiis ap-
paritorum & executorum. 28. Martii 1680.
quae per indicem retulifle fuffecerit. Quantam
vero graphiariorum a<5ta mereantur fidem; quan-
tam, & in quibus, relationes apparitorum, infra
dicetur tit. de fide infirum. & tit. de tefiibus.

61. Illud de graphiariis haud praetermittendum,
non prorfus a ratione alienum efle, ut tanquam
fufpecti reprobentur , quo minus vel a<5ta con-
ficiant, vel deliberationi judicum adfint, aliaque
officiinomine expediant in litibus, quae ipfis cum
alio intercedunt , quxve inter tales exercentur,
quorum alteruter fic fanguinisvinculo iis jun<5tus
eft, ut &in tali cognationis gradu judex poflet
tanquam fufpe<5tus recufari. Uti enim in judice
metuendum, ne gratia & afte<5tione dudtus aliter
judicet, quam exigit juftitiae ratio ; ita quoque
pari ratione merito quis vereatur, ne pergra-
phiarium ita conjun<5tum arcana, veluti teftium
depofitiones & alia, aut nullo modo aut tardius
revelanda , pandantur maturius adverfae parti ita
conjun&ae, Quam rationemfecuti OrdinesGene-
rales fcederati Belgii, id difertis fanxerunt verbis
in inftruftione Curia? Flandricae art.go.etfi contra
judicatum fuiffe a Curia Hollandiae anno 1556.
23. Februar.referat compilator decifionum pofi
refip. JCtor. Holi. part. 3. vol. 1 .pag. 1 i.infine.
van Alphen in fiuo fiormulario cap. 5 0. in fine.

62. Deapparitoribus quoque fciendum, illos,
dum fuo funguntur munere, non ex propria per-
fona aeftimandos efle, fed judicem repraefentare,
cujus mandato inftru<5ti funt. Quibus confen-
taneum eft, ut qui apparitoribus in officio ver-
fantibus violenter refiftunt, injuriis, plagis, vul-
neribus excipiunt, aeque graviter arbitrio judicis
coercendi veniant, atque fi hanc ipfi judici intu-
lifient laefionem. Si enim injurias uxori, filiofa-
milias, aut fervo illatas, in mariti aut patris aut
domini contumeliam redundare , certi juris fit,
quia vel affe<5tui vel poteftati fubfunt. l.j. §.item
3. /. eum qui 18. §. ult.fifi. de injuriis §. 2. & fieqq.
lnfiit. de injur. fi legatorum violatio itajuris in-
terpretatione credatur in principum eofdem mit-
tentium fa<5ta contesnptum , ut latius tradidi.

Tt 3 tratt.

—

-ocr page 348-

L i b. V.

trdtf. de jure militari cap. i. num. 25. Quis
non paii ratione animaclvertit, judicem videri
ea paflum, quse apparitori juila judicis exe-
quenti illata funt. Aliud dicendum foret , fr
vel mandato deftitutus eflet, vel excederet man-
dati fines , atque ita fordidas exerceret con-
cufliones ; tunc eniin non minus ei , quam
privato cuique res noftras diripienti, refifti
poffet arg. I. prohibitum. 5. C. de jure fifci.
I. 1. jf. de concuffione. etfi tutius fuerit atque
confuitius, prsfenti violentise cedere, ac apud
judicem querelas exponere , ne qua tuinultus
oriatur occafio , indeque fiat , ut defenfio,
qua: prirno jufta & honefta videbatur, in in-
juriam tandem, moderamine inculpatse tutela:
non omnifariam obfervato, declinet. arg. I. non
cft fingulis. 176. ff. de regul. juris. Ant. Faber₄tod.l. 7. tit. 20. dcjin. 15. confen tit. dejurif
diff. num. 5 o.

63. Ca:terum tum judicibus tuin miniftris
eorum fportulas debitac. Ita pedaneis judicibus
per litigatores praeftandi fuerunt duo aurei in
ingreflu litis , totidemque in fine, fi modo lis
ea aureorum centum fuperaret quantitatem. no-
njell. 82. c. 9. De fportulis vero apparitori fol-
vendis definitio quantitatis in obfcuro eft, dum
cum codice priore interciderunt conftitutiones
eandem prafcribentes. Vide §. trip/i 24. Jnfi.
de atiion. I. ult. §. ult. C. de fportulis Cujacium
/. 12. obferv. 22. immunes lane ab hujufinodi
fportulis apparitori folvendis funt epifcopi in
caufis fuse ecclefiffi; ac ininores quam vulgo ,
lportulas clerici in propriis fuis exfolvunt caufis.
novell, 123. cap. 28.

64.. Ha'c de prima tituli parte , quse erat de
judiciis , reitat explicanda altera , ubi quifque
agcre vcl conveniri dcbeat. Omni etenim in
judicio id praxipue obfervandum, ut in foro
competente lis moveatur : de quo regula ge-
neralis eft , aftorcm fequi forum rei; adeo ut
juris ordo converti dicatur , fi quis poltulet,
reuin ad a£toris venire forum. /. juris ordi-
nem. 2, C. dc jurifditt. omn. jtidic. cap. cumfit
? generale. 8. cxtra. de foro compet. Suificit au-
tem, quod litis initio reus in eo loco, in quo
convenitur, forum competens fortiatur: cum
enim illic , ubi acceptum eft femel judicium ,
etiamfinem accipere debeat. l.ubi acccptum.30.jf.
h♦ t. non poteft reus defiderare , litem ad alium
tranfferri judicem, fi forte lite pendente inci-
piat ceflare ratio, quse eum tali jUdici ut com-
petenti, reddiderat obnoxium ; veluti , fi do-
micilium mutet, aut militix nomen det, aut
militia folvatur, aut pupillus vel vidua efte de-
finat nuptiis aut majorennitate. d. I. 3. C. de
jurifdiil. omnium jud. I. pen. ff. de jurifditt. l.fi
quis pofleaquam. 7. ff. h. t. cap. propofuifti.
pen. cxtra. de foro compet. Andr. Gayl. libr. 2.
obferv. 36. num. 13. Confiderandum enim ,
non nifi in exordio litis opponi poife declina-
toriam fori exceptionem , antequam quicquam

T I T. I.

a£tuin fuerit, aut publice diftatum ; arg. l.pen.
& ult. C. de exception. Nam, etfi verurn fit,
reuin cavendo de fiftendo , quoties fecundum jus
hodiernum arrefto detentus eft , fibi non pnc-
judicare, quo minus forum adhuc declinet; ta-
men fibi nocet, fi vel exceptionem aliain di-
latoriam oppofuerit, vel ab adverfario exegerit
cautionem; cuin ita videatur in judicem con-
fenfifte, ut latius dixi tit. de jurifdittione num.
20. 22. Uti ex oppofito, exceptione hac per
reum objedta, aftor die condifto ad eam non
reponens, tacite cenfetur aftenfum pracbere in
id, ut ad foruin aliud reus remittatur; cum an-
te omnia illa de foro competente qusftio dif-
cutienda fit, & fciri debeat, utrum fententia ,
poftmodum pronuncianda , firmitatem habitu-
; ra fit, an ob defe&um jurifdidtionis futura fit
ipfo jure nulla arg. /. fi crimert. 3. C. de ordin.
cognit. quod & cautum Inflmtt. Cur. fupremec
art. 243. ufque adeo , ut is, qui qualitatem
quandam allegat, qua pofita judex eft com-
I petens, qua deficiente incompetens eft, ean-
dem protinus in litis ingreftu teneatur docere,
quicquid in contrarium nititur Mynfingerus,
cent. 2. obferv. 9. Quid enim fi quis Titium ,
velut ftudiofum , ad tribunal vocet Academi-
curn, vel tanquam militem ad judicium milita-
re , cum Titius fe vel militein efle negaret,
vel ftudiofis adfcriptum ? aut quid fi Caja
quafi vidua, vel Mceviusut minorennis-, adver-
iarium vocet ad tribunal fuperius ex privilegio
viduabus ac pupillis dato, is autem attorem
adTtricemve viduam autminorennem neget; ab-
furdum fane fuerit , litigantem ad fubeundas
iitis moleftias compelli, antequam conftet, u-
trum fententia, poft difcuflionem caufa; prin-
cipalis interpofita, effectuin fortituta fit, nec-
ne. Quin potius , uti in quseftione, an valeat
teftamentum , in primis animadvertendum eft ,
an is , qui fecit teftamentum, habeat teftamen-
ti fadtionem, deinde , fi habuent , an fecun-
dum regulas juris civilis teftatus fit. /. fi qiue-
ramus. 4. jf. qui teftam. fac. pojf. ita quoque ,
fidubitetur, an talis judicis jurifdidtio fit, ail
verovocatus ad aliud forum revocandijus ha-
beat, judex ante omnia debet caufa cognita id
ftatuere, & ad alium judicem protinus litigan-
tes remittere , fi conftiterit , in ea ilios efte
caufa, ut remittendi fint. /. confenfijfe 2.
fied fi dubitetur. 6. I. fi quis ex aiicna. $. ff. h.
t. Andr. Gayl. libr. 1. obfierv. 31. num. 2.

65;. Judicem certe ipfum, cujus jurifdidio
declinatur, de eo cognofcere, dubiumnoneft;
d, l. 2. 6. & l. 5. ffi. h. t. adeo ut in ex-
penfas quoque aftorem temere vocantem con-
demnare qve;ft, fi femet iplum pronunciet non
competentem ; cum enim in ifta cognitione ,
qua: de fori competentia eft , ipfe competens
judex fuerit, fequitur, ipfum in expenfas quo-
que, iftius quieftionis intuitu fadas, polfe da-
mnare, etfi in principali negotio incompe-

tens

-ocr page 349-

tens fit. c<tp. Jlatutum n. §. cum vcro. i. dc
refcriptis. in 6. Clementin. i. de refcnptk. eo-
dem modo , quo expenfarum damno judex
appellationis madtare potefi: appeilantem, fipro-
nunciet, defertam fuiile ab eo appeilationem.
cap. reprehenfibilis. 26. extra. de appellation.
Andr. Gayl libr. 1. obfervat. 34. Sed an is ,
qui vocatus eil ad judicem non competentem,
venire teneatur, ut id doceat, an vero impu-
ne einanere poffit & vocationein contemnere,
non aeque expeditum. Ut huic quadtioni fa-
tisfiat , diftinctione opus eit: fi enim reus
tantum ex priviiegio quodam poffit forurn de-
clinare, aiioquin ibi judicandus, ejus erit, non
contemnere pratoris autoritatem : nain & le-
gati, cajterique , qui revocandi domum jus
habent, in ea funt cauia, ut in jus vocati ve-
niant, privilegia fua allegaturi , ut Ulpianus
ait m d.i. 5. ff. h. t. I. ex quacunque 2. ff. fi
quvs in jus vocatus non iverit. ne alias fiientio
videatur privilegio renuncialfe ac prorogafle
jnrifdidtionem. At fi judici non competat cer-
to certius poteftas judicandi de tali negotio vel
re vel quantitate, poteft reus impune non ve-
nire, fic ut & fententia in eum abfentem lata
ipfo jure nulla fit, juxta vulgatum illud, fu-
pra jurifdidtionem fuam aut extra fuuin terri-
torium jus dicenti impune non pareri l. ult.
jfi. de jurifidiff. I. contumacia. 53. §. ult. ff. de
re judicat. Ant. Faber Cod. libr. 3. tit. 12. de-
fin. 3. & 4. Andr. Gayl libr. 1. obfierv. 48.
num. 7. £7 fieqq. Rebuffus ad confiitut. rcgias.
tom. 3 • tit. de contumac. & defett. art. 8. glojf.
I. num. 7. 8. 9. Mynfmgerus cent. 6. obferv.
7. Leeuwen cenf. fior. part. 2. libr. 1. cap. 25.
num. 1. Magis etenim judicis iphus officium
erat, litem illam , quam fciebat ad- fuam non
pertinere jurifdidtionem , fponte ac fine uliius
rogatione, a fuo amandare tribunaii; non ve-
10 fefe immifcere rei ad ie non pertinenti. arg.
I. cuipa efi. 3 6. jf. de reg. juris.

66. Multis vero modis reus forum compe-
tens fortitur; puta, ratione deli<5ti , contra-
ftus, prorogatioivs , rei fita? , reconventionis,
continentise caufa:, originis , domiciiii, & pri-
vilegii , cui ex moribus addi debet forum
competens ex caufa arrefti feu detentionis per-
ionx aut rerum, quod late patet, ac facile a-
ftori eft , ea via ad fuum proprium forum
reum pertrahere, ut late di&um tit. de in jus
vocando. Quod fi in pluribus locis reus fo-
rum competens fortiatur , in a&oris arbitrio
eft, quo in foro reum convenire velit, fic ut
is in foro coinpetente conventus , fruftra ad
alium judicem fefe mitti defideret. /. ult. in fin.
C. de jurifiditt. omn. judic. arg. /. arbitraria. 2.
§. Scavola. 3. jf. de eo quod certo loco. Co-
varruvias variar. refolut. libr. 1. cap. 18. num.
6. & prati. qittcfi. cap. 7. num. 5. Brune-
mannus ad d. I. ult. C. de jurifidiff. refponfa
JCtor. Holl. part. 4. confil. 291.

6j. Delidti quidem intuitu forum coinpe-
tens fortitur reus in illo loco, in quo crimen
commiflum , vel faltem inchoatum eft, five il-
lic inveniatur , five non. I. 1. C. ubi fienat.
vel clarifif. I. 1. C. ubi de criminib. adeo ut &
criminum graviorum rei, alibi intercepti, ad
locum , in quo facinus perpetratum erat, re-
mittendi fuerint, pcenam ibi fubituri , ut &
confpeftu deterreantur alii ab iifdeiri facinori-
bus, & folatio fit cognatis & aflinibus inter-
emtorum eodem loco pcena reddita , in quo
latrones homicidia feciflent. I. capitalium. 28.
§. pen. jf. de pcenis. I. defertorem. 3. jf. de
re militari. & licet illac reorum tranfmiffiones
hodiernis moribus inter illos, qui eidem non
fubfunt principi, comitatis potius quam ne-
ceffitatis fint, ut plenius dicetur tit. de cufiod.
& exhib. reorum. tamen ceflans tranfmiffionum
neceffitas non impedit, quo minus nunc ju-
dex loci, in quo fcelus perpetratum eft, cum
illic nec inveniretur delinquens nec domicili-
uin foveret nec alibi detentus eflet aut accu-
fatus, ediftis publicis abfentem adeife jubeat,
ut fefe fiftat, ac adverfus accufationem tuea-
tur , ni tanquam contumax condemnari ma-
lit. arg. d. I. 1. C. ubi de crimin. auth. fi ve-
ro criminis C. de accufiation. I. idt. ff. de ac-
cufiat. junff. I. 1. §. prccfides. 2. Jfi. de requi-
rend. reis. Carpzovius prat7. cnminal. part. 3.
qucefi. 110. num. 45. 46. 47. &fieqq. Grocne-
wegen ad. /. 1. C. ubi de criminib. circa fin.
Brunemannus ad /• 7. Jf. h. t. num. 4. Jubent
fane impp. in d. /. 1. criminis perfecutionem fi-
eri vel ubi commijfum efi, vel ubi rcpcriuntur
rei: fi vero id fieri non potuiflet in loco deli-
£ti, nifi illic pra:fente reo , totum illud , ubi
commijfum vel inchoatum efi crimen , inutile ef~
fet, ac fufleciflet, reos conveniri poife ubi re-
periuntur, five in domicilii loco, five in quo-
vis alio, in quo oberrant , forte vagabundi,
Neque hanc evertunt fententiam ea , qua: ^
plures in contrariam traxerunt opinionem, in- /'v
ter quos eft Zangerus de exceptionib. part. 2. J-"
cap. 1. num. 449. Berlichius decifi. 142. Ra-
delantius Curice Uitrajeff. decifi ult. pag. 2 68,
& fieqq. Quod enim Conftitutum eft , ut in
criminali caufa actor rei forum fequatur. /. in
criminali. 5. C. de jurifdiff. omn. jud. quid
qusefo ad qua;ftionem noftram, an non & in
delicSi ioco forum competens fit ? fequitur a-
<5tor rei forum etiam tunc , cum eum abfentem
in loco delidti accufat, quia delifti locus delin->
quenti forum competens eft fme diftinftionei
d.l. 1. nihilo plus juvat/. fi quondam 15. C.
ad leg. j}ul. de adidter. /. abfentem. 6. C. de
accufiation, cum non aliud ibi cautum fit, quam
quod in caufis capitalibus abfens folenniter ac-
cufari nequeat ; fed adnotari debeat requiren-
dus : cum vero noftris & multorum moribus
receptum fit, accufari abfentes, ac probatione
fufficiente convi&os damnan, caufa nulla fu-

T t 3 pereft ,

333

DE JUDICIISj E T (JBI QJUISQUE AGERE ETC.

-ocr page 350-

pereft , cur non & in loco delifti perpetrati
adverfus abfentem accufatio inftitueretur , ac
decerneretur fupplicium, tunc executioni dan-
dum, cum rei damnati copia erit; fuadentibus
etiam id ipfum iifdem rationibus, propter quas
jure Quiritium tranfmiiiiones reorum indudas
fuifle, paulo ante didum eft;

<58. Sed & quocunque alio in loco, in quo
reperitur delinquens , eundem redte accufari,
Romanis placuit. d. I. i. C. ubi de crimnib. /. 3.
I. congruit. 13. ff.de offic. prcefidis Donellus com-
mcntjur. civil. libr. 17. cap. 16. verfu. huc ufque.
Cancerius var. refol. tom. 2. cap. 2. num. 65.
6<5,<?7.Carpzoviuscriminal.part. 3. quceft. 110.n.
72. &feqq. Jacob. Thomingius decif 5. circafin.
ac proinde etiam in ioco domiciiii, ftve ibi, fl-
ve extra domicilii locum alibi deliquerit. Stru-
vius adPand. h. t.nunt.qj. Qui domicilii iocus
ad criminum perfecutionem ufque adeoHollandis
commodifllmus vifus eft, ut conftitutum fuerit,
incolas Hollandia: , criminis infimulatos , non
nifi a fuo judice ordinario ( haren dagelijckjen
rechter ) apprehendi aut judicari pofle , quo-
ties neque fugitivi funt neque flagranti in de-
li£to deprehenii. Placito Ordin. Holland. 15.
Septembr. 1 6jj. vol. 3 .placit. pag. 1385. Quod
tamen de critninibus extra domicilii quidem lo-
cum , fed intra Hollandiam ab Hollando com-
miiiis intelligendum eft : nam fi extra Hollan-
diam deliquiifet Hoilandus , nihil vetat , quo
minus apud judicem , in cujus territorio delic-
tum perpetratum fuit , quique Batavicis legi-
bus adftridtus non eft, accufatus & abfens le-
gitimis evocetur edidtis juxta ante adftruda;
aut etiam detineatur in alio quocunque extra
Hollandiam loco , etfi in Hollandia tunc cri-
men commiflum eflet, uti cautum a Philippo
Hifp. Rege, Hollandiss tunc comite. Ordonnan-
tie op de criminele jufiitie 5. Julii. 1570. art. 74.
75. vol. 2. placitor. pag. 1038^ 1839.

69. Plane ad foruin competens in criminalibus
conftituendum haud fuificit , quod delinquens
bona immobilia aliquo in loco poflideat j ii de
csetero illic neque domicilium habeat, neque
deliquerit , neque apprehenfus fit. Etenim rei
quidem fitse locus forum competens efle poteft
in civilibus , quoties ea ipsa de re quseftio eft,
feu res ilia petitur. tit. Cod. uhi ih rem aftio. at
non , fi alterius rei, vel poense perfecutio fit. Et
licet hodierno jure competens judex fieri poflitex
eo, quod adverfarius adverfarii bona in territo-
rio aliquo invenit , ac publica fiftit autoritate;
quia tamen ipfum fiftendi jus exorbitans eft a
jure communi tanquam ipecies qusedam execu-
tionis ante fententiam , & prsecipue adfovenda
inter gentes commercia indudum, ut dixi tit.
de injus voc. vix eft, ut ad crimina jure porri-
gamus hoc fingulare & odiofum rerum iiften-
darum jus , folius jurifdidionis fundandse con-
templatione. Et fane 1 fi fola ratio pofleflionis,
feu pofleifio domus alteriufve rei in aliqua ei-
vitate neque doinicilium faCiat, neque idonea
fit civilibus pofleflori muneribus injungendis,
feu ad id, ut is ad eum vocetur loeum , mune-
ra civilia obiturus. I. libertusij. §.fiota ratio. 5.
& §. fiola domus 13. ffi. ad munictpalem etiarn
fufficiens videri non poteft ad id , ut delinquens
ad eum citatus locum , criminis diluendi causa
teneretur venire : cum non minus interfit rei-
publicse munera geri civilia , quam fontes pu-
niri. Parensp. mem. PaulusVoet dc fiatuusfiecl.
11. cap. 1. num. 7. Nec obftat, quod a nonnul-
lis traditum eft , reo ob crimen condemnato ₃& publicationem bonorum patiente, res ejus ifn-
mobiles extra territorium condemnantis fitas ce-
dere fifco principis illius, in cujus regione fitse
funt. Cum enirn id tantum fiat in confequen-
tiain fententise ab alio judice competente latse ,
pro cujus juftitia & aequitate dum alii prsefu-
muntiocorum aliorum judices, executionem ejus
in fuo faciunt territorio quantum ad bona illic
fita , non eft , quod fana ratione ex eo folo fo-
rum competens adftruxeris : quam frequenter
enim literis (ut appellant ) requifitorialibus ro-
gati judices exfequantur fententiam a competen-
te judice alibi latam , ut ut ipii in caufse ipfius
cognitione incompetentes manifefto fuerint ,
quotidiana experientia abunde docet:

334-

70. Quoties autem pluribus in locis fecundum
jam tradita reus criminis cenveniri poteft , in ta-
li fori multiplicis concurfu prseventioni locum
fore , rationis eft: ut enim in aliis, ita & hic, vi-
gilantibus jura fcripta funt l. pen. in fine ff. qucs
in firaud. credit. alien. fiunt ut refiind. nec im-
merito huc illud traduxeris , quod de popula-
ribus adionibus jure civili traditum , occupan-
tis feu litem conteftantis meliorem efle conditio-
nem ; nec cseteros amplius ad agendum admitti
quam primum unus e populo csepit judicium po-
pulare movere. /. fiedfi ff. de popular. attion.
jundt./. utficui. 12. jf. de verbor fignifi. Prarve-
nifle vero cenfendus eft , qui reum criminis
deprehenfum aut carceri inclufit , aut alteri
qualicunque cuftodise commifit : cum enim in
jus vocatio prseventioni locum faciat , /. ult. C
deinjus vocando.l.fi quis pofieaquamj. jf.h.t.
eo quod lis ibi finem accipere debet, ubi ini-
tium habuit /. ubi acceptum 3 o. ff. h. t. initium
autem habuit a fafta in jus vocatione §. ult.
Jnfiit. de peena temere litigant. non poteft non
videri prsevenifle , qui hanc fecit manus in-
j^dionem ac detentionem , adeoque rigidio-
rem realem in jus vocationem. Ant. Faber
Cod. lihr. 3. tit. 14. defin3. Quin imo , fi
judex alius, veluti domicilii, reum criminis abfen-
tem edi&o jam citaverit, alius itidem compe-
tens, veluti judex loei in quo deliftum perpe-
tratum eft , eundem poft fadam priorem cita-
tionem apprehenderit , placuit, potiorem fore
caufam ejus , qui apprehendit, licet verbalis in
jus vocatio per alium fa&a tempore prior fit i
cum noxa caput fequatur , & crimen perfonam

ubi-

L i B. V. T i T. I.

-ocr page 351-

De judiciis, et ubi

ubique comitetur /. I. in fine ffi. de privatis de-
litfis. ac non decernendas tantum, fed & infligen-
da: poena? poteftatem babeat, qui delinquentem
tenet: dumis, quicitationemfecit, fupplicium
quidem in abfentem conftituere poteft, at haud
quaquam executioni dare. Nifi tamen probari
polflt, reum iponte talem afleftaife apprehenfio-
nem, pcenx gravioris evitanda:, aut tranfa£tio-
nis facilioris ineundae, fpe. Jacob. Coren. confil.
30. Appendix decifion. pofl refponf. JCtor.
Holl. part. 3. vol. 1. pag. 23. in pr. Cancerius
var. refolut. part. 2. cap. 2. num. 208. 209.
Damhouderus praxi crimin. cap. 3 3. num. 5. 6.
Jul. Clarus §. fin. qucefi. 34. num. 7. Refpon-
ia Jurifc, HoWmd.part. 2. confil. 3 19. Carpzovius
Cnminal. part. 3. quccfi. 110. num. 98.99.100.
Brunemannus ad l. 7. jfi. b. t. num. 5. Quod ii
judex alius in crimen quidem jam inquiflverit,
led nec citaverit delinquentem nec apprehende-
rit, alius vero eundem vel inje£tione manus
captivum duxerit, vel abfentem juflerit edictis
adefle , potior in fori competentis & praeven-
tionis qua:ftione erit caufa ejus, qui prior citavit,
Cum non a nuda inquiiitione , fed ab ipfa in jus
vocatione, judiciorum omnium principium deri-
vandurn fit. d. §. ult. Jnfiit. de pcena temere litig.
Ant. Faber Cod. libr. 3. tit. 14. defin. 3.

71. Neque tantum prarventioni huic locus
eft, quando indubium eft , pluribus in locis
reum criminis peragi pofle, fecundum jam ex-
pofita; fed & ii incertum iit, quis ex cauia lo-
ci,in quo deiictum perpetratuin fuit, judexcom-
petens aeitimandus fit , dum forte in territorii
duplicis confinio illud commiifuin dicitur: niii
quis rnalit, junftim territorii utriufque judicem
cognofcere debere ac punire; quodtamen multis
involutum difficultatibus vix in praxin deduci
poteft. Illum fane folum in tali cafu competen-
tern fore, in cujus territorio caput occifi inve-
nitur , vel ubi pedes fecundum alios, vel ubi
cor , ut quibufdam vifum eft, ineptum adeo
atque ridiculum , ut referre pigeat, nec refuta-
tionem mereatur. Vide Carpzovium criminal.
part. 3. qucvfi. 110. num. 2$. &fieqq. adnum.
39. Bachovium ad Treutlerim vol. 1. difput.
19. th. 4. Quod ii de jurifdi£tione in crimina-
libus inter duos judices iuperiorem habentes
contentio fit, & ea ratione diutius accufationem
protelari,reumcarceris tsedio atquefquallore ma-
cerari, crimenque fufpenfum aut impunitum ma-
nere contingat, feculo fuperiore in his regioni-
bus conftitutum fuit, litem illam criminalem ad
tribunal fuperius evocandam eife , falvo cuique
fuo circa jurifdidtionem jure.Ordonnantie op de cri-
tninelc Jufiitie ?. Julii 1570. art. 72.73. Senten-
tien vanden Hoogen enProvincialen Rade. fient. 45.

72. Operae pretium foret, obiter ex ufu no-
ftro fubnedtere cafus quofdam notabiliores, in
quibus crimina non promifcue, fed a certis tan-
tum coercentur judicibus ; fed reftius ifta infe-
rius inter exempla & fpecies fororum ex privi-

QJU I S QU EAGEREETC.

legio competentium recenfebimus.

73. Ratione contra<ftus forum competens for-
titur reus eo in loco , in quo contradus vel
quafi contraftus celebratus feu perfeftus eft. /.
heres 19. §. 1. & fieqq. I. 20. /. de eo autem
26. I. 27./. argentarium 45. pr. & l.jf.
h. t. ii modo reus illic inveniatur, aut bona ha-
beat, quse poflint eo abfente ibi judicis autori-
tate poifideri. d. i. hcrcs 19. pr. & §. 1. 2 .ff.
h. t. cum quo & jus Canonicum confentit. c. I.

contrahentes vero. defioro compet. in 6. & 1110-
res hodierni: adeo ut ne ex fpeciali quidein ju-
rifdidionis prorogatione contractui addita con-
trahens ibi conveniri poflit , nifi ipfi aut bonis
ipfius in eo loco repertis injeda manu ( arreitum
dicunt ) jurifdi£tio ftabilita fit. Andr. Gayl
libr. 2. obfierv. 3 6. num. 14. Sande decifi. Frific.
libr. 1. tit. 1. defin. 3. Ant. Faber Cod. libr. 3.
tit. 15. defin. 4. Groenewegen ad l. 2.
C. de jurifidiff. omn. judic. & ad tit. Cod. ubi
convenitur, qui certo loco dare promifit. Struvius
ad Pand. h. t. num. 42. Refponf. jCtor. Hol-
land. part. 3. vol. 1. confil. 174. Ineoque fo-
rum competens ex contradu diftare ab eo, quod
eft ex delido, notat Donellus. Cmrnent. jur. ci-
vii. libr. 17. cap. 16. vcrfi. alterum efi. Jure ta-
meh iingulari inter Hollandos Zelandofque quid
convenerit de debitorum Zelatidorum bonis in
Hollandia per Hollandos jurifdidionisgratia non
fiftendis , de debitoribus tamen Zelandis in Hol-
landico contradus loco repertis ad litis conte-
ftationem ad.igendis, & vice verfa, dixi tit. de
in jus vocando. Vide Provifioneet accoord tuffichen
Holland en 'Lceland 11. Junii 1674. art. 5. &
fieqq. Quando vero contra&usunufquifquecen-
featur perfe&us efle, ex varia contradtuum na-
tura, prout vel re vel verbis vel confenfu con-
ftiterint, dijudicandum eft. Plane fi contra&us
confenfu conftantes inter abfentes feu diveriis in
locis domicilia foventes nuncio vel literis ce-
lebrari contigerit, commodiflimum fuerit, illic
contradum cenferi perfeituin , ubi literae ne-
gotium concludentes acceptatx funt. Curn
eniin ad perfectionem contradus requiratur u-
tnufque confenfus, eo deir.um in loco negoti-
um , de quo concludendo tradatur, videri po-
teft perfedum , in quo partis uttiufque
confenfus conjungitur , nuncio aut literis mit-
tentem ipfum reprsefentantibus, perinde ac fi
ipfe ad eum , ad quem abfentem literas de-
dit , profedus , confenfum coram ac prae-
iens prsefenti expofuiifet : eodem fcilicet mo-
do, quo & ex oppofito renunciationem focie-
tatis per epiftolam declarans abfenti ibcio , non
ante cenfetur fuum diifenfum manifeftaife in fo-
cii detrimentum , atque ita k focietate libera-
tus efle , quam per iedditas literas innotuerit
focio renunciantis voluntas ; non fecus, ac fi
is focio abfenti fe ftitiflet prsefentem. /. fied &
fiocius 17. §• fi abfienti 1. ffi. pro fiocio. Facit-
que in hanc fententiam , quod vulgo traditum

___2

-ocr page 352-

336 L i B. V. T

^ab interpretibus , literasj rrtoriente eo qui con-
trahendi gratia eas miferat, antequam accepta-
tse effent ab eo, cui infcriptae erant, nec mit-
tentem obligare nec acceptantein , aut alteru-
tri prodefle; curn eo teinpore , quo accepta-
barttur, fcribentis mortalitas impedimento fue-
rit, quo minus concipi queat utriufque in idem
placitum confenfus; arg. /. fi cttm 2. §. pen.ff.
de dondtiombus. ut pluribus autorum nomini-
bus confirmat. Berlichius decif 37. num. 4. &
pdf/im. Quodfi, alibi confenfu contrahentiumin-
terpofito j alibi de tali conventione probatio-
nis gratia inffrumentum confcriptum fit, non
inftrumenti confe£ti, fed confenfus interpofiti
locus forum competens efficiet ex caufa contra-
ftus; neque enim ex figura literarum , fed con-
ventione obligamur. /. non figurx 38. ffi. de ob-
lig. & affion. nec affumta extrinfecus fcriptu-
ra, ut, quod aftum eft, facilius per eam pro-
bari poffit, contraftum aut facit aut perficit./.
in re 4. ffi. de fide infirum. I. contrabitur 4. ffi.
de pignor. & bypotb. arg. /. exigere 65. ffi.b.t.
nifi , ut contraftus in fcriptis fieret, placuifie
conftiterit: cum eniin eo placito id efficiatur ,
ne contra<5tus habeatur perfeftus, nifi inftru-
mentum fubfcriptione partium aliifque requifi-
tis firrtlatUrrt , omrtibus nuineris abfolutum fit,
pr. Infiit. de cmtione vend. I. contrattus 17. C.
defideinfirument. vix eft,utnonin inftrumenti
confcripti loco contraftus talis credatur celebra-
tus.Zangerus de exccption. part. 2.cap. 1. num. 111.
112. Sed &, fi alibi contraftus perfeftus fit,
ad alium vero locum folutio feu implementum
conventionis deftinatum, contraxiffe unuf-
quifque in eo loco intelligitur > in quo ut fol-
veret, fe obligavit; dummodo & ibi fecundum
antedifta inventus fuerit aut bona habeat. /. con-
traxiffe 21. ffi, de oblig. & attion. I. aut ubi
3 .ffi.de reb. autor. jud. pofifid. I. beres abfiens.
19. §. ult. I. cxigere. 65. ffi. b. t. I. unic. C. u-
bi convenitur qui ccrto loco dare promifit. Ant,
Faber Cod. d. libr. 3. tit. 15. defin. 4. Zangerus
de except. part. 2. cap. 1. num. 110. Jacobus
Coren obfcrvat. 28. num. 35. & fieqq. Groene-
vvegen ad tit. Cod. ubi convenitur qui certo loc.
dare promifit.

74. Quibus porro in focis a&ione tutelac ad
rationes reddendas, aut ex teftamento ad lega-
ta aut fideicommiffa folvenda , vel familia:
ercifcundae judicio ad hereditatem dividendam
& prarftationes perfonales experiundum fit, ubi
judicium univerfale concurfus inter credifores
ventilari debeat , cominodius tradetur tit. fia-
milire erafic. tit. de tutelee & ration. difirab, tit. de
legatis & fideicommifj. & tit. qui pot. in pigno-
re. Non tamen ex loco contraftus forum com-
petens eft, fi id nominathn aftuin fuerit, ut
non ibi, fed alibi conveniretur. /. beres 19. §.
proinde 2 . ffi. b. t. aut cum advena contraffum
fit, qui in loco contradus nec domicilium ha-
bens, nec tabernam vel officinam condudam,

I T₄ I.

confeftim inde difceffurus eft , fciente id ad-
verfario quocum contraxit. d. I. 19. 2. ff.
b. t. quod tamen poftremum, indufto per mo-
res fiftendi jure , nunc non fervatur.

75. Eft & forum competens ex jurifdittionis
prorogatione , de qua ex profeflo actum. tit.
de jurifidittione num. 14. & ficquent. ad num.
38.

76. Adhsc ratione rei fita redte de rei pro-
prietate vel pofleffione quifque experitur in rem
aftione eo in loco, in quo res , propter quas
contenditur, fitse aut conftituta: funt; five fin-
gulari vindicatione, five univerfali hereditatis
petitione , earum perfecutio facienda fit. I. 2.
I. 3. C. ubi in rem attio. /. umc. C. ubi de be-
reditate agatur. five de mobilibus five immobili-
bus agatur rebus; cum & in mobilibus ex pra:-
fenti poffeffione aftio fit. /. non alias 24. §. ult.
/. quod legatur 3 8. jfi. b. t. jure fiftendi fecun-
dum mores hodiernos adhibito, rebufque in lo-
co, ubi funt, arrefto gravatis, ac poffeftorea-
libi degente folenniter citato. Groenewegen ad L
unic. C. ubi de beredit. agitur. Neque enim inter-
eft, utrum reus ibidem prafens fit nec ne: nam
fi legitime citatus pofleffor fefe non fiftat, nec
rei controverfe fufcipiat defenfionem, in rei in-
defenfe poffeffionein aftor a judice mittendus
eft. d. I. 2. C. ubi in rem affio. hodie lis etiam
principalis poft rei contumaciam , _;ex allegatis
ab aftore ac probatis terminanda, ex notiffima
praxi. Conftat etenim , in hac fori competentis
caufa non tam perfons, quam potius rei, quse
petitur, rationem haberi, neque reum ad fe
defendendum , cum ab ejus perfona nihil peta-
tur, fed ad defendendam rem venire. Unde &
eos, qui. alioquin fori gaudent privilegio , de
proprietate vel pofleffione conventos in reifitse
loco, non pofle per oppofitam fori prarfcriptio-
nem litem ad fuum privilegiatum revocare fo-
rum , verius eft. Clericum fane hac ratione con-
ventum de re feculari apud fecularem judicein
in rei fita: loco , teneri ibidein litein excipere ,
traditum ab Andr. Gayl libr. 1. obfierv. 37.
num. 4. Mynfingero cent. 1. obfierv. 22. Stru-
vio ad Pand. b. t. num. 49. Vjnnio qua:ft. il~
luftr. libr. 1. cap. 18. inpr. Brunemanno ad 1.
3. C. ubi in rem affio. Et Academicum dereiii
loco ftudii fita vocatum ad judicem ordinarium,
ad Re<5torem judicemve Academicum remitten-
dum non eife , poft alios fcripfit idem Vinnius
d. loco : quod ;& Aeademise Leydenfis ftatutis
articulo 39. cautum eft.

77. An autem cuin hoc rei fitce foro con-
currat etiam forum ex domicilio rei poffidentis,
non adeo expeditum eft. Non concurrere, fed
pr.Tcife tantum in rei fitae loco ventilandas ef-
fe de proprietate vel pofieffione controverfias,
multis contendit Donellus comment. jur. civil.
libr. 17. cap. 17. Stockmans Curitc Brabant. decifi.
17,6. Contra, concurfum admittenduin efle, e-
ledione a£tori data, an iu domiciiii an fitus

locf

-ocr page 353-

DE JUDiCIIS) E T UBI

foco c^periri defideret, aliis placuit, interquos
Joh. Deckherus lib. 2. dijjcrt. i o. num. 15. Me-
nochius dc adipifcenda pojfcjf. remcd. 4. num. 402.
Struvius ad Pand. b. t. num. $ 2. Vinnius qucefl.
illujlr. libr. 1. cap. 1 8. Brunemannus ad l. 3. C.
ubi in rem affio. ab utrifque recedit ex parte Cu-
jacius hbr. 5. obferv. 19. Neque religio mihi eft,
mediam quodammodo hic ingredi viam. Etenim
mobilia non in loco tantum, in quo funt, fed
& alibi, ubi forum competens reus fortitur, rei
vendicatione peti pofle , evidenter colligitur ex
§.2. & 3. Injl.de ojf.judic.l. fi res mobilis 10.
/.11. & 12. jf. de rei vindicat. in quibus dum
jurifconfulti quserunt , ubi reftitutio rei mobilis
venditse facienda fit, ac definiunt, eam, fi prae-
fens non fit, nec lite pendente dolo malo rei ab
eo loco in quo lis conteftata , tranflata fuerit,
teftitui pofle vel in ioco, ubi agitur, velinloco,
ubi res eft , & ubi eam tum bonae tum malae
fidei poifeflor nadus eft; hoc ipfo duo diftinda
confiderant loca, alterum, in quo res eft & in
quo non erat adtum , alterum in quo de re mo-
bili abfente litis conteftatio fadta erat. Commo-
dior autem non erat agendi locus de re mobili
extra fitus locum, quam in quo pofleflor domi-
cilium fovebat; quique cum aliis plerifque con-
currit fpecialibus fori competentis caulis. Et hanc
ipfamfuiife mentem imperatorum in l.ult.C.ubi
in rcm afiio , perfuafum habeo ; ajunt enim;
afior reiforum, five in rcm, five in perfonam fit
tiffio, fequitur. Sed & in locis , in quibus res,
proptcr quas contenditur , conjlitutce funt, jube-
mus in rem aUionem adverfus pofjidentem moveri.
Agunt de rebus , quse in aliquo loco eonflitutce
funt; quod mobilium proprium eft; aut perfo-
narum,quce inloco, incerta provincia, conflitutce
perhibentur in /. 1. C. ubi in rem afiio. non item
immobiliuin, quippe qua; irtinus accurate, minus
faltem proprie, in aiiquO loco conflitui aut confli-
tuta efte dicuntur; re£tius, flta ejji 1.2. C. cod.
tit. ubi in rem afiio. De his mobilibus in certo
loco conftitutis ajunt , aCiorcm feqiii forum rei,
five in rern five in perfonam aftio ht ; fequitur
vero actor foruin rei, cum eundem in domicilii
loco interpellat, hanc enim interpretationem ea
verba recipere, patet, turn ex /. Juris. 2 .C.de
jurifdifi. omn. jud. tum ex eo , qnod conjun-
guntur in d. 1. ult. a<5tiones in perfonam & in rem;
at, quin in perfonam a6tiones in domicilii loco
jure optimo moveantur, dubium nulli eft. Sed
ne folus domicilii locus videretur ad forum com-
petens conftituendum idoneus, fubjungunt im-
peratores in d. 1. ult. & alterum, in quo res con-
troverfe conftitutas funt; conjun<5tione iila , fed
& in locis illis in quibus &c. Nec abhorret ha^c
fententia a juris rationibus : nam, cum mobilia
nuili certo loco alligata fint , fed reftitutionem
ubicunque recipiant, arbitrio judicis aut etiam
rei vi<5ti, de I0C0 in locum transferenda , potuit
efficaciter judex reum, domicilii intuitu fibi fub-
je£tum, ad reftitutionem rei mobilis in quocun-

Q^U ISQUEAGERE ETC. tfj

que idoneo, ac vel ipfo domicilii loco , facien-
dain damnare. d. /. 1 o. 11. 1 2. Jf. de rei vhidkat.
Eoque facit, quod ab interpretibus communiter
eft traditum, mobilia perfonam comitari, ac cen-
feri iiiic elfe quantum ad efte<5tus juris , ubi do-
minus ipforum domicilium fovet, etfi naturaiiter
alibi conftituta eflent. Neque hanc de rebus
mobiiibus opinionem evertit. /. quodlcgatur 38.
jf. b. t. Eteniin cuin Vinnio in d. libr. 1. illuflr.
qucefl. cap. 18. -refponderi poteft , jurifconful-
tum , ajentem , etiam ibi peti debet, t/bi res efl,
vim & effe<5tum folutionis refpicere; quia, fi alibi
petatur , heres tarnen eo loco , ubi res fine he-
redis fa<5to eft, folvere eain poteft, convenienter.
d. legi 10.11. 12. jf. de rei vindicat. Conftat uti-
que,in d. 1. 38. id, quod in fine legis dicitur,
peti debere ubi res efl, inprincipio ejufdein legis
exprefluin efle per dationem, quse ad exadtionem
fequi debebat, tbt, ubi resefl. Contra fefe les
habet in immobilibus ₅ quae certo adftrifta loco,
fitum ex poffefloris voluntate judicifve decreto
mutare , vel aliorfum transferri, natura vetat.
Cuin ergo non alibi, quam ubi perenniter fita
manebunt, ratione natutali pofllntreftitui, etiain
congruum fuit, non alium competentem aftionis,
qusein rem immobilemeft, judicemefle, quanii
qui imperio & jurifdidtione fua poifet poflefllo-
ne fpoliare reum , contumaciter judicato fatis-
facere detre<5tantem , adhibita etiam militari ma-
nu ; juxta. /. qui reflituere <58. Jf. de rei vindicat.
/. fl quis mtjjits 3. Jf. ne vis Jiat ei, qui in pojfejf.
mtfftts erit. Qua ratione etiam a Paulo traditum,
eum , qui pofliderc jubetur, co ioco jujfum videri,
Cujus cura adjubentem peninet, dum non erat in
jubentis poteftate inclucere manu militari in pof-
fefllonem rerum, nifi quse in territorio ejus fitse
erant. /. cum untts. 12. §. is quipojftdcre. i.jf.de
reb. autor.jud.poffld. Et his convenienter a Con-
ftantino in /. 2. C. ubiin rem afiio^ refcnptum eft,
eum qui alterius nomine (\uoX\heX. mo<\o pofljidens
immobilem rem, litein ab aliquo per in rem a<5tio-
nem fuftinet, debere fbttim dominum nominare,
ut is , five in eadem' civitate flve in alia degat,
intra certum tempus a judice definiendum , vel
ipfe in loca, in quibus prceclium Jitum efl, perve-
niens , velprocuratorem mittens, intentionem affo-
ris excipiat. Eademque Imperatorum fententia
eft in /. unic. C. ttbi de pojfeffione ; dum ajunt,
convenire, ut adverfus eum , qui pofleflionem
turbavit, judicet judex ioci, ubi visfiafia dicttur,
aut momentanea pojfeffiopoftulanda eft, intentato
fcilicet interdi<5to unde vi, in foiis immobilibus
locum habente. Neoftadius Curiceflupr. decif.i 14.
Adde BUrgundum adconfuet. Flandrice traU. 3.
num. 8. Refponfa JCtor. Holl,part.$. confil. 3 9.
inpr. Neque turbatur hsec noftra de immobilibus
aflertio ex eo, quod hereditatis petitio non tan-
tum in loco , in quo res hereditarise fitse funt,
fed & ubi domicilium reus habet, intentari pof-
fit. /. unic. C. ttbi de bereditate agatur. fi modo
confideremus, hereditatis petitioncin non efle

V v meram

-ocr page 354-

33S L i b. Vr

meram in rem a&ionem, fed & fimul in perfo-
nam, adeoque mixtam; mixtse ergo hujus aftio-
nis perfonalis ratio effecit, utita abimperatoribus
refponfum fit. Uti enim de hac ipsa adtione
mixta alibi refcriptum fuit, longi temporis prae-
fcriptione eam non fummoveri, eodem rnodo,
quo non fummoventur longi temporis prsefcri-
ptione plerseque in perfonam aftiones ; addita
etiam ratione, quod mixtce perfonalis aftionis na-
tura id refpondere compellat; cum contrarium in
cseteris fpecialibus in rem a&ionibus fervaretur.
/. hereditatis 7. C. de petit. hared_t l. I, 1. C. de
annali except. ita , curn ex obligatione conveniri
regulariter unufquifque poffet in domicilii loco,
etir nec res prxftanda illic inveniretur, nec con-
tractus eilet celebratus. I. heres 19. §. ult.ff. h.t.
I. juris ordinem. 2. C. de jurifdiff. omn. judic.
juftum fuit, ut hax aftio, etiam ex obligatione
nata, & ha&enus perfonalis, in eo quoque ca>
teris exsequaret^iin perfonam aftionibus, ut non
modo illic , ubi res hta eft, fed & in loco dorni-
cilii rei poflet moveri, & ita res ipfa flmul cum
prceftationibus perfonalibus in alterutro loco peti.
Zangerus de exception. part. 2. cap. 1. num. 294.
&feqq. Meyerus colleg. Argentorat. adPand. h. t.
itum. 238.239. 240.

78. Reconventio infuper, feu mutua petitio,
qua reus viciflim quid ab adtore petit ex eadem
vel diversa causa , forum competens efficit: s-
quum enim vifum fuit, ut judicem tanquam ido-
freum agnofcat unufquifque tanquam reus,quem
tanquam aftor etiamnum agnofcit; ( nifl eum
in causa reconventionis poffit fufpedum argue-
re. nov.96. cap. 2. fruftra diflentiente Carpzo-
vio, dum exceptiones judicis non competentis
& judicis fufpe&i imprudenter confundit defin.
for. part. 1. confiit. 7. defin. 3. ) in tantum, ut &
tanquam actor repellendus flt, qui caufam re-
conventionis excipere tanquain reus recufat, ne-
que reus ultra procedere teneatur in causa con-
Ventionis , fl reconventus nolit ad mutuam re-
lpondere petitionem. /. fi idem 11. §. fied &fi.
1. ffi. de jurifdiff. /. qui non cogitur. 22. ffi. h. t.
I. cum Papinianus 14. & auth. & confiequenter.
C. de fientent. & interlocut. omn. judic. nov. 96.
cap. 2. Quin etiam adverfus eum non refpon-
dentem in reconventione, ut contumacem, reus
caufam tum conventionis tum reconventionis ur-
gere poteft : neque enim a<5tori liberum eft, liti
a fe inchoatar renunciare , ut reconventionis ju-
dicium declinet; &, fl maxime a lua petitione
in univerfum defiftat, mutuae tamen petitionis
intuitu apud eundem judicem tenetur litigare,
quafi prseventus. Matthseus de AfBidisdecifiiy^.
num. 5. Chriflineus vol. 4. decifi. 94. num. 5.
Sande decifi Frific. lihr. I. tit. 18. defin. unic.
Waflenaar praff.judic. cap. 3. num. 4. etiamfi id
ufu indudtum inveniretur, ut caufa reconven-
tionisnon nifi poft finitam conventionis caufam
agitanda foret, uti id in Saxonia obtinuit. Berli-
ehiuspart.i. CQmlufipraUicab. n.num.6^. &fieqq.

T I T. L

Nec refert, una an pluribus aftiombus uno li-
bello cumulatis ( quod hodie licere , difium
tit. de edendo ) reus actorem reconvenire velit.
Uti nec intereft, utrum ex conventione , an ex
delidto, reconventio fiat, aut etiam ex crimine
publico , in quantum is , qui kfus eft , adverfus
delinquentem ad pcenam pecuniariam fibi ex
juris Romani prarceptis applicandam , vel ex no-
ftro ufu ad id quod intereft , contendit. /. 1. C.
rerum amotarum. arg. l.fiambo. 10. §. quotiens.
2. ffi.de compenfat. Berlichius part.i. conclufi. 2 2.
num. 30. Qua ratione etiam in adtione inju-
riarum mutuas petitiones admitti, apud nos re-
ceptum eft. vide van Alphens Papegaey. part. i.
cap. 8. circa fin. pag. mihi 96. uti & apud Sar
xones, tefte Carpzovio defin.for.part.i. confiit.
J 7.defin. 13. idque in quantum a&ione injuria-
^: rum conventus contendit , fe magis injuriam
¹ perpeflum effe, quam intuliffe : nam ut inju-
riarum aftione conventus, non ex injuria, fed
vel ex contra&u , vel alia fimili causa , recon-
ventionem faceret, haud vifum fuit permitten-
dum; alioquin enim , ( ut cum Juliano Ulpia-
nus eleganter ait aut injpune contumeliis &
damnis homines afficientur, aut erit in poteftate
cujufque, pulfando eos,fubjicereeosjurifdi(5tioni,
dum fe vindicant. /. confienfiffie. 2. §. itemfiextra.
5. ffi. h. t. Cancerius var. refolut.part. 2.cap. 13.
num. 59. Non etiam impeditur unus expluribus
reis, puta, coheredibus fimul conventis, recon-
venire adtorem ex negotio , quod ipfi foli cum
adore interceffit, nec ei cum csteris ejufdem
litis confortibus commune eft. Et vice versS
idem obtinet , fi unus a pluribus coheredibus
aftione quadam hsereditaria conventus, unum ex
heredibus alia ex causi viciffim debentein , inu-
tua velit impetere conventione. Cum enim no-
mina& aftiones ipfo jure inter coheredes divifie
fint, ac finguli feparatim pro portione heredita-
ria debeant , ipfifve debeatur , 1.2. §. ult. I. 3.
/.25. §. 9. 13. ffi. fiamil. ercifc. confequens eft,
ut, etfi fimul agant aut conveniantur, perinde
tamen confiderandi veniant, ac fi finguli feor-
fim adtionem intentaftent, aut excepiffent in-
tentatam ; tot denique videri debeant a&iones
motse , quot perfonse fimul agunt aut conve-
niuntur , fic ut & finguli heredes feparatim pro
fua quifque pnrte agere ac conveniri queant.
1.1.§./pecunia 36.fi. depofiti. l.i.C.deexception.
arg. §. quoties 17. Infiit. deinutil. fiipulat. l.ficire
debemus 29. /. quod dicitur %6.ffi. de verbor. oblig.
i /. qida dicitur 32 .fif.de evitfion. Berlichius part.i.
conclufi.22. nnm. 14.

79. Obfervandum interim, neminem invitum
; conftringi pofie, ut apud eundem judicem, co-
ram quo conventus eft, viciffim ab actore petat.
Cum enim fupra monitum fit , aftoris eleftio-
nem elle , quo in loco reum , pluribus in locis
forum competens fortientem , convenire malit;
atque infuper in ipfius rei conventi utilitatem
excogitatum fit reconventionis faciendar jus; ab-

furdurn

-ocr page 355-

qjjisque agereetc. 339

conteftatain recte quemque m rem fuam conftitui
procuratorem, certum eft , & compenfatione uti,
dicetur tit. de compenfat, ac colligi poteft. arg_v/. 3. Cod. de novat. /. procuratore 5 5 . jfi-. deprocurat.
Ut proinde non aliud reftet, quam ut litis conte-
fiationcm ad ipfam referamus mutuam petitionem,
tanquam lite jam conteftata adhuc permiifam.
Quod autem in novclt. 96. cap. 2. ab imperatore
conftitutum eft, reum, fi fibi obnoxium arbi-
tretur euin , a quo conventus eft, eundem mox
d principio debere reconvenire, non alio pertinet,
quamadid, ut lis utraque fimul decurrat, feu,
ut Imp. ait, fimiliter tts utraque exerceatur. Etfi
ergo reconventio , poft litem demum contefta-
tamcospta, illud non operetur, ut fimul utrique
difceptationi eodem tempore finis imponatur,
efficit tamen , ut aftor nequeat per declinatoriain
fori exceptionem fefe judicis ejufdem cognitioni
fubducere ac jurifdictioni. Vide varie fentientes
Berlichium part. I. conclufi. pratt. 22. num. 48.
& fieqq. Canceriuin var.refiolut. part.2. cap. 13.
num. 2. & fieqq. Chriftineum adMecbtin. tit. 1,
art. 24. num. 3. & fieqq. & vot. 4. decifi. 94.
num. 6. 7. Merulam praxi tibr. 4. tot. 43. cap.2.
& 4. Carpzovium defin.fiorenfi. part.i. confiit.j.
defin. 2. Zangerutn de exceptionib.part. 2.cap.i.
num. 3 83,^fLeeuwen cenfi. for.part. 2. lib. 1. cap.
27. num. 4. Poft litem conventionis, jam ju-
diciali fententia terminatam , reconventionem
fruftra fieri, inter omnes fere convenit : neque
eniin ullo tempore mutuse petitiones dici pofc
iiint, quarum una jam finetn habuit, antequairi
alterius initium effet. Sande decifi. Frific. tib. 1.
tit.6. defin. 2. Sed nec in appellatione afenten-
tia definiriva, fi prxtermiffafuerit in prima lite ;
non ea quidem ratione, quae eft apud Ant. Fa-
brum Cod. lib. 8. tit. 24. defin. 2. in jine. quafi
reconventio ante litem conteftatam fieri debeat,
per appellationem autetn judicatum quidem , at
non litis conteftatio extinguatur : contrarium
eniinjam demonftratum eft: fed potius, quod
judex in appellatione de eo tantum cognoicere
debeat ac definire, utrum a judice inferiore rede
an perperam judicatum fit; atque adeo officium
ejus haud quaquatn fefe pofiit extendere ad ea,
de quibus 111 prima iite neque cognitio interpo-
fita, neque fententia lata eft. Conhrmatque hane
fententiairi Papinianus ac Ulpianus, dum ajunt,
illum, qui provocationis interpofita; gratia Ro-
mam venit , ,non adigendum, ut aliairi illiclitem
excipiat■ fed jus revocapdi domum habere ; ra-
tione addita, quoniam ob aliam cauiameo vene-
rat vei evocatus erat. l. confenfijfie 2. §. legatis 3.
verfi. ei quoque ffi. b. t_{f )}l. ad cognitionem 13. ffi.
quib.fx caufis in pojfiejfi. eatur. Berlichius part. 1.
prattic. conclufi.22. num. 22. Sande decifi.Frific.
tib. 1. tit.6. defin. 1. Leeuvven cenfifior. part. 2.
lib. 1. cap. 27. num. 5. Quibus non adverfantur
quse a Wilhelmo Grotio in manuduft. ad praxin
Batavic. tib. 1cap. 9. num. 24. tradita & ufu
quotidiano evidentia funt , poffe fcilicct eum,
V v > ad-

DeJudiciis, et ubi

fuidum fuerit , eum hac privari ele6tione, aut
invitum ad id adigi, ut fuo uteretur beneficio,
cui unufquifque fecundum juris principia poteft
xenunciare. Si tamen reconvenire nolit, jus Ro-
manum hanc ei imponit neceffitatem , ut litem
alio coram judice non ante moveat, quampoft
litis prioris illatar finem. tiovell.96. cap. 2. Jus
quoque canonicum eandem neceffitatem reo vi-
detur imponere , nifi judicem illum in recon-
ventionis causa fufpeftum habeat. c. dijpcndta 3.
dc refcriptk. in 6. Qux, an & noftris moribus
conveniant , haud immerito addubites; cum
interduos eodem tempore plures diverfis in locis
lites intercedere, quotidianum fit. Vide Merulam
praxi lib. 4. tit. 43. cap. 1.

80. Sed nec illud negligendum , nequeomni
tempore, neque adverfus omnes aftores , neque
apud omnem judicem , nec denique omni in
adione,reconventionem promifcue adinillam effe.
Tempus quod attinet, etfi confultius reo fit, fta-
tim in ipfo litis ingreffu reconventionem facere,
ad id ut pari paffu lis utraque procedat, de quo
in fequentibus num. 86. 88. tamen & poftea in
quavis judiciiparte eandem fieri nihil vetat, dum-
modo meminerimus, tunc non ita eadem fenten-
tia litem reconventionis fimul dirimendam effe :
durat etenim , pendente conventionis lite, eadem
sequitatis ratio , quse reconventionem introduci
fuafit; ut nempe a£tor judicein non dedignetur
tanquam inidoneum in reconventione, quem in
conventione ut idoneum agnovit. Quse fenten-
tia,uti juri canonico conveniens eft, cap. dijpendia
3. de refcriptis in 6. quo fcriptuin eft, rcum, fi
durante eodcm judicio attorcm fibi obnoxium dixe-
rit, reconventionis benejicio apud eofdemjudices ex-
periri; ita & juri civili congruit ; dum genera-
liter definitum , ettm, qtti non cogitur in aliquo
toco judicium pati, fi ipfe ibiagat, cogendum attio-
ncm accipere. t. quinon cogitur 22. jf. b. t. neutro
fcilicet jure diftin£tio temporis invenitur. propo-
fita, fed utrobique generalis definitio eit , du-
rante judicio, & fiipfe agat, adeoque nontantum
in litis exordio , fed & jn omni judicii parte.
Ac ne juftinianus quidem diftinftione temporis
circa reconveniendi poteftatem ufus eft, fed &
ipfe fimpliciter eam ad forum competens confti-
tuendum adinifit. /. cum Papinianut 14. C. de
fent. & interlocut. omn. jttdic. denique .verbis
fatis manifeftis id Papinianus fignificat, dum
ait, inremfuam datum procuratorem, pofilitis
tontefiationem fi vice mutua conveniatur , com-
penfationis xquitate ufurum. l.in rem fiuam 18.
jfi. de compenfiation. illa etenim verba, pofi litis
contefiationem, neque rede conjunguntur cum
primis legis iftius verbis, quafi fenfus effet, tum
compenfationi locum effe, curn poft litem con-
teftatam quis procurator in rem fuam datus eft.
Neque etiam cum poftremis , quafi JCtus vo-
luiffet, poft litem demum conteftatam poffe ob-
jici compenfationem ab eo qui in rem fuam
procurator conftitutus eft : nam & ante litem

-ocr page 356-

L i b. V.

adverfus quem appellatio ad judicem fuperiorem
fada eft, etiam vicifTim appellatione uti, & ita
quafi reconvenire appellantem , ubi non omnia
fibi ex voto adjudicata videt, (vulgo grievena
minima proponeren) neque enim ifta reconven-
tionis fpecies appellationi adverfa eft: ; cum hic
judex fuperior non de aliis judicium interponat,
quam quae prima fuerant lite decifa. Circa tem-
pus tamen reconventionis facienda:, ( ut hoc ad-
dam) Xnftruftione CurizeFlandricse art. 303 .cau-
tum invenio, poft litem plene conteftatam ad-
mittendam non elfe reum , invito a&ore, ad fa-
ciendam reconventionem. Contra, jure Saxonico
non nifi finita lite conventionis, reconventionem
fieoplacuit, tefte Berlichio concluf. pratt, part. 1.
coricl. 22. num, 53. &fcqq. Carpzovio dcf.for.
part. I. confl. 7. defin. 7.

81. Non etiam adverfus omnes aftores re-
conventionem inftituipofte conftat,feddemum,
fi nomine proprio a&ionem intentaverint. Pro-
inde etfi tutor, curgtor, procurator, admjniftra-
tor, aliique fimiles pro pupillis ac aliis, quorum
curant negotia, agentes, reconveniri quidem pof-
fint deeo , quod viciffim pupilli ac reliquij pro
quibus in judicio confiftunt , reo convento di-
cuntur debere; nontametlde eo, adquoddan-
dum faciendum prseftandum reftituenduin ipfi
nomine fuo proprio, non qua tutores aut admi-
niftratores, obligati funt; ne, dum forte recon-
Ventionis metu ipfain conventionis litem inten-
tare reformidant , ac difterunt, commoda pu-
pillorum, eorumve, quorum res gerunt, negle<5ta
depereant. Uti vice verfa tales fuo nomine pro-
prio experiuntes reconventionem pati non te-
nentur de eo, quod reo convento debitum ab
his,quorum tutelamaut negotia tra<5tant. Eoque
facit, quod tutori, pupillorum nomine petenti,
nullo jure»objicitur compenfatio pecunix, quam
ipfe tutor fuo nomine adverfario debet. /. pen. ff.
de compenfat. Cancerius ■variar. refolut. part. 2.
cap. 13. num. 13. & feqq. vcrfi qucero fecundo.
Berlichius*/./>tfrt. 1. conclufi.praff.22. num. 12.13.
Carpzovius defin. forenfipart. 1. confiit.-/. defin. 6.
Brunemannus ad /. 3 3. 3. & 4.ffi.deprocurator.
Leeuwen cenfi for.part.i. lib. 1. cap. 27. num. 6.

82. Sed nec unus exfociis, communi focie-
tatis nomine aftionem movens, reconventionem
pati tenetur nomine ejus , quod ipfe priVatim,
non focietatis intuitu, reo debet; autvice versa,
tum ,• quia hec coinpenfationem in tali cafu ad-
mitti cenfent, ut dicarrt tit.de compenfitt. 'tum ,
quia non ita finguli focii v uti quidem heredes
finguli fecundum ante dida , tartquam aftores
feparati confiderafi polfuht, nec pro fociorum
hurnero multiplicat-i cenfentur'a6i:ores autflsftio-
nes, quando focietatishomine lis movetur; fed
magis urta a6tio eft univerfitatis fociorum; qtiem-
admodurh non multiplex fed uha tantum obliga-
tio & adtio eft, cum non res fingula:,fed rerum
univerfitas in convehtionem dedufita eft. /. ficire
debemm 29. /. quod diciturS6.jf.de verbor.obligat.

T I T. I.

tum denique, quia univerfitati fociorum debi»
tum non fingulis qua fingulis debitum eft, arg.
/. 7; §. i.ffi. quod cujufique univerfit. nomine. nec
reus conventus tam cum aftore, quam potius
cum focietate contraxiffe videtur; ac proinde
alia qualitate reconveniretur a<5tor , quam qua
primitus ccepit experiri; agendo fcilicet focieta-
tem ac focios conjunftim repra:fentans, in con-
ventione autem ex propria tantum perfona pri-
vatim confideratus. Berlichius d.part.i. conclufi.
pratt. 22. num. 1 5.

83. Similiter nec aftor reconventionem pati
tenetur ab eo, quem reus ad fui defenfionem vo-
cavit, ut puta, fi emtor aliufve fimilis de re fibi
vendita, aut aliis ex caufis quaefita litem patiens,
autori denunciaverit, ut fibi affiftat, aut fe de-
fendat, ac ab ea adtione, qua convenitur, prceftet
indeihnem. Cum enim a<5tor in conventione
nullain autori fed emtori fimilibufque litem mo-
verit, abfurdum eftet, autorem nulla lite ab adtore
interpellatutn , reconventionem facere, qux uti-
que prsecedentem fupponit ac requirit conven-
tionem. Cancefius variar. refiolut.part.2.cap. 13.
circa fin. num. 61. & Jeqq. verfiu tandem. Secus
quatn dbtineret, fi autor ab emtore & fimilibus
-vocatus, ut liti alfiftat, vocantem ipfum vellet
reconvenire: eft enim eo cafu emtor non alio
quam a<5toris loco habendus; autor vero confi-
derandus tanquam reus ; adeoque deeffe tunc
nequaquam videntur termini habiles ad inutuam
petitionem movendam. Chriftineus vol.q. decifi.
94. num. 5.

84. Quod fi in rem fuam conftitutus procu-
rator a<5tione cefsa agat, non aliter reconventio-
nem, quam cedens pati debuerat, ipfepati, ac
defendere ceflionarium tenetur, quamfiin frau-
dem eorum, qui mvicem agere vellent , nego-
tium geftutn fit; fi modo hic procurator in rem
fuam non ceffis direftis , fed utilibus aftionibus,
experiatur. Sciendum enim, eos, quibus nomen
aut venditum aut donatum aut legatum eft, non
modo procuratorio nomine dire<5tas adiones, ex
ceffione fibi quarfitas , in judicium deducere ,
fed & iitiles velut fibi proprias fuo nominepoffe
intentare; five hereditate vendita de a<5tionibus
hereditariis quxftio fit, five fingulare nomen
titulo firtgulari fuerit tranflatum. /. emtor here-
ditatis 5. /.7. /. 8. /. 9. C. de hered. vel att>
vend. I. fi cum emtore 16. ffi. de paffps. Ubi
ergo utiiibus ceffionarius contendit a<5tioni-
hus, cum non alium reprafentet, fed fuo no-
•mine in lite fubfiftat, ®quum vifum nonfuit,
eum reconventione adftringi ad fubeundam ce-
deritis defenfionem , cujus perfoham non fufti-
hebat in conventione ; hifi fraude probata, cui
riullum a legibUs patrocinium eft. arg. I. fi quis
inrem 34. ffi. de procurator. Sed fi in rem fuam
conftitutus procuratOrio nomine , atque adeo
dire.ftis adionibus mandatis, agat ; diftinguen-
dum , utrurn neceflitat^ cogente, an ex iibera
voluntate ceffio fa<5ta fit. Si ex neceffitate, re-

con-

-ocr page 357-

De JUDICIIS 3 E T UBI

conventionis caufain, quse cedenti poterat mo-
veri , fufcipere non compellitur. /. fervnm 3 3.

ult. ff. de procurator. veluti fi judicio fatnilise er-
cifcunda: nomina hereditaria uni ex heredibus
adjudicata fint. /. plane 3. ff. famil. excifc. vel
uni ex pluribus tutoribus aut fidejuiforibus foli-
dum folvere parato per pupillum aut creditorem
a&iones contra reliquos contutores aut confide-
juflores ceffse fuerint ; vei alia quacunque ex
caufa contigerit adiones mandari, ad id, utvej
indemnitatem confequatur mandatarius , vel
damni, alioquinob ceffionem non fadam immi-
nentis, periculum evitet. Neque hsec juris noffri
definitio ratione deftituitur : etfi enim regulari-
ter mandatas exercens adtiones eo jure uti debeat,
quo is , cujus perfona fungitur. /. emtor. 5. C.de
hered. vel dt. vendita. novum tamen non eft, ut
fubveniatur hominibus, ex neceffitate quid fa-
cientibus, quibus non fuccurreretur , fr fponte
fua acceffiflent ad illud faciendum ; uti id evin-
cunt exempla in /. fi fidejujfor. 7. §. 1. l.de die 8.
§. tutor 4. ff. qui fatifd. cog. I. etfi pofltres 8. ff.~
fi quis caution. in jud. flfl. eaufd fatt. non obtemp.
jundt. i. flipulatio ifla 3 8. §. alteri 17. ff. dever-
bor. obligat. Sande de cefftone affionum. cap. 1 o.
num. 4. 5. JjJerlichius part. 1. conclufipraftic. 2 2.
num. 2 3. Hxc ita in ceffione neceflaria: fm a
Jibero procefferit arbitrio actionum mandatum,
nonnullis placuit , procuratori in rem fuam in-
diftinSe impofitam efle neceffitatem excipiendi
reconventionem quce ante ceffionem ipfi potue-
rat cedenti inferri. Anton. Faber conjeff. hbr. 12.
cap. 10. Donellus commcnt. jur. civii. libr. 18.
cap. 13. ante rqed. verfiu. fied tamen hoc. Sande de
lefifione aclionum cap. 1 o. num. 3.7.6" fieqq. Sed
ne vel emendationi temere nimis cum Fabro in-
dulgeamus, vel cum Donello ac Sandio fruftra
fimus in quarrend^ ceffionis neceffitate , qus
vere nulla eft ln fadti fpeciebus occurrentjbus in
l.fi quis in rem 3 4. /. pater filio 70.fi. de procura-
tor. religio mihi fuerit, a vulgata recedere inter-
pretum fententia , diftinguentium inter ceffio-
nem voluntariatn , quae ex titulo onerofo , &
eam , quse ex lucrativo fecuta eft. Ut, fi ex ti-
tulo onerofo interpofita fuerjt, non aliter recon-
ventio & cedentis defenho cefTionario imponen-
^a fit, quam fi in fraudem reconventionis a6tio-
num ceffio fabricata doceatur fin ex lucrativa
eausa , omnimodo ceffionarius ad caufam quo-
que reconventionis ex capite cedentis defenden-
dam compelli debeat. Priorem fane diftindtionis
affertionem fatis evincit. d. I. 3 4. ffi.de procurat.
de emtore hereditatis tradans, qui, ut ex libera
voluntate eam emit, nullo imminente rei fami-
liaris damno, etfi ab ea abftinuilfet emtione; ita
& fequelam venditionis , aStionum nempe he<-
reditariarum ceffionem & exercitium fponte fua
obtinuiffe credendus eft, nifi quis eadem ratione
omnium aftionum venditarum ceffionem acqui-
fitioni ex neceffitate fa6tse voluerit accenfitam;
quod quantum a vero recedat, fupervacuum eft

quisque agere etc. 34,1

dicere. Pofterius membrum evidenter apparet
ex d. t. pater filio 70. ffi. de procurator. ubi is,
cui nomen ex iucrativa fideicommiffi caufa reii-
£tum fuerat, non aliter mandata per heredes
aftione utipoteft, quam fi eofdern defendat ad~
verfuseum ipfum debitorem, cui heredes illi ex
alia ejufdem defunfti teftatoris hereditaria caufa ,
veluti tutelje adminiflratione , obnoxii fuerant.
Et quid qusefo juftius, q.uain ut is, qui ex alieno
capite coinmodum fentit, illudque in judicio
perfequitur, incommoda quoque fentiat, ac de-
fendat eodem judicio eum, ex cujus beneficio
ac liberalitate jus agendi habet. a,rg. t. fecundum
naturam 10. ff. de regul. juris. aut quid obfecro
intereft,. utrum quis ex capite cedentis patiatur
reconventionem , an ex ejufdem cedentis perfo-
na doli exceptione oppolita repulfam ferat; & ta-
inenindqbium eft, eum quidem , qui ex lucrati-
va caufa, non itein eurn, qui ex onerofa procura;-
tor in rem fuam factus eft , exceptione doli per
cedentem commiffi repelli poffe. /. apud Cetfium
4. §. fi cum legitima 28. in fine & 29. jf. de doti
mati & met. except. Neque hanc inter ceffiones
ex caufa onerofa & lucrativa faitas diftin6tionem
impugnat uipianus in l.fervum 33. §. ult.ffi.de
procurator, generaliter deflniens, procuratorem in
rem fiuam adhuc debere mandantem defiendere.
Nam , qum illa regula reftringatur iimitatione
una mox in eodern §. ult. fubjun6ta, nifi fiorte
ex neceffitatc fiuerit fiatJus procurater in rem fiuam;
atque infuper alfera per Gajum in fequenti Jege
34. propolita , fciiicet, nifi bona fide & non in
fraudem eorum qui invicem agere vellent, ceffio
ex caufa emtionis, adeoque titulo onerofo, fa6ta
fit; confequens eft , regulam illam Ulpiani, de
procuratore in rem fuam conftituto conceptam ,
veritatem non invenire , nifi in eeffionibus ex
gaufa lucrativa fa6tis , jtemque in illis, quje ev
caufa quidem onerofa , fed in fraudem recon-
ventionis, ac ejus eludendac gratia , erant inter-
pofit^, ^v '

85. Sednec apud omnem judicem reconven-
tioredefit, Etfi enim nihil interfit, utr.um ju-
dex ordinarius an delegatus fit, aut etiam certis
tantum caufis judicandis conftafutus , quoties
T«conventio eti^m ex tali caufa £it , quse ejus
poteftati <k cognjtioni commiffa flft. arg. /. cuw
Papimanus 14. C defient. & interlocut. cap. t. ex-
tra. de mutms petiriombus. Andr. Gayl libr. 1. ob-
ferv. 35. num. iflt. Menochius de arbitrar. judic.
tibr. 1. qucefl. 44. num. 2. & fiqq. non qmen
indulgendum eft, reconventronem fieri apud eos
de caufis talibus, quse ne ex fpeciali quidem jurif-
di6tionis prorogatione poflent pef eos determina-
ri :*veluti fi conventus apud judicem o.rdinarium
derenon fieudali, adverfarium vellet de re feu-
dali (cujus peculiarem judicem efle, poft dice-
tur) reconvenire ; aut vice verfa de re feudali
apud judicein feudalem ^mpetitus , eundem de
negotio ad ordinarii judicis notionetn pertinente
tentaret viciflim interpellare. Quod & aperte
V v 3 con-

-ocr page 358-

L i b. vi

Gonftitutum apud Hollandos Inftrudtione liovif-
fima Curijc Feudaiis Hollandicse. 7. Aprilis x 661.
<%rt. 9. <vol. 2. piacitor. Iioll. pag. 2648. fi modo
prima inftantia, & non per appeliationem, curia
cognofcat'. Idemqye jus eft in caufis omnibus,
qua; judicum ordinariorum jurifdiftioni fubdu-
dse, peculiarem ex legiilatoris audtorkate judicem
fortitx funtj fi de his non ita jurifdidioni judicis
ordinarii reliftis mutua petitio apud eum inftitue-
retur; aut contra; veiuti in Hoiiandia aiibique de
eaufa polfeffionis. Carpzovius defin. forenf. part.
I. confiit, 7. defin. 4. num. 3. & fieqq. Berlichius
pratt. conclufi. part. 1. conclufi. 21. num. 18. 19.
Neoftadius Cur. fiupr. decif. 127. Menochius de
arbitrar. judic. libr. 1. cap. 44. num. 11. & fieqq.
Mynfingerus cent. 4. obfierv. 90. Andr. Gayl
iibr. 1 .obfierv. 40. num. 6. & fieqq. Zaiigerusffc
exceptionibus part. 2. cap. 1. num. 378. &fieqq.
Eoque faciunt, quse tradidi tit. de jurifdiftione ,
circa prorogationem. Diftent. Cancerius var. re-
foiut. part. 2. cap. 13. num, 53. & fieqq. verfi
qucero decimo. Quod fi quantitatis intuitu judicis
poteftas limitata iit, uti ex prorogatione per liti-
gantes fa£ta etiam de majori quantitate judicare
potuit. I. inter convenientes 2S.fi~.ad municipal. I.
de qua re 74. §. l .ffi.h.t. ita & ex reconventio-
ne; fic ut is, qui quantitatem ihinorem petit,
judicis poteftatem non excedentem , refte: mu-
tua conveniatur aftione , ad eam quantitatem
tendente > quas fupra judicis iftius jurifdi&ionem
eft. l.fiidem 11;' §. 1. &ficqq. ff• dejurifidittione.
nifi judicibus delegatis caufe minores demanda-
tse fuerint, juftitia? promptius faciiiufque expe-
dienda: gratia , majoris quantitatis negotiis or-
dinario judici refervatis : tunc enim , uti pro-
rogatio admittenda non eft, per rationes in tit.
dejurifdiftione num. 35. propofitas, ita neo re-
conventiotiem admitti, ex iifdem fundamentis
verius eft , quoties praxis contraria 11011 apparet.
Carpzovius defin. for.part. i, confiit. 7. defin.4.
num. 3. & fieqq. Confer Chriftineum adMechli-
nienfi. tit* 1. artic. 16. num. 2. & fieqq.

86. Denique nec omtiibus in caufis recon-
ventio probata eft< Eteniin , impiorato tantum
extra ordinem judicis officio, fic ut iiia implora-
tio non fit actionis ioco , neque tendat ad rei
jurifve noftri perfecutionem , fed tantum ad
aftuin aiiquem expediendum , velut, infinua-
tionem alteri faciendam, aut firnile quid, recon-

ventio admittenda non videtur; cum reconven-

t'10 prascedentem requirat conventionem., con-
ventio autem judicialis non fit, ubi nihil ab ad-
verfario petituin eft, nullave a£tio inftituta. arg.
/. libertus 14. /. 15. ff. de injus vbcando. I. qua;-
fitum. 5. fifi. ad Senatuficonfi.Turpillian. Sande de-
cifi Frific. libr. 1. tit. 6. defin. 3. Sed fi implora-
• tio extraordinaria auxilii judicialis a<5tionem con-
tineat, aut aftionis vim, feu juris noftri a tertio
perfecutionem, nihil yetat, quominus mutua
petitio admittenda foret , etiamfi caufa petitio-
nis non obfervato folito judiciorum ordine, fed

T 1 t. L

de plano vel fummarie expedienda Veniat * nani
& eum qui vei interdicto vei prscjudiciali a£tione
experitur , vel legatorum aut damni infedti no-
mine cautionem poftulat , reconventum , de-
fendere cogendum , Ulpianus notat. I. fied &
hcec3%. §. non fiolum 2. Jf. deprocurator. & ex-
traordinaria de falariis petitio apud prsefidem
fa<5ta efficit , ut de mutuis quoque petitioni-
bus idem jure judicet. /. 1. §.ult. jf. de eXtraor-
din. cognit. Sande d. loco. ac quamvis in depoli-
to, &caufis momentanese pofleflionis feu fpoiii,
compenfatio non adinittatur , ne retardetur de-
poiiti aut fpolii reftitutio. l.pen. C. depofiti. /. ult.
§. 1. C. de compenfiat. ca[>. 1. extra de rcfiitut.
jpohat. Cap. tdt. extra de ordine cognit. quo fun-
damento nonnullis placuit , reconventionem
quoque denegandam efle : verius tamen eft, ei
iocuin fore , cum generaiis reconventionis sequi-
tas & hic ufum inveniat eatenus , ut depofiti
agens,aut reftitui adverfus fpolium defiderans ,
eundem debeat agnofcere judicem, alia ex caufS
viciflim conventus, neque id ufpiam nominatim
inveniatur prohibitum ; ac a compenfatione ad
reconventionem non omni ex parte argumen-
tum procedat. Zoefius ad tit. ffi depofiti. num.
10. 11. Simiiiter , etfi aiimentorum futurorum
caufa celerein defideret definitionem , adeo ut
per appeilationem fufpendenda non videaturin-
terpofiti de iis pra:ftandis decreti executio. arg.
/. idt.ffi.de appeliat. rerip. vel non. nec compen-
fatione objefta videatur interim mora prseftationi
eorundem injicienda; ut plenius dicetur. tit. de
compenfiation. tamen & hic reconventum fori
exceptione deciinatoria cariturum ratiO fuperiuS
addu£ta fuadet. Generaliter namque tenendum
eft, tum in cafibus jam enumeratis , tum in
aliis quibufcunque fummariis in judicium de-
du£tis , reconventionem ad id faltem proficere
pofte, ut aiftor fummaria agens aftione, judi-
cem eundem agnofcat mutua conventus petitio-
ne , & ita competens ibi fonjm fortiatur. Berli-
chius part. 1. conclufi. prattic. 22. num. 31. &
fieqq. Quamvis eo cafu neque paripoflu lis utra-
que decurrere debeat, neque eadem pariter fen^jtentia finiri; d. cap. idt. extra de ordine cognition.
ne caufse non priviiegiata, quse fervatis omni-
bus litium folennibus ac dilationibus expediendl
eft , caufse priviiegiatse ofticiat moramqne inji-
-ciat contra ieges, celeritatem in ea terminanda
prsecipientes; lite fcilicetreconventionis poft la^
tam in conventione fententiam deinceps ulterius
ad finem perducenda, five vi£tus in conventio-
neappellandum cenfuerit, five fententise latse ac-
quiefcendum: Nifi caufa reconventionis seque,
ac conventionis , fummaria, & privilegio cele-
rioris expeditionis donata fit. Meruia praxilibt.
4. tit 43. cap. 6. num. 4. Ut proinde cavendum
fit a Cancerio aliiique ab eo aiiegafis, exiftiman*
-tibus , caufam reconventionis ordinariam aifu-
mere naturam caufa: conventionis , & pariter
cum caufa conventionis fummaria, quafi & ipfa

fumma-

-ocr page 359-

Dejudiciis, etubi

fanimaria eflet, debere finiri. VarUr. refolut. part.
2. cap. 13. verf.quxrofepttmo nunt. 3 9. &feqq.

87. Interim filentio haud prsetermittendum,
ufu fori Hollandici reconventionem in interdi&o
quidem quorum bonorum,& aliis fimilibus adi-
pifcendse poffeflionis,reprobatam non effe ; at ne-
quaquam in interdi&o unde vi & causa fpolii ad-
miifam , quoties quis adverfus vim aut turba-
tionein auxiiium implorat , impetratis decretis,
quse appellant mandementen van fpolie, & man-
damenten van maintenue en complainte : ita de
praxi teftante Wilhelmo Grotio in ftta praxifori
Batavici lib. 1. cap. 9. num. 23. Alphenio m fuo
formulario. part. 1. cap. 14. fereinfin. & cap. 15.
poftmed.pag. mihi 129. verf.incomplainte. Adde
Waffenaar pratt. jud. cap. 14. num. 9. 1 o. Ber-
Jichiumpraff.concluf.part. 1. concluf. 22. num.20.
ubi & num. 24. poft Andream Gayl lib.i. de pace
publica obferv. 12. definit, in causa fra&se pa-
cis publicse ceffare reconventionem.

88. In quibus autern caufis hic reconventio-
nis effeftus eft, ut pari paffu unoque tempore
& eadem fententia conventionis & reconven-
tionis judicium finiatur , quandoque tainen ob
quafdam circumftantias accideje poteft, utju-
dicis oificio conventionis caufa feparetur a causa
reconventionis, & alterutra fola fine altera ter-
minetur; puta, fi judici prius evidenter liqueat
de una causa, cum altera illiquida prorfus effet,
multifque ambagibus ac ambiguitatibus etiam-
num involuta. Chriftineus ad Mechlmienf. tit. 1.
art. 24. num. 3. Mynfingerus cent. 1. obferv. 1 o.
Ut &, fi reconveniens nihil deincepsurgeat, aut
producat. Myniingerus cent. 1. obferv. 10. Neo-
ftadius Curicetlolland. decif 46. Van Alphen in
formulario part.i. cap.i. num. 17. 1S.19.pag.
mihi 3 cj.inprinc.aut fi demum poft litem contefta-
tam reconventio fafta fit. Zangerus de exception.
fart. 2. cap. 1. num. 383. Chriftineus vol. 4.
decif.94. num.6. Idemque obtinet, fiquisfe-
mel iterum tertioque citatus,fui copiam non fece-
rit,deinceps autem ante fententiam fefefiftens mu-
tua adorem convenerit petitione; eo quod quse
poft talem contumaciam fiunt, perinde habenda
funt, ac fi poft litein vere conteftatam fa<5ta ef-
fent. Anton. haber Cod. hb. 3. tit. 1. defin. 25.
Sed quibus in cafibus , definita conventionis lite,
reconventionis caufa adhuc pendens ac indecifa
reiinquitur, iiberum tamen ex jure hodiernoeft
reconvenienti jam condemnato , debitam ex
condemnatione pecuniam confignare ac arrefto
( ut loquuntur ) gravare pro eventu litis, ex
reconventione etiamnum pendentis , donec ille
idoneam prseftiterit cautionem , five civis, five
peregrinusfit, qui reconventione impetitus eft;
etfi de cive id juris Saxonici interpretibus difpli-
ceat. Berlichiusprattic. conclufi.part. 1. conclufi.2 2.
num. 5 9. 60. Carpzovius defin. forenfi par. 1.
lonftit. 7. defin. 19.

89. De cstero, illUm , qui mutua aftione
feconventus eft, non poffe rurfusadverfarium ite-

c^uisque AGEREETC. 34.$

rata infeftare reconventione , rationi conveniens
eft; ne alioquin in infinitum prope tentatis ac re-
ciprocatisreconventionum vicibus, lites immorta-
ies redderentur, aut faltem varia iila litium rnulti-
plicatio inter eofdern eodein in judicio confufio-
nem pareret, fummainquelitiumfiniendarum dif-
ficultatem. Merula praxi lib.4. tit. 43. cap.3. n. 3.

90. Forum praeterea competens facit cattfia
continentia , quam feparari, legibus interdictum
eft : neque enirn vifum fuit squurn , apud di-
verfos ventilari judices , quod in uno eodemque
judicio commodius poterat terminari. l.nulli 1 o.
C. h. t. Qua de re latius ad tit. de quihus reb. ad
eundem judicem eatur.

91. Amplius originis locus , feu patria jure
civili forurn competens effecit, fic ut vel in eo
municipio, in quo quis civis erat feu originarius,
vel in eo, ubi incola tantum erat, recte in jus vo-
caretur : municipali quippe jurifdiCtioni in utro-
que municipio fubjectus. /. incola 29. ffi. admu-
nicipalem. Bft autein originis locus, in quo
quis natus eft, aut nafci debuit, iicet forte re
ipsa alibi natus effet , matre in peregrinatione
parturiente. /. filios 3. C.de municipihus & origi-
narivs. l.i.pr. & §. %.fieqq. ffi. ad municipalem.
Mafcardus deprobat. concl. 1147. num. Chri-
ftiiieus vol. 5. decifi 3 3. & ad Mechlinicnfi. tit.5.
art. 9. num.'). (quem tamen vide iibi fere contra-
rium ad Mechlienfi. tit. 5. art. 4. num.4.) & fi ex
vico ortus fit, eam patriam habere intelligitur,
cui reipublicce vicus iJIe refpondet. /. qui ex vico
30. jf. ad municipal. Nam & qui in infula nati
funt , ejus regionis originarii dici poffunt, ad
quam ifta ir.fula pertinet : infulas eteniin Italise
effe partem Italise, ficut cujutque provincia: in-
fula: pars funt iftius provincise, Ulpianus fcripfit.
I. infulce 9. ff. h. t. fequiturque filius ex juftis
nuptiis quseiitus patris , non matris , originem
ac conditionem , nifi materna origo privilegio
munita fit: vulgo qusefitus non aliam , quam
matris originem iequi poteft. d. I. 1. §. 2. jf.ad
municipal. I. cttm legitimce 19. ff. de fiatu homin.
Tametfi vero nativitas demonftrat originis lo-
cum, ac eatenus nemo originem mutare poteft.
l.pen. C. de municip. & originar. I. ajfumtio. 6. L
incola &his 29. jfi. admunicipalem. Li.ff.de de-
curion. tamen & ex juris fidione originarius quis
eife creditur eo in loco , in quo neque natus eft,
neque nafci debuit. Nam & manumiflio inanu-
miifum reddit originarium loci ejus, in quo pa-
tronus originarius eft; adeo ut a pluribus manu-
miffus, omnium patronorum originem fequatur.
/. cives 7. C. de incolis. l.i. I. adfiumtio 6. §. ult.
I. 7. jfi. admunicipalem. quod minus iniraberis, fi
confideres, manumiffos frequenter tum nomen
patroni fui afltunfiffe , tum familiam ejus effe
fecutos, docente Briffonio antiq. hb. 2. cap. 14.
pag. mihi 122. 123. Nec minus iliud adoptio
operatur, in quantum adoptato adjicitur per ad-
optionem originis novse temporarium jus in loco,
ubi adoptans originarius eft ; duraturum ufque

-ocr page 360-

344 L i b. V. T

ad adoptionis diffolutronem. d.l.1. /. ordine 15.
§. ult. 1.16. ff. ad munkipalem. d. I. 7. C. de in-
colis. Denique& communem originis locum, feu
patriam omnibus civibus Romanis, ubicumque
natis, RomaniRomam conftituerunt. /. Roma33.
fj. ad municipalem. confiderantes fcilicet, ingen-
tem hominum ex propriis patriis undiquaque ad
maximam illam & pulcherrimam urbem conflu-
xum; Ajjnce, agedum, (inquit Seneca confol. ad
Helviam matremcap.(5.) hanc frequentiam,cui vix
urbis immcnfa tcCla fuffiaunt. Maxima pars illius
turbcepatria caret; ex municipiis & coloniis fins, ex
toto denique tcrrarum orbe confluxerunt. Alios ad-
ducit ambitio, alios neceffitas officii publici, alios
impofita legatio, alios luxuria, opidentum & oportu-
num vitiislocum quarens: alios liberalium fiudiorum
Cupiditas, aliosfpettacida; quofidam traxit amicitia,
quofidam induftria latam oftcntandce virtuti nafla
materiam: quidamvenalem formam attulerunt, qui-
dam venalem eloquentiam: nullum ?ion hominumge-
nus concurrit in urbem & virtutibus & vitiis ma-
gna pretia poncntem. In hac ergocommuni patria.
(licet in materia in integrum reftitutionis milites,
qui Roma: militabant, pro reipublicse causa ab-
fentibus habitos fuifle Ulpianus tradat. /. milites
7.ff. ex quib. cauf. majores.) unufquifque conve-
niri poterat, nifl jus revocandi domum habuif-
fet; quales erant , qui tutelse reddendse causa,
vel appellationis, vel reftitutionis petendse , vel
teftimonii dicendigratia,Romam venerant. /. con-
fenfijfie 2. §. legatis 3. & §. 4. Jf. h.t. Prsecipue
legati, qui Romae, aut alio in loco legationis
causa exiftentes , ibidem cum eft~e£tu conveniri
nequeunt, dum funguntur legatione , de debito
in fua civitate aut provincia fuacontra&o d. I. 2.

3. & §. itcm fi cxtra. 5. l.fiquis in legatione 8.
ff. h. t. I. cum quceritur 3 .ff.de legation. Imo,
Jicet fimpliciter quis eorurn ante legationern pro-
mifijret, fe Romas foluturum , tamen ipfo lega-
tionis tempore fruftra Roma; conveniretur. /. eum
qui 5. §. Jidianus 1. Jfi.de confiit. pecunia. d.l.z.

omnes autcm 4. jfi. h. t. fecus quam obtineret,
fi ante legationem fpecialiter promifHJet, fe lega-
tionis tempore foluturum. /. cum qutcritur 3. jfi.
de legation. aut tempore legationis deliquiflet,
aut contraxiflet principaliter in loco legationis:
non enim habet jus revocandi domuin, ibidem
durante legatione conventus; ne alioquin poteftas
detur legatis fub hac Jpecie res alienas domum
auferendi. d. I. 2. §. 4.5. /. non alius 2 4. §. 1 .l.fi
legationis 25. ff. h. t. idemque eft , fi in arbi-
trum compromififlet. /. non di/iinguemus 32. §.
itcm fi 9.ffi. receptis. velpro alio fidejufliJfet le-
gationis tempore & loco; /. cum fimofus 3 9. §. 1.
ff. h. t. non item fi tempore legationis confti-
tuiJIet fimpliciter fine loci adjedfone, fe folutu-
rum ,• quod ipfe in provincia ante legationem de-
buerat. /. fi quis in legatione 8. ff. h. t. de qua
quseftione plenius adtit. de conftituta pecunia tn
fine. Quin & legatum Romae reconveniri poffe
©btinuit j fl ipfe prius ibidem agat non injurix

I T. I.

fibi illatse vindicandse gratia. /. confienfijfie 2. §,
itemfi extra. 5. jf.h. t. aut divortio intercedente
legationis tempore, uxor ab eo dotis petat refti-
tutionem , dotisfavore. l.fiuxor ^2. ffi.h. t. Ut
&, quatenus in munere legationis nom impedi-
tur ; quo fundamento fi legationis tempore he-
reditatem adierit , ad folvendum quidem haud
re&e convenitur a creditoribus aut Jegatariis, fed
tamen ad fatifdandum compellitur ; uti & ad
cautionem damni infe&i nomine interponendam;
alioquin miflionem paffurus in bonorum heredi-
tariorum aut rei vitiofse pofleflionem. I. de eo au-
tem 26.1. 27. /. 28. §. i.ffi. h. t. C.seterum noftris
& plerorumque moribus originem & mutabileni
effe quantum ad efteftus , & non tribuere fo-
rum competens, quoties ibidem reus non inve-
nitur ; excepto folo majeftatis crimine ; notat
poftalios. Anton. Matthseus de auttion. libr. 1.
cap. 7. num. 11. Zangerus de exccpt. part. 2. cap.
1. num. <58. & fieqq. Refponfa JCtor. Holl. part.
3.V0I.2. cenfi. 196. num. 2. 3. Burgundus ad
confiuet. Flandr, trattat. 2. num. 3. & fieqq.
Argentreus ad confiuet. Britann. art. 9. not. 1.
num. 3. Andr. Gayl libr. 2. obfierv. 3 6. num. 7.
& fieqq. Struvius ad Pand. h. t. num. 19. Bru-
nemannus ad l. 3. C. de municip. infine.

92. Domicihi quoque intuitu conveniri quif-
que poteft, in eo fcilicet loco, in quo larem ,
rerumque ac fortunarum fuarum fummam con-
ftituit, unde rurfus non fit difceflurus, fi nihil
avocet, undeque cum profe&useft, peregrinari
videtur. l.civesj. C.deincolis. /. 2. C. ubi fienat.
velclar. feu, ut Alfenus ait, ubi quifque fedes
& tabulas habet, fuarumque rerum conftitutio-
nem fecit. /. in lege cenfioria 203. ffi. de verbor.
fignifi. Quid in definitione fit, larem confiituere *
exponit. Zangerus de exception. part.2. cap. 1.
num. 15. &fiqq- Differt autern hoc domicdium
proprie didtum ab origine ; eft enim origo ex ne-
ceflitate a natura ac nativitate, & una tantum
regulariter , non multiplex; nec fine origine
quifquam effe , neque inutari illa aut amitti ori-
ginarii arbitratu poteft, fi jus Romanum fpeftes.
/. adfiumtio 6. pr. jfi. ad municipalem. nifi quod
mulier, quamdiu nupta in domicilio mariti mo-
ratur, & fenator, muneribus ibi, unde originem
trahit, funginon teneretur. /.23./. ult. §. 3.ffi.
ad municipaiem. Contra vero domicilium ex libera
conftituitur mutaturque patrisfamihas voluntate;
neque repugnat, etiam fine domicilio civem Ro-
manum efle, dum domicilio reli<5to navigat aut
iter facit qu^rens quo fe conferat, atque ubi
conftituat. /. ejus qui 27. §. Celfiis 2. ff. admuni-
cipal. uti viciffim prudentibus placuit, duobus
locis poffe aliquem habere domicilium , fi utro-
bique ita fe inftruxit, ut non ideo minus apud
alteros fe collocaffe videatur. /. 5. /. adfiumtio 6.
§.viris 2. d.l. ejus qui 27. §. Cclfus 2.jf.admuni-
cipal. l.pen.ff. de fcnatoribus. Zangerus de except.
part. 2. cap. 1. num. 89. &fieqq. quo etiam cafu
electio videtur adoii tribuenda, incujus domicilii

loc«

-ocr page 361-

DE JUDICIIS , E T UBI

Jbco reum velit convenire, fecundum ea , qua;
ante de plurium fororum concurfu difta. arg. /.
dfbitraria 2. §. Scavola 3. ff.dcco quod certo loco.
Hilligerus Donell. enucl. libr. 17. cap. 12. lit.g.
Struvius ad Paud. h. t. num. 2 6. in fine. nifi ma-
limus , eum conveniendum efle in eo domici-
lio, ubi tempore in jus vocationis cum uxore &
iibens aut familia moratur, cum Peckio dejure
fifiendi cap, 39. num. 4. & Sim. van Leeuwen
cenfi. for. part. 2. libr. 1: cap. i 2; num. 5. Inte-
rim inflcias haud eundum, quin in dubio unuf-
quifque domicilium in ipfo potius originis loco,
quam alibi, prafumatur habere: cum ehim ab
initio jus domicilii a patre in fiiium tranflatum
fit, atque ita hlius fecutus fit domicilium habi-
tationis paternse, confequens eft, ut is, qui id
mutatum contendit, hocipfuin probet; cum in
eodem ftatu res unaquaeque manfiffe credatur,
donec contrarium demonftratum fuerit. arg. /.
filios 3. C. de municip. & originariis. I. libertus 17.
§. patris domicilitim 11. ff. ad municipal. Cuja-
cius ad d. L 3. C. de municip. Zangerus de exce-
ption.part. 2. cap. 1. num. 9. & feqq. Mafcardus
dcproliation. part. 2, cbnclufi. 535. num. 1. Chri-
ftineus vol. 5. decifi. 3 1. num. I 2, 13. Refponfa
]£tor. Holland. part. 3. vol. 2. confil. 138. num.
21. Struvius ad Pand.h.t. num. 19.

«33. Dividitur domicilium , quod aliud vo-
iuntarium fit, dum id fuo quifque conftituit ar-
bitrio ; aliud neceffarium , veluti, quod relega-
tus habet durante relegatione in eo loco, ad quem
relegatus eft ; licet & in eo loco * unde arcetur,
domicilium retinere pofftt, in quantum .habet re-
vertendi propofitum. /. filii 22. §. relegatus 3.
/. ejusqui 27. §. idt.ff. admunicip. militem quo-
que neceffarium fovere domicilium in loco, ubi
meret, fi nihil in fua patria poffideat, refponfum
eft. L municeps 23. §. 1. ffi. ad municipal. nec
male rieeelfario domicilio adnumeraverisquod
ei, quiex municipio vel provincia briundus , &
in fenatoriuin ordinem Romse cooptatus eft , ex
dignitate adjicitur ; fic ut & priftinutn retineat,
& novum.Romce videatur conftituiffe. /. pen. ff.
de findtbrib. arg. /. fienatores 2. C. ubi fienatores vel
clariff. uti & iliud, quod moribus hodiernis pere-
grinus in loco litis eligere tenetur, citationuin
ac denunciationum ftmiliumque excipiendorutn
causa , adverfario id defiderante : adeo ut ne-
que atSionem neque defenfionem proponere ui-
tra pomt, ft in domicilii eledione morator fit.
Ant. Matthaeus de auUion. libr. 1. cap. 11. num.
84. & cap. 13. num. 1, & prolixeRebuffus ad
confiit. regias tom. 3. de domicilii elettione. num. 46.
& fieqq. etiamft in lite ea non pergere , fed de-
clinatoriam fori exceptionem proponere confti-
tuiftet; cum &ea difceptatio caufaJ cognitionem,
ac pYoinde denunciationem quoque ac citatio-
nem poffit defiderare. Rebuffus d. traff. niim. 45.
Nec evanefcit fa&a femel domieilii eledio, fi lis
per fentehtiam finita fit, fed & ad executionem
fefe extendit, quippe qua; litis totius fcopus ac

QJUISQJJE AGERE E T C. 34$

finis eft. Radelantius Cunce U/trajeft. decif. 14-
uti & ad appellationem , ii per aiterutruin a len-
tentia judicisinferioris provocatum llt, fi modo
eodetn in loco appellationis quoque c;)ufa venti-
landa fit ; nifi novuin ipfe maluerit domicilium
eligere, & hoc adyerfario fignificet. Rebutfus
d. tratfat. rium. 19. & fieqq. & num. 25.' Et , fi
intervenerit pendente lite niors ehgentis, dubiuiii
non videtur, quin , uti lis ipfa per heredes eo^
dem in loco ad finein perducenda eft , licet ipfi
alibi foverent domicilium,,arg. /. ubi acceptum 3 o.
ff. h. t. l.pen. ff. dejttrifidiff. ita quoque domi-
cilii eleftioad denunciationes citationefque here-
dumfaciendascenferi debeat continuata.

94. Aliud infuper proprie didtum domiciliutn
eft , quod quis fibi conftituit animo inde non
difcedendi, fi non aliud avocet, juxta defcriptio-
nem fupra propofitain , & ex quo ftatim incola
fit, & legibus loci fubjedus, licet civis non fiat.
/. pupUlus.efi 239. §. incoia 2. ffi. de verbor.fignif.
arg. /. incola 29. ff. ad municipaiem. Msvius ad
jus Lubecenfie lib. i. tit. 2. num. 53. & fieqq.,
& num. <58. Chriftineus ad Mechlin. tit. ad
rubric. num. 3. & art. 1. num. 9. Andr. Gayl
lib. 2. obficrv. 35. num. 4.. Carpzovius dcfin.
fiorenfi. part. 3. confitt. 12. dcf. 16. mpr. aliud
minus proprium , in quo iliud propofituin per-
petuo commorandi deeft; quod & in domicilio
litis causa elefto , & eo, quod relegatus in locb
relegationis, aut miles, ubi meret, habet, anitnad-
vertere licet. ISIeque his abfimile eft illud domi-
cilii genus, quod ftudiofi in eo fovent loco, in
quo degunt ftudiorum causa ; in quo, ad oppo-
fitionem veri dbmieilii ftudiorum caufa pere-
grinari, irno, amore fcientix exules fieri, dicun-
tur. auth. habita C. ne filius pro patrc. abeffe ftu-
diorutn caufa. /. ncc non 2%.pr. ff. ey quib.cauf.
majores. & Romce ftudiorum causa .agentes, do-
micilium ibi non habere. /. lex Cornelia j. §.fita-
men $. ffi. de injuriis. nifi decetn annis tranfadis
eo loci fedem ftbi conftituerint. /. ncc ipfi 2. C. de
incolis. Vide Chriftineum vol. $. decifi. 3 4. & ad
Mechlinienfi. tit. 5 . art. 9. rium.6. Mafcardum de
probation. conclufi. 5 3 5. num. 14. & feqq. llc-
fponfa JCtor. Holland. part. 4. confil. 174, Pec-
kiurn de tefiam. conjugum /ib. 4. cap. 35. num. 4.
& fieqq. . , . ,

95. Utiautemuxor mariti dignitatem fequi-
tur , ita& domicilium ejus; /. exigerc 6^.ff.h.t.
l.ult. §. 3. ff.admunicipa/cm. t. ult. C. de incolis.
I. mulieres 13. C. dc digmtat. I. mulierem 5. ff.
de ritu nuptiar. nifi fua voluptate maritus iti pa-
tria uxoris fuae domicilium defixiffet. l.fi iripairia
5. C.de incolis. retinetque illud uxor amiflo ma-
rito, dignitatis exemplo ^amittit tainen, nuptiis
aliis intervenientibus. l.fitii 22. §. vidua, 1. fj. ad
municipal. junft. d. I. ult. C. de incolis d. L 13. C.dc
dignitat. Neoftad- Cur. Holl. decifi. 5 . verfi 't is
huyten. aut fi ipfa, jain viri poteliate foiuta , alio
domieilium re ipsa tranftulerit > fuo' afbitratu.
Zangerus 4e exception. pari. i* cdp. i.mm.pp.

X x fhhe'

-ocr page 362-

34.6 L i b. V.

Plane fi in matrimonium non legitimum fefe mu-
lier dederit, particeps domicilii maritalis non fitj
eo quod ex conjun&ione taii neque vir neque
uxor neque matrimonium inteliigitur. /. de jure
37. §. ult. jf. ad munieipalem. junft. §. penuit.
Jnftit. de nuptiis. Et quamvis multis in pardbus
juris noftri iponfa uxoris ioco fit, veluti in inju-
riis , dotis privilegio , dotali fundo, aiiifque /.
itemapud 15. ^.jponfium 24. jf. de injuriis. l.fi
fiponfia j^-jfi. dejure dotium. /. lexjulia 4. jfi. de
fundo dotali. domicilii tamen intuitu contra eft;
cum defponfata ante contradas nuptias fuum
domiciliutn non mutet./. eaquce dejponfia 3 2.jf.ad
municipalem. Zangerus de exception. part.z. cap. 1.
num. 5 jeqq. Struvius ad Pand. h. tit. num. 2 8.

96. Famuios anciiiafque noftrates quod atti-
liet, etft liberi fint, & certa mercede conduifti
nobis operas prceftent, nec familiac noftrar per-
petuo addidti fint; tamen vix eft, ut exiftime-
mus eos proprium retinere domiciliuin , quippe
a quo plerumque eos recedere animo non rever-
tendi, experientia teftatur. Quinpotius eos ex
domicilio domini , cui miniftrant, cenferi, &
competens fortiri forurn, fuadent juris rationes:
fi enim nuncii fcholarium ac miniftri cum fcho-
laribus ftudiorum causa degentes , ex perfona
eorum , quibus miniftrant , forum fortiantur
privilegiatum, & ex quali quali domicilio ac jure
fcholarium in loco ftudiorum seftimentur, auth.
habita C. ne filim pro patre. cur non, ceftante
foro illo privilegiato, in loco domicilii dominici,
proprie fic difti, convenirentur, ratio non eft.
Cui accedit, quod & liberti Romani, utcunque
liberi, patronorum fuorum non originem modo,
fed &domicilium fequebantur, quos tamen in
obfequiis & operis prseftandis non longe a famulis
hodiernis abiifle conftat. /. adfiumtio 6. ff. ad mu-
nicipalem. In eamque fententiam confpirat con-
Ventio circa in jus vocationein inter Hollandos
Ultrajedinofque inita 23. Augufti 1657. ^art- 7-
•voi. 2. placitor. Holl. pag. 1161.

97. Quoties autem non certo conftat, ubi
quis domicilium conftitutum habeat, & an ani-
mus fit lnde non difcedendi , ad conjefturas
probabiles recurrendum , ex variis circumftan-
tiis petitas, etfi non omnes aeque firmae, aut fin-
gula? fok confideratse non a:que urgentes fint,
ied multum in iis valeat judicis prudentis & cir-
cumfpedti arbitrium. Sic enim in dubio in loco
originis & domicilio paterno quemque prsefumi
continuafle domicilium , jam ante diftum.
Idemque eft, fi in aliquo loco majorem bono-
rum partem poflideat: aut bonis divenditis, quse
alibi poflidebat, in aliam urbem cum familia fe
Contulerit, ibique aifidue verfatus fuerit : vel
jus civitatis aliquo in locofibiacquifiverit,atque
ita illic habitet. Quse univerfa prolixius venti-
lata, vide apud Zangerum de exception. part. 2.
cap. 1. num. 10. e'yfieqq.adnum.66. Radelan-
tiurn Curice Uitrajeft. decifi. 126. num. 4. (jfeqq.
Menochiuin lib. 6. prcefumt. 42. & de ctrbitrar.

T I T. I.

judic. lib. 2. cafiu 8 6. Mafcardum de probation,
conclufi. 535, Struvium adPand. b. t. num. 22.23.
24. & num. 32.33. 34. Refponfa JCtor Holi.
part. 3. vol. 2. confil. 13 8. & confil. 196. & confil.
3 17, revera 217. pag. 5 7 5. jeqq.

98. Illud certum eft, neque folo animo atque
deftinatione patrisfamilias, aut conteftatione fola,
iine re & fa£to, domicilium conftitui. /. domici-
lium 20. /. ejus qui 27. §.7? quis 1. jf, admunici-
palem. neque foia domus comparatione in ali-
qua regione. /. libertus 17. §. fiola 13. ad munici-
palem. I. cum neque 4. C. de incolis. neque fola
habitatione,fine propofito iilic perpetuo morandi:
cum Ulpianus a domicilio habitationem diftin-
guat, dumaflerit, legein Corneliam injuriarum
de domo vi introita, ad omnem habitationcm in
qua paterjamiiias habitat, licet ibi domiciiium non
habeati pertinere; neque eum , quiRomse agit,
(id eft, habitat) ftudiorum causa, ideo ibidem
domicilium habere. l.lcxCornelia 5. §. fi tamen 5.
jf. de injuriis. Zangerus de exception. d.part. 2.
cap. 1. num. 12. & fieqq. Menochius de arbitr.
judic. lib.i. cafiu 86. num. y&jeqq. Refponfa
Jurifc. Holl. part. 3. wl. 2. confil. 317. ( revera
2 17. ) num. 6. Multoque minus , fi non niii
tabernam, aut pergulam, autarmarium, authpr-
reum , autoflicinam, in aliquo loco promercii
causa condudtam habeat, aliterve conftitutam.
arg. l.heres 19. §. proinde 2. in fine Jf. h.t. vel
litis aut alterius negotii peragendi causa, vel ope-
ris perficiendi vel negotiationis exercenda: gratia,
alicubi commoretur. arg./. 2. §. legatis 3 Jff.h. t.
l.i.jf. cum qui appellavit in provincia defendi.
Chriftineus ad Mechlinienfi.tit. 5. art. 9. num. 6.
Relponfa JCtor. Holl. part. 3. vol. 2. confil. 138.
num. 24. & fieqq. Qua ratione refponfum quoque
aliquando fuit, eurn qui in Indiam orientalem
profeftus fuit, domicilium non amififle. Refpon-
fa Jurifconf. Hoiiand. part. 3. voi. 2. confil. 3 17.
( revera 217.) pag. mihi 574. Quod tamen
noftris moribus ex novifllmo jure de iis , qui
Indiam orientalem petunt, quodammodo muta-
tum eft , ut dicetur in materia fuccefllonis ab
inteftato. vide interiin placituin Ordinum gene-
ral. 1 o. Januarii 1661. vol.2 .placit. Holland.pag.
2634. Similiter , qui muneris aut iegationis
implendac causa ad alium delegatur locum, veluti
apud nos ad collegia Ordinum generalium, con-
filii ftatus, rationum, archithalaflica, & his fi-
milia, etli iftis in locis, ad qux miftus eft, ha-
bitet, domicilium tamen ibi non fixifle , fed in
regione, unde miflus eft, illud retinuifle, etiain
quantuin ad fuccefliones in bona mobilia, verius
eft: nain & Senatores Romanos domicilii jus in
municipio , unde oriundi , retinuifle , antea
di&um eft,- adeout, in urbe domiciliuin magis
habere viderentur, quain revera haberent. l.pen.
jfi. de jenatoribus. Mjevius adjusLubecenfi. qucefi.
prcelim. 3. num. 39. Leeuwen cenfi. fior. part. 1.
itb. 3. cap. 12. num. ult. Struvius adPand.h.t.
nttm. 25. m med. Refponfa JCtor. Holland. part.

-ocr page 363-

347

Scpart. 4. confil. 271. dcpart.-). confil. i-'p<tg-
21. 22. Idemque in advocatis obtinet , qui
praxios causa fele ad curiam fuperiorem contu-
lerunt ex patria urbe, ejufdem curia; jurifdiftiOni
fubjefta. d.part. 4. confil. 271. Leeuwenrf./oco
Coniiderandum tamen , eos , qui quantum ad
fucceflionem aliofque effedus domicilium per
negotiationem , tabernam, nudam habitationem,
non conftituiffe intelliguntur, nihilominus, quan-
tum ad forutn competens attinet, iilis in locis ,
dum illic degunt, rede conveniri; maxime poft-
quam invaluit , arrefto fundari jurifdidionem
in omnes, quiin territorio deprehenfilitis causa
fiftuntur; nifi nominatitn inveniatur ipfis privi-
iegium datum , ne ordinario judici iftius loci
fubfint. vide Sangerum de cxception. cap.i.part.
2. ntitn. 123. & feqq. Straccam de mercatura
partic. fecunda ultimcepartisprincipalis, quomodo
in caufts mercat. procedend. ftt. num. 19. & feqq.
Brunemannum adl. 19.jf.b-t. num. 14. &Jeqq.
Groenewegen ad L unic. C. ubi conven. qui certo
loco dare.

99. Mutat unufquifque domicilium fuo arbi-
trio, ad id faltem , ut jurifdiftioni definat in po,-
ilerum fubje£ius effe ; imo & , ut onera evitet
perfonalia in loco dotnicilii dereiifti fubeunda;
i.fi in patria 5. 1.6. C. de incolis. I. ult. C. de mu-
mcipib. & origin. I. domicilikm 20. I. nihil efl 31.
ff.admunicipalem.l.in bello 12. manumittendo9.
I. poflliminti jus 5 §. ult.ff. decaptiv. &pofllim.
jEtfi enim Romanis placuerit, illum , qui dere-
!i£to originis ioco domiciiium alio tranftuiit, mu-
neribus & jurifdidtioni utriufque loci ac magiftra-
tusparere debere. l.incola 29. Jf. ad municipalem.
I. 1. &ult. Cod. cod. tit. Lprivilegio 6. C. de tncohs.
id tamen ad eos , qui non originis fed domicilii
proprie difti locum reliquerunt, ac alio tnigra-
yunt, extenfum haudfuit, cum a Modeftino in
l. incola jam 3 4. ff. admunicipal. traditum fit, in-
tolam jam muncribus publicis deflinatum , nijipcr-
feffo munere, incolatui renunctare non pojfe; cui
confequens eft, munere nondum impofito, eum
potuifle incolatui ftc renunciare, ut in pofterum
imponendis illius loci muneribus obnoxius non
flt: quod & innuit. /. 1. C. de incolis. Quo etiam
refpeftu domicilii rationem temporariam ejfe Papi-
nianus obfervavit ; conciudens > patris domi-
cilium filium , aliorum incoiam , civilibus mu-
neribus aliense civitatis nonadftringere; cum in
patris quoque perfona domiciiii ratio ( quantum
ad inunera fcilicet) temporaria fit. /. libertus 17.

patris 11 .ff.ad municipal. Prseterquam quod
nunc fere paffim ufu receptum eft, etiam mi-
grantes ex ioco originis, ac domicilium aiibi con-
ftituentes non amplius perfonalibus poffe gravari
oneribus , ab originis magiftratu decretis ; de-
ficiente fcilicet exigendi feu exequendi poteftate,
dum non eidem fed diverfis fepe principibus
liibeft originis, & domicilii deinceps per tranfla-
tionem conftituti locus; cum contra municipia
omnia, in quse Quirites., faiv^ civitate , migra-
bant, uni fupremo parerent priiicipi Romano.
Groenewegen ad l. 31. & 34. ff. ad municipa-
lcm dT ad 1. 1. C. dc mttnicipibus. Andr. Gayl
lib. 2. obferv. 36. num. 3. & 10. Et hxc quidetn
ita , nifi caterVatiin migrando fic iinminueretur
civium numerus, ut reliqui tandetnferendis one-
ribus publicis ob numeruin imminutuin define-
rent pares effe. Grotius dejure Belli ac pack hb.z.
cap. 5. nttm. 24. Perezius adtit. Cod. demunicip.
& origin. num. 17. 18. Groenewegen add. l. 31.
Jf. ad municipal. num. 5. parens p. mem. PauluS
Voet de flatutis feci. 5. cap. 2. num. 8. HinC &
pcenas quandoque impofitas fuiffe illis, qui diffi-
cilioribus temporibus frequentes patriam ac do-
micilium deferebant, notat Groenewegen d.loco.
ac multis in locis tributum exigi a migrantibus,
puta decimse, quandoque & quinse partis bono-
rum, alibi in fucceflionutn materia dicetlir, cum
& peregrini in bona civis fuccedentes idem fo-
leant fubire onus , quod jus ijfuce vel exuce di-
citur. Vide interim Andr.Gayl d. lib.i.obferv.T,6.
ttum.10. Groenevvegen d. loco num. 2. Refponfa
Jurifconf. HolJ. part. 4. confll. 271. Sententieh
van den Hogett & Provincialett Rade yatt Holland
!TLeeland, &c. decif. 30. 32. 33. 39. Mjevium
ad jus Lubec. qucefl. prcelim. 6. nutn. 13. Neque
dubium , quin migrans jura amittat ac Privilegia
& immunitates domicilii prioris; ac conCeptuS
poft migrationein patris futurus non fit civis il-
lius loci, unde pater migravit , etfi pater illic ori-
ginarius fuiftetl Andr. Gayl hb. 2. ohfcrv. 36.
num. 7. 8.9. Chriftineus adMecblin. tit. 5. art. 4.
num. 2. Non tamen in dubio prarfumenda fa-
cile domicilii mutatio; fic ut eam allegans, tan-
quam rem fa£ti, probarc teneatur. arg. /. nec ipfl
2. C. de incolis l. dotnicilium 20. ff. ad municipat.
probatur vero mutatio iifdetn fere modis, quibuS
& pritnam ejus conftitutionem probari, fuperius
velut per indicem relatum eft; quibus adde Stru-
vium ad Pand. h. t. num. 32.33.34..

100. Quod fi pater mutaverit domicilium,
non ideo ftatim & filius illud mutaffe cenfendus
eft. Quamvis eniin originein patris filius fequa-
tur, fic ut & iJJic in ambigUo domiciiium fiaber^
credatur; non tamen ita eX neceffitate domicilio
paterno adftridtus eft, ac Ulpiano tefte , Civl-
tatein quidem, ex qua pater ejus naturalem ori-
ginem duxit, at non doffiicilium, fequitur. /.
adfumtio 6. §. filius 1. /. libertus 17. §. pattis 11.
ff. admunicipalem. fuumque fibi feorfim a patre,
ubicunque voluerit, domiciliiim fua poteft con-
ftituere voluntate, aut conftitutum retinere. /.
placet 3. §. ult. I. 4. ff. admunicipalem. Qusc evi-
dentia, fi filius jam majorennis fit, fic fua: tu-
telsc fuoque reliftus arbitrio , ut rerum adinini-
itratio ac domicilii novi conftituendi jus ei ob iu-
bricum setatis non videatur denegatum. Plane,
fi etiamnum minorennis fit , patre vel matre
vidua domicilium mutante, filium etiam videri
mutafle, fi & ipfe tranflatus fit, nec ex prioris

Xx 2 fed

DE JUDICIIS ) ET U B I QUIS QU E AGERE ETC.

I, confd. 294. & part. 3. vol. 2. confil. &

-ocr page 364-

34$ ' L i b. V.

fed novi domicilii, a patre matreve recenter con-
ftituti, jure cenferi in dubio debere, rationis eft.
Utut enim haud difficulter admittendum fit,
minorennein non magis poffe domicilium muta-
l*e , quam contrahendo fe obligare : tamen,
quemadmodum contrahere auftore tutore per-
miffum ei eft, ita & domicilium cum patre ma-
treve , tanquam tutela? ejus aut faltem educatio-
ni prsepofita, tutoribus ca:tcris non contradi-
centibus, mutare nihil vetat : nifi ex circum-
ftantiis manifeftum eflet, talem doinicilii pupil-
laris tranflationem in fraudem proximorum ,
fpem fucceffionis ex prioris domicilii lege haben-
tium, faclam efle. Quid enim, fi pater materve
ex ea Hollandice parte , qua; jure Scabinico regi-
tur, & in qua , foluto per mortem conjugis ma-
trimonio , fuperftes liberis nequit ab inteftato
hercs cffe, in aiteram ejufdem Hollandia; partem,
quse jure iEfdomico, parentem fuperftitem ad
luftuofam filii hereditatem vocante, utitur, do-
micilium tranftulerit, quod impuberem Janguen-
tem videt , ac propediem turbato mortaJitatis
ordine fibi orbitatem fuperventuram veretnr,
quo poflit ex novi domicilii jure impuberi fuc-
cedere ? vix iane fuerit , ut pupilli intuitu illa
domicilii mutatio rata fit, aut immutet fucceffio-
nis ordinem, ac tollat fpem aliis, quam parenti
luperftiti, fecundum prioris domicilii leges qux-
iitam. Neque enim malitiis & fraudibus hujuf-
modi indulgeri , ac portam legum circumven-
tionibus aperiri patitur juftitia, & obfervanda
inter gentes vicinas bona iides. Contra, fi nulla
talis hereditatis aut alterius commodi, cum ter-
tii detriinento captandi, ratio appareat; fi cum
parente, juftam aut probabilem migrandi caufam
habente , liberi fani vegetique migrent j aut ejus
jam a;tatis fint, ut teftamento de fua poffint fub-
ftantia dilponcre ; nihil impedimento eft, quo-
minus talis migratio parentis fuperftitis , bona
flde fafta, etiam ad domicilii pupillaris tranfla-
tionem cfficax foret, etiamfi deinde ipfis finete-
ftamento decedentibus parens fuperftes ex novi
domicilii jure heres fit ; cutn utique setate non
impediente potuiflent teftamento condito paren-
tem a fua depellere fucceffione , fi fibi heredes
noluiflent eos , quos domicilii prioris vocabat
lex: quod dum non fecerunt, fponte fua viden-
tur parenti fuperftiti hereditatem ab inteftato
reliquifle. arg. I. conficiuntur 8. §.fedidco i.fi.
dejure codkillor. aut fi necdum per atatein tefta-
menti faftio iis conceffa eflet, durum tamen
nimis foret , tam ominofam & voto parentum
contrariam facere migrationis interpretationem,
quafi fucceffionis obtmenda' ergo ea fuiffetex-
cogitata ; vigentibus valentibufque tunc liberis ,
& jam patri jam matri praffidium atque decus,,
ubi adoleverint, promittentibus, ac ex commu-
ni parentum voto & ratione naturali, quafi lege
quadam tacita , ad parentum hereditatem vo-
candis. arg. /. eum tale legatum 72. pr. jf. de con-
dit.& dmonfirtf. junft. /. cumutiQj.fi'. dcbo-

1 o

X I. T. 1.

7iis.damnatormn. fi.;mm etfi ij. ff. de inoffic. te-
flam. Yide Ilefponfa Jurifconfult. Holland. part
i. confil, 21. Rodenburch dejure conjugtmtraff.
prcel}min. de ftatutor, diverfit. tit. 2.. parte altcrd
cap. 1. num. 6. & cap. 2. num. 2.3. pag. mibi 11 o.
D. Someren dc jure novcrcarum cap. 5. part. I».
num. ult. infine.

1 p 1. Cum vero uxor per matrimonium trans-
eat in viri domicilium, atqueinfuper in potefta-
te viri fit, quse maritalis poteftas in variis tutQr
ria potentior eft ex hodierno jure , vix dubium
elle poteft, quin marito inigrante , uxoris quor
que intuitu domi^ilium debeat ccnferj tranflar
tum : ufque ad^o, ut 8c viris_;doftiifimis vifum
fuerit, mutile efle dotale paftum.quo id age-
retur , ne invita uxore liceret nrarito dpmiciliuifi
mutare, atque etiam placuerit, lnarito relcgatp
a loco domicilii, ideoque neceflarium alibi con-
ftituente , uxorem invitam obflripgi ad id , i^t
novum inariti relegati domicilium & ipia feqqa-
tur. Quid enim, fecundum Ulpianum, tfi?n
humanum eft , quam ibrtuitis caiibus mulierjs
maritum, veluxorem viri, participein eife. l.fj>
cumdotcm 22. §. ji maritus 7. jf. Joluto matrimon.
Eft lane matrimonium individua,yit££ confuetLj-
do , coniortium ompis vitae; cujus.proinde vin-
culo per relegationem haud difloluto, feparatio-
nem focietatis atque cohabitationis fieri, contra
nuptiarum fcopum efiet. arg. I. 1. ff. de rtUi
nupt. §.1. Inftit. de patriapotefiate. Denique fe-
cundum naturam eft, ut quce ex viri dignitale
commoda fentit, etiam migrationis incommoda
non a;gre admittat. arg. /. 10. ff. de regul. juns.
Carpzovius praff. crimmali quaft. 130. num, 44.

fieqq. Groenewegen ad l. 5 .ff.de bonis dam-
nator. Neque aliud dicendum erit j fi forte vei
ex neceffitate relegationis, vel fua voluntate, ma-
ritus domicilium transferendo deteriorem redde-
ret uxoris conditionem , ob au6tam ex novo dor
micilio mariti poteftatem , quse in priftino mi-
nor erat; aut ob id , quod ex novi domicilii lege
conjugibus permittitur fibi invicem ultima vp-
luntate gratificari , cum icl prioris domicilii jure
appareret inhibitum ; ac fruftra uxor fuerit, aut
heredes ejus, h propterea a migrante maritoid,
quod intereft , putarent exigendum efle. Cum
enim per nuptias uxoris quidem, conditio d.qte-
rior fiat, dum illa , antea fui juris rerumque mor
deratrix, mantali fubjicitur poteftati ac tutefe.;
maritus autem fuam conditionem per nuptias
non deteriorem fed plerumque meliorem reddatp
aut faltem non imminuat liberum illud , qup.d
ante nuptias habebat arbitrium; abfurdum
ret, illum , cui antea libera competebat migran>-
di facultas,, nunc matrimonio contrafto deftitui
illa migrandi licentia, aut faltem metu peenx &
prseftationis ejus quod intereft abfterreri, ne eo
migret, qup.forte vel dignitatis obtinenda¹ fpes
veivaletudinis Ijeiye familiaris ratio, aliave pfea
vocare videbantur <1c mvitare. Nc dicam , ;td-
mifla illa ient.entia j quod uxor- ob migrationem

2 T )

con-

-ocr page 365-

De judiciis, et uei

contendere polTet ad id quod intereft , etiaiji a i
contrario tunc illud quoque nrarito induigendum
fore,"ut ob udlitatem familiar migrans ex loco, ■
in quo amplior pleniorque maritalis in uxorem
& boiia ejus poteftas eft , ad locum, cujus lege
minus liberuin maritis in uxores ac res uxorias
jus tribut.um eft, viciffim ab uxore aut ejus he-
redibus perfequeretur , quanti ejus intereflet,
adeo adftridam & imininutam ex novi dqmjcilii
lege exercere poteftatem : quod tamen uti ratio-
ne deftituitw, ita nec ufu iervari, manifeftum
eft. Si tamen fpeciali pado dotali ad majorem
rerum uxoriarum confervationem ac fecuritatem
id aduin. fuerit, ne alio .maritus rnigret j etfi
conventio taiis ipfam domiciiii transferendi liber-
tatem impedire marito nequeat , quia tamen
neque honeftati neque bonis moribus repugnat,
in quantum confervationi bonorum uxoris per
earn provifum eft , dum uxor multifariam paci-
fcendo falvam ftbi familiarque fuae poteft efficere
dotis caufarn; non abs re fuerit, marito contra
paftionem aliorfum migrante , uxori indulgeri
ad id quod intereft aftionem , fi forte in rebus
fuis ex rnariti facto , fecunduin novi domicilii
jusplenius interpofito, lcefionem uxor fqftinue-
rit, quarn ex prioris domicilii lege npn potuifiet
fubire alienatis forte per maritum rebus uxoriis,
aut uxore ipsa ex mariti contradu vel deii&o
devincia, curn prioris domicilii jus alienationem
aut obligationem talem inutilem ftatuiftet ac in-
eftlcacem. Gomezius variar. rcfohit. tom. 2,. cap.
1 o. num. 24. llodcnburch dejurc conjugum trati.
prcclimin. de jlatutorum dvvcrfit. tit. 4. parte aitcra
cap.l. num. 3. 4. Quem tamen puto perperam '
Ibidem in eo qusefiviffe intereffe uxorium, quod
maritus forte ex loco , in quo gratificatio inter
conjuges interdida erat, ad eum, in quo per-
mifla , larem tranftulerit ; Neque enim poteft
ullatenus illa liberior fibi mutuo gratificandi h-
centfa uxori cum viro migranti fraudi efle; cum
utique etiam poft migrationem ei adhuc liberum
prorfus fit, nullam in maritum teftamento vel
aliter conferre iiberalitatem , atque adeo non-im-
plere finem ilium , quem forte migrando videri
poifet maritus intendifle.

102. Sed, ut ad forum competens ex causa
domicilii redeamus , confiderandum , uti heres
lion fucceditin defundi domicilium , fed fuum
retinet, ita &; ex defundti domicilio eum forum
competens non fortiri : efle enirn domiciiium iis
accenfendum , quse perfonalia funt, ac morte
perfonje ev^nefcunt, frequentius probatum eft;
eoquod ab animo ac voluntate hominis in uni-
verfuin tum conftitutio ejus tum continuatio
dependet. Dum ergo-_;morte ceflat voluntas , ac
per id etiam tolluntur. ea, quse ab ilia pepende-
rant voluntatc. arg. /. locatio 4. ff. de locati. aliud
dici non ppt^.ft > quam quod etiam morte perie-
rit domicilii jus. Neque hifce contradicit Ulpia-
nus, ajens , heredem abfentem ibi defendendum
eife, u^i defundus debuit. /. beres abfens 19.

qju i s qjj e agere etc. $ 49

ff. h. t. nam vel re&e ea intellexeris de cafu, quo
defundtus ipfe judicium jam acccperat ; tunc
enim, quia lis ibi finem accipere debet, ubi ini- -
tium habuit, hereseodem inloco defendere te-
netur, etii domicilium alibi habeat , ac abfens
iit. /. fi is qui Romce 34. jundt. /. ubi acCeptum
30.fl.h.t. Vel etiamnon inepte dixeris , non
iiiic de loco domicilii defundi tractflfi, fed ma-
gis loco contradus vel quafi ; iic ut mens' jurif-
confulti fit, heredem abfentem , id eft, aiibi do-
micilium foventem, defendendum & conucnicn-
dum ejfe, ubi dcfunttus debuit; id elt , ubi de-
fundus ad folutionem faciendam obligatus fuit,
five ibi contraxilfet , iive ad eum locum defti-
nallet contradus, aiibi initi, implementum ; f
modo ibi inveniattir ; nulloque fuoproprio privi-
legio excufari. Alium d. iegi fenfum , fed minus
feiiciter, adfcribit Dpneilus commcnt. jlins civil.
libr. 17. cap. 11.

103. Reftat, ut de foris priviiegiatie fubjicia-
mus ; qualia jus Romanuni nonnuiia induxit,
mores vero hodierni multifariam auxerunt. Mi-
litibus quidem hoc datmn fuit, ut tum m civili-
bus , tum criminalibus in caufis pecuiiares judi-
ces fortirentur. /. ult. C. de re mtlitari. I. pen. C.
de pattis. l.pen. C. h. t. I. magifierice 6. C. deju-
rifiditfione. Puta duces fuos; unde & judicium
iilud ducianum appeilatmn fuit. d. I. ult. §. 3.
Et olim quidem ad duces ac centuriones milita-
rein pertinuifle jurifdidionem ex Juvenale Sa-
ty'r. iilt. & Poiybio Itbr. 6. conftat. Dein Vero
inagnam inilitaris jurifdidionis partem prafedis
prsetono cefllile, &pieniorem licentiam ad difci-
piina' pubiicse emendatioriem, teftaturCharifius
l.i.jf. de ofific.prccfctfi prcetorio. donec per Con-
ftantinum , ademta praefedis prsetorio poteftate
in militares viros , magiftris militum datum fuit
judiciorum milicarium tum civilium tum crimi-
nalium jus atque arbitrium. I. 1. C. de offic. ma~
gifiri mtlit. I. magifierice 6. C. de jurifid. omn.jud.
I. fin. C. de re mtlttari, ibique Cujacius. Sed ex
Anaftafii conftitutione tandem etiam ducibus
militaribus iterum judicia militaria fuerunt com-
municata. d. I. fin. C. de re militari. nifi ducibus
ipfis aut caftrorum prsefedis iis intercederet;
quos nonalterius, quam inagiftri ofllciorum ju-
dicio fubjacere, a Leone ac Zenone conflkutum
eft. /. viros fpetfabtles 8. C. de diverf. offic. & ap-
parition. Edi vero nonnullis placuerit, ducuin
militarium jurifdidionem non ultra militaria ex-
tendi deiida , ad communia nequaquain perti-
nere : generaiiter tamen fine criminum diftin-
dione miiites delinquentes ad fuos , fub quibus
militant, duces remittendos fuifle , nec abalio,
quam a fuo judice exhiberi, ac , fi in culpa ef-
fent, coerceri potuiffe , evincunt. /. dc militi-
bus 9.ff.de cufiod. & cxbib. reor. l.i.C. de exbib.
& tranfimitt. rets. I. i.C. de offic. magifiri mtlit. I.
magifierice 6. C. de jurifiditf. omn.judic. ac confir-
matur id ipfum Conftantini Imperatoris refcripto
in /. 2. Cod, Theodofiani de jurifddtfione. ubi, curn
X x 3 clidum

-ocr page 366-

L i b. V. T i f. L

diftum eflet, provinciarum reciores in civiiibus
caufis iitigia etiam inter militantes terminare ,
fubjungitur, in criminalibus caufis, fi miles po-
pofcerit reum, tunc provincise reftorem inqui-
rere : fin militans aliquid admifijfie firmetur , eum
tognoficere, cmmilitaris rei ctird mandataefi, nui-
la fafta criminum diftinftione, fed tantum in-
ter caufas civiles 8c crirbinales difterentia notata.
Neque huic fententise adverfatur. /. 2.& fi.
dere militari. I. fin.fifi.de accufiat.Li. Cod.adleg.
Cornel. de ficariis. novella 8. cap. 1 2. quibus moti
plures, & inter eos Anton. Matthasus de crimi-
ritb. libr. 48. tit. 13. cap. 5. num. 3. in aliam in-
clinant opinionem; pleniorem enim ad argumen-
ta inde petita reiponfionem dedi in traffi dejure
militari cap. 7. num. 8.

104. Sed jure noftro hodiei^Jno paulo aliter
obfervatur: etenim ab Albano duce lataffi anno
1570. conftitutionem refert Chriftineus vol. 5.
decifi. 2 21. num. 16. 17. qu2 cautum-j ut de
omnibus deli&is militaribus foii cognofcant judi-
ces militares , uti & de communibus, ih caftris
vel expeditione vel hibernis vei in commilito-
nes perpetratis: extrahos cafus propter delictum
commune milites a judice civili poife condem-
nari ; quse etiam comprehenfa placito Philippi
Regis Ordonnantie op de Criminelc jufiitie 5. Julii
1570. artii. 68. & ficqq. ac nominatim de mili-
taris concuflionis crimine prseventioni locum fa-
cit placitum Ordinum General. 29. Aprilis 1 5 89.
fic ut .ceifante judice militari, illud a confiiio fta-
tus aut in unaquaque provincia ab ordinum de-
legatis, (Gecommitteerde Raden) aut curiis pro-
vincialibus, aliifque judicibus criminali jurifdi-
clione munitis , puniri poflit. Confer varia pla-
cita Ordinum Generalium. 5. Novcmbris 1591.
vol. 2. placit.Holland.pag. 103. item 11. Apri-
lis 1595. in med. d. vol. 2. pag. 110. item 4. Au-
gufii 1603. art. 4. d. vol. 2. pag. 114. item 28.
.Maji 1624. d. vol. 2. pag. 121. lino noviflime
Delegatis Ordinum Hollandise id datum , ut de
hujulffiodi concuflionibus intra Holiandise terri-
torium commiflis concurrentem curn militaribus
judiciis jurifdi6iionem habeant, atque exerceant
ex prseventione. Inftrutt. voor de Gecdmmitt.
Radenvan Holland. 4. Otfobris 1670. art. 5. vol.
3 . placitorum Holl. pag. 92. ac amplius epifto-
la SereniiT. GuilieJmi tertii Maghse Rritannia:
Regis ad Ultrajedinse Provincise ordines data
anno 1675. comprehenfum eft , in omnibus
delidis communibus per militantes commiflis
in perfonas aut familias aut res non militan-
tium , prseventioni locum efle oportere , fic
ut aut militaris, aut ordinarius judex in hifce
competens fit, uter prior prsevenit: de csetero
judices militares nullam habere poteftatem in
non militantes , adeo , ut etiam duello inter
militantem & non militantem orto , punitio
non militantis ad ordinarium judicem non mi-
litarem ipedet. Quemadmoduin ex oppofito
de delicfcis militaribus, aut etiam de eommu-
nibus inter folos militeS perpetratis fine ulla
non miiitantium lsefione , cognitio foli judicio
militari ibidem refervatur. Adde Sande decifi.
Frific. libr. 1. tit. 1. defin. 4. Groenevvegen ad
/. 6. C. dcjurifidiff. omn. judic. Leeuvven cenfiur.
fior. part. 2. libr. 1. cap. 13. nttm. 8.

105. Militibus militaria delifta cominittenti-
bus , & ob id a judicio folo militari coercendis,
annumerati etiam inveniuntur jurifdi<5tionis in-
tuitu pagani illi, qui fortitione vel aliter paga-
tim in numeros feu cohortes relati diificilioribus
belli temporibus, non parent juflibus, aut fe non
fiftunt, aut alteri crimini militari fefe reddunt
obnoxios. decreto ordin. Holl. 13. Septemb. 1673. -
vol. 3; placit. Holl. pag. 180. quod & cautum
di<5ta epiftola Sereniif. Brittannise Regis ad Or-
dines Provincise Ultrajeftinse , relata in A<5ta
iftius Provincise, 2. jhtnii 167').

106. Quod fi ante datuin militise nomenpa-
ganus deliquerit , ac ( dum forte profugus )
edi<5tis citatus fuerit , tandemque condeffinatus,
deinde autem miies fiat, fupervenieiis inilitia im-
pedimento non erit, quo minus ab ordinario
judice civili, qui fententiam tulit, capiatur, ac
fehtentise patiatur executionem, nequaquamad
militare tribunai remittendus. Si enim ille, qui
demum, pofteaquam in jus vocatus fuit , mi-
les efle csepit, jus revocandi forum in ea cau-
sa habere nequeat, quafi prseventus. /. fi quis
pofieaquam 7. fifi. h. t. non magis , quam fi in
loco domicilii litem patiens,eadem pendente alior-
fum migret. /. pen. jfi. de jurifiditt. jun<5t. /. 3 o.
ffi. h. t. longe rninus ad aliud forum remiflionem
fieri jure poftulaverit, fi nil prater executioneffi
reftet, tota lite jarn ante militiam a judice pagano
per fententiam diremta: prsefertim , cum ipfos
judicio publico damriatos in militum numerum
recipi, prohibitum fit. /. qui cum uno 4. §. adul-
terii j.fi'. de re militari. Chriftineus vol. 5. de-
cifi. 221. num. 18. & fieqq. Neque his , quse de
eodi<5ta, qui poft in jus vocationem militare cse-
pit, ideoque fori militaris privilegio uti prohi-
betur, contrarium eft quod a Menandro fcri-
ptum m d. I. qui cum uno 4. reus 5. jfi.de re mi-
Ittari. Cum non alia iegis illius fantentia fit,
quam quod paganus alibi poftulatus reus crimi-
nis , fi nomen pendente reatu dederit militise >
ibi capitc puniendus fit ubi militat, nec ad fo-
rum, inquoreus eft poftulatus, debeat remitti;
non , quod capite pie<5tendus fit ob perpetratuffi
prius capitale crimen; fed quod capitale fit cri-
men, alterius judicii capitalis aut fantentise evi-
tandse causa ex voluntate libera nomen miiitise
dare. Quo modo & in eadem /. 4. §. ad befiids
1. & §. 2.fifi. de.re militari traditum, eum, qui ad
beftias datus vel in infulam deportatus , effugit,
& militise fe dedit, capite punienduffi effe. Ad-
de Gloff. ad d.l. 4, §. Quin imo, etfi fecun-
dum generalia Romani juris fuhdamenta miles
non arceatur a fori militaris privilegio, fi conve-
niatur ex caufis militia vetuftioribus, cum ante

acce-

-ocr page 367-

DE JUDICI I S, E T UBI

acceptum militise cingulum necdum eflet in jus
vocatus , nifi fraudulenter & eo animo militise fe
dediffet, ut fub obtentu militiae pretiofiorem fe
adverfario faceret. /. qui cirnuno 4. §■ non omms
8. ff. de re militari, tamen prsedi£ta conftitu-
tione Philippi Hifpan. regis definitum fuit, eum,
qui deliquerit antemilitiain, fipofteamiies fiat,
antequam lis ei mota eftet, non a militari, fed
civili judice puniendum efle. Ordonnantie op de
criminele JuJlitie ann. 1570. art. 68. (^71. De
deliiftis navalibus, aut in India orientali vel oc-
cidentali, vel itinere perpetratis, dixiin feqq.h.t.
num. 128.

107. In caufis civilibus ac pecuniariis ajure
Romano mores magnopere receflifte, haud in-
venio ; adeoque ftve miles a milite , five miles a
pagano conveniatur, non nifi coram militari ju-
dice lis agitanda eft, ipfo id defiderante; /. ma-
gifterice 6. C. dejurifdi£f. omn.judic. d. l.pen. Cod.
depaffis. Secus,fi ipfe miles a&oris partes fubiens,
paganum vellet in jus vocare ; cum enim aftor
fequi debeat forum rei, apud civilem judicem
eam ventilari litern convenit. arg. d. /. 6. & 1.2.
C. de jurifditt. omn. judifi. Quin imo , etiamfi
miles jam miflus fuerit, fed rationum redditioni
manferit obnoxius ex iis , qua? durante militia
militise causa tradavit ( dum forte communes
numeri fui res expedivit, ut poteft. /. filiusfa-
mihas 8. §. veterani 2.ff.deprocurator.j fuperra-
tionibus inilitaribus in juclicio militari redte con-
venitur , nulla ufuris fori prarfcriptione; cum
ibi & inftrudtio fufiiciens , & nota teftimonia,
& veriflima poflint documenta prasftari. /. 2. C.
ubi de ratiocimps.

108. Hoc tamen privilegiatum militare forum
in civilibus non aliter videtur jure Romanofuifte
admiftum , quam fi miles in locis illis aut pro-
vinciis, in quibus expeditionis aut prsefidii causa
morabatur, apud illius provincix aut municipii
judices ordinarios conveniretur. Cum enim mi-
iites illis non alia ratione viderentur fubefte, quam
quia ad tempus illic morabantur, & temporarium
atque improprie didtum doinicilium habebant,
{ retinentes fcilicet jus domicilii in loco illo ,
In quo illud ante militiam ac expeditionem
fufceptam habuerant, & a quo abefle reipublica:
causa dicebantur , l. milites 7. I. miles 34.
I pen. ff. ex quib. caufis majores. ) commodum
fuit, fuos iis peculiares tunc judices adfignari,
duces fuos & fimiles, ad quos , conventi apud
ordinarios judices loci in quo peregrini erant ,fefe
remitti poftularent. Sed non ideo impediti pror-
fus fuerunt creditores, quo minus in domicilii
loco apud judices ordinarios convenirent milites,
etfi reipublic® & expeditionis causa tum abfen-
tes ; fi modo procuratorem domi reliquiftent,
per quein potuiftent abfentes defendi; vel bona
haberent in loco domicilii proprie ditti , quae
propter ipforum abfentiam jubente judice ordi-
nario potuiftent poflideri. Quod fatis innuitur
a Gordiano Imp. in /. ignorare 4. C. de refiitut.

QJCJ I S Q^U E A G E R E ETC. 35 l

milit. & eorum qui reipubl. caufi. abfi. dum con-
ftituit, eorum, qui Rapublicte causa abfiunt (inter
quos & milites ) fi boni viri arbitratu non defien-
dantur, bona tantum pofifideri; venditionem autem
in id tempus differri, quo reipubliae causa abeffe
defierint; atque adeo eos, abfentia durante, &c
conveniri in loco domicilii & indefenfos miflio-
nem in bona pati, permifit; fola impedita pro-
pter abfentiam diftra&ione bonorum ; vel faltem
reftitutione deinceps adverfus diftraftionem con-
cefsa , non per militares judices , fed per ipfos
praefides provinciarum , ut colligi poteft ex /.
fifimta 15. §. fifiorte dominus 22. ff. de damno
infieffo. jun£t. /. ficum militaribus 6. C. de refii-
tution. militum. Unde & executio in ftipendium,
militis condemnati per prsefidem fa<5ta proponi-
tur , atque etiam aliis deficientibus in fubfidium
permifta. Marcello enim militi refcribentes Impp.
fiipendia inquiunt retineri propterea, quod con-
demnatus es , non patietur pxccfiesprovincue ; cum
remjudicatam poffit aliis rationibus exequi. l.fii-
pendia 4. C. de execut. rei judicatee. imo genera-
liter, cx l. unic. C. in qtdb. caufis militantes fori pra-
ficript. uti non pojfimt, fancitum eft, in quactinque
militia vel digmtate politos , fiub moaeratori-
bus provinciarum pro fiunflionibus publicis , ac
debitis publicis, uti & in aliis privatis a&ionibus
occupatos , debere rejpondere, nulla fiori prceficri-
ptione valitura. Neque exiftimandum , in d. L
unic. annatos milites exceptos efte, in verbis ,
qui vel per provincias fociantur, ( forte reftius
negotiantur, ut habet hb. 7. Baftltc. tit. 5. lege 9 3.)
vel conduUorum vocabulis , fi non armata mrlitia
prtediti fint, defendantur; cum non aliud velint
Imperatores, quam quod militantes non modo
in aliis privatis aftionibus occupati, prxfidibus
provinciarum refpondere teneantur, fed &, ft ne-
gotientur aut pra-diorum conduftores fint, duin-
modo non fuerunt tunc milites annati: eo quod
nominatim militibus armatis interdi&um fuit, ne
negotientur, neve praedia conducant in ea pro-
vincia, in qua militant. /. milites 31. C.de locato.
I. unic, C. negotiatores ne militent. ut proinde
merito , ubi de negotiatione aut conduftione
fermo erat, excipi debuerint, ne alioquin ipfis
militiam armatam gerentibus videretur Impera-
toria autoritate conceflum negotiandi prsediive
conducendi jus. Confirinatque hanc exceptio-
nem duplex Hmitatio , in eadem lege unica in
quib. caufi. militantes fori prccficript. fubjunfta;
puta , nifi vel commeatum ad rem propriam
componendam per unius anni inducias accepe-
rint, atque ita negotiati fuerint; vel a principe
mercandi fimul & militandi licentiagi impetra-
verint ; tunc enim etiam miJitiam armatam ge-
rentes , etfi licite negotientur, autconducant,
tamen fori praefcriptione in hifce carent; quippe
non ut milites , fed ut negotiatores aut condu-
<5tores confiderati, ideoque non militari judicio,
fed prsefidibus fubjiciendi. Tantoque magis ha:c
d. legi fententia tribuenda eft ; quia jam ante h

Con-

-ocr page 368-

L i i. V. i t. i.

Conftantino Imp. , vfelut jus certum, fuit ad-
notatiim , milites non in civilibus, fed crimina-
iibus fubductos effe praefidum jurifdiftioni. Dc-
finitum efi, inquit, provinciarum reffores in ci-
vilibus eaufis litigia teminare, etfi militantcs cx-
ceperint jurgia vel moverint. fed in criminalibus
taufis, fi militans aliquid admififfe firmetur, is co-
gnoficat, cui militaris rei cura mandata efi. 1.2.
Cod. Theodofiani. dejurifidittionc. Licet ergo, ( ut
abfolvam ) creditores non potuerint milites invi-
tbs convehire in loco, ubi militabuht, coram or-
dinariis iftius loci judicibus , ftd oppofita fori
prafcriptione ad judicem militarem ellent remit-
tendi , ad ordinarium tamen judicem re£te in
jus vocari potuerunt, vel etiam ad peculiarem
judiccm iftius negotiationis aut profeflionis,
quam praeter militiam exercebant, lege non
refragante , aut principe permittente ; fic ut in
creditorum arbitrio eflet, an militem debitorem
ad judicem militarem , an potius ad competen-
tem civilem fecundum ante dicta vocare maJlent;
nec liberum fuerit militi, ad alterutrum vocato,
fefe fori prxfcriptione ullatenus tueri. Quod ex
Anaftafii conftitutione manifeftiflimum , dum
vult,*eos, qui in quacunquefnilitia conftituti
funt, Sc praeterea profeflionetn aut negotiatio-
nem quaridam fuftinent, compellendos efleobe-
dire iis judicibus, ad quorum follicitudinem pro-
feflionis feu negotiationis , quam pneter mili-
tiairi exercent , gubernatio refpicit ; prsemifsa
ratione, quod periniquum & temerarium fit, eos,
qui profeffiones dliquas fieu negotiationes exercent,
judicum , ad quos earum profiefifionuin cura pcrti-
net, jurifidiUionem & prreceptionem declinare conari.
Sed tamen eofdem ipfis quoque judicibus , fiub
quorum jurifdiftione militia confiituta erat (id eft,
quorum jurifdiftioni ipfi propter militiam ex pfi-
vilegio fuberant ) proculdubio debere refpondere.
I. ult. C. de jurifdiff. omn. judicum. Confer li-
belluni cui titulus > conduite des tribunaux mili-
taires, reprefientee a fion Excellence, par les Efiats dc
h province de Flandrcs. Epiftola tamen Sereniff.
magnae Brit. Regis,adOrdines Ultrajectinos data,
anno 1675. cautum, ordinarii judicis civilis ju-
rifdi<5tionem fore, quoties miles a non milite, vel
miles a milite perfequi judicio vult fi.bi debitum;
nifi inter duos milites de militari ftipendio lis
eflet; ejus enim decifionem iis refervari, ad quos
fecundum antiquam confuetudinem de tali con-
troverfia judicium' fpe&avit.

109. Proximi militibus ftudiofi funt , qui,
Jicet reipublicae causanonabfint a domicilii loco,
juftiffiina tainen ex causa dicuntur abeffe. I. nec
non 2%.ff₄ ex quib. caufi. majores, ftudiorum causa
exules fien ac peregrinari, ideoqUe digni vifi,
quibus beneficio imperatorio cum aliis prseroga-
tivis etiam fori pectiliaris privilegium tribuatur,
uti & miniftris ipforum nunciifque. auth. habita
C. ne fitius pro patre. Duplex namque ex d.
auth. apparet praerogativa, primo quidem , ne
fcholares ob alterius cujufcunque provincia: debi-
tum vel deli&um per pignorationem perveria con-
fuetudine indu£tam(ut alibi diftum)in jus vocen-
tur, aut injuriam ullam damnuinve fuftineant: de-
inde, fi ex proprio forent conveniendi negotio, ut
noncoram alio, quam domino vel magiftro fuo i
velipfms civitatis epifcopo, ( cui ha:c jurifdiftio
dataerat,fed hodie ufu generali rurfus adernta, ut
Donellus notat ad d. aiitb. num. 33.) litem pa-
terentur; causa , ut ut juftiffima, cafuro eo, qui
ad alium judicem eos trahere tentaverit. d. autb.
Quod fingulare fori jus etfi plures ad caufas
cjuoque criminales pertinere cenfuerint, verius
tameri eft, ex d. auth. non nifi ad civiles lites
pertinere : tum quia Imp. Fredericus in d. auth.
vult, causa cadere eum, qui ftudiofum traxerit
ad judicem ex privilegio non competentem; quae
pcena civilibus quidem , at non criminalibus
quadrat caufis , tum quia gladii pcteftas & ge-
neraliter merum imperium non aliis competit ,
quam quibus hoc fjpeciali lege vel conftitutione
datum eft. I. fj\ 1. deoffic• ejus cui mand. jurifiditl.
datum autem domino , id eft Reftori vel ma-
giftris, aut epifcopo ex d. auth. non apparet.
Neque etiam probabile eft, Imperatorem Frederi-
cum plus ftudiofis ihdulgere voluifle, quam vi-
ris Clariflimis indultum fuit, quorum admifla a
judice ordinario vindicanfur; 1.2.C. ubifienatores
vel clariff. folis illuftribus fori privilegio in cri-
minali causa munitis , c]ui aut fummis dignita-
tibusfunfti funt, aut honorariis a principe co-
dicillis donati; dum illi quidem in confiftorio
principis accufandi ; hi vero apud pra'fei5tum
pratorio vel praefectum urbi , vel magiftrum
officiormn, principe jubente. /.3. C. ubi fienato-
res vel Clarijfi. Ant. Matthaeus de criminibus lib.
48. tit. 13. cap.<). num. 14. Brunemannus ad
d, autb. babita Cod. ne filius pro patre. Sed am-
plioribus Jonge finibus auda inveniuntnr hujus
noftrae Univerfitatis Batavic® ftudiofis privile-
giafori, dum ftatutis ejus, articulo 39. ex am-
pliatione 24. Martn 1662, jun<5to alio ejufdem
diei decreto , quod relatuin inter placita Ordin.
Holl. vol. 3. pag. 55x. num. 18. cautum, ut
ftudiofi, five peregrini five civitatis Leyderifis
cives, tum in civilibus, fub quibus & matrimo-
niales contineri in judicio contradido, me ,alte-
rum Re£tore, judicatum eft , tum in crimi-
nalibus caufis , five attores five rei fint, noit
apud alium quam Academicum judicem liti-
gare compellantur, nifi jam majorennes foripri-
vilegio fpecifice renunciarint : Profeffores vero
five finguli five uhiverfim confiderati, eorum-
que vidua: , non nifi coram Hollandiae curia
conveniantur, aut bonorum fuorum curatorem
ab ea accipiant, cum bona folvendo non funt;
apud ordinarios autem judices adverfarios fuos
ipfi tanquam aftores in jus vocent. Excipiun-
tur tamen lites de finibus aut feivitutibus aliifve
fimilibus, quarum cognitio ac definitio judici ur-
bano refervata eft , & forte generaliter omnes iri
rem aCtiones, quatenus inloco rei fita' tra6tanda:

funt.

-ocr page 369-

DE JUDtCilS, E T Ufer

funt. Vinnius qnxjl. tllujh. lib. i. cap. 18. circd
.princip, uti &, fi de tutore ipfis ftudiofis mino-
rennibus aut Profeiforum fcholariumve liberis
dando agatur i d. ajnpiiat. i^.Martri 1662. Re-
ffcitutiones quoque in integrum adverfus con-
tradtus damnofos minorutn vix eft ut fibi arro-
gent Academici judices j quippe fuprema; curice,
principem reprxfentanti, fpecialiter demandatas,
ut dictum tit. de rejlitut. in integrum nnm. 4.
A11 autem & tunc fori privilegio fcholares uti
poffint, eum non propriis fed ceflis fibi adio-
nibus experiri volunt, quxftionis efi:. In iis qui-
dem Univerfitatibus , qujc etiamnum Hifpanio-
rum regi in Belgio iubfunt, privilegium ceflare,
nifi ceflio nominis fit fiida ftudiofo b patre, pa-
truo, avunculo , & fratre , notat Chriftineus
<vol. 5. decif. 3 >; & perfonas miferabiles, prima
iaftantia apud judicetn fuperiorem ex privilegio
iitigare valentes, in aftioilibus ceflis eo jure apud
nos deftitui , poftea dieetur.. Sed quia neque
verba d. articuli 3 9. ftatutorutn noftrorum irtter
proprias & ceifas adiones diftingUUnt, neque
fubfecutis ftatutorum interpretationibus ceffa: ex-
cipiuntur, etiamfi alia recenfita fuerint, in qui-
bus fori privilegium fecundumante difta non de-
bebat adtnitti, magis eft , ut in ceflls quoque
nominibus fori pr&Togativam ftudioiis ex d. artic.
3 9. geileraliter loquente vindicemus. Eoque con-
fert , quod gencraliter traditum invenio a pra-
gmaticis , exceptionein mere perfonalerrl, qbse
cedenti opponi potuit, cefllonario ex fua perfona
privilegiato opponi non pofle,nifi aliud confuetu-
dine, vel lege municpali cautum eflet 1 cuiexce-
.ptionum generi etiam htec fori declinatoria adnu-
merandaeft; cumnon videatur rei coherere aut
rern comitari, fed plane a perfona privilegio mu-
nita aut deftituta dependere. Nifi forte inter
caufam onerofam & lucrativam videatur diftin-
guendum, eo modo , quo de reconventione fu-
pra adnotatuin eft. Ant. Faber Cod. lib.3. tit.12.
de jurifdiff. defin. 22. Sande de atfion. ceffione
cap. \3.num.8. &fcqq. Coftalius ad l. 22. ff.
mandati. De cxte.ro, non intereft, an in ipsa ci-
vitate Leydenfi,an extra eam inaliqua Hollandise
parte, contraxerit ftudiofus aut crimen perpetra--
verit; fecundum ea, qua? bis in poffeflorio de cri-
minali jurifdictione judicio inter tribunal academi-
cum & Nobiliores duas Hollandise civitatcs a Cu-
riafuprema definitumeft. Confer de privilegiato
ftudioforum foro. DD. ad auth. habita C. ne jilius
propatre. Chriftineum vol. 5. decif. 34. 3 5. 3 6.

11 o Clericos & monachos quod attinet, iri-
creviile paulatim in his fori privilegiati jura ; ex
variis Imperatorum conftitutionibus manifeftum
eft. Etenim priirio quidem a Marciano Irnpera-
tore clericis Conftantinopolitanis indultum, ut
non trifi eoram archiepifcopoy epifcopo, vel prse-
fefto prastorio poflent conveniri. I. cum clericis
25. C.de epifc. & clcricis. I. decerriimus \ 3X.de
epifcop. audientia. Qux fere confirmata a Leone
& Anthemio; eo addito quod clerici peregrini

(^UIS^UE AGUE ETC. 1

ex provindis Conftantinopolim veniehteSibi-
dem non nifi apud pra:fectuin prsetorio cogerer.-
tur litigare; de cxtero omnes ordinariis fubeifeilt
fuas provinciae irioderatoribus. I. omttcs 33. C.db
epifcop. & clertcis. Juftinianus vero generalitec
. ordini clericorum dedit , ut in caufis quideni
ecclefiafticis non alibs lortirentur judices, quarn
epifcopos. aut metropolitanos, & provincise fuse
fynodos , aut Patriarchas, causa apud epifcopoS
primum agitanda , & per appellationes deinceps
gradatim ad fuperiores deferenda : in civilibus j
fub quibus & criminalia, a&oris eleftio eflet; an
civilem an ecclefiafticum judicem adire malit;
l: fanumus ut nmo 29. C. de epifcop. audieritia\
Tandein poft quafdam varietates , ex novell. 79.
& 83. pftendas, conftituit in novell: 123. cap.8.
21. 22:23. epifcopum ad judicem civiltm vo-
cari non poife,fine fpeciali juflu principis; fedma-
gis ad metropolitanuin; metropolitanumad batri-
archam : caufas omneS eCclefiafticas rtori rtifi aju-
dice ecclefiaftico dijudicandas efle;ceconomos,xe-
nodochos, nofocomos, prochotrophcs, & alio-
rum venerabilium locorum adminiftfatores,' apud
epifcopum fuum de fatibnibus admirtiftrationis &
debitis adminiftrationis intuitu interpellari opor-
tere: Clericos & monachos in caufis civilibus ad
epifcbptim vocandos , appellatione tamen ad
ordinarium judicem patente ei i qui fe fententiA
epifcopi gravatum putat, ac appellatione ulte-
riore deinceps denegata , fi per ordinarium judi-
cem fententia epifcOpi confirmata fit: in crimi-
nalibus itidern ad epifcopbs , ita ut convi&i, ab'
iifdfcin ecclefiaftico honore fpolientur₅ a judice
feculari deinceps judiCartdi ac punieridi. }ure
Canonico de civilibus clericoruirt fcaufis foli ju-
dices ecclefiaftici judicant; ne prorogatione qui-
dem jurifdi£tionis in judices .fecularcs permifsa,
cap. ft diligeriti 12. & cap. (igriificafli 18. cxtra.
dc foro compet. de criminibus iidem, ha&enus ,'
ut nocentes ab ecclefiaftica dignitate depulfos
judici feculari tradant ulterius puniendbsi cap:
novtmus 27. extra. de verbor. Jignificat.

III. SenatOribus irtfuper atque clariflimis fo-
rum peculiare Romanilmperatores indulferunt iri
caufis civilibus ;■ non item in criminalibus, reatu
omnem honorem excludente. UiuftribuS tamen
etiam hic hbnbf fuit habitus, ne ordinarios in
ipfis criminuin accufationibus judices fortirentur,'
ut paulo antediftum. /. 2. 3. & tot. tit. C. ubi
fenatores vel clarijpmi. Quooum iri plurimis
conveniunt Hollartdiae mofes, fecundum quos
Holkindise nobiles , Curiafum Hollandicafum
fenatores ,• nec non fcederatarum Provincia-
rum delegati ad collegia publica Hagse-comitis
congregari folita, eorumque miniftri, academisfe'
Batavicse anteceffores, advocati denique Haga*
comitis degentes, & quotquot Veriiunt appella-
tione fuppofitoruin Curise , nec opificium n£c
artificium profitentes , m caufis civilibus ac cri-
minalibus non nifi coram Hollandise curia con-
veniri poffunt; alibi apud iriferibra Holland ®

Y y tri-

- ■ ■ .........^m---' ■..........................—--——^--..........

5; •'■'■"■, i

-ocr page 370-

354 L i B. V. T i t. I. , , :

tribunalia nec verbali nec reali in jus vocatione
inquietandi: exceptis tamen quaeitionibus de fer-
vitute, de finibus, ac in rem aftionibus, quae
ordinario judici inferiori refervatae funt; Provi-
fionele Ordre op dedijfierenten tujfichen denProvin-
cialen Rade en de Magifiraat van 's Gravenhage
27. Septemh. 1614. art.9.10. 12. vol. 2. placit
Holl. pag. 1378. itifirutt. Cunce Holland. art. 8.

ftatuta Acad.Leydenf. art. 39. Waffenaar
pratf. jud.cap. I. num.iq. Groenewegen ad
rubric. C. ubi fenatores vel Clarijfi. Etfi enim ve-
ruin iit, caufas criminaies ratione nobiiium, fe-
natorum, advocatorum, iimiiumque, non debere
cenferi fubduitas ordinariorum judicum jurif-
didioni , fl ffatuto tantum cautum effet, taies
in atfionibus omnibus in perfionam nonnifiapud
Curiam fuperiorem conveniri poffe ; eo quod
atfionis vocabulo accuiatio in dubio comprehen-
fa non eft , ac ftatutorum vocabula in propria .
debent accipi fignificatione, quoties ab ea recedi
jion fuadet abfurdus alioquin futurus ftatuti fen-
fus; ideoque iiis aiiifque motusparens p. mem.
Paulus Voet de Curia: Uicrajedinae advocatis
refponderit, eos in criminibus urbano judici man-
fiile fubjedos, dum Curiae provincialis inftru-
ftione tit. 4. art. 1 3. tantum perfonalium a£tio-
num mentio comprehenfa eft. tratf. de fiatutis
fietf. 7. cap. 3. num. 16. ufique ad finem. tamen
de Hollandiae advocatis, & fimilibus curiae fup-
pofitis , contra dicendum eft; eo quod non
limpliciter in perfonaiibus aftionibus dicuntur
curiae fubjefti efte ; fed generaliter jurifiditfio
fine diftin&ione inter civiles & criminales cau-
fas Curiae provinciaii 111 nobiles & fuppofitorum
appeliatione venientes competere , privative ,
ut habet d. conventio inter Curiam pro-
vincialem & Magiftratus Hagienfes. d. artic. 9.
Plane fi in caufis civilibus non rei fed a&ores
fint , ad curiam fuos haud polfent evocare ad-
verfarios, fed fecundum jus commune iequi te-
nentur foruin rei ( quod & de Academis hujus
antecelforibus cautum Jlatut. art. 39. ) eo ex-
cepto, quod pro falario confequendo etiam ad-
vocatis ac procuratoribus data poteftas eft fuos
adverlarios ad curiatn vocandi. d. art. 73. itifiru-
Citonis Curice Holland.. quo jure etiam Ultra-
je<5tinos & Brabantinos advocatos uti, patet ex
infirutf. Curice Uitrajetf. tit.4. artic. 13. Brabant.
artic. 295.

112. Si tamen nobiles, fenatores, advocati,
Jflmilefque, extra Hollandiae territorium in aliis
Iocis deprehendatitur, aut bona habeant, re£te
illic perfonali poffunt conveniri aftione mediante
arrefto, atque etiam deiidti aut criminis accufari;
eo quod privilgium nihil operari poteft ultra aut
extra territorium. ejus, qui illud conceffit. Groe-
newegen ad l. 1. C. ttbi fienat. vel ciarijfi quem-
admodum etiam confiliarios civitatum, nec non
advocatos apud judices inferiores in urbibus Hol-
landiae praxin exercentes, ibique fixuin habentes
doinicilium, apud ordinarios judices, ubi larem
fovent , conveniendos effe, notat idem Groe-
newegen ad rubric. C. ubifienator. vcl clanjfi. num. 3.
Uti & nobiles Hagse non degentes apud ordi-
narium judicem vel curiam provincialem conve-
niri poflunt, ita ut praeventioni locus fit. ittjirutf.
Cttrice Hoil. art. 8.

♦

113. Quod fi in ipfo deliquerintofticio, qui
ad res maritimas curandas coiiegiis maritimis tan-
quam afteflores adfcripti funt, (Radett ter Admi-
railteyt) aut aliorum Belgii fa-derati coilegiorum
membris accenfiti, fic ut m verba Ordinum ge-
neraliutn juraverint, coercitio non ad ordiriarios
judicesloci, inquo muneris obeundi causa mo-
rantur, fed ad Ordines generales, vel ad Ordines
iliius provinciae quam reprefentant , judicefve
ab iis delegatos , fpe£tare vidctur. Quod &
ufu fervatum vidi, ac muitis adftluCtum eft in
reiponf. JCtor. Hoiiand. part. 5. covfil. 117.
confer tamenpiacittim Ordin. Hoil. 3. Otfob.i 656.
vol.2. pag. 1157..^ 24<5i. ubi jus fingulare
eft quantumad eos, qui Ordinibus Hoilandiae
fubjefti, ex fufcepto munere caeperunt Ordinibus
generalibus facramento devindi efle , & in of-
ficium dicuntur commififfe. Quid in Germania
de virorum iliuftrium foro competente obtineat;
vide apud Meyerum colleg. Argentorat. ad Pand.
h. t. num. 257. &Jeqq.

114. Adhaec mercatorum & opificum pro-
prios fuifte judices , qui de his judicarent, quae
ad negotiationem aut artificium certum Ipe<5ta-
bant, innuit fatis l.ult. C. dejurifiditf. omn.judtc.
ut tamen a<5toris in arbitrio fuerit, an apud ordi-
narium, an magis apud pecuiiarem iftius nego-
tiationis aut artificii judicem, veilet fuum conve-
nire adverfarium; idque de fpefitantibus ad illud
artificii vel mercimonii genus negotiis, non item
aliis. d. I. ult. Quanquam vero nunc apud nos
penes pieraque artificum collegia ac prsfeftos
eorum poteftas exigua prorfus eft , tefteGroene-
wegio ad d. I. ult., in aliis nihiiominus regioni-
bus etiamnum fat magna apparet, ut conftat ex
iis quae habet Brunemannus ad d. I. ult. Sed &
in Belgio fcederato focietati mercatorum gentis
Angiicanae datum fuit, ut in civilibus ordinario
non fubfint judici, fed fuo proprio, per quem
more gentis illius jus dicatur: ii modo propriae,
non item cefliae aftiones in judicium deducantur:
in criminalibus fubfint ordinario loci judici; ita
tamen , ut cum accufato deiator criminis fimul
carceri mancipetur petente reo , nec dimittatur,
nifi convido eodem, aut dimiffo. Placittim Ordin.
General. 9. Januarii 1587. vol. i.placit. Holland.
pag. Jeqq. prcecipue 763. In Portugallia?
quoque regno peculiaris judex eft, quem judicem
confiervatorem dicunt, cujus eft de privatis ibidem
ortis inter Belgii Feederati incolas litibus judicare;
& fine cujus confenfii Belgam a Judice Portu-
gallo ob crimen apprehendi, nefas eft ; nifi in
flagrante fuerit delidio deprehenfus. Jnftrumen-
tum Pacis inter Portugailice Regem & provincias
Fcederatas 6. Augufti 1661. arttc.9. & 14. vol. 2.

pkcit,

-ocr page 371-

u b i

Dh Judiciis , et

ylacit. Hollaml. pag. 28^5. & 2858. Extat prc-
terea ampliffimum Nationi Belgicse a Rege Per-
farum conceflum fori peculiaris in Perfia Jus,
anno 1623. & abOrdinibus generalibus confir-
matum 24. Decembr. 1624. vol. 2.pldcit. Holl.
pag. I3 15. ac quibufdam etiam nationis Belgi-
cx apud gentes extraneas confulibus id datum
fuit, ut inter mercatores Belgas judices eflent.
J&e van de Staten Generaal voor den Conful van
Aleppo, nopende de Judicature 17. Fcbr. 1616.
voL 2. placit. Holland.pag. 1335. Qme juris di-
cundi poteftas etiamnum falva efl: illis, qui per
urbes imperatori Turcarum patentes confulatu
gentis noftrcc confpicui funt : at aliis , per re-
giones mari mediterraneo in Hifpania,Gallia_yIta-
lia adjacentes confulatu fungentibus , ademta
prorfus feu denegata. Placito Ordin. General. 24.
Julii 1 <55 8. vol. 2. pacit. Holl: pag. 1343. De
aliis collegiorum aliorum membris, aut certo mi-
nifterio adduftis, puta, de agentibus in rebus ,
minifterianis, filentiariis &: cubiculariis impera-
toris, exceptoribus , fabricenlibus facras fabri-
cx, fuariis , reliquifque id gehus pluribus, quo
in loco competens fortiantur forum, dicere fu-
perfedeo ; videatur , fi opus, Meyerus Colleg.
Argentor. ad Pand. h. t. nurn. 2(58.

11 5. Pupillis prseterea & viduabus aliifque
perfonis miferabilibus , ne circuitibus longoque
litium gradatim varios apud judices tra£bnda-
rum fufflamine res fuas viderent attritas , tribu-
tum, ut, fi velint, pmermifio inferiore judicio ,
caufa? fuse examen per faltutn Principali poffint
examini committere. /. unic. C. quando imperat.
inter pupillos vel viduas vcl al. mifcrab. pcrfonas
cognofcat. Noti tamen inter interpretes expedi-
tumfatiseft, quinam hic miferabilium perlona-
rum veniant 'appellatione. Pupillorum quidem
mentione occurrente, & eorum , qui diuturno
niorbofatigatifunt&dcbiles, 11011 dubium , quin
& ad minores, & prodigos, & furiofos, & genera-
liter omnes eos, qui propter animi corporifve
vitium aliena cura indigent, privilegium hocce
porrigendum fit- arg. I. & midieri 15. §. 1. ff.
de curator. furiofo & aliis extra min. dandis. /. da-
bimufque 19. §. 1. /. 20. 21. 22.^ dereb. autor.
jud. poffid. vel vendendis. neque abfurdum fue-
rit, ad (enes quoque decrepitos , qui propriis
rebus fupereffe nequeunt, nec minus quam pu-
pilli alieno egent auxilio , jus idem transferre ,
cum bis pueri fenes tales fint , ac fenedus ipfa
morbus. Rebuffus ad Conjlit. reg. tract. de fen-
tcnt. provifionalib. art. 3. glcff. ult. num. 11. Mattb.
de AffliCtis decif. 257. in pr. Aug. Barbofa in
Colleftan. Cod. ad d. I. unic. num. 34. Menochius'
de arbitrar. judic. libr. 2. cafu 66. num. 20. Ma-
fcardus dc pro.bation. concluf. 1 o66. mm. 5. Tul-
denus ad tit. C. quando imp. inter pupill. num, ult.
Sub viduabus an & virgines majorennes corn-
prehendantur , mitius certum, Antiquioribus
plerifque vifum fuit id aftirmandum, ut patet
ex Menochio d. cafu 66. num. 8. Aug. Barbofa

qulsqtte agere etc. gff

add. I. unic. num. 5. & feqq. Covarruvia praff.
qucefl. cap. 7. num. 2. & de Frifia: praxi id tefta¹-
ftatur Sande decifi Frific. libr. i.tit. 1. defin. 2.
Nec veri fpeciecaret ifta opinio ; viduam enim
non eam folum dici Labeo ait , quse aliquando
nupta fuiffet, fed eam quoque thulierem, qu^
virum non habuiffet, /. malum 242. §. vtduam
7,.jf.de verbor. fignif. Sed cum novum non
iit, vocabula vel in proprio vel etiam impro-
prio fenfu turn .apud probatos audores tuin in
jure noftro accipi; ut in ftupri & adulterii, ru-
pti & irriti, cognatoruin , fratrum , filiorum,
aliarumque rerum prope innumerarum appella-
tione contingit. /. inter liberas 6. §. lex \ .ff. ad
leg. Jul. de adulter. §. 5. Jnfiit. quib. mod. tefiam.
infirm. l.falfia demonfiratio 33. jfi. de condit. &
dcmonfi. jun£t. /. neque profieffio 5. C. de tefia-
mentis. I. filii appellatione 84. jund. l.jufid in-
terprctatione 201 .ff.de verb. fignifi. §. ult. Infiit.
qui tefiam. tut. dari pojfi. a propria autein vocis
lignificatione recedendum non iit, nifi quando
manifeftum eft, illud voluiffe legiflatorem. I. non
altter6p. ffi. delegatis 3. maxime in iis, quse con-
tra juris communis rationem jure fingulari in-
trodudta funt. arg. /. quod vero contra 14. ff. de
legibus. neque dubium fit, quin vidua proprie
dicatur illa , qua? aliquando nuptafuit; conie-
quens eft , ut d. legis unic. difpofitionem non
latis apte virginibus feu innuptis puellis accom-
modemus; quod & placuit Covarruvice d. cap.
7. num. 2. Andr. Gayl libr. 1. obfierv. 1. mtni.
42. 43. Tuldeno ad tit. C. quando imp. inter
pupillum &c. cognofcit. num. ult. ac noftris mo-
ribus comprobatum eft , quibus non nifi certis
in cafibus puellse innuptae hoc fori privilegio uti
iolent ; puta fi jufta de cauia nimiarn adverfarii
potentiam reformident , vel imprsegnatse duci
fe autdotari, & infantem ali petant. Groenewe-
gen ad d. I. unic. num. 3.^4.

116. Viduabus tamen, quse maritum extu-
lerunt, annumerandse videntur nuptse illa:, qui-
bus mariti inutiles funt, ut fruftra h viris fuis
defenfionem fperent, veluti ii vel exul fit inari-
tus, vel ad triremes damnatus, vel captus ab ho-
ftibus , vel funofus, vel prodigus declaratus,
fic ut ipfi vivo, vigenti, videntique jain quali
funus dudum fit, & civiliter pro mortuo ha-
bendus videatur. Quo facit quod jure Canonico
legitur, ecclefiam juxta cominunein loquendi
inodum dici viduatain , quse licet epifcopum
habeat, inutilem tamen perhibetur habere, cap.
i.inmecl. extra de tranfiat. epificopi. Covarruvias
pratt. qucefi. cap. 7. num. 2. verfi cfi & in hoc
codem. Menochius de arbitrar. judic. libr. 2. cafitt.
66. num. 9. Aug. Barbofa m Collett. Cod. ad d. I.
unic. num. 9. Andr. Gayl libr. 1. obfierv. 1.
num. 44.

117. Necrefert, utrum paupertinse an opu-
lenta; hae perfonse fint , cum fola conditio at-
que ftatus , non itcm patrimoniuin , ih hoc
fori privilegio confideratum fit, nec d. I. unica
Y y 2 diftin-

-ocr page 372-

356 L i B. V. T i t. I. , , :

diftin&ionem faciat. Menochius d. cafiu 66.
num. 11. Andr. Gayl hbr. 1. obferv. 1. num. 40.
Cancerius variar. refolut. part. 2. cap. 2. num. 5.
Aug.Barbofa ad d. I. unic. num. 20. ibique plu-
res allegati.

118. Porro & mercatores a domicilii loco ab-
fentes, in locis illis , in quibus negotiationis
ergo peregrinantur , tanquam miferabiles perfo-
lias confiderari debere fori intuitu , fi in vecti-
galibus aliifque fimilibus graventur , ftatuunt
Rebuffus ad conflit. reg. tom. 1. traff. de fentent.
provifional artic. 3.glojf.ult. num. 7. Menochius
d. cafiu 66. num. 18. Barbofa ad d. I. ut\ic. ntim.
3 7. Quod in Belgio foederato haitenus verum,
ut de vettigalibus fimilibufque pro mercium
importatione & exportatione folvendis cogno-
fcant non ordinarii judices , fed pra°pofitai rei
.maritimce collegia, ut in feqq. dicetur. Quam-
vis hoc favore mercatur« in Hollandia conftitu-
tum fit, liteminter duos mercatores peregrinos,
praetermiflo ordinario judice inferiore , imo &
praetermifla curia provinciali , prima inftantia;
apud fupremam curiam pofle moveri. infiruff,
iurice fiupremk ari. 18. eodem modo, quoantea
fupremae Curix Mechlinia: inftitutse cognitio in-
ter tales peregrinos data fuerat. ftatut. & Ordon-
nance declaratoire par Charles V. anno 1523.7.
Otfobr. vol 2. placitor. Holl. pag. 1526. poft
med.

119. Ecclefias infuper piafque caufas, nofo-
comia , gerontocomia, orphanotrophia, & alia
funilia, pupillorum exemplo gaudere fori prse-
rogativa fecundum d. 1. unic. paflim ab interpre-
tibus, paucis diflentientibus, tradi videas. In ge-
rontocomiis fane & nofocomiis & Brephoitro-
fiis ac fimilibus efte miferabilium perfonarum
Congeriem, ambiguum haud eft, ac pluribus
adftruit Marta digeftis juris novijfi. tom. 6. tit.
hojpitale cap. 9. ut proinde, quod jus fingulis
competiturum eftet, id univerfis denegari, ini-
quum foret; praxipue , cum & in Jitibus uni-
verfitatum velint huic privilegio Iocum efle, eo
quod univerfitas & viduos & pupillos & alias
perfonas fortunae injuria miferabiles in fe conclu- ,
dit. Nec aliud in ecclefia ftatuendum videtur,
fi illa de patrimonio cogatur litigare. Etfi enim
in titi de minoribus momtum fuerit, non fem-
per a pupillis ac minoribus ad ecclefiam argu-
mentum valere, nec jura qusecunque fingularia
pupillis indulta protinus & ad ecclefias debere
transferri : ratio tamen diverfitatis nulla quan-
tum ad hoc praefens privilegium inter pupillum
ecclefiamque apparet; cum utique ecclefia seque
ac pupillus , oppreifionem reformidare debeat,
quippe jequaliter cum pupillo ignara rerum fua-
rum , per alios adminiftrandarum , ac tum in
judiciis, tmn extra ea, alieno defendendarum
arbitrio ac fide. Vide Aug. Barboiam ad d. I.
unic. num. 3 8. Cancerium d. libr. 2. cap. 2. va-
riar. refiolut. num. 1$. & fieqq. Menochium d.
libr. 2. cafiu 66. num. 1

120. Quia vero lex non diftinguit, utrum
tales perfonse miferabiles adtoris an rei partes in
judicio fubiturse fint, confequens eft , ut hanG
iis pnerogativam afteramus , five ipfse agant,
five conveniantur , fic ut agentes adverfarium
ad principis tribunal trahere prima lite invitum
poffint, conventse ad principale judicium ab in-
feriore judice remitti fefe jure defiderent, invi-
tx tamen non cogantur apud principem litiga-
re , praeterito judice ordinario inferiore , fife
adrices five rea: fint. Gudelinus de jure novijfi
libr. 4. cap.2. verfi. dcindeficiendum. Covarruvias
pratt. qucefi. cap. 7. mtm. ult. verfiu fiexto deinde.
Leeuwen cenf. fior. part. 2. Uhr. 1. cap. 13. num.
11. Perezius Cod. ad d. tit. Quod jus etfi gene-
rali in Gelria confuetudine abrogatum teftetur
Frederic. a Sande defeudis Gelrice tratt. 3. cap. 1.
§. 1. num. 16. in aliis tamen plerifque locis etiam-
num receptum eft , eatenus , ut non ipfe qui-
dem princeps , fed fuperiores judices, (apud nos
.Curiae Provinciales) de litibus talium , id defi-
derantium , queant judicare. Inftrud. Curise
Holland. art. 8. Curia; Ultrajed:. tit. 1. artic. 18.
Sande decifi Frific. libr. 1. tit. 1. defin. 2. Nec
contrarius eft Germanise ufus, cum id unum
tantum denegatum fit, ne miferabiles perfona:
ad cameram Spirenfem fuos prima inftantia ad-
verfarios vocent ; de cstero principes cujufque
regionis ipfos de talium caufis cognofcere teftis
eft Andr. Gayl libr. 1. obfierv. 2. num. 40. Sunt-
que hsec certa apud nos , ft miferabiles perfona:
agant; in tantum, ut & pupilli redte fuos tu-
tores ad curiam provincialem vocent, ad id, ut
hi condemnentur in loco adminiJtratae tutelx ,
vel apud magiftratus , a quibus creati funt, ra-
tiones reddere. Groenewegen ad d. I. unic. C.
quando imperator &c. Sim. van*Leeuvven cenfi
for.part. 2. libr. 1. cap. 13. num. 22. At fi con-
veniantur, contendi haud iminerito poftet, eas
ad ordinarium judicem fic pofte & debere voca-
ri, ut nec fori declinatoria exceptione oppofita
defiderare queant, ad curiam Hollandice fefe re-
mitti, eo quod nominatim illud privilegium in-
venitur indultum viduabus Profeflorum Acade-
mise quae Leyda: eft , ut invitae non nifi coram
Hollandia- curia convenhntwx.fiatuta Acad.Leyd.
art. 3 9. quod fane fruftra de hifce videretur con-
ftitutum , fi omnibus viduabus commune ef-
fet ut ordinarii judicis polfent declinare juril-
didionem in jus vocata:.

121. Nihil autem intereft , an hse perfonae
ex proprio capite, an jure hereditario, jus agendi
adepta: fint, dum non privilegiato heredes ex-
titerunt; cum neque d.l. unica diftinguat, nec
mores hactenus introduxerint quantum ad hoc
fori privilegium inter proprias & hereditarias
aftiones diverfitatem. Quemadmodum etiam in
Hollandia non refert, utrum lis ipfis intercedat
cum aliis non privilegiatis , an cum aliis aequali
fori prserogativa rnunitis, dum pupillus pupillum,
vidua viduain > aut pupillus viduam in jus vo-

cat;

-ocr page 373-

De judici i s₃ e t ubi

cat; qua de praxi teftatur. Groenewegen add,
l unk. num. 7. Leeuwen cenffor.pnrt. t.libr. 1.
cap. 13. num. 18. quod & in Catalaunia probari
tradit Cancerius var. refolut. part, 2. cap. 2,
,mtm. 23. 24. Quamvis ceftante conftante fori
ufu, magis generalibus juris fundamentis con-
veniens eflet contraria fencentia, eo quod pri-
viiegiatus contra seque priviiegiatum non poteft
fuum exercere privilegium , fed eo potius loco
habendus eft quantum ad adveriarium sequaii
jure gaudentem , ac fi nulla pra; reliquis prsero-
gativa munitus eflet. arg. /. verum 11 .§.ult.jf.
de nrinor. 25. annis. l.fed&milites 8.pr.ff. de ex-
rnfat. tutor. I. ult. §. 1. in fine Cod. quipotior. in
pignore. Cui confequens foret, ut ex jure com-
xnuni ipfe, tanquam aiftor, rei forum ordina-
rium deberet fequi. Sande decifi. Frific. libr. 1.
tit. 1. defin. 2. Auguft. Barbofa in colleffan. ad
l. unic. C. quando imperator inter pupillos &c.
7ium. 2p. Covarruvias prd&i;. qucefi. cap. 7. num.
4. Ant. Theifaurus decifi. 177. num. 9. in med.
adeo ut nec probanda videatur Antonii Fabri
opinio, qui hbr. 3. Cod. tit. 13. defin. 1. cenfuit,
actorem privilegiatum refte evocaturum fuum
adverfarium priviiegiarum ad tribunal fuperius,
quando cum perfonali pra:rogativa fori, caufae
ipfrus privilegium ac favor concurrit , veluti fi
vidua dotern repetat a pupillis. Manet enim,
non obftante dotis favore , arqualitas privrlegii
quantum ad forum attinet; neque ex eo , quod
in aliis dotes prsecipuum meruerint favorem , re-
fte induxeris , fori quoque intuitu viduam, de
ejus reftitutione contendentem , majore quam
pupiiios juregaudere, ac prsevalere.

122. Denique nec intereft , utrum miferabi-
les ba: perfona: folse in !ite fubfrftant , an alios
habeant non privilegiatos litis ejufdem confor-
tes , fic ut & ipfi illi non privilegiati eo cafu
fori privilegiati reddantur participes , ii modo
idem cum privilegiatis jus habeant: ac caufa in
jjudicium deducenda individua iit. arg. l.ficom-
tnunem 10 ,ff. quemadmod. fiervitut. amittantur.
non item fi dividua iit. arg. /. unic. Cod. fiin com-
murit eademque caufia refiitutio pofiuletur. niii &
dividuam , ad plures fpedantem , exiftimemus
in univerfum in foro privilegiato deiiniendam
efle , ne continentia caufe dividatur. arg. tit.
ff. quib. ex caufis ad eund.jud. eatur. Vid. Cofta-
iius add, l.io.ff. quemadm. fervtt. amitt. Covar-
fuvias praff. qiiafi. d. cap. 7. num. ult. in fine.
Aug. Barbofa Collett. Cod. ad l, uritc. quando Imp,
interpupillos &c. num. 17. Cancerius var. refio-
lut. part. 2. cap. 2. num. 27. 28. Quicquidfit,
in caufis faltem dividuis fr folae miferabiles per-
fonce pro fua parte in privilegiato ca'perint foro
experiri, liberum reliquis eife debet , ut fefe eis
agentibus adjungant, & ita fimul caufam perfe-
quantur; ne alioquin fententia contra perfonatn
privilegiatam lata ipfis quoque non privilegiatis
eodem jure munitis praqudicio fit; nam etii res
inter alios a£ta aliis direfto non noceat, tamen
qjj i s qu e a g e r e e t c. 357

in una eademque caufa fequior relata per unum
fententia ingentem adverilis reliquos, ex eodem
jure litigaturos , inducit caufe non bonae prar-
fumtionem.

123, Quod fi in contrahendo renunciaverint
fuo fori privilegio , an renunciatio rata haberi
debeat, quseftionis eft. Plerifque eam inutilem
efle , vifum fuit, eo quod privilegium hoc non
privato favore, fed pubiico, & miferationis in-
tuitu concefluin eft, cujusgeneris beneficiisnon
valide renunciari vei ex eo apparet, quod & cef-
fionis beneficio renuncians ad illud tamen ad
inoptam redadus confugere non prohibeatur,
(ut alibi dicetur) ita Ant. Theflaurus dectfi. 177.
num. 4. Cancerius d.part. 2. variar. rcfiolut. cap.
2. num. 29. Aug. Barboia ad d. I. unic, C.num.
ult. Petrus Barbofa ad l. alia caufia 15. r. num.
49. & 50. ff. foluto matrimon. Andr. Gayi libr.
1. obfierv. 1. num. 40. Sed juri magis conveniens
eft, renunciationi fattse ftandum efle , cum ea
bonis non adverfetur moribus , & obtinuerit,
unumquemque iicentiam habere his, quar pro
fe introdudta funt , renunciandi. /. pen. Cod. de
pattis.. Parum faciente in contrarium , quod
non privato fed publico favore hoc jus fori in-
duftum fit; cum non minus militibus publici fa-
voris intuitu privilegium militaris judicii datum
fuerit ; quos tamen fuo poife juri renunciare,
palam eft ex d. l.pen. Neque femper verum eft ,
invalidam eife renunciationem juris ex mifera-
tione conceifi : quod eniin beneficio ceifionis
nemo poifit ex renunciatione privari, id pecu-
liari nititur ratione, quod fcilicet nemo membro-
rum dominus fit, /. liber bomo 13. ffi. ad leg.
Aquil. adeoque nec membra feu corpus fuum
jurepoflitad perpetui carceris fquailorem & ma-
cerationem obligare ; quod tamen futurUm eflet,
ii beneficii ceiiionis renunciatio firina foret;
quippe qua? potiflimum ad id proficit miferis, ne
condemnati ob debitum in carcerem detrudan-
tur. /. 1. C. qui bonis ccdere poffi. de csetero, non
magis viduabus pupillis aliifque fimilibus hoc
fori peculiaris jus ex miferatione datum eft,
quam ftudiofis fuuin : quis cnim (inquit Imp.
Fredericus in auth. habita C. ne filius pro patre)
eorum non mifiereatur , qui amore fcientice exules
facii , de dtvitibus pauperes , fiemet ipfios exina-
niunt, vitam fiuam mttltis periculis exponunt, &
d vilififimisficepc bominibus corporales injurias fine
caufia perferunt, Qiios tamen militum armato-
rum exemplo renunciare pofle fori prarogativis,
nifi apud nos minorennes fint , iupra diftum
eft. Perezius tit. Cod. quand. imper. inter pupillos
&c. cognoficat. num. 4. Ant. Matthseus dejudtciis
diffut. 4. num. 39. Eoque facit, quod miferabi-
iibus hifce perfonis liberum fit, non uti jure fuo,
& ad ordinarium judicem litigatum ire; ut ante
didum ; in tantum , ut nec reftitutione in in-
tegrurn juvandi fint pupilli, aut viduge , utut
minorennes, fi per eam fub obtentu litis per er-
rorem apud ordinarios judices conteftatse inten-
Y y 3 derent

—--! -

-ocr page 374-

358 L i B. V. T i t. I. , , :

derent ad forum privilegiatum remiffionem; cum
& favor ordinarise jurifdidionis, & icefio vel in-
certa, vel fane nonadmoduin magna, reftitutio-
nem hoc cafu videatur impedire. Covarruvias
pract. qucefl.cap. 7. num. ult. verfl.nono.

124. Non tainen huic fori privilegio iocus eft,
fi pupiliis fimiiibufque de minuta tantum quan-
titate debiti lis cum alio intercedat; qua de causa
etiam, uti aut moribus aut legibus municipalibus
apud varios popuios certa quantitas definita in-
venitur, intra quam confiftens res controverfa,
apud ordinarium judicem petenda eft; ut patet ex
Cancerio var. reflolut. part. 2. cap. 2. num. 21.
Covarruvia d. cap.j. prattic quccfl. verflhoc tamcn
priviiegium. aliisque ita & in Hollandia confti-
tutum, ut fi perfonae miferabiles una cum ad-«
verfario eodcm in loco iarem foveant, non aliter
ordinarii judicis jurifdi&ionem deciinent, ac apud
curiam provinciaiem litigent, quam fi inter de-
gentes majoribus in urbibus de debito trecentos
florenos excedente , in minoribus , ( quibus &
Haga-Comitis adnumerata) centum & quinqua-
ginta , inpagis quinquaginta fuperante, lis fit.
Sin diveriis iub judicibus Hollandis degant, fi
quidem in urbe, lis centum aureos excederede-
beat, fin ruri , quinquaginta , ut judici ordi-
nario fubduci ex hoc privilegio poffit; nonacto-
ris fed debitoris domicilio confiderato, an in urbe
an ruri fit, Ampliatie van Xmflrutt. van den Ho-
gen en Provincialcn Rade 24. Martii 1644. artic.
5. 6. 7. Nec Zelandi ab Hollandis, nifi quan-
titas ducentis & quinquaginta florenis major fit.
nader provij. accocrd tuJJchcn Holland en 'Lecland
11. Junii 1574. art. 4. Simile quid , licet di-
versa quantitate, cautum inftruct. Curia: Flan-
dric$ art. 8.9.

125. Etfi autem frequentius probatum fue-
rit, etiam tunc hoc fori privilegium competere,
curn adio per non privilegiatum privilegiato cefla
eft ; tum quia d. I. unic. quand. Imper. interpup
tognofcat. non diftinguit, unde nec noftrum eit
diftinguere: tum quia, ut fupra a me traditum
deftudiofis, exceptio deciinatoria fori, tanquam
mere perfonalis , generaliter ceffionario privile-
gito opponi nequit, licet cedenti opponi po-
tuiflet , fi modo ceflio bona fide fada fuerit.
Barbofa in Collcttan. ad d. l.unic. num.i 5. Matth.
dc Afilitt. decifi 74. Cancerius d. part. 2. var.
refiolut. cap. 2. num. 28. in fine. Hollandis tamen
ac Ultrajedinis magis placuit, privilegium fori a
miferabilibus perfonis in propriis quidem & he-
reditariis, at nuilo modo in ceffis adionibus exer-
ceri pofle , five onerofo five iucrativo titulo, five
ex voluntare.fi ve exneceffitate in rern fuampro-
curatores conftituts fint. ampliatio infirutt. Curice
Holland. 21. Dccemh. 1579. artic. 1. nader pro-
vifioncet accoord tujfchen Holl. en "Leeland 11. fu-
nii 1674. art. 4. Initrutt. Curia' Uitrajed. tit.i.
artic. 18.

126. Sic quoquc per Hollandiain privilegio
huic locus 11011 eft , ii de lecuritate mercium
tranfvehendarum ( aflurantie ) quseftio mifera-
bilibus hifce perfonis intercedat cum alio, quan-
tacunque fuerit quantitas eo nomine contro-
verfa. Ampiiatio fiecunda infir. Curice Holl. 24.
Martii 1644. artic. 8. Idemque eft , fi de adi-
pifcenda poifeffione agatur , veluti de miffione
in pofleffionem hereditatis, quippe quaab ordi-
nario domus mortuaria: judice decernenda eft.
Neoftadius Curice Holland. dccifi 5 5. Affignatio
infuper bonorum paternorum aut maternorum, ii
pupillis facienda fit per parentem fuperftitem,
eoque nomine movendum fuerit familise ercif-
cundce judicium , ordinarii judicis , non vero
curise Hoilandic^ notionem regulariter effe, re-
fcripto Philippi Regis ad Curiam provincialem
5. Januarii 1 5 57. comprehenfum eft ; quod oc-
currit inter placita Ordin. HoW.vot.2. pag. 1489.
Praterea, cnm legiflatori Hollandoplacuerit,tunc,
cum curator datus eft hereditati bonifve , qua:
folvendo non funt aut non effe creduntur, lites
omnes ea occafione movendas per creditores aliof-
que , velut generali judicio, apud judicem or-
dinarium loci , in quo curator eft conftitutus,
omni in cafu ventilandas efle. placito Ordin. Hott.
10. jjutii 1677. 3* P^ag' 672. confequens
eft , ut nec miferabiies perfona: eo cafu ex fori
privilegio ad curiam provincialem prima poflint
inftantia convolare. Idemque dicendum , fi judi-
cio famiii® ercifcundae contendendum iit, cum
hujus generis quaeftiones tum in Hollandia tum
in Zelandia in loco domus mortuarix ventilanda:
fint. nadcr provif. accoordtuflchcn Hoit. en Zcc~
land 11. Junii 1674. artic. 14. Denique ge-
neraliter fori peculiarispiserogativam, perfonarum
favore ac contemplatione conceffam , ceflare
merito contendi poteft , quoties de talibus ne-
gotiis lis agitanda eft, quse ex ipecialibus legibus
certis tantum judicibus cum ordinarii judicis ex-
clufione funt demandata , veluti, cum de frau-
datis vedigalibus aut tributis , de legum venati-
carum tranfgreffione, faltuuin publicorum viola-
tione, feudalibus controverfiis, politicis caufis,
aliifque fimilibus , cognitio inftituenda eft. In
his enim ceffare fori privilegium alioquin non
miferabilibus tantum , fed & aliis perionis fe-
cundum ante dicta datum , neceifanum eft ; cum
omnibus aliis judicibus prasreptafit de caufista-
libus jurifdidio, & non nifi certis judicibus tri-
buta. Vultejus tratt. defieudis lih. 2. cap. 2. num.
23. Zoefiusde fieudkcap. 17. num. 3. Notabelfe
poincten van Leenen van Jac. de fonge. art. 23.
Plura de hoc miferabilium perfonarum privilegio
congefta vide apud Menochium de arhitr. jud.
hh.2. cafiu 66. Mafcarduin deprohation. concluf.
1066. Covarruviain pratt. quccfi. cap.7.' Thef-
faurum decifi. 177. Rebuffum ad confiit. regias
tom. 1. d. tratt. de fientent. provifional• art. 3. gtojf.
ult. Cancerium var. refol.part. 2. cap. 2. Leeu-
wen cenjur. part. 2. lib. 1. cap. 13. num. 11.
&feqq.

127. Sed ut, qua: de ceflante miferabilium

per-

-ocr page 375-

De JUOICIIS J ET UBI

perfonarum pnvilegio in cauiis, certis tantum
judicibus cum ordinarii,judicis exclufione de-
mandatis , di£ta funt, manifeflius appareant,
operx pretiurn fuerit ,; prxcipuas barum caufa-
rum fpecies recenfere. Coniiderandum ergo,prx-
fedto faltuum & aileflorilMiis ejus commiifum
fuiife judicium de peccatis quocunque in ioco
contra venationis leges, deque violatis faltibus,
& quse hisfuntconnexaV; ^:ut nullus iive nobili-
tatis iive dignitatis iive privilegii prsetextu, vel
etiam fub obtentu poifeflionis circa jus venandi
exercitse* in qua fe defendi defideraret per eos
quibus de pbileflione alioquin cognofcere datum
eft, feie pra;fedtur® faltuumfubducerepoflit, &
vel ordinarii judicis vel curise Hollandjcse jurifi-
didioni fubmittere; fiVe civiliter iive criminali-
ter de hifce: agatur. Vide conftitutionem CayoU 5.
26. Decemb. 1517. artic.6. vol. i.placit. Holl.
pag. 1316. Sc placitum Ordin. Holland. 10. Au-
gitfli 15 89. d. <vol. 1. pag. 13 96. & 251. Junii
1621. d. vol.i. pag:.iJ\zo. & fententiam cum
affis apud Curiam Hollandicc 26. Febr. 1672-.
•vol. 3. placit. Holl. pag. 713. 714.71 5. ac no-
viffimeplacitum Ordin.Holl. 22. Novcmb. 1670.
d. vol.3. pdg. 716. fola appellatione in cauiis
majoris*momenti ad curiam Hollandise feudalem
non ita pridem reftitutam concefsa infiruBto Cu-
ria feudalis Hoil. 7. Aprilis 1661. art. 5. •vol, 2.
piacit. Holl. pag.26^7. • ^;r • ^! .

128. Similiter Collegiis & affeiforibus reima-
ritimse prspofrtis ( Coliegienter Admiraliteyt) data
ab Ordinibus generalibus jurifdidio de pra:da
hoftili per naves bellicas , aut prsedatorias au-
toritate publica inftrudas, intercepta; de pira-
tica non jure exercita ; de litibus inter naves bel-
licas aut pradatorias exortis, deque delidtis per
eas commiffis ; de criminibus in ipsa navi per-
pctratis , quorum coercitio excedit centurionum
poteftatem ; ut & de iis , qua: per focios nauti-
cos reliquofque rei maritimEe operam dantes ex~
tra navim admiila funt , fi modo militaria fue-
rint (refervata criminum communium extra na-
vim commiiforum cognitione judicibus ordina-
riis loci illius, in quo illa perpetrata, vel in quo
delinquentes inventi funt) prseterea de frauda-
tis veitigalibus mercium exportandarum vel iin-
portandarum nomine folvendis , deque illicite
exportatis aut ad hoftes miffis , ac denique de
deli&is eorum, quibus in merces inferendas aut
evehendas inquiiitio demandata eft , ( vulgo
Commifen van de Convoyett en Licenten, en Cber-
cbers ) Infirtiftie van de Staten General voor de
Collegien ter Admiraliteyt 13. Attgufii 1597.' art.
3. 30. 31. vol. 2. piacit. Holl. pag. 15 31. &
1537. 1538. Neque intereft, a quo merces,
exportari prohibitse , interceptse fuerint; nam &
fi vel a militibus deprehenfse fuiftent, ac intra
loca prsefidiaria deduftse , non ideo ad militarem
)udicem , fed ad hos rei maritima: prsefeftos per-
tinere de jure vel injuria exportationis atque in-
tereeptionis aut commifli cognitionem, confti-

QJJISQJJE AGERE E T C» 359

tutum eft decreto Ordinum General. 14. Aprilk
1673. voi. 3. placit. Holl, pag. 1278. mim. 55.
Quod ii mercium illicitarum ad hoites tranfpor-
tandarum rei non in ipfo deli&o deprehenfi fue-
rint, fed demum poftea tanquam edictorum tranf-
grellores accufandi veniant , non jain folis col-
legiis maritimis , fed & ordinariis judicibus ejus
delicti executio patet,' fic-ut prseventioni locus
ht. pkcito Ordin. General. 31. Decemb. 1657.
art.9. & 10. voi. 2. piacit. Holi.pag. 5i9.-quod
repetitum edidris variis 19. Martti\66^. 14. A-
prtlis 1672. 11. AprUis. 1673. art. 9. & 10,
vol. 3. piacit. pag.254. Quin imo, fi naves aut
merces redemta; fuerint ab hoftibus , ac de ea-
rum proprietate , redemtionis, validitate , aut
reftitutione quseftio fit , non collegia marititna,
fed judices ordinarios judicare debere, & qui-
dem de plano , appellationis reformationis ayt
fupplicationis licentia denegata , fancitum fuit
in quadam fafti fpecie 4. Martii 1600. vol. 2.
placit. Holiand. pag. 39. & feqq. Similiter de
deli6tis m navi , Indiam -brientalem petente, vel
inde- redeunte, comimffis, tognitio Cameris ma-
ritiinis conceffa non eft, fed in ipsa navi confilio
nautico demandata coercitio , quoties leviora
funt, aut confpirationem involvunt , ut pericu-
lum in mora iit, aut certo certius capitalia ,• de
gravioribus punitio ad ordinarios videtur fpeftare
judices ioci illius , ubi in Belgio vel lndia naves
appellunt. Arttfei-Bncf van de Oofi-lndifcbf com-
pagnie 8. Martii 1658. artic. 9. 10. 1 r. vol. 2.
placit. Holland.pag. 1280. Confer varia de de-
li&is militaribus aut nauticis in India occidentali
aut navigatione commiffis, & quse fint militaria
aut navaliy delida , occurrentia variis in pla-
citis Ordin. General. Ordre van de regeeringe in
Weft-Indien. 21. Julii 1614. art. 49. 50^51.
&feqq. vol 2. pag. 1243. inBraf1l.rfrf.38. &
feqq. vol. 2. placit. Hoil. pag. 1253. in Africa.
5. Julii 1.542,^.14. &feq.d.vol.2.pag. 1270.
& de deli<5tis per focios nauticos aut milites aut
prsefedos naviuin militumve commiffis quo mo-
do judicet confilium navale , .vide Arti\cl-Brief
roerende den Oorloge ter Zec. 8. Maji 164J. art. 5.
pag. 200.

129. Publicanorum caufas quod attinet &
veftigalium per eos conduftorum ; fi quidcm
ipfi aut fidejuffores eoruin conveniendi iint ob
id , quod male verfati funt circa pecunias pu-
blicas, aut rationes fuas confcribendas, prscter-
miffis acceptis , aut alterius ftationis publicano
ea negaverunt , quse ille jure fuo petere poterat,
apud delegatos Hollandise Ordines ( Gecommit-
teerde Raden ) prima ihftantia lis moveri poteft,
Generale Ordonnanrie op de verpachtinge van de
Impofien in Holland. art. 23. 24. vol. 3. placit.
Holl. pag. 812. idemque juris eft, fi de com-
pofitionibus illicitis, a fucceffore in conduftione,
vel ab alio qnocunque fint accufandi. Ordre te-
gens de compofiticn anno 1641. vol. 1. piacit.
HqU. pag. 1655. Adde d.vol. i.pag.1676. art. 3 3.

-ocr page 376-

L i b, V.

Si vero lis ihter ipfos oriatur publicanos eorum-
vefocios, autinter publicanos & aerdrii quirlto-
res > aut denique inter publicanos & -impofitio-
num fraudatores, ea primitus apud delegatos in
urbibus judices agitanda eft , ac intra decem
feptimanas terminanda ; quibus elapfis , per
provocationem a fententia , fi ea lata fit, aut
per evocationem , fi mora fa<5ta, ad delegatos
Hollandise Ordines transferri poteft. d. Ordon-
nantie op de Verpdchtinge -va,n de Impofien. art.
30. d> vol. 3. pag. 813 _k 814. cum quibus con-
veniunt, quse traduntur placito Ordinum Ze-
landiae 18.Sept. i6jf. vel. 3. placit. Holl. pag.
iii2. & placito Gonfilii ftatus fcederati Belgii
circa impofitiones Ordinibus generalibus pen-
dendas. 7. Martii i6<j6. vol. 2. placit.Holl. pag.
1002& fieqq.

130. De negotiis quoque pupillaribus ad tu-
telse adminiftrationem fpeftantibus cognitio va-
riis in locis peculariter camerx pupillaris prse-
fe<5tis concella eft, quoties eorum poteftati no-
minatim teftamento vel codicillis fubdudta non
invenitur pupillorum tutela; fed quo ufque * de-
finiri certo vix poteft, ac excamera: cujufque le-
gibus ac moribus petendum ; dummodo id unum
obfervetur , ne aliter camers hx pupillares jus
decernendi ac coiiftituendi fibi arrogent, quam
fi pupilli fint, ad quos bona fpectant; his eniin
non exiftentibus, fed ad alios patrimonio pupil-
lorum jam devoluto, cameram pupillarem tan-
tumut fequeftram confiderari oportere, Iitefque
ordinarium apud judicem difcutiendas efte, ve-
rius eft; eo quod ad foloruin pupillorum provi-
dentiam tales prxfedtura: pupillares induftae &
auftoritate munitse funt. Refponfa JCtor. Holl.
part. 3. vol. 1. confil. 3 6. quod repetitum d.part.
3. vol. 2. confil. 26.

131. Feudales controverfias jam olim ex fcri-
ptis feudorum confuetudinibus fuos peeuliares
habuifle judices curiam feudalem in eaque afli-
dentes cufiae pares, ex fcriptis feudoruih con-
fuetudinibus abunde conftat ,* ut tamen cafus

. varii videantur diftinguendi: aut eniin inter va-
fallos duos de feudo lis eft, aut inter dominum
& vafallum , aut inter dominum & extraneum,
aut denique inter vafallum & extraneum. Si in-
ter duos vafallos de feudo lis fit, dominus dire-
£tus, quive ejus vicem gerit , una cum curia;
paribus idoneus judex eft. libr. 2.fieud. tit. 55. §.
ult. in fine de prolribita alienat. per Frederic. & d.
hbr. 2. tit. 34. (licet Mediolani aliud dicatur fer-
vatum d. tit. 34.) nifi dominus quodaminodo
inea re fufpe<5tus fit, quod evenit , fi dominus
de antiquo feudo, quafi ob defeftum agnatoruin
aperto , alium inveftierit, agnatus autem exi-
ftens, illud, ut non apertum, fed jure fuccef-
fionis fibi qusefituin evincere conetur ; tunc
enim, quia dominus de evi<5tione teneretur per-
ceram inveftito, atque ita in fua videretur judi-
pare caufa , non quidem acl judicem ordinarium
lis ea transferenda fuit, fed per folos curia; pa-

T 1 T. I.

res, exclufo domino > dirimenda. Hbf. i . fetikr.
tit. 4<5. an apud jud. vel curiam. Quodautein iti
libr- 2 feud. tit. 15» deinvefiiturk in maritum fiaffi
fcriptum eft, magis apud ordinariuin judicem j
aut arbitrum utriufque confenfu ele<5tum , quant
apud eundem dominum hoc litigium fore deter-
minandum; id tunc verum erit, cum hulli curiaj
iftius dominicse pares funt , aut per setatem aut
aliter ad judicandum inhabiles ; tunc enim latius
eflet, ordinario judici , quam domino in pro-
priam utilitatem judieaturo , caufam colnmitti.
Quod fi de feudi retra<5tu qUaeftio fit inter em-
torem feudi & agnatos retra<5tum defiderantes,
magis eft , ut per curiam feudalem ea finia-
tur t eo quod & emtor & retraftum faciens
tanquam vafallus confiderandus eft j alter ut
fiat talis retraftu interpofito , alter vero,
ut rnaneat, eodem impedito. Refponfa JCtor.
Holl. part. 1. confil. 185. queefi. 3. Roienthal de
ficudis cap. 12. conclufi 12. num. 97. & fieqq.
prafertim pofita confuetudine, quoci retrahere
cupiens ante omnia debet inveftitus fuifte per
dominum diredumj alioquin ad retraftum ten-
tandum haud admittendus; de qua poft alios te-
ftatur. Groenewegen ad Hug. Grotii manuducf.
ad JuriJprud. Holl. hbr. 3. cap. 16. num' 13. Si
inter dominum& vafallum eontentio fit ; fiqui-
dem ita, ut vel Vafallus fe vafalluih , vel domi-
nus fe dominum effe neget * atque adeo alteru-
ter rem non feudalem fed allodialem efle dicat,
ordinarii judicis ea de re notio eft. Sin in con-
feffo fit, vafallum alterum effe, aherum domi-
num , fed de feudi inveftitura * conditioriibus,
ufu , militia , fervitiis 3 refutatione, amiffione,
aliifque fimilibus ad conftitutionem , conferva-
tionem , aut privationem feudi fpe<5tantibus,
difputetur , ad pares curise cognitio pertinet.
libr. z. feud.tit. 16. de controverfia feudi apudpa-
res termmanda. & tit. 5 5. idt. in fine de prohib.
ficud. alienat. per Fredericum.tit. 39. §. fiinter.de
alienatione paterni fetidi. & libr. 1. tit. 21.de fieudo
fincculpii non amittendo. & tit. 22, §.ult. quo tem-
pore miles invcfiit. petere deb. Si infcer vaiallum &
extraneum, vel mter dominum & extraneum *
lis orta fit, veluti de finibus aut fervitutibus pra:-
diorum confiniuin , quorum alterum feudale,
allodiurn alteruin eft, vel fi vafallus agat autcon-
veniatur ob id quod rei feudalis cuftodiam alteri
commifit, aut eam oppigtioravit, non nifi apud
ordinarium judicem ha? controverfise tradanda:
funt, adtore fecundum generalia principia fo-
rumrei fequente: eo quod rtufpiam in confue-
tudifiibus feudorum cognitio de talibus inveni-
tur vel dominovel curi£ paribus delata. Confer
Vulteum de fieudis libr. 2. cap. 2. num. 3 3. &
feqq. ad num. 42. Rittershufium partition. fcu-
dal, libr. 2. cap. 9.

13 2. Mores Hollandiae fi fcrutemur, ut filen-
tio involvatn ea , qua: antiquiffimis temporibus
obtinuere tuin ex Caroli Burgundia: ducis con^
ftitutione 1469. tum ex Caroli quinti la-

tiore

-ocr page 377-

D E JUDICII S) ET UBI

tiore Inftruftione Curia: feudalis anno i $ 19. vol.
2. placit Holl. pag. 681. & feqq. feculi hujus
initio de controverfis feudalibus judicabatprima
inftantia Curia domini fubinfeudantis , fi de fub-
feudis , feu feudis rurfus in feudum a vafailo da-
tis , agsretur, etfi valailus curiffi fuae paribus de-
ftitutus adhibitis alienx curiaz paribus jus didtu-
rus elfet: a cujus fententia ad Curiam Feudalem
Hollandice deinceps appeliatum fuit; lin de con-
ceffis ab Holiandice comitatu feudis contendere-
tur, primaejus cognitio eidem competebat Hol-
landia Curia: feudaii; ut &, fi de fubfeudis qux-
ftio ipli intercederet fubinfeudanti. Hugo Gro-
tius manuduff. ad jurifpmd. Holland. libr. 2. tit.
41. num.j9.80. ibique Groenewegen in notis.
JVotabele pointen vanLeenenvan Jacobdejonge
artic. 22. 23. Qux curia feudaiis oiim a Curia
provinciali Hoiiandia: diftindta fuit ; fed cum
poftea Hollandia: curis Provinciali demandatum
eftet caufarum feudalium judicium , abolita pri-
ftina feudali curia, iterum anno 1661. reftitu-
tum fuit peculiare feudaiium tribunal , in quo
feudorum pra?fes ( Stadbouder van de Leenen)
una cuin Curiae provinciaiis prashde, ac curia:
ejufdem fenatoribus Hollandicis, qui & vafalii
efle debebant , cognolcendi ac decidendi habe-
bat poteftatem. Injlruttio Curice feudalis Holland.
7. Jlprilis 1661. pnefat. & art. 1. vol.2. placit.
Holl. pag. 2646. Cui etiarn curise ampliores,
quam ex confuetudinibus feudalibus , jurifdi-
ftionis termini conftituti funt; etenim non modo
de feudis comitatus Hollandise , uti & de fub-
feudis, quoties ipfi fubinfeudanti lis eft, vel jurif-
didtio prorogata invenitur, prima inftantia com-
petens judex eft , deque fubfeudis per appella-
tionem aut reformationem a fententia curiarum
feudalium inferiorum, de fubfeudis cognofcen-
tium , quoties alii extra dominum fubihfeudan-
tem veniunt litigatum, diUa inftrutt, Cur. feud.
art. 2.3.5.7. fed & per evocationem , ft curice
inferiores negligentiores fint in lite feudali termi-
nanda, & hoc ipfum defideret aiteruter litigan-
tium, juxta formam in Curia Holiandise non feu-
dali circa evocationes receptam. d. inftruct. Curice
feudai. Holl. art. 6. Adhxc per appellationem de
caulis, a pra'fecto faituum & aflefloribus ejus
decifis , circa faltuum violationes , legum vena-
ticarum tranfgreffiones , &: aiia ad iftius prse-
fedurae jurifdiitionem fpeftantia, (de quibus h.t.
num. 127.) d. inftrutf. art. Nec tantum , fi ^!agatur de feudorum proprietate , fed & , fi de
oneribus rei feudaii impofitis, veluti de forte de-
bita, vel reditibus annuis conftitutis, pro qui-
bus feudalia pignori obligata funt , deque aliis
quibufcunque juribus in re feudali competenti-
bus, etiam. fervitutibus peWbnalibus ufusfrudus |
& fimiiibus, ( cum fpp? excipiantur cpn|rp- \
verfiae fervitutum urbanarum & rufticarum, or-
dinario judici refervatae) praeterea de finibusduo-
rum prsediorum feudalium regundis, de jurif-
didtione , alluvione, privilegiis , juribus , fer-

QUISC^UE AG ERE E T C. 36 I

vitiis, feudi nomine vindicandis, aut pneftan-
dis. d. inftrufd. art. 3. fic ut & emtores feudo-
rum ac fiiniies de re feudali litem patientes fucs
poffint ad eandem curiam feudalem autores evo-
care, ut liti affiftant ,* ac vafalli extra Hoilan-
diam commorantes, mediante feudorum fuorum
Hollandicorum arrefto , edidtis jure evocentur
ad litem feudalem eadem in curia excipiendam.
d. inftrutt. art. 8. & 9.

133. Si tamen de debitis, reditibus, fervitu-
tibus prsediaiibus, aliifque oneribus partim ailo-
diali partim feudali rei impofius, aut conftitutis,
lis inftituenda fit, in aiftoris arbitrio eft, utrum
eam apud ordinarium , an apud feudalem malit
judicem movere; fic ut & pleniffima fententia:
latse executio ei tunc permittenda fit, qui judi-
cavit, promifcue in res ailodiales ac feudales
dirigenda. d. inftrutt. art. 4. Et quamvis no-
viffime conftitutum rurfus fuerit , Holiandiae
Zelandi^que curiam provincialem , ac appella-
tione interpofita etiam fupremam curiam , de
Hollandije Zelandiaque feudalibus cognofcere
controverfiis , falva vafallis fubinfeudantibus
fuarum curiarum infenorum prcerogativa , ac
prima circa fubinfeudationes cognitione. Nader
Proviftoneel Accoord tujfcben Ilolland en 7,ee-
land , anno 1674. 11. Junii artic. 12. eo fere
modo , quo jam olim Curice Provinciali Uitra-
jectince de feudis Ultrajettinis judicium per«*
miflum fuerat. inftruti, Curice Ultrajett. tit. 1.
artiC. 23. adeoque Iiaftenus peculiaris illa feu-
dorum Curia Hollandica judicare defierit; ufuin
tamen infignem procul dubio retinent, quse in
d. inftrudione anni i<56i. fuere definita circa
quseftiones , in quibus dubium eflepoflet, an
apud ordinarium judicem inferiorem , an magis
apud feudalem, actio inftituenda fit. De feudis
Flandria: , quatenus iila Ordinibus Belgii fce-
derati paret , judicare Senatores Curia: Flandri-
cx, qui fimul Flatidriae vafalli funt, patet ex pla-
cito Ordin. General. 1. Martii 1677. ad eluct-
dationem placiti 25;. Aug. 163 2. voi. 3. piacit.
Holl. pag. 608. Plura de foro competente in
feudorum quseftionibus vide apud Sixtinum de
regalibus lib. 1. cap. 8. Rofenthal defeudis cap.
12. conciuf 1. & feqq. .Vultejum de feudis hb. 2.
cap. 2. Schraderum de feudispart. 1 o.fetf. 1. &
mult. fequent* _:x . , ; .

134. Lites de pofleffione. vel quafi pofleffione
rerum juriumque ventilandas quod attinet, jure
quidemRomano definitum fuit, feparandam non
efle caufam pofleffionis a causa proprietatis, aut
in diverfa fora diftrahendam, fed apud eundem
judicem & proprietatis &polfeffi0nis controver-
fiam debere tradtari, ne continentia caufx divir
datur; pcense arbitrarix addita comminatione, fi
_q»is alium (uper pojfeffione , alium fuperprin-
cipali quaeftione judicem poftulaverit. L.nulli 10.
C. h. t, Sed, nunc ubique fere invaluit, de pro-
prietate quidem ordinarii judicis cognitionem
efle; at de pofleffione & controverfiis pofleflo-

Z z riis

-ocr page 378-

^62 L i b. V. t i t. i.

riis, five corporum, five jurium & beneficiorumj
fuprema regionis cujufque tribunalia judicare.
Zypeus notit.juris Belgici lib. 2. decausa poffejj'.
& proprietatis pag. mihi 5 3. Tuldenus ad tit. C.
ubi de pojjejfione. Groenewegen ad d. I. nulli 1 o.
C.h.t. atque ita in Hollandia Zelandiaque fu-
premse curise id negotii datum eife , apparet ex
iniiru6tione Curia; fuprema?. art. 19. & nader
provijion. accoord tujjchen Hoil. en Zeeland. 11.
fnriii 16-j^.art. 1 i.voLi.pag.693 .uti Curise pro-
vinciali id jam olim erat concefium , ante fupre-
tnx curiz inftitutionem , circa beneficiorum feu-
dorumque pofteifiones, Injlruft. Cur. Holl. art.
8. 39. &feqq. & 172. necperd. artic. 19. in-
ftrud:. fupremse curise ademtum , ut patet ex
refponf. Jurifconf. Holl. part./\. confil. 181.182.
& ibi additta Curice provincialis fententia. & van
Alphens Papegaey tit. 16. pag.mthi 132. in med.
Ultrajefti idern obfervari, docet inftrudio Curise
Ultrajed. tit. 1. artic. 19. etiamfi de proprietate
quseftio fubdufta eifet ordmarii judicis jurifdi-
dtioni , & certis tantuin judicibus demandata.
Qua ratione , fi de feudi poifeifione contentio
fit, non apud curise pares in judicio feudali, fed
apud privilegiatum poiieifionis judicem ea agi-
tanda eft. Rofenthal de feudis cap.\ 12. concluf. 12.
num. 54. & multis feqq. Sixtinus de regalibtts
lib. 1. cap. 8. num. 27. &feqq. adnum.39. Vul-
tejus defeudis lib. 2. cap. 2. num. 43. & feqq.
Quod & in Hollandia fervandum , curn empha-
tice in inftru&ione Curiae feudalis Hollandicse
7. Aprilis 1661. art. 2. fcriptuin inveniatur,feu-
dalem curiam cum aliorum judicum eXclufione
habituram decifionem caufarum feudalium inpe-
titorio; cui confequens eft, ut in poifeiforio cu-
nx provincialis jurifdidio agnofci debeat, fecun-
dum poteftatem eidem curix fecundum jam difta
datam , & ex d. inftruftione curise feudalis aut
fupremse non ademtam , fed magis tacite refer-
vatam. Illud inter Hollandorum ac Trajecten-
fium mores hac in parte intereft ; quod Uitra-
jedti, lite de poifeifione apud Curiam provincia-
lem mota , etiam ipfa proprietatis controverfia
ibidem difcutienda fit, etfi alioquin prima de pro-
prietate decifio judicum inferiorum poteftati fuif-
fet perinittenda, fi nulla poifeiiionis controverfia
intercefliifet. Cum ex adverfo in Hoilandia pro-
prietatis quseftio judicibus ordinariis refervata
maneat, tametfi de poifeflione Curiae fupremse
auxilium iinpioratum fuiftet, & pofleflorium ju-
dicium ibidetn terminatum. Neoftadius fupr.
Curice decif 127. Waflenaar pratt.jitdic. cap. 12.
num. 14. &fcqq. ,'fi '

135. Judicem autem de pofleflione compe-
tentem facit in immobilibus rebusfitus earum, non
itein domicilium rei conventi. Ultrajedino fingi
de prsedii in folo Ultrajeftino fiti pofleflione ii-
tem intercedere cumHoilando, qui de pofleflio-
iie Traje&inum dejecerat , aut turbaverat pof-
feifionem ; non fupremse Hollandiae, fed pro-
Vinciaiis Ultrajedinse curise erit, iftatn fuade-
cifione atque decreto dirimere contentionem.
Neoftadius fupr. Curite decif. 114. Ant. Matthaxis
dejudiciis dijput. ult. de divortio legum & tifus.
nttm. 24. idque per rationes fupra de foro com-
petente inloco rei fitse adduftas, non hic repe-
tendas.

13 6. Prseter enumerata hadenus fori pecu-
liaris privilegia confiderandum eft, adhuc alias
quafdam efle caufas, de quibus, omiflo judice
inferiore, ( quod alioquin regulariter iicitumnon
eft, prima inftantia. tnjirutt. Curice Holland. art.
220. ) in Hollandia adiri poteft provincialis Cu-
ria, vel fuprema. Suprema quidem prater lites
de pofleflione & eas quse inter peregrinos duos
intercedunt mercatores, etiam de caufis naviga-
tionem concernentibus ac a jure nautico depen-
deritibus, dum de damno quod extra portus no-
ftros in mari locifve peregrinis navis navi intu-
lit, aliifque fimilibus , difceptandum eft. Injlrutt.
Curice fupr. artic. 18.19. 20. Provincialis vero
de juribus prcrogativis & dominiis principis,
( dummodo nihil de iis definiatur, niii re prius
cum camerse rationalis prsefeftis comffiunicata )
de re monetaria , de diflidiis inter civitates Sc
caftella provincise ; de privilegiis civi aut pere-
grino conceflis ; de confuetudinibus, quoties illse
injuftitix arguuntur, ac corruptelse; de inju-
riis , quibus aifedti comitatus Hollandici offi-
ciales, aliseque perfonse privilegiatse ; de crimini-
bus poft annum, ex quo commiifa, in judicium
apud judices iriferiores non deduftis; de inno-
centia eorum, qui criminis infimulati, fefefponte
oiferunt ad purgationem ; de concuflionibus of-
ficialium, ac litibus eoruin oflicium concernen-
tibu& ^de violentiis ac injuriis per potentiores
illatis ecclefise , aut ecclefiafticis perfonis, mulie-
ribus , rufticis , connivente eo , cujus erat au-
daciam potentiorum ac temeritatem reprimere.
Inftrutt.Cttr.Holland. art. & 12. naderprovif
Accoord tujfchen Hoil. cn Zeeiand 11. Junii 1674,
aYt.20. Adharc ad eandem fpeftant mandatorum
pcenalium concefliones ; ut & lites ex eodem in-
ftrumento movend^ adverfus duos pluresve di-
verfis fub judicibus inferioribus inHollandia com-
moranfes. Wilhelm. de Groot Manudutt. ad
praxin Hoiiand iib. J. cap. 3. Nec dubitandum
videttfr , quinad exemplum injuriarum, officia-
libus comitatus Hollandici illatarum , etiam ad
Curiam cognitio fpeftet , quoties curiae iftius
apparitores in urbe vei pago executibnem diri-
gentes, aut aliter officium ex mandato judicis
eXercentes, violentiam paifi aut contumeliis af-
fedti iunt, etfi forte non foli, fed adhibito loci
prsetbre ad avertendaffi vim munere fuo fun<5ti
eifent , eo quod ipfi nihilominus principaliter
lsefi Videntur, prztores vero, aliiqrie ipfis opem
"feri?ntes, ^:tantum propter ipfos; quippe ad auxi-
iirim prseftandumi fi rogentur, obftridi fecun-
"dtim inftruft. Curiar Holland. art. 13. Vid. re-
fpbnfa JCtor. HoII. pctrt. conftl. 3^. qu. 2. &
ftibjttritto decifto. C«m his vero -omnibus iri

Holl.

-ocr page 379-

DeJudiciis, et ubi

Holl. receptis maxima ex parte conveniunt, quse
de Curia; Uitrajedina: poteftate ac jurifdi&ione
fancita leguntur in injiruttione Curice Ultrajeffinte
tit. I. eo excepto , quod pagorum Ultrajefti-
norum indigenis eleftio eft , utrum ad judicem
inferiorem , an ad Guriam Provincialem, fuos
velint adverfarios itidem ruri, non inurbibus,
habitantes voeare. d. injlruci. Curice Ultrajett. cirt.
24. cum ex adverfo Hollandis ruri degentibus
non fit data licentia inferiorem judicem prarter-
eundi. Quis vero circa fifcales cauias judex
fuerit competens de jure Romano, tradit Pere-
zius & DD. ad tit. C. ubi eaufix fifeales.

137. Denegata vero eidem Curise Hollandica:
cognitio omnis de cauiis politicis. Placifo Ordin.

' Jlollandi 12. Jultt 1674. uel. 3. pag. 668. adeo
ut nec a:rarii quseftores de iis , qua: debent se-
rarii nomine, vel vi fpecialis mandati Ordinum,
fi in mora folvendi fmt , ad eandem folutionis
impetrandse gratia vocari poffint ; fed querelse
apud Ordines eorumve delegatos exponendje
fint, ac nova folvendi mandata ab iis impetran-
da. Placit. Ordin.Holland. 26. Ottob. 1576. vol.2.
placit. Holland. pag. "213 9- in nied. quse ta-
inen non impediunt, quo minus hseccuria, ut
& fuprema , re<5te judicet inter privatos & civi-
tates, aut provinciam Hollandi2eZelandia:que,vel
inter civitates & civitates utriufque regionis, vel
inter utramque provinciam , quoties de iis quse-
ftio efi;, in quibus civitates & provincix priva-
vatorum loco habendse funt. Naderprovifionecl
Accoord tujfichen Holland en Zecland 11. Junii
1674. art. 3. Idemque eft, fi de eo quis con-
queratur, quod nullo jure motus fuerit dignitate
illa , aut munere, quod ei legitimo modo colla-
tum erat. Etfi enim illa dignitatum conceffio
politicis magis quam juridicis negotiis accenfenda
fit ; quia tamen fafta ad tempus exprefliim vel'
ex confuetudine ac more regionis fubauditum
collatio , contradus feu conventionis fpeciem.
inter conferentes & eum, cui confertur, involvit,
ae de fervando contra&u , deque violata con-
ventionis fide controverfise prorfus juridicje funt;
ratio non eft, cur de iis ad meram juftitia: ad-
miniftrationem fpeftantibus cognitio atque ju-
clicium provinciali aut fupremse curise videretur
fubduftum. Aliquoties certe a fuprema curia, ut
& a provinciali, impetratam fuifie quafi poflef-
fionis reftitutionem interpofitis mandatis confue-
tis pofleftoriis, in eorum gratiam, qui non jure
fe a dignitate depulfos dolebant, apparet ex iis,
quse tradita in Refponfis JCtor. Holland.
tonfil. 181.182. & fubjunfta ibidem Curise fen-
tentia.

138. Quod fi focietati India: orientalis aut
occidentalis lis intercedat cum privatis , de eo,
quod vel focietas laefa fit, vel lseferit ipfa, focietas
quidem adrix reos ad ordinarium eorum judi-
eem vocare debet ex jure communi, fecundum
quod aftor fequitur rei forum, ipfa vero ad Hol-
landise curiam videtur pofle vocari, quafi colle-

QU ISQV& agere etc. 363

gium aliquod cujus membra fub diverfis habi-
tant judicibus, in quantum in plures flationes
diveriis in urbibus difpofitas focietas divifa eft:
ut colligi poteft ex iis quse traduntur in Refpon-
iis JCtor. Holland. part.3. vol.2. confilq. qucefi.i.
& quse gefta funt in causa quadam prolixiiiime
traftata in d. Reiponfispart. 5. cotifil. 233. &
multis fieqq.

139. Porro , ubi reftitutiones in integruin
petendse fint contra contra&us, fententias, nego-
tiaque alia tum fummo jure fubfiftentia, tum
ipfo jure nulla, dixi latius tit. de in integr. refiitu-
tionibus. ubi, fi ex 1. diftamari a&io mftituenda
iit i traditum fupra in prima hujus tituli parte;
ubi ex variis pattis publicis non poifint hujus
aut alterius provincise inhabitantes, arrefto ad
jurifdiftionem fundandam adbibito , conveniri,
ex iis patet, qua: ad tit. de in jus vocando de
jure fiftendi feu arreftis expofita funt.

140. Confiderandum denique, etiam evoca-
tionis jure competens efle forum, dum lites ab
ordinariis judicibus, apud quos jaincseptse erant,
ac ex jure coinmuni debebant quoque finetn ac-
cipere, jufta ex caula ad fuperiores transferun-
tur , five illialiasdemum per appellationem fuif-
ient competentes, five tales, ad quos ne per or-
dinariam quidem appellationis viam litis deci-
fio potuiflet deferri: quales litium evocationes a
judicibus ad principem aut judicem fuperiorem
ob denegatam litigantibus juftitise adminiflratio-
nem jus Romanum noviflimum admifit ut ^quas.
novell. 17. cap. 3. novell, 86. firmavit jus cano-
nicutn. cap. ex tranfimifisd. 6. cap. ex parte. 15.
extra.de fioro competcnte. ac probanthodierni mo-
res : dummodo meminerimus duplicem evoca-
tionis fpeciem efte, alteram, qux fit a princi-
3e tanquam judice eminente , aut judiciorum
omnium patrono ac autore, jure majeftatis; al-
teram, quse interponitur per judices fuperiores
alioquin ex appellatione demum ju<%aturos. a
prioris generis evocatione, qua princeps a judi-
ciis ordinariis ad aulam fuain evocabat fijbjedo-
rum lites, abhorruere jain olim majores noftri;
ut & ab ea, qua ad magnum fenatum extra
Hollandise fines tribunal habentein trahebantur
litigantes, &ita fumino fuo cum dilpendio fum-
tuque cogebantur a doino fua ac re familiari litis
profequendse cauia abefle. Unde & anno 14j 2.

11. Junii. a Philippo Burgundise duce, Hollan¹
dise comite,privilegium de non evocando Hollan-
dis datum, exceptis quatuor cafibus in ipfo pri-
vilegio expreflis, vol. 2. placit Holland. pag. 679.
iterum a Maria Burgundica Hollandis ac Zelandis
anno 1476. d. vol. 2. pag. 658. dein iifdein a
Maximilianoi anno 1480. d. vol. 2. pag. 675*
quse etiam tandem confirmata inftruftione Cu-
rise Hollandicse art. ult. adde refponfa JCtor.
Holl.part. 4. confil. 181. circafin. & confil. 371.
qucefi. 2. Et quamvis haud fit eundum inficias,
quin ejurato juftis de caufis comitum Hollan-
dicorum imperio, poteftas plena & majeftas,
Z z 2 quz

-ocr page 380-

364 L i B. V. T i t. I. , , :

qu® quondam pariter penes principem ordinef-
que fuerat, ex eo ternpore penes folos ordines
remanferit fueritque exercita; nec iniquum fit,
ordines eofdem fecundum jus majeftatis fuse no-
vis legibus mutare judiciorum ordinem, acnon
augere tantum , fed & diminuere jurifdi&ionem
iilis , quibus eam extra conventionis aut privi-
legii conliderationem concefferant, veluti curise
provinciali, feudali, archithaiaificae, aliifquefi-
milibus , ac , quod uni demtum eft, alteri tri-
buere , aut cognitionem fibi qua fupremis ju-
dicibus adrogare , uti hax pluribus adftrufta
apud Hug. Grotium inter Refponfa Jurifconf.
Hoil. part.$.vol. 2. confil. 326. revera. 226.pag.
6 r 7. & feqq. non tamen inde fatis feliciter ibi-
dem conciuditur, poife ergo , falva a*quitate &
squalitate inter fubjeftos obfervanda , Hoilan-
dise Oldines in caufis fingularibus interrumpere
folitum juftitiae ordinem , & fuo pro arbitrio cau-
fam unam ad fe evocare, aliam ejufdem forte
conditionis judicibus ordinariis permittere defi-
niendam. Quas enim evocationes ( olim a co-
mitibus frequentatas, dum fepe gratia perfona-
rum movebantur) Holiandise Ordines credide-
runt civibus Hollandia: duras eile, has ut ipfi
tentarent aut facerent, ex quo comitum jura cx-
perunt ipli exercere, ex ufu civium aut utilitate
publica non poteft videri, quamdiu illi, quibus
caufarum talium decilio generali lege demanda-
ta fuit, nec apparet iterum generaliter ademta,
& poffunt, & parati funt, partes fibicommif-
fas iinplere.

141. Quid juris fit circa hanc litium evocatio-
nem inGermania, accurate traditum vide apud
Clarift. D. Philippum Reinhardum Vitriariuin,
collegam plurimum honorandum ; in Jnflitu-
tionibus juris publici Romano Germanici. libr. 3.
iit, 1y.num.32. & feqq.

142. Non tamen hsec privilegia impediunt,
quo minustunufquifque a6tione in rem conve-
niatur, & litigare teneatur, extralocum domici-
lii ac exrra provinciain, in qua domicilium fo-
vet, in loco illo in quo res immobilis fita eft;
eo quod, quantum illam rem immobilem do-
minus aut pofleflor conventus , ceilferi debet
fubje&us magiftratibus loci rei ficse, nec prsero-
gativae per Hollandias comites Hollandis concefla:
quicquam operari valent extra territorium , aut
judicandi poteftatem alterius territorii judicibus
quantum ad res in ipforum territorio inventas,
impedire. arg. I. itlt. ff. de jurifditt. fic ut tunc
fruftra ad privilegium de non evocando recur-
ratur. Refponfa JCtor. Holhud.part. 5. conftl.^g.
Nec aliud ftatuendum in actionibus in perfonam,
quoties interpofko arrefto rerum, alia in proVincia
^xiftentium, fundatur jurifdiftio,& rerum iftarutn
arrefto gravatarum dominus ediftis folennites ad
litem excipiendam evocatur , ex notiflimapraxi.
)NIec denique privilegia talia evocationem faciunt
Ceflare, quoties lis apud judices inferidres exi-
tum invenire nequit j durn forte duobus judi-
ciis fubalternis contrariae eadem in caufa fcnten-
tias inveniuntur : nam ut utraque effeftum for-
tiretur , non patitur contrariorum natura, quo-
rum uno pofito alterum deftrui necefle eft : ne-
que fatis apte dixeris utramque in partem dimi-
diam valituram effe. arg. l. duobns. 30.ff.de li-
berali caufa. sequius proinde fuerit, per ipfum
regionis totius principem aut ordines, quibus
judex uterque inferior paret, litetn evocari, de
novo & ab ovo fic ventilandam, quafi nulla
pro alterutro litigante intercefliflet autoritas rei
judicatse. In quam fententiam aliquando Cu-
riam fupremam rogatam ordinibus generalibus
refpondiile, patet ex refponfts Jurifc. Holl.part.

5. confd. 39. Eoque faciunt limitationes ipfi pri-
vilegio de non evocando infertae a Philippo Bur-
gundoHoIlandiar comite. 11. Junii.1452.V0I. 2,
placit. Hoil.pag. 679.

143. Pofterioris generis evocationem quod
fpeftat, qua: fcilicet ob dilatain nitnium aut de-
negatam ab inferiore judice juftitise adminiftra-
tionem fit per judices fuperiores , ea tanquam
juftifluna, & ciuafi legitimus ad iniquitates de-
pellendas trames, in ufu quotidiano eft; delatis
per eum , qui de protelatione dolet, per lib*elluin
fupplicem querelis ad tribunal fuperius, & evo-
catione implorata , atque etiam impetranda, fi
preces veritate nitantur., & admoniti identidem
judices inferiores, in juris reddendi denegatione
perfeverent: five ante, five poft conclufionem in
caula, mora niinia per judices nectatur, uti poft
Merulam, Damhouderum & alios tradit Groe-
newegen, adnovell. $6. Waftenaar. praff.judtc.
cap. 1. num. 233. & feqq. ufque adfinem. ac con-
ftitututn eft inftrudione Curise fupremse. art.
213. 214. & noviflime nader provifioneel accoord
tuffchen Holland en Zeeland. 11. fimii 1674.
art. 6. adde Inflruff. Curtc Flandricce. art. 29.
Atqueitaetiam variis placitis Hollandia: fancitum»
■ ut lites' de fraudatis impofitionibus, aliifque ad
publicanos fpedtantibus, apud delegatos judi-
ces in unaquaque Hollandise urbe intra certum
tempusbreve non terminata:, iplojure habean-
tur pro evocatis, aut faltern ad alterutrius peti-
tionem ad delegatos Hollandiae ordines quanto-
cius evocentur. Reglement op de Rolle van de
GecommitteerdeRadeti2 2.Januar. 1660. art. 29.
vol. 2. placit. Holl. pag. 1126. & placito Ordin.
Holl. 18. Sept. 1677. vol. 3. pag. 790. ut &
22.Mariii i6jS.d. vol.$. pag.j93.item i6jg.
d. vol. 3. pag. 814. col. i. in med. Qux fere eo-
dem modo obfervantur in regionibus, quse pa-
rent Ordinibus Generalibus extra feptem pro-
vincias foederatas; inflruttie voor den Raad van
Stdten in faken van gemeene middelen 7. Martii
16*>6. art. 9. vol. 2.placit Holl.pag. 1006. Sed

6, fi a duobus tribunalibus inferioribus fenten-
tia: contrariae eadem in caufa latse fint; cum ob
parenl judicantium poteftatein neutra exitum ha-
bere poflit, non ordines tantum iftius provin-
cia:, in qua tribunal utrumque inferius eft, (de

quo

-ocr page 381-

DE JUDICIIS i E T UEI

quo fupra,) fed & ipfa curia provincialis videtur
re&e atque ordine fadura, ii iitem iiiam ita evo-
cet, ut ab ovo inftitui jubeat, quail necdum
aiibi ventiiatam t cum parum interfit, an judex
inferior in juftitia adminiftranda moram faciat,
anveroid, quod decrevit, ob contrarium aite-
rius, paripoteftateprsediti,decretum, nonpof-
fit exitum habere : utroque eteniin in cafu liti-
ganti jus cum efteclu redditum non eife , in
aperto eft. Refponf. Jurifconf. Holi. part. 5.
confil. 39. Simiiique ratione, fi de jurifdi&ione
criminaii duo diverforuin judiciorum inferiorum
judices contendant, utroque fibi criminis coer-
citionem afterente, & diutiusilla de jurifdi&io-
ne difputatio videatur duratura, curiam provin-
cialem poife tunc iiiius deli&i punitionem per
evocationem fibi vindicare, faivo cuique jure
fuo, antea b. t. num. 71. probatum eft. De evo-
catione piura vide apud Berlichium part. 1. con-
clufi pratticab. 6. Rebuffum ad confiit. regias
tom. 1. trattat. de evocatione.

j44. Judicii omnis inchoandi initium eft in
jus vocatio §. ult. injlit. depoena temere litig. In-
choati vero, iitis conteftatio; l. amplius i^.jf-
rem ratam baberi. Sic ut aftiones ex eo tempore
confiderentur, tanquam judicio inciufse l. omnes
athones 13 9- ff- de R.Jur. dieta ex eo, quod
ordinato judicio pars utraque dicere folebat, te-
fics efiote. Et non aliud eft quam intentio acto-
ris & contradictio feu depulfio rei; /. unic. C. de
Utis contefiat l. rem non novam. 14. §. patroni. 1.
C. dejudiciis adeout ex actione & oppofita per-
emtoria exceptioneconfurgat, ac comprehendat
iiliid, in quo tota controverfia coniiitit. Et
bfec vel plena eft , vel minus piena. Minus ple-
na, quaj aftione & exceptione conftat. Plena,
qua: repiicatione & duplicatione firmata eft. Ubi
enim reus exceperat, & ita rationem dederat,
cur non deberet condemnari, ( unde & exceptio
oratoribus ratio difta fuit) ador repiicatione op-
poiita fuam confirmabat intentionem , quse re- j
plicatio etiam propterea firmamentum appellata:
ac tandem reus, quafi repetitam faciens iitis con-
teftationem, per duplicationem contradicebat |
firmamento attoris, quse duplicatio probatis au-
toribus judicationis & dificeptationis nomine ve-
nit, quafi jam firmiter inter litigantes conftitu-
to ftatu quaeftionis, & apparente jam eo, de
quo difceptandum ac pronunciaiidum fit. Dif-
ceptatio autem poft hsec difterebatur in diem ter-
tium, quem fibi invicem litigantes dicebaiit feu
condicebant ad caufarn apud judicem datum
tractandam, qus & ideo condittio & comperen-
dinatio vocata fuit : ut pluribus docent Car.
Sigonius de judiciis iibr. i.cap. i j. Jul. Poiletus
de fioro Romano. libr. 4. cap. 8. Rccvardus protri-
bunal. cap. 2. Vinnius fielctt. qucefi. hbr. 1. cap.
17. in pr. D. Noodt de jurifidittione libr. 1. cap.
15. Probatum vero hoc Romanorum inftitu-
tumetiam hodiernis moribus, ita ut per litis con-
teftationem judicium dicatur vere conftitutum,

qjj i s qjj e a g e r e e t c. 3 £5

nec fine ea effe poflit; docente id Andrea Gayl.
libr. 1. obfervat. 73. 74. fieqq. nec pienacen-
featur efle iitis conteftatio, niii poft duplicatio-
nem, ( als de fiake voldongen is.) Wilhelm. Gro-
tius manudutt. adpraxinfioriBatav. libr. 1. cap. 9.
num. 29.3 o. Groenevvegen ad. /. 1. C.deiitis con-
tefiatione. ut tamen eocafu, quo adtor replica-
rurus nihil addit intentioni, fed fimpliciter ei-
dem inbrcret, (perfifieert voor replicq by eyfich )
reus in continentiquoque duplicare teneatur, at~
que ita plene litein conteftari. Waflenaar. pratt.
judic.cap. 1. num. 105.106. *

145. Eft autem litis conteftatio duplex; ve-
ra alia , quas aftoris intentionQ & contradidio-
ne rei conftat, fecundum jam dida; alia ficta ,
quoties reus injus vocatus, actnbus citatusedi-
ttis, fui copiam facere per contumaciam de-
tredat: m quantum ex tali contumacia iidem, qui
ex vera iitis conteftatione , exfurgunt effedus j
quantum ad condemnationis aut abfolutionis po-
teftatein, ufurarum obligationem , a&ionum
morte aut tempore pereuntium perennitatem , ac
ad heredes tranfmiflionem, aliaque fimilia. In-
ftrudio Curise Hoiland art. 108. Myniingerus
cent. 4. obf. 66. Neoftadius Curice Holiand. decifi.
27. Waflenaar. d. cap. 1. num. 104. Wiihelm.
Grotius manudntt. ad praxin. fiori Batav. Itbr. 1.
cap. 9. num. 25. in ftne. quamvisjure Romano
ob rei contumaciam, quseabinitio ante litem con-
teftatam ccepta & continuata fuit, judici non
licuerit ad condemnationem procedere, fed a-
gentem mittere debuerit in poflefllonem bono-
rum adverfirii contumacis nov. 53. cap. 4. qua
de re alibi actum.

146. Non tarnen probanda, quse multis pro-
bata eft, divifio iitis conteftationis in affirma-
tivam & negativam ; negativa rurfus in fimpli-
cem & conditionaiem aut conditionatam diftin-
<5ta. Cum eniin a<5tor petat aliquid, & fibi de~
beri iuumve efle affirmet, non poteft reus ali-
ter huic contradicere petitioni, quam denega-
tioneejus quod petitur, debitique inficiatione.
Sive fimpliciter debitum neget, five ecdem agni-
to iilud poftea ipfo jure per foiutionem accepti-
iationem &c. fubiatum dicat, five denique pcr-
petua ac peremtoria exceptione fe tutum aflir*
inet, eo quodilla exceptionis aliegatione inter-
veuiente fefe manifefte debitorem diffitetur, ea-
que de caufa abibivi perit. Nec fatis aptedi-
xeris , reuin confitentem, fed dilationem folu-
tionis poitulantemcontradicere aftori : quse
enirn obfecro contentio illius eft, qui cedendum
putat, quod contentioni contrariuin effe docet
Ulpianus. /. 1. m pr. ffi. de edendo , ac colligi
poteftex l.fi reus. 73. jfi. deprocurator. Nam
& fi pro parte cedendum pro parte contradi-
cendum reus putet, dum partem debiti agnofcit
& offert, non nifi de ea parte, de qua ivit in-
ficias, uti controverfiam fuftinere vult, ita &
litis conteftationem facere dicendus *eft. arg. /.
pemittendum. 8. ff. fi pars hereditatis pet. I. qui-

Z z 3 dtwt»

-ocr page 382-

$0$ L i b. V. T i t. ir.

ditm. jf. dereb. creditis. Vinnius felett. quceft.
libr. i. cttp. 17. Leeuwen cenf. for. part. 2. libr.
ncap. 27. num. 2. & 3.

147. Cxterum omni in judicio litis contefta-
tione opus eft, five illud civile five criminale fit,
five prunaf five ulterioris inftantia; per appella-
tionem. Andr. Gayl lib. 1. obferv. 76. num. 2.
Nec refert,. ordinario modo , anfmnmatim, lis
agitanda veniat ; cum nulla caufa fatis a judice
cognofci ac definiri poflit, cujus non fuerit nar-
ratio per actorem expofita, & contradidio rei
intelle&a: nifi contumacia alterUtrius, loco litis
conteftationis habeatur, in pcenam. Etfi enirn
verum fit, folennem illam litis conteftationem in
fummariis non ita prsecife requiri. Andr. Gayl
lib.i. cbferv.j6. num. 1. eo tamenipfo, quo
contradiftio admittitur, litis conteftatio videtur
interpofita, clum a£tus primus contradidorius ad
petitionem adioris pro litis conteftatione in iis
cedit. Andr. Gayl. lib. 1. cbferv. 141. num. 1.
Wilhelm. Grotius manudutt. ad praxin Bata-
vicam lib.i. cap. 9. nttm. 25". Berlichius, Zan-
gerus, Argentrseus, aliique , quos laudat Ant.
Matthams de aidtion. lib. 1. cap. 12. num.<\. in med.
Atque hinc etiam a DD. traditum, reum aftori
refpondentem , fed proteftantem , fe id non fa-
cere animo litem conteftandi, officio judicis ad
conteftationem litis faciendam adftringi poffe;
nifi malimus, proteftationes hujufmodi, tanquam
fa<5to contrarias , ipfo jure nullas efle, quoties
diredo ad intentionem aftoris refponfum eft.
Bufius traff. de ojftc. judicis cap.6. num. 5. & feqq.
ibique DD.

148. Quibus vero modis lites deinceps poft
conteftationem inftruendse fint, quoties juris aut
fa£ti quasftio eft , feu quoties vel de jure difpu-
tatio inftituenda eft, vel ob faftorum inficiatio-
nem ad probationes confugiendum, ex tribunalis
cujufque more & ftylo addifcendum , vide in-
terim Wilhelmi Grotii manudutfionem adpraxin
Batavicam lib. 2. cap. 2. num. 8. & feqq. Waf-
fenaar pratf.judic. cap. 1. num. 117. 118*119.
&feqq.

149. Effedtus litis conteftationis eft , quod
adverfarium conftituat in mala fide. /. fed &
loci 4. §. poji litem 2. ff. finium regund. 1.1. §.
1. C. de petit. heredit. L certum eft. 22. C. derei
'vindicat. /. nemo ambigit. 1 o. C. de acquir. pofi-
fejf. (iicet & ante litein conteftatam fola contro-
verfia mota ad id fufficiat. /. fied &fi 25. §. fi
ante -j.jf.de pctit. hered.) conteftantem faeiat
iitis dominum. /. neque tutorcs 11. l.procurato-
ribus 22. /. 23. C. d. procuratorib. vide tit. de
procurator. num. 19. excludat exceptiones decli-
natorias & dilatorias refpedtu ordinis judiciorum
opponi folitas. /. pen. & ult. C. de exccption.
rern faciat litigiofam in aftionibus in perfonam,
de quo latius dicendum ad tit. de litigiofis. aftio-
nes tempore vel morte perituras perpetuet. /.
tdt. in fine ffi: de fidejttjfi. & nominat. hered.
tut. §. 1. in fine Jnftit. de perpct. & temporal.
attion. I. unic. C. ex deli£tis dcfitnff. in qttan-
tum hered. ten. /. fictendum 58. Jfi.de ohligat. &
attion. I. ncmo cnim 87. /. omnes aftiones 139.
Jfi. de Reg. juris. Quamvis illa vis perpctuandi
aftiones etiam tribuatur conventioni; quam eo
loco haberi jurifconfultus voluit, quafi jam litis
conteftatio intercefliflet. /. conftitutionibus 3 3 .fif.de
obligat. & atfton. cnjus legis etiamfi conftans ledtio
nonfit, ac apud Haioandrum & alios occurrat, ft
vivus conventus fiuerat, ctiam pcetise pcrfiecutio-
nem tranjmijfiam noit viderij quafi lite contefiata
cum mortuo tarnen vix eft , ut a florentina le-
ftione recedatur, eo quod tunc particula etiam
minus apte videtur inferta, imo fupervacua effe.
Quin potius in ea lege Triboniani noftri manum
me deprehendere puto, qui prifcis hic adfcripfit
jurifconfultis id , quod demum conftitutionibus
pofterioribus incepit obtinere. Uti enim aftio-
num prsefcriptionem etiam ante litem contefta-
tam fola conventione interrumpi tum ab ante-
rioribus Impp. tum a Juftiniano conftitutum eft,
perinde ac fi iis conteftata fuiffet. /. ult. C. de an-
nati exceptione. 1.1.2. C. de longi temp. prccficript.
L 3.4. j, C. cle prceficript. 3 o. vet 40. annorum.
ita quoque fas erat, psenales in heredem tranf-
mitti; cum psenales & temporales a<5tiones,
quantum ad perpetuationem ac ad heredes tranf-
miffionem, pari ambularent paflu , fecundum
d. I. ult in fine ffi. dc fidejujfi. & nominat. & hered.
tut. & aiias 11. ante allegatas. His autem confi-
deratis adeo notabilibus litis conteftatx effedis,,
merito a Paulo Jurifc. traditum, non folere de-
teriorem fieri conditionem eorum , qui litem
conteftati funt, quam fi non, fed plerumque
meliorem, neminem enim in perfequendo dete-
riorem caufam fed meliorem facere. /. non fioteS
86.1. 87. ffi. de reg.juris.

TITVLVS II.
Dc inofficiofo tcftamcnto.
S U MMAKIA,

1. Quodnam fit fimddmentum judiciorum in rem
& in perfionam.

2. Quotupkx fit jus in re, & qux itide naficm-
tur aUiones.

3. Quid fit inofficiofkm teftamentm, quid que-
reU moffictofi ?

4. Jtr,

-ocr page 383-

— -——- —- - - ■: ' ----«. I. ——-■

efl fperies petitionis bereditatis, & quidem ab
inteflato,

Competit liberis, fuis, emancipatis, poflbu-
mis, An adoptatis, legitimatis, jpuriis ?

(5. An nepotibus, quorum pater a fuo patrejufle
exberedatus erat , nel injufle, fed agere non
•vult; pofito, quod filtus exberedatus fiuo patri
fiiperfies fiat?

7. Quid juris hodie, fi libcri a patre prceteriti
fint.

§. Pofi liberos datur parentibus , etiamfi ad fe-
cunda vota tranfierint.

<?. Datur & fratnbus germanis ac confianguineis,
( non uterinis ) fi turpis perfiona ipfis prcelata.
quidjuris fi fimulturpis & honeflaperfiona in-
fiituta fit ?

10. Qucc fint turpes perfioncc ? an merctrix, con-
cubina, fipurius, ex inccfiu vel adulterio na-
tus ?

11. Aliis idtrafratres germanos & confanguineos.
querela non datur , ne jure quidem novififimo.
nonuterinis, non firatrum liberis; nec, reficijfo
ad patris petitionem tefiamento, admittendicum
eo fratres fratrumve liberi; nec cum confangrri-
neis uterini fratres.

12. Contra quos querela detur ? i

13. Qucrcld jure novo fiola infirmatur infiitutio;
etiam, cum firdter eam movit: infirmatur ta-
men tota, ultra legitimam.

14. Si Claufiula codicillaris inofificiofo tefiametito
fit addita,iilud fufiinet,(ic ut infiitutis hereditas
ex fideicommijfo refiituenda fit, deduttis perli-
beros ex jure Canonico & hodierno duabus quar-
tis: quo modo computentur illce ?

15. An o^J nepotes duas quartas deducant ?

16. An & parentes aut fratres ?

17. An, prceterito filio pofibumo, vel alio filio ,
quem tefiator parensmortuum credebat, legata\
& fideicommiffa debeantur vi claufulce codicilla-
ris, fic ut filio prceterito tantum fialvce effent
diice quartce , plene per difiinffiones explica-
tur.

18. Reficifisa inflitutione, quomodo indemnitatem
confequatur infiitutus, fi conclitionem in dando
vcl facienddconfiflcntem impleverit, legata, ces
dtenum defuniii fiolverit, vel ipfie fuerit de-

' funtfi creditoY. ;

39. Quiper calumniam movit querelam , reliffa
perdit, etiam jure hodierno.

"20. Cejfiat qucerela , fi aliud fiuperfit remedium;
item lapfiu quinqitennii: imde id coinputandum ?!
an currdt mitidri? <& an major fefiituatur?

21. An cejfet in tabulis pupillaribus, tefiamcnto j
militis, cajirenfi & quafi cafireHfi peculio ? &

' 2 £. Noh ddtuf quereta, fi exfaredatio bom men-
~ - te fiatia fit \ ob impuberem cetatem, furorem,
prodigatimem i ceris atieni motein. Ceffianieta-
men pofimodutn tali catifit , reiie icgtttma peti-
ttir aftionc ad fuppiemcnuim.

23. Nec, fi exjufid tngratitudinis caufit fattafit.
An tefiamentum fit nutlum, an potius qucreia
infirmmdum , fi cattfia exheredationis omtjfk,
vel non fufficicns exprejfia, vel fttfficicns ex-
prejfia quidem, fied non probata.

24. Quce fintjufice caufice exheredationis in tiberis,
parentibus , fratribus ? & an ad fimites vd
graviores extendi poffint ?

2 5. Hcerefis moribus nott efi jufia caufia cxherc-
dationis; quo modo plenius iiberis refiormatis in
Hottandid atibique profipeffum fit, fi parcntes
fint pontificii.

2 6. Anjufle exheredari pofifint minorennes aut ma-

jorennes, fit fine parentum conficnfu nuptias con-
traxerint, aut turpiter ac tuxuriofie vivere cce-
perint? qttce tntelligatur turpiter vivere?

27. An, fi ingrati ttberi ante parentetn mortui
fint, nepotes inde nati ob fiui parentis ingrati-
tudinem ab avo exhcredari poffint ?

28. An ad ingratituditfts cpijds etiam pertineani
injurice verbates ?

29. Sufficit ad excludendam qucretam, quocl cx
pturibus caufis tefiamcnto exprcfifis tma probe-
tur.

30. An fiotd ingrati pcemtetitid cejfet cattfa cxhe-
redationis jam tefiamento faftce vel fitciendce ?

3 x. Ccjfiat exhercdatio pcr reconciliationem.

3 2. Etiam per querelce renunciationem exprefikm
vet tacitam pojl mortem teflatoris faEtam, cx
quibus fadts colligatur tacita renunciatio ? an
ex eo, qttod quis legatumfibi retiffum accepta-
vit. autlegdtario fiuccefifit, aut jicre legatiretn
eandem a legatario accepit ? & quidjuris in his
fiecundum jus novififimum ?

3 3. An cenfeatur fenunciaffie queretce , fi qttid ab
herede hereditarium ficiens emcrit, conduxerit, ei
fiolverit, aut aliter pro herede agnoverit infli-
tutum ?

34. An quereta careat exheredatus, fi ab hercde
per inofificiofiutn infiituto ipfie hefes inflttutus fit >
eique fiucccjferit ?

35. Non ceffiat querela, fi quis vivo tefiatore
confienfierit in exberedationem , fiubfcriptione te-
flamenti, aiit patits dotalibus; & cur ?

3 6. Refeliitur corum opMo, qui putant, jure
Romano aUt moribus ad exciudendam querctam
fiufficere confienfium in exheredationem tefiamen-
to adfcriptim.

37. Quo ufiqtie moribus valeant renunciationes hc-
reditatis patlts dotahbus fattce ? remiffive.

3 8. Si pattis dotalibus fit definitus fitccedcttdi or-
do , .ut conjiijc fiuperfies defunftn fuccedai,.pa-
rentibus pacifCentium fupcrfiitibus fiatva debet
ejfie iegitima, ubi ieges eos ab intefiato vocant.

''0- Quid fi pdrentes ipfi tdiii>HS patfis dotalibus
fubfcripfierint, ncc tarnen nminatim legitima

40. Si pafh ddtdii definitum fit, liberis ex eo wa-

^mwiimio Hafcituris ac fine prote decedentibus , bo-
na rediri^;debere ad Idtus, ttnde provenerknt
nutla fitperfiiri conjugi cx tjbemum bottis tcgi-

tima

De inofficioso testamento.

An querela fit ex lege Glicid, an ex moribus?

-ocr page 384-

368 L 1 b. V. T i t. II.

tima aut tYebellidnkd ccmpetit. Et quidjuris,
fi defignati tabula dotali fiuccejfiores fideicommijfio
ulteriori gravati fint, vel ipfis liberis dlienatio
interditfa ?

41. Si Irberi tefiamentum condiderint, & ita or-
dinem fiuccedendi tabulis dotalibus exprejfium in-
fiuper babuerint, parenti fuperfiiti legitimam re-
linquere debent.

42. Si parentes aut liberi aut firatres ftatuto ex-
clufifint a fiucceffione, nonhabent querelam, ft
tefiamento quoque prceteriti ftnt.

43. Oucrcla non prcepardta an tranfieat ad heredes
exheredati ?

44. Cejfiat querela, relifta legitima, quid illa fit;
& an bereditatis an potius bonorum pars ?

45. Qrne fit utilitas fiuperioris quceftionis ?

46. Ouota portio fit legitima, & an etiam jure
novo in parentibus & firatribus aufta fit ?

47. Si de quantitate legitimce ftatuta varient, cu-
jus loci ftatutum jpeftandum ftt ? Siparcntes una
cum ftliis ftuis, deftunfti fratribus , fiuccedant
fiuo filio, & defunftus extraneum heredem ho-
neftum inftituerit, quotatuncfit parentumlc-
gitima ?

48. Qiice fit nepotum legitima, fi illi, patre me-
dio mortuo, fiuccedant avo, variis difiinftioni-
bus & exemplis declaratur.

49. An Exheredati jufie , vel renunciantes que-
relce, vel flatuto exclufi a fiuccefifione, nume-
rum liberorum augeant ad id, ut legitima magis
fiemisquam tricns fit ?

50. An hi numerum liherorum augeant ad mi-
nuendam legitimam, fieu, cum quatuor fiunt
liberi, & cx his unus exclufius, tres in legiti-
ma infiituti, an tunc finguli trientem trientis,
an trientem quaclrantis pro legitima capiant ?

51. In ineunda ratione lcgitimce fipeftandum mor-
tis tempus. vivo patre liberi non petunt legiti-
mam , licet pater prodigalitate bona difijipet,
ne fiub obtentu quidem alimentorum.

52. Pofito fiatuto, ut filice liceat renunciare fiuc-
ceffiom paternce accepta dote non minore, quam
cft legitima , ftlia renuncians poft acceptam do-
tcm, tempoye renunciationis congruam , reftepc-
tit pofi mortem patris fiupplementum cjus , quod
deeft legitimce, ubimedio tempore creverunt opes

-•„• paternce.

53. An ts, cui legitima dcbetur, etiam fruttus
legitimce a mortis tempore petere pofifit ?

54. An legitima augeatur, fi hereditas pofi mor-
tem augeatur ex cauja mortem antecedente ? Quid
juris, fi augeatur ex nova caufia ? & quidfi
rerum bcreditariarum pretia creverint, agrial-

• hivione autti fint . ...

55. An legitima minuatur, diminuto pofi mortem '
patrimomo? & quid juris, fi res hereditarice
mortalitate, chafimate, ruina,, edacitate flumi-
nis, perierint aut deteriores redditce ftnt ?

56. Qtue ftnt deducenda ex bereditate, antequam
legitimce ratio meatur; an & botia ex fideicom- \
mijfo rcjlituenda ?

57. An & deducenda priuS, quce jure prmogeni-
turcc ajfetta cedunt fioli primogcnito f prccci-
pue, an feuda? & quidUltrajefti ? num. 60.
5 8- Si confuetudo fierat, ut fieudi novi emti pre-
tium fratribus conferatur , anprctium pro rata
augeat legitimam ?

59. Si pater plenam de fictidis antiquis teflandi
licentiam impetraverit, & tunc ilia velprimo-
genito, vel natu minori, vel extraneo legave-
rit, feridum connumerandum , quafi alloditm,
ad augendam legitimam : etfi primogenito ipfi le-
gatum fit, ei imputatur in legitimam.

60. Cur feuda Hollandica, vulgo hercditaria ditta,
non profint ad augendam legitimam ? Ultrajetti
tamen & feuda & omnia alia jure primogcni-
turce ajfetta, fimul computanda cum cceterisre-
bus, ut leguimce ratio ineatur; & quid de
emphyteufi illic obtineat ?

61. In legitimam imputanda omnia illa, quce &
confierenda fiunt. dos, donatio propter nuptias ,
miiitia, & alia plura.

62. Non imputanda, quce parens fiecundo conju-
gi reltquk contra 1. hac edidtali 6. C. de fe-
cund. nupt. fi ea cefferint liberis primi thori?
an & fieuda in Hollandia & Ultrajefti f an
legata & prcelegata ?

63. Legitima fine ullo onere relinquenda. Qnce
orieris appeilatione veniant ? quid, fi de fafto
onus fit appofitum ? quid fi appofitum fit bona
mcnte , exemplo exheredationis bona mente
fiattce?

64. Si liberi in nuda proprietate, uxor aut extra-
neus in ufiufruttu omnium honorum mfiitutus
fit, adhuc fialva efi plena proprietas legitimce.
Quid juris, fi eleftio data, an legitima libera,
an nuda proprietate ,velnudo ufufruttu omnium
bonorum, aut plena proprietate fed cum onere
univerfialis fidekommiffi velint contenti ejfie ?

6). Ouid juris, fi fiecundum mores hodiernos pa-
rentes fibi invicem honoritm omnium ufiumfiru-
ttum legent, cum oncre alendi liberos, donec ad
-, legitimam cetatem pervenerint ?

66. Legitima relinquenda titulo infiitutionis, &
quid moribus noftris hac in parte obtincat ?

67. Ouid fit aftio ad fiupplcmentum ? eam per-
fonalem ejfie; heredibus competere licet necdum
prceparatam; durare triginta annis.

<$8. Refutatur opinio, fupplementumlegitimceper
inofficiofi teftamenti querelam peti,

69. Non cejfiat aftio adfiupplementumex co, quod
quis relitta acceptaverit; vel tefiator prohtbue-
rit, ampiitfs peti, quam quodreliftum efi.

70. Attio ad fupplementum tantum contra here-
des movenchi, non contra legatarios in totum

. aut pro parte.. f

71. Quid petatur aftione ad fiupplementum ? an
hdbeat haric ad filpplementum attwiem , cui

• nihil teflamento reftttum eflrjed qucedam for-
-1, teinter vivos data, quce in legitimam imputa-
. ripojfunt ? ■ , _; /

72. Ota qucrelam habebat , fi qua ratione eant

amifie-

-ocr page 385-

De inofficioso testamento.

mriferit, aUionem ad fupplementum

convolare pojftt ?
73. Si in querela inofficiofi judiccs pari rimncro
dijfentiant, pro teftamento pronundandum eft.

74. Ei qui quercld obtinuit, pendente appelldioni!
ab illa fententia , interim per injlitutum ali-
menta ptajlanda , fi iitops fiu

Udicii vel in rdm eiTe, vel in
perfonam, fupetiore tit. mohi-
tum. Fundamentum judicio-
ruiri in rem eft jtts in rc, jus fci-
licet, qtio res noftra eft aut no-
bis devirifta, cujus juris in re Gajus meminit
in l. eorum qui 19. ffi. dedamno infetf. & /. in noxa-
libus 30. ff. de noxal. aCtion. At judiciorum in
peiforiam baiis eft jus ad rem, feu jus, quo per-
fona tantuin ridbis eft obligata ad dandum , fa-
ciendum , prseftandum , reftituendum; Cujus
juris ad rem, etfi non tam exprefle mentio fiat in
jurenoftro, atquequidem jumirire; ipfumta-
inen illud jus abunde colligitur ex §. omnium 1.
Infiit. dc attion. Nec dubium mihi, quin noftri
juris interpretes, hanc aflumentes phraiiologiatn
jurvs ad rem, elliptica locutione ( exemplo vete-
rutn Jurifconfultorum in interdidtis quorutn bo-
horum, quod legatorum, uti poflldetis , Utrubi,
Unde vi; hec non in bonorum poileffionibus
unde liberi, unde legitimi, undecognati, unde
vir & uxor , aliifque ) rem fignifleatam op-
time exprefferint: agitur namque a<5tionibus in
perfonam exjute , ad tem fcilicet debitam, aut
cbtinendam , comparato ; atque adeo ex obliga-
tione , illo juris vinculo , qho adverfarius adftri-
dtus eft neceflltate alicujus rei folvenda:. Sic ut
rei vocabulum in jure ad rem latiore fenfu acci-
piatur pro omni eo , quod eft objeftuiri dbli-
gationrim , juxta ipfam obligationis defcriptio-
nem pr. Irtfiit. de obligationib.

2. De numero jurium in re non fatis conve-
nit. Quitiario tamen omnia poffe comprehendi,
puto; ut jus aliud ftt domtnii, aliud pojjeffionis,
aliudfiervitutis, aliud pignoris , aliud hcreditatis.
Priora quatuor colligi poifunt ex l. iri hac affione
3. §. Pomponius 12. ffi. adexhibendutn. ubi cuin
Pomponio Ulpianus fcribit , plures re6te ejuf-
dem hominis noinine ad exhibendum agere; vcl-
uti, fi homo primi ftt: fiecundi in eo iifiusfiruftus fit:
tcrtius pojfiefjionem Jiiam contcndat: quartus pigno-
ratam eam fibi rem affirmet. a quo non abludit
Juftinianus in l.properandum 13. §. cetificmus 1.
C. de judiciis. Quintum his fuperaddi necefle
fuit, jus nempe hereditatis ; cum illud a jure
dominii diftinftum prorfus fit, in quantum &
ea fub hereditario comprehenfa funt jure, quae
neque jure dominii ad defun&um pertihUerunt,
neque ad heredem petitione hereditatis experiun-
tem pertinent; qualia funtquz defundto pignori
aut commodato data, quorumvt periculum ad
heredem fpeftat. /. itcm videridum 18. §. ult. I.
19. /. 20. jf. de petit heredit. Ex his quinque
juribus in re omnes nafci in rem aftiones, fa-
cile demonftratu eft. Ex jure etenim dominii
non tantuin rei vindicatio competit, tum dire-
£ta* tuin utilis ex utili dominio emphyteutis,
vafallis , fuperficiariis qua:fito , fed & a£tio Pu-
bliciana refciiforia ufucapionis , de qua §. 5;
Infl. de athort. & tit. Jf. cx quih. caufis ritajores
ubi dum prator fingit, necdutn ufucaptum efle
quod vere ufucaptum erat, rei vindicationem
ex jure dominii, velut nondum amifli j conce-
dit. Ek* jure poifeflionis Publicianam adionem
defcendere probabitur tit. dc Publtc. in rcm aclio-
ne. Servitutum jura confeiioriam actionem pro-
ducere conftat : uti oppoiite libertatis intuitu
negatoria comparata eit. Ex pignoris jure Ser-
vianam & quaii Servianam feu hypothecariatn
profluere , vel dupondiis notum. Sed & aftio-
nem refciiloriam alienationis ( de qua in §;
6. Infl. de aftion.) non aliunde quam Cx jure
pignoris prcetorii proficifci, probabitur tit. quce
infratid. cred. aliett. fiuntut reficind. Denique ex
jure hereditatis petitio hereditatis eft; qua', cum
vel inoftieiofi teftamenti occafione competat,
vel extra inofficioii confiderationem fnnpliciter
ex jure hereditatis per aditionem acquifito, coin-
pilatoribus Pandeftarum vifum fuit*ab inoificiofi
querelS otdiri.

3. Eft autem inofliciofum teftamentum,
quod contra pietatis officia fadtuin; praecipue
quidem at parentibus, quandoque tainen & a
liberis aut fratribus. Et quamvis parentes fine
caufa liberos fuos ab hereditate excludentes in-
juriatn iis inferant; novercalibus quippe delini-
mentis inftigationibufqne cortupti, aut alias fal-
fis ftimuiati delatioiiibus maligne circa fangui-
nem fuum ferentes judicium, ac fpe fucceflio-
nis, tacitSquadain lege natursedebita, prompto-
que parata oblequio, progeniein defraudantes,
/. inofficiofitm 3. /. non efi 4. jfi. h. t. jund. /.
ctim ratio j.ffi. de bonis damnatorum. /. nec ei 17.
§. prceterea 3.ffi. de adoptionibus. I. namctfi 15.
jfi. h. t. I. pcn. §. ficd tiumquid 2. ffi, dc benis libcr-
tor. tamen maluerunt jura parentes hoc cafu
fingcre furiofos ac mentis non fana'; ut ita la.'-
fio, quam inferre ftuduerant, a cafu potius for-
tuito, quam malitia & odio iminerito videretur
profluxiffe. pr. Infi. h. t. I. 2. jf. h.t. Cum ve-
ro non effet huic confentiendum iniquitati j (li-
cet lex I 2. tab. eam non improbaflet, data li-
berrima teftatidi iicentia , juxta illud, uti pater
familias legaflit fuae rei ita jus efto, ) permiflum
fuit, teftamentum dicorc inofficiolutn, id eft,
allegare, quare exheredatio vel pra:teritio fieri non
debuerit, d. t. 3 .Jf. h. t. comparata eum in fi~
nem querela inofficiofi teftamenti: qua: eft a£tio
in rem primario, qua quis pCtit teftamentum
tanquam inofficiofum refcindi , & fe heredein
declarari, fibique hereditatem reftitui: fubinde
accufatio di£ta, quandoque aftio. /. quettjadmo-
A a a duni

-ocr page 386-

—-., .

—•■—im-

L i B. V. T i T. II.

37°

dum 7. /. nihil inttrefl. 12. infine princip. I. fi
infiituta 27. I. fifiufipetfa, 29. §. quamvis 2. jfi.
h. t. fed frequentius querela; non quafi impro-
prie eifet aftio; fed magis in modeftise & fub-
. miflionis fignum. Scilicet, uti fervi de injuria
per dominos illata non agere fed conqueri po-
tius dicuntur. §. ult. Infl. de his qui fiui velalien.
juris. ita & liberi de hac injuria exheredationis.

4. Querelam hanc, qux olim in judiciocen-
tumviraii intentanda erat , /. Titia. 13. /. qui
rcpudiantis 17.fifi.h.t. slii iege Giicia introdu-
<5tam arbitrantur, 11011 alio, nifi fallor funda-
mento, quam quia. /. 4. jfi. h. t. defumta eft fe-
cundum infcriptionem ex Gaji libro fingulari ad
legem Gliciam , & ex antiquis legibus querela
moveri dicitur. I. quce nuper 31. /. quoniam. 3 2.
C. h. t. Alii non lege, fed ufu populi Romani
eam invaluifte putant, adeoque, ut pupillaris
fubftitutio in favorem liberorum moribus infti-
tuta dicitur , cum vulgaris ex lege 12. tabula-
lum obtineret, princ. Jnfiit. de pupill. fiubfiit. I.
moribus 2. ff. de vulg. & pup. fiubfiif ita quo-
que querelae remedium in eorundein utilitatein a
popuii moribus feu confuetudine habuifle ini-
tiutn. Doneilus comment. libr. ip. cap. 4. in
qucefi. querela inofficiofi quojure introduffa. Quic-
quid ejus rei fit, illud utique expeditum arbi-
tror, querelam non prasparatoriis fed principa-
libus judiciis annumerandam efle : eft enim fpe-
cies petitionis hereditatis. /. qui de lo.ffi. h. t.
I. hereditas 3. C. de petit. hcered. dicta etiam pe~
titio hereditatis ex nomine dc inofficiofio. I. fi quis
filium 34. C. h. t. l.pen. in fine pr. ffi. de bonor.
pojfi. contra Tab. per quam hereditas vindica-
tur & evincitur. I. eum qui 21. §. ult. I. fiinfii-
tuta 27. §. de inofficiofo 3. ff. h. t. & quidem
ex caufa inteftati ; quatenus caufa teftati ad cau-
fam inteftati redigitur. /. pofihumus 6. §. fi
quis ex his l .fif.h. t. & viftor jure inteftati fuc-
cedit. /. cum duobus 13. C.h. t. ac legitimus heres
eftlci dicitur. /. nam etfi 15.%.ult.fif.h.U atquete-
ftator confideratur, ut talis, qui non habuit tefta-
mentifa£tionem. l.qui repudiantis 17. §. 1 .ffi.h.t.
uit &, quatenus illi, qui querelam movent, habent
jus fuccedendi ab inteftato,ac conqueruntur, juris
iilius ademtionem contra pietatis officia teftamen-
to inofficiofo fuifle tentatam. Nec hifce adverfa-
tur, quod aliquando per modum contradi&ionis
& exceptionis querela induci dicitur, fi filius ex-
heredatus hereditatem poffideat. /. Papinianus 8.
§.fi filius 13 .ffi.h.t. cumtainen petitio heredita-
tis fit a<5tio,ab exceptione longe diverfa. Eteniin,
uti id in querela admilfum elt , ita quoque in alia
quavis petitione hereditatis poteft contingere,
ut quis in modum contradi<5tionis hereditatem,
quam poffidet, in totum velpro partefibi tuea-
tur. I.permittendum 8 .jf. fipars hceredit. pctatur.

5. Competit querela primo liberis * in quorum
quoque gratiam primitus videtur fuifle intro-
dufta. arg. /. nam etfi 15. pr. ff. b.t. & his
quidem injufte exhereditatis a patre , prateritis

a matre, quippe cujus prseteritio tacitam conti-
net exheredationem. §. ult. Jnfi. h. t. eoque
fenfu accipienda noveli. 115. cap. 3. ac deprompta
inde autb. ex causa C. de iiberis prceteritis, duin
illic ex caufa* exheredationis aut prxteritionis fola
dicitur infirmari inftitutio : exheredatione ad
patrem , pra:teritione ad matrem relata ; conve-
nienter juri veteri , quod diftans , ob prsteri-
tionem a patre fa<5tam teftamentum nullum efle,
aut rumpi , aut bonorum polleffioni contra ta-
bulas locum fieri , non invenitur exprefle cor-
re<5tum. Adde tit.fj. de liberis & pofibum. Nec
intereft , fui fint liberi an emancipati ; nati an
pofthumi; five poft mortem patris , five poft
condituin patris matrifve teftamentuin fuerint
editi. /. fi mater 3. C. h. t. §. tam autem 2.
Jnfiit.b.t. cum enim nulla in pofthumos cadere
poffit ingratitudinis caufa. /. fii quis fiuo 33. m
fine C.h. t., 11011 aliis reftius quam hifce,tanquam
injufte exheredatis, accommodabitur. Nec tan-
tum legitime natis datur , fed & adrogatis pu-
beribus, ( non impuberibus, quibus quarta D. Pii
fufticit ) ac adoptatis , quoties concurrunt na-
turalia & civilia adoptionis jura. arg. §.2.Inflit.
de adoption, /. Papinianus 8. %.flquisimpubes 15.
ff.h.t. Legitimatis vero toties , quoties ex vi
legitimationis ipfis acquifitum jus fucceffionis
ab inteftato: de quolatius de fuccefl. ab mteftato.
Naturalibus liberis contra matris quidem, at non
contra patris teftamentum : idemque in Ipuriis
obtinet. I. fi fufl>cfta 29. §.de inoffiiciofio l.ff.b.t.
Griveilus decifi 88. Palsotus de nothis & fpur.
cap. 3 8. num.6.7. nifi mater illuftris fuerit; cui uti
lionfuccedunt ab inteftato, ita nec quereiam ha-
bent ab ea pra-teriti. l.pen. C. adSenatufic. Orfitian.

6. Non denique refert , primi an ulteriofis
gradus liberi fint, quoties, praedefun<5tis paren-
tibus intermediis, ad ipfos jus fuccedendi ab in-
teftato devenit. Quod fi liberi primi gradus a
patre jufte exheredati fint, vel , cum injufte
exclufi eflent, querelam movere noluerint, pa-
renti exheredanti fuperftites , nepotibus ex his
natis querela non competit: cum enim lex ipfa
nepotes non vocet ad iucceffionem avi ab inte-
ftato , quoties vivunt parentes intermedii, non
poteft nepotum intuitu teftamentum videri con-
trapietatis officia faftum. i.fi quis 6. ff. de injufi.
rupt. irrit. tefiam. ac ne rupturi quidem funt ne-
potes tales quafi ex causa prasteritionis aviuim
teftamentum. /. fiquis pofihumos 9. §. fifilium 2.
ff. de liberis & pofihum. d. 1.6. ff. de injufi. rupt.
irrit. tefiam. I. ficnpto 7. ffi. fi tabul. tefi. nullce
extab. Unde & omne adjutorium nepotem ta-
lem dereliquifte, ait Imp. in l.fi quisfilium 34.
C. h. t. Sande decifi. Frificar. lib. 4. tit. 9. defin. 7.
Fachihams controverfi. lib. I o. cap.46. Gomefius
variar. refiolut. tom. I. cap. 11. num. 21. Neque
hifce obftat, quod exheredati mortuis compa-
rati funt. /. 1. %.fed & fi 5. ff- de conjung. cum
emanc. liberis ejus. mortuo vero filio ante
patrem, nepotibus querela detur. Non enim ih

omni-

-ocr page 387-

t)E INOFFlClDSb

©mnibus, fed quibufdam tantum in cafibus ,
ac nequaquam ih propofito , iftam mortui
& exheredati comparationein procedere , patet
ex d. l.~j.ff.Ji tab. teftam. nullte extdb. d. I. 6.
Jf. de injuft. rupt. irrit. teftam. I. Jipatronm 12.
\.ft([uis libertum 1. jf. de bonis libertor. Ne di-
cam , tum demurn eos mortuis comparati, cum
tenet eXheredatio ; tenet vero demum ea, ex quo
hereditas ex teftamento aditur. L filium 20. Jfi.
de bonor. pojfejfi. eontra tabulas, cui confequens,
ut moriente teftatoreexheredatus filius,prc mor-
tuo necdum habitus , impedimento fuerit nepo-
tibus , quo minus videri poifent lege ad avitam
vocati fuccefilonem. Gratis quoque in patroci-
nium contraria: fententise aftumitur, in querela
locumefte fucceiforio ediftoj de quo eft tit. de
fuecejforio editto : cum id nuipiam inveniatur
cautum , ut de gradu in gradutn ordtne fuccel'-
forio tranfiret ; fed id tantum, ut unalineade-
ficiente , ad aliam lineam querela transferatur;
adeoque fi filius exheredatus iit, pater prsetert-
tus , filio non agente vel repulfo, pater jure fuo
querelam movere poifit. I. pater filtum 14. fif.h. t.
Et quod Paulus ait iti /. pen. ffi. b. t. eo , qui
adinittitur ad accufationem inoificiofi , nolente
vel non valente accufare, fiequentem admitti, &
fuccejfieffiionilocnm fieri, id de fequente linea, non
gradu, intelligendum , convenienter d. legi 14.
ffi. b. t. Neque eadem hic tranfitionis de gradu
in gradum , quse de linea in lineam , ratio eft :
cum utique nepotes ab inteftato volentes avo
fuccedere, patrem interffiediutn jure exheredatum
repracfentent, & ita ex ejus , jure exclufi , ca-
pite vindicarent hereditatem ; abfurdum autem
eifet, irtelioris eos juris efle, aut poteftatis ma-
joris in agendo , quatn eft is, cujus viceffi ge-
runt. At ex adverfo patet a fuo filio prseteritus
nullo modo venit ad filii fui defundi heredita-
tem ex capite aut reprcefentatione nepotis jufte
exheredati; fed plane ex proprio capite,primum
obtinens in linea afcendentc gradum.

7. Caeterum gentium plerarumque moribus
( fi Frifiam excipias, in qui & ffiatris teftaffien-
tuffi ob liberorum prxteritionem pronunciatum
eft ipfo jure nullum , fi deeffet claufula codicilla-
ris; vide Sartde decif. Frific.lib. 4. defin. 2.) re-
ceptum eft , ea quae de jure Romario de ptte-
reritione per matrern fafta traduntur , etiam in
patre liberos prsetereunte fibi locutn vindicare; ac
prseteritionem liberorum in eo quoqiie tacitaffi
continere exheredationem ; fic ut teftaffientum
pmeritione libeforum laborans querela refcin-
dendum fit quantuffi ad inftitutioneffi , legatisj
quatenus legitimain haud kdunt, firmis ffianen-
tibuS; tefte Grotio manudutt. ad jurifjjrud. Holl.
lib. 2. cdp. 18. num. 11. & fieqq. Gudelino de
jure noviJJ. lib. 2. cap. 5. verfi. pofierior. in fiite.
Groenevvegen ad prine. Irtfiit. de exbereddt. libe-
rorum. Sim. vari Leeuwen cenfi. fior.part. 1. lib. 3.
tap. 4. num. 4. Si tamen claufula codicillaris ad-
ju£ta fuerit, aut tales termini fint, ut fubaudiri

f ESf AMENT 0.

debeat, hereditas inftitutis reftituenda erit, ut
plenius dicetur, in fieqq. b. t.

8. Quod fi nuili exiftant liberi, vel exiften-
tes querelam nonmoveant, parentes vero, tur-
bato ffiortalitatis ordine fuperftites , prsreriti
fuerint vel exheredati a fuis liberis pncdefutictis,
querelse movend^ facultaS iis data eit: nam etii
parerttibus non debetur filibrum hereditas, pro-
pter votutn parentum , & naturalem erga liberos
caritatem ; turbato tamen mortalitatis ordine, non
minus parentibus , quam liberis, pie relinqui de-
bet, ita exigente miferationis ratione. I. patcr fi-
lium 14. /. 15 .Jf. b. t. §. 1. Infiit. h. t. l.ficripto 7.
§. ult. Jf. fi tabul. tcfiam. nu/t<e extah. gravd
etenim eft ( ut ait Seneca confolat. ad Marciam
cap. 17. ) quem educavcris juvenem, jam matri,
jam pdtriprasfidium acdecus, amittere: ac nullum
non acerbum fiunus eft, quodpareris fiequitur. Nec
indigni querela cenfendi parentes a prioris matri-
monii Jibens prasteriti, ob id , qUod ad vota fe-
cunda tranfiverint; cum inter plures fecundarum
nuptiarum pcenas nufpiam harc querela; denega-
tio inveniatur propofita, idque ratione bonorum,
m quse parens binubus aut binuba non prohibe-
tur ab inteftato fuccedere.

9. His quoque deficientibuS, dd querelatnad-
mittuntur fratres ac iorores germani & confan-
guinei; non uterini: eo quod cum illis commu-
nianominis ac familise jura funt; non itemcum
his. Nec tamen ilJi omni admittuntur cafu , fed
turn demum , cum turpis perfona, juris aut fafti
infamia laborans, iifdem prarlata fuit, atque ipii
fratres nulla funt exiftimationis privatione notati,
cum alioquin inique carpantin aliis moruin pra-
vitatetn ac fatnae lsefionem, a qua ipfi non funt
immunes. l.fratres zy.C.h.t. junft. l.inarcnani
11. C. b. t. I. viro 3 9. jfi.foluto matrimon. Nec
his, quae de uterinis non admittendis difta, re-
pugnatj quod fine diftindtione fiffipliciter dicitur,
neminem eorum, qui extranfversa liriea veniunt,
exceptis firatre & fiorore ad inoificiofi querelam
admitti. I. firatris 21. C. b. t. neminem hltra
frattem. l.i.ff.h.t. cum receptiifimuinfit, minus
limitatain feu indefinitam unius legis locutionem
ex aliis legibus , diftin<5tionem adhibentibus ,
folere ac oportere reftringi, adeoque in cafu no-
ftro per d. I. 27. Quod ii honefta fimul & turpis
perfona inveniatur inftituta, querelapro eaparte
praEteritis fratribus accoffiffiodanda , ex qua fcri-
ptus eft infamia tentus, rata manente defunfti
difpofitione quantum ad reliquos inftitutos nulla
infamia? macula riotatos; adeoque pars heredi-
tatis remanebit in teftamento, pars jure inteftati
deferetur , nec ea ratiorie abfurdum eft, ex poft
fado euridem in paganis pro parte lnteftaturri
videri. /. circa 24. ffi. h. t. /. cum duobits 13. C.b.t.
arg. /. nam etfi 1 j.§. ult. ffi.h.t. Gomezius vdriar.
refiolut. tom. 1. cap. 11. num. 37. vcrfi. fieptimo.
Barry de fiuccejfiwnib. lib. 10. tit. 6.num. 2. Re-
fponf. JCtor. Holland. part. 3. vol. 2. confil.j^i
num. 3.

Aaa % its.Tur-

-ocr page 388-

3 7* i b. V. T i t. II.

i o. Turpis autem perfona cenferi debet ra-
tione querela? meretrix, etiamfi jam alteri nupta
dereliquerit meretriciam vivendi confuetudinem:
neque enim aboletur turpitudo, quas poftea inter-
miifa eft. I. ptilam 43. §. non folim 4. jf. dc ritu
nuptiitr. Concubina quoque; quippe quse, ft jus
Romanum fpeftes , matrisfamiiias honeftatem
non habuifle dicitur. I. probrum 41. §. 1. jf.de
ritu nuptiar. & licet concubinatus appeiletur licita
conjunffio. I. 5. C. ad Senatufc. Orfitian. quate-
nus per leges nomen aflumfit & extra legis
poenarn eft. /. 3. in fine ff. de concubinis; tamen
quia non omne quod iicet honeftum eft. /. non
omne 144. jfi. de regul juris. & fi ufus noftros
confideres a cxteris meretricibus fornicantibus
concubina, non foiet diftingui, Grotius manu-
dutt. adjurijprud. Holl. lib. 1. cap. 5. num. 12.
non dubium , quin turpitudinis aut ievis faltem
nota: macula notata fit. arg. d. l.probrum 41. pr.
ffi. de ritu nupt. I. idem 4. §. fied quod 3. ffi. de
tonditt. ob turp. caufi. Gomezius var. refiol. tom. 1.
cap. 11. num. 38 .in med. Barry de fuccefifi. lib. 1 o.
. tit 7. num. 4. Refponf JCtor. Holl. part.3. vol. 1.
confil, 5 6. & part. 3. vol. 2. confil. 73. Aliud di-
cendum , fi non legitimo progenitus matrimonio
inftitutus eflet, veluti ex concubina natus, vel
vulgo qu^fitus, vel inceftuofus aut adulterinus.
Cum enim non hi, fed magis eoruin parentes,
peccaverint', nulia exiftente culpa turpive facto,
non poteft infamia in hifce concipi, five juris, five
fafti. Nunquam ( iyquit Chryfoftomus can.
nunquam 4. diflinci. 5 6. ) de vitiis erubeficamus
parentum. Quod fi fiornicatorem ipfium ad meliora
converfium nequaquam prior vita commaculat, multo
magis ex meretrice natus & adultera, fii propria
virtute decoretur, parentum fiuorum non dedecora-
tur opprobriis; non efl omnino nec de virtute, nec
de vitiis parentum aut iaudandus aliquis , aut
culpandus. Et, fi non lit deneganda aut impe-
dienda in hos dignitatis aut lacerdotii collatio,
quia nihil ipfi cominiferunt, fed alieho laborant
vitio. I. Jpurii6. L generahter 3. §. fpurios 2. ff.
dedecurion. junft. l.legem 7. in med. C. deliberis
naturahb. can. apoflolica 12. ^13. difiinfl. 56.
curn tamen neque juris neque fafti infamia labo-
rantibus pateant dignitatumportse. l.i.C.dedignit.
ratio quoque tioneft, cur tanquam infames per
inofficiofi querelam a delata teftamento here-
ditate expellerentur , quoties ipfi ex fuo capite
prseter nativitatis infelicitatem non alia laborant
infamiae nota. Carpzovius defin. fiorenfi. part. 3.
confiit. 1 o. defin. 1 o. in fine. Pataotus tratt. de
notbis & jjfuriis cap. 5 5. Jacobus Thomingius
decifi. 48. num. 19. & fieqq. Theflaurus decifi.
12 6. num. 6. 7. Aug. Barbofa ad 1.2 7. C.h. t.
num. 18. Gratianus dificept. fiorenfi. cap. 135.
num. 27. &fieqq. Neque fundamento fat jufto
nititur quorundam diftindio, in naturalibus qui-
dem & vulgo qusfitis, non vero in inceftuo-
lis, adulterinis, aut alio complexu damnato ge-
fcitis, hanc fententiam admittentium; inter quos

eft Gomezius variar. refiolut. tom. 1. cap. ir.
num. 3 8. Barry de fuccefifion. lib. 10. tit. -j.num.6.
Nec turbare quemquam debet Calixti Pontifi-
cis refcriptum, infaines declarans eos, qui ex
inceltuosa conjundione fuerint progeniti can,
conjnnttiones 2. caufia 35. qtuefi. 2. & 3. eo quod
iilud fe refert ad jus civiie , infamefque jubet efte
ita natos, quia legesfiecuii infiames tales vocattt &
ab bereditate repellunt. cum vero de relato ( ut
vulgo loquuntur ) non conftet, neque ufpiain
leges civiles inceftuofum infamem dicant, nec in
univerfum a quorumvis fed tantum parentum he-
reditate repellant; non eft, quod ei vel fides
habeatur, vel refcripti pontificii tribuatur auto-
ritas. arg. auth. fi qttis in aliquo C. de edendo
junft. l.ult. & tot. tit. Cod.fi contrajusvei utilit.
puhlic. vei per mendacium &c. I. nec damnofia 3.
/. ' pen. C. deprecibus imperat. ojfierend. Nequeex
eo, quod turn jus civile, tuin mores gentium
inter legitime & illigitime natos differentiam in
nonnullis admittant, & vel in concurfu legiti-
me natos illegitimis anteponant, vel illegitimos
ab omnibus ofliciis pubiicis atque civilibus re-
peilant. I. generahter 3. §. fipurios i.ffi. de de-
curion. Hugo Grotius manudutt. ad jurifiprud.
Holl.part. i.cap. 12. num. 6.7. refte conclufe-
ris, eos ergo infamia laborare : nam& fceminas
a civilibus offiiciis remotas fuiife conftat, l.2.ff.
reg.juris. & peregrinos oiim a dignitatibus &fuc-
ceffionibus in Hoilandia alibique fuifle exclufos,
teftis eft Grotius d. libr. 1. cap. 13. quos fi quis
ob id infamibus voluerit accenfendos, toto pro-
fefto cselo erraverit. Quid de aleatoribus, le-
nonibus , aliifque multis ftatuant interpretes ,
videri poteft apud Aug. Barbofam ad. L 27. C.
h. t. num. 20. & fieqq. funtque huc reducenda,
quae dixi tit. de his qui not. infam.

11. Aliis ultra jam enumeratos querela non
datur, melius quippe faduris , fi fe fumptibus
inanibus nihil profuturis non divexent. /. 1 .ff.h.t.
adeoque non fratrum fororumve filiis. /. fratris
21. C. h. t. Neque quicquam per juS novum hac
in parte mutatum exiftimo. Quamvis enim id
in confeffo fit , fratres germanos una cum pa-
rentibus ad inteftati fratris fucceffionem viritim
accedere : uterinos quoque fratres ab inteftato
una curn confanguineis fraternae hereditatis ex
acquo reddi participes : fratrum denique filios
una cum fuis patruis ac avo aviaque jure reprae-
fentationis ad patrui defun£ti patrimonium ad-
mitti. noveli. 118. Hap. 2. & 3. novell. 127.
cap. 1. Non tamen inde re£te concluferis, pa-
rentum exemplo fratribus prseteritis omni cafu ,
etiam cum turpis perfona non eft praelata, que-
relam indulgendam efle : aut uterinos fratres lif-
dem cafibus, quibus confanguinei vel germani,
de inofficiofo pofle queri: aut fratrum prsede-
fun&orum filiis ex jure quodam reprxfentationis
permitti inofficiofi aftionem ; aut denique poft
impetratam a parente ex causa inofficiofi refcii-
fionem, cau&mque teftati reda&am ad caufam

1 in-

-ocr page 389-

inteftati, fratres germanos ac pradefun&orum
aliorum fratrum filios fraterncc hereditatis partem
laturos; aut concurfuros cum confanguineis u-
terinos, poftquam confanguinei per querelam ob-
tinuerint fraterni teftamenti refcilfionem. Neque
enirn a fucceffione ab inteftato , quas ab initio
defertur, (de qua fola agit. d. nov.i 18.^127.)
& quam moriens fponte videtur reliquifie his,
quos lex defignavit. /. conficmntur 8. §. fcd ideo
1. ff. de jure codicill. argumentum procedit ad
mducendam querelse contra teftamentum mo-
vendae licentiam, aut faciendam exsquationem
perfonarum in fucceffione contra defundi volun-
tatem obtenta per inofficiofi aftionem : tum
quia jus novum ftri&atn recipere debet interpre-
tationem , ut quam minimum juri veteri dece-
dat, nec ftare prohibendum, quod non inveni-
tur exprefie corre£tum , ut didum tit. de legibus.
turn, quia res interalios a£ta aliis non prodeft,
adeoque nec obtenta per unius querelam vi&oria
cseteris, querelam non habentibus , & injuria
exheredationis non afFe&is, ac ex neceffitate juris
haud inftituendis, viam fternere potuit ad legi-
timam hereditatem : tum denique quia liberorutn
adoptivorum , uti & impuberum adrogatorum
conditio abunde monftrat, afucceffione cotnpe-
tente non rede inferri querelse movend® faculta-
tetn , aut exEequatos in jure fuccedendi ab in-
teftato etiam in querela exxquatos debere cen-
feri: impubes enitn adrogatus , licet cum legiti-
me natis ab inteftato fuccedat, ad querelam ta-
men admiflus non fuit, quarta D. Pii ipfi con-
cefsa. /. Papinianus 8. §. ft quis impubes 1 <>.Jf.
b. t. Et quamvis adoptati ab extraneo ab inte-
ftato fuccedere poffint fuo parenti adoptivo, una
cutn liberis aliis legitime natis , tamen fi ab eo
prseteriti fuerint aut exheredati, nec querelam
movere poflunt , nec teftamentum ob przteri-
tionem nullum dicere. l.pen. Cod. de adoption. §.
fed ea omnia 14. Inflit. defucceff. ab inteflato §.
tam autem 2. Inflit. b.t. Jacobus Coren obferv.
1 o. num. 12.13.14. & feqq. Zoefius ad Pand.
b.t. num. 45. & feqq. Ne dicatn , adtnifsa fen-
tentia contraria, ( quod nempe refciflo per que-
relatn teftamento admittendi eflent ad fucceflio-
nem iili, quibus non data querela ) eventurum,
ut melioris conditionis futuri eflent, quibus de-
negata,quam quibus data querela eft; dum pa-
rentes foli incertum fubituri eflent litis ac fum-
tuurn de inofficiofo periculum, vincentes autem
partum fuo labore fuoque periculo commod.um,
defunfti etiam fratribus fratrumque filiis eftent
qusfituri : atque infuper futurutn, ut, quibus
denegarunt leges querelae facultatem, histamen
omnis querelae utilitas ac efte&us quereretur,
atque ita tribueretur alia via , quod una mani-
fefte ademtum apparet, in legis, inofficiofi aftio-
nem denegantts, fraudem, & contra ratiocinium
jurifconfulti, in l. quceritur 3 8. ff. de bon. libert.
Et hxc rnulto magis admitfenda eorum moribus,
qui ultra juris Romani didamen jus repraefentatio-
nis in linea collaterali ad quartum aut fextum
extendunt gradum ; de quo nos latius in materia
fucceffionis ab inteftato ; ne alioquin & fratrum
nepotibus in quarto gradu pofitus, aut rerno-
tioribus fexti gradus cognatis querelam tribua-
mus , atque ita durum hoc ac plenum invidia;
remedium nimiam recipiat extenfionem. Nec
immerito propter fundamenta fuperiora dubita-
veris deeo, quod Sitnon van Leeuwen cenf.for.
part. 1. lib. 3. cap. 4. num. 9. tradidit, cum hodie
fratres uterini cuin confanguineis concurrant,
confequens elfe, ut etiarn concurrant in inoffi-»
ciofi querela ; quod & Hugo Grotius videtur
innuere, dum generaliter querelam fratribus &
utrimque, & ex uno latere conjunftis tribuit.
manudufl. adjurifprud. Holl. lib. 2. cap. 18. n. 24.
& Brunemannus ad l. poflbumus 6. ff.b. t. n. 5.
& 6. fratres uterinos faltem poft refcifliun que-
rela teftamentum admittens cum confanguineis.
Nec prohac fententia facit. d.l. poflbumus 6. §.
fi quis ex i.ff. b.t. quippe qua: de iliis agit,
qui querelae inovenda' jus non habebant; qui,
fi de fa£fc> eandetn intentaverint, ac cafu obti-
nuerint, viftoria ipfis haud profutura eft, fed
evacuato per fententiam teftamento, heredita-
tetn ab inteftato vindicabunt heredes iegitimi.
Quo tarnen cafu fi acior fimul proximus ab in-
teftato heres fit, per accidens erit, quod que-
rela: movendse jure carens , hereditatem nihilo-
minus fibi retineat. Minus refragatur, quod,
non fafto teftamento, aut ob non aditain ex eo
hereditatem irrito, parentes non totam fuiflent
habituri hereditatem , fed magis cutn fuis libe-
ris, defun&i fratribus germanis divifuri (idem-
que de confanguineis fratribus ratione uterino-
rum) cui confequens videri poflet, etiatn pa-
retn parentum fratrumque germanorum debuifle
caufatn cenferi, ubi per querelam caufa teftati ad
caufam inteftati redafta eft. Non enim abfur-
dum, ut plus percipiant qui exheredationis in-
juria aftedi funt , quam fuiflent habituri, fi
nulla fuiflent exheredationis nota laⁿfi : fic nam-
que plus quam legitimam habent, inftitutione
tota per querelam fubverfa, qui legitimS fol&
honorati nullam habuiflent portionis majoris pe-
tendae caufam: cum contra abfurdum eflet, ilios,
qui lege permittente funt praeteriti, atque ita non
laefi, paris fore conditionis cum illis, qui lege re-
fragante per exheredationem lafi, in Isefionis fo-
latium ad hereditatem erant admittendi.

12. Inftituenda eft querela adverfus heredes
teftamento five fcripto five nuncupativo voca-
tos, cujufcunque dignitatis ; atque adeo contra
imperatorem quoque , qui, licet legibus folutus
fit, hac tamen parte legibus vult vivere. /. Pa-
pimanus. 8. §. fi imperator 2. ff. b. t. necrefert,
extranei inftituti fuerint, an vinculo fanguinis
jundli teftatori: qua ratione filiis quibufdam ex-
heredatis adverfus fuos fratres reliquos; nepo-
tibus adverfus fuos patruos, defun&i filios, ac
inftitutos, inofficiofi accufatio competit. /. pen.

A a a 3 §.quan-

DE INOFFICIOSO TESTAMENTO.

-ocr page 390-

374 • L i b. V. T i t. II.

qnnnium l.jf. b.t. & filiis defunfti e*here-
datis adverfus fuos liberds, ab avo defun&o
ad fucceilionem vocatos. I. fiponas 23.jfi.h-t.
filiis etiam a matre prasteritis, contra fuum pa-
trem ab uxore inftitutum. I. filius non. 22. ff.
b. t. denique parentibus defUnfti prjeteritis ad-
verfus fuos filios fuperftites, fratris fui praede-
funfti ex teftatnento heredes. /. cum filium 17.
C. h. t. Quid ? qUdd & advfirfus omnes com-
petit, qui in hefedis inftituti loCum fubintra-
runt, eundeittque reprasfeintant; quaies heredis
heredeS , & fifcus , qui in heredis bona fuc-
ceifit. /. fi heredtm 1 o. C. h. t. & is, cui ex cau-
fa fideicommiifi per inftitutum hereditas eft re-
ftituta. /.1. C. h.t.

13. Effeftus querelse refte intentate olilh
erat, quod toturn infirmaretuf teftatnentum, fic
Ut nec legata nec libertates nec quicquam ex eo
deberetur. /. Papinianus 8- §. pcn. jfi. h. t. exce-
ptis quibufdatn caftbus,quibus libertates manebant
rat£. d. I. 8. §■ tdl. jfi. h. t. I. cum duohus. 13.
C.h. t. quandoque & legata. /. qui repudiantis 17.
§.1. /. cummater. 28.fifi.h. t. L cu.m filius.76.
jfi. de legatis. 2. Sed jurenovo fola infirmatur in-
ftitutio, non tantum ufque ad legitimam, fed
in folidum : cseteris teftamenti capitibuS, fiVe
legatum , five libertatem , five fubftitutionem
contineant, firmismanentibus. novelL 1 i 5. cap.3.
infine & cap. 4. in finei Quod non tantum ad-
mittendum, fi liberi autparentes, fed &, fifra-
tres inftituerint inofliciofi accufationem : per-
quam enim abfurdum fuerit, collaterales, non
nifi certis in cafibus, & non nifi in odium in-
flitutas turpis perfonae ad querelam admiflos, me-
lioris efle coitditionis & plus percipere , retinen-
do penes fe legata infirmata , quam qui proxi-
mo defcendentium vel afcendentium gradu funt
jundti defunfto; neque regulariter sequitas pa-
titur, alieno odio atque adeo heredis, prasgfa-
vari alios j puta Jegatarios nulla turpitudine ia-
borantes. arg. /. fi quis fiuo. 3 3. in fine. C. h. t.
tap. non debet. 22. de reg. jur. in 6. Quibus non
refte objicitur. I. Paconius 3. jfi. ji aparente qttis
manumijfi. fit. tum quia ibi non de fratribus agi-
tur fed patre,cui meretrix filialiteftamento prselata
proponebatur : fmftravero abiis, quae difpofita
circa perfonas parentum patronorumque, maxi-
mis & inseftimabilibus beneficiis fibi iiberos iiber-
tofque devindos habentium, ad fratres nullis
fepe beneficiis, faltem non tantis fratri notos,
argumentum producitur. Tum etiam, quia pa-
tri in cafu d. 1. etiam honefta perfon^ per filium
initituta , quereiaaid totiusteftamenti fubverfio-
nem coinpetebat. /. I. §. ult. jfi. d. tit. fi a pa-
tente quis manurmjfi.hoc vero jure novo rnuta-
tum eife, jain monitum. Quin tamen totam
inftitutionem , etiam fupra legitimam, fratres
querendo infirmaturi fint, haud videtur dubi-
tandum, cum • hac in parte neque mutatio ju-
tis veteris appareat, neque diverfuin quid ab
iis, qus in parentibus iiberifque obtinent, in-
veniatur conftitutum, licet hic varii varie fen-
tiant. vid. Aug. Barbofa ad l. 27. C. h. U
num. 9.10. 11. 12. Caftillo Sotomajor. lihr. 2.
quotid. qucefiion. cap. 1 9. num. 25. &fieqq. &
num. 32. & fieqq. Gomezius <variar. refioluU
tom. i.cap. 11. nuyri. 37.

14. •Quod fi claufula codicillaris inofficiofo
teftamento adjtfta fuerit, ( quain etiam in tefta-
mento parentum fatione iiberorum fubintelligi ex
multorum opinione , dicetUr tit. de codicillis) id
operabitur , ut illud vim codicilli retineat, & in-
oificiofa inftitutio fuftineatur jure fideicommiffi;
ac rogati videantur illi, qui querela caufam te-
ftati redegerunt ad caufam inteftati, ut inftitu-
tis hereditatem reftituant deducta ac refervata
fibi folaex legibus debita portione, arg. §.ficd
& fi 3. Infiit. quib. mod. tefiam. infirm. I. 1. /.
illud. 13. §. 1. jfi. de jure codicill. I. ex ea ficri-
pturce 29. §. 1. jfi. qui tefiam. fiac. pojfiunt, Ut
tamen ex jure Canonico ac moribus prope gen-
tiuni omnium moratiorum in fiberis detraftio
duplicis quartse tam legitima:, qtiam Trebellia-
nicse, recepta fit, five pureiivefubconditione vei
ex die gravatos concipiamus. cap. Raynutius 16.
& Cap. Raynaldus. 18. extrade tefiamentis. Hu-
go Grotius manud. ad Jurifipr. IIoll. libr. 2. cap.
23. num. 19. Neoftadius Curice Holl. decifi.
17. & plures alii relati apud parent p. mem.
Paulum Voet ad §. 9. Infiit. de fideicommtjfi.
hered. num.q. licet alii in folis pure non fub condi-
tione gravatis hanc quartae duplicis detradtionem
admittaht. Andr. Gayl. hbr. 2. ohfierv. 121.
Quse du^ quarts , quomodo computandse fint,
variant ufus. In Frifia quidem fi plures liberi
eflent quam quatUor, prseter femiflem legitima:
nomine debitum, infuper alterius femiffis quar-
tam Velut ex fenatufconfulto Trebelliano curia
adjudicavit tefte Sandio decifi firific libr. 4, tit.
7. defin. 7. fecuta probabiliorem Anton. Fabrl
Cod. libr. 6. tit. 27. defin. 4. Cujacii, Fachinei,
Petri Heigii, & aliorum illic recenfitorum opi-
nionem, quam & Deckherus probat. libr. 1. difi-
fiert. 14. num. 21. Contra vero in Hollandia, five
plures fuerint liberi quam quatuor, five pauciores,
non amplius quarn femiffem portionis ab inteftato
debitse unicuique pro iegitima ceffurum obti-
nuit; ita ut alter femis in totum veniat jure fi-
deicommiffi reftituendus ; qus & plurium alio-
rum extra Hollaridiam fententia ac ptaxis eft;
Grivellus devifi. 107. num. 9. 10. Deckherus.
libr. i. dijfiert. 14. in fine. dcfin. 3. Groenewe-
gen ad Grotium manuduft. ad furifiprud. Holt.
libr. 2. Cap. 20. num. 19. Paulus Voet ad. §;
9. Infiit. de fideicomm. hered. nuin. 5. Simon vari
Leeuvven cenfi. fiorenfi. part. 1. libr. 3. cap. 9.
num. 11. ?

15. Anveronepotes quoque neptefve fidei-
commiffo expreffe, vel cum injufte prseteriti aut
exheredati efient , tacite vi claufulse codicillaris
gravati duas pofllnt quartas deducere, non fa-
tis in aperto eft. Nepotibus tamen etiam duas

quar-

-ocr page 391-

De in6fficio

quartas ufus tribuit: cum tam in fucceffione ab
inteftato, quam in querelse movendse facultate,
ftliis nepotes exsequatifint ac pariter concurrant;
ut proinde nec in quartse duplicis detra&ione in
dubio videantur feparandi. Et licet permiftum
ftt avo , nepotesgravanti onere reftitutionis , no-
minatim prohibere Trebellianicsc detradtionem ,
in eoque deterior fit conditio nepotum, quam
filiorum, in quibus prohibitio admiffa non eft:
tamen, cum exprefla requiratur iftius quartse
prohibitio , nec tacita fufficiat. novell. i .cap. 2.
in fine; concipi vero nequeat exprefta prohi-
bitio, quoties exheredatos ponimus aut prseteri-
tos filentio nepotes; confequens eft, ut vi clau-
fuke codicillaris reftituere obftridti duas jurequar-
tas deducant. Ant. faber Cod. libr. 6. tit. 27. de~
fin. 4. Neoftadius Curice Holland decif. 17. in
fine. Refponf. Jurifconf. Holl. part. 3. vol. 2.
conftl. 193. num, 5. 6. & part. 2. confd. 20. pag.
42. in fine & part. 1. confil. 2). Leeuvven cenfi.
d. part. 1. libr. 3. cap. 9. num. 12. Peregrinus de
fideicommiffis. art. 3. num. 54.

16. Aliter fefe res habet in parentibus per li-
beros, aut fratribus per fratres perfonam turpem
inftituentes , prarteritis , quippe qui per querelam
infirmantes teftainentum, & vi claufulse codicillaris
rogati reftituere fcriptis in inofficiofo heredibus,
non duas quartas ied folam legitimam falvam
funt habituri. Cum enimfecundum Romani ju-
ris principia veriusfit, illos, quibus legitimaeft
debita, fideicommifto gravatos folam deducere
iegitimam, eamque ipfain imputari quoque in
quartam ex fenatusconfulto Trebelliano detra-
hendam, ut latius tit. de Senatufic. Trebell. ne-
que quantum ad parentes fratrefque, fed tan-
'tum defcendentium intuitu, jus^-civile per cano-
nes mutatum fit, duplicis quartse indulta de-
traftione ; ac denique haud improbabile fit,
hanc ipfam juris canonici circa liberos gravatos
difpofitionem ex perperain intelledo Quiritum
jure profluxifte : rationis certe eft, ut non ad
afcendentes aut collaterates fine lege vel canone
autconftanti confuetudine transferamus id , quod
liberorum folorum providentia invenitur five ex
n:quitate five ex quodam errore induftum. arg.
/. quodvero 14. I. quod non ratione 3 9-ff. de ie-
vibus. Hugo Grotius inter refponf. JCtor. Holl.
part. 3. vol. 2. confil. 193. num. 5. 6. Peregrinus
de fideicommiffi art. 3. num. 53. fruftra diflen-
tientepoft aliosEachineo controverf. libr. 12. cap.
80. quod enim ait, ea quse recepta funt in def-
cendentibus, ad afcendentes debere extendi;
nulla ratione vel jure firmatur. lllud quidem
expeditum & ultro diffidehtibuslargiendum, po-
tuifle juris canonici autores, uti defcenderitiUm
intuitu duplicem contra jus Romanum quartse
dedu(5tionem decreverunt, ita etiam in afcen- ■
dentibus ac fratribus idern conftituere; ut & hi
tanquam parentes aut fratres legitimam perci-
perent , iterumque feparatim TrebellianiCam •
tanquam fideicommiiro gravati heredes. Sed

so testam ento. 37f

cum id non appareat factuin efle, perperam il-
la, quse de liberis tantum inveriiuntur cauta, ad
parentes fratrefque traducuntur : licet enim in
eo tertio inter liberos ac parentes conveniat, quod
legitima non minus pie parentibus, quam liberis
relinquenda fit. /. nam etfi. 15. ffi. b.t. in caete-
ris tamen ratio diverfa eftlongeque deterior
in aliis juris partibus quantum ad ipfam fuccef-
fionem parentuin quam liberorum caufa: nam
& liberis tum in fuccefllone ab inteftato, tum
in ip(a querela, fuerunt poftpofiti. /. pater filium
i^.ffi, b.t. novell. 118. c. 1. 2. & prseteriti non
potuerunt teftamentum dicere nullum , atque ita
a legatorum prscftatione liberari; fed folain infti-
tutionem querela infirmabant. Ut proinde a
dilparatis (ut loquuntur) male fiat illatio.

17., Qiice vero de liberis pra'teritis vi claufu-
lae codicillaris ad femiffis reftitutionem , velut
ex causa fideicommiffi, & legatorum relidtorum
validitate, difta funt, non femper admittenda
in cafu , quo. parentes ignoranter pofthumos
prseterierunt, aut liberos tales , quos mortuos
cr.ediderant; aut quafi pofthumos, cum tempo-
re teftamenti conditi ignorarent eos in utero elle,
& non diu poft eorundein nativitatem fato fun-
<5ti funt. Aut enim prseter illos ex ignorantia prse-
teritos nullam aliam reliquerunt fobolem, atque
adeo extraneum inftituerunt heredem; aut alios
jam natos fuo teftamento fcripferunt heredes.
Priore cafu eum qui prseteritus eft ufque adeo
parentis teftamentum infirmaturum exiftimo, ut
neque legata fint firma manfura , (exceptis
forte minutis quibufdam arbitrio judicis, quse
& inftitutis liberis morigeris ac fpein fucceffio-
nis obfequio perpetuo flbi confervantibus, per
parentes relinqui frequens ac vulgatum eft) ne-
que vi claufulse codicillaris obligandus fit, ad
hereditatem reliquam, retento femifle, inftitu-
tis reftituendam : tum , quia prsefumendum
eft ex pietatis ratione ac conje<5tura, teftatorem,
fi delibens cogitaflet, prudenti confilio pfoprias
fucceffiones extraneis fuifle prselaturum in fuis
bonis, adeoque liberos legatariis extraneis , ufque
adeo , ut & expreffum fideicoinmiflum a teflatore
relictuin, ob liberos poftea ex.filiogravato natos
evanefcat, licet nulla liberorum mentio eflet habita.
arg. /. cum acutififimi. 30. C. de fideicommififis. I. cum
avus 102. ff. de condit. & demonfirat. I. genera-
liter 6. C. de ihfiit. &fubfiit. I. Lucius Titius 85.
m fine ff.de bccred. infiit. . l.fiis qui ducenta 13.
§. idt.ffi. de rebus.dub. Tum quia in ipfis militibus
jure militari teftantibus id fuit receptuin, ut, licet
ex certa fcientia liberos impune prseterire potue-
rint, tamen fin prseteriiffent quos in utero\vel iri
rerum natura effe jgnorabant, teftamentum li-
beris prseteritis nullum inferret praejudicium, fed
non obftante militari privilegio eftet invalidum,
neclegata, eo data, prsftarentur. I. militis co-
dicillis. 3 6. tmiles in 2. ffi. de teflam. milit. I.
ficut certf. 9. l.ficum. 10. C. de tefiament militis
adde.•/. qui jure 7. ffi- eoditit.< Tum denique,

quia

-ocr page 392-

L i b, V. T i t. IL

quia vlderi non poteft ullo gravatus five fidei-
commiflo five legato is, de quo, curn teftamen-
tum conderet, tie cogitavit quidem teftator. arg.
/. illttd enim. 13* /. pen. ff. de jure codicillorum
Neque hunc voluntatis defeftum claufula codi-
Ciliaris fupplet t quippe tralatitium eft, & tit-.
de codicillis plenius demonftrandum, claufula
iila fuftineri tanturn teftainenta imperfefta ratio-
ne folennitatis, at nequaquam ea, qUse labo-
rant voluntatis defeftu. Quibus infuper accedere
poteft ex jure nunc paflim recepto, quod, fi inter
vivos donatio facta ab eo, qui iiberostionhabebatj
in totum infirmetur propter iiberos poftea fufce-
ptos, licet non foia donantis voiuntate fed & do-
natarii acceptione roboretur, ut dicetur tit. dc
donation. multo magis prsefumi debeat, claufulam
codicillarem non itnponere in dubio onus fidei-
comtnifli liberis ignorante teftatore poftea nafci-
turis. Vid. Fachineus controverf. Itb. 4. cap. 14;
Andr. Gayl lib. 2. obfervat. 114. num.9. & feqq.
Ant.Faber Cod. lib.6. tit. ij. defin. 2. Jul. Ciarus
§.tejlamcntum. quteft. /\6.nttm. 2. Mich. GrafluS
teftamentum qttceft. 36. num. 21. Relponf
JCtor. Hoii. part. 4. cenftl. 21. diflentit poft
aiios Brunemannus dd l. cum mater 28. ff. b. t.
tnotus potiffimum refcripto Hadriani in d. I.28.
propofito, fed cujus neque mentein nequera-
tionem fatis perfpedam habuit, ut in feq. mon-
ftrabitun Ac de eo cafu, quo non alii exta-
bant liberi, accipiendutn, quod dicitur , foluta
legata condici poffe j fi teftamentum infirmum
fit ex eo , quod ab hoftibUs reverfus , quem
pater mortuum prsefumferat. /. idem eft 3. /. 4.
/. 5. ff. de conditt. irideb. Neque contra hanc fen-
tentiam faeere poteft. /. ult.ff. de hcereddnftit. eum
non de filio teftatoris, fed extraneo inftituto, &
per errorem pro mortuo habito, agat , in quo
non militant fuperiores rationes. Quod fi ex
adverfo parentes, prxtereuntes ignoranter poft-
hutnutn, quemve mortuuin efte falfo credide-
rant, alios infuperliberosreliquerint, eofquein-
ftituerint, atque ita in ea hserentes ignorantia fe-
cundum ante di<5ta in fata conceflerint; verius
exiftimem, infirmandumhaud efle eo cafu tefta-
inentum ; fed illum praeteritum five pofthumutn
five errore pro mortuo habitum fratribus cseteris
in eo teftamento inftitutis fic accreturum efle, &
fucceflurum , atque fi & ipfe una cum cxteris
fuiflet inftitutus : cutn enim id ita in matrejure
Romano conftitutum fit, quse teftamento liberos
reliquos heredes fcripferat , & pofthumo pra>
terito in puerperio deceflerat, antequam com-
mode potuiffet voluntatem mutare; /. ft mater 3.
C. h. t. quse qusfo diverfitatis ratio erit, cur non
in patre idetn admiferitnus , ex quo paffim fere
obtinuit, inter paternum maternumque tefta-
inentum ratione prseteritionis aut exheredatio-
nis nihil intereffe ? cum utique non modo pater
seque ac mater falfis de morte filii rumoribus labi
poffit, & facilius ipfe quatn uxor propter ab-
fentiam aliafque caufas plures ignorare , pofthu-
mum nafciturunii Ubt ergo ^ tempore conditi
teftamehti ufque ad mortetn filium prscteritum
fupereffe in vivis, aut pofthumum fperari j igno-
raverint, aut poft conditum teftamentum fpe-
rare quafi pofthumutn incipientes teftamentum
prius (forte ob incertitudinem partus, dum mon-
ftrum nafci vel abortus fieri poteft ) mutare ,
pofthumumque adfcribere diftulerint, eodem
autem edito, repente hutnanis rebus exemti fue-
nnt ; in patrem a:que ac matrem quadrat ratio
d. legis tertise C. h. t. qUod nempe repcntim caftuS
iniquitas pcr tonjetturam matcrnce ( adde & pa-
ternse) pietatis emendanda ftt, & ob id ftlio cui
nihil prceter maternum vel paternum fatum impu-
tari potuit, perinde virilis portio tribuenda fttt, ac
ft omnes filios beredes inftituiffet-. Quibus confe-
quens erat, ut, cum ex teftamento omnes fuc-
cederent, quaft ex teftamento Otiines vocati, le-
gata quoque in fuo perdurarent vigore; ceflante
hic ulla pietatis prsefumtione , quod parens non
fuiflet legaturus, fi filium fuperefle aut fperah fci-
viflet: eo quod reliquos jam natos , ejufdem
cum prxterito gradus & affeftionis probabilis,
declaraverat obnoxios legatorum prseftationi.
Atque hoe ipfum eft, quod puto Paulum JCtum
vellein l.cummater 28.ff.b.t. cujus verba,pau-
cis explanata j ita habent. Citm mater militem
ftlittm falfto audijfet decefftffe, & teftamento bere-
des alios ( fubaudi, ftlios, non extraneos, quos
nempe prseter filium militein habebat ) in-
ftituiffet; D. Hadrianus decrevit , bercditatem
ad filitm pertinere (id eft, non tantum ad reli-
quos liberos inftitutos, fed etiam ad ftlitim illum
opinione falsa pro deftmfto habitum ; ita ut ille
reliquis fratribus inflitutis accrefceret, virilem
partem laturus: &, quia hac ratione teftamentum
per querelam non refcindebatur, fed in fuo ftatu
confervabatur, congruum rationi juris erat, il-
lutn filiutn cum cseteris inftitutis fuccedere,)
ita, ut libertas & legata prccftentur. Hic illud
adnotatum, quod de libertatibus & legatis adjicitur;
( videlicet ut quid fingulare ex ratione , quod
hsec prxteritio non ab animo maligno & la?dendi
confilio proficifceretur, fed a folo errore fa£ti fatis
probabili , ac facile excufando ; neque, juxta
fuperius dida, circumftantia cseterorum fratrum
legatis gravatorum pateretur prsefumtionem,
quod mater filium illum , quem mortuum crede-
bat, non fuiffet legatis gravatura ; ut proinde
a:quum etiam fuerit, parci teftamento materno ,
eique tanquam injvtriam nullam continenti, ef-
feftum plenum attribui; filio nempe fic confide-
rato, ac fi non conqueftus fuiffet, fed a matre in-
ftitutus: nam alioquin cum inofftciofum tcftamen-
tum arguitur, nihitexeo teftamentovalct. Ha<5te-
nus Paulus, quific explicatus , non pugnabit
cumPapiniano, legatorum folutorum,tanquam
indebitorum , condiftionem dante. /. 3. juntt.
1.5. ff. de conditt. indeh. Nec his quae de prse-
terito per ignorantiatn cxteris accrcturo fratribus
inftitutis dt£ta, adverfatur, quodis, qui igrio-

ravitj

-ocr page 393-

ravit, fe filium Titium habere, fi filiis tutorem
dederit, folis illis dedifie videatur, quos fciebat
in poteftate fua efte, at non ei, quem ignorabat
fe habere, quia de ipfo non fenfiifet. l.fi quisita
16. fi quis cum 3. & a. ffi. de tefiamcnt. tut.
Etenim , quod praeteritus per ignorantiam poft-
humus, aut faifo rumore pro mortuo habitus
fiiius, fratribus cseteris heredibus fcriptis accrefcit,
idideo obtinuit, ne teftamentum, quodnon ex
malo animo, aut tedendi propofito, fed ex fafti
probabiiis ignorantia, etiam prudentiffimos fal-
lente, prseteritione laborat, adeoque vere inof-
ficiofum non erat, per quereiam iubverteretur,
atque ita teftator pcenarn quandam fubiret, qui
contra pietatis officia nihii molitus erat. Contra
vero, cum teftamentum nuiiafui parte infirma-
retur, etfi non omnibus fed quibufdam tantum
liberis tutores eo dati eflent, ac proinde ceflarer
illa teftatnenti a refciffione vindicandi ratio, con-
fequens erat, ut fecundum jus commune defi-
niretur , tutorein ei datum non videri , quem
fe habere teftator ignorabat, ac de quo propterea
nec fenfilfe inteiiigendus erat; prsefertim , cum
filio tali non omne deeflet adjutorium, fed ab-
unde poflet per legitimum dativumve tutorem
profpeftum elfe. Et hsec quidem de legatis in
totum praeftandis etiarn per illum pofthumum
Vel creditum falfo mortuum, qui fratribus ca:te-
ris inftitutis accreverat; fi modo gravamen le-
gati generaliter inftitutis ihveniatur impofitum;
nuila nominum propriorum enumeratione in le-
gando fafta : quippe quo cafu praeteritus ex fi-
ctione juris confideratur tanquam cuin cseteris
ihftitutus. Aliter taihen judicandum, fi tefta-
tor certam perfonam, vel utmm ex pluribus li-
beris inftitutis folum , legato gravaffet: eo nam-
que in cafu, cum ne caeteri quidem inftituti ad
Iegati praeftationem devinfti fint, abfurdum fue-
rit, pofthumum aut pro mortuo habitum videri
gravatum talislegati parte : praecipue, quoniam
expeditum eft, duriorem non debere in dubio
pracfumi fadam per parentes caufam liberorum
illorum, in quos nulla cadere potuit ingratitudi-
nis caufa, quales pofthumi, quatneorum, qui
forte potuilfent fuiife ihgrati ex tali ingratitu-
dinis fpecie, quam parens indulgentior ad ani-
murn non revocavit. Solus ergo gravatus tunc
legatum impleturus eft : non tamen integrum,
fed pro rata ejus partis diminutum, quam prae-
teritus ifti fratri gravato ex hereditaria ejus par-
te eft ablaturus, dum ex jure accrefcendi pro
ihftituto efthabitus. Ita enim, fi quis unum
tantum fibi fuccelfurum credens, eundemlegati
praeftatione oneraverit, eique ignoranti infuper
alius ex jure praetorio aut aliter heres fit, pro ea
tantum parte, qua gravatus cum effeftu heres
eft, legatipartein folvet, proaltera parte, quae
ipfi per adjundum coheredem detra<5ta , neque
ipfe neque coheres praeter defun£ti opinionem
fuccedens ad legati implementum adfttingetur,
fi individuumlibertatis legatum excipiatur. l.cum
pater 77. cumexifiimaret 29.fif.de iegatis 2.
l.pcn. ff. de jure codiciU. Non obftante. l.qui-
dam 14. uit.fifi. eod. tit. quippe qua:, in quan-
tmn obefle poflet, per fubfequentem 1. 15. mi-
tigatur, acmutatur.

18. Quoties autem per querelam refciffio infti-
tutionis obtenta eft, eo loco inftitutus habendus
erit, acfi hereditatem nunquam adivilfet: fic ut
non tantum definat tum creditoribus hereditariis
tum legatariis obligatus efle, fed & revivifcant
ei & in eum jura omnia & a<5tiones, quae aditio-
ne fuerant extin<5tae. /. eum qui 21. ult.fifi.
h. t. & fi quidem fubconditione faciendi aliquid
inftitutus (veluti manuinittendi) conditionem
impleverit, aeftimationem confequetur fervi ma-
numiffi abipfo manumiifo ; rata manente liber-
tate ob favorem ejus /. fi fiuh hac 26. jfi. h. t.
aut fa.<5ti aeftimationem ab eo, in cujus utilita-
tem fa<5tum ceffit; fi illud tale fit, ut condici &
pro infe<5to haberi nequeat: veluti fi fub condi-
"tione reficiendi aedes alienas , vel praeftandac ha-
bitationis, inftitutus, refecerit eas, vel praefti-
terit habitationem , atque ita adiverit. arg. /. fii
non fiortem 26. libertus 12. I. in fiumma 65.
§. fic habitatione 7. jfi.de condifi. indeb. d. i. 26.
jfi. h. t. Plane II illa fit fa<5ti impieti natura, ut
effe<5tus ejus in irritum deduci poffit, ( ut puta,
fi conditio fidejubendi pro alio, aut cautionis
interponendac, fit appofita, & fidejuflerit cave-
ritve conditionis impiendae gratia) condi<5tioni
indebiti locuin fore arbitror, ut vis cautionis
aut fidejuffionis evanefcat. arg. /. ult. fifi. de con-
flit.pecun. /. is qui plus 31. ffi. de condiff. indeb.
I. cum & fioluta 3. C. eod. l.fi heres 5. §. 1. fl.
de afi. cmti. l.ficumfiiiusfi. 2. §. aliud 3.^4.
jfi. de donation. I. 1. jfi. ut in pojfiejfi. legat. nom.
jun<5t. /. ex his omnibus 54. jfi. de condifi. indeb.
Quod fi legata ex eo praeftiterit teftamento,
quamvis oiim ea condicere potuerit ut indebita,
fi errore, non fciens inoftlciofi vitium, ea prae-
ftitiflk. /. eum qui 21. §. 1. ffi. b. t. ficut &
vi<5tor eorum condi<5tionein habuit. /. Papinia-
nus. 8. §. fi ex caufia 16. ffi. h. t. I. 2. 2. 5.ffi.
de condifi. indeb. jure tamen novo, ex quo obti-
nuit, folam infirmari inftitutibnem, magis eft,
ut five legatariis five creditoribus hereditariis ex-
foluta, in reftituenda vi<5tori hereditate deducat;
cum iniquum videretur, repeti a creditoribus
aut legatariis, qui fuurn funt confecuti. arg.
/. de bereditate. f. C. de petit. bereditatis. Si ta-
mennihil hereditarium poffideat, vix dubitan-
dum, quin habeat repetitionem. arg. /. ult. in
fine ffi. de confiit. pecun. i.fipwnce. 19. §. qttam-
vis 1. /. in fiumma 65. §. tilt. ffi. de condifl. indeb,
adde tit. de condiff. indeb. num. 1 o.

19. Hi querelae jure intentatx effe<5tus funt;
fed fi quis teftamentum inofficiofum improbe
dixerit, atque ita fuccubuerit, perdit legata aut
fideicommilfa teftamento data , quae fifco cedunt,
tanquam indigno abiata. /. Papinianus 8. §. me-
minijfie 14. ffi. h. t. nifi querelam pro alio, ve-
Bbb lut

377

De INO PP 1 CIOSO T£STAM£NTO.

-ocr page 394-

37S L i b. V. T i t. II.

lut pupillo, moviffet ex officii impofiti neceffi-
tate. §. pen. Injiit. b. t. I. tutorem 22. ff.de bis
quib. utindignis. I. adverfus 30. §. 1. ff. b. t.
adde. l. filius 22. §. & quarebatur 1. & fieqq.
ff. b. t. Et licet hodie indignis ablata fifco cede-
re haud foleant, quia tamen non minus nunc
eft, quam quondam fuit, odium eorum qui in-
dignos fefe reddiderunt, ut dicetur tit de his^quib.
ut indignis. vix eft, ut hac in parte jus Roma-
num mutatum , & legatario, fi inofficiofi accu-
fatione agens viftus fit, perfecutio legati con-
cedenda videatur: maxime, fi Calumniofa ac-
cufatio appareat; nam fi probabilis admodum
litigandi caufa effet, non magis huic fuccum-
benti deneganda videretur legati petitio, quam
illis, quibus teftator in fuo teftamento per inodum
pcense comminatus eft reliftorum ademtionem, fi
judicium ejus aliqua in parte impugnaflent, quo-
ties de cxtero illi probabilem habuerint difpu-
tandi caufam. Vide Brunemannum ad d. I. 8. §..
14. ff. h. t. num. 32. & fiqq. Groenewegenad
l. 6. C.ad leg. Com. defalfis. & quar dicam tit.de
adent. legat.

20. Variis autem in cafibus querela ceffat;
veluti, fi quis aiio jure poilit ad hereditatem ve-
nire. §. tam autem 2. Itifi. h. t. eo quod odio-
fum eft hoc remedium, atque inde etiam ulti-
mum adjutorium dicitur. I. ult. in med. C. de libe-
ris prceteritis. Lapfo quoque quinquennio, non
a mortis fed aditse hereditatis tempore compu-
tando. l.fiquisfilium 34. infine. I. pen. §. il~
ludprceterea 2. C. b. t. I. Papinianus 8. §.ficon-
ditioni 10.ff.h.t. Cuin enim exheredatio., te-
ftamento fafta, demum aditione confirmetur,
invalida futura , fi inftitutus -adire noluerit aut
non potuerit. I. filiutn 20. ff. de bonor. poff. con-
tra tab. & querela contra heredem inftitutum mo-
venda fit ; nemo autem ante aditionem re ipfa
heres dici queat , atque adeo neque exhereda-
tus agere neque inftitutus conveniri ante aditio-
nem poffitj iniqUum fuerit, agerenecdumva-
lenti prxfcriptionem incipere nocere. Unde &,
fi de valore teftamenti quadlio fit, durn illud fo-
lennibus deftitutum contenditur; vel Titio in-
ftituto, duo Titii finguli ex ea fcriptunl fibi fo-
lidam vindicent hereditatem; incipiet demum
currere quinquennium , ex quo lis illa prior de-
cifa fuerit. /. contra majores 16. C. h. t. Sed ne
inftituti confulto ne&erent adeundi moras, que-
relse illudendse aut protelandae caula, injunftum
iis fuit, ut in eadem quidein conftituti pro-
vincia intra fex menfes, in alia vero intra an-
fiale fpatium a morte teftatoris numerandum,
fuam de adeunda hereditate vel repudian-
da mentem exponant, ad id officio judicis adi-
gendi. d. I. pett. §. ittud 2. C. h. t. Non ta-
men minoribus currit hoc quinquennii tempus,
adeo ut, quia integra ipfis fervatur caufa fua,
reftitutio in integruin, feu redintegratio caufe,
neceffaria non fit. I. adolefcentice 2. C. in quib.
caufi. refiit. in integr. necejf.non eft. Et quin ma-
jorennibus ex magna quoque & jufta causa*
mediante in integrum reftitutione, fuccurri pof-
fit adverfus quinquennii lapfum, dubitare non
finit Ulpianus in d. I. Papinianus 8. §. ult.ff.h. t.

21. Querelse infuperlocus non eft de jureRoma-
no, fi pater jure patrise poteftatis filio fuo im-
puberi fubftituens pupillariter extraneum , pu-
pilli matrem filentioprseterierit; eo quod non pu-
pillus fed pater tale teftamentum fecit, nec te-
nebatur uxorem fuam teftamento vocare. /. Pa-
pinianus 8. §. fied nec. 5. ff. h. t. uti nec, fi mi-
litis teftamentum fit. /. de inofificiofio 9. C. h. t.
aut tantum de caftrenfi vel quafi caftrenfi pecu-
lio conditum fuerit. /. 24. l.ult. §. 1. C. h.t. &
teftator ad mortemufque filius familias remanfe-
rit; nain fi ante mortem fui juris fa&us effet,
querelse locus foret, ceffante jam peculii caftren-
fis & quafi caftrenfis natura , nomine , & a re-
bus cseteris diftin&ione d. I. Papiniatius 8. §. Pa-
pinianus 3 & 4.jf. h.t. Sedvixeft, uthaxno-
ftro jure hodiernoadmittantur, tum propter cef-
fantem illam peculiarem patriam poteftatem, cui
innitebatur de jure Romano fingularis illa fubfti-
tutio pupillaris; tum quia in ipfis quoque rni-
litum teftamentis pietatis officia haud videntur
aut negligenda aut remittenda. Groenewegen
ad. /. 9. & idt. C. h. t. Faulus Voet ad §. idt.
Infiit. h. t. num. ult. in pr. Simon van Leeuwen
cenfi. fior.part. 1. lib. 3. cap. 4. num. 30.

22. Ceffat quoque querela, fi quis jufteex-
heredatus fit ; veluti ii bona mente id fa<5tum
fuerit abfque propofito lsedendi ; in quantum
multi non noue caufa fuos exheredabant filios,
nec ut obeffent eis, fed magis ut confulerent,
( ut puta impuberibus obmetum infidiarum) eif-
que fideicommiffam hereditatem dabant. Quem-
admoduin & filios prodigos, aut seris alienimo-
le gravatos, a fua excludebant hereditate, in-
ftitutis nepotibus per eos progenitis, addita cau-
ia neceffitateque judicii fui, & legata ipfis pro-
digis aut obseratis ea quantitate, quse poffit ali-
mentis eorum fufficere. /. pen. §. potuit 2. jfi.
de curat. furios. I. multi 18 -ff.de liberis &pojl-
hum. /. fipatronis 12. §. fiquis non 2. ff. debo-
nis libert. I. in fidcicommijfi 3. §. cumPollidius 3.
ff. de ufiuris. Sande decifi. Frific. lib. 4. tit. 2. de-
fiti. 3. Mantica de conjett. idt. vol. lib. 4. tit. 13.
num. 13.&ficqq. Carpzovius defin.fior. part. 3.
confiit. 9. defin. 11. Merenda controv. lib. 4. cap.
25. Chaffaneus ad confiuet. Burgund. rubr. 7. §.
2. verb. nifiob aliquas. num. 12. Jul. Clarus §.
tefiamentum. qucefi. 41. num. 7. Charondas re-
fiolutionsdesqueftionspart. 3. tit. 23. infineLeeu-
wen cenfi part. 1. lib. 3. cap.4. num. 18. 19.
Paulus Voet ad. §. ult. Itift. h. t. num. 5. Nec
eft quod quis hoc cafu querelam filio credide-
rit accommodandam, quafi exheredatio talis bo-
na mente fada filio non noceret. d. l.fipatronus
12. §. fiquis non 2. ff.de bonis libert. cum fen-
fus fit, exheredationem illarn filio non obeffe,
quo minus a patre ad ipfum devolvantur jura

pa-

-ocr page 395-

De ihofficioso

patronatus, atque adeo ipfe in bona liberti a pa-
rente manutniffi fuccedat , ut ex contextu d.l.
I z.inpr. & L.Pdiilus 47. ff. eod. tit. apparet. Si
tamen caufa illa , ob quatn exheredatio bona
mente contigerat, ceiTaverit , veluti, fi prodi-
gus ad mores meliores , furiofus ad fanatn
mentem redierit , aut sere alieno gravatus in
partem cum fuis fit paftus creditoribus, aliterve
fatisfecerit, non improbabiletn exiftimem fenten-
tiatn opinantium, his eo cafu non effe dene-
ganda legutn beneficia, juxta triturn illud, ceffante
causa finali ceffat efte<5j;us, de quo Everhardus
tn topicis, loco, a cejfatione rationis 80. Auguft.
Barbofa axiomat. jum ufufreq.qo.num.A. &feqq.
Tyraquellus tratfat. ccjfante caufa ceffat cffetlns
cutn enim pater in cafum ceffantis illius caufse
non profpexerit fuo filio, inficias iri nequit, quin,
eo caiu exiftente, inofficiofum fit teftamentutn
&injurium infilium, non ut oportet inftitutum.
Cui confequens eft , ut ftatuamus, fuperfutu-
rain faltem filio tali aftionem ad plenam legitima:
proprietatem confequendain ; reliqua heredita-
tis parte penes nepotes inftitutos remanente.
Cum enitn aliquid hoc cafu filio reli&um fit,
puta alimenta, atque ita videri nequeat in uni-
verfutn prseteritus, a£lioni rnagis ad fupplemen-
tum quam querela: locus dandus. Vide Refponf.
Jurifc. Holl.part. i. confil. 178. Jul. Clarum. §.
teflamcntum quceft. 41. num. 7.

23. Prarcipue autem jufte exheredati cenfendi
funt, quoties ex fatis gravi & vera ingratitudi-
nis causa, teftamento inferta , & per heredem
probata, ab hereditate fuerunt exclufi. Si quid
horurn prxtermillum fuerit, durn vel caufa in-
ferta non eft, fed tantum allegata per heredem
& probata ; vel allegata quidetn , led non fatis
gravis ac jufta ; vel denique exprefta quidetn
qua: fatis gravis legislatoribus vifa eft , led in
cujus probatione defecit heres, querelae locus erit;
fic ut legata quidem firma maneant, fed inftitutio
fecundum ante di&ainfirmetur. Erroneum nam-
que eft , nullum iis in cafibus fore teftatnentum,-
quippe quod, uti nulla lege novella cautum eft,
ita manifefte fatisredarguitur in ipsa novell. 11 5.
C3p. 3. in fine & cap. 4. in fine. Curn enirn in
princ. d. cap. 3. praefcripta eftetexheredandi for-
ma, fecundum quam & caufa fufficiens adji-
ci, & per heredetn proban jubebatur , con-
cludendo imp. in fine cap. 3. ait, fi autem hcec
cbfervata non fuerint, nullum exheredatis libe-
ris preejudicium generari, fied quantum ad rnfii-
tutionem beredum pertinet, tefiamento evacua-
to, &c. fi vero contigerit, in quibufidam tali-
hus tefiamentis qucedam legatct, aut tutorum da-
tiones relinqm, vel qucelibet alia capitula concefi-
fa legibtis nominari, ca omnia jubemus adim-
pleri : qua: ipfa cap. 4. in fine repetita occur-
runt. Etfane, ni ita fentiatnus, neceffe fuerit,
ut ingentem juris veteris partein dicamus abroga-
tam, cujus tamen abrogationis nuila jure novo
mentio eft. Sic enim fieret, ut prope totam que-

379

TESTAMENTO.

relam tolleremus, vixulioin cafu admittendamj
ut tacitam omnem reprobaretnus exheredationein
prseteritione materna comprehenfam; ut nullutn
bonorum pofteffioni contra tabulas iocum relin-
queremus , de quibus Vinnius illufir. quccfiion.
lib. 2. cap. 21. Neque hifce adverfatur, quod
paria funt injure, aliquid non fieri, & non rite
fieri, 1. quoties 6. Jf. qui fiatifi. cog. quodque ex-
heredatio non refte facta pra-teritionis Ioco fit,
fic ut filius emancipatus non rite exheredatus
habeat bonorum poffeffionem contra tabulas,non
exheredatis fed prceteritis accommodatam. /. non
putavit 8. §. nonqttcevis 2. ff. de honor. poffejfi.
contra tah. Quamvis enim verum fit, id ita re-
cepturn fuifte jure antiquo , fecundum quod
omnia per querelam fubvertebantur teftamento
difpofita, & parum intererat, nullum effet tefta-
mentum, an per inofficiofi accufationem infir-
inaretur: jure tamen novo, quo in pluribus circa
inofficiofa teftamenta mutatio contigit , hoc
quoque innovatum eft juxta verba novella: 1 15
ante addu&a. Pra:terquam quod , fecunaum
fuperius expofita , nihil nunc apud nos inter
pra:teritionem paternatn maternamque intereft,
& utraque tacitam continere cenfetur exhere-
dationem, Vide Vinnium illufir. quccfi. lib. 2.
cap. 21. & altos ihid. citatos. Gudelinum dejure
novijfi.lib. 2. cap. 4. verfiu, alterum. Fachineum
controverfiar. lib. 4. cap. 9. Donellum ad auth,
ex catisa, C. de hbcrisprccteritis. num. 6. Viglium
adrubric, Jnfiit. de inofific. teftam. num.3 .4. Zoe-
fium ad tit. ffi. de liberis & pofibum. num. 10.11.

24. Juftae vero exheredationis caufse , ob
quas liberi a parentibus exheredari poftunt, re-
cenfentur quatuordecim. noveil. 115. cap. 3.
Ofto tantum, propter quas parentes, novell. 115.
cap. 4. Adde Grotium manuduff. ad jurifprud.
Holl. lib. 2. cap. 18. num. 19.20.23. Francifcutn
de Barry defiucceffionibm lib. 10. tit.4.5. pauciores
merito , quia multa parentibus in liberos per
leges funt licita, qua: filiberiin parentes com-
mitterent, pcenam mererentur. In fratribus tres,
puta fi ingrati, dum mortem fratri aut crimina-
lem infcriptionem inducere , aut fubftantia' in-
ferre ja&uram properarunt. novell, 22.cap.47.
fi infames fint. arg. /. in arenam 11. C.b.t. aut
fervus inftitutus fuerit heres necelfarius. l.firatres
27. C.h. t. Adde Barry d. Itb. 1 o. tit, 6. Qux ta-
men otnnes caufa:, in d. 11. enumerata: ,fimiles aut
graviores alias non excludunt. Cum enim 11011
omnes & finguli cafus in legibus comprehendi
poffint, fine diftindione, cujus generis leges fint;
l.nonpojfunt 12. ff. deiegibus, & novas quotidie
fortnas edere natura deproperet, ut loquitur
Imp. in 1.2. §. fied quia 18. C. de veteri jure
enucl. atqueadeo, ubi fententia legis in uno aut
altero manifefta eft, is qui jurifdi&ioni prseeft ad
fimilia procedere atque ita jus dicere debeat, d. I.
1 2.1.13. ff. de legib. neceffe profe&o fuerit, ut
novella:, caufas exheredationis continenti, natu-
ram, vim, efte&uinquelegis denegemus, nifi ad
Bbb 2 fi-

-ocr page 396-

$8o L i b. V. T i t. II.

firailia admittamus produdionem. Et fruftra funt₃qui , dum odiofa non efle extendenda obtinuit,
hanc exheredationem juftis ex caufis fa&am
odiofam arbitrantur ; nifi pari ratione poenas
orrtnes odiolas putent fontibus decernendas, quas
Certe maleficis imponi magna publicse utilitatis
ratio fuadet. /. fi d reo 70. %,ult. ff.defidejuffor.
jundt. /. eurn qui nocentem 18. jfi. de injuriis;
quafque, pofita delidi fimilitudine, etiamlocum
invenire , indubium eft. Favorabilibus quidem
negotiis, benigna interpretatione pmer ftridam
jurisrationemjuvandis ac confervandis, annume-
rari non oportere exheredationem , uti quidem
juvatur inftitutio, Scsevola & Paulus ajunt. l.cum
quidctm jfi. 19. de hbcris & pofibumis. Sed nulla
iequela eft , eam ergo odiofam elle eo fenfu , ut
ad iimilia non pateretur extenfionem. Quin po-
tius iis accenfenda, quce generalis juftitias funda-
mentis fuftulta nec favorem peculiarem nec odium
proprie loqucndo fingularemerentur. Pcenarum
fcilicet naturatn habet, imo ingratitudinis com-
miifae pcena eft. Unde &, fi duo judices in
quceftione inofficiofi pro inftituto herede ftent,
duopro exheredato, rata eft fcntentia in hoc du-
bio, quse pro inftituto eft , adverfus exhereda-
turn , atque ita tenet cxheredatio ; l. fipars 10.
jf. b. t. quod admittendum haud fuiffet, fi in
odioforum claflem Romani exheredationem cre-
didifleht referendam. Neque ha:c ad caufas fi-
miles aut graviores extenfio vetatur per d. nou,
115. cap. 3. in pr. Quod enim illic Imp. ait, fe
caufas ingratitudinis in diverfis legibus difperfas,
& non aperte declaratas nominatim prceficnti lege
comprebendijfe , ut prceter illas nulli liceat ex aiia
lege caiifias ingratitudtnis opponerejiifi quce in bujus
confiitutionis fierie continentur; id non alio fenfu
didum, quam , quod noluerit caufas legibus an-
terioribus expreflas, & non fatis dignas ad in-
gratitudinem vifas , allegari ex illis aliis legibus
anterioribus , fed tantum eas , quse inde in hanc
conftitutionem tranflatce erant , aut cum ante-
rioribus legibus fuiffent prsetermifla:, nunc in
hac lege exprimebantur; non ad exclufionetn fi-
milium aut graviorum, fed leviorum ac minus di-
gnarum; gravioribus fcilicet autfimiiibus caufis
mentelegis, qua? verbis potior , comprehenfis
duirt fcire leges non eft -verba tenere fed vim ac
poteftatem, ac ea lege contineri creduntur, quas
ex ejus ratione ac fententia defcendunt. /. fcire
17. /. contra legem 29. i.^o.ff. legibus. Et quis
obfecro juftuin cenfuerit, exheredarifilium, qui
novercse aut concubinse patris fefe inifcuerit. nov.
115. cap. 3. §. 6. fi dignus exheredatione non
habeatur, qui vivo patre matrem propriam nefa-
ria violaverit conjUnftione ; cuin tamen altum
fit ejus in caufarum enarratione filentium ? Aut
quis non abfurduin arbitretur, excludi ab here-
ditate velut indignum, qui captum ab hoftibus

}>arentem non redemerit, aut carceri inclufum in
uam non receperit fidejuffionem. nov. 115. cap.
3. §.8. & 13. fi exheredaria patrenequeat_} qui
patrem ipfe aut publicis curavit mancipari car-
ceribus , aut privato carcere fcelerate detinuit:
quod tamen caufarum ferie non comprehenfum.
Quis denique cum ratione probaverit, filiuin pa-
treinve patriae proditorem ac ad patriam delen-
darn venientem occidi impune & cum prsemio
pofle a patre vei filio, /. mmime 35.jfi.de religiofis,
exheredari non pofle , quia id novella 115. ex-
preflum non eft ? Aliam fane Juftiniano fuifle
mentem, ipfe fatis indigitat, dum in d. nov. 115,
cap. 3. §. vel vitce 5. modos omnes infidiarum
vitae ftruendarum aflequi aut enumerare non va-
letis, ait; fi vitae parentuin fuorum per venenum_yaut alio modo infidiari tentaverit. Quse enirn,
obfecro,manifeftior efle poteft ad iimilia extenfio,
quain quae ifta oratione indefinita aut alio modo₃eft comprehenfa. Gomezius variar. rejolut.tom. I.
cap. 11. num. 12. 13. Fachineus controverfi iib.6.
cap. 78. Mencchius de arbitr. jud.iib. 2. cent. 3.
cafiu 26']. num. 6. Befoldus deiibat. juris ad Pand.
itb. qucefi. 26. Hugo Grotius manudutt. ad
jurijprud. Holl. lib. 2. c. 18. num.20. Gudelinus
de jure novififi. Itb. 2. cap. 8. in med. verj. notandum.
Jui. Clarus §. tefiamentum. qucefi. 41. ymm. 2.
Et ha:c ita , fi modo caufae fimiles aut graviores
fint, quibus parentes lseduntur: neque enim fuf-
ficit ad exheredationem, quod grave crimen in
extraneum commiflum fit, dum inceftus , dum
homicidium, aut aliud fimile crimen nefarium
fuit perpetratum; cum talibus non exheredatio,
fed ali^ pcense legitimx propofitse inveniantur,
Struvius adPand. exercit. 32. num. 33.

25. Inter caufas juftas numeratur & hxrefis.
d. nov. 115. cap.3, §.14. Sed cum religio ftefti
magis ac duci perfuafionibus , quam poenarum
atrocitate cogi debeat, & nuila odia graviora fint*
quam ex diverfitate opinionum de facris nata;
prudenterfuperiori & hoc feculo cautum,non efle
odia hsc ad rei familiaris difpendium producen-
da, adeoque diflenfum religionis juftam nonefle
exheredandi caufam , & nullas efle ex eo capite
exclufiones a fucceffione. Pacificat. Gandcnfis
15 7*5. art. 22. Hugo Grotius manttd. adjurijprud.
Holl. lib. 2. cap. 24. num. 21. 22. Quod & in
Gerinania receptum ; probatis illic fimul tribus
pubiicis religionibus. Befoldus delibat juris ad
Pand.iib.5. qucefi. 27. Carpzovius definit.forenfi.
part.7,, confiit. 14. def.io. Ritterhufius adnovell.
part. 6. cap. 3. num. 14. 15. Quin imoconfti-
tutum tum ab Hollandiae, tum a Belgii fcederati
Ordinibus, ne parentes pontificii liberis reforma-
ta: religionis minus relinquant five inftitutione,
five Iegato, five donatione, quam ei ex liberis
pontificiis, cui maximam dederunt portionem;
& , fi minus datum, id fuppleatur ex bonis pa-
rentum inter coheredes necdum divifis placit.Ord.
Holland 4. Maji 1655. Piacito Ordm.Generalium
i/\.0ttob.i6j<$. vol.2. pag. 2419.

26. Caufis quoque juftis annumeratum, fi
parenti volenti fuae filise vel nepti maritum dare,
ac dotem prseftare congruam,iIi§ non confenferit,

fed

-ocr page 397-

fcd luxuriofam degere vitam elegerit, aut nuptias
fine parentum confenfu contraxerit: non vero,
fi, cum ufque ad vigefimum quintum setatis an-
num neglexiifent • parentes eain viro copulare,
ex eo tempore illa vei iine parentum confenfu
nuptias contraxiffet, vei inproprium corpus pec-
caifet. novell. 115. cap. 3 . fialicui 11. Circa
quam tamen caufam nunc penes nos id magis
obfervatur , ut, fi annis viginti manor, autgehe-
raliter filius & filia ejus aetatis, ut necdum fihe
parentum confenfu nuptias rede contrahant,
jure exheredes fiant, fi fine-parentum confenfu
nuptias de fa<5to contraxerint. Hugo Grotius lib.z.
manuduci. ad jtmfirud. Holl. cap. 18. num. 21.
Zypeus not.jur. Belg. lib. 5. pr. tit. defponfalibus
verfi poffiunt bujufimodi. Groenevvegen adl.fifi-
liam 19. C. b. t. Quid penes alios hac in quse-
ftione obtineat, tradunt, conferendiporro, Fran-
cifcus de Barry de fiuccefifionibus lib. 10. tit. 4.
num. 12.13. Chriftineusvol. 1. dectfi.3 25. Ma:-
vius adjus Lubecenfi. lib. 1. tit.4. art. 2. num. 18.
Barbofa adl. 1 ■ ff. fioluto matrimon. part. 4. num.
34. &fieqq. Gudelinus dejure novififi.lib.z.cap.
8. verfi. qucefiio efi. Fachineus controverfi. lib. 3.
cap. 44. Struvius ad Pand. exercit. ^z.num. 34.
Majorennes piane liberi, & generaliter'omnes
illi, quibus fineparentum confenfu leges autmo-
res permiferunt nuptias contrahere ( vide tit. de
ritunupt) non cenfentur juftam prsebere paren-
tibus exheredandi caufam, fi fine eoruin con-
fenfu nuptias contraxerint, quotics parentes nui-
lam habent juftam diiientiendi caufam. Neque
enim asquum, ut lex permitteret, coerceri libe-
ros ob ea, quse lege permittente fuerant gefta;
nec, quodlegitime fa<5tum eft, psenam meretur.
arg. /. Graccbus 4. C. ad leg. Jttl. de adulter. I.
ult. ff. quod quifique juris in alterum fiatuerit. I.
fiurti. 6. §. pattufive 3. infineffi. de his qui not.
infiam. I. 1. §. ult. l.z ffi. nequis eum qui in jus
voc. vi eximat Groenewegen ad d. I. 19. C. h. t.
num. ult. Abrah. a Wefel ad novell. cottfiit. VI-
trajettin. art. 14. num. 81. & fieqq. Zypseus no-
tit.juris Beigiciiib. 5. in pr. tit. dejponfialibusverfi.
non comprebenduntur» Sitamen poft eam aetatem,
parentibus invitis , fe adeo turpi & ignominio-
fseperfonsejunxerintmatrimoniivinculo, ut de-
decori fit tam ipfis, quam parentibus, talem fa-
miliae fociari; jure fuo uti quin poflint parentes,
ac in talem vibrare fulmen exheredationis, haud
putem dubitandum. l.non tantum 3. §.fieman-
cipatus •$.ff. de bonorpoffi. contr. tab. nov. 115.
cap. 3. §. 11. nerbis. marito fie , libero tamen con-
jungere. Gudeiinus de jure noviffi. lib. 2. cap. 8.
in fine. Barry de finccefifion. lib. 1 o. tit. 4. num.
11. Ant. Faber Cod.lib. 5. tit. 2. defin. 2. Andr.
Gayl. lib. 2.obfi. 95. num. 17.&fieqq. Multoque
magis id obtihebit, fi puella j aut, quod pejus, fi
hupta, actatis cujufcunque luxuriofam ac turpem
vitam agat, in proprium corpus peccando: ab-
rogata hadehus difpofitione d. nov. 11 $. c. 3. §.
* 1 i & redudo jure Codicis, generaliter ob tur-
pem filise vitam parentibus indulgente exhere-
dandi poteftatein : fubiata lcilicet ratione diltin-
dionis- inter minorennes majorenneique filias,
propter mutatum fiiiarum elocandarum ac pro-
candi morern. Groenewegen add. i. 19. C.h.t.
nim. 3. & 4. Fr. de Barry de fiucicffion. lib. 10.
tit. i\. num. 11. Neque hic ea tantum in pro-
prium corpus peccaile aut turpiter -vivere cre-
denda eft, qua piiblice in lupanari proftituta
eam artein profitetur; ut inepte*cenfet' Siinon
van Leeuwen cenfi fior. part. 1. lib. 3. cap. 4. num.
22. fed omnis ea, quse vel ab uno , live pretio
corrupta five prece atque blanditiis turpiter exo-
rata, corrumpi fe pafta eft : fi modo manifeftse
polluta; caftitatis probationes ex partus editione,
uteri geftatione, fimilibufque, in promptu fint.
Per quse luctum acerbifllmum honeftis parenti-
bus , familise dedecus, ipfis denique peccantibus
seternum opprobrium conciiiari conftat.

27. Quibus autem in calibus ipfos liberos,
invitis parentibus ineuntes matrimonium , exhe-
redan pofle obtinuit; ad nepotes tamen ex tali
matrimonio ( fuppofito , quod nulluin non fue-
rit) legitime natos licentia exheredandi haud vi-
detur extendenda, quoties, parente intermedio
defunfto, avo fuperftite, proximum inceperint
in jure fuccefllonis locum obtinere : cuin potius
generaiiter definiendum fit, ob nullain omnino
ingratitudinis caufain , a parente intermedioprsc-
defun<5to cominiflam , nepotes exheredari poffe.
Iniquum enim judicatum fuit alieno odio aiiuin
alium prsegravari, & exheredationis psenamfub-
ire ex alieno fa<5to euin , qui teftatorem nun-
quam offendit. /. fi quis in fiuo 3 3. infine C. h. t.
fas quidemefle, ex fuo admiilo forti ac psena;
quemque fubjici; injuftum vero, fiiium vel ex-
traneum paterniautalieni criminis conftitui fuc-
celforem. I. crimen. 26. ff. depcenis neque mi-
nus judicem confiderare oportere nepotuinipfo-
rum benemerita , quam filii intermedii cri-
rnina , morte ejufdem extin<5ta. /. non tan-
tum. 3. §. fiemampatus. j.infine. ff. debonor.
poffeff contra tabidas. Qua etiam de caula refcri-
ptum, nepoti non obfuturum, quo ininusad li-
berti aviti hereditatenl veniat, quod pater inter-
medius eundem libertum capitis accufans fefevi-
deretur reddidifle iridignum fucceflione. /. dtvi
fratres 17.pr. & §. i.ffi. de jurepatronatus Jo-
han. Papon. lib. 20. tit. I. arrefi. 6. & ibi no-
tata. Ann. Robertus rer. judicatar. lib. 2. cap. 9.
Brunemannus add. /. 3. §. 5.ff.debonor.pojfejf.
contratabulas Charondaslib. 7. rejponfi.cap. 105;
Neque aflentiendum Cujacio, qui lib. 3. obfier-
vat. 5. in contrariam cenfuit eundum fenten-
tiarn , ac jure nepotes ex nuptiis fupradi<5tis con-
ceptos exheredari, motus verbis Ulpiani in d. I.
non tantum 3. §.fi emancipatus 5. ffi. de bonor.
pojfejfi contra tab. Cuin enim id adeo manifeftis
refragetur juris rationibus in contrarium jam ad~
duftis, ac luculentius per Annseum Robertuin
d.loco firinatis, quin & ipfis Ulpiani fundamen-
Bbb 3 tis,

38j

D E I N O F FIC IOSO TESTAMENTO.

-ocr page 398-

382 • L i b. V. T i t. II.

tis, in d. I. Divi fratres ij.ff. de jure patrona-
. tus, traditis; eft prope, ut mihi periuadeam, non
fine mendo efle vuigatam d. L 3. §.5. ledio-
nem, & addendam ei particulam nec adeoque
fcripfiffe Ulpianum; nam etfi tam ignominiofiam
duxerit uxorem filius, ut dedecori fit tam ipfiquam
patri, midierem talem babere, dicemus, & ex ea
natum ad bonorum poffeffiwiem avi admitti: cum
nec poffet avus jure fiuo uti eumque exberedare:
nec enim minm in boc nepote is, qui de inofficiofio
cogniturus efi, merita nepotis, quam patris ejus
delitfapcrpendet. Etenim totus in eo JCtus eft,
ut definiat, nepotem, ex matrimonio rilii eman-
cipati fine confenfu patris contra£to natum , ad-
mitti debere ad pofieflionem bonorum avi 5 il-
ludque etiam ad eum producit cafum , quo filius
ignominiofam duxit invito patre uxorem : con-
tendens, ex tali quoque conjunftione natum ab
avita bonorum pofleflione non debere repelli;
addita ratione, quod nec avus jure fuo uti pof-
iit', quod alioquin afcendentibus datum eit de
liberis fuis ex jufta caufa exheredandis; cum nulla
hic caufa talis inveniatur : licet enim deliquerit
filius intermedius, ac fefe prasbuerit exhereda-
tione dignum ; tamen ob id juftam non efle nepo-
tis exheredationem , fed hunc mediante inofficiofi
querela impetraturum aviti teftamenti tanquam
inofficiofi refcilfionem : judicem enim, qui de
inofficiofo cogniturus eft , non minus in nepote
merita nepotis, quam patris ejus deli£ta perpen-
furum; atque adeo neceffitate juris contra tefta-
mentum judicaturum; eo quod fua quidem cui-
que merita prodefie debent, nulli vero deli&a alie-
na nocere. Qua; oinnia pro d. legis emendatio-
nefacientia, fi cui difpliceant, refponderi fecun-
do poteft, jure quidem veteri inter caufas exhe-
redandi numeratam & eam fuifle, fi nepos ex
ea nuru natus effet, qux & marito & focero de-
decori erat : fed novellarum jure abrogatum
fuiffe illud Ulpiani refponfum, duin inter juftas
exheredationis caulas in nov. HJ.cap. 3. ha:c
recenfita non fuit, adeoque viia non digna
ad exheredationem.' Fachineus controv. lib. 3.
cap. 44.

28. Adhxc inter exheredandi caufas occur-
rit, fi filius parentibus gravem & inbonefiamin-
juriamintulerit. Jiovell. 115. cap. 3. §.2. quodde
verbalibus potiflimum injuriis, malediftis, atque
conviciis atrocioribus, intelligendum exiftimo;
tum,quia generaiiterindignus hereditatejudica-
tur, quifquis paiain &aperte teftatori maledixerit,
& infauftas voces adverfus eum jadaverit. /. fiini-
mcitue. 9. §. 1. ff. debis, queeut indigms. tum,
quia reales, veiuti manuum violentarum iilatio-
nes, ac vitse infidise, in aliis d. cap.3. partibus
inveniuntur enarrat®. §.1.^5. tum denique,
quia & alibi impiaruin manuum illationem ac
contumeiiarum ingeftionem in parentes, in eo
videmus exsequatam, quodprsefeftusurbi utram-
que tanquam deli&um ad publicam pertinens pie-
tatem jubeatur vindicare. /. 1. §.fifiliui 2. ff.

de obfeqidis parent. & patrono preeflandis. Jul.
Ciarus rccept. fient. §. tefiamentum queefi. 41.
num. 3. Francife de Barry defiuccefifionib. lib. iq.
tit. 4. num. 2. Graffus recept. fient. §. tcfiamen-
tum quecfi. 42. ntim. 8.

29. Quodfi piuresteftatorexheredationis cau-
fas expreflerit, & in quarundam probatione de-
fecerit inftitutus, ac vel unius tantum veritatem
monftraverit* ratum manfurum eft teftamentum:
cum fingula: per fe fine aliarum adminiculo per-
fedse & fufficientes fint ad faciendam ab here-
ditate exciufionem. novell. 115. cap. 3. in fin.
Sic enim & tutor , piures habens excufationis
caufas, fi quafdam non probaverit, probata alia,
a tutela dimittendus eft., §. qui atttem 16. Jn-
fiit.de excufi. tutor. Mich. Graffus recept.fint. §.
tefiamentum queeft. 41. num. 6. Rittershufius ad
novell. part. 6. cap. 3. num. 24. 25.

An vero fola ingrati pamitentia, vivo tefta-
tore contingens , faciat ceflare exheredationem,
fic ut & qua* jam intercelfit vires perdat, & quse
necdum fafta, fieri in pofterum jure non poffit,
dubitatum eft. Sunt qui pamitentia omne abo-
leri ingratitudinis crimen , exheredationem im-
pediri, aut fa<5tam vivo teftatore infirmari, arbi-
trantur. Sunt, quibus piacet, diftinguendum
effe, utrum caufa ingratitudinis talis fit, quac
teftatoris oftenfam primario refpicit, velut, atrox
injuria, impia: manus, vitse infidise; an vero
ad ipfius ingrati infamiam ac turpitudinem fpe-
£tet principaliter, dum inimis fefe fociavit, aut
luxuriofam puella vitain eligendo in fuum cor-
pus peccavit. Priore cafu fbla psenitentia ingra-
titudinem haud aboleri; pofteriori evanefcere
vita morumque emendatione. Fachineus con-
trov. lib. 6. cap. 80. Barry de fucceffionibus lib.
10. tit. 4. num. 25. Graflus recept. fent. §. tcfia-
mcntum qucefi. 42. num. 9. 10. Sed vix eft, ut
aut priorem aut hanc diftinguentium fententiam
admiferis; &, fi certiorem libet rationem fequi,
vero propius erit, nullas omnino caufas ingrati-
tudinis , adeoque nec ipfum exheredandi jus,
fola ingrati pcenitentia tolli; tum quia omnes
una ferie recenfentur promifcue & fibi invicem
permixta:, t^in qua* ad teftatorisoftenfam, quam
qua: ad ingrati infamiam, primario pertinent;
turn quia nonnulla: a:que teftatoris bfionem at-
que exheredati fa:ditatem continent, dum fefe
filius novercse mifcuit aut patris concubina:; tum
denique, quia illata injuria pcenitentia fola non
aboletur, neque pcena evitatur, neque quif-
quam in gravioribus pcenitendo nocens effe de-
finit. arg. I. pen. ff. de vi bonor , apt. I. qui e2
mente 65. ff. de furtis. I. 1. §. fi rem. 25. ff,
depofiti. I. quisfit fugitivus 17. §. Celius i. ff.
de cedilit. edili. Nihil in contrarium faciente eo _squod leges fubinde ex pcenitentia» remiffionem
pcense concedant. /. item 14. §. ft quis 1. ff.
quodmetus caufia. I. qttamvis ii.ff.deinjusvo-
cand. ,/. boc edifio $.ff. de publican* &vef!igaL
cum in d. 11. fint tantum cafus fingulares, ex-

cept

-ocr page 399-

DE INOFFICIO

£epti ab illa regula , qua nemo ex pcenitentia
dicebatur definerenocens effe, praffertim ingra-
vioribus , uti notat Gotofredus tidd. I. 6$. jf.
ds furtis. & in jus vocatio parentis fme venia,
non tam atrox vifa fuerit injuria efle, ut inter
caufas exheredationis numeraretur. Sed nec pa-
trocinium adverfe fententiae prsebet, quod mu-
lieres fcenicae, fi derelifta mala & inhonefta
converfatione , commodiorem vitam ampiexa:
fuerint , honeftatique fefe dederint, nulla am-
plius macula deinde laborent, neque diftentab
illis, qux nunquam infamiae nota fuerantafper-
fa\ l. impcrialis 23. §. itaque 1. C.de nuptiis. Non
enim ex ea lege per vitam emendatiorem ipfo
jure evitabant infamiam; fed magis id unurn iis
ex inhoneftae vita: profeffione depofita fuit quae-
fitum, ut imperiali refcripto impetrare poffent
natalium famseque reftitutionem. d. /. Atque
adeo fatendum, in id hortandos efte poft redi-
tum ad meliorem mentem vitamque parentes,
ut pietate in liberos refipifcentes, non juris ri-
gore & acerbitate utantur, defmantque ad ani-
mum revocareftve injurias five dedecora fibifa-
milicequeper moruin filialium turpitudinem pro-
curata ac memores fint illius, quod apud Se-
necam eft lib. 1. de clementia, cap. 14. patrcm,
nifi mngnce & multce injurice patientiam evicerint,
nifi plus fit quod timet, quam quoddamnat, non
accedcre ad decretoriimflilum. Cui tamen, fi fe
inexorabilem feverumque pra?ftare cupiat, non
deneganda foret juris fui exercendi & dedecoris
per e:xheredationem vindicandoe poteftas. Ne-
que intererit, utrum ante pcenitentiam exhere-
datio jam fa£ta fit, an poft eam fequatur; cum
ab incerto cafu conditi vel non conditi tefta-
menti pendere non debeat ingratitudinis coer-
cendre facultas, ac condita quocunque tempore
fuprema voluntas, fimulque exheredatio, mor-
te demum teftatoris firmitatem acquirat. Pe-
rezius, ad tit. C. de liberis prceteritis num. ult.
Ant. Matthxus de fucceffion. difiput. 5. tb. 17. ad-
de Manticam de conjeff. ult. volunt. lib. 4. tit.
ult. mim. ult.

3 1. Aliud dicendum , fi ultra fnnplices pce-
nitentise fines expreffa, vel ex evidentibus in-
diciis prsefumta , intercefferit conciliatio : tunc •
enim ceffare debere hereditatis adimendse volun-
tatem, ceffante ac extinfta jam ademtionis cau-
fa, vel inde collegeris, quod legatuin, per irt-
tervenientes inimicitias capitales vitiatum, recon- !
ciliatione poftmodum fubfecuta redintegretur. /.
quodfi iterum 4. jf.de adim.veltransferend.lega-
tis. &extin£ta cenfeatur injuriarumadio, quo-
ties injuriam paffus in gratiam cum eo, qui fe-
cerat, redierit. §. idt. Inftit. deinjuriis. l.nonfio-
lum. 11. §. injuriarum 1. jf.de injurns. necdeni-
que feverior domini contrafervos difpofitio, te-
iftamento comprehenfa, effeftum fortiri debeat,
fi dominus offenfam iftam ciementia flexerit; li-
cet expreffa non fuerit interpofita mutatio vo-
luntatis. /. in ipjius 5. C. famil. ercific. Quibus

SOTESTAMENTO. " 38$

non obeft , quod non obftante adrogationis in-
terventu exheredationis fa<ftae efte£tus perdtiret.
/. filio quem. 23.jf.de liberis &pofihumis. Non
enim ex adrogatione protinus re£te collegeris of-
fenfe prioris remiflionem ; cum ea aliis de cau-
fis, veluti conditionis implendse gratia, inter-
poni poflit. Minus obeft , hc futurum effe, ut
caufa teftati redigatur ad caufam inteftati, ac
teftator fic videatur elegifle viam ad impugnan-
duin fuum teftamentum; quo fundamento mo-
tus in contrarium Menachius de prcefumtion\
lib. 4. cafiu 3 o. num. 3. & ficqq. Non enim ab-
furdumeft, caufam teftati ad caufam inteftati
reduci, qUoties apparet inofficiofain effe difpo-
fitionem : uti in cafu noftro in pietatem incur-
rere incipit, ex quo defiit per reconciliationem
fubefle jufta exhercdandi caufa, Et hanc fcn-
tentiam amplexi Fachineus controverfi. lib. 6. cap.
79. Rittershufius ad novellas part. 6. cap. 3.
num. 19. Graffus recept. fient. §. teftametitum.
quceft. 42. num. 1 r. Mantica dc conjcfi. ult. vo*
lunt. lib. 4. tit. ult. num. ult. Barbofa adl.x. part.
4. nutn. ^-j.jf. fioluto matrim. Zcefius ad ttt.jfi.
de liber. & pofih. num. 19. Ant. Matthams de
fiuccejfionib. difip. 5. th. 17. neque hic inter ex-
preflam & tacitam conciliationem videtur diftin-
₍ guendum, uti quidempoft alios cenfet Francifc.
de Barry de fiuccejfionibus d.lib. 1 o, tit. 4. num.
2 6. eo quod plerumque in jure noftro exprefli
& taciti eadem vis eft, nifi aliud nominatim in-
veniatur difpofitum; uti pluribus confirmat axio-
ma illud Auguftin. Barbofa axiomat. juris ufiu-
firequ. 218. verbo , tacitum: in noftra prsefertim
qua»ftione, in qua circa tollendam exheredatio-
nem verfamur, quae nulla debuit interpretatio-
ne juvari. /. cum quidatn 19. jfi. de liberis &
pofihum.

32. Ceffat amplius querela, fi quis, cum
jure potuiffet eandem movere, ei renunciaverit
poft mortem teftatoris; idque vel expreffe vel
tacite. Expreffe, dum adfcribit teflamento,
confentire fe in exheredationem a defun£to fa-
£tam; vel d& querela tranfigit aut pacifcitur.
l.pett. §. ult.jfi. h. t. l.fiquis filium 34. in fine.
l.fi quando 3 5 §. & generaliter 2. C. h. t. vcl
repudiantis animo non venit ad inofficiofi accu-
fationeffi, cseptamve derelinquit, quia damno -
fam credit hereditatem, ve) benigne vult tole-
rare judicium defun£ti, fatius ducens teftainen-
tum inofiiciofum patientia hbnorare, quaffi ju-
dicio convellere. /. nam etfi 15. §. heredi1. /.
qui rcpudiantis 17. l.fiponas i^.fifi. h.t. Taci-
te, fibi fuifqUe per inofficiofaffi difpofitionein
relitfta acceptaiido. /. illud. 10. §. 1. ff. h. t. I.
pojl legatum 5.ffi.de his quih. ut indignis. aut a
legatariis cottditionis implendx caufa capiendo,
quod illis fub conditione, fi decem dederint ex-
heredato, legatum fuit. /. Papiniattus 8. ^.ficon-
ditioni 1 o. jfi. h. t. vel etiam patrocinium fuum,
aut procurationem accommodando illis, qui re-
iida fibi in tali teftamento iegata pctunt. U ult

-ocr page 400-

"""—

T I T. II.

& legati & qucrelse effeftus fimui in eadem nunc
potelt perfona confiftere; Jegatis etiam ab in-
teftato prasftandis : cum e contrario olim legata
tantum peti poflent ex teftamento, eoque vali-
do,- validum autem non erat, nifi fubfiftente
inftitutione; ac proinde, quifquis Jegatum pe-
tebat tanquam debitum , is & teftamenti valo-
rem & heredis inftitutionem agnofcebat, nec fe-
parare poterat legatorum caufam ab inftitutionis
validitate, quippe a qua dependebat omnis le-
gatorum vis. Donelius comment. jur. civilis lib.
ip. cap. 6. antc med. Quem tarnen in eo falli
putem, quod ait, exheredatum legato honora-
tum jure novo querelain non habere, five illud
agnofcat, five repudiet; quafi tunc, cum ali-
quid reli&um eft, fola fupereftet adio ad fup-
plementum ; parum memor, exciufam non efie
jure novo querelam, nifi inftitutionis titulo quid
daturn fit. nov. 115. Cdp. 3. pr. <&fine.

33. Et harc quidem de legati exheredato re-
lifti agnitione, tum ex veteri, tum ex novo
jure. Sed fi exhereclatus ipfarn agnoverit pro-
baveritque heredis inftitutionem, non minus re-
centiore quam vetufto jure querela caret; quip-
pe non valens amplius inrprobare id ipfum, quod
femel verbis, aut rebus ipfis & faftis, proba-
vit. /. Pomponius 9. in med. jfi. de negot. gefiis.
Agnovifte vero cenfetur heredem inftitutuin,
non tantum , fi ab eo acceptaverit ea, qua: con-
ditionis implendse gratia oblata funt, dum for-
te is fcriptus . erat fub conditione, fl exhere-
dato dediffet decem. /. Papinianus 8. §.ficon-
ditio 1 o. ffi. b. t. fed &, fi hereditatem, aut
res fingulas lrereditarias , emerit ab inftitu-
to, fciens eum inftitutum effe; vel prcedia lre-
reditaria ab eo , qua herede , conduxerit; vel
ei folveritquod debebat teftatori, aut aliud quid
fimile doceatur fecifte. I. fiponas 23. §. fi be-
reditatcm x. ffi.h. t. Neque tali in cafu ulla ad
fupplementum aftio videtur accommodanda; ut
pote qua* illis tantum datur , qui aliqua ratione
funt lionorati in teftamento tanquam heredes,
fed minus perceperunt quam legitimam; non
item illis, quibus nihil penitus pro legitima af-
fignatuin.

34. Illud dubium, an & exheredatusflbino-
citurus fit, fic ut a querela repellendus foret, fi
ab eo, qui in teftamento inofficiofo inftitutus
erat , ipfe inftitutus fit, & ita inftituti iftius
adierit hereditatem ? Non nocere, Paulus ref-
pondit in /. pen. §. fiheres 2. ffi.h.t. fi modo
terminos habiles concipiamus, quibus exhere-
datus inveniat, contra quem experiatur; duin
vel ipfe ab inftituto pro parte tantum vocatus
eft, vel teftator exheredans tantum pro parte
heredein fcripfit eum, cui exheredatus heres eft:
fic enim oftendet exheredatus vel fuos cohere-
des, vel coheredes defundti per exheredantem
fimul inftitutos, adverfus quos agat : nam fi
ipfe inflituto, & inftitutus defunfto exheredan-
ti ex affe heres eflet, nori nifi contra fe ipfum

poflet

584. L i 3. V.

ff. h.t. Quod enim in d. I. ilkd 10. §. 1. ffi.h.
t. excipitur, nifiid totum alii adminiflravit, ad
eos non pertinet, qui, nulla neceffitate prefli,
operam aliis petentibus prseftiterunt; fed tantum
adtales, qui extutek, aut alterius fimilis ofli-
cii neceflario fufcepti adminiftratione pro aliis
fecerunt legati perfecutionem. %.fi tutor. 4. hl-
fiit. h. t. Si tamen legatum fibi petens nihil ob-
tinuerit, dum forte illud codicillis poft conditis
invenitur ademtum , falva querela eft. /. nihil
interefl 12. §. fi ctim 2. fifi. h. t. Idemque eft, fi
legati utilitatem non ex fuo fafto , & agnitione
voluntatis, fed alterius perfonae quafi beneficio
adeptus fit: qua ratione, fiis, qui exhereda-
tus eft, una cum Titio extraneo fuerit defundto
debendi reus, &, cum defunctus liberationem
his legaffet, Titius fadta per heredem acceptila-
tione liberatus fit , eaque ratione exheredatus
quoque fenferit liberationis utilitatem, ( juxta. I.
31. ff. de novat. ) non tameti ideo ab inofficiofi
accufatione repellendus foret. d. I. nihil. 12. §.
ult.jfi. h. t. ibique Gotofredus in notis. Uti nec
ei nociturum eft, quod legatario fui patris ex-
heredantis heres extiterit. arg. /. pofi 5. §. fi-
milis 8. ffi. de his quib. ut indignis licet eo cafu tu-
tius faciat, fi abflineat a petitione legati, quod
necdum fuerat legatario dcfunfto folutum. /. ult.
§. ult. ffi. h. t. Etenim, fi id legatario jam folu-
tum ponas, non potuit videri exheredatus coin-
probafle legatuin inofliciofo teftamento datum ;
cumilludnon nominatim petierit, fed in here-
ditate repertum, una cum carteris rebus heredi-
tariis jure heredis occupaverit, parum foliicitus,
iquonam id jure fuerit defunfto qusefitum. At
ex adverfo id, legatario defun£to necdum prae-
ftitum, petere volens, non alia ex causa quam
ex teftamento, in quo ipfe exheredatus eft,
perfequi deberet ; acproinde non poffet non vi-
deri probaffe judicium, cui pro legato obtinen-
do firmitatem attribuit. Atque hinc etiarn eft,
quod & inofliciofum videar agnovifle teftamen-
tum , fi mihi exheredato Titius eandem illain
rem, quam ipfe jure legati ex inofficiofo tefta-
mento acceperat , fed cujus po/feffionem nec-
dum fuerat adeptus, legaverit, & ego illam ex
ea causa agnofcam ac petam. Quo de cafu ac-
cipio iegem penult, §. diverfim 3 .ffi. h. t. non
enim legatum folus ille acccpiffe dicitur, qui jam
poffeffionem ejus eft confecutus, fed & is, cui
legatum teftamento reli&um eft, ac etiamnum
reftat prseftandum : uti ex adverlo etiam tefta-
tores dare dicuntur iegata, dum ea relinquunt,
etfi poft obitum demum foivenda. Sed cum ju-
re novo legata fuam retineant firmitatem, non
obftante refciffione per inofficiofi accufationem
obtenta, verius eft , ceffare nunc fcrupulofas
illas circa exclufam ex agnitione legati querelam
difputationes; nec amplius exheredatum ex le-
gati agnitione aut petitione perdere querelse mo-
venda: jus, five ipfi exheredato Jegatum datum
flt, five alii, cui exheredatus hereseft; dum

-ocr page 401-

De inofficio

poflet querelammovere , adeoque invanum : ju-
re faltem novo-, quo firma manent legata. At-
que ita accipio Paulum in. d. I. pen. fi beres
n.jf.h. t. qui, dum ait, non nociturum exhe-
redato , quod heres extiterit ei > qui ab exhere-
dante erat inftitutus; maxime, fi eam portionem
non poffideat: autjnre fiuo pofifideat; id mihi vi-
detur velle, pro ea parte querelam non fore im-
peditam , pro qua exheredatus non poflidet feu
non habet exheredantis hereditatem, vei habet
quidem feu polfldet, fed non ut heres , vcrum
pro fiuo adeoque aiio quarn hereditario jure.

35. Diximus de renunciatione expreila vel
tacita querelx poft inortem exheredantis fafta.
Quod li ea vivo teftatore contigerit, dum exhe-
redatus vel aliquo vel nullo accepto in e.vhere-
dationem confenlit & iubfcripfit exheredantis vo-
luntati, nullum fibi prsejudicium cenfetur intu-
lifle, quo minus ad inoflicioh accufationem ad-
mitteretur , vel pro varia faclorum fpecie ( de
quapoft) ad adionem ad fupplementum. l.fi
quando 35. §. illud 1.2. C. h. t. & argumento a
contrario fenfu ex. /. pen. idt. fif. h. t. Idem-
que eft, fi dotalibus tabulis id comprehenfum
fuiflet , filium filiamve accepta dote aut ante
nuptias donatione nullam poft parentis obituin
controverfiam de ejus hereditate moturos. l.pa-
€tum 3. C. de collationib. I. ult. ffi. de fiuis & legit.
hered. Nam licet in hereditatis futura: renuncia-
tione nulla manifefta inciudatur turpitudo, aut
captanda; mortis votum ; reprobata tamen fuit
per jus Romanum ; tum , quia uti privatoruin
paftis hereditas deferri non poterat, fed lege vel
teftamento, ita quoque pattis ac renunciationi-
bus eandem adimi non videbatur admittendum.
d. I. ult. tum quia placuit meritis, id eft bene-
ficiis & fpe hercditatis, magis filios ad obfiequia
paternaprovocandos efifie, quam paElionibus, fpem
fcilicet illam amputantibus , adjlringendos; ex
quibus haud immerito metuendum elfet, fore,
ut minus promptos fefe prseftarent ad obfequio-
rum & pietatis ofticia parentibus exhibenda. d.
I. fiquando 35. illud 1. C. h. t. Quibus acce-
dit, quod ex metu magis reverentiali, quam
fpontanea voluntate , renunciationes hafce libe-
rorum circa fperatam parentum fucceflionem
profluxifle jure iiceat fufpicari.

3 6. Quamvis vero multis placuerit atque etiam
in Frifia judicatum fit, exheredatos fuo confen-
fu in exheredationem, in ipfis teftainenti tabu-
lis vel ante vel poft eas conditis expreflo', fibi
nocere, & a querela atque ad fupplementum a-
ftione repeiii; tum quia id efficaciter poft tefta-
toris obituin fieri poteft , ut ante di&um; tum
ea potiffimum ratione, quod in parentum libe-
rorumque favorem id legibus induftum fit, ne
praeteritionis aut exheredationis injuria affician-
tur; juri vero pro fe introdudo valide unufquif-
que renunciet; turn denique propter, /. nonpu-
tavit 8. §»fi quis fiua 6. ffi. de bonor. pojfejf.con-
tra tab. Jul. Clarus tefiamentum qucefi. 43.

so testamento. 385

num. 3. Gomezius var. refiolut.tom. I. cap. 11.
num. 14. Graflus recept. fient. §. teflamentum
qucefi. 48. num. 4. & fieqq. Boerius decifi. 14.
num.g. & decifi. 96. num. 2. & alii relati apud
Sande decif. Frificar. lib. 4. tit. 2. defin. 4. Hanc
tamen fententiam quo minus probandam exifti-
mem, facit quod univerfum jus circa fucceffio-
num fperatarum ac necduin delatarum renuncia-
tiones contra legum Romanarum di&ata indu-
£tum , fuam juri canonico originein debeat t
Non alia vero juris civilis difpolitio inveniatur
ibidem mutata, quain qua: de fadis pado dota-
li renunciationibus comprehenfa fuerat in d. l.pa-
ttum 3. de collationibus: ita fcilicet refcribente pon-
tifice ; Quamvis paftum patrifiaftum a filia, duni
nuptui tradebatur, ut dotecontenta nullum adbo-
na paterna regrejfiwi haberet, improbet lex civi-
lis : fi tamen juramento non vi nec dolo prcefiito
firmatum fuerit ab eadem, omnino fiervari debebit;
cum non vergat in ceternce fialutis dijpendum, nec
redundet in alterius detnmentum. cap. quamvis 2. de
paStis in6. Et quamvis illic in jurisjurandi re-
iigiofe fervandi fandtitate poni videatur mutati
juris ratio; tarnen neque folam eam, neque
prxcipuam efle mihi perfuadeo; aut fi forte hac
motum pontificem refcripfifle largiamur, non
tamen ea potiffimum ex caufa capituli iftius
ufum ufque adeo apud plerafque gentes com-
probatum fuifle, vel inde manifeftum eft, quod
quibufdam in locis non ininus injuratis quam
juratis hifce renunciationibus , inftrumento do-
tali fa&is, adftringendi vinculum inveniatur tri-
butum; uti de Hollandiae moribus teftis eft
Groenewegen ad l. 3. C. de collationibus. de Sa-
xonije ufibus , licet in Saxonia ele<5torali nunc
mutatis per reduftam juris canonici difpofitio-
nem , Carpzovius defin. fiorenfi. part. 2. confiit.
35. defin. 6. num. 6. Berlichius concl. praff.part,
2. conclufi 43. num. 5. & fieqq. Magifque eft,
ut matrimonii folius favore iftas fuftineri renun-
ciationes ftatuamus; dum non definito per pafta
dotalia fucceffionum jure atque ordine, diffici-
lius non raro in nuptias confentirent, qui fua-
rum familiarum , & rerum in iis confervanda-
ruin ftudio du<5ti , non aequo ferrent animo,
avitas aut conquifitas unius familiae induftria
opes, nuptiarum ac liberorum inde nafcituro-
rum interventu, in alienam familiam fucceffio-
nis inteftatse jure tranfire. Quibus confequens
eft, ut extra pa<5ta dotalia interpofitas fucceffio-
num futurarum renunciationes, ipfumque adeo in
exheredationem confenfum in teftamento vel ali-
ter manifefto declaratum , neque querelx neque
ad fupplementum condidtioni ullum generare
prsejudicium ftatuamus. Debiliora vero funt in
contrarium addu<5ta. Non enim & renunciatio-
ne poft mortem teftatoris exheredantis aut prs-
tereuntis fa<5ta ad eam, qUas vjvo teftatore fit,
argumentum re<5te duci, ex rationibus fuperius
de jure Romano depromptis manifeftum eft. Et
quamvis haud dubitandumfit, quinquifquehis,
Ccg qux

-ocr page 402-

386 • L i b. V. T i t. II.

quas pro fe introduda funt, rederenunciet; ta-
men ubi non fola renunciantis vertitur utilitas,
fed & publica pietatis & obfequiorum atque adeo
honeftatis tatio, non tam facile , nifi urgen-
tior alia accedat caufa, juris fui remiflionibus
fuit indulgendum. Cum ergo & naturale debeat
efle votum parentum, ut iiberos fibi fucceflb-
res habeant, & non minus pieparentibus info-
latium orbitatisrelinquenda fuerit liberorum, tur-
bato mortalitatis ordine pramortuorum, heredi-
tas, quis quxfo non animadverdt, admifla re-
nunciandi facultate foveri ea, qua: inofficiofa
funt, tolli ea ipfa , quibus ad oblequia liberi er-
ga parentes ftimulantur, ac confervatur illud af-
feftionis vinculum, quo tenerrime genitores hos,
quos genuerint, compledti folent. Ne dicam,
confenfum talem metu reverentiali etiamnum ho-
dic haud raro per parentes , fine caufa iniquio-
res, extorqueri a iiberis fponte fua haud allen-
furis; & viciflim faspe morofis ac continuatis
oportune importune precibus indecentibus tan-
dem indulgentiores fledi & exorariparentes, ut
liberis confentiant, ut ut in pietatis officia im-
padturis. Sed nec adverfse fententia: fuftraga-
tur Ulpianus in /. non putnvit 8. §. fiqim fuk
6.ff. de bonor. pojf.contra tab. dum ait, ci qui fe
fua manu in teftamento paterno exheredem ftcripftt,
exheredationem nocere. Si enim & quseftionem lbi-
dem propofitam & decidendi rationem attentius
confideremus, apparebit, longe alia id mente
dittum, ad controverliam prsefentem erronee
transferri. Qua:rit fcilicet JCtus, an filius eman-
cipatus, qui fe fua manu exheredem fecerat in
teftamento paterno, ad bonoruin pofteffionem
contra tabulas venire poflit, quse lolis a patre
praeteritis , nequaquam exheredatis, accommo-
datur §. emat1cipatos3.Jnft.de exheredat. liheror.
& dubitandi quidem ratio ineo erat, quod ex-
heredatio ifta manu filii ipfius exarata videri po-
terat habenda pro non fcripta, cum fenatufcon-
fulto iive Liboniano five Claudiano cautum ef-
fet, ut quse qtiis fibi fuifque in teftamento ad-
fcripfiftet, ea pro non fcriptis haberentur, prs-
ter falfi poenam fcribenti imminentem. /. 10. 14.
15. 22.ff. ad leg. Cortiel. de falfis. Hoc autem
admiflo , fiiiusnonut exheredatus adquerelam,
fed magis ut prateritus ad bonorum pofleflio-
nem contra tabulas fuiflet adinittendus. Sed non
ita erat: nam cum Senatus tantum fufpeftas
falfafque crederet fcripturas illas, quibus quis fibi
prodefle ftudebat, ac hereditatis legative capta-
bat compendiuin, non vero alias, quibus quis
contra fuum commodum dictata a teftatore exa-
rabat, confe£taneum erat, hunc filium fua ma-
nu fe exheredem ex voluntate patris fcribentem,
neque verbis fenatufconfulti neque fententia con-
tineri. /. impubcrem 22. §. ult. ff. ad leg. Cor-
riel. de falfts. d.l. 8. §. 6. ff. de bonor. pofef.
sontra tab. adeoque exheredatione tali fibi ita no-
cuiffe", ut non potuerit tanquam pra:teritus ad
feonorum pTtffeffionem contra tabulas admitti.

An vero fic fibi nocuerit, ut nec querelamha-
buiffet injufte exheredatis accommodatam, ut»
illic non fuit qusefitum , ita nec determinatum,
ideoquenon inde, fed aliis ex legibus jam ante
per nos addu&is , petendum.

3 7. Renunciationem pactis dotaiibus fa&am
quod attinet, quo ufque illa per liberos fieri pof-
fit, an tanturn aliquo, an etiam nullo accepto;
an & renunciantium prsemortuorum liberis no-
ceat; an obfit renuncianti, prsedefundtis illis in
quorum utilitatem renunciatio fadta eft, an re-
nuncians fucceffioni renunciafte cenfeatur iegiti-
ma?, & qux id genus funt plura ad hanc mate-
riam fpeftantia, vide apudZoefium tit. depatfiSi
num. 36. & feqq. ad num. 54. Hartmannum Pi-
ftoris obfervation. libr. 4.quceft. $.6.j. Carpzo-
vium defin. forenft. part. 2. conftit. 35. defin. 1.
& feqq. ufque ad finem. Doifores vulgo adcap.
quamvis. 2. de paBis in 6. Abrah. a Wefel de
connubiaL fociet. & patf . dotal. tratt. 2. cap. 6.

3 8. Cum vero infrequens non ftt, ut nuptias
contrafturi apud nos vicinafque gentes paftis
dotalibus certum concipiant ordinem fuccedendi
in cafum, quo vel ipfi fine prole decefferint,
vel proles ex eo matrimonio nata fine ulteriori-
bus defcendentibus fuerit mortua ; qusefitum fuit,
an eo cafu querela: vel petitioni legitima: poffit
locus effe. Cui quseftioni ut fatisfiat, intereffe
puto , an pa£tis dotalibus id a&um fit, ut con-
jugum altero fine liberis moriente, alter ex affe
heres fit prsmorienti, ac omnia ejus bona reti-
neat : an vero convenerit, ut liberis ex eo ma-
trimonio natis ac fine ulteriore prole defundis ,
bona redeant ad latus illud unde fuerant profe-
6ta. Quod fi placuerit, ut conjux conjugi fine
liberis decedenti ex afte heres fit, prsemoniens
vero parentes reliquerit etiamnum fuperftites,
& ftatuto non exclufos a iiberorum fucceflione;
rationis effe exiftimo , parentes non quidem in-
ofticiofi teftamenti, ( quippe quod nufpiamap-
paret) fed donatiotiis inofficiofe, paftis dotali-
bus fa6ta⁵, querela legttimam ex nati natseve prse-
mortui inteftati bonts obtinere. Quamvisenim
favorabilia dicas ob matritnonium pa£ta dotalia,
non tamen tantus videri poterit eorum favor, ut
propterea pacifccntibus indulgendum effet alios
fuo fraudare jure, atque adeo violatis pietatis
officiis intervertere parentibus debitatn ex lege
portionem. arg. /. unic. C. de inof. dotibus. 1.1.
& tot. tit. C. de inof. donat. Carpzovius defin.
forenf. part. 3. conftit. 1. deftn. 10. & part. 3.
conftit. 12. deftn. 4. Nec leve opinionihuicmo-
mentum addit, quod placuit interpretibus, eo
quoque in cafu, quo ftatutum conjugem fuper-
ftitem vocat ad fucceffionem omniurn bonorum
prsedefunfti conjugis, parentibus tamenprsede-
fundti viventibus falvameffeoportere legitimam»
quoties de ea parentibus deneganda nihil inve-
nitur nominatim difpofitum : videri enim tunc
cafuin iftum de parentum iegitima ftatuto omif-
fum, atque adeo relivtum juris communis dif-

po-

-ocr page 403-

D £ INOFFICIO

politioni , xquitate maxima pietateque hac par-
te'commendabili. arg. /. fi curn dotcm. 22. pr. Jfi.
foluto mcitrimon. Nec prasfumtionem in dubio
capiendam effe , quod legiflator, generalibus ver-
bis atque indefinitis perfonas privilegiatas fuis
voluerit fpoliare pmogativis. arg. /. ult. vcrfic.
cxceptis C. ubi quis de curiali vel cobortali dign.
conven. Pingizerus qucefi. Saxon. 29. num. 1.
& fieqq. Schneidwinus ad. tit. Infiit. de fiuccefi-
fionib. ab intefiato cap. de fucceffione intcr maritum
&uxorem. num.i6. juntt.nuM.3 o. aliiquequosre-
fert ac fequitur Carpzovius defin. fiorenfi. part. 3.
conjht.i 2. defin. 3. Quemadmodurn etiam, cum
pa&um eft bona redire debere ad latus illud
unde proceflerunt, eo ipfo ademtus non cenfe-
tur conjugi fuperftiti ufusfructus in locis illis,
ubi ftatuto inductus eft. Peckius de tefiam. con-
jug. hb. 1. cap. 6. num. 3.

39. Neque aliud dicendum erit, fi parcntes
dotalibus fuorum liberorum tabulis pafta talia
continentibus fuperfuifle, ac fubfcripfifle, imo
eafdemtotas exarafleconcipias, quoties nonno-
minatim adjecerint legitimse portionis renuncia-
tionein; curn neino credatur in dubio fuum vo-
luifle jaftare , neque donationes , quibus & an-
numeranda juris fui renunciationes, fintprsefu-
mendse, quoties nulla urget neceflitas, & alia
poteft conje&ura capi. /. cumde indebito, ^5-Jfi-
dcprobation. adde tit. de donation. capi vero hic
poteft ea , quod parentes dotalibus tabulis fub-
fcripferint, potius honoris caufa, & ut fuum in
ipfas nuptias velut gratas acceptafque confen-
furn teftarentur; nec tempeftivum judicaverint
aut neceflarium , hoc ipfo nuptiarum gaudiique
tempore tam ominofum & incertum ac votis
fuis propriis contrarium , de liberis turbato mor-
talitatis ordine prarmorientibus, cafum vel me-
morare pa&is vel excipere. arg. /. cum tale 72.
pr.ffi. de condit. & demonfitrat. Carpzovius clefin.
fiorenfi part. 3. confiit. 12. defin. 4. Abrah. a We-
fel. dc connub. bonor. fiociet. &patt. dot. tratt. 2.
cap.'). num. 38. 39. qui tamen ex parte, fed
fruftra, diflentit: Neque enim jain diftis ad-
verfantur illa juris noftri capita, quibus ex fub-
fcriptione inftrumenti probari dicitur confenfus
atque comprobatio eoruin, qua: eo comprehen-
fa , licet vergentia in fubfcribentis detrimentum
Jurifque quseftti diminutionem. /. fidejujfior. 26.

pater 1. jfi. de pignor. & bypothec. l.ficut re.
8. §. non videtur 15. jfi. quib. mod, pign. vel
hyp. folvit. Quod enim in creditore hypotheca-
rio fubfcribente tabulis emtionalibus, quibus di-
ftrahebatur a debitore pignus ei obligatum , pra:-
fumatur remiflio vinculi pignoris; &infiliojuf-
fu patris confcribente chirographum, quod fcri-
bere pater impeditus erat, quo pater & mutuum
fibi nuineratum & fe filii domum oppignorare
profitetur, conjeftura capiatur, filium iftac ra-
tione in domus fuse pignus confenfiffe fecundum
d. II. id inde eft, quod uterque non nifi dolofe
& emtoris creditorifve decipiendi caufa jus fuum

so TESTAMENTO. 387

in re vendita aut oppignorata diflimulaffe, ac
filuiffe, videri poflit: dum probabilis admodum
eft aut efle poteft in emtore aut creditore igno-
rantia rei alienx vel alteri obligatse. At in cafu,
quo parentes tabulis dotalibus fuoruin liberorum
fubfcripfiffe proponuntur, nulla concipi poteft
alterius circumveniendi voluntas, cum neque pa-
ciicentes utrimque ignoraverint, hos parentes
efle, neque ignorare debuerint, hifce qua tali-
bus ialvam eiie legitimx perfequenda' potefta-
tem, cui 11011 probarentur manifefte renun-
ciafle.

40. Quod fi inter eos, qui nuptias inituri,
placuerit padtis dotalibus, ut. liberis ex eo ma-
trimonio progenitis ac fine ulteriori fobole legi-
tima decedentibus , bona eorum redirent ad la-
tus illud , lineamque iive paternam five inater-
nam , unde ea conftitiifet perveniife; aut aliud
his fimile : ii quidem cafus extiterit, ut alteru-
tri parenti prasmorienti heredes extiterint liberi,
ac iine prole legitima deinceps moriantur, re-
lidto parente altero etiamnum fuperftite ; non
poterit ille de liberorum defun&orum bonis fibi
vel legitimam vindicare vel Trebellianicam, quaii
fcilicet liberi, quiparenti pradefun&o ex aife he-
redes fuerant, fideicommiflb fuiflent gravati,
ideoque falvam habuiflent tk ab omni onere re-
ftitutionis liberam tum legitimam tum Trebellia-
nicam; atque ita parenti fuperftiti, velut here-
di proximo liberorutn fuorum inteftato deceden-
tium, delatus eifet iile femil, quafi liberutn 8c
omni gravamini fubductum liberorutn patrimo-
nium. Confiderandum etenim primo quidetn ,
fi maxime falvarn poneremus liberis defunftis ex
parentis praedefundtihereditate legitimam &Tre-
bellianicam , nihil id profuturum parenti iuper-
ftiti: cum enim fecundum ordiuem ab ipfis pa-
rentibus dotali inftrumento perfcriptum alii de-
buerint liberis inteftatis heredes eiie, quatn pa-
rens fuperites , atque ita ille fua fefe difpofitio-
ne ac voluntate excluferit a liberorum fuoruin
fucceflione inteflata, neque totam illatn libero-
rum portionem ab onere libcratn iibi arrogare
poilet, neque portionis illius legitimam. Eft
namque legitima portio portionis ab inteftato de-
bitce; cuin ergo nulla pars propter pada dotrlia ,
proprio parentum judicio concepta , fuperftiti
parenti debita fuerit, non poteft partis non appa-
rentisparsei deberi, Addequas de exclufii ftatu-
to dieam in fcqq. h. t. Nec eft quod quis obji-
ciat, generalem iucceflionis renunciationem 11011
continere', renunciationem legitima? : cum id in
liberis forte renunciantibus admitti poflit, qui-
bus tacita quadam lege naturae fucceifio debita;
ad parentes vero haud extendendum iit; atquc
infuper in ea tantum legitima obtineat, quse jam
morte delataeft, feu cujus petenda: jusjam na-
tum, nonin ea, qujeex patrimonio etiamnum
viventis iperatur, ut notat Rodenburch de jure
conjug. tratt. de fiatut. diverfi tit. 3. cap. 2.num.
4. pag. 133.134. Sed & fecundo, ne ipfis qui-
C c c 2 dem

-ocr page 404-

dem liberis, parenti[in cafu noftro fuccedentibus,
iiia legitimse atque Trebeliianica: dedudtio , ve-
lut libera, ex ufu hodierno indulgenda videtur;
eo quod talis prserogativa ultimis tantum volun-
tatibus convenit, non etiam pa£tis , per qux
pa6ta nunc hereditatem deferri contra jus civile
receptum eft. Cuiaccedit, quod iocus efle ne-
queat petitioni vel detradioni legitima; aut Tre-
bellianicae, ubi neque uila exheredationis aut prar-
teritionis apparet injuria , neque ullum liberis
Impofitum fideicommifll proprie difti gravamen,
Neutrum vero in cafu noftro contigifle in aper-
to eft ; quis enim prxteritos exiftimet aut ex-
heredatos, qui foliexclufis aliis quibufvis ad pa-
rentis prsemortui hereditatem venerunt ex afte ?
autquis fideicommiflloneregravatosdixerit, qui
neque aftu inter vivos aiienare neque fuprema
voluntate difponere de univerfa hereditate pro-
hibentur, ubi ejus jetatis fuerint, quateftamen-
ti faftio ipfis jure permilfa eft ? aiiter utique
de fideicommifto oneratis rebus jure cautum efle
jam vuigo notum. Neoftadius traff. de pattis
antenupt. obfervat, i. in not. & obferv. 2. in not.
& obferv. 3. Hugo Grotius manudutt. adju-
Hfprud. Holl. hb.2. eap. 29. num. 3. 4. 5. Chrift.
Rodenburch tract. dejure conjug. in prcelimin. de
fiatut. diverfitit. 3. cap. 2. num. 4. 5. pag. 13 2,
ficqq. Abr. a Wefel de connub. bonorumfiociet.
traff. z.cap.^.num. ?8. 29.30. Refponf. ]Ctor.
Holiand. part. 3,. v^ 1. confil 4>^r vol. 2. con-
fil. 339. revera. 2 \ ■ n. 1. & part. 4. confil. 4.
Paulus Voet ad %. 1. Jnfi. b. t. num. 5. Si ta-
inen ita pattis dotalibus ordinem fuccedendi
definitum appareat, ut fimul fideicommiffo gra-
vatafit liberorum portio, dumvel alienatio pro-
hibita, vel defignati tabula dotali heredes ulte-
riore funt onerati reftitutione , haud dubium
quin ex juris canonici memorata fuperius difpo-
fitione locum habitura fit legitimae fimul ac Tre-
bellianicae detraftio; non ut parenti fuperftiti ce-
deret, quippe fua voluntate ab omni jure fuc-
cefllonis inteftata: liberorum exclufo; fed magis
illis, qui tabulis dotalibus defignati liberorum
fuccefiores , ulteriori reftitutione gravati funt.
Groenewegen ad Crotium manudutt. d. lib. 2.
cap. 29, num, 3. Rodenburch. d. tit. 3. cap. 2.
num. 5. in fine. faciunt huc quse habet Neo-
ftadius de paffis dotal. obfierv. 3. in notis & Gro-
tius d. lib. 2. cap. 29. num. 6.

41. Quod fi Siberi fecundum poteftatem fi-
bi competentem, non attenta fucceflorum defi-
gnatione per parentes tabulis dotalibus concepta,
teftamentum de fuis bonis condendum cenfue-
rint, verius eft parentis fuperftitis rationem ha-
bendam elfe, fic ut, eodem praterito, querela
non videretur deneganda. Curn enim teftamen-
to fa<5to vis omnis eorum, qua? dotalibus cauta
inftrumentis, evanefcat; neque jam hereditas
ex parentum voluntate deferatur, fed teftamen-
taria potius liberorum ipforumdifpofitione, non
poteft non inofficiofa illa dici y in qua prsteri-
ti inveniuntur a liberis, quos & pietatis &com-
miferationis ratio jubebat vocari. I. nam etfi 15.
ffi.h. t. Wefel de connub. fecret.tratt. 2. cap. 5.
num. 31.32.33. poft Grivellum decif.93. num.
45. 46. Stockmans Cur Brabant. decif. 22. h-
cet ex parte dififidentem. Neque intereft , an li-
beri aiics , quam qui tabulis dotaiibus expreffi
fuerant, inftituerint, an eofdern partibus iifdem
iifdemque modis. Nam cum omni in cafu noti
vi pa<5ti, fed teftamenti filialis , hereditatem de-
ferri manifeftum fit, neque filius parentum pa-
cifcentium beneficio, fed propria: liberalitati, he-
reditatem per inftitutos accepto ferri voluerit;
inficias ire nullus poterit, quin ea ratione pater
non vipaftiaut propria: renunciationis, fed filii
fui judicio, & ita contra pietatis officia fibi a
filio debita, exclufus fit. Neque novum adeo at-
que infuetum , ut hominis difpofitio eandem in-
ducens la'fionein quam vel lex vel voluntas alte-
rius intulerat, eodem tamen jure haud aftime-
tur. Sic enim & jure civili, cum filii hereditas
vi fubftitutionis pupillaris a patre factse extraneis
jure deferretur, exclufa pupilli matre, acnead
querelam quidern admittenda , quia non filius
ipfe excluferat fed pater. /. Papinianus 8. §. fied
nec impuberis jf. h. t. tamen omnino admit-
tenda mater erat, fi a filio jam pubere facto ac
teftamentum condente fuiflet praeterita, licet is
eofdem nunc fibi fcripfiflet heredes,' quos pu-
piliari pater defignaverat fubftitutione. Nec mi-
nus in Hollandia ad fecunda vota tranfiens , fi ta-
bulis dotalibus in prxjudicium liberorum primi
matrimonii communionem bonorum cum con-
juge pacifci voluerit, & ita fua voluntate libe-
ris iifdem nocere, nihil agit, difpofitioni legis
hac edi<5tali fubjiciendus; qui fi commodum
idem ex communione voluiflk conjugi acquiri
ex vi ftatuti, omifla omni dotalium pa<5torum
folennitate, habitus non fuiffet in liberos injurius,
nullo quippe fa<5to proprio adverfus eos indu-
cens la'fionem. Abr. a Wefel de connubial. bo-
nor.fociet. tratt. 2. cap. 5. num. 34. 3 5.36. Ne-
que hifce, qua: deteftamentaria liberorum difpo-
fitione, ac non negligendo in ea parente fu-
perftite di*5ta funt , repugnat, quod, fi maxi-
me fuperftiti jfteeterito querela daretur , nihil
ipfi ea profutura eflet, dum per inofficiofi ac-
cufationem ipfe caufam quidem teftati redigeret
ad caufam inteftati, fed fua vittoria prodeflet
illis, qui deficiente teftamento tanquam fuccef-
fores ab inteftato fuerant dotali conventione pa-
rentum ele<5ti, non vero fibi, utpote per re-
nunciationem ab inteftati fuccefllone exclufo.
Fallurn etenim, parentem fuperftitem vi renun-
ciationis in cafu teftamenti conditi ^ fucceffione
inteftati exclufum videri; nam cum fecundum
antejs di<5ta liberi, ultimum condentes elogium,
noluerint, fuam hereditatem pa<5tis, fed magis
teftamento, deferri, atque adeo enervaverint
paftorum vitn, iniquum eflet, ex illis pa<5tis re-
nunciationem continentibus, & voluntate libe-

L i B. V. T i T. II.

ro-

■

smssm

-ocr page 405-

Dh imofficioso

yorum fublecuta infirmatis, fuftineri teftamen-
tum illud ipfum , quod ea irrita reddidit & in-
firmata. Veriufque eft, per intentatam inofHcioli
infirmationem redire noti paftitise fed legitimse
fucceflionis jus, parentibus fuperftitibus ita de-
ferens hereditatem , quafi nunquam renunciatio
aut pa&utn dotale intercefliffet.

42. Quodfi parentes ftatuto exclufos conci-
pias a liberorum fuorutn fucceflione ab intefta-
to, uti id alterutro parente prsemortuo obtinet
in iis Hollandise partibus, qua; jure Scabinico
utuntur ; fi liberos a fucceflione parentum, uti
inultis in regionibus in filiabus id conftitutum;
ft denique fratres a fratrum fucceflione legititna
remotos ponas; non dubitandutn videtur, quin
his omnibus in parentum aut liberorum fratrum-
ve teftainento praeteritis querela in totum fit de-
neganda, ftve inftitutosponamus eofdem,quos
& ftatutum vocabat ad fucceflionem inteftato-
rutn, flve alios remotiores vel etiam prorfus ex-
traneos nullo fanguinis nexu conjun<5tos. Cutn
enitn jam monitum iit, ac in feqq. plenius ex-
plicandum , legitimam efle partetn portionis ab
inteftato debitse, atque adeo omnein fuarn rela-
tionem habeat ad inteftats fucceflionis jura, opti-
ma fane ratione traditum exiftimo a juris inter-
pretibus, legitimam nunquam illis efle debitam,
quibus delatum non eft a lege vel ftatuto fuc-
cefllonis ab inteftato percipiendse jus. Barbofa
in collettam Cod. ad. /. 8. C. h. t. de inoff. teflam,
num. 8. Tyraquellus dc jureprimogeniuirce. quxfl.
5 5. num. 9. &feqq. Berlichius concl. prattic. part.
1. concl. 16. num. 47. Jacobus Coren obfervat.
io. num. 24. & fcqq• ad num. 38. HugoGro-
tius manudutt. ad jurifprud. Holl. lib. 2. cap. 1 8.
num. 22. Refponf. JCtor. Holl. part. 3. vol. 1.
confll. 90. Sim. van Leeuwen cenf. for.part. 1.
lib. 3. cap. q.num.¹). Et, fl rein omnem penitius
ad examen revocare libuerit, apparebit, fruftra
hos omnes futuros effe, licet maxime intentata
quereladepuliflent abhereditate eos, quifuerant
teftamento vocati : natn & qui prolixiflime ex-
tendunt querelce effeftutn ( de quo nos antea in
quxftione an & fratres uterini aliique fimiles poft
refcifllonem admittantur ) in id confentiunt, te-
ftati caufam ad fummum ficreduciad caufam in-
teftati, quafi nullum ab initio compofitum fuif-
fet a defunfto teftamentuin. Quo ipfo pofito,
cumlexeis nullaindeferatfuccefllonem, obtine-
ret quod ab Ulpiano traditum, puta, fl quis $x
his perfonis qua ad fuccefflonem ab inteflato non
admittuntur, de inofflciofo egerit, & cafu ( non
jure ) obtinuerit, non eiprofit vittoria, fedbis qui
babent ab inteflato fuccefflonem, nam inteflatum
patrem familias facit. I. poflhumus 6. §.ftquis 1.
ff. h.t. Neceft quod quempiam turbet, quod in
cafa exclufionis parentum, per padadotalia fa£ta*,
paulo ante parentem fuperftitein ad querelain
ftatuimus admittendum, quoties liberiteftamen-
to condito eum prseteriiflent, iicet inftitutis iif-
dem, quos antenuptialis defignaverat conventio;

testame nto. 389

cum utique multum interhaccduointerfit. Quo-
ties enim pa£to definitus eft fuccefllonis ordo,
exclufis parentibus ipfis pacifcentibus Sc ita juri
fuo renunciantibus, fupponitur, fme paftis iiiis
legitimam parentibus in bona liberorum fuccef-
fionem non fuifle denegatam. At noPao in ca-
fu contra fefe res habet; cum de il/is qua'raturhic,
qui lege vel ftatuto ad fuccefllonem ab inteftato
non funt vocati. Illo ergo in cafu cum redeat
per inofficiofi querelam non illa pa£titia fed le-
gititna fuccedendi ratio, & inteftatus reddatur
teftator, prodefle fibi potuerunt, quotquot a
jure fucceflionis ab mteftato non fuerantper le-
ges morefque repulii. Noftra vero in qua;ftione
monftratum abunde, non poffe eum , qui ab in-
teftato non fuccedit, fibi per intentatam inofH-
ciofi accufationem prodefle, fed tantum aliis le-
ge vocatis. Ut proinde fatius fuerit, repeili in
univerfutn a querela hos otnnes, velut nulla ex-
heredationis injuria affedtos, nequelegitima fpo-
Jiatos fuccefllone.

43. Evanefcit pr^terea querelse movendsejus,
fi mortuus fuerit, qui exheredatus erat, cum
querela necdum effet praparata ; quippe qu.T
tunc ad heredes non tranfmittitur. I. poflbumus
6. §. ult. I. j.ff. h. t. licet enim petitio heredita-
tis ad beredes procul dubio tranfmittatur, tamen
in querela contrarium placuit; nonalia (utopi-
nor) de caufa, quam quia exheredatus hic agit
propter injuriam exheredatione illatam ac teita-
mento indu&am. I. non efl 4. /. Papinianus S>
ff. h. t. injuriaruin autem a£tio heredi non da-
tur. §. 1. Infl. deperpet.& temp. att. Uttamen
ad exheredatorum liberos etiam non prseparata
jure novo tranfmittatur. /. fi quis fllium 34. /.
pen. in fine C. h. t. in quo cliftert ab adione ad
fupplementum, qua' etiam.non prseparata ad
heredes extraneos tranfit Neoftadius Cur. fupr.
decifi. 99. Hugo Grotius manudutt. ad Jurif-
prud. Holl. lib. 2. cap. 24. num. 25. 26. & cap.
18.num.26. Sitnon van Leeuwen cenfi.for.part.
lib. 3. c. 4. num. 3 4. Praparaffe vero querelain
cenfetur , non tantum qui inofllciofi accufatio-
nemjam in judicium plenalitis conteftationede-
duxit, fed & qui comminatus tantum fuitaccu-
fationem, vel ufque ad denunciationem vel li-
bellidationem proceflit. d.l.pofihumus 6. §. ult.
I. j. ffi. h. t. quod fl inftituto deliberante exhe-
redatusdeceflerit,prseparata videri non poteftque-
rela. d. /. fi qttis filtum 3 4. I. pen. in fin. C. h. t.

44. Denegata infuper querela eft, fi legiti-
ma relidta fuerit, quse eft portio portionis ab in-
teftato debitse. /. cum quceritur 6. C. h. t. /. Pa-
pinianus 8. §. quoniam S.fl. h. \ §. ult. Infl. b. t.
ac magis bonorum quam hereditatis pars ; non
modo, quia fic in jure appellatur, /. cum qua-
ritur 6. C. h. t. fed &, quia non ante ineunda eft
iegitimse ratio, aut prseftatio facienda, quamfi
dedudum fuerit ses alienum ac funeris impen-
fe d. /. Papinianus 8. §. quarta autem 9. ffi.b. t.
quo fafto , non hereditatis fed bonorum deno-

C c c 3 mi-

-ocr page 406-

39° L i B. V.

minatio fupereft: bona quippe proprienonfunt,
nifi quse dedu&o sre alieno fuperfunt. /. fub/i-
gnatum 39. §• i. jf.de verb. fignif. t.mulicr bo-
na "ji.ffi. dejure dot. I. ea demum. 6. C. de colla-
tion. ac in eo bona diftant ab hereditate, quse &
seris alieni onus includit, ac damnofa heredi effe
poteft; cum ex adverfo bona , a beando di&a,
damnofa non fint; /. bonorum 49. jf. de verb.
fignifi. Ne dicam, jure veteri legitimam non folo
inftitutionis, fed & iegati & fideicommiffi & rnor-
tis caufa donationis alioque titulo potuifie relin-
qui. d. §. ult. Infi.b. t. qui quantum a titulo he-
redis diftent, eumque excludant, nec legitimam fi-
nant hereditatis partem efte, expofitione nulia
opus eft. Quibus adde, nullum poife a teftato-
re gravamen imponi legitimse ; gravamen au-
tem non leve eftet, ii filius in foia inftitutus le-
gitima, eandem percipiens , impediretur vindi-
care pro parte res fuas a patre defundo nullo jure
diftra£tas, & cogeretur ultra legitima: ipfius vires
agnofcere aerisalieni molem; de quibusmox Jatius.
Nec denique dubium , quin iegitimse fupplemen-
tumpetens, aftione perfonali, puta, condi&ione
ex lege agat; qui tamen petitione hereditatis de-
buiflet experiri, fi pro portione legitima fuiifet
re ipfa heres. Andr. Gayl lib. 2. obfierv. 120.
mm. 2.3.4. Mantica de conjeff. ult. volunt. hb.
7. tit. 8. num. 5. Ant. Faber. Cod. lib. 2. tit. 3.
defi. 18. num. 2 . Nec hifce repugnat, quod &
quartam falcidiam ex legatis non ante inftitutus
iifdem graviitus percipiat, quam deducto prius
xre alieno aliifque , ac nihilominus utheres con-
fiderandus fit. §. ult. Infiit. de lege Falcid. Ne-
que enim talis ex eo heres eft, quod quartam
falcidiam, &itaquartam bonorum, ex hereditate
percipiat; fed magis quartam percipit ac dedu-
cit ideo, quia heres eft, quod ipfi datum, ne
alioquin ob exiguum vel nullum lucrum repu-
diaret delatam hereditatem legatis exhauftam :
atque adeo ante omnem falcidise deduftionem,
& extra omnem ejus confiderationem, jam ex
inftitutione & aditione fubfecuta heres erat. Mi-
nus adverfatur, quod quartam hanc legitimam
aliquando bereditatis partem appellatam invenias
fied hicc ita 3. Infiit. b. t. Curn non alia de
caufa id fadtum videatur, quam quia titulo etiam
xnftitutionis relinqui poterat; adeoque titulote-
nus tunc erat pars hereditatis, nequaquam re
ipfa & juris efledtu : ne alioquin inde illa pro-
flueret abfurditas, quod ex filiis pluribus eodem
fucceffionis jure gaudentibus , eadem portione
legitima honorandis atque honoratis , alius ad
a:s alienum ultra vires patrimonii adftringetur,
alius non lteih, dum uni legitima inftitutionis ,
alteri legati jure fuiflet delata. Et licet jure no-
vo legitimam folo inftitutionis titulorelinquiju-
ftinianus fanciverit. nov. 11$. c. 3. inpr. nihilo
tamen magis propterea vi & efte&u pro heredi-
bushabendi : cum neque veteris juris difpofitio,
fecundum quam ex legitima inftituti non con-
fiderabantur tanquam heredes, mutata fit; ne-

T i T. IL

que ipfa juris novi ratio talem interpretationem
admittat. Quod enim Juftinianus folo inftitu-
tionis, non item legati titulo, legitimam relin-
qui juflit, id in liberorum favorem fic cautum
fuifle in confeflo eft, nov. 115. cap. 5. fi vero
ex heredis titulo etiarn re ipfa heredes cenferen-
tur, eveniret, ut in ipforum utilitatem inventa
torquerentur in difpendium ; contra. I. quodfia-
vore 6. C. de legibus. I. nulla juris ratio. 25. ff.
eod. tit. de legibus. Nec leviter hsec ex eo fir-
mantur, quod , licet jure novo defideretur in-
ftitutionis honoratior titulus , fufficiat tamen ,
vel in certis rebus inftitutionem fa&am elfe d.
nov. 115. cap. 5. quo cafu, quin inftitutus lega-
tarii loco habendusfit, nequaquam dubium. I.
quotiens 13. C. de bered. infiituend. Non deni-
que fententia: noftra: obeft, quod in legitima in-
ftitutus cogi poflit adire hereditatem & ex Sena-
tufconfulto Trebelliano reftituere. l.itatamcnz-].
§.fipatronus 13.ff~.adSenatufc. Trcbell. adquam
aditionem folus heres, non is qui legatarius eft aut
ejuslocohabetur, adigendus eit; Refpondeo nam-
que, erroneum efte, quod infola inftitutus legiti-
ma, alio coherede exiftente , ad adeundum & refti-
tuendum conftringi poflit; cum utique nullum
legitimce gravamen aut reftitutionis onus impo-
ni pofie, principia nos doceant; ut proinde ni-
hil eo cafu eflet, quod per rogatum reftituere-
tur. Neque id voluit d. I. 27. §.13. quippe in
qua non alia concipi poteft fadi fpecies commo-
da, quamhaec, quod patronus ex afleab initio
inftitutus, rogatus fuerit, retenta legitima, re-
liquam reftituere liberti fui hereditatem, quo
ipfo quantum ad effe£tum non nifi ex debita par-
te inftitutus videbitur : nam fi pr^ter legitimam
ipfi nihil initio infpe<5to obveniftet ex heredita-
te, nihil effet, quod ex fideicommiflo veniret
reftituendum. Suadetque hunc fenfum conne-
xio fequentis 14. in quo proponitur heres iti-
dem inftitutus pra'ceptis quibuidam rebus refti-
tuere rogatus, uti in §. 13. praxepta legiti-
ma.

45. Confiftit vero controverfia: hujus utili-
tas inter alia in eo quoque, quod, fi legitimam
hereditatis partem effe velimus, eos qui legiti-
mam petierint, tanquam heredes , ad £es alie-
numpro portione fua obftri<5tos efte ftatuamus ,
ubi apparuerit, seris alieni mole fuperari patri-
monii vires: contra vero, eofdem non teneri,
fiultra vires patrimonii ars alienum excurrat₃fed liberari reftituendo id, quod legitimse nomi-
ne confecuti fuerant; quafi bonis non apparen-
rentibus neclegitima, tanquam bonorum portio,
& ad bona relationem habens, concipi potue-
rit. arg. /. mutier hona 72 .ff. dejure dot. Sed
& fecundo utilitas in eo eft, quod filius in fola
inftitutus legitima, fuum fundum a patre aliena-
tum vindicare in totum poffit; cum alioquin >
fi eum vere heredem efle velimus, pro ea par-
te, qua heres eft, vindicare non poffet, fed de-
funfti fa<5tum hactenus teneretur prarftare. arg.

I enim

-ocr page 407-

De inofficio

L cim d niatre 14. C. de rei vindicat. Pinellus ad
l. 1. C. de bonis matcrnis part. 3. num. 79. 80.
Graflus reccpt.fcnt. (). bereditas. qnccft. 12. num.
c 5. Peregrinus de fideicommijf. art. 3 3. num. 3.
Barry dc fuccef/ionib. Itb. 11. cap. 9. num. 14.
Ant. Mattharus de fucceffion. difput. 16. num. 20.

46. Legitimse quantitatem quod fpedtat, olim
eam confhtuebat pars quarta portionis ab inte-
ftato debita;; at jure novo triens, fi quatuor fue-
rint liberi vel pauciores; femis, fi plures quam
quatuor. nov. i 8. cap. 1. Quod atigmentum in
alcendentibus quoque locum habere, frequen-
tius receptum eft; eo quod hifce a:que , ac li-
beris, non certis tantum cafibus fed regulariter
querela tributa eft. Non tamen in fratribus₅quippe
quibus leges regulariter legitimam non conceiie-
runt, fed tantum in cafu lingulari, & in odium
perfonse turpis iifdetn per fratrem pradata:; cutn
tatnen in d. nov. 18. cap. V. in fine conftitutum
iit, augmentum iltud m oinnibus perfonis ob-
fervandum eile, in quibus ab initio antiqute quar-
tce ratio cle inofficiofo lege decreta ejl, adeoque
quibus leges ob propria merita & propriam fan-
guinis conjunftionem antiquitus quartam dede-
rant; non, quibus odium magis alienutn pro-
fuit ex accidenti; licet de fratribus plures diifen-
tiant. Vide Fachineum lib. 4. controverf. cap. 2 8.
Berlichiu m conchtf. praii. part. 3. concluf 1 2. num.
42. &/eqq. ubi plures congeflit. Sim. van Leeu-
wen cenf. for.part. 1. lib. 3. cap.4. num. 12. 13.

47. Quod li circa legititnse quantitatem fta-
tuta varient, uti peculiariter Zirizese in Selandia
fertur bes liberis pro legitima allignatus; in itn-
mobilibus quidem fervanda: leges loci, in quo
res unaquceque immobilis fita eit : in .mobilibus
vero jus domicilii teftatoris ; ita uti in fucceffio-
nis inteftatce delatione id obtinere, alibi diftum;
eo quod legitima omnem fuarn relationem habet
ad inteftati fucceffionem. Refponf. Jurifc. HolJ.
part. <).confd. 181. quccft. 3. pag. 548. Quibus
confequens eft, ut , h parentes non ex aile fed
in partem curn fratribus aliifque fuccedant fuo
filio pradefunfto , etiam in bonis tali lege regun-
dis non nift trientem ejus, quod ab inteftato iis
obveniifet, legitimae jure poffint percipere. Cum
ergo in bonis Hollandicis, ea parte htis quse ju-
re Aefdomico cenfetur, filio improli fuccedat
parens fuperftes ex femiffe, fratres vero ex alte-
ro femifte, legitima parentum non triens fed fex-
tans erit, feu tertia pars dimidiatse ab inteftato
deferenda:. Quod quidem minus dubium, fi fra-
tres inftituti fuerint; fed ii prccteritis fratribus ex-
tranei nulla tupitudinis macula laborantes vocati
iint, idem quidem obtinere pluribus vifum eft.
Refponf. JCtor. Holl.part. 4. confil. 28. & part.
2. coufd. 115. & part. 3. vol. 1. confil. 90. & 169.
& plures allegati apud Berlichium part. 3. con-
tlufi 12. num. 47. fed cum in caiu , quo extra-
nei funt inftituti, fratres pmeriti, & fuperftes pa-
rens ad legitimatn vocatus eft, fratres neque ab in-
teftato fuccedere neque querela partem ullam avo-

so testamento. 391

care poffint,exclufi propter teftamentum jure con-
ditum , & nullo inofficiofi vitio laborans; &in
fequentibus plenius tradendum iit, a:quum non
eile; ut partem facerent , qui partem non ca-
piunt, non omnino erraverit, qui fuperftiti pa-
renti in tali cafu totius hereditatis trientem pro
legitima cenfuerit adjudicandum eile, uti id nml-
torum autoritate confirmat Beiiichius d. part. 3.
conclufi 12. num. 51.52.

48. De nepotum legitima in bonis avi, dum
pater intermedius evivis exceffit, quanquamju-
re veteri res fatis expedita fuit, juxta /. Papinia-
nus 8. §. quoniam autem 8. in fine ffi. b. t. ex quo
tamen varia ca-pit eile iegitima: quantitas pro nu-
mero liberorum, intricatior nunc qua'ftio eih
Qux ut commodius terminetur, in anteceffutn
id cbfervandum, nepotes iive foli exiftant iive
cum fuis patruis adfucceffionem avi defundi vo-
centur, non fuo ex capite fed jure reprsefenta-
tionis admitti; quafi pater intennedius avo, hi
fuo patri fucceffiilent, tantutn fcilicet percepturi
ab inteftato , quantum pater fi vixiilet; adeout
primo in tot partes dividenda veniat avita here-
ditas, quot filii aut naturaliter fuperfunt, aut
juris fidionein nepotibus vel pronepotibus, de-
funftos reprsefentantibus , iinguntur fupereife;
tum deih filii cujufque pra;defun£ti portio inter
nepotes exunoquoque genitos iterato diftribua-
tur; & ft nepotes prsemortuos concipiamus pro-
nepotibus fuperftitibus, inter proncpotes fimilis
fubdividendi ratio obfcrvetur. §. cumfilius 6. §.
ult. Infl. dc fitcccjfi ab intefiato placit. ord. Holl.
1. Aprilis 1580. art. 20. & 1 8. Dccemb. 1 599.
art. 1. Quopofito, fingulatim diverfi cafusve-
niunt conliderandi; aut enim avum mortuum
concipimus , relidtis nepotibus ex diverlis filiis
pra:defun£tis, vel etiam ex filio uno prxdefun-
£to, fed fuperftitibus adhuc aliis ejufdetn avi fi-
liis : aut contra, eundem deceffifle fingimusre-
lidis tantum ex unico filio pra'defun£to nepoti-
bus, dum nulli alii erant dcfundto avo filii fu-
perftites aut ex aliis prannortuis filiis nepotes.
iMore cafu pro filiorum luperftitum , & per ne-
potes reprsefentatoruin numero vel triens vel fe-
mis ncpotibus, ex uno filiorum pnemortuorum
natis, legitimae nomine vidctur affignandus; at-
que adeo fi fex ponas filios partim reliftis ex fe
liberis defunftos, uti hereditas ab inteftato de-
lata in fex partes fuiffet dividenda, ficut fingu-
lis filiis, aut defunftorum ftirpi fextans ce-
deret, ita fingulis filiis legitimse noinine femif-
fem iftius fextantis competiturum , conftat. Et
quia nepotes ex unoquoque fiJio nati, ex avita
hereditate tantum capere dcbebant, quantumpa-
ter eorum, fi vixiflet, etiam ex capite ejus femif-
fem fextantis eofdein percipere ratio didat. Cum
enim legitima relationem habeat ad jus fucceffio-
nis ab inteftato, fequitur eos , qui ex capite pa-
tris a:ftimantur & veniunt ad fucceflionein ab in-
teftato, etiatn ex ejus capite xftimari debere in
determinanda quantitate legitimx, tanquam por->

-ocr page 408-

392 • L i b. V. T i t. II.

tionis ex debita ab inteftato portione deducen-
dae. Ut proinde hic nihil interfit, an duo vel
tres vel fex ex uno filio prxdefun&o, & fextam
hereditatis paternae partein jure inteftati ablatu-
ro fi vixiftet , nepotes fuperfint : quippe quse
diftinftio tum demum inveniret iocum , cum a
proprio patre fuiflent in legitima inftituti: neu-
tiquam Vero, quoties nonex fuo capite tanquain
tres aut quinque aut fex , fed tanquam unica
tantum perfona, parentem fuum defunftum in-
"termedium reprsefentantes , ab avo in legitima
inftituti funt. arg. /. Papinianus 8. §. quoniam.
8. in fine Jfi. h. t. Peregrinusie fidekommififis. art.
3 6. num. 39. Francifc. de Barry de fiuccefifionibus
lib. i6.tit. 2. num. 1. Si tamen non omnes ex
uno fiiiorum prsedefundo nepotes in legitima
inftituere velit avus, fed forte unum tantum,
viriiem ei pro numero nepotum aflignando par-
tem ex legitima, toti ifti ftirpi debita, defun-
gi poteft; adeoque fi ex uno ex fex filiis ne-
potes duos ponas fuperftites, uti ftirpi toti un-
cia una fufteciflk pro legitima , ita femuncia
fufficiet uni nepoti in legitima fola per avum in-
ftituendo. Pofterioremcafumquodattinet,quan-
do ex unico tantum filio pr^defundto nepotes
fuperfunt, cum nullis patruis, autpatruorum li-
beris concurfuri, fed foli hereditatem jure inteftati
ex afle inter fe divifuri, frequentius quidempia-
cuifle videtur interpretibus, legitimam nepotum
femiflem fore, fi quaternarium nepotes ex uni-
co praedefun&o nati numerum fuperent : fin
quatuor tantum aut pauciores exiftant, trientis
aflignationem ab avo fa£tam pro legitima fuffi-
cere. Francifc. de Barry dc fiuccefifionibus Itb. 16.
lit. 2. num. 1. Peregrinus d. loco. Sed cum ho-
rum fententia falfo laboret fundamento, quafi
ex unico filio pradefun&o nepotes haud fucce-
derent jure repraefentationis tanquam fubintrantes
in parentis prardefunfti locum ; reftius dixeri-
mus, iis, quotquot numero fuerint, five duo,
five quinque plurefve, trientem legitima? nomi-
ne deberi; eo quod & pater eorum, quem re-
praefentant, tanquam unicus, trientem tantum
potuiffet percipere. Ne dicam, abfurdum efle,
quod avus, qui proximiori filio trientem dando
potuiflet defungi , & de reliqua hereditate fuo
difponere arbitratu, ob intervenientem interme-
dii filii mortem cogeretur majorem relinquere
portionem illis, qui defunftum reprsefentint,
aut (fimaxime iargiremur eos non repraefenta-
re) faltem k defundo, ac per trientis afligna-
tionem dimittendo fi fupervixiffet, fuiffent ex-
clufi, tanquam gradu remotiores , & jure in-
ftrufti debiiiore. Refponfa JCtoram Holi. part. 3.
<vol. 1. confil. 157. Cui confequens eft, ut, fi
non omnes, fed unum tantum ex pluribus ne-
potem avus in legitima inftituere defideret, ei
virilem, prb numero nepotum, portionem trien-
tis teneatur aflignare. Neque hifce obftat, quod
tali in cafu, quo ex unico filio nepotes fuccedunt,
opus nonfit ullo jurerepraefentationis, eoquod
sequalem finguli nepotes feu virilem tunc par-
tem capiunt. Nam & fi ex tribus fiiiis pra'de-
fundtis tres nepotes unicos fui patris fiiios fuc-
ceffuros concipias, viriiem procul dubio avita:
hereditatis partem latUri funt; atque adeo in hifce
quoque neceflaria non poffet videri reprsefen-
tatio, dum idem habitun funt, five in capita
five in ftirpes hereditas divifa fit. Sed non ita
eft : licet enim tunc reprafentatiohis nullus fit
ufus,quantum adpartium liereditariarum diftribu-
tionem; coilationis tamen intuitu reprsefentatio ne~
ceffaria vifa fuit; ut nempe nepos quifque conferat
in medium, quod pater intermedius, fi vixiftet,
debuiflet conferre ; de quibus tit. de collationibus.
Atque ita quoque non abfimili modo, licet in
unici filii nepotibus reprsefentatio fupervacanea
fit quantum ad dividendam inter eos avitarn he-
reditatem attinet, utilis tamen eft ac rationem
habet, quatenus de majore aut minore legitimse
portione aflignanda difceptatur. Plane, fi loci
alicujus ftatuta manifefto di£tent, nepotes folos
exiftentes five ex uno five ex pluribus filiis prse-
defun&is pari vel impari numero natos ( veluti
ex uno unum, ex altero tres) avo non jure re-
prsefentationis, fed in capita fuccedere , non du-
bium , quin eo cafu, non ex fiiiorum , fed ma-
gis nepotum nuinero , legitimse quantitas defi-
nienda fit. Quale fucceflionis jus in capita 110-
viflime ftabilitum in tetrarchia Neomagienfi.
Gerefiormeerde Landrecht <van Nymegen tit. 23.
art. 3.4. 5.

49. An autem numerum liberotum augeant,
qui vel ftatuto exclufi funt a fucceffione, vel ex-
heredati, vel querela: renunciarunt, varie fen-
tiunt interpretes, quorum opiniones vide apud
Graffum de Juccefifionibus §. legitima qutefl. 7.
Hartmannum Piftoris lib. 4. qtueft. 8. ubi plures
allegat. Fachineum controverfi. lib. 4. cap. 3 1,
Peregrinum de fideicommififis. art. 3 8. Francifc.
de Barry defiuccefifionib. lib.16. tit. 2. num. 5. &
Jeqq. Berlichium conclufi. praff. part. 3. conclufi,
12. num. 7. & multisfieqq. Carpzovium defin.
forenfi.part. 3. confi. 1 o.defi. 12.13.14.15. Gui-
donem Papse decifi. 295. Zoefiuin adPatul. h.t.
num. 87. fafeqq. Sed ut diftindius univerfa ca-
piantur, duplicis omnino quseftionis plenioreffe
confideratio debet. Aut enim difputatur, an ta-
Jes exheredati vel renunciantes vel ftatuto ex-
clufi numerumfaciantad id, ut legitima reliquo-
rum majof effet; an vero ad id ut minor fit re-
liquorum legitima. Prioris quseftionis fpecies eft,
quando pater quinque relinquens filios, tres qua-
tuorve in legitima inftituit, dum quintus exhe-
redatione vei ftatuto vel renunciatione exclufus
eft. hic fiquintus numerum liberorum augeat,
legitiina fingulorum non triens fed femis erit por-
tionis ab inteftato debitse : fin contra cxteris li~
beris ille haud coinputetur , legitiina trientem
tantum portionis ab inteftato deferendse confti-
tuet. Non computari vero ad hunc effeftum ju-
fte exhereclatos aut ftatuto vel renunciatione ex-

clu-

-ocr page 409-

De inofficios

clufos verius eft, quoties ftatutum eos ab uni-
verfa exclufit hereditate, aut renunciatio gene-
raliter & non in certse perfona; favorem fafta eft,
& ita quidem, utneque dos neque aliudfimile re-
nuncianti autalteri, incujus favorem renunciavit,
aut per ftatutum exclufo, ceiferit: tunc enim, in
quantum nihil exhereditate capit aut diminukex-
heredatus , merito mortuis annumerandus eft.
/. i. § .fied etfi <y. ff. de conjung. cum emancipato
liberis. neque novum, ut moriens relidis liberisj
fed jufte exheredatis, eo jure cenfeatur, quo il-
li, qui liberos tales non reliquerant. fied nofira
3. verfi. fin autem Infiitut. de fiucceffione liberto-
rum. Et quia augmentum legitimse, ut nerif^e
femis edet in cafu liberorum plurium quam qua-
tuor,indudumfuit, ne paupertatenimiumpre-
merentur liberi poft patris obitum, qui eo vi-
vente fuerant idonee exhibiti, fi quadrante vel
triente juberentur contenti eile. novell. 18. prce-
fat. in fine. confequens erat, ut exclufo penitus
quinto ceifare dicamus femiiiis dati rationem,dum
foli quatuor reliqui ad hereditatem ita veniunt,
ac il quintus nunquam in rerum natura fuiflet,
accrefcente reliquis quatuor liberis iftius quinti
portione, ut plenius in fequentibus dicendum
eft. Quod fr non irmpliciter, fed dote demum
accepla renunciatio interceiferit, aut ftatutaria
iit fadta cxclufio, rectius eo cafu ftatuetur, ipfum
quoque exclufum caeteris connumerari, adeo ut,
Ji ipfe quintus fit, legitima reliquorum femiflem
potius quarn trientem compleflatur : locum ha-
bente tunc ratione illa fuperius allegata , ob
quam Juftinianus eo ufque legitimam voluit au-
gendam; & asrquitate fuadente, ut, qui dotis aut
alterius deduftione paternum minuiflet patrimo-
nium, prodeifet quoque reliquis ad augendam
prolis nuinerofioris intuitu indu&am legitima:
quantitatem : Neque hic audiendus Fachineus ,
aliique nonnulli fupra meinorati, putantes filiain
quidem ftatuto exclufain, fed dotandam, aut
jjam dotatam, numerum facere ad id , ut reli-
quorum legitima fernis fit; eam autem qua: do-
te accepta ulteriori renunciavit fucceifioni (jux-
ta cap. quamvis 2. de pdtis in 6. ) nutnerum
non facere ad legitims augmentum. Quid enim
obfecro intereft, ftatuto , an renunciatione ex-
clufa filia dotem capiat; cum utroque in cafu
aeque contingat patrimonii paterni diminutio ex
praeftita vel prseftanda dote, eoque contingat,
minorem efle reliquorum fingulorum debitam
ab inteftato portionein. Quod & tanto rnagis
admittendum , cum confideratur, ab ipfis dif-
fentientibus afleri, dotein talem velut iegiti-
mam filise, aut faltem loco & vice legitimse, ha-
bendam efle. Zoefius adPand. h. t. num. 91. Si-
militer eum quoque, qui five vivo patre five
poft mortein ejus nullo accepto renunciavit he-
reditati paternse non fimpliciter, fed in certaj
perfonse gratiam, veluti in gratiam tantum fra-
tris primogeniti, non reliquorum , numerum ii-
beroruui audurum eife , verius eft; eo quod,

O TESTAMENTO.

licet ipfe nihil capiat, ille tamen, iri cujus fa-
vorem renunciavit, portionem renunciantis per-
cipit, & ita ex capite renunciantis diminuit pa-
trimonii quantitatein , ac fi ipfe renuncians ad
hereditatem perveniifet; imo renuncians par-
tem fpe aut re percepifle videtur , perceptamque
rurfus in eum tranftulifle, in cujus utilitatein re-
nunciavit fucceflioni, ut late adftruit Hartman-
nus Piitoris lib. 4. quccfi. 8. num. 5. 6. 7. 8. 9*
Feregrinus de fideicommiffis artic. 38. nttm. 12.

50. Ha£tenus de quadtione prima, an exhe-
redati, renunciantes, vel ftatuto exclufi, au-
gesnt nuineruiri liberorum , ad id ut legitima au-
£ta cenfeatur. Reftat excutere, an hi ipii con-
numerandi veniant ad legitimse partem dimn
nuendam , feu, an partem faciant; veluti fi qua-
tuor liberos ponamus reli&os , ex quibus unus
ftatuto, exheredatione, aut renunciatione, ex-
clufus eft , tres reliqui jure fuccedendi haud de-
ftituti. Si enim reliquis tribus connutneretur ac
partem faciat, fic legitima computanda foret,
acfi quatuor ab inteftato fuccederent, adeoque
tres illi jure fuccedendi haud deftituti pro legiti-
ma unciam tantum iinguli habituri eifent, ve-
iut trientem quartse partis ab inteftato debitse
fi vero numerum non augeat, fingulis reliquis
pro legitima cederet uncia una & tertia alterius
uncis pars, velut triens trientis ab inteftato de-
lata:. Probabilius autem videtur , talem jufte
exheredatumaut ftatuto vel/enunciationeexclu-
fum , uti in fuperiori qua;ftione non numeraba-
tur ad augendam legitimse quantitatem, ita nec
hic computandum cseteris ad legitimam dimi-
nuendam. Primo etenim nulla ratio eft , cur mi-
nus pro mortuo haberetur exheredatus & fimi-
les juxta d. I. 1. Jf.dc conjung. cum emancip.
liberis §.3. verfi fin autem Infiit. de fiucceff. li-
bertor. fi de minuenda , quam fi de augenda le-
gitima dubitatio fit. Cuiaccedit, quodineptutn
videatur, connumerari cseteris & partem facere
eos, qui nullam omnino partem ex hereditate
illa ferre poflunt. Liberi, (inquit Ulpianus)
qui contra tabulas habere non poffiunt, nec partem
faciunt, fiper alios committatur ediffum ; quo enim
honum efit eis fiavere, ut partemfaciant, nihitha-
bituris? /. fi pofi mortem 1 o. §. liberi j\.ffi. debo-
nor. poffieff. contr. tab. junft. t.fitio \6.ffi.h.t.
Quin imo, partem ejus, qui renunciatione vel
tempore exclufus eft , ita cseteris non jure exhe-
redatis & ob id querelam moventibus accrefce-
re obtinuit, acfi hi foli in rerum natura fuiflent.
/. qui repudiantis 17. in finepr. t.fiponas 23. §.
ult. ffi. h. t. neque aliter penes extraneos heredes
inftitutos remanere ingratorum filiorum, & ita
jufte excluforum, portiones, quam fi omnes li-
beros velut ingratos repellendos eife conftiterit:
alioquin ingratoruin pcenatn & portionem aderri-
tam in prsemium cedere liberis reliquis ingrati-
tudinis vitio non contaminatis. novett. 22. capi
fiquisenim 21. §. 1. Idemque in renunciantium
& fucceflionem refpuentium portionibus obfer-
D d d van-

-ocr page 410-

394 • L i b. V. T i t. II.

vandum cfTe, conftat ex /. un. C. quando non
petentium partes petentibus accrefcant. Cum ergo
lic portio tota, qux exheredatis jufte aut re-
nunciantibus fuiffet debita fi nulla renunciatio
aut exclufio fafta effet, accrefcat reliquis non
exclufis, tanquain folis jure fucceffionis intefla-
ta: munitis, confequenserat, ut illud accrefcen-
di jus ad legitima? quoque incrementum fefe
extenderet, quippe quse portionis ab inteftato
delatae pars eft. Si tamen 8c hoc cafu renun-
ciantes vel ftatuto exclufas filias dotem accepif-

fe, vel dotis ex ftatuto petendiE jus habere con-
cipiainus , magis eftet , ut renunciantium aut
exclufarum portionem non csteris in legitima
inftitutis accrefcere dicamus , fed heredibus cae-
teris fi\^Te liberis five extraneis inftitutis , perinde
acfi legitima tali renuncianti jam preftita vel ad-
huc praeftanda foret, cum dos talis legitimae lo-
cum ac vicem cenfeatur obtinere. Abr. a We-
fel deconnub. bonor. focict. traff. 2. cap, 6. num.
141. Fontanella de paffis dotalibus claufula 9.
part. 2. num. 28. & feqq. Peregrinus defideicom-
miffis artic. 3 8. num. 1 2. in med. Idemque erit,
fi renunciatio , nullo accepto , interpofita fuerit
non generaliter, fed in certte perfonae favorem,
quippe cui tunc foli renunciantis five portio five
legitima obventura effet, non vero caeteris ac-
cretura. Vide. DD. fupra citatos.

51. In ineunda autein circa legitiinam ratio-
ne fpedtanda quantitas patrimonii, quae mor-
tis tempore invenitur ; /. cumquceritur 6. C. b.t.
arg. t. etiamft 3. §. ult.ff. de bonis libcrt. l.omni-
modo 30. §. ult. C. b. t. eo modo, quo idinFal-
cidix detradfione receptum eft ex §. pen. Infl.
de lcge Falcid. I. in quantitate 73 .ff. ad leg. Fal-
lid. Cum enim nulla viventis fucceffio fit, nul-
la hereditas, /. 1. ff. de hered. velaff. vend. 1.1.

ff. pro herede. legitima vero ad inteftati fuccef-
fionem habeat fuarn relationem , tanquam pars
portionis ab inteftato debitae ; nulla poteft in vi-
vi bonis legitima concipi. Ant. Faber, Cod. lib.
2. ttt. 3. defin. 15. num, 14. &fieqq. Mynfinge-
rus cent. 4. obfierv. 25. Quxadeovera, ut, fi
maxime pater fua diffipare incipiat ac luxu con-
fumere, Jiberi tamen eo vivo nullam legitimae
exaftionem habeant; praemature quippe conci-
pientes fibi non fpem tantum fed & jus fuccef-
fionis, cum adhuc vivit is, ex cujus bonis legi-
tima debebitur. arg./. 1. §. fi impubere 21. ffi.
de collationibus. Pinellus adl. 1. C. de bonis ma-
ternis. part. 3. num. 75. Ferd. Vafquius contro-
verfi. lib. 1. cap. 37. Nec eft , quod alimento-
rum fibi a parente debitorum pratextu videan-
tur poife eo vivo legitimam confequi, ne poft
difperfum patrimonium iifdem fraudentur; ut
poft alios Fachineus controverfi. lib. 12. cap. 59.
Gratianus dificept. forenfi. cap. 44. num. 18.?^
fieqq. cutn alia huic incommodo avertendo pro-
dita invenianturin jure remedia, fecundutn quae
prodigo curatorem conftitui, eique bonorum ad-
miniftrationem a practore adimi receptum eft.

Et licet non fine dedecore parentis haec fieri con-"
cedendum fit; tamen, cum legitima: petitio,
quae vivo patre fieret, non aliter eftectum forti-
tura eflet, quatn allegata ac probata eadem pro-
digalitate, fruftra fub obtentu < honoris paterni,
non ea ratione magis confervandi, fingetur fine
lege ( alio modo abunde profpiciente) poteftas
exigendi legitiman adeo juris fundamentis ad-
verfa.

52. Huic fententis confequens eft, errare
eos, qui ( pofito jure, quo filiae non nifi ac-
cepta dote non minore, quam eft legitima, re-
nunciare poflunt hereditati paternae ) arbitrantur
fil&m, accepta dote congrua & ad legititnain
fufficiente dotis datae tempore, renunciantem ul-
teriori fucceffioni, non poffe poft parentis ejuf-
dem obitum fupplementum petere, fi inter do-
tis conftituta: & rnortis paterna: tetnpora fic opes
excreverint, ut nunc minus quam legitimatn,
confiderato mortis tempore, peties filiatn efte
manifefte appareat. Si enim nulla viventis fit he-
reditas , nulla proprie loquendo legitima , 8c
confiderari nequeat quantitas patrimonii, nifi
qua: mortis tempore fuit, jure petitur fupple-
mentum ejus quod deeft legitimae. Ant. Faber.
Cod. lib. 2. tit. 3. defin. 15. num. -14. & fieqq,
Zoefius ad tit. tfi de paffis. num. 40. & h. tit.
num. 97. Peregrinus de fideicommififis. art.36,
num. 17. Barry de fiuccefifion. tib. 11, tit. 2 5. num.
37.38. Graftus §. infiitutio. quccft. 19. num. 3.
Nec moveri quifquam debet iis, qua: in con-
trarium moventur ab Abrah. a Wefel de connub,
bonor. fiociet. tratt. 2. cap. 6. num. 52. & fieqq.
poft multos ibidem in unurn collatos. Quod
enitn ipfe ftatuit , negotium hoc, quo , dcte
congrua accepta , renunciat filia, non alterius
confiderationts effe , quam cujus eft venditio
fpei, five rei futura:, in qua folum praefentis
tempom pretium fpeftatur, & fufficit , licet
pofttnodum id , quod ex eventu apparet em-
tutn, longe & fpem & pretii proportionem fu-
peret, aut ex adverfo minimum aut nullumfit;
id vero gratis ab eo affumi putem. Et licet
id, quod dotis data: tempore legitimae nomine
datum erat patrimonio tunc ampiiori proportio-
natum, per filiatnrenunciantem reftitui non de-
beat poft patris obittim, fi ob diminutum po-
ftea parentis patrimoniutn videri poffet juftatn
excedere legititnae menfuram : licet etiam dotis
datio momentanea caufa fit, & pater promiffio-
ni dotis fatisfeciffe cenfeatur , femel facta con-
gruae dotis numeratione : licet denique filia ex
fua renunciatione fetnel legitime perfedta ab omni
fucceffione inteftata remota fit: nihil tamen ifta
otnnia adverfam juvant fententiam. Nam & po-
fita renunciatione , & extra omnein renunciatio-
nis confiderationem , fi pater congruam filiac
dotem dederit quain ex officii paterni neceffitate
& legis ac judicis juffu promiferat fecundum. L
capite 19. tfi- de ritu nupt. promiffio ejus & folu-
tio inomentanea eft; nec tamea ideo pofl: patris

-ocr page 411-

t»bitum impedita fuit fupplementi petitio,fi minus
quam legitima in dote effe mortis paternce tem-
pore deprehenderetur, dote iolummodo in le-
gitimam imputanda. l.fiquando 35. §. 1. 2. arg.
I. omnimodo 30. C. h. t. contra vero diminuto
patrimonio dotem retinebat filia quantamcum-
que, a paterna abftinens hereditate, fi modo fal-
va effet cseteris liberis fua legitima. /. ult.ffi. de
dotis collatione. Ut proinde nihil minus in hifce
quam fpei vendits fimilitudo reperiatur. Etquod
filia renunciatione fua fe omni fucceffionis ulte-
rioris jure exuerit, id non ultra verum eft, quam
quatenus falvam habet legitimam, quaineipoft
renunciationenvfalvam eile voiuit ftatutum , re-
nunciationein eia demum confirmans conditione.
Et quia jus Romanum seque, ac hodiernum, le-
gitimse quantitatein aeftimari voluit ex totius pa-
triinonii quantitate illa, quse mortis tempore ap-
parebat juxta antedida: fruftra quisfuerit, fiin
quarftione prsefente quandam prsetendat juris Ra-
mani mutationem; cum id unum mutatum fit, re-
nunciationem, quse jure Romano invalida erat,
effe&um fortiri pofte : neutiquam vero de legiti-
ma quicquam ex eojure inveniatur innovatum;
quin potius nominatim refervatum legitimx libe-
ris tributse jus, dum falva demum legitima re-
nunciatio fupponitur per ftatutum roborata.

53. Quifquis autem legitimam perfequitur,
quin & fruftus a litis conteftatse tempore fimul
confecuturus fit, ne litigatori temerario fuamo-
ra ac fruftratorix- litis protelationes profint, ne-
quaquam dubiurn. Frudtus vero a mortis tem-
pore ufque ad litis conteftatx tempus perceptos
quod attinet, ex juris quidem Romani prihci-
piis idem de legitimse, quod de hereditatis uni-
verfo fruftibus in hereditatis petitione receptum
eft, ftatuendum exiftimo; cum ex ante diftis
plus quam manifeftum fit, legitimam portionis
ab inteftato debita: partem efle , imo velut par-
tem hereditatis quantuin ad coinmoda non per-
peram haberi : adeoque, fi ad legitimse pns-
ftationem conveniatur heres , quibona fide poi-
fedit debitain alteri legitimam, arquum, ut de
extantibus teneatur, & de confumtis bona fide
eatenus, quatenus inde locupletior eft redditus;
fin malse fidei pofteffor fit, de univerfis five ex-
tantibus five confumtis reddendis dicatur ob-
ftri£tus. /. fiedetfi 25. confiuluit. 11.fi. depe-
tit hered. §. etfi inrem. 2. Jnfiit. deofific. judicis.
Eo quod fruftus confiderandi veniunt velut he-
reditatis partes, & ipfo jure hereditas ex fructi-
bus incrementum accipit. /. non efi 9. C. fiamil.
ercific. ( vide latius tit. de pctit. heredit.) Licet
nunc pluribus placeat, legitimse fruftus a mor-
tis tempore omnimododeberi, etiamfi heres ne-
que de legitima folvenda interpellatus fuerit > ne-
que fe legitimse prseftandx noverit debitorem
effe : Peregrinus de fideicommififis art. 3 6. num.
69, Boerius decifi. 3. num. ult. Gratianus dificept.
fiorenfi.cap. <588. D. Soineren dejure noverc. cap.
ii.fitt. 3. ntim. 1. in fine.

395

De inoffic ioso testamento.

54--De augmento hereditatis, quod demum
poft mortem contigit, dubitatum, an& illudle-
gitimaih augeat ac quantitatem ejus ampliorein
efficiat ? Prodefle illud augmentum ad augendam
legitimse quantitatem refie dixeris, quoties aug-
menti caufa jam vivo patre extitit, five legiti-
mse computatio tempore talis augmehti adve-
nientis jam fada fuerit, flve non; nifl tempore
eo, quo legitima computabatur, is, cui ea de-
bita , ulteriori perfecutioni renuncialfet, & ve-
lut mediante tranfaftione fe prxfenti affignatio-
ne contentum fore profeffus eflet, Hujus gene-
ris incrementa varia funt, veluti, fi debitor he-
reditarius mortis quidem tempore folvendo non
fuerit, fedpoftea ad meliorem reverfus fortunam
inceperit idoneus effe: vel debiti vivo teftato-
re contrafti conditio extiterit poft mortem ejus.
/. cum quo 5 <5. aliquis 1 .jfi. adlegem. Fdlcid. aut
jure poftliminii revertantur poft mortem resvi-
vo teftatore per hoftes cnpta\ /, fervi 43 .ff. eod.
tit. ad leg. Falcid. aut delata defuntto hereditas
legatumve, ac necdum adita vel agnita, per
heredem agnofcantur; aut vidoria obtineatur ex
lite, quxjam fueratper defunctuin cxpta ; aut
conditio deficiat fideicommiffi, quo pater circa
res quafdam fuerat fub conditione gravatus. Curn
enim hxc proficiant ^d quartse falcidise augmen-
tum. d. II. Ionge magis ad legitima? incremen-
tum proficere dicendum eft; eo quod longe ma-
jor legitimx, tacita quadam lege naturse debitse,
ac ardtiffimo cognationisvinculo jun£tis praftan-
da:, quain Falcidise, ex fola ratione & lege ci-
vili per quofcunque heredes deducendse, favor
credi debet; Zoefius adPand. h. t. num. 98.99.
Fruftraque inter legirimam acfalcidiamdifterentise
rationem hic ponit diffentiens poft alios Peregri-
nus de fideicommiffis art. 3 6. num. 20. & fieqq.
cum vere nulla fubfit. Nam & legitima & fal-
cidia eft portio per legem data , cafu quo te-
ftator r:on dederit; & ideo invito quoque te-
ftatore detrahenda. Ut proinde non veniat con-
fideranda in legatis voluntas teftatoris , quafi le-
gatariis, ex voluntate teftatoris integra legataper-
cipere debentibus, magis favendum eflet, mi-
nufque falcidise nomine detrahenduin, & ob id
facilius eflet admittendum patrimonii augmen-
tum quo minor fieret legatorum diminutio. Sa-
ne enim voluntatis contra legum di&amen inter-
pofitse, qualis eftlegatorum ultra dodrantem do-
natio , nulla omnino ratio habenda eft, fed magis
omnia fic cenfenda, quafi nulla talis fuiffet h
defunfto voluntas declarata; Nec minus fal-
cidise, quam legitimae, portio certam certi tem-
poris, mortis fcilicet, taxationem habet: & licet
in taxatis ac limitatis fuperveniens ex nova cau-
fa augmentum non profit ; accedens tamen ex
caula , tempus taxationis antecedente, quo mi-
nus augeat, rationem nullarn effe jam fuprapro-
batum eft. Neque fubvertit fententiam noftram,
quod patroni legitima dicatur non augeri aug-
mentis, caufam ante mortem liberti habentibus-
Ddd 2 l.fi

-ocr page 412-

396 • L i b. V. T i t. II.

I. fi patronum 44. §. ult. jf. de bonis libert. Non
enim re&e a legitima patrono data ad eam qua?
fanguinis jure proximiseft debita rationequadam
haturali, argumentum transfertur; cum & in
aliis pluribus illa patronorum legitima diftet ab
ea, quce liberoruin eft, nec iifdem juris regulis
confiftat. Si qua; enim a patre dolo diflipata
lint ac prodigalitate, non confideranda erunt
ac ft in bonis eflent , II de liberoruin legitima
quaeftio flt; contra vero in debita patrono por-
tione fervatur. I. etiam Ji 3. §. ult. Jf. de bonis
libert. neque fic ex jure novo relinquenda pa-
trono legitima inftitutionis titulo, uti quidem in
liberis fieri debere a Juftiniano cautum eft no~
veli. 115. rap. 3. denique Favianas & Calvifia-
nse aftiones accommodata: patrono circa legiti-
mam lasfo; quse tamen liberis non ita datse. Un-
de manifeftum eft, in quibufdam melioris, inqui-
bufdam deterioris conditionis elfe legitimam por-
tionem patroni quam iiberorum ; atque ita a
diverfis haud redte argumenta duci. Alia aug-
m enta quod attin et; q u orum caufa poft mortem
demum teftatoris extitit; ea ad augendam legi-*
tima: portionem non prodeffe verius eft. Si ta-
men poft patris obitum creverint rerum here-
ditariarum pretia , fundi hereditarii ailuvione
audti fuerint, aut fimile quid in ipfis rebus he-
reditariis contigerit, videndum , an hsec incre-
menta interceflerint, poftquam jam ex volun-
tate partium aut judicis officio inita fuerat le-
gitimx ratio , & computatio , an vero ante.
Si enim poft definitam demum legitimse quanti-
tatem, five in pecuniafive in corporibus quibuf-
dam hereditariis seftimatis piseftandam, hujusge- ,
neris incrementa fupervenilfe appareat, nullo mo-
do iegitima: quantitati femel definitae augmen-
tum allatura funt; eo quod per rerum certarum
aut pecunia: affignationem videtur quaedam inita
efle venditionis Ipecies, eo modo , quo & alias in
adjudicationibus inter coheredes fociofve fieri fo-
litis, in quantum is, cui debita erat iegitima,
cuique ex eo capite ipfo jure competebat in rebus
fingulis hereditariis fua portio ( uti mox dicetur)
has c^teris heredibus ad legitimam fblvendam
obligatis vendidifle cenfetur, & pretium earum
accepilfe, quando pecuniam pro legitimafibiaf-
fignari paftus eft; vel viciffim res quafdam he-
reditarias ab heredibus einiffe, quando certis re-
bus heredifariis fibi pro legitima datis dimiflus
eft eo modo, quo id edam in omnibus interco-
heredes fociofve aut confines adjudicationibus
fadtis locurn habet : principiis vero jurisconve-
niens eft, omnem rerum venditarum alluvio-
nem, pretii augmentum, ac commoda aliaem-
tori cedere, pretio femel re£te conftituto propter
haec nullatenus augendo,. ut dicetur tit.deperic.
& commod. rci vend. Sed fi acciderint ha:c re-
rum augmenta ante initum legitima: calculum
& affignationem, etiam ad legitima: quantita-
tem augendam profutura, non dubitem, De-
betur namque legitima Iiberis ipfo jure non in
pecunia numerata aut certis quibufdam rebus,
fed in ipfis corporibus hereditariis finguiis pro
rata , arg. l.pen. C.b.t. novell. iS.prtefat. in fi~
ne & cap. 1. in verbis triuncium , fiexuncium,
quadriuncium. fic ut, pro quota parte percipere
debentbonorum quantitatem iegitimse titulo, pro
ea etiam rerum hereditariarum domini cenfean-
tur. arg. /. lineam 26. Jfi. ad leg. Falcid. Cui
confequens eft , ut & ex alluvione, & ex rerum
pretiis au&is, tanquain pro parte domini, fuam
partem ferant. Peregrinus de fideicommififis artic.
3 6. num. 26. 27. 29. Licet enim verum fit, non
precife rerum fingularum partem legitimse titu-
lo aflignandam efle, fed magis aut mutua con-
ventione aut judicis arbitrio in certis rebus vel
quantitate pecuniaria legitimam conftituiautte-
ffemento paterno-dari, fic ut nec legitimam de-
bens fuo arbitratu folvere eam, nec petitionem
ejus habens eandem fuo arbitrio deducere pof-
fit Graffus. §. legitima. qiueft. 17. Peregrinus
de fideicommififis art. 3 6. num. 2 8. Refponfa
JCtor. Holl. part. 4. confil. 21 o. verfi. ten twe-
den. Menochius de arbitrar. jud. lib. 2. cent. 2.
cafiu 163. Berlichius decifi. 280. num. 11. &
fieqq. id tamen non impedit, quo minus ipfo
jure fingulis ex rebus hereditariis portio legiti-
ma debita fit; eo modo quo & heredes plures
ipfo jure rerum fingularum hereditariarum pro
rata domini funt, & tarnen adjudicatione rerum*
noh fatis apte dividendarum, tandem a commu-
nione folent abire.

55. Quae de augmentisfervandadiximus,eadem
& in decrementis eodem modo obtinere fuadet
vulgata regula, fecundum quam pericula & in-
commoda rei cujufque eum fequi debent, quem
commoda fequuntur. l.fiecundum iq_tJf. deregut..
juris. §. quum autem 3. Jnfiit. de emt. vendit. §.
illud 3. Jnfiit. de fiocietate. atque adeo per de-
fundum five ex contractu five ex legato five
ex fideicommiflo debita fub conditione, eadem
poft mortem demum debitoris exiftente , mi-
norem efficient legitimse quantitatein , quia
caufa diminutionis vivo teftatore extitit. arg. /.
in quantitate 73. 1. 2. 3. fifi. ad leg. fialcid.
Contra vero poft mortem & initum legitimas
calculum ac quantitatis definitionem contingens
diminutio a:ftimationis rerum hereditarum, aut
edacitate, chafmate, mortalitate, aliove cafu fu-
perveniens earum decrementum aut interitus,
non minuet legitimam femel a:ftimatione & ad-
judicatione rerum vel pecunise, aut tranfaftione,
conftitutam : quse tatnen diminutio aut interitus
fi accidiffet ante fadtani iegitima: computationem
& adjudicationem, etiain legitimse imniinutio-
nem poft fe traheret, fi modo culpa defit ejus,
quiad iegitimse prseftationem ^ obftriftus eft: ea
enirn apparente, dum fortfc neglexit pretio ma-
jore diftrahere res promercales, aut agrum here-
ditarium munire adverfus edacitatem fluminis, aut
ad avertendam ruinam aedes fulcire , folum ne-
gligentein, non vero legitimse perfequendse jus

-ocr page 413-

habenteln, hasC patrimonii diminutio effet grava-
vatura. Peregrinus de fideicommiffis. d. art. 3 6.
num. 33. Neque quicquam hic in contrarium
inovet, quod hujufmodi decrementapatriinonii
nullam iti falcidiae detradtione & computatione in-
eunda mutationem faciant. d. I. in quant\tate 7 3.
ffi. adleg. Falcid. peit. Irifi. eod.tit. cum alia
hac in parte falcidia: quatn legitims ratio llt.
Quod enim in Falcidia fuperveniens illa dirni-
nutio non confideretur , ld inde eff , quia in
omnein eventum ea diminutio heredi nequit
damnoih effe , ut inquitJCtus, dum ei liberum
eft, non adire hereditatem : quo fiet, ut ne-
ceffe ilt legatariis, ne deftituto teftamento nihil
confeqUantur, cum herede in portionem legato-
rum pacifci. d. I. 73. in fine pr. d. §. pen. Infi.
adkgem Falcid. Curn ex adverfo nunquam is,
cui legitima debita, metu teftamenti deftituen-
di moveretur ad pa&ionem in partem cum here-
de inftituto ineundain; quippe non aliud votis
magis exoptare vaiens, quam ut, herede here-
ditatem fibi teftamento deiatam repudiante , ipfe
jure fucceffionis ab inteftato munitus, deftituto
teftamento, ex affe aut faltem portione integra
ab inteftato debita heres fiat.

5 6. Licet autem in legitimse caiculo ineundo
dixerimus fpe£tandam eile patrimonii quantita-
tem, quas mortis tempore invenitur ; varia ta-
men funt, qu£ priUs inde deducenda veniunt,
eo habenda loco',' quafinunquam fuiffent inde-
fundi fubftantia. Ne quid enim dicam de fu-
neris impenfis & sere aiieno prius inde exfol-
vendo. I. Papinianus 8. §. qUdrta p.ffi. h.t. de-
ducendainfuper ,qu£cunque defundus tanquam
fiduciarius poffedit, & ex fideicommiffo refti-
tuere rogatus eft :. quippe quse etiam merito x-
ris alieni jure cenfenda furit, neque ad gravati
heredes tranfeunt, neque exiftente fideicommif-
fi cafu inbonis fiduciarii ampliuscomputari pof-
funt, fed magis a fiduciarii morte bonis fidei-
commiffarii annumeranda : quippe quse fidei-
commiffarius non a£tione tanturn perfonali ex
teftamento perfequi, fed & rei vindicatione pe-
tere poteft ; ut proinde nor* jUre ex his, quse
teftatoris in patrimonio norii funt , nec ad here-
des abinteftato tfanfmittuntur , deduceretur le-
gitima, portio illa debitsc ab inteftato portionis.
l.ult. §. 2.3 . C. communia de legatis. Eoquefa-
cit, quod nec in falcidise quarititate definienda
reftituendse ex fideicommiifi cauia res corifide-
rantur, ut defundti propria:, fed potius tariquam
extra patrimonii maffam pofitx , & seris alieni
loco. /. irritum 8. C. ad leg. Fdlcid. Berlichius
part. 3. conchtfi 11. num. 19. 20. Schraderus de
fieudis part. 7. cap. 5. num. 5 2.

57. Qpod fpe&at res jure primbgeniturse na-
tu majori foli cedentes, five allodiales five feu-
dalel; nec eas ad conftituendum boriorum cu-
mulum confiderandas effe, nec legitimam inde
deberi, comniunius receptum eft. Nam cum
nullus prseter primogenitum jus fuccedendi in
ea habeat, & legitima jus fuccedendi ab intsfta-
to fupponat, tanquam portio portionis ab intefta-
todebitaj, abfurdum videri poilet, ex bonis ii-
lis augeri iegitima? quantitatein, a quarum fuc-
ceifione in totum remotus eft is, de cujus legiti-
ma quseftio eft. Et ut de feudis paulo plenior
fiat difcuifio , haud diftinguenduin exiftimo,
utrum novum fuerit feudum an antiquum; &,
fi novum , utrum emtum, an fine pretii inter-
ventu ex Iiberalitate quaefitum defundo. Quam-
vis enim pretio ioluto diminutum videri pofiit
defundi patrimonium, quia tamen mortis tem-
pore fpeftanda eft patrimonii quantitas , ne-
que tunc pretium illud in bonis eft , neque res
feudalis in pretii locum ita fuccedit , ut pretii
ipfius naturam indueret ac quaiitatem , fed fuo
jure proprio, per dominum direftum prima con-
ftitutione circumfcripto, coniiftit; neque pater
impeditur fuam fubftantiam duin vivit diminue-
re, eaque ratione eificere , ut minor mortis
tempore legitimse fit quantitas, prarfertim , fi
bona fide, fine fraudandorutn liberorum propo-
fito , id egerit; confequens eft , ut neque pre-
tii quod tempore mortis nufpiam apparet, ne-
que feudi ipfius emti ( a cujus fucceifione remo-
tifunt, primogenito excepto , reliqui) ratio in
calculo bonorum & legitimse ineundo habeatur.
Schraderus de fieudis part. 7. cap, 5. num. 46. &
fieqq. Fachineus controverfilih. 4. cap. 23. Pe-
trus Bort de fieudis Holl. part. 5. tit. 3. cap. 2.
regula 4. Petrus Heygiuspart. 1. quaft. 2 5. Joa-
chimus a Beuft ad /. admonendi 31, jf- dejurejtt-
rando ntim. 874. qttcefi. an ex feudo novo a pa-
tre emto, filiabus debeatur kgitima. Neque mo-
vet, quod defunftus emeris feudum , jure pri-
mogeniturje deinceps deferendum, videri poffet
donationem pretii filio primogenito feciffe, quo
fundamento diiftntit de feudis emtis poft Hart-
mannum Piftoris, Thomingium dccifi. 2. & alios
Berlichius part. 3. conclufi. 11. nttm. 30. Gratis
namque fingitur hac cafu donatio pretii, quod
non ad filium , fed venditorem pervenit: gratis
affumitur, patremfeudum fibicomparantem vo-
luiffe liberalitatem quandam inter vivos in primo-
geniturii exercere, dum incertum prorfus, an
unquai'ri iile, qui emtibriis tempore priinogeni-
tus eft, parenti fuperftes fit futurus, & feudi
fucceffor. Secf & fi ha:c maxime darentur uni-
verfa , tamen nec ideo fequeretur , donata iila
collationi poft morteiri obnbiia' elfe, aut patri-
rnonii quantitati ad legititriam definiendam an-
numeranda, utpatebitex mox dicendis.

5 8. Si tamen ftatuto vel confuetudine indu-
£tum fuerit, feudi novi emti primogenito ceffu-
ri pretium per eundem primogenitum fratribus
cseteris conferendum effe (de quo nos pleniusad
tit. de collationibus ) dubitatio nuila fupereffepo-
teft, quin pretium illud ad augendam legitimse
quantitatem fit profuturum. Conftat namque,
ea quse conferenda funt, fic patrimonio defun-
£ti copulari, ac fi ipfo mortis tempore fuiifent
Ddd 3 natu-

397

DE INOFFICIOSO T£STAM£NTO.

-ocr page 414-

398 • L i b. V. T i t. II.

naturaliter in ejus dominio, & in res collatas
«quale fucceffionis jus liberis omnibus efle quse-
litum ;j quibus confentaneum eft , ut legitimse
jure partem quandam ex eo ferant pretio collato,
ex quo virilem tuliftent ab inteftato portionem.
Petrus Bort de fcudis IlalUnd. part. 5. tit. 3. cap.
2. reguld 4. num. 27. prasfertim, cum & quce-
vis alia collationi obnoxia, & ita inter cohere -
des dividenda, etiam ad legitima* augmentum
proficiant. Papon. lib. 20. tit.j. arrefl. 1 o. Sive
is, qui conferre debet, hereditatem adeat&ita
conferat, ftve non adeat , & ita nec conferat,
five denique ipfr remiffa nominatim fuerit pa-
terno tcftamento conferendi obligatio. Nam
etfi repudiet, dote aliifque perceptis contentus ,
aut etiam a collatione liber fit ex remiffione pater-
na, & ita non videantur illa patrimonio paterno
adnumeranda effe, tanquam qux naturaliter a pa-
trimonio patris recefferant, & ceffante collatio-
nis neceffitate nunquam cum eo iterum funtcon-
folidanda. arg. /. idt.jf. dcdotis collatione. tamen,
cum fupra di£tum fuerit, eos qui dote vel legi-
tima inter vivos accepta de ccetero renunciarunt
hereditati paternse, fic confiderari ac fi fucceffif-
fent, ac partem facere in minuenda reliquorum
legitima, fas eft ut & per eos percepta patri-
monio paterno in computanda legitima fic ad-
nuinerentur, quali re ipfa collationem feciffent &
fucceffiffent. Papon. d. lib. 20. arreft. 7. Nedi-
cam, malitiis & coliufionibus ad fraudandain le-
gitimx quantitatem. viain apertum iri , ft ob
collationis remiffionem, aut hereditatis repudia-
tionem ceffante naturaliter collatione, minuscre-
deretur in patriinonio effe, & ita minus legiti-
ms noinine deduceretur fiftis repudiationibus
& collationum remiffionibus facile fabricandis.

59- Quiⁿ i^mo j f¹ feuda antiqua , quorum
nomine collationem non effe faciendam manife-
ftum eft, defierintejus effe conditionis, utpri-
mogenito cedant, dum pater liberam teftandi
de feudo antiquo facultatem a diredo feudi do-
mino impetravit, & ita vel teftamento illud inter
liberos diviht,vel uni ex liberis five maximo natu
five natu minoribus aut flliabus aut etiam pror-
fus extraneo reliquit, non dubitandum putem,
quin feudi faltem asftimatio paterno patrimonio
cumulanda iit, ut legitimx quantitas inde prx-
ftetur. Cum enim per obtentam teftandi licen-
tiam & fubfecutain difpofitionem evanuerit omne
jus primogeniturx, quod unum iinpedimento
erat, quo ininus feudum in bonis paternis ad
iegitimamdefiniendam computaretur, & non ex
beneficio autvoluntate domini diredi, vel pro-
videntia juris feudalis , aut pa&ione primi ac-
quirentis, fed mera patris teftantis liberalitate
tanquam res ejus propria deferatur , atque ita ha-
denus feudum redaftum fit ad inftar allodia-
lium ; ratio nulla videtur , cur non etiam ad
exemplum cxterorum allodialium paternam au-
geret fubftantiam in legitimx quantitate definien-
da. Quod etiam haud leviter ex eo firmatur,
quod placuit interpretibus, ex feudis heredita-
riis feu earum xftimatione legitimam deberi, noti
alia de caufa, quam quia ifta fe habent, ut cae-
rera hereditaria ultimi poffefforis bona, & herc-
dibus quibufcunque cedere poftunt : uti poft
Bartolum & alios defendit Fachineus controverf.
hb. 4. cap. 23. verf. fecunda conclufio. Jul. Cla-
rus §. feudum. qucejl. 46. Et licet Beriichius curn
aliis exiftimet, in cafu, quo pater ex confenfu
domini diredti feudum donaverat fecundo ge-
nito, folum primogenitum, tanquam folum in
eo feudo jus ab inteftato fuccedendi habentem,
legitimam id eft trientem ex jeftimatione feudi
fecundo genito donati percepturum effe ; non
item cxteros filios natu minores, quafi jure fuc-
.ceffionis inteftatx deftitutos prafticab. concluf.
part. 3. concluf.11. num. 28. & 29. & hxc ipfa
quoque de feudis Hollandis tradantur a Petro
Bort de fcudis Holl. part. 5. tit. 3. cap. 2. regu-
la 4. num. 15.& feqq. ifta tamen fententia tum
demum admittenda videtur, cum non libera te-
ftandi facultas per dominum dire&um concefta
eft, fed nominatim in donationem feudi certx
perfonae, puta fecundo geniti, intuitu confen-
fus accommodatus eft; quippe quo cafu feu-
dum non itapleno allodialium jure cenferi poteft,
nec difpofitionis paternx liberalitate ac benefi-
cio in liberos omnes conferri : nam fi (uti
nunc in Hollandia & aliis lpcis) iibera teftandi
facultas detur, per quam vel liberis vel extraneis
relinqui poteft, feudalia haftenus induere allo-
dialium naturam ac conditionem , & per difpo-
fitionem teftamentariam in rem & fubftantiam
teftatoris redigi, teftatur Petrus Bort, de fcu-
dis Ilolland. part. "5. tit. 2. cap. 1. num. 23. &:
tit. 3. cap. 2. regula 4. nttm. 3. firmumque circa
feuda Hollandica, & alia fimili jure regenda,
argumentum eft, quod teftamento paterno lega-
ta liberis feuda, ei, cui legata funt,licet ipfi na-
tumaximo, imputanda.funtin legitimam, per-
inde ac fi res alia quxcunque allodialis legata ef.
fet, ut ipfe Bort d. part. 5. tit. 3. cap. 2. regu-
la 4. ntrn.2. Si enim imputentur tunc feudain
legitimam ei, cui legatafunt, aliterfieri non po-
teft, quin quanto minus legitimse nomine ex
patrimonio paterno deducit filius ob feudumipfi
legatum in legitimam imputatum , tanto major
fuperfit patriinonii quantitas cseteris liberis ex
teftamento vel etiam ab inteftato ceffura ( pofi-
to quod pater voluerit unius filii intuitu tefta-
tus, reliquorum refpeduinteftatus mori, uti po-
teft) cui confequens eft, ut & debita ex tali
portione legitima debeat pro rata augmentum
habere.

<foGeterum, quod nequeHollandica neque Gel-
rica pluriumque locorum aliorum feud$ in patri-
inonio defundi & inteftati computentur, id in-
de eft, quia, licet in multis noftratia feuda, efiam
hereditaria nobis difta, curn feudis hereditariis
vulgoper interpretes feudales appellatis, magnam
habeant affinitatem , non tamen in omnibus;

fcd

-ocr page 415-

fed plures fuperfint differentise, uti nos latius di-
ceinus in materia feudali , & obfervat Petrus
Bort dc feudis Holland. part. 5. tit. 3. cap.io.
mtejl. 6. num. 35. & d. part. 5. tit. 3. cap. 2. re-
gulce 4. nutn. 6. 7. Ultrajeftinis tamen magis pla-
cuit, non attentis hifce diffrrentiis, quantum
ad hanc quceftionem attinet, fua feuda & em-
phyteufes, etiam jure primogenitura: ad exem-
plum feudorum devolventes, cenfereexjure de-
feudis mere hereditariis vulgo recepto ; adeoque
& emphyteuticaria & feudalia pra:dia, licetpri-
mogenito jure intefhti cedentia, imo omnia jure
primogeniturx natu majori obvenientia, seftima-
ri volunt, & xftimationem patrimonii paterni
adjiciunt cumulo, atque ita demum legitimse
calculum ftibducunL Petrus Bort defeudisHol-
iandice part. 5. tit. 3. cap. 2. regulcc 4.. num. 29.
Waftenaar pracltji^ judicieel cap. 11. num. I14.
Refponfa JCtor. Holland. part. 3. vol. 2.conftl.
334. num. 1. adde de mobilibus Carpzovium dc-
fin. for. part. 3. confiit. 11. Berlichiuin part. 3.
conclufione. 17. An vero illud , quod de bonis
emphyteuticariis in folo Ultrajetfino obtinere
diximus, ut connumerentur, antequam fiat le-
gitimse determinatio , etiam locum habeat cum
non de Hberorum , fed parentum legitima quse-
ftioeft, merito dubites , propter ea quse judica-
ta narrantur apud Rodenburch de jure conjugum
in trati.preeliminari defiatut. divcrfitate tit. 3. cap.

1. parte priore ttum. 5. in ftne pag. mihi 135.

61. Expofituin hadtenus, qusenam patrimo-

nio annumeranda fint ut inde iegitimae portio-
nis quantitas definiatur. Proximum eft , utex-
cutiatur , qusenam in ipfam legitimam veniant
imputanda. Qua de re regulam non improbabi-
liter tradi pofte puto , ea omnia in legitimam
imputanda effe, quse collationis neceffitati funt
obnoxia. arg. /. illtid fine 20. pr. C: de collatio-
ne. I. quoniam novclla. 29. C. h. t. Deckherus lib.

2. dijfiert. 6. num. 11. l ontanella depaffis dotal.
claufi. 4. glojfi 1. num. 48. Berlichius decifi. 246.
Quod & naturalis ratio didat : fi enim legitima
ex patrimonio paterno debita fit, & collatio fa-
ciat, ita collata patrimonio adjungi paterno, ac
fi nunquam ab eo receflilfent, & unicam cum
eo jun<5ta conftituant maflam, deinceps inter
liberos scqualiter, aut fecundum paternum elo-
gium dividendam ; non poteft fieri, quin con-
ferenda etiam in legitimam veniant imputanda;
quafi compenfatione fada melius fuerit, non
conferre, quam collatum repetere. - arg. /. ideo.
Z-ff.de compenfiat. prsefertiin, cum & collatio
non tantum fiat re ipfa inferendo accepta, fed
&ftanto minus ex hereditate deducendo. Et hsec
ufque adeo vera , ut & nepotes > prsemortuo
parente fuccedentes avo , pati debeant, in le-
gitimam fibi imputari ea, quse parens interme-
dius , fi fuperftes fuiffet, debuiffet conferre;
five heredes fuerint parenti intermedio, five non;
five cuin patruis fuis concurrant, five foli avo
fuccedant. arg. /. illam 19. C. de collation. cum
omni cafu nepotes , uti avo per patrem Conjun-
guntur, ita ex capite patris ac jure reprsefenta»
tionis ad avitam veniant hereditatem ; neccafus
mortalitatis parentis intermedii nocere debeat re-
liquis liberis fimul avo fuccedentibus ; quibus
tamen noceret, fi nepotum legitimse non im-
putaretur, quod parentuin intermediorum legi-
tims fuiffet imputandum , fi vixiffent. Quibus
adde, sequum non efie, ut melioris eOent con-
ditionis illi, qui in alioruin prsemortuorum lo-
cum fubintrant, quam fuiflent hi, quorum io-
cum obtinent ac perfonam reprsefentant. }oii.
Papon. lib. 20. tit. 1. arreft. 22. Ant. Faber. Cod.
hb. 2. tit. 3. defin. 16. 17. 18. Chriftineus -vol.
4. decifi 2. num. 7. Deckherus lib. 2. diffcrt. (n
num. 11. fteqq. Abr. a Welel de connttb. bonor.
fociet. trati. 2. cap. 6. num. 145. & feqq. Refp;
Jurifc. Holl. part. 5. cottfil. 257. pag. 774. 775.
vide diftinguentes, fed minus retie , Berlichium
d.eafi. 246. Graflum §. legitima qticcfi. 23. nttm.
6. & fieqq. Ant. Theftaurum decifi 237. His
conveniens eft, & dotes & propter nuptias do-
nationes conceflas ab eo, ex cujus bonis legi^
tima debita, imputari oportere. arg. auth. cx te-
fiamento & l. 4.5.7.12.17. C. de collationibus.
d. I. quontam novella. 29. C. h. t. Andr. Gai).
lib.z. obfierv. 91. num. 5. 6. Ant. Faber. Ccd.
Itb. 3. ttt. 19. defin. 31. Peregrinus de fideicom-
tniffis art. 56. num. 31.32. Ant. Theflaurus dc-
cifi. 237. mum. 1. Grotius manuduft. adjurifiprud.
Holl. lib. 2. cap. 18. num. 18. idemque demili-
tia emtafilio dicendum efl. /. omnimodo 30.
ult. C. h. t. & de cseteris lebus quam plurimis , de
quarum collatione prolixa difputatio eft, idem
judicium efle debet , quoties collationis neceffi-
tatem in iis locum invenire rationes juris legef-
que diftant, de quibus videndum tit. de colla-
tionibus.

62. Non tamen imputandain legitimam, quar
parens binubus ultra filialem portionem relique-
rat fecundse conjugi, quseque ob id , velut contra
legem data , eidem ademta cefterunt thori prioris
liberis, juxta /. hac edittali <5. C. dcfecund. nupt. &
novell. 22,cap. 27. eo quod d. I. 6. & falvain li-
beris vult efle legitimain , & concedit beneficiuin
detrahendi id, quod fupra partem filialem con-
jugi fecundaerelidum fuit. Primo ergo legitimam
fingulis prioris matrimonii liberis falvam effe ne*
cefle eft; tum deinde fupra legitimam id cedit
iis, quod in pcenam fecundarum nuptiarum no-
vercse vel vitrico fecundum legem erat adimen-
dum. Cravetta cbnfil. 194; Fachineus conlro*
verfi. lib. 3. cap. 70. D. Joh. a Someren, dejnre
novercar. cap. 1 i.fiefi. 2.num. 5. Similiter in le-
gitimam non imputanda feuda & alia jure pri-
mogeniturse natu maximo cedentia, idque iif-
dem ex fundamentis, ex quibus ea non augere
paternum patrimoniuin ad conftituendam legiti-
mse quantitatem , fupra monuimus : excepto
folo Ultrajeftino, ubi placuit, illa quoque le-
gitimce imputandaefle : excepto quoque in Hol-

lan*

399

D E INO FF IC IOSQ, TESTAM EN TO.

-ocr page 416-

400 • L i b. V. T i t. II.

landia alibique cafu, quo feudi novi emti pre-
tium fratribus cseteris eft conferendum, eo quod
tunc verum eft, efteftu infpefto natu maximum
feuda & fimilia jure praecipui non poifidere : ex-
cepto denique cafu, quo feudum antiquum na-
tu maximo vel fecundo aut tertio genito fiiio
acquifitum eft non ex jure fucceifionis feudaiis
inteftata!, fed ex difpolitione patris teftamenta-
ria ex confenfu domini fuperioris fadta ; eo quod
tunc fucceifionis intuitu aliodialiuin aut feudo-
rum hereditariorum naturam ac conditionemvi-
dentur induifte. Adde fuperius dicta, & Juiium
CJarum. feudum queejl. 46. Petrum Bort.
de feudis Holland.part. 5. tit. 3. eap. 2. regula 4.
num. 1.2. Neoftadium de feudis Holland. eap.
6. num. 11. Paulum Voet ad§. ult. Infiit. h. t.
mm. idt. in med. An autem legata aut pradega-
ta reliftaei, qui iegitimse petendse jushabet, in
legitimam imputanda fint, in fequentibus, ubi
de adione ad fupplementum tra&atur, mani-
feftum fiet.

6 3. Modum relinquendi iegitimam quod atti-
net, obfervandum anteomnia, liberam eam efte
oportere ab omni onere, fic ut neque ex conditio-
ne aliqua fufpendi, neque gravari fideicommiflo
poflit, neque ufufruttu legitimse defraudari ii-
li, quibus ea debita; nulla denique diiatio, nul-
lus modus addi, quo gravamen videretur legiti-
mse impofitum, aut diminutio ejus fadta. Quod
fi vel conditionibus vel dilationibus aut aiiqua
difpofitione, moram aut modum aut aliudgrava-
men introducente, imminutum eife videatur ie-
gitimae plenum jus, gravamen omne pro non
icripto & irrito liabendum eft, & ita tolien-
dum , quafi nihii corum teftamento additum ef-
fet, idque quantum ad ipfam portionem legiti-
mam, non quantum ad alia , quse fupra legiti-
mam inveniuntur data. I. omnimodo 30. pr. I.
quoniam 32. C.h.t. auth. noviffima C.h.t. 710-
uell. 18. eap. 3. Gomezius variar.refol. tom. 1.
cap. 11. num. 27.28. refponfa. JCtor. HoiJ.
part. 1. confil. 35. & 265. infine. Andr. Gayl.
lih.2. ohfierv. 119. Cliriitineus ad Mechlinienfes
tit. 16. art. 26. num. 11. Grodus manuduU. ad
jurijprud. Holl. lih. 2. cap. 18. num. 15.16. 17.
Nifi tarnen bona mente onus aliquod iegitimse
impofitum appareat : quibus enim in cafibus ra-
tam effe exheredationem bona mente faftam, fu-
pra traditum ; iifdem quin & gravamen impo-
ni legitimse poflit, non dubitandum. Groene-
wegen. ad. l.filius 25. C. h. t. Neque his, quse
de legitima fideicommiflo non oneranda dixi,
repugnat. l.fipaterpuellce 12. C.h.t. quse reci-
proco fideicommiffo legitimam gravari poflein-
nuit." Licet enim non defint, qui in univerfum
in fideicommiJfo tali reciproco exceptionem ad-
mittunt; licet aiii cafum fingularem d. I. 12.
comprehendi arbitrentur, quia non perpetuum,
fedtemporale tanturn fideicommiflum , ufque ad
vicefimum quintum setatis annum fefe exten-
dei:s, a parente eft impofitum. Deckherus lib.

1. diffiertat. 14. num. 22. re<5tius tamen fentire vi-
dentur , qui d. I. 12. per Juftinianum abroga-
tam putant, fic ut ne in terminis quidem d. ie-
gis duodecimse gravamen jurenovofubfiftat, im-*
probatoin univerfum onere quocunque d. 1.30.
3 2. C. h. t. Nec eft , quod quis hic juris ve-
teris emendatioqem admittere 'reformidet; curn d.
lex duodecima etiam alia fui parte mutationem
paffa fit per. d. I. 32. fupponit enim , gravami-
ne legitimse impofito, querelam inofficiofi dan-
dam elfe, quse uti in ipfa fa<5ti fpecie Jegis duo-
decimse calumniofa imperatori videbatur, inaliis
cafibus cenferi debebat jure movenda : cum ta-
men propter impofitum legitima? onus quodcun-
que jure pofteriori fupervacua fuerit inofficiofi
accufatio; dum pro non fcriptis fuerunt habi-
ta, qusecunque legitimse gravamen redolebant.
d.l. 32. C. h. t.

<54. Quod fi liberos in proprietate nuda ex
afie inftitutos concipiamus, uxori vero omnium
bonorum ufumfru&um reJi<5tum efle; liberiqui-
dern omniurn bonorum proprietatem fibi habe-
bunt, fecundum defun<5ti parentis judiciuin, fed
tamen infuper legitimae ufumfruftum jure fibi
vindicabunt, quippe fibi teftamento contra le-
ges ademtum: & vice verfa fi omnium bonorum
ufusfru<5tus liberis datus fit, proprietas in uni-
verfum aliis, falvam nihilominus habituri funt
legitima? ipfius proprietatem. D. Someren dejure
novercarum cap. 11. fieff. 3. num. 1. circa fin.
llefponfa JCtor. Holl.part. 3. vol. 2. confil. 134.
n. 1. & part. 1. confil. 57. qucefi. 6. Sande decifi.
Frific. lib. 4. tit. 7. defin. 1. 2. Leeuwen cenfiur.
part. 1. lib. 3. cap. 4. num. 17. in fine. Gomezius
variar. refiol. tom. 1. cap. 11. num. 26. Andr. Gayl
lib. 2. obfierv. 144. num. 1. Carpzovius defin.fio-
renfipart. 3. confi. 12. defin. 7. Nifi teftamento
nominatim eledio concefla fuerit, intra certum
temporis fpatium declaranda, utrum fola omnium
rerum proprietate vel etiam folo omniurn bono-
rum ufufru<5tu contenti elle velint, an plenam
legitimam proprietatis ac ufusfruftus jureex he-
reditate defun<5ti fibi arrogare : quo fa<5to, five
nudarn proprietatem eligendam putaverint, five
ufuinfru<5tum aut quid fimilefibi propofitum, five
iis repudiatis ad legitimam venire maluerint, ele-
<5tione fua perfecutionis ufterioris jure deftituti
funt : cum non pofllt inofficiofum dici tefta-
mentum, ex quo quis habuit legitimx confe-
quendse poteftatem; neque videri poffit in frau-
dem legitimse conceptum teftatoris prseceptum,
qui, eo etiam fpreto, voluit falvam nihiiomi-
nus efle legitimam. Siveenim legitimam filius
elegerit, habet quod leges prseftari jufferunt,
five totain elegerit hereditatem cum pleno fi-
deicommiffi onere, velnudain proprietatem, vel
nudum ufumfru<5tum, per ipfum ftetit, quominus
ex teftamento haberet, quod ei leges dari ju-
bent. Ut proinde non de teftatOris iniquitate
aut pietate negleda , fed magis de fe queri fibi-
que imputare debeat. arg. /. plane fifihum 94.

-ocr page 417-

De indfficios

fi ctti Stichus 2. fl.de legatis i. Surdus decif
21. num. 20. Peregrinus dc fideicommijf. art. 3 6.
num. 96. in med. Menochius lihr. 4. prafiumt.
196. num. 23. Parens p. mem. Paulus Voet
ad §. tdt. Infiit h. t. num. ult.ficre in finc. Diflent.
Sande dectfi. Frific. lihr. 4. tit. 7. defi. 2. in fine.
Neccontranum inferripoteft ex l. Sejus & Age-
riuS2~].ff. adleg. Faicid. quail nulia eftet omnis
teftatoris voluntas fraudanda: portionis legitima:
gratia interpofita : cuin , ut jam obfervatum,
in eleftione quam teftator in cafu noftro tefta-
mento dedit, nulla fraudatio legitimse, fed po-
tius exprefla ejus conceflio contineatur.

<5j. Simili modo apud nos infrequens non
eft, ut parentes fibi invicem omnium bonorum
ufumfruttum legent, cum onere alendi liberos,
donec ad legitimam setatem pervenerint: quo
cafu interiin quidem nullus legitima: ufusfruftus
peti poteft, qtiippe cum alimentis ad legitimam
ufque setatein pra:ftandis compenfandus ; fed
adimpleta setate legitima , refte petitur a liberis
debita legibus portio , ab omni ufusfruftus one-
re libera. arg. d. nov. 1 8. cap. 3. Andr. Gayl libr.
2. obfierv. 144.num. 1, Sim. vanLeemven cen-
fur. for. part. 1. libr. 3. cap. 4. num. 20. in med.
lleiponf. JCtor. Holl. part. 2. confil. 227. Adde
part. 4. confil. 27 6.

66. Secundo legitimam inftitutionis titulo re-
linqui debere Juftiniano placuit; nec fuflicere,
quod per donationem, vel legatum , vel fldei-
commiflum , vel alium quemcunque modum
portio data fuerit legibus debita. novcll. 115.
cap. 3. inpr. tum, quia honoratior eft inftitu-
tionis, quam iegatititulus. /. filium 5. §.fed&
fi 6. jfi.de legatis prcefiand. contra tab. bon. pojjcjfi.
petita. tum quia pinguior, dum jure accrefcen-
di ad totain hereditatem pervenire poteft titulo
inftitutionis, licet ad rem minimam, vocatus;
cum contra legati donationifve jure legitimam
percipiens nunquam jureaccrefcendi totiuspoflit
hereditatis compos fieri. /. 1. §. fiex fiundo /\.jfi.
de hered. infittuend. Quod an etiamnum hodie
apud nos obtineat , varia pragmaticorum fen-
tentia eft ; inftitutionis tituium requirit Neo-
ftadius. Curice Holiand. decifi. 17. fufficere alium
quemcunque , videtur cenfere Hugo Grotius
manudufl. adjurijprud. Holl. libr.2. cap. 18, num.
18. Parens p. inem. Paulus Voet ad §. ult. In-
ftit. h. t. num. ult. in med. ibiquc plures DD. citati.
Nec exiguus hujus controverfise ufus eft: nam
fi folo inftitutionis titulo relinqui debeat, eo ne-
glefto , querelsc locus erit, liberique ab intefta-
to heredes, fed vi claufulse codicillaris fideicom-
milfo gravati, legitimam fimul & Trebellianicam
habebunt falvam. Sin titulus legati fufficeret,
aliufve fimilis , non nifi ad fupplementum legi-
tima? fupereflet a£tio ei, cui alio quarn inftitu-
tionis jure minus quain legitima datum eifet.
Cseterum diftin£tionis ope non inepte hoc
componi pofte diflidium exiftimo ; ita ut que-
rela; quidem iocus fit relinquendus, non tan-
o t e s t a m e n t o . 401

tum, cum prseteriti in univerfuin aut exheredati
funt liberi, fed & cuin innpliciter legati titulo
ipfis res certa aut certa quantitas pecuniaria re-
lifta eft , nec expreifum , iegitimcc loco Jisec
data efle, quo de cafu concepta Neoftadii deci-
iio fuperius memorata deciina feptitna. Si vero
declaratum teftamento inveniatur , rem aut
quantitatem legati titulo coilatam legitima: loco
ac vice dari , aut alia occurrant his a:quipo!len-
tia, ceifatura videtur querela, & ad fupplemen-
tum tantum agi pote-rit, etiamfi verba defuerint
heredis inftiturionempalam prsefe ferentia ; quafi
in libcris legitiinse mentioni adjedtum lcgandi
verbum pro inftitutione habenduin iit, ne alio-
quin verbis magis quam rebus jura videantur
fcripta efle. Hugo Grotius d. libr. 2. cap. 18.
num. 18. Refponf. JCtor. Holland. part. 1. can-
jil. 13. &conjil. 158. & confil. 265. part.2.
confil. 4. &part. 5. confi. 44.

6~j. Eit autein hscc aftio ad fupplcmentum
perfonalis ftrifti juris, fciiicet condidio ex /. 3 o.
C. h.t. qua: non ipfis tantum legitimse petendse
jure munitis accommodata eft , fed & heredibus
eorum quibufcunque , etiainfi prarparata non
fuerit per defun&um hxc a£tio , nec capta mo-
veri, nec defunctus agnoverit legitimam fibi in
rebuscertis, fed rion fufficientibus, teftamento
aflignatam : five enim legitimam ex fententia.
quorundam ftatuamus effc quotatn hcreditatis,
neceffe eft, ut petitionem ejus ad heredes quo-
fcunque tranfmitti dicainus , eodein jure , quo
&tota hereditas ex jure deliberandi per eos, qui
eam fibi delatam efle non ignorant , tranfinitti
folet juxta /. cum in antiquioribus 19. C. dejure
deliherandi. five eam ut partem bonorum , & ut
ars alienum ex legis difpofitione debitum confi-
deremus, in heredes tranfmiflio admittenda eft,
exemplo quarta: D. Pii impuberibus adrogatis
tributse. arg. /. fi adrogator. 2 2. jfi. de adoptioni-
hus. Andr. Gayliibr. 2. obferv. 1 20. nttm. 17. &
ohferv. 131. num. 12. 13. Mantica de conjcttur,
ult. volunt. libr. 7. tit. 8. num. 10. Chriftineus
adMechiinienfies tit. 16. art. 26. num. 12. Nco-
ftadius Cttrice Ilolland. dccij*. 3. verfi cnde indien
hevonden werdc. Rcfponfa ]Ctor. Holl. part, 4.
confitl. 275. Nec eft , quod a querela non pra;-
parata ad heredes non tranfinittenda ?rgumen-
tum ducatur ad hanc de fupplemento a<5tioneni;
eo quod inofliciofi accufatio , tanquam impu-
gnans defunfti judicium, & teftatorem negled®
pietatis , imo furoris , arguens , odiofa plane
eft, cum ex adverfo actio ad fupplementum in-
tentetur per euin , qui fupremuin comprobavit;
teftatoris elogium , atque ita nequaquam odio-
fa fit. Et hinc quoque eft, quod , licet querelam
quinquennio ab adita hereditate computando
finiri fupra diftum fit, aftioni tamen ad fup-
plementum, tanquam perfonali, trigin,ta demum
annoruin fpatio prsefcribitur ex vulgata perfo-
nalium aftionum natura. arg. /. ficut in rem 3.
C. deprceficript. 3 o. vei quadrag. annor. vel etiam

-ocr page 418-

402 • L i b. V. T i t. II.

ex natura petitionis hereditatis, fieam eum aliis
aftione illa peti debere contendatur. arg. I. he-
redkatis 7. C. depetit. heredit. Andr. Gayl hbr. 2.
obferv. 1 20. num. 16. Mynfingerus cent. 2. ob-
fervat.ji. Bugnion de legibus abrogatis libr. 1.
fatyr. 248. Neoftadius Curice Holland. decif. 3.
verf nec obfiare dettnnam.

68. Illam certe non fatis tuto admiferis fen~
tentiam , qua hanc fupplementi petitionem per
inofficiofi querelatn fieri debere , atque adeo
quinquennii fpatio extingui contenditur; quafi
Juftinianus novellalege querelam ad hunc quo-
que fupplementi cafum extendiflet. I. fi quis
filium 34. in fine. I. fi quando 35. §. & genera-
hter 2. C. h. t. Etenitn manifeftis id redargutum
fuit Juftiniani verbis in §. fied hecc ita 3. lnfiit.
h.t. aitenim, fin vero quantacunque parsheredi-
tatis velres eis fuerit relifta, de inofficiofio quereld
quiefcente, id quod eis decfi , ufique ad quartam
legitimcc partis repleatur , licet non fiierit adje-
itum , boni viri arbitratu debere eam compleri.
Et quse qua-fo polfet hic concipi inofficiofi que-
rela , ubi nulla vel intenditur vel impetratur re-
fciifio teftamenti autpartis ejus ? Curn enim jure
veteri atque etiam tempore hujus fupplementi a
Juftiniano introdudi, &inftitutio, & legata, &
quxcunque teftamento cauta, per inftitutamjure
querelam corruerent ; ac jure novellarutn tefta-
mentum quantum acl inftitutionem heredium at-
tinet, fuerit evacuandum. novell. 115. cap. 3.
m fitie. ex adverfo , ubi fupplementutn petitur,
neque inftitutio fubvertitur, manentibus heredi-
bus ipfis illis inftitutis , neque ullum aliud tefta-
menti caput, fubftitutionis, legati, Iibertatis ,
jfideicommiffi , aut tutelse mentionem babens.
Neque quicquam prxfidii eft adverfse fententice
in d. I. 34. in finc. & l. 3 5. §. 2. C. h. t. eo quod
utraque annis aliquot ante Inftitutiones compo-
fitas promulgata, interpretationem fuam omnem
ex manifeftis Inftitutionum verbis , inofficiofi
querelam quiefcere jubentibus , accipere debet.
Prarterquam quod nec ad fupplementum adio
in d. t. 34. appeliata fuitinofficioh querela: nam
cum in ea Jege quseftio hxc pioponeretur, an
querela non prxparata ad heredes tranfmittere-
tur, decifum a Juftiniano, eam ad fuos tranfmit-
ti; fed liinitatione addita in fine legis ; nifipa-
ter adtmc fiuperfies vet repudiaverit queretam, vet
quinquennio tacuit, qua? verba non ad adionem
de fupplemento, incidenter tantum in ea lege tra-
datam, fed ad decifionis principalis limitationem
de tranfiniffione querelce, fpedant. Et quod di-
dtur in /. 35. §. 2. C. eod. tit. in cafu, quo fi-
lius, (cuialiquid, led minus legithna, relidum
fuit) poft patris obitutnprofeftus eftfe contentum
forerelidis , & de eo quod deeft, nullam habi-
turum qusftionem , tunc omni exctufid queretd
filium compellendum , paternum ampledi judi-
cium ; ieve prorfus eft : cum queretce nomen
fimplicker pofitum latiffime pateat , & omnis
agens queratur de Isefione ac juris fibi competen-
tis denegatione. Ita namque prior quis fuper fuis
iocis de nnibus querimoniam deferre dicitur. t.fi,
quis 3. C. finittm regund. & Juftiniano frequens
fuit quereix ufus , dum dixit, jus in querimo-
niam deduci, cutn adverfarius abfens eft, ut in-
terpellari nequeat. /. utperfettius 2 .C.de annat.
except. & queretam non numeratce pecunice mani-
feftari. /. in contrattibus 14, §. in omni 4. C. de
non numerata pecunid , & de fervorum qtterelis
cognofci. §. ult. Infi. de bis quifiui vet alien.juris.
Sic ut non alius verborum omni exctufia quereta
fenfus fit , quam fi dixiftet Imp. omni exctufa
affione, eum debere relidis contentum efle, nec
ultra quicquam extra paternum pofle judicium
obtinere.

69. Neque hanc adionem ad fupplementum
impedit, quodis, qui fuppletnenti petendi jus
habet, reiida acceptaverit , atque ita videatur
defundi comprobalfe judicium. Neqtte enim
magis propter agnitionem a fefadam, iegitima:
partem perfequi prohibendus eft, quam qui-
vis alius extraneus iegato vel fideicommifto gra-
vatus prohibetur ex eo , quod adivit , faici-
diarn deducere aut Trebeliianicam, aditionefci-
iicet aut agnitione non auferente partes illas ,
qux non tatn teftatoris beneficio quam juris di-
fpofitione cuique cedunt. Et iicet falcidiam ac
Trebeliianicam jure novo prohiberi poffe in aper-
to fit : legitimse tamen perceptionem nequic-
quam pofle teftamento vetari conftat: cui con-
fequens eft , ut ne tum quidem ad fupplemen-
tum adio deneganda fit, cum teftator nomina-
tim juffit, filium relidis contentum efle : fi ini-
to bonorum calculo non totam legitimam reli-
da contineant. l.fiquando 35. §. & generalitet
2. C. h. t. Fachineus controverf. libr. 12. cap.
6.7. Neoftadius Curicc Hottand. decifi. 3. verfi. nec
obfiare qttod. Ant. Faber Cod. libr. 3. tit. 19. de-
fin. 10. Chriftineus ad Mechtimenf tit. 16. art.
2 6. num. 11. Mantica de conjeft. ult. vohint.
tibr. 7. cap. 8. num. 10. in med. Guido Pape
decifi. 93. Gomerius variar. rcfiolut. tom. 1. tit.
11. num. 25. Refponfa JCtor. Holiand. part. 2.
Confit. 320.

70. Intentatrda ad fupplementum adio ad-
verfus heredes inftitutos, non adverfus legata-
rios, quippe qui ab herede potius conveniendi
forent, h ob id , quod heres legitimam fupplere
coadus fuit, falva ei nonfit quarta falcidia, juxta
tit. ffi. fi cuiplus, quam per teg. Fatcid. licuer. te-
gat. ejfie dicetur. Unde & heredes folos eo onere
Juftinianus gravavit; fi qui enim liberorum aut
parentum certis rebus juffi fint contenti effe ,
teftamentum quidem nonfolvi, fed quicquideis
minus legitima portione reiidum eftet, hoc ab
heredibus impleri conftituit. novetl. 115. cap. 5.
pr. id quod & manifefta juris ratione demon-
ftratur. Primo etenim , fi legitirham ut quafi a's
alienum confideres, juxta /. Papinianus 8. §.y?
qttis impttbes 15 .jf. h. t. nullurn prceter heredes,
neutiquam legatarios , ad seris aiieni exfolutio-

nem

-ocr page 419-

De INOFFlCrO

nem obftringi Gonftat. /. quotiens 13. C. de he-
red. inflituend. I. ult. C. de hereditar. affion. Sed
& deincejps abfurdum eftet, adverfus alios in-
tentari aftionem ad fupplementuni , cafu quo
aliquid, fedmihus, relidtuiheft, quamadver-
fus quos nullo relicto querela movenda effet:
eo quod quereke ioco Juftinianus hanc ad fup^
pletnentum adionem introduxit , quse & olim
ante juftiniatii tempora non nifi contra heredem
inftitui poterat, quoties fcilicet teftator jufliffet,
ut quod deeffet legitimae , viri boni arbitratu
fuppleretur. §. fcd hcec ita 3. Jnflit. h. t. d. nov.
115. cap. 5. I. omnimodo 3 o. C. h. t. Quibus ac-
cedit, quod eo tempore, quo pfimitus ihtro-
dufta fuit a Juftiniano aftio ad fupplementum,
legitima adhuc titulo Iegati relinqut potuit; quo
pofito , heredem folum ad legitimae legato datse
folutionem obftridtum fuiife legatorum defiinitio
fatis demonftrat. Et licet inftitutionis titulo eam
jure noviffimo relinqui necefle fit , ut honora-
liore liberi titulo & pinguiore muniti eflent;
tamen nulla, quantum ad perfonas a6tione ad
fupplementum conveniendas , mutatio inveni-
turfafta, fed magis confirmatum jus antiquuth.
per d. novell. 115. cap. 5:. Ne dicam, liberos ita
titulo inftitutionis honoratos effeftu infpefto
etiam jure novo legatariis quantutn ad legiti-
mam, tanquam bonorutn, non hereditatis par-
tem , fimiies remanfiffe quippe quibus certas
res inftitutionis titulo pro legitima relinqui fuf-
ficit ad excludendam inofficiofi querelam. d.
novell. 115. cap. ex re autern certa inftituti
pro legatariis habentur. d. I. quotierts' 13. C. de
hered. inflituend. & hanc fententiam fovet Gui-
do Pape detifi 82. mm. ult. Boerius decifi. 145.
Radelantius Curice Ultrajeff. decifi. 43. num. 12.
infine & num. 13. Papon hhr. 20. tit. 7. arrefl.
4. Neque hifce adverfatur. /. fi ex patronis 1 o.
I. libertus fiuh conditione 20. §. libertus 2. & §.
idem ficrvari 3. ffi.de bonis Ubertor. unde probari
quidarn putant, pro rata contra heredes & le-
gatarios a£tionem ad fupplementum intentan-
dam efte. Primo namque r.on de legitima eo-
rum , quibus jure fanguinis debitaeft, illicagi-
tur , fed de ea, quse patrono ex civili ratione
eft conftituta; a qua ad Jegitimam jure fangui-
nis debitam non re&e argumentum fieri, fupe-
rius monitum. num. 54. Sed & deinde contra
legatarios patronum agere ad fUpplementum le-
gitiinae , non inde apparet: fed potius adverfus
heredes fingulos pro ea parte, qua heredes funt;
ut infpicienti d. I. 10. & d. I. 20. §. 2. patebit,
&ex /. infiervitutem 16. §. ult. I. fit libertus 34.
l.Juhdnus 43. ffi. eod. tit. manifeftum eft. Et
quod dicitur in d. I. 20. §. idem 3. tantum Titio
legatario detrahi., quarttum ab herede pro rata
parte; id ad quartse Falcidise detradionem referri
debere exiftiino; ut fcilicet heres, pro qua par-
te fupplevit patrono, quod legitimse defuerat,
pro eadem legatario detrahat ex legato, cui ob
prafhtatn patrono legitimam totum legatum

SO TESTAMENTO. 403

non poterat falvutn effe ob intervenientem Fa^
cidise rationem : fimili plane locutione, qualis,
eft in /. pcenales attiones 32. §. fiTitio 4. ffi. ad
leg. Falcid. Vide varie fentientes Berlichium
part. 3. concluf. 1 3. num. 1 o. &fieqq. Andr. Gayl

libr. 2. obfierv. 120. num. 13. Coftalium ad/.25.
f *.......

71. Tendit hsec ad fupplementum a6tio ad
id . ut fuppleatur quod deeft legitima:: adeoque
fupponit haec a«5fio , aliquid jam teftatnento fuif-
fe aifignatum,'fed quia minus quam pareftre-
lidtum erat, alia debere reliftis addi. §. fied hcec
ita 3. Jnfiit. h. t. L omnimodo 3 o. C. h. t. Cui con-
fequens eft, Ut fi quis, nuila re vel quanritate 111
teftainento legitima: nomine reli(5ta, exheredatus
fuerit, aut pra:teritus neutiquam ad hanc de
fuppleinento aftionem admittendus fit, fed po-
tius ad querelam inofficiofi teftametiti , arg. d.
§.3. Infiit. h. t. Zoefius ad Pand. h. t. num. 99.
in fine. etiamfi ei inter vivos titulo dotis aut alio
fitnili tantum datum eflet , quantum ad legiti-
mam conftituendam fufficere poterat: perceptu-,
rus fcilicet hereditatem totam jure inteftati&
ita tanquam ex claufula codicillari gravatus uni-
verfalifideicotnmilfo duasquartas , legitimam &
Trebellianicam , fecundum ahte expolita dedu-
dturus; ac ne in legitimam quidein imputaturus
fibi inter vivos data, nifi pofitis illis tenninis,
quibus defcendens fuccedens afcendenti, cum
aliis defcendentibus ad dotem & fimilia cseteris
coheredibus conferenda obftridtus eft, fecundum
collationis naturam de-q.ua tit. dc collation. vel
nifi nominatim dationi inter vivos adjeftum fue-
rit, hzec inter vivos data in legitimam imputan-
da effe. /. fi quando 35. §. & getteraltter 2. C.
h. t.

72. Nonminus hifce confehtaneum eft, ex-
heredatum talem , cui nihil legitimse nomine da-
tum eft, fi aliquo fa£to teftamentum & exhe-
redationem comprobaverit, neque ad querelam
admitti; quippe qua fefe per comprobationem ,
fecundum ante tradita , fpoliavit : neque ad
aftionem ad fupplementum ; quippe quse pra;-
requirit, aliquid fuifte teftamento datum. Et
licet quandoque in jure etiam minus dicatur ha-
bere, qui revera nihil habet, & minus ei tri-
butum in aftione tributoria , cui nihil tributum
eft; /. illud quoque 7. §.fi cujus 2. in med. ffi. de
tribut. a£t. l.minus fioluttim 32. l.verbum amplius
82. /. fi ita a te 15 o. ffi. de verhor. fignifi. tarnen
ut ei, cui nihil penitus teftamento datum eft,
adtio ad fupplementum accommodaretur, quafi
minus datum effet, dum nihil datum, non per-
mittunt leges fuperius allegata:. §. 3. Inflit. h. t.
/. 3 o. /. pen. C. h. t.

73. Quod fi in ferenda de inofficiofo tefta-
mento fententia diffentiant pari numero judices,
pro teftamento contra exheredatutn pronuncianr
dum eft, itafuadente non tantum jure reorum ,
in pari caufa potiore habito, quales plerumqne
in hac materia qui teftamento inftituti. arg.

E e e 1 /. inter

-ocr page 420-

404 • L i b. V. T i t. II.

/. interpares 38 .ff.dere judicat. fed & (fi eos ali-
quo in cafu aftores concipias juxta. /. 8. §. fi
filius 13. ff~> h. t. ) urgente ipfo teftamento-
rum favore ac humanitate. /. fi pars 1 o. jfi. h.
t. Quamvis enim odiofa fuerit credita paflim
interpretibus exheredatio, ideoque nulla fuerit
interpretatione adjuvanda. /. cum quidam 19.
ff. de liheris & pofihumis. fuperatum tarnen fuit
in hoc dubio odiurn exheredationis prsten-
fum favore teftamenti & inftitutionis: tametfi
Vere nulium odium exheredationis in jure noftro
apparet, fed tantuin favor talis ei denegatur

qualis inftitutionem comitatur, ut ante di&um.

74. Sed nec illud pratereundum, ei , qui
per querelam viftor evaftt , adverfario ab iila
fententia ad fuperiorem appellante, interim ab
herede inftituto & vi&o aiimenta pro modo fa-
cultatum fubminiftranda efte, quoties id urget
inopia conquerentis. l.fi inftituta 27. §. de in-
officiofio 3. jfi.h. t. maxime, cum exheredato non
foleat tribui bonorum pofieflio ex carboniano
edifito , diiata in tempus pubertatis querela. /. qui
de inofficiofio zo.fif. h. t. 1.1. §. Pomponius 8. jf.
de carbonian. edict.

TITVLVS III.
De hereditatis petitione.
Summaria.

1. Ouidfit petitio hereditatis; ctir, & quo fienfiu
fit aitio mixta in rem & in perfionam ex quafi
contrattu ? durat triginta annis.

2. Efi & botue fidei.

3. (juibus competat ? an ex teftamento rctte pe-
tat, qui petiitprius ab inteftato, & vice ver-
fia ? An uno tibello cumutari pofifit petitio ex te-
fiamento & ab intefiato ? Oiiibus utilis petitio
detur ?

4. Quipetit hereditatem ab intejlato, probarenon
tenetur, defunttum inteftatum decefifijfie , fied
tantum, fie proxmum efifie.

5. Qui eam petit ex tefiamento, fi ittud produ-
cat, probajre nontenetur , itludpoftremumefife,
aut vitio carere.

6. Oui eam petit ab intefiato ab extraneo, pro-
bare non tenetur, fie proximum efife , fied fufifi-
cit, quod fie cognatum doceat : fiecus, fi petat
ab alio itidem cognato.

7. Contra quos detur ? qni pro herede , qui pro
pofleflore dicanturpofifidere, aut pro talibus ba-
beantur?

8. Datur & contra eos, qui doto defieruntpofifi-
dere, vet liti fie obtulerunt. Qui fi attori fia-
tisfecerint, an liberetur verus pojfeffor jttre ct-
viti aut hodierno ?

9. Etiam contra eos, qui de rei hereditarice pojfefi-
fione vt dejetti fiunt, aut rerum hereditariarum
pretia poffident, & fimites; an etiam contra de-
hitores hereditarios ?

1 o. An contra pofifidentes titulo fingulari ? an
contra ewtores hereditatis, quive eam in dotem
acceperunt, eorumque hercdes, utilis petitio de-
tur ?

11. Ouid juris fit circa fruttuum refiitutionem,
cum emtor hercditatis utili atiione convenitur ?

12. Quid juris fifiiiusfi. aut fiervus hereditatis pofi-
fiefifiorjit\

13. Ouf refiituenda fint in hac atiione.

14. Qm non reftituantur.? an pcente per pojfef-
fiores exattce? an res ipfi pojfiejjori emtce ? an
fiervitutes prcediales aut perjonales ?

15. Ouidinterfit inter bonce & matce fideipojfcj-
forem in hac attione circa refiitutionem fruttuum
naturaliitm, civilium, penfionum , ufiurarum,
& circa perimlum nominum ex coUocata fioenori
pecunia hereditaria.

16. Ouid interfit intcr bonce & matce fideipofiefi-
forem, fi res hereditarice negtettce, confumtce,
erogatce fint, & quo ufiquc bonce fidei pojfejfor
de rebus confumtis teneatur?

17. Si res hereditarice ante vet pofi litem contefta-
tam perierint, an & quando pereant bonce vel
malce fidei pojfejfori ? Oiiid juris, fi pojfefihr
hereditatis debitores hereditarios non interpeila-
verit, & ita inopia debitoris aut prceficnptione
affio inutiiisfaffafit?

18- Quidinterfit inter bonce & malce fidei pojfcfi
fiorem circa refiitutionem pretii, quotics rcs he-
reditance ante vel poft litem conteftatam ex ne-
cejfitate vellibera voluntate pereos diftraftce fiunt,
five privatim, fivepubtica auttione.

19. Qui bac conveniuntur atfione, vicijfim itt-
demnes fiervandi,fioccafione rerum heredttariarum
cavertnt, fi hereditario nomine ces alienum aut
fimiiiafiolverint ? & quid juris fi indebitumfiot-
verit bonce vetmatce fidei pojfiejfior antevel poft
litem conteftatam ?

20. Anbonce vcl matce fideipojfejfor reftituensde-
ducere ex hereditate pofifit, quod fibi ex heredi-
tate debitum?

21. Quales impenfias in res ipfias hereditarias, tton
firuttuum intuitu faffas, deducat aut tollat bo-
nce & matce fidei pojfejfor ? & quid circa hcet
interfit inter hanc attionem & rei vindicatto-
nem ?

22. Siimpenfice ad frutiuum perceptionem fiaStce
fint, vel tales quce cum ufufolent compenfiari,
an & quo ufque eas botue & matce fidcipofifef-
fior recuperet ?

23. Nut-

-ocr page 421-

De hereditatis petitione.

405

«3. Nullx attione, fedfola retentionepojf jforhe-
reditatis impenfas recuperat, exceptis paucis ca-
fibus; & qtad monbus?

34. pro illiquidis impenfis retentio pojfef-

fiori detur, & an res refiituere compellendus fit
oblata fibi cautione de illtquidis refiituendis cum
Hquidte erunt.

2 5. Pendetitepetitione hereditatis, legatarii& tre-

Ereditatis petitio eft aftid' civi-
lis primario in rem , mixta ta-
men propter pradlationes per-
fonales, bonx fidei, qua quis
contendit hereditatem fuam
efle , eamque fibi ab eo, qui pro herede vel pro
pofleflore poflxdet, reftitui. Primario in rem
elfe hanc adionem vix ambigittlr, eo quod pe-
titor hic in rem agere dicitur. /. fi botue fidei 49.
ff.b, t. Sc id ipfum abunde demonftrat tum vtn-
dicationis tum petitionis vocabulum , quo pro-
prie in rem acciones denotari conftat. /. legi-
timam 8.jfi. b.t. I. hereditas 3. Cod. h. t. juniSt.

appeUamus 15. Infi. de affionib. I. pecunice ver-
bum 178. §. athoms 2. jfi. deverb. fignifi Mix-
tam tamen efle propter prseftationes perfonales,
refcriptum in /. hereditatis 7. C.h. t. Quamvis,
enim in rei vindicatione, & aliis adionibus, fru-
<6tuum quoque reftitutionem venire Ijaud negan-
dum fit, tamen non tam jure a<5ti^£onis, quam
judicis officio id contingere verum eft; curn
fruftus non augeant rem fingularem, nec, re
per fingulare judicium vindicata , videri poifint
vindicati frudus jam feparati, & ita non am-
plius partem rei fingularis conftituentes : con-
tra vero augeant ipfo jure hereditatem , utcun-
que jam a folo aut principali re feparati, fic ut,
quifquis hereditatetn petit, etiam iimul cenferi
debeat ipfos petiifle fruttus, non velut rei, un-
de provenerunt, fed magis ut hereditatis, ju-
ris illius univerfalis, partem , feu fub univerfali
jurecomprehenfam : jure fcilicet univerfali faci-
lius, quam corpore fingulari, augmentum ad-
mittente. l.jipofi. z.C.h.t. l.nonefi ambiguum
p.C. fiamil. crcificund. l.item veniunt 20. §. itetn
9tonfiolum 3 .ff.b.t. Et, ut apertius dicam, con-
fiderandum eft , petitione hereditatis a£torem
perfequi & ea, in qua: defun&us jus aliquod ha-
buit, & ea in qux- nullum ipfi tempore mortis
jus eratqusefitum. Illa quidem , in qua: jus de-
fun£to competiit, petuntur ex jure in re, in
quantum actor , ex aditione hereditatis heres
Fa<5tus, in univerfum fucceflit defundi jus, fub
quo tain bona defundi propria, quam comrno-
dataeidem , aut pignori data, autdepofita, alia-
que fimilia funt coinprehenfa; cum hereditaS ju-
ris nomen fit, & juris intelledum habeat, ac uni-
verfitatem quandam fucceflionis non fingulas res
demonftret. /. bereditas 50. ffi.h. t. I. hcreditatis
119. /. bonorutn appellatio 208. ffi. de verbor.fi-
gttifi. At ex adverfo ea , in quze nullum jus de-
fundtus habuit, ex jurein re nequaquam heres

ditores bereditarii agere poffunt tontra attorem
vel retitn. Att & aftor aut Yetis, peitdentehoc
judicio, dcbitores hercditarios aut retutn here-
ditariarum poffejfcres convettire poffint ? Ait
retis petitionem hsreditatis repellere poffit ex-
ceptibne prcejudicialifialfi tefiamenti ?
2 6. An ad hattc aftionem movcnclamjurifidiftioper
arrcfium fiundaripofifit ?

hac a<5tione perfequitur ; quippe in quas cum
nullo gauderet jure defuh£tus, necheresjus ul-
lum ex defunfti perfona fibi potuit arrogare: fed
magis is , qui pro herede, vel pofleflore poflidetj
ex quafi contraftu,pUta geftione Vel fadto, eft obli^jgatus. Etenim quinatio prsecifenumero in tit.Inft.
de oblig. ex quafi Contra£tu propofito, adftringere
ac Citcuffifcribere velle omhes quafi contra£tus,
erroneum eft; eo quod & condi£tio cauia data
caufa norifecutaexquaficbntra£tudefcendit; &
generaliter, ubi extra id quod agitur tacita obliga-
tio nafcitur. /. is qui 13. in fineff. commodati. Quiti
& jurisjurandi delatione, & judicio quaii contrahi
manifeftum eft ex l. licct 3. §. idem ficribit 11.
ff. de peculio. I. qtii jurajje 26. §. ult. ffi. de jure-
jur. junft. l.inter fiipulantem 83. §. (t Stichum
1. ff. de verbor. obligat. Siiniliratione, fi poflei-
for hereditatis fru£tus perceperit, vel ex reruffi
hereditariarum diftra&ione pretiuin redegerit,
vel defunfto debitum a dcbitoribus hereditariis
exegerit, vel eX hereditaria pecunia res compa-
raverit hereditati neceflarias , vel reshereditarias
reddiderit dolo culpave deteriores, incipit pro-
tinus heredi vero ex quafi contra&u ad ha:C
omnia reftituenda vel prxftanda obftriftus eile.
l.fied & fi 25. §. petitio 18. ff. h.t. jun£t. /.
itetn vcniunt 20. §. 1. 2. 3. ffi. h. t. Cum ergo
neque pretia rerum, neque id quod a debitori-
bus exa£tum eft, nec res nurnmis hereditariis
emta, aliaque iimilia , unquam defundi fuifle
certum iit; & tamen ha?c omnia petitione here-
ditatis heres perfequatur tanquam jus illud here-
ditarium heredi quxfitutn augentia, aut in locum
rerum ex ea hereditate diminutarum furrogata;
manifeftum puto, cur & quo fenfu hxc a£tio mix-
ta fuerit ab imperatore appellata. Quia vero mix-
ta eft, ideo quoque ex a£tionum perfonalium
natura id habet, quod non decein aut viginti,
fed tantum triginta annorum pnefcriptione peri-
mitur. /. hereditatis 7. C. h. t. I. hereditatem 4. C.
in qtiib. caufi. cejfiat. lotigi temp. prceficript. Parla-
dorius rerum quotid. lib. 1. cap. 1. §. 11. num.
&fieqq-

2. Sed & bon£ fidei efle hanc a£tionem , a Ju-
ftiniano conftitutum eft; licet de eo olim fuiflet
difceptatum §. atfionum autem2%.in finelnfiit.
de aCiton. l.ult. §. ult. C. h.t. adde Cujacium
lib. 3. obferv. 17.

3. Competit auteffi heredi vefo, five per fe five
per perfonas fua: fubje£tas poteftati, velut fervos
aut filiosfamilias, heres fit; five ex teftaffiento,
five ab inteftaio', & adierit hereditatem. /.1.2»

Eee 3

-ocr page 422-

406 ⁿ L I B. V. T

?. ff. h. t, ut tamen potior fit caufa heredis in-
ftituti, eoque demum deficiente heres ab inte-
ftato veniat admittendus. I. fi fcripti. 9, C. h. t.
Quod fi quis hereditatem ex teftamento petens
fuccubiierit, deinceps eandem ab inteftato pe-
tere non prohibetur, eo quod hereditatem petens
ex teftamento , quod putat valere, legitimam
non videtur repudiaffe hereditatem. /, legirimam
8 • ff.h. t. I. Pattlus rejpondit. 46-ff. de bonts liber-
tor. I. matcr 19. in med. jf. de inoff. teflam. & vice
verfa, ii quis ab inteftato petieritac fuccubuerit,
pofteaque refciverit, fe teftamento inftitutum effe,
non vetatur ex teftamento petere; eo quod videri
non potuit per aditionem hereditatis, quafi ab in-
teftato delatx, repudiaffe hereditatem , quamfibi
teftamento delatam ignorabat. l.necis 17. §. I • ff.
de acquir. vei omitt. hcred. Quod fi aftor fimplici-
ter hereditatem petat, nec exprimat, utrum ex te-
ftamento an ab inteftato heres fit, petente ad-
verfario id exprimere tenetur, repellendus alio-
quin obfcuri libelli exceptione ex generalibus
juris principiis, tit. de edendo traditis. Cui
confequens eft, ut merito reprobetur eorum fen-
tentia, qui putant, uno libello cumulari poffe
petitionem hereditatis ex teftamento & ab in-
teftato,- non tantum, quia jure Romano plures
aftiones uno libello comprehendi prohibitum,
ut dixi tit. de edendo , fed &, quia duo contra-
ria, quse fimul confiftere nequeunt, qualis eftfuc-
ceffio teftati & inteftati, non poffunt ejufdem
litis fundamentum efte. arg. /. ult. C. de codicil-
lis. Boerius decif. 33. Ant. Matthams defuccef-
fionibus difiput. 20. num. 10. Mynfingerus cent.
3. obfiervat. 2 5 Utilis quoque hereditatis petitio
datur emtori hereditatis, cum heredis vicefit. /.
ci qui 5 4. ff. h.t. junft. 1.2. §. cum quis debito-
ri. 18. ff. de hcrecl. velatt. vettd. ut &: marito,
cui uxor hereditatem in dotem dedit. arg. /, nec
ullam 13. §.apudMarcellum 10.ff.h.t.

4. Cxterum qui hereditatem ab inteftato pe-
tit, probare non tenetur, eum, de cujus here-
ditate agitur, inteftatum effe mortuum, fedfuf-
ficit, quod fe proximum adeoque iegitimum
effe heredem docuerit : quo demonftrato, to-
tum a&ionis fundamentum adftrudum eft , reo-
que deinceps incumbit fuam probare exceptio-
nem, qua legitimum teftamentaria difpofitione
contendit a jure per leges dato exclufum effe;
cum utique reo incumbat exceptionis fuse ve-
ritatem adftruere; non vero a&ori, nuila ex-
ceptione fuam poffe intentionem elidi. /, l.ffi.
de exceptionibus. I. qumgenta 12. I, in exceptio-
nihtts 1 y.fif. de probationibus, Eoque facit, quod
ab ea parte , quse dicit, adverfarium fuum ab
aliquo jure prohibitum effe, vel exclufum fpecia-
liter lege vel conftitutione, id ipfum probari o-
portere Paulus refpondit. /. ab ea parte 5, ffi. de
probation. ac proinde etiam, neceife eft, ut te-
ftamentariamdifpofitionemi qua legitimus quafi
lege , a jure fuccedendi prohibitus dicitur, con-
tradiftor probet. Qpibus accedunt non teme-

I T, III.

re fpernenda juris axiomata, affirmanti , adeo-
que contendenti teftamentum efie laftum, in-
cumbere probandi onus; nec ea, quse fafti
funt, in dubio prsefumi, fed probationibus le-
gitimis eile demonftranda. Fachineus lib. 6. con-
troverf. cap. 46. Mantica de conjefi. uk. volun-
tat, lib. 2. tit. 1. per tot. & pr&cipue num. 11.
Menochius deprafumt. Itb. 4. prtefumt. 1. Maf-
cardus de probationibus vol. 2. conclufi. 93 9. ad
verbum intefiatus. Nec contrariuin eft in /. fi
emancipati 9. C. de collationibus, quiu probatio il-
lic propofita non ad teftamentum pertineat, fed
talitum ad emancipationein ; dicitur enim, fi
ttec Ullum tefiamentum reliffum efi, vel novififi-
mumjudicium communis patris; teque emancipa-
tum probatttm fiuerit. Ne dicam, eos quoque in
jure noftro dici probare, qui ab adverfa parte
prolata diluunt, docendo , verbi gratia , tefta-
mentum, ab adverla parte produ6tum, inutile
effe, aut falfitate laborare; juxta /. 5. §. pen ff.
h.t. quo modo & rei criminum & heredes eo-
rum innocentiam dicuntur probare, quos tamerj
ut ut nihilprobantes, fed argumenta tantum ad
convincendum ab accufatore addufta diluenteS
ac enervantes, abfolvendos efie ex principtisju-
ris manifeftum eft. I. quicunque 2. C.dcrcquiren-
dis reis, l.ult. §. ult.ff.de bottis eor. qui antefient.
mortem fibi conficiv.

5. Eodem juris fundamento , qui heredita-
tem ex teftamento petit, eodem prolato , pro-
bare non tenetur , nullo alio pofteriore teftamen-
to illud infirmatum aut revocatum efte, aut vi-
tio nullo laborare ; fed magis is, qui id ratio-
ne quacunque infirmatum contendit. /. fificri-
ptum 11. C.de probationibus d. I. 5. §. pen. ffi,
h. t. Mantica de conjett. ult. voluntat. d. lib. 2 .tit,
1. nuin. 11.

5. Quin imo, fi ab inteftato hereditatein quis
vindicet ab eo , qui extraneus eft, nec jure fan-
guinis fuccedere potuit, ne necelle quidem erit,
ut fe proximum probet defundi cognatum effe ,
fed fufficit, quod fe cognatum doceat, quo pro-
bato , poffefforis effet, demonftrare, a&oreiri
ab aliis proximioribus & ita jura potiora haben-
tibus fuccedere impeditum effe. Si enitn affir-
manti probatio incuinbat, non neganti, & ornnis
affertio, qua quis fe proximum defunfto effe ait,
pro fundamento habeat negationem illarn, alium
nulium effe proximiorem, neceffe eft, ut extra-
neus poffeflor confeffione propria nullum jus ha-
bens, doceat, illum, qui tanquam cognatus ad
fucceflionem ab inteftato venire poteff, ab alio
jura potiora habente exclufum effe : prasfertim,
fi confideres, non prsecife requiri, ut, qui ab
inteftato fucceffionem vindicat, cognationis vin-
culo proxime defundum contigat , utpote &
hereditatem civilem Sc prsetoriam bonorum pof-
feffionem agnofcere fibique arrogare valens ex fuc-
ceftorio edi£to, quoties gradu proximior eam
petere noluerit ac vindicare. /. fi avite. 5. C.de
fucceffbr. editto. fic ut fundamentum intentionis

-ocr page 423-

m cafu, quo extraneus pofleffor efl, tantum fit
vinculum fanguinis, non item gradus proximi-
tas; cum cognatus, utcunque remotiffimus,
quamvis a proximioribus cognatis excludatur,
extraneum tamen ipfe eo unico, quod cogna-
tus eft, in totum ab omni & fucceffionis & pof-
feffionis jure excludat. Contra , quain ftatuen-
dum foret, fi hereditatis poileifor ipfe quoque
cognatus effet: tuncenimnon aliter petitorhoc
judicio poffidentem fuperare poffet, quain fife
probaverit elfe ipfo poffeffore proximiorem ei,
de cujus agitur hereditate; eo quodtunc nonin
folo fanguinis vinculo, quod & poffeffori & pe-
titori commune eft , fed in gradus proximitate
unicum eft pofttum intentionis fundamentum.
Mafcardus de probationibus vol. 3. concluf. x 2 5:2.
ad 'verbum, proximior. Tyraquellus, de retratt.
gentil. x 1. glojf.i. num. 8. 9. 10. Covarru-
vias variar. refolut. lib. 2. cap. 6. ntw. 6. Ref-
ponfa JCtor. Holl. part. 3. vol. 2. confil. 332. re-
vera 232. num. 1. 2. 3.

7. Datur adverfus eum, qui pro herede vel
pro poffeffore poffidet; adeo ut & jure fingu-
iari cogatur reus conventus dicere titulutn pof-
feffionis fuse, utruin pro herede poffideat, an
pro poffeffore. /. cogi. 11. C. b. t. Sed & adver-
fus horum heredes datur, etiatnfi hi ignorent,
pro herede vel pro poffeflore defunftum pofte-
diffe. /. nec ullam 13. §. Neratius 3. ff. h.t. I.
fipofi. 2. C. b.t. Pro poffelfore quidem poffi-
dere cenfetur , qui nulio jure rern hereditariam
vel totam hereditatem, fciens ad fe non perti-
nere, poffidet. §. adipificendte. 3. Infiit. de inter-
dittis. nec ullum ailegare poteft poffeffionis ti-
tulurn, fed interrogatus curpofifideat, refponfurus
eft, quia pofifideo, ne per mendacium quidem
contendere audens, fe heredem efte; quaiesfu-
res & pradones. l.pro berede 11. §. I. /. 12. /.
13. ffi.b.t. i bccc affio 13. §. i.jf. de fiervocor-
rupto. Quibus & accenfendi, qui tacitam fidem
accommodarunt, ut incapaci reftituerent here-
ditatem. /. pradonis 46. (f. h. t. & quotquot ti-
tuio quidein aliquo muniti funt, fed taii, qui
ipfo jure nullus eft, quales qui emerunt a furio-
fo, quetn putabant fana? mentis elle; aut in do-
tem acceperunt a puella duodecim annis mino-
re, aut a conjuge per donationem; cum conftet,
neque venditionem neque donationem dotifve
dationem his iti cafibus poffe efficacetn efte. /.
nec ullam 13. §. omnibus i.jfi. h.t. Pro herede
vero prxcipue quidem ille poffidere dicitur, qui
bona fide fe heredem effe opinatur, cum non
fit. /. pro berede ii.ff.h.t. d. §. adipifcendce 3.
Infiit. de interdittis. five in fa£to, five in jure er-
ret, eo quod ipfe quoque juris error aliense rei
confcientiam, malamque adeo fidem, excludit.
l.fied etfi 25. §. fcire. 6. jf. b. t. Nec eft, quod
quem turbet, juris errorem non prodeffe acqui-
rere volentibus lucrumque captantibus. /. juris
ignorantia y.ff. de juris & fatti ignorantia. curn
poffeffor bonae fidei in hac materia non de iu-
cro captando agat, fed tantum de damno evi-
tando, quippe obftridus ad reftituendum, qua-
tenus locupletior faftus eft, omni lucro ei au-
ferendo. /. pofi Senatuficonfiultum. zS-jf. b.t. In-
teriin tamen & eum, qui mala fide poffidet,
non pro polfefiore fed pro herede poffidere
obtinuit, quoties juftum habet validumque ti-
tulum, dum fciens ernit alienam hereditatem :
nemo enim praedo videri poterat, qui pretiuin
numeravit. /. nec ullum 13. §. fi quis ficiens 8.
ff. h. t. I. nemoprado efi 116. ff. de reg. jur. re-
probata Juliani fententia, qua: non tantum pro-
ponitur in d. I. 13. §.8. fed & in l. non folum
3 3. §. qttod vulgo 1. ff. de ufurpat. & ujitcap.
Licet autem hadtenus pro herede poffidere cen-
featur, qui fciens emit, ut pro pnedone haben-
dus non fit; non tamen ideo bona; fidei pofieP
foribus annumerandus eft, fed magis illis , qui
mala fide poffideht, fic ut & ea, qua; de ma-
lse fidei pofteftoribus deinceps tradenda erunt,
ad hunc quoque fcienter ementem porrigenda
fint. Narn II ille pro malse fidei polfeliore ha-
bendusfit, qui hereditatem emit, de qua con-
troverfia eft, multo magis huic claffi accenfen-
duserit, qui non dubius tantum propter con-
troverfiam motam, fed plane certus eft , alie-
nam effe hereditatem. arg. I. fi pofi motam. 2.
C. h. t. Ant. Matthseus de aufltonibus lib. 1. cap.
16. num. 5 3.

8. Infuper adverfus eos datur, qui , cum
non poffiderent, liti tatnen fefe obtulerunt taii-
quatn poffidentes , cutn adtor eos poffeffione de-
ftitutos efte ignoraret, faltem ut prseftent id quod
intereft , adorem non fuifte deceptum. l.necul-
lam 13. §. non fiolum 13. l.fedetfi 25. §. quod
ait 2. &ficqq. /. quifieliti 45. ffi. h. t. 1.7. /. 25.
2 6. jfi.de rej vindicat Groenewegen ad l. 36. ffi.
de rei vindic. quique dolo malo poffidere delie-
runt, dolus quippe pro poffeffione eft : adeo
ut , fi per multos ambulaverit poffeffio , qui
omnes dolo defierunt poffidere , finguli tan-
quam poifeffores poffint conveniri. Idemque
eft, fi poffeffionem dolo noluerint admittere. /.
nec uiiam 1 3. •§. pen. I. fied & fi 25. §. perinde
inqiiit. 8. ffi. h. t. i. 27. §. 3. ff. dc rei vindicat:
jundfc. /. qui dolo 131. l.parem effie 150. /. adea
quce 157. §. 1 .ffi. de regul.juris. In heredesta-
men eorum, qui dolo poffidere defierunt, non
in amplius dabitur hax:, vel potius in faftum
a<5tio, quain quatenus ad eos pervenit. /. fi in
rem. 51./. cum autem 5 z.ffi. de rei vindicat. nifi
lis cum defunfto jam conteftata fuerit: quippe
quo cafu & ex doio defun&i in foiidum con-
demnandi forent, & ex dolo proprio propriaque
culpa. arg. /. fiin rem. 42. & 5 \.ffi. derei vin-
dicat. Quid in iis obtineat, quiculpaantelitem
conteftatam defierunt poffidere, patet ex iis,
quse de intercedentibus inter bonse & malse fidei
poffeffores differentiis hoc tit. in fieqq. tradita
funt. Quod fi hi, qui vere non poffidebant,
fed juris interpretatione pro poffeftoribus habe-

ban-*

407

De hereditatis petitione,

-ocr page 424-

40S L i b. V. T i t. III.

bantur, litis aeftimationem prseftiterint, cum
non tamrem , quam potius doii fui poenam prae-
ftitiffe cenfeantur, verus poifeifor adhuc de re
ipfa reitituenda eificaciter conveniri poteft , es
juris Romani rigore d. /. 13. §.pen. infinejf. h. t.
I. ft is qui 7. ff. de rei vindicat. Secus quarn ob-
tinuit, ft prius conventus pofleflor verus rem
aut seftimationem prseftiterit, vel necdum con-
ventus paratus tatnen fuerit judicium pati aut
praeftare a;ftimationem, iiberatur enim his in ca-
iibus qui dolo delierat poflidere. d.l. 13. §. pen.
ff. h. t. I. Stichum 95. §. dolo fecifli 9. jf. de folu-
tionibus. Cseterum , cum in a£tionibus rei per-
fequenda: caufa comparatis ( qualis & heredi-
tatis petitio eft , & rei vindicatio, & alise fnni-
les ) improbus effe ac dolo facere cenfeatur, qui
velit iterum confequi, quod accepit, & ita bis
idem petere. /. fi quis dolo 5 1. §. 1. ff.de re ju-
dicata & in noxalibus judiciis id tanquam x-
quuin Romani probaverint, ut pofleflor libe-
retur, quoties is , qui fervuin aut animal,
a quo damnum datum, dolo delierat pofllde-
re, vel liti fe obtulerat, a&ori fatisfecit. /. 8.
/. 20.ff. de interrog. in jurc fac. I. 24. 25.26
ff. de noxal. atiwn. non video, cur non & in
noftro cafu moribus hodiernis verus pofleP
for liberetur , ubi is , qui dolo poflldere de-
fiit, adori id quod intereft exfolvit perinde acft
vere poflideret: maxime, fi confideretur, prx-
ter id quod intereft , vix ullo iti cafu pcenarum,
privatis ex aftione privata applicandarum , per-
fecutionem nunc amplius vigere : tefte Groene-
wegio cum muitis aliis ad rubricam Cod. de p<e-
nis. confer. tit. de intcrrogat. in jure faciendis
num. ult.

9. Quid? quod & hereditatis petitio adver-
fus eos datur , qui fine dolo malo poflidere de-
fierunt, cum ab initio pro heredc poffedilfent,
quales, qui de rei hereditariae pofleflione vi de-
je<5ti funt, aut rein hereditariam vendiderunt,
($c necdum foiuto pretio tradiderunt , vel quafi
ex caufa ftdeicommifli hereditatem aut rem fin-
gularem hereditariam praeftiterunt; aut nuben-
tes inarito dederunt in dotem; ad id faltem , ut
interdidum unde vi ad rem recuperandam, aut
aftionem ex vendito ad perfequendum pretium,
aut indebiti condi&ionem ad legata vel fidei-
commifla foluta repetenda heredi cedant. /. nec
jtllam 13. §. idem erit 5. & §. apud Marcellum
10. I. quodfiin diem 16. §. Julianus 4. & §.5.
& §.uit. I. Idem Julianus 3 j.ff. h. t. Muitoque
jnagis adverfus eos, qui pretia rerum heredita-
riarutn, aut debita hereditaria exafta poflident;
quive, cum debitores elfent hereditarii, folve-
re heredi recufant ex eo , quod le heredes efle,
& extinftum confufione debitum arbitrantur,
atque ita quafi juris pofleflores funt. /. nec ul-
tam 13. §. ult. /. 14.15. /. 16. pr. & §. nonfio-
lum 3. i.fi & rem. 22. I.filii familias 34. §. 1.
/. 36. ff. h. t. nam fi ob id debiti hereditarii fo-
lutionem detre&ent, quod dubitant, an heres
fit, quihereditariadebitaperfequitur, nonhac,
fed magis actione ea, qua & defun<5tus experiri
debuerat, conveniendi funt. I. fi debitor. ^z.ff.
h. t.

10. Licet fiutem nihil interfit , utrum quis
totam hereditatem poflideatpoflederitve, fecun-
dumante di£ta , an partem ejus, autetiamrein
fingularem licetminimam. /. regulariter 9. I. 10.
ffi.h.t. tamen, fi particulari donationis , emtio-
nifve, aut alio fimili titulo valido, rerum fingula-
larium hereditariarum pofleflor fit , fingulare
quoque in rem judicium potius, quam hoc uni-
verfale in eum dandum foret; etiamfi ab eo emif-
fet, qui pro herede vel pro polfeffore pofllde-
bat, & ita poterat hereditatis petitione conve-
nirij cum emtor rei fingularis non fit heredis
loco, aut vicem ejus fubeat. /. hereditatem 4. C.
in quib. caufit cefjat longi temp. preeficript. I. here-
ditatis 7. C. h. t. Plane, fi quis emtionis titulo
non res hereditarias, fed jus hereditarium fibi
comparaverit; aut dotis titulo jus illud ei ab
uxore aut pro uxore collatum fit; adverfus euin
tanquam vicein heredis gerentem , aut faltem
non longe ab eo diverfum, vel utilis hereditatis
petitio vel fpecialis rei vindicatio datur, aftoris
arbitrio. /. ncc nilam 13. §. quid fiquis 4. §.
item fi quis 9. §. apud Marcellum 10 .ff. h. t. I.
2. C. h. t. Parladorius rerum quotid. hb. 1. cap. 1.
§. 11. num. 9. & cap. 5. adde Fachineum lib.
1. controv. cap. 4. Cujaciutn iib. 9. obfierv. 25.
Idemque juris eft: in heredibus eorum , qui ita
hereditatem ab eo qui pro herede poflidebat, eme-
rant: quod jCturn innuere exiftimo in /. nec
ullam 13. §.heredem n.ff.h.t. cum ait, here-
dem atitem etiam earum rerum nomine, quas de-
fiinttus pro emtore pojfedit, hereditatis petitione
tenen confiat. AiStum fcilicet fuerat in §. 9.
& 10. difts legis 13. de illis, qui emtionis aut
dotis titulo hereditatem adepti fuerant ab illis, qui
pro herede vel pro pofleflore poflldebant; ac
aflertum, eos utili hereditatis petitione conve-
niri poffe, quafi proherede pofliderent. fed ut he-
rerdes eorum , qui vere poflidebant pro herede ,
hac etiam adtione teneri Ulpianus monuerat
in hac /. 13. §. Neratius 3. ita quoque here-
des eorum , qui emerant hereditatem a putativis
heredibus, hac adtione, utili fcilicet, interpel-
lare poflein d. §. 11. fubjungit, ubi defundtus
pro emtore pojfedijfe dicitur, non quod res fin-
gulares emilfet, fed quod totarn emiflet heredi-
t3tem, eamque ita poflediflet pro emtore con-
venienter prsecedentibus in §. 8.& 9.

11. In emtore tarnen hereditatis illud fingu-
lare eft, quod, five rei vindicatione, five he-
reditatis petitioneconveniatur, de fruftibus ante
litem conteftatam ex hereditate perceptis & con-
fumtis non teneatur, etiamfi iocupietior inde fa-
<5tus fuerit, fi in bona fide fit: cum e;iim emtor
hereditatis proprio, eoque fingulari titulo pof-
feflionis ex emto munitus fit , sequum vifum
fuit, eum etiamrerum fingularum jure conve-.

niri,

-ocr page 425-

niri, id eft, ita de fruftibus teneri , quafi non
ntili judicio univerfalifed particulari rei vindi-
catione conveniretur. d. l.fipoj1 motarm. C. h. t.
Csteruin fi in inala fide emtor fuerit, fciens ven-
ditorem heredem non efie , aut litem de heredi-
tate jam venditori motam , ad reftituendos fru-
ftus omnes tutn confumtos tum percipiendos ob-
ftriftus foret; nam etfi propter titulum & pretii
riumerationem prsedo non lit, ideoque non di-
refta hereditatis petitione tanquam pro pofteilo-
re poifidens conveniri debeat, fed utili, (quo
refpeftu tantu?n inter eum & prsdonem difte-
rentia pofita eft in l. necidlam 13, §. fi quisficietts
8• jfi.h. t.) tainen fruftuum intuitu idem in eo ,
quod in alio quovis prardone , receptum eft. d.
I. 2. C. h. t.

12. Quid in filiof. aut fervo , eorumquepa-
tribus ac dominis pro herede vel pro poileflcre
poiiidentibus obtineat, colligi poteft ex l. filii-
fiam. 34. §. 1./. 3 5-3<5- pr. & §. 1 .jfi. h. t. junft.
/. dcpofiui 3 %.ffi. de peculio.

13. Tendit hsec petitio hereditatis ad id , ut
reftituantur ea omnia , quse , cum hereditaria
eflent, a reis poifidentur, aut fecundum ante
tradita defierunt poifideri ; five defunfti pro-
pria , five ei commodata aut pignori data , aut
penes eum depofita, fic ut eorum periculum ad
heredem pertineat. /. & non tantum 19. pr. &

2.ffi. h. t. qusque reus pendente hacaftione
incepit poflidere ; cum fuificiat, deberi petenti
reftitutionem rei antelitem conteftatam , adid,
nt is, qui tempore late fententise poflidet, &
cum quo fafta eft litis conteftatio, condemnari
poflit. /. fi hercditatem 4. /. itcm videndum 18.
§.fi quis 1. l.fiquo tempore 41. jfi. b. t. Adde tit.
de rei vindicat. Infuper , qua: hereditatis caufa,
comparata funt, five ex pecunia hereditaria,
five aliunde; fi modo vel neceflaria fuerit rerum
talium emtio , vel magna faltem hereditatis uti-
litas in iis verfetur. /. item veniunt 20. pr. & §.
3 .jfi.h.t. & qua? poft mortem hereditati accef-
ferunt , eandeinque auxerunt, fruftus, & fru-
ftuum fruftus, & partus ancillarum. l.fied& fi
2<;.§.ult. /.26.27.28. d.l. 20. §.item nonfio-
lum 3. jj. h. t. ut & ufunx fruftuum ante, non
poft litem conteftatam, perceptorum. /. heres 5 1.
§.ult.jf. h t. lucra quoque, non honefta tan-
tum, fed & inhonefta; ne honefta interpreta-
tio, inhonefto quadiui adhibita , lucrum pof-
feflori faciat. I. fiofifienatuficonfiultum 28. /. fipofi
fiefor 52. /. evicfa 55. ffi. h.t. Adde Gotofred.
ad d. I, 52. Denique aftiones, quas pofleflor
hereditatis , qua talis, acquifivit; quippe quas
cedere viftori debet ; veluti condiftionem ex
mutuo , fi hereditaria pecunia data fit; vei a-
ftionem ex einto , fi res hereditarise divenditse;
vel interdiftum unde vi aut de precario, fi ter-
tius a pofleflore vi vel precario res hereditarias
cseperit poflidere. /. quod fi in diem 16. §. Juha-
nus 4. & 5. /. Julianus ficribit 3 o. /. ilhdquoque
40. §. atfiones 2 .jfi.h.t.

PETITIOME. 409

15. Non tamen reftituenda per pofleifotem
pcena , fi quam confecutus fit non tam occafio-
ne rei, quam occafione proprise perfonse: atque
adeo, iicetreddereteneatur, quod ex lege Aqui-
lia in dupluin ob inficiationem adverfarii exe-
git; quodve ex pretio rerum diftraftarum tar-
dius foluto pcense nomine paftus ac confecutus
eft ; ne iucrum alioquin ex eo , quod propter
hereditatein accepit , faciat. /. utrum autcm 33.
§. ult. I. fied &fi2$.pr. I. evifta 55. ffi.h.t, ta-'.
men, fi pcenam naftus fit ob id , quod de pof- ■
feflione vi dejeftus eft; aut quod adverfarius he-
reditario jure per eum in jus vocatus ad judi-
ciumnon venit,non compellitur reftituere; cum
faftis hifce non tam hereditas , quam poffefloris
perfona lsefionem pafla videatur. /. at uhi 24. jfi.
h. t. Similiter nec res , quas pofleflor ex pecunia
hereditaria, non hereditatis gratia, fed iiia cau-
fa , comparavit, hac continentur aclione. l.itcm
veniunt 20. §, fiednon i.fi. h. t. Nec fervitutes
prsediales, quia prsediis coiiserent, nec fepara-
tim a prsediis concipi poffunt, neque quicquam
eo nomine poteft leftitui: fed magis confefforia
experiundum aftione , quoties quisirevel age-
re impeditur. /. & non tantum 19. §. ult.ffi. h.t.
vel etiam interdifto quod legatorum , fi pona-
tur fafti fpecies ifti interdifto apta, dumforte is,
cui fervitus prsdialis legata eft , ufum ejus fine
heredis voluntate exercet, & falcidia' deduftio
facienda eft. /. 1. §. unde efi quccfitum 8. jfi. quod
legatorum. Aliter quam fele res habet in perfona-
libus fervitutibus , quoties eas contingit ad here-
des tranfire, dum vel ufusfruftus alicui pro fe &
heredibus conftitutus eft, vel fervitus operarum
fuit concefla, juxta l.antiquitas 14. C. de ufiufr.
& /. hominisoperas2.ffi. de ufu & ufiufr. &c. lega-
tis. eft enim, quod his in cafibus poflit reftitui, .
fervi nempe ipfi operas prseftantes , ut & cor-
pora , in quibus ufusfruftus conftitutus eft,
quorum pofleffionein aut faltem detentionem
penes ufufruftuarium effe oportere, haud am-
bigitur.

15. Sed nec prsetermittenda- fiientio difteren-
tia: , quantum ad hujus aftionis effeftum & re-
ftituendi neceffitatem, inter bonse & malse fidei
pofleflorem intercedentes , quas & in fruftibus ,
& rebus hereditariis confumtis , aut cafu perem-
tis, & rerum diftraftaruin pretiis obfervare, ope-
ra? pretium eft. Ex fruftibus etenim, five natu-
ralibus , five civilibus, puta penfionibus , mer-
cedibufque, nec non ufuris ex pretio rerum here-
ditariarum diftraftarum, ante litem conteftatam
perceptis ac confumtis , non ultra reftituendum
eft, quam quatenus inde locupletior eft bona:
fidei poffeffor tempore rei judicata:. /. 1. §. 1.
C.h. t. I.illudquoque40. §.prcdo. l.jfi.h.t. junft.
l.fia domino. 3 6. §. quo tempore 4. jfi. h. t. I. mer-
cedes 29. ff. h.t. cum ex adverfo malse fideipof-
feffor ad omnes confumtos reddendos obftriftus
fit, una cum ufuris eorum, uti & ad eos, quos
honefte percipere potuiffet ac debuiffet, non ve-

Fff" road

DE HEREDITATIS

-ocr page 426-

4<io L i b. V. t i t. iii.

^ro ad- ufuras ufurarum aut annuorum redituuih.
i. fed etfi 25. §.fed & fruttus 4.jf.h. t. l.fina-
vis 62. ff~.de rei vindic. ad quos etiam pari modo
poft litis conteftat» tempus tenetur , qui bonar
ftdei pofteffor fuerat; eo quod per litis contefta-
tionem, imopoft motam controverfiam, omnes
incipiunt malx fidei poffesfores efie; ficut ornnes
pofleflores ex eo tempore pares fiant, & _tut prae-
dones teneantur. Ifedetfi ij.^.fiantelitem j.ff.
h. t. d.l. 1. in fine Cod. h. t. I. fi qiiidpoffeffor. 31.
§,ficut. 3 .ff. h. t. Neoftadius Cur.fupr. decifi. 81.
D. Soineren de jurenovercarum cap. 6. fiett. z.num.
7. & 10. nec dubium 3 qum , ii primo, ad tem-
pus bona fide poifederit, mox controverfia nec-
dum mota fcire cseperit, hereditatem ad fe non
pertinere, deinceps ut praedo confiderandus fit;
eo quod, quantum ad fruftuum acquifitionem
attinet, non initium posfeflionis, fed fingula
momenta fpe£tanda funt. l.fiedetfi 25. §. de eo
autem. 5• ff.h. t. jun£t./. qui honafide 23. tam
diu i.ff. de acquir. rer. domin. arg. /. qurefitum
cfi 40. ff. de acquir. rer. domin. Si tamen ipfas
pecunias inventas in hereditate malse fidei pof-
fesfor non attigerit, id eft, nec ufus ipfe fue-
rit nec famori collocaverit, omnino ad ufuras
conveniri non poteft. /. item veniunt 20. §. Pa-
pinianusiAf.fih. t. Licet enim ex rebus heredi-
tariis talis posfesfor non fruftus tanturn natura-
les, fed & civiles, velut penfiones, percipere te-
neatur, & navirn quoque hereditariam naviga-
turn mittere veftura: percipiendse caufa, non ta-
men hereditariam pecuniam fienori coilocare,
etiamfi verum fit , ufuram , ficut vedturam,
non natura pervenire, fed jure percipi: eo quod
periculum navis pofleffor nullus petitori pra'fta-
recogitur, pecuniaautem poflefforisfenoridan-
tis periculo collocatur. /. fi navis 62. ff. de rei
•vindicat. Et hinc , fireipfa faenoridederit, non
aliter ufuras a£tor confequetur, quam fi nomi-
num ipforum periculum quoque voluerit fubire;
atque adeo eligere debet, utrum fortem tantum
perfequi , an ufuras cum periculo nominum
agnofcere confultius seftiinet. /. fulianusficrihit.
30.ff.h.t. cuin arquum utique fit, ufuras pe-
nes eum remanere, cujus periculo fors eft. /. fi
unus 6j. §. fi unus i.ff. pro fiocio. I. idemque
10. §. fimandavero S.ff mandati. Qua: rurfus
aliter in bona? fidei polleffore fervantur; quippe
cui cum fenatus confuluerit, ne teneatur nifi
quatenus locupletior faftus eft , ele£lio etiam
tributa fuit, utrum nomina cuin eo quod ad-
huc reftat exigendum cedere petitori velit, an
fortem ipfam una cum ufuris perceptis, quate-
nus locupletior inde fa£tus eft, reftituere. d. 1.
30 .ff.h.t,

16. Res ipflis- hereditarias quod attinet , de
iis reddendis mahe fidei posfesfor tenetur, non
tantum fi poffideat, fed & fi vel dolo vel culpa
poflidere defierit, vel dolo culpave fecerit, quo
minushereditario nomine adipifceretur, dum for-
te vel ab aliis vel a fe non exegit, & perfecu-
tio lapfu temporis peremta eft, aut deterior ef-
fe caepit. /. fied etfi%\. §. quodait prcctor. 2. &
§. perinde 8. 1.& nontantum. 19. §. veniunt. 2.
ff. h. t. uti &, fi dolo aut negligentia ejus pra>
dia five urbana five ruftica pejora fatta fint,
dum vineae , pomaria, horti, prxter confuetu-
dinem patrisfamilias culti. /. eiqui partes 54. §.
ult. ff.h.t Bonse vero fidei posfesforibus ita fe-
natus confuluit, ut de confumtis rebus in id dun-
taxat teneantur, in quo locupletiores fa£ti funt.
Quemcunque igitur fumtum fecerint ex heredi-
tate, fi quid dilapidaverint, perdiderint, dum
re fua fe abuti arbitrantur, non pra:ftabunt:
nec , fi donaverint, locupletiores videbtmtur,
quamdiu remunerationes nonacceperint, quam-
vis donando donatarium fibi reddiderint ad an^
tidora naturaliter obligatum. I. fed etfi 25. §.
n.ff.h.t. Anton. Faber. Cod. lih. 3. tit. 21.
defin. 8. Cui confequens eft, ut fi quis ex fe-
mifle heres, putans fe ex affe heredem , par-
tem dimidiam hereditatis fine dolo malo abfum-
ferit, coheredi ex femifle hereditatem vindican-
ti refiduum integrum reftituturus non fit, fed
tantum diinidiam ejus partem. d.l. 25. §. adco
autem 15. ff. h.t. Quod fi contemplatione de-
latse hereditatis lautius vixerit, quam ante fole-
bat; fi! quidem fuo proprio patrimonio lautius
ufus fuerit, vel aliunde mutuam acceperit pe-
cuniam, ut fplendidius fe exhiberet, non videbi-
tur eo modo diminuifle hereditatem, neque quic-
quam eo nomine inde dedu<5turus eft, etiamfi
res hereditarias pro tali mutuo pignori obligaf-
fet, eo quod ipfe principaliter obligatus eft, & ac-
cefforium tantum eft hypothecse pignorifve vin-
culum. d. I. 25. §.fiquisre fiua 12.13. 14. ff.
h. t. Si vero ex ipfa erogaverit hereditate, dum
vel liberalius hereditarias expendit pecunias , vel
penum hereditariam comeflationibus ac compo-
tationibus maturius confumfit, id ipfum eate-
nus hereditati deceffurum eft, quatenus lautius
contemplatione hereditatis impendit, quafi in
hoc non videatur locupletior faftus : fed quate-
nus ipfe ante delatam hereditatein folebat de fuo
erogare, & fiatutos fumtus facere , verius eft,
ea patriinonio ejus proprio, nequaquam heredi-
tati, debere imputari; cum non poflit non vi-
deri locupletior, qui erogat ex hereditate in
eos ufus, in quos, etfi heres non fuiflet, de
fuo tainen fuiflet expenfurus. d.l. 25. §. quod
autem quis 16.ff.h. t.

17. Quod fl cafu plane fortuito, velutmor-
talitate, terrse motu, chafmate, naufragio, alio-
ve firnili modo res hereditaria: deperierint, fi
quidein ante litem conteftatam , de iis nec bo-
nse, nec fimplex malae fidei pofleffor tenetur.
arg. I. finavis 62. ff. de reivindicat. fed folus fur
aut prsedo, qui nullam obtulit heredi vero refti-
tutionem. arg. I, fipro fiure 7. §. ult. I. 8 .ff.de
conditt. fnrtiva. Sin poft litern conteftatam, etiam
tunc bona: fidei poffeflori eam perire durum
foret, cum ita fieret, utvel mortalitatem pra?~

fta-

-ocr page 427-

De heredita

fiar-e cogeretur, vel propter metum hujus peri-
culi temere indefenfum jus fuum relinquere /♦
Hlud qnoque 40. jfi. h. t. prxdoni tamen teinere
litem fullinenti quin tunc pereat, non videtur
dubitandum. d. I. 40.ff.h. t. fed & alteri fim-
plici maiae fidei polfeflori ita eam perire verius
elt, fi actor fe eam diftradurum fuifle probet,
flc ut ei non fuilfet peritura , fi eo tempore ,
quo petebatur, protinus fuiflet reftituta. arg.
litemfi verhetatum 15. §. ult.ffi.de rei vindka-
tione. l.de eoil. §. fipofi. 4. ff'. ad exhibendum.
I. item fi 14. §. quid fi homo 11. ff. quod met.
caufia. Idemque in eo ftatuendunl bonx fidei pof-
fefiore, qui poft litem conteftatam futis intel-
ligens, fe ad reftituendum adigi debere , liti-
gare tamenmaluit quain reftituere. arg. /. ne-
mo rem fiuam 82. §. 1. ff. de verhor. obligat. I.
quod te mihi 5. ff.de rebus creditis. Non ta-
men illud prasdoni imputandum , quod debi-
tores hereditarios non convenerit , atque inde
illi vel tempore liberati vel pauperiores fa<5ti fue-
rint eo quod nullam adverfus eos habuit a-
dionem. /. fi quid poffejfior. 31. §. illud 4. ff.
h. t. arg. /. fi pupilli 6. §. ult. ff. de negot. ge-
fiis. licet verum fit , illum & a fe ipfo de-
buifle exigere ea, quae defun<5to debebat. d. II.
& extraneos creditores ad folvendum interpel-
Jare: quippe qua interpellatione extrajudicia-
li negle<5ta , obftri<5tus foret , quoties ob ab-
fentiam debitoris, aliamve caufam fimilem, in-
terpellandi occafio non defuerit : quo fenfu ac-
cipiendus videtur Ulpianus in l.fied&fi25. §.
quod ait 2. ff. h. t.

18. De rerum hereditariarum venditarum pre-
tiis non minor difficultas eft; fed diftin<5tionum
ope tollenda aut enim neceflana fuit: rerum il-
larum diftractio , dum vel fervando fervari non
poterant, fed tempore deteriores redderentur,
vel fuperfluce erant & nullius plane utilitatis, one-
ri rnagis quarn ufui futurx, vel impenfa in funus
defundti, autcibaria familise, aut res reliquas he-
reditarias, asrifve alieni folutionem, facienda erat.
/. Divus Pius 5. /. non fiolum 53. /. item ve-
niunt 20. §. fimdi 2. §. hcee adverfius 12. §. quid
fi pofi. 16. I. nifi ex re. 33. §. 1. ff- h. t. aut
nulla urgente tali neceffitate ex libero pofleffo-
ris arbitrio fa<5ta eft, pretii fortehabendi velne-
gotiandi caufa. Et utroque in cafu aliud inbo-
nce, aliud in malse fidei pofleflore fervari pla-
cuit. Si pofleffor bonce fidei necelfitate vel vo-
luntate libera rern vendiderit ante litem contefta-
tam , de pretio non infolidum tenetur, fedtan-
tuin eatenus, quatenus inde locupletior fa<5tus
eft; eo modo, quod id in ipfis rebus heredita-
riis confumtis obtinere fupra di<5tum eft ; quia
poteft exiftimari, in locum hereditarix rei ven-
ditse pretium ejus fucceffifle, & quodammodo
ipfum hereditarium factum. l.fi & rem. 22. circa
fin. I. utrum. 23. l.fcd ctfi 25. §. iternfirem. 1.
ff. h. t. ut tamen a litis conteftatae tempore ad
pretii etiamnum refidui ufuras prseftandas da-

TIS PETitlONE.

mnandus fit. /. 1. §. I. C. h. t. Nequehoc ca-
fu liberum eft heredi, emtorem efficaci con-
venire rei vindicatione; in quantum emtor
conventus fefe ex perfona venditoris tueri po-
terit: ne aliOquin re evi<5ta , emtor de evi-
<5tione adverfus venditorem experiatur ; & ita
contingat, bonx fidei pofleflorem effe<5tu in-
fpe<5to in plusteneri, quam quatenus locuple-
tior fa<5tuseft. /. fied <& fii<). §.item firem. 17.
ff. h. t. Quod fi mala fide poflidens res heredi-
tarias ante litem conteftatam vendiderit, fi qui-
dem ex neceflitate ( eo quo aiite expofitum fen-
fu ) in arbitrio petitoris eft , an veruin rei di-
ftraftx pretium cohfequi velit, fi forte infra ju-
ftuni pretium fuiffet diVendita; an vero totum
id , quod ex venditione poffeffor redegit, dum
fupra verum rei pretium pa<5tus eft; ne. alio-
quin ex fua malas fidei poffeffione lucretur. /.
item veniunt 20. §. fimili 2. §. hcec adverfus 12.
/. nifi ex re. 3 3. §. 1. junct. I. fi d domino 36. §.
fiprcedo yff.h.t. Sin ex libera voluntate feu fi-
ne caufa, a<5toris ele<5tio eft, utrum pretium *
feu omne illud, quod ex venditiotie reda<5tum
eft, adeoque & ipfum pretii majoris lucrum
perfequi velit , una cum ufuris a tempore litis
conteftatse; an potius rem ipfam adhuc peneS
emtorem aut aliuin extantem, non deperditam
nec diminutam cum fruftibus malit cOmpUtare. d.
I. 20. §. 2. & §. 12. d.l. 33, §. i. ff.h. t. Adeo
quidem, ut, fi rein ipfam alienatain exiftimet
petendam effe, eadem non reftituta , per in li-
tem jusjurandum eam seftiinaturus fit. d. /.
item veniunt 20. §. ult. /. 21. ff.b.t. & fi per-
emta vel diminuta flt penes emtorem , pretii
tamen reftitutionem propterea inalae fidei poffeP
for non jure declinet, quafi res eodem modo pe-
nes verum heredem fuiffet peritura, eo quod
abfurdum & hic effet, hunc ex fua maVa fide pre-
tiumlucrari. d. 1.20. §. prceterhcec 6. inmed. & §.
ult.d.l. 33.§. 1./. 36. §.fiprcedoi.ff.h.t, Quod
fi rern hereditatiam poffeffor per argentarios, &
noftro ufu per prsecones feu au<5tionarios, ven-
di curaverit, ac apud eos perdiderit pretium,
in bona quidem fide conftitutus liberatur, actio-
nes fibi adverfus argentarios competentes heredi
cedendo; at mala fide poflldens de ptetio red-
dendo omnino tenetur, quia fuo periculo male
credidit argentariis. I. item videndum 18. ffi.h. t.
Ant. Matthseus deauftionibus lib. 1. cap. 15. num.
13.14. Et hxc ita, fi ante litem conteftatam
diftra<5tio contigerit; fi enim pendente lite, re-
rum quidem ex caufa feu neceflltate venditarum
pretia una cum ufuris tam bonae quarn malse fi-
dei poffeffor praeftat; ipfas vero rts cum fru<5ti-
bus, fi nulla fubfuerit neceflitas alienandi. /. item
vcniunt 20. §. quid fi pofi \6.ffi.h. t. Ne dicam,
pendente^- lite, imo & ante litem conteftatam
poft motam controverfiam, non aliam , quam
necesfariam diftra<5tionem a prastore permitti,nifi
posfesfor hereditatis fatisdederit petitori pro oinni
quantitate hereditatis, velrerum ejus reflitutione.

fff 2 l. dh

-ocr page 428-

/. Divus Pius $. pr. ffi. h. t. arg. /. alienationes.
^lh-Jf' f^{imil- ercifeundce.

19. Cseterum uti ad reftituendum tenentur
hac conventi adione, ita vice verfa etiarn in-
demnes fcrvandi funt, & quidemtam malsequam
bonx ftdei pofteifores, fi hereditatis intuitu fefe
obftrinxerint; veiuti fi pro rerum hereditariarum
venditarum eviftione caverint, aut damni infefti
nomine pro rebus hereditariis vitio fuo damnum
vicino minitantibus; ipfis enim hereditatem re-
ftituentibus viciffim de indemnitatecavendum fo-
ret. I. item veniunt zo.§. fed etfipen. l.illudquoque
40. §. contra quoque. pen. jfi. b. t. I. ipfi quoque
19. jf. de rei vindicat. Sed & ea, quse per eos
erogata , recuperant : fi enim qujedam non in
res ipfas hereditarias aut ad fruiStuum perceptio-
vetum aliter propter hereditatem expenfa

nern •

fint, dum ses alienum hereditarium exfolutum,
vei legata vere debita legatariis funt prsefti-
ta, vel in funus aut monumenti exftruftionem
impenfse , probabilem moduin aut teftatoris vo-
luntatem non excedentes, fa£tse, utrique dedu-
cent; malse tamen fidei pofteftores non aliter,
quam fi de petitore defendendo cautiones inter-
pofuerint sris aiieni & iegatorum intuitu. /. fi
quid poffejfor. 31. /. hereditas. 50. §. 1. jfi. h. t.
I. in refiituenda 4. /. ult. §. 1. C. h. t. Plane fi
indebitum legatariis aut creditoribus putativis fol-
verint; bonse quidem fidei posfesfores etiamhoc
cafu foluti deduitione gaudent, cesfa indebiti
condiftione adverfus eos , quibus folutum eft.
At malae fidei posfesfores fuo videntur periculo
tumlegata tum a:salienum folvisfe, ut nontam
dedudtio horum ex rebus hereditariis , quam
potius aftio ad foluta repetenda, quoties fol-
vens ftipulatione fibi cavit, eviffa hereditate,
foluta reddi, eis tribuenda fit. I. quod fipojfiejfor.
27.ff. h. t. idemque eft , fi bona fide poffidens
poft motam de hereditate controverfiam, de-
biti aut legati fecerit folutionem; nam nec tunc
dedudtio foluti , fed fola ex cautione fuperiore
aftio permittenda foret. /. dolo carere 41. jj. ad
leg. jalcidiam. jundt. d.l. 17- jfib. t.

20. Adha:c illud , quod fibi ex heredita-
te debitum eft, bonse fidei posfesfor procul du-
bio deducit , at malse fidei posfesfor non ali-
ter, quam fi petitori expediat tale debitum dif-
folutum esfe, propter poenam , aut aliam cau-
fam ; quo cafu dici poteft, eum fibi jam matu-
re folvisfe, adpcenam evitandam , aut folvere de-
buisfe. /. fiquidpojfejfor. 3 1. §. jedfiipfi 1. 2, fifi.
h. t.

21. Quod fi impenfse in ipfas res heredita-
rias, non propter frudtus, faftse fint, posfesfor
quidem bonse fidei has omnes, five necesfarias,
iive utiles , five voluptuarias deducit , etiamfi
non amplius extent vel impenfse vel res ipfse in
quas fadsc. At, qui mala posfedit fide, folas
hecesfarias in univerfum deducit; utiles vero tan-
tum quatenus fuperfunt, & inde res melior fa-
£ta eft; voluptuarias nullo modo deducitex he-
reditate, fed tantumtollit, quatenus poteft fine
rei detrimento. /. plane 38. /.3 9. jf. h. t. Nec
mirum, malae fidei pofteflorem neceflarias im-
penfas omnino deducere juxta. d. /. 38. jf. h. t.
jundt. /. domum 5. C. de rei vindicatione, cum,
fi eas non feciflet, culpse fuiflet reus , omneque
ex negleftis hifce hnpenfis dainnum fuperveniens
debuiifet prseftare. arg. /. ei qui partes 54. §.
tdt.jf. h. t. junft. /. nifi ex re. 3 3. 1. jf.h.t.
Licet enim turpiter agat , quod rem alienam
fciens poffideat; non tamen turpiter aut male
agit, quod, cutn poffideat, impenfas eroget ad
confervationem rei defideratas. Paulo aliter hsec
de impenfis fefe habent in fidgulari judicio rei
vindicationis ; quippe inquo bona: fidei poflef-
for neceflarias quidem & utiles deducit, feu re-
tentione rei recuperat, voluptuarias tantum tol-
lit; imo & utiles quandoque ne deducit qui-
dem , fed tollit tantum, prout bonus judexva-
rie ex perfonis caufifque conftituet". /. infundo
38 -jf.de reivindic. §. ex diverfo 3 o. Jnfiit. de rer.
divif. Sed mala fide poffidens folas deducit ne-
ceflarias, utiles cuin voluptuariis tantum tollit,
ne locupletior fiat dominus cum ja£t'ura ejus.
d. I. domum 5. C.. de rei vindicat. vide latius tit.
de rei vindicat. Cur autem tam varie in rei vin-
dicatione & hac hereditatis petitione conftitutum
fit , ejus rationem efle puto, quod melior efle
debuerit conditio bonae fidei poffesforis in peti-
tione hereditatis , quam rei vindicatione, quan-
tum ad impenfas recuperandas, quia ex adverfo
fruduum reddendorum refpe&u durior eft, dum
confumtos reftituere tenetur, quatenus inde lo-
cupletior faftus eft ; quod non ita obtinet in rei
vindicatione : ut proinde plenior reftitutio fru-
dtuum cum pleniore impenfarumdeduftione vi-
deatur fuifle compenfanda. Et cum ita con-
fultum esfet plenius posfesfori bonse fidei, non
adeo abs re videri potuit, fi & mala: fidei pof-
fesfori quantum ad impenfas utiles paulo magis
in hac petitione, quam rei vindicatione, ex se-
quitate fubveniretur.

4-12

22. Impenfas in fru&uum perceptionem fa-
£tas quod attinet, velut qua: quserendorum,
cogendorum , confervandorumque eorum gra-
tia fiunt; uti & eas, quse cum ufu & frudi-
bus compeiifari folent, veluti reparatio rnodica
sediurn, tributorum veftigaliumque folutio, ali-
menta fervis jumentifque fubminiftrata, &alias
his fimiles, quas cum fruftibus folere compenfari
traditur in /. vel fivites 3. §. 1. jf. deimpenf.in
rem dot.jaft. eas quoque univerfas deducit pof-
feffor bonse fidei, quatenus ex fruftibus, ufu,
operifve locupletior fa£tus non eft , duin nihil
aut parum poft fumtus fa£tos fruftuum nomine
percepit , infolita fterilitate , aut hoftium ac
pra:donum incurfu, aliave calamitate fuperve-
niente. l.fia domino 3 <5. §. ult. . jj.b.t. ma-
lse fidei poffeffor, licet eas quoque deducat,
quandoquidem naturali ratione frudus non in-
telliguntur , nifi dedu£tis impenfis fru&uum

quse-

L i B. V. T r T. III.

-ocr page 429-

quxrcndorum, cogendorum, confervandorum-
que caufa fa£fis, tanquam quaj ipfo jure fruftus
diminuunt. /, qtiod in frtittus 46. ff. de ufrms d.
/. 3 6. §. ult. jf. h: t. non tamen aliter, quam fi
frudtus inde perceperit, fic ut & ad¹ eorum refti-
tutionem obftriftus iit: nam ft fterilitate aut ali-
ter fine culpa ac ncgligentia fua nullospoft fum-
tum erogatum fructus colTegerit , uti eofdcm
non perceptos reftituere non tenetur , ita nec
quicquam impenfarum nomine deducere poteft
ex eo , quod nec fuit nec interpretatione juris
fuiffe fingiturin rerum natura. arg. d. I. 3 6. §.
ttlt. I. 37. ff. b. t. Neque huic impenfarum , in
fruCtuum perceptionem faftarum , deduftioni
adverfatur id, quod ab Ulpiano traditur, impen-
fas tales videri donatas effe. /. ft fervus fervum
27. §.Jio!ivdtn ij.ff.ad teg. Aquil. nam, quod
malse fidei poffeffor necellarias deducit itnpenfas
in frudtuum perceptionem fadas, id inde eft,
quia rede facit, quod, cum poffideat, fruftus
etiatn quzerat ex re pofleffa, quippe ad quos re-
ftituendos tenetur, quatenus potuit honefte per-
cipere. At fi quis non poflideat fundum , qualis
eft ille, de quo traftat Ulpianus in d. 1. 27. §.
25., male agit, ac delinquit, colligendo fru-
£tus ex fundo alieno , qui ad ejus periculum non'
pertinebant, quorumaue nomine nullatenus te-
neretur , etfi eos a folo non feparaflet, fed
paffusfuiffet in univcrfum corrumpi. Cum ei*go
ita itnpendens, in re illicitfi & deli&o verfaretur,
fEquum nonfuit, ei futntuum iftorum deduftio-
nem concedi.

23. Non tamen a<5tio, fed fola rerurn pof-
feffarum retentio & doli exceptio ad recuperan-
das impenfas jure Romano poffefforibus compa-¹rata fuit. /. ft in area 33. in fine jf. de conditi. in-
deb. l.fumtus 48. ff. de rei vindicat. §. ex diverfo
30. lnflit.de rer. divif. l.Paulus refpondit 14. ff.
de doli mali & metus except. objicienda etiain
poft fententiam, ad impediendatn executionem.
Anton. Faber Cod.libr. 3. tit. 22. defin. 15. &
libr. 7. tit. 20. defin. 12. Licetenim iinpenfaruin
repetitio ipfis tribuatur. I. domum j.C.de rci vin-
dic. non tamen inde flnniter contra tam mani-
feftas leges deducitur, a&ionem dari; eo quod
non tantum actione inftituta, fed & exceptione
oppoflta, repetitionem fieri, natura docet. Nec
eft, quod objiciatur, & marito, & commoda-
tario, & fiduciario heredi, aftiones dari pro re-
petitione impenfarum, in rem dotalem aut com-
modatam aut ex fideicommiffo reftituendam fa-
ftarum. /. unic. §. taceat 5. in fine C. de rei uxor.
att. I. in rebus 18. §. pojfiint 2. jf. commodati. I.
qui exccptio?tem 40. §. ft pars 1 . jf.de condift. tn-
deb. cum commodatarius commodantem exvero
contraftu obligatum habeat, & maritus ac fidu-
ciarius non bonas malarve fidei poffeffores fint,
fed eotempore, quo impenderunt, dominifue-
rint rerum illarum, in quas impenfum eft: &
quamvis bonafides, feuopinio dominii,tantum
prxftet poffeffori, quantum veritas; id tamen
locum non habet , quoties- (uti-itr noftro cafu)
lex impedimerito eft. /. bonafid^stantundem 13 6.
ff. dc regtd. jttris. 9! tamen poffeffor malie fidei
eo animo iiriperiderit, ut dbmini, cujus res eft,
negotia geferet , ad linpenfas rieceffarias repeten-
das negotiorum. geftorum aftio non videtur de-
neganda. /. domttm j.C.de reivindicat: Idemque
ex sequitate obtinuit, fiproherede, feu heredis
opinione quis poffidens, monumentuin defunfto
feceritex defundi voluntate, vel etiam conditio-
nis impleridse'caufa , quippecui>, tanquam ge-
ftori negotioruiri hereditatis , aftibnem adverfus
heredes inftituendi poteftas fafta eft ; religionis
pariter <k Fupremie voluntatis favore. /. bcreditas
50. §. r. 'jfsfi.fi Sed quod Romanis ita placuit
incertis cafibus , hodie ex naturali a?quitatege~
neraliterreceptumeft, utfcillcefnon fola reten-
tione , fed> & aftione confulatur non tantum
bonse , fed & malse fidei poflefforibus , pro re-
cuperandis impenfis illis, qu^rum deduftionem
iifdern cbnceffam fuiffe , fupra di<5tum eft , ne-
ceffariis ,fcilicet, nec nonutilibus quatenus inde
res melior fa<5ta; nealioquin domini rerum cum
aliena jadura locupletarentur. Argentreus ad
confuet. Britann. art. 53 6. glojf. 1. num. 6. Zy-
peus , Molineus, Mornacius, aliique quos citat.
Ant. Matthseus, de autiionibus libr. 1. cap. 18.
num. 16. ij.i 8. Groenevvegen ad §. 3 o. Infiit.
derer. divifiorie.

24. Cum autem legesinter impenfas liquidas
illiquidafque non diftinguant in hac materia, fa-
tius eft, ut exiftimemus etiam pro illiquidis im-
pendiis retentioni iocuinfore, donec illse iiqui-
dse faftse fuerint ac reftituta: ; nec cogenduin
poffefforem , ut poffefllonem adverfario de im-
penfis reddendis caventi cedat: prsefertim cum
tutius fif rei incumbere quam cautioni, &ipfa
retentio non parum ad lites diminuendas profit;
quippe quS dominus adigitur, ut fponte ofi^:erat
impendia, qux , fi femei poffeifionem recupe-
raffet, fepe non nifi litium ambagibus & judicis
officio conftriftus foret reftiturus. Nicol. Ever-
hardus cOnfil. 93. Radelantius , Curice Ultrajeft.
decifi. 100. Ant. Faber Cod. libr. 3. tit. 22. dcfin.
15. Jbh. a Sande decif. Frific. libr. 3. tit. 1 5.
defin. 5. & de prohibita alienat. part. 3. cap. 8.
num. ult. ubi plures diffentientes ailegat.

25. Obfervandum tamen, pendente heredi-
tatispetitione, nec fideicommiffarios, nec lega-
tarios, nec creditores impediri, quo minus in-
terim debita fibi ac legata petant, idque vel ab
aftorevel a reo petitione hercditatis convento ,
ut tamen legatarii de reftituenda re cum frufti-
bus, vel pecunia cum ufuris , cautionem inter-
ponant, juXta formam prsefcriptam in l.ult.pr.
& §. 1. 2. C. h. t. Sed & vice verfa , pendente
hoc judicio, redte conveniuntur aftione perfo-
nali debitores hereditarii; aftione in rem , quot-
quotres hereditarias poffident aliojure, quam
pro herede: ita quidem , ut non tantum poffef-

^or bonse fidei has interim aftiones exerceat; fed
Fff 3 &pe~

4-¹ 3

De HEREDITATIS PHflTlOMH.

-ocr page 430-

414. L i i. V.

& petitor ipfe, quoties vel pofleflor hereditatis
in mala fide fuit, & nihil juris fe habere fcit,
vel, cum in bona fide eifqf , negligit tamen
adiones exercere, ac fubefl: periculum , ne in-
ter moras aftiones intercidant* aut inopia debi-
torum reddantur inanes. l.fibonce fidei 49. ff. h. t.
Praeterea, fi pofleflbr hereditatis hac interpeila-
tus a&ione , teftamentum illud, ex quo ad:or
fe heredem efle contendit, velit falfum dicere,
non poteft adtorem per exceptionem prsejudicia-
lem repellere , quafi pnemature hereditatis peti-
tio mota eflet; quia judiciorum illorum , quse
de hereditatis petitione funt, ea au&oritas eft,
ut nihil in prajudiciuin illorum , id eft, nulla
exceptio praejudicialis iis opponi poflit: fed tan-

T I T. IV.

tum fuftinetur hereditatis petitionis judicium,
feu in eo interim non ultra proceditur, donec
falfi caufa agatur ; reo interim juffo fatifdare
de hereditate, quse ab eo petitur , non dimi-
nuenda fed reftituenda. /. JDivus Pins 5. §.poi.
& ult.ff. h. u

2 6. Anvero hanc atSionem inftituere defide-
rans, jure fiftendi uti poflit, & poflefforem vel
bona ejus non hereditaria auftoritate judicis de-
tinere, ut ita hereditatis petitio apud alium per-
ageretur judicem, quam apudquem excommu-
' ni juris difpofitione ventilanda foret, colligi po-
teft ex iis , quae dixi tit. de injus vocando num.
25.

TITVLVS IV.
Si pars hereditatis petatur.
Summaria.

1. Pars hereditatis peti poteft vel atiione vel ex-
ceptione. petit quiftque vel partem vel totum,
pro jure, qtiod ipfte habet ; idem juris eft in
partis, quod in totius petitione.

2. Quo modo & contra quos agendum, ft duo veri
heredes ftnt, & duo hereditatis pojftejjores, &
qno modo , fi hereditas partim d vero partim d

fialfio herede pofifideatur pro divifio vel pro M»
divifio ?

3. Quando pars certa hereditatis , qitando incerta
peti pojfit? quot partes utero interim fiervan-
dce fint, fi jperetur pofthumus firater una cum
jam natis parenti Jucceffurus ?

primo fecundus a fecundo pofleflore; fed ambo
a primo & ambo a fecundo : neque enim alter
primi, alter fecundi partem poflidet, fed arnbo
partem utriufque, /. 1. §. quin imo 2. ff.h.t. Si
partim a vero partim a falfo herede teneatur he-
reditas, videndum an pro indivifo, an pro di-
vifo polfideant. Pro divifo poflidere hic dicun-
tur, inter quos , tanquam coheredes , jarn in-
terceflit divifiorerutn hereditariarum, five mu-
tua conventione, fivejudicis oflicio per inten-
tatam familise ercifcundse aftionetn; contra, pro
indivifo, fi necdum ita divifio fadia fit, liceG
forte finguli feparatas partes rerum hereditaria-
rum, aut feparatas res hereditarias, naturaliteK
pofliderent ac tenerent. Quibus pranotatis, fi
verus & falfus heres pro indivifo poflideant, fu-
perveniens alter verus heres adverfus folum he-
redern falfum hac agit aftione. Nam, cum al-
ter verus heres nil prster fuam partem pro in-
divifo poflldeat, nec ultra poffidere defideret,
quam quod ei jure & ex aditione fafta acqui-
rendum erat, atque adeo nihil poflideat pro
herede aut pro posfesfore; fequebatur, ipfum
nullo jure per coheredem non poflidentem in-
quietari posfe hereditatis petitione, fed tantum
judicio familise ercifcundse. arg. /. 1. §. quin imo
2. in fine ff. h. t. Sin pro diVifo, fie ut coheres
verus non plus haberet fiua parte, ut loquitur
JCtus in d. I. J. §. l- jf. h. t. rationi acnecefll-

ta*

-ocr page 431-

Sl paxs heredt

tati juiis conveniens eft, ut & contra verum co-
heredem & contra extraneum pro herede vel prO
poffeflore poffidentem experiatur, qui aliquam
hbi afferere ac vindicare vult hereditatis jam di-
vifae partem , ac is quoque, qui cum falfo here-
de jam pro divifo poffedit , adverfus eundem
dirigat pro fua parte hereditatis petitionem : ut
poftea rerurn omnium hereditariarum inter veros
coheredes divifio nova inftituatur. Cum enim
fafta prior inter verum ac falfum heredem divifio
alteri vero coheredi obelle nequeat, confequens
eft, & verum & falfum heredein ex divilione
fa£ta poffidere partes rerum hereditariarum per-
tinentium pro indivifo ad coheredem alterum
poftea fupervenientem, ac proinde eum adver-
fus utrumque agere pofle ac debere. /. i. §. fi
crgo 3. jfi. h. t. arg, l. Pomponius 8. ff'■ de rei vin-
dicat. Quo facit, quod alibi negatur, nos poffe
confequi per hereditatis petitionem id , quod fa-
milis ercifcundce judicio confequimur, ut nem-
pe a communione difcedamus; cum ad officium
judicis nihil amplius pertineat, quarn ut heredi-
tatis partem pro indivifo reftitui nobis jubeat.
I. non pojfimus j.ff. h. t. confequeremur vero
pleniffimum judicii familix ercifcundse effe<5tum,
ii divifa inter verum faifumque heredem heredi-
tate , tantum adverfus heredem falfum inten-
tanda foret hereditatis petitio , ratione partis ab
eopoffeffic. Neceft, quod quis exiftimet, hanc
reprobari fententiam, dum in fined, §. 3. utilior
dicitur Pegafi fententia. Quamvis enim,,utilior
ea fit , quatenus ita magis evitantur litium am-
bages ac a<5tionum multiplicatio ; non tamen
ideo reprobata fuitaut rejicendo contram opinio,
ratione juris manifefta nitcns. Unde & JCtUS,
Iicetjam ante Pegafi fententiain dixiffet utilio-
rem , tarnen mox in §. 4. d. H r. deGifionem
alterius cafus- fubnedtit, non fententix Pegaii',
fed rationi juris fuperius adduftce convenientem :
ut tamen negandum non fit, quin fententiaPe-
gafi tanquam utilior , officio judicis admitti
debeat, non omni quidem in cafu, fed aliquan-
do , feu fiortafifis (ut jurifconfultus loquitur.
d. 1.1. §. i.ff. h. t.) tunC fcilicet, cum rerum
fungibilium eft fa<5ta divifio , fic ut compenfatio
in iis admitti queat, nec interfit, quam ex re-
bus hereditariis fungibilibus partem habeat verus
heres ; & ideo in §. 4. d. 1.1. dicitur , officio
judicis invicem compenfationem effe faciendaln
ejus quod poffidetur; qualem compenfationem
in folis fungibilibus, non item corporibus aliis-,
leges admittere notum eft. Sed nec fententise
huic adverfatur Paulus jCtus in /. Pomponius 8.
ff. de rei vindicatione. in cujus principio , cum
diftin<5tionem adhibuiffet, an fundus ab iniquis
poffefforibus duobus pro divifoan pro indivifo
poffeffus effet, in fine fubjungit; qua difiinttio
neque in re mohiii, neque in hereditatis petitione
locum habet; nunquam enim pro divifio pojfideri
potefi. Longe enim alio fenfu illic pro divifo vel
pro indivifo poffeffio accepta eft ; negatur fcili-

TAflS PETAtUR. 415

cet, hereditatem pro divifo poffideii, (addo &
peti) poffe, iri quantum hereditas juris nomen
eft , rebus incorporalibus atque adeo individuis
annumerata * quam ideo finguli pro divila parte
naturaliter occupare nequeunt; Uti quidem duo
naturaliter occupare poflunt feparatas ejufdem
fundipartes; licet ergo in fundi vindicationedi-
ftinguendum fuerit, utrum ex parte dominus
una cum non domino poffideret communiter
iftum fundum, an vero certis regionibus , at-
que ita finguli feparatas partes; ut priore qui-
dein cafti adveifus folum non dominum; pofte-
riore & adverfus extraneutn poffefforem & ad-
verfus ejufdem fundi condominum agendum
fuerit: quia tamen talis pro divifo pofteffio in
rebus iricorporalibus fine pra-cedente judicio fa-
miliae ercifcundx intelligi non poterat, re<5te di-
xit Paulus , eam diftindtionem in hereditatis pe-
titione locum non habere ; fcd potius , five ve-
rus & falfus heres commuriiter , five feparatas
res aut rerum hereditariarum partes feparatas
poffideant, folum illum qui pro herede vel pro
poffeffore poffidet , petitione hereditatis conve-
niendum effe a fuperveniente vero coherede; eo
quod, non obftante feparata corporum heredi-
tariorum pofleffione, ipfa tamen juris hereditai ti
pofleffio inter verum falfumque heredem , nec-
dum moto inter eos familice ercifcundce judicio *
remanfit indivifa. Qua.- cuin ita fint ex manife-
ftis juris rationibus & principiis , confequens eft
erraffe toto ccelo Ant. FabrunY , & plcrofque
cum ipfo, in rationdibus ad l. i. §. 3. ffi.kt. &
/. 8. jfi. de reivindk. dum d. I. 1. §;. 3. ff. h. t,
propofitam Pegafi fententiam accipiUnt de here-
ditate per verum & falfum heredem pro ihdivifo
poffeffe: id eniin fi verum eflet, Pegafi fenten-
tia non tantum utilior fuiffet dicendafed'& ra-
tionibus juris per omnia conveniens, ut nempe
folus extrarieus conveniretur, non coheresnihil
alienum pro herede poffidens , ut ante proba-
tum.

3. Cxterum vel pars certa hcreditatis peti po-
teft j vel incerta. Certa quidein , quoties ex
pluribus heredibus jam natis quidam deliberant:
durante enim eorum deliberatione nihil prater
fuam partem re<5te petierit is , qui hereditatem
jamadivit; tunc demuin rcliquas exa<5turus par-
tes, cum, caeteris fuas portiones repudiantibus ;
ipfe inuniverfuin per jus accrefcendi fuerit hcres
fa<5tus. I. fi expluribus 2. ff. h.t. Incerta vero,
fi coheres fperetur, qui etiamnuin in utero eft;
, veluti, fi ex fratrum defunftorutn uxoribus na-
fcituri liberi patruo fint heredes futuri: inter eos
enim cum pro nuinero fuccedentium viritim &
in capita dividenda fit hereditas, ac plures uno
partu edi poffint, ncceffe eft, ut interim partis
incertse petitio concedatur. /. l.ff. ult. ff. h. t.
Sitamen patre mortuo mater fit gravida, certa
pars interim per jam natos petitur ; ita ut tres
partes medio tempore ferventur utero , quafi
tergeminis nafcituris. Sed fi plures eo partu nafci

conti-

-ocr page 432-

contigerit, nullum eis ifta certa? partis petitio
& conceflio generabit prsejudiciuin , dum flngu-
lis, quibus jam portio data erat, pro rata decre-
fcet: uti ex adverfo accrefceret fingulis, fi unus
tantum aut duo deinceps ederentur. /. antiqui 3.
i ^.ff.b. t. Quibusnon contradicunt ieges, di-
midiam, quartam, aut fextarn partem utero aflx-
gnantes. /. cum quidam 30. fuum heredem 6.
jff. de acquir. vel omitt. bereditate. I. fi pater meus
3 6.ff. de folutionihus. cum iliic non definiatur.

416

quaeinterim portio utero fervanda fit, quamdiu
incertum eft, quotuno partu fint nafcituri; fed
qua ex parte tum Jiberi jam nati, tum illi, qui
inuterofunt, vere &cum effeftu heredes fint;
ex femifle fciiicet, fi unus jam natus fit , &
unus tantum in utero formatus; ex quadrante,
fi tres , ex fcxtante , fi quinque in utero exi-
ftant , fuo tempore edendi; licet id, quod fupra
tres nafcitur , fere portentofum Gajus dixerit.
/. utrum 7. ff. de rehus dubiis.

L I B. V. T i T. V. VI.

T I T V L V S V.

De poffefToriahereditatis petitione.

nec civilis petitio hereditatis accommodari poter
rat; neccfle fuit, ut & prsetoriain hanc poflei-
foriam introduceret hereditatis petitionem; cujus
de csetero iidem eifedus funt, qui funt civilis
petitionis. /. 1.2. ff.h.t.

T I T V L V S VI.

De fideicommifTaria hercditatis petitione.

Ideicommiflaria hereditatis petitio
competit iis, quibus ex fideicom-
V»- miifo reftituta eft hereditas , ad-
-/vfeT ^verf^us eos qui pro lrerede vel pro
pofleflore poflident. /. 1. ff. h. t.

Cumque hsec aftio hereditatem
fupponat- a fiduciario jam reftitutam & in fidei-
commiifarium tranflatam ; confequens fuit, ut
adverfus heredem -fiduciarium ad obtinendam
hereditatis reftitutionem ex caufa fideicommiffi
haud danda fuerit. /. tdt. §. l.ff. h. t. quippe
qui potius adione ex teftamento ad hereditatis
ex fideicommiflo reftitutionem foret compellen-
dus, ubi prius ipfe fponte hereditatem adeun-
do , fefe quafi ex contraftu devinxit ad implen-
dam defunfti voluntatem. arg. §. heres 5. /«7?»
de oblig. ex quafi contraftu. aut ii ipfam aditio-
nem detreftet , ad adeunduin & reftituendum
ex Senatufconfulto Pegafiano in Trebeilianum
transfufo cogendus , extraordinaria implorata
prsetoris cognitione , & decreto fubfecuto. §.
ergo 6. & §. 7. Infl. de fideicommiff. hered. Reci-
pit autem hsec quoque aftio eadem, qux here-
ditatis petitio civilis. /. 2 .fifi. h. t.

.1»

C)"*

LI-

-ocr page 433-

\
\

i T. 4^l7

L I B ER S E X T U S;

T ITV L V S I.

De rei vindicatione.

: ... ■ ■ • ■.*,■
S ummari at

I» Dominiuni latilts & JlrittiuS accipttur , quid
fit; dividitur in plcnum tic minus plenum, na-
tttrale & civile, direffum & utile, bonitarium
& quiritarittm.
i, Quid fitrci vindicatio? quo modo olim alter al-
terum ex jure manum confertum vocavcrit,
vindicationis faciendce caufd ?

3. Competit domino , etiamfi civile tantum , vel
minus plcnttm, vcl tantum temporale dominium
habcat; ac nunquam pojfederit; vel igttorans
antea alteri vindicanti operam prtcfiitcrit.

4. Non vincit hdc affione , qui pendente demum
hte domittium acquiftvit, ttifi mutatolibello pofi
domittium acqttifitum : uti nec , qui pendente li-
te dominium amifit.

5. Faffttm tertii alienantis citra confienfutn domini,
aut tradentis extra fittes mandati de aliettando
dati, aut vincentis in lite, quce ipfi cum tertio
intercefifit, non tmpcdtt > quo minus dominus
rcm fiuam vindicct.

6. Ftdcicommifiarius vindicat exifiente conditione
rem d fiduciario ahcnatam, proprietarius retn
fruffuariam dfruffttario difiraffam,focius fittam
partem d focto alienatam.

7. Dominus rcm fiuam furto fiubduffam etiam d
bonce fidci pojjejfiore vindicarepotefi, non refiu-
fio prctio, nifi aliud certis in cafibus fiatutafe-
rant.

8. Nott potefi vindicari vel condici pecunia fiurti-
va, fi illa perfurcm creditori ejus fioluta & bo-
3id fide per ettm confumta vel nttmmis altis mixta
fit. Nccresnttndinis publicis privilegiatis ven-
ditce, nifi pretio cmtori reddito; uti & , qttce
d fure eo anitno redcmtcc, ut domino fialvce fint,
fi modo color quccfitus non fit.

Ouid juris in rebtts per piratas, aut per bo-
fies captis, & redcmtis ?
jo. Anpretiumex refurtivd redaffum aut debi-
tum vindicari poffit per rei dominum ? An &
quando & contra qttos dominus rei furtivce ha-
beat perfonalem affionem dc prctio rerum fiur-
tivarum ?

11. An rcsexpecunid furtiva emtce vindicart pofi-
fint per dominum pecunice ; & an is in rebus
illisante aliosfuriscrcditoresprcelationem habeat?

12. An dominus res, qttas commodatovelpigno-
ri dcdit, vel locavit, vcl depofiuit, vel preca-
rio concefjit, vindicare pcfifit pretio non rcddi-
to , fiillced commodatariodepofitario cceterifique
ignorante domino venditce fint ? Et qttid hodie

- hdc in parte obtincat ?

13. An dominus vindicare pofifit res mobiles cx
decreto judicis auffione publicd venditas, quafit
ad commodatarium , depofitarium , fimilefique
pertinuijfent dominiijure ?

14. Nemo vindicat rem a fie alienatam, licet prc-
tittm nondum ttumeratum ftt, fiedfidesde eoha-
bita : Qtdd juris, fi intra pattcos dies fioro cefi
fierit emtor , cui res tradita fide habitd de pretio,
fi res adbuc inveniatur in bonis cedentis, vel
tertio bond fide ementi privatim fit vendita,
veletiam in nundinis publicisprivilegiatis ?

15. Ouid jttris circa vindicandi potefiatem , fi
res tradita fit tton habitd fide de prctio ; & qutd
fitunc per emtorem nundmis privilegiatis itcrum
clijlraffa fit ?

16. Heres nonpotefi vittdicare rcm d defunffo alie-
natam, pro qud parte hcres efi, nec fidcicom-
miffiarius remd fiduciario alienatam, ji&fidu-
ciarii heres fit. Ouid jttris in co, qtti cttm in-
ventario heres efi?

17. An is, qtti rcm alienam vehdidit & tradi-
dit, eam vittdicare pofifit, fipofiea domiuus ejtts
rei fiat ?

18. An fiductarius rem fideicommiffariam pendente
condttione fideicommtffi alicnatam vindicarc pcfi-
fit, fi pofiea exifiat condttio ?

19. Vtndtcare quifque potefi rem, qttam nulloju-
re vendidit, cttm ejus admtnifirator ejfiet, id-
que in utihtatem ejus, cujus iUa res eji.

20. Nemo regttlariter vindicat rcm , cujus domi-
nium nccdttm acquifivit. Si duobus rcs cadem
fit divcrfis temporibus vendita, is vindicat, cui
prius efi tradita, five vere five fiffc. Ouidfi
pofierior cmtor, cui tradita, ficiverit eatn alteri
effie venditam ? Quid fi demttm tradita poftc-
nori, pojlquam jmor ceperat eam judtcio pcte-
re ? Qutd, fiprinceps duobus vendidcrit ? quid
fi " benefictum ccclefiafiicum duobus collatum
fit?

21. Nemo retn fiuis nutnmis per teritum cmtam.
Utilis tamen milttibus jure Romatto data vindi-
catio , & pupillis. Recenfientur alti plurcs, qui-
bus in genere tantum utilis rci vindicatio da-
tur.

11.. Convcniuntur rei vindicatione pojfiejfbres, li-
cet lite demttm pendente ceperintpoffidere, co-
rum heredes quatenus poffident; item qtti liti
fie obtulerunt, qui dolo malopoffidcre defierunt?
quomodo tencantur eorum hcredes ? An & quo
ufique conveniri hac affione poffint nudt reruttt
detentores ?

G g g 23. Ncn

-ocr page 434-

418 L i b. VI. T i t. I.

23. Non datur contra etim, qm rent a fifco vel
Principe emit; nec contra eum, qui dolo fecit

\ quo minus pojfeffionem acquirat.

24. Ut attor vincat, debet rei notas exprimcre;
& fe dominum probare. Quibus modis illud
probetur? an perfolennem immobilium traditio-
nem coram lege loci; fi forte titulus non aliter
probetur ? an per fignorum aut infignium im-
pofitionem, aut locationem longo tempore fa-
Ctam ?

2,5. Si reus neget fe pofifidere, poficffio"in atfo-
rem transfertur, & tunc rem tanquam attor
probare debet fe dominum effe. Ouod moribus
non mutatum.

2 6. Vwdicantur res tantum corporales, etiam grex,

non peculium aut hereditas.

27. Vmdicatur veltota res, vel pars rei, plerum-
que certa, quandoque incerta.

28. An pars rei nofirte , qu<e fiuperefi, •vindicari
pofifit, veluti corium, caro, cornua, bove ex-
tinfto, area exiinfta domo ? & quidfi res tales
tegatce perierint ?

29. An & quo ufique vindicari pofifit bomo liber,
rcs fiacrce, res atiis rebus junftce & natura vel
lcge prohibitce fieparari?

3 o. Refiituenda res, quce vindicatur, cum omni

cat/fia. Quo in loco? non habet bic reus con-
demnatus quatuor menfium dilationem, fiedquan-
doque arbitrariam ; maxime pro refiitutione
fruftuum, qui per judicium fummarium liquidi

l-^^^j^ffludicare, in genere, eft jus in re
V^AlX^ife jfibi aflerere;& vindicationes diftx
k^X^wS? omnes in rem a&iones, condiflio-
nibus oppofltse. §. appellamus 15.
InJHt. de aftionihus. Jus autem in
re quintuplex efle , prsecedenti tit. de monftra-
tum eft, cujusprima fpecies, dominium, latiore
quidem fenfu omne jus in re videtur comple&i:
ita namque qui per alterius corpus poflidet, do-
mintts pojfejfionis dicitur t.fi qttis alterius 2. C.
ubiin rem aftio. & dominium fiervitutis efle, ac
domini nomine ufiufirufluarium quoque contine-
ri, patet ex /. in venditioncm 8. pr. ff. de rebus
autor.jud. pofijid. & vendend. t.fiemper 15. cr-
goS.fi. quod vi attt clam. Sed ftri&ius acceptum
dominiutn, eft jus, quo res nofira efi; & vel
ptenum eft , dutn proprietati ufusfru&us co-
hseret; vel minits ptenum, ac in nuda proprie-
tate confiftit, ufufru&u penes alium exiften-
te. Infuper vel civite eft, vel naturale; qua ratio-
ne dominium dotis naturale penes tnulierem ef-
fe, civile penes maritum, indigitat /. in rebus
3 o. C. dejure dotium. Denique vel direftum eft,
quod fcilicet penes eum remanet, qui in em-
phyteufin aut feudum conceflit; vel utile, ab
aliis appellatum jus dominio proximum, quod
emphyteutas, vafalli, & fimiles habent; qui &
domini propterea in jure vocati funt. /. pojfiejfiores
12. infine C. de ftmdis patrimonial. arg. t.ficien-
dum 15. §. pojfcjfior. 1. ff. quifatifid. cog. licet

fieri debent.

31. Si reus contumacia rem refiituere nolit, ma-
nu militari aufiertur. An rctinere rctn pofifit,
quia altam ab atio de re eadem litem patitur
aut metuit, autjus pignoris hahet, aut damni
infiefti pro re illa cavit ? an propter impenfias ?

32. Si reus condemnatus rcmdoto pofifideredcfient,
adverfius eum in litem juratur, ncc afttones ci
per dominum cedendce fiunt; j'cctts in noxati &
perfionali aflione.

3 3 • Quidjuris fi reus non doto, ficd cttlpa, pofi-

fidere defierit?
34. Ouid juris fi cafu res apud rcttm pericrit ?
non ejfe admittcndam dijferentiam inter aftiones
in rem & itt perfionam, cum quccritur de inte-
ritit rei ex cafiu contingentc pojl mcram.
3 5. Pofi interitum rei, dolo ctdpa aut cafiu con-
tingentem , fitperefi nibilominus qucefiio de firu-
fttbus & utilttate rei,
3 6. Ottales impcnfas pojfejfor bonce-fj matce fidci
. deducere vet tollere poffit jure Romano & hodicr-
no ; & an is, qui mata fide ccdificavit in atic-
no , tignumpofiea fiolutumvindicarejure Roma-
no potuerit ?
3 7- Quidjuris fit circa impenfias in fimftus ?
3 8. In repetitione impenfiarum in rem faftarum

prius compenfandi firuflus cum impenfis.
39. Non tamen firuftus ipfiarum meliorationum
compcnfiandi cum impenfis meliorationis.

confiderato dominio direfto hi domini efle ne-
gentur. I. 1. \. ff.fi ager veftigatis id efi em-
phyt. pet. Fuitque huic dominii diftindtioni in
direfium & utile non longe ablimilis ea, qua
prifco jure bonitarium aliud dominium erat, quafi
dominium juris gentium, aliud Qniritarium, ex
jure Quiritium; de quo Briffonius, fetefi. anti-
quit.lib. 4. cap. 1.

2. Ex hoc jure dominii nafcitur rei vindica-
tio, adio fcilicet in rem , qua rem noftrain ab
alio polleffam petimus : aliter difta fpecialis in
rem actio. t.\.§.\.jf. b.t. cujus formulacum
olim fere hsec fuerit, hancego rem ex jure Qiii-
ritium ajo meam effe , debebat res ipfa vindi-
canda praffens eife, aut faltem pars rei, velu-
ti gleba fundi vindicandi; quem in finem alter
alterum ex jure manum confertum vocabat, id
cft, alter alterum ex jure ad conferendam ma-
num in rem, de qua ageretur, vocabat, atque
ita fimul profefii in agrum, de quo litigaba-
tur, teme aliquid ex eo, puta glebam , in jusin
urbem ad pmorem deferebant, & in ea gleba,
tanquam intoto agro , vindicabant, tefte Gel-
lio Noft. Attic. lib. 20. cap. 10. quod& plenif-
fime expofitum a Barnaba Briflonio , dc fiormtt-
tis tih. •). pag.mibi 375. Ra:vardo adteg. \2.ta-
but. cap. 6. Adde Rofinum antiquit. Roman. tib.S.
cap. 6.tertia parte tcgum. 12. tabul. adlegem.29.
& lib. 9. cap. 13. fiere in pr. verfi. in fundo,

3. Duplex autem eft rei vindicatio, dire&a

alia,

-ocr page 435-

alia, alia utilis. Dirfda illis datur qui jure gen-
tium aut jure civili dominium acquifiverunt. /.
in rent. 1 3-jff-b- adeoque & marito refpedlu
rei dotalis , ftante matrimonio, tanquam civiii
dotis domino. arg. /. doce. 9. C. h. t. junft. /. in
rebus 30. C. dejnre dot. non item uxori, nifi de-
mum eo diifoluto ; cum antea jura dominii in
muliere prope conticefcant, ac fere unice per
maritum exerceantur. arg. d. II. Neque contra-
rium videri poteft placuiife Imp. Alexandro in
/. mater tua C.h. t. cum non pateat, defundo
dotali, aut vindicatione matrimonio durantefa-
cienda , in d. I. 3. fermonem efte. Neque in-
tereft, utrum plenurn quis habeat dominii jus,
an nudam proprietatem , ufufructu penesalium
exiftente, quoties res ufufru&uaria a tertiopof-
fefla eft, vei ipfe fructuarius eam non fervitu-
tis fed dominii jure poflidere cupit. /. ftutfus 3 3.
inftneff. h. t. junft. /. retfe dicimus 2^.ff. dever-
bor.ftgnif. Uti nec refert, perpetuum an tem-
porale dominium competat; veluti heredi ratio-
re rei, quse alteri fub conditione legata eft, cu-
jufque dominium ea exiftente ab herede eft recef-
furum. /. non ideo 66. ff. h. t. Nec denique,
utrum poflederit, an nunquam antea pofleflro-
nem fuerit adeptus; atque adeo heredi quoque,
cui ex aditione dominium quidem , at non pof-
feflio acquiritur , accommodanda eft. l.ft ager.
50. §. 1. ff.h.t. junft. /. cum heredes 23,ff. de
ACquir. vel amitt. poffeff. neque quifquam impe-
ditur rem fuam vindicare, quod forte prius alteri
eandem vindicanti patrocinium ignorans prasftite-
rit,advocationis officio funi5ius,fi pofteacognove-
rit, rem ad fe pertinere. /. interofficium 54,ff. h. t.

4. Non tamen fuffecent, quod quis penden-
te demum lite dominium rei confecutus fuerit,
quam jam ante caeperat vindicare; nifi enim mu-
tato libello, ac refufis reo impenfis, ex nova ac-
quifiti domini caufa vindicare inftituat, viftor
in ea lite haud effet evafurus : neque enim vide-
ri poteft illius dominii jus in judicium dedu-
fturn effe, quod deinurn poft litem conteftatam
acciditfeu acquifitum eft, ideoque alia interpel-
latione opus foret. /. non potefi 23. ffi. dcjttdiciis.
l.fimater n. §. eandem 4. CT §. itaque 5. ffi.
de except. rci judicat. jundt. /. eum quem-]9. jf.
dejudiciis. Eoque facit, quod & in ipfa a&ione
ad exhibendum, prarparatoria rei vindicationis,
non aliter condemnatio fequi debeat, quam fi
aftoris utroque tempore interfuerit, rem ei re-
ftitui, & quo lis conteftabatur, &quo condemna-
tio fit. /. tigni 7. §. ult.ffi. ad cxhibendum. quod
de eo dici nequit , qui litis conteftata? tempore
necdum doininium fuerat confecutus. Denique
hunc, qui ex jure poft demum acquirendo liti-
gare cxperit, fimilein efle ei qui fine fundamen-
to domum exftruere tentavit, non inconcinne
poft alios dixit Peckius de jure fiftendi cap. 17.
num. 1 o. Adde Juftum Meyerum Collegio Argen-
torat. h. tit. num. 13. Neque his adverfatur ,
quod, fi reus pendente demum lite pofleffionem
adeptus fuerit, a&ori tamen condemnandus fit.
l.finautem 27. §. pofifidere l.ff.h. t. l.fibetcdi-
tatem 4. /. item videndum 18. §, fi quis i.ff.de
petit. hereditat. I. tigni, 7. §. fi quis non 4» ffi. ad
exhibend. Re£te etenim eo cafu judexreuin a£io-
ri damnat, quia in a&ionibus in rem potiflimutn
jus a&oris fpeftatur, dum ex parte rei nil prxter
quaiemcunque poffeflionem vel detentionem
naturalem tequiritur, qtise quandoCUnque ac-
cedens efficit , ut reus poflidens reftituend^
rei facultatein habeat; atque infuper a<5tor ut
verus dominus ex ea caufa egerat, quse lite ve-
tuftior dominium ei non immature adjecerat; fic
ut aftoris interfuerit & litis conteftata' & rei ju-
dicata: tempore, rem fibi reftitui : cum ex ad-
verfo in noftro cafu actor, nullo nixusdominii
jure, perperam vindicandi formula ufus fuerit,
hanc rem fuain efle non ex vero contendens, at-
que adeo probare non valens, fua & litis conte-
ftatse & rei judicatse tempore interfuifle. Sed & fi
litis conteftata:tempore dominus fuerit, qui hanc
actionem movit, lite vero pendente dominium
amiferit, abfolvi reum ratio di<5tat. arg.l.fifer*
vtisfurtivus 14.ffi. de conditf. furtiva. tum quia
res devenit ad eum cafum , a quo initium aftio
habere & in quo confiftere non potuit. arg.
§.pen. Infiit. denoxalibus atf.tum quia defiit a<5to-
ris intereffe. arg. d. /. tigni 7. §. ult. ff. ad cxhi-
hend. tuin denique quia fublatum eft ac extin-
ctum illud , quod unicum hujus a<5tionis funda-
mentum eft. Quibus non obeft, quod a<5tio
noxalis duret, & condemnatio fequi debeat, fi
lite pendente a<5tor 2I reo dominiuin fervi confe-
cutus fit. /. fi alienus 37. fif. de noxat. atfion.
Neque enim ibi primaria intentio a<5toris erat
ad noxx deditionem , fed tantum ad damni per
fervum dati reparationem, qua: etiatn alienato
fervo fieri poterat : noxse deditio tantum erat in
liberatione, damni reparatio in obligatione; adeo-
que eft, quod fibi reus imputet, quod ad damni
reparationem ut debiram damnatus, careat noxse
dandi & ita fefe liberandi facultate.

5. Neque hanc rei fuse vendicanda? potefta-
tem tollit regulariter fa<5tum tertii, rem noftram
non jure alienantis. Sic enim , ( ut per fpecies
fa<5torum nobiliores eamus ) mulier rem , quam
pro debito alieno pignori obligaverat, & ita con-
tra Senatufconfultum Vellejanum interceflerat ,
re<5te vindicat, licet a creditore jure pignoris di-
ftra<5tam. /. rcdemtores 3 9. §. I. & l. ficqq.ffi.h.t,
(quod tamen an hodie cum jure & fide hafta? fif-
calis, prout nunc diftrahi pignora mos eft, con-
veniat vide in feqq. num. 13.) Uti & is, qui pro-
curatori mandavit iem certo pretio, veluti mille
aureis, vendi & tradi, fi is minoris vendiderit
& tradiderit. Quive rem certo pretio vendi, &
foluto demum pretio tradi juflit, fi illa defini-
to quidem pretio diftra<5ta, fed eodein necduin
perfoluto tradita fit. /. 1. §. fi quis rem meam 2.
& §. Celfius 3 .fifi. de except. rei vend. & tradita.
Similiter, fi, re debitoris per creditores fubha-
Ggg 2 ft_a-

4,19

De rei vi ndicatione.

-ocr page 436-

4.20 L I B. VI.

ftata, tertius tanquam rei iftius dominus inter-
cedat, feu fefe fubhaftationi & diftraftioni fo-
lenni opponat, &, cum vere dominus non ef-
fet, tamen imprudentia judicis vincat, atque ita
impedita venditione rem fibi obtineat; debitor,
tanquam verus rei iftius dominus, non erit im-
peditus eandern vindicare ab eo, qui in judicio
oppofitionis vi£tor fuit. Eft enim hic res inter
alios a£ta, creditorem fcilicet ac tertium interce-
dentem; nec creditor debitoris perfonam hic vi-
detur fuftinere, neque debitoris fed fuum magis
negotium gerere; nec denique debitor impedi-
re poterat, quo minus creditor contenderet cum
opponente de proprietate rei; quo cafu rem in-
ter aiios a<5tam alteri non nocere, aut jus ejus mi-
nuere, conftat. l.fccpe conftitutum 63. jf. dere
judicata. Eftque hoc ipfum manifefte definituin,
fententiam eorum, qui de jure intercedentis fum-
matim cognoverunt , non pofte debitori prseju-
dicare, quoties hi dimittendain eain rein puta-
verint, quafi ejus ftt, qui controverftain movit,
non ejus cujus noinine capta eft, ft forte jure
ordinario caeperit debitor perfequi tanquam domi-
nus rem illam, ut fuam, fed ex cognitione fumma-
tim interpofita penes intercedentem conftitutam.
/. a D. Pio 15. \.ftrerum 4.ff. de re judicat. Ant.
Matthxusdeau&ionibuslib.i.cap.i 1. num.92.93.

6. Sed nec fideicotnmiffarius impeditur vin-
dicare rem a fiduciario pendente conditione alie-
natam, fi dein fideicommiffi conditio extiterit.
/. ult. §. pen. C. commun. de legatis. Nec pro-
prietarius rem a fru£tuario diftraftam. arg. /.
uxor. 20. C. de legatis. nec dominus rei commu-
nis partern fuam, cum forte alter rem commu-
nemin folidum vendidiffet; cumnecafurtivitio
talis immunis fit, fi res mobilis communis fuerit,-
neque privato cuiquam, fed fifco foli datum fue-
rit, rem fibi cum alio communem in folidum
diftrahere. /. 2. C. de commun. rer. alienat. Ant.
Matthams parcem. Bclgar. Jurifconf 7. num. 17.
•verftertio circa fin.pag. 239.

7. MuJto minus impedita cenferi debet vin-
dicatio rei illius, qua; fuo domino per furtum
fubdu£ta eft; quippe qui earn non a fure tan-
tuni & heredeejus, fed &alio quovis bonar ma-
laeve fidei pofteffore repetere poteft;, ne pretio
quidem emtori bonae fidei refundendo; cum is
cautius mercari debuerit, & a£tione de evi£tio-
ne adverfus auftorein fuum regreffum habeat.
/. inciviiem 2. C. defiurtis. l. fi mancipium 23. C.
h. t. Prwilegium Marice Burgund. Iiollandis Zc-
landifique datum 14. Martii 1476. Placit. Hol-
land. vot. i.pag. 670. in med. Ut tamerihic pe-
nitius examinanda & infpicienda fit loci cujuf-
que confuetudo; quae fere eft, ut menfam fse-
nebrem exercentes bona fide tuto accipiant pi-

•V • t ' j . A. *

gnorires furto fubdu£tas, non nifi pretio reddi-
to eafdem fuis dominis reftituturi; & ut.certo
tempore certoque dierum vel hebdomadarum
fpatio aurifabri ac veteramentarii res fibi vehum
oblatas ipfi venales publice exporiant, eoque

T i t. I.

lapfo fic tuto emant, ut non nifi pretio refufo
vindicationem pati teneantur; fi modo a ven-
ditoribus ipfis pretium nequiverint recuperare.
Et hxc quidem , fi ftatuta aut confuetudines
eam in rem conceptx appareant; cateroquiti iif-
dem deficientibus, ratio non eft, cur a Roma-
ni juris definitione videretur recedendum. vid.
Chriftineusad Mechlinienfi. tit. 2. art. 2. num. <5.8.
Carpzovius defin.fiorenfi. part. 4. confiit. 3 9. de-
fin. 5. 6. Msevius adjus Lubecenfi. iib. 3. tit. 2.
art. 2. n. 24. & fieqq. Grotius manudutt. ad fu-
rifiprud. Holl. lib. 2. cap. 3. num. 13. 14. Groe-
nevvcgen ibid. in notis, & add. /. 2. C. defiurtis.
Sim. van Leeuwen cenfi. fior. part. 1. lih. 2 .cap.
11. num.3.4. Waflenaarpr.tci. jud. cap.9. num.4.
Anfelmo Codex Belgicus verbo. Qude Kjeerkpopers.

8. Fallit tamen hcec rerum furtivarum a ter-
tio bonse fidei poffeffore vindicandarum pote-
ftas, quoties pecunia numerata per furem cre-
ditori ejus bona fide accipienti foluta, vel pro
re vendita pretii vice numerata fuit, & velcon-
fumta vel alteri pecunia? mixta; cum ita confumti
videantur nummi. I. fi atieni 78. ff. de fiolution.
confumti autem bona fide per creditorem num-
mi alieni neque vindicari poffint neque condici.
/. Cafifius ait. 17. jfi. de fiolutionibus. arg. /. non
omnis 19. §. 1. jfi. de rebus creditis. Ant. Mat-
thams de atittionibus iib. 1. cap. 18. num. 12.
Neoftadius Curice fiupnmcc decifi. 3 6. cujus initium
eft, Petrus pecuniam. Uti & in rebus illis furti-
vis, quce publicis in nundinis fuerunt alicui bo-
na fidc ementi divenditse, qua: non nifi pretio,
quod datum eft, reftituto vindicari poffunt,
quoties emtor nequit a venditore pretium ferva-
re; ita jure fingulari munitis iftis nundinalibus
venditionibus in plerifque Belgii locis (fi pau-
ca excipias, in quibus inter rem alienam, &
furtofubdu£tam,diftinguiobfervat Anton. Mat-
thsus parcemia 7. num. 17. verfi. fiecundo.) com-
merciorum adjuvandorum gratia, ne titnidius ad
emendum accederent emtores, fi, realiena bona
fide comparata, pretii periculuin deberentfubire,
nullalicetin culpa plerumque hxrentes; dumin
peregrinorum promercii caufa advcntantium, ac
res venales exponentium, conditionem integri-
tatemque curiofius inquirere onerofum einen-
tibus ac prope impoffibile vifum eft. Gro-
tius d. libr. 2. Manuduttion. cap. 3. num. 13.
Zypa-us notit. Jur. Belgici libr. 3. in pr. de rei
vindicat. verfi.jure dominus. Ant. Matthseus depa-
rcetma 7. num. 17. Groenewegen , Waffenaar.
Simon' van Leeuwen d. locis. Denique nec illos
rerurn furtivarum emtores rei vindicatione a do-
minis conventos pretio erogato fraudandas eftc
arquitas di£tat, quires furtivas, longius alioquin
abducendas diftrahendafque, eo emerint animo ,
ut eas dominis fuis falvas faciant iterumque re-
ftituant; non fuum ita , fed dominorum potius
negotium gerentes , maxiine fi pretio viliore
comparaverint seftimationis majoris res furto
fubdu£tas, & fine tali redemtione fuis proba-

bili-

-ocr page 437-

vi ndicat.ione.

D e

42 £

r e i

biliter dominis perituras: fi modo id ipfum vel
emtionali inftrumento infertum fuerit, vel te-
ftatione tempore contractus coram teftibus in-
terpofita probari queat ; fic ut nullus videri pof-
fit color quasfitus, fed bona fide menteque hasc
gefta appareat : tunc enim inficias iri non po-
teft, quin hxc erogatio utiliter & probabili ratio-
ne fafta fit , adeoque ne negatiorum quidem
geftorum adtio videtur deneganda eife. arg. /.
alwenta 11.C. de negot. geftis- Et certe, fi, navi
a piratis redemta, pretium redemtionis redimenti
vel domino mercis , qua data redemtio fadaeft,
reftituendum veniat per contributionem. l.fila-
borante 2. §.fi tidvis 3. ff.ad leg. Rbod. de jafht.
quid ni & is, qui rem furtivam minoris redemit,
recuperet, quod espendit, ut domino rem fal-
vam faceret ? Carpzovius defin. forenf. pdrt. 4.
conflit. 39. defin. 7-. Menochius de prafumtion.
libr. 5. prcefumt. 29. nnm. 16. Cseterum fi quem
fub obtentu rei in gratiatn domini redimenda:
fuum magis , quatn dornini negotium voluiife
gerere, ratione probabili detnonftrari pofiit, dutn
forte rei dotnino reftituendse, aut laltein denun-
ciationis faciendx, facultatem habens , ftudiofe
eandem protelaverit, nec nifi urgente prope ne-
ceffitate pudoreque ferius obtulerit domino re-
ftitutionem , non dubium, quin ei , velut in
fraude manifefta conftituto , nihil ex pretio fo-
luto reddendum fit. arg. d. I. incivi/emz. C. de
furtis. jun£t. I. flpupilli 6. §. fed & flff. de
negot. geflis. ac de his potiffimum intelligendi
interpretes , pretii repetitionem emtori in cafu
noftro denegantes , inter quos Chriftineus dd
Mecblinienfes tit. 2. art. 2. num. 6. Menochius
d. libr. 5. pmfumt. 29. num. 13 . & feqq. Mollerus
femeflrium libr. 3. cap. 10. Dion. Gotofredus
adl.2. C. de furtis.

9. Quas de rebus furto fubdu&is, per domi-
nos fine pretii reftitutione vindicandis didla, ex
rationis paritate ad ea quoque, quse per piratas
capta , ac poftmodum aliis in bona malave fide
conflitutis divendita fuerint, porrigenda funt,
cum hi vere a furibus aliis non aliter diftent,
quain quod, uti plerumque potentiores , ita
quoque improbiores funt ; nulla de csetero po-
teftate occupandi aliena muniti, nec juredomi-
liii ullatenus fua facientes, qux nullo diripue-
runt jure. arg. I.poflliminiutn 19. §. a pirdtis 2.
l.boflesfunt 24. ff.decaptiv. &pofllim. reverfls.
I. qui a Utrotiibus 13. ff. qui teftam. fac. poff.
Adde Inftrumentum pacis intcr Anglos & Belgas
28. Aprilis 1654. artic. 14. vbl. 2. placitor.pug.
527. Quibus non adverfaturPomponius in l.mu-
lier 6. ff. de captiv. & poftlim. ubi pretium cen-
turioni dicitur reddendum a flfco, cum is inu-i
lieretn in opus falinaruin datam, & dein a latrun-
culis exterx gentis captam, redemiftet. Non enim
eam exiftimo Pomponii mentem fuiffe , pretium
redemtori femper &omni cafu fuiffe refunden-
dum , fed magis eum determinare , quis pre-
tiuin reddere teneatur, fi illud centurioni, in
bona forte fide pofito & geftienti per redemtio-
nem reducere taiem mulierem in priftinum fta-
.tum (fecundum ante di&a de rebus furtivis)
reftituendum fit; cum non levis hxreret fcru-
pulus, propter quem videri poifet fifcus non
effe ad pretii dati reftitionem obftriflus , quod
nempe mulier illa non fifci fed pcense ancilla erat,
fi in perpetuum damnataeftet ,• fin ad tempus,
Iibertatem'ac civitatem retinebat , atque adeo
ipfa fui lutrum exfolvere poterat. /. aut datn-
num 8. §. in minijlerium 8. ff. de pcenis. jundt.
/. (i in metdUum 3. ff. dc bis qua: pro ttott fcriptis.
fed fifcum tamen teneri a:quumvifum ; cum ex
operis ejus emolumenta fentiret. Aliter quam
fefe res habet in rebus per juftos hoftes occupa-
tis , & dein bona fide redemtis; quippe quas
femel jure belli p!enl> dominio acquifitas diftra-
here hoftibus jure fuo licuit; fic ut nec jus poft-
liminii in hifce , ii mobilia fint, locum habere
poffit, ac ne refufo quidem pretio priitinis vi-
deantur dominis reftituendas; tanquam per em-
tores comparatse ab iis , qui jure gentium & ju-
fto belli titulo dominium fuerant confecuti. §.
item ea 17. Inftit. de rcr. divif. Chriftineus ad
Mechlinienfes tit. 2. art. 2 .nutn. 3. Anton. Mat-
thaeus d. parcemia 7. num. 17. verf. fecundo in
med. Refponfa JCtorum Holland. part. 1. con-
ftl. 302. Carpzovius defin. forenf. part. 4. cott-
flit. 35. defin. 8. niii tamen aliud fpecialiter le-
gibus cujufque populi, aut populorum plurium
mutua conventione circa res tuin a piratis tuin
ab hoftibus redemtas placuerit; uti aliquando
noftratibus aliud placuiffe ob fingulares circuin-
ftantias, patet ex decreto Ordin. Hollandise 4.
Martii 1600. vol. 2.placitorum pag. 39.

10. Quamvis autem res furtivas vindicare
poffit earundem dominus ; fi tamen diftraftse
fuerint , pretii inde redaCti, vel forte necdum
foluti fed etiamnum debiti, vindicandi jus non
habet: nam neque pretium rei mese per alium,
non ineo nomine diftractar, meum eft, neque
in judiciis fingularibus fuccedit in locum rei;
adeoque nec in locum rei furtivse furrogatur aut
furtivumeft. l.qui vas 48. §. ult. ff. de furtis. I.
quemadmodum 3 8. §. ft fiervus 2. ff. de noxal.
atlion. Maevius ad fus Lubecenf. libr. 3. vit. 8.
art. 17. nttm. 2. 3. Modeft. Piftorispart. 2. quccfit..
60. Neoftadius Cur. fiupr. decifi. 8 5. verfi cttria.
Ant. Matthseus de aufitonibus libr. 1. cap. 18.
num. 9. Ut tamen haud iit eundum inficias,
quin furtum paffus perfonalem ad exhibendum
a£tionem pro recuperando rerum furtivarum &
alienatarum vel confumtarum pretio fit habitu-
rus, & cumcseteris concurfurus fimpiicibus chi-
rographariis , non modo adverfus furem here-
demveejus (de quibusalibi) fed & contra eos,
qui mala fide ac fcientes compararunt res furti-
vas, iterumque diftraxerunt aut confumferunt;
non enim parcendum videtur iis , qui ita rem
furtivam ementes, fefe quodammodo reddide-
runt deli£ti participes, meritoque confiderandi
Ggg 3 \ tan-

-ocr page 438-

WUWsft.y I»¹ '..!(■!.:!.•,■

422 L I B. VI.

tanquam tales, qul dolo malo defierunt polfi-
dere. arg. /. 1. in fine ffi. de tigno juntto. arg.
/. eos qui 14. C. defurtis. Carpzovius defin.forenfi.
part. 4. confiit. 40. defin. 10, Menochus depree-
fimtion. libr. 5. prccfumt. 29. num. 18.19. Ali-
ter quam ftatuendum foret in iis , qui, uti bo-
na fide comparaverant, fic rurfus pari fide bona
diftraxerunt rem furtivam ; eo quod ob bonam
fidern neque ex delifto videri poffuht obligati
effe, neque ex ullo contra<5tu vel quafi aut se-
quitate naturali; nullo quippe modo cum ja£tu-
ra aliena locupletiores fadti : nifi rem furtivam
minoris per eofdem emtam, aut titulo qu^fitam
lucrativo , pluris poftea diftra&am ponas : quo
cafu in id faltern , quod amplius penes eos eft
ex venditione , ipfos teneri rerum furto fubdu-
dtarum doinino , multis platet, nec improbabile
eft, fi modo domini neque res furtivas confecu-
ti fuerint , neque indemnitatem : locutn fibi
tunc vindicante naturalis sequitatis regula , ne-
minem debere cutn alterius detrimento fieri locu-
pletiorein. /. nam boc 14. ffi. de condiff. indeb. arg.
L fi eum fiervum 23. ffi. de rebus creditis. Pingit-
xerus Qtueft. Saxon.49. num. 27. & fieqq. Carp-
zovius defin. forenf. part. 4. confiit. 40. defin. 9,
Struvius adPand. h. t. num. 13.

11. Quod fi ex adverfo contigerit, ex pecu-
nia furtiva res quafdam emtas effe, nec harum
quidem vindicatio domino nummorum furto
fubdu£torum videtur concedenda; (imo nec
jus ulium prseiationis in rebus illis ante cseteros
furis creditoresde quo latius tit. qui potior. in
pignore.) Prirno etenim id, quod ex re furtiva
redaftum eft , furtivum non eft , adeoque nec
res nummis furtivis emta. /. qui vas 48. §. ult.
ffi. de furtis. non magis, quam pignori obligata
cenfetur res ex pecuniis oppignoratis compara-
ta. /. idemque cjl 7. m fine ff. quipotior. inpign.
licet ex argento, aut lana furtiva, aut uvis furre-
ptfe, poculum, aut veftimentum fadtum, aut mu-
ftum expreffum, furtivum fit; in quantum idem
adhuc corpus eft, &, ut JCtus ait, fubfiantia
magis quam forma fpe<5tanda eft. /. fequitur 4.
§. fi exland 20. ffi. de ufurp. & ufiicap. I. ex ar-
gento 13. l.fi fiervus 14. §. ult. ffi. de condiff. fur-
tivd. Deinde generaliter in jure traditum , rem
ex mea pecunia emtam meam non effe , fed
ejus qui eam nummis alienis emit, aut cujus 110%
mine emta eft ; L 1.3.6. idt. C. fi quis alteri vel
fibi fiub alter nomine &c. emerit. cui confequens
eft, ut per nummoruin dominum nequeat ulla
ratione vindicari, fed fola ei competat pro pe-
cunia perfonalis a<5tio l.fi ex ed 6. C. h.t. I. ex pe~
cunia 12. C. de jure clot. Et quamvis ab hac re-
gula cafus quofdain exceptos effe verum fit, uti
in feqq. dicendum eft; tamen in prsefente quse-
ftioneregulse ftandum effe , vel inde manifefturn
puto, quod nummis furtivis per furem rnutuo da-
tis ac confumtjs, nulla perfonalis a<5tio nummo-
ruin domino adverfus mutuatarium acquiritur ad
cofdem in genere nummos reddendos; fed foli

T I T. 1.

furi qui numeravit. I. nam etfi 13. pr. & §. I.
jf. de rebus creditis. junft. I. quamvis 2.1. non unde
7. C.Ji certumpetat. l.fiquisproeo 5 6. §.fintm-
mos 2. ffi. de fidejujfionbus. Sienim neperfonalis
quidem a&io & jus ad rem pro nummis fimili-
bus , furtivorum vice fungentibus , recuperan-
dis domino nummorum nafci poflit; multo mi-
nus jus dominii & in rem aftio pro rebus emtis ,
haud quaquam fungentibus pecunise furtivx
vice. Et hanc tuetur fententiam Anton. Mat-
tbasus de auftionibus libr. 1. cap. 18. num. 11.
ubi licet moneat, ex squitate quidem , at non
ex juris fcripti principiis, admitti poffe contra-
rium judicatum a Neoftadio relatum , Curiee
Holland. decifi ly.verf. nopendebet tweede point.
tamen minus mihi probabilis videtur illa sequi-
tatis prafumtio: non tantum, quia /. fi ipfia res
18. ff. quod metus caufa (quse primarium sequi-
tatis illius fundamentum eft ) de aftione quod
metus caufa traftat, ad resfurtivas haud transfe-
renda, uti ipfe Mattha?us d.locoex'/. 14. 12.
eod.tit. notat: fed & prsecipue, quia neque ra-
tio neque leges ulla: didant, aiSione quod me-
tus caula teneri tertium bona: fidei poffefforem ,
qui rem metu extortam non amplius poflidet ,
fed divendidit ; nifi quatenus inde locupletior
fa&us eft: ditior autem ex pretio videri nequit,
II rem ipfe prius emerit, & ita pretio foluto fuum
prius ipfe diminuit patrimoniuin; fed demum,
fi rem metu extortam ex lucrativo titulo bona
fide conlecutus , deinceps diftraxerit. arg.
res aliena 6. Infiit. de legatis. ac proinde etiam
hoc folo cafu eum , ut locupletiorem fadtum,
a&ione quod rnetus caufa conveniri poffe con-
fido : quomodo & rei furtivse emtorem bonse
fidei conveniri poffe, fupra obfervatuin eft. Nec
alio de cafu accipiendam effe d. 1.18. arguit ab-
unde argumentum a petitione hereditatis ibidem
fubjun&um; inquares ipfas hereditarias, &fic
quoque rerum hereditariarum pretia , ex caufa-
lucrativa penes eum effe, qui pro herede pofli-
det, nulli dubium.

12. Difta de rebus furtivis vindicandis Io-«
cum etiam tunc, ex juris Roinani principiis,
obtinere debent, cum commodatarius , depofi-
tarius, condu£tor, creditor , precario tenens,
& fi qui alii his limiles fint, qui ex voluntate
; dominoruin res mobiles tenent, eafdem aliis ,
licet bona fide ementibus, vendiderunt ignorah-
te domino, a quo locatae fuerant, aut pignori
datse, aut depofitse, vel precario concefise. Tali
enim diftraftione furtum committi, & res ipfas
furtivas fieri, vel inde conftat, quod & folus
dolofus rerum talium ufus aut abufus furtiadtio-
ni adverfus eos locum facit ex jure Romano.
§. furtum autem fit 6. Jnfiit. de obligat. ex delitto.
Adde /. fi mandavero 22. §. fi tibi centum 7. ffi.
mandati. l.fi converiit 4. in fine ffi. depignorat. att.
L qui fiurtum i6.jf.deconditt.fimiva. l.fipignut
54. pr. & §. 1. /. (iis qui pignori 73. l. fullo
82. jfi.de furtis. Sed cum nunc ufu frequentata

-ocr page 439-

vindicatione. .4.i3

de auUiombus iib. 1. cap. 18. num. 9. Refponf.
JCtor. Holl. d. part. 4. conftl 178. in med. Ca:-
teroquin a jure Romano haud efle hac in pnrte
deviandum arbitrantur; atque ita in ipfa quoque
Saxonia vindicationem mobilium his in cafibus
domino permitti , autor eft Carpzovius defn.
fiorcnfi. d.part. 2. confiit. 26. defin. 5. & in Sa-
baudia jus communein mobiiibus Kque ac immo-
biiibus, a tertio divenditis vel oppignoratis, per
dominum a quovis pofleflore vindicandis obti-
nere , teftatur Anton. Eaber. Cod. lib. 6. tit. 27,
acl SConfiTrebeil. defin. n.m fine. In Holiandia
quoque, utut mercatura? quam maxime ftudio-
f$ , dotninofuarum cautionum pignori per aliutn
obligatarum aut venditarum vindicias fententia
Curice permiflas fuifle, notat Simon van Leeu-
wen cenfi. fior.part. 1. lib.A. cap. 7. num. 15. 16.

17. Et generaliter ftatuta iiia, quae tam facile
dominum rei fu^ dominio & vindicandi pote-
ftate privant, ftri&iffimam recipere debere intcr-
pretationem , prudenter obfervatum a Davide
Man-io adjus Lubccenfie lib. 3. tit. 2. art. 2. ttunr.

18. Ant. Matthxo parcemiis Bcigar. JCtor. pa-
rcem. 7. mtm.']. infine. adeoque h de commc-
datariis vcndentibus aut oppignorantibus rem
cotnmodatam fenno fit, non dcbere id vel ad
condudores vel ad depolitarios aut precario te-
nentes extendi; quafi magis fuse temeritati da-
mnum adfcribere debeat dominus, cum commo-
dato dedit, & ita gratis jus utendi ad tempus
tranftulit commodatarii folius gratia , quain cum
minus aut nullum jus conceflit, utin depofito,
& precario, nec non locatione, ob mercedem
ufus loco fubintrantcm , contingit. Msevius. d.
loco num. 20.21. Matthseus d. iocc. Id quod
tantomagisprobandum; quia & iph horum ft;-
tutorumadeo a jurecotnmuni recedentium cor-
ditores non modo non ad omnes cafus hsec por-
rigi voluifte fanciverunt , fed & nominatim jus
aliud in cafibus aliis cfte voluerunt. Si enim lai-
■tor, aurifaber, tin<Stor, aliique fimiles opifices
materiam aut rern faciendam, tingendam, far-
ciendam acceptam vendiderint alteri aut pignori
dederint, dotninis vindicandi licentiam fire
pretii reddendi aut pignoris luendi neceflltate,
fed folo reftitutoopera? impenfae pretio, conoef-
fere Lubecenfes lib. 3. tit. 8. art. 17. Antwe -
pienfes tit. 58. art. 6.

13. Plane fi rbs mobilis ignorante dotniro
vendita fuerit auftione publica, ex judicis dc-
creto ad petitionem creditorum, vix eft, ut hc-
dierni mores rerum ita venditarum vindicatio-
nem paterentur; cum ne immobilia quidem ex
decreto judicis vendita , & praemiflis folennibus
denunciationibus legitime tradita , domino non
mature intercedente & fe opponente, vindicsri
queant. Sed cum de publicis hifce diftradtioni-
bus, & interceflionum neceflitate alibi ex pro-'
feflfo agendum fit, plura hic non addo. Vides-
tur interim Ant. Mattharus de auftiombus lib. 1.
cap. 11.

D e r e i

fit parccmia, fetfundum quam mobilia non habcnt
fetjuelctm , quibufdam vifum fuit denegandam
eile domino eiocanti, commodanti, deponenti,
& ftmilibus, vindicationem rerum mobilium per
depoiitarios, cotnmodatarios , conduftores, fimi-
lefque venditarutn emtoribus in bona fide con-
ftitutis, liifi pretio reddito, aut pignoris iuitione
fadta. ita fere cautum jure Lubecenfi lib. 3. tit. 2.
/irt. 1. Saxonico ut teftis eft Carpzovius defin.
forenfpart. 2. confit.26.de/in.5. Antwerpienfi.
tit. 58. art. 5. Quod ita tum iitium minuenda-
rum gratia , tum prsccipue ob commerciorum
ufum videtur indudum , quac turbarentur non
parum, difticuiter accefiuris ad emendum ern-
toribus, fi rerum mobilium eviftio tatn facile pri-
ftinis earum dominis permifta eilet. Neque fen-
tentia illa omni deftituta eft sequitatis ratione ;
cum utiquefit, quod faciiitati fuiedominusiiri-
putare debeat, quodtam maligno, cujus fidem
necdum habebat exploratam , rerum fuarum u-
fum , curatn , cuftodiam, aut detentionem com-
miferit; nec ignarus efle debuerit conditionis
ejus, quocum cojitrahebat. arg. prxterea 3.
Inftit. qnibns mod. re contrab. oblig. I. 1. §. un-
de qucerit. 9. ff. de exercit. affione. I. quicum alio
19. ff. de reg.jr/r. neque pro damno reputare de-
beat, cui fua credulitate nimia ac temeritate pri-
mus ipfe caufam dedit, fi forte ab illis, quibus
rcm fuarn mobiicm commiferat, indemnitatem
confequi non poffit. l.quod quis ex culpa 203.
ff. de reg. juris. Mtevius adjus Lubecenfe. d. lib.
3. tit. 2. art. 1. num. 18. & feqq. & prxcipue
art. 2. num. ■>. & feqq. Groenewegen ad §. 16.
Inftit. de obligat. qu<c ex deliffo. Ant. Faber Cod.
lib. 6. tit. 27. ad SConf. Trebell. defn. 11 .inmed.
Refponf. JCtor. Holland. part. 4. conftl. 178.in
med. Qua & jpfa ratio.ne moti Zelandia? Ordi-
nes conftituerunt, dominos obligationum feu
cautionum incertis .creditorum nominibus con-
ceptarum , (vulgo thoonder defes ) non pofle
vindicare has fuas cautiones per alios divenditas
aut oppignoratas, nifi luitione fa£ta aut pretio
reftituto ; etiamfi allegarent, venditionem ab il-
lis fa&am efle , quibus fola cuftodia vel ufu-
rarum exaftio demandata fuit. Placit. Ordin. Ze-
land. 3 i.May. 16-jg. vol. 3.placit. Holl.pag.598.
Adde Antwerpienfes tit. 5 8. art. 5. in med. Quia
tamen hoc a jure Rornano divortium prsecipue
commerciorum favore fuftentatur; hinc aliis ma-
gis placuit, non aiiter hanc fententiam admit-
tendam effe, quam fi ita nominatim inveniatur
ftatuto difpofitum, aut inveterato firmatum ufu. i
Atque ita, cum inftitorum ac proxenetarum ma-
ximus' in mercatura ufus fit atque utilitas, nec
fine his fatis refte prooedat; non mirum, id
paflim fijre fervari, quod hi res dominoruin fusc
commiflas fidei diftrahentes aut obligantes, do-
minis noceant, eafdem non nifi pretio reddito
autfoluto debito recuperaturis. Antwerpienfes d.
tit. 58. art. 5. Neoftadius Curice fupr. decif. 85.
Ant. Matthseus Parcemia 7. num. -j.fere m fine &

14. Non.

-ocr page 440-

J^if'

VI. T 1 t. I.

42 4,

I B.

14. Non ctiam quifquam refte vindicat rem
fuam a fe alienatam, five dire&a alienatio inter-
ceffent, five faftum tale , ex quo dominus jure
gentium ac naturge cadit dominio fux rei, ve-
luti, li redemtores operis ex fuis csementis feu
materii in alieno folo ajdilicent, aut quis carinae
alienae navim imponat; cum inaedilicata jure do-
minii in continenti qusefita fuerint domino foii,
aut carinse qua; fundi vice in navibus eft. /. re-
demtores 39. ff. h. t. junct. l.item fipretio 22.
cum infuUm 2. ff.locati. I. Minicius 61. ff. h. t.
Alienationis direftse quotidianum exempium eft
in eo, qui rem fuam vendidit & tradidit; licet
pretio necdum foluto: etenimfnnodo fidesdeeo
fuerit habita , cum ita dominium fuerit in acci-
pientem tranflatum , & venditor fecutus fit fi-
dememtoris, vindicare nequit, fed tantum pro
pretio confequendo cum chirographariis aliis em-
toris creditoribus concurrit, etiamfi res vendita;
adhuc elfent in bonis emtoris, folvendo non exi-
ftentis. Retinere quidem poterat venditor rem,
& nontradere, donec pretiuin folutum fuerit;
fed traditione fibi pra?judicavit, ac fefe omni fpo-
liavit dominio. §. venditce 41. Jnflit. cle rcr. di-
vif. I. procurAtoris 5. §. fed fi dedi. pen. ff. de
trihutor. afl. I. quod vendidi 19. ff. de contrah.
emt. Carpzovius defin. forcnf.part. 1. conflit. 2 8.
dcfin. 17. Berlichius/w*. i.concluf.66.num.c\%.
Refponfa Jurifc. Holl. part. 2. confil. 116. Si ta-
men emtor moxforo cedat, non dubium, quin
venditori fuperfutura fit rei vindicatio; cum enim
tali venditioni dolus caufam dederit, atque adeo
venditio fit ipfo jure nulla. /. & eleganter 7.ff.
dedolo. non potuitvideri dominium ex traditio-
ne tranflatum; duin, nullo przcedente jufto ti-
tulo, nulla per traditionem alienatio contingit,
nec emtori dominium acquiritur; imononlon-
ge a furti vitio talefaitum abeft. arg. l.fiquafi
3 .jf. de pignorat. achone. fiatut. Antvjcrpienf. tit.
58. ctrt. 7. Mevius ad jus Lubec. lih. 3. tit. 6.
art. 1. num. 24. &feqq. Papon. lib. 18. tit. 5.
arrefl. 46. Neoftadius fupr. turice decif. 5. Ant.
Matthseus de auMion. lih. 1. cap. 18. num. 13.14-
Carpzoviusdefn.far.part. i.conflit. zS.defin. 18.
Mollerusfemeflriumlib.4. c.28. num. 6.Gayl.lib.2.
nhf.i 5. num.y.&feqq. Simon van Leeuvven, ccnf.
for.part. 1. lib.4. cap. 19. num. 20. verfu e contra.
Refponfa JCtor. Holland. part. z.confil. 127. &
part.q.. confil. 217. Berlichius part. 1. concluf. 66.
ttum. 5 o. Quin imo, licet dolofus erntor rern
tion poflideat, fed rurfus tertio privatim bona
fide einenti parata vendiderit pecunia , non itn-
pediendus videtur primus venditor, a quo domi-
nium non recefllt, quo ininus eandem a tertio
vindicet bonje fidei emtore, pretio non refufo :
eo quod fecundum ante difta furti vitionon ca-
ret res *ita per primuin dolofum emtorem, nul -
lo dominii juremunitum, diftra<5i:a,atque ita con-
fideranda, ac fi nec vendita fuillet nee tradita ,•
ut proinde idem quoque, quod de rebus furti-
vis fupra didum, hoc cafu debeat obtinere. arg.

d, l.fiquafl. 3. ff. de pignorat. eitt. Neoftadius
d. decif. 5. fupremce curice. Carpzovius d. part. 1.
conflit. 28. defin. 19. Leeuwen cenf. for. part. 1.
lib. 4. cap. 19. num. 20. in fine. Refponfa JCtor.
Holland.part. 1. confil. 245.285.28^. Planefi res
dolo emtas per dolofum emtorem pretio prxfente
publicis in nundinis iterurn diftra&as traditaf-
que emtori bonce fidei concipias , non dubium ,
quin rerutn furtivaruin exemplo, juxta fuperius
di&a, vindicandi licentia venditori primo non
nifi pretio refufoconcedendafit. Sed & Ainftelo-
damenfibus peculiariter placuit, nullam venditori
dandam elle rerum venditarum vindicationem ,
quoties non parata pecunia, fed dilatione folu-
tionis concella, rem vendidit & tradidit, at-
que ita fidetn emtoris fecutus eft, licetmoxem-
tor forocedat; obfervante id Groenewegio inno-
tis ad Grotium manuduCi. adjurifprud. Iioll. lib. 2.
cap. 5. num. 19. inpofirema edittone.

15. Quod ii tradita quidemfuerit resvendita
emtori, fed fide de pretto non habita; cutn ita
manferit in venditoris dominio, vindicari a ven-
ditore poteft. d. §.41. Infl.de rer.divif.d.l,
pen.ff. de tnbut. atf. d. I. iy.ff. dc contrah. emt.
Idemque eft, fi artifex ex fua materia rem quan-
dam, nec folo cohaTentemnec accefllonis jure rei
alteri cedentem, pro alio fecerit, veluti annulos
aut fcyphos ex fuo auro, ac non habita de pre-
tio fide tradiderit; cum enim hsec negotii fpe-
cies ad emtionem pertineat. §. item quceritur 4.
Inflit. de locat. & condiict. I. Sabinus 20. ff. de
contrah. emt. ratio non eft, cur hunc artificem in
vindicanda fua re fabricata ab aliis vendentibus
fepararemus. Ant. Mattha?us de aufiion. lib. 2.
cap. lo.num. 22. Ut tamen &his incafibus, fi
nundinis publicis res iterum per emtorem diven-
ditafit, dominusnon aliter quatn reftituto pretio
eandem evincat. Simon van Leeuvven cenf. d.
part. i.lib. 4. cap. 19. num. 20. Quandoautem
de pretiofides habita cenfeatur, nec ne , in ma-
teria emtionis plenius excutiendum eft.

16. Quia vero heres una cum defundoper-
fona fingitur, fadumque defundi propterea pro
ea tenetur prseftare parte, qua heres eft; hinc
nec rem fuam a defundo divenditam re6te vin-
dicat, doli mali exceptione per emtoretn pro ea
portione, qus ex hereditate ad eum pervenit,
repellendus: five pluris valeat res per defundtum
divendita, quam eft in portione hereditaria ejus,
cujus eft res, five minoris fit pretii; five pri-
mus heres fit, five heredis heres, quippe qui seque
heredis appellatione continetur. /. cum a matre
14. C.h.t. l.five pojfeffio 14. C. de cvitTion. l.Se-
ja fund0sj3.fi'. de evifiion. l.venditrici. 3. C. de
rcb. ahen. non alienand. I. filium 31. jf- de liberali
canfia. Cum enim heredetn talem de evi&ione te-
neat a£tio, inulto magis eundem agentem repel-
let exceptio. tot. tit. ff. de except. rei vend. & tra-
ditce. Prancifc. de Barry de fucccfifionih. lib. 11.
cap. 9. num. 14. Peregrinus de fidcicommifiis art.
33. Graflus rccept. fient. §. hercditas. qucefi. 12.

Pi-

-ocr page 441-

Pinellus ad l.i. C. de bonis mdterms part. 3.rium.
yp, Sande de prohib. rer. alienat. part. 2. cap. 8.
tiunt. 3 2. Refponf. JCtor. Holland./^ri. 2. corifil.
112. 113. 114. Quod ufque adeo veruin eft, ut
nec fideicominiffarius rei fideicorhmiflarise, per
fiduciariuin divenditce, vindicahdse poteftatem
habeat, quoties & pro qua parte ipfe fiduciario
alienanti *heres extiterit. Si eniin legatarius ex
eo, quod acceptavit legatum fibi a fiduciario re"
lictum, obligari poffit, ut rem fibi ex caufa fi-
deicommiffi debitam , alteri reftituat cx no-
vo fideicominiflo per fiduciariuin impofito; &
ita obftringi , ut reini illam tradat ; uti pa-
tet ex /. unum ex familia 67. §. fed etfi 5. ff.
delegatis 2. multo magis eft, ut rem a fiducia-
rio in extraneum jam alienatam, teneatur penes
eundem relinquere, ubi adeundo ca?pit una cum
alienante perfona eife. Eoque facit, quod folis
e!xheredatis nepotibus indulta invenitur iicentia
vindicahdi rem, qua:, cuffi ex avi difpofitione
debuilietinfamilia ffianere , perpatrem intehne-
dium extero legata erat. /. fJiusfamilias x 14. §.
Ctim pater 15. & §. feqq. ff. de legatis 1. Et fa-
he, fi heres ne rem quidem fuam, quain ple-
rio jure ptoprietatis habebat, a defundfo aliena-
tam vindicare poflit , juxta ante dicta; ffiulto
minus videturaudiendus, vindicare cupiens rem
fibi a defundto ex caufa fideicommifli debitaffi,
in qua teffipore alienationis alienans habebat do-
ffiinii jus, & hercs tantum rei aliquando obti-
nendse fpeih. Fachineus coutrov. lib. 5. cap. 19.
Pinellus ad 1.1. C. de bonis macernispart. 3. rium.
81. Peregrinus de fideicdminiffis d. art. 33. Joh.
a Sande de probibit. dlienatmte. parl. 2. cap.
2. num. 32. De ca:tero , quando heres non
teneatur prseftarefaftum defundi, tit. de acquir.
lieredit. latius traftandum erit. Illud hic md-
liuifle fuffecerit, qUod, licdt is, qui in fola le-
gitimS inftitutus eft , repelli non poflit a vin-
dicatione totius rei fua; per defunftuffi alienatse;
ilt dixi tit. de htoffic. teflament. tamen fi quis be-
tieficio inventarii adhibito hereditatem adierit,
aeque ac alius fine inventario heres, defun&i fa-
6tum & alienationem teneatur prxftare, cum
inventarii beneficiutn non aliter heredes ita ad-
euntes a ca:teris fiffipliciter heteditateih admit-
tentibuS diftingUat ac fcparet, quam ih eo, qhod
creditoribus ultra vires hereditatis non obitrin-
gantur. /. ult. C. de jure dc libcrandi pcn. ln-
flit. dc bercd. qualit. & different. Cui confequens
eft, ut fi fundi fui per defundtum diftra<5ti sefti-
mationein habeat ex hereditatfe falvaffi , non pof-
fit audiri, faftum defunfti iffipugnare Volens j
aut, fi non totam Eeftimationem falVaffi habeat,
eatenus talitum vindicare ei perinittatut, quate-
nus ei cum effeftu abeft, ficut non pars ea, ex
qua heres cft , fed tantuffi modus emoliimenti
ex hereditate percepti, fpe&andus fit in qux-
ftione, an & pro qua parte talis heres reffi fuam
a defunfto alienatam vindicare poflit: eo fere mo-
do, quo id dc jure Romaho obtinuit in uxore 21
ffiafito inftituta, cujus fundus dotalis jper inari-
tum fuerat alienatus. /. dotale 13. §. ult.fj. de
fundo dot. accurate Pinellus ad d. /. 1. C.debonk
materiuspart. 3. num. 79. infne. Graflus d. §.
hereditas.qudji. 12. num. 25. in mcd. Joh. aSan-
de de prohib. alienat. part. 2. cap. 8. rium\ 34.
Peregrinus de fideicomm. art. 3 3. num. 13. Neo-
ftadius Ctir. Holland. decifi 7. in fine. Barry de
fiuccejfionibus lib. 11. cap.y.num. 14. Ant. Mat-
thseus fielecl. dtfput. 3. ad l. 14. C. h. t. num. 8.

17. Exadverfo nec is, qui rem alienam ven-
didit & tradidit, fi poftea vero ejus domino he-
les exiftat, aut alio quocunque modo acquirat
dominium, Candern vindicare poteft ; non tan-
tum, quia regulariter nemo contra fuum fadum.
venire debet. /. pofi mortem 2 ff- de adoption.
I. cumprofiteatis 4. C.de revocand. donat. fed &,
quia confirmato jure tradentis , etiam jus acci-
pientis videtur confirffiatum, fecundum vulga-
tiflima juris axiomata; ac, quem de eviftione
tenet adio, eundein multo magis agentem re-
peliit exceptio. /. fi d Titio 72. Jfi. de rci vindi-
cat. I. i.pr.& tot. ttt. Jfi. de except. rei vcnd. &
traditce. I. vindicantem 17. ffi. de eviftion. /. ven-
ditrici 3. C. de reb. alien. nott alienand. /. pcn.ff.
dc fundo dotali. nihil in contrarium faciente /. fi
fiervo 20. Jfi. qui & a qnibus manumijfi. liberi non
fiimt. in qua , fi quis lervo alieno libertatein de-
derit , datio non fubfiftere dicitur, licet ma-
numiffor poftea domino heres extiterit. Eft
eniffi ih manumiffibne quidfingulare , eo quodi
manumilfib annumerata fuit a<5tibus legitiinis,
qui de prsefenti debebant vires accipere, quo-
rumque effe£tus non poterat ex die vei conditio-
ne fufpenfus manere. /. afftts legitimi 77. Jf. de
regul. juris. fic ut ex manumiflione vel ftatim li-
bertas competere debuerit, vel nulla potuerit
temporiS aut conditionis exiftentia convalef-
cCre.

18. Ufque adeo autern verum eft, neminem
vindicare poffe rem & fealienatam, ut , fl fiau-
ciarius pendente fideicommiffi conditiohe alie-
naverit, ac poftea eadem exiftente , ad rern ex
fideicomffiiflo prseftandam non modo inceperit
obligatu^ effe , fed& a fideicommiflarioconven-
tus fuerit, nullam tainenprore alienata recupe-
randa aftionem fit habiturus; fed magis fidei-
comffiiffarius ipfe eain ab effitore, feu poffeflo-
re, debeat vindicare, fiduciario pro eviftionema-
nente obligato. arg. /. cum profitearis 4. C. de re-
voc. donatiori. I. ult. §. pen. C. commun. de lega-
tis.

19. Si tameh quis nori jure reffi alienaverit,
cujus ipfe non dominium fed folam habebatad-
ffiiriiftratibnem , non impeditur earidem a quo-
vis pofleffore vindicare, quippe non in fuum,
fed tantUm in tertii ( puta ejus, cujus res eft )
commodum contra fuuin veniens fadum. Qua
ratione tutor pro pupillo jure revocat reffi im-
mobilem pupillarem h fe fine decreto , atque ita
nullojure, diftraftam. arg. l. fi prccdium 16. C

Hhh de

D e r e i vindicatioke.

-ocr page 442-

L i B. VI. T I T. V. I.

426

de prad. & aliis reb. minor. fine decr. nonalienand.
& pater rem adventitii peculii a fein filiif. prse-
judicium contra leges alienatam. arg. /. 1. C. de
bonn maternis. maritus rem dotalem contra legis
Julise prohibitionem alteri traditam : ceconomus
quoque rem ecclefiafticam non ex prsefcripto ju-
ris in alium tranflatam. arg. novell. 7. eap. 5. pr.

2. extravagant. unic. de rebus ecclefm non
alienand. cap. fi quis presbyterorum 6. extra. eod.
tit. Princeps denique, qui fine populi confen-
fu alienavit bona coronse. cap. intellctfo 33. extra
de jurejurand. Pinellus ad l. 1. Cod. de bonis ma~
tcmis part. 3. num. 73, Ferdin. Vafquius contro-
verf. Ub. 1. cap. 4. Perezius ad tit. Cod. de dona-
tion. num. 17.

20. Porro vindicandx rei poteftatem non ha-
bent, qui dominium ejus nunquam adeptifunt;
veluti, quibus, cum rem emiffent, ac folviflent
pretium , res necdum fuit legitime tradita ; qui-
bufve fine traditione res pa£to vel ftipulatio-
ne interveniente donata eit; quippe qui fo-
lam perfonalem ad tradendum ad:ionem ba-
bent. I. obligationum 3. ff. de obligat. & acl. I.
traditionibus 20. C. depaffis. Ant. Matthseus de
auffion. lib. 1. cap. 18. num. 15;. Unde & ad vin-
dicationem rei duobus feparatim diverfo tempore
diitrafta:, non is, cui priori vendita, fed cui
pretio foluto vel fidc de eo habita prius eft tra-
dita, admittendus eft. I. quoties 15. C.h.t. five
vera traditio interceflerit, licet tunc inftrumen-
ta tradita non fuerint. d.l. 15. C. h. t. five fida,
quse per inftrumentorum traditionem aut figna-
tionem aut conftitutum polfeflorium contingit,
etiamfi naturalis defuerit tranflatio polfefiionis.
I. i.C.dedonation. I. quod ft neque 14. §. I.ff.de
peric. & commod. rei vcnd. I. quod meo 1%. ff.
de acq. vel amitt. pojf. D D. ad d.l, 15. C. h. t.
curn ficts vera:que traditionis eadem visfit, ac
fidio taritum operari foleat in cafu fido, quan-
tum veritas in cafu vero. Cui confequens eft,
ut fi uni prius fa£ta fit ficta traditio, alteridein
vera ; prior ex fida traditione potior futurusfit;
co quod, ipfi doniiniuin ex traditione fi6ta femel
quazfitum, adimi non potuit, fado venditoris,
dominiojam deftituti. Andr. Gayl lib. 2. obferv.
55. niim. 10. Ant. Faber Cod. lib. 3. tit. 22. de
rei vindicat. defin. 4. Si tamen emtor fecundus,
fciens, rem priori diftradam effe, nihilominus
cmerit; & poffeflionem ex traditione fuerit ad-
eptus; priori quidem non ob id vindicatio ac-
commodanda eft, quippe necdum domino ; fed
in fadum adionem perfonalem ei contra fecun-
dum fraude non carentem dari oportere, qui-
dam cenfent, ne dolus ei profit. arg. tit. tot.ff.
qiue in fraud. credit. alien. funt, ut refcind. Uti
& in cafu, quo res fecundo emtori, utut in
bona fide conftituto, eft tradita, poltquain prior
jam cseperat adione ex emto rem venditam per-
fequi; eo quod litigiofa tunc efle ccepit. arg.
tot. tit. ff. & Cod. de litigiojis. Andr. Gayl d.
Hb. 2. obfervat. 5 5. num. 11. Anton. Mattharus
parecmid 7. num. 6. Simon van Leeuwen Cenfi
part. 1. lib. 4. cap. 19. num. 26. Gomezius va-
riar. refolut. tom. 2. cap. 2. num. 20. verfi, fecundo
principaliter limita. Sic & excipiunt vendjtionem
aut donationem ejufdcm rei per principem duo-
bus feparatim fattam; quo cafu emtorem....pri-
mum aut donatarium femper potiorem effe con-
tendunt, etiamfi pofteriori res tradita fuiflet,
nec ex poffeifione, fed titulo priore, jus omne
deducendum efte. Neoftadius Curiie Holland.
decifi. 15 .vcrfi.quce limitatio. Quid quod & ex
jure canonico in beneficiorum eccleliafticorum
collatione id obtinet, utpriorfit, cui prius illud
collatum fuerit , nulla quafi poffeffionis prius
aut pofterius obtentse habita ratione. c. tibi qui
12. de refcriptis. in 6. cap. fi tibi abfinti 1 7. de
prcehendis & dignitat. in 6. Andr. Gayl d. lib. 1.
obfierv. 5 5. num.

21. Denique, cum id quod pecunia mea
comparatum ab alio eft, meurn non fiat, etiam
neminem vindicare poffe rem fuis numinis per
alium emtam , jam fupra obfervatum eft ex /.
6. C. h. t. I. 1. 3. 6. idt. C. fi quis alteri vel fibi
fiub alterius nomine. I. ad probationcm 21. C. de
probationibus. Quod exceptionem patitur in mi-
nore & milite, quibus utilis rei vmdicatio pro
rebus, per tutores ex pecunia pupillari, aut pcr
alios ex militari pecunia , emtis eft prodita. l.fi
tutor 2. ff. quando ex fatto tut. vel curat. min.
agere vel conveniri deb. l.fi curator. 3. C.arbitrium
tutclce. I. fi ut proponis 8. C. h. t. Uti & in uxo-
re, qua: cum pecuniam marito donaflet, &ex
pamitentia donationem revocaret, vindicare uti-.
liter potuitres per maritum inde comparatas, fi
is folvendo non effet. l.uxor marito 55. ff.dedo-
nat. inter vir. & uxorem. Queinadmodum & res_;ex pecunia dotali per maritum emtas., quoties ea₍mente per maritum emtas, ut dotales effent; de.
quo cafu accipienda l. fi.cum dotem 22. §. ult.
ffi. fioluto matrimonio. I. ita confiante 26. & l.
fieqq. /. rcs quce 5 4. ff, de jure dot. junct. /. cum,
in fundo 78. §. ji fundits 4. ff. cod. tit. fi eniin
eas maritus, velut fuujn gerens negotium, com-
paraffet, fola perfonalis uxori attio pro pecunia>
danda foret. /. expecunia 12. C.dejure dot. Et
quamvis milituin intuitu hoc jus fingulare noftris
& alioruin moribus ceffare verius fit, eo quod_tnunc ceflare videtur privilegii ratio, perea, quar
obfervata a Groenewegio ad d.l. 8. C.h. t. m pu-
pillis tamen quo minus etiamnum juri Romano
ftandum foret, ratio non fuppetit. Vide Carpzo-
vium defin. forenfi. part. 1. confiit. 2 8. dcfin. 109.
Sunttamen &alii, qui, licet proprie&ltridiore.
fenfu domini non hnt, utilem tamen rei vindi-
cationem exercere poffunt, veluti illi, quosu-.
tiles dominos appellainus, quales emphyteuts ,
vafalli, fuperficiarii. /. 1, §. 1. ffi.fi ager vettig.,
id efi cmpbyteut. petat, l. infipeciali 73. in fine. /.
74.75. ffi, h. t. Sed & , quibus vendita fuit a
vero rerum domino in rem adio, utili non di-
reda, experiri poflunt. /. ult. C. de hered. vel ati.

vend.

-ocr page 443-

vcnd. quique rem mortis caufa ita donarunt,
ut ftatim in donatarium tranfeat dominium, ii
dein ex poenitentia voiuerint revocare. l.jimor-
tis 29. & l' 30. ff. de mortis caufa dmat. Do-
mitli quoque tabuia.', cui alius pidturam impo-
fuit. /. fi quis in ahena. 3 4 Infl. de rer. divif.
Adhsec illi, quorum arbor in agrum aiienum
tranfiatafuit fa£to ejus, cujusiiie agereft, & coa-
luir. /. idcm Pomponms 5. §. de arbore 3. jf. h. t.
dire&z enim, quia dominium tranflatum fuit,
non potuit his m cafibus iocus eile. /. hoc am-
plius 9. §. Aifcnns 2 .ff.de damno infccio.

22. Inftituitur rei vindicatio adverfus quof-
vis bonse vel malse fidei poflellores ■, hc ut
ex sequo & bono non illi tantum condemnan-
di fint, qui ante litem conteftatam poflldcbant,
fed &, qui iite demum pendente ca:perunt pofli-
dere : uti ex adverfo abfolvendi, it id quod li-
tis conteftatse tetnpore poflldebant, ea pendente
delierint poflldere. /. fln autem 27. §. poffldere
I .ff. h. t, i.flhereditatem 4. /. item videndum 18.
§. 2. ff. de pctit. hered. I. tignij. §. fl qws non
4. ff. ad exhibend. Adde flupra h. t. tltim. 4. Da~
tur infuper adverfus pollefloruin heredes, qua-
tenus poflldent; non enim heredes, qua tales,
fed qua polfeifores conveniendi funt. Unde, II
unus tantum ex pluribus heredibus rem totam
poflideat, is quoque folus ad eam reftituendam
in folidum damnandus eft. I. flpojfejfor. $$-jf-
h. t. fi vero nullus eorum poflideat, omnes ab-
foivendi. /. fl in rem affum 42. jf. h. t. Quo fa-
ciunt tradita a Jacobo Coren obfervat. 8. num.
1. Radelantio Curue Uitrajeft. decif. 110. nutn.
4. Sed & adverfus eos datur qui liti fefe obtu-
lerunt, nifi a&or fciverit eos non poflidere. l.fl
is qui 7. /. is qui fe 25. I. 26, 27. ff. h. t. quique
dolo malo deiierunt poflidere, l. fln autem 27. §.
fed & is i.jf. h. t. quibus defundis, heredes non
hac, fed in fa<5tum aftione conveniri poflunt,
quatenus ex dolo defun<5ti locupletiores reddid.
/. cum autem 5 2.jf. b. t. nifi lite jatn mota decef-
flflet is , qui dolo malo deherat poflldere; tunc
cnim in folidum heres ejus condemnandus foret
ex defun<5ti dolo. /. fi in rem 42 .ff.b. u Quse
plenius tradata vide tit. depetit. heredit. Nudos
rerum detentores quod attinet, veluti condu-
ftores, commodatarios, depofitarios, & fimiles,
iiii quidetn hac poflunt a£tione conveniri, curn
& teneant rem, & reftituendce rei facultatem ha-
beant. /. offlcium g.jf. h. t. declinare tamen judi-
cium poflunt, ac dimittendi funt , fi eum no-
minent, cujus nomine detinent. l.fi quis 2. C*
ubi in rem attio. qua de nominatione vide latius
Meyerum & Taborem Collegio Argentorat. ad
Pand. tit. de judvciis fub num. 154. Sed fi ad
finern ufque in judicio fubftiterint hi nudi deten-
tores, hon nominato autore fuo, conaemnaiv-
di funt ad reftitutionem tanquam tales, qui fe
liti videntur obtulifle, ac in eos dirigenda execu-
tio fententise \ quippe quse veris rerum poflef-
foribus haud quaquam eftnocitura., arg. d, l. 2.

4<²7

C. ubi in rcm aftio. I fepe conflitiitnm 63. ff. de
re judicat.

23. Non tamen hancpatiuntur a<5tionem, qui
rem alienam a fifco emerunt, aut a principis v'el
auguftse domo : eo quod hi ftatim fecuri funt 5
fola adverfus fifcum a<5tione intra quadriennum
induita iis, qui pro reialienata: dominioputave-
rint aliquain fibi competere petitionem. .§. niti
Inflit. de ufucapionibus l. 2. I. 3. C. de qnadricn-
ni prcefcriptione, DD. ad d. li. Refponf. JCto-
rum Holl. part. 4. confll. 128. quceft. 2. Siiniliter
nec illi rei vindicatione conveniendi funt, quiy
cum poftefllonem nunquam fuiflent adepti, do-
lo malo fecerunt, quo minus eam , cum pof-
lent, adipifeerentur : quod non leviter ex eo fir-
matur, quod is, qui tantum non acquifivitdo-
lo inalo, feu duntaxat omilit polfeflionem, non
teneatur actione in fa<5tum ad id quod inteieft,
quafi fecilfet alienationem judicii mutandi cau-
fa /. item 4. §. itemque 1. inmed.ff. de alienat.
judic. mut. cauf. jun<5t. /. non aiienat. 119. ff. de
reg. juris. qua: fane in eum danda fuiflet aitori ,
fi a<5tor adverfus eutn ob id, quocl pofleflionem
omiferat, potuiflet rti vindicationem movere;
cum utique parum referret, utrum a<5tor omif-
fione an amiflione poffefllonis agere impeditus
eflet: fic ut nec alia probabilis ratio reddi pol-
fit, cur adverfus eum * qui tantum omifit pof-
fefllonem adipifci, dcnegetur ifta in faftum a<5tio,
quam, quia adori necdum erat natum jus rei
vindicationis adverfus ipfum movenda:; ut dixi
tit. de aiienat. jud. mut. caufd. Et licet alibi defi-
nitum inveniatur, eum quoque, qui rei here-
ditarise pollefllonem non eft adeptus dolomalo,
teneri petitione hereditatis. /. fcd etfl 25. §. per-
inde 8. jf.de petit. hered. icl tamen ad rei vindica-
tionem producendum non eft : cum enim here-
ditatis petitione is conveniatur, qui propoflef-
fore jam poflidet jus hereditatis, juri ifti pofleflo
cohserebat neceflitas acquirendi poflefllonem re-
rurn hereditariaruin ad jus illud hereditatis perti-
nentium; at in rei vindicatione res fingularis
fpe<5tatur, quarn nemo , fciens alienam elle , te-
netur occupare vel acquirere; Alter fcilicet jam
pofleflor hereditatis erat, alter nullatenus rei fin-
gularis₄ Et quod in petitione hercditatis difpo-
fita de dolo prseterito, etiam haud abfurde ad
fpecialem in rem a£tionem dicuntur reducenda,
in /. flnautem 27. §. fed & k^.ff. h. t. adfadi
fpeciem in d. §. 3. propofitaih de eo qui doio
poflidere defiit * reftringenda funt.

24. Ut autem hac a£tione rem a£tor obtineat*
necelfe eft , ut primo quidem rei vindicandse
notas exprimat ac qualitates , quibus illa a rebus
aliis dignofci poteft & fegregari, pro rei cujuf-
que natura : veluti materise infectse pondus*
fa£tse formam feu fpecietn , fignatae numerum *
veftis coloram, fundi nomen, fi quod habeat^
ac fitum, & aiia id genus plura recenfita in /.
fl in rem 6. ffi. h. t. /. in athone fiurti 19. pr. &
§, j. 2.3.4. ff. defiurtis. Si tamen quis juret,
Hhh 1 pro

De rei vi ndicatione.

-ocr page 444-

L i B, VI.

pro certo fe colorem, aut pondus, aut jugerum
quantitatem, aut nomen proprium, aliamve quam
defignationem fpecificam haud pofle dicere, non
adeo viaetur coarftandus aftor, nec illud ipfi
fraudi erit, fi de csetero in ipfa non defecerit do-.
minii probatione. d. I. ih affione 19. §. devefte
4. jf. de furtis. junft. I. idem Pomponius 5.
§. pen. & ult. I. 6. in med. jf. h. t. Etenim
prseter hujufmodi rerum deiignationem ante
oinnia incumbit agenti probatio dominii: quam
ii adimplere nequiverit, pofleflor abfolvendus
efl:, quippe cujus meiiorem efle oportere in pari
caufa conditionem, in aperto eft. /. officium 9.
ff. h. t. I. a pofftdentihus 21. C. b. t. arg. /. cogi 11.
C. de petit. hered. I. qui accuftare 4. C. de edendo.

1. in pari causa. 128. jf. de reg. jur. Probatur
vero dominium , fi doceatur dominium auto-
ris, fimulque caufa feu titulus habilis tranflati
per eundem in a&orem dominii. arg. /. traditio
nihil 20. ff. deacquir. rer. domin. idque veltefti-
bus vel inftrumentis vel aliis quibufcunque le-
gitimis probandi modis. novell. 1 8. cap. illudquo-
que 10. inpr. Quin imo , ex quo his in regioni-
bus obtinuit, non aliter, quam coram lege loci
facta folenni traditione rerum immobilium trans-
ferri dominia, fufficere vifmn fuit, fi petitor
hanc ipfam folennem traditionem a domino fibi
faftam probet, etiamfi forfan aliunde ipfum tra-
diticmis & acquifiti dominii titulum non pollet
clocere; eo quod prxfumendum in dubio eft,
illurn praeceflifte adum , qui prjecedere jure de-
buit, fa£tamque fuifle traditionem ex vi prace-
dentis contradtus, fine quo non potuiflet fub-
fiftere. arg. I. cum in teftamento 3~j.ff.de hered.
inftituend. §. fi ficriptum 17. Jnfiit. de inutil. fti-
puiat. Henricus Kinfchot rejponfo 98. num. 1.

2. 3. 4. 5. Fachineus controverfi. lib. 2. cap. 5.
Menochius de prafumtion. lib. 6. prafumt. 5. tj
7. nifi ipfum traditionis folennis inftrumentum
falfitatis fraudifque interpofita? fufpicione labo-
ret; cujus fpecimen infigne eft apud Neoftadium
Curice fiupremcc decifi. 66. Ubi autem per a&o-
rem probata eft dominii acquifitio, fecundum
jamdicta, neceffe non eft, ut jus illud dominii
etiamnum in fe continuatum effe demonftret;
fed inagis ex fa<5ta dominii probatione prsefumi-
tur continuatio ejus, donec pofteffor docuerit,
illud iterum ab eo receffifle; cutn id ipfumfa£tifit,
dum ex vulgato juris axiomate id quod meum eft
fine fado meo ad aliuin non poteft tranfire; atque
infuper meramfadinegationem contineat illud,
dominium non reccjfijje, cujus per rerum naturam
probatio nulla eft. /. attor. 23. C. de probation.
Qua ratione, cutn adtor probaffet patrem fuum
fuiffe rei petitse dominium, & fe patris fui he-
redem, refcriptum fuit, adverfarium poffeflorem
ad id, ut doceat, quonam jure dominus ipfe
fa&us fit, compellendum effe. /. five pofifidetis
16. C. deprobation. Menochius de prccfumtion.
lib. 6. prcefiumt. 62. Quibus vero ex circumftan-
tiis, quibufqueex fadis, quifque vel prasfuma-

T I T. I.

tur vel probetur dominus effe, prolixiflime tra-
ftatum vide apud Mafcardutn de prohationibus
ad verbum dominium conclufi. 536. & muitisfieqq.
ufique ad conclufi. 553. Signorum utique impofi-
tionem, aut infignium gentilitiorum, folam fuf-
ficientem non faccre probationem tradit Ant.
Faber Cod. hb. 4. tit. 14. defin. 47. nec elocatio-
nem longo tempore faftam. d. lib. 4. tit. 14. de-
finit. 14.

25. Quod fi hac conventus aftione non tan-
tuin jus dominii adverfario competere neget, fed
& fe poffidere eat inficias, ac mendacii convin-
catur, poffeflione privatur in aftorem transferen-
da, etii ille rem iuam elle non adprobaverit; fic
ut deinceps reus eam contendens fuam effe,
a&oris partes teneatur obtinere. /. ult. jf. h. t.
Nec eft quod cutn Groenewegio ad l. qui peti-
torio 36. & l. ult. ff. h. t. ftatuatur, in defue-
tudinem moribus abiiffe hanc mentientis poenam.
Non enim hsec pcena proprie dici poteft, fed
potius ^offeflionis abdicatio, & juris fui qualif-
qualis renunciatio, dum judicio cotendere non
vult: fic ut poffeffionis ademtio ei fecundum
fuam eveniat voluntatem. Cui accedit, quod
qua; Romanos ad hujus juris definitionem ratio
movit, ea etiamnum ubique retnanferit, quod
nempe in rem athonempatinemo compellatur, quia
licet eidicere fenon pofjidere, ut Jurifconfultusin
d. I. ult. ratiocinatur. Ac denique non parum
roboris huic noftrse addit fententiae, quod&ufu
hodierno receptum fit, reuin conventum a£tio-
ne in rem, ac ante fententiam in contumacia
hserentem, poffeffione privandum effe, adtore in
rei petitse poffeifionem mittendo : licet eo cafu
id reo datumfit, utintraannutn fefiftens, re-
fufis impenfis & prseftita de in pofterum fiften-
do cautione , poffeffionem poflit recuperare;
poft annum vero fruftra id petierit, aftoris quip-
pe partes tunc tantum , fi ita videatur, obten-
turus. Jnftrul7. Curice Holland. art. 11 o. Meru'a
prax. lib. 4. tit. 33. cap. 2. Anton. Matthseus de
auttion.lib. 1. cap. 5. num. 10. in mcd.

26. Vindicantur hac aftione res corporales,
mobiles, immobiles , fefe moventes, five fin-
gulares fint, five rerum univerfitates ; fi modo
corporum , non jurium fint univerfitates : ficenitn
re£te quidern in hanc deduxeris a£tionem artnen-
tuin aut gregem, folis quippe conftantem cor-
poribus ; at non peculium , aut hereditatem,
cum hax non corporum, fed juriutn nomina
fint, & juris intelleftum habeant, nec tantum
res comprehendant vindicantium proprias, fed
&alienas, depofitas, commodatas, pignori da-
tas, & plures alias. /. i.§. 3. I. vindicatio 56.
jfi. h. t. jundt. /. hereditas 50■ pr.fi. depetit. he-
red. Et quamvis in grege quoque oves alienar ef-
fe poffint, nec tarnen ob id impedita fit grex
vitidicatio, qtna grex, non fingula corpora vin-
dicantur , ut ait Ulpianus in d. I. 1. §. 3.
ff. h. t. confiderandum tamen , non obftante
eo, quod aliense oves in grege inveniantur,

nos

-ocr page 445-

D e r ei vi

nos gregem noltrum vindicantes noilras tantum
perfequi oves gregem noftrum conftituentes,
non item casteras, noftro licet gregi permixtas,^-quippe qux neque pertinent ad eum cui rnifcen-
tur gregem, neque pars ejus funt,. fed a fuo do-
mino vindicari pofiunt. /. ficd fipar. 2. /. in rem
aftio 23.5. ttem quxctmque 5:. verf. atin hisff. h.t.
§. qitod.fifirumcntum 28. Infi. de rer. divifi.

2 7. Vindicat autem quifque vel rem toram,
ft ex aiTe dominus iit, vel partem ejus, fipro
parte. /. qucede tota pr. fifi h. t. eamque re-
gulariter certam , nonincertam, nin juftamha-
beat ignorandi caufam , quanta ad ipfum portio
pertineat; quo cafu & incerta: partis vindicatio
permifta eft : veluti , ii legatarius corpus lega-
tum petat , in quo falcidia: quidem iocus eft,
fed incerta eft detraftionis menfura feu modus.
/. qucc de tota 7 6. §.i.jf.h.t. I. etfi non 8. §.fiin-
certum i.jfi. communidividund. arg. /. 1. §. ult.
ffi.fi pars heredit. petat. vel fr res pluriutn dotni-
norum ita confufe ftnt, ut deduci & feparari
nequeant; vel etiam cotnmixtse ita, ut diffici-
Jis iit feparatio, & incertum fit, qua? rei cujuf-
que bonitas fuerit, qusve quantitas aut pondus.
/. Marcellus 3. §. ult. /.4. /. 5. jfi. h. t. §. qttodfi
frumentum 28. in fine Infiit. dercrum divifi

2 8. Qtiod fi res noftra pro parte perierit, eatn
faltein partem vindicamus, qusfupereft; veluti,
aream & rudera, deftru&a doino; corium, car-
nes, cornua, peremto animali. /. fiolum 49. pr.
C7 §. i.jf.h.t. l.fifervus 14. § hove 2. ff. decon-
dici.fiurt. Ant. Matthacus de auttionih. lih.i. cap.
18. num. 8. cui tamen graviter obloquiturPau-
lus JCtus, bove legato &extin£to, neque co-
rium neque carnes deberi contendens. /. mertuo
49. pr.fif. de legatis 2. & Ulpianus /. quid ergo
5 3. §. fied fi cinimal. $ .ffi. de legatis 1. Verum haud
inepte refponderi poteft, in legato anitnalis aliud
obtinere, quia dominium naturaliter & vere ad
legatarium non pertinuit ante traditionem, fed
tantum civiliter ex juris fidione. Neque hanc ref-
ponfionem fubvertit, quod Pomponius fcripfit,
grege legato & ad unam ovem redaflo , eam de-
beri , quamvis grex defiiffet effe , & deftruda
domo legata, aream poffe vindicari. l-figrege 22.
jfi. de legatis 1. Quod enitn area debeatur, id
inde eft, quia in proprietatis iegato area princi-
palior legatac domus pars eft, cum notum fit,
inscdificata area: feu folo cedere : sequum ergo
non fuit, pereunte eo, quod erat acceflorium,
extingui legatum ejus , quod principale eft. Et
gregem quod attinet, licet ad unam ovirn per-
venerit, & ita naturaliter grex efle defierit, ta-
men, quia civiliter grex manet, & in uno capi-
tc fuperftite ftatnomen univerfitatis. l.ficutmu-
mcipum 7. §. ult. in fine jf. quodcujufque univer/it.
nomine. fas erat, ovim, in quamjus & nomen
gregis reciderat , praftari. Qya; fi cui minus
arrideant; recurri forte poterit ad diverfitatem an-
tiqui juris inter vindicationis & damnationis le-
gata, ita ut in legatis quidem vindicationis , ex-
ndicatione. 4,29

tinfta re, id quod fupereffet peti potuerit, tan-
quam in legatarii conftitutum dominio; quo de
cafu agit. d.l. 22. bis vindicationis expreffionem
habens ; in damnationis vero legatis, tanquam
non dominium fed debilius obligationis perfona-
lis jus legatario tribuentibus, ejus, quod fuper-
efiet, nec retinuiffet nomen totius, petitio non
fuerit indulta, fed vel totius ffiftimatio pra:ftan-
da fuerit, fi culpa interveniflet ; vel nihii, ii
merus mortalitatis cafus. Et de hisaccipidebe-
re d.l. 53. §. 5. de legatis 1. & l. 49. pr. de le-
gatis 1. non inde tantum colligi poteft, quod
in d. I.49. dchendiinentiofiat, proprie ad a£tio-
nes in perfonam, non ad vindicationes relatio-
nem habens, fed & praxipue ex eo, quodtutn
in fubjunfto §.3. d. I. 49. turn in praecedente
§. 2. d. I. 53. nominatim dare damnatus & dare
juffus dicatur heres.

29. Non tamen refte vindicanturcommerciis
hominutn exemtse res; non liberi homines, nifi
liberi a patre, in cujus erant poteftate, & quadam
quafi proprietate, exjure Ouiritum vindiccntur.
/. i.§. perhanc 2.ff.h.t. jundt. I. interdiUorum
2. §. qucedam 2. in verhis, vclut proprietatis ffi.
tle interditfis five extramd. aff. N01.1 etiam res fa-
crse, tanquam ex privato dominii jure, cum
magis divini juris, & ita nullius in bonis fint.
/. in rem atiio 23. §. loca fiacra 1. ff. h. t. junft.
§. nullius 7. Infiit. de rer. divifi quse tamen, in
quantum ecclefia: bona funt, & ad eam pleno
dominio, ufusfruftus ac proprietatis jure , di~
cuntur pertinere , I. raptores 54. in mcd. C. de
epificop. & clericis, juntt. d.l. 2. §. 2. ff. de in-
terdiii. five extraord. aff. iniquo poffeffori per oe-
conomos ecclefise aliofque fimiles extorqueri, &
ita generaliter vindicari poffunt. /. fiancinus ne-
mini 21. C. defiacrofiantt. ecclefi. Non denique les
alienis jun<5tx rebus , fic ut feparari facile ne-
queant, natura, vel legis difpofitione; naturS,
dutn junda per ferruminationetn , 11011 itein per
applumbaturam. /. in rem affio 23. §. item quce-
cunque $ .ff. h. t. lege, dum tignum xdibus aut
vinese jun£tum eft, ne urbs ruinis deformetur,
neve vinearum turbetur cultus. /. 1. pr. ff. de
tigno jttntfo d. I. in rem attio 23. §. tignum 6. ff.
h.t. licet extrinfecus vindicatio talis tigni, fido-
lo jundutn fuerit, impedita non fit, dum ejus
seftimatio ab eo petitur, qui junftum habet,
tanquam qui dolo defiit poffidere. d.l. 1. infi-
ne & l. 2. ff. de tigno juntto d. I, 23. §. 6. jj\
h. t.

3 o. Reftituendse veniunt ex hac a&ione res
una cum fru&ibus , de quibus ex profeffo agen-
dum tit. de acquir. rerum dominio. oinnique infu-
per caufa, ideftomnieo, quodpetitor habitu-
rus effet, fi eo tempore, quo judicium accipie*
batur, res fuiffet reftituta. /. prceterea 20. f. h. t.
junct. §. fi ad exhihendum 3. Infiit. de ofific. ju-
dicis. & eo quidem in ioco , in quo funt ac pe-
tuntur; adeo ut, fi dolo rei fuerint alio tranfla-
tse res mobiles vindicatse, fumtibus ejufdem atque
Hhh 3 peri-

—

■ ■■■■■__h_i___-

-ocr page 446-

430 L i fc. VI.

periculo ad locum judicii reducendsc fint; fin fine
doio ejus, impenfis viftoris. t.fi res mobilis 10.
/. 11. /. 12. jf. h. t. Nec indultum hic condemna-
tis quadrimeftre fpatium , fed in continenti fa-
cienda reftitutio ; nifi alio in loco res mobiiis
exiftat, quo cafu modica arbitrio judicisforetcon-
cedenda dilatio reo, cautionem de re intra tem-
pus pra-finitum reddenda prscftanti. §. & fi 2.
Infiit. de ofificio judic. Quemadmodum & ad rem
cutnfrudtibus & deteriorationis seftimatione refti-
tuendam condemnatus non ita fruftuum intuitu,
uti quidem refpeftu rei principalis, prxfentem
patitur executionem , fed prius fummatie ieu de
plano ventilatione inter aftorem reumque inter-
cedente , judex definiet liquidumque efficiet,
quantum fruftuum damnique nomine praftan-
dumfit; cujus judicii fummarii modum& ordi-
iiern tradit "Waflenaar Pratt.judic. cap. n.num.
12. 13.14.15.

3 i. Quod fi pofleflbr condemnatus contuma-
citerreftitutionemadimplere detredtet, manumi-
Jitari res ei auferri poteJt; adeoquidem, ut non
minus hodie, quam jure civiii viftor per appari-
torem autoritate judiciaii conftituatur inrei refti-
tuendse pofleflione, reo inde exturbato. /. qui
YcfiitUere 68. jfi. h. t. arg. l.fifinita, 15. §. ubi au-
tem 2 3. ffi. dc damno infeft. I. fiqins mififuS 3. ff.
ne vis fiat ei, qui in pofifefi. mijfius erit Infiruff.
Curice Iiolland. art. 172. Curice Ultrajeffince tit.
16. van exccutie, art. 1. Neque hanc rei vin-
dicata: reftitutionein aut faciendam manu mili-
tari ablationem moratur aut impedit, quod reus
fefe jus pignoris aut fuperficiei aut ufusfructus
habere contendat; cum de his alio fuccumben-
tem oporteat judicio experiri. arg. novell. 18.
cap, illud quoque 1 o. arg. /. fi quis condufiionis
25. C de locato. Uti nec , quod tertius rem ean-
dem a reo eodem jam condemnato vindicare
allaboret : fi enim pendente lite, ex qua reus
receflit vi&us, pofterior vindicatio moveri ccepta
fit, vei aiia qujedam lis inchoata , ita judexrem
petitori jubebit reftitui, ut is pofleflori fuperato
caveat de indemnitate, fcu fii alter rem po/ieriorc
evicerit judicio, cam prcefiare. Sin lite jam per fen-
tentiam finita alius demum de eadem re litigare
defideret, ne cautione quidem prsftita res vi-
£tori reftituenda foret, vi&orque ipfe nova illa
per tertium attione conveniendus; non vi£tus,
utpote qui neque poflidet, neque dolo vel cul-
pa fed autoritate judiciali defiit poflidere. /. is
a quo 57. l.a quo fiervus 58. fif. h. t. Covarru-
vias praftic. quce/iionum cap. i6.mim. 3. Sed&
fi reus ratione rei reftituendce caverit, veluti,
damni infefti nomine vicino ob vitium sedium,
non probabiliter reftitutionem fententia compre-
henfarn facere detreftat, fi modo eide indemni-
tate cautio fiat. l.ipfi quoque 19. fifi. h.t. jun£t.
I. aliud efi capere 71. §. 1. fif.de verbor. fignifi. in ■
quibus legibus formula his rebus retfe prcefiari,
hon aliud denotat, quam viri boni arbitratu pro-
miffa prsftari; fic enim eo fenfu voculam rcfie

T I T. I.

formulis muitis inferi folitam fuiife, vide apud
Briflonium autiquit. lib. i.cap. 9. Plane pro im-
penfis recuperandis quin poflellor jam condeinna-
tus j:ire retentionis gaudeat, extra dubitationem
pofitum eft. §. cx diverfio 30. Infitt. de rer. di-
vifi. I. fi in rem 3 3. in fine ff. de condiff. indcb.

32. Verum fi ex adverfo rei reftituenda? fa-
cukatem reus non habeat, videndum an dolo an
culpa ejus, an cafu id contigerit. Si enim do-
lo poflidere defierit, in quantum adverfarius iii
litem juraverit, prseftare cogitur. /. qui rcfiitue-
re 68. jf. h. t. Adde tit. deinlitcm jurando. Nec
eo in cafu cedendse ei , contra quem juratur,
a£tiones rei iftius nomine competentes, nec pu-
bliciana ei acconnnodanda eft , nec de evi£tio-
ne prseftanda cautio, in doli pcenam. /. & c.v
diverfie 35. §. pctitor. 2. l.ficulpa 63. I. is quido-
lo 69.1. nec quafi 70. /fi. h. t. Nec obftat, quod
agens adtione de fervo corrupto, fi diiplicatam
totius fervi, tanquam nihil valentis , ^ftimatio-
nem confecutus fuerit, cedere cogatur corrupto-
ri adtiones de /dominio fervi competentes. /. ut
tantum 14. §. ult. fif. de fiervo corrupto id enim
ideo iilo in cafu receptum, quia dominus ex eo
fundamento totam fervi xftimationem adeptus
fuerat, quoddiceret, nuilius eum pretii efle &
plane inutiiem : ne ergo, fi adhuc retincre vel-
Jet, fateri videretur , fuperefle etiamnumaliquain
in fervo corrupto utiiitatem , evitands illius fuf-
picionis caufa cederc debuit jus omne quod in eo
habebat. Sic nec adverfatur, quod in depofiti
aut commodati judicio, cuin res dolo adverfarii
abeft, condemnato tamen fuccurri foleat, ut ei
aftionibus fuis dominus cedat. /. in depofiti 12.
ff. de re judicatd, nam ( ut fileam , efle, qui di-
itinctione inter a:quitatem & jus ftridum inter-
pofita conciiiationem tentant inter d. /. 69. &
d.l. 12. Gotofredus add.l. 12.) confideranduin
infuper, aiiud non immerito in aftionibus per-
fonaiibus , quales funt commodati& fimiles, de-
finitum fuifle, quam in rei vindicatione : cum
enim dominii major vis fit quain obiigationis,
atque adeo gravius quoque peccet, reftitutionem
dolo non faciens, quando feali adione conve-
nitur ex jure dominii, quam quatido perfonaii
ex obligatione, quis qusefo abfurdum arbitretur,
dolum admilfum in uno etiam cafu durius fuifle
quamin altero coercitum.

33., AJiud obfervatum , fi quis non dolo fed
culpa defier.it poflidere ; tunc enirn fimpliceih
tantum, nonveroex aftedionevindicantis, se-
ftimationein prseftat. arg. /. qui petitorio 3 6. §.
i./fi.h. t. idque fi vel malse fidei pofleflor an-
te Jitem conteftatam culp^ poflldere defierit; vel
poft litem conteftatam (non item ante ) poftef-
for bonse fidei; quippe per litis conteftationem
in mala conftitutus fide, nec ab alio, ab initio
in mala fide pofito, deinceps feparandus. l.fii d
bonce fidei 21. /. fruftus 3 3. t. fi homo 45. I. fi
cutpa 63. fif.h.t. Eoque cafu non modoceden-
dse condemnato reo aftiones rei nomine eompe-

ten-

-ocr page 447-

■

tentes, fed & fme ceJGTione utiletn publicianam
tum contra tertium tum contradominum ei prse-
tor accommodat; ficut necfacile dominus, qui
Jitis adlimationem confecutus eft , audiendus llt,
li velit reftituere pecuniam antea ex judicati cau-
fa receptam. d. I. fi rnlpct 63. ffi. b. t. cum litis
xftimationcm prsftans emtoris loco habcatur. /.
1. /. 3 .ffi. pro antore. & poiieffionem rei ex do-
mini voluntate nactus, etiam rei dominium ac-
quirat. /. ejus rei a6. t. 47.jfi. h. t. Obfervandum
tamen , id quod infans vel furiofuspoffeftor per-
diderit corruperitve fuo fa£to , impunitum efle.
/. quodinf<ins 60. jfi. h. t.

34. Sed fi fine dolo & cuipa poflefloris res ca-
fu fortuito perierit aut defierit poflideri; fl qui-
dem ante litem conteftatam , nec bonse nec ma-
Ix' iidei pofleflor tenetur. arg. /. fmavis 62. jf.
h.t. fed folus fur aut prsedo, quoties isdomino
non obtulit reftitutionem. l.fi pro fure 7. §. ult.
L ti-ff. de condiff. furtivd. Sin polt litem conte-
ftatam, make fidei pofteftorem, qui przedo eft,
non minus poft, quam ante litem conteftatam
teneri, manifeftum eft,tum arg. /. dludquoque
40. ffi. de petit. hered. tum etiain ex eo , quod
aftor litem conteftando deteriorem non foleat
facere conditionem fuam, fed plerumque melio-
rem. /. non fiolet 86. & 87. ffi. de regul.jur. qui
vero mala flde poffidet quidem, fed przdo non
eft, ita demum prceftare debet interitum rei, fi
illa penes actorem non eodem modo fuiftet pe-
ritura; dum_; forte is fe diftradturum fuifle docet.
/. itctn fivcrbeutum 1 §• ult.L \6.ff.h. t. arg.
/. deeo 12. §._/; pofi. 4. jf. adexhibend. I. item fi
14. §. quid fi botno 11. ffi. quod metus caufii. I.
cum rer. 47. §. ult. jfi. de legatis 1. At polfeflor
bonas fidei ne eo quidem cafu tenetur, d. I. il-
hfd quoque 40. ff. de petit. hered. nili infuperfa-
tis intelligens, rem ad fe non pertinere , litiga-
re maluerit quam reftituere. arg. /. nemo retn
fiuam 82. §. 1. jf. deverbor, obligat. I. quodte mi-
hi 5 - ff. de rebus creditis. Adde tit. de petit. he-
redit. num. 17. Nec hifce diftinCtionibus refra-
gatur, quod generaliter legibus traditum inveni-
tur, rem poft moram fadtam perire moratori,
& periculum omne rei poft morarn ad debitorem
fpectarc. I. fifiervus legatus 108. §. fifcrvus 11.
jf. de legatis 1. /. fi ex legati 23. ff. de verbor.
oblig. Neque enim novum eft, leges generalius
loquentes, per alias diftin£tius. rem tradtantes
explicationem recipere ac reftri£tionem. Neque
hic cum Bachorio in notis adTreutl. voL i.difp.
1,5. tbef 7. lit. B. & aliis confugiendum exiftimo
ad diftindionem inter aftiones inrem & inper-
fonam; quafi in aflrionibus in perfonam mora
fine diftindtione moratorem ad periculi & cafus
fortuiti praeftationem obftringeret , in aftione in
rem non ita indiftinfte. Etenim primo quidem
in ipfis in perfonam adtionibus non promifcue
moram omnein reddere debitorem periculo rei
obnoxium , fed demum , fi non folvat interpel-
atus, cum aliqua.appareret jufta caufa, propter
quam inteiiigere debebat, fe dare oportere, con-
Itat ex d. I. quod te 5. ffi.de reb. credit. & d. t.
nemo rem 82. §-i-jf- de vcrb. obtigat. /. Cum reS
47. §. nlt. jfi. de legat. 1. uti & , ii non eodem
modo penes adtorem fuiflet peritura ; alioquin
adori rem perire, reumque abfolvendum efle in
inateria depofiti refpondit GajUs. L fiplur~es\$.
§.i.;m fine ff. depofiti. jun£t. /. 12. §. ult.fi. cod.
Sed & fecundo, nuiia reddi poteft fufficiens dif-
ferentiae ratio, cur magis in aftionibus in perfo-
nam, quam in adtionibus in rem, mora reum
oneraret: cuin utique matiifeftum fit, poten-
tiusefle dominii quain obiigationis jus , adeoque
magis peccet non reftituens domino jus firmiffi-
mum dominii habenti, quam fi non folvat cre-
ditori nullum habenti jus in re. Nain quod
Bacchovius d.Ioco ait, moram perpetuare obli*
gatiotiem, a£tiones vero in rem non elfe ex obli-
gatione; id captiofumprofe&o eft, nec dubium,
quin , fi tanta obligationis vis fit, ut periculum in
obiigatum derivet ex mora, ionge inajorefie de-
beat vis dominii ad pericuium in pofleiforem ini-
quum transferendum. Quemadmodum & frivo-
ium fflud eft, cjuod dominium, cujus probatio dif-
ficiliiina, in incerto fit, &, ut maxime de fuo jure
dubitet poffeflor, non tamen protinus petitorerri
dominum effe fequatur; id vero fecus effe in a£tio-
nibus in perfonam , quse ex conventionibus cum
ipfo debitore initis defcendunt. Quis enim qusefo^!ignarus eft, poffe heredem conveniri ex facto de-
func5ti, cujus inerito allegatignorantiam; poffe
conveniri unumquemque ex quafi contra<ft?u , &
non fine cauia dubitare , an ex quafi contradtu,
indebiti folutione, hereditatisaditione, acfimilibus,-
debitor fit; denique juftam fsepe dubitandi cau-
famefle, an is, qui debitorem ad folvendum in-
terpellat, habeatagendi jus, licetinterpeiiatus fe
debitorem effe haud eat inficias. l.fidebitor 42,ff.
depetit. heredit. Utproinde fruftra fint, quot-
quot inter adiones in rem & in perfonam hac in
parte differentise rationes confingere ailaborant.

3 5. Sive autem de interitu rei poft iitem con-
teftatam contingente poffeffor teneatur, five non,
, non tamen ideo frudtuum aut operaruin omnif-
que utilitatis poft litem conteftatam inde per-
ceptse controverfia peremta eft : nam fi ries lite^
pendente cafu perierit , prseftanda fludtuum &'
operarum omnifque utilitatis perceptse vel hone-
fte percipiendsCscftimatio, ufquead tempusillud*
quo res ita intetiit, computanda. I. pen. ffi.h. t.
I. utique autem 16, ff. h. t. fin dolo vef culpa,
folvenda foret operarum fru6tuumque seftimatioj
quos re non peremta ad fententiam ufque poffef-
for fuiffet percepturus. l.firuMfis^ 3 ■ ff. h.t,

3 6. Cseterum, fi quas poffeffor in rem red-
dendam impenfas fecerit, nulJam quidetn pro
earum five illiquidarum, five liquidarum, refti-
tutione aftionem habet ; fed retentiohe fola fibi
poteft confuiere; utlatius didtum tit. depetit. he-
red. Nec tamen pro impenfis quibufcunquereten-'
tio indukaeft ; etenim f oluptuarias quidem tam

imlsB

Dli r e i vindicatione.

-ocr page 448-

L i b. VI.

malx quam bona: fidei pofieifor tollit, quoties
id fieri poteft fine rei detrimento, ac id quod
tollitur, utile polt feparationem tollenti futu-
tum eft -; nifi paratus fit dominus tantum dare,
quantum poffeifor in his rebus feu impenfis abla-
tis fuiffet habiturus. I. infundo 38.jf.b.t. I. pro
voluptuariis 9. ff. de impettfis in rem dotal. fatfis.
arg. /. utiles 39. §. i.in finejf. depetit. beredit.
Neceffarias uterque in totum deducit. /. domum
5C. b. t. nifi fur in rem mobilem furtivam ero-
gaffet, dutn infantetn aluit furto fubduftutn. /.
I. C. de infiintibus expofit. I. ex argento 13. ff. de
tondiff. fiurtiv. Cujus ratio videtur, qucd omni
momento continuetur furtum, nec tantum in-
fantis, fed & adoJefcentis, adeoque jam impen-
fa furis educati, furtum fiat : cum ergo fur-
tum adolefcentis fa£tum effet, & ita adolefcentis
aeftimatio per furem fuerit praeftanda , d. I. ex
nrgento 13.ff~.de conditt. fiurt. I. inficiando 67. §.
infans 1. ff.de furtis-. abfurdum fuit, impenfse ta-
lis repetitionem dari, & ita ob furtum adolefcen-
tis effe£tu infpecto non adclefcentis fed infantis
tantum folvi a-ftitnationem , & per confequens
folum infantis furrepti quadruplum duplfftnve
poense nomine praftari. Adde Fachineum contro-
verfi lib. x. eap. 54. Utiles vero impenfas quod
fpedtat, eas pofieifor bona; fidei in totum recu-
perat, quatenus inde res vere pretiofior fa£ta eft,
dum gravior forte impenfa fuit , quam eft utili-
tas feu inelioratio etiamnutn fuperftes ; quod ut
plurimum contingit in cedificatis. l.infundo 38.
ff. b. t. arg. /. domus 5 8.ff. de legatis I. /. fium-
tus 48. verb. meliore pradio faffo ff. b. t. Nifi
hce nimis graves fint, nec eas ipfe dominus fuffet
Jfa&urus : quo cafu vel tantum toliit eas, qua-
tenus poteft , vel a domino tantum recuperat,
quantum in ipfis itnpenfis ablatis fuiftet habitu-
rus : fic ut hic multum arbitrio judicis reliftum
fuerit, qui varie ex perfonis caufifque conftitue-
re hac in parte juffus eft. I. in fimdo 3 8. ff. b. t.

1. adeo 7. §. ex diverfio 12. ff. de acqmr. rer. do-
min. Si taitten impenfa utilis minor fit, quam
eft utilitas prsefentis temporis indeprodudta , non
meliorationis totius seftimatio , fed id folum quod
vere impenfum , recuperari poteft : quod in
implantatis frequentius accidit, quorum incre-
menturn cutn ex foli pinguedine & nutritione
proveniat, dotnino foli potius, quam poffeffori
plantanti prodeffe, rationis fuit< arg< §.fiTitius
31. Jnfiit. de rentm divifione. Frederic. a Sande de
fieudis Gelria tratt. 2. tii. z. cap. 3. num. 15.
Joh. a Sande decifi. Frific. lib. 3. tit. 1 J. defin. 4.
Abrah. a Wefel de connub.focietate tratf. 2. cap.

2. nttm. 169. 170. 171* 172. Adde Ant. Thef-
faurum decifi. 251. Andr. Gayl lib. 2. obfierv. 121.
rium. iz. Peregrinum de fideicommiffis art. 50.
num. 3 I. & ficqq. Sedqui mala poffedit fide, re-
gulariter tantum toilendarumimpenfarum utilium
facultatem habet, quatenus poteft fine lafftonefta-
tus prioris ipfius rei; fi non donandi animodo-
seatur impendiffe. l.fiinfkriorem 2. I. domum. 5.

T i t. L

C. b. t. An vero in aiieno folo fcienter ex fua Se-
dificans materiatignum iterum diffolutum vindi-
care queat, quod dum junftum erat > fine rei
detrimento toliere non potuerat, noh fua caret
hsfitatione : vindicari enim poffei ait d.lz. C
b. t. negat §. ex diverfio 3 o. Jnftit. de rer. divifi
/. adeo 7. §. cx diverfo 12.ff.de acqtiir. rcr. domin.
Nonimprobabiiis tamen efteorum fententia, qui
tignum folutum vindicari poffe arbitrantur, fi
domino fundi fciente & patiente sedificaverit in
aiieno mala'fidei poffeflor , eo quod talis etiam,
non obftante mala fide, impenfas utiles in a;di-
ficationem faftas retentionis & exceptionis jure
poteft fervare, ih quantum doio facit ; qui pa-
titur alium in fuo idificare, nec reddit impen-
fas. /. pure milri 5. ft donavi 2. ff. dedoli mali
& met.except. & de hoc cafu accipienda d. I. 2.
C.b.t. quippe qusc de inxdificatis parti inferio-
ri aiienarum sedium tra£tans, commode fatis ii-
lam admittit fafti fpeciem , quod sediutn fubje-
cStarum dominus eafdem poffederit, inhabita-
verit, adeoque insedificationis non fuerit igna-
rus. Sed fidomino ignorante id fadum fit, fo-
iuti vindicationetn non efle permtttendam , jux-
ta d. §.30.^ d. /. 7. §. 12. Fachinseus contro-
verfilib. i.cap. 55. Ca;terum cum rationi natu-
rali repugnet, alium cum alterius jaftura reddi lo-
cupletiorem; /. 14.ff.de condtft. indeb.zimm ma-
ia; iidei pollefforibus confuii foiet, ututiiiumim-
penfarum habeant repetitionem, nec haftenus
ab illis feparentur qui bona fide impenderunt
utiliter. Groenewegen ad. I. 5. C.b.t. & ad§.
30. Jnftit. de rer. divifi Simon van Leeuwen
cenfi for. part. 1. lib. 2. cap. 11. num. 7. 8. Ut ta-
men in furlbus in rem furtivam utiiiter impen-
dentibtis Romani juris rigoretn notmulii fervan-^
dutn putent. Carpzovius defin. Forenfi. part. 4.
confiit. 3 9. dcftn. 8.

37. Quid de impenfis in ffudtus fadis fervau-
dumfit, petendum ex iis, quas tit. de heredi-
tatis petitione dida, num. 22.

38. Qtioties autemj de impenfis deducendis
qua'ftio eft, facienda prius fru&uum perceptorum
curn impenfis non in fruftus tantum fed & rem
ipfarn fadis compenfatio; ac fi quid ultra fru-
ftuum quahtitatem inveniatur erogatuih , id de-
mum vel tolli vel deduci juxta determinationes
antetraditaspoteft, fivefructustempore litiscon-
teftatse etiamnum extent, five ante confumtifint;
cum generaliter & fine diftinftione de frudibus
ita PapinianuS definiat/ l. fiumtus 48. I. emtor
preedium 65. ffi. b. t. Quamvis enim verum fit,
bona; fidei poffefloretn fruftus confumtos irre-
vocabiii acquireredominii jure, & pleniffimelu-
crari, utut locupletior inde fadus fuerit, id ta-
men non impedit, quo minus fructus percepti
protinus in impenfarum compenfationem cedant,
atque ita iliud demutn in lucro vere Itt , quod
ultra impenftrum quantitatem poffeilor percepit.
Sicenim& fructuario ftatitn fruftus ( interquos
etiam fsetura animaiium ) irrevocabili jure acqui-

-ocr page 449-

D e r e i v i N d i fc A t i o ti e~

433

d manlfeftum eft; nec tamen eo minus illa fse-
tura, quse mutilato grege nata eft, in gregis fup-
plementum , atque ita proprietario , cedere de-
•bet, grege fcilicet ex agnatis fupplendo. I. vc-
tusfutt quceflto 68. §.1.2./. 69.ff. dc ufufmttu.
prolixe Sande dccif. Frif. lib. 3. tit. 15. defin. 2.
poft plures alios ibidein citatos.

3 9. An autem etiam cum expenfis compen-
fandi fint fruftus ex ipfa melioratione per bonx
fidei poflefforem fiicia percepti, non iatis con-
ftat, quibufdam id affirmantibus, intcr quos Mo-
lineus <ul confuet. Parif.tit. 1. §. 1 .gloff. 5. num.
nnhi 99. Covarruvias lib. 1. var. refolut. cap. 8-
ttutn. 4. Menochius de recuj). poffejf. remed. 15.
jum.610. aliique allegati a Johanne a Sande d.
lib. 3.dccifi Frific. tit. 15. defin. 3. in quorumfen-
tentiam etiam majore fuffragiorum numcro iviiie
ipfam Frifise Curiam ibidem teftatur. Sed cum &
in contrarium judicata exftent , magis ratione
fubnixam exiftimo eorum fententiam, qui me-
liorationum frudus cum ipfis meliorationibus
compenfari iniquuin cenfent. Si eniin hxc ad-
mitteretur compenfatio, non illa tantum inde
flueret abfurditas , quod bona: fidei poffeffori
fua folveretur melioratio ex re fua fuifque fru&i-
bus, fibi jure dominii ex propria pecunia ad uti-
litatem collocata perceptis; atque adeo effeftu
infpedo bonx fidei poffeffor, durante tototem-
pore poffeflionis bonas fidei nullain prorfus ex
fua pecunia fpe lucri erogata perciperet utilita-
tem; eamque folus fentiret rei dominus : Sed
&, fi confideres, poffefforem bonse fidei nun-
quam majorem recuperare meliorationum sefti-
mationem, quam quanti illse valent reftitutionis
tempore, fic ut impenfa tota fit periculo bonse
iidei poffefforis-, & illeautparum aut nihil confe-
quatur,prout aut parum aut nihil fupereft ex fafta
melioratione; eveniret certe, admiffa compenfa-
tione, ut iucrum; quidem omneerogatorum ce-
deret domino rei melioris fatta:, periculum vero
eorundem gravaret unice bonse fidei poffeffo-
rem ; quod neque bonse fidei natura favorque
infignis patitur, neque vulgata juris regula , di-
£lans, fecundum naturam efle , ut commoda
cujufque rfci eum fequantur, quem fequuntur
incommoda. i.fiecundum 10. ffi. deregul.juris. ei-
que ufuras pecunise debere acquiri, cujus peri-
culo credita fuerit ipfa fors. l. fi unus 67. §. fi
unus i.ff.pro focio. Quibus accedit, quod, quo
diligentior fuitbonse fidei pofleflor, & tanquam
bonus paterfamilias ftudiofior ad rem, quam
fuamputat, in ftatum meliorein perducendam,
eo deterioris eflet futurus conditionis; at, quo
ncgligentior, eo plus lucraturus: quod quantum
a naturali recedat sequitate, nemo 11011 perfpicit.
Atque ita fentiunt Garfias de cxpenfi. & melio-
rat. cap. 23. num. 56. Matth. de Affliftis decifi.
A^Teapol. 87. circa fin. Refponfi JCtor. Holi. part.
4. confil. 173. quccft. 3. Munnos de Efcobar de
ratiocin. totn. 2. cap. 13. Marta dtgeftis juris t:o-
vijf.tom. 3. tit. compettfiatio. cap. 12. & tom. 4. tit.
firuftus cap. 48. 49. Parummovet, quod , cuin
melioratio ipfa tanquam accefforia rei principa-
lis domino cefferit jure dominii, fru&us ex me-
lioratione percepti non ex re , pofiefforis am-
plius propria, fed plane aliena, nati &acquifi-
ti funt. Eteniin corporum quidem per meiiora-
tionem adjedorum, velut in,scdificatorumautim-
plantatorum, dominium naturali ratione domi-
no foli cefliffe, non eundum inficias; fed, quia
corporum iftorum seftimatio poffeffori bonse fidei
reddenda eft, juris interpretatione & effeftu ita
fe res habet, ac fi dominum non effet domino
fundi qusefituin, quamdiu meliorationisseftima-
tio necdum fuerit reftituta. Pari fere modo,
quo id in rerum venditione contingit : quarum
dominium pcr traditionem a venditore fadam
naturali ratione in emtorein tranfire, verius eft,
licet neque pretium folutum fit, nec de eo fideS
habita, cum propofitum in mente retentum,
non in tradendo declaratum, naturali ratione ni-
hil operetur : fed juris civilis interpretatione ita
confideratur, ac fi dominiuin non tranfiviffet,
adeo ut & rei tradita: vindicatio tali in cafuven-
ditori permiffa fit. §.. vendita: 41. Infiit. de rerum
divifi. I. procuratoris 5. §. fiedfidedi 18.fif.de tri-
butor. aii.

TITVLVS II.

S u m

De Publicana in rera aftione.

m a r i a.

i. Quotuplex fit attio Publiciana; quidfit ea, quce i

ad exemplum rei vindicationis indutta fiuit ?
3. Hujus dtionis fundamentum ejfie jus pojfiefifio-
nis; & quid diftet jus pojficfifionis a naturali
pojfieffione, ac quod jurenofiro notutn fit juspof-
feflionis plenius adfiruitur.
3. Anvero domitto Publiciaita detur ?
.4. Ut htec affiQ detur, nonrequiritiir, ut pretium

mimeratum fit, itec ut eo tempore, quo agitur,
agens in bona fide fit, fied fiufficit, quodah ira-
tio adfiuerit.

5. An Publicianam habeat, qui emit a furiofio,
quem putabat fiancc metttis ejfie ?

6. Datur contra omnes jure dcbiiiori, poffidentes,
& illos, quijuris interpretatione pro poffejfiori-

. btis habentur; non contrapofifidentem (equaliju-

Iii re,

-ocr page 450-

k ^{1 B}- VI.

re, Jlve ab eodem five d diverfis non dominis
res utriqne traditajit, neebic potior eji is, cni
priori res ejl tradita, cujus contrarium erat in
rei vindicatione.

7. Non poffident aqualijure, cum alterexone-
rofotitidopojfed.it, aiter exlucrativo poffidet.

8. Non datur regulariter contra verum dominum;
recenfentur tamen cafus excepti.

¹' ^fulF^l^t Ubliciana aftio, (ita di&a a
^ IIIBIFv Publicio prxtore) duplex eft;

aiia, qua prsetor fingit, ufu-
Zvj captum non efle id , quodre-

vera ufucaptum fuit; qua in-
tentata, iic priftino domino
rem ufucaptam reftitui jubet, quafi ufucapta
non fuiftet, refcifla fcilicet ufucapione jam im-
pleta. /. m bonorariis 35. jf. de oblig. & att. I.
mandatumdijlrahendorum 57-ff- mandati. de qua
in titulo ex quibus caufis majores 2 5. annis reftit.
alia , qua prsetor fingit ufucaptum jam efle iliud,
cujus tamen ufucapio vere necdum impleta eft
%.fediftce 3. infine ^§.4. Inft. deattton. quseque
ad exempJum rei vindicationis dari dicitur. d. I.
in honorariis 3 5-ff- de obligat. & aff. & in qua
omnia eadem eife, quarinrei vindicatione, Ui-
pianus notat. I. fed & fi 7- §• in Publicana S.ff.
h. t. Quse & ipfa hujus tituli materia eft; acnon
inepte defcribi poteft, quod fit aftio praetoria in
rem arbitraria, qua quis rem , cujus pofleflio-
lrem jufto titulo & bona fide naftus erat, ac rur-
fus cafu amiferat antequam ufucepiftet, recupe-
rat a quovis jure debiliori poflidente. d* §. 4. In-
ftit. de attion. jun£t. i. 1. & ult.ff. h. t.

2. A&ionis hujus fundamentum eft fiflum
dominium , vel ( quod eodem redit) jus poftef-
fionis, quodexbono & sequo defcendens prse-
torem movit, ut dominum fingeret eum, qui
hoc^ure poflidendi inftruftus erat. d. §.4. A-
dipifcitur autem unufquifque hoc jus pofliden-
di ex traditione per non dominum fada, con-
currente jufto titulo & bona fide accipientis,
ficut ufucapiendi poteftatem nadtus fit. Sciiicet,
uti reper verum dominum ex jufta cauia tradi-
ta, jus dominii acquiritur accipienti; ita fi a
nondomino restradita fuerit, ex jufto titulo ac
bona fide, jus pofleflionis accipienti cenfetur
qusefitum. Et ut verus dominus amittendo na-
turaiem rei poffeflionem, non excidit propterea
jure doininii, fed potius ex eo jure rei, apud
quemcunqne exiftentis , vindicationem habet,
ad recuperandam, quam amiferat, naturalem
detentionem : ita &, qui jus poflidendi femel
na&us eft, amittendo naturaJlem poffeflionem,
quae fafti eft, non ainittit ipfum poflidendi jus,
fedmagis ex eo jure adhuc retento per hanc aftio-
nem perfequitur ipfam lllam naturalem poffeflio-
nein, quam fine fua amiferat voluntate fa£to-
que. Et hoc ipfum eft, quod in /. bona fides
i^6.jf. de reg. juris. traditumfuit, bonamfidem
tantundem prceftare pojfidenti, quantum veritas,

T I T. II.

9. Petuntur hac attione res corporates & incorpo-
rales, fi modo ufiucapi velprcejcribi longo tem-
pore pofifint; non jurtivce, pcr tefiatorem vel
legem alienariprohibitce, & quce nunquampofi-
fiejfice.

10. Refpeftu frutfuum & impenfiarum idem hic,
quod in rei vindicatione.

11. Aiho Publiciana adhtic hodie in ufiu eft.

quoties lex impedimento non eft : veritate ibidem
pro vero domtnio poiita , ad oppofitionem domi-
nii fifti & juris poflidendi, ex bona fide jufto-
que titulo profluentis : quodque Ulpianus in
/. in hac atfione 3. §. Pomponius 12. Jf. adexhi-
bendum fcripfit, unius rei plures ad exhibendum
agere poffe; forte, (i homo primi fit (id eft, fi
primus rei dominium habeat) fiecundi in eoufius-
firutfus fit; tertius pojficffionem juam contendat;
id eft, contendat fe habere poflidendi jus, ex
quo cum intentare poflit publicianum a£tionem,
nierito quoque rei mobilis, forte non apparentis,
exhibitionem fibi fieri defiderat. De naturali fa-
ne poffeflione quo minus Uipianum accipiamus,
duir| dicit , tertius pojfeffionem fiuam contendit,
ipfa natura adtionis ad exhibendum manifeJto
evincit; quippe quse non iliis, qui poffident,
fed potius non poffidentibus contra poffeffores ac
detentores data eft. Et quamvis non adeo fre-
quentata in jure fit denominatio jurispofifeffionis,
atque quidem juris dominii; non tamen ignota
prorfus, fed fimul curn jure dominii propofita
in /. qui agros 8. C. de omni agro defierto. ubi, cum
permififfent imperatores,agros defertos per quem-
j vis occupari ac coli , priftinis tamen agrorum
poflefforibus fervarunt licentiam recuperandi in-
tra biennium agros illos ab alio jam occupatos
cultofque ; fed li biennii fuerit tempus emenfum,
omni pojjeffioms & dominii cariturum jure qui fi-
luit, ab iifdem fancitum eft. Adeoque, five do-
minus fuerit, carebit dominio ; five bonse fidei
poffeffor, carebit jure poffeflionis : neque enim
illic de naturali poffeflione feu detentione fermo
erat; quippe quam & antea propria defertione
defierant habere priftini poffeffores. Confirmat
quoque jus hoc poffeflionis Marcianus in /. qui
ccctu 5.§. i.jfi. ad teg. Jul. devipublica, ubi£
D. Pio decretum ait, ut, fi dcvi, &pojfeffio-
nevel dominio quceftio fit, priusde vi quceratur,
quam dejure dominii five pojfefifionis; mdigitans
fcilicet ( uti plehius explicui titulo de judiciis ) fi
quis vi de poffeflione rei dejeftus fit, & judicio
poffefforio ac petitorio experiri cupiat,prius debe-
re fpoliatum reftitui, adeoque momentanese pof»
feflionis quxftionein per interdiftum unde vi prius
terminandam effe; tum deinde petitorium tan-
quam principale oportere tentari ,'five de juftt
dominii quxftio per intentatam rei vindicationem
ventilanda fit, five de jure pojfiefifionis per hanc
Publicianam in rem aftionem. Nec huic juri
pofleflionis, tanquam a£tionis Publicana? fun-
damento, obloquitur Uipianusin l.fied &fi

Pu-

-ocr page 451-

inremactione.

Publicianse actioni locus fiat. /. depretio 8.ffi. h. t.
Similiter nec intereft, utrum tempore litis con-
teftatse a£tor in bona an in mala fidefit: id quod
fignificare videtur JCtus in /. fied etfi y, §. Pu-
bltciam 14. ffi. h.t. dum ait, Publiciana tempus
emiionis continet, & ideo ncque quod ante cm-
tiohem ( cseptam fcilicet & traditione confum-
matam arg. /. pen. jfi. de ufitcapion.) neque quod
pofiea dolomalo fa fium cfi, in hac attione deduci,
Pomponiovidetur. Imo, eo ipfo, quo quis Pu-
bliciana experitur, fateri videtur, fe dominum
non efle, atque ita malam fidem ac confcien-
tiam aliense rei vel agnofcit ipfe, vel faltem fup-
ponit : fed hoc unum infpicitur, an initio bona
fides adfit cum cseteris ad ufucapionem inchoan-
dam requifitis. l.fied etfi7. §.pen.& ult.ff.h.t.
Scilicet, ut mala fides fuperveniens non inter-
rumpit ufucapionem , ita nec Publicianse a£tioni
impedimento eft; unde & heres ejus, qui bona
fide rein na<5tus eft, ut ufucapere poffit, hac adtio-
ne re<5te experitur, licet ipfe in dolo ac mala fide
fit. d. I. 7. §. inhdc afiionc 12. arg. I.pro em-
tore 2. §.fi defunttus i^.ffi. pro cmtore §. pen.
ult. Infiit. de ufiucapion. nec continuatio ufuca-
pionis impeditur fcientia heredis, ut ait Papi-
nianus in l. heres ejus 43 jfi. de ufiurpat. & iifiu-
capion. ubi pro continuatione reftius legi continua-
tio, fuadetfenfus legis, ac Gotofredus in notis
obfervatj Haloandri editione etiam iftam leftio-
nein firmante. Quibus non adverfatur UJpia-
nus in l. fi ego rem 11. §. interdum 3. ff. h. t.
requirens, ut, fi hac contendere velim aitione de
partu ancillse furtivse , co tempore , quo expcriar,
matrcm ejus furtivam ignorcm. Etenim cum Cu-
jacio emendationem adhibendam exiftimo , ut
pro expefiar, legatur, ea pariat; cum ex aliis
conftet juris partibus, ufucapi non poffe partum
ancillse furtivse, nifi conceptus fuerit ac editus
apud bonse fidei poflefforem. Sic Julianus ver-
bis prope iifdem autor eft, partum ufucapi, fi
apud eum ( bonse fidei pofleflorem ) conceptus &
editus eo tempore fiuerit, quo furtivamefie matrem
ejus ignorabat. I. non fioium 33 .ff-de ufiurpat. &
ufiucap. Et licet ille, qui in mala jam fide po-
fitus eft , ac Publiciana pofleffionein recuperat,
neque ex priore poffeffione, quippe jain inter-
ruptaj ufucapionem implere poffit, neque ex
pofterioreper Publicianum recuperata , quiaini-
tium fecundse poffeffionis vitio non caret. /. qui
fiundum 7. §. qui bond fide 4. ff. pro emtore. non
tamen ei a6tio prorfus inutilis eft, cum recupe-
rata poffeffio faltem ad longiflimi temporis pra>
fcriptionem profit, ad quain bona fides neceffa-
ria non eft.

5: Quod fi a furiofo quis emerit, quem fa-
nsc mentis efle putabat; quamvis fummo jure
nec ufucapere rem emtam, nec Publiciana eam
vindicare potuerit. i.pro emtore 2. §. fidfuriofo
16. ff. pro emtore. ex sequitate tamen utrumque
poteft. l.fied etfi-]. §. Marcellus 2.ffi. h. t.

6. Datur hsec a&io contra quemvis poffef-
lii 2 foreni

De Publiciana

PuBticiana attio 6>ff. b. t. dum aflerit , Publi-
cidnarn affionem ad injiar proprietatis, non ad
inflar pojjiffionis , rcfpicere cum non aliud bif-
ee indigitet, quam quod Publiciana actio non
iit judicium aliquod praparatorium;, tempora-
riam refpiciens poffeffionem , uti pleraque in-
terdida; fed quod iit judicium principale , to-
tain litem finiens, ad inflar aftionum aliarum
proprietatis caufam concernentium ; quodque
( ut Hermogenianus loquitur) ad exemplum
. vindicationis detur. i. in honorariis 35. ff. de
obligat. & aft. Minus urget, quod hac aCtio-
ne quandoque agant & illi , qui pofleffionem
nunquam fuerunt adepti. I. cum fponfus 12. §. 1.
I. fi fervus 15. ff. h. t. quod eniin attinet 1. 15.
per fervum noflrum in fuga exiftentem , & ab
alio non pofleflum, naturalem quidem poflef-
iionem nobis haud acquiri verum eft; eo quod
nec ipfum fugitivum naturaliter poffidemus: &
de tali pofleffione agit. d. I. 15. interim , uti
animo noftro retinuimus fervi talis pofleffionem,
ita & per eum adipifcimur pofleffionem civilem,
qux animo proprio, corpore & minifterio alieno
apprehenditur. /. rem. 15. jf.de acqmr. vcl amitt.
poffejf. Ratio vero , cur jure fingulari heres, li-
cet necdum pofleffionem rerum nadus, Publi-
ciana experiri poffit, in d. i. 12. §. 1. non alia
eft, quamhasC, quod hereS, uti ex jure fuccef-
fionis dominium adipifcitur, cujusvirei vindi-
cationem habet adverfus poffidentem; ita quo-
que jus pofleflionis , quod penes defunftum fuit:
durn is rern alienam jufto titulo & bona fide na-
ftus erat cum ufucapiendi facultate, ex quo ju-
re pofteffionis Sc defun&us ipfe pofteflionem na-
turalem Publicianaperfequi potuit, & eodefun-
£to heres , ih omnia fuccedens defundti jura;

3. Cumautemhac aftione perfequamur tem
nondum ufucaptam, merito inde inferri poteft,
verum dominum non defideraturum efle hanc
aftionem honorariam, cum habeatcivilem; /. 1.
§. 1 .ff.h.t. & fi maxime defideraret, non efle
audiendum, nifl in probatione dominii deficiens,
ad hanc confugienduin cenfeat, atque ita (dum
paria funt in jure nonefle& non apparere) non
dominium fed bonarn fidem, juftumque titulum,
& rei necdurti ufucaptse amiffionem alleget. Prx-
fertim, cum & is, qui prius in rei vindicatione
inota fuccubuerat ob dominii non probati defe-
£tum, deinceps ad Publicianam poffit adtionem
tranfire. /. minor. 3 9. §. fi fiervus \ . ffi. de evi-
tiion.

4. Ut huic a6tioni locus fit, non intereft,
Utrum a£tor pretium numeraverit, cumex cau-
fa emtionis rem naftus eflet, nec ne : licet
enim rei venditse ac traditas dominium in emto-
rem non tranfeat , ac proinde nec rei vindica-
tio emtori danda fit, niii pretio numerato, vel
fide de eo habita, §. venditce vero \i.Inflit. de
rer. divifil. quotiens I$.C.de reivindicat. quin ta-
inen pofleffio fine pretii numeratione transfera-
tur, dubium non eft : quod ipfurn fufficit, ut

-ocr page 452-

Vi. T I T.> II.

43&

I B.

forem five bonae five mclse fidei, qui jure debi-
liori poffidet, aut dolo malo poffidere defiit, li-
tive ie obtulit quafi poifideret , ad exemplum
rei vindicationis; cum in Publiciana aftione ea-
dem omhia dicantur efle, qua: & in rei vindica-
tione obtinere, didtum eft. d. I. fed etfi 7. §. in
Publieianci 8. ff. h. t. Quod finondebiliore, ied
a?quali jure pofteflor rem teneat; non dubium,
quin pari in caufa melior efle debeat pofliden-
tis quain petentis conditio, ac ob id pofleffor
abfoivendus fit. arg. l.five autem 9. §. ftduohus
4. in fine ff. h. t. I. in pari caufa 128. ffi. de reg.
juris. veluti fi bona; fidei emtor, atnifsa poffef-
fione, adverfus alium itidem bonae fidei emto-
rem ac polfeflorein experiretur ; five poflidens
reus & non poifidens aftor ab eodem non domi-
no rem nadli fuerint, five a diverfis; cum illa
diverfitas non plus aut minus juris prasftet pofli-
denti, aut pofleflionis prasrogativas in aftione
Publiciana tollere queat vel diminuere : quocl & a
Neratio obfervatum in l. fi earcs 31. §. ult. ffi.
de aff. emti. Licet enim ab Ulpiano fcriptum
fit, eutn qui dominium in fundo habuit, idtra-
dendo transferre; fi non habuit, nihil ad eum,
qui accipit, transferrk. I. traditio 10. ff. de ac-
qnir. rer. domin. id tamen non nifi quantum ad
dominii tranflationem intelligi poteft , cum ex
notiflimis juris principiis in aperto fit, per tra-
ditionem a non domino faftatn jus ufucapiendi
fruftufque percipiendi, jus denique ipfutn pof-
felfionis acquiri. Nec eft, quod quis exiftimet,
potiorem debere haberi eum , cui priori res tra-
dita eft : quafi in Publiciana idem obtinere de-
beat quod in rei vindicatione , ad cujus exem-
plum Publiciana adinventa eft, quamque imi-
tatur. I. fied ctfi 7. §. inPubliciana 8.jf. h.t. in
rei autem vindicatione ita juris fit, ut potior fit,
cui priori res tradita eft pretio nuinerato aut fide
de eo habita. /. quoties 15. C. de rei vindicatione.
Difpar eteniin hac in parte rei vindicationis &
Publiciance aftionis caufa eft. Potior fcilicet efle
debebat in rei vindicatione is, cui priori res tra-
dita eft , quia is folus dominus erat; non item
is, cui poftea res eadetn ex caufa emtionistra-
dita fuerat, fed tantum ad fummum bona fidei
poifeftbr, quem a vero domino ex jure dominii
conveniri pofle, in confeflo eft. At cum de
Publiciana qusftio eft, ubi uterque a non domi-
no rem na£tus fuit, neuter dominus dicipoteft;
fed uterque tantum bonae fidei pofleftor; atque
adeo ejufdem uterque juris ac poteftatis, &pari
in caufa conftitutus ; cui confequens erat, ut,
pofita pari caufa, melior poflidentis conditioef-
fe debuerit, quampetentis : juxta dJ.nK.ff.
de reg. jur. Nec obftat, quod in d. I. 9. §. 4.
ff. h, t. dicitur , fi quidein ab eodem non domi-
no feparatitn duo emerint , potiorem fore eum,
cui priori res tradita efi. Penitius namque legem
intuenti patebit, agi ibidein de ea fafti fpecie,
qua duobus quidetn res vendita fuerat, verum
non utrique, fed uni tantum tradita; refpondet
enim Ulpianus ad quxilionem ita propofitaih |
quis magis Publiciana uti pofifit, utrum is, cui
priori res tradita efi , an is qui tantum emit; ut
proinde mirum non fit, potioretn efle eum cui
res tradita eft, cum fine traditione jus pofliden-
di, quod aftionis hujus fundamentum eft, non
poifit videri acquifitum. Et quamvis id non adeo
dubium videri poifit, tamen & minus dubia &
certa quoque jura legibus definiri, abunde con-
ftat. Interim, quod in d. ]. 9. §. 4. Jurifcon-
fultus diftinguit, quafi aliud obtineret, fi ab eo-
dem , aliud ii a diverfis non dominis duo fepa-
ratirn emiflent (quam etiam diftindtionem in re
aliena duobus oppignorata habet l.ft non domi-
nus 14. ff. qui pot. inpignorej ejus rationem ab
aliisreddivideo , fed iufficientetn aflequi menotl
pofle libens profiteor: iiho eam omni ratione de-
ftitui quantum ad hanc Publicianam, ex fupe-
rius addudis ratiociniis & Neratii autoritate de-
monftratum opinor : atque adeo in id quoque
proclivis fum , ut in diftin&ionis rejeflione Ne-
ratium in d. I. 31. §. ult. de act. emtt ajurifcon-
fultis cseteris difleniifte credam. De csetero nec
Neratium aliud fenfifte puto, quam quod pof-
feftoris poticr efte debuerit conditio in pari cau-
fa : quod enim ille in d. I. 31. §. ult. eum ait
potiorem efte, cui prius res tradita eft; ita in-
telligendum eft, fi etiam poffideat ; id quod ex
eo colligi poteft, quod tuendi verbo ulus eft,
is inquit cx nohis tuendus efi &c. Tuemur au-
tem proprie & accurate loquendo eum, qui
etiamnum in pofleffione conftitutus eft, ac per
alium a&ione intentata vel violentia iilata pati-
tur turbationem. Confer Cujaciutn lib. 18. oh-
fiervat. 31. Hilligerum Donelt. enucleat. lib. 20.
cap. 8. lit. Z. Ant. Fabrurn rational. acl d. I, 9. §.
4,ff. h. t. aliter fentientes.

7. Non tamen par poffidentis & petentis cau-
fa videtur, fi reus ex titulo lucrativo nunc pof-
fideat, aftor vero ex onerofo titulo, velut em-
tionis aut permutationis , ante poffederit : cui
proinde & Publiciana contra poffidentem titulo
lucrativo danda foret: cum de damno evitando
agat, potioremque jura jubeant efle in pari cau-
fa conditionem contendentiuin de damno evitan-
do, quam eorum, qui de lucrocaptando agunt.
arg. /. quod autem 6. §.fimili modo 1 l.jf. qucein
fraud. credit. alienat. fiunt ut reficind.

8. Contra verum dominum hax a£tio non
competit; quippequi, etfi non poffideret, con-
tra poffefforem juftolicet titulo & bonafidemu-
nitum rei vindicationem habiturus effet ; duin
jus dominii fortius atque potentius eft, quatn
ullum poffeffionis jus. Nifitamen rem a non dq-
mino propter damnum illatum noxse datam do-».
rninus inceperit poffidere : tunc enim ei, qui
lsefus fuerat, cuique erat fa<5ta nox$ deditio*
prsetor Publicianam poliicetur contra dominum,
litis afftimationem haudofterentem. /. & gettera-
liter 28. ff. de noxal. attion. Vel nifi dominus
litis ceftitnationem ab eo * qui rem culpa poffi-

dere

-ocr page 453-

De Publiciana

«iefe defierat, acceperit J ac poftea rei iftius pof-
felfionem fuerit confecutus : cum enim litis sfti-
mationem prseftans, dominium eo folo non ac-
quirat, deficiente traditione ( licet emtoris loco
habeatur) nec facile permittenduin fit ei, qui
litis seftimationem accepit, pecuniam reftituere;
& tamen folventi litis seftimationem prsetor con-
tra dominum accommodet in rem adionem, /.
fi culpA 63. ff. de rei vindicat. l.fi prvptcr 22 ,ff.
de <iff. rcr. amotar. vix eft, ut aliam , quam hanc
Publicianam exiftimemus in d, 11. denotatam.
Nam & , fi a Titio fundum quis emifiet, qui
Sempronii erat, iifque ei traditus fuiftet, mox
Titius Sempronio heres exiftens fundi illius pof-
feffionem fuiflet adeptus , Publicianam emtori
contra venditorein nominatim ab Ulpiano tri-
butam conftat: in quantum venditor quidem na-
turaliter dominus efle non defiit ex venditionc
ac traditione , quse dominii acquifitionem an-
teceifit, & ita antiquior eft dominio acquifito;
fed tamen prsetor fingit, rem venditam acqui-
fito poftmodum per venditorem dominio ex bo-
nis ejus receflifle, emtorique adjedlam efle. /.
apud Celfum 4. §. ftd Titio 32.ff.dedolimali &
metus except. Adde /. fi qttis rcm 24. jf. de ex-
cept. rei judieatts. & l.fed etfi 7. §. fi petenti mi-
hi 7. ff. h. t. in quibus propter jurisjurandi aut
rei judicatse autoritatem prator fingit, dominum
efle , qui fetalem efle juraVSrit, aut judicis fenten-
tiafuerit declaratus; & ideo contra veros domi-
nos hifce Publicianam cenfuit concedendam efle.

9. Petuntur Pubiiciana non res tantum cor-
porales fed & incorporales , veluti fervitutes
iive reales five perfonales. I. fi ego n. §.fi de
ufifmttu i.ff. h. t. fi modo res talesfint, qua-
rum procedere poteft ufucapio , /. fed £T fi 7.

ult. l. firue atitem 9. §. pen. fifi. h. t. vel pra:-
fcriptio, quse in emphyteufi & ve&igali agro ac
fuperficie, ufucapionem proprie didarn fecun-
dum jus Pande&rum refpuente , locum habet.
/. cumfiponfius 12. §. m veftigalihus 2.& §.3, jf.
h. t. jun£t» l.fi finita 15. §. fied in vetfigali 27.
jfi. de damno iufcElo. Rsevardus lib. 1. varior.

I N R E M ACTION E. faf.

cap. •). uti & in fervitutibus, prsefcriptiohe po-
tius quam ufucapione acquirendis. arg. d.l. 1 r.
§. 1. ffi.h.t. jund. /. fiervitutes 14. jf. de fiervt-
tutibus. I. fi quis diuturno 1 o. ffi. fificrvit. vindic.
Proinde nec m furtivis iocum hsec a&io inve-
nit. /. fivc autcm 9. §. pen. ffi. h. t. Nec in re-
bus per legem aut per teftatorem alienari pro-
hibitis, utpote quaruin ufucapio noh eft. /.
cum fiponfius 12. §. fires 4.Jf.h. t. argi /. ult. §.
fin autem 3. C. communia de lcgatis. Nec deni^
que in iis, quae neque vere neque fide funt
tradita, etiamii talia eiient, quorum fiftum do-
minium fine traditione poifet tranfire ; veluti res
legatse necdum traditse aut fine vitio occupatsei.
arg. /. pen. ffi. pro legato. cum utique ufucapien-
di poteftas in hac actione neceflaria frt, necfine
pciieffionis acquifitione ea procedat, aut habeat
initium. Sufleceritautem vel inomento poflediije,
ut hac liceat adione experiri. /. pcn. §. ult.ff.
h. t. Ratione tamen fingulari eum, cui ex Senatuf-
confulto Trebeiliano reitituta eit hereditas, etiam-
fi non fuerit nadtus pofleflionem, uti Publician^
pofle, fupra didum eft. /. 12. §. is cui 1 .jf. h. ti

1 o. De c<Etero, refpedtu fruftuum , impen-
farum, & fimilium , eadem in Publiciana , quse
in rei vindicatione fervanda funt. arg. l.fed&fi
7. §. in Publiciana 8. ffi. h. t. I. in honorartis 35.
ff. de obtig. & att. I. infipeciali 73. ffi. de rei
vindicat.

11. Nec abolita ufu fori cenfenda eft hscc
Publiciana a<5tio : iicet enim non feinper adio-
num nomina in judiciis nunc exprimi foleant;
nulli tarnen dubium , quin aftionum fingula^
rum in judicium deducendarum termini, qui-
bus a fe mutuo diftant, etiamnum fuperfint;
atque adeo hsec quoque Publiciana in praxi vi-
geat, ufque adeo, ut si pragmaticis difputari vi-
deas, utrum cum rei vindicatione hsec Publicia-
na poifit cumulari. Andr. Gayi tib. I. obfierv.
62. nttm. 5. Mynfingerus ad §.4. Infi. de «£?„
num. 36. & fieqq. Sim. vanLeeuwen cenfi. parh
1. lib. 2. cap. 11. num. 5. in fine. Parens p. mem.
Paulus Voet ad §. 4. Ittfi. de attion. num. 3.

T I T V L V S III.

Si ager ve£tigalis_s id eft, emphyteuticarius petatur.

summaria.

1. Agri emphyteutkarii direttum & utile domi-
nium quis vindicet, <& contra quos ? Nondifi-
fiert ager vcttigalis ab emphytetiticario.

2. Dijfert tamcn d prcediis tributariis & fii-
pendiariis ; uti & aprcedtts elocatis.

3. Emphyteufis variis modis accipitttr. Si fiuma-
tur pro contratiu, conficnfiuperficitur, nec ficri-
ptura ad fiubfiantiam, fied probationem perti-
nei. '
.. Cum accipittir prt> jure in re, qhibus tunc mc-
dis illud jtts in re confiitui pofifit; conventioni-
bus; ultima voluntate; prafcriptiorie.
5. Ouanto temporis fpatio hodie acquiratur pef
prceficriptioncm ? an prcefiumatur emphyteufis in
duhio, fi quis longiffimo tempore unifiormen an-
nuam, vel dijfiormem fieu variantem prcefiiterit
penfionem ?

'<. Oui dare in emphytenfin poffint, an minores;

lii 3 prts~

-ocr page 454-

4.3B L i b. VI.

prcelati ecclefla tem ecclejtee, an habens benefz-
cium ecclefia/licum fiundos ifiius beneficii ultra
tempus, quo ipfie firui potefi? Qui accipiant in
emphyteufinf

7. Conceduntur in cmpbytcufin fiolce res immobiles,
non mobdes. j/indomus ? An molendina ? an an-
nui redditus tales, qui fiolent in immobilium clafi-
fem refierri ?

8. Canon an etiamin certafiruttuum ponderatione
confifiere pojfit ?

Emphyteufis vel fiecularis efi vel ecclefiafiica.
Ad quos olim & jure novo ecclefiafiica tranfire
potuerit.

I o. Emphyteufis hodie vel fimpliciter conceditur,
vel certce fiamilice certifive perfionarum gradibus.
Ouid inter hcec duo interfit ?

11. Habet emphytcuta commodafcre omnia, quce
fruttuarius. Amplius ei cedit utilitas infidce ante
fimdum emphyteuticum natce, uti & thefiaurus
in eofundo repertus.

12. Fert etiam onera eadem, qttce fruttuarius,
nifi circumftantice aliud fiuadeant.

13. An habens cmphyteufin ecclefiafiicam exemtus
fit oneribus tllis, quibus & ecclefia in emphyteu-
fin concedcns exemta eft.

14. Perit emphyteufis lapfio tempore , ad quod
conceffa, deficiente famtlia autgradu cui concefi
fia. An tttnc domintts direftus cogi pofifit, ut
rem ad fie revcrfiam rurfius ipfis illis emphyteutvs,
velproximis eorum agnatis, in emphyteufin det,
auteos tantundem cff ercntes extraneis prceferat,
& quidjttris in Hollandid ?

15. Si lapfio tempore dominus diretfusanni fiequen-
tiscanonem acccperit, antaciterepetita cenfieatur
emphyteufis ?

16. Perit totali interitu rci, non partiali: tanon
non diminuendtts ob partis interitum, nifi per
fingula jugera canon confiitutus fit; vel in defi-
niendd canojtis quantitate fruffuum ratio habi-
ta fit.

ij. An emphyteuta pofifit emphyteufinderelinque-
re, fifruttus fiundi, quipro parteperiit, non
fiufficiant ad canoncm , nec dominus cum velit
pro parte remittere ?

18. Derelinquere nequit, fi d fifco in emphyteu-
fin acceperit, vel emphyteuticaria res permani-
feftam emphyteutce negligentiam pro parte pc-
rierit. Si empbyteuta frtdius non perceperit d
tertio vi dejcttus aut aliter impeditus, non ideo
minus canonemfolvere debet.

1 Canonis remiffio peti non potefi ob infiolitam
fterilitatem, incurfium hofiittm, tributa graviora
impofita; nifi canon fruttibus proportionatus
fit.

2 o. Potefi tamenpeti remififio, fi totus ager emphy-

teuticarius per hofies capttis , & ita hofiium
faftus fit.

si. An etiam propter inundationem ?

21. Perit ahenatione, qucefatta efi non faffd do-
mino direffo denunciattone, idque proedparte,
qu<e alienata eft; five d fifico five d privato em-

T i t* III.

phyteufis concejfa fit. Ouid hic moribus obtincat?
An dominus dtreiius fine denunciatione cmphy-
teutce faiid, jusfiuum alienare pofifit ?

23. An& pcena commififi locum habeat, fi vcndi-
tio nulla fit; vel conditionalis; vel traditio nec-
dum facfa.

24. Sub alienatione, non fine dcnunciatione facien-
dd, non continetur oppignoratio, aut fiervitutis
impofitio; & hcec non nocent domino direffo.

25. Non etiam donatio, pcrmutatio, lcgatum, hc-
redis infiitutio.

2 6. Sive denunciatio necejfiaria fit, five non, do-
mino dtre ffo debita per emtorcm pretiipars quin-
quagefima, in Hollandia duplicatus canon : &
vulgo laudemium dicitur.

27. Ctti laudimia prceflanda & denunciatiofiacien-
da, fi emphyteuta per contra&um libellarium
emphyteujin fuam alteri rurfius m emphyteufin
dederit, & Jecundus emphytcuta alienet ?

28. Adquid teneatur emphyteuta , fi apud emto-
rem diffimulaverit laudimiorum onus ?

29. An fipcena dcbcatur ob moram in prccfian-
dis laudimiis , ettam ignorantes in eam inci-
dant ?

30. Si emphyteufi reditus annitus fit impofitus, &
emphytcufis vendatur cum illo reditus onere ,fors
reditus ifiius pretio addi debet, ut quinquage-
fimce ratio ineatur.

31. An duplicata laudemia fiolvenda fint (iemphy-
teufis vendtta cum paffo de retrovendo, pofted
per venditorem redimatur ?

32. Ouidjuris fit circa laudcmia , fi emphyteufis
vendita redhibeatur ob vitium, vel redeat ex
addiffione in diem vel lege commijforid, vcl rc-
traffus fiat, remififtve.

33. Si emtori empbyteufios pofi fioluta laudimia
itsa tertio moveatur, & tranfiaffio fiequatur,
non iterato debentur laudimia, licct in afforem
emphyteufis ex tranfiaffionetranfieat; nifi fraus
domino dircffo fiat, vel is probet, eum qui cef
fit empbytettfi, vere emphyteutam fuiffe.

34. Si qttis alieno nomine emerit, non bis fedfie-
mel laudimia folvenda, five mandatum habue-
rit, fitve non , fecus, fifiuo nomhte emiffet, &
pofiea aliwn fiuo loco fiubftitui fiactat, licet tuhc
ab initio infiruffus fiuerit mandato cmendt pro
ilto tertio.

3 5. Nec denunciatione opus cft, nec laudimiafiol-
venda, fidtvifio vel adjudtcatio fiat per judicia
divifioria : fiecus, fipofi divifionem aut adjudi-
cationem alter alteri partem fuam aut totam em-
phyteufin adjudicatam vendat.

3 6. Perit emphyteufis non fioluto canonc intra tem-- '
pora tegitima, An mofa ifia jttre civiti, cano-
nico , aut moribus purgari pojfit; att contra
pcenam commijji reftitutio impetrari; quatispcc-
tta morce hodie firequentior ftt.

3 7. Si pars tantum canonis fioluta fit, five per
unicum emphyteutam, five per unumex pturi-
bus uttitts emphyteutce heredibus, tota emphy-
ttufis in commifjum cadit.

3§. An

-ocr page 455-

Si A <9 E R VEC

Vg, An rion cdnon pef partes fohi poffit, cum
emphyteuta partem vendidit, & onus canonis
pro rata divifit ? & an idem obtineat in em-
phyteufi fificaii, quod in privata?

3 p. An emphyteuta interpeUaridus fit ad folutio-
nem ? an fiufficiat fiola oblatio canonis intra le-
gitimum tempus ad evitmdam pcenam commififi,
fi defit depofitio ? An canon per compenfiatio-
nem fiolvi poffit , fi ea obiatd non fit ? an per
alium pro emphyteuta canon fiolvi fine manda-
to ? an in antccejfium canon tnvito domino fiol-
vi ?

40. An mora abbdtis velceconomi noceat monafie-
rio vel ccclcfice ? An mora mariti noceat uxori
ex jure Hollandico & Trajeftino ?

41. An emphyteuta fruftus anni quarti perceptos
reddefe teneatur, fi dominus demum pofi eorum
pcrceptionem dcclaraverit animum avocandi cm-
phyteufin ?

42. Ceffat pocna commififi ob moram, fi dominus
eam rcmifierit. An cenfeatur remififfc ,fificiens ac-
ceperit vel exegerit canonem anni quarti ?

43. An & remififfe cenfiedtur fi tnenni fiohus cd-
nonem receperit , fine caducitatis dcclaratione,

dn pofiea caducitatem declarare poffit ?

44. An tacite fiat remififio pmce commififi, cum
alia pana conventionalis in cafium non fbluti ca-
nonis appofita efi ?

45. Anob non fiolutum canohem jus commififiper
hercdem aut contra heredem exerceri pofifit, fi
defunftus non declaraverit avocandi voluntatem,

T IGALIS EfC; 4.39

aut ea contra dcfiimfium declarata rion fit,

46. An ob infignem deteriorationem ac corruptio-
nem dolo mdlo vel manifefia lata culpa empby--
tcutic faftam etiam fecutaris emphyteufis adimi
poffit ?

47. Ftnitur etiam prceficripiione. Non tdmeri
pratfcripfijfe cenfietuf , qui tantum cejfavit in
canonis fiolutione per temptts prceficriptioni ne-
ceffarium, fi non aftu atiquo fiefie pro domim
pteno gejfferit.

48. An dominus direftus avocare pofifit empby-
teufin ob ingratitudinem emphytcutce, vei quid
re indiget adproprios itfius?

49. An etiam ob inficiationem juris empbyteuti-
ci ?

50. Empbytcufis finitarcdit addominumdireftum,
five pnvatum, five fifctim, etiamfi fificus ge-
ncraliter omnes reditus fifcates una mercede pu-
bticano elocaffet , quia commiffum tale reditus
fifiatis non efi.

5 1. Fmita emphyteufi dominus direftus empby-
teutam non privata, fiedjudicis autoritate, cx-
peitere debct; & ad id non poffejforio fied peti-
toriojudicio contendere.

52. Ftnita emphyteufi, an, & quates impenfias
ac meliorationes emphyteuta repetere pofifit ?

5 3. Pofita facultate repetendi meliorationes, qttid
juris fit, fiimpenfia vet majorfit, vel minor,
quam efi ipfia metioratio?

54. De Cenfiu, & liheltario contrafiu-, rcmififi-

ve.

Ctio in rem utilis, feu utilis rei
viiidicatiojetiam datur ernphy-
teuticarium aut vectigalem a-
grum habentibus, ut difturn
tit. primo , adverfus quof-
vis poffeffores, etiam ipfos mu-
hicipes aliofque fimiles in einphyteufin dantes,
fi necdum tempus conftitutum elapfum fuerit,
& ve£tigal feu canon folvatur. L X; 2. 3. ff.h.t.
Uttamen ipfi in emphyteufinconcedentes dire-
£tum poffint vindicare dominium, ficutdire&i
quidem domini in vindicando dominio direito
potiores emphyteutis firit, emphyteuta: vero in
utili potiores domino diredo , ac emphyteutse
utile dominium etiam a dominis dire&is jure fibi
vindicent, directi domini direttum ab ipfis em-
phyteutis. Nec differre videtur fundus vediga-
lis & emphyteuticarius , nifi quod frequentius
municipia in emphyteufin concedentia veffigal
dicantur percipere; quod, fiprivatipro emphy-
teufi accipiant, canon appellatur. arg. I. fcien-
dum tfl 15. §. 1. ff_t quifatifd. cog. Quod & fatis
innuit noftri tituli infcriptio , fi ager veffigalisid
eft cmpbyteuticarius petatur, cum tamen nulla
de agris per privatos iti emphyteufin conceffis
mentio occurrat in ulla hujus titulilege.

2. Diftert tamen ab agro vectigali feu em-
phyteuticario prsedium ftipendiarium aut tribu-
tarium, eo quod ftipendiaria aut tributaria prsedia
erant ea, quse ab hoftibus capta priftinis poflef-
foribusfeu colonis fuerant reli&a, tributo impo-
fito. Theophilus & DD. vulgo ad §.per tra-
ditionem 40. Infiit. de rer. divifi. de quibus latius
tit. de acquir. rer. domin. Diftat quoque emphy-
teufis multifariam a locatione agrifque conductis;
quatenus emphyteuta utile habet dominium , u-
tilem in rem a£tionem, canonem folvit non pro-
portionatum quantitati fruduum , ad meliora-
tiones tenetur, remiffionetn canonis ob fterilita-
tem aliudve damnum particulare petere nequit.
Quas aliter in locatione obtinere, ex juris noftri
principiis certum eft. Ut proinde non nifi abu-
five emphyteuta? dicantur funduln habere in per-
petuum aut ad tempus conduftum in d.L 1. &. 3.
ff. h. t. nifi dicamus , tempore autorum d. L 1.
& 3. emphyteufi per Itnperatorem Zenonein a lo-
catione necdum feparata, jurifconfultos promi-
fcue conduftione & emphyteufi ufos effe j illos
faltem, qui emphyteufin ad locationem malue-
runt quam ad emtionein referre.

3. Occafione hujus aftionis in rem de agro
veftigali fubneftanda plenior emphyteufios, tra-
ctatio, tanquam juris in re r quam alii ob ma-
gnam ejus cum locatione affinitatem putantin ti-
tulum locati eonjiclendam, tunc eam ut contra-
£tum confiderantes. Emphyteufis enim vel ipfairi
rem in emphyteufin datam denotat, velcontra-
(5tum emphyteuticarium, vel denique ipfum jus

iil

-ocr page 456-

44^ L i a. VL

iti re conftituturrt. Si tanquam contractus con-
' ifideretur, commode defcribi poteft , quod ftt
contraftus juris gentium, bons ftdei, nomina-
tus , confenfu conftans , quo prasdium alicui
fruendum conceditur in perpetuum, aut ad tem-
pus non modicum , fub lege meliorationis &: pr®-
flationis annui canonis. Qualis conventio no-
ftra iingu^ Erfpacht dicitur, licet aiiquando in
antiquis inftrumentis reditus irredimibiies appel-
lati inveriiantur Pachten 8c Erfpachten, ut nota-
tur in Refponf futifc. liollanL part. 3. vol. 2.
tonfil. 33 x. ( remcra) 231 .pag. 662. Quod au-
tern emphyteufis fit bonse fidei, juris gentium,
iconfenfu conftans, id vel inde re£te coilegeris,
quod veteres omnes emphyteufin vel ad emtio-
hem vel ad locationem reduxerint; curnque
ea tum de emtione tum de locatione extra con-
troverfiain pofita eflent, nuili etiam dubiutn ef-
fe potuit, quin illa, quse eintioni iocationique
communia erant, optimo quoque jure ad einphy-
teufm fuerint ttansferenda. Erroneum proinde
eft, a Zenone Imp. primitus hunc contradtum
adinventum fuifle; cuin Sc ante Zenonis tetn-
pora foliti fuerint domini agros fuos, fquallidos
pracfertiin & incultos aut longe diflitos , in ern-
phyteufin concedere. Neque aiiud a Zenone prx-
ititum, quamquod illam fuftuiitinter jurifcon-
fuitos difputationem, qua aiii emphyteufin em-
tioni, alii locationi contendebant acCenferidam
tlfe, & propriam hujus contraftus conftituit na-
turam , neque ad locationem neque ad vendi-
tionem inclinantem, fed fuis paftionibus fulcien-
dain ; cum varias animadverteret intercedere in-
ier hanc conventionem & emtionis locationifque
contractum diverfitates; intaftade caetero relicta
cmphyteufios natura, ac in nulio innovata. §. 3.
Jnflit. delocat. condutt. l.i.C. deemphyteufi. Et
quamvis in d. I. 1. fcripturse mentio fiat, dum
fancitum , ut omnia, qiue pamonihus, fcriptura
' interveniente hahitis, placuerint, firma illibataque
tuflodiantur, ac inde communiter antiquioribus
placuerit fcripturae neceflitas, tefte Carpzovio
defin. for. part. 2. confiit. 39. dcfi 7. num. 5.6. 7.
8. Julio Ciaro §. emphyteufis. qucefi. 4. eam ta-
Inen non ad contraftus hujus fubftantiam, fed
evidentiorem tantum geftorum, & in perpetuum
ac immemoriale aut iaitem longutn tempus vim
liabiturorum, probationem pertinere verius eft,
tanquam fidelifllmam memorise cuftodem & ad«
jutricem; ne alias lapfu temporis gefta excidant,
vacillare incipiat contraftus fides, dum labilis
hominum memoria eft , atque etiam deficitte-
ftium mortalitate : & lioc convenienter aiiis le-
gibus, generatitn didantibus, folitas fieri fcriptu-
ras, ut quod aftum eft facilius per eas probari
foflit; valere autem & fine his quod a£tum eft,
fi modo habeat probationem. /. contrahitur 4. in
fine fif. de pign. & hypoth. I. in re 4. ffi. de fide
infirument. Radelantius CurueUltrajeff. deafi 24.
Ant. Matthasus de obligat. difip. 22. num. 2. Chri-
-ftineus vol. 3, derifi. 119. num. 5. Vinnius ad §.

[if

T I T. III.

3 . Infiit. de locatione ntim. 8. Parens p. m. Pau~
lus Voet addi §. 3. num. 1. verfi. an confienfiu.
Hugo Grotius manudutt. ad jurifiprud. Holl. lib.
2. cap. 40. num. 16. 17. perperam notatus ob id
a Simonc van Leeuvven, contendente in cenfur.
part. I. iib. 2.cap. 16. num. 23. fcriptufatn hodie
laltem efle neceilariam, in quantum nullum jus
in re immobiii conftitui poteit, nifi coram lege
loci, de ea autem conftitutione fcripturam fieri.
Quid enim obiecro contraftui commune cum
tranflatione juris in re ? etiarn rei immobilis ven-
dit^ dominium non nifi coram lege loci trans-
ferri apud nos certum eft ; nec tamen ulius ad
emtionis fubftantiam propterea fcripturam ne-
celfariam eife opinatus eit. Conftat potius &
emtio & emphyteufis folo confenfu, ac fine fcri-
ptis perficitur, efficax futura ad aftionem pro-
ducendam, & impetrandum implementum eo-
rum , qua: confenfu placuerant; adeoque ad fa-
ciendam folennem coram loci lege traditionem.

4. Quodfi emphyteuhsconiidereturut ipfum
jus in re , emphyteuta: conftitutum , & utile do-
minium vel jus dominio proximum interpretibus
appellatum ; acquiri poteft non tantum per con-
tra&um emphyteuticum , accedente traditione;
eaque ex noitris moribus lolenni, coram lege lo-
ci, fecundum jus noftrum commune in im-
mobilium alienationibus receptum; fed & per
alios contra&us ac padiones, quibus fervitutes
conftitui poftunt; per ultimam infuper volunta-
tem; ac denique per longi temporis prsefcriptio-
nem. arg. /. ult. infine C. de longi temp. prceficript.
five quis rem alienain ut emphyteuticariam pofle-
deritnonvi clam vel precario. arg. l.fiquisdui-
turno 10.fi.fi Jervitus vindic, Carpzovius defin.
fior.part. 2. confi. 38. defin. ,15. five rem fuam
propriam longo tempore tenuerit tanquam em-
phyteuticam , altero canonem acceptante , &
lta exercente dominii dire£ti jura : five ei a non
domino emphyteufisconftituta fit: five denique
conftitutam a vero domino emphyteufin a non
domino acquirat emtionis , donationis, legati,
aiiove quo titulo, ad ufucapiendum fufficiente.
arg. /. fifimta 15. §.fide veCiigaiihus 2 6. & 27.
jf. de damno infeffo. Neque turbare nos debet,
quod a Pauio traditum cft, vectigalia praedia ufu-
capi non polfe. /. cum fponfis 12. §. idem ff.
de public. in rem afiione. Etiamfi enirn ufucapio,
qux tunc biennio implebatur in immobilibus,
in hifce prsediis vcCtigalibus non proceflerit; pro-
ceflit tamen longi temporis prsefcriptio, fecun-
dum d. I. 15. §. 26. 27. Nec id diffitetur, fed
magis innuit ipfe Paulus, dum Publicianam in
his admittit, fi modobona fide traditafint; qua:
admittenda non fuiflet, fi non proxima ufuca-
pioni prsefcriptio in his fuiflet h jure probata.
Habentque hsec jure novo minorem, hsfitatio-
nem, ex quo longi temporis prsefcriptio &ufu-
capio immobilium exsequata fuitin /. unic.C. cle
ufucap. transfiormanda. I. ult. C. de longi tejnp.
prceficript. Longiffimum tamen annorum quadra-

, ginta

-ocr page 457-

ginta fpatiurn in fundis csefaris patrirnonialibus
exigitur, ut emphyteuticarii ex temporis poiief-
fione hant, aut contra. /. uit, C. defundis pa-
trimonial.

5. Apud nos prsfcriptione tertise partis cen-
tum annorum acquiri emphyteuirn teitatur Gxo-
tius manudud. adjurifpr. Holland. lib.z. cap. 40.
num. 19. Ant. Matthaeus parcem. Bclgarum jCtor.
9. tiutn. 12. Et, fi tanto temporis fpatio unifor-
mein quis prseftiterit annuam foiutionein pro prs-
dii ufu, in dubio pnefumendum eft, eum jure
emphyteuticario rem poilediile ; fic ut ad an-
nuum illud 111 pofteruin exfoivenduin paratus,
expelii nequeat, niii prsedii dominus non jure
emphyjieulios , fed locationis, iiiud annuum fe
recepiife probet: quod & abunde cenferi debet
probaife, ii vel ante centum annos ilium fun-
dum majoribus ejus, qui nunc jure hereditario
eurn colit, elocatum fuifle doceat : tunc ennn
magis eft , ut ex continuato per utriufque filen-
tiuin locationis titulo, juxta /.13. §.ult. ff. Io-
cati, folutio annuacredi debeatintervenifle , nec
pra-fcriptioni utilis aut dire&i doininii locus efle
pofllt. arg. /. malc agitur 2. C. de pncfcnpt. 3 o.
•vel. 40. annor. Idemque eft", h m quantitatis
annuse prseftatione variatum appareat, dum aliis
annis minor, aliis major peniio loluta cft; etii
tunc ne de locationis quidem titulo interpofito
dominus fundi docere pofllt : cum enim cano-
nis antiui obligatio in emphyteuli eadem femper
maneat , quamdiu durat emphyteufis , nec au-
geri minuive foleat, magis eft , ut ex illa varia-
tione pro locatione identidem renovata prsefu-
mendum fit. Hieron. Pantfchmannus part. 1.
quajl. 22. num. 40. Menochius de prafumt. Itb.

3. pr<ef. 108. Berlichius part. 2. coneluf. praff.
48. Carpzovius dejin. for. part. 2. conjltt. 40.
defin. 1. 2. Waflenaar praff. judtc. cap. 7. num.
11. e^ feqq.

6. In emphyteufin concedere poffunt & ec-
clefise, & municipia, & privati liberam haben-
tes rerum fuarum adminiftrationem ac alienandi
facultatem. Non ergo minorcs 25. annis fine
decreto. arg. /. non folum 4. C.. de prced. & aiiis
teb. minor. fine decreto non altenand. nec aliter prse-
latus ecciefise rem ecclefice, quam ex confenfu
capituli, vei majoris partis ejus ; adhibitis iis,
quse ad rerum ecclefiafticarum alienationem ex
jure civili vel canonico requifita funt. DD. ad
tit. juris Canonici. extra. de reb. ecclef. non alienan-
dis. Zoeiius ad tit.jf. locati num. 58. infine Co-
varruvias 2. nariar. refolut.cap. 17. num. 5. Nec
quifquamfundum beneficii ecclefiaftici ultra tem-
pus, quo ipfe illo beneficio fruitur; fic ut, mor-
tuo illo beneficii pofleflore, prsedium liberum
ab omni emphyteufios oncre tranfeat in benefi-
cii fuccefforem. Refponfa JCtor. Holiand. part.

4.confii'. 23. Accipiunt in emphyteufin omnes
illi, qui contrahendo fe poffunt obligare; adeo-
que etiam pupilli autore tutore, etii decretum ma-
giftratus defit; cum ita nulla fiat immobilium

4fr

alienatio, fed fola obligatio ad annuam pecu"
nia: feu canonis folutionem nafcatur.

7. Dantur in emphyteufin res fola; immobi-
les, nonjtem mobiles; tumquianufpiam in le-
gibus mobilium mentio eft, tum quia res mobi-
ies non ita recipiunt meliorationem per infitio-
nem , iinplantationem , fimilemque culturam.
Parens p. mem. Paulus Voet tracf. de mobiiib. &
immobiitb. cap. 22. num. 2. Et primam quidem
emphyteufios originem a fundis feu rufticis prse-
diis mcepiffe, fatis ipfa evincit denominatio,
& infcriptio hujus tituii Ji agcr vettigalis &c.
ad urbana tamen prsedia ipfaque sedificia ufuni
emphyteufios fuifle porreftuin, vix eft utdubi-
ternus"; nam & ruinas domorum in emphyteu-
fin perpetuam dari poffe ad resedificationem,
paret ex auth. fi quas ruinas C. de facrofantt. cc-
cief. noveil. 1 20. cap. 1. §. ult. & cap. 6. §. 2. &
domuuin ve&igalium mentio eft in /. ji fitritA
1 Ji de veftigalibtis 26. ff. de damno infcEio.
ac licet per domum vedtigalem etiam improprie
intelligi poffit fuperjiciaria 111 alienofundoex con-
lenlu aut ratihabitione domini sedificata, cujus
nomintfolarium, quod & vettigal appellatur,
exfoivendum eft. /. 2. §. ft quts nemine ij.jf.
ne quid in ioco publicofat; tamen nulla juris ra-
tio obftat, quominus etiam sdes vedigales in
fenfu proprio pro emphyteuticariis accipiainus ₃maxime, cum in dubio a propria vocabuloruin
lignificatione haud videatur recedendum. arg. /.
non aliter 69. jf. de lcgatis 3 . Cujacius adnov. 7.
Ant. Matthseus de obiigattomb. dijput. 22. num. 2.
atque ita molendina 111 noftra Hoilandia in em-
phyteufin concedi, certum eft. injiruiiie voor de
Heeren van de rekeninge der domeynen van Hoi-
land. 27. Martti 1593. art. 92.vol. 3. placitor.
Hoiiand. pag.j} 2. ln annuis reditibus illis, quos
lminobilibus rebus accenferi placuit ( de quibus
tit. de rerum divifione ) emphyteufin conftitui
non patitur propria emphyteufios natura, requi-
rcns fciircet legem meliorationis, qualis meliora-
tioincorporalibus nequit rebus adhiberi. Manti-
ca dc tacitis & ambig. hb. 22. tit. 6. rium .8. Zoe-
fius adtit. ff. locati. num. 60.

8. Solvendus in emphyteufi canon annuus do-
mino direito , in refervati dotninii agnitionein
& argumentum : qui utrum in nuinerata pecu-
nia an vero in fruttibus pendatur ex convcn-
tione, parum refert ; cutn utique agriculturse
promo₄vendse caufa potifliinum emphyteufin ad-
inventam conftet, adeoque eadern hic quoque
ratio inilitet, quae in prsediorum locatione pen-
fionetn in certa fruttuum menfura vel pondera-
tione dari permifit. /. 21. C. de locato.

9. Eft vero emphyteufis vel fecularis quse in
rebus fecularibus , vel ecclefiaftica, quse in re-
bus ecclefiafticis conftituitur : & , an fecularis
an eccleiiaftica dicenda fit, non ex accipientium
vei dantium perfona, fed ex fola rei datse con-
ditione sEftimandum eft. Ac olim quidem eccle-
fiaftica tantum ad tertiam ufque generationem

K kk utriuf-'

a (s e k V E C r I G a L I S. £ t c.

-ocr page 458-

44* L i b. VI. T

utriufque fexus conftitui potuit» fic ut primus
acquirens eandem haberet cum liberis ae nepo-
tibus; his autem defundis, aut deficientibus,
res iterum adecclefiam, unde profeda , rediret,
exclufis in univerfum primi acquirentis heredibus
extraneis, exclufa & ipfa ejus uxore, nifi nomi-
"natim in contradu emphyteuticario uxoris aut
inariti mentio fa&a eflet. novell. 7. cap. 3. in pr.
Sed jure noviflimo etiam rerum eccleiiafticarum
emphyteufin in perpetuum pofle conftitui, fic
ut ad cujufcunque gradus heredes five cogna-
tos five extraneosdevolvatur, fancitum eft, folis
ecclefise Conftantinopoiitanse rebus exceptis. no-
vcll. 120. cap. 6.

10. Obtinuit infuper ufu indu&um, ut em-
phyteufis vel fimpliciter concedatur, quodque
eodem redit, pro fe & beredibus, vel certse fa-
milise certarumve perfonarum aut graduum in-
tuitu. Illa ad quofvis etiam extraneos heredes
tranfmittitur : hsec familiain aut perfonas defi-
gnatas non egreditur: illa in materia fucceflio-
nis & fimilibus allodiis csteris fimiiis eft; ha:c
magis feudalibus comparata , fic ut & multis
in locis individuaiit, & non omnibus ejufdem
gradus, fed primogenitura: jure unicedat, feu-
dorum exemplo, atque etiam renovatio qusedam
inveftiturse petenda fit, fub pcena caducitatis;
in quibus tamen admodum variant regionum mo-
res , ut fuo loco in materia fucceffionis ab inte-
ftatolatius dicendum erit. Videatur interimAn-
ton. Matthseus in parcemiis Belgar. Jurifconf. pa-
rcem. 2. num. 3 7. Hugo Grotius Manudutt. ad
jurifprud. Holland. lib. 2. cap. 40. num. 2.3.4.7.
Leeuvven cenf. for.part. 1. lib. 2. cap. 16. num.
1. & 13. Rodenburch dejure conjugum in tratt.
prctlimin. de jiatutor. diverjit. tit. 2. cap. 2. num.
1. pag.mibi 33. Refponfa jCtor. Holland.^<iit.
3. vol. 1. conjil. 45. Zoefius ad Pand. tit. locatt
num. <54. & multis feqq. Perezius ad tit. C. de
empbyteuji. num. 4. 5.6.

11. Juris emphyteutici conftituti efie&us eft,
quod emphyteuta pleniflimum habeat fruendi
jus, adeoque ad eum omnia fere pertineant,
qua? ad fruduarium pertinere, libro fequenti tra-
demus, ut puta, venationuin, pifcationum,
aucupioruin, commoda, alluvionis utilitas; mo-
do in his omnibus ut bonus paterfamilias verfe-
tur. arg. I. item 9. pr. & §. 1.4.5.(5. /. ufu-
ftuttuarium 61. jf. deufufruttu. Et quamvisad
fruftuarium neque thefaurus in fundo repertus
pertineat, neque ufufru&us inful® ante fundum
fruftuarium nata:, d. I. item 9. §. buic vicinus 4.
ff. de ufufruttu. arg. L fruttus 7. §. fifundum
12. jfi. fioluto matrimon. emphyteutas tamen plus
juris hac in parte aflerendum , haud dubito:
cum enim eundem omne particulare damnum
gravet, & ad integri canonis prseftationem de-
vindtus maneat, non obftante interitu partis ma-
joris. /. x.C.de emphyteufi, fas eft, ut & aug-
menta ei .jure emphyteufios accedant, adeoque
$C emphyteufis infulje ante fundum emphyteutn

i t. III.

carium enata:; ut ita commoda rei habeat, quem
& incommoda fequuntur. I. fiecundum naturam
1 o. jf. de regulis juris. Anton. Matthseus de obli-
gation. difput. 22. num. 4. Nec animadverto,
quid virurn do&iflimum commoverit, ut ind.
difip. 22. n. 5. in thefauro reperto aliud, quain
in infula ante fundum nata, itatueret; curn non
magis infula talis, quarn thefaurus, in fruftu fit,
nec minusquamthefaurus, jure dominii in fundo
competentis, acquiratur ; domini autem nomi-
ne is quoque veniat, qui agrum emphyteutica-
rium, & ejus exemplo, feudalem habet : nam
& dominos fundorum talium efle emphyteutas,
afleritur /. pojfejfiores 12. C. de fiundis patrimo-
nial. &", cum ex catalogo illorum, qui bonorum
immobilium poffeifores dicebantur, eliininati ef-
fent tum creditores hypotherarii, tuin ufumfru-
£tum prsedii habentes; contra, bonorum imrno-
bilium poflefforibus, id eft, dominis accenfiti,
qui vel plenam vel nudam habebant proprieta-
tem, vel ve&igalem, id eft, emphyteuticarium
agrum poffidebant, ac propterea a fatifdatione
i de iiftendo erant immunes. l.ficiendum efi i$.pr,
& §■ 1. jfi. quifiatifid. cog. quibus adde, theiau-
rum effe fortunx donum, 1. fi is qui 63. §.y?
communis 1 .ffi.de acquir. rer. domin. quse vero
felicitate aut infelicitate fortunx contingunt, ad
emphyteutam fpedant. d.l. i.C. de emphyteufi.
Placuitque hsec de Thefauro fententia Argen-
treo adconfiuetud. Britann. art. 53. not. 2. num. 6.
Corafio ad 1. 1. C. de emphyt. num. 17. Rofen-
thalio. fynopfifeudali cap 5. concluf. 93. Bur-
gundo ad confuetud. Flandriee. tratt. 12. num.
15. Vinnio ad §. thefaurus 39. Infiit. de rer.
divifinum.i. Parentip. m.Paulo Voet add. §. the-
fiaurus num. 5. Non tarnen emphyteutse licitum,
effodere ex agro emphyteuticario terram fidtilem
figulinas exercendae cauia , aut terram combufti-
lein, longeque minus metallifodinas aut lapicidi-
nas lapidum haud renafcentium inftituere vel
exercere. Quamvis enim hsec frudtuario conceffa
fint, l.ficujus rei 13. §. inde efi 5. ff. deufiufru-
ttu. I. veluti 6.jfi. defiervitut. prced. ruftic. in quan-
tum pretio rutorum cafforumque utitur fructua-
rius quodam quafi ufufruitus jure, fed cum one-
re & fub cautione de eo reftituendo poft ufuf-
fru&us finem, ut di£tum in tit. deufiufiruttu num.
24. tamen ad emphyteutam id extendendum non
eft; quippe quivelfublegemeliorationis rem in
emphyteufin accipit, vel faltem eam fecundum
mores hodiernos deteriorem efficere nequit: de-
teriorem vero redderet, pretiique minoris, per
metallorum & terr® fidilis fimiliumque edu-
ftionem. Nec hic ita quafi emphyteufis in
numerata pecunia , ex rutis & casfis redigen-
da, concipi aut fingi fine, lege poteft, uti qui-
dem quafi ufusfru&us fenatufconfulto indu£tus
fuit. Refponfa Jurifc. Holl. part. 2. confil.
165.

12. Ex oppofito , onera quoque emphyteu-
tam fru&uarii exemplo ferre nomine rei emphy

teu-

-ocr page 459-

I..... I—-

tcuticarise , neceffe eil ; quem in finem huc
reducenda, quse pienius tit. de ufufruftu , tan-
quam propria fede , traduntur : nifi canonis
indiftionifque magnitudo fuadeat, onus inter
emphyteutam & dominum direftum dividen-
dutn eife ; uti poft Jul, Clarum §. emphyteujis
ijtKcft. 46. Hug, Grotium manuduEi. acl fuvif-
prud. Iiolland. lib. 3. cap. 18. num. 14. & feqq.
aliofque obfervat Anton. Matthaeus d. dijput.
22. num. 8. de obligationibus. Refponfa Jurifc.
Holland.part. 3. V0I. 2. eonfil. 331. revera 23 1.
pag. 662.

13. Pofito autem , quod res eccieitafticse one-
ribus fifcalibus, domino temporaii ( ut loquun-
tur ) fiolvendis, exemtse funt, etiam oneribus
hifce exemptum fore emphyteutam notnine fun-
di ab ecclefia in emphyteufin conceifi, defendit
cum aiiis Fachineus eontroverfi. lib. 1. cap. 91. &
jhsefitanter Chriftineus vol. 3. decifi.-120. num. 6.
ea potiffimum, moti ratione , quod ubicunque
aliquis rem poffidet fui natura immunem ab hu-
jjufmodi tributis & penfitationibus , ipfe quoque
eafdem folvere non fitcompellendus *. quodque
,in cafibus, quibus dotninus dire&us ab oneribus
hujufinodi publicisimmuniseft, emphyteuta quo-
que ab eocaufam habens immunitate eadem de-
beat gaudere. arg. l.privatce rei 10. C. de excufia-
tion. munerum. Adde Tuidenum adtit. C. dc em-
phyteufi. num. 6. ■

14. Extinguitur emphyteufis variis modis,
puta, iapfp tempore, ad quod concefla eft; vei
■deficiente familia aut gradu , cui & cujus con-
tempiatione cbhftituta fuerat : adeo ut nec poft"
finirum temp.us. emphyteuta ipfe , nec proxi-
miores ultimi pofleiforis agnati , qui vi primse
conceffionis haud admittendi erant, cogere do-
minum invitiim poffint, ut is emphyteufin aper-
tam, & ad fe reverfam, rurfus iis fub ejufdem.
canonis iege concedat, & aliis idem forte ofte-
rentibus anteponat. Licet enim nonnuliis pia-
cuerit , intef defcendentes ultimi poflefloris &
collateraies diftinguere , & illis quidem, atnon
his , tribuere taiem prae aliis prselationem ; ut vi-
deri poteft apud Jul. Ciarum, §. emphyteufiis.
quccft. 43. vix tamen eft, ut ex noftri juris ra-_;tione opinio ifta defendi queat: cum utique-fasi
fimul & aequiffimum videatur,i ut unufquifqucj
. fuo arbitratu de re fua pleno jure ad fe rcverla
difponat, & voluntate libera qua:rat vel probet,
uti emtorem ac conduftorem, ita & emphyteu-j
tam,- nec rei fuae definat arbiter ac moderator ef-
fe, dum de re fiia cogeretur aliquid facere invi
^: tus. arg. L pett. C. de contrcth. emt. I. in re man-i
- datci 21. Ct mdndati. i. ne cuiiiceat 3 2. C. delo-
tato. Nec adveriatur 1. congruit pcn. C. de locatio-
ne prcedior. civilium cum jus firigulare compre-
hendat in utilitatem veterum poffeiforum pra:-
diorum civilium idem offerentiUm : utcommo-
do hoc penfetur incommoduiri yquod publicani,;
qui pubiico'fruuntur, etiarn. quandoque invi-
ti in condu£t'ione uitra conftitutuiri tempus reti-

I AGER VECTIGALIS ETC. 443

nentur, l. cotem. 11. §. uit. Jf.depubiicanis. Andr.
Gayl lib. 2. obfierv. 148. num. 3. Zoefius ad Pand.
tit. locati. ntim. 115. Fachineus controverf. lib. 1.
cap. 100. Perezius ad tit. C. de emphyteufi. num.
15; Et hsecita, nifi contrarium confuetudine
inveterata firmatum fit. Andr. Gavl d. num. 3,
uti de eo jure, quafi per Hoiiandiam recepto in
cafu deficientis familiae aut gradus, non item tern-
poris elapfi, teftatur Hugo Grotius manudttff.
ad jurifprud. Holland. lib. 2. cap.q.o. num. 23. &
ibi Groenewegen in not. Quo tamen cafu non ali-
ter ifta coa£ta renovatio videtur admittenda,
quam fi res adhuc integra fit , duin necdutn ih
alterumrei lftius emphyteuiis.coliata eft ; & in-
tra annum, ex quo quisfcit emphyteufin extin-
<5tam eile, renovatio petatur.; ac denique do-
minus diredus rern nolit pro fe retincre, led
alteri rurfus in emphyteufin concedere. Vide Jul.
Ctarum §. empbyteufis. qtitefi. 43. num. 3.

15. Quod fi , finita emphyteuft tetnporali,
dominus direi5tus anni fequentis canonein acce-
perit, ex eo foio , quali tacito conienfu , repe-
tita cenferi non debet in dubio emphyteufis; etfi
in iocatione id ita obtinere conftet ex /. item quce-
ritur 13. §. uit.fif. locati tk Menochio de prccfiumt.
itb. 3. prcefiumt. 85. Neque enim a locatione ad
emphyteufih hac in parte argumentum duci po-
teft; cum in iocatione tantum de temporis bre-
vioris ufu , adeoque minore domini pra:judicio
agatur, condudtione tantum in annum in rufti-
-cis pnediis ex 'tacito confenfu Continuata : d. /.
emphyteufis contra non nifi ad tninimurriin lon-
■ gum tempus deberet videri repetita. Quo_;ma-
•jus ergo apparet domini prsejudicium , eojdiffi-
cilius in iilticl tacita voluntate confenfifle prscfu-

mendus eft. Treutlerus vol..'<-. difiput. zy. th: 10.
lit. B. ibique Bachovius itt. notis. Fachincus con-
■ trinterfi.lib. i.cdp.S^.'' ^ .nfiJbeyw

16. Interitu infuper rei perit emphyteufis'," &
eo quidem totali, non vero partiaii: adeout ne
pars quidem canpnis diminuenda veniat, etiamfi
fundi pars major perierit; cum tanta requiratur
ciades, qm prorfius ipfius rei, quceper emphyteu-
fin data cji, fiaciat intentum, ut ait imp. in d. i.
i.C. de emphyteufi. §. adeo- autem3 An fine Infiit.

■Vf. Carp&rt/itisrfef. jor:part.2.confiit.3%. defin
19. Si tameh Canon per fingula jugera conftitu-
tus fit, etiam pio jugerum ex agro emphyteu-
i tico pereuntium numero feu (juantitate canon di-
. ininuendus eflet, eo quod tunc tot diverfse- vi-
dentur efle emphyteufes, quot jugeribus prdnclium
emphyteuticarium in prima cmphyteulios cOil-
• ceffione divifum eft. arg. §. quotiensplurei 18.
Infiit. de inutilifiipulat. Jut Clarus §. cmphyteufts,
qUceft. 8.' fiumc'% Hugo«Gfotihs manudu&ad
jurifiprud. Holl. iib. 2. cap. 40. num. 3 2. Idemquc
, ftatuendum V fi appareat, in determinanda cano••
nis quantitate habitam fuifle frudtuum ratiOneifl.
Etfi enim emphyteufis origiuem traxifle vided-
Kkk 2 tur

-ocr page 460-

tur ab incultis & fterilibus agris, qui fcolonum
non reperientes mercedem fruttibus fperatis con-
gruam offerentem, in longiifimum tempus aut
in perpetuum, modica? tantum penfionis annusej
ad confervandam veri domini memoriam folven-
da:, lege concedebantur; conftat tamen , poft-
modum etiam cultiffimos ac fertiliffimos fundos
incepiffe in emphyteufrn concedi, canone majo-
re in conventionem dedu&o pro fundi bonitate
ubertateque ; eum potiffimum in finem, ut di-
ligentius colerent, accurarent impenfius emphy-
teutse, fcientes fe in fuam impendere utilitatem;
dum canonem folventes non ita metuere debebant
dejedfionem , atque quidem coloni, quippe poft
finitum modicum locationis tempus locatoris ar-
bitrio depellendi, atque itanonfibi fed fuccelfori-
bus opera fua fumtuque profuturi, Hoc ergo in
qafu i uticanon annuus a mercede non diftat, ita
& ad exemplum mercedis diminutio canonis pro-
pter partisinteritum haud videtur deneganda. Jul.
Clarus d. loco. Grotius d. manudutt. lib. 3. cap.
18. num. 7. 8.9. Anton. Faber Cod.hb.4. tit. 43.
defin. 36. diftent. Fachineus controverfi.lib.i.cap.

17. Quod fi canon fruflibus rei ab initio non
refponderit, agertamen emphyteuticarius eo uf-
que deinceps diminutus fit, ut pars reliquanon
fufficiat annui canonis folutioni; indulgendum
emphyteuta: videtur , ut vel canonem arbitrio
viri boni diminutum in pofterum prseftet, vel
faltem emphyteuticum agrum in univerfum dere-
linquat, atque ita fefe annuo fubducat oneri ve-
■ftigalis. Ant. Faber Cod.d. hb. 4. tit. 43. defin.
1 \.iy 36. in pr. Zoefius adPand.tit. locati. num.
74. C^88. Charundas adconfiuet. Parifi.art. 109,
iio. Louet lit.°D. arrefi. 41. & ibi Brodeau.
Refponfa Jurifconf. Holl. part. 5. confil. 36. ibi-
que alii plures citati. Sim. van Leeuwen cenfiur.
forenfi.part. 1. lib. 2. cap. 16. num. 17. quod &
confuetudine receptum efle teftatur. Tyraquellus
de retrattu gentilit. §. 34. glojfi.i. num. 3. & 4. |
Quamvis eniin etiam ex conventione jus einphy-
teufios inducatur, qua alter ad dominii utilis
conceffionem, alter ad canonis pneftationem fe-
fe devinxit, nec obligationi femel conftituta; re-
nunciare liceat, adverfario non confentiente. /.
ficut initio 5. C. de oblig. & attion. quo funda-
mento plures derelidlioni locum non reliquerunt.
Tyraquellus de retraffugentilit. d. 34. glojfi. 1.
ntrn. 1. & fieqq. Treutlerus vol. 2. difiput. 29. th.
13. lit. D. ibique Bachovius; non tahien ea tanti
funt, ut quemquam movere debeant. Etenim,
aut canonetn concipimus habita fru&uum ratio-
ne conftitutum fuifle, & tunc fruftra de emphy-
teufis derelinquendse poteftate difputatur ; cum
canonis remiffio tunc impetrari poffit ob partis
interitum, fecundum ante difta, Aut tantum
in agnitionein dominii diredli cartonis prseftatio-
nem impofitam apparet; & eo cafu nihil vetat,
ab emphyteufios contraftu, invito etiain domi-
no direfto , refilire emphyteufin derelinquendo;

cum nullam emphyteuta tunc domino iiijuriam
faciat, fed ita pleniffime agnofcat direftum domi-
nium, ut& totum utilis dominiijus cum dire&o
efficiat confoiidatum. Emphyteufis fcilicettunc
potiffimum emphyteutse beneficium eft, uti feu^Adum dicitur beneficium vafallo a domino con-
ceflum, licet feudum quoque militia: & fervitio-
rum onera adjunfta habeat; acproinde jus fuum
derelinquens emphyteuta, totum beneficium fibi
a domino collatum domino reddit. Neque in-
fuper novum in jure noftro, ut is, qui rei alicu-
jus intuitu ad onus aliquod & impendia fiibeun-
da devindtus eft , rern eandem pro dereiifto ha-
bendo ab onere illo in pofterum liberetur. Nam
& qui oneris fervitutem , adeoque fimui parietis
vel columnse refe£tionem fuo vicino debet jure
fervitutis, pa&ionibus & ftipulationibus aut ali-
ter conftitutse , rei fervientis derelidtione poteft
evitare reficiendi neceffitatem. /. &fifiorte 6. §.
etiam 2.ffi.fifiervit. vindic. Nec rnitius fru£tua-
rius , cui dudum incubuerat rei fruduarise refi-
ciendse onus, fi ad refedtionem a proprietario
jam judicio conventus fuerit, vel ob impenfam a
negotiorum geftore in refediones jam erogatam
aftione negotiorum geftorum contrari^ interpel-
letur, abfolvendus eft ab omni etiam prsteritse
refedionis cura fuintuque, fi ufumfruftum dere-
linquere paratus fit. I. fiabfiente 48. l.cumfrw*
ttuarius 64.fi. de ufufiruttu.

1 8. Si tamen prsediumemphyteuticarium non
a privatis, aut iis qui privatorum jure utuntur,
fed a fifco conceffum fuerit, jure fingulari obti-
nuit, non poffe emphyteutam liberari a canone,
etfi derelinquere paratus fit. /. quicunque 3. C
de fiundis patrimonial. Ant. Faber Cod. lib. 4. tit.
^j.defin. 1 i.infine. Refponf. JCtor.Holl.*/.part.
5. confil. 3 6. in med. Idemque eft , fi non cafu
aliquo fortuito, fed manifefta emphyteUtje ne-
gligentia perierit emphyteufis maxima fui parte,
veluti ftuminis edacitate, quam emphyteuta po-
tuiftet ripx munitione, boni patrisfamilias more
arbitrioque facienda, impedire; vix enirn eft ,
ut tunc pro derelido habendo id , quod ftumen
. ex prsedio reliquit intaftuin, canonis folutionem
in pofterutn fubterfugiat : ne alioquin impunita
fitxulpa aut dqlus ejus, qui boni viri arbitratu
debuerat re frui. arg. /. is cum quo 7. ff. de aqua
& aquce pluvice arcettdce. l.fied cum firuttuarius 6<$.
jf. de ufufruttu. Carpzovius defin. fior. part. 2.
coitftit. 3 8. defin. 9. num. ult. Facitque huc , quod
fancitum eft , emphyteuta refugiente retinere
rem emphyteuticam, quam dolo fuo reddiderat
deteriorem, poffe prsepofitoS loci venerabilis, ad
quem directum pertinet dominium, indemnita-
tein venerabili loco ex reliquis emphyteutse rebus
impetrare. novell. 120. cap. 8. in fine. Neque de
injuriaqueripoteft, quod frudtus non percipiens
ad canonem tamen obligatus maneat, cum cul-
pse proprise acceptum ferre debeat, quod con-
gruum ex re emphyteuticaria non eapiat emo-
iumentum; jure npftro & ratione naturali di&an-

te«

VI. T I T. III.

-4 »'

-ocr page 461-

te-j illum, qui culpa fua damnuni fentiti non
jntelligi damnum fentire. /. qttod quis ex tulpa.
203. ff.de regul.juris. Quibus confequens elt,
ut, fi emphyteuta , cui vel scdificia velmolendi-
na in emphyteuiin data funt, ea corrumpi pa-
tiatur, ac ex refe&ionis defectu in univerfum coi-
labi, ad integri tamen canonis folutionem ob-
liridlus maneat; iibi quippe imputaturus, quod
labefactata atque ruentia non fulferit, vei alia
non repofuerit in locum Collapforum, atque ita
ex reititutis idem , quod ex priitinis , percipiat
emolumentum. Anton. Faber Cod. lib./\. tit. 43;
dejin. 37. Leeuwen cenf. for. part. i.lib.z.cap.
16. num. 18. Quin & , ii emphyteuta fundum
emphyteuticarium poffidere deiieiit, dum abalio
vi de poifeffione dejedus eit, fine domini direfti
confenfu aut fafto, ldeoque fruftus non potuerit
percipere, non tamen ldeo jure canonis annui
detretiat folutionem; cum vel interdictis vel or-
dinariis a&ionibus impetrare potuerit rei reititu-
tionem, nec re carere videatur, qui a&ionem ha-
bet ad rem recuperandam. /. is qui attionem 15.
■ff. de reg. juris. Jul. Clarus §. emphjteufis qutefl.8.
num. 5. Anton. Faber Cod. d. lib. 4. tit. 43. de-
fin-. 33.

19. QuaJ de partis interitu dida, etiam tunc
obtinent, cum infolita iterilitas, aut hoitium in-
curfus, aut extraordinem lmpofita agris majOra
tributa atque penfitationes , folitum impedive-
runt emphyteufios proventum; eo quod hsec
quoque omnia damno particulari, emphyteutam
non dominum gravanti, aecenfenda funt, arg.
d.L i. C. dc emphyteufi. Carpzovius defin. forenfi.
part. 2. eonfiit. 38. dcfin. 19. Zoefius ad tit.jf. lo-
cati nttm.y^. Abr. a Wefel de remijfione mer-
tedis. cap. 10. num. 1.2.3. Nec adverfatur L ex
tondittfo 15. §. Papmianus ff. locati. Perperam
enim verba hocidem & in veffigalis damno deite-
rilitate fru&uum agri vedigalis piures interpreta-
ti funt: cum potius de vedtigalium condudtori-
bus accipienda fint, qui, fi folito minora ionge
veftigaUa receperint durante tempore fuce con-
dudionis, condudtorum aliorum proprie dido-
rum exemplo impetrare poflunt penfionis pro-
miifse remiffionem, quafi ob inexpectatam vecti-
calium fterilitatem. Plane, fi non exiguum,
led fruftibus fperatis congmuni canonem conci-
piamus conftitutum, mercedi in iocatione affi-
milandum, etiam ob fterilitatem infoiitam vi di-
vina vei hoftium incurfu procuratam remiffio ca-
nonis concedenda foret, eadem tunc in. caUo-
ne, qua: in mercede, ratione militante. Ne-
que enim alia in iocatione caufa eft, curobfte-
rilitatem remiffio impetretUr, quam quia peniio
fruftibus fperatis refpondere folet: fi ergo & ca-
non iifdem refpondeat, iniquum eftet diverfum
ftatuere in emphyteufi quam iocatione. Nihil
in contrarium operante, quod & tunc, cum
canon non modicus preftatur, nihilominus em-
phyteufis appellctur ; cum non tam nomen con-
ventionis infpiciendum fit, qyam potius natura
atque conditio negotii, quod geftum eft. arg.
tit. C.pltts Dakrc qttod agitur quam quodfbnulate
concipittir. Hugo Grotius manudutt. ad Jurifi-
prud. Holland. Itb. 3. cap. 18. nttm. 7. 8.9. Ant.
Faber Cod. lib. 4. tit. 43. defin. 3 6. Zoeiius ad
Pand. tit. locati num. 74. Andr. Gayi itb. 2. ob-
fierv. 23. num. 24. & fieqq. Jui. Clarus §. cm-
phyteufis qucefi. 8. nttm. 6. 7. diifent. Fachineus
controverfi. Itb. 1. cap. 89. Tuldenus adtrt. C.de
cmphyteufii num. 4.

20. Quod fi per incurfum hoftiuln non tur-
bata tantum fuerit agri einphyteuticarii cultura,
fed einphyteuta in univerfum expulfus fit, fic ut
nec colere nec fru£tus percipere potuerit, quia
poffidere deiierat fundum ab hoftibus jure bel-
li occupatum; procul dubio , durante illa ho-
ftiii occupatione, a canoneliber erit, quafireiin-
tetitu. Neque enim emphyteuta videri poteft,
qui rcm poffidere nequit, non injufta privato-
rum quorundam invafione occupatam ( quseper
imploratam judicisai^toritatem impediri v/lrepa-
rari potuiifet) fed jure belli, plenoqueadeo do-
minii jure ad hoftes tranflatam. Agros fane
per hoftes occupatos definere in prioruin domi-
norum poteftate efte, &hoitiuin fieri, expedi-
tum eft ex iis, quaj vulgo ab interpretibus ad §.
17. Jnfiit. de rer. divifi. & ad tit. de captiv. ■&
pofiltm. reverfis traduntur. Fachineus controverfi
lib. 1. cap. 90. Jul. Clarus d. §. emphyteufisqucefl.
8. num.6. HugoGrotius manudutt. ad jurifiprud.
Holland. Itb. 2 . cap. 40. num. 27. & lib. 3. cap. 18.
num. 8. Zoefius adtit.Pand.locati. num. 89. Pe-
rezius adtit. C. de emphyteufinum. 12. Catpzo-
vius defin fior.part. 2. confiit. 3 8. dcjin. 19. nuni.
8. & fieqq. Ant. Matthsus de obhgat. difiput. 22.
th. 10. in fine. Leeuwen cenfi fior. part. 1. lib. 2.
cap. i6.num. 21. Abr; a Wefel de remiff. mercc-
dis cap.. 1 o. num. 3. & fieqq. . ; uv

21. Simile de inundatione agri emphyteuti-
carii judicium efto; non breviore ilia, qua aqua
torrentium ftuminumve fubito intumefcens de~
tumefcenfque annuam non omnino impedit fru-
ctuum perceptionem , fed diuturniore, in annurn
integrum longiufve tempus contiriuata, omnem-
queinteriin utendi fruendi facultatem denegante.
Quamvisenim, aqua deiriceps iterum recedente,
& proprietario proprietas, 8c fruftuario ufus-
frudus , &eorum exemplo emphyteuts quoque
fuum reftituatur emphyteufios jus. l.fi ager 23,
/. 24; jfi. quib. mod. ufiufifr. amitt. inundatione ta~
men durante, poifeffio penes emphyteutam non
poteft videriconftituta. arg. /. cum unus 12. §.
ult. ffi. dereb. atttor. jud. pofiftd. I. pofifideri 3 . §.
Labeo 17. /. qtti univerfias 30. §'. item quodmari 3.
jfi. deacquir. velamitt.poffiejfi maxime , fi cogites,
ab utilitate percipiendS potiffimum emphyteutam
utilein dominum appellari, quse utilitas inunda-
tionis tempore non modo penitus impedita eft,
fed & omnis commodi interim percipiendi fpes;
qua: aliter fe habent, ubi poifefiio ac cultura
fundi iibera fuit, fed conceptam apriculx fpem

Kkk 3 inopi-

S i a g e r vectigalis etc.

-ocr page 462-

VL T/i t. III.

44-6

I B.

inopinatus elufit fterilitatis eventus. Wefel de
remiffione mercedis cap. i o. num. 3. & feqq.

■ 22. Pmerea emphyteufis finitur, fi emphy-
teuta fuam emphyteuiin alienaverit, non fafta
doinino direflo denuticiatione. I. ult. C. de em-
phyteufi. in totum quidem, fitota , pro parte ve-
ro, II pars alienata fuerit : res enim talis eft aut
jus tale, quod divilionem recipit, eo rnodo, quo
& ufusfruftus jus dividuum eft, ideoque pro par-
te amitti pro parte retineri poteft. /. excepta 14.
ff. quib. tnod. ufusfr. amitt. Quo facit & argu-
mentum a feudo defumtum, quod in totum amit-
titur, fi in totutn, pro parte vero, fi pro parte
tantum alienatum lit. lib. 2. feudor. tit. $8.de va-
fallo qui contra conftit. Loth. benefic. alienav. Et
quainvis verum fit, non in omnibus a feudo ad
cmphyteufin ratiocinium procedere; inhoctamen
tertio cum eadem ratio fit, & alienationis illicitse
poena in amiffione rei alienatse utrobique confiftat,
nihil impedit quo minus idem in emphyteufi ob-
fervetry, quod de feudo m^nifefte cautum. Jul.
Clarus §. emphyteufis. quceft. 13. num. ult. Tyra-
quellus de retrafiugentil. §. i^.glojfi 1. num. 28.
Befoldus delibatis juris ad Pand. h. t. num. 8. pag.
105. diflent. Sande de probibit. alienat. cap. 4.
nutn. 14.15. Ant. Matthxus de oblig. difip. 2 2.
tb. 16. Wiflembach ad Pand. vol. 1. difi. 18.
nutn. 3 7. Adde quse in feqq. h. t. de parte cano-
nis nonfoluta. Indu&um autemfuit hocdenun-
ciationis requifitum novifllina Juftiniani con-
ftitutione , fi non aliud pactis emphyteufi ad-
jedis cautum fit, l. ult. C. de emphyteufi. nul-
la inter empyteufin a fifco aut privatis concef-
fam diftinctione adhibita , quarn quidam ad-'
mittendam credidere, putantes, emphyteutis fi-
fcalibus remanfifle alienandi poteftatem ftne de-
nunciationis neceffitate ; ut videri poteft¹ apud
Ant. Matthseum de auUioti. lib. 2. cap. <5. num.
18». &fieqq. cum potius verum fit, ,arite Jufti-1
niani conftitutionem bmnibus emphyteUtis, & a
privato & a fifco emphyteufin tenentibus, po-
teftatem coinpetiifle emphyteufinalieriandi, nul-
la impofita denunciationis neceffitate. §. adeo 3.
lnfiit. de locat. condutt. .Li.fi". h. t. arg. I. 1. C.
de futtdis. patrimoniaL Yinnius felett. qucefi. lib.
i. cap, 2. inpr. fed id inomni emphyteufi fuiflei
mutatum. Caeterum illud antiquum jus apudnos'
hodiernis moribus iterum redudtumeft , aliena-
tione nunc rata exiftente fine hac denunciatio-
||isfolennitate>; falvo tarnen dominis diredtis cir-
ca rem emphyteuticam alienatam jure retradus
faciendi intra tenipora confuetudine recepta. Neo-
ftadius Curice fupr. decifi 3 9. Grotius manudutt.
ad jurifprud. HolL lib. 2. cap. 40. num. 8. 9. 10.
Carpzovius defin.forenfi part. 2. confiit. 3 8. defin.
:l 3; Groenewegen adLidt. C. de cmphyteufi. A.
Matthseus parcem.\Belgarum ^cJunfconf i. nnm. 3 7.
Leeuwen cenfifor. part. 1 :lib. 2. cap. 16. num. 5.
Adde dinftruthe voor de Heercn van derekenirige,
der Domeynen van Holland 27. Martii 1593. art.

9.1.in finevol. 3.placit.Holl.pag.732. Quemad--

.(. f .

modum ex adverfo dominus dire£tus tum Roma-»
no tum hodierno jure dominium direftum in a-
lium transferre poteft, etfi emphyteutam propo-
fiti fui non reddiderit certiorem; cum lex nulla
civilis hujus denunciationis habeat mentionem.
Ant. Matthsus parcem. Belgar. jfurificonfiult. 2.
num. 39. Hartmannus Piftoris lib. 3. qucefi. 22.
num. 17. Carpzovius defin. fiorenfi. part. 2. con-
fiit. 3 9. defin. 1 o.

23. Pofita autem Romani juris obfervaritia
circa denunciationis neceflitatem in alienatione
per emphyteutam facienda, dicenduin videtur*
pcense commiffi locum non efle, fl venditio nul-
la fit ob folennitatum defeftum, eoquod odiofa
in dubio reftringenda funt, ac pcena: minuendsc.
l.pen. ffi. de pcerits. & , quod nullutn eft, nullos
poteft efte£tus, adeoque nec caducitatem em-
phyteufios, producere , dominio fcilicet apud
einphyteutam eundemremanente. Necaliud di-
cendum, fi conditionalis lit venditio; quippe
qua dominium non tranfit. /. 2. infine. /.3./. 4.
ffi.dein diem addiff. vel res vendita quidein , fed
traditio nondum fafta; cum ne fic quidem res
alienatadicipoffit. arg. l.non nudis 20. C.depaffis.
Zoefius ad Pand. tit. locati. num. 97, Ant. Mat-
thseus de obligat. difb. 22. n. 14.

24. Sed nec fub alienationis appellatione op-
pignoratio hic comprehenfa eft ; cum jure vete-
ri emphyteulis arque ac fuperficies pignori dari
potuerit, fine ullo denunciationis talis requifito
/. tutor. 16. §. ult. ffi. depignorat. aff. I. lex vetti-
gali 3 1. ffi. de pignor. & hypothec. I. ctiam 15 .ffi.
quipot-inpignore. nec ulla per Juftinianum in d.
I. ult. C. de emphyteufi mutatio circa pignus fa-
6ta appareat: quippe qua: de illa loquitur em-
phyteufios tranflatione, qusepretio interveniente
contingit. Neque eadem pignoris', quse vendi-
tibnis, ratio eft j dum ex pignorisconftitutione
fierhquidem poteft , ut alienatio deinceps fub-
fequatur, de prscfenti tamen nulla juris emphy-
teutici tranflatio fit, nec alius emphyteuta in lo-
cum prioris fuccedit. Julius Clarus §. emphy-
teufis. qttccfi. 18. Neoftadius Curice Holland. decifi.
59; Radelantius Curicc U/trajcff. decifi 17. ttum.
17. Idemque de fervitutuin prsedialium impofi-
tione dicendum eft : nam & fuperficiario licet
-fine domini coufenfu fervitutes imponere; & ipfi
quoque vafallo ; cui alioquin difficilius, quam
quidem emphyteutse, alienatio permifla eft. /. I.
\.ult. ff. defuperficiebus.lib. 2. fieudor. tit. 8 .verfi.
rei atitem. Jul. Clarus d. §. emphyteufis.qucefi. 21.
Carpzovius defin. forenfi. part. 2,confiit. ^S.defin.
14, Zoefius ad tit. ffi. locati. num. 109. Grotius
manudutt. adjurifpriid. Holl. lib. 2. cap. 40. nttm.
14,15. Neque tamen ea pignoris conftitutio vel
impofitio fervitutis doinirio dire£to damnofa eft;
ciim, emphyteufl in commifliun cadente, pigno-
riS'qnoque aut' -fervitutis jus eVanefcat, juxta
Vulgatum illud, refoluto jure dantis jus quoque
accipientis refolvi. f d. lib. 2. fieud. tit. 8. verfi. rei.

' l. /ex vettigali 31-. infineff. de pignor. & hypo-

thec.

-ocr page 463-

Sl ager vectigalis etc.

447

ihet. Zoefius Clarus & Carpzovius d. lo-
cis.

Non etiam donatio, aut permutatio, aut
legati datio, aut inftitutio heredis, ad alienationem
non hne denunciatione faciendam referenda; ad
id fcilicet, ut dominus dire&us donatarium , le-
gatarium, heredem, aut ex permutatione tenen-
tem, oblato jufto emphyteufios pretio, depel-
lere poflet, ftbique rem revocare ; eo quod in
d. 1. ult. venditionis, comparattonis, pretii, ejuf-
dem quantitatisprxfandee,[ ftmiliumque, a dona-
tione inftitutione ac legato alienorum , mentio
eft : atque infuper legibus anterioribus turn le-
gatum tum donatio circa rem emphyteuticam
permiffa fuit, falvo domini direfti jure. /. i. C.
de fundis patrimonialibus /. in conventionibus 219.
ff. deverbor. fignif. l.fidomus 71. idt.ffi. dele-
gatis 1. Practerea in permutatione quidem infi-
gnis ei, qui ex permutatione emphyteufin nan-
cifci voluit, injuria inferretur, dum fruftraretur
non tantum prsedio emphyteuticario, fed & fuo
proprio in emphyteutam ex permutatione tranf-
lato, quod forte nunquam venditurus fuiffet ne-
que jufto neque duplicatoaut majore pretio , em-
phyteuticarii tamen fundi obtinendi caufa carere
voluit, einphyteuticuin fuo anteponens, ex af-
fe&ione, qua multis variifque de caufis in lein
quandain mortales duci conftat. In legato vero
& donatione atque inftitutione per dominum di-
reftum, oblato pretio , infirmanda , iniquitas
haud abfimilis eft ; dum non modo donatarius
vel legatarius pracipuo fsepe privaretur commo-
do donationis, ubi in acceptanda liberalitate qua-
litatem agelli emphyteuticarii, fitum , ufum fibi
neceftarium, aliaque affeftionem in rem provo-
cantia, confideravit rnagis, quam modicum ac
forte fpernendum fibi valorem ejus; fed&is,
qui liberalitatem exercet, fine fuo excideret,
qui effe poterat, ut in emphyteuticario prsedio
perenne extaret liberalitatis in donatarium fimi-
lefque collatae monumentum, qualis beneficii
memoria in pretio, re fungibili, facile expen-
denda, aliifve mifcenda , non ita folet aut po-
potefl: confervari. Et hanc fententiam poft Do-
nellum lib. 9. comment.jur.civi/. cap. 14. Man-
ticam de tacit. & ambtg. hb. 22. tit. iS.num. 5<5.
&fieqq. Tuldenum ad tit. C. deemphpeufi num.
8. Corafium adl. 3. C. de emphyteufi. num. 9.
Bronchorft cent. 1. ajficrt. 80. tuetur Vinnius II-
lujlr. qucefiion. lib. 2. cap.z.

26. Sive autem denunciatio neceffaria fitfive
non; illud fane inter plerofque conftat, per do-
natarium , legatarium, heredem, imo & emto-
tem , qui ab emphyteuta liberam habente alie-
nandi poteftatem ex fpeciali pafto conftitutioni
emphyteufios appofito, comparavit emphyteu-
fm, prseftandam effe, in dominii diredti agni-
tionem, quinquagefimam pretii aut aiftimatio-
nis partem : dum enim in d.l. 3. C. de emphy-
teufi pretii vel tzflimationis mentio eft, probabi-
le, pretium ad emtionem, jeftimationem ad do-
nationem , Jegatum , permutationem , & alia,
pretium proprie non recipientia, debere referri.
Jul. Clarus emphyteufis. qiuefl. 23. num. 2. 3.
Corafius ad d.l. 3. C. de emphyteufi. num. 9. Vin-
nius d.lib. 2. queefl. lUuflr. cap. 2. Etfane, cum
omnibus his in cafibus emphyteuta novus fubin-
tret in locum prioris, a^quum fuerit, ut is, in
quem emphyteufis alienata eft, non autem alie-
nans , quinquagefimam aut aliam, pro vario
ufu, pretii partem domino exfolvat, atque ita
direftum agnofcat rei dominum , ne videatur
pleno velle jure fundum poflidere : qualis prae-
ftatio laudimiorttm aut laudemiorum venit appel-
latione; ac apud nos in Hollandia loco quinqua-
gefims partis ex pretio , in duplicati canonis fo-
lutione plerumque confiftit. Jul. Clarus d. qutefl.
23. num. 4. Corafius d. loco. Hugo Grotius ma-
ntiduff. ad jurijprud. Holland. lib. 2. cap. 40. num.
12. Mollerus lib. 4. femefirum cap. 4. in pr.
Carpzovius defin.part. 2 . confiit. 3 2. defin. 3 3. pa-
rens p. mem. Paulus Voet ad§. 3. Infiit. delo-
catione num, 6. Leeuwen cenfi. fior. part. 1. lib. 2»
cap. 16. num. 5. Groenewegen ad l. ult. C. de em-
phyteufi in fine.

27. Habet vero hxc laudemiorum prseftatio
etiam tunc locum, curn empliyteuta fuam ein-
pliyteufin rurfus alteri in emphyteufin conceflit
( qualis conceflio in jure feudali per libellum aut
iibellario nomine fa£ta dicitur, & contrattus li-
bellarius ab interpretibus appellatur) fi fecundus
emphyteuta fuam deinceps emphyteufin vendat:
eoque cafu magis eft ut non emphyteuta:primo ,
fed priino domino diredto cedere debeat, quic-
quid ab emtore velut laudativum folvi debuit in
dominii direfti agnitionem : nam & primo do-
mino direfto denunciatio facienda fuit; ut, fi
velit, jus fuum protimefios exerceat, fibique
eodem pretio rem habeat emtarn; ne alioquin
emphyteuta plus juris tranftulifle videretur in
emphyteutam fecundum, quam ipfe habet, id-
quecum dominidiredti, laudemiis ita fraudandi,
damno. Vide Jul. Clarum emphyteufis. quafl.
2o. &ibi innotis.

28. Si tamen venditor in emphyteufios ven-
ditione diflimulaverit laudimiorutn onus, equum
fuerit, emtori adverfus venditorem regreffum
dari in id, quod eo nomine domino praeftare
obligatus fuit; cum videatur illud onus latenti-
bus rerum venditarum vitiis accenfendum, ob
qus quanti minoris aftio ex sedilitio edidto com-
parata eft; ac probabile fit, emtorem, fi illud
onus fciviflet,tanto minorempretii nomine quan-
titatemfuiffe oblaturum, arg. /. quotiens6i. ff.
de (edilit. editt. Carpzovius d. part. z.confiit. 3
defin• 3. in fine.

29. Quod fi in prima emphyteufios confti-
tutione id adtumfit, ut poena debeatur, laude-
miis ob alienationem intra certum temporis fpa-
tium non folutis; emtores quidem fimilefque id
ipfum fcientes & folutionem confulto negligen-
tes in poenam incidere, expeditum eft ; ign°-"

raiV'

-ocr page 464-

rantibus tamen, quibus fundus ut iiber diftra-
£lus donatufve fuit, & bb id m laudimiorum fo-
iutione ceffantibus y venia danda, fi comperto
errore praftare ea parati fint; neque enim fafti
ignorantia probabilis , quse & prudentiffimos
fallere poteft, cuiquam nocet. 1.2. 6. 8. 9. ff.
de juris & fatti, ignorant Ant. Mattha:us de
auttion. lib. 1. cap. 13. num. 16.

30. De eo dubitatum fuit, fi laudimium pro
rata pretii folvendum fit, emphyteuta vero, cum
annuuin reditum emphyteufi impofuiffet, em-
phyteufin cum illo annui reditus onere diven-
dat, an pretio promiffo accenferi debeat fors an-
nui reditus , qui inanet impofitus, ut ita lau-
dimium majus prsftetur ? aftirmandum id me-
rito cenfuit Argentreus ad confuetud. Britann.
art. 61. not. 1. num. 6. 7. Anton. Matthseus
d. tratt. de auttionibus lib. 1. cap. 13. num. 12.
13. cum eo ipfo, quo emtor tale onus fufce-
pit, etiam majus pretium videatur folviffe. Cui
accedit, quod fupra didurn fuit, emphyteu-
tam poffe onus rei imponere , ut fibi , non
ut dortiino direifto noceat ; cui tamen noci-
turus effet, fi ob impofitum redicum annuum
minoris diftrada emphyteufi, non quinquage-
fimam veri pretii, fed minima; fa:pe partis (dum
atinuus reditus graviseft) toties penderet em-
tor, quoties identidem cuin illo onere emphy-
teufis diftrahitur. Ex quo etiam conficitur,
iniquum non efte , quod ejufdem reditus nomi-
ne fic fepius domino dire<5to laudimium folve-
xetur ; neque enim reditus confideratur tunc qua
talis, fed magis fors ejus, tanquam jufti pretii
pars. Ut ergo abfurdum 11011 eft, pro repetita
ikpius aiienatione quinquagefnnain fepius folvi
pretii partem , ita non injuftum, pendi quoque
pro rationereditus impofitilaudimium, quia fine
adje<5ta reditus annui impofiti forte juftum &
proportionatum emph.yteufi diftractx pretium
non poftet videri conftitutum. Parumque adeo
intererit, utrum pro reditus ipfius prima impofi-
tione laudimium domino pro more regionis ex-
folutum fuerit, nec ne: uti pro irredimibili reditu,
illuddeberi, nonitem pro redimibili, Ant.Mat-
thseusd. ioco obfervat ex Argentreo adconfuetud.
Britann. art. 61. not.i.num. 6.

31. Quia vero pro alienationum numero lau-
demia totidem quoque folvi neceffe eft; cafus
nonnulli non fatis expediti funt. Quid enim,
li curn pad:o de retrovendendo prsedium emphy-
teuticariuin diftra<5tum fuerit, ac redemtio dein-
ceps vi pa<5ti fequatur ? Laudemium quidem pro
primadeberi venditione, minus dubimn effepo-
teft, eo quod inficias iri nequit, quin talis ven-
ditio perfe<5ta & pura fit, & accedente traditio-
ne dominiuin a venditore recedens in emtorcm
transferatur,adeoquevera fit alienatio, quselau-
demii obligationem ihducit, feu ejus prseftandi
caufaeft. Ant. Theffaurus decif Pedemont.j$.
Tyraquellus de retrattu convention. §. 6.num. 19.
20. Dan. Molleru$ femeftr. lib. 4. fap. 3* ttum.

-ps-

g. .■.■■' ■.....'m>:-m-i

L i

1. Zoefius adPand. tit. locati. num. 99. in fme.\
Sed pro redcmtione poftmodum interveniente
non effe rurfus alterum laudimium exfolvendum,
pluribus arrifit; quia tunc res emphyteutica ma-
gis reddita, quam noviter acquifita videtur, ac
retrovenditio facta ex neceifitate, & in execu-
tionem pa<5ti primse venditioni adjecti; cui cum
dominus femel aftenfum prsebuerit, de novo con-
fenfu ejus opus non eft. Tyraquellus d. loco Pi-
nellus adl. 2. C. de refcind. vend.part. 2. cap. 3;
num. 3<5. Moiierus. d.loco num. 2.3. Quorum
tamen opinioni vix eft, ut acquiefcas .: etii enirn
demus, rem magis redditam quam de novo ac-
quifitam effe, in executionem pa<5ti adje<5ti, ac
in iliud dominum jam tum prima> venditionis
tempore confenfiffe; viciflim tamen & nobis,
dandum puto, redditionem iilam ex nova pro-
fluxiile caufa , novii fciiicet venditione, qua?,
iicet ex prsecedente pa<5io fiat, a prima tamen
venditione etiam ante redemtionem pcrfefta,
& dominii tranflationem operata , diverfa pror-
fus eft ; nec quemquam negaturum exiftimem,
quin nova alienatio ac dupiicata doirtinii tranf-
latio appareat; aitera, qua res a venditore pri->
mo in emtorem tranfiit, altera, qua primus
emtor mutata quafi fcena venditoris partes ob-
tinet, & in redimentem jus iliud transfert, quod
ipie prius fibi pieniffime paraverat. Alioquin
enim, fi nudain diceres fieri venditionis prioris
refoiutionem, & omnia ficconfideranda effe, ac fi
res ab initio manfiffet inemta; futurum eifet,
ut ne femei quidem iaudemia deberentur, quafi
deficiente in univerfum alienatione. Cum ergo
re ipfa duplex alienatio fit, ac cujufque intuitu
dominus diredtus agnofcendus veniat, non potefl
non ad duplicis quoque agnitionis fignum, id
eft dupiex laudemium , jus domino diredo vi-
deri quaffitum. Quibus accedit, quod in id omnes
confentiunt, venditorem primum citra fpeciale
pa<5tum de retrovendendo redimentem, teneri
rurfus laudemium exfolvere. Pinellus d. loco num.
3 6, quo pofito, non animadverto, curpa<5tum
tale priinse venditioni additum conditionern do~
mini deteriorem redderet, aut jus dupiicis per-
ceptionis diminutum ; curn pa<5to taii nulla du-
plici aiienationi mutatio accedat, adeoque nee
dupiicis laudimii caufa toliatur ; fed id unum
agatur, ut alienatio fecunda certior expeditior-
que fit, & ad eam faciendam emtor invitus co-
gi poffit, qui, patto omiffo, voluntate arbitrio-
quefuofuifietdiftracturus. Nec confenfus domi-
ni in paftum illud de retrovendendo prima: ven-
ditioni adje6tum impedimento eftduplici laudi-
miorutn foiutioni: nam quamvis uno a<5tu con-
fenfus in venditionem redemtionemque interpo-
natur, quia tainen in duas alienationes diverfis
temporibus faciendas conceptus eft, tot fepara-
tse confiderari debent domini dire<5ti comproba-
tiones, quot aiienationes diftin<5ts funt, ad quas
confenfus relationem habet; eo modo, quo tot
ftipulationes feparats intelliguntur, quot funs

itx

VL TIT. IIL

-ocr page 465-

449

in ftipulatum dedudte res
verborum conceptione comprehenfo. §. quotion
18. Inftit. de invuil ftipulat. Et fi a feudis hic ar-
gumentari libuerit, cui obfecro iftoc in jure ver-
lato lgnotum eft , poife dominum diredtum a<5tu
uno aftentiri vafaiio non inftitutionem tantum,
fed & iubftitutionem fideicommiOariam facienti:
neque tainen dubiuin, quin laudimia aiiaque ii-
milia tnbuta toties exfolvenda veniant, quoties
feudi poifeilor mutatur; utcunque uno confen-
fus initrumento inftitutiones panter fubftitutio-
nefque, quorum necdum extiterat dies aut con-
ditio, firmatas conftet. Hanc delaudemio du-
piici ob redemtionem prseftando fententiam de-
fenderunt olim Baldus aliique, ut videre eft apud
Tyraquellum de retrdt. convention. 61 glojf. 2.
num. 7. &feqq. Simon. van Leeuwen cenfurafo-
tgnfi part. 1. tib. 4. cap.20. num. 14.

32. Quidin retradtu gentilitio , in redhibitio-
ne ob morbum vitiumve, in addidione in diem
legeque commiiloria juris fit circa laudemiorum
fnnplicem aut duplicatam prseftationem , vel re-
ftitutionem, ad tit. delege commilforia, &desdi-
lit. edidtis, dicetur.

33. Quod fi emtori emphyteufios poft folu-
tum laudemium controverlia de emphyteuii per
tertium moveatur , ac ab ea deinde difcedatur
traniigendo, laudimia domino dire£to prsftanda
iterato 11011 funt. Sive enim emtor pecuniam ad-
verfario dederit, ut is a lite defiftat , atque lta
penes emtorem res emphyteuticaremanferit, nul-
la videripoteft alienatio fadta, fed tantum con-
firmata penitius ei, in quem ex prxGedente cau-
fa habili cum domini diredti agnitione , per lau-
demii foiutionem fa<5ta , jus emphyteulios tranf-
latum fuerat. Tyraquellus de rctract. gentilit. gloff.
14. num. 63. Chaflaneus ad confuet. Burgund.
rubric. 11. des cenfes art. 1. in verbo, retenue,
fere in fine. verfi. adverte. Ant. Matthams de au-
ftionib. tib. 1. cap. 13. num. 15 * Sive ex adverfo
a£tori ceflerit emtor, &, accepto aliquo tranf-
adtionis caufa, polfefllonem in eum tranftulerit,
ea ratione dominii utilis feu juris emphyteutica-
rii aiienationem contigiife, dici nequit; ne alio-
quin paratam concordia: litibufque fopiendisviam
pnecludamus, duram adeo atque feveram veris
emphyteutis iegem imponendo, ut vel ex pervi-
caci polfelloris injufti contumacia graviores litis
moleftias fumtufque ad definitivam ufque fen-
tentiain fubire necefle habeant; vel modieo ad
vexam redimendam & poifefllonem ab iniquo
pofieflore recuperandam foluto, quafi novi emto-
res obnoxii efllcianturiaudeiniorum prseftationi;
Quse etfi Anton. Matthams d. toco tum demum
adrnittat, cum perfpicua & plana prorfus eft cau-
fa ejus, qui trahfa&ione interveniente poffefllo-
nem recuperat, ad eumque cafum reftringat ge-
neraliora Chopini & Argentrei ibidein allegati
alferta; idem tamen & in cafu, quo dubium
penitus incertumque aftons ac rei tranfigentis
juseft, ftatuendumputo. Cum enim laudimium
1 pro aliepatione debeatur , quo_9i obfecro, colore
alienatum dici poteft ,quaipdlh hqn conftat_?;utri,
ante tranfaftionem vere competierit emphytejij;
fios jus. Necjuvatdiflidentiumfententiam , quod
aiienationis appellatione tranfadtio quoque com-
prehenfa invenitur in /. non fiotum 4. C. de pr<e-
diis & atiis reb. minor. Etenim idita, fl de prse-,
diis minoris quseftio fit, qua: ne ternere aut fra*u-_tdulenter a tutoribus inpupilloruni necem in aiios
tranfirent , non ad venditiones tantum aliafque
aiienationes proprie didas decretuih magiftratuf
ex oratione lmp. Severi accedere debuit, fed &
ad ea, qus non nifi improprie & latiori fenfu
aiienationis veniebant appeilatione , inter quse
procui dubioeft& de lite dubia trahfaftio. Quii
ratione etiam fervitutum praedialium concefllo
autremiflio inter alienationes in pra'judicium mi-
norum non fine decreto permilfas numeratur. /,
fied fipecutiia 3 . §. ncc ufufruffus 5. Jf. de reb. eor.
qui fub tut. vel cura finnt , (inc decreto twti ahe-
nand. neque tamen ldeo pro prsedialis fervitutis
impofitione vel remifllone laudemii petendi jus
domino dire£to natmn effe, manifeftum eft, Ar-
gentreus traSt. de taudemiis §.30. Si tamen ma-
nifefta coliufione id agant litigantes, ut dominum
fuo laudemiorum jure defraudent , tanta quanti-
tate tranfa<5tionis nomine data, quantaemphy-
teufios litigiofse pretium poflet conficere, nulli
dubium erit, quin laudemia folvenda fint, dum
plus valere debet quod agitur, quam quod in
necem alterius fimulate concipitur. tit. C. ptut
vatere quodagitur &c. Ideinqueerit, fi dominus
diredus, in tali colluiionis probatione deficiens,
docere poflit, eum , qui per tranfa&ionem , cef-
fit adveriario emphyteutici prsedii pofleflionem,
vere emphyteutam elle : quippe quo probato,
probata pariter eft juris emphyteutici in alium
tranflatio , ad quam laudimiorum prseftationes
fubfequi necefle eft.

3 4. lllud conftat, duplicati laudemii obligatio-
nem non nafci, fi quis aiienonomine emphyteufin
emat, cum una tantum alienatioflt, ac una emtio*
ex qua ei,pro quo procurator emit, utilis emti a<5tio
comparata eft. /. Jutianus 13. §. (iprocurator 25.
Jfi. de aCiion. emti. five ipfe emtionis tempore no-
men domini, cujus mandato emit, expreflerit, five
incerto emens nomine fecundum mores quorun-
darn intra breve tempUs ab emtione eelebrata com-
putandum (forte triduum apud nos, exemplo
eorum, quse de parte pretiiquadragefimS ex re-^;rum immobilium venditione fifco pendenda pla-
citis ordinum cauta funt piacit. de nummo 40.
16. Aprihs i6ji. art. 29. vot. 3. pag. 1 o 11. )
fignificaverit eum , cujus nomine emta eft. Nec
diftinguendum puto * utrum procurator manda-
tum exhibeat emtione antiquius, an recentius ;
Ut, fiantiquus fitemtione mandatuih, non nifi
unum debeatur laudativum ; fin pofterius , du-
plex; uti vult Ant. Matthseus de auttion. lib. 1.
cap. 13 • num. 14. poft Argentreuin ad confuet.
Britann. art. 17. stojf. 1. num. 3. fed nimis anxiey

LIl tit

S r a g e r v e fc tiga L.tS: e.t c.
, etiamfi unS fuerint

-ocr page 466-

L fi. VlK

ut opihor , ac fcrupulofe : fi confideres-* man-
dathm folo confenfu ihterponi, iic uc tempus
mUhdati vere interpofiti non poffit fepe aliis quam
fdli ihandanti ac mandatario notum eife ; & pu-
blicarn mandati fcripturam in hoccafune mores
quidem noitros exigere ; unde facile cuivis foret,
iri privata fcriptura praslatodie mandatum finge-
re^!emtione antiquius. Et , fi maxiine doceretur
inandatum emtione recentius efle, non tamen
ideo duplicem efle emtionem refte dixeris; cum
is, qui fe alieho aut incerto nomine emere ab
iriitio profefliis efl; , fe utique noiuerit ut emto-
rem obligare. arg. /. multum intereft 6. C. ftquis
alteti vel fibi fub alterius nom. Aliter, fi itatim
in ipfo emtionis contraftu fe fuo nomine corn-
parare profiteatur, ac brevi poft alium fuo loco
fubftitui defideret; tunc enim, five mandatum
emendi emtione recentius five antiquius fit, du-
plex re ipfa emtio eifet; cum nihil vetet, pro-
curatorem maridato emendi pro alio iniiructum,
negle&o mandato, fibi ipfi acquirere, fic ut man-
dariti adid qiiod intereft, tuncobnoxius futurds
fic. arg./. r. §. per procuratorem io. ff.de aequir.
Vel amitt. poffeff. duplici autem venditione poft-
tS, duplicatum laudemium praeftari convenit :
ftbftra diiferitiente circa hanc fpeciem Argentreo
ad confuet. Britann. d. art. 71. not. 1. num. 3.

35. Ceifat in univerfum prasftatio laudemio-
rum, nec confenfu domini aut denunciatione
opus eft, fi judicio familise ercifcundae vei com-
iTlUBi dividundo prsedium emphyteuticarium uni
ex pluribus iieredibus confortibufve cedat, reli-
quis partium fuarum pretia pro rata recipienti-
bus. Etfi eniin adjudicatio talis emtionem par-
tiuin includat; tamen, quia hujufmodi alienatio
five adjudicatio neceflaria prorfus eft, dum ab
cmphyteufios communione, arque ac cseterarum
rerum , recedi quidern fuadet difcordiarum & ne-
gligentia- periculum, fed abftinendum fuit ab agri
vedtigalis per regiones divifione , ne canonis
prarftatio in partes dividatur, /. communi divi-
dtmdo 7. ff. communi dividund. ideoque hadtenus
hxc judicia diviforiain emphyteutico agro iocum
fibi vendicant _y ut adjudicktio uni fiat. '/. itcm
prtedia 10. jun<5t. /. 11. & 12. ff. famil. ercif-
Cttnda confcquens eft, ut ob eam , ex neceifita-
te faftam, iaUdemia non prarftet is, cui in fo-
iidum epiphyteufis ceffit. Coftaiius ad d. I. 10.
ff. famil. ercifcund. Befoldus dclibatisjuris adPand.
h. t. nttm. 8. pofimed. Argentreus traff. de Lau-
demiis cap. 5 3. Bronchorft enant. cent. 1. affert.
85. Si tatnen divifione (cafu quo illam mores
permittunt) vel adjudicatione fada, unus cohe-
redum deinceps fuam partem aut rem adjudica-
tam in alios iterum transferret coheredes, non
dubiutn, quin laudimiorum obligatio nafcatur;
cum ita fimplex tantum alienatio extra omnis di-
vifionis coniiderationem contingat, nec referat,
an in coheredem an in extraneum tranfeat em-
phyteuti jus; ut re£te obfervatum ab eodem Ar-
gentreo d.cap. 53.

45°

1 t. dXI.i

I - .3 6. Ad hscextinguitur emphyteufis mora in
fblvendo canone commifla, tripnnii quidein iri'
feculari, biennii vero in ecclefiaftica. /. 2. C. d&
emphyteuft nOvell. 7. cap. 3. 2. iive privati in
emphyteufin acceperint, five ecclefia , cuin iex*
noft^! diftinguat. Kadelantius curiee Ultrajeff. de-
cif. 38. Zoefius ad Pand. tit. locati nttm. 77.- Et
licet jurecanonico mora, fi non nirnia fit& cum
contumacia ac conteintu conjundta , purgari pof-
iit. cap. ult. exira de locato. inora: tamehpurga-
; tibnem Romani juris principia non admittunt.
| arg. tit.ff. delegecommijforia l. Celfus 23. ff.dere-
ceptis qui arhitr. reccper. I. irajethtia 23. Jf. de
i obligat. & att. I. qui ob rem. 3 5-jf- de conditt. in-
deb. Fachineus controverf. Itb. i.cap.p8. Vin-
I nius qttceft. feleft. lib. 2. cap. 3. fere inpr. eo ex-
| cepto, quod miiior, ficeflaveiit in canonis fo-
; lutione, reftitutionem ex capite minorennitat«
haud difticulter impetraturus fit, cum hic non
de conventionali fed legitima prajfcriptione aga-
tur; pofito, quod ex lege municipali minori-
bus prcefcriptio currere potuit; quam jurenovii-
fimo non cucurrifle minoribus, magis quippe
ipfo jure tutis , dictum tit. de minor. 25. annis.
Quin imo, moribus hodiernis rarior eft hasc ob
canonem non folutum commiffi pcena, frequen-^
tiufque vei alia pcena pado expreila, vel dupli-
cati canonis folutio annorum negledorum intui-
tu moratori imponitur ; qua in re regionis cujuf-
que ulus explorandi obfervandique. Vid.Groene-
wegen ad 1.2. C.de emphyteuft. Ant. Mattbams de
auttion. lib.i. cap.i 1. num.20. Leeuwen cenf. jor.
part.i. lib. 2. cap. \ 6.num. 26. 27. Quicquid iit,
quibus in locis pcenam caducitatis adhuc obtinere,
probatumeft, facile tamen ipfis quoque majoren-
nibus venia datur, feftinatam intra breve tempus
folutionem offerentibus , convenienter juri cano-
nico c.ult. extra delocat. velfaltem adverfus ne-
gligentiam reftitutio conceditur, quoties nuila apv
paret in dominum directum contumacia vel cori¹-
temtus; maxime, ii probabilis quadam concurrat
ignorantia: alioquin contemtu apparente, dum
forteemphyteutaetiam interpellatus canonem foi-
verediftulit autdetrectavit, caducitatispoenam in
ipfa quoque Hollandia alibique locum habere,
judicatum eft. Sententien van dcn Hogen en Pro-
vincialen Rade 37. 54. 57. Jac. Coren obfervat.
22. Hugo Grotius manudutl. adjurifprud. Hol-
lancl. lib. 2. cap. 40. num. 27. & feqq. Jul. Clarus
§. emphyteufts. quceft. 8. num. 9. Radelant Cur.
Ultr. dccif. 38. Bugnion de legih. abrog. lib. 1.
fatyr. 224. ibique Chriftineus tn notis. Ant. Fa-
ber Cod. hb.4. tit. 43. deftn. 27. in fine. Berlichius
concluf. pratf. parte 2. concl. 46. num. 16. Andr.
Gayl lib. 2. obfervat. 48. nttm. 4. Carpzovius
defin.for. part. 2. conftit. 3 S.dcfin. 11. Leeuwen
cenfiur. fior. part. 1. lib. 2. cap. 16. num. 11. 12.
Waiienaar prati. judic. cap. 2. num. 14. & fieqq.
Refponfa jCtor. Holland. part. 2. confii. 5. nifi
fpeciali pacto conftitutioni emphyteulios appo-
fitoidaftum fit, ut canone intra certum tem-

pus

-ocr page 467-

pus non foluto > emphyteuta cadat jure fuo;
tuncenim, quia pcena non tam legitima quam
potius conventionalis eft , non inquirendum, in-
terht, nec ne ; led id unum, quid circa pcenam
conventutn iit. I. flipulatio ifla 3 8. §. alteri 17.
jf. deverb. oblig. Ant. Faber Cod. lib. 4. tit. 43.
defln. 27.

37. Si pars tantutn canonis foluta iit, non
pars emphyteutici prardii, fed tota emphyteufis
in commiifum cadit; five unus tantum emphy-
teuta fit, five plures unius emphyteutae heredes:
nam uno quidem ad integri canonis folutionem
obftri&o , uti nemo alius, ita nec dominus di-
re&us particularem tenetur folutionem admitte-
re. arg. /. tutor 41. §. Lucius 1. jfi.de ufiuris. plu-
ribus vero heredibus uni emphyteutae fucceden-
tibus , licet vulgo obtineat, fingulos non ultra
fuampartem hereditariam ad folvendum obftri-
&os eile, adionibus fcilicet hereditariis ipfo jure
inter cohereues pro rata divifis. /. pro heredita-
riis 2. C. de hereditar. afi. arg. /. 2. in finel. 3.
& jfi.famil. excific. fallit tamen illud in obliga-
tionibus natura fua individuis; quippe inquibus
ne heredes quidem pro parte folvendo liberari
polfunt, nec conditio obligationis ex perfona
heredutn immutari. l.fiipulationum. '2. §. 1. &
2. jf. de verbor. obligat. ac proinde, uti unus ex
pluribus heredibus dando fundi partem non libe-
ratur a pcena, cum fundum fe^daturum fub poena
promififtet. /. in executione 85. §. itewfi 6. jfi. de
•verbor. obligat. aut prseftando partem debiti non
poteil recuperare partem pignoris ; aut denique
folvendo partein pretii per defunftum debiti,
venditorem adigere, ut emts rei partem tradat,
quia res vendita pro pretio quaii pigtioris jure
retineri poteft; pignoris autem caufa, atque ita
contra&um ex emtione quoque asalienum, in-
dividua eft. /. fifiulas. 78. §. 1. jfi.de contrah.
emt. jundt. /. julianus 13. §. officrri 8. jfi. de
affion. emti. d. I. 2. C. de hereditar. afiion. I. 1.2.
C. de luit. pignor. ita quoque heredum unus fuam
folvendo ex canone partem, itnpedire nequit,
quo rninus cutn reliquorutnceifantium partibus
pars quoque folventis in cotnmiftum cadat; cum
conftet, individuatn efle veftigalis pra'ftationem.
/. communi dividundo 7. pr. jfi. communi dividun-
do. Nec eft quod quis excipiat, dividuam effe
inter plures coheredes pecunise pra?ftationem, in
qua annuus canon confiftit. /. fiipulationum 2.
§. & barum 1. /. in executione 85. §. prima fipe-
cies i.jfi. de verbor. obligat. Natn & pretii foiu-
tio & xris alieni prseftatio dividua eft : fed uti
ipfa nihilominus pignoris caufa individua eft,
ita quoque dotnini direfti agnitio, quse canonis
folvendi finis ac fcopus eft , divifionem non se-
que admittit. d. I. 7. jf. communi dividund. Mi-
nus obftat. l.fraudati 8. §. 1 .ff.de publican. &
ve£iigal. cum diverfus plane iftac in lege cafus
fit, ac agatur de re communi per unum ex co-
heredibus furrepta, fraudandi ve&igalis caufa;
ubi non mirum , folarn furripientis partem in
commiflum cadere, fl Confideres, nufpiam irt
jure noftro cautum inveniri , ut unus ex pluri-
bus ejufdem mercis importanda? vel expoitandse
dominis integrum teneatur vectigal exfolvere,
aut indiyidua flt veftigalis procftatio ; uti ex ad-
verfo canonis folutionem individuam efle , fupra
probatum eft. Nec refragatur denique, quod
pars tantum in commifium cadat, II pars iine
denunciatione , domino facienda, aiienata fit.
Etenim parte alienata iolius partis amiffio contin-
git, quia palam eft, qua? pars alienata iit, ac
per confequens, in qua fuerit parte peccatum;
at foia parte canonis exfoluta, non apparet, cu-
jus partis intuitu canonis folutio negle&a iit. Pro
hac opinione ftat Hugo Grotius manudnft. ad
jurifprud, Holl. Itb. 2. cap. 40. num. 29. Zoefius
adPand. tit. locati. num. 78. Tyraquellus de re-
traffii convention. §. 4.glojfi. 6. num. 26. Perezius
ad tit. C. de emphyteufi. num. 20. Beriichius parte
2. conclufipraff.^6. num. 21.&28.& fiqq. Ant.
Mattharus de obligat. difput. 22. num. 6. diifcnt.
Carpzovius defin. for.part. 2. confiit. 38. defin.4.
5. Fachineus controvcrfi. lib. 1. cap. 97. JuLCla^
rus §. emphyteufis. quccfi. 8. ntim. 4. Mantica de
tacitis & ambig. lib. 22. tit. 27. num. 16. &
fieqq.

38. Quodfi etnphyteuta partem prsdii em-
phyteuticarii diftraxerit, & onera diviferit pro
rata parte : ne tum quidetn uiium domino pra:-
judicium fit, quo minus totus canon , non pars,
ei invito obtrudatur; aut quo minus il!e ab uno
eorum , qui partem tenet, folidi canonis faciat
exa&ionem : cum verumutique fit, dividinon
debere invito domino vedigaiis praeftationem.
d. l.j.jf. communi dividund. Hugo Grotius manu-
duff. adjurifprud. Holland. lib. 2. cap. 40. num.
11 .& 29. Neoftadius fupr. Curicedecifi. 3 9. Leeu-
wen cenfiur. for. part. 1. lib. 2. cap. 16. num. 14.
Eoque facit, quod &tunc, cum annuusreditus
fundo impofitus eft, divifio aut alienatio partis
iftius fundi non impedit, quo minus is, cui reditus
debetur, unum ex poflefforibus in folidum conve-
niat pro reditus exfolutione. Neoftadius Curice
Holl. decifi. 4. Neque hic aliud in emphyteufi
.fifcali, quam ea , quse a privatis concefla fuit,
ftatuendum puto ; etfi ab Ant. Matthseo de au-
ffionibus lib. 2. cap.6. num. 22. poft aiiostradi-
tum videam , in emphyteuta fifcaii finguiare ef-
fe, quod aiienando emphyteufios partem poifit
domino direfto imponere neceifitatem dividendi
ac per partes pro rata accipiendi canonis foiutio-
nem. Laborat enim fententia iiia fundamento
erroneo, quod fciiicet fine denunciatione feu con-
fenfu domini taiis emphyteuta rem aiienare pof-
fit; quse bafis in fuperioribus fubdufta, ac con-
trarium demonftratum fuit.

3 9. Ufque adeo autem neceffaria eft in emphy-
teufi canonis foiutio in.tra temporaiege vel con-
ventione definita, ut ne interpeiiatione quidem
per dominutn direftum facienda opus fit, eo
quod dies fatis interpeiiat pro homine, /. 2. C.

Lll 2 de

4?»

Sl ager vectigalis ETC.

-ocr page 468-

dejure emphytcut. Cap. ult. infine. extra.de locato.
arg. /. magnam 12. C. de contrah. & committ. fli-
pulat. Ant. Faber Cod. lib. 4. tit. 43 defin. 15.
Leeuwen cenfi. fior. part. 1. hb. 2. cap. 16. num.
penult. Quod fi emphyteuta debito modo rea-
iem fecerit intrailludtempus canonis oblationem,
fufficere ea videtur ad evitandam caducitatis aut
aliam pcenam, etfi confignatio ac depofitio pe-
cunise fubfecuta non fit. arg. /. Celfius 23. §. ult.
juntt. I. 24. jfi. de receptis. Et fane, fi fola oblatio
moram jam ante commilfam purget. /. fi fervum
91. §. fequitur 3. ffi. de njerhor. obligat. I. qui de-
cem 72. ffi. de fiolution. /. interdum 73. §. idt. jfi.
de verbor. ohligat. quid ni ionge magis impediat,
ne ab initio videatur debitor in mora eife. Ant.
Faber Cod. lih. 4. tit 43. defin. 22. Jul, Clarus §.
emphyteufis. qucefi. 8. num. 10. Nechisobloqui-
tur Iinp. in I.2. C. dejurc emphyt. Quamvis enim
dicat , emphyteutam pecunias offerentem, iif-
dem non acceptatis, ac ob id confignatis & fe-
cundum legem depofitis, minime dejedionisti-
mere periculum ; nontamen ad exchffionem nu-
dae oblationis, fed quia per depofitionem indu-
bitata fecuritas emphyteutse parata erat. De cae-
tero foiam quoque oblationem fufficere, lex
ilia non negat, & generalia aliarum legum funda-
menta evincunt: fic ut ob id fruflra diilentiat
Corafius adl. 2. C. de emphyt. num. ult. Nuda ta-
men non poteft fufficere compenfatio, quse ipfo
jure contingit, dum emphyteutse ad canonem
obligato viciffim dominus diredus pecuniam ex
alia liquida caufa debet; eo quod agnitio directi
dominii, & confervatio memorise dominidiredi,
prsecipua canonis folvendi ratio eft ; eamque
ipfo jure citra faftuin emph)' teutse intervenifle
dici nequit; adeoque, cum obligatio emphy-
teutae non tantum ad debiti pecuniarii prseftatio-
nem, fed & ad fadti implementum pertineat, do-
miniifcilicet agnitionem, confequens eft, idoneos
deefte terminos coinpenfationis, fola quantita-
tum feu reruin fungibiluin , non item faftorum,
debita perimentis. Plane li einphyteuta com-
penfationein domino obtuierit folutionis loco,
oblatione tali fatis dominutn dire£tum videtur a-
gnovilfe. Zoefius ad Pand. tit. locati. num. 80.
8 1. Sitnili ratione , etfi regulariter non ipfe tan-
tum debitor, fed & alius quilibet proeo velju-
bente, vel ignorante, vel invito , folvere pof-
fit, ut liberatio contingat. pr. Jnfiit. quib. mod.
tollitur obligat. I. folvere 53. jf.de folution. non
aliter tamen hic emphyteuta a caducitatis pcena
liber erit, quam fi vel ipfe folverit, vel alius ex
mandato ejus. Cum enim dominii direfti agni-
tio voluntatis & anirni fit; non re£te dixeris,
agnitum efle 'ullo modo dominum directum ab
emphyteut^, proquo ignorante aut repugnante
canon ab alio folutus eft. Quin imo, quamvis
in diem debita ante diem creditori etiam invito
exfolvi queant, dum dies plerumque in gratiain
debitoris adjici confuevit, qui proinde juri pro
fe introdudo redte renunciat, /. quod certa die
70. ff. de foktion. I. cum tcmpus i-j.ff.de reg*
juris. I. continuus 137. §. cum ita z. jf. deverb.
obligat. vix tamen eft, ut emphyteuta; permit-
tatur annorum plurium futurorum canonein in
anteceftum donrino direfto invito obtrudere i
quippe cujus intereft , fingulis magis annis, aut
faltem intra unum quodque triennium , canonis
folutionem fieri; ne interrupta longiore tempore
prgftatio induceret forte dominii direfti & em-
phyteufios oblivionem , & emphyteuta aut fal-
tem fucceflores ejus rem teneant ut pleno jure ad
fe pertinentem : fic ut dies hic potius in credito-
ris quam debitoris gratiam cenfeatur appofitus.
Jul. Clarus §. emphyteufis. quccfi. j 2. num. 2. Hu-
go Grotius manudut7. ad Jimjprud. JJoll. lib. 3.
cap. 18. num. 12.

45²

40. CsEterummorainfolvendo canone per ab-
batem commilfa, aut per ceconomum , monafte-
rio vel ecclefise nocet, cui emphyteufis concefla
fuerat; fic ut tantuin adverfus ceconomum ec-
clefta regreflum habeat. Molineus ad confiuet.
Parifi. tit. 1. de fiefis §, 43. gloff. 1. in verh. qui de-
nie le fief. num. 7 3. Radelantius Curice Ultrajett.
decif. 3 8. Refponfa JCtor. Hull. part. 4. confil.
172. verfiwat belanght. Necminus maritimora
in canone folvendo ex prardio uxoris emphyteu-
ticario, uxori damnofa eft, non in Hollandia tan-
tum, ubi ampliffima rnariti in res uxorias pote-
ftas eft, fed & Ultrajefti, fi forte maritus im-
prolis, qui immobilia uxoris illic alienare fine
uxoris confenfu non poteft, hanc moram com-
miferit; cum hsecalienationon veniat nifi ex con-
fequentia aftus, & mala adminiftratione mariti:
fic ut ntc reftitutione uxor adverfus hanc Isfio-
nem videatur juvanda. Rodenburch de jure con-
jug.partealtera tit. 2. cap. 3. num. i3.poft Louet
en fies arrefislit. F. arrefi. 15. ibiq. Brodeau.

41. Pofita autetn caducitate empbyteufios ob
moram triennii, dubitatum , an emphyteuta
fruftus anniquarti, ante declaratam domini di-
re£ti voluntatein de emphyteufi avocanda per-
ceptos, reftituere teneatur ? Non teneri, fuadet
invida juris ratio : fruftus enim rei cujufque
domino acquiri, prsefertim , fi & rei fuse polfef-
fionemhabeat, certum eft. /. qui ficit. 25.ff.de
ufiuris. arg. /. honcc fidei 48. ff. de acquir. rer. do-
min. §. item ea 19. Jnfiit. de rer. divifi. retinet au-
tem emphyteuta dominium tamdiu, donec do-
minus diredus voluntatem declaraverit de uten-
do jure commiffi adverfus ipfum in mora folven-
di haerentem. /. 2. C. dejure emphyteutico. Neque
in contrarium faciunt defumta a rerum poflefto-
ribus ac fruftuariis argumenta, qui finito ufu-
frudu, vel mala fide fuperveniente, mox defi-
nunt fuos facere frudus rerum fruduariarum aut
ab initio bona fide poftelfarum. /. qui bona fide
23. §. tamdiu I. /. bonce fidei 48. §. incontra-
rium i.ff. de acquir. rer. domin. I. fifiundum 17.
C. de rei vindicat. I. fi pater 5. C. de ufufruttu.
cutn diverfa plane fru&uariivel tnalx fidei poflef-*
foris, quam veri domini, circa fruduum acqui-

fitio-

L i B. VI. T i T. II!.

-ocr page 469-

fjtionem ratio fit; emphyteuta autem dominio
non exciderie ante factain a domino voiuntatis
deciarationem. d. I. 2.C. deetnphyt. Fachineus
controverf hbr. 1. cap. 94. Moiineus ad confuet.
Parif. ttt. 1. de fitfs §.43. glojf. 1. in verb. qtti
denie le fief. num. 49. Pcrezius ad tit. C. dejure
emphyteut. num. i 6. in fine. Berlichius conclufi.
pracl. part. 2. concluj. 46. num. 48. & /e^.
. Mynfingerus cent. 6. objerv. 83. Carpzovius de~
fin.forenfi.part. 2. confiit. 3 8. defin. 12.

42. Ceilat caducitatis, feu commiffi , pcena,
fi dominus directus eam remiferit. Remiffio vel
ex'prelfe fit, quod expeditum ; vel t-acite, ve-
. luti fi dominus poft iapfum triennii fciens rece-
perit vel exegerit cationem anni quarti , cum
ita non poffit non videri continuaile emphyteu-
tx jus emphyteuticum , dum canon fine emphy-
teufi ellenequit, nec viciffim caducitatis decla-
ratio confiftere fimul cum canonis exaftione, arg.
I. Celfins ait 23. pr. fif. de receptis qui arbitr. recep.

1. pofi diem 7.fif. de lege commifjoria. Eoque facit,
quod res in commiftiim cadit eam pnecipue ob
caufam, quod dominus, qui cationis folutione
agnofci debuerat, ex mora tali fpretus ac inju-
lia afte&us eft; injuria autem diffimulatione abo-
letur. §. ult. Jnfiit. de injuriis. I. non fiolum 11. §.
injuriarutni.fi'. deinjuriis. Jul.Clarus §. empby-
teufis. cpicefi. 1 o. num. 1. Fachineus controverfi.
libr. 1. cap. 99. Befoldus delibat. juris ad Pand.
h.t. qucefi. 10. in med. Ant. Faber Cod. libr. 4,
tit. 43. defin. i 6. Carpzovius dcfin. forenfi part.

2. confiit. 3 8. defin. 6. & 7. Menochius de prce-
fiumtion. libr. 3. prcefi. 112. num. 19.20. 21, Ne-
que his contrarium eft, quod fupra traditum ,
non videri repetitam emphyteufin, fi dominus
diredtus finito tempore , ad quod ea conceila
fuerat, anni lequentis canonem receperit. Ete-
nim peribat eo cafu emphyteufis ex conventio-
ne, ac apparebat ex prima conceffione voluntas
domini , finem empheyteufi poft tempus adje-
£tum imponentis. At hic per modum pcense em-
phyteufis extinguitur, qualis pcena, tanquam
odiofa, facile remifta prsfumitur; ac prseterea
necdum erat hic manifefta voluntas domini de
emphyteufi finienda, fed adhuc deciaranda erat:
atque adeo illic jarn finita erat per lapfum tempo-
ris, ideoque difficilius redintegranda : hic de-
rnum per declarationem domini finienda erat,
ac propterea facilius continuatio ejus videbatur
admittenda. Adde Fachineum d. libst. I. contro-
verfiar. cap. 84. in fine.

43. Quod fi nil praster triennii ipfius prsete-
riti canonem anno quarto dominus direftus ac-
ceperit, fi quidem nuila caducitatis mentione ha-
bita , aut refervato per proteftationem commiffi
jure, magis eft , ut & tunc remifta cenferi de-
beat commiffi pcena , & emphyteufis ob non de-
claratam in contrarium domini diredti volunta-
tem continuata. Sed fi prius caducitatem fibi
piacere deciaraverit, tum deinde triennii prseter-
lapfi canonem exigat , emphyteufm lemel vi
declarata' voluntatis ademtatn j renovafie eo uio-
do credendus non eft ; praiertim, cum nulla
pugna intercedat inter jus commiffi in futurum ,
& exaitionem canonis ratione temporis illius,
quo emphyteufis duravit, frudufque jure uti-
lis dominii per emphyteutam percepti funt. no-
vell. 120. cap. 8. Aug. Barbofa Colleff. Cod. ad
1. 2. de jure emphyteut. num. 22. Menochius de
prcefumt. libr. 3. prcefi 112. num. 1 8. Jul. Clarus
§. empbyteufis. qucefl. 1 o. num, 2. Hugo Grotius
manuduCt. adjimjprttd. Jioll. hbr. 2. cap. 40. num.
31. Vinnius illujh. qttcefi.libr. 2. cap. 3. Chri-
ftineus ad Bugnion de legib. abrog. Itbr. 1. fiatyr.
224. Nec elt, ut cutn Fachineo libr. i.contr,
cap. 99. in med. quis exiftimet, in emphyteufi
feculari exaftionem aut acceptationein canonis
triennii prateriti omni in cafu ac line diftinftio-
ne involvere caducitatis remiffionem , neque
fimul commiffi poenam & triennalis canonis ex-
adionem pofte conhftere; cum contrarium evi-
denter patefcat ex d. nov, 120. cap. 8. & fruftra
excipiatur, iilic de foia agi emphyteufi ecclella-
ftica , in eaque id fingulare elfe, quia jus quse-
fitum ex caducitate pra'latus remitterenon debet
in prsejudicium ipfius ecclefia;, ut aitFachineus
d. loco> Etfi enim emphyteufis ecclefiafticsc men-
tio fiat , in d. ttov. noti tamen ad exclufionem
ejus, quse fecularis eft. Ecclefiaftica: mentio
eft, quia Juftiniani tempore frequentata inagis
erat; de csetero eadem in feculari ratio eft, ac
proinde idem quoque jus. Quod enim obtendi-
tur fingularis ratio emphyteufios ecclefiafticse ,
quia prselatus non poteft remittere caducitatis jus
in ecclefise pr®judicium , gratis aifumitur, ac
liquido falfum eft , cum magis ex voluntate
prxpofitorum id dependere dicat novell.j .cap.
3. §.2. verf. & volentibus prcepojitis Jacrarum
domuum licebit prcedia aut domos &c. & mani-
feftius in nov. 120. cap. 8. ubi iicentia datur
venerabili domui ejicere de emphyteufi ; fi vero
noluerint expellere emphyteutam, emphyteuta
rem ad tempus definitum retinere dicitur , &,
qus placita funt, dare.

44. Tacite infuper remifla cenferi debet ca-
ducitatis pcena , fi pcena pecuniaria * aut alia,
in conventionem dedufta fit tempore conftitu-
tx emphyteufios, in cafum canonis fuo tempore
non foluti. Tollit etenim provifio hominis pro-
vifionem legis , quoties provifio legis tan-
tum fa£ta eft in fubfidium , feu defedum pro-
vifionis hominis. arg. L ult. C. detafits conven-
tis. Vide Aug. Barbofam aximmjuris ufiufre-
quent. i^.verbo.provifio. Pcenam autem cadu-
citatis demum tunc locum habere , cum alia
conventio interpofita non eft, apparet ex 1.2.
C. de jure emphyteut. ubi, cum in principio fan-
citum fuiftet, padtiones in emphyteuticis inftru-
mentis confcriptas, etiam in cafum folitarum
penfionum non praftitarum , debere fervari,
fubjungitur; fin autem nibil fiuper hoc capitulo
fiuerit pafium, fiedper totum triennium neque pe-
L 1 1 3 fUM4*

Sl ager vectigalis etc*

-ocr page 470-

454 L i b. VI. 1

tunicis folvmt, neque apochas domino tributontm
recldiderit, volenti ei licere enm dpr<ediis emphy-
ticariis repellere. Eodem modo, quo & poena
amiffionis, ob venditionein emphyteufios fine
denunciatione factam, tum demum obtinet, cum
nulla pa&io de alienatione concepta eft , juxta
i. 3. d.tit. C. de jure emphyt. Neque adverfatur hi-
fce , quod ftipulationes poenalesnon adjiciun-
tur , ut obligatio fiat infirmior, fed ut firmetur;
quodque per fubjun&am poens ftipulationem
nulla prioris obligationis novatio inducitur. I.
pratdia 28. ff. de aff. emti. I. apud Celfum. 4. §.
Labeo ait 7. jf.de doli mali & mct. except. I. patto
convetito 15. & 16. ff.detrattfatfton. l.refcriptum
10. \.jf, depattis. Quo moti plurimi contra-
riam fententiam amplexi funt, inter quos Jul.
Clarus §. emphyteujis. quceft. 8. nttm. 12. Zoefius
adPand. tit. locati.num. 83. Perefiusadtit. C.de
jure emphyteut. num. 23. Ant. Matthaus de ob-
ligat. dtjput. 22. num. 14. Etenim etfi per pcense
ftipulationem non fiat novatio obligationis prin-
cipalis , fed ex ca nihiiominus fuperht agendi
poteftas , tamen id non impedit, quo minus
per pofteriorem pcenae ftipulationem tollatur ob-
ligatio ad poenam priorem , quse vei ex lege vel
ex conventione fuerat conftituta principaiis ne-
gotii firmandi caufa. Ne dicam , nullam hoc
cafu novationem efte , quippe quse aliud debi-
tum antecedens requirit. l.\.pr. & §.\. ff.de
novation. at vero obligatio ad pcenam caducita-
tis ne nata quidern unquam fuit, fed demum
fuiffet nafcitura , fi nuiia paftione poenaii in ca-
nonis non foiuti eventum fuifiet provifum. Ut
proinde non tam nova fubintret poenx obligatio
in locum prioris , ex lege debitas, quam potius
per pcenx conventionaiis conftitutionem impe-
diatur nativitas obligationis ad pcenam legalem.

45. Quia vero declaratio domini diredti requi-
ritur, ad id, ut exerceat adverfus emphyteutam
moratorem jus commiffi, l. 2. C. de jure empby-
teut. verbo volenti ei. confequens huic eft, ut,
fi dominus direftus ipfe rem non avocaverit ab
emphyteuta ob moram in folutione canonis ad-
miffam , nec heres ejus id ipfum poffit, fi he-
redis intuitu nulla mora fa&a lit^ Prseter-
quam enim quod pcena commifli eft vindida
injurise domino illat», qui fpretus ac contemtui
habitus videtur eo ipfo, quod non fuit agnitus
oblata tempeftive canonis foiutionei quaiis m-
juriae perfecutio nec in heredem competit, nec
datur heredi. §. 1. Infiit. de perpet. & temporal,
a£iion. atqr%- etiam conceffio in emphyteufin
qusdam donationis & iiberalitatis fpecies eft,
cujus revocatio ob atrocem injuriam donanti a
donatario illatam in primis tantum perfonis con
fiftit, nec heredi donantis , nec in donatarii he-
redem tributa. /. his fotis 7. pojl med. I. ult. in
fitte Cod. de revocattd. donationibus. certum infu-
per eft, ea , quas voiuntatem alicujus, feu vo-
luntatis deciarationem, dehderant (quod & hic
defideratur) evanefcere morte ejus ante voiun-

i t. III.

tatis manifeftationem contingente. arg. /. fi ita
exprcjfum 69. jf. de condit. & demonjlrat. /. ft ita
legatum 65. §. ilti \ . jf. de lcgatis 1. Sed & ex
iifdem fontibus ab injuriae attione ac donationis
revocatione petitis profiuit, heredi moratoris H-
tem ex mora defundti non efie movendam ad
exercendum commifll jus, fi heres lpfe in morzi
non fit. Mynfingerus cettt. 3. obferv. 97. Pere-
zius adtit. Cod. dejure empbyteut. tium. 16. Carp-
zovius dejjtt. forenf. part. 2. conftit. 38. dcfitt. 9.
Wailenaar Pratt. judic. cap. 2. num. 19. Re-
fponla JCtor. Holland. part. 2. confil. 5. in fine.
dillent. Zoelius adtit. fj. locati.num.92.

46. Prseterea inter modos, quibus emphy-
teuta jure fuo emphyteuiios cadere , aut faltem
exui poteft , numerata quoque infgnis deterio-
ratio corruptio& abufus enormior rei in emphy-
teufin datse, dum arbores frugifene exfcindun-
turaiiishaud repofitis , terra paludofa efloditur,
aiiudve fimiie detrimentum notabile infertur,
fcienter doio malo , aut culpa iata. Quod qui-
dem in ecciefiaftica extra dubitationem pofitum
eft. novelt. 1 20. cap. 8. auth. qui rcm C. defiacro-
fantt. ecctefi. fed tamen ad fecularem idem quo-
quenon male produxeris ; pra-fertim fi tmphy-
teuta , fpreta domini direfti prohibitiore , contu-
maciter perfeveret: non ea quidem ratione, quod
& condu&or , fi maie utatur re conducta , ex-
expelli ante tempus polfit. /. ccde quam 3. C. de
locato. Vixenimeft, ut a condu£tore jura debi-
iiora habente , & penfionem fruftibus conve-
nientem retinente poft expulfionem , argumen-
tum procedat ademphyteutam, jure fortiori do-
minii utilis , & nata mde in rem actione, muni-
tum, quin & graviorem ex ademtione lsefionem
fubiturum , ut mox pienius dicam. Sed potius,
quod ex contextu d. nov. 120. cap. 8. non ap-
pareat*, jus illud expellendi emphyteutam ob
deteriorationem in ecclefiaftica emphyteufi fin-
guiare effe , aut peculiariter ob favorein pis
caufe introduftum ; fed (ut & ante obferva-
tum) ecciefiafticse emphyteufios mentio paflim
in noveiiis fiat, quia Juftiniani tempore frequen-
tiuspiaioca, quamprivati, folebant in emphy-
teufin dare , & oborientes de hifce dubitationes
conftitutionibus Juftinianeis prsecipue caufam
prsebebant: ut proinde, eadem ratione miiitan-
te in emphyteufi fecUlari, quse eft in ecclefiafti-
ca , idem quoque jus admittendum fit, Quibus
non obeft, quod fruduarius ob folum rei fru-
duarise abufum ante tempus reguiariter expelli
nequeat, ut iatius dicam tit. quib. mod. ufiusfir.
amitt. num. 5. Cum enim proprietario regulari-
ter per cautionem fru&uariam adverfus omnein
corruprionem & deteriorationem abunde provi-
fuin iit, neceffe haud fuit , amiflionis pcenain
corruptioni rernm fructuariaruin proponere : at
nuiia talis cautio per emphyteutam interponen-
dafuit; cui confequens erat, ut amiffionismetu
abfterreretur emphyteuta ab emphyteufios de-
teripratione, dum cautionis remedio , ad dili-

gentiam

-ocr page 471-

v £ c t i g a l i ^ e t c. 45 J

» rjjo. ^iv^us^eft; cu»n, iiufpiam talis.emphy"

teut^ propofita itiveniatur inficiationis pceria,
r uwil. , ,_r , , , ,. „ • ,,v .'
ldeoque regulse locus elfe debeat, dictanti, ncnn-

riem ejfMs.,, qui npgant fie 4ebere > prohfbm etiam

alia, dffipftjimte Uti, nifi leximpediat. 1.43. ffi. de

^qt neppflTeffiipi?e quidern em_r

pfiy^Hospi} italein inficiationem , licct dolo fa-

dam,, videa^r "fpoliandus, eaque in doininuin

direduiu transferenda , uti fine fundamento fta-
WTOMWffJ® »nai&$mQt miof' _ntuit Z-oefius ad Pand. ttt. locatt num. 112. poft

Manticam Mptaciff? & <tmhig. libr, 22. tit. 31.

Neque enim lllud probatur per l.ult. jf. de rei

wttd. aut per nov. 18. cap. 10, cum neutro tex-

tu generalit,er inficiationis pcena dicatur efle pof-

feffionis amiifip; Etenim in /. ult. folummodo

fpoliandus eit pofleilqr. lua poifeffione, fi fe poffi-

dere neset, rei vindicatione conventus ; neuti-

■ ' H. _

quarn , li aiia ratione mepdacu convincatur j
nec mjrum, ei id adimi, quo fe fya propria
exuit profeffione. Adde tit. dereivind. num. 25.
In novella vero decima odava cap. 10. de iis
agitur, qui , cum pignorum polleifores effenc,
ac a, creditoribus hypothegariis convenirentur,
negant rem ejus efle, cujus a£tor eam effe afle-
verat ; quo probato , cuin probata lit adoris in-
tentio , jubentur pofleffionein in aftore trans-
ferre, nulla exceptione opponenda, fejurealiquo
potiores effe ; qui longe diverfus anoftro cafus
eft ; ideoque, fi lex ibiprohibeat alia dcfenfioue
uti, in noftro tamen cafu cum id non pateat,
regula: fuperiori ftandum eft.

50. Finita emphyteufis ad dominum dire-
dura revertitur, iive a privato, five a fifco res
in emphyteufin data fit, etiamfi forte fifcus ge-
nqraliter omnes reditus fifcales una mercede pu-
blicano elocaflet. non enim, (Ut Ant. Matthaei
verbis utar traft. de au£tion. libr. 2. cap. 4. num.
14.) commijjum tale reditus fificalis efi , ficd ob-
'ventio quccdam ex contraUu originem habens, cutn
proprietate confiolidanda. Penfio quidctn fifico quo-
tannis prcefianda ab cmphyteutis & vafiallis, cjl
reditus fificalis; ficdcommijfiumfieudumnjel emphy-
teufitt nemo in reditu cotnputat. Confiolidatio illd
efi proprietatis & ufusfrutius, vcl, t/t DD. lo-
quuntur, direffi & utilis dpminii, quatn placiat
ficri hac r.atione, ne inutilis fi.t domino profirietas.
Foret autem mjttilis dqmino proprietas, vetfip-
tius interciperetm ei, fi comtnijfam emphyteufiri
interciperct conduffor fificaliutn rcdituum. Ut ta-
men frudtuum ex prsedio emphyteutico coinmif-
fo percipiendorum commodum condu&ori re-
dituum fifcalium durante conduftione affignan-
dum omnino fit. Etenim (ut rurfus ejufdem viri
dodtiffimi verba mea faciam) negari nonpotefi,,
firuffus , quos dominus fingulis atmis ex commifib
percepturus erat, rcditum qucndam fificalcm cffie.
Unde , fi reditus fifcales locaverit, ad conduffo-
rem hi fruffus pertineant neccjfic efi. Deinde, an-
tequam cotnmittcretur^emphyteufis , utique canon
emphyteuticus ad condnfforcm pcrtincbat: cequum
ergo, ut commifisa emphytcufi pro canone fruffus

pcr^

S i

A G E R

gentiani in etfipbytcufi confci'yantla adhiben^ttr}
non ppterat mpveri. Et ha,nc opinionein ,-, aliis
Jicet argument^s inductij, tuentur Pineljus <tf(J,_;l. C. de pMtf 2» 6&_f ifa ffmit

Chnftineus. ad Michlmimfes tft. 2. art, 18, rtjtpfa
4, Ant. Faber Cod. iih. 4. tit_nq£. defin. y?.. Zqq-,
fius <td Papd, titi locati. ntttn. 11o. , An^ M^":
thsus de ohligation. difp. 2,2. nutn. 18. llefponia
JCtor. FlpJland, payt. 2. confd. 165. Wailcnaar
praff.jud. c<tp. 2. num, 18.20. & vulgo.DD.

47. Prsefcriptione deniqHe extingui
emphyteufios jus , dutn vel dominus_: directus
definito per leges aut municipalia jura tempore
diredi & utilis adeoque pifini dominii jure pof-
fedit : v.el emphyteuta domino direcio jus em-
plryteufioS'denegavit, a domino interpellatus,
aut rem ut liberam & plenp jure fuam tranftijr
lit in.alium , & ex tempore tranilationis vel ab-
negati juris emphyteutici prxtcrierit prasfcriptio-
ni implendse fufiicicns fpatium.. Natn II tan-
tutnillo tempore (veluti apud nos triente feculi)
fimpliciter cefraftet emphyteuta in canonis folu-
tione,. nec fibi de csetero plenum adu aliquo
arrogaflet dominium, liberari qujdem po/Tetper
prsefcriptionem a canonis prsftatione refpectu
annorum tertiam feculi partem excedentium, fed
plenum dominium acquifiville, cum non (uo
fed alieno notnine rem emphyteuticam tenuerit,
dici nequit. arg. I. 2.jun$. I. cum nottffimi 7. §.
ult. C. depraficript. 30. vel 40. annor. Ant.Thef-
faurus dectfi. 179. Neoftadius Curi<e fiupr. decifi.
3 9. Hugo Grotius manud. ad jurifiprud. Holl.
iib. 2. cap. 40. num. 24. &fieqq, Ant. Matthaeus
parxm. Belgar. JCtor. 9. num. 1 2. Carpzovius
defin. fiorenfipart. 2. confiit. 3. dcfin. 17. & con-
fiit. 38. defin. 1 j. Leeuwen ccnfur.for, part. 1.
lib. 2. cap. 16. num. 25.

48. Porro, ob ingratitudinem ab emphyteu-
ta in dominum diredtum commiflam erophyteu-
fis revocari nequit; nec ob id, quod dominus
diredtus re einphyteuticaria indigeat ex inopina-
ta caufa ad proprios ufus : cum id neutro de
cafuufpiatn cautum fit, nec juris analogia id fua-
deat, nec procedat argumentutn a locatione ex
/.3. C. de locato ad emphyteufin; quippe quse
magis donationi quam locationi hac in parte af-
fimilanda eft, licet non fit fimpiex donatio. At-
que ita difficultatibus in utraque hac quseftione
faciie occurritur. Scilicet, donatio lirnplex non
eft , & ideo revocari nequit ob ingratitudmem ,
cum revocatio talis in folis firoplicibus donatio-
nibus, non quibufvisliberalitatis fpeciebus , lo-
cum habeat. Rurfus ad donationem magis quam
locationem hac in parte accedit , dum canonis
modici folutione defungi poteft emphyteuta ,
majorem fperans fruduum annuorum proven-
tum , canoni debito non refpondentem; & ideo
revocari nequit, ubi ipfe dominus incipit re ad
proprios ufus indigere.

49. Sed nec ob inficiationem juris emphy-
teutici, dum fe emphyteutam efle negat, jure

-ocr page 472-

L r b. ' V i. T i t. IIIa

456

pmipiat, ne detitfo cmphytcutx ficet dctcrior con-
ditio conduttoris. Vide plehius eundemj etiam
diffentientium argumentis fatisfacientem. d. traft.
de auUion.lihr. z. cap. 4. num. 14. 15. 16.

5 1. Nori tamen poteft dominus diredus em-
phyteufi jfihita emphyteUtam propria expellerC
autoritate. arg. l.ficujus 13. §.fedfi 3 .ff. dcufiu-
fruttu. I. 176.jf. de J. R. Eoque facit, quod &
creditoribus hypothecariis, qui riominatim pa-
£ti fibi erant licentiam ingrediendi poffeifionem
in cafiun pecunise non redditje, ndn aliter quam
autoritate prxfidis pofleflionem adipifci permif-
fum fuit. l.creditores 3 . C. depignor.& hjpoth.
nec dotis poffeflionem foluto matrimonio appre-
hendere fine judicis Competentis audtoritate pof-
funt uxoris heredes. /. dotis attiorte 9. C. foluto
'matrimort. quodque dominii jure excidunt qui-
cunque privata autoritate res fuas ab iniquis
poffefforibus, etiamfuribus ac pradonibus, de-
tentas rapere aufi fuetint. §. 1. Infiit. de viho-
rior. raptor. §. reCuperandce 6. Infi. de interdittis.
l.fi quis in tantam. y_t C. unde vi. Ut proinde ci-
viliter accipienduffl fit, quod iti /. 2. C. de jure
emphyteut. dicitur , volenti domirio direfto li-
cere emphyteutam a prsediis emphyteuticariis re-
pellere ; de ea fcilicet repulfione, qus fecun-
dum prscepta Jegum autoritate publica interve-
niente fit. Fachiheus controverf. libr. 1. cap.95.
Ant. Faber Cod. libr. 8. tit. 3. defin. 2. Grotius
manudutt.ad Jurifpr.Holl. lib.2. cap.40. num.30.
Zoefius ad tit. Pand. locati num. 93. Perezius
adtit. Cod. de emphyteufintim. 17. Groenewegen
ad l. 2. C. de empbyteufi. & alii ibidein citati.
Ufqueadeo autem judicis autoritate opus eft, ut
&petitorio judicio agi oportefe, nec poffeffo-
rium admittendum effe , decifum fuerit; ut ita
lis apud ordinarium judicem agitetur, quse apud
fupremum ventilanda eifet, fi poffefiorio judi-
cio licuiffet experiri, ut argumentatur Neoftadius
Curice Holland. decifi.

5 i. Impenfas quod attinet & meliorationes
ab emphyteuta emphyteufi durante faftas, di-
ftindione opus eft. Aut enim fecundum pri-
mam emphyteufios cOnftitutse legem melioratio
fadaeft,* autultraid, quod ex prima emphy-
teufios conventione impendendum ac in ftatum
meliorem reducendum erat, alia utiliter erogata
funt. Priore cafu fine ullo refufionis onere pe-
nes dominum direftum eas remanere, rationis
eft, five culpa emphyteuta; five fine culpa ejus,
lapfu temporis, aut generationis defeftu, emphy-
teufis extindta fit : cum eas ex conventione &
riatura rei emphyteuta fecerit, adeoque necefli-
tate obtigationis urgente ; fic ut veluti canonis
mercedifve pars efle videantur, canone fcilicet
viliore impofito , propter adjeftam melioratio-
nis conditionem, qua omifla potuiffet jufta mer-
cesiti paftionem deduci. arg. I. fiundipartem 79.
ff. de contrab. emt. /. fi venditor. 6. §. 1. in fine

ervis export. At cafu pofteriore deducetS
easj emphyteufi finitS, emphyteuta prohibendus
non eftj five fine culpa ejus efflphyteufis eva-
nuerit, five ob alienationeffl aut moram in fol-
vendo canone commiffam utili dominioemphy-
teuta ceciderit; cum nufpiam hsec culpse pccna
inveniatur propofita, fed magis ea , quaein etn-
phyteufios amiflione confiftit : neque aequum
efti bis eutn pcenarn luere, rem amittendo fimul
& tneliorationem , quifetnel quidemdeliquit rem
alienando, canonemve non folvendo ; fed im-
pendendo in rem , cujus dominium utile impen-
dii tempore habebat, nullius potuit videri culpse
reus. Qtta ratione multis aliis in cafibus rece-
ptuffl fuit, impendia repeti poffe ih rei melio-
rationem per eos fadta, qui ex conventione non
fuerant ad ea devindi, ne contingeret , aliuni
cum ja£tura alterius reddi locupletiorem: nam &
colono ad meliorandum haud obligato repeti-
tio data eft. /. dominus 55. §. 1. & d. I. pen.
ff. de locato. Et commodatario ac creditori in rern
commodatam aut pignus expendenti. /. in rebtts
18. %.poffiunt. 2. jf.commodati. I. finecejfiarias 8.ffi.
depignorat. att< Vafallo quoque dumum in pra:-
dio feudali sedificanti, fecundum fcriptas feudo-
rum confuetudines. lib. z.ficud. tit. 28. verf. fiva-
fiallus. denique fruftuario & fiduciario heredi im-
penfas graviores in rem fideicommiffariam aut
fruftuariam facienti. /. domtis 58■ ffi-de legatis i.
/. qui exceptwnem 40. §. fipars 1. jfi. de conditt,
indeb. I. eum ad quem 7. C. dc ufufruttu. Qui-
bus confequens eft, ut dicamus, ea , qua: de
meliorationibus haud repetendis in cafu, quo
per culpam jure fuo emphyteuta ceciderit, tra-
duntur in 1. 2. C. de emphyteufi, ad eas reftrin-
gi debere, ad quas ex contraftu emphyteufios
emphyteuta devinftus erat. Fachineus hb. 1.
controverf. cap.gz. Bronchorft mifcellan. cent. 1.
affert. 45. Befoldus dehbat.juris adltb. 6.jf. h. t.
qucefi. 11. Zoefius adtit. Pand. locati. num. 114.
Perezius tit. C. de empbyteufi. num. 20. diffent.
Sande decifi. Frific. lib. 3. tit. 6. defin. 6. & plures
ibidem allegati.

53. In recuperandis autem meliorationum im-
penfis videndum, utruin iinpenfa gravior fit,
quam melioratio, quse inde provenit; an ex ad-
verfo melioratio major fuerit, quam quantum eft
id, quodvere impenfumeft; eodem modo, quo
id in bonse fidei poffellore obtinere, fupra tit. de
rei vindicat. num. 3 6. probatum eft ; cum nulla
inter emphyteutam & bonse fidei poflelforem
ratio differentia: hac in qusftione appareat. Ad-
de Abr. a Wefel de connub.fiociet. tratt. 2. cap. 2.
num. 169,170. 171. 172.173.

54. Emphyteufios occafione , quse de con-
tra<5tu cenfuali ac cenfu dici polfent, tradtanda
magis in lih. 5 o. tit. de cenfibus. Et de hbellario
contraftu, plura forte dicenda, ubi feudorum
jura enarrabo.

LIBER

-ocr page 473-

4-57

1. * Ouidjit fervitus in genere, & quotuplex; an
detur fervitus qud perfona fervit rei ?

2. Servitus perfonalis, ufusfrutttts, ufiis & ha-
hitatio an in realem degenerare ex conventione
poffit ?

3. Defiendittir divifio ufiusfruffus generaliter conft-
derati itt caufalcm & formalem. Ouando ufius-
frucius fit, vel non fit, dominii pars ? licet fit
pars dominii, non tamen efi pars fiundi.

4- Qjj^ts fi^{t m} P^{ritxl u}f^us hujus divifionisin catifia-
lem & formalem, maxime, pofito fiatuto,ne
conjugesfibi invicem legent ultra bonorum ufium-
fruttum.

5. Confiituittir ufusfrnffuspure, indiem,fubcon-
ditione. Pcndente die vel conditione, proprie-
tariiis ufiumfrutfum habet. Si qttis alteri leget
ufumfruttum in quinquennitim , & eo lapfio
ufiumfruffum vel plenum rei dominium Titio ce-
dcre jubeat, quis tifiumfrtittumbabeat ,fru£fuario
maturius moriente? quis, fi tefiatorunipttrepro-
prietatem , alteri ufiumfruttum fiub conditione,
vel etiam inutiliter ac contra legesreliquerit ?

6. Quibtts in cafibus acquiratur ufiusfruftus ex legis
dtfpofitionc ?

7. Ottomodo per prtefcriptionem, adjudicationem
in judiciis divtforiis, conventionem, aut ulti-
mam voluntatem ?

8. SiTitio fiundus legetur, Mevio ejufidemfiundi
ufiusfruttus, quid Mevius fit habiturus jure Ro-
tnano & moribus ?

5?. Non fiolus ufusfruttus ,fedplena proprictas da-
ta creditur, fi donitts certa ad inhabitandum;
fundus ad alimenta legetur; vel fi fruttuarius
gravatus fit onere refiituendi ex fidcicommijfio
res fruffttarias tertio.

1 o. ldem efi, fi legans ufitmfruftum addideritpro-
hibitionem alienationis, vel frttciuario injttnxe-
rit, utrei fruttuarice fervitutem imponeret.

11. Idem , fi ufusfrutfus legetur cum liberd alie-
nattdt potcfiate, quo cafiu ad dodrantem ufique alie-
natio permijfia efi: fiecus, fitantum alienandipo-
tefias in cafu neceffitatis vel indigentice adjetfa
fit. Si tamen tton ufusfruftus, fied bona legen-
tttr , & addatur prohibitio aliendtionis, vel li-
centia alienandi in cafu neceffitatis, proprietas
cum ottere fideicdmmiffi legata videtur.

i 2. Ouid jurisfit fiecundum juns rigorem, & fie-
cuttdum cequitatem, fi tefiator Titium in om-
nium fuorttm bonorum ufufruttu infiituerit, vel
legati titulo ei dederit , & adjecerit, fe pofi
Titii ointum infiituere heredem Mevium ?

13. Ouid diffcratquantum ad effettusjuris, uirritn
alicui nitdtts ufufiruiius intelligatur reliiius, ati
vero prdprietas cttm onere fideicommiffi ?

14. Iti quibus rebus ufttfrutfus cottfiiiui pofifit ?
etiam in fierilibus; etiam in feudalibuS, adbi-
bitis requifitis; eiiatn itt omnibus bonis, modd
nihil fiat in prcejudiciumlegitimce; dut falcidice i
aiit l. 6. C. de fiecttnd. nupt.

15. Quce contincantur fiub ufufrtSu omnium bo-
norum ; an & calettdarii ? an rerum demum
pofi cohditum tefiameritum qucefitarum ? an re-
rum, quarum tefiator ttudam habebat proprie-
tatcm, fi pofi ejus obitum ufufruftus prior de-
mum ad proprietatem revertatur ?

16. An & quo ufque id, qttod ex memoriali ta-
bellionis fcriptura pofi ejus obitum redigi potefi;
fi tabcllio legaverit omttium ufumfruttum ?

17. An ufttfruffus rei alicujus ftngularis, altcri
fimpliciter iegatce ante Vel pofi legatum omtduni
bonorum iifumfruiium ?

18. An bottorum fieudalium ?

ip. Non rerum per teftatorem ex fideicommijfo
refiituendarttm extraneo, vct ipfi heredi inflitu-
to; nifi id nomindtim tefiator voluerit. Quod
iamen cum ejfettti velle nequit conjux , pofito
ftatuto, ne conjitges fibi invicem gratificentur
ultra bonorum fuorum ufumfruitum. Jus ta-
men platte fingulare hdc in parte obtinet Ultra-
jetti.

20. Conflituto ufiufiruttu proprietarius nihil agere
regulariter potefi in prccjudicium firuttuarii: an
fiervittitem itnponere rei fruttuarice ? aut remit-
tere eam , quce prccdiofrttttuario confiituta cfl ?
jus tamen fiuum circa proprietatem exercerc po -
tefi ; qucedam etiam facere , quce firuttuario
nocent.

21. Qui habet ufiumfiruttum cedium, qtialia com~
moda fientiat , dn & fia^ulo in continenti pofito
& borto cedium catifd parato uii poffit ? qttid
prceterea facerc vel non faCcre ? an tollere ca
qttce non jure ficcit vcl fruttuarius vel proprie-
tariuS ?

22. Recehfentur plttrima, ei cedenlia, cjui fiun-
di vel horrei ufumfruttutn habet: ubi & de ccc-
dettdd drundtne vel ligttis ex fylva ccedua , de-
qtte arboribus gratidioribus ex fiylvd non ccedua
ccedendis; de arboribus infirugiferis non exflirpan-
dis, ut frugifierce repdnantut, aliifique fimili-
bus.

23. De atkvione fiutidi firuttttarii, & iiifuld att-
te fundum fruttuarittm natd; deqtte reditu ve~

M m m nd~

LIBER SEPTIMU&

T ITV LVS I.
De ufufruiStu, & queraadmodum quis utatur fruatur.

S ummari a.

-ocr page 474-

natiomm , pifcationum, aucupiomm , & in
quo proprie hi reditus conftiterint ? & quo fen-
fu in frufiu fit venatio ?
24. Qutdjuris circa fundi frutfuarii metalla & la-
pides, metallifiodinas jam apertas velaperiendas;
lapicidinas, in qinbus lapides renaficuntur, vel
rion? & anfruttuarius fiundo firuttuario cafiam
aut (edificium imponere pofiit ?
2 5. Quantum cedat firuttuario, cui reditus vita-
litii ufiusfruttus competit ? Ouid juris in ufu-
fruttu navis, vefiis, jumenti ?

26. Plenius enarratur, quidpercipiat, quidvepofi-
fit, qui ufiumfiruttum fiervi, jumenti aut peco-
ris babet, quibus mimfieriis aut operis addice-
rel &c.

27. In ufiufiruttu cafiri vel territorii cum appen-
dentiis, quid capiat firuttuarius, an habeatjus
patronatus, collationem honorum & munerum,
& an vis collationis per eum fiittce evaneficat
morte cjus ? quid de multtarum pcenarumque,
cenfius , canonis , laudimiorum, & altis com-
pendiis , bonis vacantiblts, publicatis, bonis
hominum adficriptiorumfieu talltabiltum, ac ipfis
prediis tailiabilibus & emphytcuticariis ad domi-
num revcrtentibus.

28. Ouando fruttuarius fiat dominus firuttuum;
quando bonce fidci pofifiejfior ? & quce fit ratio
dtfferenttce inter hos ? qua occafione de firuttibus,
qui tempore inchoati ufiufiruttus , vel ejufidem
finiti, pendebant, fiedmaturi; & an impenfie
in fiationem & fimilia tunc refundendce fint ?

2 9. An & quando fruttuarius etiamfiruttus imma-

turos a fiolo fieparare pofifit ?

3 o. Fruttus civiles ,idefi, penfiones & ufiurce an-

ni pofiremi, an & quo ufique cedant fruttua-
rio?

31. Ouo tempore cenfieantur fruttus percepti effe,
ut cedant fruttuario, cum de dignitatum mune-
rumve coilatione, laudimiorum, multtarumpce-
narumqtte compendiis , tanquam fruttibus civi-
libus, quccftio eft ?
3 2. Poteft fruttuarius pctere pojfefiftonem reifru-
ttuarice; ufiumfrutfum altcri vcndere, locare,
gratis concedere , pignori obligaro, non tamen
ultra durationcm ufusfirutfus. An & judicati

Um inter judicia in rem con-
fefloria quoque ac negatoria
aftio numeretur, neceife fuit,
^ ut exaftior prxmitteretur dif-
v^^vr^^^k cuflio fervitutum , quse con-
fefloria: aftionis fundamenta funt; ac in genere
dici poflunt jura in re alterius alteri conitituta,
quibus res alteri quam domino commoduin ad-
fert contra dominii naturam. Harum aiix per-
fonales funt, quoties fcilicet res perfonse fervit;
aiice reales, quoties res fervit rei, prsedium pra*-
dio. Pmer quas alia: non dantur, quibus per-
fona ferviret rei : etfi enim ex Papiniani & Mo-
deftini refponfis teftatrix fervis libertatem tefta-
mento ea potuerit iege dare, ut mommento de-
exfiequendi caufia ufiusfiruttuo pignori capi pofi-
fit?

"!"■...................................

ninnmiiwii-niwniwm

33. Potefi & omniaarcere, quceufiuifruttui ob-
fiunt. An opus novum nunciare ? An damni
infietti cautionem exigere, & cui profit miffio
ex fiecundo decreto ob cautionem non prcefiitctm?
An, fi ufiumfruttum omnium bonorum legatum
babeat, attiones heredttarias in rem & in per-
fionam contra pojfejfores & debitores exercere
utiliter fine jpcciali mandato proprietarii ?

3 4. Ouoties agere potefi contra tcrtios pojfejfores
aut debitores hereditarios, etiam rette petit, fibi
a proprietario edi infirumenta ad iitem necejfa-

na.

3 5. Ouce onera ferat fruttuarius ? impenfias in
firuttuum perceptionem, multtarum exatttonem,
juris fiui firutfuarii affertionem; non item in li-
tem, quam pro rerum firutfuariarum proprieta-
te aut debitorum exatftone fiufimuit; quas fini-
to ufiufirutfu deducit.

3 6. Modicam refiettionem tenetur fiacere, nonitem
graviorem impenfiam, fi quce vetufiate corruant.
Qmdjuns, fi fiecerit tamen ?

37. Solvere tenetur tributa, ftipendia, viarum,
aggerum refiettiones, canonem, cenfium, folarium;
an & annuos reditus perfonales aut reales ? an
alimenta debita ab eo, qui ufiumfirutfum iega-
vit ? annua a defuntfo reiitfa tertis ?

3 8. An & graviora tributa hofiibus fioluta in-
cendii imminentis arcendi caufia ? vel impendia,
in novumaggerem, cum agridiutiusd marifiuifi-
fient occupati ? an vicefiimam fiucccfifionis colla-
teralis; centefimam, ducentefimam &c. exmo-
ribus Iioilandia ?

39. Anfirutfuarius penfiones fiolvat,fi teftatot
fiundos aut cedes in quinquennium condutfas hct-
bens, ufiumfirutfum eorttm alteri legaverit ?

40. Fruttuarm ex firuttibus non fiolvit ces aiie-
num defiuntti, nec penfitationes , cenfius, alict
onera rei firuttuarice impofita, qttorum dies cefi-
fieratvivo tefiatore.

41. Ouam culpam prcefiet fruttiarius? an dere-
linquendo ujitmfruttum, pofijit fin fitbducere re*
parationi damniculpa dati ?

_____

fitntfce aiternis menfibus lucernam accendant, ac
fiolennia mortis peragant, vel, ut d monumento non
recedant, vel, utin certa civitate domiciiium ha-
beant; adeo ut officio quoque judicis compel-
lendi fuerint juflxoni teftatoris parere, jain liberi
fadti. I. Mcevia 44. jfi. de manumififis tefiam. I.
Titio centum 71. §. Titio centum 2 .ffi. de condit.
& demonfirat. non tamen inde ullum recte eli-
cueris fervitutis jus; eo quod fervitutum non ea
natura eft, ut quis quid faciat, fed ut aiiquid
patiatur, aut non agat. /. quotiens 15. 1. jf.
de fiervitutibus. cum ex adverfo libertis in fpecie
diftarum legum ad faftum obligatio impofita in-
veniatur, & judicialis ad illud implendum con-
ftridtio. Atque infuper ita ftatuendum foret

omne

L i u. VII. T i T. i.

-ocr page 475-

E)E USUFRUCTU, et QUEMADMI

omric legatum fub niodo reJidum fervitutem in
fe cbmprehendere ; quod abfurdum. Leve vero
eft, quod de adfcriptitiis fervis adducitur; quip-
pe qui, etfi gleba* addi£ti, tamen non tam fun-
do, quarn potius fundi domino creduntur fer-
vire. arg. /. qucnudmodum 7. /. agricolarnm 18.
ff. de agricolis & cenfitis.
' 2. Perfonales fervitutes prsecipue tres funt,
ufusfruftus, ufus, & habitatio. Quamvis enim
haud videatur eundum inficias, quinea:;, qux
natura fua reales funt , ex voluntate conftituen-
tium in perfonales degenerare queant, ut dice-
tur tit. de fervkutibus; tamen , cum hse tres ita
perfonales fint, ut ne ex conventione quideiii
fpecifica fieri reales poffint) ufufruftu & ufu
perfonam defiderante , cujus offibus inhsereat,
& natuta habitationis vel juxta fenfum commu-
nem repugnante, quo minus prsedio conftitua-
tur, merito etiam folje perfonalium nomen per
excellentiam fortite funt.

3* Ufufruftus in genere eft jus percipiendi
frudtus ex aliqua re j five propria jure dominii,
five aliena jure fervitutis , ut colligi poteft ex /.
fi cum argentum 21. §. fi fundum 3. ff., de except.
reijudicata. l.neceffiario 8. §. alt.ff. de pcric. &
commodo rei vend. l.fi is qui 11. §. ufusfruttus 2.
ff. de pignor. & hypoth. & a DD. re&e in cau-
falern & forinalem diftinguitur, ut rnultis do-
cet Caftillo Sotomajor de ufufruffu cap. I. Cau-
falem dieunt, quoties jure proprietatis fruiftus
percipiuntur, adeoque ufufruftus cuin fua cau-
fa feu proprietate conjundus , vel, ut Julianus
ait, proprietati mixtus eft. /. fi tibi <\.ff. deufiufr.
accrefic. vel, ut Pomponius, ex eadcm caufk, ex
qua & fundus meus erat, mcus cfi. d. I. 21. §.
3 .jf.de except. reijudtcata. Qualis ad fervitutum
genus haud pertinet, eo quod nemini res fua fer-
vit. /. utifrui ^.pr. ff. fi ufusfrutt.pet. Forma-
iein appellant, qui a proprietate feparatus eft,
ac definitur, jus alienis rebus utendi fruendi fal-
va rerum fubftantia. /. 1. ffi.h.t. Si quis cau-
fialis & fiormalis denominationem velut horridam
barbaramque non ferat, is cogitet * interpretes
juris noftri veteres docendi caufa nomina talia
rebus in jure hoftro occurrentibus impofuifle,
quod haec ad exponenda animi fui fenfa & in-
telligenda veterum Jurifconfultorum fcripta cre-
diderunt aptiffima , etfi forte non omnem redo-
lentia elegantiam Latinitatis. Quanquam nec
tanta, quantam nonnulli putant, barbaries in
hifce eft : etenim inter pretium prcefiens Scformale
diftinxit Ulpianus , /. in lege falcidia 62. §. 1.
ff. adleg. Falcid. Prccfiens appellans , cum fecun-
dum rei veritatem res seftimatur, adeoque pre-
tium rem comitatur; ita ut inter rem pretium-
que cum re collatuih jufta proportio ex com-
muni hominum ufu & utilitate prcefente inve-
niatur, ac rein habens pretium intelligatur ha-
bere , dum omni tempore eam publice poteft
diftrahere ; nec pluris res valere cenfetur, quarn
quajiti publice vendi poteft : formale , cum non

iduM Quis uTatur fruaTur.

communi, fed ex affeftu peculiari & utilitate vei
arbitrio fingularis perfona?, definitur, veluti fi
quis fervum fuum , fimuique filium naturalem *
magno seftimet, quod eum, ii alius polfideret *
plurimo fuiftet redemturus d. I. 62. §. 1. jtmff.
I.pretia rerum 63. & l. quod bonis 15. §. ult.ff
eod. tit, Sicut ergo formale pretium a re diftin-
dtum prorfus ac feparatuin erat, nec rei prse-
fens, ita ad exemplum ejus uiumfruftum quo-
que formalem appellari, qui a proprietate fepa-
ratus eft, nec quicquam cuin dominii jure com-
mune habet , quid quaffo vetat ? S£d ne ulte-
rius de nomine difputatio protrahatur , voca-
bulis magis Latinis; magifque rei defignandar
aptis hsec denotari facile patiar, fi quis ea nobis
luggeflerit : iliiberale enim fcio de nominibus
folis certamen effe, &, ut Cicero , vitiofiumefi-
fe, controverfiam intendere propter nominttm mu-
tationem : dum modo viciffim concedatur , rem
ipfam , duplicem feilicet ufumfructum Romanse
jurifprudentise autoribus haud incognitdm fuifle j
alterum, qui a proprietate feparatus eft » alte-
rum, qui eandem comitatur : de quo nec du,-
bitare finuntmanifefta adeo juris locamam &Pau-
lus in l.fi ita 126. §; Titius 1 .ff. de verh. oblig.
tradidit, minus ejfie in co ufufruiiu , qttem per Je
quis promifit ( id eft feparatum a proprietate)
quam in eo, qui proprietatem comitatuf: & de eo ,
qui primitus nuduin habebat ufumfrudum , ac
poftea rei fiuftuariae proprietatem adeptus fuit,
Pomponius proponit, ufumfrudum peti, qui
ex illa caufid , ex qua fiundus meus erat , metts
fafius efi , priorem alium, alium pofieriorem
ufumfru&um eile, quoniam pofiquam natttts fiari
proprietatemfundi, definit mcus ejje prior ufufru-
tfus, & jurcproprietatis, quafiex nova cattfarur-
fus mcus ejfe capit. I. fi cum argentum 21. §. fi
fundum 3.ff. de except. reijudic. Quibus fimilia
occurrunt in /. necejfario 8. §. idt.ff. de peric. &
comm. rei vend. I. fi is qui 11. §. ufufndtus 2 „
jf. depignor. & hypoth. Firmaturque id ipfum ex
eo, quod ufufru&us dicitur d proprietatefiepara-
tionem recipcre , §. 1. Jnfi. h. t. & is, qui pro-
prietatem habet, non habere fieparatum utendt
fruendzjus. I. utifrui 5. ffi. fi ufusfr.pct. quse fa~
ne ufusfru&us feparatio prsecedentein involvit.
ejus cuin proprietate conjunftionem. Denique
non leve momentum adfert, quod Paulus ufium-
frttclum in multis cafibus dominii partem cjfie te-
ftatur. /. 4. ffi. h. t. Quod ut magis manifeftum
evadat, coniiderandum, totiesufumfru&um elfe
dominii partem vel faltem portionis infiar obtinere,
ut Papinianus loquitur in /. cttm filius 7 6. §. do-
minus z.ff. delegatis 2. quoties cum proprietate
conjundus eft: qui enim eundeih habet cum
proprietate eonjunftum , plenum dicitur habcre
dominium, fic ut, ex quo ad proprietatem ufus-
fruftus reverfus eft, nudce proprictatk clominui
incipiat plenam in re habere potefiaterh. §. ult*
Infi. h. t. I. tum in fundo 78. ff. dejure dot. ple-
num autem illud dominium duabus quafi parti-
M m m 2 bu*

-ocr page 476-

460 L i b. VII.

bus integrantibus , proprietate fcilicet & ufu-
fru&u conftare , evincitur aperte ex /. qui ufum-
fruffum 5 8. ff. de verbor. oblig. dum is qui ufum-
fruftum fundi ftipulatur, deinde fundum , fimi-
lis dicitur ei, qui partem fimdi ftipulatur, deinde
totum; quia fundus dari non intelligitur, fi ufius-
fruftus detrahatur: uti & ex l. fi tibi6. ff. dettfiu-
fir. ear. rer. quee ufiu confium. I. fi alii 19.fi. de
ufiafir. legato. I. fi tibi proprietas 4. ffi. de ufiufir.
accreficendo. Atque hinc eft, quod, ubi reus
principalis fundum debet , fidejuflor re&e in
ufumfru&um accipitur, in quem accipi non po-
tuiifet, fi ufusfruftus non eflet confiderandus
ut dominii promifli pars. l.fiareo 70. §.fireo
2. ffi. de fidejuftor. quodque teftator , ft primo
fundum legaverit, deinde vel folum poflitufum-
fruclum adimere, proprietate nuda in legato re-
manente, vel vice veria adimere proprietatem,
fic ut folus ufusfruftus in legato relinquatur. /.
fiundo 2. pr. & §. l.ffi. de adimcnd. legatis. quod
fteri non poflet, fiufufruftu & proprietate, tan-
quam partibus, non conftaret plenum dominii
jus; cum adimi teftamento nequeat pro parte
vel in totum, nifi quod fuerit prius datum. Qua
ratione, quia iter fundo debitum, non eft vel
proprietatis vel ufufruftus pars, fed tantum nu-
da praxlii qualitas /. quid aliud 86. ff. de •verb,
fignifi. etiam flt, ut is, qui ufumfrudum fundi,
vel nudam ejus proprietatem legat, iter adimen-
do non minuat legatum , fed magis nihil agat.
l.fi quis ita 3. §.fi loci 6.ff. de adimend. veltrans-
ficr. legatis. Etfi autem ufusfruftus fecundum
jam dicta dominii pleni pars fit , fundi tamen
pars proprie non eft; cum fundus corporalis ftt,
ufufrudus incorporalis; incorporalia vero corpo-
rum partes vere nec fint nec effe poflint: quo
Papinianus refpexiffe videtur, dum ait, ufum-
frudtum in jure, noninparte^ confifiere. I. Mce-
'vius66. §.penult.fif.de legatis 2. & ufumfruftum
portionis infitar obtinere. /. cum filius 76. do-
minus 2 .fif.de legatis 2. Acproinde, quodUl-
pianus fcripfit, eum qui fundurn ftipulatus eft,
ufumfruftum accepto ferendo nihil agere, quafi
«fusfructus non eftet fundi pars. /. & per jus-
jurandum 13. §. illud certum 2.ffi.de acceptilat.
non tain videtur naturali niti axjuitatis ratione,
quarn potius juris civilis fubtilitate, quse in ac-
ceptilatione, juri civili originem debente, fpe-
«ftatur, ne fciiicet rei alterius pars accepto ferri
poflit, quam qux nominatim dedufta eft in fti-
pulationem. d. /. 13. §.2. junft. I. nificonfientiat.
14.ff.de acceptilat. proponitur autem in d. lege
promiflus nominatim fundus , non item domi-
nium fundi, quippe quod magis intelledtu juris,
quain verbis , in fundi promiflione inclufum
continetur; ideoquecum ufusfruftus dedudtiin
ftipulationem fundi pars non eftet, etfi maxime
dominii pars fit, per acceptilationem ufusfruftus
non poterat fublata pro parje videri obligatio ad
fundurn, cujus fundi pars non erat ufusfru&us
accepto latus. Donellus comment.jur. civil. lib. 9.

t i t. i.

cap. 9. circa med. Contra, fi ufusfru&us a pro-
prietate feparationem receperit, non dominii
pars, fed fervitutis eft ; id eft, feorfun confide-
ratur ut jus fervitutis, quod juribus carteris in re,
adeoque & juri dominii, oppolitum eft. Quo
fundamento totum fundum redte dieimus 110-
ftrum efle, etiam cum ufusfrudus alienus eft. /.
refte dicimus 25. ff.de verb. fignifi. nec quafi plus
petendo peccare quis cenletur, qui hmpliciter
fundum petit, cum ei dedudto ufufru£tu fola fun-
di proprietas veniret praeftanda. §. fi cui fiundus
9. Jnfiit. de legatis.

4. Neque inanis aut fupervacua hxc de du-
plici ufufru<5tu, ex jure noftro jam adfirudo, dif-
putatio eft : fed in ipfis caufarum decifionibus
infignem aliquando utilitatem prsebet; inter ca'-
tera, ftatuto pofito, quo cautuin, ne conjuges
ukima voluntate ultra bonorum fuorum ufum-
frudum, & eum quidem non nifi reciprocum,
fibi invicem gratificentur , uti id didtat jus Ultra-
jedinum. tit. 22. art. ult. Si enirn maritus non
nifi fita in folo Ultrajectino immobilia habeat,
uxoris omnia vel pleraque immobilia in Hollan-
dia fint , rede maricus uxon ufumfruCtum im-
mobilium legaverit , uxor marito plenam Hol-
landicarum proprietatem : cuin enim ufusfru-
<5tus etiam lit, qui cum proprietate conjun&us
eft, in ftatutum impingere non videntur conju-
ges, modo fuperiore fibi mutuo gratificantes:
fedufumfrudum reciprocum fecundum legis Ul-
trajedinse difpofitionem reliquiffe dicendi funt;
quorum gratificatio nullo jure defendi poflet, fi
nullus ufusfrudus cum proprietate conjundus
daretur. Nec leve pro hac fententia argumen-
turn in eo eft, quod, uti jus accrefcendi locum
habet inter duos, quibus fimul ejufdemrei ufus-
fru<5tus reli<5tus eft, ita quoque locum inter eos
habere non definit, ubi alter eorum proprieta-
tem adeptus eft, feu apud eum ufusfrudus con-
folidatus, tefte Ulpiano in l. idem Neratius 3.
§. ult. ff. de ufiufr. accrefcendo. Si enim recipro-
cum maneat jus accrefcendi, licet alter infuper
proprietatem na<5tus fit, quid ni & reciprocus
valeat ufusfruftus legatus, licet alteri infuper
proprietas, lege fitus immobilium non refragan-
te, acquiratur?

5. Conftituiturufusfrudus, quatenus fervitus
eft, non tantum pure, fed & fub conditione.
/. 4. ffi. fi ufiusfir. pet. vel ex certo die , vel ad
certumdiem, vel ad conditionem, velannisal-
ternis. /. & puto 16. §. ufiusffufius 2. ffi. famil.
ercific. I. ufiusfruflus in multis 4. ffi. h. t. I. cttm
ufiusfruflus 13 .ffi. de ufiu & ufiufir. legat. I. am-
biguutatem 12. C. 'h. t. adeo ut die vel conditione
pendente, ex qua ufusfru<5tus datus eft, pro-
prietario interim fru<5tus & emolumenta cedant.
arg. / &pofi. 12. §. ult. ff.famil. ercificundce. Qua
ratione, li quis uxori fuae ufumfruftum villse aut
reruin fuarum legaverit in quinquennium a die
mortis, addideritque, eundem ufumfrudum vel
etiam plenum rei fruduaria? dominiutn, quin-

quen-

-ocr page 477-

quennio lapfo,ceffurum Msevio; uxore intra quin-
quennium moriente, Mxvius tamen non nifi
decurfo pleno quinque annorum fpatio ad ufum-
frudum admittendus eft, utilitate medii tempo-
ris heredi, tanquam proprietario , ex jure domi-
nii obveniente. /. uxori 35. ff. de ufu & ufufr. le-
gato. jund. d. I. & pofl litem 12. §. ult. ff. fa-
nnhce ercife. & arg. /. fitibi ufusfrufais H.jfi. ufiufir.
quemadmod. caveat. nifi ex circumftantiis alia
coiligi poffit voluntas teftatoris. Vide Caftillo
de ujufiruttu. cap. 62. num. 7. &fieqq. Si tamen
fundus, ufufructu detracto , pure Titio legatus
fit, & ejufdem fundi ufusfructus Semproniofub
conditione, interim cum proprietate ufusfruttus
erit, non heredi ied proprietatis legatario profu-
turus, ut ita ei profit conditionis iufpenfio, cui
etiam plenarius conditionis defe&us prodeilet.
Licet enim piaceat, tunc, cum detracto ufufru-
d:u fundus legatur, apud heredem ufumfruftum
efte; tamen, ubi paterfamilias detrado ufufrudtu
fundumlegat, & alii ufumfrudtum fub condi-
tione, non hoc agere creditur, ut apud here-
dem ufufru£tus rernaneat; quippe qui in ea facti
fpecie interim neque ex jure dominii frudtus fuos
facerepoteft, quia dominus non eft, proprieta-
tate aiteri pure legata ; neque jure iervitutis,
quia verbis teftamenti nullum ei reiervatum aut
datum apparetfeparatum utendi fruendique jus.
l.fundus detraffo 4. jf. fi ufiusfirufl. pet. Ant. Fa-
ber rationai. ad. d. I. 4.ff. fi ufiusfir. pet. Gome-
zius variar. refiolut. tom. i.cap. 11. num. 34, verfi.
tertio. Idemque ftatuendum, fi proprietas uni
pure & re£te legata fit, alteri ufusfru&us fed inu-
tiliter ac contra ieges: iive enim conditionis de-
feitus impediat & infirmet ufusfructus legatum,
five lnfirinatio ex ipfa legis difpofitione contin-
gat, conftat utique , naturali ratione ufumfru-
6tum in dubio proprietatem comitari, adeoque
proprietario cedere oportere, quoties alteri jure
fervitutis datus non eft, aut (quod codem re-
dit) inutiiiter datus : nec heredem, cui tefta-
mento non apparet legatus, uilum fibi pcffe ar-
rogare ufumfrudtum , ex fuo capite fuaquemorte
aut vita metiendum , prseter teftatoris intentio-
nem.

6. Acquiritur hxc fervitus variis modis, ac
primo quidem ipfa legis difpolitione } quod ac-
cidit in conjuge ad nuptias fecundas tranfeunte,
cui, dum adimitur ex juris difpofitione proprie-
tas reliftorum a conjuge prsedefundto, prioris tho-
ri liberis applicanda , ufusfrudtus folus a lege con-
fervatur. l.foemincc 3. /. generaliter 5. & auth.
fubjunffce. C. defecund. nupt. Idemque eft, fi poft
conjugis obitum mulier conftitutem non fervave-
rit, arg. noveil. 39. cap. 2. Sed & uxori inopi
& indotata; datus a lege ufusfrudtus , partis qui-
dem quartse bonorum mariti defun£ti, fi liberi
pauciores quam quatuor exiftant; viriiis vero,
fi quatuor plurefve. novcll. 117. cap. 5. Patri
quoque in adventitiis filiifainilias, nifi ea con-
ditione filiof. quid datum aut reli&um fit, ne

patri in eo ufusfruftus acquiratur. noveil. 11 7.
cap. 1. vel fiiiusf. fibi relida acceptaverit, cum
pater nollet in acquifitionem confentire. /. fin. C.
de bonis quce liberis. aut fratri germano una cum
patre fuccefterit ab inteftato. novell. 11 8. cap. 2.
vel filiofamilias fiiiaeve quid a Principe vel Au-
gufta donatum fit. l.pen. C. de bonis quce liberis.
De his latius Caftiilo de ufufiruHu. cap. 3. An
autem, & quo uique noftris monbus parentes
in adventitiis liberorum bonis ufumfrudum ha-
beantdicetur plenius tit. clepecuiio.

7. Prasfcriptione etiam longi temporis ufum-
trudiuin acquiri obtinuit. /. fin. in fiine. C. de longi
temp. prceficript. prolixe Galvanus de ufiufruttu
cap. 1 2. uti & officio judicis in judiciis divifo-
riis familia? ercifcunda; & communi dividundo,
fijudex alii proprietatemadjudicaverit, alii ufum-
fru(5tum,dumalitercommodior inftitui non poteft
communium divifio. I. ufiusfrufiuspluribus 6. §.
i.jf.h.t. l.fi quis putans 6. §. ofiflcio 1 o. jf.
communi divid. I. & puto \6. §. Julianus i. jf.
famtl. erctfic. Finge enim , adjudicationibus ex-
pediri familia ercifcunda? judicium, & pluris efte
res uni, quam alteri adjudicatas; abfurduin uti-
que nonfuerit, eum, cujus pars major eft; ad
id damnari, ut patiatur certo annorum fpatio
coheredem uti frui rebus quibufdam , non eico-
heredi, fed iibi , adjudicatis; ut ita fru&uum
perceptione fuppleatur , quanto minus fuit in
portione ejus, cui pars minor exadjudicato ob-
venit. Quod & haud obfcure indicare velle vi-
detur Ulpianus, dum ait, ufumfrudum & ex
certo tempore & ad certum tempus, & aiternis
annis polie adjudicari. /. & puto 16. §. ufiufru-
ttus z.jf.famtl. erctfic. cum aiioquin adjudicatio-
nuin non teinporarius fed perpetuus effedtus fit.
arg. §. ult. lnflit. de ofifc. judicis. Ulpianus in
firagm. tit. 19. §. adjudicatione 16. Pactionibus
infuper atque ftipulationibus, quafi traditione ad
easconcurrente. §. 1. Infi. h.t. I. ommum 3. jf.
h. t. jund. /. obligationum 3 .ffi. de obligat. & aft.
I. traditionibus 20. C. de patits. Confer Caftillo de
ufufruttu cap. 1 o. & 12. Ultima denique voiun-
tate. d. §. 1. Infi.h.t. d. I. 3 .ff.h.t. quo cafu
quafi traditio neceffaria non eft, ut ipfum jus
fervitutis nafcatur; cum ea legatorum naturafit;
ut ex fidione juris re<5ta via ab eo qui iegavit,
adeum,cui legata, transferantur, /. aTitio 64.
in fine ff. de fiurtis. nifi fecundum antiqui juris
obfervationem damnationis legato ufusfru<5tus re-

liitus fuiflet; tunc enim induftione in fundum
fru<5tuarium, vel ufu atque patientia, aliove fi-
mili quafi traditionis modo , opus erat; & de
hujufmodi legato agit l. omrnum 3. ff.h.t.

8. Quod fi Titio fundum teftator legaverit,
Msevio ejufdem fundi ufumfru<5tum, utrumque
ad ufumfru<5tum concurrere , proprietatem foli
Titio cedere, Romanis placuit. /. fi tibi decem
6. ff. de ufiufir. ear. rer. quce ufiu confium. I. fi tibi
4. ff. de ufiujr. accrefc. /. fi alii 19. jf. de ufiu &
ufiufir. iegato. /.1. §-fi decem i*].ff. utlegat.no-
M m m 3 mirie

De usufructu, et quemadmodum quis utatur fruatur. 461

-ocr page 478-

4,62 L 1 b. VII.

torte cav. iro qiiod teftator Titio fundum legans,
& proprietatem & ufumfrudum in folidum cre-
debatur reliquifle ; fed cum deinde Msevio quo-
que fundi ejufdem ufumfru&um daret , Titius
& Msevius cseperunt ufusfrudus intuitu re con-
jungi; ac proinde necefte fuit j ut, utroque ad
ufusfruftus legatum concurrente, inter eos fcin-
deretur , quod conjun&im datum erat. §. fi
eadem res 8. Infl. de legatis. 'Notandum inte-
rim , in d. I. 19. ff. de ufu & ufufr. leg. fu-
perfluam cffe in forinula teftatoris ibi propofi-
ta , atque adeo delendam, particulam vel, le-
gendumque, Titio fundum detraffo ufufrutto le-
go, Sejo ejufdem fundi tifiimfruttum beres dato.
Sed quia hxc juris civilis difpofitio magis verbo-
rum atque fyllabarum in teftamento diftatarum
aucupiis innititur , naturali autem ratione po-
tentior efte debet mens , quam vox , dicentis,
l. Labeo 7. §. idt. ff. de fitpell. legata. & , uti in
legibus , ita quoque in teftamentis ( quse pro
lege fervanda) ab ea interpretatione abftinen-
dum eft, quse voluntati dilponentis fraudein
facit. /. contra legem 29. & 30 .jfi.de legibus.
magiseft, ut, fpreta hac nimis fcrupuloia ra-
tiocinii fubtilitate , moribus noftris taiem non
admittamus in ufufrudtu concurfum , fed uni
proprietatem nudam , alteri ufumfruflum ex afle
adjudicemus; ita fuadente flmpliciore ac popu-
Jari loquendi ufu , quo alteri fundum alteri
ufumfruftum ejufdem fundi teftator dat, prse-
fertiinflquis ulterius confideret, ipfos jurifcon-
fultos Romanos haud diflimulafle , decifionem
fuarn hac in parte mero niti difputationis acu-
mine ac fummo quodam jure, re ipsa incurrere
in probabilem defunfti nrentem ; dum Modefti-
nus in d. I. 19.fi". de ufitt & ufufr. legato. fub-
jungit, itadecifum efle , quia interdum plusva-
lct ficriptura , qttamperaffumfit; id eft, ut.opi-
nor , efficaciora interdum funt verba & vosr,
quam inens, dicentis , contra regulam propo-
fitam in d. I. 7. §. ult.ff. de fiupellett. lcg. Ita poft
alios allegatos Groenewegen ad d. I. 19. Hugo
Grotius manudutt. ad funffrud. Holl. libr. 2.
cap. 39. num. 12, Leeuvven cenfi. fior. part. 1.
libr. 3. cap. 8. nutn. 8.9.

9. Dubiuin autem non uno in cafu eft, utrum
ufusfru&us tantum Iegatus credatur , an vero
plenum dominii jus. Quid enim , fi domus
certa ac fuis defignata confinibus fituque , ad
inhabitationem aut ad fruendum legata fit, aut
fundus ad alimenta ? non ufusfruftus fed magis
plena proprietas legata videbitur. /.4. /. pen. §.
ult.ff. de aliment. & cibar. legatis. nifi fubjundta
inveniatur claufula, quamdiu vivit, aliavefimi-
lis, de quo plenius vide tit. de ufiu & babitat.
in fine. Sed & , fi ufusfru&us inveniatur lega-
tus , five rei fingularis five totius hereditatis,
cum onere reftituendi rem aut hereditatem tertio
poft obitum legatarii, proprietatem nragis cum
onere fideicommifli, quam ufusfruftum in du-
bio dari, credendum cft: neque enim ratio pa-

T I T. I.

titur , ut folius ufusfrudlus legatario reflitutio-
nis onus imponatur; quippe qui rnorte fua fic
ipfo jure jus omne ufusfruttus amittit, ut nihil
ultra, quod reftituatur, fuperfit. Firmaturque
bsec opinio legum verbis fatis manifefiis , puta
/. ult. ff. dcufiufir. ear. rer. qua: ufiu confium. l.fie^
cics 15 i jfi. de attro & arg. legato. I. filius beredcs
39. ff. de ufiti &ufitjr. legato. atque infuper ar-
gumento a fenfu contrario , ex /. qui firuUus 25".
jfi. de ufiu & ufiufr. legato. nam fi nullum fidei-
commiflum maritus induxifie cenfeatur, cum
uxori prsediorum fruiftus reliquiflet, & addidif-
fet, fe velle , ut poft moitern ejtts prcedia cum
reditibusad heredesfittos redtrenti imperitia lapfus,
dum ignorabat evanefcere morte uxoris fruendi
jus; d. I. 25. ergo ex oppofito , fi formulam
talem ex certS adjecerit fcientia teftator, pro-
prietatis legatum cum onere fideicommiffi inde
profluere, rejpondendum eft. Fachineus con-
trov. libr. 5. cap. 46. Sande decifi. firifi. libr. 5".
tit. i.defin. 2. Hugo Grotius manud. adfurijpr.
Holl. Itbr. 2. cap. 20. num.ult. Caftillo de ufufr.
cap. 3 o. num. 20. & feqq. Carpzovius defin.for.
part. 3. confiit. 13. defitu 10. Refponfa jurific.
Holl.part. 4. confil. 285./« fitte. & part. 3. vol. 2.
confil. 385. (revera) 285. nttm. 29. dilfent. Me-
nochius dc prcefumt. libr. 4. prccfi. 133. nutn. 7*
& alii ibidem allegati.

10. Adhxc fi uxori vel alteri cuicunque da-
tus fttufufru&us rei, addita alienationis prohi-
bitione , vel sediuin ufusfruftus fit legatus, ad-
dita ciaufula , fi iegatarius heredi promittat, fe
altius eas sedes non elaturum , vel aliud quid ,
quod fervitutem continet , paflurum, (ex for-
mula legis procultts 19. ff. b. t.) nonalia , quam
proprietatis plense legata*, adeoque ufusfruftus
caufalis dati, conjedtura capi poteft ; curn talis
adjeftio aiienationis prohibitse in folum cadere
poffit proprietarium , ufufruftuario fatis ex jure
communi alienare impedito; & fervitutis impo-
fitio non per alium fieri poffit, quam per rei
dominum , adeo ut ne focius quidem invito fo-
cio eandem rei poffit communi imponere. /„
ttnus z.jf. defervitut. l.ult. infin.ff. commun. prcc-
dior. tam. urb. qttam rttfiic. Utroque certe in cafu,
adjedtio fa£h continet dominici juris diminutio-
nein; nam & alienationis prohibitio minuit li-
berum rei arbitrium jure communi dominis con-
ceffum, & fervitutis imponendse neceflitas fa-
cit , ut minus plenum habeat dominium qui
fervitutem imponit ; ut accurate ratiocinatur.
HugoGrotius manuduU. acljurijprud. Holl.libr.
2. cap. 33. Privatio autem prsefupponit habi-
tum, ut vulgo loquuntur, nec adimi poteft jus
dominii, vel diminui ei , qui illud non babet.
Nec ludere verbis voluiffe teftator prsefumendus
eft, fed magis id dedifle, quod claufuia adjeda
involvit ex fenfu communi & juris neceffitate,
argumento legum in prsecedente quseftione alie-
gatarum. Magis fane in dubio hxc mihi arridet
voluntatis & claufulse additse interpretatio, q.uam

-ocr page 479-

Ut cum Fachineo lib. 5.' controv. cap. 43.^44.
Pinello ad /. 1. C. de bonis maternis. part. 3.
nwn. 41.42. aliifque > exiftimem, clauiulain fub-
jundam ex earum numero habendam eife , quar
non necellarije funt, dum tacite infunt legatis,
fed a teftatore inferuntur, cautela abundante.
Etenim, quod vulgo dicitur, fuplrflua non 110-
cere, tunc locum invenit, cum nulla in adje£tis
eflicacia , vis nulla deprehendi poteft extra id j
quod & flne tali adjectione obtineret : fed fi ex
adjedtis alia probabilis conjeftura voluntatis ca-
pi poflit, & legitimo juris ratiocinio eliei, non
eft, cur ad extremum iliud, abundantem cau-
telam non nocere, recurranus. Neque in con-
trarium facit, quod in /. 1. C. de bonis matcrnis
patri tantum datus fuit ufusfruftus in maternis
liberorum bonis, & tamen etiam addita aliena-
tionis prohibitio. Etenim primo quidem illo in
cafu alienationis interdidtionem inieri utile fuit,
quia ante illam Conftantini legem pater non
ufumfrudum tantum * fed plenum bonorum ma-
ternorum, tanquam peculii hliorumfamilias ad-
ventitii, dominium habebat, & alienandi facul-
tatem; quse proinde nominatim ifta lege adi-
mendafuit, ut tantoclarior eftet atque manife-
ftior juris mutatio, & diminutio juris ac pote-
ftatis paternce in resliberorum. Sed & fecundo,
jpenitius intuenti legem nulla apparebit aiienatio-
nis prohibitio patris intuitu exprefle propofita,
cum imperator contentus fuerit; dixifte, ita res
maternas in parentum poteftate efte oportere, ut
zttendi fruendi duntaxat babcant in dicm vitce fa-
cultatem, dominio videlicet eorum adlibcros perti-
nente: de cactero mentio alienationis prohibita: non
de patribus concepta fuit, nec ad eos direda,
fed ad creditores, ut illi difcant cautius inercari,
prafuppcfita fecundum jus commune denegatio-
ne facuitatis alienandi: ait enirn, ita ut, fi quan-
do rem alienare voluerint, emtor vcl is, cui res
donatur, obfervet, ne unquam partem earum re-
furn , quas alienariprobibitum eft fciens accipiat,
vel ignorans : quia nullam potcrit prccfcriptioncm
opponere filiis quandocunque rem fuam vindican-
tibus. Longe minus fupradictis adverfatur, quod
teftator ufumfrudum iegans, & adimens alienan-
di facultatem, aut fervitutis alicujus impofitio-
nem ac patientiam legatario injungens, ea facit,
qua; legatario ufusfrudtus jus diminuunt, acre-
ftringunt legatarii poteftatem circa id , quod le-
gatum eft ; abfurduin vero ftt, verba teftatoris
contra legatarium fcripta pro legatario fic inter-
pretari, ut plus habeat vi talisadjedionis, (pro-
•prietatem fcilicet) quam habiturus fuiftet, ft
iimpliciter ufumfru£tum teftator dediffet, nulla
in legatariiprsjudicium fubjunfta verboruincon-
ceptione, prseter manifeftam adeo defundi men-
tem. Non, inquam, harc turbare debent; cum
principium petant, & pro fundamento fubfter-
nant id ipfuin, quod in quseftione eft : fuppo-
nunt etenim, eam fuiffe teftatoris intentionem,
ut nil prseter ufumfructum legaret; de quo, an
nempe nil pmer ufumfrudum legare voiuiffe
credendus ftt, diiputatur. Ac proinde regeri fa-
cile poflit, abfurdum ex adverfo efle, ut contra
teftacoris mentern , qua: ex alienationis prohibi-
tione, & juflu de fervitute rel imponenda, in
folos rei doininos cadente , fatis apparet imo ne-
ceftario colligitur , legatario jus proprietatis de-
negetur. Confer Menochium de prcefumt. lib. 4.
prcefumt. 133. num. 1. 2.3. Peckium detefia-
ment. conjug. lib. 5. cap. 14. Refponfa jCtor:
Hoii. part. f. vol. 2. confil. 338. ( revcra 238.)
num. 29. Andr. Gayl hb. 2. obfcrv. 143. num.
7. Caftiiio de ufufruttu cap. 30. num. 25. &
jfeqq.

11. Quod fi ex adverfo ufufruftus legetur
cum aiienandi poteftate ; videndtum, an fim-
pliciter & abioJute , an vero tantuin urgente ne-
ceflitate & indigentia, adeoque viri boni arbitra-
tu , alienatio a teftatore permiffa ftt : nam fi
plena, nulJifque reftrida conditionibus, alienan-
di facuitas concefta appareat, dubitari vixpoteft,
quin iimul cum ufufrudu proprietas data cenferi
debeat, cum onere fideicominiffi ; atque adeo
talis difpofitio teftatoris perinde habenda fit, ac
fieum, cui ita ufusfrudus datus eft, rogaffet
reftituere quicquid poft mortem rogati fupererit
ex teftatoris rogantis re. Cui confequenseft, ut
& dodrantem abfumere alienando poffit, defolo
quadrante reftituendo teneatur cavere; reftitu-
turus tamen & ea qua: fupra quadrantemtempo-
re inortis apparuerit fupereffe, juxta nov. 108.
Conftatfane, confifterefimul nonpoffe nudum
jus ufusfrudus, a proprietate feparati, cum alie-
nandi poteftate, iolis dominis de jure permif-
fa, ac requirente dominium, quod alienando
transferatur. /. nemo plus juris. 54. ff. dercg.ju-
ris. Si vero aiienatio demum urgente neceffitate
atque indigentia viri boni arbitratu conceffa fit ,
magis eft, utnudum ac proprie didum ufum-
frudum eo modo dicamus reiidum , proprieta-
tis autern Jegatum , quod ifti alienationi permif-
fae incJufum videri poffet , non purum , fed
conditionale effe, fi fcilicet neceffitas deinceps
fubefle incipiat; nec ad res alias extendi, quam
ad eas, quse neceffitate urgente, adeoque con-
ditione proprietatis legata-exiftente, reipfaalie-
natae funt, manente in rebus ca:teris liudouius-
frudus jure; quod ab initio pure fimpliciterque
datum erat, idque ob defedum conditionis, in
neceffitate ac indigentia confiftentis , fine qua,
ut non competebat alienandi facultas, ita nec prse-
requifitum ad alienationem faciendam proprie-
tatis jus. Atque ita fentiunt Neoftadius Curice
Holl.decif. 20. Pinellus ad l. 1. C. debonis ma-
ternis. part. 3. num. 43. in med. vcrf. tandem ad-
verto. Jacob. Coren confii. 15. num. 5. & feqq.
& obfervat. 1 o. verfu. reflecrt midfdien. pag. mibi
44. &feqq. Carpzovius defin.for. part. 3. conjiit.
13. defin. 11. Leeuwen cenf. for. part. 1. lib. 2. cap.
15. num. 17.18. Confer Sande decif. Frific. lib.
5. tit. 3. defin. 4. Caftillo Sotomajor de ufufrti-

ttii

De usufructu , et qUemadmodum quis uTatur fruatur. 465

-ocr page 480-

VII. T 1 t. L

L I

464

ttu cap. 30. Menochium deprafumt. lib.4. prtef.
133. num. 4. & feqq. Refponfa jCtor. Holl.^w?.
4. confil. 285. & part. 5. confil. 59. Si tamen ab
initio teftator non dixerit , fe ufiumfruttum, fed
fe bona Titio relinquere, etfi poftea addiderit, ea
a Titio, quamdiu vixerit, poffidenda effe, Ti-
tiumque aut nullo modo , aut non nifi necefifitate
urgente licentiam alienandi habiturum , claufula
illa prohibitx alienationis, aut licentise alienandi
in cafu neceffitatis, non impediet, quo minus
proprietas legata cenfeatur; quippe quse ab ini-
tio data (durn bona relinquebantur ) videri non
poteft ademta ex eo , quod alienandi poteftas
vel adimitur poftea vel reftringitur, neque etiam
ex claufula pofifidendi quamdiu vixit, aut fimili:
non enim inter haec pugna eft,aliquem dominum
efte, &tamenalienandi poteftate deftitui, atque
etiam temporarium tantum, quamdiu vixit, do-
minium habere; utpote quod utrumque in re-
bus ex fideicommiffo poft mortem gravati refti-
tuendis quotidianum eft ; adeoque erraveris, fi
ex hujufmodi adjeftionibus aliud collegeris,
quam fideicommiffi onus , & poft mortem ho-
norati reftituendi neceffitatem. l.ult.jf. de ufufr.
car. rer.quaufu confitm. arg. /. 4. ff. de aliment.
legatis. I. filius heredes I9.ff.de ufiu & ufiufr. le-
gato. Refponfa JCtor. Ho\\.part. 1. confitl. 8.&
113.

12. Quod fi teftator Titium in omniumbo-
norum fuorum ufufru&u heredem inftituerit, vel
omnium bonorum ufumfruftum ei legaverit, &
adjecerit, fe poft Titiiobitum inftituereMa:vium
heredem, tantum abeft, ut tunc fub ufufruftuda-
to proprietas quoque Titio conceffa intelligatur,
cum onere fideicommiffi, Msevio pra:ftandi, ut
potius, fi fubtilem Romani juris difputationem
fequaris, dicendum fuerit, ipfo jure inutilem ef-
fe ufusfruftus conceifionem. Etenim fi ufum-
fruftum Titio reliftum concipias legati titulo,
inepta defunfti liberalitas eft; cum legatum ab
herede prseftandum fit. §. 1. Infi. de legatis,
ideoque vis omnis legati dependeat ab hereditatis
aditione, fine qua nullus heres fit; aditio vero
a Marvio non nifi poft Titii fruftuarii mortem fieri
poffit, fecunduin manifeftam inftitutionis formu-
lam teftamento expreffam. Cui confequenseft,
ut legaturn tale non alio fit , loco habendum,
quam fi ufusfruftus Titio, cum morietur, con-
ceffus effet, atque ita collatus in id tempus, quo
a perfona difcedere incipit; quod deriforium effe
patet ex l.Titio, cummorietur ^i.fjf.h.t. Rur-
fus , fi ufumfrudtum inftitutionis jure Titio da-
tum ponas, exitum fortiri nequit defundti dif-
pofitio; eo quod in ufufru£tu fcriptus heres Ti-
tius non nifi in re certa inftitutus dici poteft :
qualis non heredis fed legatarii jure cenfetur,quo-
ties ei additus invenitur coheres fine re. I qtto-
tiens 13. C. de hered infiituendis. quod ipfum in
noftra eft fafti fpecie, dum Msevius eX alfe poft
Titii mortem ad hereditatem vocatus proponi-
tur : ac proinde iterum ex fuperiore fundamen-
to fubfiftere nequitufusfru&us conceftus; quip-
pequi, tanquam reipiatantum legatus, perhe-
redem Msvium, poit Titii demum fata adire va-
lentemj prseftandus eft; & fic denuo inutiliter
in id tempus collatus, quo a perfona difcedere
ineipit. d.l. 51. Sed cum fuprema defundtorum
judicia, quanlum fieri poteft , explicare opor-
teat, ut magis valeant quam pereant. /. quotiet
12 .ff. de rebus dubiis, ac in teftamentis non mo-
do ambigue, fed & perperam fcripta , benigne
accipienda fint fecundum id, quod credibile eit
cogitatum fuiffe. /. cum itt tcfiamento 24. jf.de
reb. dttbiis. redius dixerimus, teftatorem , dum
voluit ufumfru&um prseftari, voluifie quoque,
ut aliquis pure heres eifet, qui ufusfrudtus le^
gatum prseftet; cum is, qui vult confequens,
etiam cenfeatur velle antecedens , fine quo con-
fequens effenequit, perjura vulgata: adeoque
fatis apte, ac fecundum probabilem teftatoris vo-
luntatem verba teftamenti, quibus Mxvium poft
Titii fruCtuarii mortem inftituit, interpretaturi
fumus , fi tempus mortis Titii dicamus adjedtum
inftitutioni Msevii non aditionis morandse gratiaj
fed tantum perceptionis fru6tuumdifferendsecau-ⁱfa , atque ita non ad jus adeundi fed ad effica-
ciam emolumenti pertinere; ne fcilicet heres Mse-
vius ufumfrudtum habeat, quamdiu Titius fuper-
ftes eft; & ut tanto magis enixa appareret de-
fun<5tivoluntas, Titium , quamdiu vivit, ab he-
rede Msevio non debere in ufufruftu turbari.
Andr. Gayl lib. 2. obfierv. 143. Graffus receph
fentent. lib.i. §. legatum. qucefl. 2 3. num. 2. Man-
tica de conjett. ult. volunt. lib. 4. tit. 5. num. 23*
24. Covarruvias, variar. refiolut. hb. 2. cap, 2„
num. Jac. Coren confilio 15. num. 1. 2. Ant.
Faber Cod. lib. 6. tit. iS.defin. 7. Fachineus con-
trov. lib. 4. cap. 18. Refponf. JCtor. Holl. part*
3.vol. 2. confil. 161. & 191. Praefertim, cum no-
vum in jure noftro non iit, utea, quse exver-
borum conceptione continere videbantur difpo-
iitionem conditionalem , ex probabili tamen vo-
luntate teftatoris quantum ad effeftus juris pro
pure relidtis habeantur, & non tam obligatio-
nis aut juris conceffi fufpendendi gratia, quam
potius morandi tantum folutionis caufa intelli-
gantur talem diem adje&um habere, de quo in-
certum eft, an vivo honorato exftiturus fit
( qualis dies conditionis loco eft. /. heres meus.
79. §. heres metts i.ff.dc condit. &demonfirat.)
Sic eteniin ab Alexandro Imp. refcriptum inve-
nitur; ex his verbis, do lcgo sEltcc Severinte filia
mece, & Secundce decem, quce legata accipere de-
bebit cum ad legitimum fiatum pcrvenerit; non
conditionein fideicommiffo vel legato infertatn ,
fed petitionem in tempus legitimse setatis dilatam
videri ; & ideo, fi JElia Severina filia teftatoris,
cui legatum reli&um eft , die legati cedente,
vita fundtaeft, eam ad heredem fuum actionem
tranfmififfe; fcilicet,- ut eo tempore folutio fiat,
quo Severina, fi rebus humanis fubtrafta non
fuiffet, vigefimum quintum setatis annum irn-

plcf-

-ocr page 481-

De usufructu

plefTct. /. pen. C. qttando dies lcgat. cedat. Simi-
lique modo, cum teilator alumno centum dari
voluiiiet, eamque pecuniam ad alium transferri;
nt in annum vicefimum quihtum trientes ufitras ejus
fummce perciperet alumnus, ac pofi eam cetatem
fiortem ipfiam ; refponfum fuit, intra viceiimum
quintum annum defundto alurnno, tranfmiifuin >
eife ad heredem ejus fideicommiflum ; nam cer-
tam cctatem fiorti folvendce pr<efiitutam videri, non
pure fideicommijfio rehclo conditionem infiertam. I. •
Firmio Hcliodoro 26. §. 1. ffi. quando dies legat.
cedati

13. Ufus autem atque utilitas controverfia:
hujus, utrum nempe ufusfruttus relidtus intel-
ligi debeat, an magis proprietas cum onere fidei-
,commifli, in eo eonfiftit, quod*, quando nu-
dus ufusfrudtus apparet datus, proprietas fla-
tirn a morte teftatoris acquifita cenfeatur iis, qui
tunc defuncto proximi funt, vei quos jurisuni-
verfi (ucceifores fupremo fuo deiignavit eiogio,
adeo ut , etiamfi durante ufufructu inoriantur,
proprietatem tamen & fperrt confolidationis ad
heredes tranfmittant. Quod non ita eft j ubi
plena proprietas cum Onere fideicommifli, feu
reftitutionis poft obitum fiduciarii facienda;, re-
Jicta creditur: neque eniiri fpem fideicoinmifli
fideicommiflaritfs, vivo fiduciatio decedens, ad
heredes tranfmittit, fed reftitutio illis fit, qui
moriente fiduciario in vivis funt; & fi nulli ex
his, quibus reftitutio facienda erat , tunc am^
plius fuperiint, fiduciarius ab onere fideicom-
mifli liberatus intellipitur , noninfenienscuired-
dat , reique ut liberas aiienare deinceps poteft,
aut pleno dominii jure ad fuos proprios tranfmit-
tere heredes. argi /. 4. jf. de aliment. & cibar.
lcgutis. I. fi in perfionam 21. C. de fideicommtfifis.
I. tmic. jj.fin autem 7. C.de caducis tollendis)\xndc.
I. 1. §. 2. I. heresmcus 79. §. heres meus 1 .jf. de
condit. & demonfirat. l. fi cum heres 4. /. 5. jfi.
quando dies legat. cedat. Fachineus controverfi
lib. 5. cap. 46. in fine. Andr. Gayl lib. 2.obficrv.
143 .num.6. Grotius manud. adjurifipr.Holl. lib. 2.
cap.c\~/. num. 1. 2. 3 Refponfa JCtor. Holland.
part. i.confi/ij¹). Sed&fecundo, fiufusfructus
fimpliciter adcertum tempus legatus fit, velut in
quinquennium, & anno forte fecundo moria-
tur frudtuarius , protinus .ufusfructus , utpote
morte extinftus, ad proprietatem reverti debet,
nec temporis refidui commodum heredibus fru-
ftuarii acquiritur, ut dicetur latius tit. 4. Sed fi
ufufruftu in quinquennium legato, rogatus fit
fru&uarius poft quinquennium reftituere alteri
rem frudtuariam, neutiquam ante quinquen-
nii decurfum reftitutio facienda eft, etiamfi fru-
ftuarium anno fecundo mori corvtigerit; fed is
potius, tanquain fiduciarius fideicommiflo poft
tempus gravatus, rem& emolumenti percipien-
di jus in heredem tranfmittit, donec quinquen-
nii integri fpatium elapfum fuerit. /. uxori ufium-
fruttum 3$.jf. deufiu & ufiufr. legato. Wiflem-
bach ad Pand. vol. 2. difiput. 4, thefi 11. Qui-

WdeNotabele pointen van Leenen art.j. & 1 3. ac
ibi fiubjunffam duplicem fiormtdam confirmationis,
quce cfl antepen. & penultima.pag. mibi 49. 50.
Nec refert, utrum utilitatem adferre poflint
fruftuario, nec; cum &_%in numifmatibus & in
ftatuis atque imaginibus ufusfruftus confiftat;
imo& in prsediis & rebus aliis, quaruin ea con-
ditioeft, ut magisin eas impendatur, quam ex
iis acquiratur. /. numifimdtum 28. l.fiatuce 41. pr.
& §. 1. jfi. h. t. /. arboribus 1 2. §. de ilio 3. I. fi
ittfiantis 55. fif. h. t. Confer Galvanum de ufiu-
fruCtu cap. 3 1. Nec tantum rerum lingularium,
fed & omnium bonorum ufusfru&us concedi po-
teft. /. uxori mece 3 j.fif. de ufiu & ufi/firuff. lcgato.
I. omnium bonorum 29. /. quottens 3 4.. §. ult.fif. h.t.
Caftillo de ufufruttu cap. 38. ut tamen cavendum
iit, ne legitimae certis perfonis debita' fraus fiat,
novell. 18. cap. 3. /. quoniam in prioribus 32. C.
de inojf. tefiam. adde ttt.de inoff. tefiam?neve ufus-
fru&us excedat dodrantis a>ftimationem, adeo-
que quarta Falcidia heredi in proprietate infti-
tuto falva fit. d. I. omnitim 2 y.jf. h.t. jun£t. /.
computationi 62. ff.ad leg. Falcid. neve incurrat
in difpofitionem legis hac edi&ali 6. C. de fecun-
dus nuptiis, dum a:ftimatio ufufrudus , conju-
gi fecundo relidi, excederet filialem liberorum
primi matriinonii portionem; cbmputatione &
a;ftimatione ufusfruiSus inftituta ex prsefcripto
d.l. computatumi 6%.ff.adleg. Falcid. Sandedc-
cif. Frific.lib. 2. tit. 3. defin. 4. Peckius dc tejla-
ment. conjug. hb. 2. cap. 18. num. 4. Some-
ren de jure novercar. cap. 11. fieff. 3. num. i*
Wiflembach ad Pand. h. t. num.6. tnfine.

15. Cseterum fub omnium bonoruin ufufru-
<5tu , immobilium mobiliumque & mancipio-
rum & fupelledilis & calendarii ufusfrudtus con-
tinetur. /. uxori mcce 17.ff.de ufiu & ufiufir.le-
gato. & fungibilium omnium vide tit. 5. m pr<
Cenfus etiam annuus. Caftillo de ufufiruffu cap;
41 Nec intereft , quo tempore bona teftatori
acquifita fueririt, utrum ante an poft conditum
teftamentum , fi modo mortis tempore ad tefta-
torem pertineant : uti enim diminutio bonorum
poft teftamentum conditum contingens diminuif-

N n « feii

et quemadmodu^ quis utatur fruatur. 4.6^

bus non eft contrarium refponfum Sca:volE in
/. afiliapetit. 62. §. i.jfi. ad Senatuficonfi. Trcbell.
cum aliain prorius fpeciem contineat, nec refti-
tutio pecunias inannum vicefimum, fedintem-
pus mortis iegatarii, concepta iit; hoc uno irt
annum vicefimuin collato , ut nempe Sempro-
nius pecuniam in illud tempus liaberet treditam
fub certis ufuris legatario prsftandis, fecundum
evidentia verba.

14. Conftituitur ufusfrudus in omnis generis
rebus, qux commcrciis bomihum exemta? non
funt & ufu non confumuntur : adeo ut in bouis
cuoque feudalibus eum conftitui, nihil vetet:
fi modo fecundum Hollandise ufus feudales va-
fallus,ufumfrudtumfeudi lcgaturus, teftandi licen-
tiam a domino impetraverit; & ufufruttuarius
dein ab eodem juris fruftuarii confirmationem.

-ocr page 482-

466 L i B. VII.

fet fru&uarii emolumenta , ita quoque augmen-
tum eorundem commoda fruftuario adferre, ra-
tionis elt. arg. l.fecundum naturam io.ff.de reg.
juris. Eoquefacit, quod fub hypotheca omnium
bonorum futura quoque comprehenfa intelligun-
tur. l.^ult. C. (juce res pign. dari pojf, quod-
que legatarius partiarius quotam confequitur
honorum , confiderata quantitate quse mor-
tis tempore invenitur : neque caufa apparet,
cur hacin parte legatarium ufusfru£tus bonorum
fepararemus ab eo , cui quota bonorum data,
ubi de infpicienda bonorum quantitate qua;ftio
eft. Conftat denique, toties , quoties legata epL
rerum univerfitas fub noinine colledivo univer-
fitatem denotante, non ea tantum legatario de-
beri, quse fa<5ti teftamenti tempore in ea inve-
niebantur rerum univerfitate, fed & omnia qui-
bus poftea ufque ad teftatoris obitum univerfi-
tas rerum au£ta fuit, quemadmodum diminutio
viciflim legatario nocuiflet ; uti id in peculio,
grege , domo ex cohcerentibus Japidibus con-
ftante , aliifque fimilibus rerum univerfitatibus
legatis manifeftumeft. §. 18. 19. 20. hiftit. de
legatis. /. denique 8. §. ult.jf. de peculio. unde&
univerfitatem peculii, velut unum corpus, &
ad inftar hominis, nafci, crefcere, decrefcere,
mori, eleganter a Papirio Frontone diftum fuit.
/. peculium nafcitur. 40.ff. depeculio. Ac pro hac
opinione ftant Menochius de prcefumtion lib. 4.
prcefumt. 127. ntim. 28. Ant. Theftaurus dectf.
168. Ant. Matthams felett. difput.%. adl.ult. C.
tjuce res pignoridari. "Wiflembach ad Pand.vol.i.
difput.Af. tb. 10. infine. Neque ratione fatisfinna
diflentit Caftillo de ufuftuttucap. 44. Quod enim
ait, veftejegata vel argento legato, ea tantum
contineri, quse teftamenti fa£ti tempore tefta-
toris erant. /. fi ita ejfiet 7. /. ult. pr. jfi. de attro
cirgento legclto. id ita placuit, quia non fuit in
caftbus iftarum legum legata certa rerum uni-
verfitas incrementa ac decrementa accipiens, fed
potius certa corpora veftium aut argenti, quse
teftator in di£ta quidem lege feptimS demon-
ftravit, per adjectionem vocabuli meum; quip-
pe qua demonftratione, meum, prEefens non fu-
turum tempus oftendi , Jurifconfultus ibidein
monet : in lege vero ultima per adjeftionem
viatorii, id eft, argenti talis, quo in itinere &
legatione ufus fuerat; quod abfoluto itinere via-
torium, ab ufu diftum, efle defierat, &'fimpli-
citer fub argenti genere deinceps continebatur:
ex quo argenti genere rurfus novus dele£tus fit,
ubi iterum nova legatio aut iter fufcipitur , nec
legationis fecundse argentum viatorium dici po-
teft idem cum priore, fed velut de novo fit via-
toriuin , ac dc novo nafcitur ex patrisfamilias de-
le£tu ac deftinatione. Porro fi forte teftator, nu-
dam habens rerum quarundam proprietatem, uni-
verfalem ufumfru&um legaverit, magis eft ut
& fpem ufusfruftus, aliquando obventuri, cre-
datur reliquifte, adeoque ad frudtuarium etiam
rerum hujufmodi ufusfruftus poft confolidatio-

T I T. I.

nein pervenire debeat, five vivo teftatore , five
eo demum mortuo prior ufusfruitus apudaliuin
exiftens extinctus fit ac cum proprietate confoli-
datus, nifi contrarium lege municipali cautam in-
veniatur, de quo vide Chriftineum ad Mechlm.
tit.16.art. 27. Neque enimdubium, quin nu-
dae proprietatis dominus ufumfruftum recte le-
get, legatario tunc acquirendum, cum proprie-
tati accefierit, five id vivo five mortuo teftato-
re contigerit, five ante five poft aditam heredi-
tatem. /. ft dominus 72.fi. h. t. Licet enim nemo
plus juris in alium transferre queat, quain ipfe
habet; jure tamen fingulari hic id receptum eft,
ut, quod noftrum non eft, in alios transferamus,
dum fundum habentes, altcri tamen ufumfru-

n ,

£tum cedimus, obfervante id Paulo, in libro lin-*
gulari de jure fingulari. /. quod noftrum 63. jf.
h. t. Ne dicam , jus illud, quod fuo die ad pro-
prietatein reverti poteft, ipfius effe proprietarii fi
non re faltem certa fpe : qui & ideo iilud alteri
legat aut cedit ex eo tempore, quo proprietati
acceflurum eft; qua ratione , fi proprietati nu-
da: in dotem datse ufusfruftus deitide accefferit,
refponfum fuit, dotem aliam non videri, fcd do-
tis incrementum, quemadmodum , fi quid allu-
vione acceffiflet. /. ft proprietati 4. ff. dejure dot.
Nec ulla probabilis ambigendi ratio eft , quo mi-
nus hanc ipfatn dicamus fuiffe teftatoris volun-
tatem, ut taliutn quoque rerum ufusfrudus le-
gatario obveniret; quippe qui, dum rerum feu
bonorutn omnium fuorum mentionem fecit,ad-
eoque nihil exclufit vel excepit, non poteft non
videri de his quoque cogitaflc, quse ad ipfum
nudce proprietatis jure fpeftabant: in quantmn
ea quoque res tota noftra dicitur , cujus ufus-
fructus alienuseft. /. rccic dicimus 2 j.ff.deverb.
fignif. ita poft Chaifaneum ad confiuet. Burgund.
rubric. 4. §. 6. in verbis in medietate num. 34.
Chriftineum ad Meehlinienfi. tit. 16. artic. 2 3. in
addit. verf. maritus. Rodenburch. dc jure conju-
gum tit. 2. cap. 4. num. 41.

16. Sed&amplius, ii tabellionem concipia-
mus alceri bonorum fuorum legaffe ufumfrudum;
fub bonis etiam emolumentum, quod ex memo-
riali ipfius fcriptura poft ejusobitum quandoque
redigetur, comprchcnfum cenferi debet, iiveil-
lud falarimnfit, quod jam fuerat defundo de-
bitum, five ex exemplorum tranffcriptione, poft
mortern demutn tabellionis petita ac facienda,
lucellum aliquod fucceflori fperetur ( quo modo
& argentarios olim fuas quandoque legaffe ra-
tiones, Paulus indigitat. /. qucedam 9. §. 1. jf.
de edendo) Adeoque ut liberum fructuario lit
pecuniis ita exadis in fuum uti compendium,
aut ex iifdem fenori collocatis ufuras fuas facere;
dummodo fors ipfa, qu^ exafta eft, ufufrudu
finito reddatur heredi; cutn non poflitfruftuum
numero videri venire, fed magis lapidibus ex
fundo fruftuario cxfis ac non renafcentibus afli-
milanda fit , quales non cedere fru£tuario jure
proprietatis, poitea dicetur. Sande decif. Frific.

Ith.

-ocr page 483-

De usufructu, et quemadm<

lib.^t). tit. 3. defin. 2. in mcd. Thomingins decif.
1 z.num. 11. Coftalius ad l.j.§./i vir in fundo
ff. foluto matrimon. Caftillo Sotomaj, de ufufrulhi.
cap. 36. ntim. 38. & feqq. Ant. Matthasus de
fervitut. difput.3. num. 6. diffentit Petrus Barbo-
fa ad l, divortio 8. (). Ji vir. ff. foluto matrimon.
num. 37. & 40.

17. Si tamenuni teftator omnium bonorum
ufumfru&um legaverit , Ma⁴vio domum , aut
aliamrem fingularem , vix eft , ut ufufruftuano
cedat ufufru£tus rei fmgularis, aiteri Jegatse, fed
potius pleno jure Ma;vio ftatim acquiretur do-
mus dominium , niii ex circumftantiis alia collicn
poifet mens teftatoris. Cum enim domum fun-
dumve legans, non nudam proprietatem , fed
& fimul ufumfrudtum Je"affe intellisatur. arp.

0 . O CJ

l. fi aliifundum. ig.ff.de ufu& ufuff. legat. I. fi
tibi 6. jf. de ufufr. ear. rer. qua; ufu confum. con-
fequens eft, ut ufumfrudum rei iingulafis le-
gatje credendus fit exemille ufuifruftui omnium
bonorum generaliterrelifto ; atque ita fecundum
axioma vulgatum perfpeciale fundi legatum de-
fogafie generali ufusfru<5tus conceifioni. I. in toto
jure 80. ff. de reg. jur. five prscefferit generalis
difpofitio iive fubfecuta fit. arg. I. quotiens 1 o.
C. famil. ercifc. Neque hicadmittenda eorum opi-
nio, qui putant, inter ufufru£tuarium univer-
falem & rei fingularis legatarium , quafi re con--
juniftos in rei fingularis legatse ufufructu , fcindi
oportere rei fingularis ufumfruftum, convenien-
ter difpolitioni d. I. ft alii fundum 19. ff. de ufu
& ufufr. leg. quam fententiam tuetur Ant. Faber
Cod. lib. 6. tit. 1 8. dcfin. 3. Mantica de conjefi. ult.
volunt. lib. 9. tit. 6. num. 21. 22. 23. Gratianus
difcept.for. cap. 350. Nam, ut fileam, moribus
hodiernis non amplius fervari id quod d. 1. 19.
cautum eft, ut diftutn num. 8. confiderandum
infuper, illic de duobus agi, quoruin uni fundus,
alteri ejufdem fundi ufusfruftus datus eft; adeo-
que de cafu, quo utrique in eadem re fingulari
jus a teftatore legatum ; cuin ex adverfo in ea
hic verfemur fa£ti fpecie, qua uni univerfaliter
omnium bonorum ufusfrudus , alteti res fingu-
laris fimpliciter relifta eft; inter quos nullam effe
conjunftionem ratione ufusfruftus , ob quatn
ille inter eofdem fcinderetur , colligi poteft ex §.
I. Inft. de ufufmflu ubi, cum teftator heredem
inftituilfet & Titio vel nudam legaffet certse rei
proprietatem, vel nudum certse rei ufumfrudum,
nihil ex eo, quod legatum eft, legatario dece-
dit , aut apud heredem quafi conjun<5tum ex
concurfu remanet; etfi inftitutionis titulo ple-
num ab initiojus in rebus hereditariis heredi con-
ceffum fit, unde deinceps qusedam delibatio
fa<5ta fuit, legati datione. /. legatum efi delibatio
116.ff. de legatis 1. Gotnezius var.refolut.tom.
z. cap. 1num. 5. in med. Peckius de tefiament.
conjug.lib. <). cap. 24. num. 1. Coftalius ad l. 3.
jf.de ufufr. accrcfcendo num. 12. &feqq. Leeu-
wen cenf. for. part. 1. lib. 3. cap. 8. num. 8. & 9.
Vide Caftillo de nfvfrufiu (ap.^j.

dum quis utatur. frttatur, 4

18. Feudalium infuper rerum ufumfru<5tuirt
non cedereufufru<5tuario otnnium bonorum, ve-
rius eft : nifi lpecialiter feudoi um quoque men-
tio inveniatur, & a domino diredo fit impetra-
ta de illis teftandi licentia; cum ex fcriptis feu-
dorum confuetudinibus teftamentaria nulla de
feudis difpofitio fubfiftere queat; iib. 1. fcud. tit.
8. inpr. & Hb: 2. tit. 9. §. domare 1. & hodiemis
paffitn moribusinvaluerit, non nifi exfpeciali ve-
nia direCti domini, a teftatore vivo impetrata ,
ullum valere fupremum de feudis elogiuffl. Pec-
kius de tejiam. conjug. lib. 5. cap. 23. Leeuwen
cenf. d. part. 1. lib. 3. cap. 8. num. 7. Refponfa
JCtor. Hoiland. part. z. confil. 2oq. Graftus re-
cept.fient.§. legatum. quivfi. z6. Eoque facit, quod
a pragmaticis traditum , omnibus quoque bonis
in dotem datis, feudalia in dubio apud nos non
cenferi comprehenfa ; de quo latius tit. de jurd
dot.

19. Nec aliud flatuendum in rebus illis, quas
teftator, omniumbonorum ufumfrudum legans,
poftedit ut fiduciarius, quarumque reftitutio ei
per fideicommiflum impofitaeft; five res fidei-
commiiJarise ad ipfutn heredem teftatoris, ufum-
frudum legantis, perveniredebeant, five ad ex^
traneum. Cum eniin seris alieni loco fideicom-
miflum fit, etiam tunc, cum ipfi inftituto he-
redi debetur, /. irritum 8. C. ad leg. Falcid. ne-
ceffeeft, ut etiam priuspatrimoniodecedat, an-
tequam ulium jus ufusfructus arrogarefibj poflit,
qui omniutn bonorum uJufru<5tu honoraius eft.
/. ult. ff. de ufu & ufiufir. legato. I. ufiufruffu 69.
ffi. adleg. Falcid. Maxime, cum conftet, ea de-
mum bona dici, qua: dedufto sere alieno fuper-
iutit. l.fiubfignatum ^g.^A.jf. deverb.fignif. ac in
dubio quiique non de re aliena fed fua iegafle
credendus fit. arg. /. verbis legis 120. ff. dc
verbor.fignif. poffeffa autetn a defundo fideicotn-
miffaria res incipiat aliena effe eo tempore, quo
ex fideicommiiJo reftituenda venit, adeoque eo-
detn illo mortis momento, quo & fiduciarii te-
ftamentutn roboratum fuit , ca?pitque jus uni-
verfale ufusfru<5tus ex eo firmitatem habere. /.
ult. §.fin autem 3. C.commun. de legatis. Unde
& ille, qui vendit vel relinquit alteri rem > ad
quam reftituendam ex fideicommiflo obligatus
eft , non de fuo ied alieno creditur reliquifie, ac
non fuutn , fed alienum diftraxiffe. d. /, ult. §.
fiedquia 2. C. commun. dclcgatis. l.unum ex fa-
milia 6j. §. fi Falcidia 1. in fincffi. de legatis 2.
Quibus addi poteft arguinentum ex /. gcnerali
3 2. §. uxori 2. ffi. de ufu & ufiufir. legato. quem-
admodum enim legato ufufruftu domuutn, &
omniutn rerurn, quse in his doinibusfunt, 11011
creduntur ea contineri, quse mercis caufa para-
ta in sedibus inveniuntur, d. I. 3 2. §. 2. nonalia,
ut opinor, de caufa, quam quia merces vena-
les ita teftatoris fadta: funt, ut iterum ab eo fint
abitura?: ita quoque, quia bona fideicommiffo
obnoxia fic cseperunt fiduciarii propria effe, ut
exiftente conditione rurfus abeo difceffura finr,

N n n 2 ea

-ocr page 484-

₄6B L i b. VII.

ea fub omnium bonorum ufufru&u in dubio
non comprehendiile teftatorem , prsefumendum
eft. Atque ita fentiunt Peckius de teftam. conjug.
Itb. 5. cap. 23. num. 2. Peregrinus de fideicom-
mififis art. 6. num. 9. & fieqq. Mantica de con-
jeti. uit. volunt. lib. 9. tit. 6. num. 8. & fieqq.
Grallus recept. fient. §. legatum. qita:fi. 27. Ca-
ftillo Sotomajor deujufmtfu cap. 39. num. 14. &
ficqq. Aliique cit. ab Abr. a W efel ad novell. con-
ftitut. Uitrajetf. art. 5. nttm. 3. Nec quicquam
hifce adverfatur, quod nonnulli exiftimantes,
tunc , cum ad ipiutn heredem a fiduciario in-
ftitutum resex caufa hdeicoininifli pervenire de-
bent, fub ufufrudtu bonorum ornnium earun-
dem quoque utilitatem contineri ac frudtuario
oportere acquiri, ajunt, inferuntque, bonahe-
redis nequaquain difterre a bonis defunfti quan-
tum ad facultatem de hifce difponendi, & defun-
dtum de omnibus fuis bonis difponentem etiain
difpofuifle de bonis heredis , eandem cum de-
funfto perfonam conftituentis ; heredem autein
vi aditionis femet obligafle, ut ratam habeat de-
funfti voluntatem; quo modo ratiocinatur Sande
decif. Frific. lib. 4. tit. 4. defin. 9. & plures ab eo
citati; nonattendentes, ita principium peti, &
afliimi pro fundamento id ipfum quod 111 quse-
ftione eft. Verfamur etenim in cafti, quo ver-
ba teftatoris nullam ufusfru&us in rebus fidei-
commiftariis', heredi reftituendis * mentionem
habent, ideoque quseritur, quid magis in dubio
prsfumendum fit : nec, quid potuerit teftator,.
fed quid voluifte credendus fit, difcutitur. De
csetero nulli, jurifprudentise noftrse principiarede
confideranti, dubium eife poteit, quin teftator,
flvelit, non modo de fuis, fed & de heredis,
quin & extranei prorfus rebus , difponere poifit,
iive ipfas poifederit cum onere fideicommiifi,
five nullum ipfe jusunquam habuerit in iisqusefi-
tum , iic ut heres tali ftare teneatur voluntati, fi
adeundam putet hereditatem, & velrem prseitare,
fi poflit, vel jeftimationem ejus. 4.Inftit. dele-
gatis. I. cumpater 77. §. cumpater 7. & §. Tttto
3 1. ff.de legatis 2. Cui confentaneum eft, ut lon-
ge magis poflit expreila voluntate id cavere, ut
fub omnium bonoruin ufufrudtu etiam reruin ex
fideicommiflo vel heredi vel extraneo reftituen-
daruin utilitas fruftuario acquiratur. Mantica de
conjetf. ult. volunt. lib. 9. tit. 6. ntim. 8. tn pr. Si
tamen ftatuto cautuin fuerit, ne conjuges fibi
invicein inter vivos aut ultima voluntate gratifi-
centur, nifi ufufru6tu tenus, tantumabeft, ut
fub omnium bonorum ufufrudu , quem. con-
jugi conjux reliquit, resquoque, ex fideicom-
miifo reftituendae heredi vel extraneo * com-
prehenfe prsefumerentur,; ut potius, fi certio-
rem fequamur rationein ne expreffa quidem
conjugis ufumfrudtum legantis voluntate id efK-
ci queat : neque enirn in obfcuro eft, hac ra-
tione eiidi eiudique pofle ftatutivim, iliis potif-
fimurn in cafibus , quibus conjux extra opulen-
tam hereditatem ,- ex fideicoinmiflo reftituen-

T i t. I.

dam , exigui patrimcnii arbiter ac mcderator
eft. Conftat utique, rei alien® neque dqmi-
nium neque ufumfrudum direfto iegari pcffe,
fic ut ulium jus in re nafceretur iegatario; fed
tantum obligari heredein, ut rem redimat, :c
dein redenrta: proprietatem vel ufumfruduin jux-
ta defundti voiuntatem praftet; aut, deficiente
redimendi facultate, seflimationem ejus. ^.§.4.
Infi. deiegatis. I. non dubium 14. §. idt.ff. de le-
gatis 3. Probatum infuper , rem fideiccmmiffa-
riam, quantum ad fiduciarium & fubflantiam
ejus attinet, aiienam efle eo tempore , quo fidu-
ciarius decedebat, atque ita fideicommiffi con-
ditio incipiebat exiftere. Quibus pofitis, inh-
cias iri nequit, quin plus , quam bonorum fuo-
rum ufumfru6tum conjugi ieget, qui rerum ex
fideicommilio reftitucndarum ufumfrudum fub
bonorum fuorum ufufru£tu iegato contineri dif-
pofuit, & ita heredem obligare voluit ad minuen-
dam proprietatem rerum , quarum folus ufu-
frudus heredi debebat ob autoritatem ftatuti de-
cedere : naturaii quippe ratione expeditum eft ,
tunc effedtu infpedo tantum dctrahi atque di-
minui de proprietate, quantum cft in onere ifto
prseftandi ufumfrudtum in rebus ex fideiccm-
mifio poft fiduciarii obitum reftituendis. Ita poft
Rodenburch dejure conjugum tit. 2. cap.q.. num.
2 2. Abr. a Wefel ad novell. conftit. Ultrajctf. art.
5 • num. 5. Quod ergo recentiore ftatuto Ultra-
jedtino , feu noveiia decifione anni 1659. art. 5.
cautum invenitur, reciprocum ufumfrudum in-
ter conjuges reli&um etiam ad bona fideicom-
mifiaria extendi, five illa ipfi heredi five extra-
neo reftituenda forent, nifi autor fideicommifli
exprelie taiem prohibuiffet ufusfruftus conftitu-
tionem, & non heredi per fiduciarium inflituto,
fed extraneo reftitutio facienda eflet; id non tam
ex propria ufusfructus iegati denoininatione de-
fcendit, quam potius ex eo, quod iegiflator Ui-
trajedinus iilam ante cogrdatam , & ad nudutn
ufumfruttum reftrictam reciprocse inter conju-
ges gratificationis Jicentiam, mutare voiuit, &
hactenus etiam proprietatis intuitu liberaiitatem
conjugalem firmare; imp talem ufuifrudtui ie-
gatofenium atque interpretationem tribuere, ex-
tra eam, quse voci ifti alias propria ac genuina eft.
Unde, fi non conjugi, fed alteri ufusfru&us re-
lidtus fit, ne in Uitrajedino quidem foio fidei-
commiffaria bona comprehendi crediderim; cum
defledentia a jure communi ac confueto juridi-y
coque vocabuiorum ufu ftatuta ftridam recipere
debeant interpretationem, &, veiut jus finguia-
re contra juris rationem introdudtum, ncqua-
quam ad confequentias fint producenda. arg. I.
quod vero contra l^.jfi. deiegtbus.

20. Ufusfruiftus conftituti generalis effe&us
eft, quod proprietarius,, eo durante, nihil agere
poffitin prarjudicium fruduarii, nec rei frudua-,
rise rnutare formam, ut ufusfrudus impediretur,
aut minueretur. Vide Andr. Gayl lib. 2. obfierv.
6~j. Caftiiio de ufujrutftt cap. 3 4. Hinc licct a>

dio

-ocr page 485-

De usufructu, et quemad2

■dio fru£tuario fervitutem acquirere poffit, quia
fic melior frudtuarii conditio redditur, tamen
acquifi.tam amittere non poteft ; nec confentien-
te fruCtuario fervitutem imponere prsedio fru6tua-
rio, nifi qua detenor fructuarii conditio non fiat,
veluti fi vicino concefterit, jus fibi non efte altius
tollendi a^jdes fructuarias ; d. i.fedfi quid 15. §.
ult. l.\6.ff. h. t. aut' nifi de mortuo infererrdo
agatur, favore religionis. I. locum 17. ff. h. t. Ra-
tio autem , cur proprietarius ne ex conienfu qui-
dem fructuarii fervitutem praedio fruftuario im-
ponere potuerit, ha;c fuifie videtur, quod nemo
fervitutem impouere poffit , nifi qui pleno jure
dominus eft, adeoque juris dominici in prsedio
fervituro diminuendi facultatem habet, ne alio-
quin illis noceat, quibus in prsedio fervituro jus
eft ; cui confequens erat , nec nudo proprieta-
rio illam fervitutis imponendse poteftatem potuif-
fe afleri, quoties ea fructuario damnofa foret. Et
quamvis plerumque id obtineat, ut quifque, at-
que ita etiatn fruftuarius, juri fuo efiicaciter re-
nunciare poffit tamen in noftro cafu fruCtuarii
confenfus conferre nihil potuit ad id, ut valide
proprietarius fervitutem imponat fruduarionoci-
turam ; eo quod frudtuarius ipfe nullatn fervitu
tis pra:dio frUituario imponendx facultatem ha-
bet, dutn fervitiitis impofitio alienationis fpecies
eft , frudtuario denegata ; neino autern confen-
tire alienanti cum effeitu poteft, qui ipfe alie-
nandi poteftate deftitutus eft. I. cum quispofifit.
165. jfi. de reg.juris. Plane, fi frudtuarius vel
fundi totius vel partis faltem illius, qua fervitus
itineris , actus, v\x , aquxdu£tus, exercenda
erit, ufumfru£tum derelinquere ac proprietario
cedere velit, negari nonpoteft, quintuncpro-
prietarius, nt plenusglebarum ferviturarum do-
minus, fervitutem re6te nnpofiturus fit. Non
defunt interim, quibus emendatione fafta vifurn
fuit, ita verba finalia d. 1. 1 5. accipienda elfe,
ut fenfus fit, non confentiente fruftuario non
pofte fervitutemimponi per proprietarium; inter
quos eft Pinellus adl. \. C. de bonis maternispart.
1. num. 74. Sed vixeft, ut correftionein talem
patiatur cohsrens legi decimse quintae lex deci-
ma feptima, in qua id velut fingulare adnota-
tum, pofte proprietarium confentiente frudua-
rid locum religiofum facere, favorc religimis, at-
que ita prasdio fru£tuario imponere neceftariam
fepulchro fervitutem aditus, ambitus, circuitus,
funeris faciendi cauia, fine quibus loci religiofi
ufus non eft. arg. - I. utimur. 5. jf. de fepulchro
violato. qualis fiavor rcligionis nihil efiiceret, fi
vulgo, ac ex jure communi, proprietario liberum
eifet ex confenfu fructuarii conftttuere fervitu-
tem. Vide varie fentientes apud Caftillo deufiu-
fruttu cap. 35. Galvanum de ufiufriiitu cap. 35.
Gxterum moribus hodiernis magis placuit, in-
fuper habita Romani juris fubtilitate, proprieta-
rium exconfenfu fruftuarii habere fervitutis im-
ponendse juS , quafi fruduarius- tantum videa-

tur fuo juri per confcnfuin renunciaife eatenus,

«cyiri

odum quls utatur fruatqr. '4,69

quatenus incommodum ex fervitute pafiurus eft-
Groenewegen & Brunemannus ad d. i. \ $. ffi.h.
t. Firmatque hanc fententiam , quod proprieta-
rius generaliter, non obftante ufufructu, jus
fuum dominii exercere poteft , quatenus fructua-
rii jus non Iseditur : narn & vendere rei fru£tua-
nce proprietatem, & legare , & donare poteft,
/. neqtie ufiusfruCius 19.ff.quib. mod. ufiusfr. amitt.
arg. §.// cuifiundus 9. Infiit. de legatis. I. non quo-
cunque 82. §. fiundus t. ffi. de legat. 1. /. ult. ffi. fi
cuiptusquamper teg. Falcid. tic. leg. effie dic. Andr,
Gayl Itb. 2. obfierv. 155. num. 4. etiain proprie-
tatis ufucapionem pati. /. locum 17. §. propneta-
rius 2 .jf. h. t. fubinde & eaincere , qua'percon-
fequentiam videntur ad proprietarii ipectare Isc-
iionem; veluti fervum jure dominicse poteftatis
pleniffime coercere feu caftigare. d. I. locum 17.
§. i.jf. h.t. eundem ex deli£to noxse dare, fic
ut ufufru<5tuario inde denegetur ufusfru£tus per-
iecutio, quamdiu litis seftimationem non offert ei,
qui noxs accepit. d. I. 17. §.2. jfi.h.t.

21. Contra vero omnem fere utilitatem per-
cipere poteft, & fuam facere, fruftuarius , tuin
ex re fruttuaria , tum ex acceffionibus ejus.
Quod ut manifeftius appareat , per ipecies re~
rumnobilioresirelibet. JEdium itaque ufufru£tu
conftituto , non dubiuin , quin inftrumentis
sedium fruduarius uti cutn a*dibus poffit. I. fcdfi
quid 15. §. propnetatis 6. ff. h.t. n$T non fervi-
tutibus, qu® sedibus fruCtuariis conftitutse funt.
Imo, etfi conftitutse non fuerint , tales tamen
fint, fine quibus ornnino uti non poteft fru£tua-
ritis, heres eafdem prseftare cogendus eft, veluti
luminum , fi lumina defint. Plane , fi cum ali-
quoincommodoutatur, fed utendi poteftas non
in totum impedita fit, nihil horum fru£tuario
praftare heres compeHitur. l.fiis qtti binas 3 o. jfi..
h. t. t. 1. §. ult. jfi.fi ufiusjr.pet. Sed & amplius
ufufrudiuario sedium perrnittendumutihortis illis
atque ftabulis , qui, quseve , in continentibus
funt sedificiis, & in commodioris habitationis u-
f fum parari folent; cum dubium non fit, quiri
horti tales atque ftabula sediurn acceffiones fintj
adeo ut, licet horti olitorii, & ftabula, quce non
in continenribus funt sedificiis, nec sedium par-
tes cenfeantur efle , nec urbanis, fed rufticis ma-
gis prsediis annumerentur, urbanis tamen velut
sedificiorutn partes accenfeantur horti habitatib-'
nis am^nioris grafia scdibus juncti ; atque illa-
i quoque ftabula, quse in coritirientibtas sedificiis
pofita inveniuntur ad ftabularida inhabitantiuin
jumenta, carpentis penfilibus aut alferi fimflr
urbano virorum aut fseminarum delicatiorum ufui¹deftinata. arg. I. eo jure §. j.jf. h qnib. tauf.
pign. vel hjpoth. tacite contrabitur. I. nrbana prce-
dta 198. ff.de verbor. figntf. Et, fi, lfegata sedium
proprietate, hortus quoque legatus intelligatur..
quem teftator domus caufa comparavit, ut amae-
niorem domutn ac falubriorem poffideiet, & iri
quem aditum per domum habuiti tariquam se-^fdiurri additamentum.' /. prcediis 91. §, qai do-
Nnn 3 mum

-ocr page 486-

4,70 L i b.

tnum 5. ff. de legdtis 3. ratio non apparet
non & ufufru&u durante fru&uarium fequeretur
ufus ejus. Neque ejus contrarium eft in Scsevo-
Ise reiponfo /. ult.jf. <de fervit. prced. urbctn. dum
vult, eum , cui sedium habitatio iegata eft , de-
bere pati, ut heres per domuin tranfeat ad hor-
tum , juxta domum eandem pofitum , perquam
domum femper teftatori ad hortum aditus fue-
rat cui confequens erat, ut horti ufus in habi-
tationis legato non fuerit comprehenfus. Etenim
alia quseftio eft, utrum fub sedium ufufru&u le-
gato hortorum quoque talium ufusfru£lus in du-
bio contineatur, de quo nobis nunc fermo eft;
alia, utrum tunc, cum conftat , folam sedium
habitationem iegatam effe, horti vero adjacen-
tis ufum 11011 eife datum, habitator tranfitum
ad hortum pati teneatur, quodunum a Scaevola
in d.l. ult. deftnitur, ac affirmatur; quippe qui
exhibens in principio fadi fpeciem, non dubi-
tanter inquirit , fed ponit ac pramittit, habita-
tionem Olympio iegatam efte, quoad viveret,
hortum autem & ccenacuium juxta eandem do-
mum non efte iegatum, adeoque exceptum, fe-
cundum manifeftam teftatoris voluntatem ; eo-
que poiito, de tranfitus jure difputationem or-
ditur. Vid. Mantica de conjetfur. ult. volunt. lib.
9. tit. 2. num. 3 6. Tyraqueilus de jure primoge-
niturce quceft. 7 3. Refponfa JCtor. Holiand. part.
5. confil. 2%>. num. 1. Cavere interim debet x-
dium fruftuarius , ne qua deteriorem faciat cau-
farn proprietariis , aut ipfam commutet sedium
formam : ac proinde , licet lumina immittere
queat, & colores, & pifturas, & marmora, &
figilla, & II quid aliud ad domus ornatum per-
tineat , apponere, ac generaliter excolere iliud,
quod invenit, qualitate sedium non immutata.
/. ufiufiutlu 7. §. idt. I. fi cujus 1 3. §. cedium 7.
ff. b. t. tamen neque disetas transformare, vel
conjungere, autfeparare , ei permittitur; vel adi-
tus pofticafque vertere ; vel refugia aperire ; vel
atrium mutare ; vel viridaria ad ahum modum
convertere; vel altius sedes toiiere , aut lumina
obftruere, autmeritoria in domo facere, aut per
csenacula doinum dividere; fed neque balneum
ibi facere, nec id quod ufibus doininicis in inti-
ma domus parte vacare folebat, elocare, ut pu-
blice lavet; nec domum ad jumentorum ftatio-
nem, aut ftabulum ad piftrini ufurn transferre ,
aut alteri concedere. l.fi cujus rei 13. §. fied fi.
cedium 7. & 8. jf. h. t. nec ampliare domum,
nec inutilia detrahere, licet meliora repofiturus;
& ideo nec novum teftorium parietibus, qui
rudes fuiftent, imponere, etfi meliorem ita red-
dat domini conditionem : aliud eft enirn , tueri
ea, quse accepit ( quod jure fuo poteft & de-
bet) aiiud nova facere. /. ufiufrutlu 7. §. ult. in
fin & /.8. /. ufiifrutfuarius novum 44. jfi. h. t.
Denique nec sdificium, quodadefundo inchoa-
tum erat , confummare, etiamfi eo loco aliter
uti non poflet; cum ne ufusfru&us quidem iilius
partis, quse ufui apta non eft, videatur confti-
tutus : nifi in conftituendo vel legando ufufrufttt
fpeciaiiter adjeftum fit, ut ha;c aiiaque fimilia
facere liceat. /. ufiufirutfuarius novum 61. jf. h. t.
Confer Caftillo de ufiufrutfu cap. 3 3. Quod fi
fruftuarius qusedam non jure insedificaverit, po-
ftea ea neque toiiere neque refigere ei permitti-
tur, fed tantum refixa vindicandi poteftas eft.
/. fed fiquid ij.pr.ffi. h. t. queinadmodum nec
proprietario heredi licet villain, quam in fundo
fru£tuario pofuit, invito fruftuario demolire. /.
heres in fiundo 1 2. jfi. de ufiu & ufiufir.legato.

cur

22. Fundi vel horrei ulufrudtu conceflo,
etiam eodem modo , ac in ardibus, fervitutum
rufticarum uius fruduario competit; ufque adeo,
ut & de novo per heredem fruftuario parandsc
fint aut conftituendse fervitutes ilix*, line qui-
bus uti frui non pollet, dum forte nullus ad fun-
dum fruduarium aditus eft ; quo cafu vel iter
vel acturn vei viam pra:ftabit heres, prout ufus-
fru£tus perceptio vel viam dehderat, vel itinere
poteft contenta elfe. /. i.§. 1.2. I- jf-fi ufius-
frutt.pet. Adhsec inftrumentorum ufus frudtua-
rio cedit. d. l.fiedfiquid 1 5. §. proprietatis 6. I.
itemfifundi9. §.«/*. fif.h.t. lub quibus agri in-
ftrumentis etiam feminarium in fundo contineri,
refponfum eft; fic ut ei & vendere ex femina-
rio & feminare liceat, dummodo conferendi agri
caufa feminarium paratum femper renovet, ut,
finito ufufruftu, domino reftkuathr. d.l. itemfi
fiundi 9. §. fieminarii 6. jf. h. t. Quin & ufufru&u
agrilegato, in cujus partearundinetum, autfa-
liftum , aut fylva palaris vel cscdua eft ( quas fci-
licetjuxta. 1. 30. ff.de verb. fignif. fuccifa rurfus
ex ftirpibus atque radicibus renafcitur ) re£te
fruduarius arundines , falices , paios, & lignavi-
ri boni arbitratunon csedere modo, fed & ven-
dere tanquam fruttum poteft; cum hsec omnia
in fructu fint d. I. 9. §. ult. l.fiabfientc 48. §. 1.
/. arbores 59. §. ult. ff. h. t. jundt. /. quifundum
40. §. cum fiundum 4. jfi. de contrab. cmt. Aliter ,
quam obtineret, fi non in co agro, cujusufus-
fru&us conftitutus eft , hsec crefcerent, fed in
vicino, unde tamen in fundum fru&uarium pa-
terfamilias paio vel falice vei arundine uti folebat;
tunc enim ufufrudtuario permifluin ccnfetur ha-
denus in agri fruduarii commodum eacsedere,
& caefis uti, ne tamen vendat. d. I. 9. §. idt.ff.
h. t. Quemadmodum & ex fylva non csedua,
quse in ipfius agri fruftuarii parte invenitur, in
vinea; ufum ac neceffariam viilse refedionem fuc-
cidere, atque fumere poteft, quatenus funduin
non facit deteriorem. Et quamvis neque arbo-
res grandiores csedere queat, neque arborum
talium violentia tempeftatis exftirpatarum, fed
tantum demortuarum , proprietatem fibiarroga-
re; ne, fi totus ager fit hunc cafum paffus, omnes
arbores auferret fruftuarius; tamen ex evulfis vel
vi ventorum dejettis ufqueadufum fuum & vil-
\x re<5te feret. /. exfiylva 10. /. 11. /. 1 2. /. agri
ufufruttu 18. ffi. h. t. arg. l.firutfus j.^.fifiun-
dum ii-jf- fioluto mtrimw. ac de csetero proprie-

tarium

VII. T i t. I.

-ocr page 487-

tarium coget , ut reliquas tollat, fi ufuifruftui
videanturobeife. l.Proculus 19. §. 1. h. t. Er-
roneumque eft, quod a Chriftineo adMechlin tit.
x j. art. 4. num. 6. & Simone van Leeuwen ccnf.
fur. part. x. lib. 2. cap. x y. num. 9. fcriptum repe-
ritur, arborum vento dejeftarum xqueac demor-
tuarum proprietatem fruftuario cedere, fi alias
fupplantet; cum id & manifefta lege, & ratione
naturali ind. iege j 2. propoltta refellatur, atque
infuper Paulo dtfplicuerit, fruftuarium ad id adi-
gi, ut in locum earurn, quae tempeftate deje-
tixj aiias fubplantet. I. arbores 5 p. jf. h.t. Sane,
ft non ufusfrudus agri, in cujus parte fylva aut
arbores grandiores inveniuntur, fed nominatim
fylvcc, legatus ftt, aut etiam omnium bonorum
ufufruCtu dato , fylva in bonis inveniatur, vix
eit, ut tam ftricte aut conceiftones inter vivos,
aut defunitorum voluntatesinterpretemur, quin
fiu<5tuario indulgendum fit ex fylva cxdere &
vendere ltgna talia, qua' modico temporis fpa-
tiorenaici folent, atque adeo non aliter, quatn
tanquatn ligna ca?dua confiderari poflunt, gran-
dioribus arboribus ultra neceifariam ratnentorum
fuccifionem intadis. Cum enim a Pomponio tra-
ditum , ac ab Hadriano refcriptum fuerit, in
/. Divus 11. jf. de ufu & habitat. ufu fylvje
legato , frutium quoque videri legatum , quia,
nifi liceret legatariis cxdere fylvam & vende-
re, quemadmodura fruffuariis licet , nihit habi-
turi ejfcnt ex itio legato; manifefte denotatur ,
ufufrufitu fylvse dato, csedendi jus haud fuifle
deneoandum. Pinellus adt. 1. C. de bonis mater-

nis part. 2. num. ^g. Quid? quod nec iniquum
fuerit, per fyivas ufufrudtuariu.m etiam quotan-
nis aut certis annorum interftitiis arbores quaf-
dam grandiores ca;di ac vSndi, novellis fubiti-
tutis, quoties id regionis & patrumfamiiias cir-
cumcolentium fert confuetudo; quippe quam,
uti in aliis tum legatis tum conventionibus, ita
& in utendi fruendi jure concefto , fruendique
modo , fervare oportet; ufu hominum determi-
nante, quid iftoc in loco pro frudtu habendum
fit; eo modo, quo in inftrudtovel inftrumen-
to legato ex tnore regionis in dubio colligendum
eft, quicl inftrumenti veniat appellatione. t.cum
de lanionis 1 8. §. cacabos 3. in jine ff. de inftrutt
vetinftrum. legato. Deficiente autem tali more
regionis, fola patrisfamilias ufumfruftuin conce-
dentis confuetudo in CEedendo ftatis temporibus
certo arborum grandiorutn numero, nullum fru-
dtuario tribuere poflet csdendi jus; cum ufufru-
6tuarius boni viri arbitratu ac tanquam bonus
paterfamilias ex prafcripto lequm frui debeat. /.
itemfifundi y.pr.ff. h. t. t. \.jf. ufufr. quemadm.
cavcat. nec fruendi licentiam ex concedentis fafto
metiri; qui forte malo more rebus propriis ad
perditionem abufus fuit, aut non eo , quo po-
tuit modo . ac boni patrisfamilias exemplo, uti-
litatem ex fuis qua:fivit rebus. arg. /. item fifun-
dic). j). ult. in fine. /. ft pendentes 27, §. fi fiervi
2-ffi. h. t. Caftiilo de ufufruttu cap. 22. Roden-
burch de jure conjugum tit. 2. cap. 4. num. 35.
Nuilo quoque modo datum fru&uasMo fuit, ar-
bores frugiferas excidore cum detrimento pro-
piietarii; nonmagis, quam vilkin diruere: nec
viceveria, Ii voiuptuarium fuerk pnrdium , vi-
ridaria, vei geftationes, vei deanibuiationes, ar-
boribus infructuolis opacns Htque anisenas ha-
bens , eafdem dejicere, ut forte hortos oiitorios
faciat, autaiiud quid, quod ad reditum fpe£tat:
/. ficujus reii 3. §. fruttuarins /\-'ff. h. t. Adde Ca-
ftillo dc ufufruttu aap. 25:.

23. Quod fi an&usalluvione fuerit ager, al-
iuvionis quoque ufusfru<5tus ad fructuanum per-
tinebit: fecus, quam eft in irtfuia jtfxta fundum
in ftumine nata , tit potequse, veiut feparatus feit
proprius fundus , pleno jure domino proprietatis
acquiritur : adeoque, ubi latitat incrementum *
etiam ufufrudtusaugetur; ubi autem apparet fe-
paratum, fruduario non accedit. d. I. 9. §. huit
vicinus 4. ff. h.t. ( etfi de alluvione idem, quod
de infula , Pauio placuerit. recept. fientent. tib. 3.
tit, (5.§. 22.) Aticupiorum quoque acvenationum
pifcationumque reditum ad fruduarium pertine-
re, Calfius Ulpianus ac Paulus confentiunt. d.t.
9. §. aucupmum 5 .ff.h. t. Paulus recept. fient. d.
hh. 3. tit. 6. §.22. li modo fundi fruiStus ex ve-
natione conftet. /. venationem 16. jfi. de ufuris.
Tunc autem aucupbrutn venationum atoue pif-
cationum reditum de jure Romano fuille credi-
derim, cum vivarium aut pifcina erat in fundo
fructuario, cui aniinalia ac pifces includi fole-
bant, ac eo ipfo a fundi domino dicebantur pof-
fideri. l.poffideri autcm 3. §. item ferashefiias 14;
& 1 5. fj. de acquir. vel amitt. pojfietfi. cui fimilia
colutnbaria iti fundo fruttuario, unde evolare
columba: ac redire folent. /. item fi fundi 9. §. 1.
jf. h. t. jun6t. /. Pomponitcs 8. §. 1 .jf.famil. er-
cifc. denique etiam, fi piantationibus , foflts alio-
que apparatu ad anates aut aves alias pellicien-
das ac capiendas fundus fru6tuarius inftru6tus fit.
Uti enim his in cafibus fru6tuarius ex ufufrufitus
conftituti jure , pifcandi in pifcinis poteftatem
habebat, & exercendi feras ieu venandi licen-
tiam in vivariis, aut aucupandi ex coiumbariis j
vel in locis aucupio peculiariter comparatis in-
ftru6tifque, dummodo iti vivariis ac coluinba-
riis eurtdem numerum per fingulaferarum gene-
ra aut voiatiliuin , finito ufufruftu , domino pro-
prietatis aflig.net, qui fuerat tempore ca'pti ufus-
fru6tus. /. ufiufruttiwiiis 62. §. 1. ff. h, t. fic &
jus illud alteri elocare certa mercede quin potue-
rit, dubiutn non eft. I. arboribus 12, §. ufiufru-
ttuarius i.jf.h.t. atque itafteditus venationis in
fru6tu erat. Extra hunc cafum venationem' in
fru6tunon fuifle, Julianus ait. d. t. veiiationem
26,jfi. de ufiuris. nec immerito ; cum omnibus de
jure Rornano patuerit pifcandi ac venandi jus. §.
12. &fieqq. Injiit. de rer. divifi. I. injuriarum 13
ult. t.\^. ff. deinjuriis. Ut tamen haudfit eun-
dum inficias, feparatum fuiflevenationis intuitu
fru6tuarium ab aliis, nrtllum jus in re in fundo

ha-

De usufructu, et quemAdmodum quis utatur fruatur. 471

-ocr page 488-

472 L i E. VII.

habentibus: nam cum alii a domino proprietatis
probiberi potuerint, ne fundumingrediantur ve-
nandicaufa. d. 12. fruftuariusex adverfopro-
be, ac jure fuo, in faltibus ac montibus fru6tua-
riis venari potuit, a domino nequaquam arcen-
dus. I. ufiifruttuarius 62. ff. h. t. Vide Caftillo
dc ufufruttu cap. 36. nutn. 26. 27. 28.

24. Metalla autem & cretam & arenam &
lapides quod attinet, ita jus eft , ut etiam ce-
clant ufufruduario fundi; non tamen omnia nec
modo eodem : aut enim jam ruta vel carfa erant
eo tempore, quo primitus nafcebatur jus ufus-
fruftus ; aut contra. Si jarn tum ruta atque csefa
ex fundo fuerint, nullumomnino jus ufufrudtua-
rio fundi in iftis qusefitum videri poteft, etiamfi
nondum ex fundo aut fodinis edu6ta fint : cutn
eo ipfo, quo a folo feparata funt cxdendo aut
eruendo, defierint pars foli effe 3 ac ne emtori qui-
dern fundi cedere debeant, fed mag's ad exhiben-
durn de his tum venditor tum proprietarius age-
re poffit. l.fundi 17. ruta & ctcfia 6. ffi. de
dclion. emti, l. in rutis cccfis 241. ffi. de verbor.
fignif. I. Celfus ficribit. 5. §. idcm Julianus 2 .ff. ad
exhibendum. Si vero necdum ruta aut csefa fint,
fed naturaliter cohcereant, in frudtu ea efle re-
fponfum eft; five fodinae hse metalli lapidis cre-
tx fnniliumque ante ufumfrudum acquifitum
inventse fuerint, five demurn ufufrudu jam con-
ftituto detedta:appareant. /. itemfifundi9. §.fied
filapidicinas 2. &S-jfi. h.t. I. frutfus7. §. fedfi
cretifodinx i^.ffi. foluto matrim. Nam & fodi-
nas, quas paterfamilias proprietarius jam infti-
tuerat, exercere potefl fru&uarius, & venas la~
picidinarum & metallorum inquirere , ac auri &
argenti, & fulphuris, & aeris, & cseterorum fo-
dinas ipfe inftituere, fi nihil agriculturse noceat.
Imo, fi forte in eo quod inftituit, plusreditus
fit, quarn in vineis velarbuftis vel olivetis, quse
fuerunt, forfitan etiam haec dejicere poterit; fi
quidein ei permittitur meliorare proprietatem:
nifi ea; , quas inflituit frudtuarius, aut cccluin
corrumpant agri ( fetidis forte atque peftiferis
exhalationibus prorumpentibus ex apertis terrse
cavernis ) aut inagnum apparatum fint defidera-
turse, opificum forte aut legulorum, quemnon
poteft proprietarius fuftinere. l.fi cujus rei 13. §.
inde efi *).& §.fi tamen 6.ffi. h. t. Adde Caftillo
de ufufruttu cap. 37. Eftque in eo inter sedium
& fundi ufumfrudtum differentia , quod sediuin
frudtuarius formam earum mutare nequeat, etfi
meliora repofiturus, fecundum ante dida, tie pu-
blicus urbis afpeftus deformetur sedificiis disjedis:
at, qui fundi habet Ufumfruftum, id pofTit, cef-
fante tunc publici afpectus favore. Gotofredus
in not. add.l. 13. §. 5. ffi.h. t. Multum interim
refert, utrum lapides & metalla renafcantur in
fundo fru&uario, nec ne. Renafcentia enim fru-
ftuuin loco effe , atque adeo ad inftar aliorum
frudtuum pleno dominii jure frudtuario acquiri,
poftquam abeo, vel ejus nomine ruta atque cse-
fe funt, colligi poteftex l.fruttus 7. §. fivir in

T I T. I.

fiundo 13. ff.fioluto matrimon. Sed fi non rena-
fcantur, magis eft , ut tum metallorum, turn
lapidum edu6torum, tum cretse, & arense, &:
terrse cefpitofse, aut fi<5tilis eftoffs , proprietas
proprietario cedat; & frutftuarius folo talium ru-
torumcseforumque pretio utatur, quamdiu vi-
vit, autexeo fanori collocato ufuras percipiat,
finito ufufructu pretium, dedudtis impenfis , pro-
prietario redditurus : fic ut tunc in rutis cxflfque
quah ufusfruftus fruftuario intelligatur quxfitusi
in quantum non ipfum lllud, quod eduftum eft,
fed ejus seftimatio reftituetida eft. arg. l.fi vini
7.ff. de ufufir. ear. rer. quce ufu confium. §.2. In-
fiit.de ufufiruttu. Sande decifi lib. 5. tit. 3. defin.
2. & plures ab eo allegati. Rodenburch dc jure
conjugum tit. 2. cap. 4. num. 3 4. Leeuvven cenfiur.
fiorenfi.part. 1* lib. 2. cap. 15. num. 5. & cap.
21. num. 17. Berlichius concluf. pratt. part. 3.
concluf. 3 5. num. 21. & fieqq. Dato autem agri
ufufrudtu, licentia fruftuario per leges indulta
eft, xdificium fundo fruftuario imponendi, qua-
tenus id ad fruftum percipiendum neceifirium
eft ; aut cafam cuftodise caufa. l.fi cujus rei 13.
§.fi tamen 6. in fine l.pen.ff. h.t.

25. In annuis reditibus vitalitiis quid juris fit,
ambiguum fatis, utrum totus eorum proventus
frudtuario cedat, an magis pars qusedam in for-
tem convertenda fit, & proprietario refervanda,
ac ufufruftu finito eireddenda. Suntenim ,qui-
bus placuit , illam iftiufmodi redituum ( rnorte
perfonse, cujus offibus impofiti inhserent, eva-
nefcentium) partem, quse excedit ordinarium re-
ditus ordinarii perpetui proventum , proprieta-
rio poft finem ufusfrudus reftituendam efle; ne,
fi frudtuarius fuperftes eflet ei, cujus offibus hic-
ce reditus inhsefit, proprietas prorfus inutilis ef-
fet proprietario, & fruftuarius in utiiverfum
pari cum plenis talium redituum dominis gaude-
retjure. Vide Rodenburch dejure conjugum fit. 2.
cap. 4. num. 33. pag. 282. &fieqq. Sed magis
tandem tum in Hollandia tum Ultrajcfti obti-
nuit, totum reditus vitalitii proventumfruftua-
rio acquiri plenilfimo & irrevocabili dominii ju-
re. Novella decif. Ultrajeftin. 14. Aprilis anni
1(559. artic. 9, ibique Abr. a Wefel in commen-
tariis. Jacob Coren obfierv. 7. Leeuvven cettfi.
fior. part. i.lib. 1. cap. 15. num. 4. Vinnius<wi
princip. Infiit. h. t. num. i.infitte Parens p. mem.
Paulus Voet ad§. 1. Infiitut. h. t. num. 5. five bo-
norum omnium , five tantum reditus illius vitali-
tii, ufusfruftus conceflus fit, cum ea*dem utroque
in, cafu militent rationes. Nec caret firmiffimis
hsec fententiafundamentis, iifquetalibus, quibus
fimul fubvertuntur ea , quse in contrarium ad-
duci folent. Primo etenim reditus hi vitaliti iis
nequeunt rebus annumerari , quse ufu confu-
inuntur, & in quibus quafi ufusfruftus confti-
tuitur cum onere reftituendi eandem quantita-
tem,autseftimationemejus; fed magis jusipfum
reditus tales percipiendi pro forte habendum, &
annis finguliscedensreditus infruftueft; quem

licets

-ocr page 489-

bn usufructu j et quemadmodum quis utatur fruatur. 475

jicet in univerfum abfumat, aut faltem retineat
fru£tuarius , tamen falvurn manet ipfum perci-
piendi jus', finito ufufru6tu reverfurum ad pro-
prietariumj qui ex eo tempore omnem reditus
iftius habebit utilitatem, quamdiu fuperftes eft
is, in cujusmortem incertam reditus vitalitiiin-
teritus coilatus eft. Neque quicquam hic tur-
bat, quod fructuario vivente mori poflit is, a
cujus mortalitate pendet duratio taiis reditus, at-
que tunc nihil in univerfum ad proprietarium re-
diturum fit : fufticit enim ad verum ufumfru-
j5tum conftituendum , quod cafu eveniente po-
tuerit ad eum utiiitas pervenire. Quod ut mani-
feftius appareat, confiderandum , idem in navi-
giorum, veftimentorum , pecorum , jumento-
rum ac fervoriun ufufru£tu, quod in reditu vi-
talitio, contii^ere ac quotidianum efte. Quif-
quis navigii ufumfrudum habet, illud naviga-
tum mittere poteft, dummodo non imperitos.na-
vigio prsefecerit, & in conftituendo navigandi
tempore culpa careat; quseftum tunc omnem
flbi fervaturus, etfi naufragii periculum immineat,
& ea poflit ratione accidere, ut vivo fru<5tuario
merfa navis nuiiam in pofterum proprietario uti-
litatem allatura fit ; quia, ut JCtus ait, navis¹
ad id paratur ut naviget. /. arbortbus 12. §. navis
1 .jf. b.t. junct. l.utiqtie autetn 16. §.1. l.fina-
vis6i.jj. de rei vindieat. Groenewegen ad /. 12.

. jf. h. t. Quemadmodum veftes ad id, ut
atterantur; in quibus tamen fi verus ufusfru<5tus
conftitutus fit, fupervivens diutius fru<5tuarius li-
berari poteft eafdem reddendo, quantumvis fine
doio rnalo attritas , & ufui nuiii deinceps futu-
ras. /. fi ufusfruttti 9. fi vefits 3. jfi. ujujrtift.
quetnadm. caveat. Sed & pecorum & jumentorum
& fervorum verum effe ufumfructum, conftat;
quorum tamen omnihm fru<5tus ac commoda ab
incerto animalium talium atque fervorum interitu
dependere, in aperto eft; lic ut non raro per in-
expe<5tatam eorum mortalitatem, fru<5tuario fu- ■
perftite evenientem, non proprietarius tantum,
i*ed & ipfe fru<5tuariusomni uiteriore excidat emo-
lumenti fpe. Quas cum ita fint, abfurdum videri
nequit, fi tota quoque annua reditus vitalitii
penfio in fru<5tuariifolius cedat utilitatem, nec uti-
lis poftea proprietario fit, cafu ita eveniente.

26. Quia vero fervorum & jumentorum pe-
corumque inje<5ta mentio eft , opera: pretium
fuerit infpicere , quid horum in fru<5tu fit, quid-
que in iis fru<5tuario liceat, quid non. Partum qui-
dem ancillse fruduariae in frudu non effe; ope-
ras tamen fervorum ac jumentorum , & lac, &
pilum, & lanam, & feturam fru<5tuario acquiri
placuit. §. inpecudum 37. jfi.de rer. divifi. I. in
pecudumiZ.jf. deufuris. §.4. Infi.per quasper-
fon. cuique acquir. /. 3. 4. de operis fiervo-
rum. eo excepto, quod ufufru<5tu gregis dato, non
aliterfeturaei acquiratur, quamfi gregeintegro
edita fit. Cum enim boni viri arbitratu frui
oporteat, neceflitas a jure fru<5tuario impofita
eft fupplendiex fxtura feu agnatis defe<5tum gre-
gis , inqtie capitum demortUorum locutn alia
deinceps nafcitura fubftituendi, donec rurfusad
pienum fui numerum grex au<5tus fit. I. vetus
fiuit. <58. & ll.fieqq. jf. h. t. Sed nec interdi<5tuin
fruftuario eft, difciplinis vel arte inftituere fer-
vum, cujus teftator quafi minifterio vacuo ute-
batur, ut arte ejus ac peritia fruatur. /. fipen-
dentes 27. §. fijervi i.jj.h, t. minifteriis quoque
aliis adhibere fervum , jumentumve, quam qui-
bus ipfe proprietarius folebat addicere; dummo-
do iilud obfervet, ne feritate fua vel fa:vitia dete-
riorem efticiat, five torquendo, five flagellis cx-
dendo,*five cicatricibus deformando, five alia
quacunque ratione modicam egrediendo caftiga-
tionem. /. fied fi quid 15. §. &generalitcr 3. /.
locum i 7. §. exeo 1. in fine. l.fied ficuti 23. §.1*
jfi-h.t. Neve contumeliofe injuriofeveutatur,aut
contrariis, vel interdidis, vel inufitatis minifte-
riis artificium ejus corrumpat. d. I. locum. 17. §i
1. /. fipendentes 27. §.fidominus 1. & ult.jf.h. U
nam fi librarium rus mittat, & qualum & cal-
cern .portare cogat; fi hiftrionem balneatorem
faciat; vel de fymphonia atrienfem ; vel de pa-
lsftra ftercondis latpnis prarponat, abuti eum
proprietate, Ulpianus ait. d. I. fed fiqttid 1
mancipiorum 1. jf.h.t. Cedit infuper Fru<5tua-
rio quicquid ipfius frudtuarii contemplatione fer-
vo fruduario donatum , legatum aut inftitutio-
nis titulo datum probari poteft; /. fifiervi 21.&
22. jf. h. t. quafi hoc quoque ex re fru<5tuarii
qusefitum effet > quod ejus contemplatione da-
tum fuit. arg. /. aditio 45. §. ult. jf. de acquir. vet
omitt. hered. Plura vide apud Mejerum colleg.
Argentor. ad Pand. b. t. num. 47. &feqq. adfinem
Caftillo de ufiujruthi cap. 27.

27. Quod fi ufusfru<5tus caftri vel territorii
cum appertinentiis (utvulgo loquuntur) reli<5tus
fit, vel etiarn ufusfru<5tus omnium bonorum,
fub quibus tale caftrum aut territorium com-
prehenfum eft, magis eft ut cum cseteris fru<5ti-
bus etiam ad fru&uarium, exclufo proprietario
pertineat exercitium juris patronatus ecclefiaftici,
five illud plenum fit, confiftens in jure prsefen-
tandi, five minus plenum , comprobationem
reprobationemve elefti compleftens. Caftillo
Sotomajor, de ufufriiCtu cap. 36, nttm. 35. Co-
ftalius ad l. 7.ff.de ujujruffu. Molineus ad Pa-
rifienj. tit. 1. §. 1. glofj. 1. num. 49. & jeqq. Vin-
nius adprinc. Infiit. deufiujruttu nttm. 2. Roden-
burch de jur% conjugum tit. 2, cap. 1. tium. 4,
Itceuwen cenf.for. part. 1. lib. 2. cap. 15. num.
4. Refponfa JCtor. Holland. part. 4. confil. 53.
Confer Ant. Matthaeum in oratione de jure pa-
tronatus, & Wiflembach ad Pand. ttt. ad Sena-
tuficonfiult. Macedon. num. 19. Omnis quoque
utilitas, quse ex muneruiri & ofticiorum in eo
territorio vacantium collatione redigitur * five le-
ge, five more. Vinnius d, locoi adeo ut honoribus
& muniis per fru<5tuarium admoti non excidant
munere velj dignitate per mortem fru<5tuarii, fed
in adminiftratione poft ufumfrudum extin<5tum
O 0 o jure

-ocr page 490-

4.72 l i b. vii.

jure perfeverent ( etfi alioquin fafta a fru£tua-
Ho rerum elocatio morte ejus evanefcat. I. fiquis
dmtim 9. §. bicfittbpttigi 1 .ffi. locati) uti enim per-
ceptio fruftuUm perpetuum in fru<5tuario eife-
ctutn habet, ficut poit perceptionem iHi nunquani
ad proprietarium revertantur , fruftUarioJicetmox
poft perceptionem moriente; fed riova fru&uum
percipiendorum tempeftas per pro{3rietarium ex-
fpe&anda eft : ita quoque collationem muneris
autdignitatisfemela fruftuario feftam j tanquam
frU(5tus civilis perceptionem ₅ vim fuam atque
durationem extendere ultra frudtuarii mortem,
rationis eft; donec vacante legitimis mc5dis mu-
nere vel dignitate, termini habiles rurfus extite-
rint collationis de novo faciendae, percipjenda>
que inde fperatee utilitatis. Refp. JCtor. Holl.
part. 4. confil. $ 3. Cedunt infuperfru<5tuario cen-
fus, & canon annUus, & laUdimia ob aliena-
tionem aut inveftiturx renovatioriem , aut in re-
cognitionem dire<5ti vel antiqui dominii prseftan-
da. Ant. Faber Cod. lib. 3. tit. 23. dcfin. 6. Jul.
Clarus §. empbytcufis. qucefi. 2 3. num. 5. Caftil-
lo Sotomajor de ufufmttu cap. 3 6. num. 45. Mol-
lerus fiemeftrium lib. 4. cap. 5. num. ult. Ant. Mat-
thxus de autfion. Itb. 2. cap.^.)um. 19. Vinnius
rtdprincip. Infiit. deufiufruffu num. 2. ffiul&arum
pamarumque & figilli compendia. Coftalius ad l.
7. ffi. h. t. Caftillo d. cap. 3 6. num. 3 o. Vinnius
il.num. 2.adeo ut proprietarius infruftuarii prse-
judicium muldtasjpdettafquei, &flmilia, nequeat
delinquenti remittere; cum.fecundum ante di<5ta
nihil agere poffit, aut impedire, quo minus fru-
<5tttarius fru<5tus, quantos poteft maxitttos, boni $
viri capiatarbitratu. Burgundusadconfiuet.Flandr.
tratfat. 1 o. num. ult. Matthseus de auEiion. lib. 2.
cap. 5. rium. 27. Bona quoque ob deliftum publi-
cata, ft tcrritorio jus publicandi cohaereat ,five mo-
bilia fint five immobilia 5 uti &bonavacantia; uti
hsecpluribus adftruit Ant. Matthaeus de autt. d.
lib. i.cap. 4. num. 17.18. 22. in fine Denique •
etiam res adfcriptitiornm feu talliabiiium hottti-
num ( ut ioquuntur) de quibus egi tit. de ftatu
hominum ; quibus dominus velin t-otum vel pro
parte fuccedit, provario regiottis cujufque , in
qua tales adfcriptitii reperiutttur, jure moreve:
fi modo talis obveritio perfonalis fit, id eft, ex
defurifti adfcriptitii perfona ac cOnditione pro-
manans , cum talis fucceflio non longe recedens
ab ea, quse eft in bona vacantia, vere fit reditus
aliquis fifcalis vel dominicus, fsepiSs novorum ad-
fcriptitiorum niortalit-ate, etfi non ftatis tempori-
bus, renafcens. Ita poft Ant. Fabrum Cod. lib. 3.
tit. 23. defin. 4. & 5". Ant. Matthseus deauEiion.
lib. 2. cap. 4. num. 22. Ipfos fane fundos quod
attinet, quibus homines taies adfcripti funt, fi
quidemillos poft adfcriptioruitt, fine fucceffori-
bus decedentiuttt, mortem ad dominos redire
contigerit ; fru£tuario nequaquam eorundem
proprietas cefTura eft, non magis quam utile em-
phyteufios dominium, fi cmphyteufis, cujusca-
nonemcmphyteuta jure ufusfruftus accipitfuum-

T I T. I.

que facit, ufufru<5tu durante finiretur; eo quod
utile iftud dominium, quod penes adfcriptitium
aut emphyteUtam fuit, per confolidationein itst
dominio dire<5to unitum , nunquam renafcitur
five naturaliter five civiliter, adeoque in fru<5tU
non eft; cui confequens eft, ut ad fummuffi
confolidati dominii utilitatem annuaffi , feu fru-
<3;us talium prsediorum adfcriptiorum & emphy-
teuticariorum , fru<5tuario , quamdiu vivit, &
non ultra, afleramus. Faber & Matthanis^. locis.

2 8. His ita circa nobiliores rerum fpecies ob-
fervatis, confiderandum generaliter, ufufrudtua-
rium fru<5tus omnes irrevocabili jure fuos facere^
five naturales five induftriales five civiles ; ut ta-
men naturales & induftriales non aliter fuos fa-
ciat, quam fi ipfe eos perceperit , vel alius
ejus nomine, nec maturis fru<5tibf?s, fednecdum
a folo feparatis, moriens eofdem ad heredes tranf-
mittat. §. is vero ad qttem 3 6. Infi. de rer.divif.
I. fifiruEiuarms 13. ffi. qttib. mod. ufusfr. amitt. I.
in fingulos ffi.de annuislegatis l. qttificit. 25. §.
1 .fif.de ufiuns. Hugo Grotius manuduEl. ad ju-
rifprud. Holl. lib. 2. cap. 39. num. 17. D. Some-
ren dejure novercar. cap. 13. num. 6. Quse & ra-
' tio eft, quod fru<5tus pendentes a prsedone fe-
paratos atque furreptos ex fundo fru<5tuario, non
fru<5tuarius , fed proprietarius , tattquam fru-
<5tuUm iftorum dominus , furtiva perfequitut
condidtione. I. arboribus 12. §. ult.jfi.h.t. qUod
autem hxc aliter in bonse fidei poffeflore ob-
tineant, in quantum is frudus fuos facit, quaffi
primum a folo feparati fuerint, five ipfe, five
extraneus eos feparaverit, five fine cujufquam
ope fponte deciderint. d.l.i^.jfi. quib. mod.uftis-
firuEi. amitt. I. quifcit. 15. §. in alieno i. in fine ff.
de ufiuris. ejus ifta ratio eft, quod bonce fidei pof-
feflbr, quod ad ftru<5tus "attittet, doffiini locO
pene fit, &bonafides eitantuffi prseftet, quari-
tum veritas, quoties lex impedimento non eft.
i. bonafides 13 6. fif. de reg. juris l. bottccfidei 48.
ff. de acquir. rer. domin. d. /.25. §. 1 .ff.de ufiu-
ris. & quia frudtus demum feparatione videntur
induere propriam diftin<5tamque fruduum natu-
ram, dum adhuc pendentes non ut fruftus, fed
ut pars foli, confiderantur. l.fruEfus pendentes 44.
ff. derei vindic. adeoque fundi poflelforfru<5tuum
quoque pendentium non tam dominus, quarn
pofleflor erat; ideo ipfa Teparatione, qua define-
bant pars fundi efle, dominium eorum pofleftori,
perinde quafi domino fundi, mox cdepit acquiri.
Contra vero nufpiam de fru<5tuario cautum opi-
nor, eum loco domini pette efle, ac ufumfru<5tuffi
ei tantundem praeftare, quantum prseftat domi-
nii jus : fed tantum ex jure ufusfru<5tus ei ac-
quifitum videri poteft jus percipiendi fruftus ex
aliena re, quse fruduum perceptio cum in fa£to
ejus, qui utitur fruitur, confiftat. I. 1. pr.fi".
qttando dies ufusfir. leg. cedat. confequens eft, ut
moriens, antequameos per fe vel aliurn perce-
piffet, & ita amittens utendi fruendi jus , non
potuerit ad heredes tranfmittere percipiendi fa-

-ocr page 491-

De USUFRUCTU, ET QUEMADkO DUta ^QUIS UTATUR FRUATUR. 475

cultacem , atque adeo nec ullum jus in fru&us
pendentes. Nequeid, quod de fruftibus ma-
turis, fed adhuc pendentibus, ad heredes fru-
ftuarii non tranfmittendis , jus Romanum fta-
tuit, ratione caret; cum etiam ufufruftu le-
gato , ii pendentes fruclus jam maturos re-
JiquilFet teilator , fruftuarius tos laturus ef-
fet, ii die legati cedente, adhuc pendentes de-
prehendiifet. Lfipendentes zj.ff.b.t. Garfias</e
expenfi, & melior. cap. 11. num. 60. Refponfa
JCtor Holl. part. 5. confil. 256. Jacob. Coren
confil. \9.n11m. 3 8. &fieqq. Leeuvvcn cenfiur.part.
1. iib. 3. cap. 8. num. 9. in fine. ulque adeo, ut ii
heres fcriptus ob hoc tardius adeat, ut tardius
ad legatum ufusfru&us perveniretur, atque ita
ipfe fru&us maturos a iolo leparet, hos ipfos
quoquefructuario teneatur praritare, ne ex mcra
fua cum alterius detrimento lucretur. /. fiufius-
firuiius 35. /. 36. §.idt. I. quodfi heres.ffi.h. t.
L utifrui 5. §. fi pofi. 4.ff.fi ufiusfr. pet. arg. /.
fiquis rogatus 53.pr & §. 1. ff.defideieomnnff. li-
bertat. I. cujufcunque 60. ffi. h. t. Idemque ett, fi
itipulanti ufusfruCtus promiiTus fit, & mora in
eo conftituendo aut patientia fruendi prseftanda
committatur. /. quxfitum efi 37. jfi. h. t. Confer
Donellum comment. jur. civil. lib. 1 o. cap. 9. In-
terim meminiife oportet, five fructuanus perci-
piat frudtus tempore eo, quo moriebatur teita-
tor & dies legati cedebat, pendentes, iive fru-
ctuario moriente fruftus pendentes ad proprie-
tarium revertantur, utroque in cafu frudusnon
intelligi, nift qui fuperfunt, dedudis impeniis,
qua; quarendorum , cogendorum, confervando-
rumque eorum gratia iiunt; fic ut ipfo jure ex
his contingat diminutio fructuum. I. fi a domitto
3 6. §. ult. jfi de petit. hered. I. quoditt fruthis<\6.
ffi.de ufiurts. l.fridtus j.ffi. fioluto matnmon. L 1.
C. defruchb. & litium expenfis. ac proinde necef-
feeft, eum , qui fruftus fuos faciet, has omnes
eirefundere, qui eas fecit, heredive ejus. Gar-
fias de expenfis d. cap, 11. num. 60. Coftalius
adl. 7. §. quotmm 2.ff. h. t. Chriitineus adMech-
linienfi tit. \ 5. art. 5. tutm. 6. Peckius dc tefiam.
conjug. hb. 5. cap. 24. num.ult. Parens p. mem.
Paulus Voet ad §. 37./«_/?. de rcr.dtvifi. nttm. 1.
verfhcet. Refponfa JCtor. Holl. d.part. ycon-
fil. 2 56.

29. Nihil autem refert, maturos fruftusper-
ceperit fruduarius , an immaturos , fi modo
ufum prxbere folebant, & a bono ac diligente
patrefamilias, antequam maturuerint, feparari;
ut in olea immatura lecta, fylva cedua, feno
immaturo , iimilibufque contingit: nequeenim
maturitas naturalis hic fpettanda eft, fed id tem-
pus, quo magis colono, aut fru&uario, domi-
nove, eum fru&um tollere expedit. /. fi abficnte
48. §. 1 .ff.h.t. Lpett.ff.de ufiu &ufiufir. legato.
Quibus non adverfatur, quod ex lege Aquilia
teneri dicitur, qui olivam immaturam decerpfe-
rit, vel fegetem defecuerit immaturam, vel vi-
neas cruclas. /.27. §. 25. ffi. adkg. Aqutl. Di-
ftinguendum eteniin inter maturitatis gradus i
nam ii olea iic immatura fit, ut neque deco<5ta
adeoque caduri prope fit, neque apta preffioni,
adioni ex lege Aquilia locus ett: at ii decodla
quidem non iit, nec proxima perniciei; idonea
tamen, quse in ufus hominum inore boni patris-
familias exprimatur, nec a&iolegis Aquiliae dan-
daeit, nec in boni patrisfainilias officiuin impin-
git fruftuarius, eandem a folo iic immaturam
ieparatido. arg. d. I. 27. §. 25. addeD.Noodt
traff. ad leg. Aquil. cap. \ 7.

30. Fructus civiles quod attinet, puta pen-
iiones, fi quidein illx- folvantur ex re finguiis
momentis ufum prxbente, veluti xdificio, aut
iervo vel jumento, anni poftremi penfiones pro
rata temporis, cpo conftitit eo anno ufusfrudus,
inter proprietarium & frudtuarium dividendi
funt. l.fiopcras 26. ffi. b. t. Idemque in ufuris
ftatuendum, fi nominum, feu fortium fxnori
collocatarum , ufusfrudus legatus fit; cum &.
pecunia quotidie fuum ufum, adeoque frudum
civilem habeat, & ufurx vicem fruauum in mul-
tis obtineant. arg. /. uxon frufiu 24. ff. de ufit &
ufiufir. legato, jundt. /. ufiurcc 34. jf. de ufiuris.
Sed fi penfiones percipiantur ex re, ftatis tan-
tum temporibus utilitatem fcrente, toties fruCtua-
rio heredive ejus in totum ceifurse funt, quo-
ties iifdein jam a folo feparatrs ufusfrudus ex-
tindus eft: etii necdum dies extiterit, quopeniio-
nesex moreregionis debebant inferri: proprietario
vero in totum, ii frudibus adhuc pendentibus
jus ufusfrudus iinem acceperit. /. defiunCio firu-
ttuario 58.jfi. h. t. Cujus definitionis ea ratio eft,
quod furrogatum fapit naturam ejus, cui furro-
gatum eft, atque adeo jure eodem, quo fru-
duum ipforum acquifitio regi debebat, furro-
gatam quoque in locum eorum penfionem cen-
feri oportuit. Cum ergo certijuris eftet, xdium
rerumque fimiliutn indies ufum prarbentiuin uti-
litatem fruduario obventuram fuifie ufque ad
ipfum ufusfrudus interitum , ac deinceps pro-
prietario, fi non fuiifent elocatx; merse etiatn
xcjuitatis & rationis fuit, dividi pro rata tempo-
ris conventam mercedenl. Rurfus , cum agri
frudus feparatos pleniffimo jure fruduarius fuos
faciat, utcunqUe poft feparationem confeftim
decedat, nullos vero frudus tempore ufusfru-
dus finiti pendentcs aut fibi acquirat aut fecun-
dutn ante dida tranfmittat in fucceftores; ini-
quum fuiffet, penfione fraudari euin, cui ci-
tra elocationem totus ceffiffet agrorum proven-
tus. Prxfertim, fi confideres * a inero frudtua-
rii arbitrio pendere, utrum ipfe frudus colligere
aut uti rebus velit, an pada mercede frui, etiamfi.
rei jatn locatse ufumfrudum adeptus fit; curn
ei, tanquam fucceffori particulari, licentia fuerit
a jure data corldudorem ante tempus expelletrdh
/. arbores 59. §. 1. ffi.h. t. Neq ue hanc circa fru-
dus civiles diftindionem turbat, quod ioluto
matrimonio frudus rerum omnium dotaliumy
fivesediuin five agrorum , inter maritum & uxo-
O o o 2 rem

-ocr page 492-

rem dividi placuit pro rata temporis, quo ma-
trimonium duravit. I. frutfus 7. §. Papimanus 1.
ff.foluto matrimonio qua forte motus Hugo Gro-
tius penfiones agroruin inter proprietarium quo-
que & fru£tuarium dividendas cenfet Manudutt.
adjurifprud. HotLlib. 2. cap. 3 9. n. 18. Illud enim
ideo receptum conftat, quod sequum fuerit, dotis
fruftus nec breviore nec longiore tempore ma-
rito acquiri, quam quo is onera matrimonii fu-
ftinuiftet; quippe quorum onerum ferendorum
fola confideratione dotes data:. Adde Caftillo
Sotomajor de ufuffuEiu cap. 77. 78. 79. Chrifti-
neum ad Metbhnienf. tit. 15. art. 5. Donellum
commettt. jur. civilis lib. 10. cap. 9. Vinnium ad
§.3 6. Inflit. de rer. divif. num. 3. Jac. Coren
tonfil. 19. num. 44. & feqq. Refponfa JCtor.
Holland.^rff?. 1.confil. 133. qureft. r.part. i.con-
ftl. 19. qiMcft. 4. & part. 3. vol. 2. confil. 120.
Leeuwen cenf. for.part.i.lib. 2. cap. 15. num.20.

3 1. Cum vero fupra traditum fuerit, mul-
£tas, pcenas, commoda ex inveftiturse renova-
tione, emphyteufios venditione, minifteriorum,
honorum, dignitatum collatione in fructu efte,
dicendum videtur, in hifce & fimilibus non de-
li£ti perpetrati, nec accufationis inftitutae, nec
aperti feudi, aut honoris vel beneficii minifte-
riive vacantis , vel emphyteufios divenditse ,
tefflpus fpeftandum effe ; fed potius condeinna-
tionis in pcenis muldifve, renovata: inveftitura;
in feudis apertis, confirmatse venditionis in em-
phyteufi per acceptationem laudemii, realis deni-
que collationis beneficiorum aut minifteriorum
vacantium, an fcilicet tunc fruduarius in vivis
fit, & ufusfrudus adhuc perduret, ut inde corn-
moda fperata lucretur; prius vero mortuus, vel
ufufructu exutus , nullum ipfe lucrum inde ca-
piat, aut ad fuos trarifmittat heredes. Omnia nam-
que generis hujufce commoda, nonquotidie aut
fingnlis momentis , fed , prout occafio tulerit,
obvenientia, quamdiu acquifita feu percepta non
funt, non inepte frudibus pendentibus affimila-
veris, quos poft ftnitum ufumfruftum neque
fruCtuario cedere, nequead heredem ejus tran-
ffre, jam ante obfervatum eft. Scilicet, ac-
cufare reum pro obtinenda pcena muldave,
^;litein pro laudemiis aliifque commodis movere,
fementis eft; meftem fententia judicis & execu-
tio ejus facit. Burgundus ad confiuet. Flandrice
tratt. l o. num. 11. Petrus Barbofa ad l. divor-
tio 8. §. fivir. ff. foluto matrimon. num. 44. Ant.
Matthseus de auftionib. lib. 2. cap. 4. num. 23. &
pluresaliiabeo allegati: etfi de renovatione inve-
ftitur® & fifflitibus difientiat Molineus ad Pa-
rifienfi tit. 1. §. 1. gloffi. 1. num. 49. & fieqq.

32. Cseterum quid ufufruftuario liceat circa *
res fruduarias, maxiffia ex parte ex Commodis re-
cenfitis jarn irinotuit: neque dubiuffl, quin rei j
fru&uariae pofleffionem penes fe conftitui, refte
petat. I. cujufcnnque 60. §. 1. ff. b. t. ac alteri
quoque rem fru<5tuariam poffit ftuendam conce-
dere, five vendendo, five locando, five pre-
cario vel commodato concedendo; cum & qui
locat, & qui vendit, & qui gratis concedit, uta-
tur. I. arboribus 12. §. ufiufrufiuarius 2.ff.b.t.
& pafifim. dummodo meminerimus, & locatio-
nem & omnern aliam conceffionem ufufru<5tu fi-
nito refolvi , etfi in longius tempus fa<5tam.
l.fiquis domum 9.§.hicfiubjungi 1 .ff. locati. Quod
tamen in agris sedibufque apud nos cum eo tem-
peramento accipiendum videtur, ut non proti-
nus intempeftivo tempore conduftor excedele
jubeatur , fed prxvia matura denunciatione,
fpatioque eongruo, quo fibi de alia colonia vel
habitatione profpiciat , intermedio , ftatis pro
more regionis temporibus emigret. Refponfa
jCtor. Holland. part. 4. confil. 51. Pignori quo-
que obligare ufumfructum fuum, fru<5tuario da-
tum eft. l.fi is qui 11. §. ufiusfruffus 2. I. &
quce nondum 1 ff. depignor. & bypoth. nam &
frudus rei eft vel pignori dare licere. /. fruftus
reiefi 72. ff. de reg.juris. l.ult.ff. deufiuris. &,
fi forte judiciali fententia creditoribus fuis con-
demnatus fit , ipfum etiam ufumfruftum pi-
gnori capi judicatiexfequendi caufa, nihil vetat,
ut percepti vivo fru<5tuario fru<5tus in judicati ce-
dant exfolutionem ; idque exemplo rerum fidei-
commiflo obnoxiarum. arg. /. peto 69. §. prce-
dium 1 .ff.de legatis 2. /. Statius Florus 48. §.
idt.ff. dejure ftfici. Carpzovius defin. forenf.part.
1. confiit. 3 2. defin. 21. Berlichius concluf. praft.
part. i.conclufi. 80. num. 26. nifi teftator ufum-
fru<5tum legans nominatim vetuiftet, ne pro arre
alieno anteriore ufusfruftus obnoxius fit; cuin
talem quifque rei fuse legem dicere poffit, qua-
lem voluerit, quoties lex impedimento non eft.
Leeuwen cenfiur. part. 1. lib. 2. cap. 15 .num. 14.

476

33. Arcere infuper omnia poteft, quse ufum-
fruftum impediunt, rebufve fru<5tuariis damnuin
videntur allatura. Atque ita, fi novo opere capto
noceatur a vicino, velprocuratorio nomineno-
vum opus nunciare poteft , vel ufumfrudtum
vindicare ab eo, qui opus novum parat; quas
vindicatio praffiabit ei quod ejus interfuit, opus
novum fa<5tum non efle. /. 1. §. ult.ff. de ope-
■risnovi nunciat. five novum opusfaciat vicinus,
•five ipfe pioprietarius. Etfi enim proprietario ipfi
nequeat fruftuarius novum opus nunciare. /. 2.
ff. de operis novi nunciat. I. un. §. pen.ff. de re-
mififion. ufumfruftum tamen vindicare poteft,
quoties jus ufusfru<5tus a proprietario lsedi con-
ftat, d. II. quippe cui neque a:dificia fruftuaria
altius invito fruftuario tollere licet, neque area?
frudtuarise sedificium imponere. /. ufiufiruftu 7. §.
rei i.ff.b. t. /. repett 5. §. utt.ff.quib. mod. ufius-
fir. amitt. neque , fi fru<5tuariis sedibus alias vi-
cinas habeat, altius tollendo luminibus sedificii
fructuarii in totuin efficere, licet modice obfcu-
rare non prohibeatur, falvo eo lumine, quod
viri boni arbitrio poteft habitantibus fufficere. /.
fiis qui binas 30. ff. b. t. Sed & damni infecti
cautionem a vicino fru<5tuarius re<5te exigit, fi
sedibus fru<5tuariis damnum immineat, fic ut

etiani

L 1 B. VII. T I T. I.

-ocr page 493-

etiam mitti eum in poflfeffionem sedium ruino-
farum, damni infedi caufa , piacuerit; & jufe
dominii poifeliuruin acdes, fx perfeveretur non
caveri; ufque adeo i ut ne finito quidam ufufruftu
ruinofas a°des fru&uarius reftituere cogatur. /, qui
bona 13. §• fuperfieiarmm 8 .ff~.de datnno infeffo.
d.l. j. I. jf. h. t. Denique nec dubitandum
videtur , quin frudtuarius, prsefertim ilie, cui
bonorum omnium ufusfruftus conftitutqs eft,
quiqtie patientia proprietarii jus ufusfriiftus jam
quafi poffidere cscpit, hereditarias aftiones pof-
fit etiam fine ipeciaii proprietarii mandato exer-
cere, fi non diredto , at faltem per confequen-
tiam : fiveeniin res hereditarise ab aiiis poffidean-
tur, ipfe ufumfrudtum vindicando haud dubie
earundem avocabit pofteffionem , ut frui iiceat.
I. cujuficunque 6o. §. i.jf.h.t. I. i./. uti firui 5.

utrum 1. jf.fi ufusfirutt. pet. five ?cs aiienuin
exigendum fit, re<fte debitores hereditarios ad
folutionem interpeliat; fortefque fenori colloca-
tas repofcit, quoties iabi facuitatibuS debitores
deprehendit; fi modo tunc caudonem praeftet,
in rerum fungibiliuin ufufructu adhiberi confue-
tain, uti id non obfcure innuitur, /. I. C. h. t.
in qua , dum impp. Pofidonio refcribunt (fi
ufusfrnffus omnium bonorum tefiamento uxoris ma-
rito relicius efi; quamvis cautionem a te probibue-
rit exigt, tamen non aliter a debitoribus fiolutam
pecuniam aecipere potcris , quam oblata fiecundum
fiormam fienatuficonfiulti cautione, nihil aliud ad id,
ut fru&uario refte per debitores folvatur, defi-
derant, quam -ut cautio fructuaria de reftituen-
do, quse perperam fuerat teftamento remifla,
interpoiiatur. Altum iane de pfoprietariimandato
fiientiuin eft : nec in fpecie d. 1. 1. id redtefup-
pofueris; cum, pofito exigendi vel accipiendi
inandato, ineptieffent Imperatores, non aliter,
quam cautione oblata folutionem admittentes;
quippe quse vi mandati non fruftuario tantum
non caventi jure tutoque fleri poffet; fed &
aiteri cuivis nullum jus ufusfruftus habenti. Pa-
rum facit in contrarium, quod fruftuarius pro-
curatorio nomine novum opus nunciare dicitur.
/. 1. ult. jf. de operis novi nunciat, unde con-
cludendum videbatur,ad agendum mandato opus
effe, fine quo procurator non eft. Etenim pri-
mo quidetn ex eo , quod procuratorio nomine
nunciare dicitur, non fatis mandati fpecialfs per
proprietarium interponendi neceffit^ evincitur;
cum eo ipfo , quo quaft poffeffio ufusffu£tuS
fruftuario per ceffionem aut patientiam proprie-
tarii qua"frta eft, in rem fuam procurator cenfe- i
ri debeat conftitutus, ad agenda univerfa, quse
ad rei fru£tuarise tendunt confervationem. arg;.
/. 1. §. uit. tji.z.ff. ufufruttuar. quemadm. ca-
vcat. & vulgo DD. notante ac fruftra diflen-
tiente Pineilo ad l.i. C. de bonis maternispart. 2.
num. 16. & 68. in med. Sed & iecundo non
inepte refponderis, id in novi-operis nunciatio-
ne fingulare efle, quod non fuo fed procurato-
rio nomine nunciat fru&uarius $ eo quod nun-
ciatio ifta odiofa prorfus eft, tanquam fpecies
executionis, judicialem caufecognitionem antece-
dentis, dum prohibetur adverlarius, neinope-
re csepto pergat, donec de jure conftiterit, a
qua executione rarius , & no,n promifcue per
quemvis, fed per dominum vel alium domini
m^ndatum habentem , videbatur inchoandum :
unde &, licet regulariter procurator deratonon
caveat, novi tamen operis nunciatipnem faciens
cautione de rato gravatur, dum forte generali
quidern, at non fpeciali mandato de nunciatjo-
ne operis novi facienda inftru<5tus eft; quo rno-
do accipio l.de pupilio 5. §. qm procuratorio 18.
fif. de operis novi nunciat. De catero in ipfa /.
1. §.ult. jurifconfultus haud diffitetur, fruftua-
rium fuo quoque nomine aftionem habere, pu-
ta ipfius ufusfructus vindicationem, ad confe-
quendum id , quod ejus interfuit, opu$ novuni
factuin non efte. Vide Fachineum controv. lih.
12. cap. 3.5. Argentreum ad confiuet. Brit. art.
436.num,z.

34. Adftruda fruduario [hac agendi licen-
tia, confequens eft, ut, ubi opus fuerit, jure
petere poffit a proprietario editionem tabularum
& inftrumentorum talium, quibus ad litem ad-
verfus extraneos inftruendam defendendamve
egere dignofcitur : nam, etfi rerum frudtuaria-
rum detentio ad fiuduarium pertineat, ut an-
tedi<5tum , non tamen tabularum & inftrumen-
torum affervatio ; quippe quam penes eum e/Ie,
cujus primario intereft, adeoque in noftro cafu
penes proprietarium , colligi poteft arg. /, cccte-
ra 4. §. ult. fff. fiamil. ercific. I. infirumenta 24. C.
de fideicommijfi. Caftillo Sotomajor de ufiufiruttU
cap. 59. num. 29. Carpzovius defin.fior. part. 3.
confiit. 13. defin. 8. in fine. Coftalius ad l. 48, jf.
deatt. emti. in fine.

35. Vidimus, qua; commoda qu^ranturfru-
<5tuario ; reftat ut, quse onera eundem fequan-
tur, trademus. Impenfas quidem in arationem,
fationem, & generaliter eas, qua: fru<5tuum qua-
rendorum cogendorum confervandorumque gra-
tia fiunt j non proprietarium fed folum fructua-
rium gravare, expeditum eft; cum fecundum
ante dida fruttus, nifi deduftis hujufcemodi
fumtibus, haud intelligantur. /. $6,.§.uit, ff.de
petit. hered. 1.46. fif. deufuris 1,7. jf. fioluto ma-
trimon. Et, quia muldtarumpcenarumque .com-
pendia, & laudimia, atque aiia plura his fimilia,
in fru<5tu effe fupra demonftratum eft, magis
eft, ut fru(5tuarius quoque impenfaS fubeat ii-
tium, ad hsec omnia obtinenda motarum; quin
-& earum; quse pro defenfione jurifdidtionis, non
in univerfum fed in a<5tu hoc vel illo lingulari
turbatx, fufcepta; funt. Prolixe Ant. Matthseus
refeliens Ant. Eabruin diffentientem , de auttion.
lib. z.cap. j.num. 24. 25. 26. Plane, ft non de
frudtibus, aut qua: fruduum loco habentur,
nec de jure ufusfru<5tus litern fru<5tuarius exer-
cuerit, fed deipfa rerum proprietate, dum alius
forte res fruduarias, ut fuas .vindicabat, aut
O o o 3 jus

De usufructu, et quemadmodum quis utatur fruatur. 477

-ocr page 494-

4^8 L i b. VII.

jus pignoris vel prsedialis fervitutii? fibi in fundo
fruftuario ajebat conftitutum, autdebitaa mo-
rofis & tergiverfantibus debitoribus litis inter-
ventu exegit fru&uarius, interim quidem im-
penfarum t&lium neceftariarum onus fubit, cum
omneffi interim ferat rerum utilitatem, fed finito
ufufruftu erogata deducet ipfe, vel heres ejus,
quafi per impenfas tales minore reddito cumuio
rerum fru&uariarum; perinde ut impenfis ne-
ceftariis ipfo jure dotis diminutionem continge-
re receptum fuit, quoties non ad prsefentis anni
fruftum, fed ad perpetuam rei utilitatem fa6ix
funt. arg. /. i. 2. 3. 4. 5< ff> de impenf. in rem
dot.fattis, l. 1. §. impenfce 4. ff. de dote prcelega-
ta. Pineilus ad l. 1. C. de bonis maternispart. 2.
num. <58. Chriftineus ad Meeblin. tit. 15. art. 2.
num. 9. 1 o. Quod enim pater ufumfru&um le-
gaiem habens in bonis adventitiis filiorum fa-
milias juifus eft a Conftantino Imperatore fum-
tus ex fru5tibus impigre faeere, quoties id, quod
filiis jure debetur, judicio pofcendum eft, aut
litein inferentibus reiiftendum, /. 1. C. de bonis
matemis, non illud ex jure ufusfru&us defcen-
dit; fed rnagis , quod pater idem & fruftuarius
eflet, & iegitimus fimul adventitiorum admini-
ftrator, imo ante di&am Conftantini conftitu-
tionem dominus bonorum ex matris fucceflione
ad liberos devoiutorum; quod dominium dum
per d. 1. 1. patri ademtumfuit, refervatum in-
hilominus quantum ad litis impetifas antiquum
jus, quafi adhuc folidum perfeftuinque ei do-
minium qusefitum eifet. d. /. 1. Confer Pinei-
lum. d. loco Caftillo Sotomajor de ufufrutfu cap.

55-

3 6. Illud extra dubium eft, quoniam omnis
rei fj-uftus ad fruduarium pertinet, modicam
quoque refeftionem ad eumfpeclare,ut remtuea-
tur eo in ftatu , in quo accepit. /. ufufruftuarius
44. Jf. b. t. cui confequens eft, ut & adferere
vites ac arbores cogatur in feminario , vel in lo-
cum demortuaruin iiibftituere; & agrum profcin-
dere & aquarductus confervare. l.ufufruUu 7. §.
ult. I. item 9. §. femmaru 6. l.ficujus rei 13. §.
de prietentis 2. I. agri 1 8. jf. h. t. & farta tecta
sedificia habere, idque 11011 in neceflariis tantum,
fed& in voluptatis caufa paratis, velutte&oriis
& pavimentis. /. ufufruttu 7. §. 2. 3■>ff.h.t.
I. eum 7. C. h. t. /. fi domus i%.ffi.deufu& habi-
tat. jumenta fervofque fuificienter alere & vefti-
re, fecundum ordinem & dignitatem mancipio-
rum, imo & valetudinem eorum curare. /. fed fi
quid 15. §. fufficienter. 2. I.ficut 45. jfi. h.t. nifi
teftator voluerit, uthos omnesfuintus heresfubi-
ret. arg. Ifi cxtraneo 4<5. §. 1. & l. 47. /. ufiu-
friMu 5 2. jifi.h.t. Si quse tamen vetuftate cor-
ruant, quorum inftauratio graviorem eifet fum-
tum defideratura, reficere non cogitur. d. I. 7. §.
2 .jf.h.t. fed fi utiliter refecerit, hauddubium,
quin in id erogata jure repofcat. Adde Wefel de
connub. bonor. fiociet. traCl. 2. cap. 2. num. 69. &
fieqq. Caftillo de ufufruttu cap. 5 <5. 57. Eoque

T I T. I.

pertinere exiftimo, quod a Paulo traditum in
/. 1. §. 1 .ff.de fervit. pra;d. urban. ii ufusfructus
tuus iit aedium, proprietas mea, quse onera vi-
cini fuftinere debeant, mecnm in folidum agi pof-
fe, tecum liullo modo; quafi harc quoque re-
fe£tio parietis excederet fruituum rationem. Sa-
ne, fi id quod vetuftate corruptum eft, repa-
ratione indigeat, ut fru&uarius re fructuaria uti
frui poffit , veluti, cum villa reftauranda eft,
cogendis ac confervandis fru£tibus neceifaria, ma-
gis eft ut hujus a;dificationis neceflaria; impenfa
non proprietariuin fed fruftuarium gravatura fit.
/. Titius Mcevio 5 o. jf. b. t.

37. Prarter modicain refe&ionem alia infuper
onera fruftuarius agnofcit: qualia funt ftipen-
dia , vel tributa , velindi&io temporaria, vel fa-
larium, five folarium , vel alimenta ab ea re re-
lidta; ut & , ii quid cloacarii nomine debea-
tur, vel fi quid ob formam aqusedu<5tus , qua:
per agrum traniit, pendatur; vel ii quid ad coi-
lationem vise, aut ob traniitum exercitus ex.fru-
£tibus prseftandum fit; vel ii qua fru&uum pars
inutiicipio pro more regionis viliore pretio fit
addicenda. /. ufufrutfu 7. §. quoniam 2. l.fipen-
dentes 27. §.fiqmd 3. /. ufufruttu relitto 52.ff.h.
t. (in qua 1. 27. §. 3. in finerecte legi fiufiones,
eafque idem eife cuin indi£tionibus, notat Rse-
vardus 3. varior. cap. 13.) Quibus confenta-
neum eit, ut & reficiendi aggeris onus fru£tua-
riuin gravet , etiamfi is aliqua fui parte per-
ruptus fuerit, fubfederitve , ut propterea nova
quadam indiftione opus iit. arg. /. qucero 2%.ff.
de ttfiu & ttfiufir. legato. Confer refponfa jCtor.
Holl. part. 1. confil. 57. quceft. 5. & 133. qu. 3.
Sed & cenfus aut canonis prsftatio , quoties
agri cenfualis aut emphyteuticarii ufusfru<5tus eft.
Idemque in reditibus fundorum aliis mere reali-
bus probandum. Alios fane reditus quod at-
tinet, pro quorum praritatione perionalis obliga-
tio eft, & fimul prasdia five ruftica five urbana
pignotis jure devinfta, eorum onus agnofcere
non tenetur is, cui prsedii talis ufusfrudtus fin-
gularis conftitutus eft; cuin etiam in ipfa rerum
proprietate legata ita jus fit , ut heres pignus
luere debeat, & ita rem legatario prseftare Iibe-
ram a pignoris obligatione §. 5. Jnfiit. de legatis.
Refponfa Jurifc. Holl. part. 4. conjil. 391. Ali-
ter quam obtmeret in eo , cui bonorum omnium
ufusfru&us datus : quippe qui reditus omnes a
defunfto debitos, etfi mere perfonales, quin &
ipfos vitalitios a defundo promiflos exfolvere ex
fructibus obligatus eft; Refponfa jCtor. Holl.
part. 2. confil. 61. Quin &alimenta, qua? defun-
Ctus debuit, quOties ad heredetn traniit alendi
onus : denique & legata annua, ii modo fru-
<5tus adea fufficiant. /. ult. §. finautcm ccs. -verfi
fin autem legata. C. de honis qtice liberis. Andr.
Gayl lib. 2. ohfierv. 146. num. ult. Neoftadius
Cttriie Holl. dectfi. 11. in fine. Refponfa JCtor.
Holl. part. 1. confil. 57. qucefi. 4. ut ita , quem
univerfa hereditatis commodarenafcentia fequun-

tur,

-ocr page 495-

et QUEIvIAdIsIOdUM 'Jtjvis utAtur fruaTur.

vide Molinxum ad confuet. Parijienf. tit. 1. art-
I j.gtojf. i.num. 155.1 56. 157. 158. e^ 159-

39. Quod fl is, qui ardium aut fundorum five
pubiicorum five privatorum ufum in quinquen-
nium eoiiduxetat, eorundem ufumfruftum ai-
teri leget, legatarius quidem hifce utetur fruetur,
durante tempore conduftionis ; feti penfionis an-
nuaeonus haud fubit, quippe quam heresprse-
ftare teneftury /. qui quatuor. 3 0. §. quihmos i.
ff. de legatis jV arg. /. is cui\ 6. 17. & 18./. de
liberat. kft#t£ ..■ ,'^v:.. . ^

40. Ulud extra dubiunl eft , ufufruftuarium
nuiiatenua ad xsaiienum defunfti, ufumfruftuin
legantis, ex fruftibus exfolvtndum obligari : fed
potius id ipfum, cujufcunqne genens fit, ac
vel in fuftus erogatunl, primo 6% rtbus omni-
bus deducendum eife ,• tnm deinde iti iis , quse
fuperfunt, ufumfruftum demum fruftuario. vi-
deri quxfifum ; cuih bona non inteiiigantur,
nifi qur ciedufto xre alieno fuperfunt. /. ult. ff.
deufu & ufufr. /egato. t. ufufmftu 69. ff. adteg.
Falcid. i. ult. §. fin autem 4. C de bonis quce h-
beris. zxg. l. fiubfignatum 39. 1. jf. de verb.
fignif. t. mtdier bona 72. ffi. de jure dot. Sande
decifi Frific. tib. 5. tit. 3. defin. \, Andr. Gayi tib.
2. obfierv. 146. Peckius de tefiam. eonjug. tib. 5.
cap. 24. num. 6. D. Someren dejure mverearum
cap. 8. num. 4. Wefel de connub. fiocietate ihtt.
2. cap. 3. num. 94. 95. refponfa jCtor. Hoiiand.
part. 1. confd. 5 7. quceft. 4. & part. 2. confil. 61.
.Quibus confentaneum eft , ut fi fruftuarius pen-
fitationes > tributa, cenfus, aiiaque onera reaiia ,
rebus fruftuariis incumbentia , quorum dies jam
vivo teftatore ceflerat, durante ufufruftu foive-
re coaftus fuerit ( uti cogi poteft, arg. /. cum
pojfejfor. 5. §. ult. jf. decenfibus. tit. Cod. finc cen-
fiu & reliqttis fundum atienari non pojfie ) finito
ufufruftu velut defunfti xs alienum, k fe exfo-
lutum, jure defideret fibi reddi. arg, /. impera-
tores 7. jfi. de pubiican. & vcitigat.

De usufructu

tur, omnefque reditus ac ipfi quoque vitalitii,
fecundum ante difta, eundem fimilia inconimo^tda atque onera viciffim gravent. arg. t.fecufidum
i o. ff. de reg.juris. d. t. 7. §. 2. pr. jf. h. t.

38. Non tamen fruftuarium gtivant iitfofita
tributa graviora fruftibus haud proportionata;
puta , qux ab hoftibus irruptionem facientibhs *
& ferro flaminaque cundta vaftantibus, incen-
dii terrore injedto extorta fiint} aut in ex'fidca-
tionem agrorum jam tempore iongiore a fhari
occupatdrum, novoque aggere cingeildotum,
erogata; quippe qUa; omnia iicet ab initio ex-
pendere frudtuarius teneatiir, quafi diminutis
hactenus rebus > quarum ufusffuftus conftitUtus
eft, finifd tamen ufufrdftti deduftio earum vel
repetitio ei haud videtur denegrttida j ne, fi hsec
fructuario imputaveris, eveniftt, ut ufusfructus
ei inutilis fit, ne piurium quidein annorum pro-
ventu damna talia valeftte farcire, Et fane , fi
ea, qux vetuftate corruerunt , fruftuarius fuo
non cogatur fumtu reficere, qtlafi id egtedere¹-
tur fruftuum rationem. /. ufufruttu 7. quo-
niam 2. ff.h. t. etiam non eft, quod impenfas
fuperiores, quibus sedes h pienario vindicantur
interitu, agrique quafi a fuis repetuntur initiis
atque origine, fruftuarii difpendium fore arbi-
tremur. Adde Chriftineum ad Mechlin. tit. 15.
*trt. 2. num. lo. Caftiiio Sototnajor de ufufmfiu \
cap. 57. Et in hanc facit fententiam, quod tra-
ditum ab interptetibus, graviorem impenfam in
res dotales faftatn , & in fpecie hanc, de qua
nunc fermo eft, foiuto matrimonio permaritum
oportere deduci, cuin fruftibus haud Gompen-
fandam. Wefei de connub. fociet. traff. 2. cap. 3.
num.ij. &feqq. Facit denique, quodnequevi- ;
cefima hereditatis pars, fifco debita nomine tol-
lateraiis (quodajunt) fucceflionis, neque cente-
fima aut ducentefima patrimonii, toties hoc no- i
ftro fecuio ad fubievandas fifci anguftias & tole-
randos belli fumtus depenfa, ex fruftibus exfol-
vendafit, fed fruftuarius eas inchoantevel du-
rante ufufruftu foiutas, eodem finito jure re-
pofcat, fecundum id quod Hoilandis placuit
ediftts de quadragejimd & licejima art. 6. vot. 1.
placit. Holl.pag. 1 $')'>.& interpret. edifti de num-
mo 100. & 200. anno 1674.28. Jutiivot. 1-pag.
1070. Quo modo etiam laudemia pro invefti-
turas renovatiOne praeftanda non ad fruftuarii ted
proprietarii onus fpeftare, fi aiteri proprietas,
alteri ufusfruftus feudaiium legatus fit, placuit
Chaflaneo ad confuet. Burgttnd. rubr. 3. §. i.in
verb. propter debitum. circa fin.verfu. fed quis te-
ncntur facere. de quo tamen contra fentientem

41. Cajterum in rebus fruftuariis aflervan-
dispatrisfamiliasdiligentis, imo diiigentiflimi, par-
tes fruftuarius impiere debet," cum omnein#ri~
deatur fufcepifle curam rei. I. fied cum 6<$. jf.
h.t. 1.1. §. 1 dt. &l. 2. fif. ufiufruiiuar. quemadm.
caveat. Caftiilo de ufufruitu cap. 2 o. Etlicetde-
reiinquendo ufumfruftum fubducere fefe poflit
oneri refeftionis, quantum ad ea, quse (ponte
fua dcteriorata, reparatione opus habent. l.fi
abfente 48. /. cum fhtttuarius 6^.ffi. h. t. non ta-
men id ei permiflum, intuitu eorum, qus fuo
fuorumque fafto reddidit deteriora, /. Jed cum
tij.ff.k t.

Tt-

-ocr page 496-

L i VII. T i T. IL
TITVLVS II,

aria.

fii<t bona i refervato fibi ufufruttu, ac dein unus
conjugum moriatur.

6. Noncejfat jus accrefcendi, fiunusex confru-
tluariis amifierit fuam partem, fied extefiatoris
voluntate receperit, dum is in cafium amififioms,
repetiit ufumfruftum in tefiamento.

7. An, & quo jure ufusfruffusfiervo plurium do-
minorum legatus, uni in folidum acquiratur, fi
alter partem non capiat ?

8. Anjus accreficendi locum habeat, fi duobus fi-
mul dignitas aut munus, lucrum adjunthm ba-
bens, collatum fit donec vixerint.

9- An moribus nofiris adhuc vigeat jus accreficen-
di inter confruttuarios ?

J.:'i * ... " ,

fent habere; ex adverfo jus accrefcendi hic eft
facultas percipiendi portionem ejus, qui non con-
currip ad ufumfiruttum fibi cum alio datum, vel
concurrit quidem, fied concurrere defiit. Sic ut por-
tio in ufufru£tu non rei fed perfonse accrefcat.
/. interdum 1 o. in fine jf. h. t. l.fi Titius 3 3. §. 1.
in fineffi. deufufruttu. I. &an eadem 14. §. qui
cum 1 .ff.de except. rei judicatce. fk is quoque
gaudeat accrefcendi jure, qui concurfu cum con-
frudtuario jam partes fecit; foius deinceps in fo-
lidum ufurus, ubi non amplius invenit eum,
quifibiin utendo fruendo concurrat. /. 1. §. in-
tcrdum 3-jfi-h. t.

2. Quin imoj nec ab accrefcendi jure & vin-
dicanda vacante confruftuarii parte depellendus
eft, qui fuam in ufufruftu partem non amplius
habet, fed amiftt; ft modo ad confrudtuarium
totus ufusfrudus jam ante non pervenerit : nain
fi confru&uarius femel integrum incepiffet ufum-
frudum habere, atque ita in ejus folus capite
feu perfona refediffet, deficiente deinceps eo ,
ufusfrudtus non ad priorem, qui fuam partem
jam amiferat, fed magis ad proprietarium rever-
furus effet. Si ergo ( ut diverlis fa£ti fpeciebus
pofitis res fiat evidentior) duobus relidtum con-
cipiamus ufumfru&um, ac primum non utendo
fuam amififfe ufusfruftus partem, iila quidein
accrefcet fecundo; fed, fi & fecundus morte, vel
capitis diminutione, vel non utendo, aliove fimili
modo ufumfrudtum amittat, non jam ad pri-
inum ufusfructus ille redibit ex jure accrefcen-
di; verum potius ut in univerfum extin<5tus>
ad proprietarium reverti debet. Cum enim to-
tus ufusfru&us jam femel tranflatus fuiffet, ac
recidiifet in caput fecundi, atque ita nullurn pri-
mi jus in ufufru£tu fuperfuerit, non potuit etiam
amplius fpedtari perfona primi, ad vindicandum

e-x

1. Ouo refipettu ujusfruffus dividuus fit, qitomo-
do jus accrefcendiin tifiufruUu admittattir, pofi-
quam jam concurfiu partes fattce funt ?

2. Quo modo jure accreficehdi gaudeat, vel non
gaudeat ille, qui fiuam ufusfruftus partem jam
amifit , exemplis illufiratur.

3. Non babet locum jus accrefcendi, fi alimenta
duobus fimul ex eodem prcedio legatafint.

4. Ouce fit ratio, cur in legato proprietatis ipfio
concurfucollegatariorum evanefcat jus accreficen-
di, non item in legato ufusfnMus?

5. Inter confruftuarios verbis tantum conjunttos
non efl jus accrefcendi; nec inter eos, quibus
feparatim alternis annis nfiusfruttus legatusefi ;
nec, fi duo conjugcs fimul tertio donent amnia

1. JKj^f¹!^!^ Us acerefeendi non tantum in
Igjg; hereditatibus & proprietate ie-
gata, fed & in ufufru<5tu le-
gato locum fibi vindicat: licet
enim fervitutes pleraque divi-
fionem non recipiant. I. flipulationes 72. jf. de
•verb. obligat, l. 1. §./? ufusfntftus 9. jf. ad leg.
Falcid. nec pro parte amitti queant. /. ficom-
munem io.fi". quemadm. fiervit. amitt. nec judi-
cium communi dividundo admittant. /. arbor. 19.
§. fi per eundem 2. ff. communi dividundo; licet
infuper ipfe quoque ufusfru&us naturaiiter in-
dividuus fit, quia incorporaiis eft; civiliterta-
men dividuus eft ; fic ut ab initio pro parte di-
vifa vel indivifa conftitui poflit',& amitti, five non
utendo, five acceptilatione partis. I. & per jus-
jurandum 13. §.fi idi.ff.de acceptilat. I. ufufiru-
ftus & ab initio ffi. de ufiufrutlu l. excepta 14.
l.<f.$.ff. quib. mod. ufiusfr. amitt. & ipfo jure ad
fingulos confruduarios ufusfrudus legati partes
pertineant, l. fiedufusfruttus 81 .ff. adlegem Fal-
cid. ac judicium communi dividundo inter eos
fubfiftat. l.ficujus rei 13. §. fiedfi inter 3. fij.de
ufufrtdiu. I. communi dividundo 7. fed etfi 7.
ffi. communi divid. Adde Vinnium feleti. qucefl.
lib. I. cap. 28. Si ergo duobus rei ejufdem ufus-
frudtus fuprema voluntate ( non item contraftu
arg. /. 1. pr. ff. b. t. I. fiid quod 15. fi. deduob.
reis confiituend.) reli&us fit, uno deficiente alteri
confruduario etiam accrefcit portio fingulari ju-
re, infervitutibuscseterishaudadmiffo. l.aquam
i6.jf. quemadm. fervit. amitt. alio tamen modo ,
quam in hereditate vel proprietatis legato: cum
enim in illis *portio portioni accrefceret, aceva-
nefceret omne accrefcendi jus, quam primum
coheredes ac collegatarii agnoviffent defunSiju-
dicium, atque ita concurfu partes fuas incepif-

-ocr page 497-

DE tJSUFRUCT U A CCRESC EN DO. 48 1

ex jure accrefcendi ufumfruftum , aut ullam par-
tem ejus. Ita namqueplacuit; ei qui amifitnfum-
fruHum, ex eo quod amifit, nibil ayreficere, ut
ioquitur Uipianusin. l.ficut 3. §. idem Papiniatius
2. ff. quis mod. ufusfr. amitt. Sed & , ii ex duo-
bus confruduariis primus de parte ufusfrudlus
litem conteffatus fit cum eo , qui rem quidem
fructuariam non poffidebat, iiti tamen ita femet
offerebat acfi poffideret, ac in ea iite fuccubue-
rit, pars quidein hujus primi fuccmnbentis fe-
cundo accrefcet confruduario ( neque eniin vi-
ftori cedit, qui non poffidet; nec pofleflori,
quippe qui non vicit; nec proprietario , quip-
pe ad quem non revertitur quamdiu collegata-
rius conjun&us fupereft, ut ante diftum ) fed
fi fecundus non utendo aut aliter ufumfrudum
amittat, nihil ex jure accrefcendi redibit ad pri-
mum tanquam nihii omnino juris amplius in ufu-
fruftu habentem, exratione fupra adduda ; fed
magis uiusfruftus totus tanquam extinftus hoc
quoque cafu ad proprietatem revertetur. Quin
imo , fi ex confruftuariis conjunftis priinus
fuatn ufusfruftus partem a vero vindicet poflef-
fore, fed in ea fuccumbat iite, portio quidem
primi penes pofleflorem eundemque viftorem
remanfura efl ; fed fi fecundus dein fuam quo-
quo modo partein amiferit , nec tunc ea primo
ceflura erit ex jure accrefcendi, fed proprieta-
rio : eo quod &c hic verum efl:, nuiium pri-
mi jus in ufufruftu fupereffe; nec quicquam
ei, qui amifit ufumfru&um , ex eo quod amifit
accrefcere poffe. d. I. 3. §.2. Antonius Faber
rational. ad l. interdum 10. ff. h. t. pauio aliter
Cujacius lib. 9. obferv. 11. Hilligerus ad Donel-
lumlib 10. cap. 23. Barry dc fucceffton.lib. 13.
tit. 3. num. 4. vt med. Quod ergo diximus,
eum, qui fuam amifit partem, adhuc gaudere
accrefcendi jure, primo quidem apparet in eo,
qui, cum ufumfru£tum habuiflet fibi cum alio
legatum, proprietatis partem acquifivit, atque
ita propter confoiidationem defiit jure fervitutis
utifrui : licet enim tunc ufumfruftum, quemap-
pellant formaiem, amiferit, ut patet ex l. fitibi
fundi 17. ff. quib. mod. ufiufrutt. amitt. jure ta-
men accrefcendi deftitutus non eft, fi fofte con-
fru<5tuarius fuam aiiquo modo amitteret pfusfru-
6tus partem. Si duobus ( verba funt Ulpiani in /.
itemNeratius 3. §. ult.ff.h. t.) ufusfruttus legetur,
& apud alterum fit confiolidatus , jus accreficendi
non perit, neque ei apud quem confiolidatus efi,
fteque ab eo; & ipfie, quibus modis amitteret ante
confiolidationem, iifidem&nunc amittet. Necra-
tio obfcura eft : neque enim per confoiidatio-
nein ufusfruftus in totum perit, nec definit uti
frui qui proprietatem na<5tus eft, fed quos fru-
6tus antea jure fervitutis percipiebat, nunc ca-
pit dominii jure, & frui perfeverat. De caete-
ro adeo hoc in cafu caufalis ufusfruftus imita-
tur naturam ufusfruftus formalis, ut iifdem fi-
niatur modis poft confolidationem, quibus &
ante confoiidationem fuiffet amittendus. d.

/.3. §.ult. ff. h. t. Sed & fecundo gaudet ac-
crefcendi jure qui fuam amifit partern , fi ex
coilegatariis priinus fuam vindicans ufusfrudus
partem ab eo, qui non poffidebat, fed fe liti of-
ferebat quafi poffideret , fuccumbat in ea litei
mox fecundus collegatarius non utendo fuain
amittat partem : non obftante eteniin ea partis
proprise amiffione fecundus adhuc ex accrefcendi
jure rede vindicaverit primi fuccumbentis por-
tionem , quse vi<5tori, ut pote non poffidenti,
fed liti fe efferenti quafi poffideret, non poterat
videri ex autoritate rei judicata: quxfita , fed pe-
nes verurn poffeflorem non jure exiftebat, & ad
quam fecundus jus nadtus erat, cum necduin
fuam partem amififfet. Eftque hac proprie fa<5ti
fpecies, de qua agit /. interdum lo.ff.h.t. ubi
Ant. Faber itt rational.

3. Nechifce, qua: de portioiie ufusfrudus
collegatariis accrefcente di<5ta funt, repugnat
Papimanus in /. dominus 57. §. 1. ff. de ufiitfru-
ffu. cum iilic non de legato pluribus ufufru<5tu
ferino fit, fed de fruflu prcediorum ob alimenta
libertis reliffo, adeoque de alitnentorum iegato ,
in quo non ita jus accrefcendi vigere , naturali
ratione manifeftum eft , cum unus ob defe&um
feu mortem alterius collegatarii duplicatis non
videatur faturandus aliinentis, fed magis, uti in
agris limitatis alluvio ceffat, /. 16. ff. de acquir.
rer. domin. ita & in alimentis ad unius hominis
alendi neceffitatem limitatis ; maxime cum jus
accrefcendi ailuvionibus affimilatum fit: /. Titio
33. §. i.in fine jf. de ufiufruttu. Ant. Faber ra-
tional. add. I. 57. ffi. de ufufrutfu & ad. /. inter-
dum 10. ff. h. t. in fine Guido Pape, decifi. 204.
Francifc. de Barry de fiuccefifionibus lib. 13. tit. 3.
num. 5. Mantica de conjefl. ult. volunt. lib. 1 o.
tit. 3. num. 24.25. 26.27. Menochius de prct-
fiumt. lib. 4. prcefiumt. 15 8.

4. Rationem fi requiras, cur in proprietatis
legato poft concurfum collegatariorum ceflet in
univerfum accrefcendi jus , non item in ufufru-
<5tu duobus reli<5to; confiderandum eft, proprie-
tatis legatum in jure magis, quam in fa<5to con-
fiftere, nec quotidie de novo acquiri , fed eo
folo tempore, quo per legatarium vindicatur.
/. 1. §. interdum 3. fierc in fine ff. h. t. uno illo
agnitionis ac concurfus a<5tu dominium partis
unicuique collegatario fic tribuente, ne unquatn
poftea illorum proprium effe definat, quibus ac-
quifitum eft. Quo fit, ut per concurfum col-
legatariorum ad proprietatem unius rei legatar
partibus femel fa<5tis , concurfus ulterior ad rein
eandem in pofterum impeditus fit. Contra, in
ufufrudu,.etfiverumfit, jus ipfum ufusfrudus
seque ,ac jus dominii, primalegati agnitione at-
que concurfu cuique pro parte cenferi qua:fi-
tum; quia tamen ufusfru<5tus exfruendo confifiit,
idefi, fafto aliquo ejus qui fruitur & utitur, ac
tum demum confiitui dicitur, cttm quis jam firtii
potefi. I. unic. pr. & §. 2. ffi. quando dies ttfius-
frutfm iegati cedat. hinc eft, quod & inter fru-

Ppp <5tua-

-ocr page 498-

48 a L i b. VII.

<5tuarios plures conjunftos non primo tantum
momento agniti ab utroque legati concurfus fit,
fed infuper quotidie per ipfum fruendi fa&um
continuatur. Eoque fenfu ab Ulpiano fcriptum
fuit, ufumfmfium quotidie conftitui & legari; non,
tit proprietas, eo folo tempore , quo vindicatur.
d. I. i. §. interdum 3-fire in fine ffi. h. t. Quam-
primum itaque non invenit alter eum, qui fibi
concurrat, folus utetur in totum ex jure accre-
fcendi ; utcunque jam annis pluribus partem
fruftuuin alter fuam concurfu feciifet; fi modo
nunc definat earn in futurum, interrupto con-
curfu , fuam facere. d. I. i. §. 3. in fin.jf. h. t.

5. Inter folos autem re & verbis iimul con-
junftos jus accrefcendi locum habet; non item
inter eos, qui verbis tantum conjuncti funt; eo-
dem modo, quo id in proprietatis legato obti-
nere, latius difputabitur tit. de legatis. Et, fi
duobus feparatim alternis annis ufusfruftus le-
gatus fit, ac ex his alter deinceps decedat, per
vices temporum plena proprietas erit : neque
eniin accrefcere alteri quicquam poteft, quoniam
propria quifque tempora , non concurrente al-
tero , integri fru&us habuit. l.fiduobus 2. ff.
quib. mod. ufusfir. amitt. Sed &, ii conjuges duo
fimul alteri inter vivos omnia fua bona donent,
refervato fibi in donatis ufufruftu ; poft mortem
conjugis unius alter fuperftes non poteft fibi ex
quodam jure accrefcendi totum fervare ufum-
fruftum , fed tantum partis illius, cujus pro-
prietas ab ipfo in donatarium collata eft; nifi
aliud tempore donationis expreflum fit; cum
tales vere in eodem ufufruftu conjunfti non
fint. Et certe, ft tunc, cum teftator, duobus
heredibus inftitutis, certse rei proprietatem de-
du<5to ufufructu legavit extraneo , jus accrefcen-
di heredibus denegatum fit, quia non fuit ille
ufusfru<5tus inter eos per eoncurfum divifus , fed
ffiagis ab initio fingulis pro hereditaria parte
conftitutus, l. 1. ult. ffi. dejure acerefcendt. ra-
tio non eft, cur non idem de duobus conjugi-
bus flmul donantibus cum lege refervati ufusfru-
ftus ftatuendum foret; cuin & his fingulis
non nifi fuse partis donatse ufusfru<5tus ab initio
Videri poflit dedudus efle. Papon. lib. i^.tit. 2.
arreft 3. Coftalius/irf/. 57.ff. h.t.

6. Plane, fl Tttio& Mm'oufusfruc5tus lega-
tus fit, & additum fuerit, tunc cum Titiuscapi-
te minutus fuerit eidem ufumfruttum iterumlegari,
feu repeti, Titius autem poft capitis deminu-
tionem ex repetitione ufumfru<5tum habeat, jus
accrefcendi inter Titium & Mseviutn eo ipfo,
quod Titius ufumfru<5tum jam repetitum ha-
buit, fublatum noneft; cum illa ufusfru<5tus re-
petitio in Titio perinde habenda flt , acfi alius
Titio in ufufru<5tu legato fubftitutus fuiflet: nam
etfi inter Ma:vium & fubftitutum Titii, atque
adeo etiarn inter Msevium & Titium fibi fubfti-
tutum , & hac ex fubftitutione jam ufumfru<5tum
habentem, verbalis conjun<5tio non fit, re ta-
men conjun&rvidentur; quod ipftun ad jusac-

T I T, II.

crefcendi fufficere di<5tum eft. l.ficut in 3. §. l₄ffi. quib. mod. ufiusfir. amitt.

7. Quod.fi ufusfru<5tus communi pluriUm fer-
vo reliftus fit, & unus dominorum luam in u-
fufru<5tu partem repudiet, alteri totus ufusfru<5tus
acquiritur; nonexjure quodam accrefcendi, fed
magis ex jure dominicae poteftatis & fervitutis
jure. Nam cum jus nullum in fervili perfona,
jure civili quadrupedibus fere comparata, con-
fiftere poflet , five illud dominii five fervitutis
jus eflet, atque ita neceflario jus illud per fervos
dominis acquirerc-tur. L item vobis 3. Infi. per
quas perfion. cuique acquir. & illis quidein folis
in folidum, qui vellent acquirere. /. 1. com-
munis 4. /. proinde 7. 1. ffi. de fiipul. fiervo-
rum. confequens fuit, ut uno dominorum no-
lente fuum exercere dominii jus, & perfervum
acquirere, alter totam habeat ufusfru<5tus fervi-
tutem, per fuurn fcilicet fervum, cujus folius
perfona magis, quamplurium dominorum , in-
fpicienda erat, ut monet Ulpianus in /. i.§. 1.
ff.h.t. & colligi poteft ex l.fiduobusqo.jf. de
legatis 2. Sane ex jure accrefcendi id , quod al-
ter dominus acquirere noluiflet, alteri non po-
tuifle acquiri, re<5te a Proculo & aliis obferva-
tum fuit. /. & Proculo 20. fi. de legatis 2. Sive
enim fervum fpedtemus, cujus perfonam potifll-
mum fpeftandam efle ex d. I. 1. §. 1. ffi. h. t.
conftat; nullum efle poteft accrefcendi jus, ubi
nulla perfonarum plurium conjun<5tio eft , fed
tantum unus plurium communis fervus legato
honoratus. Sive ex adverfo plures confideremus
illius fervi dominos, jus accrefcendi locum in-
venire nequit , cum domini illi nequeant con-
jun<5ti dici ea conjun<5tionis fpecie, qua: jus ac-
crefcendi producere apta eft : non enim conjun-
<5tim fed partes fingulis legatas efle, quas fcilicet
quifque in fervo haberet, in d. /. 20. de legatis
2. diferte notatur: licethaudfit eunduininficias,
quin conjun£ti appellentur tales condomini, /. 1.
§. 2. jf. h. t. iti quantum dominii intuitu con-
jun<5ti & focii funt. Et hanc conciliandi ratio-
nern, ut fundamentis juris haud deftitutam ,
amplecti malim , quam cum aliis , inter hafce
leges antinomiam ftatuere, quafi in d.jl. 20. Pro-
culi & aliorum fententia narrata quidem, atnon
probata eifet. Adde Pacium cent. 6. enant. num.
13. Gomezium var. refi. lib. 1. cap. 10. nttm.
39.40.

8. Uti autem in ufufruftu duobus legato vi-
get accrefcendi jus* uno ex his deficiente; ita
quoque, fi duobus fimui dignitas quaepiam, aut
munus lucruin adjun<5tum habens, donec vixe-
rint (advitam ajunt) collatum fit, jushoc ac-
crefcendi haud videtur denegandum, fic ut uno
moriente alter folus collati muneris exercitium
habeat, ac capiatemolumenta : pra*fertim cum
hi, inquosfimul collata dignitas eft, non lon-
ge diftent, a fociis liberalitatis imperialis; ex
quibus uno moriente, ad focium potius fuperfti-
tem devolvitur liberalitatis efFe<5tus , quam ut

pars

-ocr page 499-

qjj ando dies ususfr

pars deficientis pro vacante haberetur. /. unic. C.
fi Hberalitatis imperialis fiocius fine berede decejfie-
rit. Adde Martam digefi. juris novijfi. tcm. 5. tit,
de jure accreficendi cap. 15. & quse habet Mantica
de conjcciuris ult. volunt. lib. 10. tit. 3. num. 28.

9. Nec dubium videtur, quin, quse hafte-
nus de jure accrefcendi inter confruduarios ex
jure civili funt expofita, moribus quoque ho-
diernis obfervanda fint ; utpote non tam ex
quadam Romanse jurifprudentias fubtilitate, aut

UCTUS LEGATI CEDATi

legis folius poteftate profluentia, quam potius
ex probabili teftatoris voluntate & in collegata-
rios affedione. Vide Wefembecium ad Pand. h.
t. num. 2. & fieqtj. & ibi Hanium in notts. ad
num. 4, in medio. Grotium martuduff. ad jurifi
prud. Holland. lib. 2. cap. 23. num. Sim. vaa
Leeuwen cenfi. fior. part. 1. lib. 2. cap. 15. num. 21.
Barry de fiuccefifion.fi- /»13. tit. 3. num. 4. Groe-
newegen de 11. abrog. ad §.5, lnftit.debered.in-
ftituend. num.

T I T V L V S III*
Quando dies ufusfru&us legati ccdat.

S U M

MAIIA.

1. Quando cedat dies ufiusfruEtus pure vel in diem
certum legati ? & qutc ratio differentice fit in-
ier legatum proprietatis & ufusfiruttus ?

2. Ouandodies cedat, fi in annos aut menfies fin-
gulos vel alternis annis ufiusfruttus legatus fit ?

les obligationis Cedcre dicitur,
quando incipit deberi: venire
vero, cutn quid incipit peti
pofle. I. cedere diem 213.jf.de
verbor. fignifi Et in proprieta-
te quidem pure vel in diem
certum legata illud recepti juris eft, ut dies le-
gati protinus a morte teftatoris cedat, ne illud
corruat legatario ante hereditatis aditionem mo-
riente, fed ad legatarii tranfmittatur heredes; de
quo latius tit. quando dies legat. cedat. At in
iifufru£tu id fingulare eft, quod non cedat ufus-
fruftus pure legati dies, nifi adita hereditate,
aut, fi in diem relidtus fit, non nifi die exiften-
te : quod etiam in ufu ac habitatione propter ra-
tionis paritatem fervatur. I. unic. §. 2. 3 .jfi.h.t.
I. fipure 2. I.3.I. fi habitatio 9.ff. quando dies le-
gaticedat. Cum enimufusfruftus, ufus, &ha-
bitatio fervitutes perfonales fint, oflibus perfonse
inhserentes, ac cum perfona pereuntcs, inutilis
foret diei ceflio ante aditionem, quippe nec ipfi
fruftuario ante aditionem extincfo profutura,
nec heredi ejus in jura defunfli perfonalia haud
fuccedenti. d.l. 3. Quodufque adeoverum,ut
ne peccare quidem, quafi plus tempore peten-
do, fed potius nihil agere videatur, qui ante
diei ceflionem petit. /. unic. §. ult. ffi. h. t. Si
tamen inadeundoheresmoramfecerit, asftiman-
dus erit ufusfruftus ex tempore morse faftse, &
arftitnatio fruftuario ejufve heredibus prxftanda;
ne alioquin ex mora fua lucrum heres fentiat,
& mora profit moratori. /. qui ufumftuttum 3 6.
ult. I. 3 7_tjf, de ufufrtittu.
2. Si in annos aut menfes fingulos aut alter-
nis annis ufusfru&us legatus fit, plura cenfentur
legata effe. /. cum ufusfiuftus 13. f. de ufiu &

Et quis prior firui debeat, fi altemis annis Ti*>
tio & Mevio ufusfruElus datus ?

3. Cur aliud circa ceffionem diei obtineat in ufiu-
fru6lu, qttam in annuo legato ?

4. Nibil hic moribus mutatum.

ufusfruStu legato t. fi ufiusfiruttus 28 .fifi. quib. mo-
dis ufiusfir. amitt. I. 1. pr.fi. h. t. ac proinde non
fimul, fed per tempora adje&a fsepius dies ce-
dit. d.l. l.h.t. & fi teftator Titio & Mxvioal-
ternis annis ufumfruftum leget, ordo fcrjpturae
defignare videtur ordinein voluntatis, ut anno
pritno Titius, fecundo Msevius utatur fruatur.
/. quotiens 34. ffi. de ufufrutdu, Quod fi ex ordi-
ne fcripturse voluntas non appareat, dum forte
Titiis duobus alternis annis ufusfruftus adfcri-
ptus eftj invicem fibi impedimento erunt, nifi
confentiant , aut forte dirimant , uter prior
fruatur. d. I. 34. I. fi duobus 2. §. ult. ffi. quib.
mod. ufiusft. amitt.

3. Nechifce, quse de diei ceffione in ufu-
fru£tu difta, refragatur, quod annui legati dies
ftatim a morte teftatoris cedat. /. nec Jemel 12.
§. item Cetfus 3. jf. quandodies lcgat. cedat. Ra-
tio etenim differentise eft, quod ufusfrudus fit
jus magis perfonale, quam annuus reditus, qui
fsepe perpetuus, fsepead heredes tranfit, imoex
teftatoris voluntate declarata ad heredes in per-
petuum tranflre poflit, quia non ita proprieta-
tem reddit inutilem, aut omnes fru&us comfu-
mit, uti quidem ufusfruftus; ut dicetur titulo
de annuis legatis. Qua de caufa nec mirum eft,
fi in annuis legatis, magis ad proprietatis lega-
tum accedentibus, fervetur potius, quod in pro-
prietate, quam quod in ufufrudu legato quan-
tum ad diei ceflionem receptum eft. Quibus &
altera accedit diverfitatis ratio, quod in annuis
legatis non tam ipedetur tempus, quo fruftus
percipi poffunt, quam potius initium cujulque
anni, licet fruftus, ex quibus annuum praeftan-
dum eft, necdum percepti aut maturi fint: quod
in ufufruftu non ita eft. /. in fimgutos %.jf, de an-
Ppp 2 nuk

-ocr page 500-

IMNMMHnaBHMI

BgBCCT

iIP»"——¹

L 1 b. VII. T i t. IV. i o

nuis legdtis, nam, ut Ulpianus ait in, /. itnic. §. 2.
fif. h. t. tiinc coftftituitur ufusfrufiitsctim quisjani

n I f A Xi jP

ftros mutatum eifej coliigere licet ex iis, quas
tradita ab Hugone ' Grotio manuilv.Ctione ad Ju~
tifprud. Holl. part. 2. cap. $$>num. 13. Confer
Gaftiilo Sotomajor' de ufufruttu. cap. 8.

..'••■. - • .«n .O 1 M .■, W „\,^t. ' JL

4. Neque quicquam in hifce pet mores no-

■f « '■
10:; •

.. T 1 TV L fO S IV.

Qiiibus modis ufusfruftus vel ufus amittitur.
S u "M M'A'1 I a. --

nruuit/i.

S, "

. Finitur ufusfruttus morte. Quid, ft alicui pro
fe & heredibus ufusfruElus relittus fit, & le-
gatarius moriatur vivo teftatore, an heres ejus
capiat poftea ufumfruttum. Ouid (icorporivel
collegio rdictu-5 fit ? Cujus mors jpectctur, fi
frutluanus alteri ufumfrutlum Veftituere roga-
ius ftt ? Cujus, ft filiof. aut ficrvo rehchis ? vel
frutiuarius alteri etim concejferit ? De ingreffu
in monafierium.

. Finitur & confiolidatione : decifio tamen 1.17.
ff. h. t. moribus fiublata eft.
. Item dcrelinquettdo; vel fi domino proprietatis
cedatur. An<&, fi ccdatur extraneo ?
An finiatur ob id, quod frutfuarius rei fruttua-
rite proprietatem in alium transferre tentave-
rit ?

Solo abufiu rei fruttuarice non perit ufusfiru-
ttus; nifi certus modus fruendi pnefcriptus ne-
giigattir.

6. Perit tamen non utendo per tempus lege defi-
nitum, etfiper vioientam dejetiionem impeditus
ejfet uti. Quidjuris, fi partc t-antum fruitus
fit, vel tantum ufius, non fruitus fitre ? Non
perit non uiendo, fi alternis annis, vel in an-
lios finguios datus fit.

7. Utitur firuttuarius ctiam pertufHi cuivendidit,
iocavit , donahnt. An & ttti inielligatnr, fi
emtor aut donatarius ipfie ufius iton fit ? Quidfi

I Slisfruftus, uti vafiis conftitui-
tur, ita quoque Variis finitur
modis ; puta morte naturali
vel civili fru<5tuarii. §.3. In-
ftit. de ufiufir. I. nlt. C. cod. tit.
I-1. §.1.2.3 -ffi.b.t. Cum enim jus hoc perfo-
naie flt, ad heredes tranfmitti non potuit; nifi
teftator ufumfru&um expreflim alicui pro fe &
heredibus conftituerit: quo cafu duo diverfi vi-
*dentur ufusfrudus effe , quorum alter heredi
frudtuarii deinceps acquiritur. /. fiipulatio ifia.
3 8. fiedfi quis 12. ff.de verb. obttg. t. repeti 5.
ffi. b. t. Nam&tunc, cumteftatorufumfru£tum
legavit, ac fubjdcit, fie eundem eidemtcgare , quo-
ties capite minntus erii, vel quoties ufnsfruttus
amififus erit, intcrveniente capitis diminutiohe
iiovus ufusfru&us eft. /. 2. §. 1. /. 3. pr. & §.
i. ff. h. t. Hinc etiam ab herede novarn cautio-
tiem intcrponi ,Viut in ufufrudu repetito, ra-
ipfi proprietario vcndiderit aut elocaverit, & is
rurfins rem fiuo nomine locet aut vcndat tertio,
an fruttuariiis videatur utiper iftum tertium ?

8. Extinguitur ret mteritu, tn totum, vetpropar-
te. Domo dejirutta an ufusfruEtus in area tlu-
ret ? & cur alitid in proprietate cedium legata ,
aut pignore ccdium , quam in ufiufiruUu obti-
rieat ?

9. Quali mutatiqne fiormce rei ftuftuarice pereat vel
non pereat ufusfructus ? . :

10. An & quando revivifcat uftisfruttus, ubi
res quce interierat, refiituta efi , aut forma
prior rei redvMa ? .,

11. Finitur etiam exifiente die vet conditione, ad
quam concefjus.

12. Ouamdiu duret , fi retiStus fit, donec ter-
tius quis ad majorennitatem , aut fiuriofius ad
fianam mentem pervenerit, tertius ilte in mi-
norennitate aut furore moriatur ?

13. UfusfruEtus ad certum tempus datus, perit
tamen mortefiruciuani ante tempus additum eve-
niente, non item aliis modis, quibus alioqupi
nfiusfirtdhts vuigo» -

14. Non perit ujusfrutius alienatiorie, vetnoxce
deditione per proprietarium fatta, uec ufiucapio-
ne proprietatis. Quo modo ufusfrulhts cxtin-
ttus redeat ad dominum proprietatis ? : ⁴

tionis eft. Eti fi forte is, cui pro fe .& heredi-
bus ufusfruftus legatur, ante. teftatorem iegan-
tem moriatur , herecietn ejus , aditsc hereditatis
tempore fuperftitem, ad ufumfrudturn admitti
oportere Vei'ius eft; cum noii tam ex capitede*
funfti, & jtire tranfmiftionis, ufurus fruiturus
fit, quam potilis eX jure jproptio, & veiut ex
novo ufufruftu , flbi fub cortditione Vei incerto
die relifto. Utctirtque in proprietdte alicui pro
fe & heredibus iegata aiiud- forte ftatUendum fit,
ut latius dicetur tit, qUando dies lcgator. cedat.
Tametfi autem heredis appellatiohe etiarn here-
dum heredes in infinitum vulgo intelliguntur,at-
tamen hic primi tantum heredes cenieri debent
comprehertfi , he alioquirt inutilis proprietario ef-
fet proprietas, ufufruftuin perpetuum recedente.
/. antiquitas I 4. C. de ufiufrutlu. Si collegio vel ci-
vitati ufusfru£tus ^!debeatur, centum annisCoile-
gium aut municipes irt ufhfru&u tuendos efte

pla-

-ocr page 501-

placuit, quia.is finis vitse Jongsevi liominis eft.
/. m ufusfriMns 5 6. ff. de xifiifruttu. I. fi ufus-
fridtm munkipibus 8 - jf.de ufu & ufifr. legdto.
Grotius manudutt. ad Jurifprud. Holl.lib. z.cap.
39. num. 23. Niii maturius collegium diiTolu-
tum , aut civitas aratrum paiia fit; tunc eniin
quafi morte quadam deiineret ufunrfruftum ha-
here. I. f ufusfruftus 21 .ff.h.U Idemque juris
ftatuendum, ii eccleiise, fi nofocomio , fi brer
photrophio, aliifque fimilibus piis caufis, vel
etiam ipii fifco, ufusfru6tus acquiratur ; cuin
horum oinnium non deterior eile debeat, quain
civitatum conditio. arg. /. ut inter 23. pr. &
1. C. de facrof. ccclcf. Si pluribus fnnul pro in-
divifo ufusfrudus legatus fit , non unius, fed
omnium morte demum extingui ufumfruduin,
fupra tit. 2. di&um eft. Quod fi legatum u-
fumfruClum legatarius alteri reftituere rogatus iit,
magis eft , ut ex fideicommiifarii, quain lega-
tarii perfona dependeat pereatque. /. I. §. 2.l.fi
legatum 4. ff. h.t. I. fi quis ufumfruftum 29. ff.
de ufu (j ufufr. legato. nifi appareat, ita teita-
torem juifiife reftitutionem , ut legatario nihilo-
ininus fpes aliqua ufusfrudus duret, dum vo-
Juit, ut ad legatarium revertatur, fi cafu aliquo
fideicominiftarius eundem legatario fuperftite
amifiilet; tunc enim non fideicommiftarii tan-
tum, fed. & fiduciarii mortein oporteret expe-
dtare, antequam ufusfru£tus dici poifet morte
peremtus. arg. /. fi ufusfruEtus 9. ff. ufufruttua-
rius quemadmodum caveat. In ufufruitu filio-
familias relidto, fi quidem ipfius filii contein-
platione., mors filii expeitanda erit, ut evane-
fcat utendi fruendi jus : fin patris intuitu, ex
patris quoque perfona seftimari oportet duratior
nem ejus. arg. l.fi filiofamilias 23. & ult. ff. de
mortis caufa donat. fi neutrum conftet , altero
moriente ad fuperftitem pertinere, nec, nifi
morte utriufque, ad proprietatem reverti, con-
ftitutum eft. l.idt. C. h. t. Si ufufructuarius u-
fumfrudum alteri vendiderit aut locaverit aut
gratis concefterit, mortem fru£tuarii conceden-
tis, non ejus,, cui utilitas fruendi pcr emtionem
aut aliter data eft, fpectandam eile, conftat ex
/. neceffarid 8. §. 2. ff. de peric. & commodo rei
vend. hfiquis domum 9. i.ff. locati. Interim
capitis diminutione ufumfru£tuin hodie non pe-
rjre notat Gaftillo deufiufir. cap.66. num; 26. &
fieqq.Groenewegenadl. i.ff. h.t.. Anpereatpro-
feifione vitse religiofse, vide Caftiilo de ufiufru-
Ctu cap.6$i6$.■: , , • :.,-rii-:

2. Confolidatione quoque , dum fruduarius
proprietatem rei fru6tuari® nancifcitur , ufus-
fru£tus extinguitur. §.pen. lnfi. deufiufir. adeout,
fi proprietas'fundi Titio fub conditione legata fit,
Maevio ejufdem fundi ufusfructus pure, & Mscvius
pendente conditione dominium proprietatis ac-
quifierit ; deinde conditio extiterit, ad Titium
pieno jure fundus pervenire debeat ; nec Mse-
vius, qui confolidatione jus omne legati ufus-
fru6tus amifit, eundern fic amiflum rurfus poifit
vindicare, quafi nuda proprietas Titio data ef"
fet, L fitibifimdi 17: ffi. h. t. Ita fane Juliano
placuit ex fumino juris rigore; cui tamen vix eft,
ut hodiernismoribus inhscreatur; acproindepoft
conditionem legatse proprietatis exiftentem eX
cequitate revivifcere Maevio Oportere ufunifru-
6tum, quafi medio tempore proprietatein na£tus
non fuiflet, jure contendit poft Molineum Mor-
nacium aliofque Groenevyegen add. I. l~j-ff- h.t.
argum. I. dotjfinus5j.ff. de\ufufru6hi. l. jimafu-
tus 22. C. de inojfi. tefiam. L cum qui 21. §. ult.
jf. de inoff. tcjlam. L Papimamts 18. jfi. de fervi*
tutibus. . fiuubr^-»

3. 'Perit infuper, fi _;fi u£tuarius euin-pro dc-
reli6to habeat. /. cumfirufiuarius 64. & 6,5. ff. de
ujujrufiu. aut jus fuum cedat domino proprieta-
tis. d. §.pen. lnfi. de ufiufrufiu. cum & his iii ca-
fibus ufusfructus cum proprietate conjungatur,
nec cuiquam res fua lervire poflit. /. uti frui 5.
ff. fi ufiusfir.pet. Extraneo,fa6ta ceflio nullius mo-
menti eit, nec ufumfru£tum folvit, quod ma-
nifefte Imp. in d. §. pen. Infi. de itfiufiruftu figni-
ficat. C.um eniin ibidem id Unum iibi agenduin
propofuiffet , ut modos enumeraret , quibus
ufmnfru6tuin perire placuerat, poft alia ait, itern
finiri ujumfrufium, fi domino proprietatis ab ufiu-
fruCtuario cedatur ( nam ccdendo cxtraneo nihilagi-
tur ) quae verba poftrema, nihil agi, perperam
a nonnul.lis eam receperunt interpretationem,
quafi nihil ageretur extranei intuitu , feu nihil ea
ceflione in extraneuin tranfiret; de ca'tero tamen
ad proprietatein ufusfru6tus reverteretur. I. fi u-
fiusfirutius 66. ff. de jure dot. Id enim fi verum
eflet, idem operaretur ceflio extraneo facta,
quod efficit ea , qua: domino proprietatis fit:
periret fcilicet utraque ufusfrudus, recederet a
fru£tuario, &proprietati adjiceretur; atqueadeo
ineptus prorfus elfet imperator , quod in quse-
ftione, quibus modis ufusfru£tus finiatur, adeo
follicite ceifionem extraneo fa£tam diftinxiflet ab
ea, quse proprietario fa£ta ufumfru£tum diflol-
vit. ,Unde magis eft, ut adhibita ea interpre-
tatione, quse abfurditate ac vitio caret (juxta
monitum inl.in ambigua 19. fif. de legibus) dica-
mus, nihit agere, perinde accipiendum efle, ac
fidi£tum eflet, non extingui ufumfru6tum. Ne-
que "his, contrarium eft, quod a Pomponio fcri-
ptum fuit, in d. I, 66. ff. dejure dot. ufiumjructum
d fruUuario cedt non pojfie, nifi domino proprieta-
tisi & fi extraneo cedatur, td efi, ei-, qui pro-
prietatem nott habet, nihil ad eum tranjire , fied
ad dominum proprietatis reverfiurum ufiumfruttum.
Non enim ait, de prsefcnti ufumfru£tum obcef-
fionem reverti; fed curn dixiflet, ceifione tali
nihil in extraneum tranfire (in temporeprsefenti,
ut loquuntur ) fubjicit, fed ad dominum pro-
prietatis reverfiurum, verbo futuri temporis, ac
proinde non ftatim, fed , ubi legitimus extite-
rit firiiqndi modus, perindeacfi ceflusnon fuif-
fet ufusfru£tus, & fru£tuarius cedendo extraneo
nihil egiflet. Fruftra vero contenditunrudua-

Ppp 3 rium

quibus modis USUSFRUCfuS usus amittitur.

-ocr page 502-

rium cedendo ftatim amififle omne jus, in quan-
tum ceflio per tres perfonas peragitur, durn in
jufe cedit dominus, vindicat is cui ceditur, ad-
dicit prator. Ulpianus in ftagm. tit. 19. §. 9.
10. 11. cum ergo hic ad ceflionarium tranfire
non potuerit jus ufusfru&us, & tamen ceflione
jus omne fuum abdicaverit fructuarius , ab alio
vindicandum , confequens videbatur, necefla-
rio ufumfruftum ad proprietatem ipfo ceflionis
tempore in continenti redire, Sed confideran-
dum, ita demum per ceflionem & addiftionem
fubfecutam dominia & jura cefla a cedente re-
cedere, fi ceflio fecundum prsecepta legum, non
contra leges, fafta fit : eft enim in jure ceflio
qusdam quafi traditio tum corporalium tum in
corporaliuin rerum , & eofdem cum vera tradi-
tioneeffedus habet, ut ex eodem Ulpianocon-
ftat tot.tit. 19. ideoque, uti vera traditione non
aliter recedit a domino jus dominii, quam fl fe-
cundum leges concurrentibus requiiitis fa6ta iit.
§. 40. & feqq. Injiit. de rer. divif. ibique DD.
/. 1. §.4.ff. de acquir. vel amitt. pojfejf. Ulpia-
nus d. tit. 19. §. 7. ita quoque ceflio, quje nullo
jure fa£ta eft , frudtuarium jure fuo exuere non
potuit, fed magis ea ceflione nihil adtum cen-
feri debet; ut plerumque nihil adtum creditur,
ac negotium nullum eft , ubi contra leges ge-
ftum. /. 5. C. de legibus. Quod & non obfcure
Paulus fignificat lib. 3. fent. tit. 6. §. 32. dum
agens de modis finiendi ufumfru£tum, ait, in
jure cefjione amitti ufumfruftum , quoties domino
froprietatis ufufruttuarius eum injure cejferit. con-
fer de hac quseftione Caftillo Sotomajor de ufu-
fruttu cap. 69 Sande de ceffione attion. cap. 5.
num. 3 5. & diflentientemVinnium ad §. 3 .Injl.
de ufufruCtu num. 4.

4. Sed fi non ufumfruftum tantum, fed &
ipfam rei frudtuariae proprietatem fru&uarius do-
lo malo in alium tranftulerit, ipfum in pcenam
doli ufufru£tu privandum fuifle, aliquando in
Hollandia judicatum & fupremo revifionis judi-
cio firmatum fuit, in cafu , in quo pater, libe-
rorum tutor, in liberorum bonis ufumfruftum
habens , domum fruftuariam oppignoraverat,
ac deinde judicati exfequendi caufa diftrahen-
dam executori affignaverat. Groenewegen ad
Grotium manuduft. ad jurijprud. Holland. lib.
1. cap. 3 9. num. 24. Quce tamen res judi-
cata curn multis fingularibus innitatur circum-
ftantiis , & nominatim infignem coerceat eam-
que continuatam fraudem ac machinationem a
patre, fimulque tutore, in liberorum necem ad-
hibitam, vix eft, ut ad alios porrigatur fruftua-
rios, fimpliciter rei fructuaris proprietatem alie-
nare adnitentes; cum & in fideicommiflis fafta
per patrem fraus infignitior in prxjudicium filiif.
ademtione commodorum punita inveniatur. /.
imperator 5 o. Jf. ad Senatufc. Trebell. etfi vulgo
nulla talis in fiduciarios, pendente die vel con-
ditione nem fideicommiffariam alienantes, pcena
ftatuta fit. arg. / peto 69. §. prtcdmm i.ff. de
legatis 2. /. ult. §. 2. & 3. C. communia delega-
tis. Refponfa JCtor. Holhnd.part. 5. conftl. 184.
in fine. Leeuwen cenf. for. part. 1. lib. 2. cap. 15.
num. 25.

486

-■■ __

5. Et generaliter , ob folum rei fru&uarix
abufum fruduarium non effe ufufrudu privan-
duni, extra dubium eft; cum cautio frudtuaria
de utendo fruendo boni viri arbitratu fsepius
committi poffit, manente ufufrudu ; quod non
eflet, fi foloftatim extingueretur abufu. /. i.§.
utilius 5. & §. 6. ff. ufufruttuar. quemadm. ca-
veat. Neque obftat, quod ille , qui non reficit
sedes fru&uarias ruinofas, prohibetur a domino
uti frui. /. boc amplius 9. §. ult. ff. dc damno in-
feffo. Non enim prohibitio ifta ad perimendum
in perpetuum utendi fruendique jus fpedat, fed
tantum temporaria eft, donec fcilicet fru&ua-
rius reficere paratus fuerit: eo modo, quo &
ei, qui conferre non vult, hereditaria: denegan-
tur adtiones , donec contulerit. /. 1. §. fi cum
duobus 13. junEl. §.fifrater 10. ff. de collation.
& ufusfrudus fru&uario , cautionem frudua-
riam interponere recufanti. /. fi cujus rei il.Jf.
de ufufruftu. Berlichiuspart. 2. conclufi 5 o. num.
68. diffentit Chriftineus ad Mecblin. tit. 15, art.
4. num. ult. Ant. Faber Cod. lib. 3. tit. 23. dc-
fin. 2. Caftillo de ufufruttu cap. 21.23. ²4- ea
potiffimum moti ratione , quod condudorem
quoque & emphyteutam ob abufum rei expelli
jura .finunt. /.3. C. de locato. autb. qui rem C. de
fiacrofiecclefiis. Cum tamen diverfa plane fru&uarii
ratio fit, quippe qui depulfus nihil retinet; cum
ex adverfo emphyteuta canonem , mercedem
condudtor retineat ufu rei fpoliatus. Plane, fi
certus utendi fruendi modus in ufufru&u con-
ftituendo expreflus fuerit, veluti, ut quis aeftate
uteretur, non hyeme, ut agro ad pafcua ute-
retur, & ille hyeme ufus fit aut fcenum fege-
tefve ex agro collegerit, non utendo per mo-
dum perire jus ufusfrudus , innuitur d. §.3.
lnfi. de ufiufruttu Vinnius ad d. §. 3 ,?ium. 2.

6. Quod fi fruduarius omnino non utaturre
fru&uaria , triennio in mobilibus, decennio in-
terprsefentes, vicennio inter abfentes in immo-
bilibus, & fecundum jus noftrum hodiernum
triente feculi aut fecundum alios annis triginta.
Grotius manud. ad Jurifiprud. Holl. lib. 2. cap.
3 9. num. 26. tali non ufu perire ufumfruftum ,
conftitutum eft. §.pen. Infi. de ufiufruttu. I.pen-
ult. §. i .C.h.t. junge Caftillo de ufiufruttu cap.
6-j, etiamfi ex eo, quod vi de pofleffione rci
fruduarise deje&us erat, ufus non fit. /. fi plu-
res 9. §. ult.Jf. de vi & vi armata. Si quis parte
aliqui rei fruduariae non fuerit ufus, in ea fola
ufumfruftum amittit. l.excepta 14. l.placet 25.
ff. h. t. Et, fi ufumfrudtum habens, conftituto
tempore tantum utatur, fi quidem fciens fe ufum-
frudum habere, tantum uti voluerit, nihilomi-
nus & frui videtur, ac ufumfrudum retinet: fi
vero ignoret, dicendum eft, eum amittere ufum-
frudum ; cum non ex eo, quod habet, tunc

uta-

jiiwwn

L I B. VII. T I T, IV.

-ocr page 503-

utatur, fedexeo, q.uod putavit fe habere. L is>
qui ufumfmclum 20. ffi. h. t. Hxc, ii ufusfru-
ftus hmpliciter line temporum intervallis confti-
tutusiit; nam ii alterri^ debeatur annis, in totum
nonufu noii pe.nt, uti nec capitis diminutione,
quia plura legata funt , annis hngulis de novo
cedentia. k 1. §. ult. L fiufufmtfus alternis 28.
ffi h. t, 1. cum ufiusfimUus 1ffi. de ufiu & ufiufr.
legato. L cum in annos 11 . ffi.de annuts lega-
tis. Quinimo, etli uni eidemque ufusfructus
non limplicitei:, kd juamios fingulos legatusfit,
non unum., (cd plura repetita ulusfructus lega-
ta intelliguiitur ; quja commeinoratio tempo-
rum cepetitionis poteftatem habet; ideoque nec
tunc alicer q.uam per mortem ufusfruftus cum
efte£tu celfat. /. 2. §. 1. ffi.h.t. d.l.w.ff. de
aim. leg.

7. Non utitur autem ufufruftuarius, ft nec ipfe
utatur, nec nomine ejus alius;puta, qui emit ufum-
fru&um, vel qui conduxit, vel cui donatus eft, vel
quinegotium fru<5tuarii gerit,vel marituspro uxo-
re, vel uxor pro marito abfente. /. fi midicri 22.
ff-h.t. I. non utitur. 38. junct. I. fi ufiusfruffus
3 5. §. 1. ff.de ufufir. Plane illud intereft, quod,
fi vendidero ufumfruftum, etiamfi emtor non
utatur, videor tamen ufumfru£tum retinere, quia
qui pretio fruitur , non minus habere intelligitur,
quam qui principali re utitur fruitur : quod ft
donavero, non alias retineo, quam ft ille uta-
tur. d. I. non utitur 38. /. 39. & 40. jun£t. l.fi
ufusftuBus 35. §. 1. ff. deufufr. curn qua limi-
tatione accipiendum eft, quod paulo generalius
Ulpianus dixit, & eum qui vendit, uti, & eum
qui locat, uti, & eum, qui precario concedit
vel donat, uti; ideoque retineri ufumfruftum.
/. arhoribus 12. §. ufiufruftuarius 2. ff.de ufiufru-
&u. Nec eft, quod his, quse de donatario non
utente difta, regeratur, donantem nihilominus
jeque, ac vendentem locantemve, uti videri,
quia donatarium etiam non utentem habet fibi
ad antidora devindmn, ut venditor emtorem ,
aut condu&orem locator, ad pretium vel mer-
cedem; & lucri fpecies eft , beneficii debito-
rem libi acquirere. /. fi pignore 54. §. eum qui 1.
ff. de fiurtis. Stringeret enim ifta ratio , fi eadem
antidori qui¹ mercedis pretiive exaftio eftet; quod
non ita eft; curo venditi aftio, vel locati faci-
lem reddat promiifg: inercedis ac pretii impetra-
tionem, adeoque efH,cacem jure civili obliga-
tionem 5 at antiuori perfequendi nulla a§)9
comparata fit, fed folum fublit nat.\irale debitum,
•ac ne plenum quidem illud , fed folq pudoris
vinculo fubthxum. l.fiedetfi25. §. cqnfifluit.il.
ff. de petit. hered. XHud quoque lingulare eft ,
quod , ubi fruduarius ufumfruftum non extra-
neo, fed ipfi proprietatis domuiQ vendjdit ^t
locavit, ac proprietarius deinde rem frudtua-
riam rurfus alteri vel locavit fyo uomine vel ven-
didit _t ufufru&u&rius ufumfruftum non utendo
amittat, etfi a proprjetario mercedein pretiumve
acceperit, quia non j frudtuj.rii fed fuo nomine

emtor,& conductor fecundu? nqrnine conduftoris
primifeu proprietarii, fruitus eft. /. Pomponius
29. fir. & §. 1. ffi.fi, t. Quod ft utatur quidem
fr,u£tuarius , nullum autem emolujjientum fen-
tiat, dum forte agrutn colit tam fterilem, ut uul-
lus inde fru6tus nafcatur, ac, juxta vulgiver-
bium, nil profe6turis littora bobus arat, adhuc
ea ratione ufumfructum utendo confervari pla-
cuit. d. I. 12. §. de illo 3 .ff. h. t.

8. Rei infuper totali interitu ufumfru6tuin
quoque interire, expeditum : eft enim ufusfru-
6tus jus in corpore, quo fublato & ipfum tol-
li necefte eft. pr. & §. pen. Infi. de ufufruflu.
Si pars perierit, in parte fuperftite adhuc falvus
eft. /. fi cui infiula. 5 3. jfi. de ufufruElu. I. fiundi 8.
/.9. /. 10.ff.h .t. jedium tamen ufufru6tu con-
ftituto, fi domus tota perierit, ne area; quidein
aut cementorum ufusfru6tus durabit. l.repcti').
§. rei 2.ffi.h. t. d. pen. Infiit. de ufufir. & ita
obfervari, teftatur Grotius Manuduff. ad jtirifi-
prtfd. Holl.lib. 2. cap. 39. num. 20. eif ficqq. nifi
non fpecialiter domus certa^fed bonorum omnium
ufusfru6tus legatus lit, cum in bonorum fub-
ftantia area quoque numeretur. /. quotiens 34.
§. idt. ff. de ufufrutfu. Quainvis aliud in a:dibus
fpecialiter pignori obligatis, aut proprietatis ju-
relegatis placuerit; dum & area & rudera poft
dotnum deftru6tam legatario pra:ftanda funt, ac
creditori devin6ta manent. /. fi grege legato 22.
in fine ffi.de legatis 1. /. Patdus 29. §. domus 2.
& Lult. ff. depign, & hjp. Cujus varietatis hanc
puto rationem efte, quod in pignore quidem
hoc inter debitorem & creditorem tacite a6tum
cenfetur, ut quam maxime creditori cautum lit,
arg. I. ult. C. quce res pigtt. dari. maxime vero
tunc cautum intelligitur , cum & area poft do-
mum collapfam devin6ta manet. Proprietatis
autem legatum nihil in fe comprehendit, quod
contra dotninii naturam eft ; cum ex adverlo
ufusfru6tus lega.tum fervitutem inducat libertati
naturali & dominio, dominis fuis utilitatem pra?-
benti, contrariam ; quibus confentaneum erat,
ut facilius evanefceret ufusfrudus legatum, quo
res rediret ad ftaturn naturalem, quam legatum '
proprietatis,nihil prseter naturam involvens. Qua
ratione ufumfru6tum quoqu.e gregis interire re-
fponfum eft, cum qfque eo numeru,s pervenit
gregis, ut grex non intelligatur. /. ult ffi. h. t. etfi
proprietate gregis legata vindicatio legati fuper-
]it, ubi ad unam ovim grex perveui,t, &in uno
capite ftatnqm???Tfpive^t^iis. i.fimyi, 1 Infi.
de legatis. jun6t. /. ficyt 7. in fine ff. qtiod cujufi-
qtte umverfit. nom. Pecoris quoque ufufru6tu
dato, & pecore extinfto, neque carnis neque
corii fupereffe pfuflifruftum , Gajus aflerit. /.
pen.ff.h. t. Contra, fi proprietas legetur,
tjnfti animalis corium & cornua vindicari pofle,
fl legatum vindicationis reH6tum fit, alibidi6tum
tit. de rei vmdicat.

9. Quod fl res fru6tuaria non interierit, fed
omnimodam formse mutationem pafla fit, perin-

d»

QuiELTS MODIS USUSFRUCTUS Vlt USUS AMITTITUR.

-ocr page 504-

488 L i b. VII.

de ac interitu perire jus ufusfrudus, receptum
fuit, five proprietarius mutaverit, five extra-
neus. /. repeti 5. §. rei mutatione 2. ff. h. t. fin-
ge arese fruftuarise domum imponi; ex ftagno
vel lacu agrum fieri, vel ex agro ftagnum la-
cumve ; ex vafis aureis argenteifque maflam,
aut contra,- exfylva fruftuaria arvum arboribus
ca:fis; ex balneo habitationem; ex taberna dix-
tam. I. repeti 5. §. ult. I. quid tamen 1 o, §. 1. 2.
3.4. 5.6.1.12. ff. h. t. Sed & fi quadrigse ufum-
fruftumdatum proponas, unoex equis deceden-
te, uti quadriga elfe definit, ita & ufusfrudus
in refiduis tribus non manebit; nifi vivo teftato-
mors equi unius intervenerit, inque locum ejus
alius ante diern legati cedentem fubftitutus fit.
/.quid tamen 1 o. §. ult. l.w. ff.h.t. fed quia e-
quorum quatuor ufufruftu legato, fi unus pe-
rierit, intribus reliquis ufusfru6his perdurat d. I.
10. §. ult. ff. h. t. vifum nonnullis eft, fubtilius
hac parte Ilomanos diftinxifle, quam ut hodie
admitteretur in quadriga interitus ufusfrudus ex
equi unius inortalitate. Ita poft Mornacium &
Autumnum Groenewegen adl. 65. §. I. ff.de
legatis 1. Ant. Matthams de fuceef/ionibus in au-
ttario de divortio legum & ufus num. 48. Si vero
non inuniverfum, fedpro parte tantuin, forma
rei mutata fit, ufusfru&us durat; veluti, fifun-
di legato ufufru&u villa diruta fit; live villa futi-
di accefllo fit, l.fundi 8. & 9-ff. h. t. five con-
tra fundus fuerit accefllo villa:, & villa perierit;
fi modo, ut ante di&um , non villae fed fundi
ufusfrudus legatus fit. /. quidtamen 1 o. pr. ff. h.
t. nequeenim dubium, quind.l. 10. cohxreat
legi 8. & 9. adeoque de eodem cafu fundi legati
accipienda eft. Alioquin enirn, ubi non fundi,
fed villae ufusfruftus legatus eft, villa diruta cur
non aeque ufusfrudus in villae fundo celfaret,
quam in area domus fruduarise deftrudse, ra-
tio non apparet. Sic necfundi legati ufusfrudus
interit, fi arva in vineas, aut contra, muten-
tur. /. quodtamen 10. §. non tamen 4. ff. h. t. vel
fumma ex fundo fruftuario terra fublata fit, alia-
que regefta. /. cumufumfruttum 24. §. ult.ff.h. t.
idemque dicendum, li vel doinus vel navis non
fimul & fernel demolitafuerit, fed paulatim adeo
per partes refe&a, ut nihil ex priftino fuperfit,
& omnis nova fa&a fit, d. I. 10. §. nontantum
1. & §. pen. ff. h. t. l. fiita legatum 6 5. §. ult.ff.
de legatis 1.

1 o. Pofito autern ufusfrudus interitu per in-
teritum rei aut univerfalem formse mutationem,
illud non fatis expeditum eft , utrum reftituta
re, aut forma priore redu&a, revivifcat ? Di-
ftindione adhibita diflldium componi pofle pu-
to : fi enim non eadern numero, fed fimilis tan-
tum res fimilifque forma reftituta fit, ufumfru-
£tum manere peremtum verius eft. Qua ratio-
ne poft demolitam deftruftainve domum fru-
«Suariam in nova domo repofid nullum jus fru-
duario renafcitur : & fi fcyphi ufufrudtuarii fint
in maflam redadi, in novis fcyphisinde fadis,

T I T. IV.

etfi eodem artificio & cdatura, non redinte-
gratur priftinum ufusfrudtus jus: cum neque ea-
dem domus fit , neque fcyphi iidem, quorum
ufusfrudus datus erat. /. qui ufumfruflum 3 6.ff.
de ufufruttu l. quidtamen 10. §. non tantum 1.
ff. h. t. Annseus Robertus rer. judicat. lib. 4. cap,
8. Joh. Papon. /^>.14. tit.z.arrefi. 4. Denique,fi
navis difloluta fit, iterumque iifdem tabulis,
nulla pmerea adjeda, reftaurata, ufumfrudum
non redire in dubio placuit. d. /. quid tamen 1 o.
§.pen. ff.h. t. licet in navinon tam juris, quam
voiuntatis quseftionem efte, colligi poifit ex /.
interfiipulantem 8 3. §. fiacrum 5. ff. de verbcr. obli-
gat. Contra, fi eadern numero res, quse inte-
rierat, rurfus quafi ab interitu refufcitata fit,
ufusfrudus quoque priftinum in ftatum reverti-
tur. Adeoque, licet perimpofitam are^frudua-
rise domum ufusfrudus arese efte definat, deci-
dentibus tamen aut deuftis sedibus , iteruminci-
pit ejufdem arese utilitas fruduario deberi. /. qui
ufumfiruttum 36. pr. l.fiin area 71 .ff.de ufiufru-
tfu. l.repeti5. §. ult. l.6.j.ff.h.t. Agro quo-
que fruduario inundato, vel capto ab hoftibus,
inftauratur ufusfrudus, ex quo aqua recefllt
aut poftliminii jure ager receptus eft. /. fi agcr
23. /. i^.pr. I. fi ager ab hofitbtts 16. ff.h.t. Pla-
ne, fi fundus fruttuarius a flumine novum al-
veum faciente occupatus fit; quemadmodum no-
vi alvei dereli&i proprietas ad priftinos dominos
jure proprietatis non revertitur, ita nec jure u-
fusfrudtus ad fruduarios; fed magis prsedia vi-
cina habentibus cedit. d. I. cttm ufumfrutfum 24.
ff.h.t.

11. Denique utendi fruendi jus impeditur,
exiftente die vel conditione , ad quam ufusfru-
dus conftitutus erat. /. interdum 15 .ff. h. t. Un-
de &, fi Titio per teftatorem ufusfrudus alicu-
jus rei fub conditione legatus fit, & pendente ea
heres ejufdem rei ufumfrudum alteri conceflerit,
exiftente deinde conditione ufusfrudus finietur
per heredem datus, quafi jure heredis circa u-
fuinfrudum refoluto per eventum conditionis,
ufumfruftum priorem jam confirmantis. /. fifitb
conditionei6.ff.b.t.

12. Quod fi ufusfrudus uxori per maritum
vel alteri cuicunque relidus fit, donec commu-
nis filius vel alius prorfus extraneus ad puberta-
tem , aut majorennitatem, aliamve xtatem cer-
tain pervenerit; ftabit ufusfrudus adillud ufque
tempus, quod teftamento expreffum eft, five
is j in cujus setatem conceptum eft ufusfrudus
legatum, ad eos pervenerit annos, five matu-
rius in fata concefferit; cuin non tam ad vitam
iftius hominis, quam ad certa annorum curri-
cula refpexiffe teftator credendus fit. /. ambigui-
tatem 12. C. b. t. Sed &, fi ufumfrudum lega-
tum proponas, donec in furore filius vel alius
quifquam remanferit; illo quidem refipifcente
evanefcet ufusfrudus , quafi exiftente cqpditio-
ne, ad quam conftitutus eft : at fi adhuc in fu-
rore perdurans decefferit, ufumfruduin manere

-ocr page 505-

DE USU&RUCTU EAR.UM RERUM QU£ USU CONSUMUNTUR. 489

placuit, quaO in fru&uarii ipfius vitam relidtus
efiTet, quia potuiifet ille, in cujus refipifcentiam
collatus erat finis ufusfruotus , diutius in furore
perfeverare, fi diutius vixiflet. d. /. 12. verf.fin
autem C.h.t. Adde Brunemannum ad d. I. 12.

1 3. Quoties autem in diem, aut ufque ad con-
ditionem , ufusfruftus conftitutus eft , ita de-
mum in id tempus perdurabit ufusfru&us, fi
fruduarius eo ufque fuperftes fit: ipfo enim an-
te moriente , Ufumfruftutn interire , nec ad he-
redes tranfmitti pofle, imperator ait; cum mor-
te ufumfructum penitus extingui, indubitati ju-
ris fit. d. I. 12. C. h. t. arg. /. 2. §. 1. jfi.h.t.
Caftillo de ufiufruttu eap. 6z.num. ult. Piane pra:-
ter mortis cafum ufusfruftus ad certum tempus
iegatus ufufruduario cum effe&u non perit per
modos alios , quibus vulgo ufusfru£tus amitti fo-
let, quia tunc, cutn certum tetnpus eft appofi-
tum, veluti decennium, repetitus cenfetur ufus-
fruftus in cafum amiflionis per capitis diminu-
tionem aut alios rnodos, iterumque eidem no-
vus datus , donec dies extiterit; perinde ac fi te-
ftator nominatim addidiflet, quoties quis capitt
minutus erit, vel quoties ujusfruttus amijfus erit,
eundem ei do lego ; ufque adeo, ut legato ufu-
fru£tu cuni illa adjeftione, quam diufiruffuarius
vivit, etiam tunc ufusfru£tus toties credatur de
novo repetitus, quoties vivo fru&uario amiffus
fuerit. I. ficut 3.pr.Jfi.h.t.

14. Cseterum neque alienatione, neqUe noxar
deditione per proprietarium fa<5ta , neque pro^
prietatis ufucapione ufumfrudtum interire , expe-
ditum eft. /. locum l 7. §. proprietarius 2. ffi. de
ufiufiruCiu. I. jufio errore 44. §. non mutat. 5. Jf.
deufiucapion. Quemadinodutn & certum, nudae
proprietatis dominum , finito ufufru<5tu incipe-
re pleno jure dominuin efle : quod pluribus
exfequitur Caftillo de ufufruclu cap.y5.j6.

TITVLVS V.
De uftifructu earum rerum qux ufu confumuntufj

summarla.

I. In fiungihilibtts cfi quafi ufiusfirutJus , etiam

cum omnium honorum ujusfrutfus legatus efit.
1. An etiam affu inter vivos confiitui pofifit ?
g. Ouce fiub fungibilibus hic contineantur ? an &

Utn in rebus fungibilibus ve-
rus non poftet ufusfru<5tus con-
ftitui, dum ufu confumuntur,
nec falva poft ufum efle poteft
earum fubftantia; Senatufcon-
fulto quafi ufumfrudtum in illis admitti pla-
cuit; quo ita traduntur res fungibiles, ut, do-
minio earum in accipientem tranflato, non ese-
dem in fpecie, fed in genere, feu res fimiles ejuf-
dem quantitatis & qualitatis, reftituantur; aut
earum xftiinatio qua: fuit "tempore ufusfru<5tus
acquifiti. /. 1.2. /. fivini 7. ffi. h.t. §. confiitui-
tur 2. Infiit.de ufufruffu. Peckius de tefiam. con-
jug. lib. 5. cap. 24. num. 4. Atit. Matthsus de
fervitut. dtfput. 3. th. 11.12. qualis quafi ufus-
frudtus fungibilium etiam tunc datus cenferide-
bet, cum alicui bonoruin omnium ufusfru£tus
legatus eft, in quantum in bonis reperiuntur ea,
quorum ufus in abufu eft. arg. /. 1. C. de ufiufru-
itu, /. uxori fruffu 24. /. uxori mece y7. ff.de ufiu
& ufiufir. legato. Hugo Grotius manuduff. adju-
rifprtid. Iloll. lib.2. cap. 39. num. 27. & feqq. licet
aliter olimCiceroni in topicis, num. 15. d contra-
riis, vifumfuerit; non dcbet, inquit, eamulier,
lui vir bonorum fiuorum ufiumfiruffum legavit, cel-
lis vinariis & oleariis plenis reliffis, putare , id
ad fe pertinere; ufius enim, non abttftts, legatus
efl. Nec mirum; nondum quippe condito fe-

nomina ? an & ruta ac ccefia ex tapicidinis vd
metallifiodinis in fiundo firuffuario extfientibus.?
4. An & quo modo in vefiimcntis fit vertts aut
quafi ufiusfrtlffus ? & qttid moribus ?

natufconfuito , quo ad res, quse ufu confumun-
tur, ufusfru£tus porre£tus fuit. Quo modo &
Ulpianus in fragm. tit. 24. §.2(5. fcripfit, ttfum-
fruffum jttre civili legari earttm rerutn , quarutn
falva fiubfiantia utendi firuendi potefi ejfie facultas;
mox tamen Senatufconfulti de rebus fungibili-
bus conditi injiciens inentionem in feqq. §. 27.
Confer Galvanum de ttfiufruffu cap, 3. num. 3.

2. Ht fi autem ultima pleruinque conftituatur
voluntate ; nihii tamen vetat, quo minus ad
exeinplum veri ufusfru£tus etiam a£tu inter vi-
vos introducatur : in mutuum propterea nequa-
quamdegeneraturus ; cum nihilominus maxima
& media finiatur capitis diminutione , d. §. 2.
Infi. de ufiufruffu & seftimatio reddi poflit, ac
cautio de reftituendo interponi debeat, fi exi-
gatun /. hocfienatuficonfiiltum 5. §. i; l.fivinij.
ffi. h. t.

3. Cseterum, uti in auro, argento, scre , oleoj
frumento, vino , fimilibufque, ac in ipfa nu-
merata pecunia quafi ufumfru£tum conftitui in-
dubitati juris eft d. §. 2. Infi. de nfiufruff. itain
nominibus quoque eundem admitti, poit Ju~
rifconfultorum varietates bbtinuit. l.pofi quod 3.
ff. h. t. in quantum nomine in ufumfru£tum da-
to, pecunia ipfa data intelligitur , qu± ex tali
nomine venit exigenda. arg. /. 1. C. h. t. Et,
quia tit. 1. di£tum fuit, ad fru£tuarium fundi

Qq q etiam

-ocr page 506-

V II. T I T. V.

L i

49°

etiam lapicidinas.,cretifodinas, metallifodinas, alia-
que fimilia pertmere, adeo ut, fi non renafcan-
tur metalla vel lapides, fru&uario liceat eruta
atque excifa vendere, pretioque uti, confequens
eil, ut & ha&enus erutorum cseforumque cre-
damus quafi ufumfruftum efle , ac obftriftum
fruftuarium, ut pro reftituenda eorundem a;fti-
m3tione cautionein interponat. arg. l.divortioy.
§. fi vir 12. & 13. ff. fioluto matrim. I. ult.ffi.de
fiundo dotali. I. fi ex lapidicinis 32 .ff.de jure dot. &
ideo per ufumfruttum fimpliciter pofitum inl. 6.
ff. de fervit. prsed. ruftic. non verus fed quafi
ufusfru&us denotatur. ¥id. Sande decifi Frific.
lib. 5. tit. 3. defi. 2. Thoiningius decifi 12. num.
4. & fieqq. Berlichius conclufi. pratf. part. 3. con-
clufi. 3 5.num. 21. 22. Ant. Mattlmis de fiervi-
tutibus difip. 3. thefi. 4. 5. 6.

4. De veftimentis quaeftio magis anceps eft;
cujus cardo potiflimum in eo vertitur, an veftes
fatis apte fungibilibus accenferi queant: eoenim
firmato, dubium vix erit, quin& quafi ufum-
frudum recipere poflint. Fungibilibus autem ve-
ftes annumerari potuifle, non modo Juftinia-
nus autoreft, dum in d. §.2. Jnfi.de ufiufruffu
conjungit vinum, oleum , frumentum, vefii-
menta, & his proximam pecuniam numeratam:
fed & Conftantinus, dum in l.pro auro 25. C.de
ufiuris ait, pro auro argento & vefie fallo chiro-
grapho licitas folvi velpromitti ufiuras; veftem an-
numeransrebus illis, quarum nomine ufurseprce-
ftantur, quas tamen non nifi ex rebus fungibili-
bus prxftari certum eft. Nec facile aptiorem
fadti fpeciein di£te legi 25. accommodaveris,
quam fi in auro argento & vefte quafi u-
fumfruftum conftitutum concipias , & sefti-
matis hifce rebus fruduarium cavifle de tan-
ta pecunia; quantitate reddenda, ubi mortuur»
aut capitis diminutionem paflus fuerit, quanti
hsefuerint xftimatas, ex prafcripto d. §. 2. Jnfi.
de ufiufir. cr d.l. fi vini 7. ff. h. t. ac de eo chiro-
graphum fadtum efle , cum promiifione ufura-
rum in cafum morse. Quibus adftruftis, inter
veftes quotidianas, & fcenicas feu pompaticas
diftinguendum puto. In fcenicis quidem aliif-
que id genus veftimentis ufumfruftum verum
confiftere vix ambigitur : cum enim fcenicse ve-
ftis vel auki vel alterius apparatus ufumfruftum
habens, alibi quam in fcena iis uti nequeat l.
fedfiquid 15. §.proinde 5.ff.de ufufruftu rarior
horum ufus efficit , ut non inepte domui aut
fervo aut jumento, qua: fenio quoque aut ve-
tuftate minuuntur & deteriora fiunt, comparen-
tur, atque ita eorum exemplo non quafi, fed ve-
rum admittantufumfrudum. d.l. In quotidia-
nis autem vel verum vel quafi ufumfruftum efle
pofle cenfeo teftatoris arbitrio; qui, fi veftimen-
toruin ufumfrudtuin legaverit, ut quantitatis,
quafi ufumfrudum dedit; fi non ut quantita-
tis, fed ut corporis , verum conftituifle dicen-
dus eft. Quodnon obfcure confirmat Ulpianus
in d.l. 1 fi vefiimentorum4. ff.deufiufru-
fiu dum enim ibi ait, fi vefiimentorum ufusfru-
ftus legatus fit, non fic, ut quantitatis ufiusfiruffm
legetur, dicendumefi, itautieumdebere, ne abu-
tatur; fequitur a contrario, veftimentorum quo-
■que ufumfruftum fic pofle legari, ut quantita-
tis ufusfru£tus legetur; ne alioquin inutilia pror-
fius ac fuperftua videantur illa verba, nonfic ,ut
quantitas ufiusfruflus lcgetur ( fic enim legendum,
non ficut, ut fenfus legi conftet) fi veftimenta
nunquam in materia ufusfructus ut quantitates,
fed femper ut corpora, venirent confideranda,
Quod fi ergo teftator ea, ut fungibilia, in ufum-
frudtum concefterit, abuti iis frudtuarius poteft,
ac tunc seftimatis iis, de certa pecunise quan-
titate poft ufumfru&um finitum reftituenda te-
netur cavere. d. 2. Jnfi. de ufufruflu. Con-
tra, fi eorum ufumfruftum legaverit ut corpo-
ruin , ipfa finito ufufruftu in fpecie reddenda
funt, nec injurius erit frudtuarius, aut tenebi-
tur, fi ea reddiderit fine dolo malo attrita, l.
fi ufiusfruftus fivefiis 3. ufiufruft. quem-
adrnod. caveat. Firmatque hanc diftindtionem,
quod & pecuniam numeratam ( qiur teftimen-
tis in materia ufusfruftus proxima efle dicitur,
§. 2. Jnfi. deufiufr. ) vel ut corpus vel ut quan-
titatem confiderare poflumus. I. is cui 94. §. fin
autem i.ff.defohition. atque etiam a teftatoribus
dupliciter confiderata invenitur; in quantum,
fimpliciter decem legatis, quantitas legata intel-
ligitur, ac debita eft, licet nulla pecunia nume-
rata in patrimonio teftatoris leperiatur; at, le-
gatis decem quce funt in arca, magis certum cor-
pus videtur reli&um , adeo ut, iftis decem in
arca non inventis, nihil aliunde prseftandum fit.
/.plane ubi 34.§.fied hoc ita 4. /. ft fiervus legatus
xo8. §. quiquinque 10. ff.de legatis i._m Nec eft
quod quifquam moveatur iis, quse in contrarium
allata a Donello comment.jur. civilis lib. 1 o, cap.4.
Vinnio ad§. 2.Jnfiit. deufiufruftu num. 2. aliii-
que. Quod enim non confuini fed atteri veftes
quotidianas ajunt, debiliuseft; cum neceflaria
in quafi ufufruftu non fit plenaria reruin fungi-
bilium confumtio, fed fufficiat, quodperufum
definant ufui effeef, cui quafi ufusfrudus ea-
rurn datus eft, fiveufu tollantur in totum , five
minuantur. /. 1. in fine ff. h. t. Confer Galva-
num. de ufiufruftu cap. 3. num. 6. adeoque,
quemadmodum pecunia expendendo perit, fal-
vis licet manentibus nummorum corporibus, ita
& veftis attritione definit elfe ufui, etfi veftis
detrit® corpus fuperfit. Quse& ratio fuit, quod
Imp. in d. §. 2. Inft. de ufufru£tu, dixit, vefii-
mentisproximam effe pecuniam numeratam; fimi-
litudine procul dubio in eo pofita, quod utro-
biquepolt abufum, id eft attritionem, atque ex-
penfionem , corpora manent in rerum natur£.
Non rnagis juvat, quod veftes commodari at-
que locari poffe probatur ex /. fi ut certo 5. §.
intcrdum 10. ff. commodati §. pen. Jnfiit. detoca-
tione. quorum tamen contra&uum ea naturaeft,
ut in res fungibiles ufu pereuntes non cadant. Et-

enim

-ocr page 507-

Si ususfructus pf.taTur, V=f.fc

enim primo quidem in fungibilibus quoqtie re-
bus commodatumconfifterei nihii vetat,fimo-
do iife d'entur, ut non fungibiies s. quomodo
in ipfa numerata pecunia (quam veftimentis
proximam eile dixit Imp.) non inutuum tantumj
fed & commodatum effe , quoties ad pompam
& oftentationem , ac dicis gratia, ufus ejus da-
tur, ex Ulpiano& Gajo difcimus l.ferimihi 3.
§. ult. /. 4. ff. commodati. Sed & fecundo , uti
in vefie commodatum atque iocatio eft, ita ve-
mm quoque ufumfructum effe poffe, inficias
eundum non eft, ac fupra jam demonftratum,
maxime, fi de fcenicis quxftio fit, uti de iis agit
1{. i. y. §. 10. ff. commodati. fed id non impedit,
quo minus in quotidianis, perinde ut in ca:teris
quantitatibus feu rebus fungibilibus, etiam quafi
trfusfruftus conftituatur, ut jam probatum; ani-
mo fcilicet ac deftinatione patrisfamilias, ufutn-
fructum veftimentorum concedentis, efficiente,
ut fru6tuarius iis vei utaturtantum , & in fpecie
reftituat, vel abutatur ad a:ftimationem redden-
dam cautrone devinftus. Nec refte dixeris, ea
ratione in caeteris quoque rebus, velut jumentis,
fervis, aliifque, quafi ufumfruiftum poife confti-
tui, dum teftator eas res a:ftimatas dat utendas,
fub cautione certcc pccunise reftituendir, finito
ufufructu. l./ivinij.jf. h. t. atque ita nihil effe
in veftimentis peculiare. Non enim iftam de
quafr ufufruftu , in jumentis & fervis cseterifque
rebus non fungibilibus conftituendo , affertio-
nem ftcite adFrhlferit, quifquis perpenderit, non
rrifi in fubfidium & utiiitacis caufa ex Senatuf-
confulto quafi ufumfruftum in iis fuiffe rebus in-
dudtum, qua? pcr iifum toltuntur vel minumrtm
/. r. in fine ff. h. t. quod in veftimentis quidem
evenit, in fervis vero ac jumentis non item ;
cum & fervorum<& jumentorum ufus ac opera-
rum exercitiuin boni viri arbitratu non deterio-
x "»; f *•.'*» • .*»>

ad ALIUM pfrtimerh negetur.

rem, fed plepumque meiiorein. faciat eorum con-
ditionem, uti ex diverfo torpent ut piurimum
& eorrampuntur otio , ihertia j ac quietfej mi-
nufque in pofterum utHies. apparent operarum
prseltariones. Neque etiam taie quid, quale ob-
jicitur, habet d. I. fi vini 7. ff h. t. quippe in
qua dum-Gajus viiit, idem , quod in.olet, vinij
frumenti ufufru6tu legatoobtinet, deccetmsquo-
qne rebus , quce ufu contimntur , meUigendum
effe, non aiias res refpeKit, quam quae seque , ac
oleum vinum atque frumeutum, fungibilibus ad-
numerari fblcnt, qualia funt aurum, argentum, «s
& ftmilii, quae pondere numero ac menfura con-
ftant, & admetiendo adnumerahdo aut appen-
dendo m hoe dantur, ut accipientum fiant, ut
ait Imp. pr. Inflit. quib. mod. re contrah, okiig, nec
alio fenfu in d. i. 7. dicuntur ufk contineti, quam
quia nihil in his rebus jwseter ufum eft, nihil poft
ufum fupereft, dum ufus in abufu & confum-
tione confiftit: imoquas res Gajus dixit, ufu con-
tineri ; Ulpianus deicripfit, ut tales qutein abufli
continentur in fragmentis tit. 24. §. 27. Conclu-
do itaque, in veftimentis fcenicis atque pom-
paticis perittde ac in fupelle&ili, verum, inquo-
tidianis quafi ufumfruCtum in dubio priefumen-
dum effe, fi juris eivilis principiis inha?rendum
fit: etfi me non fugiat, aliquando in HoIIandiS ju-
dicatum fuiffe, in veftimentis omnique appara-
tu lineo , laneo, le<5tis, ftragulis fimilibufque,
seque ac in reliqua fupelledile, non quafi fed ve-
rum ufumfru<5tum legatum intelligi, & liberari
frudtuarium fingula reddendo corpora, licet fine
dolo malo attrita, nec compellendum , ut dfc
ftimatione reftituenda cautionem interponat, nifi
alitrd teftator conftituat; fi fides autori appen-
dicis decifionum utriufque curije pofl cmfll. Hol-
land.-part. 3. voi. l.pag. 37.

TITVLVS VI.
Si tjfusfruttus petatur, vel ad alium pertinere negetur.

S u m m a r i a.

1. Cur non tcque circa ref corporales, ac circa fer~
iritntes, negatoria affio recepta flt ?

2. Ouid/it confeflbria attio; & an fruttuarius aut
heres ejus de fmtiibus praterhi temporis agere
pofflt, ftpendente lite ufusfruttus Ttntatur ?

3. Quidflt negatoria? utraqne etiam poflfidetttibus
datur ; qnod uon ita efl in rei vindicatitme.

i.^^l^^^Ccafione ufusfruftus ac caetera-
^w^ilS ^rum ^^erv^^tuturn'f^Ive perfonalium
<H R ^rea'^ium > ^ua»^rn i^ure noftro

vlrWjP^a&^rones funt proditse, confefforia
& negatoria.Quod autern duplex

hic aftio fit, cum rerum corporalium intuitu

Quem caflum deflgnavcrit imp. in §.2. Inft.de
a<5tion. in fine , ttbi itt rei vmdtcatione is , qtti
poffidet, atforts partes obttnet ?
4. An fl maritus uxm botwrutn fluomm uflm-
fru&um legaverit , vidua privata autoritate
poffltin bonorumtflommpo/feffmie manere, aut
ea otcupare ?

unica tantum rei vindicatio competat, ejus hanc
meritorationem dixeris, quod, quiagit, defua
jure, non de alieno, contendere debeat, ac quod
fibi, non quod alteri debetur, perfequi. /. uti
flrui l-pr.ff. h. t. pr. Infl. de atfton. In rebus au-
tem corporalibus ita comparatum eft, utex eo,
Q^q q 2 quod

-ocr page 508-

4.9 i L i B» VII.

quod a£tor negat, rem.efTe adverfarii in poflfef-
fione conftituti, non neceffario fequatur, rem
petitoris eife; quia ad tertiuin extra litem pofi-
tum jure dominii poilet pertinere. Cum ergo
negatione fimplici, rem pojfejjoris ejfe, nullum
fibi ipfi jus quifquam aiferat, inutilem eife in
rebus corporalibus negatoriam aftionem, fponte
patet; nemine vidoriam illic obtinente, nifi qui
remfuam effe affirmaverit pariter atque probave-
rit. At ex adverfo in fervitutibus, quifquisrem
fuam alteri perfonse aut rei fervire negat, eo ipfo
Jibertatem fua: rei aflertum it; in quantum ne-
gationi fervitutis ineft affirmatio libertatis ab eo,
quod per aiiuin arrogabatur, fervitutis onere at-
que jure .: ac proinde utilis hic eife poteft ne-
gatoria a&io ; quippe qua non de jure tertii,
ied fuo, rei fuas libertate , contendit, eandem-
que vindicat adverfus eos, qui fervitutem non
jure nitebantur ufurpare. d. /. uti frui$. ff.h. t. /.
loci eorpus 4. §. competit 7. ff. fi fervit. vin-
Sc. Arnold. Vinnius ad §. 2. lnjl. de aftion.
num. 6.

2. Confefforia (fortefic difta, quiaadverfa-
rius per eam adigitur fateri, rem fuam fervire )
eft a<5tio civilis, in rem, arbitraria, competens
ei, cui ufusfru£tus conftitutus eft. Nonei,cui
tantum contraftu promiflus fed necdum quafi
traditione acquifitus fuit, quippe cui fola perfo-
nalis ex contra&u aftio danda foret. Uti nec ve-
ro domino; cutn ei non poffit res fua fervire. /.
utifrui *). ff.h. t. Adverfus quemvis rei fruftua-
ris pofleflorem, aut in polfeffione ufusfructus
conflituti turbantein. /. 1.pr. & §. 1. /.5. §. 1.
ff, h. t. I. cujufcunque 60. §. 1. ff. de ufufruffu.
aut liti feoflerentem quafipoffideret. l.ult.ff.h.t.
praecipue adverfus ipfuin rei fervientis dominum.
d. I. 1. ff.b.t. Ad id , ut res declaretur u-
fuifruftui obnoxia, & adverfarius poifeflionem
cum frudibus reflituat, aut patiatur a£torein
quiete utifrui. d. I, 5. §. in his 3. & §. ult.ff.
h.t. quod fi aut lite pendente aut etiam ante li-
tem ceptam ufusfru&us extin&us fit morte fru*
Ctuarii aliove modo , de frudtibus prxteriti tem-
poris & eo quod intererat ante finitum ufumfru-
ftum tam fruftuarius, quam heresejus, utiliter
experiri poteft. /. utifrui 5. §.fipofi 4. ff. h. t.
arg. /. quod efi 3. §. pen. ffi. de vi & vi ar-
tnata.

3. Negatoria itidern civilis eft in rem, arbi-
traria, quse rei domino datur , nec alteri quam
domino dari poteft, etiamfi pofleifor rei non eflet
fruftuarius; cum utique poifeflor folapofleffionis
efficacia potior fit, licet nullum de csetero jus
habeat. d. I. $.pr. ffi. h. t. Contraeum, quiu-
fumfruftum non jure ufurpat, aut tanquam fru-
£tuarius dominuin in libera rei fuse ■& libertatis
pofleffione turbat; ad id, ut res declaretur li-
hera ab onere iftius ufusfru&us, adverfario in-
jungaturreftitutio rei cum fruftibus, ac eo quod
intereft; vel, ut in pofterum turbare deiinat.
d. /. 5. §. ult. ffi. h. t. Agitenim a&ionibus hifce

T I T. VI.

vl 8*1 I f»M £ > 4H U i , .. Ji-it. j S u- :.

non is tantum, qui pofleffione deftitutus eft; fed
& qui etiamnum poffidet, ne inquietetur. d. I.
5. §. ult.ff. h. t. d. qua in re inter aftiones hafce
ac corporaiium rerum vindicationes Imperator
diiferentiam obfervavit in d. §. 2. in fine Infiit.
de attionib. fubjungens tamen, fiane uno cafu qut
pofifidet, nihilominus attoris partes obtinet, ficut
ex latioribus digefiorum libris opportunius appare-
bit. Quibus verbis , dum aiii alios cafus fingula-
res ex jure noftro petitos affingere tentant, ut
videre eft apud interpretes ad d. §. 2. ego, ut
quod fentio edifleram , perfuaderi nequeo, ut
imperatorem ad unum quendam cafum fingula-
rem ibi refpexiffe credam; quippe quem , fi ita
eifet, seque parco verborum apparatu potuiflet
exprimere, quam quo le&ores ad latiora remit-
tit Pande£tarum voluinina. Quinpotius, dum
ait, uno cafu poffidentein attoris partes obtine-
re, non vero, eum infpedto judiciorum ordine
a£toremeffe; propius eit, ut tantum de a<5toris
officio in reum transferendo verba intelligamus.
A<5tori fcilicet uti alias regulariter, ita & in rei
vindicatione incumbere probandi onus, traiati-
tium eft; fic ut a<5tore non probante reus abfol-
vendus fit, licet nihil ipfe prseftet. /. quiaccufia-
re 4. C. de edendo. Sed fi intentionis fua: funda-
mentum a<5tor jam adftruxerit, tum deincepsreo
incumbit onus probandi exceptionem fuam, in-
tentioni actoris oppofitam; quo refpedu cum
reus in exceptione attor dicatur, l.i. ff.de exce-
ption. jun<5ta /. fi quidcm 9. C. eod. tit. hunc ef-
fe cafum illuin exiftimo, quo is, qui poffidet,
a<5toris partes obtinet. Atque ita (ut fa<5ti fpecie
res fiat evidentior) cum fratres emancipati una
cum fratribus in poteftate retentis patri fuo de-
fun<5to fimul heredes effent, ac fratres emanci-
pati fundum quendain paternum poffidentes ve-
lut ^ patre communi fibi doiiatum , a fratribus
reliquis fimulque coheredibus rei vindicatione
convenirentur; in confeffo autem eflet, & pa-
trein fundi litigiofi fuifle dominum, & fratres
actores patri fucceffifle, adeoqueabunde videre-
tur conftare a<5torum jus; injun<5tum fuit fratri-
bus poifefloribus rei vindicatione conventis, ut
docerent, unde, feu quonam titulo, dominifa-
<5ti effent; atque ita detegerent, non fatis jufto
intentionem actorum fundamento conftitifle. I.
five pofifidetis 16. C. deprobation.

4. Iilud haud negligendum, licet regulariter
ufusfru<5tus promiffus adione perfonali, cinfti-
tutus aftione in rem confefforia per fru<5tuarium
petendus fit; tamen, ii maritus uxori bonorum
fuorum ufumfrudum Iegaverit, neceffe non ef-
fe, ut uxor adverfus heredes mariti a<5tione qua-
dam de ufufru<5tu legato contendat; fed propria
autoritate poffe in rerum fru<5tuariarum manere
poffeffione, iifdemque uti frui; illis prxfertim
inlocis, in quibus viget maffarice jus : eoenim
jure ceffante, confultius fuerit viduae, res ma-
ri haud poffidenti, ordinariis experiri juris re-
mediis adverfus mariti heredes, de ufufrudu fibi

le-

-ocr page 509-

D H OPERIS 5ERVORUM. 493

legato ; nec iifdem relndantibus rerum heredita-
riarum -invadere poileilionem. Peckius deteftatn.

conjug. lib. 5. cap. 24. num. 2. Vincent. Caro-
cius decift 45. num. 13. & fteqq.

_rCi9f!;:

i ! T-

T I T V L V S VII.

De operis fervorum

naint

;VJ or:

M M A R I A.

Oiq

ZUl

,1, quid ftt fervitus operarum; & tn quibus diftet

ab ufufrutttt ?
2. In quibus dtjferat ab ufu ?

jErvkus operarum efl: jus per-
cipiendi onine commodum ex
operis fervi alieni. Et differt
ab ufufru£tu vel ufu fervi. /. 1.
§. ft ufusfruffus ₉.,jf. ad lcg.
Falcbd. j. hitic ftipulationi 5. §.
nlt. jf. ufufr. quemajhn. cavcat. operarum namque
Jegatarum dies non ab adita liereditate cedit, fed
demum, ex quo illa: petitx' futit. Necoperarum
fervitus morte aut capitis diminutione illius, cui
debetur, aut non utendo, evanefcit, fed demum
morte fervi aut ufucapione ejus. Quse alker obti-
nent in ufufrudu, qui morte quidem fruiftuarii &
non utendo perit, fed non rei frudtuarise ufucapio-
ne. /. hominis operce 2. /. opcrce 7.ff. de ufu&ufufr.
legato. I. locum autem 17. §. pen.jf. cle ufufruUu.
Quibus non contradicit Gajus in /. in hominis 3.
& l. 4. jf. h. t. licet enim (ut ibi dicitur) fru-
tfus hominis etiam in opcris conftftat, & retro in
fruttu hominis etiam opcrce ftnt, non tamen ideo
alias diverfltates exclufe funt, quatenus etiam
prseter fervi operas alia in ufufrudtu fervi com-
prehenduntur, nec in ufufruftu tam diuturna eft

.y-i

3. An & fervitus operarnm jumenti detur, qu%
ab ufu & ufufrtittudiftintta eftl

operarum prasftatio atque quidein in hac ope-
rarum fervitute, 11011 fru&uarii fed fervi demuin
interitu evanefcente.

2. Qui autein operas fervi habet, eafdem elo-
carepoteft. d. 1-i.ff. de ufu &ufufr. legato. quod
non poteft qui tantum ufum fervi fibi conftitu-
tuin habet. /.plenum 12. §. ult. jf. de ufu&ha-
bitat §. itcm is ad quem 3. Inftit. eod. tit. Licet
enim hic quoque verum llt, operis fervi legatis
ufum datumintelligi, uti loquitur jCtus in l.pen.
ff. h.t. non tamen id impedit, quominus & alia
praster ufum inflnt pinguiorj huic operarum fer-
vijtuti.

3. Quse de operis fervorum di£ta, ad ju-
mentoruin quoque operas extendi poife , flc ut
& legatum operarum jumenti ab ufu & ufufru-
6tu jumenti diftet, colligi poteft ex iis quce UJ-
pianus tradidit in l.huic ftipulationi $. §. ult.ff.
ufufr. qucmadm. caveat. prsefertim, cum & ju-
menti proprietas utilis proprietario maneat tum
in fsetura ejus, tum in carne corioque poft mor-
tem. '

T I T V L V S VIII.
De ufu & habitatione.

SUMMARIA.

"V , • ? .1 ■■■;■..

1. Ouid ftt ufus ? in quo diftet ah ufufrtittu. Quid
juris, fttini ufusfruttus, alteriufus, tcrtio pro-
prietas ejufdem rei detur> Quo fenfu ufusftne
fruttit, fruttus ftne ufu ejfe pofftt _y velnon.

2. Quantum ufuarius capere debeat, judicis arbi-
triumeft;. autta familia plus percipere licet; fyl-
vce cadttce ttfu qvitati dato, otnnia mcmbra, li-
cet numero autta, cedere poffunu

3. Minus eftinufu qtiam ufufruttu; niftufuspe-
cttnice datus ftt, vel ufuarius omnibus fruttibus
indigeat; vel niftufusfinefruttu inutilisfit. An
id etiam in ufiu fiylvce cccduce obtineat ?

4. Vfiiarius alteri nequit ufitm veitdere rnt gratis

concedere, nec res ufiuarias etocarc, paucis cafibus
exceptis.

, Oualia onera & impenfias ferat ufiuarius ?
, Quid fit habitatio ? an habens jus inhahitandi
poffit alterigratis concedcre hahitationem ?
Ouibus modis extinguatur habitatio ? non mor-
te ejus, qui concefifit.

Non capitis diminutione aut non utendo ; &
cur ?

In dubio magis habitatio fola , qttam plenct
proprietas prcefimitur legata. Outd juris, file-
getur domus ad inhabitionem, vel, ad inha-
bitandum quamdiu legatarius vivit?

-O;

tJfus

Q^q 3

-ocr page 510-

rnm

JS- eft jus alienis* rebus uten-
di ad neceflitatem quotidia-
nain, faiva rerum iubftantia:
qualis fervitus ctiam data- intel-
__ _ . ligitur, cum fflw relifta eft./.
lo.^.i.fl, h.t. Yide Rsevardum/z/^.^rfftw c. 12.
& ab ufufruftu diftat: cum enim ufusfru£tus di-
viduus eflet, & pro parte legari poflet, ac ad-
mitteret jus accrefcendi, contra nihil horuin in
ufu admiflumfuit. /. ufus pars 19. ff. b. t. poteft-
que & ufus fine fru£tu & fru<5tus'fine ufu effe. /.
buic flipulatiotii 5. §. l. & 2. ff. ufnfruttnar.
quemadni. caveat. nec a juris ratione abfonum eft,
alteri ufumfru&um fine ufu, ufum alteri fine
fruftu, tertio nudam proprietatem legari. /. per
fervum 14. §. ult. jf. b. t. quo cafu uliiarius de-
ducet primo quantum fuas fufficit neceflitati; re-
liquuin ex fru<5tibus cedet frudtuario. l.fi aln 42.
ff. de ufufruffu. Aliter quam obtineret, ft fimpli-
citer uni ufusfru<5lus, alteri ejufdem rei ufus le-
gatus eifet; quippe quo cafu uterque tanquam
conjun<5tus in ufu- concurreret, fruftum habe-
ret folus ille cui is legatus erat. /. per fervum 14.
§.pen.ff.b.t. Paulus reccpt.fent. lib. 3. tit. 6. §.
25. Eodem modo, quo, fi uni fundus, alteri
ejufdem fundi ufusfrudtus legatus fuerit, ambo
dicuntur in ufufru<5tu concurfuri. /. (i tibi decem
6.ff. de ufufr. ear. rer. quceufu confum. /. fi alii
fundum 19. ff. de ufu & ufufr. legato. Verum
cum hac ratione teftantium judicia nimia videan-
tur fubverti fubtilitate ac fyllabarum aucupio,
reitius eft ut cum Groenewegio ad d. 1.19. &
afifs ab eo allegatis, uni tantum ufurn, alteri u-
fumfru<5tum dedu<5to ufu , ex hujufmodi teftato-
ris elogio affignemus. Sed & ufufruftu confti-
tuto , ufum pofle per acceptilationem tollif eo
quod ufus fine fructu efte poffit , ab Ulpiano
reiponfum in /. & per. 13. §./ quis 3-ff. de ac-
ceptilatione. Nec his contrarium eft, quodufui-
fru<5tui ufus infit, uti id ex ufusfru<5tus defini-
tione conftat, & manifefte colligi poteft ex /.
is qui ufumfruttum 20 .ff. quib. mod. ufusfr. armtt.
cjuodque fru<5tus fine ufu efle nequeat, ac inu-
tile legatum fit, fi fru<5tus legetur dedu<5to ufu;
ademtio denique nulla fit, fi fru<5tu legato u-
fus adimatur. l.perfervum 14. §. ufusfruttus 1.
ff. b. t. Verum etenim eft, ufuin quidem illum,
qui feparatam ab ufufru<5tu fervitutem conftituit,
abeffe ab ufufrudu poffe; ac de eo ufu acci-
piendi Jurifconfulti, dum in 11. fuperius citatis
frudum dixerunt fine ufu confiftere: fed id non
impedit, quo minus fruftui, etiam ab ufus fer-
vitute feparato, ufus infit, in quantum frueh-
do non poteft non fimul uti; innuente id fatis'
Florentino JCto; fi alii (inquit) ufus atii fru-
ihts ejufdem rei legetur, id percipiet fruUuarius,
quod ufuario fupererit: nec mintts & ipfe fruendi
caufa & ufum babebit. 1. fi alii 42. ff. deufu-
fru<5tu. Confer Galvanum de ufufrtiffu cap. 21.

2. Quantumvero ufuarius ufus conftitutino-
tfiMilfr:

mihe perciperedebeat, judex ex conditiBne ejus,
dignitate fcilicet , familise numero, aliifque ar-
bitrabitur : aliquo enim largius cum ufuario agen-
dum eft pro dignitate ejus, cui reli<5tus eft ufus;
nequetainftri<5te interpretandse voluntates defun-
<5torum. /. plcnum 12. §. 1. in med. & §. 2. in
fine. I. divus 22. §. ult.ff. b. t. Hugo Grotius??M-
nudtiEi. ad jurifpr. Holl. lib. 2. cap. 44. num. 3.
& feqq. Hinc au<5ta familia, modo id fine dolo
fiat, etiam plus ufuarius confumere poteft. arg.
/. peculium 65. ff.de legatis 2. l.figrcge 22.ff. de
legatis 1. Csepolla de fervitut. prad. ttrb. cap 5 o.
num. 5. & feqq. Zoefius ad Pand. b. t. num. 4.
ex eoque fundamento traditum ab interpretibus,
fi conceffum fueritoppido, vico, pago, autal-
teri univerfitati jus fecandi ligna ex vieino ne-
more, quantum cuique membrorum ejus ad ufum
fufficit, au<5to poftea membrorum feu incola-
rum numero, omnibus tamen competiturum hoc
lignorum csedendorum jus. Coftalius aliique ad
d. I. 22. ff.b.t.

3. Licet autem ufus iifdem modis conftitua-
tur ac finiatur, quibus ufusfru<5tus,& iifdem in re-
bus confiftere poffit. pr. Infiit. b. t. minus tamen
eft in ufu , quam in ufufruftu, uti id de ufu
fundi, axlium , fervorum, jumentorum ac peco-
rum exponit Imperator in §. 1. & feqq. lnflit. b.t.
I. fibabitatio 10. §. ult. l.plenum 12. §. 1. 2. &
fcqq.ff. b. t. nifi pecuniac numerata» ufus confti-
tutus fit, quippe qui ab ufufru<5tu pecunise non
feparatur. /. boc fenatitfconfuhum^.%. ult. l.quo-
rium 10. §. 1. fl.de ufufr. ear. rer. vel nifi ad ne-
ceflitatem quotidianam oinnibus fruftibus indi-
geat fru<5tuarius; quo cafu cum omnes eonfu-
mere poffit, non plus utilitatis proprietario fu-
perefl, quam fi ufusfru<5tus conffitutus eftet. /,
fimdiufu \ <>.ff. b. t. licet in cseteris maneat na-
tura ufus, fic ut nec vendere alteri nec elocare
poffit, ut poft dicetur. Vel nifi ufus fine fru-
<5tu effet inutilis, quo cafu etiam venditionem
ufuario permitti Pomponius a Divo Hadriano
conftitutum obfervat. /. Divtts 22. ff.h.t. Sed
cum id ab Hadriano in finpulari tantum cafu con-
ftitutum fuerit, quo quibufdam ufus fylvse le-
gatus erat, cujus peculiares potuerunt effe cir-
cumftantisc in lege non expreflse ; vix eft, ut
regulariter legatario ufus fylvse cseduse permitta-
tUr lignorum ex ea fylva caeforum venditio: prse-
fertim cum ratio in d. 1. 22. propofita , fi ge-
neraliter acciperetur de ornni cafu, manifeftiffi-
mam eflet involutura falfitatem: quis enim ob-
fecro, verum effe credat, nihil babimros effe le*
gatarios tifus Jytvce, nifiipfis fytvam cadere tice-
ret & vendere ; quemadmodum ufufruttuariis li-
cet: fi modo confideret, utilitatem in eo pofle
confiftere, quod quis ad quotidianas neceffita-
tes ex fylva caedua ligna ferat, juxta /. ptenum
12. §. prceter 1. in fine ff. b. t. & §. 1. Infl. b. 1.
atque hinc eft, quod Coftalius ad d. I.22. poft
Joh. Fabrum reftringit d. legem 22. adcafum,

quo

L i b. VII. T i« t VIII.

-ocr page 511-

De usu et h

quo tam remota eft fylva ufuaria, ut commo-
de percipi ufus ejus line venditione non pof-
fit.

4. Illud fane conftat , ufuarium non pofle
fuum feu commodum ejus in aliutn transferre,
ftve vendendo , five locando, five donando;
quatnvis hsec poffit fruftuarius. §. 1. 2. 3.Infi.
h. t. /. fied ncque 8. I. inque 11. ffi.h.t. eo quod
ufufruduarii omnes sequaliter viri boni arbitra-
tu fruuntur; at fru&uum jure ufus abfumendo-
rum quantitas pro ratione perfonse variat, dum
non una & conformis omftium indigentia eft.
Ut tamen permiffa locatio fit, fi vel hsec videa-
tur fuiife inens concedentis ufum, vel forte ali-
ter inutilis ufuario ufuseffet, dum teftatorfciens
ufuarium hujus eife inftituti, & vitse, ut re-
rutn talium ulum elocaret , ipfe rebus non ute-
retur, earundem ufum ei reliquit. I. plenum 12.
§. equitii j\.ffi. h. t. vel denique aediurn fpatiofarum
ufus homini mediocri conceftus lit: neque enim
invidendum eifuit, fi modica portiuncula con-
tentus, reliqua ex parte elocata penfionem per-
cipiat. /. ccctcrum 4. jfi. h. t. praefertim cutn id
jure conftitutum fit, quod , licet tam anguftus
ht legatarius, cui domus ufus legatus eft, ut non
poffitoccupare totius domusufum; tamen eis,
quxvacant, proprietarius nequeat uti. l.pen.%.
hcct 1. ffi.h. t.

5. Seduti minus in ufu eft quam ufufrudu
ratiotie commodi, ita quoque onerum ferendo-
rum intuitu minuseft; cum enim ufufruftuarius
impenfas modicas facere obftridtus fit, eo quod
omnes fruftus fuos facit, ut latius tit. de ufu-
fru6tu di£tum ; ufuarius ex adverfo nullas fuf-
fert; nifi ita omnem abfumat rei utilitatem, ut
fru£tum nullum percipere proprietarius queat.
Quaratione xdium ufurn habens, eafdem refi-
cere cogendus eft , quoties nulla earum parte
proprietariutn uti patitur. I. fidomus 18 .ffi.h.t.
Nec dubiuin videtur , quin is, cui ufus fervi
conftitutus eft, alimenta ei fubminiftrare tenea-
tur; cum omnes operas ejusutendo confutnere
queat. arg. /. in rebus 18. §. poffunt 2. ffi. com-
modiiti. I. item fi firvi 30. §. 1. in fine ffi. de ccdi-
lit. cdiffo. Rarior interiin hodie ufus quarn qui-
dem ufusfru£tus inter privatos conftitutio eft,
ob difficultates plerumque emergentes , quo uf-
queufuarius uti debeat, & ob depradandoruin
fru&uum metum fub ufus exercendi obtentu.

6. Habitatio, ad ufum proxime accedens, eft
jus inhabitandi sedesalienas falva earurn fubftan-
tia, quam qui habet fibi conftitutam , alteri non
quidem donare , fed tamen locare poteft. /. fi,
habitatio 1 o.ffi. h. t. §. pen. Infiit. h. t. Addere-
fponfa JCtor. Holland. part. 3. vol. 2. confil. 13.
Manticam de conject. ult. volunt. lib. 9. tit. 4. num.
8. cui non contradicit Vivianus, dum habita-
tionem commodato concedi poffe afterit. /. I. §.
1 • ffi. commodati cutn tamen cotnmodatum gra-
tuitum fft, & liberalitatis ac donationis fpeciem
contineat. Non enim legis illius fenfus eft, quod

abitaTione. 49$

habitationis jus * jam alteri conftitutum, com-
modato concedi poffit per eum , cui conftitu-
tum eft : fed potius, quod,uti per legatum ali-
cui conferri poteft inhabitandi juSj & fervitus
hsec conftitui, ita & per commodatuin; quod
& colligi poteft ex l. fi gratuitam i-j.ff.de prx-
ficriptis verbis, quce ejuldein Viviani mentionem
facit. Atque ita in /. Aquilius 27. & l.Lucius
32. ffi. de donation. epiftola proponitur , qua
permittituralteri hofipitio quodam fupcriortbus dicc-
tis omnibus gratuito uti: habitare in certo ccend-
culo eoque uti ex dono. Adeoque non de confti-
tuta, ied per cominodatum conftituenda habita*-
tione d.i. i.§. 1. intelligenda eft : eodem nem-
pe rnodo , quo & per precarium fervitutes con-
ftitui poife, Pomponius atferit /. <& habct 15.
§.precario 2. ff. de precario.

7. Perit autem ha?c fervitus morte ejus > cui
conceffa ; cum peffonalis fit. /. fi habitatio 1 o.
ffi. h. t. I. habitatio 11. C. de ufiufruttu. non .vero
morte concedentis ; quippe cujus heredes ra-
tam habere tenentur habitationis conceffionem
a defuncto factam, five is onerofo ftve lucrati-
vo donationis titulo eandem conceffiffet; cum
non magis donatio, quam contra£tus alii, mor*
te donantis evanefcat. /. Aquilius Regulus 27. ffi.
de donation. Sed graviter his obftat /. Lucitts Ti-
tius 32. ffi. eod. tit. de donation. qux heredibus
voluntatismutandseacrevocanda; habitationis tri-
buit facultatem. Antinoinia? hujus toilendxcau-
fa varii varias tentarunt diftindtiones; vide Cu-
jacium lib. 17. obfierv.3 3. Pacium enantioph. ccnt.
6. nttm. 81. Zoelium ad Pand. tit. de donationibus
num. 58. Wiftembach add. tit. dedonation. num.
16. fed qux minus probabiles, nec nodum fol-
vunt. Verius eft , d. legetn 3 2. de precariS ha-
bitationis conceffione agere, nam & habitatio-
nern precario concedi poffe, conftat ex /. 2. C.
de precario. Cumque haec precarii natura fit, ut
heredes concedentis, tanquam ejufdein juris ac
poteftatis cum defunfto , seque ac concedens
ipfe, precario datum rei ufum revocare poffint,
ut dicetur tit. de precario, & patet ex /. loca-
tioq.jfi.locati. l.aitprceter 2. §. & naturalem 2.
/. cum precario 12. jf.de precario. quid quaffo mi-
rum, fi & lieredibus in d. I. 3 2. voluntatis mu-
tatio permiifa fit. Atque ita de precario earn
jam ante interpretatus fuit Cum aliis Covarruvias
variar. refiolut. lib.3. cap. 15. num. 1. quos & ideo
in d. 1. 3 2. non legifle, quamdiu volueris, uta-
ris ut Florentinus iiber habet; fed quamdiu vo-
luerim , probabile eft ; cutn alioquin, fervata
Florentini codicis ledtione, de precario accipi lex
nullo modo poftet: quod & Antonio Fabro pla-
cet, qui & ideo lib. 2. conjetiur. cap. 19. pro vo-
lueris fubftituit voluerim, conftituto donationis &
habitationis conceflk fine non in donatarii fed do-
nantis arbitrio ac poteftate.

8. Non tamen evanefcit habitatio non uten-
do, aut capitis diminutione. d. I. fi habitatio 10.
ffi. h. t, l. pcnult.ff. de capite minutis. Cum enim

ca-

-ocr page 512-

496 L i B. VII.

capitis diminutione, & non utendo , non alia
amittantur > quam qux in jure confiftunt, ha-
hitationem his modis non extingui neceflefuit>
eo quod in fedo magis, quam in jure confiftit,
ut Modeftinus ait in d. I. pen. ff. de capite minu-
tis. neque dubiurn, quin habitatio ftt alimento-
rum pars, fic ut alimentis 1 egatis cibaria veftitus
& habitatio videantur data. I. legatis 6. jf. deali-
ment. & eibar. legatis naturalem vero effe alimen-
torum pra:ftationem , veiinde certum eft, quod
& fervis pcense, & deportatis, juris civiiis pror-
fus incapacibus, deberi ex legato poflint, nec
tam quseratur, an legati aut juris alicujus capa-
ces ftnt, quam potius hoc unum , an de fadto
ali poflint. /. iscui ii.ff.de aliment. & cibar. le-
gat. I. fi in metallum 3 .ff.de his qiwpro non fcri-
ptis. Et hoc eft, quod per JCtum in d.l.pen. de
capite minutis indigitatum puto, dum dixit, babi-
tationem in falto magis quam injure confiftcre.

9. Eft autem fubinde ob verborum ambigui-
tatem incertum, an plena proprietassedium, an
nudum habitationis jus videatur concefluin : fed
placuit Juftiniano, in dubio non doininium x-
dium, led folam habitationis fervitutem praffu-
mi relidam ; nift probationibus evidentifliinis
ipfe legatarius oftendere poflit, etiam domi-
nium ejus domus fibi reli£tum efle. l.cumanti-
quitas 13 .C.de ufufruffu. Ut tamen cenferi de-

T i T. VIIL

beat proprietas legata, fi cui a?des certe, ac fuis
defignatse confinibus fituque , ad inhabitandum
legats : nam & fi praedia legentur ad alimenta,
nonfruftum tantum, fed plenam proprietatemvi-
deri legatam refponfum eft; ac adjeftionem il-
lam ad alimenta aut fimile quid, magis ad cau-
fam legandi quam ad ufumfruttum conftituen-
durn pertinere. I. 4. l.pen. in fine ff. de aliment. &
cibar. legat. Mantica de conjeff. iilt. volunt. lib. 9.
tit. 4. num. 8. & tit. 2. num. 29. Menochius lib.
4. prcefiumt. 13 3. num. 11. Carpzovius defin.for.
part. 3. confiit. 13 .defin. 9. & defin. 1 o. num. 4.
Peckius de tefiamentis conjug. lib. 5. cap. 2 5. num.
6. ( diflentit Galvanus de ufiujrucfu cap. 23. ) nifi
adje<5tioni adalimenta, ad ufimfruffum, adbabi-
tationem, fubjungantur verba, quam diuvivit:
tunc enim non proprietas, fed habitatio fola aut
ufusfrudus, morte perfonce evanefcens, videre-
tur datus , quafi delignata habitatione vel ufu-
fru<5tu, dum propria ejus exprimitur qualitas ac
natura. Everhardus confil. 180. Menochius d.
lib. 4.prcefi. 133. num. 12. Caftillo Sotomajor de
ufiufruttu cap. 3 o. num. 4. & fieqq. Carpzovius
defin. for.part. 3. confiit. 13. defin. 9. num. 7. 8.
& defin. 1 o. Mantica dc conjefi. ult. volunt. lib. 9.
tit. 2. num. 29. infitte. Leeuwen cenfifior. part. 1.
lib. 2. cap. 15. num. 16. Refponfa JCtor. Hol-
land. part. 1. confil. 75.

T ITV LV S IX.

Ufufru&uarius queraadmodum caveat.

S UMMARIA.

1. Qualis cautio in vero & quafi ufufruliu & ufiu
& habitatione interponenda fit ? & qiiid refii-
tuendum fit, ut fiatisfiat cautioni de reftituen-
do?

2. Jnventarium fieri rerum fruEtuariarum fiuafit
jus Romanum, defiderant omnino mores; nec
liber eft ab inventarii necefifitate, cui altenandi
potefias data eft.

3. Cavet fruftuarius datis fidejufforibus. Ouid fi
fidejuffores invenire nequeat? quid fi per contu-
maciam cavere nolit ?

4. Quis cavere debeat, fi legatarius ufiumfruttum
legatum alteri refiituere rogatusfiit ?

5. Cavendum illis ad quos finitus ufusfruttus re-
dibit i fingulis, fi plures fint : utrique , fi in-
certum, ad quem ex duobus rediturusfit: etiam
confrtdtuario ob jus accreficendi.

6. Evaneficit cautio, fi is, cui cautum_} durante u-
[nfruftu amittat proprietatm.

7. Ouibus cautio a lcge remiffa fit ? an ei cui ufiuS-
fruffus pure proprietas in diem , vel fiub condi-
tione legata ? /ln patri; an moribus etiamnia-
tri ?

8. An donatori ?

9. An cautio firuituaria remitti pofifit per eumt
qui ufiumfruttum atfu inter vivos cotijlitttit?
An & heres tcfiatoris ufiumfruttum legantis?
an & ipfie tefiator, refpeffu membri titriufique
fruttuarice cautionis ?

10. Quo modo per tndiretfum tefiator pofifitfiru-
tfuario remittere cautionem ?

11. Cautio ab initio non exatfa , poftea tamen
durante ufiufirutfu exigi potefi, fine ulla tempo-
ris prceficriptione. Si nec tunc exatfa fit, qui-
bus remediis proprietarius finito ufiufrutfu ad
rerum reftitutionem experiri pofifitt Cautio non
eft de fubfimtia veri vel quafi ufiusfrutfus.

-ocr page 513-

— ——i —~

IIsufructuArhjs (^uemabmodum caveat. 49f

T is, ad quem ufusfruflus &
ufus finitus redire debetj de
jure fuo fecurus fit, nec ma-
litia aut inopia fruduarii in
J^dmtS&fi damno ha;reat, cautionem in-
terponi neceiie eft; quce tamen aliter in vero ,
aliter in quafi ufufructu concipitur. Quali fru-
ftuarius enim, cumrerum fruftuariarum dominus
ftt, & abutendi atque confumendi poteftatem
habeat, de utendo fruendo boni viri arbitratu
cavere non compellitur, fed tantumde re eadem
irlgenere, vel xftimatione ejus reddenda. I. fi
vini 7. jf. de tijiifr. ear. rer. qute ufu eonfum. §.2.
Jnjlit. de uftifruciu. Vide tit. deufufr. ear. rer. At
fruduarius ufuarius & habitationis jure gaudens,
fe fruiturum , ufurum , habitaturum boni viri
arbitratu , & finita fervitute reffl eandem. in fpe-
ciereftituturum cavet, doluinque malurn abelle
& abfuturum efte. /. 1. pr. & §§. feqq. I. huic
flipulationi 5. jf. h. t. Cujus cautionis membrum
alterum quatenus de-reftituendo agit, femel
tantum committi poteft, poft hnitum nempe
ufumfruftum; alterum, quo de fruendo honi vi-
ri arbitratu promittitur, fjepius, etiam ufufruftu
conftante. /. 1. §. pen. jf. h. t. Adde Caftillo de
ufufruttu cap. 17. Cenfeturquefatisfacerefruftua-
rius cautioni de reftituendo , fi id reddat, quod
tempore ufusfrudus finiti ex re fruftuaria exta-
bit, li illa cafu aliquo diminuta vel extinda di-
catur, vel fine dolo malo attrita fit. /. 1. irtpr.
& §. ult. l.fi ufusfrutftts 9. §. pen.jf. h. t. Andr.
Gayl lih. 2. ohjerv. 46. num. 4. Refponfa JCtor.
Holl. part. 4. conftl. 76. pofl med. & con-
fil.78.

2. Quia vero poft longa tempora & finem
vitse longsvi hominis dubium eile poftet, qua-
rum, qualium, quantarumque rerum ufusfru-
ftus datus e(fet, pra-fertim, ubi bonorum o-
mnium, aut fupelle&ilis, aut alterius rerum uni-
verfitatis ufusfructus eft ; refte fadurum here-
dem & legatarium ait Ulpianus , fi in teftatum
redegerint, quales res fint, cum frui incipitle-
gatarius, ut inde apparere pofllt, an & quate-
hus rem feccrit pejorem , atque infuper conftare,
in quid fidejuflores ojbligati fint. /. 1. §. retfe 4.
ff. h. t. Cumque juftum vifum fuerit ac popu-
lare hoc Ulpiani confilium, ut pote litium mul-
tarum materiam tollens, ac a difficili ficpe pro-
bandi neceflltate proprietarium fublevans, pau-
latim in perpetuam tranfivit obfervantiam , tan-
tufque moribus hodiernis ejus inventarii confi-
ciendi favor repertus eft, ut fruduarius nunc non
minus ad inventarii confedionem quam cautio-
nis interpofitionem conftringi polfit; imo faci-
lius aliquando cautionis quam inventariiremifllo
procedat, ut poft dicetur. Neque ab hac inven-
tani conficiendi neceflltate fruduarium omnium
bonorum liberabit, quod ei cum ufufrudu li.be-
ra quoque alienandi poteftas concefla fit : cum
enim talis , tanquam fiduciarius univerfali fidei-
commiflo gravatus confiderari debeat, ut tit. 1.

didum , & ideo quartam ad minimUffl debeat
reftituere, nec fine prsvia bonorum offlnium
defcriptione dignofci queat j quam quantitatem
quarta contineat, confequens eft * ut & ipfe acl
inventarii compellatur confcriptionem. arg. nov.
108.cap. 1. Sandedecif. Frific. iib. 5. tit. 3. def.q.
Neoftadius curice Jioll. decif. 20. & fupr. Qitr.de-
cif.pi. Andr. Gayl ltb.%. obferv. 144. num. ttlt. &
145. ntim. 1 o. 11. Ant. Faber Cod. lib. 6. tit; 27.
def. 25. D. Someren de jure novercar. cap. 7.
num. 1.

3. Interponenda hsec cautio datis fidejufibn-
bus; tum quia fatifdatio defideratur. /. huic fli-
pulationi 5. §. 1. jf. h.t. Lficujus rei 13.ff. dc
ufiufr. tum quia pratoria eft, qusc perfonarum
intervehtum requirit. /. 1. pr. d: 1. 5 . §. 1. jf. h*
t. jimtt. I. 7. ff.de fiipulationibusprtetoriis. unde
& nominatim fidejuiloribus oblatis caveri Pau-
lus voluit, recept.fient. iib. 3. tit. 6. §. 27. Quod
fi idoneos fruduarius fidejuftores invenire ne-
queat, arbitrio judicis relinquendum videtur,
ut confiderata perfonse qualitate, rei fruduarise
quantitate, proniore aut difficiliore pefdendi
occafione, fimilibufque , seftimet, utrum jura-
toria cautione vel pignoribus datis eurn ad uten-
dum fruendum admittere debeat , an vero res
fruduarise lequeftranda; aut elocandse fint, aut
ipfi proprietario permittendum , ut frudus col-
ligat, & colledos fruduario prceftet. Pati fane
non debet judex, ut is, qui latifdationem offerre
non poteft, propterea a liberalitate teftatoris de-
pellatur. arg. /. cum non facile 6. ff. fi cui plus
quam per leg. Falcid. licuerit leg. effie dic. I. hac
ediciali 6. §. his illud 1. in mcd. C. de fiecundis
nuptiis 1.1. §.jubet atttem 9. jf. de collation. auth.
generalitcr C. de epificop. & clericis. Gomezius
variar. refiolut. tom. 2. cap. 15. num. 4. Chrifti-
neus ad Mechlinienfi. tit. 9. art. 13. num. 7. Ca-
ftillo de ufiufiruCiu cap. 18. Andr.Gayl/^. 2. ob-
fierv. 47. Joh. Papon. lib. 14. tit.2. arrefi. 11.
Mynfingerus cent. 6. obfierv. 48. Peckius de tefia-
mentis conjug. lib. 5. cap. 24. num. 4. in fine. Gal-
varius deufufruttu cap. 20. num. 5. Pinellus ad
l.i.C. debon.mat.part. 2. num. 79. Paulus Voet
adpr. Jnfi. deufufrutfu nttm. 5. Aht. Mattha-us
defervitut. difiput.2. thefi.io. & ilifiput. 3. thefi. 13.
Sed fi exadam per proprietarium cautionem in-
terponere valens, cavere perfrade nolit, a com-
modo ufusfrudus, donec caverit, depellendus
eft. /. fi cujtts rei 13. ff. de ufiufrutfu. adeo ut fru-
dus a tempore cautionis exadae ufque ad tem-
pus ejufdem prseftitse percepti non cedant fru-
duario, fed forti adjungendi fint, ac ufufrudu
finito cum rebus cseteris debeant ad proprieta-
rium reverti. Neoftadius Cttr.fiupr. decifi. 3 3. in
fine Andr. Gayl lib. 2. obfierv. 46. num. 6. &fieqqi
Chriftitieus ad Mecblin. tit. 9. art. 1 3. num. 11.
Abr. a Wefei ad novell. confiit; Ultrajetf. art. 11
ntim. 59- & 60. Confer Caftillo de ufiufrutfu
cap. 16.

4. Cavere tenetur quifquis ex ufufrudu com-*
Rrr

moi

-ocr page 514-

498 h i b. Vlli

modum fperat: fi plures fint confruftuarii , fiti-
guli. /. fi tihi 8. in fine ffi. h. t. Si fru&uarius
mox alteri ufuinfruftum fibi legatum reitituere
rogatus fit, videndum , an legatario poft reftitu-
tionem faflam aliqua duret fpes ufusfru&us, &
ex teftatoris voluntate poflit poft mortem fidei-
commiifarii ad eum , tunc adhuc fuperftitem,
recidere; quo cafu remitg expediri "Ulpianus cen-
fuit, ut fideicommiflarius legatario , legatarius
heredi, caveat. Quod fi folius fideicommiftarii
cauia ufufrudus relidus fit, nec legatario fpes
ulla recuperandi fuperfit, magis placuit, re£ia
via fideicommiflariuin , fubduita legatariiperfo-
na, cavere oportere domino proprietatis. l.fiu-
fiusfimftus 9 pr.ffi. h. t.

5. Cavendum illis, ad quos ufufruftu finito
res reverti debet, aut faltem fperatur reditura. Si
pluresfint, fingulis. l.fi ufusfnictus 9. §. ult. ffi.
h. t. l.fi cujus rei 13. ffi. de ufiufruffu. uti &, fi
incertum fit , apud quem ex duobus, finito
ufufructu, proprietas extitura fit; veluticum u-
fusfru&us fundi pure, proprietas alteri fub con-
ditione legata eft; cuin enim exiftente conditio-
ne legatarius, eadem vero deficiente heres pro-
prietatem habiturus iit, juftum vifuin fuit & le-
gatario proprietatis & heredicaveri. l.fi tihi S.jf.
h. t. Sed &, fi proprietatem alteri pure legatam
ponas, eundemque rogatuin eam poft tempus
alteri reftituere, utrique itidem ob incertutn ufus-
fru&us finem fatisdandum placuit. d. I. 8. De-
nique etiam, cvun duobus conjundtim ejufdem
rei ufusfru&us legatus eft, utrumque duplicem
cautionem interponere obtinuit, alteram qui-
dem, qua fibi invicein fecuritatein proeftant in
cafmri, quo poft unius obiturn ufusfruftus totus
ex jure accrefcendi obveniet fuperftiti; alteram
hercdi , in cafum, quo ad focium ufusfruftus
jure accrefcendi tranfiturus non eft. d. /. 8. in
fin e ff. h. t.

6. Casterum, ei, qui nullo cafu rem fruftua-
riam ad fe redituram iperare poteft, fruftra ca-
vetur; ufque adco , ut & cautionis ab initio in-
terpofita: vis omnis evanefcat, fiis, cuicautum,
proprietatem amiferit; cum neque ei prodeife
ultra poflit, proprietate in perpetuum carenti,
nequeei, ad quem proprietas delata; quippecui
nulla poterat ex aliena ftipulatione a£tio videri
qusefita fed is tempore acquifiti dominii fibi alia
debuiflet profpicere cautione.

7. Sunt autemcafus, quibus remifla inveni-
tur cavendi neceflitas: narn etfi a cautione liber
non fit, cui teftator ufumfru£tum pure , fub
conditione proprietatem reliquit, dum dubium
eft ob incertum conditionis eventum, an unquam
proprietatis dominium adepturus fit. /. omnes 3.
%.fed etfi 3. ffi.h. t. non tamen fatifdat, cui u-
fusfru&us pure, proprietas in diern iegata eft:,
quia veruin eft, ad eum vel heredem ejus pro-
prietatem perventuram. /, fiufiisfiuftus 9. §.pla-
rie z.Jf. h.t. nec fifcus. arg. l.i.^.fi adfificum
18. fif. ut legat. nomine cav. nec pater ufuinfru-

T I T. IX.

ctum habens in adventiis filiifamilias. /. tilt. §.fit
aute/n 4. in fine C. de bonis quce liberis. Carpzo-
vius def.for. part. 2. confi. 10. defi. 9. Groene-
wegen adGrotiumlib. 2. cap. 39. nttm. 3. Refpon-
fa JCtor. Holl.part. 1. confil. 57. qucefi. 2. quod
hodie ad matrem etiarn extendi poifet, quoties
teftamento cavendi neceflitas remifla eft, quaii
communicato cum matribus jure illo , quod ho-
cjie patribus ex veteri fupereft patria poteftate.
Quo facit, quod ex jure Romano matn ad vota
fecunda tranfeunti, & ita proprietatem reli£to-
rurn fibi a priore conjuge amittenti, hic honor
fuit habitus, ut pro folis mobilibus, non vero
immobilibus exponeret apud liberos fatifdatio-
nem. /. hac edifiah 6. §. 1. C. de fiecund. nuptiis.
Quamvis aliis placeat, ne patri quidem hodie re-
miflam videri cautionem, quaii is eifet ex jure
Romano peculiaris efteftus illius patrise potefta-
tis, quse nufpiam hodie fupereft ; aut faltem ar-
bitrio judicis id committendum efle, an parenti
imponenda fitcautio, nec ne. D. Someren dejure
novercar. cap. 11, fieEt. 3. nttm. 2. in fine. Illud
conftat, inventarium omnino; fi maxime cau-
tio a parente prseftanda non fit, conficiendum
eife. Groenewegen & Carpzovius. d. II. de quo
& in feqq.

8. Iininunem quoque a cautione efte dona-
torem, qui proprietate per liberalitatem in do-
natarium tranflata, fibi refervavit ufumfruftum,
vulgo receptumeft; cum placuerit generaliter,
eos, qui ex liberalitate conveniuntur ( adeoque
& donatorem de proprietate rerum donataruin
ufufru£tu finito conventum ) non ultra id quod
facere poftunt, damnandos efle. /. Divus pius.

ffi.de reg. juris. /. inter eos 19. §. 1. jfi. de re
judicata- neque infuper cum donatore tam rigi-
de, atque quidem cutn aliis agendum fit. /. ad
res donatas 62. ff. de tedilit. ediEi. Andr. Gayl
lib. 2. obferv. 145. num. ult. Pinellus ad. l.i.C.
de bonis maternispart. 2. num. 79. Mynfingerus
cent. 'y.ohfierv. 36. "Wiflembach adPand. vol. 2.
difiput. 16. thefi. 11. in med. Ant. Matthxus de
fiervitutib, difiput. 3. thefi 1 $.

9. Sed & dubium vix eife poteft, quin is, qui
a£tu inter vivos ufumfruftum conftituit, re<fte
fru£tuario per expreflam conventionem remittat
cavendi neceflitatem ; uti & hei*ds teftatoris, u-
fumfructum legatis : curn ita uterque non alieno
fed fuo juri renunciet, quod lege permittitur.
l.pen. C. de paElvs. l.potefi heres 71. fifi. ad leg.
Falcid. Groenewegen ad l. 4, C. de ufufruElu. Et
iane, fi legatarius conventione poifit heredi re-
mittere cautionem legatorum noinine, fic ut re-
mifla heredi per legatarium non poflit ex pce-
nitentia revocari, quia licet cuique fui juris per-
fecutionem aut fpem futurse perceptionis deterio-»
rem facere. /. paEtum inter 46. ff. de paEtis. cum
tamen illacautio etiam fimul concerneret favorem
teftatoris, rationi conveniens eft, longe magis
heredem hanc pofle fruftuariam remittere cau-
tionem, qua: folius heredis refpicit utilitatem,

-ocr page 515-

^.......

UsUFRUCTUAHiCjJ ^tt JE M AjdM OptjM CAVfiAT. 49 §

iit in fequentibus patebit.. Neque tali reniillione
vej dolus de futuro remittitur, quod fieri-non pol-
fe conftat ex ,/. fi unus 27-. §. illud jf.de paffis
yel fruftuarius ad delinquendum invitatur, cum
nihiJominus & de damiro ik .de reftitutione actio
fuperfit,' ,ut poft dicetur 1 nifi here.dem dixeris
ad delinquendum invitarii cUm ei cautiolega-
torum nomine per teftatorein remiJia eft; & cOm-
modatarium i precario tenentem, depofitarium;
mutuatarium, fimilefque ad reftitutionem & do-
li culpa'que prseftationem obligatos , quoties
ab illis cautio pro reftitutione ac deterioratione
petita non eft nec peti poteft, Teitatorem quod
.attinet, eurn non pofte remittere cautionem fru-
ctuariam verius eit; idque non modo quantum
ad eam cautionis partem , quse de utendo fruen*-
do boni viri arbitratu concepta eft; ut fatis pla-
■ne atque clare fancitum in /. pen. C. utinpojfeff.
legat. fed & alterius membri intuitu, quo de re
finito ufufruftu.reftituenda cavetur : quod ab-
unde evincitur ex /. (ipeeunia6. ff. utinpoffeff.
legat. nomine & /. 1. C. de, ufufruttu, ubi , cum
uxor marito omnium bonorum reliquiftet ufuinr
fructum, ac cautionem ab eo exigi prohibuiiret,
ab Impp. refcriptumfuit, non aliter markum a.de-
bitoribus folutam pecuniam accipere pojje, quam
oblata fecundum. formam fenatufconfulti cautione.
Qua: verba non de alia cautionis parte re&e.acr
ceperis, quam de ea , quse pro reftitutione fe-
curitatem prsebet; cum de pecunia exa£ta, adeo-
que rebus fungibilibus ex jure ulusfrudtus acci-
piendis , ibi quarftio efiet ; quaruin intuitu non
aliam quam de reftituendo cautionem interponi,
notum eft. Neque enervatur lia:c fentetitia ex
eo, quod excipitur a Vinnio hic diifentiente fe-
le£t. quccji. lib. 1. cap. 29. in quaii ufufru<5tu qui-
dem de reftituendocautionein remitti teftamento
nonpotuifie, convenienter d. i. 1. at aliterinve-
ro fervari : ex ratione , quod fungibilium , tan-
quarn ufu confumendorum, vindicatio nullafed
fola condi£tio, poft finitum quafi ufumfruftum
fupetiit, l.boc fenatufconfultum 5. 1. ff. deufufr.
ear. rer. quce ufu confum. ut proinde in cautione
pra-iidium majus majorque iecuritas quserenda
fuerit; contra vero rerum non fungibiliutn cor-
pora, ufufru&u finito , vindicari poffint, atque
adeo extra cautionem remedium ad indemni-
tatem potentiffitnum proprietario comparatum
fit. /. omnes 3. ult. I. etfi ufusfruttus 7. pr. I.
ult.ff.h. t. Non , inquam , ifta urgent fatis:
nam etfi detnus, paulo potentiorem elfe rei vin-
dicationem, quarn condidtionem, nontamen in-
de re£te deduxeris, in vero ergo ufufructu
cautionem de reftituendo remitti poffe ; in quafi
non item. Utrobique fane cautio fecurita-
tem addit , utrobique etiam , cautione defi-
ciente, remedium ad recuperandum in jure pro-
ditum eft , condidio in aitero , in altero vindi-
catio; fed & utrobique deficiente cautione re-
medium tum vindicationis tum condiftionis fk-
pe inane eft; fic ut non majorem in vindicatio-
ne , quain condictione indemnitatem drabeat j
cui uiufructu finito resreddenda elt. Quidenim
fi inobilis fit aut fefe mqvens.j ,& ex fruduarii
culpa .nia^jian) appareat,? fane inefficax «qu£
vindicatio forft, atque cq^idiftiq j ubi frqftuarius
folvendo non eft. Qu^ cutn ita fint .j magis eftj
ut fecundum fuperius difta concludainus_f nulr
lam cautionis fruftuariffi partem a teftatore remit-
ti pofte._ jSJec huic. cqntrariuin eft,_; quod tef
ftatori, permiffum fit remittere, heredi cautionep)
legato.rum nomine. l.pen. Ci ut in pojf. legat. Etf
enim prirnq quidem, ab ea , quse Jegatprumjiof
mineinterponitur,ad fructuariammale argumen-
tum duci ,_;;ex₇apfa. illa l. pcn. manifeftum,, eft *
dum yerbis perfpicuis aliud jqris in _;illa₍;q#a,pi
hac fervari oportere , ibiclem; conftitutum eft
Atque infuper evidensdiverfitatis, ratio in, eocon-
fiftit, quod cautio lcgatorum nomine magis in
favorem teftatoris introdufta fuit, ut ■voTuntas
ejuseffectum fqrtiretur; fruftuaria cautio.magis
heredis contempiatione , tanquam proprietarii_?ut fecurus fit. Scilicet, ut apertius dicain , cau-
tio legatorutn nomine voluntatis defunctorum
tuenda: gratia introdudtafuit. /.ipjis 2. C.utin
poffeff. legat. quia volunt:as pendente legaitorum
die vel cOnditione nonduin impieta eft, dutn nec-
dum quicquam legatarii ex teftatoris liberalitate
adepti funt; adeoquetendit ad id, ne, die vel cqn-
ditione ekiftente , fpe fu^ excidant hqiiorati
ob heredi.s inppiam, & eluforium rcddatur de-
fuhdti judicium, fed quibqs teftator darj.^erive
•voluerit, his diebus detur vcl fiat. /. I. pr. ff. ut
legat vel fideic. fervand: caufa caveatur. d. I. ipjis
2. C.ut in pojfejf.Lcgat. Si ergo teftator non tan-
ti faciat certitudinem implementi circa ea, quse
fupremo placuerant elogio, cautionem legato-
rum nomine efticaciter remittet, non alieno,
fed fuo juri fic renunciaturus. d. t. 2. At ex ad-
verfo cautio fruftuaria primario in gratiam he-
redis eft; eo quod teftatoris judiciuin jam fuum
eiieftum fortitum fuit, dum heres proprietatem
earum rerum , quarum ufusfruitus alteri Jegatus
erat , aditione fibi acquifivit; adeoque cautio
fruduaria non ad id tendit, ut aliquid, ex te-
ftatoris voluntate pra:ftandum , acquiratur, uti
quidem ea, quselegatorum nomine fit; fed ina-
gis, ut proprietas, fecundum teftaroris difpof-
tionem jam acquifita, deinceps heredi falva fit;
quem prcecipuum heredis, non teftatoris, favo-
rem efie, non eft quod dubitetur : quemadmc-
dum enim teftatoris favor in eo non vertitur ,
quod legatarii legata femel qusefita confervent,
aut ex adverfo alienent, perdantve, fi fideicorr,-
miffi onus adjedum non fit; ita nec favor ejus eft,
quod heres proprietatem femel aditione na<5tus
ex ejus voluntate, eandem deinceps fibi cautio-
nis interventu falvam atque incoiumem habiturus
fit. Levius veroeft, quod objicitur, teftatorem
potuifte nihil penitus Jreredi inftituto relinquere,
ergo longe magis per remiffionem cautionis fru-
duarise id efficere, ut pauio minorem pro con-

R r r 2 fer-

-ocr page 516-

$06 L I 8. VII.

fervanda teftatoris liberalitate fecuritatem heres
habeat; fecundum vulgatam regulam, qua non
debet, cui plus licet, noh licere quod minus
cft. /. nondebet ii.jf. deregul.juris. Non enim
ifti regulje Jocus eft, nifiiiiis in caftbus, in qui-
bus quantum ad id, quod minus eft, leX im-
pedimento noneft ; quale legis impedimentum,
de cautione fruduaria non remittenda per tefta-
torem, jam ante probatum eft. Quo modo &
blim licuit teftatori heredem non inftituere, fed
quem inftituebat, huic quartse Faicidit detra-
ftionein interdicere hon iicuit. I. quod bonis 15.
§.frater 1. ff. ad leg. Falcid. Et quamvis jure
novo Falcidiam vetari pofte per teftatorem, cer-
tum fit, novell. t. cap. 2. in fine. non tamen refte
inde deduxeris, fruftuariae ergo cautionis exa-
Sionem heredi jure per teftatorem prohiberi; cum
Falcidia primario in teftatoris gratiam excogitata
fit, ne fupremum ejus judicium deftituatur. pr.
Inft. ad leg. Falcid. at fru&uaria cautio principa-
liter concernat heredis utilitatem, ut antedidtum.
Ac ex hifce ita expofitis fponte quoque corruit
opinio ea, quam Gaivanus de nfiufrutfn cap. 20.
num. 5.6.7. 8.9. latiflimedefendereconatur, jus
fcilicet cautionis frudtuarise neque adominopro-
prietatis neque & teftatoreremitti pofle, fed tamen
ab utroque remitti faftum cautionis. Prseterquam
quod diftinftio illa inter remiflionemj/ww cau-
tionis, & fatti nullo jure fuffulta eft, ac proin-
de velut commentitia merito rejicitur. Eftque
hiec fententia de non remittenda per teftatorem
cautione fru£tuaria conveniens plane ufui fori;
fecunduin quem omnis inventarii atque cautio-
nis fruftuarize remiflio teftamento fada, ipfo ju-
re nulla eft;, fic ut ad utendum fruendum fru-
£tuarius admittendus non fit, nifi poftquam
•cautionis & inventarii folemnibus paruerit (iipa-
trem matremque quantum ad cavendi neceflita-
. tem excipias fecundum ante di<5ta ) adeo ut ipfa
quoque pcena? comminatio, teftainenti tabulis
comprehenfa in cafum cautionis contra prohibi-
tionem exa£tse, nullius momenti fit, nec exe-
cutionem habeat, five fimpliciter ufusfrudtus da-
tus fit, five liberrima ei adfcripta fit alienandi
facultas. Neoftadius Cufue Holland. decifi. 20. &
Curice fiupr. decifi. 33. & 91. Andr. Gayl lib. 2.
vbfierv. 145. Hugo Grotius manud. adjurifprud,
Holl.lib.2. cap.19. num. ult. Peckius de tefta-
mntis conjug. lib. 5. cap. 24. num. 4. Caftillo de
vfiufruttu cap. 15. Carpzovius def.for. part. 3.
conftit. 13. defin. 12. & 14. Chriftineus adMecb-
linienf tit. 9. art. 13. num. 3.4. Georg. de Cabe-
dopart. 1. decif. 13 <5. D. Someren de jure nover-
car. cap. 7. num. 1. & cap. 11. fiett. 3. num. 2.
Parensp. m. Paulus Voet ad §. 1. Inft. de ufiu-
fruttu. num. Leeuwen cenfifor. part. I. lib. 2.
cap. 15, ntim, 6. Relponfa JCtor. Holl. part. 1.

T I T. IX.

confiLy, 15.30. &part.2. tonfil.io%. 173. 3 25;
& part. 4. confil. 231.

1 o. Per indiredtum tamen quin teftator pof-
fit fruftuario remittere cautionem frudtuariam »
ambiguum non eft : nam fi teftator pluribus in-
ftitutis heredibus, alteri ufumfrudum legaveritj
ac unum ex heredibus juflerit pro fruftuario fa-
tifdare, placuit, utile quoquecautionis efle lega-
tum, & velut duo legata videri data, alterum
ufusfrudtus, cautionis alterum. I. \tribus 8. fif. de
ufufir. ear.rer. quce ufiu confium. ibique vulgo.DD.

11. Quodfi ab initio cautio exa£ta non fue-
rit, medio tempore ante ufumfruftum finitum
condici poteft incerti condiitione, atque ita exigi,
vel etiam res fru&uaria vindicari per proprieta-
rium, donec cautum fit. /. boc fienatufconfiultum
5. §. i -ff.de ufiufir. eat. rer. qnceufiu confium. l.etfi
ufusfruttus-].ffi. b. U Adeo ut ne longifllmo qui-
dem temporis fpatio prxfcribi pofllt huic cautio-
nis exadioni; cum ea res rneras facultatis fit, &
uti perpetua ad rei fruftuarix reftitutionem obli-
gatio eft , ita quoque perpetuam oporteat efle
cautionis pro reftitutione exadionem , ut accef-
forium fequatur fuum principale. Sed fi nec me-
dio tempore cautio poftulata fuerit, res quidem
ipfe fruftuaria: per proprietarium ufufrudu fini-
to vindicari polfunt. /. omnes 3. §. ult. I. ult.ff.
b. t. quantitates vero feu res fungibiles in quafi
ufufrudtu extindto condici. /. boc fienatufconfiul-
tum 5:. §. 1. in fine fif. de ufiufir. ear. rer. qitce ufiu
Confium. vel in fadtum adtione peti. /. partis ter-
tice 1 o.jfi. de prceficriptis verbis. de damnis deni-
que in re fruftuaria datis attione ex lege Aquiiia
cum fruftuario experiri conceflum eft. /. fi cujus
rei 13. §. <de prceteritis 2. jfi. de ufiufiruttu. Non
enim credendum eft, deficiente cautione verum
aut quafi ufumfructum fubftantiali aliquo ( ut
loquuntur) requifito deftitutum efle; fed ma-
gis eft, ut, quamdiu ea exadtanon fuit, adeo-
que fru(5tuarius nullam in ea interponenda mo-
ram adhibuit aut tergiverfationem , jure quoque
optimo utatur fruatur, fi modo fine vitio nadus
fuerit fruduarise rei poflefllonem. Etfi non vi-
deatureundum inficias, quin ad cautionem of-
ferendam teneatur, quotiesnon poflidens, reali
vel perfonali a<5tione perfequendum putat utendi
fruendi jus. arg. /. 1. C. de ufiufirutttt. /. 1. §. 1.
l.fi pecunia 6. ffi. ut in pojfefif. legat. nomine. I. 2.
§. quod aitprcetor. i.ff. quod legatorum. Andr.
Gayl lib. 2. obfierv. 46. num. 6. 7. & fieqq. Ca-
ftillo Sotomajor deufufiruttu cap. \6.num. 26. &
fieqq. Galvanus de ufiufiruttu cap. 19. Fachineus
controverfi. lib. 8. cap. 43. Chriftineus adMecblin.
tit. 9. art. 13. num. 11. Ant. Faber Cod. lib. 3.
tit. 23. defin. 3. Abr. a Wefel ad novell. confiit.
Vltrajett. art. 11. num. 60. Leeuvven cenfiforenfi
part. 1. lib. 2. cap. 15. mm. 7.

t . , >
LIBER

-ocr page 517-

fOI

LIBER OCTAVUS.

TITV LV S L

Dc fervitutibus.
Summaria»

1. Ouandoque fervkiuis appelUtione per extellen-
tiain fok reales denotantur; & inde explicatur
1. 8. ff. h. t. 1. 44. ff. locati.

2. Reales fervitutes fine pfeedio dominante & fier-
viente ejfie nequeunt. Anfiuturo prcedio imponi
vel acquiri fiervitus pofifit ?

3. Prcedia vel urbanavel rufiica fiunt; nec /oco,
fied ufiu difiinguuntur.

4. Servitutis vel urbance vel rufiicce denominatio
fit d prcedio dominante. eadem fipecies fiervitu-
tis potefi aliquando urbana aliquando rufiica

iXpofitis fervitutibus perfonali-
bus, reftat, Ut de realibus di-
camus. Etfi autem fervitutuin
appellatione, velut genefe , &
perfonales & reales comprehen-
di, vulgo notum fit; infre-
quens tamen rton eft, ut noinen generis uni ap-
plicetur fpeciei, & reales fervitutes velut per ex-
ceilentiam quandam fervitutum denominatione
deiignentur; quomodo & hujus tituli infcriptio
de fiervitutibus generaliter concepta, adfolas rea-
fcs pertinet, cum toto libro prascedente de per-
fonalibus a&um fit. Nec minus in tit. ff. de fer-
vitute legata folce reaies denotatae , eo quod in
titulo prsecedente de ufufrudu & ufu & habita-
tione & operis legatis jam fuerat traftatum. Ex
qua obfervatione legum quarundam explicatio
petenda eft. Etenim , cum Ulpianus in /. /0-
care qq.jf.locati ait, neminem poffe fervitutem
locare, non refie de omnibus , tum prsedialibus
tum perfonaiibus, id ipfuin acceperis , fed de fo-
lis realibus, qua? feparatiin a prtediis exiftere, &
fine his intelligi nequeunt; quippe mera prse-
diorum accidentia & qualitates. Perfonales fane
fervitutes, faltem ufumfru&um, & operas fervo-
rum, & habitationem elocari potuiffe, tum idem
Ulpianus tum Papinianus, & ipfe quoque Ju-
ftinianus, autores funt. /. arboribus 12. §. ufiu-
fruttuarius 2.fifi. de ufiufruftu §. 1. &pen. Infiit.
de ufiu & habitat. /. cum antiquitas 13 X. de ufiu-
fruttu. I. hominis operce 2. ff. deufiu & ufiufiruttu
legato. Similiter, cum a Paulo , in /.8. jfi. h. t.
traditum invenitur, ut pomum decerpere liceat,
& ut fipatiari & ut ccenare in alieno pofifimus,
fervitutem imponi non pofifie , non aliud eo indi-
gitatum exiftimo, quain quod prsedio talis fer-
vitus acquiri non pofiit; cum & fpatiari & cx-
nare & pomum decerpere non pracdii fed perfo-
nae jus fit, ad amsnitatem hominum magis,

vjfiei pojfiunt & reales fervitutes concedi ut ptr*
fonates.

5. An una, an vero ptures fiervitutes fint, non
ex fiervientium fied dominatitium prcediorum nti*
mero cefiimandum.

6. Si Servitutes prcediates jam confihutce fint ,fie-
quuntur univerfiates & particulares prcedtortm
fiuccefores, attive &pajjive. Si tantum promifi-
fice , particularis fiuccejfior eaS non tenetur impo-
nere; at omnino univerfitlis; & quo ufique ?

quam ad prxdiorum commoda refpiciens: adeo-
que , uti in tituli hujus infcriptione, ita & in 1»
8. fervitus non generaliter, fed fola realis intelli-⁴genda eft; alioquin & pomum decerpere & fpa-
tiari & csenare in alieno, procul dubio ad fervi-
tutem ufus, certo modo limitatam, reduci pof»
fe, noneft quod dubitetur.

2. Reales autem fervitutes, ubi fcilicet res rei
fervit, adeoque conftituens jus fuum diminuit,
alterius auget, i.de pupitlo 5. §. & betle g.jf. de
operis novi nunciat. aliter in jure noftro prsedia-
les diftse funt; eo quod& dominans prsedium ,
cui debeantur , & ferviens , quod debeat, ad
earum conftitutionem & exercitium, neceffa-
rium eft : nec fine prsediis exiftere poffunt. §.
3. Infiit. de fiervitut. prcedior. Quid enim aliud
(inquit Celfus ) funt jura pnediorum , quam
prsedia, qualiter fe habentia, ut bonitas, falu-
britas, ainplitudo. /. quid aliud 86. jf. de verb.
fignifi. junft. /. qui fundttm 12. jf. quemadmod.
fiervit. amitt. & jura quidem, pofiidenti commo-
da, debenti damnofa; adeo ut fundum habens
fervituti obnoxiuin , non poffit eundem diven-
dere ita ut optimus maximufque eft. I. cum vew
deres 59. jf. de contrah. emt. Quod ergo Pom-
ponius tradidit, futuro quoque sedificio, quod
nondum eft, vel imponi vel acquiri fervitu-
tem pofle , /. fi jervitus 23. §. i.jfi. de fiervi-
tut.prced. urban. & Paulus, sedificio necduin se-
dificato fervitutem conftitui; nondum inventa
aqua fervitutem aqua: ducendse concedi; deni-
que, viam quoque ab eo promitti pofle, cjui
fundum non habet. I. heredes ejus 25. §. contra
1 o. jf.famil. ercificundce. /. Labeo 10.jfi.de fiervi-
tut. prced. rufiic. id de promiflione acconftitutio-
ne conditionali intelligendum eft ; in quantum
tacite fubauditur , fi aliquando fiundus fiuerit ac-
quifitus, aut aqna inventa. Etfi enim fervitutes
pradiales ipfo quidem jure neque ex tempore

ne-

Rrr 3

-ocr page 518-

50 2 L I B. VIII.

neque ad tempus, neque fub conditione, ne-
que ad certam conditionem conftitufpoflint; ta-;
men fi ha:c adjeda fint, plaeitis ftandum efleob-
tinuit. /. fervkutes ipfo 4. jf. h. t. neque etiam
vetitum, fervitutes hafce poffe fub conditione'*
fummo jure promitti. /. exiflimo 98. jf. de verb.
oblig. atque ita promilfionis femel iterumque men- ;
tio eft in d. /. 2 5. §. 1 o. ff. famil. ercifc.

3, Prsedia hxcad fervitutuin pra:dialiutn con*
ftitutionem requifita vel urbana funt vel ruftica.
Urbana dicuntur, quse in urbe vel agro habi-
tandi caufa exftrufta funt, omnia namquesdi-
ftcia urbana praedia appellamus , = etfi in villa a>
dificata iint. i.hiflit. de fcrvitut,preedior.qux
aedificia etiam infularuui appellatione veniunt,
fi circumiri polfint, relifio inter dornos vicinas
fpatio intermedio; quod apudRomanos habuif-
fe latitudinem feftertii pedis, feu pedum duorum
curn femifte, ad ambitum ac circuitum, docet
Briffonius antiqutiat.M. i.cap.%. Rufticafunt,
qua: fru&uum percipiendorum condendorum-
que gratia comparata funt, ut agri, pomaria,
horti: ficut non locus, fed ufus urbana& rufti-
ca prardia diftinguat. /. urbana familia 166. I.
l.urbana prcedia 198. jf. de verb.jign. Unde&
pro ufu vario tuin horti tum ftabula tum ares,
nunc rufticis nunc urbanis prsdiis adnumeran-
tur. Area namque trituraria II fit, fi horti olito-
rii, aut vinearii , atque ita plurimum in reditu
confiftant, fi ftabula non in continentibus .aedi-
ficiis fint pofita; urbanorum pr$diorum nurne-
ro procul dubio non continentur. /. eo jure uti-
mnr 4. §. 1 • jf. in quib. cauf. pign. vel hyp. tacite
contrab. d. I. urbanaprcedia 19%. jf. deV.S• arg.
/. tdt. in fine C. de fervitut. & aqua. contra vero,
ii horti v.el ftabula adificiis jun£ta inveniantur
voluptati & habitationi commodiori infervlentia,
fi area: tales fint, quae a:dium partem faciunt,
urbani ha:c pra:dii effe, refponfum eft. d. I. ur-
bana pra:dia 198.jf, V. S. arg. d. I. 4. §. 1. jf. in
quib. cauf. pign. vel hypoth. tac. contrah. I. figre-
ge legato 22 . in ftne ff. de legatis i. /. fundi 211.
ff. de V. Signif. Quin imo , in hortis iuburbanis
habitaffe veteres, eaque ratione & hortcs & vil-
las domus appellatione contineri conftans efi: ex
/. lex Cornelia 5. §. quid ft quis 3. jf. de injurik.
quales ^mamas hortorum habitationes Romanis
disetas fuilie di<5tas, apparet ex l.pen. §. 1. ff.
de donat. inter vir. & uxor. l.fienatusa^, §, i.jf.
dc legatis I. Briffonus antiquit. lib. 3. cap. 13.
nec longe diverfasfuiffe a pra:toriis voluptati tan-
tum defervientibus , colligi poteft ex /. urhana
pradia 198.jf.de verh.fignif. jurid. /, Titia 34.
§. Gay.ts Sejus 3 .jf. de legatis 2. Confer Yinnium
paulo aliter ientientem quceft. illuftr. lib. 1. cap. 3 o.
Sciendum tarnen, quasdam inhac fervitutum ma-
teria pra:diis rufticis accenferi, quse , fi de pi-
gnore tacito in invedis illatis quseftio fit, ab ur-
banis ca^teris non longe difterunt. /. eojureq. §.
1 . jf. in quib. caufi.pign. tacite contrah.

4. Ex hac pradiorum diftin&ione proceflit

T I T. I.

fervitutum in urbanas & rufticas divifio. Urba-⁴n^ _fdiftse qu£e urbanis, rufticae qux rufticis prs-
diis funt debitae} denomiriatione facienda a pra;-
dio dominante , fic ut fervitus urbana fit, ubi
prsedium dominanstale eft ; etfi ferviens nonur-
banum fed rufticum foret: uti perfonalis ea eft
vquknonrei fed perfona: debetur. 1.1. da-
tur 43 .ffi. de aquii quot. & cefiiv. Atque hinc eft,
' tjuod una eadeinque fervitutis fpecies quando-
que urbana quandoque ruftica dicitur , prout
vel urbano vel ruftico fuerit pradiq conftituta:
uti.id in fervitute altius tollendi.vel non tollendi,
projiciendi feu protegendi, cloaqiucdudtus,
itineris addomUm , aliifquefimilibus manifeftum
, eft. Confer l,fe,rytttaes 20. %.fidomo.i . ff.defier-
vit.prced. urban. l. fiego emi. 11. §. 1, jfi. depa-
blic.in rem atl. l. 2.ff. de fieryit, prced. urban. I.
2. jfi.defiervit.prcsd. rufiic. §. 1. Infiit. de fiervit.
prcedior. 1.1. §. iliud quxritur 11 .ff. de aqua quo-
tid. & cefiiva. Ne nunc dicam, novum non ef-
fe, ut fervitus natura fua realis, in perfonalem
commutetur, durn idagitur, ut jus eundi agen-
di , aut pecoris pafcendi, aquamve hauriendi,
certse tantum perfonse tribuatur, nec ad heredes
ejus tranfitorium fit. l.pecoris 4.ff-defervit.prced.
rufiic. I. pen. jfi.de fervitute legata. I. Mela 14. §»
ult. ffi. de alimentis legatis. I. 1. §. prceterea 12.
jf. de aqua quot. & cefi. atque ita ufum aqua: per-
fonalem efle, & ideo ad heredem ufuarii non
tranfmitti, Paulo ac Modeftino placuit. /. ufim
aquce 21.fi". de ufiu & habitat. I. pen. ff. h. t. ii-
cet alioquin plenum hauriendi jus non hominis
fed prsediifit. I. fi mihi 20. §. ult. ffi. de fiervit.
prced. rufiic. §, 2. Infi. b. t. Adde Wiffembach
ad Pand. vol, 1. difp. 20. num. 16.

5. Cseterum an una an plures fint fervitutes,
non ex fervientium fed dominantium prsediorum
numero ^ftimandum eft : una namque via eft,
etiamli per plures fundos imponatur ; adeo ut,
fiper unum fundum itum fuerit, peraliosnon,
tota tamen fervitus fervetur, etiam ratione prse-
diorum illorum fervientium, per qua: tanto tem-
pore, quanto fervitus amittitur, non fuitexer-
citum viae jus. /. una eji via. 18. /. cum cffent3 3.
§. l-ffi defiervitut. prced. rufi. Sin pluribus prse-
diis per eundem locum via debeatur aut alia fer-
vitus , plures fervitutes funt, fic ut ex his una
poflit pra:fcriptione aut aliter extingui, reliquis
falvis. l.fi cedes 32, ff. de fiervit. prced. urb. I.
nam fiatis 6. §. fiego i. ff. quemadm. fiervit. a-
mitt.

6. Etfi autem reales fervitutes impofita: quof-
vis onerent & univerfales & particulares pradii
fervientis fucceffores, ac viciflim iisprofint, prse-
diis fcilicet cum fuo onere tranfeuntibus Ant.
Faber Cod, lib. 3. tit. 24. defin. 2. quia tamen fo-
la promiflio fervitutis prsedia non afficit, quam-
diu quafi traditio fubfecuta non eft, fed folum-
modo perfonam promittentis devincit, fecundum
vulgata jura. Ca:polla de fiervit.pfced. urban. cap.
2i.num. 1. Coftalius ad 1.19. ff.quib. mod.fier-

-ocr page 519-

D£ SERVITt^tlBUS PRjEDIORUM URB ANORUk.

Dttut. amitt. fiinc, fi promiflsE tantum fint, par-
ticuiarem fucceflorem, velut emtorem , dona-
tarium, fimiiefque non gravant neceflitate ean-
dem imponendi, nifi emtioni aut donationi ad-
jedto pa<5to id a<5tum fit, Univerfales vero fuc-
ceflores promiflbris in tantum obftrifti manent,
ut & finguli in folidum ftipulantis arbitrio ad
prsftandam viam aliamve fervitutem a defunfto
promiflam conveniri poflint: nam etfi obliga-
tiones regulariter inter coheredes ipfo jure di-
vifse fint , id tamen in illis failit, in quibus
fui natura divifionem refpuit res promifla,
quo in numero fervitutes quoque funt; in qui-
bus magis probata eft reguia, quod ex perfona
herediim coiiditio obligationis non pofljt mutari,
& ex individuS dividua fieri. l.ftipuhtiomim 2.
pr. l.&i.ff. deverbor. obligat. I, beredes ejus
25. §. contra. 10. ff~. famii. ercifc. Si tainen ad
unum ex pluribus heredibus ex adjudicatione
in folidum pervenerit fuhdus ilie, cui fe fervi-
tutem impofiturum defunftus promiferat, eum
iolum ad fervitutem imponehduin compelli,ra-
tionis eft; CUm folus ipfe polfeflor pr^dii folus
etiam imponehdi facultatem habeat. arg. i. fed
mibi 3. §. beres 3. ff. commodati. Gomezius 1>ar.
refolut. tom. 2. cap. 10. num. 16. verfi fiecunda
conclufio.

' ...

i <tMM

T I T V L V S II.

De fervituribus prcediorum urbanorum.
Summaria.

1. De fiervitute oneris ferendi, quid in ea fingu-
lare ?

2. De fiervitute tigni immittendi, & aneam ba-
bens, plura tigna, quam ab initia immifierat,
deinceps immittere , & an in locum corrupto-
vum aiia fubfiituere pofifit, per difiinttioncsex-
plicatur. Item de fervitute immittendi, ac ut
fiuper immiffis adificare liceat.

3. De fiervitute tigni projiciendi fieu protegendi;
qmdfint proteffiones, fiuggrundce, meniana, &
unde ditia ?

4. Si quid in meum parietemfit immijfium pervtci-
num qui fiervitutem non babet, refcindere pri-
vata autoritate pojjiim ; non item, fi tantum
protettum. Ouce fit ratio diverfitatis ?

5. Monfiratur, fervitutcm altius tollendi non ejfe,
fed potius libertatem, cum vicinus vicino per-
mittit aitius tollere contra modum lege vel ftatuto
prcefinitum.

6. In quo confifiat fiervitus , quce tribuit licentiam
altius tollendi ?

7. An etiam fit qucedam fiervitus altius tollendi,
qua vicinus cogitur altius tollere in fiuo ?

8. Quidfit fervitus altius non tollendi?

9. Quidfit fiervitus luminum fieu luminis immit-
tendi ? quid moribus fit venfter-recht ? An ac-
quifiita cenfieatur luminumfiervitus, fifeneftram
pofiuerim in vicini pariete, eo filente nec contra-
dicente ? <

10. Ouid fit fiervitus lmninis non aperiendi ? fi
talis conventio fit interpofita, afficit prcedium
fierviens fine ulia quafi traditione.

11. De fiervitute ne luminibus officiatur. Di-
ftat d fiervitute ne altius tollatur. An fiervitus
bcec generaliter conftituta pertineat etiam ad lu-
mina fiutura, quce tempore conflituttmiis non-
dum erant ?

12. De fiervitute profpeftus, &, ne profpe-
<5tui officiatur, & ne in areain alterius pro»
fpiciatur.

13. De fiervitute ftillicidii & fluminis, An ftii-
licidium in flumcn converti pofifit, & contra ?
an retroduci, an produci ? aft & quatenus cedi-
ficaripofifit in eo loco, in quo aqua cajfitat ? qttid
moribus?

14. Defiervitute cloacse, fuini immittendi ex ta-
berna cafiedria vel ex alio loco, efrundendi vel
abjiciendi in aream vicini, & qualia tunc efi-
ftindi pojfint ? item, ne vicirius ih fuo quid
pofitum habeat, ut liceat in aream vicini ter-
ram faxa lapides provolvere , ut theatra vel
contignationes in areS vicihi ad sedificandum
facere liceat. Ouando vkihus invitus ad id
cogi pojfit ?

15. De pariete communi, ycwcratitio, concra-
titio, intergerino. In dubio paries aut fiepi-
mentum inter duo prcedia prcefiumitur commune
ejfe; & duas continuas babens domos, fiunam
vendat, etiam mediam parietis Cfatitii partem
cenfiettir vendidtjjc. Quce fiiHt fipecialia figna.
unde prcefumi poffit, pdneiem communem ejfe,
vcl tcrnus vicini proprium ?

16. Qtdd vicmorum altcr altero invito fiacerc pofi-
Jit crrca parietemcommtcnem ? ubi de deftruffio-
ne, mutatione, fiftularum , tubulorum, fumi,
cloacce, camitti, fimiltimquc applicatione, pa-
rietis ipfitis iricruficctione & ornatu,

17. An & quo uficpie Vitinoturfi alter, altero in-
vito, fiuperfirnere pofifit parieti communi ? &
quid agendum , fii nonjure idfiecerit ?

18. De vefiibulo communi, quid in eo pofifit vel
non poffit fiociorum urius, iHvitis reliquis ? ubi
de clivis faciendis feneftris dut januis aperieri-
dis, & fimilibus; & an petipofifit divifio ve-
ftibuli conimunis, invito uno ?

Plu-

-ocr page 520-

504. , , L I B. VIII.

1 Lures urbana: hoc titulo recen-

M IS® ipM Fentur fervitutes, quarum gra-
gp^fM viffima eft, onerisferendi, cum
Wn vicini paries vel columna bnus

^J^ii^p aliarum ardium ferre tenetur.

In qua illud fingulare ac prae
caeteris grave eft, quod prsdii fervientis doini-
nus nonpati tantum, fed & facere tenetur, pa-
rietem nernpe vel columnam reficere , & vel ful-
tura vel innovatioiie reddere oneri ferendo per-
petuo parem ; quod & ipfa oneris feretidi deno-
minatio fatis innuit, involvens quippe obligatio-
hem ad fadum aliquod,' quo interveniente onus
feratur, columnae fcilicet aut parietis sedificatio-
nein refedionemve. /. eum debere 3 Z • ff- h.t. I.
etfiforteS, eti<itn %_JJ, fimt%. §. diflant. 2.jf. ft.
fervit. vitid. Ut tainen pro derelicto habetido
pra:dium ferviens, evitari poffit refectionis ne-
ceffitas d. I. etfiforte 6. §. ctiam 2. infine. atque
etiam, durante refeftione, prsedii dominantis do-
mino fulciendi oneris cura incumbat; nifi illud
interim deponere malit, & denuo reftituere,
cum paries fuerit reftitutus. d.l. ftcut 8.pr. ff.
fi fervit. vind.

2. Tigni immittendi juseft, quovicinolicet
in viciniparietem tignum immittere, itautillud
in dominantis fimul & fervientis prsedii pariete
requiefcat. /. 2. /. 2j.ff, h. t. I. ficut. 8. §. 1. 2.
/. fi cum meus 14.ff. fifervit. vind. I. mcdum 242.
ff. de verbor. fighif. In qua fervitute jus com-
mune obtinet, quod nihil facere teneatur domi-
nus prsedii fervientis, adeoque nec refedione
parietetn reddere immiffioni tignorum fufcipien-
,dje parem. d.l. ficut 8. §. difiant 2. ff. fifervit.
vitid. nec collapfum parietem fervientem repo-
nere. arg. I. fiquis alia. 18. §. idt. ff. quemadm.
fervit. amitt. Quifquis autem fimpliciter £h£tus
eft hanc fervitutem, dat hy tallcn tijden "tfijncn
gclicve foude mogcn an^eren cn balkcn in fijn bujr-
inans tnucr, non exprefio trabiuin aut anchora-
ruin nurnero, neque immiffionis caufa, fi quaf-
dam immiflas habuerit, alias deinceps iinmitte-
re , numerumque pro prardii fui utilitate augere
non prohibetur; & , quia pra'diales fervitutes na-
tura perpetua: funt, in corruptarum locum alias
de novo fubftituere licituin, five ejufdem five al-
terius forma:: generaliter enim concepta fine re-
ftriaione intelligenda funt. arg. l,(ifervitus 23.
ff.h.t. /. 1. §. 1 .ff. de legatisprcefland. contra tab.
bon. poff.pet. Csepolla de fervitutibus prced. ur-
banor. cap. 30. iium. 5. Refponfa JCtor. Holl.
part. i.confil. 233. Contra fervatur, finonin-
definite immittendi jus tributum fit, fedabini-
tio trabium numerus & immittendi modus inve-
niatur conventione circumfcriptus : tunc enim
neque plura iminittere , neque formam immif-
Jionis mutare licet. arg. /. fcrvitutes ij)fo 4. §. 1 •
ff. de fervitutibus. I. is cui via. \i.jf. quemadm.
fervit. amitt. Ccepolla d. cap.3 o.nutn.6.pixicvtlm-,
cuin fervitutis conceffio, tanquam odiofa ( quip-
pe libertati naturali adverfa ) ftrictain recipiat in-

T I T. II.

terpretationem, & in dubio pro libertate pronun^
ciandumfit. Carpzovius defin.for,part. 2. con-
fiit. 41. dcf. 4. Berlichius part. 2. conclufi 49.
num. 27. Gratianus dificept.for. cap. 572. nutn,
5 8. &fieqq. Refponfa JCtor. Holl. part. 5. con-
fil.1^6. Idetnque eft, fi fine exprefta conven-
tione, fola fcientia & patientid atque conniven-
tia tali, quse confenfutn includit, vicinus per-
iniferit trabium quarundam itnmiffionem. Uti
&, fl fine expreifo tacitove confenfu domini
praedii fervientis per folarn praefcriptionein tigni
immittendi jus primitus qusefitum fuerit : cum
enim non plus prsefcribi poffit, quam pofleifmn
aut quafi poifeifum eft, nec tacitus confenfus ,
qui ex fcientia ac patientia fadi alieni colligitur,
ultra illud factum , in trabium certarum immif*
fione confiftens, extendi debeat, quippefa&um
pra;fupponens ; neceifario fequitur , non ultra
periifle fervientis prsedii libertatem , quamqua-
tenus fadtum interceffit libertati contrarium. arg.
l.fi

cum tr.cus 14. ff. fi fiervit. vind. Chriftineus
ad Mechlin. tit. 14. art. 30. num, idt. Prarterea,
fi in conftituendatigniimmittendifervitute caufa
immiffionis expreftafit, veluti ad extrudionem
vicin^ domus, confequens eft, ut alios inufus ,
aliofque fines extra domus sedificationem, immif-
iio tignorum illicita judicetur, ac jure poffit pro-
hiberi; eo quod ceflante in univerfum cauia fi-
nali conceffionis, conceffio ipfa ceflare debet. arg.
l.Labeo 1 j.ffi. quetnadm.firvit. arnitt. Csepolla. d.
cap. 30. de fervit. prced. urb. nutn. 5. Denique ,
fi quis expreffa quidem conventione vicino ge-
neraliter indulferit tignorum in parietem fuum
imtniffionem, fed deinde paries in longitudinem
aut latitudinem a prsedii fervientis domino pro-
dudus fit; in partein enim de novo xdiiica-
tam fieri non debere immiffionem conftat, quia
pars ea nunquam fervituti obnoxia fuit reddita;
nifi nominatitn futuro quoque parieti impofita
doceatur. arg. /. fificrvitus 23.pr. & §. 1 .ffi.h,
t. Manzius de tnuro communi.' num. 23. 24. 25.
Plane quin in locutn tignorum vetuftate corru-
ptorum alia fimilia.fubmittere acl eandem formam
numerumque liceat domino praedii dominantis,
non videtur dubitandum, etiamfi prcefcriptione
vel conventione ad certurn tignorum numerum
onus fervitutis limitatum fit (nifi nominatim
contrarium placuiffe inter pacifcentes doceatur)
cum ea fervitutum natura iit, ut perpetuo du-
rent, atque etiam collapfis aut depofitis inuni-
verfum adibus five dominantibus five fervienti-
bus, ac dein iterum reftitutis, redintegren-
tur. l.fiervitutes 20. §. fi fublatum 2. l.fitefia-
tnento 3 r. /. eum debere 11-ffi- de fervitut. prced.
urban. Hugo Grotius manud. ad juriffrud. Holl.
Itb. 2. cap. 3 4. tltim. 12. Ilefponfa Jurifconf. Hol).
part. 1. confil. 3 04. Et hoc puto velle Pompo-
nium in l. ficum meus 14. ffi fifiervit. vind. dum
ait, fi pajfius fim te immittere tigna, qttce antea
habueris, fi nova velis immittere, prohiberi a mt
potes; imo ctiam agere tecmn potero, ut ea, quce

-ocr page 521-

E SBRVITUTIBUS PRiEDIORUM IJRBANORUM.

tovd immiferis, tolks. neque enim illic per tignd
nova defignat ea, qux in Ioguiti priorum de novo
fubiniifa erant. Etenim primo ponit, dominuin
fervientis prsedii jam paflum eile illam tignorum
fubmiflionem in locum exeintorum, dicens, do-
minum parietis paifuin efle, per vicinum tigrnt
immitti quce antca habucrat, nec de his quic-
quam monet , quafi injuria fubmiflis feu refti-
tutis, aut quafi dominus parietis illam potuif-
fet prohibere eorundem aut fimilium tignorum
repetitam immiflionem. Cum autem prcediido-
minantis dominus przeter ea, quse jure repo-
fuerat in locum exeintorum, quorumque repo-
fitionem vicinus fecundum ante di&a pati tene-
batur, alia infuper nova prioribus addere vellet,
tum deinum refte eum prohibere, aut fi is nul-
lo jure jarn immififlet, ad ea tollenda jure con-
veniri potuifle, verba legis evidenter probant.
Ant. Faber ad d. I. 14. Eft & plenior qusedam
immittendi fervitus , qua id conceditur, ut in
farictcm vicini tigna immittere mihi liccat, fnpra-
que ea tigna (verbi gratia ) porticnm ambulato-
riam facere fuperque eum parietem columnas flru-
€iiles imponere, quce teffum porticus ambulatorice
fuflineant. I. ftcut 8. §. 1. ff.fifervit. vind.

3. Diverfa ab hac tigni immittendi fervitute
eft ea, qua vicino licet emittere fuuin tignum
extra fuum parietem, ita ut fupra vicini areain
promineat feu propendeat, non requiefcat; &
appellatur tigni projiciendi vel protegendi; quo
pertinent meniana, fuggrunda ac prote&iones.
l. fiduo 3. §. videamus 5. & 6. ffi. utipofifidetis. I.
maium 242. §1 i.ffi. de verb. fignifi. I. 2.ff. h. t.
infcriptio tit. jf. de damno infeilo &fiuggrtindis &
f rotetfionibus. Suggrunda, vel fuggrundae, quafi
fuggerunda, vel fubgerundia, funt ea, quasex-
tra a?des emifla prominent, & ab inferiori parte
luftinentur feu fubgeruntur : quse, fi fuerint
pars te&i, uitra ftruduram sedium proje&a ac
prominens, ad arcendas a parietibus pluvias ac
ilillicidia , proteffiones dicuntur. Meniana Fe-
ftus &Ifidorus lib. 15. orig. cap. 3. appellatavo-
lunt a Meniano vei Menio cenfore, qui primus
in foro ultra columnas tigna projecit, quo am-
pliarentur fuperiora fpe£tacula. Contra, menia-
na a pj'v>j id eft, luna derivat Stephanus Le Moy-
iie in variis facris vol. 1. in prccfat. afierifico 18.
quia exftru&a erant, ut poft folis occafum &
ad plurimam noftein ibi fomnos captarent, vei
Ijberrimam & frigidiorem aerem fpirarent, poft
intolerabiles & ucentes dierum longiorum seftus
& ardores: nam qui mollius cuticulam curabant,
habebant folaria , & meniana a folariis diftin-

a_a.

4. Diftat vero tigni immiflio a projedtione
vel prote6tione, ineo, quod, fi quis inmeum
quid immiferit, fervitute carens, idmihi priva-
tacorrumpere liceat vel refcindere autoritate; at
fi folummodo fupra meam aream quid protexe-
rit, aut e fuo emiferit, fervitutem non habens,
tantum agi per me poflit, jus vicino non efle ita

$05

protedlum habere. /. fied fi inter 27. ff. h. t. L
quemadmodum 29. §- fiproteffum i.ff. ad lcgent
Aqtiil. multum enim intereft , quod ille in a!ie-
no fecit, hicin fuo protexit. d. I. 29. §. 1. Sci-
licet, quiequid unufquifque in alienum imrnit-
tit, aut in alieno exftruit, idejusfit, cujus fo-
luin eft, adeoque & tigttuffi in meum parietem
nullo jure a vicino immiflum , & trajeftus ab
eo per meam domurn aquseduitus, non immit-
tentis aut facientis manet, fed mihi jure doini-
nii acquiritur. §. 29. & 30. Infi. dercr. divifi.
Dum ergoid , quod ita immiflum aut tiajedtunl
eft, refcindo , de re mea jure dominii difpono,
nec id quod alienum eft, fed meuffi , corrum-
po , quod licet. arg. I. in re mandata 21. C. man-
dati. nec ea ratione inter me ac vicinum meuin
jus mihi dicere videor, contra /. non cfifingulis
176. ffi. de Reg.juris. Proteftum vero a vicino
fupra meam aream meum non fit, quia nufpiam
requiefcens, sedibus mcis aut fundo jUnftum
non eft. Cui confequerts , ut nec jure meo
refcindere aut perdere poifim , quod meum ef-
fectuin non eft , legis Aquilise condemnationi;
fi fecerim , fubjiciendus. d.l. 29. §. 1. Natn &
arboris in alieno radicata rarnos , fupra meuin
propendentes, non aliter refcindere aut fublucare
poifum, quam fi prius prohibitorium impetrave-
rim h prsetore interdiftum, ne vis mihi fiat ra-
mos refcindenti, poftquam vicinus admonitus
id facere diftulit aut denegavit. /. 1. pafifim ffi.
de arboribus ccedendis.

5. De fervitute altius tollcndi prolixa difputa-
tio eft, ac in varias opiniones iverunt interpre-
tes. Vinnius quidemcum aliis ad§. i.lnfiit.dt
attion. num. 5. fufe adftruere allaborat, tunc efle
altius tpllendi fervitutem j cum pofitl lege mu-
nicipali, qua certus eft prsefinitus sedificandi mo-
dus, ac circumfcripta sedificiorumaltitudo, quam
nullus excederet, idque in gratiaffi vicinoruut
(de qUa eft /. 1. §. nuncUttus 17. ff. de opcris
novi nunciat. I. qui luminibus 11. ffi. h.t. /. i.C.
de fervit. & aqua. I. 1. l.exquopace 12; §. &
nos i.C. de cedif.privatis.) vicinus vicino licen-
tiam indulget altius scdificandi contra legem*
modum certum altitudinis non excedenduin de-
finientem. Cui opinioni quo ininus fubfcri-
bam, facit, quod & ex jure noftro & ratione
naturali didici, licentiam altius in fuo tollendi
etiam cum incomtnodo Vicini, eoqiie obnitcffi-
te, non fervitutem fed libertatem efle, /. altius
8. /.9. C. dejervitntibus. l.ficut 8. §. Arifio
ffi. fi fiervit. vind. I. cum eo 9. fi. h. t. I. Proculus
26. jf. de damnoinfeflo. banc vero licentiam ad-
eoque libertatem vel conventione vel lege im-
minui pofle; eoque ipfo fervituteffi introduci.
Confer. Andr. Gayl Itb. 2. objerv. 69. nttm. 10.
&fieqq. Csepollam de fervitut. pfced. urhan.cap.
6i.num. 5. Et quia de conventione id expedi-
tum eft , fupereft ut idem de lege adftruatur.
Patet autem id ex /. ult. §. I. C.de fiervitut. ubi
Juftinianus in ufam agriculturse generaliter con-

S s s fti^

-ocr page 522-

ftituit, nemini licere fic sedificare prope aream
alterius triturariam, ut idoneum ventum acfuf-
ficientem ad prsefatum opus ( fecretionem nem-
pe palea a frugibus) infringat, & inutilem do-
mino aream faciat. Patet ex omnibus legibus
paulo ante de forma tedificandi & altitudine prse-
finita addu&is; in quibus, etfi vocabulum fer-
vitutis non occurrat, tamen contra naturalem
libertatem aliquid introdu&um effe nemo fanus
ibit inficias; quod ipfum non alia , quam fier-
mitutis appellatione, poteft venire. Patet deni-
queex /. i. §. ult. ff. de aqua & aquce pluv. ar-
cendce. ubi a natura ipfa fervitus introduci dici-
tur, & femper inferiorem agrum in aqu& exci-
pienda fuperiori fervire; ac hoc incommodum
naturaliter pati agrum inferiorem & fuperiore,
compenfareque debere cum alio commodo t ficut
enim omnis pinguitudo terrse ad eum decurrit,
ita etiam aquse incommodum ad eurn defluere.
Neque ratio ulla eft, cur non a:que rerutn, ac
perfonarum, fervitutes ex jure gentium vel ci-
vili induci poflent. Confer. Briffonium felett.
antiquit. lib. i. cap. i. & lib. 4. cap. 6. Ubi ergo
per legem publicam fervitus ita publice invenitur
impofita , vicinus vicino concedens aliter aut
altius xdificandi facultatem, quarn quidem de-
finierant jura municipaliaprincipumve edi£ta;non
jam nova fervitus altius tollenti qusefita videri
poteft, fed magis reftituta naturalislibertas, quse
prius fuerat per impofitam a lege fervitutem ad-
emta. Quemadmodum enim, fi privata paftio-
lie mihi libertatem sedificandi ademerim, ea con-
trario pa£to ac remiflione fervitucis redintegra-
tur, fic ut deinceps non jure novse fervitutis,
fed recuperat® libertatis * meo sedifieem arbitra-
tu , utipfe Vinnius fatetur, & certurn eft ex /.
fijiillicidii 8. jf. quemadm. fiervit. amitt. itaquo-
que , fi privatus vicinus remittat fervitutem
publica lege in fui favoretn conftitutam , aliter
concipi res non poteft, quam quod Jibertas re-
duftafit. Ac fruftra plane Vinnius eft, dumhic
fuggerere tentat diverfitatis rationem. Quamvis
enim tunc, cum lege poteftas liaturalis libere se-
dificandi fublata eft, unius vicini eonceflione feu
remiflione res ferviens non in univerfum libera
effe incipiat, fed nihilominus ex vi legis affeda
maneat eadem qualitate ac conditione refpeitu
cseterorum vicinorum , qUorum intereft aedes al-
tius non tolli; non tamen ullatenus inde jus di-
verfum in fervitutibus a lege impofitis, & iis,
quae ex conventione conftitUuntur, deduci po-
teft; cum idem quoque in fervitutibus ex con-
ventione defcendeiltibus eveniat. Uti enirn lex
pluribus vieinis profpicit, fervitutem imponen-
do, ita quoque vicinis pluribus eandem altius
non tollendi fervitutem ex conventione concedi
pofle, palam eft.^ Nequedubium, quintot fe-
parat® fervitutes fint j quot prsedia dominantia
feparata funt, quibus fervitur. /. (i ctdcs mece 32.
ffi. b. t. Quemadmodum ergo tunc , cum omnes
vicini fervitutem altius non tollendi in fuum com-
modum k lege introduftam remittunt , prardiuin
incipit in univerfum ab ea legali fervitute li-
berum effe > ut hoc Vinnius haud diffitetur;^f ita
quoque ex remiflione fervitutis illius qus ex con-
ventione eft, per omnes eos fa&a, quorurn fe-
paratis aedibus conftituta erat, ®des fervientes in
univerfum iiberx efficiuntur. Etviciffim , uti
uno ex vicinis legitimam fervitutem remittente»
reliquis adhuc fuum jus fervitutis intaftum eft ;
ita quoque , cum unus ex pluribus diverfarum
sdiutn dominis, ac fervitutem per conventionein
habentibus, eandem remittit, integra nihilomi-
nus reliquis eft poteftas vindicandse fervitutis»
ejus folius intuitu , quiremilitj libertate utroque
in cafu redintegrata. Sic fane Julianus in d.l. 32.
ff. h.t. cujus verba lubet apponere: ficedes, inquit,
mecefierviant cedibtis Lticii Titii, & cedibus Publii
Mceviij ne altius cedtficare rnihi liceat, & a Titio
precario petienm, ut altius tollerem, atqueitaper
fiatutum tempus cedificatum habuero, libcrtatem
adverfius Pubhum Mccvium ufiicapiam ; non enim
unafervitus Titio & Mcevio debebatur, fied duce.
Argumentum rei prcebet, quodfialter ex his fiervi-
tutem mihi remififfiet, ah eo fiolo liberarcr , alteri
nihilominus fieYvitutem deberem. Ncc diftinguit,
an conventione, an lege, fervitus conftituta fit,
fed de cafu, quo sedes mese sedibus Titii & aedi-
bus Ma;vii ferviunt,generaliter quseftionem con-
cipit, ac fubnedtit decifionem. Nec diftis adver-
fatur l.i.C. defiervit. & aqua. cui talem nonnulli
fenfutn affingunt, quafi contra impofitam alege
fervitutem prasfcriptio, non libertatem > fed no-
vx fervitutis fpeciem induceret. Aliamnamque
commodam d. legi fententiam pofte tribui, ex
glofla conftat. Neque erraturuin putem, qui
ita illud refcriptum acceperit; fcilicet, adverfus
eum, qui contra veterem formam, lege vel edi-
<5to prsefcriptam, exftruxit, ut luminibus vicini
officeret, re<5te agi pofle, ut deftruat, quod in
fervitutis publica? prsejudicium sedificavit. Sed
cum forte de lege municipali aut edifto principa-
li circa sedificandi modutn docere lsefus non pof-
fet, Imperator ulterius judici fuggerit, eum fci-
turum, longi temporis confiueludincm vicem fiervi-
tutis obtinere. Quafi diceret, fervitutem publi-
camnon modo lege vel conftitutione, fed&con-
fuetudine, induci pofle j cum confuetudo, ut
alibididum, eafdem cum legevires habeat. Cse-
terum ita demum confuetudine fervitutem indu-
ci, fi is, qui eam pro fe allegat, & altiore sedifi-
catione pulfiatur, id eft > laeditur, nec vi nec clam
nec precario poffederit. Licet enim aliquando
pulfiari dicatur, qui tanquam reus judicio conve-
nitur. /. de cetate 11. §. qui interrogatus y.ff. de
interrogat. injure fiac. tamen & eum qui lxditur
ac damiium patitur, in jure noftro pttlfari, con-
ftat ex /. confienfiffie 2. §. item fi extra 5 .ff. deju-
diciis.

I B.

6. Vidimus, fervitutem altius tollendi non in
eo confiftere, ut alicui in fuo liceat altius sedifi-
care : neque tamen diffitefilicet, aliquaminju-

jo 6

viir. t i t. ii.

-ocr page 523-

DE SERVl TUTIB u s

re lioflro notam efle fervitutem , qu£ altius tol-
lendi iicentiam contineat : itaenimin /. 2.jf.de
fervit. prced. rujl. Neratius tradidit, pradiorum
Tervitutes eife, lieere altius tollere, & offtere
prcetorio vicmi. Idemque eft in l. in tradendis 7.
§. i.jf. commun.prced. Nec aliud Gajus voluit
in /. 2. jf. b. t. cutn ait, urbanorumprcediornmju-
ra ejfe , altius tollendi & ofjiciendi luminibus vici-
ni. Exiftimo autem juriiconfultos in d. II. non
aliam denotafle altius toliendi licentiatn , quam
qua per vicinum mihi conceditur jus & facultas
aitius toliendi in fuo ad mei pracdii utilitatem , at-
queita oftxciendi quoque luminibus aut praetorio
vicini, fi non niii cutn eo vicini incommodo al-
tior xdificatio peragi queat: veiuti li fingas ex-
pedire prsedio meo , ut paries in viciniloco fiat,
qui non eft ; vel ut jam extru&us vicini paries
aldorfit, quam eft; & ob id is mihi facultatem
tribuat, parietem de novo iniuo sedificandi, vei
eum, qui jatn illic eft, in ufum tneum rneo
fumtu ad altitudinem majorem perducendi, ftve
luminum gratia meainterfit, ut rudii folares re-
percufftone in parietem elevatiorem ingredian-
tur csenacuium meum, fecundum /. 17. §.2,ff.
b.t. five aiterius ufus &utilitatis gratia. Etenim
infuo quidem jure libertatis naturalis quifque al-
tius xdificare poteft, etfi vicino noceat, & lu-
minibus ejus autprofpeduiofficiat, quotiesfer-
vitus ne lumimbus vel profpetfui officiatur confti-
tuta non eft. /. interfervitutes 15. I. 16. 17. jf.
h.t. l.fi in ccdibus 9. C. de fiervitutib. I. Proculus
ait 26.jfi. de damno mfecio. In alieno id non li-
cere , nifi fervitute conftituta , certum eft , ac
probatur arg. /. 1. §. idt. in fine. 1.2. §.itemVa-
rus<). jf.de aqua & aquce pluv. arcendce. Nec
refte dixeris, in exemplopofteriore onerisferen-
di fervitutem contineri; cum ea ratione vicini
paries onus a.'dium mearum haud quaquam fe-
rat, ficut evenit in onerisferendi fervitute. Sua-
dentque hanc interpetationem exempla reliqua ,
quse in d. I. 2.jf. h. t. & d. /. 2. jfi. de fiervit. prced.
ruftic. junguntur fervituti, altius tollendi licen-
tiam refpicienti: quippe qux pleraque compre-
hendunt facultatem aliquid faciendi in alieno,
vel fupra alienum pradium , veluti, cloacam ba-
bere per vicini domum velprcetorium , vel prote-
Cium habere licere, ftillicidium avertere in tettum
vei aream vicini, immittere tigna in parietem vi-
cini. Addita quidem invenitur fervitus altius non
toliendi, & ftillicidii in arearn vicinam non aver-
tendi, quse dux non pertinent ad licentiam fa-
ciendiin alieno; fed earurn m^ntionem non ma-
le dixeris habitatn tantum ocCafione fervitutis
oppofitse, licere altius tollere, aut ftillicidium a-
vertere, in d. 11. inter alias enutneratx.

7. Dixi, quo fenfu licere altius toilere fervitus
fit: fed pneter eam, etiam aliarn in jure noftro
occurrere opinor, qua vicinus in ccmmodum
vicitri cogitur in fuo altius extollere, & habere
altius ^dificata, five propter lumina id fiat, five
umbrae gratia vicino prsdio utilis aut necefla-
urbanoru m. 50^

rise, five frigoris & venti «t pradio vicino arcen-
di caufa; quales etiam pfxcipui fervitutis, li-
centiam in alieno altius tollendi continentis, fines
funt. Quod ut apertius intelligatur, confide-
randum, fervituti, ne luminibus offictatur; fre-
quentius quidetn inefle fervitutem , ne altius tol-
latur, in quantum altius duftis vicini a-dibus ple^-
rumque lumina vicinicontingit obfcurari. cumfier¹-
vitus imponitur , ne luminibus ofificiatur, hoc ma-
xime adepti videmkr, ne jns fit vicino, invitis no~
bis , altnis cedificare, atque ila minucre himina no-
ftrorum cedificiorum , inquit Paulus. /. luminum
4. jf. h. t. quandoque tamen inefle & eam, ut
altius adificata vicinus habeat, quoties nempfi
lutninibus feptentrionem verfus apertis, radii fo-
lares non direfto, fed per quandam repercuffio-
nem lucem idoneam csenaculo dominanti pra^
ftant; fic enirn in l.fiarborem 17. §. 2. jf. b.t.
Ulpianus obfervavit, interdum eum quoque, qui
tolht (id eft deftruit ) cedijicium , vel deprimit,
luminibus ofificcre fi fiorte dv&voiKAowv id efi ,
per refraftionem fieu rcpcrcufifionem, vel prejfiura
quadam, lumcn in eas cedes devolvatur; cui con-
fequens eft, ut teneatur in vicini gratiam per-
petuo altius habere aedificatum in fuo; atque
adeo etiam , ad exetnplum fervitutis oneris feren-
di, facere aliquid in fuo, contrd ordinariam fer-
vitutum naturatn: cum eadem hic, qu£einone-
re ferendo, ratio fit. arg. /. eum debere 33. ffi
b.t.

■ 8. Contraria huic fervituti eft ea, qua vicinus
prohibetur altius iil fuo zedificare, five id lumi-
num caufll, five utilitatis alterius grati3 fiat. /.
altius 8. /. 9. i. Uit. §. 1. C. h. t. /, luminum 4. /.
fi domtis 21. i.fi cedes 32 .jfi.h.t.

pr£DI0RUM

9. Luminum fervitus non ea eft, qua vici-
nus iicentiam habetlumina, feu feneftras, infuo
proprio pariete aperiendi; id enim libertatis eft,
licet paries prope confinium pofitus effet. Vide
Chriftineum adMechlin. tit. 14. art. 28. Carpzo-
vium defin.fior. part. 2. confiit. 41. defin. 12. fed
potius, qua vicino licet in vicini pariete lumina
habere; feu , qua vicinus cogitur lumina feu fe-
neftras vicini in fuo pariete pati & excipere; un-
de & hsec luminis immittendi fervitus dici poteft*
/. luminum 4. jundt. l.pen. jfi. h. t. /. altius 8. C.
dc fiervit. & aqtca. Aliter luminum fervitutem
( vulgo venfter-recht) accipit Grotius manuduff.
adjurijprud. Holl. lib. 2. cap. 34. num. 25. 26;
defcribens eam , quod fit jus aperiendi feneftram
pendulam fupra aream alterius; quod fine fervi-
tute fieri non poffet, cum tota feneftrce apertu-
ra ac converfio fuper cardine fupfa proprium,
nonalienum, folum fieri debeat. Quod fi fene-
ftram pofuerim in vicini pariete , eo filente nec
contradicente tunc, cum idfit, videri non poteft:
mihi e3 ratione qusefitum jus luminum immitten-
dorum; cuin ad libertatis confervationem fufficiat,
in fervitutem non confenfifle, ncc contradiftio
requiratur. /. invitum 5 .jf. h. t. arg. /. filiusfami-

iias 8. §. invitus i.jfi. deprocurator.

Ss s

o_P-

10.

-ocr page 524-

10. Oppofita huic eft fervitus luminis non
aperiendi, qua vicinus conftituit, fe in fuo pa-
riete feneftram non aperturum, idque in prsedii
vicini utilitatem. Etfi enim nuda conventio, ne
fibi in fuo quid facere liceat, improbata videa-
tur, arg. l.pen. C. depafiis. id tamen fallit, quo-
ties inde commodum aliquod vicino prsedio ac-
cedit, neufusejusdeteriorfiat; fecundum ordi-
nariam fervitutum naturam. arg. I. quotiens 15.
§. 1. ff.de fervitutibtiS. & quia pra^ter conventio-
nem ulterior ufus aut patientia neceflaria non eft
ad hujus fervitutis conftitutionem, confequens
eft, ut in eintorem quoque, aut alium fuccef-
forem particularem, prxdii fervientis onus illud
dicamus tranfire. Cspolla defervit. prced. ttrban.
cap. 62. num. 8. Carpzovius defin. for. part. 2.
conflit. 41. defin. 14. fruftra diflentiente autore
notarum ad Mattb. de Afflittis decifi. 285. num. 7.
quippe qui opinioni fua: fundamentum fubfter-
nit erroneum, quod nempe fola perfonalis obli-
gatio, non vero ipfum fervitutis jus, ex tali
proflueret conventione; cujus contrarium jam
demonftratum.

11. Conftituta fervitute, ne luminibus officia-
tur, id adum ccnfetur, ut vicino liceat ita lu-
mina habere in fuperiore parte fui csenaculi,
ut nihil iis opponi a vicino poflit , quo lu-
men folare impediretur. Unde fi id , quod a
vicino ponitur, lumen quidern non impediat,
folem tamen auferat, nihil contra hanc fervitu-
tem fieri cenfetur; nifi umbrain faciat in loco,
cui fol erat neceflarius, veluti folario, vel helio-
camino. I. interfiervitutes 15.16. 17.ffi.h.t. Et
licethac lervitute maxime illud acquifitum dica-
tur, ne vicinus altius tollatsedes fuas; /. luminum
4. fif. h. t. ( quo motus Cujacius , hanc cum al-
tius non tollendi fervitute perperam confundit.
lib. 17.obficrv. 35.) 11011 tainen illud tantum: cuin
neque viridaria ( quas etiam fiylvas appellari do-
cet Cujacius lib. 10. obfierv. 15.) neque alia fi-
milia, quibus lumen impeditur, opponerepof-
fit hanc debens fervitutem ; uti quidemid poteft,
qui nudumconftituitaltiusnontollendijus. l.ce-
dificia 12. l.fiarhorcm 17. jf. h. t. Imo quando-
que altius tollere tenetur, ac altius elevata de-
ponere aut deprimere prohibetur dominus prse-
dii fervientis, quoties luinen reflexione & re-
fractione radiorum folariuin ingreditur cxna-
culum prcedii dominantis, ut ante diduin. d.
/. 17. §. 2. fif. h. t. quod & alibi ipfe Cuja-
cius notat. lib. 23. ohfierv. 20. Conftituta au-
tem generaliter fervitute, ne Ittminibus officia-
tur, ambiguum fuit, utrum id de luminibus,
qux nunc funt, an & de futuris accipiendum
elfet : fcd humanius vifum , verbo generali
omnelumen, five quod in prafenti, five quod
poft tempus conventionis contigerit, fignifica-
ri. l.quicedificiumit. l.2$.jf.h.t. Bronchorft,
enant. cent. 2. affert. 1. Et, fi intervicinos non
conveniat, ad quam altitudinem prxdii fervien-
tis dominus sedificium , aut aliud, quod facere
inftituit, xdificare aut ponere debeat, ut falva
nihilominus fit fervitus, nec luminibus oflicia-
tur; ab arbitro id definiendum eft. l.qui/umini-
bus 11. ^i-jf- h. t. Vide/. 12. §. 1. 2. C.de cedff.
privatis Refponfa Jurifc. Holl. part. 1. confii. 199.

508

12. Cum jure luminum immittendorum & ne
luminibus officiatur , in plerifque conveniunt fer-
vitutes projpettus Sc ne profpettui officiatur : eo
excepto , quod profpe&us in inferiore cxnaculi
parte potiflimum locum fibi vindicet, lumina
in fuperiore ; & iatior pleniorque de profpefiu,
quam de luminibus, fervitus fit. d.l. 15. 16.
17.ffi.h.t. I. 12. §. 2. C. de cedif.privatis. Et huic
quoque fervituti oppofita eft fervitus non pro-
fpiciendi in aream alterius , quod alioquin jure
naturali permiifum eft. Grotius manud. ad jtt-
rifiprud. Holiand. lih. 2. cap. 34. num. tilt.

13. De flillicidiis, aqua fcilicet guttatim ex
"tefto decidente, dequefiuminiblts, ideft,aqua
colledta ac cum impetu decidente, recipiendis vel
non recipiendis, avertendisveltion avertendis, in
jure noftro fervitututes proponuntur, §. 1. In-
ftit. defiervitttt. prced. I. fiervitutes 20. §. 2. 3. 4.
5.6. I.21. jf.b.t. I. fiate 16.fif. jifiervit. vind.
Gxotwxsmanudtitt. adjiirijprud.Hoiland. hh.2. cap.
34. num. 13. 14. 15. 16. & num. 27. 28. 25?.
30. Leeuwen cenfiur. fior.part. 1. /ib. 2. cap. 14.
num. 20. 21. quarum natura varia inteliigi facile
poterit, fi primo libertatem hac in parte cogno-
verimus, quceeft, quod unufquifque aquam ex
fuo cadentem in fuum derivare & poflit & de-
beat. Quopofito, pro diverfa conditione regio-
nis ficcse atque torridze, vel ex adverfo aquofir,
proque aquarum copia vel inopia ibidem reperta,
jus recipiendi vel non recipiendi, avertendi vel
non avertendi ftillicidii fluminifve, in sedes aut
aream aut cloacam ex vicinorum ufu ac utilitate
conftitui pofle, dubiuin non eft. Dummodo me-
minerimus, graviorem fluminis, quam ftillicidii,
fervitutem efle; adeoque ftillicidium demitti infe-
rius non pofle, ne ex ftillicidio flumen fiat; contra
vero tolli altius pofle; cum levior eo fafto fervitus
reddatur, dum id, quod exalto cadit, lenius & in-
terdumdireptumdilabitur, necpervenitadlocum
fervientem. Flumentamen nec deprimi nec attolli
pofle tradit Grotius manudutt. adjurifprud. HoU.
> lih. 2. cap. 3 4. num. 30. Similiter retro duci qui-
dem pofle ftillicidiumplacuit; quia in noftro ma-
gis incipiet cadere; produci non pofle, ne alio
in loco cadat, quam in quo pofita fervitus eft.
l.fiervitutcs 20. §. fiillicidium 5.ffi.h.t. &, fi an-
tea ex tegula caflitaverit ftillicidium, fieri non
poteft, ut ex tabulato aliave materia deinceps ca-
dat. d. I. 20. §.fi antea 4. ffi. h. t. denique do-
mino fervientis arece ibi, ubi caflltare ca?piflet
ftillicidium, altius aedificare lion aiiter licet, quam
quatenus ftillicidio nulluin impedimentum gene-
ratur. d. I. 20. ^.fifiervitus 3. & ttlt. I.fidomns
21 .jfi. h. t. t.fico loco 9. ffi. fi fiervit. vind. Qua
de caufa moribus noftris etiam obtinuit, ftillici-
dii debitorem in fuo praedio ferviente xdificare

L 1 b. VIII. T 1 t. II.

non

-ocr page 525-

De servitutibus pr «DIORUk URBANORUM. $09

non pofTe fupra prardii dominantis altitudinem,
nifi relifta inter parietem prsdii dominantis la-
titudine vacua quinque poIMcum , aut alio fpa-
tio ftatutis vel confuetudine determinato , ad
aquam recipiendam frillatim cadentem.Quo etiam
pertinet forte Imperatorum Antonini &Verire-
fcriptum in /. imperatores 14.ffi. h. t. Hugo Gro-
tius manuducL ad jurijprud. Holl. lib. 2. cap. 34.
num. 13. 14. Leeuwen cenf. for.part. 1. lib. 2.
cap. 14. num. 21. Refponfa jCtor. Holland. part.
I. confil. 233. vi fine.

14. Eft infuper fervitus cloaca: mittendcs, qua
vicinus alienam cloacam tenetur in fuo recipere,
atque ita locum cavum pra:bere , per quem col-
luvies quxdam fluat. /. 1 .pr. & §. 4.ffi. de cloa-
cis. l.jus cloacce 7. ffi. de fiervitut. de qua plenius
tit. de cloacis. Eft & jus immittendi fumumex ta-
berna cafearia in fuperiora ccdificia. l.ficut 8. §.
Arifio 5. ff. fifervit. vind. de quibus tabernis ca-
feariis & vetere cafeorum fumigandorum more,
vide Briftonium filcci. antiquit. lib. 4. cap. 15.
licetalioquinfumum modicum in fuofacere , cui-
que liceat; uti licet ignem in fuo facere, aut fe-
dere aut lavare. d. l.ficut 8. §. apud Pomponium
6. fi. fi fiervit. vind. Petrus Gregor. Tholofanus
fyntagm. jur.civilislib. 4. cap. \3.nun1.4. &feqq.
Eft & jus effundendi vel abjiciendi aquam aut a-
Iiud quid ex fuperiore loco in inferiorem vicini
aream. d. I. 8. §. 5. fcre in pr. ff. fifiervit. vind.
Csepolla de fervit. prcecl. urb. cap. 3 1. Petrus Gre-
gor. Tholofanus Jyntagm. juris civil. lib.4. cap. 13.
Quafervitute concefla, urinse tamenautfterco-
ris aliorumque putidorum projiciendorutn facul-
tas in dubio non videtur quaTita. arg. /. ult.

fi fiercus 3-ff. quod vi aut clam. I. 2. §. idcm
ait 2g.ffi. ne quidin locopublico. Cxpolla d. cap. 3 1.
iium. 5. Grotius manudutt. ad jurifprud, Holl.
lib.2. cap. 3 4. num. 17. 18. 19. Gregor. Tho-
lofanus. d. cap. 13. num. 2. Adhax fervitus, ne
vicinus in fuo quid politum habeat, dum id forte
praedio vicino obeflet. /. fi quando 17. §. cum in
domo 1. ffi.fifiervit.vind, Cujacius lib. 1 o. obfiervat.
15. Item ut vicino liceat in aream vicini terram
faxa lapides provolvere , aut pofita habere, aut la-
pidem in fuo ca»dere ut fragmenta in aream vicini
cadant; aut theatra feu contignationes facere in
areavicini ad a:diflcandum. arg. l.ficut 5. §. ari-
flo ■). in med.jfi.fi fiervit. vind. (, item fiui 3. §. 1.
■z.jfi. de fervitut.prced. rufikor. ad qualemconti-
gnationum erigendarum licentiam concedendam
etiam vicinus invitus conftringi polfet, 11 sedi-
ficatio alia nequeat ratione inftitui; idque tum
publici afpe&us favore, tum etiam exemplo vix,
qux neceflario cedenda ei, qui exitu alio aditu-
que deftitutus eft, de quo tit. feq. Chriftineus
ad Mechlinienfi. tit. 14. artic. 31.

15, Servitutuin urbanarum occafione non in-
congruuin fuerit de muro tommum non nulla fub-
neftere, quem in conlinio ardificatum collatis u-
trimque femipedibus autalia latitudine Romani
Cratituim & concratium dixerunt. /. cum duobus 5 2.

§. item Mela 13. ffi. pro facio. etiam bttergerinim
Fefto tefte in verb. intcrgmnus. In primis fcien-
dumeft, inter a'des duas hortofve parietein in-
termedium in dubio cOmmunem pra?fumi, quo-
ties pro pleno vicini aiterutrius domino indicia
defunt ac probationes. Idemque de fepimento
ligneo , ac interftitio inter duas a'des vacuo , a-
liifque omnibus inter duo pmiia vicina interme-
diis , ftatuendum eft, fi non unius propria pro-
bentur. arg. /. adeo 7. §. rdt. & L 8. ffi dc ac-
quir, rer. domin. l. fiis /\.ffi. de fiervit. legata §.
fiTitius 31. Jnfiit. de rer. divifi. I. arbor. 19. Jfi.
communi divid. I. pen. ffi. pro fiocio. Carpolia de
fiervitut. prced. urban. cap. 40. num. 9. Mantica^e
tacitis & ambiguis lib. 4. tit. 1 5. num. 24. Cafpar
Manzius , in Itbello de muro communi num. 3 7.
Chriitineus ad Mechlinicnfi.tit. 14. art. \2.& 13.
Sim. van Leeuwen cenfi.for. part. 1. iib. 2. cap.
14. num. 1 6. Nam & , II paries ab uno vicino-
rurn in confinio a^dificatus fuerit, communis eft,
juxta tritum iilud, quo ina:dific3ta folo cedunt.
arg. /. fifi/pra 2 8. ffi. de acquir. rcr. domin. §. 29.
& 30. Jnfiit, de rer. divifione. Hugo GrotiuS
manudtdi. adjurifprud. HoU.lib. 2 .cap. 3 4. num.
4. Nec dubitatur, quin is, qui duas habens do-
mos unain diftraxit , etiam parietis intergerini
partem mediam, velutaediuin portionem , creda-
tur vendidiffe, fl non aliud a<5tum fit. arg. d.L
fiis 4. jfi. de fcrvitute legata. Ex quibus autem
indiciis fignifque peculiaribus pro parietis com-
munione, aut proprictate unius vicini, conje-
fl.ura" probabiles defumi queant, latius enarra-
tuin vide apud Menochium de prcefiumtion. lib.
6. prccfumt. 73. Mafcardum dcprobation. conclufi,
1150. Csepoilam defiervit. prced. urban. cap. 40.
Manzium d. libello de mttro commtmi qucefi. 1.
num. 2. & fieqq. ad nttm. 37. Rcfponfa jCtor,
Holl. part. 1. confil. 304. & part. 2. confil. 6.
Chriftineum ad Mechlin. tit. 14. art. 13.

16. Ca'terum, uti nulii licet in aiieno quid
facere invito domino , ita nec in pariete coin-
muni, fi non accedat vicini confenius, eo quod
res communis pro parte aliena eft. Qua ratione
neque feneftram in pariete communi aperire uni
vicinorum licet, 1. pen. ffi. b. t. Hugo Grotius
manud. ad jurijprud. Holl. lib. 2, cap. 34. num. 6.
Chriftineus d. tit. 1 q.art. 14. Refponla ICtor.HoIl.
part.\.con(il.3oci₍.& part.i₎.vol,2.confil.?_><) .&part.
4.confil. 3 27. neque tubulosbalnearios aut fiftuias
eidem jun&as habere, quibus aqua ducitur ex ca-
ftello vel ex ccelo capta. /. quidam \ 3. l.fifluiam 19*
ffi. h. t. nec eum demolire, aut reficere, nlfi ur-
gente neceffitate. /. parietem 8. /. in rc communi
2 6.ff.h.t. junft. l.ficedcs 12 .ff.cmmuni divi-
dtind. I. inparietis 3 j. L36.37.ff.de damno in-
feffo. eo excepto, quod Hollandiae & quorun-
dam aliorum moribus receptum fit , poffe vici-
num unuin invito altero ligneum deponere fepi-
mentum commune, fuoque fumtu parietetn ia-
teritiuin ejus ioco furrogare , futurum deindein-
fer eofdem vicinos communemi Hugo Grotius

S s s 3 . d. lib ♦

-ocr page 526-

5 io L i b, VIII.

d. I. lib. 2. cap. 34. num. 5. 6. Chriftineus ad
Mechlinienf. tit. 14. art. 1 2. Lt quamvis furnum
parieti communi adftruere jure Romano vetitum
haudfuerit, fimodo vicinis caveretur de damno
infecto. l.fifervus 27. %.fifumm 10. jf. adleg.
Aquil. hodie tamen neque fornacem nequelatri-
nain neque aliud fnnile , quod nocere folet, fe-
cundum parietem communem ficri pofte, ma-
gis obtinuit, tefte Grotio d. lib. 2. cap. 34. num.
7. Sic ut in his omnibus melior vicini prohiben-
tis conditio fit. /. Sabinus 28. jf. communi divi-
dundo. I. fiedfi inter 27. §. 1. jf. h. t. Plane quod
de furno Romanis placuit, id de camino non
inepte dixeris, eum parieti communi admoveri
poile , fi inde non probabiliter ex judicio atque
arbitrio peritorum artis damnum metuatur. arg.
l.ficut 8. §. apud Pomponium 6. jf. fifiervit. vind.
d.l. 27. §. xo.ffi. adleg. Aquil. Gratianus dificept.
forenfi cap. 572. num. ult. Carpolla de fiervitut.
prce d. urban. cap. 64. num. 6. Quemadmodum
necprohiberi poteft vicinus, quominus balneum
habeat juxta parietem communem; aut came-
ram ex figulino opere feu Jaterculis ita factam,
ut etiam fublato pariete maneat; autfcalas, quse
removeri poftunt. d. l.quidam 13. & l.fifiulam
19. pr.& §, 1. 2.jf.h.t. }A?LVYL\usdemurocom-
muni num. 47. & feqq. aut canalem fuperimpo-
nat ad aquam coile&am verfus plateas publicas
derivandam. Grotius manuduff. adjurijpr. Holl.
lib. 2.cap. 34. num. 28. 29. Sed & incruftare pa-
rietem communem, & pifturis exornare vicinqr
rum alter jure fuo poteft; aliaque facere, qui-
bus nullum vicino circa parietis communionem
prsejudicium generatur. d.l. quidam 13. §. \ .jf.
h. t. Denique etiain omnia ea agere, qusc pri-
m:e conveniunt intentioni ac deftinationi eorum,
inter quos paries communis eft. arg. §. religio-
fum 9. Infiit. de rer.divifi. Chriftineus ad Meehli-
nienfi.tit. 14. art. 12.infine. ufqueadeo , ut, fi
vicini femipedes inter fe contulerint, ut ibi crati-
tium feu intergeringm parietein inter fe ^difica-
rent ad onera utriufque fuftinenda, deindeardi-
ficato pariete alter in eum immitti non patiatur,
pro focio agendum fit. /. cum duobus 5 2. §. item
Mela \3.jf.profiocio. arg. /. inparietis 35./. 36.
37 .fif.de damno infefio.

17. Utrum autein vidnorum unus invito al-
tero in pariete aut fupra parietem communem se-
dificare jure fuo poffit, non prorfus expeditum
eft. Ad medietatem ufque id vicinolicere, ve-
fius videtur; maxime, fi paries pro divifo com-
munis fit, quod & in dubio praefumendum vo-
lunt: dum modo priina fociorum intentio non
manifefto refragetur, & pars illa dimidia oneri fe-
rendo fufficiens fit, nec opere fa&o in alteru-
trius viciniardes inclinetur; fic ut&ei, quinon
icdificat, vitiumque exoperefuturumtimet, per
a;dificantein cautio de damno infefto prseftanda
foret. l.inter quos 3 9. I. exdamniqo. §. quotiens
1. junft. /. in parietis 3 5. & feqq. ffi. de damno
infiefio. I. fi cum meus 14. §. \-ff-fifiervit. vindic.

T I T. II.

/. hoc quoddifium 25. §. i.ff. h.t. Hugo Grotius
manuduft. ad jurifprud. Holl. lib. 2. cap. 3 4. num.
3. Menochius de prccfiumtion. lib. 6. prcef. 73.
num. 23. & fieqq- Csepolla de fervit. prced. urban.
cap. 40. num. 19. Manzius de muro communi qucefi.
12. num. 53. &ficqq- Unde& , fi ex tribus asdi-
bus in loco impari pofitis, sedes medise fuperio-
ribus ferviant, inferiores autem nulli ferviant,
& paries communis, qui eft ihter inferiores Sc
medias, altius a domino inferiorum sedium fub-
latus fit, jure eutn altius habiturum, cum Sabino
Pomponius refpondit. /. nec quod dtflum 25. §.
1. ff. h. t. eo quod fociorum unus rei communi
fervitutem imponere folus ita non potuit, u t fo-
cio non confentienti diminueret libertatis jus pro
parte ejus. l.unUS2.fif. deficrvitut. l.perfundum.
n.ff. defervit.prced. rttfi. Manzius de murocom-
mum num. 73. 74. Si tamen paries intermedius
non nifi ad prsdium a pra^adio feparanduin ex-
ftrudus videatur, vix eft, ut tunc vicino ad
medietatem ufquealtiusscdificandijus afteramus;
curn fecundum ante di£ta nihil focius invito fo-
cio poffit in rei communis prsejudicium, ultra
primameorumintentionem. arg. d. l.z^.ff. com-
munidivid. I. fed fiinter 27. in fine ff. h. t. /. an
ttnus 11. jf. fifiervit. vindic. Ant. Thefiaurus de-
cifi. 41. nttm. 13. Cscpolla de fiervit. prccd. urh.
cap. 40. num. 3 3. Quod fi , cum ad medietatem
ufque liceret, ultra eam fine vicini confenfu a>
dificatum appareat, fi quidem fciente ac tacente
eo id fadtum fit, deftruendum non eft, fed tan-
tum id quod intereft tacenti prseftandum : fin eo
ignorante, vel fciente ac contradicente, depo-
nendum foret non jure impofitum. /. Sabinus
28.jf. communi divid. nifi confuetudo lociferat,
neminem ad deftruendum compelli, qui ultra an-
num & diem opus habuit, nullo jure, & cum
vicini lsefione, faftum ; fed id quod intereft ex-
folvendo liberari. Grotius manudtifl. adjurijprud.
Holl. Itb. 2,cap. 36. num. 7.

1 8. Vidiinus de muro communi; de veftibu-
lo coinmuni ( ccn gcmccne gang j nonminor du-
bitatio eft, quid in eo quifque poffit ? Sane, cum
locus talis fociorum voluntate ad exitum introi-
tum tranfitumque ab initio deftinatus fit, ma-
gis eft, ut unus eorum, invito altero ac repu-
gnante, nihil novi facere poffit, quo tranfitus
exitus introitufque redderetur prarpeditior, etfi
non in univerfum ufus tolleretur; veluti januaffl
appendendo, qus Cardine fupra hujufmodi ver-
teretur veftibulum ; aut gradus exftruendo, per
quos ex sedibus inveftibulum communedefcen-
fus afcenfufve fiat, dum sdes veftibulo altiores
funt aut depreffiores. Quam opinionem non
modo vulgatum firmat axioma fuperius comme-
moratum , quod nempe melior caufa fit focii
prohibentis ne quid novi fiat in re communi,
quod primse adverfatur fociorum deftinatioiii. /.
Sabinus 28.ff. commttni divid. fed & arguinen-
tum ex /. ult. §. 1 -ffi.h. t. in qua dum Scsevola
refpondit, Lucium Titiumprohiberi a vicinoPu-

blio

-ocr page 527-

blio Msvio non potuilTe, quo minus, aperto
parietedomus fuse, januam in pubiico aperiret ,
quoties neque luminibus Pubiii Ma?vii , neque
itineri ejus officeret; fatis a cpntrario fignificat,
Publium Mxvium legitimam habiturum aftio-
nem , ne ea fiant, quibus iter ejus impediretur.
Et, fi is , cui via; vei itineris fervitus per fundum
alienum conflituta eft, cuni proprietario per inse-
dificationem iter obftruente agere poffit,jus ei non
eile ita a.'dificatuin habere, l.fieo loco 9.fifi. fifier-
vit. vindic. longe magis hanc insdificandi atque
ita nocendi poteftatein per legitimostraniites iin-
pedierit, qui jure fuo , fine fervitutis jure, ve-
ftibulo conimuni uti vult fecundum primam fo-
ciorum deftinationem. Denique i, fi nuiius fine
fervitute > Vel in are^ ilterius aliquid facere pofllt,
vel fupra aVeam alterius feneftram fuam januain-
veaperire, dum is, cujus folum, ejus&ca:lum
eft. arg. i. quemkdriiodurH 29. §. fi prOteftum 1.
jfi. ad ieg. Aquil. Grotius manuduff. ad jurifi»-.
Idoliand.lib. 2. cap. 34. num. 25. Csepolladefier-
vitut. prced. itrbdn. cap. 5 5. nnm. 1. confequens
eft, ut nec in communi veftibulo focius ifta,
focio relu6lante, poflit; cuin & res communis pro
parte aliena fit. Ca:polla de fiervit. prced. urban.
cap. 39. num. 6. Refponfa Jurifconf. Hollandia:
part. 4. confil. 23 5. 236. Quibus non adverfatur
/. ficrvitutes 20. §. fi donio i.fifi.h. t. qua potifll-
mum moti nonnulli , contra refponderunt. d.
part. 4. confil. Holl. 377. & 378. cujufque fen-
tentia eft, fi domo mea altior area tua elfet, tu-
agere ceflifti, nec ex plano aditus ad domuin
meam per aream tuam eflet j pofle megradus vel
clivos prope januam meam jure facere; dum ne
quid ultra , quam quod necefle eft, itineris cauil
demoliar.Quod eniin illic clivos gradufveexftrue-
re licet, id inde eft, quia jure fervitutis vicinus iri-
dulferat per fuam arearn vicino jus eundi agendiad
domum ejus; fervitute vero coiicefla omnia con-
ceflacenfentur, fine quibus fervitus expediri non
poterat; eftque, quod fibi vicimus prcdii lervien-
tis dominus imputet, duin fciens, ex plano non
pofle vicinas introiri aedes, non apertius circum-
fcripferit fervitutis conceflionem. Alia veftibuli
communis ratio eft; quippe cujus ufum commu-
nem ad ingreflum tranfitumque dum libi coin-
muni confenfu focii nominatim refervarunt, jus
non patiebatur, ut unus cseteris invitis, quinec
propalam nec per confequentiam ab initio con-
fenferant, tolleret aut diminueretaedificando ufuin
tranfitus, adeo manifefte non in unius fed omnium
fociorum utilitatem deftinati confervatique, ut,
licet rerum omnium communium intuitu ad u-
nius fociidefiderium a communione recedendum
fit, tainen de veftibhlo communi binaruin sedium
arbitfer cominuni.dividundo , invito utrolibet,
dari non debeat; ne is, qui de veftibulo licita-
re cogitur, necefle habeat interdum totarum
sediurn pretium facere, fi atio aditu deftitutus
fit. /. krbor. 19. §. de vefiibulo 1. jfi. communi
divid.

De SERVITUTIBUS PRiEDlORUM RUSTICORU M.

que miHi per aream tuam in domum m eam ire

T I T V L V S III.

De fervitiitibus prsediorum rufticorum.
Summahia.

1. Qhidfit iter, tumjure Romano, tum moribtts?
Oui jtindum vendens aquam excipit in illofiun-
do, & circa eam late decein pedes, non pro-
prietatem jed iter tantum cenfetur excepijfie.

2. Quid adtus , quce latitudo ejui ? dn & quo
fienju iter aftui injit, vel non?

3. Ouid via; quomodoiter & attum contineat ?
Quce fit latitudo vice jure civili & moribus ?

4. Vicinus viam vendere vel precario concedere co-
gitur vicino, cnjus prcedium nuttum exitum adi-
tumque babet. Et quid difiet talis via a viis
aliiscirca potefiatem ckudendi ficindendi cortum-
pendi viam ?

5. Outd fit via vicinaiis, & an tlaudi pofifit ?

6. Quid fit aquaedutius? requirit aquam vivam.
Qmdfifions exaruerit iterumque fluat pofi tem-
pus quod prteficriptioTiifiufficit ? An fi aqua lon-
go tempore ex prcedio fiuperiore ad injeriora de-
fluxerit, dominus agri fiuperioris pojfit extraneo
aquam concedere , in prcejuditium domini agri
infierioris ?

7. Qjfid aquxhauftus ? An hauflum debenscinge-
re puteum & muro includere pofifit? ad queni
jpettet rcjettio & purgatio putei fiervientis , vel
putei communis ? an via publica aut iocus fidcer
intermedius haufium impediat ?

8. Itinere, attu, via, aquceduttu, fine certi loci
defignatione concefifis , elettio competit domino
prccdii dominantis, per quam fiundi partem ire
agere &c. veht. Sed civiliter eligere debet.
Nec, fi elegerit, mutare rurjus potefl. Domi-
nus tamen prcedii jervientis mutare potefl, &
dlium ceque commodum locum afifigndre.

9. An flumenpublicum intermeduim impediat itet_safium, viam, hatiflum; fi non vado nec pon-
tefied pontonibus trajicialur ?

10. Ouidfit jervim pecoris pafcendi ? quandd
realis, qtiando perjbnaiis fit? dn tuncex paj'-
cuis novalia fieri ? An dominus fiuum quoque
pecus imtriittere ? An includi pofifit dnimal aiie*
num nonjttre depaficens ?

11. Recenjentur aHte plures rufiito fiervtlutes, &

94-

- \

-ocr page 528-

512 L i b. VIII.

earutn requifita ,partim ex legibus partim ex mo-
ribtu.

12. Exemplo fervitutum enumeratarum pojfunt
& aliee excogitari, fi modo fiervitutis natura
& requifita adfint. An fiervitus fit , fi tefila-

urbanarum ita & ruftica-
rum fervitutum plures in jure
ipecies occurrunt , qus cum
Mg^VC^ro non magnis fint diificuitatibus
^t innodatae, fuftecerit obiter eas
recenfuiiie. Iter eft jus eundi ambulandi ho-
minis; pr. Infi. defiervitut. adeoque eundi ac re-
deundi ambulare enim eft fpatia reciproca fa-
cere, & in fua veftigia refledere. Vei etiam
eft, qua quis pedes vel eques commeare poteft.
t. inter aCtum 12. jf. h.t. aut etiam felia vei iedica
vehi. L qui fella 7. ffi. h.t. quale iter a fpatiandi
iervitute diftat, quippe quse plus voluptatis quam
utilitatis in fe continet, ideoqueperfonse potius,
quam praedio conftituitur. /. S.jf. de fervitutibus.
utiatius traditum tit. 1. de fiervit. Quifquis vero
iter habet, non ipfe tantum ire poteft , fed &
cum eo domeftici, hofpites, conviva?, merce-
narii, medici. arg. /. ufiu retinetur 20.ff.quem-
adm.fiervit. omitt. §. 1. Infiit. de ttfiu & habitat. I.
1. §.7.11. /. 3. §. 4-ffi. deitinere attuqueprivato.
Obfervandum tamen , ufu noftro iterproprie efle,
qua quis pedes commeare poteft (vulgo een voet-
pad) ab eoque diverfum efle jus equo commean-
di per fundum alterius, quod vulgo een ry-pad
appellatur. Hugo Grotius manud. adjurifiprud.
Holl. hb.2. cap. 3 j. num. 1. & fieqq. Si itineris
latitudo definita non fit, ab arbitro definienda
eft, /. certo 13. §. latitudo 2. fifi. h.t. plerumque
ad trium quatuorve pedum iatitudinem, ut vult
Groenewegen ad 1. 8. ffi. h. t. Leeuwen cenf.fior.
part. 1. lib. 2. cap. 14. num. 3 5. Quod fi quis
duo habens prardia, in unius venditione aquam
quaj in fundo nafcebatur, & circa eam aquam
latepedes deccm exceperit, non dominiuin ejus
loci, ied iter duntaxat per illud fpatium videtur
fibi pa&us efle. /. qui duo 3 o. ffi. h. t.

2. Attus eft jus agendi jumentum vel armen-
tum vel vehiculum. pr. Infl.defiervit.prtedior. L
inter attum 12. ffi.h. t. cujuslatitudofi partium
conventione deiinita non fit, certam a lege de-
terminationem non habet, fed ab arbitro ftatuen-
da eft. /. certo I3.§, latitudo 2. ff.h. t. ac proin-
de quod a Fefto fcriptumeft, attum ejfeiter in-
ter vicinos quatuor pedittm latum; non de iatitu-
dine per legem definita accipiendum, fed de ea,
quaz plerumque partium foiebat conventione
coniprehendi. Meminifle etenim oportet, illam
faltem efle debere aftus latitudinem, ut iilac ju-
mentum duci queat: nec praxife requiri, ut &
jumentum & vehiculum illac duci poffit: proin-
de fi tam angufti loci demonftratio fa£ta fue-
rit, ut neque jumentum neque vehiculum ea
inire poflit , iter magis quain aftus acquifi-
tus videretur: fed fi juinentum ea deduci po-

T I T. III.

tor jujferit, ab uno prsedio akeri prardio prre-
ftari certam arundinum aut fimilium quanti^
tatem; vel fi id inter 'dtiorum fundorum domi-
nos contrattu attum fit?

tuerit, non etiam vehiculum, a&umdatum in-
teliigi, Pomponius docet. /. fi tam angufii 13.
ffi. de fiervitutib. cum quo ut Modeftinus conci-
lietur, dum ait, in l. inter attum 12 .ffi.h.t. aftum
eife, ttbi & armenta trajicere & vehiculum duce-
relicet dicendum eft, & jumentum & vehiculum
duci in dubio pofle ab eo qui a&um habet, fi
tanta inveniatur defignata aftus latitudo, ut ve-
hiculiquoque duftum admittat; imo a£tu concef-
fo fine latitudinis determinatione, arbitrum non
anguftiorein debere aflignare locum, quam quo
& jumenti & vehiculi duftus patet: cseterum
fufficere poifead a£lus conftitutionem, fi vel ea
latitudo a partibus definita reperiatur, qua non
vehiculuin fed tantum jumentum inire poteft.
Qua? & ratio efle videtur , quod ab Ulpiano &
Juftiniano adtus fuerit defcriptus jus agendi ju-
mentum vel veficulum; quafi alterum ad adus
naturam fufficiat. l.i. ff. h. t.princ. Infiit. de fer->
vitut. prcediorum. Qui autem aftum habet, etiam
iter habet, eoque uti in dubio etiam fine jumen-
to poteft d. pr. Infi. dcfiervitut.prcedior. d. I. 1 .jf.
h. t. nifi aliud in a£tu conftituendo placuerit, ut
fcilicet non nifi cum jumento, quodpellitur, eatj
quo cafu a£tus fine itinere efte dicitur. /. loci 4.
§. qui iter. 1 ,jf. fifiervit. vindic. In dubio fcilicet
hsec conjeftura eft, eum, qui a£tum conceflit,
longe magis iter, quod minus eft, voluifle con-
cedere; quse prsfumtio ceifat , ubi in contra-⁴riummanifefta voluntatis declaratio eft. Quod
vero Pauius fcripfit , eum, qui a£tu legato iter
adimit, nihil adimere, quia nunquam a£tus fine
itinere eife poteft, /. i.jf. de adimend. veltranf-
fier. legatis. id de eo haud dubie intelligendum iti-
nere , quo quis jumentum ducens aut vehicu-
luin , fimui ipfe ire debet. Sed & dici poteft ,
illum qui aftu legato iter ademit nihil agere,
quia iter, quod ab a£tu feparatim confideratur
ut alia fervitus, non Jegaverat; fruftra veroadi-
mit teftator , quod non prius ipfo legavit. Quo
modo & in l.fiqttis ita 3. §. fi loci 6.jf. de adirn.
legatis. Ulpianus ait, ufufrudu loci legato, fi
teftator iter adimat, non valere ademtionem, nec
vitiari legatum; ficuti qui proprietatem fundi
legat, iter adimendo iegatum non minuit. A£tui
nempe iter aliquod ineftex neceifitate, quod ab-
efle autfeparari aba£tu nequit, dum quisjumen-
tum ducens, illud comitatur; de quo d. /. ij
ff. de adimend. legatis. Ineft & aliud non ex ne-
ceflitate, fed iola probabiii conje£tura,.puta, quo
quis folus ire poteft fine jumento : quod proinde
etfi in dubio quoque datum intelligatur, adimi
tamen jurepotuit, quode cafu eft. d. L 4. §. 1.
ffi.fifervit.vind. non ademtum nominatim, ipfo
jure competit domino prsedii dominantis, velut

adtus

-ocr page 529-

««mmmwwswm

Ommmmm

—

———

■........... '

ai5tus pars; idquenon formaliter, ita ut feparata
itineris & aftus fervitus efiet, fed materialiter &
naturaliter ut loquuntur. Unde aftum habens
iter & affum habere dicitur. /. qtti iter 2. jfi.
qttcmadm. fcrvit. amitt. & qui aCtum ftipulatus
eft, fi deinde iter ftipuletur, pofteriore ftipula-
tione nihil agit; non magis, quam fi quinque
quis ftipuletur , quiprius decern deduxeratin fti-
pulationem. l.ft pupillus 9. §. ult.jf. denovation.
I. qui ufumfruffum 58 .jf.de verb. oblig. atque in-
fuper adtum habenti, fi ftatuto tempore iverit
tantum , non egerit, ablatuin non cenfetur prce-
fcriptione agendi jus. d. I. 2. jf. quemad.fervit.
amitt. quse aliter obtinerent, ii iter actui non
foret inclufum. Plane formaliter , ( ut ajunt)
adtus in fe iter non continet; quatenus adum
habens iter feparatim vindicare nequit; &, fi
maxime ca:perit iter feparatim vindicare, nec ob-
tinuerit, adtum deinceps vindicare non prohibe-
tur ; quafi aliud nunc peti videatur, aliud ante
petitum fit, ac ideo exceptiorei judicatx ceftare
debeat. l.ji mater 11. §.jt quis iter 6. jf. de ex-
cept. rcijudic. junct. l.jipupillus 9. §. ult. in fine
jf. de novation. quod falfum efiet, fi lter formale
eflet actus pars ; cum utique totum petere ne-
queat, qui in partis petitione fuccubuit, & ver-
fa vice. l.ft quis cum totum ~j.pr. & §.pen. &ult.
jf. de except. reijudic.

3. Via eft jus eundi ambulandi agendi, lapi-
dein infuper auttignum trahendi, haftam re&am
referendi, fi modo frudtus non isedat; quse po-
fteriora nec itineris nec a£tus jure permifta funt.
/. quifelia 7. jf. h. t. Continetque via in fe iter &
a<5tum , non materialiter tantum, fed & forma-
liter, fic ut viatn habens fibi conftitutam etiam
ker aut a<5tum vindicare nominatim poflit, prout
vel ire vel agere fuerit impeditus. d. pr. Inftit. de
fervitut. prced. & viam remififle cenfeatur, qui
cum eain prius in ftipulatum deduxiflet, dein-
ceps & iter & a<5tum accepto tulit. /. & perjuf-
jurandum 13. §. fi id 1. jf. de acccptilat. Unde
& non ineleganter Ulpianus fcripiit, via iter&
attum & fie continet. I. 1. jfi. h. t. quafi tribus fer-
vitutibus in unum collatis; eo fere modo , quo
idem Ulpianus notavit, ftipulationem judicatum
folvi tres claufulas in unum collatas habere. /. 6.
jfi.judicatum fiolvi. Confer. Rcvardum adleg. 12.
tab. cap. 14. Etfi autem latitudo vise ex partium
determinatione anguftior ampliorve efle poflit;
eam tamen ad minimum tantam efle neceife eft,
ut illac & jumentutn & vehiculum inire queat;
ne alioquin iter magis aut a<5tus, quam via, vi-
deretur concedi. I. fi tam angufii 13. jf.de fier-
vitut. I. via confiitui 23 .ff. h.t. Quod fi latitu-
doa partibus definita nonfit, lex duodecim ta-
bularutn in fubfidium eam o<5to peduin in por-
re<5tum & fedecim in anfra<5tum eife juifit. /. vtcc
latitudo 8. fi- h. t. ac noftris moribus , quo-i
ties non uni fed pluribus per locum eundem via
concefla eft fine latitudinis expreflione, folere:
arbitrio judicis aflignari latitudinem pedum duo-
queant, teftes funt Groenewegen ad /. S. ffi. h. t,
Leeuwen cenfur. for. part. 1. lib. 2. cap, 14.
num. 35.

4. Prseter viam, arbitrio dotnini praedii fer-
vientis conftituendam aut denegantiam , alia ini
fuper via eft, quse ex neceflitate per prsedii fer-
vientis dominum concedenda eft , dum aditum
exitumque nullutn fundus vicinus habet, (vul-
go cen nood-weg ) qualis via aut iter jure quidetn
Rotnano neceflario cedi debebat ei, qui fepul-
chrum in fundo habebat, nullatn autein ad fe-
pulchrutn viam. l.fiquis fiepulchrum ii.ff. de
religiof. &fiumt. fiunerum. adeo ut & Pomponius
autoriit, legibus pr£ediorum vendendorum cau-
tum fuiife , ut dominis prfediorutn, in quibus
fepulchra fecerint, poft venditos fundos ad fe-

• pulchra, qus in fundis funt, iter, aditus, am-
bitus funeris faciendi fit. /. utimur. 5. ffi. defiepul-
chro violato. Sed id ex arquitate ab interpreti-
bus ad omnia prsedia , aditu exituque carentia ,
extenfum fuit, ut fcilicet, impiorato extra or-
dinem judicis oflicio, vicinus vel jus vise ple-r
num conftituat, jufto pretio accepto ; vel fal-
tetn precario viam concedat, tunc exercendam,
cum neceifitas poftulaverit; idque cumminimo,
quoad ejus fieri poteft, vicini patientis detrimen-
to. d.l. 12. arg. /. ult. ff. de fiervitut. prced. urb.
I. item Labeo 2 2. §. Jcd etiam 3. fi. famil. crcific. I.
fiervum filii 44. §. ult. ffi. de iegatis 1. Chriftineus
adMechlin. tit. 14. art. 5 1. Papon. lib. 14. tit. 1;
art. 3. Hugo Grotius mantid. adjurijprud. HolL
itb. 2. cap. 3 nttm.% . Leeuwen cenfi. fior.part.
.1. lib. 2. cap. 14. num. 30. & 34. Qualis via ex
neceflitateac precario indulgenda a csterisineo
diftat, quod non claudi tantum per dominum
.prsedii fervientis, fed & fcindendo vel eftodien-
do corrumpi poffit; ita ut demum rogatus, &
neceflitate urgente , eandetn aperire teneatur ,
& habilem ad ufurn praftare. Grotius & Leeu-
wen d. loc. Cum ex adverfo vias cseteras domi-
nus prsedii fervientis ne» fciiidendo nec aperien-
do corrumpere poflit. arg. /. pcr quem 14. ff. h. t.
imo ne oftio quidetn praecludere aliter, quam ut
fetnper prsedii dominantis domino pateat liber
per oftiurn tranfitus. arg. Lfi qutd 5. C. de fier-
vitut. & aqua. Leeuwen d. cap. 14. num. 39.
Van Alphens Papegaey tit. 16. van complainte.
t cerfie verbaal.

5. Sed nec confundenda v'13 , jure fervituti-
bus conftitui folita , cutn ea quar vicinalis eft,
ex collatis vicinorum agris fa<5ta, cujus pars una
in militares feu publicas vias exitum habet, al-
tera fine ullo exitu in vico intermoritur. /. ult. ff.
de locis & itiner. publicis. Quam etiam non nifi
communi vicinorum confenfu claudi pofte, no-
tat Grotius d. lib. 2. cap. 3 J. num. 7.

6. Aqusedudus elt jus aqua? ducendse per
fundurn vel ex fundo alieno , live ex capite five
ex alio quovis loco : non tamen ex puteo,
vel ftagno, vel Jacu aut pifcina vi.vam aquam

i 11 nori

DE SERVITUTIBUS PR/EOIO&UM RU'STIC0RUM. 513

decim , ut. currus obvii fibi invicem cedere

-ocr page 530-

514 L i b. VIII.

non habente. t.fevvituS g.ff. h.t. I. 1. §. quan-
quam 6. ff.de aqua quot. & cefliva, l. un. hoc
imerdifium 4. Jf. defonte. l.foramen 28 .infine ffi.
de fiervitut. pratcl. urban. Quse quidem fervitus,
exarefcente fonte , ex quo aqua ducebatur, eva-
nefcit; revhfifcit tamen, ubi rurfus eodem ex
fonte cseperit aqua fluere, etfi demurn poft tem-
poris tanti fpatium, quo fervitus non utendo
amitti folet; eo quod jus ducendi fine negligen-
tia aut culpa amiflum erat. /. unius exfiociis 3 4. §.
tdt. /. 35.^. h. t. Poteftautem non uni tantum,
fed & pluribus eundem per locum aqusedudius
concedi, ut vel fimul, vel diverfis finguli die-
bus horifve ducant ₃ fi modo aqucedu&us & a-
qua omnibus fufficiat. /. rufiimum 2. §. i.z.ff.
h. t. Quod fi aqua longo tempore ex prsedio fu-
periore ad inferiora defluxerit, an prsedii fupe-
rioris dominus extraneo poffit jus aquse ducen-
dae concedere, in prsejudicium inferiorum, qui-
bus haftenus aqua profuerat, quseflionis eft:
quse ut definiatur, videndum , utrum aqua na-
turaliter vel opere rnanu fafto in prsdio inferiore
ad prsedia inferiora defluxerit, an vero opere in
ipfo prasdio fuperiore manu fa&o. Priore enim
cafu, ratio non eft, cur non dominus fuperio-
risprsedii aquam in fuo erumpentem, atque adeo
fuam, vel fibi retineat , vel cui voluerit fervi-
tatis jure ducendam concedat , ab inferioribus
prsediis ad quae delabi folebat avertendam. arg.
l.fiibi 10. C. defiervit. & aqua. cum nulla hic con-
cipi quetlt fervitutis prsefcriptio per inferiorum
fundorum dominos fa&a aquse intuitu, fed ple-
niffimam fundus fuperior retinuerit libertatemjaut
fi quse fervitus hic qusereretur, in eo magis con-
fifteret, quod inferiora prsedia fuperiori ferviant
in aqua fuperflua excipienda. /. 1. §. ult.ff \ de
cqua & aquce pluv. arcendce. Et fane, fi cuique
liberum fit, venas aqueas fubterraneas, quibus
ad alterius agrum aqua delata ibidern erumpit,
in fuo fundo refcindere, quia jure fuo ficutitur,
quoties fervitus in contrarium conftituta non eft.
/. fi itt meo zi.ffi.de aqua & aqucepluv. areendce.
I. fluminum 24. ult.fi. de damno infetto. quid ni
eodem jure impediat quoque, ne fupra faciein
foli fui fluens aqua ad inferiores fundos labatur ?
Si vero opere manu fa&o infundo fuperiore infe-
rioris fundi dominus aquam in fuum derivaverit,
cum ita prsefcriptione jus aquaz ducendse prsedio
inferiori quaefitum fit, arg. d.l. I. §. ult. ff. de
aqua & aquce pluv. arcendce. non poteft in prseju-
dicium juris inferiori prsedio quasfiti aliis conce-
dere aquse ducendse jus. arg. /. per quem locutn
14. ff. h. t.

7. Proximus du&ui hauftus eft, jus nempe
aquse hauriendx ex fonte vel puteo vel flumine
privata alieno, imo noftris moribus utiliter etiam
ex cifterna aliena. Grotius matutd. adjurifitrud.
Holl. lib. 2. cap. 3 5. num. 1 o. Quo conceflb da-
tumfimul cenfetur iteradputeum ; uti vicever-
fH itinere ad puteum dato fimul hauftus intelli-
gitur indultus. /. item fic 3. 3-ffh, t. I. utiic.

T i t. III.

§.plane $.ff. defionte. Poteft autem dominus prse-
dii fervientis, in quo puteus aut fons eft , prs-
dium muro aut fepimento includere, fi modo
januam infepimentorelinquat , arbitriohaurien-
tis aperiendam. Leeuwen cenf.fior. part. 1. lib. 2.
cap. l^.num. 39. Decsetero, putei velcifternx
purgatio atque refedtio coinmunis eft dominopu-*
tei & illis, qui ex illo puteo aquse hauriendx
fervitutem habent, quamdiu non renunciarunt
juri fervitutis. arg. /. 6. §.2. ffi.fifiervit. vindic.
Grotius d. lib. 2. cap. 35. ntim. 12. Leeuwen d.
cap. 14. num. 37. Quod fi fervitus quidem a-
qusehauftus conftituta non fit, fed totavicinia
communem puteum habeat, in tantumcommu-
nis erit iftius putei refeftio , ut nec unus ex vi-
cinis poffit renunciando juri aqu^ hauriendx ab
illo refe&ionis onere in totum liberari. Chrifti-
neus adMechlin.tit. 14. art. 46.47. num. 4.
Imbertus encbiridio. verbis. vicinus ati contri-
buat. Via publica fi inter duo prsedia fit inter-
media , aquse hauftus quidem fola dominorum
voluntate conftitui poteft , at aquaedu&us non
nifi principe permittente, aut juxta mores ho-
diernos confentientibus illis , quibus viarum pu-
blicarum cura tum in urbe tum in agris deman-
dataeft. I. fervitutes prcediorum 14. §. ult.fi". de
fervitutibus. l.fiprius 17. §. via publica i. ffi. de
aqua & aquce pluv. arc. Groenewegen ad d. I.
14. eo quod ad hauftum exercendum nif prse-
ter iter per viam publicam requiritur; quod omni-
bus liberum eft : enimvero in du&uviam publi-
cam fcindi feu aperiri & trajeftum fieri necefie
eft, quod fola publica, nequaquam privata per-
miflum autoritate. /. 2. §. ult. & tot. tit. ffi. ne
quid in loco publico fiat. Plane, fl facer aut reli-
giofus fundus intermedius flt, non aquse tantum
ducendse, fed & hauriendse fervitus impedita eft;
cum id , quod humani juris effe defiit, non re-
cipiat fervitutem. d. l.fiprius 17. §.fic& 3.ffi>
de aqua & aquce pluv. arccnd. d. l.fiervitutes 14.
§. ult. ffi. defiervitut. junft. /. caveri 4. ffi. com-
munia prcediorum.

8. Illud itineri, a&ui, viseque, quin & aquar
duftui ac hauftui commune eft, quod fimpli-
cius tali fervitute per fundum cefla, vel tefta-
mento reli&a, nec fafta partis affignatione, per
quarn ea exerceatur, eleftio ejus pra;dii dominan-
tis domino competat. l.ficui 9.ffi.de fiervitut. I.
ult. ffi. de aqua quot. & cefiiva. &, fi plurium fun-
do communi fervitus eadem legata fit, omnes
debeant de loco confentire. /. itinerei^.ffi. h. t.
Cujus ele&ionis illa ratio eft, quod, nulla parte
deftinata, totus fundus & omnes fundi glebse
creduntur fervire. /. certo 13. §. fi totus 1. l.fi
mihi 21 .ffi.h.t. Quo pofito, inficias iri non po-
teft, quin prsedii dominantis dominus, per quam-
cunque iverit, egerit, duxeritve prsedii partem, id
jure fuo vi fervitutis in infinito , feu indefinite,
conceflseagat. Unde necobftat, quod in afti-
bus inter vivos eledtio debitori potius tribuenda
fit. §. fiquis agens 33.Inftit. de afttoth Cumil-

la re-

-ocr page 531-

b je servituTibus pr^diorum rustlcortjm, 515

la regula tantum locum habeat, ubi resingene-
re, vei duse res alternative debitce funt, adeo-
que nec toturn genus necres utraque, fed una
tantum fpecies foivenda eft ; quod non ita eftin
cafu noftro, ubi non qua:dam , fed omnes par-
tes & gleba: fundi dicuntur fervire. Quod au-
tem Pauius in l.fiviaz6.ff.h.t. heredi faculta-
tem tribuit, per quam fundi partem conftituere
yelit fervitutem itinens aftus vise aquseduCtus
fimpliciter iegatam; id ad antiqui juris veftigia
referendutn eft, & de damnationis legato acct-
piendum , in quo ele^tio heredis erat. Sedfub-
iata legatorum differentia, eie£tio ex jure novo
legatario reiinquenda fuit, ut in inateria legato-
rum latius dicetur. Ita tamen prsedii dominan-
tis domino eligendi poteftas eft, ut civiliter in
eligendo verfari debeat. Unde priino quidein
permittendum ei non eft , ut per villarn ipfam
mediafve vineas eat agat, cum id a?que per alte-
ram partem facere poffet, minore fundi fervien-
tis detrimento : ufque adeo, ut, licet totus fun-
dus fervire dicatur , non deftinata parte qua: fer-
viret, tamen partes ilia: fola, qux tunc, curn
ceffio fieret fervitutis, sedificiis, arboribus, vi-
neis vacuse fuerint , eo nomine fervire intelii-
gantur. /. fimihi 21. Lir.fifi.h.t. I. ficui 9. jfi.
defiervitutih. arbitro etiam ad definietidum locum
dando, fi mitius civiliter & cum captione do-
mini' pr£edii fervientis velit fervitutem exercere.
/. certo 1 3. totus \ 3. fifi. h.t. Sed & fe-
eundo conftitit, eum, qua viam primum dire-
xerit, ea demum ire agere deinceps debere, nec
amplius mutandse ejus habere poteftatem ; adeo
ut csetera: agri partes prseter eam , qua fervitus
exercita, in pofterum liberae cenfeantur. d.l.cer-
to 13. §. 1. ffi. h. t. d. I. fi cui fimpiicius 9. ffi. de
fiervitut. arg. /. 1. §. illud tamen 1$. ffi- de aqua
quot. & cefiiva. nifi etiam mutandi licentia con-
ventione conceffa fit. l.nam fiatis6. §. I. pofi
med.ffi. quemadm. fiervit. amitt. Quse tamen non
impediunt, quo minus domino prxdii fervien-
tis mutare iiceat, & aiiud , quatn prius eieftione
vel conventione defignatum fuerat, fpatium ad
iter a£tum viarn affignare ; fi modo nulium inde
praedii dominantis domino prsejudicium genere-
tur. Unde . & , fi viam debens SEdificium ponat
in affignato vise loco , non poteft per dominan-
tis pradii dominum prohiberi, ne in operecsepto
pergat, interpofita novioperis nunciatione; fed
vise fervitutem vindicare debet, ut alia parteae-
que commoda ire agere perfundum permittatur.
i. qui viarn 14.ffi. de operisnovi nunciac. l.lociim
a. §. pen.ffi.de religiofi. &fiumt. fiun. Coftalius ad
l. ficui 9. ffi. de fiervitut, ,Ant. Faber in rational.
add. I. 9. & Cod. lih. 3. tit. 24. defin. 4. Ctfpolla
■de fiervitut. urhan.prced. cap. 2 3. nrnn. 3. Refpon-
fa Jurifc. Holl. part. 5. confil. 50. nifi acdifican-
do tota agri latitudo occuparetur : tunc enim,
quia via in totutn impediretur , viam vindica-
ns eo ipfo quoque obtineret operis ccepti irihi-
bitionem; de quo cafu accipienda /. fi eo p. ffi.

fi fiervit. vtnd. Vide Rjevardum lib. 21 varior.
cap. 2.

9. Siniiiiter itineri a<5tui via: hc aquaehauftui
COmmuneeft, quod neque via publica, inter
prcedium dotninans ac ferviens intermedia, ha-
rum fervitutum impofitionem impediat, neque
intermedium pubiicum ftumen, quoties illud vel
vado tranfiri poteft, vel ponte ftrato. /. 1. ffi.de
Jervit.prced. urb. l.fiervitutes 14. uh.jfi. de fier-
vitut. l.ult.ff.b.t. Quod fi pontonibus trajicien-
dumfit, Paulo quidem jurifc. aliquando placuit,
magnitudinem fluminis impedimento efle, quo
minus hse fervitutes tunc conftituantur , /. fi
prius 17. §. viapuhlica 2.ffi. de aqua & aqucepluv.
arc. fed eidem, penitius omnia confiderariti, poft-
modum contra vifum fuit : adeoque fi firigas,
tua prsedia meo vicina efte, tuis flumen, trans
flumen rurfus tua vel terfti prardia , ac denique
viam publicam , in quam itermihi acquiri volo
ex meo pra:dio, rede a te mihi via iterve con-
ceditur ufque ad flumen; & rurfus a te vel a
tertio praedii trans flumen fiti domino a fluinine
ufque ad viam pubiicam datur : qui ferifus eft
d. iegis ult. fifi. h. t. Ant. Faber in rational. ad d. i.
idt.

1 o. Pecoris pafcendi jus eft , quo iicitum ali-
cui fuum pecus immittere in pratum alterius pa-
fcendi cauia. Qucc ut realis fit ac praedio debea-
tur, requiri videtur, ut talia pafcantur anima-
lia, qua: prcrdii vicith inftrumento continentur,
adeoque pradii acceflbria funt; veluti, cum id
agitur, ut boves aratores, per quos fundus co-
iitur, vicino rn agro pafcantur. /. item fic 3. pr.
ffi. b. t. alioquin perfona: conceffa nec emtori nec
heredi debetur. /. pecoris ^.ffi.h.t. Hacverofer-
vitute conftituta, non amplius liberum eft prsedii
fervientis domino ex pafcuis facere novalia ; cum
generaliter in fervitutis conftitut» prsejudicium
nihil invito prasdii dominantis domiho innovan-
dum fit. arg. /. fiquid 5. l.fi manifiefie 7. C. de
Jervitut. & aqua. quamvis & fuum pecus fimul
immittere poffit pafcendi caufa, quatenus utriuf-
que animaiibus pratum fuflicit. arg. /. certo 13.
§. fi totus I. ffi. b. t. Quod fi fine fervitutis jure
pecus immiflum fit, domino fundi expeliere il-
lud fine atrocitate, at non includere, permiflum
eft; ut latius ad tit. de pauperie.

11. Sunt prxterea fervitutes pecoris ad aquam
appulfus, dummodo pecora coliigata pellantur
ad aquarn per fundum alterius, ne frudtibus no-
ceant. /. .1. §. Trehatius .18. ffi. de aqua quot.
& cefiiva.. arg. i.fi cuifimplicius 9. fifi. de fiervitut.
Chriftmetis adMechlin.tit: 14. art. 50. Leemven
cenfi.fior.part. I. iih. 2. cap. 14. num. 38. cretje
educenda?., lapidis cedendi, calcis coquendoe,
arena: fodiend^ in fundo alieno , fi modo id ad
praedii alicujus dominantis utilitatem fiat,^! nec
uitra catx coquatur aut effodiatur arena, quam
quatenus ad ipfutn illud priedium dominans opus
eft. /.4. J. §. i.l.6.f.b. t. Confer. tit.fieq. Eft
& jus navigandi per alterius lacum perpetuum

Ttt 3 • ^s adi

-ocr page 532-

$i£ L I VIII.

ad noflra prsdia. /. via conftitui 23. §.filam$ 1.
fifi.h. t. cum quo coincidit in his regionibus a-
quaticis jus navigandi per fofTam alterius naviga-
bilem ; quo cafu follam communibus iilorum,
qui eautuntur, impenfispurgari& navigabilem
confervari receptum eft. arg.1.6. §. i.ffi. fifier-
vit. vinditetur. Leeuwen d.part. i . lib. 2. cap. 14;

41.42. item, ut aquam in alieno quserere
& inventam ducere liceat. l.Ldheo lo.jfi.h.t. I
ult. jf. fifiervit. vindic. ut fruftus in vicini villa co-
gantur coadtique habeantur. I. item 3. §. idem 1.
fif. h. t. ut tugurium habere liceat in fundo vici-
ni; fcilicetfi quis habeat pafcendi fervitutem , aut
pecoris appellendi, ut, fi hiems ingruerit, ha-
beat, quo fe recipiat. /. veluti 6. §. I. in finejfi.
h. t. ut in alieno uvas premere, frurnenta vel
iegumina excutere iiceat. l.Mela 14. §. ult. ffi.
de aliment. legatis. ut vicino habenti lapicidinas,
fundo alteri vicino imminentes , jus fit ter-
ram faxa in vicini fundum jacere, poflta habe-
re, provolvere, acinde exportare. </./.3. §.2.
/. 8. §. 5. jjf.h.t. ut aquam in fuo fuperficientem
exonerare liceat per fundum aiterius : etil enim
naturaiiter agri inferiores fervire dicantur fupe-
rioribus in aqua excipienda, quamdiu fcilicet in-
ferior dominus nullum adhibuit obftaculum ad
arcendam a fuo pra:dio aquam nocentem. /. 1.
§. ult. ffi. de aqua & aqua pluv. arcendce. non ta-
men eundum inficias, quin inferioris agri domi-
110 liceat fecundum libertatem naturalem ea in fuo
facere , quibus aquam fibi nocituram ac aliunde
affluentem avertat. Imo, fi prsedii fuperioris do-
minus opere manufa&o id egerit, ut aqua in prse-
dium inferius immittatur, agere poterit inferior,
jus alteri non effe id ita facere. /. ficut 8. §. A-
rifto 1. ff~.fi fiervit. vind. Ne ergo exonerationi
aquarum impedimenta ftruantur, aquse exone-
randae fervitutem conftitui utile eft. /. quiduo 29.
ffi. h. t. Hugo Grotius manuduff. ad jurifprud.

T 1 t. IV.

HoJLlib. 2. cap. 35. num. 14,

12. Porro non dubium , quin hifce jam enui
meratis fervitutibus novx aiisfe ex voto contra-
hentium addipoflint, fi modo fervitutum pra:-
dialium aut perfonalium natura in iis inveniatur.
Alioquin enim fieri poteft, ut prsedii alicujus do-
minus ad annuam praeftationetn falicis aut arun-
dinum alteri prsedio obligetur, nec tamen ideo
illa fpecies ad fervitutes reducenda fit. Qua ra-
tione, cum Sejus prsdia diverfis pagis Msevix
& Sejse legaflet, & ita caviflet, pritfiari volo ex
pratdiis Potatianis prcediis Lutatianis annuce arun-
dinis millia trecena , & fialicis mundce annua li-
hrarum fingula millia, refponfum fuit, fervitu-
tem jure conftitutam non videri, neque in perfo-
nam neque inretn. Non in perfonam, quia non
perfon® fed prsedio prxftatio fit ; non in rem ,
quia morte legatarii extinguitur, adeoque magis
ut annuum legatum confideratur. /. Gajus Se-
jut 12.ff.de annuis legatis. Rurfus, cuffi Lucius
Titius promififfet de fundofuo centum millia mo-
diorutn frumenti annua prxftare prsediis Gaji
Seji, & poftea Titius vendidiflet fundurn additis
his verbis; quo jure quaque conditione ea prcedk
Lucii Titii hodie fiunt, ita veneunt itaque habebtin-
tur, definitum fuit, emtorem Gajo Sejo obli-
gaturn non efle; quod utique falfutn eflet, ft
Titii prsedium venditum vei reali vei perfonali
fuiflet affeftum fervitute. /. ult. §. ult.ff. de con-
trah. emt. Plane, fi conftet, hsec, qusc exuno
prseftantur prsedio, ad alterius prxdii culturam
requiri; non inepte prxdialem fervitutem tunc
di&eris videri conftitutam; veiuti, cum id aftutn,
ut pedamenta ad vineam ex vicini prcedio fiuman-
tur. I. itemfic^.§.idem 1. jfi. h. t. I veluti6. §. 1.
ffi. h. t. Et in hifee fpe&andam effe potiffitnum
teftatoris iegantis aut contrahentium voluntatem
vide apud D. Nood prohabil. lib. 1. cap. 3. num.
10. & ii.

TITV LV S IV.
Communia pradiorum tam urbanorum, quam rufticorum.

SUMMA R I A.

i .':::'....... v: i ',::.;. -

5. Non acquiritur fiervitus prceficriptione, fi quis
longo tempore non ftt ufiusjurefiuo, puta, altius
non ceclificaverit, &inde vicinus commodum fien-
fierit, licet ad preCes vicini id intcrmififfet; fie-
cus fi id omijijfiet ad vicini prohibitionem.

6. Quanto tempofe fiervitutes moribus hodiernis
acquirantur? & de annali prceficriptione ejus,
qui quidfinefiervitute exfiruxit, quod fiervitti-
tem redolet, d; lege municipali.

7. An pofifint ejfie fervitutes fervitutum , & <M
fiervitutes neque ex bonis neque extra bona

fint?

1. Servitutes prcediales rufticce & urhance iifidem
conftituuntur modis, pafiionibtts & ftipulatio-
nibus; an hodie neceffie fit, eas conftitui coram
lege loci?

2. Ultima quoque voluntate, & ofificio judicis.

3 . Quid jure veteri, medio, & novo obtintte-
rit circa ufiucapionemprteficriptionem fiervitu-
tum, &de lege Scribonia ?

4. An adfiervitutum acquifitionem perprceficriptio-
nem requiratur Jcientk domtni ? m & juftus ti-
tuhn verust

-ocr page 533-

COMMUNIA PR£DIORUM TAM URBANORUM , QUAM RUSTICGRUM. 5 I f

fint ? ad cxplicationcm 1.1. ff. de ufu & ufufr.
legato.

8. Scrvitutes urbance & rufticte jam conftitutce,
una cum prcediis pignori dari pojjuntt fme prce-
diis feorftm nullo modo: pojfunt tamen utrceque
vicinum prcedium habenti creditori de novo con-
ftituiin creditifecuritatem, duraturce, donecde-
bitum folutum fucrit.

9. Prcediales fcrvitutes omnes individuce funt, pro
parte actjuiri vcl amttti nequeunt. An unus fo-
ciorum imponere pofftt pnedio communi? Qujd
juris, ft plures Jbcit feparatim prcedio communi
ftervitutem impofuerint atfu inter vivos vel te-
ftamento? & quidm-oribus}

1 o. An unus fociorum prccdio communi firvitutes
acquirat ? qttid hodie ? an heres acquirat prce-
dto quod alteri fttb conditione legatum eft , 111
projit legatario ?

11. An & quatenus fuperftciarii, vafalli, em-
phyteutce cas imponant ?

12. Anpnedialemfervitutem habentes pofftnt no-
vttm optts nunciare ?

13 . Dijputatur, an fervitutes, & nominatim an
fervitus aquccduffus conftitui pofjit ultra prcedii
dominantis utilitatem ? vel qttis alteri duflum
aut hauflum ex fuo dtttfu conccdere ?
14. An unqttam res ftta cttiquam fervire pofftt?

^Uamvis in nonnullis urbana?
lervitutes a rufticis diverfe
fint, plurima tamen habent
inter fe cominunia. Etenim
iifdein prope finiuntur modis,*
iifdemqueconftituuntur; pu-
ta padtionibus atque ftipulationibus, accedente
quafi traditione , quse in ufu atque patienti^, vel
demonftratione loci ad fervitutis exercitium, con-
fiftit. §. ult. Injlit. de fervit.prced. & noftrismo-
ribus folenni ritu corain lege loci facienda eft,
ut praedium ferviens reali afRciatur fervitutis jure,
ac creditoribus impedimento fit, quo ininus illud
ut liberum fub hafta divendant, cum invalidse
fint ex vulgata praxi & jure certo immobilium
alienaticnes , non fa<5t;e corarn lege loci, ubi im-
mobilia fita funt; alienationis autem appellatio-
ne veniant etiam fervitutum conftitutiones. I.
ult. C. de rebtis alienis non alienand. Grocnevve-
gen ad §. ult. Inftit. cle fervit. prcedior. & ad Httg.
Grotii manudutf. ad jttrijprud. Holl. lib. 2. cap.
3 6. num. 1. Quamvis ipfi Hugoni Grotio con-
tra placuerit, edidtum Carolij. de immobilibus
non nifi coram lege loci tradendis ad fervitutis
impofitiones haud effe porrigendum, in Refponf.
JCtor. Holl. part. 3. vol. 2. conftl. 316. revera
l\6.pag. mihi 564.

2. Ultima quoque voluntate prsediales impo-
ni & acquiri fervitutes, palam eft. d. §. ult. quo
cafu nec quafi traditione opus eft, fola teftato-
ris difpofitione fufficiente ad tranfmittendum in
legatarios jus in re. arg. /. a Titio 64. in fine ff.
de furtisf Sed & ofHcio judicis in judiciis divifo-
quti occitfime explic/ttur Afncmi locits in 1.33.
§. 1. fF. defervit. prsed. ruft.

15. Servitutes prcediales folius amcenitatis gratiH
conftitui nonpoffe ftne concurrente prcedii domi-
nantis utilitafe.

16. Plttres fervitutes prcediales per eundem lowm
plttribus concedipofjunt. Concejfafervittite, omnia
concejfa videntur , jine quibtts fervitus exerccri
nequit, quod exemplis in hauftti, dutftt, ttt-
ncre atfu via, eorumque complanatione, im-
pedimentorum remotiotte, refetfionc, & aditu re -
fetfionis caufa , aliifque monftratur.

17. Servttutem dcbens nihil agit, fed tantumpa-
titur. Omnes fervitutes debent habere cattfam
perpetuam; non tamenufitm continuim. Ottid
juris dc fcrvitutc foraminis pavimenti proluen-
di caufa tum jtire civili tum moribus ?

18. Si fervitutcs ad certum tempus, vel precdrid
concedantur, id prceter earumnaturam eft, fed
tamen fubfiftunt. An qui prccario conceffit fer-
vitutem prcedialcm , illam omni tempore pro at-
bitrio revocare pofjit , dtftintfione expltca-
tur. *

19. Requirittir in fervitutibus prcedialibus vicini-
tas prcedii dominantis & fervientis; ttnde vici-
nitas csftimanda ftt, tanquam fervituti fufft-
ciens ?

riis eafdem conftitui nihil vetat; five id agatur,
ut prsedium hereditarium , uni adjudicatum he^
redi, alteri prsedio ltidem hereditario fervitutem
debeat, five judicati exfequendi cauia duo debi-
toris pra:dia diftrahantur, quorum unum fine
fervitute per alterum conftituta minus commo-
dum emtori pra:beret ufum. l.item Labeo 22. §.
fed etiam 3 .ff.famil. ercifc. I. communi 7. §. Ne~
ratius 1. /. ut fundus 18 .jf. commtmi divid. Ant.
Matthasus de autfionibus lib. 1. cap. 12. ntim. ult.
Legis etiam difpofitione jura fervitutuin induci,
tit. 2. latius diftum eft.

3. Ufucapionem quod attinet; antiquiflimis
quidein temporibus nullam urbanaruin aut rufti-
carum fervitutum ufucapionem adiniflam fuiffe
conftat; cum il]se,tanquam incorporales, poffideri
non potuerint; fine poffeflione autem ufucapio
nulla fit. /. ft cedes 32. §. 1. infinejf. de ftervit.
prced. urban. l.fervitutes 14.jf. de fervitut. jundt.
/. 2ff.de ufucapion. Succeflu tamen temporis
eas beneficio pmorio per longi temporis capio-
nein caepifle acquiri, probabile eft. Quin &
urbanse ufu populi ac prudentum interpretatione
caeptce ufucapl, donec lex-Scribonia earum in-
hibuit ufucapionem. /. fequitur 4. §. ult. ff. de
ufurp. & ufucap. Ex quo teinpore, etfi cum aedi-
ficiis longo tempore capi potuerint, velut accef*
foria*, nufpiam tamenpotueruntperfe fol£e,tefte
Ulpiano. /. fi aliena 1 o. §. boc jttre 1 .ff.de ufiu-
capion. AnautemlegeScribonia, uti urbanarumj
ita quoque rufticarum fervitutum ufucapio fubla-
tafuerit, non acque expeditum eft. Si conjeftu-¹ris locus in re obfcura , magis eft, ut de urba-
Ttt 3 nig

-ocr page 534-

518 L I B. VIII.

nis tantum eam conceptam fuiflfe exiftimemus;
tum , quia necdum fatis demonftratum invenio,
fufticis in fervitutibus unquam ufu invaluifle
eam , quse ex lege 12. tabularuin erat immobi-
lium, biennii ufucapionem. (Vide Vinnium/e-
lett. quceftion. hb. x. cap. 3 1. inpr.) tum quia lex
Scribonia de iis egit fervitutibus, quarum liber-
tas ufucapi poterat, d. I. 4. §. ult. quodinurba-
nis quidetn, interveniente fa£lo contrario con-
tingebat; in rufticis non item. l.hccc autcm 6.fft.
dcfervit.prced.urban. junct. d. t. 4. %.ftviam 27.
jf. deuftucap. tum denique quia Paulus in d, 1.4.
§. ult. de lege Scribonia agens, non nifi urbana*
fervitutis exemplum fubjungit ; & Ulpianus de
eadem ufucapioneimpeditadiflerens, hoc inquit,
jure utimur, ut fervitutes per fe nufquam longo
tempore capi poftftnt , cum cediftciis poftlnt: ita x-
dificiorum injeda mentione non alias defignans
fervitutes, quam qua: aedificiis feu prscdiis urba-
nis inhaerent. d. 1.10. §. 1 .ff~.de uftucapion. Con-
fer. Rasvardum libello ftngidari de lege Scribonia.
Quicquid ejus rei fuerit, iilud utique extra du-
bium eft, Pande&arum jure longi teinporis pra>
fcriptionerufticaspotuifle fervitutes acquiri. Ita
de aqua;du(5tu, & deitinere aftuque privato te-
ftatur Ulpianus l.ft quis diuturno 1 o.ff. ftfervitus
vind. t.apparet 5. §.ftquis 3.ff.de itmere aftuque
privato. 1.1. §. uti.ff. deaqua&aquce ptuv. ar-
cendce. ac ante eutn Scasvola /. ult. ff. de aqua &
aquce ptuv. & Antoninus Caracalla /. ft aquam 2.
C. de ftervitut. & aqua. Noviflimo denique jure
iongi temporis prsefcriptionem decem aut vigin-
ti annorutn in omnibus tum perfonalibus tutn
realibus fervitutibus obtinuiffe, docet Juftiniani
conftitutio. I. ult. in fine C, de longi tcmporis prce-
fcript. 1 o. vet 20. ann.

4. Neque adhanc fervitutum prasfcriptionem
fcientia domini praedii fervientis defideratur. /.
ult. circa ftn. C. de tougi temp. prcefcript. five quis
ex conceflione ejus, qui non dominus fed tan-
tuin poffeflor eft, fervitutein per fundum vici-
ni exerceat; five per pra:dium a vero domino
pofteifum fervitute quafi concefla, qua tamen
nunquatn conceffa fuerat, palatn utatur, dotni-
no ignorante; curn d. J. uit. non diftinguat, &
utrobique eadem militet a difficultatis inextrica-
btlis occafione petita ratio in d. 1. fin. allegata. Li-
cet haud lit eundum inficias, quin de fafto fcien-
tia domini concurrere poflit, ac pofteriore in ca-
fu frequenter concurrat: quo modo & eandem
intervenifle commemoratur. in d. t. ft aquam 2.
C. deftervitut. & aqua. Quibus contraria non eft
l.fta te16.ff.fifervit. vind. quippe quae nona-
git de fervitute per longum tempus acquirenda;
fed de ea, quse per verurn prsedii fervientisdo-
minum vendita , erntori acquiri non poterat fine
quafi traditione , qua: quafi traditio in ufu do-
mini prsedii dominantis & fcientia ac patientia
dominiprasdii fervientis confiftens, protinusfine
ullo tetnporis interventu emtorem efficit domi-
iiurn fervitutis. Dilf. Bronchorftewtf. cent. z.afi-

' \

T I T. IV.

fiert. 7. Rsevardus ad tegem Scriboniam num. utt.
in fine. Vinnius fietelt. qucefi. tib.i. cap. 3 1. Sed
nec juftum tituluin concurrere debere , verius eft;
fi modo bona fides prsefcribentis adfit; cum ei,
qui diuturno ufu & longa quafi pofteifione jus
aquse ducendse nadus eit, necefte non fit doce-
re de jure , quo aqua conftituta eft , veluti ex
legato, vel alio modo; fed fufficiat, ut often-
dat, per annos tot ufum fe non vi non clain
non precario pofledtfle : vetuftate fcilicet tem-
poris autoritatem dante , tametfi jus non proba-
retur. t. fi quis diuturno 10. ff.fifiervit. vind. t.
ult. jf, de aqua & aquce pluv. arccndce. Quamvis
enim & hic juftus titulus verus intercedere queat,
dum forte is, qui fundi tantum pofleflbr eft ,
fervitutem prsedialem vtcino conceifit : tamen
nihil impedit, quo minus etiam fine conceflione
tali vicinus fervitutem , quafi conftitutam, non
vi non clarn non precario exercens per prxdium
vicinuin a non domino pofleffutn, longi tem-
poris pra:fcriptione eandem acquirat; legibus fu-
perioribus generaliter quafi poffeflione, non vi
clam vel precario obtenta , contentis. Nec re<5te
quisea, quse dejufti tituli neceflitate in immo-
bilium ufucapione traduntur in /. nutlo 24. C. de
rei vindicat. t. ult. C. de ufucap. pro herede. ad fer-
vitutum prxfcriptionem tranftulerit, du£iusarg.
t.fiaquam 2. C. defcrvitut. & aqita. Quod enimil-
lic refcriptum eft, fiervitutem exemplo rerum im-
mobitium tempore fuiffe qucefitam , non aliam ,
quam temporis intuitu, fimilitudinem inducit,
nec ad titulum , fed ad tempusreferendum eft,
seque fcilicet fervitutes, ac res ipfas immobiles,
longi temporispra:fcriptioneacquiri. ldemque de
comparatione, quse eft in /. ult. in fin. C. de tongi
temp. prceficript. judicium efto. Fachineus con-
trovcrj'. Itb. 13. cap. 83. Aliter Raevardus. d. traff.
de tege Scribonia num. 7. Vinnius d. tib. 1. cap. 3 1.
& plures ibidern allegati.

5. Interim pra:termittendum haud videtur,
non eo folo induci fervitutis praefcriptionem,
quod forte vicinorum unus jureJIto inrefuaion-
go tempore ufus non eft , ac inde commodum
alter vicinus percepit. Quid enim, ft arbores in
fuo non plantaverit, viridaria non fccerit, altius
in fuo non sedificaverit, atque ita contigerit, ut
vicini lumina diutiffime remanferint non obfcu-
rata, liberiorve profpe&us haud impeditus ? per-
peram fane vicinus inde fibi altius non tollendi,
profpeftui luminibufve non officiendi, fervitutem
afferuerit; cum altius exftruere in fuo, & firni-
lia facere, res merse facultatis fint, quarum intui-
tu prafcriptio probata non eft; fed omni tem-
pore libertas falva. /. altius 8.9. C. de fiervitut.
& aqtta. fic ut cum eo, qui tollendo obfcurat
vicini sedes, quibus non ferviat, nullam adio-
nem competere, nec novi operis nunciationem
fieri, nec aftionem ex cautione de damno infe-
fto , quse forte per vicinum , nunc altius sedi-
ficantem, ante fuerat interpofita , exerceri pofte
Ulpianus tradat. l.Procutus 26. ff. de damnoin-

fett*:

-ocr page 535-

COMMUNIA PR£DIORUM TAM URBANORUM , QUAM RUSTICGRUM. 5 I f

feflo. I. cum eo 9. /. inter fefvitutes 15. infine jf. de
fervit.pr<ed. urban. Neoftadius Cut.fiupr. dectfi981
Idemque dicendum , fi longo vei longiffimo tem-
poris fpatio vicinus ad prtces vicini ceffaverit jure
fuo uti; cum precaria pofteffio. ad ftabilem fervi-
tutum acquifitionem jufta ac fufficiens non fit»
l.fi qws dikturtio 10. ff. fifiervit. vind. l.fixdes mece
32 .ffi de fiervit. prced. urban. Hugo Grotius ma-
mid. adjurifprud. Holl. hbr. 2. cap. 3 6. num. 6,
Sane, ii vicinus aitius exftruere aut viridaria po-
nere tentaverit, operique cxpto vicinusalter, ob-
fcurationem aliudve damnum metuens, intercef-
ferit operis novi nunciatione fa&a , atque inde
toto tempore prefcriptionibus prsefinito csptum
opus intenniftum probetur , vix dubium , quin
ex concurrente tali hominis fafto fervitus prx-
fcriptione qnarfita fit. arg. /. hcec autem 6. ffi. de
fiervitut. prccd. urban. Neoftadius d. Curicefiuprem.
clecifi. 98. Refponfa JCtor. Hoiiand. part.i.con-
fil. 199. in fine.

6. Mores noftros quod attinet, ut rerum im-
mobilium , ita quoque fervitutum pra;fcriptiones,
non decennio aut vicennio , fed tantum triente
feculi adimpieri , vulgo receptum eft ; fine uila
inter continuas & dificontinuas diftindtione. Gro*
tius d. libr. 2. cap. 36. num. 4. 6, Refponfa
JCtor. Holl. patt. 1. confil. 3 04. Lambertus Goris
advetfiar. tratt. 3. cap. 9. num. 12. Groenewegen
adl. 1.2. C. de fietvitut. & aqua. Ant. Matthams
parcem. Belg. f Ctor. parcem. 9. num. 10. Si quis
tamen finefervitutisconftitutione qu^daminfijo
Vel aiieno fervitutem redoientia , fciente vicino
& operi non intercedente, ardificet; vel, cum eo
ignorante opus perfeftum eflet , is deinde intra
annu m & diem non contradixerit ac deftru&io-
hein petierit, variorum locorum ftatutis & con-
fuetudinibus obtinuit, deftruftionem invito hattd
efle imperandam, fed eum, qui exftruxit , ad
id quod intereft vicino damnandum. Grotius d.
cap. 3 6. num. 7. Groenewegen ad d. 1.1. & 2.
C.defiervit. & aqua. Argentreus adconfiuet. Bri-
tan. art. 371. Ant. Matthaeus d. patcem- y.num.
19. Adde Chriftineum ad Mechlin. tit. 14.
art. 45.

Illud infuper fervitutibus eommune eft, quod
fervitutumfiervitutes efifie nequeant, eo quod fervi-
tutes neque exhonis, neque extra bona funt. /. 1.
fifi. de ufu & iifiufir. legato. Cujus legis fententia
a variis varie expofita (vide D. Noodt probabii.
libr. 2. cap. 3. Pinellum adl.i. Cod. de bonis ma~
ternispart. 3. num. 6. &fieqq. Donellum comment,
jur. civik libr. 3 . cap. j. fere in med.) mea quidem
opinione manifefta erit, fi confideremus, eam
nonde fervitutibus itineris aftus v\x jam confti-
tutis , fed demum conftituendis accipiendam
efle; quod & obfervatum a Galvano. de ufufru-
Ciu cap. 3. nutn. 5. etfi alioquin de jarn conftitu-
tis magis apertum fit, earum jam conftitutarum
ufumfructum aliamve fervitutem efle non pofle,ac
ne ex benignitate quidem fuftineri. /. cum efifent.
53- §• i-in fin. ff. defetvit.pMd. rufiic. Ait Pau-
us in d. 1. I. nec ufus nec ufiisfiruBus itincris \
attus, vice, aqucedutlus, legcCripotefi, quiaficr-
vitus fiervitutis efife non potefi , nec erit utile ex
Senatuficonfidto, quo cdvetur,ut 'omnium, quceiti
bonis fint, ufusfriittus legari pofifit, quia id nequC
ex bonis neque extra bona fit: fied incerti affio crit
cum herede, ut legatario quamdiu viicerit, eundi
agendi ducendi facidtatem prceftet: ant ea fiervitus
conftituaturfiub hac cautione, ut, fi decefiferit legata-
rius, vel capite dimintftus ex magna caufidfuerh,
refiituatur. Qusefi de jam conftitutis itineris aftus
vije fervitutibus, ac legato earundem ufufruftu in-
telligas; explicandumfuerit, qua ratione ufusfru-
ftus earum utiiitatem adferre queat legatario, pra'-
dii dominantis neque dominium habenti neque
poffeffionein. Nam ut ad prardium fuum pro-
prium fruiSuarius harum fervitutuin iret, ageret,
duceret , per prsedium ferviens, a fervitutum
ratione prorfus alienum eft ; nec prsedii fervien-
tis dominus, qui non binis prsediis , fed uni
tantum fervitutein conceffit , pati teneretur,
eam, quam induifit, arbitrio ac voluntate do-
mini prjcdii dominantis extendi ultra dominantis
prxdii utilitatem. /. etgo 5. §. 1. I. 6. I. ex med
aquceduttu 24. fif. de fiervit. prced. rufiic. maxi-
me , ubi perpenderis, in materia fervitutum id
generaliter obfervatum fuifle, meliorem quidem
vicini, fervituteni patientis, conditionem fieri
poffe, deteriorem nonpoffe. l.fiervitutes 20. §.
fliliicidium 5. fif. de fiervit. prced. urban, Contra
vero , fi de conftituendis demuin fervitutibus
Paulum interpreteinur, fatis apertus fenfuseriti
fuinmo jure dominum fuo prasdio imponere per
legatum non pofle itineris a<5tus via: aqucedudus
fervitutem, qua: ufusfruftus haberet naturam,
& morte legatarii extingueretur ; eo quod fervi-
tutes ipfo jure neque ex tempore, neque ad
tempus, neque fub conditione , neque ad cer-
tam conditionem conftitui poftunt. /. fiervituteS
4. fif. defiervitutibus. id autem fieret, fi itineris
& fervitutum fimilium ufusfru£tus legaretur.
Quia tamen temporaria talis fervitutum prardia-
lium conftitutk), fummo jure reprobata, exbe-
nignitate fuftentata fuit, fic ut teinporis aut
conditionis adjedtio doli exceptionein pradii fer-
vientis domino pariat adverfus prsedii dominan-
tis dominum , ultra tempus ac contra placita fer-
vitutes vindicantem , idque fecundum magis
probatam & Papiniano Caflii ac Sabini opinio-
neim d. I. 4.fifi. de fiervitut. hinc etiam in d. 1. ii
Paulus fubjunxit , defendi oportere legatario ,
fervitutis exercitium ; adeoque incerti attioncni
efifie cum herede, ut legatario , quamdiu vixerit,
eundi agendi ducendi facuitatem prcefict; aiit ed
fiervitus confiituatur fiub bac cautione, nt , fi de-
cefifierit legatarins vel capite diminutus ex magna
caufia fiuerit , refiituatur. Quse verba pofteriora
etiam fatis abundeque evincunt, notr de confti-
tuta, fed deinum ex teftatoris elogio per here-
dem confiituenda vel prcefianda itineris aftus
aquaeduftus fervitute totam d. legiSprimse difpu-

tatio-

-ocr page 536-

$20 \ L I B. VIII.

tationem conftare. Ac proinde , ut verbo di-
cam , tota principalis decifio, qu£E eft, in d. 1.1.
coincidit prorfus , cum decifione d. 1. 4. fF. de
fervitutibus , utcunque verbis plane difcrepanti-
bus propofita, dum utrobique re ipfa definitur,
fervkutes praediales fummo jure non poffe ad
tempus conftitui; de fafto tamen conftitutas ex
benignitate ufque ad tempus adjeftum , nonul-
tra, defendi. De csetero argumentum ex fena-
tufconfulto, qtto uvebatur, ut omnium , qucc in
bonis fint, ufusfruttus legari poffit, duci non po-
tuiffe pro eo, quod fummo jure legatus itineris
a&ufve ufusfruftus valeret, Paulus in med. d.
legis primse ea docet ratione, quia nempe lervi-
tutes tales neque ex bonis neque extra bona funt.
Eteniin , cum necdum conftituta: effent, adeo-
que necdum nat£ , necdum ufpiarn apparentes,
necdum ullius prsedii qualitates, etiam itl bonis
feu ex bonis , feu inter bona domini prsedii dorni-
nantis aut fervientis numerari nullo modo pote-
rant , fed magis ut merum non ens veniebant
confiderandaf. Qua; tainen esedem , quia rerum
aliarum futurarum exemplo fperari poterant, &
ex domini voluntate produci ac nafci, merito di-
cebantur extra bona non ejfe; quippe quod de iis
non refte aflerueris , quse & vendi & legari &
donari poffunt, &, (ut verbo dicain) ea ratio-
ne commerciis hominum non prorfus exemta in-
telliguntur. Atque hunc verum d. legis intelle-
<5tum puto, maxime , cum animadverto, in aliis
quoque juris noftri partibus difficultates circa ju-
rifconfultorum refponfa fubinde non aliter fupe-
rari pofte, quam fi de fervitutibus non conftitu-
tis fed conftituendis ea interpretemur: uti id de
habitatione jam a me demonftratum. tit, de ufti
& habtt. ac in quseftione, utrum fervitutes pra^j-
diales pignori. dari poflint hic fubneftenda, fimi-
liter patefcet.

¹ 8. Neque enirn unquatn dubitandum cenfui;
quin fervitutum urbanarum ac rufticarum illud
quoque commune fuerit, quod, licet utrarque
quidem jatn conftituta? una cum prsediis, ut ven-
di & legari, ita quoque pignori dari potuerint,
neutra' tamen feorfim fine pradiis ullain recepe-
rint pignorationem. Et quamvis Marcianus ur-
banaruin tantum fervitutum meminerit, dum
ait, jura precdiorum urbanorum pignori dari non
pojfunt; igitur nec convenire pojftmt, uthypothe-
ctefnt. l.Ji is qui bona 11. ult. ff. de pignor. &
hypoth. rufticarum tamen cum eadetn fit ra-
tio , idem in iis quoque jus ftatuendum eft.
Quod enim vinculum pignoris haud admittant,
id indeeft, quia tantum nudse prsediorum qua-
litates funt, & nullum fine prsediis , quibus hse-
rent, intelledum habent. I. qitid aliud 86. Jf.de
vcrbor. Jignif. junft. /. qtii fundum 1 i.jf. quem-
adm. fervit. amitt. §. ideo 3. Infiit. de fiervitut.
prcedior. nulliinfuper alteri, quam praedium do-
minans habenti, utiles effe poffunt. d. /. 5. §. 1.
/. 24. jf. defiervit. prced.rufiic. non denique feor-
fiin fine prsediis vendi. Ut proinde fruftra foret

T I T. IV.

creditor , fi quandam ex earum pignore Vel hy-
potheca fperaret debiti fecuritatem , diftra<5tione
impedita. Quibus non adverfatur , quod fervi-
tutes jarn conititutae poffint alteri precario con-
cedi. /. quafitum efi 8. §.y7fiervitute ff. depre-
cario. nec ulla diverfitatis ratio intercedat, quo
minus eodein etiam modo pignus admittant. Ete-
nim , etfi non poflit iri inficias , quin in d. 1. 8.
§. 5. de fervitute jam conftituta agatur, dum ea
narratur ibidem amiffa; quod in ea quse demum
conftituenda foret, locum non invenit: tamen
& illud viciflim concedendum eft, non illic fo-
lam ac feparatam fervitutein prcedialem fine pra:-
dio, fed una cutn prsedio dominante, tanquam
accefloriam fuilfe precario habitam ; qualiter
etiam pignori eain obligari pofte fupra monitum.
Precarto fcilicet prsedium quis rogaverat, & non
utendo amiferat debitam ifti prsedio fervitutem;
ait Ulpianus, eum interdi&o de precario tene-
ri, fi dolo fecerit. Vinnius Jeleft. qucefi.libr.1.
cap. 3 2. Adde Ant. Fabrum corijeft. libr.ig.cap.6
Sed ha'c omnia nonimpediunt, quo minus utrse-
que, tum urbanse tum rufticse , necdum natse
aut conftitutse, creditori prsedium vicinum ha-
benti (non alteri,) de novo concedantur ac con-
ftituantur, ttt, qnamdiu pecunia foluta nonfitt, iis
ficrvitutibus creditor utatur, & fiintra certum diem
pecunia fioluta non fit, vendere eas vicino hceat»
puta fimul cum ipfo prsedio dominante. l.fied an
vice 12. Jf. de pignor. & hypotb. Quse tamen ita
proeedunt non lutnmo jure , fed prsetoria tuitio-
ne ; cum ipfo jure fervitutes neque ex tempore
nequead tempus conftitui potuerint. I. fiervitu-
tes 4. ff. de fervitutibus. unde & in d. 1.12. in fine.
Paulus adnotavit, hanc fententiam propter utili-
tatem contrahentium fuifle admittendam: eodem
nempe modo , quo & fervitutes precario confti-
tui potuifle obtinuit, arbitrio concedentis revo-
candas. l.veluti 3. /. & babet 15. §, precario 2.
ff. de precario. Nec eft , quod quis cum Ant.
Pabro conjefi. libr. 19. cap.j. & Vinnio d. loco,
exiftimet , in rufticis folis fervitutibus hsec vera
effe, in urbanis non item, quia in d. 1. 1 2. tan-
tum rufticarutn exempla Paulus recenfet ; &
qusedam inter urbanas aC rufticas dari poile vi-
detur ratio diverfitatis. Contra enim , fi certiora
fcrutemur principia , paretn utrobique caufam
deprehendemus; cum neque minor in urbanis
quam rufticis utilitas, adeoque etiam fecuritas
fit, quoties creditori prsedium vicinum habenti
conftituuntur , per eundem exercendse donec
debitum exfolutum fit, ac ob inoratn debitoris
una cutn prsedio dominante diftrahendse; neque
magis rufticse quam urbanae feparationem a pra>
dio, cui conftitutse, recipiant, aut conceffio-
nem tertio faciendam ultra prsedii dominantis
utilitatem ; nulla denique ratio reddi pofllt, cur
minus utrseque in fecuritatem crediti ad tempus
conftitui poflent, quam precario concedi; nam
iti utrifque precariutn admitti , extra dubiuin
eft. /. vcluti 3. /. & habet. 15. §.precario 2 .ff.de

pre-

-ocr page 537-

COMMUNIA PR^DIORtJM TAM tJR ANORUM y QUAM RUSTICORUM. ^ 2 X

pricario. Et quamvis Ant. Faber conjett. libr. 19.
cap. 7. num. 3. contendat, perevidentem effe dif-
ferentiam inter pignus & precarium, quod pre-
cario etiam concedi poffint res, qusc venditionem
nonrecipiunt, pignori obligari non alise, quam
quse diftradionem patiuntur ; illa tamen hoc cafu
nullain mutationem aflert, cum urbanse seque ac
rufticse fervitutes una cum prsediis , quibus con-
ftitutx, vcnditionem recipiant, fineprsediis neu-
trsc i adeoque quantum ad fervitutesattinet, in-
ter precarium & pignus necdum ulla diverfitas
in hoc tertio eft. Fruftra quoque differentice ra-
tionem inter urbanas rufticafque fervitutes Vin-
nius. d. locoin co qua:rit, quod unuin idemque
prcediumrufticum eandem fervitutem per eundem
locum pluribus prsediis prarftare poteft ; at unum
idemque prsedium urbanum uni tantum, & ei,
cui fcrvitus ab initio conftituta eft.Priiho namque
differentia illa fi vera effet, nihil tamen ad pras-
fentein conferret quarftionem ; eo quod fecun-
dum ante di&a fervitutes tam urbana? quam ru-
fticx, velut jure pigtioris canftituta?, non feor-
fim fine praedio dominante, fed tantum eum eo
venduntur , debitore morain in folvendo com-
mittente ; ut proinde parum referat , pluribus
per locum eundem fervitus eadein deberi poffit,
nec ne. Deinde perpetuam non effe eam inter ur-
banas ac rufticas diverfitatem , in fervitute altius
non tollendi, luminibusaut profpeduinon offi-
ciendi, aliifque fimilibus apparet; ut enim plu-
ribus per eundem locum iter a<5tum viam confti-
tui poffe Paulus docet. I. qui per ccrtiim 1 ff-
b. t. ita quoque in urbanis id fieri peffe idem Pau-
lus ibidern obfervat; convenientiam potius in eo
tertio quarn difterentiam ponens: atque infuper
id conftat ex /. edes 31.ff.de fer vit. prced. urban.
junft. /. 4. § ult. 1.5. /. 6. ff. fifervit. vind. Con-
fer Galvanum in pluribus hic confentientem, de
ufufruffu cap. 3 9. num. 10.11,12. & Caftillo de
ufufruttu cap.-jo. num. 32. &feqq.

9. Individuis pmerea rebus prsediales ornnes
fervitutes adnumerandse funt , fic ut pro parte
acquiri, conftitui , aut adimi non poflint. Unde
nec fociorum unus, altero invito, fervitutem re£te
imponit pra:dio pro indivifo cominuni. l.unus 2.
ff.defervitutibus. I. unus exfociis 3<\.ff.de fervit.
prced. ruflic. Quod fi plures focii feparatim eidem
fundo fervitutem diverfis imponant temporibus,
II quidem a<5tu inter vivos id fiat, valida erit, ex
quo novifliinus pro iua parte eandem cefferit,
cefllonibus fuperioribus interim in fufpenfo ha"-
rentibus, donec novilfima fuerint cefllone firma-
tse, ufque adeo, ut, fi unus eorum qui prius cef-
ferunt, aUt mortuus fuerit, aut partem aliena-
verit, ante ceffionem a noviflimo fa<5tam, repe-
tita heredis aut fuccefforis particularis ceffio de-
fideretur. /. per fundum 11. ff.de fervit. prced. ru-
fiic. I. ult.ff. h. t. Idemque eft, fi alter cedat, al-
terleges fervitutem. d. I. tilt. Si vero diverfis fo-
ciorum duorum teftamentis legata fit, non aliter
fubfiftet, quam fi fiinul utriufque focii heredi-
tas adeatur: non enim , ficut viventium , ita
defun<5toruin a<5tus fufpendi, receptum eft. d. I.
ult. in fine ff. h. t. Cui tamen nimia' Romani
juris fubtilitati hodie nbn videtur locus relinquen-
dus, fed magis pro fervitutis firmitate pronun-
ciandum , etfi diverfis temporibus aditse fuerint
fociorum hereditates, vel ante noviffimam ceffio-
nem priorum cedentium jus morte vel alienatione
in alios tranflatum : praffertim , cum aliis quo-
que juris civilis partibus permiffum inveniaturi
defun<5torum a£tus ad tempus fufpcndi. /. ufius-
frutius 26. ff. de ftipulat. ficrvor. Coftalius &
Groenewegen ad d. I. ult. ff. h. t.

1 o. Vice verfa , nec focioruin unus prxdio
communi fervitutem acquirit ira , ut fibi &
focio, fed tantum ut fibi profit. l.fiunus 19.
ff. dcfierv. prced. rufi. I. proprium 5.ff.h.t. nec
fru<5tuariiis prsdio fru<5tuario. /. fed fi quid 1
§. ult. ff. de ufufnittu. Sed, cum hodierno jure
non pro fe tantum quifque , fed & pro alio
valide ftipuletur , confequens cft, & fociuni
communi , & extraneum alieno poffe prardio
fervitutem adipifci, tefte Groenewegio ad d. I.
19. Plane etiam heredem rei fub conditione lega-
tae fervitutem hc acquirere potuifte placuit, ut,
exiftente legati conditione , una cum re legata
ipfa quoque fervitus acquihta legatarium fequa-
tur, etfi jam tum ipfo fervitutis acquifit£e mo~
inomento dominium fperaretur ab herede recef-
iurum. l.iscuivia 11. §. 1 .ff. quemad. ferv. amittt

11. Superficiarios , emphyteutas , vafaiios ,
quod attinet , fervitutem imponere hadtenus
poffunt , ut fibi , non ut domino direfto no-
ceant, & durante quidem utilis dominii jure fer-
vitutes ita impofitas prstor tueatur, res autem
libera ad dominum redeat, ubi legitimus extiterit
emphyteufios aut feudi extinguendi modus. /. 1.
§. ult.ff. defiuperficiebus. libr. 2.fieud. tit. S.verfiu.
rei. Nec obftat, quod fuperficiarii fru<5tuarii
dicuntur, & fuperficies fervitus eft. /. 1. §. 6.ffl
de fiuperficieb. I. fi tibihomo 86. §. idt.ff. de lega-
tis 1. fervitutis vero fervitus effe nequit. l.i.jfi.
de ufiu & ufiufr. legato. latio.ri enim fenfu tunc fer-
vitutis appeiiatio omne compieditur incommo-
dum & qualequale rei onus.

12. Commune etiam utrique fervitutum ge-
neri eft , quod , qui eas habet fibi conftitutas*
novum opus nunciare poffit , fi inodo novum
illud opus fervituti dire<5to contrariuin fit ; ve-
luti, fi altius toilat, aut lutninibus officiat, qui
vicino concefferat altius non toilcndi aut iumi-
nibus non officiendi jus. I. inter fiervitutes 15.
m fine ff. de fiervit. prced, tirb. I. depupillo 5. §.
& belle y.ff. de operis novi nunciat. I. unic. §. jui
habet ^.ff.deremtffion. fic utele<5tio ei competat,
utrum fervitutem vindicare, an novi operis nun-
ciatione jus fuum tueri maliti arg. d. II. jun<5t. l.fi
eo loco 9. ff.fifiervit. vind. Quod fi non in uni-
verfum opere novo impeditum reddatur fervitutis
exercitium , ceffante operis novi nunciatione,
fola fervitutis vindicatio domino prardii domi-

Vvv nan--

-ocr page 538-

nantis patet. Qua ratione eum, qui viam habet,
fi opus novurn nunciaverit adverfus eum, qui
in via aedificat, nihii agere, fed fervitutem vin-
dicare non prohiberi , Julianus autor eft. /. qtti
viam iq.Jf. de operis nivi nunciat. fcilicet, quia
per inasdificationem, in fpatio via: aflignato cx-
ptam, non in totum eundi agendi poteftas prae-
cluia eft, dum omnes fundi totius glebse fervire
incipiunt, ex quo dominus ufum loci adimit,
perquem via primitus determinata fuerat. arg. /.
certo 13. §.Jt totus i .ff. defervit.prced. ruflic. & per
fervientis przedii dominum alia fundi parte afli-
gnari poteft via, quam quse ab initio fuerat fervi-
tuti deitinata, ut di£tum tit.prceced. 3. nitm. 8.
m finc.

13. Adhxc illud obtinet i quod fervitutes
conftitui nequeunt ultra praedii dominantis utili-
tatem ; adeoque calcis coquenda:, cretse vel arense
lodiendse, lapidis eximendi, fimiliumque fervi-
tute concefta , non ultra effodere eruere csedere
iicebit, quam quatenus ad sedificandum in fundo
dominante aut ad alium fundi ipfius ufum opus
eft. /. ergo 5. §.1. l.6.pr.&§.i.ff defervit. prced.
ruftic. Et aqux du&um habens , inde rurfus
aquam alteri nequit prsedio concedere, nifi id
nominantim pafto prseter ordinariam fervitutum
naturain adtum fit. /. cttm ejfent 3 3. §. 1. ff. defer-
vit. prcecl. ruftic. I. Labeo i.ff. de rivis. nec ad
alium fundum proprium poftea forte acquifitum
ducere: iino , ne ad aliam quidem ejufdem fun-
di partem, quam ad quam fervitus initio acqui-
fita fuit. /. ex meo aquceduttu 24.ff. defcrvit. prced.
ruftic. quod & ab iinpp. fignificari puto in /. 12.
C. defervit. &aqua; dum illic non modusprcedio-
rum , fed fervitus aquce ducendce terminum facere
dicitur ; perinde enim id accipiendum, ac fi re-
fcriptum fuiflet, non pro magnitudine fundi qua
late patet, & ad omnes ejus partes femper aquam
ducipofle, fed videndum effe, quo ufque &
ad quas fundi partes aquse ducendse fervitus con-
ftituta fit, ac inde, non vero ex ipfis agri finibus,
determinari oportere , quis aquxdudus concefli
terminus & finis iit. His interim graviflime Labeo
adverfatur in /. 1. ilhid Labeo 16. ff. de aqua
quot & ceftiva. ubi interdi&um de aqua quot. &
xftiva tribuit ei, qui aquseduftum habens ad
fuum fundum, poftea etiam fundi emti nomine
candem aquam ducere vult, nifi ei nocitum fit,
ex quo aquam ducit. Sunt quibus placet, regu-
larn quidem fuiffe , ne uitra praedii dominantis
utilitatem fervitus operetur , fed confuetudine
deinceps ab ea regula fuiffe receffum, & iicuiffe
pra:diidominantisdomino aquamalteri concedere,
ii non noceretur prsedio fervienti; regulam efle in
d. I. 24. & fimilibus; de confuetudine qua recef-
ftun ab ea regula, accipi debere quse in d. 1.1.
§. 16. traduntur. Sed quominus huic concilia-
tioni, prima fronte non inprobabili, calculum
adjiciam , facit, quod a Pomponio fcriptuinin-
venio, Labeonis fuiffe fententiain , pojfe me cui-
libet vicino ex aqueeduttu meo commodare; eam vero
a Proculo ( alioquin Labeonis fucceffore & fect
illius promotore pra:cipuo ) fuiffe reprobatam. d.
1.24. Sane enim, fi Labeonein de ufu ac con-
fuetudine , jam tum contra regulatn recepta,
accipias ; largiendum fuerit, ufum iftum a Pro-
culo fucceflore Labeonis, non potuifle probabili-
ter, nec debuifle ignorari, longeque minus adeo
diredto refelli Labeonis opinionem : perperain
quoque tunc Poinponium ipfutn , rejedta iimpli-
citer Labeonis fententia fic ufu ftabilita , laudaffe
eam , qux Proculi erat , ut veriorem d. I. 24.
imprudenter denique imo contra veritatem tum
Pomponium in /. 2. ff. de rivis. tuin prxcipue
Africanuin; in d. /. 3 3. §. 1 .ff. de fervit. prced. ruft.
tradidifle, nifi pattum aut ftipulatio de hoc fubfe-
cutaftt, in fervitute aqua'du£tus conftituenda,
dominum pra:ciii fervientis per plurium prxdia
aquam ducentem , non pojfe cuivis corum, nequz
alii vicino hauftum ex rivo cedere, fi id tunc fine
ullapaitione, vi confuetudinis indud®, licuif-
fet, ac prsetor asque ex ufu, atque ex fpeciali
pa£to prima: fervitutis conceflioni appofito, foli-
tus fuiffet conceilam alteri ex fervitutejam con-
ftituta utilitatem tueri. Quibus omnibus illud ac-
cedit, quod nullam putem in jure noftro fa£ti
fpeciein exitare, inquaquisea, qux jure fervi-
tutis ex aiieno beneficio feu conceflione habet, ai-
teri rurfus tribueret, & ita alteri prodeffet, citra
expreffain conventionem. Itno ne fibi quidein
quemquam regulariter prodeffe pofle faciendo
aliquid in alieno, quod alteri non noceret & fa-
cienti prodeffet, abunde evincit exceptio & cafus
fingularis a Pauio propofitus in l.in fumma 2.§.
item Varus 5. ff.de aqua & aquce pluv. arcendce.
Neque aliud ex /. I. §. ult. & l.$.ff.de rivis,
probari poteft, quam quod jurifconfulti alii paulo
plenius, alii reftri&ius domino prsedii dominantis
jus tribuerint faciendi ea, quse ad tuendam &
promovendam conftitutse fervitutis utilitatem
videbantur fpedtare. Quse curn ita fint , inter
jus & faftuin diftinftione adhibita potius le-
guin fuperiorum conciliationem tentari pofle exi-
ftimaverim: fcilicet, nullo quidem jure potuifle
dominum pracdii doininantis fine fpeciali conven-
tione alteri vicino aquam concedere, aut aquam
ad prsedium, poftea a fe comparatum, ducere ex
aqua, ad prxdium dominans jure fervitutis du-
£ta, fecundum veriorem Proculi fententiam; de-
que jure illo agere. d. I. 24. & 33. §. 1. ff. de fer-
vit. prced. rttft. De fafto tamen id aliquando,
convenienter opinioni Labeonis, contigiffe , ut
aquseduftum habens ad fuum fundum, du£tum
inde rurfus hauftuinve vicino largiretur , aut
ipfe ad aliam duceret praedii partem, vei fundum
alium .recenter emtum : tali autem ex fadto nul-
ium quidem acquifitum fuifte fervitutis jus, nec
confefloriam , quafi pro juris tuitione , cum ef-
fedu potuiffe dari; fed interdidum, ne vis fiat
aquam ducenti , nihilominus fuiffe a prxtore
accommodatum ei, qui fic aquam de fafto duxe-
rat, etfi nulio jure; in quantum ad id, ut quis

522

inter-

L i b. VIII. T i t. IV.

-ocr page 539-

COMMUNIA PRjEDIORUM TAM XJR. ANORUk , qUAM RUSTICORUM.

interdifto taii vincat, fufficiens eft, vel uno die
vel no£te una aquam, de qua agitur, non vi
non clam non precario ab adverfario duftam efle,
licetfervitusconftituta non fit. /. i.pr. jun£t. §.
quod autcm 4, & fedetfi 1 o. fif. de aqua quot.
& cefiiva. I. ult. ff. de rivis. Et ad hoc faftum,
non ad ipfum ducendi jus , re<5te dixeris Ulpia-
num in d. I. I. 16. de aqua quot. refpexifle,
dum Labeonis fententiam , in qusftione de ipfo
fervitutis jure fatis aperte alibi reprobatam , pro-
bat tamen in qua^ftione interdidi de aqua ducen-
da , quod non de jure, fed de fafto diiponebat,
hadenus faitem , utteinporariam tribuerit ducen-
di facultatem ultra prsedii dominantis;utilitatem,
donec de quarfito vel non qujefito ipfo fervitutis
jure conftaret. Defa<5to certe, non de jure, in
interdidis quseri , ipfe Ulpianus teftis eft. /. de
fervitutibus 2. §. idt.ff. fifiervitus vindie. & inter-
difta fepe iilis, qui jure carent, accommodata
fuifle evidenter docetur d.l. 1. §. 1 o.ff.de aqua
quot. & cefiiva. I. fiunt perfiona; 43. ffi. de religiofis.
I. 1. §. boe interdiffum 9. junft. /. 3. §.fi quis ri-
vum 8. /. tilt.ffi. de rivis. adeoque ab interdi<5to
dato argumentum pro legitima juris aut fervitu-
tis conititutione perperam peti, ac male conclu-
di, eum , qui interdi<5tum habet , jus quoque
habere , in aperto eft.

14. lllud difficilioris hujus difputationis oc-
eafione reftat , ut, quce Africani mens fuerit,
paulo preflius examinemus, quando fuperiorem
proponens exceptionem in d. I. 3 3. 1. ffi. de
fervit. prced. rufi. ait; patto enim vel fiipuiatione
intervenientibus & hoe eoncedi fioiet ( ut nempe
prsedii dominantis dominus per plurium prsedia
aquam ducens , poflit eorum cuivis , aut alii
vicino , hauftum ex rivo cedere ) quamvis nul-
lum prcedium ipfium fibi fiervire , neque fiervitutis
fruttus confiitui pofifit. Sunt enim, qui Africa-
num id velle opinantur, regulam quidem efle,
quod res fua nemini ferviat , /. uttfrui 5. ff. fi
ufiusfir. pet. ab illa tamen regula receflum quan-
doque fuifle , ac rem fuam domino potuiffe fer-
vire , cum ei, per cujus fundum aquarn duco,
permitto aquam haurire ex rivo illo, aut pecus
fuuin adrivum iftum appellere aquatum. Rurfus,
regulam quidem di<5tare , fervitutis ufumfru-
<5tum eife non pofle /. i.ff. de ufiu&ufiufr. legato.
verum tamen & hanc ufu non ka rigide fuiife
fervatam , fed ex benignitate fru<5tum fervitutis
conftitui, dum is, qui aqusedu&um habet, ex
fuo fundo alteri vicino aqux iftius jarn du<5t$
hauftum largitur, quoties illa poteftas in prima
fervitutis conftitutione domino prsedii dominan-
tis indulta fuit. Veruin, ut, quod reseft, di-
cam , non facile perfuafum habeo, Romanos ab
illa regula tam naturaii, qua res fua nemini fer-
vit, voluifle ullatenus aut potuiffe reftlire, cum
femper in aliena re jure fervitutis, in re propria
jure dominii cun<5ta agi intelligerent. d, L5.ff.fi
ufusfr. pct. & omnia, quse per prsedii fervientis*
dominos fiunt, ad illud potuerint reducere prin-
cipiurn, quo cuilibet in fuo facere, quod libeti
licet, ex dominiijure, nifi lex aut jus alteri con-
ftitutum impedimento fit. Ac proinde magis eft j
ut Africatium regulae utriufque fuperioris memi-
nifte credam, quo flgnificaret, tali convetition-i
( qua dornino pracdii dominantis iiceret alteri
hauftum ex aqua , quarn ipfe dueebat , conce-
dere ) neutram regulam adverfari, neque ea ra-
tione contingere, ut vel res fua flomino fervi-
ret, vel fervitutis ufufruftus eflet. Quod ut ma-
nifeftius appareat, confideranduin, rivum, per
quem aqua jure fervitutis ducitur, ejus efle, cu-
jus eft fundus in quo rivus eit; ( curn non aliud
rivus fit, quam locus per longitudinein depreP
fus, per quem aqua defluit. /. 1. §. ff.derivis.
jundt. l.fifiervmfiervum 27. §.fiquis aquceduttum
^z.ff.adleg. Aquil. fed & aquam ejus eiie, iri
cujus eft fundo, iive eo naturaliter five opere
manu fafto perveniat; fic ut aquam in fuum de-
latam fervare fibi quifque iti fuo poflit , etiam
opereinanu fa<5to, ac impedire, ne profluat ulte-¹rius, nifi fervitusad id conftituta eflet. l.fiibi 10.
C. de fervitut. & aqtik. five aquam pluviam in fuo
retineat./. 1. §. iidem ajunt ii.ff.de aqua&aquce
pluv. arcendcs. five puteum in fuo fodiendo ve-
nas prsefcindat aqueas, quibus ad vicini puteuin
aqua defertur. l.fiuminum 24. §. ult. ff. de damno
infetto, arg. /. quotiens 1 yff.de fervitut. five
idenique primitus ipfe fervitutis jurc aquam iri
fuuinderivafle proponatur : quin enim eam quo-
que femel acquificam , deinceps dominii jure re-
tinere poflit, dubium non eft ; eodem inodo ,
quo & cretam, & arenam , & lapides , & peda-
menta vineis fulciendisi & alia fimilia jure fervi-
tutis eruta effoffa excifa, atque ita quaflita , quif-
que deinceps fibi habet fibique tenet dominii jure.
/.5. §. 1. /. 6. ff. defiervit. prced. rufiic. Quibus
pofitis , fi fervitutein aquxdu<5tus habens per
plurium prsedia uni ex fundorum fervientium do-
minis vi pa<5ti fiiperius memorati permiferit
aquam haurire aut pecus appellere ad aquam,
jurefervitutis per fuum prsediuin verfus praedium
dominans perfluentem; neque fervitutis fervitu-
tein conftituit , neque doinino res fua fervit:
cum enim ille, in cujus agro eft rivus ac defluens
per eundein aqua, jure dominii aquam, non
jam alienam, fed fuarn, fuo in fundo exiftentem >
ducat, non impeditus hadtenus jure fuo uti fu&
in re ; quafi reijervata aut reftitutS fibi fui prsedii
libertate ad id , ut vel in prsejudicium e;us , cui
aqucxdu<5tus acquifitus eft , aquain hauriendo
minuere poflit, 8c aquaeduftum extenuare; quis
obfecro crediderit, eum , hsec jure doininii liber-
tatifque naturalis agentem, fervire fibi, aut fer-
vitutis fervitutem exercere ? Contra , fi jam
aquam jure fervitutis du<5tam , ad praedium do-
minans perveniffe concipias, atque ita ejus fa-
dam efle, cujus eft ipfurn prsedium doininans;
dominum prasdii dominantis vicino deinde con-
cedentem hauftum du<5tumve ex ea ;*qdi, ne fic
quidem fervitutis fervitutem conftituiffe, dicen-»
V v v 2' durn

-ocr page 540-

524 l i b. viii. t 1 t. iv.

dum eft , fed potius prseter ordinariam fervitu-
tum prsedialium naturam id effecifle, ut occa-
fione fervitutis conftitutse utilitas alteri quoque
qusratur. Concedit nempe vicino aquain, (hau-
ftu vel aliter percipiendam) non jam amplius
alieuam , fed fuam , fuum quippe ad fundum
jam delatam ; non ex aqua?duftu aqusedu-
6lum , fed ex fua aqua propria proprioque fun-
do hauftum f^: pecorifve ad aquam appulfum.
Servitutem fane fervitutis conftkui nullus recte
afferuerit, fi fructuarius perceptos jure fervitutis
fruftus , atque ita pleniflimo dominit jure fuos
eftedos, vendat alteri, vel donet, aut leget, aut
(quod prsecipuum eft) tanquam res fungibiles in
quafi ufumfrudtum rurfus concedat. Quod vero
fructuario licet ex jure communi ,, fru6tus fcili-
cet & commoda quseftta in alium transferre ; id
ipfutn ft is , qui aqusedudum habet, ex fpeciali
pafto fervitutis conftitutioni appoiito faciat, pu-
ta , ex aqua jarn fua fuoque fundo hauftum vi-
cino permittendo , nihilo magis fervitutem fer-
vitutis conftituere exiftimandus eft: fed potius
jure dominii novam fuo prsedio proprio fervitu-
tem impofuifle: fic ut pradium illud primse qui-
dem fervitutis feu aquseduftus intuitu dominans
ftt; ferviens vero ratione hauftus, aut appulfus
pecorum, vicino tributi.

15. Cseterum , uti ultra prsedii dominantis
utilitatem fervitus regulariter non conftituitur^
ita ex adverfo nec talis re(5te conceditur , qua:
neque de prsefenti neque de futuro ullam prse-
dio dominanti adferret utilitatem. l.quotiens 15.
ff. de fervitutibus. Cui confequens eft, folius
ameenitatis gratia reales non pofle fervitutes in-
dulgeri; praefertim, cum conftet, aincenitatem
non ad res , fed perfonas , referri. arg. I. compe-
tit. 16. §, 1. ff. quod vi aut clam. Unde & Paulus
JCtus, cum in fervitute ut pomum decerpere,
vel ut fpatiari, vel ut comare in alieno liceat,
nullam inveniret utilitatem , quse tribui prsedio
poflet, fed folam perfonae voluptatem , merito
in /. %.ff. de fervitutibus, talein fervitutem im-
poni poife negavit ; de reali non perfonali in-
telligendus, juxta tituli ipfius infcriptionem, in
quantum pnrdiales per excellentiam fervitutes
fimpliciter appellari, ante in tit. 1. de fervituti-
bus obfervatuin eft, Et quamvis verum ftt, non
rnodo ad irrigandum agrum, fed & amcenitatis
caufa, vel ad ufum atque coinmodum hominum,
aquam duci pofle ; /. 1. §. illud qn&ritur 11.
I. boc jure 3. ff. de aqua quot. & cefiiva. non ta-
men inde fequitur, folius amcenitatis caufa rea-
lem hanc fervitutein induci. Ne autem cutn um-
bra hac in qua:ftione ludtemur , in fervitute
prsediali poife cutn utilitate , praedio dominanti
accedente , concurrere etiam perfonarum utili-
litatem ac voluptatem , nemo dubitaverit, nifl
qui vulgatiflimam ignorat profpe<5tus & ne pro-
fpeftui ofliciatur fervitutem ; aut non didicit,
praedia ipfa fa:pe principaliter in hominum amce-
nitatem exftru<5ta efle ac comparata , prsetoria
voluptati cantum infervire. /. urbana pwdia 198»
ff. de verb. fignif. prsedia efle voluptuaria , viri-
daria vel geftationes vel deambulationes arbori-
bus infructuofis opacas atque amcenas habentia.
/. (icujus rei 13. §. fndtuanus 4. ff. de ufufruftu.
Adde /. Hnes &labra 15.ff.de afiion. emti. por-
ticus denique ambulatorias Romanis ufque adeo
in ufu fuifte , ut & ceflio fervitutis probata fue-
rit, qua mihi perinitteretur in parietem vicini
tigna immittere , fupraque ea tigna porticum
atnbulatoriam facere, fuperque eum parietem co-
lumnas ftru<5tiles imponere , qua? te<5tum porti-
, cus ambulatorise fuftincant. l.ficut 8. §. competit.
1. ff. fi fervit. vind. Id unum plures nobifcum
cenfueri/nt negandum , folius amcenitatis ergo
pradiatys poile fervitutes imponi; & imtnerito
prsedioruin fervitutem appellari, quse prster vo-
luptatem, perfonas folas refpicientem , riullam in-
fuper haberet ad ipfum prsedium referendam uti-
litatem. Nequefblam in lervituteprofpe<5tus,& ne
profpe<5tui offlciatur, amcenitatem , led & utilita-
tem praedialem reperiri, facile animadvertet, quif-
quis confideraverit, eain potifllmum in id com-
paratam effe, ut non per luperiora tantum , fed
&per inferiora lumen liberius in ccenaculuin in-
trare queat; nec aliud effe profpe<5tus jus, quam
lumen liberius per feneftras inferiores haurien-
durn; adeoque non aliter diftare has a fe invi-
cetn , quam ut majus ac minus; eumque qui
fervitutem habet, ne profpe<5tui officiatur, ha-
bere fimul eatn, qua luminibus officiendum non
eft , infuperque prster luminis utilitatem etiam
profpedus amcenitatem , quse ex inferiore tan-
tum loco conftituendam profpe<5tus fervitutem
fponte fu^ comitatur , idque ad diftin<5tionem
luminis ex inferiore loco non conftituendi, id-
eoque nec habentis profpiciendi libertatem, l.in-
ter fervitutes 15. & 16. ff.de fervit. prced. urban.
Et fane , fi in d. I. 8. jf. de fervitut. regulatn a
Paulo traditam dicas, fed quse ufu mutata, aut
certe mitigata eft , ac de ufu illo contra regulam
recepto agere Pomponium & Ulpianum in d.l.
1. §. 11. & /.3. ff.de aqua quot & ccfliva. ne-
cefte fuerit, utfatearis, perperam & inepte Pau-
luin fecifle , quod regulam juris veteris, ufu
contrario jam abrogatain, tradidiffet, nec muta-
tionis aut mitigationis ullatn feciffet mentionem ,
atque ita le<5torem incautum in erroretn deduxif-
fet; cum tamen & Pomponius Paulo longe an-
tiquior, & Ulpianus eidem Paulo cbstaneus, jam
iftius mutationis ac mitigationis miminiffent,
(uti volunt diflentientes) iti cl l. 1. §. 11. &
d.l. 3. Quale ineptise vitium ne de Paulo, Ju-
rifconfulto accuratiffimo, aut prsefumamus, aut
admittamus, fatius erit, fi amcenitatis quidem
gratia aquam duci poffe concedamus , fed ne-
que Pomponium neque Ulpianum in d. 1. affe-
ruiffe, realem propterea fervitutein effe. Quin
.potius, uti impenjse, natura fua voluptuarise,
incipiunt utilibus adnumerari , quoties in res
promercales feu venales fa<5te funt, in quantuiri

aueent

-ocr page 541-

COMMUNIA PR£DIORUM TAM URBANORUM , QUAM RUSTICGRUM. 5 I f

augent pretium rerum promercalium , ob im-
pendia talia pluris _;diltrahendarum , licet non
ideo delinant emptoribus aliifque voluptatem
prseftare & amoenitatem. /. quod fi hteres i o. ff.
de impenfi in rem dot. fiatfis. ita quoque, fi quse
prsedio concedantur jura , etiam voluptatem do-
mino praedii & aliis allatura, (veluti , jus aquse
ducendas, non agri irrigandi caufa, fed ad fon-
tes falientes, ad gratos leni murmure cadentium
aquarum lufus , ad balnea , '& quse plura funt
his limilia) non alia de caufa^rpra?diales fervitutes
erunt , quam quia inde furgit pretium prsedii,
quod forte voluptati tantum deferviturum eft _;p
quo fit, ut quod hominum intuitu ad amcenita-
tem pertinet , prsedii tamen refpeftu compre-
hendat utijitatem , & ut tale , realibus debeat
fervitutibus accenferi. Confer, fi libet, acerri-
me pro fervitutibus realibus folius amcenitatis
gratia conftituendis difputantem Galvanum de
ufufruftu. cap. 32. num. 4. & feqq.

16. Prseter hsec, illa quoque prsedialium fer-
vitutum convenieritia eft , quod plures diverfe
prsediorum diverforum dominis eodern in loco
vel per locum eundem conftitui poffint, fi modo
priori per pofteriorem non fiat praejudicium. /. qui
per certum 1ff. h. t. I. fi cedes S2.fi. de fiervit.
prced. urhan. I. Lucius 4. tf. dc aqua quot. & cefii-
•va, juncf. /. fiupra 11. ffi. de aqua & aqucc pluv.
arcendce. I. per quem loctim 14. ffi. de fiervit. prced.
rufiic. Ac fervitute concefl& fimul concefla cen-
feantur omnia, fine quibus fervitus exerceri ne-
quit. Quo modo hauftu aquse dato, iter quo-
que adputeum datum intelligitur, /. item fic pofi
funt 3. §. ult. fifi. de fiervitut. prced. rufiic. Et, fi
mihi per aream tuam in domum meam ire agere
cefteris , nec ex plano aditus ad domum meam
per aream tuarn fit, dum domo mea altior area
tua eft , vel gradus vel clivos propius januam
meam jure facere poffum; dum ne quid ultra,
quam quod necefie eft, itineris caufa demoliar.
/. 20. §. fi domo 1 .ffi. dc fiervit. prced. urh. Is quo-
que , qui aquse ducend® jus habet, vel fiftulam
in rivo ponere, vel aliud quidlibet facere poteft,
quo aquam latius excipiat, modo ne domino vel
rivaiibus aquagium deterius efficiat. /. hocjure 3.
§.pen. ffi. de aqua quot & ccfiiva. I. Omntus 15.
ffi. de fiervitut. prced. ruft. I. quifundum 40. §. in
lege 1. ffi.de contrah. emt. Nec minus, itinere
legato, qua nifi operefafto iri non poffit, licere
fodiendo fubftituendo iter facere, Proculus ait. l.fi
iter 10. ffi.de fervitutibus. quin & viam fternere
liberum eit, (non tamen filice aut ponte, nifi
idaftum fit. l.fiupra ii.ft. de aqua &aquce pulv.
mendce. I. loct 4. §. fi quis 5. ff. fi feruit. vind.)
acarboris impendentis, & viam aut iter invium
ac inhabile reddentis, remotionem poftulare. /. loci
4. §. fi quis mihi 5. ff.fi fiervit. vindic. denique
nec dubium , quin itineris actus vise rivi fimi-
liumque purgatio atque refeftio (quin & depref-
fio vel allevatio, fi hon aliud a£tum) domino
prsedii dominantis permittenda fit; ufque adeo,
ut refedionis gratiS accedendi etiam ad ea loca ,
quse non ferviant, ipfi fabrifque ejus, qua pro->
xime poffit, facultas competat. l. rcfectionis 11.
pr. & §>t.ff. h. t. Adde /. 1. §. ult. 1.3 .ffi. de rivis.

17. Adhsec omnibus in fervitutibus , (exce-
ptaea quse cft oneris ferendi, & altius tollendi^
fecundum alibi difta) id obtinet, quod prxdii
fervientis dominus nihil ipfe facere "tcneatur, fed
tantum pati aiut non agere. /. qtiotiens i^.^.i.ff.
defervitutibus. Quodque omnes caufam debeant
habere perpetuam. /. foramen 28. in med. ff. dc
fervitut. prced. urban. Unde , licet jus navigandi
conftitui poffit per lacum perpetuum, /. via con-
ftitui 23. §. filacus 1. ff.de fcrvit. prced. ruftic. ta-
men neque ex iacu neque ex ftagno¹ concedi
aquaeduftus poteft: fed nec valere fummojure
fervitus foraminis in imo pariete conclavis vel
triclinii, quod effet proluendi pavimenti caufai
fi in eum locum nihil aquae ex ccelo veniat. d. I.
foramen 2 8. in pr. & infine ff. h. t. nec aquse ex
caftello ducendae, quse prius eo per rotam attol-
lenda fuerat. Sed cum ab Antonino refcriptutn
fuerit, tuendum ex benignitate eife, qui erntio-
ne vel alio legitimo modo fibi hoc jus compara-
vit , etfi jure fervitus non valeat. I. de aqtta 2.
ff.h.t. etiatn ratio nulla eft, quo mitius proiuen-
di pavimenti caufa jus foraminis in imo triclinii
pariete concefttim iimilein mereretur tuitionem ;
noftris prsefertim moribus, quibus non, uti apud
Romanos, ipongiis paviinenta exterguntur, jux-
ta /. qucefitum 12. §. item perticce 22. ff. de in-
firltff. vclinfirttm. legato. fed majore aquae co»
pia atqueproluvie, pluvialem fsepe fuperante, ex-
purgari folent mundirique. Groenewegen ad d.
I. 2%. ff.de fiervit.prced. urban. Etfi vero jusRo-
manum caufam regulariter perpetuam defideret,
non tamen ita ufuin continuum aut pofleffio-
nem ; cum plures fervitutes fint, veluti iter *
a£tus, via, quse fui natura intermiffionfru iia-
bent, certS continuaque carentes pofleffione. t.
cum ufiusfrutius 13 .ffi.de ufiu & ufiufr. legato.
I. fiervitutes prcediorum 14. ff. de fervitutibus. at-
que infuper his & aliis modus adjici poffit, quo
poifeifio interrumpatur, &ufus earum tempori-
bus fecernatur ac itatis dierum horarumve inter-
vallis. I. fiervitutes 4. §. ult. I. §. 1. ff. de fier-
vitutibus. I. fi fic confiituta 7. / fi communem 10.
§. \.ff. quemadmodumfervitut. amitt. I. cum con-
fiet. $.pr. & §. 1 -ff.de aqua quot & cefiiva.

18. Omnes quoque fervitutes licet, neque
ad tempus neque ad certam ufque conditio-
nem conftitui ipfo jure poffint, tamen, fi dies aut
conditio adjeda fuerit, doli vel pa£ti exceptione
occurri pofte contra placita fervitutem vindican-
ti, adiniflum fuit. l.fiervitutes 4. ffi. dc fiervitu-
tibttS- qua ratione precario etiam concedi pofle
fervitutes tum ruiticas tuin urbanas Pomponius
& Gajus docent. /. ait prcetor 2. §. uti. I. 3 ,t.&
habet 15. ^.precario 2. ff. de precario. utcunque
tuncpropria deflituanturfervitutum natura. arg.
/. pen.ff h. t Sedcum ea precarii conditio fit,

V v v 3 tJt

-ocr page 542-

VIII.

526

I B.

ut ad libitum concedcntis revocari queat. /. 1. pr.
& §. 2. /. 2. §. 2. jfi. deprecario. non seque ex-
peditum eft, utrum promifcue in precaria fervi-
tutum conceffione hsc pro arbitrio revocandi
poteftas concedenti permittenda ftt? Non dif-
piicet, infpiciendum efte, utrum id, quodpre-
cario conceftum eft , fui natura temporaie fit,
aut ftne notabiii precario tenentis difpendio'pof-
ftt ulterior ejus impediri ufus; an ex adverfo
perpetuum , ac tale, quod non nift cum gran-
diore incommodo & graviore impendiorum fa-
ctorum ja&ura revocandum elfet. Illo quidem
cafu vix eft, ut non liberrimam concedenti af-
feramus revocandi poteftatemfecundum vul-
gatam precarii proprietatem : quod in itinere,
adtu, via, aqua: hauftu, pecoris ad aquam ap-
pulfu , limilibufque adtu tranfeunte conftanti-
bus,ac plerumque non magnum praerequirenti-
bus apparatum aut fumtum, lccum habet. At
hoc cafu contra dicendum fuerit, nonaliter ad-
mitti oportere fervitutis precario conceifse revo-
cationem, quam fi nova emerferit & judicis ar-
bitrio fufficiens revocandi caufa ; prout id in ti-
gni immittendi projiciendi ac protegendi fervitu-
te, autconcefta in alieno fundo sdificandi po-
teftate, & id genus aliis , ufus perpetui caufa
fieri & exftrui foiitis, nec fine detrimento gra-
viore deftruendis deponendifve, contingit: ne-
que enim videri poftet dolo carere, quifquis vi-
cinum precarii fiducia exftruentem poft plura
impendia depellere feftinat, atque ita beneficium
precarii ac liberalitatem , in vicini compendium
conceftam , in ejus ftudet difpendium ac Ijefio-
nem detorquere, contra l. quod favore 6. C. de
legibus. cum tamen dolum non a precario mi-
nus , quam cseteris a negotiis exulare fas fit.
Confertque huc apprime id , quod de commo-
dato fine temporis adjeftione concefio, iterum

T 1 t. V.,. •

non ftatim aut intempeftive, fed demum poft
ufurn arbitrio judicis fufticientem, repetendo
Paulus tradidit, addens, adjuvari nos, nonde-
cipi , beneficio oportere. /. in commodato 17. §.
ficut 3. ffi. commodati. Ut proinde hic confugere
licedt ad lllud ejufdem Pauli Jurifconfuiti ; harc
nempe aequitatem fuggerere , etfi jure deficia-
mur. /. in fiimma 2, §. item Varus 5. ffi.de aqua
& aqiueptuv. arcetidce. Confer Csepoiiam de fier-
vitutibus urban. cap.qy. num. 6. Sim. van Leeu-
wen cenj. fior. part. i.libr. 2. cap. 14. num.6.

19. Commune denique illud eft , quod in
omni fervitute prsdiali dominans & ferviens
praedium fibi invicem vicina efte debeant; /. crgo
5. §. 1. ff.de fiervit. prced. rufiic. qua: tamen vi-
cinitas non tam ex contiguitate , quam potius
ex utilitatis prceftatione, & ferviendi habiiitate
arftimanda eft. Quamvis enim in eo inter urba-
banas rufticafque fervitutes differentia fit, quod
plerumque in rufticis impediat fervitutem prse-
dium medium , quod non' fervit. /. qui fiella 7.
§. 1. ff. de fiervit. prced. rufiic. in urbanis non
item , dum fervitus ne luminibus, ne profpeftu
officiatur, neve altius toliatur, a remotiore pra>
dio deberi poteft, medii prsedii iibertate intadta,
fi modo non tantum diftent a fe invicem, ut
profpici non poftent. /. loci 4. §. ult. I. 5.1.6. fif.
ji fiervit. vindic. I. fi ctdes mece 38. & 39. ffi. de
fiervit. prcsd. urban. tarnen quin in rufticis etiarn
praedia remotiora fervire queant, dubitare non
oportet, fi modo intermedia quoque eandem
pra;ftent fervitutem. Qua ratione per contigua
plurium pra:dia aquam reSe duci , per plures
piurium fundos unum idemque itineris adtus
viae jus conftitui, nec hauftum via publica aut
loco publico interveniente impediri, in ufu fuit.
/. unaefi via 18./. cum efifient 33. §. 1. ffi. defier-
vitut.prced. rufiic.

T ITV LV S V.

Si fcrvitus vindicetur vel ad alium pertinere negetur.

SuMMARlA.

1. Quibus detur aftio tonfiejfioria pro realibus fier-
vitutibm , tum diretta , tum utilis ? An &
fruttuario pro jervitutibus prcedio firutfuario de-
bitis ?

2. Contra quos detur ?

3. Ad quid tendat? etiam ad reponenda inprifii-
num fiatum illa omnia , quce in prcejudicium
fervitutis jatta, exfirutfa, dcftrutfa fiunt.

4. Cejfaty fidominus prtedii fiervientis qindficcerit in
prcejudicium fervitutis, vicino confentiente; vel
fi prcedii intermedii liberi dominus jure fiuo eafe-
(erit, quce jervituft objunt.

$. Quid fit negatoria ? quibus & contra quos
detur , ac quibus in cafibus & ad quid ? ubi
& de canalibus fifiulifique aqueis ruptis, fier-
ctdino prope parietem alterius babito , & bu-
mefiante , deque pariete ultra fiemipedem in-
clinato fiupra aream vicini, & onere refettio-

nts.

6. Qucedam attiones re ipfia fiunt confejfom &
negatorice ; qucedam fola verborum conccpua-
ne.

7. De fiormulis 4fims confeffom & negatori*
ex ufu fori.

I. Quem-

-ocr page 543-

sl SERVITUS VINDICETUR VEL AD ALIUM PERTINERE NEfaETUR. {lj

Uemadmodum in perfonali-
bus , ita & realibus in fcrvi-
tutibus , adioni confefToria; &
negatoria locus eft. Confef-
foria dire&a quidem praedii
dominantis domino datur.
/. 1.2. ff. b. t. etiam focio , quoties prsedium
commune fervit pra;dio alterius focii proprio, aut
proprium fervit pncdio communi. /. fi communi
27. ff. de fervit. prad. ruftk. /. ft quis cedes 30.
§. 1. ff. de fervit. pmd. urban. I. ut pommn 8.
§. 1 . ff.de fervitutibus. utilis vero creditori hypo-
thecam habenti , emphyteutce , fuperficiario ,
vafallo. /. ei qui \6.ff.de fervitutibus. /. 1. §. ult.
ff. de fuperficiebus. 11. §. ult. ff.de remififiombus.
libr. 2. fieud. tit. 8. verfiu rei autem. illis infuper,
quibus fervitus talis conftituta fuit, qux fuili-
mo jure civilinon fubfiftebat, fed jure prxtorio
fuftentata fuit. arg. I. de aqua 2. ff.commun.pra:-
dior. I. fiervitutes 4. ff. de fiervitutibus. Adhasc
vindicantibus jurifdidionem , regalia receniita in
libr. 2. fieud. tit. 56. jus patronatus , & fimilia ,
poftquam ha?c fecundum tempora pofteriora &
mores hodiernos cseperunt efte patrimonialia pri-
vatorum aut principum. Prxterea dominis prse-
diorum fuperiorum , quo inferiora prsedia aquam
naturaliter defluentem recipiant , ii fcilicet talis
fervitus lege vel more regionis firmata fit. /. 1. §.
nlt. ff. de aqita & aqux pluv. arcenda. Non itein
fruttuario, nifi per confequentiam , dum impe-
ditus exercere fervitutem fruduario praedio con-
ftitutam , ipfum ufumfrudum vindicat, quafi
impeditus uti frui. l.i.l. uti frui 5. §. utrum 1 ,ff.
fiufiusfr.petetur. interdifto tamen de itinere aftu-
que privato, fi hoc anno ufus eft, experiri pofle
fruduarium , rcceptum fuit, eo quod in con-
feiforia quidem de jure, in interdidio autemde
fafto quseritur.' /. defierviuiftbtts a. §. ult.ff.h.t.
Quin imo, cum fruduarius poflit alteri, novum
opus in prsedii fruftuarii prsjudicium facienti,
novumopus nundare nonfuo quidem, fed pro-
curatorio nomine. l.i. §. ult. ff. de operis novi
nunciatione. etiam procuratorio nomine eum pofle
fervitutes a tertio vindicare obtinuit; quod vult
Ulpianus, cum ait, fruftuario vindicandarumfier-
vitutum jus cffie, fiecundMm quod opus novttm nun-
ciarepotefi vicino; id eft , eodem modo, quo&
opus novum nunciare poteft. /. wic. §. itemfu-
liano 4. ff. de remiffiOn, Unde & in d. §. 4. fub-
jungitur , fruduarium dominP ipfi rei fruduarise
novum opus nunciare non pofle, nec cqmra,
ipfum dominum agere , jus ei non e(fe, inyitp
fe, altius sedificare; fed fi hoc fado ufusfrudus
deterior fiat, ipfuin ufuinfrudum petere debere.
Scilicet, cum vicino opus novum nunciat, atit
a vicino fervitutem vindicat , proprietarium re-
prsefentare , adeoque procursitorio nomine haec
agere poteft ; at ut contra ipfum proprietarium
agat, aut proprietario novqin opus nunciet, pro-
prietarii ipfius nomine ac velut procurator ejus,
contradidorium eft. Adde Galvanum de ufiu-

icap. 36. 37. Caftillo de ufitfruttu cap. 7.
num. 20. Si plures fint unius prscdii dominantis
doinini , in folidum fingulis haec adio competit;
cum fervitutes inciividua.' fint, adeo ut etiairi
u.no agente , is non iibi ta.ntum , fed & omni-
bus ca;-tens vincat aut vincatur, in quantum de
ipfo experitur fervitutis jure; nam quatenus in
seftimatione venit id quod intereil, non quanti
reliquorum fed folummodo quanti fua intereft,
coniequetur; eo quod dividua eft praftatio ejus
quod intereft. /. loci 4. ^.fifimdns 3. I. ctfi.fortc
6. §.fi xcdes 4. ff. h. t. arg. /. fiupra 11. §. quod
fi 4, ff. de aqtta & ccqtae pliiv. arcenda. Si tamen
unus in folidum de fervitute agens , fua culpa
iuccubuerit, non eft sequum , hoc csteris damno
efle. /. fi de communi 19. ff.b.t.

2. Datur contra quemvis in fervitute impe-
dientem. l.fi quis diuturno 10, §. 1. jfi.h. t. /. 1.
§, competit. 25. ff. de aqua quotid. & .vftrua. nifi
agatur de fervitute oneris ferendi , in qua id fin-
gulare , quod contra folum dominum detur. /.
etfi fiorte 6. §. kvc autctn 3. ff. b. t. I. 1. §. i.ffl
defiervit.prced. urhan. Necintereft, utrum dire-
do quis impediat, an per confequentiam , dum
non patitur viam refici vel fterni, aliaquefieri,
quse juris interpretatione concefla cenfentur,
fervitute conftituta.. /. loci 4. §.// quis mihi 5.
jfi. h. t, Praxipue vero cpntra prxdii fervientis
dominum dafur: &, fi plurc.s fint, contra fin-
gulos in foiidurn 3 quia diyiiionein Iktc res non
recepit. d. /. loci 4. §,. ficd & fi 4. ff. h. t. fic ut
reus iblidum prspftare teneatur ,_f five de ipfius
fervitutis prxftatione, five de praeftando co quodi
intereft feu seftimatione quaeitio fit quia in
omnein eventum adoris in folidum intereft non
prohiberi. d. /.4. §.4./". h. t. jund. I. fiipulationuni
2. §. i.i. jf. de verh. obligqt. excepta fervitute
oneris ferendi, quantum ad onus feu impenfain
refectionis , /. ctfi forte 6. §. fi cedes 4. in fim

3. Tendit hsec adio ad id, ut liber relinqua-
tur conftitiitas fervitutis ufus , ac cautio de npn
turbando in futurum interponatur; jurejurandb
in iitem a judice adori deferendo , fi reus caye-
re recufet. /. harum attionum 7. ff. h. t. Prse-
ftentur etiam frudus ; quo fruttuum npip^ in
t|cmateri^c.pntin^ur quod intereft, feryi|u-
jie non ptphi%i, (cm % i?ryi^ibus,

lib,U5 fru^jus, piptf fint | jjfqpae % didij a,dep-
qne coi^inpcium P,$ine, quod prxdii dpminantis
domino ^effc , damnumque quod fen.fit, ob
impeditam feryitutein» h4* l - W % *

l etjfi forteS. §. pen- ff h- f l> fi commiffd,
13. ff. WW rem haberi. Reficiatur infup^r co-
iumnayei paries jnpneris ferendi fervitute , fc-
cundum mp4vim m fervitutisimppfitione^iduim.
d,l 6. §, modfis f- l- 7. /. 8; §•. diftant. 2. ff. b, t.
apfqitius tpllatur paries in iervityte ilia , q.ua vi-
ginus cogitp.rparietem ad certam aJtjtudifljyjffck-
vatum hahere (de qqo diefuin tit. 2.) arg.7\ft
arbommi 7. §.int?rdm z.ff^defiemt.pwd.nrban.

deni-

-ocr page 544-

ifj 28 l i b. VIII.

denique removeantur aut in priftinum reftituan-
tur ftatum omnia illa, quse ita implantata vel sedi-
ficata aut deftrufta funt in prsedio ferviente , ut
viam inviam, iter inhabile faciant , aut alio
quocunque modo deteriorem reddant impofitse
fervitutis ufum. /. loci4. §. fi quis mihij. jf. h. t.
I. fnpYd II. jf. de dqm & dquee pliiv. arcendte.
l.fiquid5. l.fiin /edihus 9. C. defervit. & aqua.
Jion modo , fi prohibente vicino sedificata aut
fada fint, fed & , fi eum confenfifte non probe-
tur. /. luminum 4. /. invitum 5. fif.defiervit. prccd.
v.rhan. Quaratione, cum sedibus pupilli vel mi-
noris eftet debita fervitus ne luminibus officiatur
a prasdio tutoris aut curatoris , & is durante ad-
miniftratione altius fuas sedes extollendo pupilla-
ribus ofteciflet luminibus , adeoque per injuriain
id ipfe commififlet , quod alium facientem ne-
ceffe habebat ex officio probibere , data minori
aftio fuit, ut, quod non jure fadunl erat, tol-
latur. /. altius 15. f. h.t.

4. Ceflat tamen hsec aftio , fi dominantis
pradii dominus confenferitin id , quod in fervi-
tutis prajudicium exftructum eft. arg. d. /. 5 .jf.
de fervit. prced. urh. ut & , fi dominus prcedii
remotioris fervitutem altius non tollendi debens,
cum prcdium intermedium liberum eftet, altius
exftruxerit poftquam jam prsedii intermedii liberi
dominus jurefuo altius exftruxerat; cum eo modo
nihil ipfe prsedii fervientis dominus videri poflit
fecifle contra fervitutem conftitutam , quippe
jam a domino intermedio jure impeditam. Ut
tamen renafcatur hsec a<5tio , a?dibus mediis in-
tra pracfinitum fervitutibus amittendis Jempus
depofitis vel depreffis. L lociq. §. ult. I. 5. 1.6.
pr.ffi. h. t.

5. Negatoria a£tio, quse etiam contraria dici-
tur, /. ficut 8. jf. h. t. domino accommodatur
prajdii fui libertatem aflerenti; contra eum qui
iervitutein ufurpare vult; etiam focium, fiforte
paries communis opere per focium fa£to in al-
terius focii cedes fe inclinaverit, ac sdium do-
ininus agere velit, jus focio non ejfie parietem ita
inclinatum hahere. I. ficum meus 14. §. l.ffi.h. ti
arg. l.fi tertius6. §. inde quceritut 2. /. fiupra 11'.

fi exprivato 5. jfi.de aqua & aquce pluv. arc.
Tendit autem , generaliter ad id , ut pradium
declaretur liberum ab onere iftius fervitutis, fiVe
prsedium nullo modo ferviat , five fervitutem
quidem debeat, fed non eam quse ufurpatur;
vel non prsedio tali, cujus nomine ufurpatio fit,
cum fufficiat, quod, quantum ad eurn perti-
net, cumquoago, liberas sedes habeam, ut ait
Paulus JCtus. /. loci 4. §. competit j.ff.h. t. five
non eo inodo debeatur , quo vicinus eam nunc
exercere vult, dum forte plura vult tigna immit-
tere , quain praedii fervientis dominus ab initio
permifit, aut aliter modum adjeftum excedere.
arg. l.fervitutes 4, §.1. ff.defervit. I. is cui 11.
ff. quemadmod. fervit. amitt. I. is cum meus 14.
jff. h. t. Adde tit. de ferv.prced. urh. num. 5. five
etiam ab alio prsedio vere debita, nocere incipiat

v-.5

T i t. V.

praedio alteri, quod fervituti obnoxium noneft:
adeo ut, fi fiftulas, quibus a^uam duco , in via
publica aut fundo alieno habeam, & ha: ruptas
inundent parietem tuum , re£te mecum agere
poffis, jttsmihinon effie, fiumina ex meo in ttitim
p-arietem fhtere. L fifiulas 13. jfi. h. t. Cui non
abfimile eft, fi vicinus meus iterculinum fecerit,
aut balneum, fecunduin, feu prope, meum pa-
rietein , ex quo paries meus madefcebat. L fi
quando 17. §. ult. ffi. h. t. l.fiflulam 1ffi.de fier-
vit. prced. urhan. vel paries vicini inclinatus , fu-
pra meam aream promineat ad iatitudinem di~
midiati pedis, autamplius /. 14. §. 1. l.fiquanao
17.pr. jfi. h. t. Etfi enim in cafibus hifce fiftulse
rupta; , fterculini nocentis, parietifque inclina-
ti, nihil in pradio illo , cui nocetur , fa£tum fit,
fed in proprio , & cuivis jure liceat in fuo facere
ea , quibus vicino nocet, fi profit fibi ; obferr
vandum tamen , cuique in fuo haftenus facere
licere , quatenus nihil in alienum immittit. /. fi-
cnt 8. §. Arifio 5 .jf.h. t. immittit vero ea ratione
aquam & humeftationem in aiterius parietem ,
immittit parictem inclinatum , vel potius proji-
cit, fupra areain alterius", arg. d. I. 8. §. 5. /. 17.
jf. h. t. Pertinetque tunc refeftionis fumtus ad
dominum parietis inclinati , aut aqua'ductum
vel fterculinum ita habentem, ut noccat; & pa-
riete communi inclinato , comtnunis quoque
refedtio eft, nifi unus focioruin folus fa£to luo
caufam dederit vitio parietis. arg. /. 14. §. 1.
&/. lj.jf.h. t. Chriftineus ad Mechlin. tit. 14.
art. 41. Plane ad refeftionis ipfiusfa&um etiam
unus fociorum in folidum conveniri poteft, re-
greflum de impenfis deinde contra reliquos ha-
biturus ; cum individuum fit fa£tum reftitutio-
nis , licet impenfa dividua fit. arg. /. 2. pr. &
§. i.jf. de prcetor. fiipul; Papon lihr. 6. tit. 11.
arr. 1. Infuper hac adione petuntur fru£tus,
feu id quod intereft fecundum explicata in
adtione confefforia , ac cautio de non turban-
do in futurum ; quam etiam ab adverfat io non
exaftam judex ex officio interponi jubet. /. ha-
rum affionitm 7. /• egi 12.fi. h. t. denique deftru-
dtio aut in priitinum ftatuin reftitutio eorurn,
quse contra libertatem prsedii non jure fa<5ta funt.
l. ficum meus 14. pr.& §. i.ff. h.t.

6. Cseterum plerumque quidein aftiones hx
vere , re & nomine , confefforia: & negatorisc
funt; quandoque tamen fola verborum formula
ac conceptione ; fic ut verbo tenus a£tio nega-
toriafitj qusevi& efficacia fua eft confeflbria;
& vice verfih - Quo modo adverfus eum , qui
altius non tollendi fervitutem debet, actio con-
fefforia per negationem mota proponitur , jus
icilicet non effe vicino altius tollendi. /. loci 4.
§. ult. I. etfiforte 6. in pr.ff. h. t. §. ceqtte 2. in med.
Inftit. de affionihus. Uti ex adverfo is, qui jure
fuo, ac convenienter libertati naturali, in fuo
altius sedificare vult , fi a vicino impediatur,
quafi altius non tollendi fervitutem deberet, li-
bertatem fuo prsedio rede afferit adhibita aftio-

-ocr page 545-

QUEMADMODUM SERVITUTES AMITTUNTUR. 5 2 0

nis confefforiae formula , jus fibi effe altius tol- videapud Waffenaar prafl.judtc. cap. i, num. 46-

lendi ardes fuas. d. §. 2. Injl. dc atlionibus. 2. 3. & num, 95. §. 2. PJura non addo, cum

7. Formulas adionis confefforia; ac negatoria? generalia alia ad has a&iones pertinentia jam fupra

ex ulu fori, & opponendarum his exceptionum, tit. fiufusfruttus petetur , traftata fint.

T I T V L V S VI,
Quemadmodura fervitutes amittuntur»

SUMMARIA.

3. Servitits pradialis nondttm confiituta, fied tan-
tttm vendtta vcl fiipulanti promifia , evaneficit,
fi fiipulans ante impofitionem alienet fiindum
fittum aut partem ejus; nifi fimul fipem fiervitutis
alienaverit ac ceffierit ? & quidjuris , fi is, cui
legata fervitus, fundum alienet ante impofitio-
nem ?

2. Jam confiitutce evancficunt confiufione fieu con-
fiolidatione ; fied fi quis partem tantum prcedii
dominantis aut fervicntis pro divifio acquifiverit,
in parte altera adbuc fiervitus Jalva efi. Quid
juris fi prcedii dominantis & fiervtcntis domini
fibi invicem pattem prcedii tradiderint ? Ouid,
fi prcedium fierviens inter plures fiocios divifium
fit, & pofiea dominus prcedii dominantis partem
unam acquirat ?

3. An revivificant fervitutes confiufione extinttce,
fiiterum pofiea ccjfiet confufio, per difiinttionem
explicatur.

4. Pereunt etiam interitu prcedii dominantis aut
fervientis ; refiituendce tamert, fi refiitutuatur
in prifiinum fiatum prcedittm, quod intericrat,
licct intcr intcritum & refiitutionem prcedii inter-
ceffierit tempus , quod fiufficit ad amiitendam
fiervitutem; nifi dominus prcedii fiervientis po-
fiuerit aut exfiruxerit interim aliquid fiervituti
contrarium, & inde tantum temptts elapfium fit.
Non tamen pereunt, fi fiola agri fiuperficies mu-
tetur, ex vineis prata fiant.

5. Pereunt & rcmififione, exprejfia vel tacita, quod
exemplis illufiratur. An & quando & quo ufi-
que per unius fiervitutis remijfionem altera quo-
qtte retnijfia videatur ?

6. Servitutes remittipojfiuntpro parte quadam prce-
dii dominantis aut fiervientis, five unus tantum
prczdii dominus fit, five plures prcedium domi-

Eales fervitutes evanefcere pofc
funt vel antequam conftitutse
funt per quafi traditionem ,
vei poftea. AnteqUam Confti-
tutae futlt, tantum fcilicet pro-
miffie , evaneicunt, fi is, qui fervitutem, ve-
luti viam, a prsdii vicini domino ftipulatus fue-
rat, ante eandem conftitutam fundum fuumalie-
navit vel in totum , vel pro parte. /. fifiub Una
136. §. 1 .ff.de verbor. oblig. corrumpere nam-
que cenfetur ftipulationem, in eum cafum illam

natts aut fierviens divifierint inter fic. Non iteM
unus ex pturibus dominis prcedii pro indivifid
communis; nec fruttuarius aut proprietarius,
vel tutor, vel maritus, ratiotte prcedii firuttuarii,
pupillaris, tlotalis.

7. Quanti temporis non ufiu fiervitutes continua*
& difcontinuae vitlgo dittce percant jure civili
ac moribus ?

8. Anin bac amiffione per non ttfium tempora prce-
decejfioris fingularis conjungatititr cum tempori-
bus fuccefforis ?

9. Quibus modis qttis videri poffit fiervitilte ttfiuS
vel non ufius effe, & an fufficiat, quod pet
alium fiervitus exercita fit ?

10. Quidjuris circa amiffionem, quce non ufiu fit,
fi prccdium domitiatts aut ferviens per longitudi-
nem aut latitudinem ititer plures fiocios divifiunt
fit, per difiinttiones explicatur.

11. Recenfentur cafius quibus ficrvitutes non per-
eunt non utendo. Urbance quoquc ficrvitutes nott
extinguuntur , nifi concurrat fattum fiervituti
contrarium & bona fidesprceficribentis, fiecus iti
rufiicis.

12. Quidjuris fi quis pletmre vel minus plefta fier-
vitute ufus fit , quam qticC conceffa erat, vel
iinus ex pturibus per etmdem tocum aquam du-
centibus jus fiuum amiferit , vet iverit tantum
non item egerit attum babens , vet iverit pet
unumfundum ex pturibus fervientibus ?

13. Fittitur ctiam ficrvitus refioluto jure ejus, qm
eam concefifit.

15. An moribuspereat prcediatis fetvitus, fiprce-
dittm ferviens fbtenniter decreto judicis venditunt
ac traditum fit, & dominus prcedii domittantis
edittis monitus non mature indicaverit fiuumfier-
vitutisjus?

deducendo, a quo incipete nOn poteft : five enim
totum fundum alienet, corruit ftipulatio, quia
fervitus praedialis conftitui nequit ei, qui pra>
diurn non habet : five partern tantum fundi di-
ftrahat, irrita promiffio fit, quia pro parte do^
minil, aut pet urtum fociuin communi prardio,
fervitus acquiri non poteft. /. pro parte 11 .ff.de
firvitutibuS. /. proprium 5. in fitie ffi. commun.
prcedior. t. pturibus 140. §. Ult. ffi. de verbot. obti-
gat. iicet femel legitime quaefita etiam per partem
doininii refte confervetur, dum pars prjedii dch
X x x minm*

-ocr page 546-

530 L 1 B. VIII.

minantis alienata alterius domini efle csepit. d. I.
140. ffi. iilt. Sed fi ffipulator fundum nomi-
natim ctim fervitute promifla vendiderit, emto-
rique fuam cefierit ex ftipulatu aftiohem ; non
erraverit, qui eo cafu ratam exiftimaverit man-
furam ftipuiationem , non obftante alienationis
interventu ; cum nulla obftet juris ratio , cur
non fimul curn fundo transferatur in alium fpes
quoque fervitutis fundi intuitu per ftipulantem,
tempore ftipulationis etiamnum plenum fundi
dominum , jure qusefita. Groenewegen ad d. I.
1 3 <5. jf. dcverb. obligat. Quod fi fervitus legata
fit , & legatarius , antequam legatum agnovif-
fet, fundum alienaverit, ufque adeo emptorem
fequetur legata fervitus, ut venditor ne repudia-
re quidem eam poflit in damnum emtoris ; eo
quod, uti domiriium ita & fervitus fine traditio-
neipfo jure legatario acquiritur. l.fl partem 19.

1. ff.h. t. ibique Coftalius.

2. Conftitutje vero atque jam impofita; reales
fervitutes, licet neque morte , neque alienatio-
ne pYasdiorum aut publitatiohe extinguantur;
/. wd confiitui 23. §v 2. & 3. ff. de fervit. prced.
ruftie. multis tamen finiuntur iriodis: veluti cum
idem pra^dii utriufque tum dominantis tum fer-
viehtis dominus fit;- eo quod nemirii res fua fer-
vire poteft. /. i.Jf. b. t. jun£t. I. uti fiui 5. fifi. fi
ufiisfir.petetur. Lfiquis cedes 3 o. jfi. de fervit. prced.
urb. I. quiequid 10. in fine ff. communia prfidior.
I. legatum efl i\6. §. lilt. ffi. delegatis 1. Undefi
focii pra:dii pro indivifo communis redemerint
communiter fervientem prsedio communi fun-
dum vicinum , fervitutem perire necefte fuit. l.fi
tommuni 27. ff. de fiervitut. prced. ruft. Aliter,
quam obtineret, fi duo prsdia, quse mutuo fer-
virent, inter eofdem fuerint communicata. /. unus
cx fioeiis 34-/T. de fiervit. prced. rufiic. veldominus
praedii dominantis & fervientis fibi invicem tra-
diderint fuorum prsdiorum partes pro divifo. /. (i
quis cedes 3 o. 1. fifi. de fiervit. prced. urban. aut
praedium ferviens non in commune utrique fo-
cio , fed fingulis pro parte divifa qu&reretur:
quippe quo Cafu magis unicuique focio in parte
alterius in totum falvum eflet inanfurum fervi-
tutis ju's , eo quod, ut ante di£tum, fervitus ab
initio non quidem pro parte acquiri, fed acqui-
fita tarnen per partes retineri poteft. /. ut pomum
8. 1. ff.de fervitutib. l.pluribus 140. §. ult.ff.
de verb. obligat. Sed & fi prsedium ferviens cse-
perit inter focios regionibus divifum efle, & par-
tem ejus unam deinde emerit dominuS pradii do-
minantis ; nihil vetat, in altera parte , quam
non redemit, fervitutem fuperefle, fi modo ea
partis non redemtse magnitudo aut latitudo fit,
ut fervitutem eandein pati poflit: nam fi via de-
bita fit, & non redemtx partis fpatium tam an-
guftum , ut illac vehiculum duci amplius non
poflit, fervitutem vise in totum evanuifle dicen-
dum eft. /. namfidtis6, §. 1. in med. verf. certe fi
is ff. b. t. Longe magis , fi ex pluribus prsediis
fimul fervientibus unum redemtum fit, in cse-

T 1 t. VL

teris non redemtis illibatum manet fervitutis jusi
/. fi cum fiervitus 15. ffi. b. t. I. fimihi 29. §.pen.
I. tria 3 1. ff. de fervtt. prced. ruft.

3. Quod fi ceflet iterum confufio ; viden-
durn , utrum illa ab initio ea mente contigerit ut
eflet perpetua, fi non aliud denovo interveniat,
an vero' ita , ut aliquando confufio rurfus refol-
vatur. Nam fi eo animo confufio intervenerit,
ne effet |3erpetua, dum tantum revocabile prce-
dii dominantis aut fervientis dominium acquire-
batur, poft tempus iterum receflurum, fervitu-
fes confuiione extin<5tas poft feparationem ite-
ruin redintegrari oportere , dicendum efi: uti id
in prsedio ferviehte, quod in dotem marifo, pr.-c-
dii dominantis domino , daturn eft , (aut vice
Veffa) fit , ubi poftmodum matrimonio foluto
dosredderida eft. l.fitmariutsq. §. 1. ffi.de fiundo
dot. ficut&, fi pradium hereditarium, fub con-
ditione legatUm , aut fideicommiflo reliftum,
prsedio heredis, (aut hoc illi) fervitutem debeat,
ubi'per adifiohem fafta confufio deinceps refol-
Vitur exiftente legati vel fideicommiffi conditio-
ne. /. Papiniani 18. fif. de fiervitutibtts. I. fi heres
73. §. I. fifi. ad Senatuficonf. Trebell. Contra, fi
| fic confufio fa<5ta fit , ne rurfus fiat feparatio,
riifi caufa nova iritercedat, dum eo ahimo domi-
rians fervienfve pfsedium acquifitum eft domino
prsedii aiterius doiriinaritis aut fervientis, ne rur-
fus abeat ab acquirente , interveniente deinceps
feparatione extiridtse manent, qua> fuerant con-
fufiohe fublat£, fervitutes; nifi id pa<5to aduin
fuerit, ut renafcantur: quod accidit, cum quis
ferviens fuo prsedio prsedium fimpliciter emit, &
alterutrum iterum deinde alienat. /. fi quis cedcs
3 o.fifi. de fiervitut. prccd. urban. ibique Gotofred.
in noiis. Cui diftin<5tioni non adverfatur, quod,
ubi fundus heredis fundo defun<5ti fervit, here-
ditate adita fic fiat confufio , ut maneat perpe-
tuo ; & tamen hereditate deinde per heredem di-
ftra<5ta , fervitutes amiffse reftituehdse fint. /. 2.
§• & fi fiervitutes 19. fifi.de hered. vel att. vend.
l.fi ei 9-ffi. commuH. prcedior. tam tirb. quam rufi.
Etenim, ut eo cafu fervitufeS redintegrentur, ta-
cito cenfetur pa<5to placuifle ; in quantum here-
ditate vendita id inter emtorem & venditorem
a<5tum creditur, ut neque amplius neque minus
juris emtor habeat, quam apud heredem futu-
rum effet, adeoque non venditor fed emtor vi-
deatur heres extitiffe. d. I. 9-ff. communidprcedior.
I. 2. pr. & §. cum quis debitori 18.fif.de bered.
vel aff. vend. unde & actione ex emto vendito
ad fervitutes rehovandas experiundum effe,
afferitur. d.l. 2. §. pen. Non etiam repugnat
l.fimaritus 7. pr. fifi.de fiundQ dotdii, in qua, cum
maritus, qui ftante matrimonib fundum rede-
merat dotali prsedio fervientem, eum ruffus con-
ftante matrimonio alienaffet fimpliciter fine fer-
vitutis redintegrandx conventibne , teneri dici-
tur uxori ad Iitis sefthnationem, eo quod marito
imputandum fuit , quod iterurn fine reftaura-
tione fervitutis prsdio dominanti debitse fundum

diftra-

;. .............. ......

-ocr page 547-

Quemadmodum SERV

diftraxit; qui iane teneri non poflet, fi fervi-
tus poft alienationem revivifceret ob temporale
tantum dotis dominium marito quaefitum. Ete-
nim prudenter fa&orum fpecies feparandce funt.
Revivifcit nempe fervitus, quse ob acquifitum
teinporale dominium extinda fuerat, ubi rur-
fus illud ab acquirente recedit. At in cafu d. 1.
7. non evanuit fervitus per acquifitum aliquod
temporale dominium prcedii dotalis, fed potius
per acquifitionem prsedii fervientis ftante matri-
monio contingentem, non ea mente ut fundus
ille acquifitus deinde rurfus a marito abiret, fed
magis, ut illum perpetuo fibi haberet, nifi no-
va caufa alienationem fuaderet. Hinc ergo ven-
dens iterum illum fundum , quem animo fibi
perpetuo habendi ab initio comparaverat, debu-
iflet iterum fpeciali pado id agere , ut fervitus
redintegraretur in fundi dotalis utilitatem; quod
quia nonfecerat, ideo, folutomatrimonio, da-
minioque revocabili prsedii dotatis ab eo receden-
te, uxori tenebatur ad amiflse fervitutis aeftiinati-
onein , eo quod uxori falva effe debuiflet fervitus
prsedio dotali tempore dotis data? debita, quse non
per acquifitionem temporalis dominii prcedii do-
talis , fed potius per adeptionem dominii per-
petui fundi fervientis , ( quamvis fimul etiarn
per occafionem temporarii dominiijamanteama-
rito in dote qusefiti ) extinda erat. Minus ob-
' ftat. l.fiquis ex finndo 13. ffi. h. t. cum illicprce-
dium domkians Sc ferviens non inceperit ad
eundem pertinere, adeoque nec confufio conti-
gerit , nec confufione fervitus evanuerit , fed
manferit debita tam parti praedii dominantis alie-
natse, quam ei qua: alienata non eft: ac proinde,
li parti non alienatse iterum poftea accedat pars
alienata , falvam habere debuit fervitutem nec
partis recuperata: nec partis fervatx intuitu un-
quam peremtam ; fi modo necdum tempus ufu-
capioni conftitutum prceterlapfum fit ; quippe
quo lapfo, fervitus periifle cenferetur non uten-
do, quse ratione partis non alienatse ante prse-
fcriptionem falva erat, licet ob partem alienatam
intermediam liberamque non potuerit dominus
partis non alienata; eandem exercere, utcumque
tempus prafcriptioni implendse prsefinitum nec-
dum prseteriiflet. arg. /. & ideo j. I. 6.ff. fi fier-
•uit. vindic. diflentit perperam Simon van Leeu-
wen cenfifior.part. 1. libr. z.cap. 14. num. 7.8.9.

4. Interitu quoque dominantis aut fervien-
tis prsedii fervitus extinguitur ; ut tamen ad
interitum inundatio haud reducenda fit: quip-
pe qua interveniente jus fervitutis nihilo minus
falvum eft. /. fi locm 14. ffi.h. t. arg. l.fi ager.
23. l.i4. ffi. quib. mod. ufiusfr. amitt. fed re-
ftituta re, qua: interierat, veluti repofitis sedi-
bus fervientibus aut dominantibus , aut refti-
tuto per alluvionem fundo, qui prius edacitate
fluminis aut impetu confumtus erat, revivifcere
feu renovari fervitutem squurn eft. /. fiervitutes
20 .§.fi fublatum 2. l.fitefiamento 31./. eum de-
tcre 3 3. ff. de fervitut, prxd. arban. Ca-polla de

fTUT£s AMITtuntUR.

fiervit. prced. urban. cap. 28. num. 6. DonelluS
comment. jur. civilis libr. 11. cap. 18. tn fine.
Carpzovius defin. fior. part. 2. confiit. 41» dcfin.
19. Unde & ardiuin fervientium dominus eas coi-
Japfas exuftas aut depofitas non poteft aliter re-
ponere, quam ut falva eodem modo effe poflit
fervitus in repofitis, uti ante fuit. d.l. 2o.§. 2. /.
3 1. ffi. defiervit.prced. urban. Secus, quam in u¹fufru&u obtinet, qui extindus exuftis vel col-
lapfis xdibus, in doino lepofita haud revivifcin
/. qttid tamen 10. §. pen. ff. quib. mod. ufiusfir;
amitt. I. qui ufumfrutfum 3 <5. ffi. dc ufufruttu d.
I. 20. §. 2.ff. de fiervit.prced. urb. eoquod perpe-
tuse natura fua funt fervitutes prxdiaies, non ve-
ro perfonales; ut proinde non mirum fit, reales
facilius quam perfonales redintegrari, quo pro-
pria earum, quoad ejus fieri poteft, natura con^
fervetur : perpetuas autem natura fua prsediales
efle fervitutes , utilitatis publicae ratio effecit. I.
fcrvitutes 20. §. fi fiublatum 2. ff.defiervit. prced.
rufi. Caftillo de ufiufruttu cap. 72. num. 16. &
feqq. Nec refert, quod inter interitmn & refti-
tutionem prsedii tantum intercefferit temporis
fpatium, quantum fufficit ad amittendam lervi-
tutem; nam & tunc eain renovandam efle, de-
finitum eft. cl. l. filocus 14. jf. b. t. arg. l.fi quis
alia 18. §. ult.ff. h. t. Cum enim dominus praedii
dominantis non habuerit jus cogendi prsedii fer-
vientis dominum , ut is.sedes xeponeret, quippe
non ad aliquid facienduin fed tantum ad patien-
dum excommuni fervitutum natura devindus. /.
quotiens 15. §. 1 .ff.de fervitutibus. confequens
eft, fervitutein, line culpa aut negligentia ejus ,
cui debita, amiflam, reftituendam effe. arg. /. &
Attilicinus 35. ff.de fcrvitut. prced. urban. Plane
fi prsedii fervientis dominus , debens forte altius
non tollendi aut luminibus non officiendi fervn
tutem, pofuerit aliquid exftruxeritve, collapfisi
sedibus dominantibus, quod fervituti obeft, ac
tanto tempore pofitum exftruftumve retinuerit _aquantum praefcriptioni fufficit; nec fervitutis
jus falvum amplius erit, nec, ut reftituatur, jure
defiderabitur. arg. /. hcec tamen 6. ff. de fervitut.
prced. urban. d. l.fi quis alix 18. §. ult. ff. h. t.
eoque nititur fundainento , quod , fi remotior
area fervitutem debeat altius 11011 tollandi, & me-
dise areae dominus fervitutem non debens altius
extulerit a:dificia fua , dein & is qui fervitutem
debet, ( quippe jam non officiens prsedio do-
minanti, adeoque nec exftruere impediendus )
non aliter prsedii dominantis domino fervitutis
vindicandse poteftas fit, quam fi intra tempus
praefcriptioni ftatutum vicinus intermedius luuin
rurfus aedificium depofuerit. /. & ideo $. /. 6.ff.
fi fiervit. vind. Nec recte dixeris , eum & hoc
cafu fine culpa fua fervitutein amififfe; cum uti-
que fibi imputare debeat, quod ita a remotiore
vicino fervitutem adeptus fuerit, ut intermedius
eandem fuo potuerit jure & arbitratu impedire.
Quodfi certo agrorum geneii, veluti vineis, aut
hortis, autpomariis, fervitus acquifita fit, fublatis
X x x 2 vcw

-ocr page 548-

mmmm

L i

55*

11.

VIII. T I T. VI.

vero vineis aut arboribus, vinese horti pomaria
efle definant, & ita mutata frt facies foli, fervitus
tamen eo ipfo non exringuitur; eo quod ad fo-
lum magis ₅ quam ad fuperficiem pertinet; nifi
in contrahenda fervitute aliud aftum fit. /. certo
generi 13 ,ff, de fervit. prad. ruftic.

5. Remiffio etiam fervitutem perimit, eaque
non exprefia tantum , fed & tacita , quae con-
tingit dum duae fervitutes iimul debitje funt,qua-
rum una principalis altera accefiforia eft; in quan-
tum , principali remiifa , acceiloria quoque re-
mifta cenfetur. arg. /. Labeo 17. jf. h. t. Uti &,
dum id prasdii fervientis domino eohceditur,
quo fervitus neceftario & naturaliter impeditur:
velutift permittatur, ardificium extrui in loco
vte aifignato, vel altius aedificari per e,um, qui
debebat ftiliicidii jus. I. ftftillkidii 8,ff. h. t. I.
pen. in fin. jfi. commun. prced. five quis hsec ex-
preffa conventione permittat, five fciens patia-
tur ea ftrui vel fieri, - nec novum opus nunciet
facienti; in quantum cogere deinceps vicinum
liequit , ut fuse forrna: res reftituatur; fed prse-
ftatione ejus quod intereft tenetur contentus eife.
arg. /. Sabinus 28. jfi. commun. dividundo. I. qui
bona fide 13. §. fi quts juxta j-f.jfi.de damno
infeffo. Hugo Grotius manuduff. ad jurifprud.
Holl. libr. 2. cap. 37. num. 4. Leeuwen'cenfi.fior.
part. 1. libr. 2. cap. 14. num. 46, nifi harc tan-
tum precario conceifa fuifte doceatur; quocafu
adhuc falva fervitus eft. d. I. penult.fi. commun.
prced. I. (i cedes 52. de fiervit. prced. urban. Quod
fi duae feparatse fervitutes principales ab eodem
prsedio debeantur, unius remiifio alteram non
perimit, five eidem prsedio dominanti utraque
fit debita, five diverfis: nam fi altius non tol-
lendi fervitutem a:des meae tum Titii tum Mse-
vii aedibus debeant , nihil vetat , remiila per
Titium fervitute, me & folo liberatum Titio, Ms-
vio nihilominus fervitutem debere. d. I. fi cedes
3 2. de fiervit.prced. urb. Rurfus, fi jus mihi fit
per fundum tuum eundi agendi & aquam ducen-
di , remifla per me aquse ducendx fervitute ,
eundi tamen agendique poteftas intada eft. Quse
adeo vero funt, ut, fi fervitutfs unius remiifio
per confequehtiam quandam redderet inutiiem
fervitutem alteram , quae remifla non eft , ne
prior quidem ulterius evanuifle cenfeatur, quam
quatenus liberum manet non remiflae exerciti-
um. Finge & altius non tollendi & ftillicidii
fervitutem impofitam ; deinde remiflum altius
non tollendi jus : aut datum aquffiduftum
per meum fundum, iimulque, ne mihi liceat
invito vicino in eo loco aedificare; poftea mihi
conceifam eife licentiam sedificandi s fane nec
altius tollendi nec jedificandi poteftas aliter prse-
dii fervientis domino tributa videbitur , quam
quatenus fupereife poteft ftillicidii aut aquae du-
cendsejus. l.fidomus 2\.ffi. defiervit.prced,urban.
l.fimihi 2Q.ff.de fervit.prcecl, ruftic,

6. In totum autem, non vero per partes ,
femifllo fervitutisfacienda eft ; cum individuum
fit fervitutis jus. /. iiniis exfiociis 34.jf.de ficrvit.
prcecl. rufiic. Verum id non impedit, quo minus,
ut ad certam fundi partern conftitui, ita & ad
certam fundi partem remitti fervitus poffit, reli-
quis fundiejufdem partibus falva futura. l.adcer-
tam 6. jfi. de fiervitutibus. Sed &, fi inter plures
divifus fit fundus dominans, nihil vetat, quo
minus unus fociorum ratione fuae partis , quam
jam pro divifo tenet, fervitutem remittat; cum
poft divifionem tot feparata.' credantur fervitutes
efle , quot funt praedii dominantis partes faftse.
arg. /. nam fiatk 6, §..i.fiere in pr. ffi. h. t. Idem-
que eft , fi ferviens fundus divifus fit, quocun*»
que modo divifio inftituta fuerit, five per lon-
gitudinem via: five per latitudinem ejus , five
viafpatio definita fitiive non : etfi eniin diftin-
(Siones tales ufum; inveniant, ii de fervitute per
non ufum amittenda quseftio fit, ut poftea la-
tius dicetur; tamen, fi de reiniifione agatur, viden-
tur, fupervacuac. Nam fi verum fit, ad certam
fundi partem pofle fervitutem remitti, d. I. 6. jf
de fervitut. remitti quoque poterit uni eorum ,
cui ex divifione pars certa prsedii fervientis quo-
cunque modo ita obvenit, ut pars illa poft divi-
fionem adhuc remanferit fervituti obnoxia. d. I.
ham fiatvs 6. § . 1. verfi. pojfiunt tamen jf, b. t. Nori
tamen refte fervitUtem remittit unus dominoruni
prcedii dominantisad huc communis, invito focio,
tum quia nihil facere poteft in prsejudicium focii
ac rei communis i tum quia nec unus ex fociis
prjedio communi fervitutem acquirit ; naturale
vero eft , unumquodque eo , quo ligatur, diffolvi
modo. arg, l.untts exfiociis 24. jf.de fiervit. prced.
rufi. I. proprium 5. in fine jfi. commun, prcedior.
junft. /. nihiltamnatiirale 35.ff.de reg.juris. Nec
proprietarius aut fruftuarius eam , quae prasdio
[ fruftuariodebitaeft. l.fed fi quid I >. §. ult.fi. de
ufufrutlu. Nec tutor fervitutem ptsedio pupilla-
ri conftitutam. l.fiedfipecunia 3. pen. ff. de re-
bus eor. qui fiub tuf. velcura. Nec maritus eam,
qua: prsedio dotaii debetur. /. Julianits, 5. ff. de
fiundo dotali. nifl per indireftum, dum fibi emit
praedium , ferviens prsedio iibi in dotem dato,
iterumqueftante matrimonio alienat fervitute non
renovata , quo tainen cafu ad fervitutis aeftima-
tionem mantus foluto matrimonio obiigatus effi-
citur ; fed & , fi folvendo non fit, utiies uxori ad
fervitutem reftaurandam aftiones dantur. l.fima-
ritusfiundum 7. pr. ff. de fundo dot.

7. Non utendo infuper fervitutes pereunt,
decennio quidem inter praefentes , vicennio inter
abfentes. /. pen. C. de firvitut. & aqua. etfi fer-
vitutis ufus aiiquo modo ex conventione interru-
ptus fit, dum vel altemis tantum diebus, vei
horis aiternis, vel tantum de die, vel tantum de
nofte aqua duci, iri, agi poteft. l.fiftc 7. ffi. h. tv
Piane , fi alternis tantum annis , alternifve'
meniibus, vel fola aeftate, vel fola hieme, ve! fin-
gulis demum quinquenniis femel, fervitutis exer-
citiuin permiffum fit, duplicato demum tem-
pore feu annis viginti fervitutes evanefcere dicen-

dum

-ocr page 549-

QjJ E M ADMODUM SERVITUTES AMITTUNTUR.

dum efl:; nulla tunc inter prscfentes aut abfen-
tes diftinftione fervata. arg. d. I. j.ff. h. t. junft.
i ult. C.defervitiit. & aqua. Cuin enimjure veteri
tempus ufucapiendi liberationem & fervitute bien-
niuin eftet, five inter prifentes ftve inter abfen-
tes j & in fervitutibus hifce, quas DD. appeilant
difcontinnas , duplicatum tempus eftet prsefini-
tum. d. I. 7. Juftiniano placuit, jure etiam novo
fimpliciter duplicare auftum decennii tempus,
& ita vicennium prsfcribere. d.l. ult. in qua lege
dum vicennio abfque diftinftione dicitur amitti
fervitus , qua: finguiis quinquenniis uno tantum
die tranfitum per agrum alterius permittebat,
(quseque propterea fecundum juris veteris difpo-
fitionem fummae dilficultati erat involuta , quia
ne intra duplicatuin quidem biennii tempus re-
dibat fervitutis hujus exercendse viciflitudo) con-
fequenseft , ut vicennio quoque, non vero du-
plicato inter abfentes vicennio , prafcriptio fiat
illarum fervitutum difcontinuarum, quarum ufus
viciflitudinarius alternis annis menfibuive, ad-
eoque frequentius recurrit. Cseterum etfi non-
nullis placuerit pragmaticis, etiamnum hodie il-
lud decennii aut vicennii tempus ad libertatis
prxfcriptionem fufticere ; necidratione careat;
cum & de iibertate reducenda , adeoque iibera-
tione agatur, cui favendutn; & lxfio minor per
fervitutis amifltonem inferatur: Refponfa JCtor.
Holl. part. 1. conftl. 199. pojl tned. quia tamen
ad immobilium prarfcriptionem ex hodierno jure
id fpatium non fuflicit , fed triente feculi , aut
fecundum aiios, triginta annis opus eft ; & im-
mobiliutn exemplo fervitutes pra:fcriptione ac-
quiri ac amitti obtinuit. I. fi aquam 2. l.pen. C.
de fervit. & aqua. I. ult. in fitte Cod. de longi temp.
prceficript. junct. I. nihil tam naturale 35. ff. de
reg.juris. magis eft , ut in fervitutibus quoque
trientis feculi decurfum exigamus. Hugo Gro-
tius d. libr.2. cap. 37. num. ult. Leeuwen cettfi.
d.part. 1. libr. 2. cap. 14. num. ult.

8. An vero in hac liberatione a fervitute,
quse per pnefcriptionem contingit, tempora prse-
decefloris , veluti venditoris , conjungi debeant
curn temporibus fucceflbris non adeo expedi-
tum eft : etenim integro ftatuto tempore eun-
detn prxfcribentem in poffeifione libertatis per-
feverare debuifle Juiianus autor eft. l.fiades 3 2.
§.1. ff.de fiervitut.prced. urban. Contra, tempo-
ra prardecefloris & fuccefforis conjungi, & jun-
daad amiflionem fufficere , Pauius tradidit. l.fi
quis alia 18. §. i.ff. h. t. Cujacius ut difficul-
tatem tollat, in comment. ad l. 4. §.7?viam 27. ff.
de ufurpat. & ufucap. & cum eo Wiffembachius
ad Pand.h.t. num. 27. inter urbanas & rufticas
fervitutes hac in parte differentiam conftituit;
quafi in rufticis amittendis tempus , quo vendi-
tor ufus non eft, emtori computetur. d. I. 18.
§.i.ff. h.t. in urbanis tempus * quo venditor
pofledit sedes , cum interpofitione fadi , quod
fervituti adverfatur, emtori non imputari in ufu-
capienda aedium iibertate. d. I. 3 2. §. 1. ff. de
fiervitut. prced. urb. Sed magis eft , ut ex tempo-
risdiverfitate conciiiatio petatur': cutn enim illa
poffeflionis continuatio inter venditorem & em-
torem, legantem & legatarium , fitnilefque, de-
mum refcripto Severi & Antonini inducta fuerit,
ante non adinifla. §.pett. Infiit. deufiicapiontbw.
necefle fuit, Juiianum , qui autor eft d. /.32.$:
ante Severum atque Antoninutn fub Hadriano
ftoruit, ita refpondere , convenienter juri tunc
recepto; nec ponere potuifle temporis continua-
tionein, inter venditores emtorefque poftea de-
mum imperatorum pofteriorum conftitutione
fancitam. Pauiuin ex adverfo Severo demum &
Antonino Caracalla imperante celebrem , conti-
nuationein pofleflionis per refcriptutn principa-
le jarn ante emiflum, fibique notum , admiilfle.

9. Videturautem non ufusefle fervitute, qui
eam quidern exercuit, fed non ut fervitutem, dum
per conftitutam fervitute viam ivit longo tetn-
pore, tanquam per publicatn aut vicinalem. /. ult.
ff. h. t. l.ult. ff. deitinereatt.prtv. uti &, qui per
conftitutum fpatium alio utitur tempore, quam
quo uti concefium erat; veiuti de die , cum de-
beret de nofte uti: amittit enim nodurnam fer-
vitutem , qua ufus non eft, qua'que diverfa eft
ab aqua? diurnse fervitute; nec tamen eam, qua
iongo tempore ufus eft , acquirit , nifi omnia
ufuftapionis requifita concurrant. /. fi communcm
1 o. §. 1. I. fi quis aha 18. ff.h. t. I. fiprius 1 7.
ff. de aqua & aquce piuv. arcend.ee. I. fi diurnarum
2. ff. de aqua quotid. & cefiiv. Nec contrarium
eft in /. cum confict. 5. §. 1 .ff.de aqna quot. &
cefitva. cum appareat, illic utrumque ftatis aquam
duxifle temporibus, neutrum quidem per fe, fed
alterum pro altero , permutatis ex conventione
ducendi temporibus. Generaliter etenim in fervi-
tutibus neceffe non eft, ut ipfe prsedii dominan-
tis dominus eandem exerceat; fed &alium^/quem-
cunque ea uti fufficit. Qua rationeper focium,
per fruftuarium , per bonse fidei poffeflorem ,
per pradonem, pef colonuin , per mercenarium,
per hofpitem , per medicum , per procuratorem,
per negotiorum geftorem, per amicum , quive
ad vifitandum dominum venit, lervitutes reti-
neriobtinuit. l.fiervitus /. quifiuttdum 12. I. ufiit
retinetur 20. & ll.fieqq. ff.h.t.l. 1. §. is cujus 7.
l.inde 3. §.4. & 7. ffi. deitinere atfuquepriv. fi
modo hi omnes pradii nomine, & quafi debita
fervitute , ufi fint. d. I. 5. jundt. 1.6. & l. deni-
qtie 22. ff. h. t. Imo fatis erit, quod aqua in
aquseduftu per canalem feu rivuin fponte deiflu-
xerit. /. qui funcaxm 12. ff. h. t.

1 o. Cxterum fi divifus fit regionibus fundus,
non idem ufque circa fervitutis amiffionem non
utendo contingentein fervatur. Aut enim domi-
nans prsedium ita pluresinter focios divifum eft,
autferviens. Sidominans, perinde eft, atquefi
ab initio duobus fundis feparatis fervitus confti-
tuta eflet , & fibi quifque dominorum ufurpat
fervitutein , fibi non utendo deperdit , nec am-
plius in ea re caufae eorum fundorum mifcentur.

Xkx 3 l.nam

-ocr page 550-

534 L i B. VIII. t 1 t. vi.

I. nam fatis 6. §. i. in pr. ff. b. t. Sin ita divifus fit
fundus ferviens ; videndum , utrum certus ac
finitus vix locusfit, an vero ita conftitutum fit
vis jus, ut per quamlibet fundi partem ire agere
liceat, idque vel fubinde mutare. Si finitus vise
locus fit, tunc fi per longitudinem viae fundus
divifus eft, eadem omnia fervanda funt , quse,
li initio conftituendce fervitutis hic duo fundi
fuiftent. d. I. 6. §. I. ante med. adeoque vel per
unuin eundo fundum , tota fervitus retinetur,
etfi per alterum ituin non fit. /. nna efi via 18. ff.
de fervit. prrcd. rnflie. Si vero per latitudinem ,
vise divifus fit fundus , tunc manet idem jus
fervitutis, quod fundo indivifo fuerat; nec aut
ufu detineri, autnon utendo deperire, nifitota
via poteft: nec , fi forte inciderit , ut femita,
adeoque ea vice parte qua itur, quse per alterum
duntaxat fundum erat, uteretur, idcirco alter
fundus iiberabitur ; quoniam unum , atque eo
modo individuum, vice jus eft. d. i. 6. i. circa
med. Sane fi fic fundus divifus fit per Jatitudi-
nem , ut totum affignatum vise Ipatium in una
tantum partefundi diverfa exiftat, non dubium,
quin iJJa foJa pars in pofteruin fervire debeat,
pars altera omnino libera fit penes eum , cui ex
divifione obvenit, ac tanquam feparatus fundus
ca:pit haberi , cuin femel determinato ad fer-
viendum loco , ccetera: partes agri liberac fint.
I. certo 13. §./i totus i .ff. dc fervitut. preed. ruflic.
Quod fi finitus v\x locus non fit, fed ita confti-
tuturn vias jus , ut per quamlibet partem fnndi
ire agcre liceat, & fubinde mutare, tunc, iundo
ferviente divifo , perinde obfervabitur, atque fi
ab initio duobus fundis duae feparata: fervitutes
impofita: fuiffent, utaltera retineri pofllt, altera
non utendo deperire; dum praedii dominantis do-
minus poftprasdiiita fervientis divifionem jus ha-
bens eundi agendiper utramlibet voluerit partern
divifam, jam ut totum confideratam, per unam
tantum partem ftatuto tempore ivic egitque. d. I.
6. §. i.poflmed. ff. h.t. Nec adverfatur , quod
ita per divifionem pradii fervientis deterior red-
ditur conditio dominii fundi dominantis, qui per
unam tantum eundo agendo fundi non divifi par-
tern , in altera quoque parte fundi retinuiffet via:
jus; quod nunc ob diviiionem non utendo amit-
tit. Etenirn penfatur hoc quale quale incommo-
dum commodo alio majore , quod is, cui via
fic debita eft , poft divifionem per duas pariter
vias ire agere poflit, bifque oftonos in porre-
£lum, & fenos denos in anfradtum habere pe-
des. d. 1.6. in flne jf. h. t.

11. Sunt tamen cafus, quibus fervitutes non
utendo non amittuntur, puta , fi necdum fer-
vitus conftituta fit ; aqusedu&u forte promiffo,
fed rivo necduin fafto aut aqua nondurn inven-
ta. l.flpartem ig.jfl.h.t. atitvia duobus com-
inune pnedium habentibus legata , quamdiu de
loco via: leg^tarius uterque non confenfit. /. iti-
ncre 28. jf. de fervit. prced. ruflic. Coftalius ad
d. I. ly- ff b. t. Cjepolla de fervit. pmd. urb. j

cap.'i 1. num. 1. Aahasc non perit fervitus non
utendo , fi iter ad fepulchrum competat; cum
ejus utendi occafio non nifi mortalitate , cujus
incertum tempus, fuperveniente exiftat. /. iter.
4.ff. h. t. aut fi prardium dominans in totum ad
pupillum pertineat, vel pupillo & majorenni
commune fit. /. fl communcm 1 o. jf. h. t. In ur-
banis quoque fervitutibus praefcriptione amitten-

dis folum non ufum non fufficere, fed fadum

f *

fervituti contrarium ad ufucapiendam libertatem
concurrere debere, & in eo effe inter urbanas ac
rufticas diflimilitudinein , a Gajo traditum eft.
Adeoque fi cedes tu£e meis sedibus ferviant, ne
altius tollatur, neveluininibusofficiatur, & ego
per ftatutum tempus feneftras meas prafixas ha-
buero vel obftruxero , ita demum jus meum
amitto , fi tu per hoc tempus a:des tuas altius
fublatas habueris : alioquin , fi nihil novi fece-
ris, retineo fervitutem. I. bcec autem 6. jf, de fer-
vitut. prced.urban. l.fequitur 4. §. ult. ff.de ufltr-
pat. &ufucap. fic ut ne arboris quidem plantatio
ad libertatis prafcriptionem hoc cafu fufficiat.
/. quodautem 7,ff. defervit. prccd. urb. Similiter,
cum haberes jus tigni immittendi, fi vicinus fta-
tuto tempore sedificatum non babuerit, ideoque
nec tu immittere potueris , fervitutem non amit-
tes, quia non poteft videri vicinus ufucepiffe li-
bertatem adium fuarum , qui jus tuum nuJJo fa-
cto contrario interpellavit. /. fi quis aiia 18. §.
ult. ff. h. t. Adde Cujacium adl. 4. §.fl viam 27.
ff. de ufucapion. Ant. Fabrum rational. add. 1.1 8,
§. idt. BefoJdum delib. juris ad Pand. libr. 8.
quccfi. 18. Refponfa JCtor. HolJ. part.i. confll.
199. in med. Ex qua inter urbanas & rufticas
fervitutes differentia (ut hoc obiter addarn) de-
fcendit & altera , quod ad urbanaruin quidem
amiffionem jure praffcriptionis contingentem re-
quiratur prsefcribentis bona fides , eo quod &
fa&um prsefcribentis defideratur : contra in ru-
fticis praffcriptionem Jibertatis non impediat, fi
prardii fervientis dominus in mala fide fit, feu
fciat fuum praedium fervire ; cum fatis fit ad
amiflionem , nullum ea fervitute ftatuto tempore
ufum effe. /. fiquitur 4. §.fiviam z-j.ffi. deufiur-
pat. & ufiiQap. Rerum fciJicet corporalium pof-
feflionem habere , retinere, poifum, Jicet non
utar iis : fervitutum vera poffeflio non eft: &
quafi poffeflio in fervitutibus rufticis pra:cipue
in ufu confiftit: quo ufu deficiente ipfam quo-
que deficere quafi pofteffionem neceffe eft: &
ideo, fi viam habeamper tuum fundum, &tu
me ab ea expuleris, per longum tempus non
utendo amittam viam, quianec poffideri intelli-
gitur jus incorporale , nec de via quis, id eft,
mero jure detruditur. d. /. Adde Rsevarduin in
Triboniano, fien , de veris ufiucapionum dijferen-
tiis, fiere inpr. pag. mihi 667. 668.

12. Si quisper longum tempus itinere aftu
via latiorevel anguftiore ufus fit, autalio vehi-
culi genere, quam quo uti debebat , aut am-
plius oneris, quain hcuit , vexerit, aut majo-

rem

-ocr page 551-

QU EMADMODIJM S E R V I T U T E S A M I T T U N T U R.

i'em minoremve duxerit aqux copiam , quam
ab initio conftitutum fuerat, non ideo fervitutem ■
amittit, quia hic magis plus, quam aliud, egiffe
cenfetur; fed nec plus, quam pa&um eft, jure fer-
vitutis retinere aut in pofterum facere ei permitti-
tur. /. is cui via ii.jf.h.t. /. i. §. Trchatius 18.
jf. de aqtta qttotid. & ceflivd. non magis , quam
majorein ducere aquse copiam , fi aquxdudus
pluribus pra:diis per eundem rivum concelfus
fuerit, & unus eorum jus fuum non utendo
amififte proponatur. /. aquam i C.ff. h. t. Sed&,
fi iter & aftuin habens longo tempore tantum
iverit, aftuin non periifte, refponfumeft. l.qui
iter. i.ff.h. t. Idemque eft, fi per plures fundos
fibi contiguos quis habuerit eundijus, & tem-
pore ftatuto per unum tantum ierit; nam & per
reliquos eundi jus ei fervatur. /. una efl via I8.
ff. de fervit.prced. rttflic. Cui fimile eft , fi quis
non toto itinere ufus fit fed parte tantuin , vel
non ad omnes fundi partes , ad quas ducerc po-
terat, aquam duxerit: plenam enim fervitutem,
uti concefla eft, nihilominus falvam habet. /. fi
jlillicidti 8. §. i.l.g.ff.h. t.

13. Amplius, reioluto jure concedentis fervi-
tutem , jus quoque fervitutis refolvi necefle eft:
veluti fi heres rei fub conditione legatse, eadem
pendente, fervitutem impofuerit s res enim libe-
ra legatario acquiretur, exiftente deinde Iegati
conditione. l.flfundum 105. jf-de condit. & de-
tnonflrat. I. is cui via 11. §. i.ff.h.t. Nec aliud
dicendum, fi vafallus pra:dium feudale reddide-
rit fervituti obnoxiuin , poftea vero feudum
domino directo aperiatur. lihr. 2. fettd. tit. %.
verfi reu >:$ "r,

14. Denique iecundum hodiernos Hoilandiaj
& aliarum regionum mores fervitutem impofi-
tam evanefcete receptum eft , qUoties prsedium
ferviens prsemiflis publicis edidis, citatis omni-
bus qui jus aliquod in eo fibi competere arbitran-
tur, reliquifque intervenientibus decreti publici
folennibus, alienatum tradituinque fuerit, nec
intercefierit, ac jus fuuin fervitutis mature ma-
nifeftaverit ita folenniter admonitus dominus prae-
dii dominantis.. Cl.aude le Brun , Proccs civtL
libr. 1. §.90. num. 9. arg. L fi co tempore 6. C.
de remijfi. pign. nifi ad oculum fervitus pateat,
veluti ftillicidii , cloacx, aut fimilis; vel ita ma-
nifefto in pofleflione fervitutis fic is, c\ii ea de-
bita eft, ut executor vel curator bonorum etiani
poft fequeftrationem paflus fit , illum ea fervi-
tute uti. Claude leBrun Proces civil. hbr.i. ar(.
90. nttm. 9. Ant. Matthams de auElion. libr. 1.
cap.ii.nttm.^8. Refponfa JCtor.Holl. part. 2.
confil. 6. Adde Chriftineum ad Mechlin. tfi. 1 1.
art. 19. Iinbertum jnfiit. forenfilibr. i.caj). 58.
lit. d. Qu® fententia minus dubia eft ijlis lti lo-
cis, in quibus 11011 aliter fervitutes prscdiales fun-
dum fervieiitem afficiunt jure reali, quam fi co-
ratn lege loci impofitx fint; uti id de Hollando-
rum ufu teftatur. Groenewegen ad tit. Infiit. de
fiervitut. prcedior. & in notis ad llug. Grotium ma-
nudttff. ad furijfritd. Holl. libr. 2. cap. 3 6.
nttm. 1.

LIBER

-ocr page 552-

s. Outs a&iones & pcena thinemt, jure Ro-
■yc/ bodierno, fi anirnalia in alieno, W
publico, depafcant, mmijfa ab alio , five
nullo immittente ? & an affio de pafiu etiam
tontineat lucrum fiperatum t

2. Quid juris fi meum animal depaficat in meo
glandes alienas in meo cadentes ? vel fie borreo
alieno applicet, ibique depaficat f

3. An animal alienum in mco depaficens indudere
>poffim pro damno ? & quid moribus ?

4- Quo fienfiu equus calcttrofius, & bos cornu pe-
tere fiolitus, nocere dicatur contra naturam fiui
generis ? quando dircttcc, quando utili afltoni
de pauperie etiam ex fiatfo animalis fieri locus
fit. Oualis atfio detur, fi alius infiigaverit?

Amnum vel ab animalibus dari
poteft, vel ab bominibus, iif-
que vel liberis vel fervis. Quod
ab animalibus datur , paupe-
ries dicitur, & definitur, dam-
num finc injuria facientis datum; nec enim poteft
animal injuriam fecifie dici , quod fenfu caret.
princ. Infiit. b.t. I. 3.jf. b. t. Nulla efiin-
juria, inquit Seneca 2. de ira cap. 26. nifia con-
filio profetfa : nocere nobis animalia pojjimt, ut
ferrum, ut lapis , injuriam quidcm faccre nonpof-
funt. Nocet vero animal vel fecundum, vel con-
tra naturam fui 'generis. Secundum naturam ,
cum in alieno depafcit; propter quod varise pro
circumftantiarum varietate a&iones comparata?
funt. Si enim id evenerit alio immittente, five
domino animalis five extraneo , aftione ex lege
Aquilia utili conveniri poteft qui immifit, cum
damnum tale immittentis injuria illatum fit. &
de hoc cafu intelligendum , quod in /. ult. C. de
iegeAquilia. refcriptum fuit, de his, cjuse per in-
juriam depafta contendebantur , ex fententia le-
gis Aquilise agi pofle. Sed & aliquando criminale
ob immiflionem judicium eft , puta, fi militum
animalia in pafcua publica immittantur; in quan-
tuin immittentes puniuntur pcena duodecim li-
brarurn auri fifco applicanda. /. infignis 2. C. de
paficuk publkis. Quse tamen pcena contra alios
non militantes non obtinet, fed animalis immifli
publicationem lufticere vifum fuit. /. 1. C.de fiun-
dis & fialtibus rei dominica. Quomodo & noftris
moribus, fi pecora oberrent ac pafcantur in vallis
acmcenibus munimentorum, caftellorum, urbi-
umve prarfldiariarum , animalium pafcentium

5. Recenfientur fpecies fiatfomn nobiliores, quibus
atfio de pauperie locum habct, in arietibus &
bobus intcrfe commififis, equis midis fine caufii
calce percutientibus , vel aliud animal concitan-
tibus, quod tertio damnum dat, vel cefifim eun-
tibus, fi plaufiro recedente homo obtritus fit, &
fimilibus.

6. Ouid juris , fi canis fiponte , vel alieno infii-
gatu, aut culpa nocuerit, ligatus aut fiolutus ?

7. Quibtts, & contra quostum dtretfa tumutilis
de pauperie atfio detur ?

8. Ad quid tcndant ? an & defiomitaiisfmilium-
que habcndaratio, fihomini libero nocitum/it,
jure cvvili, ac moribus ? <& an adhuc hodiefiu-
pcrfit fiacultas noxcedandi animal ?

publicatio probata eft, impofita infuper repara-
tione damni, munimehtis per animalia illati: qua
de re varia extaht decreta. vol. 2.placit. Holl.pag.
463. in fine & pag. 465. Palfirn quoque mul-
£te, fed leviores, induftse contra eos, quorum
animalia in viis ruralibus tum publicis tum vici-
nalibus vagantur & depafcunt; quo tamen cafu
non aliter mul&andus videtur animalium domi-
nus, quam fi aliqua ipfms negligentia appareat:
nam fi probabile fit, fadto tertii, licet incerti,
ea fuifie ex pafcuis aut ftabulis privatis in publi-
cam emiffa viam , porta referata , fsepimento
aperto, fimilibufque moclis, vix eft , ut mulftie
locus fiat. llefponfa JCtor. Holl. part. 3. vol. 2.
confil.[20. Sande decic. Frific. libr. 5. tit.7. defin. 6.
Quod fi, nullo immittente, animai alterius in ali-
eno depafcat, locus eft a&ioni civili de paftu
pecorum ex lege 12. tabularum , qua: domino
agri competit , adverfus dominum animalis de-
pafcentis. /. qui fier-vandarum 14. §. ult.jf. de prct-
jcript. vcrbis. ad damni dati & fperati iucri in-
terverfi reparationem, adeoque quanti valuifiet
frumentuin, fi maturuiffet, quod nunc in herba
adhuc & viridi ftans depaftum eft : fi enim ho-
mine iibero mutiiato fperatarum quoque opera-
rum , quibus ladus in poflerum cariturus eft,
aftimatio praftanda fit, /. ex hac lcge 3. in finte
jfi. h. t. atque infuper ei, quod intereft, non mo-
do infit, quod alicui abeft, fed & quantum lu-
crari potuit. /. fi commijfa 13. jfi. ratam rem ha-
beri. caufa nulla eft, quo minus & hic lucri, jam
fpe devorati , fed impediti , ratio in condem-
nandc habeatur, nifi fecundum ordinariam adio-
num noxalium naturam dominus noxce dando

liberari

L I B E R N O N U S.

TITVLVS L
Si quadrupes pauperiem fecifle dicatur.
SlJMMARlA.

-ocr page 553-

Si quadru^es pauper

kberari' malit: id enim in paftu quoque locum
habere, ex Paulo conftat. fentent. libr. i. tit. i £.

2. Uc autem huie a£tioni locus fit , necefte
eft , ut animal in aiieno depafcat ; unde > fi gians
ex arbore mea in fundum tuum cadat, tuque
eam immifto pecore depafcas, non hac de paftu
adtione $ fed ih fa6tum agendum erit. d. /. 14.

tdt. ff. de prceferiptis verb. Si tamen in alieno
quidem agro animal non depafcat , fed alieno
. fefe applicans horreo aut acervo , fruftus a foio
jam feparatos abfumat, non dubium, quin uti-
iis faltem de paftu aftio admittenda ftt; eum u-
tique verum fit , in alieno depaftum eile , quod
ipfum fufiicere videtur, ut de paftu agi poflit.
arg. d. I. 14. §. ult.

3. CKterum deprehenfum animal alienum in
fuo depafcens agri dominus non jure includit,
donec damnum reparatum fuerit; fed tantum ex-
pellere ei liberum eft, idque fine atrocitate, quo
modo, fi fuum deprehendiflets /. Ouintus Mu-
tius 39. §. 1. jf. adleg. Aqutl. Etfi enim ratis
tua;, vi flulninis in agrum meum delatse, non
aliter tibi poteftatem facere tenear , quam fi tu
damnum mihi datum refarcieris, aut faltem prx-
ftiteris de damno praeterito reparando cautionem.
I. ratis S. ff. de incend. ruin. naufrttg. I. hoc am-
plius 9. §. Neratius 3. jf. de damno tnfcci. id
tamen ad animalia in alieno pafcentia haud vi-
fum fuit porrigendum ; eo quod ex retentione
rerurn inanimatarum , quar fine alitura afler-

. vantur, non adeo facile rebus ipfis darnnum im-
minet, atque quidem id metuendum eft in ani-
. malibus, alimonia indigentibus ac curadiligen-
tiore. Sed inoribus noftris id, quod de nave
. di£tum , etiam hactenus in animaiibus admitti
placuit j ut domino agri vel colono , cujus fru-
gibus ex paftu nocitum , liceat pecus alienum
in fuo deprehenfum publico feu dominico fta-
. bulo includere , dohec damhi depafcendo dati
asftimatio foluta fuerit, aut animal ipfum noxae
datum. Grotius manuduff. ad furtfprud. Holl.
libr. 3. cap, 3 8. num. 14. Groenewegen add. I. 3 9.

i.ff. ad leg. Aquil. & adl. 1. C.defundis &
faltibus rei dominicce. Parens p* melh. Paulus Voet
1. Injl. h. t. num. 4. Leeuwen cenf. for.
fart. 1. libr. j.cap. 31. num. 4. Adde Carpzovi-
um defin. for. part. 2. conflit. 27. defln. 1. 2.
Peckium dc jttre flflendi cap. 2, num. 2. Plane
privato includere ftabulo, aut aliS , quam di-
£tum, ratione privatim retinerepecoraob paftum,
nec hodie permiftum eft : ac remanfere in reli-
quis etiamnum hodie , quse jure Romano de
paftu cauta funt. Confer Hug. Grotium d. libr.
3. cap. '38. «iww. 13.14.

4. Contra naturam nocere diciintut animalia,
quoties manfueta feritatem aflumunt; dum e-
quus dalce percutit, bos cornu petit * etfi calci-
trofus equus fit , ac bos corhu petere folitus.
Cum enim bos & equus una cum aliis pecudum
appellatione venientibus gregatim fub imperio
paftoris pafci foleat, ncc nocere j qilatenus man-
rEM FEfclSSE ©1CATUR.

fuetis quadrupedibus accenfetur, refte dicitur
contra fui generis naturam damnum dare , quah-
do feritate commota calce vel cornu ferit. pr. tnfl.
h. t.l. I. §. itaque 4. ff. h. t. Hac ergo ratione
fi quadrupes nocuerit, fi quidem concitante co
ipfo , qui lcefus eft , nec in dominum nec in
animalis cuftodem ulla a<5tio eftjcum pro damnd
habendum non fit, quod fua quifque culpa fen-
fit. Paulus rcccpt.fcnt. libr. 1. tit. 15. inflhe. arg.
l.quodquis cx culpa 203 ,ff. de rcg. jttris. I. btcc
affio 2. §. 1. ff. h. t. Si alio inftigante , vel cau-
fain dante, nulla contra ahimalis ciominum adid
de pauperie, fed utilis ex lege Aquilia datur con-
tra inftiganteih , aut caufam cfamne prsebentemi
veluti, fi plus jufto onerata quadrupes onus in
aliquem everterit, aliifque rnodis , de quibus la-
tiustit. feq. delege Aquilia. Vide/. 1. §. 4. 5. 6.
7. 8.ff. h. t. Si vero fponte commota quadrupes
lseferit, actio depauperie eft, eaque vel direda vel
utilis. Dire£ta datur , cum quadrupes qu& gre-
gatim pafcitur , damnum intulit; utilis j cum
Isefit ahimal hatura quidem ferum, fed cicura-
tum , aut etiam adhuc ferum, fed quod ab ali-
quo tanquam domitio poflldetur , quod puto
velle Jurifconfultum , cum in /. hcec attio 4. ff. h.
t. monet, hanc a&ionerfi utilerh cbinpetere, etfi
noil quadrupes , fed aliud animal pauperiem fe-
cit. Quod & evincitur argumento dudo a
.contrario fenfu ex pr. Infl. h. t. & 1.1. in be-
fltis i q. ff. h. t. Si enim tunc , cum urfus fugit*
& fic nocuit, non poflit quondam doininus con-
veniri, quia defiit dominus efle, ubi fera evafit;
.ufque adeo Ut poft evafionem occidenti feu oc-
cupanti cedat. dcl. II. confequens eft, ut adhuC
poflidens feram, damnum dantem, jure conve-
niatur. Denique etiam id aperte fatis declarat
Imp. in §. ult. Inflit. h, t. dum ait, eum , qui
canem verrem aprum urfum ieonem ibi habuit*
qua vulgo iter fit, non lhodo ex sedilitio edidtof
fed & de pauperie aftione teneri. Qtjod ergo
in lege 12. tabularum fimpiiciter quadrupedii
mentio factaeft. /. i.pr.ff. b.t. & hsec a£tioad
omnes dicitur quadrupedes pertinere d. I. 1. §. 2.
ff. b. t. id ad quadrupedes*eas * quse gregatim
pafcuntur, reftringendum elfe , vei inde mani-
feftuin eft , quod Ulpianus in d. t. i.i. ittbe-
fliis 10. fubjungit, in befliis, veluti urfis,pro~
pter naturalem, id eft, genitalern feritatem, huie
„a£tioni locum non efte. Dire&se fcilicet ex ver-
bis legis I 2. tabularum defcendenti loeus in hifce
non eft ; utilem tarnen ex interpretatione prur*
dentum admilfam fuifle , non negatur; & alibi
a Paulo evidenter proponitur in d. /. 4.ff.h. t.

5. Sed miflis hifce nimiis aliquando Roniani
juris circa direftas & utiles aftiones fcrupuloft-
tatibus, exempla prsecipua propius confidefemus.
Agafoni, cum equum in tabernam duceret, mu-
lamque equus olfaceret, mula vero calce rejiciens
crus agafoni fregiflet, adionem hant de pauperie
contra dominum inulse dandain efle, Alfenusfe-¹"
fpondit. t. ult.ff. h. t. Eidein a£tioni Ulpianus lo-
V y y 6uiH

-ocr page 554-

533 LI B. IX.

cum fecit, fi equum permulferit quis, vel palpa-
tusfit, & is eum calce percufTerit: neque enim
palpatio illa , concitatio eft, qux hanc faceret
ceflare aftionem. /. i. §. & generaliter j.jf.b. t.
Sed & fi quadrupes tua dolo alterius damnum
lliihi dederit, dum forte tertius, equurn tuum cal-
citrofum efte fciens, me dolo induxit, ut acce-
dam , neque tamen concitavit , de pauperie
cum domino refte agitur : etfi de dolo quoque
perfuadens conveniri poflit, fi dominus folvendo
non flt, nec animal a domino noxse datum: fafta
enim noxae deditione, ne in id quidem, quod
excedit , doli a&io eft. /. & eleganterj. §. fi
quadrupes 6. ff. de dolo. Similiter, cum arietes
vel boves commififlent, & alter alterum occidit,
fi quidem non conftet, uter aggreflionem fece-
rit, a&io nulla eft. arg. /. fcientiam 45. §. cum
flramcnta 3. jf. ad legem Aqinl. Sin id appareat,
& is perierit, qui non provocaverat, adionem
competere traditum eft : nam fi is, qui aggref-
fus eft , interemtus fit, nulla in animalis occi-
dentis dominum a&io danda; cum &in brutis
qusdam juris fimilitudo fit, atque adeo mode-
raminis inculpatse tuteke fimulacrum probatum.
/. 1. §.cumarietes w.ff.h.t. Quinimofi qua-
drupes alia aliam fic concitaverit, ut concitata
damnum daret, curn domino ejus qux concita-
vit, non ejus, qua: corpore nocuit, agendum
eft, adeoque cum bovis domino, fi equum a
hove cornu petitum, ac repercutientem, porcum
tertii peremifle proponas. /. 1. fi alia 8. ff.
h. t. arg. l.fi ex plagis 52. §. in clivo 2. in fine
ff. ad leg. Aquil. Non enim necefle eft, ut cor-
pore fuo pauperiem quadrupes fecerit, fed vel per
aliam Tem, quam tetigit quadrupes , damnum
datum efle fatis eft: nam & fi bos plauftro obtri-
vitaliquem, aut alia re dejectS, fi jumentafine
caufa turbata ceflim eant, aut femet ipfa eripi-
ant, & feratur equis auriga , nec currus audiat
habenas, hscc adio Jocum habet. d. I. 1. §.five
ttutem 9. ff. h. t. d. I. fi ex plagis 5 2. §. in clivo
2.ff. adleg.Aquil. Hugo Grotius manud. adju-
rifprud. Iioll.libr. 3.cap. 38. num. 15. quo cafu
etiam , fi homines \xti fint, currus cum equis
fifco cedit , hodierno jure. Leeuwen cenf. for.
part. 1. libr. f.cap. ^i.num. 9. Sane, fi qua-
drupedes nulla feritate commotse, fed cafu dam-
num dederint, dum forte equis aut mulis plau-
ftrum in clivo ducentibus ac collapfis , plau-
ftrum ceflim ire csepit, ac retro rediens adftan-
tern contrivit, nec in dominum, nec in alium
aftio danda eft, quoties nulla cujufquam culpa
concurrit. d. I. 52. §. i.ff.adleg. Aquil.

6. Canem quod attinet, (de cujus damno le-
ge Pefulania , aut forte re&ius, Colonia cautum
fuifle teftatur Paulus recept. fent. libr. 1. tit. 15.
'Plutarchus in vita Solonis.) fi quidem ferocior in
taberna habitus fuerit folutus , & morfu lseferit
ingredientem", agi pofle canis nomine quidam
putant; at fi ligatus fuerit, contra efle. /. h(ec
ftttio i. §. i.ff.b. t. Adde Paulum d. tit. 15.

T I T. I.

nec male ; cum vinculis quifque fatis admoned-
tur, ut canem caveat, tanquam mordacem. Sed
&, fi canis, cum duceretur ab aliquo, afperitate
fua evaferit, & alicui damnum dederit, vel oves
gallinas anferes alienas occiderit, fi contineri fir-
mius ab alio potuerit, vel per eum locum duci
non debuerit, ceflante hac adione de paupe-
rie, contra ducentem utili Aquilise locus eft. /.
1. §.fed&fi5. ff. b. t. I. item Mcia 11. §. item
cttm eo 5 .ff. adleg. Aquil. fi vero a nullo duttus,
inftigatu alieno nocuerit, in faftum adtioneinfti-
gans tenetur. d. 1.1. §. 6.ff. h. t. d. 1.11, §. j.ff.
adleg. Aquil. quibus in cafibus nec noxsededi-
tione liberatio contingit , fecundum ordinariam
a£tionis, ob culpam ex lege Aquilia defcendentis,
naturam ; notante id etiam Grotio d. libr. 3 , cap.
3 8. n. 16. Quod fi neque ducentis, neque infti-
gantis, ullaculpa fit, utili adtioni de pauperie,
cum a<5tione in faftum ex sedilitio edi<5to concur-
renti, contra dominum locum fieri, jam ante
probatum eft ex §. ult. in fine Infi. h. t.

7. Utrique tumdire<5tse tum utili de pauperie
a<5tioni communia funt, quod non foli domino'
rei, qus larfa eft, dentur, fed & ei, cujus inter-
eft, & heredibusejus. /. 1. §. ult. 1.2. ff. b. t. con-
tra illum qui tempore a<5tionis inftitutx animal
jure dominii poflidet; licet damni dati tempore
dominus non fuerit; cum noxa caput fequatur.
l.\.%.& cum etiam 12. ff. b. t. uti & adverfus
heredes, non qua fucceifores, fed qua dominos
animalis. d. 1.1. §. ult.fif. b. t. Quin etiam con-
traeos, qui liti fefe obtulerunt quafi pofliderent.
/. fi quis injure 7. /. S.ff. de interrog. in jure fa-
ciend. aut dolo malo poflidere defierunt; quo
cafu in arbitrio lsefi eft, utrum priftinum an no-
vum dominum convenire velit. arg. /. de illo 2 4.
/. 25.-2<5. jf. de mxal. affion. contra bonse fidei
pbfltrflores eo modo , quo & cceterae noxales
a<5tiones, de quo in fieq. tit. 4. Si plureS firtt do-
mini, contra fingulos in folidum; ut tamen
unius praeftatione cseteri liberentur. /. 1. '§. nox*
autem 14. jf. h. t. idemque eft, fi plures unius
domini heredes fint, quippe quos non qua fuc-
ceftores, fed eo jure , quo domini funt, conve-
niendos efte di<5tum eft. arg./. 1. in fine ff.b. t.
Gomezius var. refolut. tom. 2. cap. 10. num. 13.

8. Tendunt ha:a<5tiones ad id, ut damnum
reparetur , aut animal noxse detur. /. 1. §. cum
arietes 11. & fieqq. ffi. h. t.pr. Infiit. h. t. ex-
ceptis quibufdam cafibus , quibus ceflat noxse
dedendi facultas, tit. 4. recenfendis. Si homini
libero nocitum fit, non dubium, quin hac aftio-
ne re<5te agatur ad impendia in curationem fa<5ta,
& a^ftimationem operarum ; quibus Isefus caruit
ac in pofterum cariturus eft, inutilis fa&us. /. ex
baclege 3 .ff. h. t. quod tamen Frifiis difplicuifle
notat. Sande decifi. Frific. libr. 5.tit. 7. defin. 5 .in
fine. Deformitatis, cicatricum, doloris rationem
haberi leges Romanse non patiuntur; cum libe-
rum corpus seftimationem non recipiat. d. I. 3.
I 1. §. fiedcum homo 5. /. tdt.ff. de bis qui dejecer.

-ocr page 555-

L E G E M

A D

'vclejfud. Sed Hodiernis moribus etiam horum fie-
ri ac prxftari «eftimationem , obtinuit. Grotius
vwmdutt. adjuri/prud. Holl. libr. 3. cap. 34. num.
5.6. Parens p. mem. PaulusVoet ad§. I .Injlit.
h. tit. num. 4. Adde tit.feqq. de lege Aquilid. ma-

A Q^ U I h I A ti. 539

nente in reliquis apud nos intada Romani juris
definitione, etiam quantum ad ipfam noxse dan-
di iicentiam, & iiibfequentem inde liberationemj
ut fupra didum.

T I T V L V S IL
Ad legem Aquiliam.

SlJMMARIAt

1. Autor iegvs Aqidtice non fuit Gallus Aqmlius.

2. Ouibtts legibus anterioribus per legem Aquiliam
derogatumfuerit, quibus non?
Lege Aquilia non fuit coercitum dammtm, quod
tantum omittendo datum fuit; & adjlruitur
dijlinttio inter culpam commiffionis & omif-
fionis.

4. Quid primo capite iegis Aquilice cautum fuerit?

5. Capite fccundo probabiiiter affttm fuiffe de mo-
ribus fervi corruptis, arguitur ; nec ejus dif-
miifitionem inutilem ejfe, imo caput fecttndum
non in univerfum fuijfe fublatum , fi quis ex
eo experiri veilet.

6. Quid capite tertio ? non fuijfe babitam in bac
legc rationem ceflimationis ex ajfettione, fedcom-
muni opinione , ac prceter ceflimationem venire
etiam idqttod interefl, modo certumfit, nonitt-
iertum. Iis quoque ex inficiatione creficit in da-
plum; qnod tamen in cafibus quibufidam fallit.

7- Qlfi ^c£>^{lt ex} capite tertio, potcfi adbttc agere c*
capite primo, fi quadrupes deinde ex eo vulnere
moriatur ; fied imputatur condemnatio prima in
fecundam ; fiecus , fi ex aiio vulnere morere-
tur.

§. Siplttres fimul damnttm dederint, finguliinfioli-
dum tencntur, nec unittsprcefiatione cceteriiibe-
rantur.

9. Siprior vulneraverit vulncre certo certius letbali,
alius dein alio vuinere occiderit, utcrque de occi-
fio tenetur : fiecus, fi prius vuinus nonfuerit certo
certius lethale.

1 o. Viretta legis Aqttiiice attio dormnis datur, ticet
temporale habeantdominiutn, & resjam aifenata
vel extintta fit. Vtilis etiam firuttuario , bonce
fidei pojfejjori, creditori hjpothecario. An &
commodatario vel fulloni ex jure Romano , &
moribus? .,

"11. Utilis attio datur etiam ob hominem tilterum
vulneratum, vei occifium; qui tunc agere pofifint,
& ad qttid, tum jure civili, tum hodierno ? Et
qutd, Jiconcurrant, uxor, parentes, liberiejus
qui occifius ?, ,

12. Danttir hce attiones adverfius eos, qui damnum
dederunt, autfie dedijfie confiefififunt. An & quo
ufique detur contra heredes jure civili & ttfori-
hus ? An attio jtd multtam hodie contra heredes
dctur, & m uno ex pkribuskdentibus multtam

fiolvente reliqui liberentur ?

13. Coercetur hac attione non tantum dotus, ficd
& culpa, etiam leviffima.

14. Varice confiituuntur claffes eorttm, qui ex dam-
no dato tenentur.

15. Recenfientur, quipcroccafionetnmutieris, attt
dutn itt re licita vcrfiantur , lcefiexunt ; ubi de
magifiropuerumdificiputum cafiigante,magifiratu
injuriofium quid fiaciente , de navigiis impattis
in navem aut ficaphatn, aut retia pificatoria, aut
portuum munitioncs, deque fiunibus amputandii

&c.

16. Annavibuscollifis, eitamdamnumfiarciendtm,
quod pofiea ex nova cattfia fiupervenit, fied prio-
ris damni occafionc? & quo modo merces ccfii-
mandce, quce cum nave per collifionem merfia pe-
rieruttt ?

17. De cifiariis, plaufirariis , alios dnievertere
fiudetttibus, onus male componentibus; aut plau-
firo cefifitn eunte inclivo; dehisqui vel fie vel
jumenta plus jufio onerantes, cfficiunt, ut ontts
lapfu in alium evertatur ; dc tonfore tondcnte
in locopericulofo & gulafiervo prcecija.

18. De putatore & machinario ramos aut trdbem hi
prcstereuntes dejiciente , & de his qui foveai
fiaciunt aut laqueos ponunt ficrce capicndcc cauja,
fi animal alienutn in ea incidcrit.

ip. Defiornacario, adfornacemdormiente., tgnem
in fitpulam fiuam immittcntc , ficlopctum iti tettd
firaminea difiplodente , aliifique ittcendio catt-
fiam prcehentibus.

20. Ortoin cedibusincettdio, an inhabitanti, anma-
gis locatori aut vicinis icefis prohatio incumbat re-
fipetttt culpce ?

21. Quid fitempore orti iticendiiunus tantumfiuerii
in cedibuS ? Qttid fi contra legetn locationis iti
Certa cedtum parte ignisfit habttus, & eX co loc»
incendium 1 oriatur.

22. Deeo quifurem notturitumatit diurnttm, vet
latronem fiin infidiantem. Uel aiium adftantem ₇occidit; & an liceat aliitm occidere pro defenfione
vel recuperatione bonorutn.

2 3. Dc medicis , pbartnaCopoliS , obfietricibtis,
artificihus, aliiqtte qtii imperitia lcefierunt, getn-
mas aut alias res fibicommijfiasconjregerunt, im-
petum equorttm retinere noit potuerunt.
24. Deillis, qui, dttm fie jaculis exercent, tranfieutt-
Yyy 2 tcm

-ocr page 556-

54°

L i B. IX. T i T. II.

tem ladufit, Velpila ludentes alium pil<e inter-
cipiendee caufa everttmt ; in collutfatione, pu-
gillatu , attt pancratio, lafdunf, per Jiramenta
ardentia tranjilientes alium fibi in flamma obvium
evertunt, feflivo tempore Paliliorum.

25. Recenfentur p/ures, qui tenentur, dtimcau-
fam damno dederunt, impulfu naturali, concita -
tione , bortatu , confilio, auxilio.

26. Enumerantur plurimce alite Jpecies damni per
petulantiam aut tcmeritatcm aut malitiam dati,
atqtie inter eas noElurna: grajfationes, vitrorum
confraUtones , animalium nimice agitationcs,
turbationes , fugationes , in anguftum coaffio-
nes <&c.

27. Ce/fat attio legis Aquilice , Ji quid ilticite
quidem fattum ft , fed nullum inde damntm

Egem Aquiliam, feu plebifci-
tum , ab Aquilio quodam de-
nominatam fuiffe , uti dubio
caret, l. 1. §. i. fl. b. t. ita,
qualis ille Aquilius fuerit, quo-
riam vixerit tempore , adrto-
tatum non exftat, ideoque incertum eft, cum
plurium Aquiliorum Livius aliique meminerint rei
Romana: fcriptores. Id unum conftat, Jegis hu-
jusautorem npn fuifteGallum Aquilium, formu-
laruin quarutldam ftipialationis fubftitutionifque
conceptione notum ; quia hic inter pracipuos
numeratur Quinti Mucii auditores. /. 2. §. Mucii
42. ff. de orig.juris. quem tamen Mucium fuis in
fcriptis de Jege Aquilia videmus difputantem.
/. Ouintus Mucius 19-ff.b. t. Uti de eademfuo
tempore Brutus quoque traftaffe dicitur. /. fifer-
vus fiervum 27. §. fimuiier. 2i.ff.b.t. quem ta-
men &: Gallo Aquilio & ipfo Mucio, Galli prse-
ceptore , antiquioreffl fuiffe Pomponius tradit.
td.i. 2. §. pofi hos fuerunt 39. ff. de orig.juris.

2. Derogatum fuithac legetum Jegibus duo-
deCim tabularum, non pocnaffl fed damni repara-
tionem imponentibus ei, qUi culpa lxfiffet, ut
docet Revardus ad l. 12. tabul. cap. 24. tum
aliis , fimpliciter & in genere de damno injuria
dato agentibus, qui fenfus eft verborum Ulpiani
in /. 1 .pr.ff.h.t, namquantuffl ad leges attinet
anteriores de hac vel illa peculiari damni dati
fpecie agentes, veluti de arboribus furtirn csefis,
nihil earum autoritati & obligationi deceflifle per
fubfecutam legem Aquiliam a Labeone & Paulo
difcimus , qui ob arbores furtim csefas ex lege
Aquilia & ex duodecim tabulis a<5tionem ajunt
dandameffe./. i.fif. arborumfurt.ccefar. Donellus
Wmment. jur, (ivil- libr. 21. cap. 3 .fiere in pr. verfi.
prior ergo.

3. Cum autem in jure noftro duplex culpa
notafit, puta commiflionis, & omiifionis, feu
in faciendo , & non faciendo vel omittendo confi-
ftens. l.fifiervumftipulatus91. ffi. de verh. ohligat.
confiderandum , coercitum per legem Aquiliam
fuifle tantum omne damnum committendo feu
faciendo, vel committendo & omittendo fimul

fecutum, quod exemplis illuflratur.

28. Cejfat, fi damnumjure datumfit, dttm qttis
jn domo vel navi Jita vim patitur. Ouidjuris,
fiquis incendii dfiuis csdibus arcendi.gr atta vicittas
ades dejeceritc¹

29. Cejfat, (i damnum cafiu fortuito contigcrit,
vet ab infante aut furiofo detur. Quandoque
damnum dicitur cafu datum, dttm dolus deefi,
licet culpa adfit.

30. Quando & quomodo cum atfione tegis Aquilict
concurrerepojfit accufiatio ex lege Cornelia de fitca-
riis ? & an alteri per alteram fiat prcejudicium.

31. An concurrere pofftt cttm attione injuriarum _aftervi corrttpti, & fimitibus ? an & cum attions
depofiti, commodati, locati &c. & an una in-
tentata alteram perimat ?

datum ; non item iUud, quod fola contingit
omiflione, quia durum nimis foret , propter le-
viflimam in omittendo culpam aliquem ex deli-
cto teneri. Zoefius ad Pand, h. t. num. 7. 8.
Vinnius fielett. quceft. libr. 1. cap. 3 3. inpr. Qua
ratione, fi fundi ufumfru&um habensagrum non
profcindat, vites non fubferat boni viri arbitratu,
aqusedu£tus corrumpi patiatur, ex lege Acpilia
eum non teneri Ulpianus fcripfit. /. fi cujus rei
13. §. deprceteritis 2. in fine ff. de ufufruttu. qui-
bus fimilia occurunt in /. quidomum 57. ff. locati.
Neque ufpiam in jure noftro traditum invenio ,
eum verbi gratia, qui animal alterius in aquam
delapfum, cum poffet, non eduxerit, aut medi-
curn venire detreftantem , fabrumve aedium rui-
nofarum fulturam nolentem fufcipere, ob darn-
num ea ceffatione contingens ex lege Aquilia
reum fieri: etfi viri boni officio conveniret peri-
clitantibus proximi rebus fuccurrere, fi id fine
fu^ poffit lsefione. Imo ne eum quidem, qui rem
dare ftipulanti prornifit, de nuda negligentia &
omiflione teneri, refponfum eft. d. t. 91. ff. de
verb. obtig. Et fane, fi pro damno fola omiffionis
culpa dato legis Aquilise a6tio comparata effet,
fruftranea prorfus ac fuperflua foret exadio cau-
tionisde dafflno infe&o, quod ex neceflarise ful-
turse vel refedtionis omiffione metuitur, quod
que, fi accideret, Jegis Aquilix beneficio repa-
randum foret : cum tamen Gajus fcripferit,
non interpofita antea damni infefti cautione,
nullani de damno dato aftionem competere, fi
vicini xdesruinofein meas ceciderint. /. evenit. 6.
ff. de damno infiett. Ut proinde corruat argumen-
tatioin contrarium, qua ufus eft Ant. Mattheus
de criminibus tibr. 48. tit. 5. cap. 6. num. ult.
quafifinelege loquerentur, qui inter omiffionis
& commiffionis culpam hac parte diftinguunt _s& iifflpliciter fine diflindione in legem Aquiliam
leviffima quoque culpa veniret. /. in lege 44. ff.
h. t. cum d. lex ex aliarum legum jam addufta-
rupi argumentis reftriftionem recipere debeat,
ut aliis centenis accidit in Jocis. Neque adver-
fantur exempla Medici bene fecantis, fed deinde
curationem derelinquentis, Fornacarii ad forna-

cem

-ocr page 557-

A D L E G E M

cem obdonnientis, plauftrarii ex cujus plauftro
lapis ceciderit, & quid fregerit ruperitve : deli-
querunt namque hi omnes fufcipiendo offi-
cium, ac fufceptum non adimplendo. Liberum
erat ipfis artem operamve fuam alteri non addi-
cere : at addidam implere necefie erat: in quo
dum ceflant, (derelinquendo curationem, ignem
non extinguendo , vel non muniendo ne eva^
getur dum obdormirent, lapides in plauftro ma-
le componentes ut labi poftent,) fufcipiendo ceque
ac non adimplendo peccalfe inteliiguntur. l.idetn
juris 8.l.fi fierum fiervum 27. §.fi fiornacarius
& explofiro 3 3 .ff. b. t.

4. Tria quondam hujus legis capita fuifle,
patet ex Inftitutionibus b. t.& l.2.l. 27. §.4. 5.
ff. h. t. Primo cautum, ut qui alienum hominem
alienamve quadrupedem, qusepecudum nume-
ro eft, (dequibus vide §. 1. Infi. b.t. 1.2. §, uk.
ffi. h. t.) injuria occiderit , quanti ea res in eo
anno plurimi fuerit, tantum domino dare dam-
netur. pr. Injl. b.t. I. 2. fifi. h. t. anno non ex
tempore mortis , fed magis ex tempore vulne-
rationis, retro computando, licet de eo diffen-
fus fuerit. l.aitlex 21. §. annus 1. l itavulnera-
tus 5 I. §. iefiimatio 2. fifi.b. t, Unde fi quis fer-
vum alterius claudum, mancum, lufcum, ali-
terve fafto alieno vel cafu mutilatum , depre-
tiatumve necaverit, ad integri tamen fervi x-
ftimationem damnandus foret, fi modo is eo an-
no integer aut pretiofior fuerit; etfi alter, qui
prior larferat, mutilationis iftius seftimationem
jam domino folviflet. §. his aiftem verbis 9. Infi.
h. t. I. inde 23. §. idem Julianus 3.5". 6. fifi. h. t.
Si quis fervum fibi cum ^lio communem occi-
dat, pro ea parte tenetur, pro qua dominusnon
eft. l.fed ficommunem 19.1. 20. arg. l.fifiervus
fervum 27. §. itemfifiervus 2.fifi. h. t.

5. Altero capite, (quod in defuetudinem abi-
ifle dicitur. §. caput 12. Infi. h. 1.1. 27. §. bujus
legis 4. jfi. b. t.) de moribus fervi corruptis a&um
fuifle probabile eft ; fic ut primum quidem ca-
put de toto fervo peremto , fecundum de parte
ejus nobiliore puta animo corrupto , tertium au-
tem de parte minus nobili, corpore fciiicet laefo,
methodo quadam non inconcinna conceptum
fuerit: tum quia credendum non eft, Romanos,
qui fua & aliarum gentium experientia edo£ti
erant, quantum publice privatimque damnofi'
fiflent corrupti fervorum mores , nulla lege vel!
pcena coercuifle corrumpentium malitiam, ne-
que tamen legis ullius alterius hac de re comme-
morationem habet antiquitas ; tum quia caput
fecundum non abrogatum , fed defuetudine in-
nmbratum fuit; id vero contigiffe ex eo merjto
conjeceris, quod introdudam poftea edifto prje-
torio adtionem de fervo corrupto, etiam contra
non inficiantes in duplum comparatam, movere
cives Romani maluerunt, quam eam qux ex
capite fecundo legis Aquilise defcendebat, & non
nifi in inficiantes in duplum dabatur , naturali
rationeduce , pinguiora fterilioribus remedia pr«-

A Q^ U I t I A M.

. ponentes; eo fere modo , quo & Ulpianus di-
xit, aftionem de pofitis & fupenfis non dari in
eum qui babitavit, fi id, quodpofitum erat, de-
ciderit & nocuerit, quafi hcec atVio non fiujficiat;
quam tainen volenti accommodari Sf utilem
quandoque efle pofle, dicam tit. fieqq. num. 6.
Juvatque hanc opinionem Ulpiani locus in l. do-
li j. §. bcec afiio 2- fif. de fervo coxrupt, dum ait,
hcec aftio, ( de fervo corrupto) etiam adverfius
fiatentem in duplum efi, quamvis Aqmlia infician-
tem duntaxat coerceat, ubi minus appofite Aqui-
licE mentio eflet, nifi & Aquilia lege de corru-
ptis fervorum moribus fuiflet tra£tatum. Juvat
& /. 3. §. 1. junft. l.^.jf. defiervocorrupto. curn
enim in l. 3. §. x. qusereretur, an actio fervi
corrupti danda foret, fi quis fervo fuafiflTet, ut
teftum afcenderet, ifque parens afcenderit, ac
decidens crus fregerit, Ulpianus ait, tcneri fua-
forem, fi dolo id fecerit, non item fi culpa; Pau-
lus ex adverfo in d. I. 4. fubjunfta ftatuit, utili
lege Aquitia commodius eumteneri: nempe , non
ex tertio capite , quafi corpus laefuin efiet, fed
magis ex capite fecundo; co quod cafus d. legis
tertije non potuit videri propofitus , tanquam
refpiciens corporis lsefionem, fed magis, ut ani-*
mi corruptionem concernens. Dat enitn Ulpia-
nus actionpm de fervo corrupto , quam non ad
corporis mutilationem, fed tantum ad animi mo-
ruinque deteriorationem pertinere certuin eft.
/. 1. §.perjuadere 3. & fieqq. I. 2. jf.defiervo cor-
rupto. Confiftitvero animi corruptio in fpecie d.
legis tertise in eo, quod temere fefe fervus infti-
gatu alieno in periculum conjecerit, te£tum con-
Icendendo, &ita temeritate fu^ domino dainnum
intulerit: nam & temeritas seque vitium efl; ani^
mi, quo fervus minoris fit pretii, atque proca-
cia, levitas, pigritia, protervia, furandi fugien-
di aliterve delinquendi propofitum. d.l. 1 .§. 3.4.
5.I. 2.fif.de fierv. corrupt. /. 1. §. ult. 1.2, 3. jf. d<t
adilit. editto. Quod autem Paulus dixit, utili A-
quilia hege commodius teneri, id inde eft, quia,
licet aCtio de fervo corrupto pinguior in eo fit,
quod & citra inficiationem in duplum detur , ta-
men adio ex capite fecundo legis Aquilise , in
fimplum concepta, utilior in eo fuit, quod noti
ob dolum tantum, fed & ob levem ieviffimam-
que culpam competeret. Cum ergo Ulpianus in
d.l. 3. §. I. interdolum & cuipain diftinxifletj
ac dolo pofito actionem de fervo corrupto con-
cederet, non itejn culpa foJa pofita; &, uti vul-
go, ita quoque in illa fa£ti fpecie, nonitafaci-
lis elfet animi dolofi probatio; Payjus m.erito 111
fubjunda lege quarta monuit , commodius legi
Aquilia utili dominum experiri pro iftaanimifer-
vilis corruptione. Nec dubito, quin Ulpianus,
&cum eo Tribonianus, in d. I• 27. §.4.jf.b. t.
& d. §.12. Infi. b. t. aflerentes, caput fecun-
dum legis Aquilice in defuetudinem abiifle , id
tanturn voluerint, caput illud non abrogatum,
fed minus frequentatum fuifle ob pinguiorem
in duplum de fervo corrupto aftionein, fecun-
Yyy 3 dum

-ocr page 558-

542 L i B. IX.

dnm antec!i£ta : non tamen ita, quin, fiqtlis
vellet, fi iibi crederet expedire , ex eo etiam-
num agere pofiet; uti id eveniebat, cum mo-
rum fervilium cdrruptio non a dolo alterius
(quod in aftione de fervo corrupto omnino re-
quirebatur) fed a fola culpa profluebat. Nifi
enim eo cafu legis Aquilia: aftionem ex capite fe-
cundo etiamnum fupefrefle ftatuas, eo devenien-
dum neceftario fuerit, ut exiftimeS , Romanos
inagis corporis quam animi integritati in fervis
filiifque familias incubuifle , imo extra omnem
legis pecnarn reliquifle omnem, quse non dolo
fed culpa eveniflet, morum in fervis ac filiisfami-
lias corruptionem. Nec eft quod quis exiftimet,
ad caput tertium legis Aquili® pertinere illam
fafti fpeciem, quam Ulpianus & Paulus tradant
in difta /. 3. §. 1. & l. 4. ficonferas §.ult.Infl.
h. t. ideoque Paulum in d. I. 4. non direftam
fed utilem dare ex lege Aquilia aftionem, quern-
admodum utilis datur in d. §.ult.Inft.h. t. cum
tamen non utifis, fed direda danda fuiflet, fi in
capite fecundo fuiflet ex profeflode moribus fer-
vi corruptis traftatum. Conflderandum enim, fi
fola animi corruptio fuerit, propter quam &
afitio de fervo corrupto indufta eft, neque ta-
men ea ad corporis fervilis lsfionem pertingat,
tantum ex capite fecundo legis Aquilia? aftione
directa agendutn fuiffe, tanquam ex verbis le-
gis: at, fianimi corruptio etiam corporis lxfio-
nem poft fe traxerit, dum ille , cui perfuadeba-
tur, ut temeritate nimia teftum confcenderet,
decidens crus aut cervicem confregit, nihilomi-
nus a£tionem quidem direftam ex capite fecun-
do potuifle intentari , velut ob corruptos fervi
mores; fed tamen & utili aftione ex capite ter-
tio potuiife agi, tanquam ob damnum, non cor-
pore, fed fuafione non bona , in corpus datum:
-eo fere modo, quo ob folius animi vitium infer-
vo vendito non redhibitoria data , fed ex emto
a£tio fufficere vifa fuit; & tamen, ubi iliudani-
mi vitium etiam ad corpus pertingebat, & cor-
poris oberat minifterio , redhibitoria emtori ex
asdilitio edi£to experiri conceftum fuit, argA.oh
quxvitia 4. 1.2.3-ff- de rtdilit. cdict. nec ta-
men ideo minus aftione ex emto , arbitrio & ele-
Ctione emtoris. l.fciendum 19. %.dittum 2. ff.de
adilit. ediff. I ex cmto 11. §. redhibitionem 3 . ff.de
tift. emti. De csetero verum non eft , Paulurn in
d. I. 4. ff. h. t. de fervo corrupto utilem ex lege
Aquilia adtionem dare : nonenim ait, utiii
iiftione Aquilia ; fed utili tege Aquilia teneri
fuaforem; id eft , teneri ex lege Aquilia , quse
in cafu iliic propofito utilis adhuc erat, &
utilior , quam ipfa a£tio de fervo corrupto,
quam Ulpianusdandam cenfuerat; idque, quia
fecundum fuperius dicta , ceque ob culpam ac
ob doluin ex Iege Aqtiilia agi poterat , dum
fervi corrupti a£tio dolum requirit. Neque hjrc
de capitis fecundi fententia difleruifle piget,
cum illud ita explahatum fua etiam nunc non ca-
reat utilitate, fi exemplo adtionis de fervo cor-

T I T. II.

rupto, quin & ejus , qua? ex primo ac tertio
hujus legis capite data eft, ad corruptos fiiiorum
familias , monachorum , fubjedtorum , vafallo-
rum, fimiliumque mores cum Jurifconfultis Sc
Interpretibus porrigatur.

6. Tertio capite de homine vel pecude vul-
neratis, animalibus csteris vulneratis aut occifis,
& omni cxtero darnno injuria dato agitur , ut
teneatur tedens , quanti res fuerit plurimi menie
feutriginta diebus retro computatis. §. capite 13.
& fteqq. Inftit.h. t. l.ftfervus fervum 27. §. ter-
tio autem 5. & feqq.ff.b. t. seftimatione utrobi-
que tum in primo tum in tertio capite facienda
fecunduin communem hominum opinionem,
non item juxta peculiarem adtoris afteflionem.
/. fi fervum mcum 33. ff. h.t. Supra quam sefli-
mationem prarterea utroque ex capite ad id quotl
intereft condeintiario fit; fi modo certum illud
fit damni illati intuitu iucrive ceflantis. l.ftfcr-
vum mcum 3 3. in ftne pr.ff. h. t, veluti fi fervum
tuuna , quem fub poena tradendum promiferas,
aut fub cujus manumittendi conditione fueras he-
res fcriptus, quive ipfe erat ab aliquo inftitutus,
ante quis occiderit, quam is a te traditus aut ma-
numilfus fuerit, aut juflu tuo adierit heredita-
tem: nam hereditatis quoque amilfte & poense
commiflse rationem efle habendam conftat. Et
II ex pari mularum unam, vel ex quadrigis equo-
rumunum, velexgeinellisautfymphoniacis, aut
comsedis unum quis occiderit , extra peremti
corporis aeftimationem , ex legis prsefcripto fa-
ciendam, id etiam computatur , quanti depre-
tiati funt qui fuperfunt. §.illud 10. Inftit. h. t.
I. ait lex 21. §. idt. I. 22. /. 23. pr. & §. 2.
ff. h. t. Nec minus operarum fervi vei anima-
lis mutilati, quibus dominus caruit, seftimatio
videtur hac in lege fpeftanda. arg. /. idt. ff. de
his qui effud. vel dejec. I. cx hac lege 3. ff. de quar
drupes pauper. fecijfe dic. Adhsec, quanti in-
terfuerit , fraudes fervi commiflas detegi, n
fervus , qui magnas fraudes in rationibus alicu-
jus commiferat , & quafltionibus fubjiciendus
erat, ut fraudis participes eruerentur, antequas-
ftioncs habitas occifus fit. /. indeNeratius 23. §.
fed & ft fcrvus 4. ff. h. t. & in fumma, omnia
veniunt commoda, qure intra annuin aut men-
fem retro coinputandum rem lxfam aut percmtam
fecerunt pretiofiorem. d. I. 23. §. inftimma 6.ff.
h. t. Plane, fi interefle incertum fit, nulla ejus
habenda ratio; ₄quo fundamento is , qui retia
aliena confregit, ad seftimationem pifcium, qui
capi forte potuiflent, non tenetur; idemque in
venatoribus &aucupibusprobatum fuit. l.quem-
admodum 29. §. item Labeo 3. ff.h.t. arg. l. ft
fierilis 21. §. 'cum pcr venditorem ff. de attion.
emti. D. Noodt libro de lege Aquiliacap. ult. in fttte.
Denique ex inficiatione hanc ex lege Aquilia Ii-
tem in duplum crefcere, loco non imo adnota-
tum. /.2. §. 1 .ffi.h.t.l. doli verbum 5. §. h<ec
affio 2.ff. de fiervo corrupto §. ult. Infiit. de oblig.
qutequafiexmtrattu. I. inde Neratius 23. §.pen.

ff.h.t.

-ocr page 559-

■.....^.......—"■!

A d L 1 g e m

ff. h. t. §. M fiirti quidrn 26. Jnfiit. de attion. I.
iontra, negantem 4. C. h. t. nifi ante litem conte-
ftatam ab iuficiatione defiftat, qui la-fit; (aut
etiam poft litem conteftatam , fi minor fit & arta-
tis auxilio juvetur.) arg. I. elettio 26. neque
heredi 5.ff.de noxal. attion. jun<5t. /. fiex eaufa
9. §. nune uidendum 2. jfi. deminor. vigintiquin-
que annis. aut non ordinariis convincatur proba-
tionibus, fed ex prseftito per aftorem jurejuran-
do fuccumbat. /. eum qui juravit 3 o. ff. de jure-
jurando.

7. Quod fi quis primitus egerit ex capite ter-
tio de homine vulnerato , eo deinceps ex vul-
nere defunfto, non prohibetur iterum ex primo
legis ejufdem capite de occifo contendere : ita ta-
men, ut ex utroque judicio nihil amplius confe-
quatur, quatn confequi deberet, fi initiodeho-
mine occifo egifiet. /. fi vulnerato 46. I. 47. jfi.
b. t. Hsec ita ,fi ex uno eodemque fa&o bis aga-
tur : nam fi fervum meum alio tempore Titius
jnutilaverit, aho deinde intra annum occiderit,
in pofteriorem ex capite primo condemnationem
liaud foret imputanduin id , quod ante mihi ex
capite tertio agenti adjudicatum fuit : duo enim
deli&a funt. /. illud qucefitum efi 32. §. 1. ff.

b. t. '

8. Si plures fimul damnum dcderint, adver-
fus fingulos hsec asftimationis & ejus quod inter-
eft perfecutio in folidum concefta eft , fic ut
unius prseftatione caeteri non liberentur, cumfui
quifque, non alieni delifti pcenam fclvat : five
conftet sequaliter omnes occidifte , dum fimul
trabein dejecerunt hominemque opprefterunt,
five alter tenuerit occidendum, alter intereme-
lit; five plures percuflerint in rixa forte, nec
appareat cujus i£tu lsfio aut caedes fa<5ta fit. /. item
Mela 11. §. 1. 2. 4. /. ita vulneratus 51. §. 1. &

ult. in fine ff.h. t. Sic ut & fummo jure do-
•minus, cujus familia damnum dedit, fingulo-
rum fervorum nomine in folidum teneatur. l. fi
familia 9. ff. de jurifiditt. quamvis ex bono &
scquo dornino fuccurfum fit, & id , quod in
furto familise receptum eft, etiam ad damnurfi
legis Aquilise porre<5tum , ut fcilicet non fingtj-
lorum fedomnium nomine, velutex unohomi-
nis libri fa<5to teneatur. /. illudqucefitum efi $2.
pr.ff.h.t. Nec didtis, contrarium eft, quodin
a<5tione quod metus caufa plures quidem inetu
rem extorquentes, in folidum finguli tenentur ,
,fed unius folutio caeteris prodeft ad hberationem.
/. itemficum 14. §. ult. I. 15.16. ff. quodmetus
(aufia. quodque propter deje<5tionem ex plurium
csenaculo pro indivifo habitato , finguli quidem
in foiidum de deje<5tis & eftufis conveniri pof-
funt, fed uno folvente etiam adverfus cseteros
ifta a<5tio perimitur. /. 1. §. ult. 11. fieqq. ff.de
bis qui dejec. vel effud. unde videri poifet > idem
in damno per plures dato ftatuendum efle. Ete-
nim diverfitatis ea ratio eft, quod a<5tio quod
metus caufa initio infpe<5to fecundum propriam
^iaturam fuam rei perfecutoria eft , non ex folo

A q^ u i l 1 a k. n

metu, fed demum ex contumacia fubfequente *
in quadruplum crefcens. §. item attio de eo 27.
Infiit. de attion. ut proinde metum paflus rem
habens ex reftitutione per unum fa&a, non ul-
tra queat adverfus cseteros hanc rei perfecuto-
riam quod metus caufa a<5tionem movere , cuin \
ex adverfo creditum fuerit , Jegis Aquilise judi-
cium poenale eife. §. his autem verhis 9. Infiit.
h. t. & ex principiis juris certum fit, rei quidem
perfecutionem non nifi fernel fieri pofle ; pcense
vero petitionem fsepius contra diverfos dari de-
linquentes , ut fui quifque deli<5ti meritam fubeat
coercitionem. D. Noodt libro ad leg. Aquil. cap.
1 o. in med. Et quod attinet de deje<5tis & eftufis
a<5tionem in duplum mixtam posnalem , uno in-
habitantium illic folvente reliqui liberantur, non
tam ex eo, quod unum tantum culpatur fa<5tum*
(nam & in plurium rixa cum fervus la?fus eft aut
periit uno vulnere lethali, cujusautor certusnon
apparet, & cum plurestrabem dejecerunt, unde
homo occifus eft , unum tantum fa<5tum argui-
tur. arg. /. ita vulneratus 51. in fine ff. h. t.)
quarn potius , quod non adeo rigide cmn illis
agendum fuerit, qui prin.cipaliter ex alieno vero
deli<5to, & ex fuo tantum quafi deli<fto, obliga-
bantur, quod eft in deje<5tis & effufis ; atque
quidein cum iis, qui ex vero deli<5to proprio
conveniuntur , uti i4 fit in legis Aquiliae
a<5tione.

9. Quod fi unus fervum lethaliter vulnerave-
rit, alter deinde ex intervallo alio vulnere eun-
dem occiderit, fi quidem vulnus a priore infli-
dumtale fuerit, utcerto certius inde fervuspe-
riturus fuiflet, utrumque ex legis Aquiliae capite
primo de occifo teneri Julianus ait. /. ita vulne-
ratus 5 i.pr. & §. 2.ff.h.t. de cafuenim, quo
certum erat, vulneratum ex vulnere priore mo-
riturum fuifle., Julianum in d. I. tradare , non
facile inficias iverit, quifquis rnodo conflderave-
rit, quseftionem ibidem fecundum prima legis
verba, de eo conceptam efle, qui ita vulneratus
erat, ut eo ittu certum effiet moriturum , decifio-
nem itidem mentionem habere , ejus, cui cum
mortiferum vulnus prior infiixiffet, pofierior ex
intcrvallo ita percufijit, ut muturius mtcrficeretur,
quam ex priore vulnere moriturusfiuerat: denique
julianum ita argumentatum fuiife , ut conten"
deret, lege Aquilia non iolum teneri , qui ita
vulneraflent, ut confeftim vita privarent, fied
etiam hos, quorum exvidnere ccrtum cffct altquem
vita exceffurum. Contra vero fi prior ita lethaliter
vulneraverit, ut probabiliter quidein , at non
certo certius, vulneratus inde moriturus fuiflet ,
aliufque deinde eundem vulnere npvo exanima-
verit, autruina naufragiumve fuppreiferit;, prio-
rem non quafi occiderit, fed quafi vulneraverit,
,teneri, Ulpiano placuit, ac ipfi Juliano. l. item
Mela 11. §• Celfius ficribit. 3. /. huic ficnpturce 15.
§. ,1. ff. h. t. Quod enim de vulnere non certo
certius lethali Ulpianus ex JuJiani mente in d. L
15. §. 1. difleruerit, exdeciiionis ratione mam>

feftum

-ocr page 560-

$44 ' ^ ¹ B-

feftum eft, quod ncmpe fupervehiens ww paffa
nonfit apparere, <i«ex vulnere priore occifnsfit;
quae de vulnere certo certius moftifero, adeoque
certiffimam mortis fequelam habituro i inutiliter
di£ta forent. Nec eft, quod nobis regeratur,
tunc j cum certo certius ex vulnere priore mors
imminebat, alio fuperveniente ac occidente, ap-
parere certum csedis autorem, puta pofteriorem;
ac proinde priorem non tam accidilfe videri,
quam vulneralfe. Aiiter eriim procul dubio exi-
ftimaverit, qui refpiciet iilud Juiiarii, dicentis,
Derum ejfie, fiervum a te Occifium ejfe tunc, cum
vnlnerabas. d. L 15 * 1 .Jf.b.t. & penitius ex-
pendet, in legis Aquiiise primo capite non tam
mortem aut mortis tempus, quam potius vul-
nus ipfum lethale vulnerifque inftifti tempus,
fuiife fpedatum, fic ut non & mortis fed vulnera-
tionis tempore annus fuerit retro compritandus,
quafi jatn tum, cum vulnerabatur fervus , perern-
tus fuiflet. /. 2 x. §. 1. /. 5 I. §. 2. ff. b.t. Quod
autem in d. /. 15. §. 1. pofl'verba , eum a te
vcctfium ejfe tunc, Cttm vulnerabas, fubjungitur ,
id morttio demum eo apparuijfe, non alia de caufa
fadum videri poteft , quam quia vulnus , de
quo illie agebatur , tale erat, ut certum non
eftet , fervum ex eo moriturum. Mortuo ergo
detnumfervo apparuit* eum illo ex vulnereoc-
cubuifle ; eodem autern poftmodum ruina op-
preifo , verum erat , fupervenientem ruinam
paflam non efle apparere, an priore ex iftu occifus
eflet; & quia in dubio pcens ihterpretatlorie mol-
liendse potius quani exafperandie erant. /. pen.
ff. depcenis , inclinandum magis fuit in id, ut
prior de vulnerato potius , quam de occifo tene-
retur. Et, quse qusefo xquitas , qux fana juris •
ratio patiatur , ut, qui fuo fafto, fua certo cer-
tius lethaii vulneratione , jam fefe nocentem, &
capiti primo legis Aquiliae obnoxium reddiderait,!
quippe jam tumoccidens, cum vuinerabat, ob.
mortem indubie inde fecuturam , alieno deinceps
crimine fuperveniente nocens efle defineret, aut
faitem inciperet minus nocens efle , & in minus
obligatus, atque adeo flagitio alieno fublevaretur ?
autquae, obfecro juftitise sequabiiitas erit, fi ex
lege Aquilia fsepius hominis interemti asftimatio-
nem peti jura permittant, ubi fervo unum tan-;
tum vulnus lethale in rixa plurium inccrto autore
infti6tum apfaret, d. /. 51. §. 1. d. 1.11. 2.ff.
b. t. contra Vero unum tantum de occifo teneri
veilent, ubi duo duorum percuflorum haud igno-
torum vulnera confpicua funt certo certius mor-
tifera, temporibus diverfis eidem illata ? Aliud
fane fuadet JCti aflertio ; curn enim conftaret,
morte rei contingere abolitionem , & accufato-
retn tunc pofle impune defiftere , obfervatum a
Macro fuit , fipofiea , quam aCcufiator defiitit,
reus deceffierit, non ideo magis delittum accuffiatons
relevaci, adeoque mortem fupervenientem, five
cafu , five fafto alieno, nec in totum nec pro
parte excufate eutn, qui ante mortem iftius ter-
ttiijam cseperat nocens elfe. /. in fienatufic.
kidi

T t f. ' 1 I.

cceterum 4. ffi. adSC. Turpill. Ut proinde diliin-
diioni fuperiori etiamnum inhaereremalim, quaih
Julianum fingere fibi contrarium , & bpinionis
m 1. 51. propofitse> juftse fane atque rationabilis,
pdenitentem, cujustameh pciSnitentise nrillum vel
exjuliani confefllone vel ex TJlpidni & reiiquO-
rum adnotationibus veftigiuiri occurrit.

10. Aftio pro damni dati coercitione ex lege
Aquilia duplex eft, direda alia, alia utilis. Di-
refta domino datur, etiamfi domiriiurn ab eo po-
ftea receflurum fit, qua ratione debitor aut veri-
ditor rei redte experitur, fi creditor ante moram ,
vel extraneus rem corruperit promiflam vendi-
tamve. /. legis Aquilice 5 4. ffi. b. t. §. quum autem 3 „
in fin. Infiit. de emt. vendit. ufque adeo , ut, fi fe-
inel competere cseperit, duratura fit, etiamfi res,
cui hociturh , poftea aliehata vel extinfta fuerit.
/. qucecunqtte 56. de obligat. & atfion. I. fin autem
27. §. fi bomo 2. ffi. de rei vindicat. Neque ta-
men domino direfta femper datur , fed ttim de-
num , cum corpore & in corpus damnum datum
eft. Utilis ipfi quoque domino accomodat^ ,
quoties non corpore fed tantum in corpus dam-
mum datum fuit. §. ult. Jnfi. b. t. quo refpectu
multum interelfe dicitur, occidat quis, anmor-
tis caufarn prsebeat; in quantum fcilicet occidens
direfta, mortis caufain prscbens utiii feu in faftum
civili adtione conv^niendus eft. I. qua aftione 7.
§. Celfits. 6. ff. b. t. Quamvis in legeCornelia
de ficariis inter hsec duo nihil interfit, dum uter-
qtre, five occiderit, five mortis caulam prsebue-
rit, ex lege Cornelia pro homicida habetur, Sc
ultore gladio pcenam fubit. I. nibilinterefi 1 $.jf.
ad leg. Cornel. de ficariis. Sed & aliis qui domirti
non funt utilis competit, five tunc corpore & in
corpus damnum datum fit, five non corpore fecj in
corpus ; veluti fruftuario & ufuario, five domi-
nus proprietatis five eStraneus intulerit rei fru-
ftuarise lsefionem. /. itemMela 11. §. ult. I. 1 z.ff.
b. t, l. locum autem 17. §. ult.ff. de ufufruttu. I. &
eleganter 7. §. fi fiervum 4. I. arbitrio 18. §. fi
dominus 2. ffi. de dolo. Bonse fidei pofleflori,
quippe cui tantum bona fides praeftare folet ,
quantutn veritas, ubi lex impedimento non eft.
d. I. item Meld 11. §. fied fi fiervus 8. /. fi dominm
■ij.jf.b. t. junct. /. bona fides 13 6. ff. de regut.
jur. creditorihypothecario ob damnum in pigno-
re datum , ift faltem ufque ad ihodum debifi
rcbrifequatur, in debitum imputaturus , quse ita
impetrabit; in reliquum debitorl direda adionfe
relifta. l.fidominus 17. /. qui occidit 3 0. pigno-
rii.ff.b. t. I. fiervum 27. ff. de pign. & bypotb.
Non tamen commodatario , neque fulloni , fi-
milibufque, qui fervandum aliquid conduxerunt,
aut acceperunt utendum , fi forte' veftes ipfis
commodatse, autad poliendum datae, per alium
fciflsefint. Cum enim fadtum tertiiiniquum cafiii
magis fortuito, quam culpae adhiimerari debeat,
quahtum ad commodatariuin fullonemve attt-
net , dum nulia plerumque cura aut difigentia
conftqui poflumus, ue aliusdamnem nobis iri-

-ocr page 561-

A D L H G E M

'uria det; cafum autem fortuituni neque fullo
neque comniodatarius pra'ftare tene.atur, confe-
quens fuit, haftenus eorum haud intereife , ac
proinde nec ad ipfos ,. fed magis ad dominum,
hanc legis Aquilia' adionem fpeiSare. /, itern
MeU i j. §. pen.ff. h. t. /. adcos 19. ff. commoda-
ti. I. fed de damno 41. ff, locati. Plane , ,fi quse
fullonis aut commodatarii in.rebus aflervanclis ne-
gligentia appareat, propter quam adtionc com-
modati vel locati eos conveniri placuit , juxta
d.l. 41. vix dubitandum fuerjt, quin ad exern-
plum modumque aftionis furti, utilisquoque le-
gis Aquilice ipfis tribuenda fit; cum eatenus in-
terfit eorum, rem falvam eile. arg. §. itemfifullo
15.& 16. Infiit. de ohligat. cx delitto. Quo etiam
folo fundamento utrique , tum fulloni tum com-
modatario, attionem de pauperie a Paulo in l. 2.
ff. fi quadrup. paup.fec. dicatur, conceilam puto:
ait enim, eos ifta pofle experiri actione, quia ipfo-
rum intereft; interefle autem , quia eo ipfio, quo
tencntur, (putadomino) damnum videntur pa-
ti. Utproinde illis in cafibus, quibus culpa ca-
rent ac domino non tenentur , etiam non magis
de pauperie quam ex lege Aquilia aftionein habi-
turi fint. Sed quia hodie a<5tiones ex deliSis,
quatenus privato dantur , non pcenales fed rei
perfecutoria: funt , magis placuit, hanc a£tio-
liem commodatario etiam tunc dari, cum ipfe
cuipa omni in re affervanda caruit, ad id ut con-
fequatur quanti fua intereft ufum ante tetnpus ,
commodato appofitum , non efle intervarfum
aut impeditum. Hugo Grotius manud. adjuris-
prud. Holl. libr. 3. cap 37. num. 10. & fieqq.
uti & illis, qui fervoruin aut ancillarum operas
habuerunt condu6tas , .quatenus ipforum inter-
eft , minifteriis haudcaruifle. Grotius d.libr. 3.
cap. 34. num. 8.

11. Ad ha:c utilis homini libero vulnerato
aftio indulta fuit, ad id quod intereft , non di-
refta; cum nemo meinbrorum fuorum dominus
fit. /. liber homo l^-ff- h. t. Etfi enim alibi ab Ul-
piano fcriptum fit, licere omnibus, atqueipfis
etiam fervts, naturaliter in fiuum corpus fievire. I.
fied fi datnnum 9, §.// ipfie fervus 7. ffi. depeculio.
non tamen inde cujufque infua membradomi-
nium probatur ; cum vel natura illic ea intelli-
genda fit, cujus & Senatufconfultum Macedo-
nianum meminit, quse fceleris caufas Macedoni
fceneratoriimprobodicebaturadminiftrare. /. i.ff.
adSenatufic. Maced. vel Ulpianusex menteStoico-
rum loquatur, qui licitum putabant fibi mortem
confcifcere , fi vitam fibi fervitutem & fuppli-
ciiun , mortern vero folatium & libertatem fore
crederent, fic ut nec poteftas dotninica hanc pof-
fet fervis impedire viatn fefe in libertatem vindi-
dicandi. Non efi molcfiumfiervire, ait Seneca con-
folat ad Marciam. cap 20, uhi fi domini pertcefum
wfi, licet uno gradu ad libertatem tranfire, contra
injurias vitce beneficium mortis haheo. Etlibr. 3. de
iracap. 15. Quidgemisdemens,quidexpetfas, tit
te aut hofiis aliquisper exitirn gentis tuce vmdket,

A; q. u l t a mi _t ''

aut rex d longinquo potens advokt ? quocmque
refpexeris , ibi maiorum finis cfi, vides illum pne-
cipitemiocum ? illac ad hbertatem clcfcenditttr, vnles
illud mare, Uludfhmen , illum puteum? lihertas
illic mimofiedet. Vides illam arborcm, brevem, rc-
torridam, infelicem ? pcndet tnde libertas. videsjtt-
gultim tuum, guttur tuum, cortuum ? effugia fier-
vitutisfiunt. nimis tibi operofios exitus monfiro, &
multum animi ac roboris exigentes. qticeris , quod
fit ad hbertatem iter ? qucelibet in corpore tuo vena.
Adeo autem pro hornine libero vulnerato a&io
datur , ut non modo impendiorum in curatio-
nem , 6f operarum , quibus la:fus caruit & in
pofterum canturus eft, fed & cicatricis & doloris
atque deformitatis asftimatio moribus praftanda
veniat, fi per lxfum kfamve petita lit; etfi jure
Romano horum ratio habita non fuerit, dum
corpus liberum proprie nullam recipit a:ftimatio-
nem. arg. /. ult. jfi de his qtti effud: vel dcjec. I.
ex hac lege 3. ff. fi quadrup. paup. fec. dicatur.
Hugo Grotius manud. ad jurifpr. Hpll. libr. 3;
cap. 34. n. 5. 6. ult. Ant. Matthaeus de crimm.
libr. 47. tit. 3, num. 4. Groenewegen ad d. U
ult. ff. de his qtii dejec. veleffud. Parens p., inem.
Paulus Voet d^ §. 1. Inflit.de oblig. ex quafi de-
liff.num.2. Si filiusfamilias vulneratus.lit, non
filio^fed patri utilem aciionem dari placuit,
ad impendia in medicos fa&a , & operarum «efti-
mationem. /. item qucerttur ₍i 3. §. item Julianus
4.ff. locati. I. fied& fi 5. §. ult. 1.6. /. 7. ff. h. t,
l. cum dtiobus 5 2. §. focwm 16. ff.profocio. quod
& in filiis annis viginti quinque minoribus hodie
receptum eft. Grotius manud. adjurifprud. Holl.
libr. 3. cap. 34. num. 7. Sed &, fi occifum injuria
proponas , utili aitioni, patri danda: , locum
fore, colligi poteft arg. /. quaaffiotie 7. §.fiquis
4. if. h. t. collatio legum Mofdic. & Roman. tit. 1.
quod plenius docet D. Noodt traff. de lege
Aquilta cap. 2. verf. qtticquid tamen. Nec dubium,
quin ex ufu hodierno latius illa agendi poteftas
extenfa fit : m quantum ob hominem liberum
culpa occifum uxori & liberis aftio datur in id,
quod religioni judicantis jequum videbitur, habi-
ta ratione vi£tus, quem occifus uxori liberifque
fuisaut aliis propinquis ex operis potuilfet acfoii-
tus eflet fubminiftrare. Grotius manud. ad jttrifi-
prud. Holl. hbr. 3. cap. 3 3. num. 4, 5.6. Gome-
fius refiolut. tom. 3. cap. 3. nunt. 37. Befoldus de-
lib.jtir. ad Pand. h. t. quccfi. 2. Cravetta part. 1.
confil. 119. num. 6. Ant. Matthceus de criminib.
libr./fi.tit. 5. cap. 7. num. 12. PaulusVoet ad
d. §. 1. Infiit. deobiig. ex quafi delttt.num. 2. inpr,
Berlichius concluf. pratt.part. 5. concluf. 18. num.
21. & fieqq. Quia in re fi concurrat forte uxor ,
parentes , liberi; alter alteri pra:ferendus non
eft; fed magis unicuiquein ld, quanti fuainter-
efte docet, a<5tio danda; tum quia finguli no.n_;de poena , fed damno fibi illato reparando con-
tendunt; tum quiaha:c a<5tio uxori; liberis, fi-
milibufque , non qua occifi heredibus adeoque
jure hereditario, fed qua lsefis ex fa<5to occiden-
Z z z tis ,

-ocr page 562-

* L i s. ' IX.¹

tis datur; fic ut & illis accommodanda veniat,
•qui defundo heredes eiTe ab inteftato non potue-
<runt, vei «cciii hereditatem , ut pote fufpeftam,
noluerunt adire. arg. /. fi vero plnres 5. §. hiec au-
tem affio 5. jf. de hrs qui cjfiud. veldejec. D. joh.
a Someren de jure novercar. cap. 15. num. 7.
Groenewegen ad §. 1. lnfiit.de ohligat. ex quafi
delitto. Befoldus delihat.juris ad Pand. h. t. qiiceft.
2. Confer Caftillo de ufiufrutlu cap. 40.

12. Competunt vero hx aftiones direftsevei
^utiles adverfus eos qui damnum dederunt ;
etiam maritum aut uxorem, cum noninfement.
t.pen.jfi.h. t. &illos, qui-, cuin prohibere po-

tuiftent ac debuiiient damni illationem , illud

" f ■

inferri pafli funt. 7. in lege Aquilia 44. §. 1. t. 45.
jfi.h.t. quive opem tulerunt facientibus , aut
fieri jufterunt. /. liber homo 3 7. jf. h. t. vel fefe
damnum dediife confefli funt, fi de damno dato
conftet, fed autor hadenus incertus fuerit; adeo
ut adverfus emiftam confeflionem dein ad inficias
fre volens , audiendus non fit, nifi jpfedocuerit
confeflionis errorem ac faliitatem. /. inde Nera-
tius-23. §. ult. I. 24. 25. fi^-. h. t. In heredes
lasdentis Aquilia agi difplicuit, quia creditum
fuit pcenaies hujus legis adiones efle ; nifi lis cum
defunfto conteftata fuerit, vel aliquid ex dolo
ejus ad heredes pervenerit. §. hvs autem verbis$.
Jnfiit. h. t. I. indc Neratius 23. §. hanc affionem
8. jf.h, t. Cceterum ex quo noftris ac aliorum
moribus obtmuit, non pcenalem amplius , fed
rei perfecutoriam efle, etiain poft inficiationem ,
lianc legis Aquilise adionem, exempio caeterarum
ex delidis defcendentium ac lsefis accommodata-
rum, fic ut iolam damni vere illati & ejus quod
intereft seftimationem ador confequatur. Grotius
manud. ad jurifipntd. Holl. libr. 3. cap. 32. num.
17.1 8. Ant. Mattheus de crimin. libr. 47. tit. 3.
vum. 4. Groenewegen ad §. ult. lnfiit. h. t. & ad
/. 20. 4. Jf. de petit. hered. Paulus Voet ad d.

ult. Jnjlit. h. t. num. ult. confequens fuit, he-
xedes quoqueadintegri damnireparationem hodie
obligatos eife , licetneque lis cum defunflocon-
teftata fuerit, neque quicquam ex dolo culpave
defunfti ad eos pervenerit, nec bona defundi fol-
vendo fint ; nifi heres delinquentis impetrato
inventarii beneficio adierit hereditatem , quippe
quo cafu non magis lxfis, quam aliis quibufcun-
que defundi creditoribus , ultra vires heredita-
rias obligatus foret. Grotius Manudut7. adjuris-
prttd. Holl. d. libr. 3. cap. 32. nttm. 22. 23. Groe-
newegen adl. unic. C. ex delitlis defiunti. inqttan-
tum hered.teneantur.infine. Leeuwen cenfiur. part.
I. Ubr.-i,. cap. 1. num. 2. Sed &, ubi plureslsefe-
runt, uno damna in folidum reparante , reliquos
l«fo non uitra nunc teneri verius eft ; ut pote
qui dolo faceret, indemnitatem iterato petens,
quam jam ab alio per aftionem rei perfecutoriam
adeptus erat. Grotius manud. ad jurijprud. Hol-
land. libr. 3. cap. 34. num. 12. Interim prjeter
/daninireparationem, Isfis prseftandam, infuper
vulnerantibus atque aiiter lsedentibus mulftje va-

T r^: t. ' M

riae firiguloruin prope locorum ftatutis inveniun-
tur impoiitx , de quibus Leeuwen cenfiur.part. 1.
libr. f. cap. 21. Adde Placita Ordin. General. 6.
Sept. 1661. in vol. 2. piacit. Holland.pag. 2669.
& 20. Novembr. mnt 1665. wol. 3. pag. 5 99,
Placita Ordin. Zelandise 27. Novemh. 1654. d.
ml^.pag. 2407. circa quasmuldas ainbigendum
haud videtur , quin delinquentium morte eva-
nefcat earum exaftio ; & ex adverfo in cafuplu-
rium fimul •isedentiuin ita unufquifque etiamnum
hodie in iblidum mul&andus veniat , ut unius
praeftatione csteri non liberentur. Sande decifi.
Frific. iibr. 5. tit. 9. defin. 5. Berlichius conclufi.
prati. part. 5. conclufi 11 . num. 19. &fieqq.

13 . Quamvis autem vulgo in deliftis ?ifedus
maleficia diftinguere foleat, §. piacuit 7. & §.
pen. Jnfiit. de obligat. exdelitto. ac fecundum illud
Seneca? libr. de ira , idem delitlum tn duobits non
codem modo afficiat, fi alter per ncgligentiam admi-
fit, alter curavit ut nocens effct. Hac tamen in lege
par doli & culpje, etiam leviifimae, omnifque im-
prudentiae imperitia: infirmitatis ratio eft, eadem-
que coercitio. §. acneis 3. & fieqq. InJHt. h. 1.1.
inlege Aquiiia 44. &pafifim h. t. eo modo, quo

6 in contra&ibus doli & culpse prseftationem
recipientibus id receptum eft, dum nihil intereft,
dolo an culpa lsefio interceflerit, ad eum eife-
6iuin , ut damnum reparetur: nam etfi Roma-
nis placuerit, pcenalem aliquo modo efle legis
hujus aCtionem, eam tamen magis ad indemni-
tatem, quam ad ultionem pertinuiife, Ulpianus
docet, /. itetn apud Labeonem 15. §. fi quis fieruo
46. jf. de injuriis.

14. Sed quo magis harc damni injuria dati
materia illuftretur, opera: pretium fuerit, prseci-
puas tum ex legibus tum ex moribus enumerare
fa&orum fpecies, quibus damnum culpa datum
creditur ; quibufque ex adverfo , tanquam jure
vel cafu datum, extra legis pccnam eft. Sunt au-
tem (ut ordo quidam in recenfendo fervetur)
qui tenentur, dum in munere verfantes, aut
aliter in re per legis licita , per occaiionem ejus
dolo vel imprudentia vel imperitia damnum
intulerunt. Sunt, contra quos aftio datur, quia
auxilio , impulfu , hortatu , confiliove eorum
lxfio fadta eft. Sunt, qui ex petulantia; funt
denique quia variis aliis fa&orum culpandorum
fpeciebuS nocentes, diredta vel utiii legis Aquilia:
conveniuntur adtione.

15. Ad primam claflem meritomagiftrum re-
tuleris, qui, cum modicam difcipuloscaftigandi
haberet poteftatem,fsevitia nimia ac puniendi acer-
bitate modurn exceflit; veluti in fpecie a Juliano
propofita,qua futor puero difcenti, ingenuo,fiiio-
familias, parum bene facienti quod demonftratum
erat, forma calcei cervicem percuflit, ut oculus
puero perfunderetur: neque enim dubium,quin&
praceptoris & alterius cujufcunque faevitia nimia
culpse accenfenda iit. l.fied& fi quem 5. §. ult. 1.6.

7 . ff. h. 1.1. item qtueritur 13. §. item 'juiianus 4,ff.
locati. arg. l.ficonfiantez^. §. fimaritusyff.foluto

-ocr page 563-

A E> t E G E M

A c^ u-t L r a m₍

lippiRcgis anni 1563. tit. Scbepen die iHatkandcf
befichadigen. art. 1.2.3. 4.5. Wtsbuyficbe TLee-
recbtcn. art.afi.49. 50. Hugo Grotium maniid. ad
jurijprud. Holl. libr. 3. c. 3 8. num. 18. tf fieqcf.
Neoftadium Cut. fupr.dtcifi. 48. 49. Ja-

flhrnvni a r\ Tnri(r" T-lAllf h/IYt

ac. Coreri

obfierv. 40. Refponfa Jtirifc. Holh part. 1: con-
fil. 198. Vinnium ad Peckium derCnautica ad /.-
5. ffi. de lege Rbod. de jaffu. De retibus Vero
pifcatoriis, & reliquo pifcationis apparatu iciiFo^
fracto , qUid juris fit hodie, cohfer placita de
halecum pifcatione, prohibentia , ne quis cla-
vumnavigii fui ita junftumhabeat, ut retia ex-
pofita ei adha:rere queant, neve aliorum fimul
pifcantium retia funefve prsefcindat. placit. Pbi-
hppi Regu. 9. Martii 1580, Ordtiium Holland.
19. Aprillis 1597. & 12. Maji 1629. Vbl. 1.
Piacit. Holl.pag. 684. & fieqq. Nec dubium ,
quin ad damni reparationem hodie ex fuperiore
juris Romani fundamento condemnandi iint, qui
inflatis velis nec fatis tempeftive demiflis ± por-
tum ingredientes 1 inuhitiOni v^l havibuS dliiS
aut pifcatoribus nocuerint. Vide decretum Dcle-
gatorum Hoilandice Ordinum. 4. Martii 1643. vcL
1. plac. Holland. pag. 1264. quive per aquas pi-
fcationis ergo elocatas navigantes , a relido ac
deftinato navigatiohibus fpatio fponte defle&unt,
atque ita in expofitum pilcationis apparatuin in-
cidentes,damnum dant. Vide decretum antli 1554.
28. Maji vol, 2. ptacit. Holt. pdg. 2071. quive
per loca Vadofa navigantes, vadorum peritos af-
futnefe pro rnbre rfccepto neglexerunt , fi Vado
navis hsereiis rimofa fafta fuerit, ac merces ea oc-
cafione corruptae. arg. /. item quceritur 13. §.y£
magijlcr. 2. ff.locati. placitum. Pbilippi Regis dc re
nautica , anni 1563. tit. vatt Scbipbrekinge art.
1. & 9. Refponfa Jurifc; Holl. part. 1. cottfiU

3 IO;

16. QUibus autemcafibus damnum reparati-
dum eft , folummodo iliud fpeftatur , quod in
continenti illatum fuit, non quod poftea ex no ^
va caufa , licet prioris occafione , fupdrvenit:
qua ratione > cum navis impreflione haVigii al-
terius fic exarmata eifet, ut claffein reliquam fe-
qui non poftet, atque inde a piratis hoftibufve
interciperetur, damnum quidem armamentoruirt
navis dejeftoruin , atnon illud, quod piratarum
interceptione datum fuerat, farciertdum eflej,
fuprema curiajudicatum fuit, tefte Grocnewegio
ad Grotii manudutt. jurifprud. Hotl. libf. 3. Xap.
3 8. num. 18. Et, fi forte riavis onufta mercibus ex
collifione merfa fit, iri quacftion"e, aniiierces sefti-
mandae veniant, quanti emtar funt, an quanii
in loco deftinato veridipoflent, an media qua&dam
xftimatio viri boni arbitrio facienda fit , dijudi-
canduiii videtur ex eo, an ante interitum jani
maxima ex p^rte iter emenfum , ac periculuift
fuperatum, an contra adhuc fuperandUm fuerit,
&quo ufque; iit pro rataejus aeftimatio merfa-
rum mercium viri boni arbitratu inftjtuatur. Vi-
de Neoftadium Curicefiupr. decifi. 48.

17. Pertinent etiam ad hanc lsedentium clafiein

Z z z s cifiarii

tttdtwiion- l.tocum 17. §. 1. ff.de ufufruttu. Sed
& magiftratus, qui , licet adverfus refiftentem
violentius quid facere jure licito & jure honoris
poflint, quod ad vindiftam majeftatis publicx
refpiciat, nec ad damni asftimationem obftridi
fint, fi fervus juftu ipforum pignori captus fefe
fufpenderit', dunr juris executio injuriatlr habe-
re non intelligitur; tamen ex lege Aquilia teneri
poftunt, quoties magiftratus fui fiducia injurio-
fum quid contra bonos mores fecerint, quo al-
teri nocitum. I. quemadmodum 29. §. magijiratm
y.jfi b. t. I. eiimque cum cedile 13.fi.de peric. &
commod. rei vcnd. arg. /. injuriarim 13. j.is qui
1. I. nec magifiratus 3 2. I. 3 3 .ff. de injuriis. I. coh-
tinet 3. §. i. jfi- quodmetus canfa. Gubernatorem
qUoque navis aut nautas, quorum culpa navis
in retia pifcatorum aut fcapham alterius vel navim
impa&a , damnum dedit, dum in poteftate eo-
rum erat, ne id accideret: nam fi vel fune rupto,
vel tempeftatis violentia id extra culpam nautarum
contigiftet, tantum abeft, ut Aquilis locus fo-
ret, ut ne tunc quidem, cum vi vetitorum na-
vis imprefta eftet in funes anchorarum alterius,
& nautas futies praecidifient, adionem dari opor-
tere refponfutn fit, fi nullo alio modo, quam pne-
cifis funibus j explicare fe nauta? potuerint, d. I.
quemadmodum 29. §. 2. 3. 4.ffi. b. t.l. 13. §. x. 2.
ffi.locati. QucE tamen de damno fine culpa navi-
gantium illato per navigiorum collifionein paulo
"aliter hodiernis legibus nauticis definita funt; ete-
nim fi citra culpam navis anchora teneri definat',
ac fluftuare incipiens damnum inferat alteri na-
.vigio etiamnum ex anchora ftanti, domini navis
ita Ixdentis & damnum proprium ferre tenentur ,
..& partem diirtidiam damni navigio ex anchora
ftanti illati. Idemque eft,. fi navis navigans im-
prefla fit navigio alteri ex anchora ftanti, ac ei
nocueritj fi modo magifter navis impingentis
cum fociis nauticis juratoaflerat, fe culpa carere,
nec culpa abadverfario doceatur. Sednnavisna-
vigans de die vel de nofte, fereha vel turbulenta
tempeftate, itiderii fine culpa navi alteri navi-
ganti imprefla nocuerit, damnum utrique illatum
navigio zequaliter utrimque ferendum eit. Uti
. & dainnum commune erit, fi fine culpa irtagi-
ftriindex anchorae, ex quaftatnavis (den Dob*
ber ofiBoeye) amotus fit * & dum alterius indicis
reftituendi oecafio nondum fuit, damnum inde
navi alteri illatum fuerit. Plane in his omriibus
probata culpa ,. folum culpae teum ad univerfi
dainni reparationem condemnari oportet: in cul-
pa autem eft, qui vel ab irtitio indicem anchorae
jaftae non addidit, vel amotum cafu non mature
reftituit: quive navigio alteri vado haerenti pro- j
pinquam habens navem propriam ex anchora
ftantein , ita ut damnurn merito metuatur , ne-1
que periculi amovendi caufa ftationem fuam mu~
tare vult , utcunque admptlitus » neque magi-
ftro navis fundo hserentis permittere, ut isnavis
vado non hserentis ftationem fuo fuorumque Ja-
bore mutet. Dehis vide Placitum nautkum Pbi-

-ocr page 564-

5:•/ L i b. I X.

cifiarii feu carrucarii, qui, dum cseteros tranfire
contendunt, cifium evertunt ac damnum dant;
temperare enim debuerant. I. item quxritur 13. pr.
ff. locati. Plauftrarius, cujus ex piauftro, dum
male compofiti lapides erant, lapis delapfus quid
rupit vei fregit. I. ft fetvus fetvum 27. §._/?explo-
jlro 33. ff.h. t. cujufve piauftrum in clivo du-
dum, non cafu , fed culpa plauftrarii, ceflim
ire csepit , atque ita. nocuit; cujus notabilem
cafum Aifenus exhibet. I. fi ex plagis $2. §. in
tlivo 2. ff. h. t. Adde tit. 1. depauperie. Mulio,
qui, cum plus jufto oneraflet quadrupedem, in
caufa fuit, quod quadrupes collapfa onus ever-
tendoin alium, damnum dedit. /. I. §.itaque 4.
ff.fiquadrup.paup.fecijfe dic. quive alienumani-
mal plus jufto onerando effecit, ut illud fub onere
deficiens collabenfque membrum aliquod ruperit.
I. fi fietvusfiervum 27. §. &fimuium 2^.Jf. h. t.
aut, cum ipfe onus nimiumfubiiflet, dejiciendo
illud rem alterius in propinquo oppreflk ; vei
etiam ipfe cum onere prolapfus tefionem rebus
alienis intulit , five plus jufto fefe oneraverit,
dum in ipfius arbitrio erat ita fe non onerare;
five non nirriium quidem oneratus, negligentius
tamen per iubricum tranfierit. I. qua attione 7. §.
fedfiquisi. jf.h.t. Tonfor eo in loco tondens,
ubi ex confuetudine ludebatur, vel ubi tranfitus
frequens erat, fi, cum pila quidam luderent, ea
vehementius percufla in tonforis manus dejefta
fit, & fic fervi, quem tonfor radebat, gula fue
rit adafto cultello prsecifa. /. item Mela 11.pr.Jf.
h. t. Etfi enim non male dicatur, eum qui fe
tonfori periculofo in loco fellam habenti commi-
ferit, de fe queri oportere. d. /.11. non tamen
inde excufata videripoteft majorilla. tonforis cul-
pa ac imprudentia, in loco non tuto artem profi-
tentis; dum novum non eft , ut in concurrente
duorum culpa is teneatur , cujus culpa major
confpicitur. arg. I. leffos 12. & 13 . ff.deperic.
& commodo tei yend-1. 1. §. ult. /. 2. jf. ne quis
eum qui in jus voc. vi eximat. neque etiam culpa
in toturn caret, qui fe imperito dedit medico
curaridum ; quem tamen ex imperitia male cu-
rantem , habiturus eflet fibi hac lege devin£tum,
ut alibi di&um.

18. Adhaecputator, aut machinarius, (qua-
lis forte qui in machina elevata operatur ad oppo-
fitionemejus, qui deplano opus facit. l.fiut cer-
to 5. §.fied interdum j.jf. commodati. ) qui prope
viam five publicatn five privatam ramos amputa-
tos., aut trabes, aliamve materiam, dejiciens,
antequam mature proclamaflet yt evitari cafus
poflet, tranfeuntibusnocuit; aut, cumnon prope
viam putaret, vel operaretur, dolo malo immit-
tit in eum, quem videt tranfeuntem, quive ex
alto fefe prsecipitans, fuper alium venit, eumque
occidit. l. itemMela 11. ^.fiplures 4. l.fiputa-
tor. 31. jf.h.t. §. item fi 5. Infiit. h. t. jund. /.
inlegeCornelia ~j.ff.ad leg. Cornel. de ficariis. Qui-
bus hon abfimiles , qui foveas urforum cervo-
rumve capiendorum caula faciunt, laqueofve po-

T I T. II. f A

riurit, fi in laqueos foveafque animai alienum
inciderit, aut aliter damnum datum fit: nam fi
hsec in itineribus fadta fint, neque denunciatum
fuerit, aftioni huic locus foret ; 'fin aiibi, ubi
id fieri foiet, contra dicendum. /. qui fioveas 2 8.
pr. & §. i. /. 29. pr.Jf.h.t. ! ; . <

19. Fornacarius quoque , qui ad fornacem
obdormivit, fi ignis negligentius cuftoditus vii-
lam exuflerit; cum vel ignem extingere debuif-
fet, vel ita munire , ne evagetur. l.fifiervusfier-
vum 27. §. ft fornacarius 9. Jf. h. t. ui & qui fe-
cundum parietem communem furnum habens ,
fic igneminjecit, ut inde paries exuftusfit. d.l.
27. §. fifurnum 10. ff. h. t. quique in ftipulam
fuam vel fpinam, comburendse ejus gratia, ignem
immifit, fi is ulterius evagatus ac progeifus alie-
nam fyivam vei fegetem vel vineam lscferit,
aiiqua ipfius primi ignem immittentis apparente
negligentia, dum forte die ventofo id fecit, aut
non obfervavit , ne ignis iongius procederet:
namfiomnia, quse oportuit, obfervaverit, vel
fubita vis venti longius ignem produxerit, culpa
caret. /. quioccidit 3 o. §. in hac 3 ,'ffi. h. t. l.i. C.
h. t. Ampiius qui fclopeto in avem te<5to ftramineo
aut acervo fpicarum aut fccni infidentem difplofo
incendium excitavit. Andr. Gayl libr. 2. obfierv.
22.num.j. & generaliter, qui cuipa fua caufam
incendio dedit. d. I. fi fiervus fietvum 27. §.item
fi arbufiumq. 8. & 11. ff. h. t. etiamfi illud dein-
de latius ferpens proximioribus remotioribufque
vicinis damnum intulerit; neque enim dubium ,
quin deomni detrimento, exprobataprimacuipa
proftuente, teneatur. d. I. 3 o. §. 3.jf. h. t. I. capi-
taiium28. §. incendiatii 12.ff. depcenis. I. quiades
9. ff. de incend. ruin. naufr. Andr. Gayl libr. 2. ob-
ferv. 22. num. 1. 2. 3. HugoGrotius manuduff.
adjurifprud. Holl. libr. 3. cap. 3 8. num. 3. Re-
fponfa JCtor. Hoiiand. part. 1. confil. 256.

20. Orto autem in sedibus, five per dominum
five per condudtorem inhabitatis, incendio, di-
fputatum varie ab interpretibus, utrum inhabi-
tanti incumbat onus probandse diiigentise pro-
prise; an vero locatori vicinifve, incendio illo ulte-
rius evagante lsefis , culpse probatio imponenda
fit. Sunt, qui inhabitantem onere probandi gra-
vant, eo quod incendia plerumque fiunt culpS
inhabitantium ; eumque , nifi aculpa fefe pur-
gaverit, condemnandum arbitrantur. Fachineus
controv.iibr. i.cap. 87. Sande decif. libr. 3. tit. 6.
defin. 9. in fine. Mollerus fiemefir. libr. 4. cap. 31.
Vinnius felett. quceft. libt. 1. cap. 33. Magis tamen
eft, ut in dubio probandi neceflitas in locatorem
aut vicigos damni reparationem ab inhabitante
profequentes rejiciatur. Non ea quidem ratione ,
quod incendia cafibus fortuitis, a nemine prse-
ftandis , adnumerata legimus. §. 2. Injlit. quib.
mod. re contrah. obligat. l.fiut certo 5. §. quod
vero4. Jfi. commodati. /. contraffus quidam2^.ff.
de reg.juris, cum id fsepiflime verum tantum fit,
quatenuf ferpentia latius, damnum vicinis dant,
& alioquin culpa inhabitantium incendia fieri

ple-

-ocr page 565-

A d /l e g e m

plerumque credantur. Sed potius, quia fecuft-
dum certa juris principia aftori > ( quales hic tefi)
incumbit probandi provincia,. fic ut> eo inten-
tionem nonfirmante, reusabfolvendusfit, licet
nihii ipfe pra-ftet. /. qui accufare 4. C. de cdendo.
I. verius zi.jf.deprobation. Atque infuper afiir-
rinanti, non neganti, probatio imponenda; dum
faftum negantis nulla per rerum naturam proba-
tio eft. /. affor. 23. C. de probat. I. ajfeveratio 1 o.
C. denonnumer.pecun. /. ei incmnbit z.jf.depro-
bat. negat autem inhabitans, fe culpam admi-
fiife; ajunt adores. Quibus accedit tertio, quod
.quifque bonus in dubio ac diligens prsefutni debet,
donec contrarium probatum fuerit. /. merito 5 I.
jf.profocio. hac pr;efertim in fpecie , in qua in-
.habitans , fiv.e dominus fit , five inquilinus ,
primusantealios dainnum ex fua debetnegligen-
tia metuere , sedium quidem ipfarum , fi domi-
nus iitillatorum autem & invedorum , fi con-
duftor. Foventque hanc fententiain Matth. de
Affli&is. decif. 5 7. Andr. Gayl libr. 2. obferv. 21.
Mafcardus deprobation. concluf. 894. num. 17. &
feqq. Mynfingerus cent. 6. obferv. 88. Befoldus
delib. juris ad Pand. h. t. num. J. Chriftineus ad
Mechlinienf.tit. 8. art. 12.num. 3. Argentreuj ad
confuet.Britann. art. 5 99. Zoefius adPand. tit.locati.
num. 2 5. Berlichius part. 4. concluf. pratticab. 2 5.
num. 76. & feqq. Perezius ad tit. Cod. de locato.
num. 27. quam alii nonnulli tum demuin admit-
tunt, curn h. pluribus una domus pro divifo ha-
bitata eft, ac ignoratur, cujus ex parte incendii
origo fit. Sande d. libr. 3. dccifi Frifi tit. 6. defin.
9. Menochius de arbitrar. jud. libr. 2. cafiu 390.
itum. 12. Nec hifce fic adftrudis re£te regeritur,
quodjam ante conceflum fuit, incendia inhabi-
tantium culpa plerumque oriri. /. 3. §. cognofcit
1. ff.de ofific. prafett. vigilum. l.fivendita 11 .ffi. de
jperic. & commod. rei vend. probandi vero onus
eum gravare, contra quem prsefumtio eft. Con-
liderandum enim, indefinitam efle orationem il-
lam, qua incendia dicuntur plerumque fieri cui-
pa inhabitantium. Cum ergo indefinitain enuncia-
tionemin contingentibus (ideft, iis , quse ne-
ceflaria non funt, fed eife & non eife ^poflunt )
. non univerfali fed tantum particulari orationi x-
quipoilere , tradant conftanter diale&ici; ac in
aperto fit, inhabitantes quofdam pofle culpa va-
cuos eiie; non alius aflertionis iftius fenfuS eft ,
quam , incendia plerumque fieri cuipS alicujus
ex inhabitantibus; & quidem, non fpecifice cul-
pa hujus aut iilius hominis certi, longe minus
culpa omnium & fingulorum, ut perperam vult
Vinnius; fed veiut in individuo vago, ut loquun-
' tur. Qualis vaga, ac certam ad perfonam non
determinata prsefumtio, neminem in fpecie aut
prsecipue premens , neminem quoque in fpecie
ad onus probandi poteft obligare: ne eveniret,
innocentem fubinde condemnari in probatione de-
ficientem: fed magis, quod de dolo dicitur, de-
fignari fciiicet debere perfonam, quse doium fe-
cit, nec in eo aCtorem oportere vagari, dolum

A q^ u" 1' l 1 a m' ^^ ^v

que fingulari de perfdriS pifobandum eife^tfoh
prsefu meridum. /. fed & ex dolo 15. §. Mi: I. 16.
ffi. de dolo. I. quoties 18.' §: 1. ffi. deprobafm. i. do-
lum 6. C. de dolo. I. doltis 1 o. C. de reficind.'veiidit.
idem &^; in culpa videtur fervandum, diini' rafio
juftitisenon magis aliena ex.culpa, quairi ex do-
loalieno, aliumpuniri permittit; Quibus adde,
fpecialiaderogaregeneralibus. /. intotojure 80. ff.
de regttl. jttris. adeoque, licet in vago contra in-
habitantium aliquem prsefumtio culp® militare
credatur;- tanien, fi de.fingulis quseratur , fpe-
cifica prsefumtio , feCundum ante dida , erit;
unuinqueirique eorum diligentem fuifle , donec
contrarium demonftratum fuerit; atque 'ita pel-
ietur visomnis prsefumtionisiftius generalis,, per
potentioreiri aliam fpecificam, pro deligeritia cu-
jufque in dubio ftaritem. Animadvertenduiri de-
nique, jurifconfultos aperte fatis definiiife, fine
culpa patrisfamilias pofte incendium oriri; neque,
fi fervorum negligentia faftum eifet , continuo
dominuminculpa ha.'rere. d. l.n.ff. deperic. &
commodo rei vend. fed pofle noxse dedendo defun-
gi. /. fi fiervus fiervum 27. §. Proculus ait 1 i. ffi.
h. t. niii negligens fuiflet in' eligendis fervorum
minifteriis, quibus deinandata ignis cuta. d. I. 27.
§.fitfornacaritts 1 i.jfi.h. t. Non etiam didis
adverfatur Antonini refcriptuin, qUo difpofitum,
conduftorem gregis , qui gregem ajebata latro-
nibus aba£tum eife, cafum praftare 11011 cogi,
fi probari poflit, abadionem citra fuairi fraudem
contigifle. l.fi quis domum 9. §. imperator q.ff. lo-
cati. Cum ifta fadti fpecies a noftra penitus diverfa
fit; dum hic conftat de jncendio , illic rion ita
de aba6tionis fa&o; hic difquiritur, cujus cul-
pa incendium exortum fit, quod riulli poterat uti-
iitatem prsebere , fed tantuiri nocere : ibi , ati
prsedonum abigcfctu, an fraude condu&oris grex
non appareat: cum ipfe condu&or potuiflet lucri
particeps fuifle , paftus forte cum abadoribus
in prsedse partem : unde & ob fimilem rationem
creditori , aiferenti , fe pignus amififle , fides
non fuit adhibenda, fed in id quod intereft eum
condemnari placuit, fi non manifeftis rationibus
fe perdidifle probaflet. /. fit creditor 5. C. de pigno-
rat. att. Ut proinde a difparatis male fiat iilatio.
Ne dicain , probatam abunde cenferi bonamfi-
dem condudoris, ac doli defedum, dum ea di-
luit fraudis argumenta , qua: contra ipfum ab
adore, gregis abadi domino, adduda lunt:. eo
modo, quo & criminum rei, heredefque eorui^ ,
innocentiam oftendere perhibentur. /.2. C. qui
tefiam fac. poffi quos tamen abfolvendos eif^'con-
ftat , ii nihii fufficiens accufator attulerit, quo
reu$ convincatur. /. utt. §. ult. ffi. de bonis eor.
qui ante fientent. Denique nec hsefitationem fa-
cere poteft, /. I. §. ult. & 11. fieqq. ffi. dehis qui
effitid. veldejecerint, ubi, licet unus tanturh deje-
cerit, omries tarnen adione de dejedis & cffufis
teneri debent, fi non probent fe culpa carere: un-
de videri poflet coricludendum , iicet ex unius
tantum fado incendia oriri poifint, omnes tamen,
Zzz | atque

-ocr page 566-

559 L i b.i IX.

atque adeo pvscipue inquilinum ipfurn de in-
cendio oportere in folidum condemnari, ii non
probet, a fe culpam abfuiiTe. llefpondendum
enim , ex eo quod unus dejiciendo lcefit atque
ita vere deliquit, nullum alium aftione ex lege
Aquilia tanquam ex vero delifto ccnveniri poife
prseter eum qui dejecit» Sed quia inquilini
omnes, dum communiter & pro indivifo habi-
tabant, in quadem erantculpa omiflionis,' quod
non arcuerint a fuo csenaculo talem qui dejecit,
jure fingulari ifta negligentise fpecies, in admit-
tendis hofpitibus temere dejicientibus confiftens,
a legiflatore Romano csepit haberi pro quafi de-
lifto , ut tuta commeantibus eflet publica via,
cuin alioquin vulgo impunitum eflet alios bona
fide intra fuum cccnaculum recipere, nec quif-
quam teneretur ex delidis eorum quos hofpitio
excepit, fi eorum opera atque minifterio de cse-
tero ufus non fit , five illi furtUm damnumve
fecerint. /. licet 6. §. infattum 3. ff. nautce caup.
ftabul. Ut recepta rejlit. five quid dejecerint aut
eftuderint, fi rriodo non illic, qua vulgo iter fit.
/. I. §. parvi 2. ff.de his qui effud. vel dejcc. Cum
autem communiter idem ccenaculum inhabitan-
tes omnes & finguli homines temerarios arcendi
jus haberent, ac proinde id non facientes, omnes
ac finguli iftius culpse , quafi delidtum conftitu-
entis , rei effefti eflent, hinc iniquum non fuit,
lsefo concedi poteftatem agendi aftione de deje-
£tis adverfus unum ex pluribus inquilinis, quem
elegiflet, ita tamen, ut eleftum folum non gra-
varet iftius quafi deli&i nomine exafta pcena, fed
is a reliquis aitione pro focio aliave fimili recupe-
raret id omne, quod fupra fuam folvifletpartem.
d. /. I. §. ult. & ll.feqq. quse aliter obtinent, fi
plures vere deliquerint: tunc enim quod unus
cx delifto communi folvit, non repetit a reliquis
in totum aut pro parte , fed potius casteri etiam
poena afticiendi, dum nulla delifti focietas atque
communio eft. /. item Mela 11. §. fed fi plu-
res 2. ff. h. t. jun£t. /. 1. §. plane 14. ff. de tut.

ration. diflrah. Quibusconfequens eft, aplu-
ribus, qui omnes & finguli quafi deliquerunt,
uti id ex fubfecuta dejeftione conftat, quique
ob id in folidum finguli non ex aliena fed fua cul-
pa, quafi deliftum faciente, conveniuntur, perpe-
ram argumentum transferri ad inquilinum , nec-
dum nocentem probatum, & fsepe culpa caren-
tem (juxta l.n.ff.de peric. & comm. reivend.)
neque aliorum quorumvis penes fe receptorum
fafta aut delifta praeftare obftriftum, in folidum
damnandum, nifi fe culpa vacare probet.

51. Plane fi exorti incendii tempore nonnifi
unUm in asdibus fuiffe proponas; cum prsefum-
tio adverfus inhabitantes natain ejus foliuscaput
tunc quadret, nec amplius generalis fed fpecialis
ex accidenti fit; vix ambigendum, quin illo cafu
eundein onus probandi gravaturum fit. Idemque
dicendum , fi conduftor contra legem locationi
adjeftatn, ne certo sedium Ioco ignis ftrueretur ,
ibidem exftruxerit, & illo ex loco prima probetur

T I T. • II. « k

inceridii origo. Nam quod dicitur, eum teneti,
etiamfi fortuitus cafus admifit incendium. I. videa-
mus 11. §. fihoc 1. ff. locati. non alio fenfu acci-
piepdum eft, quarn quod teneatur , etfi forte in-
folitS ventorumvi, aliove fimili cafu inopinato,
ignis ille , alioquin innoxius , damnum dederit₄Quo modo etiarn, cum id aftum effet ne in villa
urbana fccnum componerctur, & conduftor com-
pofuiflet, deinde fervus igne illato fe occidiflet,
conduftorem ex locato teneri Labeo dixit, quia
ipfe caufatn praebuit inferendo contra conduftio-
nem. d. I. videamus 11. %.ult.ff. locati. quo nomi-
ne alioquin, fi paftio talis de igne aut fceno cer-
tislocis nonhabendo non fuiflet adjefta, nullus
tenetur. d. I. 30. §. 3 .ff. h. t. Decaetero, fi sdes
fulmine taftas locator doceat, aut aliter conftet _snon occafioneignis vel fceni contra paftum ha-
biti, fed aliter a*des arfifle , abfolvendus foret,
velut extra culpam pofitus incendii iftius contem-
plajtione.

22. Similiter inter eos, qui iri te Iicita ver-
fantur , merito numerantur , qui contra violen-
tiam alterius fefe tuentur. l.fcientiam 45. §. qui
cum 4. ff- h. t. I. 2.3.4. C- ^S- C°^rn- de ficar.
qui tamen, fi modum excefferint, Aquilise rei
funt. Latronefn fibi infidiantem , furein noftur-
numoccidere licet; diumurn, fi telo fe defendat;
fi modo id cutn clamori) teftificetur. '§. injuria 2.
Infi.h. t. /. itaque 4.pr. & §. i.ff.h. t. l.fipi-
gnore 54. §.furem i.ffi. defurtis. /. nec timorem 7.
§. 1. ff. quod metuscaufa. fi tamen periculum la-
tronis eftugere fine csede ejus quis pofllt, fi furi
parcere ilne fuo periculo , nec id fecerit , legi
Aquiliae fejreddit obnoxium. d.§. 2. Jnfiit. h. 1.1.
fied&fi5 .ff. h. t. /. furem noEiurnum 9. ff. ad leg.
Corn. de ficariis. Confer Ant. Matthseum de cri-
min.lihr. 48. tit. 5. cap. 2. num. 7.8. aliofque quos
citat Groenewegen ad l.q.ff.h. t. Sed& , qui
fui defendendi caufa lapidem in adverfarium mit-
tens , non eum , fed aliuin pra:tereuntem per-
cufferit, tenetur. /. fctentiam 45. %.qiiicum aliter
4.ff. h. t. Et quamvis pro rerumfuarum defenfio-
ne moderamen inculpatse tutelse jura probent. /. 1.
C. unde vi. I. quod efi 3. §. ettm igitur 9. ff.de vi
& vi amiata. csedem tamen aut vulnus infligifuri,
vim non primitus inferenti, illicitum eft. Unde
cum tabernarius in fetnita noftu fupra lapidem
lucernam pofuiflet ,; & quidam prseteriens eam
fuftuliffet, eumque tabernarius confecutus retine-
ret lucernamque repofceret , ille vero flagello,
quod in manu habebat , tabernarium verberare
caepiffet, ut fe mitteret, atque ex eo rixa majore
orta tabernarius tandem ei, qui lucernam fuftu-
lerat , oculum eftodiftet ; definitum fuit , ta-
bernarium, fi id data opera feciftet, videri dam-
num injuria dedifle ; fi non data opera , non
obligari; culpam enimpeneseum, qui prior fla-
gello percuffit, refidere. Plane fiab eo non prior»
vapulaflet, fed cUm ei lucernam furto fubduftam
eripere vellet ,, rixatus fuiffet , tabernarii culpa
faftum videri, eumque ex tertio legis Aquiliar

capite

-ocr page 567-

A D L E G E M

capite de oculo _} etfi non data opera efFoflo, te-
neri. I. fiex plagis 52. §. tabernarius i.jf. b. t.

23. Cum vero arus imperitia in illo, quiar-
tem venditat ant profitetur, cuipa: adfcribatur. /. fi
quvs domum 9. §. Celfus 5. ff. locatt. uti & infirmi-
tas; dum affeftare nemo debet id, in quo vel
intelligit, vel intelligere debet, imperitiam fuam
aut infirmitatem alteri periculofam futuram. /. idem
juris eji 8. §.i. Jf. h. t. confequens eft, ut hac
quoque lege teneantur medici , pharmacopok.,
obftetrices, imperite fecantes , perperam medi-
camenta propinantes , fupponentes, infunderi- j
tes, pro medicamentis venena dantes. Sicutenim
medico imputari eventus mortaiitatis non debet,
ita quoque pnetextu humanae fragiiitatis deiidum
decipientis in periculo homines vana medicinse
faciendse jactantia innoxium efte fas non eft. /. qua
aftione 7. §. Celfus 6. &ult. /.8. l.^.pr. & §. 1.
ff.h.t. §. imperitia j.Inft. h. t. d.l. 9. §. ?. Jf. iocati.
I. illicitas 6. §. ficuti j.ffi. deofific. prxfidis. Adhscc
artifices, qui, non rei vitio, fed imperitia fua con-
fregerunt rem, cui artem impendebant; fivecaii-
cem diatretum faciendum , feu perforandum, five
gemmas includendas aut infculpendas, five co-
lumnas aut dolia aiit tigna aliafque res ponderofas
tranfportandas, curandafve fufceperint. l.fifiervus
fervum 27. §.7? calicem 29. & ^.idt.Jfi. h.t. jundt
/. item quaritur 13. §. figemma 5. /. merces 25. §.
qui colnmnam j. jf.locati.. Illi quoque, qui per im-
peritiam aut infirmitatem impetum muiarum fu-
ftinere non potuerunt, aut equorum quibus ve-
hebantur./. idemjuris8. §. i.i.fiexpiagis 5:t.§.in
clivoi.ff. h. t. §.impetu %.Infi.h. t.l.i. ^.fied&fi
5.ff.fiquadrup. pauper.fec. dic. HugoGrotius ma-
nudutt. adjurijprud. Holl. libr. 3. cap. 38 .num. 51.

24. Denique ad hunc primurn laedentium or-
dinem eos jure reduxeris, qui in exercitationibus
ac ludis licitis occupati, dum non fatis obfer-
vabant aut temporis aut loci aut perfonarum ra-
tionem , damnum dederunt ; vel fcientes pru-
dentefque iseferunt, etfi tunc nec loci nec tempo-
ris nec perfonarum intuitu culpa in iis argui pof-
fet. Itaque, fi quis , duin jacuiis ludit vel exer-
citatur, tranfeuntem alterius fervutn trajecerit;
li quidem id & milite in eo cainpo , ubi folitum
eft exercitari , admiffum fit , nulla culpa ejus
intelligitur : fin alius tale quid admiferit, culpae
reus eft : idemque juris eft in milite, fi is alio in
loco, quam qui ad exercitandum militibus defti-
natus erat, id ipfum admiferit; vel in loco qui-
dem deftinato , fed data opera in eum jacula-
tus fit. §. itaque 4. Infi. h. 1.1. item fi 9. §. ult.
1.1 o. ff. h. t. Similiter , etfi in publico certami-
ne, publica colludatione, pugillatu, aut pan-
cratio (id eft certamine ex lufta ac pugillatu
mixto , vel tali, in quo certantes, certis haud ad-
ftrifri modis, viam ad vi&oriam quocunque fibi
parant modo. Calvinu s in lexico verbo pancratium.
D. Noodt tratt. de lege Aquil. cap. 7. in finc. )
adverfarium occidens, ex hac lege reus non fit,
quia glorise cauia Sc virtutis, non injurise gratia

A Q^ U U|A M. f ff

videtuf'damnuin datum : tamen, fi jam ceden-
tem, eoque fefe vi&um profitentem, occiderit,
vel extra ftadium aut pala'ftram quid tale admif-
fuin fit , Aquilise locum efte Ulpianus fcriplit.
/. quaatiione 7. §.fiquis in colluttationejf. b. t.
Cujacius libr. 21. obfierv. cap. 20. in fine. Nec
longe ab hac fadti fpecie recedit iila, qua , cum
pila complures luderent, quidatn ex his fervu-
lum, cum pilam percipere conaretur, impulit, &
itacadens fervus crus confregit: etenim ita demum
cum eo, cujus impulfu fervus ceciderat, Aqui-
lia experiri dominus poteft , fi data opera ani-
moque nocendi impulfio fafta fit: cutn alioquin
cafu magis quam culpS damnum videatur da-
tum. l.fiexplagis 52. §. ult. ffi. h. t. Et quam-
vis publicse Isetitise aut feftivitatis temporibus
ftramenta incendere , perque ea ardentia tranfi-
lire, res licita fuerit: adeo ut, fi duo ftramenta
ardentia tanfilientes concurrerint ac alter caden-
do fiamma confumtus fit, agi cum altero ne-
queat: tamen, fi intelligatur, fuftocatum ab al-
tero data opera everfum fuifie , refte eo nomine
agi, Paulus monuit. l.fcientiam 45. §. cum filra-
menta 3. ff. h. t. obtinuit autem potiflimum mos
ille per ftramenta ardentia tranfiliendi, tempore
Paltliorum, feu fefto in honorem Palis, pafto-
rum Dese ; unde & quidam montis Palatini de-
noininationem petunt, inftituto : quippe in quo
poft facra perada ccenafque paratas paftores per
ardentesftipulse crepitantis acervos mernbra ftre-
nua celeri trajiciebant pede , ut ait Ovidius:
quetn de hifce paliliis tradantem pluribus vide
Fafiorum libr. 4. uti & Rofinum Antiquit. Ro-
man. libr. 4. cap. S.pofi med. D. Noodt tratt. ad
leg. Aquil. cap. 7. in med.

2 5. Sunt infuper, qui utili hujus legis aftione
tenentur, dum eorutn impulfu , auxilio, hortatu ,
confiliove damnum datum eft. Si quis enitn
alterius itnpulfu feu protrufione , dutn reprimere
fefe non potuit, tertio nocuerit, non ipfe, fed
folus impellens convenienduseft. I. qua attionej.
§.proinde 3. ff'. h. t. Nec dubium, quin folus plau-
' ftri fuperioris moderator teneatur, fi,cum plauftra
duo in clivo ducerentur, fuperius culpaplauftra-
rii ceflim ire cseperit, & in plauftrum pofterius
mcidens effecerit, ut iliud quoque retro rediens
puerum obtereret. l.fi ex plagis <j 2. §. inclivo 2.
ffi.h.t. ficuti & is, qui canem irritavit, ut ali-
quem morderet , five canem tenuerit irritans ,
five non. /. item Mela 11. §. item Jfi. h. t. aut
equum percuflit, fi is dolore concitatus adftanti
alteri crus calce confregerit. /. I. & generaiitcr
-j.ffi. fi quadrup. paup.fec. dic. quive animal itn-
mifit inpratum alterius, fi id nocuerit depaftione.
/. ult. C. h. t. I. qui fiervandarum 14. §. ult. ff.de
praficript. verbis. vel boves alterius in anguftuin
eoegit locum, eoque effecit, ut dejicerentur. I. i
boves alienos 53 .ff. h. t. aut fervum alterius in in-
fidias deduxit, ut ab alio occideretur. /. item fi
9. §.fifiervum 3 Jf. h. t. fervove fuafit alieno, ut
is arborem confcenderet, vel in puteum defcen-

deret,

-ocr page 568-

tuuSj aut aliquS corporis parte laefus fit. §
Injl.h.t.

16. SubtfeSenda: denique plurim;3e faftorum
fpecies , quse vel a petulanti^ .velab imprudentia
Vel a nocendi propofito ac dolo profefts , utili
vel diredse legis Aquiliae aftioni pro damno dato _tlocum faciunt: veluti, fi quis alium de ponte ■
dejiciat, ut fubmergatur j puerumve faxo iilidat.
l. qua afiionej.fy.pen.jf.b.t. fi femet ipfum ex
alto pnecipitans, fuper alium venerit, eumque
occiderit. I. in lege 7. ffi. ad leg. Com. ide ficar. fi
fervum equitantem, concitato equO , fecerit in
flumen przecipitari. /. itethfiobfietrix. 9. §.fi fier-
vum. 3. ff.h.t. fi , cum una plures equitarent,
unus ex his in tuum equum irruens, te aut equum
tuurn dejecerit, & ita tua aut cqui tui crura fra&a
fint. /. ult. ffi. h. t. fi anciilam virginem maturam
aut immaturam comprefferit. l.inter liberas6. ffi.
adleg. °Jul. de adulter. l.fifiuprum 25.fi.de inju-
riis. fi equum alterius coegerit, & in equas fuas
geniturae fufcipiendique fetus gratia admiferit.
l. fiquis uxori52. §.fi quis afinum 20.ffi. defurtis.
fi prsgnans mulier, aut equa, pugno percufla ;
ejecerit.f l.fifiervus fiervum 27. §. fi mulier 22. fi.
h. t. fi fervus alterius aegrotus leviter percuflus ,
indeperierit; cum aiiud aiii mortiferutn. efle fo- j
leat. /. qua attione 7. §. fied fi quis ffi.h. t. fi
aiienas apes exuflerit, aut fumo fafto fugaverit
necaveritve. d. l.fifiervusfiervum 27. cum apes
12. I. fiquis fittmo 49. fif. h. t. fi panno rubro ar-
menta concitaverit. /. infurti 50. §.ult. ffi. defur-
tis. §. interdum n. Infiit. de oblig. ex delitto. fi
mulas aut equos alienos nimis agitaverit. /. qui in- 1
fulam 3 o. §. qui mttlas 2. ffi locati. fi animal alie-
num in fuo depafcens vioientia nimia expulfum
mutilaverit. I. Quintus Mucius 39. §. 1. ffi. h. t:
fi aprum laqueo alieno captum laxaverit, & in
naturaiem dimiferit libertatem. /. inlaqueum 55. j
ffi. de acquir. rer. domin. fi facem aiieno fervo obje-
cerit, eumque aduflerit. /. fi fiervusfiervum 27.

fi quis igitur 6. ffi. h. t. fi fervum veftibus fpo-
liaverit, &isinde frigore enecatus fit, vel eum
incluferit, aut alimenta ei adferri prohibuerit ,
ut fame extingueretur. /. qtti fiervandarum 14.
§. 1. ffi. de prreficript. verb. §. ult. Infiit. h. t. I.
item fi obfietrix. 9. §./? quis hominem 2. /. quem-
admodttm 29. §. magifiratus 7. ffi. h. t. Adhaec,
fi quis alienas veftes inquinaverit aut confciderit.
I item Mela 11. §./>?». l.fi fiervtts fiervum 27. §.
fi quis vefiimenta 18. ff.h.t.l.i.^.i. ffi.de ex-
traord. crimin. nummos, ut perirent, e manu ex-
cufferit. d. I. 27. §. fi quis de manu 21. fifi.h. t.
calicem alterius argenteum in profundum abjece-
rit. /. qui fiervandarium 14. §. fied&fi 2.ffi.deprce-
fcript. verbis. mercium fuarum fervandarum gra-
tia alienarum ja6tum fecerit fine caufa, tempefta-
tenecdum fatis urgente. d. I. 14.pr. jf.de pr<e-
fcript. verbis. frufitus immaturos decerpferit, ma-
turofve colle&os in terram projecerit, ut cor-
rumpercntur. l.fi fervus fiervum 27, §. fi olivam

T I T. III

26. ffi. h. t. lolium aut avenam in fege-
tem aiienam feu terratn coofitam , injecerit. d.
I. 27. §. & ideo 14.ffi. h. t. frumento arenam aiiud-
vefimiie, cujus feparatio difficiiis_:, miicuerit. d.
{. 27. §. itemfi qitis 20. ff. h.t, vinum fpurcave-
rit, vei eftuderit, vei acetum fecerit, autquidei
indiderit mifcueritve , quo naturaiis bonitas vini
corrumperetur. d. I. 27. §. cum eoplane 15 ■ffi. h.
§. capite tcrtio 13. in fine Infitt. h,t.. arbores aiie-
nais ceciderit aut exftirpaverit. /. r,. l.fiurtim 7. §.
fiqttis radicitus 2.ffi. arborumfiurtim ctefiar. l.i. C.
h. t. l.fimerces 25. §. ipfe quoquc 5 . ff. locati. I.
denique 13. ffi. quodvi aut clam. navem venali-
ciarum mercium perforaverit; d. /. 27. §. finavem
24.fi. h. t. funem , quo navis religata erat, pra>
ciderit. /. quemadmodum 29, §. fi fitmem 5. ff. h. t.
prote&a aiiena, etfinuilo jure fupra fuam aream
emifla, refciderit. d. /. quemadmodum 29. §. fi
protettum i.jf. h.t. fores eftregerit, «difictum de-
moiierit. d. l.fi fcrvtts 27. §. fiquis tcdtficii 3 j.
I. qui domttm 5 o. ffi. h. t. /. legis 2. C. h.t. parietem
idoneum fuftulerit. /. ficientiam 45. §. ult. jf. h. t.
aqusedu&um diruerit. d. I. 27. §.fi qtiis aquadu-
ttum 3 2.ff. h. t. fiftulas, quibus aqua ducitur,
alieno parieti fic appiicitas habuerit, ut inde
damnum parieti daretur. l.fififiulte i 8.jf. de fier-
vitut.prted. urban. Chirographum alienum, aut
teftamenti tabulas , rationes, aliaque fimilia de-
leverit; quippe quo cafu , utili hac a<5tione ie-
gatariis & heredibus, aliifque,,, quorum intereft ,
pecuniarie , devindus foret. /. fi quis tefiamen-
tum 41. /. 42. ffi. h.t. /. qui tabulas 27. §. ult.
l. quidam 3 2. ult.fi. defurtis. fi rnodo poft adi-
tionem hereditatis contigerit tabularum tefta-
menti deletio : nam fi ante aditain hereditatem
id faftum eflet, adioni doli iocum fore, verius
eft. l.fi quis tabulas 35. ffi. de dolo. Adde tit. de
dolo malo. Pertinent huc denique doliorum cere-
viliariorum confraftiones & combuftiones, qui-
bus occurfum variis placitis. Vide Placit. Holl.
vol. 3. pag. 239.940. nofturnse graflationes, vi-
trorumque excufliones , variis, etiam arbitrariis
pcenis coercendac fecundum piacita, vol. 1. pla-
cit.Holl. pag. 519. & fieqq. vol. 2. pag. 2407.
vol. 3. pag. 931. qualia vitia, utinam folius aeta-
tis , non etianvliepe naturae eflent; ut de NerO-
he Suetonius; cujus malignos hac in parte mores
adfcribere lubet, ut quifque rei turpitudine con-
fiderata, meiiora probet atque fequatur. Poft
crepuficulum, inquit, cap. 26. fiatim arrepto pi-
leo vel galero , popinas inibat, circumque vicos
vagabaiur ludibttndus , ncc fine pernicie tamen ;
fi quidem redeuntes a ctcna verberare , ac reptt-
gnantes vulncrare , cloacifque demergere ajfiteve-
rat; tabernulas etiam effringere & expilare, ac
fiepe in ejufimodi rixis octilorum & vitte periculttm
adiit, a qttodam laticlavio, cujus uxorem attre-
fiavcrat, prope ad necem ccefus.

27. Vidimus, quibus in cafibus ob damnum
injuria datum Aquilia agere permiflum fit. Celfat
vero jus experiundi hac aCtione, fi nullum vere

damnum.

L i B. IX. \

^r fi is in afcendendo aut defcendendo mor-

ult.

i sy

-ocr page 569-

A D L E G E M

ctamnum datum fit, ctiamfi forteillicitum decaj-
tero faftum appareat. Qua ratione non hac, fed
injuriarum potius a£Hone tenetur , qui fervum
loris aut virgis aut pugnis caedendo , nullo eum
pretio viliorem reddidetit, deterioremve. /. fervus
fervum 27. §.• nipijfe 17. jf. b. t. quemadmodqm
furti, non hujus judicii, reus eft, qui fru<5tus
jam maturos decerpferit, aut fylvam cseduam in-
terceperit jam maturam. d.t. 27 §. fiolivam 25.
16. 27. jfi. h.t. Sed &, fi puerum quis caftrave-
rit, cum non deteriorem itafecerit, fed pretiolio-
rem, celfante Aquili^, injuriarum aut ex sedilitio
foret edido agendum. d. /. 27. §. &fipuerumiS.
ffi.h.t.

28. Prsecipue vero & Aquilia & omnis alia
aftio deneganda venit, quotiesdamnum jureda-
tum probatur; veluti, fi fervum quisoccidatin
adulterio deprehenfum. /. qui occidit 30. jfi.-h. t.
t, marito z^-ffi- ad teg. jul. deadult. aut laedit eum ,
a quo vim propriis in sedibus patitur. Grotius
tnanud. adjurijprud. Holl. lihr. y.cap. 34. num.io.
aut propria in navi, nofturnis pra;fertim tempori-
bus, & locis fu^eftis. VideRefponfa Jurifc, Holl.
part. 1. confil. 2 2 3. & part. 4. confil. 1 5 o. aut ia-
tronem fibi infidiantem , aut furem no&urnum,
vel diurnum telo fefe defendentem, cum ei par-
cere fine fuo periculo non poifet , interficit ,
fecundum ante dida. Eoque iti numero haben-
dus etiam , qui vicinas jedes intercidit , ne ad
fuasincendiumperveniret, fiquidemad sedes vi-
cinas incendium jain pervenerit: neque enim in-
juria fecifte videri poteft, qui fe tueri voluit ,- curn
alias nonpoiTet, neque damnum dediife sedibus,
etiam fine deje&ione seque incendio perituris. /.
fialmfiecerit 7. §.efi & alia 4.ffi. quodvi aut clam.
I. quo naufragium 3. §. quodaut -j.jfi. de incend. rui-
tnanaufirag. nave, rate, expugn. Plane, fi ad cedes
dejeftas haud pervenerit incendium , dejicientem
aftione rei perfecutoria , puta , interdido quod
vi aut clam, teneri verius eft. d. 1.7. §. 4.fif. quod
viaut clam. at neutiquam hac exiege Aquilia ,
quam credituin fuit etiam tunc, cum in fimplum
concipitur, non rei perfecutoriam, fed posnalem
eife. /. fi quis fitmo 49. §. 1. jfi. h. t. jundt. §.
his autem 9. Jnfi. h. t. Adde D. Noodt ad leg.
Aquil. cap. 19. Groenewegen ad l. 49. ff. h. t.
Andr. Gayl lihr. 2. ohferv. 22. num. 3. & quse
fcripfi ad tit. de lege Rhodia de jattu num. pen.

29. Similimodo nec hac, nec ulla alia aftio-
ne coercendum damnum folo cafu fortuito fine
culpa datum , cujus exemplavaria infuperioribus
adduda funt. Vide l.quetnadmodumzp.^. 2.3.4.
l.fiexplagis 5 2. §. ult.jfi. h. t. I. eum qui ^.C.ad
leg.Cornel. deficarhs. quibusaddipoteft, fi quis,
dum duos pugnantes feparare allaborat, alteru-
trum vulneratabfquevulnerandi feu kdendipro-
pofito. Chciftineus ad Mechlinienfi.tit. 2.art. 31. in
pr. necdubium, quin darnno per cafum dato illud
quoque, quod ab infante aut furiofo infertur, ac-
cenfendum fit. l.fied & fi 5. §. & ideo 2. fifi. h. t.
f infians 12. jf. ad leg. Cornel. deficariis. Quam

A q^u i l i A mi

vis haud pra^jtermittendum videatur, qUandoque
cafum pro negligentia & culpa in jure poni, ac
damna dici cafii data, dici & cafus fortuitos ho-
micidii, qui ab ira fubitaneS profefti erant, ac
incendia fortuita, quae a negligentia proceferant*
ad oppolitionem eorum, qux dolo atque propo-
fito facientis contingunt. /. qui ades 9. ff. de in-
cend. ruitt. naufrag. I. ahfientem 5. §. ult. I. autfia-
tta 16. §. eventu 8. /. capitalium 28. §. ittcendia-
rii 12. ffi.de pcenis. Vinnius fiektt. quafi. tihr. 1.
cap. tf.ferein pr.

3 o. Poteft autem cum Aftione ex lege Aqui-
lia concurrere accufatio ex lege Cornelia de fica-
riis, quoties dolo occifus homo proponkur: fic
ut judicio Criminali nullum ex intentato prius ju-
diciocivili fiat prsejudicium. /. tndeNeratdus 234
§.7? doloy.jf. h. t. §.liberum 11. Jnfiit.h. t. Qui-
bus non adverfatur Paulus. /. interdum 4. ffi. dcpu-
blicisjudic. cum prajudicium ficri, non aliud ibi
denotet, quam , ex judicio civili, quod prius
finitum eft, exemplum fumi , ut judices in cri-
minali judicio confiderentetiam atque perpendant
adhibitas antea civili in lite probationes. Confef
Rsvardum tratl. de prtejudiciis hbr. 1. cap. 1.2.
Et de hoc judiciorum ex lege Aquilia , itemque
Cornelia, concurfu , Uipianus quoque meminit
iibrodecimo o&avo adedictum , in l.fied&fi. 5.
pr.jf. h.t. dum de eo, quialium fe ferro petentem
occidit, difterens ait; quiautem, cumpojfetap-
prehendere, maluit occidere, magis efi, utinjurik
fieciffe videatur; ergo & Cornctid tenebitur. Nec
ulla ratio fufficiens eft , cur pro Cornelia fubfti-
tuatur, Aquilia; cum Jurifconfultus illic idunum
monftrare intendat, utrum injuria anjurecsedes
fafta fit: injuria autein occidit, qui vel dolo vel
cuipa hominem necat. Tenetur ergo in cafuiftius
legis occidens ex iege Aquilia , tanquam talis,
qui injuria peremit. Sed ne quis exiftimaret, tan-
tum ex lege Aquilia teneri eum, qui latronem
furemve, cum apprehendere poflet, obtrunca-
vit, Ulpianus amplius addit, eum quoque Cor-
netia tetteri; pofitis nempe legis Cornelise termi-
nis habilibus: quod abunde innuitur particula &;
ergo & Cornetia tenebitur. Quo modo etiam in
d. /. 23. §. g.ffi. h.t. idem Ulpianus eodem libro
18. ad ediftum fcripfit, fi doto fiervus occifus fit,
& lcgc CcrneliH dotninutn agere pojfe confiat; id
eft, non tantum ex lege Aquilia , fed amplius
etiam ex lege Cornelia. Nec eft, quod excipias,
non femper eum , qui injuria occidit, ex lege
Corneliareum eife, feddemum, fidolo. Nam,
quanquam id veriifimum eft, nontamen ideofe-
quitur, perperam interpretationein Ulpiani fie-
ri, dum eum intelligimus pofitis terminis habilibus
doli; cum eodem quoque modo in §. tiberum 11.
Jnfi. h. t. generaliter & indefinite dicatur, tibe-
rtim ejfie ei, cujus fiervus occifius fiuerit &exjudicio
privato legis Aquitue damrtum pcrfiequi, & capttalis
criminis eum reum facere; nuila fatta doli & culps
diftinftione; quarn tamen , uti ifti textui aliis ex
legibus accommodari oportere certum eft, itara-
Aaaa tio

-ocr page 570-

554« .1- 'L i IX.

tio nuila foppetit, cur non eandem Ulpiani lo-
cus ex eodem Ulpiano r-eftriftionem potius ad-
mittat, quam emendationem.

3 l. Civilia quoque plura judicia cum hoc con-
jungi pofle, veluti injuriarum , arborum furtim
c^farum, fervi corrupti, ac alia his iimilia , ex-
peditum eft. Prarcipue vero & depoftti & com-
modati & locati & pro focio & pignoratitiae a£tio-
nis cum hac ex lege Aquilia defcendente concur-
fus juris noftri placuit autoribus. /. unde quaritur
j. §. i. /. in rebus \ 8. five autem i. jf. commo-
dati. I. qua attione 7. §. ult. l.fed & fi is 18. I. fi
fervus fervum 27. Ji fornacarius 9. §. Proculus
11. & §. pen. I. qui tabulas 42. ff. b, t. I. item
quaritur 13.pr. l.fimerces 25. §. ipfequoque 5.1.
qui infidam 3 o. §. qui mulas 2. /. fi vulneraveris
43. jf. locati. I. fied (i ex caufia 47. §. 1. ^ ll.feqq.
ff. pro focio. I. qui fervum 34. §. hinc 2. jf.de ob-
Ug. & att. Adeo ut, fi prius iftis adum fuerit
a&ionibus mere rei perfecutoriis , hax ex lege
Aquilia quantum ad rem quidem tollatur; non
autem quatenus pcenaliseft, & a&or, hac agens
poft illas,hocminus confecuturus fit, quam ca;-
teris ex caufls experiundo jam adeptus eft. d. I.
unde quceritur 7. §. \ .ffi. commodati. Quod & vult
d. I. quifcrvum 34. §. ult. in fine ff. de oblig. & att.
in cujus fine delenda videtur particula non ac le-
Jegendum fimplo fubdutto locum habet , propter
verba prjecedentia, fatis apertedefinientia, aftio-

T if T. III,

ncm ex lege Aquilia remanere in eo, quod iri
repetitione triginta dierum amplius eft. Facitque
huc argumentum ex/. 1. jf. arborum furt. cctfar.
Neque his contrarium exiftimari debet , quod
tali in concurfu lsefus alterutrS jubetur adlione
contentus efte. l.fed& fiis iS.Jf.h. t. l.fiedattio-
ne 50.ff.pro fiocio. l.fi merces 25. §. ipfi quoque
5. /. ji vulneravcris 43. ff. locati. l.in rebus 18.
§. fiveautem i.ff.commodati. Nonenim aliud eo
ipfo fignificatur, quam quod non poflit aftor
altera aftione rem iterum perfequi , quam jam
priore fuerat judicio adeptus; utiidex ratione,
qusein d. I. ^o.ff.profiocio. fubjun&a invenitur,
abunde patet, dum ibi altera jubetur lsefusadio-
ne contentus efte, quiautraque attio ad reiperfie-
cutionem refpicit, fic ut in legis Aquilice adtione
jurifconfultus non pcenam, Jed nudam confide-
raverit rei perfecutionem , dum altera a&orem
voluitcontentum efte ; ne alioquin fi altera alte-
ram non perimeret, bis idem aftor contra bonam
fidem confequeretur; quod non metuendum, ubi
aftione fecunda ex lege Aquilia nil amplius ,
quam pcenam, fubduftare, petit juxta d./. 34.$.
ult.ff. de oblig. & attion. Quo modo etiam, con-
currente condiftione furtiva & pro focio a<5tione,
ceifare aftionem pro focio refponfum fuit, fi ex
caufa furtiva condi&io fafta eftet; fed cum limi-
tatione , nifi fi poft condiftionem adbuc pluris
interfit agentis. i.fied fi ex caufa 47. pr. ff. h. t.

T I T V L V S III.

De his, qui effiiderint vel dejecerint.
Summaria.

1. QualeS attioncs tompetant oh dejettionem vel
effufionem ; quce fit utilitas attionis de dejettis;
cui detur, & contra quos ? cur inhabitantes te-
neantur ? quid fi plures inhabitent ? An contra
hofpitem fieu viatorem receptum ? an contraftu-
diofium, ex cujus mufeo quid dejettum ? quis
teneatur , ft quis ccenaculariam exercuerit; &
quid illud fit ?

2. Quis conveniendus, fi exfiliifamilias autfiervi
inquilini ccenaculo quid dejettum fit?

3. Ad quid tendat hccc attio jure Romano & mo-
ribus ?

On privatim modo, fed & pu-
blice intereft, ut tuta, & fine
damni metu, commeantibus via
fit. /. 1. §. i.ff.h. t. tutavero
_ non eft, fi quid illic dejiciatur
aut effundatur, ponatur aut fufpendatur , ex
quo contingere lsefio poflet. Qua de re ediftum
pisetoris ad viarum fecuritatein propofitum eft,
in duas divifum partes, arg. /. fi vero 5. §. boc
tdittum 7. ff. b. t. Indeque duplex aftio prodita,

4. Ad quid agatur , fi homo liber dejettione lafius
vei occifius fit, jure civili & bodierno; & qui-
nam tunc agere pofifint.?

5. Ouo in /oco, & quo tempore, & unde debcat
dejettum effe, ut locus fit attioni de dejettis ?

6. Quid fit attio de pofitis & fiufpenfis, cui, con-
tra quos , ad quid detur : etiam ei iocus eji>
fi pofitum dccident ac nocucrit , quotics lcefius
putat eam fibi adhuc expedire.

7. lnquilinus bis conventus attionibus regreffum
babet adverfius eos , qui dejecerunt av.t pofiue-
runt.

quarum prima eft de deje&is & effufis. Etfi eniin
in aperto fit,plures cb dejeftionem effufionemve
adfiones adverfus eos, qui dejecerunt aut eftu-
derunt, comparatas efle; qualis eft ex lege A-
quilia, injuriarum , quin & accufatio tanquain
ex crimine extraordinario, maxime, fi quis fimo
corruptotranfeuntem perfuderit. /. I. §. i.ff. de
extraorclinar. criminib. utile tamen fuit, hanc
quoque de deje&is & effufis induci; cum in ea
necelfe non fit, perfonam qus dejecit defignari.

Eft

-ocr page 571-

D e h i s 3 ctu i e f f u d e 1

Eft enim hxc aciio ex quafi delifto , competens
ei , qui ex dejedione vel eifufione damnurn
fenfit, ejufque iieredibus, inperpetuum: con-
tra inquilinum, nonitem heredes ejus. l.fivero
5. §. bcecautem fifi.h.t. five proprias five alie-
nas aedes gratis aut ex condudo inhabitantem,
etiam horrearium , aut apothecae condudorem,
vei qui in hoc duntaxat conductum locum ha-
bet , ut ibi opus faciat , vel doceat, ex cujus
caenaculo vel loco condufto quid dejeftum vei
effufuin .fuit, §. 1. Infiit. de obligat. ex quafi de-
iitto. I.1. hcec in faffum 4. & pen. l. fivero 5.
fi horrearius 3. ffi. h. t. vel fponte cecidit, curn
ante pofituin aut fufpenfum efiet; narri & hoc
pro dejefto aut effuto magis haberi, Uipianus
autor eft. d.l.i. §. quod cum 3. ffi.h. t. Licet ipfe
nec dejecerit nec pofuerit; cum cuipa ipfius non
in dejeftione confiftat, fed in eo potius, quod
aut malignos , aut negligentes intra domUs fuae
vei ccenacuii fepta receperit, quos jure fuo repel-
lere poterat , quorumque ideo culpam tenetur
pra?ftare. I. fiquis abfientis 5. §. is quoque ffi.de
vblig. & aft. d. §. 1. Infi. de oblig. ex quafi deMlo.
/. 1. §. pen, l. fi vero 5. §. 1. & 3- /• pen. §. 2.
ff. h, t. Hofpes piane feu viator hac afiBone non
tenetur, quianon ibi habitat, fed tantifper ho-
fpitatur , tantumque inter habitantem & hofpi-
tem intereft , quantum inter domicilium haben-
tem & peregrinantem. d. I. i.^.pen.fif.h. t. quod
ipfum etiam vult Uipianus.in l.fivero 5. fiquis
l.ffi. h. t. cum ait, fied & fi hofipitaculi habeat,
fiolus tencbitur. quibus in.verbis fubaudiri debet
repetitio maximce partis in anterioribus propofi- \
tse; ut fenfus fit, euin qui cauponam exercet,
folum teneri, ii maximam partem hofpitacuii feu
xauponas , ad hofpites excipiendos comparatse,
fibi habeat. Atque ita non erit opus deletione
-hujus periodi, quam finefenfu effe Cujacius ait
hbr. 2i.;obfierv. 1. infine. cui tamen facile aften-
tior deienti in d. §. i.fiedfiquis ccenaculi, ipfie fio•
lus tcnebuur , non tarn, quia fenfum verba non
habent, (nam & hic fubaudiri poteft maximam
partem ) quain quia in verbis prioribus is cafus
jam definitus erat. Si plures fimul unam domum
inhabitent, fi quidcm pro divifo, a&io in eum
folum danda , qui inhabitat illam partem , unde
effufum eft : fin pro indivifo, in ununlquemque
in folidum agi poteft, aftoris arbitrio , ied ita, Ut
folutioneper unum fafta reiiqui liberenturab eo,
.qui lsefus eft prseftituri deinde damni partem!,
focietatis judicio vel utili adio,ne , ei quhfoivit.
1.1. §. ult.&ii.fieqq. ff. h. t. quod & tunc obti-
nebit, cuiri pro divifo quidein plures inhabitant,
fed dejeftum quid eft ex inediano ccenacuHj? id
eft, iocoillo, in quo oinnes conveniunt , aut
inquem diftinda: finguise sedium partes 'exitUm
habent. l.fivero §. interdum 2 .fifi. h. t. quod &
veftibulum commune dicitur,de quo /. arbior. 12.

l-ffi. communi divid. vel commune & promi
fcuum plurium cellarum iter. /. quis fit fugitivus,
17. §. apud Ccelium 15. ff. de tediiit. cditfis. Aut

int vel dejecerint.

cuin quis ccenaculariam exercens, (id eft, no-
tante Gotofredo , totas tlomos conducens, ut
fingula deinde ccenacula locet inquiiinis quseftus
gratia) modicum fibi hofpitium retinuit, reii-
duum pluribus iocavit : omnes enim tenebun-
tur, quafiin hoc camacnlo habitantes , unde dc-
jedum effufumve eft. l.fivero §.fiquisgratui-
tas 1. infine ff. b. t. Aliud dicendum , ii ccenacu-
iariam exercens ipfe maximam ccenaculi partem
fibi habeat; quippe qui fbius teneretur ; uti &,
qui gratuitas dedit habitationes iibertis & clien-
tibus vel fuis vel uxoris, aut inodica amicis fuis
hofpitioladiftribuit. d.l. 5. §. 1. ex quibus prar-
miffis nori maie coliegeris , fi quid ex ftudiofi
cubicuiodejedum fuerit, non ipfum hac adtione
teneri, fed inhabitantein ; cum plerumqne hic
maximam sedium partem fibi habeat, etfi coena-
culariam exerceat, modico tantum hofpitio in
ufum ftudiofi cedente ; necftudiofum fatis apte
inquiiinum , fed inagis hofpitem dixeris, quippe
ftudiorum caufa peregrinantem. arg. d. I. 1. §.
pen, l. f. §. i.ffi. b. t. jund. /. cives 7. C. de inco-
iis auth. habita C. ne filius pro patre. Ant. Mat-
thseus■ de obiigationib. difipnt. 29. num. 12.

2. Filiofamiiias feorfim a patre habitante, non
pater fed filius ipfe conveniendus eft, fi quid
ex filii ccenaculo dejeftum fit. §. pen. Infi. de
ohligat. ex< (fuafi delifio l. r. §.fifiliusfiam. 7. ffi.
h.t. Quin fi fervus habitator fit, in domi-
num nfcque noxaiis aftio danda , quia riihii ipfe
fervus deliquit, neque de peculio, quia nulla
ex negotio gefto obligatio cft : fed ipfe fervus
officio judicis extra ordinem coercendus. d. /. t.
§ ciim fietvus 8. ffi. h. t. Plane fi cum domino
ferVUs-ihfefetur , & ex dominico ccenaculo quid
ipfe^: dejeCerit, fi quidem domino itifciente , no-
xse dedit-iorie poterit dominus conventus libera-
ri. /: jt in pr. I. 5 .: §. prcetor ait 6. ffi. h. t. fin
<eo fciente & patiente , non noxali judicio domi-
nus, fed FuO nomiiie condemnandus foret. arg.
/. 5. §. pofitum 10. ff. h. t.

3. Tendit hsec a£tio ad id, ut pr.xftetur du-
plum damni dati, fi illud rebus aftimationem
recipientibus illatum fit. d. §. 1. Infi. dc oblig.cx
quafi delitt. in quo cum ha:c ab adlione le-
gis Aquilise diftet, quse plerumque in fimplum
eft, ex inficiatione demum in duplum creicens,

. queinadmodum & in eo , quod fic ex .culpa
. aliena ■ cpndethnatio fit, utrumque probabiliter
ob publicam viarum utiiitatem; l. 1. §. hxc in fia -
Eium ^.ffii.h.t.confequens eft , ut atfionum ha-
rum termini haud confundendi fint, quod tamen
"fieret, fi"~vulgata fervaretur fc&io legis 5. §.
cum ctutem 4; jfi. h. t. in qua proinde pro ver-
bis, cum autcm legis Aquilue afiione propter hoc
quis condemnatus efi, reponendum eife, cumau-
tem in fatfum aciione &c, monuit D. Noodtpro-
babiiium libr. 1. cap. 1 o. Hodie tamen non in du-
plum, fed tantum ad damni reparationem dari
folere liaric aftionem, poft alios notat Grocne-
wegen ad d. §. 1. Infi. de obiig. ex quafideMio.

Aaaa 2 4. Quod

-ocr page 572-

4. Qood. fi homini libero per dejeiSionem
vel etfuhonem nocitum fit, cuivis quidein expo-
pulo intra annum popularis aftio datur , fed
laefo ipfi in perpetuum, ad impendia in cura"
tionem facla, & aftimationem operarum quibus
larfus caruit & in pofterum cariturus eft, nul-
la cicatricum, deformitatis, dolorifve habenda
ratione. l.i.pr.1. 5. §. 5. /. ult. ff. h. t. d, §. I.
Jnjitt. deoblig. ex quafiddiff. quorum tamen eti-
am rationem haberi oportere moribus hodiernis,
ii deiideretur , tit. praecedente difl:um fuit. Si
liber homo inde perierit, ad quinquaginta au-
reos a£tio in fadum comparata eft, eaque an-
nalis & popularis: dummodo fciamus, ex plu-
ribus deiiderantibus hanc aftionem ei potifli-
inum dari deberecujus intereft, vel qui affinita-
te cognationeve defun£tum contingit. l. ft vero
5. §. bcec autem^.ffi. h. t. ut puta uxori, liberis,
quos etiam hodie non prsecife ad aureos quin-
quaginta agere obtinuit, fed ad id , quanti ju-
tlici aequum videbitur ob vidurn quem occifus
potuiflet iis probabiliter praebere. Groenewe-
gen, & Parens p. mem. Paulus Voet ad, d. §. 1.
Inflit. de oblig. ex quafi defiffp num. j. _;v Qijales
etiain hax petendo non videri fe geflifle pro he-
rede, dicetur plenius. tit. deacquir, velmitt• hered.

5. Nihil autem intereft, quo tempore deje-
ftum flt, de die, an de nofte; nec, utrum ex
jedibus an ex navi, quo cafu utilis aftio contra
magiftrum eft. I pen, pr. efi §. feqq.fifk,t. nec
denique, utrum publicus locus flt, an vero pri-
vatus, fl modo foleat illac eo tempore, quo de
jicitur, iter vulgofieri. I. 1. §. parvi z. ffi h. t.
arg. 1. fi putator 31. ffi ad leg. Aquil. Proin-
de, fi quis dejecerit in eo loco, quo vulgus nunc
demuin iocipit iter facere, cum antea non fo-
leret, ceflat haec adtio. /. 1. §. 2. ff. h. t,

6. Altera eft actio de pofltis & fufpenfis,
competens cuivis ex populo, & heredi» non
qua heredi, fed qua uni ex populo /. fivero 5.
%,ult.ffi.h.t. adverfus inquilinum, veleum, qui
vacuis in jedibus quid poni vel fufpendi paifus
eft , etfi ipfe non pofuerit ; etiam contra do-
minum , cujus fervus pofuit, fi ipfe id fciens,
pofitum patiatur, fic ut tunc non noxali judicio,
fedfuo nomine conveniendus fit. d. I. fi vero 5.
fy.prcetor ait 6. §. aitprator S.&. %.'pofitum. 10.
ff. h. t. non contraheredes. d. I. 5. §. ult.ff.h. t.
ad pcenam decem aureorum. d. I. 5. §. 6. §. 1.
Jnfi. de oblig. ex quafi delifto. dummodo primo
quidem pofitum fufpenfumve fuerit fupra locum
illum , qua vulgo iter fit , in fuggrunda pro-
tedove. /.5. §.6. & 9. jf. h. t. unde, cum pi-
dor in pergula clypeum vel tabuiam espofitam
habuiifet, aut amphoram ex reticuiofufpenfam,
eaque excidiflet, adtionem hanc fummo jure non
competere palam eft ; quia neque in fuggrun-
da neque in protefto , adeoque non fupra ii-
ium iocum quo vuigo iter fit, quicquam pofi-
tum aut fufpenfum fuerat: ad exemplum tamen
hujus a&ionis utiiem adtionem dari oportere
Servjus refpondit. d. I. 5. §.pen.Jf.h. t. Sed &
fecundo necefle, ut pericuiofe pofitum fit; id
eft , ita pofitum , ut & probabilis decidendi
inetus fit, & poflit pofitum, fi cadat , nocere.
d. I. 5. §. 6.& II. jf.h.t. Quod fiid, quod
poiitu.m fuerat, ceciderit, aCtioni de dejeftis &
effufis utiii contra inquiiinum , vel ex lege
Aquilia contra ponentem, iocus eft. /. 1. §. quotl
cttm 3. /. 5. §. pen. ffi. h. t. neque tamen eun-
dum inficias, quin & poft cafum a£tio depofi-
tis fufpenfis fuperfit; cum jCtus dicat, coer-
ceri eum, qui pofitum habuit, five nocuit id, qttod
pofitum erat, five non nocuit; nocere autem po-
fita aut fufpenfa non foieant, nifi cadendo. /. 5.
§. pmtor att cujus 11. jfi. h. t. Quod autem in
d. I. fi id 12. ffi. h. t. fubjungitur, fi id, quod
pojitum crat, deciderit& nocuerit, in eumqttiha-
bitaverit hanc adtionom non competere ; non eo
fenfu accipiendum eft , quafi ea prorfus dene-
gata eflet; fed potius , quod pierumque non
expediat poft cafum, ea agi; quafi htec attio non
fiufficiat ; dum ex eo , quod decidit, fiepe pius
damni contingit, quam eft in pcen& decem au-
reorum hac a&ione petendorum. Proinde fi tam
exigua ex cafu kfio iiiata fit, ut utili de deje-
£tis adtione ne decem quidem aureos isefus con-
fequi poflet, quia jam expedit etiam poft cafum
a£tio de pofitis & fufpenfis, re£te per eam de-
cem aureorum pcena petetur. XJnde & in verbis
fequentibus di£ti. §. 12. Servius dicitur refpon-
difle, ad exemplum hujus adionis depofitis &
fufpenfis, oportere dari adtionem , fciiicet uti-
lem i, fi pi<5tor non in fuggrunda protedove, fed
in perguia, adeoque non fupra viam , ciypeum
auttabulam pofitam habuifiet, eaque excidiflet,
& nocuiflet tranfeunti.

55<$

7, Quoties autem inquiiinus propter ea, qua:
per aiium dejefta vel fufpenia funt, quid fol-
vere coa&us fuit., actione in faftum contra po-
nentemvel dejicientem regreflum habet. d. l. 5.
§. cttm autem 4. jfi. h. t.

L i b. IX- T i t. III.

■■ irn.:i .-■>■} 1:

M7::

n f

T I T V L V S I w

De noxalibus a&ionibus.

R - * .; YiMQp .
SUMMARIA.

' !!0'j isv " ■ '■' ■ ■' ■ ■ •
1. De aquitate noxalium attionum; jus fingu- , Recenfientur deliftdprivata, in quibus attio np-
lare efi, fi fiervus injurim mulerit. I xalts tmm haket. Non datur, fi crimen publi-

I ttm

rnn:

-ocr page 573-

De noxalisus

ium, vcl extrfiordinwum, V?l populare a/ervo
comrmjfum fit; nee, fi ex privato deliffo critni-
naliter extra ordinem agatur.

3. Non etiam datttr, fi ex fiervi contraffu obligatio
deficendat , licct tunc dolus fiervi intervenerit,
nifitninor dolo fiervi Ufiusfit. An & ex quafide-
litlo ?

4. Outbus detur twxalis acfio ? An fru6luario;
ctti fervus fruftuarius nocuit ? an uni ex pluri-
bus fiervi dominis, & qutd juris , fi plttribus
nocitum fit ?

Daiur contra dominum fervi. Quis conveniri
poffit, fi fiervus jam manumiffus aut alienatus
fit?

6. Quinam fint cjfettus noxce deditionis , & quid
fi noti dominus noxcc dederit ? An & quando
noxalis affio contra bonce vel mdlccfidei poffefib-
rem , fnttiuanum , creditorem jus pignoris in
fervo habmpcm , commodatarium , fimilefique
dari pofifit ?

7. Kecenfentur cafius, quihus quis noxali aftione
conventus liberari nequit noxfc dando. An fi do-
minoi ficiente & patiente fiervuf deliqtterit, di-

„*' ' " ' y ^ T? f r; . . •• f

Oxaje.s a&iones generaJiter qui-
dein non ex deli<5tis tantum Jer-
voxum , fed & ex faftis ani-
malium , quin & ex eo, quod
res noftra; inanimatse rebus a-
lienis damnum intulerunt, oriuntur. I. prcetor ait
7, §. hoc ediffum l. ff. de damno infeSio. fedcum
)am ante de obligatione ex fa&is animalium feu
pauperie defcendentibus aduin ftt. in tit. fi qua-
drupes paup. noxales hic in fpecie dicuntur aftio-
nes, qua; nafcuntur ex delictis fervorum. pr. &
§. %-fieqq. Infiit. de noxal. affion. Etfi enim me-
lior quidem conditio noftra per fervos noftros at
non deterior fieri potuerit. /. melior 13 3 .jfi. dereg.
juris. tamen ne fervorum alienorum malitia lsefi
penitus in damno hsererent, ex aequitate rece-
ptum fuit, autdamnum ipfis reparari debere,
aut ipfos feryos maleficii c?iufa npxse dedi; &
in hoc fervos deteriorem polfe facere dominorum
conditionem. I. 1. §. quod igitttr 15. in fine jf.
ide vi & vi armata. fic ut aftionum harum vis
ea ac poteftas fit, ut .condemna.tis liceat deditio-
•ne ipfius corporis, quod deliquerit, evitare licis
«ftimationem. /. 1. ff.h. t. eo excepto, quod,
,intentata noxali injuriarum aftione, in arbitrio
domini fit, utrum litis seftimatione.m fufterre ve-
]it, anfervum noxx dare, an verberandum eum
exhibere, ut ita verberibus fatisfiat ei, qui in-
juriam paftuseft. l.fedfiuniits 17. §. cumfiervus
4. jf. de injuriis.

2. Ut autem noxali adioni locus fit, fervi
deli&um requiritur , idque privatum , veluti
furti, injuriarum, rapinse, damni injuria dad. pr.
& §. fiunt autem 4. Jnfiit. h. f. d. /. 1. ff. h. t.
aut cum aliud quid fimile dolo fervi fadtuin eft,
quod in contra6tum aut quafi non cadit. l.fiquis
affimaverity. ty fifemtM q. ff.dc dolo. puta,

AcTIONIfiUS.

retta &noxalis aftio contra dominum detttr, &
an altera alteram tollat ? quid , fi uniis domi-
norttm fciverit, aifer ignoraverit ? quid , ft
omnes ficiverint?

8. Recenfientur cafits , quibits neqtte damnumre-
parandum nequc fiervus noxce dandus, fied reus
d jttdicio noxali Hberandns efi.

9. Quidjuris, fi plttres fiervi fimul deliqticrint ?
Quid, fi fiervus unus fiepius deljquerit, & do*
minus ab uno conventus , damnum repara-
verit , aut fervum agenti noxce dcderit ? peti
potefi exhibitio familice fiervorum , ut agnofica-
tur fiervus qui lcefit, quo in ioco noxaiis aiito
movenda fit~i

1 o. Olim noxalis attio etiam ex filiifamilias deii-
tto dabatur, hodie non. Ouo modo & quo ufque
hodie parentes & domini cx liberorum famulo-
rum & ancillarum delitfis regulariter tenean-
tur ? Jus fingulare, quod info}atores (Bleekers^
& collium cuniculariorum condudorcs ex faffis
fiamulorum & anciilftrum teneantur ? & quo
ufique pater _t cujtts fifyts puellam prcegnantem
fecit, rejpeffu alimentorutn ac dotis?

fi fervi alieni mores corruperit. /. dqli verbum 5.
§-pcn.jf. dcfiervo corrupto. £1 fajfum modum di-
xerit, cum menfor cifet. I. fi jjitcbus 3. §. ult, ff.
fi menfor.falfi.mod. dix. fi ^rbores furtim cecid.erir.
/. jificrvi 2. C. h. t. fi in jus vocatum vi exemerit;,
dolove ejus faftum fit, quo minus quis judjcio
fe fiftat. /. 1. §. 1 .ff. ne quis eum qui injtts voc. vj
eximat. /. 1. §. pen. I. r. jf. de eoper quem fafl. crit
quo minusquisjudiciofiefifiat. Neque vero publi-
cuin crimen , neque extraordinarium , a fervo
perpetratum , noxae deditioni locum facit ; fe^
magis ipfe fervus accufandus eft , eumque in fi-
nema dominoexhibendu» ,1.2. C. ad exhibendum»
ac ab eodem , fi ita videatur , defenfus , con-
demnandus ,ut legitimis aut arbitrariis pleftatur
pcenis, fi nocens deprehendatur. /. pen. in finc
C.h.t. I. quisfit fiugitivus 17. §. noxas 18. ff. d?
cedilit. edittis. I. fi cuidam 2. C. de (tccufationibus.
arg. /. 1. §. 1. fi~.de pcenis. Sed& inpopularibus
aftionibus, fi fervi a dominis non defend.antur,
nec pcenam pecuniariam folvere dominj eorum
p,arati fint, ceftan.te noxa; deditione, corpus tor-
quendum eft. l.prcetor ait 3. §. pen. jf. defepuicbrp
violato. /. (i quis id 7. §.infervos 3 ,'jf. de jurisdjfi_tjun<5t. /. 1. §1 ult.ff. depfenis. imo, cum ex deli-
6tis privatis furti rapinse injuriarum vel civiliter
agi poffit vel criminaliter, fi quis extra ordinem
pcenam publicain exerceri velit, noxsedationi lp-
cus non eft. arg. /. ult. ff. de injuriis. /. ult.jf. de
furtis. I. ult. ff. de privatis deliffis. quibijs etiaqi
in cafibus , fi puniti pcense fusc fuperfint, do-
minis fuis reftituendi funt. d. l.ult. ff. deinjuriis.

3. Ex contradu vel quafi fi oriatur obligatio,
non noxaljs, fed depeculjo adio eft. /. I. ff. h.
t. licet delifttjm quoque verfetur, feu dolusfer-
vi in contrahendo interveniat. /. cx (ontrafHbuS
49- ff> 4? <blig. & attion. eo expepto, quod , fi
Aaaa 3 ^! fervus

-ocr page 574-

558 L i b. I X. T 1 t. I V.

unius dotnini damnum dederit, non noxali a5ti-
one, fed communi dividundo vel familise ercif*
cpnda; judicio agendum fit, ut damnutn repare-
tur, aut parte cedatur: licet fic efFeftu infpedo
hsc aQfiones quodammodo noxales fint. /. fi fier-
vus communis 6 i. ffi. defurtis. I. (ifiervus 27. §. 1.
ff. ad leg. Aquil. I. cttm fiervus communis 41. jfi. h. t.

5. Inftituenda: vero contra dominos fervi
(vel animalis juxta tradita in tit. fi quadrup. pau-
per. fec.) damnum dantis; & eos quidem no-
viifimos, non priftinos, cutn noxacaput fequa-
tur: nifi dolo malo , evitandi hujus judicii caufa,
poifidere defierint hi qUondam doinini; quo ca-
fiu in a<5ioris ar.bitrio eft, priftinum an novum
dominum vel ipfum fervum manumiftum con-
venire malit, ita ut eledione alterius alter libere-
tur. §. omnis antem 5. Infi. h. t. l.de illo 24. 25.
2 6. ffi. h. t. I. 1. §. & cum 1 2. ffi. fi quadrupes
pauper. fcc. dic. quo tamen cafu ii manumif
ius aut novus dominus ad defenfionem fe offe-
rat, priftinus exceptione fe jure tuebitur; eo
quod eiedtionem hanc praetor introduxit , ne
eluderetur a£tor. d. I. 26. Si plures fint domini,
finguli in folidum conveniri poftunt , iive poifi-
deant, five dolo defierint poifidere; ut totum
fervum, non folam partem fuam, defendant. /.
fiplurium l.fifiervus commttnis 8. /. eleftio 2 6.
§. his confieqttens i.l.fi plurium 39. ff. h.t. An &
quo modo contra non dominos dentur, ex feqq.
apparebit.

6. Finisharum aftiorium eft, ut dainnum re-
paretur, aut fervus noxse detur, fecundum an-
te dida. Cujus deditionis effeftus eft , non tan-
tum, quod pleniiiima per eam contingat libe-
ratio, fi modo id, quod ex delifto ferviaddo- •
minuin pervenit, firhul reddatur. §. 3 .Jnfi. h.t.
I. pen. C. h. t. & fervus a domino noxse detur
nulli jiire pignoris obligatus; nam fi appareret»
eum pignoris vinculo nexum eife, aftioni doli
locus foret. /. fi quis afifirmaverit 9. §. & fi fer-
vum 4. jf. de dolo (de cujus legis leftione va-
ria. Confer Ravardum libr. 3. variorum cap. 7.)
quodque fervus fic noxse datus , fi novo domi-
uo damnum refarcierit, liberfiat. §.3. Jnfiit.h.
t. fed &, q.uod fervi aut anitnalis dominium
tranfeat in eum , cui noxa: datur. d. §. 3. fi
modo noxa: dans dominus fuerit. Nam fi bon±
vel malx fidei poifeifbr fit, aut fru<5tuarius, aut
creditor juspignoris habens, aut commodatarius,
aut precario tenens , aut depofitarius', non plus
juris transferre poteft, quam ipfe habet. /. ncma
plusjuris 54. ff. de reg. juris. adeoque nec do-
minium. /. fi Ho^ah ij. §. 1. jf. h. t. Cotifider-
randum etenim,,. doinino quidcrn praefentc, &
apparente ac paratb fervum defendere, rion hos
enumeratos, fed fplum dominutn noxali poife
judicio conveniri; cum, quantum ad hoc edidum
atfinet, domino fervire & in ejus poteftate eile
iritelligatur, maxlme, fi copiatn habeat recip'e-
randi hominis. /. fi fiervus depofitus 22. pr. & §.
I. 2. ff. h. t. &hac ratione caveatur, ne mul-

tipli-

fervus dolo minorem in contrahendo circumve-
nerit, nec ex fervili peculio poifit minori res fai-
va eile, iervus noxa: dandus iit, aut verberi-
bus caftigandus. /. quodfi nnnor 24. §. fi ferr
•vus 3 .ff. de nnnor 25. annis. Quaii delicta quod
attinet, videndum, utrum ipfe fervus quafi de-
liquerit, an vero verum ipfe deliftum perpetra-
vcrit, fed tale, ut inde dominum quoque ex
quaii delido fecerit obligatum. Etenim, ii vere
deliquerit, puta dejiciendo ex coenaculo per do-
minum habitato, vel furtum committendo in na-
ve, cum opera ejus in nave exercenda dominus
uteretur , dominus de deje&is & effufis a&ione,
aut exercitoria ex quafr deli6to conventus, libe-
rari poteft fervum delinquentem noxse dando ;
cum ignofcendum ei videatur, quod quali quali
fervorum propriorum opera ufus iit, quafi in do-
ineftico quodam malo. /. 1. ^.pcn.jf. furtiadver-
ftts nautascmp.fldbular. I. i.in pr. l. fi verof. §.
prator ait6. jf, de his.qui cfjud. veldejecer. Sin fer-
Vus ipfe quaii deliquerit, dum ipfe ctEnacuii habi-
tator eft, & ex ccenaculo ejus quid dejedum eftu-
fumvefuit; nec noxalis, nec de peculio, nec ulla alia
aitio in dominumeo nomine datur; non de pecu-
., Jio, quia riihil a fervo geftum,feu contraftum eft;
lion noxalis, quia non ex deli£to proprio fervi
obJigatio venit: fed extra ordinem officio judi-
cis fervus erit corrigendus, quia culpa non caret.
I. 1. §. citm fervtts .8 , .ff. dc his qtti ejfud. vel dejec.
eodemmodo, quo&olim pater ex quafi delido
fui filiif. feorfim habitantis neque .de peculio ne-
que noxali conveniri poterat, fed cum ipfo filio
agendum erat. /. ji qttis abfentis 5. §. is quoque
•5. in finefifi. de oblig. & atiion. Sane fi fervus per I
fuutn .vicarium navem exercuerit, & vicarius in
ea damnum dederit,la:fo perinde in dominumaflio
danda foret., acfi fervus ipfe iiber , & hic vicari- i
.us fervus ejus eifet, adeoque, quafi liber horrio
£X quafi delidto obligatus eifet ob proprioruin
iervorum delidium; ut proinde de peculio fervi
fui ad noxam dedere vicarium teneatur. l.fi inre
19. §. ultff.h. t.

4. Sunt autem adiones hse noxales qualitates
adjeditia; diredtarum a£tionum, ideoque vel ci-
viles vel pratori^ , prout direftarum origo ex
civili aut prsetorio jure eft. §. fiunt autem 4 Jnfi.
h. t. licet ipfa noxa: dandi facultas ex lege 12. ta-
bularum jam olim .competierit. pr. Infiit.fiquadru-
pespatip. fecifife dic. & dantur illis, quibus alio- .
quin dire£te ex delido hominis liberi fuiiTerit
dandas, etiam ufufructuario , cui fervus "frudua-
rius nocuit; quippe qui hic non pro domino fed
pro extraneo habetur, /. is qui ufumfr.uttum i8.
/. 19. §. 1. fifi. h. t. l.ficd fi untis i 7. §. fi fier-
vus 9. ff. de injuriis. Si plures Ixfi, fingulispro
fua parte quantum ad litis eeftimationem , etfi
nox« deditio tanquam individua etiatn urii in
folidum facienda fit. l.fifiervtts 27. §. 2. fifi. ad
Jeg. Aquil. l. fi in re commttni 19. fifi h. t. Nori
tainen ipfi domino fervi competunt; ufque
adeoj ut , fi pluriuin communis fervus in re

-ocr page 575-

De noxalibu

tiplicentur lites; quippe qua: prius contra poflef-
iorem motae, iterum poftea contra dominum,' vel
aftione intentata vel oppoflta exceptionc xnoven-
dse funt; in quantum dominus fervum per hofce
non dominos noxa: datum vindicare fummo ju-
re non prohibetur, fed doli maii exceptione re-
pellitur, donec litis offerat seftimationem , vei, ft
poflidere aliquo cafu cceperit, pubiiciana aftio-
ne convenitur. /. botia fide 11. 12. 13. /. fi no-
xali27. §. 1./. iZ.ff. b.t. Domino autem ve-
ro non apparente, aut non prarfente, aut prsefen-
te quidem, fed defendere nolente, adverfus hos
omnes recie agitur; adeo ut, ipfis defenfionem
fufcipere nolentibus , prsetor pignoris perfecu-
tionem aut ufusfruftus alteriufve juris fnnilis
afiionein denegaturus ftt. /. 17. §. ult. I. 26. §.
ult. I. 27.pr. ff. b. t. I. fi cum ufufruttuario ff.
fi ex noxali eaufia agatur quemadm. cav. imo, quia
bonse fidei poifeffor, durante bona fide, pro do-
minoeft, nec verus dominus qu^ri poteft per
eos, qui hunc doininum efle arbitrantur; hinc
ipfum noxali judicio teneri, dominum non te-
neri, refponfum eft. L bona fide 11. ff.b. t. Quod
ergo Ulpianus in l.fifervus fervum 27. §. fiervi
3. ff. ad leg. Aquil. ait, fervi occidentis nomine
dominum teneri, eum vero, cui bona fide fiervit,
nonteneri, re&e de eocafu acceperis, quo ve-
rus fervi dominus jam innotuit & prsefens eft,
fic ut curn eo experiundi poteftas fit. Et quod
idem alibi fcripfit, airtionem de fervo corrupto
contra bonse fidei polfefforem non dari, L 1. §.
l. ff. do fiervo corrupto. id indeeft, quia illa in
eum demum eft comparata, qui mores ferviles
dolo corrupit, qualis dolus in bonse fidei poflef-
forem durante bona fide & opinione quod re fua
abutatur, non cadit.

7. Sunt tamen cafus, quibus dominus no-
xx deditione defungi nequit, fed totum tenetur
damnuin reparare, veluti fi dolo malo dominus
fervum poflidere defierit , ut ante didum i fi
fervum fuum efle, vei fe poflidere, per menda-
cium negaverit. /. quotiens 21. §. prcetor ait 2.
ff.b.t. I. 1. §. interdum 15. ff. fi quadrup. paup.
fec. quo tamen cafu nec heredi nec in heredem
ex mendacio a<5tio eft; & pamnentise locus uf-
que ad litem conteftatam. /. 26. ff. pen. ff. b. t.
li condemnatus quadrimeftre fpatium condem-
natis indultum elabi paifus fit. /. item veniunt 20.
§. idem rcCic ait 5. ff.de petit. bercd. fi fervus
poft litem conteftatam ab aiio occifus fit, nec do-
minusvelit adverfus occidentem adtiones cedere.
/. 1 .pen.ff. fi quadrup.paup.fiec. fi fervus publicani
in ve£tigalibus exigendis rapinam admittens non
exhibeatur. /. 1. §. idt.ff. de publican. & vettigal.
fi fervus depofitus depofitario furtum fecerit, aut
quis certum fervum emimandaverit, & is emtus
inandatario res fubduxerit, licet deponens vel
mandans ignoraverit, eum furemeife. l.fifiervus
61. §. quodvero ffi. de furtis. fi fervus pignori
datus ab eo, qui non ignorabat eum furem efle,
creditori res eripuerit. l. fifiervus 31.ff.de pigno-

S A C T. I OTM I B u 8. ff^

rat. atfione. fi domiiius fe in poteftate fua habe*
refateatur, & ne,G exhibeat fervum , riecabfen*
tem defendat. /. 22^ §. 3. ff. b. t. fi domino juben->
te, vel fciente nec prohibente , cum id poflet»
damnum a fervo datum fuerit, cum ita direftts
ipfe adionibus teneatur. l.pen. C. b. 1.1. 2,1.3. 4.
ff. b. t. etfi non fit eundum inficias, quindominus
fuo nomine direfta: aftioni iic obnoxius reddi->
tus, iniuper noxali judicio fervi fui nomine con-
veniri poflit, ut litis sftimationem prseftet, aut
fervum fuum nox® det; five juflerit, ut fervus
delinquat, five non jufterit, fed cum poflet,
non prohibuerit. Etenim fi folummodo 11011 pro-
hibuerit, cum idpoffet, manifeftum non mo-
do domini, fed & ipfius fervi deli&um elt; quip»
pe cum hoc cafu fervus fua fponte fecerit, &
nulla preftus juflione domini nulla etiam paren-
di neceflitate potuerit excufari, adeoque nec du-
bium efle potuit, quin & diredse a&ioni &no-
xali locus effet. /. 2. §. 1. /. 4. §. cum dominus 2.
ff.b. t. Sed&, fi juifus domini intervenifle pro-
ponatur, tametfi tunc parendi neceflitas fervum
a delido videatur excufare; d. L 2. §. ff. b.
t.l.ad ea 157. /. is damnum dat. 169. ff. de reg.
jur. deli<5to autem fervili deficiente noxale quo-
que judicium deficiat: tamen ob autoritatem le-
gis 12. tabularum Ulpiano poft Marcellum &
julianuin placuit, cum a<5tione direfta noxalem
fervi nomine contra dominum jubentem permit-
ti. d.l. 2. §. i.ff. b. t. juftiflima fane ratione;
tum ne melioris alioquin conditionis cflct mani-
feftus improbiorque ex juftu autor deli<5ti, quam
qui conniventibus oculis delinqui permifit: tum
quia in iis, quse fa<5ti atrocitatcm habent, fervi
ne ex eo quidem, quod ex parendi neceflitate
facinus commiferint, venia digni funt. L Jervut
non in 20. ff. de obiig. & aft. d. I. ad ea 1 57.
ff. de reg. jur. Adde D. Noodt trafl. de lege
Aquil. cap. 10. pag. 48. in fine 49. 5:0. Sive au-
tem dire&ft aftione dominus conventus fuerit „
noxaiis evanefcit; five noxali prius agatur, di-
re<5ta perit. /. in delitfis 4. §. cum dominus 2. ff.
b. t. nec contradigit Ulpianus in d. 1.2. in fine
ff. b.t. dum ait, iicipofifie etiamfiervinomine cum
domino agi pojfe noxalt judicio; ut, quod detur
Aquiiia adverfus dominum, non fiervum excufiet,
fied dominum oncret. Etenim & hoc fat grave do-
rnini onus eft, quod pluribus a<5tionibus adoris
arbitrio conveniri poflit , etfi ele<5tione unius
altera pereat. Firmatque hanc legis fententiam ,
quod autore eodem Uipiano in dominum , qui
fcivit, accontraquem noxali judicio a<5tum eft,
amplius direfta a<5tio detrada noxse deditione
danda non fit. /. in delitfis 4. §. ult. ff. b. t. at-
queinfuper, fidominus, quo fciente peccatutn
eft, lervum peccantem alienaverit, ficque cum
emtore noxali fuerit a<5tum judicio, conveniri
amplius venditor non poflit /. noxalis autem 7.
§.i.ff. b.t. Aliter, quam obtinet, fi plurium
fervus omnibus fcientibus deliquiflet: cum enim
perinde tunc fit, ac fi finguli ddi<5tum perpetraf-

-ocr page 576-

IX. T i t. IV.

u ■ *

L' I B .

56<S

fent, altero convento ac folvente , alter liberatus
noneft, l.fi.plurium 5. jf. h. t. & > fi ex duo-
bus dominis uno fciente altero ignorante fervus
deliquerit, ac ante cum eo qui nefciebat a£tum
fit, adhuc cum fciente in id quod deeft agi po-
teft. l.fi communis 9. I. fi exduobus 17./. h. t.

8. Sunt & e converfo cafus, quibus domi-
nusnec damnjam reparare cogitur, nec fervum
aut animal novs dare: fcilicet fi bona fide fer-
vum alienaverit aut manumiferit, prout ante
diftum. fi pro derelifto habuerit. I. quemadmo-
dum 38. §. fulianus t. ff. h. t. fi ante litem con-
teftatam dominus mortuus fit; cum contra he-
redes locus non fit noxalibus adtionibus , nifi
quatenus fervi aut animalis, quod nocuit, pof-
feftores funt. /. noxalis autem 7. junft. I. pen. §.
ult.ff. h. t. I. I. §. ult. ff. fi quadrup. paup. fe-
cijfe dic. fi ad eum, cui nocitum eit, fervus
ante litem conteftatam pervenerit: fecus fi poft,
l.fi alienus 37. jf. h.t. §. fi fervus 6. Infiit.h. t.
five in totum , five pro parte tantum ad eum
perveniife proponatur ; non enim contra focium
huic aftioni, ied communi dividundo , locus eft.
l.fi ficrvus communis 8. /. cum fiervus communis
41 /ff. h. t. Adhxc , fi non dominus alienum fer-
vuin fuum eife in jure confeifus, folverit. /. ele-
ffio 26. §./ fiervum 3. jfi. h.t. fi cum domino
quafi confcio a£tum fuerit adione directa, & is
abfolutus fit; nam tunc ad noxale judicium re-
curri nequit; etfi pendente lite mutare liceat, &
pro direfta noxalem movere. /. in delictis 4. §.
ult. jfi. b. t. fi reus fervum pendente lite in fu&
poteftate habere defierit fine fua culpa fadove.
i.fiquis a multisi 4-,§. ult. I. quotiens 21 .pr. l.pen.
ff. h. t. fi ante litem conteftatam fervus mortuus
iit, etiamii dominus ante fervi interitum defiif-
fet eum dolo malo poflidere, fi modo in lite fu-
fcipienda nullam moram fecerit. /. ele&io26. §.fi
isquem 4./. 39. §.ult. I. 42. §. l.fifih. t. I. 1. §.
plane 13 .fifi.fi quadrup. paup. fiecififie dicatur. Si
Japfum fit tantum temporis fpatium , quo & di-
re£te aftioni prcefcribitur ex civili aut honorario
jure; adeoque fi direfta: tem|oralis fint, veluti
de vi bonorum raptorum , hx quoque noxales
tales erunt. l.pen. C h. t. fin illze perpetuse , ha-
rum quoque duratio perpetua eft, veluti ex fur-
to, aut damno legis Aquilise: & ad aftiones no-
xales ex hujufmodi caufis defcendentes, reftrin-
gendum eft, quod generalius aflertum inveni-
tur in /. pen. §. tdt.fi. h. t. adtiones noxales per-
petuas eife.

9. Si plures fervi fimul deli&um commiferint,
vel omnes noxae dandi funt, velfic poenaprae-
ftanda , quafi unus homo liber deliquiftet. /. quod
ait 31. ff. h. t. I. 1. pr. & tot. tit. ff.fi familia
furtum fiecifie dic. Si fervus unus plura commi-
ferit delidta * & unius delidi nomine conventus
dominus litis seftimationem prseftiterit , adhuc
reliquorum delidorum nomine judicio noxali ob-
noxiusmanet. /. qui ex pluribus 20.ff.h.t. con-
tra , fi fervus ex uno deli&o noxse datus fit

ei, qui primus fententiam obtinuit, reliqu£ ex*
tinguuntur adtiones noxales, tam contra noxse
dantem, quam coiitra accipientem ; fic ut occu-
pantis melior conditio fit , non ejus, qui prior
egit, fed qui prior fententiam obtinuit. /. fiquis
d multisiq. d.l. 20. ff.h. t. eodem modo , quo
id in a£tione de peculio quoque receptum eft.
/. fivero adhttc \o.ff.de pcculio. Si noxali judicio
aiturus aut fervUm non recognofcat, aut nomen
non teneat, fciat tamen, ex cujus domini familia
fervus fit, re£te a£tione ad exhibendam familiam
experitur , ut ex praefentibus noxium agno-
fcat: defignandus enim fervus eft, cujus nomi-
ne aftor agere vult. /. in hac 3. §. fi quis noxati
7. jf. ad exhibend. Non quovis autem in loco
noxale judicium intentari , aut dominus ad fu-
fcipiendam fervi defenfionem adigi poteft , fed
illic tantum, ubi deliquifte arguetur. /, uit.ffi. h. t.
l.fi cui 7. §. pen. ff. de accufation.

10. Caeterum olim filiisfamilias etiam delin-
quentibus, noxalis in patrem a£tio erat ; cujus
Veftigia in pandeftis funt. I. noxali jndicio 33.
& ll.feqq. ffi. h. t. Sed jure novo id mutatum.
§. ult. lnfiit. h. t. Et quamvis apud nos, mul-
tafque gentes alias, nullus fervorum ufus fit;
utilitatein tamen fuam prxbent etiamnum ho-
die pleraque, quae de noxalibus judiciis fuer-e
in antecedentibus tradita : errant enim toto ccelo,
qui noxs deditionesab ufu receififieputant; cum
& animalia pauperiem facientia noxae dari pro
damno pofte ad id, ut pleniflima contingat libera-
tio, tit. I. di&um fit; ufque adeo, ut ne ob prae-
cedentem quidem inficiationem, qua noftrum
eifevel anobis poifideri negabatur, quodnocue-
rat, nunc noxa; dandi facultas impedita cenfeatur.
Groenevvegen ad l. 22. §. ult.fif. h.t. & de navi-
giis, quandoque pro noxa relinquendis per ex-
ercitores, jus traditum tit. 2. de lege Aquilia.
Quod autem attinet delifta per famulos hodier-
nos autfilios in facris paternis pofitos perpetrata,
operse pretium fuerit paucis exponere. Ac primo
quidem admonendi fumus , dominos ac patres
in folidum teneri ex deliftis famulorum ac filio-
rum, etfi aut nulla aut longe minor merces famu-
lo debita fit, quoties illi deliquerunt in officio aut
minifterio, cui a patre dffininove fuerunt praepo-
fiti; cum hisimputandum fit, quod negligen-
tium aut malignorum operas minifterio certo aut
oificio addixerint. arg. ult. pr. ff. de cttfiod. &
exhibit. reorttm. I. fi fiervus fiervum 27. §. fi for-
nacarius9.fi'. ad leg. Aquil. I. 1. pr. & §. pen. I.
quantte 12. §. 1. 2. ff.depublicanis. I. unic.pr. &
§. 1. & ult. ff. fiurti adverfius naut. cattp. fiabu-
larios. I. ult. ffi. nautce caup. fiabularii ut recepta
refiituant. Dan. Mollerus. fiemefir. libr. 4. cap.
18. Henr. Kinfchot rcfponfi. 108. num. 8. 9.
Carpzovius defin.forenfi. part. 4. confiit. 43. defin.
7. Andr. Gayl trafi. de pignoration. obfierv.
num. 4. Paulus Voet ad §. 6. lnfiit. h. t. num.
3. in fine. Adde tit. nautcc caup. flabul. ut recepta
reflit. at extra id, cui a dominis aut parentibus

fuerunt

-ocr page 577-

De noxalibus

fueruiit prspofiti, fi dcliquerint, domihis igno-
rantibus, aut fcientibus, fed prohibere non va-
lentibus ₅ domini ultra mercedem adhuc debitam,
uti Sc parentes, obligati non fbnt; fed ipii fami-
}i ac liberi ex deli&is fuis conveniendi, ac, fi ex
fuo non folvant impoiltas fibi pcenas pecunia-
rias , arbitrariis ob inopiam pcenis coercendi.
arg. §. ult. Inftit. de noxal. a£t. tit. C ne filius
pro patre. eo quod fuos delida autores tenent,
nec quifquam alieni criminis fucceifor conftitui-
tur. /. crimen 26. ffi. de peenis. adeo ut ne qui-
dem ufque ad legitimam filio cefluram pater exe-
cutionem pati debeat, quippe quse non vivo,
fed mortuo demum parente, debita eft. Carp-
zovius defin. for. part. 4. conftit. 43. defin. 6.
HugoGrotius manud. ad jurifiprud. Holl. libr. 3.
cap. 1. num. 48. 49. & cap. 38. num. 9. Leeu-
wen cenfi fior. part. 1. libr. 2. cap. 12. num. 3.
4. 5. Ant. Faber Cod.libr. 4. tit. 9. def. 3. Jul.
Clarus §. fin. (lucefi. 86. num. 3. Tuldenus ad
tit. C. ne fil. pro patre num. 6. nifi propter uti-
litatem publicam , aliamve juftam caufam aliud
inunicipali vei provinciali lege cautum invenia-
tur. Quo modo infolatores (Bleekers) ex fafto
liberorum, famulorum, aut ancillarum, adver-
fus leges infolationis delinquentium, pati debere
pcen$ pecuniarise executionem, fancitum abHol-
landise Ordinibus j.Martii 1610. vol. i.placit.
Ihll. pag. 1220. Idemque in collium cuniculo-
forum per Iiollandiam condu&oribus (Duynma-

Actionibus. 561

jets) fancitum , quoties famtlli ipforum aliique
domeftici occidunt canes eorum, quibus venandi
jus eft, aut venenata per colles fpargunt. 1. jf«-
««1650. vol. 1 .placit. Holl.pag. 1396. & feqq.
Adde placitum de venatione 12. Martii 1674. art.
62. Dol. 3. pag. 622. Similiter, fi filius, puelii
vitiata, prolem progenuerit, patrem hatienus
obligatum eificit, utis nomine filii fui, nullum
iicet patrimonium poifidentis, alimenta partui te-
neatur fubminiftrare, cum & liberos naturales h
parentibus alendos efte ratio naturalis didet. arg.
l.fiquis l liberis 5. §. utrum. 2.3.4.ffi. de dgnofic.
& alendis liberis. jund. /. pen. fifi eod. tit. Ant.
Faber Cod. libr. 4. tit. 9. defin. 3. Carpzovius
defin. forenfi.part. 2. conftit. 10. defin. 20. Tul-
denus ad tit. C. ne fil. pro patre num. 5. Sim.
van Leeuwen cenfi. for. part. 2. libr. 1. cap. 11»
num. 8. Plane puellam ipfam vitiatam dotare, ii
filius tanturn in jere non habeat, pater cogi ne-
quit: cum enim nec propriam fuam fiiiam natu-
ralem dotare quifquam teneatur , etfi in cul-
pa fit, quod eamgenuerit; ut tit. de jure do-
tium dicetur; abfurdum foret, eum ad dotem pe-
regrinsc puelk dandam adigi, ex qua foboles ille-
gitima filio nata eft. Chriitineus -vol. 3. decifi. 17.
num. ult. Tuldenus d. loco. Groenewegen adl.
j.C.nefil.propatre. Leeuwen d. loco. Nec aliud
fentit Faber Cod. libr. 4. tit. 9. defim. 3. etfi ali-
ter h Sabaudise fenatu commemoret judicatum
efle.

-ocr page 578-

L I B E R D E C I M U S.

T 1 T V L V S I.

Finium regundorum.

, r

S U M M A R I A.

' .'afjfht
■ * ;i

raaJiEf! d I

I . Quidjit attiQ finhw regundomm ? qui olim
judices fiuerint in finium quafiionibus ?

2. Cur bac affio magis ftri&i juris, quam bonce
fidci aut arbitraria fit ? >> • ..

3. Cur hcec & familue enificundce ac communi divi-
dundo acliones duplices dicantur. <

4. Quofienfiu dicantur mixta;, & an dentur atfio-
nes mixtce partim in rem & partim in perfio-
nam ? , , [■■; ■' . ■■ . ■ •

5. Nonhabet locumhcec aliio, fi via publica aut
publicum fiumen fit intenpediuminter duosagros,
nec in jedtbus:, an in bortis ? ■ h

6. Daturbccc atlio dominis, & ahis, qui habent
jus in re; non tamen malce fidei pofifiefijoribus;
an fiocio contra fiocium, fi communis & proprii
prcedii fines turbatjfiint,? > . . . :•:!

7. Tendii ad id, ut fines quomodocunque turbati
refiituantur, remotis vel repofitis iis, ex qui-
bus pofitis, aut motis confiufio nata erat. Si

■ f - _ ... .f... - •. - r ; • - ' ,.,..'"',1 ■ .'• > " •

Uotiesagrorum ad dominosdi-
verfos pertinentium fines con-
fufi funt, five cafu , five con-
finium aut tertii fa&o, compa-
rata eft finium regundorum
a&io: qus eft ftrifti juris, du-
plex , mixta , qua primario contenditur inter
confines de fpatio quinque pedum, feu finibus
agrorum regundis di difcernendis. Quale judi-
cii genus ex lege quidem duodecim tabularum
coram tribus.arbitris, at ex lege Manilia coram
uno , ventilandum fuit. Cicerohbr. i.de iegibus.
Nec improbabiiis eft Cujacii opinio, fratres feu
fodales arvales , qui Deorum Terminorum facer-
dotes erant, olim finalibus in quxftionibus ju-
dices fuifte. Cujacius libr. 11. obfierv. cap. 5. Coti-
fer Rofinum. antiquit. libr. 2. cap. 20. de Deo
Termino. ibique Dcmfierum in notis, & libr. 3.
cap. 6.

2. Strifti juris hsec adtio creditur, eo quod
nufpiam bona; fideiautarbitrariis invenituradnu-
merata; & fruftus in ea demum veniunt ex judicis
officio poft litem conteftatam , fic ut ante per-
cepti nominatim condicendi fint. l.fied&loci^.
§. pofi litem 2.ff.h. t. quod a&ionum ftrifti ju-
ris indicium eft. arg. /, videamus 38. §.fi attio-
ncm 7. jundt. /. ufiurce vicetn 34. ff. de ufiuris.
non, quod in adtionibus ftridi juris fru<5tus ante
litem conteftatam percepti nunquam veniant :
etenim & in condi&ione indebiti, & in condictio-
ne caufa data caula non fecuta, & in aiiis variis

fines prifiini refiitui commode nequeant , per
adjudicationes novi fines confiituuntur:. & fin-
gulare , quod hoc judicio adjudicatio pluribuspro
indivifio fieripoffit; cujusratio redditur.

8. Petuntur ctiam prcefiationes perfionales. In qui-
bus illce confifiant?

9. Quiim modis fines probentur ; & de oculari
injpetfione , quo modo ea facienda fit ? deque
prcefumtionibus circa fines.

1 o. Ouales fities confiderandi fint in refiitutione ?
& quid jtiris , fipendente hac lite alteruter vo-
luerit qtiid ex finibus ufiurpare ?

11, Quandiu duret attio finium regundorum ? Ati
& quanto tempore olim & jure novo finiutn
prcefcriptio fieri potuerit?

T2. De fpatio intermedio intcr cottfinia, & altcrius
foffiam, puteum, implantata , incedificata, &c.
item inter duas cedes privatorum, vel cedespri-
vatorum & borrea publica &c.

i juris judiciis, quibus repetimus id, quod
noftrum aliquando fuit, fru£tusante litem con-
teftatam perceptos adjudicari patet ex d.l. 38.
1. &fieqq. fif. de ufiuris. fed potius, quod illa aftio
bonajfidei dicinequeat, in qua fruftuum (ufu-
rarum prseftationem in bonse fidei judiciis imitan-
tium) ratio ante litem conteftatam habenda non
eft. arg. l.ufiurce vicem 3 4. ffi. de ufiuris. Diftent.
Bachovius de atiion. difiput. 6. tbefi. 4. &c
adTreutlerumvol. 1. difp. 19. thcfi. 2. lit. C. Nec
eft quod objiciatur, fruduum intuitu idem in
finium regundorum judicio , quod in familia?
ercifctfndaj obtinet adtione, receptum eife; dum
Paulus non fiolum in finium regundorum , fied &
fdmiiice ercifcundce judicio prceteriti quoque tempo-
ris firMius ventre monet. l.non fiolum $6.fiamit,
erctfie. Etenim fru&uum refpectu comparatio in-
terhsec duo judicia in eo eft , quod utrobique
prseteriti quoque temporis frudtus veniant; fed,
an id ex ofticio judicis fiat, an vero, quia &
quando nominatim petiti funt, non illic decla-
ratur; nec dubium eft , quin in ftri&i quoque
juris judiciis aftor fru&us ante litem conteftatam
perceptos confequi poflit, fi fpecialiter pro iis
etiam egerit, non confecuturus, fi nominatim
non petiiflet. arg. /. partum 10. ff. de ufuris.
Neque fatis apte a famiiise ercifcunds & com-
muni dividundo judiciis (qu® bonae fidei efle
conftat ex §.28. Infi. de aflionib.) ad hoc noftrum
finium regundorum, argumentum produxeris;
cum fuperiora duo judicia ideo bons fidei fint,

quia

-ocr page 579-

quia iniis qua-dam focietatisimagoapparet, imo
& geftionis alienorum negotioruin , dum is >
qui communia tradat, partim fua partim aliena
gerit, idque ex certa fcientia, ac faepe etiam
cuin conjunda gerendi voluntate ; unde & cum
judicio communi dividundo ac familiae ercifcun-
da: concurrere polfe negotiorum geftorum aftio-
nem, fequenti titulo demonftratur. Nulla vero
talis focietatis aut negotiorum geftionis fimilitudo
in finium regundorum aftione deprehendi poteft;
quippe in qua fuarn quifque partein agri fui fi-
niumque vindicat, quam nunquam habuit cum
confine communem, quamque confinis alter vel
ut fuam bona fide pofledit, vel ut praedo mala
fide, atque ita neutro in cafu tanquam communem.
Vinnius ad%. 28. Jn/lit. de attion. num. 6. Bacho-
vius de attion. d. difp. 6. thef. 4. Beukelman ad
Pand. h. t. num. 5. Fruftra vero funt, qui arbi-
trariam hanc putant aftionem efle, quia & rei vin-
dicatio talis eft , pro qua rei vindicatione hanc
efteaftionem Paulus fcripfit. l.l.jf. b. t. Quam
enim non procedat hujufmodi conclufio, vel in-
dc manifeftum eft, quod & familise ercifcundse
& comtnuni dividundoaftiones, atque ipfa etiam
hereditatis petitio, pro rei vindicatione funt. /.
item Labeo 22. §. pen.ff. famil. ercifcund. I. here-
ditatis 7. C. de petit. bered. quas tamen ideo non
arbitrarias, fed bonse fidei efle, extra dubium eft.
§. attionum autem 28. Inft. de attion.

3. Duplex autem hsec aftio dicitur, seque ac
fequentes duae familiae ercifcunda: & communi
dividundo, eo quod in ea finguia: perforise du-
plex jushabent, puta, agentis, & ejus cum quo
agitur. /. judicium communi 1 o.ff. h. t. & par caufa
omnium videtur. /. in tribus 13.^". de judiciis.
fic ut & finguli, tanquam aftoris fimul ac rei
partem obtinentes, duplex calumnise jusjurandum
prseftare compellantur, fe fcilicet non caluinnse
caufalitem ititendere, neccalumnisecaula ad in-
ficias ire. /. inter coberedes 44. §. quifamilits 4.
ff. famil. ercifc. & procurator in his judiciis ad
agenduin datus * ad defendendum quoque datus
videatur; duplici cautela interponenda. /. fi de-
frinttus 15. §. i.jff.de procurator. ctfi, quan-:
tum ad judiciorum ordinem attinet, placuerit,
eum, qui prius ad judicium provocaflet, afto-
retn videri. d. I. 13. ff. de judiciis. unde & ei
probandi onus videtur debere imponi, tanquam
aftori. arg. /. 1. §. 1. ff.famil. ercifc.

4. Mixtam hanc, & duas duobus titulis fe-
quentibus propofitas, imperator ait. §. qucedam
20. Infiit. deattion. nec immerito; cumin rem
fimul & in perfonam fint. In rem quidem, qua-
tenus unufquifque fociorum , coheredum, con-
finiumque rem fuam, feu partem fuam jure do-
minii ad fe pertinentem perfequitur, ac vindicat;
confinis nempe partem agri fui, terminorum
confufione per confinem alterum nullo jure pof-
feflatn; fociuS aut coheres rei communis porrio-
nemtantam , quantaei jure dominii per'aditio-
nem hereditatis, iegati titulum, aut aiium mo-
i.fij.

durn fimiiem rerum communiones introducen-
tem, qusefita fuit. Unde & finiumregundorum
aftio pro rei vindicatione ejfe dicitur. I. 1. ff. h. t:
& coherere controverfhe proprietatis. /. fi quis 3. C
b. t. & vindicatio ea fieri. /. 1. C. b. t. familise
quoque ercifcundae judicium ex rebus confiare, ad
oppofitionem perfonalium prseftationum aftione
perfonaii petendarum. /. item Labco. 22. §. pen.ff.
famil. ercifc. In perfonam vero , quatenus prse-
ftationes perfonales fimul his perfequi licet divi-
foriis judiciis ac obtinere : fic ut aftor intendere
poffit, adverfarium fibi ex obligatione praeftare
quid debere; quarum etiam prseftationum intui-
tu tantum eft, quod creditum fuit ex quafi con-
tradu actiones familiae ercifcundse ac communi di-
vidundo nafci, hanc forte etiam ex quodam de-
liCto, fi terminos confinis ipfe moviffe doceatuf.
Ipfam namque rerum communionem quafi con-
traftum efle, erroneum eft; cum id nec ratio ju-
ris nec leges dident ; & aperte fatis Imperator
deciaret, tum demum & eatenus tantum, ex quafi
contra&u has proficifci adiones,cum,&in quan-
tum , ideo communi dividundo judicio alter al-
teri tenetur, quod unus folus fru&us ex re com»
muni percepit, aut neceflarias in eam impenfas
fecit, aliifve fa£tis fimilibus fefe focio aut foci-
um fibi effecit devindum. §. item fi 3. Infiit. de
oblig. quce quafiex contrattu nafic. quibus adde ex
eventu, fi partis adjudicatio ad fiines novos.evi-
dentiores conftituendos fa£ta fit, ac ejus adju-
dicationis intuitu condemnatio ad portionis adju-
dicatse pretium fit fubfecuta. /. 2. §. 1./. ^.ffi. b. t.
Confer Vinnium fielett. quefl. libr. 1. cap. 34. inpr.
Neque tainen propterea exiftimandum eft , xque
in rem & in perfonam has aftiones vere com-
paratasefle, fed magis videri, ut loquitur Imp.
in d. §. qucedam. 20. Jnfi. de attion. Cum in per-
fonam ex quafi contradu non nifi per quandam
confequentiam fint, principaliter vero in rem,
feu pro rei vindicatione. Quod ut apertius fit,
confiderandum, fieri pofle, ut tantum pro rei
vindicatione, adeoque tantum in rem, nullo ino-
do in perfonam fint, deficientibus forte prefta-
tionibus perfonalibus, ac fola facienda rerum di-
vifione aut feparatione quse pro rei vindicatione
eft; dum nullus confinium, fociorum, aut co-
heredum impenfas fecit, aut fruftus percepit,
aut damna dedit, aliudve fa£tum firnile interpo-
fuit, ex quo obiigationes ex quafi contraftu de-
fcendere diftum eft. Contra vero fieri haud poffe,
ut tantum in perfonam eflent, & prseter perfo-
naies prseftationes nihil vindicaretur feu veniret
dividendum. Quo pertinere puto, quod refcri-
ptutn eft , familice ercifcundce vel communi divi-
dundojudicio ita demum, ficorpora maneant (feu
manferint) communia, agi poffe. I. familice 9. C.
commtm. utriufiquejudicii. & ceflare communi di«<
vidundo judicium, fi res communis non fit. I. i_mff. communi divid. Unde &, fi fundi, aut res
alise, quaru.m nomine harc diviforia compctunt
judicia, perierint aut alienatse fint, ineafquean-
B bbb * te

f i N i u m r e g, u N d o; r u M.

-ocr page 580-

^:f - I/ i • b-. X.

te interitum aut alienationem impenfae quxdam
ab uno fint faftx , fruftufve percepti, de pra-
llationibus hujufmodi perfonalibus non diredtum,
fed tantum utile, ex bono & xquo prseter jus
commune judicium dari piacuit; quaii deficien-
te tunc eo, propter quod primario diviforise ba:
adiones introduftce funtj quod eft, ut a com-
munione vel confufione recedatur. d. I. i. /. fi
quis putans 6. §. quare i. I. in fiumma n. jfi.
h. t. Fruftra quoque videntur effe, qui adiones
has mixtas negant, quafi fumma a&ionum divi-
fio duabus conftaret tantum fpeciebus , puta
ad:ionum in rem & in perfonam, nulla fafla
mixtarumcommemoratione. §. i. Jnfi. de attion.
JEtenim , cum de natura fimplicium participet
quicquid mixtum eft, novum in jure noftro non
eft , neque abfurdum , ut indivifionibus propo-
nendis fpeciei mixtae, tanquam fub fimplicibus
comprehenfe, mentio praetermittatur; cujus ta-
men commemoratio aliis in locis eft. Munerum
civilium alia patrimonii effe alia perfonarum, Her-
mogenianus fcripfit. /. i.pr. jfi. de muner. & ho-
nor. Charifius trimembrem munerum divifionem
propofuit , puta perfonalium patrimonialium &
mixtorum. I. ult. in pr. ffi. eod. tit. A&ionum
quafdam bonje fidei, quafdam ftri&i juris effe,nos
docet Imp. §. atfionem 28. Jnfi. de atfion. ne-
que tamen poftea dubitavit arbitrarias propone-
re, revera mixtas, utpote partim bona: fidei
partim ftri&i juris aftionum naturam imitantes.
§.pneterea 31. Jnfi. eod. tit. Nec minus a vero
recedunt, quibus placuit primario in perfonam
fecundario in rem hsec diviforia judicia effe.
Quod enirn ajunt, annis triginta demum his prse-
fcribi aftionibus, idque adionum perfonalium in-
dicium effe, /. 1. §. 1. C. de annuli execptione, non
aliud inde evincipoteft, quam, adiones hafce
perfonales quoque effe , ( quod & ante adftru-
<£tum fuit) in quantum fcilicet ex quafi contra-
&U defcendunt, ac tanquam tales tricennii iapfu
deinum perire. At eas primario ob id in perfonam
effe , nec illic affertum eft, nec per legitimam
colle&ionem inde deducitur : nam & petitionem
hereditatis totis durare triginta annis manifeftum
eft; ex ratione , quod mixtse perfonalis aftio-
nis natura hoc refpondere compeliat. /. heredita-
tis 7. C. de petit. hered. quam tamen primario in
rem eife vix ambigitur. Neque plus momenti in
eo eft, quodPaulus tradidit , finium regundorum
atfionem in perfionam ejfie, licet pro rei vindicatione
fit. t. i.ffi.h.t. cuin non alia verborUiniftorum
fententiafit, quarn, quod a&io ifta, licet pro
rei vindicatione fit, feu potiifimum in id compa-
rata, ut confines finguli confufas fuorum agro-
rum vindicent partes finefque, tamen etiam fi-
mul in perfonam fit y in quantum fciiicet pra>fta-
tioncs perfonalcs fecundario in hanc qUoque ve-
niunt aftionem. Firmatque hanc d;- legis primse
interpretationem fimili's plane de petitione heredi-
tatis loquendi ratio ab Ulpiano adhibita in l.fied
etfi 2 5 . §. petitid petit. heredit. dum ait,

aT i t. i.

petitionetn hereditatis, etfi in rcm dtfiofit, halere
tamenprafiationes quafidamperfionales; deiignans
ita,eam, licet principaliter pro rei vindicatione
fit , tamenetiam praeftationum perfonalium intui-
tu perfonalem eife , tanquam quodam quafi ex
contradu ha&enus profiuentein, ut alibi didum
tit. de petit. hered.

5. Habet autem locum haecfinium regundo-
rum aftio in praediis rufticis confinibus , aut folo
rivo privato diftinctis ; non item , fi via publica
fit intermedia publicumve flumen ; quippe quo
cafufinium confufio fruftrametuitur, ciuin ma-
gis in confinio via pubiica vel flumen eife inteili-
gitur,quam ager vicini. l.fied&loci 4. §.pen. &
ult. I.5.I. 6. jfi. h. t. Uti nec in sedificiis ; cum
& his contingere nequeat terminorum turbatio,
dumplerumque aut propriisautcommunibus pa-
rietibus difterminantur. d. I. 4. §. pen. ffi. h. t.
Quo pertinet illud Ciceronis in topicis; fiinurhe
de finibus controverfia efi, quiafines agrorum magis.
ejfic videntur, quam urbis, finibus regundis adigcre
arbitrum non pofifis. In hortis plane, qui in con-
tinentibus funt aedificiis, quofque urbanorum
praediorum appellatione contineri placuit. /. urba-
naprxdia 198.ffi. de verbor. fignifi. fi confufa la-
titudoinveniatur , finium regundorum agi, ni-
hil vetat. d. i. 4. §. pen. ff. h. t.

6. Datur confinibus adverfus confines , five
domini fint , five fruduarii , (quibus & cleri-
cos ratione agrorum ad praebendas pertinentium
merito accenfueris. arg. cap. idt. extra.de peculio
clericor.) five creditores pignus habentes , five
emphyteutae, five bona: fidei pofleiiores; cum
hiomnes praediti fmt jure in re, ac ex iilo jure
ipforum interfit, terminorum non fieri confufio-
nem, atque generaliter bonje fidei poffeffori tan-
tum praeftet bona fides, quantum veritas, fi lex
impedimento non fit. l.fied & tociq. §. finimn
jfi. h. t. I. cadere 5. §. ult.fifi. arborura fiurtim cre-
fiarum. arg. /. bonafides 126.fi. de reg. juris. Non
tamen mala:fidei pofleffori, tum quia nulla ejus
circa aftionis hujus inftituendae iicentiam mentio
in legibus eft ; tum quia malae fldei poffeffor ra-
tione rerum quas mala fide poifidet, qua taiis ,
nuilam poteft aftionem movere. /. fiquid poffiefi-
fior 3 1. §. illud plane 4. ffi. de petit. heredit. Uti
nec focio adverfus focium , cohfufis proprii ac
communis agri finibus ; fed <vel a coinmunione
prius recedendum , vel res propria autcommu-
nis aiienanda, atque ita demum ad hoc de finibu*
jUdicium deveniendum ; eo quod nemo contra,
femet ipfum agere poteft ; quod tamen contin-
geret, fi focioruin aiter vei proprii vel commu-
nis prsedii intuitu finium regundorum litem ino-
veret. d. l.fied & loci 4. %.ficommuncm 7. ffi. h. t.
Difticultas interim^iaud levis adverfus hanc de
focio definitionem in eo eft , quod , fi verbi
gratja inter te & me communes fint Titiance x-
desy & ex hindiquid non jure in aiias ardes
meas proprias imniiflum fit, aut ex propriis tuis
a?dibus iri comraunes. meas & tuas sedes quid.

fimile

-ocr page 581-

FlNIUM R!

iiinile projedutn fuerit, aut paries tibi mihique
eommunis opere abs te fiifto in xdes meas fefe
inclinaverit , negatoriam mihi aftionetn contra
te indulgendam effe Pomponius cenfuit. I fcd.fi
intcr 27. ffi. dc fcrvitut. prad. urban. l.ficum meus
14. l.jf. fi fiervit. vindic. quodque fecundum
Paulum & Uipianum aquse pluviae arcendce adio
inter focios admifTa fuit, quoties aqua commu-
nis prsedii proprio alterius.prsdio, aut vice ver-
fi , 110 cet. /. fi tertius 6. §. inde quceritur 2. &
§. 3. l.fiupra iter. 11. § .fi ex privato $. ff. de aqud
& aqu<e pluv. arcendce. Quibus confequens vi-
deri poffet, nec finiutn regundorum adionem
focio contra focium oportere denegari, ubi pro-
prii ac cotnmunis prsedii fines inter fe turbad
funt. Sed manifefta differentis ratio inter hanc
finium regundorum reliquafque commemoratas
in eo eft, quod in a&ione negatoria, & ea, qua:
eft aqua: pluvia: arcendse, unus ex fociis de ju-
re fuo proprio , tanquam a jure focii feparato,
contra fociurn experiri poteft, & fuam tanturn
caufam fuumque proprium commodum in judi-
ciutn deducere, ftc utetiam non in folidum, fed
in folam agentis partem , feu, pro fola agentis
portione , condemnatio fequaturr. d. I. 6. §. 2.
& 3. (f. de aqua & aquce pluv. arcend. cum ex
adverfo pluribus ex fociis unus finium regundo-
rum adione nec agere nec conveniripofiit pro fua
tantum patte, adeo ut in partem fieret condern-
natio ; fed pro indivifo ac in folidum circa fi-
nium qusftionem & agendum fit, & fententia
ferenda ; dura prsediis magis quam perfonis per
hoc de finibus judicium profpicitur, nec proin-
de perfonarum fingularum portiones, fed prsedii
uniuscommunis fines pro indivifo , in judicando
fpedantur. d. I. ficcl & loci 4. §.fi alter 5. ff. h. t.
Ant. Faber Rational. add. 1.4. §. 7 .ffi. h. t. Meye-
rus, in colleg. Argentor. ad tit. ffi. fi fiervit. vind.
num. 21. Cui & aliatn alii addunt diverfitatis ra-
tionem , ex veteri magis jure ( quo finium
prcefcriptio fubmota erat, juxta l.pen. C. h. t.)
quatn novo petitam; quod nempe focius ob im-
peditam finium pra?fcriptionem damnum non
metuit aut juris ainiifionem , etii hac finium re-
gundorutn aiftione deftituatur; cum £ contrario
in immiffis & proteftis ex prsedio communi in
proprium , aut vice verfa , admiffa praefcriptio
tandem focio juris diminutionem, feu libertatis
praedialis amiffionem, allatura effet, nifi negato-
ria contra focium licuiffet experiri. Cujacius ob-
fervat. Ubr. 22. cap. 38.

7. Contenditur hoc judicio ad id , ut fines
confuii regantur , & ager unufquiique finibus
propriis terminetur. Quomodocunque confufio
contigerit, five inasdificatione, five implanta-
tione, five ftipitum lapidumque terminalium exa-
ratione , remotione , corruptione , vetuftate ,
five arborum finalium extirpatione, five foifa-
rum interinediarum repletione, dum vel ailuvio
& terra; ppoxima; fubfidentia_?||vel inundatio &
aqujc impetus ornnia complanavit ac delevit ve-
g u n D O R V m.

ftigia terminorum ; adeoque , ut in confinio
sdificata vel plantata tollantur ea pro parte,
quse peperit turbationem , ftipites lapidefque,
finium indices, reponantur, foffie iatitudini pri-
ftina: reftituantur ac profunditati. /. 2. /. 4. §.fcd
& fi quis 3. l.fi irruptione 8. ff. h. t. tot. tit. jfi.
de termino moto. Qiuelimitum antiquorum reiti-
tutio fi commode fieri haud poifit, novi a judi-
ce conftituendi funt ; cui etiarn licentia a jure
data eft,amovend£e veteris obfcuritatis gratia,per
aliam regionem fines dirigendi, & adjudicatio-
ne controverfiam dirimendi; adeo ut ex alteri-
us prsedio alii adjudicetur , hicque ilivicein pro
eo, quod ei adjudicatum eft, certa pecuni& vi-
cino condemnetur. /, hcec attio 2. §. 1. /. 3. ff.
h. t. §. penult. Infiit. de ofiic. judicis. Hugo
Grotius manudutt. adjurijprud. Holl. libr. 3. cap.
28. num. 42. & fieqq. Eftque illud hoc in judi-
cio fingulare, quod non fingulis modo, fed &
pluribus pro indivifo fines adjudicari poflint,
dum fortefundus alter duorum, aiter trium eft,
quoniam non tam pluribus unius fundi dominis,
quampotiusipfifundo, nectamperfonis, quam
rei, adjudicari fines inteiliguntur. l.fied & loci 4.
§.fialter j.ff.h.t. Quamvis id in cjeteris fieri
nequeat diviforiis judiciis (excepto cafu, quo
pluribus coheredibus ejufdem rei praceptio re-
lidta eft, idque ex neceflitate. /. itemLabeo 22.
§. 1 .jfi. famil. ercific.) in quibus res non rebus
adjudicantur, fed perfonis, fic ut res fingulse fin-
gulis aflignandae ihnt. §. fi fiamilice 4. Infi. de
ofific. judicis. & merito: nam, cum familia? er-
cifcunda: & communi dividundo judicio princi-
paliter id intendatur, ut recedatur a communio-
ne, difcordiarum illa & negligentiae matre , fuuin
litigantes fcopum haud eifent aflecuturi, fi ju-
dex divifionis rem eandem pluribus adjudicando
induceret magis quam tolleret communionem:
dum ex adverfo per intentatum finium regundo-
rum judicium non aliud "defideratur, quam ut
ceflet finium confufio, & ager unufquifque pro-
priis finibus terminetur; quem litis inotaefinem
confines etiam tunc obtinent, cum agro ad ptu-
res pertinenti adjudicatio pro indivifo fit.' Et
quamvis unufquifque dominorum , quibus ad-
judicatio fit, eam in adjudicato portionem pro'
indivifo confequatur,' quam '& in fundo habet.
d. /. 4. §. j.ff. h. t. ficque communio per finium
regundorutn arbitrum introducatur; quia tameri
ea non alia eft, quam quar condominis in fun-
do ipfo feu re principali etiamnum placet, ac con-
tinuatur apparet quoque , nihil in ea adjudica-
tione, fundo plurium pro indivifo fada, compre-
hendi, quod confiniuin hoc judicio contenden-
tium refragaretur defiderio ac intentioni. confer
Cujaciunt. obfiervat. libr. 22. cap. 39.

8. Praeter ipfam finium priftinorum reftitu-
tionem, fecundario infuper hoc judicio petitur,
ut id quod intereft pra:ftetur, damnurn reparetur
dolo lata vel levi culpi unius confinis datum,
ornnis utilitas reftituatur, ac alix qusecunque
Bbbb 3 fol-

-ocr page 582-

f66 L i B. X.

.folvantur praeftationes perfonales. d. /. 4. §. 1.

2. 3. ff. b. t. §.pen. Inft. dc offtc.judkis.

9. Casterum appellatione finium venit pro-
prie fpatium quinque pedum , quod inter agros
confines relinqui debebat liberum ab aratione.
l.pen. C.h. t. cujusprobatio variisfit modis, pu-
ta per libros cenfuales & vetera monumenta. /.
in ftnalibus 11. ff. h.t. per teftes , non tantum,
curn ipfi de certa fua fcientia deponunt, fed & ,
curri de auditu vifuque aliorum id referentium,
in quantum in antiquis non oculatis tantum,
fed & auritis teftibus credendum eft; etfi tales
non primas, fed fecundse notx teftes habeantur,
qui de folo auditu deporiuut. arg. /. infumma 2.

idem Labeoait cum S-ff.de aqua & aquapluv.
arcend. l ftarbiter.2S.ff de probation. Cujacius
libr. 3. obfervat. cap. 26. Raevardus varior. libr.
1. cap. 14. Mynfingerus cent. 6. obferv. 26.
Brunemannus ad Pand. add.. 1.28. atque infuper
in fide facienda libri cenfuales teftibus in dubio
potiores fint. I. cenfus 1 o. ff. de probation. Ad-
hsec per demonftrationem finium ab eo faftam,
qui praedii utriufque dominus fuit, cum alterum
eorum venderet. /. eos terminos n.ff. h. t. Per
ocularem quoque infpedtionem , cognito fitu
fofiarum, lapidum, ftipitum , quibus foliti di-
ftingui fines, utraqUe parte citata ac prsefente,
vel per contumaciam abfente: quo tamen cafu
confultius fuerit peritos mitti agrorum menfores,
per quos patefaftS. rei veritate, etiam per con-
fe&am ac exhibitam, fi opus , mappa? geogra-
phica? defcriptionem, h judice deinceps litigium
de finibus ex ipforum fuggeftione terminetur ,
dum artifici in arte credendum eft. l.ft quis 3. C.
h.t. l.ft irruptione 8. §. i.ff. h. t. Irtftrudtio fu-
premae Curiae art. 241.242. Caffiodorus varior.
iibr. 3. epift. 52. Chriftinaus vol. 2. decifi. 185.
num. 3. 4. Leeuwen cenfura part. 1. libr. 4. cap.
28. num. 2. &part. 2. libr. i. cqp. 29. num. 27.
Waflenaar prafi. judic. cap. 4. num. 51. Appen-
dix decifion. Holl. pofi rcjponfia furific. Holl.part.

3. voL 1 .pag. 17. in princ. Neque dubium, quin
in finalium quaeftionum decifionibus etiam pras-
fumtiones locum inveniant: qua ratione agri
cujufque fines ad foflse intermedise medietatem
creduntur extenfe, fi non aliud evidenter pro-
batum fit. Hugo Grotius manudufi. adjurifprud.
Holl. libr. 3. cap. 28. num. ult. Plura de finium
probationibus vide apud Mafcardum de probatio-
nib. concluf 393. 394. &fieqq. ufiqiie ad, conclufi.
404. Hieronymum de Monte trafiat. de finihus
cap. 50. & multis fieqq.

10. Reftituendi vero plerumque termini, qui
ki poftrema fuerunt venditione defignati; quip-
pe qui prsefumuntur etiamnum fervatinifi eos
confinium confenfu poftea rurfus mutatos fuifle
doceri poffit. /. 1.2. C.h.t. I. in finalibusi 1. &
12. ff. h. t. Et pendente hoc judicio neutri li-
citum ex finibus alterius quid ufurpare : adeo ut,
qui contra fecerit, fuperatus tantum agri mo-
dum amittat, quantum alteri adimere tentavit.
I. fi confiiterit 4. C. b. t.

T I T. I.

11. Ceffat hsec affio poft annorum ti iginta
lapfum, ex quo primum contigit confufio fi-
nium. /. ult. C. h. t. I. 1. 1. C.de annali except,
in quo fimilem efle hanc cseteris aftionibus rne-
re perfonalibus, fupra diftum eft. Nec refert
quales fundi fuerint: nam etfi olim in agris li-
mitaneis quieverit temporis cujufcunque prse
fcriptio fecundum Theodofii Junioris & Valen-
tiniani conftitutionem ; l. ult. C. de fiundis limi-
tropbis, adeoque nec finibus ad fundos ilios per-
tinentibus prsefcribi potuerit; tamen ex quo per
recentius Anaftafii edidtum indudtum fuit, ut
nullumjus five publicum five privatum in qua-
cunque caufa vel quacunque perfona moveatur,
quod jugi annorum quadraginta filentio fopitum
atque extinftum eft. /. omnes 4. C. de prccficript.
30. ve/40. annor. vix eft, utnon finium quo-
que & qusftionum finalium prsefcriptioni locus
fit. Nec adverfatur refcriptum Impp. in /. pen.
C. b. t. quo juflerunt, quinque finium prsefcri-
ptione fubmota , finalis jurgii liberam debere
peragi intentionem. Confiderandum enim, con-
ftitutione ilia & confirmari & contineri jus vetus
legis duodecim tabularUm , legifque Maniiise,
qua utraque prsefcriptio vel ufucapio fpatii quin-
que pedum impedita fuit, tefte Cicerone, libr.
1. de legibus. fed cum ex illa vetufti juris com-
probatione aut faltem occafione ejus, difficulta-
tes plures indies exfurgerent, eodem adhuc an-
noa Theodofio Arcadio & Honorio, nova con-
ftitutione decretum fuit, ut cunfiis molitionibus
& macbinationibus amputatis, in finali quceftione
non longi quidem temporis , fied triginta tantum
modo ailnorum prceficriptio admittatur. d. /. ult. C.

h.t. Fachineus controv. Itbr. 8. cap. 35. in fine-
Wiffembach ad Pand. h. t. num. 2. Quamvis au-
tem finium ipforum prsefcriptio olim nullo modo
fieri potuerit, ac jure novo demum annorum
triginta lapfu; tainen hxc impedimento rion fue-
runt, quominus etiam ex jure veteri curn alieni
agri parte feu loco, (utloquitur l.locus6o.ff.
de verbor. fignifi.) fimul quoque finium , velut
accefforiorum , ufucapio longi temporis poflef-
fione impleretur; veluti, fi confinium unus una
cum finibus feu quinque pedum fpatio pofle-
diflet agri confinis partern ad fpatium decem plu-
riumve pedum , dum ei fundum ementi fines
tam ampli erant a venditore monftrati, ac in pof-
feffionem partis ad confinem pertinentis ihdu-
dtio fada , quafi & hsec venditoris fuiffet. Quo
de cafu agit. /. 2. fticbum 6. I. qtti fiundum 7.
%.fifiundttm i.ff. h.t. Vinnius feiefl. quatfi. lihr.

i.cap. 34.fere infine. Interim de interpolatione
ac mutilatione legis pen. & ult. C. h. t. ac quo
inodo utraque a fuis fuerit concepta conditori-
bus , videri poteft Cod. Tbeodofi. libr. 2. tit. 26.
1.4. & 5. ubi Jacobus Gotofredus in notis ea de
re prolixe.

12. Praeter hatic adionem quandoque crimi-
nale de termirio rrioto judicium datur , de quo
latius tit.ff. de termino mto. Dc csetero, quanto

fpatio

-ocr page 583-

...........^{. 1} ■ ■

F 1 N I tJ.M & £

fpatio fofls, putei, insedificata fepes, im-
plantata , a confinio remota effe oporteat lege
Solonis Athenienfibus fcripta, fed Romanis quo-
que probata, definitum fuit, cujus verba ex /.
uU.ff. h. t. lubet apponere : fii tjuis, inquitlex,
fepem ad alienum prxdmm fecerit, infoderitque,
terminum ne excedito : fi maceriam, pedem relin-
quito: fi vero domum, pedesduos: fi fepulchrum
aut fcrobem foderit, quantum profunditatis habue-
rit, tantum fpatii relinquito : Ji puteum , paffus
latitudinem: atvero oleam, aut ficum, ab alieno
ad novem pedes plantato: cceteras arbores ad pedes
quinque. Quo modo etiam lege duodecim tabu-
larum cautum fuit, feftertii pedis, feu duorum
pedum ac dimidiati fpatium inter aedes intercede-
re oportere ad ambitum feu circumeundi facul-
tatein ; ut pluribus docet Briilonius fele6i. an-
tiquit.ltbr. i. cap. 2. Quemadinodum pofteaex

GUNDORUM.

conflitutionibus Arcadii Honorii ac Theodofii ne-
cefle fuit, fub pcena deftruftionis, ut inter sedi-
ficia ac horrea pubiica & a:des privatorum quin-
decim pedum intervalla fervarentur; & Menia-
na privatorum pedibus decem inter fe diftarent.
/. fi cui 9. /. meniana 11. C. de edifiais privatis¹
cum antea ex lege ConftanQtii privatorum aedes
pubiicis ab horreis centum pedum fpatio debuif-
fent remotae efle. /. 4. Cod. Theodofiani de ope-
ribus publicis. Quid vero circa interftitia inter
sedes fibi contiguas hodie lervetur, vix definiri
poteft, cum id in fingulis fere regionibus, imo
oppidis fingulis, varie iegibus municipalibus defi-.
nitum inveniatur , tefte Groenewepio ad d. I.
9■ & 11. C. de aidificiis privatis. Confer. Capoi-
iam de fiervit. prced. urban. cap. 40. Ant. Theftau-
rum dectfi Pedemont. 115.

T I T V L V S II.

Familix ercifcundas.

Summaria.

1. De divifione bereditatis, quce per ipfium tefiato-
rem fit. An iunc coberedcs fihiinvtcem prafient
evitiionem divifiorum, fit forte res aliena uni per
tefiatorem afifignatafit ? Pofi divifiottemd tefia-
tore fatfam , fi quce fiuperfint tndivifia , qua
proportione dividenda ftnt ? Alia de hac divifione
ubi trattentur ?

2. Ve divifione, quce mutuo confienfiu inter cohere-
des fit, quo modo ea fieri poffit ?

3. An repertorii confectto fit neceffiaria ad id, ut
inter coheredes comtnuni confienfu divifio fiat,fi
tohercdcs omnes majorennes fint? quodfiquidam
fint minorenncs? & de affignatione bonorum pa-
tcrnorum aut maternorum per parentem fiuper-
fiitemfiaffcl liberisfine inventario,

4. An , & quando untis heredum a reliquis cogi
pofifit ad inventarii confie&ionem ? & att in iliud
tuttc referre debeat etiam ea, quce fibi d defiunito
donata ait ?

5. An& viventis hereditas ex confiettfiu ipfius inter
futuros beredes dividi pofifit ? an , tunc nova
peti pofifit divifio, fi defiunCtus priorem non re-
probaverit ? An etiam tefiator tefiamento fiuo
divifionem fuce heredttatis pofifit extraneo manda-
re qui heres nott efi, & quandoheredes taii divi-
fioni debeant acquieficere ?

6. Ante divifionem deducenda prius omnia , quce
hercditaria nonfiuttt; quorumJpecies varice enu-
merantur.

7. 'Nott dividendum inter coheredes, quodproccede
defuntti quidam ex his , tanquam fanguine
vel affinitatejuntfi, ab homicida confiecuti fiunt;
quaoccafione explicatur 1.18. §. 1. ff. h. t.

8. Nott etiam dividenda , quce uni ex jure primo-
genitnrce vel aliter cedere debentjure pracipui:
nec uni beredum prcetegata ; fihcccper erro-
rem divifia fint , rejiitutio datur , manente iti
cccteris dtvifione.

9. Inter nultos alios , quam coberedes , qidve
eorttm ioco habentur, bocjudicitim tocum babet.
Omd agendum, fireus atforem tteget coheredem

1 o. An atfor provocans hoc judirio, fiateri cett-
fieatur reum coheredem ejfe ? ^v

11. Datur etiam inter fiduciarium & fidehommifi*
fiarium, velfiliumimpuberemadrogatum refye-
tfu quartce & cceteros heredes, ut & inter emr
torem partis hereditarice & heredes.

12. Nibit refiert quantum adboc judicium, utrtm
coheredes pofifideant, ntc ne. Datur etiam itt-
terpauciores ex pturibus; qui tamen Cceteris nott
prccjudicant. Qm modo confiultum fil heredibus,
dtvidere volentibus, fi quidctm duitius abfientei
nullum fuo loco fiubfiituant ad divifionem pera-
gendam ?

13. Siptures ftnt heredes unius coheredis , omnes.
fimul ad divifionem provocare debent, atit unum
fimul procuratorem confiituere , non quidam ctt
bis.

14. Ad divifionem provocare vetprovocari nequit
heres conditionalis , pendente conditione. Ouid
agenduni ea pendente , fi quidam pure alii fiub
conditione itifiituti fint ?

15. Provocartnequeuntpupilli, furiofi, &c. neC,
eorum tutores aut curatores ; provocari tamen
poffunt, & tunc tutores etiam immobilia divi-
dunt fine decreto. Ouandoque & provocant,
decreto impetrato, fi non expediat pupiltis com-
munio, vel inter pupitlos ptures dividimt. Qtiid
juris, fi diviferint fine decreto ?

16. Si

...........

-ocr page 584-

5 6 8 ■ l i 8, X^ .

16. Si rnmtus ftdiuto prohibeatur atiemre immobi-
tia uxoris fine confenfu eju<s., etiatn divifio pro-
hibita videtur.

17. Divifio hereditdtts, ft quas impenfias remirat,
illte communiter de hereditate fiaciendte; mfifiant
cb fingularem qualitatem unvus heredis, veluti
ob decretum, fi unus minor fit.

38. Dividi poteft hercditas ejus , qui diu ahfuit,
& ignoratur an vivat, nec ne; modo caveant
qid dividunt ; licet hoc ipfio veri hcredes non fiant,
fedtantum fidu ciarii poffefiores.

19. Ouid fipoft talem fiductariam divifionem diu-
tius fiupervixifife abfientem conftet , & interim
quidam expoffiejforibusfiduciariismortui vel nova
tege d fucceffiotte depulfi fint?

20. Quanto tempore debeat effie continuata incerti-
tudo , an quis vivat an mortuus fit, ut ad divi-
fionem fiduciariam procedi pofifit ?

21. Unojudicio de duabus hereditatibus, velutipa-
terna & materna dividetidis agipotefi, licet non
omnesfed qttidam tantum , ad utramque concur-
rant.

22. Res adjudicandafingulisfingulce quantumfieri
potefi, fi dividi commode ncqueant; vel ei qtti
licitando vicerit, extraneo etiam ad licitandum
admijfio, maxime, fi unus heredum pattper aut
pupillus fit ; licet ftatuto cautum ejfiet, fioditm
focio poffie ojferre eleftionem, an rempretio afie
tefiimatam an pretium hahere malit.

23. fjudex nonpotefi inter coheredesdividere, fied
ttni beredi adjudicare dehet partem , quam vel
defmftus velcoheredes pro indivifio habent in re
fibi cttm aiio communi; dttm defun£tus hahuerat
focium rci, velfundi fuipartem legaverat, vel
unus heredum ante hocjudicium partem fiuam rei

■ bereditaria vendiderat. ( s .1

24. An& quo modo veniant in hoc judicium rcs ab
hoftibus capta , commodata, depofita, iitigio
fa , thefaurus, res e% pecunia hereditarik emta,
lucra turpia , jura fiepulchrorum, patronatus,
fervitutum ? an conditionis implenda caufia uni
heredi data, pradia fieudalia, emphyteuticaria ,
adficriptitiorum &c. remififive.

2 5. Quales in hoc judicium vettiant praftationes
perfionales,remififtve. An & unus heredum, qui
folusgeffit res hereditarias , fiaiarium petere pofi-
fit ? circaprafiationes perfionales debent condem-
nationes & ahfiolutiones fieriin omnium perfonis,
atias non valent.
16. Nomina ipfiojure divifiafiunt: fiunusheredum
non fit fiolvendo, id cateros non gravat. Siju-
dex fiitgulis finguta nomina adjudicavertt, nott
prodeft nec nocet creditorihus ; & fi creditor
ttnttm heredem vi adjudicationis in fiolidum con-
venerit, adhuc contra reliquos agere potefi., fi
prior fioivendo nott fit.
27. Si teftator voluerit, vel ititer heredes conve-
nerit, ut finguii certa debita in fiolidum fiolve-
rent, veldefunttus contra&tt fiuo unum expiu-
ribus futuris heredibus in folidum obligaverit,
<m is invitus in fioiidum d creditore conveniri

T I T. II.

pofijit ? & quid moribus ? Ouid agert pofifint
coheredes reltqui , fi pro fiua parte hereditaria
conveniantur d creditore, rejpettu debiti, cujus
fiolutio uni erat impofita ? )

28. Pro qud parte quifque fierat onus aris aiieni,
fi alter mobtlittm altcr immobilium heresfit, pa-
terna paterna materna materna linea cedant,
vel pro fiatutorum diverfitate untts in quadam
tantum bona fiuccejferit ? rcmiffive.

29. Qualia patta divijionipofifint adjici ? & iti
Jpecie de pafto fiuccefifionis itt hona ex divifiotte
cuiqtte cedentia , quod in Hollandia probatum;
non ita aliis in iocis; & qua fit httjtts pafti uti-
litas ac ratio ? quorttm bonorum intuitu talia
paffa adjetta operentur ? An mutatio domicthi
mutet vim pattorum taiium circa mobilia ?

30. CeJJat hoc judicium, fifiemel eoatlum fit > &
ideo agere pojfiunt heredes judicio communi divi-
dtindo, fi tantum a quarundam rerum cotnmu-
nione refilire velint.
3 1. Cejfiat, fi unus ex re Certa alter fimpiiciter,
unus in cafirenfibus aiter inpaganicis, unusiti
mobilibus alter in immobilibus inftitutus fit.

32. Potefi tefiator adtempus, non inperpettium,
.prohibere divifionem. Pojfunt & creditores per
judicem intercedere, ne divifiofiat, donecipfis
fiolutum aut fiatifidatum fit; & qua fit utilitas
hujus intercefifionis ?

33. An ccjfiet hoc judicittm , fi coheredes plu~
res communiter & pro indivifo res heredita-
rias pojfiederint totis triginta annis ? Quidjuris
fi tanto tempore pro divifio & fiuo nominepojfe-
derint ?

34. Anrefcindipofiftt divifio, quainter verttm &
falfum heredem per errorem fatta eft , five pri-
vatim , five per judicem ? Qua occafione expli-
catur. 1. 3 6. ff. h. t. Et quidfi vcrus heres divi-
ferit cum fialfio herede , cum non plane erraret,
fieddubitaret, an is ejfet heres nec ne.

35. Siinter veros heredes divifio faftafit, oh qua-
tem tafionem reficindi tunc pojfitt, etiam, cutn
judicis autoritate fatta cft ?

3 6. Varia quaftiones circa refcijfionem oh euor-
mem lafionem ex divifione ttatam recenfientur,
remijfive.

3 7. Quamdiu duret iicentiapetendi refcififitonem di-
vifionis ob enormem lafionem ?

38. Si fiduciarius heres pendente fideicommijft cott-
ditione divifierit bereditatem cutn cateris cohcrc-
dibus , att fideicommijfarius ifii divifioni fiare
debeat?

39. Communi confienfiu d divifione fatta recedipo-
tefi. An tacite receffium vidcatur, fi pofi fiolctt-
nem divifionem heredes perfieveraverint in com-
muni ac indivifia rerum pajjejfionc, per tcmpus
adprafcriptionem requifitumi

40. An cum hac achone concurrere pojfit judicium
expilata hereditatis ?

41. An cum hac attione cottcurrere pojfit attio
negotiorum gefiorum , ita, ut coheres eligere
pojjtt, utra velit experiri}

42.

Ouo

-ocr page 585-

F A M I L I ^ 1

az. Quo in loco judtcium fmilia ercifcunda in-

tentari debeat ?
43. An & quando quadragefima pars pretii, &
alialaudemia prcejianda fint monbus noflrtspro-

Rcifcere familiam, eft, here-
ditatem dividere; quain fi te-
ftator non diftribuerit, nec co-
heredes inter fe de ea conveni-
xv «..•.,„■., - ^ ant ercifcunda, judex dividit:
vr^^iJ^^^ etfi haud flt eundurn inficias,
quin omnium firmiflima fit ea divifio, qua: per
ipfum eft teftatorem inftituta; cum ne ob enor-
mem quidern kfionem refcindi queat , nifi ise-
fam appareat quorundam legitimam. /. quotiens
30. C b. t. Andr. Gayl libr. 2. obfierv. 116.
ilifin. 3. Chriitineus vol. 4. decifi. 7. num. 6. Ad-
de libellum meurn de familite ercifcunda cap. 2.
num. 13. 14. neque defint, quibus infuper pla-
cuit, ne heredem quidem coheredi ad eviftionis
prseftationem obiigatum efte, quoties aiiqua ex iis,
quar per teftatorem inter heredes divifae & affi-
gnatse erant, evidta eft, Gomezius tom. 2. variar.
rcfolut. cap. 2. num. 34. in med. Andr. Gayl
libr. 2. obfierv. 116. num. 2. PetrusZans de di-
vif. bonor. libr.i.cap. 8. num. 13. Chriftineus
vol. 2. decifi. 179. num. 14. in fine & ad Mecbli-
nienfi. tit. 16.art. 48. num. 5. Quorum tamen opi-
nio femper fufpeda mihi vifa fuit, tanquam ne-
que legibus neque ratione fatis fuffuita : magif-
que probandain credidi vulgatam in iegatis fim-
plicibus receptam diftinftionem; utrurn fcilicet
defun&us rem per divifionem perfonae propin-
quce fanguine junftce vel uxori aflignaverit, an
prorfus extranese. Nam fi propinquis uxorive, ra-
tio nulla eft, cur non aeque omni cafu falvum iis
efledeberet, quoddivifione per teftatorem alfi-
gnatuin, atque ita (ut poft dicetur) prarlegatum
fuit, quam fimpiexiegatum, quod omni cafu con-
junftse perfonse vel uxori prseftandum efle, fl aiie-
num appareat, refcriptum eft. I. cum alienam 1 o,
C. dc legatis. Eoque facit, quod a Papiniano tra-
ditum, fi inter filios pater divifionem fecerit, &
uni rem tribuerit, cujus fe dominum per errorem
putabat, arbitrum conjeftura voluntatis non paf-
furum, ut is partes coberedibus pralegatas refiitu-
*t, nifi parati fuerint & ipfi , patris judicium
fratri conficrvari. I. cumpateP 77. §. evittis S.fi.
de legatis 2. Si vero heredi prorfus extraneo res
aliena obvenerit ex teftatoris diftributione, rurfus
exempio fiinpiicium legatorum difpiciendum fo-
ret, utrum defundtus fciviflet , an ignoraflet,
rem uni aflignatam non propriam fed aiienam efle:
&, fi quidem probari poflet, eum rei aliense ha-
buifle fcientiam, magis fuerit, ut coheredes csete-
ri pro rata de evidione teneantur, haftenus fai-
tem, utvelremillam eviftam jufto pretio redem-
tam prseftent , vel in fubfidium seftimationem
ejus. arg, d. I. 1 o. C. de legatis §. non fiolum 4. In-
ftit. de legatis. Et de eo cafu , quo teftator fcivit,
accipiendus Papinianus in l.fi paterfiamiltas 33.^.

RCrSCUNDJE. , 569

pter alienationem qu<e per divifionem atit adju-
dicationem rerum bereditariarum fimilefique mo-
dos fit ?

h.t. Sinignoraverit, non eftquodcoheredescse-
teriuni ob rei uniusperteftatorem aflignatse evi-
dtionem tenerenturjcum nec rem aiienain iegatam
eo cafu prseftare obitricti fint. d. §. 4. Jnfi. dele-
gatis d. I. 1 o. C. de legatis. Confer Menochium
de prcefimt. libr. 3. prcefimt. 118. num. 9. San-
de dccifi. libr. 4. tit. 11. defi 2. in med. Fachineum
controv. libr. 6. cap. <58. conclufi 2. Bachovium
ad Treutler. vol. 1. dijp. 19. th. 12. Itt. D.
Struvium adPand.h.t.num. 12. libellum meum
de fiamilia ercificunda cap. 2. num. ult. Quod fi
nonnulla inter liberos a parente divifa fint inae-
quaiiter, pro virilibus nihiiominus portionibus,
(aut fi ad portiones insquales generaii inftitu-
tionis formula heredes vocati fint, pro portioni-
bus hereditariis inftitutione aflignatis) diftribuen-
da per famiii® ercifcundse arbitrum omnia reiiqua,
quse indivifa remanferant, nuiia confideradi jain
diviforum proportione. /. interfilios 11. l.fico-
gitatione 21. C. h. t. I. quce pater 32. Jf. h.t.
eo quod teftator oificium arbitri hereditatis divi-
dendse prseveniendo , res quafdam fingulis afli-
gnans, prarlegafle cenietur quse cuique aflignavit.
/. cum pater 77. §. evittis prcediis 8. ff. de lega-
tis 2. I. ex fiaUo 35. §. unde 1 .ff.de bcred.inftit.
quse ipfa in extraneis quoque heredibus inftitu-
tis obfervanda funt, ut fcilicet non obftante in#-
quaii in prseiegatis portione , ad reliqua tamen
bonadefundtinonprselegata aequaiiter admittan-
tur, vel faltem ex quantitate praeiegatorum non
fiat mutatio datarum in inftitutione portionum.
/. quotiens votens 9. §. fi duo 13. ff. de hered.
infiit. Piura circa hanc divifionem a teftatore fa-
ciendam five teftamento, five codicillis, five
a<5tu inter vivos, variafque ea occafione contro-
verfias , vide libeilo meo de familia ercificundH
cap. 2.

2. Quantumad eamdivifionem attinet, quse
mutuo cohereduin confenfu, fine arbitri officio
fit, nuiiisilla legibus certis adftrifta eft, fed eo
modo eaque ratione inftituitur, quse utiiior com-
modiorque dividentibus vifa fuerit; five piacue-
rit, ut natu major res dividat, minor natu eli-
gat; five magis arriferit , diftributione rerum
prsemifla, per fortem determinare , cui portio
unaquseqUe obvenire debeat; five per fadtam re-
rum hereditariarum seftimationem mutuamque li-
citationem & adjedionem voiuerint, rem unam-
quamque ei cedere, qui licitando viciflet, five
id agatur, ut penes unum jus omne hereditarium
remaneat, & is cseteris certatn pendat pecuniac
quantitatem. De quibus itidem plura fcripfi. d.
tratt. defiamilta ercific. cap. 5. Quibus adde Vin-
nium felett. quceft.hbr. 1. cap. 35.

3. Et quamvis in divifionibus, qyse mutuo
coheredum confenfu, vel etiam judicis autorita-

Cccc te

-ocr page 586-

^ 70. JL 1 b. X.

te fiunt , Gonfiiitum omnino fit repertorium fie-
ri , de quo plura icripfi in libello de familia erci-
fcunda cap. 3. cujufque praxin habet Berlichius
decif. 160. Wailenaar praff.judic. cap. 11. num.
7. & multis feqq. tainen, fi inventarii confedtio
omifla fi t,' non ideo minus firma erit inftituta
divifio, etiam tunc, cum quidam coheredum
certa quantitate pecuniariS certarum ve rerum pras-
ftatione fefe dimitti patiuntur, vel parens fuper-
ftes bona quxdain nummofve liberis velut pra:-
defundi parentis patrimonium aflignat; ajleo ut
illa fine inventario fadta divifio , fi quidem per
inodum tranfactionis (byUytkoop) inftitutaiit,
ne enormis quidem lseiionis praetextu refcindi
queat, ubi poftea apparet longe majorem fuiile
hereditatem. arg. /. Lucius 78. §. ult. jf. ad Se-
natufc. Trebell. ii modo liberi aut coheredes ma-
jorennes fint, adeoque tales, quibus liberum efl
juri fuo renunciare. Nam fi quidam minoren-
nes eifent, inventario non confefto minus firma
quoque foret vice paterns maternaeve heredita-
tis fai5ta rerum certarum aut nummorum aiii-
gnatio; haftenus faltern , utminores, de iaefione
notabiliore conquerentes, jure petant, inventa-
rio condito in melius reformari rerum aflignatio-
nem, antea fine inventario inique aut captiofe
fa<5tam: etfi parenti fuperftiti, qui afllgnatio-
nem fecit, id haud indulgendum lit, quia ipfe
majorennis eft , & fatis creditur perfpedtas ha-
buifle patrimonii conjugalis vires. D. Joh. a So-
j.neren de jure novcrcar. cap. 6. fctt. 2. num. 6.
Abr. aWeiel de connubial. focietate trafl. 2. cap.
4. num. 150. 151. Refponfa Jurifc. Holl. part.

conftl. 72. part. 3. vol. 1. confil. 178. Adde
Argentreum ad confuet. Brit. art. 477. glojf. 4.
ntHn, 3.4. Ut tamen hic propius regionum mo-
res fingulares indagandi iint' Delphis enim in
Hoilandia tutores pupillorum cumparente fuper-
ftite re<5te traniigere de hereditate parentis pra:-
defun<5ti, non fa<5to repertorio, fi minus ampla
lit fubftantia, vel potiifimum in nominibus mer-
caturae confiftat; atubi facultates ampliores funt,
repertorio opus efle, teftis eft Neoftadius Cu-
yice fuprem. decif. 91. in pr. quodidem Amftelo-
damiquoquefervari, impetrata tuncfine inven-
tario tranfigendi venia a Camerae pupillaris prse-
fedis, refponfum eft. part. 3. vol. 2. Rcfpon-
for. Holland. conftl. 26. num. 4. 5.

4. Quod fi plures coheredes fimul fefe dela-
tae immifcuerint hereditati, alter ab altero non
refte exigit inventarii confei5tionem; fed magis
eo cafu ad id contendendum , ut is , qui forte
morasne<5tit, fimul cum reliquis coheredibus ,
|un<5tis operis, ad inventarii confe<5tionem proce-
dat. Berlichius decif. 160. num. 9. Aliter quam
obtineret, fi unustantum expluribus heredibus
rerum hereditariarum prsecipuus pofleflor aut
adminiitrator fuerit, defun<5to viventi ad mortem
ufque cohabitaverit, negotia defuncti tabernam-
ve tra<5taverit, atque adeo meiiorem ac plenio-
rem,quam reliqui, habueritnotitiamrerum de-

T I Y. I I.

fun<5ti; tunc enim vel ipfe repertorium facer«
vel faltem omnia, quse ad hereditatem pertinere
novit, atque etiam ea ipfa, quse forte fibi a te~
ftatore vivo donata prsetendit, bona fide in in-
ventarium referri curare debet, ad id , fi refra-
<5tariusfit, a cseteris coheredibus autoritate judi*
ciali compellendus. Chaflaneus adconfuet. Burg.
rubr. 4. §. 7. in verbis , proximorum parcntum
num. 16. Refponfa jurifc. Hoil. part. 1. confiL
62. & part. 4. confil. 89.

5. Uti autem certum eft, heredes pofle mu-
tuo confenfu dividere hereditatem ejus,_# qui jam
defundtus eft ; ita quoque vix dubitandum ,
quin id etiam, eodem adhuc vivente, jure fa-
ciant, fi is, de cujus adhuc viventis heredita-
te agitur , divifionem prseceperit, ratamve ha-
buerit, ac ad finem vitse in ea perfeveraverit faHoe
divifionis comprobatione. arg. /. ult. C. de pattis,
ufque adeo, ut filii, ac eorum exemplo heredes
quoque extranei, fruftra eandem convellere ten-
taturi eflent, aut repetitam exigerent rerum jam
vere hereditariarum divifionem. /. 2. Cod. Tbeodo-
fianidefamilia ercificunda. jun<5t. d. I. fin. Wame-
fius confil.juris civilis cent. 2. confil. 41. num. 2.3.
Jacobus Gotofredus add. I. 2.C. Theodofianih.t.
Quin imo, neque ratio neque jura refragantur ,
quo minus moriens teftamento hereditatis fua;
inter coheredes divifionem demandet extraneo,
ideftei, qui heres non eft, heredefque jubeat ea
contentos elfe, dummodo neque legitima cujuf-
quam ab illo arbitro diftribuente lsedatur, arg.
d. I. quotiens 1 o. C.b. t. neque manifefta feu enor-
mis arbitri iftius ex gratia vel odio profe<5ta ini-
quitas in aperto fit, arg. /. in propofita 78. /. 79.
ff. pro focio. Si enim teftatori liceat legatum ar-
bitrio tertii ita tacite committere, ut tertius fua
poflit voluntate interpofita efticere, ut, velne,
iegatum pra'ftandum fit. I. fienatus enim 43.
legatum 2. fif, de legatis 1. jundt. /. nonnunquam
52. ffi. de condit. & demonfirat. fi infuper ei £t
legibus conceifum fit, ita legatum optionis re-
linquere, ut Titio ex fuis, verbi gratia, equis
eumleget, quem MseviUs optaverit, atque ita
extraneo permittere, ut ftatuat quae res legatario
ceftura fit. /. ult. §. fid ctfi 1. C. commun. dele-
gatis. I. pen. ffi. de opt. vel clcff. leg. fi denique
ipfa heredis inftitntio tacite in arbitrium tertiicon-
ferri queat; ita ut^ab eo dependeat, quo mi-
nus, aut quo magis is, qui inftitutuseft, he-r
res fit. /. fi quis Sempronium 68. jf. de hered. in-
fiit. ratio non eft , cur non & divifionis arbi-
trium, fi ita videatur, uxori forte, velpatri, aut
alteri extraneo, ut viro bono, teftator permit-
tat. Refponfa JCtor. Holi. part. 1. confil. 112.

6. Quoties autem ob non divifam a teftato-
re hereditatem ad hoc familise ercifcundse judici-
uin, duplex, bonsefidei, mixtum, pro here-
ditate dividenda ac perfonalibus prseftationibus
tribuendis recurritur, deducenduin ante omnia»
quicquid hereditarium non eft; quo in numero
potiflimum fijnt boria ad eonjugem fuperftitem

per-

-ocr page 587-

" ---

......... "

f7*

f A M I L I 4 erciscund^.

pertinentia; Confer libellum meum dc familia. er-
cifcunda cap. 4. ut & ea, qux a priore conjuge
profeda, nec jure dominii acquiiita ei, de cu-
jus hereditate dividenda quxftio eft, rebus ta-
men ejus mixta inveniuntur, aut pro itidivifo
pofleQa; quseque defundus aiiena tenuit ufuf-
fru£tus ufufve jure; vel jure quidem dominii
veiut propria ; fed tamen cum onere reftituendi
cx caufa fideicommiffi.

7. Sed nec lllud in famiiise ercifcunda; judi-
cium venire debet, aut inter coheredes , qua
tales, dividendum , quod pro ca'de defunfti ab
homicida uxor iiberique confecuti jam funt, aut
poflunt exigere. Quod puto Ulpianum veiie in
/. his confequenter. 18. §. fed an in i.jf. h. t.
duin ait; fed an in familice ercifcundce judicium de
morte tefiatoris vcl de morte uxoris liberorumque
fiuorum habebunt qucefiionem heredes, quceritur ?
CT rettiffiime Pomponius ait, hiec ad divifionem
rerum bereditariarum non pertinere. Etfi enim
Gotofredus in notis, & Ant. Faber in rational.
add. I. 18. 1. exiftiment , in d. 1. agi de-
vindicandl nece defuncti, quafi oificium illud
non poflet uni cohereduin irnponi per arbitrum
familise ercifcundse, fed ad omnium onus com-
muniter ipeftaret, fic ut heredi non vindicanti,
tanquam indigno, portio hereditaria auferenda
foret ac fifco appiicanda. /. 1. C. de his quib. ut
indignis. tamen vix eft ut id admittatur; cum
non modo de morte teftatoris,- fed & uxoris ii-
berorumque ejus ibidem agatur ; & conftet qui-
dem, heredes debere ulcifci necem defuncti, at,
-ut fimiliter vindicare cogerentur necem uxoris
aut liberorum teftatoris, nulla lege neceflitas iis
impoiita inveniatur. Ut proinde reftius d. legis
verba accipiamus de cafu, quo teftator, aut
nxor, liberive teftatoris, homines liberi , de-
je&ione, vel effufione, vel ab animalibus fero-
cioribus iliic , qua vulgo iter fit, habitis, vel
alio fimili modo occifi funt, quo nomine com-
parata eft ad aureorum quinquaginta pcenam
a£'tio de dejeftis & eftufis. I. 1. §. fed cum j.l.fi
•vero 5. §. hcec autem 5. ff. de his qui effud. vel
dejec. vel ad ducentos aureos in fadum adtio ex
a-dilitio edifto. /. qua vulgo 4l.ff. decedilit. ediff.
quam aftionem iti hoc judicium non venire, me-
rito Pomponius refponderat, eo quod populares
aftiones, quaiis eft de dejedis & effufis ob ho-
minem liberum occifum , heredibus qua talibus
nondantur, ideoque nec ad rerum hereditaria-
rum divifionem pertinent. d. I. 5. §. 5. &, fi
..uxorem liberofve occifi una cum extraneis here-
dibus inftitutos proponas, uxor plane liberique
heredibus ca:teris in tali a&iotie intentanda de-
.berent praferri, dum prseferendi dicuntur ilii,
" quorum intereft , vel qui affinitate cognatioheve
defundum contingunt. d. I. 5. §. 5. eadenique
ratio eft, fi non teftator, fed uxor ejus liberive
occififint; cum & tunc popularis aftio in quS
movenda teftator ipfc aliis anteponendus fuiflet,
heredibus qua talibus competere non potuiflet;

necilli, fi extraneifuiffent , ullam ex capite de-
funfti prselationem agendi ante alios fibi vindi-
care; ied magis hic quoque potiores cenferi de-
berent, qui uxori occifie liberifve teftatoris in^jteremtis fanguinis aut aftinitatis vinculo conjun-
fti iunt. d. 7. Quo & facit, quod alibi tit. de
acquir. hereditate , Iatius tradetur, eos , quihas
fimiiefque intentarunt adiones , pcenamque con-
fecuti funt, nec pro herede fe geflifle, nec he-
reditariis effici obnoxios oneribus.

8. Sed & ante divifionem omnem deducenda
quse jure prsecipui ex lege municipali ad unum
debebant pervenire, five ex primogeniturse prse-
rogativa, five ex alia qua fimili ratione: uti
& qua: fecundum DD. viri boni arbitratu pra>
cipere debet ex paterna vel materna hereditate
fiiius, cujus induftria finguiari admodum au-
dum apparet defundi patrimonium. de quo
Groenewegen ad §. 2. Infi. per quas perfi. noh.
domin. acquir. Adharc prselegata, quippe quaeiis
foiis adjudicanda, quibus a teftatore data funt;
adeo ut, fi forte pluribus coheredibus fimul res
una praelegata fit, etiam univerfis fimul pro in-
divifo adjudicari interim debeat, donec novo ju-
dicio communi dividundo vifuin fuerit dirimere
rei prselegatse communionem. /. item Labeo 22.
§. 1. ffi. h. t. jundt. §. item fi 3. Infiit. de oblig.
quce quafi ex contrattu nafic. Neque dubium vi-
detur, quin coheres, qui per errorem paflus eft;
inter fe reliquofque coheredes dividi res fibi foli
jure prsecipui competentes, reftitutionem in in-
tegrum impetrare poflit adverfus fadam rerum
talium divifionem, ad id, ut reddatur aut fup-
pieatur, quod uni folummodo debitum, perpe-
ram inter omnes divifum eft;. rata in Cicteris ma-
nente rerum hereditariarum Communium diftri-
butione. "V/amefius:cent. v.tonfil. juris civilis 47.
num. 19. Chriftineus vol. 2. decif. 182. num. 3.
Groenewegen ad l. 2- Cod. communia utriufique
judic.num. 6. D. Joh. a Someren dejure noverca-
runi cap. 6. ficci. 2. num. 6. in fine. Waffenaar
pratt. judic. cap. xi.num. 123.

9. Datur hsec adio iilis, qui probare poflunt,
fe coheredesefle; cum inter folos coheredes con-
fiftat,quippe nuilis competens quam iis, qui de-
fiderant a rerum hereditariarum recedere com-
munione , cujus generis c^nmunionem inter
nuiios alios, quam coheredes., vel qui loco he-
redum cenfentur, eofve repra'fentant, inveni-
ri, expeditum eft: in quo a petitione! heredita-
tis, inter verutn falfumque heredem agitanda,
differt. Quod fi reus adorem coheredem neget _avidendum , utrum ador'poflideat hereditatem,
de cujus divifione litem movet nec ne. Nam fi
in pofteflione fit, inficiatio rei de qualitate a£to-
ris, ac jure hereditario ei competente, impedi-
mento non eft, quo minus familise ercifcundar
judex tunc cognofcat dijudicetque, num heres
fit, quem adverfarius negat talem effe: fic ut eo
cafu adtor per praejudicium ad movendam primi-
tus hereditatis petitionem remittendus haud fit.

- " ^; ' Cccc 2 Sint

-ocr page 588-

L i B. X,

Sin pofleffione carcat, inagis eft, ut ab hoc fa-
milia: ercifcundae judicio interim exceptione prx-
judiciali depulfus , jubeatur fuum prius afferere
jus hereditarium per intentatam hereditatis peti-
tionem. I. i. §. i.jf.h.t.

i o. A&or fane eo ipfo , quo aliutn hac ad
divifionem aftione interpellat, non poteft non
videri eundem agnofcere Sc fateri fibi coheredem.
arg. t. i.pp.jf. h. t. etfi enim Anton. Faber ad
Lquifamilw 37. ff. h. t. jn rationalibus inter fa-
teri Sc fupponere diftin<5tionem adhibeat, ajens,
eum qui familice ercifcundce agit, non tam fateri,
quam fiipponcre, adverfariunl ejfefibi coheredem,
quia non fatetur qui errat, nifi jus ignoraverit.
1.2 jf.de confeffis, tamen, cum inficias iri ne-
queat, quin erronea confeffio judicialis interim
pro veritate, ac judicato habenda fit, donec de-
teftus error judicique probatus, ac adverfus eum
ex capite jufti erroris reftitutio in integrum im-
petrata fuerit*: arg. 1.2. jf, de in integr. rejiitu-
tion. I. certum 6. §, pen. jf. de confeffis. junft. /.
inde Nerdtius 23. §. ult. I. 24. /. 25. fif. adle-

fem Aquil. vix eft, ut non etiam aftor durante
ac familia: ercifcundae adione dici debeat con-
feffus, reum, quem vocavit ,'fibi coheredem effe:
Jicet adverfus erroneam confeflionem ei poftea
fubveniendum fit. Neque repugnat d. /. quifit-
milice 3 7. ff. h. t. cum vel delenda ibi fit parti-
cula non, ac legendhm , eum quifamilice erci-
fcundce judicio agit, confiteri adverfiarium fibi ejfie
coheredem; uti id fuadent Graxi, in libr. Bajt-
lic. 42. tit. 3. /. 37. vel intelligi lex poflit de reo
ad divifionem provocato, qui refpondens ado-
ri, non videtur de ejus intentione confiteri. /.
non utique g.jf'. de exceptionibus. neque eft,
quod quem offendat, in d. 1. 3 7. de eo tradari,
qui agit; cum in judiciis duplicibus, qu3le &
hoc eft, reusfimul aftor fit. /. judicium commu-
ni 10. ffi. finium regund. I. 2. §, in famitice 3.
/, inter coheredes 44. §. quifamilice 4. ffi. h. t.

11. Nihil autem refert, ex teftamento, an
ab inteftato ; jure civili, an prKtorio; diredti,
an fideicommiffarii heredes fint , /. 2. /. fied &
ejus 24. 1. ffi h. t. TJfque adeo, ut Sc uti-
le judicium inter fiduciarium ac fideicommiffa-
rium exerceri poflit, quatenus vel fiduciario quar-
ta Trebellianica falva effe debet, vel is non to-
tam hereditatem, fed folam partem reftituere ro-
gatus eft, fic ut prius quidem adione ex tefta-
mento fideicommiflarius ad reftitutionem expe- j
riatur; hoc vero deinceps judicio ad divifionem. !
l.fi ex affie 40. ffi. h. t- quale iudicium utiJe eti- j
am inter heredes cazteros & adrogatum datur re- j
fpe&u quartae impuberibus ex D. Pii conftitu- J
tione tributae; licet quartse iftius intuitu adro-
gatus proprie nec heres civilis fit, nec bonorum j
poifelior feu heres praetorius. /. 2. §. 1. ff. h. t.
Quid, quod neo dubitandum videtur, quin &
interemtoremhereditatis, qui partem ernit, car-
terofque venditoris coheredes, utili aftioni locus
fits tum, quia emtorem hereditatis vicemhere-i

T I T. II.

dis obtinere placuit, /, 2. §. cum quis debitori 18.
ff. de hcred. vet aft. vendita. tum quia utilem
quoque hereditatis petitionem ei & in eum cdm-
petere, receptum fuit. /. necuttam 13. §. quid
fi 4. §. fi quis ficicns 8. & p. t. ci qui 54. ff. de
petit. hered. ac generaliter obtinuit, utiles aftio-
nes illis caiibus emtori hereditatis dari, quibus
direftae venditori. t.ficum emtore 16. ff. de pa-
ftis. t. cmtor 5. C.de hcred. vcl aft. vendita.

12. Similiter non intereft , utrum heredita-
tem poflideant, necne , cum in hoc judicio non
faftum, fed jus fpe&etur , quod quifque habet,
nec ex poifeflione , fed magis ex jure dominii,
per hereditatis aditionem qusefito, hoc judicium
nafcatur. /. i.§. 1. t.bcrcdes ejus 25. §.quantum

2. t.fundus 51. §. i.ff.h. t. Nec , utrum inter
omnes coheredes, an lnter pauciores ex pluribus
hoc judicium accipiatur. /. perfiamUics 2. §. du^
bitandum 4.ffi. h. t. arg. t, ctfi non 8. inpr.ffi. com-
muni dividundo. ut tamen in cafu, quo inter pau-
ciores ex pluribus hoc fubftitit judicium , reli-
quis eo ipfo non prsejudicetur , quo minus ipfi
poftmodum vel petitionem hereditatis a tertiis
poffefforibus, in quos alienatse res hereditarise,
eafdem recuperent. /. inter cohercdes 44. §.7? co-
heredes 2. ffi. h. t. vel etiam familiae ercifcundae
aftione adverfus eos , inter quos prius adum
fuerat, experiantur, ad id, Ut de novo heredi-
tatis totius divifio peragatur; cUift unufquifque
eorum , quibus eX prima inter pauciores inftitu-
ta diftributione res obvenerunt , poifideat pro
lndivifo reliquorum , nunc demum agentium,
portionem. /. coheredibus 17, C. h. t. eoque forfi-
tan Ulpianum refpexiffe exiftimem , dum ait,
caufa cognita etiam amplius quam femel fami-
lis excifcundse judicio agipofle. /. fifitia 20. §.
familice 4. ff. h. t. Confer Ant. Fabrum Cod. tibr.

3. tit. 2 5. defin. 5. Sed, ne per coheredum quo-
rundam fivecafu iive confulto contingentem ab-
fentiam diuturniorem , res hereditariae cum he~
redum pra:fentium detrimento manerent com-
munes , atque ita difcordiarum Sc negligentiai
duraret occafio ac mater, confultum prsefentibus
eft, non , ut fequefter publicus deflderetur, per
quem" hereditas adminiftretur; Uti voluit Papon
libr. 15, tit. 7. arr. 4. fedpotius, ut aliquem aut
aliquos, abfentiuni vicem in divifione familiaj
fubituros, autoritate publica judiciali jtctant fub-
ftitui, quo univerfale interomnes omnino cohe-
redes tum prsefentes tum abfentes a fubftitutis
publicis reprsefentato», familia: ercifcundse judi-
cium ad finem perducatur, non ultra deinde per
abfentes repetendum. Refponfa Jurifc. Holl.part,
3. vol. 1. confil. 135. in fine.

13. Quod fi pluribus ex coheredibus unus fit
mortuus, etiam heredibus ejus de hereditate de-
funfto qusefita adverfus cseteros defundi cohe-
redes hoc judicio experiundi poteftas eft; ita ta-
men, ut omnes fimul, vAxst unum defunftum
reprsfentantes, agere tem:antur, aut unum fi-
mul procuratorem conftituere; cum nonpoffit in

partes

-ocr page 589-

F A M I t U E

pattes judicium fcindi. /. fi familia 48. ff. b. t.
(. ticet in popuUribus 42. §. fi plures 6. ff. dc pro-
curatoribus. Quamvis permittendum non fit,
plures coheredes iimul eundem procuratorem da-
re , quoties ipfi inter fefe diviforio hoc judicio
contendunt ; quoniam res expediri non poteft
circa adjudicationes & condemnationes. d.l. 42.

14. Sunt tamen , qui ad divifionem provocare
nequeunt, inter quos primo loco occurrunt he-
redes fub conditione inftituti; ea enim etiamnurn
pendente cum hereditatem adire nequeant. /. is
■qui heres 1jf.de acquir. velomiit. hered. & in-
ter eos folos , qui heredes funt, hoc detur judi-
cium; confequens eft, eos non modo fruftra
' petere rerum divifionem , quarurn domini nec-
dum faftifunt; fed nepereos quidem, qui pure
erant in partem vocati > poife interim ad divifio-
nem in incertum conditionis eventum urgeri,
quoties pure alios, alios fub condirione inftitutos
concipimus. Quamvis haud videatur eundum in-
ficias , quin rnedio tempore inter eos , quibus
pure delata fuit hereditas, hoc judicium fufcipia-
tur, falvo jure ejus qui fub conditione heres eft,
ubi ea deinceps exiftit- Si enim & tunc, cum
pure omnes mftituti funt * inter pauciores ex
pluribus (fecundum ante di£U) actio hax exer-
ceri poffit, intado reliquis fuoagendi jure. /. 2.
§. 4,jf, h. t. jun£t. /. 17. C. h. t. ratio non eft,
cur non idem hoc quoque in cafu videretur per-
inifum. Prjefertim, fi coniideres, etiam heredein
pure fcriptum , cui coheres fub conditione adje-
£tus fuerat , interim ex afle hereditarias pofte
adiones exercere, perinde ac fi folus heres eflet;
ita tamen, ut vel coheredi , poft eventum con-
ditionis, vidoria: commodum communicare te-
neatur, vel ipficoheredi libera deinceps efledc-
beat experiundi poteftas pro fua parte. /. fi heres
unus 7.ff. h. t. Confer Gomozium variar. refolut.
tom. 1. fap. 2. num. 15.

IJ. Non etiam rcfte divifionem petunt pu-
pilli, minores , prodigi, mente capti, aliique
fnniles; uti nec tutores eorum aut curatores ; fed
provocationem tenentur exfpeftare, fi majoren-
nibus eorum coheredibus a communione rece-
dere confultum vifum fit ; quo cafu provocati
hoc fufcipiunt judiciuin efficaciter tutores & cu-
ratores, acad divifionemtam immobilium quam
mobilium jure procedunt, etiam non impetrato
ad id decreto, etfi inter alienationum fpecies re-
rum quoque communium divifio numeretur, &
vulgo non valide alienatio rerum ad eos pertinen-
tium, qui fub tutela vel cura funt , fine magi-
ftratus decreto fiat. I. pen. C. de prccdiis & miiis
reb. minor. fine deereto non alien. /. 1. §. 2. /, 7.pr.
ff. de reb. eor. qui fiub tut. vel cura fiunt. Fruftra
namque hoc cafu decretum poftularetur aut ex-
pe&aretur, ubi nunquam prartor illud poflet de-
negare; cum in communione vel focietate invi-
tus nemo perdurare compellatUr. /. ult. C. com-
muni divid. Plane, fi manifefto doceatur , pu-

RCISCUND^*

pillis, minoribus , reliquifque alieno atbitrio re-
gendis , non expedire communionis continua^
tionem , dum forte coheredes majorennes aut ne-
gligentes admoduin funt, aut molefti rixofique^
nihil impedit, quo minus tutores aut curatores
decreto impetrent dividendi licentiam, atque ita
ipfi coheredes pupillorum majorennes hoc pto-
vocent judicio ad divifionem. arg. l.ficonvenerit
14. in fin.ff. profocio. Sande decifi. Frif. lihr. 2»
tit. 9. defin. 21. & de prdhihita alienat. part. 1.
cap. 1. §. 3. num. 31. 32. Menochius arbitran
libr. 2. cafiu 171. num. 34. &fieqq. Montanus de
tuteliscap.il. num. 18g.&feqq. Sed &, cuin
inter folos tninores res aut hereditas communis
eifet, inter eos tamen ex decreto caufa cognita
interpofito , ac interveniente tutorilm aut cu-
ratorum autoritate, fieri pofle divifionem , quo-
ties id evidens fuadet minorum utilitas , refcri-
ptum eft. d. I. pen. C. dcprxdns & aliis rcbus mi-
nor. fine dccr.non alienand. Quinimo, cum fine
decreto, fola tutorum autoritate , ex bona fide
plures inter pupillos divifio interceffiftet ,& a'qua-
litatem per omnia conftaret fervatam efie, ficut
nullus ea divifione videri poifet minus fua por-
tione poffidere; nullam ulterius familia: excifcun-
dx adioncm ulli coheredum oportere concedi,
Paulus refpondit. /. Lucius 38 .ff.h.t.

16. Quod fi ftatuto cautuni fit, ue ullus ma-
ritus, vel , ut Uitrajefli, ne maritiis improlis
fine uxoris aflenfu rerum uxoriarum immobi-
lium faciat alienationem ; dicendum fuerit, eum
nec ad hereditatis uxori delatx divifionem fine
ejus confenfu pofle provocare; cum divifio quo-
que aiienationis fpecies fit, & re ipla contineat
dominii tranflationem > five divifione in partes s
five rerum adjudicatione, familije ercifcundae ju-
dicium abfolvatur. Rodenburch dejure conjugum
tit. 2. cap, 3. num. 8.

17. Tendit hxc a<5tid ad id * ut res Wreditatis
antea communes dividantur, fecundum mores
regionis, aut coheredum voluntatem. arg. l.ju-
dicem 21.fi. communi divid. Confer Grotium ma-
nuduff. ad jurifprud. Holl. libr. 3. cap. 28. num>
12. & feqq. & fiant cujufque proprix pro parte
divifa; idque communibus omnium coheredum
impenfis , fi quae propter divifionem faciendce
fint; five fponte omnes ad divifionem procefle-
rint, five unus reliquos invitos familiae ercifcun-
dae judicio provocaverit; cum seque tales impen-
fse neceflkrise cenferi debeant, atque ea , qusc
in bonorum profcriptionem , & generaliter ven-
ditionum explicandarum gratia, aut in inventarii
confeftionem, erogata funt; qualia velut ipfam
hereditatis quantitatem ipfo jure ininuentia, prius
inde deducenda , atque ita demum patrimonii
quantitas aeftimanda eft. arg. /. qutntitas patri*
monn-]2. ff. ad leg. Falcid, /. ult. §. in computa-
tione 9. C. dejure deliberandi. Joh. Papon libr.
15« tit. 7. arr. 3. Boerius decifi 51. num. 16.
Hugo Grotius manud. ad jutifprud. tioll. libr. 3.
cap. 28. num. 14. 15- Refponfa Jurifc. HoiJ.

Cccc 3 parti

-ocr page 590-

15. tit. 7. in append. arr. 1.^4. Choppinus ad
legcs Andium libr. 3 .tit. 2. num. 4. Grotius ma-
nuduU. adjurifprud. Holl. libr. 1. cap. 1 o. num.
8. Charondas, en fcs memorables du droitt Fran-
fois , verbo Cabfent encores. Sande decif Frtfic.
libr. 4. tit. 9. defin. 8. Mollerusfiemefirium libr. 2.
cap. 45. inpr. Quod & juris Romani fundamen-
tis convemens videtur , dum heredi fub condi-
tione inftituto permittitur, conditione penden-
te, res hereditarias poflidere , fi fubftitutis aut
aliis, ad quos deficiente conditione hereditas per-
ventura eft, caverit de reftituendo in cafum con-
ditionis deficientis. /. inter omnes 12. & ^'i-ffi-
quifiatifd. cog Nec hifce adverfantur quse proopi-
nione priore funt fuperius adduda : quod enim
attinet argumentum ex /. 5 6.ffi. de ufiufruftu. non
aliud ea afleritur , quam hominem pofle vivere
centumannis, fed quicquid poflibileeft, de eo
non ftatim prsefumendum , quod & eventuruin
fit: cum non ex eo quod rariflime, fed ex eo,
quodfrequenter accidit, prsefumtiones defumen-
cte fint, rariflimum vero fit, ac proinde nec ve-
rifimile, vitam hominis nunc ad eam ufque seta-
tem produ£tum iri. Unde &, quoties de homi-
num fingulorumvita quseftio eft, longe breviori
tempore, quam centum annis, unumquemque fu-
perfuturum prsefumtio eft, ad ineundam iegis
FaJcidise computationem. ccmputationi 68. ff. ad
leg. Falcid. Quod vero allegatum eft, nec adiri
nec dividi pofle hereditatem ejus, de cujus mor-
te non conftatj /. 4. C. de pofiliminio revcrfis 1.
13. 1 .ffi.de acquir. heredit. id decifionem fu-
periorem non fubvertit; cum verum quidem fit,
nullamnifi ejus, quem defunctum conftat, he-
reditatem adiri & dividi pleno jure pofle: fed non
ideo fiduciaria bonorum pofleflio pro divifo vel in-
divifo illis deneganda qui nunc probabilem ma-
ximehabere videntur fuccedendi fpem , & derefti-
tuendo cautionem interponere curatorum exem-
plo parati funt; cum utiquenec heres, conditio-
ne inftitutionis pendente , adeundi jus habeat,
& tamen rede cum cautione poflideat heredita-
tem, ut jam diftum.

19. Atque hinc, fi forte poft talem fiducia-
riam divifionem non quidem redierit qui pro ab-
fente aut mortuo habebatur, fed diutius fuper-
ftes fuiffe probetur, ac medio tempore inter divi-
fionem & probatam veidenter abientis mortem,
lex fuccedendi ab inteftato mutata fit, excludens
quofdam eorum, quibus ex divifione obvenerant
abfentis ac vere viventis res, vel etiam quidem
mortui fint, quorum fucceflores non poterant
jtire reprsefentationis ad abfentis venire heredita-
tem,. magis eft , ut vi cautionis interpofitse ad
reftitutionem adigendi fintilli, vel heredes illo-
rum, qui propter legem mutatam , aut pro-
priam fuam moitalitatem intervenientem, jure
fuccedendi tempore mortis naturalis iftius abfen-
tis deftituti funt. Nequeenhn ita hic, uti qui-
dem circa captos ab hoftibus per legem Corne-
liam, ex primo abfentise momento aut ex poftre-

mis

fart.4. Confil. 318. eo excepto, quod impenfse
pro impetrato decreto aut aliter, non propter
ipfam divilionem , fed ob coheredum quorun-
dam minorennitatem erogatce, folos minorennes,
non item cseteros debeant heredes gravare. d.
confil. 318.?» finc.

18. Non aliter tamen divifio regulariter fa-
cienda , quam fi conftiterit , defun&um eife
eum , de cujus familia excifcunda contenditur;
tum quia nuiia viventis hereditas eft, ac nonen-
tis nulJse afi^refiiones funt. /. 1. ff. de bered. vel
<ttt. vend. tum quia eorum demum hereditas po-
teft dividi, quorum hereditas peti poteft. I. 2.
pr.ff. h. t. Quod fi quis diutius abfens fuerit,
neque qnicquam certi de eo relatum fit, atque
adeo incertum prorfus , poft diligentem inquifi-
tionein, utrum fuperftes etiamnum fit, an fa-
to fundus ; inter interpretes non fatis conftat,
an , & poft quanti temporis fpatium ad ejus tan-
quam defunfti hereditatem dividendain procede-
re liceat. Sunt enim , quibus pJacuit, ne poft
annorum quidem triginta Japfum , ex quo quis
abefle ccepit, atque ignorari , divifionem per-
mittendam efle inter eos, qui hereditatem ejus
ex teftamento vel ab inteftato jam fpe devora-
iunt, fed autoritate publica oportere bonis ab-
fentis curatorem conftitui. Refponfa Jurifc. Holl.
fart. 1. confil. 272. moti ex eo, quod nemo in
dubioante annum centefimum , velut finem vi-
tse longsevi hominis, mortuus pra;fumatur. arg.
/. an ufusfrnttus $6. jf. de ufufruBu ; & is, qui
mortem alterius aflerit, id ipium probare debeat.
Chriftineus adMechlinknf. tit. 16. art. 2 8. mm. 2.
Quodque nemo hereditatem adire aut repudiare
queat, quamdiu incertus eft , an tcftator mor-
tuus fit, nec ne. /. ii quiheres 13. §.fi quis \ .ff.
de acquir. vel cnntt. hered. l.nec nos prateriit 4.
C. depoflliminio reverfts. nec ullum circa heredi-
tatem nondum aditam eflepoflitfamiliseercifcun-
da; judicium. </./.4. C. depofllimin.l. i.pr.ff. h.t.
Quo fundamento etiam legibus Mechlinienfibus
tit. 16. art. 28. cautum invenitur, ubi alter ex
parentibus moritur, relifto unico filio vel nepote
peregre agente, de quo nihil certi eft, vivatne
an mortuus fit, licerefuperftiti, eorumbonorum
quje ad peregrinantem devolvuntur, indicem
conficere, atque ita in eorum pofleflione rema-
nere , tanquam legitimum eorum adminiftrato-
rem, modoidonee caveat: neque antea ad divi-
fionem compelli pofle, quam heredesperegrinan-
tis eum £ vM deceflifle, documentis probaveiint.
Plerifque tamen reftius vifum fuit, heredibus, ex
teftamento vel lege ad fucceflionem abfentis vo-
catis, poft diutinam abfentiam & vitse incertitudi-
nem permittendum efle , patrimonium hujufmo-
di abfentis non poifidere tantum, fed & inter fe
dividere pro rata, cautione fcilicet interpofita in
cafum, quo abfens aliquando poftliminio reverfu-
rus eflet; fic ut interim non tam vere heredes cen-
fendi fint, quam potius fiduciarii pofleflores, aut
bonorum abfentis curatores. Joh. Papon lihr.

-ocr page 591-

F A M I L I /2, SR

mis de vita ejus ante divifiionem novellis, mor-
tuus fingendus eft, qui poftea vere prob3tur
diutius vixiiie. Chriftineus volum. 2. decifi 180.
mm. 7. etfi forte ficlioni tali locus efie poffet ac
deberet> fi nunquam poftea probationes emer-
gantj quo tempore fic abfens in fata conceile-
rit. Choppinus ad leges Andium libr. 3. cap. 2.
mm. 4.

20. Quantum vero temporis fpatium opor-
teat elapfum efle, ex quo nihil certi de vita mor-
teve abfentis relatum eft, antequam inter here-
des probabiles hsc divifio inftituenda fit, non fa-
tis expeditum eft. Annoruin novem meminit Pa-
ponius libr. 15. tit. 7. arrefi. 4. Septennium
nonnullis placuifle confuetudinum autoribus ;
quibufdam triennium, aliis annomm quindecim
fpatium; notat Choppinus ad leges Andium itbr,
3. tit. 2. nitm. 4. & Ant. Faber Cod. libr. 5. tit.
40. defin. 3. in pr. Sexdecim annorum decurfum
defiderat. Grotius manud. adjurifprud. IioU. libr.
3. cap. 10. num. 8. Sane, fi de conftante circa
talia tempora confuetudine non appareat, reciius
id totumjudicis prudentis arbitriocommittendum
erit, ut confideratis probe circumftantiis aetatis,
qualitatis , periculi, fimiliumque, seftimet, an
jam mortui loco abfens habendus videatur_;.. at-
que ita divifio fiduciaria permittenda fit, an po-
tius per curatorem bona abfentis in tempus lon-
gius debeant adminiftrari: cum utique de tempo-
re, quo quis abfens pro mortuo habendus foret,
certi quicquam Romanis ex legibus peti nequeat.
Nam etfi Juftinianus conftituerit, fufficere quin-
quennium , fi incertum fit , utrum captus ab
hoftibus conjux fuperftes fit, nec ne , ad id,
ut quafi inortuo conjuge ad alia liceat vota tran-
fire. novell. 22. cap. 7. id tamen, tanquam in
capto ab hoftibus , ideoque propter fervilem
conditionem incapace nuptiarum ex fummo ju-
re, d. nox. 2 2. cap. 7. ad confequentias produ-
cendum non eft.

21. Cseteruin non una tantum, fed & duae
plurefve eafdeni inter perfonas communes ac in-
divife hereditates, veluti paterna & materna, in-
ter fratres germanos uno dividi judicio, nihil ve-
tat; fic ut eorum in arbitrio fit, utrum feparatim
de fingulis hereditatibus, an fimul de omnibus,
una familix ercifcund® adione experiri malint.
I. beredes ejus 25. §. depluribus 3. §. item fiplu-
ves ffi. b. t. arg. /. cum duobus 52. §. fi plures
iq.ff.pro fiocio. Qux adeo vera, ut, fiinter te
& me Titiana hereditas communisfit, inter me
vero & te Luciurn Sejana, Pomponius fcripferit,
unum inter nos tres judicium accipi pofle de
utraque hereditate d. l. 25. §. fi inter me 4. ff.
b. t.

2 2. Quod fi commodam res hereditarix non
recipiant divifionem, aut faltem damnum ex di-
vifione redundaturum fit, res fingulae fingulis,
quantum fieri poteft, adjudicandse funt, ipfi-
que rem ex adjudicatione tenentes viciifim reli-
quis pro rata in certam condemnandi pecunise

C I S C tT N © M]

quantitatem , ; fi in alterius perfona adjudicatid
prxgravare videatur, five aequaliter, five pro por-
tionibus inaqualibus heredes fint. §_t fi fiamilics
4. Infi. de ofific. judicis. /. ad officium 3. C. com-
muni divid. Neque enim audiendi, qui adjudi-
cationem rerum ei faciendain putant, qui majo-
re ex parte dominus eft; cum ita individux res
ornnes hereditarix uni, qui majore ex parte he-
res eft , aflignanda: forent, non fingula: finguiis»
contra d. I. 3. & d. §. 4. Confer Sande decifi.
Frifi. libr. 4. tit. 11. defin. 4. Grotium manu-
duit. adjurijpr. HolL libr. 3. cap. 2 8. num. 16. fed
potius licitatione mediante tunc negotlum inter
coheredes expedienclum , fic ut penes eum res
tota conftituenda fit, qui majus licitando pretium
obtulit. l.x.C. communidividttnd, five nulla pra>
ceiferit publici asftimatoris jurati jeftimatio, five
eafatta fit, & plures fibi eam ifto pretio adju*
dicari petant. D. Joh. a Spmeren dejurc nover-
car. cap. 7. fieff. 1. num. 11. admifto etiam
quandoque ad licitationem emptore extraneo, fi.
fe non fulficere ad jufta preda offerenda, aut
vincendos coheredes vilius. licitantes , heredum
unus profiteatur. I. adofficium 3. in fin. C. com-
muni dividundo. etiamfi forte ftatuto cautum
eflet, focioruiri unum alteri pofle eie£tionem
offerre, utrum rem certo pretio xftimatam ma-
lit fibi emtam habere, an cedere offerenti: eo
quod fubinde vilius poffet a focio preduin rei
conftitui, dum novit alterum ne ifti quidem a:fti-
mationi viliori folvenda: parem fore. Vide Groe-
newegen adGrotium manuduU. adjurifprud. HolL
Itbr. 3. cap. 28. nttm. 20. Quin imo, moribus
probatum eft, auftione publica res hereditarias
communes venalesproponi, quoties heredumali-
quis inops aut pupillus eft , ne clandeftinis forte
coliufionibus ac dolofis licitationibus infra juftum
I pretium res uni cederet, & commoda pupillo-
rum fic fraudarentur. D. Joh. a Soineren d. lo-
co. Sande decifi Frifi. libr. 4. tit. 11. defi. 4. ut
med. Leeuwen cenfifior.part. 1. libr. 4. cap. 27.
num. 7.

23. Notandum tamen, fieri aliquando, ut
& tunc, cum res hereditaria commodam natu-
ra fua recipit divifionem, adjudicatio uni ex plu-
ribus heredibus facienda fit. Nam fi defunftus
forte rem habuerit cum extraneo pro indivifo
communem, partem eam, qua: defunfti fuit,
arbiter familix ercifcundae in folidum uni here-
durn adjudicare debet, non inter plures heredes
pro rata partiri; ne tertius iile defundi focius
plures hoc ipfo acquireret focios ex parte inter co-
heredes divifa , atque ita judex divifionis auge-
ret difficultatem communionis, imo eadem ope-
ratolleret, & novamaiiam induceret commu-
nionem. Idemque juris eft, fi defunftus, rei
alicujus ex alfe dominus, partem ejus pro indi-
vifo legaverit, parte alteii in hereditate manen-
te: uti&, fiheredum unus fuam rei fingularis
partem ante acceptum hoc judicium extraneo di-
ftraxerit; quia $c tunc, fi pars, quse in here-

ditatc

-ocr page 592-

5 jG Ln. X.

ditate remanfit, inter plures divideretur, partis
alterius emtor aut legatarius cum omnibus de-
funfti heredibus incideret in communionem. Et
hunc genuinum noti modo fenfum, fed & ratio-
nem verborum Pauli eiie in /. beredes ejus 25.
%.fi teftator 6. jf. b. t. monet Cujacius obfervat.
libr. 22. cap. ult. Brunemannus ad d. I. 25;. §.
6. cui tamen decifionis rationi per eofdem allatse
alteram, magifque urgentem, addendam puto,
quod nempe abfurdum, imo impoffibile fit in
tribus iftis cafibus , (quibus res defunfto cum
extraneo communis fuit, vel defunftus rei fuse
partem pro indivifo legavit, vel heredum unus
ante hoc judicium partem fuam extraneo pro indi-
vifo diftraxit) ut coheredesex judicio familiaz erci-
fcunda: feparatas pro divifo acciperentpartes partis
iliius, quse in hereditate inventafuit aut reman-
fit heredibus cum legatario, emtore extraneo,
vel defunfti focio pro indivifo communis, quam-
diu non prius a communione curn extraneo de-
fundi focio, aut partis legatario, ve3 emtore ex-
traneo, receifum fuerit. Atquehinc , ficohere-
des omnino partis talis non adjudicationem uni
faciendam, fed inter fe diftributionem pro rata
defiderare vellent, necefte foret, ut prius cum
cxtraneo illo five defumfh focio, iive emtore,
five legatario, experirentur communi dividun-
do jtidicio; atque ita demum hoc judicio par-
tis, qua? a parte focii vel emtoris vel legatarii
jam feparata eft, exigerent inter fe divifionem.
/. Mcevius 5 2. jund. /. exhereditate 54.jf. b. t. I.
adofficium 3. pr. C. communi divid.

24. Quasvero res in hoc veniant judicium;
an immobilia vel mobilia per hoftes capta; an
resdefundo commodatse, pignori datse, aut apud
eum depofita:, vel aliter pofteiise; an iitigiofse;
an per teftatorem fub conditione legata?; an the-
faurus in fundo hereditario per unuin ex heredi-
bus aut extraneum repertus ; an res per unum
heredum ex hereditaria pecunia emtse; an res
hereditarise per unum heredum pro parte vel in
foliduin diftradae; an mala medicamenta, libri
improbatae le&ionis, lucra turpia; an jurafepul-
chrorum, patronatus, fervitutum perfonalium,
aut realium ; an quse uni coheredum ex volun-
tate defundti conditionis implend® caufa data
funt; prolixius expofui traffatu de fiamilia ercific.
tap. 7. Et quid juris ftt circa prsedia feudalia,
emphyteuticaria, cenfualia, latius dixi eod.trad.
tap. 9. quid itidem circa prsedia adfcriptitiorum
dividenda fervetur, vide Anton. Matthseum in
parcemiis Belgar. Jurifconfult. parcem. 2. num.
47.48.

2 5. Porro in hoc judicium venire etiam prse-
ftationes perfonales, impenfas nempe in rem he-
reditariain per unum heredem faftas, fi modo
fedse fint poft aditam hereditatem, & ab here-
de qua tali, ac utiliter; damna quoque; uti &
fruftus rerum hereditariarum; denique & accef-
fiones rerum; tradidi plenius eod. tratt. cap. 1 o.
quai per indicem hic retuliffe fuffecerit. Quibus

T I T, II.

adde , abfurdum non efte, ut pro parte heres, iti
univerfum folus gerens reshereditarias, etiam fa-
larium pro moleftia fufcepta, velut prseftationem
quandain perfonalem, confequatur, quoties in
folidi adininiftrationem plus iaboris impendere de-
buit, quam in fuam tantum partem fuiftet im-
penfurus. arg. /. ex parte 3 9- ffi-h. t. Refponfa
jurifc. Holl.part. 3. vol. 1. confil. 38. infine. &
vol. 2. confil. 27. infine. Necprsetermittendum,
de perfonalibus hujufmodi prseftationibus con-
demnationes & abfolutiones in omnium cohere-
dum perfonis faciendas efte; adeo ut, fi in alicu-
jus perfona omifia fit damnatio , in cseterorum
quoque perfona, quod fecit judex; valiturum
non fit; veluti, fi ex quatuor hereaibus hoc ju-
dicio experiuntibus unus impenfas fecerit, & ei
ad iftas reddendas pro rata damnetur fecundus Sc
tertius, non item quartus. /. in hoc judicio 27.
ff. h. t. AddeVinnium felett. quceft. libr. 1. cap.
38.

26. Nomina&aflionesquodattinet, inhanc
non veniunt aftionem , eo quod ipfo jure inter
coheredes divifa funt, ita ut pro rata hereditatis
parte finguli debeant frngulifque debeatur. I.
per fiamilice 2. §. ult. ff. h. t. cui confequens
eft, ut fi, divifa hereditate, unus heredum pro
fua parte definat folvendo efle, id cseteros co-
heredes gravaturum non fit: uti id de legatorum
petitioneaperterefponfum eft in l.legdtorum 33.
ffi. de legatis 2. Et, fi in pluribus fidejufloribus
id obtineat, quod fuperveniens poft oppofitam
divifionis exceptionem inopia unius reliquos non
oneret, etiamfi illi initio conventionis inipefto
finguli in folidum debitores fuiftent, nec ipfo ju-
re ex Hadriani epiftola obligatio divideretur. §. 4.
Infiit. de fidejujfiorih. junft. /. inter fidejujfiores 16.
ff. eod. tit. longe magis id inter eos fervandum
eft, qui nunquam in folidum, fedipfojure tan-
tum pro hereditaria parte devinfti fuerunt. Go-
mezius variar. rcfiolttt. tom. 2. cap. 10. num. 4.
in med. Coftalius ad l. 25. §. fi miles jf. h. t.
Neoftadius Curice fiupr. decifi. 1 24. Et quamvis
ad officium judicis nonnunquam pertineat, ut
debita & credita fingulis pro folido , aliis alia,
adjudicet, quia fsepe & folutio & exa&io par-
tium non minima incominoda habet. /. plane 3.
jf. h. t. tamen, fi de talis adjudicationis efte&u
quasras, nec tunc unum ipfo jure in folidum te-
neri, cseterofque liberari, ex Gajo difces, qui
in d. 1. 3. ulterius pergens ait, hanc attributio-
nem nomllud efificere, ttt quis fiolus totum debeat,
vel totum alictti fioli debeatur; fied ut, five agen*
dum fit, partim fitto partim procuratorio nomine
agat; five cum eo agdtur, partim fiuo partim pro-
curatorio nomine conveniatur. Namlicet libera po-
teftas maneat creditoribus, cum jingulis experiun-
di; tamen & his libera poteftas eft fiuo loco fiub-
fiituendieos, in quos onera aftionis officio judicis
tranfiata fiunt. ac proinde, fi forte creditor vi
adjudicationis unum heredum in folidum conve-
nerit, & is folvendo non fit, id non irripediet,

quo

-ocr page 593-

¹ ............. ^{1 1}

R. C i § C U M fi M, fff

rata patte cotiveriiahtur j libera ipfis JuiteftaS fit
fuo ioco fubftituendi euili, in quem onus aiSio-
nis ita tranflatum eft₄ /. plane 3. /. fi filia 20. §;
item Papinianns 8. fif. h. t„

18. Pro qua autern parte heredes fihguli ferre
debeant onus seris alieni, fi alter mobiiium alter
immobilium heres fit, fi quis pro diverfitate lo-
corum, in quibus fita funt defundti immobilia, re-.
rum tantum quarundam fucceifor fit; aut jus vi-
geat, ut paterna bona paterna: materna maternse
iinex cedant; quibus in cafibus in folidum fih-
guli ex jure Romano conveniri polfint; alia:que
fimiles diflicultates, difcutiendse potius videntur
ad tit. de acquir. vei omitt. hered. Vide interinl
Lambertum Goris adverfar. traff. 2.

28* Divifioni hereditatis pa£ta varia addipof-
funt; veluti de evidtione prsftanda , aut indem-
nitate, fi forte res evincantur , vel debitores he-
reditarii uni aflignati folvendo non fint; aut vice
verfa: de qua eviftionis pra^sftatione hoc in judicio
dicam tit. dceviffion. & fcripfi in tratt.famtl. erci-
ficundcecap. 13. num. 5. & fieqq. Frequens pra-
cipue ac probata in Hollandia eft padtio de futura
fucceflione , ut nempe bona , quse cuique ex
divifione obvenerunt, certo modo devolvantuf
poft mortem eorum, quibus ceflerunt , elefii
forte fucceflione fecundtim jus Aefdomicuin , aut
Scabinicum, prout id dividentibus vifum fuerit*
Ordonnantie van Politie in Holland anno 1580.
artic. 29. in fine. Qiiod potiflimum tunc ufuin
invenit, & fieri expedit, cum parens fuperftes
ad lecunda vota tranfiens , per quandam familise
ercifcunda: fpeciem liberis prioris matrimonii im-
puberibus affignat bona parentis prardefundi;
qux longe parcius affignaret, fi , illis fine tefta-
mento morientibus,bona eorum non ad parentem
fuperftitem ex jure Aefdomico , fed ad prade-
fun£ti parentis proximiores jure Scabinico de-
volverentur : unde padum tunc adjicitur , ut
in bona aflignata Aefdomico jure fuccedatur. d.
Ordonnantie van de Politien binnen Hoilandart. 29,
Hugo Grotius manuduB. adjurifprud. Hoiland.
libr. 2. cap. 29. num. 7. & 8. Uti ex adverfo quo-
que fieripoteft, ut parens fuperftes, parcius li-
beris prioris matrimonii impuberibus aflignans
pradefun&i parentis facultates , patftum appo-
nat, ne ipfe in bona aflignata jure Aefdomico ,
fed prsedefun&i conjugis cognati Scabinico jure
fucceifores fint, licet tunc nulla liberorum im-
puberum utilitas appareat: cum generaliter libe-
ram pacifcendi licentiam fine reftridione conce-
dat lex. Hollandica , d. art. 29. neque ejus pa-
dtionis ineundse facultas fuftineatur ex favore li-
berorum, fed magispro ratione ac funclamento
habeat liberiorem de hefeditate viventis paci-
fcendi poteftatem. Rodenburch de jure conjug.
trattat. prcelimin. defiatutorum diverfit. tit. 4. par-
te altera cap. 2. num. 1.2. pag. tnihi 157. 158.
Nec his pa&ionibus admodum diflimilis illa eft,
qua conjux fuperftes, parcius forte aflignans li"
beris prioris thori fua bona paterna vel materna,
D d d d pro-

P A M 1 t I 4 £

qtio tfiirius reiiquos deinceps pro fua parte here-
ditaria conveniat; non eniin eo ipfo, quo cre-
ditor heredem unum in folidum convenit, cenferi
debet tacite padus eife, ne uitra peteret a caete-
ris; cum non nifi uno in cafu pafti hujufmodi
taciti prsefumtionem leges admittant ; puta, fi
hereditas vendita fit, & creditores omiflo vendi-
tore emtorem hereditatis, heredem reprsefentan-
tem & actiones fponte fufcipientem, convenire
cseperint. I. pojl vendittanetn 2. C.de pdhs. quod
a4 confequentias cafufque diffimiles trahendum ¹non eft. Neoitadius Cunafupr. decif. 14.

27. Sed & , fi non ex judicis adjudicatione
fed mutua coheredum conventione , vei teftato-
ris difpofitione, placuerit, ut finguli coheredes
fingula debita, aiii aiia, exfoiverent, nuilum in-
de creditoribus prsejudicium nafci potert , quo
minus heredes finguios, quos pa£tio vel tefiato-
ris voiuntas exoneraverat, pro hereditaria con-
veniant portione , cum cogi nequeat creditor
alium debitorem admittere. /. fi manddtu meo 45.
§. item fiz.ffi. mandiiti. & debitorum pactionibus
creditorum petitio nec tolli nec inutari poflit. /.
debltorum 25. C. de pafiis. I. imperatores 3. ffi. de
tranfiatt. Andr. Gayl libr. 2. obferv. 14. num. ult.
Quse adeo certa , ut ex juris Romani principiis
creditoribus ex conventione coheredum aut te-
ftatoris voluntate ne nata quidem fuerit poteftas,
eum invitum in folidum conveniendi, qui folidi
folutionem vi pa<5ti vel teftamenti in fe receperat,
quemve defundus contractu fuo nominatim in
folidum creditori devinxerat, fed adhuc cum
finguiis pro rata experiundum fuerit; dato iis re-
greffu adverfus iilum, qui folidi folutione fecun-
dum jam difta gravatus erat. /. fiervo legato 69.
§.fi tefiator 2. jfi. de legatis i.l. eum qui ita 5<5. §.
te & Titium 1. fif. de verbor. obligation. /. patia
fiuccejfiorum 2 6. C. de patiis. Lamb. Goris advcr -
fiar. traff. 3. cap. 3. num. 3. & fieqq. Confer tit.
de patfis num. 11. Quod tamen moribus noftris
ad evitandas litium ambages ac multiplicationem
mutatum ajunt, creditoribus ex scquitate con-
cedentes facultatem in folidum conveniendi il-
lum, quem defunctus teftamento vel pafto, aut
coheredes conventione mutua, in folidum vo-
luerunt gravatum. lambertus Goris d. tratt. 3.
cap. 3. num. I. &fieqq. Groenewegen add. 1.69.
§.2. jfi. de legatis 1. Imo jure lingulari placuit
Mechiinienfibus , t:reditoribus etiam tunc , cum
nullus coheredum ex conventione vel defundi
difpofitione in folidum oneratus invenitur , ele-
ftionem competere, contra quein ex pluribus in
folidum experiri velint; ne in plures debitores di-
ftringeretur creditor, qui cum uno contraxerat;
falva heredi in folidum condeinnato adione con-
tra coheredes ad indemnitatem pro rata. Statuta
Mechlinienfi. tit. 16. art. 3 7. Vice verfa quoque
vel ex ipfiusRomani juris difpofitione id obtinet,
quod fi heredum unus ex officio judicis vel padto
vel teftatoris difpofitione ad folidi debiti foiutio-
nem devin&us fit, ac reliqui per creditorem pro

-ocr page 594-

578 L i B, X, n

promittit, fore, ut liberi prioris matrimotiii cnm
conjugii pofterioris fobole fibi aflignanti sequali-
ter fuccedant etfi diftet in eo a prioribus,
quod in illis faiva liberis inaneat licentia difpo-
nendi teftamento in contrarium, ubi ad &'tatem
ad teftandum legicimam pervenerint. Grotius d.
cap. 29. mim. 2.4. 5. in hac parens ipfe fuo
, faito videatur haftenus fibi liberam ademiife te-
ftamenti faftionem , ne pius pofterioris quain
prioris matrimonii liberis relinquat. Refponfa
Jurifconf. Holl.part. 3. vol. 1. confil. 86. verfu
ten derden. Sed cum pafta talia bonorum pater-
norum vel maternorum aflignationibus adje£ta
vix ufpiam extra Hollandiam probata fint, Ul- I
trajefti certe improbata , confiderandum obiter,
rerurn quidem immobilium intuitu pafta iftacon-
venta tantum efte£tum efte fortitura quantum ad
immobiliain Hollandia, nonitem alibi fita illis in
locis, in quibus tales difplicuere conventiones.
Vaiitura tamen efte quantum ad iminobiiia Hoi-
landica, non modo , li in Hoilandia eftentinita,
fed & II alibi celebrata , ubi nullus talium pacto-
rum ufus eft; eo quod tralatitium eft, immobilia
quantum ad fuccefliones regi jureloci in quo funt.
Valitura denique circa mobiiia ubicunque fita ita
demum, fi impuberes, quibus afllgnatio bono-
rum ea lege fai^a eft, in Hoiiandia domicilium
foveant, aut alio in loco paftiones iftiufmodi non
reprobante; cum ufus induxerit communis, ino-
bilia regi oportere domicilii jure, ut diftum la-
tius de ftatutis. Ut tamen fuftlcere videatur,
tunc, cum aflignatio bonorum & pactio inter-
ponebatur , domiciiii lege eam fuifte probatam,
etlipoftea domiciiium ad taie territorium trans-
latumfuerit, in quo ita pacifci interdi&um erat:
Uti ex adverfo , ft tempore conventionis domi-
cilii lex refragaretur, pa£tio ex poft fa£to conva-
litura non eilet ex eo, quod domicilii tranilatio
fieret ad locum talem, cujus lex talern fuftinet
de fucceflione conventionem : tum quia initium
contraftus infpiciendum eft. arg. /. pretii caufa 9.
C. de refcind. vendit. tum quia ex prsefenti vires
accipit ftipulatio , quamvis petitio ex ea fufpenfa
fit, L ufusfruttus 26. in fin. ff. de ftipid. fervor.
Ut proinde nec ex migratione convaiefcere de-
buerit, quse abinitio non valuit; nec vice verfa
convelli fola migratione, quje femel ex prsefenti
legitiinum ac bonum initium habuerat. Confer
Rodenburch d. trafi.pralimin.de ftatutor. diver-
ftt. ttt. 4. partealtera cap. 2. num. 3.4. 5.7.

30*. Ceflat hoc familise excifcundje judicium,
fi femel eo aftuin flt, natn fl quid indivifum re-
manferit, judicio communi dividundo intereof-
dem locus eft. /. fi filia nupta 20. §. familiceq.jf.
h. t. nifi, ut ante di£tum , inter pauciores ex
piuribus divifionis judiciuin fufceptum fuerit, &
reliqui poftea fupervenientes iteratam petant he~
reditatis totius divifionem. Atque hinc etiam eft,
quod quandoque coheredes de rebus quibufdam
fingularibus hereditariis dividendis non hoc, fed
M>mmuni dividundo, judicio inter fe contendunt,

T I T. 11.

quo magis ipfis adhuc deinceps hsec geheralis
famiiise excifcundse adtio in integro fit. /. inter
cohcredes 44. pr.ff. h. t. Nec obftat hifce, /. 1.
C. h. t. cum in ea refcribant imperatores de cafu,
quo non per judicis fententiam , fed mutuuin
cohereduin confenfum , rerum quarundam di-
vifio fada eft ; tunc enim, quia nondum inter
eos agitatum fuerat univerfaie divifionis judi-
cium , merito indultum ipfis fuit, de non divifiis
famiiiseexcifcundse aftione experiri. Nequeetiain
adverfatur, quod fa'pius inter eofdem agi poifit
petitione hereditatis, l.fiate y.ff. de exceptione
rci judicata. cum inteream& hoc diviforium ju-
dicium illud interfit, quod hoc non natura tan-
tum fed & eftedu feu eventu univerfaie fit, quia
dividi pofluntres hereditarise, etfi a coheredibus
poflelfe non fint, in eoque non tam fa£tum pof-
feflionis fpe&etur, quam potius jus, quod quif-
quehabet, utfupra probatuin. num. 12. At pe-
titio hereditatis femper quidem natura fua uni-
verfaiis eft, non autem effeftu ; dum nihil ea
ador confequitur, nifi quod ab adverfario pof-
feflhm eft, etfi univerfaiiter egerit ad totam he-
reditatem ex jure fuo fibi competente. /. 1. §. 1.
jf.ftpars hered.pet. Uket mwimam lo.jfi. depe-
tit. hered.

31. Ceflatquoque, fi teftator alium ex re
certa heredem fcripferit, alium fine re, quia he-
res ex re certa fcriptus iegatarii ioco eft , atque
adeo non poteft videri ullam habere rem cum co-
herede jure hereditario communem. /. quoticns
13. C. de hered. inftit. Uti &, fi alium caftrenfis,
alium paganici; alium mobilium, alium immo-
biliurn heredem fecerit; eo quod nec his in ca-
fibus uiiainter coheredes rerum cominunio eft,
dum lex fatis feparavit caftrenfia ab aliis, & na-
tura fimul cum juris difpofitione concurrens
mobilium ab immobilibus diftinftionein abunde
itiducat, adeoque lex & natura,fuas cuique par-
tes dando , praevenerit circa divifionem judicis
aut coheredum oflicium. /. heredes ejus2%. §.ft
miles i.jf.h.t. Idemque eft, fi nil prseternomi-
na , ipfo jure divifa , in hereditate reperiatur.
d. I. 25. §. 1. dixi latius tratt. de familia erci-
fcunda cap. 15. num. 5. & 6.

32. Infuper, etfi teftatoris prohibitio efficere
nequeat, ut in perpetuum inter coheredes com-
munio maneat, nec ullo tempore rerum heredi-
tariarum divifio poftuletur; eo quod nec mutua
coheredutn padione id agi poteft , ut in seter-
num communio focietafve duret; neque teftatori
permittendum videtur id fua foia cavere difpo-
htione, quod ne conventione quidem duorum
introduci poteft. arg. /. in hoc judicium 14. §. ft
conveniat 2. jf. communi dividund. I. nulla focieta-
tisyo.ff. pro focio. ad tempus tamen etiam lon-
gum, vel, quamdiu certa perfona vixerit, fafia
per teftatorem prohibitio divifionis, quo minus
teneat, ratio non eft ; cum etiam conventione
partium focietas in perpetuum, id eft , quamdiu
vivuntfocii, contrahi pofllt\ l.i.ff.pro focio.

&id

-ocr page 595-

F A M I L I J E

lk id .igi 5 ne intra certum tempus divifio fiat,
aut a focietate difcedatur. d.l. 14. §. 2. ff.com-
tr.utti divid. I. affione difirabitur 6j. §. item qui 6.
jfi.pro fiocio. Atque ita heredum inftitutionem fub
ea conditione, fifiacii bonorum hereditariorum ufi-
que ad annos fiedecim permanfierint, inutilem non
eife, cx ienteiltia Juliani contra Marcellum Ul-
pianus fcripfit. I. fi qui ita 4. ff- de condit. Infiitut.
Balbus depratfcription. qttart. part. quart.princip.
qucefi. 13. num. 5. Jul. Clarus §. teftamentum
qucefi. 6-]. Boerius dccifi. 87. Andr. Gayl libr. 1.
ohfiervat. 13 9. num. ult. Ant. Thefiaurus dccifi.
142. Tuldenus in Cod. tit. communi dividuttd.
num. 2. Peregrinus de fideicotnmififis art. 11. nutn.
80. Hugo Grotius manuduff. adjurifiprud. Hol-
land. libr. 2. cap. 21. num. 19. Neque iis, qua;
de improbata in perpetuum divifionis prohibitio-
ne dida, repugnat, quod teftator in perpetuum
alienationem prohibere poifit. l.filiusfatmlias 114.

divi Severus 14. ff. dc legatis 1. cum diverfi-
taris ratio in eo fit, quod alienationis prohibitio
non inducit communionem , difcoidiarum ac
negligentia: matrem; uti quidein id facit prohi-
bitio divifionis. Efc qtlod attinet teftatoris roga-
tionem, ut qUicquid ipfie reliquijfiet, attt coheredes
haherent, comtnune ipfis efifct, juxta l. ult. §. Lu-
cius Tititts 3. ffi. de legatis 2.1. Lucius Tttius 78.
jf. ad fenatufc. Trebell. ea non communionis per-
petua', fed tantum collationis bonorutn, poftea
feparandorutn , prseceptum comple&itur, ut ex
ipfis rllis legibus colligi poteft. Adhcec in praxi
receptuin eft , creditores poftulare poife a judice
domicilii defunfti , ut faciendam in coheredes
rerum hereditariarum divifioneminhibeat, ufque
dum ipfis vel folutione fatisfa&um, vel cautione
prxftita fatifdatutn fuerit; ut ita evitent neceffi-
tatem conveniendi fingulos pro rata poft diretn-
tam divifione cotnmunionem.

33. Non tamen denegandum hoc judicium
exeo, quod coheredes res hereditarias commu-
nitcr pro indivifo totis triginta vel pluribus pof-
federunt annts. Si enirn adinventa fit ufucapio
atque pra:fcriptio etiam ob id , ut aliquis litiuin
finis eifet. /. ult. ffi. pro fiuo. non utique fic de-
buit reruin perpetuam introducere communio-
nem , ut nullo unquam tempore ab ea recedi pof-
fet; curn eo modo iites non ainputarentur, fed
magis ampla difcordiarum feges eifet , quse ex
communione progcrminare confuevit. /. cumpa-
teryj. §. dulcififitnis 20.ff.de legatis 2. Praeter-
quatn quod quis eo iplo, quo conjun&im cum
alio poffidet, confortem agnofcit; nec prsefcri-
bere poteft , qui non tantum fuo nomine , nec
fibi foli, fed fibi fiinul & conforti pro indivifo
rem tenet. arg. /. 2. C. de prceficript. 30. vel 40.
annor. Quibus accedit, quod jus & communio-
ne recedendi res merae facultatis eft; cujuspro-
inde petitionem longi vel longiffimi teinporis
pr<xfcriptio non perimit. Adde libelhim meum de
familia ercifcund. cap. 15. nutti. 1. ibique DD. ci-
tatos. Si tamen unus coheredum res hereditarias

R C I S C U N D B. 579

totis triginta innis folus fub nomirie prdprio
tanquam fuas poflederit; magis eft , ut in uni-
verfum deinceps hocceflet judicium ; non, quod
perpetua deinceps inter coheredes cominunid
maneret; fed potius , quod pofleflbr folus rei
pofleflas hereditarias fibi fervaturus fit: cum uti-
que poft annorum triginta decurlum nulla amf
plius hereditatis petitione, tanquam adioue mixta
in rem & in perfonam , conveniri poflit, quafi
pro herede vel pro pofleifore teneret Cohereduni
partes. arg. /. hereditatis 7. C.dcpctit. hered. jundt.
/. 1. §. 1 .C.dcannali except. Eoque accipiendum
lenfu, quod a jufliniano fancitum fuit, neque
familiae excifcund&^, neque communi dividun-
do , neque finium regundorum adiioncs nltra
trigirita annorum metas exteridi. d. I. 1. §. 1. Ci
deannali cxcept. Vinnius felett. cpiccfi. hbr. 1, cap.
34. Struvius adPand. h.t.nunt. 14. Quibus noii
eft contrarium, quod ab interpretibus frequcA-
tius eft traditum , ex feparata poflciiione rerum
hereditariarum, qua unus unam , alter alteram
rem folus integris tenilit decem annis inter prse-*
fentes, vigititi inter abfentes, folus frudtus per-
cepit, onera folvit, ne diviiionein quidcm in-
tc-r coheredes pra'fumi fadtam, fi partcs aut res,
quas feparatim finguli poifederunt , inarquales
admodum fint. Menochius deprcefiumt. libr. 3.
prcefi 60. nttm. 6. Boerius dccifi. 5 8. nec , fi unus
cseteris conniventibus longo tempore folus here-
ditariarum rerum pofleflor fuerit quafi ex afle
heres , prohiberi ca;teros adire hereditatem, ac
petere divifionem ejus. Tyraqueilus dc jure pri³-
mogenit. qttcefi. 2 $. num. 4. Etfi enim verum fit,
longi temporis pofleffionem ifta operari non
pofle , quia & hereditatis petitio & familia: er-
cifcundae judicium integris durat triginta annis.
d. 1.7. C. de petit. hered. d.l.\.%.\.C. de annal.
except. tamen , fi triginta illi anni praeterlapfi
fint, prseclufum videtur & extin&um omne juris
remedium, quo vel hereditas peti , vel divifio
ejus obtineri poflet. Ne dicam , haud deefle,
quibus placuit , feparatam longi teinporis pof-
feffionem fufficere ad excludendam in pofterum
divifionis petendx facultatem. Sande dccifi. Frifia
libr. 4. tit. 11. dcfi. 3. & piures ab eo allegati.

34. CsEterium accidit aliquando , ut fadta in-
ter coheredes divifio inutilis fit, aut refcindatur.
Etenim, fi in divifione Isefio contigerit, etiam
majoribus ea lasfis fubveniri folet,&: id quod insc-
qualiter fa£tum efle conftiterit, in melius refor-
mari; five fraude coheredum aut aliorum , five
perperam fine concurrentecujufquam dolo, per
errorem forte, insequalis divifio fa&a fit» /. ma-
joribus 3. C. tommttn. utriufque judicii. I. fi pofi:
divifionem 4. C. dejuris & fafit ignorantia. I. fi
fioror. 8. C. de collatiott. /. cum putarem 36; jf.
h. t. Ut tamen 11011 qusevis iaefio femper faciat
infirmari divifionem: nam aut per crrorem di-
vifio fafta eftcum ed, quf heres non eft, vel
non tanta ex parte, ex quanta credebatur tem-
pore divifionis coheres efte; aut inter veros Iie-
Dddd 2 ieties

-ocr page 596-

L i B. X. T 1 T, II.

580

motus, aliquando fcripfi, reftitutionetn
d.enegandam ejfe.) Etenim, cum judex hoc in
judicio inter verum & falfurn heredem dividit, aut
a.djudicationes rerum & in pretia condemnationes
pro rata facit, non tamfuper eo judicat, an uter-
que heres fit, quam potius definit, qua: res fin-
gulares, aut qua: rerum fingularum partes, ex
hereditate unicuique, Jiocjudicio contendenti,
acquirendas pro divifo fint, magifque fupponit,
quam fujt fententia determinat, illos,intcr quos ju-
diciumhoc cseptum eft,coheredes eife, dum nulli
horurn ab adverfario contrarium in judicio obje-
<5tum fuit. Quo modo etiam fententia arbitri, cu-
jus meminit. d. I. lf>.ff, h.t., non continebat de-
finitionem controverfise, an uterque hoc agens
judicio, vereheres elfet, nec ne; (qualis quse-
ftio magis in hereditatis petitione vertitur) fed
tantum adjudicabat heredi falfo, quem verum
putabat, pecunias velut pretia rerum heredi vero
adjudicatarum, quas & heres verus heredi falfo
folvebat, tanquam debitas vi condemnationis. Ac
proinde, fi poftea verus heres errore comperto
reftitui defideret, non adverfus fententiam, cir-
ca adjudicationes tantum & condemnationes aut
divifiones occupatam, auxilium implorat; fed
tantum contra fa£tum fuum proprium erroneum,
falfi fcilicet coheredis agnitionem, & diviforium
judicium cum eo qua tali perperam fufceptum.
Ubi autem ita contra fuum faiftum erroneum re-
ftitutionem impetravit, necefte fuit, ut, licet
contra rem judicatam, adjudicationibus & con-
demnationibus aut divifionibus conftantem , re-
ftitutionis auxilium nec poftulatum nec obten-
tum eflet, tamen per confequentiam quandam
fententia illa fponte corrueret; dum jam per &
poft reftitutionem patebat, coheredein non efle ,
qui talis credebatur, ac generaliter in jure proba-
tum cft, nifii quis coheres fit, neque adjudicari
quicquam ei oportere, neque adverfiarium ei con-
demnandum effie; tefte Gajo in l. 1. in fine ff.
h. t. & condemnationis verbum non tenere»
nec condemnatum efte, nifi qui rite condern-
natus eft. /. fi fie 4. §. condemnatum 6. ff. de re
judicata. ac propterea etiam ex eo tempore velut
indebitumconfiderandumfuit, quicquid ex hu-
jufinodi re judicata heredi falfo qusefitura erat;
ideoque per indebiti condiftionem rnerito repe-
tendum. Neque id ipfum obfcure in d.l. 3 6. in-
digitatum puto, ubi, cum jurifconfultus fibi ob-
jeftionem formafret, dicendo , fied tu videris eo
moveri, quodnon efi judicium famiiice ercificundce,
nifiinter coheredes acceptum; ipfe refpondens fa-
tetur,judicium nonfuijfe: unde fequebatur, nec
rem judicatam fuiffe circa adjudicationes & con-
demnationes ; nec falfum heredem vi talis fen-
tentiae pro vero fuifte habitum, aut talem effe-
ctum. Interim: tamen ibidem fubne<5titur, fuffe-
ciffie ad impediendam repetitionem , quod qmsfit
putet condemnatum. Boc eft, ut opinor, fuffe-
cifle, quod verus heres tempore condemnationis
& folutionis in ea fuerit opinione, alterum vere

cohe»

redes interceffit , ac pro ea parte, qua heredes
erant fed tamen minus quam oportebatuni vel
quibufdam ex divifione qusefitum eft. Si cum
eo facta fit, qui aut nullo modo aut non tanta
ex portione coheres erat; diftinguendum fuit,
utrum mediante judicis fententia, an fine judice
per privatam paftionem divifio perafta fit. Si
enim nil nifi privata interceiferit conventio , du-
bium noneft, quin ea , qu« faifo , vei non
tanta ex parte heredi, ex divifione cefterunt,
apud eum exiftant vere indebita : cui confe-
quens, ut & indebiti condiftio hoc cafu com-
petere debeat, cuinintereos tranfadum intelli-
gi non poffit, ubi alter alterum per errorein pu-
tavit coheredem effe. I. cum putaretn 3 6. in fine ff.
h. t. I. fi pofl divifionem 4. C. de juris & fatti
ignor. Sin judicis autoritate ac fententia inter-
veniente inter verum falfumque heredem divifio
c6ntigerit, & adjudicationes ac condemnationes
invicem faftae fint ; indebiti condictioni locus
non eft, quia indebite folutum dici nequit, quod
ex caufa judicati foJutum eft, dum res judicata
pro veritate habetur, & rerum adjudicatarum
ac prseftitarum dominus fiat, cui arbiter qua he-
redi per familise ercifcundse judicium eas adjudi-
cavit.l.fi fidejuffor 29. §. pen. ffi. mandati. I. 1.
C.de condift. indeb. Quamvis enirn vere non fit
fainilise ercifcundse judicium, nifi inter cohere-
des; opinio tamen illa, quod coheres fuerit,
quinon eft, jun&a adjudicationibus , fufficere
dicitur ad impediendam repetitionem ejus, quod
ex caufa judicati folutum eft. d. I. cum putarem
3 6. in med.jfi. h. t. junft. /. ingenuum 25. ffi. de
ftatu hominum. Sed quia veritas rerum erroribus
geftorum non vitiatur. /. illkitas 6. §. veritas 1.
fif. de offic. prcefidis. ac inter juftas reftitutionis
caufasetiam numeratur juftus error. /. 2. jfi.dein
integr. reftitution. atque infuper ex falfis inftru-
mentis aut allega.tionibus obtenta fententia re-
fcindi poteft, /. 3. & tot. tit. C. fi ex fialfis in
ftrum. vel tefiimoniis judicatum fit. inficias au-
tein iri nequit , quin judex aJJegatione faJfa,
quod heres eftet qui non erat, ad fententiam
divifionis interponendam indudtus fit ; nihil
vetat, quo minus heres verus, errore comper-
to, adverfus ea, qua: cum herede falfo per er-
rorem gelfit, dum vel provocavit eum ut here-
dem , vel ab eo fefe provocari paftus eft, re-
ftitutionem imploret, eaque impetrata, deinceps
inftituat indebiti condidionem, non tunc am~
plius ex infirmata per confequentiam re judicata
impediendam. arg. l.fi fioror. 8. in fin. C. de col-
lation. Atque ita non adverfatur , quod res ju-
dicata ufque adeo pro veritate habenda fit, ut
nec propter inftrumenta noviter reperta refcindi
poflit. /. cum de hoc 27. ffi. de except. rei jud. I.
imperatores ffi- de re judicata. I. Juh fipecie 4.
C. eod. tit. nec caufa decifa velamento erroris in-
ftaurari. /. error fafli 7. C. de juris & fiafii ignor.
nec id, quod ea ex caufa folutum eft, repeti.
/. fifidejuffinr. 29. §, in mnibitf 5- ff. mandati.

-ocr page 597-

A M I L t M ERClSCtTNt)^»

coheredem fuiffe, atque ita inter fe & falfum he-
redem verum interceffiffe familise ercifcundse ju-
dicium, ad id, ut impediretur repetitio per in-
debiti condidionem , de qua in d. /. 3 6. fermo
erat. At poltquam per reftitutionem conftitit,
eum heredem non ene, ac per confequens nec
diviforium efte potuifte ctjm eo judicium , fe-
cundum dl. 1. in fine & d.l. 3 6. ff. b. t. &
ad judicium , quod nuiium erat, efticaces 1& rei
judicata: vitn habituras fequi nequivifte adjudi-
cationes ac condemnationes , nihil amplius ob-
ftabat, quominus indebiti condi&io contra fai-
fum competeret heredem, pro repetendis iis,
quse ei fine caufa foluta erant ac acquifita. Quaj
oinnia haftenus addufta eo minus in dubium
revocanda videntur, quia fimiiis plane,. q^alis
in d. I. 36.ff.h.t. definitio circa rei judicatse au-
toritatem in fideicommiffarise hereditatis reftitu-
tione invenitur: dum Msecianus ait, \c1m1 prator
mift cognita per crrorcm, vel etiam amhitiofe ju-
beret , hereditatem nt ex fideicommijfo reflitui;
etiam puhlice interefl refiitui, propter rerumjudi-
tatarum autoritatem. I. fiervo invito 65. cum
prcetor 2. ffi. ad Senatujc. Trehell. adeoque am-
bitiofa illa aut erronea res judicata efficiebat qui-
dem, ut reftitutio fequi deberet, & per confe-
quens rnulto magis impedire debebat condidio-
nem indebiti refpedtu rerum jam vi fententia: re-
ftitutarum. Neque tamen ideo illa judicati am-
bitiofi autoritas tanti fuit habita, quin refciflio-
nem fuique infirmationem admittere potuerit at-
que debuerit; cum utique ambitiofa non decu-
rionum modo, fed & confulum ac prarfidum
prsetorumque decreta refcindi oportere , juris
manifefti fit. I. ambitiofia 4. jfi. de decretis ab or-
dine faciendis. junft. I. denique 3. in pr. jf. de
minor. 25. annis. quo fa£to dubiutn nulli atn-
plius efle poteft, quin indebiti condidione rc-
peti poffent, qua: vi rei judicatse, fic poftmo-
dum infirmatse , indebite fuerant fideicommif-
fario non vero reftituta. Hxc autern tum demurn
obtinent, cum omnino ignoratur, eum, cum
quo divifio fadta eft, coheredem non efte. Nam
fi, cum verus heres dubitaret, utrum alter heres
eflet, nec ne, ad divifionem nihilominus cum
eo procedere maiuerit, quam iitigare, atque ita
fuper incerto juris fui tranfegerit cum falfo here-
de, nulia divifionis iftius feu tranfadionis refcif-
fio fperanda foret. arg. I. fi non tranjaftionis 6.
C. de jur. & fiatt. ignor. I. Lucius Titius 78.

ult. jf. ad Senatufic. Trebeli.

35. Quod fi inter veros heredes pro eaparte,
quaheredes erant, divifum fit, & tamen inaiqua-
litas appareat, videndum , an doio colieredis
plus jufto capientis, an fine dolo ejus, folo er-
rore quodam, insequalitas contigerit. Si enim
dolus intervenifle probetur, non dubitandum ,
quin id, quod insqualiter ftctum eft, ex natura
judiciorum bonse fidei in melius reformandum fit.
I. majoribus 3. C. commun. utriujque judicii. non
saodo fi enormis ultra diinidiuin lsfio illata fit,
fed& fiminor; dutn modo ejus qUantitatis fit_}ut ob eam etiam in ftri&i juris judiciis actio doli
danda foret. arg. l. fiquis ajfirmaverit p. .§. uit.

1. 10. & 11. ff.de dolo. Sivero fine dob, duin
forte in rerum hereditariarum pretiis crratutn eft,
non aliter puto repetitam impetrari poffe heredi-
tatis divifionem, quamii enormis, id eft, ul-
tra dimidium lffifio probata fuerit. Cum enim
non alter venditio refcindenda fit. /. 2. C. de re*
fcind. vendit. ac divifiones vicem emtionis &
permutationis obtinere placuerit. l.fifilia .20.

fipater. 3. jf. h. t. I. cumpater. 77. heredita-
tem iZ. jfi. de legatis 2.1. 1. C. communia utr. ju-
dicii. non aliud in iis, quam in emtionibus, cir-
ca kfionem fervandum fuit. Etfi enim nuliain
enormis fionis mentionem habeat. eL j. 3. C.
commun. utriufiquejudic. cujus autores funt Dio-
cietianus & Maxinnanus; fupplendum tamen il-
lud eft ex d. I. 2. C. de refictndcnda vendit. quse
ab iifdem Imperatoribus profedta eft. Confer li-
bellum meum de familta ercificunda cap. 14. ty.im.
8. & 9. ibique DD. utrainque in partem cita-
tos. Groenewegen adl. 3. C. commun. utr. judic.
Neque hoc in cafu diftinguenduin videtur ,
utrum in judicio, an extra judicium divifio fa-
£ta insequalitateenormilaboret; cuin a^que judi-
ce fuperftite atque prsefente, ac eodem non ad-
hibito , in seftimandis rerum pretiis error com-
mitti poflit, & ficenormis lsefio contingere; quam
emendari a:quutn & bonqe fidei judiciis conve-
niens eft. arg. /. fi quidem 11 - C. de pra;diis &
aliis reb. minor. I. fii quos dcbitorum 16. C. de re-
ficind. vend. /. duplex 2. C. de jtde & jure hajice
fificalis. Chriftineus ad Mechiinienfi. tit. 16. aru
44. num. 13. & vol. 2. dccifi 180.' num. 3.
Choppinus ad leges Andium Hbr. 3. cap. 1. tit.

2. num. 3. Wefembecius paratit. jf. h. t. num.
ult. Quod enim in d. I. 3. C. commun. utr. judi-
cti. refcriptum eft, majoribus etiain per dolum
vel fraudem veiperperam fiine judicio fafitis divi-
fionibus folere fubveniri; non eo pertinet, qua-
fi fola extra judicium, non item in judicio per
judicein, dolo vel perperam fa£ta divifio refcin-
di poflet: cum abfurdum effet, jus dicentis au^
toritatem prsebere alterius circumveniendi iiceu-
tiam, aut fub clypeo praetoris quemquam deci-
pi; & expeditum utique fit, etiam tunc, cum
in judicio dolus interceffit, rata effe non opor-
tere quac doio gefta funt, nec cuiquam fuum do-
lum oportere prodtfie. l.fi fioror. 8. C. dc collation.
eomodo, quo tranfa£tio (quse majorem habet
autoritatem quam res judicata /. 2. jj.de jurejur.
/. 20. C. de tranjaft.) ob dolum adverfarji re-
fciflionem admittit. /. qui cum Uitoribus 9.
qui per fallariam 2. jfi.de tranfafl. l.fub prcetextu
19. C. eod. quamvis in dubio a judiciis vis , me-
tus, doius, & alia fimilia, abefle prafumantur i
fed potius verborum fenfus eft, quod & ea divi-
fio, quse dolo adveriarii iniquitatem continet,
& ea, quse citra doium adverfarii kfionem in-
fert, in melius reformanda fit, dum temere fine

Dddd 3

cir-

-ocr page 598-

=5=

circumfpe&ione ac judicio feu confilio fatis de-
liberato, & non confiderato fatis rerum pretio,
insequalis pro rata inter coheredes divifio fafia
eft. Gotofredus in not. ad d. I. 3. Tametfi
non defunt, quibus vulgata d. legis tertise di-
fplicet ledio, quique fuppofititium putant illud
fmejudicio, atque infuper varie a Triboniaiio mu-
tatum efie legisfenfuin. Ant. Matthseus dcauffion.
libr. 1. cap. 16. num. 40. qui tamen in eo videtur
calamo magis quam errore lapfus, quod in Co-
dice Therdofiano legem illam 3'. aliter legi fcri-
pfit; cum potius Gregoriano Codice comprehen-
fa fuerit, fi credamus autori veteris confultatio-
nis, quam Cujacius fuo przemifit libro confulta-
tionum; in qua Diocletianus & Maximianus
Aureliff Severa; in hacc verba refcripfifie dicun-
tur; an divifio, quamjatnfaftam ejfeproponis, con-
rvclli debeat, reStor provinciee, prtejente parte di-
verfa, diligenter cxaminabit fi fraudibus eam
non caruijje pcrjpexerit, quando etiam majoribus
perperam faflis dtvifmibus foteat fubveniri, qttod
improbum atque incequaliter fattttm ejfe confliterlt,
in melius reformabh. Qux fi ita fint, de folis di-
vifionibus dolo malo incequaliter fa&is lex acci-
pienda foret, fine deftin&ione, an fine judice,
an vero judicis autoritate, a communione recef-
fum fit.

3 6. Pofita vero enormi lxfione, tunc in arbi-
trio ejus, qui plus jufto ex divifione accepit, po-
litum effe, utrum id quod deeft coheredi fup-
plere velit, an de novo divifionem pati; & fi
refciffio facienda fit, illam fieri tintum refpedu
ejus qui lsefus eft, non aliorum intuitu, qui laefi
non funt: nec refciflionem impediri ex eo, quod
coheredum aliquis rern quandam hereditariam
fibi adjudicatam jam diftraxerit : probationem
quoque lxfionis enormis aflerenti incumbere ; ac
infpiciendum effe in enormis lasfionis quaeftione
tempusillud, quo divifio fatla eft: nec poffe
impetrari refciflionem ob enormem Jxfionem , fi
cohercdes vera noverint reruin pretia : nec re-
gulariter, fi forte interveniente divifio fada fit;
explicui plenius. d. libello defamilu ercifc. cap. 14.

37. Cumque remedium leges 2. C. de re-
fcind. vendit. totis triginta annis duret, five con-
diftionem ex lege five aliam a&ionem propte-
rea comparatam ftatuamus, per rationes in tit.
de refcind. venditione latius enarrandas; non eft
quoddubitetur, quin & adverfus divifionem ob
enormem laefionem fibi quifque totis triginta an-
nis confuJere queat, impetrata fecundum mores
hodiernos in integrum reftitutione. Ant. Faber
Cod. libr. 3. tit. 27. dcfin. 7. Pinellus ad l. 2.
C de refcind. vendit. part. 2. cap. 1. num. 2 6.
Grivellus decif. 127. num. 4. 7. 8. Waffenaar
praft.judic. cap. 11. num. 124. in fine.

38. Quod fi fiduciarius heres, pendente fi-
deicommiffi conditione, cum caeteris coheredi-
bus ad divifionem procefferit, non poteft fidei-
commiffarius poft conditionis eventum novam
petere hereditatis diviflonem, infirmata priore;

fedei, quse per fiduciarium bona fide fafia eft,
ftandum erit, five in judicio five extra judicium
mutua coheredum paftione patrimonium de-
funfii diftributum fit ; cum Iiac in parte lex
non diftinguat. /. cum pater. 77. §. bereditatem
18 .fi.de legatis 2. l.ficrvos 34. jf. h. t. Et fa-
ne, li rei commhnis pro parte dominus fuam ex-
traneo partem vendens, ac ante traditionem a
conforte per communi dividundo judicium con-
ventus, non dividere tantuin, fed & Jicitando
bona fide conforterh vincere, remque totam ex
adjudicatione acquirere poflit, atque ea ratione
fic emtori nocere, ut is, nifi totam rem adjudi-
catam fufcipere paratus fit, nullam ex ernto adio-
nem habeat, imo & ex vendito ad eam in totum
recipiendain compelli poffit. /. communi dividttn-
~do 7. §.y?debitor 13. communi dividundo ratio non
occurrit , quo minus fimile fiduciario jus affe-
ratur. Conferuntque huc plura, qusc de tranf-
aftione per fiduciarium facienda tradidi. tit. de
tranfiaciion, num. 8.

39. Vidimus, quibusin cafibusfa&ainterco-
heredes'divi!io ad unius aut quorundam petitiO-
nem, invitis Cxteris, per officium judicis infir-
mari poffit, vel non. De cstero communi 0111-
nium coheredum confenfu ab ea , quae vel per
judicem vel per privatam paCtionem ad finem per-
dudafuit, recedipoffe, nulladubitatioeft; CUm
juxta certa juris principia & cOntrariis conventio-
nibus priores toili poffint, & quifque juri fuo per
divifiones aut adjudicationes judiciales quaeiito
renunciare. Ulud obfcurum inagis eft, an a di-
vifionefemel manifefto, veluti fcriptis, celebra-
ta, communi omnium confenfu tacito receffum
videatur, fi coheredes poft eam longo tempore,
quantum praefcriptioni implendx fuificit, perfe-
veraverint in communi ac indivifa reruni h^redi-
tariarum poffeffione ? Divifioni renunciatum effe
verius eft. Cum enim feparata temporis ad prae-
fcriptionem requifiti poifeffione rerum heredi-
tariarum cenfeatur fafia inter coheredes divifio,
iic ut deinceps judicio familiae ercifcunda' locus
non fit, fed quifque retineat quae nomine pro-
prio feparata pofiedit, ut ante di£tum ; & nihil
tam naturale iit, quam eo genere unumquodque
diflolvi, quo colligatum eft. /. nibiltam natura-
le 3 ff. de regnlis juris. confequens eft, ut &
ejufdem temporis lapfu communio credi debeat
inter coheredes reduda. Ant. Faber Cod. libr.
3. tit. 27. defin. 1. Mafcardus de probationibus
conclufi. 527. nttm. 6.

40. Non poteft autem cum hoc familiae er-
cifcundse judicio concurrere crimen expilatae he-
reditatis ; eo quod non animo expilandi, fedju-
re fuo heres prxfumendus eft hereditatis res con-
tredaffe, & indemnitati coheredum cseterorum
abunde per hoc judicium profpeflum eft. /. ad-
verfius 3. C. h. t. junft. merito ^x.ff.profiocio. I.
1. C. de crimine expilatce hered. Et, quod cum
hereditatis petitione concurrere poffit expilatse
hereditatis adrio, fecundum /. Divtts 3. ffi. cx-

pikt*

L I B. X. T 1 f. II.

-ocr page 599-

FAMILI/E ER

pilata bereditatis. ejus illa ratio eft, quod non
veri heredes hereditatis petitione conveniendi
funt, fed illi tantum , qui pro herede vel pro
poifeflore poflident , adeoque tales , qui nullo
jure res hereditarias tenebant & contredabant;
ac proinde, fi dolo malo id agerent pro pofleflore
poflidentes, merito veris heredibus in d. I. 3. ,
electio data fuit, an ordinario petitionis remedio,
an extraordinaria perfecutione criminis expilatse
hereditatis experiri mallent. Curn ex adverfo
nonnifiinterverosheredes, jure fuo contreftare ,
valentes , hoc diviforium judicium fufcipiatur.
Plane fi coheredem res hereditarias ultra fuam par-
tem expilandi animo fubduxifle evidenterprobari
poflit, ratio non efl:, cur non xque adverfus
eum carteris expilata: hereditatis actio competeret_:ac focio contra fociuin a6tio furti datur pro rerum
communium atnotione, ubi doceri de eo potefl;
furandi propofitutn, atque ita pelli prxfumtio,
quaquifque bonus credebatur, donec contrarium
probatum effet. /. rei eommitnis 4?./. merito 5 1,
ff. pro focio. Vide Wafienaar pr&ti. jttd. Cctp. 11.
num. 18.

41. An vero curnhac familiae ercifcundx actio-
ne concurrere ita poilit a6tio negotiorum gefto-
rum, ut eligere coheres poffit, utra malit adver-
fus coheredein experiri, ambiguum prorfus eft. i
Communiter quidem interpretibus, quos videre
contigit, placuifle animadverto, concurfum non
effe; fed fi unus heredum folusin folidutn gefle-
rit hereditaria negotia dividua , folatn dari nego-
tiorum,geftorum aftionem ; fin individua, folam
hancfamilice ercifcundse. Cujaciuslibr. S.adAfri-
tanum ad l.pen. jf. derebus creditis. Vinnius fe-
lc£i. (juccft. libr.i.cap. 37. Wiflembach adPand.
h.t.num. 15. ibitjueplures citati. Ego vero , etfi
inter negotia dividua & individua diftindionem
probem , atque etiam in dividuis autores illos
re&e fenfifle deprehendain ; in individuis tamen
adtionis familise ercifcunda: vel comtnuni dividuti-
do concurfum cum adione negotiorum gefto-
ruma legibus admiffum puto. Etenim denego-
tiis quidetn dividuis in folidum ab uno geftis
(veluti, fi utius hereditarias pecunias,feu defundo
debitas, folus exigat) cautum invenio, familice
ercifcundce quidem attionem non competere cobere-
, dibtts, fted negotiorum geftorum dari debere. l.pcn.
in pr. jf. de rebus crcditis. Uti fimili modo a Paulo
fcriptuin eft; ft commtinescedcs tecum habeam, &
protua partedamniinfetfivicino cavero, dicendum
cjfe, qttod prceftitero, negotiorumgeftorum aciwne
potitiSj quam comtnuni dividundo judicio pojfe me
petere ; quia potui partem meam ita defendere ,
utjociipartcm clefendcre non cogerer. l.fi communes
40. ff- de negot. geflis. Cuin quibus coincidunt
per Ulpianum tradita in l.fiquis6. §.fivcautem
2. ff. comm. divid. /. fiquis ii.jf.de procuratori-
hus. Quibus non adverfatur. /. Mxvius 52. §.
fervus 1. ff.h.t. ubi fatnilia: ercifcunda: aftio
videtur dari eodem in cafy,, in quo per Africanum
md. Ipen.ff. de rebus creditis denegabatur. Pe-

nitius ertim legem illam objeftam eonfidetanti
patebit, eam ad qua:ftionem pra:fentem haud
pertinere; eo quod hic verfamur in cafu> quo
coheredum unus hereditaria negotia folus geffitt
nihil vero hereditarium in d. L 52. §. I. geftum
eft, fed tantum penes fervum, liberum & pro
parte heredem f;l£tum , refeditpecunia ex rerum
dominicarum fafta vivo dominoadminiftratione,
qux proinde pecunia , tanquam dominica > un3
cum cseteris dominirebus in hereditate repertis per
familia; ercifcunda: judicium dividenda fuit. Cu-
jacius ad Africanum libr. 8. ad d. l.pen.ff. de rc-
buscreditis. At de individuis (qualia funt pigtuis
luere, pretium rei per defunftum emtse folvere,
dum venditor rem velut jure pignoris pro pretio
retinere poteft) nufpiam legem invenio , fatis
aperte & generaliter dictantem, non dari tunc
negotiorum geftorum actionem , uti quidetli iu
calu priore negabatur, familix ercifcunda: judi-
ciuin competere : fed potius, uti mult'®'legibus
fimpliciter adtio familise ercifcunda: vel commutli
dividundo in individuis geftis data proponitur.
/. ftftulas 78. §. qui fitndum 2. fif.de contrah. emt.
I. his conficquenter 18. §. ttlt. I. heredes cjtts 25. §.
idemjuris 13. 14. 15.//". b. t. l.fi quis 6. \,five
autem 2. jfi. communi divid. ita etiam verbis ma-
nifeftiffimis concurfus adionis familise ercifcundse
cum a£tione negotiorum geftorum probatur refcri-
pto Imperatorum Severi ty. Antonini, cum ajunt;
ftve profratre cobcrccle pccuniamfioivijii, ttegotiorum
gefiortttn afftonc expcriri potes, five pignoris libc-
randi gratia dcbitum univerftm folvcre coaflus es ,
afiionem eandem habchis, vel judicio familicc er~
cifcttndce, ji non eft inter vos redditum , cam quah-
titatemajfcqueris. I. 3. C. denegotiis geftis. Solam
nempe negotiorum geftcrutn aftionetn dant Im-
peratores,ubi fitnplexdebitum pecuniariutn, quod
dividuum eft , a fratre in folidum folututn eft ; at
ubi pignoris luendi gratia unus debitum totum ,
quod eo cafu individuum eft, ex necelfitate fol-
vere coadus fuit, utramque concedunta&ionem,
puta negotiorum geftorum & familia: ercifcundse ;
ut proinde concurfus fueritduarum iftarum aitio-
num, ideoque folventi ele&io competat, utrS
malit experiri, nifi jam prius inter coheredes fami-
miliaeercifcunda: judiciumredditum fuiflet ,* quip-
pe quo cafu fecundum propriain naturam a&ionis
tamiliae ercifcunda;, non nifi femel intentanda-, fo-
lum negotiorum geftorum judicium dandum fo-
ret. Et quia ex his omnibus manifeftuin erat,
nihil per coheredem unum fupra fuam partein
hereditariam expendi, quin illud vel adione ne-
gotiorum geftorum vel judicio fainilise ercifcun-
da: recuperari pofl"et,hinc optimojure poftmodum
generaliter a Diocletiano & Maximiano defini-
tuin fuit, in commttni hereditate ambiguum non
ejfc, quin fiumtus ab ttnofiafii bona fide, familice
ercifcundce judicio, vel negotiorum gefiorum afiio-
ne , fieruari pofifint. I. filice 18. §. 1. C. h. t.
Vanumautem effugiumeft, in d. I. 3. C.dene-
got. gcfi: aftionem negotiorum geftorum in in-

dividtiij

-ocr page 600-

dividuis geftis fubficUariam tantum eiie, cum
fciiicet familise ercifcuncke judicio jam attum eft,
adeoque amplius agi eo nequit. ;Primo etenim
nuilum in d. /. 3., autalibi», indicium eft ,. a£tio-
nem negotiorum geftorum eife fubftdiariam actio-
ni familise ercifcundse, & hac demum deficiente
dari. Sed & fecundo repugnat adtionum ind. /. 3.
propofttarum fervatus ordo; dum prsemittitur de
indiyiduis geftis aftio negotiorum geitorum, ei-
que fatniiise ercifcundse judicium fubncctitur;
cum potius negotiormn geftorum adtio, ft fub-
fidiaria fuiifet, ultimo debuiflet poni loco. De-
nique, fi quse ob jam femei motum, nec iterato
movendum , famiiise ercifcundse judicium a£tio
fubfidiaria eflet, eam non negotiorum geftorum ,
fed communi dividundo aftionem fore , Ui-
pianus docet. I. (i.filia 20. §. fitmilice 4. jfi. h. t.
Nec eft, quod objiciatur, adtioni negotiorum
geftorum locum non efte, fi quis non fponte fua,
fed ex neceflitate geflerit aliena. §. 1. Infiit. de ohli-
gat. ex quafi eontrattu. Cum in d. §. 1. geftor non
alio fenfu fe negotiis alienis gerendis obtulifle di-
catur, quam quatenus mandatum domini non
erat interpofitum. De csetero etiam tunc , cum
cx neceflitate quid geftum eft, negotiorum ge-
ftorum adtionem dari pofte, patet ex d. I. 3. &
l. 18. C. de negotiis gefiis. d.l. 31. §. ult. jfi. de
negot. gefiis. I. 19. §. 2. ffi. communi divid. ut &
ex eo, quod adverfari| eam faltem in fubfidium
in individuis dari volunt. Non etiam adverfatur
l. heredes 25. §. non tantum 16. jfi. h. t. ubi de-
negatur aftio negotiorum geftoruin, quia cohe-
res propter fuam partem habuit caufam gerendi.
Eteniin illic tantum intuitu prseftationis cuipse
leviflimse negotiorum aftio non competere dici-
tur. Quasritur fcilicet, qualem culpam coheres
coheredi prseftare debeat: cumque is, qui fpon-
te ad aliena negotia gerenda acceflit, ad ievifli-
mae cuips prscftationem devindus fit, definitur,
heredetn non nifi de ievi cuipa teneri, quia in-
cidit in communionem cum coherede, & prop-
ter fuam partem etiam coheredis negotia tradtat:
ac, ne quis putaret, heredem leviflima cohere-
dis culpa iaefum , quod utia via per famiiise er-
cifcundse judicium confequi non potuit, alia via,
a£tione negotiorum geftorum , confecuturum,
quse cum adtione familiae ercifcunda: concurrere
poterat, monet jurifconfuitus, ei (ideft heredi
lffifo) attionem negotiorum gefiortim non compete-
rc fcilicet, de illa cuipa ieviflima, contra cohe-
redem, qui cuipa leviflima rebus communibus
lsefionem intuierat. Non fane de alio, quam de
culpse prseftatione, fermonem eifein d. §. 16. in
aperto eft. Quod fi generaiem adionis negotio-
rum geftorum exclufionem verbis illis fignifica-
tam dicas, necefte fuerit, ut etiam in dividuis
eam denegari ftatuas, cum fine diftin£tione lex
loquatur; quod abfurdutn. Nititur vero diftin-
£tio fuperior, ac opinio de concurfu adtionis fa-
. milise ercifcundse cum negotiorum geftorum ju-
-dicio, ratione fatis evidente: nam fi quis folus
in folidum geflerit communia fibi cutn alio ne-
gotia dividua, non alio id animo feciffe videri
poteft, quam ut, tanquam coheredis amicus,
pro eo foivens, eundem negotiorutn geftorutn
adtione fibiredderet devin£tum; dum qua heres
fuam tantum partem gerere potuiifet, neglecta
aliena. d. I. fi eommunes 40. jfi. de negotiis gefiis.
At, cum individua folus in folidum geflit, po-
teft in eo concipi animus gerendi ex amicitia co-
heredis negotia, dum & dividua gerere folebat:
fed & potuit hsec individua folus geififle qua
heres., durn ab aiiis dividuis gerendis iabftinuit,
nec aliamob caufam individua in folidum geflit,
quam quia pro parte non potuit, ideoque pro-
pter fuam partem in folidum debuit, hereditaria
negotiafolus tra&are. Quod autem aPattlo at-
que Pomponio dictum fuit, propter id, quod
unus in viam communetn foius impendit, ei
adverfus ca?teros non dari aftionem communi
dividundo, feu, durius efifie, ea agi, Jed negotio-
rumgefiorum agendv.m efifie. 1.19. §. 2. jfi. communi
divid. ejus ratio fingularis hsec eft, quodcom-
muni dividundo judicium fua natura pro rerum
tantum corporalium divifione comparatum fit. /.
per hocjudicium 4. pr. jfi. communi dividund. non
item pro divifione jurium, inter quse etiarn fer-
vitutes numerantur. d. I. 19. §. 4, ffi. communi
divid. idque, quia, uti Paulus ipfe fuggerit ,
ntdla communio juris fieparatim intelligi potefi. d.
I: 19, §. 2. ut proinde nec divifio queat locuin
invenire. Unde factum, ut a£tor hoc cafu eleftio-
riern habere non potuerit, utrum negotiorum
geftorum adione, an communi dividundo , ex-
periri mallet, fed fola debuerit negotiorum ge-
ftorum a£tione contentus efle.

42. Supereft, ut de foro competente hujus
aftionis paucis videarous: ubi ante omnia confi-
derandum , ad unum eundumque judicem pro
ventilando hoc diviforio judicio coheredes omnes
venire oportere; ne continentia caufse dividatur,
neve, fi diverfos adirent judices, inexplicabiles
inde orirentur diflicultates, uno quidem judice
remTitio adjudicante, aitero vero eandem Msc-
vio aflignante, vel fineadjudicationibuseain ve-
lut dividuam inter coheredes pro rata dividente.
/. 1. ffi. ex quib. caufi. ad eund. jttd. eatur. arg. t.
fiidem 11. §. ult. ffi. de jurifiditt. I. nulli prorfiuS
10. C. de judiciis. Ant. Faber Cod. lihr. 3. tit.
25. defin. 3. Chriftineus ad Mechlin. tit. 16. art.
48. num. 9. Andr. Gayl libr. 1. obfierv. 32.
num. 3.4. quod & aQuintilianoobfervatum, cutn
libr. 3. Inftit. orator. cap. 1 o. ait; privata quo-
quejudicia fiepe unum judicem habere mdtis &
diverfis fiormulis fiolent; nec alice fpecies erunt,
etiamfi unus duntaxat d duobus eandem rem, atque
ex eadem caufia pctct, aut duo ab ttno , aut plu-
res J piuribtts, quod accidere in hereditariis litibuS
interim ficimus: quia, quamvis in multis perfionis,
caufia tamen una efi; nifi fi conditio perfonarutn
qua:fiiones variaverit. Efquemadmodum univer-
ialis fideicommifli petitio fieri illic poteft , ubi

major

L t n. X. T i t, II.

-ocr page 601-

—-

--—

■' ■......

■ ■

CoMMUNNIi DIVIDUNDO.

major flta efl hercditatis pars. /. nrac. C. ttbi fidei-
commijfum peti oport. I. fi ftdeicommijfum $ o. ff.
dc judiciis. rta quoque hereditatis divifionem illic
peti, ubi major rerum hereditariarum pars fita
eft, vix ambigendum. Imo,. uti induftiones he-
redum in domum mortuariam fiunt per judices
loci illius, ubi domus mortuaria eft, quafi il-
lic fita fit vel faltem eife fingatur major heredi-
tatis pars; iic ut ne pupilli quidem aut vidus
alisque miferabiles perionae tunc fecundum mo-
res noftros fuo fori privilegio uti poifint. Neofta-
dius Oirnc Holland. decif. 55. ita quoque in eo-
dem doinus mortuarise loco adionem familise er-»
cifcundse iuftitui debere, licet forte coheredes
diveriis in territoriis. domicilium foveant, Hol-
landis Zelandifque placuit. Naderpwvifioneel ac-
coordtujjcben Hollanden'Leeland. 1 iSfunii 1674.
art. 14. Quod fi hanc in ioco domus mortua->
Xix agendi neceflitatem. leges municipaies aut
conftans ufus non imponant, exgeneralibus ju~
ris fundamentis defendi poteft, etiam in ioco do-
micilii coheredis illius , qui ad divifionem a co-
herede provocandus eft, familise ercifcundse ju-
diciuin apud ordinarium aut privilegiatum vocati
judicem moveri poiie: turn, quia etiam heredi-
tatis petitionem in loco d<3micilii poifefibris in-
ftitui poiie receptum fuit. /. unic. C. tibi de here-
ditate agatur. tum quia generalis regula eft,
aftorem debere fequi forum rei. l.juris 2.1. ina-
gifieria 6. C. de jurifidift. omn. judtc. Adde libel-
lum meum de fiaynil. erctfic. cap. ult.

43. Quia autem hereditatis divifio alienatio-
nis ipecies eft, & vicern emtionis obtinere divi-
fionem refcriptum fuit. /. 1. C. tommun. titriuf-
qttejudic. dubium , an, & quando, tributo partis
quadragefimje pretii, ex venditionibus pendi fe-
cundum mores noftros folito» aut aliorum laudi-
miorum prseftationi, pro fa&is diviiionibus locus
fit? In Hollandia definitum eit, tulic quidem,
cum parens fuperftes liberis fuis certam aifignat
pecunise quantitatem , paternorum maternorum-
ve bonorum vice, (by generale ujt\oop) & fibi
retinet immobilia aliaque huic tributo vulgo ob-
noxia, nihil opotere eo nomine fifco foivi: at il
fuperites conjux vel coheredum unus alios de-
funfti heredes, data per tranfaftionem certa num-
morum quantitate,dimittat, fibi fervans& coin-
munia & propriaconjugis defunfti bona , vel fuas
fimul & coheredum omnium partes, incumbe-
re ei quadragefima: folvenda: neceflitatem pro ea
parte, qusc alioquin fine tranfaftioUe ex rebus
hereditariis fributo obnoxiis ad alios debuiifet
pervenire. Placit. Ord. Boll. dc nummo quadrage-
fimo. anno iSiq. are. 29. & anno 1671. art*
20. Quod & Saxonibus magna ex p;irte place-
re , patetex iis qua: habet Carpzovius defin. fior.
part. 2. confiit. 39. dcfi. 23. 25-. 26, Plane, fi
iimpliciter inter plutes coheredes res hereditarii
dividantur, tributo ifti locus non eft, etiamfi
forte res qusedam hereditarise minus dividuse fin-
gulis adjudicatse fint seftimata;; fi modo non uni-
verfalis t-ranfadio intervenerit, per quam penes
unumomnes remanerent hereditariaeres. Refpon-
fa Jurifconf. Holl. part. 5. confil. 178. Carpzo-
vius defin. fiorenfi. part. 2. conjiit. 3 9. defin. 23.
25,26. Wafienaarpraft. jud. cap. 11. num. ult.

T I T V L V S
Communi dividundo.

III.

summaria.

. Onid fit aclio communi dividundo; quibus de-
tur? an (if dominis utilibus, fruffuariis , bonce
fideipojjejfioribus, jus pignorisprcetorii vel alte-
rius generis habentibus ? & quid ji creditori bona
fide Itcttanti tota res adjudicata fit ?
. An compctat babentibus fiervitutem prcedialem ?
An Jociis contra fiocium, qui fiuam partem jam
alienavit ? an vi clam prcecario pojjidentibus aut
depofitariis ? an uni reo debendi, qui totum fiol-
vit, adverfius alterum pro partis refiitutione ?
. Tendit ad divifioncm, vel adjudicationes rerum
individuarum. Quid in iisfiervandumfit ? petun-
tur & prccfiationes perfionales. Quales impenjk
repeti pofifint ? quid ft impendens putet Titium
ejfe fiocium , cumMctvius ejfiet ? quid fiputet,
vem ejfie fiuam cum ejfiet communis ? Ouid fiim-
pe7iderit,antequamres eicumalio communis ejfiet?
quidfipofi impendia fiuam partem alienaverit ?
\. An fiocius ad ediffum non rejpondens, teneatur
fiocio fi propterea magifiratus cedesfiociorumtom-
munes dejecerit? ad explmtionem 1.20.fi. h. t.

5. Cefiat in arbore vel lapide in confinio pofius, ac
nondum exemtis ; fi convcnerit ne ad tempus d,
communione dificedatur ; iteni in vefiibulo com-
muni, mediano ccenaculi , plurium cellarum iti-
nere communi, puteo communi , fi unus focio-
rum repugnct. ^: > _t

6. Non cefjat, fi ficmcl eo afium fit, nec fi fiocii
rem totis triginta annis communiter pojfiederint,
fiecus ji feparatim. ■ • ■ ' -■ V \

7. Socius invito fiocio nihil novi fiacere potefi in re
communi. Ouidjuris, fit fecerit velfieri pajfius
fit ? Pendente hocjudicio non potefi fiuam par-
tem aiienarc; nunqttam ultra fiuam partem, licet
wajor fociorum pars in totius rei confientiret ven-
ditionem; nifi res communes promercales fintt
quas in totum vendere potcfi.

8. Sidififienfius fioctorum fit , utrumres communis,
vel cui elocanda fit, vel fi unus fiociorum tantant

mercedem ojferat, quantam extraneus, quidjttris

. fo} "'■.'.'..'

Eeee j.Aftio

-ocr page 602-

516 L i b. X.

I. Ctip Communi dividutido eft

mixta, duplex»bonxfidei, qua
rem titulo plerumque particu-
communemhabentes , pe-
tunt eam dividi, & praftari
praiftationes perfonales. Quod
judicium, cuin pleraque habeat cum priorefami-
li® ercifcundse communia l. 6. §.peti.ff. h.t. fa-
cilioris explicationis eft. Competitfcilicet illis, qui
rern pro indivifo communem habent: five cum
focietate, five fme focietate res inteseos commu-
nis iit. /. nihil autem 2. ff. h. t. five poflideant,
jflve neuter eorum vel alter folus in poffeflione fit.
I. pen. ff. h. t. flve ex eodem, flve diverfo ex
)ure dominium habeant commune , alter forte
inftitutionis titulo, alter legati /. & (i non 8. §.
fiincertum l.ff.h.t. five direfti fint domini, ii-
ve utiles, vedigalem forte fundum communiter
poifldentes, dummodo caveant, ne ve&igalis
prasftatio dividatur. I. communi dividundo 7. pr.
ffi. h. t. aut fuperficiarii. /. 1. §. pen. ff. de fiu-
perficiebus. haftenus faltem, ut utile vel quafi
communi dividundo judicium iit. d. I. 7. §. fied
€tfi 7. & §. cum de ufiifituttu 10. ff. h. t. I. fi
cujus rei 13. §. fied ft inter 3.ff. de ufiufruttu.
five bonae fidei pofleifores Publicianam ex fi&i
feu praetorii dominii jure habentes. d. I. 7. §. qui
itt rem 2. ff. h. t. five creditores jus pignoris
habentes ex mifllone in poflefllonem. d. I. 7. §.
itemfiduo S.ff. h. t. Aliis hypothecariis credito-
ribus, quibus forte per debitorem pars rei, ipfi
cum alio pro indivifo communis, obligata eft,
contra extraneum non datur: licet eo cafu, quo
duo fimui pignus acceperunt, judiciutn utile
communi dividundo inter eos efle poifit. d.l. 7.

duo 6. & §. inter eos 12. ff. h. t. atque
etiam & debitoris fui condomino poflint ad rei,
fibi pro parte indivita obligatae , divifionem pro-
vocari; ufqueadeo, ut & totius rei adjudicatio-
nem, creditori bona fide iicitanti fadfom, debitor
teneatur ratam habere, quoties non fatis coinmo-
<3am res recipit divifionem, acproptereaadadju-
dicationem deveniendum fuit. d. I. 7. §. fidebitor
13. ff.h.t. quod enim creditor ita egit, pro eo
habendum eft, ac fi debitor per procuratorem
egiflet. l.fipignori 29. in fine ff.famil. ercific.

2. Illisautem, qui prsedialem iervitutem prse-
dio fuo communi conftitutam communiter habent,
hoc judicium non accommodatur. I. arbor. 19. §.
fiper eundem 2. ff. h. t. Adde tit. prteced. num.
41. in fine. etfi pro dividundo fervitutis exerci-
tio utiliter competat, ad id, ut vel menfura vel
temporibus ufus ejus dividatur, quoties pluribus
per locum eundem iervitus conflituta eft; quo
cafu non tam fervitus una dividitur, quam po-
tius duae plurefve per eundem locum competen-
tes, afe invicein ufu difcernuntur. d. I. 19. ult.
ff. h. 1.1. Lucio Titio 4. ffi. de aqua quot & afii-
va. Sed nec fociis reliquis adverfus eum datur,
qui fuam partem jam alienavit,- fed potius ad-

verfus eum, in quem alienatio fada eft. /. 1. C.

■ ■ * -

T I T. III.

h. t. etfi focius id dolo malo judicii mutandi caU»
fa feciflet; quippe quo cafu magis aftione in fa-
dum praetoria ad id quod intereft conveniendus
foret (de qua latius libr. 4. tit. 7.) /. communis
fervus 24. ff. h. t. Plane fi ante alienationem
jam caeperit praeftationum perfonalium intuitu re-
liquis devindus efle , diredtum quidem judici-
um efle non potuit, quia a communione per
alienationem difceffuin fuit; utili tamen judicio
locus eft; quod de praeftationibus perfonalibus
etiam competit, poiiquam resdefiit communis
effe. l.fiquisputans6. §. quare i.ff.h.t. Similiter
necillis, aut contra illos, qui rem vi clam aut
precario poifident, hoc judicium permittendum
eft, nec depofitariis aut colonis, nec praedoni-
bus dandum; eo quod hujufmodi poffefliones
aut detentiones fufficientes non funt ad hoc ju^
dicium conflituendum. /. communi dividundo 7.
§.interprcedones 4. §. 5. & §. neque colonis 11.
jfi. h. t. Denique correo debendi, debitum uni*
verfum exfolventi, neque hanc cominuni divi-
dundo neque uliam aftionem aiiam pro recupe-
randS foiuti parte dimidia competere verius eft :
cum neque aliud folverit, quam quod ipfe de-
bebat, neque alterius fed fui liberandi caufa ftipu-
ianti fatisfecerit, utut alter debendi reus ifta fo-
lutione liberationis quoque fenferit emolumen-
tum. arg. §. 1. Infi. de duob. reis /. 2. ff. eod. tit.
Ant.Faber Conjettur. libr. 11. cap. 8. fed de hoc
plenius ad d. tit. de duobus reis.

3. Petitur hac aftione, ut fiat rerum ex ho-
nefta caufa communium divifio; cum rei turpis
nuila focietas, communio nulia fit. /. communi
dividundoj. §. inter prcedones ff. b.t. junCt. /.
1. §. plane 14. ff. de tutelce & ration. diftrah. I.
quod autem 53. C^ ficqq. ff. pro fiocio. Si dividi
commode nequeant, aeque hic , ac in fuperio-
ribus judiciis diviforiis, adjudicatione res expe-
dienda eft, fervatis iliis quse tit. prxced. de adju-
dicatione plenius funt tradita: dummodo memine-
rimus, in rebus dividendis judicem id, quod
omnibus utiliifimum eft, vel quod malint litiga-
tores, fequi oportere. l.judicem 21. ff.h. t. arg.
/. attione 65. §. Labeo 5. jfi. pro fiocio. &, fi
fociorum unus fundum habeat proprium fundo
communi adjacentem , aequius efle, ut fundi
communis pars ea, quse proprio focii unius fun-
do contigua eft, eidem cedat, altera focio fun-
dum communem non habenti adjudicetur. arg.
/. quicunque 7. ficre in fine C. deomniagro defierto.
Refporifa Jurilc. Holi. part. 3. vol. 2. confil. 8?.
ttum. 18. Confer Grotium manud. adjuriffr. Holl.
libr.^.cap. 28. nutn. 15. fieqq. ubivariospro
moreregionummodosproponit, perquosa com-
munium rerum non fatis dividuarum communio-
ne difcedi poteft. Veniunt quoque in hoc judi-
cium praeftationes perfonales, dum aiter fociorum
damnum dolo lata vel ievi cuipa dedit in re com-
muni, vel fociis reliquis impedimento fuit, quo
minus illi id agerent, quod ad rei communis fpe-
dabat confervationem. arg. l.fi ccdes 1 z. jf.h.t.

.. , ■ fi.T : V ;'•■'.," ' Ut

-ocr page 603-

C o M M U N I

ut&} durn alter focioruin folus fruftus perce-
pit, aut impenfas fecit. /. 4. §. 3.ff. h. t. §. 3.
Inftit. de oblig. quce quafi ex contrattu. I. pcn. C.
h. t. vel eiiam facturus eft, dum forte rei com-
rnunis nomine foius in folidum jam condemna-
tus eft. /. ft fiocius 1 5. ff. h. t. ft modo neeefla-
rio , vel faltem utiliter, in rem communem ero-
gatum vel erogandum fit; nam li voluptatis cau-
fa furntus faftus fit, aut euin fieri non interfue-
rit alterius focii, repetitio ejus concedenda non
eft. l.fi quis putans 6. §. idt. ff. h. t. arg. /. fied
an ultro 10. §. ult. in fine. I. fi qnis negotia 35.
' ff. de negot. geftis. Quod fi impenderit in rem,
quam fibi putabat cum Titio communem efle,
cum illa ei efiet communis cum Msevio , error ii-
le non impedit, quo minus adverfus Mxvium
pro recuperanda impenfarum parte utili hoc ju-
dicio experiatur: fufficit enim , fi fciat, rem
fibi cum alio comtnunem efte , etfi ignoret, cu-
jus focii fitj quia rem propriain magistueri,
quam focii negotia gerere inteiiigitur; & magis
exre, in quam impenditur, quam ex perfona
focii, adio nafcitur, dum faltein id egit impen-
dens, ut aiiquem rei communis intuitu fibi red-
deret obligatum. /. fi quis putans 6, pr. I. in hoc
judicium 14. §. 1. in med. I. fi quis cum 29.
ff. h. t. Di\verfa caufa eft ejus, qui putat, fe in
rem propriam impendere, cum fit cotnmunis:
huic enim nec communi dividundo judiciuin
competit, nec utile dandutn eft; quia non hoc
fuit anitno, ut aliquem fibi obligaret, ubi quafi
in retn fuam impendit: fic ut nihil ei fuperfit,
quatn ut, tanquam aliense rei bona fide poftef-
for, retentione fibi confulat, donec iinpenfa: pro
rata reftitutse fint. d. L 14. §. 1. d. I. 29. in fine
principii jfi. h. t„ Sed & fi quis in lem impenfas
fecerit (vel fru&us perceperit) antequam com-
munis effet, aftioni huic locus non eft, dum for-
te damni infecti nomine in poflelfmnem ex pri-
mo decreto rniffus una cuin alio vicino, necdum
tamen poflidere juftus ex fecundo decreto, in-
fularn fulfit ruinofam. /. per hoc judicium 4. §.
pcn. & ult. ffi. h, t. fed magis negotiorum gefto-
ruin aftio danda foret; qualis etiam tunc com-
petit, cum is, quicommunione durante impen-
dit, poftea fuam partetn alienavit. /. in hoc judl-
cium 14. §. 1. in finc ff. h. t.

4. Cseterum occaftone prseftationum perfona-
lium , ac prsecipue damni per unum fociorum da-
ti, excutiendus videtur fenfus legis 20. ff. h. t.
ubiPoinponius ait; fit is, cum quo fundum com-
munem habes, ad delittum (vel ad edi&umj non
re/pondit, & ob id motu judicis villa diruta efi,
aut arbufia fuccifa funt, prccftabitur tibi detrimen-
tum judicio commmi dividundo; quicquid enim
culpa fiocii amiffum eft, eojudicio continetur. Quam
ut planum reddat Rsevardus, in ea pro verbis
motu judicts, legendum putat magiftratus impe-
rio; quafi non inotu judicis fed magis jufiu
magiftratus in criminibus atrocioribus delinquen-
tium sedes diruerentur. Itbr. l. vmorum cap. 7.

plVtDUkBO» fgf

At fine ulla vei codicutii autoritate Vel jtifis tle»
ceflitate. Efto enim , quod quandoque magiftra*
tus imperio domus conviftorum graviflimi cri*
minis reorum deftrudse fuerint; fufficiens tamett
etnendationis ratio non eft. Motu fcilicet id eft
impetu non rationali (quem a judicibus abefle de*
bere, Califtratus monuit, eodein ufus ttwtus vo*
cabulo. /. 19. §. i.ff. deoffic.prcefidis.) adeoqutf
fine ulla cauia legitima, judex diruerat viilam
ejus, qui ad ediftum non refpondens contuma-
cetn fe gefterat; cum ergo damnum tale nullo
jure illatum eftet per judicem villse communi j
dubitabatur, an is , qui ad edidum nort re^
fponderat, teneretur focio damnum reparare i
ac definitur, detrimentutn focio per hoc conv
muni dividundo judicium prseftandum efte; ad-
dita ratione, quia, quicquid cttlpa focii amifjunt
efi, eo judicio continctur. etfi enim impetus ille
judicis, villain diruentis ob contumaciam aut
arbores fuccidentis , injuftus fuerit, ideoque *
fi non dolo at faltem culpa: judicis .accenfen-
dus ; tamen quia prima culpa* feu contuma-
cia focii, damno ifti per judicem dato caufam
prsebuit feu occafionem , iniquutn videri non
potuit, hunc focium alteri ad indemnitatem dam-
nari: verum enirn erat, sedes aut arbores iftas
culpa focii contumacis amiftas eife ; nec focios
reliquos eo damno, quodex unius focii contu-
maciadefcendit, oportere gravari./. cum dttobuS
52. §. ult.ff'. pro fiocio. Sic ut hsec fpecies fafti
fit non abiiinilis ei, qua: proponitur in /. lctfoS
12.1. 13. tj 14■ ff. de peric. & commodo rei
venditce. ubi , cum acdilis ledos venditos, ac
per venditorem in via publica pofitos, nullo jure
Confcidiflet, ficutlege Aquilia teneretur, tamen
cum venditore de damno ifto agi potuit per em-
torem, eo quod venditoris culpa erat, ledos
venditos in via publica pofuille, circa quos ex
natura contradus levem tenebatur culpam prse-
ftare; nec excufabatur exeo, quod id sdilis non
jure feciffet; cum fufficeret, venditorem culpa fu£
praxedente dedifte fado sediiis illicito occafionem.
Novum utique non eft, ipfos quoque judices
ac magiftratus fua abuti poteftate, ac vel magi-
ftratus fui fiducia atque obtentu, vel aliter con-
tra bonos mores per injuriam illos Ixdere, quos
adverfus lsefionem omnetn atque concuffionem
injuriofam debuifient tueri. /. ncc magifiratibus
32. ff. de injuriis. I. continet. 3. in fine ff. quod
metus caufia.

5. Celfat hsec adio communi dividundo in
arbore, qux in confinio nata eft, & lapide
qui per utrumque fundum extenditur, quam-
diu necdum lapis exemtus, aut arbor errtta eft,
fed fundo cohseret. /. arbor. 19. ff. h. t. Vel fi
convenerit, ne intra certum tempus si commu-
nione difcedatur: non itein, fi id adum fit, ut
prepetuo duret comtnunio, ut didum latius tit.
prseced. /. in hocjudicium 14. §. pen. & ult. ffi.
h. t. Ut tamen de re quadam fingulari quan-
doque conventio fuftineatur, ne unquam iila i«

Eeee a coii>--

-ocr page 604-

T I T. III.

fiociis6%.f.profiocia. etiamfi major fotiorum pars
domum fundumve communem divendere veilet;
fed tantum partes confentientium , non item dif-
fcntientium, emtori cederent, ne fine flufto fuo
diflentientes fuo cadant dominii jure, contra /. id
quod nofirum 11.ff.de reg. juris. Niii res pro-
mercales eflent, ea fcilicet mente emtse, ut rurfus
vendantur; tuncenimunus eas in folidum redte
diftrahit, cum ita nihil novi fiat contra primam
fociorumintentionem, ac mandatum de eo agen-
do jam tuin ab initio credatur interpofitum ; eo
modo, quo & in commune iepulchrum inferre
mortuuin (bcius unus reliquis invitis poteft, qua-
fi id fiat ex voiuntate fociorum ab initio declara-
ta. §. 9. Infi. de rer. divifi. Heft. Felix de fiocie-
tate cap. 2 8. num. 58.^ fieqq. Ant. Matthaius
de obiig. dijp. 2 3. num. 16.

8. Quod fi circa a?dium aut prsediorum aut
rerum aiiarum cominunium elocationem inter fo-
cios diflenfus fit, quibufdam volentibus, aliis
nolentibus eiocare; magis eft, ut totius rei lo-
catio facienda fit, quoties ufus ejns per partes
dividi commode non poteft; praefertiin fi taiis
fit, quam elocari infolitum non eft. Menochius
de arbitrar. jud. iib. 2. cafiu 442 .ntm. 2. Heft.
Felix de fiocietate cap. 28. num. 29. & fieqq. Si
tamen fociorum unus totius rei ufurn tanta mer»
cede fibi habere velit, quanta per extraneum offer-
tur; eum ifto in cafu pra:ferri extraneo sequum
eft ; quod & ftatutis quibufdam nominatim cau-
tum ; Mechiinienf. tit. 8. art. 5. ibique Chrifti-
neus. Menochius d. cafiu 442. nttm. 14. (?
fieqq. ubi fimul toto iilo cafu pluribus exfequitur,
quid obtineat, fi in eligenda condu£toris perfo-
na inter focios diflenfus iit, aliaque his affinia.
Adde Joh. Papon libr. 15. tit. 2,, arr. 26. pofi
med. He£t. Felicem de fiocietate cap. 28. num.
29. & fieqq. ufique ad finem. Hug. Grotium ma-
nudutf. adpirijprud.'Hollandlibr. 3. cap. 28. nttm.
7. 8. 9. Waflenaarpraft. judic. cap. 7. nttm. 47.
& fieqq. ^

9. Qua porro ratione pafcuorum ad plures pro
indivifo pertinentum ufus fecundum Rhenolan-
dix confuetudines, immiflo pro rata pecorum
numero, & quse pecora tunc immitti poffint,
videapud Grotiuin manudutf. adjurifprud. HolL
libr. 3. cap. 28. num. 9. a qua tamen ufus di-
videndi ratione procul dubio ex fociorum vo-
luntate recedi poteft, ac inter duos fundum com-
munem habentes id agi, ut alternis finguli an-
nis fruantur; quo cafu fi unus confulto fructus
corruperit, aut ne anno fequenti nafcerentur effe-
cerit , adtioni locati condufti locus eft, quo-
ties id aftum, ut certa merces non fruenti per
fruentein prseftetur, atque ita locatio interceffit.
/. & hcec defiinfiio 3 5. §. 1. ff. locati. aftioni vero
prsefcriptis verbis vel communi dividundo, fi.
nuila mercedis conftitutio fa£ta fit. l.fi convenerit
23. ff.h. t.

58S L i b. X.

communi dividundo judicium vcniat, quoties
fcilicet apparet,neque feparatas rei communis par-
tes fociisiinguiis utiles efiepoffe, neque fxne no-
tabili reiiquorum foeiorum difpendio rein totam
um poffe adjudicari: quod aecidit in veftibulo
communi binarum cediuin (cui fimile , fi non
idem, medianum camacuii, vel commune &
promifcuum plurium cellarum iter. /. quis fit fu-
gitivus 17. tpud Ccelium 15. ffi. de cedU. editiis.
I. fi vero 5. §. interdum 2. ff\ de his qui effud.
veldejee.) de quo placuit, arbitrum eommuni di-
vidundo utrolibet invito dari non debere, quia,
quide veftibuio iiceri cogitur, necefle habet in-
terdum totarum sedium pretium facere, fi alias
aditum non habet. /. arbor. 19. §. de vefitbulo
x. ffi. h. t. idemque juris eft in puteo commu-
ni, fi folum ejus commune non fit, id eft, fi
nulla fundi, in quo puteus eft, fed putei folius
communio fit. /. per hoe 4. §. de ptiteo 1. ff.
h. t. Et de tali veftibulo, puteo, fimilibufque
rebus accipiendum puto, quod ab Uipiano tra-
ditumeft, injudicium communi dividundo om-
nes res venire, nifi fiquid fiuerit ex communi con-
fienfiu exceptum nommatim, ne veniat. I. injudicium
i₃.f. h. t.

6. Non tarnen denegandum hoc judicium ob
id, quod femel eo aftum fit, cum non ita fit
univerfale , atque quidem familise ercifcundx
aftio , ac proinde nihil vetet , de non divifis
iterum illud inter eofdem exerceri. /. per hoc 4.

hocjudicium 2. f. h. t. Neque etiam ceflat ex
eo, quod forte triginta annis aut tempore lon-
giore focil rem communiter poflederint: fecus fi
feparatim. Vide tit.prceced. num. 33.

7. Invito autem uno focio nihil novi per al-
terum poteft fieri in re communi, meliorque
prohibentis conditio eft; adeo ut, fi quid no-
vi per alterum iocium invito akero fadum fit,
aut fieri mandatum, is cogi poflit aci id in pri-
ftinum ftatuin reftituendum. Quodfi, extraneo
quid novi faciente, fociorum alter id paflus fit,
cum prohibere poflet, nec tamen mandaverit,
opus quidem deftruere non compellitur, fed hoc
judicio conveniri poteft ad damni inde dati re-
parationem. /. Sabinus 28. f. h. t. Cafpar Man-
zius de muro communi num. 64. & fieqq. Quin
tamen focius invito focio de fua poflit parte dii-
ponere, eamque etiam extraneo vendere , dona-
re, nequaquam dubiuin; eo excepto, quod poft
caeptum hoc inter focios judicium nulius focio-
rum invitis caeteris portionem poifit in extraneum
transferre. /. 1. 2. C. h. 1.1. ttemo (58. f pro fio-
cio. nifi forte jus illud iteruin dicamus abrogatum
per /. 14. C. de contrah. emt. Vide tit. de lege com-
mifarid num. 13. Sociorumreliquorum partesfi
unacum fuaparte diftraxerit, nihil iis prsejudi-
cat, nec dominium partium ad cxteros pertinen-
tium in eintorein transfert fine eoruin voluntate,
licet totorum bonorum focii eflent. /. nemo ex

« .. -
ri-

-ocr page 605-

A D EXHIBENDUM.

T I T V L V S IV.
Ad exhibendum.
SUMMARIA.

i, Oirid fit allio ad exhibendum, & quibus com~
petat ; quibus denegetur, dum vel alia juris
rentedia iis fufficiunt, vel omnijtiris remedio in-
digtti videntur,

Qui hac experitur affione , dicere debet notas
ac probare, fua intereffe.

rei

3. Datur contra pofjeffores & detentores; quid
juris,ft dolo aut culpa pojfidere defierint ante vel
pofl litem contefiatam ? quidfi cafu ?

4. Petitur exhibitio rei cum accefjionibus: exhibenda

res in eadem cattsa ; quid fi exhihedttir ttfiuCd*
pta ? quid fi mutata ratione fiormte ? quidfi
deteriorata ?

5. Dtlatioad exhibendum quandoque a judice da-
tur. Quis juris fi reus contumaciter nolit, vet
dolo non pojfitt exhibere ?

6. Recenfentur alite afiiones qttibus exhibitio peti
potefi. Ouis ttfius hodie fit aftionis ad exhi-
bendum ?

Xhibere eft
poteftatem _;

experiundi fit copia. I. z.ff.h.t.
cum enim fieri nequeat rei vin-
dicatio , nifi appareat ac de-
monftretur res , qua* petitur,
neceftefuit, hancad exhibendum intentari a£tio-
nem, quoties res ab aliquo detinetur occultata ,
aut alteri jun&a rei, fi modo fcparatio jure peti
poffit. Ut proinde non principalis, fed praepara-
toria fit, & maxime quidem ob rei vindicatio-
nes indufia. l.i.l. gemma 6. ff. h. 1.1. qttod lega-
tur 3 8. ff.de judiciis. adeo ut ei, cui mandata eft
rei vindicatio , etiarn ad exhibendum actio man-
data cenfeatur. /. ad rem mobilem 56. jf. depro-
curat. Eft autem perfonalis, in rem tamen fcri-
pta , perpetua , arhitraria /. 3. §,3. ffi.h.t.^. 31.
Jnfi. de attion. in folis mobilibus locurn habens ;
(cum immobilia femet ipfa fatis exhibeant , nec
facile latere polfint. /. 2. in pr. vcrfi fied ubi C.
quando & quib. quarta pars deb. exbon. decurion.)
& competens omnibus quoruin intereft peculia-
riter. /. 3. §. 9. /. fi liber homo 13. jfi.h.t. (non
pra:cife pecuniarie. arg. /.2. C. h. 1.1. 12. l.ult.jfi.
b. t.) ex honefta, jufta , & probabili caufa ; /, tn
hacaftione %.§.fimecum 11. l.pen.jfi.h. t. & ex jure
in re; licet poftea neque rei vindicatione neque
ulla in rem, fed perfonali aftione, experiri velint.
Cum enim multse fint caufead exhibendum agen-
di. d. I. 3. §. 1 -jfi. h. t. non illis tantum datur, qtii
rem fuam afterentes eandem ex jure dominii vin-
dicare cupiunt; fed & , fi poffeffionem fuam effe
contendentes, eam perfequi velint Publiciana in
rem aftione; aut ut fibi pignoratam hypothe-
caria petere; aut confeftoria , dum fibi ufumfru-
£tum in ea quxfituin ajunt. /. in hac atfione 3. §.
efiautem 3. 4. & §. Pomponms 12. ff. h.t. aut
fervurn optare, ubi reliftum eft optionis iegatum;
etfi Marvio legatum proponeretur, quodTitius
optaffet , aut ex rebus apud tertium depofitis
optio facienda eflet. I. fi tibi 8. §. ult. jfi. deopt.
velelett. legata. I. 3. §. item 6. & plmdicit. 1 o.
l.deeo 12. §.ficepm i.infineffi. h. t. Quin & furti
agere volentibus hsec aftio utilis eft. d.t. 12. §. 2*
fif. h. t. aut interdido, veiut titrubi, experturis.
d.l. 3. §.jed& 5 .ffi.h.t, aut noxali judicio , d. I.
3. §.y? qtm noxali -].ff. h. t. etfi hse tres attiones
in perfonam fint, & illis etiam quandoque ac-
commodentur , qui non habent ullam fpeciem
juris in re, puta dominii poffeflionis fervitutis pi-
gnoris aut hefeditatis; ut fuis locis patebit. Nori
tainen datur hsec a£tio legatariis (contra quam eft
in heredibus) fi teftamenti tabtllas , vei codicil-
los, vel quid aliud ad teftamenta pertinens , ex-
hiberi velint ; cutn fufiiciant ipfis interdifta in
hanc rem competentia. d.t. 3. §. fi quis extra 8.
ff. h. t. nec ei, qui liberum hominem ab alio de-
tentuin exhiberi cupit; cUm & hic interdi£tum de
libero homine exhibendo fufHcere videatur. t.fi
liber. 13. ff. h. t. nifi de eo exhibendo quarftto
lit, quem quis in libertatem vindicare vult. /. de
eo 12. in pr.ff. h.'t. eoquod tunc interdiftum de-
negatur. /. quod (J tcx 3. §. platte 7. ff. de hom.
tibero cxbib. Sec adverfatur, quod hac afiione
etiam peti poflit exhibitio glandis aiiena in arefc
cadentis ; & tamen interdidum competat de
glando legenda. /. jfulianus 9. §. gtans 1. ff.h. i.
cum penitius confideranti patefcat, interdifio
non de giande exhibenda , fed unoquoque tri-
auo legenda agi; aliud autem fit coiligere glau-
dern, quod fit per glandis dominumj aliudj ean-
dem exhibere , quod fit per vicinum. Eonge
rninus iilis competit, qui dolo malo rem poffi-
dere defierunt, quive , cum furto rein fubdu-
xiffent, amiferunt poffeffionemejus. d.t. %.fi
mecum n.ff.h. t,

faccre in publico
ut ei , qui agit,

2. Ut vero re<5te a£tor hic agat , necefle
eft , ut omnia nofcat ac dicat argumenta
rei de qua agitur; id eft, notas ac qualitates,
quibus res a re alia diftinguitur. /. in hac aftione
3. princ. ff. h. t. ac ejus interfit rem exhiberi
tempore utroque, tuin litis conteftatse, tum rei
judicatse. /. tigni 7. §. utt.fi". b. t. judicique de eo
conftet per adhibitam fummariam caufae cogni-
tionem, ad principale judicium reje&is iliis, quar
aitiorem defiderant indaginem : judex namque
E e e e 3 interim

-ocr page 606-

39& i i b.

interim exhibitionem fieri haud difficulter injun-
git, cum ea exhibenti non fit gravis aut datnno-
fa, fi aflor deinde principali in negotio proban-
do deficiat. d. I. 3. §.fciettditm 9. & §. ibidm 13.
ff. h. t. Quod fi plurium interfit vel exeadem
vel diverfis ex caufis rem exhiberi, fingulis .pro
fuo jure ad exhibendum experiundi poteftas eft.
d. /. 3. §. Pomponius I2. ff. h. t.

3. Convenitur hac adione quivis pofieffor
a\it etiam detentor rei. d. I. 3. §. ult. /.4./. 5.
ff.h.t. ut & illi , quorum in foio aliquid pofi-
>«um eft , cum aut collapfum , aut vi fiuminis
delatum, aut rutum , aut cxfum , aut defof-
fum fuiflet, cujus exempla funt in l. Celfus 5.
§.2. 3.4.•).(. ftilianus 9. §. glans 1. Lthefau-
rus \*>.ff. h.t. Hi quoque , qubrum rebus res
aliena junda aut inclufa eft , quoties natura vel
jure feparatio atque exemtio impedita non eft.
l. gmma 6.1. tigni 7. §. i. & z.Jf. h. t. nec in-
tereft, utrurn a fingulari perfona res poffideatur
aut detineatur , an vero a collegio, veluti inuni-
cipio. d. I. tigni 7. §. item mumctpes 3. ff. h. t. Si
niodo hiomnes tempore rei judicatse poffideant,
d. I. 7. §.7? quis-non 4. ff. h. t. vel delierint dolo
poffidere. I. Cdfus 5. idem Julianus 2. l.Jttlwtus
<>. §. Marcellus4. l.fivir. 14. ffi.h. t. quocafu &
heredes eorum , qui dolo poffidere defierunt,
conveniri poflunt, quatenus faltem fedi funt ex
defun&i dolo locuplctiores, pretium forte rei
habentes. /. de eo12. §. ult. ff. h. t. Quid, quod
& illi quandoque hac tenentur adiione, qui fine
dolo fuo poffidere defierunt -pendente lite : etfi
enim plerumquc eos abfolvi tunc oportere re-
fponfuin fit. l.tigni7. §.fiquis cumj.ff. b.t. ta-
men fi tali cafu rem lite pendente periifle confti-
terit, quoperitura non fuiflet, fi, cum primum
lis acciperetur, fuiflet exhibita, condemnationem
fieri in id quod intereft, arquum fuit. l.deeoiz.

fi pofi 4. ff. b. t.

4. Tendit hcec a&io ad id , ut res exhibea-
tur; quse tamen exhibitio fubinde reftitutionem
in fehabet, quatenus exhibens poft fadam exhi-
bitionem quandoque cedit, nec principali judicio
audet contendere , caufa: fuae diffidens , eoque
fenfu caufa petitori in hac aftione reftitui dici-
tur. /. JuliantiS 9. §. pen. ff. b. t. Exhibenda
autem res eft cum omni fua caufa, id eft, fcetu ,
partu , fru&ibus , acceffionibus , & omni uti-
litate , fi quae amifla fit ob hoc , quod aut non
exhibita fuerit, aut tardius exhibita. d. I. 9. §.
pen. & ult.fif.h. t. etiam in eadem caufa, in qua
fuit, cum primum judicium hoc acciperetur, ut
quis copiarn rei habens poflit exfequi, adione ,
quam deftinavit, in nullo laefa. d. I. 9. §. quantum
autem^.ff.h.t. ideoque, fi inter moras exhiben-
di ufucapta fit res a pofleflore, aut, cum optio
intra certum tempus data eflet , judicium in id
tempus extra&um fit , quo fruftra exhibetur,
utilitas petitoris, qu<e lapfu temporis interierat,

T f t. IV.

confervatur, &, quafi nbn fada exhibitione»
condemnatio fequitur; nifi reus conventus ad-
huc paratus fit principale judicium , quod perein-
tum efat , aut optionein, pati. d.l. 9. §. proin-
de 6. l.fioptione lo.ffi.h. t. §.fiad exhihendum 3.
Jnfiit. de offic. judicis. Idemque dicendu.m > fi
res, de cujus exhibitione agitur , medio tempo-
re in aliud corpus aliamve ipeciem tranilata lit,
veluti fi ex fcypho petito mafla fit fa£ta : cum
mutata forma prope interimat fubftantiam rei.
d.l. 9. ^.fiedfi quis 3. jf.h.t. Contra , quam ob-
tinet, fi fimpiic.iter deteriorata exhibeatur, for-
ma manente, dum homo exhibetur , fed elufca-
tus aut debilitatus : tunc enim, quia ita fa£ta eft:
' exhibitio, ut impedita non fit dire<5ta a<5tio, ve-
luti vindicatio autfimilis, tantum judicio ex lege
Aquilia defcendenti locus erit, celfante hac ad
exhibendum a6tione. I.fiquis hominem 1 7-jf.h.t.
l.exhihitionis 7. C. h.t. licet alioquin in principa-
libus judiciis, veluti commodati, depofiti, rei
vindicatione , reftituiiie non videatur , qui rem
deterioratam reftituit, nifi id quod intereit adda-
tur. i.fiedmthi 3 . §. 1. ffi. commodati. I. 1. §. //
res dcpofita 16. jf. depofiti. /. non fiolum autem 13.
ff. de rei vindicat,

5. Sirts, de qua exhibenda agitur, inprar-
fenti exhiberi nequeat , dum alio forte in loco
eft, cautio de re intra modicuni temporis fpatium.
arbitrio judicis definitum exhibenda admittitur.
d. §. 3. Jnfiit. de offic. judicis. l.deeO 12. §. pen. ff.
h. t. imo fine certi diei adjedione quandoque de
re exhibenda cautionem interponi fufficit, puta
fi fervus exhibendus infugafit. /. Celfius 5. §.«/?.
jf.b.t. & fi, petita fimul rerum plurium exhibi-
tione, reus pendente lite quafdam defierit poffide-
re finedolo malo ,tumdemum condemnandus eft,
cum non exhibet quas poteft. /. fied & fi 11. §.
ult.ffi.h.t. fed fi reuscontumacianolit , autdo-
lo fuo fecerit quo minus poffit, rem exhibere ,
contra eum in litein juratur. /. in hac attione 3.
§. prteterea 2. ff. b. t. arg. /. quircfiitucre 6%. jfi.
de rei vindicat.

6. Quod fi femel hac a<5tione a£tum fuerit,
ex eadem caufa iterum agi nequit ad exhiben-
dum, ex alia poteft. /. fi quis ad 1 8. jf. de cxccpt.
rei jtidic. l.deeo 12. §. fiapius 2. ffi. b. t. I. neque
3. C. h. t. Nec ignorandum, aliis quoque a&io-
nibus exhibitionem peti pofle, puta , ex ftipu-
latu. arg. /. nemo 82. ff.de vcrb. oblig. ex tefta-
mento. /. prcediorum 15. C.ad leg. Falcid. junct.
/. infirumcnta 24. C. de fidcicommififis. ex emto.
/. Titius 48. ff. de attion. emti. ut & aftione in
faftum, in cafibus propofitis iti /. 3. §. interdum
14. & I.9. §. Marcellus 4. ff. h. I Quin &mo-
ribus foient judices per mandata compelientia
exhibitiones injungere : quo fit, ut nunc rarior
adtionis ad exhibendum ufus fit; licet maneat
utilitas ejus in eo , quis exhibitionem petere
poffit, & a quo, ac quarum rejum.

LIBER

-ocr page 607-

L I B E R tT N D E C I M tJ S.

TITVLVS L

De interrogationibusinjurefaciendis, & interrogatoriis adionibuS»

,»v_:i

SUMMARIA,

: im?

1. Quid fuerint intemgationes injure ? cui hom
introdutta ? dijferunt, rf&jw^ rfg» in jure &
agi pro tribunali.

2. Interrogationes ha locum habuerunt in attioni-
busin perfonam; & inpetitione hereditatis. An
(j quo rejpettu in attionibus in rem ?

De aquitate interrogationum ; rejpondeits ad
eas non habetur projudicato; fed inde data attio |
interrogatoria. Quidillafucrh ?

4. Cejfant quidem jure novo attiones interrogato-
ria, at non aquitas interrogationum. Fieri illa
pojfunt per judicem etiam pofi conclufionem in
caufia. Quod & moribus paffim fiere obtinet,
etiam circa principalia caufia merita; nec currunt
tempora produttionum, quatndiu adverfiarius in
mora rejpondendi efi. Quid in Hollandia obti-
neati

5. Rogatus rcjfondere cogitur, nifipropriumpro-
fiteretur crimen ; vcl dubitet; vel interrogetur
in lite non fiua fied aliena; ubi de tutore in caufia
pupilli vcl minoris, & de ipfio minore; de debi-
tore in lite pralationis intcr creditores; demari-
to in caufia uxoris & ipfia uxore; de cedente in

E aftor plus petendo peccaret,
& probationum multiplicatibne
circa ea , quac caufarn princi-
paiiter neque deprimunt neque
allevant, lis protelaretur, in-
terrogationes olim fa&£ in jure ante litem conte-
ftatam, veluti, an, & pro qua parte adverfa-
rius heres efTet; num ei ex fideicommifto refti-
tuta hereditas; an fervum, qui noxiam com-
mififle dicebatur, poifideret; autpeculium, cu-
jus intuitu de peculio aftio movenda foret; an
jedes ejus eflent, pro quibus damni infefti no-
mine cautio petenda. /. i.l. 7. 8.9. §. 5. &fieqq.
I. 10.ff.h.t. Idqutinjure, ideft, ante litem
conteftatam (ad deftindtionem eorum, quae in
judicio fieri dicuntur apud judices plerumque pe-
daneos poft litis conteftationem) adeoque apud
prsetorem aut alium populi Romani magiftratum
qui jurifdi&ioni praeeft , five pro tribunali fe-
deat juris dicundi gratia , five domi vel in itine
re negotio huic vacet. /. voluit 4. §. i.ff.h. t.
latius fcilicet patente loci in quo jus dicitur, quam
tribunalis appellatione : in quantum pro tribuna-
U fieti dicebantur, quac loco ftato feu ordinario
expediebantur /. unius 18. §. ult. ff. de quajiion.
I. utile tempus 2. §. in bonorum 2. jf. quis ordo in
bonor.pojfiefi. fervetur. at injure generaliter ea om-
lite cejftonarii; de interveniente, & eo pfa
quo intervenit in lite; de domino & procura-
tore.

6. A/emo rejpondere tenetur , fi rogetur de fatto
alieno, vel non defatto, fiedjure aut confiuetu-
dine. An reum fine mandato defiendens , vel
procurator attoris in reconventione ?

7. Reus rejponfione fua, fitve vera, five falfia,
nocet fitbi; fied hahet exceptiones eafidem ac de-
fenftones , fifialfio rejponderit , qua habcrct, fit
vere refpondijfiet. Ottandoqtie contra rcfponfio-
netn crroneam refiitttitur.

8. Quo tnodo puniatur jttre Romano & morilus,
qtti ficicns mentitus efi ad interrogationem , ul
fie liberet f

9. Silentium rogati aut rejponfim duhium cam re*
ctpit interpretationcm, qtta rogato nocet.

10. Confefib ad interrogationem prodefi iiiteft'0*
ganti, aliis noti item, ticct fimile jtts haberent.

11. Si falfio refipondens condemnatus deinde fiti
& judicato fiatisfiecerit, an liberentur illi, qtd
tanquam heredes veri aut pojfejfores debuiffent

conveniri ? & quid hodie ohtineat i

» < , >

nia, quaevel pro tribunaii, vel ahbi in loco mb^
mentaneo, iive in itinere & in tranfitu fiVe do-
mi, fella tamen pofita, prsetor juris dicundi cau*
fa de plano agebat. d.I. 4. §. l.ffi. h. t. d. I. 1 8.
§. ult.ff. de quafiion. §. fiervi 2. Infiit. de liberti-
nis» Unde Paulus, cum monuiflet, jtts etiatn
dici locum, in quo jus redditur, appellatione
collata ab eo, quod fit, in eo, ubi fit, fubjun-
git locum illum hoc modo determinari poflej
ubicunque prator, fialva majcfiate itnperii fiui, fial
voque more majorum, jus dicere conflituit. I. pett*
tn fine jf. de Jufiit. &jttre.

2. Obtinuerunt hse in jure intettogatioties *
cum in perfonam erat aftio, & certum con«
didione petendum. /. I pr. ff. h. t. uti & M
aftionibus noxalibus ac de peculio. /. 7. /.8. h
9. §. ult. ffi. h. t. & petitione ca^fionis pro dam*
no infefto, quam quifque pro e3 praeftat parte >
qua rei vitiofae dominus eft. /. non alienttm 1 o.
/. qui fiervum20. §. ult.ff. h. t. jundt. l.ficommu-
nes <\o. ff. denegot. gefiis. l.plures 27.fifi. de damna
infietto. denique etiam in hereditatis petitione mix-
ta, quatenus pofleffor aftore defiderante refpon-
dere cogitur, an pro herede, an pro pofleflore pof-
fideat./. cogin.C.depetit.hered. Decaeteroinrei
vindicatione, & aliis fpeciaiibus in rem adtioni-
bus > poflefforem compelli vel titulum fua» poflef»
' fioni»

-ocr page 608-

fppndere; fed tantum„ad probatlones litiganti-
,b$s fiSffccifle ca, 'quse ab .adverfa p^fte expreila
fuiflent apud judices, vel in hereditatibus, vel
in-afiis rebus, qujsin caufis vertuntur. /. 1. §. 1.
ff.^h. t. ^Jtamen neque a:quitas interrogationum
ideo . ceflavit, neque , pendente Jite, ufus ca-
' -hiih^ cum utiqire 'Coitahetis ^:pr8jbe" C&Iiftrato
Ulpianus, aut paulo recentior, velut jus indu-
_; hiym tradiderit, ubicunque judicem aquitas rno-
verit, a:que oportcre fieri interrogationem. /. pcti.
ffLfc. Xj non..^d rfum, ^e^um^ yt ampKus inde
rgtarqgatori^ ^qmpetereht- .a^ocesi Ked utfe-
cundum jam* diftapro probationibilS;habefen^ur,
qux a rqgata a^veriaparte aputj.jud^ces expreife
h&S A h Ntc intereft, in qua
judicii partg .jnteripgatio ^fiat ;_A\ufqqe adeo^ ut
- ppft conclufipnem in caufa%interr.ogationes
fubinde^idrnittenda fint; tum quj|_Sl.^. l.-peft. ff
h. t. generaliter admittit, ubicunquejudicem tequi-
tfis moverit; tum quia revciatiitigantibus ,qui-
dem, at judicinunquam, in cauia concluditur;
quj proinde excfficio, quod nobiie vocant, in-
teriogare, & ad intenogata refpopfbncm jybe-
lepoteft, ubi id aquitas poftulare vifa e.ft^ &
dubitatio occurrit. cap. cum fphamcs 1 o.fic\c t?t
fine extra de fide injirum. Confer Mafcardum de
probaticn. cmiclufi. 1182. nttm. 41. & fieqq. Ac
. I^ntum abeft, _;ut. interroga,tiqnes .iha' a mpribus
_;.^odiernis alierse effient, ut potius de ipfis quo-
que fadis princi.palibus, _riex ^quorum aflertione
vel negatione, pe,ndet potiffimum caufarum de-
cifip, interrogatipnespendentelite fieri obtinue-
rit, conccptis ab uno litigantium. pofitionibus,
ad quas adverfarius per judicem rogatus refpon-
dcre compellitur, praftito caiumnise-jurejutai^-
do, fie crcdere vel ncn credefe : ita in Gallia,
Geimania, Ultrajedti, in Frifia , praxi conftan-
tefervari, patet ex Rcbufio ad ccrfiit. regias tcm.
3 ,tra£f. de rcfiionficnibuspcr credit. velnon. ,Ma-
icardo de probaticmbus ccnciufi 1182. 11*83.
Mynfingero cent. 5. obfierv. 88., Andr. Gayl
iibr. 1. cbfierv. 79. Befoido deitbatis juris adPand.
h.t. qucefi. 2. Ant. Theilauro dcafi 17. Rade-
lantio. Curice Ultrajett. decifi. 107. adeo ut ei,
qui produftiones probationum facere debet, non
currant tempora produftionis faciendce, quam
diu adverfarius haret in mora refpondendi ad
mterrogata; eo quod merito ignorat, quse prp
confeffis ex refponfione habenda fint; qua: ex
adverfo negata, probacionem requirant. Chrifti-
neus voi. i.decifi. p¹). num. 9. 10. A.ndr. GayJ
hbr. 1. obficrv.91. num. 8.9. Mynfingcrus cent. 3.
obficrvat. 99. num. 1. Ncc Hoilandis aut Zelandi?
Flandrifque ac Brabantinisintcrrogationes has di-
uifle, evincitciariffimelnftructioCuriseHol-r
,and.art. 128. Curia:Flandrica: art. 55.56. Bra-
^anti art. 33. &ficqq. nuncautem nonampliusin
Tlollandia in caufis civilibus iftiufmodi interroga-
tionmn ufum efle, ob metum perjurii, mone^
Groenewegen ad rubric.ff. h. t. Simon van Leeu-»
wen cenfi. for. part. 2. hbr. 1. cap. 29. num 3 3.

• "5*. Ko-

iicere pro qua .parte .ps ejus
fit, incivikUialiitifm fuit„ cO quo# non pofief-
foris, fed petitoris munus eft docere, qua ex
parte dominus fit; foia poiieffionereo de cseteror
ad abfolutionem fufficiente. d. 7. 11. t. de'pctit. "
hered. IJnJpecinH 73. ff. de rci yindicat. Piane,
etfi titulum polfeffionis edere ndii compelbtui r
petitore tamen rogante refpondere tenetur, an
poffideat rem aut dolo malo poffidere defier%
ne alias fruftra petitor experiatur. /. qui petitorio
<$6. pr. ff. de rei'vindicat. uti pi:q qua parte
pofleifor fit, feu^an.rem totam a/i tantum pro
parte poffideat, ad id, ut, fi minore ex pprte
ie poffidere dicat, ,quair> adtor pctityrus eft, in
aliam partem quae ngn defendereiur , in poifcf-
•fionem aftor niittatur. /. qtii ■femum 20. §. in
jure l.ff. h. t. vt-

dehmus 16. ff. quib. f X Mif. in pof-

fejfi catur. I. uk. ff. de rci vindtcat. aiiud cnim |
eft, de jure fuo in re, aliud de nudo pofieffio-
■nisfafto refpondere. Et quamvis d. I. 20. §. i.i
ff. h. t. non incommode etiam accipi poffit de
eafu, quo interrogatur is, cum quo non agitur ,|
focius nempe rei conventi refpe^tu fundi com~!
munis, quo innotefcat, quze fundipars ad reum
Jatitantem pertineat ,,' ut in eairt. non defenfam
ador mittatur; tamen interrogationes fecundum
jam tradita etiam in rei vindicatione haftenus ad
mifias fuifie probabjlius eft. » . ,

3. jSEquiffimus yero- fuiife ■vi^etur\hiqin jure
. interrogandi mos; cum ediCtum de interrogatio-
•^nibus pmor propofuerit, ut fubyeniret difficul-
latibus probationum ; fciens, arduum fepe, efie
ei, quiheredem bonorumve poffefiorem conve-
nit, probare, aliquem hcredem efie bonorum-
ve poifefiorem ; irno difficilem plerumque adi-
tce hereditatis probationem efle. I. 2. 3. ff. h. t.
Neque tamen interrogationes ha? de ipfo princi
pali negotio, vel cardine quceltior.is, ut ajunt
concepte fuerunt, fic ut reus ex refponfione fua,
quafi confeffus, pro judicato habendus eflet,
fecundum , /. i.& 5. ff. de confiefifis. I. proinde
35. §. ult. ff. ad leg. Aquil. fed tantum de iis,
quEelitem piseparant; ad quse fi refponfum fue-
rit, non condeinnatio, fed iitis principalis ven-
tilatio fequitur; dum non omnis ilie, qui fe here-
dem autfervi vel peculii poflefforem effe confef-
fuseft, condemnari debet; fed demum, fia&or
probet, def«n£tum debuifle aut legaife, fervum
contraxifle pecuiii intuitu, aut attori nocuifle;

Unde & fola a£tio interrogato-

& ita in csteris.

ria ex refponfis hifce data fuit, quafi ex ipfo
contradu vel negotio principaii; quse ideo nec
nova adio fuit, fed tantum nova quxdam qua-
litas adje&itia adtionis principaiis. /. fi quis in-
terrogatus 8. /. de atate 11. §. qui interrogatus
9- ff' t>- t. : . - , .." •

.4. Et quamvis Califtratus teftetur, jam tum
fuo tempore minus frequentatas aftiones inter-
rogatorias, in defuetudinetn abiifle, quia nemo
cogebatur ante judicium de fuojure aliquid re-

-ocr page 609-

d£ interrogationibus

5. Hogatus itaque tum ex ufu /Uris Romani j
tum ex hodiernis illorum moribus, quibus inter-
rogationes iftx etiamnum placent, refpondere
tenetur. Nifi refponfio ipfum criminis reum fa-
ceret, dum de tali fafto proprio interrogatur,
quod crimen involvit; quippe quo cafu judicio
criminali magis opus effet, in quo fimplex reo-
rum examen fine calumnize jurejurando procedit.
Adde Mafcardum de probation. concluf. 1183.
num. 59.&feqq. Vel nifi rogatus juftam ipfedu-
bitandi caufam habeat, utputa , fi rogatus, an
hresftt, controverfiam hereditatis ab aliquo pa-
tiatur; quo cafu refpomiere non compellitur, ne
aut negando fe heredem prajudicet fibi, aut di-
cendo fe heredem, illigetur, etiam ablata fibi he-
reditate. /. &quia 6.%.i. ff.h. t. Sednec ad re-
fpondendutn adigendus, quotiesnon inpropria,
fed aliena Jite rogatur: l.fifine 9. §. alius 3 .ff.h. t.
Unde licet tutor aut curator in lite pupilli refpotv
dere teneatur , quoties ipfe pro pupillo in Jite
confiftit. arg. /. proinde z$.§.fiprocurator l. ffi.
ad leg. Aquii. non tamen, fi ipfe litem pro pu-
pillo non fuftineat; etfi tunc fuper proprio roga-
retur fafto. Radelantius Citria Ultrajcff. decif. 106.
Necdebitorin Jite, qase inter creditores ejus de
prselatione aut aliter agitatur. Radelantius decifi.
3 6. Nec heredes conjugis defundti, ubi viduus
aut vidua maifaria judicium fufcepit; nifi forte
liberi fint. Radelant. decif. 107. num. ult. & 108.
Nec debitor in caufa fidejuftoris, autvice verfa.
Radelant. decifi. 107. num. 3.4. 5. Quales nihilo-
minusomnes, tanquam teftes in aliena lite, per
adverfarium produci poflunt, & ad teftimonium
perhibendum compelli; non tuhc refponfa fua
calumnix feu credulitatis, fed veritatis jurejuran-
do firmaturi. Radelant. d. decifi. 3 6. (de quo la-
tius tit. de tefiibus.) Si tamen maritus ex ufu ho-
dierno pro uxore ftet in judicio, tanquam cura-
tor ejus , «equuin fuerit, non maritum modo ,
fed & uxorem ipfam , quam vere caufa tangit,
ad refpondendum de fuo fadto compelli. Sande
decif. Frific. libr. 1. tit. 9. defin. 3. utiadultus in
caufii, quam tutor vel curator in judicio profe-
quitur. Ant. Matthseus dejudiciis difput. 7. num.
57. Secusfi fuo nomine ac propria de caula ma-
ritus in judicio confifteret; cum ita lis mariti,
uxoris intuitu aliena fit; fub qua limitatione
forte accipienda quae de uxore generalius tradita
a Radelantio d. decifi. 107. num. 6. Sed & ceden-
tem in caufa ceifionarii refpondere compellendum
verius eft ; curn utique ceifionarius, utcunque
ad fuam utilitatem videatur Jitem expedire, pro-
curator cedentis fit , ac perfonam ejus in judi-
cio repraefentet ; ut proinde, defiderante adver-
fario, cedentem velut dominutn in judicio ro-
gari sequum fit, ac cogi ad refpondendum de fa-
Aofuo, exquo jus omne ceffionarius metitur₅achabet. Confer Ant. Fabrum Cod. libr. i.tit. I.
defin. 17. SandedecifiFrific.libr.i.tit. 9. defin. 3.
Eadem ratione, fi quis intervenerit pro alio, ita
utlitem alterius ac defenflonem in fe fufcipiat,

jure tacienmb, ete»

is, proqUO liteih flifcepit, ad interrogata adver»
farii refpondere tenetur > qiiotieis id poftulatUiit
fuerit ; cum & lis revera ipfius fit, & de fuo
proprio rogetur hegotio. Henr; Kinfchot rcfibhfo
3 3. num. 1. 2i Radelantius Curice XJltrajeti. de~
cifi. 34. Ant. Matthaus de jitdiciis dijp. 7*
mm. 57. 5 9. Quemadmodum & dominus per
procuratorem in judicio confiftens : adco ut fi
adefle jufta ex caufa impeditus fit, per procUta»
torem, in aniina domini de caluinhia jurantem i
ac de refpondendis ad interrogata inandato fpe-
ciali inftru£tum, ih oihnem eventum reipondere
debeat. Quod & cautum Inftrud. Curia: HoJ-
landicse art. 128. in fine." Brabahtina: art. 3 3.
Flandrica: art. 5 5.

6. Non etiam refponderequifquam in jurecot
gendus , cum non de proprio , fed aJieno roga-
tur fadto; quippe cujus probabilis plciumque
ignorantia eft. l.fitfitne 9. §. alius %.ffi.h. t. arg.
/. plurimttm 3. jfi. dejuris &fafti ignor. adco ut &
filius pro patre fuoin judicio fubfiftens tahquam
ador, & in reconventione de patris fado inter-
rogatus , impune taceat, hecfilentiUm ejus pro
confeflione habeatur. I.fifiliusi9.ff.b.t. etfive-
rurn iit, eutn iii Jite tunc ultra pergere hdn poffe;
in quantum procurator efie nequit, nifi & in rc-
conventione defenfionem fufcipiat. /. fervttni qus-
que 3 3. §. aitprcetor 3.fif. deprocurat. & plene non
defendit, qui interrogatus non relpondet. /. 9.
§• 4- fifi- b- Similiter hec quifquam ad refpon-
dendum compellehdus eft, quoties de jure inter-⁴rogatur; cum alia facti proprii, alia juris qua>
ftio fit; ac jus finitum atque determinatum nullft
indigeat adverla: partis refpdnfiohe. arg. /. in omni
parte 2. jfi. de juris & fatf. ignor. I. ornamcntorunt
I7.ff.de auro & arg. legato. Andr. Gayl libr. 1,
obf. 82. num. 13. & quamvis apud GayJium d.
loco nttm. 14. eJccipiatur cafus, ubi de confuetu-
dine adverfarius intetrogatur , eo quod illa fafti
eft; vix tameneft, ut id admiferis; cum quscftid
confuetudinis non de adverfarii , fed populi to-
tius , adeoque alienis rebus ac fa<5tis, concipia-¹tur. arg. /. de quibus 3 2. §. 1. fi. de legibtts §. finc
ficripto 9. lnfiit. tlejure naturgent. & civili. Plane,
fi reus per defenforem , mandato carentem, iit
judicio defendatur, defenforem quoque de fafto
ejus , cujus defenfionem fufcepit, refpondere
oportere, quia alias plene defendere non videtur ;
ac vel reipolifo vel iilentio fuo fibi nocere , etii
domino non noceat ob dcficiens mandatum, re-
fponfum eft. /. non fiolitm 39. jfi.deprocurator. l.fi
fine 9. §. Celfius 4.ffi. h. t.

7. Carterum de fuo rogatus fa<5to tempus ad
deliberandum redte petit, ne temere refpondeat.
/. quiinterrOgatur ffi.h. t. Inftrudio Curiae Bra-
bant. art. 3 6. Flandrise art. 56. eo quod refpon-
fione fua ac confeffiohe fibi nocet, five vere five
falfo refponderit, eo quod ipfi fides contra fe ha-
betur. /. de atate 11. §. I. ffi. h. t. fi modo id *
quod in confeffionem venit, & jus & naturam
reciperepoflit. l.fiis 14. i.jf. h. t. (exemplaf

Ffff confeff

-ocr page 610-

594 k ^{1 B}«

confeffionum , quas jus aut natura non patitur.
Vidc /. 13. §. 1./. 16. pr. & §. x.jf.b. t.) adeo-
que , fi fe heredem dixerit, aut animalis vel fer-
vi peculiive poileflorem, hereditariis aut noxa-
libus vel de pecuiio a&ionibus conveniri poteft,
ctfi vere nec heres nec poifeflor fit". I. volait. 4.
/. 5. 8. /. 11. §. 1. /. 12.^ b. t. ut tamen is,
qui falfo confeflus eft feheredem efle, aut quid
fimile , & ex fua confeffione convenitur, excep-
tionibus ac defenfionibus, qua: inftitutisin judi-
cio contra reos a£tionibus opponuntur, uti pof-
fit, veluti padi conventi, rei judicatx, interi-
tus rei, & cxteris. /, fi flius 12. §. r. 7. fi ante
35. §. 1. jf. b. t. imo ctiam quandoque per in
integrum reftitutionem adverfus confeflionem
fuam ex juftifllmi erroris caufa juvari; veluti, fi
filius fe patris heredem fateatur, ac poftea pro-
lato teflamento exheredatus appareat; vel alius fe
heredetn dixerit efle ex teftamento, quod dein
falfutn aut irritum aut inofficiofutn pronuncia-
tum eft. /. de cetate 11. §. ex caufa 8. & §■ qui
jufto 10. jf. b. t. Mafcaraus de probat. Conduf.
1182. num. 14. & feqq.

8. Quod fi refpondendo mentitus fit, ut fe
fe liberct, fecundum jus Romanum vulgares fu-
bibit mendentium pccnas; atque ita in foliduin
fine nox«e deditione tenebitur, fi fe fervi delin-
quentis aut animalis laedentis pofleflorem inficia-
tus fit. /.1. §. intcrdum 1 5. ff.ft quadrup. pau-
per. fcciffe dic. ac pofleffione exuetur, fi fe rem
per vindicationem petendam poffidere neget. /.
ult. jf. de rci vtndicat. aUt fi minore ex parte he-
redern fe dixerit, quam ei delata erat, hancfert
mendaciipcenam,quodin folidum convenitur,.etfi
ex parte tantum , fed majore, heres fit; nifi &
hic jufta errandi caufa veniam det: quicl enim ,
fi nefcit fibi partem accrcvifle, vel ex incerta
parte inftitutus fit ? /. de atate 11. §. ft cttm 3.
& 4, ff. h. t. Interim noftris ac aliorum inori-
bus has mentientium pccnas in defuetudinem
abiifle, & eos qui fcientes prudentes veritatem
inficiati fuerunt, interpofito prsefertim calumnia;
jurejurando, extra ordinem arbitrio judicis mul-
£tari folere, notat Groenewegen ad /. 11. §. 3.
ff. h. t. tk ad l. ult. ff. de rei vind. quem tamen
in cafu d. I. ult. ft.de rei vindicatione, falli, fu-
pra tit. derei vindic. num. 25. probatum eft.

9. Silentium ejus , qui fecundum requifita
fuperius propofita interrogatus refpondere con-
tumaciter detre&at, adverfus eum interpretatio-
netnrecipit, ficutproconfitentehabeatur, quo-
ties ei confeflio nocitura ac interroganti profutu-
ra eft, adeoque tanquam heres conveniri poffit,
qui tacuit ad interrogationem, an heres fit. /.
de (Ctate 11. §. qui tacuit 4. ff.h.t. I. quetiens
18. §. ult. ff. de probationibus. Inftru&io Curia:
Ultraje<5t. tit. van defauten van dcn gedaagde art.
6. Brabant art. 3 6. Flandricse art. 56. Andr.
Gayl libr. I. obfcrvat. 80. Chriftineus ad Me-
chlinienf, tit. 1. art. 21. ntim. 1. Silentio com-
j^aratuin refponfum anceps, dubium, incettum;

T I T. I.

dum nihil intereft, an taceat interrogatus, an
obfcure refpondeat, ut incertum dimittat inter-
rogantem. d. l. de cetate 11. §. nihil intereft 7. ff.
h. t. Vide d. Inftruft. Curix Brabant. art. 34.
Flandricx art. 55. in ftne. Andr. Gayl Itbr. 1.
\obferv. 82. ntim. 7. & fteqq. nifi forte conful-
tius fuerit, urgeri ulterius refpondentem , ut cer-
tum fateatur. arg. /. certitm 6. ft quis incertum
t. ff. de confeffts.

10. Quifquis autem interrogatUs in jure con-
feffijs eft, aut ex contumaci filentio pro confi-
tente habetur , folis interrogantibus, non aliis
jus parit; eo quod res inter alios a&a aliis nec
prodeft nec nocet. l.ftepe 63.ff.dere judicata.
Unde, cumunus ex debitoris fifcalis filiis, qui
nec bonorum poflefllonem acceperat, nec heres
erat, procuratori Cxfaris interrdganti in jure re-
fpondiflet, fe heredem efle, placuit , eum a pa-
ternis creditoribus ca:teris, qui in jure non inter-
rogaflent, exrefponfo fuo interrogatoria non pof-
fe a&ione conveniri. /. ult. ff. h. t.

11. Ex adverfo quoque , fi fe falfo here-
dem aut pofteflorem, aut fervum aiienum a fe
occifum efle , refponderit, atque ita a£tori ex tali
refponfo litem ulterius profequenti condemna-
tus fit, jure Romano veris heredibus aut poflef-
foribus vel occidenti non prodeft, nec facit fo-
lutione fua, quo minus ifli, ut Veri debitores
vel percuflores, vel Jrei pofleflores, etiamnum fu-
fcipere litem compellantur; cum non tain reni
aftori, quam potius falfi refponfi pcenam folvifle
videatur; quali pcenx prxftatione neque rei per-
fecutoria a<5tio perimenda erat, neqUe delidtum
ejus qui fecit, propter eum, qui refpondit, de-
bebat impunitum efle. /. qtti fervtim 20. ff. b. t.
I. fi is qtti 7. ff. de rei vindicat. nifi quafi defen-
for ejus, qui heres erat aut pofteftor, vel cxdern
commiferat, refponderit, aut ex mandato ejus ;
tunc enim in fadum exceptione fummovendus
effet aftor; quia ille qui refpondit, negotiorum
vel mandati adione recepturus eft, quod prx-
ftitit, ac improbus cftet, qui velit iterurn confequi,
quod jam a defenfore debitoris accepit. /. qui fer-
vttm 20. jf. h. t. Unde & tum demum adver-
fus heredem verum agi pofle, cum defenfor, qui
fe liti obtulerat pro herede, folvendo non eft, ex
Proculi fententia Julianus refpondit. /. qui ex par-
te 18. ff. b. t. Atque ita de eo, qui velut defenfor
intervenit, accipienda eft /. ji quis dolo 51. §.

I .ff.de rejudicata. quippe cujus hjec facti fpecies
fine verborum emendatione poni poteft, quodTi-
tius, cum Mxvio fundum vendidiffet ac fide de-
pretio habita tradidiftet, creditores autem Mx-
vii in poffeflloneni bonorum ejus ac ipfius etiam
fundi emti mitterentur, miffis id quod intereft
pra:ftiterit pro Mxvio debitore, atque ita ulte-
riorem impediverit miflioniseffeSum, Mxvium-
que liberaverit veiut defenfor ejus, quo dein ip-
fe fblidurii fundi venditi pretiuiri ab eo confequi
poffet, non foliduin forte confecuturus, fi cre-
ditores ex decreto judicis minus tempeftivam fe-

ciffent

-ocr page 611-

■vHI

.....

59?

Db quibus rebus ad eundem jubicem eatur.

citlentbonorum Mseviidiftraftionem. In noxali-
bus tamen aftionibus, folvente eo, qui fe fervi
laedentis poiTeftorem falfo refponderat, verum li-
berari poifeflorem obtinuit, quia noxales a&io-
nes prseter generalia juris prsecepta contra domi-
num dantur; ut quodammodo laefo confulatur,
ne in univerfum in damno h;ereat; ut proinde,
eo jam indemni prxftito, ulterior aclionis no-
xalis a:quitas confpicua non iit. /. fi quisinteno-
gatus 8. /. quifervtwi 20.jf. h. t. junfl. /. 1. §.
quod igitur 15. ff. de vi & vi armata. /. melior.
133 . ff. de reg. juris. Neque abfurdum fuerit,
ex hodiemi juris fundamentis in cseteris quoque
cafibus, folvente eo, qui liti fe obtulit, veris
debitoribus aflerere liberationem, ut diftum tit.
de petit. heredit. nurn. 8.

T 1 T V L V S II.

De quibus rebus ad eundem judicem eatur.

«1

S ummaria,

. Ad eundem jttdicem ire debent coheredes, ccn-
fines, focii, contutores ; legatarii & creditoreS
hereditarii ut legis Falcidice ratio ineatur: ficepe
etiam plures de liberali caufia &c. item in recon-
ventione & interventione.
, Terminanda etiam apud eundem poffejfionis &
proprietatis caufia, & quid mortbus ?
, Si plurcs unius dcbiti debitores, vcl coheredes
nomine hereditario debentcs fiub diverfis habitent
judicibus inferioribus, omnes tamen fiubfint uni
judicifiuperiori, veluti cttrice Hollandice; omnes

infieriore prceterito ad fupcriorem vocafi pnjfimt
apttd nos.

4. Si explurthus aff onbus aut reis qttidam privi-
legtatifint refpettii fiori, etiam non privilegiati
ad eundcm judicem ire & vocari pojfiunt.

5. Hodie ex voluntate attoris aut rei quceftio ci-
vilis & crimnalis non dividcnda, fi utraque cx
uno fiatto oriatur.

6. Curatorc bonis dato, ad eundem judicem ire de~
bent omnes obcerati debitoris creditores.

E dividatur caufe continentia,
dum plures diveriis in foris
agunt aut conveniuntur , om-
nes quandoque ad eundem ju-
dicem ire placuit; quales funt^!focii, coheredes, confines, de hereditate, rebuf-
ve communibus dividundis, aut finibus regun-
dis contendentes. /. 1. z.jfi. h. t. I. 5. C.arbitrium
tutelce. uti id de coheredibus iimilibufque di£tum
plenius tit. familicc ercifi num. 42. de tutoribus
dicetur, tit. de tutelce & ration. difirah. Nec mi-
nus tunc, cum de ineunda legis halcidise ratione
quseftio eft, legatarii omnes & fideicommiflarii,
imo & creditores hereditarii, ut de sere alieno
probentad eundem arbitrum venire jubentur.
/.1. cum dicitur 6. jfi. fi cui plus quam per
legi fialcid. lic. legat. effe dicetur. Caufam quoque
conventionis & reconventionis per eundem ju-
dicem debere terminari ; ut & caufam ejus ,
qui intervenire vult in lite; traditum tit.de ju-
dicis num. 3 8. & num. 78. Quin & in liberali feu
ftatus quseftione non infrequens fuifle, ut ad
eundem judicem ob caufae continentiam plures
mitterentur, patet ex /. cognitio 8. §. 1. 2. /. fi
ufumfruftum 23. §. ult.ffi. de liberali caufii.

2. Ex eadem ratione proprietatis & pofleflio-
nis caufam apud eundem judicetn terminari ne-
ceflfe fuit; cum judex, qui de pofleflione jam
cognovit, ex parte perfpectam credatur habere
caufam proprietatis, adeoque aptus magis ad il-
dam expeditius finiendam. l. nulli 10. C. de judi-
tiis. licet enim poifeifioni nihii cum proprietate
commune fit, quatenus ingens eft inter utriuf-
que naturam pariter ac eftettus difterentia. I. na-
turaliter 12. §. 1. jfi. de acquir. pojfiefi] in ordine
tamen judiciorum fibi invicem cohserent , in
quantum finis judicii poifcftorii plerumque peti-
torii initium eft. Confer Cujacium libr. 2. objerv.
cap. 35. Andr. Gayi libr. 1. obfierv. ^z.num. 11.
& de praxi Wailenaar pratt.judic. cap. 12. num.
14. 15. Sed ab hoc jure apud nos receifum fuit,
dum in Hollandise fuprcma Curia caufe quidetn
pofleflionum traftanda: funt ; nec tamen ideo
proprietatis quseftiones iifdem de rebus ordina-
riorum judicum jurifdidioni , ne fub obtentu
quidern reconventionis, fubducuntur. Inftrudtio
Curia^fupr. art. 19. Neoitadius curiccfiupr. decifi.
127. Goenewegen ad d. I, 1 o. C. de judicis.

3. Similiter , fi plures unius debiti debitores ,
fub judicibus inferioribus diveriis domicilium fo-
ventes, uni communi judici fuperiori, veluti
curia? provinciali, fubjefti fint, oinnes ad ju-
dicem illutn fuperiorem , prseteritis inferioribus,
vocari poftunt fecundum Hollandise & aliorum
mores. placitum Ordin. IIoll. 10. julti. i6-j-j. in
pr. vol. 3-pag. 6jz. in fine & 6-]3. Groenewe-
gen de leg. abrogat. h. t. Leeuwen cetlfi fior. part.
2.libr. i.cap. 14.num. 8. Refponfa jurifc. Holl.
part. 5. confil. 3 5. num. 5. pag. 127. ufque adeo,
ut & tunc, cum plures ejufdem dcfunfti cohe-
redes fub diverfis judicibus inferioribus degentes
pro debito hereditario conveniendi funt, prima
vice fimul omnes ad curiam provincialem Hol-
landise, fi modo omnes ei fubiint, vocari que-
Ffff 2 ant,

-ocr page 612-

$96 L i 6. XI.

ant, etiamfijam a rerum hereditariarum commu-
nione per divifionem recefliffe proponantur. Ap-
pendix decifionum pag. mihi 3 9. in fine & pag.
40. pofl partis tertice volumen primum Refiponfi.
Holland. Plane, fi quidam ex his unius debiti
debitoribus aut coheredibus in alio territorio de-
gant, fic ut communem cum reliquis judicem
haud fortiantur, hi ad fuum judicem ordinarium
vocandi forent. arg, l.ult. ff. de jurifditt. jun£t.
l.jttris ordinem 2. C. deeod.tit. Groenewegen d.
loco.

4. Ad hsec ex eodem fundamento * ne caufe
continentia dividatur, defcendit, quod, fi in-
ter plures in jus vocandos quorum omnium ea-
dem caufa eft , nonnulli privilegiatj. fint, fic ut
non nifi ad tribunal iuperius litiga' li venire te-
neantur, propter eos & reliquiad judicem eun-
dem fuperiorem vocari poflint, etfi omnes tum
privilegiati tum privilegio deftituti fimul in ea-
dein degerent civitate , ac fub eodem judice in-
feriore. Andr. Gayl libr. 1. obfervat. 3 2. num. 2.
Refponfa Jurifconf. Holl.part. 5. confitl. 3 5. num.
5. Uti ex adverfo quoque, fi ex pluribus afto-
ribus, ejufdem litis confortibus, unus privile-

I. Uam periculi plenarestuinpu-

blice turn privatim fit morum
PflxA^yl' fervilium corruptio, teftatum
abunde fecerunt execranda ,
^^^^^^ qux inde profluxerunt rerum
novarum molimina, confpira-
tiones, & inteftina ac velut domeftica in domi-
nos bella. a fervis fuis dominos ipfos duris Jegibus_:execrabili delifto diftraftos, habet /. moveor. 4
C. (i fiervus export. veneat. Tyriis st fervis Heros
omnes Tyrios una tempeftate crudeliflime jugu-
latos fuifle, vix uno fervato Stratone, mox in-
credibili latronum confenfu in regem electo, Ju-
ftinus cominemorat. libr. 18. cap. 3. Et cui qux- i
fo ignota fcelerata fervorum Romanorum in do- j
minos audacia, quse in nefanda tandem bella :
fervilia femel iterum tertioque flc erupit, ut op-
pida urbes provincias a collefto mancipiorum vi-
liflimorum exercitu dignifque tam infami turba
ducibus oppugnatas, captas, direptas, videri-
mus; exutos caftris fuis Praetores Manlios Len-

3. Ouidjit aEUo de ferno torrupto, cui, contra
qucm, & ad quid detur? Quidjuris, fi corru-
ptio tentata, fed fervus corruptus non ftt.

Attio bcec 7ion infamat.

3. Nec mere pcenalis, nec tantum rei perfecuto-
ria, fed poenalis mixta in duplum ejl.

T I T. III.

giatus vi fui privilegii adverfarium ad judicem
luperiorem citaverit, reJiquos litis ejufdem con-
fortes non privilegiatos jungere fe pofle privi-
"legiato, obtinuit, ut ita per omnes fimul jun-
dtos ob caufe continentiam apud eundem judicem
fuperiorem lis ad finem deducatur. liefponfa Ju-
rifc. Holl. part. 5. conjil. 147. in fine.

$. Infuper quseftionem civilem & criminalem
non pofte dividi, fed apud eundem judicem al-
terutro partium deliderante utramque debere agi,
quoties utraque ex una caufa vel uno fa£to ori-
tur , traditum a Mynfingero cent. 1. obferv. 97.
Andr, Gayl libr. 1. obferv. 32. num. 11. Re-
fponf. Jurifc. Holland. part. 5. confil. 87. Bru-
nemanho acl l. 10, C. de judiciis.

6. Denique, curatore bonis dato, creditores
omnes objerati debitoris ad univerfale judicium
concurfus ac prselationis venire debere propter
caufa: continentiam, licet diverfis in locis mo-
rentur, & patriinonium debitoris per varia loca
difperfumfit, dicetur tit. qui potiores in pign.
Confer de caufe continentia Mindanum de pro-
cefftbus executius libr. 3.

Pe fervo corrupto.

4. Cum affione de fervo corrupto concurrere poteji
accufatio, velut cx crimine extraordinario.

5. Utilisafiiode fcrvo corrupto datur, fi corrupti
fint mores filiif uxoris, Jubditorum, monacbo-
rum, militum adid, ut de relifta coborte in quJi
militant, aitcri coborti vel legioni nomen dent.

tulos, Pifones, Serviiios, alios, fepiufque in
fugam aftos orbis dominos ab illis, quos ipfi per
fugitivarios ex fuga reducere debuiffent, & heri-
li compefcere autoritate. Florus libr. 3. cap. 19,
Adde Livium Itbr. 3. cap. I 5. &feqq. libr. 4. cap.
45. libr. 3 2. cap. 26. libr. 3 3. cap. 22. Non mi-
rum ergo, fi primis malorum tantorum principiis
occurrendum inature cenfuerint Quirites, ac fuo
pracipue edido Prsetores , propofita de fervo
corrupto adtione: quae eft perfonalis arbitraria.
arg. l.uttantum 14. §. 1. & pen. ff. h. t. com-
petensdomino & ejus heredibus in perpetuum/.
hcec attio 13. ff. h.t. non tantum , fi manfe-
rit in poteftate domini, vel in hereditate; fed
& fi exierit, forte legatus aut mortuus aut ma-
numiffusaut alienatus. /. doliverbum 5. §. ult. I.
6. 7. 8. l.pen.ff. h. t. Uti & jus pignoris, ufuf-
fructus, aliudve fimile habentibns. l.fi quis fer-
vum 9. §.y? in fervo 1. /. ut tantum 14. §. fi is
3. & §.4. fi. h. t. adeo ut concurrente domino
acfru&uario aut fimilibus, diredtadomino, fru-

£tua-

-ocr page 613-

——

HRRi

—

-,-

D e

fluario utilis aftio detur. d. I. 9. §. I. ff. b.t.
Socio quoque ob corruptos ab altero focio com-
munis fervi mores; licet & pro focio & comnmni
dividundo aftio tunc locuin habeat. d. I. fi quis
fiervum 9. pr. jfi. h. t. Non tarnen bonx fidei
poflefiori. l.i.§.i.ff. b. t. Adde Ant. Fabrum
ratienal.ad d.l. I. §. l.ff. b. t. Contra eum, qui
mores fervi dolo corrupit, fervum recipiendo,
aut ei quid perfuadendo, quo ipfum faceret de-
teriorem, aut' fgJ]>citando, aut jain malum Jior-
tando inftigando laudando , malitise augendse
caufa, aliifque modis pluribus recenfitis i(i /. 1.
pr. §. 2. 3. 4. 5. I. 2. 3. ff. b. t. I. adverfus 4.
C. dc fiurtis & ficrvo corrupto. etiam adverfas
mulierculas, apud quas fervi noftri cum tem-
pore pecutiias fimul confuinunt. /. pen. ff. h. t.
Necintereftj utrum corrumpens extraneusfit,
an dominus aut fruduarius fervi corrupti, aut
creditor cui fervus fuit pignori obligatus. /. fi
quis fiervum 9. §. 1. /• ut tantum 14. §. 3. e!r

4. ff. h. t. vel putaverit hominem effe liberum,
cujus mores corrumpebat. /. doli. 5. §. 1. ff.
b. t. licet ex oppofito non detur contra eum ,
qui hominem Jiberutn corrupit , quem pu-
tabat fervum efiei /. 1. §. 1. ff.h. t. nec contra
eum, qui dolo caret, veluti fi ex mifericordia
vel humanitate fervum alienum receperit. /. doli

5. ffi. b. t. (quo tamen cafu ob culpam ex capf-,
te fecundo Jegis Aquilia: agi pofle, probatum tit.
ad lcg. Aquil, nttm. 4.) nec contra parentem aut
patronutn /. parens 5. §. 1. /. 6. 7.ffi.de obfiequ.
parent. & patron.prtcfiartdis. nec contra bonse fi-
dei poflefforem; quippe qui dolo caret. l. l. §.
i.ff.h. t. neccontra corrumpentis lieredes. /. btec
atfio 13. ff. h. t. Agitur vero ad id ut prxfte-
turduplum, non fervi totius, fed damni cor-
rumpendo dati, & rerum , quas fervus fugien-
do fecum abftulit, /. fi quis 9. §. pen. & ult.
I. 10. l.ut tantum 14. §. in baC $: ff. h. t. aut
in quibus damnum dedit. /. ut tantum 14. §.
his 6. & 7. ff. h. t. non tainen rerum, qUas,
dutn in fuga fervus erat, furto abftulit, aut in
quibus poftea quadain quafi confiietudine pecca-
vit. /. JVeratius 11. pr. & §. \. ff.h.t. Plane
fi uxor fervum corruperit, ob matrimonii reve-
rentiam exetriplo adionis rerum amotarum non
in duplum fed fimplum lisec aftio eft. /. ult. ff.
b. t. & qui reipublica: fervum follicitavit, cutn
eo alterum tantum reftituere, & duodecim fo-
lidos prseftare tenetur. /. mancipia 5. C. dc fiervis
fugitivis. quod fi tentata quidem corruptio fuerit,
& malevolum appareat ad probiratis fervilis per-
niciem propofitum , fervus autemdeterior faftus
non fit, aftionem de fervo corrupto ceflare ne-
cefle eft, eo quod nullum, quod dupletur,
damnum apparet. arg. d.l. 14. §. in hac 5. ff.
b. t. Firmatque hanc fententiam exceptio contra
communes regulas in eo, qui fervo alieno fua-
fit„ utis domino proprio furtum faceret, cujus
furti faciendi pronior faciliorque, quamalterius
4eli.<fti, occafio eft. Vide §.fed & fi credat. 8.

19 7

Infiit. de oblig. ex deMo. Ifiquis fctvp 2 0. |C. de
furtis & fervQ corrupto.

2. Cxterum hsec a&io non infgmat. /. pareni
j. §. ult. I. 6. & 7, ff. de objequiis parent. &
patr. prccfiandiis. Licet enim turpis adtio dicatur.
/. nec quicquam 5 6. ff. pro fiocio. quatenus fcili-
cet doli vel fraudis mentionem habet: non ta-
men ideo infamans eft ; plurefque turpeis, fa-
mofe pauciores afliones funt. Et quod prstor
dicitur notare calliditatem ejus , qui corrupit.
/. dolo malo 3. ff. h. t. eo ipfo non infamia: 110-
ta intelligitur; fed magis, quod prstor coercet
calliditatem corrumpentis , fic ut fine dolo
malo corrumpens non teneatur, ut in d, l. 3.
JCtus ait.

3. Non etiam rnere pcenalis eft, Ut prscter
duplum fupereftet rei perfecutio , fed pcenalis
mixta, ut duplo infit ipfa res. /. ut tatitum 14.
§.*'« bac 'y.ff,. b. t. Multo minus tantum rei
perfecutoria: neque id didat. /. hac afiio 13. §.
1. /. \4-ff. b. t. cutn ibi ha:c acfjo non affimijetur
hereditatis petitioni, fed inagis petitio hyic a.dtio-
ni de fervo corrupto: fic ut & ipfa hereditatis
petitio hoc cafu pcenalis mixta jn duplum fit.
Nec adverfatur hifce, qubd, ubi cUm petitione
hereditatis cpncutjit ex lege Aquilia a<5tio, qu?:
ex inficiatione in duplum creverat, petitio ta-
tnen hereditatis tantum iti fimplum detur. /. itcm
veniurtt. 20. §. cumpmdiximus 4. ff. de petit. be-
red. Eteniin in fimplutn tatitum eft tunc here-
ditatis petitio, quia & ex lege Aquilia a6tio fe-
cundum ordinariam fui naturam iti fimplum
tantum comparata eft, ex inficiatione, adeoque
novo quodim delifto, deinum in duplum. Quo
modo etiarri * fi a<5tio in fa<5tum ex jureju-
tando detur in caufis illis , in quibus ex inficia-
tibne in duplum liscrefcit, tamen hic in fa<5tum
a<5tio, feu adje<5titia qualitas, non in duplum
fed fimplum eft. /. eum qui lo.fi. de jurejur^ndo.
At de fervo corrupto a<5tio femper ex fua natu-
ra iti duplum eft; ut proinde & in duplum effe
debeat petitip hereditatis illis in cafibus , quibus
huic aftioni affimilatur.

4. Concurrere vero cum hac adtione poteft
etiam accufatio, velut ex crimine extraordina-
rio. /. in eum 5 . ff.de extraord. critnin. maxime,
fi a<5tor feu difpenfator rerum dominicarum cor-
ruptus efte dicatur, vel hujufmodi fervus, ut
non ad folam ja<5turain adverfus fubftantiam,
fed ad totius dotnus everfionem pertineat. /. uti:
ff. de offic. prcefidis.

<). Eft & ^ctio utilis de fervo corrupto, patri
accomodata ob corruptos mores filiifamjlias vei
filixf. adverfus corrumpentem, fecundutn ea, qu^
de fervis fupra di<5ta; in id quod intereft animutn
liberorum non efle corruptum , integramque
manfifle dornus fatnam ac dignitatem, fine luxu-
M, prouervia, ftuproruin ignominia, aliifque
fimilibus. /. ut tanium 14. §. de filib 1. ff. h. t.
qux & ad marituin videtur extendenda propter
corruptos uxoris mores agere volentem , ad
Ffff 3 exein-

servq gorrupto.

-ocr page 614-

59«

exejnplum interdi&i de liberis exliibendis, patri
competentis, fed ad maritum produ&i. arg. /.
2. jf. dt liberis exkibcndis. atque infuper ad cor-
ruptos fubditorum, monachorum, aliorumque
fimilium mores ab interpretibus non inepte in-
venitur tranilata. Nec dubium , quin huc
tjuoque reducendifint pra:fe<5ti militares, aliique
"fimiles, fi alterius cohortis milites in id corrum-
parit, ut derelida cohorte, in qua militarunt,
alterius cohorti, turmse , vel legioni fe adfcribi
patiantur. Quos etiam ob id cinguli militaris pri-
vatione, ac corporali peena coercendos efle , h*
Belgio fcederato conftitutuin eit. y.Fcbr. 1673.
16. Febr. 1674. & 29. Dec. 1674. •vol. 3 .pla-
cit. Hol. pag. 17.0. 184. 18 8.

L i b. XI.

T i

T. IV.

T I T V L V S IV.

De fugitivis.

S ummaria.

I. Oui dicautur fugitivi; qui pro talibus non ha-

beantur, quo niodo fugitivus diflet ab errone ?
a. Qmd fint iugitivarii , quid indicium?

3. Ouis & quo tnodo fcrvutn fugitivum compre-
hendere poffit ? quo tnodo latitans fugitivus in-
quiri ?

4. Quo tnodo coerceantur, qui doio fugitivum oc~
cultarunt ? quo modo ipfi fiugitivi ?

5. jura defiugitivis transferripolfunt ad damnatos

Uia fuadendo fugain fervis fer-
^x viles mores corrumpuntur , or-
do defiderabat, ut dcfugitivis
JfA ageretur, quales funt qui fugs
caufaextradomuin domini mo-
rantur, ea mente, ne redeant;
etiamfi mutato forte confiiio ad eum revertantur :
animus enim primus non redeundi nocentes facit:'
unde fugitivus non eft ille, in quo mens talis non
apparet, quales funt, qui fugiunt dominum ira-
tum, quoad iracuridia deferbuerit; quiquecon-
ftigftint ad itatuas principuin autafyla , ut domi-
nus eosvendere jubeatur; & quiplagas domini
metuentes ad amicuin pro fe deprecaturum fefe
proripuerunt. /. quis fit 14. pr. & §§.fieqq.ad
14./.bovem43. §.qui ad atnicum 1. ffi.de <edi-
lit. editt. I. fugitivus zij.jf. de vcrh. fignifi. Per
lianc vero mentem non redeundi diftinfti fue-
runt fugitivi ab erronibus , qui non quidem fu-
giunt , fed frequente» fine cauia vagantur, &
temporibus in res nugatorias confumtis ferius
domum redeunt. d. l.quisfit 17. §. errotiem 14.
& f^e(l1* ff- rtdilitiis edifiis. iicet in hoc titulo
fub fugitivo & erronem comprehendi tflpianus
fcribat. /. 1. §. fttgtlivutn 5. jfi. b.t.

2. Fugitivorum occafione fugitivarii erant,
qui fugitivos inquirebant, & dominis indicabant,
aut ad eos reducebant; pro quo ittdicium, ideit
praemium aliquod (eu mercedem accipere poterant
aut pacifci. l.fiolent 15 .l.fiapudte i%.jf. deprce-
ficript. verbis. I. idem 4. §. tdt. jfi. de condtff. ob
turp. caufiam. quorum & Florus meminit iibr. 3.
eap. 1 9. cum de bellis fervilibus ac fervorum in

adtriremes aut ergafiula, fievajerunt; ad uxo-
rcs, liberos hominesproprios fugientes aut iati-
tantes, adfiubditos qui contra principttm interdi-
Hti alteri populo operam navant; ad miiites,
qui dprccfetto nondum mififi, nomen alteri cohorti
dant.

6. Parentcs cognatos vicos aut pagos uttde oriundi
milites, non pojfie inquietari oh id, quod milites
fugiunt aut iatitant.

dominos vi£toriis agens aut, itaque qui per fiu-
gitivarios difirabidebuijfient, prcetorios ducesprofiu-
gosipfifiequebantur. Adde Cujacium libr. 11. ob-
fiervat.cap. 18.

3 . Quamvis autem nemo fugitivu.m ali.enum
indicare, detegere, aut apprehendere teneatur.
/. quivas 48. §. quifurem 1. l.furtumnon commit-
tit.62.ff. de fiurtis, tamen unufquifque , qui fu-
gitivum apprehendit, in publicum deducere de-
bet, id eft, vel magiftratibus municipalibus vel
publicis minifteriis tradere, diligenter etiam vin-
culis cuftodiendum, ne evadat; doncc ad prar-
fectuin vigilum vel prxfidcm deducatur, & ejus
nomen ac notae , & cujus fe efle dicat, ad magi-
ftratus deferantur , quo facilius dignofcatur per
dominum ac recipiatur. /. 1. §. 3. 4. 6. 7. 8.
l.^.jf.b.t. a nullo apprehenfum fugitivuin fed
latitantem requireredominuspoteft, atque etiain
publica munitus autoritate, putaliteris praefidis,
quandoque & apparitore , facultatem habet in-
grediendi tam Ca:faris quam fenatorum & pag³"
norum prxaia, fcrutandiquecubiliaatque veftigia
occultantiuin; mulcta centum foljdorum irnpoii-
ta tum magiftratibusminoribusacmilitibusftatio-
nariis , qui , literis acceptis , inquirentes non
adjuvant , tuin illis , qui quaeri apud fe prohi-
bent. /. 1. §. hoc autem 2.1. divus 3 -ff-h. t.

4. Carterum , uti fugitivi furtum fui faciunt
dominis per fugam. I. i. C. de firvisfugitivis. ita
quoque qui fervos fugitivos dolo inalo fcientes
prudentefque ceLarunt, furti, ex jure Pandefta-
rum , tenentur, /. 1. pr.jfi. b. t. I. qtti vas 48. §•
quifiurem \ . jf.defiurtis. fed jure novo celantium

pceha

-ocr page 615-

D e

pcena' eft j quod fervum fugitivum , fi fifcalis fit,
cum duodecim argenti libris fifco reftituere; fin
privatorum fuerit, cum altero tali vel folidis vi-
ginti repraefentare domino compellantur; &c cum
duobus aliis, aut folidis quadraginta ob repeti-
tam occultationem; aftitfratidne judiciscaftigan-
di corporaliter, fi folvendo non fint. I. quicunqiie
4. l.pen. C. defervis fugitivis. Ut tamen ipcehis
hifce excufandi fint, qui non dolo fed errorepro-
babili dufti receperunt vel occultarunt, curn pu-
tarent liberum efle ; quique vel humanitate vel

4. inmed. C. h. t. defervis fugitms. Nec fugitiyo-
rum reftitutionem impedit, quod Irt areriam fefe
dederint. I. idt. ff. h. t. Et, fi fimplices fugitivi
fint, etiam fimpliciter dominis fine alia coercitipne
publicavidenturreddendi : fin pro liberis fe gefle-
rint, gravius coercendi. l. fugitiviz.ff.b.t. junct.
I: fi quis dicat. 5. ff. de manumiffionibus. fi ad bar-
baros tranfeuntes deprehendahtur, eos aut pede
amputato debilitari , aut metallo dari, aut alia
extraordinaria afilci pccna, conftitutum eft. l.fi
fugitivi 3. C.de fervis fugitivis.

5. Difta haftenus de fugitivis non inepteno-
ftris ac aliorum moribus ad eos tranftuleris, qui ad
triremes damnati inde aufugerunt; aut ergafteriis
publicisinclufi eruperunt evaferuntque; nec non
ad monachos monafteria deferentes ; ad liberos,
uxores, homines proprios, a parentibus, mari-
tis , dominis profugos. Perezius ad tit. Cod. de

599

fervis fugitivis num. ult. Sed & ad fubditos j qui
contra manifeftas Principum fuorum prohibitio-
nes territorium egrediuntur, ut vel nomen mili-
tia? peregrinse dent, vel alteri Principi aut popu-
lo fuam operarn aut artificium in patrise projirice
prsejudicium addicant, veluti ad exercendam na-
vium fabricam, balamarum capturam, naviga-
tionem in Indias , civium propriorum deprseda-
tiones terra marique inftituendas ; contra quos
placitaplura perFsederatiBclgii Ordines concepta
vide vol. 2. placitor Holland. hbr. 4. tit 15 .pag.
291. & feqq. adpag.315. tkvol. 3.pdg. 242. &
fcqq, item Artikel-Erief van d^Ooft-Indifcbe Com-
pagnie art. 29. d. vol. 3. pag. 1314. infuperad
milites illos, qui alteri centurioni nomina fua dede-
runt, antequam efient a priore dimifil; de qui-
bus leges militares, vulgo, Militairen Artikcl-Brief.
anni 1 590. art. 16. 17. 56. 70. <k varia placita

congcfta vol. 2. pfacit. HolUnd. libr. 4. tit. 12.

. o . ? f , _r . : ' _r .

part. i.pag. 274. Jeqq.adpag.28-J. prseiertim
placitum Qrdin..generaL 3. Novcmbris anno 1601.
vol-2. pag. 3.243. . .

6. Illud interim haud prstermittendum, ilios
quidemipfbs , qui poft nomen militiar datum
militare nolunt, fed fugiunt aut latitant, coer-
cendos efle; at eo nomine neque parentesfugien-
tium aut latitantiuin, neque vicos aut pagqs,
quorum incolse fuerunt , prsefeftis militaribus
ullo modo teneri; fecundum placitum Ordinum
generalium. 4. Aiigujli anni 1603. fcepius deinde
renovatum art.6.vol. 2.placit. Holland.pag. 114.

aleatoribus.

T I T V L V S V.

De aleatoribus.

u m m a R 1 a.

1. Quales ludi liciti fuerint apud Romanos , &
quanttim potuerit hifce maximum effe viftorice
prcemiym ex fponftone ?

a. Jllicitus efi alece ludus, & firnles. Valet promifi-
fio, qua quisfeobligat ad id, ne alek ludat, &
pcenam pollicetur, fi lufierit.

3 • Qute poencefint aleatorum, & aleatores recipitn-
tium ? an ipfis impune furtum injuria fiat ? an
& per qttos condici pofifit, quod in alea amifi-

4. Quce fit pcena cogentium ad ludendum, vel in-
ftigantuim filiosfam. alienos ? & de non prce-
ftanda eviftione rei in alca venditce. Antertius,
qui ludenti mutttam dedit pectmiam , repetere
mutuum poffit ?

5. Quidfi muttcum numeraverit collttfior ipfie, vel

. aleatorum rcceptator? •

& Quid moribtu obtineat circa pccnas akatorum ?

An & quando hodie amiffain atea repeti pofi-
fint? -'jju - ■«t^irt

7. Amijfia in alea, fiednecdttm fioluta, anpeti pofi-
fint, fi viftus viftori expromijfiores aut fidejujfio-
res aut pignora dederit ?

8. Quce in coltudentibus obtinent, ctiam locumha-
bent in iis, qui de ludentium vifiorta (panfionei
incunt; & in genere, quid jure Romano circa
fponfionesobtineat? . . ■■ .' A

9. Si prcemium fiponfionis apttd tertium depofitum.
fit & viftori redditum, an repeti pofifit ?
quid fi necdum redditum fit viftori, vetnondum
viftor appareat, an repetere quifiqtte invito altero
poffit qua ita depofuit ?

1 o. De urnisfieu oltisfiortuna (Loteryen ) &fipon-
fionibus antiquis judmatibus; & quifint videndi
de aleatoribus ?

4. V- rVi ■'

t. Ludi

-ocr page 616-

I B.

Udi apud Romanos alii liciti
fuerunt, alii iliiciti. Liciti, in
quibus ars dominatur, ac de
virtute certamen eft ; quales
quinque recenfet imperator in
/.1. &ult. C. h. t. puta, mono-
"bolon, contomonobolon , quintanum contacem
fine fibula , perichyten , & hippicen. Quod &
Taulus jurifconfultus fere expreflit, cum ait, li-
citum fuille ex (enatufconfulto certare hajia, vel
pilo jaciendo, vel currendo , faliendo, lutfando,
pugnando ; /. folent 2. §. 1 . Jf. h. t. Nec dubium,
quin pieraque hsec ludorum genera a Grsecis pri-
mitus adinventa a Virgilio magna ex parte in li-
bro 5. iEneidos deiineata, Romani delnde tran-
flata fuerint, durn memori® proditum, Hercu-
lem ante Romam conditam ludos Olympiacos in-
ftituiife fingulis quinquenniis repetendos , ut
Chxcix juventus fefe exeixeret cseftibus, curfu,
faltu, difco, & palseftra, continuato quinque
diebus certamine , ac vi&oribus ole^ coronatis;
quibus & hic honor habebatur, ut fublimes cur-
rui infldentes, non per portafn , fed per muro-
rum dejeftorum ruinas patriam intrarent. Confer
Demfterum in notisadRofini antiquit. libr. 5. cap.

1. Natalem Comitem mythologia lihr. 5. cap. 1.

2. 3.4. His itaque certare ludis utiturpe habi-
tum non fuit; ita & praemium viftorise propo-
nere, & in pecuniam , vel in id quod in con-
vivio vefcendi caufa ponitur, ludere, adeoque
de viftoria fponfionem inire legibus variis per-
miflum legimus. d. l.folent 2. 1. /. 3. /. 4. pr.
ff. h. t. dummodo fecundum jus novum in lin-
gulas commifliones, feu iingulos congreflus aut
vices, non ultra folidum unum si ditioribus collu-
foribus deponatur, ab aliis longe ininus. /. 1. in
fine l. ult. in med. C. h. t. nam fi in immodicam
pecuniam lufum fuerit, amiflum repeti poteft ,
promiftum peti nequit. d.l.i. in fin. C. h. t. Quo
fundamento reum, etiam contumaciter fe noh fi-
ftentem, cum ut viftus exludo ficachorum feu re-
gio in rnagnam quantitatem a vi6tore conveni-
retur, abfoiutum fuifle fententia judicis, comme-
morat Jofephus de Sefle decifi. Jrragonia 144.
9ium. 11. & fieqq. &inmotivis Juhjuntvis. Adde
ftatuta Antvverpienfia tit. 54. art. ult.

2. IUiciti ludi funt, in quibus fors pradomi-
natur, nec pro virtute certamen fit; quaiis eft
alearum, & fimilium ei affinium. /. in quibus 3.
fif. h. t. I. 1. /. ult. C. h. t. I. ult. §. 1. C. de cpi-
fcop. audient. Etfi enim in rebus feriis infignis
faepe ac neceflarius probatufque fortium ufus fue-
rit. §. optionis 23. Infiit. de lcgatis. I. ult. in pr. C.
tommun.de legatis. t. fiedcum ambo iq.ffi. deju-
diciis. etiam in ipfis judicibus ex decuriis eligen-
dis (confer Polletum hijloria fori Romani libr. 5.
cap. 7. fiere in pr.) tamen extra neceflitatem per
jocum lufumque abuti forte, variis ex caufis pro-
brofum habitum. d. I. l.<& ult. Unde&anirni vi-
tiis adnumeratum a Jurifconfultis Romanis alea-
torem efle; seque ac turpe creditutn, vinarium

t: v.

quem , aut gulofum exiflere aut impofto-
rem , aut mendacem, aut litigiofum. I. ob qiue
4. §. item 2. /. adiles 25. §. boc autem 6. Jfi. de
(ediiit. editf. Ut proinde vaiidsc cenferi debeant
omhes iite conventiones, quibus id agitur , ut
a ludis hujufmodi improbatis abftin£atur; velu-

ti. Sialteri quis certam promiferit pecunise quan-

1 v C V'^j: 1 I A

titatem aut rem velut peenam , ti ahquando aiea

luferit. Si enim licitse fint ftipulationes pcenales

circa negotia & fafta , quse natura fua nec ho-

neftanec turpia, fed moraliter, ut loquuntur,

indifterentia funt , ad id ne fiant, & pcena

folvatur fi fafta fint. §. ult. Infiit. de ver-

bor. obligat. longe magis probandse fuerint, fi

interponantur pro arcendis iis, quse aut natura-

liaut civili ratione turpia habka legibufque inter-

difta. Nam & cum mulier ab eo, in cujus ma-

trimonium conveniebat, ftipulata effet ducenta,

fi coficubitue tempore matrimonii confiuetudinem re-

petiijfiet; refponfum fuit, nihil caufe effe , cur

ex ltipulatione, quse ex bonis moribus concepta

fuerat, mulier impleta conditione pecuniam ad-

fequi non poflet. i.exea parte 121. §. mulier 1.

Jf. de verbor. oblig. Quibus non contradicit Ul-

pianus , cum ait, fi ob maleficium , ne fiat, pro-

miflum fit, nullam efle ex hac conventione obli-

gationem. I. jurifigentitm 7. §. fi ob maleficium

1\.jf \ de pattis. cum non alius iftorum verborum

fenfus fit, quamquod obligatio nulla nafcatur ex

ea conventione, qua quis alteri promifit dare ,

fiis, cui fada promiflio, a maleficio abftineret_a

Veluti, quando Titius Mkvio centum promittit_s

ne is facrilegium aut furturn faciat, neve homi-

nern occidat. Nec mirum, cum & datorum re-

petitio tali in cafu per condi&ionem ex turpi cau-

la a jure conceffa fit, autore ipfo Ulpiano in /.

ut puta 2.jf-de condift. ob turpem caufam. Jo-

han Papon libr. 1 o. arreft. 1. in notis & in ap-

pendice arrefi. 1.

3. Cseterum varise per legesRomanas pcense
in odium aleatorum conftitutse funt: nam qui
domum praebuit ad ludendum, fi eo tempore
furtum ei domi fuae fadtum fit, vel ubicunque
& quandocunque fuerit pulfatus, veiberatus,
injuriam , damnumve paffus, five a luforibus »
five ab aliis, nec pcenalem nec rei perfecutoriam
eo nomine aftionem habet. Colluforibus tamen
hsec paffis adiones haud denegatse; quamvis & hi
indignivideantur. l.\.pr.& 1.2.3.fifi.h.t. Nec
eft, quod quis putet, ea ratione ad delinquen-
dum unumquemque invitari: cum potius, fi
certiorem fequamur rationem, id ita cautum fit,
ad vindicandum deliftum eorum, qui aleatori-
bus prsebebant occafionem locumque iudendi.
Nain cum ad impediendum hunc ludum, pro-
pter frequentiam ejus, nonfufficeret prartor cx-
terique magiftratus, finguli ad puniendum alea-<
torum receptatorem autoritate publica per edi-
ftum prsetoris fuerunt armati : eo fere modo,
quo id etiam faftum in toto titulo ac prsecipue
in /. ult.ff. quod quifiquejuris W dttrum ftatuerit.

Infus

XI. Ti

-ocr page 617-

D £ A L E A

Infuper domus, in qua lufuin eft , publicatur. /.
ult. C. b. t. pecunia in alea amiffa non exigitur,
fed potius data fuper alese ludo cautio irrita eft
ac condici poteft ; quin & id , quodex alea jam
folutum fuit, repeti per ludentem, aut heredes
ejus, ut& per patrem vel dominum ejus qui in
alea amifit; vel per fifcum aut epifcopum vel
prxfidem , erogaturum recuperata in publicos
ufus; vel denique per quemlibet ex populo intra
annos quinquaginta. /. ult. §. i.jf. b. t. I. I. /.
ult. C. b. t. ita ut ut non rnodo vidor ipfe, fed
& heredes ejus ad reftitutionem compellendi fint.
d.l. i. C. b. t. pater etiain ac dominus filiifami-
lias aut fervi vidoris, faltem quatenus ex eo lu-
cro turpi in peculio eft. d. I. ult. §. i. ff. b. t.

4. Adhsec cogens alterumadludendum , five
abinitio, five duin vidus viftorem retinet, ex-
tra ordinem coercendus eft, ita ut vel pecuniaria
muldetur mu!<5ta, vel in latumias aut vincUfa
publica ducatur, prsetoris arbitrio. /. 1. §. idt. I.
i.ff.b. t. Sed & inftigans fervum aut filiumfa-
milias ad ludendum patri vel domino injuriarum
tenetur, vel fervi corrupti adione. l.fi quis fcr-
vum 26. jf. de injuriis. Deniquefi aleator in alei
retn vendat, 8c evifta re conveniatur, enrto-
rem exceptione venditionis in aleS contraftje po-
teft fummovere. /. 2. §. 1. ff. quarum rer. aU.
nondatur. I. in exceptionibus 19. §. ult. ff. de pro-
bation. Plane, fi quis ludenti mutuam in alea
dederit pecuniam ludendi caufa, mutuum repe-
tere nufpiam in jure noftro prohibetur: & repe-
titionem iftius mutui fuadet argumentum ex /.
quod fi fervus 3. §. nec non 6. ff. de in rem verfo,
ubi in rem domini verfum Labeo ait, quod mu-
tuatus fervus domino emit volenti ad luxurias
materiam, unguenta forte, vel fi quid ad deli-
cias, vel fi quid ad turpes fumtus fubminiftra-
vit; eo quod non fpeftamus, an bono domini
cefterit, quod confumtum eft, fed an in nego-
tium domini. Si enim de in rem verfo adtio de-
tur, cum. pecunia fervo credita ad turpes fum-
tus domino per fervum fubminiftrata eft, quid
ni & dire&a competeret ex mutuo condiftio,
ubi domino fine intermedio fervi minifterio in
turpem alex ludum mutuum daturn eft? Facit
quoque eo, quod in d. I. 2. §. 1. ff. quarum re~
rtim attio non datur, emtio in alea celebrata haud
quaquam irrita dicitur, fed potius firma elfe ac
valida fupponitur; ac fola de evidtione adio ein-
tori denegatur; qua* denegatio aCtionis de eviftio-
ne inanis omnino fuiffet, fi non fubftitiflet ven-
ditio in alea contrafta; cum in eo cafu, quo em-
tio nulla eft, difputatio quoque de evi£tione ac
lis nulla efte queat. Tuenturque hanc fententiam
Parladorius rerum quotidianar. libr. 2. cap. 7. num.
12. 13. Carpzovius prattica criminali part. 3.'
qucefi. 134. num. 27. Berlichius decifi 66. num.
6. (diflentit Groenewegen de 11. abrog. adPand.
h. t. num. 6.) Nec recte in contrarium adduci-
tur /. fiquis cum ficiret. 8 ■ ff. pro emtore. in qua
Julianus improbare videtur cmtionem ab eo fa-

T O R I ft U S. 601

dam, qui pretium numeravit vehditori, cum
fciret ipfum id mox fcorto daturum * quandb ait j
fiqtiis, cutn ficiret, venditorem fiatim pecumatn
confumturum, fiervos ab co emiffiet, plerique re*
Jpondertmt, cum nihilominus bonxcfidei emtorem efje;
idque veritts efi: qtto modo enim mala fide emiffi
videtur, qui a domino emit ? nifi forte & «> qui
d luxtiriofio & protinus ficorto daturo pectmiam,
ficrvos emerit, non ufiucapict. Etenim verba pofte-
riora non tam priorum reftridionem continent,
aut quandam exceptionein , fed magis praece-
dentium confirmationem ; ut ita fenfus legis fit»
bonaefidei emtorem efte & eum, quifcit, vendi-
torem ftatim pecuniam confumturum ; non enim
pofie videri mala fide einiffe qui a domino emit:
nifi quisfimul vellet tontendere, eum malx fidei
poffefforem efte, ideoque necufucapere pofte, qui
fervos emit a luxuriofo & protinus fcbrtis pecu-
niam daturo; quod tamen folfum eft;eo quod fbla
reialienx cbnfcientia, non item pravi corrupti-
que venditoris mores, emtorem efficiunt malae
fidei poffifforem. Atque hinc illud tanquam fin-
gularefuit adnotatuin in minore, quod ille adver-
fus venditionem rerum a fe fadtam reftitutus, em-
tori reddere pretium non tenetur, fi is tunc nu-
meraverif, cum eum perditurum non ignoraret *.
ficut etiam contingit in ea pecunia, qua: mino-
ri confumturo credita eft, vel rneretrici ex man-
dato adolefcentis luxuriofi numerata; utfereait
Paulus in /. qttodfi minor 24. §. fied& fi^-ff- de
minor 2 j, annis. & Ulpianus l. fi vcro 12. §. fi
adolcficens 1 i.ff. mandati. Neque ab ufu jurifcon-
fultorum noftrorum, aufaudorum probatorum
alienum eft, phrafiologiam illam nifi forte is %
in d. I. 8.-occurrentem non reftringendi fed illu-
ftrandi Sc magis urgendi cania ufurpare, uti id
a Celfo faftum in /, Labeo 7. §. ult in fine ff. de
fupellefftle iegata. & pluribus docetur a Parla-
dorio rerum quotidianamm libr. 2. cap. 7. num.
13. 7"';

j. H«c ita, fi tertius quis aleatori in ludunt
mutuatn numeraverit pecuniam, nec lex munici-
palis aut confuetudo conftans contrarium induxe-
rit, uti id Antvverpiae invaluiffe conftat. confiiet.
Jntwerp. tit. 54. art. 19. Quod fi k collufbre
Viftore id fadum fit, fivedirefto, five perin-
terpofitam perfonam, vel etiam a colludentium
receptatore, repetitionem taHs crediti ceftare,
frequentius interpretibus placuifle video. Paris
de Puteo trattatu de ludo num. 15. & fieqq. atl
nunt. 21. Cacciaiupus de iudo qucefi. 8. Steplia-
nus Cofta de ludo fiexto articulo principali. Par-
ladorius rcntm quotidian. libr, i.tap. 7. nitm. 14.
& feqq. Berlichius decifi. 66.

6. Hodiernis tamen moribus vulgo non tan-
tum alex aut aleatorum odium eft; adeoque nec
tanto excipiuntur rigore aleatores aut eorum fu-
fceptores, atque quidem jure ciyili. Nam neque
domus nunc publicari folet , nec impune fu-
fceptori aleatorum injuria vel furtum fit, tefte
Groenewegio ad l. 1. ff.h. t. Manente interim
Gggg eadem,

-ocr page 618-

promiflores dederit collufori vincenti in quantita-
tis amiflse fecuritatem : cum enim tota principa-
lis obligatio ex alea defcendens fenatufconfulto
Romano moribufque improbata fit, l.folent 2.
§. I. jf.b. t. nec pignus acceiforium tenere de-
bet, nec in fidejuilores aliofque iimiles efficax
adio danda eft; fed potius repetendi pignoris
iicentia concedenda, etiam non foluto eo , quod
amiflum erat; idque argumento eorum , quse
de mulieris intercedentis fidejuiforibus pignori-
bufque datis tradita inveniuntur. /. ft mulier. 16.
§. 1. /. ult. §. ft mulier \ .ff.ad Senatufconf. Vel-
lejanum. Statut. Antwerpienf. tit. 54. art. 20.
Parladorius rerum quotid.libr. 2. cap. 7. num. ult.
Ant. Matthacus de autfionibus libr. 1. cap. 19.
num. 75.

8. Quae de datis aut promiflis per colludentes
di<5ta , ad eos quoque pertinent, qui de horum
colludentium viftoria fponfionem datione vel
promiflione iniverunt. Quamvis enim Chriftineo
vol. 2. decif. 93. Zypso in notitiajuris Belgici,
lihr. 3. tit. ult. de religiofts & alece ludo. aliifque
placuerit, fponfiones illaS haud improbat3S eile,
quafi eo ipfo contrahi cenferetur emtio pericu-
li, ac conftitui periculi pretium , juxta /. peri-
culi pretium 5. fj'. de nautico fcenore. tamen pe-
nitius vcrba d. legis quintse excutienti non po-
teft non contraria opinio magis probari; eo quod
itademum periculi pretium conftitui ibidem per-
mittitur, fi modoin alece fpeciem non cadat; cadit
autemprocul dubio in aleaefpeciem fponfio fuper
ipfo alece iudo ac incerto ejus fortuitoque even-
tu fadta; adeoque inhonefta plane hujus fpon-
fionis caufa eft, fponfionem efficacem eife non
finens. I. figratuitam 17. §. ult. ff. de prcefcri-
ptis verbis. Etfi enim circa ludos illos, in quibus
de virtute certamen eft, fponfionem facere li-
ceat; in aliis tamen, ubi pro virtute certamen
nonfit, nonlicet. /. in quibus l-ff-b. t. d. I. 17.
§. ult.jf. deprcefcriptis verbis. five fecundum jam
dida de incerto alese eventu fponfio fiat, five
extra alea; ludum de rebus futuris quibufcunque ,
quarum dubius plane & incertus eventus eft,
nonabinduftria arteque huinana, fed cafu pen-
dens. Quales fponfiones ideo aleae ludo exsqua-
t£e funt, fic ut moribus non magis de his quam
de illis jus dici foleat, (exceptis mercium aflecu-
rationibus, de quibus alibi) & velut in pari fpon-
dentium turpitudine melior poflidentis quam pe-
tentis conditio fit, five folutum five promiflum
tantumfueritfponfionis pramium viftori propo-
fitum. Zypaeus notit.juris Betgici libr. 3. tit. ult.
de religiojis & alece lufu, in jine. Wiifembach
adPand.h.t.num. 18. Groenewegen ad. I. 108.
ff. de verbor. obligat. ibique plures citati. Imo
* quibus in cafibus amifli in alea repetitionem mo-
res hodierni conceflerunt, iifdem etiam ejus ,
quod fponfione perditum fuit, repofcendi po-
teftaseft; fecundum placitaOrdinum generalium
antea de Iudo alese allegata. Adde Grotium manu-
dufi.ad jurifprud. Hollmd. libr. 3, <ap. 3. num.

114.115.

eadem, quasquondam, turpitudine; etiam il-
lis ipfis in locis, quorum incolis olim ex privi-
legio permiflus legitur alea; ludus; uti id Del-
phenfibus & Monachodamenfibus ex Comitum
Hollandiae conceflione licuifle re.fert Grotius wrf-
ntidutt. adjunjprud. Holland. libr. 3. cap. 3. num.
116. ibique Groenewegen in notis. Quo fit, ut
nunc, quicquid in alea amiflum quidem at nec-
dum folutum efl:, exaftionem non habeat, nec
de eo jus dicatur; & ex adverfo quoque repeti-
tio ejus, quod in alea amiflum ac folutum eft,
haud indulgeatur ; adeoque nunc illud obtine-
at in aleatoribus, quod jure communi Romano
extra aleae odium fervatum fuit in cafu, quo par
promittentis & ftipulantis, vel dantis & accipien-
tis turpitudo erat, (uti revera etiam in collufo-
ribus turpitudo jequalis eft) meliorem nempe pa-
ri in turpitudine poflidentis quam petentis aut re-
petentis c.onditionem efte ; nec ex turpi caufa
promifli petitionem, nec foluti repetionem dari.
/. penult. jf. de conditt. ob turpem caufam. confue-
tudines Antwerpia: tit. 54. art. 17. Hugo Gro-
tius manuduSl. adjurijprud. Holl. libr. 3. cap. 3.
num. 17. Neoftadius Curics Holland. decif. 5 8.
Carpzovius praffica criminalipart. 3. qucejl. 134.
num.26. Jofephus de Sefte decif. Arragomce 144.
num. 20. & num. 31.^ fcqq. Groenewegen de
11. abrogatis adPand. b. t. num. 1.2. Eo excepto,
quod in Indiam orientalem aut occidentalem na-
vigantibus repetitio ejus, quod alea in navi amif-
fum eft, Ordinum generalium placito non uno
invenitur concefla. Artijkel-Brief van de Oofl-Jn-
difcbe Compagnie. anno 1658. art. 77.78. vol. 2.
placitor.pag. 1298. item anno 1672. art. 77. 78.
•vol. 3. pag. 13 20. item Artik^l-Brief van de
Wejl-Jndifche Compagnie. anno 1675. art. 46.
•vol. 1'pag. 13 5 I. Quodque confuetudines Ant-
werpienfes folutum repofci permittunt, quoties
non numerata pecunia, fed veftes aut res alise,
certopretioaeftimatse, in alea funtpofitse&amif
fae. tit. 54. art. 18. Quo inodo & oliin Leyds
atque Amftelodami jus fuit, ludentem ipfum ac
yxorem ejus & confanguineos condicere potuifle,
quicquid ultra argenti unciam aut a^ftimationem
ejus alea perdidiflet, tefte Grotio Manudutt. ad
jurifprud. Holl. libr. 3. cap. 3. num. 118. 119.
& Groenewegio ihidem in notis. Sane fi falfitas
in ludo commifla, ac per hoc viftoria obtenta
probetur, vix eft, ut non quibufcunque aleato-
ribus 1 five in pecuniam five in res alias quafcun-
que iudentibus , repetitio concedatur ; quafi
non tunc par fit colludentium turpitudo, ac prop-
terea nec meiior eife debeat conditio viftoris pof-
fidentis, tuin ludi probrofi tum falfitatis & doli
opprobrio laborantis; dum fola ludi turpitudo
in victo apparet. Groenewegen de leg. abrog. ad
Pand. h. t. nttm. 3.

7. Neque obligationi amiflorum in alea nec-
dum folutorum, fedtantum promiiforum, de qui-
bus vi&o fidem viftor habuit, firmitatem addet,
quod forte aleator fidejuflbres aut pignora vel ex-

-ocr page 619-

Sr MENSOR FALSU

iI4» uj» Neque fponfionibus hifGe ullum in
jureRomano, utquidam perperam cenfent, pa^-
trocinium eft; licet enim & iilo & hodierno ju-
re fubfiftant omnino ftipulationes conditionales >
etiam in incertum plane ac Cafualem eventum
conceptse , veluti ft navis venerit, fi Titius ex
prselio falvus redierit, ft pralio Belgse fuperiores
iint, fi intra certum tempus pax redeat. arg.
I A Titio ita 108. ffi. de vcrbor. obligation. quo
fundamento pro fponftonum juftitia ac validita-
te in Frifia judicatum fuit, ac plures eandem tu»
entur. Joh. a Sande dectfi Frtfic. libr. 3. tit. 9.
defin. 1. Tuldenus ad tit. C. de aleat. num. 3.
Perezius ad Cod. d. ttt. ntm. ult. Zoefius adPand.
h. t. num. 10. Simon van Leeuwen cenfi.fior.
part. I. libr. 4. cap. 14. num. 11. non tamen ideo
vaient in eundem cafum exiftentem aut deficien-
tem reciprocse promiillones, fponfionem facien-
tes; eo quod tunc incipiunt aiese prohibitse na-
turam induere *. nec longe abeunt ab inftitutio-
nibus captatoriis, non minus hodie, quam jure ci-
vili reprobatis. Scilicet, ut inftitutiones heredem
fub conditione etiam cafuali valent, fi modo in-
ftituens eo animo fit, ut hereditatem inftituto
qusefitam cupiat; ita quoque ftipulationes con-
ditionales fubfiftunt, ubi promiifor id intendit
primario , quod alteri velit ad dandum obligatus
efle. Sed uti captatoria inftitutio inutiiis eft,
quia tunc inftituentis primarius fcopus eft, non
alteri fuam relinquere, fed fibi alienam captare
& acquirere hereditatem ; ita quoque reciproca:
illse in eundem cafum evenientem aut deficientem
promifliones inutiles cenfendse funt, quia neuter
promittentium id primario intendit , ut alteri
obligetur; fed id unum, ut alium fibi reddat de-
vinftum, non promiflurus, ficredidilfet, feex
eventu obligatum futurum. Non magis certe in-
ftitutioni contrarium eft hereditatem velle ac-
quirere, quam cum promiflione pugnat animus
acquirendse obiigationis.

M MODUM DlXERtT.

9. Quod fi penes fequeftrem UterqUe fpon*
dens pecuniam aut res alias depofuerit, vidori
foli celfuras, & is fecundum primam deponen-
tium voluntatem vidori reddiderit, vix dubium j
quin ita penes vidtorem remanere debeant k fe-*
queftre praftita > quafi fine interpofita fequeftris
perfonS vi&us vidori amifla perfolviffet. Plane
ante folutionem a fequeftre faftam jure intercef-
ferit tum vidus, tum ante vi&oriam alteruter
fponfionis pccnitens, ne vidtori fequefter £a fol-
vat, qux pcenitens aut victus c|^pofuit; quo
fado, necefle foret, ut, quod quifque depo-
fuit fponfionis caufa, id ei a fequeftre reddatur,
quoties inhonefta fponfionis caufa eft, fic ut
in alex ludum fecundum ante di£ta incidere vi-
deatur. /. fi gratuitam 17. §. ult. jfi. de prceficrip-
tis verbis. Anton. Mattheus de obligation. difiput.
11. num. ult.

10. Ollas fortunse quod attinet ( vulgo
Loteryen) etfi rarior ante apud nos earum ufuS
fuerit, tanta tamen nunc, dum hsec fcribo, in
ufus pauperum multiplicatorum frequentia eft,
ut jura earum a lippis magis atque tonforibus,
quam a jurifconfuitorum ordine didiceris. Et
quod attinet fponfiones illas, quas & Romani ve-
teres, & prifci HoIIandi feculis fuperioribus fre-
quentatas inter adorem & reum de vi&oria ii-
tis probarunt, de iis diduin tit. de calumniatori-
bus circa fin. Interim plura de alearum ludo &
fponfionibus fi quis defideret, videat Paridem
de Puteo, Johannem Babtiftam Caccialuj?um ,
& Stephanum Coftam libellis fingularibus de lu-*
do fimul impreflis in torno feptimo Oceani juris;
uti & Jul. Clarum Sent.libr. 5. §. ludus. Parla-
dorium rertim quotid. libr. 2. cap. 7. Jofephum
de Sefle decifi. regni Arragon. 144. Berlichium
decifi.66. Carpzovium prattica criminalt part. 3.
qttcefii 134. Straccam de mercatura, trattatu de
fponfiionibus.

T I T V L V S VI.

Si menfor falfum modum dixerit.

Summaria.

1. Quomodo, & tjutbuSy ac qua atiione tenean-
tur, quifalfum modum renwtciarunt, jure ci-
•vili & bodierno ?

2. Tenentur & quiper alium renunciarunt falfum
modum. Nibil refert, qttales & qualium rerum
menfores (int, etiam tabularii in computatione,
afiimatores jurati in cefiimatione fiallentes.

3. Aftio hcec in fattum demum datur, fi alice ad

indemmtatem attiones deficiattt ; nec contra bc
redes datur; nec contra eos, qui nondum renun-
ciarunt modum , fied tantum menfiurationem
fecerunt.

4. Falfi quoque accufiari potefi , qui dole falfum
modum renunciat; & menfiurce iniquce per edii-
les firangi.

riumfeu honorarium recipiunt» non mercedem,
cum neque locatio hic fit, neque opera merce-
naria, fed magis ea, quse beneficii loco prsebetur.
l.i. jf.h.t. Sedquia intereft: noftra, ne fallamur
in modi renunciatione, fi quid tale contigerit, in-

Cggg a txo^

-ocr page 620-

" ; l { b, X Io

troduda ell a£lio fubfidiaria in fadum ,, pr£eto-
ria, perpetua, quia initium rei nona circum-
fcriptione, fed a fufcepto negotio originein acGe-
pit. /. i. /. hcec affio 4. ff. h. t. quse datur illis ,
quorum intereft , five emtores fint, iive ven-
ditores , aut alii quieunque perfalfam mxsdire-
nunciationein in damno hcerentes , eorumque
heredibus, adid quod intereft. l.fi duobtis 3. §.
tompetit. pen.jf.h. t. 'Contra menforem,

falfum modum dolo vellata culpa renunciantem,
non item levij cum fibi imputare lsefus debeat,
quod euin acSiibuerit , qui impcrite aut negli-
genter verfatus eft : nifi locatione interveniente
mercedemmenfor perceperit pro opera prseftita,
quo cafu non quidein de leviflima , fed de levi
culpa tenetur, /. 1. §. 1 ,ffi. h.t. atque ita hodier-
nis quoqUe moiibus generaiiter obtinuit, men-
fores non ex dolo tantum, fed &: ex itnperitia
vel negligentia in modo dicendo, teneri. Gro-
tius Manudutt. ad jurifprud. Holland. libr. 3. cap.
Tf-j.num. 17. & fieqq. Si plures renunciaverinc,
infolidum quidem in flngulos a&io eft ; fed
unius prseftatione cseteri Jiberantur. l.fiduobus 3 .
pr.fi. h. t. Servo menfore renunciante, vel de
peculio vel noxale judiciutn datur, cum neque
delidum proprie neque contraftus hicftt ; fed
initio quidem infpe6to magis ad contraflus , tan-
quain negotium fufceptutn, pertinere videatur;
exitu vero confiderato dolus ac circumfcriptio,
adeoque qusedam delifti fpecies. d. /. 3. §. ult. I.
4./. h. t.

2, Nec intereft , utruin per fe anper aiium
renunciaverit; ex fubftituti enim dolo tenetur,
iive ei folam commiferit renunciationem , five
cum renunciatione ipfam quoque menfurationem.
/. 1 ,§.ult. I. i.jfi.h. t. Nec, utrutn menfor tna-
chinarius fit , qui machinula mathematica uti-
tur, an decemped^tor, qui decempedalem per-
ticam adliibet, analius qui alio menfurae genere
interveniente modum renunciat: five enim men-
forin agris, iive in adibus, iive in viarumiti-
nerumque latitudine, ftve in frumentiac ferum
reliquarum fungibilium quantitate, , five in
Gomputatione & calculo tabuiarius, five in o-

T I T. VII.

peris admenfuratione archite&us aut fedem*
tor operis fefelJerit, adverfus eum hxcaftioda-
tur , etiamfi tabularii operumque redemtores
tnenfores non fint. /. fi menfior 5. §.?//£. /. 6.1. 7.
pr.&§. §• ficqq^ ffi. h. t. Nec forte perperam his
accenfueris sftimatoresreruin , qui jurati faciunt
ceftimationem, fi iniquam renuncient. Vide no-
vell. 64.6,: Cujacium ad eam.

3. Non aliter tamen conveniendus hac adione
qui falfurn renunciavit modum, quam li larfus
alia aftione confequi nequeat ab alio indemnita-
tem; cum haec fubiidiaria fit: ut proinde prius ex
emto aftio, vel indebiti condictio , aut alia fimilia
juris remedia ordinaria tentanda fint, antequain
ad hanc deveniatur. I. fiduobus 3. §. 2. & 3, fi
menfior. 5. §. i.jfi.h.t. /. arbitrio 18. §. deeo 3.
jfi. de dolo. Sed nec contra heredes renunciantis
ha^jc a£tio competit. l.fi duobus 3. §. pen.jfi.h.t.
nec ei Jocus erit, fi menfor non renunciaverit,
fed tantum perperam menfuram fecerit; cumin
renunciatione falfa: menfurae delidum conliftat.
/. 1. §.ult. jfi. h.t. Sitamen dolomalo renuncia-
tionem menfor protraxerit, & la:fus inde fuerit
is , cui modus renunciandus erac, aftio de dolo
dari poteft. I. fimenfior j.ff. h. t. ubi pro libere-
tur legendum efte lcederetur, fuadetfenfus legis :
fi enim venditor liberatus fuiffet , cutn nullum
tunc poflet damnum fentire, etiam de indemnita-
te, aut ad id quod intereft , adione doli opus
non efteti

4. Ca:terum ipfas menfuras falfas feu iniquas
a utoritate magiftratus, prscipue aediliutn, fran-
gendas fuifte , colligi poteft ex l.item quxritur
13. §. fiquis mcnfiuras ?>.jf. locati. & in falfi cri-
men etiam incidere eum , qui fciens prudens
falfum modum dixit, & velut ex crimine extraor-
dinario accufari polfe, colligi poteft ex l. pen.
§. 1. ff.ad leg. Comel. de falfis. I. annonam 6. §.
ult. jf. de extraord. crimin. I. modios 9. I. ult. C.
de fiuficeptor, quandoque & in furti vitium. I. fi
quis uxori 52. §. majora 22.jfi. de furtis. Adde
Menochium de arbitrar. judic. Cafu 3 1 7. Ritters-
hufium ad novcllas part. 3. cap. ult. in fine.

T I T V L V S VII.

De religiofis 8c fumtibus funerum _a & uc funus ducere liceat.

S u m m a r i a.

j. Ouisfiilocusrcligtofius ? quiseumpoffitfacere?
an fervitutem realcm debens , fi noceat domino
prccdii dominantis ? an fndtuarius invitopro-
prietario , aut vice verfia ?

2. Dc cenotaphio. Illationc thefiaurinonfierilocum
rcligiofum; & de prctiofiomm cum cadavere illa-
tione. •

3. Qua atfione tcneatur, qui cadavemonjureilk-
tum privata autoritate ejecit ? qua. aftione te-
neatur, & quibus , qui non jure cadaver intu-
lit.

_____

4. Locus illatione cadaveris religiofus fattus, de-
finit effc in commercio. An tunc ufucapi ? an &
quatenus legari vendi? & quo refpettu videa-
tur in nofiraeffepotefiate ?

5. De fipulchris familmibus & hersditciriis; ac

-ocr page 621-

bofiierms ; Ati fiiius exheredatus in ea infierri
poffit ? Et ubi fecundumjus canonicum qutjque
fiepeliri pofifit ?

Ouibus modis ioca definant religiojk ejfe ?
j. Oiii debeant dejuncitfunus curare, quidfuris,
fi non curent illi, quibus id tcfiator mandavit ?

8. Quid fit aftio funeraria pro repeteudis impenfis
in funus ? efl ex qttafi contraftu. Cui detur, &■
contraquos? an & contramaritumpro ratalu-
cri, quod ex dote capit ? • v. - ^x •'

9. Jmpcnfia funeris omne creditum five cbirogra-
pharittm jive hypothccarium antccedtt, cum bona

■ fiolvendononfiunt.

1 o. An & is preclationem habeat -, qui res funen
neceffarias vel mtttuam pecuniam credidit ei,
qui fiunus fecit ?

Ocus religiofus efl: , in quo
cadaver, iive liberi hominis,
five fervi, aut prsecipua ejus
pars, puta caput, eil recon-
^ ditum l. i. I, cttm in diverfis
44. ffi. h. t. ft modo non tem-
poris gratia depofitum, fed quafi aeterna fede da-
rideftinatuin fit. I. divi fratres 39. & l. 40. ffi.
h. t. atque infuper inferatur in locum proprium,
aut in alienum , domino permittente; in com-
munetn focio confentiente, non eo invito: ni-,
fiautcommune fepulchrum fit; aut, cum lo-
cus purus eftet, focius ipfe fepeliendus fit alio
commodo ad fepuituram loco deftitutus. §. 9.
infiit. dererum divifi l. fi ptures 41 iffi. h. t. Lo-
cutn debentem- fervitutetn reaiem dominus, in-
viro eo, cui fervitus acquifita, religiofum non
facit; nifi dominus prasdii dominantis non tni-
nus commodeper alium iocutn ffervitute utipof-
fit. /. locttm 2. locum 8. jj'. h. t. Nec iocum
ufufru&uarium proprietarius, niii confentiente
frudtuario; nec fru&uarius, nifi proprietarii vo-
luntate. /. tocum 2. §. fiufiumfruftum 7, l.fiunt per-
fonce ^.ffi.h.t. t. tocum autem 17. de ufufruftu.
eo excepto , quod , ufufructu fundi legato he-
res ipfutn teftatorem in fundo fruduario jure fe-
peliat, quoties in aliurn locum inferri tam opor-
tune non poteft. d t. tocum 2. §. fi ufumfruftum
"j.ffi. h. t. vel omnium bonorum ufusfru<5tus le-
^atus eft, five uni, five diverfis; quo cafu he-
res eligere poteft, invito fruduario, in quem
fundum inferre vclit, fru&uario tamen indemni-
tatem prsftiturus. /. ult.jfi. h. t. Nec aiiud juris
eft , fi teftator pienam fundi proprietatem alteri
legaverit; five enim pure five fub conditione
proprietas legato data fit, heres ne pendente qui-
dem conditione extraneum vel teftatorem ipfum
inferre poteft ; nec inferendo religiofum facit. /.
fitocus 34.jfi. h. t. nifi & hic teftator in locum
aiiuminferritamoportune non potuerit, quo ca-
fu legatario falva eft ad indemnitatem aftio , fi
modo fit in hereditate, unde indemnis fervetur.
l.fcriptus heres 4. I. & fi quis 14. §. j. m fin.
I ult. §. ult. ff. h. t. ...

PUNERUMi EfC.

1 i. An & iSj Ctti affiofitineraria Ceffit efi?
12 An affio funeraria privilegiata etiam ei dC-
tur , qui pYohibente berede funus fiecit; vcl^
cum putaret, fie heredem effie ?
i 3. An repeti pofifit fiumtuS in fiunitS, fi pietdtii
intuitu, vit nimis pdrce, vct immoderatefiafius
fit ? Et quidfitd fiaftum fit ex prteficripto teflar
toris?

14. Recenfintur pturima , qute ad impehfias tti
fiunus pertinent. Att & vefles , quibtis conjux
eenjugem luget ?

15. An & impenfie ih morbum poflrcmtttn , ati
& in morbos anteriores, ex quibtts dcfiunftus con-
vaherat ? impettfic tnorbi pofiremi communiter
fcruntttr per heredes dcfitnfti conjugis & viduunt
viduamve fuperfiitem, velut onus matrimonii.

i. Cenotaphium, feu inanefepuichrum , quia
proprie fepuichrum non eft, fed monumentum
memorise cauia fadum , non reiigiofis fed puris
locisannume^rarioportere, contra Virgiiiuin divi
fratres refcripferunt. /. in tantum 6. §. ult.l.j.jf.
de divijhne refum. t. vet quod 6. §. ult. t. motiiimen-
ttim 42. jfi. h. t. unde ne,c venditio ejus aut do-
natio aut alienatio alia prohibita eft. d. t. 6. §;
ult.ffi. h. t. t. fi fiponfius 5. §. ficcunditm htec 1 o.
ffi. de donat. inter vir. & uxor. Et quamvis illa-
tione cadaveris aut reiiquiarum poft infecuta ex
cenotaphio fepuichruin fiat. d. t. 42. ff. h. t. fo-
ia tamen iiiatione thefauri iocum reiigiofum non
fieri MarcianuS notat; quia , quod iepeiire quis
prohibetur, id reiigiofutn facere non poteft; /;
tege Jutia 4. §. noti fit 6. ffi. ad teg. jitl. pecu-
lat. Etfi enim ornamenta , pecuniain, aiiaque
his fimilia fimul cum corporibus infcrre tumu-
lo, hominum fimpiiciorum mos fuerit. I. ult. §;
ult. jfi. de auro. arg. teg. I. & fi quis 14. §. non
atitem 5. jf. h. t. tamen conftitutionibus id veti-
tum dicitur. d: t. 4. §. 6. ideoque & Voiuntates
defunCtorum circa veftiutn aut reruln aliarum iti
tutnulutn iiiationes , ineptas etfe invaiidafque Pa-
pinianus refpondit. /. fiervo alienox 1 3. §.tdt.jfi
de legatis I. ac prarcepta talia morientium im-
pune per heredes aut aiios, quibus demandata
funeris cura , potuifie ijjerni atque negiigi, pa-
tet ex /. ult. ff. de attro & arg. legato. Confer de
pretiofis in tumulum congeri folitis Demfterurrt
in notis ad Rofini Antiquit< tibr. 7. cap. 31. fiere
circa fincm.

3. Caterum, fi quis cadaver aut reliquias
intuierit in locumj in quem inferendi jus nori
habebat, etfi ldcum reiigiofum non fociat. /, fi
qnis putans <5. §. fi quis 6. ff. commttni dividun-
do. t. ittvito 2. C. h. t. non tamen loci dominus
oifa inde fine principis aut pontificis autoritate
(veiexufu hodiernofine conienfu ceconomorum
tempiij Groenewegen adt. 14. C. t.) eruere po-
tuit, eo quod ipfa oflium tranftatio aliquid reli-»
gionis in fe continet; alioquirt injuriarum aftio-
ne tenetur qui ejecit vei eftodit. /. offia 8. jf. h. t.
I. nemQ 14. C. h. t. (Confer Paulum recept. fententi
Gggg 3 libr.

De RELIGlbSJg ET SQMTIBUg

-ocr page 622-

i, i b. XI, T i t. VIL

6oG

libr. i. tit. ult.) fedpotius ob talem ilJationem non
juie^dam prodita eft in fadum a<Stio prsetoria.
/. locum 2. §. ^^ 2. jfi. b. t. perpetua,
heredibus & in -heredes competens, ad id , ut
cadaver toilatur, vel ioci aut arcuiie pretium
prsftetur. I. is qui inttdit. 7. pr. & §• i- f b.
t. qua experitur doininus loci, & fruduarius
aut aliam habens fervitutem iilatione impeditam,
& fociu«, quibus jnvids aut ignorantibus fecun-
dumantedida mortuus iilatus eft. l.locum 2. §.
fiufumfruttum 7. /. ojfia 8. §. nec fiolum 4. ffi. b.
tl.fi quis putans 6. §, fi qttis 6. jf. communi
divj<hiqdo. Necfodi int.uitu contrarium eyinci po-
t;eft ex d. I. locttm 2. i.jf. b. t. cum.ibi ge-
neraliter inquiratur, an focius ob illatiQtiem ca-
daveris in locum communem purum fadam fo-
cio teneatur ? ac iimpliciter refpondetur , eurn
familise erciicunda; vel communi dividundo adtio-
ne teneri: non tamen exclufa hac in fadum
adione, quam etiam dari, aiiunde conftat ex d.
1.6. §. <5. Qua ratione & a6tionem 'pro focio ex
haccaufa in focium competere, Pomponius fcri-
pfit. /. fi fiundus 39. ffi- pro fiocio. atque ita in ca-
fu non diflimili trium adtionum co.nCurfum no-
tavit Ulpianus l.fi quis fiervum 9. pr. jfi. de fier-
110 corrupto. Non tamen bonse fidei poileiiori,
aut creditori, cui fundus oppignoratus, ba?c in
faftum adtio tributa eft; cum poflit debitor in-
vito creditore & mortuum inferre, & ipfe mfer-
ri, ac fola ei denegata itiveniatur facultas conce-
dendi alteri inferendi jus invito creditore. /. lo-
cttrn 2. §. 1. & ult. /. 3. ffi. b. t. Potuit & infe-
rens in locum alienum quandoque ad poenam pe-
cuniariam condemnari; etiam modice coerceri,
fi dolomaio id feceritin locum ufibus publicis de-
ftinatum. /. locum 2. §. prcetor ait 2. /. ojfia 8.
§.fiin locum 2. jf. h. t.

4. Contra vero, fi cadaver eo illatum irt,
quo inferendijuseft, locus, uti religiofus fit (non
totus, fed quatenus corpus humatum eft, aut Jo-
cus tanquam religiofus eft definitus. d.l. 2. §. fie-
pulchrumefl j.jfi. h.t. I. locumquidem9. C.h.t.
I. cedefiacran. §. 1. jfi.de contrah. emt. /. ult. §.
pen. jf. quod vi aut clam. Confer Briilonium fielett.
antiquit. libr. 2. cap. 15. & 16. & commentato-
res adHoratii libr,. i.fiatyr. 8.) ita quoque com-
merciis hominum incipit exemtus eife ; fic ut
nullus eum, tantum fuum ex jure Quiritimn
vindicare queat. /. in rem afiio 23. §. 1. /. quce
teligiofis 43 .fij.de rei vindic. I. fi fiepulchrum 4.
C. h. t. nullus etiam ei fervitutem imponere. /.
fervitutcs 14. ult.jf. de fiervitut. I. tdt. §.4. jf.
qttod vi aut clam. hec longa pofteffio.ne jus fe-
pulchri tribuatur illi, cui jure non competit. /.
pen. jf. de mortuo infierendo. nec vendi vel donari
itapoffit, ut dominii jure in emtorem tranfiret;
nec pignori obligari. I- invito 2. /. locum 9. C. h.
t. I. hatic legem 22, ptfine. I. 23.jf.de contrah.
emt. vendjt. /. 1. C de fiepukhro violato. arg. /.
ojja 8. §.fi loctts 1. jf.h. t. In quantum tamen
liabemus jus inferendi mortuum in noftrum fe-
⁴ i- O
pulchrum, illud eo fenfu noftrum dicitur, ac
quifque mortuum inferre in iocum fuum. §• 9.
Infiit. de rerum diuifi. & interdidum de iocis re-
ligiofis continere caufam quafi proprietatis. /. in-
terdifforum 2. §. qucedam 2. fi.de interditiu jive
extraord. aff. jus fepulchri aci heredes tranfire. /.
jus fiepulchri. 13. C. h. t. reftituta hereditate aut
abiaitaheredi, tanquam indigno, jura fepulchro-
r-uin ap.udheredem remanere. /. quiaperinde 42.
§. 1. jfi. ad fienatujc. Trebell. I. fi quis fiuit 33.
jfi. h. t. Iiinc quoque, licet monumentum ip-
fum Jegarinequeat, justamen mortuum inferen-
di legare quifque potuit. I. monumenta 14. C. de
iegatts. etiam titulo venditionis alioque fimili in
alium transferre, manente loci religione, duin
una cum fundo, in quo fepuichrum .eft, illud
transfert velut fundi acceflionem, adeoque lo-
cus religiofus noh fpecialiter venit, fcd emtioni
majoris partis accedit. /. in modicis 24. jfi. de con-
trah. emt. Quemadmoduin ex adverfo ex eodem
fundamento venditor fundum vendens, in quo
iocus religiofus eft, nominatim fibi excipere at-
que fervare poteft fepulchri jus, lege addita ven-
ditioni, nihtlfiacri aut religiofi venire. I. hattc legem
2 2.jfi. de cotttrah. emt. quo ipfo fimul etiam poft:
venditioncm adeundi fepulchri jus ei falvum eife
Romanivoluerunt, legibus fcilicet vendendorum
prsdiorum diciantibus, ut ad jepulcbra, qucein
fiundo fiunt, iter ei, aditas, ambitus, fiuncrisfia-
ciendi fit. I. utimitr 5. jf. de fiepulchro violato.

5. Sepulchra Romani diftinxerunt in familia-*
ria & hereditaria. Illa dixerunt, quse quis fibj
familiseque fuse conftituit; ha;c , quje quis fibi
heredibufque fuis. /. familiaria 5. /. 6. jfi. h. t. L
ji fiepulchrum 4. l.jtts fiamiiiarium 8. I. jus ficpul-
cbri 13. C. h. ti Briflbnius jelett. atitiquit. Itbr.
2. cap. 14. Quo.refpicit Seneca Tragicus cum
in Troadibus , affu 3. ficen. 1. verfi. 484. An-
dromachen ita loquentem inducit;

Efi tumulus ingens conjugis carifiacer,
Verendus hofii, mole qttem immcnfid parent
Opibufique magnis ftruxit in Ittttus fitos.
Inluftusfuos,- id eft, ut morientes ex familia,
quorum obitum Imfturus erat, ibiclem deponereti
Nec ionge ab his abeunt noftratia, plerumqua
in templis haberi folita; qus etiam venditione
ita transferri, ut emtor deinceps mortui inferen-
di jus habeat, manente interim priftina loci re-
ligiofi natura, res expedita eft , & notat Groe-
newegen ad §.7. Infiit. de rer, divifi. in quse fe-
pulchra noftratia, tanquam hereditaria, etiam fi-
Iius exheredatus, non obftante exheredatione,
fepeliri poteft; nifi id fpecialiter teftator jufto
odio commotus vetuerit. /. vel quod 6. iti med.
jf..h, t. Ant. Faber Cod. itbr. 3. tit. 25. defin.
10, in notis in fine. Neque prsetermittenda hac
occafione videntur, quse de fepulturis jure ca-
nopico inveniuntur difpofita, liberam fcilicet cui-
vis effe electionem, quo in ioco fepeliri velit,
falva parseciali ecclefise emolumenti parte. cap. 1.
6.1 o. extra de fiepulturis: fed fi de eleftione ta-

iinon

-ocr page 623-

De Religiosis et su

}i non conftet , cum tuinulo majorum infetfi
oportere. d. cap. i. cxtra. de fepultuvis c. 3, 4.
de fepultuns in 6. uxorem viro fepuitura foci-
andam eife; & fi pluribus junda fuerit, cum
jpoftremo, cujus domiciiium & honorem retinuit,
tumuiandam. d. cap. 3. infine de fepultuUsin 6.
tap. Ebron. 2. caufa 13. qmeft. 2.

6. Defmunt ioca religiofa eife, fi juffu pon-
tificis aut principis, quandoque etiam seftima-
tione praefidis , cadaver aut reliquiae alio tranfla-
tx fint. arg. l.i. I. pen. C. h. t. Lofifia 8. ff. h. t.
vel ipfa loca ab hoftibus capta ; quo tamen
cafu fupereft poftliminii fpes. I. cum loca$6.ff~.
h. t. I. fepulchra 4. C. de fiepulchro violato.

7. Casterum funus eum facere oportet, quem
decedens eiegit; quidam enirn, inquit Seneca de
brevitate vitse in hne, difiponunt etiam illa , qua
ultra vitam fiunt, moies magnas fiepulchrorum, &
operum puhiicorurh dedicationes, & ad rogum mu-
Hera, & ambitiofias exfiequias. Idque iubinde etiam
non fine jufta ratione, dutn metuunt, ne illi aut
negligentes nimis fint, aut parci, ad quos ea res
pertinet. Tam tara, ait Piinius libr. 6. epift. 1 o.
in afiiicitiis fides, tam parata obiivio mortuorum,
titipfinobis debeamus conditoria exfiruere, omnia-
que heredum officia prcefiumere. Quod it eledus
noti paruerit voluntati defundi, repeilitur gb
etnolumento, quod ob hoc ei relidum eft; l.
fi quis fiepulchrum 12. §.funu's ff. h. t. aut fi re-
lida jam acceperit, nec tamen funus duxerit, vel
adione doli reftituere, vel extra ordinetn a pra:-
tore funus ducere compeiiitur, l. & fi quis 14, §.
ficui 2. ffi.h. t. quod non corredum per /. non
bportet 5. C. de his quibus ut indignis. cutn illa
de iis agat, qui modum funeris a teftatore prx-
fcriptum non fervarunt, quia forte ftolidus aut
ineptus erat; ideoque non implendus; quales oc-
curruntin /. ult. §. ult. ff. de auro & arg. lega-
to. l.&fi quis 14. §. non autem 5. ff. h. 1.1. fer-
•uo alieno 113. §. ult. ff. de legatis 1. I. quidam
47. ffi. de condition. inftitut. Si nihil mandatario
lelidum fit , nullam negledse voluntatis pce-
nam fubit. d. I. 12. §. 4. ffi. h. t. Si defundus
nulli delegaverit jfunerandi munus, heredes fcri-
ptos ea res continget; fi nemo fcriptus eft, legi-
timos, vel cognatos quofque fuo ordine, quo
fuccedunt. d. L 12. §. 4. fif.b. t. His quoque
ceflantibus, magiftratus officium eft, curare,
ut defundus funeretur ex pecunia rebufve fuis.
d. i. 12. §. ult. I. \%.fif.h. t. Quin imo, qui-
libet, ad quem funus proprie non pertinet, ut
cumque plane extraneus, funus facere poteft,
ne infepulta cadavera jacerent; impenfas adione
funeraria repetiturus, ne de alieno quis fune-
retur. d. I. 12. §. 3. ff. h. t.

8. Quse funeraria adio eftfubfidiaria, aliis de-
rnum adionibus deficientibus accommodanda.
I. & fiquis 14. §. Labeoait 12. fif. h. t. rei per-
fecutoria, perpetua. L fi fiiiusfamilias 31. §. ult.
ff. h. t. bonse fidei, ex quafi contradu; quippe
fpecies adionis negotiorum geftorum. /. 14. §.

1TIB17S FtfflERtm, ETCi

fiortafifis 9. & §. idem Labeo 13 .fif. h. t. arg. /. ait.
prator 3. §. bcec verba 6. ffi. de negotiis gefiis. in
quantum fcllicet impenia funeris non defundi,
fed heredis, ad funerandum obligati , xs alie-
num efle, & funus ad heredem pertinere dici-
tur. /. filiusfamilias ip. jund. /. &idco 7, §i
illud^ .fif. de in rem verfio ac proinde, quod Ul-
pianus fcripfit, qui propter funus aliquid impen-
dit , cum defun£to contrahere creditur , tion cum
herede, 1. i.fif.h. t. non alio fenfu accipieridutn
videtur , quam quod impendens propter de-
fundum magis , pietate dudus, quarn propter
heredem fumtus fecifle credendus fit; ad id ut
impenfa talis non ex heredis fed defundi bonis
prasftetur, quo is non de alieno fed de fuo fune-
retur, juxta d. I. 12. §. 3. & 1. 14. §. l.in
med. fif. h. t. unde & ex bonis defundi deducen-
da fuit itnpenfa tuneris, antequam falcidia? ratio
iniretur. §. ult. Inft.de lege Falcidia , uti & per
heredem , inventario confedo hereditatem ad-
euntem. /. ult. §. in computatione 9. C. de jure
deliberandi. Competit autem hsec adio ei, qui
in funus impendit, vel impendi mandavit: foli
enim mandanti tunc, at non mandatario datur,
cui contra mandantem mandati adio eft ; nift
pupillusfine tutoris autoritate mandaflet, atqu»
ita mandatum eflet ipfo jure nullum ; quo cafu
utilis adio danda ei, qui impendit. d. L 14. §.
quimandatu 1 5. fif.h. t. idque generaliter adver-
tuseos, ad quos funus pertinet, heredes civiles
vel prsetorios. /. &fiquis 14. §. ult. L 15.ff. h, t.-
dominos, &patres, quorutn fervi aut fiiivfatni-
lias funerati fint; ut tamen ante patrem conve-
niendi fint heredes filiifamilias, fi quos habeat
in fuis peculiis, /. in patrem 21. Lfifiiiusfamilias.
3 i.pr. i.jf. h.t. ut&maritus filiasfamilias
pro ea parte qua dotem lucratus eft. Confideran-
duin enim, Romanis placuifle , ut non modo
tunc, cum uxor inops & indotata fuit, ac fine
herede deceffit, onus funerandi uxorem perti-
neret ad maritum , faltem in id, quod facere po-
teft, impendenti in funus uxoris fuse condemnan-
dum , quia injuria ejus videretur , quondam
uxorem ejus infepultam relinqui. /. quodfinulld
28. fif. h. t. (quod & moribus fervatur. Jacob.
Coren dbfiervat. 3 8. num. 61.62. Abr. a Wefel
de connubiali bonorum communione traft. 2 .cap. 3.
ntm. 105. &fieqq.) fed& ut in opulentae ac pa-
trem aut heredes alios habentis uxoris funus con-
ferrretproratdlucripenes eum ex dote remanen-
tis; fic ut illa ex dote , qux penes maritum re-
manet, & cseteris fuisbonis funeranda fuerit, pro-
portione ea, ut, fiindote, mariti lucroceden-
te , centum fint, in hereditate ducenta , duas
partes heres, unam vir, conferre teneretur, ne
dedudis quidern prius per teftatorem legatis, aut
fervorum manumiflorum pretiis, aut xre alieno.
/. Celfius ficribit. 22. &U. feqq. fif. h. t. Quod jus
noftris moribus non videtur fervari, dum mari-
tus ratione lucri, quod ex dote vi padi dotalis
aut ftatuti capit, donatarii pdtius aut legatarii,

quarri

-ocr page 624-

igtfS 1 1 b. Xf.

quam fucceffonsuniverfalisloco habetur. Groe-
liewegen dc leg. abrog. ad l. \ 6. jf. h. t. & plures
ab eo citati. D. Someren de jure noverurum cap.
8. num. i.

9. Gohxret huicachoni privilegium prselatio-
nis, dum favore fepulturse induttum fuit , iin-
penfam futieris femper ex hereditate deduci &
otnne creditum prxcedere, cum bona folvendo
non funt. /. impenfd funeris 4y jf. h. t. fumma
mmque vifa fuit eife ratio, qua: pro religione
facit. I. funt perfonce 43. in fine ff. h. t. In quain
fententiam etiam a Paulo recept.fent. libr. 1. tit ult.
verbis generaliflimis fcriptum eft , quicquid in
funus erogatur, intcr (esalienum primo loco dcduci.
Utproinde audiendinon ftnt, qui pralationem
ad chirographarios reftringunt creditores, & hy-
pothecariis hoc creditum in funus poftponunt;
moti refcripto imperatorum , deftniente , eos,
qui accepcrunt pigntis, cum in rem afiionem h<i-
heant , privilegiis omnibus , quce perfonaBbus
affionibus competunt, prccferri. I. eosquip. C. qui
potiores inpign. Primo namque reftriftionem ta-
lem non facile admiferint tam abfoluta & gene-
ralia Mxcianiin d. I. 45. &Paulieffata. Deinde
refragatur ei, quod Ulpianus cuin Pomponio
tradidit, fi colonus vel inquilinus mortuus ftt,
nec fit unde funeretur, ex illatis invedtis eum
funerandum efte, & , ft quid fuperfluum re-
manferit, hoc pro debita penftone teneri. /. &
fi quis 14. §. ft colonus 1. ff.h. t. Cum enim
conftet certo , inquilini invefta illata urbanum
in prsedium tacite pro penflonibus domino xdium
locatori pignori obligata efle, coloni res exprefla
conventione teneri rufticorum prsediorum locato-
ri; l. tojure c\.ff. in quib. cauf. pign. velhypoth.
tacite contrah. alterum necefle fuit , puta , aut
credentem infunus locatori aedium vel fundi hy-
pothecam habenti non prscferri ; aut, fl potior
flt, ( uti textus habet) generaliter a jurifconful-
tis dida etiam generaliter de prxlatione ante om-
nes tam hypothecarios , quam chirographarios
accipi oportere, nec refte ad chirographarios tan-
tum reftringi. Juvatque hanc fententiam, quod
in l.uit. §. in comptitationc y.C.de jure deliherandi.
heredi, cum inventario adeunti, data fuit licen-
tia excipiendi & retinendi quicquid in funus ex-
pendit vel in teftamenti inhnuationem , velin-
ventarii confedionem , vel in alias neceflarias
caufas hereditatis: in reliquis vero, fi quid de-
fun&us eidebuerit, fimilem cum aliis creditoribus
fortunam habere debeat. Conftat etenim , ne-
ceflarios fumtus ita ante oinnia credita quan-
tumcunque privilegiata venire, ut iie patrimo-
nium quidem efle intelligatur, nifi dedudoeo,
quod explicandarum venditionum caufa , aut
aliter neceftario impenfum eft. l.qttod privilegium

8. (f. depofiti. I. quantitas 72. ff. ad ieg. Falcid.
Si ergo cum his impenfis fimul primo loco pofitus
funeris fumtus perheredem fecundumd.l.ult. §.

9. deducendus fit, quis , quxfo, amplius dubi-
tandum putaverit, quin & ornne creditum ante

T 1 r. VII.

cedere debeat, cum bona folvendo non funt"
Quibus confequens eft , ut fateamur quidetn ,
in d. I. 9. C. qui pot. in pignore. regulam tradi;
ab illa autem regula exceptionem ponamus in
credito funerario, religionis favore. Garfias de ex~
penfis & meliorat. cap. 8. num. 18. 23. &feqq.
jacobus Corenobferv. 3 8.num.25. & feqq. Ber-
lichius cotuluf.praCi.part. l.concl. 64. ntm. 84.
&fcqq. Carpzovius defin. for.part. 1. conflit. 28.
; defin. 3 9. Ant. Matthjeus de auffion. libr. 1. cap.
19. num. 6. & 7.

10. Nequc interefle puto , utrum quis res
funeri faciendo neceflarias crediderit, an heredi
aut alteri funeranti rnutuam dederit pecuniam fu-
nerandigratia, fi inodonominatim in eum ufum
credita , ac re ipfa quoque in id erogata doceatur.
Si enim legalem hypothecam & pra:lationem inter
creditores non ille tantuin habeat, qui domino
sdium materiam refeftioni neceflariam credidit,
fed & qui vel a:dium domino vel redemtori ope-
ris ex dominimandato pecuniam ob reftitutionem
a:dificii mutuam dedit. /. 1. ff. inquib. caufispi-
gnus vel hypoth. tacite contrahitur. l.fivcntri 24.
§.dtvus i.ff.derebus autor.jud. poffidendis. ratio
non apparet, cur non eodem modo privilegiatus
eflet , qui nummos in funus vere expenfos,
quatn quires ad funus requifitas , funeranti fub-
miniftravit. Gratianus difcept.fior. cap. 9^.num*
11. & fieqq.

11. Ei quoque, cui per credentem in funus
cefla fuit a£tio funeraria, privilegium pra?lationis
ante alios creditores haud videtur denegandum.
Et fi enim privilegium hoc prxlationis „ quod
coha*ret adioni funeraria?, perfonale dici poflit_?in quantum nullum jus hypotheca: a lege datum
invenitur ; tamen , quia non contemplatione
perfonae credentis indultum eft , fed magis caufa:
intuituac fepultursefavore; adeoutetiam adhe-
redes credentis reliquofque fucceflores tranfeat ;
l. fi fitiusfiamitas 31. §. ult. ff. h.t. nihilvetat j
quo minifS & ceflionario prodefle debeat. Nam
& reftitutionis beneficium, quod minoribus Isefis
indulgericonfuevit, utiipforum prodeft heredi-
bus. l.minorautem 18. §.ult. I. 19.fi. deminor.
25. annis. ita quoque his, quibus fuum minores
jus ceflerunt, utile efte, patet ex /. quodfi mi-
nor 24. pr.jf. de minor. 25. annis. l.alterius 20.
§. 1. ff.de tutelce & ration. difirah. l.fiminoris 25.
jfi. de admin. & peric. tutor. cum tamen reftitu-
tionis beneficium magis, quam a£tionis funera-
rix privilegium, perfona: intuitu conceflumfit,
adeo ut mixtam inter perfona: & rei beneficia vel
jura caufam obtinere cenfeatur. Denique fi in
omnibus caufis id obfervetur , ut, ubi perfona:
conditio locum facit beneficio, ibi deficiente ea
beneficiutn quoque deficiat ; ubi veto genus
a<5tionis id defiderat, ibi, ad quemvis perfecu-
tio ejus devenerit, non deficiat ratio auxilii. /. itt
omnihtts caufis6%. ffi.de regul.jttris. necefle fuerit,
ut hsec quoque non perfona:, fed adtionis fune->
rarise , prserogativa iis falva fit» in quos aftio

celfione

-ocr page 625-

ceffione tranflata eft. Adde /. 19-pr.jf. de reb. aut
jud.pojfid. Bronchorft cnant.cent.q. ajfert.90. Ant.
Matthjeus de an ffion .hbr.i.eap.6. num. 31 ,in medio.

12. Nec a<5lione hacfuneraria vei privilegio
ejus carere debet , qui prohibente forte herede
funus curavit j fi modo vel cura humandi ei a de-
funfto mandatafit velheres ipfe diutiusceffaverit
in pio funerandi officio pra:ftando. 1.& f quis 14.

tdemLabeo 13. jf. h. t. Utinec, qui funus fe-
cit, cum fe heredem effe, adeoquead fe funus
pertinere, putaret, ft poftea hereditatis petitio-
ne vi&us heredi vero hereditatem reftituerit, im-
penfis funeris haud deduftis,d. /. 14. §. f quis
dum II.l.fipojfejfor. l^-jf- b. t. Quod utrum-
que fingulare quidem eft , ac ab orditiaria a<5tio-
nis negotiorum geftorum natura alienum j quip-
pe in qua repeutionem fumtuum non habet, qui
inviti & prohibentis negotia geffit. /. ult. C. de
negotiisgeftis. l.ft pro te 40.jf. mandati. quippe
aliena tra&avit ut fua; uti diftum tit. de negot.
geftis. fedob fepultura: favorein piacuit, nonme-
ram hic negotioruin geftorum a&ionem imitari,
fed folutius xquitatem fequi. d. /.14. §. idem La-
bco 13. inftneff.h.t.

13. Ceffat tamen repetitio impendiorum in
funus, fi pietatis intuitu fine animo repetendi
funus defunfto fadtum fit j quod ex con-
je&uris seftimandum eft, confiderata affeftione
in defundtum , aliifque ; fed quia conjeftura:
hujufmodi fallaces fsepe funt , confultum fune-
ranti eft, ab initio teftari, quo animo funeret,
ne poftea patiatur quseftionein. d. I. 14. fed
interdum 7. & §. 9-ff. h. t. Et quia defundum
unumquemque pro facuitatibus fuis ac dignitate
funerari conveniens eft, l. ft quis fepulchrum 1 2.

pen.jf.h. t. ideo fumtuum rationem judex non
habebit, fifortc nimium modici, ac parce nimis
in contumeliam defunfti hominis iocupletis fafti
fint, ficut non in honorem fed injuriam acde-
decusdefundi hic furntus cefferit. d. I. 14. §.;«-
dicem 1 o.jf. h. t. Rebuffus de fentent. proviftonal.
inpnefat. num. 52.53. Uti vice verfa immodera-
torum quoque impendiorum , facultates & con-
ditionem defunfti fuperantium , repetitionem
concedinon oportet j fed tantum eatenus, qua-
tenus ex sequo & bono in hominis iftiufmodi fu-
nus impendendum fuerat,arbitrio judicis definien-
dum. Nequeimmodice erogantem juvabit, quod
id fecerit ex tefkatoris pra:fcripto ac voluntate :
nam uti ftoiidaatqueridicuiadefunftorum elogia
implenda non funt, ita nec voluntati ipforum
parendum in eo , quod juftam egreditur fumtus
rationem. /. & ft qttis 14. §. hcec attio 6. junfit.
§. 5.. ff. h. 1.1.113. §. ult. ff. de legatis 1. /. quidam
27. ff. de condit. injiitutiott.

14. Euneris caufa fumtus proprie fa<5tus intel-
ligitur non ille, quiad meram oftentationem am-
bitionemque fpeftat, veluti , cum praeter id ,
quod monumenti, id eft , caufa muniendi ejus
loci, in quo cadaver impofitum , fadtum eft ,
infuper amplum quid sedificatum fuit , quales
funt in circum porticationes. /. futieris fumtlll
37. §ii.ittftneff.h.t. fed potius is tantum , qui
ideo erogatus fuit, ut funus ducatut, & fine
quo ex ufu regionis ac qualitate futierandi duci
non poffet; ut puta, fi quid impenfum fit iil
delationem mortui j in locutn, quo mortuUs in*
ferendus eft j in mannor, aut veftem collocari-^
dam j in cadaveris cuftodiam aut commendatio-*
nemj in farcophagum j iri arcam lapideam j in ve->
fiuram peregre mortui ad locum , ubi dein hu-
mandus eft j in veiftigal eo nomine peridendum j
(etfi lex ult. C. h. t. ex bafilicis reftituta, ve-
tet ve<5tigalis exa£tionem) in odores & unguen^
ta cadaveriapplicanda; in libitinarium & pollin-
<5tores: l. &ji qttis 14. §. ftmeris caufa 3. 4. t.
funeris fumtus 37. ff.h.t. I. & ideo 7. §. illtitt
platte 3. jf. de itt rctn vcrfo. arg. /. cuicuttque 5.
§. idem ait 8. ff. de inftitoria aft. Quibus ad-
dunt ex hodierno funerandi more rituque, quod
vefpis feu vefpilonibu3 , (de quibus Feftus iri
verbo vefta:) quod a:dituo , quod pro clango-
re tintinnabulorum, pro chirothecis, pro vefte
lugubri expenditur: item , quod pro infignibus
aut faciendis , aut praferendis: vitii pretium ,
quo exequias eunteshonorantur, ipfumqueadeo
convivium funebre, & fi qua alia, in quibus
nimium quantum fibi indulget ambitio civitatum;
ut ait Ant. Matthseus autfion. libr. 1. cap. 19.
nutn. 9.in ftne. Berlichius concluf. pratt. part. i,
conclufi.6\. num. 88. & feqq. Carpzovius defin.
forenf part. 1. cottftit. 28. def. 41. Addunt alii
veftem , qua conjux conjugem, qua famuli aut
ancillse dominum dominamve defunftam ex con-
fuetudine recepta lugent, fufpenfa quoqueludus
vela , & qux carpento penfili obducuntur pulla,
fi ifto vehiculi genere conjuges ftante matrimo-
nio uti foliti. D. Someren dejttre novercarum cap.
8. num. 2. 3. Abrah. a Welel de connubial. bo-
nor. focictate tratt. 2. cap. 3. num. 89. & feqq.
quse admitti poterutit, fi ufus regionis ferat, ut
conjux fuperftes non fuo, fed conjugis defunfti
fumtu lugeatj utiid Ultrajedinis probatum efti
nam fi regionis jus fit, ut propriis impenfis con-
jux conjugein lugeat (quod Hollandis placet,
tefte Groenewegio ad. I. uttic. §. 7. C. de rci uxor.
a£i. ttum. 4. Refponfa Jurifc. Holl. part. 4. con-
fti. i-j-j.infine.) vix eft , ut tunc is, qui veftent*
lugubrem fuperftiti credidit, privilegiatam ^a-
beat adionem; cum illa non detur, nifi adver-
fus eos, ad quos funus defun<5ti pertinet, ta-
lis autem veftiuin creditor in ufum defun<5ti non
crediderit, neque heredem ifta impenfa gravet ,
aut hereditati imputetur. Jac. Coren obfervat. 3 8.
num. 53. &Jeqq.

15. Quinimo, quamvis jure Roinano verius
fit, in medicos & chirurgos erogata morbi po-
ftremi occafione non contineri fub impenfis iri
funus, ac propterea nec adeo favorabilem aut
privilegiatam effe eorum exaftionem j dum altum
de talium prselatione in noftro juris corpore fi-
lentium eft, neque privilegia fine lege extenfio-

Hhhh nem

Dfi ReLIGIOSIS ET sumtlbus FUNERtm, ETCJ

-ocr page 626-

L i b. XI. T

nem ad ea> qtase ne omni quidem ex parte fimi-
lem caufam habent, patiuntur; tamen , cum
vetuftiores interpretes invenirent,in /. 38.Jf. b. t.
«nguenta corporis caufa adhibita fumtibus fu-
neris accenferi; conjungi quoque fumtus in fu-
nus & defunfH morbum aut infirmitatem eroga-
tos , dum pofleflori vido in petitione hereditatis
permittitur ifta fiinul deducere ex hereditate re-
ftituenda. /. in reftituenda 4. C. de petit. hered.
& repetitio eorum fimul conceditur ei qui in mor-
bum aut funus impendit. /. kgatum 3. C. h. t.
(parum confiderantes, in d. /. 3 7. non de un-
guentis ad medicinam fpe6lantibus, fed iis, quae
cadaveris adverfus putredinetn confervandi gra-
tia adhiberi folita, fermonein efle ; & in d. I. 3.
& d. /. 4. petitionem quidem aut deduftionem
erogatorum concedi, de pradatione vero aut pri-
viiegio nihil definiri) in eam plerique opinionem
abierunt, ut parem erogatis in morbum & fu-
nus prselationem vindicaverint; & hoc jus etiam
"in forum traduxerint, adeo longa nunc paflim
rerum perpetuo limiliter judicatarum ferie firma-
tum probatumque, ut ab eo recedere in refpon-
dendo confultum non fit. Dummodo memineri-
mus, hanc ipfam fententiam, non ratione , fed
errore primum, deinde velut confuetudine ob-

I T. VIII.

tentam , vuigo ad folos referri fumtus in mor*
burn poftremum faftos , non item in alios, ex
quibus ante defunclus ope medica convaluit ac
reftitutus eft: etfi ita fiat, ut honoraria medico-
rum^exartis fuce praeceptis fideliter feliciterque cu-
rantium, poftponantur fubinde pofterioribus eo-
rum falariis, qui fua vel imprudentia vel imperi-
tia potuerunt moriendi caufam defuncto prse-
builfe, quorumque errorem terra tegit. Vide Ber-
lichium concluf. praffic. part. 1. concluf. 64. nttm.
94. & multis feqq. Carpzovium dcfinit. forenfi.
part. 1. conftit. 28. dcfin. 43.45. 46. Ant. Mat-
theum de auftion. libr. 1. cap. 19. num. 8. 9.
Neque etiam prsetermittendum, non obftante
ea moribus recepta prseiatione ratione impenfa-
rum in morbum poftremum , eas tamen non fo-
lutn conjugis defun&i heredem gravaturas , fed
magis communioni conjugali imputandas efte,
adeoque pro foia parte dimidia per heredem, pro
aitera per conjugem fuperftitem, velut damna
conftante matrimonio evenientia, ferri oportere.
Sande dccifi. Frific. libr. 2. tit. 5. defin. 8. in pr.
Parens p. mem. Paulus Voet ad §. ult. Infiit. ad
leg. Falcid. num. 3. Wefel connub. bonor. fiociet.
traft. 2. cap. 3. nura. 101. & feqq.

T I T V L V S VIII.

De mortuoinferendo &: fepulchro cedificando.
Summaria.

1. Oui prohibitus efi inferre mortuum, cumhabe-
ret inficrendi jus, habet attionem in fatfum ad
id quod interefi; quce nec heredi, nec in here-
demdatur. Et qute ejus rei rattofit; ad expli-
cationem. 1. 9. tf. de religiofis.

2. Si prohtbitus inficrre non habeat locum alium
commodum, agit fiatim interditto, ne vis fiat

I. Um favorabilis admodum pu-

blice privatimque fit fepultura

3 tsi^Wv!^" ^cacI^averum > neque per priva-
^{tos nec}l^ue P^er magiftratus itn-
i^^r^»^ pedienda fuit fine jufta cauia,
nec vexanda fuerunt cadavera, aut detinenda,
nec prohibenda eorum tranflatio per territoria
oppidorum ; ut tamen transferendi licentia impe-
tranda fuerit ab illis, quibus permittendi jus eft.
I. prcetor ait 3. §. non perpetiice 4. jfi. de fiepttl-
cbro violato. I. ttc corpora 3 8.jf. dc religiofis. Quod
fi funerare cupiens, vel procurator ejus, pro-
hibitus ab alio iit inferre mortuum in eum locum
in quem inferendi jus eft, agere poteft adver-
fus prohibentem aftione in faftum ad id quod
intereft; in quam computationem cadit loci em-
ti pretium aut conducti merces, item foli fui pre-
tium, quein quis, niii cda&us, religiofum fa-
dturus non elfet. /. ojja 8. §. ult. I. 9.ff, de re-
ligiofis. five dire&o prohibeatur inferre, five iti-
mortuum inferenti. Vincere co potefi & ille,
qui non habet infiercndi jus, qttcc hujus rci ra-
tio fit ?

3. Qtti fiepidchrum habet, non viam ad illud, ei
via per vicinos ccncedenda efi.

4. De interditfo de fepulchro ardificando vel re-
ficiendo.

nere aut via ad inferendum neceflaria arceatur.
/. 1. 1. & 3. ft. h. t. Qus adio nec heredi
nec in heredem competit, inter prohibentem
tamen & prohibitum perpetuo datur, d. I. 9.
Quod ipfum conftare, miratur Gajus, rationem
ngn aflecutus; d. I. 9. minus miratur Ant. Fa-
ber in rationaiibus ad d. I. 9. rationein e iongin-
quo velut per nebulam vidifle vifus : omnem
vero admirationem non ita pridem valere juifit
Cl. D. Van Eck difiut. 3. dc hereditar. affion. &
exception. thefi. 8. Conftat fcilicet , injuriarum
a£tionem iocum habere, quoties cadaveri defun-
£ti vei funeri injuria fafta eft, fi ve ante five poft
hereditatis aditionem. /. i. §. quoticns 6. ffi. deinju-
riis: eamque injuriam non tantum per illos in-
ferri, quijam humatum ejecerunt cadaver , aut
ftatuam defunfti in monumento pofitam faxis
petiverunt, juxta /. ojfia 8. pr. jf. de religiofis.
I. fi fiattta 27. ffi. de injuriis. fed & per eum ,
qui tentaverit fepuituram impedire, uti femel

iterum-

-ocr page 627-

itcrumque teftatur Imperator in /. ult.X. de fe- _fpulchro violato. Quemadmodum ergo injuriarum .
aftio ex principiis notifiimis nec heredi nec in
heredem datur, §. i. Infiitut. <ie perpet. & tem- .
poral. aft. ita nec mirum videri debuit, hanc in
faftum adionem, pro ultione injurije cadaveri
illatce potifTimum comparatam , nec heredi dari,
necin heredem. Neceft, quod quis neget, ul-
tionem & vindidam injuria: hac contineri aftio-
ne, quia id quod intereft aftor perfequitur. Nain
& fepulchri viojati judicioid, quod intereft,
peti poteft, quod tamen non tantum exiucro
ejus, qui violavit, vel ex damno illato a:ftima-
tur, fed &ex injuria, qux fa&a eft. I. prcetor
ait 3. §. qtti de jepulcbri 8. ff de fepulchro vio-
lato. iic ut lfta adio, utcumque ad id quod in-
tereft tendere dicatur, nihilominus ad ultionem
magis pertineat, quam ad rein familiarem. I.
fepulchri violati a£fio 6. I. qucefitum 10. ff. de fe-
pulchro violato. Neque turbare quemquam de-
bet, quod haec aftio non perpetua fed annalis
eiTe debuiftet ii ad injuriaruin aftionem potuif-
fet referri; perpetuum enim non eft, injuria-
rum adionem anno terminari; non utique eam,
quae propter atrociorem injurice fpeciem ex lege
Cornelia mov.eri folet, dum quis fe pulfatum ver-
beratum domumve fuam vi introitam queritur.
Cum ergo non levis, fed atrociflima contume-
lia fuerit credita, imo fceleris immanitas, detun-
ftorum tuibare quietem , tutn ejiciendc reli-
quias, tum arcendo cadavera a locis perpetus
fepultura; , & aeternse quaii fedi quietique de-
ftinatis, imo defuncionm quali domihus, ut lo-
quiturimp. arg. /. qui fiepulcbht^. C. de fepulchro
vioUto. I. nemo 3. in med. C. de epifcop. audientia.
iniquum non fuit, exemplo eorum , qui viven-
tium domos, tutiffiina illa fuperftitum refugia,
violenter turbaifent, etiam illos, qui defun&os
a fuis arcuiifent quaii aedibus fedibufque quietis,
in perpetuum teneri. Sed & amplius, fepulcbri
violati aftionem, ut pote popularem , nec he-
redi nec in heredem dari, ex popularium a£tio-
num communi natuni manifeftum eft. I. pen. &
de popularib. attion. I. fi fervo plures 5. §. bcec
affio 5. ff. de bis qui ejfud. vel dejec. hanc vero
in faftum aftionem adverfus illum, qui mortui
illationem prohibuit, ad fepulchri violati judi-
cium pertinere, patet evidenter ex /. 8. ff. de fe-
pulchro violato. ubi Macer Jurifconfultus • ait,
fepulchri violati crimen pojfc dici ad legcm juliam
de vi publica pertinere , cx illd parte, qud de eo
cavetur, qui feceritquid, quo minus aliquis fu-
neretur fepeliaturve, qttia & qui fepulchrtim vio-
lat, facit quo qttis minus fepuitus fit.

2. Quod fi aiius locus commodus ad inferen-
dum cadaver fepelire volenti, fed prohibito, non
fuppetat, liberum ei eft in continenti pfohibi-
torio experiri interdifto , ad id, utpraetorviin
fieri vetet mortuuin inferenti , quo ei inferen-
di jus eft. d. I. 8. §. tdt. I. y. ff. de religiofis. I.
J -jf.h.t. Confiderandum tamen , utile hoc in-
terdiduin.nonnunquam & illis accommodari,
quijureinferendi.mor.tuum deftituti funt, velu-
tinudis proprietariis contra fruduarios, aut fo-
ciis contra iocios refpeftu loci puri. /. funt per-
fonce <tf.ff. rcligiofts. Quod ita placuit, tum quia
ea faepe negotiorum, circa quae intenjj&a ver-
fantur, conditio eft, ut tantam nioram non pa-
tiantur, quanta ad plenam cauiie cognitionem
fufficiens eft, uti id in ipfis funeribus faciendis
in aperto eft ; quo fit, ut, dum fuminatim
tantum caufa cognofcitur., interdida etiam iis
quandoque dentur, quibus jus nullum quxii-
tum eft. /_; -i. §. fed & fi 10. de aqtia quot. &
afiiva. I. tilt. ffi. de rivis. tumpraecipue favore re-
ligionis & pietatis, ac publicae utilitatis , ne ca-
davera jacerent infepulta; qui favor tantuseft,
ut nonnunquam in atnbiguis religionis qusftio-
nibus ftridam juris rationem omittere foleamus,
ac infuper habere, quia fumma ratio eft, quae
pro religione facit. d. I. 43 . in fine ffi. de religio-
fis, Et quamvis in interdidis caufam proprieta-
tis continentibus piena atque perfeda caufae co-
gnitio prsmittenda videatur, quia tunc tota qUx-
ftio finitur, nec ulla lis principalis deinde fuper-
eft. /. I, §. ult. ffi. de aqui quot. & cefiivd. in
hoc autein interdido quafi proprietatis qujeftio
verfatur. I. inierdittomm 2. §. quccdam 2. jf. de
interdiffis. obfervandum tainen, ob periculum in
mora, cujus' impatiens fepultura eft, plenam
caufae cognitionem adhiberi non poife; neque
eam r-em tantopere dbmiho Joci, focio, vel fru-
duario , fraudi eife, quia locus iilatione tali ju-
ftum fepulchrum noh fit. d. i. 43. acproinde vel
de cadavereautoritate publica eximendo, vel de
loci pretio praeftando adio Ixfo fupereft, titulo
prxcedente explicata,

3, Siquis fepulchrum quidem habeat, aditu
vero ad illiid careat, ofticio judicis vicini cogi
poiiunt, ut vel precario, vel pretio jufto cbn-
ftituto, iter aut viam concedant funus fadUro.
/. fi quis fiepulchrum 12. ff. de religiofis. I. utimur
\).ff,'. de fiepttichro violato. de quo latius adum
tit. de fiervtt. prccd. rufiicor. num. 4.

4. Eft & interdidum de fepulchro sedificando,
ei competens, qui in fuo loco fepulchrum a?di-
ficat, vel etiain reficit. /. 1. §. pen. ff. h. t. ad-
verfus illos , qui a.'dificationcrri refedionemve
impediunt, five diredo, five per confequen-
tiatn; quive id agunt, ut fepulchrum collaba-
tur. /. 1. & feqq-ff- h. t. ad id, ne vis fiat
jure fuo aedificanti reficientique. d. I. Ut tamen
dene£zandum fit hoc interdiduin, fi sedific&ns
in folo alieno velit machinam ad exftruendum
ponere aut alligare, vel inateriam eo congerefe,
vel propriris srdes alienas fepulchrum sedificare,
cum nulla ei rei

fervitus conftituta eftet. /. r.'§.
cedificare 8. I. fi propius z-ff- h. t. Et, fi cada-
ver jam illatum eifet, atque ita locus religiofus
fadus, pontifices explorare debuerunt, quate-
nus, falva religione, defiderio reficiendi operii
medendum fuerit. l. uit. §. 1. ff. h. (.

Hhhh a UBER

De Mortuo 1NF£remd0 et sepulchro ^dificando. • &v£

-ocr page 628-

612

1. De contrattibus in genere, & in fpecie de mu-
tuo.

2. Mutuum efl verus contratfus , licet ex uno
tantum latere obliget.

3. Mutuum eftflriftijuris. Excutitur generaliter,
quare contrailus alii fint ftritti juris alii bonce
fidei; & unde colligatur regularitcr, an bona:
ftdeian ftritfijuris ftnt ?

4. Mutuum re conftat. Sufftcitfjtfatraditio. Con-
ciliatur 1. 11. ff. h. t. cum 1. 19. ff. de prsefcr.
vetbis & 1. 34. ff. mandati.

5. Conciliatur. 1. 15. ff h. t. cum ]. 34. ff man-
dati. acprobatur, intcr folospratfentes non itcm
abfentes, fttfam traditioncm jure Romano (fed
fecus moribus) fuiffe conceptam, excepto con-
flituto poftcjforio, cujus ratio redditur, & ca-
ftu quo fes prius ex alia caufa per dominum tra-
dita fuit.

6. ftfonftratur, legtim ftuperiorum conciliationem
npn poffe peti a diftintfione temporum, quaft
j)hm fitfic traditiones varice fuiffent reprobatce,

/ quce poft admijfte.

7. Qui pojfmt dare mutuum ? ubi de negotiorum
geftoribus, procuratoribus, tutoribus, civitatis
adminiftratoribus, dominis nummos ftuos alieno
nomine mutttos dantibus; &defociis, quidant
pecuniam communem.

8. Qui non pojjint dare ? ubi de pupillis; provin-
ciarttm prceftdibus, & bis, qui nummos alienos
dcderunt tanquamftuos. Scepe mutuum, quodab
imitio inutile eft, nurnmorum confumtione con-
firmari, etiamfireprobi nummi dati effient, quod
exemplis docetur.

9; Confirmatur etiam ante confiumtionem nummo-
rum, fi accipiens cos ufuceperit. Quando num-
mi cenfteantur confumti ?

10. Ouid juris , fi filiusfi. viaticum fiuum, cum
peregre dcgeret ftudiorum cattja, mutuum dede-
rit.

11. Qui pofifint mutuum accipere ? ubi de prcefidi-
bus, judicibus apud qttos lis pendet, civitati-
bus & ecclefiis mutuum accipientibus per fiuos
adminifiratores: & qttattdo civitates ac ecclefice
ex mutuo per adminifiratores accepto obligentur
vel non, fiecundum jtts civile, canomcum , ac
hodierntim.

12. Quandopupilli, minores, & fimiles obligen-
tur ex mutuo per tutores aut curatores acce-
pto t

13. An & quo ufiqtte uxores muttium accipientes
obligentur aut maritos obligent ? remijjive.

■nm i' L JUrHV"

14. Jn mtituo fit alienatio corporum datorum. Ati
fit mutuum, fi tibi nummos doncm, ut eos mi-
bi credas, ttique credideris.

1 5. Quibus detur certi condttfio ex mutuo ? an &
domino nummorum , quos non dominus fiuo no-
mine numeraverat ? An Titio, fi mcos num-
mos Titii nomine dederim, vel ipfuis Titii num-
mos? Quidfiplures mututtm dederint ? Ouan-
do atfio incipiat illis competere , qui nummos
alienos dedcrunt ut fiios?

16. Non impcditur certi conditfio ex mutuo, fi nu-
mcrationi mutui conventio alia inutilis adjctfa
fit; quod exemplis illufiratur.

17. Conveniendi bac atfione mutuatarii. Si plurcs
acceperint, an finguliin fiotidum? An mutua^
tarius efficaciter in mutuo accipiendo id agere
pojfitt, ut mutuans untim ex pluribus mutuatarii
beredibus in folidtim conveniat ?

18. Reddendutn in muttto idem itt gencre, non
pltts, nec ufiurce ex patfo adjetfo, ficd tantum
ex fiipulatu. Quid moribus ?

19. Ouo in loco , & quo tempore mutuum reddi
debeat ? quando reddendum, fi nulltim refiitutio-
ni mutui tetnpus adjetfum fit.

20. An adjetfodie, quo mutuum refiitui debeat,
mutuatarius illud ante tempus additum invito
mutuanti reddere pojfit ? & an valeat patfio,
ne mutuatarius reddat mutuutu niji pofi certi
temporis lapfum ?

21. Mutuum non poteft per partes rcftitui, nifi in
cajibus quibufidam exceptis.

22. Aiiud pro alio refiitui nequit, nec aurum in-
fietfum pro pecunia fignata. Quid reddendum,
fi aliudin infirumento dicatur datum cjfc, aliud
vere datum probctur ?

23. Pro nummis aureis datis argentei refiitui pofi-
Junt, & vice verfia, cxceptts paticis cafitbus.

24. De mutatione monetce ratione bonitatis inter-
nce vel externce, qttce inter dationem mutui ac
refiitutioncm contigit, cui profit vel noceat, art
debitori, an creditori, prolixior dijputatio.

25. Si alius fit valor nummorum itt uno quatn in
altero loco, conftderandus valor loci illius, in qtto
fiolutio facienda efi.

26. Probatur mutuumperficripturam; ubi de agni-
ttone cbirograpbi per ficribentem, aut vidttam
ejtis, autberedes, autin ojfiiciofiucceffores, fa-
cienda ; & quando illud juris interpretatiotie
pro agnito habeatur.

27. Probatur & per tefteS. Quid ft dijfientiant
iti quantitate numerata; vcl de numeratione qut-

dem

liber duodecimus.

T I T V L V S I.
De rebus creditis, H certumpetatur, & decondi&ione.

SUMMARIA.

-ocr page 629-

d£ rebus creditis , SI

dem, at non de quantitate deponant; vel unus
de numeratione, alter de quantitate ?

2 8. Olttn viguit paroimia, eens renten altijd ren-

ten, nee poft acceptas femel ufuras fortis repe-
titio fteri potuit, licet id patxo acium ejfct.
Quo ufque id nunc in Hollandia & Ultrajeffi
tnutatum fit ?
25?. Cttjus iociftatuta fpettanda fint in qucefiione,
an fiortem ex paffo repetere liceat, nec ne?

3 o. An 1tere detur ulia literarum obligatio, quce

naficeretur ex confiejfione numerationis, quce fie-
cuta nort efi ?
31. Opponiturficripturce exceptio non numeratcepe-
cunice ; quce in rem efi, & intra biennium pri-
•viicgiata. Quid agendum fit, (i pojfiejfior cbtro-

Ctum fuit in fecunda Pan-
deftarum parte de judiciis iii|
rem. In perfonam adiones ex
contraftu vel quafi, maleficio
vel quaii, aut proprio quodam
jure ex variis caufarum figuris
defcendere , expeditum eft. §. 1. Inflit. de atiio-
nibus. I. 1. jf.de obligat. & attion. §. uit. In/iit. de
obiigation. ac quicquid ex his cauiis debetur,
creditiappellatione contineri poteft , latiusfumto
erediti vocabulo.7. 1. I. 2. §. creditum 3. jf. b. t.
jundt. I. creditores 1 o. /. 11. /. 1 2. jf. de vetb.fi-
'gnifi. Sedin hactertia pandeftarutn palte potilfi-
mutn de eo credito, qUod ex contradu defcendit,
ac adfionibus inde vei ea occafione natis, traftatio
inftituta fuit. Contradus in genere, prout a pafto
diftindi concipiuntur , funt cotiventiones de re
danda facienda vei pradtanda , quibus fubeft ob-
ligandi caufa ex fua natura. Et vei innominati funt,
de quibus in fine libri decimi noni, vei nominati >
quibus nempe certum ac fpeciale nomen a juve
civili itnpofitum eft; dum utilitas fecit, ut con-
ventio effet in ufucommunij ufus conventioni
nomen peperit ; atque ita utilitas obligationis
conftituenda? caufa fuit, nomen indicium acliota
conftitutse , ut poft Donelium Vinnius traff.
de paffis cap. 8. num. 3. Et hi iterum vel re con-
ftant vel verbis vel literis vel confenfii. d. §. ult.
Inftit. dc obligat. Re conftantes dicuntur , ad
quorum perfe&ionem necefiaria eft rei traditio :
inter quos ordine primurn eft mutuum , quod
rede definieris contrattum juris gentium , ftriffi
juris, re conftantem , quo res fiungibtlis ( id eft
pondere nutnero vel menfura conftans & fundio-
nem feu permutationetn recipiens in fuo genere,
iic Ut per appenfionem adtnenfionem aut adnu-
merationem transferatur, & res alia fimilis re-
ftituenda fungatur vice rei datse /. 2. §. l. jf.
h. t. ibique Gotofred. in notis) alteri datut ea lege ,
ut res eadem \n genete, fieu ejufidem bonitatis &
quantitatis reftitUdtur. pr. Infiit. qtitb. mod. re con-
trab. oblig.

2. Quamvis autem mutuum non utrimque,
fed ex uno tantum latere obligatorium fit, non
tamenideo £ contraduum ferie eliminandum eft,

CERTUM PETATUR, ETC.

grapbi non agat intra biennium, & prcefiens vel
abfiens fit?

3 2. Reccnfientur cafius , qtiibus cejfat bcec excc-
ptio; ttbi de mtfejjione apud argentarios; de
pignorc vel fidejuftore dato, de parte debiti fo-
liita, de tranfiaftione fitiper eo qttod numeratum
non efi, de confiefifiione depofitt, & fiolutionis
per apocham.

33. Pofi bicnnium exceptio tlon numeratce pecu-
nice opponi potefi, fii excipiens ipfie paratus fit
ptobare, numerationem non efije ficcutam.

34. Refipondetur ad objetfiones.

3 5. Oiiid moribtis circa banc non numeraice p&-
cunice exceptionem & probationcm ejus obti-
neat ?

cum enitn Labeo contradum defcribit uitro citro-
que obiigationem , neque plenam contraduum
omnium, neque accuratam definitionem, fed ru-
dein magis deiineationem, in pluribus quidem,
at non otnnibus in contradibus locum inve-
nientem, concepifie dicendus eft. Conftat uti-
que, contradus proprie & accurate ioquendo
obligationes non eile, fed magis ex contradi-
bus, perinde ut ex delidis , obligationes na-
fci. §. ult. Infiit. de obligat. ac potius cdnven-
tionem, velut genus tum padorum tum con-
traduum debere conliderari. /. 1. §. conventionii
3. fif. clepaffis. denique non mutuum tantuin, fed
& contradus omnes innominatos , ipiatnqud
etiatn ftipulationenl, nori utrimque, fedabuno
latere obligationem inducere. Nifi forte pervarias
vocabuii contrattus fignificationes diflidium vi-
deatur componendum. Quandoque enim tam
iate patet, ut & quafi contradus comprehendat.
/. contraftus 2^.ff. dereg. jttns. frequentius ita,ut
veros comprehendat contradus , a quafi con-
tradibus ornnino diftindos. §. ult.Infiit. de obli-
gat. fubindeftridiflime, utdenotettantum con-
ventiones ilias, quse utrimque obligatorise (unt.
d. l.iy.Jf. de verb. oblig. quo modo Uipianus
fcribens, fiedfinonfitmutua pecunia, Jed contra-
ttus hoc ferifu anguftiflimo contradum accepit itt
/. creditores \ 6.Jf.de verbor. ftgnifi.

3. Stridi juris mutuum eft, ea nifi faliorpo"-
tifllmum ratione, quia ab una tantum parte obli-
gationem parit. Etenim (utparumperhic ad ge-
neraliora digrediar ) fi totam obligationum tam
ex quafi quatn vero contradu defcendentium fe-
riein mente revolvamus, inveniemus, iiia ple¹-
rumque habita fuifle bonas fidei negotia, ex qui^
bus vel utrimque principaliter obligatio ac pro-
pterea etiam direda utrimque adio nafcebatur;
vel ex uno latere principaliter, ex altero percon-
fequentiam quandam ac velutex poftfado, ideo-
que duplex quidem adio competebat , fed di-
redauna, alteracontraria: contraveroea, qu±
ex uno tantum latere obligationem pariebant,
ftridi juris fuifle. Scilicet , cum in negotiis
utrimque obligatoriis difficilius eflet , ob mul-
tiplicem circumftantiarum varietatetn ita vel pa-
Hhhh 3 dio-

-ocr page 630-

4 , ■T:'« , : L l B. XII»

ctionibus omniadefiiiire, vel cautionibuscircum-
fcribere , ut non a prudentiffimis quardam omit-
terentur, juftum vifum fuit, id, quod deeflet
. expreflse partium conventioni, per judicem ex
hono & a;quo fuppleri , atque ita per eum sefti-
mari, quantum akerum alteri ex bono & sequo ,
etiam extra ac prseter id, quod in conventionem
dedu&um erat, prarftare oporteat. Exadverfo,
cum non tantse tamque multiplicatsein negotiis ab
uno tantumlatere obligantibus qccUrrerentjerum
varietates, vifum fuit, his definiendis pruden-
tem contrahentis circumfcriptionempoflefuflrce-
re ; ac fu$ culpse Sc negligentise debere unum-
quemque accepto ferre, h minus ei per conven-
tionem profpeftum fit; ac proindejudicem quo-
quein judicandoadftridumefleoportere iis, quse
placuerant, nec debere eoruin, quse nominatim
cauta noneflent, habere rationem. ConferVin-
niurn ad §. 28. Injlit. de affion. num 2. Sic fane
mutuum noftrum , fic ftipulatio , hereditatis
aditio, indebiti folutio , pafta legitima dona-
tionis acconftituti, contraftus deniqueinnomi-
natiplerique, uti exuno tantum latere obligant,
ita & ftrifti juris funt. Ex oppofito, commoda-
tum,depofitum, pignus,emtionem, locationem,
emphyteufin , focietatem , mandatum , tutelse
adminiftrationem , negotiorum alienorum vel
etiam rerum communium geftionem, bonarfidei
efie, ac botrse fidei aftiones producere , difcimus
ex §. 28.bijlit. deaffion. ex quibusomnibus vel
utrimque diredas , vel direftas ac contrarias
aftiones oriri , principia juris abunde docent.
Hsefitationem interim aliquam fortefecerit, quod
in jure proditum eft, defcendentes ex permuta-
tione vel seftitnatorio contraftu aftiones, & here-
ditatis petitionem , ipfamque pro dote ex ftipu-
latu aftionem, bonae fidei judiciis accenferi. d. §.
28. & 2p.InJlit. de affion. &tamennonnifi uno
ex latere his in caufis aut obligationem efie aut
dari adionem. Sed aniinadvertendum , ifta fic
peculiaribus de caufis prseterjus commune pla-
cuifle , atque adeo in iis a regula exceptiones
efle. Quisenim, obfecro, magnopere mirabitur,
permutationem & contradtum seftimatorium bo-
nse fidei fuifle habitum, ubi perpenderit, quan-
tatn hi duo contra&us innominati connexionem
& affinitatem habeant cum emtione, locatione ,
mandato, negotiis bonse fidei & utrimque con-
trahentein obligatum reddentibus, juxta /. 1 ,ff.
de (cffimatoria. l.2.ff.de rerum permutat. /. uh\ ff.
de condiff. caufa data. Adionetn ex ftipulatu de
dote bonse fidei efle sequum fuit, quia in locum
veteris rei uxorjse adionis, quse dotium favore
bonse fideierat, furrogata, ejusquoquenaturam
ac conditionem debebat imitari; quippe*non du-
rante taotum eo, qui olim fuerat, fed & multis
modis au<So per leges novas dotis favore. Deni-
que de hereditatis petitione jus certum ante non
fuifle,fed demum ex Juftiriiani conftitutione eam
iti clafiem negotiorum bonse fidei relatam fuifte,
conftat ex /. ult. §. ult. C. depetit. bcred. §. 28. in

T I T. I.

fine Injlit. deaffion. eaforte ratione, quod pof-
feftor hereditatis non tam fua, quam hereditaria
ac per confequentiam heredis veri negotiageflifie,
adeoque ad negotiorum geftorem, bonse.fidei ju-
dicio devin&um , accedereintelligitur, dum ven-
dit, pretia venditarum rerum ac credita heredi-
taria exigit, aliaque plura facit, quorum intuitu ip-
fum etiam ex quafi contraftu obligari vero heredi
fupra demonftratum eft. tit. depetit. bered. num■ 1.
Quod li e contrario urgeas, finium regundorum
judicium ftrifti juris eife, & tamen in eo seque
ac in familise ercifcundse ac com.muni dividundo
judicio confinem utrumque experiri pofie , fic
ut & duplex inde hoc judicium appelletur. /. in
tribus 13.^14.ff.de judiciis. I. judicium 19. ff.
finium rcgund. ita habe; nullam ex finium confu-
fione inter confines communionem fuiile nata;rv,
adeoque nec defiderari per eatn adionem , ,ut a
cominunione , multis plerumque difficultat,ibus
innodata, fed tantutn ut a terminorumconfufio-
ne, recedatur; a qua, tanquam non multis cir-
cumftantiarum varietatibus implicita aut impedi-
ta , fatis apte recedi pofle placuit, etfi judici
plenum ex bono & aequo judicandi arbitrium da-
tum nonfit.

4. Sed de diverticulo ut in viam ac ad mutuum
redeamus, iiiud re conftare, ac non nifi traditio-
ne perfici, certum eft. princ. lnjlit. quib. mod. re
contrab. obligat. quod tamen ita accipiendum +
ut non pra:cife veram intervenire neceftefit, fed
& fifta fufticiat, fic ut unus vel etiam dupiex
aftus tradttionis quafi occultetur, ambagum evi-
tandarum caufa ; non modo fecundum juris ci-
vilis placita , fed & juxta hodiernos mores, te-
fte Hugone Grotio in mattud. adjuriffrud. Holl.
Itbr. 3. cap. 1 o. num. 8.9. 10. Veluti, ficonve-
nerit inter deponentem ac depofitarium, ut nuin-
miantea depofiti in pofterum mutui fint. /. certi
condiffio 9. §. ult. I. 10. ff. b. t. l.qui negotia 34.
fcreinpr.ff. mandati. Veljuflero, te a debitore
meoaccipere pecuniam tanquam mutuam, tuque
acceperig. d. I. 34. l.Jingularia 15. ff.b.t. Ve)
fi quis rogatus mutuam dare pecuniam , cum
eam non haberet,lancem roganti dederit vel maf-
iam auri, ut eam venderet , & nummis utere-
tur , dummodo venditio ac pretii numeratio fub-
iecuta fuerit, ut autor eftUlpianus l.rogajli 11.
ff. b. t. Nam fi res quidem vendenda fuerit tra-
dita, calege, utpretiuminderedactummutuum
eftet , ac venditio etiam celebrata, pretii vero
numeratio roganti mutuum fa&a necdum fit,
fi&a quoque traditio necdum intervenifle videri
poteft, nec mutuum natum , cum nihil hadtenus
ad rogantem pervenerit, quod alia excauia vere
traditum , ex mutui caufa numeratutn fingere-
tur: unde & rogans tunc, ex ejufdem Ulpiani
fententia, non certi condiftione ex mutuo , fed
prsefcriptis verbis aftione tenetur, puta ex con-
traftu xftimatorio, quafi negotio quodam inter
eos gefto proprii contraffus , id eft, a mutuo di-
verfi. /. rogafti mc 19. ff. de prcefcriptis verbis,

junft.

-ocr page 631-

De keihjs creditis, si

j_un£t. l.Jigratuitm 17. §. fi margarita i.jf.eod.
tit. /. i-ff- de aflimatorui. Neque huic poftremse
fidarum traditionum fpeciei adverfaturAfricanus,
cum in /. qui negotia 3 4. verf. his argumentoJf.
tnandati. fcribit, eum > qui, cum mutuam pecu-
tiiam dare vellct, argentum vendendum dedijfet,
nihilo magispccuniam creditam reffe*petiturum, &
tamen pecuniam ex argento redattam periculo ejus
fore, qui acccpijfct argentum. JLoquitur enim de
eo, qui non de fa&o mutuum dabat, fed dare
volebat , eumque in finem argentum venden-
dumdabat; nullo pafto addito, ut pecunia inde
redada mutua effet, quippe cujus altum in ver-
bis legis filentium eft; cum tamen illa fola for-
mula atque conventio, ut ttttmmi ittde redatfi mu-
tuiejfent, vel ut nummis uteretur, fi&am in mu-
tuo traditionem inducat , ubi pretii numeratio
fubfecuta eft. Solafane voluntas dandimutuum,
fola conventio de mutuo dando , fola denique
deftinatio nummorum ad mutuum , non facit
mutuumaut fiftam efficit traditionem. l.qutpe-
cuniam 30. jf. h.t. l.Jiquis patrcmfamihas 3. §.
ult. I. 4. 5.6. jf. ad fenatufc. Macedon. quod &
ab Africano in d. I. 34. adnotatum eft, cum ait,
mdd patfione pecuniam creditam fieri non pojfe.
Ac proinde re&e dixeris, minus efle in ea conven-
tione , quse proponitur ab Africano in d. I. 3 4.
quarnin ea, quam Ulpianus concepit in d. I. 11.
ff. h. t. imo , quia deerat in d. /. 34. conven-
tio , ut nummi ex argento vendendo dato inutui
effent , non aSius in ea fa£i;i fpecie contraftus
intelligi potuit, quam innominatus xftimato-
rius , quo alter alteri rem seftimatam venden-
dam tradit, ut accipiens vei rem incorruptain
reddat, vel £eftimationemdequaconvenit, juxta
/. i.infineffi. de cefiimatoria. l.figratuitam 17. §.
fitnargarita 1. Jfi. de prccficriptis verhis.

5. Quin & fi6ta cenfebitur ad mutuum con-
trahendum traditio interveniffe, fecundum Ul-
pianum, fi procurator, qui nummos a domini
debitoribus exegerat, eofque ex caufa mandati
reddere domino tenebatur, pra:fens cunfl^oinino
prsfente convenerit,ut crediti nomine eos retineat;
videtur enim domino prius data pecuma, & ab eo
rurfus ad procuratorem profecta l.fingulana 15.
ff. h. t. adeoque nulla prioris debiti novatio , fed
potius folutio interceflilfe videtur , per quam
prior ex mandato obligatio peremta eft; curn ad
novationem ftipuiatione opus eflet, qute hic non
apparet. Cui rurfus non contradicit Africanus
in d. I. negotia l^-ff- mandati. quando ait, ex eo,
quod is, qui negotia Lucii procurabat , &a
debitoribus ejus pecuniam exegerat, epiftolam ad
euin emififtet, qua fignificabat, certamfiummam
ex adminifiratione apud fie ejfie, eamque creditatn fibi
fie debiturum cum ufiuris femiffibus, creditum non
fieri. Nam etfi a Vinnio re£te obfervatum fit
libr. 1. JelcEl. quccfi. cap. 40, fruftra conciliatio-
nem tentari ex eo , quafi in d. I. 3 4. epiftola
quidem ad dominum emiffa eflet, fed de domini
in mutuum confenfu fecundum epiftolam non

ERTlfM PETATUR, ETC.

appareret ; cum aperte fatis Africanus ipfe
conventionem adeoque domini aflenfum fup-
ponat, dum pro argumento utitur , nuda pa-
6tione pecuniam creditam fieri non oportere *
imprudentius tarnen eft, quodvir doftus iterato
repetiit , illos oleum & operam perdere , qui
hoc inter Africanum & Ulpianum diflidium ftu-
dent componere; perinde acfi dies diem non do-
ceret, nec quicquam ultra fupereftet tentandum»
Quamvis enim id libens concefferim, ex ufu fori
parum intereffe, utrum inter dominuin ac pro-
curatorem abfentem an prsefentem convenerit,
ut exa<5ti pro domino nummi apud procuratorein
ut mutui remanerent, ad id, ut mutuum fiat,
ut ipfe ait d. cap. 40. infine. ex juris tamen Ro-
rnani principiis ifta duo perinde habita fuifle, per-
fuafummihinoneft. Cum ergo ab Africano tra-
<5tari video de procuratore abfente , qui id per
epiftolam emiffam domino fignificaverat ; ab
Uipianovero frmpliciter , fine diftin<5tione pra:-
fentice vel abfentiar, conventioncm inter domi-
num ac procuratorem proponi, nihil vetare pu-
tem , quo minus Ulpiani verba de conventione
inter prjefentes inita accipiam , reftri<5tione ad
multas alias leges conciliandas & explicandas
ufitata ac necefiaria, quaruin una generalius af-
ferit, quod altera cumdiftin<5tionis mentione ne-
gat. Quo pofito , jure optimo Uipianus fi<5tain
admifittraditionem, atqueindcmutuum; nega-
vit jure non minore Africanus. Curn enim fi<5tio-
nes juris foleant regulariter imitari naturam, ac
poflibilitatein natura: plerumque fupponant, fic
ut ibi fi£tionesjuris ceiient, ubirerum natura ve-
ritatein non admittit , ut patet ex §. mittorcni
4. 5. 6. 7. 8.9. 10. lnfiit. de adoption. nifi difer-
te acnominatim aliud inhacaut illa fi<5tionis fpe-
cie inveniatur difpofitum ; uti id adnotatum , itt
pr.Infi. de inojf.[tefiam. neceffe fuit, Africanum
inter dominum & procuratorem abfentem negare
fi<5ta2 traditionis interventum; eoquod necvera
poterat inter eos, fibi invicem abfentes , inter-
, venire. Contra quoque, cum inter prsefentes ve-
ra traditio naturalis effet, fi<5tam etiain ad imi-
tationein natura: Ulpianus inter dominum ac pro-
curatorem ei praefentein haud difficulter probavit.
Hanc vero inter abfentes praefentefque diverfi-
tatem juris circa fi<5tas brevis manus traditiones
admittendas aut refpuendas, ne quis temere con-
fi<5tam gratis poni putet, efficit abunde Uipia-
ni locus in /. fialfius creditor 43, §.fiis qui 2. jf.
de furtis. ubi fcribit, fi is qui indebitum accipie-
bat delegaveritfiolvcndum, non critfiurti affio, ctim
co abficnte fiolutum fit: ccetcrum, fi co prceficnte ,
alia caufia efi, & furtum fiecit. Aut enim omnia
mejurafallunt, autunicumdiftin<5tionisabUlpia-
no fa<5tae fundamentum in fic5ta brevis manus tra-
ditione inter pra:fentes probata, inter abfentes
impedita, pofitum eft. Titius fcilicet fecundum
fpeciem fa<5ti iftius legis, cum fciret fibi nihil de-
. beri, Maevium , putantem per errorem, fe Ti-
tii debitorem effe, cum non eflet^ delegavie

Sem-

-ocr page 632-

l i b. xii. t i t. i

Sempronio; folutione Sempronio fadta , cum
qua^reretur, an non Titius ita furti reus faftus
effet (quia conftat, furtum fieri, cum quis in-
debitos nummos fciens accepit. L quoniam 18. jf,
de conditt. furtiva.) ait Ulpianus, furtum a Ti-
tio delegante fadum efTe, li eo prxfente folutum
fit: non alia-, ut opinor ratione, quam quia
tunc contredatio nummorum a Titio delegante
fadta intelligitur, quafi nummi per delegatum
Mxvium non Sempronio , fed ,ipfi Titio prse-
fenti foluti, rurfufque per Titium Sempronio
'numerati effent. Contra vero furti aftionem non
efte cum Titio, cum eo abfente folutio Sempro-
nio per Msevium fa£ta eft; non aliam, ut exi-
ftimo, ob caufam, quam quia, uti nulla ab-
fenti Titio naturalis folutio fieri poterat, ita nec
fifta nummorum numeratio in eo concipi aut
fingidebuit, adeoque nec nummi confiderari,
quafi Titio traditi & rurfus per eum Sempronio
foluti : cui confequens erat, ut, deficiente &
vera & fifta traditione, atque ita nulla etiam
apparente Titii vera vel fida contredatione ad
furtum neceflaria, a furti vitio Titius immunis
pronunciaretur: quod fieri non oportuiflet, fi
in abfente seque ac praefente Titio delegante fidta
nuinmorum traditio concipienda foret. Juvatque
infuper hanc de fifta traditione interabfentes non
probad fententiam cosetaneus Ulpiano Paulu3,
quando in /. i. §.fijujferim 21. ffi. de acquir. vel
amitt.pojfiejfi. cum Prifco tradit, jijujfierim vendi-
torem procuratori rem tradere, cum eain prafentia
fit, videri mihi traditam; idemque ejfie, fit nummos
dehitorem jujfierim alii dare; non eft enim corpore
& attu neceffte, apprehendere pojfiejfitonem, fed
etiam octtlis & affcttu: & argumento effe eas res,
quccpropter magnitudincm ponderismoverinonpofi-
funt, ut columnas: nam pro traditis eas haberi,
fiin reprcefenti confienferint. Vides, & rerum ven-
ditarum traditionem & nummorum exdelegatio-
ne folvendorum numerationem ita fingi factain
eintori ac creditori deleganti, fi inprafenticlfint.
Et fane , fi fibi invicem , & ipfis rebus , prx-
fentes efle non deberent, inter quos fidta brevis
manus intercedit traditio , ineptus plane Paulus
fuerit, quod addidit conditionem illam; cum ea in
prcefientuifit;acmox fubjungit,columnas pro tra-
ditis habcri,y?in re prcefienti confienfierint. Juvat in-
fuper, quod Papiniano (qui Paulo ac Ulpiano
non nihil fuperior) placuit, non aliter traditis hor-
rei clavibus merces in horreo reconditas videri
traditas, quam fi apudhorrea claves traditae fint.
/. clavibus 7<\-ff- de contrah. emt. Denique , quod
& Javolenus, his omnibus antiquior, fcripfit,
fipecuniam , autaliam rem , quain mihi debes,
te in confpectu meo ponere jubeam , eo id effi-
ci ut mea effe incipiat, quafi quodammodo lon-
ga manu tradita. /. pccuniam 79. jfi. defiolution.
Etfi ergo legibus nonnullis fimplicius dicatur,
llierces videri traditas clavibus horrei traditis,
rerum venditarum poffeflionein cenferi tranfla-
tam, fi venditorem, quod emerim, deponere
in domo mea jufferim, §. item fiquis mcrCeS
lnftit.de rer. divifi d.l. 1. §. 21. in fine. I. quod
meo 18. §.fivenditorem i.ffi. de acquir. velamitt.
poffi.l. qua ratione 9. §. item fiquis 6. jfi. de acquir.
rer. domin. tamen ifta non aliter, quam concur-
rente prxfentia, fecundum plures leges alias ma-
nifeflas requifitS , intelligenda ac reftringenda
funt. In ea tamen ficta traditione, qua res,
qu£e jam ante per dominum ex alia caufa fuerat
tradita, ex nova cauQ tradita fingitur, excep-
tionem effeputo, nec prefentia rei opus efle eo
tempore, quod id agitur, ut, verbigratia, id
quod apud te prius depofui, deinceps ex caufa
mutui vel emti vel donati penes te fit: eo quod
tempore prsecedentis veras traditionis res praefens
fuit, &ifta vera traditio nunc cum fuis qualita-
ttbus fimpliciter fingitur repetita; unde hc tunc
dicitur animo ccepijfe poffidere, & ftne traditione
nuda dominivoluntate res tranflata effe. §. inter-
dttm 44. btfiit. de rer. divifi. /. certi condiftio 9. §.
ult. I. 10. jfi.h. t. Sed & fecundoj, in conftitu-
to poffefforio, quo quis id, quod prius fuo nomi-
ne poflidebat, conftituit fe velle deinceps alieno
nomine poffidere, (fecundutn /. quod meo 18.
pr. I. qui hona 19. §. 1 .jf.de acquir. vel amitt.
pojfejf.) probatum Romanis video, praTentiam
eormn, inter quos per conftitutum fi£ta contin-
git traditio , non defiderari, fed & inter abfen-
tes pofle locum invenire, ut colligi poteft ex L
qucedam mttlier 77. jf. de rei vindicat. & ex fo~
cietate univerfali, in qua per quoddam confti-
tuti genus res omnes corporales a fociis poflefla:
inter eos communicantur, ita fcilicet, ut quif-
que, quod ante tanquam proprium fuo nomine
polfedit, deinceps pro parte velit noinine focii
poffidere. /. 1. §. 1. /. 2. ffi.profiocio. Quam fin-
gularitatem in conftituto non aliunde quam ex
ipfius conftituti propria natura profluere exifti-
mo: eo quod conftitutum tale non fa&i, fed
animi, eft: vult alieno nomine poffidere, quod
fuo ante pofledit: animum folutn fi mutaverit,.
conftitutum eft: d. I. 18.d. I. 19. §. i.ffi. de
acquir. vel amitt. poffejf. qualis animi mutatio
nullam duorum pra?ientiam naturaliter requirit.
Atque hinc etiam, fi quis non fimplici conftitu-
to poffefltonem transferre voluerit, fed amplius
fi£tam quandam traditionem interponere, proe-
fentia iterum opus fuit; ut patet in eo, qui,
cum fundum vendidiffet , eumque tradere vellet,
emtori ex alta turre fundum monftrat vacuam-
que fe tradere pofleflionem dicit: non tranflatu-
rus fane poflcflionem profeflione illa traditionis
vacuse pbfteflionis, nifi cum ea concurriflet mon-
ftratio fundi ex turre confpicui,atque adeo in prx-
fentia emtoris ac venditoris fic pofiti, ut oculis
&affe£tu apprehendi poffet. /. quod meo 18. §.
jivenditorem 2. in ftne ff. de acquir. vel amitt.
pojfejfi. jun<5t. /. 1. §. 21. in med. ff. eod. tit.
Quod fi & ftipulationes confiderare libuerit,
quamvis a mutuo cxteroquin diftinftas, vel ex
ipfis patefcet, quantam juris diverfitatem prx-

fcntia

-ocr page 633-

DE REBUS CREDITIS j SI

fentiapariat, ad abfentix oppofitionem, atquti ita
huic quoque difputationi lucem addent. Si enim
pocuratori domvri prafcntis cautum fuerit, cx fli-
fulatu attionem utilem domino competere, nemo
ambigit, ut ait Ulpianus L fi procuratori 79. jf.
de verb. obligat. Contra, fi abfente domino pro-
curator fibi de evidtione caveri curaverit, non
aliter domino de evidlione adtio datur, quam fi
per procuratorem cefia fit, procuratore per adio-
nem mandati ad ceffionem compellendo. /. pof-
feffio 49. §. ult. jf. acquir. vel amitt. pojfejf. id-
que fecundum generalia juris principia, quibus
quifque fibi, nullus alteri (exceptis quibufdam ca-
fibus fmgularibus) fiipulatur, & ex ftipulatu
a&ionem quarrit. ji quis alii 4. §. alteri 19.
Jnjiit. deinutil. jhpulat. Ex quibus , nififallor,
illud conficitur, procuratore fiipulante dominum
praefentem ipfum fingi ftipulatum eife , abfentem
nonitem; quiapraeiens ipfe potuit, abfens non
potuit, per naturam ftipulari.

6. Sunt interim, quibus placuit, leviore ac
funpliciore via hanc inter Africanum &: Ulpia-
num, adeoque inter d. l.y^.jf. mandati, & /. 11.
ij.jf. b. t. diflonantiam tolli pofte, puta , tem-
porum diftindione ; jura increfcere , augeri,
extendi quotidie; Africano florente nondum adeo
plene fictas traditiones pluribus in cafibus inva-
luilfe ; Ulpiani vero tempore magis frequentatas
fuifle, ac pluribus in cafibus, quain ante rece-
ptas, utrumque fui feculi jura adnotafle. Quo-
ruin opinioni haud difficulter fubfcriberem , tan-
quam facillima:, nec multis ambagibus aut invo-
lucrisimplicitcE, fimulqueeam continenti conci-
liandi rationein, quse pluribus in partibus juris
noftri explicandis componendifque ufitata atque
merito probata eft; niii ex aliis legibus patefce-
ret, etiam fiftas traditiones multifariam Africani
jetate , atque etiam antea, fuifte admiflas; lau-
dantibus illas Javoleno atque Celfo, fibi fere
coxtaneis, Africano autein fuperioribus./. fi rcm
62. jf. de eviUion. I. pecumam 79. jf. de folu-
tionibus. I. interdum 21. jf. de acquir. vel amitt.
pojfcjf. I. quod meo 18. §. fi venditorem 2. ff. eod.
tit. Gajo quoque , qui Africano non inferior. /.
qua ratiotie 9. §. interdum 5. & 6. jf. de acquir.
ver. domitt. ac Pomponio, qui Africano prope
jequalis. I. fi fervus 21. §. 1. jf. de acqttir. rer.
dotnin. Et fane, fi omnium horum jurifconful-
torum temporibus id, quod meum erat, & apud
te extabat, me2 voluntate potuerit tuum fieri,
tanquam fi&a traditione, uti id in rebus depo-
fitis vel commodatis , ac poftca depofitario vel
commodatario venditis donatis mutuo datis ap-
paret; nulla ratio fuit, cur non a?que, imo lon-
ge facilius, mea voluntate penes te manere po-
tuiflet tanquam tuum , quafi per fidam traditio-
nem, quod tu mihi ex cauia mandati vel sefti-
matorii contraftus alioquin debuifles prsftare ,
quodque, antequam mihi folveres, revera tuum
erat, folutione tua demum a te in me transfe-
rendum; fecundum cafus in d.l.n. & 15 .ff.

CERTUM PETATUR > ETC. 6 I 7

b. t. propofitus. Et hsec quidem de fi&is tradi-
tionibus pro locis noftri juris difllcilimis explican-
dis fuificiant.

7. Mutuum dare poteft dominus liberam ha-
bens rei illius fungibilis, quam dat, adminiftra-
tionem; vel alius domini nomine , quo cafu do-
mino nummorum ex nuineratione, per procu-
ratorem velnegotiorum geftorem fa&a, nontan-
tum certi condictio ex mutuo acquiritur, fed
& aftiones aiice , fivein rem, five in perfonain ,
pro conveniendis fidejufloribus , ac perfequendis
pignoribus in mutui dati fecuritatein procurato-
ridevinftis; fine ulla a<5tionum cefllone. /. 2. C.
per quas perf&nas ttobis acquiritur. arg. /. ji abfcn-
tis 4. C. fi certum pct. I. (ipecuniam 26. ff. h. t.
Ut tamen domino liberum fit nomen mutuatarii
reprobare, quoties in illud non confenfit, & ali-
quageftoris in pecuniis collocandis culpa apparet.
d. 1.4. pr. & §. 1. C. ji certum pct. jun£t. /. litis
contejlate 37. §. 1. jf. de ncgot. gcjlis. Sic & civi-
tatis pecuniam recte dat mutuam civitatis admi-
niftrator. /. Gajus Sejus 11 .jf. de ufuris. tutor aut
curator nummos pupilli vel furiofi. arg./. fi tutor
15. jf. de adminijir. & peric. tutor. Quin imo,
fl dominus fuos nummos, tanquam ad Titium
pertinentes, Titii nomine mutuos dederit, five
icientc Titio, live ignorante, mutuum tamen
contra<5tum inteiligitur, & certi condi&io Titio
qua:fita /. cerri 9, §. nummos 8. jf. h. t. I. fi ita
jiipulatus 1 26. §. Chryfogottus 2.jf. dc vcrbor. ob-
ligatwn. quod ita in mutuo, uti alia plura, jure
lingulari receptum eft. Quod fi focius commu-
nem fociorum pecuniam numeraverit ut mutuam,
non aliter creditam eftlcit, quam li cceteri quo-
que confentiant; quia fuae tantum partis aliena-
tionem habuit. I. fi focius i 9. jf. h. t. cujus etiam
folius partis intuitu tunc mutuum confifteret in
fociorum diffenfu. arg. /. ttam & fur. 13. §. ult.
tn fine jf. h. t. nifi per mutuatarium nummi jam
confumti fint; tunc enim cx confumtione con-
firmato mutuo in nummis alicnis, etiam con-
di&io ex confumtione danda foret, ut poft di-
cetur.

8. Non tamen mutUum dare poteft pupillus
fine tutoris autoritate. §. ult. Jnjiit. quibus alien.
licet velnon.,1. nott omnis 19. §. 1. ff.h.t. Nec
pradides provinciae eorumque miniftri, qui ad
tempus, non perpetuo funguntur ofticio : five
per fe five per interpofitas perfonas id faciant. /.
principalibus 33. I. 34. jf. h. 1.1. cos qui 3. C. ji
certum pet. (quod tamen hodie non fervari, no-
tat Perezius Cod. h. t. num. 5.) nec quifquam
nummos aiienos fuo nomine fine doinini volun-
tate; quippe quos extantes dominus vindicare
poflet; bona fide confumtos condiftione repete-
re; puta, condi&ione fine caufa; de confum-
tis mala fide ad exhibenduin agere. /. rogafli 11.
§. ult. jf. h. t. vei etiam confumtos condicere,
cefla fibi per eum, qui nummos numeraverat,
condidtione, qua: danti fuerat vel ex ftipulatio-
ne de reftituendo, vel ex confumtione accipien-

Iiii

tis

-ocr page 634-

613 L i B. XII. T i T. I.

tis qusfita. I quamvis 2. C. ji certum pet. l.nam
C7 fifur. 13 ,ff. h: t. Obfervandum etenim , fse-
pe rnutnum, quod ab initio non recte datum
erat, atque ita ex numerationeinutile,dumobli-
gatio ex mutuo nafci nonpotuit, quamdiuid,
quocl datum erat, accipientis fadum non eflet,
quafi deficiente obligandi caufa, poftea tamen
ex confumtione convalefcere, ac parere con-
diftionem ex confumtione, nonprsecife doinino
nummorum, fed numeranti accommodandam;
eo quod non, unde originem pecunia, qua?
mutuo datur , habeat, fed qui contraxit, fi ut
propriam numeravit, in hujuimodi obligationibus
requiritur. /. non omnis 19. §. ult. in fine jf. h. t.
junft. /. non unde 7. C. fi cert. petatur. Qua ra-
tione pupillo mutuum numeranti finetutoris au-
toritatc, & fariofo, & prodigo , & furi velprse-
doni poft confutntionem nummorum per ipfos
nuilo jure mutuo datorum condi&io data eft.
uli. Infiit. quib. alien. licet vel non. I. rogafii 11.
§. ult. I. 12. I. 13. pr. & §. 1. /. non omnis 19.

\.ffi. h. t. quod& ufuprobatum. HugoGro-
tius mannd. ad jurifiprud. Holl. libr. 3 cap. 1 o.
num. 14. Quinimo, etfi reprobi nuinmi dican-
tur mutuo dati, fi tamen per accipientem tan-
quam probi expenfi fuerint, magis efle puto,
ut hic quoque numeranti jus fuutn crediti ex
confumtione firmatum fit. Licet enim fateri ne-
ceife fit , reprobis nummis folutis liberatio-
nern debitori folventi non contingere. /. ele-
ganter 24. §. qui reprobos \.ff.de pignorat. aff.
fimilique modo, nummis non probis ex caufa
mutui datis, jus crediti non nafci: expenfis ta-
men iifdern per accipientem , ut probis, & de-
bitori liberationem competere, & mutuanti fuum
jus crediti confirmari , dicenduin eft : turn,
quia vix eft , ut probari queat, reprobos fuifte,
quosaccipiens iterum tanquam probos erogavit:
tum, quia, eomaximeprobato, audiendusnon
eft quifquis propriam audet turpituditiem alle-
gare ; ailegat autem, qui fereprobam pecuniam
pro proba expendifle , quod legibus interdi-
6fcum, commemorat: tutndenique, quia is, qui
per reproborum nummorum numerationem ex
caufa inutui obligari non vult, vel debitorem
fuum liberari non patitur, ita demum reprobo-
rum nummorum exceptione tueri fefe poteft,
fireprobos reftituat. d. I. 24. §. 1. ff~.de pigno-
rat. att. Etiamfi de caetero verum fit, impune
ferre non oportere , fed tanquam falfi reum coer-
cendumefle, qui fciens dolo malo repobos pro
probis numerafle probatur, de quo adtit. de le-
ge Comelia de fialfis.

9. Quid; quod & ante confumtionem pe-
cunise, per non dominum fuo nomine nutnera-
ta:, mutuum utiliter convalefcere intelligitur, fi
accipiens eam nondum confumtam ufuceperit,
cum per iftatn ufucapionem fic adimpletam ipfi
danti fuum jus crediti confirmatum fit, dum
ipfe eft , qui accipienti prseftitit ufucapiendi
facultatem. arg. l.fi alienam 13. /. quialienam 33.

ffi. de mortis caufa donat. Confumti autem nurn-
mi alixque res fungibiles intelliguntur , non mo -
do , fierogati fuerint, aut oleum vinum frumen-
tum fimiliaqueper ufum , in abufu confiftentcm,
efle defierint; fed & , fi ita hsec omnia rebus ac-
cipientts propriis mixta fuerint, ut difcerqi ultra
non poflint. l.fi alieni 78. jfi. de fiolution.

1 o. Quod fi hliusfamilias viaticum fuum, (quod
fcilicet ei peregre ftudiorum caufa degenti in iter
& alimenta pater fubminiftraverat feu in fumtum
deftinaverat) mutuum dederit, cum ftudiorum
caufa Romse ageret, refponfuin eft a Scsevola ,
extraordinario judicio illi fubveniendum efle,
cum alioquin filiusfamilias vulgo nequeat fuo no-
mine adionem in judicio movere. /. cttm filiusfia-
milias 17. ffi. h. t. I. fi longius 1 8. in fine ff. de
judiciis. jund. /. filiusfamiltas 9. ff. de obltg. &
att.

11. Accipere mutuum poflunt omnes, qui
8c efficaciter obligari; etiatn praffides provincia-
rum l. prtefidis 34. §. 1. ff. h. t. non tamen ju-
dices, apud quos lis pendet, ab iis, ad quos
ea lis pertinet; quippe qui mutuum tunc dan-
tes videri poiient judicum corruptores, & (ut
refcriptum habet) legum & provincice emtores
efle. /. quifiquis 1 6. C. h. t. Sed & mutuum re£te
accipiunt civitates aliaque univerfitates & eccle-
iix per fuos adminiftratores : ut tamen hx non
aliter obligentur ex mutuo adminiftratoribus ad-
numerato, quam fi doceatur, illud in rem ip-
farum verfum eife; cum alioquin ipfi potius
adininiftratores, qui contraxerunt, fuo nomine
ex mutuo tali conveniendi forent. /. civitas
mutui 27. ff. h. t. novell. 12o.eap. 6. §. ult.
vel etiam probetur , nominatim adminiftratori-
bus id ex univerfitatis conftlio atque decreto le-
gitime& ex more interpofito mandatum effe, ut
univerhtatis nomine inutuam pecuniatn fumant;
tuncenim neceffe non eft ad obligandam univer-
fitatem , ut creditum re ipfa verfum fit. Scilicet
adminiftratori rerum univerfitatis earundem qui-
dem bene curandarum tuendarum confervanda-
rumque provincia incumbit, fic ut fine fpeciali
univerfitatis mandato poffit ea omnia facere , fi-
ne quibusrerum talium geftio atque tuitioperagi
nequit. arg. /. cuijurifidittio 2. fifi.de jurifidiftione,
gravare tamen univerfitatem nequit mole a;ris
alieni, mutuuin fuo arbitratu nomine univerfitatis
accipiendo ; cum id ad adminiftrationetn non
pertineat, fed magis ita univerfitas perderetur
ac mergeretur. arg. /. habebati^. ffi. de infiitoria.
aff. Sed fi confilio ex more habito , ac decreto
fubfecuto , adminiftrator fic fpeciali inftruftus
mandato mutuatn acceperit pecuniam nomine
univerfitatis, illa procui dubio obligata efficie-
tur, etiamfi creditor haud probaverit, in utili-
tatem ejus creditutn verfum efle, vel etiam con-
ftaret, adminiftratorem iftas pecunias inutiliter
abfumfiffe : eo quod creditor ex mandato admi-
niftratori dato nummos ei nutnerans ex mutui
caula, non tain adminiftratoris, quam potius

uni-

-ocr page 635-

DJ? REBUS CREDITISj Sl

Univerfitatis mandahtis fidem fecutus intelligitur;
eomodo, quo quis credens magiftro navis, cui
tacitum ex prarpoiitione mandatum eft datum ,
ut nempe contrahat, quoties navis tali fumtu in-
diget , non ultra quicquain inquirere tenetur,
quarn an mandato locus iit, id eft, an tali fumtu
navis indigeat; quo comperto , tuto credit ma-
giftro navis, &exercitorem fibi obligatum efticit,
non modo cum pecunia in navis ufus a magiftro
verfa eft , fed & cum is mutata mente in fuos
ufus bonos malofve eandem derivavit. /. i. §.
undc quccrit 9. /. ult.ff. de cxcrcit. atfione. arg. d.
I. habebat 13. ff. de injlitorid atfion. Utrobique
enirn eft quod iibi tum univerfitas tum exercitor
imputare debeat, quod talem fuis negotiis ac pe-
cuniis mutuis accipiendis prcefecerit. Et hanc ex
legibus Romanis petitam diftinftionem circa uni-
verfitates ex mutuo obligandas per fuos admini-
ftratores , non obfcure coinprobavit jus canoni-
cuin in cap.pen. extrade fidejufforibus. dum illic
a Pontifice conftitutum eft, ne quis religiofius abfi-
que majoris partis capituli & abbatts fui liccntidab
aliquo pecuniam mutuam accipiat; alioquinnonte-
neatur conventusprohis aliquatenus rejpondcre: nifi
fortcin utilitatem domus ipftiis manifejie confiiterit
redundaffe. Si ex confenfu majoris partis capituli
& abbatis mutuum acceptum eflet, noninqui-
rendum amplius erat, utrum in conventus aut
monafterii utilitatem verfi fuiflent nummi, nec
ne, fed id unum , an Abbatis & capituli licentia
interveniflet, ad id ut conventus aut monafte-
rium ex illo mutuo tenefetur. Sed fi confenfus
ille defuiifet, tum verutn erat, ita demutn ex mu-
tuo obligari iftam religioforum univerfitatem,
fi in utilitatem domus lpfius verfam fuiife pecu-
niam manifefto conftet. Confer tit. quod cujufique
univerfit. nomine num. 4. Fachineum controverfi
libr. 2. cap. 75. 76. 77. Andr. Gayl tratt.de
arrcfiis impcrii obfervat. 9. num. 5. & fiqq. Me-
nochiutn de arbitrar. judic. libr. 2. cafiu 432.
Hartmannum Piftoris libr. 1. qiuefi. 3 7. Zoefium
ad Pand. h. t. ntim. 41. 42. 43.44. joh. a Sande
dccifi Frific. libr. 3. tit. 2. defin. 3. Carpzovium
defin.forenf.part. 2. confiit.6. dcfin. 18. 19. Re-
fponfa Jurifconf. Holl. part. 4. conftl. 91. Hube-
rum adPand. h.t. num. 8. & fieqq. Ma:vium dc
arrefiis cap. 8. num. 204. & fieqq. Interim ma-
litia quorundam asrarii qua:ftorum , mandad oc-
cafione majorem pecunise quantitatein , quam
matidato caututn erat, nomine reipublica: mu-
tuo accipientium , eftecit, ut hoc feculo anno
1651. die. 6. Octobr. per Hollandise Ordines
fancitutn fuerit, non obligari Hollandise provin-
ciatn ex folis qusftorum cautionibus , quibus
fatentur, fe nomine ac mandato Orditium mu-
tuas accepifle pecunias (vulgo recepiifen) fed
demum, fi folennia inftrumenta, fpecialem Or-
dinum ratihabitionem continentia, mutuantibus
porrefta fuerint; qui etiam monentur non nifi
ad talium folennium inftrumentorum traditionem
mutuam quseftoribus pecuniam numerare. Qua-

CERTUM PETATVK j ETC» 619

lis lexatinuncadhuc vigeatj meritodubiteSi dum
nunc non alitcr reipublicse mutuum credi foiet,
quam fcriptura privata primitus a quaeftoribus
serarii recepta, quse pluribus fajpe menfibus de«\
mum elapfis cumfolenni obligationk inftrumen*¹to commutatur.

12. Porro , quia pupilli & minores efticaci
mandato fuos tutores& curatores ad mutuum fuo
nomine accipiendum inftruere non pofiunt, hinc
nec aliter ex mutuo, quod tutores vel curatores
fe noinine pupillorum accepifle confeffi funt, pu-
pilli ipfi obligabuntur, quam fi in eorumutilita-
tem verfum conftet. /. fi itt rcm 3. C. qtiando cx
fatto tutorisvelcurat. minor. agcrevelconveniri de-
beat. arg. /. civitas 27.ff.h. t. junct. /. 3. C. deju-
re reipublicce. lic ut minores , in quorum rem
mutuum non ceflit, ne reftitutione quidem opus
habeant; quippe ad quam demum confugiertdum
fuit, quotics ipfi tutoribus aut curatoribus autori-
bus mutuuin probarentur accepifle, ipfique con-*
traxiffe, juxta /. I. 2. C, fi adverfius creditorem.

13. An autem , & quo ufque uxores mu-
tuum accipere ac maritos aut fe obligare valeant,
in materia tutelse & nuptiarum traftanduin eft.

14. Efteftus mutuiexparte dantiseft, quod
& dominium rerurn fungibilium datarmn &peri-
culum in accipientem tranfit: inmutuo enim cor-
porurn datorum alienationem contingere,nec ip-
fa corpora, quse appenfa admenfa vel adnume-
ratafunt, fed tantum alia fimilia, ad mutuantent
redire oportere, expeditum eft. pr. & §. item
is 2. Infiit. quib. mod. re contrah. obligat. Unde
& dubitatum fuit, an mutuum eflet, fitibipe-
cuniam donaflem , ut eam inihi crederes, tuque
credideris; eo quod nummi, quos donavi, ut
mox reciperem, non videntur ex ltieo dominio
exivifle; neque enirn alienantur , qui fic dantur,
ut recipiantur. /. quificfiolvit ff.de fiolutiott.
Sed benigne receptum fuit, tale mutuuin valere.
/. fi ttbi pecuniam 20. jfi. h. t. I. qui id quod 33.
§.ca lege 1. ff.de dotuttion. nec obftat d. I.
fiolutionibus, tum quia jurifconfultus in d. I. 20.
ipfe fatetur, fecundum fubtilitatem verborum ne-
que mutuum neque donationein tali in cafu efle;
utrumque tamen exbenignitate valere : tum quia
d. I. 55. demum obtinet, fi nullaad accipien-
tein utilitas ex tali datione perveniat; alioquin
enim dominium etiam breviffimo temporis fpatio
tranfire atque redire pofle, fi quod inde commo-
dum accipienti' accedat, patetex l.fiervus dota-
lis 5 S.ff.fioluto matrimonio. ubi fervus dotalis he-
res inftitutus uxori per maritutn ftante matrimo-
nio redditus eft, ea conditione, ut cum juffu
ejus,tanquam dominse,¹, hereditatein adierit, eique
acquifierit, rurfus marito retradatur. Quo modo
etiam in noftro cafu utilitas accipientis numnios
ea lege,ut iteruin detmutuos, in eoeft,quod
ad breve tempus eos ex donatione capiens, mox
reddendo obligationem fibi ex mutuo quscfivit.

15. Ex parte accipientis mutuurn id operatur,
quod ipfe incipit mutuanti obligatus effe; & inde

I i i i 2 adver-

-ocr page 636-

620

adverfus ipfum certi condi&io ex mutuo datur:
quse eft adio perfonalis , ftri£ti juris, compe-
tens mutuanti & ejus heredibus, II modo mu-
tuans fuerit nummoruin dominus , aut alienos
numrnos fuo nomine numeraverit ex domini vo-
luntatemeque enim domino nummorum hax adio
competit, nifi per numerantem fuonominenon
dominum ea ceiia fit; vel nifiobligationis inftru-
mentoinfertumfit, debitorem reitituturum mu-
tuain pecuniam poifeiiori chirographi (toondcr
dcfes ) cum eo cafu non foli nummorum domi-
no, ied & cuivis alteri chirographi pofieflori fine
ipeciaii ceflione contra debitoremagendi poteftas
lit, niii probetur eum mala fide cautionem pofli-
dere. Grotius mmudufit. adjtmjprud. Holl. Itbr. 3.
cap.<). num. 7. ibiq. Groenewegen. Si plures fimui
dcderint, finguiis aftiopropartedanda eft, cum
hoc debituin dividuum fit, nifi id actum fuerit,
ut unufquifque folidum repetere poflet; quo ca-
fu prsventioni iocus foret. Quod fi quis num-
mos, tanquam ad Titiumpertinentes, Titiino-
rnine mutuos dederit, Titio magis, quam nu-
meranti , utut nummoruin domino , hsec aftio
danda foret, five Titio fciente, fiveeo ignoran-
te, id contigiflet. /. certi 9. §. nummos 8-fifi-h.
t. l.fiita fiipulatus 12 6. §. chryfogonus 2 . jfi.de
verbor. obligat. multoque magis id obtinebit, fi
nummiad ipfum Titium pertinentes Titii nomine
exmutui caufa per procuratorem ejus aut nego-
tiorum geftorem numerati fint. /. 2. C.per quas
perfionas nobis acquir. I. fi abfientis 4. C. fi ccrtum
petat. I. fi pecuniam 26. fifi. h. t. Piane, ii quis
aiienos nuinmos ex mutui cauia numeraverit tan-
quam fuos, vel alia ratione mutuuin non redte
contra&um fit, non nifi poft confumtionem ob-
ligatio & certi condidio nata cenferi debet, nifi
is , qui aiienos tanquam fuos dederat fuo nomine,
ftipulatus infuper eiiet , eos fibi reftitui ; quo
cafu , iis adhuc extantibus, non hac fed ex ftipu-
latu condidione experiri poflet, ut ante moni-
tum. /. nam & fifiur. 13. ffi.h.t.l. fiquispro $ 6.
%.finummos 2. ffi.de fidejujfior. I. quamvis 2. C.fi
ccrt.petat.

16. lllud mutuanti in repetitione, per hanc
aftionem facienda, non obeft, quod forte mu-
tui numerationi conventionem aliam adjecit ,
quse inutilijj eft. Qua ratione , fl fuo nomine
decem numeraverit, & ha:c alii reddi ftipuiatus
fit, quamvis inutilis fit aiteri fidta ftipulatio,
ipfe tamen condicere hac aftione decem poteft.
I. certi 9. §. numeravi 4. Jf. b. t. idemque eft,
II id , quod fuo nomine numeraverat, fibi qui-
dem reftitui ftipuletur , fcd fub impoflibiii con-
ditione, contradus vitiante; nam & hic rnu-
tuuin utiiiter datum ab inutiii ftipulatione fepa-
randum eft. d. /.9. §. itcm qutcri6. ff. h.t. Sed
& , fi pupillo quis mutuurn dederit tutoris auto-
ritate , vei aiteri majorenni, .cui rnox poftdatio-
nem bonis interdiftuin eft , deinde apupillo foio
yel prodigo iine tutoris aut curatoris autoritate
ftipuiatus iit, falvam adhuc eieife ex mutuo con-
-^tf*,..' '' ;;; T *
di(5tionem, refponfum eft. d. I. 9. §. idettt crit
5- & §-fied &fi 7. ff. b. t. nifi novandi animo
ftipuiationem cum pupiiio prodigove fuiife fub-
fecutam probatum iit. arg. /. 1. §. 1 ,jf. de nova-
tion.

17. Conveniendus per hanc Certi condiftio-
nern mutuatarius ; & fi plures fint, finguii pro
parte, quoties fe finguli non nominatim in foii-
dum obiigarunt. l.ftnon fingulij. l.fiin rem 12 •
C. ji certum pet. Pra-fertim , cum & prxfumen-
dum in dubio fit, ad unumquemque datam ex
cauia mutui pecuniam pro virili parte perveniife.
arg. /. rcos 11. §. cum tabulis 1 - jfi.de duobus reis
confiituendis. Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. 14. defin.
21. Si plures unius mutuatarii heredes fint, fecun-
dum juscommune, quo obiigationes hereditaria*
dividua: ac actiones ipfo jure inter coheredes di-
vifse funt, non nifi pro ea parte, qua heredes funt,
tenentur. /. 1. C.fi cert. pet. arg. /. 1. & tot. tit. C.
de hereditar. affion. adeo ut ne fpeciali quidein
ftipulatione mutuatarius mutuanti facuitatem
concedere queat, cotiveniendi ex mutuo unum
ex mutuatarii heredibus, mutuantis arbitrio &
eleftione. Etfi enim teftamento debitor unumex
fuis heredibus integri debiti folutione onerare
queat, fic ut eo cafu reliquis iiberationein ab one-
re seris aiieni legafle inteiiigatur. l.Jervo legato 69.
^.fitefiator 2. jfi.de legatis 1. contractu tamenid
agere non poteft , ut unus ex pluribus heredi-
bus folus creditori obligatus eflet; &, ii id ma-
xime aftum fit, tamen paftum taie conventum
non creditori tantum , fed & cseteris gravati co-
heredibus inutile eflet, five flipuiationi five mu-
tuo infertum, l. cum qui ita 5 6. §.te &Tititm
1 -ffi.de verbor. obligat. jun£t. /. omnia 7. ffi.
h. t. Uti enim non poteft obiigare piane ex-
traneum , ita nec heredem ultra eam partem, ex
qua lsheres eft; cum partium aliarum coheredi-
bus datarum intuitu hic pro extraneo habendus
fit. Eoque facit, quod ne tunc quidem, cutn
per teftainentum onus illud seris alieni perfolven-
di uni expiuribus heredibus impofitum eft, cre-
ditori ullum jus agendi in folidum contra grava-
tumnafcitur, fed magis fecundum juris Romani
principia contra finguios heredes pro rata , qua
heredes funt, experienduin eft; dato ipfis re-
greftu adverfus eum, qui folus folvere teftamen-
to damnatus eft. d. I. 69. §. 2. jfi. de legatis 1.
Gomezius variar. refiolut. tom. 2. cap. 11. num.
15 .in med. Chriftineus ad Mechlinienfi. tit. 16.
artic. 37. num. 1 5.

18. Petitur hac a<5tioae, uttantundem, feu
res eadem in genere, ejufdem bonitatis acquan-
titatis reddatur; /. cum quid 3 -fifi.h. t. non plus,
quam daturn eit, licet id pa£to aftum eftet, ut
plus reciperetur , veluti pro decem numeratis
undecim. /. rogafli 11. §. (i tibi l.fifi.h.t. con-
ftititenim , re non pofle obiigationem contrahi,
nifi quatenus datum eft, l. fi tibi deccm 17. pr.
jfi. de patjis. I. cum ultra 9. C. de non numerat.
pecunia. adeo ut ne ufurse quidem fcenebris pe-

- ' cunia*

L I B. XII. T i T. I.

-ocr page 637-

cunisc ex paiSto peti potuerint, fed tantum ex
vinculo ftipulationis ; eo quod jure Romano
aftionem ex pa<5lo ftri&i juris negotiis addito
non dari, tit.de padis didtum eft. /. quamvis
ufuYtc 3. C. dc ufuns. idqueeo magis, quia harc
actio certi condidio eft , oblig*atio vero ufura-
rarum incerta pro temporis duratione. l.ubiau-
tem 75. §. pen. jf. de verbor. obhgat. abfurdum
vero fuerit , incertum peti certi condi6tione.
Hodie tamen, uti ex alia quavis nuda convem
tione, ita&expafto numerationi additorede
agitur ad ufuras, aut ad undecim cum decem
dati eftent , ft modonihil in fraudem ufurarum
legitimarum fiat. Groenewegen ad l. 17. ff. de
paffis. Plane fi decern dati fuerint ea lege , ut
novem reddantur , non minus .civili quam ho-
dierno jure conventio fervanda eft. d.l. 11. §. I. |
ff. h. t. junct. t. in traditionibus 48. ff. de pa-
tlis.

19. Reddendum antem mutuum eo loco ,
quo datum eft, nifi locus alius reftitutioni defti- ;
natus fit; de quo alibi:. tempore etiam per con-
ventionein definito; alioquin, die non appo-
fito, noti ftatitn, fed poft temporis modici la-
pfum, ut tempore medio aliquatn faltem ex mu^
tuo ac ufu pecunix utilitatem mutuatarius¹ fenti- ;
re potuerit; quodiarbitrio judicis pro re nata de-
finiendum. Ut enim commodato fine temporis
adjectione conceffo, olficii & humanitatis ratio
non patitur, intempeftive commodatsc rei ufum
auferri. /. in commodato 17. §. ficut autem 3. ff.
commodati. ita quoque iniquum eftet, mutua-
tarium, qui quafi beneficio mutuantisjuvari de-
bet , per fubitaneain numeratae pecunis repe-
tionem eludi, decipi, circumfcribi. Et quamvis
verum fit, in omibus obligationibus, in quibus
dies appofitus non eft , prarfenti die deberi. /. in
omnibus 14. ff. dc reg. juris. I. eum qui calendis
41. §. i.ff. de verbor. obligat. non tameneohu-
manitas atque etiam arbitriuin judicis exclufum
cenferi debet, ut mutuatario convento modica
velpermutuantem vel, per judicem dilatio tribua-
tur, pro negotiorum diverfitate. arg. d. I. 17.
§. 3. ff. commodati. /; quod dicimus 10 j.ff.defo-
lution. /.promiffor Stichi 21. §. i.ff. detonftitu-
ta pecun. I. cum militi 16. §. 1. in fine ff. de
compenfation. fic utmeritohuic rei applicueris il-
lud Pauli, harc arquitatem fuggerere, etfi jure
deficiamur. I. 1. §. 5. ff. de aqua & aquce. pluv.
arcend. att. Fachtneus controv. lihr. 2. cap. 52.
Menochius de arbitrar. judicum libr. 2. caftu. 22.

20. Diei tamen adjedti occafione dubium , I
an mutuatarius invito mutuanti ante diem, re-
ftitutioni tempore nuinerationis di(5tum, obtrude-
re queat mutui redditiotiem. Sane , fi, ut plerum-
que adfolet fieri, in mutuatarii gratiam dies ad-
je<5tusfit, quo poffit interiin conquirere quod
reddat; dubiuinnoneft, quin & maturius mu-
tuantem invitum ad recipiendam ex inutui cau-
fa debitam pecuniam jure compellat; cum fuo
quifque juri ac favori re£te renunciet. arg. /. pen.

C.depafiis. juntt. l.ftipulatio ifta 38. §. inter in-
certum 16. I. etim qui 41. ff. de verbcr. obligatt
l. intra dies 7. ff. de re judicata. eoque pertinet,
quod a Venulejo fcriptuin eft, id quod in diem
debetur, ante folvi poffe, licet peti non poffiti
/. continuus aitus 137. §. cum ita 2. circa ftn. ff.
de verbor. obligat. Adde /. Javolenus 15. in ftne
ff. de annuis iegatis. Si vero in ipfius mutuantis
gratiam potiffimum diem reftitutioni praefinitum
efte conitet, dum pa<5tus eft, fibi demum poft
anni bienniive decurfum mutuuin reftitui, ne
alioquin quot menfibus, aut faltem fiepius, de
collocanda fcenori aut in alios ufus vertendS
pecunia follicitus eileteneatur, fxpius etiam otio-
fos penes fe diutius fervare nuinmos pra:ter ex-
peftationem maturius redditos , non animad-
verto, cur mutuatario liberum effet ante tem-
pus reddere, quod ea lege, ne ante reddat,
accepit: nifi interufuriutn temporis necdum ex
pafto elapfi fuperaddere paratus fit. Etfi enim a
variis traditunh inveniam, luftineri non oporte-
re pa<5tioiTem illam, qua id agitur, neintracer-
tum tempus mutuum reddi queat. Molineus tratt.
de ufturis quceft. ? 1. nttm. 3 5 4. Menochius deprce-
ftmtion. tihr. 3. prcefi 1221 num\ 69. 70. 7n
Sande decif. tibr. 3. tit. 1 '2. defiu. 11. in ftne* Ant«
Matthaeus parcem. Betgar.jurificonfi. 4. num. 7. ra-
tioni tamen naturali ac certis juris principiis id
adverfari putem. Primo etenim conftat fatis ex
/. Javotenus i$.ff. de annuislegatis. per heredein
id, quod in diem a teftatore legatum erat, ante
diem non reiSe. folvi, fi probatum fuerit ,• pro-
pter capientis perfonam, quod rem familiarem
tueri non pofiet, legatum in diem reli<5tum effe:
five autem pa<5to five teftamento dies incredito-
risgratiam adje<5tus fuerit, quid, quacfo, refert ?
Cujacius adU38. §. inter incertum 16. ffi. eod. tit.
Deinde, cum expeditum fit, eum , qui acdiutn
ufum conduxit in certuin tempus, migrare an-
te tempus non ■ pofle, aut derelinquere contra
placita xdiuin ufum; quin nihilominus integri
temporis, contraftu definiti, penfionem prse-
ftet. /. dominus 5 5. §. ult. ff. locati. fufficiens
nulla diverfitatis ratio reddi poteft , cur non iri
ufu pecunia?, in abufu confiftente ac per mutuum
conceffo, arque efficaciter conveniretur de ufu pe-
cunia: ad certurn ufque tempus fub ufuris reti-
nendo. Vanum fane fimulque ■ fi<5tum eft, in
ufurarutn legitimarum fraudemitaquicquam agis
&, fi valeat conventio, ut poft certum tempus
reddereliceat, cui tacite inclufum, neanteillud
tempus reftitutio fiat, uti id plures cenfent fe-
cundurn Chriftineum adMechiin. tit. 12. art. 3;
num. 4. in notis. confequens eft, nifi in verbis
ludere vifum fit, fuperiorem quoqueconventio-
nem, de mutuo non nifi poft tempus invito my*
tuanti reddendo , juftam efte ac extra fcenoris
illiciti vitium pofitam. Atque hoc fundamento
nititur nunc paffim probata illa, ne debitor cre-
ditori fortem reddat, nifi fa<5ta creditori ante fex
inenfesaut aliud tempus denunciatione, eam re-

liii 3 ftitu-

De rebus qREDlTtS J SI CERTtTM PETATUR, ETC.

-ocr page 638-

62 2 L I B. XlL

ftjtutum rri; quo non aliud efficitur, quam ne
intra certum tempus reftitutio mutui permifta
fit. Msevius adjus Lubecen/e lib. 3. tit. 8. art. 12.
nutn. 4. & feqq. Hugo Grotius manud. ad ju-
rijprud. Holl, libr. 3. cap. 14. num. 35. Chrifti-
iieus ad Mechlin. tit. 12. art. 2. num. 8. Abr. a
Wefel ad novell. conftit. Ultrajeff. art. 20. num.
12, 13. ibique piures aliegati. Quod ipium ifti
quoque conventioni inciufum eft, qua mutua-
tarius in annurn mutuam accepit pecuniam fub
ufuris; in quantum ante annum reddere tunc for-
tem nequit, nifi oblatis fimul anni totius ufuris.
arg. /. 122.jf.de verbor. obiig. Groenewegen ad
d. I. 122. - • -

21. Reftituenda ex mutuo fimul & femel to-
ta quantitas: non enim particularem folutionem,
muita frpe incominoda habentem, creditor in-
vitus tenetur admittere, nifi id aftum fit. /. tu-
tor. 41. §. Lucius 1. jf. de ufuris. I. obligatione
g.C.de folution. aut pars debiti fit liquida acin
confefto, pars illiquida, fic ut: de ea litigatum
eundum fit. I. quidam cxiftimaverunt 21. ff. h. t.
aut plures unius. mutuantis vel mutuatarii here-
des fint, qui finguii non ultra partem iuam he-
reditariam ex mutuo aiiifque caufis accipiunt,
aut reddere compelluntur. I. pro hereditariis 2. C.
dehereditar. attion. I. per familia 2. §. ult. I. 3.
l.beredes 25. ft miies 1. jf. famii. ercifc.

. 22. Eft & reftituenda res ejuldem generis,
non aliud pro alio, nifi creditori confentienti aliud
infolutum detur, /. et/m a quo 16. C. de folution.
I. 2. §. 1. /. 3. jf. b.t. junft. /. pretii caufa ^.
C. de refcind. vehdit. adeo ut, fi mutui nomine
acceperim auri vel argenti pondus, redderenon
poffiminvito creditori pecuniam ad numerum;
cum aiia fit pecunia numerata , feu fignata,
aliud aurum argentumve infe&um , cujusfolum
pondus fpeflatur & materia, nec alterum fub alte-
ro contineatur. arg. /. cum aumrn ip. ff. deauro
& argento legato. etfi aliud in donationibus pia-
cuerit, dum mitius cum eo agendum videtur,
qui ex fua liberaiitate debitor eft. /. ft quis argen-
tum 35. pr. C. de donation. junft. /. divus Pius
28.ff.de reg. jur. diftentit. Pineilus ad tit. C. de
refcind. vend. rubric. part. 1. cap. 3. num. 9. &
feqq. Quod fi aliud inftrumento, quafi nume-
ratum, comprehenfum fit, aliud veremutuiti-
tulo datum conftet,*, non quod fcripto cautum,
fed quod re ipfa numeratum, reddendum eft;
eo quod plus.valere debet quod agitur, quam
quod fimulate; vel per errorem conceptum eft.
I. ft nonftnguii fc C. ft ccrt.pctaiur. tit. Cod.plus
njalere quodagitur quam quod jimulate concip. &,
viti abfurdum creditum,re obligationem ultra con-
trahi, quarn datum eft. l.fttibidecem 17-pr.jf. de
pattifl. giC.de non numerat. pecun. ita ineptum
a:que effet, re quemquam obligari in aliud,
quam quod ei numeratum fuit.

23. Pecuniam tamen mutuo acceptam nemo
reftituere tenetur regulariter in eadem moneta,
fed^!alios nummos ceque probos, feu idem valen-

i * ' Z' 1 'r ' ■

T I T, I.

tes, dando liberatur, veluti aureos pro argenteis -_y& vice verfa; curn in nummis mutuo datis non
tam corpora quam quantitates fpedtentur, nee
haftenus denarii ab aureis, nequeaurum ab cere
diftet. arg. ,/. quce extrinfecus 65. §. i.jf. de ver-
bor. obiigat. I. etiam aureos 159. jff.de verb. jign.
junft. /. ftis cui 94. §. ftn autem 1. jf. de folti-
iton. /. 1 .jf.de contrah. cmt. L plane ubi 34. §_-
fedftnon corpus 3. jf. de lcgatis 1. nifi nomina-
tim aliud a£tum fit, vel inde damnum paffurus
effet mutuans, forte nimis minuta reddita mo-
neta, vel alio modo. /. debitorem 99. jf. de folu-
tiombus (ubi pro debitorem oportere legi credito-
rem , Gotofredus in notis aliique jure monent)
Fachineus controv. libr. 2. cap. 50. Pinelius ad
tit. C. de refcind. vcnd. in rubric. part. 1. cap. 3.
num. 16. 17. quod & per univerfum orbem in-
valuifte teftatur Parladorius rerum quotidian. libr.
2. cap. ftn. part. 5. 17. num. 18. & jeqq.

24. De mutatione monetse inter diem mutui
dati ac reftitutionis gravis controverfia eft, cui
illa noceat, debitorine, an creditori, & num
idem an vero aliud in intrinfeca bonitate, aliud
in externo valore mutato ftatuendum fit ? mul-
tos fane hac de re ita fcripfifte deprehendo, ut
poft Iohgam difputationem vix , quid velint,
aftequaris ; quod ne & rnihi eveniat, quibuf-
dam prcemiffis cavere annitar. Confiderandum
itaque, internam nummorum bonitatem mutari,
quoties ipfa proba nummorum materia, ex qua
frabricantur , aurum, puta vel argentum, in
nummis recentioribus minori invenitur pondere
feu quantitate, quam in vetuftioribus; dum po-
fteriores vel eandem quidem cum prioribus mate-
ri® auri aut argenti puritatem bonitatemque ha-
bent, fed Ievioris ponderis funt; vel exadverfo
idem quidem cum prioribus pondus habent,
fed plus seris aut alterius metalli iingulis mixtum
eft; quo per artem feparato, minor auri vel ar-
genti puri quantitas deinceps in recentioribus
quam antiquis apparet. Sciendum quoque, exter-
nam nummorum bonitatem confiftere in valore,
qui materise publice fignatse autoritate publica
imponitur ea mente, ut perpetuus ftabilifque
fit: quo fit, ut ufum dominiumque pecunia non
tam ex fubftantia, quam quantitate prsebere in-
telligatur; imo non amplius corpus, fed fola
quantitas & a:ftimatio illa publica deinceps fpe-
6tanda fit. /. 1 .jf. de contrah. emt. L (i is cui 94.
§. ftn autem 1. jf. de folutionibus, per quam pe-
cuni^ corpora femel seftimata omnem in pofte-
rum aliam refpuunt privatam seftimationem, om-
niaque seftimant, l. ft ita ftdejujforem 42. ff. de
fidcjujforibus. Notandum infuper, mutari quan-
doque externum ipfius materise, id eft auri ar-
gentique valorein, per ufum atque commercis
hominum aufto rudisauri aut argenti pretio; &
ita quidem, ut non pari proportione furgat utriuf-
que metalli, ex quo nummus conftat, a:ftima-
tio, fed magis auri, quam argenti, aut vice ver-
fa; exquodeind,e neceflario augenda quoque

%^renis

-ocr page 639-

venit publica nummorum jam cuforum cudendo-
rumqne seftimatio, etfi materiaeorum neque me-
Jior neque major fit; qua ratione, cum verbi
gratia ducatus aureus fimplex anno 1595. valeret
publice florenis Holiandicis tribus & o&o ftufe-
ris, Dalerus imperialis argenteus duobus flore-
-nis & quinque ftuferis, fecundum placitum Or-
dinum generalium anno 1 594. 2. Septembr. vol.
1. pUcitor. Iioll.fol. 26^6. per varias mutationes
intra dimidiati feculi fpatium res eo dedu&a fuit,
ut juxta ediftum eorundum Ordinum anno 1 <545.
6. Martii d. vol. 1. pag. 2892. valor. Daleri af-
cenderit ad duos florenos & decem ftuferos , du-
cati vero aurei ad quatuor ftorenos ftuferofque
•quindecim; eadem in reliquis aureis argenteifque
numrnis fervata augmenti proportione. Ex quo
apparet, argentese monetse valorem nona tan-
tum parteauduin fuifle, aurese autem amplius,
quam quarta parte; quia fcilicet minus argenu
quam auri infefti pretium creverat commercio
mercatorum. Etenim ultimo animadvertendum,
ita plerumque in rebufpublicis ac regnis bene con-
ftitutis externum valorem nummis autoritate pu-
blica folere, atque etiam oportere imponi, ut
cum intrinfeca materise bonitate conveniat, ei-
que refpondeat, feu, ut tanti valeant propter
materiam nummi liquefafti ac in rudern auri vel
argenti maflam redafti, quanti valent fignati,
dedu&is folummodo impenfis ad pecuniam for-
mandam fignandamque faftis , & levi alia in ma-
jeftatis fignum publico ceflura portione : ac pro-
pterea etiam vel in totum interdici ufurn num-
morum, in quibus deprehenditur deficere ma-
terias bonitas , vel publicam pro rata imminui eo-
rern seftimationem. I. creditor oblatam 102. ff. de
folution. Quibus prsemiflis, ajo, bonitatein in-
ternam & externam nummorum mutatam ,
ipfamque etiam mutationem valoris metalli feu
materise , qua: mutationibus fuperioribus oc-
cafionem prsebere folet, cedere lucro & dam-
no debitoris, prsecipue mutuatarii, ad redden-
dam pecuniain devincti; fic ut ille, aufto pu-
blico nummorum valore, liberari poflit, pau-
ciores reddendo , quam mutuos acceperat ;
eo vero diminuto, plures pro rata reftituere
teneatur: &, fi forte ex metallo. puriore con-
ftantes acceperit, reddere deinde poflit alios ex
materia viliore per quandam tolerantiam aut con-
liiventiam aut abufum faftos, quamdiu num-
mis iftis intrinfecse bonitatis intuitu vilioribus fua
poteftas autoritate publica ademta non eft, ipfi-
que vel in totum reprobati vel externo diminu-
ti valore. Confer Chriftineum vol. 3. decifi 1.
num. 1. Molineuin de ufiuris qurcfi. 96. Neofta-
dium Curicc Holl. decifi. 37. Grotium manud. ad
jurifprud. Holl. hbr. 3. cap. 10. num. 18. 19. &
cap. 14. num. 39. 40. 41. Waflenaarpraft.ju-
dicieel. cap. 11. num. 102. 103. 104. Refpon-
fajurifc. Holland. part. 2. confil. 125. & 290.
291. 292. Quarum omnium aflertionum fun-
dainentum in pra:cognitis fupra enarratis inve- i|

623

nitur; puta, quiapecunia, quatalis, ufumdo-
miniumque non tam ex fubftantia, quam quan-
titate prxbet, qus quantitas ita autoritate pu-
blica definitur, ut illa fola, & nulla alia, in expen-
dendo, inque commercio mter homines, fpedtan-
da fit. d. l. 1. jfi. dc contrah. emt. Quod&mul-
tisOrdinum generaliuin circa monetam edictis
firmatur, quibus poft querelas graves de illis,
quorum folertia, artibuique etiam non bonis,
furgebat indies auri urgentique rudis a'ftimatio,
profitentur, fe ex ncceflitate crcfccntis iftius va-
loris invitos compulfos efle ad augendain vete-
rurn ac recentiorum nummorum poteftatem feu
publicum valorem , interdicentes de cartero cum
pcense comminatione, ne quis eos fupra iftum
lege publica ftabilitum valorem expendat, obla-
tofve acceptet. Ut proinde mirari oporteat, cur
Vinnius, poftquam ad princ. Infiit, quib. mod.
re contrah. obligatio num. n.hancbahn confti-
tuiflet, in nummis non tam corpus , matcriam ,
numerum, qualitatem, quatn poteftatcm , va-
lorem, publica lege impoiitum, fpe&ari; mox
innum. feq. 12. definierit, fi bonitas materia: in-
trinfeca mutata fit, tempus contradus, fi ex-
trinfeca, id eft, valor itnpofititius, tempus fo-
lutionis in folutione facienda debere attendi.
Quse etiam diftinftio eo minus ab eo defendi
potuit; quod ipfe fcripiit ibidein , mutata boni-
tate intrinfeca vel extrinfeca, atque adeo utrobi-
que, pretia rerum oinniuin mutari, & pro rnodo
auftse vel minuta: bonitatis crefcerevcl decrefce-
re. Id enim fi ita fit, par utique externze & in-
ternse bonitatis mutata' ratio non patitur tam di-
verfum conftitui jus. Et fane, (ut noftra plc-
nius firmetur fententia) de bonitate nummorum
interna inutata id manifeitum eft ex d. I. crcdi-
tor oblatam 102. ff. defolution. ubi a:rofa pecu-
nia, id eft, nimium a:ris admixtum habens,
adeoque intrinfeca bonitate laborans , oblata cre-
ditori proponitur eo tempore , quo necdum juflti
pra:fidis reprobata erat, ncc carpitur fafta tunc
per debitorem oblatio; fed cum creditor in aliud
tempus folutionein diflerri petiiflet, interimque
juflu pra:fidis iitud pecunise genus , tanquam
serofum, fublatum, ieu expendi vetitum eifet,
non creditoris fed dcbitoris id damnum efl», a
Scxvola refponfum eft. Reccnfque non abfimi-
le non ita pridem in nummis noftratibus argcn-
teis , Schellingorum nomine denotatis , exem-
plum extitit, quippe qui diu publica quadam
tolerantia (dum averti non potuit) expenfi tan-
quam fex ftuferis noftratibus valentes, ctfi con-
ftaret, multos recenter cufos non ejufdein cum
antiquioribus bonitatis internsc effe, pleniflimum
debitoribus ipfifque mutuatariis ex probiore nu-
merata pecunia obligatis pepercrunt liberationem,
donec tandetn iftiufmodi nummorum valori pu-
blica lege pars duodecima detracta fuit. Sed &
de mutato valore nummorum extcrno fcntentiatn
noftram ufus quotidianus & hoc ipfum receiv-
tiflimum monetse fichellingorum mutatse exemplum

abunde

De rebus cr.editis, st certum petatur, etc.

-ocr page 640-

624» L i b. XII. T i t. I.

abunde confinnat. Nara cum placuiflet» uf-
que ad certum diem tolerandum elle talium num-
morum valorem hactenus reccptum fex ftufew-
rum, poft diei illius exiftentiam illos deinceps
tanquam tanturn quinque ftuferis cum dimidio
valentes expendi debere, contigit frequentilfimej
ut , qui ante diem illum centum florenos in
fchellmgis acceperant mutuos, lapfo illo diefchel-
lingos, plane hmiles iliis quos acceperant, vel
etiam eofdem forte non erogatos, eodem nume-
ro reddendo liberari non potuerint, fed tot num-
morum hmilium corpora addere numeratis de-
buerint, quot fufficerent fupplenda: diminutioni
valoris externi. Viciffim occalione valoris perpe-
tui publica autoritate audti ob increfcens mate-
ria: feu metalli pretium, ab Ordinibus generali-
bus conftitutum ctnno 1619. 13. Fehr. vol. 1.
pUcitor. pag. 2774. fortes reftituendas & redi-
tuum annuorum luitiones faciendas eife, con-
fiderato in nummis reddendis valore non ejus
temporis quo forte mutui dati, fed qui publice
poltea anno 1615. ftabilitus fuerat. Quibus fi-
milia poftea iterum fueruntcauta 21 .Julii. anno.
2(5,22. art. 43. 44. d. vol. 1. pag. 2813. Niti-
turque hoc fundamento gravis eorundem Ordi-
num follicitudo, dum ajunt, ob crefcens indies
auri ipfius & argenti pretium, crefcentemque
inde externum nummorum valorem, verendum
efte, ne annui reditus, ftipendia , aliique fimi-
les proventus nummarii , tandem in nihilum
prope redigantur; di£to placito 21. fulii 1622.
vi prcefatione & 6. Martii 1645. in prccfat. d.
vol. 1. pag. 2890. qui inetus vanus eilet , ii
totidem nummi, quot accepti, reddendi forent
non obftante vaioris externi augmcnto. Nec ad-
verfatur hifce, quod Ordines iidem edido anni
1606. art. 18. d. vol. 2. pag. 2677. permittunt,
mutuatarium & annui reditus venditorem ftipu-
lari poife , ut fibi liceat reditum luere fortemve
reddere nummis folutis iecundum valorem, qui
tempore luitionis autoritate publica deprehende-
tur ftabilitus; unde citra ftipulationem videri
poflet contrarium fervandum eife. Confideran-
dum enim, articulum illurn decimum odtavum
coharrere articulo decimo feptimo , quo vetitum
fuejat, ne quis ullo modo contra£tus iniret, ni-
fi coniiderato valore nummorum per iftud edi-
<5tum ftabilito: nc autem quis crederet, ordines
velle, ne unquam alio valore, utcunque poft
iuftis ex caufis aufto, nummi redderentur, fub-
jundumiint , tales ftipulationes iicitas eile, nec
ftipulantes ita peccaturos contra prxcedentis ar-
ticuli prohibitionem; quippe id ftipulatione agetr-
tes, cjuod & ex jure communi fine ftipulatio-
ne juftum & fervandum erat. Quibus confequens
eft, ut dicamus , pofterioribus hujufcemodi Or-
dinum conftitutionibus derogatum fuifte placito
Philippi Hifp. regis, Hollandise comitis, pro-
inulgato 5. Martii 1571. d. vol. 1. pag. 1484.
in cujus articulo feptimo difpofituin fuerat, in
redituum annuorum luitione folvendos eile num-
mos fecundum valorem, qui probaretur fuiffe
eo tempore, quo primum reditus conftitutusfuit,
etfi appareret eum tempore folutionis fuifte au-
ftum. Hsec tamen omnia ita demum obtinent,
fi nulla ex parte debitoris vel creditoris mora in-
terceflerit. Si enim debitor nummos, necdurn
diminuto valore fed forte diminutione imminen-
te, creditori legitirno tempore debitoque modo
obtulerit, & non acceptos coniignaverit ac de-
pofuerit, uti pleniffimam inde liberationem ha-
bet, ita & diminutio valoris poftea fuperveniens
non ei, ied foli creditori damnofa foret. arg. /.
chfignatione 9. C. de folution. I. tutor. 41. §. Lu-
cius 1 .ffi. de ufuris. Et viceverla, fi creditor fo-
iutionem urferit, ac iitem contra debitorem ob
id conteilatus fuerit, pendente autem lite vel poft
condemnationem, ante folutionem nummorum
valor autoritate pubiica auftus fit, debitor non
obftante valoris augmento nummos aureos ar-
genteofque deinceps folvere compeiiendus erit,
confiderato valore iilo, non qui nunc audus eft»
fed qui tempore iitis conteftatae aut latse fenten-
tise obtinebat; atque ita non debitori fed credito-
ri augmentum proflciet. Neque enim sequum
erat, ut debitori fua mora prodeilet, expeniis
forte nummis poft audum valorem, quos ante
augmentum debuiffet minons sftimatos , |deo-
que numero plures, prseftare; & viciffim cre-
ditori noceret, qui illos legitimo tempore fine
morafolutos fecundum valorem minorem, po-
tuiflet rurfus audo demum vaiore erogafle. Neu-
tri fane fuam moram prodefle oportere, & alte-
rinocere, jus certum eft. I. homincm ccrtum 37.
in fine ff. mandati. I. illud fciendum 17. ff. dcpc-
ric. & commodo rei uend, Neoftadius Curicc Holl.
decif. 3 7. Jacobus Coren ohfcrv. 16. Groene-
wegen innotisad Grotium libr, 3. cctp. 14. num.
39. Et hoc ipfuin eft, quod placito Ordinum
generaiium cautum fuit, condeinnatis ad folven-
dum , licet provocantibus , non profuturum ex-
terni nummorum valoris augmentum , quod ap-
peliatione vel executione pendente fuperveniilet.
21 Sjulii 1622. artic. 42. vol. i.pag.2813.
Sed &, fi ponas, inutuantem nominatim pa-
£tum eile , iibi tot reftitui ejufdein monetse
nummos, quotmutuo dediflet, veiuti centum
ducatos aureos in fpecie (ut ajunt) cum centum
numeraflet; refte dixeris, neque plures neque
pauciores reddendos efle , quam accepti funt,
iive creverit five decreverit hujufmodi monetaj
vaior: eo quod mutuans tunc corpora & ma-
teriam nummorum potius, quam quantitatem
.& a:ftimationem publica iege impohtain, fpe-
dafte inteliigitur; quod fieri poife, ex muitis
juris noftri locis patet. /. talisfcriptura 30. itetv
fi 6. Lfied fi certos 51. I, fi fiervus legatus 108.
§. qui quinqtte 10. ffi. de legatis 1. /. 1. §■ fied
etfi 7. ffi. de dote prceleg. Grotius manudutf. ad
jurifiprud. Holl. libr. 3. cap. 1 o. nttm. 1 8. &
19. Wafienaar pratt. judic. cap. 11. num. .103.
Refponfa Jurifc. Holl. part. 4. confil. 120.121.

& confil.

-ocr page 641-

62?

& tonfil. 49. Quod fi fimpliciter id .adum fit,
ut certa nummorum fpecies reddatur, expreffo
quoque eorum valore, veluti, dat het geleende
Gelt in Ducaten fal moeten werden gerejlitueert, den
Ducaat tegens vijf Gulden gere/^ent; conventio ifta
non efficit, quo minus fecundum ante difta plu-
res pauciorefve reddantur nummi,quam accepti,
prout tempore reftitutionis publica talium num-
morum adlimatio per legem recentiorem auifta
vei diminuta erit: cum valor ille cenferi debcat
pado expreftus efte tantum ad exclufionem valo-
ris, per ufuin vulgi prseter ac contra edicla pu-
blica diminutiaudtive. Grotius tnanuduff. ad ju-
ri/pr. Holland. lib. 3. cap. 14. num. 39. 40. 41.
Waflenaar pra£t. judic. cap. 1 i.num. 104. Re-
fponfa Jurifc.Holiand. part. 2. confil. 125. Con-
fer, fi libet, de mutatione moneta: varie fcri-
bentes ac fentientes Albertum Brunum traCi. de
augmento & diminutione monctarum inoceanoju-
ris tom. 12. pag. 207. & feqq. Molineum de
ufuris quccft. 96. Andr. Gayl hbr. 2. obferv. 73.
Carpzovium deftn. for. part, 2. conftit. 28. defin.
4. 5. & conftit. 29. deftn. 5. 6. 7. 8. 9. io.
Jacob Coren obfterv. 16. Refponfa Jurifc. Hol-
land. part. 1. conftl. 216. part. 2. conftl. 125. part.
3. vol. 2. conftl. 333. pag. 669. part. 4. conftl.
33. part. 5. conftl. 80. Ant. Fabrum Cod.ltbr. 8.
tit. <0. defin. 11. Ant. Matthseuin de obligation.
difput. 8. theft 16. 17. 18. Jufturn Meyerum
Collegio Argentor. ad Pand. h. t. num. 3 0. Fa-
chineum controv. Itbr. 2. cap. 9.

25, Si major alibi , alibi ininor eorundem
nummorum valor fit, in folutione facienda non
tain fpedanda poteftas pecunise , quze eftin loco
in quo contradtus celebratus eft, quain potius,
quse obtinet in regione iila , in qua contradus
impiementum faciendum eft. arg. I. unic. C. ubi
conveniatur , qui certo loco dare promiftt. I. ideo
3. ff.deeo quod certo loco. I. ult. in fine ff.de con-
diCl.triticar. I. vinum22. in fineff.h.t. eoquod
iiiic contraxifle unufquifque intelligitur, in quo
ut folveret, fe obligavit. /. contraxijfe 21. ff.deob-
hg. & attion. I. at uhiquifque 3. in fine ff. de rebus
autor. jud. poffid. Brunemannus ad l. unic. C.
ubi conven. qui certo loco, Parens p. mem. Pauius
Voet de ftatutisfett. 9. cap. 2. num. 15.

26. Non aliter tamen reftitutio mutui impe-
trari poteft, quain fi probetur illud datutn fuifle:
qualis probatio per chirographum fieri poteft,
quoties illud ab eo, qui fcripfiffe dicitur, agni-
tum eft; ad quam agnitionem faciendam etiam
citari debitor poteft, ad eum effe&um, ut, fi
citatus prima vice fefe non ftiterit, adeoque nec
fcripturae contradixerit , juris interpretatione ,
fecundum mores noftros agnovifte intelligatur.
Ordonantie van fuftitie bmnen de Steden en ten
platten Lande van Holland. anno 1580. art. 1.3.
10. ftatut. Ultrajettin.tit. 7. artic. 6. Meruia/wxi
libr. 4. tit. 3 7. cap. 2. num. 3. quod & ad heredes
ejus , qui fcripfifte dicitur, & ad viduam majfa-
rim didtam, nec non ad fucceflores in beneficiis
ecciefiafticis, ac ad coiiegia circa fcripturam ab-
batum & aiiorum prxpofitorum produdumeft
eatenus, ut de fua creduiitate refpondere bona
fide compeiiantur, an defunfti fcripturam effe
putent, nec ne. HugoGrotius manud. ad jurif-
prud. Holl. lihr. 3. cap. <$.num.6. Parens' p. m.
Pauius Voet ad tit. Inftit. deliterar. oblig. num. 9.
verft quce duo. Waffenaar pratt.judic. cap. 6. num.
1 5. Confer Parladorium rerum quotid. Ubr. 2. cap.
fin. part. 1. §. 5. num. 8. C^ feqq. Quifquis autem
fcripturam propriam per mendacium inficiatus
fuerit, convi6tusin dupium condemnanduseft.
autb. contra C. de non numerata pecun. ftatut. Ui-
trajett. tit. 7. art. 6. Paulus Voct d. num. 9. ver-
ftu quod fi de moribus. vel faltem arbitrio judicis
pro qualitate deiifti mul£tandus. Grojenewegen
add. autb. contra C. de non numer.pecun.

27. Per teftium quoque depolitionem pro-
bari mutuurn, dubium non eft, li modo de quan-
titate eadem mutuodata deponant: nam fi unus
de quinque alter de decem tertius de quindecim
datis teftetur, fidem pletiam facere nequeunt;
cum teftes lingulares fint, acde diverftsnumera-
tionum a£tibus videantur deponere; fic ut hic
locum invenire nequeat id , quod de arbitris fcri-
ptum. l.diem proferre 27. §. fiplures 3. ff. dere-
ceptis. Adde Mafcardum deprobat. concluf. 1086.
num. 15. Quodfi de mutui quidetn numeratio-
ne teftimonium teftes perhibeant, de quantitate
tamen adnumerata? pecunise nihil deponant; juf-
jurandum a&ori per judicem de quantitate adnu-
merata deferendum videtur, eique , fi probabi-
les nonnullx negotii qualitates concurrant, ftan-
duin. arg. /. admonendi 31 ,jf. de jurejurando. jun<5t.
l.fiqu,ando 9. C. unde vi. l.i.^.fi quis argentum
40.ff. depofiti. I. ult. § .fin autem 3. in fin. C. dejure
domin. impetr. novell. 82 .cap. 10. cap. ex literis
3 2. extra. de jurejurando.Parladorius rer. quotidtan.
lihr. 2. cap. 18. Fachineus controverf. libr. 2. cap.
5 1. quccfl. 4. Carpzovius defin.forenfipart. 2. con-
flit. 29. defin. 14. Befoldus clelibat.juris adPand.
b. t. num. 1. Idemque dicendum, fi teftis unus de
numeratione , alter de numerationis confeffione
teftimoniuin perhibeat; cum tales, etfi non ple-
nam , quia fingulares funt, plus tamen quam
femiplenam probationem faciant. arg. cap. cum di-
lettus 3. extra de fiucceff. ab tntefiato. Mafcardus
deprobation. conclufi. 1086. num. 7. 8.9.10. 11.
Fachineus controv. libr. 2. cap. 51. qttceft. 2. Ber-
lichius conclufi. pratt. part. I. conclufi 3 6. num.
140.141. Plura de mutuiprobatione vide apud
Mafcardum d. conclufi. io8<5. & deliterarum feu
fcripturse collatione novell. j^.ibiq. DD.

28. Csterumolim quidem in Holiandia, &
Ultraje&i , alibique obtinuit vulgatum illud
eens Renten altijd Renten, quod prolixius ex-
pofitum vide apud Ant. Matthseum in parce-
miis Belgarumjurificonfi. parcem. 4. Abr. a We-
fel ad novellas confiitut. Uitrajett. art. 20. fic
ut fortis repetitio poft acceptas anni primi ufu-
ras t q^uafi i" annuo reditu conftituto , in

Kkkk perpc-

¹ i (llllll i ...................

^mamm

Dii rebus creditis , SI CERTUM PETATUR» ETC.

-ocr page 642-

6 L i B. X1L

perpetuum impedita effet, neque id effici padio-
ne poflet, ut poft acceptas femel ufuras integra
fortis repetitio effet; maxime, fi hypothecam
in immobilibus pro fortis & ufurarum fecuritate
debitor conftituiffet; adeo ut pupillaribus num-
mis per tutorem fenori coilocatis id velut privile-
gium setati datum fuerit, quod majorennes fa£ti
fortis per tutorem coilocatae haberent exaftionem.
Grotius mmu&utl. adjurijprud. Holl. libr. i. cap.
9. mim. 13. quod 8c in reftduo rerum immobi-
lium pretio , pro cujus folutione temporefolen-
nis traditionis res ipfa iinmobilis vendita coram le-
geloci devincitur, receptum fuit. Ant. Matthseus
d. paramia 4. num. 14. & forte aliis paucis in
cafibus in ejufdem parsmia; interpretatione &
apud Wefel ad d. art. 20. recenfitis. Sed poftea
generaiiter Hollandis placuit, conventionein fer-
vandam effe , qua id a£tum fuit, ut mutui,
etiam ufurarii, repetitio poft acceptas repetitis
Vicibus ufuras pignufque immobiie conftitutum
libera ac permiffaftt. Ultrajefti vero ex d. novel-
la decifione anni 1659. ita jus effe csepit, ut in
fimplici mutuo ufurario promifcue, fine ufura-
rum diftin&ione , fortis repetendse poteftas ex
pa<5to fit,- at in eo , quod hypotheca immobi-
lium munitum eft, ita. demum, fi ufurse pen-
dantur quincuncibus minores; quas tamen fi mu-
tuatarius ufque ad quincunces augere velit, pe-
renni ufurarum folutione defungi poteft, & for-
tis reftitutionem deciinare.

29. Qua pofita ftatutorum diverfitate , fi
quseratur , cujus loci leges fpedtanda: fint in
qusftione , utrum mutuum poft acceptas ufuras
repeti poffit, nec ne; dicendum eft , in fimplici
quidem mutuo iocuin contradtus infpici oportere,
qualis eft etiam ille in quem folutio deftinataeft ;
ut alibi diftum. arg. I. quaro \oo.jf. de folution.
junft. /. contraxijfe 21 . ff. de oblig. & aft. Ant.
Matthseus de autiion. libr. 2. cap. 4. num. 34, & in
paremiis Bclgar. jurifc. parcem. 4. num. ult. parens
p. m. Pauius Voet de jiatutis fett. 9. cap. 2, num.
1 o. 11.12. etfi tunc debitor in loco, aliisjuribus
utente, commoretur, aut poft contra&um mu-
tuieomigraverit; cum initium contraftus cujuf-
que attendendum fit. arg. I.pretii9. C. derefcind.
uend. I. quidergo 13. pr.jf.de bisqui not.infam.
Aft , ubi pro mutuo res immobilis folenniter co-
ram lege loci pignori obligata fuit, verius eft, in-
fpici oportere leges loci in quo immobilia, hypo-
thecse vinculo affe&a , fita funt; eo quod trala-
titiumeft, immobilia fecundum leges loci, in
quoexiftunt,regi. Quibus confentaneum fuerit,
fruftra Hollandum ftipulari reftitutionem fortis
fub ufuris quincuncibus & hypotheca immobi-
lium inUltrajeftino folo jacentium; recte Ultraje-
dtinum ita pacifci ab Hollando , pro mutuo prse-
diaHoliandica folenniter devinciente. Ant. Mat-
thaeus d. parcem. 4. num. uit. Rodenburch dejure
conjugum,in tra6t. prceliminari de ftatutortimdiver-
fit. tit. 4. part. alteracap. 2. num.q.pag. 160.

30. Prseter verum mutuum etiam, aliud

T 1 T. 1.

praefumtum eft; cnm quis chirographo confeflus
eft, fe mutuam accepiffe pecuniam fpe futurae
numerationis, qux tamen fecuta non eft. Quale
negotii genus improprie admodum nec fatis ac-
curate nomine obligationis literarum defignatum
fuit. Qui enim obfecro iiterarum obligationem
dicere jure poffis, ubi jure fingulari fcriptura ini-
tio infpefto longe minorem habet vim, quam in
ulla alia juris parte. Fiunt fane fcripturse , ut,
quod a£tum eit, facilius probari poffit , tefte
Gajo /. contrabitur 4. ff. de pignor. & bjp. /. in
re <\.ff. de jide inftrum. unde & in probatione fa-
cienda eandem vim obtinere dicitur tam fides in-
ftrumentorum , quam teftium depofitiones. /.
in exercendis 15. C. de fide infirum. militatque
vulgo pro fcriptura prcefumtio veritatis, fi fcri-
ptum fit, rem certo pretio fuiffe venditam, per
Titium Msevio ftipulanti promiffam,fidejuffionem
aut aliam conventionem fuiffe interpofitam; fic
ut ad inficias ire cupiens contra fcripturam, pro-
bationis oneregravandus fit. §.itemverborum 12.
Inftit. de inutil. ftipulftt. l.optimam 14. C. decon-
trab. & committ. ftipul. §. ult. Inftit. de fidejufjor.
Sola eft fic di&a literarum obligatio, in qua fcri-
pturaomni probandi efficaciaab initio fic deftituta
eft , ut i-s , qui fibi numeratum effe fcriptura
fua profitetur, fola inficiatione fusl biennio toto
enervare queat confeffionem fuam fcripto tfnif-
fam, & perimere omnem, qu^ videri poffet pro
fcriptura' veritate fubeffe, prsefumtionem; neque
quicquamconfequi ex fcriptura poffitaftor , ni-
fi aliunde probet , numerationem faftam effe.
l.fi ex cautione ^.C.de non numerata pecunia. Et
hinc neque Gajus neque Ulpianus ex profeffo
de contradum fpeciebus agentes , uliain litera-
rum feceruntmentionem, trium,puta, reverbis
& confenfu conftantium contradtuum enume-
ratione contenti. l.i.^.i.jf. deobltg. & a£t. I.
1.§.pen.jf. depatfis. Neque quicquam, quod
adftrueret literarum obligationem , occurrit in
Pauli refponfo in /. nonfigura 38 . jf. deobiig. &
aSi. cum ibi tantum defcribat modos, quibus
confenfus exprimi poteft , quod fit vel voce vel
fcripto , vel expreffe vel tacite rebus ipfis & fa-
dis. /. de quibus 3 2. §. 1 .fif.de legibus. quo mo-
do& Modeftinusdixitfocietatein & re & verbis
coiri poffe. l.focietatem 4. jfi. pro fiocio. & ipfe
quoque Paulus de emtione differens, ait, eam
confenfu contrahi, ideoque & inter abfientes &
per nuncium & perliteras. 1.1. §. ult. jf. decon-
trab. emt. Neceft, quod quis exiftimet, non
ab initio quidem, fed tamen lapfo biennio, lite-
rarum obligationem nafci. Sic enim dies effet ob-
ligationis introducendse modus; cum tamen in
obligationibus in idem ita jus fit, ut non ex die
appofito , fedftatim ab initio nafcatur obligatio
ac dies cedat. §. omnis ftipulatio 2. Inftit. de ver-
bor. obligat. adeoque dies , uti non finiendse,
ita nec introducendse obligationis modus effepof-
fit. Ne dicam, in univerfum fine temporis di-
ftindione refcriptum efle, fcriptrmm_f qua cau-

-ocr page 643-

De rebus creditis j st

tum efi, accepta, qucenegas tradita, obligare te con-
tra fidem veritatis non potuifie. /. neque ficriptura
6. C. de compenfiat. quod verum non eliet, ii
iapfo biennio fcriptura fola adipifcerctur obligan-
divim. Quin potius biennii lapfus id unumope-
ratur, quodtuncfcriptura, quce hactenus bien-
nio toto caruerat probandi vi, nunc in pofteruin
incipiat eandern iidein facere, quam ab initio
facit, fi in ftipulatione venditione aliifque iimili-
bus adhibita iit,- atque ita probandi onere poft
biennium gravet fcribentem, qui ante biennium
nihil ipfe tenebatur probare, fed abfoivendus erat,
a&ore numerationem non docente. Quo fenfu
refcriptum.fuit in l.fifiib fpecie 3. C. depofiulando.
fcribentem pofle ufitato more chirographum con-
dicere , II temporisfipatio gefio negotio confienfim
ac fidem non accomodavent. dicitur enim ufitato
more, quatenus condicens intra biennium nihil
ipie probare tenetur ; non magis, quam fi non
numeraticpecuniseobjiceretexceptionem; at lap-
fo biennio condiftio ufitato more noncompetebat,
quialapfo illo fpatio confienfius negotio ac fidcsac-
commodata cenfebatur : dum fcripturce jam tna-
jor incipiebat conftare autoritas, & ea , utalias,
ita& hic, probationem atque ita fidein faciebat
negotio , quod illud ficgeftum fit: qua? tqmen
fidei prarfumtio, pro fcripturse veritate militans,
contrariis femper probationibus fecundum juris
communisregulasenervaripoteft. Juvatquehanc
noftram fententiam, quod fecundum Theophi-
lum in ttt. Infi. de literarum obligatione. & Raevar-
dum plenius illa illuftrantem libr. 3. variorum cap.
I. non modo mutui, fed & alterius cujufcunque
debiti ( veluti ex emtolocato ftipulatione) con-
feifio per fcripturam folenniter fa£ta, ceperitdi-
ci literarum obligatio: ut proinde olitn numetatse
pecunia; confeflio a debiti alterius cujufcunque
confeflione non fuerit diverfa fcripturae intuitu ;
jure pofteriore in eo diftet , quod toto biennio
minorem fidem faciat fcriptura de rnutui nume-
ratione , quam de quavis alia conventione con-
cepta.

3 1. Quod fi ergo ex fcripta mutui confeflio-
ne quis conveniatur , quod tainen numeratum
non eft, tueri fefe poteft exceptione non nume-
ratse pecunise; five nullo modo numeradojubfe-
cuta fit, five, cum minor quantitas numerata
eftet, demajore fuerit cautio data. /. minorcm 2.
& tot. tit. C. de non num. pecun. tit. Infiit. de lite-
rar. oblig. Quse exceptio non modo in rem eft,
heredibus proficiens& fidejufforibus. l.fiintra 8.
I. tam mandatori 12. C.de non num.pccun. fed&,fi
intra biennium a tempore chirographi confcripti
computandum oppofita fuerit, privilegiata; onus
quippe probandirejiciens in a&orem , qui nume-
rationem dicit fecutam eflc. l.ficx cautione 3. /. afi-
fieveratio 1 o. C. de non numeratd pecun. cum alio-
quin reus excipiendo aftor fiat, fuamquetenea-
tur probare exceptionem. /. i. ffi. de exception. I.
f quidem 9. C. eod. tit. Sed fi is, qui chirographum
foffidet, intra bennium ex eo non experiatur,

CEHTUM PETATUR, ETC. 62J

fic ut exceptio opponi nequeat non agenti, chi-
rographum ipfum intra biennium per eum j qui
fcripfit, heredemve ejus , condici poteft con-
didtione finecaula , vel caula data caufa non fe-
|»cuta, flmodo prsefens fitpoffeflor ejus. l.ult. Ci
de conditt. cjc lege. I. fi fiub fpecie 3. C. de pofiu-
lando. Sin.abfens fit aut latitet , ac propterea
a&ionibus iftis conveniri nequeat, adverfus eum
id ipfuin apud judicem aut alias folenniter in que-
rimoniam deducendum eft; quo fafto , perpe-
tua redditurhsrcprivilegiata exCeptio, fic ut adori
quandocunque deinceps agenti impofitum duret
onus probandi, nuinerationem vere fecutam effe.
l.fiintra 8. l.incontrattibusi^. §. in omni 4. C. det
non numeratd pccun.

3 2. Ceflat tamen exceptio hsec, fi quis afgen-
tario fcripferit, feu confeflus fit , fibi numera-
tum effe. novell_t}^6. caf>. 5,&6. autconfeflio
fafta fit ex caufa antecedentis debiti; vel fi pro
antecedente debito pignus non eodem, fed alio
tempore conftitutum iit, qtiippe quibus in caii-
bus confeflus ipfe tenetur probare , fibi pecu-
niam non efie numeratain, atque ita noh privi-
legiatam fed nudain iine privilegio habiturus eft
non nuineratse pecunise exceptionem. /. adver-
fius 5. /. generalitcr 13. C. de non nttmer. pe-
cunid. Secus , quam obtineret, fi eodem tempo-
re, eademque fcriptura & nuinerationis confef-
flonem faciat, & pignus conftituat; tunc enim
nihilominus privilegium exceptioni cohserens fal-
vum eft. /. fiex cautione 3. C. de non num. pec.
Quin &, fi quis jam folverit partein debiti lcri-
ptura comprehenfi vei ufuras ejus , exceptione
hac privilegiata tueri fefe nequit , quo minus
& reliquum deinceps exfolvat ; cum tarda ni-
mis fit de non numeratis pecuniis querela adver-
fus jam agnitain foiutione cautionem. /. cum fi-
dem 4. C. de non numcr. pecun. Idemque eft, fi
fuper ea pecunia , quse dicebaturnon effe nume-
rata, tranfaftio fa<5ta fit, ac poftea is, qui tranf-
adionis caufa quid dedit proinifitve, excipere
vellet, illud, fuper quo tranfadtum fuit , nun-
quam numeratuin fuiffe, feu nullam verain fub-
fuifle debiti caufam. I. fi tranfiattioms 11. C. de
non numer.pecun. junft. /. in fiumma 6*,. §. & qui-
dem i.jfi. de conditt. indeb. Nonetiam locum ha-
bet in confeflione depofiti; nec in apochis publi-
carum fundionum : plane adverfus apochas de
debitis privatis exfolutis confcriptas, intra tri-
ginta dies proximos exceptio ha:c falva eft. /. itl
contrattibus 14. §. 1. 2. C. de non num. pecun.
Neoftadius Curice fupr. decifi^. Sande dectfi. Fri-
fic. libr. 1. tit. 11. defi. 1 • Ant. Faber Cod. libr. 4.

tit. 22. defin. 7. Zangerus de exception. part. 3.
cap. i^num.2-). &Jeqq. Carpzovius defin.fior.
part. 2. confiit. 29. defin. 19. Leeuvven cenfipart.
1. libr. 4. cap. 14. num. 7.
* 33. Anauteinbiennioelapfo, &nequeque-
rimonia fa<5ta , neque chirographo condido,
deinceps exceptione non numerata: pecunise tue»
fe fcriptor poflit, fi ipfe probandi onus in fe fu-
Kkkk a fcipiat,

-ocr page 644-

628 L i B. XII.

fcipiat, non adeo expeditum eft. Vinnius qui-
dem omne omnino adjutorium fcriptori poft
biennium negat, etfi probare parato.felett. qiueft.
hbr. I. cap. 41. Sed vix eft, ut cum squitatis
ratione aut juris noftri fundamentis opinio ifta
concilietur: ac proinde re&ius fimplicem illam
non numeratas pecunia: exceptionem, qua ex-
cipiens ipfe exceptionis fuse probationem fubire
compellitur, poft biennium admiferis. Etenim
primo quidem nullum facile negaturum putem ,
quin ante introdudam hanc fpecificam & pri-
vilegiatam biennalem exceptionem, ei, quicon-
veniebatur ex chirographo continente confeflio-
nem numerationis quse fecuta non eft, libe-
rurn fucrit ex generali juris & sequitatis ratio-
ne fefe defendere per oppofitam doli, exceptio-
nem, dum dolo non caret, qui tanquam ex mu-
tuo numeratum repetit, quod v,ere numeratum
non efte, reus docet. I. palam 2. §. circa pri-
mam 3. fif. de doli mali & mctus except. jund.
§. idemjuris eft 2. Jnftit. de exceptionibus. qualis
doli exceptio fecundum fuam propriam naturam
jeftimata, non temporalis fed perpetua eft. /. pu-
re mihi¹). §. ult. ff. de doli mali & metus except.
Huic ergo dolo exceptioni cum poftea adjunge-
retur non numeratje pecunise exceptio privilegia-
ta, quse intra biennium oppofita onus proban-
di ab excipiente avertebat, ac transferebat in
aftorem, verum quidem eft, ipfam quoque do-
li exceptionem cum non numeratse pecunise ex-
ceptione concurrentem, intra biennium a?que
privilegiatam efteftam efte , & probandi ne-
ceflitatem in a<5torem rejecifle. /. ft ex cautio-
ne 3. C. de non numer. pecun. cum alioquin is,
qui dolum allegat, licet in exceptione, dolum
admiffum probare debeat. /. quotiens 18. §.
qui dolo 1. ff. de probation. fed tamen & ve-
rutn fuit, eo ipfo nequeablatam neque fublatam
fuiife per fuperadditum aliquod biennale privile-
gium commnnem illam five doli iive non nume-
rat® pecunia? exceptionem, qua' jam ante pri-
vilegium illud nota erat, ac ex generalibus ju-
ris fundamentis opponi poterat, fedmagis per
biennii lapfum ad jus commune, quo onus pro-
bandi exceptionem excipientem gravat, rem to-
tam rediiife; ne alioquin eveniret, id, quodin
alicujus commodum ac favorem inventum eft,
torqueri in ipfius difpendiuin, contra manifeftas
legum regulas propofitas in /. quodfavore 6. C.
de legibus. /. nullajuris 2%. ff.de legibus. I. ult. in
tncd. C. de prcepofttis agentium in rebus. aut agen-
ti ex chirographo, numerationem falfam conti-
nente , fuus dolus per occafionem juris civilis
contra naturalem sequitatem prodeffet, quod fie-
ri non debere Paulus monuit. /. 1. §. 1, ff. de
doli mali & met. except. Deinde refcriptum fuit
aperte fatis ac generaliter, fcripturam, qua cau-
lum eft, accepta, quce negas tradita, obligare te
tontra fidem vcritatis non potuiffie. I. neque ficri-
ptura 6. C. de compenfiation. quod tamen contin-
geret, fi poft biennium omnis etiam non privi-

T I T. I.

legiata quiefceret exceptio, five doli, five pe-
cunise noti numerat^. Abfurdum denique foret,
rationi contrarium, denegari cuiquam poft
tempus naturalem defenfionern in doli vei non
inumerata pecunise ordinaria exceptione confi-
ftentem, qua nonaliud intenditexcipiens * quam

ut extra darnnum iit, nec adigatur ad reftitu-
tionem ejus, quod nunquam accepit. Etenitn fi
in jure probatum fit, ipfam metus & doli a&io-
nem (quarum illa regulariter intra quadriennium,
ha:c intra biennium intentanda eft fecundum ju-
ris principia) perpetuo durare, quoties non nift
ad indemnitatem bis a£Honibus a£tor contendit,
& adverfarius de lucro captando, feu re,, quam
mjufte per metum dolumve poifidet, retinenda;
adeo ut & heredes eorum, qui metum aut dolum
fecerunt, in perpetuum conveniri poflint, qua-
tenus poflident, nec ulto tempore pmor rata ha-
beat, qua: dolo vel metu geita funt. /. in here-
dem 26. 27. 28. 29. jfi. de dolo. I. quod autem
19. /. 20. /. 21. §. quod metus 1. ffi. quod me~
tus caufia. quonam, obfecro, colore doli exce-
ptio poft biennium denegari poterit ei, qui de
damno evitando follicitus, id unum excipiendo
eflicere vult, ne iua cum jaCtura pofleffor chiro-
graphi per dolum locupletetur ; maxime fi con-
iideres, leges facilius exceptiones folere quam
aftiones indulgere, ac reis magis quam a£to-
ribus favere.

34. Nec eft, quod quis cum Vinnio d. lo-
co effugium quxrat, quafi regula de exceptio-
nibus in perpetuum dandis tradita in d. I. 5. §.
ult.jf. de doli mali & metus except. ad illas non
pertineret, qua: etiam ultro a debitore per mo-
dum a&ionis proponi poffunt. Neque enim
vel lege vel exemplo fatis certo ac idoneo limi-
tatio illa atque reftri<5tio regulse firmatur; atque
infuper redargintur manifeito per metus exceptio-
nem j doli exceptioni affinem plane, quae per-
petuo opponi poteft, etfi is, qui metum paffus
eft, etiam per adionem quod metus caula intra
quadriennium fecuritatem fibi parare potuiffet
adverfus negotium metu geftum, etiam adhuc
imperfe<5tum ; ac nominatim in cafu, quo chiro-
graphum fuerat per metum extortum; (uti no-
ftro in cafu per dolum & fimulatum numeratic-
nis apparatuin aut fadtam fpem) l.metumautem
9. §.fed quod 3. ffi. quod metus caufia. Leveuti-
que eft, quod inofficiofi querela Vinnius iftam
fuam reftri&ionem ftabilitum it, aflerens, etiam
intra quinquennium querelam per modum con-
tradi<5tionis feu exceptionis inducendam efle ,
quoties fiiius exheredatus in hereditatis poffeifio-
neeft./. Papinianus 8. §. fitfilius 13. ffi. de inojfi.
tefiam. cum tamen nulla quinquennii iftius in d.
iege mentio fit; & perperam id petatur ex ver-
bis quemadmodum ageret, fi non pofiideret, fied
peteret; quippe quibus non temporis intuitu
comparatio inter inofficiofi exceptionem & a<5tio-
nem denotatur, fed id unum, quod is, qui
hereditatem poffidet, tueri fe poflit inoificiofi ex-

-ocr page 645-

De REBUS CREDITISj si (

ceptionc, & ita hereditatem fibi defendere; quo
niodo id etiam aifertum fuit in /. permittendum
%.jf. Jiparshered. pct. Neque verum eft, ejus,
quod exceptiones perpetuo dentur, hanc foiam
rationetn eife , quod adores quidem in fuS po-
teftate habeant, quando utantur jure fuo; is
autem , cum quo agitur, non habc-at poteftatem,
quando conveniatur, juxta d. l, 5. §.*dt.ff. dedo-
li mali & met. except. curn & aiia fit; quod
nempe nec infamantes fint exceptiones , uti qui-
dem a&iones, ac nominatim doli a&io; ^deo-
que etiam minus odiofe. Fruftra q.uoque cb-
tenditur, puniri oportere infignem negligentiam
ejus, qul, cum repetere poiiet chirographum,
aut de pecunia non nujnerata querimoniam in-
terponere, toto biennio in eo ceiiavit. Cum uti-
que neque omnis negiigentia punienda fit, ne-
que extra omnern pcenam hsereat, qui numera-
tionem confeftus , intra biennium de ea non ie-
cuta conqueftus non eft; dum privilegiata de-
ftituitur exceptione, ac onere probandi gravatur.
Etfane, fiobid, quod quis temporalem habens
a&ionem, nec intra tempus prahnitum agens,
mox etiam exceptione ex eadem caufa defcen-
dente privandus effet; fequeretur, eunt quoque,
qui eadem ex caufa temporalem aiiam, aliam
perpetuam a£tionem habet, adione perpetua de-
ftitucndum cffe, ubi agere neglexit intra ternpo-
ra aftioni alteri tetnporali pra:finita; quod quan-
topere in ipfa ineurrat juris imitia , notius eft,
quam uc adftru£tione indigeat. Sed nec illud
movere quemquam debet, quod poft biennium
fcriptor chirographi probare non poteft, nu-
inerationem fubfecutam non efie , quia faftum
negantis naturali rationeprobatio nulia eft. /. ajfe-
•veratio 10. C. de nonnum. pecun. I. atior. 23. C.
deprobation. prarfertim, cumpoftbienniumetiam
jurisjurandi delationem de -pecunia non numera-
ta videamus reprobatain. /. in contraftibus 14. §.
ilio i-C.de non numerat. pecun. novell. 13^. cap.
6. circa fin. Etfi enirn verum fit, difficilem fepe
effe numerationis non fecutse probationem , fic
ut reo non tam jus quam probatio deficiat, ut
Paulusait. /. fi duo Titii 30. jfi. de tefiam. tut.
atque infuper fateri oporteat, naturali ratione &
dire&o per inftrumenta vel teftes probari non
poffe fa&i negationem; tamen per indire&um
teftibus aut inltrumentis fieri probationes novurn
noneft; uti id apparet in ftipuiatione, quam
promiffor negat interpofitam. itcm verborum
12. Infiit. de inutil. fiipul. I. optimam 14* C. de
contrab. & committ. fiipid. indebiti condictio-
ne, qua a£tori incumbit docere, indebitum fuiffe
quod folutum eft. /. cum de indebito 2'^.in pr.jf.
de probation. ac denique in eo ipfo, qui cautio-
nem debiti caufam continentem (qualis in no -
ftro cafu eft numeratio) emifit, quem fuse con-
feffioni ftare oportere Pauius fcripfit, nifi evi-
. dentiffimis probationibus in fcriptis habitis often-
dere paratus fit, fe hxc indebite promififte. d. I.
25. §.uit. jf. de probation. quod & totidem pro-

:ertum peTatur , etc. 6 29

pe verbis a Juftino imperatore repetitum. /. ge-
neraiiter 13. C. de tion num. pecun. Ex quibus
etiam inteiligi poteft, quatn non ftririgat fatis ar-
gumentum a denegata poft biennium jurisjuran-
. didetetione defumtuni ex d. /. 14. §.3. Verum
enim non efle, quod jurisjurandi prohibita de-
latione, alia omnis probatio vel deficeret vet
interdifta videretur, vel inde manifeftum eft,
quod & Paulus in d. I. 2j_t ult. & Juftinus
in d. I. 13. defiderantes probationem ficriptis in-
ficrtam, in ficriptis habitam , eo ipfo monftra-
runt fatis, jurisjurandi delationi non debuiffe
iocum fieri, nec tarnen ideo omnem.aliam pro-,
bandi viam fuiffe praeclufam. Nec miruin adeo¹,
ad probationem jurejurando faciendam adituni
reo poft biennium non patuiffe , fi quis confide-
ret, illud probationis genus extraordinaiium ac
fubfidiarium efle, nec carere quadam duritie,
' quod quis delato fibi jurejurando prodere fefe
compellatur, & adverfario anna contra fe fub-
miniftrare. Ne nunc dicam, vel ipfam illain
jurisjurandi deferendi prohibitionem nominatim
adeo a Juftiniano in d. I. 14. §. 3. C. de non
num. pecun. propofitam, argumento effe pofle,
quod poft biennium exceptio five doli five non
numerata: pecunise opponi potuit, fi modo reus
probationes habeat. Si eniin id non liceret, ina-
nis fane eflet Imperatoris admonitio de jureju-
randopoft biennium ad probandam nonnume-
ratse pecunia: exceptionem non admittendo; cutn
pofita exceptionis ipfius denegatione fruftra di-
iputetur& mquiratur, quo probandi genere uti
liceat, veinonuti, ad firmandam exceptionem
nullo cafu admittendam. Quod vero toties legi-
tur, poft biennium non dari non^numerata: pe-
cunise exceptionem , debitorem poft biennium
omnino folvere compeliendum, quod praecipuum
diflidentium fundamentum cft. /. 1. /. 14. &
pafijim in tit. C. de non num. pccun. tit. tnfiit. dc
literar. cbl. id in d. 11. non nifi cum relationead
privilegiatam exceptionem, biennio coarftatam j
fcriptum eft, in quantum poft biennium & de-
bitor fecundum fcriptura: fidem pra:fumitur, &
condemnandus eft, ecfi numeiationem actor ul-
tra non probet; cum intra biennium objedta non
numeratz pecunia: exceptione reus, etiam nihil
probans, non effetcompellendus folvere, fed ab-
folutio deberet fequi, quoties aftor numeratio-
nem non probaflet. /. 3. C.cod. iit. Sed id non
impedit, quo minus reo , cui ifta privilegiata ex-
ceptio jam periit, aliis defenfionibus quibufcun-
que uti liceat ex jure communi, iriterque eas,
etiam vulgata doli aut non numerata; pecunise
exceptione. Sirnile de confeffioriis autoritate &
efficacia, qua: etiam in adverfum adduci folet,
judicium efto: quod enim Ulpianus ait, pofi reni
judicatam, vel jurejurando decifiam, vel confejfto-
nem in jure fattam nihil quari, quia in jure con-
fejfi pro judicatis habentur. I. pojl rem 5 6,jf. dc
re judicata; id primo quidem de fola confeffio-
ne in jure fafta afleritur, qualis non eft bzc

Kkkk 3 hoftra

-ocr page 646-

noftra chirographo contenta. Sed &: fecundo
ipfamillam confeffionem iti jurefadtam non tan-
tse autoritatis eife, quin in contrarium probatio-
nein admittat , idein Ulpianus egregie docet,
in /. indc Neratius 23. §.«//. /. 25. ff. acl leg.
Aquil. cum ait, fi quis hominem vivum falfocon-
fiteatur occidiffe, & pofiea paratus fit ofiendere ,
hominem vivum effe , Julianus ficribit, ccffare
aquilum, quamvis confeffus fit, fie occidiffe: hoc
enim folim remittere atfori confefforiam affioncm ,
ne ncceffe habeat docere, eum occidiffe. & merito,
non enim fateri cenfetur qui errat, nifi jus ignora-
vit, autore eodem Ulpiano. 1.2. ffi.de confiefifis.

35. Uti autem hsec fententia frequentiore
interpretum confenfu recepta fuit, ita & mori-
bus hodiernis (fi forte Frifiam excipias) proba-
ta; adeo ut exiftiment, etiam ftatirn ab initio
onus probandi incumbere neganti numerationem
faftam efte, quoties chirographo ac numeratip*
nis confeffioni fubjecit exceptionis hujus renun-
ciationem; cui tamen ad probationem faciendara
fuccurfum hadenus, ut & ante &- poft biennii
lapfumaliisdeftitutus probandi modis ad jurisju-
randi delationem admittatur. Sande decifi Frific.
libr. 1. tit. ii.defin. 1. & hhr. 3. tit. 2. defin. 1.
Ant. Faber Cod. lih. 4. tit. 22. defin.j. Rade-
larttius Curicc Ultrajeff. decifi 5 o. Menochius de
prccfiumt. libr. 3. prcefi. 145. Groenewegen ad
rubric. C. de non numer. pccun. & ad Grotii ma-
nuduff. juriffr. lioll. libr. 3. cap. 5. num. 3. 4.
Vinnius d. lihr. fielcff. qucefi. cap. 41. infine.
Parens p. mem, Paulus Voet ad tit. Infi. de li-
terar. ohlig. num. 10. Refponfa Jurifc. Holl.
part. 1. confil. 200. Leeuvven cenf. for. part. 1.
libr. 4. cap. 14. num. 5. 6. Joh. Decherus libr.
1. differt. 6. num. 4.

6jo

L r B. XII. T I T. II.

T I T V L V S II.

1 . .:., ......

De jurejurando five roluntario , five neceffario, five judicialL

SUMMARIA.

j. Quid flt jusjurandum ? quidjusjurandum cor-
poraliter praftitum ? & an procurator manda-
to infiruffus jurare poffit in anima domini, fie-
cunditm jus civile, canonicum, &hodiernum?

2. Per Deum jurari dehet; de jurejurando impro-
hatce religionis prcefiito , vel delato: de jureju-
tando per caputper falutem fiuam aut liberorum
Mtprincipts, & de pcjerante perprinctpis ve-
rationem, ac ob id majefiatis crimcn non com-
mittente; de affertione folenni anabaptifiarum,
quce jiirisjurandi loco efi.

3. Ubi plura inveniantur de veteri more rituque
jurandi, remtffive.

4. De jurejurando promifforio : illud conventioni-
hus appofitum ficcundum jus civile fequi naturam
affus, cui apponitur.

5. An & quatenus jusjurandum promifferium jure
Canonico ac moribus fervandum fit; maxime,
fi apponatur negotiis, quce lege vcl confiuetudi-
ne reprobata & vetita fiunt ? Ottid, fi jusju-
randum dolo vel metu interveniente interpofitum
fit? & de laxationc junsjurandi per magifira-
tum.

fS. Si jusjurandum fit appofitum affui, qui mere

* dependebat d voluntate jurantis, & jurans con-
tra primum affum venerit, affus fiecundus jura-
mento contrarius ratus erit, jure etiam canoni-
to. & qui teftamento appofiuit jusjurandum dc
to non revocando, fi tamen poflea revocct, po-
firema voltintas effeffum babet.

7. Qujdfitjusjurandumaffertoriummgenere? quid
voluntarium, judiciale, neceffarium ?

8. Qtd poffint vel non poffint defierre voluntarium
<&judmle. ubi de tutoribuf (f( cmtonbus, &
an hi decreto indigeant ? item de procuratoribitS ,
civitatum defenforibus , magifiris fiocietatum,
uno ex pluribtts beredibus, pupillis, prodigis,
pofl biennium exceptione non numeratce pecu-
nice utentibus, jusjurandum femel d fie delatum
revocantibus, fiervis & filttsf. dequc minortbus,
& infamibiis.

9. Ouibus deferatur ? an & quatenus impuberi-
htis, fervis, beredibus, procuratoribus & de-
fenforibus ? _f

1 o. Delatiojurisjurandi locum habct in affionihttf
civilibus in rem & in perfonam, five rci per-
fiecutoriis five pcenalibus & infamantibus. An
& in affione iujuriarum ? An in popularibus ?
an in quceftione, utrum mulier prcegnans fit aut
an nuptics vel fiponfialia intercefferint ? An itt
criminalibus ? an hodie in caufis infamantibtts.

11. An deferri poffit ab affore vel reo pofi tefii-
moniorum publtcationem, & probationum ulte-
riorum renunciationem ?

12. An delatio fieri poffit per eum, qui infie re-
cepit probationem; quive nihil omnino ex fiuo
latere probavit ?

13. Dclatum ab eo, qui de columnid juravit,
prcefiandum aut referendum ed formd, qud de-
latum; nifi aliud ex canfid judex arbitretur; ncc
opus, ut referens de calumnia juret. Si tutor
detulerit, relatum fibi prceflare tcnetur.

14. Referri nequit, fied prccftandum, fi is, ctti
delatum, illudjam acceptaverit, vel fiolus aut
melitts ficiat id, de quo jurandum.

15. Nec prcefiandum nec referendttm, quodde-
latum, fideferensde caltmnidjurare nolit, vel
Helatio aliqm ex partc vittg kborct; veljam

plcnc

-ocr page 647-

plenc per eum, cui defertur, probatum fit; vel
is plenam offerat per injlrumenta aut tefles pro~
bationan.

16. Qui jusjurandum delatumnec prceftare necre-
ferre vult, viftus recedit; fed appellare poteft.
An is, cui delatum, pojfit petere dilationem ad
deliberandum ? An is, qui detulit, delatum fed
necdum prteftitum revocare pojftt? an is qui
exprejfe vel tacite recufavit alterutrum facere ,
poftea ex poenitentia pojftt prteftare vel refer-
re?

17. Reo jurante, datur ei exceptio jurtsjurandi ]:
quandoque utilis reijudicatce.

18. Aftori juranti datur aftio in faftum ek jure-
jttrando, veljudicati, perpetua, & inftmplum,
licet negotittm > de quojuratum, ex inftciatione in
duplum ftt. Non cft nova aftio fed adjcftitia
qualitas alterius aftionis in rem vel perfonam,
cujus & naturam imitatur; nec novationem con-
tinet.

19. Jusjurandum juranti etiam nocet, ut conve-
niri pofjit ex negotio, quod intercefjtjfe jurat;
quod exemplis docetur.

30. Jttsjurandttm aliis, quam inter quos eft prce-
ftitum, neque nocet neque prodeft; quodexem-
plis probatur.

21. An jtisjurandum debitoris principalis proftt ft-
dejujfori, & vice verfa ? anjusjurandum unius
rei debendi proftt alteri debendireo? andelatum
ab uno credendi reo, & per debitorem prajti-
tum, noceat alteri reo credendi agere volenti?
an vice verfa, qttod unus debendi reus detulit
prceftitum ab adverfario, noceat alteri debendi
rco ?

Jusjurattdum ftriftam recipit interpretatio-
nem , ne extendatur ultra rem aut cafttm, de
quojuratum eft. Ouidjuris, ft alia aftio ittten-
tetur, fed qua qttceftio eadem ventilatur, quce
in aftiottc priore, in qttd juratum cft ?

23. Pro prcejlito habeturjusjurandum, quodab eO,
quidetulit vel retulit, remijfum eft ei, qui illud
jam fufccperat. Ouid interftt inter remijftonem
jurisjurandt adhuc prceftattdi, & ejtts quodjam
prceftitum eft>

24. Habetur & pro prceftito, ft is , qui illud ftbi

Aximum litium expedienda-
rum remedium in ufum ve-
nit, jurisjurandi religio , qua
vel ex paftione ipforum litigan-

_____tium, vel ex autoritate judi-

cis, deciduntur controverfise. /. 1. jf. h. t. fed,
cum & aliis modis utilitatem ufumque prsebeat,
operse pretium videtur, paulo altius hanc rem re-
petere. Jusjurandum in genere nihil aliud eft,
quam religiofa veritatis affirmatio, feuinvocatio
divini Nominis in teftimonium veritatis; (ita di-
&um, quafi Jovis jurandum) l.ftqttismajor41.
C. de tranfaftion. ad quod praftandum admit-
tendi, qui, quidagant, intelligunt: praecipue
^uidem in fua ariima; quo cafu jusjurandum for-
delatum ant relattim fttfceperat, moriuus fit j,
antequamprceftaret; fiectts jiprceftare recufave-
rit.

25. Jusjurandumvoluntarium & jitdiciakprafti-
tum non poteft refcindi per appellationem, nei
propter infirumenta noviter reperta, nec pcrju-
rii pt cetcxtu, ctijus ratio & refiriftio expiica-
tur. Monfiratur in omtti delatione vcl relatione
jurisjurandt tacitam conventionein ejfe.
2 6. Recenjentur plitres cafus ac cauficei qtnbui
jusjurandum voluntarium ac jttdiciale jam prce-
ftitum ejfeftu caret.

27. Jusjurandum necefifiarium pletiius explicatur,
In quibtis caufis locum habeat ? an in crimina-
libus ? an hodie in infamantibus ? An fi ex cri-
mine tantum civiliter agatur adpcenatn pecunia-
rtatn? An & in aftione injuriarum ad pxttam
pecuniariam aut palinodiatn ? An & in canfis
fraudati cenfius & itnpofitionum publicarutn ?

28. Quando caufia diccnda fit dubia , utjudexjufi-
jttrandum deferre pofiit ?

2£. Defierre potefi judex jusjurandum, iicetneu-
tef iitigatttium id petat, etiam pofi conciufio-
nemincaufia. Arbitrio jttdicis relinquendunt, an
illudaftori, an reo, deferri debcat. Quibus itt
cafibtis fiuppietorium jusjurandum , deferri ne-
qtteat ? non ad probandam praficriptionem , aut
confiuetudinem , attt fiangtiinis proximitatem»
nec adfiupplendum fiolennitatum defieftum.

30. Prafiandum ed fiortnd, qud delatum, citata
adverjd parte. Nec refierri poteft ; ac judican-
dum contra eum , quijurare detreftat; appcl-
lari tamen d condemnatione poteft , & peti rc-
fciffio jtirisjurandi proptcr inftrumenta novitet
rcperta.

31. Moribus hodiernis jusjurandum d parte parti
delatum non praftatur, nec quifiquam prafia-
re vel referre cogitur, nifi interveniat judicis
decretum. Nec tamen idco omne jusjurandum,
quantum ad effeftus, neceffarium efi.

32. Quafit perjuriipcena jure Romano, acmori-
bus ? an pcenis graviortbus afficiendi, qui tan-
tum ad pejerandum fie paratos profefifi fiunt,
atit errore pejerarunt; & ex quihus prafiumi
pofifit, dolum d perjurio abfuijfe ?

te diftum fuit corporaliterprajiitum. arg. /. 1. C.fi
adverfi. vendit. /. fi alterius 3. in fin. C.fi minor fie
majorem dix. nifi magis placeat, corporaliterprafii-
tum ad oppofitionem ejus, quod tantum fcripto
comprehenfum erat, denominari d.l. 3. Neque
enim probare fatis queo illorum opinionem, qui
per jusjurandum corporaliter prxftitum deno-
tant illud , quod tactis facrofanftis Euangeliis in-
terpofitum eft; cum ejus mentio fit etiam in d. /.
i.C.fi adverfi. vendit. cujus autor eft Alexander
Severus, & in d. /. 3. C.fi mitior fie majorem. quse
fcripta a Diocletiano ac Maximiano, qui omnes
Chriftianorum, uti facra, fic & Euangelia non
tanti fecerunt, ut iis taftis jurari voiuiftent. In
anima tamen alterius jusjurandum praftari,

ncm

De Jurejurando SIVE VOLUNTARlO, SIVE necessario, Efc, 631

-ocr page 648-

non prorfus improbatum eft : qua ratione pro-
curatores fpeciali mandato inftru&os domini
mandantis nomine ac periculo jurare permiilum
fuit. arg. /. nam poftquam 9. §. pen. jft. h. t.
Narratque Livius, datumfuifte Lucium Vale-
rium Flaccum , qui pro fratre Cajo Valerio
Flacco juraret; ac plebifcitum faftum , ut per-
inde eftet , ac fi ipfe Cajus juraifet. Hbr. 31.
cap. ult. Nam quamvis verum iit, neminem de
alieno, fed fuo fado , jurare compellendum, ac
ne heredem quidem de fado defundi. /. Mar-
cellm xi. §.jurare z.ff. de aft. rer. amot. atque
inlupergrave viium fuerit, aliquem geftorum ig-
narumdub alieni compendii emolumento perju-
rium anceps fubire. /. videamus 4. fft. de in litem
jurando. & in qujeftione, an reus noxali judicio
conventus fervum poifideat nec ne , dominum
ipfum , non procuratorem jurare neceiie fit. /.
quotienszi. §. ft tutor. 5. fft. denoxal. attion. ac
denique cautum inveniatur , inducias abfenti,
cui jusjurandum delatum , debere dari , intra
quas juraturus accedat. /. pen. §. his depvceften-
iibus 4. C. de reb. credit. & jurejurando. iita ta-
tnenomnia eo tantum pertinent, cum quis in
anima fua juraturus eft; nec impediunt,quomi-
nus alius ex mandato alterius jusjurandum , uti
nomine, ita&periculo mandantis, interponat,
nullum ipfe anceps inde perjurii periculum pce-
namve fubiturus. Quod & jure canonico defini-
tumeft, cap. ult. de juramento calumnicein 6. ac
ufu paflim fere firmatum; atque etiam apudnos
in Hollandia, quoties ei non contradicit adverfa
pars, aut admodum longe abeft , qui jurare ob-
liriduseft. Ant. Faber Cod.libr. 4. tit. i. deftn.
31. Bronchorft enant. cent. z.ajftert. 30. Sande
dccif. Friftc. libr. 1. tit. 9. def. 1. Andr. Gayl
libr. 1. obferv. 83. Wefembecius/MrdttV. ff. h. t.
num. 9. Groenewegen ad l. 2. & autb. principales
C.de jurejurando propter calumn. dando.

2. Pra?ftandum jusjurandum perDeum , qui,
uti omnifcius, ita •& omnipotens , fcienterfal-
lentes punire poteft, fecundum omnesmalorum
omnium imprecationes , jurijurando in cafum
perjurii inclufas; vel etiam quandoque expreilas,
juxta formulain recentiorem in nov. 8. in fine
propoiitam; tumetiam fecundum illamveterein
Romanorum gentilium , qua juraturos filicem-
que, quein manu tenebant, projicientes , fo-
lennia hujufmodi verba pronunciaife , ft ftciens
fallam , ita mcDicjpitcr , falva urbe arceque , bo-
nis ejiciat, uti ezp bunc lapidem, Feftus autor eft,
•verbo lapidem; quod ipfum prifcis fuit, Jovem
lapidem jurare. Revardus libr. 5. varior. cap. 5.
Si quis jusjurandum illicitum improbatse religionis
detulerit, ilfudq uefit pradhtum , proeo haben-
dum eft, acfi juratum non fit. /. nonerit 5. §.
fedft quis 1-ff. h.t. atfi quis jusjurandum fim-
pliciter detulerit,adverfarius autem fuperftitiofum
ex animi fui religione praftiterit, ei ftandum fo-
ret. d. I. 5. §).divus i.ff. h.t. InterimRomanos
non modo diredo per Deum interpofuifle facra-
mentum ; fed & per genium, per falutem, per
venerationem Principis , per caput fuum , per
fuam aut filiorum fuorum aut aliorum diledorum
falutem , in aperto eft. /. ait prcetor 3. §.«/r. /,
4. /. 5. I. fiduo 13. §.ult.ff,'. h. t. I. 2. C. dercb.
credit. & jurejur. eique ftari oportuifle per eos
qui fuperftitionem iftain probabant, Ulpianus
monuit. d. I. non erit 5. pr. ff. h. t. eo quod tales
eo ipfo , quo per fuam aut liberorum principifve
falutem jurant, per Deum & refpedu divini Nu-
, minis jurare intelliguntur. /. qui per falutem 3 3.
ffi. h. t. in quantum ita fuum , aut liberorum ,
aut principis caput atque falutem falvam fibii
Deo precantur, uti vera loquuntur. Unde 6c
in /. fi quis major 41. in fin. C. de tranfaftionib.
imperatores refcripferunt, ad exemplum eorum ,
qui receilerant a tranfadione jurata, quam invo-
catoDei omnipotetitis nomine, eoqueautore fohda-
verant, illos quoque puniendoseile, quinomina
principum placitis feu padis fuis inferentes, fialu-
tem Principum confirmationem initarum juraverint
cjfiepattionum. Nequealiamanimadverto dubitan-
di rationem , cum Imperator Alexander confti-
tuit, in /. 2. C. de reb. credit. iibi non placere ,
periculum capitis aut majefiatis crimen infierri illis,
qui per Principis venerationem quodam calorepeje-
raffent ; quam quod illi , qui fic per Principis
venerationem juraverant, omniadira& adverfa
faluti ac venerationi Principis cenfebanturimpre-
cati effe , atque ita laefse majeftatis crimen videri
poterant commififte, fi fefellifient fcientes: a quo
tamen crimine fuerunt iftius refcripti beneficio
immunes pronunciati, quoties non dolo malo,
& hoftiliin principem animo, fed calore quodam
pejeratum eilet. Cseterum in arbitrio partis jusju-
randum deferentis fuifte ut plurimum videtur,
ut ille fimul certam prsefcriberet juraturo formu-
lam; eoque pertinet, quod fcriptum eft, jura-
re oportere, ut delatum eft jusjurandum ; /. ait
prcetor. 3. §. ult. ff.b. t. ac proinde, fi exadum
fuerit, ut per falutem tuam jurares, & jurafti,
ftandum fuit jurijurando; quia omne omnino
licitum jusjurandum , per quod voluit quis fibi
jurari, idoneumeft, idque prsetor tuetur. l.non
erit 5. pr. ff. h. t. Quod fi delatum fuerit , ut
per Deum jurares , tu per caput tuum jura-
fti, aut filiorum tuorum, non erit juratum ha-
bendum jusjurandum. d. /. 3 ,§.ult. /. 4. /.5.
jf. h. t. Sed & fi fimpliciter jusjurandum fine
ulla fpeciali verborum conceptione delatum ef-
fet, liberuin non fuit per falutem fuam aut ca-
put jurare , fed per Deum jurari debuit , ad-
eo ut tunc aliter jurans juraife non intelligere-
tur, & ex integro folenniter, ideft perDeum ,
jurandum fuerit. /. qui per falutem 33- ffi.h. t.
Confer Rarvardum libr. 5. varior. cap. 5. Porro
jure Juftinianeo Chriftianos vel fimpliciter vel ta-
dis fimul facrofandis Euangeliis ( uti gentiles
tadis aris ) jurare, moris fuit. nov. 74. cap. 5.
nov.i 24. cap.i. Nuncvero apud nos fine Euan-
geliorum interpofitione taduque , fola vulgata

6 yi

formu-

L i B. XII. T i T. II.

-ocr page 649-

ut jurisjurandi foiennis loco defungi poflint after-
tione ex fide viri boni ( bji mannen waarbeyt)
qux tamen haftenus jurisjurandi effeftum habet,
ut tanqUam vere perjuri coercendi veniant j fi
fcientes fefellerint. Confer Andr. Gayi libr. 2. ob-
ferv. 59. Ant. Matthseum de crimin, libr. 47. tit.
iilt. cap. r. rium. 4. Inflruttien van particulicre
Col!etteurs&c. van Convoyen enLicenten. 8. Ottob,
■ 1596. art. 7. vol. 1. placit. Holl. pag. 23211

3. Plura de veteruin in jurando ritibus variis
atque folennibus, plura de jurejurandoChriftia-
nis non intetdifto, & qua: hujus generis alia
funt, confultoprastermitto, vide, filibetBriflo-
nium de formuhs hbr. 8. a principio. Racvardum
varior. hbr. 5. cap. 8. Demiterum ad Roflni an-
tiquitates libr. 1. cap. 13. Hug. Grotium de jure
belli & pacislibr.2. cap.\T,,num. 11. D. Ant.
Matthseum de probation. cap. 1. num. 20. &feqq.

4. Divitur jusjurandum in promiflorium &
aflertorium. Promiflorium eft, quod futurane-
gotia concernit, ut lriajor illis firmitas aut fecuri-
tas accedat; quale etft tutorum , curatorum, fiib-
jedtorum , vafallorum , militum, judicum, ad-
vocatorum, honores fufcipientium, aliorumque,
uti & illud , quod conventionibus fubinde ap-
poni foiet: cui poftremo Romanis legibus exi-
gua adftringendi poteftas datafuit; dum placuit,
jusjurandum tale fequi naturam a<5tus cui apponi-
tur; nec eo corifirmari iila, quseper fe invalida ,
ac nulla , aut ex asquitate infirmanda funt. I,
juris gentium 7. §. & gencraliter \ 6. ff. depattis.
I. non dubium 5. C.delegibus ( exceptis cafibus
in /. \. & autb. facramenta puberum C.fladverf
vendit. I. ut jurisjurandi 7.ff. dc operis libertor. &
• forte in l.fl quis major 41. C.de tranflattion.) ne-

que his adverfantur ea , quse occurruntin/.^Htf
fubconditioneS. jf.de cond.it. inflitut. I. ba:cfcriptu-
ra 26.ff. de condit. & demonflr. I. fl quis cum 39.
ff. b. t. I. fi cum patruo6. C.commun. utr.judic.
cumaliud fit , ex jurejurando promiflorio adlio-
nem dari, quas jurejurando deficiente data non
fuiflet: aliud, jusjuratldum in conventiorie vel
legato intervenire per modum conditionis, qua
impleta conventio vel legatum effedtum fortitu-
rum eft; quod pofterius tantum in de 11. conti<-
netur; ac proinde nonmagis jusjurandum tale,
quam impleta alia qusevis conditio , actionem
parit.

5. Jure tamen canonico difpofitum , jusju-
randum omne negotio appofitum fervandum
efle, quatenus fine animse detrimento fervari po-
teft. cap. cutn contingat. 28.extra, de jurejuran-
do. quod & eatenus moribus comprobatum eft ,
quatenus jUsjurandum promiflorium virri padti
habet, ex pa&o autem nudo a;que ac ex con-
tra&u hodie a&io competit, non ipfi tantum cui
juratum, ac in juraritem, fed & heredi ac iri
heredem > fecundum ordinariam defcendentium
ex conventione actionum naturam. arg_; /. fl p<i-
ttum 9. ff. de probation. Andr. Gayl iibr, \.. ob-
flerv. 27. Planc, uti jure Romano jusjurandum
vires addere non potuit cpntradtibus aliifque ne-
gotiis qux legibus reprobata & interdi&a erant,j
ita quoque , ii quid nunc jurejurando promif-
fum iit, quod aperte legibus ufu probatis aut
confuetudinibus variis vetitum eft, nulla inde
obligatio efficax , aut adtio 5 judiciumve datun
Qua ratione etiam jure Cononico difpofitum»
non efleclericum vocandum ad judicem laicumi
licet ecclefiaftici fori beneficio renuncialfet jura-
to. cap. fi diligenti 1 2. extra. deforo compet. etii
inficias eundum non fit, quin is, qui juravit i
adimplere qux promifit in confcientia obftridus
fit, quoties implementum nullam naturalem iri
fe turpitudinem continet, & Reipublica' utilita-
tibus non vehementcr adveriatur. cap. 2. de pa-
ttis in 6. c. debitores 6. extra. de jurejurand. Vin-
nius tratt. de pattis cap. 18. num. idt. Dum-
modo memincrimus, jurisjurandi religione, a:que
acvinculo conventionis, itadeinum unumquem-
que obftringi, fi ipfius jurantis inid, quodju-
rejurando comprehenfum, confenfus appareati
Eo enim deficiente uti nulla eft conventio j ita
& nullum jusjurandum conVentionis inftar ha-
bens. Quibus confequens eft, ut jurijurando
neque in poli neque in foli foro ftare teneatur 4
qui dolo aiierto circumventus jurato quid pro-
mifit , quod dolo deficiente non fuiflet pro-
miflurus.: uti id plenius a me traditum libello
dejure miiitari cap.\.num. 26. Adde Zoefium ad
Pand.h.t.num.ji. Metum quod attinet, quia
is confenfum in univerfum non excludit, dum
majoris malitatis timore quis ad eontrahendum ,
& contraftum jurejurando firmandum, compul-
fusex duobus malis minimum elegit, utplenius
deinonftratum tit. quod metus caufanum. 1. ideo
fummo quidem jure ad praftandum, quod pro-
rnifit, obligatus eft , atque etiain fidemimple-
re ex mentis bonae didtamine tenetur, nec fatis
apud Deum fecurus erit, fi fciens failat: dare
enim maluit aut praeftare promifla, quam aliud
pati gravius malum inftans. Sed cum publice in-
terfit, privatas hujufmodi concufliones inter pri-
vatos non tolerari; ac legiflator, (qui fupra fin-
gulos eft, & a&us finguloruiri externos fui im-
perii poteftate regit ac circumfcribit) ab initio
poflit jurijurando contra publicam utilitatem ac
ieges aperte prohibentes interpofito omnem de-
mere civiliter & efficaciter obligandi poteftatem ,
fic ut seque jusjurandum, ac ipfe adus contra
leges prohibentes interpofitus, ipfo jure nullum
ac non interpofitum exiftimetur; nihil vetat,
quo minus etiam a&ui fummo jure valido, fed
ex sequitate infirmando, appofitum jusjurandum
fummo itidem jure civiliter obftringens, idem
magiftratus irritum effe jubeat, eoque loco ha-
beri, quafi prseftitum nonfit. Quofacit, quod
" Llll & ipfd

De jurejurando siv£ voluntarioj sive necessario , etc.

formula ita me Detis amet, digitifque binis pri-
moribus cceiutn verfus elevatis teniifque. Quin
& Anabaptiftis nimis timidis metu divini Numi-
his ufque ad fuperftitionem , adeoque jurare fe-
cundum fua facra detre&antibus , datum fuit,

-ocr page 650-

634» ^!)i L i B. XII.

& ipfo jure canonico ea demum facratnenta di-
cuntur obligare , qua: nec vi nec dolo praftita
funt. d. cap. cum contingat. extra de jurejurando.
cap. licet 2. de jurejurando in 6. cap. quamvis
2. de patfis in 6. Quamobrem & moris eft, ut
adverfus hujuftnodi facramenta turn a majoren-
nibus ex metn (etiam dolo) tum a minoribus
ex lubrico astatis priftita, seque ac adverfus ip-
fos contradus inetu aut minorennitatis imbecil-
litate geftos , reftitutio concedatur per fupremos
magiftratus , aut curias fupremas vice Principum
in materia reftitutionis judicantes, in quibuldain
locis ab ecclefise pontificia: Pra;fulibus aut fum-
mo Pontifice. Nec eft, quod quis exiftimet,
juri divino adverfari iftiufmodi laxationem juris-
jurandi a magiftratu impetrandam : fi modo con-
fideret, jure illo irritum fuiffe tum ftliarumfami-
lias tum uxorum jusjurandum promillorium ,
quoties pater aut maritus ei intercederet, illud-
que fua improbaret contradiftione , numeror. cap.
3 o. per tot. neque enim minus magiftratui in
adiones fubjectorum , quam parti aut marito in
eas, quac ab uxore filkive proficifcuntur , jusac
poteftas eft, inaxime, ubi tam gravis doli me-
tufve ac concuffionis caufa fubeft. Confer Andr.
Gayl libr. i.obferv. 22. 23.24.25. Befoldum,
in delibatis juris ad Pand. tit. de conjiit. Princip.
pag. mibi 87. & feqq. Pinellutn ad l. 2. Cod. de
refcind. vendit. part. 3. cap. 1. num. 1. & multis
feqq. Fachineum controverf. libr. 3. cap. 13. 14.
& libr. 8. cap. 62. Grotium de jure belli & pa-
tis libr. 2. cap. 13. num. 20. Neoftadium Curice
fupr. decif 80. Kefponfa Jurifc. Holl. part. 5.
cotifil. iH-ptg- nihi 464. 465.466. 467. Groe-
newegen ad leg. ult.ff. ad municipdlem.

6. Quod ft jusjurandum promillorium appo-
fitum fit a£tui, qui mere dependebat a volun-
tate jurantis, nec alteri tribuebat de praefenti ul-
lum jus > ipfum quoque jusjurandum ejufdem
conditionis cenferi debet, ac proinde ad imple-
mentum. ejus , quod jurejurando contentum,
a£tio non datur, quoties juranti libuit contra
fuum jusjurandum venire; magifque illud , quod
contra facramentum fuum poitea gefferit fecerit-
ve , ratum firniumque erit, etfi ipfe fic contra j
prius juratuin committens , perjurium procul^!dubio apud Deum incurrat. arg. cap. ficut ex li- i
teris 22. extra de jponfal. & matrim. Qua ratio-
ne fi teftator condito teftamento jusjurandum
fubjecerit de Voluntate illa per teftamentum po-
fterius non revocanda , vel quis jurato promit-
tat, fe datum Titio mandatum , quod fui natu- j
ra revocabile, non retraitaturum , & poftea no-,
vum re ipfa teftamehtuin cohdat, aut mandatum
revocet, teftamentum pofterius & ipfamandati
revocatio efteftum fortiri debeht. Cum enim te- j
ftator aut mandans eo ipfo, quo prius teftamen-
tum aut mandatum reyocavit, in perjurium in- j
ciderit, nec nocehs effe definat, aut crimine va- ;
cet, etiamfi mandatum prius aut teftamentum ,

rion obftante revocationejduraretj m&gis fuit, ut _s

!!LI '

T I T. II.

) revocatio mandati, a.c condita deinceps nova di^
fpofitio teftamentaria, fecundum jus commune
firmitatem habeant; regula juris Canonici, qua jus-
jurandum fervandum erat, quatenus poterat iine
animce detrimento, jam ufum aut locum non am-
plius inveniente. Zoefiusad Pand. b. t. num. 63.
&feqq. & adtit. de injufto rupto irrito ftflo teftam.
num.zj. 28. 29. Nec rede dixeris, pofita ifta
fententia, invitari jurantes ad delinquendum, ad
perjurium, quippe non mutaturi voluntatem cum
fcelere perjurii, fi pofteriorem voluntatem fcirent
non ratam fore. Aliud enim eft, ad delinquen-
dum invitari, aliud arrepta legum difpofitione,
& quafi per occafionetn leguin, ad delinquen-
dutn procedere; pofterius fit, fi quis contra juf-
juranduin voluntatem revocet; prius non item.
Dum Jiberam leges puberi patrifamilias civi Ro-
mam dant teftandi facultatem de rebus fuis , fi
quis adolefcens in vitia pronus proximiores fidos
monitores , ad mentem mcliorem indies inftigan-
tes, & ob id odio habitos , filentio prcetereat in
fuo teftamento, peregrinos luxurise & nequitia-
rum autores, adjutores, focios , heredes infti-
tuat , emn in gratitudinis & a>quitatis leges in-
currereac perperamagere, nemo negaverit, eum
libertate teftandi per leges data abuti, quifque fa-
tebitur; at leges ipfas ad hanc ingratitudinem &
iniquitatem invitaifc, verum non eft.

7. Affertorium jusjurandum eft, quod prse-
fentia ac prascipue prsetcrita negotia refpicit. Ac
vel veritatis eft , vel affe&ionis in litem, de quo
tit. feq. Ailertorium veritatis vel a teftibus pra:-
ftatur, de quo latius tit. de tefhbus; vel ab ip-
fis litigantibus. Et hoc fecundum tituli hujus in-
fcriptionem in voluntarium, neceffarium, &ju-
diciale divifum eft. Quid fit voluntarium , quid
judiciale, quid necefiarium, inter Latinos 8c
Grcecos non fatis conftat, his judiciale appel-
lantibus , quod illi nccefjarium dixerunt. Adde
Ant. Matthceum de judiciis dijp. 1 o. th. 6. & 7.
Sed cum iftam tantum de nomine diffenfionem
ac qua;ftionem efie jam olim fuo tempore Azo
obfervaverit in Summa Cod. h. t. de reb. cred. &
jurejurando num. 6. in fine. redius fuerit, ea
difputatione prstermifta rem ipfam excutere. Vo-
luntarium itaque jusjurandum etfi Cujacio in pa-
ratitl. Digeft. h. t. & aliis, dicatur, quod a
parte parti in judicio vel extra judicium defer-
tur^ neceffarium, quodpars, cui delatum eft,
refert delatori; judiciale, quod a judice defer-
tur: mihi tamen voluntarium potiuserit, quod
pars parti defert vel refert extra judicium; id-
que vel ex conventione, quo cafu delatum ab
adverfario referri riequit. I. jusjttrandum 17. pfJ
jf. b. t. vel fine praecedente conventione; quo
cafureferri quidem poteft, fedis, cuirelatum,
ad jurandum compelli nequit; cum necdum adi-
tus .iit judex, qui cogat. Ut proinde optimo
jure id voluntarium appelletur: five enim con-
ventionem extrajudicialem de jurejurando defe-
retido prceftandoque interveniffe proponas, illa

utique

-ocr page 651-

utique a liberrima utriufque voluntate defcen-
dit, ac necis, qui ex conventione deferre de-
bebat, extra judicium ad delationem faciendam
conftringi poterat, nec, fi detuhflet, adverfa-
tium ad jurandum adigere: flve ex adverfo fine
prxvia conventione illud extra judicium a parte
parti delatum concipias, liberum fuit deferenti non
deferre; liberum ei, cui delatum, nec prsefta-
re, nec referre; liberum denique ei, cui rela-
tum eft, nec tunc illud praftare; dum omni-
bus his in cafibus deeft, qui cogat; cum pri-
vatus in privatum nullain habeat jurifdi&ionem
aut cogendi poteftatem. Judiciale appeilo , quod
pars parti in judicio, accedente plerumque fen-
tentia judicis interlocutolia delationem probante,
defert vel refert. I. generaliter i 2. §. fcd jura-
wento 1. C. b. t.de reb. credit. & jurcjur. Ne-
ceflarium denique , quod judex defert a&ori vel
reo; itadiftum, quia is, cui id delatum , nec
judici dcferenti, nec adverfario qui non detulit,
referre poteft, fed omnino jurare, ni cadere cau-
fa malit, necefle habet. Aliter, quain in judici3-
li obfervabatur, quod propterea etiarn mixtam
quodammodo caufam inter voluntarium ac ne-
ceflarium videri poteft obtinere: in quantum ini-
tio infpe&oliberrima deferentis voluntas eft, quse
poft delationem deinde in eo , cui defertur,
incipit magis adftri&a efle, dum is aut jurare te-
netur, autreferre; tandem vero exitu confidera-
to mera neceflitas apparet, quatenus is , cui il-
lud refertur , nec recufore amplius, nec ultra
referre valet, ut poft dicetur. Vinnius felett. quccjl.

libr. 1. cap. 42.

8. Deferre poffunt voluntarium ac judiciale
omnes liberam habentes rerum adminiftrationem,
quales funt domini majorennes; tutores ac cura-
tores in caufis dubiis pupillorum, minorum,
furioforum, & aliorum fimilium alia probatione
deftitutis. I. jusjurandum 17. §. 1.2. /. tutor.
3 5» • P^r- ff' ^t% F^ab^er hbr. 4. tit. 1.
def. 20. Carpzovius dejin.for.part. i.conjlit. 14.
dejin. 1 2. fi modo lis fit de rebus illis, quarum
fine decreto procedit alienatio: nam fi de im-
mobilibus aut mobilibus, qux fine decreto aliena-
ri nequcunt, controverfia intercedat, non ali-
ter quam impetrato primitus decreto prsetoris
jusjurandum per eos deferri pofle puto, exem-
plo tranfadionuin , quarum vicem jusjurandum
obtinere dicitur. arg. /. non Jolum 4. C. de prced.
& aliis reb. minor. junft. /. jusjurandum fpeciem
2. jf.b.t. Ant. Matthseus de judiciis dtfp. 10.
tbef. 11. Procuratores non aliter re&e deferunt,
quam fi vel fpeciale ad id mandatum habeant,
vel generale cum libera , vel in rem fuam con-
ftituti fint, Unde fi ille , cui mandatum fimpli-
citer ut peteret, jusjurandum detulerit, nihil
cgit. /. jusjuratidum quod 17. §. ult. /. 18. /. 19.
ff.b.t. Carpzovius defin. for.part. 1. conjiit. 12.
defin. 12. Berlichius concluf.pratt. part. 1. concl.
2g.num. 24. 25. Defenfores civitatum, magi-
ftri focietatum & collegiorum ita demum, fi ad
id mandato inftrufii fint. /. jusjurattdum 34. §„
defenfor. I. ff. b. t. Adde tit. de tranfatt. num. 2.
& feqq. Non unus ex coheredibus, caeteris ig-
norantibus, etiamfi deratocavere paratus fit'i
01 metum perjurii * fi forte poft praeftitum jus-
jurandum ab eo, cui delatum eft, cceterifaftuni
coheredis ratum non habentes, probationes ad-
ducant contra id , quod juratum eft. Ant. Fa-
ber Cod. libr. 4. tit. 1. dcfin. 21. Nullo modo
pupilli fine tutoris autoritate. /. jusjurandttm 17.
§. pupillus 1. ff. b.t. nec prodigi & fimiles t.
tutor. 35. §. prodigus i.ff. b. t. nec qui lapfo
biennio non numeratse pecunise exceptione utun-
tur. /. in contrattibus 14. §. illo 3. C.de non rium.
pecun. Adde tit. de reb. credit. num. ult. nec illi \
qui, cum prius detuliftent jusjurandum, illud
necdum acceptatum revocarunt, probationibus
confifi. I. fijtisjurandum 11 .C.b.t. dereb.credit.
& jurejur. quales tamen hodie mediante in in-
tegrum reftitutione adhuc ad jusjurandi delatio-
nern admitti, notat Groenewegen ad d. I. i r „
C. b. t. Sed nec fervi deferre poffunt in prsejudi-
cium dominorum, fi libera careant peculii ad-
miniftratione. I. depofiti 5. §. fi filiusfamilias 2:
ff. de peculio. eatn enim fi habeant, seque do-
mino prodefle vel nocere peculio tenus poflunt
deferendo jusjurandum, ac filiifamilias fuo pa-
tri. I. fervos quod 20. /. 21J22. ff. h. t. Mino-
res amis viginti quinque, fi curatore deftitui il-
lud detuliflent adverfario, reftituticnem pcter^
non vetabantur, fi hoc ipfo fe captos docerent.
/. nam pofiquam 9. §. fi minor. 4. ff. h. i. Sed
cum hodie ininoribus invitis curatores dentur i
confequens eft, inutilem efle delationem, qua;
a minore fine curatoris autoritate fit; fic ut nec
reftitutione opus fit. arg. /. fi curatorem 3. C.de
integr. refiit. minor. lnfamem denique jusjuran-
dum adverfario deferre volentem audiendum non
efle, adid, ut adverfario imponeret jurandi vel
referendi neceflitatem, variis placet; tum qUia
tales non amplius metuerent infamiam ex perjurio
probato irrogandam , qua jam ante ex alia csepe-
rant caula laborare. arg. I. fiquis injuriam 35.
ffi. de injuriis. tumquiafic ei, cuideferturpro-
pe adimeretur referendi facultas, dum non fine
manifefto perjurii imminentis periculo referret
infami deferenti. Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. 1. de-
fin. 17. junft. defin. 9. num. Carpzovius de-
fin. for. part. 1. conjiit. 14. dcfin. 6.

9. Defertur omnibus fexus cujufvis dUtseta-
tis hominibus, etiam impuberibus, fervis, here-
dibus, procuratoribus, defenforibus, dedefun-
tti aut domini fa£to; ad eum effedtumj ut ra-
tum firmumque futurum fit, quod pupillus^
procurator, defenfor, aut heres juraverit, &
a&io inde vel exceptio pupillo, heredi, domi-
no, competat, five in fua five in domini ani-
ma per procuratores juratum fit: cum xquUm
vifum fuerit, cuftodiri jusjurandum adverfus il-
lum, qui contentus eo, cumdeferret, fuit; fi-
bique, quod talibus detuleritj imputate debeat;

Llll z /. nm

Dfi JLTREJURANDO SIVE VOLUNTARIO, SIVE NECESSARIO y ETC.

-ocr page 652-

€36

XII. T 1 t. II.

L 1

/. nam po/tqtiani 9. §. jusjurandttM 6. I. ft fer-
vtts 25.1. 26.1. in duobus 28. §. quod reus 1.
/. ult. §. pen. jf. h. t. dummodo obiervemus , da-
tain aftionem ex jurejurando procuratoris uti-
lem tantum eife , non dire&am: qua ratione
concilianda /. non folum 39. §. qui alieno 1. ff.
de proeurat. cum d. I. 9. §. 6. jf. h. t. Neuti-
quam vero delatio proficit ad eum finem , ut pu-
pillus, fervus, defenfor, procurator, heres alii-
quefimiles vel jurare cogerentur vel jusjurandum
referre, ne viderentur in manifefla harere turpi-
tudine, caderentque caufa. I. jttsjurandum 34. §.
pupillo 2. & 3. jf. h. t. arg. I. fi fine 9. §. 2.
3.4. I. (i filius 19. jf. de interrogat. in jurefac.
I. qtii in alteritts 42. jf. de reg. juris. cum pro-
babilis omnino fafti alieni etiatn in ipfo herede
ignorantia fit ; ut merito fufcipere jusjurandum
detreftet; fi modo reus in lite lit: nam fi ador,
inftruftus venire debet. d. I. 42. ff. de rcg. ju-
ris. Zoefius ad Pand. h. t. num. 33. Adde Iho-
mingium decij. 45. Nec iniquum fuerit, in id
faltem heredi jusjuranduin deferri , ut juret ,
quid de defuncti fafto compertum habeat, eo
modo, quo & tutoribus pro pupillo in judicio
Jtantibus refte jusjurandum a pupillorum adver-
fario defertur, ut jurejurando exponant, quo
ufque negotium pupilli ipfis notum fit. Ant. Fa-
ber Cod. Itbr. 4, tit. 1. dejin. 20.

1 o. Locum habet hsec jurisjurandi delatio in
omnibus caufis feu aftionibus civilibus, five per-
fonalibus , five realibus , five. rei perfecutoriis
five pcenalibus , atque etiam in ipfis caufis in-
famantibus , veluti fi furti, vel de vi bonorum
raptorum , vel injuriarum agatur civiliter; ad-
eo ut damnatus poit jusjurandum ex judicio
famofo famofus fiat. /. ait prator 3. §. quacun-
que 1. /. nam poflquam 9. §. fi damnetur 2.
/. fi dtto 13. §. idcm fulianus 2. /. in duobus 28.

5. 6. 7. 9. jf. h. t. I. lex Corneha 5. §. hdc
lege 8. /. non fiolum 11. §. injuriarumi.fi'. dein-
juriis. /. furti accipe 6. §.fied & fi4. ff. de his qui
not. infiam. I. non damnatos 18. infine C. exquib.
taufi. infiam. irrog. Quod noitris moribus tanto fa-
ciliusadmiferis, quia civili judicio damnatos in-
juriarum vel furti ad id quod intereft , vel ad
palinodiam , infamia non coinitaiur, ut di<5tum
tit. de his qtti not. infiam. num. ult. Confer Berli-
chium conclufi. praffi. part. 1. conclufi. 29. num. 42.
&fieqq. Sed & in popularibus a<5tionibus ufum
invenit. /. ettm qui 3 o. §. inpopularibus 3. ffi. h. t.
nec non in qusftione , an mulier pra:gnans fit,
nec ne ; ad id, ut ventris nomine in pofleflio-
nem mittatur , ii fe prargnantem juret; aut pof-
feflio ei denegetur , ii adverfarius juret, eam ex
defundo marito pra?gnantem non efle ; non
ut partui noceatur. /. ait prtetor 3. §. ttnde Mar-
ccllus 3 .ffi. h. t. I. cummttlier xo.jf.de Carhoniano
edi&o. In difceptatione quoque , utrum nuptia-
vel fponfalia contra<5ta»fuerint, necne, jurisju-
randi delationem admitti, dicetur latius tit. dc
fponfalibus, & tit. de ritu nupt. In criminalibus

vero caufis jurisjurandi delatio merito reproba-
tur , cum nec calumnise jusjurandum illic pra>
ftandum fitob metum perjurii,adeo ut fecundum
mores hodiernos , quibus diftlciiius ad irrogan-
dam infamise pcenam proceditur , ne tum qui-
dem , cum infamia damnatum fecutura eft, de-
lati jurisjurandi religione caufa decidenda fit.
Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. 1. defin. 43. Jul. Cla-
rus fient. libr. 5. §. fin. queefi. 63. num. 1. 3.
Ant. Matthseus de crimin. libr. 48. tit. 15. cap. 7.
num. 1. Refponfa Jurifc. Hoil. part. 2. confil. 230.
pag. mihi 449. 45 o.

11. Nihil autem intereft in caufis civilibus,
an a<5tor, anreusfit, qui jusjurandum hoc de-
fert; cum uterque id poflit, non modo ante,
fed & poft litem conteftatam ufque ad fenten-
tiam. /. generaliter 12.C. h. t. de reb. crcd. & ju-
rejur. etiamfi jam ulteriori fuerit renunciatum
probationum produ<5tioni, atque etiam ex publi-
catione teftificationum didicerintlitigantes, quid
minus probatum fit; impetrata ex moribus ad
id faciendum reftitutione in integrum adverfus
renunciationem ulteriorum probationum fa<5iam.
Si enim ab initio reusa<5tori, vei aftor reo , jus-
jurandum deferre poflit, ubi probationes fibi fuf-
ficientes deefle videt; ratio nulla eft, cur non
&poftea mediante faltem reftitutione, haud dif-
ficulter impetranda, eoconfugiat, adverfarium
judicem fimul ac teftem faciens in causa fua.
Quod enim pro opinione contraria ab Antonio
Fabro Cod. Itbr. 4. tit. 1. defin. 28. addu<5tum
eft, prseclusa probandi vi3 , ad jusjurandumnon
debere aditum patere, quia efllcaciflima proba-
tio eft ; non ampliusftringit, ubi per reftitutio-
neinin integrum adverfus renunciationem , adi-
tum ad probationes ulteriores pracludentem,
via probandi rurfus aperta eit. Eoque facit,
quod ita demum poft alias probationes tentatas
jurisjurandi delatio interdicta fuit, fi is, quide-
ferre vult , jam antea id detulerat, fed necdum
acceptatum revocaverat , probationibus confi-
fus; quippe cui tunc non videbatur reiinquen-
dus regreifus ad illum , quem fpreverat, pro-
bandi modum. l.fi qttts jusjurandum 11. C.h.t.
de reh. cred. & jurejur. Confer Theflaurum de-
cifi. Pedemont.93. Paponium Itbr. 9. tit. 6. arr.
& 6. Boerium decifi. 95. num. ^.tjfieqq. Chri-
ftineum 1>ol. 3. dccifi. 1. num. 2. Fachineum con-
trov. Itbr. 1. cap. 20. Mafcardum de probat. con-
clufi.959. mtm.9.

12. Nec delationem jurisjurandi abaSore aut
reo faciendam impedit, quod forte deferens an-
tea in fe fufceperit intentionis fuas aut exceptio-
nis probationem ; eo quod perinde babetur quod
juratum eft , atque fi probatum eflet. /. fied fi
pojfeffori 11. §. fi cum de 3 .ffi. h. t. ac generaliter
conftitutum eft , licentiam concedendam efle ei,
cui onus probationis incumbit, adverfario fuo
de rei veritate jusjurandum inferre. /. cnmdeitt-
dehito 2 5. §. itt omnibus 3. ffi. de probation. Re-
fponfa Jurifc.Holl. part. 4. confil. 315. Sed nec

iilud

■___

-ocr page 653-

De jurejurando sive VOLUn'

illud delationi obftat, quod non femiplene, fed
omnino nihil probaverit ex fuo latereis, quijus-
jurandum deferrevuk: cum de tutore nomina-
tim cautum fit, ilium , omnibus aiiis probatio-
iiibus in pupillari caufa deflcientibus, jusjuran-
dum deferentem audiendum eile. /. tutor. 3 5. pr.
jf. h. t. in quo nihii pupillorum favore fingulare
eft, niii hoc, quod,cum alioquin,ne fado qui-
dem probationum aliarum ordinariarum pericu-
lo, in fua quifque causa piotinus ad jurisjurandi
religionem confugere poffit, tutor tamen id ne-
queat in pupillari lite, nifi tentatis acdeficienti-
bus aliis omnibus probandi modis. Firmacque
hanc ipfarn fententiam , quod , licet alioquin in
ultima» voluntatis difpofitionibus ordinaria fim-
plexque ac jure naturali & gentiuin idonea pro-
batio non fufficiat, fed quinque teflium depofi-
tio ad minitnum requiratur ; tamen fi heres di-
catur viva voce per teftatorem fideicommiffo gra-
vatus, fic ut de voluntate ejus certam & fallere
nefciam fcientiam habeat , rede fideicominifla-
rius , omni probatione alia legitima deftitutus,
jusjurandum ei deferre poffit, atque ita eum ad
idadigere , ut vel jusjurandum fubeat, quod ni-
hil tale a teftatore audiverit, vel id recufans ad-
impleat ea, quse fucefidei, interpofito per ado-
rem calumnise jurejurando , dicebantur com-
miffa. §.ult. Jnfl. de fidekommijfl. hered. I. ult. C.
defideicommijjis. Facit denique, quod nulla lege
cautum invenitur, aliquam oportere minus ple-
nam praecedere probationem , antequam dela-
tionilocus efiet; fed ex adverfo fine ulla limita-
tione manifeftae dicitur turpitudinis & confeffio-
nis efte, nec jurare velle, nec jusjurandum re-
ferre; eumque, qui utrumque recufat, ad fol-
vendum oportere compelli. /. manifefice 38. fifi.
1j. t. /. delata 9. C. h. t. ac generaliter, ei, cui
onus probandi incumbit , licentiatn conceden-
dam effe , adverfario fuo de rei veritate jusju-
randum inferre ; ut judex juramenti fidem fecu-
tus ita fuam fententiam poffit formare. /. cum
de indehito 25. §. in omnibus 3. jfi.de probation.
Nec re<5te his objeceris, actore non probante
reutn abfolvendum efle, ljcet nihil ipfe prasftet.
/, qui accufiare 4. C. de edendo. cum attor tum de-
mum in probatione cenfeatur defeciffe, quando
nec per jusjurandumprobavit, arg. d. I. 25, §. 3.
jtf.deprobat. I. Jed fipojfejfori 11. §. ult. in med.
ffi. h. t. Yanufque infuper, hac opinione admif-
fa , litium calumniofarum timor eft; quafi fic
quilibet cuilibet controverfiam facere fine ulla
causa, fine jure ullo , poflet ; cum ifti metui
fatis obviamitum fit perimpofitam ei, qui jus-
jurandum deferre vult, de calumnia jurandine-
ceffitatem, Fruftra quoque obtenditur, fic de
domo & quafi finu adverfarii probationes peti
contra /. nimis grave 7. C. de tefiibus. cum po-
tius hic adverfarius in fua caufa judex fimul ac
teftis conftituatur; l.i.pr.jfi quar. rer. att. non
datur. quod longe abeft petitione probationum
& domo adverfarii, per d. 1.7= reprobata. Fovent-

ARtO, StVE NECESSARIO, EtC.

que hanc aflerrionem Fachineus contrOv. libr. 1»
cap. 19. Mafcardus de probation. concluf 955^
num. 9. Ant. Theffaurus decifi. 93. in pr. Chri-
ftineus vol. 3. decifi. 1. num. 2. Cujacius tibr. 22,
obfietv. 28. Zoefius adPand.h. t. num. 34, Pe-
rezius ad tit. C. de teb. cred. & jurcjur, ntim. 20,
Jacob_t Coren Confil. 20. Carpzovius defitt. fior.
part. 1. confiit. 12. defin. 2. Bronchorft enaut.
cent. 2. affiert. 24. Vinnius feleft. qucefi. libr. 1.
cap. 42.

13. Delatum autem ab adverfario jusjuran-
dutn vel prxftandum eft regulariter, poftquam
deferens ipfe prius de calumnia juravit. /. jusju-
randttm 34. §. qui jusjurandum 4. jj\ h. t. velre-
ferendum: cum , uti di£tum, turpitudinis ma-
nifeftje fit nec jurare nec jusjurandum referre.
d. I. manifiefice 38. Jf. h. t. I. delata 9. C.h. t. de
reb. cred. & jurejur. five de rebus omnibus, five
de quibufdatn tantum delatio fadta fit; cum li-
ceat de quibufdam rebus jusjurandum deferre,de
quibufdam probare, /. de rebus 14. ff. de att. rer.
amot. Et ea quidem forma plerumque referen-
dum , qua ab initio delatum eft, hifi forfanex
diverfitate rerum aut perfonarum quardam emer-
gant, qua: varietatem inducunt; quod ubiinci-
derit, officio judicis conceptio jurisjurandi ter-
minanda foret. d.l. 34. §. non Jetnper 8. jf. h. t.
Nam & , fi ab initio inter litigantes c!e jurandi
modo ac qualitate non conveniat, conceptio ejus
in arbitrio judicantis eft. d. I. 34. §.fi de qualitate
5. Jf. h. t. Confer Menochium de arbitrar. jud.
libr. 2. cafiu 189. Ant. Fabrum Cod. libr. 4. tit. 1,
defin. 1 q. Neque necefle eft, ut & referens jus-
jurandum calumiiise prius praftet, cum feren-
dus non fit, qui intuitu conditionis, quam ipfe
detulit, de calumnia velit fibi jurari: nec refe-
renti rurfus referri poteft id , quod ipfe retulit;
fed qui detulit, poft fa£tam fibi relationem ju-
rare omnino tenetur , alioquin caufa cadit; eo
quod difplicere non debuit conditio jurandi ei,
qui detulit. d. I. 34. §. datur 7. & §. ult. jf. h. t.
I. generaliter 12. §. fiedjuramento i.C. h. t. de reb.
cred. &jurejur. ufque adeo , ut, fi tutorvel cu-
rator jusjurandum in pupillari negotio femel de-
tulerit, illud deinde fibi relatum nequeat decli-
nare : cum enim leges ei de afte&ione , ac pro-
inde longe magis de veritate, in lite pupilli ju-
rare permittant, /. vtdeamus 4. jf. de in litem ju-
rando. ipfe fciens, ad delationem fequi de jure
pofle delati jurisjurandi relationem , fibi impu-
tare debet , quod fefe ad hanc jurandi neceffita-
tem fuo proprio fa£to , prima fcilicet delatione,
deduftum videt. arg. d. 1.34. §. 7-ff. h. t. Ant,
Faber Cod. libr. 4. tit. 1. defin. 20. Carpzovius
defin.forenfi part. 1. confiit. 14. defin. 13.

14. Sunt tamen in jure cafus, quibus jusju-
randum delatum referri nequit, fed omnino fine
relatione prseftandum eft; puta, fi jam abeo, cui
delatum, acceptatum fit; cum acceptatio con-
ventionis fpeciem in fe contineat, & neceffitatis
faciat 3 quod ab initio liber® voluntatis erat,

1.1111 | " "' adeo»

-ocr page 654-

638 L i B. XII.

adeoque impediat referendi facultatem. arg. /.
jusjurandum lj.pr.jf.h. t. l. ficut j. C. de oblig.

att. Doneliis comment. jtir. civil. hbr. 24. cap.
13. ibique Hilligerus lit. S. Carpzovius d. part.
I. conjlit. 14. def. 3. Idemque dicendum , li is,
cui id delatum, vel folus vel melius noverit ne-
gotium de quo difceptatur : qua ratione, fi ma-
ritus uxori, vel illa viro rerum amotarum moveat
aftionem , & jusjurandum deferatur ei, qui vel
quse amovifiearguitut, permittendum ei noneft
relationem facere , cum optimam fa<9:i proprii
confcientiam habeat. l.Marcellus n. §.1.3./.
12. /. 13. jf.de att. rer. amot. Etfi ex adverfo
patrimulieris, quse amovifle dicitur, aut heredi
ejus , ifta jurandi neceffitas imponenda non fit;
cum iniquum exiftimetur de alieno fa<5to alium
jurare. d. /. 11. §. 2. ff. h. t. Cravettaconfd. 203.
Mafcardus de probation. concluf. 959. num. \6.
Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. I. defin. 9. Jac. Coren
confil. 20. innotis. Fachineus controv. hbr. 1. cap.
21. Menochius de arbitrar.judic. libr. 2. cafiu 189.
num. 7.8.

15. Sunt & jufta: caufe, propter quas dela-
tum jusjurandum neque fufcipiendum eft ab ad-
verfario, neque referendum : veluti fi deferens
de calumnia jurare nolit. d. /.34. §. 4.jfi. h. t. fi
delatum ab eo , qui non habebat deferendi jus;
vel ei, cui leges deferri vetant; vel non eo mo-
do eaque forma , quam jura morefque boni pro-
bant; de quibus in prsecedentibus; fi in judicio
deferatur ei, qui illo in loco forum competens
non fortitur, nec judicium fufcipere compelli po-
teft. /. tutor. 35. §. ult.fi". b. t. fi jarn plene per
eum, cui defertur, intentio vel exceptio, fuper
qua jusjurandum defertur, probatafit; eoquod
jusjurandum fubfidiarius tantum probandi modus
eft, qui neque contra manifeftas alias ordinarias
probationes legitimas atque fulficientes operari
debet,fi forte ex relatione ejus, qui plene proba-
vit, prseftaretur; neque probationi per fe fidern
plenam facienti robur majus, majoremve fidem
addere debuit, fi is qui probavit, infuper exde-
lationejuraret. Quod& jure Canonico evidenter
cautum. cap. ficut 2. extra de probation. Joh.Pa-
pon libr. 9. tit. 6. arr. 5. & 8. Chriftineus vol. 3.
decifi. 2. nttm. 12. Ant. Matthseus de jttdiciis difput.
10. num. 34. Diverfum nonnullis videtur re-
fpondendum , fi is, cui jusjurandum infertur,
necdum quicquam probaverit, fed ordinariis pro-
bationibus fefe litem inftruere paratum dicat ;
quafi delatione jurisjurandi promtum & expedi-
tum litis terminandse remedium offeratur; dum
ex adverfo in longum fsepe lites trahuntur, ubi
conquirendis adhuc undecunque probationibus
infudandum eft ; quod in fuperiore cafu, ubi
jam probatio plena addufta erat, haud fuit me-
tuendum. Joh. Papon libr. 9. tit. 6. arr. 4.
Mafcardus deprobation. conclufi.g^g. num. 5. Ant.
Matthseus dejudiciisdifiput. 1 o. thefi. 3 3. Sed cum,
uti ante diftum, jusjurandum fubfidiarius tan-
tum probandi modus fit, fic ut etiam ejus jam

T I T. II.

praefliti vis omnis evanefcat, ac exintegro caufa
agitanda fit, quoties non ad partis fed judicis
deliderium ac delationem prseftitum eft , fi ad-
verfarius deinde dicat, fe nova invenifte inllru-
menta, quibus nunc folis ufuris eft; /. admonen-
di 31 jf. h. t. rationem non animadverto , cuf
adverfatius in prsefenti teftibus aut inftrumentis»
utut necdurn produftis , munitus atque confi>
fus, declinare non poflet jurisjurandi prarftandi
aut referendi neceflitatem. Etfane, ni ita ftatuas,
haud raro futurum eft, ut juftiffimam foventes
litem probationibus luce meridianaclarioribus ad-
ftruendam , caufa tamen cadant , dum ipfis ad
fuperftitionem forte timidis metu divini Numinis,
& fuccumbere quam jurare malentibus, adver-
fariushorum non ignarus jusjurandum ea deferret
fiducia, fore ut illudfibiab eo, qui jurare non
audet, etiam cum evidenteperjurii periculodefe-
ratur. Ant. Faber Cod. libr. ^.tit.i. defin. 3. Carp-
zovius defin. fiorenfi. part l.confiit. 14. defin. 14.
Zoeliusad PanU. h. t. num^\.

16. Extra hos cafus, fi quis delatum nec prse-
ftare velit nec referre , tanquam turpitudinis &
confeffionis manifeftse reus, litis damno afficitur,
ac viftus recedit, five aftor five reus lit. d. I. 34.
§. ult. d. I. 3 8. jfi. h. 1.1. delata 9. C. h. t. uttamen
ei fuperfit a tali fententia appellandi facultas, fi
forte minusreftefibi jusjurandum delatum , ideo-
que condemnationem ob illud neque fufceptum
neque relatuin nullo jure fubfecutam putet, cef-
fantetunc ratione appellationis denegandse, cum
tranfaftum videri nequeat, ubi juratum non eft.
/. generaliter ] 2. § ,fin autem 2. C.h. t. Fachineus
controv. libr. 1. cap. 23. in pr. Et quamvis is, cui
delatum eft, quandoque ex jufta caufa dilatio-
nem modicam petere poffit, ut plenius deliberet,
atque etiam deveritate magis certioretur, &fic
juret, vel refetat, vel utrumque recufet. l.jusju-
randum 34.pr.fi. h. t. arg. /. qui interrogatur 5. ff„
de interrogat. in jure fiac. quamvis etiam deferens
delatum jusjurandum fed necdum acceptatum,
vel etiam , ut alii volunt, jam acceptatum fed nec-
dum prseftitum , revocare poffit, probationibus
ordinariis confifus. l.-fi quis jusjurandum 11.C.
h. t. Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. 1. defin. 22. ta-
men is, quidelatum femel recufavit prseftare vel
referre , vel expreffe, vel tacite, dum neque retu-
lit, neque fufcepit, neque deliberandi fpatium fibi
dari petiit, fed infuper habita delatione ad alia
tranfivit, deinceps amplius ex pcenitentia illud

I vel referre vel prseftare, adverfario invito, non.
poteft; eo quod regreflus ei non videtur concc-
dendus ad illud litium dirimendarum remedium,
quod prius recufando , aut non admittendo ,
contempfit fprevitque. l.non erit 5. §• ult. I. 6.
ff.b. t. arg. d. I. 11. C. h.\t,

17. Quod fi exdelatione partis adverfse, vel
relatione, jusjurandum rite prseftitum fit, effe-
<9:us ejuseft, quod fpeciem tranfadionis habeat,
majoremque autoritatem, quam res judicata. /.
jusjurandum 2, /. admonendi 31. ff.h.t. l.i. pr.

jf.quar.

-ocr page 655-

Dfi jurejurando sive votun'

ff. quar. rer, aff. non datur. ac reo juranti exce-
ptio jurisjurandi nafcatur , five in rem five in per-
fonam aftione conventus fit. §. ceque 4. Jnfl. de
except. I. nam poflquam 9. §. 1 .jf. h. t. nifi ad
judiciale ac.cefierit infuperjudicis fententia; quip-
pe quo cafu magis utilisrei judicatse exceptio dan-
da foret. arg., /. atlon 8. C. h. t. de reh. credit. &
jfircjur. Obfervandum etenim , fententiam qui-
dem poft prseftitum judiciale jusjurandum ple-
fumque fequi. l.jusjurandum 34. §. ult. ff. h. t.
non tamen id neceffitatis efle ; cum ipfum jusju-
randuin tranfaclionem contineat. d. l. 2. I. 3 h.in
flne ff. h. t. tranfawtio vero litem cseptam abunde
dirimat atque decidat fine fententia fubfequente.
arg. /. non exigimus 2. pr.ff.fi quis caut. injud.fifi.
caufi. fattis non oht. . V :

18. Quod fi jus fuutn jurejurando aclor af
feruerit , in faCtum aftionem ex jurejurando,
vel, fubfecuta ad judiciale condemnatione , uti-
lemrei judiqatse aCtionem habet. d. I. attori 8_t C,
h. t. §. item fi quis 11. Jnfl. de attion. I. nam pofl-
quam 9. §. 1. C^ §. ult. ff. h. t. Quse in fa&um
a&io femper inperfonatn eft, cum ex quadam
conventione nafci videatur, ut poft dicetur : at-
que infuper perpetua, licet adverfus eum jura-r
tum fit, qui temporaii aftione conveniebatur;
quia poft litem cum eoconteftatam obligatio tem-
poralis adverfus eum perpetuata fuit. /. nam pojh
quam 9. §.fiisqui 3 • ff.h. t. Sed & in fimplum
ejus quod petitumeft, etfi negotiutn, de quo
juratutn , tale fit, ut inficiatione lis crefcat in
(Juplum ; quafi abunde fuflicere petitori debue-
rit, quod exoneratus fuerit probationis ordjna-
rise neceifitate. /. eum qui 30. pr. ff. h. t. Quain-
vis decsetero hsec actiofit tantuni adjeditiaqua-
l.itas aftionis priftinse in retn vel in perfonam; fic
utin eam illaveniant, quse vel publiciana a£tio-
ne , vel rei vindicatione, vel petitione heredi-
tatis , v4 emti judicio , aliove firnili, a£torem
confequi oportere generaliter aftionis cujufque
natura declarat, five de re principali, five de ac-
cefltonibus ufuris frudibus partu aliifque quaeftio
fit. l.fedfipoffejfori 11. §. 1. 2. 3. l.fiduoi 3. §;
3. 4. 5.ff.h. t. l.fied&fij. §.fipetenti-j. ffi.de
publician. in rem att. Unde & adioneinpriftinam
nequenovat neque tollit jusjurandum , fedma-
gis actioni priftinse hanc adjicit in fadum adio-
nem.7. illud 25. §. \.ff. deconfiit.pecun■ d. /. 7. §.
y.ff. depublif. atf. d. /. 13. §. 3. 4. 5. ff. h. t.
Ut proinde improprie jusjur^ndum ad nevationis
fpeciem referatur in /. quijuraffe 26. §. ult.ff.h. t.
quod & Faulus non obfcure in d. 1. fignincat, dum
non fimpliciter aflerit in jurejurando novationem
efle ; fed potius, jurisjurandi conditionem poffe
•yideri effe ex numero novandi dclegandiquc.

19. Verum uti jusjurandum ad partis delationem
aut relationem interpofituin juranti tum ad exci-
piendum tum ad agendum prodeft; ita quoque
eidem nocet, ac adtio inde utilis ex sequitate ad-
yerfus eum datur, quoties id jurejurando oomple-
xu$ eft, quod implicat atque involvit ipfius juran-

'-5b jjt
'ARIO j SIVE NECESSARIO, ETC.

tis obligationem. Qua ratione', fi quis juraverit,
vendiclijfie me ei rem aureis centum, non minusipfe
utili a£tione venditi ex jurejurando ad pretium
confequendum convenin poteft , ac ipfe emti
adione contendit ex jurejurando ad rem traden-
dam. l.fiduo 13. §. flquis l-ff-h. f.Idemque dice-
mus, fi f)cietatem fie feciffe j uraverit. d. 1.13. §. ideni
dicemus <\.ff. h. t. Et, fi j uraverit,/e ob decempigno-
ri dediffefundum, non modo a pignoratitia adtio-
ne j feu pignoris repetitione,.'depellendus eritj
donecdecem.velut debita folverit, fcd & ex jure-
jurandb fuoipfum ad decemconveniripoflemagis
probatum fuit. d. /. 13. §. Marcelkts 5. ff. h. t.

20. Inteiim , uti vulgo resinter alios ada vel
judicata, fic &interalios jurata aliis non nocet.
/. ait prcetor 3. §. unde Marcellus 3 .ff. h. t. I. nec
filius 7. C. h. t. de reb. cred. & jurejur. Quo fun-
damento f,U, petitur juraverit , poftelfore defe-
rente , rem fiuam cffe , danda ci aftio duntaxat
adverfus illum, quijusjurandumdetulit, eofque,
qui in ejtis locurn fucceflerurit; contra alios ei
jurisjurandiprserogativanihtl prodeft. l.nampofl-
quam9. §. ult. I. \ o.ff. h. t. I. fed&fi-j. §. fipe-
tenti 7. ff.de public. in rem att. aut fi quis heredi-
tatem fuam effe juraverit, non proficiet ei jusju-
randutn prseititum , alio, quam qui detulerat,
hereditarias res poflidente vel petente; fed ex in-
tegro probare tenetur , fe heredem effe. I. fied
fipoffeffori 11. §.ult.in fine 1.12.ffi. h. t. Quin &,
fi debitor oba?ratus jusjurandnm in fraudem credi-
torutn vel vero detulerit debitori , ut isjuret ; fe
non debere , vel fi<5to atque fubornato creditori*
pt is fipi deberi;juret; exceptione vel replicatione
creditorum fraudatoruin fe creditores fraudati
contra jurisjurandi poteftatem tueri poterunt. d.
1.9. %. fed &fiquis }.ff. h. t. Denique fi privata
furti vel alia fiuiili adione conventus ad id quod
intereft, jura^erit., fefurtum non feciffe, non id-
eo minusjudicio criminali per fifci advocatum ex
moribus hodierhispulfari poteft exemplo eorum,
qui cum aliis privatis de delido tranfegerunt, ut
didum tit. de tranfiatt. num. 20. Groenevvegen ad
/. 13. §. 2. ff. h. t. Contra quoque non pfodeft
aliis, quam qui jurarunt, eorumque fuccefloribus.
d. I. 3. §. 3.ff. h. t. Qua ratione, cum ex duo-
bus patronis unus liberto jusjurandum detuliflet,
ifque juraflet, fe libertum ejus non efle , non id
alteri patrono proficiet ad id, ut ex affe patronus
cenfeatur, aut ei ultra partem fuatn bonorum li-
berti defun£ti pofleffio cedat; etii tali incafu pro
eo, quafi aife patrono prsefumtio quardam
militet; quo fit, ut dicatur multum fidei & au-
toritatis apud judicem habiturus, cum fe folum
effe patronum probare intendit. l.fiduo 13. pr.
ff. h. t. _:

21. Si tamen reus juraverity fe non debere ,
•fidejuflbri quoque jusjurandum prodeft. l.fiduo-
bus 28. §. 1. /. ult. §. ult. ff. h. t. & viceverfa
prseftitum a fidejuffore jusj.tirandum reo princj-
pali proficiet; fi modo fidejuffor in rem juraverit,
non debcri: nam fi de fua tantum perfona jurave-

-ocr page 656-

dt, quod ttempefidejuffbr tton fit, autquid fimi-
le, reo principali nulla inde liberatio contingit.
d. hn duobus a8. §. i .fif. h. t. l.i. §. fifidejtijfior.

3. ffi.quar. rer. acl. non datur. Uno quoque reo
debendijurante , fe non debere , jurisjurandi
exceptio alteri reo debendi danda videtur, l. in duo-
*bus 2-8. §. ex duobtis 3 .ff. h. t. eo quod jusjuran-
dum folutionis loco eft. I. jttsjurandum etiam 27.

4. 2 8. §■ 1 • ffi- h. t. dummodo & hic in rem jura-
tum fuerit. arg. d.h. §. 3. ff. quar. rer. att. non
datur. arg. /. 23 .in fine. junit. /. 24.jfi. de patHs.
Quemadmodum cx adverfo in duobus ftipulan-
di reis ab altero delatum jusjurandum etiam al-
■teri nocebit , quo minus petat , five focii lint,
Jive noh d- l. i%.pr.ff.h. t. Etfi enim pactum
denon petendo. ab uno reorum credendi cum
debitore faftum non obfit alteri ftipulandi reo.
/. fi unus 27. ff. de paiiis. arg. /. fi duo rei 34.
ffi. de reeeptis quiarbltr. recep. aliud tamen in ju-
rejurando placuit, ea, utopinor, ratione, quod
kges Romanx jusjurandum voluerunt judicii in-
ftarefte & pro judicio cedere. /. quijurajfie 26. §.
ult. I. tutor 3 5. l.Jf. h. t. liteautem per unum
ex ftipulandi reis conteftata, reliquos velut oc-
cupationequadam ab agendo exclufos efle, patet
ex /. fidekommiffia 11. §. fic evenit 21, in fin.ffi.
delegatis 3. /. exduobus i6.fi". deduob. reis confii-
tuendts. l.fi rem 31. §. 1. ff~.de novation. quin &
acceptilationis, novationis ac delegationis quan-
dam fpeciem jurejurando comprehenfam videri
pofle , illudque loco folutionis cedere, inlocum
folutionis fuccedere placuit. d. I. quijuraffe 2 6.
§. idt. I. 27. /. 28. §. 1.1. jusjurandum40. ff. h. t.
folutione autem aut delegatione aut novatione
uni vel ab uno ftipulandi reo fa£ta obligationem
alterius quoque rei ftipulandi intuitu perimi ma-
nifeftum eft. §. i.Infiit. de duob. reis fiipul. &
promitt. l.fi remaliquam 31. §. i.ff. denovatton.
quod non ita inpado effe, tum ex d. I. 2~j.de
paftis. patet, tum pracipue ex /. liberationem 3.
§. nunc 3 .ff.de liberatione legatd. Diverfum ta~
men dicendum erit, fi unusex piuribus debendi
reis jusjurandum creditori detulerit, ifque fibi
deberi juraverit; quippe quo cafu tantum adver-
fus dcferentem, non item alterum debendi reum,
aftionem in fadtum ex jurejurando juranshabere
poteft: cum res inter alios judicata aut jurata
alios non gravet fecundum ante didta ; nec hic
eadem , qua: in fuperiori cafu ratio fit ; dumillic
unus ex pluribus ftipulatoribus jurejurando
#queac judiciototam obligationem jure occupa-
vit, fibique propriam fecit; hic vero unus de-
bendi reus jusjurandum deferendo in fe noh
tranftulit totam obligationem paflivam ; neque
etiain magis delatione jurisjurandi, quam nova-
tione, alterum debendi reum obftringere potuit.
arg. /. firem 31. §. 1 .ff.de novation. junft. l.qui
juraffe 26. §. ult.ff. h, t. Ant. Faber in rationalibus
adl 28. §. 3. ff. h. t.

22. Striftam quoque jurisjurandum quam
mxime recipit interpretationem, ne extendatur
wii' ■

T I T. II.

ultra rem autcafum, de quo jurattim eft. Uiide,
fl quis juraverit, fe nonrapuifle, nondebetad-
juvari hoc jurejurando inaftione furti, vel con-
didtione , quia aliud eft furtum feciife, quod vei
clam fieri poteft. /. in duobus 28. §.fi quis 5.ffi.
h. t. Uti vice verfa , fi aftor deferente reo jurave-
rit, fibi furtum fa£tum efle , furti quidem aftio-
nem, at non ftatim etiam condiftionem furtivain
nancifcitur, quippe quK non contra omnem fu-
rem datur ; non utique contra eum y qui fold
confiiio line ope furtum juvit. d. I. in duodus 28.
§.pcn.ff. h.t. junft. /. proinde 6. jf. de condiff.
furt. l.ficepe ita 53. §. ult.ff. de verb. fignifi. Et
fi uxor juraverit divortii causd res non amovijfi,
jurisjurandi auxilio tuta non erit, fi poftea in
rem adtione de reftituendo conveniatur. d. I. 28.
§. qtus juravit 7. pr. ff. h. t. ldemque eft , ii
a£tor reo jusjurandum detuleritde conftituta pe-
cunia, ifque juraverit, fe non conftituifle; po-
ftea -enim ex principali feu priore obligatione,
quain conftitutum prserequirit, conventus, ex-
ceptione jurisjurandi tueri fefe nequit , nifi&de
hac juratum fit. /. fiaffor defierat. 36.ff.h. t. Et,
fi quis noxali vel alio conventus judicio tanquam
pofleffor, juraverit, fe non poflidere, ac poftea
nadus fit pofleflionem, patidenuo tenetur adtio-
nem, nec jurisjurandi prseftiti obtentu tutus eft.
l. quotiens 21. §. ult.ff. de noxal. attion. Deni-
que, fi pofleflor rei juraverit, rcm petitoris non
ejfie, jurisjurancii exceptione quidem uti poteffc
contra petitorem , quamdiu in pofteflione eft;
at fi poffidere defierit, & ad petitorem pofleflio
pervenerit, nullam ex jurejurando tali adtionem
contra priftinuin petitorem habet: fecus , quam
obtineret, fi juraffet rem JitameJfie. l.fiedfi pofi-
feffori 11 ■ ff.h. t. De caetero jurisjurandi exce-
ptio, &c effedus ejus , non tantum locum ha-
bet, fi ea aftione quisutatur, cujus nomineex-
egit jusjurandum; fed etiam , fi alia f fi modo
eadem quafftio in pofterius judicium deducatur,
& ea pofterioris adtionis natura fit, ut per prio-
rem pofterior confumatur. /, in duobus 2 8. §. ex-
ceptio 4. & §. quce juravit 7. & §. 8. ff.h.t.
etiamfl forte prior adio tantum rei perfecutoria
effet , pofterior pcense quoque contineret per-
fecutionem. Hinc fl colonus, cum quo propter
fuccifas forte arbores agebatur ex locato, jura-
verit, fie non fiuccidijfie , five ex lege duodecim
tabularum de arboribus fuccifis, five ex lege A-
quiliadamni injuria, five interdido quodviaut
clam poftea conveniatur , per exceptionem ju-
risjurandi defendi poteft. d. I. in duobus 28. §.
colonus 6. ff. h. t.

23. Praftationi jurisjurandi fimilis eft, eof-
demque effe&us habet, remiflio ejus, fafta ei,
qui ad delationem aut relationem adverfarii illud
fufceperat, ac jurare paratuserat, dum deferens
aut referens fufcepti jurisjurandi voluntate con-
tentus eft. /.remittit 6.1. nampofiquam 9. §.jurc^Jjurando 1. ff. h. t, /. attori 8. C. h. t. de reb. cred.
(jjurejur. Qualis remifSo non nifi per eos, quf

& de-

-ocr page 657-

t)E jURSJURANDO SIVE VOtUt

&deferendi jus habent, fieri poteff. arg. l.juris-
jurandt 3 2. ff.b. t. fed , quo minus etiam ab-
fenti & ignoranti vcl per nuncium vel per epifto-
lam fiat, nihi! vetat. /. Labeo^i.ff.h. t. Quam-
vis enim verum fit, etiam promiiforii jurisjuran-
di jain prccftiti gratiam ab adverfario fieri pofle,
non modo pra:fenti fed & abfenti per epiftoiam
& ignoranti, nec male ad iftum quoque cafum
d. 1. 41. difpofitio trahatur: tamen faili in eo
Rjevardum exiftimo , quod non nifi ad jusju-
randum promiflorium jam prseftitum d. legis 41.
decifionem fpedtare autumavit. libr. 5. vanorum
cap. 2. Multum interim inter jurisjurandi after-
torii fufcepti, fed nondum prseftiti, & promif-
forii jam prxftiti , vei jam pra:ftiti affertorii, re-
miflionem intereft: qui eniin necdum prxftitum
fed fufceptum remittit, efticit fecundum fiupe-
rius difia, ut omnia eo ioco habeantur, quafi
illud vere praeftitum iit : at cum remittitur, quod
jam prxftitum eft, omnia deinceps eo incipiunt
effe loco , quafi nunquam jurisjurandi religio in-
tercefliffet j fic ut hac ratione depereat in uni-
verfum facramenti vis. arg. /. idt. in pr. ff. ad
municipalcm.

24. Sed, uti remiflio jurisjurandi fufceptipro
jurejurando eft, ita quoque mortern illius , cui
delatum eft , prasftationis eftedum fortiri, tra-
dunt pragmatici; fi modo illud fibi deiatum jam
fufceperit , fed mortaiitatis interventu prseftare
impeditus fit : nam fi jusjurandum iibi deiatum
prseftare recufaverit, &, cum propterea condem-
natus appeiiaffet, pendente appeiiatione fato
fundus iit, magis eft , ut non perinde habeatur
ac ii juratum effet. Chriftineus ad Mechlin. tit.
16. art. 42. num. 3. Andr. Gayl libr. 2. ob-
ferv.43. Mynfingerus ccnt. 1. obfcrv. 13. Con-
fer Ant. Fabrum de crror. pragmat. decad. 19. er-
rore 10.

25. Porro tanta tamquepotens jurisjurandi
ad adverfarii delationein aut relationem prseftiti
efticacia eft, ut regulariter poft illud non am-
plius inquiratur , an debeatur , fed magis id
unum, an & quatenus juratum fit. §. item fi
qim 11. Inftit. de atlion. §. ceque 4. Inftit. de cx-
ception. fic ut nec appellandi facultas ultra fuper-
fit, iicet fententia judicis ad hoc jusjurandum
fubfecuta fit. l.pen. §. i.& 3.C.I). t. de reb. crcd.
&jurejur. Fachineus controv. libr. 1. cap. 23.
Carpzovius defin.forenf.part. 1.conftit. 15.def.-j.
nec propter inftrumenta noviter reperta , aut
perjurii prsetextu , jusjurandum refcindatur./. 1.
C. h. t. I. admonendi 3\.in fine ff. h. t. I. quod ft
deferente 21 .ff.de dolo. Quoruin ea ratio eft,
quodinomni jurisjurandi delatione vel relatione
conventio feu padio conventa comprehenditur.
l.fcd etftfervus 25./. 26. §. ult. I. tutor. 3 5. §. 1.
ff. b. t. eaque conditionalis , qua ador quidein
deferens aut referens promittit, fe ab uiteriore
perfecutione deftiturum , fi modo reus jurave-
rit, rem fuam effe quae petitur, vel fe nihil de-
bere j reus vero deferens aut referens, fe id

rARlO, sive necessario, etg 64.1

quod petitur > foluturum vel reftiturum fpon»
det, li ador juraverit, rem fuam effe, autfibi
deberi: unde & non uno loco dicitur deferri, fu-
fcipi, referri, difpiicere conditio jurandi. I. ait
prauor 3. d.l. qui juraffe 26. §. ult. i. jusjurandum
34. §. daturautem 7. ff. b. t. I. clelata 9. C. h. t.
Quemadmodum ergo in ftipulatione ptenali, qux
fadi ftipulationi fubjunda cft, non qusritur ,
an & quoufque interfit, fed id unum, qua:fit
quantitas quseque conditio ftipulationis, propter
conventionis poteftatem: /. ftipulatio ifta 38. §.
alteri 17. inftneff.deverbor. obiigat. ita quoque
hic id unum infpicitur, an, & quid .juratum
fit; quippe quo ipfo impleta cenfetur conditio
illa, ex qua vel adoris vel rei obligatio. ex con-
ventione fufpenfa erat. Quo etiain facit l.ft quis
cum~$9. ff.b.t. Nec eft quod quis regerat, pe-
jerantem indoloefie, eumque fic ei contra jura
profuturum. Prirno etcnim iilud conftat , non
fernper utique a dolo, fed & non raro ab errore
&temeritate qu^dam perjuria proficifci. Sed &
fecundo, fi docerievidenter poflit, abinitioper
dolum inaium pejeratuin eife, dubium mihi nul-
lum eft , quin tune doli adione vel exceptione
confulendum ei fit, qui ex peijurio adverfarii do-
lofo damnum paflus aut paflurus eft. Cum enim
fecundum jam dida jurisjurandi delatio aut rela-
tio quandam contineat conventionein feu padio-
nem conventam conditionalem , & generaliter
placuerit, initas dolo malo conventiones aut nul-
ias effe, aut pcr a6tionem vel exceptionem doli,
autper judicium bona:fidei, pro cujufque con-
ventionis natura , oportere infirmari. /. 1. §. i₄i. & eleganter 7. pr. & §. 3. & tot. tit. ff. de doio
malo. confequens eft , ncc perjurium dolofum
debere ratum manere. Maxime , fi confideies,
jurisjurandi hujus & transadionis eandem efle
vim , imo jusjurandum transadionis fpeciem
continere & utrobique fieri caufx decifionem.
/. 2. /. admonendi 31. in fin.ff. h. t. Si enim illis in
cafibus, quibus dolus transadioni caufam dedit,
dum vei fraude adverfarii inftrumenta fuppreffa
funt, quibus non fuppreflis transadio non fuif-
fet fubfecuta, vel aiia quacunque ratione evidens
aiterutrius tranfigentis caiumnia detegitur , trans-
adio iinperfeda vel ialtem infirmanda fit, /. vi
fumma 65. §. & quidem 1. fif.de conditt. indeb.
l.fubprcetextu 19. C. cle transatfion. quid ni idein
dicamus in jurejurando, pari velut paflu cutn
transadionibus ambulante ? Unde nec huic no-
ftra: affertioni Ulpianus adverfatur, dum negat,
perjurio poftea approbato adionem de dolo dan-
datn efle, quafi religioni ftandum fit, fufliciatque
in pejerantem perjurii pccna. /. quodfidefierente 21.
l.22.ff. dcdolo. curn lex illa de iis accipienda fit,
quiinitio quidem bona fide juraverant, deinde
autem , detedo pcrjurio, fraude non carebant,
retinentes ea, qux fecundum jusjurandum ipfis
folutaerant. arg. i.fiquiscum aiiter 36. ff. de verb.
oblig. quocafu rnerito definitum ab Ulpiano fuit,
adionem de dolo dandain non effe, quia perjus-
M m m m juwh.

-ocr page 658-

642 L 1 s. XIL T i t. II.

jurandam twtSdfttm uidctur, d.l.i 1. Nam & m
transa&ione id receptum eft, ut ob dolum poftea
demum fupervenientem baud infirmetur ; nec
reddi debeant, quce trartsaftionis nomine acce-
pta funt, etfi poftea probetur, mdkm rem me-
diamfuijfe, ideft,aliam nullarn fubfuifle tranfi-
gendi caufam , pra*tcr litern ab adverfario non
jure motam , adeoque accipiens , hoc dete&o,
videatur fciens prudens aliena cum jactura velle
locupletari, retinendo ea , qua: perjurio qua*fita;
fl modo ab initio calumnia dolufque defit. d. I.
65. 1. ff. de condiff. indcb. licet alias vu!go
exceptio doli locum etiam habere poftit, cum ab
initio dolus defuit , fiquis poftea, cum petit, in
dolo fit. d, l. 3 6. ff. de vcfb. oblig.

26. Ne quis autem ufque adeo infolitum efle
putet, quod jusjurandum ex delatione aut rela-
tione prseftitum viribus careat, fciendum eft,
aliis quoque modis id fieri pofle, ut fua jurijuran-
do non conftet autoritas. Si enim non inipeft
teftamenti tabulis quis fibi quid legatum eifeju-
raverit, iis vero deinceps infpeCtis nihil relictum
inveniatur, nihil quoque jurans ex fuoperjurio,
utut bona fide interpofito , confequitur, major-
que fupremcc defunftorum voluntatis, quam ju-
risjurandiratio eft. I ult. C. h. t. de reb. cred. &
jurejur. idque rurfus exemplo transactionis,
quam , non infpeftis teftamenti tabulis, inuti-
lem efle fuper relidtis per teftamentum, di£tum
eft. tit. de transatt. num. 12. Et, fiprius aftor
reo cleferente juravit fibi dcberi , reus deinde
aftore deferente, fe non debere jurato affirmet,
aut vice versa, poftcrior caufa jurisjurandi po-
tior habebitur. /. in duobus 28. §. ult. jf. h. t.
Idem juris eft, fi poft jusjurandum praeftitum
controverfia oriatur, an juratum iit, & adverfa-
rius , delato fibi jurejurando , juratum neget. /.
(juod fi juravi 29. jf. h. t. Probato quoque perju-
rio, ratum non manet jusjurandum, etiatnfi bo-
na fide prsftitum , quoties in delatione aut re-
Jatione hoc fpecialiter lege adjefta cautum eft,
ut perjurii prx'textu retradari poflit. I. i.C. h. t.
Sed nec jurisjurandi effedtum confequetur , qui
juravit, deberi fibi rem , qux jam extinfta eit;
nifi ob antecedentein dolutn culpam aut moram
jeftimatio debeatur. l.eumqui 30. §. fi juravcro
1 .jf.h.t. Denique inutile eft jusjurandum prse-
ftitum, fi abeo, cui jus inde qucefitum, remif-
futnfit, ut fupra diftum eft. num. 23.

27. Haftenus de voluntarioac judiciali. Nc-
ceffarium jusjurandum dico, quod ob defeftum
probationis, feu in caufis dubiis, judex , parte
etiam non petente, defert a&ori vel reo. /. admo-
ncndi 51. ff.h.t. quod ab interpretibus purgato-
rium appeJlari folet, fi reo deferatur, ut fe pur-
get a iufpicionibus contra fe natis: fuppletorium
vcro , fi vel adftori deferatur ad fupplendas non
fatis fuflicientes intentionis fuse probationes , vel
reo acl firmandam fus exceptionis probationem ,
per fe non modis omnibus pleilatn ac eificacem.
Locus autem eft huic delationi in caufis civi-
libus, non criminalibus, quoties criminaliter ad
pcenam capitalem aut corporalem (etiam hodier-
no jure ad infamiam ) irrogandam contenditur;
quippe in quibus quceftioni ad veritatem mda-
gandam locus eft. tit. ff.de quceflion. & luce me-
ridiana ciariores defiderantur probationes. /. ult. C.
deprobation. ac perjurium, atque adeo nova cri-
minis adjedtio, merito metuitur, dum creditur,
ignofcendum effe ei, qui fanguinem fuum qua-
liter qualiter redemtum voluit. arg./. i.ff.debo-
nis eor. qui ante fcnt. mort. fibi confc. Fachineus
controv. libr.i. cap. 15. Ant. Faber Cod. libr. 4.
tit. 1. defin. 43. Ant. Mattha:us de criminibus libr.
47. tit. ult. cap. 1. num. 6, Berlichius tonclufi.
praff.part. 1. concluf.zp. ««»/.43. (^48. Adde
Menochium dearbitr. judic.libr. 2. cafui\6/\. Zan-
geri orationcm, de controverfia utrum rcus in de-
litfis fiub jurisjurandi fide interrogari debeat. Pofi
traff. de torturis. Plane, fi non nifi ad pcenatn
pecuniariam tendat critninis perfecutio , uti ju-
dicialis jurisjurandi dclatio aut relatio tunc im-
probata non eft , veluti de furto , rapina , aliif-
que fimilibus , fecundum ante propofita; ita
quoque per judicem in fubfidiutn deferri hoc ne~
ceffarium , nihil vetat. Ant. Faber Cod. d. libr. 4.
tit. 1. defin. 43. quo fundatnento nititur, quod,
quoties civiliter agitur ad poenam pecuniariain
adioneinjuriarum, non purgatorii tantum, fed
& fuppietorii jurisjurandi delatio arbitrio judicis
in praxi probata eft, five quis factum neget, five
animum injuriandi. Neoftadius Curice Holland.
decifi. 57. in med. Boerius decifi. 86. Joh. Papon
libr. 9. tit. 6. arrcfi. 1 o. Jacob. Coren confil. 20.
in notis. Berlichius conclufi praffic. part. 1. con-
clufi. 29. num. 42. Quin & , fi ad palinodiam
agatur, vixeft, ut non idem dicamus, (licet
aliud in Saxonia fervetur ) cum nec injuriarum
recantatio recantantcm ac poenitentem infamcin
hodie efliciat. Andr. Gayl hbr. 1. obfierv.
num. 3. t?fieqq. Mynfingerus cent. 2. obficrv. 98.
Beriichius d. part. 1. conclufi 29. num. 45:. &
ficqq. Similiter in causa fraudati cenfus jusjuran-
dum purgatorium ei, qui fraudafle dicitur , fed
non iatis probatur , itnponi k judice moribus
noftris conftitutum eft; fi inodo qucedam fufpi-
cionis caufa fubfit. Jacobus Coren confil. 20, imo
& ipfis publicanis fuppletorium deferri, fi quid
plena: probationi fraudationis defit, fcripfitAnt.
Matthceus de auciion. iibr. 2. cap. 6. num. 37.
Quo tamen non facile a judice deveniendum pu-
to, ubi iiiud Uipiani confideraverit, neminem
fcilicetefle, qui nefciat, quantse audacia:, quan-
ta?que temeritatis , fint publicanorum fadiones ,
edicStis compefcenda: magis, quam adjuvandar.
/. quantce 1 i.ffi. depublicanis.

28. Quia vero Gajus in d. 1.31. ffi. h. t. fcri-
pfit, folerefaepe judices tn dubius caufis, exa&oju-
rejurando, fecundum eum judicare, qui juravit;
orta inter interpretes eft difputatio, quando caufa
cenfenda fit dubia, ad id, ut judici ad delatio-
nem facramenti procedere liceat : aliis quidem

eam

-ocr page 659-

eam folam dubiam efle contendentibus, cum u-
trimque probatio piena eil: aliis etiam tunc, cum
aliquid, fed minus plene, probatum eft, judicem
jusjurandum alterutri tanquam in caufa dubia de-
ferre poffe exiftimantibus. Quorum pofteriorum
fententia , uti quotidiana praxi comprobata eft,
ita quoquerationi convenientior, nec in Roma-
ni juris fundamenta incurrit, ut docet Vinnius.
feletf. qiueft. libr. i. cap. 44. Neque <jpim novum
in jure noftro eft, ut piura per fe non fatis per-
fefia, autvalida, aiiunde juventur , ficquead-
juta vires majores acquirant; etiam ipfarum pro-
bationum intuitu : durn fatis aperte refcriptum
eft , inftrumenta domeftica , feu privatas tefta^jj
tiones, aut adnotationes , aut rationes, ft non
aliis quoque adminiculis adjuventur, perfefola
ad probationem non fuftrcere. l. inftrumenta 5. I.
6. C. de probalion. a contrario ergo, fi aliunde
adjuta ftnt, pleuain poterunt fidem facere. Nec
faciie quis inficias iverit, unius tantum teftis fide
digni depofitione interveniente , inopiam qui-
dein probationis efte, fed dubiam nilulominus
judicifieri veritatem ejus, quodunusait, negat
alter; cujus harfitationis tollendse gratia fi deinde
judex jusjurandum alterutri detuierit, an non, ob-
fecro,in caufis dubiis ob inopiamprobationum jusju-
randum defert , adeoque id ipfum facic , quod
Gajus fepe folitum fieri in d. I, 31. afieruerat,
& fieri oportcre imperatores conftituerunt in l.in
bonce i-C.h. t.dercb. cred. &jurejur. Vide,filubet,
latius Vinnium d. loco. Fachineum controverf. libr.
I. cap. 18. Hinc , fifuain ador intentiouem ple-
ne probaverit reus vero exceptionem fuam oppo-
fitam, veluti folutionis , padi de non perendo
tranfadionis aut fimilem uno teite , iniquum non
fuerit,.jusjurandum alterutri litigantium deferri
per judicem fuper exceptionisobjedse & quadan-
tenus probatce veritate ; eo quod intentio ado-
ris, debitum nempe contradum efte , & allega-
tio rei de eodem iiio debito foluto , padove ne
petatur , inter fefe non ita pugnant , quin
utrumque poffit verum efle, imoreusipfe, fo-
lutionem autpadionem de non petendo propo-"
nens, ne negare quidem prsecedensverum debi-
tum inteliigatur ; etfi nec videatur confiteri. arg.
/. non utique g.jf. de exception. I. ft quidem 9. C.
eod. tit. jund. /. qui tacet. 14z.jf. de rcg. juris.
Quod fi utrimque piene probatum fit, dum ador
intentionem & reus exceptionem docuit teftibus
duobus fidedignis, aut plenam fidem facientibus
inftrumentis, veluti folutionem, tranfadionem,
padioneinde nonpetendo, non alise judicantis
partes eife poifunt, quatn utomni omifla juris-
jurandi delatione, reum fimpliciter abadorisab-
folvat intentione, arg. d.l. 9. C. de exception.pr. &
tot. tit. Inftit. de exception. I. i.ff. de exception. I.
nibil intereft 112. jf. de reg. juris. Sed fi adoris
reique probationes ita fibi oppofitse fint & interfe
pugnantes , ut alterutram falfam efle necefle fit,
veluti fi Msevius inftrumento publico probetur
Titio ftipulanti centum aureos Calendis Janua-
riis Roma: promififle, idem vero Marvius inftru^
mento fiinili doceat, fe toto i!lo die alibi fuifle $
atque ita Romse non promififle; fungo fane per^Afuaferis, non homini, caufam hanc ea rationd
non maximedubiam efle judici j incerto prorfus*
adorifne an rei docutnenta falfitate laborent. Cui
confequens, ut & hic alterutri jusjurandum de-
ferre poflit, & fic fecundumeum, quijuravit,
judicare. Errant fane, qui pugnantes eo modo
probationes utrimque addudas omnibus deftitui
viribus opinantur. Quin potius , cutn alteru-
trarn falfum eile neceife fit, id unum ifta proba-
tionum pugtra efticit, ut judex, quifingulis pro-
bationibus feorfim confideratis plenam potuiflet
fidem adhibere, nunc quafi pofitus in medio in-
certus plane dubiufque hsreat, quibus magis cre-
dendum fit, nullumque taliambignitatitollendje,
nifi in folo jurejurando, remedium habeat. Toties
enim probationum inopiaeft, quoties probationes
velab initio fufticientes non funt, velcum initio
infpedo fufficientes quidem effent ad plenam ju-
dici fidem faciendam, tamen propter alias in con-
trarium addudas, ac cum prioribus diredo pu-
gnantes , definunt plenam judici fidem facere.
Bronchorft enant. cent. i.ajfert. 93. verf. fecundo.
Et quamvis in teftamentis aliifque funilibus verum
fit,eorum, qua: inter fe pugnantia funt, neutruin
ratum efte. l.ubipugnantia iSS.jf.de rer.juris.
atque ita probationes quoque pugnantes ad fen-
tentiam fecundum eas ferendam efficaces non fint;
tamen id non impedit, quo minus harumalteru-
tra jurejurando adjuta firmitatem acquirat. Nec
rede hunc cafum, quo utrimque plena fedpu-
gnans probatio eft , ei comparaveris, quoneque
ab adore neque a reo quicquam probatur, quo
: in cafu ceflare hujus jurisjurandi delationem, &:
abfolutionem fequi oportere certum eft. I. 4. C.
deedendo. cum probatione in univerfum deficien-
te, caufajudici haucl quaquatn dubia fadafit;
contra vero maxime dubia , quando utrimquc
talia producuntur , qux feorfitn fingula plene
probant, nec certa judici ratio conftat, Gur hsec
magis, quatn illa, vera putet.

19. Pofitisterminis habilibus, deferri a judice
poteft hoc jusjurandum, non modo petentealte-
rutro vel utroque litigantium, fed & utroque ni-
hil tale defiderante, atque etiam poft conclufio-
nem in caufa ; tum, quia legcs hanc delationem
ftabilientes non diftinguunt , .ut videri poteft iti
d, /.31. jf.b. t. I. in bonce fidcv 3. C. de reh. cred.
&jurejur. tum quia judex interrogationes facere
poteft, quotiefcunque xquitas e8m moverit. L
pen.jf. deinterrog. injurefacicndis. fpecies autem
interrogationis elfe videtur jurisjurandi delatio»
quatenus juraturus rogatur, an vera fint, de qui-
bus jubetur jusjurandum pra:ftare; tum denique,
quia fecundum juris civilis ac canonici dccifionem
judicis officium eft ufque ad fententiam cunda
rimari, ac fedulo perquirere in geftorum verita-
tem , quo liti fecundum juftitiam finis impona-
tur. l.judices 9. C. de judiciis cap. cum Johannes
Mmmm 2 10.ex-

De JUREJURANDO SIVE VOLUNTARIOj StVE NECESSARIO, EtCk

-ocr page 660-

644 L i B. XII.

i o. extrd. de fide infirument. Fachineus controv.
Ubr. 1. cap. \6.17. Andr. Gayl hbr. 1. objerv.
108. Berlichius conclufi. prafl.part. 1. conclufi 5 3.
num. 41. &ficqq. Carpzovius defin. fior. part. 1.
• confi. 2 3. defi. 1. & 9. An vero a6tori, an reo po-
tius, deferenduin fit, providi pra;cipue ac cir-
cumfpecti judicis seftimatio eft , prout plenio-
res debiliorefve deprehenderit produdas pro-
bationes , graviores aut leviores pra;fumtio.nes
pro altero vel contraeum militantes, magis iide
di^nam adoris vel rei perfonam. Neque enim
fatis tutum exiftimo, dehnire ftmpliciter quse-
ftiones illas , an fuppletorium deferendum ei
fit, qui unius mulieris , aut unius teftis fibi
fanguine jun6ti vel familiaris teftimonio probavit
illud de quo quasritur; vel femiplene probavit,
ied adverfus fe militantem habet juris prxfumtio-
lifin, & quse funt alia hujus generis plura. Confer
Mynfingerum cent. 5. obfierv. 68. Tyraquellum de
leg. Connubial. ad l. 9. glojfi 1. part, 9. num. 73.
74. Bufium de ofific. judicis cap. 4. num. 30. 31.
Fachineum libr. 1. controverfi. cap. 18. Merulam
praxi libr. 4. tit.71. c. 1. num. 11. 12. 13. 14.
Carpzoviuin dcfi. fior. part. 1. confiit. 2 3. defin.
3.4. 5. & ficqq. Plures certe caufas & caufus,
quibus vulgo traditur, fuppletorium non oportere
jusjurandum deferri, recenfet Ant. Faber Cod.libr.
4. tit. 1. defin. 44. Berlichius part. 1. conclufipratt.
54. intcr quos & ille eft, ii prsefcriptio per eum ,
qui illam aliegat, femiplene probata fit. Faber d.
defin. 44. num. 11. Beriichius d. conclufi. 54. num.
42.43. Si certusteftiumnmnerus, aut fcriptura,
per modurn foiennitatis ad actum aliquem per leges
aut mores defideretur, & quid in aftu gefto, velu-
ti teftamento, defit. arg. l.fiunus 12. C. detcflam.
Vinnius jclctt. quxfi. libr. 1. cap, 44. in med. Ber-
lichius d. concl. 54. num, 54. 55. 56. aut ft de
confuetudine probanda laboretur ; ut dixi tit. de
legibus num. 33. Ideinque volunt, h de con-
fanguinitate probanda agatur , cum inter duos ,
quaii defun&o proximos , de iegitiina hereditate
quasftio eft. Leeuvven ccnfi.fiorenfi. part. 2. libr. 1.
tap. 29. num. ult. in fine.

30. Quicquid autem ejus rei fit, illudexpedi-
tmn eft , tunc, cum a judice defertur litigantium
alterutri jusjurandum, ideaefle prxftandum for-
ina, qua judex detuiit, arg. /. aitpreetor. 3. §.
idt. I. jusjurandum 34. pen. ffi. h. t. prsefente,
aut citata faitem ^flverfa parte. arg. /. generaliter
12. §. his de 4. vfrfiu liccntia danda C.h. t. l.judices
18• C. defidcmfirum. Ant. Faber Cod. tibr. 4. tit. 1.
defin. 6. iny?«<\*Meruia praxi libr. 4. tit. 71. cap. 3.
Iiefponfa Jurifc. Hoii.part. 3.vol. \.confil. 176.
fic utrelatiojurisjurandi hic iocuin non inveniat,
fedomnino is, cui id delatum eit, pra'ftare tenea-
tur, alioquin interveniente judicis deferentis fen-
tentia cafurus ilio jure, quod obtinuiflet, fiju-
raflet fecundum delationeni. Cum enim jusjuran-
dumhocneceflarium prsftitum probationis inftar
ftt, & perinde habeatur quod juratum eft, at-
que fi probatum eflet, ac propterea judex fecun-

T I T. II.

dumeum, qui juravit, judicare jubeatur. /. ad~
monendi 31. fi: h. t. l.fied fipojfiejfiori 11. §./cum
l-jfi.h.t. confequensacontrarioeft, contra eum
qui jurare detredaverit, judicandum efte. Quod
& cautum decreto Curise Hollandica;. 2 8. Martii,
15 88. vol. z.placitor. Holl. pag. 1427. Nec iis,
qusedehoc jurejurando non referendo dixi, re-
pugnat l. gcneraliter 12. §. fiedjuramento 1. C. h. t,
Etenim diffkeri quidem non poifumus, obfcu-
riora & intricata efle verba textus illius, ac de
neceflarioquoque jurejurando fermonem illic efte:
fed tamen nihil vetat, ea, quse de reiatione ibi tra-
duntur, reftringeread jusjurandum illud, quod
| parte parti deiatum eft; flc ut praeftatio qui-
dem jurisjurandi ibidem propoftta omni juriju-
rando communis fit; reiatio vero propria folius
iftius quodaparte iilatum eft; tum quia relatio
non reftefit, nifi inferenti; tum quia ratioin^.
/. 12. §. 1. propofita, quod nemyefercndus nott
fit, ad appellationis venicns auxilium in his, quce
ipfie fiacienda procuravit , non quadrat fatis in
omnesjurisjurandi fpecies, fedtantumin id,quod
a parte iilatum eft ; quippe quod faciendum pars
procuravit, non item illud, quod judex detu-
lit. Vinnius fieletf. qucefi. lihr. 1. cap. 43. pofl
med. Interitn a fententia , poft deiationem juris-
jurandi a judice fadam iata , appeilandi facultas
ei fupereft , qui fuccubuit, dum vel ipfe jurare
fecundum judicis pradcriptum recufavit, vei con-
tra eum ab adverfarioex judicis delatione juratum
fuit; eo quod hoc jusjurandum tranfa£tionis fpe-
ciem non continet. d. I. generaliter 12. §. fin au-
tem 2. C. h. t. de reb. cred. & jurejur. junft. /. ad-
moncndi 3 i.ffi. h. t. Carpzovius defin.for. part. 1.
confiit. 1 5. defin. 8. Quo fundamento etiam niti-
tur, quod jure hujus jurisjurandi refciflio peti-
tur, ut ex integro caufa agatur , fi quis nova in-
ftrumenta fe invenifte dicat, quibus nunc folis
ufurus eft. d. I. admonendi 31 .ffi. h. t. Etfi enim
aiias fub obtentu novorum inftrumentormn refti-
tui negotia minime oporteat. /. imperatores l^-jf-
dere judic. jure tamen fingulari contrarium pla-
cuit, quoties ex jurejurando neceftario fententia
lata eft; eo quod illud non nifi fubfidiariam pro-
bationem facit, aliis deinuin ordinariis probatio-
nibus deficientibus admittendam: ut proindenec
mirum fit, fi, ordinariis aiiis deinceps apparen-
tibus, hoc fideni perdat, iliifque cedat.

31. Etfi autem moribus hodiernis jurisjurandi
voiuntarii, feu extra judicium adverfario deiati,
nuiia vis fit, ac perinde habeatur , ac fiquis ju-
raflet, nemine ei jusjurandum deferente , quod
jure Romano prator non tuebatur. I. aitprcetor. 3.
pr. jfi.h.t. & id , quod in judicio defertur parti
ab adverfario , nec prseftari nec referri debeat,
fedrecufaripoflit fine turpitudinis manifeftse nota,
donec judex deereverit iilud prxftanduin aut-re-
ferendum efte , atque adeo probaverit delatio-
nem. Hugo Grotius manuduft. adjurifprtid. Holl.
libr. 3. cap. 50.num. 5. Groenevvegen ad / 28. §.
ult.jf. h. t. num. ult. Leeuvven cenfi. for. p^- ²-

-ocr page 661-

tibr. 1. c<tp. 29. num. 3 2. in fine. crudius tamen
fentire videtur idem Groenevvegen ad l. 12. §.
j.C. h. t. cum nullum in praxi, nilineceflarium
jusjurandum, nunc notum eOe arbitratur; ideo-
que & appellationem admittit a fententia lata cx
jurejurando per partem parti delato vel relato ex
judicis comprobatione , & propter inftrumenta
novitur reperta refciflionem. Tametfl enim haud
negaverim , tranfaftionis calumniofa; exemplo
perjurium quoque dolofum refcindi pofle, impe-
tratoin idaprincipe, velCuria fuprema, refti-
tutionis auxilio, ut fupra dictuin eft: tamen do-
lo in pejerante non probato, vixeft, utrefciflio-
nem impetret, qui ipfe dcferendo probavit ju-
randi conditionem. Cum ex adverfo id, quod
folius judicis voluntate delatum eft, etiam non-
probato dolo pejerantis , facilem recipiat ob in-
ftrumenta noviter reperta infirmationem ; dum
is, cui nocuit perjurium, videri non poteftcom-
probaile hoc in caiu conditionern jurandi, aut per
eam tranfegifle.

3 2. Perjurium interim Romani non prorfus
impunitum prsetermiferunt, etfrjudicaverint,con-
temtam jurisjurandi religionem fatis Deurn ulto-
rem habere. 1.2. C. h. t. de reh. cred. & jurejur.
junct. I. namfiufficit. 22. jf. de dolo. nam & in-
famia peijuros notatos legimus. I. fiquis major.
41. C. detranfiaff. & extra ordinem verberatos,
criminisfalflacftellionatusreos poftulatos, atque
ad damnum perjurio aliis illatum reparandum con-
demnatos. l.ult. jf. ftellionatus. /.13. C. de tefii-
hus. I. fi duo 1 3. §. ult. ff. h. t. Confer Rsevar-
dum libr. 2. variorum cap. 3. Befoldum in delibatis
jurisadpand.h.t. num. 7. Ex moribus hodiernis
non infrequens amputatio digiti aut digitorum
primorum , quibus in ccelum elevatis perjurium
prxftitum ; frequentior arbitraria coercitio. Vide
Groenevvegen adl 2. C. de reh. cred. & jurejur.
num. 6. & fieqq. Ant. Matthseum de criminib. libr.
47. tit. ult. eap. 1. Quibus tamen pcenis afficien-
dusnon videtur, qui adpcjerandum quidem fefe
paratum profeflus eft, fed necdum re ipfa jusju-
randum prseftitit; eo quod non nifi in graviflimis
quibufdam criminibus jure Romano obtinuit, ac
vix unquam hodie obtinet, tentatum crimen eo-
dein modo, quo perfectum , puniri : Uti nec ,
qui non dolo malo , fed errore quodam pcrju-«
rium prarftitit; cum vulgo traditum fit, afl^:e£tuin
diftinguere inaleficia: fed potius utroque in cafu
mitior qusedam arbitrio judicis coercitio impo-
nenda. Poteftque illa bona fides jurantis pra'-
fumi ex lucro exiguo inde fperato , fpontanea
lucri poft compertum errorein redditione, ino-
ribus, facultatibus , & vita anteafta jurantis.
Refponfajurifc. Holland. part. 1. confil.326, &
328. & part. 4. confil. 355.

De jurejurando sive voluntario, sive necessario, etc. 64,?

T I T V L V S III.

De in litcm jurando,
Summaria.

1. Jusjurandum in litem duplex efi, aliiid verita-
tis, aliud ajfeflionis. prohatur , notumejfie jus-
jurandum veritatis.' Jn quibus affiombus, CT in
quibus rebus, ac exquibus caufis, locum habeat ?
quidjuris, fiis cuijudex id detulit, jurare no-
Ih ?

2. Quidfitjusjurandum in litem ajfeffionis. locus ei
non eft ch culpam levem.

3. Defertur d folo judice; affori domino, vel qui
fiuo nomine litem efl conteftatus. An & tutori-
bus in caufia pupilli ? an non matri, fi ea tutrix
fit ? An & heredibus ? Ouid fi is, cui defertur,
jurare declinet ?

4. furatur contra eum, qui dolo non rcfiituit aut
exhibet. An contra hcredem ejus ? & quidfi

Usjurandum in litem generali-
ter confideratUin , eft, quo
propter doium aut culpam ad-
verfarii non reftituentis , aut

_____ folventis, aliquis rem fuam aut

fibi debitam a-ftimat. Et vei veritatis eft, velaf-
fedtionis. Veritatis jusjurandum in litem dicitur,
quod a judice defertur a£tori, fi res in judiciis

i})fie hcrcs dolum feccrit ? An & contra fidejuJfio->
res ? '

5. Defcrturin judiciis boncefidei & arhitrariis in
rem aut inpcrfionam, quibus de refiituendo aut
exhibendo agitur; non in iis , quibus de traden-
do , vel de fiold indemnitatc agitttr; nec in firi-
fli jttris afiionibus.

6. Ininfinitumjuraripoteft. Anjudex pofifittaxa-
tioncm adjiccrc ? an in minus damnare, quam
juratum ? an pofi fientcntiam (efiimationis ean-
dem minuere ?

7. An ei, contra quemjuratum, afliones ceden-
da; fint ?

8. An&quo ufique moribus nofirisjusjurandumin
litem locum haheat ?

bona: fidei, ftriiti juris, & arbitnrriis non refti-
tuatur vel exhibeatur culp;i adverfarii; aut etiam
dolo in judiciis ftri&i juris perierk deteriorve fa-
dtafit, autnonfolvatur, reddatur, exhibeatur-
ve. Eoque res seftimanda ex communi hominum
opinione, quanti vere eft, feu quanti vere in-
tereft aftoris: ac prseftari folet non a dominis
tantum, fed & ab aliis, qui domini non funt,
Mmmm 3 veluti.

-ocr page 662-

•£46 L i b. XII. T i t. III.

veluti patronis , quorum in fraudem res k li-
bertis alienatx funt, Faviana vel Calvifiana aftio-
ne revocandx. /. tenctur 5. §. 1. ff. fi quid in
fraud. patroni. uti & illis, quibus mora fa<5taeft
ratione rei ex ftipulatu vel alia fimili caufa de-
bitae, ac inter moram peremtce. /. in aftionibus 5.

ult.ff.b. t. etiamfi fungibilis forte res efiet,
adeoque ipfa etiam numerata pecunia , quoties
de eo quis jurat , quod fua interfuit nummos
fibi fua die redditos efle. /. nummis 3 ff. b. t. vel
de impenfis litis viftori reddendis qusftio eft,
nec prcecife de erogatis conftat ; in quantum
tunc viclor, poft prcemifiam judicis taxationem ,
definit jurejurando fuo impendiorum quantita-
tem. nov. 82. cap. 10. Denique & infurti a6tio-
ne , dum is qui furtum paflus eft , jurat, rem
tantifuijfie cumfiurtum fieret, ut ita aitimationis
iftiusduplum aut quadruplum aftione furti con-
fequatur. /. cum furti 9. ffi. h. t. Neque id negat
/. in furti^o.ff. defurtis. quippe qua; tantum ex-
cludit ^ftimationem affedionis, aut ejus quod
intereft , verumque rei pretium vult duplicari
aut quadruplicari. Si tamen deferente judice
adtor jurare declinet , (forte perquam timidus
metu divini nuininis ufque ad fuperftitionem ,
juxta , 1.8. ff.de condit. Infiitut.) ipfe judex aefti-
mabit. arg. /. quodfipoffeffor. ji.ff.de rei vindi-
cat. imo , fi judex fatis commode aeftimationem
facere poffit , non re_#£te hoc veritatis jmjuran-
dum inlitem adtori defert. /. videamus 4. §. idt,
l. 5. §. ult. jun<5t. /. 6. ff. h. t. Fruftra vero Wif-
fembachius eft, qui adPand. h. t. num. 44. hoc
veritatis jusjurandum in litem dari negat , quia
jusjurandum in litem & quanti ea rcs efi in jure
opponuntur , ut non poffit jusjurandum veri-
tatis iub jurejurando in litem contineri. /. tutor.
8.ff. h. t. I. is qui 2. C. h. t. Htenim novum non
eft , ea , qua: iibi invicem oppofita funt, tamen
fub eodein genere, nomen uniusipeciei habente,
contineri, uti id in adrogatione & adoptione,
cognatione & agnatione, iub uno adoptionis &
cognationis genere comprehenfisconftat : idem-
quehic obtinet, dum jusjurandum in litem affe-
dtionis, fimpliciter poiitum nomine jurisjurandi
inlitem , continetur una cum jurejurando, quo
definitur quanti res efi , fub jurejurando in li-
tem generalius accepto.

2. Affe<5tionis jusjuranduin in litem eft, cum
ob dolum ( fub quo & lata culpa continetur)
aut contumaciam adverfarii non reftituentis res
in judicium deducta «ftimatur ab a<5tore ultra ve-
rum rei pretium , pro fingulari in rem afte<5tio-
ne. /. \.l.8.ff.h. t. I. is qui rationem 2. C. h. t.
I. qui refiitucrg 68. ff. de rei vindic. jun<5t. /. fi
fiervum meum 3 3. jfi. ad leg. Aqutl. Iniquum
enim vifum fuit, dominum fine facto fuo , alie-
na malitia , privari dominio rei fuce , & non con-
fequi ultra verum pretium rerum illarum , in
quas peculiaris poteft cadere afteftio, quafque
apud alimn exiftentes magno redemturus eflet,
aut a fe pofieflas non nifi plurimi fuiffet vendi-
turus. arg. /. nec qttafi70. & fieqq. ff. de rei vin-
dic. l.fi filiofamilm 25. §. 1. ff. fioluto matrimon.
Ob levem plane culpam huic jurijurando locus
non eft ; quippe quo cafu judex potius ipfe rem
seftimat, vel jusjurandum in litem veritatis de-
fert. l.videamus 4. §. ult. 1.5. §.fiedin his 3 .ff.
h.t. Tutorem nonnulli excipiunt, contra quem,
inventarium aut inftrumenta alia pupillaria non
exhibentem , ex levi quoque culpa in litem ju-
rari putant ex l.pen. C. h. t. fed forte reftius fen-
tiunt, quiftatuunt, in d. i.pen. noncuipce in-
tuitu difterentiam poni inter tutorem heredem-
que ejus ; fed magis in eo , quod contra here-
dem tutoris non alias in litem juratur , quam fi
conftiterit, reperta per eum fuifte inftrumenta in
hereditate , eaque dolo malo ejus non exhiberi;
dum ex adverfo contra tutorem hoc jusjurandum
omni modo locum fibi vindicat, quoties ille in-
ventariuin cxteraque inftrumenta non profert
dolo inaio , five habeat, five habuerit & dolo
poffidere defierit, five nunquam habuerit» dum
forte repertorium reruin ad pupillos pertinen-
tium nunquam fecit, juxta /. tutor qui rcperto-
riumj. pr.ff. de admin. & pcric. tutor.

3. Defert hoc jusjurandum non adverfarius ,

fed judex, quoties id cequum arbitratur: neque

enim neceffitas deferendi in judice eft, cui lici-

tum fuit ab initio non deferre. /. in aBionibus 5.

§. \.ff. h. t. licet ex parte ejus , cui defertur,

qu<xdam neceflitas juris in hoc jurejurando pro-

ponatur, l.ult.f.h.t. inquantuin, fi non ju-

raverit, fa'pe in latente aliquo damno hcereret,

quod judici ignotum judex jeftimare nequit.

Alius prarter judicem fi detulerit , vel fine dela-

tione juratum fit , nulia eft religio, nec ulluin

jusjurandum. /. videamus 4. §, deferre l.ff.h. t.

Defertur vero a<5tori, qui dominus eft, vel fal-

tem fuo nQinine litem eft conteftatus. /■ vtdgo j.

ff. b. t. quia pracipua hujus jurisjurandi ratio

m eo eft, quod iniquum videatur , dominum

invitum re fua carere dolo atque malitia adver-

farii, nudo rei pretio recepto, ut fupra monitum.

Non tamen re<5te defertur impuberi : puberi

omnino; uti & tutori impuberis , quatenus ra-

tum erit, quod iile juraverit; licet pupillo non

teneatur a<5tione tutelce quafi propter negle£ta

pupilli commoda , fi jurare detre<5tet; cum grave

videatur , & ignoratites , & invitos tutores, fub

alieni compendii emohimento etiam perjurium

anceps fubire. l.videamus 4. ff. h. t. Neque his

contrariumeft, quod di<5tum fuit, illis folis jus-

jurandum deferri, qui domini litis funt, aut fal-

tem fuo nomine litem conteftati. d. I. J.ff. h. t.

etenim , ut manifeftior evadatlegis illius fenten-

.... .

tia , per litis dominos illic denotantur 1II1 , ad
quos lis illa pertinet, five per fe five per procu-
ratores in lite fubftiterint, eofenfu, quodominuS
htisprtefens injudicio fui procuratoris perfonam
confirmare dicitur. §. fin autem 3. Itifiit. de fia-
tifidation. idque ad exclufionem procuratoruin ,
qui, licet litis conteftatione litis domini fiant. I-

-ocr page 663-

procuratoribus 22. /. 23. C. dc procurat. tamen
lion fuo, ied doinini mandantis noinine litem
conteitanturs unde Ulpianus.in d. I. 7. ut om-
nem tolleret verborum priorum ambiguitatem,
magifque planum redderet, per litis dominos non
defignari procuratores , ex Papiniano fubneftit,
altum non po£e jurare, quam eum, quilitem fuo
nomine contefiatus efi. Sub his autem, qui litem
fuo nomine conteflati funt , etiam tutores hic
comprehenfos exiftitnem; quippe qui, etfi rerum
aiienarum adminiftratores fint, tamen adionem
pro pupiliis inftitucntes, eo in plerifque ioco ha-
bentur , acfi pro fe, propriaque in caufa, litem
moverent, & domini eifent./. quifiundumq. %-fi
tutor. 3. ff. pro emtore. quo modo & m aliis juris
partibus, in quibus, lite per procuratorem 3gitata,
jubetur ipfe dominus jurare, nec procurator ad
jurandumadmittitur, tutorestamen&curatores,
tanquain domini, admittuntur. I. quoties 21. §. fi
tutor. 5. jf.de noxal. acHon. ac de illis , uti de
quovis aiio a&ore dicitur , eos ve! per fe vel per
aiiutn litem inferre, idetnque, quod in litis domi-
nisobtinet, in tutoribus quoqne ac curatoribus,
adverfario pupiilorum litem per alios inferentibus,
obfervandum effe. d. §. 3. hifiit. de fiaftfidation.
Plane inatri pupillorutn, jusjurandum in iitetn
affe&ionis pro fuis pupillis prxftare volenti,
id permittendum non eft. d. I. q.fif. b. t. non
alia, utopinor, ratione, quam quia impotente
erga liberos amore du£la, uitra juftain afteclio-
nem juratura creditur, quo liberis profit; etfi iiia
difpliceat, fed ftne caufa, Antonio Fabro in ra-
tional. adl. 4. jfi. b. t. Qui ideo cum aliis exci-
pit quidein, nifi matcr turrix fit; fed fundamen-
to minus ftabili ; tum quia impofitum matri tu-
telse munus non efticit, quo minus mater ma-
neat, adeoque perduret ratio , qusecunque illa
fuerit , qua: matrem pro pupillis ab hoc jureju-
randofuafit depellendam, tum quia lex non di-
ftinguit; acdeniqne vix eft, ut de jurejurando
inlitem matri in caufapupillorum deferendo qua>
ftio eife poflit, nifi liberoruin fuorum tutrix fit,
cum mater alienam , adeoque & filii fui impube-
ris defenfionetn fufcipere prohibeatur , ac jubea-
tur inagis filio fuo tutorem petere. /. alienam 1 8.
C. de procurator. Quibus etiam confequens eft,
perperam Ant. Fabrum d. loco. rationem, cur ma-
ter jurare volens admittenda non fit, in eo po-
nere , quia pro liberis fuis iinpuberibus in judi-
cio ftare nequit. Narn , cum jusjurandum hoc
demum poft plenam caufa: difceptationetn ac co-
gnitionem judiciali deferatur fententia, meptum
fuerit, aut dubitare , aut qua:rere de eo , an ina-
tri, qua:, nifi tutrixftt, in lite pupillari affiftere
neutiquam , aut nota effe potuit, quaeque nec
fuo nec procuratorio notnine litem conteftata eft,
nec per jus potuit conteftari, hoc jusjurandum
in ipfo litis fine deferendum fit. Heredi ejus, cui
hoc potuiffet deferri jusjurandum , quo minus a
judice idem quoque deferatur, tanquam ex jure
hereditatis domino fa&o, nihil vetat; dummo-

J U R A N D O»

do hon de defun&i, fed de fua affedtione jureti
Quod fi is, cui a judice delatum eft , jurare re-
cujet, judicis tunc eft qualitercunque fecundum
rei veritatem, prout reiigioni ipfius sequum vi-
debitur , ftatuere rei aeftimationem. /. quod (t
pojfcjfor. 71 .fif.de rei vindic.

4. Juratur in litetn ex affedione adverfus
eum , qui dolo rnalo aut contumacia non facit
reftitutionem rei, aut exhibitionem : non con-
tra heredes ex contumacia dolove defunfti; eo
quodhoc jusjurandum contumacise pcenam con-
tinet. l.ttttor. S.jf.b.t. l.ulu ff. de fidejnjforibnSi
in pcenatn autem heres non fuccedit. I. pen. fif.
de operis novt nunciatione. nifi liscum defundo
conteftata fit. /. alio jure 4. C. b. t. Quin tamen
ob proprium heredis dolurn aut culpam latam i
propriamve contumacium, adverfus eum poffit
m litem jurari, dubium non eft. /. 1. 2. 3.4. 5.
C. h. 1.1. cum ofiendimus 4. ff. de fidejujf. & no-
minat. & hcred. tutor. Idemque fervatur in fide-
jufloribus , contra quos ex dolo quidetn proprio
in litem jurari poteft , ex dolo vero ejus , pro
fidejuilerunt, non u!tra verutn rei pretium con-
demnatio fit; ne delifti aiieni pcenam prseftent.
/. ult.fi". de fidejujfor.

5. Locum habet hoc jusjurandum in ornni-
bus judiciis bonse fidci & arbitrariis , in quibus
de reftituendo aut exhibendo agitur, five in retn
five in perfonam fint. /. refiituere <58. ff. de rei
vindicat. I. 2.1. ^. ffi. h. t. veluti, rci vindicatio-
ne; d. I. <58. confefforia oc negatoria. Lbaruni
aftionum 7. in finefif. fifiervitusvind. ad exhiben-
dutn. /. 2.1. in aftionibus 5. jf. h. t. depofiti. /. ei
apud quem 5. ff. dcpofiti. commodati /. fied mihi
3. §.in hac 2. ffi. commodati. tutelse. I, tutor. S.jfi.
h. t. hypothecaria. l.fi fundus 16. §. in vindtca-
tione 3. fif. de pignor. & hypoth. de doio. /. arbi-
trio 18 . ff. de dolo. acfione rei uxorise , feu ex lti-
pulatu , pro dote recuperanda. /. fi fitiofamilias
25. §. maritum 1. ff. fioiuto matrimon. Non item
in iis, quibus non de reftituendo vel exhiben-
do , fed tantum de tradendo agitur , vel de
fola indemnitate ; quod evenit itr emti aftione,
& contrariis commodati, depofiti, fimilibufque
judiciis. d.l. ei apudquem 5. fif. depofiti. nec de-
nique inftri£ti juris aftionibus ; quippe in qui-
bus, fi judex seftimare fatis commode non pof-
fit, ad folum veritatis jusjurandum fecunduin
ea, qua: in principio hujus tituii di£ta , confu-
giendum eft. arg. /. inaffionibus 5. pr.& §. ult.
I. 6. ffi. h. t.

6. Jurari vero poteft hic in infinitum , fine
uila juris taxatione ; ut tamen ofiicio judicis in-
congruum nonfit, tunc, cumillud defert, re-
frenare jusjurandum, & taxationem adjicere, in-
tra quam juretur ; ne, arrepta occafione , in
immenfum alioquin res a'ftimetur. /. quirefiituere
6S.fi. d. rei vindic. L arbitrio 18.ff. de dolo. l.vi-
deamtis 4. §. jurare 2. l.in attionibus 5. §. 1 .ff.
h.t. Quinimo, etfi de perjurio in hac jurisju"
randi fpecie non facile quseri foleat. /. uit.ff- h. t.

tamer»

I N L I T E M

-ocr page 664-

•£46 L i b. XII. T i t. I.

tamen ex magnu caufa poteft judex, qui detulit,
illud praeftitum non fequi ; fed vel prorfus ab-
folvere reurn , vel etiam minoris condemnare,
quam juratum eft; prxcipue repertis pofteapro-
bationibus , quibus innotefcit, vel reum non de-
fiiffe dolo malo poffidere , vel aftorem non efte,
vel non in totum eife dominum. d. I. vidcamus 4.

item 3. jfi. h. t. Nec obftat nov. 82. cap. 10.
cum ibi de jurejurando veritatis , quo declarantur
impenfe litis, agatur. Vinnius fektf. quisjl. libr.
1. cap. 45. Wifiembach adPand. h. t. num. 48.
Si tamen per fententiam judicis femel probata
fuerit ceftimatio jurejurando definita, minui de-
inceps atnplius non poteft per judicem ; quippe
cujus ofticium tunc finitum eft. /, fumma 3. C.
h.t. arg, /. quodjujjit 14. ff. dcre judic. l.fifun-
dus 16. §.ftplum 6. jf. de pignor. & hypoth.

7. An autem ei, contra quem juratum eft,
aftiones cedenda: fint, & alia fimilia, jam ante in
tit. depetit. hered. & de rei vindic. tradata funt.

8. Sed noftris & aliorum moribus hoc jtlsju-¹randurn in litem aftectionis vix amplius obtinet;
& folent plerumque judices id quod intereft eX
boiio & sequo ipfi dijudicare atque ftatuere, nift
ob ignoratas negotii circumftantias id ipfis poffi-
bile vix fit; quo cafu vel praemifta taxatione,
jusjuranduin convenienter juri Roqpano etiam-
numdeferri poteft. Groenevvegen de leg. ahr ad
Pattd. h. t. Sirn, van Leeuwen cettf. for. part. r.
libr. 4. cap. 15. num. 2. & feqq. vel etiain a&ori
fimpliciter permitti , ut ipfe fuum intereffe de-
claret, acfirmet jurejurando, ut in id condem-
natio fequatur; maxiine, fi reus fit contumax ,
nec fefe fiftat: nam fi fui copiam faciat, judices
potius ei dant facultatem contradicendi declara-
tioni aftoris , ut deinceps examinatis omnibus
reus ex bono & a>quo in certam condemnetur
quantitatein , plerumque petita minorem. Slp-
pendix decifion. pofi rcjp, jurifc. Holl. part. 3 . t/ol.
i.pag. 12. & 13.

T I T V L V S IV.

De condidtione caufa data caufa non fecuta.

Summaria.

1. Condiffio caufa data &c. non datur occajione
contrattus facio, ut, vel ne des aut facias; nec
refpcttu datorum ob caufam prceteritam; vel ob
futuram fed in mettte retentam; nec ex vero fed
quaji ex contratfu defcendit.

2. Quidjit hccc attio; quibus, contra quos, &
ad quid dctur ?

3. Sub datione an & acceptilatio contineatur ? &
cin hdc condiflione uti pojfit, qui alium ob cau-
fam futuram libcraverat per acceptilationem, di-
Jlinilione explicatur.

4. Condittio hcec quando detur vcl non ? fed ubi
huic necdum locus eji, intentari tatncn poteji con-

1. ondidio caufa data caufa non

fecuta nafcitur quidemoccafio-

S tslfll^ili" ^{ne contra<}^^us innominati do
^v^yV®; ut des, vel dout facias, uti &
tiefacias ; /. dedi tibi 3. pr.
& §. 1 .ff. h. t. I. ea lege 3. C. h.t.de conditt. ob
caufam datorum. non tamen ratione contradlus
facio ut des, vel facio ut facias vel facio ne facias,
eo quod fa<Sa naturali ratione repeti nequeunt,
nec id, quod fa&uin eft, infedum fieri. /. tta-
tttralis 5. §. qtiod fi faciam 3. l.pen. jf. de prce-
fcriptis verbis. Nec intuitu eoruin , quse data
funt ob caufam prsteritam; quippe quae non re-
petuntur, etiamfi caufa, ob quam data, falfa ap-
pareat. /. damtts 5 2. jf. dcconditf.indeb. eo modo
quo & falfa caufa legatum non vitiat. §. longe
tnagis 31. Inflit. de legatis. nifi probetur aiias da-
turus aut legaturus nonfuilfe. /. (ttm ule ji. §.

dittio ex capite pccnitentue. Qttce & tunc datur,
cum res, quce vicijftm danda , vel circa quam
quid faciendum, cafn pcriit, re adhuc integra;
tranjitque pccnitendi potejias ad dantis here-
des.

5. Quando res intelligatur integra, quando non ?

6. Moribus cejfat licentia pcenitendi ; in cateris
fupcrejl ufus conditdtonis caufa data.

7. Anrepeti pojfit, quoddattm ob caufam futtt-
ram, fed impofffbiiem natura velmoribus ?

8. An repeti pofjit causa tton featta , quoddatum
eji ob caufatn, folius accipientis cotnmodmn con-
cernentem, vcluti, ttt vefiem ftbi parct ?

falfam caufam 6.jf. de condit. & demonjirat. Mul-
toque minus refpedtu eorum. , qua? ob caufam
futuram quidem , fed in mente retentam , data;
cum cogitationis in jure noftro uti pcena nulla,
ita nec alia vis fit, ac propofitutn in mente re-
tentutn nihil operetur. /. cum ancillam 6. l.fire-
petendi 7. C. h. t. Denique nec ex vero , fed ina-
gis quail ex contraftu eandem oriri , dicenduin
eft : duo namque in contraftibus innominatis
do ut des vel do ut facias agi videntur ; alteruin
expreife , ut nempe viciffim detur vel fiat, qux
conventio contrachim innominatum facit , ac
parit prsefcriptis verbis aftionem, ad id ut vi-
ciffim detur vei fiat, adeoque implementum con-
tra&us fequatur , aut alioquin ad id quod inte-
reft condemnetur, qui fidem conventionis prx-
ftare recufat: alterum tacite , ut, fi non detur
aut fiat, de quo convenit, liceat datum 'repete-

re;

-ocr page 665-

; ex quatacita conventioiie extraidquod ex-
prefFe aftuin fuit cum proprie competat hsec con-
didtio ob caufam datorum , eam etiam ex quafi
contradu magis , quam vero defcendere, con-
fequens fuit. arg. /. isquicomnwdatum 13. §.ult.
mfin.ff. commodati. Vinniusfieleff. quecfi. libr. 1.
cap. 46. in pr.

2. Eil ergo condi£Uo ha:c perfonalis a£tio
ftriifti juris, qua is , qui ob caufam futuram
quid dedit , (vel etiarn is cujus nornine datum
eit. I. qtti fie debere 7. /. fi donaturus 9. ffi. b. t.)
herefve ejus , ab eo qui accepit heredeque ejus ,
petit datorum reftitutionem, quia ea caufafecuta
non eft, una cuin accellionibus, & fruftibus ,
etiam ante litetn conteftatam perceptis, eo quod
haec actio iis annumerata eft, quibus repetitur
id quod noftrum ante fuit. /. qtti fie 7. §. ult. I.
cum quis mortis 12 .ffi. b. t. junft. /. videamus 3 8.
pr. & §. §. fieqq. ffi- de ufiuris. non item cum ufu-
ris, fecunduin propriam negotiorum ftri&i juris
naturam. arg. /. 1. C. de conditt. indeb.

3. Dationis tamen appellatio paulo latius hic
accipitur, ut & acceptilationem in fe contineat,
ac proindehsc a£tio in eurn quoque detur, qui
acceptilatione liberatus eft ut ipfe viciilim quid
daret aut faceret, h datio aut fadum non fequa-
tur. Qua ratione, li mulier ei, cui nuptura erat,
cum dotetn dare vellet, pecuniam quac ftbi de-
bebatur acceptam fecit, neque nuptiae infecutse
funt, redeab eo pecunia condicetur : quia nihil
intereft, utrum ex numeratione pecunia ad eum
fine caufa , an per acceptiiationem, pervenerit.
I. fi qttis accepto 4. /. fi mulicr. 1 o. ffi. b. t. qui-
bus contradicere videtur Papinianus in l. ob eam
caufitm 9. ffi- de prcefcriptis verbts, aiens accepto
liberatum ob cam caufam, tit nomen Titii debitoris
delegaret, fi fidem contrafhts non impleat, incerti
attione teneri; judicifique officio non vcterem obli-
gationem rcfiaurari , ficd promijfit prccfiari , aut
fiequi condemnationem. Sed, ut difticultatis extri-
catiofiat, obfervandum eft, acceptilationem vel
ut fa&um confiderari poffe, vel ut folutionem
imaginariam adeoque ftitam dationem. Si potif-
ftmum utfaftum confideretur, ex quoipfojure
liberatio contigit, eftici ofnciojudicisnonpotuit,
ut faduin infe&um fieret, & vetus obligatio in-
ftauraretur , fed tantum contra&us innominati
facio ut facias itnplementum defiderandum fuit,
aut id quod intereft , • incerti condidtione : eo
quod fecundum antedida condidioni caufa data
caufa non fecuta locus elle non potuit in contra-
ftibus innominatis a fafto incipientibus , fed in
iliis folis , qui a datione initiutn habent: & de
hac acceptilatione , tanquam naturale fadtum
continente, accipiendus in d. I. 9. Papinianus.
Sin magis in acceptilatione imaginariam folutio-
nem fpe£tes, atque ita in ea, ob caufam futu-
ram fa<5ta, fiftam concipias traditionem, dum de-
bitor ex caufa prioris debiti pecuniam numeraffe
fingitur , ac rurfus ob novam caufam futuram a
creditore eandem recepiffe; fic ut nibil interfit,

secutA. 643

tiirum ex numeratione pecttma ad etim fine caufa *
an per acceptiiationcm , pcrvenerit , fecundum
verba Javoleni in d. I. 1 o. ffi. b. t. & accepiffe
etiam inteiligatur, qui obligatione liberatus eft.
/. fi qtiis obligatione 1 ij.ffi.de regui. jttris. con-
didionem ob caufam datorum conccdi neceife
fuit, tanquam in contractu innominato a dntio-
ne initium habente ac pcenitentiam recipiente :
ita tamen , ut acceptilatio nec hoc in cafu refol"'
venda fuerit , fed per eatn foiutio & obligatio-
nis diftolutio vaiide fafta inteiligatur, numtnique
novatn ob caufam futuram fingantur de novo
numerati ; qua: caufa cum deinde fecuta noti
effet , non ad obligationis inftaurationem »
fed pecunix folius repetitionem , aftio dandi
tuit.

4. Caufaautem non fequitur, vei quia alter
prsftare, qUodpromifit , non vuit , vci quia
non poteft. Si prseftare noiuerit, non dubium *
quin condidioni huic iocus fit, fi tnodo conditioj
quse forte adjedta eft , jam extiterit, vel elapfum
fit tempus dationi vel fa£to prcefixum : ut tameii
etiam ante temporis lapfum vei exiftentiam con-
ditionis pcenitentise ex parte ejus, qui dederat ob
caufatn, admittenda fit, ac ex capite pceniten-
tia* condidio indulgenda. /. detli tibi 3. §. qttidfi
ita 3. ffi.b. t. eo excepto, quod pccnitentia dotis
ac matrimonii favore reprobata fuit, fi dos ob
matritnonium futurum fponfa: nomine interim
data fuerit, quamdiu illud fperatur ac fequi potefti
/. quod Scrvius 8.ff. b. t, uti &, fi ex caufa tranf-
aftionis quid datum fuerit, ne adjudicem eattir»
quamdiu eoitum non eft. l.dedi tibi princ.fi!
b. t. Si vero pra:ftari caufa non poffit, nec ftet
per debitorem, hsec quidem ceffat condictio ob
caufam datorum ; fed tamen & hic ex capite pce-
nitentiae condici poffe data obtinuit, etiarn fepe
poft interitum rei , quse viciffim danda , vel
circa quam aliquid faciendum erat, quamdiU res
etiamnum integra eft. d. I. 3. §. 3. l.fipecuniant
5. pr.& §. .1. 2. l.ult.ffi.b. t. adeo ut ad here-
des dantis etiam tranfttura videatur pcenitendi
facultas, cum heres in ornne defun&i jus fucce-
dat, ejufdemque cum defunfto poteftatis fit, /.
beres in omne 37. ffi. de acquir.vei omitt. bered. L
beredcm ejufdem 59. ffi. de rcgttl. juris. & hsec
pcenitendi iicentia non ad pcenam fed ad rei per-
fecutionem pertineat, nec ex quadam pa<5tione
perfonaii, perfonam pacifcentis haud egrediente,
fed ex ngtura communi hujufmodi contraftuuin
innominatoruin originem trahat, ac ex perfoni
heredum conditio obiigationis non queat immu-
tari. arg. l.fiipulationttm 2. §. cx bis i.fjf. dcverbor.
obligat. Neque obftat argumentum a donatione
ob ingratitudinem per heredcs donantis haud re-
vocanda petitum. /. bisfolis 7. pofi med. I. ult. C
de revocand. donation. cum iiiic de injuriae illatae
perfecutione ac vindida quxftio fit, ac manife-
ftum, injuriarum a<5tionem nec in heredes dari
nec tribui heredi. §. I. Jnfiit. deperpet. & tcmporal.
4#,jun<5t. d. I. 7X. de revor. donat. in verbis, ut
N n n n imdi-

De condigtione causA data cauSa n6n

-ocr page 666-

L i B. xii.

•vmdicatioms tantumhabeat effettus. Minus adver-
fatur /. locatio 4. ff. locati. l.fiquis l-ff-de fiervis
cxportandis ; eo quod utrobique diverfi cafus
funt; & in lege quidem quarta ff. locati pceniten-
di poteftas ex fpeciali paito, prxter ordinariam
locationisnaturam, permiifafuit locatori, heredi
autem ejus fruftra permitteretur , quia morte lo-
catoris locatio fublata erat. d. I. 4. in lcge au-
tem tertia de fervis exportandis minus juvanda
fuit pccnitcntia in pra:judicium libertatis, rei ad-
modum favorabilis, quo faftum, ut ad heredes
porrigendum nonfuerit pcenitendi jus.

5. Integra veto in hac materia res intelligitur,
etiam cum res viciffim danda , cujufve intuitu
quid faciendum, cafu tali periit, quo, etfi con-
tradus innominatus haud interveniftet, nihilo
minus fuilfet peritura , atque ita dominus idem
fuiiTet damnum paffurus ; veluti, ft morbo ex-
tindum ponamus fervum ob prarcedentem datio-
riem manumittendum , quem dominus , deft-
ciente contraflu hoc innominato , non fuifiet
diftra&urus. Secus quam obtineret , fi is, qui
accepit , contra&us hujus occafione damnum
paftus fit, dum forte accipiens ea lege, ut fervum
manumittat, expediendx manumiffionis gratia
cum fervo ad prsefidem profeftus fuit, ac vel a
latronibus fervus interfeftus eft, vel ruina in fta-
hulo oppreffus, vel vehiculo obtritus, vel alio
quo modo, quo non periret, nifi manumiflionis
eaufa proficifccretur. /. fi pccuniam 5. §. ult. ffi.
h. t. Idemque eft , fi quis pecuniam acceperit,
utcapuam iret, & valetudine vel tempeftate pro-
ficifci impediatur , cum jam fumtum ad profe-
£tionemneceflarium co ufque fecilfet, ut mani-
feftum eftet, eum aut tantum , quantum accepe-
rat, aut amplius erogaffe. d. I. 5. pr. jfi. h. t.
Quid, quod nec integra amplius videri res poffit,
fi mortuus fit fervus ob rem datam manuinitten*
dus , antequain potuit commode manumitti, fic
utnullain dominus moram fecerit, ac probet,
fe fervum alias medio tempore fuifie diftradurum,
quem nunc propter hoc non diftraxit, quia, ut
eutn manumitteret, rem accepit. l.fipecuniam 5.
§.fied fi accepit 3. & §.ult. ffi. h. t. Verum ete-
nim eft, fervum nec hoc cafu fuiffe domino peri-
turum, fi innominatus defuiffet contradusdatio-
nis ob faciendam manumiflionem. Quae cum ita
fint, confequens eft, ut, quod generalius re-
fcriptum invenitur in /. _tpen. C. h. t. pecuniam da~
tam, fi h<ec caufa, pro qua data efi , non culpa
accipientis, fedfortuitocafu, nonefificuta, repe-
ti minimcpojfie, iitimationem recipere debeat fe-
cundum diitinftionem jam propoiitam ex d.l. 5.

ttlt.jf.h. t. fi fcilicet integra res amplius non
iit, feu non fuiffet res eodem modo apud domi-
num peritura. Nifi magis placeat, ceflare quidem
condidtionem ob caufam datorum, de qua in d.
I. 10. juxta tituli ipfius infcriptionem tra&atio
erat; fed non ideo exclufain protinus dici opor-
tere profluentem ex pccnitentia condiftionem;
cum & in d. /. 3. §. 3. & /. S-pr.jf. h. t. poft

T 1 t. IV.

denegatam condiftionem caufa data caufd non
fecuta, nihilominus ea danti tribuatur datorurrt
repetitio , quam probata in his contradibus pce-
nitentia parit. Quo modo etiam accipienda Pau^Jli verba cum in /. naturalts 5. §. & fi quidcm 1.
in fine jfi. de prteficriptis verbis, ait fi fcyphos ti-
bi cledi, ut Stichum mihi dares, penculo meo Sti-
chus erit, ac tu duntaxat cttlpam prcefiare debes.
nam & illic tantum de condi£tione ob caufam da-
torum caufa non fecuta fermonetn effe, verba im-
mediate antecedentia abunde evincunt: eoque
refpedtu merito Paulus dixerat, Stichum peri-
culo ejus efle, qui rem dederat ut Stichum ac-
ciperet, ceflante fcilicet condiftione illa obcau-
fam datorum: interim condiftionem ex capite
pcenitentia; admitti oportere neque negat Paulus
in d. I. 5. §. I. neque negant leges aliae; ac ex
adverfo pcenitentice licentiam Ulpianus in d. L
3. §. 3. &</./. 5, manifefte tuetur.

6. Sed cum hodiernis moribus contraftus in-
nominati a datione incipientes pcenitentiam haud
recipiant, in quantum nunc ex nudo pa&o fe-
rio prolato, utcunque per traditionem haud con-
firmato, actio datur a«d impienda ea, qua: pafto
placuerunt, fic ut & ipfa conventio de dan-
do ut viciffim detur firmitatem habeat, ac pro-
ducat aftionem ad dandum, hinc etiam condi-
'ctio ex capite pcenitentia: reprobata nunC cft.
Groenewegen ad l. 5. ffi. h. t. manente in ca:te-
ris ac vigente Romani juris difpofitione circa hanc
condiftionein caufa data caiiia non fecuta; uti
colligere iicet ex Hugone Grotio manudutt. ad
jurijprud. Holl. libr. 3. cap. 30. num. 44. 45.

7. Quod fi datum quid fit ob caufam impof-
fibilem ; autea talis eft natura, aut jure feu mo»
ribus. Sinatura, idque fciverit qui dedit, cefla-
bit repctitio, cum donafie videatur. arg. /. cujus
per errorem 53 ,ff. de regulis juris. & de tali fcien-
tia accipienda cit /. dittam 8. C. h. t. Sin igno-
raverit jgnorantia non fupina neque aftedata,
huic condidioni locus erit. arg. d. I. 53. /. cum
ancillam 6. C. h. t. Quod enim a Maxiano fcri-
ptum eft, non folum ftipulationes fed & csteros
contradus impoflibili conditione interpofita nul-
lius momenti efle, quia fic contrahentium pro-
cul dubio in hujufmodi adtu talis cogitatio eft,
ut nihil agi exiftiment , appofita ea condiftio-
ne, quam fciant efie impoflibilem. /. non fiolum
31. ffi. de oblig. & aft. id ad contractus nomi-
natos reftringendum videtur, in quibus non-
dum dominium datione tranflatum erat; quales
funt ftipulationes, eintiones, locationes, ibidem
recenfita?, aliique enumeratis non plane diffimiles.
ConferDonellum add. I. 6. C. h. t.. Wiflembach
ad Pand. h. t. num. 4. Pereziuin C. h. t. num. 6.
Sed fi moribus feu jure impoflibilis caufa de fu-
turo adjedafit, & impoflibilitatem dans igno-
raverit, fi quidem errore juris, ceflat repetitio;
quippe quarn juris ignorantia impedjre folet. arg.
/. fi quis jtts 10. C. de juris & fafii ignorantia.
I regula efi 9. ffi. eod. tit. fin fa&i infcitia, con-

didtio

-ocr page 667-

didio dati non deneganda; veluti, fi quid mi-
liti datutn fit » ut procurationem fufcipiat, vel
dos numerata ad onera matrimonii inter eos, in-
ter quos nuptias ob nimis arftum fanguinis aut
affinitatis vinculum confiftere non pofiunt; cum
dans ignoraret, eum, cui procurationis caufa
numerabat, militem effe, aut adeo propinquam
efle fanguinis conjunftionem. Ac de his fimili-
bufque fadi erroribus accipienda. I. i , 5. C.
b-t.

8. Plane, fi quid datum appareat ob caufam
futuram , quse non dantis, fed folius accipientis
commodum concernit & utilitatem* velutij fi'
Titio decem data fingas* Ut inde veftem fibi ve)
ornamenta paret, aut iri fuo aedificet; licet id
non fecerit, adeoque caufa i!la fecuta non fit^.
repetitioni tamen nullo modo locus eft, cum
donatio magis eo cafu, quam contra6tus utriin-
que obligatorius j intervenifle vldeatur. /. fied fi
tnors i 3. §. nlt.ffi. dedomt. inter viritm &uxor.

6it

Db CONDICTIONE CAUSA DAfA CAUSA n6n SECliTTAi

—.—

T I T V L V S V.
Dg condidtione obturpcm velinjuftara caufam₄SuMMARIAi

iiJ

I. Condittio ob turpem cauficim datur, fifiolius ac-
cipientis , non item dantis turpitudo fit; quod
exemplis monfiratur. An &, fi fiuri vel alteri
indicium detur , ut rem furtivam indicet ?
3. Cejfai hcec condittio, fi vel fiolius dantis, vel
dantis fimtl & accipientis turpitudo fit , quod
exemplis illufiratur. An careat hac condittione,
qtii deditjudici, ut pro fie judicaret in bona cau-
ft, vel ut fiefiinato litem expediat ?

I. Ondiftio ob turpem caufarn eft

^yArffiHf?» aitio perfonalis ftrifti juris, qua
repetitur quod datum eft ob fa-
ctum continens turpitudinem
j^^vrV^V ex parte accipientis, itautcon-
dicens turpitudinis expers fit, licet jam turpe fa-
<5tuin fubfecutum fuerit: competens ei, qui de-
dit, ac heredibus; adverfus accipientem, non
item adverfus heredes ejus, nifi quatenus ad eos
pervenit, cum ex quodarn quafi maleficio de-
fcendat: ad id ut res, vel fi ea perierit, sefti-
matio ejus reftituatur, una cum fru&ibus &ac-
ceffionibus. arg. /. videamus 3 8.pr. & §. §.fieqq.
ffi. de ufiuris. non itern ufuris. /. quoties 4. C. h. t.
Confer Hug. Grotium Holl. libr. 3. cap. 30.
num. 46. Scilicet, ut paulo altius res repetatur,
omne quod datur, vel ob honeftam caufam da-
tur, vel ob turpem : fi ob honeftam, ita demum
repeti data poflunt, fi caufa fecuta non fit./. 1.

i.jf. h. t. fi ob turpem , repetitioni locus eft,
etiamfi res fecuta jam fit. d. I. 1. §. ult. jf. h. t.
/. quaties 4. C. b. t. fi modo accipientis folius,
non item dantis, turpitudo verfetur; veluti, fi
quis dederit alteri, ne fibi vel tert'10 per calum-
niamlis moveatur , injuria inferatur, furtum fiat.
I. ut puta 2. /. idcm 4. §, quoties 2. jf.h. t. I. in
beredem 5. §. 1. jf- de calumniator. ut &, fi da-
tum quid fit tyrocinii evitandi caufa. /. quodevi-
tandi 3. C. h. t. vel ut reftituatur aut fiat, quod
fponte reddendum aut faciendum erat; puta de-
pofitario , commodatario , locatori, venditori,
mandatario, heredi ex teftamento ad legatum,

3. Accipiens tamen rcddere tenetur iurpia lutra ter-
tio, cujus interefi, aut fifico.

4. Ouid fit condittto ob injufiam caufam ?

5. Ouid juris, ft quid non datum, fied tanttimpro-
mijfium fit ob turpem vel injufiam caufiam ?

6. Ouidjuris in co quod meretrici f)ro fiupro pro-
mijfium i & quid, fi fingatur pratcedens mutui
numeratio , cum vere effet promijfio ex turpi
caufia ?

promiflori ex ftipulatu ad rem proiniffam obliga-
to, fimilibufque, ut res depofitas, commoda^
tas, /ocatas, ex inandati caufa penes fe exiften-
tes reftituant, venditas tradant, aut folvant le-
gatas, promiftafve: quamvis in bona? fidei rie-
gotiis etiam aftione ex ipfo contraftu id, quod ob
reftitutionem datum eft, repeti poffit, atque ita
aftionesillse curnhac concurrere ex turpi caufa
condiftione, quod in ftri£ti juris negotiis non ita
contingit. /. ut puta 2. §. 1. /. ult. pr. & §. 1.
jfi-b.t. Adhsec, fi quisfuri, aut focio ejusin-
dicium dederit, feu prsemium, ut rem furtivarn
indicaret; cum & hoc fponte faciendum fuerit,
ac res furtiva reddenda ei , cui ablata erat.
/. idem 4. §. ult. ffi. h. t. jun£t. /. ult. C. h. t.
Aliterquam obtinet, fi extraneo quid datum fit,
ut is furem vel rem furtivam, aut fugitivum in-
dicaret; cum enim indicare aut delator efle non
teneatur extraneus ille , turpitudine caret, cuin
accipit indicium , fic ut & promiflum exigere
queat; ideoque nec hanc metuere debet aftio-
nem. /. fiolent 15. f. dc pratficriptis verbis d. I. 4.
§. ult.ffi.h. t. junft. /. qui vas 48. §. quifurem
i.ff. de furtis.

2. Quod fi dantis folius, non item accipien-
tis, turpitudo appareat, dubium non eft, quin
ceflet condiftio; cujus rei fpeciem Ulpianus in
eo conftituit, quod meretrici ob ftuprum da^
tum ; novl nempe ratione concludens, ■ non u-
triufque, fed dantis folius, turpitudinem efle;
illam enim turpiter quidem facere , quod fit me-
retrix; at non turpiter accipere, cum fit mere-
N n n n 2 trix.

-ocr page 668-

•£46 L i b. XII. T i t. V.

trix. d.l.iAcM 4. §. fed quod %.ff. b.t. Quam-
vis, fi certiorem atque laniorein fequamur ratio-
nem, magisfit, utcefletcondiftio, quiasequa-
lis dantis & accipientis turpitudo eft: quo cafu
condiclioncm ex turpi caufa aenegari, melio-
remque, tanquam in pari turpitudine ac cauia,
poflidentis conditionem efle, refponfum efl:. /.
ubi autcm 3. /. pen. ff. b. t. veluti fi quis dede-
rk, neprodatur in furto aut adulterio deprehen-
fus. /. idem q.pr. & 1. ff. b. t. vel, utper
judicem male judicetur. d. I. ubi autem 3. jf.b. t.
Sed & fi judici quis dederit, ut pro fe pronun-
ciaret in bona caufa: cum enim ex fententia
judicis demum certum evadat, uter litigantium
juftam caufam foverit, ac pro fux litis juftitia
& bonitate ufque adeo prxfumere uterque de-
beat, ut & jusjurandum calumnia: in judicii ini-
tio prseftare, atque ita de fua bona fide in lite
movenda vel excipienda jurare teneatur, vix eft,
ut non videatur voluifle judicem corrumpere,
ac in turpitudine manifefta fimulcum juc iceac-
cipiente hxrere, qui ita dedit /. ut puta 2, §. ult.
ff. b. t. Unde etiam refcriptum generaliter in-
venitur, illum, qui diftidentia juftx fententisein
pecunia? corruptelam fpem negotii repofuerit,
judici pecuniam dando, amittere earn, quam ha-
buerat, a&ionem. /. 1. C. de pcetia judicis quima-
le judicavit. Bachovius ad Treutler. vol. 1. difput.
22. tb. 3. lit. F. Wiffembach adPand. b. t. ntrn.
7. Quod & noftris probatum moribus , quibus
corruptor judicis in veram damnatur litis a:fti-
mationem, cujus triens delatori, reliquum pau-
peribus cedit. Nader ampliatie van cflnfirutfie
vatt den Hogen en Provinctalen Rade. tit. ult. ar-
tic. 3.4. Goenevvegen ad rubric. C. de poena ju-
dicis quimale judic. Nifi tamen fuam ipfe datio-
nein ad magiftratum competentem detulerit, ac
perfonam declaraverit, & hoc ipfum probave-
rit; tunc enim dantem veniam mereri, jure no-
vo conftitutum eft. auth. novo jttre Cod. eod.
tit. d. Ampliatione tit. ult. art. 7. Nec dubitan-
dum videtur, quin& tunc utriufque turpitudo
flt, cum judici datur, ut is feftinatius penden-
tem expediat fmiatque litem. d. Ampliat. tit. ult.
art. 1. licet id interpretibus juris multis difpliceat;
fed fine fundamento. Vide Bachovium d. loco.
Zoefium ad Pattcl. b. t. num. 3.

3. Neque tamen ideo lucra hujufmodi turpia
penes accipientem remanere faseft: fi enim he-
redibus, etfi crimine carentibus, fane multo ma-
gisipfisaccipientibus ac turpitudinis reis, extor-
queri ea oportere dicendum eft. arg. /. in beredem
5. ff.decalumniator. Qua ratione tertio, cujusin-
tererat, ob turpem caulam non effe datum, con-
di&io datoruin conceffa legitur; ut puta domi-
no, k cujus fervo fugitivo vel fure pecuniam ac-
ceperas, neeum indicares. /. idetn 4. §. ult. /.5.
ff.b.t. aut, fi tertiusnullus appareat, cujusin-
tereffet, ex turpi caufa non efle datum , sequuin
fuerit, accipientibus, tanquain indignis, auferri
data, ac fifco vindicari, ne alias fuo exfceJere
ditentur. arg. I. cum bic flatuS 3 2. §. ult.ff. de do-
nation. inter virum & uxorem. auth. novo jure C. de
pcendjud. qui mate judic.

4. Altera tituli pars eft de condi&ione ob in-
juftarn caufatn, adione fcilicet perfonali, qua
repetitur id , quod datum fuit, aut aliter penes
alium eft ob caufam , nullatn quidem turpitudi-
nem fpecialetn continentem, fed tamen jure ci-
vili improbatam. I. perpetuo 6. ff. b. t. cui con-
diftioni non ob futuram , ut in pracedentibus,
fed magis ob prxteiitam caufatn Jocus eft, ve-
luti, cum repetitur id , quod ex ftipulatione
per vim extorta folutum eft. /. ex ed 7. ff. h. t.
vel malae fidei pofteffori vifto fruftus con-
fumti condicuntur. /. penult. C. de conditt. ex
lege.

5. Ca^terum , fiex turpi vel injufta caufa ni-
hil quidem datuin , fed tantum promiffio fafta
fit, exceptio agenti ex tali promiflione opponi
poteft, vei cautio feu chirographum, continens
promiffionem, condici. /. 1. C. h. t. de condict. ob
tttrpemcaufam. Etenim ex inftrumento, quo pro-
miffio ob turpem caufam comprehenfa eft, fum-
mo quidetn jure adionem competere, fed ex-
ceptionedoli, aut in fa&um, elidiac fummove-
ri conftat. /. ft ob turpem 8. ff. h. t. I. Titia quts
134.ff.de verbor. obligat. ac proinde , cum ab
Ulpiano [traditum fuit generalitcr turpes flipula-
tiones nullius effe momenti. I.generaliter 26. ff. de
verbor. obligat. & ab Imperatoribus refcriptum,
cautce quantitatis oh turpcm caufam exattioni locttrti
non ejfe, & ex flipulatione contra bonos mores in-
terpojitd attiones denegandas. I. mercalem 5. C. b. t.
id de effe&u intelligenduin eft , in quantum
nihilactione tali per exceptionem elifa adorcon-
fequitur; aut in quantum non jus ipfuin , fed
prxtor, fecundum veterem judiciorum moretn ,
a<5tori aftionem petenti , eandem negat, dum
manifeftam animadvenit caufe turpitudinem ,
ac inde certain imminentem adionuin per ex-
ceptiones elifionem.

6. Ex his haud difficulter decidipoteft , quid
de promiflione meretrici pro ftupro fafta ftatuen.
duin fit: nam fi Ulpiani ratiocinio locumfacia-
mus , ac meretricem exiftimemus non turpiter
facere, quod accipiat, cum fitmeretrix. /. 4. §.
3. ff. b. t. etiain nec turpe in ea fuerit, aliutn
ftbi eam ob caufam ex promiflione devin&um fe-
ciffe, ac faftam exegiffe promiflionem. Contra
vero, fi fatiam malirruis rationem ample<5ti,re<5tius
fiierit , denegari efficacem promifforum exaftio-
nem, ob parem utriufque tum promittentis tum
ftipular.tis turpitudinem, in unum concurren-
tem. Quae adeo vera funt, ut, etiamfi in chiro-
grapho non ipfa turpis caufa, fed alia honefta
exprimatur , veluti pecunia: numeratio ex caufa
rnutyi, tainen doli & fimulationis exceptione
repellendus fit agens ex hujufmodi fcriptura,
quoties evidenseft, turpitudinis, ftupri, adulte-
riive caufa , chirographum confcriptum efte;
dum magisattendi oportetad id, quodvereagi-

tur,

-ocr page 669-

De CONDICTlONfe 1 N D E B I T li

tur, quamquod fimulare conceptum eft. tit. C. I pittir. prolixe Refponfa Jurifc. Holl. p4rt.
pltisvalere quodagitttr , qttam quodfimuUre conci- J 2. confil. 243.

T I T V L V S VL

De condi&ione indebith

SuMMARIA*

1. Quid fit indebiti condiftio, & in quo mutuum
diflet itb indebiti fiolutione ?

2. Non babet locttm, fi fiolutum fit, quodnatu-
raltter debitum. Nec,fiid, quodveredebitum,
more improbato exattum fit; licet exigens aliter
coerceatur.

3. An pendente die vel conditione condici pofiit,
qttod ante diei vel conditionis exifientiam fiolu-
tum efi ? & de interufiurio, cafitt quo fiortis con-
dittio fieri nonpotefi.

4. Tutus exceptione perpetua in fituim fiavorem in-
troduffa fifiolverit per errorem, fiolutum repete-
re potefi ; quod exemplis docetur , tres tamen
cafus excipiuntur. Sed fi in odittm adverfiarii,
non repetit , quod inter alia etiam obtinetexmo-
ribus nofiris in exceptione biennii , intra quod
debita plurima ex confiit. Caroli V. fiunt exi-
genda.

5. Explicatur per difiinttiones, quo modo condi-
£Ho competat & elettio,fiparsfiolutifit indebita;
velutraqtie res fioluta Jit, cum alterutra ejfiet
debita ; veluna res fit fioluta velut unice debtta,
Cum res in genere vel duce res alternative debe-
rentur; & quidfi altertitrapofi folutioitem inte-
rierit cum utraque alternatim debita fioluta ejfiet?
Item qtiid juris fiduo rei debcndi, veldcbitor &
fidefitjfior fingult totum corpus attt quantitatem,
velfinguli remunamex altemative debitis, fiol-
verint iifidem vel diverfis temporibus.

6. Competit tantum ei , qtti ignorans indebitum
ignorantifiolvit. Quid fi ficietis ficienti vei igno-
ranti fiolverit ? Quidfi dubitans ?

7. Quod per errorem juris indcbite fiolutum efi,
condici nequit ut indebittim : quod & moribus
obtinere debct.

8. Ouibtts detur bczc condiclio ? ubi dc tutoribus,
procuratoribus, qui pro pupillo vel domitio fioi-
verunt indebitum.

9. Outs condicat, fiprimus indebitum promifierit,
ac fidejujfor ab eo datus id folvcrit ? Quidjuris,
fi fidejujfior pro vero dcbito fidejuffierit, & fiol-
verit deinde quafi principalis debitor ejfiet ? vel
pofiquam ipfe interpofiuijfet patttim de ttott pe- j
tendo ? Et generaliter, quid juris fit , fi quts
fiolverit, qttod ipfie noti debebat, alius tatnen
debebat accipienti ?

1 o. Datur quandoque conditfio aliis, qttam qui
folverunt, dtttn illi qui inftituti erant, legata,
quandoque & debita, fiolverunt, ac dein refti-
tutione vclaliis modis ob teftamentum injuftum,
fialfium, itiojftciofum ab bereditate depuififiunt.

11. Contra quos btec attiodetur? u4n contra eos i
qttibus fiolutio ptofiuit ? an contra fificttm, fi quce-
Jiori cerarii indebitum fiolutum fit ? An contrd
dominttm, cujus procuratori fiolutum qttod debi-
tum tton eft ? & quid fi adjetfo , vel deiegata
indebitum fioiutum fit ?

12. Ad quid tendat condifiio indebiii, fi faflutn
aliquodindebite prcefiitttm fit; velpoJJcJJio itide-
bite tranfiata ? & quid fi res pojfiejfit per eum»
cui tradtta , jatn ujucapta fit? Quul fi corpora
indebtte fioluta per accipientem difira£ia fint vel
perierint ? & an cum fiorte indebite fioluta tifiu-
rce reddendce, fi eam medio tempore accipienl
fceitori collocaverit ?

13. Si fiors debitafiolutafit, ufiurce indebitce, nott
pojfimt condici ufitirce, nifi fiolutce fint fupra ie-
gtttmum ufiurarttm modum.

14. Cui incumbat onus probandi, indebitum debi-
tumve efie, quodfiolutum efi ? An & probajfie
cenficatur indebiti fiolutionem, qui de eodetn dc-
bito duas producit diverfiorum temporum apo-
cbas , quarttm pofierior nuliam prioris mentio-
nem babet ?

1J. Cefjat indebiti condiftio , fi folutum ex caufis
quibus lis inficiando crefiit in duplum , vel ex
caufa transaflionis, jurisjurattdi, rei judkatce;
recenfentur tamen qucedam exceptiones.

16. Cejfat, fi jpecialitcr , non generaliter, httic
conditiioni renunciatum fit, vel infignis pietatis
ratio comitetur fiolutionem , veluti dotis , aut
commifierationis.

17. Denegatur, quoties Jblutum ex caufis , ex |
qutbus retentionem quidem habemus, at tion
petitionem ; item fi naturaliter dehitum fit.
Recenfientur cafus varii, quibus id, quod na-
turaliter debctur, ft foiutum fit, repcti tamen
potefi.

18. An pcenaindcbitefioluta condici pojfiit hdc cott-
diftione ?

19. Si mulier dehitum clam viro fiante matrimo-
nio contraxerit , illudque vel fiante matrimonio
fiolverit clatn viro, vei poft dijfioiututn matrimo-
niutn , an maritus vel ipfia rcpetere fiolutum
pojfiit matrimotno adbuc conjiante, veljam di-
remto , fiecundum tnorcs Holiandice & Ultra-
jetti ?

20. Expiicatio nova lcgis frater 21 fratre 3 8. f£
h.t.

Nnnn 3 1. AU

-ocr page 670-

x n. L i b. XII.

D mutuum proxime accedit in-
debiti folutio ; etfi in eo difte-
rat, quod non verus fed quafi
contradus fit, ac non modo
circa res fungibiles, fed &. alias
mobiles, immobiles, incorpo-
rales, indebite folutas, verfetur. Adde. Cuja-
ciurn libr. 8. obferv. c<ip. 34. unde nafcitur in-
debiti condictio, a&io nempe perfonalis ex quafi
contradu, qua repetitur quod indebite folutum
eft. §. 1. Inftit. quib. mod. re contrab. oblio, §.pen.
Inftit. de obligat. ex tjUaft contratfu. velutili quid
folutum fit ex teftamento, quod poftea falfum,
aut irritum , aut ruptum, aut nullum apparuit;
quodve poftea codicillis ademtum erat. ./. 2. &
ftqq. I. ex bis orHnibus 54.ff. h. t. fi cautio inde-
bite interpofita fit. l.i.ff. ut lcgat. nomine cav.
fi promiftum id, quod non debetur. I. is qui plus
^i.jf.h. t. fi cautio non exada quse poteratexi-
gi. /. 5. §. i.jf. de ufufr.ear. rer. qu<e ufu confum.
fi ufiirae fupra legitimum modum folut;r. l.ftnon
fortem 26. pr. & h. ^{ut &} innumera

prope aliapaflim per univerlum jus difperfa, qua:
xecenfere longum foret.

2. Huic condidioni ut locus fit, requiritur
ante omnia, ut & naturaliter & civiliter indebi-
tutn appareat: nam fi natura debeatur quod folu-
tum eft , condidio indebiti impeditur. /. natura-
liter 13. l.ftquod dominus 64. ff. h. t. maxime, fi
ex nudo padto debitum fuerit. I. jurisgentium 7.
§. fed cum nulla 4. ff. de paftis. I. quamvis ufurce 3.
C. de ufuris. cum fubfecuta ad paftum folutio fa-
tis demonftret, eutn , qui pafto promifit, habuifle
animum fefe obligandi, nec inconfideratam fuifle
fermonis jadantiam , fed feriam promifllonem.
Quod enitn ajunt, naturaliter debitum , non efle
debitum, nec inde quem pofle creditorem videri,
/. creditores 10.ff.de verb.fignif. eo tantum per-
tinet, quod illa non fit plena& ad omnemefte-
6tUm valida obligatio ; idque ad diftindionem
iliius, qux naturalis ac civilis fimul eft, & effi-
cacern adionetn aut perfecutionem parit, fecun-
dum prima verba d. legis I o. Sed &, fi natura-
liter ac civiliter firnul debita per creditorem con-
tra moribus aut legibus receptam formam exada,
atque ita per debitorem foluta fuerint, condi-
dtioni indebiti locus non eft ; cum dici nequeat,
indebitum elfe , in cujus exadione tantum pec-
catum eft; nec damnum fentiat , qui non plus
folvit, quam vere debet: arg. l.fed& partus I 2.
§. idt. I. 14. /. ult. §. ult. ff. quodmetus caufa.
pnfcfertim hodieniis moribus, quibus poense le-
gales aliquem privantes jure fuo feruntur in de-
fuetudinem abiifte , adeoque creditor ob metum
illatum jure crediti 11011 cadit, cujus contrarium
Romanis placuerat. Ut tainen debitori, qui fol-
. vit, aftio accommodanda fit, fi qua rationeejus
interfit, exaftionem moreimprobatofa&am efle;
atqueetiam vindidx publicxperfecutionem jure
faciat, cui accufandi jus eft, fi ad publicam \x-
fionem exceifus fpedet. Sande decift. Friftc. libr.
!,A .1.

VI.

1. tit. 12. defin. 2. Confer aliter ex parte fentien-
tem. Ant. Fabrum Cod. libr.j. tit. 20. def. 15..
22. 26.

-3. Quod fi ex die incerto, an unquam fit ex-
titurus, veluti cum Titus conful erit, vel fub fi-
milMncerta conditione debitutn , folvatur ante
exiftentiam diei vel conditionis, pendente qui-
dem conditione vel die condici poteft; at ea exi-
ftente non repetitur. /. quod ftea 18. infineff. b. t.
& ad talein diem vel conditionem reftringenda ,
qux generalius proponuntur in /. fub conditione
16. pr. & §. I. uti & quod fcriptum eft , id,
quod pure debebam, fi ipfe , vel alius pro me,
novaridi animo fub conditione promiferim , pen-
dente novatione folutum , condici pofle , quia,
ex qua folvain obligatione, adhuc incertum eft.
/. fulianus 60. §. 1. ff. b. t. Militatque hoc cafu
pro condidtioneajquitatis ratio, quia pendentetali
conditione vel die, obligationis dies nec ceflit nec
venit, adeoque nullum interim debitum fubeft ,
fed fola fpes debitum iri. §„ fub conditione 4. Inftit.
deverbor.obligat. Sed fl dies omnino certus obli-
gationi fit appofitus, vel dies aut conditio talis,
de qua incertum quidem , quando extitura fit,
certum tamen , eam aliquando extituram efle,
veluti, cum Titius morietur , folutum antediem
autconditioniseventum condici nequit. /. indiem
10. /. nam ft 17. /. .18. ff. h. t. cum debiti in
diem certo extiturum dies ftatim cedat, ftatim-
que debitum intelligatur, etfi necdutn peti pof-
,fit. §. omnis ftipulatio 2. Inftit. de verb■ obligat.d.
l.in diem 10.ff. h. t. & pure ftipulari videatur,
qui' fub conditione, qux omni tnodo exftitura
eft, ftipulatur. /. fipnpillus 9. §. qui fubi.ff.de
novation, Quse adeo vera, ut nec inter ufurium,
feu ufura medii temporis, quod inter folutionem
& diei vel conditionis exiftentiam interceflit,
petiqueat. Etfi enim tunc, cum debitorexju-
fta quadam caufa condemnatur ad folvendum
ante tempus, quod deinum poft diem certum
alioquin prxftandum erat, interufurium feu coinr
modUm reprsefentationis ex eo debito deduci
poflit. l.ft cbnftante 24. §. quotiens 2. ff. foluto
matrimon. arg. l.fi mandavero 22. §. item i. ff.
mandati. Ant. Mattftams de aufiion.libr. 2. cap. 5.
num. 22. id tamen ad folutionem ante tempus,
fponteper errorem , ac nulla neceflitare urgente
fa&am , porrigendum non eft : nam cum fortis
petitio impedita fit , ac proinde moram fecifte
videri non poflit is, cui folutum eft, ufurarum
quoque exaftionem ceflare necefle eft ; maxi-
me, cum ftricti juris fit indebiti condiftio , in
qua ne ex morS quidem ufurae debentur. arg.
l.lefta 40. verft. ftedcum fortis ff. de reb. creditis.
I. eos 26. C. dc ufturis. Coftalius ad l. 1 o. ff. b. t.
Perezius Cod. h. t. num. 5. . f. -

4. Si quis fumrno quidem jure civili debeat,
fed ;.exceptione perpetua tutus fit, adhuc condi-
Ctioni locus eft , fi modo exceptio in excipientis
favorem introdudta fit, qualis eft fenatufconfulti
_{Vellejani. /. ft nonfortem 26. §. indebitum 3 • l <]'d

exceptio-

I T.

-ocr page 671-

D E CONDICTI'

excsptionem 40. fj. h. t. doli mali. I. qtii fe de-
hete 7 .ff.de condiff. cniif. d<it. caufi non fecuta.
pa&i de non petendo. /. qui hominem 34.
ult. jf. de folntion. jurisjurandi. l.fi quis juraffiet
43. ff. h. t. rei judicatx. arg. d. 1.43. jf h. t.
jundt. /. 1 .pr.fif. quarum rer. aci. non datun Ne-
que huic obftat , quod Paulus fcripftt, eum ,
quem judex male abfoivit, ft fponte foiverit,
repetere non poffe. l.judcx 28. ff. h.t. agitenim
de eo , qui, fciens , fe rei judicatse exceptione
tutum eife, tamen foivit; qualibus non folet
condidio dari. d. I. fi non fiortem 26. §. indehi-
tum 3. ff. h. t. quam fcientiam in d. I. 2 8. fatis
arguit vocula fponte fiua, non modo voluntatis
libertatem, fed & limul oppofitam ignorahtise
fcientam quandoque compleftens. arg. /. quicum
alio 19. ffi. de reg. jur. pradertim ii coniideres ,
talem in d. I. 28. proponi, qui male per judi-
cemabfoiutus erat, & probabiiiter bonam fidein
agnofcere maluit folvendo ; quam fecundum
jus fummum fefe defendendo , contra xquitatem
naturalem cum adverfarii vi£ti jaftura iocupleta-
ri. Minus adverfatur, quod ex Juliano idem Pau-
lus negavit, vcrum debitorem pofi litem contefia-
tam, manente adhuc judicio fiolventem, repetere
pojfie: quia nec abfiolutus, nec condemnatus, re-
petere pojfiet: licet enim abfiolutus fit, natura ta-
men debitorem permanere. I. Julianus 60. fj. h. t.
Non enim illic foiutio per verum debitorem fa-
ctafuit, poftquam per fententiam judicis jam
male abfolutus erat, fed ante fententiam , ma-
ncntc adhuc judicio ; adeoque eo tempore , quo
& naturaliter & civiliter debebat, necdum ulla
tutus perpetua rei judicata: exccptione : qualem
foiutionem , a vero debitore femel reCte iadtam,
enervare non poterat aut debebat poftea fubfecu-
ta judicis fententia, ipfo jure nulia, iataquippe
fuper lite jam per folutionem fpontaneam inter
adorem reumque finita. arg* /. cum decem 71.
§. 1 .ffi.de fiolution. Quod fi ex adverfo is fol-
verit, qui exceptione non in fuum favorem, fed
in creditoris odium introdu&a , tutus erat, con-
di£tio indebiti denegata fuit; veluti fi filiusfami-
lias contra Macedonianum, cui caufain dedit
odium fceneratorum, mutuam pecuniam accepe-
rit, & paterfamilias faftus foiverit. d. I. qui ex-
ccptioncm 40. fif. h. t. vei fi quis, cum fe defen-
dere poffet exceptione juris novi per adverfarium
fuum dati vel impetrati, atque ita non folvere
in odium & pcenam dati vel impetrati novi ju-
ris, ea omifla folutionem fecerit. I. fi quis ini-
quum 3. §. ult. ff. quod quifique juris in alt.fiat.
eoque refpicit Pomponius, cum in /. 19. pr.fifi.
h. t. fcribit, fi poente caufia ejus, ctti debetur, de-
bitor hberatus fit, naturalis obiigatio manet, &
ideo fiolutum repeti non potefi. Nec improbabili-
ter ad hanc exceptionum ciaflum retuleris illam,
qua ex conftitutione Caroli Quinti, ac renova-
tis variarum gentium placitis, poft biennii lap-
fum & crediti exadione depelluntur, qui mer-
ces minutim diftrahi folitas alteri vendiderunt,

aut tanquam advocati vel procuratoreSi alioqui*
fimili titulo falarium meruerunt. Cum utiquB
illa biennii prafcriptio , non in debitorum favo-
rem induCta fit, fed in odiurn creditorum negii-
genter exigentium , & exigendi jure poft lori-
ga tempora adverfus ipfos debitores atit eorurn
heredes fubindepeflime abutentium,ad impetran-
dam duplicatam unius debiti folutionem. Unde
& eorum, qua: poft biennium foiuta funt, con-
didionem ceflare, magis obtinuit. Sande decifi
Frifi. libr. 5. tit. 6. defin. 2. inmed. Rebuftus ad
confiit. reg. tom. 2. traft. de mercator. minutm
vend. glofif. uit. num. 7. Abr. a Wefel ad novell.
confiit. Uitrajetf. art. 21. num. 47. & feqq.
Sunt tainen in jure proditi caliis nonnuili, qui-
bus ipfic quoque in excipientis favorem introdu-
ctce exceptiones non effieiunt, ut poft folutio-
nem condictio competat; uti id contigit in fide-
juflore, qui, fi folidum debitum folus folveritj
cum potuiflet oppoiito diviiionis beneficio, in
fuurn favorem adinvento , liberari partis virilis
folutione , repetitionem non habet ejus , quod
fuprafuam exfolvit partetn. /. fi tefiamento 49.
§.ex dtiobus i.in fin.fif. de fidejufif. Idemque eft
in pcfleflore bonse fidei, qui rei vindicatione
conventus, etfi neceifarias & utiles impenfas re-
tentione rei & oppofita doli maii cxceptione re~
cuperare potuiflet , ita fuadente bonse fidei fa-
vore, eadem tamen omifla , ac re reftituta,. nul-
lam rei, quafi indebita: reftitutse, vei impenfa-
rum, condidtionem habet. /. fi in area 33. jf.h.t.
Denique fi maritus totam dotem reftituerit, cum
poflet, oppofita compettntia? exceptione infuuin
favorem introdu£ta , non totam reddere , in ea
cauia eft, ut repetere non poflit. /. nam & ma~
ritus 9. ff. h. t.

.5. Sipars foluti fit debita, pars indebita , fo-
la repetitur pars indcbita, fi modo id , quod fo-
lutum eft, fungibile fit, vel faltem tale, ut fine
dantis & accipientis 1'xfione pars commode refti-
tui recipique poflit; veluti fi foiutus fit totus
fundus , cum pars dimidia fundi eflet debita ^
five prodivifo five pro indivifo deberetur. Nam
fi, cum centum deberentur , fundus ducento-
rum in folutum datus fit, quafi ducenta fuiflent
debira, tctus fundus condici poffet, /alva ma-
nente debiti exadione, ne aboquin vei foivens
vel accipiens in eo laffionem fuftineat, quod in-
vitus compellereturad communioncm , adquam
ex prima objigatione , qu:e pecuniaria tantum
erat, non fuiiiet compulfus. l.finonfiortem26i
§. fii centum 4. 5.6. fif. h. t. I, cum ampiius 84.
fif.dereg.juris. Quodfiis, qui alternative duas
res promiferat, utramque foiverit, unamcondi-
cit, &eam quidem quamvult; eledionemenim
habet. /. pen. C. h. t. fed &, fi hominem gene-
raliter promiferit, vel Stichum aut Pamphilum
ac fe Stichum debere exiftimans, eundem foive-
rit, condicere poteft , & aliutn dando liberari.-
/. cum is 3 2. §. ult. fif. h. t. Quamvis enim de eO
inter veteres jurifconfuitos diffenfus fuerit , &-

Uipia*

-ocr page 672-

656 L 1 s. XII. T 1 t. VL

Ulpianus ei, cui folutum erat, afferuerit arbi-
trium retinendi quod veilet , tanquam jam de-
bitori faCto ex quafi contra&u , indebiti folutio-
ne; /. fi nmfonem 2 6. §. pen. in fine ff. b. t. ac
Celius etiam in cafu, quo unus ex disjundim
debitis folutus erat, ut unice debitus, repetio-
nem denegaverit. l.fiiscm legatus 19. ff. de le-
gatis 2. contrarium tamen magis Juftiniano ac
Papiniano probatum , in d. /. pcn. C. b. t. quam
& Juliani opinionem fuiife, colligi poteft ex d.
I. 32.pr. jundl. §.ult. ff.b.t. quia, ft maxime
folvenSj exdebitore jam^:creditor fa£lus , cen-
feretur folutione tali perdidiffe eleftionis jus,..
quod ei ab initio qua debitori competebat,
tunc hoc ipfum quoque, tanquain per folutio-
nern indebite tranflatum , potuiflet condicere.
Carterum illa Juftiniani decifio locum non in-
venit , fi res du;e alternative ex contra£i;u vel
teftamento fic ab initio debitae fuerint , ut ipfi
creditori eleftio competeret; tunc enirn, utraque
fimul foluta , creditoris accipientis arbitrium fo-
ret , utram fibi retinere maiit , fecunduin pri-
mam obligationis naturarn. arg. /, plerumque 1 o.
§.ult.ff. dejure dot. Sed & fi poft utriufque fo-
lutionem aitera ex his defierat in rerum natura
elfe, id remanebit in foluto, quodfupereft. d.l.
cum is 32.pr. ff.b. t. cum etiam necdum fafta
dehiti alternativi folutione, unius intereuntis pe~
riculum ad debitorem fpeftaret, & id, quod
fupereft, dandum foret. l.fiin emtione 34. §. fi
emtio 6. ff. de contrab. emt. Denique, fi duo rei
debendi fint Sticbi aut Pampbili, & pariter u-
truinque per errorem foiverint, id eft , unus
Stichum , alter Pamphiium ; eleftio creditoris
eft, cuivelit reftituere, utaiterius repetitio im-
pediatur. Cum enim finguii unum corpus fol-
viflent, fingulis eleftio in repetitione efte non
poterat; ideoque creditori foii relinquebatur ele-
dtio, quid, & cui, reddere veilet. I.plane fiduos
21. ff. b. t. aiiter , quam^obtineret, fi duo rei
ejufdem pecunise , qui decem debebant, viginti
pariter foiverint; fingulos enim quina repetitu-
ros,Celfus ait. l.fipcenee 19. §. ult.ff. b. t. Quod
fi diverfis 1 temporibus duo rei promittendi, vel
duo confidejuflores, vel reus principaiis & fide-
juflor , finguii foiidam fummam foiverint, vei
alter Stichum alter Painphilum aiternative debi-
tum , is, qui pofteriorem fecit folutionem, folus
indebiti condidione uti poteft ; eo quod per
prioris folutionem jure fadam obligatio tota per-
etnta fuit, atque ita folus pofterior indebitum
folvifle dici poteft. /. cum duo 25. l.fifidejuffor.
59.ff. b. t. Confer Cujacium hbr. 8. obfierv. 35.
Doneilum comment. jur. civil. libr. 14. cap."i 8.
circa med. fiere ad finem ufique.

6. Deinde ad condidtionem indebiti necefte
eft, ut ignorans folverit indebitum ignoranti:
nam fi ignorans fcienti prseftiterit indebitum,
condiftioni potius furtiva: locus eft. /. quoniam
iS.ff~.de condiff. furttva. arg. l.falfus creditor. 43.
pr. 1.44. jf. defurtis. Cui non contradicit Juiianus
in l.fiervum meum i-j.ff.b. t. curn tantuin fim-
piiciter definiat, condidioni locum efle; an au-
tem ea fit indebiti condiftio , an furtiva , non
determinat; ut proindeid aiiunde petendum fit.
Moribustamen noftris condidtionem indebiti ma-
gis, quam furtivam , moveri hoc in cafu opor-
tere, quia non ita facile quis hodie folet furti in-
fimulari, notat Groenewegen add. I. 18. de con-
ditt. furt. St iciens fcienti, vei fciens ignoranti,
non debitum dederit , donaffe intelligitur. /, cu-
jus per errorem 5 3. jf. de reg. juris. I. quod quis
fciens 50. ffi. b. t. eoque pertinet cafus, quo he-
redes , comperta voluntate defuncti, qua inu-
tiliter fideicommiifum reliquerat , illud tamen
prseftiterunt, ex confcientia reiicti fideicommifli
parentes voluntati ejus. /. & fi inutiliter 2. C. de
fideicommijfis. Si folvens dubitet, an debeat, nec
ne , adhuc repetitionij locus eft. I. ult. C. b. t.
Unde & fubinde"exprefla cavebatur conventio-
ne, ut redderetur, fi appareret indebitum. /. 2.
ff.b.t.

7. Quid, quod nec quaevis foiventis igno-
rantia fufticiens eft ad indebiti condiftionem,
fed ea fola , quse fafti eft, nec fupina apparet
aut affe&ata : nam fi per juris ignorantiam con-
tigerit indebiti folutio , repetitionem jure civili
denegatam fuiffe, verius eft : quod & placuit
Cujacio libr. 5. obfierv. 3 9. Donello comment. jur.
civ. libr. 1. cap. 21. verfi. in damnis. Zoefio ad
Pand. b. t. num. 14. Eteniin id primo quidem
evincit refcriptum irnpp. in /. 1 o. C. de juris &fia-
m ignorantia, cumajunt, fi qttisjus ignorans in-
debitam pecuniam fiolverit, ceffiat repetitio ; per
ignorantiam enim fiatti tantum repetitionem indebiti
fioluti competere, tibi notum efi. Qua; verba regu-
lam univerfalem, veiut jus certum, & fupplican-
ti notum continentia , generaliora funt, latiufi-
que concepta, quam ut ad iftos cafus reftringe-
rentur, quibus id , quod naturali ratione debe-
batur, per erroretn juris folutum eft. Natn etfi
verumfit, ifta errore juris foluta repetinon pof-
fe, veluti fi integra legata fineFaicidise detraftio-
ne heres prseftiterit. /. error. fafti 9. C. ad leg. Fal-
cid. perperam tamen ad hanc fimilefque paucio-
res fa£ti fpecies coar£taveris id , quod per mo-
dum regulse juris, ac generaiiter fine ulla reftri-
ftione, in d. I. I o. propofitum eft, nec alia ulla
lege fatis aperte iimitatum invenitur. Deinde
aftertionis noftrse veritatem firmat evidenter. /. I.
ffi. ut in poffeff. legat. nom. ubi Uipianus, poft-
quam monuiffet, heredem, qui cautionem iega-
torum nomine interpofuerat, quam a teftatore
remiffam ignorabat, condicere pofle , fubneftit
mox dubitationem iiiam, fi heres crediderit, non
potuifle a teftatore cautionem remitti, atque ita
caverit, numquid condicere pofiit, qui jtts ignora-
vit ? ac refpondet, adbuc tamen benigne quis di-
xerit, fiatifidationem condici poffic. Quorfum qujefo
hsefitatio iila Jurifconfulti, num condicere polfit
hoc cafu, qui jus ignoravit ? quorfum refponfio
ilia, adhuc benigne, adeoque prseter communes

-ocr page 673-

D E CONDrCTlO

juris regulas, dici poffcj condici fatifdationem, quo
Jciiicet voluntas fuprema teftatoris , cautionem
remittentis, effedum fortiretur ; ft vulgo , &
ex jure communi, juris error non impediviffet
indebiti condi&ionem ? Sed & tertio pro hac opi-
nionefacit, quod jure civiii paucis tantum perfo-
nisexceptis jus ignorare permiffum fuit, l. regula
eft 9-pr. & §. i .fft. de juris & fttti ignorant, unde
& nata iiia juris reguia, juris quidem ignorantiam
cuique noccre, fatfi vero ignorantiam non nocerc;
& ignorantiam juris facile exctiftari non pojfe. d. I.
regula eft 9, /. cum ignorantia 2 . .C. eod. tit. Ete-
nim fi noceat, vel in damnis amittendse rei, vel
in damnis amiffae rei obeffe debet: cumquegene-
raiiter traditumfit, omnibus errorem jutisindam-
nis amittcndcc reifuce non nocere. I. error. faffi S.jf.
dcjuris & fatiiignor. non aliud fupereft, quam
ut ergo in damnis amiffse rei damnofus ht: quod
ik in noftra quseftione contingit, ubidominium
foiutione in accipientem tranflatum , atque ita
amiffum eft. Nec di&is adverfantur ea , quse
poft alios a Vinnio in contrarium addufta funt.
fdett. quceft. libr. 1. cap. 47. Quod enim ait,
condiftionem indebiti ex bono & xquo introdu-
ctam eife , ac proinde non nifi aequitatis exce-
ptione poffe elidi, qux nulla eft, nec ufpiam
apparet; id vero debiiius eft ; cum fruftra iabo-
retur de eo , quanam exceptione aftio eiidenda
lit, ubi jus in panam ejus , qui jus ignorat,
omnem denegavit aftionem , condictiohem , feu
repetitionem, atque ita ipfo jure nulla adioeft,
quce exceptione perimenda foret. d. /. 10. C. de
jur. &faffiignor. Nec momenti majoris eft, quod
urget, non inveniri adhibitam diftinctionem in-
ter juris & fa6ti errorem in toto tituio Pand. aut
Cod. de indebiti condictione: fufficit namque ,
quod aperte fatis in tit. de juris & facti ignorantia
(sque idonea iftius quaeftionis fede ) diftindio
ifta circa indebiti foiutionemdatafit. Fruftraquo-
que adducitur, juris ignorantiam non nocerefuum
petentibus l.jurisignorantia 7. ff. dejuris & fa6ii
ignor. non enim hic de rei fuse petitione quseftio
eft , cum fecundum ante di&a is, qui foivit,
dominus effe defierit, ac condi6tione indebiti non
/w/«Mrepetat, fed fibidebitum exquaii contradu.
Nec eft, quod hatic inter fuurn &ftbidebitum di-
ftin£tionem captiofam cum Vinnioexiftimes ; nifi
& aiiisin locis jurifconfuitos noftros verbis lufiffe
ac caviiiatione ufos dicas, dutn in expiicandis ui-
timarutn voiuntatum conjeduris fiuum accurate
feparant ob eo, quod teftatori debebatur & in
credito erat, quia non videtur fuum effe , quod
vindicari non poteft; uti id conftat ex l.Ouin-
tus Muciits 27. §. argento 2. /. fcribit Quintus 3 4.
ff.de auro argcnto legato. Nec ipfe Vinniusnega-
re fuftinerit, dominium foluti tranflatum effe ,
dum non vindicationem folventi, fed folam in-
debiti condidionem, afiertam cupit. Nuliutn
denique fententise contrariae patronis praefidium
eft in legibus ullis per eos addu&is, quaies funt
l. 7. ff.de conditf. cattfi data. /. 7.ffi. de conditt.

N E jNDESlTl» S5 7

ob tttrp. caufiam. I. 2» /. 3. /. 23. 2, /. 32. §*
1. /. 43. /. 54. /. sg.ffi. h. t. /. 5. C. h. t. cum
in his omnibus, aiiifque fimiiibus j nuilam no-
minatim jurss aut fa<5ti mentionem habentibusi
propofitae faftorum fpecies a?que de interpolitS
per fadti ignorantiam foiutione indebiti expiicari
poifint, ac eas ad juris ignorantiam aiii detorque-
re nituntur. Et quod ajunt, in quibufdam le-
gibus fuprafcriptis agi de folutione fada contra
proprium fadum , cujus ignorantia probabiiis
non eft, nec excufationem tribuit, indeque con-
jecturam capiunt, ergo errore juris ibi foiutum
eife: non inultum ftringit; tuin quia non oin-
nis fadi proprii ignorantia, pra:cipue pofttem-
poris iongioris decurfum, improbabilis eft; tum
etiam, quia & tunc, cum promiffio per vim ex-
torta eft, vei jusjurandum interpofitum, inde-
que metus aut jurisjurandi exceptio csepit com-
petere metutn paiio aut juranti, non ipfe pro-
mifior, fed heres ejus vi promiilionis potuit ex*.
foivifte, ignarus, defundum jurafle, aut vitn
perpeffum elfe. Ut proinde ne fic quidem uiia
neceifitas adigat ad ieges illas de juris ignorantia
accipiendas. Cutnque hax fententia nec rationi
repugnet, nec sequitati, caufam non video, cur
aliud moribus hodiernis ftatuendum foret; dum
obviiquoque paflim funt hodie juris periti, quos
confuiere non rnodo poifunt, fed & debent,
qui juris imperiti funt, ne errantes impingant in
ea , quse iegibus cauta funt: tametfi non igno-
ro, aiiud placuiffe Hugoni Grotio manuduti. ad
jimjprud. Iioll. libr. 3. cap. 30. num. 19. Simo-
ni van Leeuvven cenfi. fior. part. 1. libr. 4. cap_t14. nttm. 3.

8. Competit haec aftio folventi indebitum ,
& heredi ejus, ac domino cujus mandato pro-
curator, l.fiprocurator 6. I. fifiundi iz.ff. h. t.
I. fi pcr ignorantiam 6. C. h. t. nec non pupillo ,
cujus nomine tutor foivit. /. cum indcbitum 57.
jfi. h. t. non item procuratori, aut tutori, ii pu-
piiii.vei domini mandantis nomine indebitutn per
eos folutum fit; five de fuis , five de pupiiii do-
minive nymmis. d. l. 6. §. ult. ffi. h.t. arg. l.do-
mintts 53. ffi. h. t. fi modo tutor ita foiutum in
rationes pupiili retuierit, & de mandato, pro*
curatori ad foivendum dato , aut faitern de lub-
fecuta domini ratihabitione, conftet: nam ii ne-
que tutor indebite foiuta pupiiio imputaverit, ne-
que inandatum aut ratihabitio appareat , ipfi
magis tutori vel procuratori, qui de fuo folvit,
condictio danda foret. /. fi procurator. 6. pr. /.
ult. §. t.jfi. h. t. uti rei vindicatio ipfi nurn-
morum corporumve foiutorum domino /. qui
beredis 46. jfi. h. t. arg. /. domirns 5 3. in fine ffi.
h. t.

9. Si quis indebitam pecuniam per errorem
promiferit, eamque is, qui pro eo fidejufferar
foiverit; fiquidemnominepromifforis, promif-
fori adverfus accipientein, fidejuffori contra pro-
mifforem, aftio danda fuit: fin fiio nomine,
ipfe a ftipulatore indebite folutum repetere po-

O o o o teft j

-ocr page 674-

8 L i b. XII. T 1 t. VI.

teft, & quod ab eo confecutus noneft, in fub-
ftdium ad:ione mandati a promiifore. /. indebi-
tam Afl-ff. h. t. junft. /. frater kfratre 38. §.
ult. ff h. t. quod fi, cum pro vero quis debi-
to fidejuffilfet, illud exfolverit, quafi ipfe prin-
cipaliter deberet, repetere nequit hac aftione,
cum & vere debitor fuerit, & fuum creditor ve-
rus confecutus fit; etfi fidejuftor in ea caufa
fuiftet, ut ante folutionem fefe ordinis aut divi-
fionis beneficio potuifiet tueri; eo quod in fi-
dejuffore tali feverior & utilior illa fententia pro-
bata fuit, folutionem non indebita: quantitatis
non debere revocari. I. ftteflamento 49. §. ex duo-
lus i.ff. de fidejuff. Hugo Grotius manudutt.
adjurtjfrud. Holl.libr. 3. eap. 39. num. 14. 15.
36. quam tarnen foluti repetitionem haberet
fidejuifor, fi poft interpofitam fidejuffionem, &
lubfecutum ad eam paftum, ne d fie pecuniape-
tatur, nihilominus per imprudentiam folviflet,
quafi deberet ex fidejuffione. /. 32. §. l.l. 59-ff-
h. t. &generaliter, ii quis id folverit, quod ip-
fe non debebat, alius autein debebat, fi quidem
fuo nomine folverit, quafi ipfe deberet, jure
condicit: l. fi pcence 19. §. T. /. in fiummd <55.

tilt.ff.h. t. fin nomine debitoris , ceftante con-
diclione liberabitur debitor a creditore , qui fuum
recepit; incipietque folventi negotiorum gefto-
rum judicio, aliove fimili, ad reftitutionem de-
vindtus efie. /. repetitio 44.^ h. t. Cujatius ob-
fierv. libr. 8. cap. 9. Neque pugna ulla eft inter
d.l. 19. §. 1. jf. h. t. & /. de hereditate 5. C.de
petit. hercd. quarum illa heredi putativo tiibuit
repetitionem eorum , qua: creditoribus heredita-
riis exfoluta funt; ha:c negat, folamque dat ex
hereditatereftituendadeduftionem. Etenim, de-
-du&ioni ex hereditate reftituenda tunc locus eft,
cum poiieifor ejus res hereditarias tenet, quse
ejufdem funt generis cum folutis, fic ut com-
penfatio adinitti poffit, juxta /. 4. C. eod.tit.de
petit. hered. aut faltem tales, ut per earum dedu-
ctionem fatisfieri poffit hereditatis pofteffori;
quippe quibus in cafibus peritide cenferi debet,
ac fi poifeffor hereditatis ex rebus heredi|ariis cre-
ditores dimififfet. Contra vero condi£lio indebi-
ti, tanquam neceilaria , danda erit, cum vel
non tantam hereditariarum rerum quantitatein
tenet, aut non res tales, quarum detraftione in
reftitutione hereditatis pofiet indemnis fevari.

1 o. Fit tamen aliquando, ut & alius quam
qui folvit, cujufve nomine folutum eft, inde-
biti condidionem habeat. Si enim heres tefta-
mento fcriptus hereditatem adierit, & folutis le-
gatis eo teftainento datis nova & inopinata cau-
ia ei hereditatem abftulerit, dum teftamentum
autinjuftum, autnullum, autruptum, autfal-
fum, aut fecundum leges veteres inofticiofuin ,
pronunciatum eft; aut minor viginti quinque
amus heres fcriptus, ac inconfiderata aditione iie-
fus, impetravit in integrum reftitutionem, pra:-
ftitas ex cauia legati res hereditarias condicet u-
tiliter , quicunque evacuato teftamento fucce-
t ^;

dendi jus habet; adeo ut & nomirium talium pe-
ricuium ad eum , non ad bona fide folventem ,
fpeciet. /. militis codiciilis 3 6. §. 2. ff. detefi. mi-
Itt. I. 2. §. 1. /. 3. 4. 5. ff. h. t, licet&ei, qui
ex his caufis inefficacibus folvit, condittio non
videatur deneganda. /. Papinianus 8. §.fi ex catt-
jd 16. ff. de inoff. tcjlam. Similiter, fi tutores
pupilli quibufdam creditoribus patris ex patrimo-
nio paterno folverint, fed poftea , non fuificien-
tibus bonis, pupilluin abftinuerint, id , quod
amplius prioribus creditoribus folutum eft, quam
pro rata confequi potuiffent ob non fufticiens pa-
trimonium paternum , non tam per tutores bo-
na fide folvetites, quam potius.per creditores
cseteros , .per iftam folutionem Isefos , condicen-
dum eft. /. tutores 6ff. h.t.

11. Conveniendi hac actione illi, qui inde-
bitum acceperunt, & heredes eorum ; atque ip-
fi etiam pupilli quatenus inde locupletiores fa-
dti funt. arg. §. ult. Injlit. quib. alien. licet. vel
non l. 13. §. u!t, l. 14. ff. h. t. I. ait prcztor. 3.
§. ft pttpillus 4. l.fi pupilli 6. ff. dc negot. gefiis.
Grotius manudutt. ad jurijpr. Holl. libr. 3. cap.
30. num. 34. Non itetn alii, quibus iblutuin
non eft, licet ipfis folutio videri poffetprofecif-
fe. /. his fiolis 49. ff. h. t. Quo fundamento pro-
cul dubio a Jurifconfultis Hollandicis refponfum
fuit, eum, qui iudebite perfolverat tributuin
quadragefimce , condidione indebiti repetere fo-
luta ab iplo illo tributi illius qua;ftore , etiamfi
jam setario illata fuifient fic perperam foluta. Re-
fponfa Jurifc. Holl. part. 3. vol. i.confil. 51. &
vol. 2. confil. 71. pag. 219. 2 20. Si tamen procu-
ratori indebitum folutum fit, non dubium, quin
contra dominum mandantem condiftio danda
fit, cum ipfe videatur ita folutionem -acceptaffe,
ii modo fpeciale indebiti accipiendi mandatum
interceilerit: nam fi tantum generale de rebus
domini adminiftrandis datum iit, ratihabitione
infuper opus effet; cuin fub generali mandato
indebiti acceptatio comprehenfa non fit , quip-
pe de qua nec cogitatum fuit. Et hoc eft, quod
Paulus voluit. /. fit procurator. 6. §. \. ff. h. t.
Eaque nititur ratione , quod Papinianus fcri-
pfit, fi nominatim creditor fuo mandaverit de-
bitori , ut majorem , quain qute debebatur,
quantitatem fuo folveret procuratori, ifqueerrore
lapfus amplius debito pradiiterit, indebiti cum
eo, qui delegavit feu mandavit, aSionem efte.
/. cum indebitum 57. §. 1. ff.h. t. Cum ex ad-
verfo, fi quid falfo procuratori indebite folutum
fit, vel vero quidem , fed fupra quantitatem
mandato definitam , vel generali tantutn manda-
to munito, ad quod ratjhabitio acceptati inde-
biti fecuta non eft; non cuin domino , cujus il-
le mandatum fimulavit, aut faJtein fuificiens
non habuit, fed cuin ipfo illo procuratore, in-
debitum accipiente |, experiundutn foret. /. cre-
ditori 8. C. h. t. I. fiprocurator. 6. §. i. d. I. 57.
§. 1. ff. h. t. Nec longe ab hac fadi fpecie re-
cedit ea, quam Paulus proponit in /. fidonatu-

m 9«

-ocr page 675-

condictio

Yiti 9. §.1. jf.de conditt. cauf dat. cauf. non fe-
tuta, puta, fi mulier fponfa jufferit ei, qui fe
clebitorem mulieris putabat , dotis nondne pro-
mittere ac folvere fponfo fuo : lluptiis namque
fecutis , ac dotis folutione fafta , non contra
maritum , cui folutum efl: (quique fuum geflit
negotium , nec indotatani duxiflet) fed contra
mulierem errore comperto condii5tionem folventi
competere refponfum efl:, quafl ipfi mulieri da,-
tutn eflet , quod ejus juflu debitor putativus
fponfo dedit. Pari ratione , fl quid adjefto folti-
tioni indebite folutum fit , non ab eo , fed ab
ipfo ftipulatore, (quifibiaut adjecto ftipulalis,
mandat adjefto folvi) repetitionem habet qui fol-
vit. I. quihominem 34. pr. I. 59. §. ult. jf. defolut.
Et generaliter, quicunque pecuniam indebitam
alieno creditori promittere delegatus eft , ei ad-
verfus delegantem accommodari cotidiftionem,
Antoninus refcripfit. l.fi citra 2. C. h. t.

12. Tendit indebiti condictio ad id , ut,qu£e
indebite fatfa funt, quantum ad fuos eftectus in-'
fecta reddantur, quoadejus fieri poteft, adeoque
cautiones interpoiitse viribus carere jubeantur;
ftn infe£ta fieri liequeant cuin condicentis utili-
tate , xftimatio fadtorum prajftetur ab his, qui-
bus ea profuerunt, ut plenius tradidi tit. de inojf.
teftam. num. 18. Si poffeifionetn alience rei inde-
bitamquis folverit, dutn fe ad pofleflionetn fol-
vendam feu transferendam devinftum opinaba-
tur, ipfaquoque poffeflto indebite tranftata con-
dici hac aftione poteft , etiamfi jam tanto tem-
porisfpatio per accipientem res poifeifa fit, quan-
tum fecundum leges fufficit ad ufilcapionem aut
praefcriptionem" rei adverfus verutn ejus domi-
num adimplendam. /. indebiti folutt 15. §. i.jf.
h. t. arg. l. fi alienam 13. jf. de mortis caufit donat.
Quod enim is, qui poifeflxopeni non debitam
naftus erat, etiam direftum aut utile rei domi-
niutn per ufucapionem aut prscfcriptionem ade-
ptus fuit, id non aliunde faftum , quam. exeo,
quod iti ipfum poffeflio indebite tranflata erat:
acproinde, quemadmodum ipfa poffeflio , inde-
bite tradita , jure optirno per hanc repetebatur
condiCtionem, ita quoque cum poffeflione re-
deunte redire fimul debebat omnis iftius poffef-
fionis fequela, adeoque etiam dominium dire-
£tum vel utile , longi temporis pofieflione non
debite tranflata qusefitum. Quod fi res non debi-
tce folutse feu traditx fint, eas una cum accef-
ftonibus & frui5tibus reftitui, hac aftione defide-
ratur. /. indehiti fioluti ij.ff.h. t. l.videamus 38*
item fiindehitum 2. ff. de ufiuris. Si tamen res
per accipientem bona fide divenditse fint , licet
viliore pretio , non nifi pretium, quod inde re-
daftum , reddendum eft; cum placuerit & hic-/
bonaz fidei pofleffores non.ultra teneri , quam in
quantum locupletiores inde fadi funt. /. idem eft
3. /. ftnon fiortem 26. lihertus 12. pofi mcd. ff.
h. t. Plane , fi res fungibiles indebite foluta: fint,
in reftitutione ratio ufurarum habenda non eft;
eo quod hsec a£tio ftricti juris eft, in qua nullse

I MfiEittf.

ex mora ufurse debentur. /. 1. C. h. t. Cui noti
adverfatur /. nlt.in fin. fi.de confiit. pecunid;
cum agat deufuris, ipfius indebitse fortis nomi-»
ne folutis, repetendis, quod licet. /. fi non fior-
tem 26. §.fi quis falfo 2. ff. h. t. Nec re£te cum
nonnullis exceperis cafum illum , quo indebituin
accipiens;, ^lid , quod accepit j fainori collocavit,
& ufuras ipfe confecutus eft, quafi & tunc eas
unft cum forte indebita reftituere compellendus
effet. Eteiiim durum nimisforet, fortem quidetn
indebite folutam , & ab accipiente fsenori collo-
catam , periculo ejus effe , qui bona fide collo-
cavit; commodutn vero, qdalis eft ufura, ei ce-
dere , qui indebitum folvit-, cujufque periculo
lors non eft; cum ex adverfo sequum natura vi-
futnfuerit, eum ufufas retinere, ad cujus peri-
culum fors pertinuerat. /. fi unus 67. §. fi unus
i.ff. profiocio: l. idemque 1 o. §. fi mandavero 8.
ffi. tnandati.

I 3. Quod fi fofs ipfa foluta debita fuerit, ufu-
rse autem folutse indebita;, ufurarum repetitio
denegataeft. d,l.finon fiortem26.pr.jf. h. t. five
ufurse civiliter tantum indebitse fuerint, natura-
liter debitse, pafto forte promiffse in judicioftri-
£ti juris, juxta /. quamvis itfiura: 3. C.de ttfiuris.
five neutro juredebita:, quia tunc tatnen cOnfi-»
derari poffunt velut antidbra, & liberalitas qux-
darn relnuneratoria, fponte prcftita pro conceffo
beneficio gratuiti ufus fortis. Ant. Faber in ra-
tional. ad d. I. 26. in pr. qualis obligatio ad anti-
dora , etfi folo munita fit pudoris non item datse
fideiaut promiflionis vinculo, arg. i.fied&fi 25*
§. confiutuit. ir. ff. depetit. heredit. fufficiens ta-
men effe videtur ad impediendam indebiti condi-
dionem. Si enim ne tum quidern repetitio fit,
cum quis deditob caufam prscteritam, quatnper
errorem putabat fubeffe , veluti , quia aliquid
ab eo , cui dat, confecutum fe credebat, aut ali-
quid ab eo prseftitum, quod fa£tum rion erat.
/. damus 5 2. l.in fiumma 65. §. id qitoque 2. ff. h. t.
ionge minus condiftioni locus efle debet , ubi
beneficiis vere provocatus , remunerandi gratia
quid dediffe proponitur ; cum non alia tunc *
quatn donationis, conjedura capi pofftt. arg.
d.l.6$. §.2. eoque facit etiam , quod libertus ,
qui officiales patrono operas praftitit, ad quas
'fola libertatis prseftitse recordatione & gratitudi-
nis naturali ratione obligatus erat, eafdem haud
potuerit ut indebitas condicere. /. fi non fortem
2 6. §. lihertus 12. ff.h.t. Tuldenus ad Cod. h. t.
num. 5. Ant. Matthseusde ohligation. dijput.i$.
num. 27. Si' tamen ufurarum , ita indebite pro
forte debita folutarum , quantitas egrediatur le-
gitimum ufurarum moduin, quod excedit, forti
imputatur, & velut fors hac repetitur indebiti
condidione. d. I. finon fiortcm 26. pr. & §. 1.
ff. h. t.

14. Csetefum onus probandi, indebitum effe
quod folutum eft, incumbit a&ori; quia prae-
fumtio pro eo eft , qui accepit; dum is , qui
folvit, non ita refupinus creditur , ut facilefuas
O o o o 2 pecu-

-ocr page 676-

G6O L i b. XII.

pecunias ja6tet, & indebitas effuadat. /. Xum de
indcbito 25. ff. de probation. niii adlor miles fit,
aut innlier, aut minor; aut majorennis quidem,
fed agricijltor, & forenfium rerum expers, vel
fjmpUcitate gaudens.j quippe qui omnes in ad-
verlarium rejiciunt probandi onus. d.l. 25. 1.
vel nifi reus, hac conventus afiione, negaverit
folutionem fibi fa.dtam efie, & men,daeii convin-
catur: tunc enim, quia femel in mendacip de-
prehenfus, atque ita inalus probatus, deinceps
in eodem mali genere femper maius a^eoque
mendax praefumi d,ebet , ea jyris praefumtio ,,
contra eum ex mendapio prscedepte nata, eun-
dem probandi gravat neceflitate. d. I. 25. pr. ff.
deprobat. Probafle autem indebid foiutionem a-
dor inter alia & tunc e^iftimandus eft, cum duas
debiti ej ufdemapochas, diverfis cpnfcriptas tem-
poribus, quarum pofterior nullam prioris men-
tionem habet, producit : in quantum faltem
poft triginta dierum lapfiim (intra quos exce-
ptio non numeratse pecunias potuiflet apochse
priori opponi, /. 14. §.fuper 2. C. denon mrn.
pecun.) is, contra quem apocha duplex produda
eft, numerationem ex una fecutam non efle,
teneretur docere. Ant. Faber Cqd. hb. 4. tit. 14.
defin. 70.

15. Ceflat autem variis in cafibus facultas
condicendi indebite foluta: puta, quoties folu-
tio fada eft illis ex caufis, in quibus lis infi-
ciando in duplum crefcit. /. ea quce 4. C. b. t
§.itlt. Inftit.de oblig. ex quaficontrattu. eoquod
ab initiofimplum folvere maluiffe cenfetur, quam
per inficiationem fefe periculo condemnationis
in duplum exponere , atque ita fuper duplo
quafi tranfegifle : at fi quid tranfaftionis caufa
datum fuerit, condici nequit velut indebitum,
etiamfi res nuila media fuerit; nam fi lis fuit,
hoc ipfum , quod a lite difceditur , caufa vide-
tur efle: nifi evidens calumnia detegatur. I. in
fumma 6$. §. & quidem 1. ff.h. t. I. fi citra 2.
C. h. t. Sed cum moribus nuila lis ex inficiatio-
ne in duplum crefcat, atque adeo nec tranfa-
£tio qusedam in eo, qui iftis ex caufis folvit,
concipiqueat, confequens eft, etiam nunc illis
indebiti condidtionem oportere dari, qui pro-
bare poterunt, fe quafi ex lege Aquilia vel de-
pofito iniferabili, vel ex cauia legati venerabili-.
bus locis reli6ti, folvifle, quod debitum non
eft. Groenewegen ad §. ult. Inftit. de obl. ex quafi
contra£fu. parens p. m. PaulusVoet^r/. §• ult.
num. 2. Quamvis de csetero adhuc hodie ita
jus fit, ut ex caufS tranfaftionis folutum con-
dici nequeat, convenienter juri Romano: uti
nec, quod folutum ex caufa jurisjurandi. l.non
erit 5. dato 2. ffi. de jurejur. vel rei ju-
dicatje. /. 1. C. h.t. I. cum putarem 36. ff.fiamii.
ercific. I. ex caufia 2. C. de compenfat. quia res ju-
dicata pro veritate habetur. /. ingenuum 2$. ff.
de ftatu homin. & olim judicati a£tio ex inficia-
tione in duplum crevit, tefte Paulo recept. fied
libr. 1. tit. I p. & libt. 5. tit. 5, 7. Hugo

T I T. VI.

Grotius manudutt. adjurifiprud. Iloil. libr. 3. cap.
30. num. 30. & fieqq. nifi tranfa&io, ob quam
folutum eft, ab initio inutilis fuerit, vel, curn ab
initio fubftitilfet, poftea infirmata fit, vel cre-
dita fuerit intercelfiffe, quse vere interpofita non
eft. /. eleganter 23. pr. &§. I. 0" 3. jf. h. t.
vel nifi evidens in jurejurando calumnia proba-
ta fit j ut dixi tit. dejurejur. num. 25. vel fenten-
tiae ex falfis allegationibus latse autoritas refcifla
fit, ut explicui tit.familice ercific. num. 34. vel is,
qui condemnatus erat , ut debitum quoddam
folveret, poft folutionem ex condemnatione fa-
dtam repererit apocham, qua id debitum jain
ante lifem motam aut latam fententiam folutum
patet: petita in omnem eventum in intcgtum
reftitutione adverfus iUam rei judicata: autorita-
tem, quam hoc in cafu ratam manere iniquum
prorfus foret. arg. I. fifullo 2. ff. de conditt. fifie
caitfia. Joh. Papon libr. 10. tit. 6. arr. 1. Co-
ftalius ad d. I. 2. ffi. de condiff. fine caufia. Si ta-
men ob rem non defenfam quis folvere condem-
natusfuerit, folutum non repetit, etfi poftea
defendere paratus fit, & nihil deberi docere pof-
fit: eo quod non tam indebitum , quam potius
negligentise vel contumacije pcenarn folviffe in-
telligitur. /. qui ob rcm 35. ffi.h.t. arg. l.fi ex
tkobus 14. §. 1. ffi. judicatum fiolvi.

16. Deneganda infuper hsec condiftio, quo-
ties ei fpecialiter renunciatum eft; aut loivens ad-
jecerit, fe donare fi quid indebite folutum fit.
arg. /. in fiumma <5?. §. id quoque 2. ff. h. t. I.
fi inter patrem 6. C. de fiolution. Generalis fane
renunciatio condiftioni huic impedimentuin
non facitj qualis eft paftio illa, quse in paria-
tionibus, (id eft, computationibus hinc inde
ita faftis, ut nihil debeatur,) adfcribi folet in
hunc modurn; ex hoc contraffu nuliam inter fie
controverfiam ampliits effe. I. ult. §. idem qucefiit
3 • ffi.h. t. ibique Coftalius & Gotofredus in no-
tis. Sed &, fi infignis appareat pietatis ratio,
indebiti foluti repetitio non datur : unde fi mu-
lier in ea opinione fuiflet, ut fe pro dote obliga-
tam crederet, quicquid dotis nomine marito de-
derit, non repetit; quia, ut Julianus ait, fub-
latS falfa opinione, relinquitur pietatis caufa,
ex qua folutum repeti non poteft. /. cum is 32.
§. mulier. 2. ffi.h. t. Quomodo etiam de patre
cautum eft, eum, fi falfo exiftimans , fe filia;
fu$ debitorem efle, dotem promiferit, obliga-
tum fore. /. quemadmodum 46. §. ult. ff. de jure
dot. Ethisfimile eft, fi commiferationis intui-
tu indigentibus, vel proximis, indebitum folu-
tum fit. arg. /. partem 16. C. de nuptiis. l.&fi
quis 14. §. fied interdum 7. ffi. de reiigiofi Gro-
tius manud. ad juriffrud. Hoil. libr. 3. cap. 3 o.
num. 33.

17. Prseterea condidioni indebiti locus non
eft, fi fplutum fit ex illis caufis, ex quibusre-
tentionem quidem habemus, petitionem autein
non habemus. /. ex quibus caufis 51. junft. /. fi
inarea, 33. ff.b.t. Aut fi fecundum didta in pr.

hujus

-ocr page 677-

hujus tituli folutum fuerit, quod civiiiter qui-
dem indebitum, naturajiter vero debitum eft.
Ut tamen quandoque & illud , quod natura de-
i^itum, fi folutum fit, condici poifit tanquam
indebitum; dum jus civiie improbavit debitum
iilud naturale; idque vel propter publicam uti-
iitatem; uti id apparet in donatis contra iegem
Cinciam aliafque pofteriofes, naturalem donan-
di Jibcrtatem coardantes. /. ut mihi 21. fy. i. ff:
de domtion. jundt. I. fanamus 3 4. pr. C. eod. tit.
vel debitoris ipfius favore. Qua ratione, tametfi
verum eft , mulierem ex fiua interceffione, pu-
pillum, prodigum , tninorem curatoris arbitrio
fubjedmn, fine tutoris aut curatoris autoritate
contrahentes, naturaliter obligari. I. i.infinejf.
de novAtian. relida_tfupra dodrantem legata, fe-
cundum juris naturalis prsecepta deberi: fi ta-
men ex his cawfis folutio contigerit, effecit fe-
xus & aetatis ac prodigorum infelicium favor
atque commiferatio f quin & utilitas heredis,
contra legem Falcidiam, in fuum commodum
introdudtam, legatis gravati, ut condiftio folu-
ti per leges data fuerit mulieri intercedenti /. qui
exceptionem 40. fifi. b. t. pupillo, prodigo , mi-
nori fine tutore aut curatore promittenti. /. inter-
dum 29. I. quod pupillus 41. ffi. b. t. junct. /. is
cui bonis 6. ff. de verbor. obltg. L 3. C. de in inte-
grum refiit, minor. beredi fupra dodrantem one-
rato. /. error fatti 9. C. ad leg. Falcid.

18, De poenis folutis, utrum hac condi£tio-
ne repeti poffint, dicendum videtur, non faci-
le quidem praefumendum efte, quod quis poenas
indebitas fponte fua foluturus fit, nulJius ma-
leficii fibi confcius; illis prsefertim ex caufis, in
quibus ex inficiatione nullurn fubeft dupli peri-
culum ; fed tamen, probato evidenter indebito,
ejus quoque, quod pcense nomine folutum eft,
repetitionem efte , ubi ftatim ab initio, non de-
mum ex inficiatione, lex dupli vel quadrupli a£tio-
nem dat. ItaUlpianus, in /. eleganter 23. ult.
jfi.h.t. nullo modo fibi, aut Gajo, contrarius,
dum ipfe alibi fcripfit, panas non fiolere repeti,
cum depenfiefiunt. /. peente 42. fif. h. t.3c Gajus,
id quod d quoquo prnce nomine cxaftum eft, ei-
dem reftituere neminem cogendum. I. qttod k quo-
quo 46. ff. de reg. jur. Cum ieges iftse de illis
fint accipiends cafibus, quibus pcena foluta ab
initio debita erat, fed poft folutionem aliquid
fupervenit, quod videri poflet eandem deinceps
indebitam efficere. Qua ratione, fi legatarius,
pendente legati conditione, de tabulis teftamen-
ti exhibendis egerit, pofleflbr autem tabularum
ob eas ex contumacia non exhibitas in id quod
intereft condemnatus folverit, repetitionem ei
non dari, idem UJpianus docet, etfl poftea le-
gati conditio defecerit; quia pcena contumacise
eft prseftita ab eo , qui non exhibet. /. locum ha-
bet 3. §. & fi fiub 14. ff.de tahttlis exhib. Smili-
ter eum, qui ex lege Julia ambitus damnatus
centum aureorum pcenain folvit, in integrum
reftitutum pecuniam non recipere, Modeftinus
autor eft. /. 1. §. 2. fif. de lege Jul. Atnhitus.
Sed &, qui ob rem non defenfam quid folvit,
quamvis poftea defendere paratus fit, non re-
petit quod folvit. /. qui ob rem 35, fifi. b. t. De-
nique nec debitorem , fi furtum pignoris fecerit
creditori, pcenamque ei folverit, cum pignore
pcenam recuperare, UJpianus definit l.fipigno-
re 22. pr. ff. de pignorat. aff. Cujacius hbr. 8.
obfervat.39. Cum tarnen alioquin in levioribus
quibufdam pcenitentise locus fit, &quisfacien-
do id , ob quod non fa£tum jamad id quod
intereft aut pcenam cieperat obligatus efle , vei
etiam condemnatus , evitet tamen pcen^ prse-
ftandse neceffitatem : ut id apparet in debitore,
qui propter contumaciarn circa pignoris refti-
tutionem jam creditori damnatus, folvendoquod
debet, evitat pcenam. /. fi dnobus 16. §. jiplmis
6,ffi. depignor. & hjp. quemadinodum & in filio
vel iiberto , qui iine venia parentem patro-
numque vocando cseperat ad aureos quinqua-
ginta obligatus efle , ex pcenitentia abfolvitur a
pcenseprseftandse neceflxtate. l.quamvis n. ff. de
injus voc.

19. Quod fi fecundum mores hodiernos mu-
lier, quse in mariti fui perpetua tutela eft, ftan-
te matrimonio fine viri confenfu contraxerit il-
lis in caufis, quibus id lege municipali velcon-
fuetudine interdiftum eft, atque etiam folverit,
in Hollandia magis eft, naturalem iftam mulie-
ris obligationem impedimento non efle, quo
minus foluta maritus ftante matrimonio, ipfa
vero rnulier eodem difloluto , condicat; etiam
tunc, cum demum poft obitum mariti, jamfui
juris efte£ta , debiti talis durante maritali pote-
ftate contrafti folutionem fecit; fi modo errans,
ac putans fe efficaciter obligatam , folverit; cum
inHollandiatale debitum nunquam convalefcat,
atque adeo verum fit, etiam tunc, cum poft
obitum mariti uxor id folvit, indebitum dari.
Secus, fi non ignara juris fui, fe fcilicet invi-
tam ad folutionem compelli non pofle, fponte
tamen fua creditori fatisfecerit, & fic agnoverit
impleveritque bonam fidem : cum enim jam
ejus coriditionisfit, ut & nova debita fuo queat
arbitrio contrahere, ac femet ipfam efficaciter obli-
gare, quid ni ratam quoque ex certa fcientia
habere ac confirmare contra£tafn ab initio lege
refragante obligationem, ac eo illam habere lo-
co, quafi non viro vivente fed ipfo jam mortuo
nata eflet ? Contrarium Ultrajedinis placuit ,
apud quos ita jus eft, ut mulier ftante matrimonio
clam viro contrahens virum quidem obligatuin
non reddat, ipfa tamen efficaciter obligetur, fed
dilata executione in illud tempus, quo per ma-
trimonii diremtionem tutoria mariti fui potefta-
te incipiet foluta efle. Sive ergo debitum tale ip-
fa folverit foluto matrimonio , ceffat repetitio,
quia id folvit, quod jam naturaliter & civiliter
debitum exaftionem habet. Sive ex oppofi-
to folutionem fecerit durante ad huc conju-
gio , maritus quidem id , quod ab uxore fo-
O o o o 3 iutum

661

D e c o n d i ct ione indebiti.

-ocr page 678-

XII.

kitum efl: j fuo jure fuoque nomine revocare po-
teft, ne alioquem ex fa&o uxoris pariatur di-
jfpendium , dum cariturus effet folutorum ufu &
utilitate ; ipfa vero mulier nec foluto matrimo-
niocondicit ea , quippe jam pleno jure debita,
nec eodem durante: tum quia fine viro non ha-
bet legitimam perfonam ftandi in judicio; tum
quia mulieris intuitu ex tali obligatione natum
eft debituin in dienr, certo certius extiturum ,
certamque exa&ionem habiturum , puta, nu-
ptiis diflolutis j etfl incertum fit,quando illa dif-
folutio fecutura flt. Quod autem ita in diem cer-
to extiturum debetur, id ante illum diem folu-
tum repetinon poteftindebiticondi&ione, ac ne
medii quidem temporis interufurium peti, fecun-
dum ante di&a h. t. num. 3. Confer Roden-
hurgium cle jure conjug. tratt. praltm. de Jiatut.
diverj. cap. ult. pag. 186. & fecjq.

20. Coronidis lococommodum fuerit hic fub-
neftere paucis, quoad ejusfieri poteft, illuftra-
tamfafti fpeciem, quse eft in l.frater a fratre 3 8.
pr.jf. h. t. Scilicet,_/?rffer a fratre, cum in ejufdem
patris potefiate ejfent, pccuniam mutuatus, ince-
pit fratri, ex peculio fuo mutuum danti, ac per
hoc etiam patri, cui jure patria; poteftatis per
filiumf. mutuantem obligatio quxrebatur, natura-
liter obligatus effe. Hanc ergo pecuniam ita de-
bitamfrater debitor pojl mortem patris ac divifam
inter fc ac fratrem creditorem paternam heredita-
tem, ei folvit. Quccfitum eji , an frater debitor
id quod flc folvit repeterepofjitc¹ Refpondit, uti-
quc quidcm pro ca parte, quaipfe, quifolvit, pa-
tri heres extitijfet , repetiturum , cum eatenus
etiam fuccefferit in peculium fratris creditoris,
paternse hereditati per collationem unitum, atque
ita inceperit fui ipfius debitor & creditor efle;
quo fit, ut etiam ftatim ea pro parte debitum
confufione extinguatur : cui coniequens erat,
id , quod poft talem confuflonein & obligationis
interituin perfolutum erat, optimo jure ut inde-
bitum condici. Proea vero parte, qudfratcr cre-
-ditor heres extiterit, fratrem debitorem ita repeti-
turum, Ji non minus ex peculio fuo , quod lpfe ,
patriuna cum fratre creditore fuccedens , eidem
fratri creditori contulerat, adfratrem creditorem
pervenijfet; dum forte frater debitor trecenta ha-
bensin.peculioj undecentum fratri debebat, in-
tegra trecenta contulit, non dedudis iltis cen-
tum fratri debitis. Naturalem enim obligatiottem ,
qua? inter fratremdebitorem& fratrem creditorem
adhuc poft patris obitum ante collatuin peculium
fubftiterat, hocijifo fublatam videri, quodpecu-
lii, per fratrem debitorem fine debiti deduttione
collati , partem frater creditor jitconfecutus. Cum
enim peculium arque, ae hereditas, univerfitas
juris eifet, commoda pariter & onera continens
fieri aliter haud poterat, quam ut, quemadmo-
dum heres pro ea parte, qua heres eft, onus
. £eris alieni hereditarii agnofcere tenetur, ita quo-
quehic frater creditor, adeptus ex collatione par-
tem dimidiain peculii ad fratrem debitorem perti-
* I T. VI.O

I B.

nentis, etiam pro rata partis illius ferret ont^s
xris alienipeculiaris; atque ita ipfe quoque par-
tis iftius intuitu inciperet fui ipfiuscreditor & de-
bitor efle ; quo ipfo cum altera quoque pars
debiti.per confufionein extinCta eflet, frater de-
bitor poftea folvens non poterat non intelligi al-
teram quoque debiti partern indebite folviffe.
Totum vero decifionis hujus pofterioris funda-
mentum in eo eft, quod onus peculii fequatur
pechlium, gravetque eum, cui peculium cedit,
ac expeculio deducendum fit, adeo ut,jiprcele-
gatum filio eidemque dcbitori icl debitum fiuijfiet,
( nonpeculium ut aliis placet; cum & debitum
feu liberatio debitori in jure noftro prselegari
dicatur. /. non fiolum 8. §.fi hcres 6. jfi. deltbe-
rat. lcg. qua debitor rei debitfe dominUs eft. /. 1.
jfi.eod.tit. habetquejamlegatumpenesfe. /. i.§,
2. jf. ut in pojfejfi. legat. ) deduUto hujus dcbiti a
firatre debitore ( non creditore , ut aliis vide-
tur) ex eo fieret peculio, *ad cujus collatiohem
frater debitor ex jure communi obligatus erat, fic
ut tunc non trecenta fecundum exemplum fupe-
rius pofitum , fedfoladucenta conferre teneretur,
deduitis centum fibi prselegatis , & nihilo ininus
peculio ducentorum manente gravato per iilud
onus seris alieni aureorum centum, quos frater a
fratre ante patris communis obitum mutuos ac-
ceperat. Unde etiam fit, ut frater debitor du-
centa conferens, ex quibus centum perdiviiio-
nem cedebant fratri creditori, fimul in eum quo-
que transferat onus serisalieni, peculio cohserens,
pro parte dimidiai feu pro quinquaginta : quae
quinquaginta dumhacratione fibi ipfi incipitde-
bere frater creditor , extingui hadenus debitum
neceflefuit; atque ita ex collationetandemfrater
creditorcum efte&unil praster quinquaginta hoc
cafu lucratur. Ut autem hxc deduftionis facul-
tas fratri debitori magis aifereretur, argumentum
in fequentibus hujus legis verbis ducitur apote-
ftate repetendi, fi forte non fratri, fed extraneo
debuiflet frater ex fuo peculio id , quod ei pater
prselegavit, (nam & liberatio legari poteft ratio-
ne ejUs, quod legatarius non teftatori fed extra-
neo debet, ad id, ut heres extraneo creditori
prolegatario folvat. /, liberationem 3. ult. 1.4.
/. nonfiolum %.jfi. de libcrat. leg. ) & ipfe extraneo
ifti creditori foivere coadtus fuiffet, poftquam
contulerat jam peculium, non trecentorum, fed
ducentorum ; quippe, propter prselegatum il*-
lud debitum , jam centum aureis diminutum:
atque inde concluditur , ionge magis ergo per
fratrem debitorem , re integra , tempore eo,
quo inter ipfum & fratrem paternse hereditatis &
pecuiii collati divifio fit , peti pofle, ut ufque
ad quantitatem debiti peculiaris , adhuc exfol-
vendi , a fratre coherede indemnis prasftetur.
Cumque fratri debitori ita confulendum eflet,
ubi extraneo debebat, longe magis ei flmiliter
confulendum fuifle, fi non extraneo, fed fratri
debitum , pater ei praeiegaflet. Ait enim Africa-
nus, id maximcconfiequens effieeijententicc, quam

julia-

-ocr page 679-

D e

jiitliattus probaret, ft extraneo qttid debuijfet fra-
ter debitor , & ab eo per creditorem pojl mortem
patris exachtm effet, tantum jttdicio familice erci-
fcundce recuperaturum fratrem debitorem a cobere-
dibusfuijfe, quantum ab bis coheredibus creditor
affione de peculio eonfeqtti potuijfet, ut ita onus
peculii gravaret peculium , feu polfeilores ejns.
Jgitur & fi re integra familice ercifcundce agatur,
cum nondum extraneus peculii creditora fratre
debitore debitum exegiffet, ita pcculium fratris
debitoris dedudo prselegato collatum dividicequum
effc, ut ad quantitatcm ejus debiti indemnis d co-
bcredc frater debitor prccjletur. Porro eum, qttem
adverfus extraneum defendi oportet, longe magisin
eo, quod fratri debutjfet , indemnem ejfe fervan-
dum. Ex qua legis hujus explicatione apparet,
inde a verbis adeo ut, ufque ad finein principii,
traflationem eife de eo , quod frater debitor
nomine peculii fui conferendi, five fratri, five
extraneo creditori debet, quodqueipfi fratri de-
bitori per patrem prcelegatum eft , & qua ratione
ille lesati commodum fentiat , ac nihilominus

onus peculii peculium gravet. Sane, ut apertius
dicam, frater debitor fentire debet emolumen-
tum debiti, fibi a patre prarlegati : non fentit
autem, nifl deducat expeculio, quod collationi
obnoxium eft, id quod debet , & deductum fibi
foli retineat; nam fi id , quod deduxerat, dein-
de fratri vel extraneo creditori folvere cogeretur,
quid , obfecro , proficeret ei debiti pradegatum ?
Ergo, ft fratri debeat centum , tota illa centum
deducere poteft ex peculio conferendo , & libera-
tur infuper a fratre fuo creditore : fi extraneo
centum debeat , tunc quoque ifta ante peculii
collationem deducit, & fibi fervat; & fi poftea
ab extraneoillo creditore folus in folidum adcen-
tum aureos folvendos conventus fuerit, ( ut po-
teft, quia ipfe contraxit , & ex fuis contrafti-
bus , non obftante patria poteftate, obligari &
conveniri ut paterfamilias poteft. filiusfamilias 39.
ff. de oblig. & cicl. tot. tit. ff. quod cum eo , quiin
alien. pot. ) folutum recuperare debet eatenus a
fratre coherede , quatenus ille peculii per fratrem
debitorem collati pofteffor eft, & ut talis pfcr ex-
traneum creditorem aftione de peculio conventus,
prsftare debuiffet. Quo fit, ut onus peculii fe-
quatur peculium, & fimul pralegatum , fratri
uni a parte reliftum , ei falvuin fit; & ex peculio
fratris debitoris collato frater alter fit idem habitu-
rus, five ipfe fui fratris creditor extiteric , five
extraneus crediderit fratri debitori. Si enim, ut
plenius exemplo iiluftretur, frater debitor trecenta
habeat in peculio, & fratri fuo centum debeat
ex illo peculio , pater autem, in cujus erant po-
teftate, fratri debitori illud debitum pra:legave-
rit; prselegatum debitx quantitatis, feu centum
aurcorum , ex peculio trecentorum deducet fra-
indebltl.

663

ter debitor, conferetque ducenta, interfe&fra-
trem cceditorem arqualiter dividenda , fic ut fin»
gulis centum cedant. Sed quia frater debitorprio-
ra centum ex caufa praclegati perceperat, ac pro-
pterea ipfum debitum aureorum centum , hax
ratione noti extindum, etiamnum reftabat ex-
collato ducentoruin peculio exfolvendum, ideo
onus illud pro parte dimidia gravans fratrem cre-
ditorem , cui pars dimidia peculii ducentorum ex
collatione obvenerat, effecit , ut frater creditor
fibi ipfi inciperet pro ea parte debitor fimul & cre~
ditor elle, atque ita careret exaftione aureorum
quinquaginta, fibi proprii peculii nomine debi-
torum. Unde re ipfa frater creditor ex collato
fratris debitoris peculio, trecentis conftante, fo-
la'habetquinquaginta , quafi nonultra centuni
in univerfum eo in peculio fuiffent reperta; quip-
pe quod tum centum prselegatorum, tum centum
ex eo peculio debitorum dedu£tione huc ufque
■fuerat diminutum. Rurfus , li non fratri , fed
extraneo, debitum fuerit a fratre ex peculio tre-
centis conftante, primo quidem extrecentis de-
ducet ille centum , qua: extraneo debet, apatre
fibiprarlegata, ut fruaturlcgato: quofafto, in-
ter fratres duos fimul patris fui heredes, collatum
fratris debitoris peculium ducentorum sequaliter
dividendum venit. Sed fi deinceps extraneus ille
creditor a fratre debitore integra centum petat,
uti poteft fecundum ante di&a , & obtineat;
fratri debitori conceftum eft , agere cum fratre
fuo, qui centum ex collatione ac divifione pecu-
lii ducentorum confecutus erat , ut , cum ipfe
integra centum extraneo praeftiterit creditori, fi-
bi a fratre quinquaginta reddantur; utpote ad
qua? quinquaginta is , tanquam peculii collati
pro femiffe dominus & poffeflor effedlus, potuif-
fet aftione de peculio per creditorem extraneum
conveniri: atque itahocquoque cafu ad fratrem
ex peculii collatione non amplius eft perventu-
rum , quam quinquaginta ; peculio fcilicet &
hic per duplicem illam centum pradegatorum
centumque debitorum detrafitionem ad centum
ufque diminuto. Quod fi necdum extraneus cre-
ditor adverfus fratrem debitorem expertus fuerit i
in divifione tamen hereditatis paterna; & peculii
ducentorum collati sequumeft, id caveri, ut ad
quantitatem debiti, adhuc folvendi , frater de-
bitor a fratre creditore inclemnis pra:ftetur. Ver-
bofiorem me juffit efle nova legis hujus interpre-
tatio, dum aliorum commentarios perplexos ni-
rnis , nec fatis verbis legis accommodatos depre-
hendi: quos qui fcire cupit, videat Cujacium.
traci. 9. ad Africanum ad d. I. 38. Ant. Fabrum
tn rational. ad d. I. Wiffemhach ad Pand. b. t.
num, 14. &feqq. Struvium ad Pand. b. t. num.

34-

condictione

ri-

-ocr page 680-

L i b. XII. T i t. VII.

T I T V L V S VII.

De eondi£Vione fine caufa.
Summaria.

66^

1. 'Condictio fine cauft generalis efl i>el fpecialis,
concurrii generalis cum variis aliis condiffioni-
bus, etiam cum attione locati condiMi.

2. Oiiid fit Jpecialis condtffto ftne caufa ? datur
pro repetendo chirographo quod fine caufia apud

Ondi&io fine cauia eft aftio
perionalis, qua repetitur res
apud alium fine cauia exiftens,
iicet antea caufa fubfuerit. Et
vel generaiis eft vel ipecialis :
generalis, quse cum aiiis condiftionibus concur-
rere poteft , veluti condi&ione indebiti, caufa
data caufa non fecuta, ob turpem injuftamve
caufam , aiiifque fimilibus: cum utique his oin-
nibus in cafibus res merito dici poflit fine cau-
fa penes poflidentem efle. I. i. jf. h. t. fed &
cum locati aftione; nam fi fulio veftimenta ia-
vanda couduxerit, deinde amiflis eis, domino
pretium ex locato conventus prseftiterit, poftea-
que dominus invenerit Veftimenta, non folum
ex condu&o habebit aftionem, fed & fine cau-
fa condi&ionem ; etenim veftimentis inventis
quafi fine caufa datum videtur pretium eorurn.
l.fifiullo 2. ffi. h. t. Idemque juris eft, fi quis,
cum in annum habitationem conduxiffet, pen-
fionein totius anni ab initio dederit, deinde in-
fula poft fex menfes ruerit vel confumta fit:
etfi enim refidui temporis penfio condiftione in-
debiti repeti nequeat, tamen refidui temporis
mercedem fine caufa penes locatorem efle, at-
que adeo condi&ioni fine caufa locum fieri, du-
bium non eft: iocati vero adftonem eandein ob
caufam re&e moveri Mela fcripfit, /. fied addes
ip. fi quis cum 6. ffi. locati.

2. Specialis fine caufa condiftio eft, qua;
tunc locum habet, cum aliis aftionibus iocus non
eft: veluti ad repetendum chirographum, quo
quis fe obiigavit, cuin pecunia numerata non
effet, vel numerata quidem fed iterum reddita;
eo quod tum diffolutK quantitatis retentum in-
ftrumentum inefficax penes creditorem remanet.

creditorem efi; item cum tertius meam pecuniam
fine mea voluntate fiuo fiolvit creditori: vel cum
datum efi ob caufiam, quce vere fubefi, fied
efi ipfio jare nulla, puta ob matrimonium nul-
lum,

l. 2. I. ult. C. de condiff. ex lege & fine cattfia.
Etfi enim creditori a&io ad exhibendum compe-
tat pro chirographis foiutione inanibus fa&is,
quoties illa apud alium quam debitorem funt;
quia creditor ad ea debitori reftituenda obliga-
tusmanet. l.fiolutione 18. ffi. ad exhtbendum. non
tamen debitori, quippe non tam exhibitionem,
quam potius reftitutionem defideranti, datur:
ac proinde huic ad hanc fine caufa condidionem
recurrendum fuit. Sed & fpeciali condiftioni fi-
ne caufa locus efle videtur in cafibus l. ft fer-
vus 24. §. fiervum 1. l.fiervus qucm 30. pr jf.de
aClion. emti. aut, cum pecuniam meam tertius
fuo foivit creditori fine inea voiuntate; cum uti-
que mei intuitu nummi mei fine caufa penes ter-
tium fint. I. fi & me 32. ff. de rebtts creditis.
Hugo Grotius manuduSt. ad jurifiprud. Holl. libr.
3. cap. 30. nttm. 48. 49. Denique etiam, cuin
datum eft ob caufarn , quae quidem vere fubeft,
fed tamen ipfo jure nulla eft ; etiamfi tunc dantis
fimui & accipientis turpitudo concurrat, fi modo
non ob ipfam turpitudinem quid datum appareat.
Ita , cum avunculo nuptura , vel noverca privi-
gno , vel foceronurus, pecuniam dotis nomine
dediflet, ac , nuptiis deinde non fecutis, de re-
petendi facultate quasfitum effet, refponfum a
Papiniano fuit j cum ob turpem caufam dantis &
accipientis pecunia numeretur, ceflare condiftio-
nem, & in delifto pari potiorem effe poffefforem:
eamque rationem fortaflis aliquem fecutum, re-
fpondere, non habituram mulierem condi&io-
nem; fed refte defendi, non tam turpem cau-
fam in propofito, quam nullam fuifle; cumpe-
cunia; quaj daretur, in dotem converti nequi-
ret: non enim ftupri, fed matrimonii gratia da-
tum effe. /. ult. pr. & 1. ffi. h. t.

LI-

-ocr page 681-

LIBER TERTIUSDECIMUS.

t i t v l v s i.

De condi&ione furtiva.

SlJMMARlA.

1. Qho fenfu domintts dici pojfit rem fuam con-
dicere a fure ?

2. Quid fit condittio fiurtiva ? datur fiolis domi-
nis, tjui & tcmpore fiurti fiatti, & quo agitur,
domini fitint, non illis, qui tantum alterutro
tempore dominium babuerunt.

3. Non datur commodatario depofitario. An &
quatenus detur creditori, cui pignus fiurreptum
efi; & quid moribus ?

'4. An contra beredes fiuris condittio fiurtiva in fio-
lidtim detur, licetnibil ex re fiurtivd adcosper-
vemrit ?

5. Quo ufiqtte detur contra dominum aut patrem
fiervi aut filiifiamilias fiuris ? An fiervus pofi

Dio furum id jure fingulari in-
du&um fuit, quod quis rem
fuam condicere poffit furto fub-
duftain , petendo, furem here-
demve ej us condemnari, fiap-
paret eum darc oportere: cum alioquin certum
iit, non poffe actorem fuam rem ita ab aliquo
peterej feilicet, quia dari cuiquam id intelligi-
tur, quodita datur, utejusfiat; necres, quse
jam aftoris eft , magis ejus fieripoteft. §.fic ita-
que 14. Infiit. de attion. I. ult. in finc jfi. nfiu-
frutt. quemad. caveat. Nec eft , quod quis exi-
ftimet, iinpoffibile ea ratione peti , ut nempe
non dominus in dominumipfum dominiumtrans-
ferat; fi quidem datio tunc latius & fenfu im-
proprio accipiatur, non pro a£tu quo dominum
traniit, fed pro qualiquali poif:ffionistranflatio-
ne; eo modo, quo traditio dicitur de manu in
manum datio, manumiffio de manu datio , & ex
depofiti commodati pignorifve caufa res dari,
dum traditur. Quamvis & fur herefque ejus
certo cafu dare dc fuo teneatur, quoties fcilicet
non ultra fupereft penes eos furtiva res. Adde
Wiflembach ad Pand. b. tit. num. 1.

2. Eft autem condiftio furtiva perfonalis adio,
non modo delifti occafione inttoduda, fed ma-
gis ex ipfo famofo furti deliftd data, nata , pen^Jdens. I. fimulter. 21. §. pen: & ult. ffi. de att.
rerumamot. I. cejfat. 3 6. jf. de bbligat. & attion.
rei perfecutoria ex parte aftoris. d. I. n:§.pen.
pcenalis ex parte rei, in quantum hac conventus
adtione condeinnatur, licet nihii ex re furtiva
ad eum pervenerit, aut cafu perierit; competens
foli domino l. l.jf. b. t. ac ne promifcue qui-
dem omni, fed ei tantum, qui &• tempore fur-
ti fa&i, & quo agitur, dominus fuit. Nain fi

manumiffiionem condittione fikrtiva conveniri pofi-
fit ? An qui non contrettarunt, fiedtantum ope
vel confilto juverunt ? Ouid juris, fi plures
contrettando fiurtum fecerint ?

6. Ad quidtendat bcec attio ? quid fi res dolo, cul-
pd, cafiu perierit ? cttjus temporis cefiimatio
prcefianda fit ?

7. Habetlocum, five proprictatis five poffcffionis
aut ufius furtum fattum fit; atque etiam pra
rebus immobiltbus vi pojfiejfiis.

8. Recenfientur cafius, quibus ccffiat furti condittio,
inter qttos, fit dominus fiud voluntate ac fponte
dominium amifierit; aut ei d fiure fiatisfattum
fit.

altefutro teinpore res furtiva ad alium pertinue-
rit, aut fa£to domini furturn paffi atnifla fit,
huic adtioni locus rion eft. Unde , fi defi^-
<5tus furtum paflus rem furtivam a£tu inter vi-
vos alienaverit, vel alteri pure legaverit, nec
heredi condidtio furtiva accommodanda eft,
quia dominus non eft , dominio rei vel per
defundum ipfum adhufc viventem jam amifi-
fo, vel refta via a defun<5to in legatarium jam
tranflato, fecundum /. 2 Titio 64. in jine jfi. de
furtis. nec legatario, quia tempore furti commif-
fi dominium necduin adeptus fuerat: ut tamen
huic , velut dotnino prsefenti , rei vindicatio
danda fit. /. jive matnfefius 10. §. ttlt. I. 11. ff.
b. t. Plane, fi non pure , fed fub condi<5tione
rem furtivam alteri legatam proponas, quin he-
res re<5te hac eXperiatur adione dubium non eft,
cum ex defunfti perfona confideratus utroque
tempore rei dominium habuifle inteliigatur. /. [i
fervtts 14. pr. ffi. b. t.

3 . Longe magis condi<5tio furtiva illis dene-
ganda, qui neutro tempore dominium habue-
runt, quales commodatarii depofitarii, aliique
his fitniles. /. cum qui emit. 14. §. qualis ergo
16. ffi. de furtis. ut tamen hujus a<5tionis intuitu
tutores & curatores pupillorum fimiliumque fur-
ta perpefforum pro dominis habendi fint. /. intcr-
dum 5<5. §.• qui tutclam 4. jfi. de fiurtis. atque
etiam creditorein , cui res piguori data eft, in-
cetri condiiftione furtiva a<5turum, fi ea furre-
pta fit, ex Ariftonis fentcntia Neratius referat,
ac poft eum Ulpianus in /. & ideo 12. §. ult.
ff. b. t. & quamvis ibidem Ulpianus nec pro-
bet nec improbet qux fuerunt & Neratio ex Ari-
ftonis mente fcripta; alibi tamen fatis eviden-
ter eafirmat, ac tanquam juriconvenientiafup-
Pppp ponitj

-ocr page 682-

666 L i s. XIII, T i t. I.

ponit, dum difputat, an ea, qua: creditor per
condidionem furtivam tum a debitore, tum ab
extraneo confecutus eft , debito imputare aut
reddere debitori tencatur. /. fi pignore 22. pr. jf.
de pignorat. afiione. Neque fibi ipfi Ulpianus
contrarius credendus eft, dum in d.l. 14. §. 16.
jf. defurtis, ait ,• furti quidem actionem compe-
tere omnibus illis, quorum periculo res eft, ve-
luti ex caufa commodati, locati, pignorifve ac-
cepti, condi&ionem autem ei demum, qui do-
minium habet. Itenim, cum pignoris intuitu
denegat creditori condi&ionem furtivam, foli
dat domino, in d. I. 14. §. 16. & in l. 1, jf.
h. t. de certi condi&ione ex caufa furtiva acci-
piendus eft, qua res vel certa rei peremtae sefti-
matio petitur, dum conftat, quid quale quan-
tumquefit, quod furto fubdu&um eft. Atcum
ex Ariftonis fententia eandem creditori concedit,
in d. I.22. de pign. aft. & l. 12. §. ult.ff. h. t.
de incerti condidtione furtiva loquitur, qua cre-
ditor incertam pofteffionis feu detentionis ajfti-
mationem perfequitur; dum conftat, aliam pro-
prietatis aliain pofleffionis xftimationem efte,
eumque , qui pofleffionem condicit, id folum
confequi, quanti ejus intereft pofleffionem re-
tinuifle: /. ji duo 3. §. idt. jf. uti pojfid. quale
interefle quia incertum eft, prout rnagis minuf-
ve folvendo debitor apparuerit, re£te certi con-
mdtio creditori denegata, incerti per Ulpianum
aliofque concefla fuit. Firmatque hanc conci-
liandi rationem, quod idcm Ulpianus in /. 1. §.
I. & l. 2. jf. de conditf. triticar. tra&ans de con-
~ didione triticaria, ac ftatuens ,eam alioquo cafu
domino quoque dari ob rem mobilem furto fub-
du£tain aut vi ereptam, fubjungit, eiquoque,
qui vi aliquem de fundo dejecit, pofle fundum
condici, fl dominus flt, qui deje&us lit; ca:-
terum fi non fit dominus, pofle eum condicere
poffejfionem, ideft, fecundum ante dida, quan-
ti ejus intereft pofleffionem retinuifle. Cccterum
noftris & aliorum moribus, infuper habitis fub-
tilitatibus hifce Romani juris , dominos & om-
nes quorum intereft ad repetendum id, quod
flbi furto ablatum dicunt, admitti, poft alios
obfervat Groenewegen ad l. i.jf.h. t.

4. Datur baec adio contra furern flve mani-
feftum, flve nec manifeftum; etiam quando-
que contra uxorem, cum non infamet. /. & ideo
3. §.fed & cttm 2. ff. de attione rer. amot. jun£t.
I. cejfat 3 <5.jf. de oblig. & att. &, II fur furtum rei
furtiva; paflus flt, contra utrumque. /. qui re fibi
76. §. 1. ff.de furtis. uti &contrafuris heredes,
licet infantes, aut furiofos. 1.2. ff.h.t. adfoli-
dum rei furrepta:, etiamfi 11011 folidum, fed vel
parstantum, veljjnihii penitus, ex re furtiva ad
eos pervenerit. /. in condittione 9. jf. h. t. Ut
tamen eo cafu, quo plures furis unius heredes
funt, non finguli in folidum, fed tantum pro ea
parte, pro qua heredes funt, conveniendi flnt;
in quantum ipfo jure aftiones hereditarix inter
coheredes flve aftores, five reos, divifas funt.

/. in condittione 9. jfi. h. t. junft. /. pro heredita*
riis 2. C. de heredit. attion. nifi heredum unus
remfurtivam in folidum poffideat, atqueitarei
totius reftituendje habeat facultatem; tunc enim,
quin folusin folidum jurevocetur, ac ad reftitu-
tionem condemnari debeat , dubium non eft.
arg. /. fiedmihi 3. §. bcredes 3. ff. commodati.
I. fi quis 6. §. cogentur 1 -ffi.de cdendo. Nec his
adverfatur, quodrerum annotarum aftio in he~
redes mulieris amoventis non in folidum, fed
inquantumad eos ex re amota pervenit, videa?
tur danda. /. ult. C. rer. amot. condi&io autem
furtiva fic contra furis heredes detur, ut contra
mulieris heredes ea, quas eft rerum amotarum.
/. contranurum 6. §. item heres 4 .ff.de att.rer.
amot. Sunt enim, quibus placuit, in d. I. 6. §. 4.
cotnparationem inter a&ionem utramque in eo
folo pofitam efle, quod in heredem utraque
cotnpetat; an autem in folidum, an vero qua-
tenus ad eum ex re furtiva pervenit, non defi-
niri. Sed vix eft , ut id adtniferis; tum quia ibi
generaliter dicitur heredem mulieris teneri, ficut
condittionis nomine ex caufa furtiva. tum quia
ipfa rerum amotarum a£tio furtivaz condidtionis
fpecies eft; fic ut. Julianus refponderit, ex per-
fona filice, quce res amovit, dandam effe in pa-
trem condidtionem in peculium. /. pen. ff. h. t.
Reftius proinde dixeris cum aliis, non aliam
efle legis ultimae Cod. rer. amot. fententiam ,
quam , quod eo cafu, quo plures mulieris amo-
ventis heredes funt, linguli non in folidum te-
neantur, fed tantum pro portione hereditaria ,
feu in tantum, in quantum ad cos pervenit non
ex re atnota, fed ex amoventis hereditate. Mi-
nus ftringit, quod in l. fi ttitor. 9. §. ult. &
l. 1 o. ff. de tutek & ration. difirah. traditum
eft, fiurti, damni, injurite condittionem morte
tutoris, pupilli rationes diftrahentis, interire;
cum per fiurti condittionem illic pcenalis furti a<5tio
in duplum quadrupluinve denotetur, eo quod
condittio non ad furtum tantum, fed & ad dam-
nttm & injuriam relationem habet, ac proinde ,
uti non rei perfecutoriam , fed pcenaletn inju-
riarum , ac legis Aquilix aftionem defignat ,
ita quoque eam magis, qux furti pccnalis eft ,
& propius ad reliquas enumeratas, quam qui-
dem hxc condidtio furtiva , accedit; neque no-
vum eft, condidione generaliter omnem in per-
fonam adionem, vindicationibus feu in rem a-
ftionibus oppofltam, fignificari. §. appellamus 1
Infiit. de attion. fruftra quoque objicitur, con-
dictionem furtivam etiam in immobilibus vi po(-
feffis receptam efle. l.verum efi 2J. pr. & §.
I -ff-de fiurtis. in heredes autem ejus, qui vi de-
jecerat, non in folidum fed in id quod ad eos
pervenit aftionein dari, fufficere enim, non in
lucro verfari heredem, nec ipfum debere ex fa-
cinore defundti damnum fubire. /. quod efi 3. pr.
ff. de vi & vi armata. Etfi enim verum fit,
interdidum unde vi, & aftionem rei perfecuto-
riam doli, quod metus caufa, fimilefque, m

here-

-ocr page 683-

O N fe F H T I V A, 66f

ta, pocalum ex argento furtivo. /. ex argento i 31
ff. h. t. una cum fruftibus perceptis & percipien-
dis. /. in re furtivd 8. §. ult. ff. b. t. jun£t. /. do-
tnum 5. C. de rei vindicat. I. fi navis 62. §<■ 1;
ff. de rei vind. ac eo quod intereft. /. fi condica-
tur 3. ffi. b. t. aut, fi res interierit, praeftetur
aeftimatio quanti res unquam plurimi fuerit £
tempore furti fa&i, quia fur femper in mora eft j
licet res furis impenfa melior fa£ta efiet, duni
forte infans furreptus fumtibus ac cura furis
crevit , aut artibus inftru&us eft : five dolo
furis, five culpa , five cafu, interitus furtivse
rei aut deterioratio contigerit; fine diftinftione j
utrum eodem modo penes dominum peritura
fuiftet, nec ne; cum id fuadeat odium furum t
nifi fur eam ante interitum domino obtulerit, &
hic in mora fuerit acceptandi oblatam, l.inre
fiirtivd 8. pr. & §. 1. I. ex argento 13. L qui
furtum 16. ff. h. t. L 2. C. b. t. Ut tamen pro
oblatione habendum non fit, fi fur non ad rem
reftituendam, fed condidtionem furtivam exci-
piendam paratus fit, & , dum dominus in infti-
tuenda aftaone moras ne&it, res perierit; quia
videtur qui primitus invito domino rem contra-
davit, femper in reftituenda ea, qnam nec debuit
auferre, moram facere. /. ult. ff.t, Neque di-
verfuirj ab his eft, quod Ulpianus fcripfit, aftio-
nem quidem exjege Aquilia eam comple&i sefti*
mationem, quanti eo anno res plurimi fqit, con-
dtlitonem autem ex caufid furtivd non egredi retror-
fium judicii accipiendi tempus. I. nunquam 2. §_kquce/itum 3. ff. de privatis de/iff. cum enim pro-
tinus a furto fafto fur in mora videatur effe, ac
propterea confeftim quoque furtiva poffit inquie-
tari condiftione , & ad judiciutn fufcipiendum
compelli, fequitur, tempus judicii accipiendi irl
fure k tetnpore mora primitus commiflie nort
oportere feparari.

7. Neque ad id, ut ha:c condidio compete*
re queat, intereft , utrum proprietatis an ufuS
poffeffionifve furtuin faftum fit; /. qtti furtunt
16. ff. h. t. nec, utruin res mobilis ablata aut
vi furrepta, an vero immobilis vi pofleffa fit t
etiamfi enim immobilium non furtum, fed in-
vafionem fieri placuerit, expioia contraria ve-
terum quorundam hac de re opinione; obtinuit
tamen, immobilium seque ac mobilium intuitu
furtivam hanc haud denegari condiftionem. /. ve-
rttm efi 25. pr.& §. 1 . ffi.de furtis. I. i.in finc
C'71. 2. ff. condift. triticaria. jun£t. /. qttam rcm
38. ff. defurtis §. quod autem 7. Infiit. de ufiu-
capion.

8. Ceffat haec aftio, fi res furtiva per rei vjn-
dicationem, aut fpontaneam reftitutionem, aut
fimili alia ratione ad dominiutn reverfa fit, aut
litis aeftimatio domino praeftita. L five manifefius
I.Q, l.fi fiervus 14. §. bove 2. ff. h. t. fi domi-
nus rem furtivam furi, ve! alteri, pure legave-
rit. d. I. 10. §. ult.ffi. b. t. aut aliter dominium
fuo fafto amiferit: nain fi fine fuo fa£to amifif-
fet, condiftio fupereffet. /. & ideo I2.pr.ff. b. t,

P p p p 2 Qu3

CONDICTi

heredes non ultra dari, quam quatenus ad eos
cx defunfti vi metuve pervenit: non tamen re-
fte ab illis ad condi&ionem furtivam» odio fu-
rum prseter communes juris regulas datam, &
ideo nngularia plura continentem , argumentum
transfertur: nam & furis heredes, fi rei vindica-
tione conveniantur, non ultra , quam quatenus
fa&i locupletiores, teneri, in aperto eft. arg.
/. cum autem 52. ff. de rei vindicat. quos tainen
in folidum pro hereditaria portione conveniri per
condiftionem furtivam , ex /. 9. ff. b. t. proba-
tum eft. Objefitiones alias plures prolixiftime di-
fcuftas vide apud Ant, Fabrum Ratioml. ad d.

I. 9. ff. b.t. _r,

5. Contra patrem tamen vel dominum furis
non ultra ha?c adio competit, quarn quatenus
cx re furtiva eft in peculio ; in refiduum enim
noxaz dedere fervum furem dominus poteft, &
ipfe filiusfamilias direfta condiftione furtiva con-
veniri. /. ft fervus 4. /. 5. /. pen. ff. b. t. I. &
ideo 3. §. ult. I. 4. /. 5. ff. de attione rer. amot.
I. licet tamen 3. §. ex furtivd 12. ff. de peculio.
plane in fervum furem, poftea manumiftum, nul-
latenus hae a&io danda eft, nifi liber contrefta-
verit, etfi furti aftio in eum detur. /. quod ab
alio 15. ff. b. t. eo quod condi&io furtiva, Jicet
ex delifto nafcatur, tamen tanquam rei perfecu-
tionem continens magis a&ionibus ex contra&u,
quam ex delido, vifa fuit affimilanda; expedi-
tum vero eft, ex deli&is quidem, non autem ex
contraSibus fervilibus, in eofdem poftea manu-
miffos adionem fuperefte. /. fervi ex delittis 14.
ff. de obligat. & attion. Sed nec in eos hac adio-
ne re6te agitur, qui abfque ulla contredatione
furtum juverunt, five folo confilio, fivefola ope,
abfque rei ipfius furtivse contreftatione. /. proin-
de6.ff.h. t. quo in numero cenfendi, qui fca-
las forte feneftris fuppofuerunt, aut ipfas fene-
ftrasvel oftium eftregerunt, ut alius furtum fa-
ceret; quive ferramenta ad eftringendum , aut
fcalas, utfeneftrisfupponemitur, commodarunt
fcientes. §. interdum 11. Infiit. de obligat. ex deli-
Eio. Quibus contrarros non eft Paulus, cum ait,
ei, qui furem ope juvit, condicipofle, nonei,
qui folo juvit confilio. l.fape ita 53. §. ttlt. ff.
de verbor. fignif. Non inepte enim de iliis intel-
ligi poteft, qui ita ope furturn juverunt, ut
cum ope fimul rei furtivse contreftatio concur-
rerit; quod accidit in iis, qui furti juvandicau-
fa trabem aliudve fimile, quod unus tollere non
poffet, de loco in locum una cum fure tran-
fportant, non in fuam fed fiaris principalis uti-
litatera ; argumento eorum, quar a Juliano &
Olpiano tradita in l. ita vuhteratus 51. §. ult.
infineff. ad leg. Aqtiil. l. volgaris 21. %.penult.
ff. de furtis. Quod fi plures fimul contredando
furtum fecerint, contra fingulos quidem in fo-
lidum adtio comparata eft, fed unius prseftatio-
ne cseteri liberantur. /. 1. C. b. t.

6. Tendit autem haec condiftio ad id, ut re-
sftituatur res furrepta, vel fpecies inde fadta, pu-

-ocr page 684-

668 _t L i 3. XIII.

Qaa ratione, fj fociorum alter in re communi
furtum fecerit, ac dein mediante judicio corn-
muni dividundo furi res integra per adjudicatio-
nem acquifita fit, ita demuin focio furtum paf-
fo hxc poft adjudicationem aftio accommodan-
da eft, ii communi dividundo judicio provocatus
fit 5 nam fi ipfe provocaverit, amififfe creditur
condidlionem , tanquam qui fuo fpontaneo pro-
vocationis fafto eftecit, ut dominio per fubfe-

T i t. II. III. ;

cutam exciderit adjudicationerm d. L 12. §.
Jf. h. t. Denique condidioni huic uitra iocus
non eft , poftquam novandi animo dominus
rem fibi a fure reftitui ftipulatus eft. /. parvi 17..
ff.h. t. Etfi enim nemo rem fuarn rede ftipu-;
letur. §.2. Inflit. de inutil. Jlipulat. non tamen
inutiiiter rei fua? reftitutionem. /. fcire 29. j.
/. nemo rem fuam Sz. jf.de verhor. obligat.
! -"fiflT f"! / ; \ ^ln ,t i xmVAu v vn X

T I T V L V S II.

De condi&ione ex lege.

S u m m a r i a.

1. Quidfit condiftio ex lege ?

1. Recenfientur plerique cafius, in quibus condifiio

'Ondiftio ex lege eftaftio per-
;fonaiis nata ex obiigatione civili,
;per iegem novam, id eft, le-
^ge 12. tabuiarum pofteriorem ,
Mntroduda , cui non eft adje-
ftum certum nomen aut forma a&ionis. /. unic.
f t.

2. Qualis condiftio donatario datur ex dona-
tione padto ceiebrata. /. fi quis argentum 3 5.
§>. ult. C. dedonation. §.2. Infiit. eod. tit. Iilis,
quibus minus teftamento datum fuit , quam
quod portioni legitimse fufficiebat, fi fupplemen-
tuin petere velint. /. omnimodo 30. & l.fiquando
35. §. &generahter 2. Cod. deinojj.tefiam. Do-
mino, cujus fervus adulterii accufatur, & peten-
te accufatore quseftionibus fubjicitur , ad fervi
pretium, fi in quaeftione defunctus fuerit , aut
deterior fitredditus, ac abfolvatur. /. fi pofiula-
•verit 27. §. ult. l.zS.f.adleg. ful. de adulteriis.
jun£t. /. non folum 3. C. eod. tit. Fifco agentiex

ex lege locum habet.

privilegio cOntr£ debitores debitoriS , ex caufi
primipilari obligati, ex diedebentes, utantede-
finitum tempus debita exprsefentent. /. 1. C. b. t.
Givitatibus jure fingulari contra fingulos rerum,
ad debitores fuos pertinentium, pofteffores pro
rata. /. 2. C. de debitor. civitat. creditoribus hy-
pothecariis potioribus adverfus creditores debilio-
res, ad quos pretium rerum hereditariarum diftra-
darum pervenit folutione heredis, hereditatem
cum inventario adeuntis. /. ult. §. fin vero heredes
6. C. dejure deliberandi. Reis per plus petitionem
ab a£tore Isefis; aut a litiumexecutoribus piusju-
fto exigentibus. §. tripli 24. & 2 5. Infiit. de atfion.
Adhsec pro repetendo eo, quod in aiea amiflum
-eft. /. 1. & ult. infine C. de aleatoribus. Uti & in
fa<5ti fpeciebus propofitis in /. ut mihi donares 21.
§. 1. ffi.de donationib. I. unic. C. de fiuffragio.
Nec dubium effe poteft, quin condidtio ex lege
fit, ubi ftatutum aut confuetudo novam .fubinde
inducit fine nomine a<5tionem.

T I T V L V S III.

De condi&ione triticaria.

Summaria.

1, Unde di£ia fit condi<5tio triticaria; quidfit?
ei locum non effe , nifi principalis attio in per-
fionam fit, & per eam non pecunia numerata
fed res alice, tefiimationem recipientes, fiuijfient
petenda.

2. Hac attio non plane nova efi, jed adjeftitia
qualitas aUionis aiterius. Cujus temporis afii-
matio in ea Jfetfetur ?

3. Explicatur generaliter, Cujus temporis afiima-
tio in judiciis bona fidei & firifti juris fpettan-
da fit, ut in eam judex condemnet ? five prin-
cipaliter aflimatio alicujus rei in obiigationem
dedutta fit, five res alia, cujus afiimatio ob in-
teritum prafianda efi.

4. Cujus loci afiimatio confideranda ac praftanda
fit?

Unde'

-ocr page 685-

nde condittionis triticam nomen
defcendat , incertum eff. Va-
rias variorum conjeduras exhi-
bet Wifleinbach ad Pand. h. t.
nnm. 7. exquibus nonimproba-
bilis ea Hottomanni eft, olim magiftratus pro-
vinciales ex fenatufconfultis provincialibus cer-
tam impofuifle tritici quantitatem ad certa loca
deferendam ; velpro tritico pecuniam, fl niinis
diflita eflent loca collationitriticideftinata : cum-
que illa denunciatio conferendi, Condiffio triticaria
diceretur, ac plerumque eveniret, ut pro tritico
pecuniam feu xftimationem perfolverent provin-
ciales, hinc paulatim fluxifte, ut, quoties Joco
rei debitae pretium ejusfeu ceftimatiopetenda eflet,
adio illa condittio triticaria appellaretur. Quic-
quid fit; hsc a£bio perfonalis eft, qua rei cu-
jusviscorporalis mobilis, vel immobilis , autin-
corporalis , quomodocunque ex contradu vel
'deli&o debitac , xftimationem priftandum efle
contenditur. Cui ut locus fit, primo quidem
requiritur, ut principalis quoque adio, qua: ad
rern ipfam perfequendam competebat, perfonalis
fit: nam fi in rem eftet, etiain aftimatio non per
hanc triticariam , fed per ipfam in rein aftionem
petendaforet, utdiftum tit.de reivindic. &petit.
hcredit. Qua de caufa etiam rem fuam propriam
nemo regulariter hac aftione perfequi poteft ; iis
exceptis cafibus, quibus & rei propria: condidio
permifta fuit, quod accidit in rebus furtivis ac vi
pofteflis, quarum proinde non extantium sefti-
mationem fibi prseftari, domini furtum pafli vel
vi deje&i hac rede defiderant aftione. /. 1. infine.
I. 2. jf.h.t. junct. /. verumefl 25. pr. & §. i.jf.
de furtis. Sed & fecundo necefte eft, principaliter
res alias extra numeratam pecuniam efte debitas,
quaruin seftimationem in fubfidium hoc judicio
actor perfequatur. Si enim ipfa pecunia ab initio
debitafit, adtione principali, non hacfubfidia-
ria, petendl foret. /. 1. jf.h. t. cum abfurdum
eifet, pecunix cun6ta seftimantis arftimationem,
qua; nori eft, in judicium deduci. arg. l.fiita fide-
jujfiorem 42 .ff.defidejujfior. Etfi ergo nihil nifi nu-
meratam pecuniam, seftimatiohem nempe, hac
aftione confequamur; verum tamen fimul eft,
tum demuin ei locum efle, cum alise res extra
numeratam pecuniain in obligationem dedu£t$
funt.

2. Cseterum non plane nova hsec aSio eft,
fed magis veteris a£tionis adje&itia qualitas, &
ideo vel bonse fidei vel ftri&i juris aftionum natu-
rain & efteftus fortitur, pro diverfa principalis
aftionis natura, qua res ipfa petenda fuiftet. Qua
ratione, quando in seftimatione facienda in hac
adione reijudicatse tempus fpeitandum diciturin
/. penult.fi. h.t. id de illis accipiendum cafibus,
quibus obligatio principalis bonse fideieft. Contra
vero cum in /. ult.jfi. h. t. Gajus ait, tempus fpe-
ftandum efte, quo judiciumacciperetur, id eft,
quo fieret litis conteftatio , id ad ea reftringeh-
dum negotia, quse ftridi juris funt.

669

3. Confiderandum namque, circa hanc im*
plicatam seftimationis faciendse controverfiam va-
rios varise fentire, ut colligere licet eX iis, quse
habet. Cujacius lihr• 8. ad Africanum ad l. 3 7. jf.
mandati. Pacius enant.cent. 3. num. 72. Fachineus
controv.libr. 2. cap. 74. Sande dccif. Frific. tibr. 3*
tit. 4. defin. 8. Ant. Faber Cod.libr. 4.tit. i.defin.
7- <&fieqq. Vinnius fieleft. qucefiion. libr. 1. cap. 3 9.
Wiftembach adPand. tit.de reb. credit.num. 12.
Interim paucis diftinftionibus reih omnein abfol-
vi, omnefque diflicultatesiuperari pofte , mihi
perfuadeo. Etenim primo quidem infpiciendum
exiftimo , utrum priticipaliter rei aeftimatio iti
obligationem dedufta fit; an principaliter res,
cujus loco in fubiidium sefthnatio prseftanda ve-
nit. Narn fi principaliter seftimatio rei aiicujus
obligatione comprehenfa fit, neque huic condi-
ftioni triticaria? locus efle poteft, nequeex muta-
tioneseftimationis quaeftio fupcrefte, quiareipia
nihil prseter nuiheratam pecuniam omnia scfti-
mantem ab initio debitumeft, neque aiiam con-
trahentes videri poifunt aeftimationem adeoque
quantitatem pecuniariam refpexifte, quam quae
fuit eo tempore , quo primitus obiigatio nafceba-
tur, five bonse fideifive ftrifti juris negotium fit;
ac propterea , au£to deinceps vei diminuto rei
pretio, obligatio pecuniaria, quse ab initio certa
fuit , nullum inde incrementum capere potuit
aut diminutionem. Eoque reducenda eft fa£ti fpe-
cies in negotio ftrifti juris, qua quis flipuiatus
eft,fibidari quantifundus Cornelianusefi, & in qua,
quia nonfiundusfiedpeCunia debebatur, ea seftima-
tio Venire dicitur, qua: ftipuiationis tempore fuit*
l.fundum Cornelianum 28.fi. de novation. Uti &c
iiia in negotio bonse fidei, qua hominemaiiam-
verem certam pro te daturum mefidejufli & foi-
vi, fi deinaftione mandati ad indeinnitatem con-
tendam i seftimationem enim rei foiutse potius ad
tempus, quofoluta eft, quain adid quo agitur,
referri oportere Africanus fcripfit. /. hominem 3 7.
pr. jfi. mandati. Et merito ; cum hic fidejuftori
folveqti non res fed tantum folutse rei seftimatio
debita fuerit : quippe qui Stichum , hominein
certum, ex fidejuflione folvens, obligatum noit
potuit fibi reddere debitorem principalem ad eun-
dem , quem folverat, Stichuin reddendum ; fed
magis ab initio ad indemnitatem , adeoque sefti-
mationem temporis iiiius, quo fibi primitus per
folutionem paraverat contrariam mandati adtio-
nem. Nec aliam puto fententiam aut cafum efle
lcgis cumquis 22. jf. de obligation. & atlion. ubi
idem Africanusait, cum quis in diem mercem fiipu-
latus fidejujforem accepit, ejus temporis ceflimatio-
nem jpcffandam ejje , quo fiatis accepit. Nempe
merx feu res certa cceperat ex ftipulatione in diem
deberi, inque hujus debiti fecuritatem fidejuflor
acceptus erat; cum ergo fidejuflor pro debitore
mercem folviffet, & de indemnitate contrario
ageret mandati judicio , dubitatio erat, ad cu-
jus temporis seftimationem principalis debitor
fidejuflori damnandus eflet; nec dubitavit Afri-
Pppp 5 canus

D E CONDICTIGNE T R IT I C A R I A,

-ocr page 686-

670 L I B. XIII.

canus hic eoclem modo, uti in d. I. 37. pr. ff.
mandati, refpondere, ejus temporis sefiimationerri
fpeftdndam effe, quo, creditor fatis accepit, id
eft, quocfeditorifolutiofa&aftiit: nam , quod
verbailla, quo fatis accepit, non ad interpofitse
fidejuflionis tempus pertineant, (quafi tempo-
ris illius seftimatio confideranda foret ac perfide-
juflorem praeftanda) vel indfe patet, quod tunc
fidejuifor contra certa juris principia in majorem
xftimationem , adeoque in duriorem potuiifet
caufam obligatus efle, quam principalis debitor,
qui ex die debens, propter moram ad fummum
ad illius demum temporis seftimationem con-
demnandus eflet, quo exftitit adjeftus obiiga-
tioni dies, &c ex quo demum potuit ob moram
conveniri. Quod fi non seftimatio, fed res prin-
cipaliter obligatione comprehenfa fuerit, gene-
ralem puto regulam fervandam cfle, quse inter
bona: fidei ac ftrifti juris judicia deftindtionem
ponit , ac vuit, in bonse quidem fidei judiciis
rei judicandse feu "judicatje tempus obfervandum
eife, quantiresfit, feu tunc valeat,* in iis ve-
ro, quje ftridi juris funt, tempus litis conte-
ftatse. /. fedmihi 3. §. in hac atfione 2. ff. com-
modati. non eo fenfu , quafi prsecife iilud litis
conteftatse vel condemnationis tempus, ac nul-
lum aliud antecedens , fpe£tandum eftet; nam
fi mora prsceiferit, dubium non eft, quih fru-
ftratio moratori , & non alteri obefle debeat;
ac propterea, fi inter mdratn & iitein contefta-
tam remve judicatain res piuris valuerit, quatn
ipfo litis conteftatse vel cohdemnationis momen-
to, reusin id, quanti fes plUrimi fuit a tempo-
re morae ad tempus iitis conteftafe in ftri£ti juris,
aut rei judicatse in bonSe fidei judiciis, damnan-
dus foret. /. hominem '37. in fine ff. mandati. I. itt
hdc 3. in fine ffi. h. t. fic ut tempus morae fit ve-
luti terminus, k quo incipit asftimationis ratio
haberi; & tempus litis conteftatse vel rei judi-
cate fit terminus, ad quem. Quod etiam non ob-
fcure Pomponius indigitat in /. ratio 3. §.fiper
venditorem 3. jfi. de att. emti. dum ait f fiper
venditorem vini mora ftterit, quo minus traderet,
'tondemnari ettm oportere, utro tempore pturis vi-
num fuit, vel quo venit, vel quo lis in condem-
'natiottem deducttur. Tempus fcilicet, quovinum
eft venditum, etiam initium morse eft , in quan-
tum res vendita etiam confeftim tradenda eft,
nifi aliud aftum fit. arg. I. Jtiliantts x 3. §. ve-
niunt 20. ff. de att. emt. /. curabit. 5. Cod. eod.
tit. quemadmodum ille , qui pure conftituit,
non a tempore demum litis conteftatse, fed mox
a tempore conftituti celebrati, finonfolvat, in_;moracreditureonftitutus, fecundum Ulpianum. |
l.fiduo 16. §. ult. ffi. de confiit. pecun. Ut proin-
de variis quoque in iegibus, definientibus, aefti-
mationem infpiciendam efletemporis illius, quo
res petitur, illa limitatio , nifi mora pracefierit,
fubaudienda fit ; veiuti in /. fiuttdum 28. circa
fin. ff. de novdtion. I. vinttm 22. ff. de reh. cre-
ditis. uti &inipia /. 3. §. 2. ffi.commodati. Hinc,'

T I T. III.

quia fur femper a primo furti fa£ti momento iA
mora eft, refte conclufit Ulpianus, rei furtiva;
seftimationem in condiftione furtiva fpedtandam
eife, quahti unquam a furti fafti tempore piu-
rimi fuit. /. inre furtivd 8. §. fi ex caufia i.jf.
de conditt. fiuHivd. Et quia dies certus obligatio*
ni oppofitus fui exiftentia interpellat pro homi-
ne, ac debitorem in mora conftituit, l, magnam
12. <C. de contrah. & comtniit. fiipulat. I. traje-
ttitice 23 .ff. de obligat. & atf. /. fi ftindus 4.
§. ult. jf. de lege commijfor. hinc quoque tradi-
tutn, obligatidne in diem certum Contrafta, ejus
aeftimationis rationem habendam efte, qua: fuit
eo tempore, quod folutioni faciendse adjeftum
fuit; ut fcilicet tempus illud, tanquam tempus
morse inchoatae, fit terminus a quo , ac ptseftan-
dum veniat, quanti inde res unquain ad tem-
pus iitis conteftats aut fei judicatse, pro diverfS
judiciorum i^onse fidei ac ftrifti juris naturS,
plurimi valuit. /. viitum 22. ff. de reb.creditis. 1.
qtiotiens 59. /. 66. jf. de verbor. obligat. Qualis
diei adjeftio quia etiam ineft cautioni de fiften-
do, ideo quoque defihitum fuit, asftimationem
ejus, quod ihtereft agehtis, ad illud tempus
referendam efte, qUo fifti debuit, non ad id
quo agatur: quamvis ibi non de rerum seftima-
tioneagatur, fed de seftimatione ejus, quanti
intereft, faftum impletum non efte, reum non
ftitifle. /. qui autem 12. §. 1. ffi. fi quis caution.
in judic. fifit. caufid faftis non obtemp. Nec hifce,
qus de ftridi juris judiciis , & seftimatione tan-
tum a tempore mors ad tempus litis conteftata;
fpedtanda diximus, adverfatur, quod in ftri&i
juris judiciis judex etiam condemnare poifit ad
id quod intereft, moram non efle faftam poft
litem conteftatam. /. quod fit Ephefi 4. pr.ff. de
eo quod certo loco. I. cum fundus 31- ff- de rebus
creditis. l.fi calendis H.ff.ilere judicatd. l.fifun-
dum certo 1 i^.ff- de verb. oblig. fub quo & illud
contineri videtur, fi inter litem conteftatam ac
fententiam creverit seftimatio rei petitae. Refpon-
deo enim , diftare aeftimationem ab eo quod in-
tereft, ut patet ex pr. & §. §. feqq. juntt. §.
10. Injlit. de lege Aquilid. ac judicem in ftrifti
juris judiciis ita demum audti poft litem contefta-
tampretiirationein in condemnando habiturum,
fi ador in eo fuum interefte probet, dum forte
mercator eft, & rem lite pendente pluris fuiflet
diftrafturus. Alioquin fi non fuiflet fecundum
vulgarem seftimationem auftam venditurus, aut
aliter fua interefte doceat seftimationis audta: in-
tuitu , non confiderandum foret fuperveniens
poft litem conteftatam seftimationis incremen-
tum; licet per accidens ita forte morator lucrari
poflet; cum fufficiat, moram aftori non no-
cuifle. Unde patet, hon seftimationis, qua ta-
lis, fed ejus quod intereft, ac quatenus intereft,
nec uitra, rationein haberi. Quo modo & alibi
jurifconfultus fcripfit, ufuras per focium focio
praeftandas efle, non quafi ufuras, fed quod fo-
ciiinterfit, moram eum non adhibuifle. l.fiocium

-ocr page 687-

N fi TRlTlCARlAi 6f t

bendain etfe, id , ita accipiendum, uti in bo-
nse fidei judiciis dicitur seftimationis augmentum
pendente lite contingens prafttari oportere ; at
non ita, ut ad omne id, quod emendo venden-
doqueatqueadeonegotiando adorpotuiftet pen-
dente lite lucrari, reus ipfi condenmandus foret t
cum ne in bona: quidem fidei judiciis lucri hu-
jufmodi adventitii ratio haberi foleat. I. ult.jf. de
peric. & commodo rei vend. I. fi jlerilis 21. §.
cum per. 3 .jf.de afi. emti. excepto folo cafu /.
2. §. ult. jf. de eo quod certo loco.

4. Vidimus, cujus temporis aeftimatio fpe-
<5tanda fit; iocuin quod attinet, fi quidein iocus
certus implemento contraftus faciendo adjeftus
fit, fpeftanda seftimatio loco illius, in quo folu-
tio facienda eft, five de negotio ftrifti juris, ve-
luti de mutuo /. vinum 2 2. in fine jf. de reb. cre-
ditis. I. ult. in fine jf. h. t. five de rerum vendi-
tionibus aliifque fimilibus bonae fidei conventio-
nibus quseftio fit. l.ratio 3. §. ult. in fine jfi.
de aft. emti. cum unufquifque per adjeftionem
certi loci ad folvendum deftinati contraxiffe in-
teliigatur non in ioco, ubiconventio ceiebrata,
fed ubi folutio facienda eft. /. at ubi quifique 3.
jf. de rebus autor. jud. pojftd. I. contravijfe 21.
jf. de oblig. & dffiott. Si vero nulius locus cer-
tus folutioni faciendse per contra£tum defignatus
fit, in ftrifti juris judiciis seftimatio confideran-
da loci, in quo res petitur. d. I. vinum 22. in
fine jf. de reb. creditis. d. l.ult. in fine jf. h. t. Ac
in bonse fidei negotiis , veluti venditionibus,
fpeftanda loci seftimatio, in quo venditio cele-
brata eft, vel in quo agitur, aftoris arbitrio;
fi modo per venditorem fteterit, quo minus
res tradatur. /, ratio 3. §. fi per njcndttorem 3 .jf.
de aflion. emt. Nam fi emtor ipfe in rnora acci-
piendi fuerit, seftimari oporteret pretium rei,
habita ratione loci iilius, in quo res minoris va-
let, five inlocoubi agitur, five in loco , in quo
contractum, minor venditse rei a:ftimatio fit. d.
I. ratio 3. §. ult.ff. de aft. emti. quafi per mo-
ram indignum fe reddiderit eleftione & commo-
dis ex natura judiciorum bonse fidei profluenti-
bus, dum recufando acceptare res, debito mo-
do oblatas, ipfe receflit k bona fide.

De b O M d I C T I G

qtnCo.ff. pro focio. Nec re£te urgetur, licmo-
ram extrajudicialem potentiorem fore, quam ju-
dicialem, fic deterioris fore conditionis eos qui
litem conteftati funt , quain II non; contra. /.
non folct 86. /. 87. jf. dc regul. juris. Etenim
etd non foleat deterior fieri eorum conditio , qui
litem conteftantur, tamen id aliquando in jure
contingit, ubi ex propria ipfius negotii in judi-
cium dedu&i natura defcendit ; uti id apparet
exillis, qui condemnati ad aftoris petitionem,
nihilominus ex lege, humanitatis gratia , folu-
tionis dilationem habent, quam ipfis non indul-
ferat obligatio pura in judicium deduda. Et huic
fimile accidit quoque in cafu prajfenti: quod
enim in ftrifti juris judiciis seftimationis lite pen-
dente aufte, qua talis, ratio non habeatur, id
inde eft, quod in iis judex excedere nequitpe-
titionemacloris, & conventionem partium, ni-
fi refpe&u ejus quod intereft; cumque libello pe-
titionis non refte comprehendatur incertum pla-
ne futuri temporis intuitu sftimationis augmen-
tum, fed tantum prseteriti temporis ratione ufque
adlitis cceptae diem, confequens eft, nec judi-
cem in condemnando confiderare debere aeftima-
tionis poft litem conteftatam au&se quantitatem
qua talem. Quse cum aliter fe habeant in ne-
gotiis bonx fidei, dum in iis ex bono & sequo
petitionem ac conventionem multifariam judex
condemnatione poteft excedere, non mirum ,
fi pretii ufque ad fententiam aucti ratio habea-
tur. Scilicet, moram extrajudicialem lex & ju»
dex coercet, coercet & judicialem in ftridiju-
ris judiciis, non ratione sftimationis, nec ufu-
rarurn intuitu , fed refpeftu ejus quod intereit,
adeoque non aliter, quam fi fecundum ante di-
6ta aftor doceat, fe lite pendente rem ob au-
£tum interim valorem pluris fuifie diftra&urum.
Leve vero eft, quodajunt, in ftipulatione acfti-
mationis poft litern conteftatam increfcentis ra-
tionem habendam effe, quia & fruftuum illius
temporis ratio haberi folet. I. videamus 38.
attionem 7. jf. de ufuris. male enim a difparatis
illatio fit; fruftus reiaccelfiones funt, nonitem
seftimatio rei. Quod autem diximus , tunc ,
cum poft litem conteftatam fe pluris venditurum
fuifle probat , arftimationis auftse rationem ha-

T I T V L V S IV.

.; ii.

De co quod certo loco.
Summaria.

I. Lociadjeftioquibufidam innegotiisnecejfariaefl,
m plerifque non. Qua fit ratio, cur , loco ap-
pofito, aftiode eo quod certo loco introducen-
da fuerit t Quidfit, & qutejudicis partes in ed
pnt: habetlocum in ommbus judifusfirifiijuris,
quibus locus appofitus.

2. Non habet locum, fi in ipfio loco adjefto agattin
nec, fi ex negotio bonce fidei.

3. Datur contra eum, qui certo loco debet ex nego-
tio firiftijuris. An & contra fidejujforem ex fud
•veldebitoris principalis mord ? ad explicationent
1. centum Capuae 8. ft. h, t. quo ufque & ad

quid

-ocr page 688-

qniit mora dcbkoris noceat fidejujfori ?
4- Q&d juris circa elettionem &fiolutionem &fia-
ciendam loci mentionem, fi convenerit, Epheh
aut Capua: centum dari, vel Ephefi decem aut
Capuse hominein, vel Epheh & Capuse dari
rem dividuam, aut individuam ?

5. An promificue in quovis alio loco bac attione ar-
bitratu convcniri pofifit, qui certo loco fie da-
titrum promifit ? & quidmoribus obtineat ?

6. Anin bacatiiojtejudexmagisquantiattoris, an
potius , quanti rei intcrfit , fpeffare debeat ?

Tfi quibufdam in cafibus ftipu-
lationi cceterifque fimiiibus ffri-
di juris negotiis loci adjeftio
adeo neceiiaria fit, ut ejus omif-
lio inutilem contradum red-
dat , viuetquelegatum, velu-
ti, fi quis infulam sedificari ftipuietur, autfupre-
ma difponat voluntate, quoties iocus adjedus
non eft, nec ex circumftantiis coiiigi evidenter
poteft , quem locum teftator refpexerit aut con-
trahentes. /. arbitraria z.§.fiquis infidam 5 .fif. h.
t. I. qui infiulam 9$. I. ita fiipulatus 115. pr.jfi. de
'.verbor. obligat. arg. l.fi domusyi.jf. de legatis 1.
pierumquetamen in contrahentium ac difponen-
tium arbitrio eft, utrum iocum iinplemento ne-
gotii deftinare ac adjicere veiint, nec ne. Quif-
quis autem fe certo ioco daturum promifit, aut
aliter ad dandum certo loco ccepit obiigatus efte,
fummo jure aiibi in ftridi juris negotiis conveniri
nequit, dum in iis judicis poteftas conventioni
partium adftri&a eft : fed quia iniquum erat,
creditorem non pofte ad fuum pervenire , ac elu-
di obligatione m , ii debitor ad eum iocum, in quo
dare oportebat, velcafu prarpeditus vel confulto
acdata opera non accederet,ideo vifumfuit, uti-
lem aftionem ineam rem comparare, deeoquod
certoloco. /. 1 ,jf. b.t. qux eft arbitraria in per-
fonam, qua res, ex negotio civiii ftridi juris certo
loco prseftanda , alibi petitur, fa£ta tamen men-
tione ioci, in quo folutio facienda erat, ne pius
loco petatur; ut judex pro varia loci utriufque,
tum ubi res petitur, tum ubi ex conventione
praeftanda erat, a:ftimet, quanto pluris mino-
rifve damnandus fit reus, quam in loco adjedo
dare debuifiet ; dum non idem rerurn earundem
in quovis loco pretium eft, & alibi facilior, dif-
ficilior alibinon rerum modo, fed & ipfius pecu-
niie numeratse prsftatio apparet. I. arbitraria 2.
pr. & §. ult. I. 3. jf. h. t. I. unic. C. ubi convenia-
tur qui certo loco dare promifit. five ex ftipulatii
quid certo loco debitum fit. I. 1J.2. ff.h.t. five
ex mutuo. /. aut mutua 6. ff. h. t. five ex legato.
l.fiheres 5. jfi.h.t. five ex conftituto. l. fiduo
16. fied& 1. jf. de confiit. pecun. five exajio
quocunque ftridti/juris negotio , obiigationem
ad certo ioco dandum continente, veluti, con-
tradu innominato fiacio nt des certo loco, ob, ra-
tionis parilitatem: fic ut haec aCtio de eo quod certo
loco non tam nova plane fit, quam potius nova

quibus modis intereffie pofifit afioris aul rei, irt
ioco potius addito, quam alibi fiolvi?

7. Creditor invitus non tenetur alio in loco accepta-
re id, quod ei certo loco debitum , nifi addatur
id quod interefi; Jedfifiponte acceptaverit, atn-
plius id quodinterefi petere nequit.

8. An locus fit attioni arbitrarice, fi certo loco quid
fieri promijfium fit ?

9. An temporis adjeffio ita fiaciat locum affioni ar~
bitrame, ut loci adjetfio?

qualitas adjeditia adionum aliarum ftrifti juris,
unde & utdis appellatur in /. 1. in fine ff. h. t.

2. Quod fi in ipfo loco appofito res petatur,
nonhuic utiii arbitrarise, feddireftse aftioni ftri&i
juris, locuseft, ceifante tunc arbitrio judicis ac
facultate ^ftimandi propter locurn , quanto plus
minufve tribuendum fit. Nam fi quid temporis
ratione interfit afioris, ob morarn in folvendo
commiflam, id fecundum ordinariam omnium
aftionum five bonse fidei five ftridi juris natu-
ram & ab a&ore rede petitur, & a judice jure
adjudicatur , licet ejus nulla in contrahendo men-
tio facta fit. I. quodfi/\.ff.b.t. Quemadmoduin
nec tunc datur , cum ex negotio bona: fidei res
certo loco debita eft. I. in bonce 7. ff. b. t. cuin
ipfa direda a&io ex contradu bonas fideiextra lo-
cum adjedum etiam alibi inftitui poflit, & fe-
cundum propriam ejus naturam judex ex bono &
a:quo zeitimare, quantum adori pra^ftandum fit.

in bottce fidei 3 o. Infiit. de action. §. ftn. Jnfiit. de
oblig. ex confienfiu. nec aliam ob caufam ha:c ipfa
affto deeoquodcertoloco3.rbitYamappe\\etxir,qmm
quia adiones natura fuaftridi juris, propter loci
adjectionem reducuntur ad naturam adionum
bona^ fidei in eo, quod judex ex bono & a?quo
aeftimare poflit , extra partium conventionem ,
quomodo a&ori per reum fatisfieri oporteat.
prceterea 3 1. Inflit. de attion.

3 . Datur hzc adio contra eum , qui certo
loco adjedo debet ex negotio ftrifti juris,&inilio
ioco non folvit tempore conftituto ; vel, fi nuila
temporis fit facta mentio, intratale tempus, quo
commode potuit ad iocuin folutioni deftinatum
perveniri. /. 2. qui ita6. ffi. h, t. I. continuu&
afftts 137. §. cttm ita fiipulatus 2 .jf.de verbor.
oblig: etiain contra" TTdejuflorem ex mora pro-
pria, ₅non ex tnora •debitoris principalis. /. ult. I.
ceutuin 8. ff.h. t. Cujus legis odav® ut fenfus
_fevidentior reddatur, confiderandum generaliter,
morarn debitbris fidejuftori nocere in omni obli-
gatione ad eam perpetuandam. /. cum filiusfia-
miltas 49. / mora rei 88. /. fi fervnm fiipulatus
91. §. nunc videamus 4. ff. de verb. oblig. I. fi
quis fotutioni 24. §. 1, ff, de ufiuris. I. fi libertui
44.jf.de operislibertor. atque infuper debitorem
creditori vel ratione temporis vel ratione loci
poife condemriari ;• temporisintuitu % dum non
folyit adjeiSto die; Toci refpectu, dum non prx-
, ftat rem eo in loco, qui ipecialiter folutioni fa-

cien-

L ib. XIII. T i T. IV.

-ocr page 689-

D E E O i^t) 0 D

feiendse erat appofitu^. Quod fi temporis in>-
tuitu mora folvendi per debitorem principalem
commiiTa & in cafum morae ufurse in ftipulatum
aut in padum Jegitimum ad agendum efficax
dedudsefuerirtt, uti ad eas poft moram principa-
lis debitor incipit obligatus efle, ita & ftdejuijor
ejus in omnem obligationem acceptus ad eafdem
refte convenietur ex eo tempore , quo principalis
cceperat effe in mora folvendi, etfi necdum Hde-
juflor fuiflet a creditore interpellatus : quales
etiam ufurse rion per hanc adionem arbitrariam
nec eX oflicio judicis adjudicanda;, fed magis per
aftionem ex ftipulatu vel paftolegitimo petide-
bent. I. quamvis iifura 3. C. de ufuris. Contra
vero, fi loci adjefti intuitu, obnonfaftam inloco
deftinato folutionem , ratio ineunda fit ejus quod
intereft, fidejuflor, utcumque in cmnem cau-
fam intervenerit, non ex mora debitoris princi-
palis , fed tancum ex fua, ad id quodintereftre-
<5te condcmnatur, habita ratione non loci illius, in
quoreus principalis, fed magis in quo fidejuflor
ipfe convenitur. Adeoque , li ponas, centnm
modios frumenti, Roma: debitos, per credito-
rem a debitore principali capua: petitos efle, ibi-
quecondemnationem in modios centum & viginti
a judice fadam, dum Capua: tanto minor modii
cujufque valor erat, fed, cum executio ob ma-
nifeftam condemnati inopiam inanis eflet, fide-
juflorem in fubfidium conveniri Carthagini, ubi
eadem , quas Romse , frumenti arftimatio eft ;
nonutique in modios centum & viginti, inquos
principalis jamCapuce damnatus crat, fidejufior
Carthagini veniret condenmandus , fed tantum
in centum. Qualis condemnatio in fola centum
longe rnagis tunc fieret, cum fidejuflor non Car-
thagini fed Rorna? adeoque in ipfo loco adje<5to
convetiitur, quippe tunc noh arbitraria hac fed
fimplici ftridi juris adtione ex ftipulatu ad folutio-
nern adigendus, juxta d. L 4. ff. h. t. & hoc eft
quod Africanus Voluit in d. L 8 .ff. h. t. durn ait,
tentum Capuce dari/lipulatus, fidejujforem accepi-
fti, eapecunia ah co fimiliicr, ut ob ipfo promijfo-
te, peti debebit; id eft, ut ft alibi quam Capuce
petatur , arbitraria agi debeat, lifique tanti cefti-
rnetur , quanti ejus vcl attoris interfuerit, eam
fummam Cajmce potius quam alibi fiolvi. Nec opor-
tebit, quodfiorte pcr reum fieterit, quominustota
tentum Capucefiolverentur, obligationemfidejujfioris
augeri. Ne autem ab eo, quod fidejuftorin orn-
nem acceptus caufam ad ufuras ex mora principa-
lis debitoiis tenetur, argumentum ad hanc pra:-
ftationcm ejus quod intereft ob folutionem ali-
bi quarn loco addito faciendam, imprudentius
transferetur, monet Jurifconfultus in verbis fe-
quentibus d. I. 8. aliam ufurarum , quam ejus
quod propter locuin intereft, rationem efle , id-
coque a feparatis perperam fieri illationem : neque
enim , inquit, hccc caufia rette comparabitur obli-
gationi ufiurarum; ibi enim duce fiipulationes fiunt,
bicuna pecunice creditce efi, circa cujus executionem
tftmationis ratio arbitriojudicis committitur. Quafi

e n t o- h c 9.' 873

diceret, fidejuflbrem acceptum obligari quidetft
in omne id , in quod & principalis fefe devinxe*
rat, adeoque in ufuras quoque,quas ispromiferat
creditori flipulanti in cafum inora:; quippe in
quas uterque non judicis officio, fed vi ipfius
ftipulationis ab initio interpofite damnandus ef-
fet , in quantum ufurs feenebris pecunia: citra
vinculum ftipulationis peti nequeunt, d. L 3. G
de ufiuris. fic ut duae quodammodo diftinfta: ob-¹ligationes fint, altera fortis, ufurarum altera. L
1. C. dejudiciis. At ubi locus adjeftus eft, loci
adje<5tionem non facere aliatn feparatam conven-
tionem , fed unam tantum efie obligationem rei
certo loco promifta;; qua; h non in loco adje<5to
fed alibi petatur , & executionem habeat > ad
id quod intereftloci intuitu condemnationem non
ex conventione defcendere, fed a mero proflue-
re oflicio judicis , cujus arbitrio a jure committitur
ratio seftimationis; eo modo, quo in bona' fidei
judiciis id contingit circa folvendas ex mora citra
conventionem ufuras, quarutn refpectu a Gordia-
no refcriptum fuit, non elfe duas obligationes feu
a<5tiones, aliam fortis, aliatn ufurarum , fed unam
tantum. l.fidepofita 4. C. depofiti. quafquepro-
pterea non efle in obligatione, fed oflicio judicis
prxftari, ab Hermogeniano traditum. I. quipet
collujtonem 49. 1 ffi-de att. emti. uti & a Paulo.
/. qiicero 5:4. jf. locati. licet ibi Paulus addat, fi-
dejufiorem ad ufuras tales condemnandum efle ,
ubift in omnem caufiam conduttionis obligavit, dum
illarn phrafin eo fenfu accipit, ac fi fidejuffor,
inquantum illum , (condu<5torem fc.) condcmnare
ex bona fide oportebit, tantum fiua fideefie juffijfiet,
Porro autem iftam differentia; rationem Africanus
in verbis ultimis d. legis oftavse illuftrat, dum
fcribit, ejus dijferentice manifefliffimum argumen-
tum ejfie, quod, fi poft moramfattam pars pecunice
foluta fit, & rcliquum petatur, officium judicis
tale ejfie debeat, utcefiimet, quanti attoris interfiti
eam duntavat fiummam , quce peteretur, Capuce
fdlutam cjfie: adeoque in cafu quidem, quo ufurx
in ftipulatum dedu&se funt, fortis folutionempro
parte fa<5tam fine additamento ufurarum, quarum
diesjain ceflerat tempore partis folutx , nonpe-
rimere creditorijus petendiper a<5tionem exftipu-
latu in prxteritum debitas exfolutse partis ufurasj
cum & forte fola in judicium deduda , acin eam.
condemnatione fecuta , creditori adfiuc facultas
fuperfit petendi ex ftipulatu fortis illius jam red-
ditac ufuras. /. 1. C. de judiciis. Ex adverfo autern fi
certo lococentum fint debita, & volenti creditori
pars debiti, velut dimidia , alio in loco foluta
fuerit, non addito eo quod intereft ratione loci,
deque refidua poftmodum alibi extra locuin ap⁴-
pofitum creditor experiatur, judicem haud sefti-
inaturum , quanti interfit , tota centum alibi
prseftita efle , fcd folummodo , quanti referat
a<5toris, eam fumrnam, quae adhuc folvenda re-
ftat, & in judicium dedufta eft, fuo loco noil
fuiffe folutam. Nain & , fi totam fortem fine eo
quod intereft extra locurn adjedum oblatani & a
Q^iqq cre-

-ocr page 690-

-areditore acceptatStti pfoponas , in univerfum
ceffaturam efle petitionem ejus quod intereft ,
Paulus monuit. l. iilt. ff. h. t. Confer Cujacium
hbr. 3. ad Africanum ad d. I. S. ff. h. t. Pere-
zium Cod. k.t. num.p. Beukelmannum adPand.
b. t. num. 7. Wiffdiibach ad Pand. h. t. num. 15.
16. paulo aliter d. legem explicantes,

4. Quod ff duo loca alternatim promiffioni
adjefta fint, veluti, Epbejiaut Capua centum da-
ri, debitoris quidem ele&io eft, in quo velit lo-
co folvere; fed eo ceffante, creditor eligit, in
quo ex duobus locis peterevelit, etiam fme al-
terius loci mentione; fic ut loci electio debitori
ob moram pereat, & in creditorem transferatur.
I. arbitraria 2. §. Scavola 3. ff. h. t. Sed & , fr
fafta fit alternatio rerum fimul aclocorum, ve-
luti, EphefideCem aut Capux hominem dari, ini-
tio infpecfo debitoris eleftio eft , tum loci tum
rei contemplatione ; poft moram autem credi-
tor non modo loci, fed propter locumetiam rei
ele£tionem habet, an videlicet decem Ephefi,
an Capuas hominem petere malit, nuila rei alte-
rius locive fafta commemoratione. d. l. 2. §. 3.
infine ff. h. t. Si tamen extra duo loca promif-
iioni alternatim adjefta a&or alibi petere velit,
utriufque loci mentionem fieri neceffe eft, imo
6c utriufque rei, fi mixta alternationi locorum
fit rerum alternatio; atque ita debitori rurfus ele-
<Kio competit, cujus velit loci & rei sftimatio-
nem confiderari, ut fecundum eam judex in hac
arbitraria definiat, quanto plus minufve in hoc
loco, in quo agitur , per reum aftori praiftan-
dum fit. d. I. 2. fi /juis Ephefi z.ff. h. t. Quod
fi promiffor fe Ephefi & Capuce decem daturum
promiferit, hoc a£tum intelligitur, ut Epbefi
partem , partem Capuse folvat. d. I. 2. §.fi quis
ita 4. ff. h. t. Plane, fi quis hominem certum
aliamve rem individuam Ephefi & Capua: dare
promittat, ipfo jure inutilis foret obligatio, cum
impoffibilis repromiffio fit. arg. I. fiftipidor. 35".
ff. deverb. oblig. loca 5. Inftit. de verbor. obli-
gat. 1.2. §. qui ita 6. ff. b. t. I non folum 31.
ff. de oblig. & att. I. ea qucc dari 135. I. impof-
fibilium 18 j.ff. de reg. juris.

5. Conveniendus autem qui certo loco dare
promifit, non in alio quocunque loco, fed in
eo tantum , in quo fortiretur quoque forum
competens , fi loci adjeftio fa£ta non effet: ne
alioquin durioris deteriorifque conditionis foret,
qui non nifi uno in loco obligatus effe voluit,

locum adftringenda: obligationis gratia adje-
cit, quam iJli, qui non ita adftri£te, ac fine
loci mentione promiferunt, quales non ubique,
fed tantum in foro competente conveniri poffe,
conftat. Eoque facit, quod hax aftio tantum
induit naturam a£tionum bonse fidei propter lc-
cum ; quodque iocus ei non fit, fi quid ex ne-
gotio bonse fidei certo loco debeatur; quafi fuf-
ficientetuncipfabonasfideiadione. I. -j.ff.h.t.
nemo autem judicio bonx fidei promifcue in quo-
vis loco poffit conveniri, juxta generalia juris
fundamenta de foro compeTteiite. Quod erg6 alr-
bi fcriptum reperitur, eum, cui certo loco folvi
conftitutum eft, ubique petere poffe, & qitocun*
que in ioco agi poffe ad id quod intereft. l.ft dtfd
16. §. fed & 1. ff. de conftit. pectm. L eum qui
inftuiam 43. ff. de judiciis, civiliter accipiendum
eft, pro omnibus illis locis, in quibus ex gene-
rali legum difpofitione a£tiones intentari poffunt.
Ac praeterea in d. I. 4.3. non de hac arbitraria
fed ftrifti juris aftione fermo eft , curn ibi noft
de dandi, fed faciendi obligatione tradetur, in
qua non effe locum aftioni huic de eo quod cer-
toloco, mox dicetur. Donellus comment.jur.
civilis libr. 17. cap. 19. poft med. Befoldus deli-
bat.juris ad Pand. h. t. Wiflembach adPand.h.
t. num. 10. Zoefius h. t. num. 3. Perezius Cod.
ubi conven. qni ccrto loco. Neque multum hac
in parte a jure Romano mores hodierni receffe-
runt, quibus is, qui certo loco promifit, non
aliter eo in loco efficaciter conveniri poteft,
quamfi illic inveniatur, aut bona habeat, qu£
arrefto graventur ad jurifdidionem fundan-
dam , etiamfi promiffor fori privilegio renun-
ciaffet, & fe fpecialiter fubjeciflet jurifdi£t:oni
judicis loci illius, in quo fe foluturum promife-
rat. Ut tamen extra locum appofitum in quo-
vis alio deprehenfus, arrefto mediante conveni-
ri queat, cum ex praxi vulgata arreftatio judi-
ci tribuat jurifdi£tionem in perfonas aut res fifti
non prohibitas. Groenewegen ad l. unic. C. tibi
conven. qui certo loco dare promiftt. poft Chrifti-
neum Gayl Ant. Fabrum, Burgundum, aliof-
que ibidem citaros.

6, Etfi vero hsec a£tio utriufque utilitatein
contineat, tam afioris quamrei,fic ut minoris
condemnatio fiat, quam promiftum eft, fi rei
interfit, majoris autem, fi interfit a£toris, nec
judex fervire teneatur quantitati contradu corn-
prehcnfa?. /, arbitraria 2. pr. & §. ult. ff. h. t.
tarnen in aftimando eo, quod intereft, inqui-
rendum prsecipue, in cujus gratiam adje£tio lo-
ci fa£ti fit: etenim fi a£toris cauia, etiam maxi-
me ejus foret habenda ratio, ut confequaturquan-
tiinterfit; finrei feu promifforis favore, id an-
te omnia curandum , ne ille in damno verfetur ₃licet forte in mora fit faciendi fui copiam in loco
adje£to ; ufque adeo, ut interdum etiam judex
reum alibi conventum abfolvere debeat, cau-
tione ab eo exa£ta de pecunia ibi folvenda , ubi
promifla eft. /. qttod ft 4. §. 1. ff. h. t. Variis
fane modis poffe rei interefle, ut magis in loco
appofito exfolvat, dubio caret; quid enim fi mi-
noris res illic valeat, ubi pra?ftanda, quam ubi
petita? quid fi levioribus fub ufuris pecunia de-
bita poffit in loco addito accipi mutua ? quid fi
in loco appofito jam oblata pecunia a£tori di-
catur, vel depofita, vel alia quacunque ratione
ex facili folvenda ? d. I. 4. §. 1. /. ideo 3. ff. b.t.
Uti ex adverfo a£loris quoque multifariam re-
ferre poteft, deftinato potius in loco, quam ali-
bi folvi; dum vel plurisres valet in loco expref-

fo 3

ixin. Tit. iv.

-ocr page 691-

jb, quanlin qo.o petitur; aut aftor traje<5tkiam
dedit peeuniam Ephefi recepturus, ubi Cub pcena
debebat, vel fub pignoribus, vei etiam linepi-
gnore , & ob moram pcetia commifla iit, vel res
cjus oppigtiotats aut judicati exfequendi caufa
captse yilifEmo diftradtse; quibus in cafibus id >
quod interefi, etiam legitimum fuperare poteit
ufurarum modum. d.l.z. §.idt.ff. h. t. imo,,quia
eo quod intereii; non modo comprehenditur quod
cuique abcft , fed & quantum lucrari potefts /.
fi commi(fr iZ,. ff. Yatam rem baberi. ide<*,' £i
ctor ex pecunia certo loco foivenda mCrees ihi-
dem prome,rcii .cau(a cQipp^rare folf^»'-inon
datnni fo(ius, fed &diicarationemin.hsckfiip-
ne.habendaineife, Ulpianus autor eft. d_:J, z.
ult. in fin. ff. h. t. licet alioquin non modo in
ftridi juris, ied& in botte, iidei judiciis., ejusr
tan.tum lucri., quod circa retn ipfam coniiftit,
non v^Q.adventitii quod._;,Cx negotiatione fpe-
ratur, ratiohaberi foleat. I. fi ftenhs 2 1. §. cum
per 3.ffi.deait.emti. I. qucmadmodum 29. §. item
Labco 3. ff. ad. leg. Aquil. I. ult. ff. dcperic. &
Commodo rei, u.end. . . ^ '^v ■
,7. Cx-terum invitus creditor cogi ritequit, ut
alio quam convento loco promiiium acceptet,
nifi fimul id quod intereft addatur. /. pen. ff. hi t.
QuOd enim Venulejus fcripfit-,^ eum, qui cert;o
ioco debet, ubique folvere pofle, /. conttnuus
135. §._Tcum itit '%. ff. de -verbor. obligat. de cre-
ditore in folutionem alibi faciendam confentien-
te, vel ob additum id quod intereft confentire
per jus obiigato., intelligendum eft; propter d:
l.pen. er /. 2. §. idem Jultanus 7. ff. h. t:\Si
tamen extra locum appoiitum. oblatam a debito-
re rem fine eo quod intereft creditor fponte ac-
ceptaverit, nuilam deinceps ejus quod intereft
exaftionem habet; cutn obligatione principali
per folutior.em fublata , neceife fit ejus quoque
petitionem interire, ad quod non ex obligatione,
fed ex folo judicis oificio condemnatio defcen-
dit. /. 8. in fin. /. ult. in finc ff. h. t. arg. /. qui
per colluftonem 49. §. 1. ff.de atl. emti. Nec o.b-
ftat. d. 1. 2. §. idem Jultanus j.ff. h. t. cumibi
peculiarisoccurrat fa&i fpecies, qua quis ftbiaut
Titio Ephef dari ftipulatus erat, ac non ipfi fti-
pulanti, fed adje&o Titio, folutio fafta, idque
non fecundum formam ftipulationis inipfo ioco
conftituto, fed alibi: unde non ipfo jure, ied
tantum exceptione, tutus erat folvens, poterat-
que nihilominus ftipulatqr intendere , fibi dari
oportere: arg. I. pen.ff. de conflit. pecunid. cui
intentioni fi reus opponeret exceptionem folutio-
nis adjecto alibi fadte, repeili opthno jure po-
tuit replicatione illa , quod adjeftus folutionij
atque ita mandatarius, acceptans alibi rem certo
locO debitam contra formam ftipulationis ac fines
mandati, immutare non potuerit aut perimere
jus ftipulantis, ratione. ejus quod intereft, rem
debito loco non fuiife foiutam. arg. /. cui refte
folvitur 10. ff. de folution.

D JE

E O

8. Vidimus de loco obligationibus dandi ap-
pofito. Quod fi non dari, ied fieri certo loco pro-
miftum fit, velutiinfulaiii Capuse aedificari; non
hac arbitraria , fed dire£ta ex ftipuJatua&ionein
quovis alio Joco commodo agipotefi j adidquod
intereft adificium certo loco exftru&um non eife.
,/. eumqui ufulam 43 .ff. de judiciis. tum , quia
res ccrto loco danda, alio transferri, ibique da-
ri poteft ; fed aedificium certo loco exftruendum ,
alibi fruftra«dificatur * fic Ut alibi exftruens in
inihiluin liberetur. /. 2. §. idem Juliantts 7, pojl
med. ff.h. t. tum quia rei quidem datio in fti-
pulatum re£te deducitur etiam fine ioci adje£tio-
ne; at infulam fieri fine Joci adje£tionfe inutiliter
quifque ftipulatur. d.l. 2. §. fi quis infutam
ff. h. t. I. qni infulam 95. /. ita jlipulatus i>iy«
pr. jf. de verbor. oblig. Gujacius 3. ad Africa-
num ad l. centum 8.ff. h. ti Bachovius ad Treut-
ler. vol. 1. difput. 23. thef. 6. lit. C.

9. Longe minus ex fola dieifeu tempotis ad-
je£tione a£tio natura fua ftrifti juris in arbitra-
riam degenerabit, etfi ob moram icl quod inter- i
eft , feu utilitas temporis, peti poflit. /. qttod
fi 4. ff. h. t. I. ft fundum certo 114. ff. de verb.
obtigati l. fi catendis i i. jf. de rc judicata. Nam
nec judex tunc arbitratur, utruin a£toris an rei
interfic refpe£tu temporis, feci folum confiderat
fraudatam ex mora utilitatem aftoris: neC fecundo
attor prohibetur poft tempus agere fummo jure ,
ut confequatur , quod certo die prseftandum
erat; uti quidem alio loco agere fummo jure iin-
peditus eft: ficut in tempore non eadein , quae
inloco, ratio militet a£tibnis arbitratiae ex ne-
ceflitate admittends. Quibus non adverfatur t. fi
ut certo 5. pr. ff. commodati. quippe qua; ioci
temporifque additi comparationem in eo propo-
nit, quod oificio judicis infit , & temporis &
loci rationem habere: fed an utrobique propte-
rea aftione arbitraria experiundum fit, neque il-
JiG afferitur, neque in fpecie iftius legis a£tioni
arbitrariae locus efie poterat, five temporis five
loci contemplatione; cum de commodato certo
loco reddendo , adeoque bonae fidei negotio aga-
tur, exquo non arbitraria hsec, fed commoda-
ti actio comparata eft. /. in bona 7. jfi. h. t.

Q^U 0 £> C ER TO ! LO C O.

lil!'.;;

T I T V I V S V.

De conftitdta pecunid.

SuMMA RIA.

^J. Ouidfit conftitutum? quibtts fiat formulis ? folutunm; net ftipidatio inutilis vakt ut ton-
2. Inutile eft conftitutum, fit quis atienum debi- Jlitutum.

tum conftituat per emrem ut futtm j vel atium Q3 qq 2 3. Qttii

-ocr page 692-

- L i b. XIII. T 1 t. V.

3. Quis conftitucre pojjit; ejuibus conjiitui ? An
adjefio folutioni? an in conjlituendo poffit alius
adjici Jblutioni? An conjiitutum tutoribus, cu-
■ratoribus, attoribus, fiduciariis beredibus, & be-
reditatis pojfejforibus, prefit pupiUis, munici-
pibus, fideicommijfarits, & veris beredibus ?

Oualia debita conjlitui poffmt ? pecunice ap-
pellatione bic omnia , etiam faffa, compreben-
di: etiam generaliter poffe confiitui omne id, quod
Titiusdebety & quce tunc contineantur ? etiam
debitum naturale tantum j at non civile tantum;
& curnon ? . :«

5. An conjlitui pojjit, qttod tejlamento imperfetto
relittum eji ?

6. An debitum condittione ? An in diem certum
debens conjlituere poffit, fe die citeriore folutu-
rum; & an tunc ante exijientiam diei velcon-
ditionis conveniri poffit ?

7. An majorem quantitatem velplus conjiituens,
. quam principali obligatione continebatur, obli-

getur in id, quod principali obligatione compre-
henfum eji ?

8. An conjlitui poffit, quod debitum ab eo, qui
ab bojlibus captus aut deportatus eji ?

9. Sine principali debito non confijlit confiitutum:
fufficit tamen fubfuijfe debitum, cum conjiitue-
retur, licet tempore exijlentis conditionis con-

Onftitutum in jure noftro du-
plex notum eft, aliud poffeflo-
rium, dum is, qui ha&enus
^ fuo nomine pofledit, confti-
tuit fe velle alieno nomine pof-
fidere, & ita aliena: poifeflioni pra-bere mini-
ftrium. /. quod meo \ %.ff. de acqutr. poffejf. aliud
obligatorium , de quo hic , conventio fcilicet
prxtoria, feu pa&io a prastore confirmata, qua
quis fine ftipulatione promittit quod ipfe vel
alius debet, §. de conftituta 9. Infiit. de aiiton.
five inter prarfentes, five inter abfentes nuncio
vel literis; /. qtti autem 14. §. uit. I. i^.ff.h. t.
cum folus hic confenfus fufficiat, licet verba de-
fintj contra, quam in fidejuflione fervatur pro-
pter requifitam verborum folennitatem, contra-
hentium prasfentiam defiderantem. /. 1. in fine ff.
h. t. Hujus formuia non una in jure occurrit,
prascipue epiftolis emiffa j veluti, fcripji fecun-
dum mandatum Seji, fi quid tibi debitum approba-
tumerit, me tibi cauturum & joluturum fine con-
troverfia. Vel, remanferunt apud me quinquaginta
ex credito tuo, ex contrafiu pupillorum mcorum,
quos tibi reddere dcbebo tdibus Majis probos, vel,
babes penes menfiam meam denarios mille, quos
<vobis numerare debebo pridie Calendas Majas j ut
&, decem, quce Lucius Titius ex arca tua mutua
acceperat, falva ratione ufiurarum, habes penes
me, dominc. I. eum qui 5. §. Jtdiantts 3. /. Ti-
tius Sejo 24. /. quidam 26.ff. h. t. l.ult.ff. de
infiit. aftione. eoque etiam pertinet iiiud Apofto-
li Pauli, epiftoU ad Philemonem datl pro Onff-
fimo fervo intercedentis verf. 18.19.

ftituto appofitce evanuerit. Cur fiortm debens mn
pofifit confiituere ufiuras fiortis •, & tamen Jbrtem
debens confiftuere pofifit, fie daturum pignord
aut fidejuffores ?
1 o. Potefi confiitui alteri, quam cui debitum. quod
Titio & Mcevio tanquam correis, aut tattquam
principali & adjefto debetur , fioli Titio retfc
conftituitur, ftc tit poftea adjeffo vel alteri reo
non utiiiter fiolvatur. Potefi & aliud pro alio
conftitui creditori volenti.

11. Atho de conftituta pecunia cui detur» contra
quem ? conftituentes habere poffiunt beneficium
ordinis, divtfionis, & cedendarum aUionum.
Quid fi conftituerit quis & fe & Titio, vel a fe
aut Titio dari ? Quid (i imperfionaliter conftitue-
rit?

12. Quidpetatur per hanc aftionem ? fi creditor
debitum ex confiituto fibi oblatum acceptare no-
lit, non habens juftam recufiandi caufiam, non
amplius ex conjiituto, fiedtantum ex principali
negotio agere poteft. Nuila confiituto novatio
fit.

13. Anlegatus confiituens id, quod in provincia
debet, Romce tempore legationis attione de con-
ftituta pecunia conveniri pojfit, per diftinffh-
nes explicatur.

14. Conftitutum bodie tonventt tum fidejufifione.

2. Quod fi quis alienum debitum , quafi
fuum, per errorem conftituerit, nulla talis con-
ftituti vis eft. /. ult. ff. h. t. ut nec fi conftituat,
aiium foluturum. /. eum qui 5. §. fied fi quis 4.
ff. h. t. neque fecum pugnare Ulpianum creden-
dum eft, cum conventionem illam, qua quis
conftituerat, certam pcrfionam fidejuffiuram profie^
obligatoriam afferit. /. qui autem 14. §.fed&fi 2.
ff. h. t. eo quod formula tali re ipIS comprehenfa
eft fa£ti proprii promiflio, fcilicet,^ fidejuffiorem
creditori daturum, ut fatis inhuunt verba prope
finalia d. §. 2. & connexio paragraphiprimicum
fecundo, dum in primo conftituit, fe pignora
daturum; in fecundo, fe fidejufforibus fatifda-
turum. Sed&fiquis, cumftipulari vellet, non
fervaverit formam ftipulationis, id quod a£tum
eft non valet jure conftituti. /. 1. §. eum qui 4.
ff.h.t. Nec huic contrarium eft, quod accepti-
latio inutilis valeat ut pa&um utiie , /. fi unus
27. §. pcn. ff. de paftis. I. an inutilis 8. ff.de ac-
eeptilatione; cum itanon de obiigatione fed li-
beratione quseftio fit, & leges ionge magis li-
berationi faveant, quam obligationi.

3. Conftituere poffunt omnes, qui & alias
fe poffunt obligare, patresf. & filiifam. /. 1. §.
fiedfi 3 .ff.h. t. mafculi& fceminse, fi modo fce-
minse non intercedant. /. 1. §. 1. ff. b. t. Con-
ftituitur vero illis quibus aliquid eft debitum,
vel etiam aiiis quibus debitum non eft, ex cre-
ditoris ipfius voluntate : qua ratione Titio ex

I' confenfu Msevii refte conftituitur quod Msevio
debitumerat, ficutipfi Titio obligatio & adio
de conftituto quxratur. /. eum qui 4. §• quoA

-ocr page 693-

De constitu

mgimtii 2. & §• Jutianus 6. ff. h. t. Sine con-
fenfu ejus , cui principalis obligatio compete-
bat, alteri conftitui jura non patiuntur, in tan-
tum, ut ne procuratori quidem, adeoque nec
_ej, qui folutioni tantum adjeftus fuerat in pri-
nia obligatione, (dum Msevius fibi aut Titio da-
ri ftipulatus erat) refte conftituatur, licet eire-
fte folvatur. I. fed & fi filiof. 7. §. 1. ff. h. t.
junft. ^.fiquis atii 4. Inftit. de inutil. fttput. Et
quia regulariter alteri per alterum obligatio non
acquiritur, hinc ineptum quoque conftitutum
eft, fi mihi conftituas, te Sempronio foluturum.
I. etim qui 4. §. itemfi ff. h. t. nifi ego non
procuratoris, fed tantum nuncii minifterium
prarftem. /. qui autem 14. §. ult. t. 1 j.ff.h. t.
ut tamen, iicut alias vulgo, ita & hic, alium
folutioni adjectum conftituto comprehendere,
tiihil impediat; veluti, fi quis mihi conftituat,
fe mihi aut Titio foluturum ; quo ipfo efficitur,
ut mihi quidem foli aftio nafcatur, fed folutio
refte Titio fiat. /. fi vero 8. /. pen. f. h. t. junft.
/. 7. infine ff. h. t. d. §. 4. de Jnfiit. de inutil.
ftipulat. Quemadmodum etiam utilitatis gratia
placuit, tutoribus, curatoribus, aftoribus mu-
nicipum valide conftitui, pupitto adoleficenti aut
tnunieipibus fiolvi, ut utilis inde aftio municipi-
bus, pupillo, vel adolefcenti detur.d.ieumqui
5. §. item tutori 7. & §. fi attori 9-ff.h. t. De-
nique sequum viium fuit, ad id , quod fiducia-
rio heredi aut hereditatis polfefTori conftitutum
fuit , fideicommiflario heredi vel hereditatem
evincenti hanc de conftituta pecunia decerni
a&ionem, poft reftitutam auteviftam heredita-
tem, tefte Paulo in /. fipoft conftitutam 22. ff.
h. t. licet idem Paulus alibi de fummo juris ri-
gore ex aliorum mente diflerens, fcripferit, pte-
rofique putare, cum pofleflor aliens hereditatis
paftus eft, heredi , fi evicerit, neque nocere
neque prodefle. /. fitibi decem 17. §. cumpoffefi-
for. 6. ff. depattis. ac Mseciano Pauloque placue-
rit in cafu non plane diffimili, fideicommifla-
rium ipfo jure ad exercendas aftiones acceflorias,
per fiduciarium quaefitas, admittendum non eife,
fed ex fideicommiflb petere debere, ut fibi ab
herede cedantur a&iones recenter natse. /. quitta
infiitutus 66. §. 2. /. fi beres pecuniam 73. ff.
ad Senatufc. Trebett. Aliter Cujacius ad d. t. 17.
§. pen.ff. depattis, refutatus ab Ant. Fabro rurfus
aliud ftatuente, & Triboniani adjeftionem in d.
1. 22. arguentein rational. add.1.17. §. pen.ff. de
pattis.

4. Conftitui poteft omne debitum, proprium
& alienum, five corporalium five incorporalium
rerum, fic ut hic pecunia non ftride accipiatur
pro fola numerata, uti id eft in Macedoniano,
fed pro omnis generis rebus in obligationem de-
duftis, in latiffima fignificatione. Lpecuniano-
mine 222.ff.de verbor.fignif. 1.2. C. h. t. in tan-
tum , uti & fa&a comprehendantur , quippe
qua; etiam conftituto promitti pofle , colligitur
cx i.fidm 16. §. 2. & tilt. LI -J.ff. h. t. & res,

t A P K c tJ m i ai 677

qua? jam interierunt, fi modoanteinteritum mora
fa&a fit, & ita obligatio perpetuata. l.promiffor.
Stichi 21. l.promiffor hominis 23 .ff.h.t. Nec in-
tereft , ex qua caufa debitum fit, five ex con-"
ventione , five ex deli&o , veluti , emtione _tdote, legato, furto, injuria; five certum fit de-
bitum, five incertum, forte ex tutelaeaut curae
adminiftratse rationibus necdum redditis defccn-
dens. /. 1. §. dehitum 6. I. qtti injttriantm 29. ff.
h.t. aut, fi quis conftituat, fe omnia Titii de-
bita foluturum, quo cafu etiam id, quod Titius
non fuo fed fidejuflorio nomine debet, folvere
obftri&us foret. Vide Refponfa JCtor. Holland.
part. 2. confit. 306. Sive quantitas certa conftituto
exprefla fuerit, five non; cum ex relatione ad
pracedentem obligationem fatis de quantitate
conftet. /. quiautemiq. pr.ff.h.t. jun6t. §.prte-
terea 5. infin. Itift. deinutil.ftipulat. Sive naturale
tantum fubfit debitum , five naturale & civile fi-
mul ; fi modo tale fit, quod per exceptionein
enervari nequit. /. 1. §.pen. t. quod fimaritus 3.
§. 1 .ff.h.t. Quamvis enim padto pofteriore re-
dintegrari poffit obligatio, cujus sequitas pado
priore de nonpetendo fic fublata fuerat, ut agens
peremtoria potuiffet exceptione repelli. l.fi untts
27. §. pattus i.ff. depattis, tamen, quia tunc,
curn pecunia fummo tantum ftriftoque jure civili
debita eft, nullum apparet amplius aut fupereft
aequitatis vinculum. arg. /. Sticbum aut Pamphi-
tum 9. §. naturalis 4. f. defiolutionib. etiam nihil
eft, quo prsetor moveretur ad hanc a<5tionem ex
fuo edidto ex bono & sequo accommodandam ;
quippe quam non alia de caufa introduxit, quam
ut naturali faveret sequitati, ac confirmaret ea,
quse & ante conftituti vinculum erant debita /. 1.
pr. & §. 1. 6.ff. b. t. at neque debita, neque
creditores proprie effe intelliguntur, qui perpe-
tua poffent exceptione fummoveri. /. creditor. $
/. debitor. 1 oS-ff. de verb.fignif. d.l. 3. §. 1. fine
ff.h.t.

5. Ex eoautem, quod fufficit, naturalefub-
efle debituin, dubitatum fuit, an refte'¹ in con-
ftitutum deducatur, quod imperfe&o teftamento
reliftum eft. Et quamvis Antonio Matthseo de
obligationibus dijp. 32. tbefi. $. Vifum fuerit, effi-
cacem cx tali conftituto non nafci obligationem »
quiaexiir^erfedto teftamentoneque civilisneque
naturalis obligatio produ&a erat, fine qua confti»
tutum non fubfiftit: tamen pro conftituti validi-
tate hicftandum exiftimo. Si enim heresfideicom-
miffa inutiliter relida , ac poft compertain de-
fun<5ti voluntatem prseftita, repetere nequeat *
quia ex confcientia relifti fideicommiffi fatisfa-
6tum videtur defundi voluntati. l.etfiinutiliter 2.
C. de fideicommijfis. fi voluntatem defun&i, quar
circalegata vei fideicommiffalegibusnon erat fub-
nixa, neceflarioimplerecompellatur, poftquam
eam fua fponte agnovit. /. non dubium 16. §. 1. C.
de teftamentis. fitunc, cum folennitas juris de-
eft, heres ad folutionem urgeri pollit, poftquam
amplexus voluntatem defundti legatariis ftipulan-
<3.3 qq 3 tibus

-ocr page 694-

tibus prasftare relifta promifit. l.fiveritas 23. C.
de fideicommiffiSi fi denique efficax & obligatoria
fit promiffio fblvendi integra legata, licet non
ultra dodrantem ob intervenientem legis Faicidiae
xationem potuiffent peti, quoties apparet, here-
demplenam voluiffe fidem teftatori exhibere , ac
voluntatem ejus fequi. /. ult. C. adleg. Falcid. arg.
i.patrem 19. /. 20. fif. qnce infraud. credit. alien.
funt ut reficmd. nullafanevideturfubeffe ratiofuf-
ficiens, cur non &: conftituto eorum, quseimper-
feda fuerant- voluntate relifta , fimiiem tribua-
musobligandi poteftatemcprxfertim cum in aper-
to iit, pmoretn sequitate rei motum, fuo quO->
que edido non raroimperfeftas fuftinUifleac con-
firmafte voluntates¹, data fecundum tabulas bo~
norum pofieffione. lepofihumiis 12. ffi.dkinjufi;
rnpt. irrito tcflam. non tamen 6. Infiit. quib. mod.
tefiam. infirm.tot. tit. ffi. de bonor. poffejf. fecund.
tab, Nam quod objicitur, nullarn hicnaturalem
fubeife obligationem, quam conftitutum pra:re-
quirit, id vero gratis affumitur , tunc faltem,
cum heredi comperta fatis eft defun£ti voluntas,
dum; vel ei condenda: ipfe interfuit , vel ita per-
fpectam habet teftium, intra numerum folennem
aut fine fubfcriptione vel fignatione adhibitorum ,
fidein atque integritatem, ut de veritate eoruin ,
qua: per illos aiferuntur defundo placuiffe, dubi-
tare fecum haud fuftineat. arg. ult. infiit. de
fideicom. beredit. I. ult. C. de fideicommififis. Fachi-
lieus controv. libv. 4. cap. 5. Jul. Clarus §. tefia-
mentum. qtazfi.yo. etfi non omnem juris effe6tum,
naturalibus alioquin obligationibus per leges tri-
butum , haic fortiatur , ac propterea foluta per
errorem ex imperfeCto teftamento legata vel fidei-
commiffa repeti poffint indebiti condiftione. /.
fideicommiffum 7. C. de conditt.indeb. quemadmo-
dumidetiamin obligatione, quarn pupilius fme
tutoris autoritate promittendo contraxit , contin-
git. /. quodpupilltis41. ff.de condiff.indeb. qualem
tamenpupilli obligationem novari, in conftitu-
tum deduci, fidejuffores ac pignora admittere,
extra dubiumeft. > .- mrrfv-',;...-

6. Sed nec refert j purum fit debitum quod
conftituitur, an ex conditione dieve certo vel
incerto fufpenfum ; & quamvis pro debito in
diein vel fub conditione fidejuffor pure inutiliter
fidejubeat, nec ullatenus obligetur. fidejujfo-
res $ . lnfiit. de fidcjuffor. aliter tamen inconfti-
tuto fervatur, ubi eum , qui ex certo die debet,
fi fe die citeriore foluturum conftituat, teneri
Paulus libro vicefimo nono ad edi6tum adnota-
vit. I. 3. ult. I. 4.fif. b. t. non ita, ut confti-
tuens' cum effedtu matur-ius conveniri poffet; fic !
enim durior foret accefforia obligatio , quarn
principalis , contra /. Grcece 8. §. illud 7. jf.
de fidejujfior. fed inagis, ut tunc demuin, cum ap-
pofitus obligationi principali dies extiterit, ex
.conftituto-cunv eo agatur : eo quod ex eodem
Paulo ih iifdem ad edi£tum libris difcimus, id
quod fub conditione debetur, five pure five cer-
to die conftituatur, eadem conditione fufpendi;

6:jS

ut, exiftente conditione, teneatur ; deficlente^
utraque acftio depereat. /. id quod fiub 19. pr. jf.
b.t. ■ • m|ifio$ :''■'. . :■.d

7. Simili ratione, ii centumdebens, ducen-
taconftituat, in centum tantum tenebitur ^xjuia»
ea pecunia debita eft, & quod fupra eam quam.
titatern folutum ^;ex conftituto fuerit?^:, condici:
poffet tanquam.indebitum ; riifi fciens prudenf-,
que.plus conftituiflet" tk folviffet: 'quia. tunc ra-
tioneoejus , quod principale debitum excedit>»
nonalia quamdonationis conje£turai c?pi poteft..
/. battenus i i. §_(: r. ffi. b. t. jun£k. Ji''cujus per-
errorem 5 3. ff. Ae*reg. juris. I. Campanus 47. ffi:..
de operis libcrtor. Ant. MatthaeuS de obligat. difi\
put. 32..num. 6. Diffent. Zoefius adPand.b. tq
nrirri.; 10. Sed &, fi decem debeantur, & de-t
cem & Sticbum quis conftituat-,. poteft dici, ini
decem tantummodo eum teneri. /. fied & fi 12.1
ffi h: t. Quibus porro & illud confentaneum eft,
eum , qui & fortem , & ufuras qua¹ non debetv
banttir, conftituit, .in fortem duntaxat ex con-:
ftitutoteneri. l.haftenus 11. §. i. tn fineffi. h. th
atque ita de ufuris ex pra'cedente obiigatione nori
debitis accipienduth Marcelii refponfutn in /.
Titius Sejo 24. ff. h. t. uti ex adverfo de ufurisi
debitis Scsevola in /. qttidam 26. ff. h. t.

8. Quod fi is debeat, qui ab hoftibus captus^
eft, hoc quoque conftitui ab alio, nihil iinpe-
dit, cum maneat obligatio non obftante capti-
vitate; five enim captivus poftea revertatur, at-
que ita jure poftliminii fingatur in urbe perpe-
tuo fuiffe, 4pfe tempore conftituti celebrati de-
bitor erat: five contra apud hoftes decefferit,
ex iegis Corneliae fiftioneprimo captivitatis tno-
mento pro mortuo habitus, etiam ex eo tempo-
re heredes habuiffe fingitur, ex captivi, quafi
defuniSti, capite tunc, curn conftituebatur, obli-
gatos; fic ut non defuerit eo cafu obligatio prin-
cipalis. l.haflenus ll.ff.b.t. Alia debitoris de-
portati caufa eft; pro cujus debito, quod de-
portatione vetuftius eft, alius neque conftituere
neque fidejubere poteft; quia tota obligatio con-
tra eum, nec poftiiminii nec legis Corneiia: fi-
<5tione juvandum , extinfta eft ; bonis ejus om-
nibus una cum oneribus in fifcum tranflatis. /.
fi debitori 47. ff. de fidejujfioribus.

9. Ubi ergo in uuiverfum deficit principaie
debituin, non valet conftitutum, nec erronea
conftituentis confeffio ei nocet. /. eum qtti 5. §.
quod exigimus 2. /. ult. ffi. b. 1.1. 2. C. b. t. arg.
l.fi quis pofiquam 37. ffi. de fidejujfor. Ut tamen
fufliciat ad conftituti validitatem, quod fubfue-
■rit principalis obiigatio tempore conftituti, licet
poftea evanuerit , antequam exifteret conditio
appofita, veldies, quo quis conftituerat fe foiu-
turum ; quia retrorfum fe hxc aftio refert: ve-
Iuti, fi quis conftitueritfe pcenatri ex injurise
rapinse aut alteriusfimilis delifti obligatione tem-
porali feu annali debitam foluturum poft trien-
nium , aut fub conditione demum poft annum
exiftente. l. item illa 18. §. quod adjicitur i- jf.

h, t.

d fe fc I B. X IH.1, iTi r.T* / Vk

-ocr page 695-

jj. i. Hequb etiam requifitum illud principaiis de-
biti impedit, quO minus debitor conftituat, fe
in debiti illius fecuritatemfidejuffores autpigno-
ra daturum, licet ad neutrum ante obftriftus ef-
fet. /. qtii iiutem 14. I. i.ff. b.t. Et tamen,
fortem debens non refte conftituit ufuras prin-
-cipaliter non debitas. /. baffenus 11. §. 1. /• Titius
Sejo 24. jf. b. t. Si quseras» quorfum hsec tam
varie? memihifte oportet, acceflorias obligationes
in duriorem quidem caufam inutiliter concipi.
I. Grccce 8. §. illud 7. jf. de fidejujfor. duriorem
vero caufarn efle, fi quis augeat fortis debitum
additamento ufurarum. arg. d.l. 11. §.1. juncl
L 12. jf. b. t. Sed jura non intercedere, quo-
minus accefforia obligatio vinculo ar<5tiore aut
fortiore, quam principalis, adftringaturj itafi-
dejufforem vcl conftitutorem pro debito hatura-
li intervenicntem efficaci a&ione ex ftipulatu vei
de conftituta pecuniS ad folutionein compelli
pofle, dum principalis , qui tantum natuiade-
bitor eft, nuila poteft adione conveniri. Cum
ergo per fidejufforis aut pignoris dationem Ctiain
obligatio non augeatur, fed tantum magisintu-
to collocetur ( uti ex adverfo per pignoris re-
mifiionem debitum non minuitur. /. 1. §. x.ffi.
tle libcrat. legata. arg. /. 1. §. 1. jf. guib. mod.
pign. vel bjpcth. folv.) confequens erat, eurn ,
qui fidejufiores aut pignora pro debito princi-
pali fe daturum conftituerat, eo ipfo in durio-
rem caufain non efle obligatum ; uti quidem
obligaretur, qui conftitueret non debitas ex ne-
gotio principali ufuras.

10. Quin & amplius, prscfuppofito princi-
pali debito, necefle non eft, ut eidem, cui ab
initio debitum, conftituatur: nam & id, qUod
Titio debebatur, Msevio re&e conftitui ex Titii
voluntate, ante didum eft: & quod Titiusfibi
aut Mxvio dari ftipulatus erat, quodve Titio
& Msevio tanquam duobus credendi reis pro-
miffum erat, foli deinceps Titio conftitui, fub-
duftaMaevii adjedti vel correi perfona, nihilve-
tat. /. 8. in fin. I. 9. & 10.jf. h. t. adeo ut de-
bitor deinceps adjefto vel alteri credendi reo fol-
vens non liberetur, fed Titio teneatur, repeti-
turus id, quod adjedto vel correo folvit, per inde-
biti condidionem; quia loco ejus, cui jam fo-
lutum eft, is haberi debet, cui conftitutum eft.
d. I. 8. o. I o. ffi. b. t. Nec fecum pugnat Pauius
jCtus in /. fi ita fiipulatus fim 59.jf.de folution.
cutn interfit, utrum debitor conftituerit fie fioli
Titio foluturum , anvero, cuin prius Titio pro-
inififfet fe Titio aut Mxvio foluturum , poftea
Titio fimpliciter conftituat, fe Titio fioluturum:
priori enitn caufu , quo fe fiolt Titio foluturum
confjituit, revocatutn cenfetur mandatum, de
folutione adjecto facienda; & de eo agit d. /. 8.
in fine jf. h. t. pofteriore cafu videri non po-
tuit revocatutn inandatum, nec exclufa adjefti
perfona ad folutionein recipiendam, fed magis
llmpliciterrepetita in gratiam Titii obligatio, quse
ante fuberat, ac foli Titio non autem adje&o
fuerat ex priore ftipulatione quafita. Sed he^!c rfe-
quiritur, ut praecife conftituatur i idem foivi 5,
quod debitum eft ; fed, cum forte Stichus aut
Pamphilius deberetutj> folus Stichus in confti»
tutum deducipoteft. /.illttdaut illud 25. ff.h.l.
Et quemadmodum aliud pro alio volenti fcre-
ditori refle folvitur, ita & aliud pro debito, prd
pecunia frumentum, conftitui, nihil prohiber.
Li. §. anpotefi 5. ffi, h. t. Aliter quam in fide-
juffione receptum eft ; in qua in aliam rem>
quam quse credita eft, (veluti in Frumentum *
cum pecunia deberetur) fidejuffbr non obligatur.
l. fiita fidejujfbrem 42. ffi.defidejufforibns. forte ,
quia naturalein sequitatem magis in conftituto
eonfiderari prsetor voluit \ quam juris civilis api-
ces ac fcrupulofitates fere niinias , in fidejuflione
ac ftipulationibus generaliter probatas.

11. Ex conftituto nafcitur honorario jure
aftio de conftituta pecuniS , perpetua , licet
olim quibufdam cafibus annalis eflet. I. 2. C. h. S.
competehs ei, cui conftitutum eft, & heredi, ne6
non utiliter pupillo, adolefcehti, furiofo, aut
municipio, cujus tutoribus, curatoribus; afto-
ribufve promiilum erat ex conftituto, quod ipfi
eratdebitum. d. l.etim qui 5. §. fi affori 9. ffi.
b. t. Contra conitituentem & heredein ejuj₄ Si
plures Conftituerint, divifionis beneficio locus
eft , fi unus eorum in folidum coilveniatur,
exetnplo fidejufforum. /. ult. C. h. t. Neoftadius
Cur. fupr. decifi. 97. Nec dubitandum videtur ,
quin & ad exemplum fidejuflionis ac tutelse ad-
miniftrata; in conftituto beneficium cedendaruirt
adtionum adtnittendum fit; uti & ordinis feu
excuflionis, quoties quis non proprium fed alie-
num dcbitum conftituit. arg. novcll. 4. cap. 1.
/. ult. Cod. de divid. tutela. I. modcfiinus "~j6. jf.
de fiolutionibus. Pyrrhus Maurus de fidejujfbr. par-
tis fecundte princip. fiett. 6. cap. 3. num. 6. & cap.
5. num. 16. Andr. Gayl hbr. 2. obfiervat. 28.
num. 1. Befoldus dcltb. juris adPand. h. t. n. 5.
Ant. Faber Cod. libr, 4. tit. 13. defin. I. Zoefius
ad Pand. h. t. nttm. 21. ant. Matthxus de obli-
gat.dijput. 32. thefi. 19. 20. Perezius Cod. h. t.
nttm. 1 2. litet etiam habiturus fit ad fidejufforum
fimilitudinem aftionem mandati vel negotiorum
geftorum adverfus principalem, pro quo confti»"
tuit, ac fatisfecit. arg. §.fi qttid autem 6. Infiit.
de fidejujfior. I. ex mandato 20. §. 1. jf. mandati.
Si quis in conftituendo dixerit, dfe & Titio darit
pro parte diihidia; fin, d fie aut Titio dari, in
folidum tenetur: nullo vero modo obligatur, fi
imperfonaliter (ut loquuntur) dicat, 'fiatisfiet.
auth. fi quando C. h. t. quamvis aliud in ftipu-
latione fervetur; in qua, cum prsecedat folen-
nis interrogatio, facilius etiain verbi iftius fiatis-
fiet applicatio fieri poteft, quam ubi interroga-
tio haud anteceffit, ut accidit in conftituto. arg,
/. 1. §. fi qttis ita 2. ffi. de verb. obligat. Groe-
newegen ad d. auth. fit quando C. h. t. Perezius
Cod. h. t. num. 4.

12. Agitur autem hac aftione ad id, quod con-

ftitu-

cCnstit u t a j> e c u k i A.

-ocr page 696-

-L i 'B. XIIL

■fiicutum feu promilTum efti indultis tamen mo-
dicis ad folvcndum induciis, non-minoribusquam
decem dierum , ut exadtio ceiebretur, etiamfi fine
die conftitutum ftt. i promijjor Stkbi 21. §,fifim
ff. b. t. ut tamen liberetur conftituens, fi fine mo-
xa autGulpa debitoris res perierit , autcaufa im-
peditum fit fafti conftituti implementum» /. qui
autem iA, §. fed & Ji 2. I. fi duo 16. §. ergo 3.
ff. b. t. Eftque fingulare in conftituto , quod ,
ii creditor tempore faciendse foiutionis in mora
fuerit acceptandi totum debitum oblatum, vel
etiam ante aut poft diem cortftituto appofitum
acceptare recufaverit, nullain babens probabi-
lem recufandi caufam, poftmodum ultra nequeat
hac de conftituta pecunia a6lione experiri, fed
fola principalis obiigatio ei deinceps fuperfit ;
cum alioquin mora prior per pofteriorem purge-
tur. /. qtti duo 16. §. ult. I. 17. /. 1 8. pr. ff. h.
t. Beukelman ad Pmdeff. b. t. num. 9. Prstor
fcilicetfibi vifusfuit fatis invigilafte acfavifle tui-
tioni fidei dat^ , quam fallere grave putabat, fi
fuo edido jufliflet implementum ejus, & debi-
toredifto parens, fecundum fidem interpofitam
paratus fuiflet promifla pra:ftare; nec amplius
deinde poft moram creditoris tantam deprehen-
dere potuit xquitatis rationem , ut prseter jus ci-
vile remedium accommodaret ei, qui proprias de-
bebat morse imputare , quod non haberet -, quaj
fibi licuerat edifti pratorii beneficio oblata ha-
bere : & non potius eundem ad merum remitte-
xet jus civile, quoante conftituti intcrpoiitionem
adverfarium fuum fibi tenuerat devinctum. Ad-
vertendum enim, nullamconftituto novationem
fieri, fed obligationi priori aliarn ex conftituto
accedere ., & li quis pro alio conftituat, adhuc
eum , pro quo intervenit, manere obligatum ,
perindeutin fidejuflione. l.ubi quis 28.jf. h.t.
I. fi filiusfamilias 1 5. ff- de in remverfo. i. eitra-
tores 3. §. in eum 2. ff. de adminifir. rer.ad ci-
<vit. pertin. Perczius Cod. h. t. num. ult. Ant.
Matthseus de obligat. dijp. 3 2. num. 12. Wiflem-
bach ad Pand. h. t. num. 1. Ufque adeo, ut ne
per intentatam quidem feu conteftatam hanc de
conftituta pecunia a6tionem , pr-ior obligatio
evanelcat , fed demum per folutionem. /. item
illa 18. §. ult.ff. h. t. nec careat competentise
beneficio hac conventus aftione , qui ex prio-
re obligatione ad folvendum compulfus eo oppo-
fito fe potuiflet tueri. /. quod fi maritus 3. pr.
ff. h. t. /. qui id quod 11- ff< de donationibus.

13, Qma vero conftituto a:que ac aliis con-
ventionibus locus addi poteft , five principali
debito inveniatur appofitus five non. /. eum qui
5. /. fi duo 16. §. 1. ff. h. t. opera: pretium fue-
rit, diftindionibus adhibitis definire, quis con-
llituti effe<5tus fit, ii legatus municipii confti-
tuerit quod ante legationem debebat; adeoque ,
quo tempore, quove in loco s£tione hac de
conftituta pecuma queat conveniri. Aut enim
ante legationem. Romac obcundain adhuc in pro-
yincia exiftens, fimpliciter conftituit, fie fiolutu-

T 1 T. V.

rum: aut 2. ante legationem conftituit, fie Rfa
mcefioluturum: aut 3. adhuc in prOvincia fubfi-»
ftens, conftituit, fie tempore legationis Ronue fio-
luturum, aut 4. Romse legationis caufa jam de-
gens fimpliciter fie fioluturum conftituit fine loci
vel temporis adjedtione: aut denique 5. Romx
legatione jam fungens , conftituit, fie Romtefio-
luturum. Primo cafu , cum nempe ante iegatio-
nem fimpiiciter conftituit, fie fioluturum, non
poteft Romae legationis tempore conveniri; quia
nec id adum, ut Roma:, nec ut legationis tem-
pore fol-vat. arg. /. cum quaritut 3 -ff.de lega-
tionib. .Sed nec in fecundo cafu , quando in
provincia conftituit_/e Romce fioliiiurum, legatio-
nis caufa poftea Roma: exiftens , ibidem tem-
pore legationis banc.pati tenetur a&ionem, /. eum
qui 5:. §. fulianus 1. in med. ff. -b, t. (ubi pro
fied & fi, legendum j fied fi cuin Haioandro &
aliis) idque ex ratione, quia nec hic id a£tum
fuit, ut iegationis tempore folutiofiat; quod
exigit. d. I. 3. ff. delegationib. Tertio vero cafu,
ubi in provincia conftituerat, fe iempore legatio-
nis-Romtefioluturum, reAe kgatione durante Ro-
ma⁵ ad foiutionem compeilitur; eo quod id ita
nominatim aftum erat. d. I. 3. JJ\ de legation.
Quarto cafu, quo Roma: tempore iegationis fim-
pliciter fine loci aut temporis adjeftione confti-
tuerat, fiefioluturum quodinprovincia debet, non
cogitur Romas legationis tempore judicium pati ,
fecundum Ulpianum, l. fi quis in legatione 8 .ff*
de jttdiciis, icerum , quia id a£tum non erat, ut
legationis tempore fatisfieret , juxta d. I. 3. ff.
de legation. Nec fibi contrarius eft Ulpianus in
d.l. eum qtti 5. §. Julianus 1. in pr. ff. b. t.
nam, cum ait, legatttm Romce con/iituentem, quod
in provincia acceperat, conveniri debere, inteili-
gendus eft de legato Romae conftituente , fe
llomx foluturum ; idque propter oppofitum ifti
cafui cafum alterum in verbis icquentibus, fied
7?, tum non Romce effet, fed in provincia adbuc,
confiituat fie Romcefiolutuwm; cum oppofitorum
eadem efle ratio debeat & ea:dem qualitates. Non
etiam repugnat Papinianus, qui legatum Romse
fidejubentem ait non ufurum privilegio. /. cum fu-
riofus 39. §.J.ff. dejudiciis. difterentia: enim ratio
in eo eft, quod non ita rigide agendum cuin eo
fuerit, cum quo ex fola cequitate pra:toria aftio ex
pa&o erat, qualis eft conftituens, atque quidem
cumfidejuilore, qui ipfo jure civili excontradu
ftipulationis tenebatur. Quinto denique cafu pro-
pter expreflam conventionem res iterum expedita
. eft, legatum fcilicet tempore legationis hanc co-»
gendum fubire aitionem. d.l. 3.ff. de legation.

14. Cseterum hodie conftitUti & ftipulatio-
nis eadem vis eft, ex quo placuit ex padtg fe-
rio prolato aftionem dari; unde & pro alio con-
ftituens, etfe6iu a fidejuffore non differt. Gu-
delinus de jttre noviff. iib. 3. cap. 11. verfi. fide-
juffores. Groenewegen ad rttbric. C, h. t. parens
p. tnem. Paulus Yoet ad §. 8. Jnfiit. de attion.

-ocr page 697-

X. Qup modo comwodatrwi di/ferat aprecario, lo-
catione, ufufruchi, ufu, pignore cum pafio an-
ticbrefios. Quales res commodato dari poffint ?
an alienx, furtivce, vipoffetfie ?

2. fit diretta aftio commodati ? datur &
furi ac pritdoni. Quidfi cum his concurrat verus
dominus ? Quid, fiquis remalienam commoda-
to dederit ea lege, ut illa domino reddatur ?

3. Datur contra commodatarittm. An & quatenus
contra pupillum , qui finc tutore commodatum
acccpit? An & quando finguli in fiolidum, aut
proparte, conveniripofjint, fipluresfint com-
modatarii, vcl plures unius commodatarii here-
des ?

4. Ad quid teneatur commodatarius ? O^tid fi res
pericrit aut detcrior fit reddita , quam culpam
prcefiet ? Ouid fi orto inccndio, aut cafiu alio ,
cttm pcffiet commodatas res fiahas fiaccrc, fttas
pratulerit ? Quid fi is qui triclinium fiernebat,
argcntum commodaverit, & idnegligcntius acom-
tnodatario cufioditum perierit?

5. Non tenetur de cafiu fiortuito. Gafits fiortuitus
& tttnc efi, cum rcs detcrior fit ipfio illo ufiu , ad
quod concejfa; vel fafio tertii, nifi ipfiepotuifi
fet rem cufiodire , vel ipfie fiua cufpa tcrtiuni
concitaverit, vel fattum concommodatarii fit.

6. An commodatarius tencatur commodanti ex cttl-ⁱpa nuncii , per qttcm commodatum refiituit ?

7. Ccfiat clirefta aftio, fi commodans cttlpam remi-
fierit, vel deteriorem recepcrit fine protefiatione ,
cum deterioratio patens effet.

8. Contraria comtyodati aftio ad qtdd tendat ? fi
commodatarius ob rem atniffiam prccfiiterit ccfli-
mationcm ejus, &poflea res in poteflatem com-
modantis redierit, ati rcs an ccfiimatio reddcndct
fit, & cui hic eleftio competat ?

9. Petilttr & id quod interefi, ufum ante tcmpus
non effic oblatum, licet commodatts doceat, fe re ex
nova caufa ad proprios ufus indigere ; Quatido
fieripoffit repetitio commodati, fi illttd fine modi
& temporis adjeftione concejfum fit ?

10. Jttre compcnfationis commodatarius conficqtti
potcfi quod contrario petitur judicio, fi termini
habilescompcnfationis jint. An corporaipfia com-
modata rctineri poffint, donec impcnfce in ect
fiaftce rcfiitutce fuerint, jttre civili & bodicrno?

verus dominus tunc ufurn iftum avocare queat
quamdiu durat concedentis jus. arg. /. arboribtts
12. §. ufufruftuaritis 2. ff. de ufufruftit. Platie
prsedones etiam ac fures poffe rem furtivam aut
vi raptam aliis commodare, dubium non eft,
atnonita, ut domino prjejudicent, quo ininus
ille ante tempus vel ufum finitum rem fuam vin-
dicet; quin & furti actionem aut condidftionem
furtivam commodatario moveat , fi is , fciens
rem furtivam effe , eandem ex commodati titulo
fufcepit ac contre&avit. l.fifervus 14. /. 15. /. 16.
ffi.h.t.

2. Nafcitur ex hoc Contra&u commodati
adtio direda & contraria. Dire&a daturcommo-
danti, etiam furi vel prsedoni: tametfi enim his
pcenalis furti aftio, meram pcenae perfecutionem
continens, denegata eft , ne ex fua improbitata
lucrum fentiant. /. itaque 12. §. 1, ffi. de fiurtis.
tamen hxc rei perfecutoria dandafuit; cum eo-
ruin interfit, rem fibi reftitui, quo fuis eam do-
minis reddant. d. I.14.& i^.fifi. h.t. Niiicum
ipfis , hac commodati a&ione agentibus , verus
concurrat rei dominusrem fuam vindicans; narn
cum non alia de caufa prsedonibus hax commo-
dati actio detur , quarn ut tandem eorum opera
ad dominum res furtiva revertatur; his nullum
jus in re habentibus , & ad rern ipfi domino
reddendam devin&is , dominum vindicatione
concurrentem poftponi, iniquum foret. arg. I.

Rrrr bona

COMMODATI Vlt CONTRA»

r / r v l v s vi.

Commodati vel contra.
SuMMARlA.

-ocr page 698-

48i L i b. XI11

Sona fides 31. §. i.ffi. depofiti. Quodfiquis rem
alienam ea legecommodato dederit, ut non fibi
fcd vero rei domino reHituatur , jure quidem
ifrido rrulla inde commodati adio domino rei
nafci potuit ob aequitatis tamen rationein, quse
rem domino reddi fuadet, utilis conceffa eft. /.
ften. C. ad exhibendttm.

3. Convenitur hacaftione dire£i:a commoda-
tarius, & heres ejus: etiam pupjllus,fi tutoreautore
commodatum acceperit : etenim, fi tutoris de-
fuerit autoritas, commodati aftione non tenetur,
quoniam ita nec conftitit commodatum in pupilli
perfona; nifi quatenus inde locupletior fa£tus eft,
fecundum D. ^;Pii refcriptum. /. 1. §. ult. /. 3. pr.
ffi.h.t. ufque adeo, ut, etiamfi pubesfadtus do-
lum aut culpam admiferit, hac a£tione conveni-
ri nequeat, quia ab initio nongconftitit. d. 1.1. §.
ult. in fine jfi. h. t. Unde tamen perperam educi-
tur , nullum ergo ob dolum poft pubertatem
commiffum aftionem dari. Cum enim inficias iri
nequeat, quin poft pubertatem ita rem fine ti-
tulo jufto tenens, nec domino reftituens , pro
poffeflore poflideat , dubium vix efle poteft,
quin, firemita commodatain dolo malopoflidere
defierit, ad exhibendum aftione & rei vindica-
tione convenire poflit, dum dolus pro pofleflio-
neeft. l,fin autem 27. ^.fied&is^.ff derei vind.
I. Celfius ficnbit 5. §. idem Julianus 2. l.fivir. 14.
ffi. ad exhtbend. I. quidolo 131. l.adea qua 157.

1 .ffi.de reg.jur. fed & exlege Aquilia, fi dolo
velculpa reddiderit deteriorem. arg. l.fiquisho-
tninem 17. jfi. ad exhihendum. cum aetas minores
Jegis Aquilise actioni non fubducat, uti nec aliis ex
deli<5to defcendentibus, fed ad id unum proficere
poflit, ut reftituantur , fi ex ea lege conventi, fefe
dupli pccnse per inficiationem reddiderint obno-
xios. l.fiex eaufia 9. §. nunc videndum i.jfi. ad leg.
Aquil. Si pluribus fimul res commodata fit, con-
tra fingulos in folidum a£tio hsec datur, nifi aliud
ab initio placuerit; uti placuit, dum convenit, ut
res effet commodata pluribus communipericulo, id
eft, ut unufquifque partem prseftaret. /. remmihi
21. §. 1. jfi.h. t. Pacius enant. cent. 4. num. 41.
Tali ergo deficiente conventione , finguli in foli-
dutn obftri<5ti funt, fic ut duo quodammodo rei
habeantur, &, fi alter conventus praftiterit, libe-
retur alter, ele<5tione commodanti tributa quetn
convenire velit. i.ficerto 5. §. ult.ffi. h. t. jun<5t.
I. in duobus 3. /. reos promittendi it.ffde duob.
reis confiituend. Cujacius libr. 26.obficrv. 26. nifi
unus folus pro re commodata, fibi furto fubdu-
fta, furti egerit, permittente fecundumjus no-
viflimum commodante & furti a<5tioni renuncian-
te: tunc enitn, fi alter conveniatur , qui furti
non egit, & paratus iit periculo fuo conveniri
alterum , qui furti agendo lucrum fenfit ex re
commodata, audiendus acabfolvenduseft. l.un-
de quceritur 7 .pr. ff.h.t. Quin &, fi unus ex
duobus ejufdetn rei cotnmodatariis folus rei in fo-
iidum reftitucnda: facultatem habeat, alterum de
rei ipfius reftitutione conveniri, aequum non eft:

T i t. VI.

nam &, cutn plures ejufdem commodatarii he-
redes funt, unus autem eorum retn totam pofli-
det, atque ita folidae rei reftituend^ facultatem
habet, folus in id dainnari debet, quafi hoc boni
judicisarbitrio conveniat; uti &tunc, cum unus
eormn non ex defun<5ti, fed proprio fa<5to , bac
a<5tione interpellatur : licet alioquin ita j us fit, ut
heredesejus, qui commodatum accepit, finguli
pro ea tantum parte, qua heredes lunt, conve-
niendi fint. l.fied mihi 3. §. heres^. l.incommo-
■dato ij. §. fiexfafto 2. ff. h. t. Quodfi filiofami-
lias aut fervo commodatum fit, contra patrem
vel dominum de peculio a£tio eft; cum ipfo filiof.
etiamhaeccommodati. /. fed mihi 3. §._// filiofi. 4.
ffh. t.

4. Tendit hsec a<5tio dire<5ta ad id, ut reftituan-
tur res commodatar cum acceflionibus; adeo ut,'fi
equam tibicoinmodato dedi, quam pullus comita-
batur, etiampulli te cuftodiatn praftare, atqueita
eum quoque cum equa reddere debereobtinuerit.
/. fiut certo 5. §. ttfique adeo 9. ff. h. t. Non tamen
ad furti poenam , fi commodatarius furtuin in re
commodatS paffus, duplum aut quadruplum a
fure per a<5tionem furti confecutus fit. I. ult. §.
fied cttni 3. C.de fiurtis. Duabus rebus commoda-
tis , re<5te de una reftituenda agitur, fi rnodo
commode feparari poflint: nam eum, qui carru-
cam vel le<5ticam commodavit, non refte de fin-
gulis partibus a<5turuin refponfumeft. l.incotnmo-
dato 17. §. pen.ff. h. t. Si res perierit, pra'ftanda
sftimatio ejus; adeo ut ob dolum commodatarii
non reftituentis etiam in litem jusjurandum deferri
poflit. /. fiedmihi 3. §. in hac 2. ff. h. t. ob cul-
pam nudse seftimationis, & ejus quod intereft ,
condemnatio fequatur. l.in commodato 17. §.ult.
ff. h. t. quod & placuit, fi res deterior reddita fit.
d. l.fied mihi 3. §. fi reddita l.ff. h. t. aut alio,
quam convento loco & tempore, reftituatur. d.
l.fit ut certo $.pr. ff. h. t. Culpam fane omnem a
commodatario ex commodati natura prseftari
oportet, nifi aliud a<5tum fit: aut nifi contrahen-
tis utriufque, vel folius commodantis utilitas in
commodato vertatur; tunc enim illo quidem cafu
de fola levi, hoc verode fola lata culpaac dolo
commodatarium teneri, certum eft, & exem-
plis docetur inl.fi ut ccrto 5. §. nunc videndum 2.
& §. interdum 10. l.itt rcbus 1 S.ff. h. t. §. 2. Jn-
fiit. quib. tnod. rc contrah. oblig. Culpse vero &
illud abfcribendum eit, fi quis, cum & propriis
& cominodatis rebus a vilatronum, incendio, rui-
na, naufragio , tumultu , damnutn immineret,
ac poffet res commodatas falvas facere, fuas prs-
tuleiit. /. fiut certo 5. §. quod vero fieneclute ^.ff.
h. t. arg. /. ttttorfecttndum 13. §.i.ff deadmin. &
peric. tttt. non enirn falva fide minorem rebus
alienis fua? fidei commiflis , veluti depofitis,
multoque magis commodatis , diligentiam quis
prxftat, quam fuis. /. quod Nerva 32. ff. depofiti
cap. 2. extra de depofito. iino , in commodatis
commodatarium exadiorem prxftare dcbere di-
ligentiam, quamin fuis, Paulus notat. /. cufio-

-ocr page 699-

6 o M 6 ft A 'f i

'iiitm l- ff-de peric. &iomm. rei vend. Curnque in-
ter magis & minus pretiofas lex non diftinguat,
nec noftrum erit in hiice diftinftionem adhibere.
Ant. Matthseus de obligat. dijp. i o. 7tum. IJ; diff.
•Zoefius ad Pand b. t. num. 12. Wiffembach ad
Pand. h. t. num. 2 6. Sed & culpse merito adnu-
meraveris, ft per negligentiorem rei commodatse
cuftodiam res iila perierit; etiamft ipfe commo-
dans circa applicandum rei commodatx ufum
fuarn ipfe commodatario operam ac minifterium
prsftitiffet. Qua ratione in nobili fadi fpecie ab
Uipiano refponfum fuit, fi de me petiiftes , ut
triclinium tibi fternerem , & argentum ad mi-
nifteriumprsberem, &fecero; deindepetiiftes,
Ut idem fequenti die facerem , &, cum commo-
de argentum domi referre non poffem, ibi hoc
reiiquero&pierierit, cuftodiam eum debereprse-
ftare, penes qUem res reli&je erant, nifi aliud
nominatiin convenerit. l.fi utcerto^. §. fideme
14. ffi. b. t.

5. Cafum fortuitum in re aliena uti nemo ex
contraftu prseftare folet, ita nec commodatarius;
nift ita convenerit; vel forte rem seftimatam com-
inodato acceperit ea iege, ut aut rern commoda-
tam reftitueret, aut seftimationem ejus; vel cul-
pa qusdam commodatarii prsecefterit, quse ca-
fuifubfecuto caufam dedit. d. I. 5. §. 3.4. 7. ffi.
b.t.d.§. 2. Infiit. quib. mod. re contrah.oblig. I. 1. i
t7. h. t. Accenfendmn autem cafui fortuito tum
illud, quod res deterior reddita iitex eo ufu , ad ,
quem conceffa ; cum fit, quod ftbi imputet coin- :
inodans , quod verbi gratia equurn in tam ion-
gum iter commodaverit, qui eum laborem fine
deterioratione fuftinere non potuit. /. eum qui 1 o.
pr. I. ult.ffi. h.t. tum etiain faftum tertii, dum
is forte rem commodatam citra commodatarii cui-
jpam nullo jure retinet; velutifi res ad id com- |
modata fit, ut per commodatarium pignori da-
retur creditori ejus, & creditor repignorationem
feu luitionem pignoris non patiatur, quo poffet,
commodanti reftitui, veldebito jam foiuto redde-
re detreftet: tunc enim commodatarius liberari
poteft cedendo fuas aftiones commodanti contra |
ceditorem , commodatum tenentem : ita tamen, !
tit fumtum iftius litis, cseteraque impendia fimiiia
agnofcere debeat, qui commodatum accepit. l.fiut j
terto 5. §. rem tibi dedi i2. jfi.h.t. Sed & li tertius
rem commodatam corruperit ac deteriotem reddi- i
derit, non coininodatarii fed commodantis domini 1
damnum eft; nifi commodatarius ipfe rem potuif- |
fet cuftodire, ne damnum ei per tertium inferretur; ^!l. ad eos 1 y.ffi. h. t. jun£t. /. fiedde damno 41 .ffi. lo-
cati. I. fi ut certo 5. §. fime rogaveris 13. ff.J). t.
(ad quam vide Ant. Fabrum in rational.) vei nifi
ipfe fua culpa aut imprudenti^ prsebuerit tertio
damni dandi occafionem. arg. /. ieffos 12. /.13.
/.14.^. deperic. & commodo rei vend. Lfimerces
25. tulpce Of. ffi. lotati. Adde tit. deiege Aquii.
vel denique ex pluribus commodatariis unus
damnum rei commodatse intulerit; ex illo enim
unius fafto non eum folum, fed & reliquos tene-

H ti £ d » f fc Xv 7-81

ri piacuit, regreffum habituros, aftiolie fibi pet
commodantein cefla, adverfus euin, qui dath-
nuin dedit. /. tmdeljuceritkr 7. §. i. ff. h. i. quia
plures ejufdem rei commodatarii quodammodd
correi habentur. l. fi utterto 5. §. ult. ff. h. i. fa-
ctum autem unius correi alteri nocet. /. pen. ffi. dk
duob. reis confiituendis.

6. Unde dubitatum,ah & ex culpa nuhcii, per
quem commodati reftitutio fit, commodatarius
commodantiteneatur? Si ipfe nuncii operam ele-
gerit, vel alius fefe mandato commodantis d'e r'e
recipiendd inftruftum finxerit, & commodata-
rio nimis credulo pcrfuaferit, eftquod commoda-
tarius fuse imprudentise in eligendo nuncii mini-
fterio, vel credulitati nimia' imputet, fi alter cor-
ruperit rem, aut cum ea in fugam fefe dederit;
etii forte is vere commodantis famulus, aut aiiter
ei a minifteriis fuiflet, vel etiam gratia commo-
nendi, ut referretur res commodata, miflus eflet.
Si vero commodahs mandaverit, per quem res
acommodatario remittenda fit, periculiim omne
commodantis foret. l. eum quiio. §. I. /. 11. h
i2.pr.& §. I. ffi. h.t. arg. I. unic. §. fiervi verd

fif. furti adverfius nautas. I. apud Labeonem 20.
§. ult.ffi. de prcefitript. verbis. 1.5. §. idem Labeop.
ffi. de infiitor. att. Plane, fi quis rem fibi commoda-
tam tam idoneo fervo fuo, vel commodantisi
tradidiffet ad commodantem perfcrendam, ut non
debuerit quis seftimare , futurmn, ut a quibuf-
darn maiis hominibus deciperetur» noncomino-
datarii , fed commodantis detrimcntum fore, fi
eam maii homines intercepiffent, Juiianoplacuit.
/. argentum 20. ffi. h. t. arg. d. I. 20. ult. ffi. de
prceficriptis verbis. fi modo perferentis ipfius ma-
iitia autculpa notabilis conjunfta non fit. Vide
Berlichium conclufi.part. 5. conclufi. 58.num. 25.
2(5.27. Gomezium var. refiol. tom. 2. cap. q.num.
3. Carpzovium defin.fior. part. 4. tonfiit. 41.de-
fin. 14.1 5, Zoefium adPand. h. t. num. 13. Ant;
Matthseum de obiigat. difp. 10. num. 14. Refpon-
fa Jurifc. Hol). part. 2. tonfU. 32.

7. Ceffat tamen hsec aftio, ii commodato dans
culpam in re commodata commiffam remiferit :
quam & tacite remififfe prsefumendus eft, fi renl
commodatam culpa commodatarii deterioratam
receperit fine deteriorationis seftimatione, nec de
eo proteftatus fit: dummodo depretiatio patens
fuerit, atque adeo potuerit recipienti nota effe :
fecus, fi iatens: arguipento eorum, quse de;
latente vel patente vitio traftantur. tit. fif. deccdi-
lit. editto. Ant. Matthseus de obligat. d. dijput. 1 o.
num. 11. Wiffembach ad Pand. h. t. num. 13.

8. Contraria comrnodati aftio commodatario
datur, adverfus commodantem ad id , quod
ei abeft ex vitio rei commodatse, dum fervus,
qui fur erat, aut doiia mucida , quibus vinum
corruptum , a fciente ad ufum conceffa funt*
/. in eommodato 17. §. ficut 3. I. in rebus 18. §.
item qui fitiens 3. /• pen. fif. b. t. •/. fied addes 19.
§. i.infine ff.locati. Confer Hug. Grotium ma-

; md. ad jurtfiprud. Holl. libr. 3. tap. 9. nuni. 17.

Rrrr 2 &feqcf.

-ocr page 700-

& feqq. Ut & ad impenfas graviores in rem
commodatam fadas; non modicas; quippe quas
cum ufu commodatarius petifare , & ipfe ferre
debet. d. I. in rebus iB. §■ pojfunt 2. ff. h. t.
Prseterea ad pretium recuperandum, quod com-
modatarius commodanti rei amiife loco prsefti-
teratj fi eapoftmodum in commodantis reverfa
fit poteftatam , aut ad rem ipfam velut ex titulo
emtionis tradendam; cum litis seftimatio fimilis
fit emtioni. /. in comwodato 17. §. ult. ff. h. t.
junft. /. litis aftimatio 3. ff. pro emtore. ftc ut
ipfius commodantis, hac a&ione alternatim in-
ftituenda conventi, eledio fit, utrum rem com~
modatario prseftare malit, an id, quod accepit,
reddere. d. /. 17. §. ult. Ut tamen in commo-
datarii poteftate fit hanc commodanti tollere eli-
gendi facultatem, dum non hac, fed aliis afitio-
nibus a jure fibi conceflis, adverfus commodan-
tem experitur. Cum enim rei commodata: pre-
tium poft rem ad commodantem reverfam fine
caufa penes eum fit , fecundum jus commune
patet commodatario condictio fine cauia, non
ad rem, fed pretium datum recuperandum. I. fi
fullo 2 .ff.de condtft. fine caufid. Rurfus, cum
iitis ajftimatio fecundum jam didta emtionifimi-
Jis fit, fic ut oblatam litis aeftimationem fufci-
piens, rem ofterentis faciat, velut emtione tran-
flatam, /. fi ut certo 5. §.y? quis haci. ff. b.t.
utilirei vindicatione commodatario adverfus com-
modantem experiundi poteftas eft; qua rnota,
non facile is audiendus eft , fi non rem, fed
pecuAiam, reftituere velit. arg. l.fi culpd 63.ff.
de reivindic. jundt. /. in depofiti 12. ff. de rejudi-
catd.

9. Comparata denique etiam eft hsec adio
contraria ad perfequendum a commodante id,
quod intereft commodatarii, fi ufus ei ante tem-
pus fit ablatus, five ab ipfo commodante, five
ab extraneo , dum forte res aliena commodato
data eft fine domini voluntate , & is jure domi-
nii fibi vindicavit ufum rei fuse. arg. I. fi in lege
24. §. colonus 4. ff. locati. I. in commodato 17.

ficut 3. ff. h. t. Nec commodantem, ante
tempus aut ufum finitum rem commodatam au-
ferentetn , excufat, quod doceat, fe re cotn-
modata ante tempus contra&u definitum ex ino-
pinata caufii proprios in ufus indigere. Id enim,
etfi in locatione probatum fit. I. ade quam 3. C.
de iocato. ad commodatum tamen trahendum non
eft , cum condu&or, ufu carens , mercedem
viciflim retineat, atque ita levius damnutn fen-
tiat; at commodatarius per ablatum maturius
gratuitum rei ufum gravioretn eflet fubiturus Ise-
fionem; ut proinde difpar ratio fit. Quod fi ita
res commodato concefla fit, ut neque modus,
neque tempus certum, a commodante adjicere-
tur, ipfe poftea modum finetnque utendi fua
voluntate conftituere non poteft; fed potius ar-
bitrio judicis aut viri boni definiendum, quo
ufque ufus commodatario ex aequitare relinquen-
dus fit: neque enim permittendum videtur corn-
modanti, ut intempeftive auferat rei commoda-
tse ufum, atque ita eveniat, decipi pottus com-
modatarium, quam adjuvari beneficio cornmo-
dati. Unde, ii pugiilares tnihi commodafti, ut
debitor mihi caveret, non refte facies importu-
ne repetendo ; & , fi feceris, contrario mihi ju-
dicio utiliter devin£tus fores : natn finegafles,
vel emiftem, vel teftes adhibuiflem. Idemque
eft, fi ad infulam fulciendam tigna cominodafti ,
deinde protraxifti. d. I. in commodato 17. §.
ftcut l.ff.h. t. I.LuciusTitius 38-ff- mandati.

684

1 o. Geterum hsec otnnia, quse commodata-
rius contrario petit judicio, etiam jure compen-
fationis fibi fervare poteft, fi vicilfim ob dam-
num, in re commodata datum , commodanti
quid debeat, atque ita inveniantur termini habi-
les compenfationis, debita utrimque quantitate.
/. in rehus 18. §. ult. ff. h. t. Quamvis corpo-
rum ipforum commodato conceflorum retentio-
nem exercere, & ita pra:textu debiti reftitutio-
nem commodati recufare non poflit. /. ult. C. h. t.
Etfi enim olim jurifconfultis placuerit, pro im-
penfisinrem commodatam fadis, prarcipuene-
ceflariis, commodanti competere rei ipfius reten-
tionem ; re quafi pignoris loco apud eum rema-
nente, donec impenfse redderentur. /. creditork
15. §. ult. I. fi is qui rem 59. ffi. de furtis. eo
modo, quo & dotis retentiones olim marito da-
tse pro impenfis in dotem factis. §. item fide dote
3 7. lnftit. de attion. I. un. §. $.C. de rei uxor. att.
& creditori retentio pignoris, fi quid in ejus con-
fervationem neceftario depenfum eflet. l.fineceffa-
rias 8.ff. depignorat. att. bonse etiam fidei polfel-
fori, aliifque pluribus: poftea tamen Imperatori-
busDiocletiano &Mseximiano asquius juftiufque
vifum fuit, prsetextu cujufcunque debiti, abfque
ullS diftinftione, reftitutionem commodati non
probabiliter recufari, atque adeo fufficere com-
modatario oportere contrariam commodati aftio-
nem. d. I. ult. C. h- t. Et fane perquam dururn
fuerit , cominodanti, qui per commodati con-
ceffionem beneficium commodatario prseftare in-
telligitur , (juxta /. 17. §■ 3- h. t.) hanc referri
beneficii accepti gratiam , ut qua:fito impenfa-
rum faftarum colore defraudaretur in pofterum
rerum fuarum fruitione per retentionem ab eo
fadtain, cui ulterius utendi jus non eft. Quin
& , quae rationes pro eo adducuntur, ne in
depofito compenfatio admittatur, etiam pro re-
tentionis exclufione in caufa commodati ftrin-
gunt, dutn non minus, imo magis fidem fran-*
git, qui accepto ac finito beneficio non red-
dit, quod fe reftituturum promiferat, uti id in
commodato contingeret, quam qui nullo acce-
pto beneficio, fed potius prseftito officio, de-
clinat rei ex conventione reddendse reftitutio-
nem ; quod in depofito fieret. Interim non de-
funt, quiputant, adhuc jure pofteriori falvam
effe commodatario pro impenfis neceftariis reten-
tionem commodati; & accipiunt d. 1. ult. C. h.
t. de debito extraneo, quod non occafione com-

modati.

L i b. XIIL T i t. VI.

-ocr page 701-

modatij fed alia ex cauia natum eft, nec contra-
riocommodati judicio exigi poteft, uti poft alios
Vinnius felett. quceft. hbr. 1. cap. 51. in med.
Sed vixeft, ut verbis fine diftindione pofitis ea
reftri&io fatis apte applicetur: prsefertim conft-
derata fuperius allegata ratione apparentis in com-
modati retentione iniquitatis. Plane hodiernis
moribus commodatarium prsetextu non modo
impenfarum in rem commodatam fa&arum , fed
& debiti cujufcunque alterius velamento rem com-
modatam retinere pofle, dubium noneft,> dum
adhibita judiciali autoritate cuique liberum eft,
rem debitoris , quam poffidet, fub fe fiftere ac
penes fe includere , quo aliud fibi debituin ab
eo confequatur. Quamvis & verurn fit, com-
modantem interpofita cautione impetrare poijd
arrefti laxationem, & rei commodatse reftitutio-
nem. Groenewegen. ad l. ult. C. h. t.

De Pignorati

tia actionii. 685

T I T V L V S VII.

De pignoratitia adione.

S u m m a r 1 a.

1. Quotuplex ftt pignus, & qnid ftt contrattas pi-
gnoris, quando expreftb emtionis titulo tamen vc-
re pignus ftt ? quce aciiones inde naftcantur ?

2. Cui detur diretta pignoratitia, an & fturi vel
prccdomi, qui rem alienam pignori dedit ?

3. Contra quos detur ? an primo debitori contra
ftecundum creditorem, cui pignus pignori datum ?
Quid/iplures creditoresfimitlpignusfiuficeperint,
velplures unius creditoris heredes conveniendi
fint ?

4. Tendit ad refiitutionem pignoris & accejfionum;
Quid fi thefiaurum inveneritin fiundo pigmrato ?
quid fi pignoris fiurrepti fiurtum pajfius aut vim
metumve pcenam confiecutus fit ? Ouid fi pi-
gnus difiraxerit, & pretium fiuperfiunm fioeno-
ri collocaverit, aut inde rem aliam emcrit ?

5. Prcefianda per creditorem lata & levis culpa ;
non cafius. An levijjima, uti in commodato>
Cui hic incumbat onus probandi culpam & ca-
fium ?

6. Ut locus fit huic atfioni, totum debitum debet
fiolutum ejfie , aut eo nominefiattsfiaffum. Ouid
fi plures unius dcbitoris aut creditoris heredes

Uintuplex in jure noftro pi-
gnus occurrit, puta, conven-
tionale, legale, prsetorium ,ju-
diciale , ac teftamentarium.
Conventionale vel mediante
traditione contrahitur, ve! nu-
da conventione feu pacto per prsetorem confir-
mato. I. 1. Jfi. h. t. Quod traditione perficitur,
eft contraftus bonae fidei re conftans, quo credi-
tori res traditur in fecuritatem crediti, ea lege,
ut foluto debito, vel alia fatisfaChone interve-
niente, eadem in fpecie reftituatur: uti plenius
tradunt interpretes ad §. uit. Infiit. quib. mod.
re contrah. obligatio. qualis contraftus pignoris,
licet fubinde per contrahentes veletur emtionis
titulo vel dationis in folutum, non tamen ideo
minus pignus manet, quotiescircumftantisecon-
currentes id fuadent, uti Refponfum ab Hugo-
ne Grotio Refp. Jurifc. Holi. part. 3. vqI. 2,

fint, & finguli fiolverint vel fingulis fioluta fii
fiua pars ? A11 fiorte fioluta, pigiius pro uftu-
ris necdum ftoiutis retineri poJJit f

7. Pienius adftruitur, juri luendipignoris nonpojfie
prceficribi ullo tempore,

8. Recenfientur cafius, quibus pignoratitia direffa
datur, iicet creditori necdum fiolutum aut fiatis-
fiaffum fit.

9. Cogi.non poteft creditor ut pignus vendat, li-
cet nunc pluris vendi pojfitt, quam unquam po-
ftea , fied vettdit tunc debitor ; & fi credttor tunc
patiatur, rem emtori tradi & fibi de debito fiol-
vendo caveri, humanitatis id potius quam ne-
cefittatis efi.

1 o. Oiitd fit affio contraria pignoratitia ? de im-
penfis neceJJariis & utilibus repetendis, & pi-
gnore pro necejfiariis retinendo. De damno, quod
creditor ex pignore pajfius efi, reparando ; &
prcefiando eo quod mterefi ex variis caufis.
11. Affio pignoratitia direffa CF contraria etiam
in hypothecis locum habet, ex quo creditor per
affionem hypothecariam naffus efi hypothcccc
pojfiejjionem.

i . : ' • •'••>' .....'

confii. 177. Cum autem hoc loco pignus 110n
confideretur, quatenus inde nafci folet credito-
ri jus in re & aftio hypothecaria, fed tantum
tanquam caufa aftionis in perfonam, pignorati-
tise fcilicet direftse & contrarise; confultum erit,
omnem depignoribus & hypothecis traftationem
rejicere in librum vicefimum Pandeftarutn, ve-
lut propriam iftius materise fedem, nec aiiud
hoc loco excutere, praeter ipfam perfonalem , tum
direftam tum contrariatn, pignoratitiam aftio-
nem.

2. Direfta aftio pignoratitia eft perfonalis,
bonae fidei, competens debitori, & generaliter
§i, quipignus dedit, five pro fuo debito, five
proalieno; cutn unufquifque non modo perfo-
nam fuam fidejubendo, fed & res fuaspignoris
jure pro alieno poffit debito devincire. I. item
quceritur 13. ult. ffi. locati. arg. l.ult. §. 1.
ffi. ad fienatufc. Vellejan, Nec refert, an domi-
llrrr 3 nus

-ocr page 702-

'hus fit, 'q-uVpignus dedit, an emphyteuta, vel
Tuperficiasius, vel frudtuarius, vel creditor qui
•pignus pignori dedit, vel qualifcunque alius,
qui jus in re tale hahet, quod nbn refpuit pi-
gnorationem. arg. /. tutbr. 16. §. 'tilt. /. 17. ff.
h. t. I. fiis qui bona 11. §. ufusfritffus 2. jfi. de
pignor. & hypotb. Quid quod & ei hsc autio
danda eft, qui retn prorfus alienain pignori de-
dit, & ita accipientem ad reftituendum obliga-
Vit; five ex confenfu aut ratihabitione domini
pro proprio vel tertii debito rem obligaverit. arg.
I. altena rcs io.fi. h. t. five pro debito ipfius do-
mini , tanquam procurator ejus, mandato in-
fiructus. l.folutum 11. §.ult. /.12. ffi.h.t. five
denique tanquam fur aut prsdo remalienam pot-
federit, & pignori dederit: etfienim fur autpra:-
do jure pignoris rem furtivam cum eftetiu ne-
queat creditori devinftam eificere; quia tamen
ejus intereft , eam fibi reddi, ut domino refti- '
tuat, repetitionem ei per hanc aijtionern dari,!
sequutn fuit. l.fipignore 22. ^.fiprcedo 2.ff. h. t.
arg. /. commodare 1 5. /. \6. ffi. commodati.

3. Agendum hac actione contra creditorem ,
qui pignus ex contra&U fufcepit; quive iilud ac-
cepit, quafi nummos. daturus , ii forte poftea
numeratinon fint; vel conditio debiti, proquo
pignus datum , defecerit, atque ita nunquam
verecreditor fa&us fit. /. fiolutum 11. §./?quafi 2.
ff. h. t. Adhsec contra tutorem , curatorem,
procuratorem, cui in domini mandantis, aut pu-
pilli, veladulti fecuritatem pignus obligatum eft.
d. I. folutum 11.'§. per liberam 6. ffi. h:t. Contra
dominum quoque vel patrem, cujus fervo aut
filiofamilias peculiari nomine pignus traditum.
l.ficreditor. 28. §. 1 -ff-b. t. arg. /. fiedmiht 3. §.
fi filiofamilias 4. & 5. ff. commodati. Non tamen
contra fidejuflorem , cum forte prsediis & praedi-
bus perdebitorem cautum eflet, fi fidejuflor pi-
gnora vel hypothecas fufceperit, atque lta pecu-
niam folverit; fed potius cum eo mandati judicium
eft. I. fidejujfor. 2. ff.de pignor. & hypoth. Non
etiain primo debitori contra fecundum creditorem,
fi pignus pignori datuin ponas, acprimutnde-
bitorem fuo creditori, quod debet., exfolvifle :
nifi debitori primo per creditorem primum pi-
gnoratitia a<5lio contra creditorem fecundum ceifa
fit; eo quod alioquin inter primum debitorem &
fecunduin creditorem nulluscontrafiusinterceflit:
fed magis pritno debitori eohtra primum credito-
rem pignoratitia danda foret; vel etiam ad exhi-
benduin a£tio , ad id, ut is rem apignoris virt-
culo liberatam reftituat. arg. /. petenti 27. infine.
I. fi cumvenderet 13. ffi. h. t. contra fecundum
autem rei vindicatio, vel Publiciana, aiiave fi-
niilis, quae fecundum jus communc'contra ter-
tios poifeflores competere folet ex jure in re. arg.
d. I. 13. ff. h. t. Eoique Papinianutn refpicere
puto, cutn in l. debitor 40. §. ult. ff. h.t. fcri-
pfit, fi medio teinpore pignus creditor pignori
dederit, domino folvente pecuhiam, quam debuit,
fccundipignoris retentionem non relinqtti, ifti fcilicet
fecundo creditori , qui jus oinne fuutn 'ex pfimi
creditoris jam dimiifijure metiri debebat ac pro-
pterea poftrefolutum jus priini creditoristanquam
iniquus rei pigiioratx pofleifor, rei vindicatione
per dominuin rei pignoratse conventus , nullo
ulterius fe poteft retentionis jure tueri. Si piures
fimul eodem pro debito pignus fufceperint, ex-
emplo commodati contra fingulos iii folidutn
aftio videtur danda ; cum & hic duo quodamⁱmodo rei intelligantur, nifi aliud a<5tum fit. argi
l.fi ut certo 5. §. ult. in fine ff. commodati. junCt.
/. 21. §. 1, ff. eod. tit. Nec contradicit Paulus.
/. aliena res 20. §. 1. ff. b. t. cum tantum de
jure pignoris & plurium creditorum ad illud
concurlu , non hac pignoratitia, tradtet, eoque
lenfu aflerat, aequaiem omnium, quibus res fi-
rnul pignori data eft, caufatn efle. Contra plu-
res creditoris unius heredes aftio non nifi pro
rata parte datur, qua quifque htres eft; nifi
unus folus reftituendse rei facuitatem habeat j
vel non ex defundti fed propfio faflo convenia-
tur. arg. l.fiedmihi 3. §. heres 3. /. in commoda-
to 17. §. fi ex fatto 2. ff. commodati. t Adde tit.
commodati num.3.

4. Competit hsec adio ad id, ut creditor re-
ftituat pignus, una cum fruftibus, etfi prsedo
agat, /, fipignore 22. %.fiprcedo i.ff.h. t. (nifi
pa£tum antichrefios fit interpofitum, de quo
plenius tit. de pignor. & hypoth.) nec non ac-
Ceifionibus rei pignoratse , qualis eft alluvio,
ufusfrudtus qui accrevit , partus abcilke pignori
obligatse, & fimilia. arg. l.fi convenerit. 18. §.
fi nuda 1. ff. b. t. I. 1. & tot. tit. C. de partu
pignoiis & omnicaufia. I. grege 13. /. Paulus 29.
§. 1. ffi. de pign. & hyp. denique omni eo,
quod pignoris occafione ad creditorem pervenit,
Unde, fi in fundo pignorato thefaurum non da-
ta opera invenerit, dimidise quidem partis do-
minium iibi, non qua creditori, fed qua inven-
tori jureoccupationis fervat; alteram vero par-
tem, quafi quandam prsedii acceflionem , red-
dere compellitur. Lfiisquiin 6 3. §. ult.ff.de
acquir. rer. domin. Et fi pignoris intuitu furtuin
vel metum paflus , aftione quod metus caufa
vel furti duplum aut quadrupium, aliamve pce-
nam fimilem, confecutus fit, hoc totum, dedu-
do folo debito , debitori reftituit; fi modo ab
extraneo furtum metumve paflus fit : nam fi
ab ipfo debitore, pcenam lucratur , ne ei fuum
maleficium alioquin impunitum fit. /. fi pignore
ir.pr. & §. 1. ff. h. t. I. creditoris 15. pr. I.
79. ff. dc furtis. l. fiinter 21. §. ult. ff.de pu
gnor. & hjpoth. I. 74. ff. de fiolution. Quod ii
creditor pignus jam diftraxerit, etiam in id ha:c
adtio comparata eft, ut fi in vendendo fraudein
fecerit , id quod intereft debitdri prscftetur. /.
creditor. 4. C. de dtfiraff. pignor. ac reftituatur,
quodfupra debiti quantitatem ex pignore reda-
i5tum, Una cumufliris, fi fuperfluum creditor
foenori collocaverit, aut in fuos ufus converte-
rit, aut moram fecerit in reftituendo. /. quam-

i va

-ocr page 703-

De Pignorat

vis 6. §. ult. I. 7. I. 24. §. 2. I. pen. fifi. h. t.
Nec liberatur fuas, quas adverfus pignoris ein-
torem habet, a&iones cedendo debitori , aut
emtorem ei deiegando; cum in venditione, quce
fit ex fatfo ( vel patlo , ut Cujacius) fuum
creditor negotium gerat. /. pen. ff. h. t. ut tamen
debitor petere poffit , fibi eas a creditore cedi;
fed ipfius creditoris pericuio exercendas. /. ele-
ganter. 24. §. fi vendiderit 2. jf- h. t. nifi nul-
la creditori culpa poifit imputari, quod ab ern-
tore pignoris fervari pretium non potuerit; quip-
pe quo cafu non creditoris vendentis, fed debi-
toris id damnum foret. /. cpicefitum 9. jf. de di-
firaft.pignor. Plane, fi ex fuperfluo creditor rem
comparaverit, ea in pretii locum non fubintrat,
necejus, fed foiius pecunia:, perfecutio debito-
ri datur, ubi aliud adurn non eft. I. idt. C. de
difiraft. pigmr.

5'. De ca?tero non dolum tantum & latam
culpam circa rem pignori acceptam , fed & le-
vem , per creditorem oportet prsftari ; quia
utriufque utiiitas, tam debitoris quam creditoris,
plerumque hic vertitur. /. contraffus quidam 23.
ffi. de reg. juris. I. fi ut certo 5. §. nunc videndum
2. ff. commodati §_r ult. Jnfiit. quib. mod. re con-
trah. oblig. five omilfionis culpa fit; dum forte
fervitutes prardii pignorati per non ufum & ne-
gligentiam creditoris extin<5te funt. I. creditor cum
pignus i^.ff.h. t. five commiffionis; dum in
prxdio pignorato arbores excidit , domos deje-
cit, fervos pignoratos fsevitia debilitavit, corru-
pit, ad peccandum coegit. /. creditor. 7. C. h. t.
I. eleganter 24. §. ult. jf. h. t, De cafu fortuito
non tenetur, nift id aftum appareat expreffe vei
tacite; quo pertinet conventio, ut interitus pi-
gnoris liberet debitorem. I. fi creditor 5. 1.6. C.
h. t. d. §. ult. Infiit. quib. mod. re contrah. oblig.
Uti nec de cuipa leviffima; nifi foiius credito-
ris gratia pignus datum fit, atque ita pigtrus
fimiie fit commodato; quod puto veiie Uipia-
num in l.ficum venderet 13. §. i.jf.h.t. curn
fcripfit; venit autem in hac affionc & dolus &
culpa, ut in commodato : venit & cufiodia fup-
ple ut in cominodato, vis majornon venit. Et
ad talem cafum , quo folius creditoris utiiitas in
pignore erat, reftringendum quoque exiftimo
refcriptum Diocietiam & Maximiani,quod eft in
/. ficut vim 19. C. de pignor. & hypotb. plenis
prope verbis ipfum Ulpiani refponfum compre-
hendens: ajunt enim; ficut vim majorem pigno-
nim prcefiare creditor babet necejfie; ita dolum &
tulpam, fied & cufiodiam, exhibere cogitur. Sci-
licet id unum Ulpiano propofitum videtur fuiffe,
ut doceret, in pignore circa culpa' praftationem
nihil fingulare inveniri, uti quidem in mandato,
negotiis geftis, tutela? adminiftratione, fimiiibuf-
que reperitur , fed communem oportere fervari
juris regulam in /. 5. §. 2. fif. commodati. propo-
fitam, quas vuit, vel latam, vel levem, vel
etiam leviffimatn debere culpam prseftari, prout
veldantisfoliusj velfoliusaccipientis, vel utriuf-

ITIA ACTIONE. 68/

que commoduin in contrahendo appareret.
Quatnvis ergo verum fit, in coinmodato fre-
quentius, in pignorerarius, foliusaccipientisuti-
iitatem verti; tamen id Ulpianus voluit pignori
cum commodato commune efle, ut, deprehenia
utriufque contrahentis utilitate in commodato ac
pignore , non nifi levis utrobique culpa veniret
prasftanda; at quoties folius accipientesgratia pi-
gnus ac commodatum contractuin conftitiflet,
etiam datum leviffima cuipa damnum utroque in
negotio reparandum eflet. Quac eo probabiliora
funt, quod & a Gajo ha:c inter commodatum
ac pignus comparatio propofita invenitur circa
ievis culpse prxftationem , cutn commodatum
utriufque gratia contraftum eflet; etfi nulii in-
certum effet, quin pignus frequentius, com-
modatum rarius, utriufque contrahentis conti-
neret utiiitatem. /. in rebus 18. in verfi. at fii
utriufique jf. commodati. Cujacius libr. 19. obferv.
24. Porro, etfi culpa: probatio incumbat debi-
tori, de lsefione , per culpatn creditoris rei pi-
gnoratse illata, agenti, tanquam aftori & aftir-
manti. arg. /. 4. C. de edendo. I. quotiens 18. §.
1. ff.de probat. tamen fi creditor rem pignora-
tam cafu amiflam aut peremtam dicat, leges ei
impofuerunt amiffionis per manifeftas rationes
probandse neceffitatem. /. fi crcditor. 5. C. h. t.
arg. l.fiquis domum 9. §. impcrator. 4. jfi. loca-
ti. Vide Berlichiutn conclufi. pratf. part. I. concl.
37. num. 18. 19. 20. Hug. Grotium manud.
ad jurififirud. Holl. libr. 3. c. 8. num. 9. 10. Qc
aiios a Groenewegio ibidein in notis allegatos.
Sim. van Leeuwen cenfi. for. part. 1. libr. 4. cap.
10. num. 11. Adde tit. ad leg. Aquil. num. 20.

6. Non aliter tamen huic adioni direftx lo-
cus eft , quam fi integrutn debitum creditori,
autexejus voluntate aiteri, folutum fit, vel per
eum fteterit, quo rninus folveretur, aut aliter
ei fatisfa&um fuerit ; non , fi pro parte tantum.
I. fi rem aiienam 9. §. omnis 3. /. fioiutum 11.
§.y? quafi 2. & 5. fif. h. t. I. aliena res 20. §.
fi per 2. ff. h. t. licet debitum perfonale inter
plures debitoris vel creditoris heredes ipfo jure
divifum fuiftet, & unus eorum fuam folviflet
aut accepiflet debiti partem ; in quantum reli-
quis creditoris heredibus, quibus necdum folu-
tuni eft, totius pigtioris retinendi ac diftrahen-
di poteftas fupereft, oblato debitori eo, quod
is coheredi eorum folvit , & vice verfa ; quia
individua pignoris caufa eft. /. 1. 3. C. fii unui
ex pluribus heredibus debitoris vel tred. part.fiuam
fiolv. vel accep. /. 1. 2. C. de luit. pign. I. fiolu-
tum 11. §. fi creditori 4. ffi. h. t. I. rem heredi-
tariam 65. fifi. de evittion. Quod fi fors jam fo-
luta fit, non itern ufurse , fi quidetn in folam
fortem pignus obligatum fuerit, eS foluta , pi-
gnoratitise locus eft , nec pro ufuris jr:.tineri,pi-
gnus poteft. l.fiolutim 11. §■ fi in jortem 3 .fif.
h. t. Etenim pro debita quidem forte chirogra-
pharia pignoris in aliarn caufam obligati retentio
eft. l.wm- C. etimpro chirograpbamdebitopignus

retin.

-ocr page 704-

retin.pojje. pro ufuris chirographariis non seque.
'/. per retentionem 4. C. de iifuris. quod non efl:
'correduin per d, 1. unic. quippe qua: novum
jus continens, ftriftam recipit interpretationem,
nec ftare prohibendum eft, quod non invenitur
expreffe per eam corredum. Sin & in ufuras
pignus obligatum fit, retentio ejus permiffa eft,
donec & ufurarum folutio impleta fuerit, five
in ftipulatum dedudse lint, five pafto nudo
promifii: cuin enim ha? faltem naturaliter de-
beri c^perint, & ita folutx retineri protuerint,
confequens fuit, ut & pignorispro hisobligati,
ac penes creditorem exiftentis, retinendi jus eifet.
d. I. folutum 11. §. fi in fortem 3. ff. h.t. l.per
retentionem 4. C. de ufuris. Cajacius libr. 5. ob~
ferv. 28. Quibus vero modis fatisfiat creditori,
ut pignoris vinculum evanefcat, & pignoratitia
nafcatur, intelligi poteft ex enarratione modo-
ruin, quib# pignus vel hypotheca diffolvi folet;
quos vide ttt. quib. tnod. pignus vel bypoth.folv.

7. Juri autem huic folvendi debiti ad pignus
recuperandum , atque adeo luendi pignoris ,
pra:fcribi nequit: etli contrarium'placuerit Bac-
chovio Negufantio & aliis a Vinnio allegatis,
atque ipfi etiam Vinnio, felett. quceflion.ltbr. 2.
cap. 6. ea praxipue ratione, quod omni aftio-
ni perfonali, omnique juri , atque adeo etiam
juri luendi pignoris & adioni pignoratitise, an-
nis triginta vel quadragintaprsefcribatur, utcun-
que nec juftus tituius nec bona fides przeicti-
bentis concurrat. /. 3. /. 4. C. de prafcript. 3 0.
•ye/ 4. annor. I. 1. 1. C. deannali except. Quse
tamen tanti non eft, ut quetn jure moveat; cum
tantum locum habeat illa de jurium & adtionum
pra;fcriptione definitio, quoties terinini habiles
praefcriptionis inveniuntur ; quales in noftro
cafu non funt. Quod ut manifeftius appareat,
in anteceffum neceffe eft, ut intelligamus, quid
fit pignusluere, quid pignoris iuitio, quidjus
luendi ; pnefertim , cum deprehendam, jus
luendi pignoris & jus pignoratia: adtionis infti-
tuenda: confundi, ac pro iifdem accipi; dum
interim ifta duo a fe invicem longe diverfa funt.
jAierepignus eft, rem pignori vel hypotheca; ob
iigatam liberare a vinculo illo , five folvendo na-
turaliter debitum illud, pro quo res obligata eft,
five alio modo fatisfaciendo creditori, ut res libe-
ra penes dominum effe queat, aut in alium fine
onere transferri atque tranfire. §.fed & firem 5.
Jnflit. de legatis. I. pradta 6. C. de fideicommiffis.
quo modo & filius patrem , pater filium , imo
quifque fe ipfum, cum ab hoftibus redemtus eftet
& quafi jure pignoris teneretur, a fuo luit redem-
tore. /. fipatre 1%. ffi.decaptivis & pofllim. I. qui
flatus 8. ff. de re rnilitari. Qualetn pignoris lui-
tionetn & illi faciunt debitores , qui rem devin-
ftam poffident, nec ulla repetitione indigent aut
pignoratitia aftione, dum forte hypotheea: tan-
tum rem obligarunt, poffeffione in creditorem
non tranflata: Quin & illi, qui debitores non
funt; in quantum foludone debiti jus pignoris

evanefcere certutn eft. /. in omnihus 43 . 'ff. de f-a*
lution. pr. Jnfiit. qttib. mod. tollitur obhg. folutio
autem , atque adeo luitio quoque pignoris, non
modo per debitorem , fed & per alium , eo juben-
te, vel ignorante, vel invito , fieri poteft: qui ta-
men foiventes, ac pignus luentes, non ideo pi-
gnoratitiam aftionem habent, aut movere pof-
funt, excontraftu quippe natam , quiperextra-
neos pro debitore folventes celebratus non eft.
Unde & fponte fequitur , ipfum illud pignoris
luendi jus ex contraciu non effe, fed rnagis natura
cuivis patere , etiamlt luetis nullo ex contractu
obligatus fit. Ne dicam, pignus etiatn legale lui,
quod non ab homine ex conventione, fed a lege,
conftitutum eft. Adeoque , uti per viain publi-
cam ire cuivis permiffum eft ; ita & debiti folu-
tione pignus luere cuivis licet, qui modo debito-
ris negotia gerere vult, ut quifque poteft. Quibus
pranniffis , ajo , juri luendi pignoris nullo un-
quam tempore prsefcribi poffe; licet adioni pi-
gnoratitise praefcribi poffit annis triginta, compu-
tandisex eo tempore, quo totum debitum folu-
tum , vel aliter creditori fatisfaftum fuit , & ita
natafacultas re ipfa inftituendi pignoratitiam pro
pignoris repetitione adionem. Cujus opinionis
illud quidem fundamentumdebiliuseft, quod ab
aliis addu6tum video ac a Vinnio propterea re-
&e confutatum, nullo fcilicet modo natam videri
adtionem pignoratitiam, antequam totum debi-
tutn exfolutuin fuerit, aut eo nominefatisfadum;
agere autem non valenti non currere prsefcripfio-
nem. Quod enitn attinet regulam, agere non va-
lenti non cuirere prsefcriptionem ; procedit de-
mumea, fi jus agere vetet, non itetn, fi ab ar-
bitrio ejus, qui atturus eft , dependeat ea face-
re , quibus pra:ftitis adtionis exercitio deftitutus
non eft. Nec fatisapte defendi poteft, adionem
pignoratitiam debito demum foluto nafci ; cuni
potius iphus pignoris conftituti tempore jam nata
fuerit in a£tu primo, ut loquuntur , fufpenfa
tantum refpectu adus fecundi, feu ipfius infti-
tutionis in judicio facienda:: , quse prsecedentem
requirit debiti lolutionem: eo modo , quo id
etiam in emtione venditione fit; quippe ex qua
emtor aftione ex emto non aliter experiri poteft,
quamfipriusipfeex fuolatere contraduin imple-
verit, pretio numerato , reliquifque pra:ftitis,
quse ex contractus natura pa&ifve adje£tis pra:-
ftanda funt. /. Julianus 13. §. offierri 8. l.quipen-
dentem 2j.ff.de act. emti. arg. /. cedtlesetiamij.
§. ult.ff.de tediiit. cdiff. licet actio utrimque jam
tum eotetnpore, quo mutuo confenfu perficie-
batur venditio , nataeffet. arg.tit. Inflit.de cblig.
ex confcnfiu pr. Jnfiit. de emt. vcnditione. Magis
pro aflerenda fententia: noftra- veritate ftringit,
quod pfsfcriptionem non patiantur ea , qua: re-
bus mera: facultatis accenfentur , quatenus, &
in quantum , res merae facultatis funt. /. viampu-
bhcam 2. ff. deviapublica & itinere publ. In va-
nuin autem laboratur, ut doceatur , rein merse
facultatis non effe hanc pignoris luitionem. Pof-

fum,

L i B. XIII, T i T. VII.

-ocr page 705-

D E PlGNORATI

fum, inquit Vinnius d. loco, uti csenaculo meo >
& licetlongiifimotempore non fim ufus, jure meo
non excludor , nec tamen ideo illud jus meum
efi: res merse facultatis: nam fi alter re mea ufus
fuerit, & ego uti prohibitus, procedet ufucapio.
Jure libertatis licet cuique tarn alte , quamvult,
nullo ftatuto intercedente, in fuo a:dificare; &
quamvis aliquis per triginta annos non a:difica-
verit, non ideo jus altius tollendi amittit; nec
tamen eft res mera; facultatis : nam fi te altius
jedificantem vicinus prohibuerit, & ex eo tem-
pore altius sedificatum non habueris per fpatium
praefcriptioni ftatutum, procedet contra te prs-
fcriptio fervitutis. At horum exemplo, inquarn
& ego, poteft debitor folutionem offerre creditori
quandocunque, etiam poft longiffimi temporis
fpatium, ex quo primitus pignus eft conftitutum;
ut ita res, pro debito devin&a , liberetur ab eo
pignoris nexu, quod haftenus duravit pro tali
obligatione principali, quce medio tempore per
debitorem folutione ufurarum auc aliter agnita,
praefcripta non eft. Sed fi debitor creditori debi-
tum obtulerit, ut pignusluat, ifque accepto ob-
lato rempignoratam non reftituat, dum vel non
pignoratam iibi, fed fuain efle, bona malave fide
obtendit, vel ad reddenduin non interpellatus
eamjam liberatam penes fe retinet, perdet inde
per annoruin tiiginta prsfcriptionem jus omne
repetendi pignoratitia aftione rem, quarn olim
pignoris nexu devindtam , jain inde a foluto de-
bito totis triginta annis liberatam creditor vel ut
fuam pofledit , vel faltem animo fibi habendi.
Sed nec alio refpedtu id ipfum , quod in d. 1.2.
deviapubl. &ittnerepnb. dicitur, populttmvUm
pttblicam non utendo amittere non pojje, res merse
facultatis eft , quam fi nullus poftea adus inter-
veniat , faftum nulluin quo ufus impediatur :
nam fi quis via publica , velut re propria , ufus
fuerit, in eaque aedificaverit, feverit, plantave-
rit , foderit, fepimenta pofuerit, aut alia qua-
cunque ratione impedimento fuerit, ne populus
illac tranfiret, & ex eo tempore annorum qua-
draginta fpatium effiuxerit, populo non contra-
dicente neque ufum viae vindicante, nemo du-
bitabit, ut opinor, quin & tunc vig: iftius pu-
blicje ufum populus prsfcriptione amiferit, dum
nullumjus privatutnvel publicum exquacunque
cauia vel quacunque perfona, quod quadraginta
annorutn extindtum eft jugi filentio , moveride-
inceps poteft. /. omnes 4. in med. C. de prtefcript.
30. vcl 40.annor. Cui confequens eft, ut dica-
mus, non minus rem meraj facultatis eife, altius
in fuosedificare, refuauti, pignus luere, quam,
vise publica'ufurn apopulo^-exerceri; eodemque
xnodo in iftis pra:cedentibus, ac iti vise publicse
ufu, admiflam fuifle aut denegatam fecundum
jam di£ta prsfcriptionem. Etfane, niitaftatua-
mus, fedcum Vinnio aliifquejuri luetrdi pignoris
adhuc prsefcribi pofte exiftimemus; edoceri ve-
lim, quid utilitatis jurifvecreditorex ifta prsefcri-
ptioneconfecuturus fit; cum prsefcriptio nulla flt,

TIA ACTIONE. 689

ex qua non commodutn aliquod prsefcribenti ad
cedat. Sive illud in liberatione a debito, five irt
acquifitione rei aliena: confiftat. Liberationem
certe a debito creditori 11011 nafci, intelliget faci-
le , quifquis confiderat , ipfum prsfcribentem
non debitorem, fed creditorem efie, cui debe-
tur, cuique folvendum , ut pignoratitia advet-¹fus eum aftio detur. Si a pignoratitia aftione cre-
ditorem ita liberari dicas; aut id erit quia k vin-
culo pignoris resfimpliciter iiberataeft ; aut quia
infuper dominium direftum vei utile rei pignora-
tx in creditorem tranflatum fuit. Si ideo tantUin,
quia jus pignoris evanuit ; obfuit fibi magis fua
prsefcriptione , qUam profuit creditor, extinfto
jure illo , ex quo folo retentio rei obligatse ei com-
petebat; quo fit, ut iniquus in pofterum fine
ullo poffidendi aut detinendi titulo vel colore
detentor exiftens, aftionibus ex jure dominii pro-
fluentibus efficaciter conveniri poffet per debito-
rern , qui ha&enus ifl3 prstfcriptione &o non
excidit dominii jure. Sin poft triginta vel quadra-
ginta annos a pignore primitus obligato elapfos
rem pignoratam jure dominii creditori acquiri ,
& apud eum deinceps in perpetuuin manfuram
contendas; non jam juris, fed corporis prsefcri-
ptio & acquifitio erit: atque tunc explicandum
fuerit , qua ratione corporis iilius pra-fcriptio per-
fici potuerit abeo, qui neque bonse nequemaljc
fidei pofleflor eft. Efto enim , quodad tempo-
rislongiffimi prsefcriptionem necjuftus titulus de-
fideretur , nec bona fides , continuatam tamen
pofleffionem prafcriptioni corporalium adefle
oportere, nullus , ut opinor , ibit inficias. At
qua:, qusefo, creditoris circa pignus pofleffio eft ?
qui, quantum ad ufucapionem aut pra:fcriptio-
nemattinet, nudus rei pignoratae detentor, non
poifeifor, intelligitur. l.offtcium 9. ff. de rcivin-
dic. alienae pofleffioni pro ufucapiotie vel praefcri-
ptione implenda minifterium pra:bens ; utpote
in quem quidem poifeffio tranfire dicitur, quate-
nus ea naturalis eft. /. cum &fortis 3 5. §,1. l-fipi-
gntts mibi 37.ff. b. 1.1. respignoris 37.ff.deacqttir.
vel amitt. pojfejf. neutiquam vero ad efteftutn
ufucapionis aut prsefcriptionis, cujus intuitu ipfe
debitor dicitur poffidere. /. fervi nomine 16. I. non
folum 3 3. §, quipignori 4. ff. deufurup. & ufttcap.
I. 1. §. pcr fervum 15./. qtti pignoris cattfa 3 6. ff.
de acqttir. vel amitt.pojjejf. Eos fane folos praefcri-
ptione dominium hbi hne jufto initio pofle ac-
quirere, qui fibi potius, quam alteri poffede-»
runt, eleganter declaratum /. 2. C. deprafcript.
30. vel 40. annor. ubi emphatice Imperatores,
male agitur cttm dominis prtediorum, fi tanta pre-
cario poffidentibus prcerogativa defertur , ut eos
pojl quadraginta annorum fpatia, qualibet ratione
decurfa, inquietare non Itceret: cttm lex Conjlan-
tiniana jubeat, ab bis pojfejforibus initium non re-
qttiri, qui ftbi potius, quam alteri , poffcdcrunt.
Eos autem poffejfores non convenit appellari, qtti
ita tenent, utobboc ipfumfolitam debeant prccjlare
mercedem. Nemoigitur, qui adpoffeffmcmtondu-

S s s s ttoi

-ocr page 706-

Bor accedit, diu alienas res tenendojusfibi proprie-
tatis ufurpet ; ne cogantur domini, aut amittere
qua locaverunt, aut conduttores utiles fbi fortaffis
excludere , aut annis omnibus fuper dominio fuo
publice protejlari. Quibus non abfunilia propo-
nuntur de emphyteutis in l. cum notif/imi 7. §.
ult. C. eod. tit. de prcefcr. 30. vei 40. ann. Qua:
autem ratio militat in conduftoribus & emphy-
teutis, qui ultra annos quadraginta pradia con-
dufta tenuerunt , in creditore quoque pignus
tam diu tenente iocum invenit: nam & cum de-
bitore male ageretur, fi tanta creditoribus defer-
retur praerogativa , ut eos poft annorum quadra-
ginta decurfum inquietare pro reftitutione non
poflet, oblato eo quod debet; atqueita cogeretur
aut crcditorem commodum forte fibi, minufque
gravem , pignoris recipiendi caufa maturius di-
mittere, aliumque novum ac repertu fepe dif-
ficilem qucerere creditorem ; aut annis omnibus
fuper dominio fuo publice proteftari, ne eo ca-
dat. Gratis interim ab adverfariis ponitur, pre-
carii repetitionem non uitra annos tringfnta du-
rare: cum e contrario magis fit, ut tam diu
non currat priefcriptio, quamdiu eo eft animo
qui precario accepit, ut precario tenere velit.
arg. d.l. 2. C. de prcefcript. 30. vel 40. ann. in
pr. ac demum incipiet, ex quo ille non ampiius
precario, fed fibi fuo nomine, utut mala fide,
poflidere conftituit, perficienda per eum, non
jam amplius precarii jure tenentem, fed malE fide
poflidentem. Quod & in pignoreobtinere, jam
fupra monitum. Tuentur hanc fententiam, etiam
praxi firmatam, Andr. Gayl libr. 2. obferv. 18.
Bronchorft enant. cent. 4. ajfert. 4. Mynfinge-
rus cent. 1. obferv. 16. in fine. Wiflembach ad
Pand. vol. 1. dijput. 40. num. 3 2.

8. Caeterum quandoque etiam haec pignora-
titia direda debitori datur, antequam folutum
creditori vel fatisfa&um fuerit; puta fi quis quafi
daturus pecuniam pignus acceperit, nec poftea
numeraverit. /. fiohtum 11. §. fi quafi 2. fifi. h.
t. I. 1. 2. C. fi pignoris conventionem numeratio
pecun. fiecuta non fit. Uti &, fi creditor pignore
abutatur, vel impediat, quominus debitor in re
pignorata utatur jurefuo,aut non exhibeat debi-
tori, cum manifefta fubeflet sequitas exhibitionis.
Quibus in cafibus nontarn ad pignoris reftitutio-
nem, quam potiusad id quod intereft debitoris,
aftio comparata eft. /. ult. pr.Jf. h. t. forte & ad
cautionem interponendam de re incorrupta refti-
tuenda. arg. /. creditor. 1 j.ff. h. t. Hugo Grotius
manud. adjurifpr. Holl. libr. 3. cap. 8. num. 15.

9. Non tamen hac a<5tione compeili creditor
poteft, ut pignus vendat, licet multo minus
iit quod debeatur, quam ex pignore redigi po-
teft, & hodie pluris venire poflit pignus , quam
poftea : fed potius is , qui pignus dedit, ven-
dere illud poteft , ut accepta pecunia folvat,
quod debet; impofiturus etiam creditori necefli-
tatem oftendendi emturis rem pignoratam, fi
mobilis fit, & idoneam ipfe creditori de indem-
nitate cautionem prsftet. /. quamvis 6. ff. h. tl
Sane ut rem per debitorem venditam creditor pa-
tiatur emtori tradi, clebito necdum acccpto, fed
cautione ei per emtorein data de parte pretii ufque
ad fummam debiti ipfi folvenda , officii magis &
humanitatis, quam neceflitatis eft. arg. /, ficut 8.
§. tutius 1 o. Jfi. quib. mod. pign. vel hjp. fiolvitur.

1 o. Contraria pignoratitia a&io creditori da-
tur ad repetendas impenfas neceflarias; pro qui-
bus etiam, debito principali jam foiuto, reten-
tio pignoris permifla eft; cum impenfa: talesfor-
tem augeant, & in fumma debiti computandi
fint. /. fi necejfarias 8. pr. ff. h. t. I. in fiummi
6. C. de pignor. & hjpoth. Neceflariis autem
impenfis & illa adnumeranda videtur, fi credi-
tor vendens pignus, cum aliter non poflet, evi-
ftionis nomine dupium repromiferit, ac eviftio-
ne fecuta , duplum folvere coinpulfus fuerit. /.
fipignore 22. §. ult. jf. h. t. Utiliutn quoque
iumtuum per hanc adtionem repetitio fit, fi mo-
do debitori non nirnis graves fint: ficut enim ne-
gligere creditorem, doius & cidpa, quamprxfiat,
non patitur; ita nec taiem effiicere rempignoratam,
utgravis fit debitori adrecuperandum. Acproinde
medie bcec dijpicienda erunt a judice, ut neque de-
licatus debitor, neque onerofius creditor audiatur;
l. fijervo pignorato 2<$.jf.h. t. junft. /. infiun-
do alieno 3 8. jf. de rci vindicat. Damna quod
attinet, quse creditor ex rei pignorata: vitio paf-
fuseft, hoc etiam judicio recuperantur ; ut ta-
men liberutn fit debitori, qui vitium ignoravit,
rem pignoratam apud creditorem pro noxa re-
linquere. /. fi jervus pignori 31. Jf. h. t. Sed &
id quod intereft hac aftione continetur , quo-
ties zs pro auro, vel res aliena, aut alteri jarn
ante obligata, pignori data eft creditori ignoran-
ti; quibus in cafibus & ftellionatus crimen eft.
/. 1. §. ult. /. tutor. 16. §. 1. jf. h. t. i.fiinpi-
gnore 54, jj. de fidejujfior. vel fi creditor quafi
recepturus a debitore continuo pecuniam, reddi-
derit ei pignus , ifque per feneftram id miferit,
excepturo eo, quetn de induftria ad id pofue-
rat, nec folutio fecuta fit. /. fi quafi 3. ff. h. t.
vei, cutn aurum oftenfum effet, veiut pignori
futurum, ajit vere etiam datum, aes deinde fub-
jefturn fuerit. /. 1, §. 1. /. fi quis inpignore 36.
ff. h. t. Quod fi debitor a creditore pignus pre-
cario rogaverit, vel conduxerit, nec reftituat
pofleflionem, placuit contrario eum ob id etiam
judicio tcneri. /. fipignore 22. §.fipofi 3. ffi.h.t.

11. Licet autem A£tio pignoratitia dire£ta &
contraria proprie ex contrattu pignoris, rei tra-
ditione perfefto, nafcatur; tamen & in hypo-
thecis eam locum invenire dicendum eft, poft-
quam creditor aftione hypothecaria poffeflio-
nem naftus eft: quia tunc res in caufam pigno-
ris in fpecie videtur tranfivifte. Qua ratione lo-
catorem aedium propter corruptionem culpa ejus
in inve6tis iliatifque praxlufis pro penfione da-
tam, pignoratitia teneri, coiiigere licet ex /. in-
quiiiuo 33. /. 34. ffi. de damno infiefto.

L i B. XIII. T i T. VII.

-ocr page 707-

LIBER aUARTUSDlClMtJS,

T I T V L V S l.

De exercitoria adionei

SuMMARIAo

1. Quidfit Mdgifier &prowagifier; unus ex exer-
citoribus potefi magifier ejfie; quod & expedit.

2. Quidfit exercitor ; quid, navem per averfionem
conducere ? qui pofifint vel non poffint navem
exercere ?

3. Magifier contrahcndo obligat exercitorem: An
& quando moribus nofiris pofifit mutuum acci-
pere, navim obligare, armamenta vendere, quin
& merces vetfas ? An ex confienfiu majorispar-
tis exercitorum ttavigarc, invita parte minore ?

4. Quid fit exercitoria attio, quibus detur ? an
& illis, qui cum nautis contraxcrunt ?

5. Datur contra exercitorcm; fiplures,contrafin-
gulosin fiolidumjure civili; at moribus non ul-
tra partem, ex qud exercitores fiunt; qui & in
totum liberari pojfiunt, fi fiuam portionem pro
dereliffo habeant'.

6. Ut aftioni huic locus fit, debet magijler contra-

N navibus exercendis is, cui
quotidiana totius navis cura de-
mandata eft , feu qui navigio
prcepofitus eft, magifter appel-
latur; five homo liber iive fer-
vuslic, iivepaterfamiliasfxve filiusfamilias, five
pubes iive impubes; curn fibi imputare debeat
qui pra:pofuit, fi quid negle&um aut minus re-
fte curatum fit. /. I. §. 1. & jfi.h. t. Sed
& magiftrum accipere debemus in exercitoria
a&ione eum, quem magifter fuo loco fubftituit
vicarium, promagiftrum vel fubmagiftrum vul-
go appellatum , ftve voluntate primi prseponen-
tis, live contra prohibitionem ejus a magiftro
furrogatus ftt, ita fuadente navigantium utilita-
te. /. 1. §. magijlrum 5. jfi. h. t. Nec refert,
utrum magifter extraneus fit, an ex parte do-
minus navis; cum nihil vetet, vel unum ex exer-
citoribus navigio prafici. /. fi tamcn 4. §.fied fi
plurcs I. jfi-h. t. Adeo ut hodie fere confultius
tutiufque judicetur , rnagiftrum navis firnul cum
aliis etiam pro parte exercitorem efte, quippe
de quo prsefumtio eft, quod magis pro falute
navis & utilitate vigilaturus fit; five navisdo-
minium pro parte ad eum fpeftet, five nulla ex
parte navis dominus fit, fed pro rata proventuri
ex navigatione quxftus mercedem fibi paiflus;
quo tamen cafu pofteriore non tam operas fuas
elocaffe, quam potius focietatis jure contuliffe,
ac lucri partem ferre , credendus eft. arg. /. (i
vnenes 25. §. vismajor. 6. in fine ffi. locati. Hu-
go Grotius manuduli. ad jurijprud. Holl. lihr. 3.

xijfie ejus reigratid, cui prapofitus cfi: & qtiid
fi plures ejufidcm navis magifiri fint ? neccjje
etiam, ut res co in loco comparan pofifit in quo
creditur ; ac navis ta/i ac tanto fiumtu indigeaL
Nocct exercitori, fi magifier reffe credita init-
tiliter ahfiumfierit. Ouid moribus nojlris in hijce
obtineat ?

7. An exercitores teneantur ex delitfis magifiro-
rum ? quid fi magijier piraticam exercuerit ?
quid fi prrtfetfi navales, qui prcedam in hofieS
agere dcbuerant, fiociis & fcederatis noceant, an
eo nomine Rejpuhlica teneatur ?

8. Datur etiam contra exercitorem atfiomandati;
potefi & ipfie magifier, homo liber , exfiuo con^
tratfu conveniri. Exercitor non agit ex contra*
tfu magiftri, nifi in fiubfidium. Quee fit pcena
magtflri fallentis in rationibus nauli acccpti &
expcnfiarum ?

cap. 23. in pr. Jac. Coren obfcrv. 40. num. 3.
4. 5.

2. Exercitor ex adverfo eft, qui magiftrum
navigio prsepofuit, & ad quem quotidianus na-
vis qua:ftus pertinet; five navis dominus fit,
five navem per averfionem conduxerit, vel ad
tempus vel inperpetuum. I. 1. §. excrcitorcm 15.
ff. h. t. §. 2. lnftit. quod cum eo, qui in alien.
poteftate. id eft , ita una mercede conduxerit,
ut omne quceftus quotidiani periculum in fe
averti voluerit, five quseftus illemercedem pro-
miftam fuperet, five ea minor fit. Confer Rae-
vardum varior. libr. 2. cap. 7. Petrus Gregor.
Tholof. fiynt. jur. civil. libr. 29. cap. 9. num. 6.
Refponfa Jurifc. Holl. part. 5. confil. 9. & 72.
Vinnium ad Peckjum de re nauticd ad l. 1. §.
jj.jff.h. t. Quale navis exercitium etiam fi-
liusfamilias , & fervus ex peculio fuo facere
potuit. /. 1. §. fi is qui navem 19. & feqq. ff.
h. t. parvique refert, mafculus fit an fcemina ,
pubes an impubes concurrente tutoris autori-
tate. /. 1. §. parvi 16. jf. h. t. /. verum fi 9.
ffi. de infiitor. atf. Prafidi tamen , aut procura-
tori Csefaris , navirn sedificare , aut habere,
atque adeo exercere , in ea provincia in qua ad-
miniftrat , interdiftum fuit. /. aufcrtur 46. §.
quod a prafide 2. de jure fifici. atque ipfis etiam
fenatoribus ex lege Juiia. /. hi qui naves 3. ff.
de vacat. & excufi munerum. ibique Gotofred. in
notis.

3. Quifquis autenit magiftrum navigio prae-
ficit, juffifte eo ipfo cenfetur, ut cum eo ejus

S s s s 2 reV

-ocr page 708-

. * T I T. I.

magiftro contraxit ; quippe cui fola direfta in
fervifui magiftrum a£tio eft. d. I. 5. §. 1 .ff.b.t.
Sed nec illis , qui curn nautis, id eft, fociis
nauticis, contraxerunt; eo quod nautatn adhi-
bens excercitor, contrahi cum eo, juffifle non
intelligitur. /. i.§.fiedfi cum 2. ff. h. t.

5. Datur adverfus exercitorem /. 1. §. pen.
ffi. b. t. qui fi filiusfamilias fit, ipfe quidem con-
veniri poteft ; fed nihilominus & in patrem aftio
datur, in folidum , fi confenferit ; de peculio,
fi confenfus defit. d.l. 1. §. 19. 20. 22.ffi.h. t.
Quod fi plures exercitores fint, vel fervus pluri-
bus communis voluntate omnium navim exerceat,
contra fingulos in folidum aftionem hanc dari,
Romanis placuit, ita, ut unius praeftatione cae-
teri liberentur, & folvens recuperare judicio fo-
cietatis queat ab iis pro rata, quod fupra fuam
partem pra:ftare compulfus fuit, idque, ne in
plures adverfarios diftringeretur, qui cum uno
contraxit. /. 1. §. ult. I. 2.1. 3. I. 4. §.'2. ff. h. t.
Nili fingula per fe navem exerceant fine magi-
ftri minifterio: tunc enim, quia invicein fui ma-
giftri non funt, pro portionibus exercitionis fin-
guli conveniendi forent. d.l.q.pr. ff.h.t. Quod
poftremum moribus noftris squius vifum etiam
tunc, cum per magiftrum plures navem exer-
cuerunt; ut fcilicet finguli non ultra eam par-
tem, qua exercitores funt, ex magiftri contra-
du teneantur. Cui & illud infuper acceffit, quod
in univerfum liberari poffint a debitis ex magi-
ftri contra&u natis, fi totam partem fuam totum-
que jus, quod in navi ejufque apparatu habent,
derelinquere , ac creditoribus cedere , parati
fint ,• dum durum nirnis creditum , ex alieno
alium contraftu fa&ove teneri ultra id , quod
ejus fidei curseque permifit; atque infuper me-
tuendutn foret, ne ea ratione in prsejudicium
negotiationis maritimaE; abfterrerentur mortales a
navibus cxercendis, fi quafi in infinitum pof-
fent obftringi ex contraftu magiftri, per emer-
gentem tandein celatam diu morum improbita-
tem diffipaturi forte dolo malo pecunias, in ufum
navigationis non perperam creditas. Grotius de
jure bell. acpac. libr. 2. cap. 11. num. 13. & manu-
dutt. adjurifpr. Holl.libr.3. cap.t. num. 38. 39.
42. 43. Jac. Coren obfierv. 40. mim. 26. 27.
Ant. Mattharus de auftian. libr. 1. cap. 5. ntim.
8. in med. Groenewegen ad §. 2. Infiit. quod
cum eo, qui in alien. potefiate.

6. Non aliter tamen huic actioni exercitoria:
locus eft, quam fl magifter contraxerit ejus rei
gratia, cui fuit praepofitus, veluti, ut fociis nau-
ticis mercedes folvat, fatisfaciat illis, qui credi-
derunt in navis refeftionem, navim armet, in-
ftruat, fociosexhibeat, alat. /. I. §. 7. 8. 9.11.
ffi. h. t. Unde &, fi plures ejufdem navis ma-
giftri fint, inquirendutn ultra foret, utrum divi-
fis, an non divifis officiis prsepofiti eflent; cum
! prsepofitio certam contrahentibuslegetn det: nam
fi divifis, dum altsr locando alter exigendo pra:-
eft, non obligatur cxercitor, nifi quatenus unuf-

quifque

69* L i B. XIV

rei gratia, cui prapofitus eft, contrahatur fic ut
prseponens reddatur obligatus. §. ult. Inflit. quod
cum eo, qui in alien. poteflate. I. i. §. fedfi cum
2. ff, h. t. Quod hodiernis moribus ulterius ex-
tenfum, dum placuit, non perfonam tantum
exercitoris ex contraclu, navigationis intuitu ce-
lebrato, teneri, fed & magiftrutn pofle in cafu
neceffitatis ita mutuum accipere in ufus naviga-
tionis, ut navem mutuanti obliget pignori, na-
vigaturam deinceps periculo mutuantis, eoque
nomine ufuras graviores, velut periculipretium ,
promittere (vulgo , op Bodemerye) quin &, de-
ficiente mutui accipiendi occafione, funes & alia
navis inftrutnenta minus necelfaria (non tamen
ipfatn navem) diftrahere, ut magis neceflarium
emat alium navigationis apparatum : denique,
fiillaquoque defint, inerces ipfas navigio vedtas
pro parte div.endere, ita ut domino mercium ad
ieftimationem earum teneatur, perinde ac fi mer-
cium illarum jadus in tempeftate navis levandse
gratia factus fuiftet. Wtshuyfche Zce-Rechten art.
3 5:. 41.. 69. 70. Placc. van Kpn. Philippus 1 563.
tit. van de Zee-Rechten van denSchippcrs en l\oop-
lieden art. 12. Hugo Grotius Manudutt. adju-
rifiprud. Hoil. lihr. 2. cap. 5. num. 21. & lihr, 3.
cap. i.num. 47. & cap, 11. & cap. 20. num. 14.
& cap. 23. num. 4. Ut tarnen non aliter magi-
ftro hsec permifla cenferi debeant, quam fi pe-
regrinis in locis verfetur : praefentibus etenim
exercitoribus, nihil horum ei licet, nifi ex con-
fenfu partis majoris exercitorum ; aut nifi id ma-
giftro tempore prsepofitionis mandatum fit, ut
neceflaria conquirat ac curet; vel quidam ex exer-
citoribus non fubininiftrent neceftarium naviga-
tioni fumtuin; quippe quo cafu, ne navigatio
impedita maneat, inagiftro jus eft mutuum ac-
cipiendi, & pignori obligandi deficientium exer-
citorutn partes: maxime, cum placuerit, etiam
magiftrum pofte iter ex confenfu majoris partis
exercitorum fufcipere viri boni arbitratu , licet
contradicente parte minore Wisbuyfiche Zee-Rech-
ten art. 65. Placc. van K_on. Philippus anno 1563.
d. tit. van Schippers en Kpopluyden art. 12. Gro-
tius libr. 3. cap. 23. num. 3.^4. Rofeboom
Cofiuymen van Amfierdam cap. $2.

4, Cum ergo fecundum jam di&a tacitus prse-
pofitioni juflusineflet, ut cum magiftro contra-
hatur, sequum etiatn practori vifum fuit, exer-
citoriam inde aftionem dare in id, quod magi-
ftri contra&u comprehenfum eft: quse eft aftio
perpetua, perfor.aHs, competens iis, qui con-
traxerunt cum magiftro vel vicario ejus, etiam
contra praeponentis prohibitionem fubftituto, &
eorum heredibus. /. 1. §. 5. /. fi tamen 4. §. ult.
ffi. h. t. licet is, qui cum magiftro contraxit,
fit unus ex pluribus navis ejufdem exercitoribus.
I. fi eum 5. §. ult. ff. h. t. vel magiftrumin fua
patria verdominica habuerit poteftate, eoquod
non tam magiftri, quam exercitoris, fidem fe-
cutus eft. d. I. fii eum 5ffi. h. t. Non tamen
ei datur, qui cum fervi fui, navem exercentis,

-ocr page 709-

DE EXERCIT'0

quifque eorum intra muneris demandati tgjcminos
contraxerit : fin conjunftim , ex fingulorum
contraftu conveniri poffet, nifi in pluribus fiinul
prseficiendisid adumfit, nealterfinealteroquic-
quam gerat. /. I. §. igitur 12. 13. & 14. ff.
h. t. Necelfe infuper, ut res illa , in cujus emtio-
nem mutuuin magiftro numeratum eft , eo in
loco comparari pofiit; ac denique navigatio tali
ac tanto fumtu indigeat: nam fi ad naviin ar-
mandam quis crediderit, qua? jam fatis armata
erat, nihil ab exercitore recuperat; & fi plus
jufto crediderit , id folum repetit, quod credi
necelle fuit ; nifi in pretiis rerum magifter cre-
ditorem dolo decepiilet. /. 1. §. ftd & ft 10.
jundh l.ult.pr. & §• i-ff- h. t. Quod, fi con-
currentibus hifce requihtis, magiftro navis recte
creditum fit, is autem mox , voluntate mutar
ta, in fuos illud ufus converterit, aut inutiliter
abfumferit, non creditoris fed exercitoris dam-
num erit; quippe cui imputandum, quod ta-
lem prsepofuerit, juiieritque eicredi: nonenim
oportebat, creditorem ad hoc adftringi, ut ipfe
reficiends navis' curam fufcipiat, & negotium
domini gerat; fed fuificiebat, quod fciret, ne-
ceFariam refeftioni pecuniam efte. /. 1. §. unde
qiMCrit. 9. I. idt. ff. h. t. Quamvis ne hoc qui-
ciem noftris moribus ufque adeo fcitu ac probatu
neceiiarium fit, ut aftioni exercitorise locus fiat;
fed id unum requiri videatur, ut quis fcicns,
magiftrum illuin eife , ei, qua tali , bona fide
crediderit in ufus navigationis , fupina nulla i-
gnorantia laborans. Hugo Grotius mmudutt. ad
jurijprud. Holl. lihr. 3. vap. 1. num. 42. 43. 44.
tum, quia fecundum ante difta non jam in infi-
nitum ex magiftri fafto obligantur exercitores,
fed liberantur navis & apparatus navalis ceffione:
tum quia non adeo multis notum , ad quem mo-
dum , quot, quantis , qualibus , inftrumentis
& apparatu navis unaqua:que opus habeat, at-
que ita navigatio impediretur, paucis tali cum
crediti periculo in navis ufurn magiftro creditu-
tis : tum denique, quia etiam Romanis placuit,
exercitorem non obligari, quando magifter in
pretiis rerum emtarum fefellit creditorem. /. I. §.
fed& ji 10. ff. h. t. ati autem falfo rerum emta-
rum pretio di£to, ati mendaci reparationis ne-
ceifarix obtentu, circumveniatur a magiftro cre-
ditor, quid , qua:fo, refert ? culpa certe majo-
re penes exercitorem exiftente , quod tam ma-
lignum navigio fuo ^rsefecerit impoftorem.

7. Hsecita, fi magifter contraxerit: quodii
deliquerit, fi quidem in ipfo ofticio, cui erat
praepofitus, dum forte dataopera, velculpaatque
imprudentia manifefta, in navigium alienum im-
pegit fuum, aut merces fibi ad tranfvehendum
datas furripuit, dolove corrupit, exercitores ex
quafi delifto teneri conftat. §. ult. inftit. de oh-
lig. quce quaft ex delitto. itatamen, uthodielibe-
rari poifint navim totam noxa: dando , ut di£tum
tit. nautce eaup. ftabul. ut recepta reftituant. num.
ult. Ex ca:teris deli£tis , i magiftro extra offi-

RIA ACTIONE. 693

cium perpetratis, non ultra in exercitores a£tio
datur, quam quatenus inde locupletiores fafti
funt. arg. /. dolus 3. junfl. /. 4. ff. quando ex fa-
tlo tut. minor agere vel conven. deb. nifi vel man-
daffent ipfi talia inaleficia, vel ope aut con.filio
eajuviflent. arg. §. 1 i.Jnftit. de oblig. exdelitto. /.
fcepe ita 53. §. ult. ff. de verhor. oblig. I. conftlii 47.
ff. de reg. jur. Quod ipfum etiatn infigni firmatur
refponlo Pauli in /. cotem 11. §. domintts i.ff. de
publiean. & vettigal. & commijf. quod ita habet;
dominus navis , ft illicite aliqttid in nave vel ipfe
vel vettores impofuerint, navis quoque fifco vin-
dicatur. Qtwdft abfente dominotda magijtro, vcl
gubernatorc, aut proretd, nautdvc aliquo faffumftt,
tpfiquidcm capite puniuntur commiffis mercibus, na-
visautem domino reftituitur. nifi aliud ob publicam
utilitatem ftatuto difertecautum effet. Confer Re-
fponfa Jurifc. Holl. part. 3. vol. 2. conftl. 336.
(rettius 2 3 6.) pag. 681. &jeqq. Hitic & , fi ma-
gifter navis piraticain exercuent, eo nomine exer-
citores non teneri, judicatum fuit. Hugo Grotius
manud. adjurifprud. Holl. libr. 3. cap. 1. num. 45.
46. ibique Groenewegen in notis. Wamefius cent.
2. conftLcivil. 86. eo modo, quo non tenentur ad
damni reparationem Principes aut reipublicEe , ii,
cum indulfiffent quibufdain mari pivcdam in ho-
ftesagere, illi piraticam in atnicos aut confa-de-
ratos exercuerint ; fed tantum ad id, ut, fi capere
delinquentes poffint, de iis fupplicium fumant :
prout aliquando refponfum a juridica Facultate
Leydenfi,inter Ilefponfajurifc. Holl. part. 5 . con-
ftl. 1. Grotius de jurc hell. acpac. libr. 2. cap. 17.
num. 20. Quod & jure gentium juftum efle, vel
inde poteft colligi, quod nonnunquam noininatim
inter diverfarum regionum principes aut proceres
pa£tis publicis id a£tum fuit , ut centuriones ,
aliique , qui naves bellicas ad nocendum hofti-
bus fumtu fuo exercent ac parant, cautionem ad
certam ufque quantitatem pecuniariam pra'ftent,
de non oftendendis aut lsedendis per piraticam,
aut aliter , atnicis aut fccderatis. Quse fane cau-
tio non multum proficeret, fi ipfo jure principes
aut exercitores ex fuoruin magiftrorum aut pra'-
fectorum navalium piratica devindti effent. Vide
Traffaat de Marine , met Vranckyyk^ 27. April.
1662. art.3 7. 3 8. vol. 2.placit. Holl. pag. 291 5.
itemTraffaatdcMarinemet Engelant i.Decembr.
1 <$74. art. 10. vol. 3.placit. Holl. pag. 355. in
qua tamen pofteriore inter Anglos & Belgas con-
ventione id jure fingulari adjectum, ipfain quo-
que navem pro damno dato obligatam fore.

8. Praeter a&ionem exercitoriam infuperae-
ditores exercitorem adione mandati contraria con-
venire poffunt, ad recuperandum id, quod ma-
giftro in ufus navigii crediderunt; cum prsepo-
nens creditutn tale juffiffe intelligatur. §. ult. Jn-
ftit. qttod cum eo qui in alien. poteftate. Poffunc
& cum ipfo magiftro experiri, fi ishomo liberfit.
/. 1. §. eft autem 17-ff- h. t. licet ex adveffo exer-
citor convenire nequeat eum, qui cum magiftro
contraxit, nifi in fubfidium extra ordinem;

Ssss 3 dum

-ocr page 710-

$94 L i b. XIV.

dumfortenequitamagiftro per aftionemmanda-
ti, locati, aut fimilem, id confequi, quod iibi ex
navisfua: exercitio debitum eft. d. l. I. §.fedex
contrario 18. ff. I). t. arg. t.i. l.z.ff.deinjlitor.
att. jun&. I. etfi 4. C. de injlit. & exercit. att.
Sciendum enim, magiftros, ad inftar mandata-
riorum , obftri&os eife , ut exercitoribus , id
defiderantibus , rationem reddant nauli accepti,
& fuintuum viciftim fa&orum, & reliqua refti-

T 1 T. ll.

tuant; adeo ut, fi quxdam accepta dolo maJo
celaverint, mul&andi veniant ducentis ftorenis,
exercitori applicandis, prseter id , quod ejus in-
tereft, fraudem inrationibus noneflecommiftam.
Placcaat van Kon. Pbilippus ann. 1563. tit. van
den Schippers endc Kpoplieden. art. 1 o. Ordinantie
van Kc-jfer Carel, op de Zee-Rechten. art. 45,
Grotius manud. adjurifprud. Holl.libr. 3. cap. 23,
num. ult.

T I T V L V S II.

Ad Jegem R.hocliam de jattu.

Summaria.

1. Rhodienfes midtis fuerunt cclehres. Explicatio
I.9. ff.h.t.

2. Oitid fuerit cautum lege Rhodid, dcjattu ? qucs
(cquttas hujus legis, qu<e nonjattum ,fed mercium
confervationem confiderat. locus eft legi £? con-
trihutioni, five confentienttbus Jive invitis mer~
cium dominis jattus fit fattus; ftve aliiin eodem
periculo projecerint, necne; five in marifeve in
portu; ferend vel turbidd tempefiate ; fi modo
periculi amovendi caufa.

3. Multa jattuifimilia habentur. quidfit avaria qua
vulgo in magnam feu grollam & communem
dividitur.

4. Oux pertineant ad avariam magnam, ubi de
mercibus afperfiona aquce corruptis, mcrcibus in
fcapham conjcttis & ita pereuntibus, de arma-
mentis navis dejettis aut amotis, de mercibus da-
tis, utnavis d piratis redimeretur, vcl pretio re-
demtionis promijfo.

5. Recenfentur plttra alia adavariam magnamper-
tinentia ; inter qua, ft navis vado hccrens pereat,
cum nautajattu fatto potuijfet navimfalvam fa-
cere , fed maluit adhibitis fcaphismerces educere,
ut omnes falva effent; itemfi quis confultonavim
in littus impegerit; & alia.

6. De variis impenfs & damnis, qua adavariam
magnam fpettant; ubi & de damnis cum navi-
gandi focietas coita ejfet (Admiraalfchap ) re-
parandis vel non.

7. Oui fumtus pertincant adavariam communcm ?

8. Impenfa fatta in fcaphas onerarias , ( Lich-
ters ) & tributum, quod appellatur Laft-Gelt,
pro qua parte gravent dominum navis & mer-
cium ?

9. Recenfentur cafus , quibus damnumgravat ip-
fos mercium dominos , ceffante contributione;
ubi de mercibtts effluentibus attt aliter corruptis ;
damnis navi per violentiam tempeflatis illatis;
navepofljattum pereuntc dummerccsin fcapham
conjejga falva funt. & qttidjuris, fi merces ja-
tta, velcumnavi merfa, per urinatores edutta
flnt?

1 o. De damnis dolo vel cuipd magiflri datis pcr
ipfum aut exercitores reparandis; ubi de non af-
fumtis vadorum peritis ( Lootfen ) de navi
plus juflo oneratd , aut mercibus male collocatis.

11. Oudvid, & quibus attionibus, dominimer-
cium falvatarum obtineant contributionem, tX
quamdiu hodie durent attiones adeam impetran-
dam ?

12. Qui debeant contributionem facere ? an & do~
mintts navis ? An & illi, qui mutuum nume-
rarunt fubpignore carina, opBodemerye? An
& domini mercium jafiarum? & quidfijatta^
cum necdttm medium itineris abfolutum ejfet ?

13. Nthil refert, quates resjaftu fervataflnt, an
magni an parvi ponderis; & quidin eo qttodfo-
ciinauticiex moreftne naulo tranfvchunt. Ouid
jtiris, Ji merces jafta, qtta non ab initio, fed
pofl emenfam itineris partem fuerant navi im-
poflta ? Si ignaro navis totius conduttore magi-
flcrmerces alias impofuerit, & hajatta Jint, att
& tunc conduttor exfuis falvatis contribuere de-
beat?

14. Non contrihuendum exefculentis & potulentis
in dics proximos confumendis, nec hodie ex ve-
fiibtts quotidianis; efculenta non fieri ipfo jure
communia in navi in cafu neceffitatis.

15. Non contribttendumexfalvatis, fipoflea caflt
pcncrmt, anteqttam ad locum dcflmatum perla-
ta effent. aflimanda funt mercesjatta & falva;
jatta quanti emta, falva quanti vendipojfunt;
qtto ipfo omnimodam obfervari aqualitatem de-
monflratur ? @

16. Ouo modo hodie falva & jatta aflimentur t

17. Etiam pecunia jatta vel falvata intuitu con-
tributio locttm habct, & aflimatur non ex vatore
impofito , fed fecundum internam materia botti-
tatem; farcinajatta aflimantur , prout extrin-
fecusapparent, non itempretiofa, qtta clamiis
inclttfa, nifl magtfler mature ftt monitus ; vel
nifipretiofa ilta nonjatta, fedfalvata probentur.

18. An adibus dirutisob ortum incendium, ne ta-
tius ferpat, vicinia domino adium td reparart
debeat?

19. De aliis tegis Rhodta capitibus, remiffive.

1. Quan-

-ocr page 711-

LEGEM RfiODIAM

69$

D E j A C T tf.

Uantam olim nominis celebri-
tatem infula Rhodus rapiente
in admirationem Colofli ftru-'
ftura ac operum aliorutn no-
bilitate, gymnafio Afiatics
eloquentiarac mathematicarum
artium ftudiis clarifllmo, navalibus viftoriis, aliif-
que, adepta fuerit, non elt quod hic pluribus
profequamur. Id unum fuffecerit adnotafie, uf-
que adeo navigandi peritia atque folertia , & le-
gurn nauticarum arquitate gloriam fibi peperiffe
urbishujus ac infulx incolas (uti quondam etiam
Veneti, telte julio Cxfarelibr. 3-de bello Gall.)
ut & Antonini Imperatoris meruerint alfenfum
ac comprobationem. /. 9. ffi. b. t. Cujus legis
nonce ut fenfus evidentior Jit , & evitentur ex
geographia petitse difficultates , dum intelligi non
fatis apte poteft, qua ratione Euda:mon, inlta-
lia naufragium pafius, a publicanis Cyclades infu-
las inhabitantibus direptus fuerit; in Eudsemonis
quidetn fupplicatione non improbabiliter qUan-
dam tentatam puto emendationem, ut prolvTij
1"tkaicx, reponatur iv tjj tv;a/« _s fcilicet fyxhdosq,
id eft in mari Telio , quod circa Telutn infu-
lam eft; vel &v rfi 1'nxeJx, id eft in Icario ma-
ri: Jic enim faciltus concipi poterit, per publi-
canos, Cyclade&infulas inhabitantes , direptum
fuifteEudsemonem, in Icario Teliove mari, non
adeo cliftantibus, naufragium perpeftum. Ipfum
autem Antonini refcriptum quodattinet, confi-
derandum , id , quod Latinisjwr, Grsecis vopov
efie, ac proinde uti jus & injuria varie accipi-
tur, /. pen. & ult. jf de jujiit. & jure pr. In-
flit. de injuriis ; ita & vocabulo vop©" frequen-
ter quidetn legem , fubinde & confuetudinem,
quandoque etiatn jus denotari, veluti cuin dici-
tur vo|W©° mhipv, jusbelli, ut videri poteft apud
Stephanum in lexico Grarco fub verbov^w. un-
de & in Inftitutionibus dvo^lm ^tj «J\jci^/« pro in-
juftitia & iniquitate accepta fuit. pr. Inftit. de
injuriis. Quibus prarmiifis, fi, demto pundo
poft vocabulum faactosw, continuata ferielega-
inus refcriptutn imperatoris, & vocabulum »0-
priore loco pofitum reddamus Latine per
jus, nulla amplius hserebit ambiguitas, obfcuri
nihil. Scilicet; iyu pjfc ^yJQ^ 0'$

voft@^J T¹ faAuost;; rcc vo'juco r PWi'wv rco

vejJT.y.to, &c. id eft; ego quidem mundi dominus
(fupple fumj jus ttuterk maris lege Khodta nau-
tica judicetur, quatcnus mdla noftrarum lcgum ad-
vcrjatur. Quali diceret; ego quidern mundi do-
minus fum, fic ut negotiis nauticis meo poftem
arbitrio leges ponere ut fummus iegiflator, cu-
jus foiius eft & condcre leges & interpretari.
Sed, quia jam extat sequiflima, & velut ufu fre-
quenti ad examen juftitix revocata, lex Rhodia,
eam comprobandam cenfeo, atque adeo confti-
tuo, ut jus maris circa quarftiones navales defi-
niatur, decidatur, judicetur, fecunduin hanc
ipfam Rhodiorum legem, quatenus nulla noftra-
rum legum adverfatur. Quod autem Imperator
fe rnundi dominum appellat, id de mundo fett
orbe Romano accipi oportc-re, colligi poteft cx
/. in orbe ij.ft.de ftatti homin. iti qua omnes,
qui in orbe Romano funt, ex conftitutione Imp.
Atttonini cives Romani dicuntur eftefti. Qiise
interpretatio eo magis admittenda erit, fi confi-
deres, Antoninum illum, cujus menTO cft in d.
1. 17. non fuiJie Antonium Caracallain, Jedvel
Antonium Pium, vel Marcuin Antoniuin phi-
lofophum i ut demonftravi tit. de ftatu homitu
num. 2. hujus quoque refcripti prsfentis auto-
rem alium eJfe non pofte, quarn vel Piuin , vel
Marcum Antoninum , neutiquam Caracaliam ;
curn VoiuJius Msecianus hujus meminerit refcri-
pti fecundum fuprafcriptionem iegis 9. ff. h. t.
quem ante tempora Caracailse fcripfiffe ac flo-
ruiffe certuin eft. Sic ut nec improbabile fit,
eundein Antonium, five Marcuin, five Pium,
autorem efie, tum confiitutionis, qua oinnes
in ofbe Romano cives Romani eftefti funt, tum
hujus de naufragio & direptione refcripti; eique
quafi in confuetudinem quandatn abiiffe, quod
fefe mundi vel orbis Roinani dominum jaftaret,
fcriberet, profiteretur. Alias hujus legis explica-
riones & emendationes vide apud Vinnium ad
Peckiutn de re nautica ad d.l. 9. ff. h. t. Jaco-
buin Gotofredum , libello pectdiari acl d. I. 9.

2. Prsecipua inter leges Rhodias cjtea, quse
de jadu & contributione agit ; qua cautum,
ut, fi tw.vis levandic gratia jattuS merciutn faCtus
ftt , omnium contributione farciatur damnum ,
quodproomnibtisdatum cft. I. i.jf. h. t. a-quifli-
mum enim eft, commune detrimentum fieri eo-
rum , quipropteramiflasres aliorum, confeouti
funt, utmerces fuasfalvas haberent. l.ftlaboran-
te 2. in finc pr. jfi. h. t. Unde apparet, non ex ja-
ftu fed ex fubfccuta ad jadutn confervatione
aliarum mercium natam efte contributionis obii-
gationem, quippe quibus non falvis, nulia dc ja-
dtu aftio eJlet: eoque refercndum , quod ab Ul-
piano fcriptutn eft , euin , qui fervandarum
mercium fuarum caufa alienas mercesin mare pro-
jccit, nulia tcneri aCtione: fed fi fine caufa id
feciffet, in fadum : fi dolo , de dolo adtione
obftringi. /. qtti ficrvattdarttm 14.Jfi.dc praificript.
verbis. Etfi legem illam aiii aliter expiicent, &
Vinnius velit, id tantum ibi definiri, quis ex ja-
Ctu teneatur; fciiicet, non eum, qui projecit,
fed illum cujus intererat projici, dum merces ftias
faivas habet, licet ipfe non projecerit. ad Peckitm
de re tiaut. ad l. 2. pr. jfi. h. t. lit. b. Quse tamen
interpretatio minus convcnit verbis d. I. duin ibi
quseritur de eo, qui non fimpliciterprojecit, fied
fiuarum fiervandarum cattfia alicnas projecit. Nec
refert, utrum confentientibus mercium dominis,
an illis invitis, jadtus faftus fit; fi tnodo focio-
rum nauticorum judicio periculum imminens ja-
6tum defideret,& quoad ejus fieri poteft curetur,ut
gravioris ponderis pretiique minoris mercespro-
jiciantur. Wisbttyficbe Zee-Rcchten art. 20.21. 39.
Zee-Rechten van l{?n. Philippus 1563. tit. van

-ocr page 712-

L i b. XIV.

Scbipbrekjnge en Teewcrpinge art. 4. 5. Neque
inquirendum , an & aiii in eodem periculo coniti-
tuti jaftum fecerint, autarmainenta amoverint,
necne; fed magi(lri& fociorum iftius navisaefti-
xnatio ex bona iide eft, atque judicium, quae
fufftciens imminentis pericuii magnitudo iit, qua
quantitatifc oporteat faiutis ergo jaduram facere.
Weitfen van Avarye verf. daaromme. Non etiam
intereft,quo in loeo ja&us fiat,fi modo commu-
ne periculum immineat, & ejus amovendi gratia
jadtus neceftarius judicatus fuerit; five in pieno
mari, five in portu; five tempeftatis vioietitia
jadtum fuaferit, five etiam fereno cslo aiiaqua;-
piam caufa non prsevifa, ut tnagiftri culpa non
fit; curn ieges nuilam locorum intuitu diftinctio-
nem firciant, & ex tnox dicendis pateat, mul-
ta alia extra ventorum vim contributioni locum
facere , quoties communis pericuii amovendi in-
tuitu inerces qua:dam perierunt dominis , ut c£e-
terse fcilva: fint. Refponfa Jurifc. Hoil. part. 2.
confil. 65.

3. Jadui etenim alia plura inveniuntur com-
parata, partim jure Romano exprefta, partim
ex ufu navigantium, & tum antiquioribus tum
recentioribus iegibus nauticis pauiatim rece-
pta : quce omnia per contributionem farcienda ,
avaria; appellatione venire folent, vuigo Avarye.
De cujus denominationis origine, ac ratione,
conjefturse vari» occurrunt apud Weitfen trall.
•uan Avarye in pr. Vinnium ad Peckium de re
nautica, adl. 1 . ffi b. t. in fine. Sciendum autem ,
non unius generis nunc avariam efte, fed in
magnam , feu grojfam, & communem dividi. Ma-
gna dicitur, quoties non modo mercium falva-
tarum, fed & ipfius navis , dominus tenetur
contributione damnutn pro rata refarcire. Com-
munis , cum foii merciuin, non item navigii
ipfius dotnini, hac gravantur contribuendi ne-
ceflitate. Etfi Gailis nunc avaria magna & com-
munis pro eodem accipiatur. Ordonnance de
Louis XIV. toucbant la marine livre 3. tit. 7.

4. Ad avariain magnam prseter damnum ex
jadtu datum pertinet etiam, fi ja£tura: occafione
merces alix detedse , atque ita afperfione aquae
corruptse fuerint; fi modo plusfit in corruptio-
ne feu damno per aiperfionem aquse dato , quam
eft in contributione : nam fi plus fitin contribu-
tione, quam eft in damno per afperfionem illa-
to, ipfi mercium corruptarum domini adhuc
aiiis, quorum resprojecta:, proratacontribuunt.
/. navis onufia: 4. §, idt.ffi. b.t. Cui non abii-
milem aliam fadti fpeciem exhibet Weitfen tratt.
van Avarye verfiu nemaar bebbe. fi forte aqua'
fuperficientis exonerandse gratia apertura qua:-
dain in navi fiat, qua: corruptioni per afperiio-
nem occaftotrem pra*bet. Sed & ja£turie fimile
eft , fi merces qusedam in fcapham conjectse
fint, ut navis portum facilius intraret, & fca-
pha perierit. d. I. 4. pr. fif. b. t. Tee-Recbten
van l\pn. Pbilippus tit. van Scbipbrekinge art.
jp. idque mercium pereuntium, non item fca-

T I T. II.

I *

phae ipfius pereuntis intuitu. Weitfen van Ava-
rye circa med. verfi. vcorts fio is de vrage. vel fi
communis pericuii amovendi caufa armamenta
navis, veluti anchorse, rudentes, inali, anten-
nse, aliaque fimiiia dejiciantur, caedantur, remo-
veantur, navigantium , aut faltem fociorum na-
valium, confilio ac voluntate ; l. 2. §.j. /. 3./.
amiffie 5. §. 1. ffi. b. t. IVisbuyfcbc Zee-Recb-
ten art. 12. 21. vel navis a piratis, datis qui-
bufdam mercibus , una cum reliquis rebus na-
vigio impofitis redemta fit. /. 2. §. fi navis 3.
ffi. b. t. five mercium pars data fuerit, five lu-
trum promiflum , magiftro velut pignoris jure
retento, donec illud folutum fit. Weitfen van
Avarye, circa med. verfi. ende uyt V gunt. Vinnius
ad Peck^ de re nautica ad l. 2. §./ navis 3. ff.
h. t. lit. a. etfi tales cum piratis tranfaftiones
fuperiore feculo vetuerit Phiilippus Hifpan. Rex.
placito 20. ^cJanuar. 1570. art. 27. vol. 1. pla-
cit. Holl. pag. 835. Non item , fi piratse arbitrio
fuo res quaidam ex navi abftulerint, vel unus
fuas merces a piratis redemerit. I. 2, §. fi na-
vis^.ff. b. t. uti nec , fi ipfa navis violentia
tempeftatis damnum fenferit, i£tu fulminis deu-
ftis forte armamentis, & arbore, & antenna, etfi
tumultuariis armamentis ad pra^fens comparatis
inftaurata onus integrum pertulerit ad locum de-
ftinatum. /. amiffice 5. /. 6. L 7. ffi. h. t. Weit-
fen, vatt Avaryen fiere in pr. verfiu notanter. Gro-
tius manud. ad jttrifprud. Holl. hbr. 3. cap. 29.
nttm. 20. Uttamen contributioni locus eile de-
beat, fi malus ventorum vi dejeftus, ita tamen
fuis funibus cohsereat navigio, ut periculum fit,
ne navis in malum ftudtuantem identidem con-
cuflione maris impingens rimofa fiat, acmerga-
tur , ideoque difcriminis illiUs atnovendi caufa
funes ej us refcindantur. Weitfen vdn Avarye verfi.
ende• hoewel. Groenewegen ad Grotii manuduil.
ad jurifiprud. Holl. libr. 3. cap. 29. num. 20.
Vinnius ad Peckium de re naut. ad /. 2. §. I.
ff. h. t. lit. b. Leeuwen cenfi fior. part. 1. libr. 4.
cap. 29. num. 3. verfi. fied tjuod. Qnemadmodum
etiam pro redemtione a piratis haberi debet, fi
piratse citra ullam conventionem res quafdam
furripuerint , fecundum demonftrationem fibi &
navis magiftro faftam : quippe qui prsefumen-
dus eft res deinonftrafle viliores ad diripiendum ,
ut iilis captis reliquas relinquerent, ideoqueperi-
culi communis amovend^caufa. Weitfen d. traff.
van Avaryefiere tn med. verfi nu is de quefiie. Vin-
nius ad Peckjum de re nautica ad l. 2. fi na-
vis 3. jf. h. t. Itt. C. Leeuwen d. loco verfiu prx-
terea.

5. Prseterea ad avariam magnam pertinet ,
quod magifter navis mercedis nomine folvit
fcapharum onerariarum locatoribus, cuin , nave
inajore vado hsrente , periculi avertendi caufa
merces exonerandar. 'Lce-Rcchten van l\on. Pbi-
lipptts anno 1563. tit. van Schipbrckinge art. 10.
Sed & , fi fine culpa naut.r navis vado hsereat,
ac is jaftu fa£to navem fervare valens, confultius

credi-

-ocr page 713-

Ad legem Rfjo

creditlerit, fcaphis adhibids falvare merces, poft
plerafque autem falvatas, oborta fubito tempe-
ftate, navis colliia fuerit; damnum illud, tan-
quampericuli Communis amovendi caufa illatum,
de communi farciendum foret: non enim navis
levandae gratia merces in fcapham videntur iin-
pofitse, utnavis cum mercibus reliquis falva ef-
fet; fed magis ipfa navis difcrimini remanfit.ex-
pofita , ut merces fcapharum ope poilent confer-
vari. llefponfa Jurifc. Holl.part. 2. confil. 153.
Cui proximuin , fi communi peritoruin conhlio
navis ad merciun\ confervationem confulto in lit-
tus impulfa fuerit, atque ita falvatis mercibus ipfa
perierit. Zee-Rcchten van Kpn. Philippus anno
15 63. tit. van Schiphreken art. 4. Hugo Grotius
manuiutt. adjurifprttd. Holl. libr. 3. cap. 29. num.
12. & 14. Quin fi tempore difficilioris ac
impedita: navigationis ob hoftium aut piratarum
vim , magifter navis, comitibus reliquis vela fa-
cientibus, funes anchorse refcindat, dum edu-
cere non poteft, ne alias folus fine comitatu iter
faciat, vix dubium , quin navis & mercium fer-
vandarum, atque ita periculi avertendi intuitu
id detrimentum faftum , communiter reparan-
dum fit. Weitfen van Avarye. verf. t'wel/{_ wel
apparentie heeft. Porro, etfi fcapha nec pars nec
inftrumentum navis fit, l. fcapham 44. jf. de
evittion. I. ult. jf. de inflrutt. vel inflrum. leg.

1.Marcellus 3. §. 1. jf. de rei vindicat. tamen,
fi oborta tempeftate magifter navis refecuerit flu-
&uantis fcaphae funein, ne navi noceretur im-
pafta in navem fcapha , vel aliter , cum fat
amplum fcaphse in tranftro navis reponendse fpa-
tium eflet, hanc quoque fcaphse amiflionem con-
tributione farciri, ufu obtinuit. Weitfen d. tratt.
•van Avarye. verfunu isde vrage. Et quamvis ho-
minum liberorum navi ve&orum nulla aeftimatio
iit, ac proinde eoruin falvatorum aut pereun-
tium intuitu contributio locum non inveniat. /.

2. §. cum in eadcm 2. in med. ff. h. t. hactcnus
tamen hodie ei locus eft , ut , fi in defenfione
navis adverfus piratas, aut in amovendis peri-
culi evitandi caufa armainentis , focii nautici
peremti aut inutilati fuerint, peremtis honefta
fepultura fiat , mutilatis seftimatio operarum,
quibus carituri funt, viri boniarbitrio pneftetur,
communifumtu eorum , qui navis merciumque
domini funt. Z.ec-Rcchteii van l{_onin\ Philip-
pus, anno 1563. tit. van Schipbrekjnge art_r 2.
Ordonn. van Ksyfer Carel cp de Zee-Rechten art.
28. Weitfenvan Avarye. circa med.verfuvoorts
fo hebbe tl^. ,

6. Plura infilper impendia, etiam non info-
lita, vel ob inexpedlatum cafurn facienda,, ava-
rice magnse adfcribi communiter fere placuit;
veluti, id quod naves non arinatae contribuunt
armatis pro fui tuitione, fi navigandi focietas ini-
ta fit, (vulgo Admiraalfchap) Placitum Ordinum
Gcneral. 1. Sept. 11543. art. 46. vol. 1. Placit.
Hoil. pag. 882. & pUcito 4. Junii 1622. art.
4. d. vol. 1. pag. 928. quod erogatum in pi-

JblAM DE j A C T tfi 6<)?

fcatores vel vadorum ^eritos, ut navisintutum
portum deferatur, fi lex librarum Flandricarbm
quantitatem excedat. Zee-Rechtenvan Kptu Phi^
lippus tit. van Schipbrekjnge art. 9. quod folutum
viiitatoribus navium, inquirentibus, an navis fe^
cundum prxcepta legum nauticarum fatis armata
atque inftrudta fit. 'Lee-Rechten van J\pn. Philipp₄tit.van toeruflinge van Scheepen art. 16. Denique
ad avariain magnam &illud pertinet, fi, cum plu- '
res navigandi focietatem contraxiffent, (Admi-
raalfchap) navibus quibufdam dainnum a pira-
tis illatum fuerit, aut pro deteniione pulvis py*
rius ac globi confuinti, nifi fe turpiter hoftibus
aut piratis magifter cum fociis nauticisdediderit;
vel naves quardam velocitati fidentes , (k ob id
a claffe reliqua feparat«e, damnum perpeifse fint;
cum id, quod quis fua culpa fentit; damnum
non intelligatur. I. quod quis ex culpa203.jf.dt
j'egul.juris. Grotius manud. ad jurifprud. Holl.
libr. 3. cap. 22. num. 2. & feqq. & num. ulu

7. Ad avariam communem, folas merces ve-
£tas non naves gravantem , reduci folet, quod
vadorum peritis ac pifcatoribus pro deduftionc
navis in tutuin locum penditur , fi fex libras
Flandricas non excedat. Zee-Rechtcn van Kpn*
Philippus tit. van Schipbrekingeart. 9. quodque
pro more prarftandum gubernatoribus caftello-
rum, qua: navis prastervehitur; vei mercenariis
folvitur , pro navigio ex portu, vel in portum ,
ex flumine, vel in flumen, trahendo aut redu-
cendo, in quibus juratse magiftri aflertioni credi
folet. Weitfen van Avarye. fere in pr.

8. Praeter haec ad avariam magnam aut com-
munern hadtenus ralata tum damna tum impen-
dia, alia infuper tributa funt, qua: proprie atl
neutram avarise fpeciem reduci poflunt, etfi per
mercium naviumque dominos pariter ferantur;
dum non fervata proportione asftimationis rerum
& navigii , fed fimpliciter certa tributi portio
navium dominis, aliamercibusimponitur: quale
eft quod pro rata capacitatis navium pendendum
eft , (vulgo Lafigelt) cujus partem tertiam feu
trientem navis dominus, beftem domini merciuin
vedtarum ferunt. Placit. Ordinum General. 18.
Januar. 1633. & 27 .Julii 1645. vol. 1. pla^
cit. Holl. pag. 916. & 918. quemadmodum
etiam mercedis beflem magifter, trientemdomi-
ni merciuin ferre tenentur, quoties ob id, quod
navisplena portum intrare non potuit, fcapha^
rum onerariarum condudtione opus fuit, (Lich-
ters) quo navis levata deinde fubintret. Zee-Rech"
ten van Kfitu Philippus anno 1563. tit. van Schip-
brckjnge art. 1 o.

9. Sunt denique & damna qusedam , quar
nullo modo per contributionem ex mercibusfal-r
vatis reparanda funt, fed vel ipfis mercium lasfa-
rum dominis nocent, vel ab aliis, quam merciurtt
falvarum dominis farciri debent. Ipfos mercium
kfarurn dominos gravat, fi merces vaforum vi-
tioeffluxerint iti navi, aut aliter fine culpS ma-
giftri eorumque > quorum opera utitur_; fua na-

Tttt turS

-ocr page 714-

■698 L I B. XIV.

tura corruptx fint. arg. /. 2. §. fervonm 5. jf.
b. t. Zee-Kecbten van Kfyfcr Carel 19. Julii 15 51.
nrt. 44. vel afperfione aquse , non occafione
jaftus contingente, deteriores redditoe. Yinnius
ad Pcckinm de re naut. ad l. 4. §. ult.ff. b. t. lit. d.
fi , ut ante di£tum , navis vi tempeftatis, non
periculi communis amovendi caufa ex confilio,
exarmata fit, aut merces ex navi fuo piratae ab-
ftuierint arbitrio. /. 2. §. 3. /.5. 6. 7.//'. /;. t. fi ,
navi per maris quaflationem vitium faciente , feu
rimofa fafta, aut aliter, merces qua:dam aqua:
intrantis afperfione corruptce fint, non ja&us oc-
cafione. /. navis onuflce 4. §. cum autem 2. l.ult.

i.inflnejf.h.t. Si, non obftante ja6tu, na-
vis nihiioininus aiio in loco perierit; quiajadus
non nifi nave falva in tributum venit. d. I. navis
onuflce c\.pr.flf. h. t. adeoutfi merces jadia:, vel
in fcapham tranfpofitse ievandse navis gratia ,
poftmodum falvae apparuerint, fuis debeantce!
dere dominis fine ullo onere coliationis; cum in
navi merfa reiidse rnerces non perierintpro jaCta-
rum confervatione , nec ( ut Caiiiftratus ait )
videri poflint merces fervatidse navis caufa jaftse ,
quse periit. cl. I. 4. §. 1. in fln. ff. h. t. Plane , fi
ex navi , quse periit, merces qusedam edu<5ta3
fint, contributionem ex his fieri placuit; cuin
jadtus has faivas fecerit, quippe non educendas,
nifi jaftu ievata navis, nunc eo periiflet in ioco ,
ubi urinatorum opera utilis efle poterat; inutiiis
futura, fi jaftu non fado navis maturius merfa
periiffet. d. i 4. §. I. jf. h, t. Quemadmodum
etiam ex adverio , fi mercesja<5tarvel cum fcapha
pereuntes, deinde urinatorum induftria vei aiiter
fervatse apparuerint , exoneratur feu minuitur
collatio, quae falva nave fieri debuit, aut refti-
tuitur , quod jam fupra modum per mercium
faivatarum dominos coiiatum fuit. /. i.^.pen.ff.
b. t. Confer Weitfen de avanis, circa med.

10. Quod fi dolo cuipave magiftri, aut eo-
rum quorum opera unitur, merces (ubduftae, cor-
ruptse, lsefae fuerint, a magiftro navis vel exerci-
tore damnum iilud oportere reparari, extradu-
bium eft. tit. ff.furti adverfl naut.caup. flabular.
tit.jf. naut. caup.flab. ut recepta reflit. arg. /. cui-
cuMtie 5. §. idem ait 8. jf.de inftit. att. Zee-Rechten
van l{eyfer Carelanno art. 43. Quemad-

modum etiam magiftri damnum eft, fi vadorum
peritos (Lootfen) non adhibuerit in locis vadofis,
ubiilios adhiberi moris eft , arg. l. item qnceritur
13. §.7? magifler 2. jf. locati. Unde & variis
Ordinum Holiandia: piacitis eorum aflumendo-
rum necaflitas invenitur impofita, ufque adeo ,
ut, fi magiftri naviurn operam eorurn oblatam
refpuant, falarium tamen prseftare compellantur.
Zee-Rechten van Kon. Pbihppus anno 1563. tit.
van Schipbrekinge art, 9. Placit. Ordinum lioil. 19.
Decembr. 1615. art. 7. vol. i.pag. 1034. item
25. Decembr. 1621. art. 9. d. vol. 1. pag. 1068.
item 10. Sept. 163$. art. 9. d.vol. 1. pag. 1040.
Sed & fi ob id , quod plus jufto navis onerata
fqit, vel merces male collocate, in tranftro forte

t 1 t. ii.

aut fcapha> vel alteri navigio dcteriori ignoran-
te mercium domino impofitse, jadura vei aliter»
oborta tempeftate, perierintaut corruptse fuerint,
de damnis hifce magifter tenebitur. Zee-Rechteti
van l(pn. Philippus tit. van Schipbrekjnge art. 8.
Weitfen van Avarye. ante med. verf. nu is de que-
flie & tnfinc. Grotius manud. ad jurijprud. IIoll.
libv. 3. cap. 29. num. 20. eo excepto, quod mer-
ces quafdam magni ponderis parvique pretii (ruy-
ge Waren, van Ooflcn kpmende) liceat in fupe-
riori parte navis reponere, fic ut & jadus earum
in tributum veniret. Rofeboom Cofluymen van
Amiierdam cap. 3 o. art. 43.

11. Nulla interim aiftio injure noftro dataeft
domino mercium jaftarum , contra falvatarum
dominos; fed ipfe potius adverfus magiftrum na-
vis experiri debet, aftione iocati, fi merces ve~
hendas iocaverit, aut condufti, fi loca quardam
in navi conduxerit; vel, fi incertum iit, utrum
navem conduxerit, an merces vehendas locave-
rit, civili a<5tione in fadum, feu prsefcriptis ver-
bis; ut is a cseteris contributionem exigat , vel
per retentionem mercium faivatarum , vei per
condu<5ti aut locati aut pra⁵fcriptis verbis aftionem
l. 2.jf. h. t. jundt. /. 1. §. 1 .ff. depraficript.verbis.
non item per aftionem hypothecariam contra ter-
tios mercium falvatarum pofteflores ; eo quod re-
tentio quidem,at non pignoris taciti vei legaiis jus,
magiftro in mercibus falvatis, a iege datum in-
venitur; fecundum ea , qua; tradentur. tit. ff. iti
quib. caufi pign. vel hypoth. tac. contrab. Ut ta-
men magifter navis audiendus videatur, acabfol-
vendus, fi mercium ja<5tarum dominis aftiones
fuas adverfus faivatarum dominos cedere paratus
fit. arg./. quod debetur $1. jf.depeculio. Yinnius
adPeckium de re nautica ad l. 2. pr. ffi. h. t.
lit. c. praefertim, cuin prseftare non teneatur ma-
gifter, ut cseteri folvendo lint, nec excutere &
examinareteneatur facultates eorum,quorummer-
ces vehit. arg. /. 2. §.fiquis ex 6. ff. h. t. Quam-
vis autem a<5tiones perfonaies vuigo durent tti-
ginta annis, adeoque etiam hse quse ad contri-
butionem impetrandam comparata: funt; /. 3.
C. de prceficript. 30. vel 40. ann. hodiernis ta-
men moribus tempore breviori jus petendi con-
tributionem circumfcriptum eft ; puta anni,
vel fefquiennii, vei triennii ex quo merces ad
deftinatum locum appulerunt, pro varia locorum
diftantiS _s & tranfve<5tione mercium itinere ter-
reftri vel maritimo peragenda ; de quibus vide
placitum Phiiippi Hifip. Regis 20. Januar. 1570.
art. 24. vol. 1. piacit. Hoil. pag. 834. Ordonn.
op 't fiuk^ van Afifiurantie , van Amfterdam art.
12. 15. 16. van Middelburch art. 17. & 27.

12. Contribuere ad damni per ja<5tum dati re-
parationem tenentur omnes, quorum res per ja-
<5tum aliarum falvatse funt , etiam dominus na-
vis, quoties fecundum ante di<5ta damnum ad
avariam magnam pertinet. /. 2. §. 2. ff. h. t. Ut
tarnen domini loco habendus non fit, qui fcenus
nauticum magiftro credidit, fub pignore carina:

(op

-ocr page 715-

E G E M R H O D I A. M D E J A C T U.

⁶99

(op Bodemefye) etfi navis naviget periculo for-
tis amittendae , fi pereat, adeoque etiam talis
creditoris videri poffit interelTe , ut navis falva
fit: nam & aliorum creditorum bypothecariorum
intereft, pignora falva elfe, maxime, ubi pactio
talis interceffit, ut pignoris interitu debitor libe-
retur, fecundum /. qu<e fortuitis 6. C. de pigtior.
att. nec tamen ufpiam in jure cautum , ea, quse
in pignoris confervationem impenfa funt, per
hypothecarios creditores debere prseftari. Unde
& vulgatam parsemiam effe, Bodemerje en isgeett
Avarye fubjett, teftatur Ant. Matthseus dijputat.
de lege Rhodia , (qux efi inter extraordinarias di-
Jput. i o.) thef. 13. Porro & ipfe mercium ja&a-
rum dominus oneri contributionis exemtus non
eft , quippe cui pro rata tanto minus tribuen-
dum , quantum ca:teris per contributionem de-
cedit, velabeft; adeoque II domini rnercium fal-
vatarum ex centum falvatis viginti quinquecon-
ferre teneantur, non ampiius quain feptuaginta
quinque ex contributione confequentur , quo-
rum jafta: merces aureis centum seftimatse funt;
uti id evidentiffime colligi poteft ex iis, quse de
mercibus per aqua: afperfionem occafione jaclus
corruptis ac depretiatis ante di£ta , ex l. navis
pnufta 4. 1. jf. h. t. atque infuper evincitur ex
eo , quod placuit, onmes , quorum interfuiffet
jadturam fieri, conferre oportere. /. 2. §. 2. in
med. jf. h. t. intereft autem seque dominorum,
quorum merces jadse , aC eorum, quorum res
falvatse funt, ut ex fequentibus patebit, & ad-
notavit Ant. I'iber rational. ad l. 2. §.4.ff.h. t.
Fruftra diffentiente, ac a communi hacDD. opi-
nione poftCujacium recedente Anton. Matthseo
difpitt. de lege Rhodia ; (qu<z eft decima inter di-
fput. extraord.) th. 16. Neque enim id probant
allegatse ab eo leges, fimpliciter dominis mercium
falvatarum contributionem imponentes , nam &
ja<5bein fui pretio, ex contributione conferendo,
falva: funt. Neque ftringit fatis argumentum, ex
/. interdum 5. junft. /, 6, ff. qui pot. inpign. quafi
potiores elfe deberent domini mercium jadarum
quam fervatarum, quia iliarum jaftus falvam fe-
cit harum caufam. Diverfus etenim in d. 11. cafus
eft. Potior fcilicet merito effe dcbuit creditor po-
fterior, qui cum pa<5to hypothecse credidit in rei,
jam aliis obligata:, confervationem , quia is fine
ullo damni periculo aut metu poterat non credere
in pignoris confervationem ; ut proinde praemio
quodam , puta pradationis privilegio , invitari
debuerit ad credendum in neceffariam ac utilem
prioribus hypothecariis pignoratse rei refeftio-
nem. At merciuin fuarum jacturam fsepe abfen-
tes & ignorantes doinini patiuntur, aut, fi ma-
xiine prsefentes confentiant, non modo propter
alios, fed & fua gratia, ja<5tum rerum fuarum
fieri finunt; non modo, ut aliorum , fed & ut
fuas merces proprias per contributionem falvas
habeant; non habituri, fi ja<5tu non fa<5to navis
periiffet. Cum ergo jaftum seque jactarum , ac
fervataruin, mercium contemplatione fieri & x-
quale omnibus imminuiffe periculum, in aperto
fit, sequuin , ut non minus illarum, quain ha-
rum , domini contributionis onerentur neceffi-
tate , & ita sequales fint in damno farciendo, qui
antea aequale fubierant periculum amiftlonis. Ex
quibus etiarn rationibus confequitur, minus re<5te
hacin quaftione diftindionem adhiberi aQuint.
Weitfen , dum fcribit, ita demum merces ja<5tas
fubefie contributioni, fi poft abfolutam dimidiam
itineris partem ja<5tus contigerit, quia tuncnau-
lum magiftro folvendum , non item , fi ante.
tratt. vati Avaryen. poft med. verf. al twcl^e. Sa-
ne enim, an magittro merces folvi debeat mer-
cium ja<5tarum nomine, an non, quid qu.xfo fa-*
cit ad quseftionem de facienda per rerum ja<5ta-
rum dominos contributione ?

13. De ca:tero nihil intereft, quales resfalva-
ta? fint, an magni ponderis, an eX adverfo leves
ac navim haud magnopere onerantes , veluti
annuli, gemrnse ; cum sequiffimum iit, commu-
ne fieri detrimentum eorum, qui propter amilfas
resaliorum confecuti funt, ut fuas falvashabeant.
/. 2. in finepr. & i.jf. h. t. TLeerechten vanKon.
Philippusann. 1563. tit. van Schipbrekjngcart.7.
Crotius mamtdntt. adjurijprud. Holl.libr. 3. cap.
zy.num. 15?. adeout ex iummi juris ratione ipfi
quoque focii nautici teneantur contribuere ratione
mercium fuarum, quas ex lege nautica vei con-
fuetudine fine nauli folurione navigio licite iin-
ponunt, ( vulgo Voeringe) etfi plerumque mi-
tius cum illis agi, & contributionein co nomine
non facile peti, moneat Weit/en d. tratt. vatl
Avaryen. pofl tned. verft ctide alle de Bootsgefcllen.
Sed nec refert, an ftatim ab initio fufceptse navi-
gationis , an itinere ex partc jam abfoluto , im-
poiitse merces fuerint , qua: ja<5tse" funt, duin
forte ex portu folvens magifter, *nave minus ple-
na, alias prioribus non ultra inodum adjecit;
cum utique liberum ei licitumque iit, poft emen-
fam vix partem ufque ad juftum vefturse pon-
dus merces alias fuicipere tranfvehendas , fi rno-
do non prseter primarn deftinationem aliorfum
defteftat Oneris qua:rendi caufS, fed re<5ta iter
continuet atque perfieiat. Weitfen d. tratt. vatt
Avaryen. fere circa fin. verfi. voorts fioo is de vrage.
Quin &, fi mercator totam naviin quaii aver-
fione conduxerit ad mercium fuarum tranfve<5tio-
nem, magifter autem alias infuper aliorum res
receperit eadem navi tranfvehendas, ignaro priore
totius navis condu<5tore, & poftea, oborta tein-
peftate, hse clam impofita: ja<5tse fuerint; con-
du<5tor prior, cujus resper ja<5tuin clam recepta-
rumfalvatse funt, domino mercium jactarum ex
fuis falvatis contribuere tenetur ; regreifum ha-
biturus adverfus magiftrum, qui prater fidem da-
tam alienis infuper mercibus navem oneravit;
non enim pofterior in culpa eft, quod de fuis
quoque mercibus tranfvehendis cum magiftro
convenerit , nec divinare potuit aut debuit ,
quid inter magiftrum primumque navis condu-
<5lorem a<5tum fit. Weitfen tratt. van Avaryetu
Tttt 2 non

-ocr page 716-

fion iongc a fine. cndc uyt 't geene.

14. Sola eximuntur contributionis neceffitati
efculenta & potulenta, confumendi caufa navi-
gio impofita, (quibus & ex ufu addunt contra
l. 2. §. 2. jfi. h. t. veftes quotidianas, quibus in-
duti navigantes. Grotius tnanuduff, ad pmfir.
Holl. libr. 3. cap. 29. num. 18.) ex ratione,
quod , fi quando ea defecennt in navigationem,
quod quifque baberet, in commune conferret.
d. I. 2. 2. in fine jfi. h. t. non, quod omnia
in cafu neceffitatis ipfo jurc ad primsevatn redi-
rent communionem ; fed potius, quod xquitas
fuadeat, cibaria talia in navim confuinendi gra-
tia illata, communicari illis, qui diutius forte ac^
pmcr expeiftationem jactati pclago, vel in fteri-
les , incultas , £c humano ignotas veftigio re-
giones per naufragium rejecli, iifdem carent, &
abfque tali communicatione eo forte adduceren-
tur, ut decimum quemque fortiti, alimentum
haberent farne fevius, atqtie ita vel male peri-
rent, vel pejusviverent; utiid deCambyfisexer-
citu commorat Seneca libr. 3. deird cap. 20. Sa-
lie, cum neceffitas ex multiplicato humano ge-
tiere induxerit dominiorum deftindionem, mi-
ntis recie contenditur, neceffitatem rurfus abo-
lituram efle illud meum & tutim, ac communio-
nem reduftnram; imojurehic applicueris illud,
quod a Jacobo Coren fcriptum cft circa ftatu-
tariam bonorum communionem, nihil fcilicet ab-
furdius efle, quam quod eadem eflet caufa com-
munionis adinittendje & excludendae. obfiervat.
30. nttm. 47. 48.

15. Ut autem in contribuendo fervetur ajqua-
litas , aeftimanda? res omnes tuin jaftar, tutn
falvse , quotquot obnoxis funt oneri coilationis;
ii modo per jaclum falvatse ad deftinatum etiam
locuin falvae delntK fint: namfipoftja&um, an-
tequam perlata- vel cxonerata? eiient , calu pe-
rierint, dum fervi nut animalia morbo in navi
extin&a, vina dolii vitio eftufa , fruftra fieret
eorum aeftimatio, qua: fuis pereuntia dominis,
ipfo jure definunt obnoxia efte contributionis ne-
ceffitati. /. 2. §.ficrvovum 5-jf-b. t. Et jaftx qui-
dem, quanti emtaj iunt; falvas vero, quanti ve-
nire poflunt. /. 2. §. porro 4. jfi. b. t. Quam xfti-
mandi rationem , rede explicatam, fumma fefe
icquitate & irqualitate commodare puto; quippe
qua efHcitur, ut domini mercium jactarum etiarn
lucri, quod ex falvatis acquiritur, fiant partici-
pes, in compenfationem ejus, quodex fuis, fi
falvaefuiflent, ipfi quoque potuiflentlucrari; at-
que itameque deterior neque melior , fed plane
par ftt conditio eorum , quorum merces ja£fse,
quorumque fervata: funt; ac generaliter lucrum
&r damnum jequale fentiant, qui arquale fubie-
runt periculum amiflionis. Merces mille aureis
emtas navi veftas concipe ; oborta tempeftate,
mediain earum partein , quingentis emtam, ja-
ftura periiffe ; falvatas reliquas, quingentis iti-
dem emtas , vendi nunc pofte odtingentis eo in

Idemque eft , fi minoris nunc valeant faivx,
quam quatitiemtse, eo folo immutato, ut pro
lucro forti addito in fpecie fuperiore , nunc fub-
ducatur forti tum damnum ex ja£tu , tuin darn-
num ex falvatarum depretiatione ; atque ita >
quod fupereft, pro rata dividatur.

16. Ab hac Romani juris computatione, flc
expofita, effeitu infpefto parum differt ea, qux
moribus hodiernisrecepta, ac edidis ftabilita eft,
etfi in computandi modo diverfitas fit: dum cau-
tum edi&o nautico Philippi anno 1563. sefti-
mandas efle res jactas & falvas , quanti vendi
poftunt in loco ad quem falvse appulerunt, de-
dudo naulo reliquifque impendiis & tributis fal-
vatarum intuitu adhuc praeftandis; (eo quod
pro jaftis nec tributa nec impenfae ulterius pra:-
ftandae funt, ac ne naulum quidem , fi jadus
contigerit, antequam mediutn iter abfolutum fit.
Weitien van Avaryen pofi med. verfi. endc in defie
fiai{e) iftique a?ftimationis quantitati fuperaddi

ioco, ad quem deve&se funt: quadringentos uti- ' oportere navis ipfius falvatx pretium, vei totuin

naulum

yoo-

que mercium falvarum domini tribuent ja&arum
dominis, feu mediam partem aftimationis mer-
cium falvatarum _$ quia mercium navi veftarum
pars media jadtu periit. Finge ex adverfo, mino-
ris nunc valere mercium falvatarum pretia, quam
quanti emtje , (uti faepe incerta fert mercaturje
alea) adeoque rurfus ex mercibus mille aureo-
rumpretio comparatis, veftifque, jadam fuifle
partem diinidiam , quingentis emtam ; falvas,
quingentis quidem etiam emtas, non nifi trecen-
tis in deftinato loco vendi pofle ; jaftarum domi-
nis fola centum & quinquaginta cedent, totidem
remanebunt penes falvataruin dominos expretio
prsefente. Fitfcilicet contributio pro portione ja-
<5tus, feu collata inter fe ja6tarum & falvatarum
merciuin quantitate : ja6ta mercium veftarum
parte dimidia , dimidia pars pretii falvatarum in
folatium illis praftabitur, qui fuas ja6tu perdide-
runt: fi pars quinta jada , quinta quoque pars
pretii, quo falv® Vendi poffunt, jaftarum domi-
nis contribuendum ; & fic in cateris: computo
inftituto fecundum fcema fubjunftum.
Pofito lucro ex mercibus falvis.
Merces jactse xftimat® quanti emta:. • ^oq
Salva? itidem a:ftimat£C primitus quanti ern-
tx. ..........-

Joo
300

L I B. XIV. T i T. II.

Sed cum falvse oftingentis vendi poflint,
addendum eft lucrum trecentorum. «——

Quse fumrnse conficiunt. - — 1300

Quia vero iti dimidia parte mercium ja&a
erat damnum qujngentorum. —~

500

800

400

Hinc eo fubdu&o fuperfunt.

Et quia merciuin ornnium pars dimidia ja-
£ta proponitur, necefle, ut ditnidium
ejus, quod eft in pretio falvatarum, pra:-
ftetur dominis projedarum, adeoque -—

-ocr page 717-

A D L E G E M R H o D

nauluin mercium vectarum , fi forte plus fit in
naulo debito, quarn navis pretio ; idque arbitrio
eorum , quoruin merces vedtx funt. tit. van
Scbipbrckingc art. 6. Grotius manucluci. adjurifpr.
Jdoll. libr. 3. cap. 29. num. 14.1 5.16. Licet ipfi
nauta: arbitrium illud tribuat Weitfen tratf. van
Avarje pojl med. verfu de gemeene Cojluyme. &
Gallis nunc placeat, dimidiatam navigii a.>ftitna-
tionem dimidiato naulo junftam , collationi fub-
effe. Ordonnance de Louis XIV. de tan 1 <581. tou-
cbant la Marinelivr. 3. titr. 8. art. 7.

17. Pecuniam jadam velfalvatn quod attinet,
iicet oinnia vulgo jEftimet, & non viciffim arfti-
inetur. l.fiita ftdejujforem 42. ff.de fidejujfor. &
gravis aliquando difputatio fuerit, an pecunia?
numeratse intuitu contributio ob jatStum facienda
effet, utvideri poteft apud Weitfen d.tra&.fere
in med. verfu quaftie ,oft Gelt. tamen jeftimatio-
neinejus, contributionis intuitu , fieri oportere,
non fecundum valorem ejus externum feu itnpo-
fititium , fed fecundum internam ipfius materia;
bonitatem, conftitutum eft. 'Lee-Recbten van Kpn.
Pbilippusann. 1563. tit. vanSchipbrehjnge art. 7.
Sed fciendum eft , nullam in contributione ratio-
nem haberi pecunice aut aliarum merciuin pretio-
farum , ja6tis farcinis aut ciftis clarn inclufarum,
nifi mature, antequam ja£tus fieret & periculum
immineret, magifter ejus rei fuerit admonitus:
cum alioquin farcinse projeda: arftimanda: tan-
tum veniant fecundum id , quod ex forma exte-
riore videri poffunt continere, aut in contratftu
cuin magiftro navis iniro (de cognofcementen)
expreffum eft. Zee-Rechten van L\pn. Philtppus
d. tit. van Schipbrekjnge art. $. Weitfen d. traff.
van Anaryen prope finem verfiu qmritur in de mee-
fte hitte. Plane, fi doceripoflit ,pretiofa illa magi-
ftro non indicata, fed vilioris formae farcinis clam
involuta, falvata effe, eorum nomine contribu-

r 1 t v 1

De inftitor

S U M M

1. Qui veniant appellatione inftitorum ?

1. Ouihus detur attio inflitoria ? an & ei, qui
cum fiubfiituto contraxit ? Contra quos ? & quo
tifique obligentur pupilli jine tutore praponentes,
aut prceponenti hercdes exijlentes ? Si pluresprte-
pofuerint, quo modo teneantur jure civili, ac
morihits ? quo modo liberari pofifint tabernam de-
relinquendo ?

3. Tend.it adid, quod inftitoris contrattu Contine-
tur, tnodo ejtis reigratia, cui prcepofitus eft,
contraxerit. Ouidft contraxeritpoft mortempra-
ponentis, mortis non ignarus ?

4. Ohligat inftitor prceponentem & Contrahendo &
delinqttendo; quod exemplis monftratur libiti-

I A M DE JACTU. 70?

tionem fieri sequitas fuadet; ne alias melioris ef-
fent conditionis, quimala, quam qui bonaege-
runt fide. Quod& nominatim apudGallos nunc
ita fancitum. Ordonnance de Lottis XIV. de tan
1 <581. touchant la Marine, livr. 3. titr. 8. art.
8. &p.

18. Jaftus occafione quseri folitum , an,
jedibus dirutis ob ortum incendium , ne latius
illud ferpat, vicinia dotnino a:dium fic dejedta-
rutn teneatur damnum reparare ? affirmantiuin
quidern opinionem Britannise confuetudine fir-
matam invenio, art. <5oo. ubi Argentreus; eam-
que, ut communem , & sequiffimam, tuentur
Andr. GzyMib. 2. obfierv. 22. num. 4. Sande
decifi. Frific. libr. 5. tit. 7. dcfin. 3. Vinnius ad
Peckium de re nautica ad l. 1. ff. h. t. lit. B.
Sed, uti lege deftituitur, ita sequitate non fufti-
netur; cum non eadem incendii, qua^jadtus,
ratio fit. Contributionem fieri ob ja&um ab om-
nibus, sequurn erat, quia ja£tu non fado peri-
culutn imminebat sequale rebus omnibus navi
ve£tis, tam falvis, quam ja£tis. At non ita ex
orto inccndio a'qualis ad omnem viciniam fpe-
£tat damni metus, fed ad proximos maximus,
minor ad rlmotiores. Ut proinde reftius dica-
tur , vel a nullo refici tale damnum oportere,
fi ad depofitas iedes jam ignis pertigerit; vel,
ii necdum eo pervenerit incendium , ab eo folo,
qui dejecit; ut dictum tit. delege Aquil. nttm. 28.
Tuldenus ad tit. C. de legc Aqttil. nttm. 3. Ant.
Matthseus dijput. ad leg. Rhodiam (quce eft mi-
fcell. 10.) thefi. 23. Wiffembach ad Pand. h. t.
num. 6.

1 9. Qua: vero aliis legis Rhodia? nauticse ca-
pitibus cauta fuerint, difci poteft ex jure navali
Rhodiorum , quod Grsece & Latine poft Pec-
kium & Vinniutn de re nautica, ex jure Grse-
co-Romano recufum exftat.

, v s III.

ia aftione.

A R 1 A,

narii,pifioris, & pharmacopola. tradendo tranf-
fert dominia rerum, rette ei pretia rerum ven-
ditarum fiolvuntur, de prctio fidem habet; etfi
probihente domino , modo emtor in hond fide
fit. An a fie ipfe emere pofifit rem prccponcntis ?

j. Cejfat, fi mandatum palam revocatum fit; &
quid fi inftitor tabellam revocationis cormperit
&c. quid fi prceponens ex contrattu pojl revo-
catum mandatum inito locuplctior fattus fit ?

6. An & quando infiitor ipfie conveniri pofifit ex
fuo contrattu , fiecundum jus civile & hodier-
num ?

7. Anprceponens ex contrattu inftitoris agere, re-
rumvenduantm pretia exigere, res inftitori ven-

Ttct 3 dm

-ocr page 718-

ditas & traditas'vindicare poffit, fi doceat fiuis
nummis eas per inftitorcm emtas ejfie?

8, Ad quid infiitor prteponenti teneatur ?

9. Ad quid prceponcns teneatur infitton ? an cogi
pofifit, utpatiaturfibi ab infiitore rationes red-

Nftitor appellatus ex co, quod
negotio gerendo inftet. /. infii-
S-» tor. 3. ff. h, t. eft omnis ille,
jfi qui tabern^ vel alteri cuicun-
^ que negotiationi adeoque ad
emendum vendendumque , etiarn fine loci vel
tabernse certa: defignatione, prsepofitus eft , fic
ut & illos inftitores dici placuerit, quibus ve-
ftiarii vel lintearii dant veftem circumferendam
,& diftrahendam ,• vulgo circitores l. 3. /. 4. /. 5.
pr. & §. 4. /. 18. ff- b. t. quique receptioni .pe»
cunise, frudibus colligendis & diftrahendis, pe-
cuniis mutuo accipienclis & fcenerandis > ex inan-
dato incumbunt, ut faltem utili aftioni iocus in-
de fiat. /. fi cum villico 16.1. pen. ff. h. t. five a
domino , five k procuratore domini prsepofiti
fint. /. cuicunque 5. §. ult. I. 6.ff. h. t. Nec in-
tereft, cups fit conditionis qui prseponitur, li-
ber, anfervus; mafculus, an fcemfna; pubes,
an impubes; cum fit, quod iibi imputet pra>-
ponens , fi quid per eos minus recte curatum fit.
/. fied & fi 7. 1. 2. I. 8. ff. b. t. & cum in-
ftitore contrahentes non tam inftitoris , quam
potius praeponentis fidem fecuti. intelligantur.

2. Ab hoc inftitore nomen accepit aftio in-
ftitoria, exercitorise in plerifque iimiiis; qua:
contra pra:ponentem , five mafculum five fcemi-
nam, datur ei, qui cum inftitore contraxit;
l. fed & fi 7. I. ff. h. t. non item cum fub-
ftituto ejus, eo quod nufpiam id de hac aftione
cavetur; & quod de promagiftro per magiftrum
fubftituto , exercitorem obligante , ;ure hngulari
propter utilitatem navigantium conftitutum in-
venitur, in l.i.^.j.ff. de excrcit. att. ad confe-
quentias producendum non eft. Si. pupiiii prae-
pofuerint, ii quidem autore tutore, in ioiidum;
iin fine autoritate ejus , duntaxat in quantum
locupletiores funt fafti tenentur. Piane fi pra-
ponenti heredes extiterint, sequiffimutn eft, eos
teneri ex fa&o inftitoris, quamdiu is pra?poiitus
manet; cum removendus fuiftet a tutoribus, fi
jnollent ejus operis uti. /. 1>erum fi 9. /.10./.1 1.
pr, jfi. h. t. Minor prsponens per in integru.tn re-
ftitutionem , caufse cognitione interveniente ,
juvatur. d. I. 11. §. 1. ff, h.t. Si filiusfainilias
aut fervus prasfecerit, dotnino vei patre fciente
& permittente, patrem dominumve non in fo-
liduin, fed tributoria adione reddunt obiigatum;
in quo rurfus ab exercitori^ hsec diverfa eft. /. 1.

licet autem 20. jfi. de exercit. att. Si plures
ejufdem inftitoris prasponentes fint, fingulos in
foiidum conveniri obtinuit, exempio exercito-
rum, nifi is cafus fit, in quo inter plures praspo-
nentes ceftat focietatis & coinmuni dividundo
jjudicium; tunc enim fingulos pro parte tantum

702

di? an compenfiatione fiervare expenfias ? An
retcntione mercium fibi commiffarum fibi confiu-
lcre, cum eas ipfieprccponens vendtdijfiet ac trar
di mandaffiet ?

condemnari placuit. l.habebat 13- §. ult. t. 14,
ff, b. t. Sed quemadmodum moribus hodiernis
exercitores finguios tantum pro rata parte , &
non in folidum, ex magiftri fa&o obftringi di-
£tum fuit. tit. de exercit. aff. num. 5. ita quo-
que in pluribus ejufdem tabern^ vel negotiatio-
nis exercitoribus, ex inftitoris fa£lo obiigandis ₉idem juseft. Hugo Grotius manud. ad .juriffrud.
Holl. libr. 3. cap. 1. num. 3 9. Ant. Matthseus de
auttion. libr. 1. cap. 5. num. 8. in mcd. Quin
imo, uti exercitores hodie ex contraftu vel fa-
£to magiftri conventi liberari poffunt derelin-
quendo feu cedendo jus fuum , quod in navi ha-
bent; fecundum tradita d. tit. dc exercit. aft. ita
& ab obligatione, ex inftitoris fa&o nata , libe-
rari prxponentes, cedenclo quicquid inftitoris
fidei commiferunt, ufu receptum ait Leeuwen
cenfi.fior. part. 1. tibr. 4. cap. 3. num. 1 o.

3. Tendit hsec aftio ad id , ut prseftetur, quod
inftitoris contraftu comprehenfum ; fi modo ejus
rei gratia conrradum fuerit, cui inftitor prscpo-
fitus eft. /. cuicunque 5. §. non tamen 11. t.fiedfi
pupdtus 11. §. conditio 5,ff. h. t. Proinde (ut ele-
ganti fermone Ulpiani continuato utar) ii prse-
poiuiad rnercium diftraftionem , tenebor nomi-
ne ejus ex emto aftione. Item, ii forte ad emen-
dum praepofuero, tenebor duntaxat ex vendito.
Sed neque, fi ad emendum , & ille vendiderit:
neque fi ad vendenduin , & ille emerit, debebo
teneri. Sed&, ii pecuniam quis crediderit infti-
tori , ad emendas merces prsepohto , locus eft
ir.ftitorise. Idemqueeft, II ad penfionem pro ta-
berna exfolvendam ; fi modo prohibitum non
fuerit, mutuari, Et fi ei, quem ad vendenduin
j emendumve oieum prxpoiui , mutuum oieum
l datum fit, dicendum erit inftitoriam iocutn ha«
bere. Item fi inftitor, cum oleum vendidifiet,
annuium arrhse nomine acceperit, nec eutn red-
dat, dominus inftitoria tenetur : nam ejus rei
caufa , in quam prxpoiitus fuit, contraitum cft :
nifi forte mandatum ei fuit prsefenti pecunia
emere. Quare, fi forte pignus inftitor ob pre-
tium acceperit, inftitorise locus erit. Quin&fi-
dejuilori, qui pro inftitore intervenit, pro re-
cuperando eo quod folvit, inftitoria competit;
quia fidejuffio fequeia ejus rei eft , cui dominus
inftitorem prarfecit, d. t. quicunque 5. §. proinde
12. 13.14. 15. 16.Jfi.h.t. Adde /. 1. & 3. C.h.t.
Nec tnuitum ititereft his in cafibus , utrum vivo
prsEponente , an eo jam mortuo , inftitor contra-
xerit, cum id hic negotiationis feu promifcui ufius
favore, prscter naturam mandati , receptum fit,
quod morte pracponentis non evanefcit ipfo jure
inftitoris officium , fed demum revocatione per
heredem fa&a; fic ut ex contra&ibus ejus, ante

i b. XIV. T i t. III.

-ocr page 719-

N S T i ? O

tevocationem mandati celebratis, utili faltem in-
ftitoria heredes teneantur ; iicet mortem praepo-
nentis non ignoraverit inftitor , quique cum in-
ftitore contraxit. /. fi quis mancipiis 17. §.2.3.
j/f.h.t. jundc.l.ftpupillus 1 i.pr.jf.h. t. Et quam-
vis Ulp^pus fcripierit, xquum efte , ignoranti
mortem prEeponentis inftitoriain dari. l.cuicunque
5. §.pen.jf. h. t. quod ita obtinebat ex jure com-
muni. arg. §. item fi 10. Inft. de mandato. non
tamen negat, jure fingulari propter utilitatem
promifcui ufus, etiain fcienti utilem filtem ex
jequo & bono oportere concedi ; ac proinde,
quod ifti deeft legi, aliunde fupplendum ex d. I.
³ 7* §* 3 ■ ff' h- Qui^ vero hxc utilitas promifcui
tifus, feu coinmerciorum, non ita apparebat in
co, qui tantum calendario prxpofitus erat, etfi
is etiain fub latius fumto inftitoris nomine com-
prehendi poflit, l.j. §.2. 3 .ff. h.t. vifum ma-
gis fuit, ineononjus fingulare fed ordinariain
mandati naturam fervandam effe, ac folos mortis
prseponentis ignaros, non item fcientes, debere
juvari & excufari, /. pen. ff. de rehus cred.

4, Porro , ut inftitor contrahendo pra?ponen-
tem obligat , ita & delinquendo in oflicio cui
praspofitus eft: nam fi quis piftor fervum fuum
folitus fuit in certum locum mittere ad panem
vendendum , deinde ispecutiia accepta prxfen-
ti, utper dies fingulos illispanem prccfiaret, con-
turbaverit, ideft, decoxerit, dubitari non opor-
tere, quin, fipermifit, ei itadari fummas, te-
neri debeat , a Labeone refponfum eft. /. cuictm-
que j. §. idem Laheo 9. ff. h. t. Et fi libitinarius,
id eft, mortuorutn fepuitor, fervum pollinclo-
rem habuerit, utilem, feu quafi inftitoriam aftio-
nem, in eum dari piacuit. d. I. cuicunquc 5. §.
idem ait 8.ff. h. t. quod & extendunt ad pharma-
copolas, fihi, quos fuis prxfecerunt officinis,
venena pro medicamentis er-rore vendiderint.
Facit eo /. 1. C. adleg. Jul. repetund. I. cumfiex-
hibuijfient 3 .ff.de pttblicanis. I. fifiervm fiervttm
17. fifiornacarius9.ffi. adleg. Aquil. Andr.Gayl
de pignoration. obfierv. j. num. 4. Sed & aliis quam-
plurimis modis inftitor prjeponenti per fa&um
fuum nocet.: ad vendendum enirn conftitutus
tradendo rerum diftra6tarum dominia in emtores
transfert ; pretia conventa rede accipit; fic ut
emtor, qui ea bona fide prasftitit, iterato folvere
domino non compellatur, fi inftitorem inido-
neum fieri aut forocedere contigerit, & ob id
dominus fervare ab eo rerurn pretia non potuerit,
nec etiam dominus convenire poflit eos , ad quos
rerum fuarum pretia, inftitoris fado, pervene-
runt, durn is forte fuos proprios ex iftis pecu-
niis dimifit creditores , bona fide eafdem reci-
pientes. Quin imo , fi mores fpeftes , qui-
bus vulgatum eft , mobiiia non habere feque-
lain , venditio per inftitorem fada tenebit, tran-
fibit rerurn venditarum dominium, & numera-
tione pretii inftitori fa£ta emtor liberabitur, etfi
inftitor prohibente domino res diftraxiffet emen-
ti bona fide; vel eas fuo creditori, in bona fide

D E

RIA A G T f O N E;

conftituto , dediffet in folutum , aut pignori ob-
ligaffet; adeo ut hoc cafu creditor inftitoris eas
non nifi poft luitionem j feu debiti folutionem *
reddere domino prsponenti teneatur. fiattit. Ant-
vjcrpienfi. tit. 58. art. j. Neoftadius Curtce fiupr.
decifi. 85. Ant, Matthaeus de attfiion. libr. I. cap.
18. num. 9. in fine. & Paroem Belgar. fttrific. 7.
nttm. 7. in med. Sed & , fi fidem de pretio ha-
bueritrerum emtoribus, dominium transfertj li-
cet ei mandatum fuerit, ut parata pecunia mer-
ces vendat: cum fit, quod in his omnibus fibi
imputet prcponens, quod tali commiferit rerum
fuarutn curam & trafftationem; regreffum tan-
tum habiturus advetfus inftitorem, fi is maia
fide res aut rerum pretia interverterit, aut aliter
in alienandis rebus mandati fines prastergreftus
fit. arg. /. 1. §. ttnde qucerit. 9. ff. de cxercit, aff.
Etenim , an jure inftitor periculo prsponents
de pretio fidem habere; an tranfigere; an mer-
ces, certo loco vendendas , alio mittere infpi-
ciendas ac diftrahendas; an ipfe res fibi ad ven-
dendum traditas einerepoffit; & quse hujus funt
generis alia plura; partim ex forma mandati feu
prsepofitionis, partim ex generalibus regulis in
mandato receptis, definienda funt. l.fcd fipupil-
itts 11. §. condttto 5. ff. h. t. Sane fidem de pretio
per inftirorem haberi potuifle, nifi nominatim
ei mandatum fuerit, ut parato pretio merces ven-
dat, Romanis placuit , dummodo fecundum
mandati naturam diligens ac cautus fuerit in ad-
mittenda ac probanda emtoris fide. arg. /. cui-
cunque j. §. item fi inftitor. 1 j. ff. h. t. Re-
fponfa Jurifc. Holi. part. 3. vol. 1. confil. 145.
quceft. 4. & in conftrmatione addita. Neminem
autem k fe ipfo emere potuiffe , ne per interpo-
fitam quidern perfonam , adeoque nec inftito-
rem nec tutorem , res domini prsponentis vel
pupilli vendentein , earundem pofte emtorem
exiftere, conftat ex /. fi in emtione 34. §. ult.
ff. de contrah. emt. /. pupiilus obligari j. §. fed
fi per. 3 .ffi.de autorit• tut. I. & qttifiub. 10. C.
de difiraff. pign. nifi fecundum ufus hodiernos
■inftitor ftatim ab initio , quam pritnum merces
fibi ad vendendum miflas recepit, eas fibi emtas
habere conftituerit, prxfente pretio, feu tanto ,
quanti tunc res vaiebant, illudque eodem tem-
pore rationibus domini pra'ponentis accepto tu-
lerit, feu in ejus rationes bona fide transfcri-
pferit, fic ut praponentis non interfit, alium,
quam inftitorem, mercium fuarum habere em-
torem. arg. /. tutor rerum j 6. ff. de admin. &
peric. tutor. Refponfa Jurifc. Holl. part. 3. vol.
1. confit. 145. qucefi. 7, & , in confirmat. itt
fine.

•j. Ceflattamen ha>c aftio inftitoria, fi quis
novaverit hanc ex fafto inftitoris natam obliga-
tionem, vel ab inftitore, vel ab alio , novandi
anitno ftipulando. /. habebat. 13. §. meminifft
, 1. ff. h. t. uti &, fi prseponens palam, affixa
ad tabernam tabella , prohibuerit cum inftitore
contrahi. Sed fiinftitor aut alius tabellam corru-

peric

-ocr page 720-

704 L 1 b. XIV.

peritautamoverit, vel ipfa tabelia vetuftate, plu-
via, aut alia ex caufa iegi non potuerit, & ita
cum ignorantibus inftitor adhuc contraxerit,
pneponentis damnum erit, ifque obiigabitur.
/. fed fi pupillus 11. §• de quo palam 2. 3. 4.jf.
h. t.1. quotiens intaberna 41.ff.de pecidio. Si ta-
men ex contraftu, poft revocatum mandatum
per inftitorem celebrato , locupletior iit fa&us
praeponens, arquum non eft, eum cum aiie-
na lucrari jaftura , ac proinde exceptio revo-
cati mandati per creditorem doli repiicatione eii-
di poteft. l.fe quis mancipiis 17. Proculus 4.
ff. h. t. jund:. /. nam hoc naturd 14. ff. de con-
ditt. indeh.

6. Prseter inftitoriam, in prseponentem & he-
redes ejus dandam, etiarn direda ex ipfo con-
tra&u in inftitorem aftio competit , ft ille
homo iiber fit. arg. /. item fi filiusfam. 7. §. in-
terdum 11. ffi. h.t. I. I. §. efi autem ij.ffi.de
exercit. aff. idque durante adhuc offtcio, non
eo finito; nifi inftitor infuper fe ut fidejufforem
obligaflet. /. ult.jf. h. t. Peckius de jure fifiendi
cap. 4. num. 12. 13. Rodenburch de jure con-
jugumtit. 3. cap. 1. num. 18. pag. 339. Refp.
Jurifc. HoiJ. part. 1. confil. 192. Ant. Matthxus
de auliion. libr. 2. cap. 5. num. 35. licet, ofli-
cio depofito, haftenus adhuc obftridus maneat,
ne contra fuum fa&um veniat; nec rem a fe
venditam traditamque vindicet, fi forte fuam,
tanquam praeponentis propriam , vendiderit ac
tradiderit. I. fiervumTitii 4g.ff. mandati. Sunt ta-
men, qui cenfent, fecundum mores hodiernos ei,
qui cum inftitore contraxit, eleftionem non efle,
utrum contra prseponentem, an potius adverfus
inftitorem agere velit, fedtantum contra prarpo-
nentem agendum efle; nifi quis cum inftitore,
nonquaTali, contraxerit , ignorans forte, eum
inftitorem eife , quia tunc non alterius , quam
ejus, quocum contraxit, videri poteft fidem fe-
cutus; vel nifi prarponens neget, hunc, cum
quo contra£tum eft, fuurn inftitorem efte; vel
denique inftitor fefe nominatim pro prseponente
obftrinxerit. Sande decifi. libr. 3. tit. 7. defin. 1.
jac.Coren obfiervat. 28. num. 47. &fieqq. Chri-
ftineus vol. 3. decifi 3 3. num. 9. Groenevvegen
ad l. ult. ff. h. t. Berlichius part. 1. concluf 75.
num. 3 8. Leeuwen cenffor. part. i. libr. 4. cap.
3. num.6.7. 10.

7. Licet autem jureRomano praeponens agere
non potuerit ex inftitoris contraftu, inftitorio
nomine cuin aliis inito , nifi in fubfidium , cum
fuum confequi nequit ab inftitore. /. 1. 2.ff. h. t.
arg. /. 1. §. fed ex contrario 18. fifi. de exercit. att.
tamen ex quo moribus invaluit, alteri per alte-
rum non certis in cafibus exceptis , uti quidem
jure civili, fedpaflim obligationem quseri pofle,
vix amplius dubitari poteft, quin ex contra£tu
inftitoris , qua talis , valida prjeponenti a£tio
danda fit. Ac proinde aftione venditi refte prse-
ponens rerum fuarum per inftitorem diftraftarum
emtorem convenerit ad pretium, quod

T I T. III.

inftitori perfolutum eft , fibi potius, quam in-
ftitori folvendum , dum is forte foro ceflit, aut
incipit fufpeftus efle: fi modo probet , fe rem
inftitori vendendam commififte; quod ipfum ju-
ri quoque Romano conveniens eft. /. fulianus
13. §. fiprocurator 25. jf.de aii. ew^Grotius
manud. adjurijfrud. Holl. libr. 3. cap. 1. num. 56,
Rofeboom Cofiiiymen van Amfierdam cap. 37.
art. 28. Refponia Jurifc. Holl. part. %.vol. 1.
confil. 3. & eonfil. 6. circa meil. & part. 4. con-
fil. 3. & 6. ibique fubjuntta confirma tioncs. Que-
madmodum ex adverfo etiam aftione ex emto
utiliter petere poteft res fuo mandato per inftito-
rem inftitorio nomine emtas. d. I. fulianus 13.
§.25 -jfi.de aCi. emti. quin & tales, inftitori
jamtraditas, vindicare, etiamfi forte inftitor fo-
ro ceifeit; cum ipfum quoque jus Romanum
probaverit , minifterio procuratoris pofte nobis
dominium acquiri /. fi procurator 13 .ff.de ac-
quir rer. domin. /. qui mihi 13. f. de donation. §.
pen. Infiit.per quas pcrfion. cuique acquiritur. Gro-
tius d. libr. 3. cap. 1. num. 52. fi modo doceaC
prseponens, non mandato tanturn fuo , fed &
fuo pretio res illas emtas efle: quod, deficien-
tibus aliis, ex eo probari poterit, quod inftitor
eas retulerit in prsponentis rationes, licet in con-
trahendo non exprefliflet, fe ex mandato ac in-
ftitorio nomine comparare. jacob. Coren obfierv.
25. Kinfchot. Refponfo 99. num. 5. Mantica de
tacit. & ambiguis libr. 7. cap. 18. Leeuwen cenfi.
fior. part. 1. libr. 4. cap. 3. num. 9. Rofeboom
Cofiujmen van Amfierdam cap. 37. art. 29.

8. Caeterum inter praeponentem ac praepofi-
tum mutuas quoque nafci obligationes, expe-
ditum eft. Nam & rationes fpecificas geftorum
reddere prsponenti, & res pro eo emtas ac re-
rum pro eo venditarum pretia accepta reftituere,
quaflitafque adiones cedere , inftitor obftridtus
eft; &, fi quando mandato non paruerit, in
rebus emendis vendendifve, pretiis tranfmitten-
dis, aliifque fimilibus expediendis, vel fi alio
modo per dolum aut culpam, etiam leviflimam,
prseponenti nocuerit, ad id quod intereft tene-
tur, fecundum ordinariam mandati naturam ,
fuo loco pienius exponendam.

9. Vice verfa inftitor quoque prseponentem
conftringere poteft ad id, uc is paciatur , ratio-
nes fibi reddi, quo maturius inftitor ab ofticii
foiiicitudine iiberetur. arg. /. admone 7. C. qui
pet. tutores. I. 1. §. ult. ff. de contraria tut. &
utili aff. Munnos de ratiociniis cap. 4. num. 24.
Atque infuper mandati aftione contraria indem-
nitatein confequi eorum intuitu , quse inftitorio
nomine erogavit in praeponentis utilitatem.
Quamvis etiam per modum compenfationis fer-
vare poflit fibi eo nomine debita, retentis pro
modo debiti rerum per fe inftitorio nomine ven-
ditarum pretiis , adhuc penes fe exiftentibus,
atque adeo ir.de fibi ipfi folvere. arg. /. 1. §•
prceterea 4. de contrar. tut. & utili att. /. quotiens
tutor. 9. §. ficut autem 5. ff.de admin. & peric.

-ocr page 721-

tfit. Berlichius part. i*. concluf. praftic. 71. num.
20. 11» Quin & jure retentionis fibi confulere,
fi forte merces quafdam, vendendas fibi a prse-
ponente datas , poifideat, donec fibi debitum a
prseponente folutum iit; etiamfi forte prseponens
ipfe eafdem jam alteri vendidiflet, ac inftitori
mandaflet, emtori tradi. Ut tamen incumbat
inftitdri, emtore ita defiderante , docere, tan-
tum, quantum eft in rebusj quas retinet * vel
amplius, fibi a praeponcnte deberii Neoftadiu»
Cur. Holland. decifi 45. Ant; Matthams de uu<°
ttion. libr. i. cap. 19. num. 744 in med. Refpon-
fa Jurifc. Holl. part. 1. confil. 203. & 230. iti
fine. & part. 4. confil. 3 8. 3 9.

0E f R I B U T O R

I A AfeTIONfe.

* . .. ...........'

■—■ ......" ^J' —^:-----—- - ■ - ■■ ................ .........¹ - " ■ ■ " ....... .................................. iniiniinir'-'' 1 ¹ 'i.....'rniniHill'""'"—

T I T V L V S IV,
De tributoria a£tione.

S u M M

1. Quando locus fit attioni tributorice ? & an cd
agere pofifit, qui jam egit infiitorid ?

2. Quorum fcientia & patientia adejfie debeat, ut
tributorice attioni locus fit ?

3. Qmd veniat appellatione mercis peCuliaris, & in
quibus difiet hcsc attio ab attione de peculio;
ac peculium d merce peculiari ?

4. Quibus detur hcec attio, contra qttos, & ad
quid agatur. Non efi hic potior domini aut pa-
tris quam cceterorum caufia; nec eoritm, quiprius

t egerunt: potiores tamen fiunt, qui privilegium

3. JSjj^^yi^? I q^ui^s inftitor'13 egerit aftione,

P^wP^ ^{cum non re(}^'^{e e}§'^^et'

/^^V^^^ii merx non dominica fed pe-
J^^JVwf culiaris erat, ideoquenihilob-
^^WJ^ tinuiflet , tributoria tamen ,
tanquam ex alia caufa defcen-
dente, agere adhuc poteft. I.fiedfipupillus n.

pen. ff. de infiit. att. I. qttod in herede 9. §.
eligere \.ffi. h. t. Confer Ant. Fabrum rational.
ad d. /.11. §. pen. & ad d. I. 9. §. 1. Huic
etenim locus eft, quoties fiiiusfamilias autfervus
in mercepectiliari, non dominicd, negotiatus eft
fciente & patiente patre vel domino; non item
eo ignorante , cum a£tio de peculio tunc mo-
vendaforet; &, fi jufliflet, actio pinguior quod
juflu. /. 1. pr. & §. 2. ffi. h. t. d.l. 11. fy.pctt.
ff. de infiit. att. I. item fi 7. §. interdum 11. jfi.
de Senatufc. Maced. Necrefert, cujus fexus vel
jetatis iit filiusfamilias aut fervus; /. 1. §. pen /.
5. §. 2. jfi.h. t. nec, utruin per fe, anperin-
ftitorem in merce peculiari negotietur , ac cum
eo contraftum fit. /. procuratoris 5. §. itempar-
m 3. ffi. h. t.

2. Scientiam quod attinet, quse fcilicet non
plenam domini vel patris voluntatem , fed pa-
tientiam habet, fic ut velle ncn debeat domi-
nus, fed non nolle. /. 1. §. fcientiam 3. jf.h.t.
li quidem fervus pupilli vel furiofi fit, tutoris
aut curatoris fcientia ac patientia opus eft. /. fied
(ifervus 3. §. 1. 2. /. 4. ff. h. t. fi fervus vi-
carius, domini ipfius, non ordinarii fervi, fcien-
tia fpe£tatur. /. procuratoris 5. §. fi vicarius 1.
ff. b. t. fi plurium dominorum communis, fcien-

A K. I A4

aut hypothecam hahent, vel rem vendidemni
& tradiderunt non hahitd fide de pretio^

5. Quidjuris, fi iniqtta inter creditores difiribtttia
fiatta fit dolo vel errore ; & qttibus modis do-
Itis per diftribuentem fiat ?

6. Si fiervus fieparatas tabernas aut negotiationes
habeat, ad fingulas fieparatim creditores in tri-
butum vocantttr. cujtts contrarium in noftrati-
bus mercatoribus obtincre quidam volunt.

7. Contraria fiententia adfiruitur.

8. Ad objettiones rcjpondetur.

tia & patientia fingulorum exigitur; alioquin
ignorantes de peculio, fcientes foli tributoria te-
nentur, & , ii forte ignorans dominus adtione de
peculio conveniatur, deducitnon modo , quod
fibi, fed & quod alteri domino fcienti & pa-
tienti debitum eft; cum & ipfe fciens ac patiens
id poflet deducere , quotiens non tributoria»
fed de peculio a£tio,, adverfus eum movetur.
d. I. fiedfi fiervus 3. pr.ff. h. t. In fervo fru&uario
quandoque domini, quandoque fru&uarii fcien-
tia requiritur, prout mercis peculiaris doininium
proprietario vel fru£iuario quaefitum fuerit. /. I.
§. ult. I. 1. ff.h, t. Denique fcientise dominiac
patientise comparatur, fi procurator ejus fcive-
rit ac paflus fit. d. I. procuratoris J. ff. h. t.

3. Locum habet haec aftio in omnis generis
negotiatione, fi modo in merce peculiari per
filiumfamilias aut fervum exerceatur; & licet
mercis appellatio anguftior fit, ut neque ad fer-
vos fuliones, vei farcinatores, vel textores, vel
venaliciarios pertineat, tamen ad omnes negotia-
tiones hoc ediftum pratoris porredum fuit./. 1.
§. 1. ff. h. t. Ant. Faber in rational. adH. 1.1.
§. 1. Nec tantum ad id, quod in merce eft,
fed & fi prseter mercem fervus negotiator in-
ftrumenta habeac in taberna, ejus exercendse
cauiS, vel mancipia in negotiatione ex merce
parata. I. procuratoris 5. §. fiprceter. 13. & 14.
ff. h. t. vel fi in peculio habeat pretium ex mer-
cis peculiaris venditione redaftum ; illudve ei
adhuc ab emtoribus debitum fit. d. I. 5. §. non
autem 11. & 12. ff-h. t. Diftat interim merx
peculiaris a peculio , non in eo tantum, quod
V v v v pecu-

-ocr page 722-

Li B. XIV.

peculium immobilia aeque ac mobilia complefli
queat, merx peculiaris mobilia tantum. I. mrcis
appellatio 66. jf. de verb. fignif. fed &, quod
efie poflit merx peculiaris , etii nihil in peculio
fit, dutniiludnon intelligitur, nift dedufto eo ,
quod patri dominove debetur. /. i. §.peculiarem
2. ff. h. t. atque infuper a&io hsc tributoria de
merce peculiari perpetua fit, etiam poft mortem
aut manumiilionem; cum ex adverfo a&io de
pcculio poit extindum morte vel manumtflione
peculium annalis tantum fit. /. qida non 8. ff.
h. t. junft. tit. ff. quando de pecul. ali. annal.
efi. denique etiam tributoria pro merce peculiari
emtor fervi negotiantis non teneatur, deficiente
icientia & patientia ejus; qui tamen, ut poflef-
for emti fervi, actione de peculio conveniri po-
teft. I. de peculio io.fi". b. t.

4. Datur autem tributoria illis, qui credide-
runt filiofamilias vel fervo negotianti in merce
peculiari, & eorum heredibus ; contra patrem
vel dominum, etiam bonas fidei pofleflorem , ac
fru£tuarium, quoties ad eos pertinet merx pe-
culiaris; contra heredes non ultra, quam quate-
nus ex dolo defunfti ad eos pervenit, ut tamen
proprio ex dolo in folidum teneantur. /. illud quo-
que 7. §. ult. I. 8. /. 9. pr. & §. ult. in fine ff.
h.t.non contra emtorem fervi, ut ante diftum.
Ad id, ut patcr vel dominus jequalem pro rata
inter fe, fi quid ei debeatur, ac cxteros credi-
tores taciat mercis peculiaris, aut pretii inde re-
da£ti, diftributionem : neque enim hic pater vel
dominus extraneis mercis peculiaris creditoribus
potiores funt, fed par eorum cum illis caufa eft.
/. 1. pr. I. 5. §. 6. ff. h. t. §. introduxit 3. In-
ftit. quod cum co, qui in alien. poteft. five an-
te five poft negotiationem in merce peculiari
exercitam pater aut dominus filiorum aut fervo-
rum fuorum creditores efle cceperint, quacun-
que ex caufa. I.procuratoris 5. §. Jed eft quafi-
lum 7. ff. h. t. etfi enim peculium regulariter
poffint adimere, non tamen in necem aliorum
creditorum. i non fiatim 8. tn fine. jun£t. /. fium-
ma 21. ffi. de peculio. Neque etiam harc adtio ,
ficut de peculio, occupantis meliorem caufam
facit, fed jequalem conditionem otnnium, quan-
docunque agentium. /. non enim 6. ff. h. t. adeo
ut, fi unusforte aut pauciores ex pluribus cre-
ditores defiderent, intcgram fibi portionem tri-
bui, non aliter confecuturi fint, quam fi cau-
tioncm offerant, pro rata fe refufuros, fi forte alii
emerferint creditores, /. procuratoris 5. §. ult.ff.
h. t. Quse tamen non excludunt jura prselatio-
nis, quibufdam creditoribus ex privilcgio pcrfo-
nali, vel etiam ex eo, quod mercem peculia-
rem pignori acceperint, quarfita ; quo fit, ut
ipfo patre vel domino in mercc peculiari potio-
tes fint. /. procuratoris 5. §. quid tamen 8. & §.
plane ij.ff.h. t. nec impediunt , quo minus
illu qui merces fuas vendiderunt ac tradiderunt
liliofamilias aut fervo negotianti in merce pecu-
iiari, fide depretio non habita, adeoque in cre-

T I T. IV. ^;

ditum non iverunt, eafdem ut fuas vindicenc i
tributioni exemtas. d. /. 5. §. fiedfidedi 18-jfi. h.i.

5. Quod fi insequalis merciutn, tributiont
obnoxiarum , aut pretii inde reda<5ti, diftributio
fa£ta fit;i fi quidem line dolo diftribuentis id ac-
ciderit, tafus non contra diftribuentem , fed
eos, qui pius jufto confecuti funt , regrelfum
habet, vi fcilicet caftionis per eos interpofitse,
cum peteba'nt ac obtinebant mercis tributionem.
d. I. 5. §. ult. jfi. h. t. fi vero concurrente tri-
buentis dolo; is de fuo creditoribus, ita minus
adeptis, hoc damnum rcparare cotnpellitur. /.
illudquoque 7. §. fi cu.jus 2. i 8. ffi. h. t. fic ut
duo actionis tributoria fines fint, nlter, quo di-
ftributio petitur, alter, quo id defideratur, ut
ejus jam fa&a: iniquitas & ina'qualitas emende-
tur. §. prceterca 4. Infiit. quod cum eo qui in alien.
potefi. Doloautem minus tributum intelligitur,
nonmodo, cum insequalis divifio fa£ta eft, dum
diftribuens negabat fciens prudens, creditoribus
deberi /. 7. §, 4. ff. h. t. fed & , fi tninus con-
fecuti fint creditores ob id, quod dotninus vel
pater, quive eorum loco arbiter a prstore datus
eft, (cum pater vel dominus ipfe invitus tribu-
tionis onus fubire non compellatur. d. I. 7. §.
1. fj. h. ab emtoribus mercis peculiaris pre-
tium non exegit; vel mercetn perire paftus eft;
vel vilioris data opera diftraxit; vel eandem aver-
tit; quo cafu & ftellionatus crirnen eft, d. I. 7.

3. ff. b. t. I. 3. I. •verfi. fied & fi quts ff.
flellionatus.

6. Cseterum, fi fervus aut filiusfamilias fepa-
ratas negotiationes exercuerint, veluti, lagariam
& linteariam, vel etiam duas ejufdem negotia-
tionis tabernas diverfis in locis, & feparatim cre-
ditores in hanc vel in illam crediderint tabernam
aut negotiationem, vifum fuit, eos non promi-
fcue ad utramque mercein aut tabernam , fed
feparatim, oportere in tributum vocari; eo quod
unufquifque eorum merci magis , quam ipfi ne-
gotianti, cenfetur credidifle. l.procuratoris 5. §.
fi plures 15. & j6. ff. b. t. Quod , utrum
etiam ad mercatores hodiernos, pluribus in locis
tabernas feparatas habentes , extendi debeat ,
ambiguum eft. Sunt enim, quibus placet, hp-
die non fingulos cujufque taberna: creditores ad
fuam tabernam feparatim , fed promifcue om-
nes ad omnium tabernarum merces , velut ad
unum debitoris patrimonium, in tributum vo-
candosefte. Groenewegen add. I. 5. §. 15. 16.
ff. h. t. Ant. Matthseus de aufiion. libr. 1. cap.
20. num. 23. Moti, tum eo , quod , qui cum
mercatoribus hodiernis, liberis hominibus con-
traxerunt, non rebus, fed perfonis eorum cre-
didifle videntur. arg. /. ult. §. ult. ff. de contrah.
emt. ibique DD. & a?s alienum, quod quifque
contrahit, totum patrimonium debitoris minuit,
noncerti loci facultates refpicit. I. fideicommiffum
50. §. trattatum 1. ff. de judiciis. Tum etiam,
quia difpofitio d. /. 5. §. i?- 16. peculiariniti-
tur ratione, quod nempe fervi civiliter obligari

non

-ocr page 723-

I A A C T I O N E.

D e

T R I B U T

O *

hen potuerint, indeque creditores mercimagis,
quam fervo negotianti, credidiffe vifi fint; ac
proinde jus hoc porrigi non debuit ad hodiernos
mercatores, homines liberos, ex fuis contradi-
bus civiliter devindos. Tum denique , quia pu-
pillo, cujus patrimonium per varias provincias
difperfum, ac adminiflrationis intuitu plures irt-
ter tutores divifum eft, compenfaripoteft, quod
tutor ejus rei Afiaticse debet Titio, cum eo, quod
viciffim Titius rei Syriacse tutori debet; quo ipfo
arguitur, per feparatam rerum adminiftrationem
non adftringi certis quibufdam rebus xris alieni
onus, nec conditionem ejus immutari. /. intcr
tutores 3 6. jf. de adminijlr. & peric. tut.

*]. Sed ha;c omnia, penitius examinata , tan-
ti non funt, ut propterea in univerfum a jure
Romano recedendum foret, quod ut inanifeftius
appareat, duos diftindlos cafus exiftimo confi-
deraripoffe, quorum unuseft, quando merca-
tor pluribus in locis tabernas plures per fe exer-
cuit; alter, quando per inftitores, etiam man-
dato ad ses alienutn taberna: intuitu contrahen-
dum inftru<5tos. Si per inftitores; non dubitan-
dumvidetur, quin, uti jure Romano, italon-
ge magis hodiernis moribus, finguli creditores
feparatim ad fuam tabemam, in quam , feu cu-
jus inftitori, crediderunt, in tributum vocandi
fint. Cum enim in exercitoria & inftitoria aftio-
ne fecundum jus hodiernum obtineat, eos, qui
per magiftrum aut inftitorem navim aut taber-
natn exercent, liberari poffe cedendo creditori-
bus navim totam aut tabernam, quatn magiftri
vel inftitoris fidei voluerunt committere , ne
alioquin in infinitum obligarentur ex fa<5to alie-
no, qui non nifi rerum certarum intuitu elege-
runt ac probarunt prsepofitorum fidem; fic ut
nec perfonalem ullarn ultra habeant aftionem
adverfus prseponentem hi, qui cum prjepofitis
contraxerunt; ut dixi, tit. de exercit. atl. num.
5. & tit. de itiftit. att. num. 2. confequens
eft, ut magis rei, feu tabernse itiftitoris fidei
coinmiffse, quatn prseponenti aut inftitori, pau-
peri quandoque ac vili, credidiffe intelligantur;
reutiquam vero toturn refpexiffeprseponentis pa-
trimonium , ad quod extra tabernam , pro de-
bito per inftitorem contra&o ceffam, nullus ipfis
aditus , nulla aftio fubfidiaria comparata eft.
Dum ex adverfo, quod ex fervi merce peculia-
ri per tributoriam fervari non poterat, aftione
tamen de peculio ex reliquo fervi peculio , ve-
iut patrimonio fervili, confequi potuit, qui
mercis peculiaris intuitu iverat in creditum. Ut
proinde hoc in cafu major, quam jure Roma-
no in tributoria actione, ratio militet pro cre-
ditoribus non promifcue, fed feparatim ad fin-
gulas tabernas in tributum vocandis. Quod fi ex
adverfo fine inftitoris interventu quis plures di-
verfis in locis tabernas per fe exercuerit, vel in-
ftitorum opera tantutn ad venditiones faciendas
aliaque minifteria prsftanda ufus fuerit, de ca>
tero ipfe ss alienum diverfarum tabernarum re-
fpeftu contraxerit > merces comparaveht, nec
inftitoribus hzc commiferit aut permiferit; non
quidem eo cafu eundum inficias j quin credito-
res extra tabernam, in quam crediderunt, ipfutn
exercentem devin<5tuin habeant ad id, quod ita
debet, ex reliquo patrimonio exfolvendum ; quia
meo, nunc ex proprio contraftu obligato , cef-
fat ratio , cur liberaretur cedendo tabernain pro
credito. Sed tamen & hic a:quitati convenientius
eft, unumquemque ea in tabcrna, in quam cre-
didit, aliis alterius tabernse creditoribiis, nec non
iis, qui fimpliciter crediderunt, potiorem effe j
ex ratione, a jurifconfulto tradita in d. /. *y. §.
fcd Ji duas 16. ff. h. t. ne fcilicet ex alterius rc
merceve alii indemnes ftatit, alii damnum fentiatit;
eoque dimiffo, reliquis tabernarum aliarum cre-
ditoribus in id, quod fupereft, a<5tion£m dari;
cum & hi prsecipue quidem certas tabcrna: mer-
ces in credendo refpexerint, fed nihilominus ipfi
etiam tabernse domino crediderint, ejufque to-
tum patrimonium ac fidem fecuti finteo modo,
quo & jure Romano illi, qui fervo credebant in
merce peculiari, primario quidem in tabernam
credebant, eamque refpicicbant, fed tamenetiam
in fubfidium totius peculii maffam confiderabant,
ac ejus perfequenda: gratia comparatam habebant
de peculio a<5tionem. §. ccetcrum 5. Ittftit. quod
cum co qui in alien. poteftatc. Ac pro hac fepa-
ratione, vel faltem pra:latione credentium in ta-
bernain , ftat ftatutum Antwerpienfe tit. 52.
art. 4. Wamefius cetitur. 4. cotiftl. 62. Stracca
de mercatura tratt. de decottoribus part. ult. num.
20. & fteqq. Msevius ad jus Lubcc. libr. 3. tit.
i.art. 10. num. S^.&feqq. & hsefitanter Man-
tica de tacit. & ambig. convcnt. libr. 11. tit. 23.
num. 3 3. Rodenburch de jure conjugum part. 1.
de ftatutor. diverfit. tit. z. cap. 5. nutn. 16. itt
med. pag. 94. 95.

8. Neque hiscontraria furit adverfa? fententia:
argumenta. Verum etenim non eft, difpofitio-
nem d.l. 5. §. 15. i6.ff.h.t. in fervis folis lo-
cum habere , aut fingulari niti & fervorum ftatu
defumtaratione: cumconftet, tributoriam jeque
in filiofamilias, ac fervo , in merce peculiari ne-
gotiante locuin habere; in otnnibus fcilicet qui
aliena in poteftate & alieno juri fubjedti funt./»'.
jun<5t. §. 3. Inflit. quod cum eo, qui in alicn. po-
teflate. I. 1. §. poteflatis 4. ffi. h. t. junft. /. 1.
§. potefiatis pen. jfi. de peculio l. 1. §. inpotefia-
te zi.ff.de exercit. att. Cui confequens eft, fi
filiusfamilias itidem plures tabernas exercuerit,
etiam tunc fingulos creditores in tributum fepa-
ratim ad fingulas tabernas vocandos fuiffe; dum
id, quod de fervis ftatutum invenitur in exer-
citoria, inftitoria, tributoria , aliifque fimilibus
a&ionibus, etiam in filiisfamilias eodem modo
fervandum fuit, quoties non aliud nominatim
cautum eft. pr. Infiit. quod cum eo, qui in alietu
potefl. Sed & fecundo, fi ratio illa, quod unufi-
quifquemerci magis, quamipfi, inmercenego-
tianti, (rcdidtt, jungatur cum altera, itidem in
Vvvv 1 d. duo-

-ocr page 724-

d. duobus paragraphis d. l. 5. propofita, ne ex
<ilteriusre, mereeve, aliiindetnnesfiant, aliidam-
mtm fientiant ; patebit fatis, nifi fallor , utram-
que junftain in iiberis hominibus a:que, ac fer-
vis militare. Et quod attinet /. 50. §. 1. ff.de
judiciis. ea ipfa in fine §. 1. aperte docet, non
efle perpetuum illud , quod in prioribus didtum
fuerat, non loci, fied iiniverfiarum fiacultatum, ces
alienttm ejfie; tes alienum patrimonium totum im-
minuere, non certi loci facultates ; fed fubinde ali-
ter evenire. Prseterquam quod & iis in cafibus,
quibus, tum jure Romano, tum hodiernoufu,
ses alienum imminuit totum patrimonium, nihil
vetat, quo minus creditor in credendo rem unam
magis, quam alteram , aut totum patrimonium
refpiciat, ad id, ut in ea re, cujus intuitu po-
tiflimum credidit, carteris creditoribus potior fit £
de quo dubitare nequit, "quifquis confiderat,
magiftros navium mercem tranfvehentes , & arti-
fices operam rebus aiienis impendentes, obliga-
tum quidem habere rerum dominum , fed tamen
rei fua opera meliorata,' vel traniveda* incum-
bere pofle , & retentione fibi confulere, donec
inerces aut impenfa foluta fit, ac creditoribus
aliis futuros potiores. Denique a compenfatione
debiti & crediti pupillaris, nati ex cbntra£tibus
diverforum tutorum , feparatis regionibus les pu-
piliares adminifliantium, nihil ad praelaticnis qua:-
ftionem prsefentem infeiri poteft ; cum etiam
priviiegiatum debitum cum non privilegiato com-
penfari, certum atque quotidianum iit.

;o8

L 1 b, XIV.¹ T i t. V.

l T I T V L V S V.

■' - l "',">■, . . •' • .. l _t ^{1 !} :

Qtiod cum eo, quiinaliena poteftatceft:, negotium geftum effe dicetur.

S u m m a r 1 a.

1, Quomodo filiifiamilias ex fiuis contraElibus obli-
gentur, & dijfoluta potefiate patria obligati ma-
neant, cujus contrarium in ficrvis efl. Et qtian-
do in foltdum conveniri pojfiint fiui juris fiatti,
quando gaudeant competentice beneficio ? Ottid
defignetur per id, fii ex minima parte patrihe-
redes fint ?

2, Ouo modo debeat filiufifiam. contraxiffe , vel

uamvis in plerifque par filio-
rumfamiiias fervorumque con-
trahentiuin ratio fuerit; tarnen
illud inter alia interfuit, quod
fervi contrahendo folum domi-
num civiliter obiigaverint, fe
ipfos vero naturaliter tantum; fic ut necliberi fa-
dti conveniri potuerint ex conventionibus fuis
durante poteftate dominica celebratis. /. fiervi ex
deliftis 14. ff. deobligat. & attion. at filiifamilias
nonpatrem tantum pecuiio tenus fuis ex contra-
dibus devinftum reddere, fed & ipfi plerifque ex
conventionibus civiliter & efficaciter obligari tan-
quam patresfamilias, & ob idcumiis quoque,
tanquam cum patribusfamilias , agi potuerit.
I filiusfamilias 39. ff. de oblig. & atfion. I. deniqtte

3, §.fidutrum. 4. in med.ffi. de minor. 25. atmis.
llc ut cum filiofamiiias contrahens duos inteiliga-
tur habere debitores; filium in folidum, etiamfi
pater filio peculium ademilfet; patrem de pecu-
lio. l.fi quis cum filiofi. 44. i.^.ff. depcculio. licet
in filios, quaindiu in facris hserent paternis, ideo-
que nihil fere proprium habent, executio non
dirigatur, nifi peculia talia jure pofteriori pofli-
deant, in quibus pro patribusfainilias haberi fo-
lent. Plane fui juris eflfedi, uti omnia fibi acqui-
$unt, »cbonahabcnt, iuquoquefcntentiajcon-
quafi, ut fitti juris ftclus conveniri pofifiit ?

3. yln in cafibus , quibus filius babet competentice
betteficium, deducat pritts, quocl debct bis, qut-
buficutu contraxit jam fiui juris cffeffus ?

4. Ccjfiat variis in cafibus boc competentice benefi-
cium, Jn &, fi conveniatur pofi multos annos
ex quo fiui juris fafius efi ? <& quid moribus
cbtmcat ?

tra fe lata: ex negotiis, cum iis durantc patria
poteftate geftis, executionem pati debent; in
folidum quandoque; quandoquenon ultra quam
facere poffunt, competentia: beneficio inuniti. In
folidum quidem, fi patri ex teftamento vel ab in-
teftato, jure civili aut prastorio, direfto aut ex
caufa fldeicommifli univerfaiis, vel etiam perin-
officiofi querelam , heredes extiterint ; cum id
potifllmum infpiciatur, an re ipfa patris patrimo-
nium ad fiiios devoiutum , & effedu heredes
fint. /.fifiliusfamilias 5. fifiiio. i.ff. b. t. N011
ultravero quam facerepoflunt, quoties patrihe-
redes cum efie£tu non funt; five pater etiam-
„num vivat, utheredes ei efle necdum poflint, dum
emancipatione aut alio fimili modo defierunt effe
in vivi parentis poteftate. I. ait prcetor 2 .pr. & §.
i, ff. b. t. five, patre defun£toa paterna abfti-
nuerint hereditate, vel per exheredationem ab ea
exclufi fuerint. l.ait. prcetor. 2. pr. ff. b.t. I.
exbercdatum 49. ff.de re judicata. I. deniqitc 3. §.
fiedutrum. 4. inmed. jf. de minor 25. annis. vel
.eam quidemadiverint, fedcoafiti, in fideicom-
miflarii utilitatem , fine lucro & damno fuo. l. fi
fiiiusfiam. 5. §. ult. ff. b. t. Idemque fecundum
Scajvolam & Ulpianum in libro vicefimo nono ad
edi£tum , caufa cognita ftatuendum eft, fi ex
minima tantum parte patri fuo heredes cxtiterint.

/. ait

-ocr page 725-

l ait prxtor. z. §. ult, l. pater. 7.ff. b. t. Qus
pars nrinima , quo modo accipienda fit, non
jeque expeditum eft; quibufdam cenfentibus,
Jegitiinam denotatam videri, quafi qua minorem
pater jure fuis nequeat filiis aflignare: aliis reftius
partem illam minimam comparate ad debiti contra-
fti quantitatem accipientibus; fi fcilicet pars illa,
quam filius ex hereditate capit paterna , non
a:quet menfuram debiti, durante patria poteftate
contrafti. Ant. Faber rational.ad. I. 2. §. 1. infine

ad. I. 4. pr. ffi. b. t. Qua: pofterior fententia ex
eo quoque abunde firmatur, quod Ulpianus in
libro eodein vigefimo nonoad^edidum fcripfit,
etiam tunc, cum ex parte non modica filius infti-
tutus eft, ac acreditorein folidumconventus, ju-
dicem seftimare debere, neforte in id, quod fa-
cere poteft, debeat conveniri. /. fied fi 4. ff.k. t.
quoipfo fatis innuitur, arbitrium quoque judi-
cis hoc cafu locum invenire, ut confiderata ac
collata quantitate debiti & portionis iftius heredi-
taria: nonmodicse, adeoque caufa cognita, sefti-
met atque conftituat, an filius, ad iftain partem
non modicam vocatus, in folidum , anquatenus
facere poteft, executionem pati teneatur ; prout
pars illa non modica fufficere potuerit aut non fuf-
ficere oneri a^ris alieni, durante patria poteftate
nati.

2. Nihil autein refert, an filius adhuc vivo
patre jain in folidum condemnatus fit , nec ne.
i. fifiliusfiam. 5. pr. ff. b.t. Nec, utrumex vero,
anquafiex contraftu conveniatur, veluti, tute-
las adminiftratione. I. tutorem 3 7. §. idt.ff. de ad-
tnin. &peric. tutor. Nec denique, an fponte con-
traxerit , an patre jubente; fi modo pro feac fuo
nomine contradum inierit. l.aitprcetor 2. l.pater
~].ffi. h.t. nam fiin repatris, aut ex patris con-
traftu mutuum*acceperit, & fe paterna abftinue-
rit hereditate, nullo modo , ac ne in id quidem
quod facere poteft, a creditoribus conveniendus
eftet. /. fi ex contrattu 4. C. h. t.

3. Non tamen ex hoc competentia: beneficio
filiusprius deducitid , quod aliis debet creditori-
bus, quibufcum jam fui juris fa&us contraxerat,
& adverfus quos etiain exercere nequit beneficii
competentise exceptionem, licet ea fola poffideat,
qua: hoc fibi fervavit beneficio, cum per eos con-
veniretur, quibus durante adhuc patria potefta-
te coeperat ex conventione devinftus ejTe: etfi
enim in donatore ita jus fit, ut ex donatione
conventus deducat ante, quod aliis debet; tum
deinde adverfus donatarium fefetueatur compe-
tentia: exceptione; in aliis tainen contra ferva-
tum; eo quod pinguiusdonatori fuccurendum fuit,
ne liberalitate fua inops fieri periclitetur , quarn
ci , qui verum debitum perfolvere compellitur.
/. exheredatum 49. /. 50.ffi. de rejudicata. jundt
l.funt qui 16. I. inter eos 19. fif. eod. tit. I. fi filio-
familias 5 3. in fine. I. 54. ff\ fioluto matrimon. I. vc-
rum efi. 63. §. id quod 3. jfi. pro fiocio. Nec his
adverfatur /. fed an hic 3. in fine ff. h. t. in qua
traditum, fi qui fint, qui> pofieaqum fiui juris
fatftis efi, cum co contraxerunt, honrn rationcm
babendam cjfie. Non eniin eo idfenfu accipiendum
puto, quafi deducenduin prius eftet, quodipfis
eft debitum: fed potius , quod, pofleaquain illi,
qui cum eo adhuc filiofamilifls contraxerunt, oc-
cupando fibi jam acquifiviftent quatenus fiiius
conventus facere poterat, nihilominus aCtionem
ad id, quod adhuc per beneficium competenti;e
filio fupereft , habeant iili, qui cum eo fui juris
fafto contraxerant: quorum proinde rede dici-
tur haberi ratio, inquantum exceptione compe-
tentix excludi nequeunt, uti quidem priores,
qui eum , in facris paternis adhuc conftitutum ,
inceperant habere obligatum. /. tutorcm 3 7. §.ult.
ff. de adminiflrat. & peric. tutorum. Tametfi eniin
in^./. 3 .inpr. quseitiodeeo formata inveniatur,
an hic detrahi debeat, quodaltis dcbetur ? refpon-
fio tamen ad qusefituin diredo fubjunda non
fuit, aflirmando aut negando; fed magis per di-
ftinftionem declaratum, quid juris creditores ha-
beant , tuin qui, cuin is alienx eflet poteftatis ,
cumeo contraxerunt, tum qui cum eo convene-
runt, poflquain erat fui juris fa<5tus. Depriori-
busafleritur, inter eos meliorem efle occupantis
& fibi vigilantis conditionem , nifi fi quis privi-
legiarius veniat; hujus enim non fine rationeprio-
ris rationem habendam, de pofterioribus vero fim-
pliciter dicitur horttm rationem habendam ejfie, non
ut prioribus potiores eifent, aut ipfis debita pri-
mum deducerentur ex patrimonio filii, jam fui
juris effefti; fed magis, ut fecundum ante di<5ta
confequerentur fibi debita , cxcutiendo debito-
rem ad peram & faccum ufque , nullo amplius
competentiae beneficio juvandum. Aliter Ant.
Faber in rational. add. 1.3, ff. h. t.

4. Cseterum hoc beneficium, ne ultra, quam
facere poffunt, excutiantur filii, heredibus eo-
rum datum non eft. /, fed fi4. §. fioli 3. ff. h. t.
Nec locum habet, fi filius conveniatur ex con-
tra<5tu, quem inivit poftquam jarn patria erat
poteftate iiberatus. d. I. 37. §, ult.ff. de admin.
& peric. tutor. aut cuin fe dolo malo patremfa-
milias per mendacium dixiflet contraftus tempo-
re. l. fiedfi 4. §. interdum I. I,eumqui6.ff.h.t.
multoque minus fi ex deli<5to , durante poteftate
patria perpetrato , conveniatur. d. 1.4. §. quan-
quam i.ff.b. t. Nec denique poft longum tem-
pus, poft multos annos, ex quo filius fui juris
fa<5tus fuit, niii caufa cognita : quam puto efle
fententiam Ulpiatii, cum ait, fied an etiam tcm-
poris habcri debeat ratio, utfiquidem in continenti
cum filio agatur , deturattio in id quodfacere po-
tcfi ; fin vero pofi multos annos , nott dcbeat in-
dulgeri ? & mihi vtdetar rationem babendam effe :
in hoc enim caufce cognitio vertitur. I. fied fi 4. §.
fied an. 4.ff.h.t. Quamvis enim nonnullis eavi-
deatur fuiJfe mens Jurifconfulti, filium in id quod
facere poteft tum demum condemnari, cum in-
tra breve tempus , ex quo fui juris effedus eft ,
condemnatur; fed nullam omnino adverfus eum
efle dandama<5tionem poft longa tempora ex con-
Vvvv 3 tradu

QUOD CUM EO, QUI IN ALIENA POTESTATE EST, ETG. f09

-ocr page 726-

;io L i b. XIV.

traftu inito cum adhuc inpoteftate effet; quaft
in pcenam negligentis actoris, & ne filius per-
petuomaneret obnoxius exiliis contradibus, ex
quibus patri acquirens jure patrise poteftatis,
nullum plerumque lucrum fentiebat. Gotofre-
dus in notis ad d. /. 4. 4. Redius tamen fen-
tiunt, qui poft tempus longius non a<5tioncm ,
fed competentiae beneficium ceftare arbitrantur;
tum quia & morte filii beneficium cefiat, manen-
tein folidum a<5tione contra filii heredes. d. I. 4.
§. 3 .ff. b. t. tum quia ratio indulgendi filio hoc
competentise beneficium videtur fuiffe, ut filio
fuccurreretur novam familiam inftituenti, cujus
caput futurus effet, ad quod multa impendia de-
fiderantur, fic ut & impenfarum talium confide-
ratione parentes tempore emancipationis in eman-
cipatos liberalitatem quandam exemplo dotis Sc

T I T. VI.

propter nuptias donationis conferre confueverint".
l.utliberis 17. C. de collation. ubi ergo jam diu
familia re<5te ordinata ac inftruda erat, ac filius
jam diu fui juris multa fibi medio tempore ac-
quirere potuerat, non amplius ea videbatur fub-
effe neceflitas fubveniendi ei, qui non ita faini-
iiae inftruendae neceflitate premebatur. Adde Ant.
Fabrum ration. ad d. 1.4. §.4, Minor interim
hodiernis moribus tituli hujus ufus eft, duin H-
beri, fi adhuc in patria poteftate conftituti, feu
annis vigintiquinque minores, contraxerint, ex
fuo contraftu in folidum conveniripoffunt, licet
apaterna abftineant hereditate, quia&fibi, non
patri, acquirunt*: nifi reftitutionis implorentau-
xiliuin, probantes , setatis lubrico fe lapfos in
contrahendo ac laffos effe. Groenewegen adl.z.
& p._£'C. b. t.

T I TV L V S VI.
De SenatufconfultoMacedoniano.

SuMMARIA.

1. Ouid Macedoniano caiitum fit, qucs ejus occa-
fio ? quid fit incertis nominibus credi. , nomen
bonum fieri ?

2. Quid bic veniat appellatione pecunia? ? fo-
lum mutuum filiof. credi vetitum , alii con-
tratfus ei permifii, nifi in fraudetn fienatuficon-
fulti fiant. Oriibus modis firaus ficnatufconfiul-
to fiat. Oui contineantur appellatione filiorum-
fam. ? & quo tempore debuerint tales ejfc ?

3. Quibus opponi pojfit exccptio Macedoniani ? an
civitati, vel minori ? Ouis eam opponat ? an
& beredes ac fidejtijfores ? an ei locus fi mtt-
tuum fit non ufiurarium ? an & pofi fienten-
tiam ?

4. CeJJat fenatuficonfiultum in peculiis, qtue filio ac-
quiruntur , & fi jujfu patris aut confenfiu ta-
cito mtttttum datum fit. An tacitus cotifienfius, fi
cbirograpbttm paterno figillo munitum fit ? an,
fi nott protinus dficientid attum filiif. improba-
verit, cum ille patre abfetite quafi ex mandato
ejus mtttuum accepijfet ?

5. CeJJat, fi infiitono nomine contraxerit, vel ci
creditttm iti illos uftis, itt quos pater daturus
effiet. Quid fi filiof. fiudiorum caufd peregre de-
genti, vel epboro ejus creditum ? qttidfiin rem

Um malo more Macedo fcene-
rator jmprpbus, pecuniam in-
certis nominibus credendo ,
filiisfamilias prseftaret peccandi
materiam, fenatufconfulto Ma-
cedoniano cautum fuit, ne cui, qui filiofamilias
mutuam pecuniam dedijfet, etiampofi mortempa-
rentis ejus, cujus itt potefiate fuijfet, attio peti-
tioqw dwtur; ut ficirmt, qui peffimo exemph

patris creditttm & verfium ? Quid fi creditutn
quidem,fied non verfium; vel verfium quidcm fed
ab initio non credttum in rem patris; & quiei
moribus ?

6. An locus fenatufconfiulto, ft in fraudem patro-
ni aut creditomm mutuutn filiof. datum fit ? qttid
fi filiof. promijfum, numeratum jam fiui juris
fatto? Quidfipupillusaut minor dederit ? quid
fi filitisf. mercator mutuum acceperit ?

7. Quidfifiliusf. publicanus fuerit ? vclfie patrem-
familias dolo dixcrit, vel omnium opinionc pro
patrefam. babitus fit, non vand fimplicitate ?

8. Quidfipater, vel filiusfiarnilias jam fiui juris
fatfus mutuum reddiderit ? qttid fi partem ejus
fineprotefiatione ne in refidnum tcneatur ? qttid
fi ptgtius dederit, in quo minus efi, quam in
mutuo elato ?

9. Si filtus nondum fiui juris fatfus fiolverit, ipfe
non repetit. An & quandopater folutum d fi.lio
repetere poffit; & quid juris, fi nutnmi foltt-
ti jam confumti fint ?

10. An cejfict, fi filiusfamilias ei renunciaverit >
quid fi cum jttrejurando ? Quid jtiris, fi filius-
familias pajfus fit fie delegari ? & an idpatri
noceat ?

fcenerarent, nuUius pojfe filiifamilias bonum no-
men expetfatd patris morte fieri. I. 1. ff. b. t.
Quamvis & ante hoc fenatufconfultuin jus illud
jam magna ex parte penes Romanos indudum
fuiffet, Tacito, aliifque, id teftantibus, dum
melius effe crediderunt, juveniles coarftare ca-
lores, ne cupidini dediti triftem exitum fentiant,
qui eos poft difperfum expe<5tat patrimonium.
/. ult. §. ipfum autcm 5. cim fin. C 'de bonu

-ocr page 727-

tjtta liberis. Confer Ilykium ad Tacitum annal.
hbr. ii. cap. i 3. Incertis nominibus credi dice-
batur, cum filiofamilias dabatur mutuum , quia
incertum erat, an filius ante patrem moriturus
efTet, an ei fuperfuturus; ac, fi prior fato fun-
geretur, nihil recuperare fccnerator poterat; fin
fijpervixifiet, efficax in eum jam patremfami-
lias, jam patris heredem, aut faltem bona habe-
revalentem, aftio dabatur. Quod tamen ipfum,
utnempepofi; parentis obitum conveniretur, cum
Senatui difplicuifiet, tanquam peccandi materiam
& parentibus infidiandi occafionem prsebens ;
conftituit, nuilius filiifamilias nomen expeflata
patris morte pofle bonum fieri; feu, non ma-
gis mortuo, quam vivo patre, efficacem fcene-
ratori a&ionem competere ex mutuo , quod fi-
liofamilias malo more numeratum eflet. d. /. 1.
h. t.

2. PeCunia: autein appellatione licet in fenfu
latiore res omnes contineantur. I. rei appeilatio
5. I. tantim quifquc 88. /. cum ftipulamur 97.
I. pecunia verbum 178. /. pecunice nomine 222.
ff. de verb. ftgnif. hic tamen proprie numerata
tantum venit, quiapecunise numeratse datio per-
niciofa parentibus eorum vifa fuit; niii res alias
in fraudem fenatufconfulti datas appareat. /. ft
fjuis patremfam. 3. §. is autem 3. l.j. §. ?>.ff.
h.t. Sed & fenatufconfultum is folus oifendit,
qui mutuurn dedit; non item qui alias cum fi-
liofamiiias contraxit, puta vendidit , locavit,
•ftipulatus ab eo eft inutuum, quod alius debet,
tiovandi animo , vel eum pro alio mutuum ac-
cipiente fidejuflorem accepit aut expromiflo-
rem , aliifve modis fine mutua? pecunise nume-
ratione ei in creditum abiit. d. I. 3. §. 3 .d.l. 7.
pr. I. ft quod alii 13. ff. b. t. five fimpliciter in
aliarum conventionum terminis creditum fubfti-
terit, five in inutui fpeciem obligatio prior tranf-
fufafit, duinforte filiusfamilias ex eintione pre-
tium debens , hoc egit cuin venditore, ut pe-
cuniam ita debitam tanquam mutuam retineat;
cum origo potius & initium obligationis, quam
titulus aftionis, confiderandus fit. I. ft filiusfam.
3. C. b. t. arg. l.pretii caufia 9. C. de refcind. vend.
nifi & hic fraus fenatufconfulto excogitata fue-
rit, ut is, qui credere non potuit, magis ei ven-
deret, & ille rei pretium haberet in mutui vi-
cem; vel fi, colore qusefito, filiusfamilias, qui
mutuurn accepturus erat, alio reo dato, fidejuf-
ferit pro eo. d. I. 3. §. 3. d. /. 7.pr. & §. 1.
ff. h. t. Nec dubitandum videtur, quin & ad
cenopolas, cerevifiarios, coquos, cupedinarios,
fartores, ornamentorum venditores , fimilefque
alios fenatufconfultum extendendum fit, quoties
illi non ignari conditionis eorum, quibufcum
contrahebant, ultra moduin ad luxum credide-
runt etiam filiofamilias ftudiorum caula abfenti.
/. item fi filiusfi. 7. §. quod dicitur 13. ffi.h.t.
jundt. d. I. 3. §. 3. d. I. 7. §. 3. l.fiedfipaterfia-
milias 9. §. hoc fienatuficonfiuHum 2. verh. ornamen-
Uff. h. f. Wiflembach ad Pmd. h. t. num. 25.

in mcd. Nomine vero filiifamilias hic omnes con-
tinentur, qui in patria poteftate funt, five pri-
mi five ultcrioris gradus, five mafculi five fcemi-
nse.l.fedfi paterfiamilias 9. §. hoc fienatuficonfiul-
tum 2. /. fiiium babeo 14. ffi. h. i. §. pen. Inftit.
quod cum eo quiin alien. poteft. Ac fufticit, quod
temporemutui numerati quis in poteftate fueriti
d. /. 3. §. Ult. & ll. fieqq. ff. h. t. adeo utfena^
tufconfulto etiam locus iit, etfi is* qui peir ad-
rogationem alieni juris fa&us mutuum acCepe-
rat, poftea contra adrogationem reftituatur. /. 1.
§. certe 2. ff. h. t. vel in alterius patriS potefta-
te nunc fit, cum agitur , quam erat temporc
mutuidati. /. itemfifiliusfkmilias7. §._// filius 4.
ff. b. t. uti & , fi pendeat, utrum in poteftate fi-
liusfit, nec ne; dum patrern apud hoftes ca-
ptum habet, ac deinceps pater poftliminii jure
revertitur ; fecus, ii illic moriatur. d. I. 1. §. 1.
ff. h. t. Parumque olim intcrfuit, cujusdigni-
tatis eflet filiusfamilias ; cum & in confule ac
prsetote hoc jus probatum fuerit. d. I. 1. §. iilt.
ff. h. t. Sed quia jure novo dignitates majores
patriain folvunt poteftatem , confequens eft *
nec ultra in iis, qui honoribus talibus confpicui
funt, fenatufconfuito locum efle; non magis,
quam in illis, qui fecundum mores hodiernos
per nuptias fui juris eifcfti funt; iicet in ea pa-
trise poteftatis diflolutione, quse per dignitatem
contingit, illud fingulare fuerit , quod patria
poteftas tantum tolleretur, quatenus liberis dam-
noia erat, non item commodorum ratione. no-
vell. 81. cap. 2. cum non in favorem filiorum-
familias, fed in odium fceneratorum, ac patris
utilitatem , ne vitse infidias pateretur, jus hoc
fenatui placuifle conftet; §. pen. Jnftit. qttod cum
eo qui in alien. poteft. I. qui exceptioncm 40. ffi
de condiff. indch. coinmodumque magis fit Jibe-
ris, liberam, quam fenatufconfulto reftri&am
habere contrahendi facultatem. Sande dccifi. tihr.
3. ttt. 2. defin.,2. Chriftineus ad leg. Mecbiin.
tit. 9. art. 14. num. 7. 8. Ant.Matthseus de ob-
ligat. difput. 9. num. 3. Groenewcgcn ad l. 1.
§.3.f.h. t. dcad rubr. C. h. t.

3. Quod fi mutuum contra fenatufconfulti
prohibitionem numeratum fit, creditori certi con-
didione agenti, Sc fucceiforibus ejus, opponi*
tur exceptio Macedoniani, /. item fi filiusfi. 7. §.
nonfiotum 6. jfi. b. t. five privatus fit, qui cre-
didit, fivecivitas; cum &'civitates privatoruin
jure regantur. i.nibil intereft ff. h. t. jund.
/. cum qui vettigal. 16. ff. de verb. fignifi nam
& , fi minor crediderit, hac quoque exceptione
repelli poflet. Quamvis Verum fit, quandoque*
caufd cognita, minori credenti reftitutionem in-
dulgeri, atque ita majorein setatis , quam fena-
tufconfulti hujus, rationem efle. L (iquispatcr-
famiiias 3. §. proinde 2. ff. h. t. I. verum 11. §.
ult. ff. de minor. 25. annis. nec abfurdum fue-
rit, minorum exempio ipfas quoque civitates cau*
ia cognita per reftitutionem hic extra ordinem
juvari. arg. /. tcmpubikam 3. C dejure reipuhii-

ftt

De SenatusconsulTo MacedOmiano.

-ocr page 728-

J12 L I B. XIV.

cce. I. refpubiicd 4. C. ex tjuib. caufis majores. arg.
/. illudfciendum y.jf. de appeiiat. Adde tit. demi-
Hor. 25. Opponit autem hanc exceptio-

nem non modo ipfe filiusfamilias, hve durante
five dilfoluta poteftate patria conveniatur; fed
& pater ejus. §. pen. Jnjiit. quod cum co qui in
alien. potefi. & utriufqueheredes. /. item fi filius-
fam 7. quanquam 10. jf. h. t. ac filiifamilias
hdejuifores & mandatores, five vivo five mortuo
filiofamilias fidejuffio fa£ta fit; nifi donandi ani-
nio interceffiflent, aut ex patris voluntate. /.
fied fi paterfamilias 9. §. non fiolum 3. /. credito-
rem 18. ffi. h. t. I. exceptiones 7. §. 1. ffi. deex-
ception. Neque intereft ₃ utrum filiofamilias fub
ufuris mutua datafuerit pecunia, an fine ufuris;
cum ipfa pecunice datio perniciofa parentibus eo-
rum vifa fuerit, & , repraefentatis ex ipfo mutuo
dato futuri temporis ufuris, fraus facile fenatuf-
confulto fleri poflet, quafi fine ufuris creditum
effet. I. itemfifiliiisfam. 7. §.five autem g.ffi. h. t.
junct. I. 3. §. ffi. h. t. nec, utrum conventus
ex mutuo jam condemnatus fit , an etiamnum
lis pendeat ; nam & poft fententiam ad impe-
diendam executionem ejus hac exceptione uti li-
cet. /. tamcn i^.ff. h. t. quod tamen fecundum
praxin non licere , nifi fuerit appellatum, mo-
net Groenewegen ad d. /. 11. ff. h. t.

4. Ceflat multis in cafibus haec exceptio; pu-
tain caftrenfi peculio. /. 1. in fine & /• 2. ff.
h. t. ac jure novo etiam in quafi caftrenfi & ple-
no adventitio. arg. novell. 117. cap. 1. §. 1. /.
idt. pr. C. de bon. qucs liberis. Si juflu vel con-
fenfu vel.ratihabitione patris mutuum ei datun?
fit. /. Zcnodorus 2. I. fi permittente 4. /. ult. C.
h. t. l.fi tantum 12. ff. h. t. vel nepoti ex juffu
avi, non item patris intermedii fimul cum ne-
pote in poteftate retenti, /. filium 14. ff. h. t.
ut tamen ex eo folo juflus aut ratihabitio patris
non probetur , quod forte filiif. chirographum ,
paterno figiiJo fignatum fit; eo quod vel impru-
dens pater potuiflet alia ex caufa circuinventus
fignaife, vel eo infcio alius, figilli naftus pof-
feffionem , id dolo malo imprefliffe. arg, /. difira-
hente 2. C. de rcb. alien. non alienand. Zoefius
ad Pand. h. t. nttm. 9. Ant. Faber Cod. libr. 4. .
tit. 20. defin. 3. Perezius ad Cod. h.t.num. 10.
Bockeiman ad Pand. h. t. num. 5. ante med. Se-
cus, fi chirographo fui filiifamilias pater fubfcri-
pfiffet. /. 1. §. fed & fi fiervi 4. ff. quod juffu.
arg. l.fidejuffor. 26. §. pater. 1. ff. de pignor. &
hypoth. Velficum fiiiusfamilias, abfente patre,
cautionem confcripfiflet, quafi cx mandato ejus
pecuniam acceperit, & ad patrem literas emififlet,
jit eam pecuniam in provincia fiolveret, pater non
ftatim adurn fui filii improbaverit, fed filuerit;
eo quod lex patri neceflitatem impofuit, ut con-
tinuo contrarix voluntatis interponatteftationem,
fi nolit a£fum fui filiifainilias ratum habere. l.fi
fHiusfiamilias 16. ff. h. t. ibique Gotofredus m
notis. arg. clementin. 1. de procuratorihus. Bru-
nemannus ad Pand. ad d. I. adde Menochium de
prafiimt. Itbr. 3. prcefi. 65.

T I T. VI.

Ceflat infuper fenatufconfultum, fi infti»-
torio nomine filiusfamilias mutuum fumferit _sfive patre five extraneo praeponente , in quan-
tum inftitoria a&io in extraneum iilum, vel
patrem praponentem, fine fenatufconfulti ex-
ceptione datur. /. item fifiiiusfi. 7. §. interdum 11,
ff. h. t. Si in eos ufus ei creditum , in quos ipfe
pater fuiflet tantundem daturus , veluti filiof.
ftudiorum caufa ex voiuntate patris, aut lega-
tionis gratia abfenti. d. I. 7. §. quod dicitur 13,
ff. b. t. I. Macedoniani 5. C. h. t. licet tunc for-
te filius pecuniam illam perdidiflet. /. in pupillo
47. §. I. ff. cle fiolution. Idemque juris effe pu-
to, fi non ipfi fiiiof, ftudiorum caufa peregri-
nanti, fed ephoro ejus a patre conftituto credi-
tum fit. Vide Ant. Mattha*um de obligat. difip. 9.
thefi. 11. & 12. Adharc, fi in rem patris ab
initio acceptum fimulque etiam verfum fit; ve-
lutiii fiiiusf. mutuum fumferit, ut filiam fuam ,
vel fororem fuam , quse patris communis filia
eft, dotaret, vel ut ass aiienum , cujus nomine
paterquoque tenebatur , exfolveret, & dotave-
rit folveritve ; cum eo cafu de in rem verfo
aftio fit. /. item fi filiusfamiiias 7. §. fcd & fi
fiiiusf. 2.1. filiusfiamilias 17. jf. h. t. Nam fi ac-
ceptum quidem in rem patris, in alios tamen
ufus, patri non utiles, converfum fit, exce-
ptioni locus eflet, ceflante tunc de in rem ver-
fo a£tione /. quod fit fiervus 3. §. fied fi fic 9. ff.
dein rem verfio. d- l. 7. §. promde 12. in fine jf.
h. t. Uti £ contrario exceptio quoque danda fo-
ret, fi non in rem patris, fed fuam, ab initio
mutuum fumferit, etiamfi poftea in patris ver-
tiflet utilitatem ; cum etiam ei locus fit, fi ipfi
nummi mutuo dati etiamnum extentin peculio,
idque fecundutn fenatufconfulti feveritatem. l.fed
fi paterfi. 9, §. hoc fienatuficonfiultum 2. ffi. h. t.
licet alioquin verum fit, aftionem de in rem
verfo etiam tunc locum habere, cum ab initio
non in rem domini , fed in peculium , quid
acceptum verfumque, mox in rem patris con-
verfum eft. I. quod. fi fiervus 3. §. inrem 1. itt
fine. l.fi res domino 5. §. tdt. ff. de in rem verfo.
Plane , fi ab initio filiusfamilias fimpiiciter mu-
tuum acceperit, nec expreflerit, utrum in fuos
an in patris ufus, deinde autem in rem patris
verterit, ftatim ab initio in rem patris juris inter-
pretatione accepiffe intelligitur, ideoque fenatuf-
confultum ceflare sequum fuit. d. I. 7. §. proitl-
i de }2.ff. h.t. Sed, cum iniquum fit, patrem,
in cujus rem verfa cft pecunia, contra fenatuf-
confultum mutu.ata, locupletiorem fieri cum ja-
dura creditoris , qui fecundum mores hodiernos
non eodem,quoapudRomanos,odiodignus eft»
dum exulat apud nos prsefumtio voti captart-
dse mortis & infidiarum; atque infuper hoc jus*
quo retinen^ur numrni contra fenatufconfultum
crediti, etiamnum extantes aut utiliter erogati,
pertineat ad pcenas legaies aliquem jurefuopri-
vantes, quse ab ufu receflerunt; praxi magis
receptum fuit, fenatufconfulto locum efle non

-ocr page 729-

t>E JsENATUSCONSU

oporterej quotiesvel extatpecunia credita, vel
in patris aut filiifatnilias utilitatem verfa eft.
Groertewegen ad rubric. Cod. b. t. num. 6. Lceu-
wen cenf. for.part. i. libr. 4. cap. 3. num. 12.

6. Non etiam admittenda hsec exceptio, fi
libertusinfraudem patroni filiofamilias majorenni
pecuniam credidcrit, vel etiarn minorenni quo-
ties ei aetatis auxilio fubventum non efl; quia
libertus donafle masis hoc cafu in fraudem pa-

troni intelligendus efl, quam contra ienatufcon-
fulturn credidifie. /. fi libertus 6. I. 7. /. 8. ff. fi
quid infiraudem patroni. Quod forfan & adalios
in fraudem crcditorum mutuum filiofamilias dan-
tes porrigendum eft ; cum nec pupillari tunc
ietati parcatur , & tamen major aetatis quam fe-
natufconfulti ratio iit. arg. /. quod autem 6. §.
fi quid cum 1 o. ffi. quce in firaud. cred. alien. fiunt
nt reficind. junft. /. verum 11. §. ult. ff. de minor.
2 5. annis. Nec minus reprobata fenatufconfulti
definitio eft, fi mutuum filiofamilias promiflum
quidem fit, ipfeque fpe futura: numerationis ad
reftitutionetn fe devinxerit creditori futuro ftipu-
lanti, fcd ei demutn patrifatnilias numeratum
fuerit; quia expletur nutneratione fubftantia obli-
gationis. /. fi quis patremf. 3. §. ult. I. 4. 5. 6.
ffi.h.t. Ut &, fi pupillus mutuum dederit, aut
minor, impetrata faltetn poft caufe cognitionem
reftitutione, fi tutoris aut curatoris autoritate
numeraverint: nam fi horutn deeftet confenfus,
cum minor curatore non careret, ipfo jure da-
tio nulla forct, nummique extantes poiTent vin-
dicari, confumti condici, vel de his mala fide
confumtis ad exhibendum agi. /. fit quis patremf.
3. §. proinde 2. ff. h. t. I. vcrum 11. §. ult. ff.
dcminor. 25. annis. arg. §. idt. Infiit. quib.alien.
licet vel non. junft. /. fi curatorcm 3. C. de in
integr. refiit. minor. Quo modo etiatn vindicatio
nummorutn patri fupereflet, fi filiusfamilias eos
dediftct mutuos, etfi liberatn habuiflet peculii
adminiftrationem. d. /. 3. §. proinde 2. in mcd.
ffi. h. t. Sane ii filiusfamilias mercator acceperit
mutuutn , mercaturse favore lenatufconfultum
ceflare placuit; falva tamen mercatori minoriin
intcgrum reftitutione , fl fe lubrico statis ca-
pturn doceat. Groenewegen ad /. 3. §. i.ffi. h. t.
Perczius ad tit. C. fit minor fie major. dixerit. num.
ult. in finc.

7. Adharc fenatufconfulto locus non eft , fi
filiusfamilias publicanus fuerit. d. I. 3. §.i.ff.
Jj. t. velfe patremfamilias dolo malo diserit, &
ignoranti perfuaferit, fi rnodo creditor fuam pro-
babili ratione ignorantiam edoceat. /, 1. C. h. t.
arg. tot. tit. Cod. fi minor fie majorcm dixerit.
Menochius de prafiumt. libr. 3. prcefi. 88. nttm.
1. vel otnnium opinione, non vana iimplicita-
teautjuris ignorantia, pro patrefamilias fueritha-
bitus, dum iic ^gebat, fic contrahebat, ficmu-
neribus fungebatur, ut publice paterfamilias ple-
rifque videretur. d. /. 3. pr. ffi. h. t. I. Zettodo-
rus 2. C. h. t. Unde, fi duo fimul mutuutn
filiofamilias credidiffent, quorum aker illum ejus

LTO Macedo^IANO,

efle conditionis fciebat, ignorabat altef, verius
dicendum eft, utrique nocere; cum ignorans
inquirendo fcire potuiflet atque debuiflet ex al*
tero credendi reo , conditionem ejus , quocuni
contrahebat, /. item fi filiusfi. 7. §. proinde &
fil-ff- h. t. jund. /. qtti cttm alio 19. ff. dereg.
jttris. & fenatufconfulti exceptio ei demum non
obftet, qui fcire non potUit, filiutnfamilias eife
eum, cui credebat. I. pcn. ffi. b. t. Confer Me-
nochium. d. libr. 3. prtcfimnt. 88. num. ij. &

8. Denique, fi pater, vel ipfe filius jam fu?
jurisfaftus, autfidejuifores ejus, mutuum cre-
ditori reftitucrint, nulla foluti pcr indebiti con-
didionem repetitio eft ; eo quod hsEC Macedo-
niani exceptio illis adnumerata fuit, qux in odium
ejus, cui debetur, induftse ipfum non perimunt
vinculum naturalis obligationis, inhibentis ple-
rumque foluti condiftionem, nifi forte a curatore
per ignorantiam folutum fit. I. item fi filiusfi. 7.
§. pen. & ult. I. 8. /. 9. §. pcn. & ult. I. 10.
jf. b. t. I. fipcence 19. /. qtti exccptionem 40.jf.
tle conditf. indeb. Qux adeo vera funt, ut, fi
pater, vel ipfe filius fui juris fadus, partemde-
biti folverit, in dubio totum intelligatur debitum
ratutn habuifle, acinreliquutn conventus, non
ultra fe poflit hoc Macedoniani auxilio tueri. Et
hoc voluit Ulpianus , cum fcripfit, fi pater fol-
vcre ccepcrit, item fi patcrfamilias fiattus folvcrit
partem debiti, cefiare fienatufconfiultum, nec fiolu-
tumrcpetipojfie. Ceflat fcilicet fenatufconfultum,
quantum ad partem adhuc exfolvendam; ceflat
repetitio quantum ad eam quie foluta jam eft.
d. I. 7. §. pen. & ult.fif. h. t. arg. /. cttm fidem.
4. C. de non numerat.pccun. Coftalius adl. 7. §.fi
filtusfiamilias fif. h. t. Diifent. Bachovius adiretitl.
vol. 1. difput. 20. tbef. 8. lit a & b. niii prote-
ftatus nominatiin fuerit, cum partem folvebat,
non ultra eam , quam pra'ftat portionem , pro-
bari a fe, mutuum ratumque haberi; cum pe-
cuniam partitn bcne partitn male ac contra fe-
natufconfultum creditam animadvertens , pro-
hibendus non videatur bonam fidem agnofcere,
atqueitapartem folvere, de parte altera litigatum
ire. arg. /. ult. in fine principii jfi. de exercit. aff. /.
qtitdam exifiimaverunt. 21. ff. de rebus cred. I. per-
mittendum 8. ffi.fi pars hered.pet. Poteftquepro-
teftatio hujufcemodi tacita etiam videri fubefle,
cum pater, vel ipfe filius fui juris effeftus, in inu-
tui fecuritatem rem pignori dedit, debito intcgro
exfolvendo haud fufficientem; quo cafu obtinuit,
fenatufconfulti exceptionein non ultra denegan-
dam effe, quam ufque ad pignoris quantitatcm.
l.fedfipaterfam. y.pr.jf. h.t. Et fane , cum pi-
gnus folummodo acceflio quadam fit, abfurdum
foret j ultrapretium ejusminuscfficacem firmari
obligationem principalem. Qiiodenim Zoefiopla-
cuit/;. t. num. 23. hanc fuggerere diverfitatis ra-
tioneminterpignus minorisvalcns pro mutuoob-
ligatum, &partisfoIutionem, quod folutio fpon-
taneamagisfit, pignoris verodatio coada; pro-
Xxxx ban-

-ocr page 730-

L i 3. XIV.-.

handum haud quaquam eft, nec facit penitus ad
rem prsefentem: quia, ubi debitum tale fubeft,
quod efficaccm non habet exa&ionem , quale &
hoc noftrum eft, non minus fpontaneam conftat
pignoris dationem quam debiti iolutionem effe ;
dum ad neutrum coinpelli poteft , qui ita de-
het.

9. Quod fi filius folverit adhtic in facris pa-
ternis conftitutus, ipfe quidein nuinmos folutos
haud repetit, five vivo patre ac durante patria
poteftate, five eojam mortuo, etfi ipfe patri he-
res fit. l.finon fortem 26. §. filiusfamili,is9. jf. de
condiff. indeb. fed tamen pater ejus illos extantes,
Jicet filiofamilias donatos, vindicare poteft, quia
jure patrisc poteftatis eorundem dominus eft;
confumtos condicit; nifi ea lege filiofamilias do-
nati eflent, ut is inde creditori folveret; quia
tunc a donatore ad creditorem protinus pecutiia
videtur profefta. l.fedfipaterfant. 9. §. i.ff.b.t.
vel nifi nummi, a filiofamilias reftituti, bona fi-
de per creditorem confumti fint; de qua confum-
tione bona fide fafta intelligi oportet Ulpiani ver-
ba in l. filiusfamilias 14.jf.de rebus credit. uti ex
adverfo de confumtis mala fide, qua? idem Ulpia-
nus habet in d. I. 9. §. 1. in fine jf.b.t. Befoldus
dclib.juris adPand b. t. num. 4. nifi forte magis
placeat, de confumtisdiftenfum fuiife veteres in-
ter Jurifconfultos jjulianum omni cafu confumto-
rum dediflerepetitionem , Marcellum denegaile ;
utriufque fententiam Ulpiani fcriptis fuifle cotn-
prehenfam, eamquidem, qua; Marcelli eft , in
d. 1.14. dereb. cred. Juliani vero in. d. I. 9. §. 1.
ff.b. t. fed neutramab Ulpiano , nihil inalteru-
tro textu definiente, probatam fuiile autimpro-
batam.

1 o. Non tamen ceflat haec exceptio, fi filius-
familias ei renunciaverit: cum enim non in favo-
rem ejus, fed in odium fceneratorum &; patris

T 1 t. V I.

utilitatem introducta fit. /. tjui cxccpiioncm 40. ffi
de condifi. indeb. i)-pcn. Infitt. quod cum co cjui in
atien.potefi. fruftra filiusfamilius renunciaret juri
non fuo, fed publico paternoque ; ut proinde nec
jufjuratidum talem firmare queat renunciationem;
quippe quodfequitur naturam aftus, cui appo*
nitur. arg. /. 5. C. de kgibus Adde tit. dejurejuran-
donum. . Confer Zoefium ad Pand b. t. num.
27. 28.Fachineumcontrov. libr. 1. cap 62. Brom>
horft mificellan. cent. 1. affert. 62. Gregoriuin
Tholofan.fiynt.jur. civil. libr.2 8. cap. 1 3. num. 18.
Befoldum delib. juris adPand. b. t.num. 3. Ant.
Matthxum dcobligat. difput. 9. thefi. 17. Si tarnen
per creditorem luum, cui poterat exceptionein
opponere, alteri fe delegari paffus fit, ipfe qui-
dem exceptione deftitutuserit adverfuseum, cui
delegatus eft ; asque , ac cariturus effet indebiti
condi&ione, fi naturalem feciflet iftius dcbiti
folutionem. /. doli exceptio 19. jf. de novation.
fednon ideo patri nocitura eft delegatio, quomi-
nus ipfe, ex mutuo filiifamilias fui conventus,
hac fefe fenatufconfulti exceptione tueatur ; uti
foiutorum habuiffet condictionem aut vindicatio-
nem , fi filiuff. ipfius folvifietpotius, quam per
delegationem fedevinxifiet. arg. d. I. 9. §. \.ff.
b.t. prsefertim , fi confideremus, aflimilatatn fo-
lutioni in hocipfo fenatufconfulto fuiffe novatio-
nem, cujus delegatio fpeci<*eft. /. Zenodoms 2.
C. b. t. aut, fiqua in parte diverfitas fit, illatn
in'eo confiftere, quod novatio fubinde minus
quam folutio , inhibeat ac fubvertat Macedoniani
poteftatem; in quantum foluti per filium jatn fui
juris fadum condi&io nulla eft, etfi fadi errore
lapfus folverit, ut ante diCtum; contra vero, per
fadti ignorantiain novatione per eum, jam pa-
tremfamilias effedum, interpofita, fi ex ftipu-
latione conveniri cceperit, in fadum exceptione
uti poteft. /. ult.ff.b. t.

LIBER

-ocr page 731-

S u M M

i. Otti prolixtus de peculio videri pof/int ?
s. Quid fit pecttlium, & quales res in eo effe pof-
ftnt?

3. Qtiotuplex fit peculium in fervo & filiof &
quidjuris filiusfiamilias aut pater ejus in fingu•
lis pecuhi fipeciebus habeat ?

4. Quid moribus obtineat, & an ad profettitium
pertineant dona fuficeptoris de fonte baptifima-
tis ? Quid fi lucrati fint liberi ex operis fiuis,
dum in potefiate erant & d patre nutriebantur ?
quid ft feparatim negotiati fint, vel ttnd cum
patrejure fiocietatis; vel peregre habitantes, fibi

- tucreniur, an tunc d patre alendi fint ?

5. Si filius fiud indufirtd admodum auxerit paren-

1. Uamvis amplifljma peculio-

rum materia lit*, quippe per
f{ V univerfam fere jurifprudentiam

^ifperfa; tamen, quiain fin-
g^u''^s )^ur'^s partibus etiam pro
*^a="""^or'"ⁱ inftituti ratione ejus injefta
mentio eft, ac definita: pro re nata controverfise ,
confultum duxi, fummo tantum digito prima
ejus principia hoc loco tangere, ac paucis au<5ta
ex meo juris compendio repetere, ne ordo in-
terruptus fit: ultra qus fi quis plura de peculio
congefta fcire cupiat, videat Ant. Fabri rationa-
lia ad hunc tit. Meyeri collegium Argentorat, &
D. Bockelmann. comment ad Pand. h. t. & DD.
ad §. 1. & 2. Jnjlit. per quas perfon. cuiqueac-
quir.

2. Peculium, (quo quandoque mulieris pa-
rapherna defignantur. I. fi ego Sejce 9. ccete-
rum 3. ffi. de jure dot. quandoque pecunia prar-
(idii caufa repolita. I. fi chorus 79. §. 1. ff. de
legatis 3.) in hoc titulo eft pufilla pecunia, feu
pufillum patrimonium, quod filiusfamilias aut fer-
vus arationibus paternis aut dominicis feparatum
habet. I. dcpofiti 5. §. 3. & ^.fif.h. t. ac confide-
ratur velut qua;dam rerum univerfitas, nec cor-
poris, fed juris nomen eft. Unde cum rei vin-
dicatio tantum.in rebus corporalibus probata ef-
fet, Julianus monuit, non ita peculii, uti qui-
dem gregis, vindicationem receptam efie. I. vin-
dicatio 5 6. jf. de rei vindic. Poteft etenim , exem-
plo hereditatis, fub fe complefti omnis generis
-res, mobiles, immobiles , incorporales, atqUe
etiam id, quod dominus fuo fervo debet ,fi
modo fervi fui debitor manere voluerit^ quod
non prsefumendum, fi fervo fuo peculium lega-
verit. l.quamTuberonis 7. §. pen.ff. h. t. junft.

a r i A.

ttim patrimonium, anin divifione ei aliqwdju*
re prcecipui affignandttm fit ?

6. An ufiusfruiius advcntitii peculii moribus no-
filris patri cedat ?

7. Unde naficatur attio de peculio , & quibuS
competat ?

8. Contra qttos detttr?

9. Ad quid tendat?

1 o. Qucenam pcr patrem aut dominum conventum
hdc attione prius fint ex peculio deditccnda vct
non ? :

11. Otto ufique moribtts nofiris domini &patres
ex fiamttlorum aut ancillarum aut liberorumfa-
ftis obligentur? .. - •

20. Infiit. de tegatis. Et licet ex fola veftis
datione non nafcatur peculium, /. pcculittm nafici-
tur. 40. §. 1. jf. h. t. nihil tamen vetat , quo
minus aliis cum rebus etiam veftis in peculio iit,
quoties dominus ita dedit, ut eo veftitu fervum
perpetuo uti vellet, eoque nomine ei tradidit»
ne quis alius eo uteretur, idque ab eo ejus ufus
gratia cuftodiretur : non item, fi dederit tantuin
ad certum, certique temporis ufurn , veluti cuin
fequeretur eum*. vel cccnanti miniftraret. /. id
vefiimentum 2^. jfi. h. t.

3. Infervis quidem ullius tantum generis pe-
culium eft , idque ex mera domini voluntate ,
non nudis verbis , fed re vel per verarn fiftainvc
traditionem declarata; quod & dominus fuo po-
teft arbitrio adimere, modo ne id agat dolo ma-
lo in necem creditorum. /. pcculii efi 4. pr. &
§. 1. /. fiummd cum 21. jfi. h. t. In filiisfamilias
vero quadruplicem lex induxit peculii fpeciem,
puta, caftrenfe, quafi caftrenfe, profeftitium,
& adventitium. Caftrenfe & quafi caftrcnfe ple-
no jure filiofamilias acquiritur, fic ut in utro-
que pro patrefamilias per omnia habeatur , five
de difpofitione inter vivos, five de e&, qua: ul-
tima fit voluntate , quseftio fit. Profeditium pa-
tri in univerfum acquiritur. §. 1. Infiit. per qttas
perfion. cuique acquir. licet fiiiusfamilias in eo hoc
juris habeat, quod, occupatis a fifco bonis pa-
ternis pro debito fifcali , peculium hoc ei ex
conftitutione Claudii feparetur; quia fic nullam
pater patiturcapitis diminutionem , adeoqueper-
durat poteftas patria, ac termini habiles peculii
manent. /. denique 3. §• fid utrum 4. in fine ff.
de minor. 25. annis. Qua: aliter fervantur,
fi pater ob deli&um deportatus bonorum quo-
que publicationem paftus fit j tunc enim cuin
X x x x 2 ' csteris

LIBER QUINTUSDECIMUS.

T I T V L V S I.
De peculio.

.V:

-ocr page 732-

716 L i B. X V.

«cxteris bonis patris etiam profe£titium Hiii pecu-
lium fifco cedit, qui inde intra annum aftione
de peculio conveniri poteft ; nec feparatur jam
filio, quia per deportationem diiToiuto patrise
poteftatis nexu, non ampiius pecuiiuin inteiligi
poterat, aut feparari in gratiam ejus, qui fui
juris fadus eft. /. i. §. ttltaiatio 4. ff. quarido de
pecul, attio ann. eft. Adventitii proprietatem fi-
iio, ufumfruftum patri cedere, exceptis quibuf-
dam cafibus, traditum tit. de ufufruttu. num.6.

4. Nec dubitandum videtur, quin, quan-
tum ad acquifitionem pecuiiorum attinet, etiam-
num hodie iRomani juris difpofitio in pierifque
probata fit, in quantum caftrenfe & quafi ca-
ftrenfe filii, profedtitium patris patrimonium in-
telligitur: ad quod profeditium etiam pertinent
dona per fufceptores de fdnte baptifmatis in in-
fantes fufceptos coiiata ; cum non infantum in-
tuitu, fedparentum contemplatione, hancexer-
ceri liberalitatem;, in aperto fit; nifi aiiud nomi-
natim donationis tempore di£tum fuerit. Groe-
newegen ad §.2. Inftit.per quasperfon. cttiqueac-
qinr. & ad l. 19. ff. h. t. Parens p. m. Paulus
Voet ad §. 3. Injlit. de ftipulat. fervor. num. 2.
& ad 1. Inftit. per quas perfon. cuique acquir.
num. 4. Abr. a Wefel de connubiali bonor. fociet.
tratt. 2. cap. 2. num. 111. & feqq. ufque adeo,
ut etiam munera talia cutn reliquis parentum bo-
nis dividenda fint, ac ex iis quoque uxor aut
filius primogenitus vas argenteum jure prsecipui
poffit deducere iliis in locis, in quibus prsece-
ptiones tales municipaii lege indudtse funt, ve-
luti Ultrajedi. D. Someren dejure novercarum
cap. 10. fett. i.num. 3. Sed & ad profe&itium
reducenda , ac parentibus cedi * :, quae liberi in
familia patris conftituti, & patris impenfis nu-
triti, medio tempore fuis operis, vel ex re pa-
tris, acquifiverunt; eo quod ex operis quasiita
cum alimentis praeftitis compenfanda funt; nec
ulla invidia eft, ad patrern reverti quod ex re
patris quarfitutn fuit. d. 1. Inftit. per quas
perfon. cuique acquir. arg. /. ejus quod 2. C. de
patr. poteft. Hugo Grotius manud. ad juriftrud.
Holl. iibr. 1. cap. 6. num. 3. Sande decif Frifi
libr. 2. tit. 7. defin. 3. Gudelinus de jure novijfi
libr. 1. cap. 13. verfi. quid moribus. D. Someren
de jure novercar. cap. 12. num. 7. Leeuwen cenfi.
for. part. 1. libr. 2. cap. 12. num. 4. Si tamen
filius in dorno patris habitans, feparatim a pa-
tre negotiatus fuerit , vel etiam una cum patre,
fed focietatis jure, in certatn quandam negotia-
tionis partem ab eo affiimtus, fibi, non patri,
acquiret , qua; ita lucrifecit. Refponfa Jurifc.
Holl. part. 4. tonfil. 176. qucefi. 3. Quod mul-
to magis tunc quoque obtinebit, cum filius non
in domo patris fed feorfim, vel peregre habi-
tans, multum lucrifecit; quo cafu viciflim quo-
que de fuo fefe exhibere debet, nec jure medii
temporis alimenta a patre fibi fubminiftrari pe-
tit, licet in aflignatione bonorum parentis alte-
rutrius prasdefundtiper fuperftitem fadta id a£tum

T I T. I.

effet, ut ufque ad majorennitatem incumberet
aflignanti alendi onus; cum fufficienter alere in-
telligatur, qui iiberos fuos iis imbui curavit ar-
tibus aut opificiis, unde fe honefte fecundum
fuam conditionem poffunt exhibere. arg. /. fi qui$
a liberis 5. fedfifilius 7. fif.de agnojc. & alend.
liberis. arg. I. fecundum naturam 10. ff. de reg.
juris. Hugo Grotius mannd. ad jurijprud. Hoil.
libr. 1. cap. 6. num. 11. Refp. Jurifc. Ho\\. part.

1. confiil. 41. qucefi. ult. & part. 3. vol 2. con-
fil. 14. num. 2.

5. Quin imo fi filius patri aut matri cohabi- •
tans, nec feparatim , nec focietatis jure, fed no-
mine parentis inque utilitatem ejus negotiatus
fuerit, ac fua induftria admodum parentis auxe-
rit fubftantiam , etiarn poft obitum parentis ejus
oporterewtionem haberi, ac jure prsecipui mo-
dicum quid viri boni arbitratu filio ifti ante di-
vifionem patrimonii adjudicandum effe ex aequi-
tate, multis placet, quos citat rSc fequitur Groe-
nevvegen ad §. 2. Infiit. per quasperfion.cuique ac-
quir. num. ult. Leeuwen ccnfi. fior. part. I. iibr.

2. cap. 1 2. num. 4. Quod longe magis proban-
dum fuerit, h acquaeftus inter vitricum aut no-
vercam & privignos dividendi fint; cum non
ita novercse vel vitrico, atque quidem parenti-
bus, operx a liberis debitse fint. Sande decifi.
Frifitc. libr. 2. tit. 7. defin. 3. D. Joh. a Some-
ren dejure novercar. cap. 12. num- 7.

6. Adventidum peculium quod attinet, etft
multis in locis etiamnum obtineat, ufumfru£tum
patri qusri, fecundum juris civilis definitionem ;
tamen apud nos & in vicinis regionibus contra
fervatur; nifi vei illi, a quibus adventitia in
filiosfamilias collata aut devoiuta funt, nomina-
tim parenti ufumfrudum concefferint, vel ufu-
fru6tu ad liberorum educationem opus fit, dum
is non fuperat aiimentorum praeftandorum mo-
dutn. arg. I. ult. ff. de petit. bered. Rcfponfa Ju-
rifc. Hoil. part. 4. confil. 275. qucefi. 3. Grotius
d. iibr. 1. cap. 6. num. 6. 7. Groenewegen ad
d. §. 2. Infiit. per quas perfion. tutque acquir.
Ant. Matthseus de auttion.libr. 1. cap. 18. num.
13. Parens p. m. Paulus Voet ad §. 1. Infiit.
per quas perfion. ctiique acquir. num. 6. Abrah.
a Wefel ad novell. confiit. Ultrajettin. art. 10.
num. 125.

7. Refpedu omnis peculii fervorum, & in-
tuitu profeCtitii filiorumfamilias prodita fuit
a£tio de peculio, quse eft perfonaiis, in rem ta-
men fcripta , perpetua , fi modo principalis
aftio, cujus ha?c eft adjeditia qualitas, perpe-
tua fit, /. 2. pr. ff. quando depettii. att. annal.
efi. ex contradu vei quafi contra£tu filiifami-
lias, aut fervi, non item ex deli£to, /. 1. §.fi
filiusfiamilias ~j.ff.de his, qui ejfiud. vel dejece-
rint. nifi pater aut dominus locupletior inde fa-
£tus fit. 1/& ideo 3. §. ult. ffi. de att. rer.
amot. I. licet tamcn 3. §. ex fiurtiva 12. JJ. h. t.
vel filiusfamilias ex delifto jam condemnatus fit;
eo quod judicio quafi contrahitur; ac proinde

-ocr page 733-

Sn patrem aftio judicati de peculio , quafi ex
contraftu eft. d, /. 3. §. idem fcribit. 11. jf. h. t.
Competens illis, qui cum filiofamilias aut fer-
vo contraxerunt; etiam emtoribus fervi contra
venditores intra armum de eo, quod emtor fer-
vo adhuc alieno credidit, deducto eo , quod in
peculio fervus apud emtorem habet. I. & cincil-
larum 27. §. in venditorem 6. jf. h. t. ut & fru-
ftuariis, qui cum fuo fervo fruftuario, proprie-
tarii intuitu contrahente, conventionem inive-
runt, dedu&o.tamen hic etiam eo, quod pe-
nes ipfum fruftuariuin eft ex peculio. /. fi credi-
tor. 3J.§.ult. jf. h. t. non item , fi fervusfru-
ftuarius, vel alienus bona fide pofieflus, ex re
ipfius fru£tuarii vel bonse fidei poflefloris quse-
fita, fru&uario promiferit aut pofleflori. /. liber
homo 118 .ff. de verh. oblig.

8. Datur contra patrem, & cujufcunqueaeta-
tis aut fexus dominum, ac quofvis peculii pof-
feflores, five heredes fint, five legatarii, five
aiii, ad quos peculium pervenit. l.licet 3. §.2.
3. I. & ancillarum 27. §.jifervus 2.jf. h. t. Si
plures fint domini, contra fingulos in folidum ;
fi modo apud omnes peculium fit, quo cafu unus
in folidumcondeinnatusjudiciofocietatisaut com-
muni dividundo confequitur a csteris, quod ain-
plius fua portione folvit. d. I. & ancillarum 27. §.
ult.jf.h.t. Sane fi plures uni domino beredes ex-
titerint, velpiuresfint peculii pofleffores , fepa-
ratim partes peculii, non coinmuniter totum ,
poflidentes, pro parte tantum in lingulos ha:c de
peculio a£tio , quafi fcifla inter eos, danda foret.
/. item cum tejiamento 14. §. 1. I. 15. l.fi quisfer-
vumzy. l.qucefetum 30. §.fecum i.jf. h.t. Quin
imo, fi alius proprietatem fervi, alius ufumfru-
ftumhabeat, fruftuarius in negotiis ex re fua vel
operis fervi profluentibus de peculio conveniendus
eft; proprietariusin aliis. /. exedcaufd i.jf. de pe-
Culio. ut tamen , excuflo prius fru&uario, infub-
fidiutn de peculio proprietarius teneatur , & vice
verfa. /. hinc quceritur 19. §. potefi 1. jf.h.t.

9. Tendit hax a&io ad id , ut prxftetur qua-
tenus eft in peculio, cujus quantitas infpicienda
tempore rei judicatse. Unde fit, ut huic aftioni
etiam locus fit, licet tempore litis conteftatse ni-
hilin peculioreperiatur j fi modo termini habiles
fint, ut ante fententiain quid in peculio effe pof-
fit, dum adhuc vivit filiusfamilias aut fervus,
ac perdurat in poteftate. /. qua:fitum 3 o. pr.ff. h. t.
I. Fttlcinius 7. §.jiquisattione 15 .ff. qutb. ex caufis
in pojfejf eatur. fecus, fi necfitin peculio tem-
pore litis conteftatse, nec deinceps futurum fpe-
retur; dum morte, emancipatione, manumiffio-
ne, fimilibufque modis,dominica vel patria pote-
ftas jam finem accepit. /. eotempore 5 o.pr.jf. h. t.

10. Cenfetur autem efle in peculio , quod
fupereft, dedudisiis, qux domino aut patri de-
bentur, nec non illis, quos hi in fua habent po-
teftate, quorumve negotia tanquam negotiorum
geftores,tutores, curatores, procuratores, aliove
fimili modo gerunt. Cum enim in his cafibus pu-
piiio, minori, domino, tenerenturexeoi quod.
nonafe exegiflentj quodiis debitutnj quorunt
tractant negotia, jusfingit, eos idipfum afejant
exegifle, ideoque iiiud haud atnpiius videri in pe-
culio exiftere. /. fed fidamnum 9. §. peculium 24
& feqq-jf. h. t. Nec intereft > Utrum ex contra-
£tu quiddominofervus debuerit, anexrationum
reliquisj an denique ex deiifto , veluti furto*
idque reiipfius, non pcenae intuitu. d. I. 9 §.five
autem 6. 7. ff. h. t. fed & quod pater vel dominuS
pro fuo fiiiof. aut fervo ex juflu vei fidejuflione
fua vel aftione tributoria, vei noxali judicio con-
ventus, folvere debuit, dum juflit cuin iis con-
trahi, vei pro iis fidej uflit,vei minus reliquis mercis
peculiaris creditoribus, fibi plus, quam oportet>
ab initio tribuerat, deducere poteft , quoties id.
in rem ipfius verfum non eft. d. I. 9. §. ult. jf. h. ti
l. ult.ff. de tribut. aft. cujus etiatn necdum foluti
intuitu creditores, confequentes quantuminpe-
cuiio eft, cavere tenentur patri dominove j feL
refufuros, fi quid prazftiterit pater aut dominus
hoc noinine conventus. d. I. 9. §. ult. ff. h. t.
etfi hac de re inter veteres Jurifconfultos videa-
tur fuiffe diflenfus; Juliano quidem etiam dedu*
Ctionem ejus, quod pater aut dominus ita de-
bet, eidetn concedente. d. I. ult. ff. de tribut.
att. Marcello rnelius exiftimante , creditores in-
terim cautione defungi, ut medii temporis in-
terufurium¹ confequantur ; quod & Ulpiano
magis videtur placuifte. d. I. 9. §. ult. ff. h. t_rQuod fi fervus femet ipfum mutilando deterio-
rern fefe reddiderit, aut fe ipfum occiderit, id
de peculio adtione conventus dominus non de-
ducit. d.l. 9.\%.fi ipfic fervtts 7. ffi. h. t. uti nec,
fi in noxali judicio non litis afliimationein obtu-
lerit, fed ipfum fervum noxae dando liberatus fit.
/. fe noxali 11. pr. jf. h. t. Quod fi plurcs fint
heredes unius domini, finguli pro rata conven-
ti etiatn pro rata tantum parte deducunt, /. item
cum tefiamento 14. ff. h. t. Et, fi plures fint
peculii pofleffores, fi quidem finguii pro fua tan-
tum parte conveniantur, non ultra id, quod fi-
bidebitum, deduftionem habent; finunus eo-
rum in folidum, quod fieri poteft, cum non
pro divifo, fed communiter omnes, pecuiium
tenent, etiain ejus, quod reiiquis eft debitum
pecuiii poflefforibus, deduftionein habet. /. fiecL
fi duo 15. ff. h. t.

11. Caeterum moribus hodiernis domini ex
famulorum & ancillarum contraftibus aut faftis,
quibus ipfi autoritatem ac confenfum non accom-
modarunt, non tenentur ultra mercedetn pro
operis conftitutam & necdum foiutain; nifi aiiud
municipali lege certis in cafibus inveniatur dif-
pofitum. Mantica de tacitis & ambig. convent.
libr. 8. tit. 10. num. ult. Hugo Grotius manu-
du6l. ad jnrifpr. Holl. libr. 3. cap. 1. num. 49.
Groenewegen acl rubric. ff. h. t. Confer qua: di-
xi tit. de noxal. atfion. num. ult. Simiiiter nec
parentes ex contradtibus liberorum. Grotius d.
libr. 3. cap. 1. rnrn. 48. adde d. num. ult, tit.

Xxxx 3 de

-----------—

ftf

D £ P E G tj L

-ocr page 734-

71B li 5 B. XV.

$emxal 4$. Hiuc & fi filius poft mortem pa-
tris foiverit debitum, quod ipfe durante patria
poteftate contraxerat, nuiiam eo noinine a re-
Jiquis patris heredibus repetitionem habet; cum
abfurdum effet , magis heredes patris , quam
ipfumpatrein, devinttos efie. Groenewegen ad
l. 3 o. jfi. h. t. & I.^S.ffi- de conditt. indeb. nifi vel
juffu patris contraxiiiet, vel pater pro eo. arg.
tot. tit. jf. quod jujfiu. Quod apertius inteiiige-
tur, fi confideres, foios minores apud nos &
•plerofque aiios in patris effe poteftate, eamque
tutelx feu cura? exempio finiri per majorennita-
tem; ut dictum tit. de adoption. num. ttlt. Si
■enitn filium natu majorem contraxiife concipias,
ipfe efficaciter , utpote fui juris, obligari po-
teft ac judicio conveniri; patrem autem nulio
inodo obiigatum reddit, uti ipfo etiam jure Ro-
mano nulla ex filii emancipati contraftu in pa-
trein aftio erat. Si vero durante minorennitate
cum fingas contraxiife , fi quidem juffu & au-
•toritate vel ratihabitione patris, qua taiis, du-
bium vix efle poteft, quin pater non peculio te-
nus, fed in folidum , obligatus fit: five tunc pa-
terpoffideat adventitia qua:dam ad fuum filium-
familias pertinentia, quorum legitirnus admini-
ftrator eft, five nulia omnino. arg. d.tit. quod
jujfii. fin fine patris voluntate ; nec patrem, nec
fefe, efiicaciter obligat, nifi quatenus inde ipfe
vel pater locupletior fadus eft; cum conftet,
minoresob lubricum setatis fine curatoribus con»
trahendo non poife femet obftringere, ideoque
invitos nunc recipere curatorem > fed potius ipfo
jure nullum efte, quod ita geftum eft, exem-
ploeorum, quse jure civili per pupillos fine con-
fenfu tutoris aCta erant; adeo ut nec reftitutio-
nis auxilio opus fit, etii ex abundanti forte implo-
retur, & foiutum , velut indebitum , condici
poifit. arg. /. quod jmpillus 41. jfi. de condiff. itt-
deb. I. in caufie 16. pr. ffi. de tninor. 2 5. attnis.
Sande deaj. Frific. libr. 3 . tit. I. defin. 1. Argen-
treus ad confuet. Britann. art. 114. Ant. Mat-
thseus de obligat dijput. 9. tbef. 19.

T I T V L V S II.

i ">
I

Qiiando de peculio a£tio annalis eft?

1. Quamdiu duret attio de peculio pofi extinttum
peculium ? & quo modo extinguatur peculium f

2. Ojtis teneatur attione de pecttlio , fi extraneo
vel ipfi fiervo manumijfio peculium lcgatuni &
traditum fit?

3. Alienato fiervo , an & quattdo partitn contra
alicnantem, partim contra eum in quem alienatio
fafta , agi de peculto pofifit ?

4. Ouamdiu duret affio de pecnlio, fi pater jure
potejiatis in filiifi. cafirenje peculiumfuccefierit ?

5. Qttis moribus convcniendtts , fi filiusfiamilias
mortuus fit ?

a£iio eft. Idem fetvatur, fi heres accepta certS
quantitate juffus fit peculium dare. Cum enim his
in caiibus nec venditor nec heres peculii pretium
habere inteiiigatur, videri non poteft penes euin
peculium efie. l.fi exduobus 32. §. ttlt. 1.33. 34.
3<). jf. de peculio. Eftque hic fru&uum etiam &
acceffionum & deceffionum peculii jatn extinfti
habenda ratio , perinde ac fi peculii qualitas ex-
tinda non eftet. /. ult.fi. h. t.

2. Si peculium ferviie extraneo legatum fit,
vel ipii fervo per teftamentum manumilfo, contra
manuiniffum vel extraneum peculii iegatarium,
tanquam pecuiii poftefforem, aftio datur, non
contra heredem, quia peculium defiit penes fe
habere. /. 1. §.percontrariumio.jf.de doteprale-
gata. fi modo heres a iegatario pecuiii, five ma-
numifio , five extraneo, caveri fibi curaverit,
fe contra pecuiii creditores defenfum iri: ea enim
cautione non exa&a fi pecuiium iegatariis tradi-
derit, ipfe nihiiominus conveniendus efiet. /. r.
§. item heres 7. fj~. h. t. arg. /. quodinherede 9. §.
ult. jfi. de tributor. atf. etfi hic veterum jurifcon-
fultorum difienfum. agnofcat Wiffembach ad
Pand. uol. i. dtfiput. 29. thefi 18. & 19.

3. Qviod

-ocr page 735-

3. Quod fi fervus alienatus fit, extra cafum
venditionis cum peculio , ( de quo fupra ) cre-
ditor ab initio quidem poteft adionem de pecuiio
ita dividere, ut a novo domino partetn, partem
a priftino intra annum petat. /. & ancillarum 27.

fi fiervus 2. CX §• Ulud 3. fifi. depecidio. Sed fi
cum uno eorum litem in folidum jarn conteftatus
fit, dividere a£tionem poftea nequaquatn poteft,
& alterum pro parte convenire, nifi in fubiidium,
excuflo jam acnon fufficiente eo, quern prius
coeperat in foiidum convenire. /. quotiens in taber-
jja 47. §. fi creditor 3. fifi. de peculio. in qua lege
verba, re integra, non denotant, fii litem con-
teflatus necdum fit, fed potius, Gotofredo inter-
prete , fi nondum partem debiti confiecutus fit,
cum jam coepiflet in folidum uni litem movere.

4. Quamvis autem aftio de peculio tantum
ad paganicum, non item caftrenfe, proprie per-
tineat, tamen fi mortuo filiofamilias pater in
ipfius inteftati peculium jure patrise poteftatis fuc-
ceflerit, etiam a?s alienuin nec ultra modum pe-
culii caftrenfis, nec poft annum utilem , jure
prjetorio folvere cogitur: qui, fi teftamento
fcriptus heres fui filiif. extitiflet, perpetuo civi-
iiter, ut heres, in folidum conveniri poflet. /.
pater qui 17. pr. fifi. de caftrenfipeculio.

5. Sed noftris tnoribus, fi filiusfamilias, id
eft minor annis viginti quinque, vivo patre mor-
tuus fit, non pater intra annum ex ejus contra-
dtu aftione de peculio, fed potius filii defundti
heredes in folidum conveniendi funt; adeoque
& ipfe pater, ubi filii heres eft. Groenewegen
ad 1. 5. C. ad Senatufic. Macedon.

719

D E I N R E M v e R $ O.

T I T V L V S III.

De in rem verfo.

SuMMARlA.

1. OuiC fit ratiointrodutta attionis de in remver-
fio ; quibus detur , contra quos, & ad quid ?

2. Non fiufificit tn rem patrisacceptum efifie, fied &
verfium efifie dcbet ; nec datur affio ultra qttam
•verfium eft. An necefifie, ut & dttret utihtas
verfi?

3. Quidjuris , fi ab initio non fiit in rem patris ac-
ccptum , fied pofiea tamen verfium?

4. Quales impcnfice bac atlione repetipofifint ? an
& quando voluptuaricc ? voluptuarice quando-
que jiunt utiles.

Undamentum ac ratio introdu-
<5tse actionis de in rem verfo eft,
quia contra naturalem a;quita-
tem vifum fuit, dominum pa-
!_A^k tremve cum alterius ja&ura red-
di locupletiorem : unde & regulariter toties de
in remverfo a£tio effe poteft, quoties procura-
tor mandati, vel qui negotia geflit negotiorum
geftorum habet aftionem, quotiefque aliquid
confumfit fervus aut filiusf. quo aut meliorem
rem dominus paterve haberet, aut non deterio-
rem. /. quod fifiervns 3. §. & regulariter 2. fifi.
b. t. Datur autem illis, qui in rem patris vel
domini crediderunt filiof. aut fervo; contra pa-
trem vel dominum licet pupillum aut furiofum.
/. pater pro fiiia 20. j. jf. b. t. ad id ut pra-
ftetur quatenus in rem verfum eft; una cum ufu-
ris ex pa<5to vel mora , fi principale negotium ,
cui accedit quaiitas adtionis de in rem verfo, bo-
nas fidei fit , forte venditis fervo iis, qua: ad
familiae fuftentationem aut aediurn dominicarum
fulturam neceflaria funt; fecus fi ftridi juris ne-
gotium fit, quod in datione mutui in rem do-

5. Quibtis modis cenfieatur quid in rem patris ver-
fium , ut aftioni huic locus fit ? qua occafionc
cafius quidam dubii recenfientur.

6. Qttibus in cafibus cefifiet hcec affio ? & in quibus
dififerat hcec de in rem verfio ab attione de pecu,-
Ito ?

7. Ouidjuris circa affioncm de tn rem vcrfio, fifi-
ItuifiamiliaA pecuniam mutuatus fit ad veflem
emendam, fi pecunta perierit, & veftis tamen
emta fit ?

mini convertendi , fimilibufque contingit, l.fit
pro patre 10. §. fied utrum 5. jfi. b. t. jun£t. /.
atqutn natura 19. §. non tantum 4. ffi. de nego-
ttts gefiis.

2. Necrefert, utrum pater dominufve fcive-
rit, an ignoraverit, in rem fuam creditutn efle;
fi modo creditum vere & cum effeftu in rein
verfum fit: neque enim fufticit, in rem patris
aut domini acceptum efle, fi poftea non ver-
fum, fed inutiliter confumtum fit; fedcuriofus
efie debet creditor , quo vertatur , etiamfi is
fervus fuerit, qui folitus erat accipiens vertere;
ne alioquin creduiitas creditoris domino obeflet,
vel calliditas fervi noceret. /. quod fi fieruus 3.
§. fiedfi fitc. 9. fifi. b. t. ideoque, fi pars tantum
verfa fit, etiam de parte tantum hsec adtio dan-
da foret. I. fi pro patre 10. §. in rem 4. fifi. h. t.
in quo differt ab exercitoria & inftitoria , ubi
fufficit in ufus navigii vel tabernae ab initio cre-
ditum effe, de caetero eventus non fpedtatur,
/. 1. §. ttnde 9. /. ult. pr. & §. vlt. fifi. de exer-
cit. atfione. & merito : cum enim adfit patris
autdomininavigio vel tabernse prseponentis vo-

lun-

-ocr page 736-

710 l i b. xv. t 1 t. iii.

luntas, ac tacitum in eam rem credendi man-
datum, eft quod fibi imputet, cur talem prse-
poiuerit d.l. I. §. 9. ubi e contrario in verfo
pater aut dominus non tam ex fua obiigantur
"voluntate , quam potius, ne lucrum captent
cum detrimento credentis, lucrum autein non
eft, nifi quatenus verfum. Ut tamen fufticiat,
quod creditum quandoque utiliter in rem patris
verfum fuerit, iicet tempore hujus aftionis mo-
ta: non ultra duret utilitas verfi , exuftis forte
autcoliapfis ex terrje motu jedibus fuifultis, aut
frumentis ad alendam domini familiam compara-
tis in horreo dominico corruptis, aut deperditis
fine culpa pecuniis, ut in rem domini verteren-
tur, acceptis. I. quod fi fervus 3. undereUe
7. & §. 8 .l.fervus in rem ij. pr. jf. b. t. l.fed
an ultro 10. §. 1. lff.de negot. gejlis. Namquod
alibi defideratuin fuit, ut duret •verfum, eo non
aliud exigitur , interprete ipfo jurifconfulto,
quam, ut necdum a domino fit fervo folutum;
veifolutum quidem, fed fraudulenter in necem
creditorum fervo perdituro. l.fipro parte 10. §.
verfum 6. ff. h. t.

3. Quodfiabinitio non fit acceptum in rem
patris vel domini, fed in peculium , ac poftea
tamen inutata rnente per filiumf. aut fervum in
rem patris dominive verfum appareat; hoc jure
utimur, ut adhuc regulariter aftioni de in rem
verfo locus fit; ne cum creditoris jaftura ditio-
res fiant. /. quodfifervus 3. §. inrem 1. in fine.
l.fires domino 5. §. ult.ffi. h. t. Qua ratione cum
fiiiusf. togam emifiet, eoque mortuo pater igno-
rans & putans fuam efle, dedicaftet? eam in fu-
nus ejus, refponfum fuit, in rem patris verfum
videri; funus enim filii ®s alienum patris eife.
I. filiusfamilias 19. ffi. h. t.

4. Magna autem inter neceflario, utiliter, &
ex voluptate verfum, diiferentia eft. Nam fi
quid exneceflitate in rem patris verfuin fit, to-
tum, quatenus verfum eft , repetitur: fin utili-
ter tantum, etiain non ultra agi poteft, quam
quatenus id ipfum domino quandoque utilefuit.
I. fi res 5. pr. ffi. h. t. Proinde, fi filiusfamilias
mutuam fumferit pecuniam, ut fe aleret & ve-
ftiret, eatenus in rem patris vertifle cenfendus
eft, quatenus fecundum confuetudinem patris,
id eft, ufque ad inodum, quem pater ei pra;-
ftare confueverat, femet inde aiuit ac veftivit.
I. quodfifiervus 3. §.proinde 3. ffi.h.t. aut fl pe-
cuniam mutuatus, pro fua filia vel forore, velne-
pte ex altero fratre, dotern dederit, inretnpatris
verfum videtur, quatenus avus pronepte, vel fi-
lia, daturus fuit. /. & ideo 7. §. ult. 1.8.1. 9-ffi. h. t.
Piane, fi inutuo accepto filiusfamilias domum
paternatn exornavit teftoriis, & quibufdam aliis,
qua: magis ad voluptatem pertinent, quam ad
■utilitatem, non videtur verfum, ut propterea hsec
a£tio danda foret; fed tantum pater pati debet,
creditorem hxc fine domus fuffi injuria auferre. /.
quod fifiervtts 3. §. fiedfimutua q.ff.h.t. fipati
sioJit, ad impenfas, velut utiles , refundendas
compellendus eft. arg. /. pro voluptuariis 9. ff.
de impenfis in rem dot. faffis. quemadmodum
etiam de voluptuariis eificaciter hoc judicio agi
poteft , fi in illas ex voluntate patris aut domi-
ni filiof. aut fervo creditum fit. d. I. 3. §. q.ff.
h. t. fic ut illud quoque in rem domini verfuin
Labeo dixerit , quod inutuatus fervus, domi-
no emit volenti ad luxurix materiam , unguen-
ta forte , vel fi quid ad delicias , vel fi quid
ad turpes fumtus fubminiftravit : neque enim
fpeCtamus, anbono domini ceflerit, quodcon-
fumtuin eft, fed an in negotium domini. d. 1.3.
§. nec non6.ff. h. t. Denique fi ex pecunia mu-
tua odores & unguenta fervus emerit, & ad fu-
nus erogaverit, quod ad dominuin fuum perti-
nebat, placuit , in rem domini videri verfum.
/. & ideo 7. §. illud plane 3. fi. h.t. neque enim
novuin eft, utimpenfe, quse in fe fpedata; vo-
luptatis caufa faftse intelliguntur , quarundam
perionarum contemplatione utiles fiant; duin in
res forte promercales fadtse funt. /. quod fi h<e res
10.ff deimpenf. in remdot.fattis. vel in funus ad
eum pertinens , qui impenfas tales fecit. d. 1.7.
§. 3. ffi. h. t.

5. Cxterum multis modis in rem patris domi-
nive verti poteft, recenfitis magna ex parte in
/.3. §. 1. & 3-ffi-b. t. §. praterea 4. Infiit. quod
cttm eo, qui inalien. potefi. inter quos & ille eft, fi
filiusf. patri a&ionem acquifierit. d.l. 3. §. ident
Labeo $.ff.b.t. adeout, fifiliusfamiliasmutua-
tus fit, ut paternis folveret creditoribus, ac er-
rando ei folverit, quem putabat creditorem efle,
curn non eflet, pater tamen de in rem verfo te-
neatur; curn credatur hactenus locupletior fadtus,
inquerem ejusverfum , quatenus indebiti condi-
dionern habet. d. I 3. §. 1. ff. h. t. Sed & ii fi-
iiusfamiliaspropatrefolvendo &ita negotiumejus
gerendo, aut judicium tanquam defenfor pro eo
iufcipiendo , eundein aftione de peculio , aut
alia liberaverit,in rem verium videtur. l.fipro pa-
tre 10. §. 1. & 3. /. if-jf. h. t. fecus, fi ffio
noinine aut ut fuum gerens negotium judiciuin
fufceperit, aut fecerit folutionem , ut fe ipfum
liberaret, licetita pater quoque aftione depecu-
lio iiberatus fuerit. d. i. fipropatre 1 o. §. ult. /.11.
ff. b. t. Sic quoque verfum credendum eft, ii
filiusf. mutuatus nummos h me, alii eos credi-
derit, ut nomen faceret, non peculiare, fed qua-
fi paternx rationis. /. quod fifiervus 3. §. idem
Labeo 5. ffi. h. t. aut ii mutuum acceptum pa-
tri donaverit, vei donandi animo pro eo folve-
rit; ad id ut mutuum dans aftione de in rem
verfo contra patrein experiri poflit. /. & ideo 7.
§. plane I. ffi. h. t. quar tamen de in rem verfo
a<5tio locum non haberet, fi fiJiusfamilias patri
donaflet rem peculiarem : eo quod nullus tunc
creditor apparet, qui agere poflet, quafi in rein
patris credidiflet. /. & ideo 7. pr. ff. h. t. uti nec,
ii filiusfamilias id , quod patrem dare oporteret,
creditori patris ftipulanti promiferit, animo do-
nandi patri jam tum cum fe obligabat. /. fi pro

-ocr page 737-

CL "

J u

patre 10. §. iaemtra&at. 2. ffi. h.t. perinde enim
id eft , ac fi ftatiin ab initio patri ex rebus pecu-
liaribus voluiftet donatum.

6. Porro cellat hsec aftio, fi fervus ₉ quido-
mini debitor erat, aiiunde mutuatus domino iol-
verit non ultra quam debet. l.fipro patre 10. §.
fi domini 7. I. quidam fundufn 16. ff. h. t. arg. /.
licet 3. §. cui congruit 7. jf. de peculio. aut pro
libertate domino dederit, non ultra fui pretium.
I. quod fi fervus 3. pr. jf h. t. aut fi de pecuiio
jam aftutn lit , & in peculium converfum,
quod in rem domini verfutn .erat, ita ut jam
pra'ftiterit dominus exaftione depeculio, quod
in renv ejus verfum erat: nam fi necdum pra:-
ftiterit, maneret aftio de in retn verfo. /. 1. §.
ult. ff. h. t. §. prxterea 4. Infiit. quod cum eo
qui in alien. potcfi. Quamvis alioquin major uti-
litas in hac , quam de peculio actione reitdeat:
quatenus hxc uitra annutn uttletn ab extin*5to
pecuiio durat perpetuo : atque etiain competit,
cum peculiutn fme do!o maio ademtum eft. /.
1. §. 1. I. filiusfamilias 19. in fine ff. h. t. I. 1.
§. ult. ff. quando de pecul. attio annalis efi. &
in concurfu creditorum is , qui de in rem verfo
agit, aliis tantum de peculio agentibus potior
eft; irno & ipfo domino potior, dum is de in
rem verfo tenetur, licet aut parum aut nihil fit
in peculio , adeoque nec dominus deducere pof-
fit, quod fibi fuifque debitum eit. /. 1. pr. fil
h. t. Quemadmodum ex contrario commodius
eft de peculio experiri, quam de in rem verfo,
quatenus agenti de pcculio nihil ultra proban-
dutn eft, quam contradtuin efle, ac in peculio
reperiri debitam ex contra&u quantitatem ; cuin
is, qui de in rein verfo agit, fubire teneatur dif-
ficultatem probandi, creditum in patris domini-
ve utilitatem verfurn efte. §. ccetcrum J. Infiit.
quod cum eo qui in alien. potefi. I. ei qui 7. /.
dominum 12. C. eod. tit. quam probationein etiain
ex circumftantiis peti poiie , patet ex /. cum de
in rem 6. pr. §. \. ff. de ufuris.

7. Quod ft mutuatus fit pecuniam filiusfami-
iias ad veftem comparandam, & nummi perie-
rint , veftifque per filiumf. nihiiominus emta
iit, incipit pater utrique de in retn verfo obli-
gatus efle, tam ei qui pecuniam , quain qui
veftem credidit; quoniam in rem patris ambo
crediderunt: ied cum utrique condemnari pa-
trein de in rctn verfo iniquum eifet, placuit,
meliorem efte oportere occupantis conditionem.
Idemque cft, ii cafu perierit tam veftis quam
pecunia. /. quodfi fcrvus 3. §. ult. I. 4. ffi. h. t.

TITVLVS IV.
Qaod juflti.

SUMMARIA.

qmd 1

^]nidfit attio qttodjujfu; cui, contraquem, ad j 2. Quibtts in cafibtts Ceffiet ?

id detnr ? fufificit ratihabitio aut jujjits tacitus. | 3. Cum hac atlioneconcurrere potcfi mandati aftio.

Ctio quod juflii (quse & aftio
de julfu dicitur. /. ult. ff. h. t.)
eft prxtoria perfonalis , qua:
datur creditoribus, qui jubcnte
patre vel domino cum filiof.
aut fervo contraxerunt, five
juffus fpeciaiis five generalis interceflerit. /. 1.
§. 1. ff. h. t. contra patrem vel dominuin ju-
bentem; etiam fruituarium , aut bonae fidei pof-
feftorem, fi is juiferit; /. 1. §. pen.jf. h. t. &,
fi plures jufterint, contra finguios in folidum.
/. ult. §. ult. ff. h. t. ad id, ut eatenus folvatur
credituin , quatenus juftus cft interpofitus. /. do-
minum 3 -ff. h. t. quem fi creditor excefferit, fum-
mam excedentem non hac , fed depeculioaut alia
fimili adtione recuperat. juflifte autem videtur &
qui ratuin habuit jain creditum , & qui contra-
ftui fcu chirographo fui filiif. aut fervi fubfcripfit.
/• 1. fed etfi 4. & §. y? ratum 6. ff. h. t. Adde
Wiflembach ad Pand. vol. i.difp. 27. num. 20.

2. Non tamen huic aftioni locus eft , fi quis
ei jufferit credi, quem non habebat in fua po-
teftate, veluti fervo prorfus alieno ; licet cum
poftea redemerit; ne a&io, quae ab initio inu-
tiiis erat/ eventu confirmetur. /. fi tutoris 2. §.
ult. ffi. h. t. vel, cum jufliffet fuo credi filiofa-
milias, jufliis revocatus fit, antequam credere-
tur. /. I. §. ficd ego 2. ffi. h.t. vel tantum quis juf-
ferit contradtus executionem , fic ut fui iervi aut
filiif. tanquam nuncii minifterio ufus fit. /. ult.
pr. ffi. b. t. vel pro fuo filiofipnlias aut fervo con-
trahente fidejufferit; quia fic non ut pater aut
dominus , fed ut cxtraneus confideratur ; five
utiliter fidejuflerit, five inutiliter./. 1. §. quid
ergo 5. ff. b. t. aut pupillus juflerit fine tutoris
autoritate. /. I. §._/£pupiHus 7. ff. h. t. Sane,
fi tutor aut curator, aut procurator, autisqui
adminiftrationi reruin civitatis prxpofitus eft,
fervo pupilli vel adolefcentis vel civitatis credi
jufferit, magis eft, ut cum his agi quod juflii
poflit, fi modo ex utilitate eorum creditum fit.
/. I. §. ult. I. 2. /. 4. ff. h. t.

3. Nec dubium quin direfta quoque manda-
ti adtione conveniri poflit pater dominufve de
eo, quod filiofainilias fuo fervove credi manda-
vit. §. ult. Infiit. qttodcum eo qui in alien. potefi.

Yyyy ' LIBER

-ocr page 738-

1. Ratio Vellejani introdttcendi; quid eo cautum
Jit, non ipfo jure, fed ope exceptionis mulie-
res tutas effe, paucis cafibus exceptis.

2. Ouibus detur btec exceptio} an & fidejujfori-
btts nmlieris, aut delegatis a muliere, cum mu-
lieris debitores non ejfient ? an & iis, qui ex
mulieris mandato pro alio fidejujfierunt ?

3. Cui opponatur ? quid fi creditor ficiverit mulie-
rem intcrcedere ? quid fi ignoraverit, fed mulier
in dolo fit ?

4. Opponi potefi etiam pofi fiententiam; & tunc
revivificunt cttm fiua qualitate, aut nafcuntur
attiones in prifiinos dcbitores ac fidejujfores, me-
diante in inttgrum refiitutione exgenerali clau-
fula ediffi prxtofti.

5. Peti potefi refiitutio aEiionum, licet pendeat
conditio vel dies intercefifioni appofita, vel pri-
fiina attio acceptilatione fiublata fit, vel mulie-
ri creditor, aut mulier debitori veteri heres ex-
titerit.

6. Non refiituenda attio prifiirta, fi mttlicr inter-
cejfierit pro obligatione inefificace, vel per aliud
remedium ordinarium creditori confiultum fit.

7. Quid juris, fi mulier una cum maficulo inter-
cejfierit ?

8. Recenfientur plurimi modi, quibus mtdieresin-

^mu^^{s rerum} documentis
f^yS^s®yjL, compertum eflet, mulieres fe-
•3 xus fui fragilitate fafpe contra

f^Myjtrli^ propriacommodalaborare, fa>
P^e captionibus aliorum reddi
obnoxias, fsepe rei familiaris periculum fubire ,
/. & primo 2. §. verba 2. fif. h. t. I. fi mulier
22. C. h. t. pr. lnfiit. quibus alien. licet velnon.
vifum Romanis fui<P, huic occurrere imbecillita-
ti; undeprimo quidem Augufti, mox Claudii,
edi&is interdidum, ne pro viris fuis fceminae in-
tercederent. /. 2. pr. ff. h. t. poft quse fubfecu-
tum fenatufconfultum Vellejanum, Marco Sila-
no & Vellejo tutore Confulibus (non ordinariis,
fedfulfeftis, cum horum nomina in faftis haud
occurrant, indeque etiam tempus originis hujus
fenatufconfulti incertum fit) quo plenifliine mu-
lieribus omnibus fubventum eft, dum compre-
henfum , ne pro ullo fccmina: intercederent. /. 1.
pr. I. 2. l. ffi. h. t. indulta ipfis, ex fua in-
terceflione conventis, favorabili Vellejani fena-
tufconfulti exceptione. /. qtti exceptionem 40.jfi.
de condifi. indeb. Licet enim quandoque adver-
fus eas ex interceflione pranor afticnes deneget,

tercedunt. An & promififione indemnitatis, per
difiinttionem explicatur. Non mterefi, pro qtta
intercedat.

9. An mulier huic beneficio efficaciter renunciare
poffit in judicio & extra judicium, pttblico vel
privato infirumento? Quidfi, cuminterceffijfiet
interventu renunciationis, brevi pofi alio in ne-
gotio intercedat fine renunciatione ? An & ex
circumfiantiis renunciatio colligi, pofifitl
1 o. An eo ipjo, quo renunciavtt Vellejano, etiant
renunciajfe cenfieatur auth$ntica fi qua mulier ?
An ifii authenticcs rentmciare poffit ? recenfen-
tur cafus, quibus & fine beneficiorum renun-
ciatione uxor efificaciter pro marito intercedit.

11. Recenfientur plurimi cafus, quibus cefiat ex-
ceptio, inter quos de folutione fine prtevia in-
tercefifione, de donatione, dolofa vel pofi bien-
nium repetita interceffione, fiolutionc debiti mu-
Iteri facta , prcemio accepto pro intercefifione,
de intercefifione apud minorem , vel pro debito ,
ad qttod & fine intercefifione obligata erat; de
mttltere publica mercatricc, & ea qttce digtlitct-
tem ac regalia habet.

12. Si fiolverit ex intercejfione, habet atiquando
condiffionem indebiti; habet & regrcjfium con-
tra eum pro quo fiolvit.

fecundum veteretn judiciorum ordinem , quo a-
dtiones fummo jure competentes prjetor non da-
bat, ubi eas exceptione elidendas efle certuin
erat,* atqueinfupertotatn fenatus improbet obli-
gationem. /. fi mutier contra 16. §. ult. in fine
fif.h.t. ac denique vulgo obtineat, nullumefle,
quod contra leges geftum eft. /. non dttbium 5.
C. delcgibus.hic tamen placuit, non ipfo jure,
fed fola exceptionis ope eas tutas efle. d. t. 40.
/. exceptiones 7. §. 1 . ffi.de exception. nifi ex no-
vis legibus fine publico inflrumento interceflif-
fent, t.aniiquce 23. §. ult. C.h. t. vel jureno-
vo pro maritis fuis. atttb. fi qua mutier. C. b. t.
ante enim hoc quoque cafu exceptionis hujus
auxilio debebant defendi t. 1. C, ne uxor pro ma-
rito.

2. Opponit hanc exceptionem non tantuin
ipfa mulier, fed & heredes , ac fidejuffores, fiva
ex mandato mulieris pro ea fidejuflerint, five
fine inandato ejus ,• quia fenatus totam improba-
vit obligationem, voluitque, hanc exceptionem
in rem , non in perfonam, efle. /. (i mttlier 16.
§. i.fif. h.t. d.l. exceptiones 7. §. 1. jfi. de ex-
ceptmibus. l.fi cumpro 15, t. heredes 20. C. h. t.

LIBER SEXTUSDECIMUS.

T I T V L V S I.
Ad Senatufconfultum Vellejanum.

SuMMARlA.

-ocr page 739-

Ad senatusconsult

SancSe decif. Frific. libr. 3. tit. 11. defin. 7. Gro-
fius nunud. adjurifprnd. Holl. libr, 3. cap. 3. nmn.
18. 19. 20. Ant. Faber Cod. Itbr. 4. tit. 21. de-
fin. 6. is quoque, qui, cum debitor mulieris
noneflet, a muliere delegatus fuit; cum perin-
de habeatur, ac fi mulieris hdejuiTor eflet. /. quam-
•vis pignoris 8. §. ficd fi is 4. & §.fied ft eum 6.ff.
b. t. quive ex mulieris mandato pro aliis inter-
ceflit, fi modo in bona fide. fit, ignarus, in
fraudem fenatufconfuiti id agi a creditore, ut
ipfum potius haberet obligatum, quam inulie-
rem contra fenatufconfultum intervenientem. /.
fifidejulfiores 6. I. fidccipiendi 30. §. I. l.ult.
fi mulier. 3. jfi. h. t.

3. Opponitur creditori, ex interceflione mu-
lieris agenti, fi is mulierem intercedere non igno-
raverit. /. 1. C. h. t. I. immo tuttc 12. /. Seja
tnancipia 28. §. t. ff. h. t. uti & heredi ejus. arg.
I. apud Celfium 4. §. adverfius parcntes 16. ffi. de
doli maii & tnct. except. Nec his adverfatur re-
fcriptuin Impp. in l. fi foenebrisl^. C. h. t. cum
ajunt, muiierem decretopatrum noti adjuvari, li-
cet creditor caufiam contratfus non ignoraverit. Ete-
nim vel pro licet reponendum nifi cum Hotto-
manno, & Wiflembachio ad d. I. 13. C. h. t.
vel fecundo dicendum, mulierein in fpecie d. le-
gis 13. non interceflifle, fed tantum ab initio
fimpiiciter ac pro fe mutuam fumfifle pecuniam;
licet eam poftea pro marito erogaverit, credito-
re non ignorante, eam mariti inftigatione fcene-
brem illam accepiife pecuniam, ut deinceps il-
lam novis blanditiis maritalibus permota , in ufus
mariti in totum aut pro parte erogaret. Qualis
legis hujus fenfus vel ex eo evincitur, quod Im-
peratores ibidein voluerunt, ceflare exceptionem,
five tota quantitas fienoris, five pars cjus, inufius
tnariti procefififfe proponatur. Quippe qua: verba
fupponunt > non tam ab initio pecuniam oinnem
in ufum mariti fccnori acceptam fuiffe, quam
potius poftea ad defiderium mariti, magisaut mi-
nus uxorem fie&ere ac movere valentis, in ejus
ufus in totum vel pro parte verfam : quod di-
verfumeftab ea fadi fpecie, qua mulier ftatim
ab initio,creditore fciente, nummos capiebat mu-
tuos, non in fuutn, fed mariti ufum ; quo ipfo
mulierem intercedere, & fenatufconfulto locum
fore, dubium non eft. arg, /. fi mulier 11./.
vir uxori 17, pr. in med. ffi. h. t. Similem fane
faftorum diveriitatem jus diverfum conftituen-
tem, obfervare iicet in / ult. §.item fi muiier 2.
(f. h. t. jun<St. /, fienatuficonfiultum 4. C. h. t. fi
eniin mulier ab initio fimpliciter fua prsedia ven-
diderit, deinde pro marito pecuniam inde reda-
ftam folverit, intercefllo non eft , deficitque
auxilium fenatufconfulti. d. I. 4. C. h. t. fed fi
fundum fuum ftatim ab initio ea lege diftraxe-
rit, ut pretium cederet pro debito inariti, vel
ctiam debitoris extranei, venditio contra feiiatuf-
confultum fafta creditur. d. I. ult. §. 2. ffi. h. t.
Quod fi mulierem intercedere creditor nefcive-
rit, fi quidem & ipfa mulier extr^ dolum fit,

u m VltLEjANUM, fl $

adhuc exceptionem ei dandatn placuit. d. /. vif
uxori 17. pr. ff. h: t. fi vero illa fraudulenter
apud creditorem ignorantern intercefterit, non
eft obftitura creditori hsc exceptio, dum forte
tanquamin ufus fuos pecuniam accepit, aliicre-
ditura; quia alioquin nemo cum fceminis contra-
heret, cum ignorari polfit, quid actura: fint. /. fi
multer 11. I. bonafide ij.ffi. b. t. Ut tamen cre-
ditorem oporteat in inquirendo diligentiorem ef-
fe, fi mulier non de novo contrahat, fed obli-
gationem ante contraftam fufcipiat; cum non
tam facile eo cafu ignorantiae allegatio aut prje-
fumtio admittatur. d. I. vir uxeri 17. pr. ffi. h. t_bConfer Cujacium traft. 4. adAfricanum ad d. I.
17.jf- h. t. Wiflembachium ad Pand. b. t. ttum. 11.

4. Gfterum ailegari poteft ha:c exceptio non
modo ante & poft litem conteftatam, fed & poft
fententiam, ad impediendam executionem ejus.
/. tamenfih r .ffi. deficttatufic. Maccdon. Cum eniin
foluti repetitio mulieri detur, /. qui exce.ptionem
40. ff. de condUi. indcb. dolo malo faccret vi-
<5tor, executione fententiar fibi foivi defiderans,
quodmox reftituturus eft. /. dolofactt 8. jf. dc
doli mali & met. except. Refponfa Juriic. Hol-
land. part. 1. confitl. 292. Eaque oppofita, vei
faltern competente , licet oppofita necdurn fit,
creditoribus in priftinos debitores & fidejuffores
adio revivifcit , vei reftituitur, fi per occafio-
nem interceflionis extinfta fit, vel de novo na*
fcitur , fi pro alio, aiioquin contraduro, mu-
lier contraxerit, veluti, mutuum accipiendo pro
eo , qui mutuuin fuos in ufus fuiflet accepturus.
/. 1. §. tjlt. I. quamvis S. §. quanqtiam 11. &
feqq. i. <). /. fit mtilier 14. i. ult. itt fine ff. h. t_tReftittiitur autem cum fua caufa & qualitati-
bus, adeo ut, fi pro eo, qui temporali aftione
tenebatur, mulier intercefterit, temporalis aftio
redintegretur in tantum tempus, quantum fuper-
erat, cum primitus interceflione muliebri extin-
gueretur. /. dcbitrix 24. §. ult.ff. h. t. Et adiones
quidem priftinae , qua; revivifcunt, refiitutoriic
appellantur, & reficijforix, quia dantur refcifll in-
tercefllone & iiberatione , qua; ob interceflionem
mulieris contigerat,atque ita reftituuntur. /. qtiam-
visS. §. Marceliusi). & §. quanquam 11.12. 13.
/. ult. §. ult. f. h. t. i. fii mulier aliettam 16.C. h. t. ex
vero , quaeprimitus in eum nafcuntur, proquo
mulier contraxit, infilitutorice ab interpretibus di-
cuntur, quia inftituuntmagis, quam reftituunt
obligationem. d. I. quamvis 8. §.jben.ff.h.t. Non
tamen exiftimandum, ipfo jure has revivifcere aut
nafci adiones; fed potius in id impetranda per
creditorem reftitutio in integrum ex generaliclau-
fuia edifti praetorii, qua promifit, fcinintegnm
refiituturum, fii qua: alia fiibi caufiajufia cffie vi-
derctur, quo ad ejus per ieges, plebificita, fiena-
tuficonfiulta, ediffa, decreta prittcipum liceret. I.
1. itt fine ffi. cx qttib. caufi. majores 25. annisin
integr. refiit. jundt l.fii multer contra 14. ffi.h. t.
& arg. /. debitrix 24. §. ult. ff. b. t. jun£h /. fid
& fii6. §.fifierite 7. ff. ex quib. (aufi. majores.

"Yyyy 2 Licct

-ocr page 740-

Licet enimin d.l. 24. §.tdt. dicatur, ftatim, at-
qtte intercejfit mulier, competiijfie, id tamen vel
cum Wiiiembachio ad Pand. h. t. nttm. 5. ita
accipiendum eft, quod ftatim a&io reftitutoria
competat creditori , petere volenti , priftinam
fybi reddi a&ionem : vel intelligendum non de
ipfa aftione, quse reflituitur, fed de petitione
reftitutionis in integrum, ad recuperandam a-
<5lionem , quse muiiebri interceflione extinda
fuerat. Ut proinde fenfus iit, a£tionem tempo-
ralem reftitutam adhuc per tantum temporis fpa-
tiumdurare poft reftitutionem, quantum fupe-
rerat, cum primitus per interceflionem mulieris
extinguebatur; licet videri poflit aliqua fubefte
culpa creditoris, quod , cum ftatim petere po-
tuiifetaftionis reftitutionem, petitionem ejus di-
ftulerit", donec Vellejani exceptione per mulierem
oppofitS excluderetur. arg. /. 13. §. ult.ffi.h.t.

5. Neque hanc aftionis priftinse reftitutionem
impedit, quod forte dies aut conditio, fub qua
xnulier interceflit, adhuc pendeat; cum etiam,
pendente conditione, volenti creditori cum prio-
re aftio danda fit reftitutoria : neque enim bo-
num vifum , expeftare conditionem vel diem ,
cum in ea caufa iit prior ifte debitor, ut otn-
nimodo, iive exiftente five deficiente conditio-
ne, ipfe debeat fufcipere adtionem. /. aliquando
13. §. ult. jfi. h. t. arg. /. dehitrix 24. §./2fie-
natuficonfiulti z.fif. h. t. Sed nec reftitutioni pri-
ftinse aftionis obeft, quod mulieri intercedenti
creditor jam accepto tulerit debitum; cum ni-
hil ea acceptilatione videatur adlum , quippe
qua inanem tantutn dimiiitobligationem. /. quam-
1tis 8. §. Marcellus p.fifi. h. t. Uti nec , quod
ipfi debitori creditor accepto tulerit, five ante,
ftve poft interpofitam a muliere interceflionem ,
fi modo acceptilatio contemplatione interceflionis
inuliebris fafta fit, ut nempe tota obligatio a reo
principali in mulierem tranftata eifet. d. I. 8.
quoties 7-fifib. t. Nec denique, quod mulieri
creditor heres extiterit, cum non obiigatae cum
effeftu fucceiferit : quodve mulier ipfa veteri
debitori, pro quointerceflit,heresfit, cumipfa,
qua heres , reftitutoria conveniri tunc poflit;
fed & direftst, dum nihil ejus intereft, qua
adione convcniatur. d. /. 8. §./i muheri 12. &
13. ffi. h.t. confirmata fcilicet per hereditatis
aditionem muliebri obligatione, qua: ab initio
propriis viribus non confiftebat. Cujacius lihr.
15. ohfierv. n.

6. Non tamen reftituenda a&io priftina, fi
mulier intercefterit pro obligatione nonefficace,
veluti, pro pupillo iine tutoris autoritate obliga-
to; vel pro eo fine tutore contradturo ipfa con-
traxerit, nec is inde iocupletior faftus fit. /.
quamvis 8. §. ult. ffi h. t. Non etiam neceffa-
ria aftio reftitutoria, fi aliud remedium ordina-
rium fuperfit, quo creditori poteft confultum
effe, puta, fi convenerit cum debitore, utex-
promiftoremdarct, & ita acceptuin ei latum fit,
deinde is dederit mulierem , quse auxilio fena-
tufconfulti munita eft: cum eniin is, qui fidejuf»
forem aut expromifloretn fe daturum promifit,
mulierem dando non cenfeatur impleviffe pr o-
miflionem. /. qui fiatifidare 3. ffi. de fidejufifior. lo-
cus efle potuit condidioni caufa data caufa non
fecuta ad recuperandam adtionem , quse per ac-
ceptiiationem , caufse futursc feu fecuturse expro-
miflionis intuitu faftatn, fublata erat. d. I. quam-
vis 8. §. fi convenerit 8. ffi. h. t. jundt. I. fi
mulier ei 1 o. ffi. de condiff. caufi. dat. caufi. non
fiecuta. Quin &, ii pro debito priftino pignus
a debitore obligatum fit, & mulier eodem pro
debito interceflerit, non eft creditori nova opus
a£tione reftitutoria ; cum quafi Serviana hic uti-
lis fit, quia verum eft, convenifle de pignore,
necpecuniam folutamefle, nec cum eftedufuif-
fe creditori eo nomine fatisfactum. /. aliquando
13. §. 1. ffi.h. t. ibiqueAnt. Faber in rational.

7²*

7. Quod fi mulier una cum mafculo intercef-
ferit, fubdu£ta mulieris perfona, folus mafculus
in folidum a creditore*conveniri poteft ; fibi
quippe imputaturus, quod intercefTerit cum mu-
liere, quain fciebat autfcire debebat non pofleex
fua interceifione teneri. /. fi Titius48. ffi. de fide-
jufifor. Nifi mulier pro fua parte in fuum commo-
dum interceflerit, de quo cafu agit /. vir uxori
17. §. ult. etei coharrens/. 18. ff.b. t. Vel nifi
idadumfit, ut&mulier & mafculus viriles tan-
tum partes finguli deberent; uti id a&utn in cafu
l.fipaternam 8. C. b. t. in qua dumlmperator
Gordianus refcripfit inter alia ,patrem, cujus obli-
gationem filii & filise in fe receperant, inid con-
veniripoffie, in quoconveniretur, fifilice noninter-
cefififfient, ac mox , pigrfora , quce in priore fiue-
rant patris obligatione, eatenus teneri, quatenus ca
ad patrem perrefiitutoriam athonem redit, aperte
fupponitur , filios filiafque non fingulos in foli-
dum, fed viriles tantum in partes pro patre de-
bitore interceflifle.

8. Cseterum intervenire , 8c intercedere hoclo-
co non eft, pro alio fupplicare & delidti gratiam
petere, quo fenfu occurrit in /. quifiquis 5. §. de~
nique 2.C.ad leg. Jul.majefi. nec , impedimento
efle, quo minus quid fiat; quo modo olim tri-
buni plebis fsepe intercedebant decretis patrum,
aliifque : fedpotius femedium inter debitorem &
creditorem interponere. Quod tribus potiflimuin
modis contingit, dum mulier vel eam obliga-
tionem, quse in alterius perfon& conftitit, in fe
transfert; veleam participat; velipfafepro alio
pecuniam accipiente rearn conftituit. I. fienatuficon-
fiultum. 4. C. h. t. five re , five verbis, five alio
quocunque contraftu interveniat. 1.2. §. omnis 4.
fif.h.t. adeoque, utperfpecies eatur, patiendo
fe deJegari cum debitrix non eflet,expromittendo,
novando, fidejubendo, pignora dando , man-
dando, conftituendo , debitorem in judicio de-
fendendo, judicatum fubeundo, novain obliga-
tionem contrahendo pro alio alioquin fuo nomine
contradturo. /. 2. §. ult. I. 8. pr. & §. 8. 14. /•
uH. §. pafifim.ffi, b. t. 11. §• 1 deconfiit.

pecun.

L i B. XVI. T i T. I.

-ocr page 741-

petun. refpondendo per errorem , fe heredem
efle , vel fervi dominam, ad interrogationem in
jure faftam , an heres fit, autan ipfius fit fervus
qui nocuit, cum non eflet, nec bona flde fer-
vuin poflideret. I. fimulier in jure 23. /. fi mulier
interadendi 2 6. ffi. h. t. mandando alteri, ut is
proaliointercedat. l.fifidejujfores 6.1.7. I. ult. §.
fimulier 3. ff'. h. t. Ant. Faber Cod. libr. 4. tit.
2i.def. 28. alieno nomine in arbitrum compro-
mittendo. /. non difiinguemus 32. §.y7 mulier i.ff.
dereceptis. damnofam adeundo hereditatem, cum
ad idfraude creditorum induda eifet , utasalie-
num defunfti fufciperet. /. ult, ff. h. t. promit-
tendo pecuniam, ne a fuo creditore delegetur.
l.dehitrix 24. §. ficdfii l./f.h. t. indemnitatem
promittendo tutori, qui metuens forte, ne in pu-
pillos erogata ob eorum inopiam non recipiat,
tutelam pupillorum fufcipere declinat: in quan-
tum tunc pro pupillis, tanquam ex tutelx ad-
minrftratione ac judicio contrario futuris debitori-
bus , intercedere cenfetur apud tutorem eadem
ex tutela futurum creditorem ; ut proinde hic in-
veniaturdebitor proquo, & creditoralius, apud
quem, interceflio fit. I. fi mater 6. §. 1. C. h. t.
Cuifimileeft, fi, cumpropterea de adeunda he-
reditate dubitaret heres, quod parum idonea no-
mina debitorum viderentur, mulier repromiferit,
fe, quanto minus a quoquo eorum fervari poflet,
prseflituram. /. tutor 19. §. quid ergo 4. ff. h.t.
Quod fi indemnitatem mulier promiferit , fed
non inveniatur perfona diflinda debitoris, pro
quo , & creditoris apud quem , poflet videri in-
tervenifle, nec interceifio facta creditur , nec
fenatufconfulti auxilio mulier tuta eft ; cum vix
fit, ut aliqua apud eundem pro eoipfo intercef-
fifle intelligi poflit, idque fecundum faftorum fpe-
cies, quse proponuntur in /. quamvis 8. §.fimu-
lier 1. l.fi tutor pupilli 19. pr. 1. 2. ff. h.t.
Etenimin /, 19. cum tutor defunftus male tute-
lam geflifle exiftimaretur, ac heres ab eo inftitu-
tus dubitaret hereditatein adire , ne a pupillis ex
male gefta per defundum tutela conveniretur,
perfuadente pupillorum inatre & indeinnitatem
promittente adivit. Qua iti fpecie , quia mulier
non pupillis creditoribus, fed heredi tutoris, ex
geftione defunfti & aditione fecuta debitori, in-
demnitatem promifit , videri non potuit apud
pupillos, fed pro debitore pupillorum apud ipfutn
debitorem interceflifle. Simili tnodo , quia tuto-
res, prxdia pupillaria cum detrimento pupillo-
rutn diftrahentes, inde pupillis ex tutela: judicio
debitores futuri erant, ideo mulier ipfis diftra-
£tionem fuadens ac indemnitatempromittens, &
ita pro iifdem apud eofdem interveniens, neque
veterein neque novam obligaticnem alienam fu-
fcepifle , fed ipfain fecifte hanc obligationem,
nec exceptione juvandam efle, Ulpianus in d. I.
8. §. i.docet. De cstero non intereft, pro quo
intercefferit, utrum pro extraneo , an pro con-
junda perfona, veluti filio, vel patre. I. fi tum
ipfe 3. /. fi patwuim 8. C. h. t.

9. Ceflat hxc exceptio plulibus in cafibus 1
puta, fi mulicr ei renunciaverit, quod poteft >
tum in judicio> tum extra judicium, fi beneficii
fui certiorata fit; quia in mulieris utilitatem & fa-
vorem id introduftum eft, & cuique licet juri pro
feintrodufto renunciare. /. ult. §. pcn.ff. h. t. h
qui exceptioncm 40. ff. de conditl. indcb. junft. I.
pen. C. depaHis. diffi Donellus ccmment. jur. civil.
Itbr. iz.cap. 32. verfi. quartum. fi modo fpeciali-
ter , non gcneraliter tantuin, huic beneficio re-
nunciatumiit; cum vix ullarutn fint virium ge-
nerales & vaga' jurium omnium & exceptionum
renunciationes. arg. /. fied & fi quts 4. §. qtucfitum
4. jf. fi quis cattt. injud. fifl. caufa fatl. non obt.
Andr. Gayl libr. 2. obfierv. 77. num. 3. & fieqq>.
Nec re£te objicitur, eadem facilitate eatn renun-¹ciaturain, qua intercedit. l.fimulierpafeElce 221,
C. b. t. Non enim aliud illa lege afleritur, quam,
pari facilitaie mulierem fecunda vice intercedere,
qua prius interceffit ; unde ininitne fequitur,
eam fimili temeritate, qua mtcrccdit, juri fuo
renunciaturam , poftquam & juris fui & immi-
nentisexinterceflionedamni admonita, intelligit,
impofitam fibi fore folvendi neceffitatem. Virile
quidem, & quodammodo civile tnunus dicitur
interceffio; /. 1. §. l.ff. h. t. 1.2. ff. dc reg.jurii
Sed nonaliorefpeftu, quam quatenus Vellejano
fenatufconfulto comprehenfum fuerat , ne pro
ullo focmina; intercederent , adeoque quatenus
elficaciter ex fua non obligabantur interceffione,
Vellejani cxceptione munita?. Cautum fcilicet in
earum favoretn, ne intercederent; noncautum,
ne huic favori pro fe introdufto retiunciarent,
& eo modo feinet aptas efticerent ad interve-
niendum. Nec refte regefleris, neminem favori
pro fe introdufto renunciare, quoties vitium aut
defe£tus perfonce, veluti minorennitas aut fexus
fragilitas , privilegio caufam dedit ; minorem
ideo non rede renunciare cetatis auxilio feureftt-
tutioni; quod^autem itl minore xtas , id in mu-
liere fexus fragilitatem operari. Sciendum etenim ,
in minoribus quidetn etiarn poft certiorationein
beneficii, quod xtati adverfus lxfionem conce-
di folet , adhuc durare defe<5tum judicii , quo'
fit, ut , qua temeritate ad contrahenduin pro-
cefterunt , eadem quoque fuo eflent xtatis au-
xilio renunciaturi: atexquo mulierplene inftru-
&a fuerit , qua: interceifionis fequela , quique
efteftus fint, ac plerumque poft intcrceflionem
prxfto noxam efle , prairfumendum non eft, ea-
dem fexus imbecillitate per mulierem Vellejano
renunciatum efte , qua intercedit , dum minus
mulier quam mafculus creditur velie fuum jafta-
re; fed magis omne interceffionis impedimentuin,
fexus nempe fragilitas, per kfionis imminentis
beneficii commemorationem ac deinde fubfecu-
tam ejus renunciationem fublatum eft. Quod &
hodiernis moribus pleniffiine comprobatum. Fa-
chineus controv. libr. 2. cap. 60. Grotius manud.
ad jurifpr. HoU. libr. 3. cap. 3. num. 27. Sande decifi
Frifii. libr 3. tit. 11. defin.6, Andr. Gayl libr. 2. ob-
Y y y y 3. fcrv*

Ad Senatusconsultum VlLtEjanuM.

V-

-ocr page 742-

ferv. 77. Groenewegen ad. I. ult. ff. b, t. Adeo
ut nec ob enormen, quam ex-interceffione ac
renunciatione tnuiier paffa eft, ia:fionem refti-
tuenda videatur; nifi talia adfint, propter quae
& mafculis , ex fua' interceffione enormiter la:-
fis, fuccurrendum foret; cum fui beneficii renun-
ciatione quantum ad interceffionem fefe viris ex-
aquaverint: licet aliter placuerit Andrere Gayl
d. libr. 2. obferv. 77. nufn. ult. Quin imo, fi mu-
lier ante breve tempus pro aiio intercefferit non
ignara juris fui, cum hujus fenatufconfuiti renun-
ciatione; mox alio in negotio rurfus fine beneficii
fuirenunciationeintercedat, magiseft, utexin-
terceffioneilla fecunda efficaciter obligetur; cum
certioranda non fit, qua: beneficii fui non ita pri-
dem admonita , etiamnum ejus memor creditur.
I. x. infine ff. de aff. emti. & fraude non careat,
quar, fciensfe gaudere Vellejaniexceptione, ta-
men intercedit. Quse forte & ratio, quod in Gal-
lia nullushujus fenatufconfulti ufus eft, duin illic
fagaciores creditae mulieres, quam ut ignorarent,
interceffionis comitem plerumque patrimonii di-
minutionem efte ; tefte Mornacio, Autumno,
aliis, apud Groenevvegen dd rubric. C. b. t. (vi-
de tamen Argentreum ad confuct. Britann. art.
216.) Nec intereft, utrum ipfo interceffionis
momento mulier huic fuo beneficio renunciet,
an ex intervallo; ufque adeo, ut & ex rebus ip-
fisac fadis renunciationon perperatnfubinde coi-
Jigatur, dum plerumque nihil intereft, expreffe,
an rebus ipfis & fa&is, confenfus declaretur. arg.
l.de qttibus 32. §.1. in med. ff. delegibus. /. non tan-
tum 5. ff. rem ratam baberi. Qua ratione in Fri-
fia juciicatum, heredes mulieris, fine renuncia-
tione intercedentis , Vellejani exceptione tueri
fefe non oportere, quoties mulier fuo prsecepit
teftamento ifti creditori, apud quem intervene-
rat, fatiffieri, fidemve fuam liberari. Sande decif.
Frific. libr. 3. tit. 11. dcfin.j. Simiiiter parum refert
apud nos, an publico an privato inftrumento
rnuiiebris interceffio , renunciatione munita ,
comprehenfa fit, Groenewegen ad l. 23. C. b. t.
quamvis jusRomanum, quo adhuc Frifia uti-
tur , publicum inftrumentum requirat. /. anti-
qiut 23. §. ult. C. b. t. Sande dccifi. Frific. libr. 3.
tit. 11. defin. 2.

10. Quia vero beneficiorum renunciationes
ftri&am recipiunt interpretationem, quippe con-
tinentes quandam liberalitatem jurifque remiffio-
nem ; nequc quifquam facile creditur voluifle
jadare fuum. /. cum de indebito 25-pr. in med.
ff. de probation. hinc, fi mulier pro marito fuo
mtercefferit, & renunciaverit exceptioni Veile-
jani , non tamcn eo ipfo etiam renunciafie in-
teiiigitur authentica: fi qna mulier. C. b. t. qua
vetitum, ne pro viris fuis uxores interveniant.
Grotius manudutt. adjurijprud. Holl. libr. 3. cap.

3. num. 28. 29. Sande d. libr. 3. tit. 11. dcfin.

4. etiamfi publica mercatrix effet. Neoftadius de
pattis antenupt. obfierv. 18. num. 5. & 6. &
obfierv. 19. %n fine. Ut tamen haud dubitandum
videatur, quin pari jure sc fundamento poffit
nominatim renunciari d. authenticas fi qtia mn-
lier. C. b. t. & difpofitioni novelix 134. cap.
8. quo fenatufconfuiti ipfius renunciatio per-
miifa fuit; cuin non magis, nec alio fenfu, fen-
tentia authentica:, quam fenatufconfuiti, ad pu«
biicam rcfpiciat utiiitatem, & utrobique intercef.
fio, tanquam temeraria & ab imbeciliitate fexus
profeita, improbata fuerit , ac denique ex re-
nunciatione interpofita utrobique p3teat, nihi!
per mulierem inconfiderate aftum fuiffe , poft»
quain fuorum eft admonita jurium ac benefi»
ciorum. Grotius. d, libr. 3. cap. 3. num. 29.
Groencwegeti ad d. atitb. fi qua mttlicr, C. b. t.
licet juratain hujus authentica? renunciationem
defideret Beriichius conclufi prafl. part. 2. concl.
19. num. 63. Sande d. hbr. 3. tit. 11. defin. 3;
& 4. aliique ibidem citati. Quid, quod & fine
renunciatione Vellejani ac authentics fi qux
mulier. pro marito intercedens, efficaciter obli-
gata redditur, quoties & quatenus marito de-
bet, vel fe debere apud creditorem fingit igno-
rantem; cum haftenus vei non lsedatur ex fua
interceffione, vel in pcenam fraudis eam teneri
juftumfit. Cuiaddit Antonius Faber, nonopor-
tere juvari inulierem, fi fe obligaverit pro mari-
to liberando, qui non ex caufa seris alieni, cujus
intuitu per ceffionem bonorum a carceris fqual-
lore iiberari poterat, fed ex caufa deli&i, in
carceres detrufus erat; aut, fi fe ad eludendam
executionem , qua: fiebat in bona mariti, obli-
gaverit pro marito. Ccd. Sabaud. libr. 4. tit. 21.
defin. 16. 17. 19. in fine 21. Deniquenec au-
diendam efte, qua? pro marito fuo interceffit ju-
raco , Canonici juris interpretibus vifutn fuit.
Rittershufius adnovell. part. 2. cap. 4. num. 20.

11. Non etiatn Veliejano locus eft, fi mu-
lier alteri donet, vcl fi pro debitore folvat, vel
fuum debitorcm creditori alterius deleget fine
interceffione, vel pignus, quod ut creditriir te-
nebat, reftituat; cum & in hifce liberalitatis fpe-
ciesfit: five pecuniam folvendi caufa numeret,
five rem quamlibet fuam in folutum det, five
pecuniam mutuam acceperit, aut rem fuam al-
teri vendiderit, ut ex pretio donaret, aut fol-
veret, cuin interceffio non praeceffiffet: fena-
tus enim obligatx mulieri fuccurrere voluit, non
donatrti, quia facilius fe mulier obligat, quam
alteri donat. I. fied fi ego 4. §. I. /. 5. /. 8. pr.
& §. 5. /. fipro altquo 21. §. 1. jfi. b, t. I. fie-
natuficonfiultum 4. in finc C. h. t. nifi color fena-
tufconfulto quaffitus fit, ut mulier venderet cre-
ditori potius , quam apud eum contra fenatuf-
confuitum intercederet. arg. /. 29, %.tdt.ffi.h.t.
de quocafu accipienda /. ult.^.itcmfiz.jf.b.t.
atque ita cum legibus ante allegatis concilian-
da. Confer Ant. Fabruin Cod. libr. 4. tit. 21.de-
fin. 19. & rational. add. I. ult. §. 2. ffi.h. t. Neo-
ftadium curiafiupr. dccif. 42. Caret quoque hoc
beneficio, fi dolofe decipiendi caufa interceffe-
rit. /. 2. §. 3. l.fi mulier 11, /.23. ffi. k. t. /• fi

■L I B. XVI. T 5 T. I.

-ocr page 743-

fine 5. C. h.t. fi poft biennium intercelfionem prio-
remrepetieritproextraneo, non pro marito fuo.
i.fimtlierperfecla 22. C.h. t. jundt. novell. 134.
cap. 8. fidebitor id, pro quo muiier interceflit,
eidern jam perfolverit, ut ipfa creditori fatisfa-
ceret. I. fi mulier i6.l.fi muheri 22. jf. h. t. vel
fidebitorid, quod aiteri debebatf, muiieri fol-
vit, caventi, creditorem id ratum habiturum ,
nec is poftea id ratum habeat; cum his in ca-
fibus mulier non de damno evitando agat, fed
lucrum captet. I. fi mtilieri fiolvero 15.fi- h. t.
Sande decifi Frific. lihr. 3. tit. 11. defin. 1. Grotius
manitd. adjurijprud. Holi. libr. 3. cap. 3. num. 24.
Si pro interceffione pretium acceperit, quantum-
curnque illud fuerit, fivemajus, five exiguum;
cum lex non diftinguat, fed id unum exigat,
q«od mulier ab initio, vel pofiea, aliquid acce-
perit, ut fie interponat; & hic lucrum magis ca-
ptafle inteiligatur, recipiendo pcriculi pretium,
quarn dam.jofcm fecifle interceflxonem. /. antiquce
23. C. h. t. Donellus comment.jur. civilisiibr. 1 2.
cap. 32. verfi. tertium. confer Menochium de ar-
bitr. jud. iibr. 2 .■ cafiu 234. Si pro dote, vel li-
bertate , aut alia caufa pia admodum ac favo-
rabili interceiferit. l.pen. & ult. C. h.t. jund. /.
cum is qui 32. §. mulier 2. jf. de condiff. indeb.
Tyraquellus de priviiegiis pice caufis 113. Ant.
Faber Cod.iibr. 4. tit. 21. defin. 14. Ant. Mat-
thaeus de obligat. difiut.33.thef 12. Si interve-
nerit apud creditorem minorem, 5: is a debito-
re, in quem a£tio reftituenda eft, non poffit
fuum confequi; quippe quo cafu major setatis
quam fenatufconfulti ratio habendafuit. l.fiapud
minorem 12. jun£t. /. 11. §. ult. jfi. de minor. 2 5.
annis. Si in rem fuam ac propriam utilitatem,
vel faltem fine fuo detrimento interceflerit ,
dum ipfa forte debitrix erat, aut id, pro quo
interceflit, etiam fine interceffione praeftare ob-
ftri&a. /. fruflra 2. C. h. t. veluti, fi in caufa
fibi cum aiio communi. I. vir uxori 17. §. ult. jf.
h. t. vel pro eo, quem creditori fuo delegabat.
/. bonafide 27. §. ult. jf. h. t. cuive a fuo cre-
ditoie delegata erat. /. debitrix 24.pr.fif. h. t. vel
fi defendat eum, qui adverfus ipfam regreflum
habet, procuratorein , venditorem hereditatis,
vei etiam emtorem hereditatis aut rei finguiaris,
aliumve fimilem , cui de evi&ione tenetur,
quique damnatus regreflum adverfus eam habet.
l.fiedfieum 3. jf. h. t. vel pro marito inope ali-
menta in ufum famiiiae comparante interveniat;
cum ad inopem maritum familiatnque alendam
obiigatafit. arg. l.ubi adhuc 29. C. dejure dot. I.
alimenta 11. C. de negot. gefiis. Ant. Faber Cod.
iibr. 4.tit. 21. defin. 8. Ceflat denique fenatuf-
fi muiier, qua: publica mercatrix eft, intercef-
ferit pro alio eorum intuitu, quxadiftam, quain
exercebat, fpedtant negotiationem ; non itern ,
fi in aliis. arg. /. etfidmuliere 4. C.de infiit. affio- .
ne. Chriftineus ad Mechlin. tit. 9. art. 1 o. num. 3.
Tuidenus ad tit. C. ne uxor.pro marito num. uit. iti
fine Neoftadius de patfis antenupt. obfierv. 18. i?t
fine& obfierv. 19.m fine. Rittershufius adnoveilas
part. 2. cap.q.num. 23.24. Andr. Gayllibr. 2. ob-
fierv. 90. num. 5. Groenewegen adrubric. Cod. h. t.
Cui addunt mulieres illas , quae territorio pra:-
funt, & majeftatem, veiregaiia, habent; tum
quia in tales fctfminas, confilio & confiliariis haud
deftitutas , non tarn facile aliqua imbeciliitas aut
imprudentia cadit, ob quam aliis tenuioris fortu-
nae & loci humiiioris mulieribus fubventum eft;
tum quia is , qui iiiarum fidem fequitur , non
tam fexum, quam illuftrem dignitatein admini-
ftrationemque , per omnia virili fimilem , re-
fpexifle cenfetur. Carpzovius defin. fior. part. 2.
confiit. 1 5. defiin. 9. Heringius de fidejujforibus cap.
7. num. 5 17. & ficqq. Struvius ad Pand. h. t. num.
1 z.infine.. Quod admitti potcrit in iis interceflio-
nibus , quas facit, quatenus dignitatem publi-
cam fuftinet, ac qua talis; iti cseteris namque
piivatis negotiis fi tanquam alia perfona privata
intervenerit pro tertio, ratio nulia eft, curnon
fefetueretur Vellejani exceptione, exempiomu-
lieris, pubiicae mercatricis, quce, ut ut in ne-
gotiis ad tnercaturam ipeiflantibus fagaciflima fue-
ritac prudentiffima, in aliis tamen fexus fragili-
tate labi ac capi poteft, Veilejani beneficio non
deftituenda. Unde &z poft motam hanc de illu-
ftribus muiieribus controveritam , plures hsefi-
tantes earn indecifam reliquerunt. Pyrrhus Mau-
rus de fidejujforibus part. 2 fiett. 8. cap. 3. num.
132.133. Ant. Mattharus de obiigat. dtfifiut. 3 3.
num. 7.

12. Quodfi mulier ex interceffione obligata,
jam foiverit, quod ita debebat, fi quidem fciens,
fe Vellejani exceptione tutam eife, condicere fo-
iutumnon poteft. /. quamvis 9. C. h. t. eoquod
confulto dati indebiti donatio eft. /. cujusper crro-
rem 53 .fif-de reg.juris. donanti autem mulieri per
Veiiejanum non fuccurritur. /. 4. 1. fif. h. t.
Si vero ignara fui beneficii; foluti, velut indebiti,
repetitionem ab eo,cui folvit,habet. /. qui exceptio-
nem 40. ff. de conditf. indcb. junct. /. regula cfii. 9.
ffi. dejuris & fafti ignorantia. nifi malit adverfus
eurn, pro quo interceffit & folvit , mandati aut
negotiorum geftorum actione experiri ad indem-
nitacem. i. pen.fif. h. t.

AD SENATUSCONSULTUM VfiLLEJANUM.

confulti bencficium fecundum mores hodiernos,

7*7

TjTUr

-ocr page 744-

L I B. XVI. T i T. II.

T I T V L V S II.

De Compenfationibus.
S u M M A r i a .

r. *-

1. Quid fit compenfdtio ? unde diSLt , & qua
tequitas ejtts? quul fit pariatio ?

2. Compenfatio jure ttovo tollit debitum ipfo jttre,
ex qtto ccepit utrimque deberi, licet ex uno latere
ufurarium jtt, vel fub pcend, debttutn. An con-
dtci poffit ut indebitum, quodpotucrat cotnpenfa-
ri ? An compenfatio jurecivilitj bodierno pofi
fententiam opponipofifit in executioneX aninap-
pellatione ?

3. Retis compenfiationem allegans nonfatetur eo ip-
fo, fie debitorem ejfie: aut fieam omittat, ficiens
prudens, non cenfetur adverfiario remifijfe debi-
tum. Nifi conjuntta perfona id fiapius ficiens
prcetermiferit, cttm nulla appareret jufia caufa,
cur non compenfaverit.

4. Compenfatio uni tutori potefi objicirejpctfu ejus
qttod altcr tutor notnme pupilli debet. An cefifio-
nario compenfatio ejus , quod cedens vel ipfic
tefifionarius ex fuo capite debet ? Quid jtinsfi
pritnus pure debcat fiecundo, fiecuttdus primo fiub
conditione, fied ed legc additd, ut exifiente condi-
tione compenfaret, & primus cedat attionem
tertio , tertius autem cxifiente conditionc agat
ctttn fecundo ?

j. Cefiftonario quarto objici potefi compenfiatio ejus,
quodprimus vcl fiectindus vel tertius cedetts de-
bet: nec compenfationem impedit, qtiod cedens jam
defierit folvendo effie: necrefiert, voluntaria an
necejjaria ceffio fit.

6. Non rette objicitur cejfionario, ft is cum debito-
rc cedentis novaverit, vel ex delegatione plend
eum fibi obligatum caperit babere.

7. Compenfiat reus id tantum, quodfitbi abattore
viciffim debittim; non quod d tertio, licct is confien-
tiat, nifii infuper attionem ccdat ; ubi dc duo-
btts reisfiipulandi 6" promittendi; & de execu-
tore non compenfantc pretium rei fiubbafiata dfie
cxattum, cum eo, quodcrcditoresin Htevittores
viciffim ci debcnt.

S. An tutori, fiuo notnine agenti, id quodpupillus
debet ? An tutcri pupilli nomine agenti id qttod
■ttttor fiuo nomine debct ? An tutor, fiuo nomine
conventus , compenfiet id , quod pupillo dcbe-
tur ? & viceverfii ?

Qmd fi debitorpupilli, qui tutoris crcditor efi,
aut vice verfdforo cejferit, an & tunc tutor fiuo
vel ptipillari nomine conventus compenfiationcm
cbjiciat ? & qitid fit quis exfiud pcrjond fit debi-
tor ftmul ac creditor ejtts, qui foro cefitt ? An
refcriptum moratortum a debitoreimpetratumim-
pediat mnpenfiationem, fi is alid ex caufia cre-
ditum perfequatur ?

10. De tutoribus ditta j obtinent & in procurato-
ribtts, infilitoribus. An & in fiociis, ac moribus
in manto fij uxore ?

11. Ouid juris in debitore & fidejujfiore ejus ? in
patre & cjus filiofamilias ? in beredefito nomine
debitore , at creditore notnine bcreditario? &

■ quid, fi bereditatem adiverit cum beneficio inven-
tarii ?

12. Oualia debita cotnpenfiaripofifint ? Anptxnte
pecuniarite ex dclittis aut publicis criminibus i An
pcente publiccc non pecuniarice ?

13. An debittim mere civile ? An debitum natura-
le tantum etiam cum eo, quod naturaliter & ci-
viliter debitum efi ?

I 14. Rccie compenfiatur, qttod certo toco debitum;
quod jam alio in loco cccptum peti; debitum cx
fintentid fiduciariam fiolutionem continente ; itn~
penfce htis, in quas qtiis damnattts cfi, dcbita
intra certutn tctnpus exigenda cum aliis exattio-
nem perpetuam babentibus, id qttod quis fie fio-
iuturumjuravit; An & debitum bjpothecarium
cutn chirographariot an fiors atinui reditus cuni
alid fiorte reditus aliove debito ?

15. Non habet loattn in depofito. An non depo-
fitumfialtem pro impenfis neccjfariis retinmpofi-
fitt?

16. Nec in caufis momentanece pojfiefifionis ; nec
in rcparatione attentatorum ; nec m tributis &
vettigaiibus, aut co quod fifico dehitum ex caufia
annonaria; ncc in debito reipub/icce cx calendario
vel ex fldeicommijfo ; nec in pretio reiper fificum
vettditce; vel mercede vettigalium; nec in ali-
mentis fitturis , nec in implemento conditionis
dandi decem , necpretia rerttm auttionepublic^
in utilitatem creditorum autoritatejudicis vendita-
rtim. An in canonc annuo ? An debitum untus
tabernce, cum debito alterius tabernce?

17. Requirititr ad compenfiationem, utdebitumfii
liquidum & purum. ¹

18. Necefife cttatn ut fitiitrimque debita res fungi-
hilis eju fdem generis. An corpus utrimque in ge-
nere debitum ? An corpits cum quantitate ? Att
pecunia, quoties tit corpus confideratur ?

19. An rejettd pcr judicem cotnpcnfiatione adhuc
debitum tllud pcti pofifit ?

20. Jtts retentionis dijfiert in multis djttre compenfia-
tionis. Recenficntur cafitts, in quibusjus retentio-
nis locum habeat; maximc retinetur res in qtiam
impenfia fiatta vel circa quam artificium adhihi-
tum. Jus retetttionis tranfimittitur ad fiuccejfiores
ttmvcrfiales & particulares.

21. An jus retentionis habens teneatur rem redderc>
fieicautio de folvendo dcbito ojferatur ?

1 Com-

-ocr page 745-

Ompenfatio eft debiti & credi-
ti inter fe contributio. /. 1. jf.
b. t. vel, ut Cujacius inpara-
tit. jf. & C. per xris fui cotn-
putationem ab a?re alieno libe-
ratio; & computatio vice tnu-
tua debitse quantitatis. Ita appellata ab antiquo
jeris appendendi more, nummo necdum adin-
vento, vel invento quidem , fed adhuc appen-
di magis quatn adnutnerari folito; quo evenie-
bat, ut aequalis utrimque debita aeris quantitas,
Itmul penfata, defineret utrimque debita eife ,
& id folum ex uno latere remaneret in credito,
quod prargavans non fimul penfabatur. Cui
compenfationi non plane abftmilispariatio, fcri-
ptura, qua rationes accepti & expenfi pari quan-
titate continentur, aut libi invicem opponun-
tur, ac comparantur, fi impar fit quantitas, ut
ita fubduda quantitate pari accepta & expenfa,
conftet quantum in reliquis fit: unde & pariator
opponitur reliquatori vel reliqua babenti. Vide /.
ult. §. idem qticefut 3. ff. de eondict. indcb. I. Ju-
litts Paultis 81. jf-de condit. & demonjlr. I. is qtii
fuis 4. §•proinde 5. jf. de manumijfion. I. Stiebo
libertas 40. §. argentarius 8. jf. de Jlatuliberis.
Ksevardutn Itbr. 3. variorum cap. 9. qui & non
paratam fed pariatam obligationem putat oportere
legi in /. manifejli 17. C. de folution. Summatn
autem compenfatio ^quitatem habet; quia in-
tereft noftra potius non folvere , quam folutuin
repetere. /. ideo 3. jf. b. t. nec dolo carere intel-
ligitur, qui petit quod redditurus eft. /. dolofa-
tit 8. jff.de doli mali & metus except. denique
expedit reipublica; lites diminui, /. quidam 21.
infin. ff. de rcb. credit. ad quod non parutn com-
penfatio proficit.

2. Compenfationis effe&us eft, quod folu-
tionis vicem obtineat, adeoque pro rata debituin
«trimque ipfo jure minuatur. /. fit confiat 4. C.
1.1. l. fidebttor. ff. quipot. in pign. I. velper-
wutavit 1 g.Jf. de liberali caufid. Licet enim oliin
in folisbonae fidei judiciis ipfo jure quis per com-
penfationem tutus eftet, in ftri&i vero juris ne-
gotiis tanturn oppofita doli mali exceptione. §.
inboncefidei 30. Injiit. de aUion. tamen jure no-
vo ftrifti juris ncgotia hac in parte iis, quse
funt bonse fidei, fuerunt exa:quata ; ut ipfo ju-
re ad concurrentem ufque quantitatem obligatio
extinguatur. d. §. 30. Cui confequens, ut &
liberentur ipfo jure fidejuftores ac pignora. /. vc-
rum efi 4. jf. b. t. I. inviccm 12. C, h. t. ufu-
rarum etiam curfus fiftatur concurrentis apud
utrutnque quantitatis, ex quo primitus ccepit
utrimque deberi, five sequales utriinque, five
insequales ex pado vel mora vel ftipulatu ufu-
rae debita: fuerint, five debitum principale alte-
rutn ufurarium fuerit, alterum nullam habuerit
ufurarum acceffionem. /. cttm alter 11. /. 12. jf.
h. t. I. fi confiat 4. 5. C. h. t. I. ejus quanti-
tatis 7. C. de folution. atque infuper is, qui ob
moram in pcenam aut mul&am incidk, eandem
evitet, fi tempore folutionis, ad pcenam evi-
tandam facienclse, habuerit jus compenfandi. arg.
d. II. jund, /. cum quidam 17. §. fi pupillo 3.
ff. de ufiuris. Guido Papa decifi. 171. num. f.
Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. 23. defin. 4. Hugo
Grotius mantiduff. adjurijprud. Holl. libr. 3. cap.
40. num. ic. 11. Zoefius ad Pand. b. t. num.
ult. Quamvis ergo verum fit, opponendas feu
allegandas effe in judicio compenfationes, ut ju-
dex earum poffit rationem habere , & eatenus
dici poffint faiti effe, §. pcn. htfiit. de aclton.
effectus tatnen earum totus jttris eft , & exiftit
ante allegationem ; quippe quse non ad indu-
cendam compenfationem pertinet, fed magis ad
manifeftandum, eam retro ab eo temporc, quo
ccepit utrimque deberi, jam a jure fadam elfe ;
nec extinguit obligationem, fed jam ante ex-
tindain fuiffe monet. Unde & procurator ab-
fentis conventus, ac compenfationetn allegans,
non tenetur eo noinine de rato cavere, quia,
ut Paulus ait, nihtl compcnfiat, fied ab initiomi-
nus ab eo pctitur , debito fcilicet per compenfa-
tionem ipfo jure jam diminuto. /. pofieaquam 21.
jf. b. t. Eoque nititur fundamento, quod, fi
id , quod compenfationis ope poterat non folvi,
folutum fuerit, tanquam indebitum condici pof-
fit. /. idco 3. l.ftambo 10. §.y? quis 1. jf. b. t.
longeque magis poft fententiam , ad impedien-
dam executionem ejus, compenfationis objedio
permifla fit. /. ex caufd 2. C. h. t. I. cum militi 16.
§. 1. jf. b. t. Qnod & hodiernis moribus fer-
vari a:quutn videtur, eo quod per compenfatio-
nis allegationem non tam impugnatur fententia,
quam potius reus condemnatus ei acquiefcere
ac obtemperare paratuin fefe profitetur. Si enim
naturali folutione ejus , ad quod damnatus eft ,
judicato fatisfaciat, non minus fatisfacit debiti
liquidi compenfationem offerendo ; dum nihil
intereft, folvat, an penfct. /. 4. C. b. t. l.q.ff.
qui pot. in pign. Matth. de Afflidis dccifi 121.
Sebaft. Medices de compenfat. part. 2. qucefi.
25. Ant. Faber Cod. libr. 8, tit. 24. defin. 2.
Andr. Gayl hbr. 2. ohfierv. 17. num. 10. Be~
foldus delibatis juris ad Pand. libr. 16, qucefi. 2.
pofi med. Carpzovius defin.for. part. i.confiit, 8.
dcfi. 6. in finc & defi. 15. Reljponfa Jurifconf. Holl.
part. 3. vol. 1. confil. 47. Contra quidem in
Hollandia judicatum effe refert Neoftadius fupr.
Cttrics decif. 96. Sed jure communi Hollandos ad-
huc uti, afferit Simon van Leeuwen cenfi. fior.
part. 1. libr. 4. cap. 36. num. 2. & judicatum
effe, eam in executione pofle opponi, ut curia
judicet, quanto minus via executionis petendum
fit, commemorat autor Appcndicis decifionum.
Curice Holl. pofi Refponfa Jurifi. Holl. part. 3.
vol. 1. pag. II. Eoque facit , quod utraque
Hollandia: curia judicavit, inftrumento, volun-
tariae condeinnationis claufulam continenti, re-
de objici compenfationem ; uti vulgo inftru-
mentis guarentigiatis eam aliis in locis opponi,
moriseft. Ncoftadius Curice fiupr. decifi. 3. Befol-
Zzzz dus

729

D £ COMPENSATIONIBUS.

-ocr page 746-

L i s. XVL

dus dclibat.jitris adPand. libr. 16. qinvfl. 2. pofl.
tncd. Leeuwen ccnf. d. part. 1. libr. 4. cap. 3 6.
nimt. 6. 7. ibique plures citati. In appeliatione
fane eam, quae in prima iite prsetermiffa erat,
compenfationem aiiegari poile, dubium vix eft.
Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. 23. defin. 15. Go-
tofredus in notis ad rttbric. h. t.

3. Non tamen compenfationis per adverfariuin
apud judicem oppofitse efteduseft, quod eam
opponens fateri videretur, fe ejus , quod peti-
tuin, debitorem efle. Non enim exiftimatur con-
fiteri de intentione aftoris is, quocum agitur,
quia utitur exceptione. /. non utique 9. ffi. de ex-
ception. neque quifquam piuribus prohibetur de-
fenfionibus & exceptionibus uti, licet diverfa:
fint, quoties lex impedimento non eft. /. nemo
8.fifi. de except. /. nemo ex bis 43. ff. de reg.jur.
an autem quis modum , quo ipfo jure, an eum ,
quo exceptione fola tutus eft, alleget in judicio,
hujus quidem quseftionis intuitu, non multurn
refert ; maxitne li coniideres, nibilinterejfe, ipfio
jure quis afiionem non babeat, an per exceptionem,
in judicio oppofitam, infirmetur. I. mhil interefi
11 2. ffi. de reg. juris. neque fas eft , deterioris
efle conditionis eum, qui potentiore fefe defen-
dit liberationis modo , quo ipfo jure fe tutum
afferit , quam qui defenfione , aliquo refpeftu
debiliore , utitur, dum fe exceptione munitum
ait. Fachineus controverfi itbr. 11. cap. 6. Vice
verfa , fi quis non compenfaverit, cum id pof-
fet, fed folverit petita , non eft intelligendus eo
ipfo remiftfte adverfario, quod is viciflim debet:
cum nemo prafumatur voluifle jadare fuum , &
multa? poflint effe caufse , propter quas quifque,
adverfario ita defiderante , folvere malit, quam
penfare; dum forte id , quod viciflim debitum,
ufurarium eft, vel alia quacumque ratione expe-
dit reo convento, integrum fervare potius fuum
jus crediti, quam id agere, ut evanefcat. Quod
Julianus velle videtur, cum in /. 2.f. h. t.ait,
unumquemque poffe creditoreui fuum, eundem-
que debitorem, petentem fummovere, fi para-
tus cfi compenfiare ; non obfcure iis verbis id to-
tuin arbitrio rei conventi relinquens. Quod &
Ulpianus tutori adione tutelae convento perrnit-
tit. /. 1. praterea 4. f d. contrar. tut. & uti-
li att. eo fere modo, quo is, qui rei venditae
& traditse exceptionem habet, conventus ab il-
lis, qui eviftionem prseftare debentj ftatuere fe-
cum poteft, an oppofita illa exceptione rem fibi
fervare velit, an magis evincenti cedere, falvam-
que fibi ad duplum vel id quod intereft evidio-
nis nomine confervare ex ftipulatu aftionem. /.
vindicantem ij.ffi.de evittion. tot. tit. ffi. de ex-
cept. rei vend. & tradita. Platie fi quis, habens
compenfandi facultatem , nec id ignorans, fae-
pius compenfatione uti prsetermiferit, probabi-
lem nullam habens caufatn , cur magis fuum
credituin iibi voluerit falvum effe, quam com-
penfatione tolli , non improbabilis tunc remiffi
debiti conje&ura eft, maxime inter conjun&as

T I T. II.

perfonas, inter quas facilius, quam quidem iti^
ter extraneos, liberalitatis prsefumtio adthifla eft»
/. Procula i6.ffi.de probation. jun£t. /. cum alie-
nam 10. C. de legatis.

4. Opponi poteft compenfatio quibufvis cre-
ditoribus, etiam pupillis, five ab extraneo, fi-
ve ab ipfo tutore tutelse aftione convento. /. fi
tutores 11. C. h.t. I. 1. §. prceterea 4,f. de con-
trariatut. & utiliatt. ufque adeo, ut divifa plu»
res inter tutores unius pupilli tutela, compenfari
pofllt uni tutori nomine pupilli experiunti, quod
reo convento debitum pupillari nomine ab alte-
ro tutore aliam tutelce partem adminiftrante; /.
inter tutores 3 6. ffi. de admin. & peric. tut. Cef-
fionariis quoque adione cefla agentibus, tum
ratione ejus, quod ipii fuo nomine debent ei,
contra quem aftione cefla experiuntur ; tum
etiam refpe£tu ejus, quod ipfe cedens viciflim
debet, fi modo debuerit ante ceflionem, atque
ita ei compenfatio objici potuerit. Cum enim
ipfo jure ad concurrentem utrimque quantitatem
debitum evanuerit ipfo illo momento, quo quid
incepit utrimque deberi fecundum ante didta,
cedi non potuit adverfus debitorem a£tio, nifi
ea pro parte , qua? poft confufum debitum &
credituin atque ita extin&um reftabat exigenda.
arg. /. vertim efi 4. & 5. ffi. h. t. Ant. Theflau-
rus decifi. 221. Zoefius adPand. h. t. num. 29.
Joh. Papon iibr. 12. tit. 6. arr. 2.^5. Refpon-
ia Jurifc. Holl. part. 1. confil. 314. & part. 5.
confii. 2 5. infine. Quinimo, fi primus pure de-
bens fecundo, fecundum non pure , fed ex die
vel fub conditione cceperit obligatum habere, ea
lege addita, ut die veniente compenfaret fecun-
dus id, quod ita debet, cum eo quod fibi a
primo debetur, ac primus deinde , antequam
dies obligationis veniflet, jus fuum cedat tertio;
tertius veniente die contra fecundum aftione cef-
la agens, pati tenetur compenfationem ejus,
quod primus cedens fecundo debet. Etfi enim
ceflionis tempore fecundus necdum habuerit com-
penfandi facultatem, dum folum liquidum & pu-
rum debitum in compenfationem venit; quia ta-
men obligatio illa, ex die vel conditione fufpenfa,
cedinon potuit, nifi cum fua per pa<5tum adje¹-
£tum definita qualitate modoque , confequens
eft, ut fecundo, contra quem adftio ceffa fuit,
nonperierit per ceflionem illam jus compenfan-
di, ex conventione qusefitum : quod enim ipfis,
qui contraxerunt, obftat , & fucceflbribus eo-
rum obftare placuit. /. quod ipfis 143.' ffi. de reg.
juris. Refponfa Jurifc. Holl. part. 1. confil. 2 87.
Neque adverfus hsec , qua: de compenfatione
cefllonariis opponenda diximus, in contrarium fa-
cit, quod ceflionarius neque reconventionem
femper patiteneatur, rationeejus, quod cedens
viciffim debet. I. fiervumquoque 33. §. ult.l. 34.
f. de procurator. Adde tit. de judiciis num. 48.
neque doli per cedentem commifli exceptione
omni in cafu repelli pofllt. /. apud Celfium 4- §.
de autons 27. 28. 25». f. de doli mii & met

except.

-ocr page 747-

De Compens

txtept. Etetiim alia reconventionis , 'debitum
utrimque fuperftes fupponentis, quam compen-
fationis, ipfo jure debitum perimentis;» ratio eft,-
utproinde a reconvcntione ad compenfationem,
tanquam difparatis, male fiat illatio. Ant. Fa-
ber Cod.libr. 4. tit. 23. defin. ij. Et quod at-
tinet exceptioncs ccifionario non femper oppo-
nendas, etfi verum fit tunc, cutn exxeptio ju-
re eft oppolita , nihil interefte , ipfo jure quis
actionem non habent, an per exceptionem in-
firmetur. I. nihil interefi 112. ffi. de reg. juris.
non tamen inde fcquitur, otnnes seque exce-
ptione repelli, ac allegatione modorum, quibus
ipfo jure liberatio contingit; dum plures funt
in perfonam exceptiones, certis tantum agen-
tibus, non promifcue omnibus, objiciendse, ut
diftum tit. de paftis num. 13.

5. Nec refert, utrum pritnus cedens an fe-
cundus aut tertius ei debeat, qui aftione ceifa
convenitur. Si enitn fingas primum attionem ,
fibi adverfus fecundum competentem, ceflifte
tertio, tertium quarto; agenti quarto non rno-
do compenfari poteft , quod primus cedens de-
bebat, fed & quod tertius; eo quod , quam pri-
mum aftio fuit tertio per ceflionem qusefita, pro-
tinus utrimque debitum contributione & confu-
fione ipfo jure evanuit ad concurrentem ufque
quantitatem, adeoque ceflio fieri non potuit, nifi
ejus intuitu,quod amplius exuno latere debitum,
remanferat in credito. Sande decifi. Frific. libr. 3.
tit. 17. defin. 2. Sed & non multum intereft ,
utrumeo tempore, quo ceflionario objicitur com-
penfatio, cedens adhuc idoneus fit, an jatn de-
fierit folvendo efle; cum fetnper locum fibi vin-
dicet ratio, cedi non potuifte cuin effe&u aftio-
nern, nifi quatenus fupereft poft faftam a jure
debiti & crediti contributionem ; & uti compen-
fari potuiffet ipfi cedenti, licet ille ipfo ceffio-
nis teinpore folvendo non fuiffet, dum in om-
nein eventum nihil folvens fed tantum retinens
quod debet, ipfe fibi abunde folvendo &, quod
ad fe attinet, dives effe intelligitur juxta /. qtue-
rebatur 82. ante med. jfi. ad leg. fialcidiam. ita
quoque jure eodem uti debet qui ceflionis in-
terventu fucceflit cedenti. arg. /. quod ipfis 143.
ffi. de reg. juris. Parum dcnique refert, an ex
libera voluntate, an ex neceflitate ceflio fa&a
fit. Etfi enim procurator in rem fuam ex necef-
fitate conftitutus defendere cedentem non tenea-
tur in reconventione, eamve pati. /. Jervum 3 3.
§. ult. I. 34. jfi. dc procurator. quo fundamen-
to motus Frifia; Senatus compenfationem repro-
bavit, tefte Sandio decifi. Frific. libr. 3. tit. 17.
defin. J. tamen a reconventione ad compenfa-
tionem perperam argumentuin transferri, jam
fupra monitum; faltem non hujus quseftionis in-
tuitu , quia , five ex neceflitate, five ex liberi
voluntate , ceffio contigerit , verurn manet,
non magis ex neceflitate , quam libera ex vo-
luntate, cedi poffe aftionem , quae in rerum
natura amplius non eft : uti non erat in fa&i

ationibus.

fpecie a Sandio propofita; in qua dum tres filii,
Primus, Secundus, & Tertius, matri heredes
erant, cui matri trecenta debebat Titius , Titio
viciflim tertius centum ex fuo capite, fieri aliter
haud potuit, quam ut prirno aditionis inomento
Tertius ex capite mauis pro parte tertia trecen-
torum matri debitorum coeperit Titii creditor efle,
& eo ipfo extindum contributione ac confufio-
ne mutua, quod Tertius Titio, qtfodque Titius
Tertio pro parte tertia heredi debebat. Quo po-
fito, fruftra deinde per familia? ercifcundse judi-
ciuin duobusprioribus integrum adjudicatur cre-
ditum trecentotum , quippe jatn ipfo jure per
compenfationem pro parte tertia diminutum. Ut
proinde Titius a primo ac fecundo ad integra tre-
centa conventus, re£te allcget, vi compenfatio-
nis ajure jam faftse non ultra ducenta in credito
fupereffe. Ne dicam, illo in cafu neutiquam fuif-
fe neceffariatn, fed plane voluntariam aftionis
ceflionein; cum inrebus quidem individuis ad-
judicationem uni fieri neceifitas flagitet, at in
dividuis , imo per ipfam legetn duodecim tabu-
larutn jam divifis nominibus, confolidationcm,
atque adeo etiam adjudicationein uni fa£tam,
fola fuaferit utilitas & commodum facilioris exa-
ftionis, ut patet ex /. 2. §. ult. I. 3. fifi. fiamil.
ercific.

6. Non tamen cefllonario refte compenfatio
ab eo, contra quem adtio ceffa , objicitur ref-
peftu ejus, quod cedens ante ceflionetn debue-
rat, quoties ceflionarius cum debitore cedentis
novationem fecit; aut aliter non nuda & fiin-
plex cefllo attionis, fed plena delegatio confen-
fu debitoris delegati fa£ta eft. Cum enim hifce
in cafibus prior obligatio, qure inter cedentein
feu delegantem & debitorein ejus confiftebat ,
ipfo jure per fubfecutam novationem aut dele-
gationem fublata fit, & ita debitor non amplius
ex capite cedentis aut delegantis qonveniatur ,
fed ex nova conventione, per quatn novatio vel
delegatio fafta eft, iniquum foret, cefllonario
vel delegato creditori, nunc fuo nomine & pro-
prio ex contraftu agenti, opponi compenfatio-
netn ejus , quod non ipfe, ied tertius, quein
nonrepraffentat, debet. arg. /. dolt exceptic 19.
ff. de novation. /. fi delegatio 3. C. eod. tit. Ant.
Theffaurus decifi. 221. in fine. Neoftadius Cur.
fiupr. decifi. 71. Nec eft, quod regeratur, ne-
que novari neque delegari pofle debitum illud,
quod ipfo jure per compenfationem ex eo tem-
pore, quo primitus incepit utrimquedeberi, ex-
tinftum eft. Etenim, quia in debitoris arbitrio
fecunduin ante didta pofituin eft, an cotnpenla-
re velit, nec ne, hoc ipfo quo voluit iftius fui
debiti intuitu ex nova delegatioriis vel novatio-
nis caufa devinftus effc, fatis rebus ipfls ac faftis
declaraffe videtur, fe nolle conceffo fibi compen-
fationis jure uti.

7. Porro debitor judicio conventus regulari-
ter id folum compenfat , quod fibi vicifliin ab
aftore eft debitum ; non item quod aftor tertio

Zzzz 2 debet;

-ocr page 748-

*jyi Ln, XVI.

debet; etiamfi tertius Hl"e in compenfationem ta-
iem confentiat; l. ejus 9. C. b. t. I. in rem fuam
18. §. i.ff.h. t. nifi infuper reo convento fuam
ceffi{Ieta£tionem-> eundemqueinrem fuam pro-
curatorem conftituifiet. d. I. 18. pr.ff.b.t, arg.
d. I. 3. C. de novation. I. .procuratorc jj.jf. de
procurator. Ant. Faber Cod. lihr. 4. tit. 23. de-
fin. 8. in med. Carpzovius dejin. fior. part. 1. con-
fiit. 8. dcfin. 7. in fine. Refponfa Jurifc. Holl.
fiart. 3. vol. 1. conjil. 47. Hinc fi duo rei pro-
mittendi fint , uni convento non proderit ad
compenfationem, quod ftipulator alteri debendi
reo viciffim debeat. E t, fi ex duobus ftipulan-
di reis unus agat, non recte ei objicitur com-
penfatio de eo, ad quod alter credendi reus pro-
miflori devindus eft. l.fi duo rei 10. jf. de duob.
reis confiitucnd. Nec executor rei fubhaftata? recte
compenfat pretium ejus a fe exaftum, cum eo,
quod creditores, in quorum gratiam fecitexecu-
tionein , alia ex caufa ipfi debent : eo quod pre-
tiurn illud rerum a fe diftra£l:arum fufcipiens vel
judicem vel debitorem condemnatum repraefen-
tat, atque ita qualitate alia debitor , alia credi-
tor eft. Quod ita cautum Infiruff. Curice Ultra-
jeff. tit. 6. de apparitoribus art. 79. Ant. Mat-
tharns de auttion. libr. 1. cap. 1 j. num. 7.

8. Ad hxc tutor, fuo nomine contra fuum
agens debitorem, pati non tenetur compenfatio-
nem ejus, quod pupillus ipfius adverfario con-
vento debet. Nec id, quod pupillorum nomine
tutor petit a debitore pupillari, compenfationem
patiturejus, quod tutor fuo proprio nomine ifti
debitori pupillari debet. /. pen. jf. h. t. Quod fi
tutor fuo nomine conveniatur a fuo creditore,
qui idein pupilli debitor eft, magis eft , ut ejus,
quod tutor debet, cum eo quod debetur pupil-
lo ipfius, compenfatio admittatur; eo quod hac •
ratione nullum pupilio aut adverfario prsejudi-
ciumfit, fed potius quafi quadam brevismanus
traditione debiti utriufque folutio contingit, ac
fine nova lite litifve impenfis crediti pupiliaris exa-
6tio celebratur, cujus folutio alioquin per longas
fepe litium ambages, moleftias, ac fumtus , im-
petranda foret. Quo faciunt ea, qu® habet Ant.
Faber Cod. libr. 4. tit. 23. defin. 17. Si inodo
tale fit pupillo debitum, ut exadtionem habeat;
non itein fi tantum naturale fit. Nam & fi tu-
tor converfo modo conventus eftet pupillari no-
mine , non re£te opponeret agenti compenfatio-
nem ejus, quod libi nomine proprio naturali-
ter tantum ab aftore debitum, atque ita exa-
ftione deftitutum eft ; ne per occafionem tu-
tela: deterior fiat aftoris conditio, & onus tute-
\x tutori in commodum vertatur. Sane, fi id,
quod ipfi tutori debetur a creditore pupillari,
exaftionein habeat, naturali fcilicet & civili fi-
mul jure debitum , etfi non ignorem , etiam
tunc deficere coinpenfationis requifita, fi vulga-
tos juris civilis apices fequamur, fecundum quos
id, quod alteri debetur , quam qui agit, com-
penfari nequit. /. 9. C b. t. nec, quod tutori

T 1 t. IL

debetur, videri poteft debitum pupillo conven-
to, ac per tutorem in judicio defenfo; tamen,
fimerumjus natura; ac gentium intueamur, &
totius rei zequitatem , rationem non animadver-
to,, cur a.'quitas compeniationis videri poftet hoc
cafu deficere; cum utique tutori liberum fit, de
fuo folvere pro pupillo fuo, fecundum generaiia
juris principia, nec interfit, folvat an penfet. /.
4. jf. (jui pot. in pign. I 4. C. h. t. Ant. faber
Cod. lihr. 4. tit. 23. defin. 8. Carpzovius defin.
for. part. 1. confiit. 8. defin. 7. Et quamvis ve-
rum fit, alium pro aiio folvere poffe , non efti-
caciter alteri in proprii fui crediti compenfatio-
nem confentire. /. 18. §. l.jf. h. t. tamen , cuvn
tertius ille creditor mediante a£tionis ceffione po-
tuiflet compenfationi locum facere , dum & id
re£te compenfatur fecundum ante di£ta, quod
ex adtione cefla viciffun debetur, iniquum fo-
ret, pupillarem jetatem, quje fola impedimento
eft, ne pupilius tutori vel tutor pupiilo a£tio-
nem cedat, hac ratione damnofam pupillo etfe,
& deteriorem ejus, quanv majorennium, con-
ditionem.

9. Ha:c ita , nifi forte pupillaris creditor foro
ceiferit, & curator bonis datus tutorem conve-
niat ad debiti pupillaris folutionem: tunc eniin
vix eft, ut tutor, objefta compenfatione ejus
quod fibi fuo nomine eft debitum a debitore ini-
doneo , faivum fibi facere poflit integrum fuum
crediti jus, cum prajudicio ac fraude ca*terorum
creditorum, idque eo tempore, quo per bona
a creditoribus poffefla , & curatorein iis datum ,
omnis ulterior vigilantise vel occafio vel iicentia
creditoribus praerepta eft, l. quod autcm 6. §.
fciendum 7 .ff. quce in fraud. credit. alicn. Quain-
vis alioquin haud videatur eundum inficias ,
quin , ubi quis fuo nomine fimul debitor & cre-
ditor cft alterius obsrati ac bonis vel foro ceden-
tis, re£te objiciat curatori bonorum compenfa-
tioneinejus pro concurrente utrimque quantita-
te, fi modo ante ceflionem habuerit compen-
fandi facultatem , atque ita debitum utrimque
jam tum fuerit ipfo jure extinftum. Refponf.
Jurifc. Wo\\. part. 3. vol. 1. confil. 62. & d.part.
3. vol. 1. confil. ~jj. Quemadmodum (ut hoc
obiter addam) nec refcriptum moratorium impe-
dimentoeft, quominusei, qui id impetravit,
debitumfuum perfequenti, compenfatio objicia-
tur ; cuin aliud fit, differri folutionem debiti,
quod unuin fit per refcripta inoratoria; aliud ,
aliegare, ipfo jure debitum fublatum efle, nec
intra nec poft iapfum dilationis induita: unquam
petendum, quod compenfationis objectione con-
tingit. Ant. Faber Cod. libr. 1. tit. 9. defin. 13.

10. Qua: de tutoribus di£ta , eodem modo
ex iifdem juris fundamentis definienda videntur
in procuratoribus mandatum exigendi pro alio
habentibus, five fuo agant nomine , five pro-
curatorio, & , five fuo, five procuratorio no-
mine conveniantur. Confer Ant. Fabrum Cod.
libr. 4. tit. ^i.defin. 17. Uti & in inftitoribus,

-ocr page 749-

"i !!««' ^..........

qaoties non fuo , fed prsponcntis nomine eme-
runt autvendiderunt > ac viciffim ipii fuonomi-
ne proprio debitores funteorum quibus inftitorio
nomine vendidcrunt , aut creditores eorum, a
quibus emerunt tanquam inftitores. Adde Ref-
ponfa Jurifc. Holl.part. i. confd. 274. & part. 3.
vol. I. conjil. 3.^80: in med. In fociis quoque,
nomine focietatis agentibus , cum ipfi nomine
proprio effent rei conventi debitores , aut vice
verfa , compenfationem admitti non oportere,
vultpoftGratianum. difcept.for. cap. 948. num.

3. Simon van Leeuwen cenf. for. part. 1. lihr. 4.
cap. 3 6. num. 24. Quod tamen reftringendum
ad focios particulares; nam ft univerfafes fint,
magis eft, ut uni agenti refte objiciatur per reum
conventum, quod ei alter focius univerfalis de-
bet. Et de hac focietate univerfali accipiendus,
ad eamque reftringendus Papinianus, licet fim-
plicius ac fine diftin&ione focietatis mentionem
habeat in l. fi duo rei 10. jf. de duob. reis confti-
tuend. quod & obfervatum a Tindaro tratf. de
tompenfation. art. 7. num. 9. Struvio ad Pand. h. t.
num. 2 j. Unde & , licet ex juris Romani prin-
cipiis maritis, fuo nomine agentibus, objici non
potueritcompenfatio ejus, quod uxores viciffim
reo debent; & vice verfa ; Ant. Faber Cod. libr.

4.tit. 23. defin. 16. necea opinio hodierejicien-
da fit, quoties paftis dotalibus communio bo-
norum inter conjuges exclufa eft , ac redu&utn
jus civile; tatnen , ftante ftatutaria noftrate in-
ter conjuges bonorum comtnunione, certum eft,
marito petenti id, quod fibi ante nuptias eft de-
bitum , opponi poffe compenfationem ejus,
quod uxor ipfius jatn ante nuptias coeperat reo
convento debcre.

11. Quod fi fidejuffor ex fua conveniatur fi-
dejuffione, non modo id quod ipii, fed &quod
debitori principali viciffim eft debitum, compen-
fare poteft ; licet ex adverfo debitor principalis
nonredtecompenfet id, quod fidejuftori ejus de-
bitumeft. l.verumejl 4. l.fi.ff. h. t. fivedebi-
tor principalis folvendo fit, five non; cum lex
non diftinguat , & verum lit, ftatim ipfo jure
diminutam autfubiatam fuiffedebitorisprincipaiis
obiigationem , ex quo cospit utrimque deberi,
nec fidejuflor , iiberato principaii, potuerit ul-
tra obligatus manere. d. I. 4. I. <$.ff. h. t. Zan-
gerus de exccption. part. 3. cap. 8. num. 32.^
multisfeqq. Patriquoque, quainvis fuo nomine
agenti , non inutiiiter opponitur compenfatio
ejus, quod ipfius filiusfamilias reo vocato debet;
& vice verfa creditori contra filiumfamilias agenti
id, ad quod idem a<5tor patri iftius filiifamilias
conventi tenetur, fi modocaveatfilius, patrem
non eife exafturum id, quod ita compenfatum
eft. l.ftcumfiliofam. 9.pr. & §. 1 ,ff. h.t. Quod
tamen hodie non permitti patw aut fiiio , notat
Groenewegenadd. /.9.$. 1 .ff.h.t. Nonetiam
dubium, quin heredi hereditario nomine agenti
redeobjiciatur compenfatio ejus , quodipfefuo
nomine debet. Uti vice verfa heredi fuo nornine
agenti reus compeniare poteft, quod fibi a de-
funCto dcbitum docet, idque pro ea parte, qua is,
qui agitjftefundo heres clt, non item pro partibus
cxterorum cohereduin. l.v.lt. C. dc contrario judic.
tutclce. Charondas reffonf.du droiff livre 11. refp.
83. Quod & tunc obtinet, cuin heres adivij
cum beneficio inventarii; ita ut folidi quidem de-
biti compenfatio fi.rt, fi Vel univcrfis crcditoribus
hereditatis fuificiat, vel, cum fuftlciens non ef-
fet, ea faltem creditoris hereditarii coinpenfare
volentis, autcrediti, conditio fit, ut jureprar-
iationis totum ex hcreditate fcrre potuerit: par-
tis vero tantutn, fi creditor hereditarius non fo-
iidumfibi ex hercditariis rebus fuiffet falvutn ha-
biturus. Nam quamvis inventarii beneficiuni non
efficiat, quo minus heres adeundo defundiim
repra:fentet, inque jus ejus fuccedat; efiicit ta-
men, ne ultra vires hereditarias a's aiienum de-
functi foiverede fuo teneatur: an autcm naturaii
foiutione , an compenfatione , creditor cum
heredis damno folidum confequatur , nihii hac
in parte refert. Et quiaab initio incertum fsepe,
utrum hereditas creditoribus fuffc£tura fit , ait
non, remedium expeditiffimum videtur, ab ini-
tio quidem folidi compenfationem permitti cre-
ditori, fedidoneecaventi, fe reftituturum , quan-
to minus apparebit ob emergens aliud potentius
a:s aiienum oportuiffe cum jure compenfationis
faivumhabere. arg. I.procuratoris 5. ult. ff. d.
tribut. afl. & arg. I. ft cum filiofamdias 9. 1 e
ff.h. t. Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. 23. dcftn. 9.

12. Compenfari poteft id, quod naturaliter
fimul ac civiliter debetur , five ex pari five ex
diverfa caufa, five ex contrattu , five ex deli-
(5to ; adeo ut ctiam ex deiitto debitum cum eo
quod ex contrattu debetur, vei quantitatem aCtio-
ne in rem pctcndam cum ea quse in pcrfonam
aftione pctitur, compcnfari, nihil vctet; dutu
& tunc noftra intcreft magis non folvere, quam
folutum rcpetere. I. ult. C. h. t. I. ft ambo 10. §.
quotiens 2. ff. b. t. Quin & fi ex crimine pu-
blico agatur pecuniarie , cum viciffim deberetur
ex conventionc , compenfationi iocus eft. arg.
/. aufertur 46. §. qui compenfationcm 4. ff. de
jttre fifci. Paria denique crimina refpedu pccnse
pecuniaria: per mutuam placuit diffolvi penfatio-
netn. /. viro 39. /. cum mulier 47. ff. foluto
matrimon. I. ult. §. pen. ff. de eo pcr qucmfafl.
erit, quo min. quis jud. fe fiflat. I. ft duo dolo 3 5;
ff. de dolo malo. I. apud Celfum 4. §. Marcellus
13. ff. de doli malt & met cxcept. Secus, fi de
poena publica quccftio fit; quippe quo cafu ma-
gis uterque deiinquens ad pcenatn legitimam
damnandus eft. /. 2. §. qui hoc dicit 4. I. fi uxor
13. §. judcx adultcrii 5. ff. ad lcg. ^Jul. dc adul-
ter. compenfat enim quifque , quod fibi, non
quod alteri , adeoque nec quod publico debi-
tum, quaiis eft pcena publica ; & non relatione
criminum , fed innocentia rei purgantur. /. fi
qtiis retts 5. pr. ff. dc publ. judiciis.

13. Si quid mero jure civili debitum fit ,

Z1 z z 3 quale ,

De Compensationibus.

-ocr page 750-

L I B. XVI. T T T. II.

734-

rem. /. in compenfiationem %.ff. h.t. /. non folet
8(5. /. 87. ff. de reg.juris. Uti & certo loco de-
bitum, cum eo, quod debetur fine loci adje-
£tione, fi modo habeatur ratio ejus, quanti in-
tereft, loco potius adje£to quam alibi folvi. /. pe-
cuniam i"). ff. h. t. Ad hax debitum ex fenten-
tia fiduciariam feu provifionalem (ut appellant)
folutioneni injungente, cum eo, quod ex defi-
nitiva debetur, duinmodo cautio interponatur
de folvendo, fi folutionis fiduciaria: decretum
poftea per definitivam retraftetur. Charondas
refiponfi. libr. 11. refp. 83. in fine. Ant. Faber
Cod. libr. 4. tit. 2 3. defi. 9. pofi med. num. 12.
Chriftineus ad Mechlin. tit. 1. art. 24. in notis
ad num. 13. Przeterea impenfas litis , in quas
quis five ob litem temere inotam , five ob der
tentionem perfonar vel rerurn calumniofe fa£tam,
five ob retardatain ex libeili mutatione litem,
aut fimiles alias ob caufas condemnatus eft, cum
eo, quod ipfi alia ex caufa liquida debitum ; eo
quod ad fuinmum hse litis impenfie confideran-
da; funt velut pcena quasdam temere litigantium
ex quodam deli£to debita, cujus procui dubio
compenfatio eft. /. 10. §. 2,ff. h.t. Joh. Papon.
Itbr. 1 2. tit. 6. arr. 5. Ant. Faber Cod. libr.j. tit.
1 8. defin. 29. Carpzovius defin. fior.part. 1. con-
flit. 3 1. defin. 19. Illa quoque debita, quse tetn-
porariafunt, intra certum teinpus fecundutn ie-
?es aut confuetudines exigenda fub pccna pra:-
criptionis, curn alio debito perpetuatn exadio-
nern habente, fi modo cceperit utrimque debe-
ri, antequam lapfum eflet fpatium illud anni,
biennii, aut temporis alterius brevioris, quo tem-
poralis obligationis ex lege vel more prsfcriptio
impletur; etiamfi compenfatio demum poft tein-
poris illius decurfum objiciatur: cum tantum alle-
getur, jam tum eo tempore, quo debitum utrim-
que confiftebat, ab ipfo jure contributionetn ac
confufionem ad quantitatem concurrentem con-
tigifle. Parladorius rer. quotidian. libr. 1. cap. 1.
§. 13. num. 17. Franc. Niger Cyriacus libr. 2.
controverfifior. 307.num. 2. Abrah. a Wefel ad
novell. confiit. Uitrajefi. art. 21. num. 46. alii-
que ibid. cit. Nec minus ejus , quod quis fe
foluturum juravit, curn alio fimplici debito com-
penfatio eft; cum fidemjuriijurandi implerc cen-
featur, qui compenfat; dum & compenfans da-
re intelligitur, /. vel permutavit. ip.ff.de libe-
rali caufa l. dediffe 76. ff. de verb. fignifi. ac fol-
vere, qui fe liberat ab obligatione. /. fi fie non
4. §.pen. ff. derejudic. neque intereft, penfan-
doquis fatisfaciat, an naturaliter folvat. /. q.ff.
qui pot. in pign. I. 4. C. h. t. Fachineus con-
troverfi libr. 1. cap. 7. Zoefius ad Pand. h. t.
num. 18. 19. 20. Perefius Cod. h. t. num. ult.
Refponfa Jurifc. Ho\\. part 5. confii. 25. in med.
diflent. Matth. de Affli£tis decifi. 381. Quin &
debitum hypotheca immobilium munitum, nec
non ipfam fortem annui reditus compenfari, ni-
hil prohibet; non modo cum fiinili debito, fed
& cum alio quocunque , etiain pretio rerum

minu-

quale, quod fummo jure civili peti quidem po-
teft, fed exceptione oppofita perimitur, ejns
compenfatio probata non eft. I. qucecumque 14
ff. b. t. quia talis pecunia juribus debita non
eft. /. quoclfi maritus 3. §. i.ff dc conflit. pe-
cunia , & fimilis habetur ei , qua; nullo modo
debetur /. nihil. interefl iiz. ff. de reg. juris,
Aliud dicendum, fi quid naturaiiter tantum de-
bitum fit; quippequod, uti novari poteft, &
in conftitutum deduci, & fidejuffores ac pigno-
ra recipere, ita quoque re£te compenfatur; non
modo cum alio fimili debito naturali, fed & cum
eo quod naturali fimul ac civili jure viciffim de-
betur; cutn generaliter fine ulla diftin£tione Ui-
pianus refponderit, etiam quod natura debetur,
•venire tn compenfationem. I. 6. ff. h. t. adde /. fi
peculium 20. §. quod fi 2. ff. de flatuliberis. I.
fipecidittm 6. §. ficut 4. ff. depecul. legato. jun£t.
l. ferviex delitto 14. ffi. de oblig. & aftion. &eo
ipfo, quo is , qui naturaliter ac civiliter obliga-
tus erat, incipit creditoretn fuum fibi viciffim
naturaliter devin£tum habere, tollatur utrimque
iequitatis vincuium, quse eft naturalis obligatio;
quo fit, ut fola & merc civilis obligatio fuper-
fit, qux natura fua inefticax eft. /. Stichum aut
Pampbilum 95. §. naturalis obhgatio 4. ff. de fio-
lution. ac denique conftet, naturalis debiti exa-
£tionein quidetn nullarn , at omnino folutireten-
tionem efte: /. 13. /. 64. ff. de conditt. indeb.
compenfans autem re ipfa fibi confulit per reten-
tionem, in quantum dicitur non folvere potius,
quam folutum repetere. /. 3. ff. h. t. Nec ob-
ftat, eUm , qui compenfat, petere videri /. am~
plius non peti 15. ff. ratam rem haberi. I. neque
fcriptura 6. C. h. t. debiti vero naturalis nullam
petitionem efle. Confiderandum enim, petitio-
nis vocabulum latius in jure noftro patere, ut
non modo a£tionem in judicio inftituendam ,
fed & retentionem per oppofitam doli mali ex-
ceptionein, aut allegatam compenfationem, com-
ple£tatur : eo modo quo agere is videtur,
qui exceptione utitur. /. 1. ff. de exception. at-
que eo fenfu impenfarum repetitio datur /. do-
mum 5. C. de rei vindic. quas tamen nullo alio
modo quam per retentionem fervari pofte Julianus
monet. /. fi in arca 3 3. in fine ff. de conditt. in-
deb. nec dubiutn efle poteft , quin & in obje-
£ta d. I. 15. latiore illa fignificatione petendi vo-
cabulutn Paulus acceperit, dum eutn, qui de-
bitutn oblatum acceptavit, quique dedu£tione
debiti ufus eft, videri petiijfe ait. Confer Vin-
nium feleff. qua;fl. libr. 1. cap. 49.

14. Quia veropluribusin cafibusdubitari pof-
fet, utruin natura hujus vel illius debiti compenfa-
tionem patiatur, nec ne; operce pretium erit, prce-
cipuas paucis attingere fa£torum fpecies, in qui-
bus ea admittenda vidctur, his dein illas fubne£te-
re, in quibus ceflat. Jureergo compenfatur etiam
illud , quod alio in loco jam coeptutn peti, nc
alioquin vigilando fibi litemque conteftando con-
ditionemfuam aftor videretur reddidifle deterio-

-ocr page 751-

!) E OoMPENS

tiiirtutim venditarum, eo quod leges non diftin-
guunt i ii modo debitum hypothecarium vel fors
annui reditus ejus ilt conditionis, ut repeti ab
invito debitore poifit. Secus * fi repetitio fortis
denegata fit, vigeatque paroemia , eens renten
altijt renten r nam cum tunc fortis reftitutio in
obligatione non fit, vix eft, ut compenfetur,
quod debitum non eft, etiamfi utrimque talem
reditum annuum concipiamus conftitutum. Pla-
ne fi ipfe reditus annui debitor, iuendi reditus
poteftatem habens, compenfare fortem cum alio
debito paratus fit, mos ei gerendus eflet; cum
jam ex voluntate fua cceperit fortis debitor efle.
In qua compenfatione propterea etiam, velut fin-
gulare , notant pragmatici, illatn non ipfo jure
fiieri, nec ipfo jure fifti curfum ufurarum aut
annuorum redituum , ex quo incepit utrimque
.deberi, fed demum , ex quo debitor redituum
talium fuam declaravit de compenfatione facien-
da voluntatem : nam cum ante talem mentis
teftationem nulla fortis reddendse obligatio nata
eflet, deerant utique termini habiles cotnpenfa-
tionis. Confer Molineum cle ufuris quceft. 43.
fiutn. 3 22. &Jeqq. Zoefium cid Pand. h. t. num.
33. Surdum decij. 117. Abr. a Wefel ad novell.
tonjlit. Ultraje6i.art.to.ntim. 27. 28. 29. Re-
fponfa Jurifc. Holl. part. 3. vol. 1. conjtl. 62.

15. Ex adverfo , compenfationi locus non
eft in depofito, etfi utrimque res ejufdem gene-
ris depofita proponatur. l.tilt. §. 1. injineC. h. t.
l.pen. C. depcjiti. quod jus prohibitse in depofito
compenfationis , an etiarn ante Juftiniani tempo-
ra obtinuerit, difputat Rsevardus lihr. i.varior.
tap. 11. Neque audiendos puto, qui compen-
fationem quidem denegatam putant, retentio-
nem tamen, prsecipue pro impenfis neceflariis
in rem depofitam faftis, permiflam arbitrantur,
quos citat & fequitur Vinnius Jeleit. qucejl. lihr.
1. cap. 51. Si enim generaliter definitum fit,
depolitarium depofita reddere ilico modis omni-
hts compeilendum , nullamque compenjationem,
vet deduitionem, vel doli exceptionem pofle op-
poni; quafi & ipfe quafdam contra eum , qui
depofuit, aftiones perfonales, vel in rem, vel
hypothecarias haberet cum non fub hoc modo
depofitum acceperit, ut non concejja retentio ge-
neretur. l.pen. C. depojiti. non animadverto, quo
modo ifta fententia cum verbis legis adeo empha-
ticis, ac omnem non modo compenfationem, fed
& deduttionem ac doli exceptionem vetantibus,
imo non concejfam retentionem ponentibus, con-
ciliari fatis poifit; prsfertim fi confideres, op-
pofita dolimaliexceptione folitam fieripro impen-
fis retentionem. §. exdiverfo 30. Injlit. de rer.
divijione. Donellus ad d. t. pen. C depoftti. num.
9. adde quse fcripii. tit. commodati num. ult. ubi
& , quid moribus fieri poflit.

16. In caufis quoque momentaneac poffef-
fionis compenfatio improbata fuit, quoties quis
pofleflionem alienam rapina , furto , vel aiiter
perperam occupavit; cmn fpoliatus ante omnia

A f J 0 N i ^ ti f Jf

reftituendus fit. /. ttlt. §. ult. C. h. i. Zangcrus de
exception. part\. cap. 8. num. 119. Quod & ad
reparationem attentatorum extendit Marta in di-
gejlisjuris novijf. tom. 3. verh. compcnfatio capi
19. Tributorum infuper &c vedtigalium exadioni
nullam objici compenfationem, utilitatis publicai
gratia conftitutuineft, five illafifco debeantur 4 fi-
ve civitati. /. aufertur 46. §. ut dchitorihus 5 .jf. de
jurefifci. jun6t. /. in eaj.C. h. t. Zangerus de ex-
cept.part. i.cap.S.num.iy. Leeuwen ccnfi.fon
part. 1. hbr. 4. cap. 3 6. num■ 11. & 13. Nec cjusj
quod fifco vel civitati debitum ex caufa anno-
naria. d.t. 46. §.5. f dejurcfifci. d.t. 3 . C. h. t. A
obnegotium 20. jfi.h.t. 1.2. §. ad frumenti4. ff,
deadmin.rer. ad civit. pcrtin. Nec obftat. t.ideo
17. ffi.h. t, cum de sedile agat, qui & curatoribuS
annona; diftinftus eft : diftribuit nempe acdiiis
annonam, quam ab annona? curatoribus acce-»
pit, ac proinde sedilis non eft fifci debitor ex cau-
ia annonaria, fed magis ipfi curatores , qui pe-
cuniain annonariam a fifco annonx procurandte
caufa acceperunt. Cujacius hbr. 2. obfierv. 23»
licet aliud sedilium officium fuifle circa annonam
pra:bendam, eofque annonam publice pra.^sbendam
redemtoribus elocafle, putet Rccvardus tibr. 5.
varior. cap. 4. Non etiam compenfatur quod rei-
publica? debitum ex calendario, vel ex caufa fi-
deicommiffi. d. /. 3. C. h. t. nec pretium rei per
fifcum venditcT, cum eo, quod fifcus alia eX
caufa debet. d. t. 46. §.5:. ff. dc jure fifici. Nec
merces a publicanis pro ve&igalium condudtione
fifco pendenda, fi viciflim nfcus iis alia ratione
devindus fit. /. ined 3. C.h.t. Ant. Matthams de
attttion. tibr. 2. cap. 6. num. 9.10. Nec quifcjuam
alimenta futura, five ex contraftu five exlega-
to debeat, five privatis, five corpori feu colle-
gio, velut orphanotrophio, nofocomio, geron-
tocomio, fiiniiibufque, praftanda ; idque favo-
re alimentorum, quorum intuitu fingularia multa
prscter communes juris regulas recepta funt, ne
eorurn prarftatio differatur, licet alioquin aliis in
cafibus dilatio atquefufpenfio probata eflet. d. I.
in ed 3. C. h. t. arg. l.fi infiituta 27. §.pen.jf. de
inoffic. tefiam. t. qtti pro tribunali 2. in firn ff. cje
rejudic. I. ult.fi". de appellat. rccip. vel non. Ant.
Faber Cod. lihr. 4. tit. 2 3. defin. 7. Zangerus de
exception. part. 3. cap. 8. num. 28. 29. Carpzo-
vius defin. for.part. 1. confiit. 8. defin. 9. Secus,
quam obtinet in alimentis in pmeritum debitis,
quippe quse uti definunt propriam habere natu-
ram alimentorum, dum nemo in prateritumalen-
duseft, &fimplicis debiti naturam induunt, ut
diftum tit. de tranfiailion. nttm. 14. ita nec gau-
dent privilegiis, quibus alimenta veraa juremu-
nita funt. Idemque eft, fi de aliinentorum jam
praeftitorum pretio folvendo quxratur; cum il-
iud pecuniarium , non alimentorum, debitum
fit. Ant. Matthseus de obligat. difput. 40. th. 1 o.
Adhsec, li quid alicui legatum iit fub conditione
dandi decem tertio; compenfatio non videtur ad-
mittendaad_feum effedtum, utconditio dandi cen-

feretur

-ocr page 752-

7%S L i b, XVI.

feretur impleta; quia nec impleta cenfetur per
acceptilationem , qua: seque , ac compenfatio,
annumeratur modis, quibus ipfo jure obligatio
perimitur. /. Julianus ait 45. ffi. de condit. &
demonjlrat. Uc tamen favore libertatis id permit-
tatur fhtu libero, qui fub conditione, fi decem de-
derit, liber efle juflus efl; l.fi peculium 20. §.
quodfi beredi 2.ff. defiatu liberis. quod in exem-
plum trahendum non eft, cum & per partes ifia
decem ftatuliber heredi praeftare poflit favore liber-
tatis, licet alioquin folutio debiti particuiaris in-
vito creditore permiflanon fit. l.cumberes 4. §.
item fi decem 6.ff. defiatu liberis. juncf. /. tutor
41. i.ff. deufiuris. Amplius, ufu probatum,
compenfationem non admitti, in pretio rei ven-
ditse , cum audtione publica neceftaria, quas ju-
dicati exfequendi caufa , vel curatore bonorum
jam conftituto fit , licitatione vicit & ita pre-
tii debitor efle ccepit, qui alia ex caufa creditor
eft : ubienim ita fub hafta emit, non jain pre-
tiuin Sncipit debere debitori fuo , fed creditori-
bus ejus, atque ita quod uni debet compenfa-
ret alteri, quod jura non finunt. Prolixe Ant.
Mattha?us de autfion. libr. 1. cap. 1 3. num. 7. ubi
plures citat. Annui prseterea canonis compen-
fationem cum alio debito non fatis apte fteri,
nifi alia concurrant, monui tit.fi ager vettigal.
id efi empbjteut. pet. num. 3 9. Debitum unius
taberna; cum alterius tabernse feu ftationis cre-
dito compenfari, negant ftatuta Antwerpienfia
tit. 52. art. 7. fed harc plenius petenda ac de-
cidenda ex iis, qu£ dicla tit. de tributoria att.

17. Qeterum , ut compenfationi locus effe
queat, requiritur, ut debitum utrimque fitpu-
rum & liquiduin ; id eft, quod jure aperto ni-
titur, & certum ac indubitatum eft, veluti ex
confeflione adverfarii, fententia judicis, inftru-
mento publico, atque ita judici facilem fui exi-
tum prarftare poteft. in bonce fidei 30. Jnfiit.
de affion. I. ult. §. 1. C. b. t. Zangerus de exce-
ption.part. 3. cap. 8. num. 94. & fieqq. Si quid
in diem debeatur, non compenfatur , antequam
dies venit , quamvis dare oporteat. /. quod in
djem 7. ff. b. t. quod tamen haud confunden-
dum cuin debitis illis, quce quandam folutionis
dilationem ex xquo & bono habent, veluti quse
debentur ex caufa judicati, cui quatuor men-
fium dilatio adhxret; hsec enim medio tempore
compenfari, nihil vetat; cum aliud fit , diem
obligationis non venifle; aliud, humanitatis gra-
tia tempus indulgeri folutionis. /. cum militi
16. §. ffi.b.t. Illiquidi adeo non admittitur
compenfatio , ut, licet ex juris Romani princi-
piis defendi poflit, oppofita doli mali exceptio-
ne de debito illiquido, protelari condemnationem
ad folvendum id quod liquidum eft , de quo
Yinnius felctt. qutefi. libr. 1. cap. 50. moribus
tamen noftris , quibus liquidi debiti folutiones
fiduciarix in principio litis decerni folent, ne per
modum quidem exceptionis proponi poflit, ad
id j ut differretur fententia judicis aut executio,

T I T. II.

donecliquidumfueritfadum. Leeuwen lenfi for. '
part. 1. libr. 4. cap. 3 6. num. 3. nifi in conti-
nenti liquidum reddi poflit; intra duos quidein
menfes in debito fifcaii, feu eo , quod quis fibi
viciflim a fifco debitum ait. /. aufiertur 46. §.
quicompenfationem 4.ffi. dejure fifici. in aliis tem-
pore arbitrario per judicem definiendo. Meno-
chius libr. 2. arbitrar. cafiu 14. Vinnius fekff.
quccfi. libr. 1. cap. 50. Zoefius ad Pand. b. t.
num. 11.

1 8. Necefle infuper ad compenfationem, ut
debita fit utrimque quantitas feu res fungibilis,
ejufdetn generis, non diverft; quo fit, ut olei
quidem cumoleo , vinicumvino, pecuniascum
pecunia; at non pecunia? cum vino , olei cum
frumento, compenfatio admittatur, repugnante
ipfa compenfationis natura ac denominatione.
l.fit amho 10. §. 2. /. 11. /. 12. ff. h. t. I. ficon-
fiat. 4. /. fipropter 8. C. b. t. Quantitatis debi-
tofimile, quantum ad compenfationem attinet,
fi idem genus utrimque fit debitum, ita ut utrim-
que debitori competat eledio , quam fpeciem ex
genere debito velit folvere; eo quod tunc quif-
que liberari poteft folvendo eam fpeciem, qua:
ei per adverfarium foluta eft, nec aliatn accipere
compellitur , quam qua reddita viciflim ipfe li-
beratur. Secus fi vel ex uno latere vel utrimque
creditoris ele&io eftet, quam ex genere debito
fpeciem perfequatur; cum hoc cafu verum non
fit, unumquemquefolutioneillius fpeciei, quam
ex genere debito confecutus eft , viciflim de-
fungi poffe. Ita fane diftingui , jubet analogia
juris, etfi alii fimpliciter aftirment, alii in uni-
verfum negent, generis cutn genere compenfa-
tionem efte. vide Zoefium ad Pand. b. t. num.
14. Wiffembach ad Pand. h. t. num. i.pofi.
med. Corporis in fpecie debiti cum corpore alio,
vel corporis cum quantitate debita nulla compen-
fatio eft. /. quod dicitur 5. ff. de impenfis in rent
dot. faftis. adeo ut, li corpus aut quantitas al-
ternatim debeatur, compenfatio demum fieri
poflit, fi debitor declaraverit, fe velle folvere
quantitatem. /. fi deheas 22. ff. h. t. Quin
fi quantitas, veluti pecunia, debeatur tanquain
corpus, dum forte legata funt centum quce in arca
teftator habet, compenfationem taliutn nummo-
rum jus noftrum videtur reprobafle, dum negat,
eos permutationcm recipere, ac exemplo cujuf-
libet corporis ^eftimari jubet. /. fied fi certos 51.
ffi. delegatis 1. Fachineus controv. libr. I. tap. 6.
Quoruin omnium illa ratio eft, quod, ubi ex
uno latere corpus , ex altero quantitas, vel utriin-,
quequantitas diverfi generis, velutrimque cer-
ta fpecies, in quam cadit vel cadere poteft pe-
culiaris affedio, debetur, nulla adeft debiti pa-
ritas aut sequalitas ,• in compenfatione defiderata,
& aiiud pro alio invito creditori folvi non poteft,
quodtamen fieret, fi compenfationis interventu
quifque retineret, quod debet. Nec eft, quod
objiciatur corpora folvi pofle; unde & videban-
tur compenfanda , quia nihil intereft > folvat

-ocr page 753-

De Compens

quis, an penfet, ut ante dictum ex /. 4.ff'. qttipot.
in pignore. I. 4. C. h. t. Etenim, iicet idem com-
penfationis , qui folutionis, eifeftus fit, quotiens
termini habiles compenfationisexiftunt, non ta-
inen ideo fequitur, omne , quod foivi poteft ,
etiam compenfationem recipere : nam & accepti-
lationis idem , qui folutionis, ePretftus eft ; &
tamen folas verborum obligationes , non item
alias, acceptilatione tolli conftat. §. I. i.Inftit.
quib. mod. toll. obhg. Minus movet, quod & in
commodato, & in rebus amotis aut a conjuge
donatis, & in aliis corporibus reddendis com-
penfationis jus a legibus probatum eft. /. in rebus
18. (). ult.jf. eommodati. I. fndtus 7. §. obdona•
tiones 5. jf. foluto matrimon. cum facite poni
poffint termini habiles , quibus corporum extin-
ftorum aut depretiatorum sftimatio debetur.
Adde Fachineum controv. libr. 11. cap. 7. Vin-
nium ftleit. qitafl. libr. 1. cap. 49. itt pr.

iq. Quod ii compenfationis in judicio ailega-
tzrationem judex nonhabuerit, falva nihilomi-
nus manet petitio; neque enitn rei judicata* ex-
ceptio objici poteft, ubi judex de eo folo pronun-
ciavit, compenfationem non poffe locutn inve-
nire ; dum innumeris prope modis evenit, ut
ejus, quod vere debitum , coinpenfatio non fiat
ob deficientia requifita ejus. Aliud dicendum fo-
ret, fi judex reprobaflet penfationem, quafi non
exiftente debito : tunc enim exceptiorei judicatse |
nocitura eftet perfequenti idetn , velut debitum.
I. quod in dicm 7. §. 1. ff. b. t. I. fi autem is 8. §.
fiquocunquez. ffi. denegot. gefiis. l.x.C.de cnmi-
tie expil. bered. I. in rebus 18. §. ult. ffi. commo-
dati.

20. Cutn compenfatione non confundendum
jus retentionis , licet in quibufdam compenfationi
haud fit abfimile, ac compenfationis exemplo
etiam in executione opponi poffit. Ant. Faber J
Cod. libr.j. tit. zz.defin. 12. Nec recte dixeris,
retentionem ceilare , quia ceflkt compenfatio,
cutn retentio locutn habeat etiam in corporibus
compenfationem non admittentibus, acin debi- |
tisetiam nonliquidis admiffa fit; nec obligatio-
nem ipfo jure perimat, uti quidem fit per com-

ATiQNIBUS. jfj

penfationem. Piuribus autetn in caufis retentio
ufum invenit: natn & nauta merces pro contri-
butione propter jafturn retinet; & emtor, donec
venditse rei predum folutum fuerit; & uxor res
mariti, donec dos & reliqua tnulieris bona refti-
tuantur , & inftitor merces iibi a prseponente
commiffas, donec fibi folutum fit quod prsepo-
nens debet; de quibus plenius fuis Jocis. Pra-ci-
pue retentioni locus ob id, cjuod occaiione reire-
tentse debetur; veiuti ob impenfas m eam fadtas,
aut opificia , vei artificia circa eatn prseftita;
qua ratione fuilones , iartores, bonse vei malse
fidei pofleiibres, panni, veflis, rerum poflefia-
rum retentione fibirede confuiutlt, pro mercedb
vel impendiis faftis obtincndis, uti & magiftri
navium habent jus retinendi merces pro naulo.
arg. /. pcn. ffi. locatt. Andr. Gayl libr. 2. obferv.
12. num. 5. Ant. Matthseus de autlrnt. libr. 2.
cap. 10. num. 21. & hbr. 1. cap. 19. tttim. 58.
Refponf. Jurifc. HoW.part. i.confil. 196. confer
Sitn. van Leeuwen cettf.fior. part. 1. hbr. 4. cap.
3 7. Nec dubium, quin illi, quibus jus reten-
tionis a lege vei confuetudinedatum eft, idipfuin
tutn ad heredes fuos tuin ad fuccefiores particula-
res, quibus vendiderunt, donarunt, legarunt,
aut aliter cefferunt mercedisexigendsefumtuumve
recuperandorum jus, tranfmittant. arg. /. in boc
judtctum 14. §. impendia. 1. ff. communi divid.
| ibique Coftalius. Berlichius conclufi.pracl.part. 2.
conclufi 3 2. num. 12.

21. An autem jus retentionis habens teneatur
rem adverfario reftituere, quoties is idoneam de
reddendis impenfis, aut mercedefolvenda, cau-
tionem oftert, judicis circumfpedti arbitrio vide-
tur committendum , prout ex circumftantiis ap-
paruerit , vel eutn , qui reftituere debet , de
induftria idagere, ut fub impenfarum aut mer-
i cedis prsetextu diutius retineat rei pofteffionein ,
vel ex adverfo id intendere debitorem impenia-
rum, ut re recupcrata fub cautione, Jonga dein-
ceps ac caiumniofa litis proteiatione difliciiem ad-
| verfario faciat impendiorum , mercedis , fimi-
liumque perfecutionem. Vide Ant. Fabrum Cod.
libr.3. tit. 22. d.efin. iy.

TITVLVS III.
Depofiti vel contra.

Summaria.

1. De depofito in tede fiacra, in borreis publicis ,
apud argentarios. Quid fit contrattus depofiti ?
Andepofitum tnaneat, fiidagatur, ut tantun-
dem reddatur ?

2. Cujusgratia depofitum cetcbrari pofifit> Anfio-
tius depofitarft gratia ? recenfentur cafius, quibus
dubium, an mandatum an depofitum fit.

3« Quales res deponi pofifint ? ati (? mmobiki ?

an & res propria apud fuum dominum ?

4. Diretta atfio depofiti quibus detur ? An & ter-
tio, de quo id altum ut ei reddatur ? Ouid ju-
ris, fi plures eandem rem dividuam vel indwi-
duam depofiuerint, vel ttni deponenti ptures be*
redes extiterint ?

5. Contra quos detur ? Quidfipturesfint depofitarii,
vtl plurcs unius deponetms heredes ? An detur

Aaaaa (ontrd

-ocr page 754-

jlB L i B. XVI.

contra mmumijjim de co quod duratite fervitute
recepit f an & contra tertium pojfejjorem ?

6. Ad quid tcndat ? ubi & dc acccflionibus rerum
depojitarum > & cifta obfignata depofita , &
ujuris rerum fiungibdium depofitarum.

7. Qiialem culpamprcefict aepofitarius ? quandode
cafiu fortuito teneatur ? Ouidjuris, fi ipfie vel
beres cjus rem dcpofitam vendiderit, ac tunc il-
la cafiu perierit ?

3. An dcponens rem a depofitario aiienatam vindi-
care pofifit ? & quid juris, fi depofitarius res
fiuas ex incendio eripuerit, non Jalvatis depofitis?
remififive.

«?. An depofiti refikutio impediripofifit compenfatio-
ne , retcntione ob impenfias, exceptione non nu-
meratce pecunia , intercefifione tertii, patto de
utendo, fi veSit, vel utdemum poji certum tem-
pus reddatur t

10. Contraria atliodepofitiad quidtendat ? anres
pro damno noxa dari depofitario pofifit ?

11. De dcpofito mifierabili, & quid in eo moribus
obtincat ?

1. ^ts^-^tifc Uftodise caufa Romanos res
fuas iiepe in asde facra depo-
3 IjiDs^to;; fuiffe notum elt ; & plenius
I^J^J^ScI; exfequitur Rasvardus iibr. 1.
Sc^Hr^M^ varior.cap. 15. quandoque &
in publicis horreis. /. pignus in bonis 9. C. de
pignorat. atJ. D. Noodcprobabii. Itbr. 4. cap. 3.
ante med. nonnunquam apud argentarios feu
menfularios. l.fi bominem 7. pcn. & ult. I. 8.
ff. b. t.l.fi vcntri 24. §. in bonis 2. jf. de reb.
aut. jud. pofifid. Rrevardus d. cap. 15. inpr. &
circa fin. frequenter apud privatos , mediante
contradu depofiti , qui eit bonas fidei, ac re
conftans , quo res alteri gratis cuftodienda tra-
ditur, ea lege, ut quandocunque reftituatur ea-
dem in fpecie. §. pen. Infiit. quib. mod. re con-
trab. obiig. Quod fi id aftum fit , ut tantun-
dem reftituatur, cum effet depofita pecunia alia-
ve res fungibiiis , egreditur quidem ea res no-
tiflimos depofiti tenninos, quatenus rerum de-
pofitarum dominium tranfit in accipientem ,
ac in creditum itur; in cxteris tamen manet
natura ac contradtus depofiti. /. Lucius Titius
24. /. 25. §. 1. /. 29. §. 1. jfi. b. t. I. in na-
'iiem 31. Jfi. loCati. Idemque eft, "fi res a^fti-
matae depofita: fuerint, & pretium earum refti-
fcuatur, arg. I. fivir ttxori 52. ff. de donat. inter
vir. & uxor. In mutuum tamen totum abire ne-
gotium Uipianus tradit, cum id exprefleadum
eft, ut depofitarius utatur nummis depofitis. /.
certi condttlio 5?. §. ult. I. 10.fifi. de rebtts creditis.
Plura fciiicet in jure noftro aliud operantur, fi
exprefla fuerint, quse verbis idern lignificanCi-
bus involuta ac teda , alium effedtum habent;
adeoque manet depofitum , fi id agatur, ut
tantundem reddaCur, quamvis huic formulje in-
fiit utendi licentia ; mutuuin fiet , ubi nomina-
Sim de pecuniae depofitas ufu convenit. d* U-

T I T. III.

12. Quid fit depofitum fiequefirarium ? An ficque"
fier pofifideat rem Jequefiratam ?

13. Ouapotefias, quce ofificia fiequefirorum fint}
& anfiequefitr jurifidiftionem aut jus patronatm
exercere pojjit, fi res , qtiibus ea jura coka-
rent, ficquefirata fint?

14. Propter quas caufas invito altero litigantiuni
fiequejhatio fieri pojfit, etiam ipfittf pecunia nti-
mcrata ? an pojjejjor rei impedirc poffit feque-
firationcmejus per oblationcm idonea cautioltis ?

1 5. De atiionibm ex depofito fiequejirario natts;
& quando iis iocus fit ? qua pcena fint fiubdu-
centutm autoritate privata res fiequefiratas ?

1 6. De obfignationc publica adium, canaculorum,
cifiarum , fiarcinarum ; fj quando autoritate
privata refignatio fieri pofifit, vei non}

1 7. De depofittonepecuniaapud atta ; quid figra-
pbiarius eaminJitos ufius converterit ? quid ji &
fioro ccjferit, an potiores fint, qui ita depofiue-
runt, tn bonis ejus ? An & ipfi magifiratus
tunc teneantur ?

2. Licet autem depofitum plerumque depo-
nentis iolius gratia celebretur ; nihil tamen ve-
tat, quo minus exemplo mandati etiam quai>-
doque deponentis & depofitarii, vel deponen-
tis & tertii, vel depofitarii & tertii utilitas ap-
parere queat. Quin imo, cum mandatum fo-
iius mandatarii caufa interpolitum reprobatum
efiet. §. 6. Infiiit. de mandato. depofitum tamen
in depofitarii foiius commodum fieri pofle pia-
cuit, in fa<5ti fpecie , qua' eft in l. fi'quisnec
4. (f. de rebus creditis. carterum adeo rnagnam
mandatum cum depofito affinitatem habec, uc
aiiquando dubium fit, utrum mandatum , an
magis depofitum, interceflifle inteliigatur. Qua
ratione fi procuratori inftrumenta caufe data
fint, nec is ea mihi reddat, fuerunt, qui de-
pofiti cum eo agendum putarunt; quorum ta^-
men fententiam , ut minus probabilein, Labeo
rejiciens , mandati aftionem dedit , eo quod
uniufcujufque contraCtus initium fpedandum ac
caufa l. fi procuratorem 8. Jfi. mandati. Similiter,
fi te rogaverim , ut rem ab aiiquo meo nomine
receptam cuftodias, idque feceris , mandati ma-
gis q-uam depofiti a£tionem efle , Pomponius
ait, quia mandatum primus contra&us eft. /.
1. §. idem Pomponius quarit 13. ff- b. t. Quin
imo , fi rem meam tibi dedi ad Titium perfe-
rendam , ut is eam Jervet, & , fi is eam non
reCeperit, tu cufiodias , ifque eam non recepe-
rit, non tantum depofiti , fed & mandatitecum
agere poftum, quia plenius eft mandatum ha-
bens & cuftodise legem. /. 1. §. fi te rogavero 11.
& 12. ffi. b. t. ac mandare me pofle, ut & cu-
ftodiam mihi prasftes, Paulus docec. /. naturalis
5 . §. fied fi facio 4. in med. ff. de praficript. ve&
bis.

* ₉

3. Deponi poflunt res omnes, five fungi-
biles five non fungibiles, five roobiles five im-

mobi-

-ocr page 755-

mobiles; cum & immobilium cuftodia alteri tra-
di queat , /. emtor tsdtum 3 8. jf. de damno in-
feffo. & commendari, qus commendatio depo-
lltio eft. I. Lucius Titius 24. in med. jf. h. t. I.
commcndare 186, ff.de V. S. atque infuper im-
mobiiium commodatum fuftineatur. /. 1. §. 1.
ff. commodati. nec ratio appareat cur minus de-
pofitum immobilium quam commodatum fiat.
Dum utrobique idein traditionis modus poteft
intervenire: imo finis depofitionis eft cuftodia
rerum, quse etiam circa immobilia locum habet;
& ipii commodato immobilium ineft fubftan-
tia depofiti, ineft cuftodia , dum commodata-
rius rein immobilem commodato accipiens etiam
cuftodiam ejus in fe recipit , eamque plenio-
rem quam ex caufa depoiiti ; cum in depolito
fola lata, in commodato leviifima quoque cul-
pa ac cuftodia exaftiffima praftanda veniat. l.fi
nt certo 5. §. nunc "uidcndum 2. in fitie ff. com-
modati. Et quamvis neganduin non fit , quin
& mandari rerum immobilium cuftodia poffit;
quia tamen in mandatoleviffima, in depofito fola
lata culpa pra'ftatur, facile quifque depofiti ti-
tulo rerum alienarum cuftodiam recipiet, diffi-
cilius longe ex caufii mandati, in quo nihil ne-
gle£tum , aut declinatum , culpa vacuum foret.
I.21.C. mandati. Nec intereft proprix res fmt,
an alienae, eo quod dominium non tranfit; adeo
ut & fur ac prcedo deponere poffit. /. 1. §. fi
prcedo 39. L bona fides 31. §. 1. ff. h.t. &l
creditor pignus. /. pignus in bonis 9. C. de pi-
gnorat. aff. ac depofitarius rem ipfarn apud fe
depofitam. /. fi is apud 16. ff. h. t. Si modo id
unum caveatur , ne quis alienam rem apud
ipfum deponat rei doininum; ut enirn neque
eintio, neque precarium, neque pignus , ita nec
depofitum fuse rei confiftere poteft. /. neque pi-
gnus 45, ffi. de regul. juris. nec ulla in dominum,
cx caufa depofiti forte rem fuam ignoranter ac-
cipientem, a£tio eft ad reftitutionem. d. I. 31.

1. in fine ff. h. t.

4. Ex hoc contraftu defcendit a<£tio depofiti
directa & contraria. Dire£ta datur deponenti,
etiam pra:doni vel furi, ut tamen in concurfu
potior domini vindicantis, quam furis ex depo-
iito repetentis caufa fit. /. I. §. fi prcedo 39. /.
bona fides 31. §. 1. ff.h.t. adha:c domino fervi
deponentis licet fervus jam manumiffus aut alie-
natus eflet. /. 1. §. fi fierous 30. ff. h. t. & he-
reditati jacenti, atque adeo heredi, fi fervus he-
reditarius depofuerit. /. cum hereditas 9. C. h. t.
fifco quoque, fi deponens deportatus ac publica-
tionem bonorum paffus fit. /. hona fides ^i.fif.
h. t. Quin & utiliter tertio, quoties id a£tuin
eft ab initio , ut non deponenti fed tertio res
depofita reftituatur; idque prster ftri£tas juris
regulas ex mera aequitatis ratione. /. pen. C. ad
exhibendum. l.Puhlia Mcevia 2 C.ffi.h.t. Si plu-
res rem communem depofuerint, vel plures uni
deponenti heredes exiftant, fi quidem dividua
res fit, quifque pro fua tantum parte, non fin-
guli rem totam repetere pofliint (nifi depofiti
celebrati tempore id a£tum fit, ut unufquifque
ex pluribus deponentibus rei totius repetend®
facultatem habeat) /. 1. §. fied fi duo 44. jun£t.
/. licet deponere 17. ffi. h. t. adeo ut, fi pecunia
in facculo fignata depofita fit, & unus ex here-
dibus ejus, qui depofuit, repetere velit, pro-
mendafitacrefignandapecunia, vel coram prse-
tore, vel intervenientibus honeftis perfonis, &
exfolvenda petenti pro parte hereditaria ; refiduo
vef apud depofitarium manente, figillis videlicet
prius ei impreffis, vel a prastore vel ab his , co-
ram quibus fignacula remota funt; vel, fi boc
recufaverit, in #de facra deponendo, /, 1. §. fi
pecuma 3 6. ffi. h. t. Nec is , qui rci dividua;
partem recuperavit, eam reliquis five coheredi-
busfive fimul deponentibus communicat, fi re-
liqui deinceps fuas nequeant partes coniequi ob
depofitarii paupertatem ; ex ratione, quia jura
vigilantibus fcripta funt, nec a;quuin eft , in-
duftriuin ac diligentem defidia: alienae aut negln
gentise pocnas fubire. /. ult. C. h. t. jun£t, /. pcn.
in finc ff. quce iti firaud. credit. alien. fiunt ut re-
ficind. Contra, quam obtinet, fi ex fociis plu-
ribus unus a focio debitore fuain partem confe-
cutus effet, nec reliqui fuas partes ob focii ino-
piatn confequi poffent. l.verum cfi 63. §.fi cutn
trcs j.ff.pro focio. Quod ii individuum quid
depofitum fit, unicuique ex pluribus deponen-
tibus, pluribufve deponentis unius heredibus,
a£tio depofiti in folidum competit; modo ca-
veat agens, de partibus aliorum cohereduin aut
fimul deponentiurn nullam depolitario reftituen-
ti litem fore. Quam cautionetn fi praeftare a£tor
detre£tet, depofitarii eft rem in a'de facra de-
ponere, ut omni a£tione depofiti liberetur. d. L
i.§.fipecunia7,6.in fine ff. h. t. Si tamen plu-
res rem individuam eodem tempore finguli fibi
reftitui defiderent, ei in concurfu reddenda vi-
detur , qui majore ex parte heres aut rei indivi-
duse dominus eft, ac de indemnitate idoneam de-
pofitario offert cautionem. arg, l. (i plures 14.
ff. h. t. Sed &, fi duo de hereditate litigent,
dum uterque fe folmn ex afle heredem conten-
dit, ei haec a£tio«accommodanda, qui paratus
eft adverfus alterum defendere depofitarium de
reftituendo conventutn ; quod onus fi non fu-
fcipiat, commodiffimum eft , in axle facra rem
deponi, donec de hereditate judicetur, d. I. 1.
§. apud Julianum 37 .ff. h. t.

5. Conveniendus hac a£tione depofitarius &
heredes ejus ; quive, cum heres non effet ,
quafi heres lucruin ex re depofita percepit. L
fied& fi 4. ff. h. t. Et fi plures heredes fint, ft
quidem ex dolo defun&i agatur, non nifi pro
ea parte conveniendi finguli, qua heredesfunt j
fin defunftus dolo caruerit, is folus hcres, qui
dolum ipfe fecit, in folidum tenetur , nec in
coheredes dolo carentes ulla ex dolo coheredis
aftioeft. /. in depofiti 9. /. 10. jf. h. t. fi fimuf
uterque coheres doium admiferit, & uterque
Aaaa» h folven-

719

DEPOSITI VEL CONTkA.

-ocr page 756-

74® LIB. XVL

folvendo fit, ac de prseftatione ejus quod intereft,
vel pecunise depofitse reftitutione agatur ; pla-
cuit unumquemque pro rata parte , qua heres
eft, aut pecuniam intervertit, deponenti obftrin-
gi. /. fi duo 22. ff. h. t. Si plures depoiitarii de-
pofitum receperint, adverfus fingulos in foli-
dum a£lio ita comparata eft , ut non ele&ione
imius, fed folutione,reliqui liberentur, acinid,
quod ab Uno in folidum convento fervari nequit,
adverfus reliquos judicium fuperfit. Quin imo
fi unus in folidum conventus , ob id abfolutus
fit, quod dolo careat, nihilvetat, ad alterum
perveniri qui dolum fecit. /. i. §.fi apud duos
41. jfi. b. t. In pupillum quoque , qui fine tu-
toris autoritate fufcepit depoiitum, re£te agi-
tur , quoties vel doli capax fuit, vel looupletior
ex depofito faftus eft. /.!.§. an in pupillim
i s.jfi. b. t. Infuper contra dominum & patrem,
cujus fervus aut filiusfamilias depofitum fufcepit,
irve hi, qui in poteftate funt, frve illi , qui in
poteftate habent, dolum fecerint ; adeo ut ex
proprio quidem dolo in folidum conveniantur,
ex dolo autem fervi fui aut fiiiifamilias peculio
tenus. /. i. §. filmnfiamiliaS 42. ffi. b. t.. l, depo-
fiti 5. ffi. depeculio. Quin & in fervum aut fi-
lium manumiffum aut einancipatum aftio datur
de eo, quod adhuc in poteftate conftituti cu-
ftodiendum receperunt, fi inodo poft manu-
inifiionem adhuc manumiffus poflideat , non
item , fi fine dolo defierit poflidere ; quod in
fervo fingulare eft, cuin alioquin ex contradti-
bus in fervitute celebratis nulluin in manuiniffos
judicium coinpetat. /. fi apttd fiiium 21. ffi. b. t.
junft. I. fiervi ex delittis 14. ffi. de oblig. & att.
Quemadmodum necipfi manumifli agunt de eo,
quod adhuc fervientes depofuerunt. /. I. §.fi
fiervus depofiuit 3 o. ffi. b. t. arg. /. juris gentium
7. §.pen.ff'. de pattis. Etfi non videatur negan-
dum , quin ex dolo circa depofituin in fervitu-
te commiffo, tanquam ex delidto, poft manu-
miflionem aftione ex lege Aquilia conveniri
poflit, quia fervi ex deliftis obligantur, &, fi
manumittantur, obligati remanent, ac de dolo
in fervitute adhibito tenentur. d. I. fiervi ex deli-
ttis 14. ff. deobl. & att. juniSt. /. 1. §. fi apud
fiervum 18. ff. b. t. Plane adverfus tertios rei
depofita» poffeffores aftioni depofrti locus non
eft. /. fi is qui 8. C. b. t. nifi depofitarius juflu
deponentis eam penes tertium depofuerit. /. i.§.
fi te rogavero 11. ff. b. t. fl enim juflus iile de-
fit, deponens primus contra primum depofita-
rium ad id tantum agit, ut is aftiones fibi con-
tra depofitarium fecunduin qusefitas cedat. /. fi
is apud 16. ff. b. t.

6. Tendit hsec a&io direda ad id, ut res de-
pofita reftituatur in loco, ubi contra&us hic
celebratus fuit, nifi aliud aftum fit. l.fi in Afia
12. pr. & §. 1. /. 5. §. 1. f. h. t. una cum
acceflionibus, etfi illa* non videantur depofitse :
Qua ratione non modo fruftus, & partus, &
oainis caufa, in hanc adtionem venit. /. 1. §. 1

T I T. III.

&ideo 24. ff. h. t. fed & quaetempore depofitio-
nis rebus depofitisacceflerunt, licet ipfaproprie
non fint depofita , veluti equi depofiti capi-
ftrum, aut fervi veftis. /. I. §. qua depofitis 5.
ff. b. t. junft. l.fiut eerto §. ufique adeo g. ff.
commodati. Si ciita obfignata depoiita flt, quid
reddi oporteat, traditur in /. 1. §. cifia 41.
ff. b. t. ac di£tum latius ad tit. nautce caupones
flabularii ut recepta rcfiit. nutn. 8. Ufurarum
quoque rationein habendain efle , exigit gene-
ralis natura aSionum bonse fidei, flve de uluris
per depofitarium pr<xftandis padio flt appoiita ,
curn id ageretur, ut non nummos in fpecie, fed
tantundem redderet; licet ea res notiflimos de-
pofiti terminos egrediatur. /. Lucius Titius 24.
ff. b. t. five pecuniam depofitam in fuos pro-
prios ufus converterit. /. Quintus Ccecilius 28.
ff. h. t. l.fi depofita 4. C. b. t. flve mora in red-
dendis rebus fungibilibus depofitis commifla iit.
/. ufiurce 2. C. h. t. Si tamen his in cafrbus ju-
dex folius fortis , non item ufurarum fecerit con-
demnationem, non ultra de ufuris experiundi
poteftas eft; cum non duje fint adiones, al-
tera fortis, altera ufurarum, fed una ; ex qua
ubi condemnatio fada eft,iterata a£tio rei judica-
tse exceptione repellitur. d. l.fidepofita 4.ff.h. t.

7. Reftituenda verores depofita non deterio-
rata, adeo ut deteriorem reddens reftituiffe non
intelligatur, necliberetur , nifl id quod intereft
fimul praftet. /. 1. §.y? res depofita \6.ff.h. t. /.
fied tnihi 3.§._/£ reddita 1 .ff. commodati. fi modo
deterioratio vel damnuin rebus depofitis illatum,
fuerit dolo aut lata culpa depofitarii ; quippe
quam folam reguiariter pra-ftat, five iata culpa
negligentije fit, dum forte in propriis quoque re-
bus negligentiifimns cfle confuevit, five lata cul-
pa verfutise intervenerit, duin minorem depo-
fitis , quam fuis rebus , curarn adhibet, hoc
ipfo fraude noncarens. /. quodNerva^i.ff.h.t.
/. 1. §. is quoque j.ff. de oblig. & attion. I. contra-
ttus 21. ff.de reg.juris. §.pen. Inflit. quih. mod. re
contrah. ohlig. quod & moribus fervari , patet
ex Grotio manudutt. adjurifprud.HolLlibr. 3. cap.
7. Deievi culpa non tenetur, quia nulla vertitur
ut pluriinum depofitarii utilitas; nifi mercedein
pro cuftodia padtus fit, quo cafu velut ex condu-
Cto teneretur. /. 1. §.y? vefiitnenta 8. 9. ffi. h. t.
I. fi ut certo 5. §. nuncvidettdum i-ff. commodatt.
Longe minus de leviflima , nifi nominatim id
padtocomprehenfum fit. d. I. 5. §. z.ff. cotnmo-
dati. I. 1. §.ficonvetterit 6. & §.ficepe cvenit 3 5.
ff. h. t. vel fponte fe depofitarius obtulerit depo-
fito. d. I. 1. §.fiepe 3 j. ff. h. t. vel folius depofi-
tarii vertatur utilitas, juxta fafti fpeciem in /.
fi quisncc caujatn 4. ff. derebus creditis. Denique
nec cafum praftat fortuitum, nifi id a£tum fit,
uttantundemreddatur , eo quod tunc in credi-
tum itum inteliigitur , & ha&enus depofitum
mutuo in eo tertio exsequatum eft. arg. /. LuciuS
Ttius i<\-ff. h.t. I. innavem 31. ff. locati. yei
res cafu perierit poft litem conteftatam , non in-

teritura

-ocr page 757-

teritura aftori, fi tempore litis conteftatse fuiffet
rertituta. LfiinAfia 12. §. ult. junft. /. fiplures
14.§. 1. ffi. h. t. adde tit. de rei vindicat. num.
34. Sane ii depontarius rem poffidere delierit fi-
ne dolo aut culpa tali, ad cujus prceftationem ob-
ftrictus erat, necavere quidem tenetur, fidepre-
henderit , eam reddi : licet reddere teneatur,
ubi poftea res iterum ad eum pervenit. l.fi fine
dolo lo.ffi. h. £*jun&. /. 1. §. indc ficribit 21. jfi.
h. t. Quod fi dolo malo rem apud fe depofitam
vendiderit, iterumque redetnerit in caufim de-
pofiti, actunc illa cafu perierit, obdolum prcece-
dentem adhuc ad pretii integri & ejus quod inte-
reft reftitutionem obligatus eft , cum nata femel
_t obligatio ex venditione dolofa ad pretium & ia
quod intereft, haud evanefcat per fupervenien-
tem rei redemtionem, nec dolus purgetur. /. 1.
§.fi rem depofitdm 25. jfi. h.t. Vinnius ad Pec-
kium de re nautica adl. ult. §. 1. ffi.adleg. Rhod.
deja&u.lit. B.pag. 287. 288. Aliuddicendum ,
fi heres depofitarii rem depofitam bona fide diftra-
xerit, putans eam defundi propriam efte : tunc
enimde pretio tantum, quod inde redegit, tene-
tur , nec ob id, quod forte minoris vendiderit,
deponentidevin&us eft; ac, fi pretium necdum
confecutus fic, aftionem deponenci cedendo li-
berari poteft. Si tamen rediinere poffit, nec id
faciat, vcl alia ratione fuam jam faftam prsfta-
re recufet, caufatus, quod femel ignarus ven-
didcrit, culpa, imo fraude , non caret. /. 1. §.
ult. I. 2. /. 3. jfi. h. t.

8. An autem deponens rcm & depofitario alie-
natam in tertiuin vindicare poflit, latius expo-
fui tit. de rci vindic. num. 12. Et an teneatur de-
pofitarius, fi res fuas ex incendio eripuerit, de-
pofitas pericre paftus fit, di&um tit. commo-
dati num. 4.

9. Oeterum fi hac conventus aftione depo-
fitum reftituere contumaciter detreftet , adver-
fuseuin in htem juratur. /. 1. §. in depofiti 26.
ff. h. t. Neque hatic reftitutionem impedire po-
teft compcnfatio. /. (>en. C. h. t. I. ult. C.de com-
penfiat. ncc retentio ob impenfas in ipfam rem
depofitam fa&as. Confer tit. commodati num. 1 o.
nec exceptio non numeratse pecunije. /. in con-
traftibus 14. §. fied quoniam 1. C. de non nume-
yat. pecun. nec interceffio feu prohibitio tertii,
nifi verus dominus rem fuam a non dotnino apud
£e depofitam probato confeftim & in continenti
dominio retinere velit, & ita, relata dominii quae-
ftione, afterere, depofitum ab initio non fub-
ftitifle. arg. /. qui rem fiuam 15. ff. h. t. vel rem
fibi a prsedone furreptam, ab eoque depofitam,
libi potius quam praedoni reftitui oportere con-
tendat. /. bona fides 3 1. §. 1, ff. h. t. Si quis
enim alius reftitutioni intercedat, non inodo de-
ponenti praeftat omne damnum quod is inde
pafius eft, fed & ufuras trientes ex tempore in-
terceffionis. /. pen. in fine & auth.fiedjam C. h. t.
Non etiam reftitutionis neceffitatem minuit aut
tollit, quod forte paftum depofit£E pecunise ad-
jcftum fuit, nt depofitarius, fi vofucrit, utatur,
quamdiu ea ufus non eft. /. 1. fipecunia apud
Z^.ff. h. t. vel ut demutn pofi certum tempus
aut pofi deponentis vcl depofitani obitum reddatur
depofitum: quamvis eniin id ea efficiatur con-
ventione , ne depofitarius invito deponenti ma-
turius reddere poflit, feque a cuftodia? neceffi-
tate liberare, fed fecundum modum ac tempus
prsefcriptum fervare rem teneatur, nifi juftitif-
fima qucedain caufa intcrveniat. arg. /. ei apud
quem 5. ult.fi. h. t. l.ispcnes 6. C. h. t. Gro-
tius manud. ad furijprud. Holl. libr. 3. cap. 7.
num. 13. non tamen ipii obeft deponenti, quo
minus ante tempus padto exprcflum revocet de-
pofitum ; /. 1. §. fi dcpofiuero 45. 46.ff. h. t.
Cum enim folius vertatur deponentis utilitas , ne-
que rhum depofitario ex repetitione maturiore
generetur praejudicium', fed magis ipfe ab one-
rofa? cuftodix liberetur neceffitate; merito fcri-
ptfSm fuit hoc ipfo dolum facere eum , qui fu-
fcepit depofitum, quod vel ftatim ab initio re-
pofcenti rem non reddat. /. 1. §. cfi autem 22.
ff. h. t. Sciendum interim, inoribus noftris rne-
diante arrefto impediri poffe per qucmvis rei
depofitar reftitutionem; quatnvis & verum fit,
laxari quantocius arrefti vinculum, fi deponens,
cujus intererat reftitui depofitum , in gratiam
fiftentis idoneam interpofuerit cautioncm. Groe-
newegen ad l. pen. & auth. fcd jam C. h. t.

Depositi

10. Contraria a<5tio depofiti datur depofita-
rio contra deponentem, ad recuperandas irnpen-¹fas in rem depofitam faftas, five graves, five
leves; cum non ita hic, uti quidem in commo-
dato, iinpenfa: modica: poffint compenfari cuin
rei ufu , qui apud depofitarium ex natura depo-
fiti nullus eft. /. attiane 23, ff. h. t. Praterea ad
damna , quse depofitarius ex re depolita vel ejus <
occafione paftus cft. /. ei apud qucm 5. ff. h. t.
adeo ut nec pro damno res depofita noxse dari
aut apud depofitarium relinqui poflit, ne ei offi-
ciurn , quod ejus , curn quo contraxerit, non
etiam fui commodi caufa fulceperat, damnofum
fit, ut ait Africanus in l.fi ficrvus comrnunis 61.
§. quod vero ^.ff.de fiurtis. qui fibi ipfi non
cenfendus eft contrariari in l.fifiervtis pignori 31 „
ffi. de pignorat. aft. quse eft defumta ex codem
libro 8. qua:ftionum , ex quo Sc d. I. 61. petita
fuit : quod enim comparationem lllic inftituit
inter fervum pignoratum, commodato datum, &
depofitum , fi creditori commodatario aut de-
pofitario furtuin fecerit, id tantum in eo tertio
eft , quo per dominum fcientem ex iftis caufis
datus eft, fecundum ea, qu.se comparationi ifti,
in fine demutn legis propofitse , immediate prae-
iniffa erant. Et quamvis in commodato, quod
in d.l. 31. in fine jungitur depofito, idem ob-
tineat per omnia, quod in pignore, ut ita de-
mum ceffet noxae dcditio, fi dominus fciens fer-
vum furem commodato dederit. /. pen. ff. com-
modati. non tamen ideo necgfle fuit, in depofi-
to quoque jd obtinere; maxime, cum depofi-
Aaaaa 3 tarius

741

vel contra.

-ocr page 758-

74<i L i b. XVI.

tarius officium prsetleti quod ei damnofum e(Te
rion debet d. I. 61. 5. ff. defurtis, at com-
modatario beneficium przftitum iit per ufus con-
ceffionem , /. in cormnodato 17. §. ficut l.ff-
commodati. cui confentaneum , nec commodanti
ac officiuin prxftanti fuum beneficium damno-
fum efie; ac proinde eum liberari oportere no-
xx dando, uti iiberaretur, fi fervus commoda-
to non datus nocuiftet. Diftat interim ha:c con-
traria adtio a dire&a in eo, quod hic non tam
agatur de fide rupta, quam potius de calculo &
indeinnitate ; quo fit, ut neque jufjurandum
inlitem hic deferatur. /. ei apud quem 5. pr.ff.
h. t. neque damnatus infamis fit. /. furti accipe
6. §. ult.ff. de his qui not. infam.

11. Pra'ter depoiitum ordinarium, ouod a
libera voluntate proficifcitur, ac ha&enus expo-
fitum eft, aliud infuper occurrit, quod ex ne-
ceffitate caufim habet, ac vulgo miferabile dici-
tur^:, cum fcilicet incendii, ruina: , naufragH,
tumultus gratia res deponitur, ita ut deponens
nullam aliam deponendi caufam habeat, quam
imminens ex fuprafcriptis periculuin amiffionis.
/. 1. §. I. & 3. ff. h. t. In qua depofiti fpecie
id fingulare eft, quod depofitarius ex inficiatio-
nein duplum teneatur , ut ita quifque metu pce-
nx difcat perfidiam evitare, dum certi amici no-
tam probatamque fidem eligi non patitur impa-
tiens mora: periculum praefens. d. I. 1. §. i.&
feqq. ff. h. t. cujus inficiationis pcenam heres
quoque depofitarii ex proprio , non item ex de-
fun6ti dolo fubit; quippe ex defundti inficiatione
nec ultra annum, nec amplius quam in fimplum
obftridus, ac nec ultra eam partem , ex qua
heres eft. /. 1. §. 1. /. de eo 18.ff. h. t. Quam
tamen dupli pcenam, uti in aliis, ita & in hoc
"« depofito, ab ufu receffifle tradit Groenewegen
adl. 1. ff. h. t.

12. Eft denique & fcqueflrarium depofitum,
quod, Paulo definiente, a pluribus in folidum
certa conditione cuftodiendum reddendumque
traditur. /. proprie 6. ff. h. t. feu , cum res litigiofa
a litigantibus aut judice , plerumque ex partium
confenfu, penes tertium deponitur, ut poft li-
tis eventum vi£tori, vel poft impletumiIlud,quod
impleri placuerat, reftituatur. /. proptcr 5. C.h.
t. l.licetdeponereij.jf. h. t. Unde & fequefter
a Papiniano & Modeftino defcribitur , tanquam
vir bonus & jequus , apud quem plures eandem
vem, dequacontroverfiaefl, depofuerunt; didtus
ab eo , quod occurrenti, aut quafi fequenti
eos, qui contendunt, committitur. I. fequcfier
110./. de verhor. fignif. jundt. I.poflquam 5. §.
I. pofimed. ff. ut legat. nom. cav. Quamvis &
apud fceminam res fequeftrari, nihil vetet. /.3.
§. idt. ff.de liheris exhih. Eftque fimplici depofita-
rio in eo fiinilis , quod non magis in hunc quam
in illum vera tranfeat poffeffio, fed tantum nuda
detentio rei, adeo ut fequefter poffidere intelliga-
tur nomine ejus, qui viftor in lite evafurus eft,
& poffeffio medii temporis ei profutura j nifi aliud

T I T. III.

actum fit. /. intcreffe puto 39. ffi. de atquir. vcl
amitt. poffeff. uti id a<5tum fuit in fadti fpecie,qua:
eft in /. licet deponere 17. §. i.ffi. h. t. quippe in
qua de ipfa poileflione fequeftrata agitur; ait
enim Florentinus , rci dcpofittc proprictatem apud
deponentem manere , fied & poffiefifioncm ;■ nifi
apudfiequefiremdepofita cfi , ipfa fcilicet poffeflio:
nam tum demum fiequefier poffidct, adeoque non
omnicafu , non , cum fimplicitef res , fed tum
demum , cum ipfa pofieffio litigiofa fequeftrata
fuit; id ekimagitur ed depofitione poffeffionis, ut
neutrius poffefifioni id tempus procedat. Atque ita
idem plane in hac lege traditur, ac iifdem pro-
pe verbis, quod in d. I. 39. poit regulam pro-
pofitam circa exceptionem fcriptum fuit.

13._ Quse vero iequeftrorum circa res feque-
ftratas poteftas , quodnatn ofticium fit, an fruftus
percipere, an res perituras vendere , & alia plura
facere; id dijudicandum fereex iis, qu^tfecu-
ratore bonis dato tradenda erunt tit. de curatore
bohisclando. Illud vulgo in praxi receptum vide-
tur, fequeftros durante fequeftratione prxdio-
rum, quibus jurifdi&io patrimonialis , vel jus
fatronatus cohseret, pofle jus illud utrumque
exercere , & beneficia ecclefiaftica , vel munera
civilia fecundutn jurifdi&ionis amplitudinem con-
ferre. arg. cap.ne prodcfettu 41. extra de elctt. &
eledi potefi. ut poft Corafium mifcellan. libr. 3.
Cap. 2. num. 16. & alios tradit Wiffembach ad
Pand. h. t. num. 21

14. Invitis autem litigantibusfequeftratioTe-
rum permifla non eft , cum executionis qusdam
fpecies fit , a qua haud temere inchoandum. /.
unic. C. deprohih. fiequefirat. pecun. nifi jufta qua>
dam caufa fubfit, veluti fi periculum fit, fore
ut litigantes ad arrna veniant. arg./. jicttjus rei 13.
%.fiedfiinter 3.ff. de ufufruttu vel metus dilapi-
dationis, aut fuga: , vel contumacia adverfarii
fui copiam non facientis, aut ex judicis prascep-
to haudcaventis. /.ah executione 5. C. quor. appell.
non recip. l.imperatores 21. §. ttlt. ff. dc appellat,
l.fi cum dotcm 22. §. fin autem 8. ff. foluto ma-
trimon. arg. l.fi fidejuffor 7. §. ult. ffi. quifiatifid.
cog. /. litibus 20. C. de agric. & cciifitis. I. exfienatufi-
confulto 16. ffi. de off. prafidis, Quibus in cafibus
etiam numerata? pecunia: fequeftrationem fieri,
nihil impedit : licet enim ea perire nequeat,
quatenus ut genus confideratur , ipfa tamen
nummorum corpora & expendi & interire pof>
funt, atque ita , adverfario pauperiore fado,
difficilior reddi perfecutio pecunia: litigiofa:.
Impediri tamen plerumque poteft fequeftratio
facienda, & qua: jam fa<£ta eft, in irritum de-
duci re reftituta, fi poffeftor rei idoneam offe-
rat cautionem de re pra:ftanda vel reftituenda,
ubi id fua judex fententia prseceperit. arg. I. fi
fidejttffior. 7. §. ult. ff. qui fatifid. cog. I. 1. §.fi
pecunta; 3 6. in fine & §. 37. /. fi piures 14.
ff.h.t.l. I. §. 1. ff. I. 1. C. de Carboniano
ediffo. I. pofiquam. 5. §. i.ut legat. nom. cav.
Argentreus adconfiuetud.Britan. artk. 125. gloff.

1. nifi

-ocr page 759-

Depositi v

I, nifi fequeftratio ob id decreta fuerit, quod
pofTeffor rei jam rebus ipfis & fa&is fraudulenter
rem litigiofem ccepiilet reddere deteriorem , inde-
que prarfumtio nata fit, eum & in pofterum eam
dolo corrupturum; tunc enim rem etiam oblatS
cautione oportere fequeftrari verius eft ; quia
fatifdatio tunc prbpofitum malevolum pollefforis
non mutat, fed diutius graffandi in re familiari
facultatem prarbc-t. §. nit. Inftit.de fttfpefl. tutor.
Parens p. rnem. Paulus Voet traff. de nattird mo-
lil. & immobil. cap. 21. num. 5. in mcd. Extra
quem cafum, cum quifque prsefumatur in du-
bio magis diligens & bonus futurus, magis eft,
ut cautionis prsftatio admitti debeat, fecundum
legesante aSiegatas; Fruftra diflentiente Ant. Fa-
bro Cod.libr. y.tit. 19. defin. 8. dum contendit,
fententiam fequeftrationis in forma fpecifica im-
plendam effe ;. non confiderans , hanc de feque-
ftratione facienda non definitivam, fed interlocu-
toriarn effe, nec litem hnire , fed tantum litigan-
tes fecuros facere , qui fi alia ratione ac via ordi-
naria fecuri eifequeant, putacautione non ul-
tra debuit'ab executione, cujus fpecies qusedam
eft fequeftratio, initium fieri, fed potius , quod
juffit prsetor, nunc propter obiatam fatifdatio-
nem idoneam , contrario imperio toliendum foret.
d. I. ft fidejuftur 7. §. ult. ffi. ejui fiattfil. cog. jun£t.
I. quodjuffit 14. ffide re judtc.

15. Ex fequeftratione adtio depofiti fequeftra-
ria nafcitur, tutn directa tum contraria; inqui-
bus eadem fere obtinent, quse de vulgata ac or-
dinaria depofiti adione fuperius funt tradita. I. ei
apudquem 5. §. 1. 2. l.ftin Afidii. §.2.jfi.h. t.
eo excepto, qUod non utrique deponenti, fed fo-
li viftori, adeoque non omni temporefed demum
poft latam fententiatn, adio ha*c detur. /. 1. §. eft
autem 2 2. in fine ffi. h. t. unde fi lis fuper re feque-
ftrata ad finem non peraucatur, non per hanc
depofiti fequeftrariam , fed magis per prsefcriptis
verbis aflionem , repetendum foret quod feque-
ftratumeft. l.fiquisaffirmaverit 9. §. Ldbeo^.ff.
dedolo malo. Wiffembach ad Pand. h. t. num. 2 3.
Privata autoritate., vi atque armis, fubducere rem
fequeftratam, ufque adeo illicitutn , ut jure &
adtione omni cadere debeat, quifquis id aufus
fuit. arg. l.fied&parttts 12. §. ult. I. 1 %.ff. quod
tfiet. caufd. l.fi quis in tantam 7. C. unde vi. etfi

el contra. 74,3

hanc crediti amittendi pcenam moribus paflim >
exemplo pcenarum aliarum legaiium fublatam ve-
lint Carpzovius defin. fior. part. 4, confiit. 3?.
defin. 11. Groenewegen ad §. 1. Infiit. de vi
honor. rapt.

16. Depofito fequeftrario fimilis in multis
^dium, ciftarum, cubiculorum , farcinarum , ob»
fignatio folennis autoritate publica fa£ta (Vcrfie-
gelmg) quo cafu ifta refignare privato fas non
eit, ac refignans coercendus. Plane fi ornnes il-
li, in quorum favorem figilla pubiica fuerunt im-
prefia, communi confenfu ea detraxerint, vix
eft, ut posnam incurrere intelligantur, cum his _squ^ pro fe introdudta funt, rebus ipfis ac faftis
renunciare queant. arg. /. ult. ffi. de his qtiee in
tefiam. delcntur. jundt. /. pett. C. de patfis. Re-
fponfa Jurifc. Holl. part. 3. vol. I. confil, 180.

17. Obfervand.um autem , depofitiones illas,
quse olim frequentes crant in zde facra , hodier-
nis moribus magis apud a&a fieri; quo cafu fi
graphiarius, adtuarius, & limiles, quibus pecu-
nise fic depofitse cura incumbit , in fuos ufus
eam converterint, ad ufuras condernnandi fo-
rent. Groenewegen ad l. 4. C. depofiti. & fi bo-
naeorum folvendo non fint, prima ratio haben-
da eriteorum, qui fidem publicam fecuti pecu-
nias hac ratione apud eos depolitas habueiunt.
arg. /. fi hominem 7. §. 2. 3. /. 8.ffi. h. t. de
quo latius adtit. qui pot. in pign. Dt tamen in
fubfidium non teneantur magiftratus, qui talem
elegerunt perfonam publicam , fi dolo careant.
Licet enim in magiftratus, qui non idoneum
dederunt tutorem, fubfidiaria pupillis ad indem-
nitatem adio data fit. §. 2. & fieqq. Jnflit. de
fiatifidat. tut. tot. tit. ffi. de magifirat. conveniendis.
id tamen cum fmgulari pupillaris setatis favore
fic introdu&um fuerit, ad confequentias trahen-
dum non eft: prafertim, cutn magiftratus rern
quidem publicam at non .rem privatorum , fal-
vam efle fpondeant. arg. /. 1. pr. ffi. de magifirat.
conveniend. ac ne ipfis quidem pupillis tenean-
tur, quoties tutores ab ipfis Conftituti tempore
dationis idonei fuerunt, qUamvis poftea defiif-
fent tales efte. /. 1. §. fi magtftrattis i~i.fi. de
magiftr. conv. Refponfa Jurifc. HaW.part. 1. con-
fil. 195.

-ocr page 760-

j. Mandatim unde dicatur, & in quo dijlet d
commendatione ?

Ouid fit mandatum ? an bonorarium interveni-
re poffit ? an promijfum certum aut incertum
peti poffit, & qua attione ? Qiiid moribus ob-
tineat ?

3. Quo modo tacite mandetur ? & an in dubio
prcefumatur mandatum intervenijfe ? Quo modo
tacite mandatum fufcipiatur ? & an fufcepijfe
vidcatur, qui per literas mandanti non refpon-
det, fibi mandatum dijpiicere ?

4. Cujus gratia mandaripoffit ? an &fiolius man
datarii gratia ? An & quo rejpeciu obii^ato-
rium fit mandatum, fi quis fioiitis mandatarii
gratia mandaverit, certte perfioncs tanquam ido-
nece credi ? & quid moribus fiwvetur ?

5. Qui pofifint mandare ? an mandatarius rurfius
alteri negotium fibi mandatum ? an dcportati ?
an fiervi ?

6. Alandatum rei turpis an, & qtto refpettu, ac
inter quos obiigatorium fit ? Et qttid, fi adole-
ficens luxuriofitts mandet ficienti, ut pro meretri-
ce fidejubeat,fiiiof. mutuum credat ? Si quis man-
det ignoranti id quodin fie turpe non ejl, icedit
tamenjtts tertii , veluti, ut arbores ccedantur,
quas mandatarius putat mandantis ejfe, folus
mandans tenetur.

7. AEitts iegitimi non pojfunt mandari. Si tamen
extraneus beredi mandet, ut is adeat, obliga-
tur htredi.

8. Attio mandati diretta tui dctur, & contra
qtios ? An primo mandanti tontra fetundum
mandatarium ? Quidjuris fi plures fimui man-
datum fiuficeperint?

9. Ad quid tendat hcet attio ? ubi & de attio-
tittm per mandataritim qucefitarum tefifione; de
ufiuris per mandatarium prcefiandis; & qua-
lem tulpam mandatarius prceftare debeat ?

10. Contraria mandati attio cui detur ; contra
quos ? quid juris fit, fi plures mandaverint ?
Adquid tendat ? ubi &de impenfis, earumque
ufiuris ? & quid juris fi mandans parcius fiuifi-

Andatum diftum a datione ma-
nus, quia, ut Ifidorus aitlibr.
4. origin. cap. 24. oiim in tom-
mijfio negotio alter alteri manum
dabat, & manus fidei fignum
erat : trahitque originem ab amicitia. /. 1. §.
ult. Jf. h. t. ac differt a commendatione in eo,
quod , qui mandavit, obligetur; qui conunen-

fetimpenfiurus, vcl negotium adfinem perdudtum
nonfit, velexitum optatum nonhabueriO. quid
fi reus criminis tertio nummos dederit difiribuen-
dos , ut deiitfi gratiam impetret, fiedirritofiuc-
cefifiu ?

11. Quicljitris, fi mandatarius excefferit mandati
fines , circa impenfiarum repetitionem & alia ?
An impenfias recuperet , qui mandatum impie-
vit per cequivaiens ?

12. Qui alterius mandato & in alterius commodum
impendit in rem fiuam propriam, impenfas non
repetit, quatenus res inde pretiofior fiatta eft,
fed tantum in reliquum afito datur.

13. Pettt & mandatarius, fie liberari ab obliga-
tione , fi quamfiubiit mandati occafione. Qualia
damna mandati occafione illata repetere a man-
dante pofifit, vel non ; ubi & de mandatario
per latrones Jpoliato. »

14. Poteft & jtire compenfationis indemnis ficri
mandatarius, fi termini babiles fitnt.

15. Finitur mandatum morte mandantis & cur ?
Cujus mors fipecietur , fi mandatarius iterum
alteri mandaverit ? Recenfentur cafus excepti,
quibus mandatum durat poft mortem mandan-
tis.

id. Finitur mortemandatarii} quidfiheredesman-
datarii ficientes executt fint ? quid fiignorantes,
ac putantes negotium efife defunffi proprium ?
An tttnc per beredes gefia reficindi pofifint, ubi
id mandans petit, & cur non ctque reficindantur
impleta per mandatarium poft mortem mandan-
tis?

17. Derevocatione & renunciatione mandati, &
quandoilludfieripoffit, quandonon? prcefiumi-
tur quandoque revocatio, fi mandens aut man-
datarius fioro cefierit, fiquis duobus idem man-
det\diverfis temporibus , non item per Jpeciak
mandatum, ftgenerale prceceffierit; necaliasre-
guiariter. Non potefi revocari mandatum , quo
afiio cejfia: nec fiadmandatum fiipulatio aut de-
legatio fiecuta fit.

davit, non item. I. fi vero 12. cttm quidam
12. Jfi. h.t. Chriftineus vol. 3. decifi 34. num.
6. quaii commendanti non abfimilis videtur, qui
amicabilem tantum affe&ionem in negotio geren-
do praftitit in monendis procuratoribus, & a<5to~
ribus, & in confilio regendis. I. idemque & 10.
§. fi quis ea 7. Jf. h. t. confer Wiifembach ad

Pand. h. t. num. 3.4. 5.

2. Eft

_—

LIBER SEPTIMUSDECIMUS.

T I T V L V S

Mandati vel contra.

SummariA,

-ocr page 761-

M A N D A T t V

2. Eft autem mandatum contraftus bona:
fidei confenfu conftans, quo negotium hone-
ftum alteri id fufcipienti gratis gerendum com-
jnittitur. Mercedem refpuit, quippe quse officio
& amicitia: contraria eft. d. i. i. §. ult. ff. h.t.
non tamen honorarium , feu falarium , quod a
mercede diverfum eft , licet aliquando improprie
merccs in jure noftro , & quafi mcrces, fkmerces
officii, appelletur. I. hoc jure 19. 1. I. Aquilius
Regulus 2j.ff.de donation. /.!■§• Divus 13.ff.de
extraord. cognit. rnagis proprie remuneratio.rf. /.
6. pr. /. 7. /. 10. §. ult. I. 1 2. pr. ffi. h. t. Quo
falario interveniente, mandatariusfialariarius nun-
cupatur. /. idemque 10. §. idcm Labeo 9. ff. h. t.
ejufque promiffi perfecutio ita demum jure Ro-
mano fieri potuit, fi certum quid mandatario
promilfum fit: nam fi pollicitationis incertK iala-
rium promifium fuerit, neque extra ordinem re-
Glg petitur , neque judicio mandati ut certum
conftituatur. iqui mutuam 5 6. §.fialarium 3 .ff. h.
t. l.fiaiarium 1 7. C. h. t. in quo (ecundum jus Ro-
manum diftinfti aprocuratoribus Advocati,etiam
non promiffi Talarii petitionem habentes, eo quod
publicum Advocatorum, non item procuratorum,
ofncium eft. /. 4. ffi. de extraord. cognit. Neque
tamenad perfequendum falarium certum prornif-
fum actione mandati agi poteft, fed extraordi-
naria Praelrdis cognitio imploratida ac prsebenda
eft ; cum de falariis folitum fuerit extra ordi-
nem jus dici, /. 1. /. fiaiarium 17. C. h. t. Non
obftante /. fit remunerandi 6.pr.ffi. h. t. quippe
qux, dum habet, fi rcmunerandi gratia honor in-
tervenit, erit mandati attio, non aliud vult, quam,
perhonorarii promiffionemnoneverti fubftantiam
mandati , nec illud in locationis condudionis
aut alterius contra&us fpeciem tranfire, fed, non
obftante honorarii interventu, manere nihilomi-
nus mandatum, & competere mandati a&ionem,
non ad honorarium ipfum , verum ad ea , quae
mandato comprehenfa & fecundum naturam
ejus praeftanda funt, juxta d.i.i. C. h. t. Adde
Wiflembach adPand. h. t. num. 16.17.18. Mo-
ribus tamen procuratores ad lites etiam non pro-
mifta falaria recte petere, monui tit. de procurat.
num.i. Necaba^quitate alienum fuerit, idquo-
que ad negotiorum extrajudicialium mandatarios
porrigerg , ut nempe arbitrio judicis aut viriboni
honoraria, incertse licet pollicitationis , pro of-
ficii prseftiti modo confequantur ; fi modo foliti
fuerint non gratis opem aliis pra?here , fed exigere
operse navatse remunerationem. Groenewegen ad
1.17. C. h. t. Leeuwen cenfi.fior.part. 1. libr. 4. cap,
24 .ttum. 13.

3. Interponitur mandatum non exprefto tan-
tum, fed & tacito confenfu, dum quis prsefens ,
& fciens, nec contradicens , per alium fua geri
negotia patitur. i.fifidejufifbr 6. C. h.t. §. i.ln-
flit. per qnas perfi agere poffi. l.fi remunerandi 6. §.
fipiffus 2. /. qui patitur 18. ffi. h. t. confer tit. de
procurat. num. 9. Quamvis alioquin in dubio
mandatum non pr$fumatur interceffifle, fedtan-

E t C O N T R A.

quam tale quid, quod fafti eft, probandum fic
abeo , qui femandatoinftruftum ait.arg. /. i.Ci
demandatts Principum cap. cuminjure 31. extra.de
ofific. & potefi. jud. deieg. ibique DD. Refponfa
Jurifc. Holl.part. 2. cottfil. 183. confer Manticam
de tacit. & ambig.convent. itbr. 7. tit. 4. & feqqi
Mafcardum de prohat. conclufi. 1008. &fieqq. ad
conclttfi 1017. Sufcipitur quoque vel exprelle vel
tacite : licet enimexfolo filentioejus , cui man-
datur, colligi nequeat eonfenfus ejus. /. filiusfia-
tnilias 8. §. invitus i.ffi. de procurat. arg. /. qui
tacct 142. ffi. de reg. jur. rebus tamen ipfis & fa-
£tis , veluti adimplendo ea, qua: fibi mandata
funt, re&e fuum declarat aflenfum. Qua ratio-
ne, fi quis fibi aut Titio dari ftipulatus fit , &
Titius oblatam fibia promifTorefolutionem acce-
ptet, eum, veluf ex fufcepto per agendorum exe-
cuticnem mandato tacito, teneri mandati actio-
ne patet ex §. fiquis alii 4. Infiit. de inutii. fii-
pul. I. qui res fttas 98. §. qui fiipulatus 5. fi~.de
folution. Quin & fi abfenti per literas quid man-
datum fit, nec is quantocius refcribat, fibi di-
fplicere mandati conditionem, fufcepiffe hoc ipfo
mandatum credi poteft ; maxime, fi & alias
folitus fuerit exfequi, quse prarftare vel facere
per epiftolam ab eo rogatus erat. arg. /. fifiliusfia-
milias 16. jf. ad fienatufc. Maccd. Coftalius ad l.
27. jfi. h. t. Hugo Grotius intcr rejponfia furific:
Iioll, part. 3. voi. 2. confii. 180. num. 1. Ant.
Matthseus de obligat. dijftit. 24. th. 2. Wiffembach
ad Pand h. t. nutn. 2.

4. Verti autetn poteft in mandato vel folius
mandantis utilitas. §. 1. Jnfiit. h. 1.1. OuintuS
Mucius 48. §. I. jfi. h. t. vel inandantis & man-
datarii; vel mandantis & tertii; vel mandatarii
& tertii; vel tertii tanturn; pr. & §. 2. 3. 4. 5.
Jnflit. h. t. I. mandatum. 2. pr. & §. §. ficqq. ff,'.
b. t. vel denique mandantis mandatarii & tertii
cujus exemplum eft in l.fi procuratorem 8. §. fi
tutores 4. jfi. h. t. Solius mandatarii gratia fi man-
detur, confilium magis, quam mandatum eft,
& ob id non obligatorium ; eo quod liberum eft
cuique, apud fe explorare, anexpediat fibi con-
filiurn, illudque non fequi. /. mandatum 2. §.
uit. fif.h. t. §. tua tantum6. Jnjlit. h. t. nifi confi-
lium fraudulentum fuerit; quo cafu de dolo a£tio
eft. I. confdii 47. jfi. de reg. juris /; idemque ic. §.
fiquts ca 7. infine jfi. h. t. vel de certa perfonaro-
gatus, dequa dubiumerat, utrum ei fatistuto
crederetur, refponderit periculo tneo crede, bene
credis. I. fi vero 12. §. fi quis tnandaverit 13. ffi.
h.t. vel denique tibi quis confuluerit, ccrtx per-
fonse credi ; quia non aliter crediturus fuiffes,
quam fi id tibi mandatum eflet,d. §.tua tantum 6..
in fine Jnfiit. h. t. Quod & Ulpiano placuit. i.fi
remunerandi 6. §. plane y. jfi. h. t. Idque non ad
eum efte&um, ut mandans direftam haberethoc
in cafu mandati aftionem; cum certum fit], eam
tumdemum competere, cum ccepit intereffe ejus
quimandavit, fi nihilinterfit, ceflareman-
dati adionem , denique eatenus competere qua-
Bbbbb tenus

-ocr page 762-

74^ L i B. XVII

tenus intereft. L fiprocuratorem 8. §. fnandati
attio 6.jf. h.t. fed magis ad id> ut mandatario
contraria ad indemnitatein a£tio detur adverfus
mandantem, fiforteabeo, cuieredidit, quique
nunc minus apparet idoneus, creditum fervare
irequeat. Cujus ea ratio eft, quia ita mandans re
ipfa fimilis eft fidejuflbri, neque multum refert,
prxfens quis interrogatus fidejubeat , an abfens
mandet. /. fihereditaiem 32. in med.ff.h. t. Kt fa-
ne, fi maudati tenearis fecundum Ulpianum,
cum tibi mandavi, ut vires excuteres ejus, cui eram
trediturus, & renunciafti, eum idoneum elfe.
l.fimandavero ^i.jf.h. t. quid ni & tunc tenea-
aris, cum ab initio mandas mihi, ut ei credam',
tanquam idoneo , cui non credidiifem ,• ii tu
mihi non mandafies. Nec refte verba finalia d.
§. 6. Inflit. h. t. acceperis de cafu illo , quo vel
folius tertii, vel mandatarii & tertii utilitas ver-
titur. Etenim de mandato aliena tantum gratia
interpofito jam ante a&um fuerat in §. 3. &de
eo, quod mandatarii & aliena gratia interceflerat,
in §. 5. at in. §. 6. demandato folius mandatarii
intuitu interpofito, quod reftabat excutiendum ,
fermo ex profefib inftituitur, ac , cum monitum
eflet, illud obligatorium non ejje, quia nemo ex
confilio mandati obligatur, cum liberum cuique fit
apudfe explorare, an fibi expediat mandatum, mox
fubjungitur , adeo hac ita ejfie, ut qucefitum fit,
an mandati teneatur, qui mandavit tibi ut pecu-
niam Titio fxnerares; fied obtinuit Sabini fententia,
obhgatonum effe hoc in cafiu mandatum, quia non
aliter Titio credidifics, quam fi tibi mandatum effet.
Patetfane, agidemandato folius mandatarii gra-
tia interpofito ; patet, illud non efle obligato-
rium ; patet denique exceptionem a regula efle,
& obligatorium fieri , fi mandet quis tibi, ut
Titio fcenerares , idque ex Sabini fententia : at
exceptionem oportereeffe deregula, notiflimum
axioma eft; ac proinde ineptus plane foret Jufti-
nianus > fi regulam concipiens de mandato man-
datarii foiius intuituinterveniente, exceptionem
pofuiffet in exemplo pertinente ad interpofitum
aliena tantum gratia mandatum. Cuiaccedit,
qua.'ftionem in d. §. 6. proponi a Juftiniano de
cafu , in quo veterum Jurifconfuitorum diffenfus
fuit, & in quo tandem magis obtinuiffe dicitur
Sabini fententia: nufpiam autem diffenfus iftius
veftigia apparent de cafu, quo alicna tanturn, vel
mandatariifimul&aliena utilitasvertebatur. Nec
jam di&isadverfatur, quod in /. 1. §. idem Pom-
ponius i^-jfi- depofiti dicitur, fi apud te volen-
tem me deponere, jufferis apud libertum tuum
deponere, tuque ita fuaferis mihi, ut magis apud
eum deponam , tecum nullam efle aftionem ,
nec mandati te teneri, quia rem meam gefli.
Confiderandum enim, Ulpianum, autorem d.
1.1. id non tain ex fua mente, quam ex Pompo-
nii fententia propofuifle; dum in d. §. 14. ait,
idem Pomponius qiuerit &e. & ait &c. idque,
quiareserat, utdixi, controverfa inter Sabinia-

nos & ProcuUanos, an eo eafu effet mandati

. T 1 t. i.

aftio. Et licet Ulpianus in d. I. 1. §. 14. *ioh
direfto contradicat Pomponio, tamen necaifen-
fumeiprsbet, fed, deciiione quxftionisillius in
medio relifta, cafum aiium minus dubium, nec
inter Sabinianos & Procuiianos controverfum ,
fubjungit, fuumque de eo judiciumnnterponit,
fiedfimanddfii, inquit, mihi ,utpericulo tuo apttd
eumdeponam, cur non fit mandati affio, nonvi-
deo. Interim in cafu priore, in quo Pomponius
dixerat, non effe mandati adtionem , aiiam ac
contrariam Uipiano ftetiife fententiam , patet
apertiflime, cum fcribit, plane, fl tibi manda-
vero quod tua intererat, nulla erit mandati aftio,
nifi mea quoque interfuit; aut fi non efles fa-
<5turus, nifi ego mandafiem, etfi mea non in-
terfuit, tamen erit mandati aftio. d. I. fi rcmtt-
nerandi6. §.planey?5. ffi.h.t. Inftabis forte,Ul-
pianum ipfurn dedifle doli aftionem adverfus
eum , qui evidenti callidttate affirmaverat, ido-
neum effe illum, ctti mutua pecunia dabatur. I. &
eleganter 7. §. ult. ffi. de dolo. quam concedere
non potuiflet, fi contra talem contraria ac non
infamans mandati aftio fuperfuiffet. Sed non
premuntifta, fiattendas, md. /. 7. §. ult. UI-
pianum arque, ac in d.l. 1. §. 14. jfi. depofi-
ti, referre Pomponii fententiam, qui deficiente
dolo nullam vel mandati vel doli aflionem dabat
ex tali afllrmatione , cujus opinionem quantum
ad denegationem aftionis doli Uipianus quoque
probat, addita ratione, quod nifi ex magna &
evidenti calliditate non debet de dolo affio dari; at-
que ita, dolo apparente , concedit quidem de
dolo aftionem, velut ultimum fubfidium , fed fup-
pofita Pomponii, omncm mandati a&ionem de-
negantis, opinione. Minus ftringit, quod no-
ftrse fententise objicitur, proxenetam nominis fia-
ciendi gratia intervenientem non tencri qua/i man-
datorem, quiamonfiratmagisnomen, qttamman-
dat, tametfi laudat nomen; tefte Ulpiano in /.
z. fif.deproxeneticis. Etenim, hoc ipfo, quo ab
Uipiano qusritur, an proxeneta nominis facien-
di gratia interveniens teneatur quafi mandator,
& dicitur eum non teneri quafi mandatorem,
fupponitur ab ipfo, mandatorem teneri, fi non
ut proxeneta nomen monftraflet, fed vere man-
daffet. Porro feparatur merito proxeneta a man-
datore, diciturque non teneri, quia,*ut habet
/. 2. monftrat magis nomen , quam mandat; nec
; ipfe contrahit, fed contrahentibus meditts & me-
diator dicitur , ttovell. 90. cap. 8. utrique con-
trahenti xque addi&us , in negotio inter alios
| gerendo operulam & minifieritm qttale qttale ac~
\ commodans, & in contraffibtts licitis ac commer-
ciis utiiem non improbabili more fie cxhibens. I. 3.
jfi. de proxeneticis, nec longe a nunciis epiftolse
vicem gerentibus diftans. Ut proinde a proxene-
ta ad eurn , qui certse perfonse credi mandavit,
argumentum ducinequeat, non magis quam ab
arbitratore, cujus arbitrio quid gerendum erat,
quique non animo procuratoris intervenire, fed
affeftionem amicabilem in monendis procura-

toribus

-ocr page 763-

M A N D A T I V.E

toribus & a&oribus, ac confilio regendis, pro-
mifiife, & ideo non mandati, fed de folo dolo
teneri dicitur. 7. idemque 10. §.y? quis ea 7. jf.
b. t. Denique nec noflram evertit fententiam,
quod Celfus monuit, extra mandati formam ei-
fe , ut tibi negotium geras, tui arbitrii fit nomen,
id eft , ut cttivis credas, tu rccipias ufuras, pe-
ricutum duntaxat ad me pertineat: qitemadmodum
fimandem, ut tibi (ita legendum cum Haloan-
dro, non mibi, notante Gotofredo) quemvisfun-
dttm emas l. Quintus Mucitts 48. §. ult.jf. b. t.
Non eniin illic certa perfona tanquain idonea,
cui crederetur, deiignata fuit; fuaiit generaliter,
credi cuicunque , pecuniam fcenori dari , quo
ipfo nullum mandatutn contrahi mteliigebatur,
fed tantum confilium, fecundum d. §. 6. Injiit.
b. t. Ne dicarn, legem non negare, eumteneri,
qui mandavit generaliter fuo periculo numinos
famoridari, fed tantum aiferere, idgenuscon-
ventionis extraformam mandati effe; & iicetve-,
rum fit, eam retn notiflimos egredi mandati ter-
minos, tamen ubi ita convenerit, lex contradus
fervanda eft, ut in fiinili loquitur Papinianus in
l. Lttcius Titius 24. in fine jf. depojiti. Unde
& , fi mandares mihi, ut periculo tuo apud cer-
tuin hominem deponam rem meam , Ulpianus
profeflus eft, fe non videre, cur 11011 fit man-
dati aftio. d.l. 1. §. idem Pomponius 14. inmed.
ff. depojiti. Csterum , etfi hxc ita difputata ex
Romani juris principiis vera lint, tamen praxi
contrarium invaluifte, vult Groenewegen ad. §.
6.1njlit.b. t. poft Grotium manud. ad jurijprud.
Jrloll. libr. 3. cap. 3. nttm. 43. Chriftineum vol.
1. decif. iii. nttm. 12. & feqq. & alios ibidem
allegatos. Non defunt tarnen, quibus placet,
etiainnutn inter inercatores ita jus efle , ut ad
inftar fidejufloris obligetur, qui ignoto tanquam
idoneo merces credi perfuafit rogavitve, ut ut
bona fide. Carpzovius defin. for. part. 2. conj
flit. 18. defin. ult. ibique alii citati. Quod
& ufu conftante Antwerpia: inter mercatores fer-
vatum fuifle , obfervat Neoftadius Curia fupr.
decif. 5.: Sirn. van Leeuwen cenf. fgr. part. 1.
libr. 4. cap. 17. num. 17.

5. Mandare poteft quilibet, qui & contrahe-r
re; ipfe etiam mandatarius negotiutn fibi ex rnan-
dato cotnmiflum : etfi enim , in mandato certa|
perfon^ induftria eligatur, & magna fubinde in-
ter artifices difterentia fit. I. inter artifices 3 1.
ff. de folution. tamen nihil impedit, quominus
mandatarius primus vicaria alterius opera inexfe-
quendo mandato utatur, dum pluriumhominum
fjepe sequalis peritia atque induftria eft. arg. I.
veterisjuris ij.infine C. de contrab. & committ.
flipul. non quidem ad id, ut mandanti priino
noceat, vel ut mandanti primo adverfus man-
datarium fecundum a&io quseratur; fed utman-f
datarius primus contra fecundum , & primus
mandans contra primum, mandatarium de neglej
£tis, ac refiduis, aliifque fimilibus*aftionem ha4
beat, adeoque fuo periculo mandatarius primus

L C O N T R A. 74.7

alteri mandet. l.jiquis mandatu 28. ff. de negot.
gejtis. I. fi procuratorem 8. §. ft qttis ff. b. t.
jundt. arg. I. 1. §. fi te regavero 11. jf. depofiti.
Wiftembach ad Pand. b. t, num. 15. Si tamen
procurator ad lites fit, ante litem conteftatam
alteri non refte mandat illud agendi jus, /. neque
tutores 11 .C.de procurat. Et ,ad eum cafum rc-
ftringi oportere vulgatatn regulam, procuratorem
ante litem contcflatam facereproCuratorcm non pof-
fc; in negotiis extra judicialibus contra fervari,
monet Ulpianus l. fi procuratorcm 8. §. fl quis
mandaverit 3. ff.b. t. Adde tit. de procurat. num.
2. 3. ubi & difcutitur, an procurator ad liego-
tia datus poflit aliutn ad lites fubftituere. De-
portati mandare poffunt, quatenus mandatum ju-
ris gentium, non quatenus juris civilis eft. arg.
l.deportatus ij.Jf de interditi. & rclegat, l.funt
qmdam 17. §. 1. ff. de pcenis. Quibus non ob-
loquitur Paulus jurifc. cum ait , euin , cujus
bona publicata funt, tr.andare pofte , utilemque
eicontra mandatarium, fi is fidem non pracftet,
afitionem dari. I. fi mandavero 22. §. is cujus 5;.
jf. b. t. cum intelligi poflit de relegato , cujus
bonalicetnon foleant publicari, ex caufi tamen
publicari poffunt. /. rclegatus 14. §. magna 1. jf.
de interditf. & relegat. qualis relegatus integrum
ftatumretinet. /. iS.jfeod. tit. Nifi quis malit
d.l. 22. §. 5. accipere de deportato, qui bona
qua:dam de fa<5to detinet per conniventiam aut
negligentiam a fiico non occupata; aut qui poft
deportationem bona qusedam acquifivit, quo-
rum intuitU utilibus adionibus uti conveniri ita
& experiri poteft. I. fedfi aiia 5. §. 1. ff, debo-
nis damnat. d. I. 14. §. ult. jun£t. d. I. 15 . jf. de
interditt. & relegat. Servus, etfi negotia man-
dare potuerit, non tarncn lites. l.fervum quoque
33 .ff. de procurat. I. ab boflibtis 15. ff. c.v qtiib.
caufls major. nec fuis fe nummis ab cxtcro redt-
mi fine domini voluntate. /. cumfervtis 54. jf. b.
t. /. unic. C. fifervus extero fe emi mandaverit.

6. Mandantur negotia honefta & licita: rei
enim turpis nullum eft maiidatum, nec inde in-
ter mandantcm & mandatariuin a£tio dptur;
adeoque nec mandans ad implementum manda-
ti turpis fufcepti, vel id quod intereft, re&e con-
tendit; nec mandatarius poft illud impletum ju-
re agit ad indemnitatem , five in exfequendo
mandato impenfas fccerit, five in pcenatn delifti
mandati nomine inciderit. §. illud quoque 7. In-
flit. b. t. I. fl remunerandi 6, §. rei turpis 3. /.
jimandavero 22. §. qtti adem 6. ff.b.t. etiainfi
nominatim mandans mandatario mandati turpis
executori indcmnitatem promififletin cafum, quo
criminis aUt deli&i reus perageretur. arg. /. fi d
reo 70. §. ult. ff. de ftdcjttffor. Adde tit. quodcu-
jufque univerf. nomine nurn. 8. in fltte. Quin
fi adolefcens luxuriofus mandet tibi fcienti, W
pro mcretrice fidcjubcas, vel ufmeretrici pecuniam
credas, vel fi quis mandet filiofamilias mutuum
dari contra fenatufconfulti prohibitionem, man-
dati judicium placuit denegari. l.jivero 12. §.

Bbbbb i fi ado*

-ocr page 764-

L i fi. XVII. T i t. I.

rentur. /. creditor 60. §. duobus 2. ff. h. t. Ex-
cuffo tamen prius eo, qui folus adminiftraverit,
exemplo tutoris adminiftratoris. arg. /. ult. C. de
divid. tutela. dato forfitan & divifionis benefi-
cio, fi omnes folvendo hnt, ac ex culpa com-
muni adverfus unum in folidum agatur, ad fimi-
litudinem pluriutn tutorum. arg. /. 1. §. fi-
quidem 11. & fieqq. ffi. de tut. & ration. difirah.
moribus fane hodiernis ita receptum effe , ob-
fervat Groenevvegen ad d. I. 60. §. 2. fif. h. t.
Si filiofamilias mandatum fit, ut exigeret, if-
que fui juris faftus exegerit, ipfe mandati judi-
cio , pater de peculio intra annum utilem con-
veniri poteft. /. penult. ffi. h. t. fed & fi fervus
mandatum fufceperit, ac liber factus perperain
geJferit, ejus nomine mandati tenetur. l.eum a-
cimn 17. ff. de negot. gefiis. licet alias vulgo ob-
tinuerit, ex contradibus in fervitute itiitis ma-
numifios non teneri. /. fiervi ex deliffis 14. ff.
de oblig. & att.

9. Petitur hac a&ione , ut mandatarius exfe-
quatur mandatum juxta prcefcriptum modum,
aut alioquin folvat id quod intereft. d. I. fi pro-
curatorem 8. §. mandatt 6.1. fi quis alicui 27.
§. qui mandatum 2. ffi. b. t. five nullo modo
impieverit mandatum per fe aut per alium seque
idoneum, ut poteft. d. I. 8. §. 6. I. 12. §. 5.
ffi. h. t. five mandati fines egreftus fit, ita ut ob
id mandantis interfit, ut poft dicetur. Reftituat
infuper, quod penes eum ex geftione refidet,
tradat mandanti res fecundum mandatum erntas
unacum fruftibus, aftiones quaefitas mandanti
cedat. /. fiprocuratorem 8. §. ult. I, 9. /. 10.
2. & 6.1. qui mandatum 43. l.fi mandatu 45.
ffi. h. t. quas tamen noftris moribus cedi haud
opus, quoties mandatarium non fuo, fed man-
dantis nomine contraxiffe, expreffum eft; quia
procuratores hodie in negotiis contrahendis con-
iiderantur magis utnuncii, & quifque nuncalte-
ri seque ac fibi a&ionem quserit Jacob. Coren
obfierv. 25'. Groenevvegen ad l. 49. §. ult.ff. de
acquir.poffieffi parens p. mem. PaulusVoet ad §. 5.
Jnfiit. per quas perfi. nob. acquir. num. 4. & ad tit.
Infiit.per quas perfion.- nobis oblig. acquir. num. 5.
Sane, fi fuonomine procurator contraxerit, cef-
fionem aftionis fieri neceffe eft , quin imo ,
laudimia duplicata folvenda forent, quoties fuo
nomine emit, ac dein in mandantem transfert res
ifti Jaudimiorum .fimiliumque oneri fubjacentes.
Confer Ant. Fabrum Cod.libr.ii. tit. 22. defin. 6.
Jac. Coren d. obfierv. 25. Tendit prseterea hscc
a<5tio ad id, ut mandatarius ufuras-praeftet, quo-
ties Vel moram fecit inreftituendis nummis refi-
duis; vel eos in proprios fuos convertit ufus ; vel
fcenori coliocavit nomine domini, five hoc ei man-
datum fit five non; vel otiofam habuit domini pe-
cuniam, quam is folebat fcenori collocare. l.jdem-
que 10. § .fiprocurator 3. l.fivero 12. §. dedi tibi
1 o. jun<5t. /. ex mandato 2 o. ff. h. 1.1. qui fiemiffes
13. 1. ff.de ufiuris. Adde tit. pro fiocio num. 17.
Denique&damnumreparetdolo, velculpa qua-

cunque,

fi adolefcens 11. £7 §. fi quis mandaverit 13
ff. h. t. Mandato tarnen delifto , & execu
tioni dato , velnti furto , viilnerej homicidio ,
uterque sequaliter tum ad poenam pecuniariam
laefo prseftandam , tum ad pcenam publicam de
lifto propofitam damnandus eft tanquam delin-
quens; cum aeque mandans ac mandatarius oc-
cidifte, furtum autinjuriam fecifte, intelligatirr.
I. nihilintercfi lj-ffi- ad leg. Corn. de ficariis. I.
non fiolum 11. §. fi mandatu 3. ffi. de injuriis.
I. fi quis id 7. §. ult. ffi. de injuriis. I. non ideo
5. C. de accufiation. Plane, fi quid mandatum
iit ignoranti, quod fua natura neque turpe eft
neque deliftum continet , lxdit tamen jus ter-
tii, folus mandans, non itern mandatarius, ob
id la:fo devinftus foret, aut publica pcrna aifi-
ciendus; veluti ii quis mercenarios in fundutn
inducat alienum, fruges collefturos, arboresca;-
furos, autaliud iimile prceftituros, dum putant,
fundi dominum effe operae fuse conduftorem;
eo quod affeftus maleficia diftinguit. arg. §.fla-
cuit & §. interdum 11. Injlit. de obhg. ex
delitto. nifi a vero fundi domino interpellati ierio,
ut deiifterent, in opere ccepto nihilominus perfe-
veraverint; cum ita dolo non careant, errore di-
fcuflo. arg. /. qui contra 4. in fine C. de incefi.
& inutil. nupt. arg. /. de pupillo 5. §. nunciari
3. & tot. tit. ffi. de operis novi nunciat. Jul.
Clarus ficnt. libr. 5. §. fin. qucefi. 60. num. 1 5.
& \6. Henr. Kinfchot refpoJif. 33. num. 5. Me-
nochius de arbitrar. judic. lib. 2. cafiu 354. num.
35.&feqq.

7. A£tuum legitimorum nullum de jure Ro-
manomandatum eft, veluti, ut hereditas man-
danti delata, per alium mandantis nomine adea-
tur, vel ut meus fervus per alium meo nomine
manumittatur. /. ncmo alieno 123. ff.dereg. jur.
I. per curatorem 90. jf. de acquir. vel omitt. he-
red. quod tainen non impedit, quo minus extra-
neus heredi mandet, ut is fibi deJatam adeat he-
reditatem, ad id, ut mandans mandati teneatur,
fi ea forte damnofa fit. /. fi hercditatem 32. ffi.
b. t.

8. Ex mandato duplex defcendit mandati a-
dio, dire£ta altera , altera contraria. Dire&a
mandanti & heredibus ejus datur, cujus intereft,
& quatenus intereft, mandatum impleri. /. fi
procuratorem 8. §• mandati 6.ff. mandati. contra
mandatarium & lieredes: Jicet enim mandantis
& mandatarii morte mandatum ftniatur, non
tamenideo mandati aftio peremta eft. l.fi pr<e-
tedente tf.pr. l.fi mandatu ^p.pr. &§.i.jf.b.t.
Si inandatarius negotium fibi mandatum rurfusal-
teri mandaverit, nullaprimo mandanti in manda-
tarium fecundum adiocompetit,fed primus man-
dans primum mandatarium,& is rurfusfecundum,
convenire debet, arg. /. 1. §. fiterogavero 11.
l.fiis apud quem 16. ffi. depoftri. Munnos de ra-
tiociniis cap. 4. num. 16. Si plures mandatarii
fiifceperint mandatum, adverfus fingulos ita in
folidum a£tio eft, ut uno folvente reliqui Jibe-

-ocr page 765-

MaNDATI vifc £ b n t k A;

74^

Cunque, etiam leviffiina, daturn; eo quod alie-
na negotia exa&o officio geri debent, nec quic-
quarn in eorum adminiltratione negledum ac
declinatum culpa vacuurn eft. /. a procuratore
13./. in re mandata 21. C. h. t. Quamvis enim
Ulpianus fcripferit, nihil amplius quam bonam
fidem praftare oportere<eum, quiprocurat. l.t-
demque 10. pr. jf. b.t. ac in bona fide efle dicatur,
qui doio caret; fciendum tamen, per bonam fidem
pro fubjeda inateria denotari illud omne , quod
ex natura contradus prjeftari debet: ac proinde,
cum mandati natura exadiffimam in mandatario
diligentiam deflderet, ideoque mandatarius fun-
pliciter fufcipiendo mandatum femet obligaverit
ad praftationem ejus, fidem datam non implet,
nec bonam prasftat fidem, fi quid minus dili-
genter curet. Quod autem folius culpse levis in
mandato pradtandse mentio fiat in /. coniraffus
23. ff. de reg. juris, parum ftringit; cmn non
negetur, etiam leviffimam in mandatum venire,
ideoque quod huic iegi deeft, ex d. I. 13. &
31. C. h.t. fupplendum eft. Non obftat deni-
que, quod depofitum folum dolutn & latam
culpam recipiat. d. I. 23 .ff. de reg. juris. Id enim
ita placuit, quia in depofito nihil gerendum ,
fed tantum aliquid cuftodiendum eft, ad quam
cuftodiam induftria & diligentia opus non eft,
adeoque fuflicit dolum & proximatn dolo cul-
pain abefle fidemque pra:ftari: cum ex adverio
quid in mandato gerendum fufcipiatur, ad quod
induftria omnimodo defideratur, ac propterea fal-
lit quoque hic illud, mandantem de fe queri, fua:-
que faciiitati imputare debere , quod negligen-
tiori amico negotium commiferit; quippe quod
in depofito quidem circa rem cuftodiendam lo-
cum habet. pen. Injiit. quib. mod. re contrah.
tblig. at non, ubi quis peritiam gerendi exprefle
vel tacite profeftus eft; cum fufcipere non de-
buiflet, quod non callebat, & in quo intellige-
bat vel inteiiigere debebat, fuam imperitiam aut
imprudentiatn alteri damnofam fore. arg. /. idem
juris 8. §. r. in fine jf. ad leg. Aquil. Confer
Vinnium fieleff. qiuefi.libr. 1. cap. 52. Wiflem-
bach adPand. h. t. num. i 4. Diflent. Zoefius ad
Pattd. h. t. mm. 15.16. Cafurn fortuitum , uti
vulgo nuilus in rerum alienarum geftione, .itaj
nec mandatarius prxftare cogitur , nifi pado
adjedo id adum fit. /. Et Arijloni 3 9. ff. h. t.

10. Contrariamandatiadio mandatario com-
petit, etiam patri, fi is pro fuo filiofamilias man-|
datario mandatum contemplatione filii perfecerit,
ut impletet fidem ejus. /. fi vero 12. fifiliofa-,
■ tnilias 5. ff. h. t. (fecus, fi id egerit pro filiof.,
fed mandantis intuitu, vel filii quidem intuitu ,1
fed poft emancipationem ; quibus in cafibusma-
gis eft, ut negotiorum geftorum adio detur. d.|
l. 12. §. 6.ff. h. t. I. mandafii 46. ff. de negot. ge-_:flis.) Contra mandantem , licet mandantis non
interfuerit, dum vei aliena tantum vel mandata-
rii & aliena, vel folius mandatarii gratia fecun-
dum ante dida mandatum interceffit. Si plures
fimul inandaverint, contra fingulos in folidum.
I. fimandatu 59. §. Paulus rejflondit 3.ffi. h. 1.1.
amiffi 52. §. ult. ff. de JidejuJJoribus & mandat.
I. reos principales 23. /. generaliter 28. C. de fide-
jujfi. ut tamen divifionis beneficium ipfis exem-
plo fidejuflorum competat , fi omnes foiyendd
fint. l.ult. C. de conftit. pecun. arg. l.fidejufijor 1 o.
pr.juntt. §. 1. C. de fidejufor. Coftalius add.l.
59-Jf- b.t. Pyrrhus Maurus defideji/flor. part. 2.
fiett. 6. cap. 4. num. 25. Ant. Mattha;us de obiig.
difiput. 24. thefi. 13. Ad id, ut durante mandato
neceflaria mandans fubminiftret, /. fi vcYo non
12. §. uit. ff. h. t. eoque finito probet feu iaudet,
quse gefta funt; ac reftituat impenfas neceflarias
& utiles , una cum ufuris, etiamfi necdutn mo-
ra in reftituendo fada fit, dum forfan ipfe fcenc-
ri nummos accepit, aut eain , quam fcenori de-
derat pecuniam , repetiit , quo haberet, unde
inandatum exfequeretur. d.l. fiveronon 12. §. fi
mihi 9. jfi. h. t. I. i. C.h.t. nifi mandatarius fa-
lariarius fit, cum quo id adumeft, ut de falario
fibi conftituto impendia in iter, exfequendi man-
datigratia fufcipiendum , ferat. /. idcmquc 1 o. §.
idemLabeo 9. Jf. b. t. Nec refert, utrum duret
etiainnum impenfarum utiiitas , an cafu aliquo
fortuito utiles efte defierint. arg. l.fed an uitro
10. §. 1. ff. denegot. gefiis. I. qitod fi fiervus 3. §.
unde rette -j.ffi. de in rem verfio. Nec, utrum man-
dans ipfe parcius erogaturus fuiflet, an non ; cum
fufflciat, eutn fumtus bona fide fecunduin fuam
fecifle conditionem. I. fiquis alicui 27. §. impen-
dia 4. ff. b. t. Nec etiam, an negotio mandato
finis iit impofitus per mandatarium , an vero
fine culpa fua id reiiquerit imperfedum. /. ita ut
omnes 3 6. §. ult. /. qui mutuam 5 6. §. ult.ff. b. t.
nifi aliud ab initio adum fit: nam fi fundum,
qui per partes venit, emendum tibi mandaffem,
fed ita, ut non aliter mandati tenear, quam fi to-
tum fiundum emeres, & totuin emere non potue-
ris, in partibus emendis tibi, non mihi, nego-
tium geffiffe inteliigeris, tuoque interim pericu-
lo partes emiffe. /. ita ut omnes 3 6. §. quodfifiutu
dutm.ff.h. t. Nec denique intcreft , utrum ne-
gotii ex mandato ad finem perdudi optatus ex-
titerit eventus, an contra yotis ac fpe mandans
exciderit. Qui ratione , fi contrariam procura-
tor ad lites datus fententiam reportaverit, fumtus
.tamen probabili ratione in litem fados repetere
.poteft. /. etiamfi. 4. C.h. t. I. qui proprio 46. §.
pen.ff. deprocurat. eodemque inter alia niti.vide-
tur fundamento , euin , qui a reo criminis pe-
cuniam, remiffionis pro fe impetratidse gratia
diftribuendam, acceperat, & diftribuerat, irrito
fucceffu , ad erogata reddenda haud effe com-
pellendum.: Confer Refponf. Jurifc. Holl. part.z.
confil. 155. quod repetitum. part. 4. confil. 80.
Nififorte hoc .mandati genus redius retuleris ad
non obligatorium rei turpis inandatum, faltem
fecundum conftitutionem Philippi Hifp. Regis
Holl. Comitis, qua cautum , illos, quiconvidi
fuerint ad impetrandam homicidii remiflibnem
Bbbbb 3 pecu-

-ocr page 766-

XVII. T i t. I.

75 6

I B.

pecunias numeraffe, remiffionis impetratse cari-
turos effe&u, eumque, qui acccpit , extra or-
dinem coercendum. Ordonnantie op ds Criminele
Juftitie van K_on. Pbilippus anno 1570. art. 26.
vol. 2. pldcit. Holl. pag. 1019.

11. Non aliter tamen mandatarius id , quod
impendit , hac artione contraria recuperat,
quam fi, & quatenus, fervavit mandati fines:
hos enim fi excefferit, forte pluris emendo rern,
vel in majorem quantitatem fidejubendo, quam
mandato comprehenfum erat, nec mandati nec
negotiorutn geftorum aftione , quod amplius
expendit, repetere poteft , cum videatur in-
viti & prohibentis negotia geffifle , quo cafu
Conftat, non mandati tantum , fed & negotio-
rum geftorum ceffare aftionem. §. is qui exequi-
tur 8.Inftit. h. t. l.prceterea 3. §. ult. I. 4. /.5. /.
rogatus 33 -ff-h. t. arg. l.ftt pro te 40.ff. h. t. I.
ult. C.de negot.geftis. Si tamenres, quse pluris
emta eft, etiam vere pluris valeat, non tenetur
mandatarius eam aliter mandanti praftare ,
quam ft hic totum pretium, quod erogatum,
refundere paratus fit, & mandatarius adhuc man-
dantis contemplatione rem pluris emerit; cum
alioquin excedens mandati fines non manda-
tum executus effe , fed aliud quid feciffe, fibi-
que potius , quarn mandanti, negotium geffiffe
cenfeatur. arg. I. diligenter jf.b. t. Mandati
autem fines exceffifle non videbitur, qui man-
datum implevit per a:quivalens, quoties non in-
tereft mandantis, an fecundum formam manda-
to prafinitam , an eo , quo nunc impletum ,
modo finis negotio impofitus fit. /. diligenter
5. §. ttlt. l.ft qttispro eo 46.jf. h. t. Grotius ma-
nud. ad jurifpr. Holl.lihr. 3. cap. 12. num. 12.
fi enim intereffet, adeoque non expediret man-
danti, aliis prseftationibus mandati executionem
fieri, tantum abeft , mandatario contrariam
oportere a&ionem dari, ut potius ipfe mandanti
dire&a mandati a&ione teneatur ad id quod in-
tereft, fervatos non effe mandati fines. d. I. dili-
genter%. §.1.2.d. /.46. ff. h.t. eoque pertinet
fa&i fpecies in /. 1 ilt. §. ult. ff. h. t. ubi cum
mandatum eflet , ut quis pro Titio fidejuberet
apud Sempronium, ifque non fidejufferit, fed
mandaverit, Titio credi, teneri dicitur, mandanti
fcilicet adione contraria , tanquam talis , qui
aliudegit, quamquod fibimandatum eft. Sim.
van Leeuwen m not. ad d. /. ult. §. ult. jf.
h. t.

12. Quod fi quis ex mandato alterius, & in
alterius utilitatem, impenfasfeceritinrem fuam,
non integras recuperat, fed dedu&o eo, quanto
melior ac pretiofior tali impenfa res fa&a eft, in
reliquum tantum a&ionem dandam efle Celfus;
refpondit, cum quidam Aurelius Quietus hofpiti
fuo medico inandaife diceretur, utin hortis ejus,
qttos Ravennie hahehat, in qttos annis omnihus fe-
cedere folehat, fphcerifteria, & hypocaufta , &
qucsdam ipfms valetudini apta, ftus impenfts fa->
teret. I. fi quis mibi 16. ffi.h. t.

O 0. (i

13. Cseterum prater impenfas inandatarius
Ctiam jure petit , fe liberari ab obligatione , ii
quam forte mandati intuitu fubiit; aut eam faltem
in mandantem transferri. /. fi mandatu 45. pr.
& §• fcqi- ff- k- t. arg. §. tutores 2. Injiit.
dc oblig. quce qtiafi ex contratttt. damna quoque
iibi refarciri , quse matidati occafione propriis
in rebus perpeffus eft, fi modo non cafu, fed
aliqua mandantis culpa id damnum evenerit,
veluti, fi quis certum fervum , puta Stichum,
emi mandaverit, ifque inandatario furtuinfece-
rit: mandans enim id ipfum reparare compellitur,
cum in culpa fit, quod non penitius in Stichi,
pretio comparandi, conditionem inquifiverit,
& juftiffime procurator allegare poflit, non fuiife
fe id damnum paffurum , fi mandatum tale non
fufcepiffet. I.fifiervus commttnis 61. §. qttodvero
;S-ff-dc fiirtis. ad quod tamen damnum farcien-
dum non teneretur mandans, fed liberari poflet
fervum nox^dando, fi fervum in genere tantum,
fine certse perfonsedefignatione, emi mandaffet;
cum cafus plane fortuitusfit, quod mandatarius
in fervi furis emtionem inciderit: ac de tali man-
dato generali accipienda /. inter caufias 26. §.fcd
cumfiervus 7. ff. b. t. in cujus fine dum fcientics
mentio injicitur, fcientia talis videtur intelligen-
da , quse demum poft interpofitum mandatum,
fervumque jam emtum , fupervenit. Similiter,
fi quis mandati exfequendi caufa profedus, a
latronibus fpoliatus fit , aut naufragio res ami-
ferit , vel languore fuo fuorumque apprehenfus
qusedam erogaverit, mandatarii potius quam man-
dantis id damnum effe oportere Romanis vifum
fuit, tanquam cafui magis quam mandato impu-
tandum. d. /. inter caufictS26. §. non omnia 6. ff.
h. t. Mantica de tacit. & ambig. convent. lihr. 7.
tit.l9.num. 14 Sedhodie inandatario ex aequi-
tate hic quoquefuccurrendum putant; cum a:que
ac in fuperiori cafu, quo fervi certi emendi inan-
datum habebat, jufiiffime procurator allegare pofi-
fit , non fuififie fie id damnum paffurum , fi id
mandatum, &ex mandato iter, non fufcepiflet,
arg. d. I. 61. §. 5. ff. de furtis. Ant. Faber Cod.
iibr. 4. tit. 2 6. defin. 29. & in rationai. add. /.
2<5. §. 6.ff. h. t. Groenewegen ad. d. I. 26. §. 6..
ff. h. 't. parens p. mem. Paulus Voet ad §. 8. In-
fiit. h. t. num. 6. Refponfa Jurifc. Holland. part.
4. confii. 385. in med.

14. Quicquid autem contrario judicio man-
datarius repetere poteft, id quin ,& jure compen-
fationisfibi fervare poflit, fi quam teneat man-
dantis pecuniam, dubium non eft , fecundum
vulgata compenfationis jura. arg. 7. in rebtts 18.

uit. ff. commodati. /. 1. §.prceterea c\.ff. decon-
trariktut. &utiii. aff.-Joh. Papon ltbr.6. tit. 12.
in append arr. 3 . 5 ; » e

15. Finitur mandatum morte mandantis. :l
mandatum 15. C. h.t. §.item fi 10. Infiit.h.t. L
ult. in fine ff. defiolution. Cum eniin mandati irn-
plementum dependeat in univerfuma voluntate
mandantis, qui omni teinpore, five re integra

five

-ocr page 767-

U A

Hve non integra, illud revocare poteft , modo
prxftet mandatario id quod intereft, adeo ut poft
revocationem mandati quandocunque faftam
mandatarius non ultra procedere queat in man-
dato exfequendo, quia, ut Ulpianus ait, ex-
tindumeltmandatum , finita voluntate. l.fivero
tion 12. §.fi mandavero \6.fifi.h. t. ratio diftat,
id quod ita amera ejusdependet voluntate, etiam
morteperimi, dum jam amplius velle non poteft,
qui mortuus eft. Quaratione, licetlocatioejus
condstionis fit, ut & heredes locatoris locationi
per defunftuin fa£t® ftare debeant, morte tamen
iocatoris evanefcet, precario affimilata , fi res
elocata fit , quoad is , qui eam iGCajfiet, vellct.
I. locatio 4. ffiAocati. Quod fi mandatarius fecun-
dum poteffatem fibi conceffain alii rurfus idetn
negotium gerenduin mandaverit, non primi man-
datarii fed pritni mandantis morte extingui man-
datuin& finiri ofitcium fubftituti, tradit Ant. Fa-
ber Cod. Itbr. 2. tit. 8. dcfin. 24. Berlichius decifi.
274. num. 11. Joh. Papon libr. 6. tit. 4. arr. 15.
Gratianus dtfice[)t.fior. cap. 737. num. ult. Fallitta-
men fuperior regula, fi id mandatum fit, quod de-
mum poft mortem mandantis impleri poteft, ve-
luti monumentum fibi fieri /. fivero 12. §. ult.jfi.
h.t.hcredi dari, hefedi fiundum emi, inquantum
nuiia viventis hereditas, heres nuiius eft. l. idem
efi 1 3« ff. h. t. junct. l.\.ffi.de hcrcd. vcl att.
vend. Confer Bachovium adTreutlemm vol. \.
difiput 27. th. 6.lit.c. Ud &, fi mandatarius ig-
norans mortem mandantis, bona fide negotium
ad fincm perduxerit, quod tunc etiam ratum ma-
net, nec fubjacet refciffioni. d. 10. Jnfiit. h.t. I.
inter caufiis 2 6. pr. & §. 1. jfi. h. t. ( adde cafutn
finguiaretn in /. 4. jfi. dc manum. vindiftd ) Si
adtiomandatafit. l.\.C. de oblig. &aff. Cujacius
libr.2.obfierv. 31. Si quisofficii fuinomineman-
daverit, veluti prsefes. /. venditor 45?. §. 1. jfi.de
jttdic. Si mandatum inftitori datum , quo is ta-
berna; vel negotiationi erat prxpofitus; quippe
quod durat, donec per heredes prseponentis re-
vocatum fuerit. l.fi quis mancipiis 17. §. 2 .jfi.de
Jnfiit. aff. Addcd. tit. de inflit. att. nttm. 3. Si ad
mandatum ftipulatio fubfecuta fit, dum manda-
tu meo Titiusa Msevio ftipulatus eft, fibi poft
mortem tncain decem foivi; qui fenfus eft /. ult.
inpr. ffi. defiolution. tali cnim in cafu quia me vivo
Mcevius ftipulatus eft, mandatum meum hoc
ipfo fuum implementum habet ; de caetero in-
ter Titium, ex mandato meo ftipulantem, fibi
dari poftmortem tneam, & Msvium promitten-
tern nulia ex mandato, fed tantum ex ftipulatu
obligatio eft, quam morte tertii feu mandantis
non magis, quam ftipulantis aut promittentis,
evanefcere, certutn eft. Denique, fi tale quid
mandatuin fit, ad quod mandans jam ante aiia
ex caufa obligatus erat, veluti fi venditor, qui
vacuam fundi pofteffionem emtoritradi manda-
verat, ante traditionem fecutam decefterit ; in
quantum rede poft ejus obitum tradit mandata-
^Jius , five ignoret mandantem efTe mortuum >

five, cum id fciret, heredibus non prohibentibuS
emtorem in vacuarn induxerit fundi venditi pof-
feffionem. l.fiundi venditor 33. ffi. de acquir. vet
amitt.poffejj.

\6. Morte quoquemandatarii mandatum ex-
tinguitur, quia pcrfonse induftria eledta creditur,
qua: inheredescumbonis haud tranfmittitur. l.fi
quis alicui 27. §. morte 3.ffi. h. t. d. §. 10. Jnjiit.
h.t; nifiquis, ceffis fibi aftionibus, in rem fuam
procurator conftitutus fit. /. illam fiubtilem 33. C.
de donation. adeo ut extra hunc cafum exceptutn
heredes mandatarii nec negotia adhuc integra per-
ncere queant, nec, fi perfecerint fcier.tes man-
data atque ita aliena effe, uilain habeant mandati
aftionem. d. I. 27. §. 3-Jf-h. t. Plane fi negotia
adhucintegra, probabili fa£ti errore dufti geffe-
rint , duin forte ea non mandata fed defundi
propria & hereditaria effeputant, non modo uti-
li adione mandati contraria ipiis fuccurendum
videtur, ne jufta & probabilis ignorantia alio-
quin dainnum adferat. arg. d. §. 1 o.pofi mcd. Jn-
fiit. b. t. fed & fummo jure valet, quod per hc-
redes ita errantes aftum eft : quamvis verum fit,
illudobjuftam mandantisabfentiam refcindi pof-
fe, fi is implemento inandati per heredes rnan-
datarii fado fe Ia;fum doceat , intentata adione
Publiciana , nonea, qua ufucaptum fingitprse-
tor quod vere necdum ufucaptumeft; fed potius
altera ,_vqJbe frequentius refcifioria interpretibus
dicitur, quaque ob juftam abfentia.'caufam fin-
gitur ufucaptutn non efle , quod vefe ulucaptutn
erat. /. mandatum jl.fif. h. t. jun£t. /. in bonorariis
3 5. in fine princ. ff. de oblig. & aft. modo obfer-
vemus, in. d. 1.57. jf. h. t. pro nonutiliter opor-
tere iegi non inutiliter, ut Gotofredus ibidem in
notis poft alios monet. Si quaeras, cum ratum
maneat , nec refcindatur , quod poft rnortem
inandantis a mandatario ignorante a&um eft, ut
fupra monitum; refcindi ex adverfo poffit, quod
poft mandatarii obitum heredes ejus bona fide
executi funt ? Sciendum eft , priore cafu nul-
iam occurrere arquitatis rationem , quse refciffio-
netn fuadeat, quia ex prsfcripto mandantis, ii-
cetdefunfti, mandatum impievit idem ilie, cu-
jusinduftriam mandans elegerat: at hoc in ca-
fu executi erant illi, quorum induftria probata
non fuerat, neque oportebat eutn, qui certi
hominis fidem elegit, ob errorem aut imperi-
tiarn heredum affici damno. d. I 57. in fine ff.
h. t. Priori cafu fi iarfi fint mandantis heredes,
eft quod mandanti imputent, qui mandatario
tali rem gerendam commiferat; pofteriore nulla
mandanticulpa imputari potuit, aiio, cujusin-
duftriam non elegerat, negotiis fe immifcente.

17. Revocatione quoque mandantis , nec
non tnandatarii renunciatione, mandatum folvi-
tur, licet pa&um de non revocando fuiffet appo-
fitum. arg. /. 1. §. 45. 46. ff. depofiti. utrobi-
que quidem impune, fi res adhuc integra fit;
cum mandati adio tum direda tum contraria
demum competat > ex quo, & in quantum ,

agentis

NDATI VEL CONTRA.

-ocr page 768-

agentis coepit interefle. §. 9. & 11. Inftit. h. t.
juh£h l. ft procuratoretn 8. mandati 6.jft.h.t.
/. fi vero non 12. §. fimandavero 16. l.fiquisali-
cui 27. §. 1. 2.ffi. h. t. Neoftadius Curicefiupr. de-
tifi 67. Re nonintegra, prasftandum id quod
intereft, renunciationem aut revocationem in-
tempeftive contigifle d. §.9. &11. nifi juftis ex
cauiis mandatarius renunciet, quales funt ini-
micitia; capitales, adverfa valetudo, abfentia rei-
publica; caufa, aliaeque fnniles. I. fi mandavero
22. §. Ult. I. 23. 24. 25. I. 27. §. 2. jfi. b. t.
aut nifi jufta revocandi caufa fubfit , quo cafu
& procurator domini mandantis" revocandi jus
habet. I. fi hominem 3 o. jfi. h. t. atque etiam
quandoque revocatio fafta prxfumitur , dum is,
cui quis folvi mandaverat, codditionem feu fta-
tum mutavit, ex libero fervus, ex cive depor-
tatus, vel ex fervo liber fa6tus. /. cum quis fibi
38.jf.defiolution. §. 1 o. tnfine Inftit. h. t. Henr.
Kinfchot refponf. 5 6. num. 3. 4. 5. aut fi quis
diverfis temporibus duos ad idem negotium con-
ftituat procuratores; in quantum pofteriorem
dando priori geftionem videtur ademiffe. l.fiquis
cum procuratorem 31. §. ult.jfi. de procurat. cap.
noninjufiepen. extradeprocurat. Adde tit. depro-
cefferit, hoc ipfo revocatum cenferi mandatum ,
tum quod dedit foro cedens, tuin quod ei fu-
fcipienti datum eft, dicendum videtur. arg. /.
vel exilio 21. ffi. de procurator. Mantica dc tacit.
& ambig. convent. hbr. 7. tit. 22. num. 45. &
ficqq. Ant. Matthseus de auttion.libr. 1. cap. 20.
num. 16. Non tamcn mandatum generale per
fubfecutum fpeciale, ut diftum latius tit. de pro-
curat. num. 24. Nec regulariter mandatum in du-
bio prafumitur revocatum, vide Mafcardum de
probation. concluf. 1017. & qua; fcripfi tit. de
procurat. num. 24. Cseterum nullo modo revo-
cari mandatum poteft, fi quis in rein fuam pro-
curator conftitutus fit, cefla fibi atftione. arg.
/. procuratore 55. fifi. de procurator. vel , fi ex
mandato Titii Mxvius a Sempronio ftipulatus
fit, cum eo cafu & Msevius invito Titio a£tio-
ne ex ftipulatu Sempronium convenire queat,
& viciffim Sempronius invito Titio facere Ma>
vio folutionem ejus quod ex ftipulatu debet. /.
ult.ff. de folution. idemque eft, fi ex mandato
delegatio fubfecuta & ad finem perdufta fit, cum
ita mandans feu delegans in totuin liberetur, &:
nova inter alios obligatio intercedat. §. pen.hiftit.
quib. mod. toll. oblig. Neoftadius Curue Holland,

75*

curat. num. 24. in fmc. Quin & , fl quis foro decifi. 38.

L i b. XVIL T i r. IL

TITVLVS II.
Pro Socio.

SuMMARI A.

i. Otiid fit fiocietas ? quo mdo , & a quibus,
iniri pofifit ?

1. Quo modo fiocietas tacite ineatur ? cum fiocictate
non confundenda communio. Quce vcniant in
tacitam fiocietatem ? Tacita univerfiorum bono-
rum focietas coiri nequit.

3. Ouid fit publica, quid privata fiocietas ? & in
quihus differa?it?

4. Quce veniant in univerfalem fiocietatem ? ubi de
dote filice , fiumtibus in fiudia filii; & an non
foluta focietate fiocius unus tantum prcecipiat,
quantum propter alterius filium filiamve eroga-
tum ? Si aliquando ad patrem dotantem redeat
dos data, an alterifiociopro rata communicari de-
beat ? Quidjuris, fiunus fiociorum ab uxore do-
tem acccperit, vel dotem ex patfo lucratus fit ?
Aninuniverfialcmveniantturpia lucra ? & an
moribus probata fit univerfialis fiocictas ?

5. Oucenam veniant in fiocietatem fimpliciter ini-
tam ? quce in fiocietatem ccrtce rei vel negotia-
tionis five lucra five damna ? Qiice in focieta-
tem navigandi communi periculo & de focietate
Indice Orientalis & Occidentalis, remiffive.

6. Ouceres in fiocietate ipfio jure communes fiant,
quce communicandce fint > An communicatct, fi
tas fiocius retukrit in rationes fiowtatis ?

7. Rci turpis & maleficiorum nulla fiocietas efi.
Quidjuris, fi occafione honefice fiocietatis alter
fiociorum lucra turpia captaverit, & alteri fio-
cio ficienti vel ignoranti communicaverit, acpo-
Jlea ad reftituttoncm attt pcenam damnetur ?

8. Quales lucri & damni partes fierant fiocii ex
naturafiocietatis ? Omnia patfa circa Ittcrum &
damnum fiufiineri debere, quibus leonina fiocie-
tas evitata efi; nomitiatim, ut unusferat par-
tem lucri, de damno noti teneatur. Apparettte
tamen enormi lafione per paUioncm aut arbi-
triumtertii, loctts eft remedio /. 2. C. dcreftcind.
vend.

9. Affioprofiocio plerumqtte datur finita fiocietate;
quandoqtte & ea durattte.

10. Per attionem pro fiocio tantum petuntur prce-
fiationes perfionalcs, neutiquam rerttm ipfarum
communiutn divifio.

11. Ad prcefiationes perfionales pertinet rationum
redditio. Ilcec ab initio non potcfi patto remitti.
Ouattdo & qttibus temporibus peti pofifit, wa-
xime, fi unus fiocitts omnia trattct ?

12. Huc etiam pertinet Ittcri & damni commtrn-
catio; cautio dclucro & damno fiuturo comtnu-
nicando. An focius teneatttr, fit acquirettdi con-
ditione ufius non fit ? An lucrum cum damtta

penfian-

-ocr page 769-

P K O S

penfanhm, fi in qutbufdam diligentia maxitna
pvofuerit, in aliis negligentia fumma nocuerit ?
Prcejlat culpam leviffimam, fi in fuis di/igentif-
fimus fit; vei prater operam infiuper artificium
promifierit, adexplicationem 1. 5 2. §. 2. ff. h. t.
13 . Petitur & refiitutio impenfarum una cum ufiu-
ris; ubi & deprivilegio retinendi rem communem
pro impenfis in eam a fiocio fiattis, qua occafio-
ne defimtur p&r difiintfiones, an finguli fiocii in
fiolidum an tantum pro parte conveniri pofifint
ex contraffibus nomine fiocietatis ceicbratis: &
quid moribus obtineat ?

14. An fiocii cere alieno nomine fiocietatis contratto
abligentur, fipecunia fiocietati credita in arcam
communem verfia non fit, itidem difiinttione ex-
plicatur.

15. An fiocius derelinquendo fiuam partem fimeta-
tis liberari pofifit ab onere ceris alieni, ad quod
nominefiocietatis devinttus efi, etiam per difiin-
Ctionem declaratur.

16. Petitur etiam ut fiocius reiiquis refiituat, quod
fuprafiuam partem nomine fiocietatis accepit. Et
an fiocius unus d debitoribus focietatis fiolidum
petere pofifit, vel hi tuto utti fiocio fioiidum fiol-
"vere?

17. An fiocitts moram fiacietts in refiituenda pecu-
nia focietatis aut lucris focietati communicandis,
vel nummos tales in fuos ufius convertens, ad
ttfitras condemnandus fit, dtflintiione definitur,
ad explicationem 1. 60. ff. h. t.

18. Agitur qttoque ad id ut liceat uti re fiecun-
dum primam fiociorum intentionem, & neqttid
novi fiat contra eam: itetn ut prcefientur quce
finguiaribus pafiis placuerunt: expiicatio 1. 69.
ff. h. t.

ip. Anfiocius, qui prcecipue vel fiolus negotia fo-
cietatis gefifit, fialarium pacifci, aut viri boni
arbitrio confequi poffit ?
20. Socii inter fe gaudent beneftcio competentice,
tam particulares quam uttiverfiales, Otiando il-
ludceflfet? & quidmoribus?

Ocietas eftcontra&usjuris gen-
tiurn, bonje fidei , conienfu
conftans , fuper re honeiH de
lucri & damni communione.
Quam inire poifunt omnes li-
beram habentes rerum fuarum
adminiftrationem , idque vel fimpliciter, vel ad
certum tempus. l.i. I. ficonvenerit. 14./. afftone
65. item qui 6. ffi. h. t. vel in perpetuum,
id eft, dum vivunt. d. I. i.ff.h. t. (non tamen in
seternum. /. nulla focietdtis 70.ff. h. t.) ac non
pure tantum, fed & ex die vel fub conditione, licet
de eo olim difputatum fuerit: quia olim folen-
nis mancipatio ad communicationem rerum inter
focios faciendam erat neceffaria, quje aftibus le-
gitimis adnumerata vitiabatur per temporis vel
conditionis adjeftionem. /. 1. ffi.h.t. I. pen. C.
h. t. jund. /. attus iegitimi 77. ffi. de reg. jur.

2. Dividitur prirno in expreffam, quse ex-

o e i o. 5

21. Singulare efi, quod tmus cx phribus fiociis
fiuam partetn itttegram adeptus a fiocio debitore
fiocietatis communtcare id reiiquis teneatur, fi
illifiolidum confieqtti ab eo nequcant: & fi uttus
fociorum impendia per aiterum fiaffa reflituere
nequeat, id reliquos pro rata gravat.

22. Si flocius unus, qui nomine focietatis plus
quam fiuam partcm cOnfecutus efl , fioro cejferit,
reliquifiocii itt rebtts & creditis fiocietatts potio-
res fiunt aliis fiocii fioro cedentis creditoribus.

23. De fine focietatis per mortem focii; quo ufi-
que hac in parte fiocietas vetfigalium dijferat a
privata ? Art teflator heredem damnare tefla-
mettto poflfit, ut in fiocietate perficveret ? Hercs
fiocit, finon fitadflcitus, an & quo ufque cmo-
iumenti fucceffor fiit, & quid clifiet hic pubiica
vettigafium d privata. Qualem culpam prceflct
hcres focii in perflciendis a defuntto inchoatis ?
Ouidjuris, flflocius ttttus qucedam geflerit igno-
rans mortem flocii ?

24. Nemo potefl invitis fiociis Ccetcris alium fito
loco fiubfiituere: renunciare tamett potefl focie-
tati exprefife vel tacite. Quid juris, fl cailide,
vel intempefiive renunciaverit ? & an renuti-
ciari pojfit fiocietati vettigalium ?

25. Quo modo renunciatio fieri pofifit? an &pro-
cttrator? An procuratori focii! an & quomo-
do abfienti fiocio ? An fiufficiat renutuiationem
privatimfieri, anvero pttblice fiacienda fit, di-
fitttttione explicatur.

26. Finitur fiocietas finito negotio , pubiicatione
bonorutn, ac cefifione. Quid juris, fi fiervus fio-
citts alienetur, vel fiocius ex patrefiamiiias fiat
filiusfiamilias aut vice verfia ?

27. Finitafiocietate, pro qua parte res rcdeant ati
fiocios, maxime, fi utius operam, alter pecn-
niam contulerit ?

28. An cum attione pro fiocio concurrere poffit
attio fiurti contra fiocium, & an utta intentaU
aiteram perimat ?

prefta conventione fit, & tacitam, quse re con-
trahi dicitur, dutn rebus ipfis & fa&is, fimul
emendo, vendendo, lucra & damna dividen-
do, focii ineundce focietads voluntatein decla-
rant. /. fiocietatem coire 4. ff. h. t. I. cum propo-
nas 2. C. h. t. Ut tamen non omnis rerum in-
ter plures communio focietatem pariat : nam,
ut iit pro focio aftio , focietatem intercedere
oportet, adeoque conventionem ac voluntatem
fociorum, unde & focietas voluntarium confor-
tium appellatur. /. cum duobus 52. §. idem Pa-
pinianus 8 '. ff. h. t. Nec fufficit rem effe com-
munem, dum communiter re« agi poteft etiam
citra focietatem, ut puta, cum non affe&ione
focietatis incidiinus in communionem ; quod
evenit in re duobus legata, aut fi hereditas vel
donaticJ communiter nobis obveniat_y aut & duo-
bus feparatkn emerimus partes eorum, non fo-
cii futuri, aut, cum nollemusintcr nos conten-
C 6 e « c derc,

-ocr page 770-

idere, inflando pretia mercedefve rerum auctione
publica vendendarum vel locandaruni > per nun-
cium rem in commune emimus conducimufve. /.
ut fit pro focio 31. & feqq, jf. h. t. §. item fi in-
ter 3. Inftit. de oblig. quce qttafi ex deliffo. Illud
interim inter expreflam & tacitam focietatem in-
terefl:, quod in expreflam ea veniunt omnia de
quibus adumeft, quandocunque illa obventu-
ra fint; at tacita fe non extendat ultra illa, quae
a£tibusiftis> quibus tacitus declaratur in focie-
tatem confenfus, neceifario includuntur, ac in-
de dependent; eo quod abfurdum eifet, ex fa-
£to colligere confenfum in ea, quse neceffariam
cum eo fa£to non habent connexionem. arg. I.
ult. C. neuxor pro marito. Refponf Jurifc. Holl.
part. 3. uol. 2. confil. 85. nttm. 15. & fieqq. Cui
conveniens eft, confenfu tacito ac re iniri non
pofle univerfalem totorum bonorum prsefentium
ac futurorum focietatem; unde & in l. ea vero

3. §. 1. ffi. h. t. Jurifconfultus ait, cum fipeciali-
ter oinnium bonorum focietas coita eft , tunc
& hereditates & legata & quod donatum eft ,
aut quaqua ratione acquiiitum eft, communio-
ni acquiri. diifent. Fachineus controv. libr. 12.
xap. 14.

3. Alia infuper focietas publica eft, alia pri-
vata. Publica dicitur veftigalium focietas; dum
plures ilrnul veftigalia & alia fimilia commoda
fifco obvenientia afifco conduda habent. Priva-
ta, qu£ de rebus privatorum inter privatos ini-
tur. I. fiocietates 5. pr. I. adeo morte 59. /. verum
eft 63. §. in heredem 8. fifi. h. t. adde Car. Si-
gonium de antiquo jttre civ. Roman. libr. 2. cap.

4.poft med. Quse duae fpecies, in quibus inter
fe diftent, proiixe tradat Ant. Matthams de au-
ttion. hbr. 2. cap. 8.

4. Eft & vel univerfalis totorum bonorum,
vel particularis. Univerfalem appellant, in quam
omnia veniunt mobilia, iinmobilia, corporalia,
incorporalia , prsefentia & futura, hereditates,
legata, donationes./. 1. 2. 3. /. fifiocietatem 73.
pr.ffi. h. t. omneiucrum, & onus omne, om-
neque damnum, quod fine dolo , lata aclevicul-
pa fociorum uni incumbit aut fupervenit, adeo-
que etiam aliinenta, fumtus in ftudia , vel in
honorein , dotes, & alia fimilia liberis unius fo-
cii fuppeditata, licet alter nullos iiberos habeat,
in quorum ufum talia venirent viciflim erogan-
da; utiidaperte cautum /. ft fiocietatem 73. jfi. h.
t. in qua non tam pa<5tio peculiaris focietati toto-
rum bonorum adjefta proponitur, quam potius
formula plenior, qua univerfalis focietas contra-
hi folita; five enim id agatur, ut univerfiarumfiortu-
narum fiocietas fit, five convenerit, ut quicquid
erogaretur vel qucereretur communis lucriatque im-
pendii ejfiet, nil praeter diverfuin verborum fonum
intereft. Firmatque hanc fententiam , quod fo-
cius univerforum bonorum, qui quid ob injuria-
rum a£tionem damnatus prseftiterit, ex cpmmu-
ni confequi debeat; fi injuria judicis, non ob
maleficium fuum , damnatus fit. /. cum duofas
$2. §. ult. ff. h. t. quodque aScsevola refpon-
fum, filium reipublicse debita, qux poft mortem
patris contraxit, fratri fuo pro parte hereditaria
reputare non pofle, fi non in omnibus fiocii efi-
fient. I. exparte 39. §. filitts 3. ffi. famtl. ercific.
unde a contrario, ii bonorum omnium focii fuif-
fent, communioni hoc seris alieni onus impu-
tandum foret. Prolixe Mantica de tacit. <£? ambig.
convent. libr. 6. cap. 20. Jacob Coren confil.
18. num. 8. & fieqq. ad num. 1 8. & num. 26.
27. Menochius de arbitrar. jud. lih. 2. cafiti 127.
nttm. 3. Wiflembach ad Pand. h. t. num. 24.
Neque iis, quae de dote filise ex communi prse-
ftanda diximus, repugnat, quod videatur pa-
£to fpeciali opus effe, ut filise yel prima vice
vel iterato nubenti dos de communi conftituatur.
/. fi fiocius pro filid 81. jf. h. t. cum in ifta iege
non de univerfali totorum bonorum focietate
tractetur, nec ulla ejus mentio fiat, fed magis
de particulari, cui inter alia padum appofitum,
ut de communi dos confiitueretur. Minus adver-
fatur, quod dotis datio, ac fubminiftratio fum-
tuum in ftudia, ad liberalitatem ac donationem
pertineat; defuoautem, nondealieno, unum-
quemque largiri aequum fit. /. dehet, autem 27.
jfi, de <edilit. edift. Confiderandum enim , dotem
a patre filia? dandam minus re£te, ac improprie
admodum ad liberalitatem referri; cum & legis
& judicis neceifitate compulfi parentes cogantur
dotem pro fua dare progenie. /. capite 19. fi.
de ritu nupt. I. ult. C. de dotis promiffione. (adde
tit. dejttre dot.) at nemo in neceflitatibus iibera-
lis exiftit. /. rem legatam 18. ff. de adimend. le-
gatis. Et quod attinet ad fumtus in ftudia, nec
hi ad fimplicem donationem jure reducuntur,
fed propius ad alimenta liberis prasftanda acce-
dunt, ac naturalem in fe continent prseftationis
sequitatem pietatemque , atque ita vinculum
quoddam obligationis naturalis habent, licet nul-
la liberis ad eorum exa£tionem contra parentes
a£tio fit, Adeo autem verum eft, univerfali fo-
cietati harc aliaque impendia fimilia imputari,
ut nec focietate finitd deduci queat ante divifio-
nem ab altero, liberos non habente, quod alter
ex caufis iftis in liberos proprios erogavit. Cum
eniin hereditates , legata , donationes, ita jure fo-
cietatis communes fiant, ut focietate diremta
eas jure prarcipui non deducat is , ex cujus la~
t>ere obvenerunt, fed sequaliter curn rebus csete-
ris inter focios pro rata dividendse fint, abfur-
dum elfet, damni ex uno latere citra culpam
levem evenientis aut oneris a natura vel lege
impofiti intuitu ullam ab altero fieri prseceptio-
nem; tuin quia damni lucrique par ratio eft
in focietate, quoties non aliud nominatim a£tum
eft. §. 1. & 3. Infiit. h. t. tum quia fecundum
naturanreft, commoda cujufque rei eum fequi,
quem & incommoda fequuntur, acviceverfa. /.
fecundum naturam to.ffi. de reg.juris. tum deni-
que, quia ab initio focii in focietate univerfalj
incert» fefe fpei committunt. Fachineus controv.

libr.

L r B. XVII. T I T. II.

-ocr page 771-

P R O S

Itbr. 8. cap. 4. diflent. pofl: aliosZoeflus ad Pand.
h. t. num. 45. 46. Si tamen dos vel durantefo-
cietate univerfali, vel ea finita, iterum aliquo
cafu ad patrem focium dotantem revertatur, fo-
cietati eam rurfus cedere sequum foret. Cum
enim jus iilud, ex quo dos etiam ₍poft diflolutam
focietatem ad patrem redit, ex ipfa dotis nume-
ratione, qus ftante focietate contigit, originem
ac caufam trahat, atque adeo durante focietate
jam natum ac focietati quafitum fuerit, fi non
re ipfa, at faltem fpe ; necefle eft, reverfam
quandocunque ex illo jure dotem inter quondam
focios, velut rem focietatis, communicari, divi-
dique pro rata. l.fifiocius pro filia 81 .fif.h. t. arg.
l.cum emancipatiz. §. idquoque^. & 4. jfi.de col-
lation. eodem modo, quo & inter focios univer-
fales dividenda illa dos, quam unus eorum ab
uxore fua acceptam vi padi dotalis aut fl:atuti,
aut aliter, foluto matrimonio lucratus eft. I. quod
fieo66.ffi.h.t. Jac. Coren confil. 18. num. 16.
licet divifio non fit facienda, fed focius maritus
eam de communi prsecipere debeat, fi ftante ad-
huc matrimonio focietas diftrahatur ; non alia
de caufa, quamquia poft diftolutam focietatem
folum maritum focium fequitur onus perfonale
matrimonii; natura autem sequum eft , dotem
iliic efte ubi onera matrimonii funt, quippe ad
qua? fuftentanda dos data fuerat /. attione 65. §.
ult. I. 66. jf. b. t. jundt /. fi is qui Stichum 5 6>
1. 2. (f. dejure dot. I. fi maritus 46. fi. fia-
tnil. ercific. Plane, neque turpialucra, neque
dainna quse focius unus dedit aut paflus eft fuo
dolo lata vel levi culpa , dum injuriarum vel
furti vel adulterii convidus & damnatus fuit,
vel alea aut luxu perdidit, in univerfalem veniunt
focietatem. /. cum duobus 5 2. §. ult. I. adeo morte
59. §. 1. jf. h. t. Grotius manud. ad jurijprud.
Holl. lihr. 3. cap. 21. num. 20. 21. Cseterum
univerfalem omnium bonorum, tam futurorum
quain pr^fentium, focietatem jam olim in Hollan-
dia fuifte reprobatam, fi eam excipias, quae vifta-
tuti inter conjuges obtinet, & Grotio notatum
eft. manudufl. ad jurifprud. Holt. lihr. 3. cap. 21.
num. 5. 6. Particularis focietas vel funpliciter ini-
tur, ut nulla certarum rerum aut negotiationis
certae mentio fiat, aut ex adverfo de re certa,
vel certa rerum quarundam univerfitate , certa-
ve fpecie negotiationis. In eam quidem , quse
ilmpliciter initur, omnia illa veniunt, quae ex
induftria & labore fociorum acquiruntur , &
quaftus appellatione continentur; ac vice verfa
illud aes alienum, quod ex quaeftu pendet; non
damna alia rebus ipfis fociorum cafu vel per
tertium illata, nec hereditates, legata, donatio-
nes, quoties aliam ob caufain , quam indu-
ilriam , veluti ob fanguinis vinculum & affe&io-
nem uni focio acquiruntur. /. coiri focietatem 7.
8.9. 10. 11. 12. 13. /. duofiocietatem71. §. ult.
ff. h. 1.1. aditio 45. §. 2.ff.de acquir. vel omitt.
hered. Jac. Coren confil. 18. num. 18. & fieqq.
Adde quse fcripfi traft. de familia ercifc. cap. 4.

O C I O,

num. 11. & ficqq. & quas dicentur de comiim-
nione omniuin bonorum , ac communione qua'-
ftuum inter conjuges ex ufu hodierno. tit. de ri~
tutlupt. Quod fi de recerta vel certa fpecie ne-
gotiationis , vel certa rerum univerfitate, focie-
tas contrada fit, nulla in eam veniunt lucra
autdamna, prseterea, qua? rerum iftarum cer-
tarum aut cert^ negotiationis intuitu obvene-
runt; aliunde qusefita quifque fibi retinet, uti
damna folus fert. Quo fundamento rcfponfum ,
explorati juris effe , etiamfi maxime argentaria
focietas fit, quod quifque tamen focius non ex
argentaria caufii quscfiit, ad communionem non
pertinere. Nec in communionem redigendum >
quod aliunde fratres quarfiverunt , cum paren-
tum indivifas hereditates ideo tenuiffent , ut
emolumentum ac damnum in his commune fcn-
tirent. /. ctim duobus $2. §. cum duo & §.
6.ff h. t. Sed & , fi focius cena: ncgotiationis
res quafdain ex pecunia focietatis fibi foli com-
paraffet, easnec communes fieri nec communi-
candas effe, frequentius placuit , nifi res tales
eflent , qua: ad ipfun illam, de qua .focietas
contrada fuerat, fpe&abant negotiationem. arg.
d.l. 51. §. 5. & 6. ff. b. t. junft. /. fi ex ed 6.
C. de rei vindic, HeCtor Felix de fiocietate cap.
14. ««»/.74.. & fieqq. Ex adverfo cuin fagariarn
quidam negotiationem coiviilent , 8c alter ex
his ad merces comparandas profe&us in latro-
nes incidiflet , pecunias & res alias cominunes
& proprias perdidiftet,. ipfe & fervi ejus vulne-
rati effent, & ob id in Medicos debuiffet im-
pendi, Juliano ac Ulpiano placuit, damnurn
commune fore tam pecunise quam rerum csetc-
rarum, quas fecum non tuliffet focius, nifi ad
merces communi nomine comparandas profici-
fceretur. d. I. cum duobtts 5 2. §. quidam fttgariam
4-j/f. b. t. Grotius manud. adjurijjmid. Holl.lihr.
3. cap. 21. num. 27. Refponfajurifc. Holl. part.
3. vol. 2. confil. 3 24. potius 224. pag. mihi 604.
Quae porro damna veniant in iocietatem navi-
gandi fiinul communi periculo, (als verfichcijde
Schecpen tc fimen varendc Admiranlfchap maften
tot gemecnc verweeringe) & ad quid quifque ex
iftius focietatis jure altcri obligetur, definituin
eft placito Ordin. General. 1. Sept. 1643. <&
aliis pluribus anterioribus, qucc cxhihcnttir vol. 1.
placit. pag. 876. artic. 37. & mult. fieqq. item
placito anni 1652. 26. Aprilis d. vol. 1. pag.
907. Adde Hug. Grotium manud. ad jurifprud.
Holl. libr. 3. cap. 22. Quse infuper Jura fint fo-
cietatis India: Orientalis, petendum ex variis pla-
citis , quoruin catalogus eft vol. 3. placit. pag.
1306. & feqq. adpag. 13 29. quse Indise Occi-
dentalis, docent placita recenfita. d. vol. $.pag.
1329. & fieqq.

6. Illud fciendum cft, corporalia quidem tem-
pore focietatis initse penes focios reperta, ipfo
jure citra veram traditionem fieri fociorum com-
munia; poftea vero qusefita communicanda effe;
incorporalia omnia , potiflimum adiones, tum
C c c c e % tempo^

-ocr page 772-

tempore focietatis initae qusefitas, tum poftea
quasrendas, mediante demum ceflione commu-
hicari. /. 1. §. 1./. 2. 3. l.fiquis fbcietatem 74.
jfi. h. t. Ant. Matthseus de auftiott. libr. 2. cap.
8. niim. 11. Ut tamen intelligantur res infocie-
tate coihmunicatae, fi eas emtas focius retulerit
inratiottes focietatis. arg. /. quod autetn 53. 54.
jundS. /. 55. ffi. h. t. ubi id, quod in lege
dicitur in medium collatum & ita commune fa-
clum, in altera dicitur in fiocietatis rationes col-
latum. Jacobus Coren obferu. 25. ttum. 49. &
fieqq.

7. Verfatur focietas circa res honeftas, non
turpes: neque enirn ulla maleficiorum, veluti
furti, direptionis, focietas, nulla doli communio
eft. /. ncc prcetemittctidum 57. ffi. h. t. I. 1. §.
platte t^.ffi. de tut. & ration. dtfirak. Hinc nec
focius refte petit, in focietatem conferri ea, quse
per alterum focium fcelere parta funt; nec qui
exdelido, de quofocietas coita fuerat, in poc-
namdamnatus eft, jure defiderat damni ex ma-
lcficio communicationem. d. I. 1. §. 14. ffi. de
tut. & rat. diflrak. I. nec prcctcrmittendum 57.
ff. h. t. Si tamen, cum ab initio rei honeftse &
licitae focietas coita eflet, unus ex fociis nonnulla
turpiter qusfita fponte fua in medium contulerit,
hadenus alteri cedunt focio, ut conferens ea
repetere nequeat, nifi cum ipfe ad reftitutionem
damnatus eft; quo cafu is, qui turpe lucrum
fciens ex communicationeadmifit, nonremtan-
tum reftituit, fed & pccnse partern agnofce-
re tenetur , quoties in pcenam alter damnatus
eft, quia sequum eft, ut, cujus lucrum parti-
cipavit, ejus participet & damnum; ad quam
poena; communionem non teneretur, fi ignorans
inhonefti lucri fufcepiffet portionem. I. quod au-
tem 53. 54. 55. 5<5. 57. ff. h. t.

8. Prsecipue vero ad focietatis fubftantiam
pertinet communio lucri & damni, adeo ut,
ubicunque ea efle nequit, ibi nec focietas fit.
Quo fundamento reprobata focietas, qua id agi-
tur, ut alter lucrum tantum, alter tantum dam-
num fentiret, quamque Jurifconfulti noftri leo-
ninam dixerunt; quippe in qua neque lucri ne-
que damni ulla communio eft. I. fi non fiuerint
29. §. Arifto 2. ffi. h. t. Extra quem cafum re-
liqua omnia de lucri & danmi partibus cuique
cefluris ex libera lociorum dependent volunta-
te; quippe qui, licet tunc , cum nihil de par-
tibus lucri damnique convenit, pro rata ejus,
quod quifque contulit in focietatem, partes lu-
cri & damni ferant, §. & quidem 1. Inftit. h.
t. d. l.ft non ftterint 29. pr. ffi. h. t. jun£t.fifio-
cietatcm 6. I. quid enim 80. mfitie ffi.h.t. rcfte
tamen pacifcuntur, ut neglefta utrimque collato-
rum proportione, alis cuique cedant lucri par-
tes, non modo, ubi unus operam, vel pfiter
rem operas confert, fed & cum utrimque rerum
collatio fa6ta eft,ficut fecundum collatorum pro-
portionem alia , alia ex pafto Iucri ac damni
divifio facienda fit, ac vi pa&i plus ex lucro ca-
piat, qui minus in rebus aut operarum praeftan-
darum xftimatione contulit ; rninus lucretur,
qui contuiit plus. Si enim non nifi pro rata,
qua operae ex uno latere coliatae valent, difpari-
tas pa£to fpeciali induci potuiflec , nihil fane
prodeffet paft»o; quippe extra quam ex ipfa, ju-
ris difpofitione pro rata rerum aut operaruin m
focietatem collatarum , lucra & damna cuique
acquiri ac quemque gravare debent: neque tunc
fatis apte Imperator inter fe oppofuiffet juris com-
inunis difpofitionem , & pa£ta fpecialia focietati
appofita, quibus id jus commune immutatur,
cum ait, fi nihildepartibus lucri & damni nomi-
natim convenerit, ceqttales partes in lucro & in
damno fpeffari: quod fit exprejfice fuerint partes,
has fervari debere §. 1. Ittfiit. h. t. uti pro hac
fententia argumentatur Vinnius fieleff. qusvft.
libr. 1. cap. 5 3. Quam & moribus hodiernis in-
valuiffe poft alios allegatos ibidem in fine tefta-
tur; nec fatis jura commerciorum & focietatis
inter mercatores intellexiffe illos, qui hic aliam
fovent opinionem , fcripfit Hugo Grotius intcr
Refponfia Jurific. Holl. part. 3. vol. 2. confil. 3 03.
revera 203. nttm. 3. pag.mibi^i. Cui con-
fequens eft, ut paftutn fuftineri debeat , quo
id agitur ut unus duas lucri partes ferat, dam-
ni unarn ; ut alter conferat operam , alter
pecuniam , lucrum commune fit ; vel ut
unus conferat operam, alter pecuniain, lucrum
& damnum commune fit, atque ita periculum
fortis per unum collata: ad euin quoque fpedet,
qui operas confert; denique ut unus ferat lucri
partem, de damno non teneatur. Quo cafu po-
ftremo licet conventio videatur prima fpecie tan-
tum lucri non vero damni communionem indu-
cere, contra naturam focietatis; non tamen ita
eft, eo quodifto in cafu nonaliud in lucro efle
intelligitur , quam quod fupereft penfato omni
damno , ac proinde idem ille , qui fecundum
verborum corticem a damni onere videri pote-
rat immunis efle, tamen interveniente hac lucri
cum damno penfatione damni quoque commu-
nionem re ipia fubit. §. 1.2.3. Infi. h. t. l.fi tton
fuerint 29. pr.&§.i. I. 3 o.ff. h. t. Abr. a Wefel
de connub.fiociet. traff. 2. cap. 3. ttttm. 11.12. 13.
Et licet forte per fpeciales hujufmodi a jure com-
muni recedentes de Iucro & damno paftiones
fubinde fociorum alteruter Isefionem quandam
fuftineat , & conditione meliore in focietatem
admittatur, qui pro coliatorum proportione vel
paris vel deterioris debuiflet conditionis efle >
non tamen^reo luperior evertitur probata a Jufti-
niano pacifcendi iicentia ; cum ratio nulla fit, cur
non in focietate aeque, ac in emtione, permuta-
tione , fimilibufque aliis liceret contrahentibus
in pretio , aut rebus permutandis , fe invicem
circumvenire, convenienter. /. 16. §.4. ffi. de
minor 25. annis. Dummodo id unum caveatur,
ne enormis alterutri focio ex tali pa&ione, & ju-
re communi remota , lsefio inferatur ; quippe
quo cafti iocus foret remedio. /. 2. C. de reftind.

75'

vendit.

L i b. XVII. T i t. II.

<s>

-ocr page 773-

•vendjt. ut illo titulo latius dicendum erit. Nain
& , iiin arbitrium tertii certi in focietate contra-
henda partium lucri & damni determinatio col-
lata fuerit, quod utique per legeslicet, fed ar-
bitrium arbitri ita pravum iit, ut manifefta ini-
quitas ejusappareat, corrigi debet judiciobona:
fidei. /. foeietatem mecrmj6. 77. 78.79. 80,jf.
b. t. Et fecundum ha-c cum Hugone Grotio
inter Rcfponfa Junfc. Holl.part. 3. vol. 2. confil.
303. revera 203. num. 2. S.pag. mihi J41. &
Arnoldo Vinniod. libr. i.cap. 53. in fine acci-
pienda videntur Ulpiani verba in d, 1. 29. §. 1,
cum ait, ita deinum valere conventionem illam
( ut neinpe iucrum commune fit , de darnno
alter non teneatur) fi tantifit opera, quanti dam-
num cfi, non quod a:qualein & mathematicam
proportionis xqualitatem inter focios prxcife exi-
gat, fed quod nimiam inaequalitatem reprobet,
in qua manifefta iniquitas & larfio enormis appa-
reret. Societatem quidern donationis caufa non
refle contrahi, ab eodem Ulpiano admonemur ,
in l.focietatcs 5. §. ult.ffi.h.t. Sed & idein do-
cuit, venditionem non valere , quoties in totum
venditio donationis caufa fafta eih l. fi quis do-
tiationis 38. ffi. de contrah. cmt. Csterum , uti
venditio valet, fi quis rcm donationis caufa mi-
norisvendat, tefte eodem Ulpiano in d. I. 38.
ita, cur non in focietatem focius quoque pius
conferens deteriore conditione donationis caufa
admitti deiideret, ratio diverfitatis fufficiens in
promptu non eft.

9. Ex hoc contra&u a&io pro focio nafcitur,
utritnque direfta, & ob dolum aut culpam latam
infamans. §. ex quibufiUm 2. Infitit depcena tcmerc
litig. Li.ff~.dchisqui not. infiam. quaeplerumque
quidem finita demum focietate locum habet;
adeo ut renunciandum fit focietati, qua: non-
dum extinda erat, fi quis hac velit aftione ex-
periri ; imo unufquifque , dum hac contendit
pro focio aftione, eo ipfo intelligatur focietati
renunciaffc. arg. I. tam diu 5. C.h.t. Ant. Mat-
tha?us de auttion tibr. 2. cap. 8. num. 10. Qiiod
tamen non aliter verum eft, quam fi judicium
pro focio pcr unum fociorutn ideo didatum fue-
rit , ut focietas diftrahatur. l.affione 52. pr. ff.
h. t. cutn alioquin nihil vetet, quo minus etiam
manente focietate pro focio agatur, dum & in
publica ve£ligalium & in privata focietate pro-
pter varios contra&us aliafque caufas neutri fo-
ciorum expedit recedere a focietate.d. l.attione
52. §. pcn.ff. h. t.

10. Datur hcec afbio focio contra focium ,
heredi & in heredem , quippe qui, licet focii non
fint, tamen emolumenti fucceffores funt. /. ve-
rum efi 63. §. in hercdem 8. ff- h.t. Non tam
ad ipfarum rerum communium divifionem quam
potius ad pra»ftationes perfonales. /. 1. ffi. com-
muni divid. Cum enim aftio pro focio tantum in
perfonam fit, tendere non potuit ad ea , qux
non obligationis, fed juris in re, efte&us funt.
Etenim, quifquis rerum communium defiderat

O G

757

divifionein, non aliud petit, quam ut fibi foli
rcm fuam, hadenus cum alio pro indivifo com-
muniter habitain, in pofterum pro divifo habcre
liceat ; atque ita tantum vindicat fuam partern
ex re communi, ad quod apprime conducebat
aftio cominuni dividundo, mixta, primario in
rem ac pro rei vindicatione comparata, ut latius
expofitum tit.fin. regund. nttm. 4. Unde&, cuin
in rerum ipfarum cominunium divifionibus fem-
per per adjudicationes negotiutn explicandum
effet, five res tota individua uni cederet, five
fingulis reruin dividuarum partes ex divifione
obvenirent, in adione tamen pro focio adjudi-
cationes reprobata: funt , & definitum , folatn
nominum , id eft , obligationum & prceftatio-
num perfonalium rationem habendam efte. /. fi
aftttm fit 43. ff. h. t. Ac proinde aftio pro focio
in eo quidern cum adione communi dividundo
juris ejufdem ac poteftatis eft, quod utrobique
perfonalium praefiationum perfecutio fiat. l.pro
fiocio arbiter 38. §. 1. ff. h.t. quo etiam folo in-
tuitu actionem communi dividundo in perfonam
effe , probatum eft. tit. finium regund. num. 4.
ideoque una ex his intentata alteram peritnit,qua-
tenus is, qui primo egit adtione conununi di-
vidundo , atque ita non modo rcrum divifionein
fed & praftationum perfonalium partem obtinuit,
poftea agens actione pro focio tanto minus con-
fecuturus eft. d.t. 38. §. 1. d. t.fi aftum fit 43.
ffi. h. t. fed in cateris difpar harum adionum ra»
tio & eftedus eft , quod nempe per judicium
communi dividundo praeter prseftationes perio-
nales amplius rerum ipfaruni divifio impetretur;
non item per hanc pro focio adionem. Nec re-
pugnat /. 1 .ff. communi divid. utpote qua:, red-
dens rationem , cur neceflarium tuerit comrfiuni
dividundo judicium , quia fciiicet pro fiocio affia
magis ad perfionalcs inviccm prafiationes pertinet,
quam ad communittm rerum divifionem, non aliud
vult, quatn, adionempro focio ncutiquam ten-
dere ad reruin communium divifionein ; cum
alioquin iita ratione non potuifiet evinci neceifi-
tas adionis communi dividundo; quippe quain
nemo rede neceilariam dixerit, ii & adione pro
fociocommuniutn divifio potuiffet obtineri. Eo-
quefenfu vocem magis in jure noftro fepius ufur-
pari, patet ex /. (fr fiforte 6. §. hcecautem 3-ff.
fi fiervit. vind. l.fiquis ahfientis 5. §. is quoque 3 ,ff.
de oblig. & att. §. ts quoqtte 1. lnflit. qmb mod. re
contrah. obl. §. pen. Infiit. de oblig. quce quafi cx
contr. l.fi vero non 12. §. ctim quidam 1 2 . jfi. man-
dati. Confer Vinnium felett. qtictfl lihr. 1. cap.
36.

11. Ad prseftationes autem perfonales , in
hoc pro fiocio judiciuin venientes, pertinet, ut
focius reddat rationes adminiftrationis , fi quid
focietatis intuitu ab eo geftum fit, aut geri de-
buerit, eumque in finem ipfum quoque librum
rationum edat. t. qucedam funt 9. pr.ff. decdendo.
Hedor Felix defocietate cap. 3 8. nttm. 41. 42.
Refponfa Jurifc. Holl. part. 3. vol. 2. confil. 127.

Ccccc 3 fivf

-ocr page 774-

758 ^{L 1 B}- XVII.

five folus omnia traftaverit, five piures partitis
per varias regiones aut tabernas operis leorfnn
lingulicurse partein fubierint; quo cafu adeo ad
reddendas fibi invicem rationes obftricti funt , ut
nulius ab altero eas exigere queat, fi non & ipfe
reddiderit, aut faJtem obtuierit rationum reddi-
tionein. arg. /. Juliams 13. §. ojferri S.ffi de att.
emti. /. cumproponas 21. C.depaffis. Hedtor Felix
d. tratt. de fociet. cap. 37. num. 11. ij. 16.
Waiienaar pratf. jud. cap. 10. num 15. Quam
etism, iicet finita focietate remitti focioiiberum
fit, ad exemplum tutorum.arg. /. AurelmszS. §■
3. Cr 4. /. ult. §. Titia 2. ff. de liberat. legata.
tamen ab initio, tempore eo quo focietas initur,
remiifionem talein fieri non magis focio poffe ,
quain tutoribus cum ad tutela: geftionetn vocan-
tur, merito vifum eft, tum arg. l.ita autem 5.
§. Jultanus -j. ff.de admin. &peric. tut. tumquia
nuiia conventione dolus in futurum remitti po~
teft ; quod tamen fieret, fi a rationum redditio-
neftatim ab initio immunes effent. arg l.fiunus
27. §. illudnulla 3. jf.depaftisHe£t. Felix d.tratt.
cap. 37. num. 17. Et quamvis , durante focie-
tate, non fingulis momentis focius adminiftrator
rationum folenniter reddendarum onere ac ne-
ceffitate gravandus videatur , fed magis finita
focietate, vel ea durante fingulis annis aut talibus
temporibus , quibus id ex ufu mercatorum aut
regionisfieri aftuevit; tamen fibonafide & fine
caiumnia focii reliqui frequentiusinquirant, quo
loco focietatis res fint, fummatim id iis videtur
explicandum. Vide He£t. Felicem d. traff. defio.
ciet. cap. 37. num. 59. 60.

12. Prsterea inter perfonales prseftationes hac
aftione petendas & iliud eft , ut focius focio lu-
cra communicet , damna reparet, non tantum
dolo & lata, fed & levi, non item leviffima
culpavelcafu , focietati illata. §.ult. Infiit. b. t.
I. cumduobus 52. §. 2. 3.4.ff.b.t. cautionem
quoque de damno vel iucro imminente communi-
cando interponat, dum focietatis occafione ad-
huc iucra fperantur,damna metuuntur, obligatio-
nes focietatis intuitu contra&se , ex quibus fo-
cietati debetur vel ipfa debet, ex incerta condi-
tione fufpenfe funt. /. omne ces alienum 27. /. 28.
ff. b. t. Nec intereft, utrum res cotnmunes fua
cuipa corruperit aut perdiderit focius, an condi-
tione acquirendi ufus non fit; cum & ad lucrum
captandum focietas ineatur. Mudaeus ad l. nemo
cx fociis 68. §. 1. ff. b. t. Ant. Matthseus de
obhgat. dtfp. 23. thefi. 13. in fine. Non etiam re-
fert, an fola focii negligentia culpari poffit, an
vero, cum in quibufdam negligentior fuifiet,
in plerifque aliis diligentia fumma auxerit focie-
tatem; eo quod non placuit, hic diligentia; cum
negligentia coinpenfationem fieri, fed magis ex
negiigentia focium omnino teneri. /. de illo 23.

1. /. non ob eam 2 y. /. 26. ff. b. t. Quae li-
cet hodie mutata velit Groenewegius ad l. 23.

i.ff. h. t. tamen, cum nulla certa jequitatis
ratio pro hac militet mutatione, magis juri Ro-

T I T. II.

mano ftandum puto cum Ant. Matthxo de obli-
gat. dijput. 23. tbefi. 15. Quin imo , fi focium
luis in rebus diiigentiffimi patrisfamilias ofticia
implere folere in aperto fit , vix dubium effe
poteft, quin & in rebus focietatis ad exadiffi-
mam diligentiam praftandain obftringatur, dum
fraude non caret, minoretn rebus aiienis curam
adhibens , quarn fuis. arg. /. quod Nerva 32.
ff. depofiti. Idemque eft, fi non fimplicem ope-
ram fed & artificium focius promiferit ad focie-
tatern promovendam. arg. /. item quceritur 13.
§. figenmta 5. /. fi merces 25. §. qui columnam
f.ff. locati. Quod& "Uipianum, tametfi ver-
bis obfcurioribus, velle puto in /. cum duobus
52. §. utrum 2. ff. b. t. cum tradans de eo,
qui a£tum operamve poilicitus eft, dum pecus
in commune pafcendum , aut agri poiitori
(fundos excolere & poiire foiito) dati erant in
commune qujerendis fru£tibus, ait, nimirum ibi
etiam culpa prcefianda efi, puta, omnis , tan-
quam quid finguiare praeter communes focieta-
tis regulas induiftum; addita ratione , quia pre-
tium operce artis efi velamentum, hoc eft, ut
ego exiftiino, quia artis velamer.tum, accedens
opera;, eft, feu auget pretium opera, adeoque,
quia pretium operae ex uno latere collatse , dum
altera ex parte fundus coiendus aut pecora pa-
fcenda conferebantur, hoc ipfo pluris fuit, &
reruin coiiataruin utiiitati magis refpondens ,
quia non nuda opera , fed artis profeffione ac
poliicitatione munita atque veiata , confideraba-
tur per eutn, qui pecora pafcenda agrumve in
commune colendum dabat, quique non fuiflet
alteri rem fuam in communem commiffurus uti-
litatem, fi nuda tantum opera qualis qualis fuifi.
fet ab eo praftanda, nullumque infignitius ex
artificio & peritia, operae conjun&a, fperaflet
focietatis feu iucri augmentum. Atque ita nul-
ia opus eft hujus legis emendatione , quam
plerique varie tentant, ut videri poteft apud
Gotofredum in not. ad d. I. 52. §. 2. b. t. &
Ant. Fabrum in rational. ad eandem legem.

13. Petitur infuper hac aftione, ut focius
indemnis pro rata fervetur ratione damni, quod
cafu fortuito fuis in rebus focietatis occafione
perpeffus eft, ut antedidum. /. cum duobtts 52.
§. quidam 4. ff, b. t. eique refundantur impen-
fse, quas focioruin unus fupra fuam partem fe-
cit, five in rerum communium confervationein
erogaverit; (quo cafu etiam, fi focius aiter intra
menfes quatuor, ex quo ad reftitutionem con-
demnatus eft, non reddat, vi&ori jus Roma-
num permifit rem totam , in quam impenfum,
pro impenfis retinere ac fuam facere, fi id fibii
expedireputet; l. cumduobus 52. §. idemrefipon-
dit lo.ff. b. t. I. fi ut proponisq. C. de cedific.pri-
vat. quod tamen una cum aliis pcenis legalibus,
aliquem privantibus jure fuo, in defuetudinem
abiifle, monet Groenevvegen ad d. I. 4.) five
ultra fuam partem focietatis intuitu folvere extra-
neo focietatis creditori coaftus fuerit. /. J.

-ocr page 775-

P R 0 S

f'^U-feqq.jf. de exercit. att. arg. I. omne tes 27. ff.
b. t. una cum ufuris , quas aut erogavit, num-
mos impendendos.mutuos accipiens, aut.ex. pr_;o-
pria pecunia depenfa potuiflet redigere. l.fiunus
<57. penfff. k; h Confiderandum enim (ut
aliquantulum digrediamur) focium unum quan-
doque a focietatijs creditoribus uitra fuam pofle
partem conveniri. Quod utmanifeftius appareat,
infpicienjdumer.it, utrurn omnesfociicommuni-
ter & per Te focieta.tem pro indivifo exerceant;
an vero uni ex fuo numero, vel etiam infl:itori
extrapeo, demandaverint totam focietatis curam
ac adminiftrationem; an denique partitis per par-
tes aut regiones operis pro divifo finguli iufcepe-
rint focietatis tradationem. Si per fe omnes com-
muniter & prp indivifo focietatem exerceant,
adverfus fingulos non nifi pro rata parte, qua
focii funt, aftio videtur danda; exemplo eorum ,
qui fine magiftri opera navem per fe exercue-
runt , quos tant.um pro portionibus exercitio-
*iis conveniendos.efle, quiainvicem fui magiftri
non videntur, Ulpianus tradidit. /. fi tamen 4.
pr. ffi. de exercit. aff. Sin plures focii unum de
fuo numero, vel extraneum quempiam, focie-
tati prsefecerint, & ita elegerint in magiftrum,
focietatis, (de quo /. 14. ff. de patfis. & Sigo-
nius de antiquo jure civ. Roman. libr. 2, cap. 4.
pofimed.) magis eft, ut is, focietatis nomine
ac intuitu contrahens, non modo femetipfum
in foiidum obiigatuin reddat , juxta. l.fi unus
6y.pr.fi~. h. t. fed & reliquos focios, qui ipfum
prsefecerunt, in fplidum fingulps creditori focie-
tatis efficiat obnoxios,; eo modo, quo 8c plut;e$
navem fimul exercentes , fi unum de numero
fuo , vel extraneum navi praepofuerint, ex ejus
contradibus navigationis intuitu initis in folidum
tenentur. /. 1. §. ult. I. 2. I. fi tamen 4. §.fed
fiplures i.jf.de exercit. att. aut plures unius ta-
bernae doinini ex inftitoris conventionibus in fo-
lidum finguli poflunt conveniri. /. babebat 13.

ult. /. 14. ff. de Jnfiit. aft. Idemque eft, fi
omnes quidem tradarint focietatis negotia, fed
pro divifo, feu feparatim, per pai tes aut regio-
nes diflributa adminiftratione: cum enirn tunc
flnguli in partibus, fibi per reliquos focios de-
mandatis, fibi invicem magiftri vel inftitores
efle videantur, confequens eft , ex unius, tan-
quam inftitoris, contraflu reliquos in folidum
lingulos obligari. Qua ratione, fi plures vedi-
galium focii partes veftigalium feparatim adini-
niftrent, alter ab altero minus idoneo in fe trans-
ferri portionem jure defiderat. /. locatio 9. §. fio-
lii q.jf. de publicanis. quod fruftra fieret, fi non
ultra fuam partem finguli veftigalium focii ex
condudione devinfli eflent. Nec eft , quod
cum Ant. Matthseo de au6liott. libr. 2. cap, 6.
num. 5. exiftimes, non idcirco , quod finguli •
in folidum obligentur, fed quod idoneus pro non
idoneo conveniri poffit, hanc defiderari partis
tranflationem, dum pro partibus quidem obli-
gantur finguli, fi uterque focius idoneus fit ,

o c i o, 7?9

fed, fi alter inidoneus fit, idoneus oneratur.
Quamvis eniip verum fit, tunc, cum deiidum
perpetratuin , cum plus jufto per publicanos
exadum eft , cuin multi fraudem fifco fecerunt,
fingulos quidem pro parte tantum teneri, fed
unius inopia gravari csteros. /. fi multi 6. ffi. dc
pifbltcams. I. aufertur 4(5. §. ult. ffi. de jure fifici.
non tamen ab obligatione ex deli&o ad eam,
quse ex conventione defcendit, argumentatio re-
£te fit: nam & ex delido magiftri exercitores
finguli pro ea tantum parte, qua navem exer-
cent, devinfti funt. I. ult. §. fiplures 5. ff. nau-
tce caup. fiabul. ut recepta refiit. quos tamen ex
contra<5lu magiftri fingulos in folidum obligari
certumeft. d. I. 1. §. ult. ff. de exercit. att. Ex
ufu interim hodierno inter mercatores dicenduin
forte, etiain tunc, cum plures focii unum ex
fuo numero vel. extraneum velut inftitorem fo-
cietati pr^fecerunt, fingulos pro rata tanturn
part;e ex ejus contrai^u teneri; ad fimilitudinein
exercitorum, m quibus a jure Romano , eos in
folidum fiiigu|os obligante , hadenus recefluin
eft , ut montii tit. de exercit. afi. num. 5. &
tit. de infiitor. atf. f\um, 2.

14. Porro , (ut & hpc addam) prseter pri-
mam nanc djfterentianj inter eps , qui per fe com-
, muniter ajc.prp, itvdiyifp, qjuique ex, adverfo per
unjupi exfuo numero, ^ut; per ififjiitorem extra-
; neum, vel pajtit/i int/sr. fe focje.tpt^ adminiftra-
| tione, fibi ii^vipem inftitpres (upt, infuper& ajtera
! eft; puta, q.qod fi, piures fpcietat;em pro in divi-
fo fimul, exercuei;int , jure;, focietatis per focium
^re afiei^o focius non obligetur, nifi in commu-
nem arcam pecunix ver% fint₍, cum neque fo-
ci,um aiterutp fecerit inftitorem, neque cuin eo
contrahi jufferijt , ac proinde non ultra ex fado

| ejus obligetur , quatn quatenus inde ad ipfum
; per.venit , idque fecundum jus commune, quo
j nemofine fija voljunt^te.ex» alieno contradu obli-
gatur, nifi locupfetior indefadtus fit. arg. I. quod
fi fifrvus 3. §.fed fi ficy.ff. dcin rem verfo. ac de
i hoc cafu plurium fimul & pro indivifo negotia fo-
cietatis curantium puto intelligendum effe Papi-
nianum in /, jtirefiocietatis 82. jf. b. t. cum ex
adverfo reljqj^is in cafibus , quibus vel unus fo-
ciorum, ve) ejitraneus, vel focii fibi invicein
partitis focietati^ curis & geftione inftitores funt,
parurn referat ad focios fingulos in folidutn
obligandps, ujttum pecunia aut res alix focietati
credita? fociis reliquis communicata:, ac ita in
arcam communem verfe fuerint, necne ; fed fuf-
ficiat, focietatis intuitu pecuniam bona fide cre-
ditam fuiffe, cuin focietas tali credito indigerct,
fi jus Romanum fpe&es; (ex ufu autern hodier-
no forte , etiain fi non ita evidenter ea crediti
neceffitas appareret, fi modo bona fides creden-
tis adfit,) arg. /. 1. §. unde quarit 9. ff. de
exercit. att. Confer tit. de exercit. att. num. 6.

15. Sed & tertio illud intereft , quod , fi
pluresfocii c&mmuniter dc pro indivifo tradtave-
rintuegptia focietati?, unus pro fua conventus

parte

-ocr page 776-

parte ab extraneo (bcietati* creditore , non pof-
lit fuam focietatis partem cedendo ac pro dereli-
£to habendo ab illa liberari a<5tione; eo quod
jam non ex alieno, fed proprio contradu, quem
coinmuniter cum aliis fociis inivit, ad folvendurii
interpellatur, aCarquumeft, pr.ieftari in univer-
fum eam debiti partem , in quain quis ex pro-
pria cepit conventione cum extraneo focietatis
Creditore celebrata teneri. Contra vero, fi fo-
ciorum unus conveniatur ex contradtu noti fuo ,
fed inflitoris focietati praepofiti, vel alterius fo-
Cii, qui velut inftitor, fecundum fuperius pro-
pofita, nomine focietatis contraxerat, ex mo-
ribus hodiernis ita jus eft, ut liberari poflit fuain
focietatis partem derelinquendo; idque propter
rationes eafdern, ob quas ufu obtinuit, exerci-
tores liberari ab obligatione ex magiftri contra-
ftunata, fi partes fuas, quas in navihabent ,de-
relinquere paratifint. Jacobus Coren. obferv. 40.
mim. 17. 18. 19. Chriftineus vol. i.decif. 165.
num. 10.11.12. 13. Junge tit. de exercit. att.
num. 5. Plane focium illum, qui nomiiie tbcie-
tatis ipfe cum focietatis creditore contraxit, li-
berari derelinquendo fuam focietatis portionem,
cum ex proprio contraiSu conveniatur, iniquum
foret. Chriftineus d. vol. 1. decif. 16$. num. 7.
& feqq. Sed &, fi fociorum unus non focieta-
tis fcd proprio nomine contraxerit, focios reli-
quos ne ab initio quidem in folidum, aut ulla
cx parte, obligatos reddit. arg. I. fiunus 67. §.
fiunus 1 .ffi.h.t. Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. 27.
Aefin. 1. Neoftadius Curue fiupr. decifi 6. Car-
pzovius defin. forenfi. part. 2. confiit: 17. defin.
12. inpr. De hac quaeftione an & quo ufque
focius focium extraneo obligare pofllt, vide va-
rie fentientes He£t. Felicem de fiocietate cap. 3 o.
Chriftineum vol. 3. decifi. 5 2. num. 2.3.4. Vinc.
Carocium decifi. 118. Andr. Gayl libr. 2. obferv.
24. niim. 8. 9. Ant. Mattha:uin de auftion. libr.
2. cap.S. nttm. 5. Carpzovium defin. fior. part.
2. confi. 17. defi. 12. Brunemannum ad l. 82.
ff. h. t. Refponfa Jurifc. Holl. part. 1. confil.
283. ibique plures cit.

16. Uti autem repetit focius hac a6tione quod
fupra fuam erogarat partem, ita, fi quid fupra
partem fuamex rebus focietatis vel ejus occafio-
ne confecutus fit, hac adtione reftituere com-
pellitur. Idemque eft, fi forte debitor focieta-
tis uni fociorum debitum folverit in folidum.
Quamvis enim focii finguli ex contraftu foeieta-
tis nomine inito in folidum agere nequcant,
fed tatttum pro fua parte , adverfus eos, qui
quid focietati debent, nifi fint correi credendi,
l. cum te in Gallia 9. C.ficert. pct. vel inter ar-
gentarios focietas fit. /. fi unus 27. pr. fifi. de
pattis. vel is agat qui folus contraxit & ita a£tio-
nem fibi qusefivit, carteris deinde communican-
dam. arg. /. 1.2. 3. ff.h. t. d. I. 9. C. fi cert.
petatur. He<5t. Felix de fiocietate d. cap. 3 o. num.
3 9. & feqq. Quairivis etiain toties, quoties unus
focius in folidum agere nequit, debitor quoque
non fatis tuto uni focio folidum prseftet. Zoefius
adPand. h. t. num. 47. tamen fi folidum focie-
tatis intuitu fociorum unus fibi oblatum acce-
ptaverit, eum id reliquis fociis communicare ve-
lut focietatis pecuniam, aut certe focietatis Occa-
fione qusefitam , sequum eft; quod longe ma-
gis convenit eorum opinioni, qui debitorem fo-
cietatis uni folidum folventem liberari arbitran-
tur, inter qUos eft HeiSt. Felix defiocietate d. cap.
30. num. idt. Pyrrhus Maurus de fiolution. cap.
5. num. 2.

?6d

17. Illud non fatis expeditum eft, an &
qUando focius ob id, quod pecuniam focietatis
intuitu poffeflam, ac fociis reliquis reftituendam
aut communicandain, penesfe retinuit, aut fuos
in ufus convertit, ad ufuras teneatur ? Diftin-
<5tione Opus effe exiftimo: aut enim pecuniam
ipfius focietatis per focios collatam, aut lucrum
jam cominunicatum non reftituit; aut penes fe
retinuit vel fuos in ufus erogavit lucra , qua? per
eum focietatis quidein intuitu acquifita, fociis
tamen reliquis necdum communicata fuerant. Si
focietatis ipfius communem pecuniam , ad ufu-
ras omnino obligatus eft, five de eS reftituettda
interpellatus moram fecerit, five fine mora ex
perfona, feu necdum a fociis carteris interpella-
tus, infuos ufusproprios eamconverterit: quip-
pe quod exigit natura judiciorum bonse fidei,
in quibus ufuras ex mora deberi certum eft. /,
morafieri 32. §. in bonce 2. ff.de ufiuris. & aper-
te refpondit Papinianus in /. 1. §. 1. ff. de ufu-
ris. in qua dum ufurse dicuntur omnimodo _setiam mori non interveniente praeftanda:, id ac-
cipiendum de mora ex perfona, qus per inter-
pellationem induci folet: nam quin focius com-
munein invadens pecuniam , aut fuos conver-
tens in ufus, re ipfa moram faciat, dubitari ne-
quit, in quantum fur & praedo femper rnoram
facere intelliguntur. /. in re furtiva 8. §. 1. ff.de
conditt. fiurt. I. merito 19. in fine ff. de vi & vi
armata. Neque ratio ulla apparet, cur non idem ,
quod in mandato, negotiorum geftione, ac pi-
gnoris diftra6ti pretio placuit, in focietate quo-
que fervaretur; in quibus geftorem, procurato-
rem , creditorem ad ufuras teneri, fi pecunias
domini, aut pignorum venditorum pretia, in
fuosufus converterit, velin iis reddendis moram
fecerit, docet l.qui fine ufiuris 38. ff. de negot.
gefiis. l.idemque 10. §. fi procurator 3. jf. man-
dati. I. quamvis 6. §. 1. /. 7. ff. de pignorat.
aff. Nec hifce adverfatur l.fitmus6j. §. fi wrns
1. ff.h.t. fecundum quam, fi focius particula-
ris pecuniam communem fosneraverit fuo norni-
ne, adeoque fuos in ufusconverterit, ufuras inter
focios non partitur, fed fibi retinet. Etenim, li-
cetufuras, quas ita exegit, fibi fervet, non ta-
men id impedit, quo minus ipfe fociis reliquis
ufuras ex focietatis natura prseftet, five majo-
res, quam ipfe confecutus eft, five minores,
prout mos regionis induxerit in graviores aut Ie-
viores ufuras moratorem ex mora damnari, quod

& poft

L i B. XVII. T i T. II.

-ocr page 777-

& poft Accurfium notat Ant. Faber in rational.
add. I. 67. §. 1. ff. h. t. Neque in jure noftro
fimiles de ufuris definitiones defunt. Nam &,
fi procurator nummos domini , quos domini
mandato ac nomine credere tertio debuerat, fuo
nomineac periculo crediderit, atque ita ufuras
confecutus lit, ab Ulpiano (qui Paulo autori d.
t. 6j. omaneus) refponfum fuit ex Labeonis
fententia, cejfjare in ufuris attionem mandati. I.
idemque 10. §. fi mandavero 8. Jf. mandati. Cef-
fat fcilicet mandati aftio quantum ad ufuras ii-
las, quas procurator exegerat, cum fuo nomine
atque periculo pecunias domini focnori dedifiet,
quia, cum fortis periculum fuftinuerit, oporte-
bat eum fortis iftius ufuras retinere , ex Pauli
ratiocinio in d. I. 67. §. 1. ff. profocio. At non
ideo ab omni ufurarum pra:ftatione procuratorein
fuo nomine nuinmos domini credentem immu-
nem efte, fed ad ufuras ex more regionis con-
veniri pofte, idem Ulpianus in eadem /. 10. §.
fi procurator 3. fiere in finc , aperte definit*
dum ait, quod fi non exercuit pecuniam (nempe
nomine & periculo domini , ut mox explica-
bitur) fied in fiuos ufius converterit, in ufiuras con-
venietur, quce legitimo modo in regionibus firequen-
tantur. Convertit autem procul dubio ,nunimos
dominicos procurator in fuosufus , quando eos
fuo nomine atque periculo fcenori dat, atque ita
fuum gerit negotium, fibique nomen acquirit.
Sed nec abfimiiis plane fadti fpecies efl, quam
idern Uipianus proponit in /. fi remunerandi 6.
§. apudjulianum 6. ff. mandati. ubi cum pro-
curator ex domini voluntate nummos domini
fuo periculo in fcenore pofuiftet, ea tamen lege,
ut nomine iftius pecunix certas ipfe ufuras do-
mino penderet, refponfum fuit, procuratorem
ipfum lucraturum , fi pluris potuerit fcenerare.
Fatendum quidem , pa£tum dornini de ufuris
certis fibi per procuratorem prseftandis fuilfe in-
terpofitum : fed & in jure evidens eft, ac con-
ftitutum, ut in bonas fidei judiciis, quod ad ufu-
ras attinet, tantum poflit officium arbitri, quan-
tum ftipulatio. /. Lucius Titius 24. pofi med. ff.
depofiti. ut proinde nuila inde diverfitatis ratio
peti poflit. Denique etiam in tutore, cui pater
permiferat pecunias pupillares in fuos ufus con-
vertere, fi modo unciariam ufuram pupilii ratio-
nibus inferret, Scsevola refpondit, defungipoffe
tutorem praeftando id, quod teftator voluiflet,
nec cogendum , ut ufuras, quas fuo nomine
credens ftipulatus fuerat, utcunque majores ,
pupillo reftituat. /. Titium & Mcevium 47. §.
prcefettus 4. ff. de admin. & peric. tut. Reftat
tamen rationerefponfionis add. 1.67.§. i.ff. pro
focio. difficultas in eo, quod Ulpianus fcripfit,
procuratorcin rneum, fi pecuniam meam ficenori
dederit, ujurafique confiecuttis fit, dcbere prcefiare
quantumcunque emolumentum fienfit, five ei man-
davi five non, quia bonse fidei hoc congruit ne
de alieno lucrum fentiat. d. I. idemque 10. §. fi
frocurator 3. ff. mandati. Sed animadvertendum,

P K

procuratorem ibi nummos dominicos non fuo
fed domini nomine foenerafle ; quo cafu sequum
erat, ut & emolumentum fcenoris quanticunquel
domino cederet, five is mandaflet fcenerari num-
mos, five 11011. Nam fi mandaflet, certo certius
periculum nominis ad eum pertinebat; cui con-
fentaneum erat, ei quoque ufuras quafcunque
nominis iftius acquiri. Rurfus, fimandatumde-
eflet, tamen & tunc periculum nominis ad do-
minum fpedtabat, adeoque &ufura*, cumnego-
tiorum geftor non teneatur, fi fine mandato
pecuniam domini bene collocaverit, & cafu for-
tuito, fine culpa geftoris, is , cuicredita, foi-
vendo eife definat. /. litis contefiatcc 37. §. 1 .ff.
de ncgot. gefiis. (vide tit. de reb. creditis num. 7.)
Quodautem procurator in d. I. 10. §. 3. domi-
ni nomine feu in domini utiiitatem nummos foe-
neraverit, id indepatet, quod in verbis demum
fequentibus diffce legis 10. §.3. Ulpianus inci-
pit traftare de eo, qui pecuniam domini in fuos
ufus convertit, (qualis fecundum ante di<5ta &
ille eft, qui eam fuo nomine foeneravit) de quo
etiam ait, ipfum teneri ad ufuras, quce legitimo
modo in regionibus ficquentantur , ut jam fupra
expofitum. Haftenus de focio , qui in pecunia
communi focietatis reftituenda moram fecit, aut
eam in fuos convertit ufus. Ex adverfo, fi fo-
cius non in ipfis rebus focietatis communibus,
fed eo , quod ex focietate lucrifecit, reddendo
moram adhibuerit, vel antc interpellationem a
fociis fa&am in fuos ufus converterit, ad ufuras
non tenetur, fed demum , fi utrumque concur-
rat, id eft, & in reddendo moram fecerit &
in fuos fimul ufus converterit: quo tamen ipfo
cafu ad ufuras non quafi ufuras, fed quod focii
interfit moram non fuifle faftam , teneri focium
moratorem , Pomponius ex Labeonis fententia
fcribit. l.fiocium qui 60, ffi. h. t. Rigidius fcilicet
agendum videbatur cum focio, qui pecuniam
focietatis non ex afle fuam, fed communem, &
ita pro parte alienam , in fuos ufus converterat,
aut in ea reddenda moram fecerat, quam fi cir-
ca fuam propriam pecuniam , tametfi alteri de-
bitam, tale quid commififfet; quod pofterius
eft in cafu d. I. 60. ff. h. t. ubi focius lucrifece-
rat ex focietate, & ita fibi foli acquifiverat, non
fociis reliquis, quibus tainen jure focietatis id te-
nebatur communicare , & ita commune effice-
re. Nec turbare debet, quod emtor, quamvis
pretii debiti ex afle dominus, in ufuras tamen
teneatur venditori, fi modo moram fecerit, li-
cet in ufus fuos non erogaverit, fed otiofum for-
te pcnes fe retinuerit. /. curabit 5. C. de a£t. em-
ti. i. Juliartus 13. §. veniunt 20. ff~.de att. emt.
Quod enim id illic ita placuerit, ejus hxc ra-
tio eft , quod emtorem omnes emta: rei fruftus
omnifque utilitas ftatim ab emtione pcrfeda fe-
quitur, quia venditor emtori ftatim ad rem tra-
dendarn obligatus eft, ut proinde aequum fue-
rit, ufuras viciffim per eum prseftari, ne alioqui»
idem & fruftus rei & pretii utilitatem fentiat. d.
® Ddddd l.i 3.

S o c

-ocr page 778-

/. 13. 20. 21. d,l, 5. cumex adverfo focius,
qui lucri fecit, non ita certo reliquos focios fibi
viciffim devinftos habeat in vicem eorum , quje
iis ipfe debet: unde & difficilius onere ufurarum ,
vel ejus quod intereft, gravandus fuit. Confer
Ant. Fabrum in rational. add. I. 60. Jf. h. t. At-
que hinc etiam pojl mortem focii nttlla talis tffli-
matio exfatto heredis faeienda ejl, quia morte focti
dirimitttr focietas, ut habent verba d. I. 60. in fine
pnncipiijf. h. t, hoc eft, heres focii ne' quidem
ad ufuras velut interefte damnandus eft ex pro-
prio faclo , feu ex eo , quod poft mortem focii,
dum ex antegefto pendentia ad finem perducit ,
aiiquid lucratus eft, & lucrum illud non commu-
nicavit, fed moram fecit, fimulque fuos in ufus
convertit, quia morte focii extin&a eft focietas,
nec fieres focii focius eft. Et licet verum fit, he^
redem focii ex bono & aequo obftriftum efie ad
communicanda lucra illa, quae ex antegefto pen-
dentia fuo fa£to percepit, quia viciffim emolu-
menti quoque per reliquos qujefiti fucceffor eft;
tamen hoc totum non eX jure focietatis fluit,
quippe quse morte extinda fuit, fed tantum ex
bono & aequo fit. Secus quam obtineret, fi fo-
cius ipfe adhuc vivus in lucris communicandis
morarn feciflet, &fimuleain fuos ufus conver-
tiflet, atque ita ccepiflet ad ufuras, quafi ad in-
terefle, devinftus eife : tunc enim obligatio ex
fa£to defunftinata, etiam adverfus heredem focii
continuanda eflet, utpote ex jure focietatis ad-
huc durantis initium habens. Quod autem in d.
I. 60. ufurse non quafi ufurae, fed tanquam id
quod intereft, dicuntur prseftandse, ejus hanc
putorationem efle, quod ufurse proprie debean-
tur, ubi principaliter res fuagibiles debitse iunt;
at in cafu d. 1.60. focius ad fa&um magis, quam
ad rem, devinftus fuit, fcilicet, ad lucrum illud,
quod perceperat, in arcam quafi communem in-
ferendum, & fociis reliquis communicandum,
dum illud ipfo jure commune non fit. Hecc de
lcgis perdifficilis fenfu ac ratione dixifle fuftece-
rit: aliam ab ufuris demurn a tempore Labeonis
in bonae fidei judiciis ex oificio judicis cseptis
deberi petitam rationem eruditam communicavit
Clariif. Collega D. Noodt, quse propediem ty-
pis vulganda , plenius ab eo adftrufta videri
poterit, neque enim inventa aliena pro meis orbi
literato propinare, animus aut confuetudo fert.

18. Denique& ad id haec a£tio pro focio com-
petit, ut focius patiatur, focium alterum uti re
communi ad eos fines, ad quos illa ab initio com-
parata fuit fociorum voluntate. I. cttm duohus 52.

itemMela 13. ff. h. t. ac vice veria ab iis ab-
ftineat circa rem communem agendis, qux nova
funt ac primse 1'epugnant fociorum deftinationi.
arg. /. fi fimdtts 3 9. Jfi. h. t. I. Sabinus 28. Jf.
tommttni divid. adde d, tit. communi divid. num.
7. etiatnfi forte id nunc uni ex fociis minus ex-
pediret; eo quod femper in focietatenonid, quod
privatim intereft unius ex fociis, fed quod focie-
tati expedit, fervari folet. /. aUme 65. §. Labeo
atttem 5 .Jf. b. t. Et generaliter, ut fociorum quif-
que prseftet ea, quse nominatim in fe recepit:
quo pertinet /. cum focietas 69. Jf. h. t. cujus
hsec fpecies fa£ti videtur, quod inter plures nun-
dinarum tempore contrada focietate convenerit,
uc unus eorum reliquis fimui operam impenfuris
epulas prscberet fuis fumtibus; qui cum legi feu
conditoni ifti de epulis iuo fumtu prseftandis non
pareret, quseritur, quse ob id a£tio competat; ac
refpondetur, aftionem pro focio dandam , fcili-
cet fociis reliquis, ut ab epularum folutione ipfi
itnmunes habeantur ab eo , qui epularum prse-
ftationem fuo fumtu fe prsebiturum promiferat:
dandam & ex vendito aftionem , nempe epu-
larum venditori, qui epulas ex iftius focii volun-
tate fecundum conventionem focietati appofitam
paravferat, & ita focii iftius fidem fecutus erat.
Quam explicationem & verbis aut mente Jurifcon-
fulti longius recedere, tunc credam, cum id non
affirmari fimpliciter, fed probari videro : ait enim
Ulpianus, cttm focietas ad emendttm coiretur, &
conveniret, ut unus reliquis nundinas, id efi epu-
las preefiaret, eofiqtte d negotio dimitteret , fi eas
eis non fiolverit, &pro fiocio, & ex vendito cum
eo agendum efi. Nundinas pro epulis nundinali-
bus dici, ipfe Jurifconfultus monet, ut id pro-
batione ulteriore non indigeat. Convenerat ve-
ro, ut ille unus epulas prseftaret, eofique a ne-
gotio dimitteret, puta, ab illo negotio epularum ₃adeoque efficeret, ut reliqui liberi & immunes
eflent ab obligatione folvendi pro rata iftas epu-
las i quas communiter abfumturi eflent : ita
enim dimittere, eft etiam alium ab obligatione di-
mittere & tiberare, eoque fenfu ambitiofa dicun-
tur ac refcindenda decurionum decreta, quibus
largiti funt, atit aliquem debitorem dimifierunt, fe-
cundum eundem Ulpianum in /. ambitiofia 4.
Jfi. de decretis ab ordin. fiac. Cum ergo focius il-
le unus reliquos ab illo epularum negotio non
dimififlet immunes, adeoque epulas quidern prae-
ftitiffet, fed eas eis non fiolviJJet fecundum pa-
ftionern , qua folus onus illud epularum folven-
darum fubire obftriftus erat, re£te a Jurifcon-
fulto generaliter definitum eft, & pro fiocio &
ex vendito cum co agendttm effie, non per eun-
dem , fed diverfos, per focios quidem affione
pro fiocio, per venditorem epularum attione ex
vendito ut jarn difturn eft. Alii aliter. Confer
Ant. Davinum Alteferra ad d.l. 6p.pofitratt.de
fittionibtts Jttris. Cujacium libr. 4. obfierv. 17.
Ant. Fabrum conjett. libr. 5. cap. 4. Wiffemba-
chium ad Pand. vol. 1. dijput. 3 3.

19. Salarium feu honorarium quod attinet,
licet rarior ejus in focietate, quam quidem in
mandato, ufus fit, dum partes lucri fingulis ob-
venientes fufficiens operse pretiumfurff; nihil ta-
menimpedit, quo minus uni focio, nerotia fo-
cietatis forte potiffitnum aut unice tradanti ac
promoventi, cum ad illam operam fupra cseteros
prseftandam ex conventione non teneretur, vel
ab initio falarium aiiquod affignetur, vel poftea

viri

L I B. XVII. T 1 T. II.

-ocr page 779-

viri bohi arbitratu adjudicetur, idque extraordi-
naria potius magiitratus cognitione quam ordi-
naria pro focio adtione intentata, argumento eo-
rum qua: de falario in mandato interveniente di-
ftafunt. Quod&moribus hodiernis conveniens
eiTepatet ex refponfo Jurifconfultorum & merca-
toruminterRefp. Jurifc. Holi.part- 5. confil. 252.

20. Sciendum autem, fingularia quxdam in
hac aftione pro focio recepta effe : etenim primo
quidem focius, hoc condemnatus judicio, com-
petentia? beneficio munitus eft; non modo in
univerfali, fed & in particulari focietate; (ecun-
dum Ulpianum in /. verum efi 63. pr. jfi. h. t.
Qui non videtur fibi contrarius, cum in /. funt
(jtii 16.ff.de rcjudic. inter eos, qui in id quod
facere poffunt conveniuntur, enumerans &cfio-
tios, fubjungit, fioctum autem omnium honorum
accipiendumefi. Namuthleam, nondeefiequi
totam iftam periodum non Ulpiani, fed imperi-
ti interpretis efte putant, propter Latinitatis cor-
ruptionem, dum fcribendum fuiffet, fiocius ac-
cipiendus efi. Ant. Faber in ratimal. add.l. 63.
ff. h. t. dici etiam poteft, difienfum fuiffe de
particulari focio inter Sabinum aliofque , Ulpia-
num autem in d. I. 16. tanturn brevern recen-
fetitem catalogum eorum, quibus competentise
beneficium indultum erat, propofuifie focieta-
tem univerfalem, de qua nullum dubium erat; '
de particulari vero in d. I. 63. poft difcuflionem
plenioretn probafte Sabini fententiam; unde pro-
pterea fupplendutn , quod d. lcgl 16- deeft. Ca-
ret tamen hoc beneficio, fi fe focium effe per
mendacium negaverit. l.fiuntts 6q. §.ult.ff. b.
t. vel dolo fecerit, quo rninus folidutn prseftare
poflit, fuaerogando, non item, occafionem ac-
quirendi omittendo. /. verum efi 63. §. hoc quo-
que 7. /. nemo 68. §. ult. ff. h. t. nec competit
heredibus focii aut fidejuftoribus, aut patri vel
domino, in cujus patria vel dominica poteftate
focius eft, fi hi confenferint in focietatem. d. /.
verum efi 63. §. 1. 1. ff.h. t. I. exceptiones qtue
7. ff. de exception. imo jure hodierno fociis om-
tiibus in univerfum hoc beneficium denegari, vult
Groenewegen ad §. 38. Infiit. de attion. aliique
ibidem allegati: licet pro hoc beneficio adhuc a
pluribus Hollandise Jurifconfultis refponfum fit.
Relp. Jurifc. Holl. part. 3. vol. 2. confil. 70.

21. Illud quoque fingulare eft, quod, fi plu-
ribus ex fociis unus egerit contra focium ex fo-
cietate obligatum, & damni reparationem pro

parte in toturn obtinuerit, deinde reliqui,
pro fua quoque parte agentes, folidum confe-
qui-ob focii conventi inopiam non poflint, is,
qui folidum acquifivit, pro rata reliquis commu-
nicare teneatur, quod vigilando fibi fervaverat;
quafi iniquum fit, ex eadern focietate aliurh plus,
alium minus confequi. /. verum efi 63. §. ficum
tres j.ff.h. t. contra communem regulam, qua
juravigilantibusdicuntur fcripta, meliorque 6c-
eupantis conditio inter eos, quibus eadem ex
caufa debetur. l.peft. in fine ff. quct in fraud. cred.

P R O

alien.fiunt ut refcind. I inter eos xg.pr. ffi. de re
judic. Sed & vice verfa , fi fociorum unus quid
fupra fuain partem impenderit, & quidam ex re-
liquis fociis folvendo non fint, idoneos reliquos
gravabitid, quod ab aliis ob inopiam eorum fer-
vari non poteft: quia , cum focietas contrahitur,
tamlucriquam damni communio initur; in dam-
no autem focietatis intuitu fyperveniente & illud
eft, quod depenfum non poflit a quibufdam pro
rata fervari. l.fi ttnus 67. pr.ff.h. t.

22. Denique& illud, fi non fingulare, fal-
tem obfervatu dignum eft, fi unus ex fociis fo-
ro cefferit, cum jam ultra fuam partem, quse
ei jure focietatis competebat, quacunque ratio-
ne confecutus effet, in reliquis rebus ac creditis
focietatis potioretn forecaufam fociorum reliquo-
rum, quam creditorum aliorum iftius focii foro
cedentis. Cum eniin unufquifque non ultra fo-
cius fit, aut jus in rebus focietatis habeat, nec
amplius quicquam jure focietatis percipere poflit,
quam quatenus in focietatem contulit, collatum-
quereliquit, feu necdum recepit; neque reliqui
focii pati teneantur , ut is, qui jatn multa ex
focietate percepta fibi retinuit, quicquam ulte-
rius fibi deducat, nifi poftquain & ipfi tantun-
dem ex rebus aut creditis focietatis pro rata prse-
ceperint; confequens eft, tunc, cum foro ce-
dens plus quam fuam partem confecutus eft,
nullam amplius ei partem ex rebus aut creditis
focietatis deberi, fed quicquid in focietate reli-
quum invenitur, reliquorum fociorum proprium
effe, ac inter eos folos oportere pro rata dividi
portione.' Quod autem focius ipfe foro cedens
percipere non potuit, id nec creditores ejus bo-*-
na ipfius poflidentes exigere aut Iibi arrogare pof-
fe, rationis eft; quippe juS omne fuurn metien-
tes ex capite focii foro cedentis, eumque re^jpra?fentantes. Heflor Felix dc focietate cap. 31.
num. 24. 25. Refponfa Jurifc. Holl. part. 4.
confil. 6. ibique plures comprobationes.

23. Finitur focietas morte unius focii, non
tantum refpedlu mortui ipfius, fed & inter reli-
quos focios fuperftites eo quod fieri non raro fo-
let, ut uno pereunte utilis effe definat, vel fal-
tem longe minus proficiat reliquorum induftria
aut rerum collatio. arg. §. illtfd non 10. Jnfiit.
adleg. Aqttil. I. 59. in fine pr.ff. h. t. nifi in pri-
vata focietate id ab initio vel poftea convene-
rit, ut inter reliquos fuperftites manet focietas.
§. fiolvitur 5. Jnfiit. h. t. I. attione 65. §. mor-
tep.ff. b. t. aut focietas fit veftigalium, quippe
in qua tria fingularia videntur jure Romano
conftituta, comprehenfa in L 59. & 63. §. 8.
ffi. h. t. quorum primum eft , quod morte
unius focii inter reliquos fuperftites non diffol-
vatur ipfo jure focietas ; fecundum , quod in
publica focietate etiam ab initio conveniri poP
fit, ut heres focii fuccedat in focietatem , & ita
pars defundti ad perfonam heredis adfcribatur,

Iut heredi quoque conferri oporteat; cui con-
ventioni vivis fociis omnibus initac omnino dein-
Ddddd 2 cep*

763

S o c i 6.

-ocr page 780-

ceps uno moriente focio ftandum eft, nifi is
mortuus fit , propter cujus operas maxime fo-
cietascoitaeft, aut fine quo focietas adminiftra-
ri non poteft. Et hanc puto fententiam effe le-
gis adco morte 5y.ff. h. t. ut verba pofteriora con-
veniant primis; quibus cum eftet propofiti re-
gula, adco morte focii fohi focietatem , ut ncc ab
initio pacifci poffimus , ut heres fuccedat focietati,
exceptio mox fubjungitur,cum dicitur, hoc itain
privatisfocietatihus; in focietate vettigalium mhi-
ion.imts manet focictas, &c. Regula autem ha:c
duo continebat, primo, mortefocii folvi focieta-
tcm, fecundo, ab initio non pojfe paflum iniri,
ut heres focii fuccedat focietati. Cum ergo regula
ifta duplex tantum obtineret in privatu. focictatt-
bus, in focietate vetitgahum diverfum ftatuere-
tur, duo quoque ftngularia in exceptione a re-
gula , duo continente, admitti neceile fuit, quo-
rum unum erat > quod in focietate vetfigalium
nibilominus maneat focietas & pofl mortem alicu-
jus, ut habet d. I. 59. alterum, quod & he-
res focii in focietatem fuccedat, eique tanquam
focio conferri oporteat, ft modo id ab initio in-
ter focios aftum iit ; quod fignificatur in verbis
mox fequentibus, d. 1.59. fed ita demum, ft pars
defuntti ad heredem ejus adfcripta fit, ut beredi
quoque conferri oporteat, perinde, ac fi dixiflet,
pojl mortemquidem focii alicttjus manet nihilominus
veftigalium focietas; verum non ideo etiam in
heredem focii tranfmittitur, fed ita demum con-
tinuatur cum herede focii, jic ut heredi quoque
tanquatn focio conferri oporteat, Ji pars defunffi
ad heredem ejtts adfcripta fit, id eft, fi in focie-
tate ineunda id aflura fit, ut pars focii alicujus
defundi heredi ejus tanquam focio adfcripta ha-
beatur. Quod enim verba illa de parte defunUi
adheredem ejtts adfcripta non de adfcriptione poft
xnortem unius focii fada, fed de ea quze vivis
omnibus fociis ab initio interceflit, intelligenda
fint, aperte ex eo coiligitur, quod Jurifconful
tus talem adfcriptionein partis defundi ad here-
dem non fenlper probat, nec omni cafu effica-
cern efte vult; fed id ipfum ex cattfa aftiman■
dttm effc; qttid cnim fi is mortuus ftt, propter cu-
jus operam focietas maxime coita ftt ? aut fine quo
focietas adminifirari non pofftt ? ineptum fane ef-
fet, per focios fuperftites poft inortem fpcj.i illius,
fine quo focietas adininiftrari non poflet , par-
tem defundi in heredem ejus, nihil focjetati ta-
li profuturum, tranffcribi. Atque ita fatis re&e
conveniet Pomponius, autor d. I. sp. cum Ul-
piano, qui in /. verum ejl 63. §. in heredem 8.
ff. b. t. primo quidem proponit fimiiitudinem
inter privatam focietatem, & eam qua: vediga-
lium eft , quod fcilicet in utraque heres focii
focius non fit; cum ait, in heredeffl quoque fo-
cii pro focio atfio competit, quamvis heres focius
non fit. Licet enim focitts non fit, attamen emo-
lumenti fuccejfor ejl. Et circa focietates vetfiga-
lium Cceterorumque idem\ obfervamus , ut heres fo-
eius non fit. Sed & deinceps poft illam focietatis
utriufque comparationem fubnedit difterentiam ,
cum dicit, circa focietates vedigalium ca:tero-
ruinque idem obfervari, ut heres focii focius non
fit, nift fucrit adfcittts: non poft mortem focii;
fic enitn non eftet fingularitas aut exceptio ;
curn & in privata focietate heres ejus jam appa-
rens, jam notus, poft mortem focii adicifci poifit,
ut quafi nova focietas intelligatur. /. plane ft hi
37. Jf. b. t. arg. pen. in fine Infiit. b. t. fed
ftatim ab initio, dum id ex privilegio fingulari
inter publicanos focios adum eft, ut heres fo-
cii fuccedat in focietatem, adeoque pars defun-
tfi ftatirn ab initio , aut faltem vivis omnibus
vedigalis fociis, adperfonam hcredis ejus adfcri-
ptafuit, ut habet d. I. b. t. Neque mi~

I B.

randum adeo, iftam in focietate vedigalium con-
ventionem admiflam fuifle; cum utique heres
(ocii, etfi adfcitus non fuerit, particeps tamen
vedigalium maneat ex jure condudionis , ut
mox explicabitur. Confer varias circa hanc quse-
ftionem opiniones apud Ant. Fabrum in ratio-
nal. add. I. 59. ff. h. t. Cujacium libr. 10. ob-
fervat. 25. Ant. Matthamm de autfion. libr.z.
cap. 8. num. 6. 7. 8. In privatis focietatibus
hujufmodi padionetn , ut heres focii fuccedat in
focietatem, reprobatam efte , in aperto eft, quia
in focietate perfona eligitur , five propter indu-
ftriam atque peritiam, five propter integritatem,
candorem, facilitatem & bonam fidem, dum for-
te nil prseter rem confert ad focietatem ; quaiis
induftria, peritia, candor, bona fides, facilitas
ac virtutes aiise ad heredes non tranfeunt, quos
fepe imperitos, fa:pe negligentiores, morofos,
rixofos, dolofos, & peffimse fidei efte, expe-
rientia teftatur. I. nemo poteft 35./. 59. jf.b. t.
Quemadmodum & focius teftamento imperare
poteft heredi fuo, ut in focietate perduret, fi
iocii reliqui eum affumere parati fint. arg. I. Ji
qui ita/\.jf. de condit. infiitut. Refponfa Jurifc.
HoJJ. part. 5. vol. 2. confil. 332. retftus 232.
num. 7. pag. 667. Adde tit. famil. ercifc. num.
32. Heredem tamen poft mortem focii de novo
affumi, nihil vetat , fecundum jam tradita. d. I.
37- jf- b. t. Et, fi maxime adfcitus non fuerit,
tamen emolumenti fucceffor eft, tum ejus, quod
vivofocio quaftitum fuit, tum ejus , quod poft
focii obitum fupervenit, fi modo ex ante gefto
pendeat, ideft, fi caufa iftiusacquifitionis mor-
tem focii antecefferit; idemque in damnojuseft.
/. atf'pone6j. morte 9-ff. b. t. Plane, fi quid
lucri aut damni acciderit focietati poft mortem
unjus focii,, ex negotio novo, feu nova cauia ,
quse morcem focii infecuta eft, ad heredem focii
in privata focietate non pertinet, fed tantum in
publica veftigalium id peculiariter receptum, in
qua non ea folutn, quae ex ante gefto pendent,
fed omnia durante focietate obvenientia iucra ac
damna heredi focii, etiam non adfcito, profunt
aut nocent; notante iilarn difterentiam tertiam
fatisevidenter Uipiano in d. /. verum eji 63. §. in
heredem ff. b. t. Cum enim dixiflet,-circa fo-
■ * cieta-

XVII. T I T. II.

-ocr page 781-

P k o S:

cietates vecHgaiium cseterorumque idem fervari,
quod m focietate privata, ut nempe heres focius
non fit, ac mox fubdidiflet de iila vedigaiium
focietate exceptionem, nififiwit adficitus, con-
tinuato fermone iftam de iocietate veftigaiium
profequens diffettationem, ait, <verutntamen (id
eft, licet adfcitus non fxt) omne emolnmentumfio-
cietatis ad eum pertinet, fimili modo & damnum
agnoficit, quodcontingit, five adhuc vivo fiocio ve-
ftigalis , fivc poftea ( id eft, cujus caufa five
vivo fivemortuo focioexiftit) quod nonfimiliter
in voluntaria fiocietate obfiervatur; quse voluntaria
focietas eft privata focietas, cum opponatur ve-
digalium focietati, qux non ita voiuntana eft ,
quippe continuanda pra'cife in tempus lllud, ad
quod ufque ve£tigalium condu&io fafta fuit, nec
refolvenda fociorutn arbitrio acvoluntate, uti qui-
dem focietas privata. Eftque ratio ftngularitatis
in vedigalium focietate in eo , ut opinor, pofi-
ta , quod in omnem eventum heres focii publi-
cani fuccedat in conduftionem vecligalium ad
heredes tranfitoriam, & fuarn poflit exercere par-
tem in ve&igalium exadione , adeoque , licet
non focius, attamen particeps fit lucri & damni
* ex ea conduftione provenientis. Quia vero heres
focii in focietate privata in lucra & damna, quse
ex ante gefto pendent, fuccedit, hinc etiatn eft,
quod ea , quse per defundum inchoata funt,
perheredem expiicari debeant; in quibus & do-
lus pereum pra'ftandus eft, & culpa levis. /. he-
res fiocii 40. jun<5t. /. attione 65. §. morte y.fif. h. t.
feu culpa talis, qualem & defun&us focius prse-
ilare debuit. /. & afti 3 6. jundt. /. 3ff. h. t.
Nec huic obeft, quod heres tutoris in perficiendis
illis, quas per tutorem inchoata erant, non nifi ex
dolo inveniatur obligatus. /. 1 .ff.defidejujfior.& .
nominat. & hered. tut. Etenim diverfitatis illa ra<
tioeft, quodfocii heres ex implemento inchoa-
torum a defunfto lucrum quoque fperat, ut pro-
lnde sequum fit ex generali juris regula eutn de
levi culpa teneri, tanquam in negodo, in quo
utriufque utilitas vertitur: heres vero tutoris ne-
quetutoreft, neque ullum ex perficiendis emo-
luinentum fentit,ut proindenec munerisintuitu
nec lucri fperati contemplatione ex culpa levi vi-1
deretur condemnandus. Quod fi, integris omni- ;
bus, unus ex fociis ignorans mortem focii negotia
communiabona fide geflerit, lucrum & damnum
ex bona fide geftis cOmmune erit ; non item, fi
fciverit. I. affione 6 5. §. item fi alicujus 10. ffi. h. t. j

24. Quamvis autem focius ita fefe nequeat
focietati fubducere, ut alium fuo loco fubftituat,
futurum deinceps focium , & a reliquis volenti-
bus, nolentibus, adinittendum; quia focius fua
nequit efticere voluntate,utis mihi focius fit,quem
egofocium efle nolui, cum focietas confenfu con-
trahatur. /. qui admittitur 1 y.ff. h. t. ufque adeo ut
ex 'eadem ratione ne pater quidem adrogator per
adrogationem , modum acquirendi dominii uni-
verfalem,fociusfiat,& in filii adrogati focietatem
fubintret. d. I. aUione6^. §.fiocietas 11 .ff.h.t. re-

o c 10.

nunciatione tamen per Unum fafta, licet invitis
cseteris, focietatem diflolvi placuit. /.4. §. 1. jf.
h. t. §. 4. Infilit. h. t. five expreffe, five rebus iplis
& fa6tis renuncietur, veluti feparatim negotian-
do, aiftionem pro focio intentando ea mente ut a
focietate difcedatur, ut fupra didtum. l.verumefi
63. §. ult. /. 6^.1.6^^. h. t. Si modo renunciatio
neque fraudulenter neque intempeftive fa£ta iit.
Nam fi callide quis in hoc renunciaverit focietati,
ut obveniens aliquod lucruin folus habeat, velu-
ti, fi totorum bonorum focius, cuin ab aliquo
heres eflet relidus , in hoc renunciaverit focietati,
ut hereditatem folus lucrifaceret , cogitur hoc
lucrumcommunkare,ii ea lucrofa fit, fin damno-
fa, damnum ad folmn eum pertinet qui renuncia-
vit. Si quid vero aliud lucrifaciat, quod non ca-
ptaverit, ad ipfum folum pertinet. Ei vero, cui
renunciatum eft , quicquid omnino poft renun-
ciatam focietatem acquiritur , foli conceditur.
§. manet 4. Infiit. h. t. /. attione 65. §. diximus 3.
fif. h. t. Siinili modo, fi foeietatem iniverimus
ad aliquam rem einendam, deinde renunciave-
ris focietati, ut folus tibi emeres, teneberis mi-
hi quanti mea intereft: quod non obtiileret, fi
ideo renunciaveris, quia tibi difplicebat emtio j
eo quod hic nulla fraus eft. d. /. attione 65. §.
item fi fiocietatcm 4. ff. h. t. Grotius Manudull,
ad jurifprud. Holl. libr. 3. cap. 21. num. 41.
Quod fi ad certum tempus focietas coita fit j
earn ante tempus renunciando focium a fe, non
fe a focio liberat; ideoque fi quid compendii
poftea fadtum fueritab alterofocio, ejuspartein
renuncians haud fert; at fi difpendium, scque
praeftabit portionem; nifi renunciatio ex necef*
fitate quadam, veluti lmmitiente diuturniore ab-
fentia reipublicae gratia, aut alia jufta ex caufa fa-
£ta fuerit; neque enitn tenebitur pro focio , qui
ideo renunciavit, quia conditio qusedam, qua
focietas erat coita, ei non prseftatur ; aut quia
focius adeorixofus, injuriofus, ac damnofus eft,
ut non expediat eum pati ; vel quia ea re frui
non licet, propter quam negotiatio fufcepta eft.
d. I. altione 65. §• item qui 6. junift. l.fi convene-
rit iq.&feqq.Jf. h. t. aut quia focius ad egefta-
tein delabitur. l.focietatem coire 4. §. i.fif. h t.
arg. /. ubi adhuc 29. C. de jure dotium. Hcctor
Felix de focictate cap. 34. nttm. 24. Dummodo
fciamus, non videri focietatem ad certum temr
pus initam fuifle, fi id tantum convenerit, ne
intra certum tempus communis res dividatur. d.
I. 14. fif. h. t. Cseterum focietatibus ad certuitt
tempus initis accenfenda quoque vedigalium
focietas, cum ipfa veftigalium condudtio certo
temporis fpatio circumfcripta fit; cui confequens
eft, ut intempeftiva dicatur hujus focietatis pu-
blicse veftigalium renunciatio , quamdiu ipfum
condudtionis tempus elapfum non eft. Ant.
Matthseus de auClton. libr. 2, cap. 8. nttm. 9.

25. Modum renunciandi quod attinet, non
ipfe tantum focius, fed & curator ejus renunciare
poteft, fi focius ipfe furere cceperit. /. ttlt. C b. t.
Ddddd 3

-ocr page 782-

uti & procurator focii, five ad id fpeciale manda-
tum habeat, iive generale cum libera , quoties
ei dominus non fpecialiter prohibuit renunciare.
d. I. affione 65;. venunciare 7. jf. h. t. Nec tan-
tum fodo , fed etiam procuratori ejus refte re-
nunciatur, fi modo focius iftarn renunciationem
fuo fadam procuratori velit ratam habere; quod
totum ab ipiius arbitrio pendet, ac in poteifate
ejus eil. d. 1.6$. item fcriptum S.jf. h.t. Nec
pra;fenti tantum , verum & abfenti per epiftolam
aut nuncium renunciari poteft, ut ita unum-
quodque eo diifol,vatur modo , quo colligatum
eft. Si tamen abfenti renunciata focietas iit, pla-
cuit, quoad is fciverit cui renunciatum eft , in
commune redigi quod is acquifivit qui renuncia-
vit; detrimentum autem folius ejus eife , qui
renunciavit. Sed quod abfens acquifiit, ad eum
folum pertinere; detrimentumab eo faftum com-
mune eife. I. fed & focius 17. §. 1 .jf.h.t. An
autem renunciatio privatim facta fuificiat, an ve-
ro publice denunciandum fit, non arque expe-
ditum eft. Socioruin quidem ipforum intuitu pri-
vata fufticere videri poteft, ad id, ut in pofte-
rurn fua quifque lucra ac damna ferat. Diverfum
forte dixeris, fi de iis, qui cum focio nomine
focietatis contraxerunt, & ita focios reliquos ex
conventione unius vel in folidum vel pro parte
folent fibi obligatos habere, quseftio fit ; quippe
qui vel profcriptione vel faltem denunciatione
certiorandi videntur, finem focietati fa&um efte,
ne ignorantes decipiantur, contrahentes cum uno
ex fociis nomine focietatis, atque ita fequentes
lidem focietatis, qua; jain diftoluta eft. arg. l.fed
fipupillus 11. §. 2. & feqq. jf. de injiitor. aii.
Juftam fane ignorantiam eorum, qui non mo-
niti cum quondam focio poft diflolutam focieta-
tem contraxerunt, ac crediderunt confueto more
inufum focietatis, ipfisdamnofamefle, jequum
non eft. arg. §. item ji 10. Injlit. de mandato. I.
atfione 65. §. itemfi alicujus 10. jf.h.t.l. cuicun-
que 5. §. idemLaheo y.jf. de injlit. att. qui fi ex
adverfo eam fciviflent diflolutam , de fe queri &
fibi imputare deberent, licet non folenniter ad-
moniti eifent; cutn certiorari non debuerit qui
non ignoravit. arg. /. 1. in fine ff. de aff. emti.
Confer Gomeziuin variar. refolut. tom. 2. cap.
5. nttm. 6. fere in pr. Joh. Papon libr. ij. in
append. arreji. 7. Treutlerum vol. 1. difp. 27.
thef. 11.

16. Finito quoque negotio focietatem diflol-
vi, uti & publicatione bonorum ac ceflione,
conftat ex §. 6. 7. 8. Infl. h. t. fi modo bonis
cedens, aut publicationem bonorum patiens,
rem contulerit; non vero fi operas; quippe qua:
non minus poft, quam ante ceifionem aut pu-
blicationem , prseftari poflunt: ut proinde eo

766

cafu non deficiat materia focietatis, atque ita
etiam ceflet ratio, cur finiretur. Quamvis nega-
ri non poflit, quin velut ob fupervenientem
egeftatem, fecundum ante di&a, focius alter re-
nunciare focietati poflit, ubicredit eamfibinon
expedire. Quemadmodum vice verfa etiam fo-
cietas, publicatione vel ceflione peremta, re-
dintegrari poteft noVa voluntate, ut forte ope-
ras conferat, qui ante publicationem fecerat re-
rum collationem. d. §. 8. Inftit. h. t. Quod fi
fervus poft coitam focietatem alienatus, in ea
perfeveraverit, nova focietas cum novo domino
contrafta intelligitur. /. ft idqttod 5 8. §. ult. ff.
h. t. aliter quam in eo fervatur, qui ex patrefa-
milias fif filiusfamilias , aut vice verfa; utpote
qua capitis diminutione non perimitur focietatis
jus. d. l.fiidqttod 58. §.y?filiusfamilias 2.1. attio-
ne 65. §.jocietas 11. jf. h. t.

27. Finita focietate, res fociorum communes
pro rata , qua collata?, redeunt ad focios, feu ,
quifque quod contulit, pro rata deducit : ex-
cepta univerfali totorum bonorum focietate, in
qua viriles fingulis partes cedunt, fi non aliud
aftumfit. Quod fi unus operam, alter pecuniam
contulerit, fervandum quod convenit; fi nihil¹convenerit, rem conferens eandem prius dedu-
cit, fi opera collata tam ievis fit, ut videatur
cum ufu autufuris pecunise fperatis compenfan-
da. Sed fi appareat, tanti operam valere, quanti
valet ipfa ab altero latere collata fors, vix eft,
ut ei , qui rem contulit, concedendum fuerit
eandem praecipere, ne manifefta inde inter fo-
cios insequalitas oriatur. Quod latius docet Vin-
nius felett. qtuefi. lihr. I. cap. 54. poft. Hug.
Grotium de jure helli ac pacis libr. 2. cap. 12.
nttm. 24. ConferHedt. Felicem de Jociet. cap.
num. 54. & fieqq. & cap. 16.

28. Quamvis autem focius indubio non prar-
fumatur in re communi habuifle furandi propo-
fitum, fi tamen cum contre&atione concurrens
furti faciendi affeftus probari queat, non tantum
hoc focietatis judicio, fed Sc furti adione pcena-
li focius conveniri poteft, nec altera inftituta alte-
ram tollit; cum altera rei tantum , altera merae
pcense perfecutio contineatur. /. rei communis 45.
/. merito 51. ff. h. t. Cui contrarium non eft
Javoleni refponfum in /. fi is cui Ji- jf. de fur-
tis. cum ibi per attionem furti intelligenda fit
condiftio furtiva, quse, cum rei perfecutoria
fit, cum alia itidem rei perfecutoria concurrens
efficit, ut una prius intentata alteram tollat. arg.
l.i.C. deconditt. furtivd. Quomodo etiam adtio
furti pro condidtione furtiva accipitur in l. &
ita 3. §. ult.ff. nauttt (aupon. flabul. ut recepu
refiit.

L I B. XVII. T I T. II.

LI-

-ocr page 783-

LIBER OCTAVUSDECIMUS.

T I T V L V S h

De contralienda emtione, & de pa&is inter emtorem &: venditorem compo-

fitis, & qua: res venire non poflTunt.

S u m m

1. Emtione quid fignificetur in latiffimo, minus
Uto, & firitto fienfiu. Quidfit imaginaria ven-
ditto ? an valere pofifit tanquam donatio ?

2. Quid operetur pramijfio de re juflo pretio ven-
denda , vel fi quis promifierit Titio , fe rem
nulli alii quam Titio venditurum.

3. Nemo invitus cogiturrem fiuamvendere, licet
eam jam publice proficripfierit. Recenfientur ca-
fius excepti. Emtio confienfiu perficitur; nec fcri-
ptura opus. Quid juris, (i id atttm, ut in
fcriptis fiat venditio ?

4. Obefi confenfui ebrietas, qu£ occafione de ven-
ditionibus in popina celebratis in Rbenolandia
alibique.

5. Errorfacit emtionem nullam, ft in toto corpo•
rc, velintotafiubfiantia, velin qualitate quam
res babetajure, vel in tota materia erratum fit.

6. Oualts error non fiaciat venditionem nulfam,
ficd tantum pretium diminui ? & an tunc emto-
ri prxfiandum fit id qttod interefi ?

7. Error in quamitate nunquam fiacit emtionem
ntdlam. An ob errorem t4em pretium augendum
velminuendum fit ? quando fundus ad quanti-
tatem, quando ad corpus cenfieatur venditus ?

8. Oui emere pofiftnt? an aliuspro alio, quem
nominaturus efi ? an venditor teneatur fiequi fi-
dem nominati ? intra quantum temporis fpatium
nominatio moribus nofiris facienda fit ?

9. An& quo modo tutor emere pofijit rem pupil-
li ? quidjuris inprocuratoribus, tefiamenti exe-
cutoribus, aliena negotia gerentibus, Ecclefiarum
aconomis ?

10. An milites & magifiratus eorumque minifiri
emere potuerint in ea provincia, in qua militant
aut ctti prcefiunt ? An bodic judex qui venditio-
nem publicam decrevit, aut grapbiarius, aut
apparitor, autprceco, & alii attttionis minifiri ?

11. An quis poffit domum emere ad defiruen-
dum ? An monafieria aut ecclejice moribus no-
flris emere poffint immobilia ? An nobiles nego-
tiari ? An moribus domatim merces per peregri-
nos vendi ? An poence loco interdici negotiatio
pojftt, vel mvito imponi ?

12. Emere prohibitus nec per interpofitam pcrfio-
nam id potefi.

13. Quales res vendi poffint ? An & fnSus na-
fcituri ? frttmenttM vt herba > ■& quid fi nihil
naficatur ? <[uid fi venditor findlus najiituros
<uendens promtferit, fe prceftiturum, fi quid
vi aut tempeftace fa&um eflet ? An alea, ffes

a r 1 a.

) • ..... . . c

emi? fpes emta videtur , fiemtufnjus educendi
metalla exfiodinis.

14. Res aliena vendi potefi, focitts fitiam tantuni
partem in re commttni; fificus tamen rem totam.

15. An vendi res facrce & fimiles ? An hodie, &
quo modo, prcebcndte & canonicatus ? An res
per tefiatorem vellegem vel paClum alienari ve-
titce, & cur aliud jtts fit in alienatione pcr pa-
6iumprohibita, quam fi tefiamento vel legepro-
hibitio fiatta fit.

16. Quid juris, fi res furtivcc fint emtte , aut pe-
cora a militibus aut prcedonibus ahatta, aut ma-
teria cedium per hofies attt milites dejettarum f

17. De purpura a privatis non vendenda^ fervts
Chrifiianis Jttdceb non diftrabettdis, & 'de fiun-
dis principis patrimottialibns.

18. De Romattce gentis euniichis, venenis malis,
libris improbatce lettionis, de cote, armis, vitto,
ferro, frumento ,fiale ad hoftes autBarbaros non
tranftvehendis. Ati tempore belli impediatur ju-
re, ne poputi neutri parti ftudentcs, merces ttl-
las ad hoftes devehattt ? ttbi & de pattis plurium
populorum hac de re. An fit ex cottvcritione res
licitce ctm illicitis ad hofies ferantur, licitce attt
navis una cum illicitis captce publicentur ?

19. Qttibus ex caufis jttfium fitt, etiam alta pace
probiberi mercium importationem attt exportatio-
ncm ? -

20. Prohibitio importationis aut exportationis mer-
cium firittam recipit interpretationem , qttod
excmplis docetur.

21. Quidjttris, fi ante contrattum cmtionis rei
emtain totum aut pro parte perierit, ignorati-
te vel ficiente alterutro vel utroque ?

22. Pretium merci refponderc dcbct; & itt pecunia
confiflere. Ouidfipretium fit conflitutum animo
non exigendi ? quidfi pofiea remittatur ? qttid
fi alittd infioltttum detur f qttidfipartim res, par-
tim pecunia detur ?

23. Pretium debet effie iertunu An infirumento
velteflibus probetur plene emtio, fit non fit de-
clarata quantitas pretii? An pretium confierri
poffit in arbitrium tertii, vel unius contrahen-
tium? quidjttris, fi tertitts tiolit velnon pofi-
fit arbitrari, vel iniquum arbitretur ?

24. Quando perfietta fit vendttio ? qutd fi res ad
guflumfit vendita, velfiub condttione, vei ad
pondus ftumerum aut menfiuram.

2 5. Emtioni accedere poffimt arrhce, explicatur mct-
teria arrharum.

%6. Re-

-ocr page 784-

XVII

16. Recenfentur patt<t quadatn pracipua, qua
pojfunt vcl non pojfukt adjtci emtioni. De pa -
tto, li res emtori piacuerit ; intra quanttim
tcmpus voluntas declaranda fit ? an ad beredem
tranfeatfacultas declarandi voluntatem ? Depa-
(io, ut equi venales experiundi dentur, CTc.
iit res venalis apud emtorem relinquatur, quo
poflk peritioribus oflendi; & eujus periculo
tunc res venales fint apud emtorem confiituta,

>a .i ^ /.
mtionis verbo lex duodecim ta-
bularum omnem alienatibnein
complexa videtur , adeo ut &
legatuin eo contineatur, tefte
*Pomponio & Marciano in /.
fiatuliberi 29. §. 1. pofi mcd.ff.
de fiatuliberis. l.ficutre 8. §. venditionis n.ff. quib.
mod. pign. velbyp. folvitur. Razvardus libr. 4. va-
riorum cap. 12. Stri&ius acceptum, locationem
comprehendit, ,in quantuin veteres emtionem
dixerunt & eam , quse proprie Jocatio erat, uti
pretium pro mercede; quod Jatius docet Cujacius
libr. 9. obferv. 15. Gotofredus in not.ad. /. 10. ff.
de aSl. emti. Ant. Matthjeus de auttion. libr. 1. cap.
i.num.6. Hicvero, prout a locatione diftingui-
tur, eft eontraftus bonse fidei confenfu conftans,
quo id agitur, ut merx certo pretio permutetur.
Cujus tria funt requifita fubftantialia , confen-
fus,merx, & pretium; quorumunumfi defit,
emtio non eft. Et quamvis imaginarise venditio-
nes, quae uno interveniente nummo perageban-
tur , atque adeo fine pretio , ( dum nummus
unus vulgo pretium non eft, fed pretioaut mer-
cedi opponitur. /. fi quif ante 10. §. ult. ff. de
mcqutr. vcl dmitt. poffeff. l.fi quis conduxerit 46.
ff. locati. I. imaginaria 16. ff. de reg. jttris.) non
modo apud antiquiflimos Romanos in emancipa-
tione liberorum, teftamento per aes & libram,
nuptiis coemtione fadis , adhibitse fuerint, fed
& jure civili recentiore ufum fubinde infignem
prseftiterint, veluti in reftituenda dote, cum ufus-
frudusin dotem datuseflet. I. fiufiusfruUus66.ff.
dejtire dot. nec reprobata? fuerint, fi quis eas ce-
lebrare voluerit, quoties neque legibus publicis,
neque tertio per hujufmodi imaginarias venditio-
nes fraus fit; fciendum tamen, eas non tam ven-
ditionis quam potius donationis effe&urn fortiri,
/. fi donationis 3. C. b. t. fic ut ufucapio ex hi-
fce non pro emtore, fed magis pro donatO proce-
dat. / ult. ff. pro donato. neque fubfiftant inter
eos, inter quos jura donationes prohibuerunt.
i.fiquis donationis 38. ff- b. t. Et ex hifce ex-
plicandum puto , quod a Pauio fcriptum eft,
nudam & imagijtariam venditionem pro non fia-
£ta effe, & ideo nec alienationem ejus rei intelli-
gi. I. nuda 55. ff.b.t. fcilicet pro nonfatta eft,
in quantum valere nequit tanquam venditio,
quia, deficiente pretio, emtio in fiui deficit fiub-
ftantia., fecundum /. 3. C. b. t. & vendere non
•videtur, qui in venditione pretium rei ponit,
donationiicauia non exa&urus. l.cum in venditio-
mmm

.........

I. T I T. I.

vel jnffu ejus ad venditorem relata , & inter-
verfa ? De patto ne adprateritas pcnfitationes
emtor teneatur.
27v Paffa dubia quo modo recipiant interpretatio-
nem ? ancontra emtOrem, an vero contra ven-
ditorem? . ,

28. Recenfientur patta varia dubia, qttaabipfis
legibus receperunt ihterpretationem.

rte 3 6. ff. b. t. ac ideo etiam alienatio ejus rei non
intelligitur , ut habet d. I. 55. ff. b. t. puta , eX
iilo titulo venditionis; fed quod dominium non
tranfibat ex venditione , ex donatione tamen ,
qus imaginarise ineft venditioni, transfereba-
tur mediante traditione d. /. 3. C. b. t, uti ufu-
capiebatur, fires aliena fic traderetur. d. I. ult.
ff. pro dOnato. • v v - ,.

2 i Diftat autern ab hoc venditionis contra-
ftu promiffio de re jufto pretio vendenda : cum
enim necdum de pretio certo convenerit, de-
ficit etiamnum emtionis fubftantia , magifque
emtio inchoata aut prxparata, quam perfetta eft.
VideBerlichium decif.1^2. Necdubitem, quin
is , qui ita jufto pretio fe emturum aut venditu-
rum promifit, recedere impune ab ea conventio-
nepoffit, dum alter cariore pretio vendendi, al-
ter viliore emendi votum habet, atque ita inter
eos poft contentionem & difceptationem de jufti
pretii quantitate confenfus in certum pretium tan-
dem haud fequitur. arg. pr. Inft. b. t. jun£t. /. ji
voluntate 8. in med. C. de refcind. vendit. Si ta-
men ad hujufmodi pa<5tionem de re vendenda
fine ulteriori traftatu de pretio, alter rem tradi-
derit ,• alter certam numeraverit pecunije quanti-
tatem, venditionis contraftus interceffiffe intef-
ligitur, confenfu non verbis fed rebus ipfis &
faftis in mercem ac pretium abunde deciarato.
Uti enim non minus re, quam verbis focieta-
tem coiri poffe placuit. /. ftocietatem 4. ffi. pro fio-
cio. ita ratio non eft, cur non idem in emtione
probetur. Fachineus controv. libr. 2. cap. 5.
Quod fi quis promiferit, fcnullialii, quammibi
rem certam venditurum, nullo quidem modo
ex illa cbnventione ad rem vendendam conftrin-
gi poteft, five jus Romanum , five mores ho-
diernos fpedtes; fed fi deinceps eam alteri diftra-
jierit, aftio mihi competit ad id quodintereft,
pa<5to paritum non efle, fi modo fecundum jus
civile paftum tale emtioni alteri anteriori vel al-
teri fimiii bonse fidei negotio in continenti ad-
je<5tum fuerit. /. fi fierilis 21. §. Jed & fi j.ff.
de att. emt. hodie vero, etiamfi nudum fuerit,
nuili alteri contradui appofitum; cum nunc ex
nudo paftio a<5tio producatur. Plane, fi P°ft ta-
lem conventionem interpofitam promifior rem
vendere velit, fuftecerit, quod ei, cui id pro-
mifit, denunciet fuum vendendi propofitum;
qui fi intra menfes duos rem non emat, nullam
in pofterum adtionem habet ob id, quod illa dein-
ceps tertio diftra&a fit, /. qtn Romk 122. §. co-

btredcs,

-ocr page 785-

De contramenda

beredeS 3. jf- de verb. obligat. & argumetito eo-
rum, quse de emphyteuta poft duos menfes j ex
quo denunciationem dominodire&o jus protime-
ftoshabenti fecit, emphyteufin extraneo diftra-
hente traduntur in /. ult. C. de jure empbyteut.
Facit l.quod fi nolit 31. §. fi quidita 22. jf. de
adilit. ediffo. Guido Pape decifi 569. num. 2. 3.
Tyraquelius de retraCi. gentilit. §. I. glojf. 9.
num. 114.

3. Ante omnia fecundum generalem omnium
contra&uum naturain confenfus ad emtionem re-
quiritur, neque quifquam invitus ad emendum
vel vendetidum compelli poteft. /. invitum 11. C.
h. t. etiamfi forte res fuas, tanquam venales , jam
profcripfiffec, & ^uftionis pubiicse dixiflet diem.
Ant. Matthseus de auCiion. libr. 1. cap. 8. num.
27. 28. Nift aliud fuadeat favor fepulturse. /. fi
quis fepulcbrum 12. pr.ffi. de religiofis. autliber-
tatis. §. ult.lnfiit.dedonation. I. duobusio.jf.de
liberali caufia. aut publicx utilitatisin cafibus l.fi
locus 14. §. 1. jfi. quemadm. fiervit. amitt. I. vendi-
tor 13. §. 1. ff. commun. prced. tam urb. quam
rufi. I. 1. 2. & tot. tit. Cod. ut nemini liceat in
toemtione jpecienim fie excujare. ibique Perezius.
vel malitia domini re fua contra pubiicam utili-
tatem abutentis. §. ult. lnfi. de bis qui jui vel
alien. juris fiunt. vel individuse rei fiat adjudica-
tio. /. j}ulianus 13. §. idem Celfius 17. jf. de aCi.
cmti. I. communi 7. §.7? debitor 13. ff. commu-
ni divicl. vel creditori aut fidejuflori, qui pignus
emit, oblatiofiat foluti per pofteriores creditores
aut debitorein , de quo latius tit. qui pot. in pi-
gnore. I. 2. /. 5;. 6-ffi. de dtfiraCi. pignor. Confenfu
determinato ad mercern & pretium interpofito ,
nihil ultra ad emtionis perfe&ionem defideratur,
adeoque neque verba, lieque traditio, neque fcri-
ptura, tit. Inftit. de oblig. ex conjenju. nifi no-
minatim ab initio inter contradturos id a£tum
fuerit, ut in fcriptis venditio celebretur ; quo
cafu non aliter perfeitam efle venditionem pla-
cuit, quam fi & inftrumenta emtionis fuerint
confcripta, vel manu propria contrahentium,
vel ab alio quidem fcripta, a contrahentibus ve-
ro fubfcripta, &, ft per tabelliones fiant, com-
pletiores acceperint & fuerint partibus abfoluta :
donec enim aliquid deeft ex his, & pcenitentia:
locus eft, 8c poteft erntor vel venditor ab emtione
fine pcena alia, quam amifflone arrharum data-
rum , aut duplicata acceptarum reftitutione re-
cedere. pr. jnft. h. t. I. contraCius 17. C. de fide
vtfirument. Grotius manudud. ad jurijprud. Iioll.
Itbr. 3. cap.Ac\. num. 57" 559- Neoftadius
de paClis antenupt. obfierv. 19. poft. med. Ant.
Fabcr Cod. libr. 4. tit. 15. defin. 2 3. Fachineus
tontroverj. libr. 2. cap. 97. Refponfa Jurifc. Holl.
part. 4. confil. 278.

4. Obeft confenfui metus & dolus, de quibus
aSum libr. 4. tit. 2. & obeft gravis, quse-
que hominem bruto fimilem ac rationis expertem
reddit, ebrietas. Quse dum in tabernis & po-
pinis prsefertim dominatur, hinc Rhenolandise

emtione j etc.

confuetudine obtinuit, ratas non efle venditio-¹nesruri in*tabernis potatoriis celebratas, nifi ho*
rarum viginti quatuor lapfu confirmatse fuerintj
data medio tempore utrimque pcenitendi iicen-
tia fub arrharum & fymboli amiffione: non enim
a ferio & deliberato contrahendi confilio, fed
magis a nimia oris iiberalitate, nimiove vini im-
petu atque calore profeftse creduntur iftiufmodi
conventiones, ut sequum non fuerit, protinus
iis quemquam obftringi, nifi perfeverantia men-i
tis apparuiflet. arg. §. 1. Inftit. de militari tefia-
mento. /. quicquid calore 48 • jfi-de reg.juris. l.per-
jpiciendum 11. §. delinqnitur. 2. jfi. de pcenis. Hu-
go Grotius manuduCi. adjurijprud. Iloli. libr. 3.
tap. 14. num. 7. 8. Leeuvven cenf.for. part. 1,.
libr. 4. tap. 19. ntim. 3. Quod & in Flandria
jusefte, tradit Burgundus ad confiuet. Flandrits
inprologio num. 5. & Kennemarise oppidis, aliif-
que nonnullis Hollandiae borealis iocis , datum
fuifle, docet Leeuwen. d. loco.

5. Obeft & error l. fi per errorem 1 jf. de
jurifidiCf. I. nihil confienjui 116. §. ult. jf. de reg.
juris. qui quandoque emtionem nullam facit,
quandoque non. Ipfo jure nulla ob erroris inter-
ventum venditio eft, fi erratuin fit in toto cor-
pore. /. in venditionibus 9. jf. h. t. Vel in fub-
ftantia , dum pro vino venditum eft acetum
quod nunquam vinum fuit, vel pro puero puel-
la. d. I. 9. §. inde quceritur 2. /. alioquin 11.
§. 1. jf. h. t. Ve! in qualitate , quam res habet
ajure, dum facra, fanfta, religiofa, & fimilia
diftrafla funt. §. ult. Infiit. h. t. iicet fcienter
emens talem rem ab ignorante teneatur ad pre-
tium. arg. /. domum 57. §. fimili 2. ffi.h. t. &
ignoranter emens a fciente petat adione ex em-
to id quod intereft; fic ut hadenus emtio , qux
nulla eft, interceffiffe intelligatur , ac profit ad
agendum. /. & liberi 4. /. qui ofificii 62. §. 1.
jf.h.t.d. §. ult. Ittft. h. t. uti nullum eft pignus
aliense rei, & tamen inde pignoratitia ad id quod
intereft a lege datur. /. fi rem 9. jfi. de pignor.
aCl. Nulla infuper emtio eft, fi in pretio erra-
tum fit, quoties nulla apparet fuinma concur-
rens, in quam emtor venditorque confentiat. d.
1.9-jf.b. t. alioquin, fi tu vendas aureis quin-
que, ego aureis decem eam emtam putem , va-
iitura effet venditio , non in decem, fed in quin-
que ; quia venditori in quinque confentienti
nullafit injuria, & liberationi magis favendum,
quam obligationi, ac in ambiguis id, quod mi-
nimum eft, eligendum venit. arg. /. (i decem 5 2.
ff. locati. jund. l.femper itt obfcuris 9. jfi. dereg.
juris. Nullam denique facit venditionem error in
tota materia, fi forte ses pro auro diftradtum fit.
d.l. 9. §. 2. /. quid tamen 14. jf. h. t. Nec huic
contrarium eft, quod Marcianus fcribit, eum, qui
vas aurichalcum pro auro vendidiffet ignorans,
teneri, ut aurum, quod vendidit, prseftet. /. La-
beo 45. in fine jf. h. t. cum tamen aurichalcum
quondam fuerit feparata metalli fpecies, nihil
cum auro commune habens, ut docet Pancitol-
E e e e e lus

-ocr page 786-

fyb L i b, XV

lus mMCrabilium libr. 1. de rebus deperditis cap. 8.
Nam cum idem ille autor, & ad eum* Salmuthus
m notis , probent, ^jamPlinii tempore metallum
iftud dudum defiifte reperiri, vix eft, ut Mar-
cianum de ejus venditione egiife credamus: quin
potius de auro & aere iirnul mixto, ut vox au-
richalei parte priore Latina, pofteriore Grseca, a
X«AnsV, fatis demonftrat, cujus generis auri-
chalcum, id eft, ses auro mixtum, -Marciani
tempore procul dubio repertum fuit, non modo
in scxe Corinthico, de quo idem Pancirolius d.
hbr. i. cap. 34. fed & alias frequenter, dum
auruin a:ri femei mixtum nulla potuit tunc tem-
poris arte feparari. /. idem Pomponius 5. §. 1.
ff. de rei vindicat. uti quidetn argentum. /. lacus
12. §. 1. ff. de acquir. rer. domin. Quamvis &
ex auro ac argento mixta fpecies de csetero pe-
cuiiare eleftri nomen fortita fit; ut pluribus vi-
deri poteft apud Rsevardum. libr. 1. varior. cap.
19. Quibus confequens eft, in d. I. 45. non in
tota materia, fed tantum in parte ejus erratum
fuiife, ac proinde venditionem non fuiffe nullam,
quia auri aliquid habuit aurichalcum, quod pro
auro diftraftum erat. arg. d. I. i^.ffi. h.t. Non
etiam adverfatur , quod pignus valeat, ubi as
pro auro obiigatum fuit; qui tamen contraftus
ffque, ac emtio, bona® fidei negotiis accenfitus
eft, acconfenfum arque requirit. /. 1. §. ult.ff.
de pignorat. att. Confiderandum enim , initio
infpedo non fubiiftere a:ris pro auro pignori dati
obligationem, idque ob defedum ordinati con-
fenfus; fed magis errore dolove dantis comperto
convalefcere , dum creditor ratum nihilominus
liabet seris pignus , fatius ducens , seri faltein
incumbere, quam nullam habere in re fecurita-
tem : eo fere modo, quo & emtio , cui dolus
caufam dedit, etfi ab initio nulla fit, rata tamen
haberi poteft per eum, qui dolo ad contrahen-
dum induftus fuerat, fi fibi eam non obftante
dolo profuturain opinetur. Quod autem Paulus
tradidit, fubfiftere ftipulationem, qua quis id,
quod aurum putabat, curn jes eflet, ftipulatus
fuit. l.fi id quod 22.ffi.de verbor. ohlig. ejus illa
ratio eft, quod ftipulatio ftric5ti juris fit, ac pro-
ptereaqualifcunquefufficiatin corpus ipfum con-
fenfus ad validitatem ejus; atque infuper ftipu-
lanti, qui viciffimhaud obligatur, praftet, ali-
quid quam nihil recipere.

6. Ex contrario fubfiftit venditio, non ob-
ftante errore, fi error tantum fit in qualitate rei
vendita: accidentali; quo tamen cafu vel a&ioni
quanti minoris, vel ex emto ad pretii diminutio-
nein locus eft; veluti fi ancillaut virgo diftrafla
fuerit, cum jammulier eflet. /. alioquin ii.§. 1.
jf. h. t. vel acetum pro vino, quoties vinum fuit
fedacuit. /. in venditionibus 9. §. 2. ff. h. t. Idem-
que eft, fi in parte materiae erratum fit , dum
aurum forte divenditum, quod emtor optimum
exiftimabat, cum eflet deterius./. aliter io.ff.
b. t. vel fecundum ante difta arsaliamve materiam
viliorem haberet admixtam , vei velut aureum

II. T 1 t. !.

diftraftum fuiiiet, quod tantum inauratum erat,
/. quidtamen l^-ff. h. t. (adde tamen Grotium
manttd. ad jurifpr. Holl. libr. 3. cap. 14. num. 6.)
Cui non conrradicit Julianus, curn ait, nullam
cjfie emiionem, fi menfiam argento coopertam mihi
ignorantipro fiolidd vendidifii imprudens. I. cum ah
eoq 1. §. ult.ff.h. t. Non enim illic in parte ma-
teriae, fed magisintota materia erratum fuerat,
cum menfatantum argento cooperta eflet, nulli
fui parte argentea; quo modo etiam Papinianus
diftinxit inter menfias argenteas & argento inclufias.
/. legata 9. §. fupelleftilis 1 .ff.de fiupell. legata.
Nec his in cafibus praftandum emtori amplius id
quod intereft feu damnum , quod ex eo conti-
git, fi modo venditor jufta»i habuerit errandi
caufam. /. Labeo libro^.ff. h. t. I. Julianus 13.
pr. ff. de atl. emti. nam fi fciverit, vel fupina aut
aftedata in venditore ignorantia appareat, magis
eft, ut nihiloininus ad id quod intereft damnari
debeat. d. U. veluti fi vitae ejus & artis acinftituti
fit , ut ignorare non debuerit iftam reiafe ven-
ditae qualitatem; quo de cafu accipienda videtur
/. fifierilis 21. §. quamvis 2. ff.de a£l. emti. Eo
modo, quo & in locatione, ratione ejus quod
intereft, inter locatorem, rei vitium fcientem ,
& ignorantem , diftin&io adhibetur , veluti in
pafcuis elocatis, in quibusherba mala nafcebatur;
&£tamen tenetur ad id quod intereft qui dolia
vitiofa ignoranslocavit, fivinum effluxerit, non
alii , utopinor, decaufa, quamquia doliorum
locator, tanquam artifex , non debuerat iftius
vitii doliorumignarus efle. l.fied addes 19. §._/?
quis dolia 1. ff. locati.

7. Si in quantitate erratum fuerit , valet
quidem venditio, nec ullo in cafu iplo jure nulla
eft ; fed an pretiyin pro rata quantitatis majoris
minorifve , quam adefle credebatur , repertse
augendum vel minuendum fit, nec ne, diftin-
dione terminandum eft. Nam fi, verbi gratia ,
fundus ad quantitatem diftraftus fit , augendum
velminuendum effet pro rata pretium, prout am-
plior anguftiorve inventus fuerit agri modus,
quam contradtu expreflus eft. /. quifiundum 40.
§. qui agrum 2. ffi. h. t. I. 2. pr. l.fi fiervum 4. §.
i.ffi. de att. emti l. qui libertatis 69. §. ult.ff. de
evtttion. Idemque eft , fi quantitas quidem,
quse defignata eft, inveniatur, fed non talis na-
turae vel bonitatis, quaiis expreifa fuit; ut, fi
decem jugera in pratis decem in vineis dicantur
efle, & duodecim in pratis, o£to tantum in vi-
neis deprehendantur: minuendum namque tunc
foret pretium pro bonitate, qute abeft, fi modo
non minima fed notabilior qusedain qualitatis aut
bonitatis portio deiit. /. 4. §. 1. /. fiduortm42.
ff. de affion. emti. Quin imo, fi Paulo fides,
tenebatur olim venditor in duplum quantitatis
ejus, in qua mentitus erat. Paulus recept. fient.
libr. 2.tit. 17. §. 4. videtur autem eo cafu, quo
ad quantitatem res vendita eft , ita jus effe,
ut, fi quidem minor inveniaturmenfura, quam
expreifa eft, arbitrio venditoris permitti debeat,

-ocr page 787-

DE CONTRAHENDA EMTIONE) E,TC.

mezium variar. refiolut. tom. 2. cap. 2. mtm. 16.
Refponfa Jurifc. Hoil. part. 1. conftl. 207. &
263. & part. 2. confil. 313. Groenewegen ad
Grotiumd. Itbr. 3. cap. 14. ntim. 80. & ad d.l.
45. ffi. de evittion.

8. Emere poflunt 'quilibet non prohibiti *
quifque pro fe, nemo pro alio , nifi procurator
xt. l.fulianus 13. §. fiprocurator 25. fifi. de att.
emti. alioquin neque fibi, nequeei pro quo fine
mandato emit, aSionem acquirit; fed dominus
fiet is, cui ex his duobus rem venditor tradide-
rit. /. multum intcrefi 6. in fine C. fi qtiis alteri
vel fitbi. Quamvis infertum venditionis inftru-
mento nomen alienum non impediat, quo minuS
aftionem habeat, qui fe non alieno, fed fuo no-
mine, emifle probat. /. 3. 4. 5. <5. C. fi qnis al-
teri velfibi fiub altcrius nomine. Si quis pro fe &
Titio fine Titii mandato funduin emerit, nihil
Titio , fed fibi toturn fundum acquirit. l.fiundus
ille 64. ff. h. t. Sed &, fi quis rem emat pro
eo, quein poftea nominaturus eft, quafi alter
in prsefenti noiit tanquam emtor innotefcere,
aut nomen fuum inftrumento infcribi non patia-
tur, juxta. /. pupillus 5. §. fianc 4. ffi. de autor.
tut. Quod & moribus frequens eft; ipfe, qui
emit, obiigatur ut emtor, nec liberatur nomi-
natione fada, nifx venditor fponte fua veiit no-
minatum ut emtorem agnofcere, eoque conten-
tus efle: neque enim venditor credendus eft al-
terius incerti & ignoti, fa'pe etiam minus ido-*
nei, fidem fecutus efle, fed potius iftius homi-
nis certi, quocum contraxit, cujufque novie
vel faltem noviffe debuit conditionem. arg. /. qui
cum alio ip.jf.de reg. jttris ac fieri facile poflet,
ut qui nominaturovendidit, nominato non fuif-
fet venditurus. Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. 34.
defin. 1. & tit. 42. defin. 28. tn fine. Joh. Pa-
pon libr. 18. tit. 6. arrcfi. 13. Eftque nomina*
tio ha:c vel eiedio ejus, pro quo emtum dicitur „
intra certum tempus ftatutis aut u(u probatum
facienda, ne alias nova magis venditio videatur.
Quadraginta dies habet Ant. Eaber d. libr. 4.
tit. iq.defin. 1.2. In Hollandia propter quadra-
gefimam pretii fifco pendendam ex edidis Or-
dinum anterioribus fex feptimanarum fpatium
erat; at ex edido anni 1623. folummodo tri-
duum; quippe quo elapfo , velut ex repetita ven-
ditione rurfus quadragefima alia fifco inferenda
foret.vol. 1.placit. pag. 1956. art. idque ple-
nius ftabilitum edido de vicefima & quadrage-
fiina 23. fuiii 1664. art. 9. vol. 2. placit. pag.
3171.

9. Tutorem quod attinet, is palam in audio-
ne publica emere poteft rein pupilli. /. cum ipfie
5 .C.b. t. uti & a contutore, ii bona fide ge-
ratur negotium. /. pupillusobiigari 5. §. item ipfic
2.ff.de autorit. tut. non vero clam , nec per in-
terpofitam perfonain, nec mala fide; quibus
tamen in cafibus, fi fuse aetatis fadus pupilius
comprobaverit eintionem, contradus vaieret. d.
1.5. §. 2. 3.4. ff. de atitor. tut. Ant. Matthafus
Eeeee z deau-

ati prctium pro rata remittere aut refundere, an
menfuram , quse deeft, fupplere maiit: fin ma-
jor deprehendatur, emtoris eiedio fit, an pre-
tium augerepro rata velit, an magis id , quod
amplius eft, venditori reiinquere, ne alioquin
invitus emere compellatur. Hugo Grotius ma-
nud. adjurijprud. Holi. libr. 3. cap. 14. ntim. 80.
Neoftadius Curits Holl. decif. 18. infine. Pinellus
ad. I. 2. C.dc refcind. vend. part. 3 cap. 2 num.
18. Quod fi ex adverfo non ad quantitatem, fed
adcorpus, resfuerit divendita, inventus rnajor
minorve rei modus nequaquam minuet augebit-
ve pretium, nifi concurrat infuper dolus vendi-
toris confulto mentientis. /. Julianus 13. §./71-
tiusfiundum 14.ff- deatt. emti. arg. I. qui fundum
tradiderat 45. ffi- de evittion. Caeterum non ad
quantitatem , fed magis ad corpus facta inteliigi-
tur venditio , fi nulla prorfus^fit fa<5ta quantitatis
mentio , veiuti, fi quis fimjfliciter fundum Cor-
nelianum vendat, vel fundum Comelianum qualis
efi, vel talem qualem ipfie hatlenus poffiedit, vel
qualem colonus nunc babet, tenet, colit. Vel fi
quantitatis quidem fit fafta declaratio, fed adje-
da proteftatione, dum quis, verbi gratia, ven-
dit fundum centum jugerum aut quanto plus
minufive continehit; feu, ut tamen ifii nolit ad-
firingi quantitati. Vel denique quantitatis quidem
fit facta mentio, veiuti, vendito fundo centum
jugerum, fed firnul etiam monftrati fuerint fines
fundi. arg. d. I. 45.de evi£lion. Ut tamen in
cafibus duobus pofterioribus, fi notabilis admo-
_% dum fit diverfitas quantitatis exprefl®, & re
ipfa inventa:, fic ut in finium monftratione vi-
deatur erratum , pretium adhuc pro rata augen-
dum vel minuendum foret, aut emtor traditio-
ne quantitatis exprefls teneretur ex bono & x■
quo contentus eife. Groenevvegen ad d. I. 45
ff. de evi&ion. & ad hunc forte cafum reducen-
da ac reftringenda, quse occurrunt apud Hug.
Grotium manud. d. Itbr. 3. cap. 14. num. 80.
& Neoftadium Curite Holl. decifi. 18. circa fin.
majoris fcilicet minorifve modi inventi, quam
diftus ej-at, rationem habendam , fi jugeri unius
quantitatem excedat: quodque fcriptum eft apud
Jac. Coren obfiervat. 19. lit. g. & Sim. van Leeu-
wen cenf.for. part. 1. Hbr. 4. cap. 19. num. 19.
Ex locorum quorundam confuetudine fuppleri
minuive oportere pretium, fi minor majorve
quantitas inventa fuperet centum, vel quinqua-
ginta decempedarum menfuram, fo \ verfichil on-
trent de quantiteyt is monterende boven kat ofihond
velboven hondofhalfi. Contra , ad quantitatem
fafta cenferi debet fundi diftra<5tio, quoties vel
decem jugera fiundi Cornelianivtnduntur, vel fim-
piiciter fitndus Cornelianus, fed pretio in fingttla
ifiius fundi jugera conftituto. Jacob. Coren d.
tbfierv. 19. in fine, in nota fubjuntta. Refponfa
Jurifc. Holl. part. 1. confil. 263. Confer de er-
rore in quantitate Pinellum ad /. 2. C. de reficind.
vendit.part. $.cap. 2. num. 3. &fieqq. Jac. Co-
tend. obfierv. 19. Neoftadium d. dectfi 18. Go-

-ocr page 788-

L I B. XVIII. T i T. I.

772

deauttion. libr. i. cap. 10. num. i. Groenewe-
gen add. I. 5. C. h. t. Neque obftat /. tutor re-
rumj6.jf.de adminjlr. & peric. tutor. Eo enirn
ipfo , quo tutor rerum pupilli venditionem bo-
na fide fecerat, &, emtoribus pretium non fol-
ventibus, res apud fe retinuerat, pretiumque
pupilli rationibus accepto tulerat, eas non a pu-
pilio,fedab ipils emtoribus in pretii folutionede-
ficientibus emiffe videtur. Quse vero de tutori-
bus cauta , ea quoque in curatoribus, procura-
toribus, teftamentorum executoribus , aliifque
fimilibus, qui aliena gerunt negotia, probanda
funt. l.jiin emtione 34. §. ult. jf. h. t. Et quam-
vis ceconomis jure Roinano in univerfum inter-
diifta videatur emtio rerum ad iftam ecclefiam
pertinentium. auth. quibufcunque C. de facrofantt.
ecclef. Moribus tamen noftris idem, quod intu-
toribus, fervarimonet Groenewegen ad d. I. 5.
C. h. t. in jine.

1 o. Militibus prasdia comparare in ea provin-
cia, in qua miiitant, exceptis paternis a fifco
diftraftis, interdiftuin fuit. /. milites prohibentur
9. jf. de re militari. Magiftratibus quoque & eo-
rum domefticis ac miniftris per fe vel interpofi-
tam per/bnam, five palam five clam, in ea pro-
vincia, cuiprsefunt, emere periniffum non eft;
eo quod eintio per hos fafta, non tam a libera
provincialium voluntate profefta, quam metu
potentise & autoritatis extorta crederetur;, & ma-
gis ereptio , quam emtio effe; conftituta in eos,
qui contra fecerint, poena quadiupli & amiftio-
nis rei emta;, fi ex officio emerint, id eft, fi
emerint, dum ipfi fuo fungentes officio eam ven-
diderunt aut vendi jufferunt, atque ita ipfi em-
tores fimul ac venditores effent. /. non licet 46.ff.
h. t. Et quamvis in urbanis magiftratibus ac admi-
niftratoribus ita jus fuerit, ut impetrato fpeciali
refcripto Principis ad rerum emtionein accedere
potuerint. /. un. pr. C. de contratfibus judicum.
in provincialibus tamen contra ftatutum, non
valere faQam per eos emtionem , etfi Prin-
ceps permififfet. d. l.unic. 2.& 3. Qua lege
eatenus mutatum fuit, quod generalius de con-
fenfu Principis Marcianus adnotaverat in d. I.
46. in jine jf. h. t. Quod fi magiftratus aliique fi-
miles extra ofticii limites quid comparaffent ibi,
ubi ofticium gerunt aut adminiftrationem , in
poenam ejus privantur pretio, quod fifcocedit,
re vetiditori reftituta. /. aufertur 46. quod aprce-
fide 2. jf.de jure fifa. Nifi venditor a prafide
apertum metum paffus fuiffet & impreflionem;
tunc enim pretium non fifco cedere debebat, fed
ipfi venditori metum paffo. /. pen. C. de his qttte
uimetufive caufia. idque jure fingulari, cum alio-
quin in aftione quod metus caufa is , qui rein
recuperat, viciflim pretio carere debeat. Cujacius
Ubr. 16. obfierv. 13. Excipiuntur tamen & hic
pradia paterna , uti & res ad vi&um & amiftum
pertinentes, ad quarum emtionem placuit ma-
giftratus admitti poffe. d. /. unic. C. de contratt.
judfcum. /. qui officii 62. pr. ffi. h.t. I. fiolcnt 6.

§. ult.jf. deoffic.proconfi. & legati. arg. d. I. p.ff.
de rc militari. Confer Rsevardum libr. 2. varior.
cap. 20. Jacobum Gotofredum ad. I. 5. Cod.
Theodof. de iis ■, quce adminifirantibus difiraffa
fiunt. Ant. Mattlmirn de auttion. libr. 1. cap. 1 o.
num. 2.&feqq. ubi ulterius ex ufu hodierno ex-
ponit, an judex qui venditionem publicatn de-
crevit, an graphiarius, an apparitor diftrahens,
an prseco aliique auftioni publica; miniftrantes,
ad licitationetn accedere poffint , & Jicitando
vincere.

11. Nuiius quoque emere poteft domum eum
in finetn , ut deftruat , conftituta dupli fifco
inferendi poena ; itatanien, utvenditor emtori,
duplum fifco foiventi, reddere teneatur pretium
acceptum. I. fenatus cenfuit 52-. ffith. t. quo fit,
utefledu infpefto emtor & venditor fimpio fin-
guii mul&entur. /. ult. jfi. de damno infefto. Ant.
Faber in rational. ad d. I. 52. Vetitum quoque
moribus hodiernis , ne monafteria vel ecclefia:
emant, aliove titulo acquirant immobiiia , five
aiiodialia, five feudalia. EdiR. Caroli V.19. Offobr.
1520. vol3. placit. Ho/l.pag. 396. Nobiies at-
que potentiores quodattinet, einere quidempo-
tuerunt ufus fui gratia, quin & mercaturam ii-
beraliorem exercere fine dignitatis Ixfione, cum
id nufpiam iis interdiftum fit; fed minutim mer-
ces vendere non potuerunt, feu ultimi negotia-
tores effe , ut habet /. ne quis 6. C. de dignitat.
quippe quo inter plebejos ementes ac mercatores
minutim vendentes difficilius redderetur emendi
vendendique coinmercium , dum per potentio-
res illos plebeji opprimerentur adeoque adiftud
minutim negotiandi genus reftringenda difpofi-
tio legis 3. C.de commerciis & mercatoribus. arg. d.
1.6. C. de dignitat. I. fi cohortalis 12. C. de cohorta-
libtts principibus. Adde Groenewegen ad d. I. 3.
Sciendum denique non nunquam propter publi-
cam utilitatem interdi&um effe negotiationi;
qua ratione prohibitutn ab Hollandiae Ordinibus,
ne quis navigio , aut veliicuio, vel alio modo,
per urbes ac pagos vagetur, & domatim merces
venales offerat, quia id genus mercatui'£e.non mo-
do probatis obeft mercatorum collegiis, fed &
fraudationi veftigalium occafionem prxbet, ac
vuigo Ventjagerye appeliatur. • Placit. Ordin. Hotl.
16. Martii 1679. vol. 3.placit. pag. 806. & 30.
Martii 1679. & 6. Apritis 1680. d. vol. 3. pag.
802. Sed & infrequens non fuit, etiamperfen-
tentiam judicis interdici negotiationi per modum
pcena?. /. moris efi 9. §. fiunt autem 9. &. io.fi~.
de ptxnis. I. 1. §. pen. jfi. de ofific. prcefetti urbi.
uti ex oppofito damnatio quoque ad id aliquando
fadta fuit, ut quis cogeretur negotiari. d. 1.9. §.
interdici 10. ffi. de pcenis.

12. Quifquis autem per fe emere prohibetur,
etiam per interpofitam perfonam emtionis effe-
dum obtinere nequit, quippe quo ipfo fraus legi
prohibenti fit. /. unic. C. de contratt. judicum. t.
nonlicet 46. ffi. h. 1.1. pupittus obligari 5. §• fiedfi
i.fj. deautorit. tut. Gotofredus innotisad. 1.46.

fi'-

-ocr page 789-

jf.b.t. Ant. Mattharusde auflion.hbr. i.cap. io.
num. 13.

13. Circa res generalem regulam tradit Jurifcon-
fultus in l.fiin emtione 34. §. i.jfi. h.t. omnium
fcilicetrerum , quas quis habere vel poflidere vel
perfequi poteft, venditionem refte fieri; quas
veronatura, vel gentium jus, vel mores civi-
tatis commercio exuerunt, earum venditionem
nullam efle. Nec intereft , utrum illa? res, quse
cominerciis hominum exemtse non funt , pras-
fentes an futurse fint, veluti annui reditus, five
in numerata pecunia, (quse tunc ut corpus feu
merx confideratur ) five in fruftibus annuatim
prffiftandis confiftant. novell. 160. cap. 1. novell.
72. cap. 7. tnmed. Adhsec fruftus nalcituri, fru-
menta qua: adhuc in herbis funt. I. nec emtio 8.
/. jifiulas 78. S.ult.jfi. h. t. idque vel fimpliciter,
vel etiain pa£to addito, venditorem prseftitui-um,
fi quidvi aut tempefiate fatium efifiet; quali con-
ventione tantum infolitce & immoderata; tempe-
ftates comprehenfe videntur, non illse , quxfie-
cundum confiuetudinemtempefiatis, ideft, fecun-
dum tempus anni, quo contingunt, oriri ac no-
cere folent. l.fifiulas 78. ult. fifi.h. t. junft. /.
ex condttflo 15. §.fi vis 2. l.fimerces 25. §. vis
inajor 6. jfi. locati Et quamvis in Frifia frumenti
in viridi ftantis venditio interdidta fit, tefte San-
de decifi Frific. ■libr. 3. tit. 4. defin. 7. ac varia olim
eam in rem prohibitoriaedifta ab HollandiseCom-
tibus promulgata fuerint; Neoftadius Curicefitpr.
decif.6\. illa tamen ufu dein abolita fuifle, at-
que adeo jus Romanum fervari hac in parte tum
in Hollandia tum Ultrajedi docet Groenewegen
add. I.78. §.ult.ff.h.t. Parens p. mem. Pau-
lus Voet ad pr. Infiit. de contrah. emt. num. 7.
Quod fi fimpliciter venditis anni fequentis frufti-
bus nulli frudlus nati fuerint, nec emtio fubfti-
tura eft : contra , fi incertum fruftuum nafcitu-
rorum, atque adeo fpes emta eftet; nam & fpem,
aleam, jaiSum retis emi poife placuit, ut fpes
fungatur vice rci. /. nec emtio 8. §. 1. jfi.h. t. I.
fijaffttmi i. ff.de att. emtt. arg. /. nam hoc modo
1 t.ff. de hered. vel att. vendita Ant. Faber Cod.
libr. 4. tit. 42. defin. 26. Carpzovius defin. fior.
part. 2. conftit. 37. defin. 25. Ad qualem fpei
emtionem etiam meritoretuleris redemtionem me-
talli fodinarutn , duin Princeps jus metallorum
ex fodinis educendorum pretio intervenientecon-
ceffit, five multum fupra expeftationem, five
pneter expedationem parum aut nihil educatur.
Ant. Matthscus de auttion. libr. 2. cap. 4. num. 9.
10. 11. ''

14. Parum infuper refert, proprix res fint,
an alien^. l.rem alienam 28. ff. b. t. in quantum
Venditor obligatur ad rem iilarn aliunde redi-
mendam ac praeftandam , ni malit in id quod
intereft damnari, fi fciens vendiderit alienam. /.
fiervus 30. §.y?ficiens 1. ff. de att. emti. Namfi
in bona fide fit, nihil prseter vacuam pofteflio-
nem prseftare tenetur; nec ad id quod intereft
aliter obftriftus eft, quam fi res evida fuerit. /. 1.

ff. de rerum permutatione. Quod autem alibi di-
citur fatis lliicita rei aliense venditio. /, 1. C. de
commun. rer. alienat. & non jure faita. /. mater tua
3. C.de rei vindicat. id ad venditionem non con-
fenfu perfe<5tam , fed traditione confummatam
fpeftat, dumnullojure venditor rem alienam a
fe diftradam fciens eintori tradit, antequam do-
minium rei na&us eflet , ut ex ipfis legibus
abunde patet. Unde& liberurn eft vero domino
rem vindicar^, quandiu illa necduin per ufuca-
pionem eintorijure dominii quaifita eft. d. I. 28.
ff h. t. d. I. 1. C. de commitn. rcr. alicn. Si res
communes fint, dominorum quifque non ultra
fuam divendit partem aut tradendo in emtorem
transfert. d. l.i.l. 2. C. de commun. rer. aliettat.
I. nemo 68. ff. pro fiocio. excepto fifco, cui ex
privilegio rein fibi cum alio communem in foli-
durn divendere datum eft, quo magis quoque
facilius res fifcales emtorem inveniant, ut tamen
pretium pro rata partis, ad focium fifci perti-
nentis, ei refundendum fit. I. multitm interefi 2,
C. de commun. rer. alienat. Peregrinus de jure ji-
fici libr. 6. tit. 4. ntim. 23. Appendix deciiionum
pofi refponfia Jurific. IIoll.part. 3. vol. i.pag. 21.
Adde tit. communi divid. num. 7.

15. Non tamen fubiiftit venditio hominis
liberi aut rerum fanftarum , religiofarum , fa-
crarum, ne fub conditione quidem. /. fcd Cclfius
6.1. hanc legem 22. & ficqq. I. fi in cmtionc 34.
§. liberum 2 .ff.h.t. exceptis paucis cafibus, re-
cenfitis tit. de rertim divifi. num. 6. extra quos
fi quis fciens aut ignorans res taies emerit, quid
jurisfit, jam fupra moiiitUm. num. 5. Et, quod
attinet venditionem prabendarum ac canonica-
tuum quibufdain in iocis receptam, eam ftatiin
quidem ratam efte obtinuit, ii ab eo, qui fanus
eft, refignatio fada fit; at, fi ab infirmo ac x-
grotante , non aliter , quam ii refignans totis
viginti diebus de momento in momentum a fo-
lenni refignatione computandis fupervixerit, de
quo latius Abr. a Wefel adnoveU. confiit. U/tra-
je£t. art.18. Sed & ipib jure nulla eft venditio
rerunr, per teftatorem fideicommiiro gravata-
rum, vel per legem alienari prohibitarum, quo in
nuinero funt res immobiles inscftimatse dotales,
adeo ut alieriatas vindicare poflit tum heres fidei-
commiftarius, tum uxor aliique, ad quos folu-
to matrimohio dos reverti debet. /. ult. §. 2. 3.
C. commwiia de legatis. pr. Infiit. quibus alien. li-
cet vel non. Secus, fi ex folo pa£to contraftui
adjefto defcendat prohibitio alienationis; quip-
pe quo cafu fubfiftit ac rata manet venditiocon-
tra paftum fa6ta, ac tantum venditori, qui con-
tra pa&us erat, perfonalis adtio feu coridi&io
datur ad id quod intereft. /. ed lege 3. C de coti- *
ditt. ab caufiam dator. l.fiitaquis 135. §. edte-
ge ff. de verhor. obtig. arg. /. pen. fif. de paftis.
Refp. Jurifc. Holl. part. 3. vol. 2. confil.338.
revera 238. pag. 690. nifi fecundum mores ho-
diernos pafturn de non alienandis rebus immo-
bilibus folenni earum traditioni, faQcx coram -le«
E e e e e 3 ge

----

--— ,

773

De contrahenda emtione, etc.

-ocr page 790-

774 L i b.* XVI

ge loci , appofitum fuerit. Groenewegen adl. 3.
C. de conditt. ab caufam datorum. Lex icilicet pro-
hibens, nec non voluntas teftatoris quse pro le-
ge fervatur , rem ipfam fua afficiunt prohibitio-
ne , quse propterea rem aiienatam comitatur * &
vindicationi locum facit; at pado perfona fola ob-
ligatur, res ipfa affeda non eft. Scilicet, uti pafto
citra traditionem non transfertur rei dominiuin ,
/. 20. C. depafHs. ita nec pafto effici debuit, ut res
pai5to alienari prohibita ipfo jurg citra traditio-
nem reverteretur ad. venditorem, poftquam con-
tra conventionem alienata eft. At e contrario,
uti ex teftamento rei dominium ipfo jure fine
traditione aut apprehenfione tranfit in eum, cui
illa reli&a eft. I. 64. in fine ffi. de furtis. I. 23.
ffi. de acquir. vel amitl. pojfejf. ita quoque facta
prohibitio alienationis per ultimam voluntatem
efficerepotuit, ut eodem modo citra traditionem
ipfo jure dominium, contra prohibitionem aiie-
natum , ad eos rediret _? quorum in gratiam pro-
hibitio fafta fuit.

16. Circa rerum furtivarum venditionem ac-
curata Pauli diftinftio eft: fi enim & emtor &
venditor fciat furtivum efle quod venit, a neu-
tra parte obligatio concrahitur : fi emtor folus
fciat, non obligabitur venditor; nec tamen ex
vendito quicquam confequitur, nifi ultro quod
convenerit prseftet. Quod fi venditor fcit, em-
tor ignorat , utrimque obligatio contrahitur,
fcilicet ad id, ut venditor accepto pretio rern fur-
tivam tradat Jiberatam a vitio furti, aut alioquin
id quod intereft praeftet, exemplo ejus qui rem
alienam fciens diftraxit. I. infiemtione 3 4. §. item
fil.ff.h.t. Grotius manudufl. adjurijprud.Holl.
libr. 3. cap. 17. num. y. Rebus autetn furtivis
merito adnumeraveris frumentum publici canonis
velexercituimiffum, fi quisilluddiftrahat, adeo
ut etiam capitale fupplicium adverfus ementes vi-
liores propofitum fuerit.l.pen. & ult. C.qiue res
venirenonpojfunt. pecoraquoque, exemplopef-
£mo rufticis amicis ac fociis per milites erepta;
quorum & ideo fuperiori feculo emtio interdida
fuit fub comminatione pcenae arbitraria;, ac re-
ftitutionis ejus quod emtumfine pretii redditio-
ne. Edifto Philippi Hijp. Regis Holl. Comitis 28.
Julii 1573. vol. 2. placit. Holl.pag. 2115. infine.
Uti & ferramenta ac tigna foluta sedium ruri
per praedones aut hoftes deje&arum, conftituta
in ementes dupli pcena & alia arbitraria. Ediffo
Philippi 18. Ottobr. 1574.^ ^ol. z.pag. 2119.
quse & Belli Gallici anno 1672. inchoati occafio-
nepluribus exfequitur Abrah. a Wefel deremififio-
ue mercedis cap. 11. num. 25. & mult. fieqq.

17. Infuper purpurse commercium privatis in-
* terdi&um fuit ; licet nunc feculi luxus aurea,

purputeaque adulterini coloris , dum verus pe-
riit, quibufvis venalia, &in ufusprivatos, per-
mittat. Vide /. i. 2. C. quce res venire nonpofi-
funt. tot. tit. Cod. de vefiibus holoberis & au-
ratis , & de intinftionefiacri muricis. Pancirol-
lum rernm rnmvtabil. lib. 1. de rebtis deperditis

[ I, T I T. 1.

tit. 1. 2. ibiquc. Salmuthum in notis. Cujaciutn
Itbr. 12. obfervat. 24. Sim. van Leeuwen cenfi.
for. part. 1. libr. 4. cap. 19. num. 25. 'uerfi quce-
dam. Nec Judasus , hsereticus , aut paganus ,
inancipium Chriftianum coinparare potuit. tot.
tit. Cod. ne mancipium Chrifi. Jttdccus vel hceret.
vel pag. 'habeat poffideat &c. Prsedia quoque
Principis patrimonialia in commercio non funt,
nec vendi privatis poffunt, nifi juflus Principis
acceflerit, /. cumfiervus 3 9. §. ult.fi'. de legatis 1.
Ediftum Ordinum Holl. 15. Sept. 1620. vol,
3. placitor. Holl. pag. 734.

18. AdhsecRomanse gentis eunuchos vendi,
Roinanis difplicuit. /. 2. C. de eunuchis. Idem-
que iti venenis malis obtinuit, quoties nullo mo-
do adje<5tione alterius materise ufui nobis efle pof-
funt. /. quod ficcpe 3 5. §. veneni 2. fi. h. t. nee
non in libris improbatse le(5tionis. arg. /.3. §. 3.
C. defummaTrinitate. /. quicunqueS. §. idt. L 16.
§. ult. C. de hccret. Sed nec cos, arma, oleum,
vinumve barbaris vendi poflunt. /. 1.2. C. quce
res exportari non debeatit. PlacitumOrdin. GeneraL
1 2. Ociob. 1624. vol. 1 .placit. Holl. pag. 1116.
nec hoftibus ferrum , frumentum , fales, cos,
aiiaque ftmilia , /. cotem 11. Jf. de publicanis.
Briffonius ficlcfi. antiquit. libr. 4. cap. 4. in quam
rem plura extant placita Ordinum Generalium ,
vol. 1. Placit. Holl. dpagind 1072. adpag. 1130.
&vol. 3. d pag. 252. adpag. 262. Quin imo,
hoftibus omne rerum omnium denegari com-
mercium a ratione alienum non eft. Uti enim is,
cui renunciatum eft focietati, non amplius focio
tenetur ad ea , quse jure focietatis prseftanda fc-
rent. /. atfione 6 5. §. itcm qui 6,jf. pro fiocio. ita
quoque , cum hoftes bellum inferendo renun-
cient humanse focietati, merito iis ea negantur
omnia, quse alioquin jure focietatis humanse ac
mutuorum officioruin viderentur permittenda ,
inter qua; prsecipuum eft juscommerciorum; ad-
eo ut Princeps non fuis modo fubje<5tis interdicere
queat , ne quid hoftibus fuppeditetur , fed 8c
amplius neutri bellantium parti ftudentes impedi-
re, ne vel arrna vel ullum aliud mercis genus ad
hoftem devehant,autinde petant; quippeeara*
tionejuvanteshoftem, inftruendoneceffariis, fu-
perfluis acceptis utilioraprseftando, &generaliter
commerciis ob Jucrmn & commodum inftitutis
augendo ac promovendo eorum utilitates, quos
opprimere uti jure belli poffumus, itaabaliishaud
juvari merito impedimus. Licet enim durum vi-
deri pofflt, neutri parti ftudentes excludi ab omni
commerciocum hofte noftro, cujus ipfi hoftes
non funt ; durius tamen, & nullo prsefcriptum
jure, aliquem pati debere, ut hoftes inftructiores
reddantur & ad bellum diutius trahendum nocen-
dumque potentiores; maxime , cutn eatenus ,
quatenus hoftem juvant, dici nequeant neutri
parti addi<5tiefle, fed magis hoftiutn loco haben-
di fint. Confer decretum Ordinum Gcneralium 26.
Junii 1630. quodimpreffium pofi Refip. Jurific.
HolLpart. 3. vol. 1. in appendice decifionum pag.

l 54-

-ocr page 791-

Dfi contrahend

54. & feq<l- Nifi aliud pa<5tis publicis cautumin-
veniatur, pro varia popuioruin utilitate & tem-
porum ratione. Qua de re videri poflunt variae
conventiones inter Hifpanos & Beigas fcedera-
tos. 17. Decembris 1650. art. 4. 5. 6. 7. vol. 1.
placit. Holl. pag. 105?. 110. 111. inter Suecos
& Belgas 13. Martii 1676. vol. 3. pag..$57.
3 5 8. & 12. QEtobris 1679. art. 14. & feqq. vol.
3. pag. 135)8. & feqq. inter Gailos , Beigas,
& urbes Anfeaticas. anno 1655. & 16$ j. vol.

2. pag. 551.^ feqq. inter Anglos & Beigas 1.
Decembns 1674. art.i.&.feqq.vol. 3.pag. 552.
inter Gallos & Belgas 27. dpriiis 1662. art. 27.
28,29. &feqq. vol. 2. 2913. 10. Augnfii
107 8. rf^. 13.^ feqq. d. vol. 3. 371. Con-
fer Grotium dejure belliac pacis libr. 3. cap. 1.
num. 5. Marquardumdemercatnraiibr. 1. cap. 16.
Refponfa Jurifc. Holl. part. 2. confil. 121. Ant.
Matthamm de criminibus libr. 48. tit. 2. cap? 2.

19. Groenevvegen ad l. 2. C. quce res cx-
portari non debeant. Quibus pofitis inter plures
populos pa<5tionibus , ii qua: iiiicita: vehantur
inerces cum aliis licitis, foiam illicitarum ( loa-
ren van contrabande ) pubiicationem aut inter-
ceptionem fieri placuit , iicitis & ipfa navi fuo
dornino reddendis ; iicet jure Romano , ipfa
quoque navis pubiicanda fuerit, nifi abfente do-
mino a magiftro, vel gubernatore, aut prore-
ta, nautave , merces iiiicitse fuiflent impofitse.
/. cotem 12. §. dominus 2. jf. depubiicanis. Separa-
tcn Artikei nopende de Commercie tujfcben Span-
gien aule Vereenigde Nederlanden den 4. Febr.
1 <548. voi. 1. Placitorum pag. 107. Traffaatde
Manne tujfchen Vrankyykjn de Anzejleden 1655.
art. 2. in fine vol. 2. placit. Holl.pag. 5 55. item
tujfchen Engetand en de Vereenigcle Nederlanden
1674. art. 7. vol.. 3, pag. 354. item, tufichen
Svoeden ende Nederianden 1676. art. 7. d. voi.

3. pag. 358. item tuffchen Vranl^yl^ en dei Ver-
eemgde Nederlandem 167%. art. 21. d. vol. 3.
pag. 372.

19. Rebus ad hoftes non exportandis acce-
dunt proxime res extra belli confiderationem
etiam pacis tempore exportari vel importari pro-
hibitse; de quibus pro temporum oportunitate
plura extant Ordinum Belgii placita , fubinde
etiam mutatis poftea temporibus pro publica aut
privata civium utilitate fublata. Quainvis enim
infignis plerumque commercii liberi utilitas fit,
dum gentium atque nationum velut commune
quoddam vinculum eft , atque ita eas fociat,
ut, quod genitum ufpiam, id apud omnes na-
tum videatur, & remotifllmis quibufque e locis
adve&um itapopulo cuique reprsefentetur, quafi
ea ipfain regione produfbum effet;jure tamen me-
ritoque nonnunquam vetatur , aut reftringitur
perfonis, modis, tetr\poribus, importandi aut ex-
portandipoteftas & commerciorum ufus, quoties
id Reipublicse expedire videtur, &ex adverfo li-
bertas nimia deprehenditur damnofa efte. Neque
®nim dubium, quin magiftratui cuique jus llt,

A EMTlONEj ETCl 77$

omnes fuorum civium a<5tus regendi fuis in terri-
toriis ad fua: civitatis civiumque utilitatem , li-
cet per confequentiam extranei lsederentur , fi
modo nullum iis adimatur qusefitum jus. Expor-
tari fane optima ratione vetantur ea, quse civibus
neceifaria,&. ex quorum exportatione juftus im-
mineret penuria: nretus. Contra, importari recte
prohibentur merces illa;, quibus vel opificia no-
ftra &artificum induftria minuitur, dum abun-
dans eorum alias vacaturorum copia eft; vei opes
noftrae , ac maxime parata pecunia , nimis in
exterarum gentium finum derivatur; vel cives ad
luxum magisquam virtutem & avitam invitantur
frugalitatem ; vel denique emtores turpiter deci-
piuntur, dumfpuria: , aut deterioris notse mer-
ces inve<5ta? mifcentur aliis geiiuinis probifque,
ac pari cum hifce pretioignorantibus diftrahuntur.
Quibus fere fundamentis niti Ordinutn noftro-
rum placita , importandi vel exportandi prohibi-
tionem continentia , facile quifque ex eorumte-
nore cognofcet. Confer Puftendorfium , dc jure
naturce & gentium libr. 3. cap. 3. num. 11. 12.
Mevium adjus Lubecenfie libr. 3. tit. 6. art. 7. &
mea adtit. de jufiit. & jure num. 18.

20. Confiderandum tamen, legesillas, qui-
bus reftringitur libertas commerciorum , & im-
portandi exportandive jus, ftridam recipere in-
terpretationem , ne extendantur uitra res eas,
quarum mentiolege prohibentecomprehenfa eft.
Qua ratione, fi vetita fuerit frumentiexportatio,
licetfarinse etiam acfpicarum &panis exportatio
interdidfacredatur, ne fraus legi fiat. arg. l.adeo
7. §. cum_tquis 7. infineffi. de acquir. rer. domin.
Menochias dearbitrar.jud. tibr. 2. cafiu 585. num.
11. Ant. Matthxus de auCtion. libr. 2. cap. 4. num.
4. non tamen jeguminum, veluti fabarum , fe-
minis lini, fnniliumque. arg. /. frugem 77. jf.
deverb. fignif. multoque minus liquidorum, ve-
luti vini, olei&c. & vice verfa. llefponfa Jurifc.
Holl■ part. 2. confit. 9. Marquardus de mercatura
libr. 1. caf). 16. num. 3 3. Quin & fub vino acetuin
non contineri, fi vinum ab initio non fuerit, ve-
rius eft. arg. /. in venditionibus 9. §. uit.ff. b.t.l.i.
I. fi quis vinum 9. §. 1.2 .jf.de tritico vino vel
oleo legato. Nec fub lana linum aut pilos compre-
hendi, colligi poteft cx l. ficuilanajo. §. Itnum
10. jf.de legatis 3. & docet Ant. Mattha:us de
auVtton. d. itbr. 2. cap. 4. num. 4. Ac denique pro-
hibitio exportationis non videtur porrigenda ad
res illas, quas quis non promercii, fed tantum
proprii ufusgratia exportat. arg. /. univerft C.
de vefiig.&commiffis. Chriftinasus ad Mechltn. in
prxtutliis num. 22. Parens p. m. Paulus Voet de
fiatutis fiett. 7. cap. 3. num. 5.

21. Sine re autem , quse veneat, nulla emtio
nullavenditioeft. /. nec emtio.%.ffi..h.t. Undefi
res vendita perierit in univerfum ante contra-
<5tum , ignaris contrahentibus , nihil utrimque
a&unyntelligitur : fed fi pro parte , fi quidem
minore, fubilftit contra&us, pretio pro rata di-
minuendo; finpro majore, adeo utminortantuin

pars

-ocr page 792-

776 L i *. XVII

pars ex rci vehdita fuperfit, emtioni ftare emtor
non tenetur. /. domum emi 57.pr.jf. h. t. Idem-
que eft, fi id , propter quod quis ad rem emen-
dam proceffit , in ea abfumtum fit : veluti, fi
quis fundum emerit ob villam impofitain aut ar-
bores ineoplantatas j acante contraftum, igna-
routroque, villa exuftafuerit, aut arboresvento
dejeftre vel igne abfumta:; /. arhoribus 58.jf.h.t.
fiveprivatim, five auftione publica ac folenniter,
diftraftio fa<3a fit. Ant. Matthxus de auttion. libr.
1. cap. 8. num. 23. Quod fi emtor fciverit rem
interiifte , venditoti id ignoranti totum tenetur
pretium perfolvere, five in pcenam doli,five quod
lex eo cafu concipiat donandiptsefumtionem. d.
I. domum 57. §. fimilt 2. jf.h.t. jun£t. /. cujus per
errorem 53. jf. de reg. juris. Uti ex adverfo ven-
ditor fciens interitum rei emtori ignoranti ad id
quod intereft obligatus efficitur. d.l. 57. §•/«
autem i. ff. h. t. jun6l. /. & liberi 4. /. 5. /. qui of
fcii62. §. 1 .jf.h.t.

22; Pretium , quo fcilicet res aeftimatur ,
quodque ad emtionem eft neceffarium , /. inter
patrem 2. §. 1. /. paffa conventa 72 .ff.h.t. pri-
mo quidem debet effe jufturn ; ac inerci refpon-
dens , etiamfinaturaliter liceat contrahentibusin
pretio fefe per quandam folertiain modice circum-
venire. /. in caufa 16. §. idem 4.ff. de minor 25.
annis. junft. l. fivoluntate 8. C. de refcind. vendit.
Debet & confiftere in pecunia numerata , de
qua /. i.ff. h. t. non item in aliis rebus §. 2. ln-
ftit. h. t. arg. /. ftita fdejufforem 42. ff- de fide-
juffioribus. Licet de eo diffenfus fuerit inter Juris-
confultos veteres. d. §. 2. cujus & veftigium eft
in l. fi debitor^p. §. \ . ffi. h. t. ubi fru&us oli-
vae certa*olei ponderatione venditus proponi-
tur; nifi quis illic venditionem interpretari malit
per locationem , dum emtionis vocabulum la-
tius acceptum & locationem condttcHonem
comprehendit , ut in pr. htijus tituli monitum.
Emtio certe non erit, fed magis donatio, li pre-
tium dicis tahtum caufa, & animo non exigen-
di, conftituatur. /. cum in venditiotie 3 6.1. fi quis
donationis 38 .jf.h.t. junft. l.ult.ff.pro donato
l.fifponftts 5. §. circa 5. ffi. dedonat. intervir. &
uxor. Secus, fi ab initio pecunia quidem intercef-
ferit, fed poftea confentienti venditori pecora,
vel quid aliud in folutum datum ht; emtio enim
manet, cum initium contra&us fpe&andum fit.
l.pretti 9. C. de refcind.vettd. Jacobus Coren ob-
fierv. 35. circa med. num. 1. 2.3. &fieqq. Idem-
que eft, fi ab initio quidetn pretii exigendi ani-
mus fuerit, fed poftea illud emtori nova remit-
tatur voluntate. arg. l.fitibibabitationem j.ffi. lo-
cati. d. I. fi fponfus 5. §. circa venditionem 5. jfi.de
donat. inter vir. &uxorem. Si partim pecunia par-
tim res alia p,ro re detur , infpiciendum , quse
fuerit contrahentium mens, emendine, an per-
mutandi. arg. I. juris gentium 7. §. quod fierc 12.
ffi. de pattis, de qua fi haud conftet, a potiori fa-
cienda denominatio; ut,fiplus fit ittpecunia,
minus in aliarum rerum datarum pretio, cenferi

I. T I T. I.

debeat contracla venditio; contrd vero , fi plus-
fit in re data, quam pecunia, arg. h. C. de re-
rum permutat. I. tenetur 6. §. fi vendidi 1. ffi. dc
att. emti. l.fundi partcm 79. ff. h. t. Confer Abr.
a Wefel de connub. bonor. foqet. tratt. 2. cap. 2.
num. 59.60.61.62.

23. Infuper certum effe pretium in emtione,
necelfe eft; ufque adeo , ut ne agi quidem poffit
ex inftrumento emtionis, in quo certa pretii
quantitas non continetur ; cum ita de contradus
fubftantia non fatis doceatur; nifi pretium folu-
tum efle inftrumento declaretur; vel adverfarius
hanc inftrutnento non opponat exceptionem ;
vel inftrumentum antiquum ht. Andr. Gayl hbr.
2. obfierv. 13. Zoezms ad Pand. h. t. num. 36.
Quid, quod nec teftes emtionem fatis plene pro-
bant, nifi fimul de conventione fuper pretio ac
certa ejus quantitate deponant. Andr, Gayl d.
libr. 2. obfierv. 13. num. 8. Fachineuslibr. 2.con-
troverfi cap. 34. Pinellus adrubric. C. de refcind;
vend. part. 2. cap. 1. num. 7. Mantica de tacitis &
ambiguis convent. libr. 4. tit. 19. num. 60. 61.
Perezius ad Cod. h. t. num. ult. Certum atttem eft
pretiumvel perfe; vel per relationetn ad aliudi
veluti, quanti res emta fuit , aut, quantumin
arca eft ; fi modo pretium aliquod in arc3 repe-
riatur, cum alioquin deficiat fubftantia venditio-
nis. /. hcec venditio 7. §. hujufimodi 1. l.fiquisfun-
dum 37. jfi. h. t. jun£t. /. 2. §. 1. /. I^.jfi- h. t.
vel denique per arbitrium tertii: pretium enirn in
tertii certi arbitrium conferri poffe receptum eft,
adeo ut inutilis futura fit emtio, tanquam ab ar-
bitrii conditione dependens , fi tertius ille nolue-
rit vel non potuerit arbitrari. /. ult. C. h. t. §. 1.
Infiit. h. t. l.fimerces 2<$. jf. locati. In tertiiplane
incerti voluntatem conferri pretii determinatio-
nem , merito difplicuit; cum in eligendo certo
poftent in perpetuum diftentire. d. II. Quod ii
iniquum arbiter interpofuerit arbitrium , id
ipfumbonae fidei judicio, ideft, judicis officio
fecundum naturain negotiorumbonsefidei,ex bo-
no & sequocorrigendum eft. /. undefi Nervaj9.
ffi. pro fiocio. Manifefta autem videtur apparere
arbitri iniquitas , fi pretii determinatio ex parte
venditoris aut emtoris laefionem ultra dimidium
contineat; faltem ex quo condita fuit lex fiecunda
C. de reficind. vend. In emtoris aut venditoris ar-
bitrium non re<5te pretium confertur. I, quod
fiepe 35 . §. illud confiat. I. ffi. h. t. arg. /. in
vendentis 13. C. h. t. I. a Titio 108. §. ult. jfi. de
verbor. obligation. Unde & ea fuit improbata con-
ventio , ut unus contrahentiumeligeret tertium »
pretia definiturum. Pinellus ad rubric. C. de refic.
vend.part. 2. cap. 1. num. 6. in fine.

24. Interpofito confenfu fuper merce ac pre-
tio, perfe£ta eft venditio, fic utab eS recedine-
queat. pr. Jnfiit. h. t. nifi id aftum fuerit, ut in
fcriptis emtio celebretur, ut ante diftum, aut aliud
quid vi pa£ti fpecialis intercedere debeat, & ali-
quid ex hifceadhucfuperfit agendum. d.pr.Inft.
h. 1.1. contrattus 17. C.de ftde inftrument. vef res

-ocr page 793-

De contrahenda

ad guftuin emtaiit, quatenus conditio deguftan-
di proficit ad hoc, ut improbare liceat. Lfiinm-
iione 34. §• alia caufia 5. jfi, h. t. De ca:tero con-
ditionalis venditio, & ea , qua res veniunt fungi-
biies, licet perfefta non fit, nifi cum conditio
extiterit, aut tales res vendite appenfe fuerinr, vel
admenfie , vel adnumerata:; medio tamen tein-
pore pcenitentia: locus non eft. d. I. fii in emtione
34. §. aliacaufit¹). ff. h.t. arg. /. necejfiario 8. jfi.
de perk. & commod. rei vend. Tyraquellus de re-
traclu gentilit. §. x. glojfi. 2. num. 2 7.

25. Venditioni accedere poilunt arrha:, pof-
fiint & patia. Arrham quod attinet, Ifidorus qui-
dem eam Ithr. 5. origin. cap. 25 .in med. defcripfit,
quod fit primum, quod pro re honce fidei contra-
itu emta ex parte datur, & pofiea completur: efl
enim arrha cotnplenda, non aitferenda; unde qui
habet arrhatn, non reddit ficut pigtius, fied defiderat
plenitudinem, & dtcia arrha d repro qud traditur.
Sed Jurifconfultispauloalia arrhae confideratioeft:
primoetenimvel m pecunia numerata vel in rebus
aiiis confiftere poteft; fi in pecunia, nihii vetat,
quo minus ab emtore vetiditori datapenesaccipi-
entem remaneat, pretio imputatida ; fin aliis in
rebus, poft impletum emtionis venditioniscon-
traftum id, quod arrhae noinine datum fuerat,
aftione ex emto vel condiftione fine cauia per
dantem repeti poffe, conftat ex /. exemto 11. §.
is qui vina 6.ffi. de att. emti. Sed & fecundo arrha
fepe quidem data fuit in fignutn emtionis contra-
<5tae ac perfedae, & ulterius utroque ex latere im-
plenda:, ut ita evidentius probari poftet, depre-
tioconveniife. /.quod ficepe .pr.ff.h.t.pr. Infi.
h. t. quandoque tamen etiam in indicium emtionis
inchoata:, ac ulterius in fcriptis aut ahtcr fecun-
dum partium voluntatemperficiendae.^srf./;r. Infi.
h. t. pofl med. /. contratius 17. in fine C. defide
inflrument. Pofteriore cafu recedi ab emtione ir;-
choata poteft fub difpendio arrharum quas quis
dederit, vel reftitutione duplicatarum , fi acce-
perit. d.pr.Infi.h. t. d. /. \q'.C. defideinfirttm.
At cafu priore pcenitentia omnis fecundum difta
in pra:cedentibus, exclufa eft i iicet quis arrhas
datasperdere, vel acceptas reddere duplicatas pa-
ratus fit. arg. /. non idcirco 12. C.de reficitid. vend.
I. ficut imtio 5. C. de ohlig. & dff. 0

26. Pada quod fpedat , venditionibus ap-
poni poftunt honefta , licita, fubftantiam ven-
ditionis haud evertentia ; ex quibus , inagno
fparfim nuniero occurrentibus, pauca recenferi
fuificiet ; puta , ut venditor rem venditam
certa mercede conduftam habeat. I. qui fundum
J^.ffi, h. t. ne emtor in loco etnto monumentum
exftruat aut aliud quid sedificet. /. ult. C. de patfis
inter emt. & vCnd. ut, fi intracertum diemres
emta difplicuerit emtori, inemta fit ; vel vice
veriaiit emta, fi intra certuin tempus placuerit.
Ifiresita 3 .ff.h. t. §. pen. hifiit. h. t. Diecerto
paftioni non addito intra duos menfes voluntatis
declarationem oportere fieri, nonin perpetuum,
probabile eft, arg. /. qu$dfinolii 31. ^.fiquiftta

SMTIONE, ETC. 777

2jfi, deadilit. edtff. Covarruvias vhriar. rejbkt.
libr. 1. cap. 9. tium. 1. Videturque arbitrium
illud declarandi voluntatem perfonaie efie ,
ideoque morte ejus, ^jui velle debebat, evanef-
cere, nec ad heredem emtoris tranfmitti , qui
proinde nec perfeftam venditionem fua volunta-
tis declaratione infirmare, nec imperfe&a: & ex
conditione fufpenfse perfe&ionem petere aut
emn fusc voluntatis fignificatione perficere poteft.
arg. /. fiita legatum 6 5. §. illi I. ffi. de legatis 1.
l. fiita exprefjum 69. ffi. decondit. & dcnwvfirat.
l.locatio 4. jj. locati Neoftadius Curia fiupr. decif.
45.1lefponfa Jurifc. Holl. part. 2. confil. 158.
Sed & amplius id agi poteft , ut venditor res,
veluti eqttos vcnales cxperiendos det, ealege; ut
reddere liceat, fiin triduo proxitno difplicuerint; Sc
ut, emtione nonfecuta, in.dies jingulos aliquid
prafietitr. Quo cafu experiri licet; defultoris au-
tem partes agere , & praemii cauia in iis currere
non licet ; de ca:tero periculum equorum magis
ad venditorem pertinet, fi necdum perfedta em-
tio, fed ex tali conditione fufpenfa fuerit. /. apud,
Labeonem 20. pr. & §. i.jfi. depraficriptisverbis.
Pra:terea , cum veftimenta aut quid aliud mobile
tnihi venditurus eftes, conveniri potuit, ut ea
apud me relinquas, ut pcritioribus ofiendam; quo
pado pofito , ii vi ignis aut alia vi majore perie-
rint, periculum ad me non pertinet, quafi &
tunc imperfefta venditione: uttavnen adcufto-
diam obltridtusfim. I. fi gratuitam 17. %.ficum
mihiq. jfi. dcprccficriptts verbis. Nainetfi, cutn
emere argentum veliem , vafcularius , id eft,
qui vafa facit argentea, illud ad me detulerit&
reliquerit, egoque, cum difpliceret mihi, fervo
meo referendum dederim, & id fine dolo mco
acculpa perierit, vafcularii detrimentum fore re~
fponfum eft; itatamen, ut & hic culpa eorum,
quibus id cuftodicndum _#perferenduinve dedi,
per me praftanda fit. /. apudLaheonem 20. §.ult.
jfi. de prceficriptis verbis. Confer tit. commodati nutn.
6. Contra vero reprobatum eft paftum, ne rei
vendita: dominium in eintorern tranfeat. l.pcn.
ult.jf. h.t. ne ad prarteritas penfitationes publicas
& tributa teneatur emtor fundi , licet verum
fit, venditorem quoque obligatum manere , ft
forte in eintorem minus idoneum fundus tran-
flatus fit; nec ad pmeriti temporis penfitationes
teneriemtorem , ubi fifcus ipfe praedium diftraxit
ob tributorum cefiationem. tot tit. C. fine cetifit
& reiiqtris fiundum compararinon pojfie. I. 2. & tot
tit.C. fi propter ptiblkas penfitationes venditiofiue-
rit ceiebrata. I. inter debitorem 42. jfi. de patfis.
Groenewegen ad. 1.1. C.jine ccnfiu & reliquis &c.
Vinnius de Pattis cap. 18. num. 1. lllicitum deni-
que padtum omne, quod monopolii interdidi
fpeciem fapit. /. unic. C. de monopoliis.

27. Quod fi pafia quxdarn emtioni addita
ambigua atque obfcura fint, ad eorum interpre-
tationein faciendam huc ea re&e traduxeris, quse
de leguin interpretatione monui. tit. de legibus
num■ 20. prafertim, cuin & paCta contradibus
Fffff kgen»

-ocr page 794-

L i ft. XVIIL

legeirs denti! Quas fl eiuendee pacifcentium trienti
non fufficiant , dicendum generaiiter videtur,
contra eum faciendam elfe paftorum dubiorum
interpfetationem, qui ea jfppofuit, quique fuse
debet imputare imprudentia:, quod apertius lo-
cutus non £it. Ac proinde, fi a venditore padio
profeCta fuerit, adverfus eum illa de caufa inter-
pretationem fieri aequum efti /. tabeo fcribit. 21 >
1. cum in lege 33,$. h. t, /. veterihus 39. ff. de
paffis. l.in contrahenda 172.ff. de reg.juris argi
/. cum quceriturjiC. ff, de reb. dubiis. t. quicquid
adflringenda 99.pf.ff. de verhor. oblig. Ex ad-
verfo, fi quam emtor venditioni adjecerit con-
ventionem, magis eft ut & contra ipfum pafti
ambigui explicatio adhibeatur ■, quippe in cujus
jam poteftate fuit, apertius pacifci; l.fiin emtione
3 4. ff. h, t. arg. d, l. quicqutd 99. pr. verfu, nec
rurfum ff. de verh. obligat. Nec his repugnat.
t.fi qitis intentione 66. ff. de judiciist cum diver-
fa in libellis atque judiciis ratio fit, ut plenius
diftum , tit. de edendo num> 3. Adde Vinniuin
de paffis cap. 20. num. 4. 7. 8.

28. Interim pafta qusedam, etfi per fe du-
bia, certam tamen ^legibus receperunt interpre-
tationem, quam judex in judicando fequatur.
Ita, fi lege fundi venditi diftum fuerit, aquam
acceffuram effe, etiam venditor iter aquse conce-

11 t. n.

dere debet feu fpatiuni , peir quod rivus aut ca«
nalis aquse ducendx caufa fiat₄ h quifundum 40;
§. in lege i .ff.b, t. jun£t./» t-j.ff.de fervit. prccd\
ruflic. Si dolia domini fttndo acceffura effe pa£tum
fit, etiam ea, quse fervus, qui fundum colue-
rat, emiffet peculiaria , emtori ceffura conftat
ex /. 40. §. pen. ff. h. t. Si fcriptum fir, fifiulas
emtori acceffuras, etiam caftellum , exquofiftu-
lisaquaduceretur, placuiteintori acquiri.l.fiflit-
lasy%. pr.ff. h, t. Lacu vendito cum decem pedi-
bus circa illum lacum, fi lacus ante traditionein
creverit, non ob eam rem latius emtorem debere
poffidere quam emit, fed decem pedes circa il-
lum lacum priftandos elfe, quatenus tunc fuit
lacus, cum veniret, a Proculo refponfum eft.
/. Rutilia Polla 69. jf> h. t, Et fi in venditione
fuerint pa£to exceptse lapicidince, ex tantum ex-
ceptse intelliguntur, quse erant tempore contra-
£tus , non quse poftearepertse funti /. inlegefundi
jj.ff.b.t. Denique, fi manu fata legecontra-
dtus exemta fuerint, non vites aut arbores ex-
ceptse cenfebuntur licet manu fats , neque etiam
feges quas ex ftipula enafcitur , fed tantum illa
fata, qua: fingulis annis de novo feri folent /. qui
fandum 40, fundi venditor 3* /. cum manu 80»
ff. b. t.

TITVLVS II.
De in diem addi&ione.

Summaria.

1. Addittio in diem atiquando puram, aliquando
conditionalem venditjonem facit. Quiutriufque
diverfi effetftts fint.

2. Sine fpeciali pattopoft addittionem adjettiones
non ftunt, nifi ftfcus vendiderit, jure ftngula-
ri.

3. Qui poffint conditionetn meliorem offerre ? an
& emtor , aut unus ex pluribus venditoribus ?
quibus modis melior offeratur conditio ? an ex
eo, quod fruflus interim percepti penes vendi-
torem manfurifunt ?

4. Oblatam meliorem conditionem an venditor re-
jicere poffit , & emtorem priorem retinere ?
Denuncianda emtori primo conditionis melioris
oblatio. Anprior liberetur, fifectmdo res addttia,
O is folvendo non fit. An res fiepius altis melio-

nter padta emtioni apponi foli-
ta occurrunt duo infigniora,
puta , in diem addi&io & lex
commiftoria; quibus & eam ob

____caufam tituli peculiares tributi

funt. Indiem addi&io eft venditio ea lege fa£ta,
ut firma fiat , vel firma maneat , fi alius intra
certum tempus meliorem non obtulerit conditio-
rem conditionem offeretttibns in ditm addici pof-
fit? Ouidfi venditor finxerit, alium melioretti
conditionem obtuliffe ?

5. Qtiibus atiionibus venditor rem fecundo ad-
dttiam repetat d primo emtore ? quo in fiatu
res, & quce una cttm re fint refiituenda ? quct
emtor primus repetere vidffim poffiit ?

6. Recenfientur cafius, quibus ceffiat melioris condi-
tionis oblatio.

7. Quidjuris fiptures domini eandem rem uni iti
diem addixerint, & oblata conditione meliore
quidam primum emtorem alii fiecundum\prcefie-
rant ?

8. Quid fires dtice dttobus fieparatim fint addittce ,
denis fingula , & tertius pro utraque femul tri-
ginta offerat ?

nem. Talis namque venditionibus in continenti
adje&a lex eafdem aliquando puras facit, aliquan^
do conditionales, pro fortnularum diverfitate ;
ut coftigi poteftex /.2. & /. 4. §• cumigitut
j.ff.b.t. Puras fi faciat, medio tempore peri-
culum, & interventu traditionis dominium rerum
venditarum , ac jus eafdem pignori obligandi,
aut, fi alien® lint, ufucapiendi facultas in em-

torem

-ocr page 795-

torem tranfit , & accefliones emtor frudufque
fuos interim facit. /. 2. I. /.3. /. 4. §.fed&
Mitrcellus 3. /. item quod6.1. imperator 16. jf. b. t.
quin & rem ipfam, fi forte pofleflionem amjferit,
vindicare potefl:, aut Pubiiciana petere in rem
actione. l. fi quis hac lege 41 .jf. de rei vindic. arg.
I. jed &fij. §. Marcellus 2. t.fiego 11. §. idem
fulianus 4. jfi. de puhliciank in rem a£t. Atque
etiam experiri interdi&o quod vi aut clam, fi quid
in prgpjudicium rei fie vendita? fa6tum fit. /. uhi au-
tem 4. §. 4.jfi. h. t. Quod fi conditionales ex in
diem addidione venditiones fint, nihil eorum ,
quse commemoratafunt, obtinet, nec quicquam
interim in emtorem cenfetur tranflatum. /. uhi au$
tem 4. pr, ff. h. t. ac ne periculum quidem, fi
medio tempore res tota perierit; fecus, fi pro
parte tantum pendente conditione extinfta aut
deterior reddita eflet. /. necejfario 8.jfi. deperic.&
tommod. rei vend.

2. Quamvis autem regulariter, rebus emto-
ri fimplieiter addiftis, adjeftio ulterior, feu me-
lioris conditionis per alium fafta obiatio, emtio-
nem rite perfedam infirmare nequeat , quoties
id nominatim pa£to a£tum non eft, jure tamen
fmgulari id fifco, non item civitatibus daturn
fuit, quod res fuas emtoribus prioribus fimpli-
citer divenditas auferre poflit, & aliis intra cer-
tum tempus meliorem conditionem offerentibus
addicere , nifi priores tantumdem prseftent. L
21. §. ult.jfi. admunicipalem. I. ult.jf. dejure jifci.
l.fitempora 4. C.dcfide & jure hafia fijcalis.

3. Meliorem offerre conditionem poffunt non
extranei modo, fed & unus eorum quibus res
prima in diem addictione vendita erat. /. cum in
diem 18 .jf. b. t♦ ut & unus ex piuribus vendito-
ribus: licet enim vulgo emtio reifua? nulla fit. /.
iteque pignus 45. jf. de reg. juris. tamen , quo
minus cum tota re etiam noftram emamus par-
tem, nihil vetat. /. quodfi uno 13. §. ult. jf. h. t.
Toties autem melior cenfetur offerri conditio,
quoties id a pofteriore oflertur, quod ad majo-
rem venditoris utilitatem pertinet; five pretio
quid additum fit, five nihil quidem pretio adji-
ciatur , fed vel facilior vei maturior vel loco
oportuniorefaciendaofferaturfolutio, vel idoneo
fidejuffore aut pignore oblato fecurior de pretio
venditor fiat; vel levioribus fecundus emat condi-
tionibus, remifla forte fatifdatione aliifque, quae
emtori priori prseftanda, venditori erant gravia
in prioriemtione, etiamfi tunc ne eodein quidem
fed viliore pretio pofterior emat. /. ubi atitem 4, §.
ult. I. <).ffi.h. t. Non tarnen ex hocfolo jeftiman-
da conditionis melioris oblatio, quod, pofteriore
tantundem olfcrente , ac re a priore avocata ,
frudus medii temporis apud venditorein remane-
ant , qui priori ceffiflent emtori fi emt'10 prior
manfiffet rata. /. fi venditor 14. §. idt.jj. h. t.

4. Pofita vero conditionis melioris oblatione,
prioremtor hoc ipfo nonliberatur, nifiid aSum
fit; fed venditori liberum eft oblatam meliorem
conditionen abjicere, ac fequi primam , quafi

meliorem. /. Sabinus $.jj. h. t. nifi creditol' pi-
gnus vendat, &is, qui adjecit, idoneusfit, eo
quod tunc non fuo fed debitoris juri renunciaret,
nec videretur bona fide negotium geri. Lfiedfi
10.ffi. h. t. Quinimo, denunciatio conditionis
meliorisallatae regulariteremtori primo quantocius
faciendaeft, ut, fi videatur , & ipfe tantundem
offerat > atque ita fecundo potior fit: quo tamen
cafu frudus inter primam & fecundam addidtio-
nem fibi faftam perceptos reftituit, cum rem ha-
beat ex nova emtione, nifi alia appareat contra-
hentium voluntast /. itemquod6. 1. /. 7,/. 8.
ff. h. t. Priore vero tantundem haud ofterente ,
res fecundo addici poteft, fi modo isneque filius-
famiiias neque fervus venditorisfit. l.ji venditor
14. §.fied & fi l.fij.h. t. idque velfimpliciter,
vei rurfus in diern , ut nempe res inemta fit, fi
tertius intra certum tempus adhuc meliorem ob-
tulerit conditionem : neque enim leges impedi-
mento funt, quo minuseadem res fapius in diem
addicatur , fi modo vel prima velfecunda vel ter-
tia addidione a venditore recedat* L quod autem
1 i.ff.h. t. Eftque fecundae tertiasve addidionis
effedus, quod emtor prior eo ipfo in univerfum
liberetur iicet pofterior folvendo non fit , vel
fervilis conditionis , cum eUm venditor Iiberum
crederet, vel in pupiliari exiftens setate fine tuto-
re ad emendum proceflerit. /. fi vcnditor 14. §.
2. 3 .jfii h. t. Mantica de tacit. & ambig. conventi
libr. 4. tit. 28. num. 30.31. Groenewegen adl.
jf. h. t. Plane fi venditor finxerit, alium bona fide
iicitantem pius obtuiiffe, cum minus obtuliffet *
atque ita fecundo addixerit, utrique in folidum
obligatus erit. l.fivenditor 14.pr. jf. h. t. ,

5. Diffoiuta per addi£tionem pofteriori faftam
prima emtione > res ipfa venditavenditori reftitu-
enda eft, libera ac line onere , fi forte medio
tempore pignori obligata fit, /. 4. §. 3. jf. h. 1.1.
fires difiratia 3. jf. quib. mod.pign. vel hypoth.fiol-
vitur. Data ei in icl vel rei vindicatione , fi verbis
direftis hsecpaftio concepta fiierit, veluti, utres
inemtafit. arg. /. ult.jj. de iege commijfioria. vei cx
emto aut pra;fcriptis verbis perfonali aftione, ii
verbis obliquis id adum fit, ut res revertatur. arg.
/. quiea iege^. C. de paffis inter emt. & vend. At-
que infuper una curn re reddendi fru&us inde
medio tempore per emtorem petcepti; ac ceden-
dse venditori atftiones, fi qux forte rei emtae in-
tuitu emtori quaefitce fint. d. 1.4. §. 4. /. item qttod
di£fum6. L imperator\6.jfi. h.t. Quemadmo-
dum ex adverfo emtor quoque non modo pre-
tium, quod numeravit, repetere poteft adtione
ex emto una cUm ufuris, arg. /. iilud ficiendum
29. §. condemnatio 2. ff.de adilit. edifto, L lulia-
nus 13. §. veniunt 20. ff. de aff. cmti. Sed &,
fi quae ltiedio tempore neceflario in rern emtam
erogata probare poffit. d. I. imperator 1 %.ff. h. t.
idquenona fecundoemtore, fed magis a primo
venditore, quocum ipfe contraxerat, nififolen-
nis intervenerit delegatio, aut cefllo adtionis. /.
ult.ff b. t.

V f f f f » Sunt

779

Dfe I N B> I E M ADDICTldNE.

-ocr page 796-

XVIII. T I T. III.

L i

7S0

6. Sunt tamen in jure calus, quibus locum ■
non habet meiioris conditionis oblatio ad id , ut
prioremtio hocipfo refolvereturjputa,fi mortuus
fit venditor, nec ejus adita fuerit hereditas ante
appofitum addiftionidiem; quia melior conditio
allata, quse domino placeat, inteliigi non poteft,
nullo fciiicet rei domino exiitente. I. fiprcedio 15.
fij. h. t. Vel ii acijedio fiattantuin pro parterei,
cum ea adhuc integra fupereflet, ne invitus emtor
prior cumfecundoin cominunionem redigatur;
fecusflnihil prxter illam partem in rerum natuia
flt. I. ubi autem 4. §. fied&i. I. quodfiuno 13.
jfi. h. t. Amplius, fl totares principalis interim
perierit, ac nil prseter accefliones fuperfit; quia

'alterius rei, quam ejus quae diflra6ta eft, non
foiet adjedio admitti. /. quoniam 3. /. 4. §. 1.
jfi. h. t. Denique fl adjeftio tantum fiat propter
ea , quse fecunda; emtioni acceffura funt, cum
prima: non accefliffent, fi non minoris fint hse
accefliones , quam quo pluris poftea res princi-
palisvenit. l. ftprcedio 15. i.jfi.h.t.

7. Si plures rem eandein addixerint in diem,
&,meliore allata conditione, primum quidam, alii

fecundum velint emtorem admittere; fl quideni'
uno pretiores vendita lit, potior erit prioris em-
toris conditio , quia una venditio eft, quse vei
in totum confervanda, vel in totuminfirmanda
fuit, ne emtorin communionem invitus traha-¹tur: fin pretiis diverfis, partes eorum , quipri-
mum emtorem prsetulerint, primo , reliqua; ie-
cundo cedere debent; cum feparatse venditioneS
fint, nec quifquam in communionem redigatur
aliam , niii in quam fefe particulatim emendo
fponteconjecit. I. quod autemn. §. 1. I. 12. /»
11-fifih. t.

8. Quin &, fl duse res duobus feparatim denis
fingulce aureis addiftEefint, & extiterit, qui pro
utraque triginta promittat; refert, unius pretio
decem, an fingularum quina adjiciat : priore ca-
fu ea fola res inemta erit , cujus pretio adjectio
fa£ta fuerit; pofteriore res utraque ad pofterio-
rem emtorem pertinebit. Quod fi incertum fifj
ad utrius rei pretium adje&io fafta fit, a priore
venditione non videbitur difceffum efle. /. cunl
duo 17. fifi. h. t.

T I T V L V S III.

De lege commifforia.
Summaria.

1. Quid fit lex commijfioria, & unde diffa ? An
tantum puram an vero etiam conditionakm pojfitt
fiacere venditionem ?

2. Venditor cligit , an uti velit lege commijfioria,
necne; ncc pofi elettionemvariare potefi. Ouo
modo tacite remittat hanc legem ? Oua attione
rem repetat, fi hac lege uti veht ?

3. An cmtione refioluta emtor partem pretiiy quam
fiolvit, recuperet ? an & arrhas ahaque impen-
cha ? an fj medii temporis ufiuras ?

4. An interpcllatione opus fit, ut lex hcec locum
habeat ? quid fi lex commijfioria fine die adjefta
fit?

5. Quibus ht cafihus cejfict vis legis commijfiorice ?
Quid agendum , fi vcnditor prccficns fiolutionem
declinet ? Ouid cmtor agere debcat, fi ante diem
additum fiat tutor liberorum venditorts ?

6. De pafio, ut, prctio intra certuni tcmpus non
fioluto, res vendatur periculo primi emtoris.

7. De pafio de retrovendcndo. Qualc prctiumred-
dendum fit ? Oualis attio ex hoc pafio ad rem
recuperandam compctat ? An firuflus rci & ufiu-
rce pretii medii temporis refiituendcc fint ? An
duplicata debeantur laudemia ob redemtionem ?

8. Anjus redimcndiex paffo ad hercdes tranfieat?
Otdd fi quidam ex his redimere nolint ? An &
extraneo ccdi pojjit ? An huic juri prccficribi ? Si
primus emtor rem alteri fimpliciter vendiderit
fiine paffo redimendi, an primus venditor con-
tra emtorem fiecundum agere pofiit ?

9. De jttre rctracins conventimalis & legalts:
legalis retratfus ftrifiam recipit interpreta-

' tionem , nec habet locttm, nifi doceatur , jus
illttd ex talicauja lege vel confiuetudine loci, iti
quo fita itnmobilia, receptum cjfie.

10. De retrattu conventionali ac pafto, ut, fi
emtor rurfus vendere velit , non alii quam
venditori vendat. Emtor tunc extraneo vende-
re voletts dettunciare id venditori debet, utfiis
velit, tntra duos mcttfes declaret, fie rem co-
dem pretio velle cmtam habere. Paflo hoc em-
tor non impeditur extraneo rcm donare, lcgare,
&c.

11. fjits retrafius legalis competit domino direfia
emphjtcufios; etiam emphjtcutcc fidominm ven-
dat dominium dircfium, Itcm clomino dirctfo
fieudi, etiam fiubinfieudanti, fi vafiallus fieudum
'vcndat, & cmtor necdum invefiitus fit. Datttr

& fiociis ad partem a fiocio dijirafiam ; & ei,
cui cenfius cxfiundo debitus, fi fiundus vendatur.
Att & quatenus illis , qui jus pignoris habent in
reimmobiii; dominis prcedii, uttde reditus
nttus debctur ; dominis jurifidifiionis ; $allivis_t'prcetoribus ? An firuffuariis, vendita proprie-

' tatc? ; ..

Ti. Iti omnibusfiere locis viget retraUusgentilitius,
' noh tameti in Getria aut Ultrajctfi aut m
tranfifiulania. Ati ubique in Holiandia ?

13. Ei

-ocr page 797-

13. Ex juris TLomani principiis peti poteji fun-
damentum retraffus gentilun. Onxjuris muta-
tationes hie inciderint ?

14. Competit hoc jus cognatis mafculis fceminis;
non adoptivis. An naturalibus ? an conceptis
pojl venditionem ? an dcbeant ejje proximi ex il-
la lined , unde res profeffa ? & quid infeudis
rctrahendis ? An detur illis, qui exjlatutis non
vocantur ad fucceffionem ab irttejlalo ? an natu-
ralibus ratione fundi d lined maternd dtjlratti ?
an remotioribus jure repra:fe?itationis ad fucccf-
ftonem venientibus cum alio proximiore ? Anjtts
retrattus regatur fecundum jus fuccefftonis inte-
flata: ?

15. Ilocjus retraBits cx lege competens alteri ce-
di nequit; nec quifquam pro alio, fed tantum
pro fe retrahit; quod & quibufdam in locis tc-
neturjurare.

16. Non retrahit, qui ingratus fuit in cognatum
venditorem ; nec qui httic juri renunciavit.
An tacite rcnunciaverit, qui pro cviffione fde-
jttffit ? Aut oblatam fibi emtionem non acccpta-
vit? Aut vendtttoni prccfens futt ? Aut vendi-
tionis infirumento fiubficripfit ?

17. An filtus venditoris, etiam in patris cxifiens
potefiate retrahere pofifit ? An & heres vendt-
tons ? & qutd fi venditor promifcrit, fc rem
prcejiiturum libcram ab omm retraflu ?

18. An fi cognatus & extrancus fimul emerint,
cognatus retrahcre pofifit partem cxtranci ? An
maritus, fi fiante matrimonio rcm emerit d co-
gnato fiuo; vel rctraxerit eam extraneo per co-
gnatum venditam, & illa fic cejferit communio-
nisjure uxori pro parte ?

1Si maritus fiantc matrimonio fundtim emat &
rurfus vendat, retraffum habent cognati uxoris
& mariti, fi fttndus fuerit conjugum communis
faffus. Siplures vendiderint fimul cundem fun-
dnm, an unius vcnditoris cognatus partem an
totum retrahere. pofifit ?
10. Qud fiolennitate retratfus fiat in Hollandid ?
21. Retrattus tdntum obtinet in immobilibus, &
incorporalibus qttce immobilibus bodierno jure ac-
cenfientur; in Hollandidfcre in prccdiis tantum
rttri, non in cedibus in ttrbe fitis ; five avita
fint five per vcnditorem ipfium prius emta; Ji-
ve ailodialia five ficudaiia; & an in curid feu-
dali lis de rctraiiu agitanda fit ?

ex commifToria, in pignoribus
improbata , at hic admiila,
nihil aliud eft , quam paftio
v emtioni in continenti adjefta,

_____;ut, niii certo tempore pretium

folvatur, les inemta fit. I. 2: ffi h. t. Quam ;
commijfioriam inde dici probabile eft, quia, qui
in talein legem feu paftum impingit, in uriiver-
fam impingit venditionem, fic ut deinceps vihu- '
jus pafti venditio tota committatur arbitrioven-
ditoris, aut rata futura , aut infinna , prout
venditori vifum fuerit. Magifque eft , ut hac

7 8e

2 2. Sifimul fint venditce res retrattum admittentes
cum rebus retrattum rejpuentibus, quo ufique
retratttts ttmc Jieri pojfiit ?

23. Retrattus tantum in emtione, & datione infio-
Itittim Jimilibufique, ubi pretium apparet, loctim
babct. Anin vendittombus Jitbhajiationcfiattis?
Non in permutattombus, tranfiattiombus , dona-
tiombusylegatis. Quidfi res partim veriditapar-
tim donata fit ?

24. An emtor & venditor mutuo confienfihrefi-
liendo ab emtione impedire pofmtjiisretrattus?
Anper adjettionempatti, utdemum resfifjcn-
dilct fi cognatus non retrahat ? An per adjettio-
nem patti de rctrovendendo ? An per id, quod
emtor intra temptis retrattui prcefinitum rurfius
eandcm rem in extraneum aiienavit ? An tunc
primi an fccundi venditoris cognatipotiores fint ?
Et quidtunc obfiervandum fit, ac reddendum per
retrahcntem ? ■ •

25. Dc temporeintra quod retrattus ficri debcat.
An temptis illud currat d tempore venditionis,
an d tempore traditionis ? An currat ignoranti,

an adverfius lapfttm tcmporis refiitutio in in~
tcgrum dari dcbeat ? An fujficiat extrajudicialis
interpeUatio intra tcmpus fatta ? an injus vo-
catio ? >

2 6. Quceperretrabentememtori reddenda vciojfe-
renda fint ? An emtore ea non admittcnte depa-
fitio (j confignaiio nccejfaria fit ?
27. Retrabens fiubintrat in locum cmtoris. Onales

fruttus emtor retrabenti refittuat ?
'28. Retrabenti competunt dtiationes emtori ab ini-
tio datce. Vendttor dc pretio refiduo non contra
cmtorem ficd contra retrahcntem agit, & vicijjim
rctrahenti attiones dantur contra venditorem.
Revivifcunt emtorijura omnia , qttce pcr emtio-
ncm cxtintta fucrant.

29. Onera rci impofita gravant retrahentcm. Si
dominus direttus retrahat fctidum venditum,
impofitce pcrvafiallum firvitutes durant, fiecus,
fi jure cadticitatis fetidum domino aperirctur.
An rctrahcns folvat laudimia & alia onera , d
quibus cmtor ex privilegio perfonali libcr crat ?
ln retrattu lcgah femel tantum laudimia & alta
debentur, velut ex ttnd emtione.

30. Jn conciirfti qttinam potiores fint in jurc re-
trattus , quoties pluribus ex diverfis taufis, vcl
exeodem jure , retrattus compctit.

lege adje&a venditio pura cenfeatur quam con-
ditionalis, quippe refolvcnda potius per exiften-
tiam conditionis , quain per eam fuipendenda,
ubi id aftum eft, ut res incmta fit. I. 1. ff. b. t.
1.2. §. Sabinus 3. ff. pro emtore. Unde & peri-
"culum atque commodum rci, ac per traditio-
nem dominium vel ufucapiendi poteftas , &
fru&uum percipiendoruin jus , interim in einto-
rem tranfit. I. legefundoj.ff. h. t. Nulla tamen
ratio juris' impcdit , quo minus lex quoque
commifforia conditionalem polfit Venditioneiri fa-
cere, concepta legis formula, ut, fi intra deccm

fffff 3 menfies

De lege eOMMISSORIA.

-ocr page 798-

menfes pretium folutum fit, res aureis decem emta
babeatur. Sane & in diem addi&io, fi formula
vulgata concipiatur, seque ac lex commiiroria,
puram venditionem efiicit, ut patet ex /. 2. §.
Sabintts 3. junft. ff. pro emtore. & tamen
titulo fuperiore probatum abunde , pro varia
formula: conceptione vel puram vel conditiona-
lem videri venditionem intercefliife. Firmumque
pro hac opinione fundamentum eft in l. flatu-
liber. 38. ult. jf. ad leg. Falcid. ubi dum Her-
mogenianus ait, fub lege commifforid diftra-
tfum, item addiem addittum in dominio venditoris
connumerari, hoc ipfo aperte fignificat, condi-
tionalem fuifletunc venditionem ex lege commif-
foria vel in diem addidione cum utrobique
toties , quoties pura venditio eft, non in ven-
ditorisfed emtoris dominio interim resemtaexi-
ftat. /. ttbi autcm 4. fed & Marcelltts 3. ff. de
in diem adjeffione d. /. 5. jf. h. t.

2, Adjicitur haecpa&io in venditoris gratiam,
qui proinde uti ea , velnon uti, poteft. /. 2. /.
3. jf.h. t. Ut tamen protinus poft diei iapfutn
ftatuere de eo debeat ; nec fl femel alterutrum
elegerit, mutare deinceps ultra poflit; cum ele-
ftione pritna jus erntori in continenti acquiratur,
quod ei venditoris variatione auferendum non
eft.l.ftfundus4. §. eleganter 2. l.poft diem7/.b t.
arg. /. apudAujidium 20. jf. de optione vel elett.
legatd. Flegifte autein videtur legis commifibria:
remiflionem, fi poft diem , iege commifloria
comprehenfuin , pretium vei ufuras ejus ab ern-
tore receperit aut exegerit. /. de lege 6. §. ult. I.
7. ff. hi t. I. commijforice 4. C. de pattis inter emt.
& vend. Sed fl venditor declaret , fe uti velle
padti hujus beneficio, ipfe jure contraftus refoi-
vitur, ac res cum fruftibus & acceflionibus ad
venditorem redit , quia nihil penes eum reft-
dere oportet ex re, in qua fidem fefellit. /. lcge
fundo 5. /. 6. §. idem 1. ff. h. t. data venditori
rei vindicatione, vel ex emtoadiione, utraipfe
experiri maluerit, fi verbis direftis concepta fue-
rit lex commifforia, ut fcilicet res inemta fit.
/. commifftjrice 4. C. de pattis inter emt. & vend.
I. ult. in jine jf. h. t. jundt. l.ftfundus 4. jf. h. t.
I. fed Cclfus 6. § 1. ff~.de contrah. emt. Secus fi
verbistantuin obliquis id actum fuerit, ut pre-
tio non foluto res reddatur, revertatur, ab em-
tione recedatur; quippe quo cafu non vindica-
tio , fed fola ex emto vendito a£tio datur. /. cpii
ed lege 3. C.de pattis inter emt. & vetidit.

3. Sed & viciflim venditori incumbit, ut
eam, quain accepit, emtori reddat pretii par-
tem ; nifi id pa&o afturn fit , ut partein pretii
folutatn perdat emtor in morae pccnam, quo cafu
viciffim quoque penes eum medii temporis ma-
nerent fru&us ; & de eo cafu, quo padtum in
id nominatim conceptum fuit, accipiendum pu-
to , quod ab Uipiano poft Neratium eft tradi-
tum in /. jifimdiis 4. §. fedquod 1. ff. h. t. Nam
ut extra conventionem fpecialem pcenaiem emtor
folut3 pretii parte caderet , adraittendum non
eft. arg. /. quodft minor 2^.§.fied&fi^.ff.de mi-
nor 25. annis. /.3. /.4. C.de his quce vi metufve
caufd. Ne ea contingeret ratione,ut, quoquis in
pretio folvendo promptior fuiifet ac diligentior,
eo magis puniretur; contra tanto minorem fubi-
ret jadturam, quanto fuiffet negligentior in pre-
tio numerando fideque implenda; atque ita di-
ligentia damnofa evaderet, mora prodeflet. Quod
& in praxi fervari docet Groenevvegen ad l.
6. ff.h. t.&c ad Grotii manud. adjurifprud. Holl.
libr. 3. cap. 14. num. 78. Sane , ii arrha data,
aut quid aliud emtionis nomine per emtorem ero-
gatumfuerit, veluti in fympofium, inftrumenti
emtionalis confeftionem, proxeneticum pararii,
& ii quse fint alia his fimjlia, ea emtori perire ₄nec oportere reftitui, rationis eft; cum per em-
torem fa<5tum fuerit, quo minus legi adjeftse
pareretur, nec permittendum ei fuerit impune fi-
dein fallere. /. de lege 6.pr.ff. h. t. junft. l.$.in
fineff. h. t. l.fied&fi 25. pr. ff. de petit. hered.
Quod enim fpecialiter paftuin proponitur , ut
pretio non foluto arrham emtor perderet", & inem-
ta res eftet. /. idt.ff. h. t ex eo non re£te college-
ris pa£ti neceflitatem ad arrhse amiflionem; cum
novum non fit, pa£tionibus & illa inferi ex abun-
danti ac dubitationis tollendse caufa, qua: & ci-
tra pa£tum ex ipfa fluererit juris coinmunis di-
fpofitione. /. qui mutuam 5 6. ff. mandati. Qua
ratione etiam de fru£tuuin reflitutione pa£tum
fpeciale legi commifforise adje£tum proponitur
in /. fiedCelfius 6. §.fifundus 1. ff.de contrah. emt.
quostamenetiam, omifla pa£tione, reddiopor-
tere non ambigitur. Sed nec pretii ufuras emto-
ri reftitui scquum eft, quippe quse vei ex con-
ventione vel ex mora prseftandse forent, quarum
neutra interceffit ex parte venditoris; fed magis
emtoris ipfius culpa ac mora diflolutio emtionis
fecuta eit , cui fua non debuit ad ufuras perfe-
quendas mora proficere, Ut proinde alia hic,
quam in addidione in diem , ratio fit, in qua
neque per culpain neque per moram emtoris re-
folvi contra£tum expeditum eft.

782

4. Cominittitur regulariter hsec lex commiflo-
ria per ipfum temporis adje£ti lapfuin , neque
venditoris interpellatione opus eft , ad id , ut in
mora emtor conftituatur, cum' dies abunde pro
homine interpellet. l.ftfitmdus 4. §. ult. ff. h. t.
jun£t. /. magnam 12. C. de contrabend. & committ.
fiipul. Nifi pa£tum commiflorium fine certi diei
adje£tione conceptum fuerit, (utiid fieripoteft
^arg- ^ l-ff- de contrah. emt.) tunc enim, cum
dies interpellare nequeat, hominis interpellatione
opus eft; quse forte poft fexaginta dierum la-
pfum fieri poterit, ut emtor in moraconftitua-
tur. arg. /. quod fi nolit 31. §. fi quid ita 22. ffi.
de cedilit. editto.

5. Ceflat tamen pa£tionis hujus efte£tus,
quoties non per emtorem , fed per vendito-
rem ftetit , quo minus pretium fua die folu-
tuin fit ; veluti , fi venditor ipfe moram fa-
ciat in praftandis iis, quse ex conventione ante

pretii

L i b. XVIII. T i t. III.

-ocr page 799-

pvetii foiutionem prsftahda erant j veluti fide-
juiEonem pro evidtione , aut quid fimiie. /. ult.

ult. infine ff. cU rcfcind. vcnd. vel fifcus aut
aiius venditoris creditor teftato denunciaverit em-
tori, ne is vefiditori folvat, antequam fibi de-
nuncianti fatisfadum fit. /. ult.ffi. b, t. Joh. Papon
libr. 12. tit. ib. aricfio 2. vel nulluin habeat em~
tor cui offerat , dum vel abfcns vel mortuus eft
venditor , necdomi procuratorem reliquit, aut
ejusdefundti hereditas adita non eft. l.fifundus
4. §. ult. ffi. b. t. arg. I. quodfinoht 31. §. in cati-
ficc 23 .ff. de (cdil. cdiff. I. cum quidam 17. §.fipu~
pillo 3. ff. de ufiuris. Quod ft prsefens venditor
fefe fubducat ac foiutionem defugiat, configna-
tione ac depofitione opus eft , ut juri fuo emtor
confulat. l.fiate 7. C.de pattis inter emt. & ven-
dit. & fi erntor defundto venditore, iiberis ejus
impuberibusante diem appofitum tutor datusfit,
non aliter vim legis commiftorice evitare poteft ,
quam fi vel reliquis pretium numeraverit contu-
toribus , vel iliud rationibus tutelse retUicrit. /.
ult.ffi de refiind. vend.

6. Legi commilforise fimile eft paftum, quo
id agitur, ut , pretio intra certum tempus non
foluto , liceat venditori rem alteri vendere pe-
ricuio primi emtoris , fi poftea minoris diftra-
hatur. I. fi fundus 4. §. in commijfariam 3 .ff.
h. t.

7. Eft & vicinum hifce pa6tum de retroven-
dendo , quo emtionibus adjefto id agitur, ut
venditori liceat vel intra vel poft certum tempus
vel quandbcunque redimere feu recipere rern,
reddito pretio eodenVquod datum eft, noneo,
quod tempore redemtionis juftum ac rei refpon-
dens videri poftet , nifi aiiud nominatim a£tum
fit. /. fi vir 12. ffi depraficriptis -verbis. l.fifun-
dum 2. C. depattis inter emt. & vendit. compofi-
tis. I. fi creditor 7. §. illttd 1. ff. de difiratt. pigtt.
& hypoth. l.ficumvenderet 13.ff.depignorat, att.
Ex quali paito venditori recuperare volenti per-
fonalis ex vendito, aut prsefcriptis verbjs adio
datur. d. II. non enim abfurdum eft, a£tione
ex emto agi etiarn ad emtionis ipfius prioris t}i-
ftraftionem. I. ex emto 11. §, is quhina 6. ff. de
att. emti. Ut tamen ad ofEcium ejus, qui retro
venditionem poftuiat ab emtore refradtario, 0111-
nino pertlneat, pretium oblatum , nec accepta-
tum, deponere configtratum. arg. /. nec credito-
res 1 o. C. de pignorat, att. I. fia te 7. C. de pattis
interemt. & vendit. Sandefkcifi. Frific. libr. 3, tit.
4. defin. 18. Fachineus centroverfi, libr. 2. cap. 42.
Plane rei vindjcatio venditori hoc cafu accomo-
danda non eft ■ cum obligatio tantum ad fadum,
puta retroveiiditionem , pa£to , ex quo agitur,
comprehenfa fif: nifi id adtum fuerit, ut prefio
intra certum tempus reftituto , res inemta fit,
vel venditor rem recifiiat; tunp enim eleftio ven-
ditori competit, utrum oblato pretio rem vindi-
care, an actione venditi repetere malit. arg. /.
ficttmvenderet 13.ff.depignorat. att. dummodo
fecundum mores hodiernos in immobilium ven-
ditione paftio talis folenni traditioni, coram lege
loci facienda: j inferta fuerit; curn alioquin nul-
lum padtum immobilia foieat aftlcere ullo jure iti
re. Groenevvegen M. l. 3. C. depattis wtereink
& vettd.&ad. /. 2. C. de conditt. ob caufiam C'rc^:r
terum uti foium pretium emtori ofterendutn eft
ad redemtionem faciendam ₅ non icem ufurat
ejus; eo quod venditor, in cujus gratiam redi-
mendi jus pa£to indu£tum fuit j nullarn Videri
poteft moram commififle; ita nec emtot vendi-
tori redimentiad medii temporis frudtus reftitucn -
dos obftrictus eft, fed tantum ad eos i qtiipoft
moram, feu oblatum a venditore pretium 3 per-
cepti funt. d. I. 2. infitle C. depatt. inter emt. &
vend. Magifque ex hujufcemodi padto de retro-
vendendo nova venditio fequitur, quatn vehdi-
tionis prioris infirmatio fit: adco ut & eam ob
caufam iterata laudemia aliaqueonera fimiliaprae-
ftanda veniant , veiut cx repetita alienatione,
uti plenius probatum tit. fi ager vettigahs id cfi
emphytettt. pet. num. 3 1.

8. Agit autem ex hoc pafto non tantum ven-
ditor, ied & heres ejus, fecundum ordinariam
padorum heredibus sque ac ipfis pacifcentibus
proficientium conditionem. arg. /. fipattum 9.
fif. de probation. /. veteris 13. C. de contrah. & com-
mitt.fiipulat.BeAichimpart. 2. concluf 40. ntrn.
70. 71. Carpzovius defin.for. part. 2. confiit. 3 2,
def. 21. Leeuwen cettfi. for. part. 1. hbr. 4. cap.
20.num. 4. ufqueadeo, ut, fiquidamheredunl
redimere nolint, reliquis accrefcat illud redimen-
di jus. Anf. Faber Cod. libr. 3. tit. 25. defin. 9.
Berlichius d. part. 2. concl. 40. num. 71. Quid
quod tk extraneo hoc jus ex pafto competens
cedi pofllt; cum perfonale non fit , &: otnnis
adio vendi ccdique pofllt, qua.' nominatim ex-
ceptanoneft. arg. l.ult. C. dehered. velatt. ven-
dita. Sande dc ccfifionc attionum cap. 5. num.,29.
Carpzovius d. part. 2. cptifiit. 32. dcfi. 20. Ber-
lichius part. 2. conclus. 3 9, ttum. 52, Leeuwen
d. loco, Neque huic juri redimendi prar-fcribi po-
teft ullo tempore , ii in perpetuum redimendi
licentia pa6to comprehenfa fit ; non magis
quam juri luendi pignpris, quod latius adftru-
ftum tit. de pignorat. att, tium. 7. Adde Andr.
Gayl libr. 2. obfierv. 17. num. 4. j. Si tamerf
pritnus emtor rem ea lege erntam ruifus alteri
fimpliciter vendiderit, nuljo retrovendendi pa-
6to appofito , eintor fecundus venditore prir-
mo ad retrovenditionem compelli nequit, fed
tantum adverfus emtorem primum perfonalis
a6tio ad id quod intereft, peremtain alienando
fuifle redimendi facuitatem, intendi poteft; cum
pa6tum perfonam tantuin obliget, at rem non
afficiat, fic ut illa fine ullo onere in fecundum
emtorem tranflata fit. arg. I. ult. §. ult.ffi. de cott-
irah. emt. Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. 3 6. defin. 2.
Berlichius pratt. cdnciufi. part. 2. concl. 40. num.
56. 57. Nifi inprima venditionererum imtnobiw
lium folenni traditionis coram lege loci kdx in-
ftrumento padio talis retrovendendi inferta fue-

t fe i fe c 6 M M i s i '6 r i A ;

-ocr page 800-

Lri XVIII.

rit , atque ita res ipfa devin&a arg. /. ficreditor.
7. ult. ff. de difiratf. pignor. quod & fupra
notatum ex Groenevvegio adl. 3. C. de pattuiti'
tcr emt, & vend. &ad l. $.C.de conditt. obtaufi.
dat. Adde Berlichium d. part. 2. conclufi. 40.
num. 59.

9. Juri redimcndi , ex pafto competenti,
proxime in multis, non tamen in omnibus, ac-
cedit jus retra£tus, quo qui gaudet, emtorem
extraneum depellere poteft, eodem oblato pre-
tio , atque ita fibi rem emtam habere. Qua-
ie jus vel ex conventionecompetere poteft, vel
cx juris communis aut municipalis difpofitione.
Dummodo meminerimus , neminem fibi arro-
gare poife jus retraftus legalis , nifi doceat,
lege vel confuetudine loci, in quo immobilia fita
funt, illud retrahendi jus ex talicaufa, ex qua
retrahere vuit, aut faltem alia plane fimili, hr-
matum efle ; cum utique hoc jus , depellens
eum qui legitimo modo rei dominium adeptus
eft , velut exorbitans a jure communi, contrari-
um refcripto Irnpp. in /. 14. C. de contrah. emtio-
?ie, uti & libertati commerciorum, & a generali-
bus recedens juftitia; commutativce prseceptis,
ftriftam videatur recipere debere interpretatio-
nem ; etfi de cactero inficias iri nequeat, quin
jus tale ipfi etiam juri divino originem debeat,
ac non fine juftis rationibus induftum fit. Jac.
Coren obfierv. 32. num. 62. 63. 64. 65. 66.
Carpzovius dcfin.fior. part. 2. confiit. 31. defin. 2.
& 22. Petrus Bort de feudis part. 5. tit. 5. cap. 2.
iium. 8.9. Leeuwen cenf.for, part. 1. libr. 4. cap.
20. num. 9. Refponfa JCtor.Holl. part. 3. vol.
1. confil. 148. num. 1.

10. Ex conventione jus retraftus inter aiia
competit, cum id pafto emtioni adjefto aftum
fuit, ut, fi emtor rurfius vendat, non alii, fedfibi
( venditori ) difirahat. I. qui fiundum 75. jf.de
tontrah. cmt. Quo cafu , fi emtor cum extraneo
de re illa certo pretio vendenda convenerit, id
ipfum Venditori primo denunciare debet, ut is,
fi ita videatur , intra duos a denunciatione men-
fes declaret, fe rem eodem velle pretio emtam
habere: qui fi toto illo bimeftri fpatio volunta-
tem fuam non declaret, vel juri retraftus no-
minatiin renunciet, ac confentiat in faciendam
cxtraneo diftraftionem non ultra deinceps vi
pafti jus retraftus exercere poteft. arg. /. qui Ro-
vnce 122. coheredes 3.jf. de verbor. obligat. I. ult.
infin. C.de jure emphytcut. Berlichius d.part. 2.
conclufi^o. num. 5 3. 54.55. Andr. Gayl libr. 2.
obferv. 19. num. 8. Sande decifiFrific. iibr. 3. tit.4.
defin. 4. Non tarnem hoc jus retraftus conven-
tionalis, ex pafto in cafum venditionis concepto
defcendens, locum habet, fi primus emtor alio,
quam venditionis titulo, rem in extraneum tran-
ftulerit, veluti ex perinutatione bona fide fafta ,
veldonatione, vel teftamentaria difpofitione, vel
jure fucceffionis inteftatse, velaliS fimili diverfa
ab emtione caufa. Carpzovius defin. for.part. 2.
wnfiit. 32. defin. 14.16' 17. Berlicbius d. part.

T f T. III.

2. concluf.prafl. 39. num. 61. 62,.

II. Ex legis difpofitione rurfus variis ex
capitibus jus retraftus defcendere expeditum eft.
Sic etenim domino direfto ex vi dominii direfti
datum eft jus protimefios , quotiesemphyteufin
fuam emphyteuta extraneo vendit. I. fin. C.deju-
re emphyteut. de quo iatius tit. ffi. fiager veffi-
galisidefi emphyteut.pctatur. num 22. Et quam-
vi« jure civili cautum non inveniatur, emphy-
teutam gaudere jure protimefios, cum dominus
direftus fuum vendit direftum dominium ; pro-
babile tamen eft, ei hoc jus moribus hodiernis
haud oportere denegari illis in locis, in quibus
confuetudine receptum eft, etiam dominum fun-
di cenfualis poife retraftum facere, fiis, cuicen-
fus annuus debetur, fuum jus cenfus extraneo
diftraxerit, ( de quo mox ) prsefertim , cum
efteftu infpefto parum hodie cenfus debitus di-
ftct a canone debito , & emphyteufes noftrates
rnagis propter annui reditus ieu canonis emolu-
mentum, quam propter meliorationein facien-
dam , in agris etiam fertiiiflimis conftituta; fint.
Refponfa Jurifc. Holl. part. 4. confil, 13 8. Da-
tum & hoc jus domino direfto feudi, quin & ipfi
fubinfeudanti, quoties fecundum mores hodier-
nosvafailus, aut fubinfeudatus , utile diftraxit
feudi dominium, fi modo dominus direftus
retraftum exercere volens necdum emtorem
de feudo inveftiverit: eo quod , inveftitura: in-
tervcntu comprobaffe vidctur novum vafallum,
luoque juri renunciaffe; uti harc prolisius pro-
fequitur & explicat, ac in Brabantiaquoque, qua
parte Belgio fcederato paret, fervari docet Petrus
Bort tract. defieudis Holland. part. 5. tit. 5. cap.
1. num. 2. & multis fieqq. Sociis quoque ratio-
ne partis per focium diftrafta: & confinibus jus
hoc retrahendi in Rhenolandia ac Delflandia ali-
bique tributum effe idque convenienter conftitu-
tioni Fredericiin libr. j.feud. tit. 13. monetGro-
tius manudutt. adjurijprud. Holl. libr. 3. cap. 16.
num. 9. 10. & Groenevvegen ad l, 3. C. de
commun. rer. alien. (vide tamen Jac. Coren ob-
fierv. 32. num. 58. & feqq-) & Mechlinise₃uti patet ex legibus Atecblin. tit. 11. Ad hax
variis in locis eum , cui cenfus annuus ex fundo
vendito debetur, hoc jure retraftus uti in fun-
do cenfuaii vendito, poft alios ailegatos tradit
Ant. Matthseus de autfion. libr. 1. cap. 16. num.
45. Ulis praeterea, quibus res immobiles pigno-
ri obligatse funt, earum etiain publice vendita-
rum retraftus per integras fex feptimanas qui-
bufdam in locis conceflus invenitur , quoties
viliore pretio venditx funt, quam utinde credi-
toribus hypothecariis fatisfieri poffet. Rofeboom
cofiumen van Amfierdam tit. 3 5. art.i. Quod
& Hagse confuetudine firmatum docet Leeuwen
cenfur. fior. part. 1. libr. 4. cap. 20. num. 8.
verf. cujus beneficio. Uti vice veria domini
quoque pra:diorum, quibus reditus redimibi-
lis vei non redimibilis impofitus eft, venditum
extraneo reditum refte retraliunt in Hollandia,

& Mech-

-ocr page 801-

& Mechlinix, Confuet. Mechlin. tit, 11. art. 7.
Grouus wamd. ad jurifpr. Holl. libr. 3. cap. 16.
itum. 17. Infuper jurifdi&ionis dominum (den
Ambachtsheer) poft lapfum anni, intra quern re-
liquis retrahendi jus eft, totis fex feptimanis ad
retraftum faciendum plerifque in locis admitti,
teftis eft Neoftadius Curix Jfitpr. decif. 29. inpr.
Grotius manud. adjurijpr. Holl. libr. 3. cap. 16.
ftttm. 16. Quod & Prsetori, feu Baillivo Rhe-
nolandia; eodem modo competere fcribit Gro-
tius d. cap. 16. nttm. 16. Aliis vero pagorum
prxtoribus in Rhenolandia jus ta!e 11011 eiie da-
tum , licet quandoque per corruptelam ab iis
ufurpatum , decifura fuit; Appendix decifio-
num pojl rejpottfa furifc. Holl. part. 3. vol. 1.
pag. 43. pojt med. confer Petr. Bort de feudis
Holl. part. 5. cap. 1. num. 6. Sed nec fruftua-
rio jus retrahendi competit, ii fuam propricta-
rius proprietatem alienaverit : non enim inter
proprietarium ac fru&uarium connexio eft, aut
fundamentum , ex quo talis fruciuarii ante em-
tores extraneos pradatio proflueret; curn ufusfru-
£fcus, qui a proprietate feparatus eft, neutiquam
dominii pars iit /. retie dicimus 25. ff. dc verb.
ftgnif. (quod late probatum iit. de ufufr. num.
3. ) ac proinde nec ullutn inter dominos ac
frudluarios confortium appareat, aut commu-
nionis vel focietatis jus. Caftillo Sotornajor de
ufufruitu cap. 74. num. 37. & fcqq.

12. Praecipue vero ufu comprcbatum jus re-
tradus, quod ex jure fanguinis defertur, &
gcntiiitium dici poteft, .ac in plerifque locis Ger-
mania:, nec non in Gallia , Hifpania, Italia,
Burgundia , Brabantia, Flandria, Frifia^ Zelan-
dia,alibique admiftum eile teftantur Andr.Gayl
tibr. 2. obferv. 19. in pr. Mynfingerus cent. 3.
obferv. 51. num. 1. Jac. Coren obferv. 32. num.
3. & fcqq. Carpzovius dcjin. for.part. 2. conjiit.
31. defitt. 2. num. 9. ac colleftis diligenter frti-
gularum regionum de retra&u legibus, docet
Sim. van Leeuvven cenf.Jor. part. 1. libr. 4. cap.
21. Ultrajedinis tamen, atque etiarn Gelris,
acTranfifulanis, neutiquam legalis , fedtantuin
conventionalis retraflus placuit. Fredericus a
Sande de feudis Gelrice tratt. 3. cap. 5. num. 11.
in fine. Chriftian. Rodenburch (notans Sandium
quantum ad tradita de moribus Ultrajeftinis)
de jure conjugum trail. prcehmin. de flatutor. dt-
verjtt. tit. 2. cap. 5. num. 17. in med. Leeuvven
d. part. 1. iibr. 4. cap. 21. nutn. 8. 9. In Hol-
landia quoque nunquam univerfali confuetudine
gentilitium retra<5tum fuiife receptum, non uno
in loco fcriptutn ab Hugone Grotio in Refp.
JCtor. Holl. part. 3. voi. 2. conjil. 148. ntttn. 2.
&conftl. 201. pag. 538. fed.tantum municipa-
libus quarundam urbium ac re^ionum legibus,
idque non eodem modo, fed varie; veluti in
Rhenolandia, Delfiandia, Kennemaria, & re-
gione Voornana, uti vult Idein Grotius manu-
dutt. ad jttrijprud. Holl. Itbr. 3. cap. 16. num. 4.
& Groenevvegen ad i. 3. C. de commun. rerrn
alienat. Quod tamen de Kennemaria ac Delflan-
dia negat Leeuvven d. part. 1. libr. 4. cap. 21.
tutm. 5. & non paflim in Delflandia jus hoc
fervari , fcriplit Groenevvegen m notis pofierio-
ribtts ad Grotium d. libr. 3. cap. 16. nttm. 3.
lit. B.

13. Retra&us hujus gentilitii fundamentum
vel ex ipfis Romani juris principiis- erui poiie,
non facile ibit iniicias, quifquis coniideraverit
illud Gaji, cttm bona veneunt dcbitoris, in cotn-
parationetn extranei, & ejus qtti creditor cogna-
tufve Jit, potiorem haberi creditorcm cognatumve.
i. cum hona 16, Jf. de reb. autor. jttd. poffid. vel
vend. quodque ab Hermogeniano traditum, ini-
norem adjectione pretii ab extraneo luperatum,
implorata in integrum reftitutione audiendum
efle, fi forte rnajorum ejus fuiflet illa res, & id ,
quod ex licitatione acceflit, ipfe ofterat vendito-
ri. /. ji in emtionem 3). jf. de minorib. 2$. annis.
fed & a Conftantino vel quo alio Imperatore
legem generalem fuifle latam, qua cognati po-
terant extraneos ab cmtione amovere, fi fides
conje&ura? [acobi Gotofredi ad l. 6. Cod. Thco-
dof. de contrah. emt. Et quamvis hoc protime-
iiosjus pofteriore Imperatorum conftitutioneim-
mutatum iit, necjue ulla cognatis pra: extraneis
relida prxrogativa; dum in /. ditdutn 14. C. de
contrah. emt. conftituerunt, dudutn qutdem pro-
ximis confortibufqtte conccjfum fuijfe, ut extra-
neos ab cmtione removerent; ttcquc homines fuo
arbitratu vendenda diflraherent, fed quia gravis.
hcec videtur injuria, qttce inani honefiatis coiore
velatur, ut hotnines de rebus fttis facere aliquid
cogantur inviti, fupcriore lege cafjata , ttnum-
qttcmque ftto arbitratu qtutrere vcl probare pojfc
emtorem. fic ut & illud jus protimefios ea lege
fublatum videatur, quod antea conforti compe-
tebat, fi pendente judicio communi dividundo
fuain fociorum unus partem vendidiflet, juxta
/. 1. C. communi divid. poftea tamcn Frederici
conftitutione rurfus agnatis fociifque jus illud
reftitutum fuit. libr. 5. feudorttm tit. 13. quac
deinceps probabilitcr confuetudinibus plerarum-
que regionum de retradtu occafionem prsebuit,
licet non omni ex parte per eas hanc Frederici
conftitutionein fuifle probatain in aperto fit.

14. Retracium hunc jure fanguinis habent
cogtiati, legitimo prognati matrimonio, aut le-
gitimati; iive malculi, five fccminx, cum &
mulieres, licct familise fuse caput Sc finis fint,
l. pronunciatio 195. §. ult. jf.de verb. ftgnif. co-
gnationis tamen & fanguinis vinculo etiam poft
nuptias jun£tae maneant. Adoptivis vero non
competit; cuin ex commento adoptionis non
nafcatur jus fanguinis. /. qtti in adoptionem 23.
Jf. de adoption. arg. /. fideicommiffum d fiitis 7 6.
de condit. & detnonfirat. neque etiam naturali-
bus tantum. arg. /. 2. §. legitimos 3. jf. de cx-
cttfi. tut. De conceptis poft venditionem , va-
riatum fuit, ut videri poteft apud Joh, Papon
libr. 11. tit. 7. arr. 1. & ibi notata. De ca-tero,

Ggggg licet

78.

De lege co.-mmissoria?

-ocr page 802-

licet alibi illi cognati in jure retra&us potiores
fint, qui venditori proxiiniores funt ex eo latere,
unde res vendita profedta fuit, in Hollandia ta-
men fola fanguinis fpeftatur proximitas , adeo
ut[agnati proximi in retrahenda re immobili,
qua: a materna provenit linea , cognatis in fpe-
cie per matrem jundis , fed remotioribus, in
concurfu potiores fint, & vice verfa. Grotius
manud. ad jurijpmd. Holl. libr. 3. cap. 16. num.
7. In feudis tamen Hollandicis , uti in fucceflio-
ne ab inteflato cognati ultimi poflefloris jundi
ei ex iilo latere, ilnde fenda provenerunt, po-
tiores funt aliis, alio ex latere defundtum con-
tingentibus, licet gradu proximioribus, ita &
eofdem potiores efle oportere in retraftu facien-
do , dicendum videtur; tum, quia tales po-
tifliinum per alienationem laefi. atque fraudati
funt fpe fucceffionis; tum quia jus retraftus fe-
re regi folet fecundum jus fuccedendi ab inte-
ftato ; nifi aliud confuetudine induftuin probe-
tur. Jac. Coren obferv. 32. num. 80. & feqq.
&in fine. Petrus Bort de feudis part. j. tit. 5.
cap. 2. num. 14. 15. 16. Refponfa Jurifc. Holi.
part. 1. conftl. 108. Quo etiarn fundamento,
quod nempe jus fucceflionis imitetur jus retra-
dtus, fic ut nec retrahant, qui ab inteftato non
fuccedunt, (quod prseter Jacobum Coren &
Petrum Bort paffim probant interpretes, Dam-
houderus praxi civili cap. 26j. num. n. Ty-
raquellus de retraftugentilit. §. 1. glojf. 8. num.

6. 7. 8. & prcedpue num. 13. Hugo Grotius
manud. atl jurifpr. Holl. libr. 3. cap. 16. num.

7. 8c libr. 2. cap, 30. in pr.) tentari haud im-
merito poflit, illis in Hollandia; locis, quse ju-
re Scabinico utuntur, ad retra&um admitti noti
debere gradu proximos ex linea paterna vendi-
tori jundos, quoties patre vivo, matre mor-
tua, is prcedium diftraxit, & remotiores fuper-
funt linea; maternse agnati retrahere volentes,
aut vice verfacum conftet, eo jure nec paren-
tem fuperftitein nec fuperftitis cognatos, fed
folos parenti prsedefundto fanguine jundos ad
venditoris talis fucceflionem ab inteftato voca-
ri, fi non aliud inveterata confuetudine receptum
probetur. Cumque jus fuccelfionis ab inteftato
olim in Hollandia quarto gradu circumfcriptum
fuerit, ac propterea jus quoque retractus eo gra-
du inveniatur limitatum, ut habet Grotius d.'
libr. 2. cap. 30. in pr. d. libr. 3. cap. 16.
num. 7. probabile omnino eft, produfto dein-
ceps ad gradus ulteriores fucceflionis inteftatse
facultate , etiam remotiores a retrahendi pote-
ftate haud removendos efle , quoties in con-
trarium non extat loci hujus aut illius ufus.
Quin iino, cum matri seque fpurii fuccedant,
ac legitiine nati; ratio non eft, cur ad fundi a
matre venditi retra6tum haud forent adfnittendi.
arg. l.ft fuf]>efta 29. §. 1. ff. de inoff. tefiam. I
fi qiue illuftris 5. C. arl ftnatufc. Orfttian. Tyra-
queilus de retraftu gentil. §. 1. glojf. 8. num. 6.
7. 8. Sedan& illi, qui, cum proximi natura

786

I Br

¹ non eflent, jure tamen reprsefentationis cum
proximioribus ab inteftato vocantur, etiam in
retradtu cum iifdem concurrere poffint, merito
dubites; cum paffim in ftatutisproximorum men-
tio fiat, & jus hoc retraftus noftra lingua k
proximitats naaftinge denominatum fit. '

15. Quia vero totum hoc jus retra&us gen*-
tilitii fanguinis contemplatione inductum fuitj
adeoque propter peculiarem retrahentis qualita-
tem, quse in extraneis haud reperitur, confe-
quens eft, nec ceffionis interventu id in extra-
neum pofle tranferri, fed omnino perfonalem
efle eain cognationis & familia: prsrogativam,
quod & in cseteris citra conventionem ex lege
profluentibus retraftus fpeciebus ftatuendum eft.
arg. /. ex pluribus 42. ff. de admin. & peric. tut.
Tyraquellus de retraff. gentilit. §. 26. gloff. 1.
num- 1. Argentreus traft. de laudemiis art. 37.
Sande de cefftone affion. cap. 5. num. 28. Zoe-
fiusdefeudis cap. ij.num. 23. 24. Carpzovius
deftn. for. part. 2. conftit. 31. dcfin. 19. Petrus
Boit de feudis part. 5. tit. 5. cap. 2. num. 19.
Leemven cenfi. fior. part. 1. libr. 4. cap. 20.
num. 24. Sed nec cognatus ipfe alteri, fed fibi
foli, fuamque in utilitatem retrahere poteft ; adeo
ut & multis in locis, defiderante emtore, jura-
re teneatur , fe fibi fuumque in commodum
nummifque fuis retra&um facere; quamvis ca>
teroquin haud interfit, an fponte fua, an vero
alieno hortatu impulfuque, an dudum in arca
fervatis, an creditis feu mutuis aut credendis fi-
bi nummis, 8c ita vi mutui propriis futuris ,
emtorem jure retra&us depellat. Dainhouderus
praxicivil. cap.26j.num. 15. Refponfa Jurifc.
Holl. part. 4. confil. 288. Andr. Gayl libr. 2.
obfierv. 19. num. 10, Hugo Grotius manud ad
jurifpr. Holl. libr. cap. 16. num. 13. 14.

16. N011 etiam hoc jus retraftus exercere
poteft fecundi/m Friderici conftitutionem, qui
in cognatum venditorem gravem admifit ingra-
titudinis caufam libr. 5. feudorum tit. 13. in med.
aut renunciavit juri retraftus, five exprefle 8c
propalam id fecerit, five tacite rebus ipfis 8c fa-
<5tis; veluti fi ipfe emtori fuerit autor emtionis,
aut pararius ac proxeneta inter emtorem 8c ven-
ditorem, vel pro evi£tione apud emtorem fide-
juflerit. arg. /. exceptione 11. C. de evifHon. I.
vindicantem 17. jf. eod. tit. Ex eo fane iblo,
quod ei emtio rei a cognato oblata fuerit, at-
que ipfe tunc emere detrettaverit, renunciatio
retraftus non fatis colligitur, cum intervenire
multaqueant, qua? eintionem prsefentem diflua-
dent, veluti, minor in cognato quam extraneo
emendi folertia, quofit, ut fatius fit jarn em-
tum retrahere quam ab initio ad emtionem pro-
cedere; paratse pecunix penuria, qua: tamen in-
tra annum , retra&ui prsefinitum , conquiri
aliunde poteft ; &aliaplura. Tyraquellus de re-
traffugentilit. §. 1. glcffi. 9. num. 145. Sed nec
ex eo , quod venditioni prasfens fuit, 8c filuit:
cum filuiffe magis intelligatur, quia fciebat jus

fuum

XVIII. T I T. III.

-ocr page 803-

D E

fuum fibi integro anno vel alio tempore ftatuto
durare. arg. I. ficut re 8. §. non videtur 15. jfi.
quib.rnod. pign. vel bypoth. fiolv. & ita demum
prsefens ac fciens & tacens pro confentiente ac
juri fuo renunciante habendus fit, fi ipfo invito
negotium, quod gerebatur, geri non poffit;
cujus contrarium in noftro cafu eft, in quo co-
gnatus nulla rettactus confervandi proteftatione
poteft venditioni efficaciter intercedere , eam-
que impedire. Tyraquellus de retratfu gentil. d.

1. glojfi. 9. num. 153. & fieqq. Ant. Mat-
thseus de auttion. libr. 1. cap. 11. num. 61. in
mcd. Refponfa Jurifc. HolL/wi. 1. confil. 1185.
qiucfi. 2. Quinimo, neisquidem, qui emtio-
nis inftrumento fubfcripfit tanquam teftis,per id
jure retraftus fe privafle dicendus eft; cum fub-
fcriptione ifta deceptus videri nequeat emtor,
quippe qui fcire potuit, atque etiarn debuit,
exjege loci, in quo eft res immobilis vendita, fal-
vum cognatis retra&um efle. Eoquefacit l. Ti-
tia 34. Lucia 2. fi. de legatk 2. /. Gajus Se-
jus 39. jfi.de pignorat. ad. Sande decifi. Frific.
libr. 3. tit. 5. defin. 8. Groenewegen ad l. 2 6.
jfi. depignor. & bypoth. Quibus non adverfatur,
quod a Modeftino fcriptuin eft, filium, qui
patris mutuum ab extraneo accipientis ac fcribe-
re impediti fuafione & nomine chirographuin
fcripferat fua manu, fub commemoratione domus
ad filium pertinentis pignori danda;, hoc ipfo
confenfum ei obligationi dediffe. l.fidejujfior 26.
§. pater 1. jfi.de pignor. & hypoth. quodque tra-
ditum a Marciano , creditorem hypothecarium
in pignoris venditionem videri confenfiffe, fi
fubfcripferit in tabulis emtionis. /. ficut re 8. §.
non videtur 1 j.ffi. quib. mod. pign. velhyp.fiolvi-
tur. Etenim diverhtatis ea ratio eft , quod, ut
difturn, erntor fcire potuit ac debuit, rem im-
mobilem ex lege fitus retraftui patere : at e con-
trario emtor fcire nec potuit nec debuit, rem
quse oppignorabatur, non patris fed ipfius filii
chirographum fcribentis propriam effe, vel cre-
ditori hypothecario tabulis emtionalibus fubfcri-
benti devinftam; ut proinde emtor merito vi-
deri poffet filentio filii chirographum pro patre
fcribentis, vel creditoris emtioni fubfcribentis,
deceptus efle, nifi ex filentio tali concurrente
cum fcriptione vel fubfcriptione leges fcribentis
confenfum praffumfiffent.

17. De csetero ufque adeo jus retraftus co-
gnationi tributum eft, ut & ipfe venditoris fi-
lius, utcumque minorennis atque adeo in patris
poteftate, retrahere funduin poffit, non patri fed
filio ipfi minorenni acquirendum, fi modo legiti-
ma munhus curatorum autoritate ad retradtum
accedat cap. confiitutus 8. extra de in integr. refii-
tut. Sande decifi. Frific. hbr. 3. tit. 5. defin. 7. in
fine. Joh. Papon libr. 1 i.tic.j.arr.2. Tyraquel-
lus de retrnjftugentilit. §.i.glojfi. 9, num.^j. Boe-
rius decifi. 12. Refponfa Jurifc. Holl. part. 1. confil.
155. Diffent. de minore Chaffaneus ad confiuet.
Burgund. rubr. 10. §. i.yerbo. fhemm num. 8.

787

Sed& venditoris jam defunfti heredem,fivefilius
fiveremotior cognatus fuerit, rem a defunfto di-
ftraftam retrahere poffe verius eft; (licet id Fri-
fiis difplicuiffe teftetur Sande decifi. Frific. d. libr.
3. tit. 5. defin. 7.) cum non qua heres, nec ex
defuncti capite, ied tanquam proximus vendi-
toris cognatus, cui vivo adhuc venditore nec
ullos heredes habente jam jus retraftus ex lege
vel rnore quarfitutn fuerac, jus illud exerceat, nifi
venditor infuper promififfet, fe rem ab onmi re-
tradu gentilitio immunem liberamque prseftitu-
rum. Quainvis enim heres venire non poffit
contra fadtum defunfti, nec res fuas per de-
fundtum alienatas revocare pro ea parte , ex qua
heres eft, ac defunftum reprsefentat. /. cum H
matrc 14. C. de rci vindicat. I. fi Titio 22. jfi.
de pignor. & hypoth. regula tamen illa heredi
non obftat in retra&u faciendo, quoties venditio-
ni promiffio fuperior nominatim addita non eft;
cuin retrahendo non intelligatur venire contra
fadtum delunfti, aut illud impugnare, fed ap-
probare magis ac confirmare, dum petit, fe
loco prioris emtoris fubftitui, atque ita venditio-
nem non irritam conftituit, fed magis in uni-
verfuin ratam habet, omni emtoris obligatione
jureque in fe tranflato. Tyraquellus de retraff.
gentiht. §. I .glojfi. 9. num. 47. & ficqq. Chri-
itineus vol. 1. decifi. 23 9. Sainfon ad confiuet.
Turonenfi. tit. 15. art. 5. verfiu dubitatur infiuper.
Petrus Bort de fieudis Holland. part. 5. tit.
cap. 2. num. 20. 21. 22. & plures ab eo cita-
ti. Leeuxven cenfi. fior. part. 1. libr. 4. cap. 20.'
num. 22.

18. Quid, quod & ipfe erntor certis in cafibus
ad retraftutn faciendum admitti poteft. Si enim
duos fingas flmul uno pretio comparaffe prse-
dium ab eo , qui alterutri ementium cognatione
junftus erat, vi quidem emtionis primse cogna-
tus emtor non nifiex femifle emtifundidominus
effeftus eft; fed quia emtor aker extraneus eft,
a partis dimidise emtione confortein huncconfors
cognatus jure depulerit. Sed & fi maritum ftante
matrimonio rem a cognato fuo emiffe proponas,
eamque vi ftatutaria? inter conjuges communio-
nis uxori pro parte qusefitam effe, foluto ma-
trimonio libera marito facultas eft jure fangui-
nis retrahendi ab uxore veJ heredibus ejus intra
tempus retraftui prsefinitum hanc ipfarn partem
uxori communicatam , refufa dimidiata pretii
parte. Abr. a Wefel de connub. bonor.fiociet. tratt.
2. cap. 2. tium.^6. Nain &, fi maritus ftante
matrimonio fundum a cognato alienatum retra-
xerit, &euin ita fupponamus, jure communio-
nis ftatutarise, uxoris pro parte faftum ( licet
id multi negent citati ab Abr. a Wefel d. tratf.
2. cap. 2. num. 35.) jus ei effet retinendiex jure
retrattus foluto matrimonio totum prsedium,
prseftitis iis, qusr ex natura retraftus prsftan-
da funt. Tyraquellus de rctraftu gentilit. §. 26.
glojfii.num. 38

19. Quod fi maritus ftante matrimonio fun-
°gggg ^{2 duni}

LEGE COMMISSORIA.

-ocr page 804-

dum emerit, fic ut ille conjugali ftatutarise vel
pa6titi« ceflerit communioni, iterumque diven-
dat, fundi totius retraftum facere promifcue pof-
funt vel mariti vel uxoris cognati; fufficitque
adeo in Holiandi^ retrahentem aiteri conjugum
propinquum efle. Cum enim ilante matrimonio
fundus ilie non pro divifo , fed pro indivifo,
inter conjuges ita communis fuerit, ut nec di-
vidi inter ipfos debuerit aut potuerit propter
durantem in perpetuum , id eft , donec con-
juges vivunt, conjugalem communionem, vi-
fuin magis , non partis dimidix fed praedii to-
tius retractum alterutrius conjugis cognatis in-
dulgeri. Neoftadius Curia fupY.decif.29. Plane,
extra illam individuam ftante matrimonio con-
jugalis communionis. caufarn , etiam tunc, cum
tres plurefve prardii unius pro indivifo domini
uno illud pretio vendiderunt extraneo, proxi-
mo venditoris unius cognato non partis folius
ad cognatum venditorem pertinentis, fed fun-
di folidi retrahendi facultatem dari oportere, re-
fponfum invenio, licet reliquis portionum reli-
quarum dominis fanguine junftus non ftt. Refp.
Jurifc. Holi. part.j.vol. i.confil. 17. &part. 4.
conjil. 344. Sed magis eft , ut unius quidem
venditoris cognato non ultra portionem iilam,
qua; ad venditorem cognatum pertinebat, retra-
6tus permitti debeat, ft emtor reliquas aliorum
venditorum partes fibi retinere, atque adeo fun-
dum cum retrahente communem habere non
afpernetur; cum retrahenti nulla fiat injuria, quod
ita in cominunionem incidat, in quam & incide.
ret, fi re non vendita, cognato venditori tan-
quain heres fuccefliflet: ut tarnen emtor audien-
dus fit, fi partis retraftum admittere nolit, dum
forte partes reliquas emturus non fuiflet, difpli-
cente ipfi communionis conditione, in quam per
partis retra<5tum incideret, & ad quam invitus
nemo compelietidus eft. l.ftnon fortem 26. §.7?
centmn 4. ff. de conditf. indeb. I. tilt. C. communi
divid. ac proindetunc juredefiderare poflet, ut
£ tota emtione recedatur, atque ita fundi to-
tius retra&um faciat, qui unum ex venditori-
bus cognatione contingit, ac inde exercere cu-
pitretrahendijus. arg. l.tutor. 47. §. curator i.jf.
de minor. 2 5. armis. l.fi quis aliam 46. ff. de folutio-
nib. d. l.finonfiortem 26. §.y£ centum 4.ff. de con-
diff. indeb. I. quod autem 11. §. 1. /. 12. /. 13. jf.
deadditt.ittdiem. ConferTyraquellum deretratt.
gcntiiit. §.23. glojf. 1. num. 1. &-mult. fieqq.

2 o. Modum formatnque retradfus faciendi per
Hollandiam defcribit Grotius manud. ad jurifipr.
Jioll. libr. 3. cap. 16. ttutn. 13.14.

21. Retra£tui huic gentilitio locus regula-
riter tantum eft inrebus immobilibus, & incor-
poralibus qua: immobilibus accenferi folent, ve-
luti cenfibus, decimis, aliifque fimilibus diftra-
6tis. Grotius d. libr. 3. cap. 16. nttm. 4. non item
in mobilibus. Parens p. mem. Paulus Voet de
natura mobtl. & immobil. cap. 20. num 5. Ac in
Hollandia quidem in foiis agris, quxque iis im-
plantata vel insedificata funt, veluti pomariisi
viiiis , tanquam fundorum acceflionibus ; niii
aliud confuetudineinvaluifle probetur; cum aiio-
quin insdificata ac impiantata jus foii fequantur.
arg. §. 29.30. 31. Jnfiit. de rer. divifi. & acquir.
domin. Refponfa Jurifc. Holl. part. 4. conftl. 33 1.
non autem in sedibus in urbe pofitis. Leeuvven
cenfi. fior. part. 1. libr. 4. cap. 21. num. 1. De cx-
tero non intereft apud nos, utrum prsedia avita
fuerint, an nunquam ad majores pertinuerint ,
avenditore cognato recenter acquifita; iicet ali-
bi in folisavitis retra<5tus admittatur. Grotius ma-
nudutt. adjurifiprud. tioll. libr. 3 .. cap. 16. num. 7.
Leeuvven cenf. fior>. d.part. 1. iibr. 4. eap. 20.num.
16. Uti nec, utrum allodialia, an vero feuda-
lia : nam & in feudis Hollandicis non modo do-
mino dire<5to , fed & cognatis vafalli feudum
vendentis retrahendi facultatem coinpetere, plu-
ribus docet Petrus Bort de feudis part. 5. tit. 5".
cap. 2.pafifim prceciptte num. 14.15. 16. deZe-
landicis Jacobus Coren obfierv. 32. nutn. 72. &
fieqq.ad num. 80. Quo cafu, fi erntor retra<5tum
pati nolit, ejus rei difceptatio coram judice feu-
dali inftituenda foret ; prsefertim cum nullus
feudi retra<5tum jure defideret, nifi priusdefeu-
do ilJo perdominum dire<5tum inveftitus fit; etfi
in non feudalibus retrahendis judicis ordinarii
notio fit. Bort d. cap. 2. nttm. 25. & fieqq. &
num. 29. Refp. Jurifc. Holl. part. 1. confil. 185.
qtuefi. 3. Groenevvegen ad Grotn manud. jurifipr.
Iioll. libr. 3. cap. \6.num. 13.

22. Si res mobiles fimui & immobiles, &
generaliter res retra<5tum admittentes cum rebus
aiiis retradtum refpuentibus uno pretio diftradta:
fint, emtor non aliarutn rerum intuitu, quam
quse natura fua retradum patiuntur, ab emtio-
ne invitus depeili poteft , reliquarum fibi fervan-
darum facultate reii<5ta, pretioque pro rata rerum
per cognatum retra<5tarum viri boniarbitratu re-
cepto ; nifi ipfe fatius duxerit a tota emtionere-
cedere, ac res otnnes fimui emtas retrahenti re-
ftituere, dumforteeas, quseretraftui non fub-
funt , fine aiiis retra<5tui obnoxiis non fuiflet
emturus. arg. l.tutor. 47. §. 1. ffi.de minor. 25.
annis. I. fi qttis aliam 46. jf. de fiolution. Jacobus
Coren obfierv. 32. ntim- 56. 57. & ibi adnotatis.
Leeuwen cenfur.for part. i.iibr. 4. cap. 20. num.
19. Petrus Bort de fieudis part. 5. tit. 5. cap. 1.
num. 25. 26. 27.

23. Uti autemnon resomnes , itanec quse-
visrerum retra<5tui obnoxiarum alienationes gen-
tilitium retra<5tum admittunt, fed folse venditio-
nes, &, quse venditionibus fimiles funt, info-
lutum dationes, in quibus pretium , omnia x-
ftimans, apparet, atque ita emtori reddi per re-
trahentem poteft. arg. l.fi prtedium 4. C. de evi-
ftion. Ac ne omnes quidem venditiones, fed ilia:
foia? , quK privatim contra<5fx funti nam etfi
Gaiiis Fiandris aiiifque placuerit, etiain pubiicis
fubhaftationibus diftra<5ta immobiiia jure fangui-
nis retractari pofle , ut notat. Groenevvegen <td

/. 10'.

L I B. XVIII. T I T. III.

-ocr page 805-

De lege co

1 16. jf. de reb. autor.jud. poffidendis. noftris ta-
men moribus paffim fere contrarium receptum
fuit, ut teftis eft Groenewegen d. loco. Hugo
Grotius manud. adjurifprud. Holl. libr. 3. cap. 16.
nuni. 5.6. Neoftadius Curiafupr. decif.29. Ant.
Mattbxus de aufiion. libr. 1. cap. 16. num. 41.
& feqq. Refponfa Jurifc. HoW.part. 4. confil. 95.
num.2. Plane in permutationibus retra&ui locus
non eft, nifi forteres utrimque vel ex uno latere
seftimata & fic ex permutatione tranfiata fit ;
cum ita pretium* appareat, quod refundatur ,
magiique eftedu infpccto emtio, aut in folutum
datio , quarn permutatio flt. arg. l.i.C. de re-
rumpermutat. Tyraquellus de retrail.gentilit. 1.
glojf. 14. num. 19. Petrus Bort de fieudis. part. $.
tit. 5. cap. 1. num. 19. Refp. Jurifc. Holl. part.
$.confil. 153. Longe mmus in tranfa&ionibus,
donationibus , legatis , heredum inftitutioni-
bus; eo quod in omnibus hifce pretium certum,
quod per retrahentem reftitueretur, intelligi. non
poteft. Quod fi partiin res partiin pretium pro
re detur, utiapotiori colligendum indubioeft,
utruin emtio an magis permutatio contrafta fit ,
ita quoqueretradum concedi vel denegari, mo-
ris eft. Hugo Grotius manducl. adjurifiprud.
Holl. libr. 3. cap. 16. num. 19. &. 20. Refp. Ju-
rifc. Holl. part. i. confil. 257. Si partim res ven-
dita partim donata dicatur, magis eft , ut ft&a
credi debeat donationis adje<5Ho in fraudem re-
tradus ; ut proinde hoc in cafu retraftus perin-
deadmittendus flt, ac fi nulla donationis inen-
tio fa£ta ac nuda venditio celebrata eflet. arg. /.
23. §. 1. C. mandati. Hugo Grotius d.cap. 16.
num. 19.

24. Pofito vero contraftu venditionis , adeo-
que terminisretra&us habilibus, hoc natum co-
gnato retrahendi jus impediri nequit per id ,
quod mutuo confenfu emtor vendkorque a con-
tra&u per traditionem impleto refiliunt; cum
nemo confilium mutare queat in alterius detri-
mentum. /. nemo potefi 75. jf. dereg.juris. nec
jus alicui qusefitum fine fafto ejus adimi poflit.
/. id quod nofirum n-jfi- de reg.juris §. 2.mmed.
Infiit. de his quijui vcl alien. juris, Tyraquellus
de retraiiu gentil. §. 1. glojfi. 2. num. 42. Chrifti-
neusadMechlinienfi. tit. 11. art. 18.num. 7. San-
de decifi. Frific. libr. 3. tit. 5. defin. 6. Uti nec ex
eo , quod venditioni padtum fuit appofitum ,
utita demum res fit vendita, fi cognatus nonre-
traxerit; cum pactio talis videri poflit in frau-
dem legis retrafium agnato tribuentis appofita,
atque adeo contraria juri publico ad res in fami-
liis confervandas ftabilito , ac proinde privato-
rum paftis haud quaquam mutando, nifi forte
peculiaris vlenditoris erga emtorem appareat ratio
affe<5tionis, cur illum folum fibi ipfi in re emta
pratulerit , feu, apud iilum magis quam apud
ferern efle maluerit, fed magis apud fe , quam
apud ullos alios emtore excepto. arg. l.jus publi-
(um 38. jf. de pattis. Tyraquellus de retraffu
gentil. §. 1. glojfi. 2. num. 60. Petrus Bort de

M M I § S O K I A. ,

fieudis part. tit. $,cap. 1.num. 3 8. Sednecper
adjedtionem pa£ti de retrovendendo retra<5tui im-
pedimentum ftrui, veriuseft; eoquod&falva
effe poteft paftionis hujus vis, & funul iiitegrum
cognato retradtus jus j in quantum in locum
emtoris ex retradtu fubintrans cognatus, & iif-
dem , quibusemtor, tenens rem conditionibus,
venditori, id defideranti, ad retrovendendum
obftricStus manet, interim ipfe retradus gentili-
tii jureremfibi emtam habens, donecida ven-
ditore petitum fuerit. Denique jus hoc retra-
hendi cognato non perit, fi forte piirnus emtor
intra tempus retra<5tui prsefinitum, rem emtain
rurfus extraneo vendiderit atque tradiderit, aut
alio quo modo alienaverit. Cum enim lege vei
more indu<5tum hoc jus res ipfas afficiat, tan-
quam continens prohibitionem alienationis in
prasjudicium cogatorum ultimi poflefloris 3 qua-
les legum prohibitiones rem ipfam comitantur,
ut dittum. tit. de contrah. cmt. ntim. 15. fic ut
& in rem & in perfonatn a<5tio pro retradu nata
fit; vel fecundum alios actio perfonalis , fed in
rem fcripta. Hugo Grotius manud. ad jurifiprud.
Holl.lihr. 3. cap. 16. num. 21. 22. 23. Andr.
Gayl libr. 2. obfierv. ly.num.j. Chriftineus ad
Mechlin. tit. 11. art. 1. num. 12. Atque infuper
cognato jus retrahendi femel primse venditionis
intuitu qusefuum fuerit , nec fa£to tertii, no-
vo emtoris primi & extranei contraftu , adimi
potuerit, ut paulo ante monitum , neque res
inter alios a<5ta aliis nocere debeat, aut priva-
ta cujufquam pa<5tione Isedi jus cseterorum. /.
I. impcratores 3. ff.de tranfattion. /.1.2. 3. C.
inter alios atta veljudicata aliis non nocere. con-
fequens eft, etiam ab emtore vcl alio ex titulo
poffeffore fecundo vel tertio rem jure retra<5tus
per venditoris primi cognatum revocari poffe;
adeo ut, licet & emtoris primi cognatis ex ven-
ditione fecunda inceperit competere retradus
gentilitius , primi tamen venditoris cognatus
tanquam antiquiore munitus jure in retrahendo
potior fit. Boerius decifi. 182. num. 52. Sainfon
ad confiuet. Turonenf. tit. 15. art. 5. verj'. efi &
alia. Zoezius adPand. h. t.deretrattu num. 124.
Eftque hoc in cafu non confultuin modo, fed
& neceffarium, ut & primus emtor, & is, in
quern ille rurfus rem alienavit, quique ejus pof-
fefforeft, retra&us faciendi caufa citetur; pof-
feffor quidem non ad aliud , quam ut retraftum
fieii patiatur, & de pofleffione decedat, quippe
jusomnefuum habensaprimo emtore, qui, fi
poffediffet , poffeflionem reftituere compulfus
effet; at emtor primus ad id , ut omnia illa reci-
piat, qus retrahenti incumbunt ex lege vel mo-
re prseftanda : non enim emtori fecundo ea , quse
is erogavit, per retrahentem reftituenda funt,
fed potius emtori primo illa, qus ipfe ex prima
emtione prseftare debuit; cum utique non infe-
cundifed primi emtoris jus fuccedere defideret,
qui retra<5tum facit, necei vel prodefle velobeffe
debeat , quod forte majore vel minore pretio
Ggggg 3 aliif-

-ocr page 806-

790 . L 1 b. XVIII.

aliifque vei levioribus vel gravioribus conditioni-
bus rem emerit fecundus, aut tali forte acquifi-
verit titulo, qui retraftum non admittit, veluti
cx donato aut permutatione. Confer Sainfon d.
loco. Refp. Jurifc. Wo\\. part. 1. confil. 15 5. & part.
5. confil. i6o.fierein pr.

2,5. Non aliter tamen re£te cognatus rem ju-
re retraftus fibi emtam habere poteft, quam fi
tempora retraftui poftulando prsefinita obfervet,
& emtori primo prxftanda prseftet. Tempus
quod attinet, ex frederici conftitutione trigin-
ta diesad retra&um faciendumconcefli funt. libr.
j.feud. tit. 13. plurimorum vero locorum ftatu-
tis annus continuus, feu fimpliciter annus; aliis
annus utilis, feu annus & dies quo annus natu-
ralis cum fex feptimanarum adjedione videtur
defignari, ut docet Carpzovius defin.for. part.
2. confiit. 3 2. defin. 4. Leeuwen cenfi. for. part.
1. libr. 4. cap. 20. nttm. 8. verfit utrum. aliis
alia tempora breviora ; quse ex regionum fin-
gularum de retra&u conceptis iegibus fpecia-
tim petenda funt. Sed uti tempora hac in
parte variant, ita nec illud expeditum fatis, ex
quo tempore fpatium retrahendis rebus diven-
ditis prsefcriptum computandum fit ; Quibuf-
dam enim placuit ftatim a perfefta confen-
fu venditione tempus currere , licet res tra-
dita nondum fit, fed minus re&e; cum retra-
ftus ratio fit nc res alienetur extra familiam ,
alienatio vero non nudis conventionibus fed de-
mum fubfecuta traditione fiat. I. traditionibus
20. C. depaftis. unde & in rebus alienis per co-
gnatum diftraflis retra&um ceflare, communi-
ter receptum eft. Cenfuerunt alii non nifi a
tcmpore fcientise curfum inchoari, ignorantibus
id tempus non labi; ac circa fcientiam aut igno-
rantiam, deficientibus aliis probationibus, juri-
jurando retrahentis ftandum efle, quod & in
Hollandia fervari tradit Hugo Grotius manudtttt.
adjttrifiprud. Holl. libr. 3. cap. 16. num. n. 12.
Leeuvven cenfiur. for. part. 1. libr. 4. cap. 20.
itum. 11. Aliis denique vifum magis, a primo
traditionis momento confanguineis, five fcienti-
bus, five ignorantibus, fluere retraftus tempo-
ra ; ufque adeo, ut neque ignorantibus , ne-
que abfentibus, neque pupillis aut minoribus
aliifque fimilibus, reftitutio in integrum adver-
fus iftius fpatii decurfum tribui debeat ad retra-
&uin faciendum; tum quia ex retradtu venditio
prjeter jus commune emtoris intuitu in irritum
deducitur, quod odiofum , aut faltem interpre-
tationb benigniore juvandum non eft; tutn quia
illi, qui contra temporis talis lapfum reftitui de-
fiderant, utadalienam poflint emtionem veni-
re, non tam de darnno evitando quam potius
de lucro in emtoris prscjudicium captando agunt,
quo cafu reftitutio vix concedenda. arg. /. ficien-
dum efl 18. 19* 20. ff. ex tjuib. caufis majores.
Tyraquellus de retrattu gentiltt. §.35. glojf. 2.
ftttm. 3. £7 fieqq, Chriftineus ad Mcchlin. tit.
11. art. 9. mm. 9. 10. jx. Joh. Papon libr.

T r T. III.

11. tit. 7. arr. 21. & hoc jure Hollandos uti
fcribit Neoftadius fiup. Citr. dccifi 29. Petrus
Bort de feudis part. 5. tit. 5. cap. 1 num. 1.
Refp. Jurifc. Holi. part. 5. cmfil. 160. cumque
fundamento fat firmo nitatur hsec fententia po-
fterior, ei in dubio adha:rendum crediderim ,
quoties neque lege municipali neque confuetu-
dine inveterata contrarium induftum eft. Et
quamvis extrajudicialis interpellatio ad retraSum
intra annum fada haud fuftic;at ad interrum-
pendam temporalem hanc prafcriptionem , fuf-
fecerittamen ante temporis prarliniti lapfum em-
torem retrahendi gratia in jus vocatum effe, ne-
que necefte, ut litis conteftatio ea de rc ante
temporis prasfcripti finem interponatur : ita poft
Tyraquellum de retratt. gcntil. 8. gloffi. 2.
num. 1. & alios Leeuwen cenfi.for. part. i.libr.
4. cap. 2 o. num. 11, verfu quando.

26. Per retrahentem prxftanda quod fpe-»
<5tat, fciendum eft, reddi oportere emtori re-
traftum patienti totum pretium, fi is illud jam
folverit, una cum arrha per eum data ac faude-
miis tributifque per eum depcnfis', melioratio-
nibus medio tempore fa&is, ut ita indemnis fer-
vetur, nec non duplicata quantitate ejus, quod
ex pafto in fympofium ah emtore erogatum
eft, fecundum Hollandiae mores , tefte Grotio
Manudutt. ad jttrifprud. Holl. libr. 3. cap. 16.
num. 15. etiamfi ibrte emtori venditor poftea
partem pretii remififtet, vel aliud loco pretii
in folutum datuin eftet; fi modo oinnia ab ini-
tio bona fide gefta fint. arg. /. pretii 9. C. de
refcind. vend. Refp. Jurifc. Holl. part. 5. confil.
202. fere in princ. Quse omnia fimul & femel le-
gitimo oblata modo fi emtor recipere detredet,
dum forte retra&uin pati non vult, ex jurls
quidem Romani principiis confignatio eorum ac
depofitio facienda foret, uti eam in cafu pa&i
cominifloria neceflariam efle fupra nttm. 5.
probatum eft : fed in Hollandia folam fuffice-
re realem oblationem legitime faftam , nec de-
pofitione opus efle, judicatum fuit; eo quod fre-
quenter dilatio folutionis emtori concedi folet,
ac annua bima trimS die folvendi facultas; quo
ipfo eveniret, retrahentein deterioris fore condi-
tionis, quam emtorem , fi per depofitionem
maturius careret numinorum ufu, cum nondum
omnium penfionum dies ccffiffent. Groenewe-
gen ad Grotium d. libr. 3. cap. 16. num. 13.
Leeuwen cenfiur. fior. part. 1. libr. 4. cap. 20.
nttm. 13.

27. Effe&us retradus in genere eft , quod
retrahens in univerfum ita fubintret in locum
emtoris, ac fi non emtor, fed ipfe ftatim ab
initio rem retradam comparaflet: ®b excepto ,
quod emtor fru<5tus medio tempore inter emtio-
nem & retra<5tum petitum pretiumque configna-
tum perceptos reddere retrahenti haud tenea-
tur, etiamfi necdum eosconfumfiflet, fed tan-
tum retraftus petiti & pretii confignati tempo-
re pendentes tanquam jpfius fundi partes. arg.

I lle-

-ocr page 807-

l Herennius 42. jfi. deufuris. uti & eos, qui tem-
pore traditionis ex caufa emtionis fafta; necdum
a folo feparati, una cum fundo fuerant in emto-
rern tranilati, quorumque intuitu procul dubio
pretium majus conftitutum fuit, nunc iterum per
retrahentem eintori r^fundendum. Zoefius ad
Pitnd. h. t. de retrrdlu nim. 125. Quod enim
attinet frudus reliquos medio tempore per emto-
rem perceptos, & adhuc extantes , cum non
ex jure poireffionis bonsvel mala: fidei eoseintor
exfundo coilegerit , fed ex dominii jure, quod
titulo emtionis in fundo habebat , eos fuos fece-
rit,atque interim pretio rei ernta; caruerit, ac de-
nique retrahens libi imputare debeat, quod de-
liberando diutius retraftum diftulerit, non re£te
ad hunc cafurn produci poteft id, quod de fru-
ftibus a bona: fidei pofteftore perceptis, & litis
coilteftatse tempore adhuc exiftentibus , vindi-
canti reftituendis invenitur traditum in 2. In~
flit. de offic.judicis. l.fed & loci 4. %.pofi litem 2.
ffi. fin.regund. Zoefius, d.num. 125. Leeuv/en
eenf.for. part. 1. hbr. 4. cap. 20. num. ult., .

28. In caeteris ita emtoris partes retrahens ob-
tinet, ut esedem ipfi circa pretii folutionem dila-
tiones competant, quse emtori fuerant ex con-
ventione indultae arg. /. ult. ult. C. de ufiurh
vei judicatce. Tyraqueilus de retratt. gentil. §. 1.
gloffi 18. num. 34. & fieqq. nec uitra adverfus
emtorein,, fed inagis contra retrahentem vendi-
tor de pretio refiduo experiri debeat, obligatio-
ne omni inter venditorem primumque emtorem
per retractum extinfta. Uti vice verfa retrahenti
experiundi poteftas eft, fi quis venditoris do-
lus interceflerit, aut enormis tafio, per quam
emtor captus in damno hsefiffet. Sande decifi.
Frifitc. libr. 3. tit. 5. dcfin. 12. Tyraquellus de
retratt. gentil. §. 29. glojf. 2. num. 2. & fcqq.
Sed & erntori revivifcunt omnia jura ilia, qu.e
per acquifitum emtse rei donrinium extinda fue-
rant: neque dubium, quin ei , fi fimul ante
emtionem emti pradii conduftor fuerit., vel
ufumfrudum ejus habuerit, vel fervitutes qux-
dam reales pradio proprio emtoris, vel a pro-
prio emtoris prsedio, debitse fuerint, retra&u
fafto redintegretur condudionis jus in tempus
reliquum locatione comprehenfum,& ufusfrudus
acpraediales renafcantur fervitutes. arg. /. 2. §.
cum quis debitori 18. & 19. jfi. de hered. velatt.
•vend. & arg. /. idem Neratius 3. §. ult. ffi. de
ufufir. accrefc. I. ult. jfi. de mmor. 25. annis l. 1.
2. C. fi adverfius tranfatt. I. 1. §. ult, l. quam-
vis 8. §. quanquam 11. & feqq. I. fi mulier.
14. ff. ad Senatufc. Vellejanum. Tyraquellus de
retrdti. gentil. §. 1. gloff. 7. num. 73. & fieqq.
Neoftadius Curice fiupr. decifi. 3 o. Abr. a Wefei
ad novell. confiit. Ultrajetf. art. 19. num. 24.
25. & piures ibidem allegati.

29. Onera quoque rei impofita, quibus em-
tor gravatus fuiffet fi rem ex emto retinuiffet,
viciffim retrahentem gravare verius eft; adeo ut,
fi fortedoininusclire&uSfeuduni a vafallo diven-
ditum retraxerit, cui is in vicinorum gratiam pra:s.;
diales quafdam fervitutes impofuerat, non libe-
rum, fed fervitutibus hifce obnoxium feudum ac-
quifiturusfit. Licet enim impofita' per vafallum
fervitutesevanefcant, quoties feudum ex defedu
cognationis domino apertum eft. libr. 2 .fieud. tit.
8. §. rci autetn. aliud tamen dicendum, fi ex re-
tra&u feudum quaefierit* cunr ita non domini di-
redi, fed emptoris extranei jure cenfendus fit >
quippe non caducitatis, fed emtionis tituio feu-
dum tenens. PetrusBort de feudis part. 5. tit. f;
cap. 1. num. 28. Quodfi emtor ex quodam pri-
viiegio a iaudimiorum quorundam aut aliorum
onerum emtionis noinine dominis direftis aut fi-
fco pendendorum foiutione immunis fit; non ta-
men id priviiegium, utpote perfonale, retrahen-
ti prodeft, fed is perinde ad hxc omnia folvenda
obitrictus eft, ac fi nulla interveniente emtoris
extranei privilegiata perfonaipfe primitifl acog-
natoper emtionem dominium adeptus effet; cuin
conftet,peribnalia privilegia nonpoife egredi per-
fonas ilias, quse prsecipuum meruerunt favorem*
quarumque intuitu indu&a funt. arg. /. cx plu-
ribus 42. ff. de adminifirat. tut. Zoelius ad Pand.
h. t. de retratfu. num. 127. Ant. Matthaeus de
aufiion. libr. 2. cap. 7. num. 71. Quamvis de ca>
tero inter omnes conftare videatur, retrahentcm
adnova laudemia aliaque oneraiimilia obligatum
11011 efte, quoties non ex pa£to de retrovenden-
do, fed iex lege vel confuetudine retracius de-
fcendit; eoquoduon dupiicata fed unatantum
inteiiigitur emtio , contra&us unus, quein re-
trahens ipfe inivifib cenfetur, durn emtore de-
pulfo in locum ejus veiut emtor fuccedit , &
omnem contraSus effectum in fe transfert. Ty-
raqueilus deretraft. gentil. §. 29. glojf. 2. num. 1.
& feqq. Argentrcus ti^f?. de Laudemiis art. 3-6.
& feqq. Carpzovius defin. for.part. 2. confiit. 3 3.
■defin. 8. Zoezius adPand. h. t. de retraCiu num.
127.

. 30. Illud excutienduin reftat, qui in retra-
£tu potiores fint, prsecipue fi inter eos quseftio
fit _v qui .diverfis ex caufis retradlum defiderant.
Omnibus quidem aliis, atque ipfis etiam domi-
nis diredtis ac cognatis potiorem placuit effe cau-
famejus, quiretra&uin conv.entionalem exercere
cupit; cum provifio hominis potentior pierurn-
que fit proviiiotie legis. Jac. Coren obfierv. 3 2*
num. 3 8.3 9. Ant. Matthasus dc auttion. libr. 1 *
cap. 16. num. 46. 47. Refp. Jurifc. Holi. part.
2. confil. 310. in med. Dominus quoque dire-
dtus feudi re<5ti, & eadem ratione dominus di-
reftus emphyteufios, praferendus videtur agna-
tis vafalli vel emphyteutse in emphyteuticario
vel feudali fundo diftrafto; quia ab hifce ,res
primitus profefta eft. Berlichius decifi. 98. num.
15. Uttamen in feudis Hollandise hereditariis»
(onver(lerfeh]l{e erfieenen,) cognatorum poten-
tius videatur jus retrahendi, quam domini di-
re£ti, quia plerumque haec nqn a domino dire-
£to primitus vafallis collata fuerunt, fed ab eo

tan-

79t

D e l e g E C O m m I s S O R I A*

-ocr page 808-

tantum jure feudi recepta, cum prius effent
pieno jure aliodiaiia illorum , qui ea pecuiiaribus
ex caufis voluerunt in pofterum jure feudi pof-
fidere. Petrus Bort de feudis part. 5. tit. 5. cap.
1. num. 23. 29. & feqq. nifi feuda taiia ipfi
dominodiredo fupremo diftraftafuillent, quip-
pe qui tunc nec ab agnatis vafaiii venditoris re-
tradtum pateretur. Bort d, cap. I. num, 37.
Socios quod attinet, Mechlinienli lege definituin,
eos cognatis ufque adeo potiores efie oportere,
ut partem a cognato jam retradtam retrahere ni-
hiiominus ipfi pofllnt. Mecblin. tit. 11. art. 5.
quod tamen in Hollandia non obtinet, nifi fo-
cius fimui venditori cognatione jundtus fit. Gro-
tius manud. ad jurijprud. Holl. libr. 3. cap. 16.
num. 9. Jac. Coren cbferv. 32. num. 5 9. 60.
Appendix decif. poft refp. Jurifc. Holl. part. 3.
wl. i.pag. 51. in fine & 52. alioquin focios
ac conmres cognatis poftponi autor eft idem
Grotius d. cap. 16. num. 10. Leeuwen cenfi.
for. part. 1. libr. 4. cap. 20. num. 20. 26. Si-
militer apud nos cognatis , atque ipfis etiam fo-
ciis ac confinibus, ubi hos quoque admitti mo-
ris eft, in jure retraflus cedit dominus jurifdi-
dionis (den Jmbacbtsbecr) aiiique ei fimiles ,
quippe qui non nifi lapfo tempore, reliquisad
retrahendum prsefinito, ad retra£tum admittun-
tur. Neoftadius Curicc fupr. decifl 29. Grotius
d. cap. 16. num. 16. Quod fi non ex diverfo
fed eodem jure plures retradum facere velint,
inter cognatos in concurfu is potior eft, qui
gradu propiore venditorem contingit: fi gradu
pares, is, qui fiinul prsedii venditi intuitu fo-
cius aut comfinis eft, ut ante diftum. Si ex
pluribus seque propinquis unus emtor fit, are-
liquis eodem gradu junftis retraftum haudpa-
titur: fin emtor cognatus quidem fit, fedgra-
du remotior, proximioribus adhuc iibera retra-
hendi facultas eft. Grotius manuduff, adjurijpr.
Holl. libr. 3. cap. 16. num. 7. Jac. Coren ob-
fierv. 3 2. num. 38. 3 9. De catero, licet in aiiis
plerifque locis remotior retraheie quidem poflit,
dum proximior deliberat, fed proximiori poft-
inodumintratempuslcgitimum retrahere volenti
cedere teneatur, in Hollandia tamen praventio-
ni locus eft, adeo ut fi omnes ejufdem gradus
cognati fiinul eodem tempore ad retraftum ve-
niant, inter eos res ex retraftu communis fiat;
fi vero unus ex pluribus proximis ejuidem gra-
dus cognatis retra&um fecerit, rem totam fibi
habeat, nec reliquos ejufdem gradus ultra in
partem admittere teneatur, etfi intra legitimum
tempus venientes. Idemque fervatur, fi remb-
tior gradu proximiorem cognatum maturioreprse-
venerit retraftus interpofitione. Hugo Grotius
d, libr. 3. cap. 16. num. 7. Leeuwen cenfi, for.
part, 1. libr. 4. cap. 20. num. 20.21. Petrus Bort
defeudis part. 5 .tit. 5. cap. 2. num. 18. Si plu-
res fint focii ,is in concurfu prseferendus videtur,
qui majore ex parte focius fuit; quod & lege
Mechlinienfi cautum tit. 11. art. 6. Si plures
confines, is, cujus prsedium majore iatitudine
contingit prsedii diftradti fines, nifi confinis al-
ter fimul eintor fit. Leeuwen cenfi. fior. part. 1.
libr. 4. cap. 20. num. 26. Atque hcec ex ufu
noftro de retraftu fufticiant. Piura qui cupit
adeat Tyraquelluin de retraffu. Chriftineum ad
Mecblin. tit. 11. Zoefium ad Pand b. t. de lege
commijforia. Berlichium conclufi. pratt. part. 2.
concluf. 3 9.40. 41.

79*

L i b. XVIII. T i t. IV.

T I T V L V S IV.
De hereditate vel a&ione vendita.
Summaria.

1. Ad venditioncm bereditatis non efl opusinvcn-
tariiconfettione. Ouct cmtori hcreditatistraden-
da aut cedenda fimt ? auid juris circa cnera &
* commoda qucefita occafione rei, quam nomina-
tim exceperat venditoj bereditatis ? An a&ioni-
bus non cefifis utiies ccmpetant cmtori hereditatis ?
'2. Prcefiat venditor hereditatis damna & iucra
ceifantia per levem ejusculpam. Chiidjtiris, fi
venditor hereditatis tranficgerit cum dcbitoribus
bereditariis, vel res fingulares bereditarias ven-
diderit aut donaverjt ante velpofl venditioncm
bereditatis ?

3. Anjusaccreficendi&an cmohmentum juris ac-
crefcendi in emtorcm tranfcat , prolixe excuti-
tur. t

'4. An venditor de rerum fingtdarum hereditaria-
■ rum eviftim tmeatur ? m de evittione jttris

bercditarii aut partis ejus ? qttid intcrfit inter
venditam bereditatcm viventis , & eam qua
defunfti quidcm cfi , fied ad venditorcm non
pcrtinct; vclfidci cowmijfiaria tantum efi, cum
vendita efletut dircffa?

5. Venditorhcreditatis ncn tradit ea, quce ncmi-
natim cxcepit,ncc indebite acccptmn. An id qtwd
pccnce ncmine ccnfiecutus cfi ? An bercditatcm
mpuberis exfiubfittuticne qvcefitam, ctimpatris
fiiibflituentis hereditatcm vendtdiflet ?

6. Emtor hcreditatis dcbet fittficipere dcfcnfoncnt
venditoris pcr creditores hereditarios convcntu
An invitus pejjit ipfie ccnveniri per creditores
hercditarios ? qttidmoribus? Ancreditoresinvi-
ti tencantur convenire cmtorem ? An fi conve-
nerint cmtorcm, deinde iterum ad vcnditorcm
berediuth redire pojfmt ?

7. Re-

-ocr page 809-

De hereditate vel

7. Repetit venditor hereditatis ea, quce propter
hereditatem erogavit ; quod exemplis docetur.
An &, fi ex parte heres integrum dehitum he-
reditarium cx jttjld cattfd folverit, & panes a
coheredihus cceteris recuperare nequeat ? An fi in-
dchitum folverit ? Petit & redintegrari fervi-
tutes, fthid defuncio dehita vel legata folvi.
S. Recenfentur fingularia quxdam, quando non
privattts fed fifcus vendtdit hereditatem.

9. Vendi potefi atfio vel pure velfub conditione;
& vel pura vel conditionalis; nec femper tunc
idem venditionis effettus efl. An & in rem
atito, & univerfitas aftionum, & incertum
aftionis vendi poffit ?

10. Non potefl vendi popularis aSiio ; necmori-
hus noflris attio admercedem eorum, qui adhtic
in lndid degunt.

11. Attiovendita cedi debet. Ouomodo nunccc-
dendts fint attiones feu partes focietatis Indice
Orientalis vel Occidentalis ? Uti & attiones hy-
pothecd immobilium munitce ?

12. Cedendce emtori nominis attiones principales &
accejforice contrafidejujfores acpropignorumper-
fecutione. An in emtorem attionis tranfeant pri-
vilegia attioni autperfonce cohcerentia\An &jus
paratce executionis ex patto competens ? Quidfl
ex attione venditd jam aliquid pervenerit ad
venditorem ?

13. Quce cedens agere aut pati tenetur, ea quo-
que cefifionarius fiacere aut pati debet, etiam ra-
tiones, calendaria cedentis edere. An cefifionari-
usetiam in ccfifis fibi attionibus utipoffitfiuo pri-
vilegio perfionali exfiuo capite ? Notatur fingttla-

nterresincorporales, venditio-
nem recipientes, prsecipuehe-
reditas&aftionumeratur. He-
reditas cjuidem non viventis

______fed defunfti. I. \. ffi. h. t. ea-

que veldirefta , vel fideicommifTaria. l.fiquafi
beres 1 C.ff.h.t. Ad cujus diftra&ionem inven-
tarii confe&ione opus non eft; eo quod tunc
non hereditatis, fed rerum fingularium heredi-
tariaruin videretur venditio , & peritide illud
habendum effet, ac fi res plures una fuiffent
venditione comprehenfx. arg. /. qui filiifam. 14.

I. l.lj.ff.b. t. Vendita vero hereditateli-
cet emtor heres non fiat , dum is , qui femel
heres extitit, non poteft definere heres effe. /. ei
qui 88.ff. dc hercd. infiit. I. ait prcetor 7. §.fid
quod 10. in fine Jf. de minor. 25. annis. vicem ta-
men heredis fuftinet. /. 2. §. ctim quis 18.Jf.b. t.
cum id inter emtorem & venditorem aftum in-
telligatur, ut neque amplius, neque minusjuris
emtor habeat , quam apud heredem futurum
effet. /. 2,pr. & §. non tantum 4. ff. h. t. ac
proinde & lucrum omne & damnum heredita-
rium ad eum refpiciat. d. I. i. ficuti y.ff. b. t.
nifi quid nominatim exceptum fuerit; quo ta-
men cafu id tantum in dubio penes heredetn re-
manebit, quod exceptuin fuit , non itern res

ACTIONE VENDITA.

re jus fifici.

14. Venditor attionis an & quando teneatur prce-
fiare debitorem locupletem ? Et qttid fi. nonem
fit venditum, tanquam bonum ?

15. Anpofi cefifionem cedens adhuc agerepofifit;
& in concurfu cedentis ac ceffionariiuter tn agen-
do prceferendtis fit ? An & quando debitor rette
fiolvat cedenti ac liberetur, quando non ; &
quid moribtis nofiris ?

16. An cedens revocare poffit cefifionem attionis
venditcc aut donatce, Ji cejfionarius non pareat
conditionibus appofitis ? An mutuo confenfiu ce-
dentis & ceffionarii ccfifio refiolvi pofifit, invito
debitore ? Et an dcbitorific pereatjus retrabcn-
di attionem venditam, autfifico fiuum tributum
ex venditione dcbitum ?

17. Quis potiorfit, fieadem attioduobus fiepara-
tim venditaac cejfia fit diverfis tcmporibus f

18. Emtor nominis nonplus exigerepotefi, qttam
qtiantum verepretii nomine numeravit; licet re-
liquum ei dicatur donatum ejfe d nominis vcndi-
tore. Et quid moribuspcr ccfifionarium jttrari de-
beat} A11 idem ohtineat indationein fiolutum ?
An in pcrmutatione attionis ?

1 p. Intra quantum temporis fipatium retrattus no-

minis faciendus fit ?

2 o. Ouando cefjetjus retrahendinomen venditum ?

Ubi de nominibus in hereditate vendttd compre-
benfis ; vel contentis fiub venditd nominum uni-
verfitate, fiett vendito toto caiendario ; de vendi-
tis auttione publicd; ac dcnique venditis tempo-r
re bclliaut alterius calamitatis, unde periculum
inanis attionis metuendum efi.

aliae aliave jura, quas rei exceptae occafione quae-
fitafunt. lult.Jf. h. t. utiex adverfo ea quoque
onera, quas rem exceptam comitantur, vendito-
rem gravant, fi ante venditionem jatn coeperant
effe debita : nam & fi a^sdes vitiofa? exceptse fint,
quarum intuitu cautio damni infefti nomine prse-
ftitafuerat, ejus quidetn damninomihe, quod
ante venditionem daturn fuerit , onus ad em-
torem , alterius temporis ad heredem pertinere
placuit, fi non aliud afturn appareat. /. 2.§./£
venditor 14. Jf.h.t. Adde d. I. 2. §. 12. 13 .ff.
h.t. His confequens eft, ut omne illud, quod
ad heredem vendentem pervenit a morte defun-
cti ufquead tempus venditionis, emtori prarfta-
ri debeat. /.2. §. \. Jf.b. t. atque adeo omnia
tradi corporalia , iive in hereditate reperta fint,
five, cum hereditati deberentur , per heredem
exacta fuerint. /. 2. §.pervenijfie%. I. quifiliifam.
14. §• 1. Jf.h.t. I. qui ttondum 4. C.h. t. a&io-
nes cedi tum principales tum acceiioriae , five
eas ipfe acquifiverit, novatione fadia, fidejuffore
vel pignore accepto, aliifque modis; five jam
anteipfifuerint defunfto quaefitx. d. 1.2. §.per-
venijfe 3. & §.non folum 8. fj. h. t. ut eas dein-
ceps emtor fuopericulo fumtuque exerceat /. 1.
C. de evittion. Quibus tamen non ceffis, utiles
nihilominus adtiones emtori accommodantur ex

Hhhhh con-

793

-ocr page 810-

L i B. XVIII.

conftitutione D. Pii, ufque adeo , ut in con-
curfu emtoris ac venditoris reus conventus em-
tori folvere poflit, venditore per exceptionem
repellendo. /. fi cum emtore 16. jf. de patfis. I.
cmtor 4. C. b. t. fi modo a&iones diredte, qua-
rum ioco hx utiles fubftdiaria: dandse forent,
ipfi defunfto competere inceperint: nam fi per
ipfum demum heredem hereditatis occafione ac-
quifitae fint , dum vel pignora aut fidejuflores
pro debito hereditario nadus eft, vel pecunias
hereditarias alteri credidit, & in eam caufam pi~
gnora accepit, ne utiles quidem emtori heredi-
tatis dandse forent, fed omnimodo ceflione opus
eft. arg. I. fi heres pecuniam 73. ff. ad Senatufc.
Trebell.

2. Prseftat infuper venditor hereditatis dam-
num omne emergens, & lucrum omne ceifans,
quoties per dolum aut iatam levemve culpam
ejusid accidit, veluti, fi debitorem hereditariuin
acceptilatione liberaverit, vel id egerit, ne pro-
prietas aut pofleflio acquireretur hereditati, cum
adipifci potuiflet. /. 2. §./ev/ &ff). jun£t. /.3.
fj\ b. t. /. inilla jlipulatione 50. i.ff. de verbor.
obligat. arg. I. fed &fi 25. §.perinde8. &y.jf.
de petit. bered. Unde & , fi venditor hereditatis
cuin debitore hereditario tranfegerit aut paftus
fit, iive ante venditionem , five poftea , fed
antequam debitori innotuerat venditio, emtori
adverfus venditorem ex emto a£tio danda foret
ad id, quanto minoris valet hereditas ob perem-
tum pado vel tranfadione agendi jus; cumuti-
que debitor, bona fide pacifcens aut tranfigens
cum venditore, poflit fefe propter ignorantiam
fuam adverfus emtorem pa£ti vel tranfaftionis
exceptione tueri. Diverfum planeforet, fi poft
venditionem debitor venditionis haud ignarus ,
tamen cum venditore pacifcendum duxerit, aut
tranfigendum: curn enim dolo non careat,
quod cum aiio , quarn ad quem ea res pertinet,
tranfegerit,repiicatione doii exceptio tranfa£tionis
per emtorem elidi poteft. /. ult. ff. de tranfaffion.
arg. d.l. 2. $.fed& fi 5. ff. h. t. Sed &, fi res
hereditarias a venditorealteri diftra£ias aut dona-
tas concipiamus, fi quidem id ante venditionem
hereditatis fa£tum fit , donatarum quidem ju-
ftum pretium , venditarum vero pretium tale,
quale inde bona fide redaftum, etfi confum-
tutn, emtori hereditatis prseftandum eft. /. 2.
peruenijfe 3. jf.h.t. finpoft venditionem, an-
tequam res ipfse hereditariEeemtori hereditatis tra-
ditae effent, ad id quod intereft vcnditorem em-
tori hereditatis teneri conftitutum eft : cum
enim venditor, antequam res hereditarias emto-
ri hereditatis tradidiflet , dominus earum efle
perfeveraverit, tradendo eas aliis dominium
quidem transferre potuit; fed quia fidem con-
tra£tus fregit , eurn emtori hereditatis in poenam
perfidiae ad id quod intereft obligari sequum fuit.
/. quitihi 6. C. h. t. L uenditor 21. ff. h. t.

3. De jure accrefcendi, utrum illud quoque
inemtoremtranfeat, fiforte ex parte heres hanc

T I T. IV.

partem fuam alteri diftraxerit, ac poftmodum
alter coheres deficiat , a inultis in varias ituiti
fententias. Mihi inter ipfum accrefcendi jus, Sc
acquirenda ex eo jure einolumenta diftinguen-
dum videtur. jus ipfum quod attinet, illud pe-
nes hereditatis venditorem etiam poft venditio-
nem remanere puto. Cum enim coheredi por-
tio coheredis deficientis accrefcere debeat, vendi-
tor autem non obftante venditione heres man-
ferit fecundum ante di£ta , nec eintorem ven-
dendo heredem fecerit, neceflefuit, utipfequa
heres hoc jure gauderet; eo modo, quo & he-
redi fiduciario poft reftitutionem fuse partis ac-
crefcit portio coheredis poftea deficientis. /. Pa-
pinianus 43. jf. ad Senatufc. Trebell. Non ob-
ftante eo, quod nihil accrefcat ei, cui ut indi-
gno hereditas ablata eft, dum tacite fidem de
parte, in qua inftitutus eft, incapaci reftituen-
da accommodavit. /. fi totam 83. ff. de acquir.
vel omitt. hered. (in qua lege an denotat eam,
docente Cujacio lihr. 2. vbferv. 7. & libr. 3.
obferv. 38.) Non enim accrefcit, quia lex ipfa
ei ademit hereditatis emolumemta , quatenus
promifcrat reftitutionem, ipfumque etiam ante
aditionem & vivo adhuc teftatore indignum cen-
fuit, cui falvurn eflet ex aditione lucrutn par-
tis incapaci reftituendse: cumque jus accrefcen-
dinonalia ex caufa competat, quam quia quis
ex parte heres eft, fequitur , eum, qui propter
indignitatem ex ea parte, ex qua heres inftitutus
erat , vere & cum effe£tu heres non eft, (et-
fi forte de fa£to adiviffet imo adeundo heres ef-
fe£tus effet, nec perderet nomen heredis poft-
quam ei res ita reliftse ablatac funt. /. 43. §. 3.
jf. devulg. & pup. fubftitut.) non poffe ullum
fibi arrogare accrefcendi jus. Quod & aperte fa-
tisUlpianusin d.l. 83. fignificat, cum ait, nibil
ei debere accrefcere, quia rem non videtur habere :
neque enim is rem habet , cui illa in pcenam
fidei tacite accommodatx ademta eft; licet eam
naturaliter teneat, quamdiu k fifco vindicata
non eft ; imo talis apertiflimis verbis in petitio-
ne hereditatis 11011 heredis, fed prsedonis loco in-
telligendus dicitur /. prcedonis loco 46. ff. depetit.
hered. Nec hifce repugnat, quod talis ad fub-
ftitutionem impuberis admittitur, cum paterdi-
xiffet, quifquis mihi heres erit idetn filio heres
efto. Lexfatfo 43. §. Julius 3. ff. de vulg. &
pupill. fubftit. Id enim ita placuit, primo, quia
alia impuberis hereditas eft, diverfa a paterna
hereditate 1.2. §. illud poteft 2. ff. h. t. fecun-
do, & quidem prsecipue, quia ex tali fubfti-
tutione venit ad impuberis hereditatem etiam il-
le, quinunquam patris fubftituentis heresfuit,
veluti fervus alienus a patre inftitutus, qui juf-
fu domini paternam adiens hereditatem, non fibi
fed dominO eandem acquirit, nec fe fed domi-
numadeundo heredemfacit: uti&illi, qui cum
heredes patris fubftituentis extitiffent, per mo-
tain contra teftamentum querelam incfficiofi,
aut per fupervenientem fervitutem , defierunt

-ocr page 811-

De HEREDtT AtE VU

patris heredes eflfe, fi rnodo pdftea libertate do-
nati fiilt: fic ut ibi non tam confideretur, quis
patri re aut nomine heres fuerit, quarn potius,
quis a patre in teftamento nominatus feu fcri-
ptus iiti /. cum filio 3. /. qui liberis 8. §.. ult. L
in fubfiitutione 31. /. 43. §. 3. in fine ffi. de vulg.
& pupill. fiubfiit. Cseterum quia venditor fuam
vendendo hereditatis partem eftecit, ut emtor
heredis loco eftet, & ad eum omne pertineret
juris hereditarii damnurn lucrumque. /. §.
ficuti & §, cum quis 18. fif. b. t. dum iii he-
reditatis venditione id a£lum creditur, ut neque
amplius neque minus juris enitor habeat, quam
penes heredem futurum effet. d. I. 2. in pr.jf.
h. t. confequens fuit, ut, quemadmodum om-
neemolumentum, hereditatis venditori ex adi-
tione quseiitum , in emtorem transferendum
fuit, ita quoque illud, quod ex jure accrefcen-
di ad eum tanquam adhuc heredem pervenit aut
perventurum eft, Neque enim inficias iri poteft,
quin pro parte heres jus illud accrefcendi habeat
qua heres, nec alia ex caufa, quam quia ex
parte heres eft , cui proinde parti fpes & jus
fuccedendi in alteram hereditatis partem, cafu
quo illa vacatura eft, etiam eo ipfo momento
qusefitum fuit, quo fuam ipfe adivit partem.
Nifi ergo ita ftatuatur, emolumentum juris ac-
crefcendi ad emtorem pertinere , eveniret, ut
minus juris penes emtorem foret, quam penes
heredem eifet futurum ; contra d. L 2. pr. jf.
h. t. cum utique in jure accrefcendi, quod he-
redi, qua tali, competit, non minima enlblu-
menti pars fit. Facitque pro hac fententia,
quod Ulpianus icripfit, fi etiam impuberi fit fiub-
flitutusis, quivendidit hereditatem tefiatdris, id,
quod ex impuberis hereditate ad eum qui vendide-
rat bereditatem pervenit, ex emto affioni tocum
non fiacere, addita ratione, quia alia heredi-
tas efi. t. 2. §. itlud potefi 2. jf. h. t. unde a
contrario concludendum , adioni ex emto
iocum fore ad id quod ex jure accrefcendi
ad venditorein pervenit , quia non alia , fed
eadem unius hominis hereditas eft, Faeit ih-
fuper, quod, licet fiduciario heredi, quicoa-
ftus adiverat Sc reftituerat, ipfum jus accrefcen-
di competat, is tamen fideicommiifario reftitue-
re teneatur quicquid ex jure accrefcendi poft re-
ftitutionem partis illius , quam compuifus adi-
vit, confecuturus eft. /. Papinianus 43. jf. ad
Senatufic. Trebell. a quo herede fiduciario petitum
argumentum tanto magis ftringit, quod inter
fideioommiflarium & fiduciarium heredem , to-
tam hereditatem aut partein fu.am totam reftituen-
tem, interponi folitse fuerint ftipulationes emts
Sc venditse hereditatis; quo efticiebatur, utom-
niaeo haberentur ioco, ac ii fiduciarius fideicom-
miflario hereditatem vendidiflet. §. ergofi quidem
6. Inflit. de fideicommijfiar. heredit. Nec movet,
quod hic coadus adiverit, adeoque paftione tali
tuncopusnon fit, fed ipfum fenatufconfultum
onera transferat in fideicQinmilfarium. d- §. 6. in

ACTIONH VENDifA.

fine. culn ita id tantum interfit, quod, uti fpon®
te aditio contigiflet, ex pafto illud introducatur *
quod in aditione coada facit ipfurn jUS j fted
de csetero quantum ad eftedus ulla diveffitas fit j
five pa£to five jure fecuritas fiduciario quserat-uti'
Denique non facile quifquaih eintori cum rafio-
ne denegaverit utilitatem Sc efteCtus juris accre-
fcendi, nifi qui pariter exiftimaverit; etiarii ca-
duca legata & fideicommifla , quiri & quaf-
tam Falcidiam ac Trebellianicam, oportere pcnes
hereditatis venditorem temanere, nec fequi em-
torern ; quse quam fintalienaa juris furidatnCn-
tis, fatis manifeftum eft. Secundum hane vero
fententiam diftinctione propofitam * Vulgaris
fponte corruit objeftio, jus nernpe accrefcen-
di ex pacto non acquiri. Etenim nec hereditas pa-
do quseritur; fed uti femelper aditioncm quse-'
fita vendi deinceps ac iri emtorem transferri po-
teft quantum ad omnia onera ac commoda em-
tori ceftura, ita quoque jus accrefcendi ; nori
ex pafto fed aditione primitus qusefitumj deirt
pa£to feu venditione tranfit in emtorem quan-
tum ad effeitus fuds; juribus ipfis tum heredi-
tatis tum accrefcendi nunquam a venditore, ve-
lut in perpetuum herede, fepararidis. Collabi-'
tur&alterum, quod a Vinnio fieleil. qitccfi. Itbn
l. cap. 55. aliifque diffentientibus obtenditur*
^vquafi fcilicet de jure accrefcendi tempore vendi-
tionis non fueritcogitatum , ea vero vendita non
intelligantur, de quibus cogitatumnon eft. arg.
/. inlege fiundi 77. jfi. de contrah. cmt. Neque
enim uiiusex parteheres fine manifeftiflimo juris;
errore , non excufantefed nocente, ignaruseffe
potuit , fpem iilam accretionis fibi per aditio-
nem hsereditatis iic effe qusefitam, uti ipfum jus
hereditarium de prsefetiti pro parte qusefitum eftj
dutn ineft juri hereditario jus accrefcendi , uti
1 fundo vendito cohseret alluvionis jus , licet
alluvionis fa;pe minor quam accrcfcendi fpes fit;
unde alluvioni comparatutn videtnus ipfum ac-
crefcendi jus. l.fi Titio 33. §; 1. in jine jfi. dd
ufiufruftu. Ne dicam, veruin non effe per orn-
nia illud, vendituin non videri de quo cogitatum
. non eft; neque id di&at d. /. 77. quippequse
tantuin habet, neminem emere aut excipere quod
non fit, id eft, quod non apparet, in rerum
natura non eft; unde Sc illic lapicidinse, quse
tempore venditionis apertse non fuerant, dicun-
tur non fuiffe venditse, quia nullte fiunt lapici-
dinte, nifi qute apparent & Cceduntur. d. I. 77. Et
infumma, magis eft , ut d. I. 77. pro noftrt
militet opinione. Scilicet uti fundo vendito omnia
ea vendita cenfentur quse fundi funt, nifi no-
minatim excepta fint ; ideoque fundo vendito
vendita; fimui videritur latentes etiamnum la-
picidinae ac metallifodina* , iicet eas latere igno-
noretur, ac de his per contrahentes cogitatum
non fit. d. /. 77. ita &hereditate vendita vendi-
tum intelligi debet illud omne, quod hereditatis-
eft; hereditatis autem eft & ipfum jus accrefcendi,
ut ance probatum, ac proinde pro vendito haben-
Hhhhh 2 duirt

-ocr page 812-

l i b; xviil

<3um erit, etfl de eo contrahentes non 'cogitaffe
largiremut. Non etiam noftrse repugnat opinio-
ni , quod venditor hereditatis non notnine te-
nus fed re ipfa poft venditionem heres fit , quia,
durn pretium habet, ipfam habere poffidere vi-
detur hereditatem. /. fi quis pecuniam 4. §. uit.
ff. fi quis omijfa caufa tejiamenti ab intej}. vel al.
tnodo pofftd. hered. Etenim njidetur tantum ha-
bere per quandatn juris fidionem , uti generali-
ter , qui rei pretium habet rern habere videtur,
re ipfa necdum habet. arg. §.ftres aliena 6. in
ftne Inftit. de legatis. in rei veritate magis erntor
habet, quipperes ipfas hereditarias habens , te-
nens, poflidens , de his fuo difponens arbitratu,
& ipfius hereditarii juris omnia commoda pariter
ac onera fentiens. Sed & fecundo , pofftdcre vi-
detur hereditatem is qui vendidit, in quantum
eam, quam vendidit, adeundo adeptus eft, ad
oppofitionem eorum, qui dolo fecerunt quo mi~
nus pofftdeant fecundum verba legis , id eft ,
eorum,qui non adiverantfed omiferant heredita-
tem fibi teftamento delatam , ut eam vel ipfi vel
alius deinceps adiret ab inteftato, juxta tituli
ipfius infcriptionem. Nec eft quod regeras, fi-
duciarium quidem heredem poft faciam heredi-
tatis reftitutionem nomine tenus tantum heredem
efte, omnia jura in fideicoinmiftarium tranfivif-
fe , venditorem vero hereditatis poft venditio-
nem adhuc oneribus hereditariisobnoxium exi-
ftere, & ufque adeo pofte a creditoribus here-
ditariis judicio ad folvendum inquietari , ut ne
emtor quidem invitus ab eo compelli poflit ad
excipiendas, quas venditori moventur, heredita-
rias aftiones. /. ratiojuris 2. C. h. t. Etfi enim
in eo tertio quardam inter iftos duos diflerentia
appareat , tamen quantum ad eftedum emolu-
menti par utrobique ratio eft , dum venditor
hereditatis conventus a creditoribus hereditariis,
ac folvere compulfus, regreffum adverfus emto-
rem ad indemnitatem habet, & ita non fuo fed
emtoris periculo litigat ac convenitur. Nec fa-
cit, quod emtor forte poflet non folvendo elfe,
3c fic venditor in damno hserere; cum utique
venditionis tempore venditor potuerit pa£to id
agere, ut fibi ab emtore eo nomine fatifdetur;
ac id non agens fuse debeat culpse ac negligentia;
damnum tale acceptum ferre ; quod tunc in ju-
re noftro non intelligitur damnum efle. arg. /.
ratiojuris 2. C. h. t. junct. /. quod quis ex culpa
203. ftf. de regul.juris. Leve quoque eft , quod
in quaeftione , utrum, hereditate vendita , ea
quantitas fpedetur, quse fuit mortis tempore,
anea, qusefuit, cum aditur hereditas, anea,
quas fuit cum hereditas venundatur, ab Ulpia-
no refponfum fuit, id aftum videri, ut quod ex
hereditate pervenit, in id tempus, quo venditio
ftt, id videatur venijfe. I. 2. §. i.jf. b. t. Tempus
namque venditionis illic fpeftandum dicitur,
non ad excludenda commoda poftmodum he-
redi obventura, fed ut includantur omnia, qua*
forte intra venditionis & mortis tempus obve-

T 1 T. IV.'

nerunt: quae enim poft venditionem commoda
aut damna occafione rei venditse fuperveniunt,
emtorem ex communi emtionis natura fequun-
tur. Unde & eidem fundamento inhxrens Uh*
pianus in d. L 2. §. non tanttm 4. jf, h. t.
circa hereditatis venditionem definivit , non
tantum quod ad venditorem hereditatis perve-
nit, fed & quod ad heredem ejus ex hereditate
pcrvenit, C non folum quodjam pervenit, fed
& quod quandoque pervenerit, emtori reftituen-
dttm ejfe. Denique nec illud valde ftringit,
quod in emtione pretium rei venditae refpon-
dere debeat, nec probabile fit, eum , qui forte
ex quarta vel minore parte heres eft, voluiffe
emtorem venditione partis iftius minoris ex af-
fe heredem facere, fi alii deficerent, eo quod
nulla tunc inter rem venditam pretiumque pro-
portio foret. Non, inquam, fatis urget, fi con-
fideres , inter oinnes conftare, in hereditate
vendita locutn non effe remedio /. 2. C. de re-
fcind. vend. nec ftolidis tantum ( de quibus. L
ft hercs 3. jf. adleg. Falcid. ) fed & prudentio-
ribus accidere fubinde poffe, ut, quemadmo-
dum hereditatemtanquamlucrofam adeunt, quse
ob emergentem deinde acris alieni molem dam-
nofa apparet, ita& velut lucrofam pretio majo-
re emant, ignorantes ses alienum latens, quse
exitu infpe&o damnofa prorfus eft : quo tamen
cafu venditionem ratam fore dubium non eft,
etfi nulla inter id, quod venditur, ac pretium
proportio inveniatur ; nifi quis pretii & damni
ita ernti proportionem juftam putet.

4. Licet autem pro rerum fingularium here-
ditariarum evi&ione venditor hereditatis obftri-
£tus non fit, nec hereditatem loeupletem praftare
teneatur, nifi nominatim evidionis praftatio-
tnem rerum certarum intuitu in fe recepiffet, vei
de fubftantia feu quantitate hereditatis quid af-
firmaffet; eo quod alioquin non rerum fingula-
rum fub hereditate contentarum, fed rei incorpo-
ralis, univerfi fcilicet juris hereditarii five lucrofi
five damnofi venditio fa£ta creditur. /. 1 ,C. de evi-
ttion.l. 2. I. quifiliifam. 14. §. 1. /. lyjfi.h.t.
Yinnius feleft. qucsft. libr. 2. cap. 8. verfiu. fedquid.
quin tamen defiatto fiuo venditor fatifdare, adeo-
que juris ipfius hereditarii venditi evi£tionem
prseftare teneatur , extra controverfiam eft, fi
forte illud in totum vel pro parte evi£tum fit. d.
I. 2. pr. I. quodfifit i^.jf.h.t. arg. d.l.i. C. de
eviffion. fi modo aperte jjis hereditarium diftra-
ftumfuerit: nam fitantum venditum propona-
tur incertum hereditatis, & quafi fpes ejus, dum
id a£tum , utfiquidjuris venditori in ea hereditatc
competat, id veneat, quamvis ad venditorem
hereditas non pertineat, nihil tarnen eo nomine
emtori prseftandum eft, nifi venditor, fciensad
fe non pertinere, tamen ita dolo diftraxerit. /. quod
fi in vcnditione 1 o. n.. 12. 13. fif. h. t. Multum
interim evi£tionis prseftandse intuitu refert ,
utrum diftrada fit hereditas, qua: nufpiain ap-
parebat, an talisquaealiena erat, andeniqueea,

qua?

-ocr page 813-

quse venditori quidem qusefita fuerat, fed ex
caufa fideicommiffi, cum iiiam ut direftam ven-
didiffet. Si enim intervenerit venditio heredi-
tatis, quse in rerum natura non e.ft, veiuti ho-
minis adhuc viventis > evi&io proprie prseftanda
non eft, quia finere quse veneat emtio nulia aut
venditio inteiligi poteft ; fed pretium duntaxat
emtori reddenduin , ac fi quid in venditionem il-
lam ipfo jure nullarn ab emtore impenfum fuerit,
&fi quid ainplius emtoris interfit. l.cum heredi-
tatem 7./. 8.1.9. ff. b. t„ junct. I. nec emtio 8.ff.
de contrab. emt. Sin vere appareat hereditas ven-
dita , fed ad venditorem non pertineat , ipfa
«ftimanda , ac in ejus seftimationem venditor
damnandus eft fecundtim evidionis naturam. /.
quodfinulla 8.ff.b.t. Quod fi quis quafi heres
direitus hereditatem vendiderit, cum ei ex fena-
tufconfulto Trebeliiano reftituta eftet , quanti
emtoris interfit, tenetur. /. fii quafi 16. ff. b. t.

5. Sunttamennonnulia, ad quse emtori he-
reditatis tradenda vel prseftanda venditor obftri-
Ctus non eft ; veiuti quse nominatim pa£to exce-
pit. l.i'. §. apud Juhanum 12. & fieqq. I. idt ff.
b. t. Nec id, quod occafione & fub praetextu
hereditatis quafi debitum exegit, cuin effetin-
debitum ; quia hoc hereditarium non eft. d. I.
2. §. fiolet quceri 7. ff. b. t. Nec,fi quid pcenae no-
mine a fure vel prsedone ob furtum rerum here-
ditariarum confecutus fit, dum ipfe furtum aut
rapinam hereditariis in rebuspaftus eft. /. vcndi-
tor cx 21. infine ff. b. t. fecusfi defunflus ipfe
hsec paffus , & ita ipfi adhuc viventi aftio poe-
naiis qusefita effet; cum enim ea ad venditorem
qua heredem hereditario jure devolutafuerit, fe-
quitur, aut ipfain emtori cedi debuifte, autpce-
nam jam exaftam debuifte reftitui, ne alioquin
minus penes emtorem fit, quam penes vendi-
toremquaheredemfuturum effet, contra /. 2.pr,
ff. b. t. Non denique hereditatem impuberis fibi
ex fubftitutione pupillari qusefitam, cum patris
fubftituentis hereditatem , ex qua ipfe quoque
fcriptuserat, vendidiftet, quia alia hereditas eft.
I. 2. %.illudpotefi 2.ff. h_t t. nifi hoc nominatim
aftum fuerit, ut & impuberis hereditas veniret.
d.l. 2. §.2. fi modo venditionis tempore pupillus
mortuusfit; nealias venditio incideret in prohi-
bitamde fucceffione tertii certi viventis padio
nem. Nec eft, quod quis exiftjmet, ex eo
quod in d.l. 2. §. 2. dicitur, maxime ji hereditas
pupillaris jam delata fit , coiiigi pofte, quoc
etiam de necdum delata, adeoque de ea , quse
pupiili adhuc viventis eft , pa£tio talis addi pof-
fet. Non enim fequitur, pupilium adhuc fuper
ftitem efle, fi hereditas ejus delata necdum fit
cum&, fi fub conditione iubftitutio faftafuerit
hereditas necdum delata dici queat, utcumque
pupilius jam fati munus impleverit. Sane , uti
nuiiius, ita nec pupilli adhuc viventis heredita-
tern uliamefte, aut vendi pofle, palam eft, ex
l. i.ff. h. t. Vinnius de paffis cap. 19. num. 9.

0. Sed uti venditor emtoriad plura tenetur, ita

vendita*

& viciffim emtorem venditori ad nohnulla pra»
landa obligatum efle , in aperto eft. Aut enim
lereditatis venditor necdum hereditario nomine
quicquam impendit, aut ex adverfo qusedam
am folvit, aut aliter in hereditatem fumtus fe^acit. Si nondum quicquam ab eo in hereditatem
erogatum, fed tantum judicio conventus fueriti,
cum emtoris periculo lis agitanda fit, refte ab
emtore defideraverit > ut is fui (venditoris)
defenfionem adverfus hereditarios fufcipiat cre-
ditores. I. bereditatem 28. ff. de donatwu
arg. /.2. §. ult. ff. h. t. licet emtor invitus
compelli nequeat a venditore, ut excipiat > aut
in fe transferat, aftionem venditori motam aut
movendam. /. ratio juris 2. C. h. t. nec k cre-
ditoribus hereditariis re£ta via invitus conve-
niri. Chriftineus ad Mechlin. tit. 16. art. 37*
num. j 4. Sande decifi. Frific. libr. 3. tit. 4. de~
fin. 3. quod tainen poftremum noftris moribus
mutatum efle , & creditoribus in emtorem a-
ftiones oportere dari, maxime fi venditor fol-
vendo non fit, cenfet Chriftineus vol. 6. de-
cifi. 67. num. 4. & fieqq. Groenewegen adl. 2.
C. h. t. Invitos fane creditores hereditarios acl
id conftringi, ut emtorem conveniant, iniquum
foret; quippe quibus jus agendi adverfus ven-
ditorem, veluti ex aditione heredem, conven^
tione privata emtoris ac venditoris adimi non
potuit aut immutari. arg. /. debitorum 25. C. de
pattis. I. imperatores 3. ff. de tranfiaft. d. I. 2. C.
b. t. Si tamen creditores contra emtorem a£tio-
nes fuas inovere cccperint, & is fpontanea vo-
iuntate eas exceperit, tacitse paftionis exceptio-
ne in pofterum fe venditor tueri polfet, quafi
id aftuin effet, ne creditores ab eo petant. l.pofil
•venditionem 2. C. de paflis. Adde tit. de pcitht
num. 15.

7. Quod fi b contrario vel ante vel poft he-
reditatis venditionem in hereditatem fumtus fe-
cerit, vel hereditaria foiverit debita, id omne ab
emtore per adtionem ex ftipulatu vel ex Vendi-
to repetere poteft. /. fihx pluribus 18.^ h. t.
I. ratio 2. C. h. t. Ex vendito quidem , fi nuiia
ftipulatio inter emtorem & venditorem fit in-
terpofita. /. 2. §. five ipfie 11. ff. b. t. adtione
vero ex ftipulatu, fi interceflerint eintse vendi-
tseque hereditatis ftipulationes , quse frequcntes
olim erant, quibufque id agebatur , ut quod
venditor percepiflet lucrum, emtori reftityret,
& quod damnuin paflus eflet, id emtor refar-
ciret. §. ergo 6. Jnfiit. de fideicommiff. hered. L
in ilia flipulatione 50. §. 1. ff. de verb. obiigat.
confer Cujacium Itbr. 2. cbfiervat. 30. Quibus
confequens eft, ut recuperet, fi quid ve<Stiga-
iiun» aut tributorum nomine dependerit. /. 2. §.
fi quid publici 16. ff.b. t. aut ii quid in funus
defunfiti erogaverit, cum & ifta impenfa here-
ditaria fit. d. I. 2. §. quodfi funcre 17. ff. h. t.
fed & fi eX parte heres exiftens totuin, quod
a defundto fub pccna debitum erat, folus exfol-
verit pcense evitandae gratia, antequam cohere-

Hhhhh 5 de?

Df kere ditate v e t» actione

-ocr page 814-

79-8 1 i B. XVII

des caeteri hereditatem adiviffent, nec poftea ab
his ob eoruin egeftatem recuperare potuerit quod
fupra fuam praftiterat portionem, hoc quoque
venditori per emtorem oportere refundi, velut
hereditario nomine folutum, Julianus tradidit.
I. fi ex pluribus iS. ff. h. t. Quin imo, & fi
indebitum , quafi debituin hereditarium, a ven-
ditore folutum ht, ejus reftitutionem emtoriin-
cumbere placuit, fi modo venditor per fenten-
tiam judicis ad folvendum damnatus fit, 11011
item, fi citra judicis decretum fponte prsftite-
rit. d. I. 2. folet quceri 7. ff. h. t. Cuinque
hcreditate vendita eo cunfta ioco habenda fint,
ac fi non per venditorem fed emtorem ipfurn
aditio fadta effet, rationi confentaneum fuit,
venditorem jure petere, ut, quas tum prasdia-
les tum perfonales fervitutes ei in rebus heredita-
riis competierant, &aditione adeoque confufio-
ne extinftar fuerant, ab emtore redintegrentur ,
l. 2. §. pen.ff'. h. t. I. fi ei 9. ff. commun. prced.
tam urb. quam rtiflic. atque infuper ea folvan-
tur omnia, quas venditori a defundto vel ab
herede ex voluntate defun&i debita , exfolvenda
ei fuiifent , fi non ipfe venditor fed extraneus
hereditatem adiviflet; fi modo ejus debiti ad-
verfus heredem exaftio com petere potuerit,
non item ii inorte extin&um fit, dum forte pce-
na/e erat ex delifto defcendens. d. I. 2. cum
quis 18. 7. hereditcttem 24. ff. h. t.

8. Di<5ta hadenus de hereditate vendita lo-
cumhabent, fi privatus venditorfit: diverfum
ab hifce in nonnullis obtinet, ubi non a pri-
vatis, fed a fifco hereditas diftrada eft. Eteniin
hereditatis fifcalis emtor non ipfe tantum a6tio-
nes contra debitores hereditarios inftituere de-
bet; fed & viciifim eas, qua: a creditoribus he-
reditariis movendse funt, excipere in univerfum
obftridus eft, nec fifcum venditorem iis refpon-
dere compellit. /. 1. C. h. t. I. eum quiqi. ff,
de jure ffci. De ipfo vero hereditatis jure nul-
lam ab alio controverfiam patitur, nec heredi-
tas ei poteft in totum auf ex parte evinci; cum
ementes a fifco ftatiin fecuri fint, & fifcum
ipfum vendentem convenire debeat, quifquis
judicio contendere cupit, ad fe venditam perti-
nere hereditatem. ult. Jnflit. de ufucctpion. /.
1. 2. C, de quadriennii prcefcript.

9. Altera tituli pars eft de adtione vendita,
qualis venditio non confentiente tantum , fed
& invito ac reluftante debitore fieri potefh /. 1.
€. de novation. /. fi nominis 2. C. de donation. I.
nominis 3. .C. h. t. Vide tit. de procurator. num.
8. five pura fit a<5tio, five ex die vei conditio-
ne fufpenfa: nam & aftionem puram fub condi-
tione , & conditionalem pure vendi poftecon-
ftat; ut tamen non idem ufque venditionis effe-
£tus fit. Nam fi fub conditione debitum ven-
datur pure, emtio ftatiin perfe<5ta eft, ac ad pre-
tium folvendum obligatio nata, licet emtor exi-
ftente demum conditione perfequi poflit quod
nomine vendito comprehenfum eft, vel ob de-

I. T 1 r; iv:

fe<5tum conditionis omni careat perfequehdi po-
teftate. Sin purum debitum fub conditione di-
ftra<5tum fuerit, non ante venditio perfetta cen-
feri debet , aut ad pretium indudta obiigatio ,
quam fi conditio extiterit, ex qua Venditio fu-
fpenfa erat. /. nomina 17. /. multum intercjl 19.
ff. h. t. Neque intereft, utrurn in rem an in
perfonam a6tio fit quas venditur : licet eniiii
direfta: in rem a<5tiones nulli competere poftint,
nifi ei, qui habet jus in re, & jure gentium
vel civili dominus eft. /. in rcm afiio 23. ff. de
rei vindicat. & per aftionis venditionem domi-
nium rerum adione petendarum non acquiratur.
/. pen. C. h. t. quia tamen utiles in rem aftio-
nes etiam non dominis competere pofle, plenius
in tit. de rei vmdicat. num. 21. fuit expofitum _anihil vetat, quo minus & in rem actiones ven-
dantur ad id, ut utilis faltem in rem adio pet
emtorem moveatur, atque ita quantutn ad uti-
les a&iones nulla inter in rem & in perfonam
aftiones difterentia fit. I. ult. C. h. t. Nec una
tantum fpecialis a<5tio, fed &a<5tionuin univer-
fitas recte venditur, veluti totum mercatoris ca-«
lendarium. (tgcheele SchultboelQ ita ut notni-
num omnium pericuium in fe emtor recipiat;
quod fubinde fieri, ubi mercator foro ceflit, appa-
ret ex Refponfis Jurifc. Hoil.part. 4. confil. 195" *
Quid, quod & inccrtum affionh, eodem modo,
quo etiam incertum hereditatis, vendi poteft,
adeo ut fpes tantum diftra<5ta intelligatur, ac n£
debitor quidem a venditore prseftandus fit ,
quoties in bona fide eft. /. ft nomcn 4. in fine.
jun<5t. /. qttod fi in 10. & /. 11. ffi. h. t. Hu-
go Grotius manud. ad jurifiprud. JJoll. libr. 3.
cap. 1q.num.1~j.

I o. Non tamen re<5te quifquam alfceri popu-
larem poteft a<5tionem diftrahere, Cum ante li-
tem conteftatam nemo inde creditor aut locu-
pletior dici poflit, & quivis ex populo squali
ad eam exercendam jure gaudeat. arg. /. ut (i
cui 12.fi. de verh. fignifi. 1.2.1. pen.fi. depopuL
affion. poft litem vero conteftatam non minus
adionis intentatse quam rei alterius cujufvis liti-
giofae alienatio reprobata fit. /. 2. & tot. tit. C.
de litigiofis. Moribus quoque noftris vetitum
emere aftiones competentes pro mercede eorum ,
qui adhuc in India degunt. Artikcl-Bricfi van
d'Oofi-Jndifiche Compagnie 1672. art. 55. vol.
3. placit. pag. 1318. item van de Wefi-Jndifiche
comp. 1675. art. 38. d. vol. 3. pag. 1350.
item. ordonnantie voor de Wefi-Jndifiche Comp. 24.
Novcmb. i<?47. art. 74. vol, 1. placitor. pag.
<542.

II Venditje a<5tionis effectus eft, quod ven-
ditor eam a<5tori cedere teneatur , plerumque
quidem fimpliciter , quandoque tamen etiam
obfervatis certis folennibus ac requifitis ftatuta-
rio jure indu<5tis. Qua ratione fi quis fuam a<5tio-
nem, feu focietatis Indise Orientalis aut Occiden-
talis partem alteri vendiderit , neceflitas ei edi-
<5tis Ordinum Generalium impofita tranfcri-

bendi •

-ocr page 815-

De hereditate vel

kendi in emtorem apud a£la focietatis , feu- in
libris ac rationibus focietatis, aftionem vendi-
tam, intra dies quidem quatuordecim, a vendi-
tione celebrata, fi eo in Joco contr3<flus fit ini-
tus , in quo tranJfcriptio facienda eft ; intra
menfem vero, fi alio in loco; de quo noviffime
ediftum Ordinum General. 16. Sept. 1^77. 1tol.
3. placit. pag. 13 07. Sed & a&ionis hypotheca
immobilium munitse ceffio per Hollandiam firma
non eft, nifi foluta fifco quadragefiina coram
lege Joci, exemplo aliorum immobilium, fafta
ftt. Uttamenceffio cenferi non debeat, fi cre-
ditor hypothecarius debiti hypothecarii folutio-
nem fuo fieri creditori mandet, interveniente
affignationis inftrumento , ut vuigo loquuntur ;
cum ita non aftionis , fed tantum recipiendar
folutionis, mandatum intercedat, nequeullum
jus in re transferatur, necpericulum nominis ac!
eum, cui affignatio fafta, fpedet. Sandedecef-
fione atdion. cap. 9. num. ult. Confer ReJp. Ju-
rifc. Holl. part. 5. confd. 179. 180.

12. Quamvis autem emtorem utilibus actio-
nibus etiam fine ceffione experiri poffe placuerit.
/. emtor l.poflquam 7./. 8. C. h. t. dire£te ta-
men per venditorem eintori cedendae funt, tum
principales tum accefforise, veluti ad perfequen-
da pignora ac conveniendos fidejuffores , fi in-
tercelferint in debiti principalis fecuritatem , fi-
ve ante five poft nominis venditionem vendi-
tori jus pignoris conftitutum aut fidejuffor da-
tus fit. l.emtori 6. I. venditor attionis 23 .ff.h.t.
I. ft in folutum 6. I. 7. C. de obligat. & aftion.
arg. /. 2. §. non folum 8. ff. h. t. I. heres 21.
pr. ff. de fidejnffor. Ant. Faber Cod. libr. 4. tit.
29. defin. 20. Adhsec aftio de peculio & alise
fnniles contra patrem, fi adverfus filiumfami-
lias debitorem aftio diftrafta fit. /. quifiliifam. 14.
ff. b. t. Quid , quod 8c unacum adione cefla
in emtorem tranfeunt privilegia, ipfi caufe feu
aftioni coha;rentia. arg. /. ventri 24. §. ult.ff.
de reb.autorit. jud.poffid. quo fundamento ad-
ftru&um fuit , privilegium aftionis funeraris
etiam in ceffionarium aftionis iftius videri tran-
flatum tit. de relig. & fiumt. fiunerum num. 11.
Adde Ant. Matthseum de auftion. libr. I. cap. 2 r.
num. 21.22. Fifci quoque privilegium un& cum
aftione per fifcum ceffa in privatum tranfire
pofte, patet ex /. ult. C. de privileg. fifici. I. cum
pro patre 2. C. de his qui in prior. credit. locutn
fiucced. Tyraquellus deretratt. gentil. §.2(5. gloff.

3. num. 28. Negufantius de pign. & hypoth.
quarto membro fiecundx partis num. 107. in finc.
Peregrinus de jure fifici libr. 7. tit. 3. num. 34.
Nec dubitandum videtur, quin & parata exe-
cutio ex pafto defcendens, quam a&ioni potius
ipfi quain perfonse coherere certum eft, ceffio-
nario jeque ac cedenti atque pacifcenti compe-
tere debeat, fi modo de venditione aftionis &
ceffione conftet. Confer Ant. Fabrum Cod. libr.

4. tit. 7. defin. 1. Fachineum controv. libr. 13.
cap. 27. Berlichium conclufi pratt. part. 1. concl

80. num. 16. & fieqq. Perfonalia plane privile-
gia ceffione non tranfire, verius eft, cum ita
redifcrentur perpetua, quippe non intermoritu-
ra morte perfonse privilegiata:», h qua jam recef-
ferant, atque ita vi & effe&u degenerarent in
privilegia caufa:, quod abfurdum. /. ex pluribui
42. jfi. de admin. & peric. tut. I. in omnibus <58.
/. privilegia 196. fifi. de reg. juris. Quod fiex
adione vendita ad venditorem quid jam perve-
nerit, five per folutionem fpontaneain , five
per exa&ionem, five per compenfationem, id
totum emtori reftituere compellitur. /. venditor
attionis 23. §. i.ff.h.t. arg. /. 2. §. pervcnijfie
3 .ff.h.t.

13. C;eterum uti emtor noininis gaudet ju-
ribus jam enumeratis cominodifque cedentis,
ita ex adverfo quoque ex ejus perfona fubit in-
commoda : nam & compenfationem, qua: ce-
denti ante ceffionem opponi poterat, ceflionario
opponi pofte , probatum antea tit. de compenfat.
nttm.4. &feqq. Nec infrequens eft,licet non per-
petuum, ut iifdem ceffionarius repellatur exce-
ptionibus , quibus & cedens repulfus fuiffet, fi
ipfe egiffet; de quo latius tit. de exceptionibus.
Ac ceffionarius tenetur ad edenda illa omnia,
fiveinftrumenta, five rationes, five calendaria j
aljaque fimilia , ad. qu?e cedens obftriftus fuit;
a& urus fcilicet adverfus cedentem , ut is ea ex-
hibeat, quo edi poffint; ut didtuin tit. de eden-
do num. 16. infine. Denique fi quis non privi-
Jegiatus a&ionem fuam cefferit privilegiato, cef-
fionarius nullum ex fuo capite privilegium in no-
minisiftiusexaftioneexercet, fed jure commu-
ni cedentis uti debet. Perquam eniin durum fo-
ret, mutatione creditoris fieri duriorem caufam
aut debitoris, aut aliorum creditorum; & uti
abfurdum fuit vifum, debitorum paftionibus tolli
vel mutari creditorum petitionem. /. debitorum
25. C. de ptfttis. ita ex oppofito iniquum etiam
cenferi debet, creditoris fafto deteriora ac du-
riora reddi debitorum jura; maxime, cum non
debeat a&ori feu creditori licere, quod reo feu
debitori non licet. /. non debet 41. ff. de reg.
jur. & plerumque emtoris eadem effe caufa de-
beat circa petendum ac defendendum , qua: au-
toris fuit. /. invitus nemo 156. §. plerumque 3.
ff. deregjuris. Ma?vius adjtis Lubcc. libr. 3. tit.
1. art. 12. num. 83. 84. Ant. Matthseus deau-
ttion. libr. 1. cap. 21. ntmt. 25. Nifi forte pri-
vilegium plane perfonale fit: quippe quo cafu
ceffionarius fua perfonali prarogativa non vide-
tur deftituendus effe; futi hoc de fori privilegio
ftudiofis ac miferabilibus perfonis iadulto pro-
batum fuit tit. de judtciis num. 109. & 125.
licet in miferabilibus perfonis aliud noftris mori-
bus fervari, in eodem num. 12J. adnotatum
fit. In fifco fane fingularis omnino Romani ju-
ris definitio eft: nam quamquam fcriptum eft,
fifcum in privati locuin fuccedentem privati ju-
re uti /. cum quidam 17. §. fificus 5. ff.de tifiu-
ris. I fi fiub pignore 2. C. dc ufiuris fijcat. ab Ul-

piano

-ocr page 816-

piano tamen adnotatum fuit in /. fifius cum 6.
f.dejure fifici, fifcum, cum acquilito nomine
in privatijus fuccedit, privati jurepro anlqpori-
busfiute fuccefftonis temporibus uti, cseterum, po-
fteaquam fiuccejfiit, habere privilegium fuum.
Verum illud anomalum prorfus effe & in eo con-
tra generalia juris principia per Jurifconfultos
fuiffe fifci commodis defervitum, fatis iride ma-
nifeftum eft, quod de tempore, ex quo fifcus
fuo uteretur privilegio , tantopere in d. I. 6.
haefitatum fuit, ac tandem definitum, non a
tcmpore nominis acquifiti, fed dernum ex quo
fifcus convenit certum debitorem ac confiten-
tem, privilegio refpedu ufurarum locum fore ;
privilegio vero pradationis ante alios creditores
non niii ex quo inter nomina debitorum relaturn
eft nomen fifco qusefitum. Ut proinde nec in
exemplum ifta videantur trahenda , aut ad ec-
clefias porrigenda, licet id agat poft alios Bru-
nemannus ad d. I. 6. jf. de jure fifci.

14. Sciendum interim , fufficere in aftione
vendita, quod venditor emtori debitorem prae-
ftet illius quantitatis aut reiquse exprefla
eft: nam ut locupletem praeftet, aut fidejuilo-
res, qui pro eo debito intervenerant, idoneos,
aut pignora fufficientia, obligatus non eft. /.
fi nomen 4. /. h.t. I fi plus 74. §. ult.jf.
de evittionib. I. periculum 3 o. jf. de pignor. &
hypoth. Sande de cefifiwne atfton. cap.9. num. 19.
26. Berlichius decifi. 291. Refp. Jurifc. Holl.
part. 1. confil. 244. nifi aliud nominatiin aftuin
fit. d. I. 4. jf. h. t. vel dolo venditoris cmtor
circumfcriptus fit. d. I. 74. §. ult. infinejf. de
tvittion. quo pertinet, fi mulier pro dotis refti-
tutione debitorem egentem decepta acceperit. /.
ficum dotem22.%. fimulier2.ffi.fioluto matrimon.
Neque his obftat illud Gaji, quod is nullam vi-
deatur aftionem habere, cui propter inopiam
adverfarii inanis adio eft. /. nam is 6.ff. de dolo
malo. Curn illud videri illic nota iinproprietatis
fit, &nomen, quod nunc inaneeft, redeun-
te ad meliorem fortunam debitore, bonum fie-
ri poffit, & eflicacem habere exaftionem. Quod
fi nomen non fimpliciter, fed tanquam honum,
fuerit divenditum, fatisfecerit venditor, fi illud
venditionis tempore bonum przeftet ; nec eo
nomine tenebitur , quod debitor poftea facul-
tatibus lapfus fit; cum ex ordinaria venditionis
natura jeque nominum ac rerum quarumvis alia-
rum periculum a tempore venditionis ad emto-
rem potius quam venditorem fpcdet. 3. Jnfi.
de emt. vendit. Zypseus notit. juris Belg. tit. de
hered. vel $tt. vend. in med. Mantica de tacit. &
ambig. libr. 4. tit. 13. num. 7. & fieqq. Jch. a
Sande de cefifione attionttm d. cap. 9. num. 27.
38. 29. Quid vero ob nominis eviftionem em-
tori nominis praeftandum fit, excutitu.r plenius.
tit. de evittion.

15. Interpofita vendita: aftionis ceflione,
feu mandata adione, falvum nihilominus ce-
denti ex j ure Romano manet agendi jus, adeo
ut. debitorem non tantum ignarum ceflionis fa-
<3taefed & fcientein ad foivendum adigerepoifit,
& ille cedenti fol.vens liberetur a debito, fi modo
folvat , antequam ei a ceflionario denunciatum
fuerit, ne cedenti folvatvj cedente interitn obli-
gato manente, ut, quicquid exegit, nominis
emtori praftet. arg. I. procuratore 5 5. ff. de pro-
curator. Lvenditor attionis 23. 1 .jf.h.t. Ut.
tamen in concurfu ceflionarii quam cedentis con-
ditio potior fit, cum in propriam utilitatem cef-
fionarius experiatur. </. /. procuratore 55. jf. de
procurat. unde & aftionis mandatum revocari
non pofle in ceflionarii prsejudicium verius eft.
arg. d. !.')').& I.qttce omnia 25.infineffi.depro-
curat. Necei adverfatur l.fi delegatto^. C.deno-
vation. Non enim illic venditio aut cefiio a<5tic-
riisintervenerat, fedtantum debitor creditori fuo
adverfus fuum debitorem fiolutionis caufid manda-
verat atfiones, quale mandatum folutionis exi-
gends & aceipiendsE feu pecunite exigendce, ( ut
habet /. 4. eod. tit.j a ceflione actionis diftin-
<5tum eft, ac vulgo nttdce afifignationis appellatio-
ne venit , & revocatione infirmari , adeoque
exadio atque folutio inde facienda impediri po-
teft, quamdiu res adhuc integra eft , puta,
cum necdum lis conteftata, nec aliquid ex de-
bito acceptum , nec debitori denunciatum fuit.
d. I. 3. Confer Ant. Fabrum conjetf. libr. 12.
cap. 6. praxipue mtm. 6. Plane noftris moribus
circa ceffas afliones magis placuit, jus omne
cedentis ceffione extincium effe , nec amplius
cedentem , fed folum ceflionarium , compellere
poffe debitorem invitum ad folutionem , licet
necdum debitori denunciatio per ceffionarium
fa<5ta fit, ne folvat cedenti. Debitorem tamen
ceffionis ignarum, bona fide folventem cedenti,
in totum liberari. arg. /. ult. ffi. de tranfiatfion.
non item, fi ei per ceifionarium jam fuerit de-
nunciatum, ne folvat cedenti. arg. /. nomen 4.
C. quceres pign. obiigari. I. ult.ff. delege commijf.
Rebuffus adconftit. reg.tom. 2.tratf. de cejfionibus
art. 2.gloJf9. in fine. Lambertus Goris adverfiar.
tratt. 3. cap. j. mtm. 5. &fieqq. Groenewegen
ad d. /. 3. C.de novation. Quin imo, fi vendi-
tionis atque ceffionis ignarus non fuerit debitor,
denunciatio tamen per ceflionarium ei necdum
fa<5ta fit, ipfumquidem cum cedente non effi-
caciter tranfigcre in aperto eit. /. ult. jf. de tran-
fiatt. fed quo minus ei bona fide folutionemfa-
ciat, atque ita liberetur , nulla juris ratio ve-
tat; cum utique ei folvat , cui obligatus fuit,
ncc ipfi fa<5tum tertii obeffe queat , quamdiu
denunciatio haud interceflit. arg. d. I. 4. C. quce
res pign. oblig. & fibi ceflionarius imputare de-
beat , fi ob negle<5tam aut dilatam denuncia-
tionem indamno fit. Ant. Faber Cod. libr.q.tit.
29. defi. 18.

8oo

16. Porro a£iionis ceflionem feu mandatuin
in praejudicum ceflionarii non pofle revocari,
ufque adeo verum eft, ut nec affentiendum fit

Sandio decefifione attiotj. cap. 12. mim. 7. ac Myn-

fin-

L I B. XVIIL T I T. IV.

-ocr page 817-

De hereditate vel

fingero cint. 3. obfervat. 96. exiftimantibus, re-
vocari pofle ceflionem aftionis, quoties pari-
tum non fuerit conditionibus venditioni & cef-
ftoni nominis-appofitis. Nam etfi verum fit, do-
nationes revocari pofie, ii per donatarium legi
-donationis obteinperatum non fit. /. I. C. de do-
nat. qiue fub modo. /. ult. C. de revocand. doMl.
id tatnen ad convetnioncs onerofas , prjecipue
ad venditiones & alia noh diflimiiia venditioqi j
negotia producendum non eft ; quippe in qui-
bus fi alteruter contrahentium non implea: ea,
ad qus iefe contraftu- devinxerat, repetitio
tranflatorum denegata, & foia ad impiendum.
contractum perfonalis a£tio adverfus refraftarium
data fuit. /. incivile iz. C. de rei vindic. arg. /.
pafto fucceflforum 2 6. in flne C. de patfis. Piane
mutuo ementis ac vendentis conienfu poffe a
ceifione fada refiiiri, etiam invito debitore , du-'
bium non eft , cum nihil tam naturale fit ,
quam unumquodque eoolem genere difloivi ,
quo colligatum eft. /. nibil iam naturale $$.Jf.'
de reg. juris: i&r ratio nuila appareat, cur non
«que a hominis venditione recedi poflit invito
debitore, ac ab initio venditio nominis eo dif-
fentiente jure. perficitur, ut ahte di£tum; "Cutn

■ utique noVa videatur hoc modo veuditio intet-
cefliife: falvo tamen manehte debitori fuo jure
retra£tiis, fi forte viiiori pretio nornen diftra-
<5tum eodetn fibi pretio emtum velit :, dequo
poft: falvis q-uoque fifco -fuis _;juribus , ubi tale

• nomen eit, eX cujus veiadifaone quadragefima
pretii fifco pendenda venit. -Confer tit. prieced.
dc lege comttiiffi- num. 24, Joh. a Sande decifi.
Frific. libr. 3. m. 7. dcfin: 2. >:■

17.4 Quod fi duobus fcpa-ratim diverfistem-
poribus una eademque a£tio vendita ac -cefla
iit, oenfet Sande dc ccjfioiie att. cap. 1 2. num.
S. ita demwn eutn, cui priori vendita ac cefla
eft, potioretn fore, fi feounda ceflio re non
amplius integra intenpofita fit, dutn prior vei
litem ^;.coneefta'fus fam fuerat cum idebitore , vel

■ cTcnunciatioDicm idebitori fecerat, auumpeWave-
rat.partis folutionem.; fed fi nihil horum a prio-
re faftum fit, >illum, qui primus unum ex his
tribus fecerit, potiorom efle. arg. /. 3 .C4e.no-
vation. Sed cum jntn fupra probatum fit- ,i ce-
dentem non pofle ceflionario -invito cefliotiem
revocare, ncc in d. l. 3. de ceflione, fed fim-
piici xjftgnatiQncSm peouniae exigendfc imandato
agi, atque infuper moribus ndftris^jus omne-ce-
dentis pro exltinfto haberi pdft primam ccflio-
nem ; magis eft, ut hic idem, quod in ^lre 'cor-
porali duobus vendita Romanis placuit, adtnit-
tatur , iiium nempe , cui priori a<5tio cofla. :dft
pretio foluto aut fide de eo habita, in exigen-
do nomine ceflo oporter-e potior-am efle , maxi-
?me, quia ceflio in a<5tionibus traditionis loco eft.
I. qttotiens 15. C. de rei vindicat.

18. Quo vero magis turpes impedirentur
litium redemtiones, Anaftafii nec non Juftinia-
ni conftitutionibusinduftumfuit, ne emtor no-

ACTIONE VENDITA. 8al

minis a debitore plus exigat, quam quantum
ipfein nominis emtioncm erogavit, etiamfi ven-
ditor fe partiin vendere partim donare, vel re-
liquum donare, profeflus elfet j reprobata hoc
in cafu iila donationis cum venditione cumula-
tione; quippe quain non nifi in fraudem lepis
fimulari, prajfumtio eft. i.pcrdiwrjas 22. i. 23 .
/. 24. C. mandati. Confer Lamb. Goris atherfiar.
tratt. 3. cap. 4. Et ne clandeftitiis afc liomeft^
cis fraudibu? facile quidvis pro neg&tti o-pctfm-
nitate confingatur , ac occultetur quod vcre
a<5tum eft _s moribus noftris mvaiuit, conven-
tum aftione ceila debitoretn protinus in ingreflu
litis defiderare poffe, ut juret actor, quanto
nomen pretio comparatum ab eo fit. Grotius
manud. ad 'juriifr. Hoii. iibr. 3. cap. 16. num.
17. 18. Refp. Jurifc. Holl. part. 5. confil. 89.
ut ita oblata eadem quantitate ltberetur debitor,
cujus lucro reliquum ccdere vel inde patet, quod
utriquetum antori tum venditori a<5tio uitra id ,
quod emtor dedit, denegata eft. I. ab Amfiafio
23. §. 1. 2. C. mandati. Neque hic fuftecerit de
pretii jurafle promiflione, fed quantum vere.ac
fine fraude numeratum ab emtore feu datum fit.
/. 2/\.Ck>d.<miindaii. ,Refp. Jurifc., Holl. -par\. 3.
vol. 2. cor/fii. ty4. num. 1. Et quse de venditio-
ne diOta funt., in datiotie in -folut«m etiam ofe~
titiere verius >$ft , curn & r«r^mn in ^a %m-
tionis exemplo admiflum efle , pra^cedente ti-
& datio in foiutun? emtio"
nis viin ac vtcem habaat , .nomenque tanto
int-clligatar diftradum .prerio, quanta c(k debi-
ti quantitas in cujus folurionerh. nomen ceifum
eft. /. fi prcedxum 4. C. de cvitimi. Quin & in
permutarione reditus anhui jUs.idem in Jliieno-
landia vigerie, patet ex 'Resfp* Jurrfe. Holl. part.
1. confit. 225.

19. Tempus quod attinet, in quibufdam lo-
cis v.enditi wominis retraftus int.ra a-nnutn 3 foicn-
tia dcbitor-i qotnpefit ; pftt-cipue ifi ipedkus aft-
nuus, fundo Vel ».dfbu6 impofitMis, dAa<5ius
iit. Roterodami non ute 4ex feptimanas «Jurat
retrahendi jus. Imo ubi ftatuta nihil de»eempo-
.re.deftniQnt .ejt)fdem precii ^lationem <a 4<i)ito-
re tunc foi ;fii#Ick, cum primitus convenitur
ad fafciendam falutionem. H^oXjjrotius inmud.
ad Jmiflxfudi Hoil. iibr. 3. cap: atf. wm. 18.
Groenetvegen ad l. 2-2. C. watndau. iLocuven
cmf.for. peirt. 1. libr. 4. cap. $ mm. -8. •vcrfi.
debitor. & >cap. 19. WW. 25. \

2'0. «Geflathoc jus tflntundem oiforendi, feu
retrahendi, fitempore venditionis .nomen.eodcm
pretio debitori oblatum fit, ac isemere desrefta-
verit. Grotius d. cap. 16.mum.17. 18. Groene-
wegen add.l. 2 2.infine.TJci<&yfi a<5tionum plo-
rium'univei>fitasfit vendita, dum vebtotum mer-
catoris calendarium diftra<5tum cft, velfubliere-
ditate vendite plures nc-tic»nt?s eoTmpwhenfe funt:
curn enim ex talibus nominibus aiia poflint bo-
naelfe, alia minus bona, alia prorfus inaniaac
mala , definiri nequit , quanti nomen unum-

Ii i ii quod-

-ocr page 818-

802

quodque comparatum fit, ac proinde nec, quan-
tuin reddi deberet per retrahentem. Refponia
Jurifc. Holl. part. 4. confil. 195. Non etiam
ei locus eft, quotiesauftione publica nomen di-
ftra&um ac plus licitanti addidtum eft. d. csn-
fil. 195. Adde tit.praced. num. 23. Necdenique,
fi reditus & nomina viliore pretio emta fint ob
belli calamitates aliaque iiinilia incominoda , fic
utemtor periculum fubierit plenaria? ainiflionis,
cum sequum fit commoda cujufque rei eum
fequi, quem incommoda fequuntur, & penes
eum fpein lucrieife, penes quem damni metus
eft. In quam fententiam cum a variis Hollan-
dise Jurifconfultis refponfum effet, etiam decre-
to Ordinum Hollandia: refponfum illud confir-
matum fuit, ac apprime locum invenit in 110-
minibus provinciarum ac civitatum, difficillimis
bellorum temporibus minoris emtis. Vide Refp.
Jurifc. Holl. part. 5. confil. 89.

L I B. XVIIL T i T. V.

T I T V L V S V.

"i ■

De refcmdendd venditione, & quando liceat ab emtione difcedere.

summaria.

1. Ouando pofifit mutuo confienfiu ab cmtione re-
cedi ? an in preejudicium juris, quod tertio •ucl
fifico ex venditione quafitum efi f

2. Ouomodo per acceptilationcm exiim latcrefia-
fiam refiolvatur utrimque obligatio ex venditione
perficttk? Ouidjuris, fi quis id, qucd prius
pure emit, pofiea emat fiub conditicne ?

3. Kecenfientur caufie,ex quibus, ifivito alterutro,
venditio rcfiolvi potcfi, pmcipue enormis l<c-
fio.

'4. An propter enormcm lafionem condifho exlege
movenda fit, an vero refiitutio inintegrumpc-
lcnda ? An magis attio ex cmto vendito infii-
luenda fit? Quid mcribus ? Etintra quodtem-
pus>

5. Habct locum. 1. 2. C. de refcind. vend. five
emtor, five vcnditor lafius fit. Quando emtor

intelligatur lcefius ultra dimidium jufii prctii ?
An boc remcdium beredi & in bcredcm detur ?
An debitori, fi crcditcr pignus vcndiderit ?

6. An boc rcmedium dctur advcrfius tcrtium in
qucm emtor riirfius rcm alicnavit ? & quid fi
tmtor fiecundus in bona fide fit, vilicris tamcn
tmerit ?

7. Cui mcumbat probatio in quafiione tcefionis ?
ctijus tcmporis pretium injpictcndum fit ? an
tonfiderandum fit pretium affctlioms ? an,
quod tbcfaurus in jimdo vcndito rcpcrtus fit ?

S. Si reus convcntus eligat rcfiohiticncm contraflus
cb enormem lceficnem, an impenfice in rcm cmiam
pcr cnttorcm fiafice refiituendce fint ?

5?. An laudemia , & aiia , dcminis dircflis at/t
fifco fioluta pro vcnditione, rcfiituenda fintper

- dominum direfium aut fificum ? An iteratc jol-
venda pro refiolutione contraflus ? An cmtor, fi
laudemia & alia fioluta repetcre nequeat ab ilhs,
quibus fiolvit, ca repetere pofifit ab ipfio ven-
dttore ?

1 An pretium (um medii tcmporit ufiuris , &

cm res cum mcdii temporis fruflibus refiitui dc-
beat ? prolixe dificutitur.

11. An prccfiandcc fint ujurce pretii fiuperfiui,
quod reddendum, vel ejus quod in jupplcmeji-
tum pretii vilioris addendum ejl , cajii, quo
vcnditw cb lccficnem non refolvitur ?

12. An boc rcmcdium etiam locum habeat in mo-
biHbtts pretioficribus ?

13. Habet etiam iocum hoc rcmedium in ccctcris
bcvccfidei judiciis, quce emtioni fimiles ; pttta
pcmutatione , daticne tn fiolutum, lccattcne,
cmphytcufi: at non in permutatione beneficio-
rnm ecclefiafiicorum.

14. Non ctiam in ccmmodato & fimililus ; net
in ncgotiis firifii jttris. Quid moribus ?

1 5. Cejjat boc rcmedium in bereditate , & atca
vcndtta ; in vcndito jttre apericndi lapicidinas
aut wetalhfcdinas, venditione fruftuum nafci-
turmm , aut ufufrufius , ciut rcdttus vitali-
th; uti & in contrafht affecurationis.

16. Cejfiat , fi tcfiatcr jujfierit tcfiamcttto rcm
vcndi ccrto pretio, fivc ficiverit five ignorave-
rit vertttn prctium. An habcat iocum, fijudi-
cis jujfiu folettniter vettditio auflictte publtcafa-
fia fit ? An , fi tatitum aufiicne publica fied
fitte judicis cditcritatc, cx dcmini vohmtate vcn-
dftio infiituta fitt An, fi magifiratus decrcto
res mitiorutn vendita;?

17. Cejfiat , fi quis Jciverit vcrv.m rei pretium,
cum pltiris ttncret, aut vcndcret mincns.

18. Itan, fi quis fpecialitcr huic rcmcdio renuncia-
•verit, vel paftum fit appofitum, utpro dcna-
to baberetur quicquid mfra vel fttpra jufium
prctium apparet datum.

19. An locum habeat, fi res fine cutpa cmtorispe-
ricrit ? Quid juris , ji emtcr eam majore pretio
vendidcrit tertio, atttequam cafiu intcriret.

20. An cmtor uti pcfifit rcmcdio 1. 2. fi ipfiercm
rvrfitS altcri vetidulerit ?

x. Quein-

-ocr page 819-

A uemadmodum emtio venditio
->. quibufdam ex caufis ab initio
nullaeft, veluti ob dolum huic
contra&uicaufam dantem, nec
non multifariam ob errorem ,
de quibus alibi;. ita & quse ab
initio fubftitit fubinde infirmatur, idque vel mu-
tuo confenfu , vel ad unius petitionem altero in-
vito ac repugnante. Utriufque voluntate refol-
vi poteft fecundum vulgatam regulam in /, m-
hit tam naturale 3 j.ff.de reg. juris. §. ult. Injlit.
qnib. mod. toll. oblig. I. cum emtor 5. §. J.ff. h. t
ii modo perfefta-tantum fuerit venditio, necdum
ab alterutro latere per rei traditionein aut pretii
numerationem impleta ; atque infuper in nullius
tertii fraudem ab emtione difcedatur. Nam li ex
uno latere implementumfecutum effet, in irritum
deduci contraftus haud poflet, nifi concurren-
te pretii foluti aut rei traditse reftitutione. Sin
utrimque venditio ita jam confummata fit, ut
liulla ulterior ex emto aut vendito fuperfit ob-
ligatio , refolvi utriufque voluntate non poteft
vinculum, quod folutione jam ipfo jure diflblu-
tum eft; fed nova potius emtione res vendita
ad priftinum deberet venditorein reverti. /. ab
tmtione 58. ff. de paihs. I. 1. 2. C. quando li-
teat ab emtione difcedere. Sed &, fi tertio ex ven-
ditione perfefta jus quarfitum fuerit, nec tunc
venditionis refolutio in ejus prsejudicium re<5te
fit. Qua ratione & fifco fuum quadragefimse
|us femel qucefitum manebit intadum, & ag-
natis aliifque fimilibus retra&us exercendi facul-
tas illibata , utcumque fuerit utriufque voiun-
tate ab emtione difceflum , ut dixi. tit. de lege
tommijforidnum. 24. Adde edittum Ordinum Hol-
land. de quadragefima & vicefima 16. Apriiis
1671. art. i^.vol. 3. placit. Holl. pag. 1012.

2. Cenfetur autem mutuus ille utriufque con-
fenfus in venditionis refolutionem etiam tuncin-
terpofitus, cum ab uno latere acceptilatio inter-
ceflit : quoties enim vel emtor venditori , vel
emtori venditor , acceptum facit , voluntas
utriufque oftenditurid agentis, ut a negotio di-
fcedatur, &perinde habeatur, acfi conveniflet
inter eos, ut neuter ab altero quicquam peteret.
Qualetn tamen acceptilationem in hac caufa non
fua natura fed poteflate conventionis valere, Ju-
lianus ait /. cum cmtor 5. ff. h.t. & merito:
nam cum ea acceptilationis natura fit, ut folam
ipfo jure diflolvat contra&am verbis obligatio-
nem. §. 1. 2. Infiit. qttib. mod. tollitur oblig. fe-
quitur, eam aliorum contra&uuin intuitu inu-
tilem efte; fed quia acceptilatio inutilis continet
nihilominus padtum udle. /. an inutilis 8,ff. de ac-
ceptil. is, qui acceptilatione inutili liberatus eft,
vel doli vel padti exceptionefe poteft tueri. /.
fi accepto latum ig.ff.de acceptilat. atque ita ve-
rum eft, in hac quoque emtione , non verbis
fed confenfu contrafta, acceptilationem non fua
natura, fed poteflate conventionis, ideft, padi
de non petendo valere. d. l.j.jf. h. t. Quod au-
tem acceptilatio ab uno tantum latere interpo-
fita obligationein utrimque perimit, ejus illa ra-
tio eft, quia, licet communi confenfu recedi k
parte venditionis poflit, fic ut ex uno latere vel
auda vel diminuta intelligatur obligatio. l.juris
gentium 7. §. adeo autem 6, ff.depaffis. l.fiemtia
4.ff. h. 1.1. paCta conventa72.ff.de contrak. emt.
tamen fecundum Pomponii fententiam pro unk
parte contrahentium abiri patto ab emtione non po-
tefl, nec id agi , ut unus tantum obligatus rna-
neat. l.i.ff. h. t. Plane fi non amplius in nu*
dis conventionis terminis confiftat eintio. loca-
tio fimilefque initi confenfu contradus, fic ut
etiamnum utrimque fuperfit obljgatio, fed jam
ex uno latere res interceflerit, feu , traditione
rei vel pretii numeratione implementum ex uno
latere jam fubfecutum fit, nihil obftaret, quo
minus per interpofitam ex uno latere acceptiia-
tionem refolvatur quoque obligatio ex eo folo
latere, ex quo etiamnum fuperftes eft. d. I.
ult.ff. de acceptilat. Quod fi id, quod quis pu-
re emit, fub conditione rurfus emat, nihil agi
pofteriore emtione, Paulus monet l.fl id quod
7. pr. ff. h. t. quod non eo fenfu accipiendum
puto, quafi venditio maneret pura: fed potius,
quod exiftente conditione eadem emtio fit,
quse prius interceflerat, in quantum poft con-
ditionis eventum nihil aliud in pofteriore, quam
in priore venditione, comprehenfum eft : ne-
que enim ulla ratio facit, quo minus mutuo
contrahentium confenfu ex conditione fufpcn-
datur, quod ab initio pure contra&um fuit,
ut notat Brunemannus ad Pand. d. I. 7. ff.
h. t.

3. Invito contrahentium alterolicet perfeda
venditio ne ex refcripto quidem Principis infir-
manda fit. /. de contraffu 3. C. h. t. tamen refcif-
fio ejus variis ex caufis fit; puta, ex legis difpo-
fitione, dum forte curiales furtim fua bona ven-
diderunt, ut impofita munera civitatum fuga
deftituant. l.pen. C, h. t. vel pater in cafu necef-
fitatis filium fanguinolentum diftraxit , quippe
quem oblato pretio vel mancipio vicario dtmit-
tere emtor invitus compellitur, /. 2, C, depatri-
bus quifitios fuos dtflrax, Sed & ex edi£to xdi-
lium propter vitium morbumve refolvi vendi-
tionem per adtionem redhibitoriam , dicetur. tit.
de (edilit. editfo. Ac denique per fententiam ju-
dicis ob enormem potiflimum lsfionem , quse ^veft ultra dimidium jufti pretii, licet dolus defit
ex propofito. Nam etfi naturaliter Jiceat in
pretio contrahentibus fe circumvenire, neque
propter minimam caufam feu laeiionem res bo-
na fide gefta inemta fieri debeat. t.resbonafide
54. ff. de contrah. emt. t. in caufle 16. §, idcm4.
ff. dc minor. 25. annis. tamen cutn apparente
enormi kfione res ipfa dicatur in fe dolum ha-
bere. /. fl quis cum atiter 3 6. ff. de verb. obtig.
Jocus eft remedio Jegis 2. C.h. t. de reficind. vend*
ex quo non pracife ad contraftus refciffionem
agitur j fed magis alternatim ad id, ut, arbitrio
Iiiii % &

Boi

De RESCINBENI3A VENDittONEj E fc.

-ocr page 820-

&ele<9:ione reihoc judicio conventi, velemtio
diffolvatur reddito pretio & reftituta re diftra-
<Sa , vel iniquitas pretii corrigatur , ad veram
ufque arftimationem rei fupplendo illud aut di-
minuendo. d. /. 2. C. h. t. Ant. Faber Cod. libr.
4. tit. 30. defin. 21. Grotius mrniid. adjurijprud.
Holl. libr. 3. cap. ult. in pr. Carpzovius defin.for.
part. 2. conflit. 34. defin. 7.

4. Qua vero adtione experiundum hoc cafu
fit , non expeditum fatis; dum nonhuilis pla-
cet ex iege condidio, quaii per d. L 2. nova
adio indufta effet , nec tamen expreffum no-
men aftionis arg. I. unic. jfi. de conditt. ex lege.
aliis extraordiharia reftitutionis imploratio necef-
faria vifa fuit; quod & moribus hodiernis pro-
batum ac praxi firmatum eft. Hugo Grotius
manud. adjurifiprud. Holland. libr. 3. cap. ult. Ant.
Faber d. hbr. 4. tit. 30. defin. 21. Groenevvegen
add. I. 2. C. h.t. Sed ex juris Romani princi-
piis hanc in rem rettius aftionem ex emto aut
vendito dixeris comparatam fuiffe: Prseterquam
enim , quod novurn non fit, utilem effe adtio-
nein ex emto etiain ad diftrahendam emtionem
/. ex emto 11. isqui vina 6. jfi. de atiion. emti.
& ad emendandam pretii iniquitatem , fi ani-
mi vitiis , aut morbis corporis vitiifve paten-
tibus res emta laboret. 1.1. infin. I. 2. 3. fif.de
tcdilit. ediil. conftat itifuper, jam olim ante d.
I. 2.C. h.t. (cujus autores Diocletianus & Ma-
ximianus imperitarunt poft exceffutn laudato-
rum in Pandedis J urifconfultorum ) tafionem
enormen non modo improbatam fuiffe , fed &
remedia adverfus eam fuiffe data. l.jure fuccur-
fum 6. §.ult. ffi. de jure dot. I. in propofita 78. /.
79. jfi. profiocio. Corrigenda fcilicet fuit iniqui-
tas manifefto apparens per judicium boncc fidei,
Ut Paulus ait , in d. /. 79. adeoque intentata
a&ione pro focio, ex emto, vendito , aliaque
fimili, prout vel in focietate, vel iti emtione ven-
ditione, gravein interveniffe lsefionem probari
potuerit, ut judex ex natura a<5tionuin bonsefi-
dei seftimans ex bono & xquo etiam extra con- '
ventionem partium , quantum a£tori tribuen-
dum fit, reducat non obfervatam in contrahen-
do sequalitatem. Ne dicam, ipfam quoque ele-
<5tionem, an is, qui rem viliori pretio seftima-
tam habet , eandem reftituere, anpretium ma-
gis fupplere malit, jam Ulpiani tempore notam
fuiffe. /. firescefiimata \2. \. i.jf. dejuredotium.
Quibus confequens eft , in d. I. 2. C. h. t. ni-
hil aliud novi fuiffe inductum, quam quod ae-
finitum fit, eam efte enormem lariionem , quse
ultra dimidium jufti pretii eft, cum id antea ma-
gis arbitrio judicis reli<5tum effet, Eftque ex
hoc , ut opinor , fundamento , quod , licet
moribus reftitutionis auxilium fecunduin jam
dicta implorari foleat, reftitutionis tamen pe-
tendse licentia quadriennio vulgato circuinfcri-
pta non fit, fed ad exemplum perfonalis ex emto
a<5tionis integris annis triginta duret. Sande de-
cif. Fnfiic. libr. 3. tit. 4. defin. 11. Grotius ma-
nud. adjurifiprud. Holl. lihr. 3. cap. ult. nttm. 16.
Ant. Matthseus de autlion. libr. 1. cap. 16. num.
5 8. in fine. licet alia tempora alibi definita effe
tradat Perezius Cod. h. t. num. ult.

5. lnter emtorem & venditorem quantum ad
hoc adverfus lsefionem remedium nihil intereft.
Quanquam enim in.d.l. 2.C.h.t. tantum ven-
ditoris lsefi mentioeft, tamen &in emtoris per-
fona eadem sequitatis ratio militat, ne in enor-
mi hsereat lsefione ; cum a;qualis, & ajque
principalis, ac ex negotio bonse fidei defcen-
dens , utriufque tum emtoris tum venditoris
obligatio fit, & in omnem everitum condonan-
dum inagis emtori fit circa rei emendse verum
pretium erranti, quam quidem venditori domi-
nium habenti, dum quifque fuarum magis quam
alienarum rerum pretia noviffe & poteft & de-
bet. /. quifiquis 15. C. h. t. arg. /. generaliter 24.
§. fi quis alienum 12. jfi. de fideicommijfi. libert.
Fachineus controv. libr. 2.cap. 16. Pinellus ad l.
2. C. dereficind. vend.part. i. cap. 2. num. 1. Do-
nellus ad l. 2. C. dereficind. vendit. numi']. Car-
pzovius defin. fior. part. 2. confiit. 34. defin. 8.
Refp. Jurifc. Holl. part. 3. vol. 1. confil. 14.
Videtur autern eintor Isefus ultra dimidium, non
modo, fi verbi gratia rem decem aureis valen-
tem comparaverit aureis viginti &uno; fed&,
fi fexdecim aureis emta fit. Cum enim in omni
eo lsefiofit, quodajufta recedit pretii cum re
proportione, inficiasirinequit, quin , utiven-
ditor ultra dimidium lsefus intelligitur, fi nec di-
midia pars veri pretii foluta fit, adeoque minus
quam quinque , ubi pretium juftum decern au-
reorum eft, ita quoque emtor ultra dimidiuin lse-
fus dici debeat, fi fupra verum decem aureorum
pretium amplius quam quinque venditori prsefti-
terit. Emtorisfane ac venditoris parem in emtio-
nis contraftu obligationem effe , & venditori
quidem loco rei decem valentis ac ex patrimo-
nio venditoris abeuntis, decem in pretio acqui-
ri, emtori vero per decem aureorum, tanquam
pretiijufti, folutionem patrimonium diminuen-
ti, alia decem in re vendita tanti valente ac-
cedere debere , explorati juris eft : cum ergo
uterque utrique ad eandem quantitatem five in
re five in pretio obligatus fit, iniquuin effet,
unmn magis quam alterum fine juris remedio
aut insqualitatis emendatione in damno hserere ;
quod tamen eveniret, fi venditori infra aureo-
rum quinque quantitatetn accipienti pro re de-
cem aureis valente fuccurrendum effet, non item
eintori ultra aureos quinque fupra verutn decem
aureorum preti.um folventi, atque ita parem feu
ejufdem quantitatis lsfionem cuin venditore fu-
beunti. Et hanc communiorem fuiffe vcterutn
opinionem plerique fatentur, licet ipfi diffen-
tientes Fachincus controv. Ctbr. 2. cap. 16. Pi-
nellus adl. 2. Cod. de reficind. vend. part. 1. cap.
2. num. 4. & fieqq. Mynfingerus ccnt. 4. ob-
fierv. 73. Zoefius ad Pand. h. t. num. 6. Do-
nellus ad l. 2. C. h. t. nttm. 17. eamque tue-

tur

L i b. XVIII. T r t. V.

-ocr page 821-

tur poft glofTam & alios, ac magis iti foro re-
ceptam teflatur, Covarruv. variar refolut. libr.
i. cap. 3. num. 8. llefponC Jurifc. Holi. part.
3. vol. I. confil. 14. Heredibus tum venditoris
tum emtoris hoc remedium competere, licet de-
funftus non tentaverit, vix dubitari poteft , fi
confrderes, juris ejufdem ac poteftatis heredem
efte , cujus defuncflus fuit. I. beredem ejufdem

5 9. ff.de reg.juris. Sive enim aftionem exein-
to hic admiferis, ea ex juris principiis heredi ac
in heredem datur: five reftitutionis auxilium im-
plorandum fuerit, & hoc ne minorennium qui-
dem heredibus, fi ex capite minorennitatis pe-
tatur, denegari patet ex /. minor autem 18. §.
iilt. I. 19. jf- de mmor. 25. annis. Gotofredus
innot.adl. 2. C. b. t. Et quia creditor pignus
vendens debitoris vices gerere videtur, fic ut

6 debitor ex paftis venditioni pignoris per cre-
ditorem adjedis agere adverfus emtorem poffit
etiam ad rei ipfius reftitutionem, perinde ac fi
ipfe vendidiflet ac refufo pretio reftitutionem rei
pactus eftet. l.fi creditor 7. §. 1. ff. de diflraU.
pign. & bypotb. I. fi cum venderet 13. ff. de
pignorat. aff. ipfi quoque debitori hoc remedium
jure aflertum eft. Pinellus adl. 2. C. de refcind.
vend.part. 2. cap. 2. num. 1. & feqq.

6. Utitur hoc legis fecundse remedio laefus
emtor aut venditor adverfus eum, quocum con-
traxit, five emtorem five venditorem; non item
adverfus tertium, in quem forte emtor rurfus
rem alienavit; cum perfonalis fit hxc aftio, ex
contra£tu quippe nata , etiamfi ex praxi re-
ftitutio in integruin fimul concurrat. Gome-
zius <var. refol. tom. 2. cap. 2. num. 22. in med.
Nifi emtor paupertinus fit, & , curn vilioris
emiftet, rurfus dolo malo in fraudem vendito-
ris minori itidem pretio diftraxerit, emtorem-
que fecundum fraudis participem fuifle probari
poffit. arg. /. 1. C. fi vendito pigit. agatur. I. fi
procuratorem 8. §. fcd &fi i.jf. mandati. Fa-
chineus controv. libr. 2. cap. 18. Covarruvias
var. refiol. libr. 2. cap. 3. num. 10. Refp. Jurifc.
Holl. part. 5. confil. 172. Sed & , fi fraude em-
torem fecundum carere conftet, iniquum tamen
fuerit, eum cum primi venditoris ja£tura locu-
pletari; ac proinde mediante faltem in integrum
reftitutione venditori primo adverfus emtorem
fecundum fuccurri, sequitas poftulat, ubi em-
tor primus folvendo non eft. arg. I. in caufic co-
gnitione 13. §. ult. I. 14. /. 15. de minor. 25.
annis. l.fiuxor tua 3. C.fi vendito pign. agatur.
Nec perperam forte ad a&ionem Pauiianam re-
fugium venditori primo laefo concefferis ; in
quantum emtor primus in fraudem venditoris
rem vilioris iterum vendens fecundo, intelligi
poteft eatenus donationem contuliffe in emtorem
fecundum, quatenus infra verum pretium con-
fulto diftraxit; fraudem vero accipientis adio
Pauliana non defiderat, quoties donationis jure
res in fraudem creditorum alienatse funt, dum
melior in pari caufa eft conditio agentium de
damno evitando , quam eorum, qui de lucro
captando agunt. /. quod autem 6. §. fimili moda
n.fi. quain fraud. credit. alicn. fiunt ut rcfiind,
Confer Tyraquellum ad /. fi unquam C. de revoc.
clonat. verbo revertatur num. 329. Covarru-
vijm d. libr. 2. cap. 3. num. 10. fkrlichium dc^
cifi 157. Neque his adverfantur ea, quec a Pi-
nello adl. 2. C. dc reficind. vend. part. 2. cap. 1.
num. 32. & Fachineo d. libr. 2. cap. 18. in
contrarium adduda funt. Etfi enim tunc, cum
fraus emtoris concurrk, refciflionem venditionis
pignoris per creditorem dolo malo fada: impe-
trari pofle refcriptum fit in /. 1. C. ft vcnd, pign.
agatur. non tamen negatur, refciffionem conce-
di fi emtot in dolo non fit; ideoque ex d. I. 3»
C. eod. tit. generaliter refciffionem indulgente,
fi creditor vendens folvendo non fit, fuppleri
debet , quod d. legi primee deeil. Longe mi-
nus urget /. tcris alieni 15. C. de donation. quip-
pe qua: fimpliciter definit, onere aeris alieni non
donatariuin, fed heredem donantis gravari; non
vero negat, infirmari pofle donationem in frau-
dem creditorum fadtam, fi donator ea ratione
folvendo non fit.

7. Porro lasfionis enormis probatio adori in^jcuinbit, cum fadi fit, neque in contradtibus
utrimque obligatoriis lsefio praefumatur. Ac con-
fiderandum pretium , quod venditionis tempo-
re juftum fuit in eo loco, in quo venditio ce-
lebrata eft, non quod hoc tempore , quo agi-
tur, rei refpondet. I. fi voluntate 8. in fine C.
b. t. ne alias infirmse multifariam redderentur
venditiones, dum & varia funt rerum pretia per
fingulas civitates. /. ideo 3. jf. de eo quod certo
loco. & indies pro variante hominum opinio-
ne, rerumque penuria vel abundantia, aliifque
circumftantiis , pretia crefcunt ac minuun-
tur. /. pretia rerum 63. §. ult. ff. ad leg. Fal-
cid. ut merito Seneca dixerit, pretium cujufique
rei pro tempore ejfe. libr. 6. de benefi. cap. 15.
Pretiuin autem an juftum an injuftuin fit, ex
qualitate rei, ac redituum quantitate, a?ftiman-
dum eft. l.fi quos 16. C. b. t. I. pen.jf. de reb.
eorum, qui fub tut. vel cura fiunt. &c. Non itein
ex peculiari , qua quis in rern venditam duci-
tur, aftedione. arg. /. in legc Falcidid 62. §. r.
l.pretiaC^. ff. ad leg, Falcid. Covarruvias var.
refiol. libr. 2. cap. 3. num. 4. Uti nec ex eo,
quod in fundo minoris forte pretii poft vendi-
tionem thefaurus repertus fit; cum neque pars
fundi neque fruftus fundi dici queat. /. fruftus
7. §.y7 fiundum 12. ff. foluto matrimon. fed ma-
gis donum fortuna: & Dei beneficium, ac munus
loci credatur effe. /. fi is qui 63. §. fi communis
1 .jf.de acquir. rer. domin. I. unic, C. de tbefiau-
ris.

8. Quod fi reus hoc conventus judicio eli-
gendam duxerit emtionis totius refolutionem,
res quidem ipfa ex uno latere , pretium vero ,
quod datum fuit, ex altero latere reftituenduin
eft. d. 1.2. C. b. t. Sed & fi quas impenfas me-

I i i i i 3 dio

De rescindenda vendltlone-i etc,"

-ocr page 822-

dio tempbre emtor bona fide in rem emtam
neceflario aut utiliter erogaverit, harum quo-
que reftitutionem oportere fieri, verius eft. Si
enim tunc , cum minor adverfus rei fuae vendi-
tionem ex capite minorennitatis reftituitur, red-
dere emtori teneatur, quse ab eo interim im-
penfa funt, utcunque favorabilis alioquin & ae-
tas & caufa minorum fit. /. intra ntile 39. §.
nlt. ffi. de rninor. 25. annis. l.fiprtedium 16. in
fine C. de prcediis & aliis reb. minor. fine decret.
non aliett. Si & is , qui rem in dietn addixit,
refoluta venditione per allatam conditionem me-
liorem , neceflario erogata reftituere compella-
tur, licet emtor impendens fciverit, a fe facile
addidum pofle domitiium abire. /. imperator 16■
pfi. de in diem additt. Si denique fiduciario he-
redi, qui fideicommiflo ex certo die gravatus
eft , reddi debeat quod in asdium exuftarum in-
ftaurationem depenfutn eft, tametfi fciebat fe
temporarium tantum dominum habere. /. qui ex-
teptionem 40. §. fi pars 1. ffi. de conditt. indeb.
quid ni eodem imo majori jure poft refolutam
ex enormi lzefione venditionem emtor recuperet
meiiorationes, quas bona fide in rem, pienif-
fimoperpetuoque dominii jure ex caufa emtio-
nis fibi qusefitam, a fe fadas docet ? Ne dicam,
parem hoc in cafu rationem, efle hujus five a-
dionis ex emto five reftitutionis ob enormem
Isefionem , quje redhibitorice adionis eft , in
quantum utrobique ab initio dominium ea men-
te in emtorem tranflatum & ab eo acceptum
fuit, ut apud eum perpetuo maneret, nunquam
ab eo nifi ex nova voluntate novaque cauia abi-
turum ; utrobique tamen idem illud dominium
poftea ob detedam, quae tempore venditionis
ignorabatur , lasfionem revertitur ad venditorem
refoluta venditione •, (nam & in emtione rei,
quse propter latens vitium ne emenda quidem
per fcientem fuiflet, lxfionem efle non ambigi-
tur) & tamen adione redhibitoria non pretium
tantum, fed & impendia in rem vitiofam fada
per redhibentem recuperari, colligi poteft ex /.
debet autem 27. /. illud ficiendum 29. §. ult. I.
30. §. 1. /. 31. pr. ffi. de cedilit. editf. confer
Pineilum adl. 2. C. de reficind. vendit. part. 2.
(ap. 3. num. 1. & fieqq. Garfiam de expenfis
tj meliorat. cap. 18. num. 18. Fachineum con-
trov. libr. 2. cap. 20. in pr.

9. Quia vero fa:pe venditionis intuitu laudi-
mia dominis diredis feudi & emphyteufios ,
quadragefimaaut alia pretiipars (gabella vulgo)
fifco pendenda eft , ac plerifque placet folutas
fifco gabellas ob refolutain ex enormi Isefione
venditionetn non pofle repeti, licet ob refciflio-
nem ex hac caufa iterato folvendse non fint,
utpote ex contradu, at non ex diftradu debi-
tx: idemque nonnulli in laudimiis oportere fta-
tui arbitratitur, etfi alii diflentiunt; de quibus
vide Garfiam de expenfi. & meliorat. d. cap. 18.
num. 46. & fieqq, Pinellum ad l. 2. C. de re-
ficind. vend. part. 2. cap. 3. nttm, 35, Gome-
zium variar. refiol. tom. 2. cap. 2. num. 31. coh-
fequens eft, ut dicamus, toties, quoties fifcd
vel dominis diredis pro venditione depenfa poit
refolutam hoc remedio venditionem a fifco do-
minifve reddi non debent, venditorem emtori
cuin aiiis in rem emtam erogatis hsec quoque
oportere refundere , ut emtor indemnis fit. arg₄/. debet autem 27. infine ffi. de cedilit. ediff.

10. Frudus quod attinet , ii quos medio
tempore ante litem conteftatam emtor percepe-
rit, reftituere non cogitur, five jam confumti
ante fuerint, five litis conteftatae tempore etiam-
nurn extiterint; cum eos emtor non ut poflef-
for bonse fidei, fed ex dominii jure, fuos fecerit:
uti ex adverfo nec ufurse pretii reftituendse funt,
nifi a tempore litis conteftatse, fed magis cum
frudibus penes emtorem remanentibus compen-
fandse, cuin altuin in d. I. 2. C. h. t. & in toto
jure noftro , de fruduum aut ufurarum reftitu-
tione poft refolutam ex lafione enorrni vendi-
tionem filentium fit: etiamfi propter rei acpre-
tii inarqualitatem frudus quoque non fatis ufuris
ex pretio percipiendis plerumque refpondeant.
Nam fi venditorem lsfum ponas, & emtorem
ab eo conventum prsetulifle contradus. diflblutio-
nem, fatendum quidem, illuin frudus retinen-
tem plus probabiliter habiturum, quam fi iifdem
redditis viciflim pretii vilioris ufuras reciperet;
fed eft, quod fibi lsefus imputet, quod rei fu&
pretium & tempore venditionis & toto tempo-
re medio ufque ad adionem motam ignorave-
rit, cum non potuiflet tantum fed & debuiflet
fcire, juxta /. qttifiquis 15. C. h.t. Contra, fi
emtor in pretio drcumventus fit, & ob id ven-
ditor conventus ab emtione recedere maluerit,
poftquam diutius pretii majoris habuerat ufum,
&itaufuras inde majores lucrari potuit, quarn
fruduum perceptorum utilitas apparet, eft,
quod & hoc damnum fuse culp^ propria: emtor
acceptum ferat, quod non maturius verum rei,
jam fuse efleda?, pretium didicerit, ac quanto-
cius hoc legis fecundse remedio expertus fit: fic
ut utrobique locum inveniat illud, eum, qui dam-
num fua culpa fentit, dum non mature utitur le-
gumauxilio adverfuslxfionem comparato , non
intelligi damnum fentire. /. quodqttis ex culpd 203.
ff. de reg. juris. Gomezius variar. refiol. tom. 2.
cap. 2. num. 24. Fachineus controv. Itbr. 2. cap.
24. Ant. Faber de error.pragmat. decad, 7. error.
q.num.i. Merenda controv. libr. 1. cap. 46. Pi-
nellus ad l. 2. C. de refic. vend. part. 2. cap. 4.
num. 1. & fieqq. Mynfingerus cent. 4. obfier-
<uat. 73. num. 8. Parladorius rerum quotid. libr.
2. cap.fin. part. 5. §. 16. num. 12. Sande de-
cifi. Frifi libr. 3. tit. 4. defin. 12. in fine. Neque
hanc evertit fententiam argumentum ab addi-
dione in diem petitum ex /. uhi autem 4. §.
idem Jttliantts 4, /. item quod 6. ffi. de in diem.
additt. curn illic erntio tota refolvatur vi padio-
nis ab initio ex venditoris fimul ac emtoris vo-
luntate appofitar, atque ita tantum revocabile

domi-

8O6 L i B. XVIII. T i T. V.

-ocr page 823-

dominium fuciit eintori qusfitum; quorum neu-
truin in noftro cafu eft; ut proinde diverfa fit
ratio. Non etiam adverfatur, quod & in redhi-
bitoria a£tione res cum fruttibus ac pretium
cum ufuris reddidebeat. /. illud fciendum 29. §.
tondemnatio i.jf.de ccdil. ediff. & tamen non
minus illic , quam hic, vitioft' rei irrevocabile
dominium initio infpefto in eintorem tranflatum
fit, ac aeque propter laefionem invito venditore
ab emtione difcedatur. Tametfi enim in eo tertio
convenientia efl, differentifftamen ratio, quan-
tumad qua?ftionem praTentein, in eo apparet,
quod inaftione redhibitoria neutrius culpa eft,
aut faltem facile abeffe poteft; dum vitium la-
tens erat, cujus&in emtore & in venditore ju-
fla ignorantia eft; atque infuper vitium tale,
ob quod emtor, fi fciviffet, emturus nonfuif-
fet: ut proinde juftuin quoque fuerit, in totuin
ita refolvi venditionem, ac h nunquain inter-
ceffiflet; id vero tum quam maxime fit, cum
& res cum fruftibus & pretium cum ufurisre-
dit. At noftro in cafu femper in contrahendo
temeritas eft & culpa ignorantis verum rci
fuae pretium , quod & Coqfultis peritioribus
fcire potuit, & ex legum praecepto ignOrare non
debuit. d. I. quifquis 15. C. b. t. atque infuper
non fimpliciter ad refciffionein ex laTione con-
tenditur, uti quidein redhibitoria aiStione, fed
magis alternatim , juxta d. I. 2. C. b. t. ut mi-
rum non fit, ele£ta per reum contraftus refo-
lutione non adeo plenatn fieri reftitutionem re-
fpe(5tu fruftuum, emtoris fsepe cura fingulari atr
que induftria perceptorum. Leve vero eft, quod
ajunt, ad minorein adverfus venditionem refti-
tuturn una cum re & fru£tus redire. /. quod fi
minor 24. §. fed&fiq. ff. de minor. 25. annis.
alienatione prardiorum pupilfarium fine decreto
fa£ta , ac propterea ipfo jure inutili, prxdiorum
pariter & fruftuum repetitionem effe. /. 1. C. (i
tnajor fitftus alien. rat. babuerit. & qux funt alia
his fimilia. Cum & minorum reftitutorum cau-
fa favorabilior fit, quam majorennium; & fa-
cilius fru&uum reftitutio imponatur, ubi ipfo
jure venditio nulla cft, & ita etntor nullo mu-
nitus titulo fruftus non ex fua fcd pupillari re
collegit.

II. Exeo autem , quod neque fructus rei,
neque ufurx pretii reftituendse funt , fponte
fequividetur, etiam tunc, cmn reusiniqui pre-
tii elegit emendationein, necejus quod ab em-
tore fupplendum , nec ejus quod per vendito-
rem reddendutn , ufuras ratione temporis litetn
conteftatam antecedentis deberi: prsefertim , fi
confideremus, nullam penitusobligationis ufura-
rise caufain effe. Lege enim fecunda C. b. t. non
aliud difpofitum , quatn ut venditor id, quod
jufio decfi pretio, ab emtore recipiat. Conven-
tionem deefle, iri aperto eft. Morarn ex perfona
haud interceffifte conftat, quamdiu interpellatio
fa£ta non eft. Nec denique ulla mora ex re fubef-
fe dici poteft , unde ufurse prarftandse forent,

ubi fecundutn ante probata ad fru£tuum interim
exrevendita perceptorutn reftitutionem emtor
devinftus non cft. arg. /. curabitprcefies $. C. de
att. cmti. Sande dccifi. Frific. libr. 3. tit. 4. de-
fin. 14.

12. Carterum , tametfi.in d. /. 2. C. h. t. tart-
tum fundi mentio eft, tameri & in sedibus, &
mobilibus pretiofioribus diftradis, ( non item
fiinplariis feu vilibus) huic remedio locum ef-
fe, communiter obtinuit; tumquiain pr.d.l. 2.
generalius proponitur rcs majoris pretii minoris
diftrafta, tum quia & in rebus pupillaribus non
fine decreto alienandis mobiha pretiofa immobi-
libus exaequata funt, tanquam talia, in quibus
seque ac in immobilibus laefio gravis minoribus
evenire poifet. /. lex quce tutorcs 22. C. de admini•
firat.tut. tum denique, quia seque in mobili-
bus majoris inbmenti, acinimmobilibus, sequa-
litati in commerciis dcficleratse la-ito ultra dimi-
dium interveriiens adverfatur, nequeratio natu-
ralis aut asquitas patitur, in gemma decem mii-
lium lsefionem ultra dimidinm , adeoquc ultra
quinque millia, fine retncdio eife, in prscdio-
lo aureorum centum ob Isefionem quinquagin-
ta duorutn rcfciffionem aut faitem emendationein
iniquitaris impetrari. Argentreus ad confiuet. Bri-
tann.art.. 2 81. lit.F. vcrbo, pour dcception. Ile-
buftus cidconfiit. rcg. tom. 2. de refcijf. conlracr.
glojf. 15 num. 34. 3 6. Pinellusrfe reficind. vend.
part. i.cap.2. num. 17. Prtrens p. mein. Pau-
lus Voet de natura mobil. & inmobil. cap. 20.
num. 6.'

13. Qtiatnvis etiam venditionis folius memi-
nerit d. /. 2. C. h. t. legis tatnen iftius remediutn
per Doftores ad omnia bona' fidei judicia, in qui-
bus fimilis iniquitatis manifeftsereprobanda: ra-
tio rcperitur, produdutn eft : & merito: natn
&ante d. I. 2.1sefis enormiter in focietate, in do-
te, fimilibufque fuccurfum fuit. /. in propojitO.
78. /. 7g.ffi. de pro focio. I. jure fiuccurfum 6.
ult. jf. de jure dot. & iidetn Imperatorcs Diocle-
tianus & Maximianus, qui d. I. 2. autores funt,
generalius refcripferunt, in contraflibus, qui bo~
ncc fidei fiunt, etiam majoribus ofiiciojndicis, cau-
ja, cognita, publica jura fiubvenire. I. in contrafii-
bus 3. C. quibus ex ccuifis majores in integr. refiit.
debere in botue fidei judiciis quodincequaliter faftum
cfi in mc/ius rcfiormari, ideoque majoribus etiain
per fraudem vel dolum , vel perperam fine ju-
dicio faftis divifionibus folere fubveniri. /. majo-
ribus 3. C. commun. utriufique judicii. confer tit.
familice ertific. num. 35. Cum crgo permutatio
emtioni proxima fit; arg. /. 1. pr. ff. de contrab.
emt. §. 2. Inflit. de emt. vend. uti & locatio con-
du£tio, quippe iifdem, quibus emtio , regulis
nitens. pr. Infl. de locat. conduCf. atque etiam da-
tio in folutum emtionis vicetn obtineat. /. fi prce-
dium 4. C. de eviCtion. ac denique emphyteufis
ad emtionem pariter ac Iocationem proxime ac-
cedat. §. 3- hifiit. de focat. conduCt. scquum fue-
rit, in his quoque omnibus remedio d. /. 2. Io-

cum

807

De RESCINDENDA VENDITIONEjETC.

-ocr page 824-

cum dari; ut latiusPiheHus a d l. 2. C. de refcind.
vend. part. 1. cap. 3. Mozzius de coritratt. de
cmtione vend. cap. ult. quibus cafibus anriulletur
emtio nutn. 18. Gomezius vanar. refol. iom. 2.
cap. 2. nwn. 22. in fine. Zoezius ad Patid. h. i
num. 17. & fieqq. ad rium. 26. Perezius Cod.
h. t. rium. 14. eo excepto, quod in beheficio-
rum ecclefiafticorum permutatiohibus illud a
DD. reprobatum Fuit, 4um beneficiorum ifto-
rum ieftifhatio fi^;eri nequit citra Simonise crimen,
fihe seftimatione vfero nulla ehormis tefici doceri
poteft, aut emehdari. Covarruvias libr. 1. var.
refio/ut. cap. 5. ntim. 8. pofii med. Pihellus adl.
2. C. de reficind. ycnd. part. 1. cap. 3. num. 16.
Rcbuffus ad confiit. reg. tom. 2. traff. de reficijf
coniraB. glojfi i j. num. 9. 10.

14. In commodato , depofito, fimilibufque
ab eihtibhe multum diftahtibus , nec non in
ftridi juris negotiis, hoc remedium non admit-
ti, communiter placuit ex juris Romanl prin-
cipiis. Licet enim bona fides pati nori videatur
in ftri£ti juris conventionibus lsefionein ultra
dimidium , nec eam in iftis jus civile probave-
rit; toleravit tamen , dum voluit judicem in
iis in judicando inlpicere ac fequi id quod aftum
eft, non quod ex arquo & bono agi debuerat.
I. quicquid adfiringendce 99. Jf. de verb. ob/igat.
tit. Infiit. de oblig. ex confienfiu in fin. cum ex
adverfo in bonse fidei judiciis Iaxiorem judici in-
dulferit poteftatem aftimandi ex bono & sequo,
quantum alterum alteri prasftare oporteat, licet
id in conventionem dedu£tum non fit. in bo-
rice fidei 3 o. Infiit. de aftion. d. tit. Infilit. de obii-
gat. ex confettfiu adeoque etiam officio fuo emen-
dandi manifeftam, quae in contrahendo inter-
vcniflct , iniquitatem. /. in propofita 78. 79.
fif.profom. I. in contrattibus 3. C. quib. excau-
fis majores. Quamvis de csetero in ipfis etiam bo-
hae fidei judiciis tafionem, qua'dimidia minor
eft, toleratam fuifle, non item probatam , ex-
peditum fit; diim licuit quidem contrahentibus :
in pretio fe circumvenire. /. ineaufice 16. idem
4. jf. de minor. 25. annis. at non omne quod
iicet, honeftum fuit. /. non omnc 144. fif. de
reg. juris. Sed cutn noftris moribus invaluerit,
notabiliores illas Roinani juris inter adiones bo-
hse fidci, & ftrifti juris difFerentias fublatas effe;
atque infuper non a£tione ex emto bonae fidei,
fed reftitutionis iinploratione, pro lxfione enor-
milaefum oportere experiri; non mirum, quod
a nonnuilis fcriptum invenitur, in omnibus om-
nino, atque ita etiatn in ftri<5ti juris negotiis nunc
huic remedio locum dari. Hugo Grotius manttd.;
adjurijjrud. Uoli. libr. 3. cap. ult. num. 7. 8. j
9. 10. Leeuwen cerifi. fior. part. 1. libr. 4. tit.
44. num. 2. Ufqueadeo, ut nec tranfaftionem
difpofitioni d. I. 2. fubdudtam velint. Quorum
tamen fententiae quo minus ratione tranfadtionis
accedam, faciunt ea, quar tit. de tfanfiaftion. tium. ¹ult. fcripta fint: tametfi tranfaitionem aliis non-
nullis ex caufis refcindi pofle, eodem titulo ttum.
pen. probatum eft.

8o8

15. Confideranduin ihterim , niultis in cafi-
bus etiam in bons fidei negotiis d. legis fiecun-
dce beneficiutn dehegari. Etenim nec in heredi-
tate vendita locutn fibi vindicat, five incertum
heredltatis diftraSum fit, five fimpliciter here-
ditatis vehdifib fySa fuerit. /. quod fi in 10. /.
qui jiliifam. 14. i. jf. de hered. vet att. ven-
dita. Sande dccifi Frific. tih. 3. tit. 4. defin. i y.
Joh. fcapoh Itbr. 16. iit. 3. dri. 18, Necin
alea emta , veluti jaitu retis fhhilibufque /. nec
i eiriiio 8. §. 1. jf. de contrab. emi. i. ex emto 11.
j ifit:.l. .1i. ff. de aUidri. emfi. arg. d. I. quod
fiitt i o.jf. de hered. vel aii. vend. Quo & redu-
cenda venditio eotum oihnium , quorum incer-
ta utiiitas, proventus incertus eft; veiuti, fi la-
picidinarum metalli fodinaruin aperiendarum,
iapidumque ac metalloruin inde educendorum
jus certo pretio comparatum fit. Sande decifi
Frific. libr. 3. tit. 4. dcfin. 16. Aht. Matthscus
de aitttion. libr. 2. cap. 4. rium. 9. 10, i i. Nec
non venditio fru£tuum ex certo fundo nafcitu-
rorum, ob incertum plane frudtuum proven-
tum, & provenientium valorem. arg. /. ji ea
lege 17. C. deufiuris. uti &, fi fructuarius fuum
vendiderit ufumfrui^Um, convenienter tegi 12.

firutfuarius 2. Jf. de ttfiifr. Sande d. libr. 3.
tit. 4. defin. 16. pofl.. med. vel 'fi reditus vitali-
tius diftradus fit, eo quod inceftus orhnino vi-
tfse humanse fingulisin hominibus exitus eft : vel
denique per aj/ecurationem vulgo dictain peri-
culum mercium receptum fuerit. Zoefius ad Pand.
h. t. nutn. 2 3.

l'<5, Ceffat prarterea, quoties teftator tefta-
mento juffit, rerh certo vendi pretio, fed quod
dimidiato minus eft. /. ft cui iegeiur 49. ttlt.
fj. delegatis 1. five enim juftuin fciverit rei pre-
tium, videri poteift id, quod ainpiius in vero
pretioeft, emtori legaffe : five contra ignorave-
rit, error ille nonimpediet, quo minus volun-
tas ejus effcftum fortiri debeat, quia exitum
habere poteft. arg. fi cjuis rem fiuath 11. In-
fiit. de legatis. Pinellus ad l. 2. C. h. t. part. 1.
cap. 1.: num. 19. Mozzius de coritraU. de errit.
vendit. part. ult. num. 16. in med. Hugo Gro-
tius manud. adjurijpr. Holt. libr. 3. cap. ult. nttm.

12. ibique Groenewegen in notis. Non etiam
locum habet d. /. 2. remedium, fi au£tione pu-
blica ex decreto judicis judicati exfequendi cau-
fa venditio fa£ta fit; quo cafu In Hoilandia ue
tunc quidem ad hoc remedium pateret aditus,
cum ecclefia vel pupilli creditores funt, in quo-
rum gratiam executio fit; cum folis fuccurratur
ininoribus, fi res eorum oppignorata: folenniter
diftradse fint , & enormis deinde laefio appa-
reat. l. fit ex eattfia 9. pr. Jf. tle mittor. 25. annis.
I. 1. C. fi (tdverjus vend. pign. Neoftadius curuc
fitpr. dcctfi 7 5. Grotius d. libr. 3. cap. ult.num.

13. Groenewegen ad /. 16. C.b.t. & adl. 13.
C. de evittiott. Imo, fi fifcus pro debitis fifcali-
bus diftraftionem bonorum ad debitores.perti-
nentiuin fub haftafecerit, ne minorennibus qui-

dein

L I B. XVIII. T I T. V.

-ocr page 825-

Dfi RESCINDENDA V E N DITIONE

dem debitoribus adverfus talem venditionem fuc-
curri debere, refcriptum fuit, /. inter cbartulas
5. in fine C. de fide & jure haflce fifcahs. Adde
/. 2. C. fi propter penfit. puhlic. Nifi per appa-
ritores & executores diftraftionem facieptes fraus
& collufio , atque adeo gratiofa venditio ac ad-
didlio fafta fit; quippe quam neque in minoren-
nium neque in majorennium pra:judicium ratam
effe oportere jubet fraudis impatiens bonx fidei
negotiorum , ac prxcipue venditionis natura.
Et de hac ambitiofa ac mala fide inita venditio-
ne agit l. fi quos debitorum 16. C. b. t. !. du-
plex ratio 2. C. de fide & jure haflcc fifcalis. Ad-
de tamen tit. de diflratt. pign. & hypotb. num.
8. Quod fi auftione quidem publica, fed fi-
ne interventu folennium haftse fifcalis, fine de-
creto judicis, ex libera domini voluntate, licet
urgente seris alieni neceffitate, res vendit® fint,
magiseftjUt etiamnum remedium legis 2.admit-
tendum fit: quamvis enim plerumque res tanti
valeat, quanti publice vendi poteft, tarnen &
in au&ione publica gravem fubinde lcefionem
inferri, imo emtores licitantes in totum defice-
re, qui jufta offerant rerum pretia, colligi po-
t#ft ex iis, quse occurrunt in /. ult. C. de jure
domin. impetrando. d. I. 16. C. b. t. d. I. 2. C.
de fide & jttre bafla: fifcalis. Confer Ant. Mat-
thseum de aufiion. Itbr. 1. cap. 16, num. 3 7. &
feqq. Sande decif. Frific. libr. 3. tit. 4. defin.
12. Parladorium rer. quotidian. libr. 2. cap.fin.
part.$.§. 16. num. 10. 11. Rebuffum ad con-
flit. reg. tom. 2. traff. de refciff. contraff. gloff.
1 5. num. 37. 38. Sed&, fi judicis decreto fa-
£tam proponas venditionem rerum ad minores
pertinentium , remedium legis fecunda admitti
aequum eft; cum decreto tali lsefionis occafio
nequaquam tollatur , fed tanturn definiatur ,
juftarn venditionis permittenda: caufam fubef-
fe. /. fi quidem 11. C. de prced. & atiis reb. mi~
nor. fine decreto non alienand.

17. Deneganduin infuper hoc juris reme-
dium iliis, qui juftum feu verutn fcientes rei
pretium , tainen, vel infra dimidium ejus rem
fuam vendiderunt, vei alienatn compararunt ob-
lato fupra verutn amplius quam dimidiato.
Etenim nequede damno neque de injuria queri
poteft, cutn fciens prudenfque nemo fallatur,
fed magis fe ipfum decipiat, nec mjuria volenti
ac confentienti fiat. /. nemo videtur 145. ffi. de
reg. jttris. I. 1. §. ufque adeo f. jf. de injuriis../,
cum donationis 34. C. de tranfattion. I. ea quce
cotnmendandi 43. ff. de contrab. emt. neque dam-
nuin intelligatur effe, quod quis fua culpa fen-
tit. /. quod quis ex culpd 203. ff. de reg. jtiris.
Et certe, fi de dolo non poffit excipere in em-
tione, qui tempore eo, quo contrahebat, frau-
dis ignarus non erat. /. venditor 11. C. h. t. fi
ad pretium numerandum compelli poffit, qui
fciens emit domum exuftam , & emtio ftare de-
beat. /. domum 57. fimili 2. ff. de contrab.
emt. fi ita demum ei, qui alienationem fui prse-

ETC. 809

dii, fine decreto ac pretio viiiore tempore mi-
norennitatis faftam, ratain habuerat major fa-
dus, fubveniatur, cum inconfulto errore la-
pfus id fecit. /. 1. C.fi major fiafius alienat. rat.
hab. fi denique per errorem quidem dati repeti-
tio, confulto autem dati donatio fit. /. cujusper
errorem 53.ff.de reg.jttr. l.fi non fiortem 26.
quifiliofam. 8 .ff.de condtti. indcb. rationem non
animadverto , cur audiendus effet de lsefione
excipiens , qui tempore contradus laefionem
fcitit ; ac non potius ob iftam fcientiam cre-
dendus eilet donationis caufa minoris diftraxif-
fe.; quod fieri poife ambiguum non eft. /. fi
quis donationis 38. ff. de contrab. emt. Nec eft,
quod quis exiitimet , inutile tunc futurum d.

1. 2. beneficium , quia quifque debet fuarum
fcire rerum pretia, atque adeo hsec ignorans in
culpa hseret. /. qttifquis 15. C. h. t. Etenim pri-
mo quidem difficultas illa demum premit eo
cafu, quo venditor , non quo emtor, isefus
eft. Sed & fecundo nec in venditore iatis ftriti-
git; natn etfi qusedam venditoris culpa fit re-
ruin propriarum vires ac pretia ignorare , ac
propterea adverfus lsefionetn dimidia minorem
non fuccurratur. d. t.i 5. C. h.t, tainen, fi enor-
mis lsefio appareat, leges erranti ac de dainno
evitando certanti magis, quam lucrum enorme
captandi favent. arg. /. qtiod autem 6. fimiti
modo 11. ffi. qttce in fratid credit. alien. fiunt ut
reficind. Confer Vinnium fielett. qucefi. tibr. 1.
cap. 56. &aliosabeo citatos, Covarruviam tibr.

2. variar. refiolut. cap. 4. nttm. 2.

18. Scientibus pretiuin verum, & tamen ul-
tra dimidiuin lsefis , non adtnodum diffimiles
videntur, qui, cum coniractus tetnpore errarent
in pretio, huic tamen tegis fiecundce remedio re-
nunciarunt; quibus proinde aftiones fuas re-
mittentibus non eft dandus ad eas regreffus.
arg. /. quceritur. 14. §. fivenditor. 9. ff. de cedi-
lit. editto. cum expeditutn fit, unumquemque
his, quaj pro fe introdufta funt, poffe renun-
ciare. /. pen. C. de pattis. fi modo fpecialis re-
nunciatio fit. arg. t.fed & fi 4. §, qucefitum 4.
ffi. fi quis caut. in jud. fifl. caufia faftis. Gotne-
zius variar. refolut. tom, 2. cap. 2. num. 25.
26. Fachineus controverfi, libr. 2. cap. 20. circa
fin. Zoefius ad Pand. b. t. num. 11. Perezius
Cod. b. t. num. 15. 16. Ut tarnen &tunc fpe-
cialis intelligi debeat renunciatio intervenifle ,
cum id inter contrahentes aftuui eft, ut quic-
quidinfra aut fupra juftum pretium apparuiflet
datum , pro donato haberetur; neque enim du-
bium eft , viliori pretio donationis caufa faftain
venditionem valere. /. fi quis donationis 3 8, ffi.
de contrah. emt. in donatione autern huic legis
fecunda: remedio- locum non efte , inter omnes
conftat; cum tota donatio, in fe fpectata, ix-
fio atque perditio fit. arg. /. in fiumma 65. §.
id quoque 2 ffi.de conditt. indeb. jundt.- t.fitius-
famihas 7. pr. ff. de mortis caufid donat. ufque
adeoj ut qe in donationihus quidem fub mp-
Kkkkk - do ad-

-ocr page 826-

8lo L i B! XVIIL T I T. VI.

do admitti debeat, dum forte quis omnia fua
donavitea lege , ut modicum annuum ei, donec
vixerit, donator prseftet. Vide Sande decif. Fri-
Ific. libr. 3. tit. q.defin. \j. Et fane, ni ita fta-
tueris, adje&ione illa, de donando eo quanto
pluris minorifve res valet, impediri legis fiecun-
dce difpofitionem, futurum erit, ut nihil plane
claufula talis operatura fit, cum &fine claufula
ifta pro donato ac perdito haberi debeat, quoties
la:fio dimidia minor eft. Non faciente in contra-
rium eo quodaFachineo controv. libr. 2. cap. I9.
inpr. aliiique urgetur ,adje£tionem illam plurifive
non infinitatn pecuniam continere, fed modi-
cam, & ad minutulam fummam referri. /. hcec
adjeffio 192. ff. de verb. fignifi. confiderandum
enim, nullam illic de donationis propofito ac
aperta profefllone, nec de venditione donatio-
nis caufa minoripretio fatta mentionein efte ,
fed ad alias adje£tionum ac paftionum fpecies le-
getn iftam pertinere. Adde Covarruviam var.
refolut. libr. 2. cap. 4. num. 6.

19. Quod fi poft tafionem res vendita fine
culpa emtoris extinda fit, emtori quidein ultra
dimidium decepto haftenus fuccurrendum erit,
ut id recuperet, quod fupra juftum pretium ab
eo folutum eft; cutn natura sequum non fit,
venditorem cuin emtoris detrimento fieri locu-
pletiorem. /. nam hoc natura 14. ffi. de conditt.
indeh. nec jure venditor excipere poifit, non am-
plius fibi poft rei interitum fuperefle eleftionis
tseneficium a d. I. 2. datum , utrurn pretium ad
ajqualitatem reducere malit, an h venditione itt
univerfum refilire ; eo quod gratulari potius fibi
debet, nonfibi, fed emtori, rem periifle, ju-
ftumque penes fe peremtse rei pretium remanere.
Atfi venditor lsefus fit, magis eft, ut poft rei
interitum legis fiecundce beneficiurn haud admit-
tatur; cum fufficere venditori debeat , quod
quale quale reipretium naftusfit , cui alioquin
tanquam domino, non fafta venditione, resto-
ta periiflet. arg. /. fi res cefiimata 12. §. \.ff.
de jure dotium. Nifi prior emtor rem pluris di-
ftraxerit; quippe quein cuin venditoris damno
lucrum captareac locupletari durum foret, pra:-
fertim , cum in pretio ifto majore rem ipfam vi-
deatur habere. Fachineus controv. libr. 2. cap.
1 8. in med. Pinellus ad l. 2. C. de reficind. vend.
part. 2. cap. 1. mim. 36. & fieqq. Zoezius ad
Pand. h. t. num. 30. diflentit emtoris Isefi intuitu
Mozzius de contraft. de emtione pari. ult. num.
16. Comezius uariar. rcfol. tom. 2. cap. 2. num.
22. pofi med.

20. Illud expeditum videtur, emtorem Ise-
fumad hoc devenire non pofte juris remedium,
fi rein emtam rurfus alteri vendiderit ac tradide-
rit; eoquod jain fua voluntate, faftoque pro-
prio, negotium ad eutn perduxit ftatutn, ut
venditori non ultra fuperfit eligendi facultas a
lege data, an emtionem diflolvere malit, an
pretii insequalitatem emendare. Gomezius d;
tom. 2. var. refiql. cap. 2. num. 22. pofi med.

TITVLVS VI.
Dc periculoSc commodo rei venditse.

SuMMARI A.

1, Quidfit periculum rei venditce ? Pertinet illud I
ad emtorem, licet res necdum tradita fit. Re-
fpondetur objcftionibtts. '

2. Fenditor regulariter prcefiat culpam levem.
Ouandoprceftet levififimam ? Quando cafium fbr-
tuitum ? Quando tantum dolum & latam ctd-
pam ? Ouid juris ft pritts emtor itt mora reci-
piettdi, dein venditor in mord tradendi fuerit,
& vice vcrfd ?

3 . Ouid jttris circa periculum fi res duce alterna-
tive fint venditce ? Si vinum & res fimiles vel
ftmpliciter vel ad guftum fint venditce, qttan-
do ad emtorem incipiat pertinere periculum aco-
ris &c. per difiinttiones explicatur, ubi & de
doliorumfignatione. Quid venditor agere debeat, i
fi nullttm deguftationi tempus appofitum fit?
Ouidjuris, fiper emtorem vel per venditorem
fttterit , quo minus vinum intra tempus adje-
ttum deguftatum fit?

4. Nonfiemper pari pajfiu amhulatpeyicultim quan-
titatis & qualitatis in fkngibilibus. An & quan-
do periculum corporis rerum fungihilium ad
emtorem pertineat ? ubi de rebus fungibilibus
per averfionem venditis, &jjttalem tunc cufto-
diam venditor in iis prcefiet, & quo ufque ?
Quid jurisft fungibiles res ad quantitatem ven-
ditce fint ? Ouando tunc admenfio facienda fit ?
Att, fi emtor in mord fit, venditori liceat vinum
venditum effundere periculo emtoris ? qmd mori-
bus ?

5. Adquem fipettet periculum rerum fitth conditio-
ne venditarum ?

6. Moribus noftris adhttc fiervatur decifiojuris- Ro-
mani circa pericultm rerum, etiam immobilium,
quamvis requiratur in hifice fiolennis traditio co-

" ramlegeloci. Si apud nos cedes jint vcnditceme-
did fiorte hieme, addito patto , ttt demtttn fio-
lenniter tradantur initio Maji, periculum ufi-
qtte ad temptts exprejfum pertinet ad vendito-
rem; licet fiorte traditio fiolennis maturius fit in-
terpofita. ■-' -

7. Ad quem fipettet periculum, fi res fiubhafia-

-ocr page 827-

M pmerintpendente fiibhajlatione ?
$. Emtorem gravant omnia onera realia vetidita
rei inhcerentia , etiam in prceteritum debita-,
nec valet pattio in contrarium. Exceptio cfl, fi
fificin vendat prcedia dcbitorum fificalium. Non
tranfit in emtorem onus annuce prcefiationis,
quce per venditorem exfiundo vendito promifi-
fia efl alteri perfioncc velfimdo; nifi fiundus fio-
lenniter eo onere afifiettus fit.
9. Commodum ornne rei venditcc ad emtorem fta-

I. uamvis in jure frequenter ea-

dem lucri & datnni , periculi

ul Pllliiili fh ^{ac cornrn}°diratio lit, feorfim
i ^tamen utroque , quantum

ad res venditas attinet, trada-
ri expedit. Periculi nomine hic
venit omne incommodum , quod rei vendita:
fupervenit, veluti, homini vel animali vendito
mors, fuga, vulnus; agro chafma; sedibus in-
cendium, ruina; navi naufragium ; vino mucor,
acor, effufio; omnibus denique corruptio , de-
pravatio, interitus, interveriio. Spe&at autein
regulariter ad emtorem omne periculum, quarn
prirnum confenfu venditio perfefta eft, etiamfi
res vendita necdum flc tradita, aut pretium nu-
meratuin; quippe quod &poft interitum rei ab
emtore numerandum foret. /. quod ficepe 3$. §»
fi rcs vcndita 4. fifi. de contrah. cmt. §. 3. Infiit. de
emtioncvendit. /. id quod pofi 7. /. necefiario 8. fi.

h. t. I. 1. /. cum inter 4. /. ult. C.h. t. Gomezius
var. refiol. tom. 2. cap. 2. num. 32. Carpzovius
defin.for. part. 2. confiit.26. defin. 20. Ant. Fa-
ber Cod. libr. 4. tit. 41.defin. 8. inpr. Wiffembach
adPand. vol. 1. difiput. 35. num. 27. Leeuwen
tenfi. fior. part. 1. libr. 4. cap. 19. num. 5. 6.
Quamvis enim plerumque res fuo pereat domi-
no. l.pignus 9. C. de pignorat.att. &avenditore
ante traditionem dominium rei non recedat. §. 3.
in fine lnfi. h. t. arg. /. ex emto 11. §. & in primis

i.ff.deatt. emti. nontameneo minuspericulum
ante traditionem ad emtorem pertinet; tum quia
eum etiam omne rei commodum fequitur. d. I.
J-ff.h. t.d. I. i.C.h. t. arg. I. fiecundum naturam
3 o. ff. de reg, juris. turn quia ftatim a perfeda
venditione venditor incipit effefpeciei debitor,
quein rei interitu liberariplacuit. l.fiexlegatt 23.
ff. deverb. oblig. I. pen.ff. de folution. /. 1. §. ult.
in fineff. h. t. Nec his adverfatur l.lettos. 12. I.
13. /. i<\.ff. h. t. cum illic ante traditionem dam-
num ab xdiii leftis in via pubjica poiitis illatum
ad venditoremfpecfet, quia in culpa erat, quod
nondomieos, donectraderentur, affervaverit,
fed in pubiicavia pofitos Jiabuerit: tametfienim
culpa aediiisarguipotuit, quod eosnon jurecon-
fciderit, adeo ut & ex lege Aquilia ob id agi cum
eo potuerit, non tamen propterea venditor cul-
pa vacuus fuit, dum eos in via pubiici ponen-
do, injuriofo acdilis fado caufam prsebuit. arg.
I. verum cfl 39. ff. defurtis. Minus obeft /. quodfi
nequeiq. §, i.ff.h.t, Non enim ibi de fpecie

81 r

tim a perfietta venditione pcrtinet, qtiod exem*
plis alluvionis , attionum rei venditce intuitu
qucefitarum, firttttuum, & fimilium, explica-
tur. Cui ccdant penfioncs, fires vendita eloca-
ta fiuerit, per dtfitnttiones traditur.
1 o* An arbores, quce pofl infipcttum prcedium an-
te perfettam vendittonem ignorante emtorefiunt
vento dejettce , emton prccflatidcc fint ? Quid
juris, fi cx duabus rebus fimul uno pretio etn-
tis utta perierit ante vetiditionem?

vendita, fed materia fermo eft, certo fciiicet tra-
bium numero ex majore trabium quantitate di-
ftrafto, ac per fignationem eligendo. Sed nec
contrarium didis eft refponfum Africani in /.
fi fiundus 3 3. verfi. natn etfi vendideris ff. locati.
Etenim legis illius fententia exemplum invenire
potefl in fundo tacite per hdeicointniffum inca-
pacirelido, quicum obid Hfcocedere deberet,
& necdum per fifcum vindicatus effet, ab inca-
pace , ( qui forte pofJeftionem ejus na&us fue-
rat ) venditus traditufque fuit Titio in bona ftde
pofito, ac fideicommiffi taciti ignaro prorfus,
iterumque per Titium diftra&us Sempronio,
mox fifco vindicatus, atqueita publicatus, tra-
di non potuit: cum ergo fine Titii culpa traditio
impedita eflet, & tamenres ipfa infe vitiumil-
lud haberet , quod pubiicationi effet obnoxia,
meritofcriptum ab Africano , venditorem ex em-
to teneri haftenus, ut pretium reftituat, non
etiam ut amplius prseftet id quod intereft; ficut
id in redhibitoria ex iedilitio edido ob vitium la-
tens fieri confuevit. /. 1. C de cedilit. attion.
junft. /. Julianus 13. ff.de att. emti. Sed& fe-
cundo non perperatn legem illam 3 3. acceperis
de fundo tali, qui ab hoftibus a populo Roma-
no captus , ad tempus priftino fuerat relidus
poffeffori, fed poftmodum publica urgente ne-
ceffitate vel utilitate publicatus; uti id fieri po-
tuiffe, coiiigi poteft ex /. Lucius Titius n.fi-
de evittion. I. item (i verberatum 15. §. item 2. fifi.
de rei vindic. I. in agris 16. ff. de acqttir. rer. do-
min. cum ergovenditor ad tradendum hujuftno-
di fundum a fe venditum obftri&us, hatic im-»
pedire nonpoffet in publicum redadionem, ini-
quum erat, eum ad id quod intereft emtori con-
demnari; fed quia fic quoque res ipfa vendita
in fe quandam vitii habebat fpeciem , quod nem-
pe ad nutum Principis publicari poflet, nec ven-
ditor emtorem hujus rei monuerat, ad pretii re-
ftitutionem fimpiiciter tenetur; exempio eo-
rum , qui ob vitium iatens ex sedilitio edi&o ad
pretium reddendum devin&i funt, ut ante di-
duin. Nec expiicationi huic obftat, quod in
d. I. Lucius Titius xi.fifi.de evittion. emtor dici-
tur poft pubiicationem ad pretium folvendum
adhuc obligatus effe. Vendita enirn ibi propo-
nuntur prsedia taiia , quss in Germania trans Rbe-
tium fita erant, adeoque tali in loco, ut em-
tor etiam non monitus fcire facile potuerit, hu-
jufmodi pnedia pubiicationi obnoxia effe , ac.

Kkkkk 2 proin-

De periculo et commodo rei vendit

-ocr page 828-

8i$ t; L r b. XVII

proinde deceptus videri nequeat, qnafi iftam ig-
noraftet emtse rei conditionem. Ultra Rhenum
certe inftabilem fuifte Romanorum dominatio-
hem , ex Hiftoriis manifeftum eft; unde & mif-
fis a Cseiare nunciis ad Germanos , petituris ut
dederentur, qui Galiise belluin intuliflent, re-
fponfum per eofdem , populi Romani tmperium
Rhcnum finire; ft fie invito Germanos in Galliam
tranfire non tequum exifiimaret, cur fiui quicquam
imperii aut potefiatis trans Rbenumpofiularet ? te-
fte Julio Carfare de bello Gallico libr. 4. pag. mihi
13 6.

2. Licet autem emtoris periculo resfit, ven- :
ditor tamen ante traditionem in ea aftervanda do-
lum latam aclevem culpam pr$ftat, convenien-
ter regulaj culpam levem exigenti in negotiis ac
contradibus, in quibus utriufque utilitas verti-
tur. l.fiutcerto 5. §. nunc videndum 2,ff. commo-
dati. I. contrattus quidam 23. jfi. de reg. juris. I.
quod fiepe 35. §.y£ res 4. ffi. de contrah. emt. l.fi
vendita 11. ffi, h.t. De^damno leviffima culpa
dato obftridtus non eft ; nifi cuftodiam adeo-
que diligentiatn in aflervando exadtiffimam in
fe receperit. §.3. Infiit.de emt.vend. multoque
minus de cafu fortuito, aut tertii fa6to. l.pen.
C. b. t. d.l.w.ffi. h. t. arg. /. fiedde damno 41. ffi.
locati. I. ad eos 1 y.ff. commodati. Unde , fi res,
cujus cuftodiam venditor in fereceperat, vi vel
furto ablata vel corrupta a tertio fit, non ul-
tra venditor tenetur, quam ut aftiones furti &
fimiles emtori cedat, periculo & arbitrio emtoris
exercendas. l.fieares 3 1 .ffi.de attion. emti. d.
3. in fine Jnfiit. de emt, vendit. Plane , fi & ca-
fum fortuitum in fe venditor receperit , non
dubium, quin & eum proeftare debeat, fi ve cer-
tam cafus fortuiti fpeciem expreflerit, five per
pa£tum fe cafui cuicumque reddiderit obno-
xiurn. /. 1. ff. b. dummodo meminerimus,
tuncnonid, quodvulgofit, fed magis infolitos
& prater confuetudinem evenientes fortuitos ca-
fus videri fufceptos. /. fifiulas 78. ult. ffi, de
contrah. emt. Brunemannus ad d. /. 78. ult.
Sed & , fi in mora tradendi fuerit venditor,
cafus poftea fupervenietitis periculum ad eum
fpe6tat. /. cum inter 4, C. h. t. quoties res non
eodem modo fuiffet apud emtorem peritura , ut
plenius probatutn. tit. de rei vindicat. nttm. 34.
Quemadmodum h contrario de fola culpa lata
doloque venditor conveniri poteft , fi in reci-
pienda re vendidi per emtorem ipfum mora fa-
6ta fit. /. illud if.ffi- b. t. Quod fi & emtor &
venditor inoram adhibuerit, pofterior mora pur-
gabit priorem , nocebitque vel emtori vel ven-
ditori, qui pofteriorem moram fecit. d. 1.17.ff.
h. t. reje6ta Labeonis fententia > qui pofita utriuf-
que mora , fine temporis diftinftione moram
emtori nocere credidit; cujufque opinio propo-
nitur quidem in /. fi & per j 1. ff. de att. emti.
fed , cum ibi nec probata nec improbata eflet,
h Pomponio tamen poftea notata penitus ac reje-
ftafuit in d. l.ij.ff. h. t.

f. T I T. VL

3. Fallit quoque regula fuperius tradita, fe-
cundurn quam periculum ftatim a confenfu inter-
pofito inemtorem transfertur , fi res dus alter-
natim fint venditse, puta Stichtts aut Pamphilus;
quatenus ante traditionem uno mortuo , qui fu-
pereft, dandus eft ; undefit, ut prioris pericu-
lutn ad venditorem, pofterioris ad emtorem re-
fpiciat; &utroquepariter pereunte, unus tan-
tum periculo emtorts fit; five emtori five ven-
ditori ex alternativevenditis eligendi poteftas data
fuerit. /. fi in emtione 3 4. §. fi cmtio 6.ff. de con-
trah. emt. Sed & in rebus fungibilibus, veluti vi-
no, oleo, tum ad guftum, tum ad menfuram di-
venditiS , exceptio eft; quod ut evidentius appa-
reat, paulo altius res repetenda. Guftumquodat-
tinetjvidendum , an vinum (idem derebus aliis
deguftari folitis judicium efto) fimpliciter ac ltne
ulla deguftandi conditione adeoque per averfio-
nem ratione guftus emtum fit, an vero ad gu-
ftum. Si fine guftandi conditione (quod raro
fit) ftatim a confenfu utrimque interpofito,
etiam ante ullam admenfurationem , periculum
acoris & mucoris ad emtorem pertinet, quia, fi-
ve nondeguftavit, five deguftando maleproba-
vit, defequeriemtordebet: nifivenditor, cum
intelligeret , non duraturam bonitatem vini
ufque ineum diem, quo tolli deberet, ejus rei
non monuerit emtorem. I. fi qttis vina 4. §.fi
averfione 1J. ft vina \ j.jf.h. t. Si veroadguftum,
periculum acoris & mucoris ad venditoretn per-
tinet, donec emtor deguftaverit, ac guftan-
do probaverit, deinde ad emtorem tranfit; nifi
& hic venditor emtorem monere neglexerit,
fciens bonitatem vini ufque ad tempus tollen-
do vino prsefinitum haud duraturam. d„ l, 4. §.
1. d. I. ff.b.t, jun£t. l.fi in emtione 34. §.
alia cattfia 5. ff. de contrab. emt. Neque in-
tereft , utrum emtor dolia fignaverit, necne;
non enim fignatio ante deguftationetn, cum ea
expadto fierideberet, acoris periculum in em-
torem transfert ; quippe quse magis, ne fub-
mutatio fiat, creditur intervenifle. /. \. §.fi
dolitm 2. ff, b. t. Liberum autem emtori eft,
quandocunque deguftare , fi nuIIuS deguftatio-
ni facienda? diesadjectus fit. d. /. 4. §. 1. ff.b. t.
Ut tamen , ne in infinitum deguftandi licentia
extendatur, poft temporis modici lapfum ven-
ditor denunciare emtori poffit, ut deguftarido
vinum venditum probet aut improbet ; adeo
ut, eo moras diuturniores neftente , venditor
ab obligatione deinceps liber fiat, & impune
vinutn idetn alteri vendat; ne alioquin ex pro-
telata niinis diu deguftatione vinum corrumpa-
tur, atque ita vendttor ex mora emtoris in dam-
no hareat. arg, /. 1. §. ult. I. 4. §. ult. ff. h. t.
Quod fi deguftationi faciendse dies appofitus
fit, nec tamen intra illud tempus deguftatum
fuerit, fi quidem fteterit per venditorem , etiain
poft diem guftui praefinitum periculum acoris
mucoris ad venditorem (peftat, ne ex mora
propriaa periculo rei liber fiat; atque infuper

-ocr page 829-

modo rs i v e m d i t sij

dta funt. /. 1. §. 1 .jf. h. t. Hujus autem cu-
ftodise exa&iffimie in vino per averfionein ven-
dito prseftandse finis eft avehendi tempus , fi id
definitum fit, aut alias vindemise inftantis, fi is
fitvenditor, cui fine nova vindemia fpumante
dolia neceflaria non funt; nain fi mercator effet,
aut alias dolia locaturus fuiflet, ficut ejus inter-
fit, inania efle ea, quibus vinum averfione di-
ftradtum aifervatur , is dies fpeCtandus foret,
tanquam cuftodiae finem faciens, quo ex com-
modo venditoris, denunciatione ia£ta , tolli vi-
na poflint /. ji qnisvina 4. §. ult. junft. /. 2. pr.
ff. h. t. poft quse tempora fi emtor in mora 101-
lendi fit, folus dolus a venditore circa vinuin
seque ac circa alia corpora vendita prseftandus
foret. /. ft per 5. /. illttd 17. ff. h. t. Quibus
non contradicit Modeftinus, cum in /. qui offt-
cii 62. §. ult. ff. de contrah. emt. fcribit, remin
averfione emtam, ft non dolo venditoris faftum
/it, ad perictilum emtoris pertinere , etiamfi res
affignata non fit, unde videri poflet, nil prarter
doluin oportere per venditorein ftatim ab initio
in venditis averlione rebus praftari. Ncn enim
alia legis iftius fententia eft, quam , rerum fun-
; gibilium per averfionem venditarum periculum
etiam ante traditionem ad emtorem pertinere,
fi modo dolus venditoris caufam non deddrit
huic venditioni per averfionem fadta*, fett dofo
venditoris jaftum non fit, ut emtio interceflerit:
! nam ii veriditoris dolo emtor ad rem averiione
^; emendam indudus, atque ita dolo in id , ut
! emeret, circumfcriptus fuerit, emtionem ipfo
jure nullam eife, apparet ex /. & cleganter 7.
ff. de dolo. ac diftum plenius ad tit. dc dolo num.
3. ex emtione vero, quce nulla erat, neque do-
minium neque periculum tranfire poterat; ut
proinde Modeftinus jure optimo monuerit, ita
demum periculum rerum averfione venditarum
i ad emtorem pertinere, fi dolo vcnditoris faftttm
non fit , ut fcilicet emtio averfione iniretur.
Quod fi ex adverfo non plenS aVerfione fed ad
quantitatem feu menfuram vinum emtum fit,
corporis ipfius periculum ad admenfurationein
ufque, non emtoris, fed venditoris eft : priuf-
quam enim admetiatur virium, prope quafi non-
dum venit, & vendkio eX conditione admetien-
di fufpenfa eft; poft merifuram fadam vendito-
ris definit periculum eife, /. 1. §. 1. ff. h. t. t.
quod fcepe 35:. §. in his 5. in fine ff. de contrah.
emt. Facienda autem adinenfuratio intra tempus
definitum ; alias ante proximam vindemiam ;
vel, fi venditor mercator fit aut dolia folitus elo-
care, tempore eo, quod venditori ad admen-
fionem commoduin eft, iecundum ea, qua» an-
tea de vino per averfionem vendito mature tol-
lendo di<5ta funt. /. 1. §. 3. & 4. 1.2. I. 4. §.
ult. I. 5. ff. h. t. Emtore moram faciente in
vino per admenfionem recipiendo , data eft ven-
ditori per leges effundendi licentia , periculo em-
toris; quod tamen fimul ei a lege difluadetur,
ac laudandus dicitur, fi, cum poifet eflundere,
Kkkkk 3 non

De periculo et com:

poft diei lapfuin obligatus manet, ut patiatur
emtorem deguilare, ac guitando probare; cum
abfurdum futurum eiTet , aliquem per moram
fuam invito adverfario ab obligatione liberari.
d. I. 4. pr. jf. h. t. Si vero per eintorem; ven-
ditor ab objigatione liber eft, nec, poftquam j
dies deguftandi prseteiiit , ultra tenetur emtori ■
prseftare deguftandi probandique facultatem ,
quaii per emtoris factum deficiente venditionis
conditione. Non enim aifentiendum videtur j
Struvio ad Pand. h. t. num. 102. exiftimanti, j
poft diem guftationi di<Sum^vpericulum-ad em-
torem in mora deguftandi hserentein tranfire.
Qua enim obfecro ratione, quove jure, peri-
culum videri poflet poft lapfum diei in emtorem
tranflatum, u.bi nulla venditio perfeda apparet ?
perfedta vero haud quaquam dici poteft, quse
ufque adeo ex deguftandi conditione fufpenfa
eft, ut ne guftu quidein interpofito perfedta in-
telligatur, nifi infuper probatio acceflerit; cum
utique guftus ad id proficiat, ut adhuc impro-
bare liceat poft deguftatioilem , atqueita ab em-
tione coepta in totum refilire. I. ji in emtione 3 4.
§. alia caufa 5. ff. h. t.

4, Admenfionis appenfionifve intuitu fcien-,
dum eft , non femper pari paffu ambulare, aut >
eodemtempore transferri inemtorein periculum
ipfius corporis feu quantitatis, quo qualitatis,
veluti acoris mucoris , periculum tranfit; eum
qualitatis mutatae damnum protinus a degufta- |
tione & fubfecuta probatione ad emtorem perti- ^;neat ; cofporis periculum fsepe non nifi poft j
admenfionem. De csetero vinum aliafque res
fungibiles vel averjione vel ad quantitatem ven- i
di expeditum eft. Si averfione plena vinum fit
vendituin , dum uno pretio omne vinum vel
vas integrum fine menfurae re.fpe<5tu diftraftum
proponitur, periculum ejus ad exemplum rerum
cxterarum non fungibilium mox a confenfu in-
terpofito fuper merce pretioque emtorem refpi-
cit, licet traditio necdum fecuta fit. /. quodfcepe
35. §. in his qua 5. ff. de contrah. emt. I. 1. §.
1. in fine ff. h. t. Carpzovius defin. for. part. 2.
conjlit. 26. defin. 23. in fine. Eoque cafu verum
eft , acoris & eflufionis, quantitatis & qualitatis
periculum pariter & eodem tempore in emtorem
tranfire: ac de vino ita per averfionem diftra-
6to accipienda l. 1. pr. fj. h. t. I. ficut 12. pr.
C. de aftion. emti. Cuftodiam tamen vini fic per
averfionem venditi prseftare tenetur venditor,
earnque jure fingulari exaftiflimam , qualis in
commodato prseftari folet, adeo ut tantumvis
magna&fatale damnum excufatum fit, necfuf-
ficiat diligentia talis qualem in fuis adhibere fo-
let, uti id manifeftum eft ex /. 2. I. /. 3. ff.
h. t. in quibus textibus agi de vino non ad men-
furam feu quantitatem, fed per averfionem ven-
dito, colligi ex eo poteft , quod d. I. 2. & 3.
cohserent legi prima , in cujus fine de vinodo-
leart venditoagitur; at doleare vinum eft, cum
non ad menfuram, fed dolia vino repleta diftra-

-ocr page 830-

L i b. XVIII. T i t. VI.

non effudeiit, etiam mercedein doliorum tunc
cxafturus, ubi cjus interfuit, inania illa effe. d.
L i.§. 3.4.ff.h.t. Scilicet, nonomne, quod
licet, continuo etiam honeftum aut probandum
eft. non omne 144. ff. de reg.juris. Unde&,
quia forte in eftundendo facile quid negligi aut
praetermitti poffet, quod ex lege obfervandum
erat , atque adco rigidius exa&um efficeret, ut
venditoris ipfius periculo effufio fieret, merito
monitum a Pomponio, periculofe heredem fattu-
rum , fi vinum ejfundat a teftatore legatum,
cum legatarius effet in mora tollendi. I. fi heres
8. ffi- de tritico vino vel oleo leg. Moribus quo-
que hodiernis iftiufinodi effufionein vini vendi-
ti non tutam fatis effe , magifque venditoris
effundentis quam emtoris damno cefluram, poft
alios cenfet Groenevvegen ad l. 1. ff. h. t.

5. In venditione conditionali non per omnia
circa periculum ita jus eft , atque quidemin ea,
quse pure fit. Si enim defecerit conditio appo-
lita, ipfam quoque venditionem deficere, atque
ita ad venditorem oinne rei periculum omni tem-
pore pertinuiffe , neceffe eft. Si vero extiterit,
omne quidem damnum rei partiale, feu omnis
deterioratio medio tempore eveniens, emtorem
refpicit; at rei totius interitus pendente condi-
tione contingens venditori nocet, perindeacfi
nulla venditio intercefliffet, quafi deficiente jam
re, fine qua tamen venditio nulla intelligi po-
teft. I. necejfario S.jfi.h. 1.1. pen. C. h. 1.1. plerum-
que 10. §. indeqttteri 5. ffi. dejuredot. junft. /.
nec emtio S.ff. de contrah. emt. nifi aliud circa pe-
riculum pafto fpeciali inter contrahentesplacuiffe
conftet. /. fi in vcnditionc lo.ffi.h. t. Ant. Go-
mezius •var.refiol tom.z. cap. 2. num.ii.in fine.
Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. 41. defin. 8. num. 2,
innotis. Carpzovius defin. forenf. part. 2. confiit.
■26. defin. 21.22.

6. Ab hifce autem Romani juris definitioni-
fcus circa rei vendita? periculum moribus noftris
receflum non effe , fivein mobilibus, five in
immobilibus , non fine ratione contenditur a
Gvoenewegio ad §. 3. Jnfiit. de emt. vendit. Li-
cet enim ex conftitutione Caroli V. non aliter
immobilium venditio videatur efficax, quam fi
folennis eorum traditio coram lege loci fafta fit;
non tamen periculi intuitu quicquam innova-
tum eft. Nam & jure civiii nullum in emtorem
tranfibat dominium, nifi per traditionem, quae
ad perfedam fequebatur venditionem. /. ex em-
to 11. §. & in primis 2. ffi. de att. emtj, §. ven-
dita 41. eiT ficqq. Jnfiit. de rer.divifi nec tamen
ideo minus in emtorem mox a confenfu inter-
pofito tranflatum cenfebatur periculum rei. Cum
ergo moribus tantum in tradendo , adeoque do-
minii rerum immobilium transferendi modo,
mutatio contigerit, neque a dominii tranflatio-
ne dependeat periculi tranflatio, nulla quoque
ratio eft, cur ex mutata fola traditionis forma
deduceretur mutatio circa periculi tranflationem:
^rjefertim > fi confideres, foiennem iiiam coram
lege loci faciendam traditionem non tam pvopte*¹ipfos contrahentes, emtorem puta ac vendito-
rem ,quam potius in utilitatem acfecuritatem cre-
ditorum venditoris fuiffe excogitatam , ne illi
ciandeftinis aiienationibus & obiigationibus per
debitores fadis , adeoque fraudibus domefticis
pro negotii oportunitate faepe confiftis circum-
fcripti, in damno haererent; de cstero eintoris
& venditoris mtuitu nihil intercedere, quo
minus & nunc ante foiennem iilam traditionem '
fe venditor jure fuo exuat, five conftituti poflef-
forii jure, five aiia ratione. Neoftadius Curice fiupr.
decifi. 70. in fine. Groenewegen ad d. §. 3. & ad
Grotii manv.d. ad furifprud. Holl. libr. 2. cap. J.
num. 18. Ant. Matthseus Paroemia 5. num. 15.
Abr. a Wefel de rcmiffione mercedis cap. 8. nttm.
10. 11. Pianefivenditio rei immobiiis, prxci-
pue sdium , media forte hieme ex multarum
civitatum Belgii ufu ealege fa£ta fit, ut demum
initio infequentis menfis Maji traditio foiennis
fiat,magis eft ut pericuium medii temporis,quod
efl inter venditionem ac traditionem , ad ven-
ditorem fpe&et; quia per pattum a venditore
adjedtum , adeoque per venditorem ipfum, fta-
re videtur , quo minus res vendita in continen-
ti tradatur , quippe qui diem traditionis proro-
gaffe intelligitur, ut ufque addiem diftumfru-
dus aut penfiones fibi haberet. /. fulianus 1 3.
§. fiquidfervo 18. fi. de att. emti. Uti ergo emo-
iumenta interim ei obveniunt, ita & damna ad
eum pertinere aequum eft. arg. /. 1 o. ff. de reg.ju-
ris. Et quamvis propter intervenientem moram
venditoris ita demum fortuiti cafus periculum ad
moratorem fpe&et, fi non eodem modo, non
taii cafu , res apud emtorem fuiflet peritura, arg.
/. 12.§.4.jff.adexbibendttm. tamen, quia diftinftio
iiia magis in mobiiibus per traditionem de loco
in iocum transferendis, quam immobiiibus fitum
non mutantibus , ufum invenit , fimplicius in
sedibus venditis receptum eft , nulium emtoris
periculum effe, fed folius venditoris, ufque ad
diem iiium, qui foienni traditioni padto aperto
diftus fuit; ufque adeo , ut , fi forte propter
imminentem venditorisperegrinationem, aiiove
fub obtentu, foiennis xdium traditio coram ie-
ge loci ante diem traditioni faciendae pra-finitum
fecuta fit, tamen venditoris pericuio res maneat
ad ipfum ufque pacto prjefcriptum tradendi diem,
nifi aliud novo padto intercontrahentes nomina-
tim de periculo commodoque a<5tum fit. Groe-
newegen ad Grotium manuduH, ad 'Jurifprud.
Holl. libr. 3. cap. 14. num. 82. Ant. Matthams
dc auftion. libr. 1. cap. 13. num. 20.

7. Quod li res fubhaftatse perierint pendente
fubhaftatione, pericuium non ejuseft, quilici-
tationem quandam fecit , fed magis domini il-
liusa quo res per addi&ionem abitura eft. Cum
enim venditio, qua: fub hafta fit, non ante vi-
deri poflit perfe6ta , quam ii tabula: addidio-
nis fignat2efuerint, dum exeodemuin tempore
defiit emtor licitando vinci poffe, & fruftusrei

fuos

-ocr page 831-

De periculo et com

fuos facit, confequens eft , non nifi ex eo ttm-
pore periculum ad emtorem tranfire > ut argu-
mentatur Ant. Matthams de auftion. libr. i. cap.
.13. num. 20.

8. Praeter periculum rei venditx etiam onera
realia venditse rei inhxrentia in eintorem tran-
feunt j veluti tributoruin , cenfus, canonis, fo-
larii, & fimilium; idque non tantum ratione
futuri temporis, fed & in prseteritum, adeoque
etiam illa onera , quorum dies ante venditionem
jam ceflerat ac venerat; curn prsedia pro his
omnibus videantur hypotheca legali aut tacita
devinfia eife; ufque adeo, ut ne paftio quidem
fufiineatur, ne emtor tributa prseftet. /. 1. &
tot. tit. C. fine cenfu & rcliquis fiauium comparari
non poffc. I. cum poffejfor. 5. §. ult. ff. de cenfibus
l, Jmperatores 7. jf. de publicanis. nifi fifcus fo-
Jenniter prsedia diftraxerit debitorum fifcalium;
quippe quo cafu emtores a reliquis prseteriti
temporis iminunes efte, ex pofteriorum Impe-
ratorum conftitutionibus obtinuit. I. pen. C. de
fide & jure kafice fifcalis. per quam deroga-
tum fuit refponfo Papiniani, fecundum quod,
prsediis a fifco diftraftis, prseteriti temporis tri-
butum emtorem fpedabat. /. prcediis d fifco 36.
ff. de jtire fifici. Ant. Matthseus de auttion. libr.
1. cap. 13. num. 9. 10. Non tamen iri emto-
rem tranfit onus annuse prseftationis , fi forte
venditor. ante venditionem promiferit, fe quo-
tannis certam frumenti aut fru&uum aliorutn
quantitatein ex fundo fuo perfonse alteri vel
fundo prsftiturum: nifi folenniter in id fundutn
obligaftet, vel alio modo legitimo prsedium afte-
ftum reddidiftet pro hujufinodi praftatione. /.
ult. §. ult. ff. de contrah. emtione. Groenevvegen
de II. ahrog. ad d. I. ult.

9. Quia vero sequum natunt eft , commo-
da cujufque rei eum fequi , quem incommoda
fequuntur. /. 1 o. ff. de reg. juris. hinc & om-
ne rei venditse commodum poft venditionem
perfeftam , etiam ante traditionein obveniens,
ad emtorem pertinet. /. i_t C. h. t. §. 3. Infi.
de emt. vendit. five pretia rerum venditarum cre-
verint. I, ficut. 12. C. de aff. emtix five alluvio-
ne auctus fit fundus divenditus. §. 3. Infiit. de
emt. vend. l. id quod 7. ff., h, t. live fervo di-
ftrafto quid donatum, legatum , aut heredis
titulo relitftum , vel ex operi.s ejus qusefitpm
fuerit. /. Julianus 13. §. itemfiquid 13. &
quid fiervo 18. ff.de atl. cmti. live rerutn ven-
ditarum intuitu adiones quafdam venditor ade-
ptus fit, veluti furti, legis Aquilise, & fimi-
les; quippe ad quas emtori cedendas obftridus
eft, uti & ad prseftandum id, quod ex hujufmo-
di a&ionibus poft venditionetn perfe&am quse-
fitis confecutus eft. /. Julianus 13. §. fed & fi
quid 12. jf. de att. emti. d. §. 3. in finclnfiit.de
emt. vendit. I. eum qui emit 14. l.fivendidero 80.
ff. de furtis l. eumque 13. ff. h. t. five denique
fru£tus ex re vendita provenerint, cum & fie-
tura , quse tempore venditionis jam concepta

modo rei vendit£.'

erat, &jamnati, jam maturi, fed adhuc ven-
ditionis perfedse momento pendentes fruftus,
velut partes rei, emtorem fequi debeant. l.firu-
ftus 13. /. pen. C. de att. emti. I. Jutianus 13.
§.fi frufiihits 10. ff. de afl. emti. junft. l.frti-
fius pendentes 44. ff. de rei vindicat. Et quod
attinetfru&us civiles, feu penfiones rerum ven-
ditarum , debitas ex locatione per venditorem
fafta; fi quidem debeantur ex re iingulis mo-
mentis ufum prxbente , veluti ex sedibus, ju-
mentis, pro rata temporis inter emtorem ac ven-
ditorem dividendse videntur , utemtori cedant,
quatenus debitse ex tempore veuditionis perfe-
dtse. Sin ex re quotannis tantum, aut ftatis anni
teinporibus, fruflutn ferente, veluti ex poma-
riis, arvis, videndum, utrum venditio perfefta
fuerit ante meffein , dum fru<5tus adhuc pende-
bant, an vero poftquam jam eftent a folo fe-
parati. Priore namque in cafu anni totius pen-
fiones emtori, in pofteriore eafdem venditori
cedere, rationis eft. Sic enim fit omnibus hifce
in cafibus, ut penfio, quse fruftuum nomine
debetur, tanquam furrogatum frudtuum per om-
nia fequatur ipforum fru&uum naturam , & ita
tutn erntori tum venditori acquitarur, ut ipfi
frutlus naturales aut ufus cuique fuiftent quar-
fiti, fi res nulli locata eftet. Conftat fane, de
jure Roinano emtorem non teneri ftare lo-
cationi per venditorem fa<5tas, fed pofle coti-
duftorem ante tempus expellere, ut ipfe fuo
arbitratu re emta fruatur. /. emtorem 9, C locati.
atque itapotuifte reliquo tempore sedes inhabi-
tare, fruftus in fundo pendentes colligere, ju-
mentorum operis ipfe uti. Hscc ergo fi condu-
dori permittat, quid ni penfiones ipfe capiat,
ufurn frudumve compenfaturas ? Neque hifce
contrarium eft , quod Ufcpianus habet , fi in
locatis ager fim , penfio?ics utique ct ccdere, qtti
elocaverat ; idem & in precdits ttrhanis ; nifi fi
quid nominatim convenijfie proponatur ; idein
probans in prsediis rufticis ac urbanis ; ac fine
temporis diftin&ione penfiones otnnes locatori',
adeoque venditori tribuens. /. •Jtiliantts 13. §.
fi in locatis 11. ff. de afi. emti. Etenim pri-
mo quidem dici poteft, non illic definiri , ad
quem effedu infpefto penfionum utilitas pei;-
venire debeat , fed cui penfionis exigendse jus
fit; jus autem perfequendse penfionis foli com-
petere locatori, qui contraxerat cum condu-
ftore, non item emtori qui non locaverat ,
certurn eft ; eo modo ,. quo & furti & legis
Aquilise aftio & plures alise vendttori ante tra-
ditionetn quseruntur: fedidnon impedit, quo
minus venditor veflocati aftionem pro ea pen-
fione, qus ad emtorem pervenire debet, emto-
ri cedat, uti & reliquas mandat a£liones ; vel
exaftam aftione locati penfionem emtori prse-
ftet, ficut alia praeftare cogitur quse aliis adioni-
bus exa£i:a funt, ut ante diftum. Sed & fecun-
do Ulpiani verba in d. I. 13. §. 11. accipi pof-
funt de penfionibus nen futuri, fed prseteriri

tem-

-ocr page 832-

temporis, quod emtionem antecedit, quse lo-
catori venditori cedunt, nifi aliud aftum lit: uti
aliud a6tum proponitur in d. /. 13- §■ inbis au-
tem 16. ff. de att. emti, dum placuit, utven-
ditor prceteritam mercedem exigat & emtori pra-
fiet. Confer Covarruviam 'uar. refol. libr. i. tit.
15. num. 3. Zoefium ad Pand. tit. de att. em-
tinum. 17. 18. Struvium ad Pand. h. t. num_t104.

1 o. Non tamen emtori cedunt arbores, quas

81<5

L i b. XVIII. T i T* VII.

poft infpeftum pra:dium ante venditionem per-
fe&am vi tempeftatis evulfe funt; quippe quse
defierant fundi efle, atque ita nec emta: erant j
nifi id venditor fciens emtorem ignorantem non
monuiflet. /. fi pofi 9. ff. h. t. Quod fi duas
quis res , veluti duos fervos, uno emerit pre-
tio, quorum alter ante venditionem extin&us
erat, tantum abeft, ut emtoris id periculum
eifet, ut potius ne in vivo quidem emtio con-
fiftat. /. fi duos quis 44. ff. de contrah. emt.

T I T V L V S VII.

De fervis exportandis, vel fi mancipinm ita venierit j ut manumittatur.

vel contra.

Summaria.

l. De patto, ut fervus exportetur ; d quibus
locis abflinere debeat, quiabJtalid, dcertdpro-
* <vineid , uel d certd urbe exportandus eji. An
& quando venditor agere poffit vel non, Jipa-
fto non fit paritum ? ubi & de pcend adjettd,
& manus injettione in non exportatum. De
patto, ne exportetur.
3. De patto ut mancipium manumittatur. Tunc
ipfo jure lihertas competity licet venditor in ca-
fum manumiffionis non fecuta poenam pattus
fit. An venditori liceat poji tempus manumif-

uamvis nullus apud nos fer-
vorum ufus fit , quia tamen
pada fervorum venditionibus
apud Romanos adjefta, trans-
vm®-^ ferri quandoque ad rerum alia-
rum venditiones poflunt, paucis ea tradari ex-
pediet. Primum eft , ut fervus exportetur, cu-
jjus vim vide apud Cujacium paratit. C. fi fer-
isus exportandus veneat. Exportandus ex Italia ,
commorari in provincianon prohibetur. l.i.ff.
b. t. Removendus tamen urbis pomeriis nec in
ipfa urbe rede moratur. /. ctti patto 5. ff. h. t.
arg. l.quiindignus ff.defenatorih. l.relegatorum
7. §. ult.ff. de interditt. & relegat. exportandus
xx certa urbe, nec Roma; agere poteft j nec in
Italia retineri is, qui a certa provincia removen-
dus eft. /. ult. C. h. t. ft ferv. export. veneat. Ad-
jicitur hocpa&um in gratiam venditoris, ut a
fervo, a quo fibi fortfe metuit, cujufque con-
fpedum ferre nequit, fecurus fit, aututvindi-
■darn in eum exerceat, vel ut pcenam evitet,
quam promiferat, cum eadem lege emiifet; ac
proinde inea conditione venditoreft, utremit-
tere hanc legem poflit. /. 1. /. 6. §. 1. ff.h.t.
Qua non remifla, & per emtorem violata, ven-
ditori adio ad id quod intereft competit , fe-
cundum pofteriorem Papiniani fententiam, qux
,eft in /. 6. §. i.ff.h.t. reprobata priore , quse
in /.7. continetur, five primus cmtor,five isin

fioni appojitum revocare conditionem mann-
miffioms ? ante temporis lapfum quo ufquepof-
ftt , & an tunc emtor adhucjure manumittat
contra mutatam venditoris voluntatem ?

3. De patto, ne manumittatur. tuttc nulla eji
manumtffio, licet poena ftt appofitain cafum fa-
ttce manumiffionis.

4. Valety ne ancilla proftituatur. Qtiandovidea-
tur proflituta ? Recenfentur patta in fervorum
venditionibus reprobata.

quemiiletranftulerat, pa&o non paruerit. l.Ti-
titts 9. Jf. h. t. Sed & ad pcenam agi poteft, fi
illa pado adjeda fit; etiarn manus injedio in
ipfum fervum non exportatum fieri, fi eam fibi
venditor pa&us fit j & fi fervus ab emtore ma-
numiflus ad iocainterdida venerit, fifco in per-
petuam fervitutem addicendus eft. /. 1. 2. C. fi
fervus export. veneat. Ceflat tamen pcense aut
ejus quodintereft exadio, fi fine dominifeu em-
toris voluntate fervus ad loca prohibita acceflerit.
d. l.i.infin. C.k.t. veluti, fi adominoprofugus
in interdida provincia vagetur. /. Titius y.ff.
h. t. Contra quoque, fi pa&o id adum fit,
ne fervus venditus exportetur , fervanda ufque
adeo lex fuit, ut ob eam negledam, praeter id
quod intereft , etiam affedionis ratione re&e
agi piacitum fit. l.fervus 7. in fine Jf. h. t.

2. Eft & padum, quo mancipium ita ve-
nit, ut intra certum tempus, vel fimpliciter, ut
manumittatur. Quo non impleto intra diem prae-
finitum, vel, fi omiffus dies, intra tempus ta-
le, quo id fieri commode potuiffet, ipfo jure
fervus aut ancilia fic vendita ad libertatem per-
ducitur; adeo ut deinceps non de prseftanda fibi
libertate, quse ex conftitutione jam eratquaifita,
fed de obtenta defendenda, experiundum fue-
rit, & partus ancillse, poft moram ab emtore
fadam procreatus, liber & ingenuus nafci intel-
ligatur , ex* conftitutione D. Marci, qua dero-

gatum

-ocr page 833-

De servis expo

gatum fuit placito Hadriani, manumiffionem hoc
cafu exigentis. Lfi quis hac lege 3. /. ult. ff. h. t. I.
1. 2. 3.4. C. jtmancip. itafuerit alienat. ut ma~
numitt. etiamfi venditor in cafum non fecutse
manumiffionis certam fibi pcenam padtus eflet;
cum nihiiominus ita fervus liber fiat, ac fifine
pcena: adje&ione diftradus fuiflet manumitten-
dus, ceftanteob favorem iibertatis poenas exaftio-
ne. /. ult. C. d. tit. Si modo major annis viginti
fervum fuum ea vendiderit conditione: in mi-
nore enim ob confiiium ejus parum firmum le-
gis iElise Sentise autoritas hanc manumittendi
conditionem inutilem eftecit, licet in id tempus
dilatam, quovenditcr annos viginti expleviiiet.
l.jt minor 4. jf.h.t. )unct. §.4. Infiit. quib. ex caufi.
manumitt. non licet. Nec venditori liberum eft
poft lapfum tempus, intra quod manumiffio
peragenda erat, hanc revocare manumittendi
condition.em ; cum jam ipfo jure libertas fervo
competere cceperit, in pofterum ei firmiter affe-
renda ac defendenda. arg._;: d. I. 1. in fine,& 11.
fieqq. C. fi mancip. itafiuerit alienat. ut manum.
Plane antequam ^enerit tempus manumictendi,
pcenitentia & conditionis revocandae facultas ven-
ditori permiffa eft, ad eum eftedum, ne ipfo
jure per temporis^lapfum libertas fervo nafcatur,
neveemtor, non manumittens, venditori. ad id
quod intereft obftrictus fit. /. 1. C.h. t. Lfiquis
kac lege 3. jfi. h t. Sed fi voluntatis mutationem
fequi emtor nolit, malitque contra mutatarn ven-
ditoris mentem fervo libertatem dare, venditori
eo nomine nihil praftat; & hoc eft quod Papi-
nianus voluit in l. qucefitum 8. jfi. h. t. cum ait,
ex vendtto attionem manumijjo fiervo vel ( id eft
etiam ) mutata venditoris voluntate , evanuiffe.
eoque etiam pertiriet. /. 1. ff. qui fine manumiff.
edlibert.perveniunt. Nec obftat, quod dominus,
qui procuratori fervum fuum dederat inanumit-
rtandis j etc. 8 j 7

tendum, mutare confilium cum efre&u poffit,
& impedire Iibertatem necdum collatam, l.fiqui$
alicui 27. §. fifervus 1. l.fi hominem 30. ff. man-
dati. Alia enim mandati, alia venditionis caufa
eft : poft perfeiftain venditionem nihil alterutro
invito, cuijus quspfitum eft, per alterum im-
mutari poteft. l.ficut. initio 5. C. deoblig. & acL
at ea peculiaris mandati natura eft , ut, quamdiu
iilud impletum non eft, adeoque necdum liber-
tas tributa, refte revocetur. §.refie 9. Jnjltt.de
mandato.

3 • Non minus fubfiftit paftum alteruin prio-
ri contrarium, ne mancipium manumittatur: cu-
jus ea vis eft, ut nec vivo nec mortuo vendi-
tore inanumittere liceat, fi fervi puniendi gra-
tia conditio illa adfcripta probetur , & inter-
pofita contra paftum manumiffio ipfo jure nul-
iafit, ideoque nec pcen® petitio, fiqua? inca-
fum violati padti appofita fuerit, locum habeat.
/. ca quidem 5. C. fi mancip. ita juerit alienat. ut
manumitt. I. ult. C. qui non poffunt ad libert. pcr~>
ven. I. is qui juis 4. §. intlhs 9. L fiervus hac lege
9, ff. de manumiffwn.

4. Poteft quoque pa&um addi , ne ancilU
projlitnatur; quo cafu contra pa&ionem etiam
tuncemtor veniflevideretur, cumearn fub fpe-
cie miniftrandi in caupona habet. l.fii venditor 6.
ff. h. t. tot. tit. C. ji mancipium ita venierit, nc
profiituatur.-jund. /. quce adultenumzp. C.adleg.
jul. de adulter. Contra vero reprobata pacta,
quse in fe turpitudinem aut crudeiitatem conti-
nent , bonifque moribus adverfantur ; qualia
; funt, ut ancilia proftituatur. arg. /. 1, 2. 3. C.
jt mancip. itd venierit, neproflit. utlervuscuin
beftiis depugnet, aut iis objiciatur , caftretur,
&c. /. domini neqtie 42 .ff.de contrab. emt. I. is
qui fiervum 6.1. circumddero 11. I, 2. Jf. ad
leg. Comel. de Jicar.

LIBER

Liiii"

-ocr page 834-

LIBER NONUSDECIMU S.

T ITV LV S I.

De a£tioni,bus emti &c venditi.

SUMMARIA.

1. Atfio cmti tui detur ? An & domino cujus
procttrator ernit ? An uni ex pluribus jtmiil
ementibus , veluni ex pluribtts unius emtoris
heredibus ad partem rei, fi ojferat partem pre-
tii pro rata?

2. Datur contra vcnditorem, etiam dominttmpro-
curatoris vendentis. An (i pltires jint vendito-
res, vel plttres unius vendttoris heredes , untts
in fohdum conveniri pofftt , fi folus rem ven-
ditam in foltdttm pofjideat ?

3. Petitur bac atfione traditio rci & accefjionttm ?
(juandoque etiam pretium.

4. Horreo vendito, an & dolia ? Fundo vendi-
to, an & dolta ? Quid juris ji id atfttm, ut
doliafundo acccdant ? Qute tranfeant ftmdo ven-
dito ? An jlerculinum, quod in fundo ejl ? An
ruta & ctcfa ? an pifces fludiofe in pifcinam
conjetfi ?

5. Venditis cedibtts, qtttenam cmtorem ftquanturl
an & horti & flabula ? An pars media parie-
tis intermedii, ft venditor dttas domos habens
contiguas unam vendat ? Recenfentur plurima,
qttcc emtori cedunt ; ut & alia, quce ad emto-
rem non tranfeunt cttm domo.

6. An & quando prtedium ruflicum vel urbanttm
tradi debeat liberum ab oneribus fervitutum ?
An & tranfeant fervitutes prcedio debitce ? Et
quid ji venditor fervitutes callide difjimulaverit
prcedio vel a prcedio dcbitas ? Qmdjuris circa
fcrvitutes, ft duorum prcedionim contiguorum
dominus unttm vendiderit Titio, alterum Mce-
vio, vcl alterum ftbi fervaverit ?

7. Ouce tranfeant, arce vendita, cajlro aut ter-
ritorio vendito, aut vivario dijlratfo, prcecipue
taberna vendita ?

S. Vtno vendito an dolia, an vafa minora cedant
emtori ? An avearia venditis avibus ? An equo
vendito, frenum, ephippium & reliqua orna-
tnenta ? An navi vendita, infirumenta navis;
an & fcapha ?

5?. Servovendito, nontranfitpeculium; nccequa
vacca aut ove vendita fcetus jam editus matrem-
que feqttens, five ali fine rjiatrepofftt,five non.

10. Tradenda efl vacua rei venditce poffeffto.
Qttid operetur jlipulatio, vacuam poffeflionem
tradi, vel rem tradi vacuamque pofleflionem ?
Quando vacua pojfeffto tradita intelligatur ?

11. .Quts ftt effetftts traditionis vacuce poffefftonis ?

*An dominium tranfeat, fi nec pretium nume-
ratum ftt nec de eo fides habita ? Ottando ccn-

featur de pretio fides habita, qttando non ? An

& tunc, cttm venditor fimphciter rem tradidit
ac ab emtore aufierri paffius efi ?

12. An & quando res vendita & tradita fidede
pretio babita, adhttc vindicari pofifit ? & quo
modo immobilia coram lege loci tradenda fimt ?

13. De admenfuratione rcrum ad quantitatem
venditarum. An venditor fiundi teneatur mon-
firare fines fiundi ? An tradere aut monfirare
inflrtimenta ad probandam originem acquifitio-
nis pertinentia ?

14. Prcefianda cautio de tradendis iis , quce in
prceficnti tradi nequeunt. Ouibus in cafibus prce-
fiari debeat per venditorem id quod interefi ?
ubi de re aliena, & extra commercium pofita ,
deque celato malo vicino. An venditor habens

<■ rei tradendce facultatem prcecifie cogi pofifit ad
tradendum, an vero libereturprcefiando id quod
interefi ? & quid moribus ?

15. An venditor emtori prcefiet ea, qttce commen-
dandigratia affieruit de re vendita ?

16. Quid fit atfio venditi, & qttibus deltir ? An
executori rei judicatce, qtti pignora capta di-
firaxit ? An ei qui rem alienam vendidit ac tra-
didit ut fuam ? Contra quos detur ? An contra
eum, qui emi mandavit & procuratorijam pre-
tium numeravit?

17. Si quis rem emerit ea lege, ut pretium fol-
vat quando voluerit, aut, poftquam fuerit
Romarn profeftus, an valcat venditio ? &
an emtor ipfie cogi pofifit ut fiolvat, quamdiu
voluntatem non declaravit; an demum heres
ejus ?

18. Pctitur hac atfionepretium, e^ impenfie pofi
venditionem in rem fatfce, licet illa perierit;
item ufiurcepretii ex mora. Ouid juris apud nos
fit circa ufiuras pretii ? An emtor liber fit ab ufiu-
rarum prcefiattone, figraphiaritts, apud quem
pretia ex fubbafiationibus redatfa deponenda
fiuftt, confiejfius fuerit per gratificationem , ea
depofita ejfie, cttm non ejfient.

19. An teneatur ad ufiuras , fi ob imminentem
evitfioncm non folverit, aut oblatum pretium
emtor noluerit acceptare ? an vero tunc depofi-
tione opus fit ?

20. An emtor aut venditor ob moram in re tra-
dcnda aut pretio fiolvendo petere poffint omne,
quod fiorte tanquam negotiatores lucrari potuifi-
ficnt, non fiatfa mora ?

21. An ob moram in pretio fiolvendo venditor rem
repetcre pofifit, & ad venditionis reficiffionem
agere ?

22. Si

-ocr page 835-

12. Si prirnus cmtor prxdium foknniur pro pre-
tio atinud bimd trimd die folvendo obltgaverit,
dein ipfe rurfus annud bimd trima die vendat,
cum jam ipfe in mord pretii folvendi ejfet, an
primus venditor impediatur pradium jure pi-
gnoris vendere, cum necdum emtor fecundus in
mord ejfet?

uin emtio venditio illis annu-
metetur contradibus , qui
utrimque obligatorii funt, con-
fequens fuit, duplicem quoque
aftionem inde nafci, puta emti
& venditi. Emti a&io eft perfonalis bona: fidei,
quse datur emtori ejufque heredi, etiam utiliter
domino, ex cujus mandato procurator emit. /.
Julianus 13. §. jiprocurator 25.ff. h. t. Siplures
eodem tempore fimul eandem rem uno emerint
pretio , vel plures emtoris unius heredes fint,
liberum fingulis non eft pro fua parte adione ex
emto experiri ad tradendam rei vendita: partem,
pro rata pretii promiffi oblata portione; fed vel
oinnes pariter, vel unum ex his, oblato toto pre-
tio, agere ad rei totius traditionem , necefle eft.
Cum enirn permiflum venditori fit veluti pig-
noris jure retinere rern venditam , donec pre-
tiurn totum folutum fuerit, nec quicquam em-
tor agatoblata fola pretii parte. /. Jtilianus 13. §.
ejferri 8. jf. h. t, & pignoris caufa individua di-
catur, licet alioquin a;s alienum inter coheredes
ipfo jure divifuin fit, adeo ut pofl: folutam ab
uno herede hereditariam debiti perfonalis partem
integrum nihilominus pignus pro reliquo debito
obligatum maneat, nec repeti pro portione fol-
ventispoffit. /. 1. i.C.de luit.pignor. meritore-
fponfum a Labeone fuit , unum ex heredibus
partem pretii folventem ex emto agere non pofle,
quoniam ita contradum ses alienum dividi non
poteft. l.fijlulas 7 8. §.fifundum 2. ff.de contrab.
emt. ibique DD.

2. Competit hsec adio adverfus venditorem ac
utiliter etiam contra dominum , cujus juflu pro-
curator vendidit. d. I. Julianus 13. %.fiprocurator
25. jf. h. t. & fi plures fint venditores plurefve
venditoris unius heredes, contra fmgulos pro par-
tej eo quod hic non eadem, quse in pluribus ejuf-
dem emtoris heredibus, individui debiti, quafi
hypothecarii, ratio eft. Et licet in commodato
placuerit, eocafu , quounus ex pluribus com-
modatarii heredibus rcm totam tenet, adeoque
totius rei reftituendse facultatem habet, eum in
folidum condemnandum efie. l.fed mibi 3. §. he-
res 3 -ff- commodati. idemque in rei vindicatione
obtinuerit, ubi unus ex pluribus poflefloris he-
redibus rem totam poffidet. l.fipojfejforfundi 55.
ff. de rei vindicatj ad unum tamen ex pluribus
unius venditoris jheredibus id porrigendum non
eft; eo quod in commodato & rei vindicatione
non nifi de reftituenda pofleffionevel detentione
rei quseftio eft, qualis reftitutio fequelam aliam
non habet, quam pofteflionis tranftationem: at

819

23. Uterpriusdebeat implere contrattttm, emtot ,
an v.enditcr ? An excipiens contratfum ab atfo-
re impletum non ejje, id prohare debeat ? An
oppofitd illd exceptionc atfor implere & jic itt
lite pergere pofifit ? Quid agendttm, fi emtor &
venditor rei mobilis fibi invicem non fidant ?

fi quis ex emto ad tradendum adigatur, aut em-
torern debet dominum facere, aut ei de evi&io-
neincipit devindus efle. I. ex emto 11. §.&in
primis 2. ff. h. t. per occafionem autem rei vendi-
ta:, penes unuin heredem exiftentis, euin vel
ad totiusrei dominium transferendum, velde rei
totius evidione teneri, durum & iniquum fo-
ret: nam & fi fundus ab omnibus heredibus per
teftatorem legatus fit , qui unius heredis eflet,
eum quidem, cujus fundus eflet, non amplius
quam fuam partem praeftiturum, cseteros in re-
liquas partes teneri, Julianus fcripfit. /. ji tibi
bomo 86. §. fit fiundus 3 .ff.de legatis 1. confer
Coftalium ad l. 5 5. ff. de rei vindicat. in fi-
ne.

3. Petitur hac a&ione , ut res vendita corpo-
ralis tradatur, incorporalis cedatur aliove fimili
modo ejus quafi traditio fiat, una cum frudi-
bus a tempore venditionis perceptis , omni-
bufque acceffionibus vel fpeciali pado compre-
henfis, vel ex generali emtionis natura prsftari
folitis. Nec quemquam turbare debet , quod k
Juliano ,fcriptum eft, emtorem aftione ex emto
pretium confequi. /. cum. res 29. ff. h. t. Confi-
derandum enim, illic agi de legatario, quirem
fibi fub conditione legatam imprudens emerat
ab herede; cui cuin resexiftente conditione ex
caufa legati qusefita eflet, necefle eratrefolvi ven-
ditionem ab herede faftam, perinde acfi nun-
quam interceffiflet. arg. /. ult. §. 3. C. commun.
de legatis. atque adeo etiam, refoluta venditione,
pretium reddi: eo modo , quo & adione emti
ad pretium reftituendum ob emtionem refolu-
tam contenditur iti fafti fpecie, quae eft in /.
ex emto 11. §./?quis virginem 5 ,ff. b. t. quemad-
modum & ex adverfo venditor adione venditi
agit ad fundi venditi redditionem , poftquam
vi legis commiflorise venditio rcfoluta fuit. l.fi
fundus 4 .ff.de lege commifforid.

4. Sed ut apertius conftet, quse acceffionis
jure in emtorem tranfire debeant, per fpecies
nobiliores ire confultum fuerit. Horreo ergo ven-
dito, dolia accedunt ibidem defofla. /. dolia 76.
ff. de contrah. emt. non item fundo diftra&o,
cum dolia non fundi nec villse, fed horrei in-
ftrumenta fint. l.fundinibil efi 17. ff. b.t. I.
Lucius Titius 93. §. collegio 4. ff. de legatis 3.
Unde &pafto fpeciali idaCtum legitur, utfun-
do vendito dolia accedant. /. qui fundum 40. §.
pen. ff. de contrah. emt. Nec adverfatur , quod
ufufru&u fundi legato dolia , cuppse , & alia
plurahis fimilialegato continentur. /. fiedfiquid
15. §. proprietatts 6. ff. de ufiufrutfu. Etenim,

L1111 2 eum

Dfi acTionibus emti et venditi.

-ocr page 836-

$20 L i B. XIX. T i T. I.

cum Jurifconfuitus in ea lege facit mentionem
domus & fundi, ac initrumentorum domus vei
fundi uiumfru£tum fimui iegatum ait, per do-
mum inteliigere videtur omne urbanum prsedium,
in quantum omnia aedificia Urbana prsedia appei-
lamus. §. i. Infiit. de fervitut. prcedior. per fun-
dum ex adverfo pnsdium omne rufticum, adeo-
que & fundos in fpecie ad fruftus quserendos,
& horrea ad eofdein recondendos ; horreorum
autem inftrumenta & acceffiones funt doiia de-
fofla , cuppx, torcuiaria &c. d. I. dolia -j6. ffi.
de contrah. emt. Groenewegen ad d. I. 76. Si
tamen id aftuin flt, ut fundo vendito certus
accedat doliorum numerus, ita pafto ftandum
eft, ut integra dolia ad iftum ufque numerum
prseftentur, non quafla, quoties vel tot inte-
gra in fundo fint , vel , curn dolia nulla in
fundo eflent , aliunde coemenda forent: nam
fi. doliorum numerus , contradtu comprehen-
fus , in fundo inveniatur connumeratis & quaf-
fis , liberari poteft venditor integra , qua? re-
perta ibi funt, & in fubfidium quafla praeftan-
do. I. quicquid venditor 27. /. fen. §. ult. ff. h. t.
Porro fundo feu agro vendito, vendita etiam
intelliguntur omnia, quse terra tenentur, arbo-
res, vites, pomaria, fylvacsedua, falifta,arun-
dineta, feminaria, metallifodinse, lapicidinse,
arenas fodinx, atque ipfi etiam fruftus penden-
fes, tanquam fundipartes, fi nihil horum no-
mitiatim exceptum fit. I. quifundum 40. §.fun-
divenditor 3.^4./. inlegefiundi 77. fifi. decon-
trah. emt. I. fi pofi infleffum 9. jfi. de peric. &
comm. rei vend. I. fruffus pendentes 44. ff. de rei
•uindic. I. Julianus 13. §. fi fruUibiis 10. ff. h.t.
Hugo Grotius manud. adjurifprud. Holl. libr. 3.
cap. 14. num. 49. Quin & ftramenta ac fter-
cuiinum, fi in fundofit, & fundi iftiusfterco-
xandi, non item vendendi caufa comparatum,
emtori cedere cum fundo vendrto , Uipianus
notat. l.fundi nihil. 17. §. fiundo vendito 2. fif.
h. t. Carpzovius defin. for.part. 2. confiit. 33.
defin. 19. Non tarnen ad emtorem tranfeunt
ruta & caefa ante venditionem, nec arbores an-
te deje£tae, licet poft infpeftionem ab emtore
factam id eo ignorante contigiftet. /. fiundi nihil
17. §.fi ruta 6. ff. h. t. I. in vendendo 66. §.
ult. fif. de contrah. emt. I. in rutis 241 .ff. de
verb. fignifi. l.fi pofl infpettum g.ff. de peric. &
commod. rei vend. nec cum fundo vendito pifces,
qui in pifcinam ftudiofe conjedi funt, nec ani-
malia in fundo vendito oberrantia aut pafcen-
tia. I. lines & labra 15. in fine l. 16. fif. h. t.
Confer Manticam de tacit. & ambig. convent. libr.
4. tit. 16. num. $. & pafifim. Mozzium de con-
tratt. emtion. & vend. tit. de naturalibus emtion.
num. $ 6.

5. JEdibus diftraftis , non modo tradendi
cum sedibus funt horti, qui in continentibus
sedificii funt, & habitationis coinmodioris ergo
haberi folent, uti & ftabula, quae urbanorum
prsediorum jure cenferi folent, velut sedium ac-
•cefllones. arg. /. pradiis 91. §. qui domum j.Jf.
de legat. 3 , /. eo jure 4. §. 1. ffi. in quib. caufi.
pign. vel hyp. tacite contrah. I. creditor. 5 2. §. ult.
ff. h. t. confer tit. de ufufruffu num. 21. Berli-
chium decifi 191. nec non media pars parietis,
fi venditor auas habens domos contiguas, parie-
te uno intermedio diftindas, unam vendiderit,
ut di<5tum tit. de fiervitut. prced. urban. num. 15.
fed & infuper omnia prseftanda, quse sedificio in-
ferta & inciufa funt , quseque propter aedes per-
petui ufus gratia habentur, & quafi pars sedium
funt, veluti, puteal, lines & labra, (de qui-
bus Gotofredus in notis) falientes , fiftulse quse
falientibus junguntur, licet longe excurrant ex-
tra sedificium, canales, caftella plumbea aquati-
ca. /. fidianus 13. §. ult. /. 14. l.fundinihil 17.
§. 7. 8. 9. i.fi venditor 38. uit.ff. b. t. ad-
ha;ctabula?pi<5tae quas pro teftorio includuntur ,
cruftseque marmorese. /. fundi nihil 17. §. quce
tabuice 3. ffi.h. t. ferse etiam & claves & clau-
ftra, licet terra fe non teneant. d. l.fundi 17.
pr. fifi. h. t. ea infuper omnia, qus «dificio an-
te venditionem eo erant detra&a animo, ut re-
ponerentur. d. I. 17. §. pen. I. granaria 18. §.
1. fif. h. t. Adde /. malum 242. §. ult. ff. de
verb. fignifi. Non tamen ea, qu® temporarii tan-
tum ufus gratia, & ad prafens, in sedibus funt.
d. I. 17. Labeo 7. ff. h. t. adeoque nec reti-
culicirca columnas, nec pluteicirca parietes, nec
vela Cilicia, fi vela ifta vel frigoris vel umbrx
caufa, adeoque voluptatis gratia in domo fint.
d. I. 17. §. reticuli 4. ff. h. t. jun<5t. /. qucefitum
efl 12. §.fdomus 16. ffi. de infiruffo vel inftrum.
legato. Confer /. malum 242. §. pen. I. pen. ff.
de verb.fignifi. Secus, fi ideo vela Cilicia para-
ta fint, ne ardificia vento vel pluvia laborent,
tunc enim aedium inftrumenta efle Caflius cen-
fuit. d. I. 12. §. vela autem 17. ff. deinfirutt.
velinfirum. leg. Sed nec ad emtorem tranfeunt,
qu^ nunquain ^dificio junfta fuerunt, etfi eum
parata in finem , ut jungerentur, five columna:
& marmora fint, five tegulse tegendi caufa jarn
in domum allatse. d. I. 17. pen. d. I. 18. §.
1. ff. h. t. Confer de sedium venditarum accef-
fionibus Manticam de tacitis & ambig. convent.
libr. 4. tit. 15.

6. Illud urbanorum ac rufticorum prsediorum
venditioni commur.e cft, quod emtori prseftari
debeant libera ab omni onere fervitutis, quse i
lege vel ftatuto impofita non eft, fi , ut optimct
maximaque fiunt, emta fuerint: quod fi vel fim-
pliciterfint vendita, vel generaliter cum fervi-
tutibus impofitis ac conftitutis, ad ea libera prse-
ftanda venditor obligatus non eft, nifi dolo rna-
lo fervitutes a venditore difllmulatas appareat.
/. I. §. I. ff. h. t. Idemque fere in tributis ob-
tinet, ut tributorum emti prsedii nomine prae-
ftandorum intuitu non teneatur venditor, nifi
ea abefle dixerit, aut ftudio ac decipiendi cau-
fa diffimulaverit. /. fi fterilis 21. §.fiprcedii r.
jf. h. t. I. fi minor. 9. C. h. t. Sed & vice verfa

nullar

-ocr page 837-

De A CflONlSUS

tiulicT prseftandjs cum prsedio vendito fcrvitutes
prardio debitse, licet cum formula, ut optimim
tnaximumque , venditum proponatur₅ nifi diftum
nominatim fuerit, fervitutem acceffuram. l.pen.
jf. de eviffion. I. cum venderes 5 9. ff. de contrab.
emt. I. qui ut optima 90. ff. de verb. ftgnif. l.ft
arborem 17. §. pcn. (7 ult. ff. de fervitut. prced.
urban. Adde Briffonium antiquit. feleff. libr. 1.
cap. 19. qua? tamen, fi prsedio vendito acqui-
iitse fuerint, omnino prseftandse forent, licet id
nominatim a£tum non iit; adeo ut venditor em-
tori teneatur ob dolurn, cum venditor fervitu-
tes quafdam non commemoraflet, fed fcietis re-
ticuiflet, & ob id eas emtor non utendo ami-
ftflet. /. in vendendo 66. §. i.ff. de contrab. emt.
Quod fi duarum sedium dotninus eas diverfts
vendiderit, vel unam ex his , alteramque do-
mum flbi fervaverit, cutn una aliarum ftillici-
diutn reciperet, vel tigna itnmifla, vel prote-
fta, aliaque iimilia, qua; non ftne fervitute ha-
bentur aut fiunt, magis eft, ut in emtores hsec
prxdia cum iftiufmodi juribus , uni cotnmo-
dis, alteri incommodis , in emtores tranferri
non debeant, niii aut nominatim fervitus itn-
pofita frt, aut sedes iint venditx cum adjedio-
ne illa uti nunc funt. /. 1. ff.defervit.legatd. I. fi
quis cedes 3 o.ffi. de fiervit. prted. urban. I. in tra-
. dendis 7. jfi, commttn. prtedior. tam ttrb. quam
rufi. arg. /. Gaurus Marcello 10. I. fi binarum
35. ffi. de fiervit. prced. urban. Ac fecundum
hanc limitationem accipienda, quse generalius
a Neratio tn l. pen. ff. de damno infetfo, nec
non a Papiniano ac Juliano tradita inveniuntur
in /. binas quis 36. /. 37. ff. de fiervit. prced. ttrb.
prsefertim, fl confideres, utramque cohsrere,
per particulam idemque in pr. d. I. 3 7. autorem
autem legis 37. Julianum efle , adeoque eun-
dem , qui in /. 1. ff. de fiervit. legatd notavit
alium generalius refpondentem , fervitutem irn-
pofitam videri; nec fecundum ante di<5ta admi-
ftt id aliter, quam fi id adum eflet. In quatn
fententiam etiam refponfum extat inter Refp.
Jurifc. HoII. part. 2. confil. 145. pag. 287. licet
contraria fententia placuerit Hugoni Grotio ma-
nttdutt. ad jurifprud. Holl. libr. 2. cap. 3 6. num.
8. Confer Refp. Jurifc. Holl. part. 5. confil. 75.
pag. 258. Menochium de prcefumtton. libr. 4.
tafiu 144. num. 2. 3.4. Matth. de Affliftis de-
cif. 298. Csepollam de fiervitut.prced. urban. cap.
38. num. 6. Ant. Theffaurum decifi. 216.

7. Arce vendita, tradenda flmul videntur
tormenta bellica , ejus tuenda: cauia parata,
tanquam quse propter caftrutn ibidem habentur.
arg. /. Julianus 13. §. tilt. ffi. b. t. Tyraquellus
deretraff. gentil. §. 1. glojfi. 7. num. 96. Cuja-
cius ad feud. libr. 2. tit. 2. in med. Wiffem-
bach ad Pand. b. t. num. 7. Parens p. mem.
Paulus Voet de naturd mobil. & immobil.cap. 5.
nttm. ult. caftro vendito vel territorio, trans-
ferenda etiam in emtorem jurifdidtio, omnia-
que alia jura fimilia, qua: caftro cohserent. Ro-

EMf I ET VENDlTlt Sit

fenthal de feudis cap. 12. conclitfi. 15. num. 40. &
fieqq. Mantica de tacit. & ambig. convent. libt<.
4. tit. 16. nttm. 30. & fieqq. ipfa quin etiani
jura fuffragii, nifi fimul perionse qualitas, ve-
luti nobilitas, ad jus fuffragii requifita fit, ned
talis in emtore deprehendatur. Vide Refp. Jurifcs
Holl. part, 2. confil. 144. Vivario diftra&o ,
vendita quoque videri poffunt animalia, qujtf
propagationis caufa vivario inclufa funt t nec
aliud in pifcinis venditis pifciuin intuitu refpon-
dendum eft. arg. /. pofifidcri atttcm 3. §. item fe-
rasbefiias 14.jfi. de acqttir. vclamitt.pojJljJV]im&.
I. tifufruffnarium 62. i.jf. deufiufruftn. Hugo
Grotius manud. adjurifipr. Iioll. libr. 3. cap. 14.
num. 50. 51. Ant. Matthseus de obligat. dijput
15. num. 14. Confer Argentreum ad confiuct. Bri-
tann. art. 76. not. 10. In qua^ftione, quid, ta-
berna vendita , venditum intelligatur , dicen-
dumvidetur, ipfasquidem mercesin ea exiften-
tes neutiquain diftradas videri, fivefimpliciter,
five inftruda vendita fit, nifi noininatiin mer-
ces quoque emiione comprehenfa: fint, vel una
cum taberna fint vendita ea omnia, qua? tabernae"
exercendae & inftruendse caufa fafta parataque
funt. arg. l.fi ita tefiamento r f . Jf. de injlruCt. vel
infirum. legato. at refpe£tu: infitrumentorum ta-
berna: diftin£tione opus eft : natn ii fimpliciter
taberna fit vendita , inftrutnenta in dubio non
cenfentur veniife , fed tantum folum , feu locus
ille, autftatio, in qua mercesfolent venales pro-
poni; aut fi publicus locus> fic , tantum ufus
ejus ac jus merces illic venales habendi. arg. /.
qui tabcrnas 32. Jfi. de contrab. cmt. fi vero taber-
na inftrufta fit vendita, ornnia quoque inftru-
menta tabernas transferri debent; qua ratione fub
tabernae cauponarise inftrumentis comprehendi
doiia, vafa , ancones , calices , trullas , item
urnas seneas, congiaria , fextaria , & fimilia,
imo & ipfos caupona; inftitores, Paulus tradidit.
/. tabernte cauponarice 13. de infirutt. vel in-
firumdegat, & hoc puto velle Ulpianum,cum ait,
infirttffam tabemam ejfie accipiendam , quce & re-
bus & bominibtts ad negotiationem paratis confiat,
fic ut illic per res non denotentur res venales, fed
res illse, feu inftrumenta illa, fine quibusexer-
ceri tabernanon poteft. /. infiruttam autem 18j.
jf. de verb. fignifi. Nec his adverfatur , quod ta-
berna pignori obligata merces in taberna obligatai
funt. /. cumtabernam 34,ff. depignor. & bypotb.
Placuit enim iftud ita in pignoribus, tum, ne
alioquin nihil conventione pignoris aftutn vide-
retur. d. 1.3 4. tum quia obligatio mercium non
ita nocet, atque quidem noceret venditio ; cum
pignoris datione firmetur tantum debitum, at
non durius aut majus efficiatur. Confer Alcia-
tum add. I. ffi.de verb. fignifi.

8. Cseterum non immobilium tantum , fed
& mobilium diftra&orum acceffiones funt. Vind
namque vendito, etfi dolia majora in terra de-
foffa, quibus illud reconditum fuit, venditanon
intelliguntUr, quippemagishorreorum acceffio-
L1111 3 nes*

-ocr page 838-

822 L I B. XIX. T i T. II.

nes, ut ante di&um; minora tamen vafa, in
quxvinum ex doliis afportationis caufa transfun-
di folet, una cum vino vendito in emtorem in
dubio tranfeunt. /. vinum cum vafis 15 .jf.de trit.
•vino vel oleo legato.arg. I. quipenum 3. §. idt. I.
q.jf. de penu legata. Cujaciuslibr. i.obfervat. 3 6.
Goeddeus ad l. 206. jf. de verbor. fignif. Meno-
chius deprcefumt. lib. 3.prcef.77. Ant. Matthseus
deobligat. difput. J 5. num 1 3. Licet quandoque
dolia cum vahs confundantur, & vafa dicantur,
qua: eodem in textu fetnel iterumque dolia appel-
lata erant. /. 1 - 3- jf.deperic. & comm.rei ven-
ditce. l.fundi nibil. 17. pr. jf. b. t. Sed & vendi-
tis avibus otnnibus, quas venditor venales ha-
bet , fiinul debentur avearia portatilia, quibus
aves inclufse erant, cum & fub avium legato
contineantur. arg. /. avibus legatis66.jf. de lega-
tis 3. a legatis autetn ad venditionem circa accef-
fiones argumentum procedere colligi poteft arg.

1.Julianus 13. §.ult. I. fundi nibil 17. §. fundo

2. jf.b. t. Adhsec equo vendito ephippium &
frenum reliquaque ornamenta $ quibus equus
venditionis tempore ornatus aut inltruftus erat,
emtori deberi, nifi nominatim excepta fuerint,
verius eft. /. cedilesajunt 38. pr. ff. de cedil. edifi.
Gomeziusvar.refol. tom. 2. cap. 2. num. 15. in
pr. Mozzius de contrafl. tit. de naturalib. emt. &
vendit. num. 48. Chriftineus ad Mecbltn. tit. 1.
art. 27. in addit. in pr. Hugo Grotius manud. ad
jurifpr. Holl. libr. 3. cap. 15. num. 25. Quin
&, fi navisjatn ad iter aut pilcationem exercen-
dam parata, atque inftru&a apparatu pifcatorio,
annona nautica, fimilibufque, vendatur itauti
nunc efl, (fobet daar leyd) omnia illa quse in
navi funt, non fola navis inftrumenta, videri
vendita, refponfum eft. Refp. Jurifc. Holl. part.
4. confil. 24. Licet alioquin navi fimpliciter in-
ftruda aut cum inftrumentis diftrada, nil prae-
ter inftrumenta navigationi neceftaria debeatur,
ac ne fcapha quidem fecundum jus Romanum
in emtorem transferenda fuerit ; eo quod fcapha
mediocritate, nongenere, a navigio diftat, &
ideo inftrumentum ejus efte nequit. /. idt.jf.de
injlruff.vel injirum.legato. Cujus tamencontra-
rium inoribus noftris obtinere ftatuit Groene-
wegen ad d. I. uit.

9. Non tamen emtorem fervi fequitur pecu-
lium ejus. /. quotics fervus 29. ff. de contrab. emt.
Nec ove, vacca, vel equa vendita, in emto-
rem transferri debet ha:dus, aut vituius, aut
pullus equinus, venditionis tempore jam editus,
nifi aliud aftum fit. arg. /. legatis fervis 6 $. §. ult.
I. fervis\legatis 81. §. ovibus 4. jf. de legatis 3.
Non enim probanda vuigata interpretum diftin-
6tio, utrum fcetus animalis jam ad eam xtatem
pervenerit, ut ali fine matre poifit , & herbS
pafci, an vero fcetui interitus immineat, fi a ma-
tre feparetur; quafi hoc cafu fimul fcetus ven-
ditus intelligi deberet; illo non item. Gomefius
var. refol. tom. 2. cap. 2. num. 14. Mozzius de
tQntrafi. de naturalib. emt. vend. num. 44. cuin

utique opinio ifta neque ratione fufficiente, ne-
que lege, firmatafit, nec id diftet l.fiutcerto
5. %.ufqueadeo 9.jf.commodati. I. quamvis 10.ff.
deprecario. l.fed addes 19. §.fi quis mulierem 7. jf.
iocati. quippe qua: de Iocatione & precario ac com-
modato agentes , ad emtionem haud transferen-
da: funt; nec a cuftodia circa fcctum prseftandi
ad tranflationem dominii argumentum procedit.

10 Ita autem emtori res venditse cum ac-
ceffionibus tradendae funt, ut ei vacua acquira-
tur pofteffio. /. 2. §. \ .ff.b. t. five id nomina-
tirn a<5him fif, five non. Si tainen exprefta fti-
pulatione cautum lit, vacuam tradipojfeffionem,
vi ftipulationis emtor rem quidem , at non fru-
<5tus petere poifet, quippe ad quos tunc magis
aftione ex emto contendendum foret. /. ratio 3.
§.y? emtor i. ff.b.t. quia ea a<5tionis ex ftipulatu
aliifque ftri&i juris negotiis defcendentis natura
eft, quod, quoties ea perfequimur rem, quse
noftra non fuit , fru<5tus non confequamur,
etiamfi mora fa<5ta fit, fed demum a tempore
litis conteftatse. /. videamus 38. §. fi aftionemj.
ff. de ufuris. Plane, fi rem tradi vacuamque rei
poffeffionem ftipulatus effet ; repetitio talis ef-
ficeret, ut & fru<5tus ea viderentur ftipulatione
comprehenfi. /. fijiipulatus fis 4. ff. de ufuris.
Vacuam vero poffeffionem tradere venditor in-
telligitur, cumitatradit, ut res poffeftori ab alio
avocari nequeat, adeoque emtor in lite de poffef-
fione potior futurus iit. I. ex emto 11. §. idem
Neratius 13 .ffi.b.t. Unde tradita non cenfetur
poffeffio vacua, fi alius in ea legatorum aut fidei-
commifforum fervandorum cauia in poffeffione
fit, aut creditores bona poffideant, aut venter
in poffeffionem miflus fuerit; & generaliter ra-
tio poffeffionis, quse a venditore fieri debet,
talis eft , ut fi quis eam poffeffionem jure avo-
caverit, tradita pofteffio non intelligatur. /.2. §.
1. /. 3. pr.ff.b.t.

11. Vacua; hujus poffeffionis traditse efte<5tus
eft, quod, fi venditor doininus fuerit, emto-
rem quoque dominum faciat; fi non fuit, em-
tori tantum evi<5tionis nomine obligetur. /. ex
emto 11. §. C7¹ in primis 2. ff. b. t. dummodo me-
minerimus , ita demuin in emtorem dominium
transferri traditione, fi pretium numeratum fue-
rit, vel fatis eo nomine fa<5tum, vel fine ulla fa-
tisfadtione de pretio fides emtori fit habita. /.
quod vendidi 19.ff.decontrab. emt. d. 1.11.§. 2.
(f. h. t. §. venditce 41. Infiit. de rer. divifi. l.pro-
curatoris 5. §. fiedfidedi 18.ff.de tribut. aft. Fi-
dem autem de pretio habuifle cenfetur venditor,
fiin fecuritatem ejus fidejuftores acceperit, aut
pignora , aut aliam non abfimilem fecuritatem.
d. L §. 18. ff. de tribut. afi. d. §. 41. infi. de
rer. divifi arg. /. 1. §. item quceritur 11. & §■/£ quis.
pignus 1 5 .ff. defeparation. fi pretii novaverit ob-
ligationem. arg. d. I. 1. §. illudfciendum 10.ff.de
feparat. fi ufuras pretii receperit vel exegerit,
five in prseteritum, five in futurum adeoque in
anteceffum. arg. d. I. 1. §.illud 10. in finedefie-

para-

-ocr page 839-

DE ACTIONIBUS EMTI £ T VENDITL

piution. I. qui in fittumm 57. pr. ffi. depattis. fi
indulferit emtori folvendi dilationem. arg. l.pen.
C. de rejudieata. l.qui ea lege 3. C. depatt. inter emt.
& vendit. Quod fi fimpliciter rem venditor tra-
diderit, ac ab emtoreauferri pafius fit, necquic-
quain de pretii folutione diftum fuerit, neque
quicquam eorum intervenerit, quaejam enuine-
rata funt, vix eft , ut dici debeat de pretio tunc
fides habita; cum ita neque fecurus fuerit ven-
ditor redditus, neque ei fatisfattum fit, neque
ullum habitae fidei indicium esiftat; atque in-
fuper, admiffa fententia contraria vix cafus fu-
perfuturus efiet, in quo non emtori intelligere-
tur de pretio fides habita , nifi cum noininatim
id expreflum eflet, venditorem nolle fequi fidein
emtoris, atque ita fruftranea videretur illa Im-
peratoris admonitio , non aliter res venditas &
traditas emtori acquiri, quam fi is venditori pre-
tium folverit, vel alio modo ei fiatisfecerit. d. §.
41. Infiit.de rer. divifi. Confer Molleruin fieme-
firium Itbr. 4. cap. 28. num. 3. 4. &feqq. Hug.
Grotium manud. ad jurijprud, Holl. libr. 2. cap.
5. num. 19. Vinnium ad §. 41. Infi. de rer.
divifi. Refponfa Jurifc. HoW.part. 4. confil. 217.
Siin. van Leeuwen cenfi. for. part. 1. libr. 4. cap.
19. num 20. & aiios ibidcm citatos.

12. An autem, & quando, res vendita &
tradita, etiam poft fidem de pretio habitam, vin-
dicari per venditorem poflit, latius expofitum
tit. derei vindicat. num. 14. 15. Uti & plenius
in tit. de acquir.rer.domin. explicandumerit, ex
eintione aliifque fimilibus caufis non transferri
dominium immobilium , & quae immobilibus
hac in parte aflimilata funt, quam fi traditio
folenniter corarn lege loci, aut in feudalibuS co-
ram curia feudali, fa&a fit, foluto etiam qui-
bufdam in locis tributo quadragefimse aut alte-
rius partis pretii, fifco pendendse.

13. Quandoque tamen praeter vacuam emtse
rei pofleflionem etiam alia per venditorem etn-
tori prseftanda funt. Rerum namque fungibilium,
nec non prsedii ad quantitatem venditi adrnen-
furatio aut appenfio venditori incumbit, arg.

3 5- 5- ff* & contrah. emt. I. 2. §. 1 .ff.
de peric. & commodo rei vend. de qua menfione
ac quseftionibus circa eam, agendum pluribus
tit. de fiolutionibus. Fundo vendito etiam finium
fundi venditi demonftrationem fieri necefle eft.
I. Titius beres 48. jfi. h. t. Licet nominare con-
finium agrorum dominos venditor haud tenea-
tur, quafi fupervacua fit nominatio confinium
poft ipfos fines fatis monftratos. I. cum fervo 63.

1. ffi. de contrah. emt. Ant. Matthseus de au-
iiion. libr. 1. cap. 8. num. 17. Hugo Grotius
manud. adjurijprud. Holl. libr. 3. cap. 15. num.
13. neque etiam tradere eintori inftrumenta ad
probandain originem acquifitionis, feu docen-
dum jus fuum , neceflaria; quippe quse mon-
ftraii feu oftendi emtori, ac, ubi ufus exege-
rit, exhiberi fufficit, ea lege, ut, poftquam iis
emtorufus fuerit, venditori affervanda reftituan-
tur. arg. /. infirummta 24. C. de fidekommififis.
d. I. Titius heres 48. /. creditor. 52. pr. fif. h. t.
Groenewegen ad Grotii manud. d. libr. 3. cap.
1 $. num. 14. Carpzovius defin. forenfi. part. 2.
confiit. 33. deftn. 18.

14. Omnia infuperprseftanda eintori commo-
da, cedenda jura, & a&iones, quse rei vendi-
tse occafione per venditorem acquifita funt ,
enumerata in tit. de peric. & commodo rei vend.
num. 9. Interponenda & cautio de his omni-
bus tradendis aut prseftandis, fi nondurn venerit
dies traditioni prsefixus, vel traditio deprsefenti
aliquo cafu impedita fit. arg. /. ex emto 11. §.
idem Neratius 8 -ffi.h. t. I. emtor 14. C. h. t. I.
in omnibus 41. ffi. de judiciis §. 2. 3. Inft. de
offic.judicis. Ac denique folvendum id quod in-
tereft, fi vel res aliena a fciente vendita fit, li-
cet necdum evi£ta. I. fiervtts qttcm 30. §.i.jfi.
h. t. (utcunque nominatim id adturn eflet, ne
eo nomine quicquam prseftetur, nifi & emtor
fciverit rem alienain elfe. /. tenetur ex emto 6.
§.uit.jf. h. t.) vel res facra aut alias commer-
cio exemta ignoranti dolo malo diftra&a fuerit.
§. ult. Infi. de emt. vcnditione. I. qtti officii 6 2.
§• 1. jf. de contrab. emt. vel venditor malum
confinem celaverit, quem emtor fi audiviflet,
non fuiflet emturus. I. quodficcpe 35. §. uit. fif.
de contrah. emt. (quod tamen moribus non ob-
tinere, monetGroencwegen add. /. 35. §. idt.)
vel in mora tradendi fit, aut dolo vel culpa ta-
li, quae per eum ex natura negotii vel conVen-
tione prseftanda eft , fecerit, quo minus trade-
re poflit; vel denique contumaciter tradere 110-
lit, cutn haberet tradendi facultatem. Neque
enim venditorad traditionem rei venditse prseci-
fe cogi poteft, fed liberatur prseftando id quod
intereft, turn quia obligatio ad tradendum eft
fafti obligatio; in omnibus vero faciendi obliga-
tionibus id obtinet, ut qui fadum non adimplet
prseftatione pecuniaria ejus, quod intereft, de-
fungi polfit. /. fi qttis ab alio 1 3. §. 1. ff. de re
judic. §. ult. Infiit. de verbor. obligat. tum quia
nulla legibus via aut ratio eft prodita, per quam
diftri&ead traditionem compelii poffet: tumde-
nique,«quia pluribus in legibus prseftatio ejus,
quodintereft, venditori inveniturimpofita, qui
rem venditam procacia fua tradere non vuit. L
fi traditio 4. C. dc att. emti. I. fi jattum 12. ffi.
h. t. Nec eft, quod excipiatur , in emtione rem,
non fadum, in obligationem dcduci. /. vendi-
tor ex hereditate 21. in med. ffi. de hered. vel. att.
vend. ac vacusc pofleflionis traditionem non nu-
dum efle fadum, fed tale, quod continet cau-
fambonorum. /. inconventionalibus 52. §. 1, ffi.
verbor. oblig. Etenim ita in emtione res in obii-
gationem deducitur, ut circa eam interponi dc-
beat fadi prseftatio, traditio fcilicet vacuse pof-
feflionis; quse ipfa traditio etiam in fe fpeciata
nudum faftum eft, confiftens quippe in datio-
ne de manu in manum , aut indudione in poi-
feffionem, aliove fado fimili, quo contingit tran^

flatio

-ocr page 840-

flatio pofTefllonis; acproindee)ufdemnatura:eft
fo&umtradendifundum ikfojjatnfodiendi quantum
ad przftationem ejus quod interefl ob id, quod
fa&um impletum non fuit, nec quifquam dire-
&o per rerum naturam ad fa&um cogi poteft. /.
fiipulationem 72.pr.fif.de verbor. oblig. ncc aliam
puto rationem efle, cur is, qui ftipulatus cft
fiofiam fiodirs, vacuampojfefifionem tradi, domum
tcdifieari, dicatur incertum ftipulatus effe. /. ubi
autem non 75. §. qui idj.jfi. deverb. obl. quam
quia incertumeft, an implementum faftifecu-
turum fit, an vero, quia fadum non fuit prse-
ftitum , in pecuniam condemnatio fafti vicem
fit fuppietura. Quod auremin d. L 52. §. i.Jfi.
de vcrb. oblig. Uipianus fcripiit, vacua pofief-
lionis traditionem non nudum fatium eiic fed cau-
fiam bonorum continere , nonaiiopertinet, quain
ut fignificet , cx facto iilo traditionis vacua;
poffeffionis aiiquid noftris bonis accedere, do-
minium nempc aut civilem poffeilionem cum
ufucapiendi facukate juxta /. 11. §. 2. fif.b, t.
junft. pr. Infi. deufiucapion. quod non ita eft in
aliis faftis, nihiipoftfe reiinquentibus, autpa-
trimonio adjicientibus, quaie eft fa&um eundi
Romam, in Capitoiium afcendendi, & quse hu-
jusgeneris funt aiia plura. Nullarum quoquevi-
rium funt, quas ex noftra fententia a nonnuiiis
educuntur abfurditates , fic jus civile probare
contraftuum violationem, fic legis autoritate
frangi impune poffe fidem datam, dum aliud in
obiigationein deduftumfuit, aiiud emtori invi-
to obtruditur. Confiderandum enim in obliga-
tione quidem folam efle tradendi neceflitatem.
§.2. Infi. de donation, d. /. 11. §. 2. Jfi. b. t. fed
in liberatione effe praeftationem ejus quod inte-
reft; quae ipfa prseftatio ejus quod intereft ob
rem non traditam perfidix ac contra&us violati
pcena eft. /. qui tibi 6. C. de bered. vel att. vend.
ut proinde non impune ferat frangens contraftus
fidem; nifi quis eadem ratione contendendum
putet, & dolum impune fieri, 8c fafti nudi obli-
gationes impune negiigi, dum in contraftibus
dolum faciens, fa&umve nudum haud adimp-
lens, noninaiiud, quam quanti adverfarii inte-
reft damnari folet. Fruftra quoque obtenditur,
adverfus venditorem refraftarium paratam efle ab-
lationem manu militari faciendain , quo fiet ,
ut emtor vacuam pofleflionem atque ita tradi-
tionis effe&um confequatur. /. qui refiituere 68.
Jfi. de rci vindic. Penitius enim attendenti appare-
bit, in d. I. <58. ablationem manu miiitari ad-
hiberi, ut res iniquo ac contumaci fubdufta pof-
feffori ad verum dominum revertatur, eique
fuum defendatur potentiflimum dominii jus:
quorum nihil in emtione contingeret per ablatio-
nem manu militari faftam, dum res vero aufer-
returdomino, ac dominiuinejus tribueretur ei,
quidominusnon eft. Nedicam ablationem atque
tranflationem dominii a domino in alium jure
Romano judicum 8c magiftratuum ordinariorum
fxceflifle poteftatem, ac folius Principis aut legis
id fuifle; ufque adeo , ut ne hypothecario qui-
dem creditori, potentiusin pignore jus habenti,
quamemtor ernta? rei ac necdum tradita; intuitu
habet, praetor dominium pignorisemtorem toto
biennio haud invenientis addicere potuerit , fed
folus Princeps. /. ult. C. de jure domin. impetr.
nec alia prstoribus competierit per manum mi-
litarem induftioitf poffeflionem, quam quse mif-
fionis in pofleflionem tuendae gratia interponeba-
tur , dominium neutiquam indu&o tribuens,
fed tantum detentionem. I. fi quis mijfius ^.fifi.ne
1>i$ fiat ei quiin pofifejj. mififi. erit. I. fifinita fit 15.
§. ubi autem 2 3 .fif. de damno infetto. Non etiam
adverfatur, quod interefle nequeat duplum exce-
dere. L unic. C. de fient. qutepro eo quodinterefl fe~
runtur. & tamen venditorneduplo quidem pretio
oblatoab emtionepoflit refilire, aut ejus petere
refciflionem. /. non ejl 6. C. dcreficind. vend. Agit
enim /. <5. de cafu, quo contraftus utrimque
jam impletus erat traditione rei & pretii numera-
tione; aquo proinde recedi non poterat , nift
nova interpofita venditione. /. ab emtione j 8.ff,
depattis. ad quam de novo ineundam invitus ne-
mo compeliitur, nec dupli nec quadrupli fa&a
obiatione. /. invitum n.C.de contrab. emt. Pretii
certe numeratio fupponitur , quianon poteft ofi-
fierri pretiim duplum, nifi ab eo, qui id jam re-
cepit. Supponitur & traditio, quia , fi venditor
necdum tradidiftet, fupervacua ipfi foret petitio
refciflionis; cum 8c retinere rcm fibi potuiffet,
8c alteri vendere ac tradere dominiumque in fe-
cundum emtorem transferre, non aliam fubitu-
rus perfidia? pcenam, quam ejus quod intereft:
prseftationem , utantedi<3:um. L quitibi 6. C. de
bered. velatt. vend. Minus movet, quod ea ratione
fieri poflit, venditorem exfua perfidia lucruin fen-
tire, emtorem verohaerere in damno, fiforteres
aureis centum emtori prirno diftrada deinceps
trecentis autpluris vendi poteft, quo tamen cafu
emtor a venditore non ultra duplum, adeoque
non ultra ducentos aureos nomine ejus quod
intereft confequeretur./. unic. C.de fient. quctpro
eo quod interefi. Etenim, aut tempore venditio-
nisresaureis centurn emta valebat trecentis ; at-
que tuncvenditor non tam praftabit emtori id
quod intereft , quam potius ipfe defiderabit fup-
pleri pretium vel rem reftitui, quia hefio ultra
dimidium eft. /. 2. C. dereficind. vend. autexad-
verfo, cum tempore contra&us non pluris va-
luiflet res vendita, quam quanti diftrafta erat,
aufto poftea pretioccepit trecentisvaiere ; ac eo
calu totum, quanti emtoris intereft, atque adeo
etiam triplicatum pretium emtione expreftum,
venditor prarftare compellendus foret; quia il-
lud interefle fluit ex incerta caufa, incremento
icilicet incerto adtimationis temporis futuri poft
venditionem, dum prsefentia quidein rerum pre-
tia certa funt, futura non item ; in cafibus vero
incertis condemnatio in id quod intereft intra du-
pli quantitatem coar&ata non eft. d. I. un, C, de
fient. qtus proeoquodjnterefi. Leve infuper eft,

$t4>

quod

L i b. X IX. T i T. I.

-ocr page 841-

quod ajunt, parem emtoris ac venditoris obli-
gationem effe: emtorem prsecife cogi ut pretium
lolvat, venditorem ergo compellendum viciffim
ut rem praxife tradat emtori. Diverfitatis nam-
que ratio in eo efl., quod re non tradita in locum
ejus fubintrare poflit prseftatio ejus quod inte-
refl;, & rei ipfius vice fungi; at pretii feu pe-
cunice numerat^ vicem fupplere nequeatid quod
interefl;, cum omnia seflimet pecunia, a nullo
seftimetur, nec, uti a:ftiinatio rerum , quse mer-
cis numero habentur, in pecunia numerata fieri
poteft , ita pecunia quoque merce seftimanda fit.
t. fi ita fldejujpjrcm 42. ff. de fidejujfo1•. Non ob-
ftat denique, quod a Paulo fcriptum eft, eum
qui alienam rem 1/endiderit, & medio tempore he-
res domino rei cxtiterit, eogendum implere vendi-
iionem. I. ft qms alienam 46. ff. h. t. quse coa&io
ad implementmn excludere videtur liberation^m
per prceftationem ejus quod intereft , quippe ad
quarn ejus quod intereft folutionem venditor
etiam ante impetratum fticceflionis jure domi-
niurn devinftus erat. l.fervus qUem 30. §. 1. ff.

h. t. Refpondendum enim, obligationem qui-
dem ad tradendum , quae & ante acquifitum do-
minium nata erat ex venditione , firmari magis
per fupervenientem proprietatis acquifitionem ;
adeo ut, cum antea tradendo non dominium,
fed tantum polfeflionem , in accipientein fuiflet
tranflaturus, nunc emtorem ex traditione domi-
num efliciat. I. 11. 2.ff. h.t. fed idnonimpe-
dire, quominus & poft acquifituin dominium
prseftatione ejus quod intereft liberetur, maxi-
me, fi confideres, etiam ante dominiuin quarfi-
tum venditorem ex ipfo venditionis contradu
obftri&urn fuiflead implendam venditionem. d.

i. 11. 2. ff. h. t. Noftros vero mores quod at-
tinet, fcriptum quidemapluribusinvenio, em-
torem habentem rei tradendse facultatem cotn-
pellipofle, ut tradat, nec liberari praftando id
quod intereft. Neoftadius Curicefupr. decifi 50.
Groenewegen ad l. 4. C. h. t. Leeuwen cenfi.for.
part. 1. lihr. 4. cap. 19. num. io. atque ita emto-
ri eledionem a Grotiotribui, utrum poft moratn
in tradendo velit acceptare a venditore quanti
fua intereft, an etiamnum mordicus urgere tradi-
tionis neceflitatem. Manud. ad jurifiprttd. Holl.
libr. 3. cap. 15. num. 26. 27. 28. Neque hi'c
dubium habebunt, fi judicibus noftratibus id
vindicetur, quod ex officio fuo veris dominis
rem auferre & in aliutn transferre poifint, uti
hanc ipfis poteftatem defendit Neoftadius d.
decifi.fiupr. Cur. 50. Cacterum fi extrcmum illud,
abduftionem nempe aut indudtionem in poflef-
fionem per manutn inilitarem non ita facile nec
promifcue adhibendam judices cenfuerint, alte-
rumque propofitum a Neoftadio cogendi mo-
durn amplefti malint, civilem nempe venditoris
cuftodiam (Gyfelinge ) magis eft, ut tunc ad-
huc Romani juris definitionem fervari dicamus,
in quantum tunc non aliud in reis ad tradendum
compellendis adhibetur remedium, quam quod
ad impetrandum implementum obligaticnis ad
alia qualiacunque five nuda five non nuda fafta
tendentis comparatum eft; atque adeo adhuc ve-
rum erit, liberari venditorem prseftandoid quod
intereft, ficut evenit in omnibus facti obligatio-
nibus: quod & Neoftadius haud diffitetur, durn
fcribit , fi venditor tsedium carceris pervicacia
evincat, & tradere nolit, tum demum erntori
fa£ti praeftationemper judicem a:ftiinare licebit,
pretiuinque pjgnoribus captisexfequi, vendito-
re nihilominus carcere detetito , dum pretiumex
pignorum captorum diftradione confedum ,
refque judicata foluta fuerit. d. dccifi. 50. in fi-
ne.

15. Non tarnen prseftanda emtori per ven-
ditorem ea, quse tantum commendandi gratia,
non ut prseftaret, de rei bonitate dixit, nifido-
lus concurrat. /. fciendum 19.ff.de eedil. editt. I.
quod venditor 37. ffi. de dolo. I. Jultanus 13. §. ft
venditor 4.ffi.h. t. aut nifi temere afleveraverit
bonse frugi & fidum effe fervutn , quem vendi-
dit, curn fur eflet; eo quod, uti is , qui fcit ,
prsemonere debuit, furein efle, fic, qui id ig~
norat, non debet facilis effe ad temerariain indi-
cationem. /. Julianus 13. §. quid tamen 3 .ff. h. t*
Sed de his latius tit. de cedil. cdilt.

16. Venditi a<5tio, qua: itidem perfonalis &
bonse fidei eft, venditori datur, five rei vendita'
"dominusfit, five, cum dominus noneflet, va-
cuam tamen tradiderit rei poffeflionem. arg, /. ex
emto 11. §. in primis 2. in fine fif. h. t. Neofta-
dius Curice fiupr. decifi. 125. & utiliter etiarn- ei,
pro quo procurator ex mandato rem vendidit..
arg. /. Julianus 13. §.7? procttrator 25. jfi. h.
t. Si judicis decreto per executores rei judicatse
res venditse fint, executoribus ipfis velut vendi-
toribus, non itetn creditoribus in quorurn utili-
tatem cedet pretium, a<5tio hsec danda eft. arg.
/. a D. Pio 15. §. fied fi emtor 7. ff. de re ju-
dicat. Refp. Jurifc. Holl. part. 3. vot. 2. confit.
229. pag. 6j6. Inftituitur autetn adverfus em-
torem , & utiliter etiam contra eum ; qui emi
mandavit, maxime, fi , cuin conftaret de
mandato , nomen ejus , tanquam emtoris,
infertum fit inftrumento emtionis, ac merces
inandanti traditse fint. arg. d. t. 13. §. 2jf.
h. t. etiamfi tunc mandans procuratori pretiurn
numeraflet, venditori pro re vendita penden-
dum, nec hic perfolverit. llefp. Jurifc. Holl.
part. 1. confit. 248.

17. Quod fi quis rem ea emerit lege, ut
pretium folvat, quando voluerit, aut pofiquam
fucrit Romam profettus, ipfe quidem vivus con-
veniri nequit ut pretium prseftet, aut Romam
eat, quo nafcatur exa<5tio pretii, fed magis poft
obitum ejus adverfus heredes demum ad imple-
mentum contra<5tus agendi poteftas eft, quafi
extindo jam illo volendi arbitrio, ex quo non
ipfe contraftus fufpenfus erat, fed tantum im-

plementum contraftus pure celebrati. arg. /. /0-
Mtio 4>ff. locati. Nec adverfatur /, centefimis 46.

Mmmmm pen.

D* ACTIONIBUS EMTI E T VENDITI.

(

-ocr page 842-

■S-2'6'' L i b. XIX.

§. pen & ult. ff. de verh. obltgcit. in qua Paulus %
ait, inutilem effe verBorum obligationem, qua j
quis promittit centurn, ff -voluerit, vel cum vo-
luerit , fi quidem ipfe vivus non conftituerit fe
velle obligatum effe ; unde fequi videbatur, no-
ftro quoque cafu inutilem emtionem effe, fi em-
tor ipfe vivus Romam eundo non declaraverit,
fe velle debere. Etenim longe aliud eft, totam
venditionem, ftipulationem, aliamve fimilem
conventionem dependere ab arbitrio ejus , qui
futurus eft debitor; quo cafu , uti ftipulatio fe-
cundum d. /.46. §.pen. & ult. inutilis eft, ita
quoque emtio imperfedla cenfetur. l. quod fape
3 5. §. illud. 1. ff. de contrah. emt. aliud vero,
emtionem pure contrahi, fed implementum ejus
differri in tempus arbitrio emtoris ac voluntate
definienduin, quod eft in noftra fa£ti fpecie; in
qua tantum obligationis ad pretiuiri folvendmn,
ilico cum ipfo contradtu natse, executio fufpen-
fa fuit a voluntate emtoris; cujus proincle vo-
luntas morte ceffans, etiam non ultra fufpende-
re potuit implementum a fola emtoris volun-
tate dilationem habens. d. /. 4. ff. locati. Sande
decif. Frific. lihr. 3. tit. 9. defin. 2.

18. Tendit ha?c a<5tio ad id, ut emtor pre-
tiurn folvat, nummofq.ue ita folutos accipientis
faciat jure dominii, licet res aliena fuiffet ven-
dita. arg. /. ex emto 11. §. in primis 2. ff.b. t.
impenfas reftituat & venditore poft venditionem
in rem emtam fattas, adeo ut & in funus fer-
vi venditi, fed ante traditionem extindi, ero-
gata reddenda fint. /. JuliaHtts 13. §.preeterea 2 2.
ff. h. 1.t. pen. C. h. t. arg, /. 1. §. 3. ff. deperic. &
comm. rei vend. atque etiam fumtus in cibaria fervi
aut animalis venditi, fi per emtorem fteterit,
quo minus ei traderetur. l.fivenditor 38. §. fi
per emtorem 1 .ff. h, t. Praeftet infuper ea omnia,
qua: vel ex fpeciali pa<5to appofito, vel ex na-
tura emtionis praftanda funt, prsecipue ufuras
ex mora > cum sequum videatur, ut, dum
refruitur erntor, ufurse venditori cedant. /. cu-
rahit$. C.b;%, l. Julianus 13. §. veniunt 20.
2 I. ff. h. t. quod & noftris moribus, quibus
alioquin difficilius ex mora extrajudiciali ufurse
debentur, (ut dicetur tit. de ufuris) in prsedio-
rum rufticoruin & urbanoruin venditione proba-
tum eft, ex quo iila fuerint emtori tradita, vel
penfionis cujufque dies ceflit, ubi annua bima
trima die folutio pretii ex pa<5to' fieri debet. arg.
/. leVta 40. in med. ff. de de reh. creditis. Hugo
Grotius manud. lihr. 3. cap. 15. num. 4.5. Re-
fponfa Jurifc. HoU. part. 1. confil. 3 3. in fine.
Appendix decifionum pofi refponfit jurific. Holl.
part. 3. vol. 1. pag. 41. in pr. nifi nominatim
id aftum fit, ut penfionum etiam illarum , qua-
rum dies poft demum ceffurus eft, ufurae pen-
dantur arg. /. fi legatum 3. §. ult. jf. de annuis
legatis. Neque ab hac ufurarum obligatione em-
torem liberabit, quod forte venditor fpe futurje
nuinerationis apocham dederit, vel etiain gra-
phiarius per quandam gratificationem confeflus

T i t, L

apocha fuerit, nummos ex re, prafente pecunia
per au<5tionem publicam vendita, apud eum de-
ponendos folutos effe, cum vere folutio non in-
tercefliffet. arg. tit. C. plus valere quod agitur
quam quod fimidate concipitur. maxime , fi confi-
deres, neque graphiarios ifta prarditos effe gratifi-
candi poteftate , *fed nudos pecuniarum confi-
gnatarum cuftodes cenferi; neque emtori impu-
nitam efle oportere fraudem legi venditionis fa-
<5tam. Ant. Matthaeus deauttion. lihr. 1. cap. 13,
num. 5. Neque quicquam facit in contrarium ,
quodapochis publicis nonnumeratsepecunia: ex-
ceptio opponi nequeat,uti.nec confefltonibus de-
pofitarum pecuniarum. /. in contrathhus 14. §.
t.C. de non num.pecun. cum id inter ipfosqui-
dem illos , inter quos apochse tales fabricatar
funt, obtineat; aliis vero , quorum intereft ni-
hil clandeftinis & domefticis fimulari fraudibus,
machinationes tales non debeant obeffe arg. tot.
tit. ff. qim in firaud. credit. alien. fimt ut refcind.

19. Non etiam ufurarum praeftationi fefe em-
tor jure fubduxerit ex eo , quod ob imminen-
tem rei venditae ac tradits evidionem denega-

i verit pretii folutionem, aut venditor noluerit il-
j lud legitimo modo oblatum acceptare; cum his
in cafibus oportuiftet illud confignatum depo-
nere ; eo quod ufurae pretii rerum venditarum
. non tam ex fola confideratione morae ex perfona
per interpellationem introduda;, quarn potius
propter conventionem aut moram ex re deben-
tur, noftris prsefertim moribus; ne fcilicet em-
tor fimul lucretur ufuras pretii & fru<5tus rei. d.
t. curabit 5. C. b. t. d. I. 13. §. 20. 21. ff. b. t.
qualium ufuraruin curfus fola oblatione non fi-
! ftitur , fed depofitione opus eft. /. acceptam 19.
C. de ufiuris arg. /. 1. §. ult. I. debitor ufurariusj.
jf. de ufuris. ac proinde, licet venditori fidejuf-
fores idoneos pro evi<5tione tunc non danti pre-
tium emtor folverenon cogatur. l.pen. §. i.ff,
de peric. & commodo rci venditee , tamen nec
in fuos ufus id retinere poteft , fed magis con-
. fignatum deponendum eft. arg. /. eviffis agris 18.
§. i.jf. deufuris. Joh. a Sande decifi. Frific. libr.
| 3.tit. iq.defin. 8. &multi aliiibidem citati. Fa-
| chineus controv. libr. 2. cap. 32. queefi. 2. Car-
' pzovius definfor. part, 2. confiit. 34. defin. 3 8.
Berlichius part. 2. conctufi.praft. 3 8. num. 15.

20. Non tamen hac a<5tione confequitur veri-
ditor prarter ufuras omne omnino, quod mor£
non fa<5ta confequi potuiffet, veluti fi negotia-
tor fit, 6c pretio foluto ex mercibus plus, quam
ex ufuris , fuiffetlucraturus. /. ult.ff.deperic. &
commod. rei vend. Nam nec emtor cb moram in
tradendo fa<5tam jure petierit lucri iftius aeftima-
tionein , quod negotiando quarrere potuiffet,
impleta.fuo tempore reivendita: traditione. I. fi
fieriiis 21. §. cum per venditorem 3 -ff.h. t. Nec
obftat, /. 2. §. ult.ff. de eo qttod certo toco. cum
idfingulare fit in trajeftitia pecunia, qus ne-
gotiationis gratia certo loco numeranda erat.

21. Similiter obpretium nonfolutumnonre-

fte

-ocr page 843-

De actignibus

fte venditor contendit ad emtionis diiToiutio-
nem, reique jam per traditionem tranflatce refti-
tutionem; fed magis ad implementum ejus expe-
riundum eft. Lincivile 12. C. de reivindicat. ni-
li ab initio id nominatim convenerit, ut ab em-
tione ob moram in eaimpienda faftam recedere
liceat. /. venditi aclio 6. C. h. t. Ac de eo cafu,
cjuo id nominatim adtum fuit , accipi poterit re-
fcriptum Imperatorum in L cumte fundumC. C.
dcpafiis inter emt. & vcnd. fi illic pro conveniat
legatur convenit, cum Cl. D. Noodt probabil.
libr. 4. tap. 2. Quamvis &dici non inepte poifit,
retenta leftione d. legcm inteiligi poffe de contra-
ftu innominato, & nata ea occafione condidione
caufa data caufa non fecuta. Exiguo fciiicet pre-
tio liimtdus, (ad quem dirigitur refcriptum,) fun-
dum in Titium tranftuierat, certse rei contempla-
tione inter eos habita , adeoque ut aiiquid viciffim
a Titio fieretaut praeftareturpraner pretium iilud
vilius emtione expreftum,- cum autenvTitius con-
traftum hunc innominatum ex fuo iatere haud
impleret, ajunt Impp. eam rem Rtmulo fraudi
non fore, quando non impleta promiffi fide domi-
nii tranflati jus infiuam caufiam reverti conveniat,
id eft , cum conveniat , feu sequum fit, non
impleta promifll fide, adeoque non fecuta cau-
fa ob quam res viliori pretio diflrada & fic da-
taerat, jus dominii in fuam caufam reverti, ac
ad Rimulum redire, intentata nempe condiftio-
ne caufa data caufa non fecuta adverfus Titium
promifla non impientem, quam condidtionem
non ex vero , fed quafi ex contra£tu nafci, di-
dtum fuit tit. de conditt. caufia data. Atque ita
fadti fpecies in hat lege fiexta comprehenfa coin-
cidit fere curn ea, quse eft in /. tenetur 6. §._/?
vendidi j.jf. h. t. ubi Pomponius ait, fi ven-
didi tibi infulam certa pecunia, & ut aliam infiu-
lam meam reficercs, agam ex vendito ut reficias.
Nec eft , quod regeras , eo ipfo quo Pompo-
nius in hac lcge aftionem ex emto dat ad infu-
Ix refe&ionem , neceflario fequi, negotium hoc
non ad contradus innominatos, ied ad emtio-
nem debere referri, adeoque inepte legem 6.
C. de pati. inter emt. & vend. ita accipi, quafi
non emtio , fed innominatus contra£tus in eo
proponeretur. Etenirn, quod in quseftione utrurn
emtio an pcrmutatio fit, fi ex unolatere res, ex
aitero latere res fimul & pecunia detur, refpon-
deri folet, videndum fcilicet efle in dubio, utrum
pius in re fit quam in pecunia, an ex adver-
fo plus in pecunia quam in re pecunise addita,
ut ifto quidem in cafu permutatio, in hoc ve-
ro emtio dici debeat; id huc quoque transferen-
dum eft. Scilicet, fi in conventione, utexuno
latere res pra:ftetur, ex altero pecunia & fimul
factutn aliquod, plus fit in seftimatione fadti
quod pecunis dandse junctum erat, quam eft
ipfa pecunia , contraftus innominatus erit, a
potiori impofita denominatione, uti innomina-
tus eifet contradus, ubi tantum fadtum refe&io-
uis aut fimile quid ex uno latere praeftandum

827

eftet, fecundum Pomponium & Neratium in d.
I. 6. §. i.ffi.h. t. I. infiuiam hoc 6. fif. deprceficnpt.
verbis. ac de eo cafu accipi oportere legem 6. C.
de palt. inter emt. & vend. fatis inde coiiigi po-
teft, quod fundus proponitur non venditus,
fed exiguo pretio in alium tranfiatus , tertce rei
contemplatione inter eos, qui contrahebant, ha-
bita; pretium autein cxiguum fine dubio cenferi
debet minus dimidiato, arg. /. 2. C. de reficind.
vend. cum ergo ea ratione pradominaretur fafti
prseftandi seftimatio, majorque eflet exiguo illo
pretio, quod interceflerat, non alius videri po-
terat contradtus quam innominatus do ut facias.
Contra, fi plusfit in pecunia numerata, quam
fafti implendi ac pecunia: adjundti ceftimatione,
atque ita pecunia pra:dominetur, emtio magis
quam contradus innominati fpecies in tali con-
ventione contineretur ; ac de tali cafu re£te ac-
ceperis d. I. 6. §. 1. jfi. h. t. ubi infula non
fimpliciter tranflata proponitur in alium , fed
vendita , idque non exiguo aliqup pretio, fed
fimpliciter terta pectmia , cui certse pecunias non
faftum adeo fumtuofum , fed tantum refeflio al-
terius infiuice, addita fuit, qualis refectio plerum-
que ad modicas tantum impenfas per fruftuarium
maritum in rebus dotalibus aliofque fimiles fa-
ciendas , nec finito ufufru&u aut matrimonio
foluto reddendas, pertinet. arg. /. ufiufrutfu 7.
§. qitoniam 2. ffi.cle ufiufiruCiu. I. omnino 12. l.pen.
ffi. de impenfi. in rem dot. fiaCtis. l.fruftus eos ejfe
7. §. tdt.ffi. fioluto matrimon.

22. Quia vero noftris moribus frequens eft ,
prxdia pretio annua biina trima die folvendo ven-
di, & penfione prfma foluta rem iminobilein
emtam coram lege ioci ita folenni transferri tra-
ditione, ut in pretium refiduum resipfo traditio-
nis tempore obligetur , cujus generis inftrumen-
ta obligatoria dicuntur tufiing brieven, & num-
mi.inde debiti, tufiing penningen. Grotius ma-
nud. ad Jurifipr. Hoil. libr. 3. cap. 14. num. 5 6.
57. hinc dubitari poflet, an , li primus fecun--
do prsedium vendiderit pretio certis penfionibus
folvendo, illudque pro pretio refiduo particu-
culatim ftatis teinporibus pendendo obligatum
coram lege loci folennitertradiderit, fecundus ve-
ro idein illud prsedium rurfus tertio diftraxerit
pretio itidemannua bima trimadie numerando,
cum jam penfionum prima: venditionis dies
unus alterque veniffet, neque tamen folutio fe-
cuta eflet; an, inquam, primus venditor dif-
ferre teneatur exaftionein penfionum iliarum
quarum dies jam venerat, donec venerint & dies
penfionum illarum, in quas venditionis fecun-
dx pretium divifum fuit ? Sed cum res inter
alios a£ta aliis non noceat, neque primusemtor
alia lege rem in prsejudicium venditoris tradere
emtori fecundo cum effedu potuerit , quam
qua primus venditor eam voluit in primuin em-
torem tranflatam; confequens eft', ut jure fuo
venditor primus refte prsefentem petat folutio-
nein illius partis pretii, cujus diesjam venit,
Mmmmm 2 aut

e m T f e T venditi.

-ocr page 844-

828 L I B. XIX. T i T. II.

aut alioquin pradiurn , tanquam jure pignoris
fibi obnoxium , folenni fubhaftationis decreto
vendi curet; nifi emtor fecundus intercedat,
oblata penfionum , quse peti poftunt, parata
folutione; interufurium medii temporis , quo
tardius ipfe folvere potuiftet, viciffim Venditori
fecundo propter reprxlentationem in pretii fol-
vendi partem imputaturus.

23. In qu^ftione, uter prior contraftum im-
piere debeat emtor an venditor; refpondendum
videtur, eumquiagit, five emtor iit five ven-
ditor, prius ex fuo latere impleredebere ac pras-
ftare omnia , ad quce prseftanda exillo contradu
obftrifluseft, ne alioquin per reum conventum
exceptione contraftus ex latere adoris necdum
adimpleti repellatur. LJulianus 13. §. offem 8.
I. qm pcndmtcm 25.^". b. t. I. cedilcs ctiam 25.
§. ult. I. fi fervus 57. ff. de cedtht. ediff. I. ex
bis prcediis 5. infine C. de evittion. I fflulas 7 8.
%.pen. ff.decontrah. emt. Zangerus de exception.
part. 3. cap. 22. num. 6. 7. Gratianus difcept.
forenfcap. 325. in pr. Andr. Gayl libr. 2. ob-
fervat. 18. Refp. Jurifc. Holl. part. 2. confil.
122. Groenewegen ad Grotii ntanud. jurifpr.
Holl. libr. 3. cap. 1,5. num. 8. & alii ibi cit. Ut
tamen exceptio contraftus ex parte aftoris non
impleti non per reuin excipientem probanda
flt, fed magis per a&orem ipfum, ex contraftu
velut impleto agentem , implementum probari
debeat: nam etfi regulariter verum fit, reum
in exceptione aitorem fieri, & gravari onere
monftrandi exceptionis veritatem. I. 1. ff. de ex-
ception. I. fiquidem 9. C. de except. non tamen id
hic locuin habet; tum quia totum aftoris funda-
rnentum in contra&u ex fua parte impleto confi-
ftit, ut proindeimplementum iiiud ab adverfario
negatum docere teneatur; seque ac probare tene-
retur contradum intervenifte, fi & illud reus in-
ficias iret; (de qua emtionis probatione vide Ma-
fcarduin conclufi. 1409.) tum quia reus in exce-
ptione iimpiicein allegat fa£ti negationem, cujus
naturali ratione probatio nulla eft. /. affor 23. C.
deprobation. I. ajfieveratio 1 o.: in fine C. de non
numerata pecim. Mafcardus de probation. conclufi.
8p2.Zangerus d.part. j.cap. 22. Carpzovius de-
fin.fior. part. 1. confiit. 1 o. defi. 18. Plane, in qua-
cunque judicii parte objedta fuerit actori exce-
ptio contradus non impleti, hberurrt adori eft
implementum quantocius offerre, atque ita effi-
cacem reddere fuam, quse laborare ab irtitio vi-
debatur, petitionem. arg. I. fi rcm alienam 9.
§. ult. ff. de pignorat. att. Gratianus difcept. fior.
cap. 325. num. 10. Menochius de arbitrar. jud.
libr. 1. cap. 16. num. 6. Tyraquelius de retraft;
gentil. §. 1, glojfi. 18. num. 13. Quod fi neu-
ter contrahentiuin alteri fidat, non aliud fupe-
reft, quam ut & rei mobilis vendita? & pretii
promiffi fequeftratio fiat, atque ita fequefter ven-
ditori pretium, emtori rem prseftet. l.fi fiolutu-
rus 39. in fine ff. de folution. vel uterque idoneam
interponat de impiendo contradu cautionem.
arg. /. videamus 26. ff. de cedil. edift. Groene-
vvegen ad Grotii manud. jurijprttd. Holl. libr. 3.
cap. 15. num. 8. in fine.

TITVLVS II.
Locati condu£ti.

stjmmaria.

1. Ottid fit locatio , proxima cmtioni ? Quid di-
flet tl prOmiffidne de fiacienda locatione ? Ah lo-
catio in longum tempttsfit dtiehatio ? an fit intt-
iilis qttce in longttm tcmpusfaffa efl, fi nbn fio-
lehniier coram lcge loci, ubi res imihobtlis loca-
ttt jacct, fitffa fit, pcr difiinffionem ex mori-
btts explicathr. Ah pirohibitus ahehare in lon-
gnm locare pofifti ?

2. An ad locdtionem prcediorum urbanorum & ru-
fiicomm ficriptnra opus fit in Holldndia & VI-
trajcfii ?

3. Quce res locationem recipiant, qttce non ? An
res altena locari pofifit ? An & quando per lo-
cationem dominium tranfieat ?

4. Anfrttftuarius, babitationem aut tifiim habens,
aut ahtichrefin , pofifint res illas elocare etiam ip-
fis domtnis reriim ?

5. Condttttor qttando ipfie turfus elocare rempofifit,
qttando non ?

6. Delocatme dpcrartifh; qucelocaripofifint ? eli-
git quifique, cujus opera uti velit. Fallitidin
molitoribus & molehdihisprivilegiatis (dwang-
Molens) Nec prcefetti navium bcllicarum mer-
ces fttre tranfivehunt.

7. Merccs in locatibhc qttibtts veniat appcilationi-
bus ? certa debet cffie. Scepe, licct conventione
non definiatur , ufiu tamen certa efl.

8. Merces in pecunia numerata confificre debet;
aliqttando in parte firttttuum. Ottis fit colonus
partiarius, & Hn is petere pofifit rcmififioncm
rnercedis ob fierilitatem ?

9. Locationes fiunt velprivatim vel auttionc pu-
blica; auttione publica rcsfifici, principis, ci-
vitatum , pagorum. De locatione, quamdiu
locator voluerit; deque ea , qttee per curatorcs
fit ad tempus quo pupilli majorennes erunt.
An ea expiret per veniam cetatis, aut per nu-
ptias ? De locatione tacita. An pro ea obligati
maneant fidejttffores & pignora primce condti-
ttionis ? An & repetita tacite cenfieatur claxi-

-ocr page 845-

L o C A T I c

fuk ionfbifus ih tondmnationem, ac pvente fti-
pulatio ?

10. Inquantum tempus tacite repetita eenfeatur
condutfio, maxime in pradits ruliicis & urbanis}

11. Apudnos nuncnon ultra probatcefunt tacitce
locationum continuationes in prcediis rufticis &
urbanis. Non etiam tacita continuatio eft , ft
locator furcre cvperit vei moriatttr , & finito
locatioms icmpore nulitis ei beres exiftat.

12. Oui piura fcrkpferint de tacita conduiiione ?

13. Ftnito locatioms tempore , an primus condu-
flor tantttm ojferens quatitum novus , potior
Jit invito iocatore ? An non, fi fit conduiior
prcedii ftfcaiis ? An fruUamo eiocante, pr'o-
prietarius extmneo conduiiori prceferendusftt,
fi tantundem ojferat ?

14. Quid ftt acito conduffi; contra quos eletur ?
Ad quid Wtdut; ubi de infirumentis cedium aut
fundi iocati; de reparatione; depatientia tollen-
di ea, quce conduiior fiuo fiumtu fiecit, & effe-
rendi ihvecia iilata , finita conduffione. An &
reparandum fit condvliori damnum , quod ex
vitio rei iocatce pafius eft ?

15. Si quis fepardtm ditobus eandem rem locave-
rit, veifiuas operas, quis potiorfit?

16. Recenfentur cafitts , quibus conduUor ante
tempus expelli potefi, nec tamen confiequitur id
quod intereft : ubi de eo , qui re locatli indiget
ad proprios ufius; de necefifaria rei locatce repdra-
tione ; de abufitt condufforis; de mord fiolvehdce
penfionis; de morte firuftuarii & prcebcndarii,
& fiduciarii, qui agros elocaverunt, & quo ufi-
que per pcnflonis perceptionem proprietarius fi-
deicommififiarius aut fiuccejfior prcebendce cenfican-
tur confirmafife prcecedentem conduftionem? de-
nique dc agro, qui per boftes captus, ab iis
eiocatus eft, fi ante finem locationis iterttm ex-
peliantur.

17. Recenfientur cafius, quibus expulfius antc tem-
pus confiequitur id qttod interefi; fiub quo &
continetur, qtunto pluris conduftor primus fie-
tundoiocavit. Ubideeo, qui ficiens velignorans
locavit rem aiienam; defiruftuario, qui rem firu-
ftuariam locavit ut propriam ; de fundo dotali
per maritum locato, & an tixor fioluto matri-
: onw fiare teneatur tali locationi; & an pu-
■pilii locationi per tutores fiaftce ? An lcgatarius
proprietatis aut ufiusfiruftus, autemtor, locatio-
ni per defunftum aut venditorem faftce ? &
quid nofiris moribus in bifice obtineat ?

18. Pofitd licentid expellendi conduftorem ante
temptts , non privatd fied publicd autoritate id
fieri debet; dcbct & prtecedere denunciatiotem-
pefiiva , ut conduftor fibi aliunde profpiciat in
proximum migrationis tempus. Non impeditur
expulfionis Itcentia ex eo, quod cottduftori ipfitim
prcedium conduftumin fiecuritatem conduftionis
obiigatumfit, Necobquemvis ■■ Cum, fedtan-
tum ob graviorem , arbitrio jiiaicis , conduftor
cxpelli poteft.

19. Pofito fiatuto, quotl futcejfiorparticuiarisfta-

[

O N D u c T r. 829

re tenetur locationi, etiam fiuturi tetiJporis pen-
fio ei fiolvenda cfi , licet conduftor cam i)t an~
tecejfium jam fiolvijfiet iocatori.

20. An literati ad tnigrandtim cogcre poffimt vici-
jws cum firepittt majore artificia exercentes ?

12. Ouid fitaftio locatil Quibtts dctur <£r ccnlra
quos ? Si ptures condtixerint an fingtih in fioii-
ditm tcneantur ? Att iocatori pritno aftio detur
contra fiecundum conduftorcm , fialtem tunc,
cttm conduftor fiecundus aliqtioties pritno fiolvtt
locatori? An conduftor fiecundus fiolvens pritno
iocatori liberetur ?

22. Pctitur bdc aftione merces integri tcmporis ,
licet conduftor ante tctnpus migraverit, tion
babens tnigrandi caufiam. An ccdat in condufto-
ris ante tcmpus migrantis exonerationem tncr-
ces ilia , qttam tcrtius pro reliqui temporis ufit
fioivit; an magis cedat lucro locatoris ?

23. Si conduftor migret cx jufid caufia, tton fio-
lidam totius temporis, fed tantutn pro ratd,mcr-
cedetn fiolvit. Recenfientur jufice migrandi cati-
fice. ubi de aiienatione per. locatorem faftd ; vott
prccfiito commodo ufiu rei; incurfiu bofiium aitt
latronum; jufio metu ex ruind, pcfie vioientio-
re, Jpeftris. Non efijufia caufia , fi conduftor
jure dominii commodttm fiuis ufibus prtedium
acquifiverit.

24. An & qtiando ob infiolitamficrilitatem remififio
mercedis facienda fit, vel tton , prolixe traditur,
att ob infolitamubertatem mcrscs atigcnda fit?

2 5. Qiice fit infiolita fteriiitas, arbitrio judicis defii-
niettdum. Sterilitas ceftimanda confidcratis ohmi-
btts totius agri firuftibus, tion partium fihgula-
rum dum qucedam in vincis qticedam tn arvis
fiimt. Ottidjuris, fi paucififimi frtiftus nati ma-
ximo prctio venditi Jint ? Quidfi fruftus ttber-
ritni pretio viliffimo ? An uno vicinorum remit-
tente, etiatn reliqni remittere debeant ?

2 6. Recenfientur aiice caufice, cb quas remittenda
merces; ubi de co, qui fine catifid cxpulfus cft
ante tcmpus; vel cum ab initio ufiutn noti prce-
fiitijfiet, pofiea offiert; vel longe majorem dixit
agri locati quantitatem.

27. Stoperce conduftce prcefiitce non fint, an ni-
bilominus merccs debeatur, expiicatnr pcr dt-
fiinftiones; ubi & de nautd, qiti vel fitto vel
mercatoris fafto vcl cafu impcditus efi mcrces
tranfivebere, ex jure Rotnano ac moribus.

2 8, Si qttis bond fide fiolverit mercedem bofiibus cd
regione potitis , iterato fiolvere non tenetur, Ji
atitea nott fiuerit itt mord tiotabili.

2 9. Qualem culpam prcejiet conduftor itt re cotidtt-
ftd, & in quibtts prcecipue appareat culpa con-
duftoris ? Ubi de fiormd rei condttftce per con-
duftorem mutatd ; de cifiario cifium everten-
te, nautd fiervente tempeftate navigationem itt-
cipiente, vadorum perttos non recipiente; fullo-
ne veftes permutante, aut patiente eas d mu-
ribtis rodi; etiam de fiafto tertii per condttfto-
rem prcefiando.

30. Ouando de culpd levififimd conduftor tcnca-
Mmmmm 3 tur;

-ocr page 846-

$30 L i £ XIX

tur; uli de ArtifmbuS gemmas includentibus ,
columnas tranjportantibus.

31. An & quando conduttor de cafu teneatur ?
ft artifex in rem alienam impenderit operam,
£7 illa cafiu pereat, domino materia, artifici
cpera pretium perit.

32. Finito tempore locationis res locatori redden-
da. Ouo modo puniatur jure Romanv ac mori-
bus, quirefiituere non vult. An condutior pof-
fit locatori repctenti objicere exceptionem domi-
nii ? An tertius tanquam dominus intercedere
pofifit, ne conduttor rcfiituat locatori ? An re-
tineri res condutta proptcr impcnfias a condu-
ttore in eam fattas ?

3 3. Quid fit locatio operis ? A11 ca includat condu-
ttionem operarum ? & quid difiet d lccatione
operarum & ufius ?

34. Locatur opus ml averfione, 'uelin pedesmcn-
fiurafiue, vel in dies fingulos conflituta mcrcede.
An redemtor opens pojjit altcri demandare opc-
ris impiementum ? & an ipfie ex fubfiituti fia-
tto teneatur\

35. De probatione & wprobationeopefts. Qtits
fit ejfiettus, fi probatio operis arbitrio locatoris
permiffit fit ? Qmd fi redemtor d pratficripto
recefferit ex voluntate locatoris ? Explicatur,
an, & qtto ufiqtte commttti pofifit arbitrio debi-
toris, an debeat; vel arbitno creditoris , an
fibi veltt deberi.

3 6. De probatione operis per tertium faciendd ?
an is tcmpus operis faciendi prorogarc poffit ?
Ouidjttris, fi iniqtte , aut dolofie, arbitrium

³' ^ll^il^vfEaf ^rox*^ima erot'¹⁰¹¹*¹ & venditioni
SiiiPJW, ¹¹¹ pl^urim'^s > ^ac iifdem prope
llt juris regulis confiftens, eftlo-

catio conduftio , diftinfta a
promiffione de re elocanda, &
apadtione derenon aiteri quain Titio Jocanda;
de quibus confer fcripta tit. de contrab. emt.ttum.i.
cum locatio conduftiofit ipfe contra&us, bonse
iidei, confenfu conftans, de ufu vel opera cum
mercede commutanda. Nam uti emtio & vendi-
tio contrahitur fi de pretio convenerit , ita &
locatio conduftio contrahi intelligitur, fi demer-
cede convenerit. /. I. 2. jf. b.t. pr. Jnfiit. b. t.
adeo ut neque fcriptura opus fit, neque alia fo-
lennitas defideretur , fi inodo contradtus proba-
tionem habeat. tit. Infiit. de oblig. ex confenfu.
Et quamvis in longurn tempus, puta in decein
aut plures annos , locatio contrahatur , non
tamen ideo necefte videtur, ut fecundum mores
noftros coram lege loci perficiatur, quafi inde
condudori jus aliquod in re nafceretur , quale
jus in re non pofle aliter quam coram lege loci
immobilibus imponi, dicetur tit. de acquir. rer.
domin. Etenim, cum inter omnes conftet , ex
jnodici temporis eiocatione circa res iminobiles
ceiebrata nuilum condu&ori acquiri jus in re,
aut faitem non tale, ad cujus nativitatem folen-
nitas illa coram iege loci tradendi rem locatam

. t i t; 11.

interpofuerit, aut intcrvmiente dolo ipfius re-
demtoris ? Si tertius nolit vel non pofjit arbi-
trari, non efi nulla locatio operis , fied jttdex
tunc arbitratur.

3 7. De pcriculo operis, an illud ad locatorem,
anad redemtorem pertineat, per difiinttiones
explicatur. An poft operis probationem pericu-
Jum pertineat etiam ad locatorem probantem ,
fi operis vitio optts collabatur ? De operis nec-
dum probati vitio qttamdiu locator queripofifit l
Si plures fint redemtores ejufidem operis , an
finguii in fiolidum convetiiri pofifint , ji opus
non perfettum aut vitio fiuo collapfium fit ?

38. Jntra qttod tempus opus redemtum abfiolvi de-
beat ? An agi pofifit ad id qttod interefi, vel
opus alteri relocari pofijit ante lapfium temporis,
quo perfici debuit ?

39. Qttoinloco opus faciendum fit? fialibifiat,
redemtor nibil agit. An valeat redemtio operis
fine loci adjettionc ?

40. Quando operis redemtori fiolvcnda fit merces;
fi de eo nibil patto attttm fit ? An opere non
perfetto, ttt prceficriptum erat , redcmtori opus
relinqui pofifit, an magis fiolvenda fit merces
pro ratd diminuta ? An operis retentio pro mcr-
cedc permiffia fit ?

41. De contrattu inter magifirum navis & exer-
citores, magifirum & fiocios nauticos; dominos
mercium & magiftrum ; magiftrum navis pi-
fcatorice & fiocios tiauticos pificationi opcram tia-
vaturos remififive.

requireretur; magis eft , ut nec ex temporis
longioris adjeftione ullum condu&ori quseratur
jus in re, ne ex accidenti aliquo teifiporis, quod
ne obligationem quidem inducere aut perimere
poteft , negotiun claffi jurium ad rem fubdu-
£tum, in numerum jurium in re transferatur.
Neque dubitandum videtur, quin , locatione in
decennium, vicennium, longiufve tempus con-
tra<5ta, Jocator ac heredes ejus perfonali adione
condufti compeliendi fint ad ufum conduftori
relinquendum integro longoaut longiffimotem-
pore in contra&u definito; & vice verfa perlo-
cati a<5tionem condu<5tor heredefque ejus ^ ut
maneat in condudione acmercedes folvatteijjpo-
ris, utcumque longiffimi, locatione compre-
henfi. arg. /. viam veritatis 10. C.b. t. I. 24. §.
3. C. de fiacrofiantt. ecclefi. novell. 120. cap. 3.
In quantum tamen & Holiandise moribus, &
novella decifione Ordinum Ultrajectinorum an-
ni 1659. art. 19. invaluit, emtores aliofque
fucceflores ftare debere locationi per venditorem
faftse, contendi forte non improbabiliter poffit,
eo modo locationes in longum tempus non mul-
tuin diftare ab alienationibus aliis non nifi coram
lege loci pem&iehdis, ad id, ut conduftor ul-
tra decem annos ufum rei conduftse fibi poflet
arrogare invito eo , qui particulari titulo elocati
pradii dominiuin nadus eft; ne alioquin via

malignis

-ocr page 847-

L O C A T I C

malignis pandatur fraudatoribus in necem credi-
torum clam elocandi in tempora longiffima res
fuas immobiies, ob onus diuturnse taiis locatio-
nis procui dubio vili pretio in publicis auftio-
nibus deinceps diftrahendas. Quo diftinctionis
temperamento , quod nempe privatim fafta io-
catio ultra decennium firmitatem habeat inter
contrahentes ipfos & heredes eorum, at non in
praejudiciuin tertii fuccefloris particularis aut
creditorum, qui ea poffent videri iocatione in
longum fraudati, diffidentium inter feDD. con-
ciliatio tentari forte poffit. Eoque facit , quod
Neoftadio Curiec fupr. decifi 70. Ant. Matthceo
paroem Belg.jurific. parcemia 5. num. i^. aiiifque
obfervatuin, in ipiis venditionibus folennem il-
latn traditionem immobilium coram lege ioci po-
tiflimum requiri, ne tertius Isedatur, fecundum
ipfum proccmium Carolins conftitutionis, fo- ,
iennern iftam traditionem prsecipientis; caeterum
emtoris & venditoris intuitu privatam venditio-
nem fimplicemque traditionem ita operari, ut
vcnditor contra fuum fadtum venire nequeat,
aut rem emtori avocare , fed potius exceptione
rei venditse & tradita: repellendus fit. Confer de ;
hac in tempus.longum iocatione Groenewegen i
adl. 9. C. h. t. & ad Grotii nianud. jurifir. Holi.
libr. 3. cap. 19. num. 21. Sirn. van Leeuwen
cenfi. for. part. x libr. 4. cap. 22. num. 5. Abr: a
Wefel ad novellas confiit. Ultrajettin. art. 19. nuiril
3 3.14.15. ibique DD. cit. Nec dubitemj quin
ex iifdem principiis jam propofitis decidenda fit
quaeftio, utrum alienare rem prohibitus eandem
poffit in tempus longum locare, de qua Tyra-
quellus deretraft.gentil. §. 1. glojfi. 14. num. 81.
& fieqq. Sande de probibit. alienatione part. 1.
cap, 1. num. 45. 46. 47.

2. Sed & ad locationes prsediorum tum ur-
banorumtum rufticorum fecundum mores Hol-
landise & ditionis Ultraje<5tina? nunc fcripturam
requiri verius eft : Statut. Ultrajedt. rubr. 7. art.
ult. Politica Ordin. Holiandiae anni 1580. art. 3 I.
Et quamvis de urbanis prolixa ante hac inter
Hollandias Jurifconfultos difputatio fuerit, aliis
hic quoque fcripturam ratione non improbabili
defiderantibus. Refp. Jurifc. Holl. part. 1. con-
fd. 262. aliis inftrumentorum neceffitatem negan-
tibus, & juris Roniani difpofitioni locum tri-
buentibus. Groenewegen ad d. I. 24. C. b. t.
omnem tamen dubitandi rationem fuftulit dein-
ceps ediftum Ordinum Hollandia? promulgatum
3. Aprilis 1677. vol. 3. placit. pag. 1037. quo
cautum, ne fine fcriptura ac charta figillata prse-
diorum aut rerum quarumcunque immobilium
locatio fiat; denegata locatori actione ad merce-
dem, legalique in inveftis ac illatis hypotheca
aut retentione; condudtori vero ademta omni
ufus perfecutione; etiamfi utrimque locatio ac
condudio in confeffo eflet, praeter mulftam pe-
cuniariam fecus facientibus irrogandam.

3. Elocari poffunt res omnes, quae funt in
commercio, five corporales, five incorporales,

O N D 17 C T r." 83 r

fi modo id caveretur jure Romano, ne prsedia
ruftica a miiitibus aut curialibus conducantur
colenda.* /. fi ignorans 50. ff. h. t. I. 30. /. 31.
/. ult. C. h. t. (quod tamen non fervari notat
Groenewegen ad d. I. 31.) neve elocentur ipfa
perfonalium fervitutuin jura> aut feparatim fine
prsediis reales fervitutes jarn conftitutse, quippe
a prsediis, quorum qualitates funt, feorfim non
exiftentes. /. locare 44. ff. h. t. De csetero non
intereft, utrum res fint locatoris proprise, an
aliense, cuin ea ordinaria locationis natura fit,
quod non foleat dominium mutare. /. non folet
39. ffi, h. t. licet negari non debeat, quin ali-
quando locationis occafione doininium tranfeat,
non vi locationis, fed jure acceffionis ex jure
gentium, dum sedificata per redemtorem operis
in alieno folo, foli dornino acquiruntur, & ta~
men locatio eft, in quantum artifex elocat ope-
ram fuam, ideft, faciendi neceffitatem , fecun-
duin fafti fpeciem in /. item fipretio 22. §. cum
infulam 2. ffi. h. t, jundt. I. redemtores 39. jf.de
rei vindicat. Nec dubium , quin & anomala
qusedam locatio fit, qua id agitur, ut non idem
in fpecie , fed ejufdem generis reddatur, velu-
ti, cum argentum pufillatum fabro datur, ut
vafa fiant, aut aurutn, ut annuli: adeo ut &.
in creditum tunc itiim intelligatur. /. in navcm
31 .ff. h. t: ac ad hujus generis condudionem
refpexifle videtur Javolenus, cum inter ea, qui<
bus dominium transfertur, ipfam quoque recen-
fet condjuftionem. /. in omnibus S5- jf- &
gat. & ■a$:

4. Ex eo"autein, quod resaliena locari po-
teft, defcendit, quod&fru6tuarius elocarepof-
fitres fruftuarias /. arboribus 12. §. ufiufruttua-
rius 2. /. non utitur. 38. /. 3 fifi. de ufufruttu.
& habitator sedes quarum habitatio ei legata eft.
§. pen. Jnfiit. de ufiu & habit. & ufum ardiutn
fpatiofarutn habens partem earum. I. cceterum 4.
ffi. de ufiu & habit. & creditor rcs fibi pignori
obligatas cutn padto antichrefios. /. fi pignus
mihi 37. ffi. de pignorat. att. I. creditor 23. ff.de
pignor. & hypotb- ufque adeo, ut hi omnes non
extraneis modo, fed & ipfis rerum dominis eaf-
dem re<5te locent. d. /. 37. ffi. de pignorat. att.
I. res pignoris 37 .ff. de acquir. vel amitt. pojfieffi.
I. Pomponius 29. ff. quib. mod. ufiusfir. amitt. Non
obftante eo, quod rei fuse condudio nulla fit.
/. neque pigntts 45. ff. de reg. juris. licetquis er-
rore lapius rem propriain conduxiffet. /. qui rem
20. l.adprobationem 23 .ffi.h.t. adco ut &ipfo
jure evanefcat locatio, quam primum condu-
dor rei conduftae dominium adeptus eft. /. fi
quis domum 9. §. ult. ff. h. t. Etenim ita de-
mum rei fuse conduftio inutilis eft, fi alius nul-
lum in re noftra jus adeptus fit: cum utique
eatenus, quatenus alteri jus in re noftra confti-
tuturn eft, iila a nobis alienata intelligatur, &
ita non ut noftra, fed ut alienae condu&io fit.

5. Ipfi quin etiam conduftori licitum rem al-
teri rurfus elocare l nmo prohibetur. 6. C. h. t.

I. fia-

-ocr page 848-

831 L 1 b. XIX.

ifolutum 11. ^.folutum 5. ff. de pignorat. att.
I. fi tibi 7. l.fi in lege 24. ficolonus i.ff.b.
t. idque vel in totum vel pro parte. l.fi uero
plures 5. §. 1 ,ff. dt his qui effud. vel dejett. I.
30. jf. h. t. nifi condudor fecundus ejus con-
ditionis fit, ut magis utendo nociturus fit rebus
condudis, quarn primus, aut aliis ufibus rem
locatain deftinaturus. arg. I. fi cujus rei 13.
ult. fifi. de ufufruttu. Gomezius ■variar. refolut.
tom. 2. cap. 3. num. 11. Chriftineus ad Mechli-
nienf tit. 8. art. 10. num. 2. vel nifi condu-
£tor primus agri fit colonus partiarius, quippe
qui frudus cum domino dividens quodam fo-
cietatis jure, alium domino focium, quem is
haud elegit, obtrudere non poteft. arg. /. fi mer-
ces 25. §. vis major 6. in fine ffi. h. t. junft. /.
qtn admittitur. 19. I. atiione 65. §. fiocietas 11.
ffi. pro focio. Neoftadius Curice fiupr. decifi 3 1 ■
aut nifi aliud nominatim convenerit. d. I. nemo
6, C. h. t. poteft enim id pafto locationi adje-
£to agi, ut condudori non liceat alteri rurius
elocare, adeo ut & lex commifforia refte appo-
natur, ut nempe res hoc ipfo , quo per con-
dudorem elocatur tertio , definat locata effe,
ac ad dominum ante finitum locationis tempus
tevertatur, vel etiam pcenje ftipulatio efficax con-
cipiatur in cafum, quo alteri locatio fafta fue-
rit. Appendix dectfion. poft Refponf. Jurifc.
Holl. part. 3. vol. 1. pag. 47. Refp. Jurifc. Holl.
part. 2. confil. 200. Quin imo noftris moribus
obtinuit, agros locatos non poffe per condudo-
rem fine dominf locatoris voluntate fublocari.
edift. Caroli V. anno 1515. vol 1. placit. Holl.
pag. 3 <53. 354. quod firmatum ediffo politico
Ord. Holl. 1580. art. 30. Neoftadius Curia
fupr. decifi. 3 1. ac in asdibus rurfus fublocandis
arbitrio domini relinquitur , an novum condu-
ctorem admittere velit, an quodam jure proti-
mefiosfibirem eadem mercede retinere, exclu-
fo fecundo condu&ore. Chriftineus ad Mechlin.
tit. 8. art. 7. Leeuwen cenfi fior. part. 1. libr. 4.
tap. 22. ntim. 9. ubi & ftatuta plura recenfet.
Waftenaar pratt. jttdic. cap. 7. num. i 8.

6. Pra'ter ufum rerum elocantur &c operas,
tam liberorum horninum quam fervorum, mer-
cenariae, non alise. /. haturalis §. at cumdo
2. ffi. de prcefiript. verbis. non liberales advoca-
toruin fimiliumque, quibus falaria, non merce-
des, prscftari folent, juxta /. 1. & tot. tit.ffi.
de extraordin. cognit. Et quamvis aequum plerum-
que habeatur, libero cujufque arbitrio relinqui,
quorum operas conducere ac adhibere velit ,
dum inter artifices longa fepe difterentia eft &
ingenii, & naturs, &dodrinse, &inftitutio-
nis, & fidei, diligentis, fedulitatis, fimilium-
que, unde multum referre poteft, cujus quifque
opera atque ininifterio utatur. /. inter artifices
3 i.jf. de fiolution. moribus tamen noftris quan-
doque illa eligendi libertas invenitur denegata;
veluti in tritico molendinis conterendo, in quan-
tum molendina qusedam, & eorumintuitu mo-

T I T. II.

fitores, privilegio donati funt, ne regionis in-»
cola? aliis molitoribus frumenta dent comminuen-
da, nifi mercedis parte tertia, autalia, molito-
ri privilegiato depenfa; qualia molendina inde
etiam vulgo dwangmolens dici folent, ac in ea
inveniuntur Hollandiae parte, quae Reijerlandia
appellatur. decretttm Ordin. Holl. 29. Ottob. 1657.
vol. 2. p/acit. Holl. pag. 2487. Waarfichouixiin-
ge van de Rehettmeefiers der domcijnen van Hol-
land 19. May 1661. d. vol. 2. pag. 2653. in
fine. Quemadmodum ex adverfo quoque variis
Ordinum Generalium ediftis vetitum , ne na-
vium bellicarum prsefedi merces recipiant trans-
vehendas , & noviffime 14. Novembr. 1670.
vol. 3. placit. pag. 13 71. ubi & anteriora recen-
fentur.

7. Pro ufu vel operis merces conftituenda,
( qux fubinde pretium quandoque & manuprc-
tium appellatur, maxime, quando folvitur pro
opere manu facto, ut docet Briffonius antiquit.
libr. q. cap.ult.) eaque certa vel ab initio, vel
ex poft fa&o , duin in arbitrium tertii certi, non
incerti, confertur mercedis determinatio. /. fi
merces 24.jf.h.t, eodem modo, quo id in pre-
tio emtionis obtinere dictum tit. de contrah. emt.
num. 2 3. Quamvis etiam aliquando a lege vei
confuetudine mercedis determinatio fa&a fuerit
jure Romano, hodieque fiat. novcll. 122. Rit-
terfhufius ad novellas part. 3. cap. 13. Eoque
nititur fundamento, quod a nonnullis fcriptum
eft, elocato ufu operifve fine expreffa mercedis
mentione aut definitione , iocationem nihilo-
minus efficacem effe, ac ufu operifque prsefti-
tis, eam videri mercedem tacite in conventio-
nem dedu&am, qua? ex confuetudine promitti
folet.

8. Confiftit autem merces regulariter in nu-
merata pecunia, exemplo pretii in emtione, non
item aliis inrebus. §. 2. Infiit.h. t. nec uno in
nummo. l.fiquis conduxerit ^S.ffi.h.t, nec in parte
fru&uum, nifi quod ab initio conveniri poteft,
ut locator frumenti certum modum certo pretio
quotannis perciperet ex fundo locato. l.fiedad-
des 19. §yfidominus 3. ffi, h. t, quodque favore
agricultura; permiffuin fuit agrum certa fruftuum
ponderatione vel menfura locare. Lfiolei2\.C.
h, t. quo etiam cafu propter infolitam fterilita-
tein minui quantitatis fruftuum promiftse pra-
ftationem, refcriptum eft. /. excepto tempore 1 8.
C. h. t. Quod fi non certa fru&uum ponderatio,
fed portio pro rata ejus, quod in fundo nafce-
tur , dimidia forte vel tertia, conftituta fuerit»
colonus partiarius dicitur, magifque conventio
talis ad focietatem quam condudionem accedit,
dum partiarius hicce colonus quafi focietatis jure
& damnum & lucrum cum domino fundi parti-
tur. l.fi merceS2<). §. vis major 6. in fine jf. h. t,
arg. l.cttm duobus 5 2. §. utrum ergo 2. ^.jfi.pro
focio. l.fipaficenda 8. C. de pattis. Unde&tunc
de mercedis remiffione quseftio effe nequit,
I quippe mercede nulla vere in conventionem de-

dufta.

-ocr page 849-

duda. arg. d.t. 2?. §. 6. ff. h. t. Abr, a We-
fel dc remiffione mercedts cap. 8. num. i. & alii plu-
res ibidem citati.

Formam modumque locationis quod atti-
net, primo quidem vel privatim vel publica
auftione fieri poteft , arbitrio iocatoris; eo ex-
cepto , quod rerum fifci, Vel principis, vei ci-
vitatum (hodie etiam pagorum) elocatio audio-
ne pubiica peragi debeat, quod piuribusfirmat
Ant. Matthseus de auCtion. libr. l. cap. 3. num. 6.
7. 8. 9. ac fieri folere teftatur Sim. van Leeuwen
cenf for. part. 1 . libr. 4. cap. 2 2. num. 15. Sed &
fecundo vel ita contrahitur , ut certi temporis
finemhabeat, puta, anni, biennii, quinquen-
nii; vei ita, ut incerta fit duratio ejus, veluti,
quamdiu locator voluerit; quo cafu & morte lo-
catoris , & voluntatis contraria? declaratione,
per locatarium vivum fafta, eam precarii exem-
plo finiri placuit. I. locatio precariive 4; ff. h. t.
Eoque etiam pertinent illse , quse a minorum
curatoribus fubinde concipiuntur ufque adillud
tempus, quo pupilli majorennes erunt; in quan-
Jtum incertum eft , an fecundum rei veritatem
ex annis, an veronecdum impleto legitimoan-
norum numero per impetratam aetatis veniam,
aut nuptias ex noftris moribus, ad majorenni-
tatem inque fuam tutelam perventuri fint. Lo-
cationes etenim ufque ad majorennitatem a tu-
toribus fadfas etiam venia actatis aut nuptiis in-
tervenientibus expirare debere probabile eft, qua-
fi id egerint tutores , ut cum adminiftrationis
curatorias fine locationis quoque finis eftet. Cha-
rondas libr. 4. refponf. 46. Chriftineus ad Mec-
hlin. tit. 19. art. 27. in notis in fine. Abr. a We-
fel ad novelias confiit. Uitrajctf. art. 13. num. 17.
18. Denique&in locationibus tacitis ideveni-
re folet, ut temporis incerti finem locatio ha-
beat, fi modo tacitas excipias rufticorum prx-
diorum locationes. Qtaod ut magis in aperto fit,
fciendum, non expreflas tantum, fed & tacitas
locationes in jure probatas efle : qua ratione ,
Ji impleto tempore, quod abinitio condudioni
appofitumeft, condudor ufum haud reftituat,
fed locatore non contradicente perfeveret uti,
tacite continuata feu repetita videtur locatio una
cutn obligatione pignoris, quod in prim® con-
duftionis feu penfionis fecuritatem fuis in rebus
conduftorconftituerat; non item fidejuflorum,
qui pro primo intervenerant contra&u; neque
etiam rerum ad alium quam couduftorem per-
tinentium, dum vel tertius res fuas pro prioris
condu£i:ionis penfionibus devinxerat , vel con-
du&or ipferes alienas domino confentiente aut
jatum habente ; nifi&..fidejufforis , aut domini
rerum pignoris nexu obftridarum, repetitus in
obligationem confenfus concurrat; quippe quos
fine fua voluntate obligari , aut rerum fua-
rum obligationem pati invitos , iniquum eflet.
/. item quaritur .13. §. qui impieto 11. I. 14.
ff. h. 1.1. fi cum Jiermes 7. C. h. t. arg. /. no-
yatione 4. C. de fidejuforibus. Quod fi primx
condudionis inftrumento inferta fit formula pa-
ratse executionis, feu fecundum mores noftros
confenfus in condemnationem ad eaj quse ex
condudionis lege prseftanda funt; nonanitnad-
verto, cur non etiam ille in condemnationem
confenfus ad tacite repetitam produceretur con-
du£tionem: cum utique iifdetn legibus, quibus
prior conftabat condudtio, inteiligatur quifque
reconduxifle quoad ejus fieri potuit, dum lapfo
primi contra&us fpatio remanebat in conductio-
ne; neque fufticiens diverfitatis ratio reddi pof-
fit, quare magis vincuium pignoris in fecun-
dam perduraret conduftionem , quoties obligatio
ejus ab arbitrio condudoris pendet, quam per-
feveraret claufula aifenfus in condemnationem ,
quse seque a fpontanea proceflerat conducentis
voluntate, ac ejus exprefla potuiflet conventio-
ne renovari. Diflent. Matth. de Affli&is decifi.
3<55- num. ij. Menochius de prcefiumt. libr.3.
prcefi 85. num. 46. Chriftineus ad Mcchlin. tit.
8. art. 8. num. 6. in addit. & plerique DD.
quibus & ideo placet, nec pcenam conduftioni
priori appofitam ir. tacita conduftione videri re-
petitam. Mantica de tac. & ambig. libr. 5. tit.
15. num. 23. fcd fine fundamento, ut notat
Brunemannus add. I. 13. jf. h. t. num. 14. 15.

—

L o

10. Tempus, in quod tacito confenfu con-
duftio continuata videtur, pro rerum varietate
varium eft. In prsediis enirn rufticis, naturaies
aut induftriales fruflus ferentibus, ufqueadan-
num recondudio facta cenietur, co quod ple-
rumque intra anni inchoati ac vertentis fpatium
omnis fru£tuum nativitas incrementum atque
perceptio abfolvi, annuatimque redire folet. d. I.
13. §. 11. ff. h. t. Unde fi noti annis fingulis,
fed vel unoquoque demurn biennio , quadri-
ennio, autquinquennio, velutiin fylva csedua,
fruftuum perceptio ex more regionis aut ex
fruftuutn naturafiat, magis eft, ut in longiusf
iilud tempus , quo fetnel perceptio fru&uum ini-
tium ac finem habere atque ita abfolvi poteft,
tacite colonus reconduxifle intelligatur. Gome-
zius var. refolut. tom. 2. cap. 3. num. 15. in
med. In urbanis autern prsediis aliifque rebus
quotidie fui ufum prspbentibus, nec non in ope-
ris jumentorum ac fervorutn eo jure utebantur
Romani, ut prout quifque habitafl et, aut ufus
eflet, aut operariim recepiffet prseftationcm, ad
mercedem obligatus effet, ac de csetero omni die
migrandi vel ufus abdicandi haberet poteftatem.
d. 1.134 §. 11. ff. h.t. nifi /n ficriptis ccrtum con-
duttionis tempus comprebenfium ftt , ut loquitur
Ulpianus in d. I. 13.infine. ideft, nififcriptu-
ra primse locationis comprehenfutn fuerit, in
quantum temporis fpatium cenferi deberettaci-
te repetita conduftio, cafu quo conduftorim-
pleto tempore prima: conduftionis in condu-
ftione remanfiflet. Quo modo nunc apudnos,
& aliis plurimisin regionibus ita juseft,ut sedium,
famulorum', ac ancillarum conduftio per filen-
tium utriufque poft primi temporis finem ufque
Nnnnn ad

CATt CONDUCT*.

-ocr page 850-

XIX. T 1 T. II.

publicorum condu&oribus hoc privilegium in-
dultum fuerit, ut inviti de prsedio condufto haud
expellantur , fi oblata per novos condudores
augmenta & ipfi fufcipiant. /. congruit 4. C. de
locat. prcedior. civilium. idque etiamnum in Frifia
atque Saxonia fervari teftetur Sandius , Carpzo-
vius d. I. tamen ne tales quidem in Holiandia re-
liquifque Belgii locis , ut & apud Gallos , hac in
parte a cseteris rerum privatarum condu&oribus
feparari folent, tum quia nec inviti nunc ad re-
petitam compelluntur condudionem , tum quia
colonorum defeftus penes nos tantopere metuen-
dus non eft, ut prsemiis aut privilegiis ad publi-
corum condudtionem invitandi forent ; uti te-
ftes funt Chriftineus ad Mechlin. tit. 8. art. 8.
num. 4. 5. Ant. Matthseus de auffion. Itbr. 2.
cap. 2. nttm. 8. 9. Groenewegen ad d. I. congruit
4. C. de locat.prced. civil. Leeuwen cenfi. fior. part.
1. libr.q. cap. 22.num. 15. Quod fi fru&uarius
fecundum conceflam legibus poteftatem fundurn
fruftuarium alteri locet, proprietatis dominum
mercedem eandem offerentem non oportere ex-
traneo prseferri conduftori, nec fpeciem quan-
dam retraftus e^ercere pofle , veriuseft; nifi id
nominatim per confuetudinem proprietario da-
tum appareat , uti id conceflum lege Mechli-
nienfi tit. 8. art. 4. ubi Chriftineus. Alioquin
enim , cum retraftus prseter communes juris re-
gulas induftus ftriftam recipiat interpretatio-
nem , nec extenfionem pati debeat, ut diftum
tit. de lege commijfor. hum. 9. denegari fruftua-
rio non debuit conduftoris fuo arbitrio eligendi
licentia, fine limitatione per leges tributa. /. ar-
boribtts 12. ufiufruffuarius 2. ff. de ufiufruffu.
Tyraquellus de retraff. gentil. §. 1. glojf. 7. num.
55. &midt.fieqq. Caftillo Sotomajor deufufru-
ffu cap. 74.

14. Nafcitur ex hoc contraftu duplex aftio,
locati ibilicet & condufti. Condufti aftio eft
perfonalis bona; fidei, quse datur conduftori &
heredi ejus, adverfus locatorem & ejus heredem;
non item contra fucceflorem particularem, qua-
iis eft donatarius, legatarius, emtor , aliique,
de quibus latius in fequentibus nttm. 17. ad id ,
Ut ufus vel operse prseftentur, & fimul ea om-
nia, finequibus commodequisuti nequit: quo
in nufnero funt inftrumenta prsedii elocati, re-
cenfita plenius in /. fied addes 19. illud nobis
2. jf. h. t. (qus tamen moribus non prseftari,
nifi fundo affixa fint, vel alias noininatim id
aftum fit, monet Groenewegen ad d. I. 19. §.
2. ff. h. t.) & refeftio neceflaria aut reftitutio
oftiorum, feneftrarum, teftorum , fimiliumque
vetuftate vel aliter nimis corruptorum. /. ex con-
duffo 15. §. competit 1. /. fi merces 25. §■ fi
vicino 2. jfi. h. t. Chriftineus ad Mechlin. tit.
8. art. 9, nifi conduftor quotidianse refeftionis
onus fuis impendiis in fe receperit, vel corru-
ptio tali conduftoris culpa , qualem ex natura
contraftus praeftare tenetur, conduftis rebus il-
lata fit. d, l. fi merces 25. §.3. & 4. ffi- h. t.

Adhsccj

834- L i

ad proximum migrandi terminum continuata
habeatur, dum per ftatuta aut confuetudines in-
veteratas definita inveniuntur certa ex sedibus
migrandi tempora, certi operarum a famulis ac
anciliis elocatarum fines, iimulque neceifitas im-
pofita denunciationis maturse faciends per eos,
qui finito locationis temporc ufum operafve re-
cipere uitra nolunt, aut in pofterum prseftare ,
ut lippis tonforibufque notum. Vide Leeuwen
cenf. for.part. i. libr. 4. cap. 22. num. 6. & 1 5.
Groenewegen ad l. 16. C. h. t. Waflenaar praff.
judic. cap. 7. num. 22. Sandedecif. Frijic. libr. 3.
tit. 6. defin. 1. Abr. a Wefel ad novell. confiit. TJl-
trajeff. art. 19. num. 3.

11. Notandum interiin, nunc in Hollandia
nullas amplius tacitas prsediorum flve rufticorum
five urbanorum admitti pofie condu&iones , ac
continuationes, ex quo placuit, nullam omnino
efie & inefticacem utrimque prsediorum urbano-
rum & rufticcrum locationem, qua: in fcriptu-
ram, charta figillata comprehenfam, redafta non
eft , ut ante di&um. num. 2. Non etiam pofie
tacitam concipi locatidnis redintegrationem , fi
locator furere cccperit, aut moriatur, & nullus ei
finito locationis tempore heres exiftat; cum his
in cafibus tacita voluntatis declaratio inteiligi ne-
queat. /. qui ad certum 14. in fine ffi. h. t. arg. /.
certe 6. ff. deprecario. Secus, fi heres aut curator
iocatoris furiofi condu&orem finito tempore re-
linquat in conduftione.

12. Plura de tacita conduftione vide apud
Brunemannum &DD. add. I. 13. §. ult.ff.h.t.
Menochium de preefiumtion. libr. 3.prcefiimt. 85.
Mafcardum de probation. concluf 994. Manti-
cam de tacit. & ambig. convent. lihr. 5. tit. 15.

13. Quia vero locatib confenfu conftat, fe-
quitur, finito primo iocationis tempore iocato-
ris inarbitrio eife, utrum eundem conduftorem
confentientem volentemque in eadem condudio-
ne retinere velit, an magis alteri rem elocare di-
miflopriore; adeo utconduftori primo jus non
fit, eadem obiata mercede, quam novus condu-
£lor promifit, eundemexcludendi, fibiqueve-
lutjure quodain retra&us prselationem vindican"
di. /. ne cui liceat 32. C. h. t. quaiis confuetudo,
feu potius corruptela , cum fuperioribus feculis
invaluiflet, merito per ediftum Caroli V. re-
probata fuit, nifi tale jus nominatim condufto-
ri primo per adje&am prima: locationi paftionem
datum appareat, convenienter 111. 32. C. h. t.
Ediff. Car. V.anno 1515.1/0/. 1 .pldcit.Holl.pag.
3*53. quod & plenius renovatum edi&o Ordi-
num Hollandise , pcenis gravioribus in eos pro-
poiitis , qui novos colonos metu , minis , aut
vi terrere vel turbare aufi fuerint. Politiks Ordonn.
ann. 1580. art. 30. &fieqq. & placito apni 1 dj 8.
26. Sept. vol. 2. placit. pag. 2515. & fieqq. ac
aliis quoque in locis obfervatur, ut apparet ex
iis quse habet Sande decifi. Frific. libr. ?3. tit. 6.
defin. 2. Carpzovius dejtn. fior. part. 2. confiit.
3 7. defin. 8. Et quamvis jure civiii prscdiorum

-ocr page 851-

L O c A T I C

Adhax, ut locator patiatur, conductorem tol-
lere oiHa & alia, quse fuo fumtu in re condu-
fta fecit, quatenus ablatio fieri hne rei detri-
inento poteil. /. jed nddes 19. §. fi inquiknus 4.
ff. h. t. patiatur & tolli invedta illata, ufque adeo,
ut, fi dominus adeo coanguftaverit aditum x-
dium, ut illata iterum efterri nequeant, teneatur
rurfus eundem dilatare. d. I. fed addes 19. §./
vtquilinus arcam 5. ff. h. t. Prseftetur denique
reparatio damni totius, quod condudtar ex rei
condufta; vitio paifus eft, ftve fciverit locator
vitiuin illud, iive ignoraverit, quoties circa
rem locatam artificium verfatur, & locator ar-
liiex eft; quippe qui tunc utique fcire debue-
rat quse fuse artis erant; quo pertinet id, quod
de doiiis vitioiis elocatis , unde vinum effluxit,
Jurifconfultus ait , ignorantiam locatoris haud
excufatam eife. Nam fi id elocatum fit , circa
quod nulla verfari folet artis profeflio, duin fal-
tus pafcuus locatus fuit, in quo mala herba na-
fcebatur , unde animalia condudoris demortua
aut deteriora fafta funt, non aliter ad id quod
intereft conveniri iocator poteft , quam fi vi-
tium fubeiie fciverit ; ignoranti fuccurritur ha-
£tenus, ut mercedis remiflione liberetur. /. fed
addes 19. §. fi quis dolia I. jf. h. t. arg. /. 'Ju-
lianus 13. pr. ff. de att. emti.

15. Quod fi duobus feparatim res eadem,
veluti domus, in folidum eiocata fuerit:, ufus
ipiius intuitu potior haberi debet, cui prius a
locatore ufus a'dium concefluseft, five is prior
five pofterior conduftor fit: cui confequens eft,
ut conduftor alter ob non prseftitum rei ufum
ad id quod intereft contra locatorem experiatur.
Si enim rern duobus feparatim vendens pofte-
riorem traditione rei dominum efficiat, quia non
obftante venditione priorc dominium rei penes
ipfum remanferat; quid ni longe magis ufum po-
fteriori efticaciter concefterit, utcunque priori
jam ante locatum ? arg. /. qui tibi 6. C. de hered.
mcl att. vcnd. I. quotics 15. C. de rei vindicat.
Quanquam enirn in operis duobus fitnul locatis
XJlpianus conveniens cenfuit, priori condu£tori
ante fatisfieri. /. in cperis 26. ff. h. t. fimilique
ratione a?quum judicari debet, primo condudo-
ri magis quain fecundo condu<5tse rei praeftari
ufum; tamen, uti operis pofteriori praeftitis lo-
cator operarum in fidei non fervatse poenam
priori ad id quod intereft damnandus foret, ita
quoque, fi ufus pofteriori conduftori jam re
ipfa contra fidem priori datam conceftus fit ,
non aliud amplius priori petendum fupereft,
quatn id quodintereft, violatam non fuifle con-
traftus fidem. arg. d. I. 6. C. de bered. vel att.
vend. Confer Mozzium de cotitrattib. tit. de natu-
ralibus locationis num. 11. Covarruviam variar.
refolut. libr. 2. cap. 19. num. 8.

i<5. Licet autem condudor regulariter ante
tempus locationi additum expelli nequeat de do-
mo vel fundo, aut rerum aiiarum ufus eitoili;
plures tamen in jure cafus recenfentur _? quibus

tt n d u c t k 835

iilud permiflum eft; idque vel ita, ut expuiib
neque per expeiientem neque per alium id quod
intereft pra'ftandum fit, fed fola temporis futu-
ri, quo non utetur, penfio remitti debeat; vel
ita, ut expulfus in foiatium quanti fua intereft
jure pcrfequatur. Prioris generis caufe funt, fi
doinurn elocatam dominus propriis ufibus ex
nova caufa neceffariam efle probaverit; vei ea
neceflaria indigeat reparatione quae faiva inha-
bitatione fieri nequit; vel condudor in re con-
dudamale verfetur. l.ccde quam 3. C.h.t. Chri-
ftineus vol. 3. decif. 115. Grocnewegen Sc
vulgo DD. ad d. I. 3. Leeuwen ccttfur. for.
part. 1. libr. 4. cap. 22. num. 16. vel integro
biennio condu&or moram fecerit in folven-
da penfione, quo cafu etiam aperta domo vel
horreo , res publice defcribi ac inde dimoveri
poffunt, quoties conduiftor abfens eft. /. qucero
54. §. inter 1. /. cttm domini 5 (5. ff. h. t. vel
frudtuarius fundum frudtuarium elocaverit in cer-
tutn tempus , velut in quinquennium , & anno
forte tertio ufusfru&us morte aliove modo fini-
tusad proprietarium revertaturj cum fcire con-
dudor dcbuerit conditionem ejus cum quo
contrahebat , & profpicere, hoc pofle evenire;
adeo ut ne fumtus quidem , quos fecit in fun-
dum , quafi quinquennio fruiturus , recipiat
pro rata. /. fi quis domtrn 9. §. hic fubjttngi 1 .ff.
h. t. Idemque jus eft in prjebendariis, ac fidu-
ciariis agros ad prsebendam pertinentes aut ex
fideicommiflo poft mortem reftituendos elo-
cantibus , ac ante finein locationis morienti-
bus, quippe qui fruduariis fimillimi exiftiman-»
tur. Nec oberit proprietariis , fuccefforibus jn
prsebcnda, ac fideicommiflariis, quod aliquain-
diu conduftori ufutn reliquerint , ac pro eo
mercedem receperint. Cum enim id tantum fiat
ex continuatione quadam vel magis renovatio-
ne iocationis per mortem fruduarii fimiliuinque
revera extindse, eaque renovatio non verbis fed
rebus tantum & fa&is declarato confenfu inter-
pofita fit, confenfus iiie folo fado declaratus
non uitra operari poteft, quam quatenus ex il-
lo fado neceflaria confenfus renovati confequen-
tia atque inductio eft; non eft autem ulterius»
quam ratione temporis,cujus penfio accepta, vei
per quod ufus condudori reliftus eft. Et fane,
fi inter eafdem perfonas , finita condudtione pri-
rna, per tacitum confenfum non intelligatur ul-
tra repetita condu&io, quam quatenus prsediis
urbanis condudor ufus eft, & in ppdiis rufti-
cis ufque ad annum, ut ante expofitum; ratio
nullaeft, cur inter diverfas perionas in tempus
longius confenfu tacito credereturrenovata. Con-
fer Petrum Barbofam ad /. fi filiofatnilias 26. §.
ult.ff.folutomatrim. nttm. 18. & feqq. & tuim.
2 8. 29. Surdum decif. 3 3. Sim. van Leeuwen
cenf. for. part. 1. Itbr. 4. cap. 22. num. 18.
Append. dicifionum pofl refp. fttrifc. Iloll. part.
3. vot. 1. pag. 3 6. Denique & fine fpe confc-
quendi id quod intereft expelli condudor ante
Nnnnn 2 tenv-

-ocr page 852-

tempus poteft, fi pvaedium per hoftes jure bel-
li occupatum a fifco hoftili in certum tempus
conduxerit, ac ante temporis finem expulfis
iterum inimicis prsedium poftliminii jure ad pri-
ftinos dominos reverfutn lit. Refoluto namque
;jurc locatoris , jus quoque condudoris refol-
vi neceffeeft; maxime, cum invito prsedii do-
mino, falvaque poftliminii fpe, jus hofti locan-
ti vi & armis qusefitutn ftt, quod non ultra fe
potuit extendere, quatn quatenus hoftes rerum
podti funt. arg. /. qtiod meo nomine 18. nlt.ff'.
de acquir velamitt. poffeff". I. fi captivus to. §. ve-
rum efl i ,ff, de captiv. & pofllim. Abr. a Wefel
dc remiffione mercedis cap. 11. ntm. 34. & feqq.

17. Ex adverfo pluribus in cafibus ita ieges
concefferunt facultatem impune expellendi con-
duftorem ante tempus aut elocatse rei ufum ei
auferendi, ut tamen conductor jure expulius per
alium , regrcftum habeat adverfus locatorem ad
idquod intereft, ufumftbi fecundum legem con-
dudionis haud fuifte reliflum ; fub quo & il-
lud comprehenditur , quanto pluris condudor
prior eandetn rem fecutido in totum , aut per
partes locavit. /. fitibi 7. /. 8. /. qui infulam.
3 o. ff. h. t, Ita primo , quoties quis rem alie-
nam ad certum tempus fciens elocavit ut fuatn,
vero quidem domino ex jure dominii rem quo-
vis tempore a condu&ore avocare permiffuin
eft, fed condu<5tori locator tenebitur ad id quod
intereft ; ufque adeo , ut & ipfe fru&uarius iti
id damnandus veniat , fi rem fru&uariam elo-
caverit velut propriam, condu&ori ignoranti, ubi
hic ob finituin maturius ufumfructum pati debuit
a proprietario intempeftivam rei locata; _sablatio-
nem. l.Jiquis domttm 9. §. hic fubjungi i.verf.
tjuid tamcn. I. ex condtiffo 15. plane 8. l.fifun-
dtts 3 3. in fine l. 34.35. jf.h. t. Si tamen bons
fidei poffeftor, qui praeaiumelocaverat, ejus evi-
ftionem patiatur ante finem locationis, & evin-
cens colono vel inquilino ufum neget, ex aequi-
tate abfolvendus erit, fi paratus fitfundum alium,
aliamve habitationem non minus commodain ex-
pulfo per evincentetn conduftori prseftare. /. fi
qtiis domum 9-pr.ff. h. t. Sed & fecundo, fi mulier
qus folutomatrimonio ftare nontenetur locationi
prsedii dotalis per marituin facta?, condudorem
ante tempus expellat , maritus locator heredef-
ve ejus ad id quod intereft teneri condu<5tori
ex jureRomano, vel inde patet, quod fecun-
dum Sabini fententiam Paulus fcripfit, virum,
qui in quinquennium locaverat fundum dota-
lem, interveniente poft annum primurn divor-
tio, non alias fundum mulieri reddere oportere,
quam fi illa caverit, fi quidprater unius anni lo-
cationem maritus damnatus fit, id d fc precfiitum
iri. I. fi filiofdmilias 25. tdt. ff. foluto matri-
mon. qualis cautio fupervacua eflet, fr aut mu-
lier fcare debuiffet locationi, aut mahtns^wob ex-
pulfionem ab uxbre fa<5tam non fuiffet con-
ductori ad id quod intereft obligatus. Sed cum
& noftris & multorum aliorum moribus mari-
tus per nuptias legitimam liberioremque uxoris
fu2 ac bonorum ejus tutelam caramve confequa-
tur, ac jure noftro seque ac civili pupilli poft
pubertatem ratas habere teneantur pra-diorum
fuorum locationes bona fide ac ex more regionis
per tutoretn in tempus modicum , quod puber-
tatis annos excedit, fa<5tas. arg. /. fi tuteUe agat
8. ff. de admin. & peric. tut. I. pen. C. quando
ex faffo tut. aut curat. minor. agere vel conven.
poff. Gotofredus in notis ad d. I. 8. Mantica de
tacit. & amhig. convcnt. libr. 5. cap. 10. num.
23. Petrus Barbofa ad /. fifiliofiamihas &6.
itlt. ff. fioluto matrimon. num. 1. Sande decifi.
Frifi. libr. 2. tit. 9. defin. 22. Gomezius var.
refolut. tom. 2. cap. 3. num., 8. verfii fiecunda
conclufio. confequens eft, ut nunc uxores quo-
que, vel heredes eorum , foluto matriinonio in
rerum uxoriarum a maritis durante matrimo-
nio fafla iocatione perdurent ad finem tempo-
ris contra<5tu exprefli; prsefertim, fi infuper con-
fideres, tantam apudnos maritorum in resuxo-
rias poteftatem efle , ut ne alienationes quidem
earum a maritis fac5tas retraftare nuptiis diflolu-
tis uxori datum ftt. Groenewegen ad d. I. 25.
§„ ult. ff. foluto matrimon. Waftenaar praff. ju-
dic. cap. 7. nttm. 61. Adde Gomezium d. tom.
2. cap. 3. nttm. 8. in pr. Petrum Barbofam ad
d. l. 2 6. §. ult. ff. foluto rnatrim. Manticam d.
lihr. 5. cap. 10. num. 21. Berlichium part. 2.
concluf. 45. ntim. 23. & fieqq. Porro etiam lega-
tario, tanquam fucceffori particulari ,. jus eft
prohibendi condu<5tori legatse rei ufum ante tem-
pus, in quod locatio per defun<5tum contrafta
fuerat, fi non aliud teftamento cautum fit; fed
cum herede condu<5tor expulfus adionem ex
condufto habet ad indetnnitatem. /. qui fundum
colendum 3 2. ff. h. t. I. nihil proponi 120. §. ult.
ff. de lcgatis 1. ncque intereft, utrum proprietas,
an tantum ufusfru£tus reilocatse legatus fit: nam
& per frudtuarium ante tempus expelli pofle con-
duftorem rei fru<5tuarix, fi in conftituendo ufu-
fru£tu aliud aftum non fit , Paulus tradidit. /.
arhores 59. §. 1. ff. de ufufruffu. Etfi enim
praediales fervitutes fundo fru<5tuario ante ufum-
frudtum conftitutum impofitasautex promiflio-
ne imponendas fru<5tuarius pati teneatur. i.fipen-
dentes 27. §.fiqua fervitus 4. ff.de ufufiruku. lo-
cationis tamen intuitu magis emtori comparatus
fuit. d. I. 59. §. 1. de tifiufr. Caftillo Sotomajor
deufiufruftu cap. 73. num. I. &feqq. Denique
nec emtoribus, aliifque ex titulo particulari do-
minium adeptis, in condu<5tioneper autorem fa-
<5ta perfiftere necefle fuit, nifi id pa<5io vendi-
tioni adje£to comprehenfum eflet. /. emtorem 9.
C. /;. t. l.fi merces 25. §. qui fiundum 1. ff. h. t.
quo cafu emtor contentus effe tenetur ea merce-
de, quam.primus condu<5tor promifit, licet is
rem pluris alteri locaflet. /. infulam uno 5 8. ff. h,
t. Confer Gomezium var.refol, tom. 2. cap. 3.
nttm. 9. Tyraquellum de retratt. convention. §.
3. gloff. Uffica num. 13. & fieqq. Cavarruviatn

1wiar.

L t B. XIX. T I T, n.

-ocr page 853-

L o c a r t c

\idridr. refolut. libr. i. tdp. 15. Petrum Barbo-
fam ad /. fi filiofi. 16. §. ult. ffi. fioluto matrim.
Abr. a Wefel ad novell. confiit. Ultrajeff. art.
19. num. 1. & Jeqq. ad num. 10. Sed ab hoc
jure , adhuc Frifiis aliifque nonnullis probato,
Brabantini, Flandri, Tranfifulani, ac Hollandi
jam dudum recefferunt, atque etiam Ultraje&i-
ni fecundum novellam deeifi amii 1659. 14.
Aprilis art. 19. dum placuit emtionem locatio-
ni cedere, (dat Hucr voor Kpop gaat) nifl aliud
interlocatorem acconduftorem nominatim adum
fit; five privata venditio interveniat, five pu-
blica, aut ex decreto magiflratus adhibitis ha-
ihe folennibus ad creditorum petitionem ; fic ut
& jus retentionis condutlori competat, fi rema-
nere in conductione malit, quam poft expulfio-
nem intempeftivam ad id quod intereft judicio
experiri, fi modo bona fide, non in fraudem
creditorum, (pendente forte fubhaftationis ju-
dicio, aut lite jam mota) locatio fa£ta fit. Ant.
Matthxus de aufJion. libr. 1. ca[). 7. num. 1 8.
19. 20. Abr. a Wefel ad novellas confiitut. Ul-
trajeffin. art. 19« num. 12. & fieqq. Neoftadius
fiupr. curite dccifi 3 o. Groenewegen ad d. I. 25.

1 .jfi.h. t. & ad d. I.9. C. h. t. Leeuwen
cenfi.fior. part. i.libr. 4. cap. 22. num. ult. Am-
ftelodami tamen jure fingulari id obtinet, ut in
jedibus ibidem judicati exfequendi caufa diftra-
£tis fub hafta conduftionis prascedentis vis fe
non extendat ultra annum a primo die Maji ,
venditionem fequentis, computandum. Confue-
tud. Amftelod.libr. i.part. 3. tit. 17. van exe-
cutien. num. 7. Quia vero & fruftuarius & le-
gatarius cseterique particulares fucceffores fecun-
dum jus civile condudoris expellendi poteftatem
habebant adexemplum venditionis, ideft,ad exein-
plum juris illius, quod interveniente venditione
fervandum fuit. I. arbores $9. §. quicquid i.ffi.
de jifufruftu. non abs re fuerit , illis in iocis,
in quibus leges municipales aut mores jubent,
emtorem ftare locationi per venditorem fadtse,
etiam produqi jus.illud ad fruftuarios, legatarios,
donatarios , fimilefque particulari ex titulo fuc-
ceffores ; ac caufarn eorum a caufa emtorum
haud feparari.

18. Quibus autem in cafibus expulfiones
condudorum per leges aut mores ante locationis
finempermiffefunt, obfervandum primo , non
privata fed publica judicis autoritate deturbari
oportere coionos ac inquilinos, quoties privatim
moniti migrare recufant, ne .alioquin interdido
de vi & vi armata teneatur, .qui dejecit. I. co-
lonus eum 12. /. cum fundum 1 ffi.de vi & vi
armata. arg. /. nonefi fingidis 176. jfi. dereq.ju-
ris. I. creditorcs 3. C.depignor. & hjpoth. Chri-
ftineus ad Mechliti. tit. 8. art. 8. num. 7. Ant.
Faber Cotl. libr. 4. tit. 42. defin. 11. Adde tit. fit
ager. vettigal. id efi cmpbyteut. petatur num. 51.
Secundo fciendum, non ex abrupto tunc colo-
nos, velut Jovis ignibus ittos, debere depelli,
fed prsecedente tempeftiva denunciatione de mi-

grando proxime extituro migrationis tefmino ex
more vel lege regionis ftabilito , ut ita tempor6
medio conductor libi nova confulat alterius prse-
dii, fuis uiibusac conditioniaccommodati, con-
du6tione. arg. /. in commodato 17. §.ficut antcm
3-ffi- commodati. Chriftineus ad Mechlin. tit. 8.
art. 3. Sande dccifi. Frifi. libr. 3. tit. 6. dcfin. I .
Hugo Grotius manud. adjurifiprud. Holl. Itbr. 3.
C4p. 19. num. 20. Anton. Matthseus de duffion.
libr. 1. cap. 13. num. 17. Groeneweg en ad /.
3 • C. h. t. Abr. a Wefel ad novellas confiit. Ultrd-
jefi. art. 19. num. 3. Sed & tertio notandum,
illam expellendilicentiam particularibus fucceflo-
ribus h jure concefiam non impediri ex eo, quod
forte locator aut generaliter res fuas aut fpcciali-
ter ipfum illud prazdium , quod locavit, pig-
nori obligaverit conduftori in ufus , non antd
finitum tempus expreffum adimendi , fecurita-
tem. Cum enim iila pignoris obligatio acceffo-
ria tantum fit , principaletn obiigationem fir-
marequidem, atnequaquam immutare poteft:
principalis autem condufti actio perfonalis in id
tantum comparata eft, ut vel ulus conduCtori
ufque ad locationis finem praftetur , vei aiio-
quin folvatur idquod intereft, eumintempeftive
fuifte denegatum ; adeoque obligatio ad fa<£tum,
ufus nempe prseftationem, deiabitur tandem ac
definit in condemnationem ejus quod intereft ,
uti icl in ornnibus evenit fadti obligationibus. /.
fiquis ab alio 1 3. in fine jfi. de rejudicata. jun£t. /.
fi filiofamilias 25, §. ult.ffi. fioiuto matrimon. qui-
bus confequens eft, ut & pignoris obligatio tan-
tum in fecuritatem ejus quod intereft videri pofi-
fit intervenifTe, atque adeo fuccefforem particu-
larem pati quidem debere tunc prsedii per prar-
decefforem iocati diftra£tionem pro confequendo
eo quod intereft , fed & venditionem impedire
pofle , fi id ipfum expulfoprseftet, atque italuat
pignus. arg. /. Paulusrefipondit 12. §. 1. Jfi. quib.
mod. pign. vel hypoth. fiolvitur. I. fi rem alienani
9. §. ult. jfi. de pignorat. afi. /. cum fiectindus 5.
/. 6. ff. de difirafi. pign. & hypoth. regreftum
deinceps adverfus ipfum habiturus locatorem
heredemve ejus ad indemnitatein. Ita poft Pe-
trum Barbofam ad d. I. fi filiofi. 26. §. ult. fiolu-
to matrimon. num. 3 2. Gomezium var. refiot.
tom. 2. cap. 3. num. 9. ante med. Sande decifi.
Frifi libr. 3. tit. 6. defin. 7. infine. Perezium Cod.
h. t. num. 31. Mornacium, Tuidenum, Cance-
rium aliofque citatos Abrahamus a Wefel ad
novcllas confiit. Ultrajeflinas art. 19. nttm. 9.
Animadvertendum denique, ea , qua: de con-
duftore prsedii expellendo ob id, quod in re con-
du£ta male verfatur, di£ta funt, non de quo-
vis promifcue aut leviori abufu vel negleftis cir-
ca utendi modum padionibus appofitis, fed tan-
tum de infigniter gravi damnofoque abufu , ac-
cipienda efie* Quemadmodum enim condu&oi?
neque migrare maturius neque mercedis remif-
fionem petere poteft ob id, quod paulo minus
commode aliqua coenaculi condu&i parte utere-
Nnnnn 3 tur,

-ocr page 854-

tur,, vel propter neceffariam partis refcotionem
aliquam parvulam incommodi partem fuftine-
ret, feddemum , ft maxima ufuspars ei impe-
dita ftt. /. babitatom 27.ff. b. t. ita quoque eum
jnon nifi ob notabiiiorem in recondufta verfa-
tionem malignam dejici«quum eft. Cumquere-
cenfiti in jure non inveniantur ilii abutendi mo-
di, qui iwfficientes habendi forent, id totum
arbitrio providi ac circumfpe&i judicis relinqueq,-
dumvidetur, utrumabufus expulfione, anfoia
in id quod intereft damnatione coercendus , aut
etiam ob exiguitatem conniventia pra:-termitten-
dus fit; five in privatis five in publicis rebus,
atque etiain ipfis ve£tigalium locatorum exaftio-
nibus abufus appareat. Confer Chriftineum
vol. 3. decif. 115. num. 8. Ant. Matthaeum de
, mffion. libr. i.cap.i 1. num. 6. & cap.5. num.30.

19. Ex adverfo etiam , quoties ex ftatuto vel
confuetudine locationi cedit venditio, ita demum
fucceflor particularis mquiiinum habitantein ,'co-
lonumve fruentem , ad finem ufque ferre debet,
Jfi ei conduftor temporis infequentis penfiones
folvere paratus fit. Cum enim ex acquifito domi-
niiaut ufusfrudus jureemtor, legatarius,fru£tua-
rius fecundum nfturalem rationem fru&um u-
fumque rei percepturi fuiffent, nifi conducto-
ribus id privilegii datum effet, ne ante finem
temporis cum maximo faspe fuo difpendio depelli
queant, zequum plane, ut id faltem, quod fru-
ftuum vicem gerit, adeoque penfio iifdem ce-
dat. Quod & ita jure civili cautum in cafu,
quo fingulari jure conftitutum erat, utementes
a fifco rem fifcalem ftarent locationi per fifcum
fafta:. /. ult. jf. dejure fifci. ac ufque adeo obti-
net, ut , fi conduftor temporis totius merce-
dem repraffentaverit, feu in anteceflum folverit
locatori, pro rata tamen emtori fimilibufque pro
mercede devin&us fit , indebiti condiftione re-
petiturus a locatore id omne, quod ultra aliena-
tionis fafia? diem folutum fuit; quippe quod ex
alienationis fubfecutse eventu indebitum apparet.
Petrus Barbofa ad l. fi filiofiam. 2 <5. ult. jf. fio-
luto matrimon. num. 27. Wefel ad d. art. 19.
num. 20.

20. Utrum autem Doftores & literati vicinos
fuos ftrepitu majore artificia exercentes ad mi-
grandum compellere poflint, excutere haud li-
bet. Quxftiones tales ab hominibus eruditionis
inorofie & illiberalis gloriolam, dicam, an dede-
cus, aftedantibus motas fi quis cognofcere cu-
piat, adeat Menochium de arbitrar. judic. libr. 2;
tafii 237. Carpzovium defin. for. part. 2. conjlit.
37. defin. 23.

21. Haftenus de aftione condu£ti. Locati
actio eft perfonalis bon« fidei, quse locatori da-
tur, atque etiain conductori, qui id, quod con-
duxerat, alteri rurfus fublocavit. l.fitibi 7J.fi
Cui locaverim ^S.jf. b.t. & , fi plures locave-
rint, fingulis pro fua parte; contra condudo-
rein, &, fi plures fint, contra fingulospro ra-
ta ,* nifi aliud nominatim pa&o aftuin fit, aut
appareat, locatorem fingulorum perfonas in fo-
lidum refpexifle, ■& ita duos plurefve in folidum
feciffereos locationis: tunc enim eleftio ei com-
petit, quem eorum in folidum convenire velit,
ufque adeo , ut ne oppofito quidem divifionis
beneficio in cafu , quo omnes folvendo funt, jus
illud eligendi unum in folidum ei auferripoflit,
fi a&iones fuas adverfus cxteros praftare non
recufet. l.fi divifia 13. C. b. t. l. item quieritur 13.
§. duo rei y. I. cum apparebit 47. ffi. b. t. vel nifi
plures veftigalia conduxerint; tum jure Roma-
no. arg. /. locatio 9. §.focii 4.jf. depublicanis, tum
noftris moribus. Vide Ant. Matthseum de au-
ttion. libr. 2. cap. 6. num. 4. 5. 6.7. & quse fcri-
pfi tit. pro fiocw num. 13. Non tamen locatori pri-
rno contra fecundum condu&orem ulla ex loca-
to aftio eft , cum nibiiinter eos contraftum fit,
nec ex alieno contraftu alius agere aut conveniri
poflit. /. quo tutela 73. ult. f. de rcg. jtiris.
etiamfi forte annis pluribus locator primus a con-
duftore fecundo penfiones acceperit ; eo quod
ifto modo nulla videri poteft novatio feu delega-
tio interceififfe , adeoque non magis inde contra
fecundum condudorein , quam contra quemvis
extraneum pro conduftore primo folventem ,
a&io nafci potuit. Ant. Eaber Cod. libr. 4. tit. 42.
defin. 28. Xnterim conduftorem fecundum fol-
ventem primo locatori quod huic a primo con-
dudtore debetur, liberari etiam hoc ipfo a primo
condu&ore , verius eft ; cum videri poflit eam
feciffe folutionem , ut vel liberaret res fuas il-
latas invedafque , locatori primo sedium jure
pignoris obnoxias , ( ut plenius dicetur tit. in
qutb. caufi. pign. vel bjpotbec. tacite contrab. ) vel
condudoris primi negotium gereret, atque ita
compenfaret debitum fibiex tali geftione cum eo ,
quod ipfe vicifllm ex condudtione fecunda debet.
I. fioititum 11. §. fiolutam 5. jf. de pignorat. att.
arg. l.fi opera 6. in fine jfi. de doli mah & met. ex-
cept. fi modo in cafu pofteriore nulla condu<5to-
ris prioris prohibitio intercefferit de non facienda
locatori primo folutione. arg. /. idt. C. de negot.
gefilis.Eronchorft: mificeli.cent. 1. afifiert. 80.pr. &
infine.

22. Agitur hac locati adione ad id, utcon-
duftor mercedem folvat totius terhporis in
quod conduxit, una cum ufuris ex mora, {aut
fecundum mores ex tempore litis conteftatx. Pa-
rens p. mem. Paulus Voet ad princ. Infiit. b. t.
num. 8. ) etiamfire condudta ufusnon fit, vel
ante tempus migraverit, nullain juftam migran-
di caufam habens. /. babitatores 27. §. ult. I. do-
minus 55. ult. jf. b. t. Ut tamen exonerare
condu<5torem debeat, fi quam forte locator mer-
cedem ab alio pro reliqui temporis ufu confecutus
fit: cum ha£tenus haud interfit locatoris, intem-
peftive migratum efle, nifialiud confuetudine vel
lege municipali indudum appareat. Nam &,
cum exceptor quidam operas fuas locaffet, de-
inde is qui eas conduxerat decefliflet, a Severo
& Antonino refcriptum fuit, fidem contrattus

impleri

X i b. XI X. T i t. Ii.

(

-ocr page 855-

LOCATI-CO

mplcri (Cquutn ejje, adeoque mercedem integram
ei oportere folvi, fi eodcm anno mercedes ab alio
non accipijfet. l.fedaddes i 9. §. cum quidam y.Jf.
h. t. Simiiique modo refponfum, diem functo
legato Csfaris , falarium comitibus reiidui tem-
poris , quod a legatis prxfHtutum eft, deberi,
modo fi non poltea comites cum aliis eodem
tempore fuerint. d. I. 19. §. tdt.Jf. h. t. I. diem
funiio 4.ff. de offic. affejfornm. Neque ratio di-
verfitatis apparet, curnonidem, quodinope-
rarum locatione receptum eft, in ufu quoque
locato fervaretur. Quod & non obfcure Paulius
monere videtur, cum agens de eo , qui ante
tempus fine caufa migravit, non fimplicitereum
ad integri temporis mercedes teneri dicit, fed po-
tius adfolvendas totius temporis penfwnes ex con-
duffo convcnin poffe, quatenus locatori in id, quod
cjus interefl, indemnkas fcrvctur. I. dominus hor~
reorum 55. §. ult.jf. h. t. At non indemnitatem
tantuin , ied & lucrum captaret locator , fi & a
primo & a fecundo condudtore duplicatam tem-
poris ejufdem haberet mercedem. Denique, fi
condudor re condu&a male utens, ante tempus
per locatorem expellatur, non aliud a condudo-
re expulfo confequitur ratione futuri temporis ,
quam quanti minoris deinceps eandem rem aK
teri locavit. I. ea lege 5 1. pr. ff. h. t. ati autem
conduCtor ante tempus fine caufa migret , an
antetempus excaufa jufta expellatur, quid qusefo
refert ? non minorein fane abutentis quam intein-
peftive migrantis culpain effe, evidens eft. Go-
tofredus &Brunemannus add. /.19. §.pen. &
ult. ff. h. t. Panfchmannus pratt. quccjl. lihr. 1.
qucefl. 16. Grotius dejure Belli & pacis hbr. 2.
tap. 1 2. nttm. 18. in ftne. Abrah. a Wefelderemiff.
mercedis cap. 1. nttm. 17. & fcqq. Neque his
adverfatur, quod adverfus colonum vel inquili-
nutn ante tempus deferentem ftatim dominus age-
re poffit, atque ita tcmporis totius reliqui pen-
fiones in continenti petere. l.fiitt lege 24.§._/?
domus 2. Jf. h. t. quo etiam motus Wefel d. cap.
1. nttm. 20. exiftimavit, locatorem, fiabinitio
temporis totius mercedem a condudore , ante
tempus pnedium deferente, confecutus fit, ac
poftea alteri prsdium illud vacuum locaverit,
reddere non compellendum primo conduftori id,
quod ex fecunda redegit locatione. Confideran-
dum namque pritno, etiam ja6tu in tempeftate
fadto navis levandac gratia ftatim quidem mer-
cium jadarum doi$$ium ex locato condudo ad
contributionem ex i.dvatis faciendam agere pofle
adverfus magiftrum navis , fed mercibus jaftis
poftea apparentibus, aut per urinatores edu&is,
exonerari contributionem, adeo ut & reddi tunc
oporteat quod ultra id, quo indemnitas pra:ftan-
da erat mercium domino, jam ab initio colla-
tum fuit. 1.2. §. pcn.ff. ad leg. Rhod.% jattu.
Neque ratio apparet, cur non fimiliter exone-
raretur conduftor primus , qui jam folverat.,
dum modo locator indemnis fit, maxime, cum
iniquum foret , condu&orem pritnym bonam

n d u c t 1. 839

fidem agnofcentem , ac mature fponteque for-
fan fatisfacientem locatori primo, in damno
hsefurum , dum ipfi haud proficeret fuperve-
niens poft folutionem ex locatione fecunda quse-
fita utilitas; contra vero eundem in tnora fol-
vendi exiftentem exonerari, fi interim inter mo-
rasiftas mercesqusedam ex fecunda rei ejufdem
locatione redigatur; atque ita fuam cuique mo-
ram prodefle , diligentiam bonamque fidein
eventu infpedo damnofain evadere. Sed & fe-
cundo in d. I. 24. §. 2. non afteritur, ftathn
ad integrse condu6tionis penfiones agi poffe,
fed fimpliciter flatim agi pojfe; agi vero potefi:
non tam ad penfiones illas, quarum dies nec-
dum venit, quam potius ad interponendam de
penfionibus fuo tetnpore folvendis aut indem-
nitate praftanda cautionem ; dum propter mi-
grationem non ultra domitio a:dium aut fundi
in invedis jam eJatis, aut fru&ibus ob culturse
defeftutn parcius proventuris, fecuritas eft; id-
que ex natura negotiorum bona: fidei, in quibus
omnibus cum nonduin dies pra:ftanda: pecunise
venit, ad interponendam cautionem agi poteft,
& ex jufta caufa condemnatio fit. /. in omntbus
41. ff.de judiciis.

23. Quod ft juftam migrandi caufam con-
duitor habuerit , non ultra mercedem folvere
tenetur, quam quatenus re condufta ufus eft.
Juftse autem migrandi caufe funt , fi locator
rein locatam alienaverit ante finem locationis:
nam uti emtor aliique fucceffores particulares
locationi ftare haud tenentur , ita & condu-
£torein ad id non cogi, contradus hujus utritn-
que principaliter obligatorii natura fuadet. l.qui
fundum 32. Jf. h.t. Coftalius, Brunemannus, &
vulgo DD. add.l. 32. Vide Manticam dc tacit.
& ambig. convent. libr. 5. tit. 1 o. num. 43. Simi-
liter fi non commodus fit prseftitus rei ufus ,
adeoque non fine magno incommodo fuo habi-
tator morari deberet, dum vicinus aedificansin
totum, non modice, coenaculi condudti lumi-
na obfcurat, neceffario ad ufum reparanda non
reficit. /. ex condutfo 15. §. 1. l. flmerces 25.
§. fl vicino 2. /. habitatores 27. pr. /. fi fundus
33. in fine. /. 34. 35. ff. h. t. jund. /. 1. §.
ult. ff. fi ufiufirutf. pet. Ad haec fi incurfus ho-
ftium fiat, aut latronum, quibus refiftere con-
du&ornon potuit. l.idem qutsritur 13. exer-
citu 7. d. I. 33. in fine jun£t. /. 34. ffi. h. t.
vel alia jufta fubfit timoris caufa, quamvis pe-
riculum vere non fuerit; fecus ne jufta quidem
appareret metuendi caufa. d. i. habitatores 27.
§. 1. ff. h. t. junft. /. metum autem 9. ff. qttod
met. caujd. I. vani timoris 184. ff. de reg. juris.
Qua ratione fi sedes, tempore conduftionis in-
tegrse, cceperint poftea terrse motu vel aliter vi-
tiofse efle ruinamque minari, danda dicitur con-
duftori aCtio, fi migrare prohibeatur. /. inquili-
no 33. junft. /. qui hond fide 13. §. de illo 6.
ff. de damno infetfo. fecus, fi ipio conduftionis
initio jam ruinofse apparuerint. d. I. qtti bona

13. §.

-ocr page 856-

13. §. de flto 6. ff. de dmno infetto. Andr. Gayl
ifbr. 2. obferv. 23. num. 6. Chriftineus vol. 3.
decif. 113 :num. 3. Et ad hunc metum juftum
etiam fpeftra in sedibus dominantia referri pote-
runt, ac peftis violentior , quoties iftiufmodi
dsemonum illufiones apertis rerum documentis
probantur, qua in re multum arbitrio judicis com-
mittendum eft. Vide Alexandrum ab Alexandro
Genial. dierum libr. 2. cap. 9. & libr. 4. cap.
19. Aug. Barbofam ad 1. 3. C. h. t. num. 18.
Gifbertum Voetium avum meum p. m.felettar.
difput. Theolog. vol. 1. pag. 985. & feqq. Abr.
a Wefel de remiffione mercedis cap. 4. Non ta-
men juftis migrandi caufis accenfendum, quod
condudor ipfe nunc commodam fuis ufrbus do-
mum fundumve jure dominii aequifierit ; cum
nec in jure caufa talis exprefta reperiatur, nec
condu&ori difficiie fiit, rem recente titulo quae-
fttam aiiis in modicum tempus, in quod ufque
propriacondu&io perdurat> elocare. Cui acce-
dit, quod locatori tanquam domino facilius vi-
deatur ex nova caufa permittendus rei proprise
ufus, quam conduftori facultas migrandi, dum
nullum jus in re pro asquitatis fundamento ha-
bet. Aug. Barbofa ad l. 3. C. h. t. num. 17.

24. Prater migrationem jufta ex caufa faftam
alia: infuper caufas funt, propter quas mercedis
remiflionein pro parte vel in totum jure condu-
ftor petit; veluti fi infolita ac prarter regionis
confuetudinem appareat fterilitas , extrinfecus
eveniens, quae & vis major ac vis divina dici fo-
let. I. fi merces 25. vis major 6. ff. h. t.
qualis eft ex graculorum , fturnorum, locufta-
rum edacitate , fegetis immaturae calamitate ac
labe, dum tempeftatis imbriumve violentia con-
fra6ti calami, ex quibus ftant fpicae, non ultra
fuccum nutritium transmittunt ad fpicarum im-
perfeftarum repletionem. /. excepto 18. C. h. t.
I. ex condutto 15. §. fi vis tempeflatis 2. ff.h.t.
uti &, ii nives immoderatse, ac contra tempe-
ftatis confuetudinem cadentes, frumenta corru-
perint. L fiflulas 78. ult. ffi. de contrah. emt.
ii uredo fruftum oleae aduiferit, vel fervore fo-
lis infueto id acciderit. d. I. 15. §. 2. ffi. h. t.
Vide dlnftruttie voorde Heeren van de Rekenin-
ge der Domeijnen van Holland 27. Martii 1593.
art. 95. vol. 3. placit. Hoii. pag. 732. fi aquse
inundatione, fluminumque vi, aut hoftium in-
curfu, impedita fuerit agrorum cultura, fatio,
aut meflis. d. I. ex condutto 15. §. 2. ffi. h. t.
Confer Abr. a Wefel de remififione mercedis cap.
6. & cap. 11. Contra quain ftatuendum eflet,
fi vel ex ipfius rei vitio naturali fterilitas conti-
gerit, veluti ex arborum ac vinearum vetuftate.
d.l. 15. §. cum quidam 5. ffi. h. t. vel bello fer-
vente condudio agrorum fafta fit, ut imminens
& militibus hoftibufve vaftatio potuerit prsevide-
ri. arg. I. qui hotia fide 13. §. de illo 6. ff. de
damno infett. Wefel de remiffione mercedis cap.
11. num. 1. 2.3.4. 5* velculpacoloni, intem-
peftiva cultura proventum fru&uum impedien-
tis, aut in univerfum negligentis culturam fun-
di, & ob id nil prseter ea qus ex ftipulis rena-
ta funt, percipientis. I. fimerces 25. §. conduttor
3. fif. h. t. Abr. a Wefei de remiffi. mereedis cap.
5. num. 26. & fieqq. Quo & reducendum, fl
raucis, (vel ut alii legunt) erucis, aut herbis fe-
getes corruptse fuerint; quafi defidise coloni id
darnnum adfcribendum fit, quod non herbarum
inutilium evulfione, vermiumque colleftione ac
csede promoverit uberiorem frumenti produclio-
nem. d.l. 15. §. 2. jfi. h. t. Sed & ii poft fru-
ftuum perceptionem ipfis fruftibus a colono
cuftoditis quici adverfi acciderit, duin vinum
acuit aut effluxit, frumenta in horreis corrofa,
ab exercitu prsetereunte perlafciviam ablata funt,
aliterve perierunt , coloni potius quam domini
fundi id damnuin foret; cum colonus jam fru-
<5iuum dominus effe<5tus fit, ac res fuo pereat
domino, fibique colonus imputare debeat, quod
non venditione magis feftinata periculum iiiud
a fe amolitus fit, fed lucelli forte majoris inten-
fiorifque pretii fpe diutius penes fe perceptos
voluerit fruftus fervare ; ac sequum fit penes
eum danmi metum efle, quem & au<5ti interim
pretii commoda fequuntur. d. I. 15. §. 2.verfi.
fi qua tamen ffi. h. t. arg. i. 1. C. h. t. Ant.
Faber Cod. hbr. 4. tit. 42. defin. 21.22. 23.45.
Andr. Gayl libr. 2. obfierv. 23. num. 13. 14.
Carpzovius defin. fior. part. 2. confiit. 37. defin.
20. Brunemannus adi. 15.ffi. h. t.num. 7. 8.9.
Non etiam ob fterilitatem mercedis remiifio fa-
cienda eft, fi non infolita fed modica, eaque pro
regionis conditione non infrequens ex pluviis,
nivibus, aut aliis caufis fimilibus fterilitas appa-
reat. d. I. fi merces 25. §. vis major. 6. ffi. h. t.
Inftruttie voor de Heeren van de Rekeningen der
Domeijnen van Ilolland27. Martii 1593,^.95:.
vol. 3. placit. Holl. pag. 732. Refp. Jurifc. HolL
part. 5. confil, 31. Nec , quoties ea lege quis
fundum locavit, nt, etiamfi quid vi majore ac-
cidijfiet, hoc ei prceftaretur, id eft, prseftaretur
tamen locatori, quod mercedis nomine promifi*
fum eft. /. fi quis domum 9. §• fulianus 2. ffi.
h. t. jun<5t. /. fifiulas 78. §. uit. ff. de contrah.
emt. I. licet certis 8. C. h. t. Confer Ant. Mat-
thseum de auttion.libr. 2. cap. 5. num. 15. 16.17.
Abr. a Wefel de remififione mercedis cap. 7. Refp.
Jurifc. Holl./wW. 1. confitl. 201. Vinnium felett.
qmfi.libr. 2. cap. 1. Carpzavwimdefinforenfipart.
2. conjlit. 37. defitt. 17. Necdenique, fi infolita
prsecedentiuin aut fequentmm annorum ubertas
anni fterilioris defeftuin fuppleverit, adeo ut ne
remiflio quidem jam fa<5ta quicquam domino ob-
futura fit, quo minus integram exigat penfic-
nem etiam anni illius, quo remifit. Plane fi no-
viflimus annus fterilis fuerit, & locator anno-
rum fupferiormn fciens ubertatem , condu<5tori
conceflerit anni ultimi fterilis intuitu mercedis
remiflionem, rata ea manebit , nec ultra debet
locator ad computationem vocari. /. ex condutta
15. §. Papitiianus 4. ff. h. t. /. licet certis 8. C.

h. t.

l 1₃; x 15c; t i t; i l

-ocr page 857-

h. t. Sed &> fi non -plurium annoruin una
locatio inercede una , in fine locationis fol-
venda , intercefFerit , fed in annos fingulos
pcnfio , finito anno unoquoque prxftanda ,
promiffa appareat, uti nunc fere apud nos paf-
fim Jieri moris eft; cenfent piurimi, nullam prae-
fentis fterilitatisinfolitce cum annorum praeceden-
tiurn aut fequentium ubertate infolita compen-
fationem admittendam eile , fed anni cujufque
provcntum feorfim oportere fpeftari, quafi tunc
tot feparatim contra&a? intelligi deberent locatio-
nes, quot funt annis fingulis cedentes ac prae-
ftanda: penfiones; atque lta anni quidem fteri-
lis intuitu remiffionem deberi , annorum vero
feliquorum prscedentium aut fequentium lucrum
immodicum colono non invidendutn aut aufe-
rendum eiie. Autores hos refert & fequitur Abr.
a Wefel de remifjione mercedis c<tp. 5. nitm. 17
& feqq. Sed vix eft, ut opinio hsec in Hollan-
dia probetur, repugnatrte lege provinciali, ver-
bis apertis hanc pr£ecedentium ac fequentium
annorum uberiorum cum fterili compenfitionem
pra:cipiente. Inflruftie voor de Hceren van de re-
kcningc der Domcijncn van Holland 27. Martii
1593. art. 95. vol. 3. placit Holl. pag. 732.
Plane extra fterilitatis infolitas cafum ubertas, ut-
cunque maxima & hutnanain fuperans expeda-
tionem , ac ex quacunque proveniens caufa,
invidenda colono non eft, nec ob id major per
cum praeftanda merces; tum quia lucnim immo-
tlicitm ei haud auferendum effe, Gajus fcripfit. I.
fi mcrces 25. §. vis major 6. ff. b. t. auferre-
tur autem , fi rnerces augenda foret; tum quia
ne publicanis quidem , qui vedtigalia a fifco
conduda habent, penfiotris majoris folvendae
rcceffitas imponitur, fi maxitnos frudus ex re-
demtioneve£tigalium confecuti fint, iicet in mui-
tis priviiegiata fit fifci caufa, fed tantum jure
finguiari condudionem eandetn in futurum pen-,
fionibus prioribus fufcipere compeliuntur, quo-
ties ve£tigalia nequeunt iterum tanti elocari. /.
rotem 11. §. ult. ff. de publican. & veffig. &
tommiff. Nec obftat /. 2. C. dc alluvionibtts quip-
pc quae non de ubcrtate fru&uutn , fed agri
ipfius incremento tra&at, nec de penfione, fed
detributo, onereiiloreali, proaufta agri menfu-
ra augendo; uti ex adverfo minuitur tributum illis,
qui ex fluminis edacitate fuum depiorant patrimo-
niutn diminutum d. I. 2. Pinellus<!</ /. 2. C. de re-
fcind. vendit. part. 1. cap. 3. num. 34. 35. Wefel
de rcmiff. mercediscap. 5. num. 19. 20. Ant. Mat-
thaeus de auUion. hbr. 2.cap. 5. num. 19. diflent.
exparteGomeziusiw. rcfol. tom. 2. cap. 3. num.
j g. hl fine & plures atitiquiores interpretes.

25. Quando autem fterilitas infolita dici de-
beat, an, cum ne dimidium quidem mercedis
ultra pretiuin feininis ac iinpenfaruminfruftu eft;
an magis, cum collato femihe , expenfis, ac
penfione integra , conduftor fuprademidium
laefus reperitur; vix pro regula tradi poteft; ma-
gifque eft, ut ejus rei, tanquam in jure non

definits, seftiinatio judicis sequi arbitrio reiin-
quatur. Confer Chriftineutn vol. 3. decifi. 110.
num. 14. Menochium de arbitrar. judtc. libr. 2.
cafu 76. Gomezium variar. refiolut. tom. 2. cap.
3. num. 18. Mozzium de contratf. cap. de acci-
dental. locat. & condutt. num. 1 o. & ficqq. Ant.
Fabrum Cod. libr.<\.tit. 42. defin. 3. Mafcardutn
dc probation. concluf. 1 340. verbo fierilitas. Abr.
a Wefel de remijfi. mcrcedis cap. 5. num. 1. 2. 3.
Carpzovium defin.for. part. 2. confitt. 37. defin.
11. Brunemannum ad l. ij.ff. h. t.mm. 12.
& fieqq. Dummodo meminerimUs, primo qui-
dem in infolitje flerilitatis inquifitione omnes il-
liusanni integrique prxdii, non partium fingu-
larum diverfa ferentium, fru&us coniiderandos
effe, nec infoiitam intelligifterilitatem, fi, cum
decetn agri jugera in fatis effetit, decem in vi-
neis, folae vitieae fpem coloni fefellerint, fata
proventuin dederint folito uberiorem, aut vice
verfa ; quippe quo cafu magis meffis ubertas cum
vindemiae fterilitate cotnpenfanda foret, velut
unus anni totius fru&us. arg. l.fi fiundus 8. §..
1. ffi. fioluto matrim. Ant. Faber Cod. hbr. 4. tit.
42. defin. 47. Mantica de tacit. & ambig. con-
vent.libr. ■y.tit. 8. num. 32. Giurba obfierv. 24.
nttm. 13. aliique citati apud Abr. a Wefel de
remiffi. mcrcedis cap. 5. num. 23. Sccundo talem
effe oportere infolitatn fterilitatem, ut inde plus
qnam tolerabile damnum colonus fenferit: unde
h ob fterilitatem fic pretia fruduum intenfafue-
tint, ut ex paucis natis colonus vendendo tan-
tundem redegerit, quantum vulgo ex modico
fundi proventu, rerniffio haud facienda eflet ,
cum nuliam fenferit ex fterilitate lajiionem. arg.
/. fi merces 2 5. §. vis major 6. ff. b. t. Giur-
ba d. obfierv. 24. nttm. 16. Quod fi nulla qui-
dem infolita fterilitas flt, fed ob abundantiain
aliunde adve&orum , aut ob emtorum raritatem
viliffimo fru&us pretio diftrahantur, colonum
magis id quam fundi dominum gravare debet;
cutn illud non fructuuin pendentium , fed jam
perceptorum damnutn iit.Gomezius var. rcfiolut.
tom. 2. cap. 3. num. 18. pofi med. Brunemannus
ad l. 15. ff. b. t. num. 19. Wefel de remijfi.
mercedis cap. num. 25. Nec remiffio merce-
dis, per unutn ex vicinis facta , mox reliquos
ejufdem viciniae dominos obiigat ad faciendam
funilem mercedis remiffionem /. circa 19. C. b. t.

26. Sunt infuper alise caufx', propter quas
aut nulla aut minor prseftanda eft merces; ve-
luti, fi vel ante tetnpus condu&or expulfus fue-
rit, quem fsepe prseter futuri tcinporis liberatio-
netn a mercede, amplius id quod intereft pete-
re pofle, fupra expofitum : vel ftatim ab ini-
tio locator conduftori ufutn rei locatum non
prsftiterit , licet poftea, cum res integra efle
defiit, conduftori patientiam fruendi prseftare
paratus flt; eo quod fera eft patientia fruendi,
quse oftertur eo tempore , quo fruicolonus,
aiiis rebus illigatus, non poteft. /. ft in legei^.
§. colonus 4.ffi. h. t. Idemque eft, fi longe ma-
Ooooo jorem

8+i

Locati conductl.

-ocr page 858-

jorem locator dixerit agri modum efle, quam
qui re ipfa prseftitus fuit; in quantum pro rata
minoris quantitatis ad ufum conceflse diminuen-
da quoquc merces eft; maxime, fi locator veri
modi fcientiam habuerit., iicet tunc claufulam
de non prseftandS quantitate exprefla fubjun-
dtam ponas exempio eorum , qu$ de errore
circa quantitatem in emtione tradi foient. Refp.
Jurifc. Ho\l part. 2. confil. 150. & part. 4. con-
fil. 270. Adde tit. dc contrab. emt. num. 7.

27. Sed & , fi per eum , qui operaselocave-
rat, fteterit, quo minus eas praeftet, minuen-
da merces pro rata temporis, quo praeftita; non
funt; nifi is , cui operse debitse, debitorem ope-
rarum invitum ad operas tempore ftatuto prae-
ftandas cogere fatius ducat. Ex eoque funda-
mento eft, quod ft quis opificii vel artificii di-
fcendi caufa fefe in certum tempus addixerit ar-
tifici, priorum fcilicet annorum imperitiam an-
norum poftremorum peritia penfaturus, ac jam
in arte proveftus alteri ante locationis prioris
finern fuas operas locaverit, Jiberum priori fit
difcipulum talem ad temporis prscfiniti finem
ufque in fuum artificium ac minifterium revo-
care. Placit. Ord. Holl. 2. Sept. 1597. vol. 1.
placit. Holl. pag. 513. Quod & de famulis ac
ancillis intempeftive recedentibus, aut operas
alteri immatureaddicentibus, variorum locorum
ftatutis cautum , vel ufu firmatum eft; nili nu-
ptiarum caufa ante tempus migrare feftinent.
Leeuwen cenf.for. pcirt. i.libr. 1. cap. 13. num.
2. Sclibr. 4. cap. 22. num. 11. Aliter hsec ob-
tinent, fi per eum, cui operse prseftandse, fa-
£tum fit ut non prseftentur. arg. /. jure civili
24. ff. de condit. & demonflrat. Qua ratione
nauta mercedem integram poteft exigere, fi na-
vigare non potuerit ob id, quod mercium do-
minus vefligal non folverat , & ita merces ex
cauia cominifli fifco vindicatse fuerant. /. pen. §.
n[t. ff. b. t. vel navigatio abfoluta quidem fit,
fed irrito eventu, dum culpa aut voluntate con-
dudoris merces aliunde advehendse impofitK non
funt. Grotius manud. ad jurijpr. Holl. libr. 3.
cap. 20. num. 1. 2. Refponf. Jurifc. Hoil. part.
5. confil. 9. & 72. vel denique ftatim ab initio
conduftor merces nullas iinpofuerit navigio con-
ducto ; quo tamen cafu fi magifter , fadta prius
proteftatione, alio navigaverit qusefitum merces
tranfvehendas, redadum inde naulum cefluru m
in exonerationem primi condu&oris, qui merces
non impofuerat, tradit Weytfen traff. van Ava-
rye fere circa finem. verf. bieromme, & verfu maar
\incas. Quod fi ob fupervenientem cafum fortui-
tum operse prseftitse non fint, videndum, utrum
cafus ille contigeritex parte ejus, c'ui opera prs-
ftanda, an ex parte illiusqui earundein in fe
receperat prseftationem. Si ex ejus latere, qui
operas conduxerat , dum is forte mortuus eft,
integra totius temporis & operac folvenda mer-
ces , nifi medio tempore operam locator alteri
elocaflet. l.fedaddes 19. §. pen. &ult. l.quiope-
ras 38 . jf. h. t. aig. /. ult. pr.ff. ad leg. Rbod. dt
jaftu. Sin ex ^arte locatoris, dum is morte prse-
ventus vel aliter inhabiiis effedtus operam pro-
miflam adimpiere non potuit, non nifi pro rata
opera: prsEftitse merces eft debita, fi modo opeia
pro parte praeftita utilitatem conduftori attule-
rit, uti id in famulorum , anciliarum, merce-
nariorum operis plerumque fit. arg. /. fi quis
domum 9. §. bic fiubjungi 1. in fine. I. ficd addes
19. §.7? quiscum 6.ffi.b.t. uti & in navibus in
certum tempus condu&is , fi onus impofiturh
ad loca deftinata pertulerint, iterumque novis
onuftas mercibus perierint; quod turba merca*
torum firmatum, vide Refp. Jurifc. Hoil.part. 4.
confil. 147. Quinimo, fi modico tantum tem-
poris fpatio famuli aut ancillse valetudine impe-
diti non per omnia operas promiftas impleve-
rint, non ftatim ob id deduftionem ex mercede
eorurn facere oportet. arg /. habitatores 27. pr.
ff. b. t. eoque pertinet illud Pauli Jurifc. qui
agens de fervo , cui libertas legata erat fi hercdi
anno uno ferviififiet, ait, etfi quibufdam diebus
aut valetudo aut alia jufta caufa impedimento
fuerit, quo minus ferviat , tamen & hos anho
imputandos efle : fervire enim nobis intelligi
etiam hos, quos segros curamus; qui cupieri-
tes fervire, propter adverfam valetudinem im-
pediuntur. /. cum heres 4. §. Stichus 5. ff. ^lde
ftatuliberis. Plane fi opera ex parte tantum pr&-
ftita nullum conduftori emoiumentum adferre
potuerit, nulla quoque mercedis exaftio com-
petit. Hinc cum nauta, amifla nave, munere
vehendi funftus non eflet, eum vedturam no^Jn
petere, & , fi prorogatam accepiflet, reddere
debere, idquein omnibus perfonis fimiliter tife-
fervandum eife , ab Antonino refcriptum eft.V.
ex condutto 15. §. item cum quidam 6. ffi. h. t.
licet operam eandem poftea rurfus offerant im-
plendam. arg. /.24. §. 4. ff. h. t. Confer Neo-
₍ftadium Curiee fiupr. decifi. 3 2. Si tamen ex nau-
fragiomerces quscdam falvatse fint, moribusho-
diernis naulum earum pro rata itineris einenfi
nautse folvendum foret; ipfifque etiam fociis
nauticis, quorum vigilantia res falvatse, pr£-
miurn falvationis, adeo ut & mercium reteritio
pro utroque confequendo tributa fit. Zee Reth-
ten van Kpn. Philippus ult. Otiobr. 1563. tit.
van Schipbrekingen art. 12. vol. 1. placit. Holl.
pag. 816. Zee-Rechten van Kcyfer Carel ib.
Julii 15 51. art. 4o.d. vol. i .pag. 792. Arti-
kel-Brief van de Oofi-Indifiche Compagnie 8. Mar-
tii 165 8. art. 42. vol. 1. placit. Holl. pag. 1288.
12&9. Hugo Grotius manud. ad juriffrud. Hdll.
Ubr. 3. cap. 29. num. 3. & fieqq. Refporifa
Jurifc. Holl. part. 2. confil. 153. qucefi. 2. Ja-
cobus Coren obfervat. 24. Ant. Matthseus de
auftion. libr. 1. cap. 19. num. 58. Quod fi ex
neutrius latere impedimentum fuerit, fed publi-
ca auctoritate prseftatio operarum , aut naviga-
tio ex conventione inftituenda , impedita lit,
fi quidem impedimentum illud intervenerit fta-

842

tim

L i b. XIX. T i t. II.

-ocr page 859-

tjm ab initioantecccptamnavigationem, neuter
alteri ex tali contradu obftridus manet, nifi ad
jd, ut impenfas jain factasfiinul ferant. /. ult.[§.
i ,jf. adleg.Rbod. dejaffu. Zee-Recbten van Key-
fer Carel art. 3 6. <vanKj)n.Pbilippus tit. van Scbip-
pers en Kjropltiyden art. 4. Neoitadius Curice fupr.
decif. 15. Grotius manud. adjurifprud. Holl. Itbr.
3. cap. 20. num. 3. 4. 5. Refponfa Jurifc. Holl.
part. 1. conftl. 210. quod repetitum part. 4. cottftl.
8y.adeo ut neque pcenadebeatur, fi qu£ promiifa
fit. Placit.Ordimm General.z 5 .Aprilis 1665. vol.
y.placit H0ll.pag.29q.in fine, nequepoftmodum,
ceifante impedimento pubiico , navigare nauta
teneatur, nifi nova interpofita conventione ; eo
quod femel refoluta obligatio non nifi duorum
voluntate redintegrari poteft. Neoftadius d. de-
cifi. 15. Si vero poft cceptam & ex parte abfo-
lutam navigationem demum fupervenerit publi-
ca prohibitio , iterum ex jure noftro nautico di-
ftinguendum eft. Si enim navis condufta fit,
uthinc folvens , merces alibi recipiat huc aut
aliorfum devehendas, & in ipfo mercium reci-
piendarum loco autoritate magiftratus eafdcm
fufcipere prohibeatur, integra merces debita eft,
quoties nullam a magiftratu prohibente merce-
dem nauta confecutus eft. Zee-Recbtcn van Key-
fer Carel art. 35. Zee-Recbten vati Kpn. Pbiltp-
pus tit. van Schippers en Koopluyden art. 2.
Sed fi , cum jam in peregrina regione navis ef-
fet, id afturn fuerit, ut inde ad aliurn naviget
locurn onus fuum ibi exceptura, poftquam au-
temjam eo appuliflet, mercium impofitioni aut
tranfveftioni magiftratus loci illius intercedat ci-
tra culpam nautae vel mercatoris, dimidiatse mer-
cedis folutionem fieri oportere conftitutum eft.
Zee-Recbten van Kon. Pbilippus tit. vanScbip-
pers en Coopluyden art. 3. Grotius d. libr. 3.
cap. 20. num. 2.3.

28. Illud circa mercedis praftationem prx-
termittendum non eft, cogendos haud efle prse-
diorum conduftores ad mercedem locatori itera-
to folvendam, fi eam hoftibus , ea regione ad
tempus potitis , bona fide ac fine collufione
folvere compulfi fint, nec ante hoftilem occu-
pationem in mora folvendi fuerint ex more re-
gionis. arg. /. Paula Callintco 27. §. ult. ff. de
legatis 3. Nec adverfatur /. pen. ff. foluto matri-
monio. Quod enim Liciniae Gracchi uxori do-
tem, qua: in ea perierat feditione in qua Grac-
chus occifus erat, reftitui oportere Publius Mu-
cius refpondit, id eo nititur fundamento, quod
maritus in dote dolum&culpam prseftare debeat,
Gracchi autem culpa feditio illa fa£ta erat d. I.
pen. Minus obeft, quod Papinianus fcripfit,
eum, qui vecturas navium & penfiones infula-
rum, quasdominus locaverat, prydoni folvit,
hoc ipfo non liberari. /. fi urbana 55 .jf.de con-
di(i. indeb. cum prsedo illic accipiatur promalse
fidei pofleftore, qui privatus eft , ac neque vi
coegit ad folvendum, neque, fi vi compuliflet,
ullo id feciflet jure : contra, quam eft in hofti-
bus qui belli jure ex jure gentium muniti, &:
per hoc a prsedonibus etiam publicis diftin£ti
funt. /. hofies fi fiunt 118. ff. de verb. fignif. I.
bofies fiunt 24.ffi.de captiv. &pofihm. Matth, de
Affliftis decifi 1 5 o. Ant. Faber Cod. libr. 4. tit.
42. defin. 3 3. Refponfa Jurifc. Holl. part. 1. con-
fil. 217. Ant. Matthseus dc auffion. hbr. 2, cap.
6. num. 14. 15.

29. Caterum non mercedem tantum a£tio-
ne locati locator perfequitur , fed & damna ,
quae rebus locatis per dolum latam levemve cul-
pam conduftoris illata funt ; quippe quarn a.
condui5tore prseftari placuit, eo quod utriufque
utilitas in hoc contradu vertitur. l.fittt certo
§. nunc videndttm 2. Jf. commodati. I. contraitus
quidam 23. jfi.de rcg.jur. Proinde , fi is fundum
intempeftiva cultura, fi arbores , fi vitesoperis
rufticis imperite aut non fuo tempore fadis de-
teriores reddiderit, li villaruin, hoireorum, aquae-
duduum curam neglexerit, atque ita hsec & alia
fimilia corrumpi paifus fit , locatori obitridus
erit. l.fimerccs 25. §. conduttor ^.jf. b. t; Idem-
que efl:, fi prsedii condudi ufum immutaverit
line locatoris voluntate, domum forte ad juinen-
toruin ftationem & ftabuli ufum convertendo,
ex pafcuis novalia , ex pomariis pafcua facicn-
do, arbores frugiferas exfcindendo , villam di-
ruendo, viridaria vel deambulationes arboribus
infru<5tuofis opacas atque aincenas dejicicndo ,
ut horti olitorii fiant , vel aliud quid quod ad
reditum fpe&at. arg. §. pen. Injiit.b. t.d. I. 25.
§. ipfiequoque 5. ff. h. t. junct. /. fi cttjus rei 13,
\.firiMuarius q. & §. ult.ffi.de ufiufrufiu. Refponf.
Jurifc. Holli part. 1. confil. 21& part. 3. vol.
1. confil. 18. Leeuwen tenfifor. part. 1. Itbr. 4.
cap. 22. num. 13. Sed& alia plura funt, qusc
culpse adnumerata, vcl condudor ufus vel lo-
cator operarum praeftare debet , veluti fi quis
mulas condu<5tas onere nimio impofito ruperit.
/. qui itifiilam 30. §. qui mttlas 2. ff.h.t. fi cifias
rius feu carrucarius, dum cseteros prseterire con-
tendit, cifium evertat, & mercibus aut viato-
ribws damnum det. I. item quaritur 1 %.pr. ff. b. t.
fi navicularius fervente tempeftate £ portu fbl-
verit -, aut in navem minus idoneam merces
tranfpofuerit. d. I. 13. §. 1 .ff.b.t. fi magifter
fine gubcrnatore navpm in flumen immiferit*
& cum orta tempeftate temperare non poffet,
eam cum mercibus amiferit. d. I. 13. §. 2. ff.
b, t, fi fullo pallia polienda permutaverit, aut
ea mures roferint, velcum rerum mobilium quis
conduxiflet ufum, res alioruni aliis reftitucrit.
d. /.13. §. fi fiillo 6. ff. h. t. Fafitum quoque
tertii totiesad culpam condudoris pertinet, quo-
ties is fuis inimicitiis aut alio fimili modo cau-
fam ifti fa<5to praebuit. /. fimerces 25. §. culpa
autem 4.ff. b. t. arg. l.pen. pr.ff. Jbluto rnatri-
monio. vel prsecavere potuit, & rem itacuftodire,
ne alius in e^ damnum det. /. videamus 11. §*
item 2.1. fed dedamno 41. jf. h. t. arg. /. itetit
qttaritur 13. §. exercitu q.ff. b. t. I. IMos 12.13 .

Ooooo j i4-yjf.

d o c f i.

Locati con

-ocr page 860-

4. Lib, XIX:

14.ff.de peric. <& comnt.rei. vend. Mafcardus de
frobation. concluf. 894. vcrbo incendium num. 16.
23. 24. Sandt decif.Frif. libr. tit.-j. defin. 2.
Hugo Grotius manud. ad jurifiprnd. Holl. libr.
3. cap. 19. num. 34. 35. Longumelfet, om-
nia recetifere, quse & in hoc titulo- & fparfim in
jure ad culpam in hoc contraftu prxrtandam re-
lata occurrunt, quce & ex parte in tit. de legeAqui-
lia, excufla jam funt.

3 o. Illud monuiffe fuffecerit , oulpse leviffi-
ms nulJain in hoc contradu prarftationem efle,
nifi quis eam pa£to in fe receperit , aut pro
cuftodia mercedem acceperit. I. qui mercedem 40.
ff.h.t. aut artificium profefius iit. l.fi quis do-
mum 9. §.pen. ff. h. t. Grotius d. hbr. 3. manud.
cap. 19. num. 36. & fieqq. Unde fi quis dolia
vitiofa ignarus Jocaverit , ex quibus deinde vi-
num effluxit, tenetur in idquod intereft , nec
ignorantia ejus excufata eft. I. fied addes 19. pr.
ff h. t. & fi gemma includenda aut infculpenda
data, ac confraCta fit, non aliteris, qui id in fe
recepit , fecurus erit, quam ii abfque ulla ejus
imperitia, folo materia: vitio , id ipfurn acci-
derit. d. I. 13. figemma 5. ff. h. t. Similiter
qui columnam tran/j^ortandam conduxit , fi ea
dumtoliitur, aut portatur, aut reponitur, fra-
fla iit, ita id periculum prseftat, fi qua ipfius
eorumque quorum opera utitur, culpa accide-
rit ; culpa autem abeft , fi omnia fafta fint,
quse diligentifliinus quifque obfervaturus fuiflet.
Idemque intelligimus & fi dolia vel tignum tranf-
portandum aliquis conduxerit; quod &adalias
res transferri poteft. l.fimerces 25. §. quicolum-
iiamj. ff.h.t. Quse iniqua videri non debent;
cum aftedare quifque non debeat id, in quo vel
intelligit vel intelligere debet, imperitiam fuam
alii periculofam futuram efte. l.idemjuris efi 8.

1. ff. ad leg. Aquil.

31. Quod fi cafu fortuito res, circa quam lo-
catio condudio concepta eft, perierit, domi-
no perit, nifi alter periculum quoque in fe re-
ceperit. d. I. 13. §.fi gemma 5. ff. h. t. vel nifi
dominus prohet, cafum ex concurrente condu-
doris culpa profluxifle arg. d. t. 13. pr.§. 1.2.
ffi. h. t, Gomezius var. rcfiohtt. totn. 2. cttp. 3.
num. tdt. Carpzovius defin. fior. part. 2. confiit.
2 6. defin. 19. Imo fi alifena» materise novam for-
mam artifex addiderit, Certa mercedeconftitu-
ta, & antequam novatn fpeciem perfeciflet aut
jam perfedain domino materiae in nulla mora
pofito reftituiiTet , ea penes ipfum incendio ,
furto, aliove fimili infortunio extra culpam ejus
contingente perierit , domino quidem materiam
quam dederat, artifici vero operse pretium pe-
rire, a^quum videtur. arg. l.opus quodaverfione
36. ff. h. t. Refp. Jurifc. WoM.part. 1. confil.
214. quod repetitum part. 4. confil. 7x3. Nec
refte his ohjicitur, ad id, utinteritus rei, ex
rei ipfius vitio contingens, artificem non gra-
vet, pafto fpeciali opus efle. l.fifiervus 27.
ficakem 29.' ff. ad teg. Aqttil. Novum etenirn

T i t. II.

non eft, ut pacio caveantur & ea , qnse jure
communicauta funt, dum vel juris illius impe-
riti funt contrahentes, vel omnia tutatiment:
achifce quoque pa&ionem in d. §. 29. propo-
fitam accenferi oportere , vel ex ipfa lege mani-
feftuin eft , dum dicitur, artificem , finonim-
peritia firegit , poffie excufiatum efie. Ant. Mat-
tlwms tle auClion. hbr. 2. cap. 10. num. 16.

3 2. Tendit denique locati a£iio ad id , ut fi-
nita condu&ione resin eodem ftatu , quo data,
reftituatur. t. ctttn condttfiorem 29. C. h. t. quo
non fafto , propter rem quidem mobilem ad-
verfus conduftorem in litem juratur. l.ficuito-
caverim 48. §. i.ff.h. t. propter immobilemve-
ro, fi ufque ad fententiam reftituere detre&et,
ad rem fimul & a*ftiinationem ejus reddendain
condemnatur, tanquam invafor alienaepofleflio-
nis l.pett. C. h. t Quod & noftris inoribus firma-
tum eft, in quantum poft litem conteftatam prse-
ter fundum & litis impenfas dimidium pretii .poft
fententiam vero totum pretium & id quod inte-
reft, reddere domino tenetur ; fi in sere non
habeat, in pelle luiturus. Edift. CarotiV.21.fa~
nttar. 15 15. Politic. Ordonnantievan Ilollandantt.
1580. art. 33. 34. Placit Ordin. Holt. 26.Sept.
1 <558. vot, 2.placit. Holl.pag, 2515. Rcfponfa.
Jurifc. Holl. part. 4. confil. 3 4 Confer Waflenaar
pratt. judic. cap. 4. nutn. 5 2. & cap.j. nutn. 1.
& fieqq. Neque hanc rei condu&se reftitutio-
nem obje&a per condudorem dominii exceptio
morari poteft , etiamfi forte conduftori facilis
eflet dominii probatio , fed omnino pofleflionem
prius reddere debet , & tunc de proprietate li-
tigare, maxime, fi non ordinariahSc locati aftio-
ne, fed interdi&o recuperand® poifeflionis lo-
cator experiatur. I. fi quis conduffionis 2 5. C. h.
t. Neoftadius curice fiupr. decifi. 87. Groenewe-
gen ad. d. I. 25. C. h. t. Waflenaar pratt.judic.
d. cap. 7. tutm. 1 o. Tertium tamen per motain de
dominiocontroverfiam in^ercedere pofle , ne lo-
catori res reftituatur, verius eft; noftris prseier-
tim moribus , quibus probatum fiftendi feu ar-
reftandi jus. Vide Ant. Fabrurn. Cod. tihr, i.tit.
22. defitt. 8. Quid, quodnec pro impenfis &
meliorationibus in rem conduftam fa&is retentio
conduftse rei invito locatore fieripoteft, fimo-
do is idoneam obtuierit cautionem dereddendis
iis, quse ex conventione vel lege aut more re-
gionis reftitui oportere judicatutn fuerit. Placit
Ordittum Hott. 26. Sept. 1658. art. 10. &ficqq.
vol. 2.placit. Holl.pag. 2518. Sande deprohibi-
ti alietiat.part. 3 . cap. 8. nutn. ult. & ibi plurcsci-
tati. Wafienaar praU.jttd. d. cap. 7. num. 34. &
fieqq. ad num. 41.

33. Prseter ufum & operas, prscipua loca-
tionis objefita, etiam opus Iocari poteft, ut fci-
licet interveniente artificis opera fiat, qui illud
conducit feu redimit facienduin, etiarn redem-
tor operis inde appellatus. /. qt/i infiutam 30. §.
qni czdem 3. /. ea tege 51. §. tocavi 1. l. cumin
ptures 60. §. tege ditta 3. ff. h. t. L 1. ff. in

-ocr page 861-

LOCATI CO N D U C T r. 8+f

quib. cauf. pign. vet hypoth. tacit. contrah. I. fi
•vcntri 24. §. divus i.jfi.de reb. aiicior. judpof-
fid. vel vend. Licet & alio fenfu redemcores di-
cantur, qui certum veftigafaut tributum , ve-
luti portorium pro tranfitu pontis_} exigendum
conduxerunt. /. cum inplures 60. §. vchicuhim
8. fi. h. t. aut frumentum aliaque funilia delo-
coinlocum transferenda. /. fi hi qui 14. C. h. t.
Ac in hac operis locatione condu6tor mercedem
accipit, locator dat; cum alioquin in ufus aut
operarum locationc locator accipiat mercedem ,
conducior prxftet» /. ea lege 51. §. 1. /. citm
in plures 60. §. mandavi 4. jfi. h. t. Quamvis
& illud verum fit, condu&orem operis fimul
dici pofle locatorem operse , in quantum arti-
fex , qui infulam ardiftcandam aut quid funile
faciendum conduxit, operarn fuain elocat, id
eft, faciendi neceffitatem. t. item fi pretio 22. §.
cum infiulam 2. ffi. h. t. Atque hinc eft, quod
Marcellus difputatrs de conduflore pluribus locan-
te, an frngulos in folidum convenire pofiit;
eum conduflorem appellat, quia opus a pluribus
redemerat faciendum, & eundem tamen locajfie
fcribit, in quantuin operis condudio includit
operarum locationem. I. cum apparebit. 47. jfi.
h. t.

34. Elocatur autem opus faciendum vel aver-
flone, vel in pedes menfurafve, vel in dies fin-
gulos conftituta mercede. /. qui infiulam 30. §.
qtti cedem 3. /. opus 3 6. I. ca lege 51. §. locavi
j. ffi. h. t. Poteftque is, qui opus faciendum
in fe recepit, vei perfe , velperaliuin, quem
fuo fubftituit loco , illud perficere , vel aiteri
rurfus fublocare. I. fi cui iocaverim 48.^ h. t.
l.fiipulatio ijla 38. §. fi quis infulam ii.ffi.de
vcrbor. obligat. arg. /. quifiquis cenfibus 16. C.
de epificop. & clcricis. quo caiu redemtor primus
ex fubftituti_} perperam opus adimplentis, cul-
pa tenetur; o.um culpa non careat, quod alte-
ri minus perito minufve diligenti opus co.ndu-
ctum commiferit perficiendum. arg, /. vel per
Jiteras 2. §. 1 .ff.fi menfior. fialfi. mod. dixerit. I.
ad fimilitudinem 21. C.de epifcop. & clericis. §>
ult. Infiit. de curatoribus, Non tamen opera vi-
caria in opere condudo admiflaeft, fi fpeciali-
ter inter locatorem ac redemtorein a£tum fuerit, |
ut is fiuis opens illud per%ia,t; cum longainter '
artifices diiiirentia fit & ingenii, & natura: , |
& do£trina-, & inftitutionis. /. inter artifices 31.
fifi. de fiolution. Uti nec, fi quis per teftatorem
iegato vel inftitutione honoratus, opus facere
julfusfit, fk appareat, voluijie teftatorem, ut
per ipfum opus iiiud fiat. /. fideicommiffia 11. §.
uit.ffi. de iegatis 3. Idemqueeft, fi conftiterit,
in opere etocando certse perfonae induftriain ele-
£tam effe , quse non ita in aliis reperitur, aut
faltem ex locatoris jeftimatione & afteftione quor
dammodo dependet ; veluti, cum quis Apel-
li aut Parrhafiq pi6turam mandaffet faciendam :
non enim eandem in alterius pictoris furrogati
opus affedionem artis iftius cultoribus ac mira-
toribus furgere folere , palam eft. Atidr. Gayi
libr. 1. objervat. 97. ntim. 3. & fieqq. Meno-
chius de prafumt. libr. 6. prccfumt. 92. Perezius
Cod. h. t. num. 10. Ant. Matthsus de obligau
dtfput. 21. thefi 6.

Ca-terum in operis locatione varia ve-
niunt confideranda, puta probatio vel improba-
tio ejus, periculum , iocus & tempus ubi ac
intra quod illud perficienduin eft , ac denique
operis locati intuitu fjlvenda merces. Probatio-
nem quod attinet, ea vel a locatoris vel a ter-
tii arbitrio pendere poteft. Ipfius locatoris aut
heredis ejus arbitratu fit , fi inter contrahentes
ld a£tum fuerit; quo cafu non aliud cenfetur
conventum, quam ut conduftor in opere per-
ficiendo iequaturpraefcriptum locatoris, arbitrio
viri boni; fic ut locator opus improbare nequeat»
ubi quifque bonus iliud probaturus fuiffet, tan-
quatn iecundum iocatoris voiuntatetn fa£tum.
/. fi in lege 24. pr. ffi. h. t. I. fi libertus 30. ffi.
de operis libertor. junct. /. in perfionam 22. §. 1.
ffi. dereg.juris. Unde & , fi domus facienda lo-
catafuerit, iege ditta, ut probatto vcl improba-
tio locatoris aut heredis ejus efiet, ac redemtor ex
voiuntate locatoris quardatn in opere permutaf-
fet, refponfum a Labeone , opus quidemexie-
ge locationis non videri faftum, fed quoniam
ex voiuntate locatoris permutatum eflet, redem-
torem abfolvi debere; tanquam qui ex viri bo-
ni judicio opus fecundum Jocatoris prsefcriptum
implevjt. /. cum in pltires 60. §. lege dtfia l.ff.
h. t. Quibus non obftat, quodconferri nequeat
in emtoris arbitrium pretii determinatio. /. quod
fiepe 35, §. 1. ff. de contrahend. emt. Conlide-
landum enim, in debitoris quidern aut creditoris
arbitriumconferripofte, quid, quaie , quantum
prseftandumfit, iimodofubfit efficax obiigatio
adaliquid prseftandum,fic ut eo cafu arbitrium de-
bitorisaut creditorispro viriboni arbitrioaccipien-
dum fit. /. fifiocietatem 6. ff. pro fiocio. I. fi quum
ea 3. C. de dotis promijfi l. fi libertus 30. ffi. de
operis libert. arg. l. in perfionam 22. §. 1. jf.de
reg.juris. /. hcecvenditio 7. ff. de contrah. emt.
Pofle etiam in creditoris arbitrium conferri, an
fibi velit deberi, nec ne ; qua ratione fubfiftit
Jegatum fub illa datum conditione , fi legata-
rius voluerit. l.fi ita exprejfum 69. ffi. de condit.
& demonfirat. I. fi ita iegatum 65. §. illi 1. ffi.
delegatisi. & venditio probata eft, ut Stichut
tibifit venditus aureis tot, fi intra certumdiem
tibi placuerit. §. pett. Jnfiit. de emt. vendit. I. fi
resita jf. de contrah. emt. uti & illa, qua res
ad guftum vendita eft, in quantum emtori li-
cetpoft deguftationem improbare. l.fiin emtio-
ne 34. §. alia caufia 5. jfi.de contrab. emt. qui-
bus in cafibus emtor, rerum ex enditione tra-
dendarum creditor, definit, an iibi eas velit ex
emto debitas, nec ne. Contra vero, in arbitrium
debitoris conferri non poffe, an velit obftriftus
effe, necne. /. hccc venditio 7. ffi. de coittrah.
cmt. I. arbitrma 2. §. Scavola 3. ff. de eo quod
Ooooo 3 certo

-ocr page 862-

terte loCo. i.JiiputdM 17. ff. de verbor. obligat.
-Quo pofito, non adverfatur d. I. 35. §. i.jf.
tontrnb. emt. quippe in qua emtor erat debitor
.pretii fuo arbitrio determinandi, & poterat non

deterininando efficere, ne debeat: cum ex ad-

verfo hic locator fit creditor operis illius, quod
fuo arbitrio probaturus eft.

3 6. Arbitrio tertii fit operis probatio , cum
viri boni judicio seftimatur operis qualitas, an
conventioni inter locatorem & condudorem fa-
ftse refpondeat, nec ne. Non enim iile de tem-
pore , intra quod perficiendum erat opus, fed
tantum de bonitate ejus judicium ferre debet;
adeoutnec tempus, contraftus lege definitum,
coardare arbitrio fuo poffit, aut prorogare, ni-
,fi & hoc ipfum lege comprehenfum fit. /. ft in
lege z^.ff. b. t. Et huic tertii arbitratui ftandum
erit, nifi is inique arbitratus fit , aut dolo re-
demtotis opus probaverit, quod aiioquin vere
improbandum eftet. Nam fi, non interveniente
redemtoris dolo, arbitrium manifefte iniquum
arbiter interpofuerit , iliud judicio bonse fidei
corrigendum forek /. unde ft Nervx 79. ff. pro
foeio. Sin per doium redemtoris fecuta fuerit
probatio operis, irrita habetur, perinde ac fi opus
a tertio probatum haud fuilfet. d. I. fi in lege
24. ff, h. t. Quod fi tertius ille vel nolit, vel,
morte, furore aliterve impeditus, non poffit opus
perfeftum probare, non ideo inutilis erit loca-
tio operis, quafi deficiente contraftus conditio-
ne. Quamvis enim locatio aut venditio nulla
interceffiife intelligatur, fi tertius, cujus arbi-
trio mercedis vel pretii determinatio commifta
fuit, haud arbitretur. /. fi merces 25. ff. h. t.

1. in fine Inftit.de emt. & vendit. l.idt. C. de
tontrah. emt. tarnen ad hanc operis probationem
id transferendum non eft; cum locatio ac em-
tio ob non definitum ab arbitrio pretium defi-
ciat in fui fubftantia , quafinulla mercede nullo-
tjtiepretio confiituto , ut habent verba d.l. 25.
ff. h. t. d. i. & d. /. ult. C. de tontrab. emt.
atque infuper cenfeatur non pure fed fub con-
ditione contra&a efle; qua conditione deficien-
te totam quoque obligationem ex contraftu de-
ilcere, neceffe fuit. d. II. At cum opus arbitrio
.tertii probandum locatur, pura locatio eft, ac
ftatim ab injtio tum merces tum opus, cer-
ta lege faciendum, confenfu mutuo determina-
.tum apparet, neque in fui deficit fubftantia an-
te faftain a tertio probationem, fed tantum cir-
ca contraftus pure celebrati ac perfefti imple-
mentum, an nempe fecundum Jegem condu-
etionis opus perfectum fit , arbitrium tertiioc-
cupatum eft: quale arbitrium in omnem even-
turn ad judicem pertinuiftet , fi nullius tertii ar-
bitrium circa probationem operis fuiffet electum,
&, condudtore metcedem petente, locator exci-
,peret, non ex lege locationis opus fa&um efte. Ut
proinde in cafu noftro, fi tertius opus nee pro-
bet nec improbet, judicis seftimatio efle debeat,
~an per operis redemtorem legi condu&ionis fatis-
factum fit. Eo fere modo, quo 8c pater, qui
vel fuo vel tertii arbitratu fe dotern genero datu-
rum promifit , etiam arbitrio tertii deficiente
congruam dare dotem compellitur pro inodo fa-
cultatum fuarum ac mariti dignitate, quia etiam
arbitrio omni detrafto efficax fuifletpromiffio pa-'
tris , utpote citra tale arbitrium ad dotem filise
conftituendam obftridi. /. tumpofl divorttum 69.
§. gener 4. ff. dejuredot. junft. /. tapite trigefimo
quinto 1 y.ff. deritunupt. l.ult.in med. C.dedo-
tispromiff. l.fifilia ^l-ff. de legatis 3. /. 1. §. 1.
ff. de legatis 3.

3 7. Circa periculum operis diftinguendum in-
ter opus per averfionem locatum, & illud, cu-
jus faciendi locatio in pedes menfurafve conce-
pta eft. Si per averfionem , ad conduftorem
fpe6tabit operis periculum, donec illud a locato-
re approbatum fuerit, quoties culpa condufto-
ris vitiofum faftum periit ante probationem./.
ea lege 51. §. 1. /. ult. ff. h. t. five rnerces una
toti operi confummato conftituta fit, five id
aftum fuerit, >ut in dies fingulos certa merces
redemtori operis penderetur; fi modo univer-
fitas confummationis pertinuerit ad condufto-
rem : nam fi ideo in operas fingulas merces con-
ftituta fuerit, ut arbitrio domini feu iocatoris
opus efticeretur, nihil de operis bonitate condu-
dtorem domino oportet prxftare. d.l. 51. §, i.
in fine ff. h. t. Piane fi non operis ipfius, fed
foli vitio opus corruerit imperfeftum ac necdum
probatum , locatoris potius quam condudtoris
id damnumforet. d. l.ult.ff. h.t. jumft. l.fifiun-
dus quem 33. pr. ffi.h. t. Quod fi cafu fortuito,
veluti incendio , terras motu feu infolito terrse
tremore ac concuffione & generaliter vi majore
feu vi divina, opus confumtum fit, fi quidem
talejam opusfuerit, ut probari deberet, adlo-
catorem id detrimentum pertinet, nifi aliucl
adum fit. /. opus quod averfione 3 6. in fine jundh
/. 37. ff. h. t. fi vero imperfedum, ut necdurn
probatio ejus defiderari potuerit , magis ad
ipfius conduftoris periculum is cafus ipedat.
arg. d. /. 37. ff. h. t. Quo facit, quod , fl
quis infulam fibi fieri ftipulatus fit, aut heres
ad eam legatario sedificandam damnatus fuerit _aac, cuin aliqua pars infulse fafta eflet, ea incen-
dio confumeretur , definitum fuit, integrum
ei, qui ad eam extruendam obligatus erat, tem-
pus concedendum rurfus efle, quo infula tota
fieripoffit, antequam cum eo ad id quod inte-
reft , opus pra:ftitum non efle, agi debeat. /. &
ideo hcefitatur. 15. junft. /. 14.ff.de verbor.
oblig. qualis integri temporis conceffio fuperva-
cua'foret, fi non ex integro poft tale incendium
ad opus totum perficiendum obftriftus eflet,
cui vel ex conventione vel ex teftatoris volun-
tate domus exftruendse neceffitas impofita eft.
Nec huic contrarium eft Javoleni refponfum,
cum ait ; Marcius domum faciendam a Flacco
conduxerat, deinde operis parte effetta, terra mo-
tu concujjum erat adificium. MaJJurius Sabinus, fii

vi «4-

L i s. XIX. T i t: II.

-ocr page 863-

LeCATI CONDUCTI. 84;

Di mturali , veluti terra motti , hoc acciderit,
Flacci periculum effe, adeoque locatoris. /. Mar-
cius domum ffh.t. Non enim illic per terrce
motum denotatur infolita illa terrse concuffio ,
qua & montes fubfidere, & domos ruere, &
alia naturx miranda fieri conftat, in cujuscau-
far, prolixiffime inquirit Seneca Quceflionum natti-
ralium libr. 6. cap. 4. & mttltis fcqtj. ufque adfi-
ttem. fed potius terrse levioris feu nioliioris fubfi-
dentia, qua cedit oneri graviori impofito, cui
ferendo par rion eft, adeoque vititifa illud fofi,
cujus memiriit Jurifconfultus Labeo, in /. ult.
ff. h. t &Gajus, cuinait, fruftuariumjure de-
fiderare , fibi caveri per proprietarium de vitio
foli, uti dominus proprietatis viciffim cautionem
exigit de vitio operis , fi quid fruCtriarius sedi-
ficet. /. inter friiffuariim zo.ff. dc damtio infefto.
ex quo foli vitio etiam fuperveniens operi dam-
nuin ad iocatorcin pertiriere, jarn fupra adftru-
"6tum eft ex d. I. ult. ff. h. t. Non fane dam-
num ex omni terra: rnotu ad FlaccUiri perti-
nuifte , fed ex eo, qui vi naiurali coritingit, ^fa !
Javoleno in d. I. ip.ff. h.t. fcriptum fuit; id vero !
fit , fi inaidificata, pondere fuo terram fubjedam _;premeritia, eandem moveant, promovearit , ac
gravitati fux faciant cedere : unde & locipatiiflfis
autarenoft naturale vitium effe, Ulpianusttadidit.
l.fluminum puhlicorUm 24. fedut He 2. ff. de
damno infefio. qualis terrje motus a vi naturali i
folique vitio proficifceris, riihil commune habet
cum illa terra: motus fpecie, quce fluminis , adt
maris , aut tenripeftatis , aut incendii violentise
conjungi, & quantum ad effeftus juris exaequa- ;
ri folita, cafibus plane fortuitis adnuineratur ,
& non ad vim naturalem fed magis ad vim di-

. . . . j

vinam pertinet.</. l.fluminum 24. Servius4. &
§. 3. ff. dedampo infeffo. quam & vim majorem
Jurifconfulti dixerunt. I. flmerces 25. §. visma-
jor 6. I. opus quod?,6.ff. h. t. & vim magnam.
/. hocita 2. §. 1. mfine ff. de peric. & comm.rei
vcnd. ac denique talem , quaicontra confUetudi-
nem damrium infert. l. fiftulas 78. §. ult. jf. de
contrah. emt. junct. d. l. fi merCes 2 $.§.vis ma-
jor 6. ffi. h. t. Quod fi non averfione, fed iti
^edes merifurafve, opus locatum fit, periculum
a cafu forti^to atque infoliriydefcendens, eate-
nus locatoris eft, quatenus opus eiperredem-
torem jam admenfutn fuit , velejus faltem con-
ditibriis erat, 'ufacfiiienfufari*pfo'pafte"pdtuefit"
ac debuerit, fed per locatofeihfftetit', qup'ini-'
nus pars operis admenfa atque approbata fit. d.
I. optts quod 3 6.ff. h. t. cutn placuerit, etiam
imperfeftum opus hoc cafu oportere metiri. /.
quiinfulam 3 o. §. qui cedem 3 .ff. h. t. Iti reliquis
periculum operis, in pedesmenfurafve ldcati,"ad*
locatorem quandoque fpeftat , quandoque ad
cbndu&brein, ' ftcUridUm; eafdem diftinaiohes,
quae fupra.in opere per avei-fioriehi¹ locato ^riba-
taffiiVtt. Vg.d.' l. 36:^sff^lh. t. Tlatte , fi^! locator
femel opus 'afti&baverit, 'five^v£rfibhV fiVc in
pedes menfurafve locatum, periculum omnc mox
ad locatorem probantem incipit pertinere, etiam*
fi poftea ex operis ipfius vitio & culpa redemtoris
collabatur, cuin fibi fuseque in probando faci-
litati id damnuin imputare debeat: eodem mo-
do, quo & is, qui fidejufforein facultatibus
minus idoneum admifit tanquam opulentum, at-
que ita probavit, eutidem poftea reprobare ne-
quit, aut, caufata inopia ejus, alium ipfius
loco furrogandum defiderare. /. qtti fiatifidare 3.
in fine fif. de fidejttjfor. & mandator. I. fi is d
quo 3. §. ult. ffi. itt 1 n poffeff. legat. ncmine cjfe
liceat. Nifi dolo redemtoris locator ad operis
vitiofi probationerii inductus fit. arg. /. fi tn ie-
ge 24. vt fine principti ff. h. t. Opere autem
perfefto, at necdum probato , locatorem totis
quindecim annis de operis jam perfecti vitio que-
ri poffe , refcriptum eft in /. omnes qttibus 8. C.
de operibus publtcis. quam coriftitutionem , ut
ut generalius conccptatn , de opere necdum
probato accipi oportere , convenienter. genera-
Iibus juris anterioris fundamentis, re<5t£ traditum
ab Arit. Mattha*o de attfiion. libr. 2. cap. 10.
niim. 18. Generaliter iriterim circa hanc operis
locationem obfervaridutn eft , fi plures fimul
opus idem faciendurn conduxerint, ilfudquefUo
Vitio cdllabatUr, fingulos ndn in folidum , 'fed
;.pro fua tantiim poriiorie coriVenicndos efle, nifi
fefe 'finguli 'iri folidum obligaffent ad operis per^
feftionem. arg. /. rcos promiitcndi 11. §. 1. 2.
ff. de %tobus rcis confiituendis. Jicet enim operis
ipfius obligatio individua fit , qqatenus unuf-
quifque fedemtorum non fatisfacit Iocatori par-
tein operis 'prsftando , nec operis effedus in
partes fdrtidi poteft. i. in executione 85. fie-
citnda 2. ff. de vefh. ohlig.*l. fideicommiffa 11.
§.fi in opere 23. & 24. ff. de legatis 3. ipfata-
men pccria? vel ejus quod intereft pra*ftatio in
cafum operis non perfedti, iritcr plures divifio-
nem patitur partilque folutionem. /. fiipulationes
72.fi. de verb. obligat.hnt. Matthxus de aufiion.
libr. 2. cap. 10. nttm. fp. Wiftembach ad Pand.
vol. 2. 'difp. 41. ntim. 17.

38. Abfolvendum bpus redemtum intra tem-
pus illiid, qubB locatiorii adjeftum eft, nifi tain
angdfttfm temporis fpatium inveniatur appofi-
tum, utper naturam poffibilc non fit, rantce
mblis bpris fpatio'tam exiguo ad finem perdu-
ci; quippe quo cafu magis ob impoffibiiem re-
'ptbmilfibri'eiri"f6fa "obligatio "riulla 'fofet. arg. /.
in fnfiulam 58. §. in operis 1. ffi. h. t.l. arhitra-
ria 2. §. qui ita fiipulatur 6■ jf. de eo quod
certoloco, §. loca Infiit.de verb. obligat. I. non
foliim 31 .ff.de ohlig. & aff. I. impofjibilium 185.
ff. de reg.juris. Si tempus nullum adje£tumfit,
tantum'tempus operi perficiendo tacite inefte
intelligitur, quantum viri boni arbitratu fufficit,
a&eo tit riec ante agi dx eH carifa poffit ad id
"^riod 'irittveft , aut pcEriam -promiflam , * quam
ubi tempus prseterierit, quo commode pbtuiffet
opOs' firilri. l.ftita flipulattts 14. /. ij.ff. de
veibMigil.iniitfulam 58. §. in operis i.ff. h.t.

nec

-ocr page 864-

L I B. XIX. T I T. III.

nec ante opus idem rurfus alteri relocari, cum
padum appofrtum efiet, ut fi ad diem cjfettum
non cjfet relocare id liceret , quam fi dies effi-
ciendi prxteriilfet. /. item quaritur i3. §. Ji le-
ge 10. Jf. h. t.

39. Sed & tali in loco opus faciendum, in
quo ut fieret convenit; fic ut nihil agat pro-
miifor alio in loco illud perficiens, ac in nihi-
lum Jiberetur; in quo dandi promiffio a facien-
di promiffione diiiinda eit. /. arbttraria 2. §•
idem Julianus 7. ff. de eo qttod certo loco. Adde
tit. de eo quodcert. loco num. §. Si de ioco operis fa-
ciendi nihii expreilum fit, & ex indiciis & con-
jetiuris colligi nequeat, quem operi efficiendo
locum contrahentes refpexerint , magis eft,
ut conventio talis in univerfum nullius momen-
ti intelligatur. d.I. arbitraria a.§. fi qttis infulam
5 . Jf.de eo quodcerto loco. /. ita Jlipulatus fum
115. Jf. de verb. oblig.

40. Denique circa mercedis folutionem pro
opere fervandum id, quod inter contrahentes
aftum eft; cujus conventionis fpeciem de mo-
ribus exhibet Ant. Matthseus de autfion. libr. 2.
tap. lo.num. 12. Alioquin operis quidem aver-
fione locati merces non nifi poft opus perfe-
6lum praftanda videtur; cum nerno regulariter
jure defideret ab alio implementum contradus,
nifi prius ipfe ex fuo latere praeftiterit ea, ad
qux ex conventione obftrictus eft, ut latius di-
dutn tit. de ait. emti num. ult. Eoque facit ii-
lud Fefti, redemtores defcribentis, quod proprie
atque antiqud confuetudine dicerentur , qui, cum
qtttd publice facicndum aut prcebendum conduxe-
rant , ejfccerantqtie , tum demum pecunias acci-
piebant. At fi in pedes menfurafve locatum opus
fit, quatenus admenfum eft, vel per locatorem
ftetit, quo minus admenfuretur, folutio mercedis ,
fafcienda eft, cum & ipfa operis impletio ex tali '
conventione in partes divifa^efit. Quod autem

a Matthia Colero decif. 201. num. 4. & feqq.
aliifque ab eo citatis tradituin, nullain penitus
artifici mercedem praftandatn eife , qui, cum
opus certa forma faciendum redemifiet, non ex
prsefcripto id adimplevit, fic ut aliquid notabile
fuperfit adimplendum , aut immutandum; ita
demum admittendum videtur, fi opus illud ita, j
uti faftum eft, nullam locatori utilitatem ufum-
ve prceftare poffit, vel opus tale non ex pra:-
fcripto fattum fit, quod fine fui tafione Iocator
penesredemtorem relinquere poifet. Nam fi cum
artifice id egerim , ut is in tnea area infulatn fuis
itnpenfis faciat, iniquum foret, eum ob formam
in nonnullis negle£tam & tota materia & ma-
nupretio in univerfum fpoliari; fed potius dimi-
nuta mercede pro rata minoris ufus aut bonita-
tis operis, ac quatenus intereft locatoris, opus
ex lege perfeftum non efte, in reliquum con-
demnari me xquum eft , ne cum alterius jadu-
ra locupletior evadam; eo modo, quo & emtor
pretiuin , fed diminutum prseftat, quoties non
ea prseftatur vel quantitas vel qualitas ac boni-
tasemtaerei, quse dicebatur fubefie; fecunduin
ea, quse tit. de contrah. emt. num. 6. & feqq.
difta funt. Quamvis enim opere locato fignifice-
tur opus perfe&um. /. rei appellatio 5. §. i.Jf.
de verb. fignif. atque adeo necdum perfefto ope-
re videri poffit nulla condufti aftio redemtori
nata; tamen extra id, quod aftum eft, obli-
gationem ex sequo nafci , novuin non eft ;
etiamfi impleta non fit conditio illa, ex qua fo-
lutioautreftitutioreifufpenfa erat. arg. I. fi qtth
affirmavit 9. §. Labeo 3. ff. de dolo l. is qui com-
modatum 13. in fine ffi. commodati. Opere autem
perfe£to, liberum redemtori eft, fibi confulere
operis retentione, donec merces promifta folu-
ta fuerit; de quo vide tit. de compenfiation. num.
pen. & ult. niii forte opus publicum fuerit, cu-
jus retentionem pro mercede negat redemtori
Ant, Matthseus de auiiion. libr. 2. cap. 10.num.
21. Wifleinbach ad Pand. vol. 2. dijfttt. 41.
num. 17.

41. Porro de contra&ibus inter magiftrum
navis & exercitores, ut & inter magiftrum na-
visacfocios nauticos; denique inter magiftrum
navis & mercatores mercium tranfvehendarum
intuitu, vide Hugonem Grotium manud. ad ju-
rijprud. Holl. iibr. 3. cap. 20. ibiqtte ad margi-
nem addita Placita Caroli V. Philippi Hifp. Regis,
& de locatione inter magiftrum navium pifcato-
riarum , prsecipue halecum caufa paratarum,
& focios nauticos, eorum muniis, officiis,
mercedibus, varia occurrunt edicta vol. i.pU-
citor. Holl.pag. 696. & fieqq. ad pag. 706.

T I T V L V S
De ./Eftimatoria.
SUMMARIA.

III.

j ." Quidfit contraSlus ccflimatorius ? qua attioin-
de detur, & ad quid ? An ei locus, ft merces in-
tervenerit ?

1. Quidjuris , fipluris vel minorisfit res vendita,
quamperdantem cefiimatafiuerat ? Qualem (ul-
pam prceftet qui rem vendendam retepit, di-
ftinfiione explicatur.
3. Ottid obtineat, fi res alteri data fit pretii cx-
plormdi grtfti _s t)el infpiciendi caufid ?

1. Con*

-ocr page 865-

D ! M s t i m

ontra&us asflimatorius eft in-
nominatus, bona; fidei, quo
res alteri a:ftimata vendenda
traditur, eaiege, ut vel pre-
tium, vel ipfa res incorrupta
_reftituatur. Et quamvis magnam cum aliis no-
minatis contraftibus aftinitatem habeat, in quan-
tum propter seftimationem venditio , propter
operam in venditione navandam locatio vei man-
datum videri poteft. /. i. jfi. h. t. tamen, quia
ab his omnibus in nonnuiiis diverfus eft, me-
lius vifum fuit, hoc negotium innominatis ac-
cenferi contraftibus , indeque civilem seftima-
toriam praefcriptis verbis, & quidem bonsefidei,
aftionem dari. d. I. i. qua? tendit ad ea, qua: in
definitione contraftus hujus exprefla funt; at-
que etiam utiiiter iocum habet, iicetmerces in-
tervenerit, dum in dubio non tam mercedis,
quam jeftimationis faftse ratiohabetur. /. 2. ff. h. t.

2. Quodfiis, qui rem certo pretio venden-
damreceperat, minoris diftraxerit, integrumni-
hiiominus domino pretium praftare debet; fin
pluris, iilud quod exceditseftimationem faftam,
non ftbi fervat , fed domino reftituit, fi non
aliud a£tumft. l.fitibirem 13.ff. deprafcriptis
verbis. Ifi margarita ^.ff.pro fiocio. Ipfius au-
tem rei vendendx datse periculum ad dantem
pertinet, ft is rogaverit accipientem , dum for-
te nummis ipfe indigebat. /. fi gratuitam 17. §.
fi margarita 1. fif. de prceficriptis verbis. Paulus
recept.fient. libr. 2. tit. 4. in fine. fm accipiens
dantem , dum forte pretium ex venditione re-
dactum accepturus erat ex caufa mutui, cum ¹
prius mutuum ipfe rogaflet, nec afias dominus
rem illam habuiffet venalem , periculutn magis
ad accipientem pertinet, quafi ejus gratia, qui
rogavit, contraftus hic interveniffe intelligatun
d. /. i7-§. 1 .ff. depreeficript. verbis. /. rogafii 11.
ff. de reb. creditis. I. qui negotia 3 4. verfi. his ar-
gumentum ff. mandati. Paulus d. libr. 2. tit. 4»
in fine. fin neuter , & tamen mutuo confenfu
res vendenda data fit, ea quidem dantis peri-
culo eft, fed accipiens dolum latarn ac ievem
in ea culpam prjeftat. d. /. 17. §. 1. de prce-
fcript. verbis. Qualis culpa ievis etiatn foiutn-
modo prxftanda elt , fi accipiens dantem qui-
dem rogaverit , fed res talis accipienti ven-
denda data fit, quatn dominus etiam non ro-
gatus habebat venalem. arg. d. I. rogafii 11. ff.
de reb. creditis. Uti & , li appareat, animo fo-
cietatis inter dantetn & accipientem ineundar
rem vendendam datarn elfe. arg, /. fi margari-
ta 44. ff. pro focio. junft. §. ult. hifiit. de fiocie-
tate. Et fecundum hanc diftinitionem limitan-
da verba generaliora de periculo occurrentia in
/. 1. §. i.ff. h. t. quxque inde petita inveniun-
tur apud Grotium manud. adjurifipr. Holl. libr.
3. cap. 1 9. num. 8.

3. Poteft & res alteri dari, non vendendi,
fed pretii explorandi gratia. /. 1. §. ult.jf.deprce-
fcriptis verbis. Poteft quoque infipicienda dari ,
quo cafu is,quiinfpiciendarn accepit,culpatn pra:-
ftare debet fecundum diftin&iones paulo ante
de seftimatorio contraftu propofitas. I. fi gratui-
tam 17. §. Papinianus 2. /. duo fecundum 23.fi".
de prceficriptis vcrbis.

T J T V L V S IV.

De rerum permutatione.
Summaria.

1. Ouid fit pcrmutatio ? An & pecunia numera-
ta recipiat pcrmutationem cum alio corpore,
& ita ut corpus confiderari pofifit ? Dum da-
tur pecunia ut Stichus detur, ad explicatio-
ttem 1. ult. ff de condift. caufa data.

2. An & res aliena recipiat permutationem? Cur
res aliena vendi pofifit, at non permutari ? Quis
fit effdius , fi quis rem alienam dederit ut vi-

1. ^^ifl^gJ^ Ermutatio eft contra&us in-
I nominatus, bonae fidei, quo

SSr* ^res P^roP^r'^a ^^atur' ^ut viciflim
Ib^ pA^Rf alter rern propriam det; adeo-
que contraftus innoininatus do
ut des l. 1. ff. b. t. I. natura-
lis 5. §. & fi quidem 1. ffi. de prceficriptis ver-
his. ftve corporis cum corpore, five quantitatis
feu rei fungibilis cum corpore, five quantitatis
cum quantitate alterius vel ejufdem generis fed
diverfa? bonitatis, permutatio fiat. arg. /. pen.

tififim rem reciperet ? & quid, fi is, qtti ac-
ceperat rem non propriam dantis, viciffim de-
derit rem fiuam, aut vice verfia ?
3. Oualis aftio detur ex permutatione , & ad
quid tendat ? An moribus poenitentice locus fit
in contraSiu permutationis & fimilibus ? An
conventio de dando ut vicififim detur hodie obliget?
Jn quibus dtjferat permutatio ab emtione ?

C. h. t. I. naturalis 5. §. etfi 1. fif. prccficripu
verbis. nam & ipfam numeratam pecuniam
recipere permutationem, neque b jure noftro,
neque a ratione naturali , neque ab hodierno
ufu alienum eft. Primo etenim nummos ma-
joris pretii cum iis, qui minoris valent , ma-
gifque [rerum minutarum commerciis infervi-
unt, aureos quoque cum argenteis, comrnu-
tari quotidianum , & Judceis noftris pariter
ac Chriftianis ufitatum eft , & fuit olim. Sed
& fecundo etiam numeratam pecuniam cum
P p p p p alio

-ocr page 866-

alio corpore permutationem recipere, quoties
non tanquam pecunia numerata fed tanquam
corpus datur , inteliigi poteft ex /. uit. jf. de
condiff. cattf. datd caufd non fecutd. in qua cum
fafti fpecies talis eftet propofita, dedi tibi pecu-
mam , ut mihi Stichum dares & quazreretur,
utrum id genus contradbus pro portione emtio-
nis & venditionis eftet, an potius hic nulla alia
cffet obligatio, quam ohrem dati re non fecutd,
Jurifconfultus ait, in pofterius iWudfeproclivio-
rem ejfe : unde & condiftionem pecunise datse
concedit, fi Stichus mortuus fit, antequam
daretur , vel alienus appareat. Et hoc ipfum
fuadent aperte fatis verba ipfa conventionis in
d. I. ult. propofitse. Quse enim , obfecro, ma-
nifeftior effe poterat formula contraftus innomi-
nati do ut des, quam hcec; dedi tihi pecuniam,
ut mihi Stichum dares ? Datio fane pecunias con-
traftus hujus initium facit; datio quoque Sti-
chi viciflim contra&us hujus finis eft. Cum
ex adverfo non a datione fed confenfu & con-
ventione initium emtionis fit; adeo ut, quic-
quid in emtione datur poft confenfum fuper re
& pretio, perfeda jam emtione detur , folva-
turque quafi debitum : nec aftione emti inten-
datur ut res detur, fed inagis, ut tradatur. I.
ex emto n. §. in primis 2. jf. de aff. emti. fic
ut venditor neceffe non habeat rein venditam
eintoris facere. /. fi ita diftrahatur 25. §. t.jf.
de contrah. emt. fed fatisfaciat vacuam tradendo
pofleffionem. /. 2. §. 1. /. 3. pr. & §. 1. jf.
de aii. emti. quo ipfo, fi venditor dominusflt,
emtorem quoque dominum efficit; fi non fit,
emtori tanturn jus ufucapiendi, & de evifiio-
ne aftio compedt, fi res emta ante ufucapio-
nem evifta fit. d. I. 11. §. ?. ff. de aff. emti.
I. 1. pr. ff. h. t. Nummum quidem Vi&oria-
tum, & peregrinam in genere pecuniam , mer-
cis loco fuiffe habitam , ac vendi folitam, ex
Volufio Msciano, Plinio , Conftantino in /. 1.
C. de veteris numifmatis poteftate, aliifque do-
cet Briffonius antiquit. libr. 1. cap. 8. fed vix
eft, ut de pecunia tali pcregrina Celfi verba,
in d. I. ult. de condiii. cauf. datd, accipi poffint;
curn tunc non tanta fubfuiflet dubitandi atque
hsefitandi ratio , ut Jurifconfultus etiam dubi-
tanter refpondiflet, in idfe procliviorem effe, ut
contraflus innominatus fit; dumcertum utique
atque expeditum eft, reprobos nummos, qua-
les & peregrini, nec pretium poffe conftituere,
nec folutos liberare pecunise debitorem. /. elegan-
ter 24. §. qtii reprobos 1, ff. de pignorat. aft. I.
creditor oblatam 102 .jf.de folution. Ut proin-
de reftius pecuniam in d. /. ult. propofitam fim-
pliciter de nummis pecuniain numeratain con-
ftituentibus fed per contrahentes confideratis,
tanquam corporibus, interpretemur ; maxime,
cum tot aliis in cafibus ac legibus pecuniam nu-
meratam ex. voluntate domini tanquain corpus
confiderari in aperto fit, ufque adeo , ut, fi
teftatorpecuniamtanquam certum corpus lega-
verit, in legato tali non ill« juris definitionSS»,
qua: de quantitatibus, fed quse de corporibus
atque ipfis etiam fundis legatis probatx funt. ₆admitti debeant. /. talis fcriptttra 30. §. item fi
legetur 6. I. plane ubi 34. §. fed hoc ita 4. I.
fi fervus legatus 108. §. qui qttinque 1 o. jf. de
legatis 1. junft. l.ft is cui 94. §. 1. jf. de folu-
tion. Nec hifce ita expofitis adverfatur tantope-
re Paulus Jurifc. in l. naturalis meus 5;. §, & fi
quidem 1 .jf.de prceficript. verhis. cum ait; ji qui-
dem pecuniam dem, ut rem accipiam , emtio &
venditio eft; fin autem rem do ut rem accipiam_tquia non placet rerum permutationem emtionem efi-
fie, dttbium non efi, nafici civitem obligationem.
Etenim, cum in hac lege duse diftin&a: propo-
nantur conventiones, in quarum una dicitur
data'pecunia, in altera rcs , non potuit Paulus
aliud m pecunia fpeftare, quam quantitatem,
rei feu corpori oppofitam ; cui confequens erat,
ut optimo jure refponderet, emtionem efte, ha-
bentem confenfum rem & pretiuin , confiftens
in pecunia numerata , non ut corpus illic confi-
derata. At in d. I. ttlt. ff. de cotlditt. caufi. data.
nulla talis invenitur duorum diftin&orum ca-
fuum , aut rei & pecunise, oppofitio : curnque
pecunia_£-/<ita eflet ut Stichus daretur, Celfus ani-
madvertens, dare proprie pertinere ad dominii
tranflationem , adeoque vocabulum efle , quod
permutationi magis quam emtioni refpondet. /.
dedijfe 76. ff. de verb. fignifi l. ubi autem 75, §.
ult. ffi. de verbor. obligat. pecuniam autem vel
ut corpus vel ut quantitatem pofle confiderari,
ut ante probatum , in id procliviorem fie ejfie di-
xit, innominatis contra&ibus iftam fafti fpeciem
adfcribendam effe.

L I e. XIXo

2. Permutari poffunt regulariter res omnes»
quse recipiunt venditionein ; eo excepto , quod
res aliena vendi poflit. /. rem aiienam 28. ffi. de
contrah. emt. non item permutari; eo quod in
venditione perfona quidern obligatur ex confen-
fu ad rein tradendam, res autein ipfa, quae ven-
ditur, haud afficitur, neque traditio ejus ad con-
traftus perfedionem neceffaria eft, fed tantum
ad implementem fpedtat. At permutatio non nifi
a datione rei initium habet, dare autem rem alie-
nam cum effedu neino poteft, quippe plus ju-
ris in alium tranflaturus quam ipfe habet, con-
tra /. nemo pltts jtiris 54. jf. de reg.jtiris. adeo
ut permutatio hac in parte pignoris dationi ma-
gis, quam venditioni fimilis fit. Atque hinc
euin qui rem alienam dederit, utviciflim ab ac-
cipiente rein aliam reciperet, nullam contrahere
permutationem, Pedius ait. /. 1. §. ideoque 3.
jf. b. t. cui confequens erat, accipientein neque
ad id, ut viciflim rein fuam daret, neque ad id
quod intereft ei, qui rem alienam dederat, obli-
gatum effe; fed tantum teneri , ut rern danti
reftituat, cui ad id competit condiftio quafi re
non fecuta d. I. 1. §. uit.jf. h. t. qui paragra-
phus ultimus cohseret penultimo, atque ita de
eo, qui non fuam fed alienam rem dedit, ac-

cipien-

T i T. IV.

-ocr page 867-

D e

cipiendus eft. Si tamen is, qui rem acceperat
ex caufa permutationis a non domino, quem
dominum effe putabat, viciffim rem fuam de-
derit , poteft eam , quam accepit , ufucape-
r£, aut, eadem ante evi&a, deeviftioneadio-
ne in faftum experiri. /. i. §. unde fi i.jf. h. t.
I, i.C. h, t. l.fipermutationis 29. C. de eviffion.
arg. I. fequitur 4. §. fied & fit 17.fi. di ufiurp.
& ufiucap. I. fied & fi 7. §. fid & fi 5. ffi. de
publk- in fem aff. vel etiam condicere rem fuam,
quam viciffim dedit, tanquam fine caufa exi-
ftentem penes eum , qui rem alienam dando nul-
lam contraxerat pennutationem. arg. tit.ff. de
condiff. fine caufL Quemadmodum ex adverfo
& is, qui rem fuam dedit, fi viciffim ab acci-
piente acceperit rem non accipientis propriam
fed alienam , rem fuain condicere poffet vei ex
capite poenitentiae , vel condidione caufl data
caula non fecuta /. ult. ffi. de condiff. caufi. dat.
tauf. non fiecuta, in quantum impleviffe non in-
telligitur dandi promiffiohem, qui rem alienam
dat. /. ubi autem 75. §. ult. ff. de verb. obligat.

85I

junft. l.fiita 2$. §; 1 .ffi.de contrah. emt.

3. Ex perinutatione datur a&io bona: fidei
praffcriptis verbis, competens iei, qui fuam rem
dedit, adverfus eum qui accepit, ad id, ut vi-
ciffim det quod promifit, vel prseftet id quod
intereft. /. naturalis meus & fi 1. Jf, de

prcefeript. verbis. §.28. Inftit. de affion,Necigno-
rari debet, noftris moribus condiftiones ex ca-
pite pcenitentise in contradtibus innoininatis h
datione incipientibus reprobatas effe, ut di&uni
tit, de condiff. caufi. dat. caufia, non fieeuta num, 5.
Quin & ex conventione de re danda , ut vicif-
fim resaliadetur, efficacem dari aftionem, etfi
necdum ex alterutro latere traditio intcrcefferit,
dum ex nudis etiam paftis aftioncs hodie nafci
conftat. Leeuwen cenf. fior. part. 1. libr. 4. cap.
13. num, 7. in fine. De cajtero differre in mul-
tis emtionem a permutatione , docet Paulus in
/. 1. pr. ff. h. t. & plenius exponit Parens p.
mem. Paulus Voet ad §. 2. Inftit. de emtione
vendit. num. 2.

pr/escriptis verbis etc.

T I T V L V S V.

De Pricfcriptis Verbis in fattum a&ionibus,
Summaria.

1. Ouid fint conlraffus innominati ? quotuplices
fint ? Cur nomine fipeciali careant ?

2. Contraffus innominati omnes re conftant. An
admittant pcenitetitiam jure civili ac moribus ?

3. De affione prceficriptis verbis ex contraffibus
innommatis. Ea fitbfidiaria eft , cum alite defi-
ciunt. Recenfentur tamenplures cafius, quibus
hceccumaliis affionibus concurrit. Explicatur ra~

raemiffis duabus nobilioribus
'V contraftuum innominatorum
fpeciebus* reftatut generalius
fed paucis,de contradibusinno-
minatis defpiciamus; qualesin
univerfum funt, qui certum
quidem ac fpeciale nomen a jure civili non ha-
bent impofitum , fed tamen obligandi caufam
in fe continent , puta dationem aut faftum.
Gonfer Vitmium traff. de paffis cap. 8. num. 8.
&, mult. fieqq. ac vulgo quatuor enumerantur;
do ut des , do ut facias, facio ut des, & facio
ut facias. l.naturalis $.pr. & §§. feqq.ffi. h.t.
ex quibus tamen pluves alii poflunt exfurgere,
veluti, do ut des & fiacias, fiacio ut des &facias,
do hfiado ut des, do&facio ut facias, do <&fa-
tio ut des & fiacias; uti &, do ne des , do ne
facias, facionedes, facio nefacias &c. Scilicet,
cum natura ita comparatutneffet, ut plura effent
negotia quam vocabula. /. natura 4. ff. h. t. reS
plures quam verba ; neceffe fuit, ut ingens illa

tio unde natus fit ille cbncurfus ?

4. ln fubfidium fiacilius ad affionem prceficriptis
verbis, quam ad affionem doli confugtendum.
An ex contraffu, facio ut des, danda fit doli
affio, an magis prcefcriptis verbis?

5. An affio prceficriptis verbis tonfiundi debcat
cum affionibus infaffum ? —

rerum copia noinine proprio deftituta vel alie-
nis cOmmodatifque appellationibus notarctur,
fecundum Senecain debeneficiis libr. 2. cap. 34.
vel confifteret in hornine genetis, quod pofte-
riusin hifce contraftibus innominatis fit.

2. Omnes autem hi ContraftuS innominati re
conftant, ad fui perfedtionein defiderantes da-
tionem aut faftum: imo in iis, qui a datione
initium habent, etiam poft dationein ex uno la-
tere interpofitam pcenitentiae locus eft, quamdiu
res eft integra fecundum jus Rotnanum; quae ta-
men haud admiffa in iis, qui&faiffo incipiunt,
cum fadfa nequeant ex pcenitentia infefta leddi;
veluti, cum Romam itum , vel domus exftru-
ftaeft: qUamvis hodie & in iis, quiadatione
inchoati, pcenitentia reprobata fit, ut dictum
tit. de condiff. caufi. data & tit. prceced.

3. Nafcitur ex his contraftibus actio praefcri-
ptis verbis, aliter civilis, utilis, in faftum ci-
vilis, velaftioincertiadintercffe, appellata; ge-
newliter Sc plenis verbis rem, uti gefta eft,
Ppppp 2 enar-

-ocr page 868-

enarrans fine fpeciali nomine 5 datur ei, qui
quiddedit vel fecit, ad id , utviciffim detur vel
Hat quod promiffum elt, aut id quod intereft
prxftetur. /. nnturalts 5. §. i - &feqq-f. h. t. Ad
quam confugere neceffe fuit, quoties contradus
exiftunt, quorum appeliationes nulla: jure civili
prodits funt, ac vulgaria atque uiltata adionum
nomina deficiunt. /. 2. /. 3. jf.h. t. Cuiconfe-
quens eft, fubfidiariam hanc a&ionem eife, ac
proinde reguiariter ad eam haud deveniendum ,
quatndiu alia ufitata ac vulgaria prodita in jure
remedia feu adiones fuperfunt. /. 1. pr. I. quo-
tiens zi.jf.h. t. Cum interdifto tarnen de pre-
cario hanc poife concurrere pracfcriptis verbis
aftionem Julianus fcribit. /. duo in folidum 19.

tilt. jf. de precario. uti curn a£tione ex vendi-
to in cafibus propofitis in l. fi fundum 2. C. de
pattis inter emt. & vend. I. fi convenit. 6. jf. de
refcind. vend. I. Labco ficribit 50. jf. de contrah.
emt. fed & cum aftione mandati & commoda-
ti, in cafu /. is qui commodatum 13. §. ult. jf.
eommodati. In his enim cafibus cuin dubitaretur,
an emti a6tio poflet habere locum etiam ad re-
fcindendam venditionem, vel cum necdum exti-
tiflet conditio venditionis; an mandati aut com-
modati cum homine libero, cui quis tanquam
fervo fuo inandaverat aut commodato dederat;
& ob id oliin praefcriptis verbis adio daretur fe-
cundum Proculum, feftse Proculianorum prin-
cipem. l.fiviruxori ii.ff.h. t. tamen , cum
poftea piacuiifet, etiam utilem efle pofleadtio-
nem ex emto ad refcindendam emtionem. /. ex
cmto 11. §. fi quis virginem 5. & 6. fifi. de aSl.
emti. conditionem ftngi extitifle, quoties per
emtorem ftat, quo minus impieatur. d. I. 50.
jfi. de contrah, emt. ac denique extra id, quod
cum hominelibero tanquam fervo noftro aftum
eflet, tacitam nafci obligationem , d. I. 13. §.
ult. jf. commodati. hinc fattum eft, ut cum a&io-
ne praefcripcis verbis, oiim in fuprafcriptis fpe-
ciebus data, concurreret etiam emti, comino-
dati, mandatiadio, dato actori arbitrio, utra
malit experiri. Eo modo , quo & cum aftione
locati,pignoratida, commodati, depofiti, con-
currere poteft condidio fine cauia aliave huic
fimilis adio ftridi juris. /. fi fiullo 2. ff. de con-
diff. jine caufia. I. fi quis nec 4. §. 1. jf. de reb.
credhis. Vinnius traff. de paffis cap. 11. num.
4. & feqq. Ne dicam , in illis quoque cafibus,
in quibus Jurifconfulti veteres alii dabant, aiii
denegabant ordinariam locati inandati aut fimi-
lem adionem,pofteriores |urifconfukos(pierum-
que prudenter eam confiiii & delibcrationis par- i
tem fequentes, quse fecurior erat) non quidem
neceflarium , fed tamen tutius judicaffe , ad ci-
viletn ex prsefcriptis verbis recurri adionem. /.
figratuitam 17. /. Titius Sempronio 2^. ff. h. t.

4. Magis tamen & facilius hsec ex prarfcri-
ptis verbis, quam doii adio fubfidiaria infamans
datur. Unde fi quis dederit fervum Titio, ut
isfuurn fervum manumittat, &, fubfecuta ma-
numiflione, fervus Titio datus evidus fit, Ti-
tio contra dantem adio prsefcriptis verbis datur,
five fciverit dans,fervum alienum eife, five igno-
raverit. /. juris gentium 7. §. fied & fi 1. ff. de
pafiis. reprobata Juliani fententia, quse narra-
tur quidem a Pauio in l. naturalis 5. §. at cum
do 2. in fine ff. h. t. at non probatur, ac in d
l. 7. §. 2. per Mauritianum & Uipianum, re-
prehenfo Juiiano , aperte rejicitur. Sed & ex
contradu fiacio ut des, magis prsefcriptis verbis
quarn de dolo adio eft. I. fi tibi polienda 22. jf
h. t. §. 1. Infiit. de locatione. I. cum mota 6. C.
de tranfallion. licet foiam doli adionem inde da-
ri oportere Paulus fcribat. d. /. naturalis 5. §. quod
fi faciam 3. fi.h. t. & Imperatores Diocletia-
nus & Maximianus. I cum proponas 4. C. de dolo.
fic ut haud improbabile fit, hac quoque in fpe~
cie diflenfum fuifle veterum Jurifconfultorum : in-
deque eft, quod & Uipianus, cum dixiflet ci-
vilem attionem id efi prteficriptis verbis, ex hoc
contradu facio ut des oriri poffe , inox tainen
fubjungit ; nifi fi quis & tn hac jpecie de dolo
affionem competcre dicat, ubi dolus aliquis argua-
tur. I. folent 15. in fine ff. h. t. Quomodo etiam
Pomponius in cafu, quo mihi permififti ut fe-
rerem in fundo tuo & frudus toilerem , nec
poftea pateris tollere, ait, nullam juris civilis
attionem effe; an in faffum dari debeat, dehbe-
raripoffe: fied effe de dolo. licet inhac fadi fpe-
cie iit contradus innominatus do ut des , in
quantum ego tuum conferendo fundum , do-
minium feminis in te transfero, dum fata foium
fequuntur, tu viciflim mihi frudus dare debes
in tuo fundo natos & ita jure foii tuos, donec
eos tua abftulero voluntate. Ergo , ut paucis
finiam, prudentibus noftris infoiitum non fuit,
primo quidem tunc, cum dubiuin erat, an or-
dinaria adio dari poflet, fecuritatis majoris gra-
tia ad civilem praefcriptis verbis adionem, ve-
iut tutius remedium, defcendere , ut fupra ad-
ftrudumfatis: at cuin hsefitabatur, an prsefcri-
ptis verbis civiiis adio locum haberet, tandem
ad fubfidiariam confugere doli adionem. Con-
fer aliter fentientem Ant. Fabrum in rational. ad
d. I. 5. §. 3. Juftuin Meijerutn colleg. Argen-
torat. ad Pand. tit. de paffis num. 87. 88. &
h. tit. num. 7. circa fin. Vinnium fieleft. qucefl.
iibr. 1. cap. 4 6.

85 ²

5, Cseterum omnis adio prsfcriptis verbis
civilis quidem eft , utpote non a prsetore, fed
Jurifconfultis reperta ; atque etiam in fadurn di-
citur: at non omnis in fadum adio protinus
civiiis eft; cum & prsetorise in fadum fint, ut
patet ex §. ult. Infiit. de lege Aquilia & fparfim in
jure noftro /. fiancimus 21. in med. C. de fiacro-
fian6i. ecciefi quas omnes ex fua fede propria huc
transferre & longa ferie recenfere , confultum
non eft. Sed & infuper negotia pleraque, ex qui-
bus adio prxfcriptis verbis nafcitur, fere ad con-
tradusinnominatos referri vel in eos refolvi pof-
funt;cuin adiones in fadumetiam aliunde dentur.

LIBER

lib. xix. t i t. v.

-ocr page 869-

L I B E R VIGESIMUS.

T I TV L V S I.

De pignoribus & hypothecis & qualiter ea contrahantur, & depa&iseorum.

R I A.

S U M M A

1. Qrnt modispignoris vocabulnm accipiatttr ? ni-
hil intercjje mter pigntts & hypothecam quan-
tttm adaffionem hypothecariam , in Cteteris in-
terejfe. Regulariter nemo cogi potcji, utpignus
conftituat. Quale pignus dare teneatur, qui fe
daturum promiftt ? Mortuo co , qui promifit,
fie ccrtam rcm pignoridaturum, unus expluribus
heredibus , cttiilla cefifit, eam in tottem obligare
cogitur. ¹ ;^v"^{! v} " , .

2. Divifio hypothccte in generalem & fipecialem
etiam ad prcCtorium & legale pignus pertinet.
Qtue obligata intelligantur, fiuniverfitas rerttm,
utgrex, tabema, illata &invetfa, pecuhum,
obligefttUr ?

3. Re finguiari obligata , qttales rei ifiitts fru-
tttts, &quando, cenfeanturobligatil Ancilla
cbligata , an & quando partus obligatus fit ?
an, /crvo obligato , peculitim jervi¹.

4. Dc aliis rerttm obligatarum accefifionibus, al-
luvione, ujufruttu ad proprietatem redeunte, in-
ftda ante fiundum nata , eo quod ex re obligata
fattum eft, nave fibricata ex Jylva obligata ,
domo in arearh aut hortum, fundo in vinetttm
tonverfio. Andomo pignorata exttfta, iterttmque
refiituta , impenfcc priusdedttcendce fint, ante-
qttam nova domtts pignorifit ? An pojfiejfor ex-
traneus qui novam domum impofitit arece obliga-
tce, liberari pof/it ojfercndo creditori pretium
arece, & fic rem retinere ?

5. An id, qttodin rei pignoratce locum fiurrogatum
efi, pignorifit? ubi derebus, quceexnummis
pignoratis emtce, & de prciio ex rcbtts pigno-
ratis redatto.

6. Quce res contincantur Jub hypotheca generali ?
an &fitttura, & incorporalia , & mercesinta-
berna, & fiervus ipfie qui res omnes domini obli-
gavit, & tpfia pecunia credita ? An & necelfa-
ria fiupellex ? an emphyteuticaria prcedia ? an
feudalut jure veteri & hodierno ?

7. Anbonafideicommiffoobnoxia? &qttiddefru-
ttibus pendcnte fidcicommiffi die vel conditio-
ne percipiendis ? An bona heredis* & quid fi
nominatim defuntttts bona hercdis obligaverit ?
Jtn bona defiuntti Jub hypotheca generali per
heredem conftituta ? An alienata ex confienfiu
credttoris, fi pofi redierint in debitoris potefia-
tem ?

8. Si quis obligaverit fimpticitcr bona fua finc no-
ta unwerfialitatis, an omnia intelligatur obti-
gafifie\

9. Quce jttre Romano fiolennitates adhibendce fiue-
rittt itt pignore conftituendo ? Qttce nojlris mo-
ribus quantum ad immobiha & ttavigia majora,
C^ imorporalia immobtitbus accenfteri ftotita, fi
fipecialiter obiiganda fint ? & qttid fi fieuda ?
att illa etiam apud orditiarium judtcem obiigari
poffint ? Si jubfiettda, anin curia primidomini
dtretti, an vero fubtnfeudantis ?

1 o. Qux folennitates requirantur in Hollatidia ad
generalem omnium bonorum hypothecam. Ati
prcectfiecoramjudice loci, inquo contrattusprin-
cipaiis celebratus efl, confiitui dcbeat. Non obli-
gantttr vi generaiis hypothecce botta iti territorio
Amftelodamettft fita , nifi coram judice Attijie-
lodamenfi confiituta fint: nec bona extra HoU
iandiam Jita per hypothecam generalem in Hol~

• lattdia confiitutam.

11. Solehnitaf infinttationis apud atta publica &
fiolutionis quadragefimcc non necejfiaria in hypo-
theca iegali; nec in obligatiombus in grattam
pupillorum contrattis cp Weeskamers recht;
nec fi magifier in peregrinis locis carinam navis
obliget. Si res immobues tcmpore traditionis fio-
lennis obligetttur pro pretio rejiduo, nonfiolven-
da qttadragefima. In reliquis fi defint fiolennita-
tcs nulla prcelatio in Hoiiattdia tribuitur , licet
infirumento publtco coram tabellione & tefiibus
obligentur bona debitoris. • An tcneatur attua-
rius, fi quce fiolennia dolo aut culpa ejus prceter-
mijfia fint, vel rctn liberam ajfieruent, qttce erat
obligata ?

12. Si mobilia traditione creditori obligentux, infit-
nuatio apud atta aut quadragefimce folutio tton
requiritur. An pro traditione fit confiitutum pofi-
fiejfioritim quo dehitor confiituit, fie nomine cre-
ditoris velle rem pojfiderc ? Sine traditione mo-
bitia non obligantur fiolo infirumcnto pubiico co-
ratn tabeltione & tefiibus; fied demum, fiqua-
dragefima debiti fifico illata fitt; qtto fiatto, hy-
potheca coram aiiquo Hollandice judice confiituta
fie extcndit ad mobiiia ubicunqtte , etiam extra
Hollandiamfita, ticct certo loco alligataex patris-
fiamilias defiinatione, & adcredita dcbitoris.

j 3. Immobilia fipecialiter obligata, & dein atiena-
ta onerofio vel lucrativo titulo trattfieunt cum
onere pignoris. Ouidjuris fifiolenniter fiub hafla
fitnt vcndita , & creditor jus fiuum non indica-
verit, tum rei tum pretii intmtu ? Mobiltatra-
dita creditori, fi ahcnentur, aut creditor ea pofifi-
dere defierit , ptgnoris jtts evaneficit; exceptQ
uno cafiu in Rbenoiandia.

14. Immobilia generaliter obligata ex conventione
Ppppp 3 vei

-ocr page 870-

854. L i B. XX. T i T. I.

vel iege qtiando exjuYe bodierno tranfeant in a~
lium cum onere, quando ftne ohere, per difiin-
Cliones explicatur. Adnotaturjus fingulare Am-
fielodamenfium , & jus Ultrajeftinum bdc in
parte. Quid juris, fi mobilia generali bypotbecd
devinfta alienata fint per debitorem ?

15. Quisfit ejfeftus bypothecce generalis &fipe-
cialis quantum adjus prcelationis ? An fipecia-
lem ac generalem hahens, necdum excuffis fipe-
tialiter obligatis excutere pofifit ea, qucegenera-
Hter ipfi obligata fiunt ? & quid , fi generalis
tanttim fiubfidiaria fit?

16. Quid bodie hdc in parte obtineat in Hollan-
did ? quid Amfielodami, & Ultrajefti ?

17. Si debitor nomen debitoris obligavcrit, cre-
ditor, cui illud obligatum, agere potefi contra
debitoris debitorem etiam fine cefifione afiionis.
Et qud ttmc agat attione ?

18. Hypotheca requirit principale debitum. An
pignus confiitui pofifit ei, qui tantum adjeftus
eft foiutioni ? Pro quali debito naturali pigntts
refte conflituatur ? An pro debito, quod exce-
ptione jurisjurandi vcl rei judicatce elidi poteft ?
An pro debito alieno ? an & pro ufuris autpce-
nd conventionali ? In dubio pignus tantum in
fortem, non item in ufuras obligatum creditur.

19. Reccnfientur caftis, quibmpignus valct, licet

Ignus generalius acceptum,
quandoque jus conftitutum ,
quandoque rem ipfam obliga-
tam > frequenter ipfam conven-
tionem, qua jus illud induci-
tur, defignat: quamvis verum
fit, nori ex conventione tantum, fed & a le-
ge, vel prstore, vel judice * vel teftatore con-
ftitui pignoris jus. Conventionale fenfu latiore
& pignus in fpecie & hypothecam comple&i-
tur, adeo ut inter pignus & hypothecam tan-
tum nominis fonus difterat, & ex utroque a&io
hypothecaria nafcatur. I. 1. pr.ff. de pigmrat.
aft. I. resbypothecce 5. §. inter i. jf.b.t. §. item
Serviana 7. in med. Inftit. de aftion. licet pignus
in fpecie ab hypotheca diverfum fit, quatenus pi-
gnus eft contradus , bonse fidei, re conftans,
quo poffeffio in creditorem tranfit, &c. at hypo-
theca eft padum praetorium, arbitrarium, quo
creditori jus in re conftituitur in fecuritatem
crediti, non tranflata in creditorem poffeffione.
I. fi tibi decem 17. §. de pignore 2. jff.de paftis.
l.firem 9. §. proprie 2. jf. de pignorat. aft. Ad
quam conftituendam regulariter debitor invitus
compelli nequit, nifi id nominatim promiferit,
l. qui autem 14. §. fi quis 1. ff. de confiitut. pe-
cun. vel lex aut judex juftis ex caufis jubeat cau-
tionem interponi: quo cafu neceffe foret, ut o-
bligaret rem quam arbitrio judicis pro debiti mag-
nitudine fufEcientem probat. arg, l.fivero 5. §.
1. I. arbitro 9. ffi. qui fiatifdare cog. Henr. Kin-
fchot de refcriptis gratice traft. 4. de induciis fio-
fouon. cap. 5. nifi de re certa ac jam defignata

principalis obligatio nuila /it; quibusdurat,
aftione perfionalijam extinftd.

20. An pro debito in diem vel conditionali, vel
debito plane incerto pignus refte confiituatur? &
quid bodie agendum, fi pro debito futuro incerto
pignrn obligandum fit ?

21. Recenfientur plura pafta, quce refte pignori
apponuntur.

22. An valeat paftum ne creditori, vel ne de-
bitori liceat pignus vendere ? Et quale jus fin-
gulare fit in pafto ne dcbitori liceat pignus ven-
dere ?

23. Depafto anficbreftos. Iliud non expreffum
tantum fied & tacitum effe ; aliquando etiam
fubftdiarium tantum in cafium mora conceptum.

24. An antichrefis legitimum excederepoffit ufiu-
rarum modtim ?_s

25. Lex commifforia in pignoribus improbata eft;
tum inter debitorem & creditorem ; tum intcr
debitorem & fidejufforem ejus: five ab initio fi-
ve ex pofifiafto paftum interveniat.

26. De pafto , ut fibi habeat creditor quicquid
ex pignore vendito redactumfuerit, &, ut,
debito intra certum non ftoluto, debitor creditori
pignus cedat.

27. Quipofifint bypotbecce obligare? remififive.

obliganda convenerit: eoenimfa&o, debitorem
iftius rei oppignoratione defungi poffc, ac abun-
de videri caviffe creditori, fic volenti atque con-
fentienti, verius eft. arg. l.firem alienam 9. §.
omnis 3. ff.de pignorat. aft. Quo defunfto, an-
tequam impleret promifli fidem, fi quidem res,
de qua obliganda a&um fuerat, uni heredum
ex divifione in folidum qusefita fit, ipfe quoque
folus in foliduin ad eam pro debito hypotheca:
obligandam adigi poteft , adverfus coheredes
caeteros pro rata regreflum habiturus, quoties
non cum onere pignoris imponendi res ei adju-
dicata eft, tum quiaipfe folus rei in folidum obli-
ganda? poteftatem habet. arg. I. fied mihi 3. §„
heres 3. ff. commodati. tum, quia pignoris cau-
fa individua eft, nec ex perfona heredum con-
ditio obligationis individua immutari poteft. /.
2. §. 2. ffi. de verbor. obligation. arg. /. beredes
ejus 25. §. contra 10. ffi. famil. erctficundce. Ja-
cobus Coren obfiervat. 8. Quomodo & unuin
ex heredibus ad fervitutem a defun&o promiflam
imponendam conftringi poffe , probavi tit. de
fiervitutibus ntim. ult.

2. Dividitur hypotheca in fpecialein & ge-
neralemj quje divifio non tantum in conveti-
tionali, fed & in legali ac prsetorio ufurn habet.
Cum enim pretor damni infedi nomine in rei
vitiofse poffeflionem mittit, fpeciale pignus prse-
torium miflo quseritur; generale vero, fi rei fer-
vanda; aut legatorum r.omine miffio fada fit„
Sed & cum fex credenti in refeftionem ajdificii
pignus legale indulget, sedificium haud egredi-
tur, atque ita fpeciale eft. Contra in bonis om-

nibus

-ocr page 871-

HVPOTftECIS ett." S^f

torisfafti, licet id nominatim a£tum fit » ut fru-
<5tus quoque pignori eflcnt. /. 1. §. cttrnprxdmti
2. ff.b. t. Porro , licet partus ancillse.in frudu
non fit. §. tn pecudum 3 7. Jnfiit. de reY. divifi. an-
cilla tamen pignori obligata, partus quoque po-
ftea editus in caufa pignoriseft, i.i .C.departtt
pignoris. I. fidejnjfor 2 6. §. ult.ff. h. t. fi modo
conceptus & editus fit apUd debitorem aut he-
redem ejus, vel tanturn conceptus apud debi-
torem ; licet editus apud tertium, veluti emto-
rern. /. fit convenent 18. §. fi fundtts 2.ff.de
pignorat. ati. /. \ . ff. de interdifto Salviano. eo
quod tunc ex conceptione in bonis debitoris
efie ccepit, uti nepos conceptus ante fui patris
emancipationem avufn fequitur. §. pen. Infiitk
qttib. mod. patria potcfias fiolvitur. Sed fi & con-
ceptus & editus iit partus apud emtorem, pi-
gnori obligatus non eft, quia nunquam d^bito-
toris in dominio fuit. Ac de eo cafu accipienda »
quse a Paulo tradita in /. Paulus ait 29. §. i.ff.
b. t. in qua duin fcribit, quod tamen dicimhs j
etiam agnata teneri; ita procedit, fi dominium
eorum ad eum pervemt qui obligavit, vel beredem
ejus: cceterumfiapud alium dominum pepererint,
non erunt obligata, in verbis finalibus fubaudiri
debet, & conceperint; ut fenfus fit, ex manci-
piis nata non fore in caufa pignoris, fi non apud
eurn qui obligavit, fed apud alium dominum con-
ceperint ac pepererint. Non enirn dici poteft:
dominium partus ad debitorem obligantem haud
perveniife , fi apud eum ancilla conceperit, li-
cet apud alium pariat; cuin in Utero exiftens
vifceruin maternorum pars fit, atque ita ancil-¹Ise dominus non poflit non partus quoque in
utero inaterno exiftentis dominus efle ; quenv-
admodum partus ancillse furtivae furtivus eft 4
fi modo apud furem conceptus fit, iicet editus
apud bonae fidei pofleflorem. /. quivas argenteunt
48. §. ancilla 5. ff. defurtis. In quantum autem
partus ancillse obligatse non nifi pofitis certis re-
quifitis in caufa pignoris eft, in tantum re<5tei
idem Paulusrecept. fent. libr. 2. tit. 5. §. 2. fcri-
pfit, foetum velpartum ejus rei, quapignorida-
ta efi, pignorisjure non teneri, nifi boc inter con-
trahentes convenerit ; fcilicet non ita, ut ipfa
ancilla; atque ita fibi contrarius non eft. Ne-
que his, quse de partU obligato di<5ta, adver-
fatur, quod mancipio obligato peculium obii-
gatum non fit, nifi expreile id a<5tiim appareat;
/. 1. §. 1. ff.h.t. unde videri poflet, longemi-
nus partum debere cenferi obligatum, dum ma-
gis peculium, quam quidem partus, mancipii
acceflio eft. arg. §. fi quis ancillas 17. lnfiit. de
legatis. Sciendum enim, peculium ideo obliga-
tum non intelligi, quia neque naturaliter neque
civiliter ex mancipio obligato nafcitur aut pro-
venit, nec unquam fuit obligata: rei pars , (uti
quidem partus ancillse & naturales praediorum
fruftus) fed-aliunde accedit, & res feparataeft.
Ne dicam partum fcetum fruftumque non itaf
vagam&incertamaein infinitum augendam ac-

^ifio-

£)e pxgnqrjbus et

nibus tutorum pupilli, in bonis adminiftratorum
fifcus, generalem hypothecam habet. Specialis
eft, qua res fingulares , vel etiam certae rerum
univerfitates, putagregisauttaberna:, funtobli-
gatse. Ac generaliter obfervanduin , non ipfas
tantum res pignoris conftitutione expreffas, fed
& earurn acceffiones obligatas intelligi: ut ta-
men alia fint acceftoria, cum univerfitates rerum,
quarn cum res fingulares hypothecae fubjeftje
funt. Etenim grege obligato, etiam quce poftea
nafcuntur ex eo grege oves, tenentur; ufque
adeo, ut , fi decedentibus omnibus prioribus
gregis capitibus grex totus fuerit renovatus, ni-
hilominus devinftus maneat, cum adhuc idem
grex inrelligatur. /. grege 13. pr. ff. b. t. arg. /.
proponebatur. 76. ff. de judiciis. I. grege legato
11. I. 22. jf. delegatis. 1. Tabema obligata, fi
dominus tabernse merces inde per tempora di-
ftraxerit, & alias comparaverit, omnia, quse
poftea in ea taberna deprehenduntur, pignori
efte creduntur. /. cum tabermm 34. jf. b. t. II-
latis inveftifque pro penfione obligatis five ex
tacita conventione in urbanis, five ex exprefla
in rufticis, non ea tantum continentur, quse ab
initio invefta illata funt, fed & qua? poftea om-
ni tempore locationis; exemplo fruduum in prae-
dio ruftico poft nafciturorum; de quibus latius
tit. 2.Denique etiam peculio obligato (quod fieri
pofle patet ex /. 1. 1 .jf.b.t.) comprehendun-
tur omnia, quse poft peculium obligatum ei adje-
€ta funt; tum quia in aftionem de peculio ve-
niunt omnia, quse rei judicatse tempore in eo funt.
I. qucejitum ejl 30. jf. de peculio. I. Fulcinius 7. §.
fi quis attione 15. ff. quibus ex caufis in pojfejf
eatur. tum quia fub obligatione bonorum futu-
ra quoque continentur. /. ult. C. qiue res pign.
daripoff. pcculium autem pufillum patrimonsum,
adeoque univerfitas qusdain bonorum eft. Tum
denique, quia peculio legato ea omnia cenfen-
tur legata , quse poft teftamentum ufque ad
mortem domini peculio acceflerunt. §. fi pecu-
lium 20. Jnjlit. de legatis. /. denique Pegajus 8.

ult.ff. de peculio legato. at plura fubpignore,
quam fub legato , contineri, in fequentibus,
mtm. 6. dicetur.

3. In rebus fingularibus pignori obligatis ita
Jus eft , ut & fruftus inde nati in confequentiam
obligati fint, iicet id exprefle a<5tum non fit. /.
quamvis frtittus 3. C. in quibi cauf. pign. vel
hypotb. tacite contrab. Non tamen eodem modo.
Si enirn poft litem demum conteftatam percepti
fuerint, omni modo tenentur creditori pro de-
biti fecuritate, quoties minoris valet res ipfa,
quam debitum eft. /. fi fundtts 16. §. interdum
4. ff. h. t. Sin ante percepti; non aliter in cau-
fa pignoris funt, quam fi adhuc extent, & non
fufficiat res principalis. d. I. 16. §. 4. ff. h. t.
Nam fi h tertio bonse fidei emtore percepti at-
que confumti fint, uti eos ille domino reftitue-
re non cogitur, ita nec creditori, cui nunquain
fuerunt obligati, dum nunquam fuerunt debi-

-ocr page 872-

XX. T i t. I.

L i b.

8f6

ceflionem effe , atque quidem eft peculium in
knmenfum excrefcere] valens; proinde proba-
bile non efle , eum , qui rem certatn tantum
obligare conftituit, de peculio fenfifle , quod
nullos quantitatis & incrementi fui terminos a
natura vel lege habet.

4. Prseter fruftus partufque pignorum ea infu-
per, qua? rebus obligatis acceflerunt , obligata
cenfentur, veluti, fl quid fundo oppignorato
peralluvioneni adjeftum ftt, aut proprietati, qua;
pignori data erat, ufufruftus poftea accreverit.
l.ficonvenerit 1 8. §. finuda 1. ff.depignorat. aff.
Lfifundus 16.pr. ff. h. t. vel infula ante fundum
pignoratum enata fuerit, utpote quse , licet
fruduario non cedat jure*ufufru£his. /. item ft
fundi p. §. httic vicinus 4. ff. de ufufruffu. ta-
men quia jure acceflionis proprietario acquiritur,
& fundi obligati acceflio eft. §. 22.Injiit. de rer.
divif. sequum fuerit, ut & cutn fundo pignoris
jure cenfeatur. Ant. Matthsus deauffion.lihr. 1.
cap. 21. num. 2. Id quoque, quod ex re pigno-
rata fadutn eft, fi modo nova fpecies in prifti-
nam materiam reduci poflit, quod evenit in fcy-
phis ex argento vel auro obligato fabricatis; vel
ad priftinam quidem materiam reduci nequeat,
fed vel ab ipfo materice dotnino, vel per alium
fed domini nomine fafta fit, fic ut ipfi materise
domino nova fpecies acquiflta fuerit; arguinento
eorum , quse de fpecificatione traduntur in
rpium ex aliend 25. Inflit. de rer. divif. I. in omni-
hus 24. /. 25. ff. deacquir. r$r. domin. Ac proin-
de, quod a Paulo Jurifconfulto in d. I. 18. §.
fi qttis 3 .ff.de pignorat. aff. traditum eft, fylva
cbligata navetn ex ea materia faftam non efte
pignori, nift nominatim in pignoreconftituendo
adje&um fuerit, ut & quse ex fylva fa£ta aut
nata eflent, pignori fint, ita demum admitten-
da exiftimo, ft per extraneum ex fylva obligata
navis fa&a fit, atqueita dominium navis extra-
neo qusefltum, convenienter legi fedfimeis 26.
ff. de acquir. rer. domin. Nam fi ad dominum fyl-
\x navis quoque dominium pervenerit, nulla
ratio eft, cur non & navis in caufa pignoris eflet;
ne alioquin in debitoris poteftate eflet, fuo folo
fadio , formse mutatione , id eflicere , ne res
amplius pignorifit. Sed&, quod exreobligata
fupereft, vel obligatx rei per quandain formse
mutationem aut meliorationetn acceflit, pigno-
ri devin£tum manet, veluti, ft ex domo obli-
gata hortus fa&us fit , aut contra, fi in loco
hypotheca: dato vine;e fint pofits. /. fifundus
i6.§,fires i.ff. h.t. vel fi , exufta domo oppi-
gnorata , fuperfit area ; ufque adeo , ut &
nova domus arese eidern impofita deftruda? loco,
iterum iticipiat obligata efte jure foli, quod de-
vin&utn reinanferat, & cui ex jure gentiumfu-
perficies feu itisedificata cedunt: quo etiam cafu
ne impetifa: quidem refundenda: forent, fi de-
bitor ipfe collapfatn exuftatnve domum inftau-
raverit, quia creditor idem in. nova infitld juris ha-
hetj fecundum Labeonem in /. ult.ff. h. t. Con-
tra, quam obtineret, ft a tertio bonaefidei pof-
feflore dotnus exufta rurfus reftituta elfet, quip-
pe qui non aliter creditoribus ardificium reftitue-
re cogendus foret, quam fi fumtusinexftrudio-
ne erogatos, quatenus pretiofior res fafta eft,
receperit. /. Paulus refipondit 29. §. domus i.jf.
h. t. Ant. Faber Cod. libr. 8. tit. 6. de pignorib.
defin. 19. Natn quod ab Africano fcriptum eft
in /. cumpofiulajfem 44. §. 1. jf.dedamnoinfeff.
emtori infulse oppignoratse impenfas non efle red-
dendas, quas in infulse refeCtionem erogavit, id
eam rationem habet, quod fumtus tales in refe-
ftionem cum ufu rei compenfandi funt. arg. /.
ufufiruffu legato 7. §. quoniam 2.ff.de ufufruff. I.
in rehus 18. §. poffunt 2,ff. commodati. Nec au-
diendus'videtur pofleftor bonse fidei, qui area:
oppignoratar domum impofuit, fi creditori hy-
pothecaria agenti offerat arese pretium deduda
melioratione ; tum quia pofleffor pignoris hy-
pothecaria conventus aut debitum integrum fol-
vere tenetur, aut pignoris pofleffionem cedere
creditori, alioquin tanti damnandus , quanti in
litemjuratum fiierit. l.fifundus 1 <5. §. in vindica-
tione 3. l.fiinter 21. ^.ult.ff. h.t. tumquia le-
ges poffeflori bonse fidei tantum retentionem tri-
buunt rei poffeffa:, donec meliorationis impen-
f<e reftitutse fuerint; quo proinde fubfecuto re-
ftitutio rei facienda domino rei , vel ei qui a do-
mino caufam] habet, qualis eft hic creditor hy-
pothecarius. /. Paulus 29. §. domus 2. ff. h. t. §.
ex diverfio 3 o. Infiit. de rer. divifi. l.fi in ared 3 3.
ff. de condiff. indeb. Ant. Matthaus de auffion.
l\br. 1. cap. 21. num, 6.

5. Non tamen jure pignoris devinfta 'cenferi
debeant ea, qua? in locum rerum fingularium
pignori obligatarum furrogata funt: qua ratio-
ne, fi quis prsedia & mancipia, quse in prsediis
erant, obligaverit , ac mancipiis defunftis alia
fubftituta effent, placuit fubftituta mancipia mi-
nime creditoribus obligata effe, nifi ex obligatis
nata eftent. /. fidejujfior 26. §. ult. jf. h.t. Rein
quoque ex nummis pignoratis emtam non ob
id pignoris jure teneri, Ulpianus au&or eft. L
idemque efi 7. §. ult. in fine ff. qui potiores in
pign. ac ab Alexandro Imp. refcriptum. /. quam-
vts 3. C. in quib. caufi. pign. vel hypoth. tac. con-
trah. Quemadmodum ex adverfo nec pecunia
redafta ex pignoris venditione creditori obliga-
ta intelligitur, quippe qui magis ipfius pignoris
perlecutionem adverfus emtorem habet. l.i.ff,
de difiraff. pign. & bypoth. arg. /. qui vas 48.
§. ult. jf. defitrtis. Neoftadius Curice Holl. decifi.
16. qttafi. 2. Ant. Matthseus de auffion. libr. 1.
cap. 19. num. 97. Nifi heres adita cum inven-
tarii beneficio^hereditate res creditoribus heredi-
tariis oppignoratas vendiderit, ac ex pretio cre-
ditores dimiferit debiliora jura habentes. l.ult. §.
finvero 6. C. de jttredeliberandi. Autno-
ftris ex moribus pignus folenniter ex decreto
judicis audione publica diftradum traditumque,
& predum creditoribus, non tanto praelationis

jure

-ocr page 873-

DE &IGNORfBUS IT hypothecls ete. s5 f

jufe munitis, fub cautione de reftituendo folu-
tum fit. Confer Sande deaf, Frif. libr. 3. tit. 12.
■defin. 27-.

6. Generaiis hypotheca eft, fub qua jureno-
vo continentur prsefentia & futura. /. ult. C. qutc
vcs pignori dari. five conventionalis five legalis
hypotheca generalis iit. arg. /. fi quis prioris 8,
§. in illo 4. verfi. qiue babet habiturufiue efi C.
■de fiecundis nupt. Ant. Faber Cod. libr. 8. tit. 7.
defin. 13. in nted. & in fine. Etfl enim leges
magis liberationi quam obligationi inducends
faveant, tamen ubi femel obligatio inducla eft ,
jura confervationi ac fecuritati obligationis jam
natse ftudent; id vero tum maxime fit, cum
& futura in hypotheca generali inclufa funt.
Nec intereft, mobilia fint, an immobilia , an
incorporalia. /. nomen 4. C. qttte res pign. dari.
arg. /. ft legatus 30. §. 1. Jfi. ad Senat. Trebell.
l.princeps bona 21. l.bonorum appellatio 208. ff.
de •verb.fignif. Sed & merces in taberna exiftentes
comprehendi verius eft. arg. l.cum tabernam 34.
ffi. h. t. quemadmodum etiam obligatus creditur
ipfe fervus , qui jubente domino resomnes do-
mini creditoribus ejus hypothecje fuppofuit. /.
Paulus refpondit 29. §. ult. jfi. h. t. atque ipfa
quoque pecunia numerata /. pen. §. ult. ff. h. t.
five debitori aliunde qusefita iit, five eadem ipfa
fint nummorum corpora, pro quibus mutuo ac-
ceptis hypotheca generalis conftituta fuit; cum
& hsec in bonis debitoris fint. Et quamvis jure
Romano neque neceftaria fupellex, neque alia,
quse ad affeftionem peculiarem aut minifterium
neceffarium pertinent, fub hypotheca generali
compreherjfa fuerint. /. obligatione 6. I. 7. 8. 9.
ff. b. t. noftris tamen moribus nihil horum ge^
nerali hypothecse exemtum eft. Groenewegen
ad l. 6. & 7. ffi. h. t. Adhaec hypotheca ge-
nerali continentur praedia emphyteuticaria. arg.

1. tutor \6. §. ttlt. ffi. de pign, att. Jul. Clarus

emphyteufis qutsfi. 18. Andr. Gayl hbr. 2. ob-

ferv. 2 5. num. 6. Carpzovius defin. fior. part.

2. confiit. 2defin. 7. An & feudalia, non adeo
expeditum eft. Ea fub hypotheca generali non
comprehendi, fcriptis quidem feudorum confue-
tudinibus magis conveniens eft, eo quod, uti
alienatio, ita quoque obligatio feud&lis praedii
fine domini dire&i confenfu nullum potuit effe-
cium fortiri. libr. 2. feudor. tit. 8i §. ult. & tit.
55 .fiere in pr. ac ad hoc jus potiflimum refpi-
ciunt, qui negantium partes fequuntur. Vide
Vultejum de feudis libr. 1. cap. 1 o. num. 5 4.
Rittershufium partit. fettd. libr. 2. cap. 3. num.
46. &fieqq. Cseterum quia fecundum Hollandiie
&vicinarum quarundam regionum mores feuda
hereditaria (onverfierfelijke erfieenen) in plerifque
redafta funt ad inftar allodialium, adeo ut etiam
alienationes inter vivos & oppignorationes in-
confulto domino direfto recipiant, magis eft,
ut & fub hypotheca generali ea ibidem contine-
ri ftatuamus; prsefertim cum & feuda talia judi-
cati exfequendi cauia in fubfidium pignori capi
atque diftrahi pofTe receptum fit, falvo domi-
nis direftis dominii direfti jure. Inftrudt. Curiat
Hclland. art. 180. Curise Ultrajeft. tit. 16. van
executie art. 4. Confer Jacob.Coren obferv. 32.
num. 2z. & fieqq. Waffenaar pratt. jttdic. cap.
11. num. 71.

7. Non tamen fub hypotheca generali com-
prehenduntur bona reftitutioni obnoxia ex cau-
11 fideicommiffi, quippe quse exiftente fideicom-
miffi conditione non fiduciarii propria, fed ma*
gis aliena efie intelliguntur, velut ses alienumex
patrimonio deducenda. /. irritum 8. C. ad leg.
Falcid. I. ult. §. fied quia 2. C. commun. de lega-
tis. arg. /. unum ex familid 67. §.y? Falcidia 1.
jfi. delegatis 2. I. ult. C. de rebtts alienis non alie-
nand. Adde tit. de ufufruttu num. 19. licet fru-
(ftus pendente fideicommiifi die vel conditione
percipiendi per fiduciarium ex re fideicommif-
faria, in caufa pignoris fint, atque ita etiam in
creditorum generalem hypothecam habentium
fecuritatem cedant. arg. /. peto Lttci Titi 69. §.
prtedium 1. jf. de legatis 2. Sed nec bona here-
dis creditoribus, bypothecam generalem in de-
fundi bona ex conventione vel lege habentibus,
jure pignoris devinda videri poffunt, cum nun-
quam in debitoris defun&i bonis extiterint. /.
Paulus refpondit 29. jfi. b. t. arg. /. r. C. com-
munia de legatis. nifi defunftus nominatim he-
redis quoque bona in univerfum obligaffet. arg.
/. fi Titio 22. jfi. h. t. Bachovius de pignoribus
libr. i. cap. 7. nttm. 4. 5. Secus quarn eft in
bonis defunfti, fi bona heredis generaliter obli-
gata fint: nam cum & futura fub hypotheca
generali contineri di<5tum fit, & bona defun<9:i
ad heredem jure fucceifidnis pervenerint, con-
fequens eft, ut creditoribus quoque vi genera-
lis hypothecae Leneantur. Ant. Faber Cod. libr.
7. tit. 32. defin. 1 5. Denique nec ea, quse con-
fentiente creditore per debitorem alienata, poft*
modurn in ejus redierunt dominium ac potefta-
tem. Lult. C. de remijfi pignor. quod tamen po-
ftremum hodie non obtinere, notat Groenewe-
gen ad d. I. ult.

8. Quod fi fimpliciter bona fitta, nulla addi-
ta univerfalitatis nota, debitor obligaverit, ftrido
quidein jure ac vi orationis indefinitae aifefta vi-
deri nequeunt omnia debitoris bona; cum in iis
folis, quae neceffaria funt, & aliter fefe habere
nequeunt, oratio indefinita a:quipolIeat univer-
fali ; in reliquis , quae contingentia Philofophis
appellantur, & eile vel non eife poffunt, inde-
finita elocurio non eafdem, quas univerfalis, vi-
res & efte<5tus habeat, fed particulari compare-
tur. Quia tamen aftus agentium talem, quan-
tum fieri ppteft, interpretationem recipiunt, ut
magis valeant quam pereant, nec fatis apte di-
ci poterit, quse bona fingularia obligata intelli-
gantur, fi tantum quaedam obligata ftatueren-
tur; ideo benigne placuit, omnia omnino fub
indefinita honorum denominatione comprehenfa
effe; uti id evidenter docent obligandi formulae

Q^jqqq ®

-ocr page 874-

in /. nlt. C. qnct respign. dari pojjl propofitse, qui-
bus cum expreflum eflet, fidc & periculo rerurn ad
mepcrtihemkm, vel per rerttm mtarum exatfio-
nem fdtisfieri tibi promitto, generaiem omnium
prsefentium ac futurorum hypothecam induci Ju-
ftinianus conftituit. Neque novum ld in aiiis
quoque jiiris noftri partibus eft, ut indefinita
eiociitio univerfalis eflreftum fortiatur, ne deri-
foriumfiat, quodagitur: ilam cum teftatorie-
gaffet oieum , vinurh, frumentum, acetum,
meiia, falfamerita , & Trebatius, infiftens re-
gulsefupetiusaddtiftse de oratiotiis indefinitse vi
in conttngeintbus, exiftimaflet, ex fingulis rebus
non rimplids deberi, quam quantum heres lega-
tario date voiuiflet , quoniain adjeftum non
erat, quantum ex quaque re daretur; contra
tamen Ofiiius, Ca^cellius, Tubero, omne quan-
turn paterfamiiias reliquilfet legatum putarunt,
probavitid Labeo>tdque verum eifejavolenus ait.
I. quidam heredem j.jf. de tritico vino vtl oleole-
gato. Atque ita etiam perinde habitum, utrum
teftator bona ftia an omrita ftta reftituere jufle-
tit. /. riam quod 14. ult. I. 15. /. 16. I. fi
legatus ^o. 1. Jf. adSenatufc. Trebell. Adde
l.fi fervitus 23. Jf. de fervit. prted. urban. Ant.
Merendam tontrovcrfi. libr. I2. tap, 34. Paren-
tem p. mem. Paulum Voet traCl. de mobilibus
& immobil. tap. 2. nttm. 11. Hinc & ab Hol-
JandixCuria judicatum, generalem inteliigi hy-
pothecam conftitutam, fi inftrumento publico,
continente annui reditus conftitutionem ex fun-
do aliquo , contineretur ^;inter alia, datden ren-
tierfioude mogen panden ende jcbatten adn de voor-
fchreven landen , ende dan de gereetfie ofite befie
goederen van den debitetir , dte 't hem believen
fial; ut teftatur Neoftadius Curice Holl. decifi 3 6,
9. Modum quod attinet ac folennitatem hy-
pothecse tum fpecialis tum generalis cotiftituen-
dse, jure quidem Romano privata potuiffe au-
toritate fieri tum inobiliuiii tum imrriobilium ob-
ligationem , extra dubiurii eft ; ut tariien jure
potiorfuerit habitus creditor, licet fempore po-
fterior, cui publico inftruinento, velprHtato qui-
dem fed trium teftium fide dignorum fubfcri-
ptione munito, quarn cui alia privata fcriptura
teftium trium fubfcriptioriem non habente, hy-
potheca cortftituta erat. l. ficripturas 11. C. qui
pot. in pignore. Sed fecundum Hollandise ac vi-
cinarum quarundam regiorium mores non eadem
immobilium , quse mobiiium , ratio eft, Immo-
bilia quod fpedtat, in iis iterum inter generalem
& fpecialein hypothecam diverfitas eft: hypo-
thecse nairique fpeciali non aliter immobilia fub-
jici poffunt, quam irtterveniente folenniter fcri-1
ptuta coram iege loci illius, in quo fita funt, |
foiuta quadragefima parte debiti iri cirjusfccurita-
tem obligantur; aut fi feudalia fiHP, f

ria feudaii. Ed1H.C4roliV.anni 1529. vol. i.pla-
ctt. Holl. pag. 374. Placit. Ord. Holl.11. Dec.
1660. vol. 2. pag. 2630. & fieqq. & edittum de
quadragefima ac vkcfima, art. 12, vol 1. pag.

195 7. Hugo Grotius manud. adjurifprud. BcH.
libr. 2. cap. af&.num. 36. 37. Groenewegen ad§»
7. Infiit. de aiiion. Rodenburg de jnre conjug,
tratt. prceiim. de flatutor. diverfitate tit. 2. cap. 5.
num. 16. in fine. Parensp. mem. Paulus Voet ad
§. ult. Infiit. quib. mod. re tontrah. obiigatio num.

9. Dummodo id obfervetur, ne omiifo judice
ordinario inferiore loci, apud fuperioris ada ob-
ligatio immobilium celebretur; quippe qua; ipfo
jure nulia foret. Ant. Matthseus de auttion. libr.
1. tap. 19. num. 80. Unde &, fi fubfeudum op-
pignorandum fit, magis in Curia fubinfeudan-
tis , quam domini fuperioris id agi, apud nos
obtinuit; licet aiibi eiedio fubinfeudato compe-
tat, utrum fubinfeudantis an primi domini dire-
Cti curiam feudi obligandi caufa adire malit. Vide
d. platit.Ord. Iioii. 11. Dec. 1660. wl. 2.pag.
2630. <&fieqq. Abrah. a Wefeladnovell. tonfti-
tut. JJltrajettinas art. 22. num. 13. & feqq.
Quemadmodum etiam ex confenfu domini diredi
rem feudalein coram ordinario judice loci, in
quo fita eft, obiigari pofle voiunt; fic ut potior
fit, cui priori feudum five in curia feudaii, fi-
ve apud ordinarium judicem loci fitus , folen-
niter devindtum eft. Fredericus a Sande defieudis
Gelrice tratt. 2. tit. 2. cap. 4. §. 2. num. 9. Ant.
Matthasus*/. tratt. de auttion. libr. 1. cap. .19. num.
80. Porro , quod in immobilibus, idem & in
incorporalibus, qua: immobilium jure cenfentur,
hypothecx vincuio afficiendis fervandum eft,
putafidejure decimarum aut cenfuum obiigan-
do agatur. d. editto Caroli V. ann. 1529. aut de
obirgandis annuis reditibus vel nominibus in quo-
rurti fecuritatem res immobiles folenniter obliga-
tse funt. Groenewegen ad. 1.18.jj. depignorat.
att. & ad Grotii manud. adjurifipr. Hoil. libr. 2.
cap.q8.nnm. 31. adde edittade 20. & 40. aut
denique navigia majora hypothecx fubjicienda
fint. editt. Ordinum Holl. de quadragefima navittm

10. Martiianni\622, art. 2. vol. 1. piacit.pag.
15*78.

10. Generalis hypotheca immobilium intuitu
omni prselationis efte&u caret , fi non coram
aliquo Hollandise judice conftituta & in fcriptu-
ram folenniter relata fuerit, depenia itidemsera-
rio publico quadragefima debiti parte. Politike
Ordonantie ann. 1580. art. 35. placitum Ordin.
Hoil. 5. Febr. 1665. vol. 3. placit. pag. 1005.
Neoftadius Cur, Hoil. decifi. 28.19. Quod enim
a Simorte van Leeuwen tenfi.fior. part. 1. libr.
q.tdp. j.mm.9. fcriptum fuit, generalem hy-
pofhecam omnium bonorum non valide confti-
tui moribus noftris, nifi coram magiftratu aut
judice ordinario loci illius, in quo contrahitur,
^robartdum non eft; cum id neque diftet ordi-
natio-politica ami 1580. d. art. 35. neque ufus
induxerit, & generaliter coram quocunque Hoi-
landt^ judice generalem conftitui hypothecam
teftetur Grotiusmanttd. ad jurifprud. Hoil.libr. 2.
tap. 48. num. 28. 'Groenewegen ad §. 7. Infiit.
de attion. Quidenim, fiquis Leijdae contraxe-

rit^

L i b. XX. T x t. I.

-ocr page 875-

DE PIGNORIBtTS E T HYPOTHECIS E T C.

iit, & Hagse alibique variis in Hollandise pagis
ac urbibus fita habens immobilia , domum Ha-
gse pofitam fpecialiter corain judice Hagienfi ob-
ligaverit in debiti antea Leijdx contrafti fecuri-
iatem,OmulqUe obligationi fpeciali claiifulam fub-
junxerit vulgatam hypothecae generalis ? Nul-
Ium fane gerieraii ejufmodi hypothecse vim effe-
ftumque cum ratione denegaturum puto. Quin
imo, ne pra;mifla quidem hypotheca fpeciali,
generaiem folam corarn quocunque non urbano
tantutn fed & pagano judice Hollando conftitu-
tam pr3elationem poft hypothecas fpeciales credi-
tori tributuram , refponfuin invenio, necullam
animadverto diifentiendi caufam. Refp. Jurifc.
Holl. part. 5. confil. 49. fi modo ex placitoOrdi-
nutn Hollandise anni 1665. fuperius citato, quod
illo refponfo pofterius eft, quadragefima? folutio
neglefta non iit. Licet in Frifia generalis hypo-
theca, quse per regiftrationem folennem induci-
tur, non niii coram lege domicilii debitoris fieri
poflit, uti fpecialis coram judice loci rei fitje.
Sande decifi. libr. 3. tit. 12. defin. 15. Plane vi ge-
neralis hypothecse, folenniter coram aliquo Hol-
landise judice conftitutse, non obligantur ex quo-
darn privilegio bona in territorio Amftelodamenfi
fita, quoties non coram ipfa lege Amftelodamen-
ii obligatio fafta eft , exceptis navigiis ibi exi-
ftentibus. Hugo Grotius manud. ad jttrifiprud.
Holl. libr. 2 , eap. 48. num. 47.48. Sed& , per
generalem hypothecam coram aliquo Hollandise
judice conftitutam fola immobilia in Hoilandia
fita affici ad effectum praelationis illius, quam
generalis hypotheca in Hollandia tribuit, verius
eft: non item iinmobilia reliqua, quse in folo
Ultrajeftino aut alio extra Holiandiam territorio
conftituta funt, licet ibi eadem, quse in Hol-
landia , generali hypothecae vis a territorii iftius
legiflatore tributa eflet; prsfertim ex quo pla-
cuit, bona non aflici, nifi quadragefima debiti
fifco foluta fit, qualis quadragefima cUm pro
hypothecis in HoliandiX conftitutis arario Hol-
landico, non item Ultraje&ino illatafit, iion
eft quod Ultraje&ini ratuin habeant in ditionis
fuse bonis immobilibUs jus hypothecce generalis
interpofita folius Hollandici judicis autoritate
indudum : ut proinde hic merito applicueris
illud i extra territorium jus dicenti impune non
pareri. Refp. Jurifc. Holl. part. 2. confil. 123.
Rodenburch de jure conjug. in preelegom. de fia-
tut. diverfit. tit. 2. cap. 5. num. 16. in fine pag.
97. Eoque faciunt , quse habet Chaffaneus
adconfiuet. Burgund. rubr. 9. §.2. in verbis qttel-
ifjuepart, que ce foit. & quse dixi deftatutis rea-
libus. tit. de confiitut. principtim part. altera de
flatutis num. 6. & 12.

11. Non tamen hac folenhitate infinUationis
apud a&a aut quadragefimae folutione indigent
in Hollandia hypothecse iegales, nec obligatio-
hes contraftse op Weeskamers Recht in utilitatem
pupillorum, quorum tutelam gerit ac bona ad-
miniftrat camera pupillaris; nec , fi magifter
navis in locis peregrinis mutuas acceperit pecu-
nias in ufus navigationis, fub pignore navisfeti
carinx, vulgo, op Bodcmerye. Placit. Ordin. Hol-
land. 5. Febr. 1665. vol. 3. plackor. pag. 1005.
in fine & pag. fieq. & placit. de quadragefima na-
vium 1 o. Martii 1622. art. 2. vol.i. pag. 1978;
Neoftadius Cur. Holl. decifi. 30. Abr. a Wefei
ad novell. conftitut. Ultrajeffih. art. 21. ntim. 21.
Sed & fi res itnmobiles venditse pro pretio refi-
duo obligandse fint tcmpore traditionis, folen-
niterquidem apud a6ta id fieri necefle eft , fed
abfque quadragefimse folutione i ubi ea pretii
totius intuitu jam fifco depenfa eft. Ediff. Ordin.
Holl. de quadragefima art. 1. m fine vol. 1. pag\
1954. Refp. Jurifc. Holl. part, 5. confil. 1781
quafi. ult. Extra quos cafus exceptos nuiiam fibi
quifquam prselationem fperare poteft in immo-
bilibus debitoruin bonis , fi fuperius commemo-
rata folennitas obfervata non fit, adeo ut nec ilii,
qui publico inftruinento , coram tabellione ac
teftibus confefto, hypothecam fibi conftitutam
habent, aliis ex privatS tantum fcriptura agenti-
bus , aut debitum fine fcriptura cohtraftum per-
fequentibus, potiores fint. d. placito anni 166y.
Abr.a Wefei adnovellas confiit. UltrajeVt. art. 22.
num. 17.18. Refp. Jurifc. Holi. part. 1. confil.
241. Quod fi culpa vel doio actuarii ea j quse
ad hypothecse generalis aut fpecialis conftituendae
folennitatein defiderata funt, praetermifla fue-
rint, vel aftuarius rem liberam effe afleruerit
rogatus, cum illa jam folenniter alii per publicatn
fcripturam devinda eflet, & ob id creditor fuo
hypothecse aut prselationis jure careat, adver-
fus aftuarium in fadtum aftio ad id quod inter-
eft danda forct, ut poft Joh. a Sande decifi. libr.
3. tit. 12. defin.i^. notat Ant. Matthseus de au-
tfion. libr. 1. cap. 19. num. 86. in fine.

12. Hsec de immobilibus. Mobilia ut fpecia-
liter pignori obligentur j folettnitate infinuationis
apud a£ta aut quadragefimae folutione opus non
habent , fi modo re ipsa creditori in crediti fe-
curitatem tradita probentur, als Pand ter Mtnne,
ut patet ex d.placito Ordin. Holland. 5. Febr. 166 j.
Hugo Grotius manud. ad furijprud. Holl. libr. 2.
cap. 48. nttm. 31. Abr, a Wefel ad novellas con-
fiit. ZJltrajett. art. 2 2.num. 22.23. Nec fuffice-
re videtur, quod debitor creditori pignori obli-
gans rem mobilem, conftituat, fe eam in po-
fterum nomine creditoris vel ut commodato aut
precario conceflam poflidere velle; cum magis
in fraudemconfuetudinisj traditionem mobilium
exigentis , & in necein reliquorum creditorum
iftud conftitutipofleflbrii cenus videretur inter-
venifle. Hugo Grotius in Refponfis Jurifc. Holl.
part. 3. vol. 2. Confil. 174. num. 5. Ant. Matthseus
in parcem. BeigarumJurificonfiparcem.j. num. 14.
Neque adverfatur, quod a Paulo fcriptum eft,
fipignus mibi traditum locajfiem domino, per loca-
tionem me retinere pojfejjionem, quia antequam
conduceret debitor, non fiuerit ejus pojfiejfio, cum
& animtts mihi retinendi fit, & condufiori nonfit
qcj qq q 2 animts

-ocr page 876-

860 L i b. XX. t 1 t. i.

mimus pojjefllonem adipifcendi. I. fi pignus mihi
37.jf.de pignorat. aff. Confiderandum enim
primo , debitorem hoc ipfo, quo rem vnihi pi-
gnori datam , iterumque fibi per me elocatam,
in tertium alienat, aut alteri creditori fuo per
traditionem pignori obligat, non amplius nudum
manere detentorem, aut mcx pofleflioni mini-
fterium prsebere , fed fuo nomine voluifle pofli-
dere, atque ita mihi meam intervertiile pignoris
pofleflionem , ac me deflifle pofleflbrem efle.
/. pojfideri^. fi rem 18. /. ft rem mobilem 47.
ff. de acquir. velamitt. pojfejf. ut proinde fic pof-
feifione deftitutus nulium mihi deinceps arroga-
re poflim pignoris aut prselationis jus adverfus
emtores aut reliquos debitoris creditores. Sed &
fecundo, magis eft, ut noftris moribus illud quale
quale conftitutum pofleflorium in pignoribus
mobilium non ultra probari poflit, ex quo pla-
cuit, rnobilia non habere fequelam, & ob id ipfi
rei mobilis pofleflioni, incumbere debere credi-
torem, ut aiferere fibi in ea poflit prxJationis jus;
quippe quod conftituti genus, ut jam didum,
non nifi in fraudem confuetudinis, traditionem
ad pignus mobilium requirends, & creditorum
aliorum circumventionem nunc videri poifet in-
terpofitum ; curn ex adverfo de jure Romano
non intereflet quantum ad ipfum pignoris vin-
cuJum feu jus in re, utrum per creditorem ac-
quifita ac retenta , an rurfus amiifa mobilium
pofleifio eifet, autnunquam fuiifet in eum tran-
flata. Porro jam di&is confequens eft, ut nuda
conventio fine traditione non afficiat mobilia de-
bitoris bona, licet is coram tabellione ac tefti- 1
bus inftrumento pubiico ea a fe obligari profeflus
fit, d. placito. adeoque non ultra in Hollandia
poft illatn conftitutionem obtinent ea, quse an-
tea& variis refponfis Jurifconfultorum Hollan-
dise & eruditis aliorum fcriptis tradita inve-
niuntur, in mobilibus fcilicet jurisRomani di-
fpofitionem vigere ; illos, quibus coram tabel-
lione & (teftibus hypotheca conftituta eft , in j
mobilibus potiores fore iis , quibus poftea gene-
ralis hypotheca coram lege loci adfcripta fuerat,
uti ea videri poflunt apud Jacob. Coren ohfer- .
vat. 38. Groenevvegen adl. 11. C. quipot. inpi-
gnore. Refponf. Jurifc. Holl. part. 1. confil.i32.
& part. 4. confil. 190. Scpart. 5. confil. 85. Poteft
tamen procul dubio generalis hypothecse confti-
tutio etiam fine ulla traditione fecundum Hoi-
landia; mores efficax efle, fi coram aliquo Hoi-
landise judice folenniter conftituta & a<3is pu-
blicis infinuata, & quadragefima debiti arario il-
lata fit. d.placito 5. Febr.i66$. Et quamvis an-
tea circa generalem immobilium hypothecam ob-
fervatuin fit, eam , in Hollandia. conftitutam,
non pertinere ad immobilia Ultraje&i aut alibi
fita, ac vice verfa; aiiud tamen de mobilibus ju-
dicium ferendum eft. Cum eniin mobilia inteili-
gantur domino fuo prsefentia efle .,»• ubicunque
naturaliter extiterint, ac propterea etiam Jege
domicilii domini regi foleant, ut didum tit. de
confiitution. principum, parte alterd, de fiatutis
num. 11. necefle eft, ut in cafu, quo debitor
in Hollandia domicilium fovens generalem co-
ram aliquo Hollandise judice hypothecam foluta
quadragefima conftituit, ea in omnibus debito-
ris mobilibus, etiam longe extra Hollandiam po-
fitis, eftedum fortiatur, perinde ac fi illa domi-
no Hollando praefentia eflent, ideoque ex Hol-
landico jure , tanquam lege domicilii dominici,
omnino jeftimanda, etiamii forte mobilia talia ef-
fent, quse- ex patrisfamilias deftinatione certo
erant loco alligata , ut pluribus docet Ant. Mat-
thseus de auiiion. libr. 1. cap. 21. num. 3 6. Quod
8c ad adiones debitoris, generalem hypothecam
conftituentis, pertinere , quoties illae tales funt,
ut mobilibus ex ufu accenfits fuerint , tradit
Carpzoviusdefin.fior.part. 2. coniiit. 23. defin. 10.

13. Efieftus hypothecse fpecialis in iminobi-
libus fulenniter fecundutn modum fuperius de-
fcriptum conftituta; in eo confiftit, quod res
ipfas afficiat, deinceps tranfituras cum fuo one-
re in quemvis pofleflorem, five illce onerofo fi-
ve lucrativo titulo in alium five confcium five
igtiaruin vinculi pignoris tranilats fint; cum id
unum quseratur, an quis poflideat rem obliga-
tam aut dolo poffidere defierit, ut hypothecaria
conveniri ac condemnari pofllt. /. fi fiundtts 16.
§. in vindicatione 3. /. Paulus rejpondit 29. §.
domus i.jf.h. t. I. ficut re 8. §. non videtur 15.
jfi. qttib. mod. pign. vel hypoth. fioiv. I. fi poji-
quam 3. C.ut in pojfiejf legator. I. pen. C. de re-
mififi, pignortm. I. debitorem 15. C. de pignor. &
hjpoth. I. (idebitor 12. C. de difiraft. pignorum
Politike Ordonnantie van Holiand ann. 1580.
art. 3 6. Nifi fifco hypothecas diftrahente credi-
tores filuerint, nec jus fuum indicaverint; quip-
pe quo cafu actionem fuam, quam in rem ha-
bebant, amififle intelliguntur, cum fides haftae
fifcalis facile convelli non debeat. /. fi hypothe-
cas 8. C. de remijf. pignoris. aut mfi pignora ad
creditorum petitionein ex decreto judicis adhi-
bitis hafta? foiennibus vendita ac tradita fint, &
creditores hypothecam habentes filuerint. l.fi eo
tempore 6. C. de remijj. pign. quo tamen cafu
iioitris moribus pretium fuccedit in locum rei,
licitumque creditori hypothecario cum cseteris
creditoribus de protopraxia in pignoris pretio di-
fputare. Quod autein de immobilibus, idem ju-
_re civili placuit etiam in mobilibus fpecialiter
obiigatis, ufque adeo, ut & furtum dcbitor com-
mittere dicatur il.fi is qui rem 66. jf. defiurtis.
Sed cum hodierno jure indudum fit, mobiiia
non habere fiequclam, ut multis id explicat Ant.
Mattha'usparoem Beigarum Jttrific. 7. frinc non
aliter creditori fecuritas in mobiiibus fpecialiter
oligatis & traditis fupereft , quam fi ipfe pof-
feflioni fibi traditse adhuc incumbat, remque
teneat; ac proinde tum alienatione tum nova
oppignoratione rurfus alteri per debitorem eun-
dem mediante traditione facta , perit creditori
fuum pignoris & prslationis jus, ac rcs aliena-

ta fine

-ocr page 877-

D £ PIGNORIBUS E T HYPOTHECIS ETC. 86 i

ta fine onere tranfit in accipientem, aut, fi rur-
fus alteri in caufatn pignoris data fit, eidem tri-
buit prslationem. HugoGrotius manud. ad ju~
rifpnid. Holl. libr. 2. cap. 48. num. 34. & inter
Kefponfa Jurifc. Holl.part. 3. njol. 2. conjil. 174.
Ant. Matthseus paroem Belgar. Jurifc. paroem
7. num. 11. & feijq. Chriftineus aclMechlin. tit.
7. art. 8. Leeuwen cenf.for. part. 1. lihr. 4. cap.
7. num. 6. Parens p. mem. Paulus Voet de mo-
bilib. & immobilib. cap. 19. num. 8. verf. quod
autem jpeftat. Quinimo , fiverutn fit mobilia
fequelam non habere , fequetur, etiam tunc,
cum res per traditionem oppignoratse iterum ad
debitorem fine furti vitio reverfse funt_} ac, cum
is foro cederet, inter reliqua ejus mobilia, ab
ipfo ufque ad iatitationem pofleffa, reperiuntur,
in concurfu aliorum creditorum ad obserati pa-
trimonium non fore potiorem hunc , qui ali-
quando rem mobilem jure pignoris poffedit,
fed dein deiiit poflidere, Quo facit, quod nec
jus pignoris habere aut retinere eum, qui pof-
feflionem pignoris debitori fuo ex precario aut
commodati titulo conceflit, fupra diftum eft.
In Rhenolandia tamen venditorem, qui ipfam
retn mobilem a fe venditam traditamque fibi pi-
gnori fore pro pretio pa&us eft, pignoris iftius
perfecutionem etiam contra tertium haberepof-
fefforem , notat Grotius Manttduft. ad jurijprud.
Holl. libr. 2. cap. 48. num. 3 5.

14. Ingenerali hypotheca jure quidem civili
idem placuit, quod in fpeciali, ut nempe i^es
obligata?, ftve mobiles ftve immobiles , nonnifi
cum onere ex quacunque caufa in quemcunque
tranfirentpoffefforem, fiveconventionalis, five
legalis, five prsetorii pignoris jure aftedse effent,
ut patet ex /. rei 17. C. de dijlratt. pignor. I.
un. C. rem alienam qerenttbus non interdici rerum
fuarum alienatione. I. (i quis prioris 8. §. ult. C.
de fecund. nuptiis, l. Ji pojlquam 3. C.ut inpof-
fejfi legator. §. item fi quis 6. Infiit. de attion.
arg. /. ult. C. de remijfi. pignoris. Unde &, variis
juris noftri locis indiftinde dicitur pignora alie-
rnta cum fuo onere feu caula tranfire. /. fi de-
bitor 12. C. de difiratf. pignor. I. debitorem 15.
Jf. de pignor. & bypoth. exceptis mercibus in ta-
berna /. pen. jf. h. t. & fervis generaliter tantum
obligatis , quos dominus manumittere non im-
peditur, favore libertatis. /. ab eo 3. C. defiervo
pignori dato manttmijjo. I. pen. jf. in quib. caufi.
pign. vel bypoth. tacite contrah. Adde Bacho-
vium de pignoribtts libr■ 1. cap.%. num. 3. No-
ftris vero moribus immobilia generali hypothecse
folenniter coram lege loci devinfta, fi quidem
titulo onerofo in tertium bona fide accipientem
alienata fint, non amplius vinculo pignorisob-
noxia manent ; at fi lucrativo tituio , durat
etiamnum pignoris caufa, & hypothecaria adver-
fus poflidentem titulo lucrativo falva eft. Diver-
fitatis ratio tum in eo confiftit, quod onerofo
tenens titulo seque de damno evitando agat ac
creditores, at ex lucrativo poflidens cum jadu-
ra creditorutn locupietaretur, contra naturalem
sequitatem. arg. /. quod autem 6. §. fimili \i.ff.
qtuc in frattd. creditor. l. nam hoc naturd 14. ff,
cle condict. indeb. tum etiam , quia tunc, cum
ex onerofo tituio res tranilata eft , creditor ad-
huc fecuritatem quandam habet in aftione ad
pretiutn debitori vendenti competente, ut & in
ipfo pretio, dutn utique a£tio qusefita & pve-
tiuin eft in bonis debitoris , ac fub hypotheca
generali, prsefentia ac futura continente-, com-
preheniutn ; quod in titulo lucrativo non ita
contingit. Hugo Grotius manud. ad jitrijprnd.
Holl.ltbr. z.cap. 48. nttm. 29. 30. Groenevve-
gen adl. 14. C. de obtig. & att. Atit. Matthxus
de auttion, libr. 1. cap. 19. nmn. 79. Refponfa
Jurifc. Holl. part. 4. confil. 319. Leemven ccnf.
for. part. 1. libr. 4. cap. 7. num. 9. Si tamen
hypotheca generalis non conventionalis fed le-
galis fit, magis eft , ut seque moribus hodier-
nis, ac jure Romano , res immobiles fub ea
comprehenfse non nifi cutn onere etiain in em-
torem , aut alio ex titulo onerofo accipientetn ,
transferantur; quia generali quidein hypothecai
conventionali fua vis imtninuta apparet per edi-
dum poiiticum Hoiiandisc, anni 15 80. art, 3
(in quantum generalis- anterior debilior eft fpe-
ciaii pofteriore) at nequaquam detraifturri quid
invenitur hypothecse legali ex iis, quse jure ci-
viii obtinuerunt, fed altum de legali in d. ar-
tic. 35. filentium eft ; quo etiam fundamento
refponfum, generalem iegalem anteriorem adhuc
hodie potiorem effe fpeciali pofteriore conven-
tionaii. Refponf. Jurifc. Holi. part. 4. confil.
189. & 3 9 2. (Adife Sande decif. iibr. 3 . tit. 12.
defin. 16. inmed.) quorutn autem eadem vis eft
quantum ad prselationis elfeftum , eorum cur
non etiam par effet poteftas ad res non nifi cutn
fuo onere in tertium tranftnittendas, caufam non
animadverto : extatque in hanc fententiam re-
fponfum Jurifc. Hoil. part. 1. conftl, 140. Sed
& fecundo fallitid, quod de generaiiter ex con-
ventione obiigatis fine onfere per titulutn one-
rofum tranfeuntibus fupra didum , in rebus im-
mobilibus Amftelodami fitis ac ibidem generali-
ter coram lege ioci obligatis: in quantum lbi quo-
que generaiis hypotheca conventionaiis ex pri-
vilegio eandeirt cum fpeciali vim habet, adeo-
que efficit¹, ut & generaiiter obligata non nifi
cum fua cauia, feu pignoris nexu , in emtorem
transferantur. Placit. Ordin. Holl. 8. Martti i 594.
vol. 2, placitor. pag. 2211. & 30. Januarii
1 <5o8. d. vol. 2. pag. 3005. Hugo Grotius ma-
nud. adjurijprud. Holl. libr. 2. cap. 48. num. 48.
49. Groenewegen ad d: l. 14. C. de obtig, &
atfion. Deriique nec prsetermittendum, in dioe-
cefi quoque Ultrajeftin^ ita jus effe, ut gene-
raiis rerum obligatio idem operetur cum fpecia-
li quantum ad bona fita fub jurifdi&ione judicis
ejufdem inferioris, coram quo conftituta eft,
(licet refpedtu cseterorum immobiiium in aiterius
judicis inferioris Ultrajedini territorio fitorum *

Qiiqqq 3 mm

-ocr page 878-

L i b. XX. T i t. t.

hon majorem Ultrajeftina; quam Hollandicse le-
ges effedum generali tribuerint hypotbeca;) in-
deque nec alienationem, utcunque titulo Onero-
fo faftam, perimere jus pignoris ex illa generali
hypothecae conftitutione talibus in rebus natum.
Rodenburph de jure conjugum tratt. prxlimin. de
jlatutorum diverjit.tit. 2. cap. 5. num. 16. injine
pag. 97. Parens p. mem. Paulus Voet de mo-
bil. & immobil. cap. 19. num. 8. Mobilium re-
rum intuitu generalis hypotheca coram lege lo-
ci, prseftitis prsftandis, folenniter conftituta,
ut & ea, quse per legem indufta eft, pradatio-
nem illis tribuit, in quorutn gratiam ac fecuri-
tatem interpofit? eft, quamdiu res illae manent
in dominio debitoris, nec ulli alii poftea fpecia-
liter pigriori traditae funt: ut in hifce etiam po-
tior ht futurus jure, qui tempore prior eft. Sed
quam primum mobilia per debitorem alienatafue-
rint, evanefcit creditoribus omne fuum pignoris
jus, & fi poft generaletn hypothecam conven-
tione vel lege induCtam mobilia qusedam credi-
tori per debitoretn in caufam pignoris tradita
probentur, vel etiam termini tales fint, ut cre-
ditori jus retentionis pro debito in re mobili a
fe poftefta ex lege vel confuetudine competat,
(de quo tit. de compenfationibus in fme.) is in
iftis fic traditis aut jure retentis prselationem
libi jure vindieaverit ante eos, qui anteriorem
generalem five conventionalem five legalem ha-
bent. Ant. Matthseus de autfion.libr. 1. cap. 19.
num. 74. & cap. 20. num. 18.

15. Cseterum utires generali hypotheca con-
ventionali afteftse jure civili a;que ac fpecialiter
obligatse tranfibant in quemvis poffefforem cum
fuo onere, quocunque fuiftent titulo alienatar, ita
quoque pradationis intuitu generalis eafdem cum
fpeciali vires habuit, adeo ut fola generali muni-
tus anteriore, five conventionali five legali, potior
fuerit eo, cui fpecialiter poftea res qua^dam ex ge-
neraliter devindtis obligatse fuerant, idque in ipfis
illis rebus fpecialiter pofteriori obligatis, etiamfi
creditori anteriori facile fuerit ex rebus aliis ge-
neraliter obJigatis fuum confequi, cum non de-
buerit ei pcr fupervenientem hypothecam fpe-
cialemadimi fuum jus eligendi ex generaliter ob-
Iigatis eam rern, cujus perfecutionem fibi facilio-
rem aut commodiorem aut tutiorem arbitratur.
I. quigenerahter 2, jf. quipot. in pign. I. ji gene-
raliter 6. C. eod. tit. Carpzovius defin.for. part. 2.
lonfiit. 23. defin. 29. Brunemannus ad l. 2. jfi.
qui pot. inpign. inpr. Diffent. Coftalius add. I. 2.
n. 8. &fieqq. Unde &, fi tibi obligaverim omnia
bona mea, acTitio fpecialiter fundum Cornelia-
num, fi in dominium meum pervenerit, mox
dominiutn ejus acquiram , concurfurum in pi-
gnore creditorem utfumque Ulpianus docet,
quia primo dominii per debitorem acquifiti mo-
mento jus creditoris utriufque fimul pignoris in-
tuitu firmatum fuit. /. 7. i.jff. quipot. in pign.
Si tamen rebus quibufdam fpecialiter obligatis,
infertum ulterius cautioni fuerit, ul Mtera quo-
que debitoris bona teneantur creditori, perhule ai-
que fi fpecialiter ba res fuijfient obligatx , juxta
formulam in /. &quce nondum 15. quod dicitur
i.jfi. b.t. non aliter credifori permittendum ad
excutienda bona flbi genefaliter obligata prcce-
derein pnejudiciUmillorum creditorum, quibus
poftea qusedam ex his fpecialiter obligata funt,
quam fi prior ille creditor ex excuffis fpecialiter
fibi obligatis fuum confequi nequeat, eo quod
generalis tunc magis in fubfidium conftituta cre-
ditur. /. quamvis confiet 2. C. h. t. d. 1.2. in fine
jf. qui pot. in pign. fi modo ibi pro generaliter
legatur jpecialiter cum Cujacio & aliis. Sande de-
cifi. libr. 3. tit. 12. defin. 26. Covarruvias variar.
refielut. hbr. 3. cap. 1 8. Neoftadius Curice fiuprem.
decifi. 41. Joh. Papon libr. 18. tit. 6. arrefi. 34.
Ant. Matthseus de auttion. libr. 1. cap. 11. num.
11. & cap.ip. num.7%. Brunemannus adl. 2.
jfi.qui pot. in pignore num. 2. & feqq. Carpzo-
vius d.part. 2. confiit. 23. defin. 29. Ant. Faber
Cod. libr. 8. tit. 6. defin. 8. Negufantius deptgno-
ribus membroprimo ottavce partis num. 20. \Vaf~
lenaar pratt.jud. cap. 22 . nttm. 6j. Plane credi-
toribus aliis fe non opponentibus , licentia illa
perfequendi prius generaliter obligata, creditori
deneganda 11011 eft , utcunquc debitor fefe op~
poneret, & defideraret fpecialiter obligatorum di-
ftra<5tionem. arg. d.l. 2. C.h. t. Johan. Papon &
Ant. Matthseus d. /. Radelantius Curice Ultrajefi.
decifi. 1 8. nttm.2. Idemque eft, fi contra tertiuin
agatur rei generaliter obligatse poffefiorem , qui
creditor hypothecarius non eft ; cum Impp. in
d. I. 2. C.h. t. creditori quidem pofteriori bac ra-
tione fubvenire voluerint, nihil autem tale aliis
indulferint. Ant. Faber Cod. libr. 8. tit. 6. defim. 9.
Quid quod nec ipfi creditores fpecialem hypo-
thecam pofteriorem habentes impedire poftunt,
ne generalem fimul & fpecialem habens excu-
tiat prius ea, quse poftea fpecialiter aliis obliga-
ta erant, quoties in conjunfta generalis ac fpe-
cialis pignoris conftitutione id additum , ne ge-
nerali per fpecialem aut fpeciali per generalem
derogetur aut prajudiciutn fiat. Ant. Faber
Cod. libr. 8. tit. 6. defin. 8. Ant. Matthceus d.
libr. 1. cap. 19. num. 78. Brunemannus ad d.
/. 2. jfi. qui pot. itt pign. num. ult. Waffenaar
praff.jud. d. cap. 22. num. 67.

1Quamvis autem Hollandiae jure certum
fit, generalem anterioretn hypothecam conven-
tionalem debiliorem effe fpeciali pofteriore, ei-
que poftponi. Politike Ordonnantie van Holland
ann. 1580. art. 35. Neoftadius Curicefiupr. de-
cifi. 41. in pr. Hugo Grotius manud. ad jurifirud.
Holl. libr.2. cap. 48. num. 42. ac idem quoque
Mechlinise alibique fervetur. Chriftineus adMe-
chlin. tit. 13. art. 14. num. 5. atque etiam Ul-
trajefti obtineat quantum ad boha generaliter
obligata fed fita extra territorium judicis inferio-
ris, corarn quo hypotheca geheralis conftituta
eft; tamen fuperiores ex jure Romano decifio-
nes etiamnum probandse funt turn Amfteloda-

mi,

-ocr page 879-

De pignoribus et

mi, ubi generalis & fpecialis hypothecse coram
judice Amlleiodamenh conftitutse , quantum ad
bona in illo territorio Cta , sequalis vis ac pote-
ftas eft ; tum Uitrajefti ratione bonorum , quse
jurifdiflioni judicis illius fubjecta funt, apud
quem fpecialis ftmul ac generalis bypotheca fo-
lenniter conftituta eft; turn denique iliis in cafi-
bus, quibus hypotheca legaii generali anteriore
res funt afte&a?, quse dein fpecialiter alteri cre-
ditori fuerunt obligatse : curn hadienus neque
jus civile ftatutis abrogatum appareat , neque
ratiofatis juftaapopulimoribusgeniove deprom-
pta, ullam hac in parte jubeat mutationem. Con-
fer Sande decif. Frific. libr. 3. tit. 12. defin. 16.

17. Ulud quoque ad hypothecse tum gene-
ralis tum fpecialis effefitum pertinet, quod cre-
ditori licitum ftt etiam nomina fui debitoris,
cum rebus cseteris aut fpecialiter fibi obligata,
excutere ftne uila aftionis ceffione , adeoque
exigere a debitoris fui debitoribus id , ad quod
iili primo debitori obligati funt, intentata utili
hypothecaria adione , vel utili aftione tali per-
fonali, qua ipfe debitor potuiftet experiri. /. cum
convenit 20.ffi. h. tfil. fi convenerit 18. jfi-depi-
gnorat. aff. I. nomen 4. C. quce res pign. dari.
Groenewegen ad tit. C. quandofificus velprivatus
debitoris fiui debitores convenire poffit. poft San-
dium libr. 3. tit. 12. defin. 24. 25.

18. Eft autem hypotheca acceffio qusedam
principalis obligationis , ftne qua regulariter haud
fubftftit. Unde, fi quis Titio promiferit, fe Ti-
tio aut Msevio daturum decem , quia foli Titio
obligatio quscfita, Msevius folutioni tantum ad-
jeftus eft, refponfum fuit Msevio inutiliter pi-
gnus conftitui , ac illud etiam ante folutionem
repeti pofte. /. is quipromifit 33. ffi.b. t. Acce-
dere vero poteft vel debito naturali & civili fi-
mul , vel naturali tantum. /. resbypothecce J.ff.
h.t. fi modo naturalis obligatio fibi relidta ac non
per jus civile improbata lit. Qua ratione, licet
negari nequeat, quin & prodigus ex promiffio-
ne fine curatoris autoritate fa£ta , & mulier ex
fua interceffione, & filiusfamilias ex caufa mutui
naturaliter obligentur, tamen , quiavel iex vel
fenatus obligationes tales in univerfum reproba-
vit, non magis pignorum quam fidejuftorum
interventu eas firmari, verius eft. I. fi alius 2.
fif. quce res pign. dari. arg. /. is cui bonis 6. ffi. de
verbor. obligat. I. fimulier 16. §. 1. /. ult. fi
mulier 1. ffi. ad Senatufc. Vellejanum. l.Jed fi pa-
terfiam. 9. 3. & fieqq. I. 10. 11. ffi. ad Sena-
tufic. Macedon, Idemque eft, fi pignus obliga-
tum fit pro debito, cujus petitio exceptione ju-
rifjurandi vel rei judicatse perimi poteft, licet non
ex vero juratum, autdebitor per injuriam judicis
abfolutus fit. /. fi defierente 13 .ff. quib. mod. pi-
gnus vel hypoth. fiolv. Nefjue intereft, an pro
proprio an pro alieno debito quis fuis in rebus
hypothecamconftituat. /. res hypothecce 5. §. ult.
ff. b. t. Nec, utrum pro principali debito, an
pro acceffionibus ejus : nam &, fi principale

hypothecis £tc.

aebitum addita pcense promiffione inunitum fit,
vel* ufurse fuerint in conventionem dedufts , in
poenam quoque ac ufuras obligari polfe pignus
expedicum eft, utcunque in ftritti juris negotiis
non ftipulatione fed pacto pcena vel ufura pro-
mifla effet; cum utique naturalis inde nafcatur
obligatio, cui re£te pignus accedere jam diotum
eft. l.grege pignori 13. §. ult. ffi. h. t. l.fi necefi-
fiartas 8. ult. l.folutum II. §. (iinfortem 3.
ff. de pignorat. aff. Ut tamen in dubio pignus
noninufuras, fed tanturn in fortern, obligacum
prsefumatur , quoties fimpliciter , & non in
omnein caufam devinctum eft. arg. d. I. folutum
11. §, 3 .ffi.de pigti. alt. I, per retentionem 4. /.
fi ufiuras 2i.l. pignoribtis 22. C.de ufiuris. Quod
eniin a Cujacio icriptum eft, pro ufuris in fti-
pulatum dedudtis etiam pignus teneri, licetni-
hil convenerit fpecialiter, ied data fint pignor»
fimpliciter; libr. 1$. obfierv. 22. in med. id ne-
que ratione probatur, neque legibus lllis, quse
ab eo adduftae funt, puta /. 8. §. ult.ff. depi-
gnorat. aSl. I. creditor 12. §. fciendum 6. I. Lu-
ciusi 8. l.pen.fif. qui pot. iti pjgtt, cum utique
primo nulla in iliis ftipulationis de ufuris inter-
pofitse mentio fiat; ac fecundo ibidem non de-
finiatur, utrum pignus etiam fpecialiter in ufu-
ras devinftum fit, nec ne. Denique, quiaufu-
rse in ftipulatum deduftse aliam feparatam a for-
te conftituunt obligationem, longe minus in
has videri poteft pignus per cOnfequentiam fine
fpeciaii conventione obligatum, quam in illas,
quse velex paftione contradtui appofita ac con-
tradus ipfius partem faciente, vel ex officio
judicis, adjudicandx funt. arg. /. centum capuce
8. ff.de eo quod certo loco. Videturque hsecfen-
tentia noftris moribus tanto magis conveniens ,
quia nunc ne ex fpeciali quidem conventione „
ut & pro ufuris res pignori fit, prselatio ufu-
rarum intuitu in univerfum datur, fed tantum
ratione triennii, aut alterius modici temporis,
ftatutis definiti. Confer Jacobum Coren obferv,
18. Ant. Eabrum Cod. libr. 6. tit. 23. defin. 11.

19. Non tamen defunt in jure noftro cafus
nonnulli, quibus vel obligationi inutili pignus
efficaciter accedit, vei fublata principali obiiga-
tione, qusefubfuerat, pignus adhuc obligatum
manet. Nuliam effe ipfo jure immobiliutn ad mi-
nores pertinentium alienationem, quoties decre-
tum magiftratus interpofitum non eft, ex mul-
tis apparet Principum refcriptis. /. 2. I. prcedto-
rum iQ.l.fi prcedtum 16. C. de prced. & altis reb.
minor. fine decreto non atien. & tamen, fi tutor
aut curator pignora ex rebus propriis emtori ob
eviCtionis periculum obligaverit, eorundeinper-
fecutio emtori patet. 1.& fiis p. C. de prced. &
aliis reb. minor. Ex pluribus debitoris unius he-
redibus unufquifque eam folvendo debiti partem,
exqua hereseft, definit quidem creditori adio-
ne perfonali obligatus efie; fed non ideo minus
creditori liberum eft una cum reliquorum here-
dum folvere ceflantium partibus, quas in pigno-

re per

-ocr page 880-

k per <kfunfi:um dato "habcnt, etiam ejus par-
tem tanquam adhuc devin&ain diftrahere,
jam per folutionem & perfonaii erat aftione libe-
ratns ; eo quod individua pignoris caufa eft.
L unus ex multis 16. C. de diflratl. pignor. I. i.
C.de luit. pignoris. I. pro hereditariis 2. C. dehe-
veditar. affion. I. 1.2. C. fi unus ex plurihus he-
red. creditoris & debitoris &c. Prarterea cum ali-
quando in' ca/ibus quibufdam pecuiiaribus con-
tingeret', ut vel prsefcriptione, vel rei judicatx
exceptione , vel aditione ac confufione debita
principalia extinguerentur mera juris civiiis fub-
tilitate, aut faltem mera ratione civili, manente
revera obligationis sequitate, inde faftum fuit,
ut & tunc pignoris perfecutionem durare refpon-
fum ftt, in fa6ii fpeciebus propofitis in 1. qui
oecidit. 30. §. pignori 1. ff. ad leg. Aquil. l.fer-
vusquem 27. ff. h.t. I. cum quis 38. §. ult. ff.de
folution. l.debitor fub 59. jf. ad Senatufc. TrebelL
quas plenius explicat Bachovius de pignoribus
libr. 5;, cap. 2. num. 4. & feqq. Ac ad hsec jam
enumerata, & ft quoj alia occurrant his fimilia,
referendum ac reftringendum, quod generalius
a Gordiano refcriptum fuit, vincuia pignoris
durare aftione perfonali fubmota. /. 2. C. de
luit. pign.

20. Pro debito in diern , & eo quod fub
conditione debetur, refte pignus conftitui pla-
cuit. /. reshypothecre 5. /. grege 13. §.pen. 1.14.
ff. h.t. fcd & pro cvidione reivenditx. l.fifun-
di 2.C. depattispignor. l.etfi isp.C. de prced. &
aliis reb.minor. Neoftadius Curice fupr. decif 97.
(juce incipit, Guilielmus, denique etiain pro debito
prorfusincerto, etiamnum contrahendo, pignus
efficaciter obligari, operaturum tunc, cum debi-
tum contraftum fuerit, dubium non eft. /. I.
§. ult. ff. qui pot. inpign. An autem nunc jure
noftro obligatio talis in immobiiibus efficax fu-
tura fit, utcunque coram lege loci fadta , fi
non certa qusedam quantitas pecuniaria , quse
in contraftum futurum deducenda erit, expri-
matur, ejufque pars quadragefima inferatur asra-
rio, merito hseiitaveris, poftquam anno 1665.
5. Febr. ab Ordinibus Hollandiae conftitutuin
fuit, nullam praelationem ex canfa pignoris ad-
judicandam efte, quoties pars debiti quadrage-
funa in utilitates pubiicas depenfa non eft, ne-
que inter cafus nominatim exceptos debiti con-
ditionaiis aut incerti adhuc contrahendi uila
mentio eft. Porro ex quo tempore hujufcemo-
di debita pradationem habeant, tit.^.num, 30.
traditum eft.

21. Adjici hypotheca; poffunt pafta hone-
fta & licita ; veiuti, ut interitus pignoris libe-
ret debitorem, fi modo non dolo aut culpa de-
bitoris fed cafu acciderit obligatse rei interitus.
I. quce fortuitis 6. C. de pignorat. ati. Ne intra
certum tempus pigtius luatur. Vide tit. de reb.
creditis num. 20. Ut , debito intra certum
tempus non foluto, creditori liceat autoritate
propria ingredi fundi pignorati pofleffionem ;

cui tamen ingreflioni Ti deinde refiftat debitor >
nihil vi aut armis, fed tantum pubiica magi-
ftratus autoritate , tentandum forfet. /. pen. C*
de pignorat. att. junft. /. creditores 3. C. h. t.
arg. /. non ejl fingidis 176. ff. de reg. juris. /.
fed & partus 12. §. ult. I. 13. ff. quod metus
caufd. Brunemannus ad /. 3. §. 2. jf. qui po-
tior. in pign. & de eo cafu, quo debitor non
refiftit, accipiendus Paulus recept. fent. libr. j.
tit. 26. §. uit. Eft & efficax conventio, utcre-
ditor ex penfionibus pignoris ipfe creditum re-
cipiat; quo cafu & utilem locati aftionem ad-
verfus condu£torem habet. I. cum convenit 20.
ff. h. t. Ut debito non foiuto, creditor aut fi-
dejulfor folvens pignus jufto pretio emtum ha-
beat. /. 1. C. de pattis pignor. I. fi fundus 16.
§. ult.ff. h. t. I. ult.ff. de contrah. emt. arg./.
Titius cum 3 4. ff. de pign. afl. Ant. Faber Coci.
libr. 8. tit. 23. defn. i.fere in pr. Ut credito-
ri liceat pignus vendere; quale paftum reale eft ,
unde heredi quoque creditoris ac ceffionario
competit vendendi jus; licet pa&um in perfo-
nam creditoris cbnceptum fit; fi nihil in con-
trarium afturn appareat; eo quod perfona ple-
rumque pa&o inferitur , non ut perfonale pa-
<5tum fiat, fed ut demonftretur, cum quo pa-
ctum fa£tum fit. Quod puto Pomponium vo-
luifle in /. fineceffarias 8. §. pen. ff. depignorat.
att. arg. I. jurisgentium 7. §. pattorum 8. ff. de
patth.

22. Valet quoque padum, ne creditori liceat
pignus vebdere; cujus ea vis efl:, ut non nifi
poft trinam denunciationein, per quam contu-
macia induci folet, venditio procedat. /. (icon-
venit 4. in fine ff. de pignorat. aff. Valet & vi-
ciffim , ne id liceat debitori, ufque adeo , ut
Marcianus fcripferit, certum efle , faftam ad-
verfus tale pa£tum venditionem ejfe nullam, ut
paftioni fletur. l.ficreditor 7. §. ult.ffi. dedifiraff.
pign. & hjpoth, Quamvis enim communiter ita
jus fit, ut pada de non alienando rein non affi-
ciant, fed tantum obligent perfonam pacifcen*
tis , ideoque contra paftum iecuta venditione-
que nulla , neque refcindenda fit, fed plenum
effe&um fortiatur, aftione tanturn perfonali in
id quod intereft, adverfus eum data, qui venden-
do fregit pa<5ti fidem, ut difium tit. de contrah.
emt.num. 15. jure tamen fingulari hic contra
placuit, emtionein magisipfo jure nullam efle,
ut pattioni ftetur. Scilicet, cum padum denon
alienando venditioni rerum aut aiteri fimili ap-
poniturcontra<5tui, uti contractus ipfe rem nort
afficit, fed perfonain obligat, ita & pa<5to ad-
je<5to non majorem tribui effe<5tum cequum fuit,
ut acceffio fuum fequatur principale: fed cum &
contra<5tus pignoris & pa<5tuin hypothecx jure
quodam proprio cfeditori tribueret jus in re,
ipfamque rem afficeret, tranfituram deinceps
cum onere illo in quemvis pofieflorem; non mi-
rum fuit, fecundum Marcianuin , pa<5tiorte de
pignore per debitorem haud vendendoremipfam

quoque

1 B. XX. T I T. I.

-ocr page 881-

de pignorisus e t hypothecis i t c»

quoque fuiffe affeftam, tie accefforium k fui
principalis natura declinaret, adeoque venditio-
nem contra pa&um celebratum perinde nullam
fuiife habitam, acfi contra legis aut teftatoris
prohibitionem intercefliifet.

23. Prsecipue vero probatum in pignoribus
paftum antichrefios, quo id agitur , ut credi-
tor utatur pignore in vicern ufurarum , donec
debitum folutum fuerit, five ipfe sedes inhabi-
tando fundofve colendo percipere fruftum aut
utilitatem velit, five aliis elocare; adeo ut, fi
ante exfolutum debituin pofleflionein ainiferit,
vel hypothecaria a<5lione ex communi hypothe-
carum natura rem obligatam perfequi poflit ,
vel ad recuperandam antichrefin , feu mutuum
pignoris ufum pro credito , in faftum aftione
uti. I. fits qui bona n. §. 1. jfi. h. t. I. fi ed
lege 17. C. de ufiuris. Eftque hoc padum primo
vei expreffum d. IL vel tacitum , de quo tacito
Paulus tra&at in 1. eum debitor 8. ffi. in quib.
taufi. pign. vel hypotb. tacite contrah. Quamvis
enim verum fit, non hoc ipfo, quo in credi-
tum gratuiti ufus (cujus refpe<5tu nulke ufurse
in conventionem dedu<5ise) pignus datum fuit,
etiam protinus ufuras tacite promiftas videri, fed
magis fru<5tus per creditorem ex pignore perce-
pti in fortem imputandi iint, fic ut tandem per-
ceptione fru<5tuum debitor quoque in totum ii-
beretur. /. 1. 2. 3. ult. C. de pignorat. att.l. 1.
C. de difiraft. pign. non tamen inde re<5te om-
nem antichreiin tacitam , velut^: jure incogni-
tam , cum Vinnio reprobaveris. fielett. qucefi.
libr. 2. cap. 7. num. 3. Cum utique infcriptio
tituli, inquem relataeft d.l. 8. fatis monftret,
de tacita conventione accipi oportere quse ibi-
dem cauta funt; atque infuper ipfa fafti fpecies
de fententia d. legis 8. per Vinnium concepta,
id firmet aperte. Sive enim retentis verbis legis
eam de credito accipias gratuito, feu quod ab
initio ufurarium non erat, deque pignore in il-
lud creditum obligato, ac ftatuas cum Vinnio,
creditorem, fi nolit amplius gratuitam effe pe-
cur.iam, & debitor mterpellatus moram folutio-
ni faciat, retinere ex eo tempore polfe ufuras
de fruftibus rei pignorats ufque ad legitimum
ufurarum modum: five ex adverfo contendas
in d. I. 8. addita particula non legendum efle,
cum debitor non gratuitd pecunid utatur ; utroque
in cafu tacita antichrefios paftio reperitur. Cre-
ditor namque vel nomine pecunise non gratui-
to conceffse ufuras conventas ex fru&ibus pi-
gnoris fibi fervat, etfi ea lege pignus haud datum
effet, adeoque expreffum deeflet pa<5tum an-
tichrefios; vel e contrario ufque ad legitimum
ufurarum moduin ex fruftibus perceptis ufuras
deducit ob moram in reftituenda pecunia gratui-
ta faftam , indeque induftum ex legis aut pru-
dentum interpretatione tacitum pa<5tum de ufu-
ris folvendis, fru<5tibufque in vicein ufurarum
ufque ad legitimum modum retinendis; curn
conftet, folam moram fine conventione expref-
fa aut tacid ln ftrifti juris judiciiS fufficiefttdrtt
non effe ad producendam ufuraitim obligatio*
nem. Sed & fecundo vel fimpliciter interponi-
turpaftuin antichreiios, prout jam fupradefini-
tum eft ex d. /.11. §. l.fifi.h.t. & /. 17. C,
deufiuns.\e\ in fubfidium in Cafum morx j ve-¹-
luti, ut ad diem ufiuris non fiolutis firuflus hypo--
thecarum ufiuris compenfiarentur fini legitimce iifii^J-
rce; quocafu, licet initio minores ufurse in fti*
pulatum dedu<5tse effent, re<5te tamen poft dieiii
morse graviores ufurse promiffa; petuntur, qua*
tenus legitimum non egredinntur ufurarum ino*
dum. /. I. §. pafto 3. fif. h. t.

24. Utrum autem antichrefis legitimum ex«
cedere poflit ufurarum modum, vulgo quseritur.
In tacita quidem fuperius delineata id fieri non
poffe, patet ex d. I. cum debitor 8. ff. in quib.'
caufi. pign. vel bypoth. tacite contr. & rationi
conveniens eft, ne alioquin lex , per cujus be-
nignam interpretationem padum tale tacitum in<
ductum eft, femet ipfam quodammodo videre->
tur deftruere, fibique in ea parte, qua: legiti—
mam ufurarum quantitatem definit, adverfari,
At in expreffa videndum , utrum certus fru-
duum proventus fit, nec ne. Nam fi certus
fit, dum forte pra:dium urbanum vel rufticutn
pignori datum elocatum fuit, vei nomen ufura-
rium per debitorem obligatum , & id a<5tum,
ut vel penfio, vel ufura nominis cederet in vi-
cem ufuraruin, magis eft, ut nec tunc antichrefis
fuperare debeat modutn ufurarum & lege prsefcri-
ptum. arg. Lfiexpaffione 14. C.de itfiuris. Si vero
incertus fruftuuin proventus fit ( quod accidit,
cum prsedium rufticum pignori datur creditori
colendum ab eo ea lege, ut fruttus in vicem ufiti-
rarum confiequeretur ) obtentu majoris percepti
emolumenti propter incertum fruftuum proven-
tum refcindi placita non pofle, refcriptuin eft.
/. fi ed lege 17. C. de ufiuris. Idemque dicen-
dum, fi id a<5tum fuerit, utcreditor domumfibt
obligatum inbabitaret vice ufiurarum, licet ex do-
mus illius elocatione plus emolumenti redigi po-
tuiffet, quatn ufurarum legititnarum ratio pati-
tur ; quia potius condu&a vilius habitatio ,
quam illicitum fcenus contradum videtur. d. I.
14. C. de ufiuris. Si tamen ipfe creditor locando
domum fundumve, penfionem inde certam re-
degerit, placuit Frifiae Senatui, etiamtuncan-
tichrefin ad legitimum revocandam efle ufurarum
modurn. arg. d. L 14. Sande decifi. libr. 3. tit.

1 2. defin. 10. Confer de antichrefi Molineutn
de ufiuris qucefi. 35. num. 259. & fieqq• Andr.
Gayl libr. 2. obfiervat. 3. Mynfingeruin cent. 6.
obfierv. 71. Sande d. defin. 1 o. Carpzovium de-
fin.forenf.part. 2. confiit. 30. defin. 40. 41.42.

25. Pa<5tum commifforium quodattinet, etfi
illud emtioni rede adjiciatur, tit. ffi. de lege com-
miffi. & olim forte fecundum quorundam opinio-
nem in pignoribus quoque ac hypothecis tole-
ratum fuerit; poftea tamen in hifce, velut afpe-
rum & iniquitatis plenurn, reprobatum h Con-

R r r r r ftaii-

-ocr page 882-

ftaiatino invenkur l. ult. C. de paffis pignorum.
quippe quo cum id agatur , ut debito intra cer-
turn tempus non foluto apud creditorem pignus
pro debito remaneat, maximi fepe momenti ac
pretii res in seris alieni exigui cederent exfolutio-
nem 5 debitore egeno ac prgfentis rei numma-
ria: anguftia preflo facile patiente, dura quse-
que & inhumana contra fe fcribi , dum ante
infertum legi commifforise diem molliora fibi
tempora ac fortunam meliorem pollicetur, at-
que ita pa&i afperitatem folutione fe averfurum
fperatj cui tamen fpei, lubricse fatis ac fallaci,
eventus deinde haud raro non refpondet. Con-
fer Pinellum ad rubric. C. de refcind. vend. part.
2.cap. i.num. 27. & feqq. Rittershufiuin par-
tit.feudal. libr. 1. cap. 11. num. 4. Bachovium
de pignoribuslibr. 1. cap. 15. Covarruviam va-
riar. refolut. libr. 3. cap. 2. num. 8. Neque in-
tereft, utrum ftatim 111 ipfa pignoris hypothe-
casve conftitutione talis padio interpofita fuerit,
an ex intervallo; eo quod aeque poftea, du-
rante eadem debitoris inopia, per intempefti-
vam, aut faltetn debitori mifero gravem , difti-
cilem , ac quacunque ratione protelandam ac de-
clinandam debiti exadionem , creditor extor-
quere poffet hanc duram legem ; ut proinde
non minor etiam tunc iniquitatis ratio pro pa-
£ti ex intervallo concepti nullitate pugnet, licet
multi contra fentiant, ut autor eft Ant. Faber
Cod. libr. 8. tit. 23. def. 1. Non etiam refert,
utrum inter debitorem & creditorem paftio hu-
jufmodi intercedat, an inter debitorem & iide-
jufforem ejus, ftve fimul pignore & ftdejuffore
dato caverit debitor, five fidejuffori ipfi in fe-
curitatem indemnitatis pignus conftituerit; cum
conftet, ipfum quoque fidejufforem effe ejus,
pro quo fidejuflit, creditorem , atque adeo ea-
dem iniquitatis uti occafio, ita & ratio, paftio-
xiem talem reprobari fuadeat. Eoquefacit/. i.C.
de dolo. Neque obftat /. ult. pr. ff. de contrab.
wit. Curn vel emendata fuerit per. /. ult. C. de
pattispignorum, idque ex fententia eorum, qui
olim legem commifforiam in pigrtoribus proba-
tam fuiffe autumant: vel non agat de pa&o
commifforio, fed de conventione, quaid a£tum,
ut pignus fidejuflori jufto pretio emtum fit.
Pinellusadrubr.C.derefcind. vend. part, 2. cap.
1. num. 31. Covarruvias var. refolut. libr. 3.
%ap. 2. num. 7.

26, Eft &legi commifforise plane fimile, fi
non idem, adeoque jure eodem cenfendum pa-
£tum, quo id agitur, ut, quicquid expigno-
re venciito redadtum fuerit, id fibi habeat cre-
ditor in debiti folutionem, five pluris five mi-
noris, quam eft in debito , pignus diftraftum
iit: ficuti& illud, ut debito intra certurn tein-
pus non foluto dcbitor pignus creditori cedat; fi
illud cedere ita interpreteris, ut creditori pignus
in folutum cedat pro debito: cum non obftan-
te tali conventione liceat debitori oblata debiti
quantitate pignus luere fibique recipere. arg. /.

Callippv 45. ff. de folutknibus. Unde & ab Ale •
xandro Imp. definitum fuit, padione tali ven-
ditionem pignoris non cenferi contraftam , fed
id comprehendi, quod jurefuo creditor in adi«-
pifcendo pignore habiturus erat, atque itacom-
muni jure creditorem debere hypothecam ven-
dere. l.i.C. depaffis pignorum. Nec his con-
trarium eft refcriptum Imperatorum Diocletiani
& Maximiani in /. ult. C. de difiratt. pignor. cum
illic non quseratur, an id, quod fupra debiti
quantitatem ex pignore vendito redaftum eft,
penes creditorem remanere debeat, fed id urium,
qua a£tione fuperflunm per debitorem repeten-
dum fit; ac determinetur, non iri rem aftionem
in id competere, five pretium ipfum apud cre-
ditorem exiftat, five fundus ex fuperfluo per
creditorem comparatus fit, fed folam in perfo-
nam,id eft, pignoratitiam de fuperfluo moven-
darn efle,fi nibil convenitfpecialiter, id eft,firion
convenit, ut etiam in rern aftione debitori fu-
perfluum, aut comparatum ex fuperfluofundum,
petere liceret. Minus obeft /. d divo Pio 15. §.
fi pignora 3. ff.de re judicatd. Non enim ibi pa-
£tio intercefferat, ut pignus creditori addiceretur
ea quantitate quae debetur; fed, cum pignora
in judicati caufam capta emtorem non inveni-
: rent, refcriptum fuit', ea creditori petenti ad-
dici pofle ed qumtkate quee debetur id eft, ad
! modurn dcbitce quantitatis, ita ut-, fi pignorade-
bito minora fint, fuperflUum petere creditor nori
prohibeatur; & contra, fi pluris, tantam pecu-
niam reftituere teneatur; ita interpretante poft
Duarenum Antonio Mattharo de auftion. libr. 1.
cap. 10. num. 30. Quse interpretatio etiamju-
vatur ex verbis fequentibus d.paragrapbi 3. dum
dicitur ; nam fi creditor maluerit pignora in cre-
ditum pofifidere, iifique effe contentus, reficriptum
efl, nonpoffc eum, quod amplius fibi debetttr pc-
tere, quia velut patfo tranfiegiffe de credito vide-
tur , qui contentus ftiit pignora poffidere j nec
poffe eum in quantitatem ccrtam pignora tcncre ,
& fiuperfiiium petere. Nempe, fiad modum de~
bitse quantitatis pignora creditori addi&a effent _spoterat id, quod ininus erat iri pignore quam
in dfebito, adhric exigere; fed fi maluerit pi-
gnora in creditum poffidere iifque contentUs ef-
fe, ideft, interprete eodem Matthseo d. loco,
malueritea in folutum accipere, minoris valeti-
i tia quam quantum erat in debito, id quodam-
plius in debito eft, petere ultra rion poterat,
quia intelligebatur vclut patfo tranfegiffe de cH-
ditoi tranfaftio autem fupponit aliquam debiti
remifltonem; riec quifquatn amplius, quam fibi
deberi ab initio contendit , fed minus, tranfi-
gendo confequitur, remittens aliquid de eo ,
quod fibi putat debitum efffe,

27. Qui autem hypothecte obligare poffunt,
quibus idex adverfo licitum non fit, id fimul
cum iM quseftione, quae res p%nbri dari pof-
fint titi 3. explicandum erit,

TITU-

£•1 B. X Ki T I T. 1.

-ocr page 883-

IN QUIBtUS CAUSIS PIGNUS VEt HYPOTHECA ETC.

T I T V L V S I L

In quibus caufis pignus vel hypotheca tacite contrahitUr.

SuMMARlAv

Tdcitum pignus efl, (i quis fidejubettt pro co,
qui rcm fidcjubentis pignori ante dederat, vel
ficribat cbirograpbum continens rci fiua obliga-
tionem , aut eifiubficribat; aut fipacificatur, ut
liccat creditori rcm certam vendere , fi debit,um
intra certum tempus folutum non fit. ~ \
Tacite obligmtur propenfionibus illata in pra-
dium urbanum; firuclus nati in prcedio rufiico,
five pendentes , fivejam in borrea deveffi, imo
& cum a curatore bonis dato difiratti , idque
ratione pretii; non fi ab ipfo colono anteprccclu-
fionem venditi, nec tunc in prctio pignus durat.
Invcbta in prccdium rufiicum tacite obligata non
fiunt.

Invetta in prcedium ruflicum tacite obligantur,
cum illudnatura ficrile eft, ut borreum, fia-
hdum , arca trituraria. Hodic illata in rufii-
cum prccdium, & animalia ibi paficentia tacite
obligantur; fied prceclufione opus efi ; & tunc
locatori etiam pnvilegium prcclationis compctit.
Quid jurisfi clam transfierantur, pofiquam prce-
clufafuerant?

4. Oualia bona dcbeant illata effie , ut pignorifintl
an pecunia numerata, gemmce, bona minorum,
fiudioforum ?

5. An res alience per condtMorem illatce ? An rcs
antequam re ipsaper conduclorcm illatce fucrint ?
Et quidjuris fi pofi contraffum locationis ante
illationem alteri obligentur ? An illata ea mente
ne perpctuo ibi maneant ? An depofitce, commo
datce , lanca linca fartori commiffa ? An fingula
corpora mercium in taberna ?

6. An & inveffa ac illata fecundi condutforis te-
neantur primo locatori ? Et an ultra id, quod
cohduffor fecundus debet ?

7. Fundo fiublocato mercede minore , an fruttus
fundi tacite obligati fint ufique ad quantitatem
mercedis primce locationis, an tantum ufique ad
mcrcedem fiublocationis? .

8. Legalis bypotbeca fifico competit in bonis ad-
miniftratorum, & eorum quibufcum contraxit,
& civium pro tributis ; quod & civitatibus
datum pro tributis, quce exigunt Principe pcr~
mittente. An & publicani pro exattione tribu-
torum & vettigalium bypotbecam habeant ? Et
quamdiu ficcundum Hollandice mores?

9. An fifico pro multtvs ac poenis in bonvs dclin-
linquentium hypotheca aut perfonale inter chiro-
grapbarios privilegium compctat, an vero fifictis
omnibus chirographariis pofiponendus fit ?

10. An & quo ufique fificus bypothecam legalem
habcat, cum injus privati fuccedit ? rcmiff tve.

11. Pupillis bypotbcca ex lcge competit in bonis
tutorum, curatorum, vitrki quem mater fuper-
induxit hon rcdditis rationibus &c. An & pio-
ribus in bonis mulieris, quam ttitor pofi fufce-
ptum tutelce officium uxorem duxit ?

12. An inbonis protutornm, attorum tutori ad-
junttorum, procuratorum, & eotum qui pupil-
lorum ncgotia ex amicitia geffierunt ?

13. Aniiocjus competat fiurwfis, prodigis, mente
captis, dcbilibus, mutis, fiurdis ?

14. An pupilli & fimiles hoc jits habeantin bonis
magifiratuum fi fitbfidiaria agant atttone ? Ati
in bonis cxecutoris tefiamenti pro legatis & fi-
milibus ? An in bonis curatoris boms dati,fi cre-
ditoresfint ? An in bonis eorum, quibufcum pu-
pilli contraxerunt ? Ouid ft corum nomine con-
trattutn fit op Weeskamers Recht, quamditt
tuncjus illud durct ? An in bonis heredum tu-
toris ? ,

15. An pttpilli in retn fita pccutfta emtam habcant
legalis hypotbecce jus, pro pecunice debitce rcfti-
tuttohe ?

16. An & in bonis tutofts pro iis , qttcc tutor ante
delatam tutelam pttpillis, ant tttis , qitibus hi
heredes extiteruni, vel etiam durante admini-
Jlratione nott ex ipsa adminiftrationc, fted aftx
ex causa , ccepit debere*. An & pro ufiuris talis
debiti, ac impettjis liiis , fi in eas tutorad ra-
tioncs reddendas convcntus condcmnatus fit ? Et
qttid, fi tutor debitor cum reliquis pupilli tuto-
ribus debitum ttovaverit ?

17. Ex quo tempore pttpillis incipiat competcrejus
hjpothecce in bonis tutorum , protutorum , &
fimdium ? Et quid juris fi untts plufes tUtelas
diverfis temportbus delatas geffieritl

18. Anjus bypothecce legafts pereatpupillis per
rationum redditioncm fi reliqua necdttm refikuta
fint, fcd ufiurce reliquorum perceptce ? Docetur,
pupillos boc jus hypothecce legalis ad hcrides
tranfimitterc; ut mulier tranfmittit hypothecam
legalem pro dote datam. [ : , : s *.

19. Tollitur objettio petita ex eo, qttod etiam tem-
pore Pandettarum hypotheca lcgalis pupillts
competiit, ac monfiratur, id errqneum cjfi, ac
fiatisfit objettionibus. . .

20. Mulieri, etiam jfonfice, & uxori putaftvce,
compettt hypotheca legalis pro dotc , & para-
phernis; ac marito pro obtinenda dotepromifia,
& recttpcranda donatiotie proptcr nuptias. Quid
moribus obtineat ? . .

21. Legatarii habent legalem hypotbecam in bonis
defittntti, non heredis; & quce ifiitis hypothe-
ccc vis fit ? Notatur , hujus pignoris caufiam
jure fingulari dividuam ejfie.

22. Si tcfiator diyerfis temporibus alia atque alia
legata reliqucrit, vcl alia pure alia fiub cottdi-

R r r r r 2 tione,

-ocr page 884-

$68

tione , hypothecd legali non pra-

fertur.

2 3. Competit hypotheca legalis in honisvidui vel
vidute pro reftitutione reltCioriim fuh tonditione
viduitatis. Liberis prioris thori in bonis parentis
hinubi pro reftitutione rerum , qiue in pcenam
fecundariim nuptiarum ad liberos primi thori
redire dehent. ltem pro bonts parentis deftmtti
autd linea parentis defuntti profeBis & per pa-
rentem fuperftitem adminiftratis, in bona ejus;
imo & ex moribus aliquando in bona vitrici vei
novercte, Non pro cceteris advehtitiis: cujus
tamen contrarium moribus verius.

24. An iiberispereat pts hjpothecce pro bonis pa-
rentis defuntti in bona fuperftitis, ft mediante
tranfaCiione (by Uytkoop) certapecunice quatt-
titas promtffa jtt ? Et quid juris, ft-, c\im fu-
perftes parens omne certs alieni ontts ih fe rece-
piffet, hberi partem oneris folvere per credito-
res compuift Jint ?

25. An & hypotheca competat civitati, eccleftis,
piis iocis in bonis adminiftratorum ? u4n focie-
tati Indice Orientalis & Occidentaiis ? An pagis
& vicis in bonis eorum, quibus commiferunt ex-
atfionem onerttm , quie dicuntur Morgen-Gel-
den en Mole-Gelden ?

2 6. An&inbonis eorum, quibujcum civitasaut
ecciefta contraxit \ Et quale jus civitati hdcin
parte datufH fit i

27. Dominus direCtus, & dominus antiquus pro
canone,fiolario, cenfiu, hahet hypothecam legalcm
infiundttm emphyteitticum, fuperficiarium, cen-
fiuaiem. Argentarii in militiam fiuis nummis
creditis emtam ?

28. Qui crediderunt in refieClionem cedium , hypo-
thecam ex lege habent in ipfias cedes refeCIas. An
& Fabri pro mercede operarum ? Quid fi cre-

■

j. rseterprimam hypothecse divi-

M<y jg® |P=K iionem ingeneralem& fpecia-
frfygfra lem , alia hoc titulo fupponi-
jftji tur, t[uod nempe expreifa fit,

vel tacita. De expreifa jam
/Rv*^ _a(5t_um fit_m i. Tacita velcon-
ventionalis vel legaliseft. Conventionalis taci-
tse exempla plura funt: veluti, fi quis ,fide-
jubeat pfo eo , qui rem fidejubentis jam ante
pignori obligaverat ; cum intelligatur hoc ipfo,
quod fidejubeat, quodammodo mandare , res
fuas obligatas efle. Sane fi poft fidejuifionem de-
mum res ejus per debitorein pignori data: eflent,
non cenferentur obligatse, /. Pomponius 5. §.ult.
ff.h. t. Sed & fi is , cujus res eft, inftrumen-
tum feripferit, in quo resilla creditori obligatur,
vel etiam inftrumento tali fubfcripferit, nonig-
rnrus eorum , quse iniftrumento cauta funt, ta-
cite rem fuam obligafle creditur. I. fidejujfor im-
petravit 2 6. pater -i.jf.de pignor. & hypoth.
ibique Groenewegen. fecus, fi id ignoraverit.
arg. /. Gajtts Sejus 39.ff.depignorat. aCi. Pme-
rea hoc ipio, quo id agitur, utdebito intra cer-
ditum, fiedin refeCiionem non impenfium f Quid
fit impenfit non exiiecefiitate , fied utiiitatis aut
voluptatis cattfii fatfa fit ? Quid fi qtiis crcdi-
Aerit in domus emtionem atit cedium novarum
exfiruCIionem ? Ouid fi in aliarum rerum me-
liorationem, reparationem aut emtionem ? An
non his retentio rerum compctat, fitaahuc pofi-
fideanl\ ......

29, MorHnts hypotheca legalis ci competit, qui
credidit in navis refieCiionem; cttjiis contrarium
jure Romano obti.iuit.

30. Etiam illis, qtiorum merccs urgenie necefifi-
tate per magifirum navis difiraCice fiuht, in ipfit
havi; fiociis nauticis in navi & mercibus veilis
pro mercede debitd.

3 1. Univerfitati agrorum aggere munitorum in
prcedia ifilius uhiverfitatis pro impenfis in refie-
ttionem aggerum molendinorum &c. Redemtori
in bonis ejus, qttem d Tttrcis aut Barbaris aliis
redemit. Illis , qiii fiuam partem fbcietatis In-
dica vendiderunt ac transfiripfierunt, in ipfiam
illam partem, propretio necdum fioluto. Infiola-
toribus (Bleekers) pro mercede procurati can-
doris in lineis d fic adhttc detentis &c.
3 2. An jus pignoris naficatur ex arrefio rei aut
perfionce, vel recognitione chirographi in jtidi-
cio ? An exfiententid ? Et quid jttris, fipignora
judicati caufd capta fint ?
3 3. An domino rcifurto ablatce in rebtis fiuris pro
ceftimatione, vcl in rebtts cx pccunid fiurtivx
emtis ? An fiociis in bonis fiocii pro eo quod re-
Hcptis fiociis jure fiocietatis debutim ? Anei, cui
annuus redittts ex certo fundo praftandus ven-
ditur, Jifiundus jpecialiter obligatus non fit ?
3 4. Cujns loci leges JpeCiandce fint in qucejlione,
an legalis hypotheca competat in rebus mobilibus
& immobilibiiS ?

tum tempus non foluto, creditori liceat rem cer-
tatn vendere, res illa exiftimatur taciti pignoris
nexu devinda. I. creditor 3. §. tdt. ff. qui potior.
in pign.

2. Prsecipua vero pignoris taciti non ex lege,
fed potius ex conventione feu pa&ione tacita
defcendentis, fpecies eft in inveftis & illatis in
praedium urbanum ; quippe qux domino pra>
dii pro penfione ac deterioratione jure pignoris
obligata funt. /. Pompomits 2. /. eojttre 4.ff. h. t.
I. item qnia 4; jf. de padis quod pignoris genus a
fuis principiis & quafi incunabulis repetit Bal-
duinus de pignorib. cap. 6. Quemadmodum 8c
fruftus prardiorutn rufticorum pro mercede. /.
in prcediis q.ff. h. t. t. quamvis firttEius 3. C. h. t.
jund. l.fifiervus communis 61. I0cavi8.fi'. de
furtis. five adhuc pendeant; five jamafolo fe-
parati in mefle jaceant, in quantum aUtoritate
publica interdici poteft, ne frucius ex agro in
horreum devehantur, nifi foluta prius penfio-
ne; five denique jam in horrea coloni convefti
fuerint , uti judicatum refert autor appendicis
decifionum poft confil. IIoiL part. 3. voL r • pag.

■ L i s-. X X. WrWW.W:

-ocr page 885-

IN QUIBUS CAUSIS PIGNUS

20. infine'& pag. 21. Atque hinc etiam-eft ,
quod divenditis per creditores aut curatorem bo-
nis datum fru£bibus pendentibus , pecoribufve
in prxdio condudo pafcentibus, in pretioinde
redado potior efle debeat pro penfione debita
dominus agri, inquo frudus pendebantautpe-
cora pafcebantur: in quam fententiam extat res
judicata in d. append. decijionumpag.20.fereinpr.
Pianeft fruftus ab ipfo coiono diftrafti jam fmt,
pretium eorum tacite obligatum non eft, mul-
toque minus fundi, fi qui ex fruftuum preiio
coemtifint. d. I. 3. C. h. t. Negufantius de pign.
& hypoth. 4. mcmbr. 2. part. princip. num. 148.
149. Ipfa quod fpectat iilata' invefta in praedium
rufticum , tacite pro penfionibus fundi domino
obligata noli funt, fed expreifam conventionem
deliderant. d. 7. eo jure 4-jf. h. t. l.finon indutta
5. C. h. t. Nec ccntrarium eft in /. certijuris 5.
C. de locato. cum illic verbis fatis apertis Imp.
Aiexander diverfitatem juris proponat inter in-
ve<5ta in prxdium rufticum , & ea , quse in ur-
banum illata funt, eodem fere modo, quo id
ante factum fuerat a Neratio in d. l.q. jf. b. t.
ac proinde , quando refcribit, ea, qux volun-
tate dominomm coioni in fundurn condudtum
induxerint , pignoris jure dominis prxdiorum
teneri, ubi autem domus iocatur, non efle ne- i
ceflariam in rebus indudis fcientiam domini; pet
iftam voluntatem dominornm atque fcientiam ni-
hil aliud quam^: p'a£tio atque conventio denota-
tur. Quo modo etiam in /. Pomponius 5.
item illud i. ff. h. t. per uoiuntatem conventio
intelligitur ; Etenim , dum ibi Marcianus ait,
Voluntate domini induci pignus ita pofle, ut in
partem debiti fit obligatum, non aiiud vult ,
quam id pa<5to agi poife, ut non in totam pen-
fionem, fedtantumin partem ejus indudtailla-
ta obiigata fint. Eodemque fenfu voiuntatem pro
exprefia novandi conventione JuftinianUS po-
fuit in /. nlt. C. de novation. Nec jure novo
mutata cenferi debent, quse de iiiatis in prsedium<
rufticum tacite non obligatis di£ta funt ; cum
in /. ult, C. h. t. nihil aliud a Juftiniano confti-
tutum ftt, quam, jus taciti pignoris in illatis in
pra;dium urbanum non tantum in utraque Ro-
ma, fed & in omnibus provinciis probandum
effe. Ipfas meliorationes a colono fa'£tas quod at-
tinet, an pignoris jure pro penfionibus tene-
antur, minus re<5te difputatur: cum omnes jure
foli, adeoque pleno dominio ad iocatorem pra:-
dii dominum pertineant, five a;ftimatio earum
colono migranti refundenda fit , five nOti V &
in cafu, quo reftitutio facienda eft, jure cori-
penfationis locator xftimationem a fe debitam pro
debitis per colonum penfionibus retinere pof-
fit, fecundum propriam naturam compenfatio-

nis.

3. Quia ta"men prsedia qujedam ruftica funt,
fruftum naturaliter haud ferentia , fic ut nec
domino fecuritas pro penfione itt fruftibus ef-
fe poflit, ideo placuit, hxc quantum ad justa-
vel hypotheca etc; 869

citi pignorisin invedis & iliatis attihet non mui-
tum a prsediis urbanis feparanda effe ; quaiia
funt ftabuia , quse non funt in continentibus
sedificiis. d. I. eojure 4. §.i . jf. b. t. aresc tritura-
x\x, & horrea. / fihoneum jf. h. 1.1. cum do-
mini $6. jf. iocati. Licet enirai verum fit, per
horreum fubinde defignari iocum , in quo ho-
mines pretiofiflimam partcm fortunarum fuarum
rcponunt. /. namfialutem 3 . §. cjfrailura z. ff. de
officio prrcfetti vigilum. non tamen ideo neceife
eit, ut ad hujus generis horrea reftringantur
verba d. '/. 3, ff. h. t. cum utique horreo-
rum eadem, quse ftabuiorum ratio fit; pigno-
ris autem jure teneantur qus in ftabulum inve-
<5ta funt. d. I. 4. §. 1. ffi. h. t Quin imo, il
mores noftros fpe<5temus, inveda quoque in
prxdium fufticum , nec non animaiia pafcen-
dicauia in pratum conduCium immifla taciti pi-
gnoris jure aife<5ta funt. Hugo Grotius manud.
adjuriffrud. Hoil. libr. 2. cap. 48. num. 19. &
fieqq. Ant. Matthseus de autfion. libr. i.cap.19.
num. 53. Groenewegeri aJl. 5. C.iocati. Dum-
modo meminerimus, nuilam nunc apud nos
aliofque rnultos hujus taciti pignoris vitn eflc in
inve<5tis & illatis in prxdium live rufticum five
urbanum, nifi ilia prasciudantur autoritate pu-
biica dum funt in prsedio, aut, dum conductor
ea transfert, a vigilant-e oreditore in ipfo quafi
trariflacionis a£tu aiTCfto dctirieantur, quo cafu
rurfus in praxiium reduceiida , quse cceperant
■ transfcrri > fed nccduin fuerant ad locum occui-
tationi dfcftinatumdelata: eo modo, quo id Ro-
manis firtghferi jure platUerat in fervis in prse-
dium urhanum indu<5tis, qUos 4 dominis ma-
numitti potuifle , quairidiu penfionis nomiwe
prxcluii non efient, -apeYtulii eft ex /. peli. jf.
h. t. Grotius manuduEi. ad jurijprud. Holl. d.
libr. 2. cap. 48. num. 'Groenewegen ad l.
g.ff.b.t. Arrt.Matthscus de atMion. libr, 1. cap.
19. ntim. 41. & inParcetn. Belgar. ^cjjittifconf. 7.
num. 13. Parens p. m. Paulus Voet ad §. 7.
Infiiit. de attiim. num. utt. & tratt. de mobil. &
immobil. cap. 19. num. 8. Quaiis praclufio nq-
ftris moribus non modo jus hypothecse locato-
ri firmat, fed & pr;elationem eitribuit, licet jure
Romano fiinplex tantum hypotheca videatur
competiifle. Ant. Matthaeus d. oAp. 19. num.^i.
& 74. & jure Atnftelodameriii tantum anni
unius & practerea anni iabentis penfio prselatio-
nem habeat. Ksuren van Arnfitcrdam, fweedc
Deel. pag. 257. col. 2. art. 21. Eoque funda-
mento a Curia Uitrajedina judicatum fuif, dc,-
"minum sediuin in rebus prxclufis potiorem efte
pupiliis, quibus idem iiie a.'dium condudor ex
adminiftratione tutelse jatn ante cceperat obiiga-
tusefle. 14. Decembr. 1675. in de fidke Pieter
de Graafi, Heer van Tuyd-Polsbroek^&c. cn de
Mombers over de Onmondige lCjnderen van Cor-
nelisMeliffien. Sane pera<5ta tranflatione ante prx-
clufionem, nulium ulterius doriiino urbani ru-
fticive prsdii in tranflatis fuperell pignoris aut
Rrrrr 3 prse-

-ocr page 886-

Lu; xx,

prxlationis jus. Sed fi poft prieclufionem rite
fa&am inveda ac prseclufa clam alio tranflata
fuerint, cogi quidem condudor poteit autori-
tate judiciali , ut ablata ac tranfportata reducat
inpraedium, in quo prxclufa, quod&legibus
Mechlinienfibus difertiin cautum. tit.S.art. 14.
in fine. Adde Rebuffum de liter. oblig. art. 4.
glojfi. 2. num. 29. verum quamdiu id re ipfa prse-
ilituin non efi:, vixeft , ut prsedii domino re-
natum dicatur praelationis jus in prsejudicium
creditoruin aliorum fola perfonali afitione , non
privilegio , munitorum , longeque minus in
prajudicium illorum , in quos in bona fide po-
iitos condudor fraudulenter fubdudorum domi-
nium onerofo tituio tranflatum voluit, cum mo-
bilia nullatn tnoribus fequelam habeant ; utcun-
que aliter hic vifutn fuerit Chriftineo, dum ad
Mechlin. tit. 8. art. 14. ntim. 9- & feqq. fcripfit,
mobilia quidem non manere obligata, fi bona
fide alienata fint; at omnino, quoties dolofe in
detrimentum iocatoris exportantur , transferun-
tur, aut alienantur : cujus tamen fententia ex
ilia lege municipali, quam illic interpretatur,
firmari non potuit ; cum non aliud illic cavea-
tur, quamid, quod edu&um eft , ad locatoris
defiderium oportere reduci , ut inde mercedes
condudionis perfequatur; atque adeo perfona-
lis tantum obligatio imponatur condudori ad
fadum redu£lionis , quo per & poft redudio-
nempignoris jus redintegretur. Nam fi &poft
exportationein dolofam duraret ipfo jurepigno-
ris vinculum, nulla fuiflet condudori imponen-
da redudionis neceflitas, fed locatori fimpliciter
rerum elatarum , velut adhuc pignoris nexu de-
vin&arum , perfecutio danda foret.

4. Nthil autem intereft, qualia bona inveda
illata fint: neque enim fupellex fola, proprie fic
dida, fedaurum, & argentum , & ornamenta,
& v.eftes, & arma, & gemma?, & mercium ve-
naliutn univerfitas, & numerata pecunia, & ju-
menta , & fervi , & quicquid a condudore in-
du&um fuit , pro penfionibus obligata teneri
poftunt. arg.l.pen.ffi.h.t. Chriftineus adMech-
lin, tit. 8. art. 14. in notis ad num. 13. Neque
hic inter bona minorum ac_t inajorennium con-
du&oruin diftinguendum puto ; tutn quia ge->
neraliter obtinuit, seque res minorennium, ac
eorum , qui jam legitimam impleverunt seta-
tem, hypothecse legalis vinculo obftringi, ne
alioquin ininorem legi vim tribuamus quam ma-
giftratuum a lege poteftatem habentium decreto,
-quo interpofito vel ipfa immobiiia minoruin bo-
na pignori obiigari, & judicati caufa pignori ca-
pi, & jure prsetorii pignoris per miflionem in
pofleflionem affici, expeditum eft. 1.2. /. 3. §.
fignori 1. jfi. de reb. eor. qui fiub tut. vel curd
fiunt, fine decr. non alienand. /. Fukinius 7. §.
flane 10. jfi.quib. ex caufis in pojfiejfi. eatur. Tuin
quia tutores & curatores utiliter res mobiles mi-
norum, inter quas & illata ac inveda, pigno-
ri obligant pro credito, quod in utilitates pu-

T i t. II.

pilliverfum eft. /. tutorlege \6. pr. ffi. depigno-
rat. aff. I. curator 3. C. fi res aliena pign. data
fit. arg. I. fi pupillorum 7. §. /? obligavit ffi.
de reb. eor. qui fiub tut. vel curd fiunt &e. at ni-
hil magis videri poteft verfum in rem minoris ,
quam quod ad eum alendum erogatum eft; ero-
gatur autetn in alimenta, dum in ufurn minoris
habitatio conducitur , quam una cum cibariis
atque veflitu fub alimentis comprehendi con-
ftat ex l. legatis alimentis 6. ffi. de alimentis vel
cihar. legatis. Tuldenus ad tit, Cod. quce res pi-
gnori dari num. 6. Montanus de tutclis cap. 3 3.
num. 438. Negufantius de pignor. & hjpoth. 4.
membr. fiecund. partis num. 73. 74. Sande depro-
hib. alien. cap. \. §. 3. num. 51. Andr. Gayl
Itbr. 2. obferv. 83. num. 9. & feqq. Chriftineus
ad Mechlin. d. tit. 8. art. 14. nttm. 6. 7. Ro-
denburch de jttre conjugum iit. 2. cap. 3. num.
11. Ant. Matthsus de auttion. libr. 1. cap. 19.
num. 48. 49. Parens p. mem. Paulus Voet de
mobil. & immobil. cap. 18. nttm. 2. Similiter
nec tacitse huic hypotheca: exemta cenferi de-
bent inveda ftudioforum , five fuppellex alia
five libri fint; cum nufpiam ta/e privilegium
huic hominum ordini indultum inveniatur, ne-
que ulla alia fsepe domino locatori mufiei fecu-
ritas fit, ac facile infalutato hofpite migraturus
effet peregrinis in lecis hsrens ftudiorum gra-
tia, fi fupellex libraria, ultra quam plerumque
nihil eo in loco polfidet, pro mufsei penfione
non effet devintta. Berlichius part. 1. conciufi
pratt. 67. nitm. 65. 66. Vinnius traci. de paciis
cap. 12. num. 9.

5. Non aliter tamen inve&a & illata pigno-
ris taciti jure tenentur, quam fi condudoris pro-
pria fint, aut ?liena quidem, fed doinini con-
fenfu in prsedium condudum ita induda , ut
perpetuo ibi fint, feu in ufum condudoris ha-
beantur, veluti ledi , fedilia, inftrumenta ar-
tis quam condudor in domo exercet; quafi hoc
ipfo dominus tacite confenferit in hanc tacitam
rerum fuarum obligationem faltem in fubfidium,
deficientibus propriis condudoris illatis ; nec
poflit videri extra fraudem effe , dum fciens
hoc agi per condudorem , diflimulavit, nec
admonuit condudorem. arg. /. fiprobaveris 2.
C.fialiena res pign. data fit. I. fi fine voluntate 5.
C. ad Senatufc. Vellejanum. Menochius de arbi-
trar.judicum libr. 2. cafiu 441. num. 5. Matth. de
Afflidis decifi 184. Chriftineus ad Mechlin. d.
tit. 8. art. 14. num. 8. Refponfa Jurifc. Holl.part.
5. confil.52. Quaoccafione animadver-

tendutn ulterius, non alia domino prsedii five ru-
ftici five urbaui teneri jure pignoris , quam quse
illata ac inveda fuerint, adeoque non ex foJa
conventione fed ex ipfa demuin illatione nafci
pignoris jus; adeo ut, fi colonus convenerit,
ut induda, illata, pignori fint, & antequam
inducat, alii rem hypothecx nomine obligave-
rit, tunc deinde eam in fundum induxerit, po-
tior fit futurus qui fpecialiter pure accepit, quia

-ocr page 887-

In QITIBUS CAUSIS PIGISftJS VEL ^lhyj?otkeca etc. S;t

Vn poteftate debitoris erat, an & quse boha in-
ferre veiit, & illatidne dbiigata efEcere , adeo-
que adhuc verum erat, fitre voiuntate ejus nafci
pignoris jus. /, potior ejl 11. §. ft

non _

iolonus 2. jf- fuipot. inpign. Donellus depigno-
ribus cap. i 2. verf. mtde num idem. Sed & fe-
cundo fciendum, rie omrtia quidem iilata teneri,
fed ea fola , quse ea mente per condudtorem in-
vehunturin pradium , tlt iflic hnt, id eft, per-
maneant durante tempore conduttionis, five in
prsediis urbanis de jure tacitse , five in rufticis
de jure expVeffit in iliatis invedifque hypothe-
cx , fecundum jUs Romantim quseftio fit, cum
id generaiiter de inveftis & iiiatis definiat Pom-
ponius iri l. tn prtedtis 7. §. 1. ff. h. t. Sc Sc$-
vola in /. debitor. 32. ff. de pignorib. & hjpoth,
MenochiuS de arbitrar. jud. itvr. 2. cafu 441
num. 3. & 4. Mantica de tacitis & ambig. con-
•uent. libr. 11. tit. 15. num. 38. Cui confequens
eft, ut neque commodafa* conduftori' res ad
modicum tantum tempus, neque depofitse apud
eum, aut pignori ei dat®, pignori effe intelii-
gantur ; longeque minus, fi quse condu£tori
tanquarii artifici commiffie fuerint, veluti ianea
linea apud textorem, pannus apud fartorerii fiii-
lonemve repertus , & quse hujuS funt gtoeris
alia plura, riifi jus aliud ftatutis nbiriiriatirii indu-
ftum appareiit. Refponfa Jurifc. Hoii. part. 5.
tonftl, 5Attt. Matthseus de diMion. libr. 1.
tap. ip. num. 55. 5*5. Et quia merces firiguli'
in tabernam eb inferuntur animo, Ut quaritocius
diftradtse rurfuS efterantur, hinc nec fingula cor-
pora, fed foia mercium univeriitas, pro perifio-
nibus tabernse obftricta c£nferi debuit. arg. /. pen.
ff. de pignor. & hypoth. etfi noftris moribus,
quibus prseclufio illatorumrequiritut, parum re-
fert, utrurri univerfitatem merdum ari fingula
corpora devinda dicamus, cum utique illa, quse
prasclufionis tempore in taberna reperta funt, ta-
citeobligata inteliigantur. a'rg. /. grcge 13. pr. &
^s ' ^JL Confer 3s)le-

d. I. pen. ff. de pignor. & hypothecis,
nochium de adipifcendl pojfef. reinedio 3. num.
125. & feqq. Zoefium dd Pdnd. h. t. niitii. 4.

6. Ufque adeo autem invefta in prardium"Ur-
banum tacite obligaritur, ut etiarri fecuridi cori-
duftoris bona non primo taritum' coridudtori te-
nearitur, fed &prilrio locatdti, atque adeo lbCator
primus ea qrioqUe poffit prsecludere. Qupda^er-
te fatis innuit Uipianus in /. folntum 11. §'. fdlii-
tum ?. ff, depignorat. aft. dum de eo difputaris,
anbonafecundi condu£toris in univerfam tenean-
tur penfionem h primo promiffam , ait, credi-
biienoneffe, quod corivenerit, ut ad'UniVer-
fam infuls condu£tse penfionem frivola fecuri-
di condu&oris tenerentur ideoqUe in eam dun-
taxat fummam inve£ta fecundi ac iilata obligari,
in quam ille rurfus conduxit. Quse hsefitatio ine-
pta prorfus elfet, fi non primo locatori res fe-
cundi conduftoris devin£tee forent; cum non
fecundo fed foli primo locatori illa locationis pri-
mx merces major debita fit, & in deflhierida
quajfiibhe , an fecuridi conduftoris illata primo
tenereritiir coricfufEori ultrapenfionem fibi a c,6'rif
duftore fecundo cbririjtutam ., non pnefurqtip
qusedam probabilis, aut credibilitas, fed certa
juris principia, in decifionem adyocandafueriiit,
fcilicet ea ridn ultra teneri poffe primo. ponducto-
ri, quam quatenus ipfe mercedjs promifla; credi-
tor elt, ne accefforia pignoris obiigatio fine prin-
cipali fit. Ivlec hifce con^r^icit Paulus in I ft ifi
lege 24. §.fi coionus \_rfffUcati. eoqupdillic de
inveftis illatis in praedium rufticum fermonein
efle, tum fundi tum coioni tuin deniqueftuftuutil
tacite obligatorum mentio evincit abunde»
Quemadmpdum ergo primi coloni bona tacite
obligatanon erant, fed expreffa indigebant con-
ventione , ita & coloni fecundi iiiata non efle
in caufa pignoris, ratio dictat. Bronchorft mi-
fcellan. cent. 1. affert. 80. Chriftineus ad Mech-
lin. tit. 8. art. 7. num. 2. 3. 4. Cumque no-
ftris moribus receptum fit fecundum ante dicta,
etiam in rufticum illata ptsedium taciti pignoris
jureteneri, nondubium, quin&coloni fecun-
di invefta illata nunc primo quoque locatori te«
neantur , fed in eain duntaxat quantitatein, in
quam conduftor fecundus fe primo prsedii co-
lono devinxit. arg. d.l.xi . §. j. ff. de pig>forat.
aci. Aht. Matthseus de auftion. Itbr, 1. Cap, ig,
num. 54.

7. Cseterpm etfi, inter, Komani juris^autores
seque ac inter Hodierni jurjs int^pretes conftet »
furido per primum cblonu^ rurfus.elocatp, fru-r
<5tus ex cauf£ taciti pignqris primo locatori de-
vindtos peririanere , utcunque fecundus condu-
dor eos percipiat. d. l. ft in iege 24. fi colo-
niis i.jf. iocatt. non tamen illud seque expeditum
eft, anin iritegram primo locatori debitam 1 an
duntaxat in minorem a conductore fecundo pro-
miflam teneantur penfionem ,v dum forte prse^
diurh condufitof locavit aureis odoginta j quoc(
ipfe , centum aureis habebat _v cpnduftum. Et
quamvis. hbnnulli hic id^m probent qufidi.iti
illatis In^v'e£tifque fecundi condu<5toris,fuperiu4
eft'traditum', ut plenius profeqqitur Ant. Maf
thsehs d, cap. ip. num. J4. ,ft?agis tamen jra?
tioni & juri & aequitati confeqtapeum videturj
fublocato prxdio, fru£tus in integram penfipnem
obftri£tos fpre , quain fibi primus-locator pa-
£tus fuit , utut vilioris prardium fublocatum fit»
Suadentid ipfa Pauli verba in d.J. 24* §. ,1\ff.
iocati, quahdoait, frutfus in caufa pigmris tftane»
re, quemadmodum efjet, fiprimus coionus eosper-
cepijfet; quod falfum eflet, fi non in eandem
quantitatem manerent obligati., Suadet infrip.er
argumentum abemtione petitum: etenim.', quem-
admodum venditori liberum eft. rem vendirs?m
retiriere donec pretium integriim exfolutum fit*
etfi forte primus emtor fecundo rem eandem vj-
Iioris vendidiflet, emtorque fecundus fuum,
quod promiferat, pretium offerret venditori,, vel
etiam unus ex pluribus unius emtoris heredibus
I pro fu5 parte hereditaria folveret pretii partem ,

qucr

-ocr page 888-

qub fundi emti partem pro rata confequeretur,
Ififlulas 78. quifiundum. i.ffi. de contrab. emt.
I. jttlianus 13. §. ojfemS.fi. deaft. emti. quem-
admodum infuper venditori licet rem ipfam jam
traditam a quovis perfequi pofleflore , quoties
neque pretium folutum neque fides de eo habi-
ta eft. /.procuratoru 5. §.fiedfi dedi 18.jfi.detri-
butor. aff. §. venditce vero 41. Jnftit. de rerum di-
vifi. idque, quia poft venditionem ufque ad tra-
ditionem atque etiam poft traditionem adhuc
dominus permanet. d. II. §. 3. in fine lnfi.de emt.
vendit. ita quoque juftum cenferi debet , fundi
doininum frudtibus inde natis incumbere pofle,
donec integra penfio foluta fit , utcunque vel
plures ejuidem coloni heredes extiterint, vel
fublocatio alteri mercede rninore fa&a fit , ne
alioquin locatori per condudoris primi fubloca-
tionem pereat retentio fru&uum velut taciti pi-
gnorisjure qusefita. Pra;fertimfi confideres, ip-
furn quoque prx*dii locati dominum poft loca-
tionis contraftum interpofitum manere dominum
fruftuum pendentium , quippe qui partes fundi
efle intelliguntur, neque aliter, nec ante, jure
dominii acquiruntur colono , quam quando &
quia per eum ex voluntate domini vel expreffa
vel faltem tacita feparantur a folo ac percipiun-
tur. l.fifervuscommunis 61. §. locavi S.jfi. defur-
tis. jund. l.fi apesi6. §. i. ffi. eod. tit. l.fruttus
pendentes 44. ffi. de xei vindic. qualis confenfus
tacitus cum non nifi falvo pignoris jure in fru-
ftibus percipiendis intelligatur interveniffe, fi
primus colonus eofdem feparaffet, etiam durare
debuit idem jus pignoris in fru&ibus pro folida
penfione domino debitS, licet alius a primo co-
lono caufam habens eofdem percepiffet. Atque
ex hoc etiarn fundamento ab Hugone Grotio
fcriptum arbitror, fruftus, qui a colono perci-
piuntur ex fundo , eidem traditos fingi a lo-
catore. Manudutt. libr. 2. cap. $.num. 16. qui-
bus fimilia tradit Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. 42.
defin. 21. in pr. Venditur fcilicet ipfe fundus,
fed & feparatim venduntur fruftus fundi pen-
dentes.fi debitor 39. §. 1. fj. decontrah.emt.
qualis venditio fruftuum re ipll locatio eft; ut
proinde iniquum non fuerit, parem iocatori pro
Integra mercede debita afferi fruduum retentio-
nem, qualis venditori rerum venditarum reten-
tio velut jure pignoris pro pretii integri folutio-
re obtinenda per leges data eft.

8. Legalis hypothecse piures in jure noftro
fpecies occurrunt. Primo namque fifco (& ad
ejus exemplum Principi. arg. /. 6. §. 1, ff. de
jure fifici.) dataefl in bonis adminiftratorum. /.
I. C.dejure fifici. ut & eorum, quibufcum con-
traxit. /. certum efi 2. C. h. t. arg. I. fi pignus
8. jf. qui pot. in pignore. nec non in bonis ci-
vium pto tributis ac cenfu. /. 1. C b. t. I. 1.
C. fipropter publ. penfitat. vcnditio celebr. I. Im-
peratores 7. ffi. de publicanis tot. tit. C.fine cenfiu
& reliquis fundum compar. non pojfie. five tribu-
ta illa ac onera ordinaria fuerint, five extr» or-
dinem , urgente neceflitate publica, indi&a j
five ipfi debeantur fifco , iive civitati cui a Prin-
cipe ad fublevandas civitatis anguftias tributa
qusedam aut ve&igalia exigendi facuitas conceffa
eft, convenienter /. vettigalia 1 o. C. de vettigal.
& commijf. Carpzovius defin. for. part. 1. con-
fiit. 28. defin. 47. & 49. Qua ratione etiam
cautum in Hoiiandia civitates pvo tributis fibi
debitis, exemplo reipubiicse habituras hypothe-
cain iegaiem in bonis eorum, qui talia tributa
aut ve&igalia conduxerunt, aut condudorum
fociifunt, aut fidejuffores. Placit. Ordin. Holl.
9. Augufii 1658. vol. 2. placit. pag. 1129. &
placitoi^. Febr. 1679. vol. 1-pag. 592. Quin
& , fi tributa, vedigaiia, cenfus , pubiicanis
eiocata fuerint, hiquoque, tanquam fifcum vi
conduftionis repr«fentantes, pro horum omnium
exaflione hypothecam habent in bonis iliorum ,
qui ifta debent; cum a fifco jus omne redeme-
rint, quod fifco competebat: quod & in Hol-
landia judicatum memorat autor appendicis de-
cifionum. pofi Rejp. furifc. Holl. part. 3. vol.
I. pag. zz.fcre in pr. Sed quo magis ad vigi-
iandum inftigentur pubiicani , & ne mole ni-
mia onerum, a muitis retro annis debitorum,
fimui & femel cives obruantur, in HollandiS
conftitutum , pubiicanos legaiis hypothecse jus
exercere non poffe, nifl intra fex menfes (com-
putandos a tempore finita; condudtionis iiiius,
cujus vi ipfis jus exigendi tributa Sc onera pu-
blica addidum fuit) exa<5tionem inchoaverint,
ac fine interruptione profecuti fint. Generale Or-
donnantien op de verpacbtingen der gemene lands
middelen van Holland anno 1654. art. 29. vol.
1. placit. pag. 1653. 1654. quse & repetita
poftmodum, vol. 3. placit. pag. 816. art. 44.
ubi & jus paratx executionis reftriftum ad qua-
tuor menfes poft finem iftius conduftionis art.
43. Sed&, cum exadoribus tributorum, qua:
dicuntur convoy en licefit gelden injunftum effet,
ut prsefentem exigant foiutionem, nec ulli fidem
habeant nifi fuo pericuio, definitum infuper,
eo cafu, quo fidem habuerint mercium domi-
nis, jus hypothecae ipfis non ultra quatuordecim
dies a tempore faciendse folutionis paratse durare.
Infiruttie voor de Colletfeursen Pachters van con-
voyen en licenten 11. Julii 1597. ^art- ¹5- voL
1. placitor. Holl. pag. 23 24. Plane jus hypothe-
cse legalis pro tributis immobilium, quse appel-
ianter verpondingen , quorumque exa&io in ur-
bibus Hoiiandis inagiftratui urbano veiut jure
quodam redemtionisnunccompetit, nuiiotem-
poris brevioris iapfu perire, judicatum fuit. Ja-
cobus Coren obfiervat. 17. In prsediorum rufti-
fticorum tributis quid juris fit, definit piacitum
Ordin. Hoii. 1. Augufii 165 8. vol. 2. placit. Holl.
pag. 1127.

L I B.

9. Non tamen fifco competit hypotheca le-
galis pro muiftis ac pcenis in bonis delinquen-
tium. Quod ut manifeftius evadat , deftin-
guendum, utrum ob crimen bona omnia de-

lin-

XX. T i t. II.

-ocr page 889-

In QUIBUS causis iPIGNU:

linqucntis aut psrs eorum , velutii dimidia,
tertia , publicari debeat; an ver6 certa tantum
pcena pecuniaria, velut centum aureorum aut al-
terius quantitatis, imponenda fit. Si enim bo-
norum publicatio in totum aut ex parte delido
propofita fit, creditores reliqui, utcumque fim-
plices chirographarii , fifco potiores funt , in
quantum tunc fifcus .bona delinquentium non
percipit nifi cum oneribus, nec intelliguntur bo-
na effe, nifi qux dedudo a?re alieno fuperfunt,
ut jure publicationis fifco cedant, /. non pojfunt
11. l.Statius 48. ult. ff. dejurc ftfci, l.fiquis
dolo 2. §. ult. ffi.fi qttis aliqttcm tefian prohtb. vcl
coeg. juncl. /. 39. §. i.jf. de verbor. fignif. Re-
fponfa Jurifc. Holl. part. 1. confil, 179. Si vero
certa tantum pcetia fifco pendenda fit , falvis
bonis, veluti cx lege Julia repetundarutn , re-
ftdui , annona? , &c. nullam quidem antealios
creditores chirographarios pralationem fifcus ha-
bet, fed nec iifdem poflponendus eff, adeo-
que magis cum iis concurfurus pro rata, exern-
plo privatorutn , quibus pcenarum perfecutio
competebat ex furto, rapina, aut alio fimili deli-
do privato. Quod enitn a Modeftino pro regu-
la traditum eft , omnium fifcaltum pcenarum pe-
titionem credttoribus pofiponi. I. in fummd 17.
ff. dejttre fifci. uti etiatn ab Alexandro refcri-
ptum fuerat , rcm fiuam perfeqttentibus pcena
exaftioncm pofiponi. I. unic. C. pcenis fifcalibus cre-
ditores prceferri. id jam ante a Papiniano eam re-
ceperat interpretationetn , ut netnpe folum pra:-
lationis privilegium pro pcenis fifco denegare-
tur , non vero jus commune concurfus, quod
& privatis competebat, dum in l. 3 7. ff. de ju-
ve fifici ait ; qttod placuit, fifico non effie poenam
petendam, nifi creditores fiuttm recuperaverint, eo
pertinet, ut privilegittm in pocnd contra creditores
non exerceatur, non ut jus commune privatorum
fificus amittat, _tadeoque pro qua parte creditores
reliqui ftmplices fuum poffunt credituin confe-
qui, pro ea etiam fifcus poenam confequatur,
nec aliter folidse pcena? exacfionem habeat, quain
fi & creditores ex patrimonio delitiquentis fo-
lidum poffint falvum habere. Non defunt inte-
rirn, qui fifco pro pcenis hypothecam aut fal-
tem pra:lationem tribuunt ex die condetnnatio-
nis, quia judicio atque fententia quafi contra-
Jhitur. I. 3. §. 11. ff. de peculio. Peregrinus dc
jure fifci lihr. 6. tit. 6. num. 12. Negufantius
de pignor. 4. membr. 2. part. num. 11 s- Car-
pzovius defin.for.part. 1. confiit. 28. defin. 104.
Sed vix eft, ut hoc probetur; cutn privilegia
ftridam recipiant interpretationetn, tnaxime,
tibi de pcenarum perfecutione quaeftio eft, adeo
utnec minor, qui alias facile ex setatis beneficio
reftitui foiet, adverfus omiffam pcenz perfecu-
tionem reftituendus ftt. /. auxilium 3 7. ff. de
minor. 25. annis. Ac proinde, licet in bonis
eorum , quibufcutn fifcus contraxit, hypothe-
cam habeat, non tamen ideo in bonis eorum,
qui principaliter ex deli&o obligati funt, licct

vel hypothec:a etc.

poftea aliquo refpedu & ad quofdam effedu^
judieio atque fententia contrahi videatur. Stat-
que pro hac fententia poftHug. Grotium ma-
nud. ad jurijprud. Holl. libr. 2. cap. 48. nttm.
17. Anton. Matthaeus de auttian. Itbr. 1. cap,
19. ntttn, 48. Jure tamen fingulari id apud nos
datum focietati Indise Occidentalis, ut, quoties
in pcenatn incidunt illi, quorurn minifterio uti-
tur, retentionem mercedis & falariorutn quin
& prsedjc habeat, perinde ac fi nunquam mer-
cedem hifce debuiftet. Artikel-Brief van de Wefi-
Indtfche compagnie 12. Aprtl 1677. art. 15. voL
3. placit. Holl. pag. 1347. Sed & , licet fifcus
pro pccnis ipfis prsciationem.non habeat, tamen
h reus criminis in expenfas litis damnatus fit,
prsetores, advocati filci, altique ftmiles fifci no-
mine publicam peragetites accufationein , pro
hifce recuperandis potiores funt reliquis delin-
quentis creditoribus in bonis ejus , tum quia
harc impenfa per eos ex officii neceffitate fada
eft; tum quia reipublics intereft peccata nocen-
tium & innotefcere & puniri. /. fi d reo 70. §.
ult. fi. de fidejujfiorib. I. ettm qtti nocentem 18 , ff.
de injuriis. quod rarius fieret, fi ancipiti futn-
tuuin periculo gravarentur publici taies acCufit-
tores, ob denegatam in bonis damnati pro hif-
ce prslationem. Peregrinus de jttre fifci Ithr. 5.
tit. 1. ttum. 193. Quod & praxi in Hollandia
fervari, HugoGrotius teftatur in Refponfis fu-
rifc. Holl. part, 3. vol. 2. cottfil. 1 66.

I o. Non etiam hypothecain legalein fifcus
habet, quoties fucceffit in locuin privati, idque
temporis anterioris intuitu; nam ratione futu-
ri temporis fuum adhuc privilegium exercet. /,
fificus ctitn 6. ffi. de jure fifci. quod latius tradi-
turn tit. de hered. vel att. vcnditd nttm, 13. in
fine.

11. Eft & pupillis ac minoribus data legalis
hypotheca in bonis tutorum ac curatorum ex
cotiftitutionibus Principum, cum antea folum
inter chirographarios privilegium competiiffct.
I. pro officio 20. C. de adminifirat. tut. I. untc,
§. 1. C.de rei uxor. affiione. Sive curator gene-
raiis fit, five ad unum a<5tum , vcluti ad litem
pro pupillo vel ininore exercendam datus. Mun-
noz de ratiocin. cap. 39. nttm. 3. Montanus dc
tutelis cap. 31. effeftu 2. num. 14. five extra-
neus, five mater aut avia tutelam gerat. arg.
l.fimater 6. C. h. t. Ant. Faber Cod. Itbr.
tit. 8. defitt. 4. in med. Etfi enim in /. 3. C.
quando mulier tut. off, fittig. cautum fit, mulie-
retn tuteiam liberorum fufcipientein debere fuatn
fuhfiantiam fiupponere, non tamen inde conclu-
denduin , legaii hypothecse locum non cffe:
cum potius prudenter a Juftiniano fuppofitio
illa mulieri injunda videatur, ne alias ignoran-
tiam juris forte prsetendat, quae mulieribus fa-pe
impunita eft, atque adeo per fufceptionem tu-
tehe, quse talem omnium bonorum hypothccam
comitem habet, fefe captam queratur. Illud ex-
peditum eft, legaiis hypothecse jus pupillis nafci.

S s s s s i ti

-ocr page 890-

37*

in bonis vitrici, quem mater tutrix, non peti-
to liberis tutore alio nec redclitis rationibus ac re-
liquis reftitutis , fuperinducit, idque pro tutelas
totius adminiftratione, etiam ante matrimonium
fecundum per matrern gefta. /. fi mctter 6. C.
b. t.Nov. 22. cap. 40. Sande decif.Frifi. libr. 3 .
tit. 12. defin. 2. & 4- Andr. Gayl libr. 2. ob-
fierv. 90. num. 2. Rodenburch de jure conjugum
tit. 3. cap. I. num. 4. D. Joh. a Someren de
jure novercamm cap. 5. num. 2. Quin & inbo-
nis uxoris, cum maritus tutelam ftante inatrimo-
nio fufcepit, noftris moribus competere pupillo
pignus iegale probabiliter defendi putat Roden-
burch dejure conjugum tit. 2. cap. 3. num. 11.
etiam tunc, cum marito Uitrajedtino volunta-
ria alienatio rei uxoriie fine confenfu uxoris,
dum prole communi caret, ademta eft; quod
etfi adtnitti pofiit, ubi vel ftatutaria omnium
bonorutn vel fiitem qua:ftuutn communio inter
conjuges exclufa non eft , falleret tamen, fi
uxor omnino dotetn fibi falvam pa£ta fit, &
ita reduxerit dotium privilegia jure Romano no-
viftimo recepta.

12. Quia vero in Jocum veteris privilegiiin-
ter chirographarios fucceflit jus hypotheca? lega-
lis, hinc concludendum videtur, etiam jure no-
vo hypothecam legalem nafci pupillis & aliis fi-
milibus, in oinnibus illis cafibus, quibus jure
veteri privilegium inter chirographarios inveni-
tur tributum, licet id non ita nominatim in le-
gibus pofterioribus hypothecse mentionem ha-
bentibus expreffum iit. arg. I. & mulieri 15. §.
1. ff.de curat. fiuriofio & altvs extra min. dandis.
Quibus confentaneum eft, pupillis quoque le-
galem tribui hypothecam in bonis protutorum.
/. dabimufique 19. §. 1. ff. de rebus autor. jud.
poffid. & vend. I. ult. ff. de tutclce & ration. di- '
firab. Ant. Faber Cod. libr. 8. tit. 7. defin. 2. ■
Carpzovius defin. fior. part. 2. confiit. 24. defi.
14. Refponfa Jurifc. Holl. part. 1. confil. 299. ■
infine. nec non in bonis adtoris, qui tutori ad- i
jungitur ad negotia pupillaria expedienda , ut &
in bonis procuratoris. /. properandum 13. §. ult.
C. dejudiciis. eo quod pupiili intuitu parum in-
tereft, utrum a£tor aut procurator an tutor ea j
gerat, quae pupillus per setatem gerere nequit,
iive ab ipfo tutore, five a judice aftor electus i
iit ; cum inter hos fufiiciens diverfitatis ratio ;
non fit, licet nonnuilis placuerit, in bonis adto- j
ris a judice dati non effe pupiilo tribuendum ;
hypothecse jus , ut notat Montanus de tutelis \
cap. 31. effettu 2. num. 16. & fieqq. Sane, fi j
etiam hypotheca legalis exemplo anfiqui privi-
legii pupillis competat in bonis eorum , qui, ;
cum neque tutores eifent neque pro tutore ge-
rerent, ex folo amicitise officio gefferunt nego-
tia impuberum, ut autor eft Paulus in Ifi ne- ■
gotium 23. ff. de reb. autorit. jud. pofifid. quales i
tamen minus funt fimiles tutoribus , quam qui- |
dem adtores a judice conftituti; non eft, cur
non iri adorum quoque talium bonis hypothe-
cse legalis pupillo defendatur.

13. Ex eodem fundamento non pupillis tan-
tum & minoribus, fed & furiofis & mente ca-
ptis, & prodigis , & debilibus, & furdis, &
mutis, & generaliter omnibus, quibus ob seta-
tein aut anitni corporilve vitium ex decreto cu-
ratores dantur, jus hypothecse legalis afterendum
eft; quippe quibus omnibus olnn perfonale in
bonis curatorum privilegium a Jurifconfultis af-
fertum fuit. /. & muhen 15. §. 1 .jf.de curator,
fiuriojo & aliis extra minor. dandis. I. dabimufique
19. §. 1. infine & 11. fieqq. ff. de reb. auttor.
jttd.pojfid. & vend. I. ult. jf. de tutelce & ration.
dijlrab. Prodigo fane uti aperte d. I. 15. privile-
gium dedit, ita non redte quis in contrarium
objecerit, beneficiis legutn atque privilegiis in-
dignos eife, qui non cafu fed culpa imo dolo
fuo proprio in eam dedu&i funt conditionem,
ut opis aliense indigeant, quales procul dubio
prodigi videntur. Etenim non tarn culpa , quam
impetus quidam furoris in iis eft, ubi primum
a frugalitate vel tantillum cceperunt defleftere,
unde & tales furiofitm facere exitum , quantum
ad bona attinet, a D. Pio refcriptutn fuit. /. bis
qui 12, in fine ff. de tut. & curat. dat. ab bis,
qui jus dand. Scilicet, quod dc ira Seneca libr.
I. de ird cap. 7. id ad prodigalitatem merito tran-
ftuleris. Quarundam, inquit , rcrum initia in
nojlrd potefiate fimt, ulteriora nos fitta vi rapiunt,
nec regrefiiim relinquunt. Ut in prceceps datis cor-
poribtts nttllumfiui arbitrium cfi, nec refifiere mo-
rarive dejetta potuerunt , fied confiltum omne &
pcenitentiam irrevocatnlis prcecipitatio abficidit, &
non licet eo non pcrvenire, qtto. non ire licuijfet,
ita animus, fi in prodigalitatem aliofique fie pro-
jecerit affettus, non permtttitur reprimerc impetum.
Rapiat illtim oportet, & ad imum agat fiuum pon-
dus & vitiorum natura proclivis. lmo, uti ira,
ita & prodigalitas , furor eft ; nec, fi furiofis
privilegium vindicaveris , id prodigis ex co,
quod initiumprodigalitatisab ipfis proficifcitur,
jure neges: cum & multos fua culpa in furo -
rem incidiffe ac perduraffe conftet, irse potiffi-
mum nimis indulgentes : nam , ut idem Sene-
ca libr. 2. de ird cap. ult. ird celerior nulla ad in-
fianiam via efi. Multi continuarunt irce fiurorem,
ncc, quam expulerant mentem, unquam recepe-
runt. Ajacem in mortem egit fiuror , rn furorem
ira.

14. Plane pupillis reliquifque jam enumera-
tis jus hypothecse ex iegenon re£te afteruerisin
bonis magiftratuum , qui fubfidiaria pupillis
aftione tenentur. /. 1. §. privilegium 14. ff. de
magifirat. conveniendis. nec in patrimonio exe-
cutoris fupreinx voluntatis, qua perfonae taJes
inftituta vel iegato honoratse funt; eo quod ta-
lis executor non propter pupillos , aut genera-
liter propter teftamento honoratos , fed magis
propter ipfum teftatorem videtur conftitutus,
•ut ejus voiuntas effeftum fortiatur:. Nam &r,
fi bonis debitoris obserati ac latitantis aut ab ho-

ftibui

L i B. XX. T i T. II.

-ocr page 891-

In quibus causis pignus

^libus capti, aut dum deHberant fcripti heredes
de adeunda hereditate, curator datus fit, nec
olim privilegium, nec jure novo pignus legale,
tributum fuit, quin nominatim denegatum cre-
ditoribus in bonis talis curatoris. /. idem privile-
giumz2. §. i. ff- dereb. autor. jud. poffid. utcun-
que inter creditores pupilli aliique iimiles nu-
merentur; cum hic non setatis ied tantum cre-
diti confrderatione curator conftituatur , quo
fic, ut pupilli jure cum majorertnibus aliis com-
muni uti debeant. Ilefponfa jurifc. Hoil. part.
4. conjil. 199. num. 2. Sed nec in bonis eorum,
quibufcum pupilli contraxerunt, legalis hypo-
theca jure civili pupiiiis data apparet; necmo-
ribus noftris uiia ipfis ex setate ante aiios credi-
tores praiatio competit in bcnis debitoris; niii
cainera pupiiiaris pecunias pupillares fcenori coi-
locaverit op Weeskamers recbt, quo cafu prada-
tionis jus pupiiiis competit, quamdiu minores
funt; nam fiinajores fa£ti fortem haud repetie-
rint, fed acceptis ufuris aut aliter de novo fidem
debitori habuerint, ceffaret iiiud perfonaie prse-
lationis jus, aliaque fnnilia, quae pupiiiaris seta-
tis favore pecuiiariter recepta funt. Refponfa Ju-r
rifc. Hoil. part. 4. confil. 267. Simiiiter nec in
honis heredum tutoris hypotheca iegaiis pupiiiis
quseritur; maxime, cum fupra. tit. 1. jam fue-
rit adftructum, ne fub expreifa quidem hypo-
theca generaii bona heredum contineri, quoties
id nominatim a&um non eft; in generaii autem
legaii expreifa conventione id . aiftum inteiiigi
iiaturaii ratione non poteft. arg. /. Paulus rc-
fpondit 19.fi. de pignor. & bypoth. Montanus
detutelis cap. 31. effiettu 2. num. 36. 37. Refp.
Jurifc. Hoii. part. 1. confil. 3 00. in fine.

15. Denique nec in rebus ex pupillari pecu-
nia comparatis iinguiare iegaiis hypothecae jus
pupillis fatis ex jure adftruitur pro pecunise ta-
lis repetitione, quamvis plerifque contravidea-
tur, inter quos Negufantius depignor. 2. mem~
lr. 5. purt. princip. num. 19. Berlichius part. 1,
tonclufi. prattic. 65. num. 145. Bachovius ad
Treutlerum uol. 2. difput. 24. th. 7. lit. D. Car-
pzovius defin.fior.part. 1. confiit. 28. defin. 109.
Ant. Matthsus de auttion. libr. 1. cap. 19. num.
39. Etenim, ii tutor ipfe emerit ex pecunia
pupiiiari ,- eleftio quidem pupiiio competit,
jutrum rem fua pecunia emtain utiliter fibi vin-
dicare malit , an ejufdem quantitatis nummos
repetere. I. fi tutor 2. ffi. quand. ex fatto tut.
min. agere. I. fi pecuniam 2 6.ffde reb. creditis.
nec dubium , quin , li nummorum pra'tuierit
repetitionem, legaii hypotheca Kque in re fuis
nummis emta , ac in quibufvis aiiis tutoris bo-
xais, munitus dicidebeat; cum ita tutor ex ad-
miniftatione tutek' ad pecuniam talem redden-
dam devinftus fit. Sed ti extraneus nurnmos pu-
pillares in rerum certarum emtionem mutuos ac-
ceperit, non aiiter in rebus emtis fibi pignus
aiierere poteft, quain fiid ipfi exprefla conven-

tione conftitutum iit. Pignoris certe eo cafu ale-

VEL HYPOTHECA ETC^

ge dati alturn in jure filentium eft; neqUe de
iegaii fed conventionaii pignore agunt leges iiiae,
quse pro contraria opinione adduci foient, pu-
ta, /. idemque efi j.jfi. quipot. in pign.l.fedjipe-
cunia 3.ff.de reb.eor. qui fiub. tut. vel cura fiunt
fine decreto non alienand. Cohxret enim lex ter-
tia legi fecundse , & parti pofteriori iegis pri-
mar, ubi deconvenrionaiipignore fermo eft, ac,
cum qusereretur, an non tutor poifet praedium
pro pupilio emtum pignori obiigare venditori
fine decreto in pretii adhuc exfoivendi fecurita-
tem, idque aperte negaretur, mox in/. 3. fub-
jungitur exceptio, in qua pignus conventionaie
etiam fine decreto tenet in prxdio per pupiiium
.emto, fciiicet, fi pupiiiaris pecunia pupiiloem-
tori fubininiftrata fuerit ad pra:dium emendum
cum padtione expreifa , ut illud pro numntis
pupiiiaribus pupillo aiteri in emtionein creditis
obligatum eifet. Cujus exceptionis ea probabihs
ratio eft, quod privilegiatus contra seque privi-
iegiatum fuo non fcleat uti priviiegio ; quo fit,
ut decreti foiennitas ad pignoris in immobilibus
conftituendi firmitatem non ita deiideretur,
cuin pupiiius in pradium emendum credidit cum
pa£to pignoris , atque quidem cum extraneus
fic credidit, vel ipfe venditor majorennis fic vo-
luit de pretio fibi debito fidem habere pupiilo
emtori. Unde &c 'md. I. 3. non proponitur qua:-
ftio, an prsedium pecunia pupillari pro aiio pu-
piiio comparatum pignori fit, fed an pignoris ob-
ligationem pofifit habere pupillus is, cujus pecunu
fiundus efi emtus ? Nec abfimilis refponfio eft
ad d. I. 7. ffi. qtupot. in pignore. quippe quse iti-
dem cohseret iegi prsecedenti quintas ac fexta:,
nec definit, an expreifa, an vero tacita hypo-
theca competat; fed tantum exponit, quo ino-
do in pignore interdum pofierior creditor potior
, fitpriore, juxtaverba prima d. /.5. cumque id
varie probaretur exemplo ejus , qui in rei jarn
alteri obligata? confervationem credidit, quia ta-
lis pecunia tunc falvain fecit totius pignoris cau-
fam, necnon exemplis aiiis, tandem etiam id
demonftrat Ulpianus in /. 7. exemplo pupilii, ex
cujus pecunia res comparata erat, quem in ea
re ernta vult potiorem efle aliis anterioribusein-
toris creditoribus, quia pecunia taiis credita &
pretii ioco numerata eftecit, ut dominium em-*
tori qusereretur, & ita creditori anteriori gene-
ralem hypothecam habenti nafceretur in ea re
pignoris jus. Nec pupiili mentio ibi fa&a eft,
quafi jus quoddam fingulare eflet in pupillo,
nummos in emtionem rei alicujus credente, cum
in verbis fequentibus ejufdem. /. 7. id, quod
de pupilio didtuin fuerat, generaliter afferatur
de omni alio in emtionem rei credente, dum
dicitur, quod fi res non in totum ex nummis cu-
jufidam comparata efi, erit concurftts utriufique cre-
ditorisyidefi, & antiquioris, & ejtts cujus num-
mis comparata efi. Conftatautem, iis, qui pecu-
niam crediderunt in rei emtionem, jus pignoris
non nafci, fed folam perfonalem dari aftionem »
Sssss 2 niii

-ocr page 892-

nifi fpecialiter aut generaliter res emta ipfis per
emtorem obligetur. /. quamvis ex.pecunia 17. C.

pignorib. & hypothec, Carpzovius defin. for.
part. 1. confl.it. 28. defln. 107. 108.

16. Illud non fatis expeditum eft., an &
pupillo legalis hypotheca competat in bonistu-
toris pro iis, quas tutor vel ante delatam fibi
tutelam coeperat pupillo, aut ei, cui is heres ex-
titerat, debere, vel durante tutelae adminiftra-
tione, durn forte pupillus autore tutoreadivit
hereditatem ejus, cui tutor ipfe obligatus crat ?
Certi utique juris eft , tutorem non ab aliistan-
tmn pupilli debitoribus, fed & a fe exigere opor-
tere , ii quid iple pupiiio debeat, & generali-
ter quod adverfus alium pratftare debuit pupil-
lo fuo, ideum quoque adverfus fe debere prar-
ftare. /. quotiens 9. §. & gencraliter 3. & 4, ff. de
adminiflr. & peric. tut. I. tutor datus 69. jf. defl-
dejujfor. arg. l.ftpupilli 6. §. ult. I. proculus 18.
ff. de negot. geflis. I. fi negotia 31. ff. mandati.
Montanus detutelis cap. 3 2. regula 9. num. 26. &
feqq. & quicquid , cum a fe exigere deberet,
non exegerit, in tutela: judicium venire, quem-
admodum venit in negotiorum geftorum aftio-
nem, quicquid aliena negotia gerens non exe-
git &fe, cum ei deberet ad cujus negotia geren-
da acceiTit. d. I. 6, §. ult. d. I. 18. jf.de negotiis
geflis. Quibus pofitis, id unum infpiciendum vi-
detur, utrum debitum tale fit , quod durante
tutela? adminiftratione exadionem habebat, an
vero tale, cujus exa&io ex die vel conditione
fufpcnfa erat. Nam fi toto tutelae adminiftratae
tempore necdum dies aut conditio debiti exti-
terit, uti ab aliis iliud exigere non potuit, fi
alii deberent, itaneca fe exigere dehuit, quip-
pe plus tempore k femet ipfo exaclurus. Cum-
que hoc cafu nulla negleftas exaftionis culpa aut
mora foiutionis appareat, neque tutor in ullo
peccaverit, confequens eft, hujufmodi debitum
intuteise judicium non transferri, adeoque non
fieri pupilli intuitu privilegiatum aut hypotheca-
riurn. /. quotiens tutor9. §. fipaterf. 1. ff. dead-
vnin. & peric, tut. Si vero purum fuerit debitum,
vel faltem durante adminiftratione extiterit dies
autconditio ejus, quod pupillo tutor debet, fic
ut etiam mora. atque negligentia tutoris in exi-
gendo manifefta fit, tunc, uti per culpam tu-
toris non exafita a debitoribus extraneis veniunt
in tutelae judicium, quia munere fuo ex bona
fide funftus non eft , ita quoque venire debet
hoc , quod fua mora atque negligentia a le non
exegit. /. adverfus 3. C. de heredib. tut. & cura-
tor. I. ita autem <). §. debitor 4. ff. de admin. & pe-
ric. tut. l.fi tutor. 5 .ff.de tutelce & ration. djflrah.
I. tutor datus 69. ff. de fidejufforihus. cui confe-
quenseft, ut deinceps debitum tale incipiat hy«
potheca legali, aftionem tutelse comitante, rnu-
nitum efte. arg. /. quotiens tutorg. §./paterfami-
Itas. 1. jf.de adminiflr. & peric. tut. Refponfa ju-
rifconf. Holl. part. 4. conftl. 3 64. 3 . 3 8 2. Ne-
que interefle puto in hac qusftione, utrum tu-
tor fortem pupillo deheatr, an u&iras aut redi-
tus annuos: nam cum & ufuras , quarum dies
durante tutela ceflit ac venit, k fe exigere dfe-
buerit, magiseft, ut& ha? veniant in judicium
tutelx, ac lta pra;lationem habeant. Carpzovius
defln. for. part. 1. conflit. 28. def. 172. 173-.
Quin & pro expenfis litis, in quas tutor pupillo
rationum redaitionempetenti damnatus eft, pra^-
lationem ac jus hypotheca; pupillo aflerit Antoni.
Faber Cod. iibr. 8. tit. 7. defln. 1.4. 5. Plane, fit
tutor vel patri pupilli vel ipfi pupilla fecundum
fuperius propofita pure quidem fortem debeat,
fed ei per reliquos contutores pecunise pupilla-
ris ufus fub ufuris ia futurum relifitus fit, aut
alia ratione debiti novatio qusedam per reliquos
contutores fuerit fafta, tutoris quidem debito-
ris intuitu debitum tale in judicium tutelse ve-
nire non poteft, cum in mora aut negligentiS
exigendi a fe ipfo haerere non intelligatur, qui
novationis interventu priorisfecit obligationis dif-
folutionem; fed magis tutelse judicio tenerentur
eo cafu tutores reliqui, exeo, quod pupillarent
pecuniam male crediderunt per novationem tu-
tori ifti, qui folvendo non eft, uti tenerentur,
fi pecuniam a tutore debitore re ipfa acceptam
cxtraneo minus idoneo collocaffent. d. part. 4.
confll. Holl. 3 65 .in med.

17. Nafcitur autem hoc jus hypotheca: le-
galis pupillis & fimilibus in bonis tutorum ac cu.-
ratorum protinus ab eomotnento, quotutelavel
cura delatafuit, non ab eotempore, quo tutor
ncgligenter aut fraudulenter gerere coepit, fic u£
omnibus illis, quibus poft delatam tutelam.hy-
potheca fpecialis conftituta eft, potiores fint. L
cum oportet6. §,uit. C. de bonis qute liberis. Ant.
Faber Cod. libr. 8- tit. 7. defln. 1. Montanus de
tuteliscap. 31 .ejfettu 2. num. 20. &feqq. Ne<-
gufantius depignor. 4. membr. z.part. num. 17.
Bachovius de pignorib. libr. 1. cap. 9. num. y.
Refp. Jurifc. Holl. part. i.cotifll. 227. & conjil.
3 00. part. 3. vol. 1. confil. 182. poflmed. & voL
2. confti. 302. ( 202.) & part. 4. confil. 199.
200. 201. Si plures tutelas ldem tutor geflerit,
ac de-in bona ejus non. omnium pupillorum inr
demnitatifufficiant, extemporis pra*rogativapo-
tiores illi erunt, quorum antiquior tutela , feu
prius tutori delatafuit. arg. /. ult. §. i.infme C.
quipot. inpignore. Quod fi non vcri tutores fint,
fed protutores, ex eo demum tempore initium
hypothecas legitimse repetendum videtur, ex quo
fefepro tutore aut alio iimili titulo coeperunt re-
rum pupillarium adminiftrationi immifcere, cum
illud vere officii qualis qualis non tam delati
quam fponte fufcepti principium fit. Ant. Faber
Cod. libr. 8. tit. 7. defin. 2. Carpzovius defin. fior.
part. 2. confiit. 24. defi. 14.

18. Natum vero femel pignoris legalis jus in
bonis tutorum neque per finitam tutelam expi-
rat, neque per rationum redditionem, fed de-
mum per reliquorum reftitutionem, utcumque
minor fadus redditis fibi rationibus ufuras reli-

quorum

Ln. X X. T i t. II,

-ocr page 893-

In (QlJiBUS CAUSIS PIGNUS VEL KYPOTHECA ETiC.

quorum accepiflet aut exegiflet, fi noa aliunde
novandi animusappareat. /, qui nominikn 44. §.
1. jf. de adtnin. & peric. tut. jund. /. ji pupil-
lus 9-ff. denovation. de quibus plenius tit. de no-
•vationibns. Vide interim Ant-. Matthseum de au-
tfton. libr. 1. cap. 21. num. 26. 27. Denique
nec interveniente morte pupilli hanc hypothe-
cam a lege datam evaneicere, fed ad heredes
tranfmitti verius efl:; atque ita fentit Ant. Fa-
ber C. libr. 8. tk. 7. def. 2. in not. num. $. Ant.
Matthasus de mttion. libr, 1. cap. 21. num. 28.
29. de tutelis dijput. 4. num. 17. 18. Brune-
mannus ad l. 42. ff. de adminiflr. tut, Negu-
fantius de pignor. membr. 4. fecund. part. princ.
num. 3 2. (Diifent. Berlichius concluf. praff. part.
io concil. 67. hum. 33. Carpzovius defin. for.
part. 2. confiit 24. defin. 12. infine. ) Licet enim
olim tempore Pandeftarum perfonale privilegium
ad pupiliorum fucceflores non tranfiverit. /. da-
bimufque 19. §. 1.ff.de reb. autorit.jud. pofjid. I.
ex piuribus^.fi". deadmin. &peric.tut. l.pen. §.
pen. jf. de ritu. nupt. eaque de caufa nec locum
habuerit, fi ventricurator quidem datus eflet,
fed partus non editus. i.ftventri 2<\.ff.dereb. aut,
jud. pofjid. non tamen ideo jus reale pignoris,
quod poftea a lege datum, morte pupilli perire
debuit; tum , quia nufpiam in jure noftro inter
modos, quibus jus pignoris five conventionalis-
five legalis extinguitur, mors ereditoris' nume-
rata eft; 5 tum quia pignus hoc iegale pupillifr
ideo videtur datum , quia per jetatem non po-
terant hypotheca conventionali in bonis tuto-
rum fibi fatis profpicere, uti fibi profpexiffent'
majorennes cum debitorem facultatibus labi fu-
ipicio eft ; ac proinde, uti jus pignoris con-
ventionalis falvum eft heredi pupilli, fi illud pu-
pillo quacumque ratione conftitutum fuerit , ita
& falvum effedebuit illud,, quod velutinfubfi-
dium conventiohalis ex a?quo indudum eft. Nec
eft, quod quis objiciat, hypothecam Jegalem in
locum veteris privilegii¹ perfonalis furrogatam
faifle, adeoque ejufdem opoitere effe effedus &
durationis^;, cujus & illud olim fuit. Sciendum
enim, non tamfurrogationem fimplicem proprie
diftam hic contigifle, quam potius augmentum
fecuritatis fuifle fadum iliud autem augmen-
tum in jure reali pignoris confiftens non effe
cenfendum ex effeftu aut duratione anterioris
privilegii perfonalis, intelligetfacile, quifquisat-
tentius confideraverit hypothecam a lege dotibus
datam. Nam & tnulierem olim pro doteperfo-
nale tantum habuiffe inter chirographarios pri-
vilegium, & illud a*que ac privilegium pupil-
lorum morte mulieris evanuifle , nec tranfiviife
ad heredes, certuin eft. l.unic. C. de privilegjo
dotis. I. qucefttum ejl 17. §. 1. /. 18. /. 1 $.ff. de
reb. aut.jud.pojjtd. Ex quo autem mulier iegalem
hypothecam-, atque infuper privilegium prsela-
tionis ante hypothecariosplerofque tempore prio-
res nafta eft, jus quoque hypothecselegalis una
cum adione ex ftipulatu pro dote recuperanda
ad quofcunque tranfmifit heredes tanquam juS
reale, fecundum ordinariam hypothecas naturamj
fed privilegiuin ante aiios exigendi, tanquain
perfonale ac mulieris folius providentia indudum,
a fola muiiere aut liberis ejus de dote materna
contendentibus, non item. ab heredibus extra-
neis exerceri potuifle patet ex §. fuerat antca 2.9.
Inflit. de aftion. I. idt. §. 1. verf. exceptis C qui
pot. in pignore. in qua lege ulimd dum Impera-
tor ait, exceptis cotttra novercas anterioris matri-
monii filiis, quibus pro dote matris fiutc jam qui-
dem dedimus bypotbecam contra patemas res vel
ejtts creditores, inprcejenti autem fimikm prcero-
gativam jervamus, fupponit, fe anteriori lege ,
puta /. ttnic. C. derei uxor. aft. liberis j qua he-
redibus fuas matris, tacitain dediffe hypothecam;
quippe quam ita competere & dotibus ipfis in-
efle voluit, ac fi inftrumento dotali k pruden-
tiflimis viris confe&o id cautum eflet. d. I utt.
§. 1. quamquehypothecaj.ammunitam ad fuc-
: ceffores incorruptam tranfmitti fancivit. d, l.un.
§. 4. & 6. Unde & in novell. 91. in prcefati
heredibus aut creditoribus mulieris non negathy-
potheca» jus in bonis mariti ,. fed tantUm privile-
gium prslationis, ut foii mulieri liberifque ejus
datum. Quemadmodum ergo legalis hypothec a
tranfit ad. heredes mulieris , quia eft reale. jus ,
licet neque olim tranfiret perfonale privilegium,
neque jme novo jus illud perfonale prselationis
ante aiios: creditores hypothecarios tempoas an-
terioris jure munitos; ita nuilaratio eft; cur aliud
ftatueretur in hypotheca Jegali, quae adioni tu-
telaj.cohajret; prsefertim., cum Juftinianus mu-
lieribus. hanc hypothecam ad exemplum ejus ,
qux jain ante pupillis. data erat,. a fe conceffam
profiteatur» in d. /. un. §. 1, C. de rei uxor. aft.

19. Prsecipua interim adverfus hanc fententiam
in eo difficultas eft, qnod quidam , inter quos
Vanderanus de privilegiis creditorum prcelegom.
cap. 6. Bachovius de pignoribus libr. 1. cap. 9.
num.6. & fieqq. & ad Trcutlerum voi. 2. dtjput.
r. thej. 4. lit. G. ferio contendunt, legalem pu-
pillis hypothecam tempore Pandedaruin compe-
tiifte: quod ii ita fit,. fateri neceffe fuerit, olimt
morte pupilli evanuiffe illud hypotheca: jus ,
juxta d. I. 42. Jfi. de admin. & peric. tut. Qc d.
I. 194 §» 1. fifi. de reb. autorit. jud. pojfid. nec
ullam hac in parte reperiri in Codice aut-Navel-
iis jurisi hujus veteris corredionem. Sed non ita
eft.: etenirn primo quidem in nulla Pandeda-
rumlege mgntio occurrit legalis feu tacitse hypo-
thecse pupillis datse in bonis tutorum ; fed tan-
tum privilegium proponitur datum, quo voca-
bulo plerumque in Pandedis folum denotatur
perfonale privilegium inter chirographarios pra>
lationem tribuens, ut in /. 17. pr. & §. 1. /.
18. 19. & fieqq. ffi- de reb. atitor. jud. pofifid.
& aliis locis. Secundo, tale olim pupillis pri-
vilegium competiit in bonis tutorum , quale
mulieribus pro dote in rebus mariti; unde &
ifta duo junguntur fimul ac traftantur in d. I.

Sssssj 17.

-ocr page 894-

tj. §. i. & 11. feqq. jf. de reb. aut. jud. poffid.
& •vetid. L ex faffo 52. §. 1. jf.de peeulio. do-
tis autem priviiegium tantum ad pradationem,
qua; inter chirographarios creditores aftione per-
fonali experientes vertitur , pertinuiffe, patet
ex /. ji jjonja 74.jf. dejure dot. & /. ult. C. qui
pot. itl pign. Sed & tertio huc facit, quod ab
Hermogeniano in /. ult. jf. de tutelce & rat. di-
Jlrab. traditum eft, privilegium in bonis tuto-
ris, curatoris, protutoris, fuiile datum pupillis
& furiofis, ft eo nomine eaututn non fit; id eft,
£ nuilum jus pignoris pupilio per tutorem ex-
prefte ftt conftitutum : nam fi pignoris exprefli
conftitutio intercefllflet, major pupillo fuiflet
in pignore parta fecuritas, quam in privilegio
perfonali a iege dato , atque adeo hoc ipfi tunc
eflet inutile. Quarto denique huc confert, quod
prima hujus taciti pignoris pupiiiis dati mentio
eft in Conftitutione Conftantini in /. pro off-
cio 20. C. de adnnnijirat. tut. five ille primus
hoc jus induxerit, five illud ab anteriore aliquo
Imperatore {cujus conftitutio ad nos non per-
venit) fancitum fuerit poft tempora Jurifconful-
torum ex quorum refponfis Pandedtse conftant,
& deinde a Conftantino in d. I. 20. pro funda-
mento ac jure certo aflumtum in refcripto ad
Eufoemianam diredo; quod & probabilius: cum
minus verofimile fit, Imperatorem refcripto ad
fceminam privatam dato voluiffe jus plane no-
vum novumque privilegium toti pupiliorum or~
dini indulgere. Neque contrarium evincitur ex
legibus per diifentientes adduci folitis. Non enim
primo id arguunt ilkc, quse privilegium & pra;-
lationem pupiiiis dant , veluti /. 52. §. 1. jf.
de peculio. /. 19. §. 1. & //. feqq. jf. de reb. au-
tor. jud. pojftd. aliseque fimiles ; cum jam ante
demonftratum fit, privilegium iliud non hypo-
thecarn continere, fed tantum inter chirogra-
pharios pralationem. Non etiain ex eo proba-
tur, quod pupillis denegetur privilegium in bo-
nis magiftratuum, ex adverfo tribuatur itt bottis
tutorum. /. 1. §. privilegium 14.ff. de magijirat.
tonveniendis. I. ult. jf. de tutehx & rat. dijirah.
Non enim privilegium itt bonis hypothecam de-
notat, fed tantum prselationein in pretio ex ven-
ditis tutorum bonis reda£to, juxta l. quinomi-
nibus 44. §. 1. ff. de admin. & peric. tut. quod
& apparet fatis ex eo, quod uxori quoque pro
doteprivilegium in bonis viri Ulpianus adfcribit.
1. fi cum dotem 22. §. ult. jf. foluto matrimon.
quam tamen Ulpiani tempore folo inter chiro-
grapharios privilegio perfonali donatam fuifle,
num. preecedenti deinonftratum eft. Longe mi-
nus noftram premit fententiam, aut legalem hy-
pothecam probat /. ult. ff. qui pot. in pign. &
l. ult. jf. h. t. cum utraque nullam tacita: hypo-
thecce mentionem habeat, fed ex adverfo de ex-
prefla poft / finitam dernuin tutelam conftituta
tra6let; & in quseftione, an in veterem contra-
iium res obligata eflet, per cotttraflum veterem
in d. I. ult. jf. h. t. non defignetur praecedens

T I T. II.

hypotheca tacita, qux perperam contr&Bus di-
ceretur, fed potius obligatio ex tutelae geftione
nata-j ipfo 'Bachovio ad Tieutieruin in d. loco id
agnofcentei Simile ad /. unic C. rem alienam ge^
rentibus refponfum dari poteft, eam nempe pu-
pillis nullam tribuere hypothecam tacitam, adeo-
que de exprefla per conventionetn iis qusefita ac-
cipiendam efle, convenienter diftse legi uit. jj\
qui potior. in pignore ; maxime , cum utrobi-
que de tutore ex»tutela jam condemnato, &
poft condemnationem res fuas fifco obligante,
fermo fit. Non obftat denique, quod tempore
Pandeftarum tutor non potuerit cum fifco con-
trahere vel vectigalia conducere , nifi poftquam
pupillo rationes fuiflent redditse, aut poft obi-
tum pupilii heredibus ejus reddendce eflent. /.
1. §. 9. 1 o. 11.12. jf. adleg. Cornel. de falfts. L
unic. C. ne tutor vei curator. vettig. conducat. I.
49. §. 1. ff. locati. nec alia hujus definitionis ra-
tiofuerit, quam ne fifcus damnum fentiret, tan-
quam poftponendus pupillis anteriorem hypo-
thecam legalem habentibus; cui fane fifco , le-
gaiem hypothecam habenti , nihil a pupillis,
quorum tutela fufcepta antiquior erat contradtu
fifcali, metuendum fuiflet, fi hi tantum perfo-
nali inter chirographarios privilegio, non item
pignoris taciti jure, fuiflent muniti. Non , in-
quarn , hac utcunque fpeciem ac colorem in-
fignem habentia, revera obftant. Perperam enim
definitionis iftius rationem ex affida pupillis
hypotheca tacita peti, monftratu haud difficile
eft. Nam fi ratio, cur tutor vedigalia non con-
ducat, confifteret in jure tacitae hypotheca?
pupillis qusefitx , quafi tutoris , ante redditas
rationes veftigalia conducentis, bona prius ex
lege pupillis obligata eflent , & eo dilfimulato
deinceps fifco ccepiftent obligari, tunc non pu-
blicum falfi crimen (ut eft in 11. objedtis) fed
extraordinarium ftellionatus tutori veftigalia con-
ducenti debuiflet impingi juxta /. 1. & ult. C.
de crimine Jieilionatus. cum certum fit, jure
Romano cum publica falfi accufatione concur-
rere non potuifle extraordinariamftellionatus exe-
cutionem, fed hanc ita in criminalibus, quem-
admodum doli adio in-civilibus , fubfidiariam
efle. /. 3. §. i.jf.flellionatus. Sed&fecundo, fi
prohibitionis ratio eflet pofita in legali pupil-
lorum hypotheca , tunc falfi vel potius ftellio-
natus crimen non tantum committeretur, quan-
do tutor veftigalia conducit, fedetiam ex op-
pofito quando veftigalium condu<5tor fe tutorein
creari patitur; cum utroque incafu eveniret, ut
res pofteriori obligaretur , qua; jam ante priori
obligata eft : quod tamen in d. I. un. C. ne tut.
velcurat. vett. conducat. d. I. 1. §. 1 o, ff. ad leg.
Cornel. de faifls. aperte negatur; adeo ut ne ex-
cufare quidem fefe a tutela publicanus poflit,
nifi per fe vedigalia exigat. d. L 1. §. 10. junft.
/. in honoribus 8. §. jf. de vacat. & excuf
muner. Denique tertio nulla ratio foret , cur,
fi pupillus jeque Jegalem habuiffet hypothecam _s

-ocr page 895-

-9

Acfifcus, cur, inquam , leges minus profpexil-
fent pupillo quam fifco, permittentes , ut ve-
cligaliuin conduftor deinde tutor creetur , quia
fifcus tunc fecurus eft readitus per anteriorem
hypothecam legalem ; non permittentes ex ad-
verfo , ut tutor veftigalia conducat, ubipupil-
lus per hypothecam legalem (ut fupponitur)
anteriorem in tuto jain collocatus eft. Cum er-
go ex hifce appareat, rationem prohibitionis,
ne tutor veiftigalia conducat, peti 11011 polfe a
jure tacitse hypothecse , quae pupillis olim fuif-
letalege concefla , fequitur, ex. d. legibus pro-
hibitionem iilam continentibus probari etiam
haudpoife, quod pupilli tempore Pande&arum
tacitamhabuilfenta lege hypothecam in bonistu-
toruin. Quod fi in veram iftius prohibitionis ra-
tionem inquiras , hanc rnagis adduci poiie opi-
nor, ne , fi durante ve&igalium condudione
rationes tutelse ante geftx exigantur & reliqua-
tioni fatiffiat, ita diffiparentur & extenuarentur
bona eorum, qui vefligalia conduxerunt ; quod
ipfuin fifco, iicet hypothecam habenti, damno-
*fum eflet , dum bona femel ad alios tranflata,
prsfertim in nummis aliifque tnobilibus confi-
ftentia, diificiiis faepe perfecutionis funt, tamet-
fi pignoris jure perfequenti devinda. Sic enim
in l. femper 5.§. condufiores 10.ff. dejureim-
munitatis, de his ipfis vectigaiium conduCtoribus
dicitur , eos neccffitate fubeundorum munerum mu-
nicipalium non obflringt , imo , fi ultro fe offe-
rant municipalibus muncribus, propius efle, ut
probibendi fint a prcefide vel procuratore Ccefaris,
nift jam paria feciffe fifco dicantur ; additurque
haxfola hujus definitionis ratio, ne extenuentur
facultates corum, quce fubfignatcc funt fifco. Con-
ftat utique , ex fufceptis poftea muneribus per
eos, qui veftigalia jam a fifco condufta habe-
bant, nihii potuifle fifco decedere quantum ad
jus iegalis hypothecse, quippe in omnem even-
tum tempore prioris; ac proinde nec fifco, ve-
ftigaliuin iocatorum penfiones exigenti, me-
tuendam fuifle praiiationem municipioruin, quo-
rum munera poft vedigalium conductioncincon-
dudores fufcepiflent. Sola ratio erat difperfio,
expenfio , extenuatio facultatum ad publicanos
pertinentium; qualicet res cum fuo onere tranfi-
rent , tamen fifco diflicilior reddebatur perfe-
cutio, aut ignoratis rerum diftra&arum poflef-
foribus , aut a<5tionibus. faltem ad res illas di-
fperfas revocandas multipiicandis. Ha:c plenius
traftafle confultum duxi, ut luculento & ela-
borato fatisfieret Viri cujufdatn confuitifliini re-
fponfo, quo adftruendum fufceperat, heredibus
pupillorum a judice denegari oportere hypothe-
cam legaletn in bonis tutorum, cujufque com-
probationem rogati non ita pridem Juridicae Fa-
cukatis in hac Univerfitate Anteceflores cen-
fuerunt deciinandam.

20. Porro, uti magnus pupiliorum favor fuit,
ita quoque publica dotium utiiitas Juftiniano tan-
ti fuit habita, ut, cum antea tantum inter chiro-
grapharios prxiatio mulieri tributa eftet de dote
recuperanda agenti, ipfe fua conftitutione jus hy-
pothecce induxerit in bona mariti, tum pro dote
ipfa, tum etiam pro dotis augmento ex die aug-
menti./. affidttis 12. C. quipot. inpign.noveli. 97.
cap. z. & 3. §.29. Inftit. de aftion. I. unic. §₆i.C.de rei uxor. afi. niii mulier ha?retica eflet,
novell. 109. iive ipfa muiier five heredes ejus ,
aut extranei, qui pro muliere dotein dederant,
de dote repetenda contendant. d. L unic. §. x.
fi modo non in fraudem creditorum augmentum
fadtumht; de quo videnda d. nov. 97. c. 2. ibi-
que Cujacius, Rittershufius ad novellas part. 5.
cap. 2. Et quamvis neque cum fponia , neque
cum pueiia annis duodecim minore, neque cuin
fervilis conditionis homine matrimonium fit, ac
fine matrimonio dos nulla proprie intelligatur. /.
ftipulationem 21. ff, de jttre dot. tamen, fi vel
fponfa, vel puella minor annis duodecim , vei
fervo per errorem tanquam libero copuiata, do-
tem dederit, nuptiis deinde non fecutis aut ir-
ritis pronunciatis, placuit, perinde dotium re-
petendarum privilegia falva eile , ac fi vere ma-
trimonium fecututn aut fecundum leges contra-
ftum fuiifet. I, fi fponfa 74. ff. de jure dot. L ft
cum dotem 22. §. ult. ff. folnto matrimon. Sed
& pro paraphernis hypothcca mulieri «n bonis
rnariti a lege data eft. /. tdt. C. de paftis con-
ventis. Quemadmodum vice verfa marito quo-
que competitpro confequenda dote promifla in
bonis promiiforis, live ipfa inulier pro fe dotem
promiferit, five alius pro ea. /. unic. §. 1. C. de
rciuxor.dtt. uti & pro recuperanda propter nu-
ptias donatione. /. ult. §. 2. C. qui pot. in pign,
maxime, ex quo obtinuit, eain pari cutn dote
paflu in plerifque ambulare , ac eodetn cenferi
jure, juxta autb. ccqualitas. & atttb. fed qttce C.
de pafiis conventis. Curn autein noftris moribus
alia ionge rerum facies in matrimoniis circa com-
moda & onera & rerum inter conjuges commu-
nionem appareat, ac propterea etiam ceftent il-
la jura dotium & privilegia praelationis, fcien-
dum eit, tum demuin muiierem, de dote repe-
tenda contendentem, recuperare quse contulit ₃,
curn omnes mariti creditores dimifli funt, fi non
pa&is dotaiibus muiieri de dotis fecuritate pro-
i"pe<5tum, & ipfa nominatitn dotem fibi falvain
paCta fit ; quo tamen cafu folis prseferenda nunc
eflet creditoribus mariti hypothecariis, quibus
ftante demum matrimonio hypotheca conftitu-
ta eft, non vero illis, qui hypothecam fpecia-
lem expreftam vel legalem habent matrimonio
contrafto vetuftiorem, ut docet poft alios Sim.
van Leeuwen cenf.for. part. 1. Itbr. 1. cap. 12.
num. 3. & in materia nuptiarum ac dotium
plenius traftandum erit.

21. Eflecit & favor impiementi ultimarum
voluntatum , ut legatzjriis ac fideicommiflariis
hypotheca' per ieges concefla fuerit in bonisde-
fun<5ti pro .legati ac fideicommifli per eum reli-
di fecuritate : 11011 item in bonis heredis aut ali-

ter

8;₉

In QUIBUS CAUSIS PiGNUS vjel HYPOTHECA ETC.

-ocr page 896-

88®

ter gravati l. r. C. Commun. de legatis. Cujus hy-
potheca: non ea vis e£t, quod tum iegatarii tum
fideicommiiTarii eXercere poffent prselationis jiis
in bonis defundti adverfus defundti ipfius credi-
tores; cum in aperto fit j &c veteri & novo ju-
re nec legata nec hdeicommiifa pradianda efle,
nifi poftquam omnes dimifli fuerint defunfti
creditores. ult. Inftit. de lege Frdcidta. I. ult.
§. fin vero 5. C. de jure deliberandi. fed potius,
quod creditoribus heredis anteponendi fint in
defundi rebus, fi forte heres ita bba»iatus fit,
ut bona defuncti mixta bonis heredis , non fuf-
feftura fint seri alieno defundi & heredis ac le-
gatorum obligationi. Unde, ficut legatarii om-
nibus poftponendi funt defunfti creditoribus ,
ita ex adverfo omnibus heredis aut reftituere ro-
gati creditoribus,licet hypothecagenerali expref-
fa vel legali munitis, potiores funt, quippe qui-
bus nihil ex patrimonio defundti cedere debet,
quamdiu inde legatariis ac fideicommiifariis fa-
tisfactum non eft. Beriichius conctufi. pratt. part.

1. conctufi. 67, num. 71. & fieqq. Sed quia he-
redis ipfius bona hoc pignoris legalis vinculo
legatariis devinda non funt, juxta finalia verba
d.t. li non dubium videtur, quin 8c, quantum
ad bona iiia attinet, omnibus heredis creditori-
bus tum hypothecariis tum chirographariis pri-
viiegiatis poftponi debeant, concurfuri tantum
cum finplicibus chirographariis , tanquam qui
Sc ipii tantum fimplices perfonales creditores
funt, heredem quippe ex quafi contraftu , adi-
tione hereditatis , fibi habentes obligatum. Re~
fponfa Jurifc. Holl. part. 4. confitl. 266. quceft.

2. Notandum interim jus plane fingulare hy-
pothecse hujus a lege datse : narn cum vulgo pi-
gnoris caufa individua fit, fic ut in cafu, quo
plures debitores vel plures unius debitoris here-
des funt, adverfus eos fingulos in folidum hypo-
thecaria agi poflit, fi pignus poflideant, ut tit.
4. tradtabitur; hic exadverfo placuit Juftiniano,
non ultra unumquemque hypothecaria conve-
niendum efle , quam in quantum peribnalis actio
adverfus eum moveri poteft. d. t. 1. in ftne C.
commttn. de legatis.

22. Quod fi diverfis temporibus teftatoralia
atque aiia iegata diverfis reiiquerit, nullain ex
tempore prarlatiotiem fibi vindicare poflunt le-
gatarii prius honorati, fed par oinnium cujuf-
cunque temporislegatariorum caufa eft quantum
ad hypothecam attinet. Cum enirn nulli legata- i
rio five priori five pofteriori nlium nafcatur le-
gatiperfequendi jus, nifi ex quo teftator tnori-
tur, ac morte fuum fupremum judicium firmat,
ae proinde legatariis omnibus uno eodemque tno-
mento nafcatur obligatio ad legatum , etiam ad-
jundtum iiti obligationi jus hypothecse eodem
nafci momento riecefle fuit; quo fit, ut veiut
tempore pares pariter quoque ad bona defunfti
. iibi per legem devin£ta concurrere debeant. Ant.
faber Cod. tibr. 6. tit. 11. deftn. 15'. Sed &, fi
aliis pure aliis fub conditione legatum ponas,
deterioris conditionis in hypotheca non funt cen-
fendi, quibus fub conditione reliftum eft , licet
demum diu poft mortem teftatoris ccnditio ex-
ftiterit. Non enim ab exiftentia conditionis, fed
retro a mortis tempore jus pignoris lcgalis lega-
tario conditionali qusfitum intelligi debet, perin-
de ac fi pure legatum eflet, eodem modo , quo
& ei, cui pro debito conditionali pignus con-
ventionale conftitutum eft, jus illud natum cre-
diturnon ex ternpore exiftentis conditionis, fed
ex quo pignoris conventio interpofita eft; adeo
ut, conditione quandocunque exiftente, creditor
talis potibf fit illis , quibus poft conftitutum
pro conditionali debito pignus res eadem pro
debito alio puro ante conditionis eventum obli-
gata fuerat. /. qui batncum 9. §. fied etfit 2. t,
potior cfi 11. §, vidcamus 1. ffi. quipot. in pign.
arg. /, ft fideicommiffiorum 11. ffi. ut in pojfieffi
tegat. nomine. Eoque facit, quod & ex miflio-
ne in pofleffionem legatorum nomine miflis om-
nibus arquale jus pignoris prcetorii quselitum
fuit, etfi non eodem tempore legatorum om^
nium dies vel conditio extitiflet, nec eodem
omnes tempore mifli eflent. /. is cui §. qui
prior mijfius 3. ffi. ut in pojfieff. legat. nomine. at
pignus hoc legale legatariis etiam ideO fe dedifle
Juftinianus monet, ut illi etiam fine fcrupulo-
fis in rem miflionutn ambagibus polfent fecuri
efle. d. t. 1. in pr. C. commtm. de legatis.

23. Conceftuin infuper per Jeges hypothe-
cx jus in bonis vidui viduseve ad fecunda vo-
ta tranfeuntis , pro reftitutione eorum , qua: ei
fub conditione viduitatis reli&a erat. novell.22.
cap. 44. §• 2. Uti & liberis prioris matrimonii
in bonis parentis ad fecunda vota tranfeuntis j
pro reftitutione rerum a priore conjuge vel aliis
prioris thori liberis ad parentem fuperftitem de-
voiutarum , quoties illse in pccnam fecundarum
nuptiarum ad thori prioris liberos reverti debent.
/. bac ediffah 6. §. omnibus 2. t. fi quisprioris 8.
§. in illo 4. C. de fiecund. nttptiis. Abr. a Wefei
ad novett, confiitut. Ultrajetf, art. 11. num.65.
tj ficqq. Sed & generaliter liberis pro bonis a
parente defunfto vel ab eo , qui ex linea pa-
rentis defunfti fanguine junftus eft , ad ipfos
devolutis, & a parente fuperftite adminiftratis
ac pofteflis. /. fi quis prioris 8. §. ult. C. de fie-
cundis nupt. arg. /. cttm oportet 6. §. 1. & 2.
C. de bonis qttce liberis. Ant. Faber Cod. libr. 8.
tit. 7. defin. 13. & tibr. 6. tit. 35. defirt. 9. in
nOtis nttm. 8. Berlichius conctufi. pratt. part. 1.
conciufi. 67, nttm. 13.14. Anton. Matthxus de
attttion, tibr. 1. c. 19. num. 50. in fine. Refp.
Jurifc. Holl. part. 5. confit. 133. fiere in fine.
quod ufque adeo apud nos probatum eft, ut
& novercx vel vitrici bona Iiberis prioris thori
jure communionis ftatutariK obligata habeantur,
fi non paftis dotalibus aliud indudum fit. D.
Someren dejttre novercarum cap. num. 2. in
nied. &cap. f.fieft. 1, ntim. 5. 6. Non tamen pro
cseteris adventitiis hoc jus hypothec® liberis in

bonis

L i js. X t T i t. li.

-ocr page 897-

bonis parentis a jure datum , quin aperte fatis
negatumeft. d. I. 6. i. 2. C. debon. qu<elib.
licet pro hifce quoque hypothecam iis aflignet
Anton. Faber i. locis. Quod & a noftris mori-
bus alienum non videtur. Cum enim apud nos
ufusfru&us adventitiorum ad patrem aut matrem
non pertineat, ac proinde bona talia jure patrise
poteftatis aut jure parentis non poflideantur aut
adminiftrentur, fed magis pereos, veluttuto-
res aut tutrices, vel faltem ut tales qui pro tu-
tore negotia gerunt, regantur ac detjn eantur,
confequens eft, ut & bona eorunij tanquam
tutorum aut pro tutore gerentium, ex legis di-
fpofitione liberis pro adventitiorum reftitutione
devintia frnt. Refp. Jurifc. Holl. part. 1. conftl.
49. qucefl. 2. & conftl. 299.

24. Nec pent liberis hoc hypothecselegalis jus
in bonis parentis fuperftitis pro bonis parentis
prsedefundi , fi interventu tranfadiionis (by
Uytkoop) per parentem fuperftitem certa quan-
titas pecuniaria vice patrimonii paterni materni-
ve ipfis aut eorum adhuc minorennium tuto-
ribus promifla fit; cum non tamnovatio eo mo-
do fa£ta, quam potius familise ercifcundse judi-
cium per adjudicationem quandam terminatum
intelligatur: ut proinde, nulla apparente novan-
di voluntate, etiam fublatum videri nequeat pi-
gnus legale. In quam fententiam etiam frequen-
ter refponfum fuit. D. Someren dejure nover-
tar. cap. 5 . fett. 1. num. 1. & 1 o. Refponf. Jurifc.
Holl. part. 1, confil. 49. quafl. 1. & conftl. 140.
189. 299. Scpart. 4. confil. 296. (contra tamen
in d. part. 4. conftl. 29 J. .& 320. & part. 5 .
Confil. 133. in fine) Quam.Vis nec infrequens
fuerit, abundantioris cautel® gratia fpeciale pi-
gnus certis in rebus immobilibus conftitui in
quantitatis_: repromiffe fecuritatem, quo oafu
etiam fecundum placita anteriora Ordinum
Hollandiar tales pignorum.eonftitutiones a qua-
dragefimse folutione liberse pronunciatse fuerunt.
•vol. 1. placit. Holl. pag. 195 5. art. 5. licet iti
pofteriore decretoeorundemHollandis Ordinum
anni 166$. 5,. Febr. altumde illo pignoris genere
tributis quadragefim?e eximendo filentium fit j
forte, quia vifum fuit, abunde iiberis hypotheca
iegali profpedum efle, quse ab ifto onere ^qua#
dragefimse ibidcm immunis declaratur. vdl.
3. pag. 100$. 1006, Et h^c adeo vera funt,
ut, ii parens fuperftes in aflignatione bonorum
conjugis prsedefundi omne 'seris alieni onus in
fe receperk,; liberique velut praedefundi paren-
tis heredes in ams alieni femiflem conventi fue-
rint per creditores , quibus illa inter parentem
fuperftitem liberofque interpofita tranfaftio no-
cere non potuit aut adimere adverfus liberos agen-
di jus, etiam in id quod creditoribus foiverunt,
legalem hypothecam falvam habeant; eo quod
hsec ipfa conditio , qua onus univerfum seris
alieni in parentem rejicitur., pars pretii, patri-
monii vice aflignati, effevidetur ; dum major
alioquin quantitas liberis promittenda fuiifet, fi
& individuam fuftinuiflent debitorum molem»-
D. Someren dejure noverc. d. cap. 5 .feff. 1. mtm*
ult. r.i.i ; ^; "

2$. Civitati quoque, & ad exemplum ejus
ecciefise aliifque piis iocis, in bonis adminiftra-
torum iegale pignus ab interpretibus vuigo vin-
dicaturn eft. Nam etfi civitates privaterum lo~
co habeantur. I. eum qui veUigal 16. in firte jf»
deverbor. oblig, arg. /. cbpecumamS r, jf. dcfnr-
tis. I. nibilinterefl 15 .jf. ad Senatufic. Maced. ta-
men quia placuit, eas in plerifque minoruim ju-
re uti. I. respubiica 4. C. quib. excartfis majores.
I. rempublicam 3. C. de jitre reipubliae. & non
modo heredes eorum , fed & rerum ad eos per-
tinentium poffeflores ex adminiftratione conveni»
ri pofle. /. ult. C. quo qttijqite ordine conveniatur.
non inconveniens fuit, eas etiam admitti ad jus
legalis hypothecse, quod ininoribus in boniscu-
ratorum competere fupra diftum eft. Montanus
de tutelis cap. 31. efiefiu. 2. num. 29. & fieqq.
Berlichius conclttfi pratt. part. 1. concl. 67. num„
41. & fieqq. Munnoz deratwmis cap. 39. nttm.
6. 7. Carpzovius defin.fior. part. 1. confiit. 28. de-
fin. 115. atque ita moribus fervari tradit Gro-
tius manud. adjurifprud, Holl. libr. 2. cap. 48.
num. 22. Autor appendicis decifionum poft Refp.
Jurifc. Holl.part. 3. vol. i. pag. 3 6. Sandedecif.
libr. 3. tit. 12. defin. i.circa fin. Ant. Matthams
de au£lion. libr.-1. cap. 19. num. 5 o. & 5 8. in med.
Refp. Jurifc.. Holl. part. 4. confil. 364. 36$.
Quid quod & focietati Indiae Orientalis & Oc-
cid< -italis apud nos diiette ha?c pignoris jjraro-
gativa afferta eft, in illis faltem bonis , quorum
intuitu adminiftratores focietatis illius participes
funt ac effe debent. OUroy vatt de Oofl-lndi-
fiche Compagnie ann. 1602. art. 32. vol, 1.pla-
cit. Holl.pag,$ 35. OEiroy ven deWefl-Ind.Com*
pagnie. anm 1621. art. 33 . d.vol. 1. pag. 573.
574. Groenewegen ad Groiii manud. hbr: 2. capw
48. ntim. 23. Aht. Mattharus de attiiion. libr. r.
cap. 19; mm. 5 8. pofl med. Pagos etiam ac
vicos vi hypot-heca: iegaiis in bonis eorum, qui-
bus comraffer&nt txajQiibnem onerum , "cjtias ap-
pellantur Morgen-Gelde enMole-Gelden, praferri
aliis creditbribus hypothecam pofteriorem fpe-
cialem habentibus , in Hollandiii judicatum eft.
Appendix decifion. pofi confil. Hoii. part. 3. voi. 1.
pag.ig.infin. ; *^r

26. Non tamen civitatibus, ecclefiis, fimili-
bufque idem jus competit in bonis eorum qui-
bufcum contraxerunt, fic ut hac in parte noii
eadenv civitatum & fifci caufa fit : nifi fpecia-
liter certa civitas ex beneficio fibi conceifo jus
illud nacta effet. I. fimile lo.ff. admunicipalem.
■ /. an refpnhlica 2. C. dejttre retpublica, uti id An-
tiochenfium Ccele-Syrise civitati datum legitur,
/. Antiochenfium 17-jf- de reb. autor. jud, pofifid.
& vend. & variis nuric civitatibus inveterato
ufu qusfitum eft, quas recenfet Ant, Matthaeus
de auttion. iibr. 1. cap. 19. num. 20. 21, An 8c
Hollandia; civitatihus ? -Vide placitum Ordin.

Ttttf Wk

In quibus causis pignus vel hypotheca etc.

-ocr page 898-

Wv h i B . X 5

Hell. iS. Febr. vol. %. pag. 1006. Inte-
rimtamen Pandeftarum tempore civitates in bo-
nis debitorum fuorum privilegium inter chiro-
grapharios creditores habuifle -, & caufam ea-
rum feparatam fuiffe a caeteris creditoribus per-
fonaiem adionem habentibus , Paulus docet. L
pen. 1. ff. de rebus autor. jud. poffidendSed
& poftea ex Conftantini conftitutione civitatibus
a£tio contra pofteiforesbonorum alienatorum de-
bitoris inidonei pro rata concefta fuit, perfonaiis
fcilicet ex lege condi&io; non hypothecaria; quip-
pe quae contra fingulos rerum pofteftores in io-
lidurn danda foret. I.2.C. de debitoribus civitatis.
Nec hifce , quse de privilegio civitatis inter chi-
rographarios di&a, repugnat /. 2. C. dejure reipu-
lliue. Non enim alio fenfu nen fieparanda dicitur
caufia reipubhca 2 cteteris creditoribus, qui habent
perfionalem attionem , quam quatenus refpublica
non magis, quam privati, legalem hypothecam
habet, de qua ibi quarftio erat, nec res debitorum
aftione hypothecaria perfequi poteft, finon con-
ventionaii pignore fibi profpexeriti Confer Sande
decifi Frific. libr. 3. tit. 12. defin. 1. Ant. Mat-
thasum de auttion. d. cap. r 9. num. 19. 20. 21.5<8.
in med. Refp. Jurifc. Holl.part. 4. corifil. 135.

27. Vidimus hadenus eas hypothecae iega-
hs fpecies , quibus univerfum debitoris patri-
monium divindum eft: funt & alise, quse non
omnia debitorum bona afticiunt , fed tantum
certas ac fpeciales res. Etenim dominis dire&is
pignoris taciti juspro canone aut folario infun-
di engphyteuticarii utile dominium autfuperfi-
ciarii fuperficiem , adeoque in ea , quae proprie
emponemata dicuntur, a jure datum eft ; ac
eorum exemplo illis quoque , quibus annuus
ex praedio cenfusdebetur, in praediuin iiludceh-
fualepro cenfus annui fecuritate. /. etiamfuper-
ficiei 15. ff. qut potior. in pign. arg> /. lex vetti-
gali 31. ff~.de pignor. & hypoth. Hugo Grotius
manudutt. adjurifprud. Holl.libr. 2. cap. 48. num.
j 2. Ant. Matthasus de auttion. libr. i> cap. 13.
9ium. 10. infine & cap. ip. num. 5 8. in med.
Carpzovius</9?«. for. part. 2. confiit.3U. defin. 16.
Argentariis^quoquedatum videtur juS hypotheca:
legalis, fi crediderint in militiain venalem emen-
dam. novell. 136.cap. 2. jundt.novell. j3.cap. 5.

2 8, Prseterea publici afpedus favof,. ( propter
quetn domini etiam inviti magiftratus.autori-
tate coguntur a-des reficere. l.preefies provincice
7. ff.de offic.prcefidxs. & nullo jure aedificata in
publico loco prohibentur tolli , fi puhlico non
officiant. /. 2. %.fi quis nemine 17.ffi, ne quid in
locopubl. ) effecit, ut pignus tacitum ex Sena-
tufconfulto & D. Marci edifto datum fuerit iis,
qui crediderunt in sedium refedionem, idque in
ipfas sedes refe£tas,non itein cetera ad sedium do-
minum pertinentia bona: five domino ipfi cre-
diderint, five redemtori operis,fi modo id fa£tum
fit ex domini mandato ; five materiam ipfam,
five pecuniam. /. 1 ,ff. h. t. /. fiventri 24. Di-
yus 1.fif. dereb.autor. jud. pofifid. Li.jf. decefi

311:* i

. T I T. II.

fione honorum. I. cum. dtioluS 5 2. §. 1 o.ff.profio-
cio. I. creditor. 2$ .ff. de reb. creditis. Nec dubium,
quin & in ceflionarium una cum aftione ceffc
tranfeat hoc pignoris jus, utpote reale , ac non
perfonse fed caufse intuitu k lege datum. arg.
/. emtornominis 6. ff. de hered. vel.att. vend. Et
quamvis ex Romani juris principiis verius fit, fa-
bris pro mercede operarum hanc non competere
legalem hypothecam; tum quia idnufpiam cau-
tum; tum quia ex operis prseftitis nihil exftat aut
fupereft , quod ab sedibus feparari poflet, uti
quidem materia credita; in Hollandia nihilomi-
nus contraria fententia prsevaluit. Neoftadius
Curicc Holl. decifi. 35. in fine. Hugo Grotius ma-
nudutt. ad jurifiprud. Holl. iibr. 2. cap. 48. num.
14. Non aliter tamen hypotheca hsec compe-
tit, quam fi re ipfain refedtionem sedium quid
verfumfit, nec fufficit creditam effe five pecu-
niam five materiam, quoties illa aliis deinde ufi-
bus applicatur. arg. 7. quodfi fiervus 3. §.fed fiy.
ff. de in rem verfo. Andr. Gayl libr. 2. obfierv. 12.
num. 4. Mynfingerus Ccnt. 1. cbfierv. 60. Sande
decifi. tibr. 3. tit. 12. defin. 5. in ftne. Neguzan-
tius de pignor. membro 2. partis quintis nim. 1
Berlichius part. 1. conclufi. pratt. 6ymm. 133.
134. Carpzovius defin.fior. part. T.confiit. 28.
defin.106. Nec improbabilefuerit, impenfasre-*
fe&ionis neceffarise a reliqUis feparari imper.diis
in asdium ornatum aut amplificationem faftis 5
quippe quarum intuitu non ultra videtur privi-
legium prselationis tribuendum , quam quate-
nus domus inde vere pretiofior fa<5ta eft. arg. /.
quodfi 3. §. 3. 4• ff.de in rem verfo. jun<5t. /. ult.
in fineprincipii. ff. de exercit. att. Neguzantius d»
membro fiecundo partis 5. num. 15. infine. Non
etiam ei locus eft, fi quis crediderit in emtio-
nem aut exftru<5tionem novse domuS, nifi illa in
locum ejus, qua? in totum exufta aut collapfa
eft, cujufque ruderibus aut vacuo loco defor-
inis redderetur afpeftus urbis, repofita fit: quodf
& puto velle Jurifcohfultum, cumait, pignus
infulae creditori datum, qui pecuniam ob refii-
tutionem cedificii exfiruendi mutuam dedit. I. 1. ff.
h. t. Sande decif.libr. 3. tit. 12. defin. 5. Ant. Fa-
ber Cod.iibr. 8. tit. y.defin, 10. Refponf. Jurif-
conf. Holl. part. 3. vol. 2. confil, 129. in notis.
Ant.Matthseus de auttion. libr.l. cap.i 9. num.3 4.
& 36. ubi & tradit, unde apparere videatur, an ih
reftitutionem , an magis in novse domus xdifica*
tionem , creditum fit. Longe minus pignus lega-
le quaeritur illis, qui inaliarum rerum fiVe repa-
rationem, five meliorationem , five emtionem
crediderunt; quippequibusnecefleOmnino, ut
ex conventione jus pignoris fibi parent. /. Hcet
7. C. quipot. inpign. I. quamvis ea 17. C. de pign.
& hypoth. etfinegandum nonfit, quin & pof-
fefloribus rerum mobilium ac immobiiium, &
artificibus multifariam rerum mobilium, quas fuo
fumtu ac labore repararunt feceruntque melio-
res, atque etiamnum tenent, retentio tum ju-
re.Romano, tum noftris moribus tributafit,

non

-ocr page 899-

In quibus causls pignus vel hypotheca et<j. 88^

honmodo adverfus carteros creditores ejus, qui
rerum melioratarum dominus eft , fed & adver-
fus ipfum dominum rei; fic ut neque dornino,
neque curatori bonorum debitoris obarrati, re-
ftituere res illas teneantur, nifi fibi plene fatisfa-
£tum fit de iis, quse vel operarum vel meliora-
tionum nomine confequi jura permittunt; ut
diftum tit.de cowpetifation. mrn. 20. & 21.

29. Prxter hypothecas legales jure Romano
datas, ac jam expofitas, etiam hodiernis mori-
bus aut legibus pignora qusedam^tacita indufta
funt. Etenim jure quidem civili illis, qui credi-
derant in navein exftruendam, inftruendam,
emendamve , nulla hypotheca per legem con-
cefla fuerat, fed tantum privilegium inter chi-
rographarios, cujusvipoftfifcum, legalem hy-
pothecam habentem, veniebant. /. qui in navem
16. I. quod quis ttavis 34. ff. de reb. autorit.
jud. pojjid. adeoque per hypothecam conventio-
nalem profpicere fibi tunc debuerunt; deque e£
hypotheca expreffa accipienda /. interdum 5.
& 6. f. quipotior. in pign. novell. 97. cap. 3.
quippe quibus in textibus non quaeritur, qui
tacitam hypothecain habeant , qui non ; fed
tanturn * qui potiores fint in pignore , pofito ,
quod habeant hypothecse jus ; an vero illud ex
conventione an ex lege iis quaefitum fit, non
ibi, fedaliis in legibus definitum eft. Sidicas,
Romanos non ignaros fuiffe , ad reipublica? uti-
litatein etiam navium exercitionem pertinere /.
1. §. licet autem 20. jf. de exercitor. aff. refpon-
deo, ideo quoque fuiffe motos, ut credentibus
inter chirographarios tribuerent pr£elationem,non
tamen hypothecam. Confer Vinnium felett.
qtttejl. libr. 2. cap. 4. Bronchorft enant. cent. 2.
ajfert- 76. Aft ufu hodierno contra placuit, ae-
que illis, qui in navis refe&ionein crediderunt,
hypothecam competere in navein ipfarn , ac in
aedesillis, quiin earundem crediderunt inftau-
rationem; duin penes nos navium numero ac
roborefalus publica defenditur, exercentur cum
gentibus longe diffitis ultra Garamantas & In-
doscommercia; unde potiffimum pecunia, belli
nervus, & pracipuum firmandorum imperiorum
adjumentum. Hugo Grotius manud. adjurifprud.
Holl.libr.i. cap. 48. num. 14. Ant. Matthxus
de auffion. libr. 1. cap. 19. num- 3 5. Simon van
Leeuwen cenf.for.part. 1. libr 4. cap. 9. num. 7.

30. Sed&dominismercium, per magiftrum
navis urgente neceffitate diftrafta'rum , pro ea-
rundein seftimatione navis devinfta eft, fed non
ultra annum & diem , fi navis alienata fit. Wtf-
luijfcbe Zee-Recbten art. 40.41. Grotius d. libr.
■2. cap. 48. 25. 26. Matthseusd. cap. 19.
num. 58. inmed. & in parcem. Belgarum Junfc.
parcemia 7. num. 13. fere in finc. Sociis etiam
nauticis in Indiam Orientalem aut Occidentalein
navigantibus in navern cui operam navant, &
merces ea veftas; ufqueadeo, ut nave cum mer-
cibus pereunte mercedis quoque exaftio evane-
ftat. Artikgl-Brief van d* Ooji-Jndifche Compa-
gnte, ann. 1672. art. 40. & 42. vol. 3. placit.
pag. 1316. Artikel-Brief van de Weji-Indifiche
Compagnie, ann. 16754 art. 18. d. vol. 3. pag.
1348. quod generaliter fociis nauticis quocun-
que navigantibus jam ante tributum fuerat a
Grotio d. cap. 48. nttm. 24.

31. Adhax Univerfitati agrorum aggeribus
incluforum aut mutiitorum in praedia fingula
iftius univerfitatis pro impenfis in refe&ionein
aggerum, aquseduftuum, molendinorum, fimi-
liumque jam reprasfentatis aut cxfolvendis. Neo-
ftadius CuritsIloUatrd. decij. 24. & 35. Grotius
d. cap. 48. nutn. 13. Matthxus d. libr. 1. cap.
19. num. 12. & 58- in med. Refponfi Jurilc.
Holland. part. 1. cottjil. 197. Redemtori in bo-
nis ejus, quem a Turcis aut aliis Barbaris captum
redemit; quemadmodum jure Romano redem-
tus ipfe quodam quafi pignoris jure redemtori
devin£tus erat, fic ut & ipfe libi per redemto-
rem non inutiliter legaretur. /. [ettatus 43. §. ult.
jf. de legatis 1. /. qui tejlamento 20. §. 1. jf. qut
tefiam. fac. pojf. /. 2. /. 8. /. 11. C. de captivis
& pojilimin. Vid. /' ordonnance de Lottis XIV.
de Vann. i<58i. touchant la marine livr. 3. tit.
6. art. 13. Ant. Matthseus d. libr. 1. cap. 19.
num. 40. Illis quoque qui vendiderunt ac cef-
ferunt feu transfcripferunt emtori partein fuam
in focietatelndicaOrientali aut Occidentali, in
ipfam illam partem tranfcriptym, pro fecuritate
pretii necdum foluti, fi de eo fides habita fit;
ut variis cautuin placitis Ordinum Generalium,
quse collefta vol. 1. plactt. Holl. pag. 555. &
feqq. & pag. 66$. 666. & noviffime placito anni
1677. i<5. Septembr. vol. 3. pag. 1307. Deni-
que etiam infolatoribus feu lineorutn candida-
toribus (Littnen cn Garen Bleekers) hypotheca at-
queprselatio & jus retentionis in Hollandia da-
ta funt pro mercede albedinis procuratae, fic ut
omnibus aliis praeferantur creditoribus domino-
rum, ad quos linea pertinent, five pro illis li-
neis, quse etiamnum tenent, five pro aliis jam
domino redditis merces debeatur; nec refcripti
moratorii aut ceffionis beneficio per dominum
impetrato jus illud retentionisipfis depereat; imo,
fi dominus lineorum jam redditorum, ipfis ad-
hucdebens mercedem, aliis linea albanda loca-
verit, etiam in his alteri fic commiffis juffifint
potiores eife. Placit.Ordin. Holland. 20. Janua-
rii 1614.-yo/. 1. placitor. pag. 1222. & feqq. &
placit. anni 1677. 3. Aprilis vol. 3. placitor. pag.
589.

3 2. Non tamen apud nos publica detentio
feu rerum aut perfonarum arreftatio, ut loquun-
tur, arreftanti tribuit jus hypothecse aut prse-
lationis, ut latius didum tit. de in jus vocandd
num. 64. Nec recognitio chirographi fada in
judicio; licet alibi contrarium fervetur, ut no-
tat Ant. Matthseus de auttion. libr. 1. cap. 20.
num.ult. Ant. Faber de error. pragmat. decad. 1.
err. i.num. 17.&feqq. Nec judicis fententia ei,
cui debitor jam condemnatus eft, quamdiupi-
Ttttt 2 gnora

-ocr page 900-

gtiora judicati exfequendi caufa capta non funt.
/. injiidicati 61. jf. de re judicatd. captis pigno-
ribus, is potior eft , qui prius ea capi & excuf-
lionem fieri curavit, fequndum regulam, qua
prior tempore potior jure eft. Ant. Faber Cod.
libr.j. tit. 20. dejiti. 5. & libr. 8. tit. 8. defin.

2. & 21. Peckius de jure fitftendi cap. 40.num.

3. 4. Refponfa Jurifc. Holl. part. 3. vol. 2.
conftl. 139. In Holiandia tamen non ex inchoa-
ta ante alios fententiae executione , fed demum
ex quo illa ad finem perd.u&a & folutio obtenta
fuit, pra?lationem habere locutn , adeoque alios,
peniente executione per aliutn jam inchoata
fupervetiientes , concurrere cutn eo debere in
captis pignonbus , tradit Groenewegen adl. 10.
ffi. qui pot. in pign. Leeuwen cenf. for. part. 1.
libr. 4. cap. 9. num. ult. & cap. 11. num. 1.
Ex adverfo, vi&ori etiatn ante capta pignora
privilegium prcelationis inter chirographarios fta-
tuta qusedam tribuere, &, fi debitoris judicio
conventi bona arrefto detenta fint, in ea proti-
nus ex lata fententia pignoris jus nafci creditori
victori, docet Ant. Matthams de autfion. libr. 1.
cap. 20. num. 11. & 17. Waflenaarpratf. jud.
cap. 32. nttm. 75. in med. & num. 76. Qua;
tamen, fi non ftatutis aperte cauta inveniantur,
aut inveterato fori ufu probata, admittenda non
videntur; cum pignori capta judicati exfequen-
di caufa intelligi nequeant, quse tantum jurifdi-
dtionis fundands aut ad fummutn rei fervandse
gratia aftor pubfica fecit fifti autoritate, & in
qusenulla executio dirigipoteft, nifi elapfis illis
diiationibus, five longioribus five brevioribus ,
quae condemnatis lege vel more conceffae funt,

33. Similiter nec dominis rei furto ablats,
quse non apparet & ideo vindicari nequit, le-
galis hypotheca moribus data eft pro seftimatio-
nis recuperatione in bonis furis aut raptoris; uti
nec in rebus ex pecunia furtiva per furem com-
paratis; adeo ut ne privilegiutn quidem inter
chirographarios ei tribuendum videatur, de quo
latius tit. qui pot. in pign. num. 37. Et quarn-
vis in ipfis rebus focietatis focii reliqui potiores
fint, ubi fociorum unus foro ceflit, qui jam to-
tatn fuam partem , quae jure focietatis ei coinpe-
tebat, quacunque fuerat ratione confecutus ,

88*

I B.

per rationes expofitas tit. pro fiocio num. 22
reliquis tamen focii illius bonis neque jus taciti
pignoris, neque ullam interchirographarios prse-
iationem habent pro confequendis iis, quse fo-
cius foro cedensfupra fuam partem exegeratnec
communicaverat, & ita cceperat focietati debe-
re; cum neque hypotheca neque perfonale pri-
vilegium ufpiatn iis in jure datum fit, neque ul!a
prjelationis ratio ex focietatis natura pofltt deri-
vari. Efto enim, quod focietas fit quoddam
jus confraternitatis, non tamen indepra'!ationem
deduxeris; curn nec veris fratribus, necparen -
tibus, liberifve creditoribus, ex fanguinis pro-
pinquitate jus ullum praslationis in bonis proxi-
morum tributum fit. Vide Ant. Matthseum de
auftion.libr. 1. cap., 19, num. 57. Denique nec
ille hypothecam aut prselationem in fundo ha-
bet, cui reditus annuus, ex certo fundo prse-
ftandus, divenditus eft, fi non fpecialiter, &
hodiernis moribus folenniter coram Jege loci,
fundus pro tali annua prseftatione devindus fit.
arg. /. ult. §. ult.jf. de contrah. emt. I. quidam
teftamento 96. pr. ff. de legatis 1. 7 Paulus Cal-
linico 2 7. §. ult. jf. de legatis 3. Jacob. Thoinin-
gius decifi. 17. num. 11. Brunemannus add.l.
ult. §. ult. ff. de contrah. emt. Diftent. Sande de-
cifi. libr. 3. tit. 12. defin. 8.

34. Cseterum in qu^ftione, utrum JegaJis
hypotheca alicui competat, necne , in mobili-
bus.quidem fpeftanda lex loci, in quo debitor,
de cujus bonis hypotheca afficiendis quseritur,
domiciliutn fovet, cum iilic mobilia ejus, ubi-
cunque reperta, exiftere inteiligantur, ut dixi
tit. de cmfiitut. Princip. parte alterd de fiatutis
num. 11. at in immobilibus fpedtanda magis Jex
loci, in quo immobilia qua*que debitoris bona
fita funt; cutn certum fit, lege unius loci jus
reale in alterius loci immobilia , fitum non mu-
tantia, non pofle conftitui. Quse prolixius di-
fcuffa vide apud Ant. Matthseum de auttion. libr.
1. cap. 21. num. 35. & fieqq. Rodenburch de
jure conjugum tratt. prcelxmin. de flatutor. diver-
fit. tit. 2. cap. 5. num. 16. Carpzovium defin.
fiorenf.part. 1. confiit. 28. defin. 9. PaulumVoet
de fiatutis fett. 9. cap. 2. num. 8.

X X. T i t. III.

S u

T I T V L V S III.
Qux res pignori vel hypothecas data; obligari non poffint.

M M A R I A.

. Qua res pignortdari poffint? Vbiderebus ex-
tra commercium; & de iis, qucc funt in com-
mercio mobilibus , immobilibus, nominibus, in-
firumentis emtionalibus, militid, fiervitutibus,
jtire pignoris , empbytcufi, agris adficriptitio-
rum , feudis tum olmtnm hod,ie pignori obii-
gandis.

2. An res litigiofa, arrefio jam tenta

arma mt-

litum , fipes prcemiorum athletis conftitutorum ?
An bona pupillifine decreto ? An boves arato-
res & inftrumenta aratoria ?
3. Non res aliena. An & quoufique res (ornmi-

nkt

-1

-ocr page 901-

QiJJE RES PIGNOR'1 -VEL Hy#OTHHCiE DAT£ ETC. S8f

nis obligari pojjit, ac pojl divifioncm obligata
mancat, five privato five fifco obligata fit ?

4. Recenfentur cafus, quibus fubfiftit pignus alie-
nce Kci. Convalcjat utiltter /fi is, qtti pignori de-
dit, dominium acquifiverit, licet creditor ficive-
rit, remalienam fitttjfie. Quid juris, fi diverfis
temporibus res cadempluribus a non domino obli-
gata fity & is pofiea dominus fiat ? Si nunquam
res aliena oppignorata acquiratur obliganti,
qualejus creditor babeat ?

5. An convaiefcat pignus , fi teftator obligavmt
rem Tttii , & w poftea teftatori bcres extitcrit ?

<5. Quo ufqite nofirts moribus convaleficat pignus
rci alietm, ubipofiea per obligantemdominium

i. irca res pignori obligandas re-

• gulam Gajus "tradidit in l. fic

3 & quod 9. §. 1. ffi. de pignorib.

^WVK & bypotbecis , cum ait, id,
quod emtionetn venditionemque
Yecipit, etiam pignorationem recipere poJJe. Cui
refpondet regula Marciani contraria, eam retn,
quatn qttis emere nonpotefi, qiiia commercium ejits
non efi , jurepignoris accipi ab eo non poffie. I: 1.

ult.ff.b. t. Unde nec facrae nec religiofae res
refte pignori obligantur. l.fimonumcnto i,.C. h.
t. l.fancimtts 21. C. de facrofantt. Ecclef. nec liber
homo; cum ob a's alienum liberos homines fer-
vire creditoribus compelli , inhumanum fit.j
poenis in eos conftitutis, qui filiuinfamilias apa-
rente fcientes pignori acceperint l.ult.ff.b. t.l.
qui filios 6. C. b. 1.1. ob cesalienum 12. & autb. imo
C. de oblig. & aftion. Adeo ut & aliena pecuriia
redemtus ab hoftibus redemtori pro lutro nonve-
re, fed velut naturalis pignoris j ure & vinculo qtto-
dam dicaturteneri. /. quiteftamento 20. 1 . ff.
qui tefiam.fac.pojfi. I. ab bofiibtts 2. C.depofilimi-
nio reverfis. De csetero pignori dari poilunt res
mobiles & immobiles, corporales & incorpora-
les, veluti nomina & afitiones; fic utcreditor,
cui nomen obligatum eft, utiles aftiones habeat.
/. fi convenerit 18 .ffi.de pignorat. afi. I. nomctt 4.
C. h. t. I. cum convenit £0. ffi. de pigtt. & bypoth.
addetit. i.num. 17. inftrumentaemtionalia; qui-
bus obligatis ipfe res iis comprehenfe obligatse
cenfentur. /. cum confiet2. C. h. t. arg. /. 1. C.
de donation. militia venalis. ttovell. 97. cap. 4. Cu-
jacius ad noveil. 53. part. 4. jus emphyteufios
aut fuperficiei l.etiamfuperficiei 15. ffi. qttipot.
in pignore. I. tutor 16. §. ult. ff. de pignorat. afi.
l.grege 13. §. & in fuperftciariis 3. /. lex vcCiigaii
31. ff.depignor.& bypotb. jus ipfum pignoris,
dum creditor pignus pigtiori dat. tit. C. fi pi-
gnus pignori datumfit. jus ufusfruftus fivecon-
ftituti iive conftituendi. l.fi is qtti 11. §.ufufru-
fius 2 .ff. depignor. & bypoth. Caftillo deufufru-
du cap. 70. Bachovius depignorib.libr. 2. cap. 6.
fervitutes pradiales, fecundum diftinCtiones tra-
ditas in tit. communiaprcediorum num. 8. Etquam-
vis feuda fecundum fcriptas feudorum confuetu-
dines fine domini diredti confenfu non potuerint

acquifitum eft; tumin immobilibus tumin mo-
biltbus ?

•7. Recenfientur cafius, quibus valet pignus alienct
rei, licet dominus non confientiat, nec o&ligatts
dominittm acquirat; ubi de procuratore rctn do-
mini, admintftratore reipublicce rctn reipublicce
obiigante ; dominp dominium ftuum callide difft-
mulante, cum alius obligarct; item ex tnoribus de
eo qui rem alienam menfce fcenebri obligavit; de
marito retn uxoris; vidua dimidiam partem fieu-
di, ftante matrimonio & commuhione inter con-
jttges emti obligante. Ouidjttris, fi qttis rem
fibi commodatam , locatam, apud fte depofttam
pignoriobiiget\

pignori vel hypotheca: obiigari. libr. l.feud.tit.
55. ac hoc jus in feudis redtis etiamnum duret,
ac in agris adfcriptitiorum quoque , quafi feudis
quibuiciam , pignus fine domini confenfu confti-
tui non pofte teftetur Fredericu« aSande deficu-
dis Gclrice. traffat. prceliminm cap. 1. num. 3 4.
Lamb. Goris adverfiar. tratt. 3. cap. xj.nttm. 14.
Derf. 3. tfiitien -in noftratibus feudis hereditariis
(Onvtrficrfelyke ErfiLeenen) confenfus domini
neceflarius moh eft; fi modo oppignoratio folen-
niter apudGuriam feudaiem faaa fit, fecundum
ea qu^UfWi num* 9. di£ta_;

2. Nori tainen re£te pignori obligatur res li-
tigiofa , nifi quatenus & vendi poffet, pighore
faltem nihil operaturo in praejudicium illius, qui
deea litem movit. /. i. §. 2.ff. h. t. Longe mi-
nusres, quas in executione' jam pubiica auto-
ritate fequeftrata eft ; vel etiatn arrefto tenta
cum interdidto de non aiienandoi RadeiantiuS
Ctirice Ultrajett. decifi. 1 5. & 27. Refponfa Jurifc.
Hoil.part. 2. confil. 85. Nec arma militum.arg.
/. qui commeattis 14. §. 1. ff.dere militari. Kjygs-
Ordonnantie van den Grave van Lyccfier 14. Febr.
15 86 art. 2 i. vol. 2. piacit. Holl. pag. 165. Mi-
litairen Artikel-Bnefi 1 3. Aug. 1 5 90 art. 71.72.
d. vol. 2.pag:i78 Arti!{el-Briefiter Zee 27. April.
1-629. arti&i. d. vol. 2. pag. 196. Nec fpes prae-
miorumathletis conftitutorum./.y^ew eortim 5 .C.
b. t. licet ipfa prsemia jam obtenta judicati ex-
fequendi caufa pignori capi poflint. /. comtnodis
4o. ffi.de rejudicata. quod & de miiitum ac facer-
■ dotum ftipendiis, nonnullis placet. arg. l.fiipen-
dia<\. C. deexecutione rei judicatcc. Cujacius no-
vell. 53part. 4. Waflenaarpraft. judic. cap. 22.
httm. 34. Nec bona pupilli iine decreto. /. I.
ult. I. 2. ffi. dereb.eor. quifiub.tut. vel cura fiutti
fine decreto non alienand. nifi mobilia fint , &
nummi, pro*quibus obligata, inrem pupilli re
ipfa verfi ; fecusfieosin utilitatem tutoris ver-
fos appareat. /. tutor lege 16. ffi. de pignorat. atti
jun£t. /. pen. C. fi res aliena pign. data fit. Nec
boves aratores aut villici aut inftrumenta ad cul-
turam agri pertihentia. l.executores 7, /. 8. & auih.
agricultores C. h. t. quae tamen in fubfidium,
deficientibus aliis, judicati exequendi gratia po-
tuifle capi, probabile eft. Ant. Faber Cod. libr. 8.

Ttttt 3 tii;

-ocr page 902-

886 L i B. XX. T i T. III.

tit. 6. defin. 16. Groenewegen ad l. J. C. h. t.
quod & nominatim a Zelandis cautum. Infim-
ffie voor de Deur-waarders van Zeelant 29. Ju-
riii 1607. art. 19. vol. 2. plaeit. Holl. pag. 113 4.
Quemadmodum etiam nihil vetat, hsec omnia
per colonum domino locatori prsedii ruftici pro
penfionibusobligari exprefla conventione , cum
ita minor fubfit metus agriculturam defertum
iri. arg. I. certi juris efi 5. C. de locato. Quin &
cum prxdiis ipfis obligatis aratoria quoque inftru-
menta, velut accefliones, pignori refte obliga-
ta fuifle, patet|ex l. debitor paffus, 32. fifi.depi-
gnor. & bypoth. Denique noftris &aliorummo-
ribus ha:c , ceque ac res alias quafcunque, pi-
gnoris vinculum admittere, tradit Gotofredus
add. 1.7. C. h. t. Leeuwen cenfi. fior.part. 1. libr.
4. cap. 7 num. ult.

3. Rem alienam quod attinet, ea invito do-
mino obligari nequit. /. qucepradium 6. C.fialie-
nares pign. datafit. arg. /. & quce nondum. 15. §.
quoddicitur 1. ffi. depignor. & hypothec. In quo
pignus a venditione diftat , curn & aliena res
vendipoflit. /.rem alienam 28.ffi.de contrah. emt.
Etfi enim id quod venditionem recipit, quia in
commercio eft, etiam pignorationem recipere pof-
fit. d.l.9. §. i.ffi. de pign. & hypoth. jun6l.L
1. §. 2. ffi. h. t. non tamen ab omni eo, ^qui rem
vendere poteft, etiam jure oppignoratur. Nam
cum ex pignoris aut hypothecje conftitutione
creditori nafci debuerit jus pignoris adeoque jus
in re, necefle fuit, ut jus in re haberet, qui
jus pignoris alteri conftituere vult: at venditor
emtori nullurn conftituit jus in re, fed tantum
cx contraiSu venditionis fuam perfonam ad rem
tradendam obligat; ad quod non opus eft, ut
ullojureinre munitus fit. Proinde, fi quisrem
fibi cum alio communem pignori obiigaverit cre-
ditori fuo, ea fola pars, quae debitoris eft, obliga-
ta intelligitur, /. unic. C.ji communis res pignori
data fit. I. creditor 3. §. ldt. ffi. qui pot. in pi-
gnore. five privato , five ipfi fifco obligata fit
res , quae debitori cum extraneo communis erat:
nam etfi fifco datum fit jure fingulari, ut rem
fibi cuin alio communem diftrahere in folidum
poflit, adeoque"cum fuaetiam fociipartem. /. 2.
C. de commun. rerum alienat. I. 1. C. de vendit.
rerum fifical. quin & vendere pignus, quod an-
tiquiori creditori nexum erat, & ex cujus pretio
nihilfifco cedere debebat, nifi poft dimiflumil-
lum creditorem tempore anteriorem. /. res quce in
22. §. res autem l.jf. dejure fifici. hsec tamen
ad rem debitori fifcali cum aliis communem ac
fifco obligatam porrigenda non firnt, nec fifco
quicquam amplius prseter eam partem, qua: ad
debitorem pertinet, diftrahere permittendum;
tum quia privilegia ftri<5tain recipiunt interpre-
tationem, ac ne ad fimilia quidem, longeque
minusad difparata, trahidebent: tumquiafif-
cus non plus poteft, quam is in cujus Jocum
fuccedit, & a quo jus habet, ac proinde , uti
debitor non nifi fuam potuiflet partem diftrahe-
re, ita nec fifcus, quippe qui in jus privati
fuccedens privati jure utitur. /. fificus cum 6. ffi.
de jure fifici. Ant. Matthseus de anttion. libr. 1.
cap. 11. num. 25. Interim in rerum c©mmu-
nium obligatione Romanis placuit, creditori in
tota re pro parte indivifa pignus competere, uf-
que adeo, ut ne per divifionem quidem inter
focios factam ea fola pars, qu^ debitori ceflit,
obligetur,fed utriufque pars pro indivifo pro par-
te dimidia devin&a maneat. I. fi confienfit 7. §.
ult. ffi. quib. mod. pign. vel hypoth. fiolv. arg. /.
is qui fiundum 31. ffi. de ufu & ufiufir. legato. /.
rem hereditariam 6 5. ff. de eviCiion. imo etiam
poft rei totius adjudicationem, uni focio fadtam,
nihilominus in re tota pro parte dimidia indivi-
fa pignus perduret. l.fi quis putans 6. §.fifun~
dus 8. ff. communi divid. Carpzovius defin. fior.
part. 2. confiit. 23; defin. 31. num. 6. 7. etfi
contra judicatutn commemoret Annseus Rober-
tus rerum judicat. libr. 3 cap. 19.

4. Plane domino confentiente aut ratum ha-
bente quin jus pignoris conftitui a non domino
poflit,dubium non eft. /.alienares20. ff. depigno-
rqt. aff. five expreflus five tacitus domini con-
fenfus intercedat, fecundum ea , quse tit. 2.
num. 1. di<5ta funt. Sed & fub conditione res
alier.a utiliter obligatur, fi debitoris facta fuerit.
i.fifundus 16. §. ahena res 7. ff. de pignor. &
hypoth. qualis etiam conditio fubauditur , fi
quis alteri obliget rem necdum fuam fed fibi de-
bitam; quam ab eo, ad quem dominium per-
venturum eft, obligari pofte, palam eft ex /.
creditor 3. §. cum ex caufia 1. fif. qui pot. inpign.
I. i_vff. depignor. & hypoth. Quid, quod etiam
ex poft fadto convalefcere poflit pignus aliense
rei fine ulla conditione pignori datse, ut utilis
faltem aftio competat; puta fi is, qui pignori
obligavit, acquirat deinceps dominium rei. /.
cum res 5, C. fi alien. res pign. data fit. I. rem
alienam 41. ff. de pignorat. aft. five vero rei do-
mino heres extiterit. /. item fi filiusf. 7. §. fed
& fi filiusf. 2. ffi. ad Senatufic. Macedon. five ex
particulari titulo domintus rei effeftus fit. Nec
intereft, fciverit creditor tempore obligationis ,
an ignoraverit, rem alienam efle, fi modo po-
ftea vere dominium obliganti qusfitum fit; cum
confirmato jure dantis etiarn jus accipientis con-
firmetur. arg. /. cum vir 42. ffi. de ufiurpat. &
ufiucap. l.pen. ff. de fundo dotali. Nam etfi dif-
ficilius creditori , qui non ignorabat alienam,
utilis a<5tio detur fecundum Papinianum, fed fa-
cilior poflidenti retentio fit. /. 1. pr.ff. depignor.
& hypoth. tamen & ea, quse difificilius, ac vix
dantur, conceduntur, permittuntur : adhuc
dari ac permitti, patet, arg. /. nonnunquam 8.
infine ffi. de coliation. jun<5t. /. ttit. C. de repu-
dianda heredit. & arg. §. item is 2. Infiit. deufiu
& habitat. inverbo vix. jun<5t. /. cui ufius 2. §.
1. /. plenttm autem 12. §. 1. in med. jf. de uftt
& habitat. & arg. /. vix certis 53. ffi. dejudiciis.
Nec hifce obeft /. qui baineum 9. ult. ff. qui

potio

-ocr page 903-

QUj£ RES SPrGNdRI V!EL HYiPOtHElfiA DAT/S Efc.

potiores ift pigft. Quippe cui legi ut fua conftet
ratio , & Juiifconfulti ipfius ratiocinium, necef-
fe fuerit, eam accipi de cafu, quo mulier Titio
prxdium alienum pignori dedit, poft Ma:vio,
fed non fimpliciter Msevio, verum fub condi-
tione, ft prsdium illud defierit Titio teneri;
juxta conventionem, quse propoiita eft in /.
treditor 12. §. 4 Titio 8. ff. qui potiores in p't-
gnore. quod & Gloffa voluit ad d. I. 9. §. ttit.
Nam ft poftea Msvio limpliciter idem prsedium
a muliere necdum domina devindum fuiftet ,
ratio nulla reddi poteft, cur non zeque Msevio
ac Titio protinus ab acquifito per mulierem do-
minio jus pignoris firmatum eflet; ita tamen ut
prior Titius potior efle debeat, fi forte pignus
utrique non fufficeret. /. fi non dominits 14. ff.
qttipot. in pign. Ut eniin tunc, cum verus co-
minus diverfis temporibus eandem rem duobus
pignori dat, non diffimulato apud pofteriorem
nexu priore, utrique jus pignoris ftatim nafci-
tur, licet prior tempore potior jure fit. /. cre-
ditor 12. fifimplkiter 7. ff. qui pot. inpign.
ita quoque protinus a tempore acquifiti domi-
nii in re per non dominum duobus oppignora-
ta convalefcit utrique pignoris jus , fed falvS
inter eostemporis rationes quod jus femel utri-
que quselitum five fortius five debilius , non po-
tuit deinceps adimi per fa&am a muliere in do-
tem dationem. Cui diftlcultati cum neque Cu-
jacius fatisfecerit trdi. 8. ad Africantim ad d. I.
9. §. ult. neque Bachovius traffat. de pignoribus
libr.2. cap. 4. nttm. 7. ftandum magis eritopi-
nioni gloflatoris terminos habiles legi fecundum
ante difta concipientis. Sane, fi ei, qui rem
alienatn pignori dedit, poftea acquifitum non
fit dominium, creditorem , qui bona fide ab eo,
quem dominUm effe putabat, cum non eflet,
fed tamen ejus conditionis ut Publiciana uti po-
tuerit, fic Prator tuetur per Servianam adver-
fus alios jure debiliori munitos, quemadmodum
debitorem per Publicianam. /. fi ab eo 18. ff. de
pignoribus & hypoth. 1. fi non dominus 14. ff.
qui pot. in pignore. Adde tit. de Puhliciana aft.
num. 6. pofi tned. & praecipue tit. qui pot. in
pigtt. num.21. • t ■

$. Quod fi teftator obligaverit rein Titii ,.
qui poftea teftatori fucceffit , ah & Mc ratidne
pignus utiliter convalefcat, incertum eft, cum
ld Modcftinus aflirmare videatur in /. fi Titio
22. jf. de pignorib. & hypoth. Paulus vero ne-
gare, in /. rem alienam 41. ffi.de pignorat.att.
Sutit qui diftinftione inter sequitatem & ftri-
duin jus diifidium hoc tolli pofle putant, ac-
cipientes d. I. 41. de juris rigore; de xquitate
vero d. I. 22. Sed fine fundamento ; cum in d.
/.41. non de rigore juris, fed tantum de sequi-
tate quseftio concepta fuerit , an fcilicet utilis
acfio pignoratitia creditori d&ur, fccundum vefr-
ba prima d. legis 41. & hoc ipfum negetdr*
Aliisplacuit, ipfum quidem pignus directo non
convalefeere eo cafu, fed tamen utilem pigno-
ratitiam contcariam creditori dari adverfuS here-
dem debitoris qui dominus rei eft, ad id quod
intereft, rem alienam a defunfto pignori datam
efle, juxta l.fi rem aliendm 9. pr. & /. cttm tte¹bttore 3 2. ff, de pigttor. afiione. Sed nec hac ra-
tione diificUltas fublata eft, dum eandem utilem
pignoratitiam, quam Modeftinus dedit in d. I.
22. quamque Paulus in d. I. 41. etiam dandain
cenfuit in cafu, quo res aliena pignori data erat,
cujus dominium poftea ad debitorem pervene-
rat, idem tamen Paulus negat, fi Titius, cujus res
per debitorem pignori data erat, debitori heres
faftus fit. Ne dicam , pignoratitise aftioni ad id
quod intereft non modo locum fore contra he-
redem debitoris rfem alienatn obligantis , fi verus
rei dominus debitori heres fit, fed & fi quili-
bet alius; eodem rnodo, quo debitor ipfe vi-
vus ob datam rem alienam ad id quod intereft
fuiffet damnandus. Neceft, quod regeras, he-
redem , fi rei dominus iit, aftione pignoratitia
contrAria ad id compelli, ut fua conVentione pi-
gnus confirmet, quia heres prseftare debet fa-
6ti3mdefun£ti. Etenim, etfi adcundofeobliget;
ut prseftet defundti faftum, hon tamen etiam ,
utnova conventione, coittradu novo firmet il-
lud , quod a defunCto non redte atque ordine
faftumeft. Qusecum itafint, magis eit, utin-
fpiciamus, utrurn teftator retn Titii,. qui poftea
teftatori heres exiftit, obligaverit fimpliciter ig-
norante eo, an vero invito eo & ^rohibente :
ut, fiquidem eo ignorante id. fadumfit, uti-
liter faltem pignus convalefcat 3 conVenienter d.
legi22. quse expreife meminit dotnini ignorantis:
fin eo invito & prohibente , ne utiliter quidein
pignus ex poft fa£to fuftineatur; idque fecun-
um d.l. 41. in qua nulla igttorantis mentio eftj
fed ejus, qui rem Titii, poitea fuccedetitis, ob-
ligaverat fitne Titii 'voiuntate ; adeoque intelli-
gensfatis, feidinvito domino facere, eumque,
ii intellexiflet, non permiflurum , uti in materi&
furti Imperator loquitur. §. piacuit 7. lnfiit. de ob-
iigat. ex delifto.

6. Noftris tamen moribus non per omnia fer-
vantur ea , quse de rei aliense pignore per acqui-
fitum poftea a.debitore dominium convalefcente,
dida funt; fed in folis mobilibus alienis pignori
datiS locum habeilt. Naitt fi quisimmobiliaaliena,
utcunque fibi jain debita , veluti jam fibi vendi-
ta fed necdum tradita, folenniter coram lege lo-
ci fpecialiter pignori obligaverit tanquam fua,
ac poft eorum acquifiverit dominium , non aliter
ea pignoris vinculo tenebuntur creditori, quatn
quatenus fub claufula generalis hypotheca: fu-
tura quoque continentur, ac ita getieraliter cre-
ditori incipiunt obligata efle. Cui confequens
eft, Ut,fi debitor poft acquifitum dominium ean-
dem re-m immobilem rurfus alteri coram lege lo-
ci fpecialiter obligav^rit, pbfterior creditor hac
fpeciali munitus hypotheca potior futurus fit in
Hollandia ac locis aliis, ubi generalis antcrior
poftponitur fpeeiali pofteripri; uti & judicatumi

refert

-ocr page 904-

Jtefert autor appendicis decifionum poft. refponf.
Jmft. "Holl. part. 3. vol. 1. pag. 21. in med.

7. Reibnt enarrandi cafus nonnulli, quibus
tum jure Romano tum noftris moribus efFe&um
fortitur pignus inrealiena conftitutum_} etfine-
que confenfus domini accefterit, neque obligan-
ti poftea dominium quseratur. Si enim procura-
tor fine domini voluntate rem pignori dederit,
licet fruftra dedifte videatur, tamen, li pecu-
niam creditoris in rem domini verfam confta-
bit, non inutilis eritexceptio quod numeratum
eft exfolvi defideranti. /. 1. C.ftaliena respignori
dataftt. Prsterea qui bona reipublicse jure ad-
miniftrat, mutuam pecuniam pro ea accipiens
rem ejus obligare poteft. /.ftisqmM.jf. depi-
gnor. & hjpotb. illis fcilicet in caiibus, quibus Sc
civitatem jure potuit obligare. arg. /. civitas 27.
jf. de reb. creditis. Adde tit. de reb. crcd. num. 11.
Sed &, fi , domino rei fciente ac callide diffi-
mulante, resejus^ non domino obligata fuerit
creditori ignoranti, pignus tenetin pcenam frau-
dis, qua creditoris ignorantiam circumfcripfit.
l.ftprobaveris i.C.fi aliena respign. dataftt. I.mu-
lier 11. C. de diftratt. pignorum. Ant. Faber Cod.
libr. 8. tit. 6. deftn. 6. Schvvartfenthaler de pigno-
ribuscap. i~j.num.g. Noftris quoque moribus
iddatum ex privilegio illis, qui menfam fcene-
brern exercent, quod res alienas fibi pignori ob-
ligatas veris dominis fupervenientibus, ac res
fuas perfequentibus, reftituere non compellan-
tur, nifi receptis nummisafebonafide numera-
tis. Groenewegen ad rubric. Cod. ft aliena respign.
data fit. Adhscc licet maritus jure civili fundum
dotalem ne confentiente quidem uxove obligare
potuerit. pr. Jnfiit. quib. alien. licet vel non.
nunc tamen jure maritalis poteftatis utirem mu-
lieris invita ea alienare, ita & obligare apud nos
poteft , etiamfi inter conjugcs ftatutaria bono-
rum omniurn communio exclufa fit. Refponfa
Jurifc. Holl. part. 1. confil. 151. Confer Neofta-
dium depattis antenupt. obfierv. 10. h mtis. De*
nique & mulier vidua partem dimidiam feudi
ftante matrimonio emti, & jure communionis
uxori quseliti, re&e obligat; etfi feudum ipfum,
velut individuum quid, in univerfum penes ma-
ritum aut ejus heredes remaneat, dimidiata pre-
tii parte uxori refufa; in quantum fcilicet mu-
lieris creditor in parte illa pretii necdum foluta,
fed adhuc folvenda , cxteris mulieris iftius cre-
ditoribus potior futurus eft. Licet enim vulgo
pretium pignoris non fuccedat in pignoris locum,
nec pignori efle intelligatur, ut didtum tit. 1.
num. 5. id tamen de pretio jam numerato tan-
tum verum eft, fed in numerando adhuc indi-
vidua: rei pretio, quod ex judicio familise er-
cifcundae vel coininuni dividundo fociorum al-
teri obventurum eft, contra dicendum videtur,
fi ea rei communiter emtse natura fit, ut res
uni, alteri pretium pro rata cedere debeat, uti
id in feudis noftratibus hereditariis ftante matri-
moniocoemtisreceptumeft; quafiea, qusepre-
tio contenta efle tenetur, non tarn rem quam
jus fuum pro pretio rei confequendo videretur
devinxifte. Refponf. Jurifc. Holl. part. 3. vol. 2.
confil. 98. Quod fi extracaufam pignoruin men-
fae fcenebri obiigatorum privatus quifpiam rem
fibi commodatam locatamve, aut apud fe depo-
fitam , tanquam fuam pignori obliget , in Hol-
landia pignus regulariter non tenere , judicatum
refert Leeuwen cenfi. for. part. 1. libr. 4. cap. 7.
num. 15. 16. 17. refutans Groenewegium dif-
fentientem. Sane, quibus in locisalienatiorei per
commodatarium. depofitarium aliofque fine do-
mini voluntate fa£ta impedit ipfi domino alie-
nata: rei vindicationem, ibi & oppignoratse re-
petitionem dominodenegandam efte, veriuseft,
nifi dominus pignus luat; fecundum ea, quse
pienius a me tradita tit. de rei vindicatione num.
12.

L I B.*. XX. T I T. IV.

10JR1

Y, 1 -

V s

.ew.ViJi

I T

V L

IV.

i V f |'Ji -

Qiii potiores in pignore vel hypotheca habeantur , & de his , q«i in
priorum creditorum locum fuccedunt.

idft ' CUU3 ,

'.'sfii _t Ji,

S U M M A K 1 A.

•i-fii?

, »1 tt

1. Ouidfit attio Scrviana & quafi Serviana ficu
bjpotbecaria ? An & quando detur, fi pro dc-
bito conditionali pignus pure, aut vice verfa,
aut pro debito conditionali fiub alid conditione
pignus obligatum fit ?

2,. Datur contra quofivis bona vel malce fideipof-
fiffiores. An & contra eum, qui cum debitore
litigavit de proprietate ac vittor evafit ? Per di-
fiinttioneminter pignusin fpecie & bjpotbecam
exphcatur.

3. Jure novo tertius poffeffor convmri nequit,

nifi excttffo dcbitore & fidejujfiorihus ejus. An
id obtineat, fi qttis ficiens pigntts emat , vcl
pofi litem debitori de pignore motam, vcl res
non gcncraliter fied fpecialiter obligata fit ? No-
jlris moribus rcduttum tn immobihbus jtts an-
tiquum & elettio. Si pratdtis & prcedibus catt-
tttm, prius pignora excutienda, dein fidcjujfo-
res. Ultrajetti & in Flandrid pritis pignora im-
mobilia penes tertium exiftentia exctlticnda, an-
tequam debitor perfonali attione convcniatur.
Quidjuris fimobilia pignora d tertio pofifidcan-
tur ? 4' ^Cum

-ocr page 905-

qui potiores in i?ignore vel hv&otheca habeantur , etc. i)QJ

4. Cum res plures prc uno debito obligAtce funt,
•vel res una , fed pojlea inter plures coberedes
divija, vel uni adjudicata, creditor res fingu-
las & fingulas partes, a quocunque pojfejfas ,
pro fiolido debito potefi excutere, nec cogi po-
tefi, ut dividat attionem.

5. Si unus ex pluribus beredibus fiolidum fiolverit
debitum bypotbecarium, quibus atliombus ei
contra coberedes confiultum fit ? An & tertiis
tumjufiis tum non jufiis pignorum pojficjjoribus
affiones cedi dcbeant per creditores adverfus cce-
teros pojficjfiores rerum aut partium pro eodem
debito obligatarum, fi hypotbecaria conventi fo-
lidum debitum fiolvere parati fint ?

6. Qui hypothecaria conventus fiolidum fiolvit, non
fiolidum fied pro rata a reliquis aliorum pigno-
rum pojfiefforibus repetit. Si pignus iterato alie-
natum fit, hodie primus emtor ex cequo conve-
niri potefi de pretio quod ipfie rurfius ex vendi-
tione redegit, fi confiet, ultimum pojficjforem
de eviffione attionem adverfus eum habiturum.

7. In quo interfit, utrum crcditor hypothecaria
agat contra debitorem, an vcro contra tertios
pojfejfiores ?

8. Si res eadem pluribus eodem tempore per par-
tes vel in fiolidum obligata fit, quo modo fingu-
li agere poffint tam contra tertios quam inter fe,
tum jure Romano tum moribus ?

9. Quamdiu olim, & jure novo f uflintaneo du-
raverit atfio hypothccaria ? An ufiucapione rei
pignoratcejus pignoris evanuerit ? & quidnitnc
apud nos obtineat ?

10. Dejudicio concurfius 0" prcctationis inter cre-
ditores. An & quando pendente veijam finito
concurfius judicio creditores alii fiupervenientes
adhuc audiendi fint ? an tunc per eos, qttiju-
re debiliori gaudent, cum fiorte accepta etiam
medii temporis ufiurce reddendte fint ?

11. An pecuniaex pignorum vcnditione redaffa
pendcnte judicio coucurfius fiaenori collocari pofifit
in ufium creditorum ? Quibus creditoribus ante
finitum hocjudicium fiolvi pofifit ? Quo modo co-
gi pofifint grapbiarii & fimtles ad nummos fie-
cundum Jententiam prceiationis difiribuendos ?

12. Quo in loco judicium concurfius &prcelatio-
nis agitandum fit ?

13. Omnibus creditoribus anteponuntur domini
habentes rerum fiuarum vindicationem , quales
plurimi recenfientur. Quid fi quis aurifabro ,
fiartori &c. aurum dederit, ut inde vafa , vel
pannum , ut inde vefiis fieret ? An fi res nofircc
culpa vel dolo commodatarn , conduttoris &

fimilium perierint, privilegium nobis inter chi-
rographarios pro cefiimatione compctat ? Att rei
furto fubduttce dominus pro rei cefiimatione pri-
vilegium habeat in bonisfuris, vel rei furtivce
venditce pretio adhuc debito, vel rebus ex pe-
cunia furtiva emtis ?

14. De his qui apud mcnfiam publicam nummos
depofiuerunt, an in bonis menfulariorum foro
cedemium prslmnm habemt ? An & hi qui
bodie pccuniam in graphejo depofuerunt, fi gra~
phdrius eam in fuos ufius convertcrit, ac fiol-
vendo non fit ?

15. An & quando prcelationem habeant, quan-
do ex adverfio ne concurrant quidem in pretio
domini, quires fiuas, proalieno debito pererro-
rcm fiubhafiatas , vendi pafifi fiunt, ncc fie op-
pofiuerunt, per difiinttiones explicatur.

16. Hypotbecarii creditores prcefieruntur chirogra-
pharits; nifi qttis in vcnditionem ac profcriptio-
nem rerum debitoris & fimiiia iis annexa, vel
in inventarii confcftioncm vel in fittnus defiun-
tti crediderit. Otad juris, fi fint bypothecarii
privilegiati & non privilegiati, magis & mi-
nus privilcgiati, ceque privilegiati ?

17. Plerumque illos, qtti Jpecialem in re finguta-
ri bypothecam habcnt cum privilegio, potiores
effie tliis, quibus in omnia bona jus hypothecce
datum efi. Et quo ordine materia prcelationis
commodififime videatur explicanda ?

18. Prcefiertur omnibus qui in militiam emendam
credidit cum pa£io pignoris in ficripturam reda-
Eio. An id bodie adhuc obtineat in iis, qui ad
munus venale emendttm crediderunt ? Qualcjus
babeat, qui credidit in emtionem rerttm cum pa-
tto ut fibi res cmtce pignori fint ? Et qttid fi
venditor rem immobilem vcndidcrit fide de pre-
tio habita , fii ipfio fiolennis traditionis inflru-
mento, vel pofiea ex intervalio, res iila eipro
refiduo prctto obligetur ?

19. Otd in refettionem cedium aut navis credide-
runt, habent in navi vel domo privilegium cum
bypotbeca; item locatores prcediorum in inve-
eits & illatis prceciufis; domini direfti & fimi-
les pro canone , fiolario, cenfiu ; Univerfitas
agrorum aggere_&munitorum , in prcedia fingulo-
rum pro impenfis aggerum molendinorum ; &
piures alii.

20. Ouidjuris, ficumillis, quiin cmtionemdo-
mus aut navis crediderunt, quive de pretio prce-
diivenditi cum pa£io folennipignoris contendunt,
concurrant quipoflea crediderunt in refeffionem ?
Quidfi alii prius alti pofiea crediderint in refe-
Citoncm domus aut navis ? Ottid, fi domitti di-
refliprofiolario, canone &c. concurrant cttm iis
qtti in reparationem aggerum & molendinorum
crediderunt ?

21. Muiier , fponfia , uxor putativa, habct by-
pothecam cum privilegio in omnibus mariti bo-
nispro dote & augmento ejus. An & pro pa-
raphernis ? An & pro arrhis JponJalitiis. Quid
moribus ?

22. Pofi mulierem fificus agens ex caufa primipi-
lari , & pro tributis in omnia civium bona.
Quid fit caufia primipilaris ? Anjtts caufice pri-
mipilaris extendendum ad eos , qui flipendia
militum in caflris procurant, inter miiites di-
flribuenda ?

23. Ouale jus noflris moribus habeat fifictts pro
tributis & vettigaltbus ?

24. In quibus debitoris bonis flfcus hypotbecam
V v v v v cum

-ocr page 906-

cum privilegio habeat, fi ex contraftu agat ?
25. Ouo ufquc hoc fifci jus adhuc moribus ufium
inveniat ? Pupillos minores, civitates, ecclejias,
fifictm, in bonis tutorum adminifiratorum hy-
pothecam quidem , at non privilegium habere.
16. Sifiatuto qutsdam pcrfionce aut caufice enume-
rentur privilegiatce , an prcecifie eo veniant or-
dine, quonominatce l & an non nominati in-
telligi debeantprivilegio defiituti, fi jure civi-
li privilegiati fint ?
>27. In fimplicibus Irypotbecariis qui prior efi tcm-
pore potior efi jttre, tum in pignore tum in ac-
cefifionihus; & tttm pro dehito principali, tum
pro ufiuris, & pcena in conventionem dedufta,
Ji& pro his pignus obligatum fit; itempro im-
penfis necejfariis in ptgttus faftis. Qtitd mori-
bus obtineat circa ufiuras ?

28. Regttla, qua prior temporepotior jttre efi,
locttm habet in pignore exprejfio, tacito, jttdi-
ciali, five ejufidem five divcrfi generis hjpo-
tbecani creditores fint. An & quatenus in pi-
gnore prcetorio ? An & quatenus in gcncralt ?
& quid fi alius generale altus fpeciale habeat,
tum jure Romano tum moribus ?

29. Prcelatio non tantum ex diei fied & horccprio-
ritate cefiimanda cfi. Quid fi duobtts fimul res
eadem obligetur ? Qttidfi duobus feparatim eo-
dem die, nec bora utrique vel alterutri ohliga-
tioni additafit ? Quid, fiquis domum locatam
vendiderit cttm pafto, ut primi anni penfiones
venditori, fiequehtium annorum emtori cedant,
pignortimque ab inquilino datorum jtts utrum-
qtte fieqttatur ? Quid fi hodie dttte imtnobilium
hypothecce codem die in aftapublica relatce fint ?

30. Quid juris in prcelatione, fi bypotheca uni
fiub conditione , alteri dein, apcndcnte illa con-
ditione, res eadem pure obligata fit ? Quid ju-
ris fi pro debito conditionali hypotheca confii-
tuta fit pttre, & pendente dehiti conditione,
eadem res alteri pro debito puro ohligetur, per
difiinftionetn & exempla explicatur. Etquid, fi

} tfi vulgo a&iones h creditoribus
, adverfus debitores intentari fo-
; lent, tamen ubi debitor folven-
do efle defiit > accidit frequen-
ter, ut creditores, omiifo de-
bitore, in fe invicem ruant, ac
magtiis inter fe animis difputantes de praelatione
in bona debitoris, feu trfwmr&Zi'* mutuis fefe
tentent vulneribus conficere. Antequatn autem
de ipfo agatur praelationis jure, confultum fue-
rit pramiittere aftionis hypothecariae pleniorem
traftationem. Sciendum enim ex jure pignoris
a&ionem nafci in rem, praetoriam , arbitrariam ,
tum Servianam de rebus coloni illatis inveftis
in pra?dium rufticutn & expreife pro penfione
locatori obligatis, turn quaii Servianam , quat
& hypothecaria & utilis Serviana quandoque
etiatn iimpliciter Serviana appellatur. itemSer-
viana 7. Inftit. de aftion. I. 1. §. 2. /. vel qute 7.

pro debito incertce quantitatis adhuc naficitttro pi~
gnus obligatum fit ?
31. Quid juris, fi res uni a non domino, altcri
ab eodem jam domino fiafto obligetur ? Quid fi
eadem res ah eodem non domino diverfis alio at-
que alio tempore obligetur, & is pofiea domi-
nittm acquirat ? Ouid fi d diverfis non dominis
res eadem diverfis creditoribus obligata fit.
3 z. Novatione faftd &pignoribus renovatis, du-
rat temporis prioris prcerogativa iti pignori-
btts.

3 3. Qttidfi antiquior confienfierit in obligationem
pigttoris poflenorifacicndam ? vel fiuum jus pi-
gnoris callide dififimulaverit ? vel priori per pri-
vatum, pofieriori per publicum inftrumentum
res obligata fit ?

34. Hypothecariipofteriores creditorcspriori etiam
invito offerentes debitum, itt jus ejus fuccedunt;
chirograpbarii, & extranei non aliter, qttam fi
idaftumfit; velpro debitore fifcali fifico jolu-
tum fit; velpojfiejfor pignoris bypothecaria cott-
venttts ojfcrat debitum.

35. Oblationes invito hypothecario faftce habue-
runt quandam iniquitatem, & tamcn ftmul ne-
cefifitatem. Cttr nofiris moribus ccffient tales ob-
lationes ? Quo modo hodie creditum hypothcca-
rium alteri cedi poffit ? An prceter hypotheCam
alia privilegia tranfieant itt cefifionarium ?

3 6. Quidjttris, fi chirographarii magis & mittus
privilegiati vel (eque privilegiati concurrant ?
An non privilegiatt debita exafta refiituerete-
neantur cbirographariis privilegiatis ?
3 7. Recenfienturprivilegiati cbirographarii, civi-
tates in bonis eorum quibuficum contraxerunt;
fiamttli & ancillce promercede; Andominipe-
cunice furto oblatce in rebtts ed pecunid emtis,
velinpretio cx rebus furtivisper furem venditis
adhuc debito ? Ouid, ji alii ex onerofio alii ex
lucrativo titulo credttores fint ?
38. Cttjus loci fiatuta circa jus prcelationis obfer-
vanda fint, per diftinftiones traditur.

I. fi debitor 1 o. l.fiinter 21. §. 1 .ffi.depignor. &
hypothecis, qua generaliter creditcres pignora &
hypothecas expreife vel tacite vel lege iibi devin-
<5ias perfequuntur,ii fibi a debitore vel pignorum
poireilbribus haud fatisfiat. l.fifittndus 16. §.i«
vinduatione Z-ffi. depign. & hypotb. Necquic-
quam inter pignus & hypothecam, quaritum
ad a&ionem hypothecariam attinet, prater di-
verfum nominis fonum intereft. d. §. 7. Inft.
de aftion. I, res hypothecce 5. §. 1. jfi. de pi-
gnor. & bypoth. Intereft tamen, utrum pro
debito puro pignus fub conditione, an pro de-
bito conditionali pignus pure , an denique pro
debito conditionali pignus fub alia conditione
obligatuin fit; primo namque cafu non ante cre-
ditor hypothecaria experiri poteft, quam fi con-
ditio hypothecse extiterit, fed officio judicis poi-
feftor rei fub conditione obligatse cavere jubetur,
fe reftituturum hypothecam, fi conditio extite-

11 xx. t i t. iv.

-ocr page 907-

Qui POTIORES IN iPIGNORH VEL H YPOTHECA HAlJEANTUR . ETC. 89 1

rit ncc pecunia foluta fit. /. grege 13. §. pen. ff.
de pign. hypotb. Secundo quoque cafu ante
conditionis exiftentiam non reCie agitur, quia
nihil ante debetur. d.l. 1 §. pen. Tertio vero
cafu non ante conditionis utriufque eventum
huic atlioni locus eft, cum, una tantum esiften-
te , vel debitum principale etiamnum defuturum
fit, vel hypothecaria necdumfit nata. Adde tit. de
judiciis nnm. 28. & tit. de in jus vocando num. 20.

2. Intentari poteft hsec aftio non tantum
contra ipfum debitorem, eumve qui pro debi-
tore rem fuam obligavit, fed & contra tertium
quemvis bonse vel malsefidei polleflorem, eum-
que , qui dolo malo poflidere defiiu l.fifundus
16. §. m vindicatione 3. ff. de pignor. & hypotb.
Cum enim jus pignoris non perfonae fed rei an-
nexutn fit, debitor neque donando , neque le-
gando , neque vendendo, neque permutando',
neque ullo alio modo alienando, illud credito-
ri auferre potuit. l.fidominium 9. l.debitorem 15.
C. de pign. & hypoth. l.ficut 8. §. non videtur 1 5.
ff. quib. mod. pign. vel hyp. fiolvitur. Quid, quod
&is redte hac convenitur aftione, quidepro-
prietate rei pignori obligatae curn debitore ob-
ligante litigavit rei vindicatione aut petitione he-
reditatis, & vidtor evafit, fi modo pignoris ob-
ligatio lite iila antiquior fit, maxime ii debitor
creditorem non monuerit. /. fi fiuperatus 3 . §. 1.
jf. depignor. & hypoth. I. judicata quidem 29. §.
1. ff. de except. reijudic. & res tantum hypo-
thecK obligata fuerit, adeoque poffeffio apud de-
bitorem tnanere debuerit: quippe quo cafu de-
bitor cum alio de proprietate expeririquidem ju-
re potuit, necineo acreditore impediri, utpo-
te ex natura hypotheca: fibi pofteffionis & deten-
tionis jus falvumhabens acvalens afterere atque
tueri. §. 7. Infiit. de attion. fed nec creditori
extra culpam pofito res inter alios a6ta vel ju-
dicata obeife debuit, quo rninus ipfe novam fa-
ceretetf jure pignoris.perfecutionem. Sive enim
ignoraverit, litetn debitori cum aliode pignoris
proprietate intercedere, ignorantia ei jus fuum
agendi abunde tuebitur; five contra fciverit, id
agi a debitore, culpa tamen caret, dumipfene-
que de proprietate per rei vindicationem aut he-
reditatis petitionem contendere cumextraneopof-
feflore potuit , neque pofteffionetn, quam de-
bitor fibi fecundum hypothecs naturam refer-
vaverat, a tertio avocare, nifi poftquam debitor
in mora folvendi effe cocpit, & ob id executio
pignoris facienda eft. Et de eo cafu, quo tan-
tum hypothecse jus creditori conftitututn erat,
tradari a Papiniano in l. fi fuperatus 3. ff. de
...pignorib. & bypoth. inde colligi poteft , quod
in ea lege debitor inter alia etiam villus dicitur
vindicans hereditatem, acafteritur, jttdicem affio-
nis Serviance, negletta de hereditate difta fenten-
tid , pignoris caufiam infpicere dehere ; quia fieri
potefl, ut& pigrius reite fitacceptum, nec ta-
men ab eo debitorelis bene inftituta. Qua enim,
obfecro, ratione debitor concipi poflet ex pigno-
ris caufa tradidiffe creditori res hereditarias, de
quarum pofleffione acquirenda deinurn poftea
per hereditatis petitionem expertus eft adverfus
tertium, tanquam pro herede vel pro pofleflore
poflidentem ? Diverfa caufa eft, fi credttori res
ex contraftu pignoris tradita fuerit, ifquc dein-
ceps paflus fit fciens, debitorem de pignoris pro-
prietate curn extraneo experiri, ac debitorea in
lite fuperatus iit: tunc enim ei fcietiti fententia
inter debitorem & extraneum lata prsjudicat,
quia ex voluntate cjus de jure , quod ex perfona
agentis habuit, judicatum eft; cum ipfe ex fa-
da fibi pignoris traditione jus poffidendi ade-
ptus, inde potuerit etiatn adverfus tertium rer
pofleflorem de recuperanda poffeflione amifla ex-
periri ante debitorem, allegans, fibi de ea re pri-
mum adionem competere aut defenfionem. /.
fiepe confiitutum 63.ff. de rejudicatd. quam le-
gem de pignore in fpecie creditori tradito acci-
piendam eiie, conjicereex eoiicet, quod credi-
tor, patiens debitorem experiri de pignore, ibi-
dein jungitur marito patienti focerum vcl uxorein
experiri de proprietate rei in dotem data:, & pof-
feffori feu cmtori patienti venditorem contende-
rederei proprietate. Plane fi debitoretn cumad-
verfario collufifle, atque ita fuccubuiffe, crcditor
probare poflit, fententiam contra debitorem la^
tam creditori non nocituram refcriptum eft. /.
precfes 5. C. de pignor & hypoth. Non defunt in-
terim , quibus magis placet, fine diftindione
inter pignus & hypothecam ex fola fcientia aut
ignorantia creditoris petere. d. U 3. &d, l. 63.
conciliationem , quali fententia contra debito-
retn lata noceat creditori fcicnti, ut habet d. L
63. non itein ignoranti debitorein experiri; ad
quem cafum reftringunt verba generaliora d. I. 3.
Bachovius de pignorib. lihr. 3. eap. 1 5. num. 1.
Petrus Barbofa ad l. quce dotis 34.ff. foluto ma-
trtmon. num. 160. Sed vix eft , ut demonftrarf
poflit, quo tnodo creditori, nudam hypothe-
cam in fpecie habenti, a£tio aut defenfio pigno-
ris primo loco competeret ad debitoris exclufio-
nem.

3. Licet autem jure veteri eledio credito-
ri competierit , utrum prius debitorem prin-
cipalem aut fidcjuffores ejus an pignora excute-
re vellet , poftquam prius debitores praefentes
denunciationibus conventi & ita non fatisfacien-
tesinmora conftituti funt. I. perfiecutione 24. C.
de pignor. & hypotb. junct. I. 1 o. C. eod. & ea
eleftio etiamnum jure novo remanferit quoties
ipfe debitor etiam fimul res pignoratas tenet j
adeo ut non eleftione unius aftionis, fed demum
folutione , reliqua:pereant. l.grege 13. §. etiam
4. jf. de pign. & hyp. tamen , fi a tertio res obli-
gata poffideatur, a Juftiniano conftitutum eft,
excutiendum eife prius debitorem & fidejufto-
resejus, antequam tertiuspignoris pofteftorcon-
veniatur. novell. 4. cap. 2. Quod & ex jure ve-
teri peculiariter refcriptum fuit in cafu, quo bo*
na^ condudricis vedigaliutn pro penfione fifco
Vvvvv 2 ex

-ocr page 908-

L i b, X X.

ex lege devinda ac 111 plures alienata fUerant ,
cum conductricis heredes pro reliquis fifco de-
bitis idonei efTent. I. Mofchis 47.ff. dejure ffci.
Non tamen huic juris novi difpolitioni& ordi-
nis beneficio locus videtur relinquendus, fi ter-
tius, fciens pignoris vinculum, pignus nihilo-
minus emerit; cum jura deceptis nonitem fcien-
tibus fubvenire ac parcere foleant: nec fi tertius
comparaverit demum rem obligatam poft iitem
de re obiigata contra debitorem jam inchoatam.
arg. tot. tit.ff. & Cod. de litigiofis & novell. 11 2.
tap. 1. in pr. nec fi res fpecialiter pignori obliga-
ta a tertio poffideatur : non eniin improbabiiis eft
eorum opinio, qui putant, novellam 4. cap. 2.
quandam adhuc ab ipfo Juftiniano emendatio-
nem paffam efte per nov. 112. cap. 1. verfu ut
fiquidem fipeciales. dum ibi conftituit, pofle qui-
dem debitorem vendere res inobiles aut immobi-
les nommatim hypothecae fuppofitas, fed fi cre-
ditori ex pretio pignorisper debitorem divendi-
ti fatisfa&um non fuerit, licentiam ei compe-
tere vindicandi remvenditam fibihypothecse fup-
pofitam, donec ei fatis pro debito fiat. Cuicon-
fequenseft , in fola generaii hypotheca remanfif-
fe jure noviflimo neceflitatem excutiendi debito-
rem ante tertios rei generaiiter obligatje poflef-
fores. Nec deeft fpeciofa quxdam mutationis ra-
tio, quod nempe, vendita re fpecialiter obiiga-
ta , inagis noceatur creditori, rem aliam fibi ob-
ligatam non habenti, quam debitor teneret; in
generaii autem hypotheca omnia debitoris bona
devinfta fint, unde poft quarundam diftradio-
nem adhucde reliquisa debitore pofieflis hypo-
thecariaipfi poteftdebitori rnoveri. ItapoftHu-
berum adPandtit. de pignor. & Hypoth. num. 9.
Brunemannum ad l. 24. C. depign. & hypothec.
aiiofque Clariff. Juris Anteceifor D. Pagenfte-
cher in Irnerio fiuo injurta vapulante, coitione 8.
nd auth. hoc fi C. de pign. & hypotb. 3. & fieqq.
Interim noftris moribus Jonge major hac in par-
te mutatio fatta fuit, dum in immobilibus fpe-
cialiter vel ex lege pignori obligatis, & ab ipfo
debitore pofteflis, liberum creditori eft intenta-
re fimul perfonalein a<5tionem & hypothecariam ,
ac uno utramque libeilo cumulare, ut diftum
tit. de edendo num. 14. in med. iifdem vero ab
extraneo poflcflis, iterum eiedio creditori refti-
tuta eft, utrum prius aftione perfonali debito-
rem, an hypothecaria tertium pignoris pofleffo-
rem convenire malit. Politic. Ordontt. van IIol-
landart. 36. Imo , fi pradiis fimul ac prsedi-
bus creditori cautum fuerit, fancitum in Hollan-
dia , perfonalem adverfus fidejuftores adtionem
quiefcere debere, donec pignus excuffum fue-
rit, ac tum demurn ad eam , quse adverfus fide-
juflores competit, velut fubfidiariam in id quod
reftat exfolvendum , tranfeundum effe, fi non
aliud expreffe in contrarium acturn fit. Editfo
Philippi Hijp. Regis in ufum Hollandice 21. Ee-
hruarii 1564. vol. placitor. Holl. pag. 379.
& fcqq. Confuetud. Amftelod. part. 2. cap. j.

T I T. IV.

num. 2. Hugo Grotius manud. adjurijpr. Holl.
libr. i.cap. 3. num. 64. Neoftadius Curice IIoll.
decifi. 4. in fine. Groenewegen ad l. 47. jfi. fa
jure fijci. & ad l. 22. C. de pign. & hypoth.
Abr. a Wefei ad novellas confiit. Ultraje£lin. art.
20. nttm. 37. Quid , quod in Flandria & dice-
cefi Uitrajeftina invaluit, ne ipfum quidemde-
bitorem principalem adtione perfonaii per credi-
torem conveniri poile , nifi poftquam pignus ,
penes tertium exiitens poffefiorem , excuffum
eft, nec inde folidum creditor eft confecutus,
ut teftatur Burgundus ad confiuetud. Elandrice
trafl. 2. nutn. 30. & a Curia Ultrajedtina judi-
catum in caufa Nicolai Ruyfch contra Nicoiaum
deMeijer 26. Febr. 1649. Quod fi mobiliapi-
gtiori data poflideantur a tertio , nulia pro eo-
rum perfecutione hypothecaria moribus com-
petit ; cum mobilia fequeiam non habeant.
Groenewegen ad l. 1. C. de precario. Parens
p. m. Paulus Voet ad §. ult. Ittfiit. quib. mod.
re contrah. obligatio num. 9. Adde tit. 1. num.
'3-

4. Caeterum, ut creditor hypothecariam a<5tio-
nem fibi competentem dividat, &plures pro par-
te conveniat, neque jure Romano neque noftris
moribus invitus compeili poteft, cum individua
cenfeatur efie pignoris caufa. Sive enim res una
obligata fit, &, cum plures ejufdem debitoris he-
redes eftent, illa uni adjudicata , vcl inter eos in
partes divifa fuerit, vel pars pignoris per debito-
rem aut heredes ejus alienata concipiatur, liberuin
creditori eft & rein 'totam uni adjudicatam, &
partem illam quje uni ex divifione vel alienatione
obvenit, pro folido debito excutere, adeo ut
pofleflor excuflionein impedire nequeat five fo-
lidi five partis a fe pofieflse, utcunque debiti
partem pro rata folvere paratus fit, vei etiam
re ipfa jam prjeftiterit. I. 1. 2. C. de luit. pigno-
ris. I. pro bereditariis 2. C. de hereditar. aftion.

1. ttntts 16. C. de difiraff. pignor. arg. /. fi con-
fenfit 7. ult. ff. quib. mod. pign. velhyp.fol-
vitur. l.fi qttis putans 6. fi fundus 8. jf. com-
mum divid. I rem hereditariam 65. jfi. de evi-
tfion. /. is qui fttndum 31. jfi. de ufiu & ufiufr.
legato. Hugo Grotius manud. ad fjurtjpr. Holl.
hbr. 2. cap. 48. num. 53. Ant. Faber Cod.libt.
8. ttt. 6. defin. 5. Negufantius de pignoribus
membro pritno offavce partis num. 48. Refponfa
Jurifc. Holl. part. 2. confil. 11. & part. 3. vtiL

2. cottfil. ^14, Sive ex adverfo res plures fimul
pro uno eodemque debito fpecialiter devindta:
Jint, acquasdamex his ex lucrativo vel onero-
fo titnlo ad tertios fuerint pofleffores tranflata?,
finguli cujufque rei immobilis obligata: poffellb-
resnon pro modo fubftantias fingularum rerum,
fed in folidum conveniri poftunt pro creditoris
eleftione, ut vel totum debitum reddant, vel
eo, quod detinent cedant. /. 2. C. fi rntts ex
plurib. hered. creditoris & debitoris part. fiuam
jblv. vel accep. I. Mofichis 47. jf. de jure fifit in
verbispojfiejfihrm mnrn. Neoftadius Curice Holf

-ocr page 909-

qui potiores 1n pignore vel

decifi 4- in fine. Sande de cefifione attion. cap. 6.
nilfh. 61. Fachineus controv. libr. 2. cap. 47.
Chriflineus ad Mccblin. tit. 13 . art. 3 1. niim. 8.
in notis additis. Ant. Faber Cod. libr. 8. tit. 6.
defin. 40. Refponfa Jurifc. Holl. part. 4. confil.
240. num. 1.

5. Quod fi unus ex pluribus hetedibus ob
individuam pignoris ab eo poflefli caufain folus
iti folidum creditori hypothecaria agetiti fatisfece-
rit, non dubium, quin ei adverfus cohetedes
cajteros aftio pro rata cedi debeat, ut ceditur
hdejuffori foiidum folvere parato adverfus reii-
quos ejufdem debiti fidejuflores. Praeterquam
quod & fine ceflione per aftionem negotioruin
geftorum aut familise ercifcutida: indemnitatem
a cseteris confequi poffet. I. five pro firatre 3.
C. de negot. gefiis. de quo latius ad tit. fiamii. er-
cif.num.41. Anautem& tertiis pignorumpof-
fefloribus, qui aut partern obiigata; rei , aut
unam ex piuribus rebus pro eodem debito obii-
gatis tenentes ad folidi debiti folutiotrem com-
pelluntur, aftiones adverfus reliquos paftis al-
terius aut aliarum rerurn fimul obiigatarum pof-
feifores pro rata cedendse fint, non a:que expe-
dituin eft. Sunt, qui juftis quidem, at non in-
juftis rerum obligatarum pofleftoribus, aftioiiem
a creditore debiti foliai folutionem obtinente ce-
di oportere contendunt, inter quos & Sandius de
ceffione attionis cap. 6. num. 63. 64. idque arg.
/. mulier 19. ffi. h. t. in verbo , juftus pojfiejfior.
Sed inagis eft, ut generaliter pofleftbri ac de-
tentori quaii quaii pignoris, fi hypothecafia con-
ventus folidum offerat debituffl , adverfus debi-
tores principaies & reliquorum pignorUm aut
partiutn pofleflores aftiones pro rata cedi de-
beant; cuin Paulus refponderit, eos, qui jure
pignoris rem perfequuntur, a Vihdicatiotte rei re-
moveri folere, fi qualifcwique pojfeffor ofterreve-
lit; neque enim debere quaeri de jure poffeflo-
ris, cum jus petitoris removeatur, foluto pi-
gnore. /. Paulus 12. §. 1. jf. quib. mod. pign.
•uel bypoth. folvitur. Et quamvis Satidius d. loco
poft Cujacium libr. 11. obfierv. 35. in fine ex-
cipiat, in d. I. i 2. §. 1. per oblationem a pof-
felfore quocunque faditam impediri quidem ipfam
pignoris vindicationem , non tamert ibi creditori
imponi neceflitatem cedendarum adionuin; va-
num tamen iiiud effiigium effe , vel inde patet,
quod Papinianus generaiiter fcripfit, cumpofiefi-
for ttnus expediettdi negotit caufia tributorum jure
(pro quibus prjedia ex lege obligata effe con-
ftat) conveniretur , adverfius cteteros, quortim
aqtte prcedia tenentur , ei, qui conventus eft,
aUiones a fifico prcefiari. I. cum pojfiejjor 5 .ff~.de
Cenfibus. Et fane, fi conftituentibus pro alio,
fi fidejubentibus, folidum folvere paratis a£tio-
nes ex certiflimis juris principiis cedenda: fint
adverfus reliquos fimul conftituentes aut fideju-
bentes, rationem non animadverto, cur non &
pofleflbri quaii quali foiidum foiventi , & ita
aftionem ab eo, cui folvit, ementi, aftio illa

hypotheca habeantur, etc. 893

cedenda foret; cum ineptum fit, de jure pof-
feiforis quceri, ubi reliquorum poflidentium in-
tuitu jus petitoris remotuin eft, fecundum ver-
ba d. legis 12. §. 1. Illud quidem ha*d eundum
inficias , extraneum , qui pro debitore fponte
fua debitum alienum oftert creditori, non jure
defiderare , jus obligationis in fe transferri. /. nui-
iatibi 5. C. de fioiutionibus. fed contra fervatur,
ubi quis vei ex contra&u, ut in conftituto &
fidejuflione, vel ex metu amittenda: pofleflio-
nis qualifqualis , maxime ubi jam a creditore
tanquam pignoris detentor conveniri ccepit, fo-
lutionem oftert creditori, non invito neque re-
iudtanti, fed omni modo foiutionem fibi iieri
poftulanti, ac, niiiiafequatur, quaiemcunque
abiaturo pofteifionem, Si quiras, cum Sandio,
qua fronte ceflionis beneficium > quod juris eft,
implorare audeat, qui contra jus poflidet; re-
fpondeo, eo jure, quo & impenfas neceflarias
in rem a fe mala fide pofleilam fadas median-
te retentione a vero rei domino vindicante recu-
perat. Stringeret fcilicet ifta interrogatio, fi pof-
ieflor injuftus in leges incurreret per ipfarn de-
biti totius folutionem, propter quam nunc fibi
adtiones cedi cupit, atque ita iocum inveniret,
quod eft in l.fi piures 38. §. ult. fif. dc admini-
fir. C^ peric. tut. Sed non ita eft : etfi enim tur-
piter faciat injuftus pofleffor , quod pofleflio-
nem apprehenderit nullo fufticieiite titulo aut ju-
remunitus, ac aliena: rei confcientiam habens;
non tamen turpiter in eo facit, quod exfolvit
hypothecario creditori ses illudalienuin, pro quo
res ilia devinda fuit; utinonpeccat, qui, dum
fciens alienam rem tenet, neceffarias in eain im-
penfas facit, licet eain vero domino reftituendo
potuiffet impenfis iilis fe fubduxifle, ut dixi tit.
de petit. hcredit. num. 21. Ac pro hac fententia
ftat poft allegatos multos alios Negufantius depi-
gnor. & hypoth. membro fiecundo quintce partis
num.26. Nec huic adverfatur opinioni d. l.mu-
lier 1 g.ffi. h. t. quippe qua: non tam reftri&io-
nis, quam potius exempli caula, jufti poffelfo-
ris mentionem habet.

6. Illudminusambiguumeft, eurn, quifo-
lidum foivic, 11011 folidum a caeteris aliorum pi-
gnorurn poffefforibus recuperaturum , fed tan-
tum pro rata, ut ita paris fit conditionis cum
aliis, qui itidem ex eo folo, quod pignorum
pofleflofes futit, conveniri poflunt. arg. /. cum
pojfejfior <$.jf. de ccnfibus. Joh. a Sande d. traff.
de cefifione attiott. cap. 6. num. 65. Refponf. Ju-
rifc. Holl. part. 4. confil. 255. Cumque tit. 1.
di6tum fuerit, pretiapignorum reguiariter haud
efle pignori, nec fuccedere in locum pignorum ,
confequens eft, ut fecundum rigorem jurishy-
pothecaria aftio tantum adverfus ultimum pigno-
ris poflefforem moveri poflic, fi forte multiplici
alienatione per multas manus pignus ambulave-
rit. Quamvis ex sequo & bono ad evitandas li-
tes fuperfluas & fumtuum multipiicationem ab
Hollandia? curia judicatum fuerit, adverfus pri-
Yvvvv j mum

-ocr page 910-

894 L i b. XX. T i t. IV.

mum pignoris venditorem de pretio ex vendi-
tione reda<5i:o aftionein creditori haud efle de-
negandam , fi conftiterit, quartum pofleflorem
adverfus tlirtium, & tertium rurfus adverfus fe-
cunduin, ac denique hunc rurfus contra pri-
murn eviftionis nomine pofle experiri. Neofta-
dius Curm Holl. decif. 16. quteft. 2.

7. Licet autem & contra debitorem & contra
tertios pofleflores hypothecaria a£tio detur, in-
tereft tamen, utrum creditor conveniat debito-
rein ipfum, an alios poflidentes. Etenim , fl ter-
tiuin conveniat, probare tenetur, rem tempore
obligationis in hypotheca fpeciali , aut quando-
cunque a tempore hypothecas conftitutse in hy-
potheca generali, in bonis debitoris fuiile. I. &
quce nondum 15. §. 1 .ff.de pignor. & bypotb.
cuin tamen nihil horum probare neceile iit , fi
c'ontra ipfuin agatur debitorem , nec alius intei>
cedat; cum utique fuum debitor faftum prx-
ftare teneatur. Sed&fecundo, debitor hac con-
ventus adlione non tenetur uitra prseftare, quam
quatenus debet, licet ob contumaciam in plus
damnatus eifet. /. ft fundus 16. §. fi p/uris 6. L
ft inter 21. §. ult. ff. de pign. & bypotb. Adde
tit. de condiCl. indebiti num. 18. in fine. At ter-
tiuspoffeflorad integram rei obligata: scftimatio-
nem tenetur ex contumacia , ex qua id , quod
debitum excedit, creditor debitori reftituit. d.
I. 21. §. ult. adeo ut & jurijurando in litem ob
dolum aut contumaciam poflidentis, ac credi-
tori hypothecario debitum non folventis, locus
effe poflit. /. ft fundus 16. §. in vindicatione 3.
ff. de pign. & bypotb. arg. /. qui reftituere <58.
ff. de rei vindic.

8. Quod fl pluribus creditoribus iimulres ea-
dein eodem tempore iit obligata, fl quidem pro
partibus , aut etiarn nulla .partis vel folidi men-
tione fa&a , finguli pro parte tantum tam inter
fe, quam contra tertios poffeffores, experiri hac
aftione poffunt; & quidem pro dimidia , fi sequa-
le utriulque debitum fit; pro rata vero debiti,
ii inxquale. /. fi debitor 1 o. in fine. I. fi fundtts
16. §.// duo 8. ff. de pignor. & bypotb. iin fin-
gulis in folidum, contra tertium quidem poflef-
ioretn in folidum agunt finguli, quippe exju-
re fibi in iolidum conftituto ; fed fi ipfi inter
fe contendant, potiorem eife poflefforis condi-
tionem Ilomanis vifum eft. d. L 10. ff. de pi-
gnor. & bypotb. /. 1. §. l.ff. de Salviano inter-
diffo. quod noftris moribus in re mobili, feque-
lam non habente,haud difficulter admiferis. Ant.
Matthxus deauttion. libr. 1. cap. 19. num. 100.
fed in immobilibus inagis eft, ut non poflldens
sequale cum poflidente jus habeat, faltem ad id,
ut pro rata quifque in rei iftius diftraftse pre-
tium veniat, quod & Groenewegio placet ad
d. 1.1 o. nec ab ipfoforte jure Romano alienum
eft, ii confideremus, in d. /.10. non tam de
jure praelationis, quatn potius de ipfa adtione
Serviana ad apprebendendam poffefftonem fermo-
netn efle; circa quam pofleifionem utcuinque

^ > f t »" *-
melior poflidentis conditio videri poflit, non ta-
men ideo prselatio quoque in pretio pignoris
poflidenti afferenda eft. Non enim ex pofleflio-
ne dependet hypothecse aut prselationis jus; cum
& atniffa , imo ne acquifita quidem poileflione,
potior in pignore quis effe pofllt. I. ereditor 12.
§. ult. ff. b. t. Scilicet, utapertius dicarn, fin-
gulis in folidum res eadem obligata eft, &, fi
neutri creditori folutum fit, ex neceflitate per
concurfum partes faciunt, atque ita fingulis ex
pretio pignoris diftrafti facienda debiti folutio
pro rata; eaque fiet ratione , ut , re pluribus
fimul obligata, sequalis omnium caufa fit , ut
Paulus voluit in /. aliena res 20. §. i.ff.de pi-
gnorat. att. Sed fi alteruter eorum fine pigno-
ris diftraflione per folutionein aut aliter dimif-
fus fit, alteri adhuctota res pro fuodebito ob-
ligata manet: eo fere modo, quo id in re eadem
duobus conjun&itn legata contingit, juxta §.
ft eadem 8. Infiit. de legatis.

9. Durationein hujus adionis quod attinet;
olim quidern debitore aut herede ejus pofliden-
te, non videtur ullo temporis lapfu evanuiffe.
/. 1.2. C. fi adverfi creditorem prceficript. oppon.
multoque magis id obtinuit, ubi creditor ipfe
pignoris poffeflionem ex contraftu nadus fue-
rat, & poffeflioni incumbebat. Quod fi extra-
neus pignus tenuiffet bona fide & jufto titulo
per tempus ufucapionibus ex lege veteri ante Ju-
ftinianum prsefinitum, puta biennii in immo-
bilibusaut anni in mobilibus, diftinftio videtur
adhibita fuiffe inter pignus in fpecie, cujus poi-
feflio in creditorem tranflata fuit, & hypothe-
cam quse penes debitorem manet. Si enim pi-
gnus creditori traditum, deinde ab extraneo ufu-
captum fuerit, ufucapionem illam etiam in cre-
ditoris prsejudicium impletam fuiife, veriuseft;
tum quia creditor ipfe pignoris poflidendi jus
habens, illud ab iniquo pofleflore debuiflet avo-
care, acid omittens fuse debuit negligentise ac-
ceptum ferre, quod ufucapio pignoris impleta
fuit, atque ita ipfi quoque periit pignoris jus ;
tum etiam, quia in /. idt. jfi. de ufiurpat. & ufiucap.
fcriptum eft, fi debitor id, quod creditori pi-
gnori dederat, furripuerit , earn quidem rem
furtivam effe, fied fimulatque in creditoris pote-
ftatem venent, ufucaptpoffe; qualis ufucapio ex
eo tempore non poterat incipere locum habere
ratione proprietatis (nam non proprietatis fed
tantum pofleifionis apud creditorem conftitutse,
vel juris & fecuritatis creditori in re competentis
intuitu , furtum fadtum erat. arg. /. certe fi 6.
§. ult. ff. de precario & §. 1. jundt. §. aliquan-
do 10. Inftit. de oblig. & clelitto. ibique Vinnius
& Paulus Voet; ut proinde nec quantum ad pro-
prietatem videri potuerit vitium fubefte, aut ob
id ufucapio impedita fuifie) fed tantum ratione
poffefltonis & juris quodhabebat creditorin re;
quippe cujus folius itrtuitu cum furtum fa&um
effet, purgabatur furti vitium , quam primum
res vetierat in creditoris poteftatem, ac eoquo-

que

-ocr page 911-

qui potiores in i?ignore vel hv&otheca habeantur , etc. i)QJ

que ipfo ufucapio pignoris, jam nulla ex parte
vitiofi, procedere potuit in creditoris prsejudi-
ciuin , fi is fecundum antedi&a rem deinceps
ab alio per tempus lege definitum poflideri paf-
fus eifet. Diverfa hypothecse ratio fuit, cujus
pofleflio cum apud ipfum debueritremanere de«
bitorem ex natura hypothec£e,debitori magis quam
creditori imputandum fuit, quod pignus, per
negligentiam ejus a tertio pofleflore non mature
avocatum , ufucaptum fuit ; cui confequens
erat, etiam ,poft ufucapionem impletam durare
creditori (qui negligentise accufari non poterat.
arg. l.ficut 8. §. non videtur i J. ffi. quib. mod.
pign. vel bypoth. fiolv.) pignoris jus & perfecu-
tionem ; ac quaeftionem & conventionem pi-
gnoris ab intentione dominii feparari, uti ali-
quoties refponfum & refcriptum fuit. /. i. §.2.
in finc ffi. de pignor. & hypotb. I. ufiucapio 7,, C.
eod. tit. I. jiifio errore 44. §. non mutat 5. ffi.
de ufiurpat. & ufiucap. I. miffio 12. ffi. de ufiuca-
pione pro emtore. I. cumpofiulafjem 44. §. i.ffi.
de damno infefio. quae leges omnes commodifli-
me de hypotheca accipi poflunt: nam in /. 1.
§. 2.Jfi. de pign. & byp. & /. 44. §. 1. ffi.de dam-
no infetto traciatur de prsediis ac a;dibus pigno-
ri obligatis, in quibus plerumque hypotheca
magis quam pignus eft. §. 7. in fine Infi. de
aftion. Porro in /. 7. C. de pignor. & l. 44.

5 . ff. de ufurp. & ufiicap. pignoris conventio-
nem ufucapione non extingui, & fiola conven-
tione confiituti pignoris perfecutionem non peri-
mi, legitur, quod proprie ad hypothecas fpe-
&at. /. 1. pr.ff. depignorat. aft. denique in /. 12.
ff. pro emtore de legatariis in pofleflionem mi(-
fis agitur, qui ex iniflione rion confequuntur
pofseflionem rerum fed tantum cuftodiam , nec
expellendi heredem jus habent, fed fimul cum
eo poflident, ut faltem tsedio perpetuae cuftodise
extorqueant cautionem. /. is cui 5. pr.ff. ut in pofi
fieffi. legat. caufa. fic ut & hsec pignoris prsetorii
fpecies magis ad hypothecam in omnia bona de-
fun&i conftitutam quam ad pignus in fpecie vi-
deatur pertinere, licet verum fit, ipfos mifsos
debuifse admifsos efse, ut pignoris prsetorii- jus
nafcatur, ac mifsi valeant cuftodire. /. non efi
mirum 26. §. 1. ff. depignorat. a£i. Si tamen
non ufucapta tantuin , fed & longo tempore
pofsefsa fuifset a tertio res oppignorata, prse-
fcriptio longi temporis excludebat creditorem ,
atque ita efficiebat id, quod anni aut biennii
ufucapio efficere non potuit; licet alioquin in
aliis ac praecipue in dominii direfti adjedlione,
major olim ufucapionis vis fuerit , quam prse-
fcriptionis. d. I. 1. & 2. C. fi adverfus credit.
preeficriptio oppon. Confer Ant. Fabrum in ratio-
nal. add. I. 1. §. 2'. ff. depign. &byp. Sed jure
pofteriori Romano duravit hxc a&io hypotheca-
ria creditori annis quadraginta tam adverfus de-
bitores & eorum heredes, quam contra tertios
poffeffores & creditores pofteriores rem poffiden-
tes vivo debitore: eo enim defunfto , pofterior

* ibi J^
creditor potuit annis triginta a mortedebitoris ex
cludere priorem. /. cum notif/tmij.pr. & §. 1.2.
C. de prteficript. 30. vel 40. annor. Quse ita obti-
nebant, prsefuppofito, quod principalis obligatio
annis quadraginta durat, durn forte injudiciuin
deduftaeft: namcum tempore iftius/. 7. aftio-
nes litis conteftatione perpetuse efficerentur. /.
ult. ffi. de fidejttjfior. & nominat. & bered. tut.
donec per Juftinianum conftitutum fuit, eas
in judicium deduftas annis quadraginta durare
a novifllmis achis. /. ult. C. de prceficr. 30. vel
40. annor. non mirum fuit, ad annos quadra-
ginta extendi potuiffe a&ionis hypothecarise du-
rationem. Sed cutn noviffiina Juftiniani lege
13.C. dejudiciis difpofitionem</. legis ult. C. de
prceficript. 3 o. velqo. ann. mutatain efle plenius
adftruxerim. tit. de judiciis num. 55. dicendum
videtur , reguiariter a&ionem hypothecariam,
tanquam accefforiam, non ultra vitam a&ionis
principaiis produci. Quin imo, ex moribus ho-
diernis non improbabile eft, aftionem hypothe-
cariam ad inftar aiterius cujufvis a&ionis trien-
te feculi excludi. Ant.Matthseus Parocm. Belgar.
Jttrtfic. 9. nttm. 7. pag. 319. in med. Quo facit,
quod ab Hugone Grotio traditum libr. 3. ma-
nttd. adjurijprud. Holl. cap. 45. num. 8. prscfcri-
ptiones a&ionum, apud nos fieri triente feculi;
qui tamen libr. 2. cap. 48. nttm. 58. & ficqq.
plane probat in actione hypothecariS prsefcri-
ptionem triginta aut quadraginta annorum , fe-
cundum diftindtionein fupra propofitam ex d.
l.j.C. deprceficript. 3 o. vel40. annorum. in quam
fententiam etiam ab Hollandise Curia judica-
tuin refert Neoftadius Curice Holl. decifi. 8. &
15. in fine. Licet debitor ufuras annuumve re-
ditum fuis folviffet temporibus, ac propterea de-
ficiente mora, creditori occafio quoque defue-
rit interpellandi tertium pignoris poffeflorem. arg.'
/. Pomponius 29. ff. quib. mod. ufusfrutt. amitt.
Cujus tamen contrarium aliquando in Hollandia
judicatum fuifle, fic ut ne quadraginta quidem
annorum quieta pofleflio hypothecariam potue-
rit adionem elidere , exemplis adduftis com-
inemorat autor confilii inter refponfa Jurifc.
Holl. part. i.confil. 264. Quarn etiarn fenten-
tiam tuetur Chaflaneus ad confiuetud. Burgund.
j rttbric. 11. §. 2. num. 40.41. ac pro ea facit ar-
gumentum a fidejuffore defumtum , quetn obli-
gatum manere, licet totis triginta annis interpel-
latus non fuerit, fi modo debitor ipfe prsefcri-
ptione non fit liberatus, dicetur tit. de fide-
jttJJbribus. arg. /. ult. C. de dttod. reis. I. fifier-
vum 91. §. nunc 4.ff. de verbor. ohlig. Sane fl
creditor pofleffori intra tempora prsefcriptioni
prsefinita denunciaverit , rem ab eo poffeffam
pro tali debito pignoris jure devin&am effe, ne
annorum quidem quadraginta pracfcriptionem
metuere debet, ut monet Neoftadius d. derif.
8. in fine. Uti nec, fi poffeffor fit heres debito-
ris, utcumque tunc neque denunciatio ei fa-
dafuerit, nequs ulla in folvendis ufurisannuis

mor»

-ocr page 912-

^ i b. X X.

mora commifla ₅ ut notat Groenewegen ad d.
17. C. deprafcript. 30. w/ 40. num. 2.

10. Prster hypothecariam hadenus trada»
tam, non inconfultum fuerit de ipfo prselatio-
nis autconcurfus judicio, inter creditores agi-
tando, pauca fubne&ere. Breviflima quidem &
expeditiflima hujus judicii ad finem perducendi
via eft, fi creditores verbis rem agant apudju-
cem ifti judicio delegatum", comtnunicatis inter
fe documentis , quibus unufquifque fuum aife-
srere vult prselationis jus; fed fi qui creditores
morofiores fint, fcriptis hoc judicium agitan-
dum eft (by cyfch van prccferentie) ut tamen libe-
rum fit lliis, qui fe ifta iitigandi ratione ac pro-
teiatione lasfionem fubiturosarbitrantur, de fum-
tibus damnis eoque quod intereft proteftari.
vide van Aiphens Papegay part. 1. cap. 30.
pag, 481. 482. Quod fi jam inter quofdam
creditores hoc judicium inchoatumfit, aliire&e
petiermt, fe ad idem admitti judicium ■, quin
imo judicio jam finito ac nummis ex venditio-
ne bonorum reda&is jam fecundum fententiam
pra:iationis inter creditores diftributis, credito-
ribus aliis judicii prioris ignaris , aut tunc ab-
fentibus, aliave caufa probabili impeditis, (nori
promifcue omnibus) adhuc liberumeft, faltem
mediante in integruin reftitutione, iteratam defi-
derare de pradatione difceptationem; nifi id no-
minatim ftatutis inveniatur inhibitum,, aut non
nifi ufque ad certum tempus modicum ex fta-
tuto permiflum. Ant. Matthaeus de auttion. libr.
1. cap. 17. num. 13. 14. Appendix decifion
pofl refponft Jurifc. Holl. part. 3. vol. 1. pag.
35. in mcd. van Alphens Papegay d. cap. 3 o.
pag. 481. Waftenaarpratt.judic. cap. 22. num,
51. 52. Refponfa Jurifc. Holl. part. 2. confil.
199. Quam etiam ob caufam apud nos & vi-
cinis muitis in regionibus obtinuit, creditores
poft finitum pradationis judicium non aiiter ad-
judicatse fibi quantitatis foiutionem accipere,
quain fi de reftituendo fufficientem praeftiterint
cautionem , fi forte emergerent in pofterum cre-
ditores alii potiora jura habentes. arg, /. procn-
ratoris 5. §• idt. ff. de tribut. aff. in dubioqui-
dem fine ufuris, fi non ufu regionis indudum
appareat, nominatim etiam de ufurarum reftitu-
tione oportere caveri, praefertim cum moribus
non ita faciie ufurarum obligatio nafci foleat ,
neque in noftro cafu ulla videri poffit culpa aut
mora creditoris fuum ex fententia recipientis,
Quse proiixius tradlata vide apud. Ant. Mat-
thxum de auttion. d. libr. 1. cap. 17, num, 4.
5. 6. 7. 8. 9. 10.

11. Pendente autem judicio prselationis,
nummi ex bonorum diftra&ione veda&ipercu-
ratorem bonis datum aliofque fimiles, apudada
pubiica in ufum jus habentium aflervandi de-
poni debent; nifi ob iitem prseiationis diutius
proteiandam , communi creditorum confenfu
conftituatur , nummos interim apud Rempu-
blicam fcenori collocandos efle, in creditorum

T I T. IV.

utilitatem. Van Alphens Papegay, part, j. c.ip.
30. pag. mihi481. in fine & 482. Quin &fub-
inde nonnuliis ante fimtuin prslationis judicium
folvi quod debetur , sequum eft, veluti, fi cre-
ditoris unius jus plane fit liquidum reliquorum
debita iliiquida , fi modo caveatur de reftituen-
do, ut ante di&um; maxime, fi creditor talis
fit, cui ob paupertatem aliunde non fuppetit _squo fe exhibeat ac alat, citatis tamen credito-
ribus reliquis , fi forte juftam putent fubefte
caufam contradicendi. arg. eorun^ qua? cauta
ediflo Caroli V. 26. Maji 1 544. art. 40, vol. 1,
placit Holl.pag. 328. Neoftadius Curice fuprem.
decifi. 53. Ant. Faber Cod. libr. 7. tit. 32. defin.
18. Ant. Mattha^us tle auElion. libr. 1 cap. 15.
num. 5. & cap. 17. num. 3. Quibus vero mo-
dis compelli poffit five curator five graphiarius
ad id, ut nummos fecundum fententiam prsela-
tionis diftribuat, puta civili cuftodia , commina-
tione judicis , vide diftum Aipheni formula-
rium d. parti.cap. 30. pag. mihi 479. & ficqq.

12. Quo in loco concurfus aut pradationis
judicium ventiiandum fit, ambiguum fatiseft.
Rigorem jurisfi fpeftemus, in loco quidem do-
miciiii debitoris obsrati non nifi de pretio re-
da£to ex rebus mobilibus omnibus ubicunque
conftitutis, nec non immobilibus in ipfo domi-
cilii loco fitis, judicium inter creditores agitan-
dumfuerit, de immobilium vero reliquarumpre-
tio in locisfingulis, in quibus immobiiia quse-
que obserati fita funt ; fic ut tot fint futura de.
prdatione judicia, quot locis diverfis alii atque
alii judicifubje&is immobilia reperta fuerint;cum
extra territorium jus dicenti impune non parea-
tur. /. ult. ff. de jttrifidtft. & is , qui poffidere
jubetur, eo loci juflus videatur, cujus cura ad
jubentem pertinet. /. cum unus 12, §. is qui 1 .ffi.
de rebus autorit. jud. poffid. Confer , quse fcrip-
fi tit. de confiitut. princip, parte altera de fiatu-
tis nttm. 5. & fieqq, Plane, ut apud eundem
fupremum unius territorii judicem vel etiam apud
ordinarium judicem domicilii debitoris obxrati,
de prselatione inter creditores difputetur ratione
pretji, quod ex immobilium fub diverfis infe-
rioribus judicibus eidem Principi fupremo pa-
rentibus fitoruin venditione redadum eft, noa
modoconftitui fummo jurepoteft, fed & ita con-:
ftitui fuadet cequitas, ne continentia caufe di»-;
vidatur, prout etiam ab Hollandix Ordinibus
conftitutum eft, non apud Curiam provincia-
lemfed apud judicem ordinarium loci, in quo
curaror bonis obxrati, aut hereditati cum bene-
ficio inventariiaditse, datus fuit, judicium prae-
lationis ad finemperducendum efle. Placit. Orditt.
Holl. 10. ftdii \6-j-j. vol. 3. Placitor.pag. 6-jt.
673. Rerum vero cseterarum alio fub Principe
fitarum intuitu quo minus id fiat, non modo
rationes fuperius addu£ta:evincuntfatis,fed & fir-
mat manifefto, quod id, poft varia difcufla, tan-
dem fpeciali conventione inter Hollandias ac XJl—

trajedip® Picecefios Ordines deflnitum ac cir-

.....

-ocr page 913-

qui potiores in i?ignore vel hv&otheca habeantur , etc. i)QJ

cumfcriptum fuit, fecundum placitum Ultraje-
di promulgatum 18. Jprilis anni 1689. cujus
hxc fententia eft , poteftatem curatoris bono-
rum in alterutra Provincia conftituti fefe exten-
dere ad omnia bona in utraque ditione ftta; cu-
ratorem conftituendum efte in loco domus mor-
tuariae, vel domiciiii poftremi ejus qui folven-
do non eftj licet major creditorum pars aiio in
loco domiciiium foveret, vel alibi ftta eftet ma-
jor bonorum pars; in eodem infuper loco, in
quo curator creatus eft, etiam univerfale con-
curfus judicium inter creditores agitandum efte:
orta quseftione de domicilio, judicem iftius con-
troverfiae competentem fore eum , in cujus ter-
ritorio is, qui defundtus eft aut non foivendo
exiftit, ultimo commoratus fuit: denique bona
in alia provincia fita vendi opoitere autoritate
•judicis, qui curatorem dedit, fed rnore loci,
in quo venditio fit. Confer Rodenburch de ju-
re eonjugum traff. prcelimin. de ftatutortm diver-
fit. tit. 2. cdp. 5. num. j 6. fiere in pr. pag. mi-
bi 92. Parent. p. m. Paulum Yoet de Jhtutis
fiett. 10. num. 4. <,. & quae fcripfi ad tit. de
conftit. Principum parte altera de ftatutis num. 17.

13. Ut autem diftinftius tra&etur materia
pralationis, fciendum eft , creditoribus aliis,
utcunque tnaxime privilegiatis , potiores illos
effe, qui dominium rei inter bona debitoris re-
pertae ad fe pertinere docent. Qua ratione is,
qui rem fuam vendidit & tradidit, non habita
fide de pretio, quandoque etiam fide habita,
& dominus rerurn furto fibi ablatarum, & pro-
prietarius nudus, fideicoinmiflarius, deponens
qui deponendo in creditum non abiit, commo-
dans, precario concedens, pignori dans , alii*
que his fimiies, pro rebus venditis atque ita tra^jditis, aut fruftuariis , aut fideicommiflariis,
aut depofitis, aut pignori vel precario vel com-
modato conceflis, in tributum cum caeteris cre-
ditoribus ejus, qui res taies poflidet, vocandi
non funt; non utique iiiis in cafibus, quibus
fecundum leges aut mores talium rerum vindi-
candarum poteftas ipfis denegata non eft, quod
iacius tradatum tit. de rei vindicat. num. 5. &
fieqq. ufique ad num. 22. Idemque eft, fi infti-
tor ex mandato alterius ex mandantis numinis
rem emerit pro mandante , & cum foro cede-
ret, res adhuc inter ejus bona exiftat; ut di-
Ctum tit. de infiitoria affione num. 7. vel fi quis
aurifabro, fartori, tindori, fulioni, aurumde-
derit ut inde vas fieret, vel vas argenteum re-
•ficiendum, vei lanam tingendam, pannumve
poiiendum, aut veftem farciendam, ac ipfa cor-
pora, artifici fic tradita , appareant in bonis ejus.
Confer d. tit. de rei vindicat, num 12. in fine.
Piane, fi argentum pufuliatum fabro datum fue-
fit, utvafa fierent, vel aurum ut annuii, ma-
gis eft ut auri talis aut argenti dominium in fa-
brum tranflatum, adeoque iftius auri intuitu in
creditum itum fit. I. in navem 31. Jfi. locati. cui
confequenseft, utis, qui aurum dedit , cum
chirographariis tantum creditoribus in fabri bona
concurrere debeat. Queinadmodum & is > qui
pecuniam apud aliquem depofuit, fi eam tieque
claufam neque obfignatam tradiderit, fed fim-
pliciter adnumeraverit. arg. d. I. 31. /f. locati.
& l Lucius Titius 24. I. 2$. §. 1. ffi. dcpofiti.
jun&. l. procuratoris 5. §. fied fi dcdi 18. ffi.de
tribut. att. Sed & , fi corpora ipfa cominoda-
ta, depofita, pignori data obarrato, non am-
plius reperiantur in bonis ejus, vei inveniantur
quidem, fed deteriora pertalem obatati culpam,
quain is ex natura contraftus, ex quo res pe-
neseum conftituta fuerat, prazftare debet; pro
rerum iftarum pretio aut a'ftimatione deteriora-
tionis uti non nifi perfonalem ex contraiffu a&io*
nem intentare poteft, ita cum aliis fimplicibus
chirographariis pro rata tantuwi concurfurus eft;
cum nufpiam leges ullam eo cafu tribuant prae-
lationem. Quin imo, fi furto fubdudae res in
bonis furis non ultra exiftant, ne in pretio qui-
dem , quod ex aliis furis bonis redadum eft *
ullam prseladonem ante alios furis creditores fibi
vindicare poteft qui furtum paflus fuit, fed ma-
gis illud inter rerum furto fubduftarum domi-
num & reliquos chirographarios furis credito-
res pro rata dividi oportere , a fuprem.a Hol-
landise curia judicatum memorat Neoftadius
Curice fiupr. decifi 3 6. fiere in pr. Quod enim a
Neguzantio depignoribtis quarto mcmbro fiecunda
partis princip. num. 124. Carpzovio defin. fior.
part. 4. confiit. 3 9. defin. 10. aliifque traditum
eft, bona deiinquentis efle tacite obligata pro
male ablatis, id neque juri civili convenit, uti
ipfe Neguzantius agnofcit, neque textu ulio ju-¹ris canonici aut arquitate canonica firmatur. Et
quamvis aliquando in Hollandia judicatuin fue-
rit, in pretiis rei furtivae per furem diftrafta; ad-
huc furi debitis, praeferendos aliis efle ipfos re-
rutn furtivarum dominos; uti & in rebus, quas
per furem ex pecunia furtiva comparatas con-
ftat; tefte Neoftadio Curice Iioll. decifi 19. verfi.
dominifingulis, & Curice fiupremce dccifi 3 6. tamen
vix eft, ut illa fententia generalibus juris defi-
nitionibus fatis refpondeat, utcunque ab sequi-
tate videri poffet commendanda, utt id ex iis
colligi poteft, quse fcripfi ad tit. de rei vindica-
tione num. 10. & 11.

14. Illud jure fingulari placuic, quotiesforo
cedunt nummularii, in omnibus nummulariorum
fraudantium facultatibus pritno loco rationetn
haberi eorum, qui depofitas pecunias habuerunt,
non quas fcenore apud nummularios, vel cum
nummulariis, velperipfos exercuerunt, vel ab
initio vel poftea, fed quas apud menfam, fidem
publicam fecuti,depofuerunt, eofque anteprivi-
iegia venturos Ulpianusdocet. l.fihommem-j. §.
quotiens2.jf. depofiti. Quod itapropternecefla-
rium ufum argentariorum ex utilitate publica re-
ceptutn effe, Papinianus autor eft. /. quod pri-
vilegium 8. ff. depofiti. Ut tamen nuilus fpe-
ftandus fit ordo temporis depofitionis in illis,
X x x x x qui

-ocr page 914-

qui ita depofuerunt, fed fimul omnes deponen-
tes admittendi fint. d. /. 7. §. ult. ffi. depofiti. arg.

1. privilegia 32.jf.de reb. autor jud. poffid. Qui-
bus non adverfatur ejufdem Ulpiani refponfum
in l. fi ventri 24. §. in bonis 2. jf. de reb. au~
torit.jud.pofjid. cum ait, in bonis menfularii ven-
dendis poft privilegia potiorem eorum caufam ejfe
placuit, qui pecunias apud menfatn, fidem pu-
blicam fiecuti, depofiuerunt. Sed enim, qui depo-
fitk numtnu ufiuras a menfidarm acceperunt, d
ccsteris creditonbus non fieparantur , & merito :
aliud efi enim credere, alutd deponere. Si tamett
mmrni extent, vindicari eos pojfie puto d depofi-
tariis , & fiuturum eum, qui vindicat, ante pri-
vilegia. Etenim dum ibi Ulpianus dicit, poft
privilegia potiorem eorum caufiam ejfie, qui pecu-
ttias depofiuerunt. &c. deponentes non refert in
ordinem fimplicium chirographariorum, fed ipfis
adhuc prselationem tribuit, aiTerens potiorem eo-
rttm caufiam ejje, quod de chirographariis frm-
plicibus dici nequit, & ideo hos dcponentes,
quorum poft privilegia venientium potiorem di-
xit caufam effe, feparat ab illis, qui depofitis
nummis ufuras a menfulariis acceperunt, quos
ob ufuras acceptas in creditum abiiffe, & ideo
a cseteris creditoribus feparandos haud effe mo-
net. Sed ut facilius Ulpianus cum Ulpiano con-
cilietur, fciendum eft, prseter creditores vulgo
didos privilegiatos adhuc effe quofdam maxi-
ine privilegiatos, puta, qui neceftarios fecerunt
fumtus, veluti explicandarum venditionum gra-
tia erogatos. /. quod privilegium 8. in fine jf. de-
pofiti. junct. /. quantitas patrimonii 72. ff. ad
leg. Aquil. aut in funus /. pen. ff. de religiof. &
fumt.fiun. ac jure novo ininventarii confedio-
nem & fimilia. /. ult. §. in computatione 9. C.
de jure delib. Quo pofito, fi deponens ufuras
acceperit a menlulariis nomine pecuniEe apud
menfam publicam depofita:, omnibus creditori-
bus tuin maxime privilegiatis tum minus privi-
legiatis poftponendus eft , & ab aliis fimplicibus
creditoribus nummularii chirographariis haud fe-
parandus , quia non tam depofuifte, quam po-
tius mutuum dediffe, ac in creditum abiiffe in-
telligitur, uti id ab Ulpiano tum in d. I. 7. §.

2. jf. depofiti. tum in d. I. 24. §. 2. ffi. de reb.
autor. jud. poffid. traditum efi. Si vero ufuras
deponens non acceperit, fi quidem nummi de-
pofiti adhuc extent in bonis menfularii (obfi-
gnati forte traditi fic ut reliquse nummularii pe-
cuniae mixti non fueritit) Ulpianus in d. I. 24.
§. 2. in fine ait , deponentem nummos iftos
vindicare poffe, & fiuturum eum, qui vindicat,
attte privilegia , id eft, ante creditores maxime
privilegiatos, adeo ut nummi illi depofiti nec
propter impenfas, explicandarum venditionum
aut funeris aut inventarii conficiendi gratia fa-
das , ullam patiantur diminutionem. Sed fi
nummi ipfi depofiti non amplius extent in bo-
nis menfularii, ab Ulpiano in d. I. 7. §. 2. fcri-
ptum eft, & ante privilegia habendam cffie ra-
tionem depofttariorum feu deponentium; quibus
verbis fignificatur, ante vulgatos creditores pri-
vilegiatos fatisfieri debere his, qui menfe pu-
blicam fecuti fidem nummos fuos apud menfam
publicam fine ufurarum conventione depofue-
rant. Et his convenienter rurfus idem Ulpianus
in d. I. 24. §. 2. aiferit, potioretn eorum caufiam
ejfie, qui pecunias apud menfiam, fidem publicam
fiecuti depofiuerunt. Sed quia bona cujufque foro
cedentis non intelliguntur, niii dedu&is impen-
fis neceflariis fuperius enumeratis, puta in ven-
ditionetn rerum nummularii, in repertorium bo-
norum, in funus, fic ut demum his dedu&is
quantitas patrimonii a-ftimetur, & bonorum cal-
culus fubduci foleat. d. I. 72. ff. ad leg. Falcid.
d.l. 8. in fine ffi. depofiti. d. I. pen. ffi. de religio-
fis d. I. ult. §.9. C. de jure deliber. hinc a Pa-
piniano obfervatum fuit, eos, qui nummos de-
pofuiffent apud menfularios, hoc quidem privi-
legium prselationis exercere in omnibus menfu-
larii fraudatoris bonis, fed tamen cattfiam fium-
tus , qui necejfarie fiaffus eft, fiemper prceeede-
re , qitiafiubdutto eo bonorum calculus fiubduci fio-
let. I. quod privilegium 8. jfi. depofiti. Ad hujuf-
mcdi autem credita maxirne privilegiata, feu
fumtuin neceftarium, refpicit Ulpianus in d. /.
24. §. 2. cum ait, in bonis menfularii venden-
dis poft privilegia potiorem effe caufam eorum ,
qui pecunias apud menfam , fidem publicam fe-
cuti, depofuerunt. Atque ita fuperatas puto
difficultates illas, quar Antonio Fabro in ratio-
nal. ad d. I. 7. §. 2. prope inexplicabilcs vifae
funt, & ad quas tollendas conjedura inani, cui
ipfe minus fidit, ufus eft. rofluntque hac ipfa
de privilegio deponentium apud menfain mori-
bus hodiernis extendi ad eos, qui pecunias pu-
blice depofuerunt in graphejo feu apud ada ,
fi graphiarius , aduarius, aliique fimiles his af-
fervandis publica: praepofiti, eas in fuos ufus con-
verterint, ac poftea defierint folvendo effe; cutn
certum fit, necefiarium ac publice utilem efie
ufum depofitionis in grnphejo, & ita deponen-
tes publicam fidem fequi, atque adeo eandem
plane inveniri pradationis rationem.

L I B.

898

15. An autem & domini, qui res fuas tan*
quam ad alium debitorem obseratum pertinen-
tes folenniter fub hafta vendi & emtoribus ex
decreto tradi fine oppofitione paffi funt, in pre-
tio inde redado creditoribus cseteris potiores effe
debeant, quafi pretium fuccefterit in locum rei,
dubium eft. Sane, quoties rerum fuarum ven-
ditioni ac traditioni folenni ex decreto faciendse
non intercefferunt, quia vel minorennes erant,
vel abfentes & fubhaftationis ignari, vel ob aliam
quandam caufam juftam , ex qua majoribus ad-
verfus tale^jrerum fuarum venditiones per in in-
tegrum reftitutionem fuccurri jura morefque fe-
runt, prselatione in pretio eos gaudere sequum
eft. Cum enim vi reftitutionis potuiffent res ipfas
emtoribus avocare, longe magis, fi pretiocon-
tenti effe velint, nec haftse fifcalis fidem con-

velle-

XX. T 1 t. IV.

-ocr page 915-

qur potiores in pignorfe vel hvpotheca habeanturs Etc. 8*9$

veller&, potidres effe debent in pretio, qiiod uti-
qbe creditoribus cxteris deberet decedere, fi,
te ipia evifta, emtor numeratuni a fe pretium
t-epeteret, ut latiiis a me tradituin tit. de minor.

. amis nnm. 16. & tit.exquib. cauf. majores
num. 10. Adde Refp. Jurifc. Holl. part. 2. con-
Jil. 3 24. Sed fi nullain negle£te interceffionii feu
oppofitionis caufam iri promptu habeant, ob
quam ipfis reftitutio indulgenda foret, ricin ni-
ii cum aliis chirographariis fimplicibusad j)te-
tia rerum debitoris obxrati reique prbprise di-
ftractse concurrere pofltmt; fi modo ante prse-
lationis fententiam inter creditores latam exper-
gefafti, fibi vigilaverint, ac de fuo docuerint
jure. Nam ii fententia prselationis femel tranfie-
rit in rem judicatam, nonmodo rei fuse domi-
nio, fed & omni aftione, qua de rei fuse di-
ftradse pretiocontenderepotueranttanquamCbi-
rographarii, eos excidifle veriuseft , juxta for-
mulam fententi^ inter creditores latse inferi fbli-
tam j & ftatutis pluribus ea de re tradantibus
comprehenfam; quorum quardam recenfet Ant.
Matthseus, quem vide de auttion. libr. I. cap.
11. num. 31. & cap. 18. num. 4. y.

16. Porrocirca veros creditores illudin genere
conftat, hypothecarios prseferri Chirographariis
in rebus fibi pignoris jure devinflis. I. cos qutg.
C.b.t. eoexcepto, quod quidam chirographa-
rii hypothecariis * maximo licet privilegio mu-
nitis, anteponendi funt, veluti, fi quis in rei
diftrahends profcriptionem, venditionem, tra-
ditionemque crediderit; quo & reducendifuin-
tus a curatore bonis dato vel executore necefla-
rio fadi in confervationem rei, ut & impenfe
bona fide fadse per unum ex creditoribus pro
impetratione decreti, ctiam ob id quod forteejus
interpofitioni fefe alius oppofuit. arg. /. quodpri-
•vilegium 8 .tn finejf. dcpofiti. /. quarititas patrimo-
nii 72. ff. adlegem Falcid. Vide Vari Aiphens
Papegaey part. I. cap. 30. pag. mihi 478. num.
3; Chriftineum adMechlin.tit. i^.art. 15. Ant.
Matthaeum de auttion. libr. 1. cap. 19. nutn. 1.
2.3.4. 5. His proximse funt impenfe irt irivcn-
tarii confeftionem, teftamenti infirtuationem ,
aliaque neceflaria erogata' per eum , qui adhibi-
to inventarii beneficio adivit. /. ult. §. incompu-
tatione 9. C. de jure detiberandi. Similemquefere
praerogativam ei competere, qui in furtus credi-
dit, etfi nufpiam hypotheca' ei data appareat, ple-
nius a me traditum. tit. de relig. & fumt.fun. num.
9. & feqtj. Inter hypothecarios privilegiati non
privilegiatis,& inagis privilegiati minusprivilegia-
tis potiores funt, habita non temporis fed caufe
ratione. Si plures eodem gaudeant privilegio, pri-
vilegiatus Contra sequeprivilegiatumfuononuti-
tur privilegio, fed priof tempore potior jure eft.
I. ult. §. 1. in fine C. h. t. novell. 97. cap. 3.
Cum enim teque privilegiati inter fe non utan-
tur ifto privilegio , non alio inter fe poflunt io-
co haberi, quam qUo fimplices hypothecarii pri-

vilegio deftituti; cui confeqaens, ut quiprior

eft teinpore, etiain jiire potior in hypothecS fit;
arg. /. fidecreto 2. C.h. t. I. fi & jure 10. /. 1 r „
jf. h. t. t. cum opdrtet 6, §. ult. C. de bonis qtue
beris. Nec huic contrarius eft Paulus in i. pri~
vilegia 3i.ff. dereb. autof. jiid. pofifid. & vehd_aCum lex ilia intelligerida fit de chirographariis
ejufdem titiili, feu pan privilegio munitis, in
qUibus nbn temporis ratio habenda ifuit , quia»
& chirographarii plures privilegiati ejufdem titu-
li fuo inter fe privilegio non utuntur; quo fit»
ut privilegio inter ipfos ceflante, confiderari de-
beant tanquam fimplices chirographarii , inter
qtios fimpiices chirographarios concurfus eft, li-
cet diverfitates temporis intercedant, /. fi bomi-
nem 7. §. ult. jf. depofitt.

17. Ordinem privilegiatorum creditorum hy-
pdtheCarioruin qubd attinet, cundtis pleniusex-
aminatis, confiderandum puto, alios eife, qui-
bus in re tantum certa jus hypothecse ciim pri-
vilegio quaefituin eft; effe ex adverfo & tales,
qui generalem in omnia debitoris bona I^'po-
thecam & privilegium habent; & , fi non fem-
per, at faltem pleruinque illos ^ quibus in re
fingulari hypotheca cum privilegio competit, iti
pretio ex illa re redadto prseferri aliis generaletn
in ornnia debitofis bona habentibus hypothecain
privilegio prselationis munitam. Qua de caula
etiam ex hoC creditorum labyrintho & tortuo-
fis ac falebrofis Jurifconfultdtum in hac mate-
ria arifra<5tibus non aliter felicius me evafuruiri
credidi, quam fi primo loco illos recenfuerim ,
quibus in re fingulari hypotheca cUtn privile-
gio nata eft y fimulque, quoad ejus fieri po-
teft, definivCrim , quid juris fit, fi forte piu-
res concurr&nt, qui in eadtm re ex caufis^llver-
fis hypothecam fpecialem habent ac praelatio-
riem. .

18. Maxime privilegiatus inter hypotheca-
rios in re fingulari hypothecam habentes, ex
jure Romano eft , quiin militiam emendam cre-
didit, addito pafto in fcripturam r^dafto, uE
in militia omnibus potior fit: adeo ut etiatn ipfi
mulieri de dotis reftitutiOne contendenti prsefera-
tur. novell: 97. cap. 4. cuin militise decus & com-
modurri etiam ad uxorem' rcdundet , quippe
quse riiariti dignitatem fequitur. /. fatmina: 8:
l. tilt. ffi. de fieiiatoribus. adeo ut ob id etiatn
Uxor marito re£te donet adipifcendsfe dignitatis
gratia, licet alioquin inter maritum & uxoretri
donationeS reprobatse fint. /. quodadipifccndce 40.
& fieqq.ff.de dondt. inter vir. & uxor. Quse ati
ad munera nonnulla quibufdain in locis hodie
venalia produci dcbeant, fi quis in eorum em-
tionern nuinmos cum exprefio pignoris pafto in
fcripturatn redadto , ( ac forte noftris moribus
coramlege loci foluta quadragefima inito) cre-
diderit, incertumeft. Negantem fententiam am-
pleditur Ant. Matthseus, tum quia munera ifta
veteribus Romanoruin militiis diffimilia funt,
tum, quia' illa munerum publicorum nundina-
tio odiofa ac contra bonos mores eft; tum de-^:

X x x x x 2 nique j

-ocr page 916-

l I Bi X X»

nique , quia nova conftitutiones, qualis eft &
ilia de militiis pignori obiigatis, non admittunt
extenftonem. de autlion. Itbr. i. cap. 19. num.
22. 23. 24. 25. 2(5. Si tamen non conniventia
quadam, fed aperta iege vel ftatuto, munerum
quorundam nundinationes receptae fint, atque
ita quodammodo hereditarise fa&a:, ratio non
eft, cur non eo faltem prseiationis jure gaudeat
qui in munus tale emendum credidit cum pa-
fto folenniter interpofito ut munus illud pignori
fit, quo gaudent ex jure aut more illi, qui in
emtionem rerum aliarum cuin exprefto, & ,
quantum ad immobilia attinet, coram legeloci
foienniter celebrato pignoris pafto, ipfi inftru-
mento traditionis immobilium inferto, credide-
runt. Hos enim jure Ilomano ante alios emto-
ris creditores hypothecarios anteriorem hypo-
thecam generalem expreftam aut tacitam haben-
tes , prdationem, & sequale cum muliere de
dote contendente jus habuiffe , patet ex nov. 97.
cap. 3. /. licet 7. C.h.t. Carpzovius defin.forenf.
part.'i. confl1t.28.defm. 107. Aliter quainob-
tineret, fi demum poft folennem rei traditionem
ei, qui venditferi pro emtore pretium numera-
vit, jus pignoris in re emta conftitutum eflet:
cum enim eo cafu dominium emtori fine onere
impofito obvenerit, & ita creditoribus aliis, an-
teriorem generalem hypothecam ex conventio-
ne vei lege habentibus, primo acquifiti domi-
nii momento natum fuerit pignoris jus, necdici
poflit, dominium emtori aut jus hypothecse cre-
ditoribus ex eo, quod alius fimpliciter pretium
emtori mutuum dedit , fed magis ex folenni
venditoris traditione qusefitum eile , confe-
quens eft, illos tanquam tempore priores etiam
jure pfttiores efle eo , cui in pretii crediti fe-
curitatem res emta poft traditionem pignori
fpecialiter obligata eft ; illis faltem in locis, in
quibus hypotheca generalis anterior adhuc fe-
cundum prsecepta juris civilis fpeciali pofterio-
re potentior eft. arg. /. quamvis ij.C.de pign.
& hypoth. I. licet 7. C. h. t. iti verbo fiatim.
Sande decifi. Frific. libr. 3. tit. 12. defin. 6.
Cnrpzovius defin. fior. part. 1. confiit. 28. de-
fin. 108. Nam & , fi ipfe venditor rem imvnobi-
Jem vendiderit, ac, fide de pretio habita, fo-
lenniter emtori coram lege loci tradiderit, non
aliter emtoris creditoribus legalem aut conven-
tionalem hypothecam generaiem emtione vetu-
ftiorem habentibus anteponendus eft., quam fi
in ipfo folenni traditionis a£lu res illa emta ei pro
pretio refiduo foleuniter devinfta fuerit; quafi
tunc non alia lege voluerit dominium in emto-
rem transferre, quam ut in reemta ( qv -m pi-
gnoris jure pro pretio retinere potue^rut. /. 13.

8.Jf.de aff. cmti. ) omnibus aliis, quibus ex
acquifito per emtorein dominio jus pignoris na-
fci poflet, potior effet. arg. t.fed bic 2.ff. de rcb.
eor. qni fiub. tut. vel cura. I. ult. in fine C. de pa-
Ctis inter emt. & vend. I. legem iq.C. depaUis.
Alioquin, hypotheca poft traditionem demum

T I T. IV.

conftituta, venditor pretii reftdui intuitu tah*
tum ex hypothecse conftitutsE tempore praero-
gativam fibi arrogare poteft, folifque poiterio-
ribus, non itein anterioribus fpecialem> autge-
neralem pari cum fpeciali paflu ambuktntem, hy-
pothecam hahentibus prseferri. arg. d l. licet j-.
C. h. t. Sande decifi. Frific. libr. 3. tit. 12. defin.
16. in med. Neguzantius de pignorib. part. 4^
princip. num. 3 3. & fieqq. Andr, Gayl libr. 2. ob~
fierv. 12. num. 4. Hugo Grotius manud. ad ju-
rifipmd. Holt. libr. 2. cap. 48. num. 49. Ant.
Matthseus de auttion. tibr. 1. cap. 19. num. 691.
& 70.

1 o. Pr^terea hypotlrecam cum privilegio ha-
¹ bent qui crediderunt in refe<5tionem a:dium ; uti
& iecundum inores noftros, in navis refedio-
nem ; idque in ipfis iilis sedibus navigiifque refe-
<5tis, non item in cseteris domini bonis; vide la-
tius tit, 2. in quib. caufi pign.vel bypotb. num. 28.
29. Adhsec domini prxdiorum locatorum in.in-
ve£tis & illatiS, quoties ea prsecludi curaverint. d.
tit. 2. num. 3. & ut brevis fim, generaliter omnes
illi, quos vel legibus vel moribus hypothecam
in rebus fingularibus aut retentionis jus habere^
in d. tit. 2. num. 28. 30. 3 1. adnotatum eft.
Qui proinde linguli in rebus fingularibus fibi
lege vei more devinftis, vei jure retentionisante
reddita impendia fafta non reftituendisj potio-
res erunt aliis tum chirographariis tum hypo-
thecariis, utcunque hypotheca conventionali ex-
prelfa vel legali five generali five fpeciali anteriore
munitis (fi paucos cafus excipias de quibus iti "
feqq. h. t.) veluti, dominus diret5tus in fundo
emphyteuticario pro canone aut folario; dominus
antiquus in fundo cenfuali pro cenfu; venditor
; in pra-dio vendito ac tradito folenniter ea lege_sutpro pretto refiduo obligatmn fit; univeriitas
agrorum aggeribus munitorum in finguiis prx-
diis pro rata, pro impenfis in aggerum , mo-
lendinorum aquaticorum* aquaedu(5tuuin, fimi-'
liumque reparationem fa<5tis. Idemque de esete-
ris tk. 2, enumeratis judiciuin efto.

20. Quod fi cum iis, qui crediderunt in em-
| tionern navis aut sedificii cum expreffo pado fo-
' lenniter intetpofito, ut domus aut navis emta
; pignori fit, aut fidem habuerunt de pretio domus
a Te vendits cum fimili folenni pignoris pacto
tempore traditionis appofito , contendant ilii,
qui deinceps in emtse domus aut navis credide-
. runt refe<5tionem, potiores in illa navi aut do-
mo erunt qui in refe<5tionem ac confervationem
ejus crediderunt, licettempore pofteriores, quia
; horum pecunia creditoribus anterioribus falvam
¹ fecit totius pignoris caufam. /. interdum 5. /• 6.
Jfi. h. t. Imo, fi alii prius, alii poftea credideritit
in refe<5tionem, non fine ratione contendi pof-
fet, poftcrius refedtionis creditum potius atque
i potentius efle oportere, quam prius, quia &
hicverum eft,. ex pofteriore credito falvamefle
caufam totius pignoris, quod pro anteriore re-
fe<5tione jam e>£ lege devindum erat. arg. d. /.

-ocr page 917-

qui potiores in i?ignore vel hv&otheca habeantur , etc. i)QJ

6. ffi. b. t. Ita faltem inter eos, qui liiagi-
frro navis crediderunt op Bodcmerije, pofterius
creditum priori prasferri ex inveterata Hollandia?
confuetudine, tradit autor Refponfi Jurifc. Holl.
part. 3. vol. 2. confil. 5 6. Rofebootn coflumen
*van Amflerdam cap. 5 2. art. 9. Nifi eodem in
loco plures ita magiftro credidiflent intra conti-
nuos odo aut decem dies j quo cafu eos ex con-
fuetudine ftmul concuirere pro rata ad navis pre-
tiurn teftatur Rofeboom d. cap. 52. art. 10.
Quemadmodum etiam inter eos, qui diverfis
temporibus in ejufdem domus crediderunt reie-
dionem , concurfum effe oportere, quafi omnes
in eandem crediderint caufam, rei netnpe con-
fervationem , judicatum refert Neoftadius Curue
Holl. decifi 3 5. Sed & , fi curn eo, qui in ag-
geris & molendinorum ac aqusedu&uum fimi-
liumque refedionem credidit, difceptent domi-
ni diredi pro canone vel folario, rnagis eft, ut
prseferatur domino diredo is qui credidit in re-
fedtionem, fecundum mores noftros hypothecam
legaletn habens; eo quod & hic falvam credito
fuo fecit ipfam dominii dire&i caufatn , ex quo
dependet canonis aut folarii petendi jus. arg. d.
I 6. ffi. h. t.

21. Vidimus de privilegiatis rerum fingula-
jium pignoribus. Sunt & qui generaleln hypo-
thecam cum privilegio in omnibus debitoris bo-
nis habent. Ita namque jure Romano mulieri
pro recuperanda dote & dotis augmento a die
augmenti hypotheca cum privilegio ante alios
exigendi tributa fuit, iic ut ei foli cedere de-
buerit qui in militiam emendam credidiffet cum
expreflo pafto in fcripturam redaclo ut militia
pignori fit, ac paris fuerit juris cum eo, qui in
rem emendam cum exprefla pignoris conventio-
ne numnios fubminiftravit. novell. 97, c. 3.4.
quod & ad fponfam ac uxorem putativam por-
rigendum fuit. arg. /. cpiccfitum 17. §. fi fponfia
1. ffi. dereh.autor. jud. pofijU. I. fi fponfia "j^.ffi.
dejure dot. I. ficum dotem 22. §. ult. ffi.fioluto
matrim. Et quainvis extraneis heredibus hypo-
theca fola , non item privilegiutn pra'lationis
inter hypochecarios , competat. §.fuerat 29.
Infiit. de affion. liberi tatnen ex eo matrimonio
progeniti perinde prslationem habent, ac fi ma-
ter eorum adhuc vivens ipfa egiffet, adeo ut
etiam ex temporis prxrogativa novercse fuse
prseferendi fmt, nifi res ipfse, per novercam in
dotem datse, adhuc exiftant in patrimonio ma-
riti. /. ult. §. i. in fine C. h. t. junct /. in rehus
30. C. de jure dot. novell. 91. cap. i. Negu-
fantius de pign. & hjpotb. membro quarto partis
fecundce num. 96. Gudelinus de jure noviffi hbr.
4. cap. 18. verfi. prceter jus in fine. D. Some-
ren de jure novercarum cap. 8. num. 6. in fine.
Pro bonis paraphernis mulieri quidem datam
fuifle hypothecam a lege, uti & marito prodo-
tepromiffa exigenda, ac pro recuperanda pro-
pter nuptias donatione, tit. 2. num. 20. proba-
ium fuit; fed privilegium ante alios exigendi
nufpiam apparet in hifce conceffum, utpoftmui-
tos alios Sande decifi Frific. libr. 3. tit. 12. defi
3. Quo ufque vero noftris moribus pra:latid
ratione dotis mulieribus fuperfit, jam ante d. tii.

2. num. 20. adnotatum eft. Porro quibus in
cafibus tnulier ratione dotis prslationem habeti
iis & arrham fponfalitiam (den Trouw-Penning)
ei jure praxipui ceffuram, in Frifia judicatum
eft. Sande decifi. Frific. libr. 2. tit. 2. defin. 8.

22. Fifco quoque agenti ex caufa primipila^
ri hypotheca cutn privilegio data fuit in omnia
bona ejus, qui ex caufa primipilari devindus
erat. /. 1. C. de condtcf. ex lege l. utilitas 3. C.
de primipilo. nec non in bonis civium pro tri-
butis, (in quibusnervos reipublicse efle-Ulpia-
nus dixit /. 1. §, in catifa 20. ff. de quccfiion.)
prsecipue quidem in ipfis prcediis tributo obno-
xiis, fed tamen etiam ex jure Romano in om-
nibus bonis eorum qui in tributi tum rebus tum
perfonis impofiti folutione ceffarunt. /. 1. C. fi
propter pubhc. penfit. vend. celebrata fit. I. 1 C.
in quib. caufi. pign. vel fjypotbeca tac. contrah
Quod enimoliin fifcus ex hifce caufis potior fuit
mulieribus de dote repetenda agentibus, aded
ut & ipfse mulierum dotes (non itein parapher-
na, de quibus accipienda/. 1. C. deprivil. fifici.j
in fubfidium fifco tenerentur, excuflls omnibus
mariti & nominatorutn bonis. /. fiatis 4. C. iti
quib. caufi pignas tac. cohtrab. d. I. 3. C. de pri-
mipilo. ejus illa ratio eft, quod ante Juftiniani
tempora uxores nullain ex lege hypothecam pro
dote habuerunt, fed tantum inter chirographa-
rios prsdationem. Sed ex quo per Juftinianum
fic auda fuerunt jura dotium , ut & hypotheca
& prselatio inter hypothecarios tributa fuerit_?& uno folo in cafu mulier cedere juffa fuerit»
ei fcilicet, qui in militiam emendam cum folen-
ni pado pignoris credidiflet, nov. 97. cap. 4.
§. fiuerat 29. Inflit. deafiion. ac denique in vin-
dicandis ipfis rebus dotalibus exiftentibus credi-
tores omnes cedere mulieri debuefint. /. in re-
buS 30. C. de jure dot. confequens fuit, fifcum
quoque poftponi mutieri de dote contendentr:
Eft autem caufa primipilaris caufa annona: mili-
taris, qus olim centurioni primipili committe-
batur inter milites diftribuenda. Cujacius ad h

3, C. de cobottalibm &c. Confer Calvinum irt
lexico verbo primipilus. licet poftmodum & alii
priinipilares fuerint, puta Redoris provinci» of-
ficiales, qui ad pafcendos milites ad limites pro^
vincise deftinabantur, & omnes alimonias fu-
fceptas ad limites devehebant l. fiolita 3. C. dt
cohortalibus &c. I. 6. Cod. Theodofiahi, de co-
hortalibus&c. dte quibus facobus Gotofredus^
d. Cod. Tbeodofi. w paratitlis lihri 7. tom. 2. pag.
260. & fieqq. Nec fine ratione interpretes ea *
quse de debito ex caufa primippari dida, ad
eos extendunt, quiftipendia milituin in caftris
procurantintermilitesdiftribuenda, ut poft alios
obfervat Perezius tit. C. de primipilo ntim. 7.

23. Q«o autem jure fifcus hodie pro tribu-
Xxxxx 3 fe

-ocr page 918-

L t b. X&.

6s -& oireribus ad fublevandas fifci anguftias
.gSudeat, quove inter creditores loco collocan-
■dus fit, difficilis determinationis eft. Realium
quidem onerum iutuitu , quse fcilicet riOn per-
fonis fed prsediis acrebus aliis imponuntur , ve-
luti tributa prsediorum , (J/erpondingen) qua-
tkagefima ex venditionibus, vicefima heredita-
tum, tentefima aut ducentefima realis patrimo-
niorum, vix dubium , quin in rebus ipfis tali
tributo obnoxiis fifcus convenienter juri Roma-
no prselationem habiturus fih De centefima fa-
ne& duccntefima id apertiffimum ex placito Or-
din. Holland. i y. Jimii 1673- uol. 3. pag. 1055.
coltrnn. i.in med. quod repetituin 8. Octobr 1673.
& 22. Dcccmbr 1673 ^ d, vol. 3. pag. 1061. co-
lumn. 1. De tributis pra'diorutn judicatum ex-
ftat in appendice decifionum pag. 24. in fine &
.pdg. 25. pofi refip. Jurifi. Holl. part. 3. vol. 1.
Et quamvis antea de quadragefima ex venditio-
nibus ac oppignorationibus immobilium fifco
pendenda dubitatum fuerit, ac decifum comme-
moretur in d. appendice decifionumpag. 24. 25.
creditores hypothecarios, quibus ante venditio-
nem conftitutum fuerat hypothecse jusj in rei
diftraftx pretio potiores efie, rarius tarheti eft ,
ut nunciJla quseftio iocum inveniat, dum nul-
la nunc alienatio immobilium aut obligatio rata
eft, nec folennis traditio aut oppignoratio coram
lege loci permiffa, nifi poftquam conftiterit de
quadrageiimse folutione, fecundum ediduin de
quadragefima & vicefima. 16. Aprilis i6ji.art.
28. & 3 2. vol. 3. placit. Holl. pag. 101 o. 1 o 11.
Pro tributis perfonalibus , qualia funt, Hoofit-
Gelt, Familie-Gelt, perfonele Quotifiatien van
den honderfien en andere Penningen, perfionele
lafien van confiumtien , quotifiatien, en diergelij-
k$ j UltrajeCtinis c]uidem piacuifte teftatur Ant.
Matthams , citatis edifti UltrajeCtini verbis ,
nullain pro his bypothecarn fifco competere in
boniseoruin, qui ifta-debent, fed tantum inter
chirographarios pndationem , dc attttion. libr. 1.
tap. 19. nttm. 16. In Hollandia tamen jus Ro-
manum, quod generaliter pro tributis fifco hy-
pothecam in bonis ceftantiuin & prselationem
dedit, eo ufque abrogatum non efte, patet ex
parte ex iis, quae tit. 2. nttm. 8. fcripta funt.
Quamvis verum fit , multa nunc tributa pro
rebus in anteceJfum ante iinportationem & ex-
portationem , ut & ante delationem in domum ,
folvenda effe, quo fit, ut de prselatione difpu-
tatio fupervacua fit; & in caeteris magis ex ufu
quotidiano cujufque regionis ac fori addifci ,
quain praceptis certis tradi pofte in tanta tribu-
torum muititudine ac variatione, quo jure fi-
fcus in finguiis tributi fpeciebus utatur.- Confer
Carpzovium defin.fior. part. 1. confiit. 28. de-
fin. 48. Berlichium concluf. praft. part. 1. con-
elufi. 64. nitm. 106, 107

24. Iiiud conftat, jure Romano fifcum in
bonis eorum, quibufcuin contraxit, antecon-
tra<&um qusefitis hypothecam quidem_?at non in-

T I T. itf.

ter hypothecarios priviiegium prsclationis habe-
rci" iniisvero, qust poif contraftum cum fifcd
initurn qusfita funt, potiorem efie aiiis, quibuS
de jure Romano generalis anterior hypotheci
ex convehtione vei Jege data erat, frc ut in hif-
ce poft qusefitis fifcus reiiquos in pignoris cau-
fa prxvenifte inteiiigatur. I. fi qui mihi 28 .jf.de
jurefifici. Neguzantius depignoribus quarto mem-
bro fiecundcc partis num. 113. Ant. Matthseus dc
auclion. libr. 1. cap. 19. num. 81. 83. 84. five
veftigaiia locaVerit pubiicanis , five aliter con-
traxerit. Matthieus d. cap. 19. nttm. 14. Nec
obftat /. tdt. pr. ff. h. t. Licet enim Antonius
Matthseus d. num. 81. 81. 83. refutatis plero-
rumque refponfionibus tandem ad diffenfum ve-
teres inter jUrifconfuitos confugiendum putet,
non tamen aniinadverto, cur non refponderi
poffit, Sejam in d^ l. ult. fifco prscferri in rebus,
poft priorem quidem obiigationem Sejse , fed
tamen ante contraftum cum fifco celebratum
qusefitis. Titius fciiicet in fummam, in quam
Sejse efc judicio tutelse damnatus erat, obligave-
rat pignori Omhia botia fua prsefehtia ac futura ;
poftea idem Titius a fifco mutuatus pecuniani
fua ei bona pignori obnoxia reddiderat; cum*
que deinceps partetn debiti Sejse intuliffet, &
novatione fa&a reliquam Sejse Jummam promi^
fiffet cum repetid pignoris conventione, ac in¹de qudereretur, an Seja prteferendd fit fifico & ift
illis rebtts, qttas Titius tempore prioris obligatio-
nis habttit, item in his rebtts, quas pofi priorcm
obligationem atquifiit , donec umverfitm dcbitum
fitum confiquatur; refponfum fuit, nihilproponii
cur nonprceferenda. Optimo fane jure: non enini
propofitum erat, bona fuiffe qusfita poft con-
tra6tum cum fifco initum, fed pofi priorem obli-
gationem; quibiis verbis non obfcure inclufum
erat, ea bona ante contraftum cum fifco ini-
tum fuifte qUa^jfita; cum alioquin non prsecife
de bonis pofi priorem cohtraftum qucefitis i fed
geheraliter de bonis quandocuhque, etiain poft
contraftum fecundum quscfitis j qu^ftio forman*
da fuiifet: & ideo Scsevoia fimpiiciter ac pauciS
refpondens ad quseftionem, uti formata erat*
ait, nihii in eafuijfe propofitum, cur Sejanon
fit prseferenda.

25. Uti autcm hsec Roinani juris defihitio
hodie nuiium poteft habere dubium iliis in lo-
cis j in qutbus hypotheca: generaies conventio-
naies anteriores cedunt fpeciaiibus conventiona^
iibus pofterioribus & genetalibus iegaiibus, quip-
pe in quibus fifcus etiatn in bonis ante contra-
6tum cum fifco initum qusfitis , ac generaliter
per conventionem antea privato' creditori devin-
£tis potior nunc effe debet ex hypothecse lega-
lis obligatione ; ita utiiitatem & ufum adhuc pie-
niffitnum obtinet, fi cum fifco aiii concurrant
hypothecam generalem anteriorem ex lege, aut
fpecialem ex conventione habentes, uti & po-
fita juris Romani difpofitione de generaii hypo-
theca conventionali fpcciali hypotheca; circa prse-

latio-

-ocr page 919-

# QtJI POTIORES IN PiGMORE VfcL, hypothega habeantur, etc. 903

iationem exsquata, & quibufdam in locis (ve-
luti Atnfteiodami, & in Dioecefi Uitrajedina
refpedtu bonorum eodem fub judice fitorum)
etiamnum fervata. Unde, fi pupilii ratione tu-
telse adminiftratse concurrant in bonis tutoris
cum fifco ex contraftu agente, dicendum fo-
ret, in bonis poft contractum quaefitis fifcum
pupillis anteponi oportere, non itetn in bonis
ante qua?fitis , quoties tutela: delatio antiquior
eft contra&u fifcali. Confiderandum enim, pu-
piliis, minoribus, civitatibus, eccleftis, or-
phanotrophiis, fimilibufque , quin & ipfi fifcc»,
in bonis tutorum curatorum & adminiftrato-
rum jure Romano ac moribus hypothecam qui-
dern legalem cotnpetere, uti id ex iis, quseW.,
2. nutn. B.dida, apertum eft; fed privilegium
prselationis inter hypothecarios, quod non ex
tempore fed caufa seftimanduin foret, nufpiam
legibus civilibus tributum , aut moribus noftris
vel ftatutis inductum efie. Jure certe civili fifco
non aliam quam ex tempore inter hypotheca-
rios prserogativam cotnpetiiffe , evidens eft ex
/. fi pigtius 8. ff. h.t. I. res quce 22. §. res
autem 1. ff. de jure fifei. I. quamvis 2. C. de
frivilegiis fifei. uti & ex eo , quod jure fin-
gulari fiicus in botiiseorum , quibufcum con-
traxit, poft contra&utn qu^fitis prselatus fuit,
ut ante traditum ex /. 28. ff. de jure fifci. qua-
lis exceptio firmat regulam in cafibus non ex-
ceptis. Cumque tale in fifco jus fit, & pupil-
lorum non melior quain fifci debeat eife con-
ditio, quippe qui ne legalem quidem alioquin
hypothecam habent in bonis eorum quibufcum
contraxerunt, & ita minore, quam fifcus, fa-
vore gaudent, cotifequens eft, ut ratione bo-
norutn tam ante quam poft fufceptam tutelam
per tutores qusefitorum folam habeant ex tetn-
pore, non ex caufa, prselationetn. Quod enim
pupillis iimilibulque fubinde in Pande&is privi-
legium tribuitur /. 19. §. 1. & 11. feqq. ff. dereh.
aut.jud. pofftd. id ad jus vetus pertinet, iecun-
dutn quod pupillis nulla legalis hypotheca, fed
tantum privilegium inter chirographarios com-
petebat, ut latius probavi tit. 2. num. 19. cui
privilegio non tam addita per Principum po-
fteriorum conftitutioneslegalis hypotheca, quarn
potius in ejuslocutn furrogata fuit. Unde, curn
olim pupilli omnibus hypothecariis, etiatn tem-
pore poiterioribus, cedere deberent, jure po-
fteriori cutn iifdem concurrere cceperunt, &ex
temporis prserogativa fibi locum vindicare. Nec
quemquam turbare debet , quod fifco privile-
giutn videatur tribui in /, quamvis 2. C. de
privileg.fifci. l.quodqttis navis 3 4. ff. de reh. au-
torit. jud. poffid. Etenimin /.2. per privilegium
nil nifi jus hypothecse, per modum privilegii
fifco a lege conceffse, defignari, ex ipfius legis
verbis manife&um eft. Et in /. 34. proprienon
fifco, fed credenti in navim fabricandam aut
inftruendam privilegium tribuitur, quippe qui
dicitur hahere privilegium pofl flfcum, id eft,

venit poft fifcum , quia fifcus hypothecam ha-
bet, quam non habet in navem credens, fed
tantum, dimiffis hypothecariis, inter chirogra-
pharios prselationem. Stantque pro hac fenten-
tia. Cujacius in paratitl. C. de privileg. flfci.
Coftalius ad l. ult. jf. h. t. Ant. Matthseus de
atiffion. libr. 1. cap. 19. nttm. 42, 43. 44.

2(5. Quod fiftatutisqusedamenumeratiofiat
perfonarum aut caufarutn privilegiatarum , non
prsecife eo intelligi debent ordine potiores, quo
recenfiti funt ; nec alii , qui non enumerati,
cenfendi funt privilegio aut prselatione deftitu-
ti, cum iiios ex jure communi privilegiatos effe,
in aperto eftet; nifi ex circumftantiis , autver-
bistaxativis alia ftatuetitium mens colligatur;cum
alioquin prsefumendum magis fit, exempiitan-
tum caufa quorundam mentionem faftam elfe,
ac potius voluiffe ftatuentes fe juris coinmunis
conforinare decifioni, dum id per eos abroga-
tum non apparet. Ant. Matthseus de autiion. ltbr<
1. cap. ii.num. 19.3 3. 34. Confer Carpzovium
defin. forenf.part. 1. conflit. 28. defin.

27. Cseterum in creditoribu^ hypothecariis
fimplicibus qui ptior tempore eft, potioreft ju-
re, l.fldecreto 2. C.h. t. l.fi pcmhtente 4. C. ad
Senatufc. Maced. I. 2. /. creditor 1 2. §. ttlt.ff. h. t.
non tantum in re principali fibi oppignorata fed
& in acceffionibus ejus, quatenus illas fimul
devindtas intejligi, tit. 1. num. 3.4. 5. di&um
fuit; idque tam ufurarum quam fortis intuitu ,
fi modo in ufuras quoque pignus obligatum fit;
licet poft obligationem fecundam aiteri fadam de-
mum cefferit dies ufurarum quse prioriaccedunt
obiigationi. /. credttor 3. §, 1. /. Lucttts Titius 18.
ff, h. t. jund. l. folutum 11. §./? in fortem 3. ff.
de pigttorat. aff. l.grcge 13. §. ult.ff. de pignor.
&hypoth. Qtjod fiobligationiprincipali ttipula-
tio pcense fubjun£ta fuerit, non in fraudem ufu-
rarum legitimarum , & in hanc quoque pignus
nominatim obligatum fit, etiam poense intuitu
prselatio ex tempore tiibuenda foret. /.grege 1 3.
§. ult.ff. de pign. & hypoth. uti & ratione itn-
penfarum , fi quas urgente neceffitate creditor
in pignus fecerit, adeo uthse in fumma debiti
fimui computandse fint , five propter poffeffio-
nes pignori datas ad collationem viarfim inu-
niendarum, five ad quodiibet aliud obfequium
neceffariuin prseftitifte creditorem conftiterit.
I. in fttmma 6. C. de pignor. & hypoth. five alias
in pignoris confervationem neceflario erogatuin
fit. arg. I. fl necejfarias 8. /. ft fervos i^-ff- depi-
gnorat. att. I. creditor 7. in fine C. eod. tit. Noftris
tamen moribus circa ufuras magis placuit, non
omnium annorum , fed tantum triennii intuitu
prxlationem dari, pro reliquis annis non nifi cum
chirographariis fimplicibus concurfutn effe; ne
aiioquin creditores anteriores cutn pofteriorum
detrimento nhnium in exigendis ufuris negiigen-
tes effent, atque ita pofterioribus indies fuum
extenuaretur, ac tandem in nihilum abiret, pi-
gnoris jus; nifi pro ufuris ulterioris temporis,

quarum

-ocr page 920-

904 L i B. XX.

quarum dies jam ceflerat ante pignoris conftitu-
tionem, pignus folenniter obiigatum inveniatur.
(Jroencwegen ad l 18. ffi. h. t. Ant. Matthaus
de anUion. libr41. cap. 21. nttm. 11. Excipiuttt
quoque llotinulli ufuraS pfetii refidui. Mollerus
Jemeftrium libr. i. cap. 28. Sc eas, quas fide-
juftor una cum forte folvit pro debitore. Mje-
vius adjtts LubecenJlibr. 3. tit. 1. art. 12. num.
8 2. Sed fine fundatflento ; cum fidejuflqr plus
juris pro ufurarum & fe folutarum recupefatione
habere non debeat, quam is , cui folvit , & in
cujuslocum quodammodo fubitttravit: & ven-
ditor pretii intuitu, de quo fidem habuit, in
creditum abiifle intelligatur, atque ita vere de-
fierit pfetium , qua taie, debitum efle. arg. L
procuratoris 5. §. fed fi dedi 18. jf. de tribut.
attione. Amftelodattii tamen non tiifi pro fe-
fquiennii ufuris in pignore creditor pfselationem
habet. Willekearen van Amfterdam, derde deel
tit. 23. num. 6. pag. 280. eol. Lubecenfi
quoque jure non niii unius anni ufuras prdela-
tionem habere cutn ip$ forte, teftatur Maevius
ad jus Lubecenfe libr. 3. tit. 1. art. 12. HUm.
79. & 80. Quid , quod ne triennii quidem aut
temporis alterius brevioris ftatutis definiti ufu-
rce prselationis jure gaudent, quoties earumin-
tuitu novatio fafta eft, dum in ftipulationem
dedudtae aut in eautionem fcriptam ad inftar for-
tis relatse funtj cuiii certum fit, .novatione pe-
rimi jus pignoris, quoties illud non nominatim
repetitum eft. /. folutum 11. §. novata 1 .ff.de
- pignorat. att. I. novatione 18. ff. de novation.

38. Nihil autem intereft quantuffl ad hanc
regulam, qua prior tempore jure potior eft,
utrum exprefta fit hypotheca, antacita; nam &
tacitam feu legalem anteriorem prseferri pofte-
riori , patet ex /. cum oportet 6. §. ult, C. de
honis (puce liberis. I. etiam 15. jif.h.t. & arg. /. ult.

i.inftneC.h. t. Appendix fedkonxxmpoft Re-
fJjonf.Jurifc. Holl.part. 3. vol. 1. pag. 22 .ferein
med. Sc tacitam feu legalein non privilegiatam po-
fteriorem cedere conventionali fpeciaii antiquio-
ri, uti vice verd conventionalis pofterior anti-
quiori legali, alibi didum eft. Adde Ant. Mat-
thseum de auttion. libr. 1. cap. 19. num. 46.
Sed Sc in pignore judiciali temporis prserogati-
va fervatur, ut potior fit, in cujus gratiam poft
rem judicatam pignus in caufa judicati ex au-
toritate ejus , qui jubere potuit, prius CaptUm
eft. l.ft & jure 1 o. ff. h. t. five quseftio fit CUffl
aliis , quibus poftea itidem judiciale pignus quK-
litum fuit, five alterius genefiis f>ignus rccen-
tius conftitutum fit. Ant. Matthseus de auttion.
libr. 1. cap. 19. mim. $9. ■& 62. Confer Mse-
vium de arreftis chp. 19. nttm. 26. & feqq. Sc
de noftris moribus Groenewegium ad d. /. 1 o.
Quin irno , licet in pignore praetorio, quod ex
mifllone in poffeflionem a prsetore faftam nafdi-
tur, non profit temporis prioritas, in -quSnttiffl
poftea mifli rei fervandse caufa concurrunt cum
prioribus itidem rei fervandse caufa miflis, ac

T I T. IV.

I legatorum nomine prius mifli cum illis, qui iti-
dem legatorum nomine poftea demum venerunc
in poflefllonem. /. cnm unus 12. ff. de reb. autor.
jud. poffid. I. is cui 5, %.fiplures 2.& 3. Jf.utin
poffejf. legat, cauja ejfe liceat. tamen, fi alius judi-
ciale vel conventionale vel legale pignus habeat,
potior erit illis, quibus poft demuin ex mifllo-
ne pignus naturn eft; uti vice verfa potiores
erunt a prsetore inifli, fi poft miffionem alius
ex lege vel conventione vei judicati exfequendi
caufa captis rebus hypothecam adeptus fic. l.fi
decreto 2. C. h. t. I. fi pofiquam 3. C. ut in pofi-
fiejfiegat. Denique jure Romano in generali quo-
que hypocheca regulse locus eft, ut nempe ge-
neralem habens anteriorem prseferatur habenti
tum generalem pofteriorem tum fpecialem po-
fteriorem, nifi generalis anterior tantum in fub-
fidiuin conftituta fit. /. qtti generaliter 2. Jf. h.
t. I. quamvis 2. C. de pignor. & hypoth. I. fi ge-
neraliter 6. C, h. t. Nec dubium, quin Sc no-
ftris moribus generalis anterior conventionalis
potior fit generali pofteriori , quse itidem ex
conventione coram lege loci indufta eft, adeoque
generale pignus idem operetur circa generalia,
quod fpeciaie circa fpecialia. Poiitike Ordonnan-
tie van Holland anno 1580. art. 35. in fine. five
bona ante primam pignoris conftitutionem, five
inter primam Sc fecundam, five etiam poft fo-
lennem deinum fecundam hypothecse conven-
tionem debitori qusefita fint. Neoftadius Cttria
Holl. decifi. 16. & 25. Grotius manud. adjuri-
Jprud.Hoil. libr. 2. cap. 48. nttm. 44. 45. quod
Sc Neguzantio placuit, aliifque ab eocitatis,
de pignoribus membro fecundo quintce partis num.
3 9. An autem generalis anterior conventtfSnalis
prseferatur generali legali pofteriori, vel fpeciali
eonventionali pofteriori , tum in immobilibus
tum in mobilibus, colligendum ex iis, quae tit.
i.num. 15. 16. diflrafunt.

29. Cseterum non ex dierum tantum fed &
horarum diftantia prselatio in pignore cenfen-
daeft; cum leges generaliter loquantur, acde-
finiant , tempore priorem jure potiorem effe,
nullam adhibentes inter annos, menfes, dies aut
horas diftin£tionem; ut proinde fufficiat, unam
obligationem pignoris aliquo tempore percepti-
bili antiquiorem efle. Bachovius de pignoribus
libr. 4. cap. 1. num. 4. Andr. Gayl itbr. 2. ob-
fierv. 25. num. 3. Tuldenus adtit. C.quipot.in
pign. num. 2. Joachimus a Beuft ad /. admonen-
di de jurejurando pag. mibi 6^9. Quod fi duo-
bus fimul res eadem pignori obligata fuerit, ma-
gis eft, uc fimul in eam rem concurranc pro
rata debiti , five res illa tempore obligacionis
fuerit in bonis obligancis, five poftea demum ei
quseratur. /. idemque 7. §. uit. ffi. b. t. I. fi fun-
dus 16. §. fi duobus 8. ff. de pignor. & hypo-
thec. Doneilus de pignoribus cap. 12. verfi. ex
quibus intelligi. Idemque eft, fi duobus fepara-
tim res eadem eodem die devin&a fit, nec ap-
pareat, utri prius jus hypothecse fit conftitu-

-ocr page 921-

Qyi potiores in pignore vel i ypotheca habeantur, etc. 9©f

tum. d. I. \6. §. 8. in fine ffi. de pign. & byp.
quod & non apparere videtur, cum uni obli-
gationis inftrumento hora invenitur inferta, al-
teri non, nec quicquam de hujus hora probatur.
Tuldenus d. num. 2. Bachovius d. libr. 4. cap.
1. num. Plane fi quis infulam locatam vendi-
derit, acpaftus fit, prioris anni penfioncmfibi,
fiequentium pcnfiones emtori cejjuras, pignorumque
ab inquilino datorum jus utrumque ficcuturum ,
deinde vero pignora ad utramque penfionem non
fufficiant, verifimile eit, ida£tum, ut primam
quamque penfionem pignorum caula fequatur,
atque ita jus omnium pignorum primutn perti-
neat ad venditorem. I. injlilam 1 . jf. h. t. Sed
& , fi ex noftris moribus hypotheca in imtno-
bilibus eodetn die coratn eodetn judice credito-
ribus duobus feparatim conftituta fit, is prior
tempore intelligetur, cujus hypotheca loco prio-
re in ai5ta publica relata apparet; arg. I. fi quis
habens 24. jfi. qui & a qmbus manumiffi. libcri
nonfiant. Sande deofi libr. 3. tit. 12. defin. 16.
ante med. Neguzantius de pignoribus fecundo
membro quintee partis num. 45. Ant. Matthxus
de auftion. libr. 1. cap. 19. num. 66. & 72.
Leeuwen cenffor. part. 1. libr. 4. c. 11. num. 8.

30. Quia vero non pure tantum , fed & fub
conditione hypotheca conftitui poteft , ac non
modo pure pro debito puro, ied & pure pro
debitoex conditione vel die fufpenfo ; fciendum
ante omnia eft , tunc, cum hypothecse condi-
tio invenitur appofita, non ex tempore exiften-
tis conditionis , fed magis ex hypothecse con-
ftituta: die pradationem competere, adeo ut is cui
fub conditione vcl ex die res obligata eft , potior
fit futurus eo , cui pendente eadem conditione
j^P&noris eadem in re pure conftitutum fuit.

creditor. 12. §.fiprimo 2. in fine jfi. h. 1.1. grcge
13. §. fifub conditione 5. in fine jf. de pign. & hy-
poth. arg. I. & quce 15. in pr. I. fi fiundus 1 (5.
aliena 7. ff~.depignor. & bypoth. jun£t. /. fi non
dominus 14.jf. b. t. Donellus depignorib. cap. 12.
Derfiu unde num idcm Carpzovius defin. fior. part.
1. confiit. 2 8. dcfin. 120. Neguzantius mcmbro
primo quintcepartis num. 14. Sed & fecundo ob-
fervandum , non exiftentis diei aut conditionis ,
principali obligationi adjeftse, fed hypothecse
conftituta? tempus infpiciendum effe , fi modo
ea principali obligationi inveniaturappofita, quse
invito debitore impleri poteft. I. qui balneum 9.

amplius 1. ff. h. t. Qiia ratione fi heres ob
ea legata, quse fub conditione data erant, de
pignore rei fuse convenifiet, & , cum poftea ea-
dem ipfa pignora ob pecuniam creditam pignori
dediftet, deinde conditio legatorum extiterit,
tuendum eum , cui prius pignus datumeftet, re-
fponfum fuit.Z quibalneum 9. §.fied& fii.ffi.b. t,
Idemque in pignore legali, quod jure novo lcga_Ttariis in bona defundti competit, ftatuendutn efte,
patet ex lis, quse tit. 2. num. 21.22. alibique di-
dafunt. Similiter, fi fub conditione ftipulatio-
ue fa£ta hypotheca data fit, qua pendente alius
credidit pure, & eandem accepit hypothecatn,
tunc deinde ftipulaticinis prioris exiftat conditio,
potior non erit, qui poftea credidit; quia in
his fimilibufque aliis cafibus conditio exiftens pe-
rinde habetur, ac fi illo tempore , quo ftipu-
latio interpofita eft , fine conditione fafta eftet.
/. potior efi 11. § videamus 1. ffi. h. t. Nec
dubiuin, quin, qux de debito ex conditione
fufpenfo & hypotheca munito dida funt, etiam
longe magis obtineant, fi pro debito in dieiri
veluti pro penfionibus sedium aut fundorum in
futurutn exfolvendis pignUs conftitutum fit, &
ante diei exiftentiam aiteri idem pigtrus pro pu-
ro debito pure obligetur. /. qui balnenm y.pr.jf.
h. t. arg. /. queefitum efi 14. ffi. depignor. & by-
poth. Quod fi ex adverfo ea obligationis, cui dies
aut conditio adje&a fuit, natura fit, ut invito
debitore nafci nequeat, contra dicendum fuerit,
eum potiorem fore, cui pignus tempore pofte-
riore pro debito puro conftitutum , antequam
conditio prioris obligationis extitiiTet; veiuti, fi
cutn alio ante convenerit, ut, fi ab eo pecunia.
acciperetur , res ei ob/igata ejfiet, <vel alius pignus
acceperit ad eam fiummam , quam intra certum
diern numeraturus ejfiet , & forte prius, quam
numeraretur, alii res pignori data fit: poterat
enim is, qui ita priori pignus obligaverat, non
accipere ab eo pecuniam, ac fua habebat in pote-
ftate, an accipiendo fe ei obftringat, adeoque eo
invito neque conditio impleri potuiifet, neque
debituin nafci. /. 1. §. 1. /. qui ba/neum 9. am-
plius 1. /. potior 11. pr.fi. b. t. jun<5t. /. quipecu-
ntam 30. jfi. de rebus crcditis. l.pen. ff.qtuc res pi-
gnori dari. Quin imo ante numerationem tem-
pore medio neque pura neque conditionaiis obli-
gatio principaiis fuberat, fed tantum ipes, fore,
ut principaiiter contraheretur; ac proinde ne-
cefle erat, pignus quoque inane efie; quippe
quod iine pura aut conditionali obligatione pra>
cedente fubfiftcre non poterat. /. 1.2. C. fi pi-
gttoris conventionem numeratio pecunia fiecuta non
fiuerit. Ex quo fundametito etiam ab Hoilandiae
Jurifconfultis refponfum fuit, dotno coram lege
loci obiigata per cauponem pro cerevifiis aut vi-
nis incertis , quse in futurum per cenopoiam
aut cerevifiarium cauponi venderentur ac trade-
rentur, non nifi ex tempore, quo vini autce-
reviiise venditio atque traditio fecuta fuit, na-
fci pro rata hypothecse jus & prselationem. Refp.
Jurifc. Hoil. part. 1. cottfil. 291. & part. 4.
confil. 134. Quanquam fecundum recentiora
Hoiiandise edi£ta non videatur hypotheca talis
pro debito incerto contrahcndo firmitatem habi-
tura in immobilibus , nifi certse quantitatis in
futurum in obligationem deducendse fa&a defi-
gnatione , etiain quadragefiina iftius quantitatis
fifco depenfa fuerit. Editt. Orditl. Holland. 5.
Fcbr. 1665. vol. 3. pag. 1005. quod & tit. r.
adnotatum eft. Nec fupra dictis adverfatur re-
fponfuin Papiniani in /. 1. pr. ffi. h. t. cum ibi
fadi fpecies proponatur , qua aiius pro muiie-
Yyyyy re

-ocr page 922-

re dotem promiferat, &, cumdotem reddipa-
&us eflet, iti reftitutionis fecuritatem pignus a
marito conftitutum fuerat; quo cafu, licet primS
facie videri poflet, in arbitrio mariti efTe , an &
quo ufque dotem accipiendo velit de dote red-
denda obligatus efle, exemplo ejus, cui pecunia
ex mutuo numeranda erat; contra^tamen placuit,
eum non pofle dotem promiflam non acceptare;
neque enim marito permittendum erat id efEce-
re, utmulierminus dotatafit, atque ita non fuo
tantum juri (uti quidem in pecunia ex mutuo
numeranda)Ted & uxoris favori renunciare : un-
de, cum hsec obligatio talis eflet, ut & invito
marito nafci poflet, merito ex ipfo pignoris con-
ftituti momento jus prselationis pro dote tribu-
tum fuit. Donellus de pignoribus cap. 12. verf.
prioris autem generis.

31. Diximus ha&enus, qui potiores fint, fi
pluribus res eadem a domino hypothecse obliga-
ta fuerit. Quod fi priori a non domino pignus
devinftum fit, pofteriori autem illud ipfum ab
eodem, fed jam doinino fafto, adhuc prior po-
tior eft; eo quod ipfo primo dominii acquifiti
momento firmatum priori fuit pignoris jus. /. cre-
ditor acceptis 3. §. cum ex 1. ff. h. t. arg. I. ft
d Titio 2 .ff.de except. rei vend. & trad. Pla-
ne, fi utroque tempore, &cumprimo, &cum
fecundo creditori jus pignoris conftituebatur ,
debitor conftituens dominus non fuerit, fed
poftea demum dominium adeptus fit, viden-
dum, utrum obligans habuerit jus pofleflionis
& Pubiicianam in rem aftionem, an vero fine
jufto titulo ac bona fide rem na&us etiain ufu-
capiendi facultate ac Publiciana deftitutus fuerit.
Si enim jufto titulo & bona fide rem ita confe-
cutus fit ut ufucapere potuerit, is, cui priori
rein ita pofleifam obligavit, potior erit. Nam etfi
proprietatem obligare debitor non potuerit, po-
tuit tamen jus pofleflionis fidumque dominium,
exquoei Publiciana coinpetebat; eoinodo, quo
& fru&uarius refte fuum obligat jus ufufru&us,
juxta l.fi is qui bona 11. §. ufufruttus 2. ff. de
pignor. & hypoth. cui confequens erat , eum
quoque, cui priori jus pignoris in ipfo illo pof-
feflionis jure conftitutum erat, ex temporeprse-
lationem habere; quippe quein ita tunc prsetor
tuetur per Serviatiam, uti debitorem per Pu-
blicianam.l.ftab eo 18. ff. de pignor. & hypoth.
Et ad hunc cafum, quo debitor Publicianam
habuit, reftringendum, quod fimplicius aPau-
lo traditum, fi non dominus duobus eandem rem
diverfts temporibus pignoraverit, priorempotiorem
ejfe. I. ft non dominus 14. ff. h. t. quod & a
Gotofredo innuitur in notis ad d. I. 14. Cum-
que ifta ratio , fuperius addu&a, non militet
in cafu, quo duo rem ab eodem non domino
emerunt, aliove quo titulo ad acquirendum do-
minium idoneo adepti funt , nemo me mihi
contrarium arbitrari debet, cum ad tit. de Pu-
hliciand in rem atl. nttm. 6. fcripfi, eum in Pu-
bliciana potiorem eife, quipoifidet, etiam cum
ab eodem non domino uterque emit. San#
enim in Publiciana nemo aflionem & jus fuum
ex jure autoris , a quo rem na&us eft , fed
ex fuo tantum capite metitur, fi fcilicet ipfe
jufto titulo ac bona fide rem ita adeptus fit ut
ufucapere poifit; acproinde, fi pofteripr jufto
emtionis titulo ac bona fide & ufueapiendi fa-
cultate jeque munitus inveniatur ac prior, fa?
erat, eum in pari caufa ex pofleflione potiorem
efle. At in pignore creditoris jus ac poteftas sefti-
matur ex jure debitoris; unde, cum debitor cre-
ditori priori jus pignoris prius conftituiflet in re*
in qua jus pofleflionis ac fiflum feu pmorium
dominium habebat, etiam ex temporis prarogati-
va potiorem eum efle oportere, regula in pigno-i
ribus probata fuadet. Aliud dicendum foret, fi
debitor rem alienam, cujusintuitu Publicianam
non habebat , alio atque alio tempore duobus
obligaverit: tunc enim magis eft , ut, acqui*
fito deinceps per obligantem dominio neuterpo-
tior efle, fed pro rata concurrere debeat. Nam
cum, initio infpedo, neutricreditori quicquam
obligatum fuerit, debitore nullum dominii aut
pofleflionis jus habente in re illa finguiari quam
fpecialiter obligavit; acquifito deinceps per de-
bitorem dominio, jus pignoris utrique credito-
ri eodein momento firmatum fuit, incepitque
res duobus, in folidum fingulis, eodem mo-
mento devin&a efle : quo cafu eos ad pigno*
ris pretium pro rata concurfuros, fupra didutn
eft num. 8. Hxc ita , quoties ab eodem non
domino res eadem duobus oppignorata eft di-
verfis temporibus; fi vero a diverfis non domi-
nis id faftum fit, meliorem poflidentis condi-
tionem efle, Paulus refpondit in /. fi non domi-
nus 14. ff. h. t. Cujus ea ratio eft, qula; <uhi
a diverfis non dominis pignus duobus confti-
tutum eft, uterque in ea incipit caufa efle, ut
ita praetor eum tueatur, uti debitorem, qui pi-
gnori obligaverat tuiturus eflet. arg. d. L 18. jf.
depignor.& hypoth. atqui, fi duo diverlis tem-
poribusrem juftotitulo & bona fide na$i fint,
potiorem pofleiforis caufam efle , in itt. de Pttr
blicana attione nttm. 7. diftum fuit.

906

32. Quamvis autem, novatione debiti prin-
cipalis interpofita, etiam pignoris vinculum ipfo
jure evanefcat. /. novatione 18. ff. denovatWh

I. folutum 11. §. novata ff. depignorat. atk.
tamen fi novationis tempore pignus repetitum
fuerit, fuperioris temporis ordo creditori ma-
net, perinde ac fi in fuum ipfe locuin fuccef-
fiflet, idque ratione ejufdem quantitatis ac reruna
earundem, qux priori obligatione comprehen-
fa: erant: non item in quantum debituin au-
<5tum, aut alia prioribus pignora adjedia funt.
/. creditor 3. pr. I. creditor qui 12. §. Papinia-
nus 5. ff. h. t. junft, d. L 11. §. 1 .ff.de pigno-
rat. att. Gotofredus ad d. L 3. Cujacius libr.

II. obferv. 32. in pr. Neoftadius Cttrite Hol-
land. decif. 9. verfu daarook^by gevoegt. Negu_rzantius tertio membro partis fextce num. 7. Andr.

Gayl.

—

wrnmm

L I B. X X. T I T. IV.

———

........—

-ocr page 923-

Q(ji potiores in pignore vel hypotheca habeantur > etc^ €>0?

Gayl libr. 2. obferv. 30. nunu 10. Ant. Mat-
thseus de auttion. libr. 1. cap. 21. ntim. 23. 24.

33. Non tainen tempore prior jure potior
eftj fi prior conlenferit in obligationem pigno-
rispofteriori faciendam. d. I. creditor qui 12.
tecum 4. ff. b. t. Nec fi prior callide apud cre-
ditorem fecundum diifimulaverit fuum pignoris
jus; quod muHis adftruittAnt. Matthseus de au-
ftion. libr. 1. cap. 19. num. 86. Nec denique
fi priori per privatum tantum inftrumentum ,
tribus teftibus haud munitum , pofteriori vero
perpublicum, aut privatum quidem , fedtrium
teftium fide firmatum, hypotheca conftituta fit.

I. fcripturas 11. C. b. t. quse, quo ufque apud
nos locum habeant, ex iis j quse tit. 1. di£ta
funtj petendum efti

3 4. Altera tituli parte de iis agitur, qui in
hypothecarioruin prioruin locum fuccedunt :
circa quos fciendum eft, hypothecarios quidem
creditores pofteriores priori etiain invito ac relu-
flanti offerre potuiffe, quod ei erat debitUm,
atque ita in prioris diinifli locum fucceilifle tum
fortis tum ufurarum intuitu , etiamfi in iftam
fucceflionem debitor haud confentiret. /. r. /.
prior 6.1. diverfts 8. I. cum tibi 10. C. h. t. l.fe-
cundus 22. C. de pignor. &bypotbecis. I. potior

II. §. ttlt. I. creditor 12. §. fciendiM 6. & 9.
ff. b. t. I. ult. C. de bis qui in priorttm creditorum
locttm fuccedunt. Reliquos quod attinet , ftve
debitoris ejufdem chirographarii creditores fint,
five plane extranei, quibus nihil debetur, *ofte-
rendo creditori hypothecario id , quod ei debi-
tum , in jus ejus non aiiter fuccedunt, quam
fi conventione inter offerentem & debitorem ,
vel offerentem & creditorem interpofita j noini-
natim id a&utn fuerit, ut in hypothecarii fua
pecunia ditnifli locum fubintrent. d. I. creditor
12. §. d Titio 8. ff. b. t. I. Ariflo 3. ff. quce
res pignori oblig. non pojf. I. 1.2. 3. C. de his
qtti inpriorum credit. locum fuccedunt. I. cum alter
11. C. de fidepifforibus. aut publica judicis auto-
ritate jus pignoris in eum * cujus pecunia cre-
ditor hypothecarius dimiffus eft* tranflcriptum
fuerit. /. fl cum 3. /. ult. C. de privilegiis flfci.
Licet enim regulariter illud inter creditores hy-
pothecarios pofteriores & alios five chirographa-
rios five plane extraneos interfit, quod hypo-
thecarii pofteriores invitis prioribus offerre po-
tuerint, ut fupra diftum, alii vero non nifi cre-
ditore aut debitore confentiente in id, ut ofterens
in jus pignoris creditoris hypothecarii dimifli
fuccedat, dum conventione opus eft , qua? con-
fenfum requirit atque fupponit. /. nulla tibi 5 .C.
de folution. tamen , fi quis pro fifcali debitore
fifco folverit, impetrare poterit, in fe tranflcribi
pignoris jus, idque Hfci favore ftc videtur con-
ftitutum; ut tanto magis unufquifque ad debi-
ta fifcalia fifco pro debitore fifcali folvenda iti-
vitetur. arg. d. I. & /. ult. C. deprivil. fifci.
ac de illo pignoris tranfcripti cafu accipiendum
Antonini refcriptum in /. 2. C. de bis qui m
prior. credit. locum fucccd. Sed &, fi chirogra-
pharius, vel extraneus qui creditor non erat $
pignus poflideat, ac hypothecaria per credito-
res hypothecarios conveniatur, audiendus eft,
fi his fuum creditum exfolvens, jus pjgnorfs iri
fe tranffcribi delideret; ita pariter ftbi iuam fir-
mans poffeflionem. /. mulier 19. ff. h. t. I. Pau-
lus 12. §i 1. ff. quib. mod. pign. vel hypoth.fol-
vitur. Adde num. 5. h. t.

35. Habuerunt autern ciblationes ha;, ^er
pofteriorem hypothecarium anteriori etiam invi-
to fa&se j iniquitatem quandam, fed &r pariter
neceflitatem. Iniquitatem quidem in eo , quod
futnrna prudentia ac providentia creditofi ante-
riori qusfituin pignoris jus, in crediti & ufu-
rarum fecuritatem, eidem auferebatur, atque
ita, quo quis felicius fibi de hypotheca fufftcien-
te profpexerat, eo facilius ab ea per faftam a
creditore pofteriore oblationem depellebatur, non
fibi fed aliis vigilando proficiens. Neceifita-
teiri vero, quia creditoi' fecundusnon poterat,
invito priore, pignus efficaciter diftrahere, riifi
oblatione debiti priori fafta. /. divcrfis 8. C.h.t.
Sed cum noftris tnoribus ^editor poltcrior irivito
priore reftedefiderct facirodam folcntriter pigno-
ris diftradionem , etiam ceftat hadenus iliud
ofterendi jus, ne invito creditori ahteriori fiatad
transferendam in pignore praelatiOhem ; lic£t de
csetero ex conventione inter primum & fecun-
dutn creditorcm, vel etiam inter creditorcm hy-
pothecarium & eum qui cieditor tantum chiro-
grapharius vel nulio modo creditor fed plane
extraneus eft, id agi poffit, ut crediti pariter
ac pignoris & praelatioriis jus in eum tranfeat»
cujus pecunia hypothecarius dimiftus eft ; fi
modo immobilium intuitu corarn lege loci fo.len-
nis fiat ceflio crediti hypothecarii, quadragefi-*
ma debitiapud nos & aliis in locis vicinis fifcd
illata. Edtfi, Ordin. Holl. \6. Aprilis 16~j\.art.
3- & feqq. vol. 3. pag. 1008. & feqq. Groe-
newegen ad l. \₄ C. b. t. An autem aftione
cefla prseter jus hypothecae etiam alia privilegia
in ceffionarium tranfeant , & qualia, di£tum
tit. de bered. vel att. venditd num. 12.

3 6. Poft hypothecarios creditores chirogra-
pbarii fequuntur, inter quos etiam privilegia-
tus non privilegiatO, & inagis privilegiatus ini-
nus privilegiato praefcrtur. C^ua ratione is * qui
in funuS credidit, iis praefertur qui in navirn re-
ficiendam crediderunt. arg. /. ptn. ff. de religio-
fis. & hi rurfus aliis fimplicibus chirographa-
riis privilegio deftitutis. /. qtiod qtiis navis 34.
ff. de reb. autorit. jud.pof/idend. ( de quibus alibi
latius) Si plures seque privilegiati feu ejufdem
tituli creditores fint , concurrunt, licet diver-
fitates temporis intercedant : cum enim privi-
legiatus contra seque privilegiatum fuo non uta-
tur privilegio, perinde jus inter ipfos ob"tinet*
acfi fimpliees chirographarii eifent; in quibus
nulla ex tempore pfserogativa locum habet, fed
cum prius crederitibus pofteriojp ccncutrunt.

Yyyyy 2 l.pri-

• 1

-ocr page 924-

₉o8 L I B, XX.

/. privilegia 32. ff. 4e YebttS autorit.jnd. poffid. I.
fi hominem 7. §• uk.ff. depofiti. Carpzovius
fin. forenf.part. 1. confiit. 28. defin. 12. in fine
Berlichiuspart 1. conclufipratf. 64. num. 123. &
130. Vigentque chirographariorum privilegia
tantum adverfus eos, qui necdunvdebita exege-
runt: nam qui debitum confecuti funt, cum
non effent privilegiati, priviiegiatis nihil refti-
tuunt; cum id extraordinario jure foli fifcoda-
tum fit. /. pecunia 5. C. dejure fifici. & non ita
per privilegium perfonale bona debitorum fint
affeda, atque quidem per hypothecam. arg. I.
quod autem 6. §. ficiendum 7. ff. quce in fraud.
credit. alien. fiunt ut reficind. nifi, inftante utro-
que creditore tum privilegiato tum non privile-
giato, debitor non privilegiato folverit. arg. /.
fi non expedierit 6. §. ult. ffi. de reb. autorit. jud.
pofifidendis. aut creditores privilegiati jam litern
moverint, ac ea pendente folutio non privile-
giatis fiat. /. exfatfo 5 2. §. ult. ff. depcculio.

37. Porro inter chirographarios procul du-
bio privilegiati funt, quibus jus retentionis ex
lege vel more competit, donec fibi fatisfa&um
fuerit ; de quibus alibi^a&um eft. Civitates quo-
que, licet in bonis eorum, quibufcum contra-
xerunt, hypothecam non habeant, inter chiro-
grapharios tamen privilegio muniti funt; ut di-
d:um tit. 2. num.26. Sed & famuli ac ancillse
plerifque in locis prster jus Romanum privi-
vilegium habent ratione mercedis, fi eo tempo-
re, quo dominus moritur aut foro cedit, eidem
cohabitent, nec mercedisjam debitxufuras pa-
ftifint. Confer Carpzovium defin. fiorenfi. part.
1. confiit. 28. defin. 24 25. ^^..Msevium ad
jus Lubecenfie libr. 3. tit. 1. art. 11. num. 5 6.
& feqq. Berlichium part. 1. concluf. 64. num.
65. & fieqq. Ant. Matthxum deauUion. libr. 1.
tap. 20. num. 6. Adhsec dominis pecunise per
furtum ablat^ in res per furem ex pecunia fur-
tiva coinparatas, vel in pretiuin inde redigen-
duin, prselationem inter Chirographarios adju-
dicatarn fuifle, Neoftadius commemorat Curice
Iloll. decifi. 19. verfiu Nopende het twede Point.
& curice fiupr. decifi. 3 6. Quse fententia uti ab
zequitate magnopere commendabilis eft, ita , fi
fecundutn Romani juris principia ad examen
penitius revocanda foret, difficilius defendi pof-
fet; cum eo jure res ex pecunia mea compara-
ta mea non fiat, fed nuda mihi perfonalis aftio
fuperfit, quotiesnon nominatim aliud per mo-
dum exceptionis a regula ac ex privilegio cau-
tuin invenitur; utiid de rebus ex pecuniafur-
tiva comparatis cautum non eft, quod plenius
exfequitur Ant. Matthaeus de auttion. libr. 1. cap.
lS.num. 10. Deniquefi alii ex onerofo titulo,
alii vero ex lucrativo , veluti ex donatione per
ftipulationem aut paftum celebrata creditores
fint, non aliter his id, quod debetur, videtur
tribuendum , quam fi prius fimplices omnes ex
caufa oneroia chirographarii dimiffi fint, cum
plus favendum^t repetitioniejus, ex quo quis

T I T. IV.

alioquin damnum paffurus effet, quam advert-
titiolucro. /. nihil debet \ .ff.de reg. juris*
arg. /. ult. §. finvero 5. in fineC.de jure deitber.
Et fane, fi revocanda fint, quse ex titulo lu-
crativo jam alienata atque tranftata erant in do-
natarios, quoties id in fraudem creditorum fa*
ftum apparet, dum in pari caufS melior eft con-
ditio agentium de daftino evitanao, quam eof-
ruin qui de lucro captando contendunt. /. quod
autem 6. §.fimdt modo n-ff. quce infraud. credi-
tor. aiien. funt ut refcind. Carpzovius defin. fior.
part. 2. confiit. 12. defin. 29. 30. longe magis
re integra, feu necdutn tranftato indonatarium
dominio, creditoribus de damno evitando ex
caufa onerofa agentibus praelatio vindicanda eft.
Msevius adjus Lubec. libr. 1. tit. 9. §. 1. num. 4.
& fieqq. nifi donatio remuneratoria fit; quate*
nus officii atque beneficii prxftiti ac per anti-
dora remunerandi menfuram haud egreditur ,
Msevius d. loconum. 8. vel dotis promiflio fit,
ei fadta, qui inbona fide eft, qujppe quoca-
fu, cum dos detur ad fuftinenda matrimonii one-
ra, dotis datioaut promifllo onerofis potius quam
lucrativis titulis accenfetur, dum indotatam du~
durus non fuiffet. /. ult. §. i.in fineff. quce in
fraud. credit. aiien. fiunt ut reficind.

38. In quseftione, cujus loci ftatuta in pra>
latione tum hypothecariorum tum chirographa-
riorum privilegiomunitorum fpeftaridebeant,di-
cendum videtur fecundum fundamenta genera-
lia iri tit, de confiitut. princip. parte altera de fia-
tutis propofita, in mobilibus debitoris bonis il-
lum obfervari oportere pradationis ordinem, qui
in loco domicilii debitoris probatus eft; tuin
quia mobilia omnia, ubicumque exiftentia, il-
lic domino fuo praefentia efle intelliguntur, ac
propterea ifto quoque jure regenda funt; tum
quia creditores omnes qui fequi 1n agendo de-
bent forum rei, etiam maxime locum domicilii
in contrahendo refpexifle videntur, quippe in
quoprsecipue debitor, velutinforo prseprimis
competente, conveniendus eft ; tum denique ,
quia , fi leges vel loci in quo contraftum eft,
vel fori in quo de creditorum pi selatione ac con-
curfu difputatur, obfervandas cenfueris, aut
inexplicabilibus te difficultjatibus implicaturus es,
aut ad notabiles delapfurus abfurditates. Etenim,
fi contraftuum finguloruta loca fpe^ari debere
contendas, explicari non poterit, quid fieri de-
beat, fi in Hollandia, Frifia , Anglia, Italia ,
Hifpania diverfi per eundem debitorem contra-
£tus initi fint, quarum regionum unaquaeque
diverfis ex parte, quin& fubinde contrariis de
protopraxia legibus utitur, dum in Anglia aut
Hollandia contrahens ex legibus Anglicanis aut
Hollandicis pr^ferri defiderabit ei, qui in Fri-
fiS contraxit; hic vero ex Frifise legibus contra-
riis potior effe velit eo, qui in Holiandia vel
Anglia effecit fibi devinftum debitorem. Quod
fi locum, ubi mobilia profcribuntur , & judi-
cium concurfus inter creditores agitatur, fpe-

itanduin

-ocr page 925-

ftandum exiflimes , quafi diftributio pecunia-
rum inter creditores pars& fequela executionis
fit, (pofito, quodalibl, quam in loco domici-
lii poftremi debitoris obsrati mobilia vendi &
lis de protopraxia agitari poflit, c^jus contra-
rium apud iios nunc obtinere, fupra h.tit.num.
12. diftum eft) abfurdum illud inde fequeretur ,
quod tunc noh mobilium tanturn fed & immo-
bilium intuitu leges loci , in quo judicium de
protopraxia agitatur, obfervandae forent; cum
non rninus diftributio pecuniaj ex immobiiibus,
quam ex mobiiibus, redada dici deberet execu-
tionis fequela aut pars; atque ita fieret, immo-
bilia non ex lege fitus regi, fed incerti juris fu-
befle difpofitioni, prout in hoc vei ilio ioco,
diverfis juribus utente , contentio fuerit inter
creditores inftitutadepraiatione. Quin imo, po-
fito illo jure, quod judicium univerfaie concur-
fus creditorum in eo loco ventiiari debeat
quo debitor , cum moreretur aut foro cederet
domicilium habuit, eftet in arbitrio debitoris
pofitum, ut migrando de loco in iocum credi-
tores non privilegiatos efficeret privilegiatos _shypothecam legaiem faceret aiiis nafci, aliisin-
terire, prout aliud atque contrarium domicilii
priorisaut reifitse legibus jus in noviflimi domi-
cilii loco viguerit; quod inimmobilibus loco cer-
to alligatis, nec arbitrio domini fitum mutanti-
bus, ferendum non eft ; fedpotius (cumjam
ad immobilia nos deduxerit ratioclnium ) i§im-
mobiiium pretio inter creditores fecundum cu~
jufque privilegimn diftribuendo fervandx erunt
leges locorutn illorum, in quibus immobilia fin-
guia exiftunt, idque convenienter regulse in
tii- de conflit princip. parte altera de flatutis num*
12. firmatas, ac diftanti, immobilia regenda
efle jure loci in quo fita funt. Confer Ant. Mat-
thamm de auttionibus libr. i.cap. 21. num. 38.
&feqq.

9O9

Dfi DISTRACTIONE PIGNORUM ET HYPOTHECARUM.

T I T V L V S V.

De diftra£tione pignorum & hypothecarum.
Summaria.

1. Ouando creditor pofftt pignus vendere? Ouan-
do fecundus creditor, cuipignus pignori datum
efl ? Anpignus obligatum pro debito annua bi-
ma trimadiefolvcndo, vendere liceat, ft primre
penflonis intuitu mora faffafit ? prorogato ter-
mino folutionis debiti principalis etiam dijfe-

® renda venditio pignoris pro illo debito obligati.

2. An pignoris venditio impediripofjit ex eo, quod
parum rcflet folvendum ? an debitoris denuncia-
tione, aut ptsnce comminatione, aut prohibitio-
ne teflamentofaffa, ne res alienetur extrafa-
mitiam ? an intcrcefflone per fecundum hypo-
thecarium ftffa ? An decreto opus, fi venden-
da flt res, quce vel pupillo veld pupdto pignori
obligata cfl ?

3. Anipfe debitor poffltpignus emere? &quid,
fi emerit ? An & quando creditor pofifit emere
pignus jure Romano ac moribus ?

4. Si plures res fimul cbligatcc fint, crcditor eli-

. git, quam vcndere velit. An generalem & jpe-

cialem habens bypothecam vendere pofifit res
generaiiter obligatas ante fieciale pignus diflra-
Stiim ?

5. Quce fiotennia adhibcnda fiuerintinpignoris ven-
ditione ?

6. An valeat venditio pignoris privatim fiafia,
fiid pafto aftum fit; cum debitor poftea id non
pateretur, vel atiorum creditorum intereffiet,
ne id fiat ? ,

7. An venditio & fiubfecuta addittio valeat, fit
fiotcnnia qucedam omiffia fint, vet decretum d
non competente judice fit interpofitum, vel de-
hitori nutta ante vcnditionem denunciatio faffa
fit ? Et an tunc cttm pretio etiam ufiurce fint
emtori reddenda ?

8. Quid juris, fi fiotennia quidem obfiervata fint,
fied vel is vcndiderit, qtii tton habebat vcnden-
di jus, vet, cum id habcrct, in vendendo
fraudulenter verfatus fit ? Et qttid fi appari-
tores cloto rem vilioris vendiderint ? Quid mori-
bus ?

9. Si fidejttffor pigntts emerit, vet fiecundus. Cre-
ditor ab antiquiore, potuit jure Romano debi-
tor redditopretio pignusab emtore avocare. Non
item moribtts Hottandice. An venditioni pigno-
ris potuerit apponi pacium, ut itttra certum
tempus redimere liceat ? Quid moribus ? An
infirmanda venditio pignoris ad obtinendam fio-
lutionem fiduciariam fafta, fi cottdemnatus de-
indeper definitam abfiolvatur ?

10. Si pignus folenniter extraneo venditum actra-
ditum fit, is dominium acquirit, & vindicare
rem potefi; nec a debitore vct ccctcris creditori-
bus inquietari poteft; ncc acreciitore vendente,
licet is ex alta caufa agere vellet. Si antiquior
creditor privatim a debitore pigntts emerit, per
jeliquos creditores ei pigntts evittci poteft; jed
tttnc ipfiprimo revivifiitfiuttm pignoris & prce-
lationis jus. Quidjuris fit primus & fecundus
cretlitor fimut privatim pignus emerint ? ,

11. Si pofterior creditorpignus vendat, prior coti-
tra emtorem hypothecaria agere potuit, paucis
cafibusexceptis. Hodie agit contra eos, adquos
pretium pervenit, maxime fi tcmpore jttdicii con-

Yyyyy 3 . curfus

-ocr page 926-

X X. T

I T. V.

L i

TtirfaS tfiter treditores debiti conditio adhttc pe-
penderit, & ob id debitum quidem indicatum,
fedfolutio obtenta non fit.
-1 a. An pignora •vendenda fint parata pecttnia ?
An debttor liberetttr, ft creditorab emtore pretium
confeqtti nequeat ? An pignus iterum periculo
primi emtonsvendi ? Quidmoribus, fiauflio-

I idebitor non folvat creditori
quod debet > libetum eft cre-
ditori , non primo tantum ,
fed & fecundo , cui pignus
pignori datum eft , pignus
diftrahere , fi modo primus
debitor in mora fit: hoc enim in mora non ejy-
ftente ratione pignoris, dum vel pignus ipfum
vel principale debitum tantum fub conditione,
qusnondum extitit, contraclum eft, uti tunc
primo creditori necdum diftrahendi facultas nata
eft , ita nec fecundo, qui jus omne fuum ex pri-
mi creditoris jure metitur. arg. /. i. C. fi pi-
gntts pignori datum fit. junft. /. grege 13. §.y?
fiub 5. ffi. de pignor. & bjpoth. Ut tamen vel
una vel trina denunciatio pramitti debeat ,
facienda debitori , antequam ad pignoris ven-
ditionem procedatur, fecunduin diftindionem,
qua eft in /. 4. ffi. de pignorat. aft. /. 4. C. h. t.
de qua plenius aftum tit. de pign. & hypolh.
num. 21. 22. qua trina vel una denunciatione
interpoftta, etfi quibufdam placuerit, integro
adhuc biennio expeftandum efle, antequam ad
pignoris venditionem procedatur ; tamen aliis
re&ius vifum, mox licite fieri diftraftionem, ac
in /. ult. C. de jure domin. impetr. non vendi-
tioni, fed impetrationi dominii biennium prse-
fcripturn efte, ut videri poteft apud Donelluin
de ptgnor. cap. 10. iircamed. Brunemannum ad
l. uit. C. de jure domin. impetr. in fine. aliofque
ibidem citatos; fruftra diftentiente cum aliis Ba-
chovio de pignor. libr. 3. cap. 23. nttm. 5. Si
debitutn annua bima trima die folvendum fit,
& pro eo pignus datum cum pafto ut diftrahe-
re liceat debito non foluto, poft moram in pri-
ma penfione folvenda commiflam procedere li-
cet ad pignoris venditionem, etiatnfi necdum
fecund^ tertia;que penfionis dies venerit: licet
enim una obligatio fit , tamen quia folutio in
partes divifa eft , & lapfo unoquoque anno pars
peti poteft. §. at fi ita 3. Infiit. de verbor. obligat.
l.fi legatum 3. ffi. de annttts legatis. imo lapfus
ipfediei pro homine interpellat. I.magnami2.
C. de contrah. & Committ. fiipul. atque ita poft
anni primi iapfum debitor incepit irt mora efle.
/. leffa 40. jf. de reb creditis. fequitur ob mo-
rarn taietn ad pignoris diftradionem jure p*er-
veniri; quod & Pomponius voluit in l.fi w-
ceffarias 8. §. fi anntta 3. in fine ffi. de pignorat.
*att. cum fcripfrt, fied fi ita ficriptnmfit, fi qua
pecunia fiud die fioluta non erit , fiatim compe-
lere pafti conventionem, ut fcilicet pignus ven-
dere iiceat. Nec repugnant verba priora in d. /.

narius p retium mobilium tonfequi neqtieat ? quid
fi aiMionarius vel curator bonis datus fugerit
cum pretio ?

13. De jure dominii d Principe impetrando, fi
pignus ejntorem non inveniau An iliud mori-
bus adhucin ufiufit ?

8. §. 3. propofita; eo quod iniilis non regula
continetur, fed ob verba qusedam peculiaria, qui-
bus paftum de pignoris vendendi licentia com-
prehenfum erat, refponfio & definitio a generali-
bus juris fundamentis defledens ac padi iftius
verbis accommodata proponitur: ait enim,y7an-
nua himd trimd die triginta fiipulatus, acceperim
pignus, patlufquefim, ut nifi fua quaque die pe-
cunia foluta eflet , vendere eam mihi liceret *
placet, antequam omnittm penfionum dies veniret,
non pojfe me pignus vendere, quia eis verhis om-
nes penfiones demonfirarentur. Adde Groenewe-
gen add. /. 8. §, 3. Si pafto certum tempus
inferum fit, intra quod non fecutS debiti fo-
lutione pignus vendere liceret, deinceps autem
novo pafto folvenda; pecunije dies proferatur,
conveniffe videtur, ne prius vendendi pignoris
poteftas exerceatur. /. cnm folvendce 4. ffi. h* t. I.
fiolvitur 5. §. 1. ff. quib. mod.pign. vel byp.folv.

2. Hanc vero pignoris venditionem non im-
pedit, quod non multum reftet exfolvendum ,
& res vendenda magni pretii fit. /.2. C. debi-
torem venditionem pigtt. imped. nonpojfie. I. qtiam-
diu 6. C. h. t. ut tamen hic sequitati locus effe
debeat, fi forte ex fruftibus aut penfionibus rei
obligatae propediem refici polfit exiguum illud,
quod in debito remanfit. arg. I. i.C. h. t. vide
Refp. Jurifconf. Holl. part. 3. vol. 1. conftl.
42. Similiter nec prohibitio per debitorem tefta-
mento fa&a, ne res alienetur extra familiam ;
aut denunciatio debitoris , ne vendatur; aut
pcena? comminatio , ut res fifco cedat, fi ven-
dita fit, vendendi licentiam creditori aufert; cum
per talia jus creditoris diminui aut deterius fieri
non poffit. /. 1.2. C. debitvrem venditionem pi-
gnoris impedire non poffie. I. filiusfiamilias 114.
§. divi 14. ff. de legatis 1. Sed nec creditoris
hypothecarii pofterioris interceifio; quippe cui
per debiti ofterendi licentiam , etiam invito hy-
pothecario anteriori , abunde confultum fuit,
ut titulo praecedenti diftum. Nec denique veri-
ditionis iicentia impeditur ex eo, quod res di-
ftrahenda vel pupillaris eft vel pupillo obligata;
ufque adeo, ut de rigore juris ne decreto qui-
dem opus fit. Licet enim tutius agere dicatur
creditor, fi ad alienationem rei pignoratse ad pu-
pillum pertinentis ac legitimo modo obligatse,
decretum impetret, tamen fimul additur, pofle
creditorem jus fuum exfequi. /. fi pupillorum 7.
§. fi pupil/tiS 1. ff. de reb. eor. qui fub. tut. vel
' cura &c. Et merito, cum fruftra videatur itn*
plorari decretum, ubi id petenti non poteft de-
negari. arg. l.pen. C, de pradiis & alnsreb.mi-

iiOTa

-ocr page 927-

ttor. Sane fi pupillus ipfe, autore tutore, rem
fibi obligatam velit deftrahere, decreto opus non
eft. Si enim pupillus rem non fuam, fed tefta-
toris propriam , ex fideicommiffo reftituere ro-
gatus, facere reftitutionem poflit finedecreto,
quia teftator dominus lta pracepit. I. magis puto
5. fifundus 4. ff. dereh eor. qui fiub. tut.vel
curcl. longe magis ei rem fibi pignori datam fine
decreto diftrahendi facultas aflerenda eft; tum,
quia debitor quoque pignoris dominus exprefle
vel tacite diftra&ionem permittit; tum quia per
reftitutionem ex cauia fideicommifli recedit a
pupilloreftituente dominium temporarium; cum
ex adverfo per pignoris venditionem nihil ei pe-
reat, fed magis ipfe efte&um pignoris, in quem
illud datum erat, confequatur. Qua rationenec
per confilium caufa manumiflionis probanda
eft, quando minor annis viginti confentit in
fervifibi obfigati manumiflionem. /. (ipater 4,
ult.ff. de tnanumfifis vinditta. cum ex adver-
fo proprii fervi manumiflio non nifi cauia apud
confilium probaea, fecundum legem iEliam Sen-
tiam, potuerit expediri. §. eadew 4- Jnfiu. quib.
ex caufis mammitt. non licet.

3. Quamvis autetn quilibet regulariter ad di-
ftrahendi pignoris emtionem admitti polfint ,
non tamen ipfe debitor qui pignus dedit, eo
quod nulla rei fuse emtio eft; adeout, fi mi-
noris emerit quam erat in debito, & pignus pe-
tat, aut dominium vindicet, ei non totum de-
bitum reftituenti creditor pofteflionem reftituere
non cogatur, omniaque in integro maneant cre-
ditori. /. debitor <t credkore 40. pr. ffi. de pigno-
rat. att. I. fi debitor 39. ff. de contrab. emt.
uend. I. neque pignus 45. ff. de reg. juris. Nec
ei contrarium eft, quod a Paulo traditum in
l. fi mandavero tibi 22. fy.fibi3.jf. ntandati.
cum iliic non quseratur principaliter, an emtio
fubfiftat, qua debitor per interpofitam perfonam
pignus a fe datum emerat, fed potius, an in-
ter debitorem ipfurn & interpofieam ad emen-
dum pignus perfonam fubfiftere potuerit man-
dati judicium ; ac refpondetur, mandatum in-
telligi, licet , quantum ad meratn rationem,
mandatum non conftiterit, quia id , quod man-
datum erat, emtio nempe rei fuse , in perfona
debitoris inutile ac nullum erat s ut proinde lex
illa fententiam noftram firtnare magis quatn fub-
vertere videatur; licet alii contra fentiant, ut
videri poteft apud Ant. Matthseum de auttion.
libr. 1. cap. 1 o. num. 1 o. Sed nec creditor ad
emtionem pignoris refte accedit, ac ne per in-
terpofitatn quidem perfonam; cum is ipfe ple-
rumque fuerit, qui pignus vendit; nemo au-
tem a femet ipfo emere queat, & fimul eintor
ac venditor eife. Plane, fi , debitore vendente
creditor pignus comparaverit, confenfu perfe-
ftam venditionem revocariper debitorem, exem-
plo grave, cumjarn alius emtor alius venditor
appareat. /. & qui fiub 10. C. b. t. I. Titius cum
34. ff. de pignorat. aff. I. refcriptum 1 i.pr. ff.

h. t. Ideinque eft, li judicati exfequendi caufi
magiftratus judiciale pignus vendat; cum enifn
tunc non per eutn, qui judicatum fieri poftu-
lavit, fed per officium feu apparitorem ejus,
qui venditionem decrevit, res venundarj foleant*
nulla ratio eft, cur non cum aliis ipfe quoqufc
creditor ad licitationem, ad inftar extranei ad-
mittatur. /. cum in catifa 2. C.fiin c&ttfia judica-
ti pignus captum fit. Cuinque moribus noftris
pignus oinne conventionale eodem tnodo diftra-
hendum fit, quo judiciale, quatenus creditor
a judice petere debet , probato pignoris jure,
pignus illud per judicis fententiam pronunciari
executabiie (ut loquuntur) pro debito, confe-
quens eft, nunc promifcue a pignoris emtione
creditores hypotheearios non eife depellendos ,
utcunque ipfi petierint diftradionem. Groene-
wegen ad l. 1 o. C. h. t.

4. Si plures res creditori uni pignori obliga-
tx fint, creditoris eledio eft, qua re diftrada ad
fuum velit commodum pervenire. /. creditoris 8.
ff. b. t. An autem is, qui & generaiem & fpecia-
lem hypothecam habet, ante excuftam fpecialein
hypothecam bona qusedain generaliter obligata
diftraherepoflit, tit. i.num. 15.16. diftum eft.

5. Facienda diftra&io pignorum folenniter,
audione publica. /. 1. /. ult. C. de jure domirn
impetrando. /. quce jpecialiter. 9. C. h. t. prsemif-
fa profcriptione in celeberrimis civitatis locis,
maxime fi immobilia fint, populo per prseconem
die auftionis convocato, hafta etiam plerumque
pofita; ac adhibita licitatione, adjedione, &
addi&ioneplus licitanti fafta. Quse folennia plu-
ribus exfequitur ac ex probatis firmat autoribus
BrifTonius fielett. antiquit. libr. 3. cap. 8. & di
formulis hbr.6. pa^. mihi 5 10. 511. Carolus
Sigonius de antiqtw jure civium Komanorum libr.

1. cap. n.pofi med. verfi.jus auftionis. Sc libr.

2. cap. 11. verfiadargentariorum. prxcipuc Anti
Matthseus de auftion. libr. 1. cap. 2. num. 7. &
fieqq. Et qua hodie ad folennem pignorum ven-
ditionem requirantur , ex ufu inagis cujufque
fori, quam certis prseceptis difci poteft.

6. Qualifcunque autem lege municipali aut
ufn inveterato indufius fuerit pignoris venden-
di modus, is fervandus eft, nec abeoprivatis
creditorum ac debitorum conventionibus recedi
poteft , aut ordo mutari.. Unde , fi pa£to id
aftum fuerit, ut creditori liceat autoritate pri-
vata pignus vendere, tamen non nifi auctione
publica ex judicis decreto id re£te fiet, quoties
aut debitor venditionem privatim ex pa&o fieri
non patitur, aut aliorum creditorum hypothe-
cariorum intereft, nequid talefiat; quippe qui-
bus jus fuum venditione privata non periret,
fed vel emtio nuila foret, vel res cum fuo onere
emtori qusereretur. Neoftadius Cttricefiupr. decifi.
89. qua? incipit Cornelius. Groenewegen ad §.
1. Jnfiit. quib. alienare licet vel non. Ant. Mat-
thseusde auftion. libr. 1. cap. 3. nttm. 1 i.in fine
& cap. 16. num. 14. 15*

7. Quod

91 i

De distractjone pignorum et «ypothecarum.

-ocr page 928-

12 L 1 B, X X.

7„ Qiiod fi folerinia qusedatn in pignorum
'diftraftione pmermifla fint, five doio five er-
tore, fi quidem notabiiiora fint, fic ut ob eo-
4-undem omifllonem res vilioris diftra&a fuerit,
non modo debitor, fed & creditores, quorum
intereft pluris rein vendi , ab iiio addiftionis
decreto appeilare poflunt, ad id, ut addidtio-
ne priore refcifla , nova permittatur licitatio no-
■vaque addidio fequatur, aut etiam fine nova li-
citatione res addicatur ei, cui, curn pius ob-
tuliftet, alius minus ofterens in addicendo prx-
latus fuit. arg. /. duplex ratio z. C. de fide &ju-
re haflce fiflcctlis. Ant. Matthaeus de aufiion. Itbr.
i. cap. i z. num. 13. Quin imo, ipfo jure nulla
erit venditio atque addidio, fivelex judicis in-
competentis decreto fadta fit, vel fine prseviis de-
nunciationibusdominodebitori faciendis interpo-
fita, adeo ut resvendita cum fruftibus & omni
caufa vero domino reftituenda fit, ac creditor,qui
pretium accepit, illud emtori reddere teneatur,
veiut indebite acceptum, una cum ufuris non a
tempore foiutionis, fed ex quo iitis contefta-
tio fa<5ta eft, tum quia condiiSione indebiti ufu-
rseejus, quodindebitefolutum, peti nequeunt.
/. 1. C. de conditt. indeb. tum quia noftris mori-
bus regulariter ufurse officio judicis non nifi a
tempore Iitis conteftatse adjudicari folent , ut
dicetur tit. de ufiuris. Neoftadius Curtce fiupr. de-
cifi. 100. Refponf. Jurifc. Holl. part. 3. vol. 2.
confil. 334. revera 234. pag. 6jz. & fieqq. Sed
& aliis piuribus ex caufis decretum fubhaftatio-
nis & addiftionis nulium efle, piuribus exfe-
quitur Ant. Mattha:us de auttion. libr. 1. cap.
16. num. 2. & tnultis fieqq.

8. Non idem per omnia dicendum , fi folen-
nia venditionis ex lege vel more obfervata qui-
dem fuerint, fcd tamen alia ratione in venden-
do peccatum lit; dum vel is vendidit, qui non
habebat vendendi jus; vel is , cui jus vendendi
quxfitum erat, fraudulenter in diftrahendo ver-
fatuseft. Namfi is vendiderit, qui non habebat
vendendi jus, inutiiis jure Romano habebatur
venditio, nec ullum debitori domino inferebat
prsejudicium ; nifi tantum a venditione inter-
terpofita elapfum fuiflet temporis fpatium, quo
ufucapio per leges impleta habebatur; quo cafu
veteri domino adverfus creditorem vendentem
a<5tio danda erat. I. fervos 2. C.fi vendito pignore
agatur. arg. /. I. C. de commun. rer. alienat. Ca-
ruifle autem intelligitur vendendi jure non ille
tantum, qui nullum habuit in re vendita hy-
pothecse jus, fcd & qui, cum pignoris vinculo
res ei teneretur, venditionem ad finem perdu-
xir, poftquam ei a debitore vcl ab alio pro de-
bitore folutio iegitimo modo oblata eflet, ac ipfe
eam recuiaflet acceptare. /.'z. C.dcbitorem vendit.
pign. imped. non pofle. I. ji reflduum 5. C. h. t. de
difilratt. pign. arg. /. ult. \C. fi antiquior creditor
pign. vendid. Sin ex adverfo vendendi jus habens,
dum & pignus ei conftitutum & in folvendo
inora continuata eft,_fraudulenterin diftrahendo

T 5 t, V.

verlatus fit, venditio quidem fubfiftit ac rata
manet, fed debitor contra vendentem ob dolum
agere poteft ad id quod intereft: , fraudem in
vendendo haud intervenifle, /. 1. C. fi vendito
pignore agatur. l.fi cefifiante 7. C.h. t. Qua ra-
tione etiam apparitores pignora judicati exfe-
quendi caufa capientes ac diftrahentes, a<5tione
doli teneri domino rerum, quoties dolo eas vi-
Jiori pretio projecerunt , Ulpianus autor eft.
/. fi pignora 5 o. ffi. de eviffion. quemadmodum
& creditori , cujus negotia gerere videntur,
adione negotiorum geftorum. /. aitprcetor 3. §.
executor 8. ffi. de negot. gefiis. Adde tit. de dolo
malo num. 22. Quid, quod & in fubfidium,
quando dominus ex bonis creditoris aut appari-
toris dolofi, jarn ad id quod intereft damnati,
indemnis fervari nequit, eintor cogi poteft,
ut rem cum fru<5tibus reftituat debitori , rece-
ptopretio cum ufuris; pracipue quidem, fi &
emtor fraudis particeps fuerit. d. I. 1. /. 4. C.
fi vendito pign. agatur. fed tamen & tunc, cum
in bona hde hxlit, ut generaliter refcriptum in
/. fi ttxor 3. C. fi vendito pign. agatur, quo ta-
men cafu de fru<5tibus eum non teneri, magis
placuir. Ant. Faber Cod. libr. 8. tit. 20. defin.
5. Joh. Papon libr. 18. tit. 6. arr. 27. Idem-
que eft, fi fifco pro debitis fifcalibus bona de-
bitorum diftrahente apparitores ea viliori pretio
ex gratia vendiderint. /. duplex ratio 2. C. de
fide & jttre haflct fiflcalis. I. fl qttos debitorum 16.
C. de reflcind. vend. Sed cum difficulter moribus
haftas fifcalis fides convelli foleat, magis eft „
ut nec his in cafibus, quibus vel is vendidit
qui vere non habebat vendendi jus, vel credi-
tores aut apparitores dolum in vendendo adhi-
buerunt, ac folvendo non funt, venditio in-
firmari debeat; cum utique debitori liberum,
imo neceffe fuerit, fefe opponere venditioni per
eum petitse, cui diftrahendi facultas nata noti
eft, vel ante addictionem arguere dolum credi-
toris aut apparitoris, vel faltem ab interpofito
addidionis decreto propter adhibitam apparito-
ris aut creditoris fraudem appellare : nifi & em-
tor fraudis particeps fuerit; cum alioquin ne re-
ftitutio quidem ex capite doli adverfus tertium,
qui dolo caruit, implorari queat, ut di<5tum
tit. de dolo num io. Confer tit. de refc. vend.
num. 16.

9. Et hoc ipfum , quod nempe difficilius
nuncrefcindanturaddi<5tiones in auitionibus pu-
blicis ex decreto fa<5tse, quam quidem de jure
Romano, ex aliis quoquemanifeftuin eft. Nam ,
cum jure civili debitor poft plenam in auftio-
ne publica pignoris venditionem feu addi<5tio-
nem, ac fubfecutam traditionem, potuiffet em-
tori offerendo pretium cum ufuris recuperare
pignus, fi non extrafleus, fed fidejuffor, qui
pro eodem debito intercefferat, vel fecundus
creditor ab antiquiore pignus emiffet, vel an-
tiquiori obtuliflet debitum, atque ita quodam-
inodopignus comparaflet, quafi fidejuffor, ut

bonam

-ocr page 929-

bonam fidem pr®ftet, non tam emere & fibi
negotium gerere debuerit, quam potius debi-
tori, pro quo fidem interpofuit, atque ita tum
fidejuflor tum creditor pofterior non tam domi-
nii acquirendi quam pignoris aut crediti fervan-
di cauia pecuniam dediife ac pignora fufcepifle
viderentur. I. 1. C. de dolo l. fi tnandatu 59. §.
1. ffi. mandati. I. cum fiecundus 5. §. 1. 1.6. ff
Jj. t. (quod & in Frifia adhuc fervatur. Sande
decifi. lib. 3. tit. 12. defin. 18.) noftris tamen
moribus neque fidejuffor neque creditor, qui
auftione publica pignus comparavit, illud pre-
tiorecepto reftituere debitori compellendus eft.
Groenewegen ad /. 1. C. de dolo & ad l. 6. ffi.
b. t. Et quamvis jure Romano creditori licue-
rit diftraftioni pignoris paftum adjicere, de re
vendita fibi aut debitori reftituenda , fi ipfe aut
debitor intra certum tempus pretiuin reddiderit,
adeo ut vi talis pa£ti debitor vel fuo nomine
agere potuerit oblata pecunia ad reftitutionem,
perinde ac fi ipfe vendidiftet & padus eftet,
vel faltem a creditore petere, fibicedi a&ionem,
ubi fibi ipfi creditor pacto fervaverat pignoris
redimendi facultatem. I. fi creditor 7 pr. & §.
3. ffi. b. t. l.fi cum venderet 13.ffi.de pignorat.
att. tamen, curn hodie pignora conventionalia
eodem modo diftrahantur ex decreto judicis,
quo judicialia, & haec aeque Romano ac ho-
dierno juredivendantur fine ulla redhibendi con-
ditione, dum omniaomitti debent, quibus em-
tores abfterreri poflent ac venditio difticilior efK-
ci, atque ita deterius reddi creditorum jus; confe-
quens eft, nec ea ratione emtores ab emtione ,
femel per addiftionem folennem impleta , depelli
pofle per fa£tam a debitore pretii oblationem.
Quseadeo verafunt, ut, fi fiduciariae folutionis
per interlocutoriam fententiam decretae intuitu
pignora capta atque diftrafta fuerint, ac deinde
per definitivam interlocutoria revoceturne tum
quidem emtori a debitore pignus emtum auferri
poflit oblato pretio, fed fufficere debeat vin-
centi per definitivam , quod adverfus viiftum ad
foluti & ejus quod intereft reftitutionem agere
ex cautione poffit; eo quod ad diftraftionis vali-
ditatem fufficit, eum rite condemnatum efte.
ita poft Ant. Fabrum Cod. libr. 8. tit. 17. defin.
23., Ant. Matthxus de auttion. libr. 1. cap. 16.
mm. 50.

10. Illud Romano & hodierno juri commu-
ne eft , quod , fi antiquior ac jure potior credi-
tor pignus folenniter extraneo vendiderit, aut
decreto judicis per apparitores diftrahi curaverit,
extraneus ille emtor neque per debitorem , ne-
que per creditores tempore pofteriores aut jure
debiliores, ullam oblato pretio foluto pati tenea-
tur emtx rei ablationem , fed pleniffimo & ir-
revocabili jure dominus fiat. I. cum prior 3. ffi. b.
t.l. 1. 2. C. fi antiquior cred. pign. vendid. l.fi
generaliter 6. C. qui pot. in pign & contra pof-
feflores quofcunque poflit in rem aftionem exer-
cere. I. obltgatis 15. C. b. t. nec vinci, fi con-
veniatur de proprietate, fi modo debitor dominus
fuerit. /. qui d creditore 18. C. b. t. junct. /. etfi
is 10.ffi. b. t. vel ipfe creditor, qui vendidit,
ejufdem rei ex alia caufa vellet quaeftionem mo-
vere. /. & fi is 10. ffi. b. t. Sande decifi libr.
3. tit. 12. defin. 18. Uti ex adverfo, fi credi-
tor antiquior pignus non auitione publica fed
privatim a debitore comparaverit, liberum reli-
quis eft adverfus eum hypothecaria agere, Sc
pignus evincere, perinde ac fi extraneo debitor
pignus vendidiflet. /. 1. C. fiantiquior cred.pign.
vend. Quo tamen cafu creditori antiquiori, cui
jam per emtionem domino fafto defierat res pi-
gnori effe, dum rei fuae pignus non fubfiftit, jus
iuum pignoris cuin pra;latione ita revivifcit, qua-
fi nulla pignoris emtio interveniffet; cum etiain
re ipfa emtio per hypothecariam a pofteriore in-
tentatam & eviftionem fubfecutam hadenus in-
firmetur, atque ita eventus docuerit, revoca-
bile tantuin dominium creditori prirno fuiffe
quaftitum ; quo fit, ut ablato dominio priftina
jura redintegrentur, d. I. 1. C.fi anttquior cred.
pign.vend. I. pen. §. 1. ffi.de except. rei judtcatce
eoque faciunt, quae de junbus poft retraftum em-
tori revivifcentibus difta tit. de lcge commijfior.
num. 28. in fine. Chriftineus vol. 4. decifi 162.
Tyraquellus deretraft. gentil. §. 1. gloff. 7. num.
70. Matth. de Affliais decifi. 16. Refponfa Ju-
rifc. Holl. part. 1. confil. 281. Ant. Mattba:us
de auclion. libr. 1. cap. 14. ntim. 11. Secus
quam obtineret, fi & antiquior & pofterior cre-
ditor fimul una emtione emiflent privatim a
debitore prsedium fibi obligatum ; tunc eniin
alter in alterum nullarn haberet a£tionem, quia
confenfum mutuo venditioni dediffe intelligun-
tur & juri pignoris renunciafle. /. Titius 9. ffi.
quib. mod. pign. vcl byp. folv.

11. Quod fi pofterior creditor hypothecarius
pignora diftraxerit, prior ac jure potior nullain
contra pofteriorem creditorem de pretio ex pi-
gnorurn venditione reda&o aftionem habuit; fed
tantum contra tertios pignorum pofleflores hy-
pothecaria experiri jus civile ei permifit; eo quod
pecunia ex pignore redafta pignori obligata non
eft, nec in judiciis particularibus in locurn rei
fuccedit. /. l.ff. b. t. jun£t. /. idemque 7.§. ttlt.
in fine ffi. quipot. in pign. I. qui vas 48. §. ult.ffi.
de furtis. nih heres fub beneficio inventarii adi-
ta hereditate diftraxiflet, & creditores jura debi-
liora habentes ex pretio dimififlet. /. ult. §.5.
& 6. C. de jure deliberandi. vel fifco tanquam
creditori potiori debitum eflet. /. pecunia 5. C.
de privilegiis fifici. I. deficrre 18. §. ult. I. 19. 20.
21. ff. de jttre fifci. Sed cum hodiernis mori-
bus omnis venditio pignorum conventionalium
ac legalium aeque ac judicialium ex decreto ju-
dicis folenniter facienda fit, & pretium inde re-
dadum non aliter creditoribus cedar, quam fi
caverint de reftituendo ubi alii emerferint po-
tiora jura habentes, atque ita pretium autori-
tate publica furrogetur in locum rei, magis eft,
Zzzzz ut

913

Dfi BISTRACTIONE PIGNORUM BT HYPOTHECARUM.

-ocr page 930-

ut nunc emtores ad3i(S:ione fideque publica mu-
niti inquietari nequeant per eos, qui fe in pi-
gnore potiores efle contendunt , fed vi cautio-
nis adverfus creditores pofteriores ex pretio di-
miffos agendum fit , quoties jufta fubeft ex-
cufatio, cur non maturius ac re adhuc integra
de jure fuo experti fuerint, qui ie ajunt potio-
res eife. Gronewegen ad 1. 13. C. de eviflion. &
ctd tit. C.fi vendito pignore agatur. Leeuwen cenf.
for. part. 1. libr. 4. cap. 10. ntim. 9. in fine. vel
quoties conditio debiti aut hypothecx conftitu-
ta? adhucin pendenti eft eo tempore , quo in-
ter creditores de prseiatione fententia fertur, vel
in cafurn evi&ionis, quae necdum fecuta eft ,
fundus pignori obligatus eft, cum his in cafibus
tantum jus fuum ex conditione fufpenfum de-
nunciare interim creditor poffit ac debeat, tem-
poreeo, quo deprarlatione difputatur, atneuti-
quam impetrare debiti ex conditione etiamnum
fufpenfi & adhucincerti folutionem. Neoftadius
Curice fiupr. dccifi 97. qucc incipit, Guilielmus.
Tyraquellus de retrattu gentil §. 1 .glofi. 10. num.
45. Adde ttt. dejudtciis num. 28.

12. Licet autem reguiariter parata pecunia
pignora diftrahenda fint,adeo ut,emtore pretium
non foivente, iterata fieri poflit ejufdem rei ven-
ditio periculo primi emtoris. /. a divo Pio 1 5.
§.fied fi emtor 7. ff.de rejudicata. jun£t. l.fifutt-
dus 4. pen.ffi. de lege cotnmiffbria. potuit ta-
men creditor pignus vendens fidem emtori ha-
bere de pretio, ii aliter bonis conditionibus res
emtoremnon inveniret. arg. /. elegattter 24. §.fi
vendiderit 2. jfi. de pignorat. aff. I. quccftum 9.
ffi. h. t. eo modo, quo & in cafum evidionis
dupium repromittere, fi obid piuris pignus di-
ftrahendum eifet. I. ji ptgnore 22. ult.de pi-
gnorat. att. Si tamen creditor deinceps ab emto-
re pretiutn confequi nequeat, nec culpae poflit
argui, debitor adhuc obiigatus manet, quia ex
neceflitate fa&a venditio non liberat debitorein,
nifi pecunia perceptS. d. I. qucefitum 9-ffi. h. t.
Plane fi noftris ex moribus auctione pubiica res
mobiies per au£tionarium feu prasconem diftra-
£tce fint, ac is pretium ab emtore non exege-
rit, pericuium neque debitoris neque credito-
ris, fed ipfius auftionarii eft ,* quippe qui impu-
tare fibi debet, quod emtoris fidem fecutus fue-
rit, nec rem pro pretio retinuerit, aut idoneos
ab eo exegerit fidejuffores , quod variis fta-
tutis cautum docet Ant. Matthaeus de auflion.
libr. 1. cap. 15. num 11. fubjungens nitm 12.
creditorum periculum fore , fi vei au&ionarius
vei curator bonis datus cum pecuniis exaftis
fugerit, aut alias foivendo non fit.

13. Si pignus vendendum emtorem non in-
vcniat, totoque biennio fic venale fuerit habi-
tuin, petitur & impetratur deinceps per credi-
torem h Principe non magiftratu. /. eleganw
24.pr.fi. de pignorat. att. l.fiis qui 63. ulL
ffi. de acquir. rer. domin. (licet oiim in pignore
judiciaii etiam pmoribus ea poteftas videatur
data ex refcriptis Imperatorum. /. a divoPio 15.
§.fi pignora 3.ffi.de rejudicata. ad quae refcri-
pta generaiia prsetores ea poteftate munientia,
videtur pertinere quod dicitur a Gordiano,
autoritate Principis dominium creditori addici fio~
lere. I. ult. C. fi in caufiajudic. pign. capt.fit.)
dominium pignoris jufto pretio aeftimati, adeo
ut fuperfluum creditor debitori reftituat, & ejus,
quod minus eft in pretio quam debito, falvam
habeat exa<5tionem. Quod di obtinet, fi poft
impetratum dominium creditor pignus vendat.
Ut tamen Princeps non ante dominium addi-
cat creditori, quam fi prius ex juflu Principis
magiftratus debitori certum adhuc temporis fpa-
tium prxfinierit, intra quod ilie creditori fatis-
faciat, ac ne fic quidem venerit debitumque
obtuierit. Sed &poft dominii impetrationein de-
bitori adhuc integrum eft intra biennium con-
tinuum pignus recuperare, itnpenfis redditisde-
bitoque foiuto , ne debitores temere rerum fua-
rum dominium ainittere viderentur, uti hxc om-
niapienius traduntur in /. ult. C. de jure domitt.
impetr. Quae tamen impetratio dominii non im-
pedit, quo ininus verusdominus rem evincat,
fi doceat, eam fuam efle, ac per errorem a
Principe veiut debitoris propriam fuiffe addi-
£tam. arg. /. eleganter 24. ffi. de pignorat. att.
cum Princeps non foleat beneficia concedere in
aiterius injuriam. /. 4. C. de cmancip. liberor. &
res inter aiiosadta veljudicata aliis non noceat.
L fiepe confiitutum jf. dcrejudicata. acipfa
quoque res in judiciis diviforiis uni adjudicata
refte evincatur, fi aliena appareat, licet aiio-
quin adjudicatio quoque dominium tribuat.arg.
/. fiper errorem ij.fi. de ufiurp. & ufucap. junfit.

L i b.

ult. infi. de ofific. judicis. Caterum hae do-
miniorum impetrationes tantum in fpeciali, non
item in generali pignore iocum habent. /. 1. C.
eod.tit. & cenfetur creditor, qui jam dominium
impetraverat, ab ea impetratione deftitiffe, fi
poftea ufuras aut debiti partein receperit a de-
bitore. 1.2. C. eod.tit. arg. /. pofidiem 7.ffi.de
lege commifforia. Quid, quod & moribus noftris
tota dominii impetratio abolita eft, dum credi-
tores ipfi hypothecarii, qui fubhaftationem irn-
petrarunt , ad licitandum admittuntur, atque
ita vel emtionis titulo fibi pignus acquirere, vel
iicitando eintores extraneos adigere poflunt ad
jufta pignorum venalium pretia conftituenda.
Groenewegen ad tit. C. dejure domin. impetrando.
Parensp. mem. Paulus Voet ad §. 1. lnfiit. quib.
alien. licet velnon. num. 3. poft alios ibidem ci-
tatos.

iCI

XX. T i t. V.

r/rc/-

••/I

-ocr page 931-

915

Quibus modis pignus vel hypotheca solvitur.

- \ ' • ^: V ^: . ,......

T I T V L V S VI.
Quibus modispignus vcl hypotheca folvitur.

SuMMARIA.

1. Pignus folvitur, ft creditorfiat dominus pigno-
ris ; nifi creditor antiquior pigntts privatim eme-
rit, & fiecundus creditor idevincat.

2. Etiam fiublato principali debito per confiufionem,
folutionem, novationem &c. An fi liberi matri

. tutrici fucceffierint, bona vitrici liberentur d vin-
culo pignoris legalis? Quidjuris, fi pignorain
novatione repetita fint ? An pupillus cenfieatur
novajfe obligationem ex tuteld & perdidijfept-
gnorts jus, fi pofi pubertatem ufiuras reliquo-
rum acceperit ? Totttm debittim debet fiolutum
cjfe, licet plures debitoris heredcs fint. Ottid,
fiprimus debitor fiolverit, cum pignus pignori
datum ejfiet ?

3. An, cum remififio principalis debiti inutilis efi,
remififio quoque pignoris invalida fit ?

4. An evaneficat vinculumpignoris, fimancipium
obligatum manumittatur aut profittuatur ? Pi-
gnore extmcio, an debitor cogi pofifit, ut aliud
pignus dct pro annuo reditu vel alio debito ?

5. Dc pacio ne res pignori fit, redditione pigno-
ris, aut infirumenti continentis obligationem
pignoris.

6. An fiolvatur pignus , fi creditor in rei obligatce
alicnatwncm confenfierit exprejfe vel tacite ?
Ouidfi tantum ficiverit rem alienari nec contra-
dixerit, tum jttre civili tum moribus circa mo-
bilia & immobilia ?

7. Ouid fi alienatio, in quam confienfit creditor,
non fequatur, vel non eo modo, vel ab ed jam
faftd recedatur ? An revivifcat pignus , fi res
pofica redeat} in dominium debitoris ex novd
caufd ?

8. Ottando verum fit, qttando non, refioluto ju-
re dantisjus pignoris refiolvi, ubi de ufiufru-

¹ lgnoris obligati vinculuin mul-
1 tis poteft diftolvi modis, puta,
■ ft creditor fiat dominus pigno-
: ris ex contra&u , fucceflione,
! aut alia quacunque ratione ,
eo quod, uti res fua nemini
fervire poteft. /. uti firui 5. pr. ffi.fi ufitsfruft.
pet. vel ad al. pert. neg. ita nec pignori devin-
<5ta efle, adeoque res devenit ad eum cafum ,
a quo initium habere non poteft. l.firemalie-
nam 29. jfi, de pignorat. aft.l.neque ptgnus 45.
ffi. de reg.juris. Sitamen atitiquior creditor pri-
vatim pignus a debitore confecutus fit, ac po-
fterior deinde evincat pignus, antiquiori fuum
revivifcere jus pignoris cum pradationis prsro-
gativa, tit. quinto num. 10. di&um fuit. -
2. Sed & fi debitum principale folutione, vel

ftu finito, qui obligatus erat; de pignore pi-
gnori dato, fi debitor primus fiolvat; de em-
phyteufi attt fuperficie amiffid; de re fidcicom-
mijfio conditionali ohnoxid interim pcr grava-
tum pignori datd; de re in diem addiftd, vel
fub lege commijforid venditd interim obligatd,
fivenditiorefiolvatur. Quid, fi obligata fitrcs,
qute vendita erat fub conditionc, ut, fi dtjpli-
cuijfiet, reddere liceret, vel quce ob vitium recl-
hibetur ?

9. An reficijfid vcnditione ob enormem lccfionem res
interim per emtorem obligata redeat ipfio jtire
libera ad venditorem, dtfiinftione cxplicatur.

10. Sijus pignoris ex conventione vcl lege tan-
- tum ad certum tempus confiitutum fit, vcl do-

minus confienficrit, rcm juam ufique ad anntim
obligari, lapfio tempore res definit obligata ejfie.
Quidfi domihus direftus confienfierit in fieudi op-
pignorationem , ficd ed legeut intra fiexcnnium
luattir ?

•11. An extxnguatur pigmts, oblato pignore alio
teque idoneo invtto creditori ?

12. An legale pignus pereat per convcntionalc,
vel per fidejufores datosl

13. An fiold oblatione debiti fine depofitionc ?

14. An mutatione formce rei obltgatce ? vel novd
ffeciefiaftd ? An debitor invito creditore pofifit
domttm pignbratam defiruere, aut formatn rei

. - mutare? ^!v

15. An priori creditori pereat fiutim pignorisjus,
fi confienfierit, alteri creditori rcm eandemobli-
gari ?

16. An refioluto jttre pignoris ob chirographarittm
debitumpignus retitteri poffit ? An & pro ufiu-
ris debiti chirograpbarii ?

oblatione confignatione ac depofitione pecunia:
debitse, vel compenfatione, vel voluntaria no-
vatione, vel remiflione , vel pafto de non pe-
tendo , vel jurejurando ad delationem aut rcla-
tionem partis prseftito, velfententia judicis, vel
confufione dum creditor debitori fuccedit, alio-
ve fimili modo, quo obligationes aut ipfojure
aut ope exceptionis diflolvi folent, fublatuin
fit, pignoris quoque vinculum inutile redditur;
cum fublato principali accefloriutn tollatur. /.
fiolvitur $.pr. & §. ult. I. 6. pr. & §.1. l.fide-
ferente 13. ffi.h.t. l.ult. C. de luit. pignoris. l.fi
debitor 4. jffi. qui pot. inpign. I. fipriufiquam 8. C.
de difiraft. pign. l.fi retn aliam 9. §. otnnis 3. ffi.
de pignorat. aft. I cum te 4. & tot. tit. C. de re-
mififi. pignor. l.fitibi decem 17. §. de pignore 2.
ffi. depaftis. l.ult. C. depignorat. aft. /. novatione
Zzzzz 2 18,ff.

-ocr page 932-

916 L i ,B. X X-

18 .jf.dc novation. Hinc , cum bona vitrici liberis
prioris matrimonii iegali hypotheca obligata
fUiflent ob id, quod eorundem matrem tutricem,
non redditis rationibus aut- rpliq.uis non iliatis
duxiilet uxorem, ac liberi 111 i deinceps fuse ma-
tri fimpliciter fine inventario heredes extitifient,
judicatum fuit, extinfta eo modo. obligatione
principah materna ex adminiftratione tutelae na-
ta , nec vitrici bona ulterius remanfifle privi-
gnis devincta. arg. /. Granius 71. jf. de fuktjujjbr.
Sande decif. FriJ. libr. 3. tit. 12. dejin. 4. m fine.
Ut tatnen refpcdu novationisdiiret pignus una
cum temporis pra:rogativa, fi illud novadonis
interpofits tempore repetitum fuerit. L creditor
dcceptis 3. I. creditorqui 1 2, §. Papinianus 5. ff.
qui pot. in pign. l.fiduUm 11. §. novata 1. ff~.de
pignorat. ati. Adde tit. 4. num. 32, necp.upilius
novafle intelligatur, ad id ut fuum perderet privi-
legium aut hypothecse jus, fi pofl: pubertatem
rationibus a tutore acceptis, reliquarionem ejus
fccutus, uluras acceptaverit. I. quinominibus 44.
§. 1 .ff.de admin. &peric. tut. Et quod attinetfo-
iutionem , non dubium , quin & fub ea compre-
hendatur, II creditor ex pignore frudus, debiti
quantitatem a:quantes perceperit, quoties non
fubefl: paftum antichrefios. /. 1.2. idt. C. de pi-
gnorat. ali. I. 1. C. de difirafi. pign. Nec aliter fo-
iutione vinculum pignoris peremtum intelligitur,
quatn fi totum debitum exfolutum fit. d. I.
3 .ff~.de pignorat. aft. I. quamdiu 6. C. de difiraff.
pignor. ufque adeo, ut non fufficiat, unum ex
pluribus ejufdem debitoris heredibus fuam ex-
folvifle hereditariam portipnem, fed vel ab om-
nibus, vel ab uno pro omnibus folutionem in-
tegri debiti fieri necefle fit, cum individua cre-
datur pignqris caufa, nec obligatio individua ex
perfona heredum mutationem recipiat. /. 1.2.
C. deluit.pign. I. 1. C. fiunus expluribus bered.de-
lit. aut cred. I. unus ex multis 16. C. difiratt.
pign. junft. /. 2. §. 2. ff. deverbor. obligat. Vide
tit. depign. ait.num. 6. Plane , fi pignus pigno-
ri datutn fuerit, & creditori primo per primum
debitorem folutum fit, etiam creditoris fecundi
intuitu vinculum pignoris interire verius eft ;
cum refoluto jure dantis etiam accipientis jus
refolvatur, nifi creditor fecundus debitori pri-
mo denunciaverit, ne is primo creditori folvat,
donec fibi fatisfaftum fuerit. /. z. C.fipignuspi-
gnori dat.fit. I. grege 1 3. §. cumpignori 2. ff. de
pignor. & hypotb. I. debitor a creditore 40. §. ult.
ff. de pignorat. ali. junft. /. nomcn 4. C. qtice res
pign. obtig. poff.

3. Quod fi inutilis fit remifllo debiti, pi-
gnoris quoque remifllo invalida erit, fi modo
eademin pignore, qua:inprincipaH debito, ra-
tio fit. l.debitum 5. C. deremiff pignor. Unde
fi debitor debitori luo debitum retniferit in frau-!
dem creditorum , pro quo debito pignus obli-
gatuin erat , pignoris seque ac debiti remifllo.
efteftu caret. arg. /. & fi pignus 18. ff. qttce in
fraud. credtt. alien.fimt ut reficind. Idemqueeft,

T I. T, VI.

fimetu vel dolo indu£tus, vel lubrico setatis la-
pfus credftor debiti principalis hypothecarii fe-
cerit remiflionem; in quantum per reftitutio-
nem in mtcgrum ex juftis hifce caufis a:que pi-
gnoris ac debiti perfecutio redintegratur. Diver-
ium obtinet, fi non eadem debiti principalis inu-
tiliter remifli qua: pignoris ratio inveniatur.
Cum ergo donationes inter virum & uxorem,
atque adeo etiam debiti remiffiones , per quas
remittens pauperior & alter ditior eftlcitur, jure
civili reprobata: eflent. tot. tit. ff. de donat, inter
vir. & uxor.. pignorum autem remiffiones non
inciderent in prohibitam inter conjuges dona-
tionem. d. /. ff. qttce in fraud. credit. aliett. I.
etiam confiante 11. C.ad Senatufc. Vettejanum.
confequens eft, inutili pronunciata donatione ,
pignoris tamen perfecutionem femel remiftam ex-
tindam manere : ac de eo cafu accipienda. /.
1. §. 1. ff. h. t.

4. Manente principali debito, pignoris jus
folvitur, fi crcditor ancillam fibi pignori datam
proftituerit, vel aliud improbum facere coege-
rit. /. ult. §. ult.ff. de pignorat.aft. aut fervus in
aedes inductus, atque ita tacite pro penfionibus
obligatus, velgeneraliter tantum cum caeteris de-
bitoris bonis jure pignoris devinftus , a domino
manumittatur ante prseclufionem. /. pcn. ff. in
quib. caufi. pign. vel hypoth. tacite contrah. I. 2.
/. 3. C. defiervo pignori. dato manumiffo. Adhax,
fi res pignorata intereat. /. ficut 8. pr. ff. b. t.
vel ab hoftibus capiatur. Vide Refp. Jurifc, Holl.
part. 3. vot. 2. confit. 1. Nec compelli debitor
poteft , ut peretnti pignoris loco rem aliam ob-
liget, utcumque pignus in annui reditus fecu-
ritatem conftitutum eftet; licetenim in prxto-
riis ftipulationibus ita jus fit, ut fa:pius interpo-
ni debeant, ubi fine culpa ftipulantis cautum
efte defiit. l.prcetorice fiipulationes 4. ff. de prceto-
riisfiipttl. /. 3. §. ult. I. 4. ff. ut inpoffeff. legat.
velfideic. nomine cjfie liceat. in ca^teris tamen una
fecuritatis prsftatione defungi debitorem , nec
finguiis momentis onere cavendi oportere gra-
vari, verius eft. Jacobus Coren obfierv. 35. lit.
L. & M. Lambertus Goris adverfar. traft. 2. cap.
3 . num. 4. Covarruvias var. refiot. libr. 3, cap.
7. num. 6. verfi qttod item diximus.

5. Perit infuper folum pignoris vinculum ,
fi a creditore ipfum remittatur pignoris jus, five
tacite, dum res obligata reftituitur aut legatur
debitori, vel ipfum redditur aut legatur chiro-
graphum, quo pignoris obligatio comprehenfa
eft. /. l.ff. de hberat. iegata. /. creditricem 7. C.
de remiff.pign. five exprefle, pa£to interpofito ,
ne amptius res obligata fit; quo cafu hypothecje
quidem nexurn ipfo jure, pignoris vero traditio-
ne perfedi obligationem ope tantum exceptio-,
nis diflolvi, plenius traditum tit. de paCtis
nttm. 3. -. ..:. •

6. Evanefcit praeterea pignus manente debi-
to, fi creditore confentiente debitor rem obli-
gatam tertio vendiderit, permutaverit, dona-

verit,

-ocr page 933-

Quibus modis pignus ve

verit, in dotem dederit, aut alio quocunque
modo alienaverit; nifi confenferit falvo fui pi-
gnoris jure; aut ea lege venditionem fieri paf-
iusfit, utnonantedifcedatura pignore, quam
poftquam fibi ex rei venditae pretio fatisfacium
fuerit. l.fidebitor 4. §. I. I. ft confienfit 7. I. ficut
8. §. quod fi is 9. & 10. ff. h. t. I fi probave•
ris 2.C. de remiffi. pignoris. Nec intereft, utrum
ipfe debitor Vendiderit, an heres ejus ex con-
fenfu per defundum impetrato. d. I. ficut 8. §.
fi debitori 16. jfi. h. t. Nec , utrum creditor ex-
prefte confenferit, an tacite , dutn forte fub-
fcripfit in tabulis emtionis, fi modo non mani-
fefte in fubfcribendo deceptus fit. d. I. ficut 8.
§. non videtur 15, in finc ffi. h. t. Sed & fi ra-
tihabitio poft venditionem a debitore fa&arn fu-
pervenerit, pro confenfu erit. d.l. fi dcbitor 4.
§. 1. in fine jfi. h. t. Sola tatnen fcientia credi-
ditoris cum filentio conjunfta non inducit con-
fenfum in alienationetn; curn magis ideo paflus
videatur, venirerem, quodfciebat, ubiquepi-
gnus fibi durare. d. I. ficut 8. §. non videtur 15.
in pr. ffi. h. t. nifi fervus fpecialiter pignori ne-
xus, fciente nec contradicente eo cui obligatus
erat, a debitore niartumiflus ac in iibertate mo-
ratusfuerit, Iibertatis favore. I. 1. C. tle remiffi.
pignoris. vel creditores eo temporei quo prae-
dium folenniter fub hafta diftrahebatur, pro-
grammate admoniti, cum prasfentes eflent, jus
fuutn exfecuti non fint; eo quod hafta; fifcalis
fides non facile convelli debet. l.fi eo tempore 6.
I. fi hypothecas 8. C. de remifi. pignoris. Quin &
fecundum mores hodiernos mobilia, five fpecia-
liter five generaliter ex conventione vel lege de-
vin£ta, tranlire fine ullo onere in.quemvis pdf-
feiforem, five onerolo five lucrativo fuerint tp
tulo alienata, uti & immobilia generali hypo-
theca conventionali nexa ac ex onerofo titulo pef
debitorem tranflata, licet creditor in rerurn ta*
lium mobilium ac immobiiium alienationem non
confenferit, ac forte nec fcientiam habuerit tran^jflationis a debitore fa£tae, plenius expofitum tit.
3. nwn. 1 3. 14.

7. Non aliter tamen creditoris in alienatio-
nem confenfu perimitur pignoris jus, quam fi
ea vere lubfecuta fuerit, eo tnodo, ac tempo'-
re, cirterifque qualitatibus ac circumftantiis fer-
vatis, quibus creditor fuutn in alienationem con-
fenfutn circumfcripfk. Nam fi non venierit res
in cujus venditionem creditor confenferat, vel
vertdita quidem fit, fed a venditione receffum
fuerit, vel venditio ex aliqua caufa inutilis fit,
perfecutio pignoris etiamnum falva eft. l.fidehi-
tor 4, §. ult. d. I. fieut 8. §• fi voluntate 6. 1.1 o.
ffi. h. t. Sed & fi intra annum veridi permiferit,
alienatio poft annum fecuta non aufert ius cre- '
ditori. d. I. 8. pcn.fi.h. t. Plane fi conferifu in
venditionein interpofito, debitor donaveritrem
pignoratam autin dotem dederit vel vice Verfa,
voluntatis magis quam juris qusftionem hartc '
efle , ac ex circumftantiis oportere dijudicari, i

. HYPOTHECA SOLVITUR. 9 I 7

utrutn & in eutn alienandi modum videaturvo-
luiffeconfentirecreditor, patet ex d.l. 8. §. ir.
13. 14. ffi.h.t. Porro alienatione femel re&e
fadta ita fecundum juris civilis difpofitionem eva-
nefcebat pignoris virtculum , ut ne redintegra-
retur quidem , fi poftmodum ex nova caufares
eadem in debitoris reverteretur dominium ac po-
teftatem. /. ult. C. de remijfi. pignor. Quod tamen
hodie mutatuin monet Groenetyegen ad d. /.
ult.

8. Refoluto quoque jute ejus qui pignus de-
dit, creditori fuum jus pignoris iriteiire necelfe
eft. Quod tamen non femper ipfo jure, fed far-
pe tantuin ope exceptionis fit. Ipfo quidem ju-
re id contingit , quoties is , qui rem pignori
obligavit, plenutn in ea re jus non habuit, fed
penes aliutn fuit potentius jus dominii vel pra?-
fentis vel futuri, ex quo res illa obligata invito
eo, qui obligaverat, reverti poteft. Qua ratio-
ne, fi quis pignus pignori dederit, fecundo cre-
ditori protiiius evaneicit pignoris jus, quam pri-
mum creditori primo, qui pignus pigriori de-
derat, per debitorem primurn folutio debiti fafta
eft, ut fupra probatum niim. 2. iit fine. Idemquc
eft, fi fru£tuarius ftium ufumfruduin pignori
obligaverit, & is morte fru£tUarii aliove fiinili
legitimo mcido extinftus ad proprietatem rever-
tatur. l.ficut 8. j>r. ff. h. t. arg, l. fi quis domum
9. §. hic fiibjungi 1. ffi. locati. vel ernphyteuta
aut fuperficiarius fuam emphytcufin aut lupcr-
ficietn; & dein ob non folutUm canonem aut
folarium fundus redeat ad ddminUm dire£tuin
ex jure comiriifflj /. iex vettigali 31. ffi. de pi-
gttor. & hypoth. arg. /. eliatH fiiperficies 15. jfi.
qui pot. iti pigft; 8dd & fi hereS rerii a defunCto
fub cortditlorie iegatam adf fideitdtnttiiflb reli-
£tam , eadem penderite, pignotis nexui eftece-
rit obnoxiam, exiftente conditione res ipio jtfrfe
liberata per legatarium vindicari pdteft. /. ult.
§. fin autem 3 . C. commtin. de legatis. I. grege
13. §. fiatuliher i. ff. de pigti. & hypoth. Nec
aliud obtinet, fi cum lege comiiiifforia res ven-
dita vei in diem addifta fuerit, ita ut puram
ifta paftio vetiditidnetn fecerit, atque adeo tran-
flatum in emtorem dotninium emtor interim pi-
gnori obligaverit, fed poftea db rion folutum
pretium vel ob allatam conditidriem meliorerri
res inemta fiat. I. fi res 3. ffi. h. t. I. ttbi autem
4. §. fied& MarcelliiS 3. ffi.de itt diem addtttio-
ne. Quoruiri omnium exeriiplorUtri , etiam a
Vinnio in fiktt. qtnefi. hbr. 2. cap. 5. relatorum ,
iliud fundamentrim eft, qudd rion pius jurisha-
bere potuerit creditor, quam habet is, a qub
pignus tenet. /, fi fuperatus 3. §. 1. ff. de pign.
& hypoth. I. nemo pius juris 54. ff. de reg.jur.
jam autem irt fuperioribus omnibus cafibus nbn
nifi revocabifls dominium aut jus debitori oppi-
gnoranti quxfitum fuerat, quod & fciebat, aut
faltem ignorare ndn debeat credifor. arg. I. qui
cum alio 19.ff. de reg. juris. ac proinde queri non
debet, fi ipfi pignus pereat, durn debitori fuutri
Z z z z z 3 ab

-ocr page 934-

918 L i b. XX. T i t. VI.

ab initio revocabiliter tantum acquilitum evane-
fcit jus, fed magis (ibi imputet, quod tam lu-
brica cautione voluerit contentus efle. Diverfum
eft, fi res diftrafta fit fub conditione, ut, fi
cmtori difplicuijfct, rcddcre liceret, & antequam
difplicuerat, per emtorem pignori obligata fit;
vel fervus aut res alia morbofa vel vitiofa ven-
dita, ac poftquam per emtorem creditori devin-
fuerat, ob vitium morbumve redhibeatur:
non enim ipfo jure pignus tunc folvitur, ne
in arbitrio debitoris fit, ipfum pignoris vincu-
lum in fe pleniflimo jure fibi qusefita, ac citra
fuam voluntatem nunquam direfto vel per in-
dire&um auferenda , diftolvere, atque ita fuum
confilium in alterius prsejudicium contra commu-
nem juris regulam mutare; fed potius emtorem
ad pretii reftitutionem ex his caufis agentem re-
pellet venditor, excipiendo , rem redhibendam
a vinculo pignoris per emtorem impofiti nec-
dum liberatam , aut eo nomine cautum efle.
I. (i rcs diflreittd 3. in fine /. 4. fifi. h. t. junft. /.
redhihere 21. 1. /. hovem 43. pignus 8. ff.
de tedilit. editt.

9. Anautem, venditioneobenormem lsefio-
nem refcifla, res vendita ac per emtorem interim
oppignorata, ad venditorem redeat ipfo jure li-
berata ab onere pignoris, an vero etiam obliga-
ta maneat poftquam in venditoris poteftatem
reverfa eft, donec folutione debiti vel aliter per
eintorem liberatafuerit, ambiguumeft. Liberam
redire quondam Bartolus negavit, affirmavit
Baldus, & fuos uterque nobiles habuit fe&ato-
res , quos recenfet Pinellus ad l. 2. C. dere-
fcind. vend. part. 2. cap. 3. num. 11. & feqq.
Fachineus controv. lihr. 2. cap. 23. Vinnius fe-
lett. qucefi. libr. 2. cap.\$. Ex fuperioribus autem
fundamcntis ad hujus quaeftionis decifionem,
mediS quodammodo via ele£ta, diftinguendum
exiftimo, utruin vetrditor agatremedio I.2.C.
de refcind. vendit. dum longe vilioris rem vendi-
dit, anveroemtor, dum longe pluris rem einit,
quam quanti illa vere valebat, atque ita fe ultra
dimidium lafum queratur. Si enim venditor ia>
fus agat, magis eft, ut refoluta venditione res
libera redcat ad venditorem; eo quod jam non
ab emtore proceflit refolutio contra&us , fed a
venditore ; quippe qui judicio compulit emto-
rem , ut difcederet ab emtione , fiid, quod ju-
fto deerat pretio, fupplere nollet. Etenirn non
voluntate fua libera , fed coaftus ille a contra-
£tu recedere intelligitur, qui, ni pretiojamnu-
merato plus quatn alterum tantum addat, red-
dere rem emtam fententia judicis compeili poteft.
Neceft, quod obtendas, pleniflimo & irrevo-
cabilijure ftatim ab initio dominium a venditore
in emtorem tranfivifle. Namcumad emtionem
inter alia requiratur, ut pretium juftum fit, &
rei vendendse refpondedt, intelligi non poteft
plenum & irrevocabile doininium rei in emtorem
tranflatum, quamdiu ab emtore pretium juftum >
vel faltem iniquitate tolerata laborans, prseftitum
non eft. Quod fi ex adverfo emtor Isefus hoc te-
gis 2. remedio expertus fit, reftius dixeris, ipfo
jure pignoris jushaud refolutum effe, fed idein
potius hoc in cafu videri comprobandum, quod
de emtore ob inorbum vitiumve rem venditam
redhibente fuperius traditum eft ; eo quod hic
alibera emtoris voiuntate proficifcitur refolutio
venditionis ; quippe qui potuiflet non expertfi
iilo remedio , uti emtor potuiJfet a redhibitoria
abftinere, acretaii, quaiiserat, contentus efte.
Nec recte dixeris, invitum agere , quia agit ut
enormetn evitet in pretio lsfionem ; nifi eodem
jure afferueris, invitum quoque emtorem red-
hibitoria experiri, quia, ni ea agat, ex vitio
morbove reilatente in datnno hsefurus eft. Quod
tamen cum non obfuerit, quo minus Jurifcon-
fulti refponderent, pofl: redhibitionem durare
ipfo jure pignoris obligationem, etiam noftro
in cafu non oberit, dum emtor avertendse Ise-
fionis gravioris ergo experitur.

10. Porro , fi pignoris obiigationi dies vel
conditio adje6ta fuerit, ad quain ufque pigno-
risipfius vinculum duret , veluti, ne idtra an-
num pignus obligatum maneat, vel, ut definat
effie pignori res ubi creditori fidejufor idonctts da-
tus fiuerit, aut ipfo jure aut faltem ope exceptio-
nis jus pignoris evanuifiTe dicendum eft. /. item
liberatur 6. l.pen. ffi. h. t. Qua ratione etiam
moribus Holiandise legalis hypotheca publicanis
data pro tributis & impofitionibus in bona eo-
ruin qui illa debent, aliquando fex menfium
aut breviore fpatio , computando ab elapfo
condudtionis cujufque termino perire , ac tan-
tum perfonalem deinceps adionem fuperefte
ttt. 2. num. 8. didtum fuit. Nec dubitandum
videtur , quin , fi dominus confenferit in rei
fua: obligationem pro debito aiienoinproximum^:fexennium , poft decurfum fexennium res illa-
a vinculo pignoris libera futura fit; cum limi-
tata conceffio Jimitatum debeat efteftum produ-
cere, & ad tempus permiffa poft illud inteiiigi
debeant prohibita eJIe. arg. I. fiervitutes tpfio 4.
fif. de fiervitutibus. nec de injuria aut ladione
creditor queri poflit, dum magis eit quod fibi
imputet, cur tali per temporis adjedtionem li-
mitato pignore voluerit contentus eJfe. Eoque¹etiam pertinet confenfus domini diredti iilis in
iocis,in quibus ad feudi oppignorationem fecun-
dum fcriptas feudoruin confuetudines etiamnum
confenfu domini opus eft, fi is confenferit ea
iege, ut intra fexennium pignus luatur. Nifi for-
re alicubi ufu conftante contrarium invaluerit,
ut nempe etiam poft fexennium duraret pignus,
non obftante tali adje<5tione ; ficut id in GelriS
receptum tradit Lambertus Goris adverfiar. tratt.
3. cap. 1.1. num. 9. & fieqq.

11. Non tamenextinguiturpignorisjus, ob-
lato per debitorem pignore aeque idoneo credi-
tori invito; fecus fi volenti. arg. /♦ itemliberd'
tur6. i.fif.h.t. l.fi mandatttmco 45. §.item
fi 2. jf. mandati. I. fi rem 9. §■ omnis 3. fif. de

-ocr page 935-

pigWdt. dtt. Neoftadius Curia fupr. decif 84.
infine. Caftillo Sotx>iEajor quotid. controv. libr. 4.
Citp. lo.num. 56. Pinelius ad l. 2. C. dereficind.
vend.part.z. cap. 1. num. 21. nifi evidens omnino
fit, fine difpendio creditoris id fieri pofte ; quo
cafu id arbitrio judicis permitti debitori sequurn
videtur, iicet aperto jure deficiamur. Caftillo d.
num.' 5 6. Pineiius d. cap. 1. num. 21. Ilefponfa
Jurifconf. Holi. part. 1. confil. 140/

1 2. Similiter nec pignus iegale perimitur, ubi
conventionale conftituitur; aut fidejuflores dan-
tur; cumprovifio hominis non tollat provifio-
nem legis, quoties jam ante hominis provifionem
nata eft legis provifio , ac ad eundem utraque
finem tendit, fed magis tunc applicandum fit
iltud, abundantem cautelam non nocere. arg. /.
%tem liberatur 6. §. uh. ff. b. t. I. creditori 2. C. de
fidejufior. Nec obftat /. ult. C. de patfis conven-
tis. cum in ea pignus legale tantum in fubfidium
conceflum fuerit ex nova Juitiniani conftitutio-
ne, fi nullo conventionaii pignore five gene-
rali five fpeciali mulier fibi profpe xiflet pro pa*-
raphernorumfeCuritate, dumconftat, ante Ju-
ftiniani tempora folutn perfonale inter chirogra-
pharios privilegium pro dote, longeque magis
pro paraphernis, cotnpetiifle. Minus obftat /.
pcn. f. h. t. quia ibi res erant pignori obiigatx
exprefta conventione , & ea quidem limitata,
donec fcilicet dut mercesprtedii rufiici fiolutd attt
treditori fdtisfdttum fuerit. cumergo fidejuftores
deinde pro penfione admitteret fundi dominus,
ei fua voluntate fatisfactum intelligebatur, con-
venienter /. firem 9. §. omnis ff~.de pignorat.
att. jun£t. /. fiolvitur 5. §. fi convenerit 2. /. item
Uberatur6.ff. b. t. Confer Ant. Fabrum Cod. libr.
5. tit. 8. defin. 3. & 23. Neguzantium depignor.
quarto membro fiecundce partis num. 138. verfi.
quarto amplia. Bachovium de pignoribus libr. 5.
cap. 11.

13. Sola quoque oblatio debiti ad perimen-
dum pignoris vinculuin fufficiens non eft, fi
ad eatn confignatio & depofitio non fuerit fub-
fecuta. l.fi creditrici 6. l.acccptam 19. C.de ufiu•
ris. Licet verum fit, oblatione fola ipfam impe-
diri pignoris diftra&ionem. /. [i refiduum 5. C,
de dtfiratt. pignor. ac proinde poft talem obla-
tionern denegari creditori per prxtoretn aftio-
nes , quibus ille pignora perfequi & ad vendi-
tionem eorum procedere veilet, fi modo debitor
in eodetn fatisfaciendi propofito perfeveret, arg.
l.fi debitor ojferret 30. jf. defolution.

14. Mutationem formse rei pignoratse quod
fpeftat, fi quidem ea talis fit , ut plane nova
fiat fpecies, jus pignoris extinguitur , veluti,
fi ex fylva pignori obligata domus aut navis fa-
fta fit. l.fi convenerit 18. §. pen. jfi. de pignorat.
att. idque quoties non a doinirto, nec ab alio
nominedcmini, fed ab extraneo id faftum fue-
rit, ut di&um tit. 1. num. 4. Sin fpecies prior
non plane mutata appareat, pignus etiamnum
durare intelligitur; veluti fi ex domoarea, vel
ex area domus fa£ta fuerit; vel in ftindo vi-
nese aut arbores plantentur. L fi fitmdus 16. §.
fires 2. l.Paulus 29. §. domus 2. l.ult, ff. depi-
gnor. & hypoth. l.domo 21 .ff.de pignorat. aff.
Idemque dicendmn , fi ex mafla obligata fcyphi
faftifmt, aut fcyphi obligati inrudein auri vel
argenti maflam reda&i fuerint. arg. /. lana lega-
ta 88. §. ult.ffj de legatis 3. Neceft, quod ob-
jiciatur, ufumfru&um interire, fi fcyphi con-
flati fuerint, licec ex mafla rurfus alii fafti fint.
/. quiufumfruftttm36.ff.deufufrtittu. Nam cutn
ufusfrudus fervitus fit, & iibertati leges faveant,
fingularia plura circa ufumfrU&um finiendum
probata funt, quse ad toilendum proprietatis aut
pignoris jus haud porrigenda, ut ex ipfo tit.
qtiib. mod. ufusfmtt. ammit. aburtde patet. Adde
Bachovium de ptgnoribus iibr. cap. 12. Ob-
fervandum tamen, liberum haud efle debitori
fine confenfu creditoris autdomum pignoratam
deftruere , aut formam rei pignoratse mutare ,
quoties illa deftructio aut mutatio deteriorem
creditori redderet pignoris caufam ac perfecutio-
nem ; adeo ut & jure intercedat creditor, ne
quid tale fiat, aut fi faftum fit, ad id quod in-
tereft agere pofllt. arg.fi rem alienam 9. pr.ff. de
pignorat. att. I. qtti occidit 30. §. 1. ff. ad leg.
Aquiljl. credit0ri.S7.ff. defurtis. Chriftineus ad
Mechlinienfi. tit. 13. art. 41. Charondas Refipon-
ces dudroiCi Francois libr. 11. refp. 29.

15. Quod fi creditor prior confenferit in id,
ut alteri creditori res eadetn obligetur, priori
quidem non in univerfum perit fuum pignoris
jus , nifiidnominatima&um fuerit, fic ut ha:c
fadti magis quam juris quxftio fit; fed tamen
id eo confenfu efficitur, ut confentiens poftpo-
nendusfitei, in cujus gratiam confenfit, acper
confequens aliis quoque hunc noviflimum hy-
pothecarium antecedentibus: adeoque fi primus
rem quarto obligari concefferit, non quarto tan-
turn, fed & fecundo ac tertio creditori cedet.
Non enim ea ratione quartus fuccedit in locunt
primi, nec quartus ante omnes in pignore potior
fit, fed magis amoto primo confentiente fecun-
dusefficitur primus, quartus tertio loco venit,
ipfe primus Ioco quarto. /. creditor 12. §. ft
tttum 4.ff. qui pot. in pignore.l. Paulus refpon-
dit 12. ff.h.t.

16. Refoluto autem jure pignoris quod fe-
mel ab initio jure conftitit vel poftea firmatum
fuit, creditor illud adhuc retinere poteft pro alio
debito chirographario, fi modo ipfe debitor ,
non alius creditor hypothecarius, pignus repe-
tat. I. unic. C. etiam ob chirographarium deb. pign.
rettneri poffie. Non tamen pro debiti chirogra-
pharii ufuris, tum, quia jura nova ftri&am re-
cipiunt interpretationem, tum quianeprohy-
pofhecarii quidem debiti ufuris retentio pigno-
ris permiflaeft, fi in eas pignus obligyum non
fuerit. l.per retentionem 4.Y. de ufiuris. I. fioltt-
tum 11. fiinfortem 3.ff. depignorat. att. Con-
fer DD. ad d. L unic.

LIBER

9*9

QiriBUS MODIS PIGNUS VEL HYPOTHECA SOLVITUR.

-ocr page 936-

1. Quotuplices sEdiles fiierint? Emtores nionendt de
•vitiis aut morbis rerum vendendarum &' de
natione fervorum, aut ipji de his Jlipulari de-
bent. Quidjuris, Ji fundtts pejlilens Jit vendi-
tus ? Vel fola jugerafertilia, quce tamen d qui-

_# tufdam Jlmlibus haud erant feparanda ? An
teneaturqm fervitutem fundi aut tributum ce-
lavit fciens aut ignorans ?

2. Qmd morbi, vitii, jumentorum veniatappel-
latione ?

3. Actio redhibitoria & quanti minoris datur ex
reticentid ; quce etiam ejl, fi quis injidiofe oh-
fcure loquatur, non item Ji rebus ipfis & fatfis
venditor moneat. Datur & ex diiio promififove.
Qualia ditia, & quo ufique, prcefianda fint d
venditore ? An & diita commendandi acja-
(iantice gratid ?

4. Quibus detur redhihitoria, contraquos, ohqitce
vitia rei principalis aut accejforia ? Ouidjuris
fi plures res fint venditce, vel paria jumento-
rum, & res una vitiofia fit ? Ouales impenfias
emtor prceter pretium recuperet, quce viciffim
venditori reddat ? Ouid fi rem interim pignori
cbligaverit'?

5. Qrtid fit aftio quanti minoris ? Quo modo fia-
cienda ceftimatio, fi res plures ttno pretio ven-
ditce ? Quidmoribus ?

6. Intra qua tempora agendttm fit redhibitorid &
quanti minoris attione ? Redhibitorid femel tan-

Riplicis generis JEdiles fuere :
primo namque duo ex plebe
creati , qui sedibus publicis
prseeffent , in quibus omnia

______fua fcita plebs deferebat, /. 2.

itemque 21. ffi. de Orig. juris. Quibus dein
alii ex numero patrurn additi, qui Curules di<5ti,
quod fellis eburneis curulibus infiderent,uti etiam
equis curulibus quadrigalibus majores magiftra-
tus vehebantur, quorumFeftus meminit. Adde
Briffonium antiquit. lihr. 3. cap. 15. His tan-
dem duos Carfar adjunxit, qui frumento prse-
effent , Cereales iEdiles a Cerere di(5ti. Confer
Rofinum Antiquit. Roman. hbr. 7. cap. 24. 25.
iEdiles autem inter csetera etiam circa venditio-
nes edi&um propofuerunt, jubentes, ut ven-
ditores monerent emtorem, latens rei vendenda
fubeffe vitiuin aut morbum; aut, iis filentibus,
emtores lpfi ftipulentur, nihil vitii morbive fu-
beffe. /. I. §. t.ff. h. t. I. fit ita qttis 31. /. 32.
ff. de eviiiion. Quse non in fervis tantum ac

tum , at quanti mvnoris atfione fcepius agi po-
teft. An redhibitoria intentata confiumat aiiio-
nem quanti minoris, & vice verfd ?

7. Quo modo agendum redhibitorid aut quanti mi-
norts , fi plures emtores vel venditores, vel
plttres unius emtoris aut venditoris heredes fint ?

8. Non dantur hce aUiones pendente venditionis
conditione. Necpropter leve vitium? Anpropter
vitia poft venditionem fiupervenientia, & qttis
de eo judicet an emtione recentiora fint ? An
propter vitia animi, aut vitia patentia?

9. Cejfiant, fi emtor ficiverit vitia, ubi de ficiett-
tia domini & procuratoris aut fiervi. An prce-
fiumatur emtor JciviJfie, fi artifiex fit?

10. An venditoris ficientia vel ignorantia Jpette-
tur ? Quid Ji venditor generaliter pattus fit,
ne de vitiis morbifive teneatur ? Quid fi, nede
certo vitio teneatur ?

11. Recenfientur cafius alii, quibtts ceffant ? Ubi
de vitio fianato, fiervo vitiofio manumijfio, pre-
tio per emtorem poft vitium compertum fioluto.
An in donatione & locatione locum babeant ?
& quando ob vitia moribus agipofifit ?

12; De atfione itt fiaiittm ob ptterum fiervum ca-
ftratum ; & obid qttod quis canem verrem &c.
ibi habuit qud vttlgo iter fit, fi hcec animalia
nocuerint. Cur aflio de dejeilis ob hominem libe-
rtirn occifim in quinquaginta aureos detur, hcec
vero in ducentos ?

jumentis, fed & in immobilium , veluti fundo-
rum venditionibus locum habent. /. 1. /. etiam
infundo 49. ff. h.t. Unde, fi fundus peftilens,
in quo fcilicet peftibiies & lethiferae herb^ na-
fcuntur, diftraftus fit emtori ignoranti, redhi-
bitionem ob id fieri poffe & refcriptum & re-
fponfum eit. d. I. etiam in fiindo 49. ff. h. t. I.
pen. C. h. t. de cedtlit. ailton. Similiter, fi agri
induftria & fumtu exiiccati fic inter focios plu-
res, qui in exficcationem contulerunt , diftribu-
ti fint, ut quifque pro numero jugerum bonse
notse etiam certam agrorum fterilium partem
habeat, & quisin ea regione tantum jugera fer-
tilia vendiderit , quse tamen ab agris inutilibus
feparari non poterant, emtori liberum foret aut
pretium necduin iolutum retinere, aut per red-
hibitoriam ad venditionis contendere refolutio-
nem. Refponfa Jurifconf. Holl. part. 1. confiil.
202. Sed & , fi tributum aut fervitus fundo
venditojimpofita celata fuerit, redhibitio quidein
propterea permiffa non eft, verum tamen adio

quan-

LIBER VIGESIMUS PRIMUS

T I T V LV S I.

De sedilitio edi£to, & redhibitione, & quanti minoris.
** SUMMARIA.

-ocr page 937-

-„-

—•

■ ..............

De JEDILltlO JEDICTO j Et RIDHIBlTlONE , ETC.

92 t

^uanti minoris datur. /. (fuoties 61. ff. b. t. aut
retentio pretii pro rata, fi illudnecdum folutum
lit, quafi contradu ex latere venditoris necdum
impkto. arg. /. adiles etiam 25. §. ult. ff. h. t.
I. in venditione 41*ff- de atf. emti. Leeuwen
cenf. for.part. 1. libr. 4. cap. 19. num. 15. Gro-
tius manud. adjnrifprud. Holl. libr. 3. cap. 15.
mim. 21. 22. Reiponf. Jurifc. Holl. part. 2.
ionfil. t 22. Dummodo meminerimus, de cela-
lata fervitute a praedio vendito debita, aut tri-
buto, non aliter venditorem teneri , quam fr
fciens ifta diifimulaverit. /. 1. §. i. l. fi fterilis
21. §. ft pradit 1. I. cjucero 39. /. in -venditione
41. ff. de atf. emti. aut, cum ignoraret, fun-
dum tamen uti optimus maximufque elt vendi-
derit. /. cum venderes 59. ff. de contrah. emt.
cum ob reiiqua rerum vitia latentia etiam igno-
rans obligetur. Ant. Matthsus de autfion. libr.
1. cap. S.num. 26. Iiiud in mancipioruin ven-
ditione finguiare eft , quod & de natione cujuf-
que in vendendo pronunciari debuerit, quia
pierumque natio fervi aut provocabat aut deter-
rebat emtores. Prsefumtum etenim fuit, fervos
quofdam bonos eife, quia natione funt nonin-
famata, quofdain maios videri, quia ea natio-
ne funt, qua: magis infamis eft. /. quod ft no-
lit 31. §. qui maticipia 21, ff.h.t.

2. Licet autem morbus a vitio differat, uti
fpecies a genere , prout id ab Aulo Gellio ex La-
beone , & ab Uipiano ex Sabino obfervatum eft.
I. 1. §.fed fctendum 7. ff. h. t. Gellius notfium
Attic. libr. 4. cap. 2. tamen in hoc edilium acdi-
6to idem morbi vitiique jus eft; ac probabile
eos toiiendae tahtum dubitationis gratiS bis idem
de eodein dixiffe. d. /. I. §. 7. ff. h. t. Et quam-
vis jumenta proprie fint , quse dorfo domantur
feu minifterium praebent, ut equi, afini, mu-
li, eiephanti, hec boves veniant jumentorum
nomint;, quia coiio domantur, edidtum tamen
ad illos quoque & ad reiiqua pecora extenfuin
fuit. /. ccdilcs ajunt 38. §. 1. 4. 5. 6. ff.h.t.

3. Quod fi vitium inorbufve fubfit, dupiex
eo nomine prodita eft a£tio, una redhibitoria,
altera quanti minoris jeftimatoria. Etfi enim ob
terum venditaruin vitia ex emto quoque aitio
detur etiam ad ipfain redhibitionem. I. fciendum
19. §. ditfum 2. itt ftne ff. b. 1.1. ex emto 11.

redhibitionem 3 .ff.de atfionib. emti. non ta-
men ideo aedilitise hse aftiones fruftraneae funt;
tum , quia fsepe pinguiores, pra:fertim ubi ob
contumaciam in dupium dantur, /. Cum autem
23. §. fi Jervus 4. /. redhibitoria atfio 4ff-h.
I. tum quia infrequens non eft, ejufdem rei no-
mine piures aftiones concurrere. Utraque etiam
poft interitum datur, non item poft mancipii
manumiffionem. /. ft hominem 47. pr. & §. 1.
ff. h. t. Ac prsecipue quidem ex reticentia mor-
bi vitiive aut nationis, fed tamen & ex difto
promiffove competit, dum venditoraffirmavit,
virtutes quafdam aut bonitatem aut artificium
adefle, quod non ita reperitur j vei ex adverfo
vitia qusedam abefie dixit, veluti, fervum aiea-
torem non effe , furem non effe, quae tamen
adfunt. l.ft quidvenditor 18. pr. & §§. feqq.
I ip>pr.&^. fteqq. ff. h. 1.1 Jtdianus 13.
ft venditor 4. ff. deatf.emti. Hugo Grotius ma-
nud. ad jttrifprud. Holl. libr. 3. cap. 15. nttm.
39. 40. Reticentise adnumerandum etiam , fi
quis fallendi caufa obfcure loquatur, vel infi-
diofe obfcure diffimulet. /. ea qttte commendandi
43. §. utt. ff. de contrak. cmt. Caballinus de
(cdilit. editfocap. 2. nttm. 27. Uude & sedilium
edifto cautum , utomnia, quae monendafunt,
palarn retfe pronuncicntur. I. i. §. 1. ff. h. t.
Admonuiffe ex adverfo & ille inteiligitur, qui
fervum vindtum vendidit; quia muito ampiius
eft, id facere , quam pronunciare, in vinculis
fuiffte. l.fi tameti 48. §. ei qtti 3 .ff.h. t. Csete-
rum ex difio promiffove ut teneatur, priino
quidem diftum promiffumve non amare exigen-
duin eft, fed cuih quodam temperamento: ut;
fi conflatttem effe affirmaverit, non ?xa£ta gra-
vitas & conftantia quafi a Pbilofopho defidere-
tur; fi laboriofum & vigilacem, non continuus
iabor per dies nodefque ab eo exigatur; fi ar-
tificem, non utique perfe&um eum ac confum-
mata: fcientise prseftare debeat; fed fufficiat, ad
aliquem inodum haec & fimilia di£ta promiffave
in fervovendito reperiri, ut neque in artificium
indo&us, neque ievis, defidiofus, fomnoien-
tus, piger, tardus, inveniatur, l. fi quid vendi-
tor 18. /. ficiendum 19. §. illud 4. ff- h. t. nifi
nominatim venditor fervuin optimttm arttficcm ai-
feruiffet: tunc enim eum in ifto artificii genere
optimum praeftare obftridus eft. d. I. 18. ^.ven-
ditor i.ff.h. t. Sed nec alia difta aut promifia
rede emtor exegerit, quam quae fic dicuntur ;
utprxftentur, non ut jadtentur: quaiia, qux
ad nudam laudem fervi pertinent, veiuti, fi
dixerit, frugi , proUum , difto audientem :
multuin eniin intereft, commendandi fervigra-
tiaquid dixerit, an vero praeftiturum fe promi-
ferit, quod dixit. /. ficiendtim 19. pr. & §. r.
24 3. ff.h.t. I. ea qtm commendandi <\Z- jfi- de
contrah. emt. nifi in iis, qux cominendandigra-
tia jadtavit venditor, inanifeftus ejus dolus ap-
pareat j tunc enim non ex diflo quidem promif-
fove, fed de dolo tenetur. /. quod venditor 37.
ff. de dolo. GrotiuS manud."d. libr. 3. cap. 15.
ntim. 39. 40.

4. Redibitoriaadioeftperfoiialisj arbitraria;
emtoricompetensj adverfus venditorem , &he-
redein ejus. /. cum autem 2 3. §. hce atfiones 5. ff.
h. t. ac dominum inftitoris. /. fi qttis mancipivs
17.. ff. de infiitor. atf. & patrem doininumveiii
cujus poteftate eft venditor, vel cui bona fide
fervit. /. cum autem 23. §._/? fiervtiS 4. & §. etfi
6. l.fi fiervus 57, §. i.ff. h. t. nec non fide-
jufforem venditoris, qui in omnem caufam fide-
juffit. /. Latinus Largus 56. ff. h. t. ob talem
defedtum, quem fi fciviffet emtor, emturusnori
fuiffet, five defeftus fit in re principali, five in ac-
Aaaaaa ceflio-

-ocr page 938-

fev.

L r si XXI

ccflionibus, veluti jumenti diftra&i ornamentis.
f. adiles ajunt 38.jf.b.t. five in tota re, five in
parteejus. Unde fiduojumentaftntvenditatan-
quam paria, & unum in ea caufa lit, utredhiberi
debeat, utrumque redhiberi poteft; idemque
in triga atque quadriga vendita juris eft; uti &,
quoties res plures feparari nequeunt fine magno
incommodo, vej ob rationem pietatis: veluti,
ne liberi a parentibus , ne contubernio junfti a
fe invicem ieparentur, ac divellantur. Sed (iduo
paria jumentorum fint , & unum animal vel
par unum vitiofum, folum par vitiofum, non
itcm alterum, redhibendum eft. Plane, li non
fintparia, fed iimpliciter duo aut quatuor equi
fint venditi, vel polia equorum, dicendum eft,
folum equum qui vitiofus eft, non ornnem po-
liam redhiberi oportere. /. cum ejufdem 34. /.
35. I. cediles ajunt 38. §. fi plura 12. & §.
tilt. I. 39. /. 40. fifi. h. t. Tendit vero ad id, ut
Sc emtor gt venditor quodammodo in integrum
reftituatur. /. cum autem 23. §. Julianus 7. ff.
h. t. adeoque venditor pretium reftituatcum ufu-
ris. /. illud fciendum 29. §. condemnatio 2. ff.
h. t. uti & impenfas ab emtore ob venditionem
fa£tas ex venditoris voluntate , aut ex neceflita-
te, aut in ipfius rei confervationem ; non quas
fponte & liberaliter emtor fecit, nec alimenta
fervi venditi, quippe qua: cum tninifteriis pen-
fanda. l.adiles ctiam 25. §. item 8. /. dehet au-
tem 27. /. illud fciendum 29. §. tdt. /. 30. §.
1 -ff-h. t. Mevius ad jus Luhec. lihr. 3. tit. 6.
art. 14. num. 10. Pmerea de impenfis immi-
nentibus emtori caveat. /. redhihere 21. §. 1.
& i .l. item fi 30. pr. jf. h. t. Sed 8c viciffim
conftat venditori quoque reftituendam efle ab
cmtore rem cum fruftibus, & ornni utilitate,
quam emtor percepit, aut culpa neglexit per-
cipere, fivevenditor id, quod emtoracquifivit,
percepturus fuillet, cafu quo non vendidiflet,
five non ; ufque adeo , ut & illud venditori reci-
dendum fit, quod is emtori ob rem tardius tra-
ditam praeftare coa&us fuit. /. cum autem 23.
§.jubent 1. & §. ult. I. 24. jf. b. t. Quod fi
rem medio tempore ctntor obligaverit, ipfo jure
per redhibitionem pignoris nexus non diftolvi-
tur, fed emtoris eft rem luere & ita liberam re-
ftituere. /. bovcm 43. §. pignus 8. jf. h. t. &,
fi fervus redhibendus in fuga fit fine culpa em-
toris, cautio prasftanda de fervo perfequendo
qui in fuga eft, ac reftituendo, fi in emtoris
poteftatetn redaftus fit. /. redbibere 21. fy.ult. I.
12. ff. b. t. denique prseftare tenetur emtor id
omne in quo res per culpam emtoris deterior fa-
£ta eft. /. cum autcm 23. ff. h. t.

5. Quanti minoris a£tio , itidem arbitraria,
emtori datur contra venditorem, prsecipue ob de-
feftum, quetn fi fciviftet, tanti non fuiftetem-
turus; ad id, ut reftituatur ex pretio, quanti
minoris valet res. /. quoties ^x.ff. h.t. Quem
in finem facienda rei xftimatio , adeo ut, fi
ptures fimul res uno pretio emtx fint, tam non

t i t. i.

vitiofarum quatn vitiofarum bonitas sftimanda
fit, indeque colligendum , quantum oporteat
ex pretio rcddi. Secus, fi non confufe univer-
fis rebus prctium conftitutum fuerit, fed rerutn
fingularum definito valofc univerlie deinceps
tanti venierint , quantutn ex confummatione
fmgularum fiebat. I. fi plura 3 6. I. ccdilesajunt
38. §. fiforte 13. /. Labeo fcribit 64. ff. b. t
Vult tamen Grotius, eo cafu , quo non in uni-
verfum impeditus, fed tantuin minor eft ufus
rei ex morbo vitiove , ele&ionem emtoris efle,
utrum a tota venditione refilire velit re reddita,
an eadem retentS partem pretii, quanti minoris
res valet, repetere. manud. adjurifpr. Holl. libr.
3. cap. 15. num. 33. 34.

6. Caeterum inter redhibitoriam Sc quanti mi-
noris adionem illud intereft, quod redhibitoria
intra fex menfes regulariter inftituenda fit, nifi
aliud tempus conventione definitum appareat,
vej jufta caufa aliud fuadeat. l.fciendum 19. §.
ult, l. (juodfi nolit 31. §./? qutd ita 22. 23. /.
cediles 38. ff. b. t. aut nifi venditorde iis, qux
xdilium edido comprehenfa funt, noncaverit;
qualia funt, fianum ejfie, vefipillonem non effie^
furem non efje, cjfie (id efi edcrej & bibere ut
oportet. I. ex emto 11. §. animalium 4.jfi.de att.
emti. I. fi ita quis 31. jf. de eviftion. jundi. I.
38. ff.h.t. vel tantum fubfit vitium in acceflio-
nibus ; (quje etiam arque ac res principales, in-
tegrse ac fana: prseftandx funt. I. itaque 32.I.
33. jf. h. t.) quippe quibus in cafibus intra men-
fes duos agendum foret. I. fi venditor 28 .l.ccdi-
les ajunt 38. ff. h. t. At quanti minoris aftio-
ni anni (patium ab jedilibus vulgo prsefcriptum
fuitillisin cafibus, quibus redhibitoriam feme-
ftrem fecerant; fex vero menfes toties, quoties
redhibitoria diebus fexaginta circumfcripta erat„
d. t. 19. §. ult. t. 28. /. 38.ff.b. t. I. 2. C. h.
t. Curruntque harc teinpora ex die venditionis ,
aut, fi diftum promiflumve quid eft , ex eo,
ex quo diftum promiftumve fuit. d. I. 19. §.
ult. I. 20,ff, b. t. In Gallia tamcn novem tan-
tum dies redhibitorise aftioni movendse datos
efte, poft alios tradit Groenewegen ad l. 19. &
38. ff. b. t. quod de noftris moribus haud ad-
mittenduin, fed magis anni fpatium, aut tem-
pus jure civili ftatutum. Vide Grotium manud.
adjurifipr. Holl. libr. 3. cap. 15. num. 30. &
fieqq. & cap. 17. num. 6. Sed & fecundo, red-
hibitoria tantum femel agi poteft; cum femel
tantum, non fepius, idem poflit contra<5tus re-
folvi, uttamen is, qui ob unum vitium redhi-
bitoriaegit, necobtinuit, poftea ob aliud ejuf-
dein rei vitium agere redhibitoria prohibendus
non fit. arg. /. fi tamen 48. fy.pcn.fi. h. t. At
quanti minoris aftione fepius emtor efficaciter
experiri poteft, modo ne fxpius agendo lucrum
captet, & bis ejufdem rei seftimationem confe-
quatur. /. quod fi nolit 31. fy.fi quis egerit 16.
ffi. h. t. Plane, fi unS ex his emtor intra fex
menfesegerit, altera agcre amplius non poteft,

ex-

-ocr page 939-

Dfi JEDILITIO SDICTOj

exceptione rei judicatse repellendus. /. fi is qui
25;. §. efi in ff. dc except. rei judteatce. Nec
obftat /. bovem 43. §. aliquando 6. ff. b. t. cum
iiiic poft aftionem quanti minoris a;ftimatoriain
non moveatur redhibitoria, fed per adionem
• quanti minoris emtor, interveniente ofticioju-
dicis, confequatur eftedum aftionis redhibitoriar,
ut nempe reddito mancipio vendito pretium re-
cipiatur, quia ob vitiuin emergens adeo nullius
habetur/pretii, utne expediat quidem tale inan-
cipium habere; atque ita verum eft, quod in
d. /. 25. §. 1. jf. de exceptione rei judic. a Julia-
no fcriptum , in adtione quanti minoris etiam
redhibidonem contineri, fi tale vitium in homi-
ne eft , ut eum ob id actor emturus non fuerit.
Minus adverfatur /. fi tamen 48. tton nocebit
z.ff. b. t. Non enim iliic adio redhibitoriain-
tentata fuerat, fed emtor folo fex meniium la-
pfu a redbibitoria exclufus, intra annum quanti
minoris a:ftimatoria agere voiens admittendus
dicitur.

7. Si plures eintoris unius hercdes vel domi-
ni fint, omnesredhiberedebent, necunus eo-
rurn audiendus eft, pro fua tantum parte red-
hibere defideransne venditor invitus adiga-
tur ad communionem , quod jura non finunt.
/. quod fi ttolit 3 r. §. fiplures 5. ff. b. t. junft.
l.finon fiortem 0.6. §.fi centum 4. jfi. dc conditt.
indeb. I. ult. C. communi divid. Idemque eit, fi
plures ejufdem rei emtores fint; nifi fingulis par-
tes diftinfta? eftent venditse ; tunc enim finguli
fuain , quarn emerunt, partein rederedhibent,
cum ita non ad novam quandam communio-
nem adigatur venditor , fed magis ad eam re-
ducatur , iil quam fefe, partes fua- rei diftin-
ctas fingulis vendendo , fponte conjecerat. d.
I. 31 .§.fi vcnditori 1 o. ff. h. t. vel nifi res ven-
dita jam cxtindta fit , aut jam tota fit redhibita;
in quantum tunc finguios pro fuis portionibus
ad pretii reftitutionein redhibitoria agere, nihil
vetat; cum ita nulia communio introducatur. d.
I. 31. §. idemait 6. ff. h. t. Unde & eandein
ob caufam ex pluribus emtoribus finguii pof-
funt pro iua parte quanti minoris adtioncm mo-
vere ad prctiuin pro rata recuperandum, licet
non partes finguiae fingulis, fed tota res com-
muniter uno pretio pluribus diftracta fit. arg.
d. I. 31. §. 6. Quodfi plures rem eandem ven-
diderint, five communiter uno pretio , five per
partes, vel uni venditori heredes extiterint, fin-
guiis fua pars re£te redhibetur; eo quod tunc
non de novo introducitur communio, fed ea
foia reducitur, quse ante venditionem jam fue-
rat inter plures ejufdem rei dominos , vel ven-
ditione non interpofita fuiflet inter plures ven-
ditoris unius heredes. d. I. 3 1. §./ venditori 1 o.
fif.h.t. Quamvis & uni ex pluribus venditori-
bus, qui majore ex parte dominus fuit, vel quo
inajorem partem nullus habuit, res in folidum
redhiberi ex jure lloinano potuerit. l.jufiiffime
44. §. 1. ff. b.t. quod tamenhodie non ferva-

ET REDHIBITIONE, ETC. 923

ri, fed fingulos pro fua tantum parte convenien-
dos eile, vult Groenewegen ad d. I. 44. §. 1.

8. Ut autern his aSionibus locus fit , ante
omnia neceffeeft, ut venditionis conditio, fi
qua: adjefta , jam extiterit; quiaimperfeftaem-
tio arbitrio judicis imperfefta fieri non poteft ;
& ideo, fi exemto vel vendito vel redhibito-
riaantea&um fuerit, expleta conditione iterum
agi poterit. /. bovem 43. §. fi fiub 9. ff. h. t.
Denique requiritur , ut vitium morbufve, aut
faltem caufa ejus, venditionem antecefterit; cuin
pofteriores cafus ex vulgata emtionis natura nori
venditoris fed emtoris periculo fint; nifi vendi-
tor non vitiofain in futurum fore rcm temere
promiferit, quippe quocafupromiifi fidcm, ut-
cunque hoc iinpoffibile eile videatur, fervandain
eife refcriptum fuit. /. fi apud 3. C. de a:dtlit.
affion. Praceflitfe vero vitium tunc prxfumen-
dutneft, cum brevipoft venditionem apparuit:
qua in re peritorum judicio multum tribuen-
dum eft. Sed & morbum vitiumve gravius fu-
beife oportet, quod ufum minifteriumque rei
impediat : neque enitn quodiibet quatn levif-
fimum efticere poteft, ut, quodvenditum eft,
morbofum vitiofumve habeatur ; non levis fe-
bricula , aut vetus quartana quse tamen jam
fperni poteft , aut vulnufculum modicum , aut
mediocre ulcus , aut levis ocuiorum lippitudo ,
vel dentisauriculseve dolor. /. i.^.proittdeS. /.
ob quce vitia 4. §. ult. ffi. b. t. Corporis quoque,
non item animiioiius vitium, edido sediliuin lo-
cum fecit; undenec aleatores, necvinarios, nec
guiofos, nec impoftores, necmendaces , nec liti-
giofos,nec pigros, nec prseter modtim timidos,
cupidos, avaros, meiancholicos, protervos, nec
jumenta pavida aut calcitrofa, edifito SEdilium
contineri,apertumeft ex /. 1. §. apudy.&^, ult.
/. 2. /. 3, /. 4. pr. & §§. feqq. /. quceritur 14.
§. item de eo q.ffi. h. t. licet de hifce animi vitiis
ex einto aftio competat. d. I. 4. pr. ff. b. t.
cujus etiam actionis intuitu accipienduin eft,
quod Paulus fcripiit, vitiofum plerifquc dici bo-
vem, qui cornu petit, ac juinenta quae fine cau-
faturbantur & femet ipfa eripiunt. l.bovem 43.
ffi. h. t. Plane, fi de animi folius vitiis a vendi-
tore quid didtum promiilumve fuerit; vel fer-
vus venditus erro aut fugitivus fit; vcl animi
vitium etiam ad corpus pertingat, atque ita
corporis& animi mixtum vitiumvideatur, dum
adeo fatuum aut morionem venditor diftraxit,
ut nullum in eo ufum emtor habeat, scdilitise
actiones admiflse funt. d. I. 4. §. idcm Pompo-
ttius 3. & ffih. t. Adhsec latens oportet efle
vitium, ut eintor probabiliter illud lubelfe igno-
raverit: unde obid, quod fervus venditus gib-
berofusfuit, velcurvus, vel pruriginofus, vel
fcabiofus, vel mutus & furdus, vel caecus, red-
hibitionem efle negat cum Viviano Ulpianus,
ex emto dat aftionem. d. I. 3 . /. 4. pr. /. qucs-
ritur 14. §. ult.fif. h. t. & re.fpe&u hujus adio-
nis ex ernto rurfus verutn eft , quod ab eodem
Aaaaa a 2 1 Ulpia-

-ocr page 940-

"jiip L i b. X XL

Ulpiano aliifque traditum, fanutn non efle, cui
lingua pracciia , aut digiti amputati, quive ali-
ter mutus eft. l.fi cui lingua 8.7. /. i o. pr. & §.
1 .fifi. h. t. fuggerente id ipfum fatis aperte Ul-
piano, in d.l. 10. §. 1. infine. curn ait, tales
morbofos efle fecundum fiupraficriptam difiin-
ftionem, quse erat fecundum /. 4. pr. quod ob
ea vitia redhibitio non eflet, ex emto aftio ef-
fet, utraque certe lex & Ulpiani eft, & ex li-
broprimo ad edi&um sedilium curulium deprom-
ta , ut infcriptio utriufque docet.

9. Obfervandum tamen, variis ex caufis va-
riifque in cafibus has a?dilitias a&iones denega-
ri; pra-cipue eas excludit fcientia etntoris, fi-
ve ille verbis apertis aut rebus ipfis & faftis a
venditore monitus fuerit, fecundum antedifta,
ftve aliunde cognoverit ante venditionem, rem
vitio latente laborare. l.fitamen 48. §. ei qui^.
& 4. ff. h. t. Quid juris fit circa fervi & domi-
ni fcientiam aut ignorantiam, ft fervus vel ex
mandato domini rem certam emerit, vel fine do-
mini mandato rem emerit vitiofam fuo vel domi-
ni nomine , vel denique mandatum domini de
re incerta ernenda interceflerit ; quid itidem cir-
ca procuratoris & domini mandantis fcientiam
aut ignorantiain ftatuendum fit, vide plenius
tradatutn a Cujacio tratf. 8. ad Jfricamm, ad
l. ji.ffi. h. t. Adde Bachovium ad Treutlerum
uol. 2. difip. 2. th. 3. lit. C. Scienti® autem em-
toris funile habendum, fi emtor artifex fuerit,
& fecundum artis fuse prsecepta fcire facile po-
tuerit atque debuerit vitium, quod fubeft. Me-
vius adjus Lubec. libr. 3. tit. 6, art. 15. num.
6. & fieqq.

10. Venditoris fcientiam aut ignorantiam
quod attinet, ea quantum ad has afliones non
confideratur, dumplacuit, venditorem, etiamfi
ignoravitea, quse aediles praeftari jubent, tamen
teneridebere (fi modo excipias fervitutem cela-
tain fecundum ea, quse fupra num. 1. notata)
quia non intereft emtoris, an ignorantia vendi-
toris fallatur, an calliditate. /. 1. cauja 2. jf.
h. t. Quamvis venditor , qui vitiurn fcivit, in_rfuper ad datnni totius, quod emtori ex vitiod
reillatumeft, reparationem teneatur; ad quam
non eft obligatus, qui ignoravit, nifi fuerit ar-
tifex. /. i.C.h. t. arg. /. Julianus 13. ffi. de att.
emti. I. fiedaddes 19. §. fi quis dolia 1. ffi. locati.
Mynfingerus cent. 1. obferv. 5 6. in fine. Ant.
Faber Cod. libr. 4. tit. 33. defin. I. Mevius ad
jus Luhec. libr. 3. tit. 6. art. 14. num. 11. De
cstero venditorem, qui vitium fcivit, lion ex-
cufabit, quod tempore venditionis generaliter
pa&us fuerit, ac proteftatus , fe rem vendere,
qualis eft, nec de vitiis ejus morbifve velle te-
neri; eo quod generali illa formula callide atque
infidiofe obfcure locutus videtur; qualem om-
ninoteneri, patet. arg. l.ea quce 43. §. ult.jf.
de contrah. emt. Ant. Faber d. libr. 4. tit. 3 3.
defin. i.num. 4. 5. Gomezius 1/ariar. refiol. tom.
2. cap, 2. num. 49. Quin imo, fi venditor no-

T I T. I.

minatim exceperit 4e aliquo morbo, & de ca»-
tero fanum efle dixerit aut promiferit, ftandum
quidemeft eo quod convenit, fi venditor mor-
bi iftius certam (cientiam non habuerit, quia re-
mittentibus a£tiones fuas non eft regreflus dan-
dus; fed fi fciens morbum, confulto reticuerit,
datidam efle de dolo replicationetn, IJlpianus
tradit. /. qumtur 14. §. pen. ff. b. t. I. tenetur
6. §. idt. I. qucero 39. jf.de attion. emti. Mevius
ad Jus Lubec. libr. 3. tit. 6. art. 14. num. 14.
ij-

11. Ceflant praeterea h« a&iones, fi vitium
ita fanatumfuerit, ut perinde habendum fit, ac
fi nunquam vitium adfuiflet. /. quod ita 16.
ffi. h. t. Tyraquellus in traffatu, cejfiante caufid
ceffiat ejfeiius num. 229. 230. Hippolitus Bona-
cofla traffatu deequo feu caballo qucefi. 444. fi
emtor fervum manumiferit, aut rern emtarn fua
fuorumve culpa amiferit. /. fi hominem 47. ff. h.
t. arg. I. redbibere 21. §. iilt. jf. b. t. Si emtor,
poftquam refcivit vitium rei, pretium nihilomi-
nus fponte folverit. arg. /. cum te non 2. C. de
hisquce vi metufive caiifa. HippolitusBonacofla,
traUatu de equo feu cabalto qucefi. 271. Cabal-
linus de cedilit. edi£l. cap. 3. num. 11. fi, cum
agere ccepiffet, poenitentia du&us refinere rem,
vitio non obftante, velit. l.fitamen 48. §. au-
diendus 1. jf.b. t. fi executores, aut creditores,
aut bonorum curatores au£tione publica rem
diftraxerint, ignari eam vitio laborare ( lecus fi
ipfe dominus ex libera voluntate) Ant. Mat-
thsus de autiion. libr. 1. cap. 8. num. 24, 2%.
fi venditio fifcalis fuerit, id eft, fi fifcus rem
fuam vendat: contra, quam obtinet, fi refpu-
blica aut pupillus aut civitas rerum vitiofarum
diftra&ionem fecerit. /. 1. §.#/«</3.4, ff.h.t
Non etiam locum habent in venditione rerum
fimplariarum, ideft, viliorum, quarumnomi-
ne non in duplurn fed in fimplum tantum de
evi&ione cavendum fuir. /. fi tamen 48. §. ult.
ff.h. t. junft. /. emtori duplum 37. §. i- ff. de
evitfion. nec in donationibus, adeo. ut ne de
impenfis quidetn in rem donatam per donata-
riurn fadtis donator teneatur, ne liberalitatis fua:
pcenam fubeat, nifi in dolo fit. /. ad res donatas
62.ff,b. t. arg. /. Arifio ait 18. §. uit. jf. dedo-
nation. Sednecin locationibus; idquevel quia
nunquam sedilium hac de re jurifdiftio fuit, vel
quianon fimiliter locationesut venditiones fiunt.
l.fciendum efi6$. ff. h. t. id eft, quia non ita
in locationibus de transferenda rei proprietate
agitur, atque quidem in venditionibus , &,
( quse venditioni hic fimiles /. ficiendum tamen
19. §. deinde 5 .ff. h.t.) permutationibus, nec tan-
talaefio efte poteft propter vitium rei in mercede
locationis, pro ufu, quanta quidem in pretio
rerum in emtione; ut proinde locati condu&i
a£tionem huic rei fufiicere vifum fuerit. Nec ad-
verfatur /. 33. C. de locato. qua inter alia mo-
tus Cujacius , etiam ad locationes ediftum xdi-
' lium cenfuit porrigendum. libr. 12. obfirvat- 3 8.

curn

-ocr page 941-

De evictionibus et

cum lex illa fimpliciter de anni fpatio loquatur,
dum redhibitoria intra fex mehfes ₍movenda eit;
nec uiiam morbi vitiive mentionem habeat, atque
infuper iocatori seque ac condu&ori accommode-
tur; quod non patitur natura .sedilitiarum aftio-
num , per quas emtoribus tantum adverfus ven-
ditorum failacias fuccurfum dicitur. L i. 2.
ff'. h. t. Denique, quamvis ex jure Romano
piurima propter vitia iervorum , jumentorum,
cseterorumqueanimaiiuin redhibitorise &quanti
minoris aftiones emtori permiifx fuerint, quse
vitia, tum fufiicientia, tum ex adverfo haud
fufficientia, enarravit ionga ferie Juftus Meye-
rus in Collcgio Argentorat. ad hunc tit. num. 11. &
feqq. ufque ad num. 19. Noftristamen moribus
difficiiius hse admittuntur: etenirn in equis re-
gulariter ob duo tantum vitia, ccecitatem iatentem
in ocuiis, & fuperoifa in pedibus , quae, Spattcn
cn Gallen dicuntur, redhibitioni iocum eife, vult
Leeuwen cenfi forenf. part. 1. hbr. 4. cap. 19.
num. 16. qusecontinenturformula, quodequus
prxftandus fit KJaar van Seffen, netnpe duobus
oculis & quatuor pedibus. Sed & ob vitium ia-
tens vermiutn in pedibus redhibitionetn fieri pof-
fe, refponfumeft in part. 3. vol. 2. conftl. Holl.
107. Quin irno ,fi equus brevi poft venditionem
moriatur, & latens inteftinorum vitium invetera-
tum ex feftione appareat, quod morti caufam
prsebuitex peritorum judicio, non dubitandum
videtur , quin ad pretii reftitutionem vetiditor
damnari debeat. Mevius ad jus Lubecenfe libr.
3. tit. 6. art. 14. num. 4. & feqq. Perezius Cod.
%. t. num. 4. De csetero ob id, quod equus luna-
ticus, autretrogradus, autpavidus, aut calci-
trofus probatur, redhibitionetn hodie non admit-
ti,ufusdocet, & teftis eft Leeuwen d. loco. qui &

dupl£ stipulatione. 921

fequenti num. 17. de animaHum ma&iliutn tum
boum & ovium tum porcorum vitiis morbifve _?judicio peritorum artis & huic negotio publice
prsepofitorum seftimandis ac dignoicendis, vul-
goque noti?, agit.

■12. Eft infuper aftio alia ex scdilitio ediflo
adverfus eos, qui puerurn fervum caftrai-unt,
in quadrupluin. I. jt fervus fermm 27. §. &fi
puerum 28. ff. adleg. Aquil. Eft & alia in fa6tum
,in eos, qui caoem, verrem, af>rum, urfum,
ieonein autaliud iimile a-nimal ibi habent, qua
vulgo iter fit, ad ducentos aureos, fi Jiher ho-
mo perierit; fin ei nocitum fit, quanti judici
ajquum videbitur; in duplutn vero darnni da,ti ,
fi rebus cseteris seftimabilibus iacfio iliata fit. /,
hi enim 40. & ll.feqq.ff. h.t. Quam tamen du-
pli pqenam moribus ceifare» nec ultra seftima-
tionem lsefionis ac idquod intereft afcendere con-
demnationem notat Groenewegen ad ult. Jn-
flit.fi quadrupespaup. fecijje dicatur. Quod au-
tetn ex edi&o prsetoris de dejec5tis & effufis ob ho-
minem liberum occifutn aftio tantuin ad quiti-
quaginta aureos comparata fuerit. /. 1. ff. de his
qui effud. vel dejecerint. ex hoc vero aedilium
edifto ad aureos ducentos, ejus hanc non inepte
rationem dixeris, quod gravius deiinquit, qui
ferum anirnal, cujus ea natura eft ut noceat,
habetibi qua vuigo iter fit; minus , qui homi-
nein negligentiorem , non ita nocere folitum,
intra fuas sedes recipit: quodque sedilibus prin-
cipaliter & jure fiugulari, non ita ex profeffo
prsetoribus, viarum cura demandata fuit, un-
de nec mirum, II aediies rigidius quam quidem
prsetores, executi fuerint ea, quse contra vise pu-
blica; committebantur fecuritatem.

T I T V L V S II.

De eviftionibus & duplce ftipulatione.
Summaria.

1. Quidjit eviStio, & quibus modis fiat, ut de
eviffione atfio naficatur \

2. An & per retrattum legalem aut conventiona-
lem ?

3. Quandopro evittione fidejufforibus datis taven-
dum fit ? Si non ex lege municipali aut patto
f.dejujfor datus fit, fied tantum ob id, quodin
hmine contrattus immineat eviffio, fidejuffor
non tenetur in omnes cafus evittionis, fed, tan-
tum in eum qui imminebat.

4. Cujus loci lex fit fpettanda in quceflione, an
fidejujfior pro evittione mobilium aut immobilium
dari debeat. Cujus loci fieu territorii fidejuffior
dandus fit? Et quid, (i autor fidejufforem in-
venire nequeat ?

5. In quibus negotiis evittionis prteflatio locum bd-
beat ? ubi de emtione. Quid fi fificus aut prin-
ceps vendiderit ? Ouid , fi eviftte fint rcs ex
decreto judicis fiolenniter dijlrattce ? Et an cre-
ditor teneatur de evittione pignoris d fie ven-
diti.

6. Quidjuris circa prcefiationem evittionis, fiires
jttre belli captce per fificttm fint venditce, acpo-
flea per pacis conditiones ad dominos priflinos
redeant ?

7. An evittio prceflanda in datione in folutum ?

8. Anin judiciis divifioriis fiamilice ercifiundce &c~i

9. An in locatione ?

10. An in tranfattione ?

11. Anindote ?

12. An in legatis ?

13. An in donatione ?

Aaaaaa 3 14. Att

-ocr page 942-

9*« • • ' 11 XXI.

••34. An in fcudi &ul eMphyienfies conccf/iow'?

Etiam ob fartis evitfionem agi potefi, modo
fars fit homogenea, «0« heterogenea.

Partihomogenece comparatur jus tifusfruUus,
pignoris, fuperficiei eviftum. Att &jus fiervi-
tutispradialis ? An & accefifiones rei} & quid
■ moribusl

3.7. C?«2 agere pojfint de'eviftione, qui conveni-
rif An ■& heredes ac fidejufforcs ? rf?/
petuim teneatur , qui tavit, dat het goet fal
waren en vrijen jaar en Dag.

18. plures fint -venditores vei unius venditom
heredes, an fingnli in fiolidum teneantur dcfien-
dere, & an re evifta, finguli in fioltdnm obli-
gcntur emtori ?

19. An teneantur executores litium, procurato-
res, tutores, curatorcs ? An qui confienfierunt in
venditionem ? An moribus uxor , fi maritus

• rem aliettam, vel rem uxoris fiuce cotitrafia-
tuti prohibitionem vendiderit ?

20. Denmciandum autori , litem motam ejfie.
Qrn modo tunc autor pofifit emtorem in liteju-
varc ? Chtid juris , fi non defiendat ?

21. An denunciatio refte fiat procuratori autoris ?
An pupillo fine tutore ? An fingulis , fi pltires

• autores vel heredes ? An autori primo per em-
torem fiecundum f An fidejujfiori ? An domino
■fiervi vendentis ?

22. An denuticiandum autori fcienti ? Anincau-
fii notorie injufid ? An emtor regrejfiutn habeat,
fi otniffid denunciatione viftus, ipfe doceat cau-
fiam autoris injufiam fuijfie ?

23. An denunciatio jteri pojl litem contefiatam ?
An poji appellationem ?

24. Quid, fipafto fit remififia nunciatio ? Quid fi

¹ • Um in folius dornini potefta-

te regulariter fit, rei fuas do-
minium in alium transferre,
^Vmy^^^, ^nec quifquam poffit alium rei
dominum efficere , qui ipfe
prius dominium rei na&us non eft. I. nemo plus
juris 5 4. ffi. de regul.jur. fa:pe fit, ut autoritate
publica judicis evincantur, quse per non dominos
nulio jure alienata; aut onerata: funt. Et quam-
vis negari nequeat, quin & illis , qui fme ullo
juflo titulo rem adepti funt, eaevincatur, dum
forte adverfus fures, prjedones & ftmiies rerum
alienarum poffelfores rei vindicatio per dominum
jnftituitur, tamen in hoc titulo ; in quo de evi-
dionis pra:ftatione & aftionibus eo nomine com-
petentibus tradatur, eviclio eft reinofirce, quatn
adverfiarius jufio titulo acquifivit, per jttdicem fia-
ffa recuperatio. arg. /. non tamen 24. jf. h. t.
ac non modo per vindicationem contingit, fed
tk per hereditatis petitionem , aftionem noxa-
lem, aut pra:judicialem de libertate; cutn ex
«mnibus hifce caufis emtori non liceat rem ha-
bere. /. vcnditor 2. pr.ff. de hered. vel aft. vend.
I. evifta re 16. §. 1. /. fed hoc 26. I. fi manci-
pmm 34. §. ult. I. minor 39, §, pater 3. & 4.

t 1 il -

autor latitaverit, ne fiat ?
2 5. Ouid recuperet agens de eviftione per aftionem
ex emto aut fimilem ? An & impcnfias in rem
fiaftasl An&tmpenfasinlitem ? An&tunc>
cum emtor non vittcitur fiecl vincit?
2 6. Si pofi vettditionem decrevit pretium rei ven-
ditce, an ob id tanto minus emtor eviftionis
nomine confiequatur ?

2 7. Eviftd afttone venditd, an emtor tantumpre-

tium, quod dedit, an totam quantitatcm aftio-
ne comprehenfiam recuperet ?

28. furecivili ctiam erat aftio ex fiipulatu, in
fimplum vcl duplum vel quadruptum. Quid mo-
ribus ?

29. Durant aftiones de eviftione triginta annis.
An atttor evitet has aftiones, fi rem eviftam
pofiea offierat emtori ?

30. Recenjentur multi cafitts, quibtis cejfat evi-
ftionis prcefiatio.

31. An & qtio ufique teneatur de eviftione, qui
tantum vettdid.it incertum juris fui; uti &,
qui jpecialiter pafttts efi, ne teneatur de evi-
ftione ?

3 2. An is qttifciens emit retn alienam, ncc fibi de

eviftione caveri curavit, pretium rcpctcre pofi-

. .

3 3. An ob id agi poffit, quod fiundus venditus

pofiea publicatus efi ?
3 4. An & quando cmtor de eviftione agere pofi-

fit, fi cafitt res apttd emtorem perierit ?
3 5. Ouidjuris ft ex phtribus rebtts uno pretio ven-
ditis una evincatur, & Ccetcrce adhuc tanti va-
leant, quantum prctii nominc datum ? Ouidfi
pars fiundi evincatur, & pars non evifta habeat
adhttc quantitatcm venditione exprefiam ?

ffi. h. t.l. fi a fiubfiituto 45. §. 1. ff. de legatis
1. /. fi pofl 24. C. h. t. Idemque eft, fi emtor
judicio familia' ercifcunda: vel communi dividun-
do ad rei in folidum emtse divifionem aut adju-
dicationem fubeutidam compuifus fit. L fimatt-
cipium 34. §. I. jf. h. t. vel ad litis arftimatio-
nem damnatus j aut, cutn retn vindicaret, a
pofleflore judicio fuperatus fuerit. /. eviftd re 16.
§. dttplce 1. /. 21. §. 2. jf. h. t. vel ei per hypo-
thecariam a£tionem victo , quia pignus non lue-
batur, pofieffio ablata fuerit. /. fi prcedtum 4. L
cttm tibi 22. C. h. t. l.fi mancipium 34. §. ult. I.
35./. rem hcreditariam 6$. ffi. h. t. vel fi, cum
tninor rem Titio,Titius deinMsevio vendidiflet,
minor adverfus Marvium quoque reftitutus fit
tanquam venditione prima tefus, /. minor^g.jf.
b. t. I. 1. C. de fidejuff. tninor. vel major ex ju-
fta caufa reftitutionem obtinuerit. /. cum vendi-
tor 66. §./? is \. ffi. h. t. Denique generaliter,
fi quocunquc judicii genere effe&um fit, quo
ininus emtori rem habere liceat, ac ejus recupe-
randse fpes omnis prsecifa appareat. L fi manci-
pittm 34. §. 1. junft. /. 35. jfi. h. t.

2. Non tamen evidio, quse per autorem pra>
ftanda foret, intelligi debet intervenifle, fi re-

traftu

-ocr page 943-

DE EVICTIONIBUS ET

traflu legali res per agnatos venditoris aliofque
fnniles ablata fit; cum illud culpce venditoris
adfcribi nequeat, quippe qui non alienam fecl
propriam rem jure vendidit, fed magis cafuiex le-
gis difpofitione propter emtoris ipfius quaiitatem,
quod fcilicet iile non cognatus fed extraneus fit;
quse aut fcivit, aut fcire potuit atque debuit ern-
tor: unde & retra&um patiens tantum pretium
recuperat, ut piuribus in materia retradus di-
dum, non item omne id quod intereft, perin-
de ut ilii, qui fcienter emerunt alienum, Tyra-
queiius dc retrattugcntilit. §. i. gloJJ. 9. n:m. 34.
Mangilius de evitfiomb. eap. 134. num. 1. &
feqq. Cabaiiinus de evittion. §.3. num. 167.
Gomezius variar. refol. tom. 2. cap. 2. num. 40,
in fine. Zoeiius adPand. h. t. num. 12. Perezius
Cod. h. t. num. 8. Longe minus ad evidionis
prseftationem pertinebit, fi conventionalis retra-
ftus circa rem venditam jam ante in paftionem
deduftus fit; cum pactum de retrovendendo
aliudve fimile rernnon afticiat, nec ea penes ter-
tium exiftens avocari ab eo poffit, fed tantum
perfonaiis aftio adverfus pacifcentem, ac pa£fo
non ftantem, comparata fit; nifi fecundum jus
civile venditor paftus fit, ut oblato pretio res
fir ineinta, vel rem fuam recuperet. arg. l.fi cum
venderes 13 .ff. de pignorat. afi. I. commifforice 4.
C. de paflis intcr emt. & vend. aut nifi in ipfo
foienni aftu traditionis fecundum mores padio
coram lege loci fafta & ita traditionis inftrumen-
to inferta eflet; ut di&um tit. de contrab. emt.
num. iy.

3. Evictionis hujus metuends intuitu per au-
torem, a quo fcilicet rcs ad alium jufto titulo
transfertur, cautio prseftanda eft, regulariter
quidem nuda repromiffione fecundum jus Ro-
manum, quandoque tamen fatifdatione, quo-
ties fcilicet id nominatim aftum eft, vel in li-
mine contraftus imminet eviftio. I. emtori du-
pliim 37. pr. I. fi diilum 56. ff. h. t. I. fipofl
24. C. h. t. I. pen. §. 1. ff. de peric. & comm.
rei ven. Jacobus Coren conftl. 3. in notis. Man-
gilius de evittionibus qucejl. 8 5. num. 1. feqq.
velftatutum nominatim omnibus autoribus fatif-
dationem datis fidejufloribus de eviftione prse-
ftandamimponit, uti id quibufdam in locis ob-
tinet immobilium intuitu, teftante Hugone Gro-
tio in manudutt. ad jurtfprud. Holl. libr. 3. cap,
3 4. num. 13. Simone van Leemven cenf for.
part. 1. libr. 4. cap. 19. num, 13, JacoboCoren
d. confel. 3. Multum interim refert, utrum ex
padto vel lege fidejuflor dandus fit, an, quia in
limine contraftus evictio imminet: ubienim ex
legc municipali vel padto venditioni adje&o fi-
dein fuam proefldtione fidejuflor interpofuit, in
omnes omnino eviftionis cafus quacunque ex
caufa contingentes obftriiStus eft. At curn ob
id tantum fidejuflor intervenit, quod in limi-
ne contraftus evictio imminebat ex hac vel illa
certa ac fpeciali caufa, ne alias emtor oppofita
doli exceptione pretii folutionem declinet, (ut

DUPL& STIPULATIONE. 927

poteft juxta /. pen. §. i.ff. de peric. & comm.
rei vend. I. ex his prccdiis 5. C. h. t. Jac. Coren
confil. 13. num. 18. & fcqq-) magis eft, ut tan-
tum in ipfamillam fpeciaiem evictionis caufam ,
non itein in alias tunc ignotas, de quibus ne
cogitatum quidem eft , videri poffit fidejuflor
devinftus elfe. Cuin enim caufa fatifdationis in-
terponendse fpecialis tantum lit, lis fcilicet ilia,
quae jam coepta moveri, qua non poiita , repro-
miflione potuiflet autor defungi ex jure commu-
ni, confequens eft, limitatam caufam etiam li-
mitatum tantum ad itlam caufam , & non gene-
ralein efteftum producere ; ut poft alios San-
de decif. Frijic. libr. 3. tit. 4. dcf. 9.

4. Quoties autem de eo quaritur, an pro evi-
£tione dandus fit fidejuflor, necne, fpettanda
videtur non mobilium tanturn fed & immobi-
lium intuitu lex ioci illius, in quo contraftus
celebratus eft, licet in loco fitus reruin immo-
biiiuin aliud ftatutis cautum eftet. /. fi fundus 6.
Jf. h. t. Jacobus Coren confil. 3. num. 1.2. Cu-
jus ea ratioeft, quod de evidionc cautio ad fo-
lennia, aut faltem ad accidentia contradus &
contrahendi modum formamque pertinet. arg.

1, patta convcnta 72. Jf. de contrah. cmt. circa
qua: folennia obfer^andam efle legem loci , in
quo consradus celebratur , adftru&um plenius
tit. de conjiit. principum parte altera de Jiatutis
num. 13. Atque his etiam confentaneum vide-
tur, eocafu, quo fidejuflor dandus eft, talem
pro eviftione dari oportere, qui idoncus & ju-
rifdidioni judicis, in cujus territorio venditio
aut alia fimilis conventio celebrata fuit, fubje-
<5tus eft. arg. /. 1 .ff .fi quis in jus voc. non ive-
rit. I. fi fidejujfor 7. §. fi necejfiario 1. Jfi. qui fia-
tifid. cog. Confer Gomezium variar. rcfiolut. tom.

2. cap. 13. num. 6. Refponf. Jurifc. Holl.part.
i.confil. 305. Quem fi autor invenire nequeat,
vel emtori confentienti hypotheca fufticiens in
immobilibus conftituenda foret, de quo pluri-
bus a£tum tit. de pignor. & hypoth. num. 20.
vel aiioquin immobilia ex ufu noftrate adhibito
folenni decreto judicis , prsecedentibus publicis
proclamationibus , tradenda funt. Waflenaar
pratt.judic. cap. 22. num. 36. & fieqq.

5. Negotia quod attinet ac caufas, ex qui-
bus evi£tio prseftanda, fciendum eft , fi quidem
de evi<5tione fuerit exprefle repromiffum, nihil
referre, cui negotio talis repromiffio adje£ta fit,
cum eo cafu non aliud infpiciatur, quam an res
evidta fit, ut de eviftione ftipulatio committa-
tur. l.ficiendum $2. Jf. h. t. I. 1. C. dejurc dot.
I. 1. 2. C.Jt. t. Si vero nulla fuerit de evidione
repromiflknnterpofita, multis negotiis id natu-
rale eft, ut ob rerum ex iis tranflataruin eviftio-
nem adtio fit; inter quse prima eft emtio ven-
ditio, five res corporaies vendita: & eviftse fue-
rint, five incorporales, ut nomina & a&iones
& fervitutes nominatim venditse. l.fundum cujus
46. §.7? per 1. I. fi pius 74. §. ult. ffi. h. t. I.
finomen 4. ff. de bered. vel att. vend. vel jus he-

redi-

-ocr page 944-

92 8 L 1 B. XXI.

reditarium , d'e quo latiUs in tit. de hered. ifel
tittione vendita num. 4. Plane fi fifcus aut Prin-
ceps rem vendidetit, uti illa emtort evinci ne-
quit, dum is ftatim ex privilegib dominium ac-
quirit, ita nec de evi£tione quseftio ede poteft.
arg. §. ult. tnjl. de ufuedpionib. Sed & fi res fo-
lenni decreto judicis ex moribus hodiernis tra-
dits fint, difficilius quidem evidtio permittitur,
nifi juftiffimx reftitutionis caufa: doceantur; de
quibus aflum in materia in integrum rejlitutio-
nis , interim tamen , quotiefcunque extra ordi-
nem eviftio rerum fic tracfitarum domino pri-
ftino conceditur, emtori evictio vel per vendi-
torem qui fponte vendidit, vei per debitorem,
in cujus liberationem pretium ceffit, quin &
quandoque per creditores, quibus pretium fo-
lutum, pradtanda foret, haftenus faltem ut pre-
tium ad emtorem revertatur ; cuin iniquum fit,
illud fine notabili emtoris culpa in lucrum cede-
re vel iniquo poftfeffori vel creditoribus aut de-
bitori. arg, l. un, C. de reputat. qtmfiunt injudic.
in integr. refiit. I. uli. C. fi adverfius fificum. I. fi
tninori 3. C. dejurefifici. Ant. Matthseus de au-
ftionibus libr. 1. cap. 16. num. 16. 17.18. & cap.
14. num. 5. 6. Qua: ut apertius intelligantur,
confiderandum, creditorem vel jure communi
pignora vendere, vel jure creditoris. Si jure com-
muni, ideft, rem tanquam fuam propriam di-
ftraxerit, & non tatiquam pignori fibi obliga-
tam, perinde emtori de eviftione tenetur, acfi
rem plane alienam nullo pignoris jure fibi devin-
£tarn,alienaftet. arg. l.fimandatu 5 9. §. creditorq
fif. mandati. idemqUe eft, fi ipfe duplum eviftio-
nis nomine emtori promiferit,quafi & tunc magis
jiire commUni retn ut fuam vendiderit; licet ad-
verfus debitorem regreflutn deinde habiturUs fit,
fi duplse repromiflio debitori utilis fuerit. /. fi
pignore 2 2. §. ult. I. 23 . jf. de pignorat- afi. Sin
jure creditofis, id eft, ut talem, quse ipfi pi-
gnoris vinculotenebatur, ob evictionem pigno-
tis a tertio faftam emtori non tenetur; ufqtie
adeo, Ut pretio iiecdum foluto emtor illud in pra?-
judicium creditoris jure pignoris diftrahentis re-
tiriere neqUeat, fed folutionem cbihpelli pof-
fit. /. cum ed conditione <58. fj. h. t. jun£t. /. 1.2.
C. creditorem evitf. pignoris non debere. I. cx emto
11. fy.fententiam \6.ff. de att.emti. fed magis
emtori, UtcUnqtle quodammodo in CUlpa pofi-
to, quod hon didicerit cautiU^ mefcari, adver-
fus debitorem , cui folutio pretii profuit ad libe-
rationem, a&io ad pretii & ufurariim medii tem-
poris, non item ejus quod intereft, reftitutio-
nem ex scquO & bono danda; maxime, qbia
creditor ex debitoris volUntate, atque ita ipfe
tlebitor, quodamtnodo talem intelligitur vehdi-
tionem fecifle. l.fi plus §. 1. jf. b. t. ifiob
caufiam 13. C. h. t. jun£t. §. contra 1. Infiit.
quib. alien. licet vel non. vel etiam emtor per
a£tionem ex emto re<5te defideraVerit a creditore,
quivendidit, fibi cedi a£tionein pignoratitiam
eontrariam adverfus debitorem ad id quod in-

T I T. II.

tereft, renr alienam non fuiffe pignori datam;
cum sequum fit, hoc faltem confequi emtorem,
quod fine difpendio creditoris futurum eft. /. in
creditore 38.^. b. t. arg. l.bcrcdem 14. ff. man-
dati. I. cum is qui 3 6. fj. de fidejttjfor. Henricus
Kinfchot rejponf. 42. Si tamen creditor fcienis
dolo malo rem alienam fibi pignori datam jure
creditoris vendiderit, de dolo emtori incipit in
pcenam fraudis obligatus effe. Uti enitn pigtio-
ris contraftus infcium creditorem vinculo evi-
£tionis non adftringit, ita eum, qui fraudem
admifit ac decepit, non excufat, ac quilibet fuis
in a£tibus dolum prafttat. d. I. ex emto ii.§.
fiententiam 16. ffi. de att. emti. I. 2. C. creditorem
eviffionem pignoris non debere. Quin & , fi de-
cretum h non competente judice fit interpofitum,
vel domino non fit fa£ta denunciatio venditio-
nis pignoris, rnagis eft, ut ob id evi£tione fe-
cuta, emtor creditorem re£te conveniat ad pre-
tii reftitutionem, quippe qui potiflimum in cul-
pa eft, quod requifita fubhaftationis obfervata
non fint, ac ob id venditio inutilis, ut di£tum
tit. de difiraSl. pign. num. 7. ut proinde ipfe etiam
prsecipue intelligi debeat eo nomine emtori de-
vin£tus. Confer Neoftadium Curice fiupr. decifl
100. Refponfa Jurifc. Holl. part. 3. vol. 2. con-
fil. 334. (revera 234.) pag. 672.

6. Quod fi prxdia hoftilia belli jure capta Ti-
tius a fifco capiente emerit, iterumque Msevid
vendiderit, ac deinde per fubfecutas pacis con-
ditiones prsedia illa iterum quodam poftliminii
jure ad domitios priftinos revertantur, adverfus
fifcumquidem,quivendidit, regreffus haud vi-
detur aut Titio aut Msevio concedendus; cum
fifcus non intelligatur ultra illa prsedia vendidiffe*
quam quatenusjure belli liceret dottiinium reti-
nere, ac proinde per Titium incerta magis pra>
dii retinendi fpes emta videatur, quam ipfum
prsediutti. arg. /. LuciusTitius n.jf. b. t. Sedinec
Msevio eintori fecundo adverfus Titiuin emtorem
primum ; cum ex ptsediorum fitU ac bccupa-
tione bellicl Msevius fcire facile aUt ptxfumere
potuerit atque debuerit, belli jure captaex pa-
cis legibus reditura ad eos, quibus erepta, arg.
d. /. 11 .ff.h.t. Secus, quam obtineret, fi ex
rertim emtarum fitu noh poffet hoc dignofci,
dum forte publicata fueruntbonaejus, quiapud
hbftes eft , & ita per fifcum vendita; de quo
vide Neoftadium Cur. fitpr. decifi. 3 7.

7. Porro, cum datioin folututn eintioni fi-
milis fit, etiam is, cui res in folutum data evi-
£ta eft, adverfus dantem de evi£tione experiri
poteft. /. fit prtedium 4. C. h. t. jun£t. /. ult. ff.
quib. ex caufi. in poffeffi. eatur. five pro dcbito pe-
cuniario datio infolutum inter\>*enerit, quo ca-
fu proprie venditionis vicem obtinet, fiveprore
alia corporali aUt incotporali, adeoque magis ad
permutatiohem accedat: cum & ob evi£tam rem
ex permutatione datam aflio in fa£tum prsefcri-
ptis verbis ad exemplum a£tionis exemto detur ad
id quod inteteft , rem eViftam non effe. Quam-

vis

-ocr page 945-

—--!-tB............^-

___-- ,

vis etiam ad reftitutionem rei viciffim ex permu-
tatione datae contendere poflit is, qui rei fibi
datas eviftionem paflus eft, ubi id fibi expedire
credit. /. i.C.de rerum permut. I. i. §. i. 3. &
ult. jf. eod. tit. l.fi quisaliam 4 6. jfi. de fiolution.
l.libera quidem 8. C.defientent. & interlocut. l.fi
permu.ta.uoms 29. C. b. t. Confer Ant. Fabrum
Cod. libr. 8. tit. 3 o. defin. 49. & de error, pragmat.
decade 100. errore 7.Cujacium libr. 19. objerv.38.
Gomezium var. refiolut. tom. 2 cap. 2. num. 33.

8. Divifio quoque hereditatis & ejus expli-
candse gratia interveniens rerum adjudicatio em-
tionis vice effedicitur. l.i.C. communiautriufique
judicii. indeque & ob id, quod res uni adjudica-
ta evincitur, aftio adverfus reliquos de eviftio-
ne competit, five judicis autoritate five cohe-
redum confenfu divifio fa£ta fit; niio tamen at-
que alio modo. Nam fi coheres fciverit, rem fr-
bi adjudicatam aiienam aut alteri obligatarn effe,
atqueita eviftionis periculo obnoxiam, nec ta-
men fibi de evidione caveri curaverit, ea evi-
&a nullatn quidem de eviftione adionem habet
ad id quod intereft. I. fifratres 7. C commun.
utriufiquejudicii. fed seftimationem a reiiquis eum
confequipro ratasequum eft, ne cum hujus ja-
dura reiiqui coheredes iocupietentur , quibus
res alise defunfti proprise cefterunt ex divifione
ac adjudicatione, fecundum ea, quse poftmo-
dum de fcienter ementibus aiienum expiicanda
erunt; nifi forte incertum evidionis in fe rece-
piffet. arg. I. quodfiin 10. & l. 11 ,ff. debered.
•vel aff. vend. I. fi familice 14. C. familice ercific.
Sin ignoraverit, aut fciverit quidem fed nomi
natim de eviftione fibi cautum habuerit ( uti
arbitro familias ercifcundse incumbit curare, ut
de evidhone caveatur his, quibus adjudicat. /.
beredes ejus 25. §. pen. ffi.famil. ercific.) aftio-
ne ex ftipulatu , ubi ea interceflerit , alioquin
prseicriptis verbis agere poteft. d. I. 7. C. com-
tnun. utr.judicii. l.ficum venditor 66. ult.ff.
h.t. d. l.fifamilict 14. Cfamilice ercific. VideCa-
ballinum de evittion. §. 4. num. 51 • Chriftineum
nd Mecblin. tit. 16 art. 48. num. 4. Refponfa
Jurifc. Hoii.part. 4. confil. 19. &. 163. Berlic-
hium concl.pratt. part. 1. conclufi. 24. num. 54.
& fieqq. & quae, licet ab hifce uno in cafu di-
verfa , fcripli libello de familiH ercifc. cap. 13.
mm. 6. & feqq. Quod fi teftator ipfe res fuas
inter coheredes diviferit, an & tunc evi&ionis
prsftatio locum habeat , difcuffum antea tit.
familice ercific. num. 1.

9. Locationem infuper venditioni fimilem effe
& iifdem prope juris regulis niti cum placuerit.
pr. Infiit. de locat. conduti. non inirum fuit, evi-
<5ta re locata condudori etiam iicuiffe experiri
per adionem locati condufti ad id quod intereft,
fe rei iocatae ac jam evidtse ufu carere. /. fi qtiis
domumg. pr.ff.locati. etfihsec proprie eviftio-
nis praeftatio non fit, cum nulium conduftori
pretium evi£tx rei prxftandum fit.

10. Adhxc intranfadtione praeftatio eviftio-

1,9 ² 9

nis locurn invenit, quoties fcilicet id, quod tran-
faftionis caufa datum eft , evi£tum fuerit: nam
fi ipfa illa res, propter quam lis erat vei mutue-
batur, qusEque per tranfaftionem apud aiteru-
trum iitigantium ex tranfaftione conftituebatur,
evifta fit, neutiquam eo nomine devindtus eft,
qui quid tranfadionis nomine accepit; cum per
tranfadionem fuper aiiqua re non id agatur, ut
is, penes quem iila manet , dominus ejusfiat;
fed tantum , ut per adverfarium tranfigentem
res dimittatur, & per eum ampiius non ftet,
quo minus hic rem habeat, necinpofterum li-
tem ultra ab eo, cum quo tranfegit, patiatur.
l.jiprofundo 33. C. de tranfattion. Cabailinus de
evittion. §. 4. num. 46. Donellus, Brunemanus,
Wifiembach ad d. I. 33. Gomezius variar. refo-
lut. tom. 2. tit. 2. num. 3 8. Mantica de tacitis
& ambiguis convent. Itbr. 26 tit. 7. nttm. 22.
Carpzovius defin. for. part. 2. confiit. 34. dcfitt.
28. Etquamvisnondefint, quibusplacuit, ita
demum non teneri eum, qui quid tranfaftio-
nis nomine accepit, fi rei ipfius iitigiofe pof-
feflionem tempore tranfa&ionis non habuerit,
fed fimpliciter, aliquo accepto, reliquerit pe-
nes pofiefforem: diverfum autem eife, fipoifei-
for rei litigiofae rem ipfam , aliquo per tranfa-
ctionem accepto, in adverfariuin tranftuierit j
quafi tunc venditio magis quarn traniaftio in-
terceflifte videatur. Abraham a Wefei, de con-
nub. bonorum fiociet. tratt. 2. cap. 2.num. 66. &
fieqq.pofl aliosibi citatos. vixtamen eft, ut eo-
rum iententiam probaveris; cum neque iege ul-
la id cautum fit; neque tranftatio poifeflionis
(quac poffeflio fsepe tantum fadtieft, nulia ju-
ris fpecie vel colore qusefito adjuta ) immutet
naturam tranfaftionis ; neque is, qui poffeflio-
nem tranfigendo transfert, ullatenus id agat, ut
in adverfarium dominium tranfeat, fed hoc
unum, ut ipfe cedat jure quali quali , quod vi-
deri poffet in re ha&enus poffeffa habere; pe-
rinde, uti jure fuo quali quali ac dubio cedit ille ,
qui, cum non poflideret, aliquo accepto, a
perfecutione rei tanquam fuse jam ccepta defiftit.
Quibus accedit, dubium haud effe, quin seque
poflidens ac non poflidens poflit debiiiori jure
munitus efle, ac tranfaiStiones non minus mo-
dico accepto Sc poffeflione tranflata expedian-
tur, quam eadem retenta ac modico petenti da-
to, ut ab ulteriore lite difcedat. Ut proinde ex
his omnibus magis concludendum fit, contin-
gentem in tranfaftione poffeflionis tranflatio-
nem aut retentionem evi&ionis prseftandse in-
tuitu nuilam operari debere juris diverfitatem.
Sane, fi poffeflor accepto prope jufto pretio
poffeflionem adverfario concefferit, uti tunc em-
tionem hanc magis tranfaftionis titulo velatam,
quam veram tranfaftionem effe non negaverim,
ita viciflim concedendum mihi fuerit, non mi-
nus emtionem dicendam, fi non poifidens ju-
fto propemodum pretio accepto per poffefforem
a lite dimittatur; dum plus valet quod agitur,
Bbbbbb quain

DE IVICTIONIBUS IT DUPL« STIPULATlONE.

-ocr page 946-

930 L i b. X XI. T i t. II.

quam quod fimulate concipitur, per jura vul-
gata.

11. Et ha?c quidem haSenus de titulis one-
rofis; in lucrativis non per omnia fimiie jus
eft. Nam fi dos evidta fuerit, videndum, utrum
a datione, an a promiflione dos inceperit. Sia
promiffione , condi£tio vei aftio ex ftipulatu
marito competit, ut alia dos detur. Sinadatio-
ne , fi quidem jeftimata data ftt ea mente, ut
asftimatio quandam venditionis fpeciem confti-
tuat, a£tio de eviftione danda eft , uti propter
rem venditam evi<5tam danda foret: fi vero in-
a^ftimata , vel seftimata quidem, fed ea inten-
tione ne venditio contrahatur, nuiia inarito ob
eam evi&am a£tio eft, nifi dolo maio res aliena
fic data fit, quippe quo cafu de dolo, aut in fa-
ftum, obhonoremmatrimonii, fi uxoris ipfius
dolus arguatur, agendum foret. /.l. C. de jure
dot. I. quotiens 16. l.cum pofl divortium 69. §.
cumres 7. ff. dejure dot. jundt. /. plerumqtie 10.
§.7?ante 4,ff. eod.tit. aut nifi pater rern aiienam
in dotem dederit, etiam bona fide: cum enim
officium ejus fit, dotem pro fua dare progenie ,
aiiam evi£tae loco dare compeilendus eft. arg.
d. 1.69. §. gener 4. fif. h. t.

12. Legata quod fpe£tat, interrem in ge-
nere ac in fpecie legatam multum intereft : fi
enim res in genere legata fuerit, veluti homo ,
equus &c. ac heres generis illius certam fpeciein
fuo vel legatarii arbitrio praeftiterit, ea deinceps
evi£ta , non dubium , quin faltem ad aliam
ejufdein generis fpeciem ex caufa legati foiven-
dam per a£tionein ex teftamento cogi poflit, dum
voiuntas teftatoris , genus Jegantis, per alie-
nse rei folutionem impleta dici nequit. /. heres
fiervum 58 .ffi.h.t. l.qui concuhinam 29. §. fihe-
res 3. ff. delegatis 3. l.fia fiubflituto 45:. §. 1. /.
fidomus 71. §. de evittione x.ffi. de legatis 1. Sin
retn certam ac in fpecie nominatam teftator le-
gaverit, heres eam qualein qualem praftando
liberatur, nec, fi illa evincatur, aliam ejusloco
fimilem aut aeftimationem dare compellitur.
I. fi d fiubfiituto 45. §. ult. I. fi legati fiervi
5 6. I. fi fiervus Titii 70. ffi. de legatis 1. nifi
legatarius probet, teftatorem fcivifle , rem,
quamlegabat, alienamefle, vel conjun£tse per-
fonse res aliena st teftatore legatafit. arg. §.»0»
fiolum 4. Infiit. de legatis. I. cum alienam 1 o. C.
de legatis. Confer Mangilium de eviftion. queefl.
63. & fieqq.

13. Plane in donationibus fimplicibus ob res
donatas evidas donatorem non teneri verius eft,
five a datione, five k promiflione donatio initium
habuerit; licet enim jure novodonatio emtioni
in eo adsequata fuerit, quod ex pa£to donatio-
nis a£tio ad tradendum competat. §. 2. Inflit.
de donation. non tamen in eo, ut evi£tio prse-
ftanda foret; cumjuftum nonfit, ex fua libe-
ralitate quemquam damnum fentire; ufque adeo,
ut, fi maxime rem alienam fciens dolo inalo do-
naverit, tamen ne fic quidem de eviftione ad
rei donatse seftimationem tetleatur, fed tantuin
a£tione doli ad id quod intereft ob id , quod
forte donatariUs non nullas in rem donatam im-
penfas fecerit, quas ab evincente noti potuit
recuperare , aut alio fimili modo iti damno hse-
reat. I. quoniam 2. C. h. t. jun£t. /. Ariflo ait 18.
§. ult. ffi. de donationibus. arg, /. ad res donatas
62. ffi. de cedilit. editt. Vinnius fieleEl. qucefl. Ubr.
2. cap. 8. circa finem. Grotius matiud. ad jurifipr.
Iioll. libr. 3. cap. 2. num. 7. Nifi inter donantem
ac donatarium ftipulatio de evi£tione interceffe-
rit. d. 1.2. C. h. t. ( licet ne tunc quidem de evi-
£tione a£tionem dari oportere Paulus cenfuerit
recept. fient. libr. 5. tit. 11. §. 5.) vel nifi res in
genere per donatorem promifta fit, ac deinde
evincatur fpecies illa, quam ad faciendum do-
nationis implementum ex genere prsftitit; ar-
guinentoeorum, qux fuperius de generis lega-
to di£ta funt. Brunemannus ad 1.2. C.h.t. Adde
Gomezium variar.refolut. tom. 2. cap. 2 num.
35. Mangilium de evifiion. qucefi 68.69.

14. Licet autem ad donationem quodammo-
do accedere videatur in feudum conceflio ac em-
phyteufis, dum feudum definitur per benefi_rcium, libr. 2.feud.tit.23* nec regulariter ca-
nonis aut fervitiorum prsftatio refpondet fru-
£tibus majoribus & emolumentis cx emphyteu-
ticario vel feudali prsedio percipiendis, tamen,
quia fere ad inftar dotis hsec qualis qualis libe-
ralitas concedentium in feudum aut emphyteu-
fin onera varia adjun£ta habet, ideo jure feu-
dali cautum eft, re feudali evi£ta, vafallum, qui
ignoravit alienam effe, habiturum evictionis
nomine adionem in fimplum , ut fcilicet ejufdein
bonitatis ac quantitatis prsediuin prseftetur;
fcienti autem non aliter in id adionem dandam
contra eum qui conceflit, quam fi pa£to fpe-
cialiid a£tum fuerit: ipfius concedentis fcientia
aut ignorantia non confiderata. libr.2.feud. tit.
8. inpr.&tit. 80. Rofenthal. fiynopfifieudaiicap.
8. conclufi. 29. 30. 31. Gudelinus de fieudispart.
2. cap. 9. num. 8.9. 10. E t de re evi£ta, quse in
emphyteufin conceffa fuerat , emphyteutsc ad-
verfus concedentem competere adionem pluri-
bus placuit. arg. /. fiipidatio ifia 38. §.7?qmsfior-
te3.ffi.de verh. oblig. Cujaciusadd. I. 38. §. 3.
Caballinus deeviftion. §.4. num. 55. Bachovius
adTreutlerum vol. 2. difip. 2 th. 5. iit. C. Berli-
chius conclufi. pratf. part. 1. concl. 24. num. 5 3.

15. Cseterum ut a£tioni de evidione locus efle
poffit, nonintereft, utrum tota res evi£tafue-
rit, an pars ejus. /. 1. ffi. h. t. fi modo pars illa
principalis fit, ac nomen totius retineat, quse
vulgo homogeneaappellatur, veluti, fundi ven-
diti femis aut alia pars. /. mitior 3 9. §. fi d me
2. I. quifiundutn 45. /. ex miile 64. ff. h. t. Nam
fi heterogenea evincatur, vel rei principalis ac-
ceffio, veluti domus aut navis venditse tigna aut
tabulse, ancillse prsegnantis aut vaccse diftrads
partus fcetufve, evidionis nomine non obliga-
tur venditor, quafi evi£ta paite. /. nave 3 6. /.

fi prce-

-ocr page 947-

D£ EVICTIONIBUS ET D

fi pragndns 42. & 43. ffi. h. t. licet ob idadio
es emto haud fit deneganda; unde &, evida
re vendita cuin acceffionibus, de eo quod ac-
ceffit non in duplum ex hipulatu , fed tantum
ex emto in fimplum , & fi quid atnplius inter-
fit, agenduineil, fecundum ordinariam actio-
nisemti naturam. I. evittare \6. ff. h. t. jund.
/. fi in venditione 60. ff. h. t. Quin &, fi rei,
qux uno fpiritu continetur, veluti bovis aut equi
aut fervi, pars evida ftt, ne tutn quidern de evi-
tftione ex vi ftipulationis, fed tantum ex emto
aftio eft, nift fpecialiter partis quoque jnentio
fuerit adjeCia in duplx ftipulatione. /. fidiftum
5 6. fy. in fiipulatione 2.ff. h. t. Nec huic con-
trariutn eft , quod apud Pomponiutn legitur, ft
communi dividundo mecum adum, & adver-
fario fervus adjudicatus ftt, quia probavit eurn
cotnmunem efle, habiturum ine ex dupls ftipu-
latione aftionem ; quia non intereft, quo gene-
re judicii evincatur, ut mihi habere non liceat.
hfimancipium 34. fy.fi communi i.ffi.h. t. Non
enim illic pars fervi, fed propter adjudicationem
interpofitain & adverfario fadarn totus fervus
eviiftus erat, nec ulla penes emtorem pars re-
manebat. Plane, fi ex fervis duobus uno pretio
venditis unus evi&us fit, de eviftione venditor
obftri(5tus eft, utcunque fervus non evidus tan-
ti valeat, quanti uterque fimul emtus fuit. /. fi
duos ficrvos 47. ff. h. t.

16. Parti tamen homogeneae eviftse in jure
noftro comparatum, fi rei venditie ufusfrudtus
vel ufus evincatur , quia is multis in caiibus do-
minii pars eft. /. fundum cujus 4*5. l.fi ah em-
tore 49. I. firem 62. fy. idt. ffi. h-. t. I. in ven-
dcndo 66. ffi.de contrah. emt. I. fiipulatio ifia 38.
fy.fi quis fiorte 3. ffi. de verhor. ohlig. junft. ,/.
nfusfruftus in multis 4. ffi. dc ufufmilu. vel jus
emphyteufios aut fuperficei. arg. d. I. 38. §. 3.
ff. de verh. ohlig. vel pignoris, fecundum ante
tradita num. 1. h. t. vel fervitus realis, quam ven-
ditor nominatim dixerat pradio vendito acceflu-
ratn. /. pen. ff. h. t. I. in vendendo 66. ffi. de
contrah. emt. eo quod non pra:dium modo, fed &
ipfa fervitus praedio debita tunc nominatim ven-
dita intelligitur , atque ita eviftum id ipfutn
quod nominatim emtum fuit. Nam & ft alia rei
vendita: acceftura efte fpecialiter convenerit, de
eorum evictione in fimplum agi poteft. /. fiervi i
vcnditor 5. /. evitta re 16. ff. h. t. Simili ratio-
ne, iifundus, uti optimus maximufque efi, di-j
ftraftus fuerit , & vicinus fervitutein evincat,
tanquam per iftum fundutn iibi conftitutatn,
autorem de fervitutis iftius evii5tione obligatum
habet: id enitn ifta formula agitur, ut prardium
pra.'ftetur liberum ab omni fervitute; adeoque
cum prxdio libertas quoque ab oneribus nomi-
natim comparata cenfetur; unde nec mirum eft,
fi de evictione experiundi poteftas tunc data fit.
/. pen. I. cum fundus 48. ff. h. 1.1. cum venderes
59. ff. de contrah. emt. Extra hos cafus magis
vifum fuit, venditorem ob evi<5tionern fervitutis,

TPL^ STIPULATIONE. 02 I

quse fundo credebatur competiifte, vel a cujus
onere fundus liber exiftimabatur, emtori non te-
neri; uti nec de aliis , qua? tacite tantutn acce-
dere folent. d. I. pen. ff. h. t. fed magis aftioni
ex emto , vel quanti minoris ex adilitio edifto
locus eft, ubi fervitutis onus invenitur impoli-
tum, quod a venditore fciente diffimulatum erat.
/. quoticns6\. ff. deeedil. editto. arg. /. in vendi-
tione 41. ff. de att. emti. quod & innuitur in l.fied
fiquid\^.fy. \.ff.h.t. fi ibi cutn Cujacio, Go-
tofredo in notis , aliifque pro fervus legatur fer-
vitus. Et hsc ita , fi modo per fententiam judi-
cis hsec jura, rei emtx pretium augentia, emtori
denegata fuerint: nam fi emtor metu moleftia-
rum& impenfarum iitis pallus fit vicinosquse-
dam in prsejudicium libertatis, autfervitutis prx-
dio debita:, agere aut exftruere, quse nocent,
autoris id damnum effe non debet, curn nihil
vere eviftum fit. llefponf. Jurifc. Holl. part. 3.
vol. 2. confil. 69. num. 7. & fieqq. Noftris inte-
rim moribus hmplicius placuit, ut quoties fer-
vitutes aliaque jura fnnilia evincuntur, utcunque
nominatum di<5tum fuerit, res illis oneribus non
effe obnoxias, vel fervitutes rebus etntis efle de-
bitas, ad id quod intereft emtor agat, venditio-
nis contradu in fuo vigore perfiftente. Hugo
Grotius manud. ad jurifprud. Holl. lihr. 3. cap.
15. num. 21. 22.

1 7. Agunt de evi<5tione non emtores tantum
aliique his fimiles , qui ex caufis fuperius recen-
fitisrem na<5ti rurfus per fententiam amiferunt,
fed & heredes eorum; non item fucceftores par-
.ticulares , quales fecundi emtores, nifi iis ab
emtore primo a<5tio ceffa fit. /. fi res 59-jf. h. t.
contra venditores aliofque vulgo didtos autores,
& eorum heredes, cum ex conventione obligatio
natafit; nec non contra fidejuffores, horumque
heredes. /. autore 7. /. exceptione \ 1. l.fifiatus
1 8. l.ult. C. h. t. etiam cum fidejuffores pro mi-
nore venditore fidejufferunt, & is adverius ven-
ditionem reftitutus eft. /. 1. C. de fidejuff. minorum
Qua occafione difputatum invenio apud Anr.
Matthseum de anttion. lihr. 1. cap. \ 4. num. 7. an
autor aut fidejuftbr in perpetuum de eviftione
teneatur, fi.promiferint ex formula quadatn re-
cepta fe evittiottcmpnefiituros in annum & diem ;
('t vercochte goed te waren voor Jaar enVagy
& in id inclinare virum do<5tiffimum, ut exifti-
met perpetuam inde de evictione obligationein
eife. Quod etfi prima fronte mirum videri po-
teft, juftotamenfundamento nititur, tuinquia,
(uti idem autor ibidein habet) tempus finitum
proinfinito ufurpatuin videtur; tum etiam, &
meaquidem opinione prsccipue, quia fecundum
antiquos Diceceftos Ultrajedtinse mores nemo
rem fuam ultra annutn & diem, feu fex fepti-
manas vindicare poterat, uti id plenius docet
idem Ant. Matthseus de autt.libr. 1. cap. 11. num.
30. in med. ac cum eo fere conveniunt antiqua
Holiandiae jura, fecundum quae nuilus poterat
| evi(5tionem pati prxdiorutn poft annum & diem
Bbbbbb 2 ex

-ocr page 948-

93* L j b. XXI.

ex quo illa ei coram lege loci tradita, & id aftis
infinuatum fuiflet, prout hsec explicata ab Hu-
gone Grotio manudutt. ad jtmftmd. Holl. libr.
2. cap. 7. num. 28.&feqq. Cum ergo non ultra
annum & diem evi&ionis licentia priftinis rerum
dominis permitteretur , quid mirum, fi & evir
ftionis promiflio formula , tantum in annum &
diem concepta, interpoflta fuerit, & tamen hoc
ipfo pleniflimam de eviftione in perpetuum com-
prehenderit fecuritatem ? aut quse abfurditas, fl
quis etiamnum hodie formula vetere uti volens,
etiam ejus interpretationem ex more majorum pe-
titam adverfus fe patiatur?pnefertim,cumlicuiflet
verbis aliis apertioribus uti. arg. I. ftipulatio ifia
38. %. in fiipulationibus 18.ff.de verb. obligat.

18. Quod fl plures unius rei pro indivifo pof-
feflse & fnnul uno pretio diftra&aj venditores
fint, vel plures unius venditoris heredes, fingu-
lis quidem in folidum defendendi neceflitas in-
cumbit, cum individua haec defenfionis obliga-
tio fit, adeo ut, fi omnibus denunciatum Jit,
ac forte pauci vel unus tantum defenfionis cau-
fa in lite fubftiterit, omnibus vincat aut vinca-
tur, refteque agatur cum casteris, quod eviftio-
nis nomine vi&i Jint. I. fi rcm62. %.fieiqttii.
jf. h. t. fi modo unus ille aut pauci in folidum to-
tius rei defenflonem facere parati fuerint; nam
fi quifque eorum, qui fe ftiterunt, fuam tantum
partem defendere voluerit, in judicio fubftitifte
neque ipfis prafentibus neque abfentibus prodef-
fe poteJf , propter individuam defenfionis natu-
ram. /. cum ex cattfia 139. ffi. deverbor. obligat. I.
in executionc 85. §. in folidum eod. tit. jumft.
/. 2. §. 2. & feqq. ff. eod. tit. eo modo , quo
Sc unus ex pluribus dominis fervum in folidum
defendere cogitur, fi ex noxali caufa agatur. /.
fi cum uno 4. ffi. fi ex noxali caufia agatur. Sed
quia pecuniariae quantitatis, adeoque etiam ejus
quod intereft, dividua prsftatioeft, evi£tione
fecuta non ultra fuarn quifque partem aftione
de eviftione per emtorem conveniri poteft. d.
l.in executione 85. §. in fiolidum 5. ff. de verb.
oblig. d. I. fi rem 62. §. fi ei qui 1. ffi. h. t.
I. quoniam 2. C. h. t. Andr. Gayl libr. 2. obferv.
14. Carpzovius defin. fior. part. 2. confiit. 34.
defi 29. Sane, fi non plures communiter, fed
finguli fuam partein pro indivifo poflejfatn di-
ftraxerint, cum tot venditiones intelligantur,
quot partes funt vendita:, non dubium, quin
pro fua tantum quifque parte non rnodo ad prse-
ftationein ejus quod intereft ob eviftionem ,
fed etiam ad defenfionem fufcipiendam devin-
£tus fit. arg. /. quod autem n. §. 1. ffi. de in
diem addiCi. I. fi divifia 13. C. de locato.

19. Non tamen de evidione conveniri pof-
funt creditores, qui pignora vendiderunt jure
creditoris; de quo latius fupra, num. 5. Nec
executores, qui judicati exfequendi caufi pigno-
ra judicis autoritate capta diftraxerunt, fi ilia
evincantur. l.fipignora 50.fif.h.t. Nec procu-
ratores, fimandatoinftrudi, acquatales, rem

T 1 t. ii.

vendiderint, nifi fimul in fe receperint onus evi-
dionis. /. fi cum venditor 66. §. ult. ff. h. t. I,
procurator qiti 67. ff. de procnrator. Ant. Faber
Cod. libr. 8. tit. 3 1. defin. 6. Mangiiius de evi-
ffion. qucefi. 187. Nec tutores aut curntores ex
fuo capite ob eviftionem rerum , quas , tan-
quain ad pupillum aut minorem pertinentes,
in alios officio durante tranftulerunt. arg. d.

1. 66. §. ult. & d. I. 50. ffi. h. t. Adde Mangi-
lium de eviffion. qutefi. 188. Nec illi, qui fim-
pliciter confenferunt in rei diftraftionem. arg. /.
exceptione 11 .C.h.t. Tyraqueilus de retratt. gen-
tilit. §. 1. gloffi. num. 55. A11 autem marito
rem alienam vendente , uxor quoque jure fta-
tutarise coinmunionis de eviftione teneatur ? An
& tunc, cum maritus rem uxoris propriam aiie-
navit, pofito ftatuto, quo maritus uxorem qui-
dem obligare, non item immobilia ejus alienare
poteft , alibi explicandum erit. Vide interim
Chriftianum Rodenburch de jure conjttgum m
tratt. prcelimin. de fiatut. diverfit. tit. 2. cap. 5.
num. 9. 10. 11.

20. lllud praeprimis monendum venit, non
aliter eum, cui resevi&a , adverfus autorem re-
liquofque fupra recenfitos de evi&ione experiri
pofte, quam fi autori tempeftive fafta fuerit de-
nunciatio , litem motam efte, addito fecundum
mores exemplo libelli per aftorem editi ; non
eum in finem , ut is litem in fe & ad fuum fo-
rum transferat, fed potius , ut liti afliftat, & rei
conventi forum fecutus defenfionem ejus fufci-
piat, ac prseftet autoritatem. /. venditor 49. ff.
dejudiciis. l.firem quam 29. §. ult. l.fifimdo tra-
dito 53. §. 1. l.fiplus 74. ^.pen.jfi. h. t. Con-
fer fi libet, Inftruftionetn Curise Holiandics
art. 115.116. nj. CurisE fupremse art. 23$. &
fieqq. Brabantinse art. 511. & fieqq. Flandricar
art. 304. & fieqq, Waffenaar praff. judic. cap. 8.
& cap. i.nttm. 18. 19. 8c cap.4. num. 9. Covar-
ruviam variar. refiolut. libr. 3. cap. 17. nttm. 3.
Cabaiiinum de evittion. §.3. num. 33.^ fieqq,
& quse fcripfi tit. dejudiciis num 3 8. Quo fadto,
five autor liti aJTiftat, ut evitetur coiiufio, vel
etiam fe procuratorem in rem fuam ab emtore
conftitui patiatur ( fecundum /. fi fervus 21.
§. &ideo 2. l.ficum venditor 66. §.fifecundus

2. ffi. h. t. ) five liti fefe paiam non jungat, fed
reo adininicula ac probationes ad jusafferendum
fuppeditet, five nihil horurn agat femel iterum-
que fecundum loci cujufque morevn citatus, fed in
univerfum litem negiigat,evi£tione fecuta adver-
fus autorem regrefius eft. d. //. fi modo ipfe eintor
pro viriii non defuerit defenfioni; ne alias propter
abfentiam magis viftus videretur autor, quam
quia malam caufam habuit /. fiideo h. t.

21. Sufficit autem, vel ipfi autori, vel pro-
curatori ejus, autore tamen prsefente & non ig-
norante, denunciationem faftam ^fle. Lfidiftum
56. §.y£prtefienteq. ff. h. t. Quin & pupiilo eain
fine tutoris autoritate fieri pofle, fi tutor non ap-
pareat, benignius apud Romanos receptum fuit.

-ocr page 949-

D£ EVICTIONIBVS ET -J

d. I. fi dxUum $6. §. ult. fifii h. t. Quatnvis noftris
moribus in talt cafu magis camcrs pupilhri vel
agnatis ac cognatis proximis denunciandum fo-
ret, quo pupillis tutor daretur aut peteretur. Groe-
fiewegen <td d. /. 5 6. §. ult. Siplures autoresvel
plures unius autoris heredes fint, fingulis denun*
ciationem fieri neceffe eft. l.firetn quce 62. §. 1 .ffi.
h. 1.1. inexecutione 8>. §./«fiolidtim j.l.fiincaufia
13 y.ffi. de verh. ohligat. cum omnibus & fingulis
rei totius incumbat defeniio, fecundum ea, qua:
fupradifta. num. 18. Quod fi lis emtori mota
iit, cum rem a creditore, pignus jure creditoris
diftrahente , emiftet, debitori magis, cui pretii
folutio ad liberationem profecit, quam creditori
denunciandum. arg. l. fi oh caufiam 13, C. b. t. I.
fi plus 74. §. 1. ffi. b. t. 'Et ii res eadein fapius
vendita per plures manus ambulaverit, ac ulti-
mo tandempofteftori evincatur, non jurehicpri-
mo autori quaii per faltum denunciaverit, cuin
nullutn inter hos interceiferit negotium , nifi po-
ftremoper primum emtorem aftiones adverfus
venditorem primum ceifie fuerint. /. fires quam
59 ffi. h. t. fed potius emtor poftremus autori
fuo, atque hicrurfusei, aquo imtnediate rem
nadus eft , denunciationem litis motx facere
debet , donec ad primutn autorem deven-
tum fuerit. arg.l.fed&fipofi 27,. jf.b.t. ii enitn
uni ex autoribus intermediis denunciatum non
fit, eviftionis fecuta; intuitu nulla in eum a&io
danda foret. Caballinus de evittion. §. 3 num.
143. Fidejuftori, qui pro evidione intervenit,
denunciationem fieri jura non prsecipiunt, at-
que etiam infcium plane litis motse teneri volunt:
eo quod hic plerumque defenfionutn seque ac
emtor , ignarus eft, atqueadeo nec cuin fru&u
liti aflifteret. /. autore 7. C. b. t. Sed & fi fervus
vendiderit, domino denunciationem fieri necef-
fe non eft ,* imo ipfi fervo faciendain effe , fi
vivat; ac domino tantum, ii fervus fit mortuus,
Julianus fcripfit. /. minor 3 9. §. 1. in fine ffi.
h. t.

22. Neque ceflatbsec denunciationis necef-
fitasobid , quod autor jam aliunde refciverit,
litememtori motam eife: licet enim certiorari non
debuerit, qui non ignoraverit. /. 1. in fineffi. de
aft. emti. quia tamen denunciationis adhibendse
duo fines funt, alter, ut certior fiat autor , al-
ter, utjam certior fa£tus aliquid faciat, feu de-
fenfionem fufcipiat, confequens eit, autorem li-
tis motse non ignarum , forfan & prsefentem, ni-
hilominus ad defenfionetn obeundam oportere
vocari. arg. l.fiparentes 20. in fineC. h. t. Co-
varruvias var. refiolut. libr. 3. cap. 17. num. 3. Fa-
chineus controv. libr. 2.cap. 35.infine. Ant. Fa-
ber Cod.libr.S.tit.iq defin. 2. Berlichius con-
cltifi.pratt. part. 1. concluf. 2^.nttm. 35. & fieqq.
Quid , quod nec in cauia , quam DD. appel-
lant notorie injuftatn , denunciationis neceflitas
remifla cenferi debet. Etenim, an cauia injufta
fit, non emtoris, ( cui plerumque ignotse de-
fenfiones , quique propterea autorem in auxi-
trPL^E STIPULATIONE.

/ium advocat, _) fed judicis seftimatio eft. arg. I.
prcetor ak 20. §. 1. ff. de operisnovi nunciatwne.
Nec huic repugnat /. ex emto 11. §. idem hbro

12.fiF.de afi.emti. cutn ibi non afleratur, omif-
fam fuifle denunciationem. Si tamen is, qui ntyi
fa&a autori denunciatione eviftionem pafius eft,
evincentis ipfius partes fufcipiens jus ejus certutn
aflercre poflit, atque ita manifeftum docerede-
feftumjuris ex parte autoris, regreflus eiadver-
fus autorem haud videtur denegandus , perinde
ac fi tempeftive litis feciftet denunciationem.
Caballinus de evifiion. §.3. num. 73. & fieqq^
Covarruvias var.refol. tibr.^.cap. 17. num. 6,
Hugo Grotius manud. adjtirifpntd. Holl. libr, 3.
cap. 15. num. 17. Chriftineus ad Mechlin. titi

13. art. 3 8. num. 1 2. Leeuwen ccnf.for. part. 1.
libr. 4. cap. 19. nttm. 4. in fine. Carpzovius defitn
fior. part. 1. confiit. 3. defin. 24. 2 y.

23. De csetero nontantum ante, fed & poft
litem conteftatam,denunciationis faciendse facul-
tas emtori falva eft , dummodo non jmpe ipfanl
condemnationem, adeoque fecunduin interpretes
ante conclufionem in cauia , fiat. /. fi rem quam
29. §. ult.ff.h. t. Berlichius conclufi. praft. part.
1. concl. 24. num. 79. &fieqq. Covarruvias var.
refiol. libr. 3. cap. 17. num. 8. Caballinus dc evift.
§.3. num. 144. Mangilius de eviffion. qucefi. 5,
num. 4. &fieqq. Nam quod in contrarium urge-
tur Labeonis refponium , debcre denunciationeni
fieri, priufiquamjttdicium accipiatur. I. quiconcu-
hinam 29. %.fit heres 3. ffi.de legatis 3. minusftrin-
git, fi confideremus per judicii accepti tempus
non modo litis conteftatse, fed & aliquando fen-
tentise latse tempus denotari: quo pofito , ver-
borum fenfus idem erit, qui eit legis 29.fy.ult.
ffi. h. t. fcilicet, oportere fieri denunciationem
ante fententiam , ut adhuc fua autori defenfio
falva fit. Tempus certe judicii & latce fiententice
pro eodem capi,apertum eit ex /. i.C.fiadverfius
rem judicatam. junft. l.dcnique 3. §. 1. m med.
fifi.de minor. 25. annis. Sed &, fi in prima lite
denunciatio omifla fit, ac emtor fuccumbens
appellaverit, etiain tunc autori redie, ut faltem
in appellationis lite affiftat, denunciatur; curn
ita defenfio ei etiamnuin integra fit, quia, ut
Marcianus ait, provocationis remedioextinguitur
fententia; pronunciatio. /. 1. fy.ult.jfi. adficnatufic.
Turpil. Caballinus de eviftion. §. 3. num. 144.
Covarruvias var. refiol. libr. 3. cap. ij.num. 8.

24. Non tamen nocet, oiniflam in univer-
futn fuiffe denunciationem , quoties emtori fi-
milibufque pa£to nominatim denunciationis ne-
ceflitas remiifa eft. /. Herennius 63. pr.fif. h. u
utinec, ficonfultolatitaveritautor, neiibipoi-
fit denunciari. l.fiideo 55. §. 1. t. fidiftum 56.
§. fimiti 5. cr 6. jfi. h. t. quo tamen cafu ad do-
muin ejus denunciatio facienda. arg. /. dics cau-
tioni 4. §• pYcetor ait 5. jfi. de damno infiefto.

25. Agitur vero ob eviftioncm fecutam ad-
verfus autoretn aftione ex emto aliave fimili, ad
pretiutn & id quod intereft. l.fi controverfia 9.

Bbbbbb 3 l.ficunt

-ocr page 950-

jicuM quceflio 17. L emtiattio 21. L cum fuc-
ceffores 23. /.yiftfo 25. C. h. t. fub quo & illud
continetur, quod in rem emtam ab emtore, ut
meiior fieret , erogatum fuit.d. /. fi controverjia
9. C. h. t. fi modo non nimium emtor modum
exceflerit, forte piurimum impendendo in rem,
quar minimo pretio veniit. /. Titius cum 43. in
fine. I. 44. /. 4j.ff. de atfion. emti. & impenfas
ab evincente per retentionem recuperate non po-
tuerit: nam ii id potuerit per oppofitam doli ex-
ceptionem, ad pericuium autorisea res non ,per-
tinet, nifi is eam fciens vendiderit. l.idem &
Julianum 45. §. 1. jf. dc aff. emti. l.fuper emti
16. C. h. t. Sed & fub eo , quod intereft , im-
penfas litis contineri verius eft; cum hsec dam-
na fint, qua^emtor ob factam rerum eviftionem
paffus eft. arg L fi cum qucejlio 17. C. h. t. I.
pdejujjor 15 . jf. de dolimalt & metus except. junft.
/. ft commiffa 13 .jf. rcm ratam haberi. Gomezius
variar. rcfolut. tom. 2. cap.z.num.Afj. inpr. Qua-
les tamen iitis expenfas emtor haud recuperat ab
autore, fi adverfus eum, qui eviftionem ten-
tabat, vi&or evaferit in ultima lite, licet forte
in primis inftantiis vi<Xus fuiflet, cum per ul-
timam anteriores fententise infirmentur tanquam
non juftse , viribufque in univerfum deftituan-
tur. Nifi & in hunc cafum autor nominatim re-
ftitutionem promififtet, arg. /. venditores 102, jf.
de vcrb. obligat. in qua lege, dum praeter cautio-
nem pro eviftione & inde nafcitura obligatione
ad id quod intereft, venditores infuper propo-
nuntur fpecialiter promififle , fe agnituros, fi in
lite motd fumtus emtor fecijfct , innui videtur ,
fine tali promiflione fpecifica tiullum emtori vin-
centi, fecundum fafti fpeciem in lege propofitam,
adverfus autores prolitis impenfis regreflum com-
petere. Quod & rationes juris generales fuadent.
Non enim damnum impenfarum propter iitem
injuria inotam fenfit emtor ex aliqua venditoris
culpa vei fafto, veruin ex aftoris feu petitoris
improbi calumnia; utproindedamnum iiiud ex
tertii fafto promanans, quantum quidem ad au-
torem attinet, cafui fortuito adfcribendum fit,
dum nuiia id arte aut providentia confequi vel
avertere quifquam poteft, ne damnum injuria ab
alio detur. /. fed de damno 41. ff. locati. I. ad
cos 19. f. commodati. at neque cafus fortuitos
fupervenientes autor emtori prseftat, neque in-
juria, qua: fit eintori, autorem contingere de-
bet. I. ft per imprudentiam 51, jf. h. t. Atque
liinc , cum de hominis venditi ftatu quacftio
mota eflet, definitum fuit, fi quidem fecun-
dum libertatem fententia ferretur, autorem con-
veniri pofle; fi vero fervum fuifle fententia de-
claraverit, emtorem ad venditorem reverti non
pofle. L ftfiattiS 18. C. h. t. quod pofteriuscum
de pretio inteiiigi nequeat , duin certum erat
nec Imperatoria egebat definitione , re penes
emtorem manente nullam pretli repetitionem ef-
fe, neceflario de litis fuper ftatu motse impenfis
accipiendum eft. Et fane, curn de eviftione cau-
tio id contineat, ut emtori liceat rem habcre, nec
res evi&a dici poflit, quse adhuc eft penes em-
torem , eundemque in iite viftorem. /. habere
57. jf. b. t. fequitur, nec de evittione ftipula-
tionem commiftam efle, ac proinde nec actio-
nem emtori natam, prxfertim , cum Jurifconfui-
tusdicat, venditotein tradendo, fi dominus fit,
emtorem dominum facere, fed fi non fuit do-
minus, de evidtione obligari. /. ex emto 11. §.
& imprimis 2. jf. de aff. emti. quam proinde
evi£tionem prseceflifle necefle eft. Pmerquam
quod & reftitutio fumtuum iitis in materia evi-
dionis tantum acceflio qusedam evidionis eft,
ac iub eo quod intereft comprehenditur; re au-
tem non evi£ta non poteft praftationi ejus, quod
intereft, locus efle. Tuentur hanc fententiam
Cujacius adl. 102.jf.de verbor. oblig. Donelius
adl. 18. C. b. t. Zafius ad d. I. venditores 102.
ff.de verb. oblig. Refponfa Jurifconf. Holl. part.
3. vol. 1. confil. 48. Zoelius ad Pand. h. t. num.
27. 28. Nec quicquain in contrarium facit ,
quod autori incumbit emtorem defendere in iite
mota. I. fiplus 64. §. mota 2 .ff. h. t. l. quiab-
fentem 75. ff. de procurat. quibus motus poft
alios Gomezius var. refol. tom. 2. cqp. 2. num.
47. Fachineus controv. libr. 2. cap. 39. diflen-
tientium eaftra fecuti funt. Licet enim defenfio
autori a jureimpofita fit, in quantum fecun-
dum fuperius expofita iiti afliftere & probatio-
nibus caufam emtoris munire tenetur, non ta-
men inde fequitur, etiam fumtibus autoris ad-
verfus actorem iniquum oportere peragi defen-
fionem. Nam & procuratori pro domino agenti
neceflitas impofita eft defendendi dominum a reo
reconventum. l.fcrvum quoque 33. §. ait prce-
tor & 4. ff. deprocurat. nec tamen indere<5te
concluferis, fuo 'ergo fumtu procuratorem debe-
re defenfionem fubire. Gravant quidem commo-
datarium impenfe litis, fi quse abeo pro reeupe-
randa rei Commodatse a tertio detentse pofleflione
faftse fint, in cafu l.fiutcerto'). §. rcmtibi 12.
ff. commodati. fed a commodato , quod foiius
commodatarii gratia contradum, & ex quo com-
modatarius ad rem commodanti reftituendain ob-
ftriftuseft , ad venditionem utiiitates utriufque
contrahentis continenteu , ac ad venditorem ,
qui tradendo emtoremque dominum efficiendo
contraftuin jam iinpievit, male fit illatio circa
hanc de impenfis iitis difputationem.

I E.

26. Quod fi poft venditionem ante evi&io-
nem decreverint pretia rerum venditarum, adeo
ut iis deinceps evi<5tis tanti non videatur emto-
ris interefle propter evi<5tionem, quantum qui-
dem eft in pretio, quod venditori numeratuin
eft, ele&ionem emtori tribuit Grotius, utrum
pretium, quod emtionis tempore conftitutum
fuit , an magis quanti fua intereft , repetere
malit mantidutt- ad jurijprud. Holl. libr. 3. cap.
\*).num. 19. 20. quod tamen minus refpondet
iis quae a Papiniano tradita in L fi cum venditor
66. §, ult. ff. h. t. a<5torem fcilicet ob evi<5tio-

nem

934-

XXI. T 1 t. II.

-ocr page 951-

De evictionibus et

nem confcqui, quanti fua intefeft; ita ut me-
lioris aut deterioris agri fafti caufa finem pretii,
quofiuerat tempore divifionis cefiimatus, diminuat
vel excedat, uti & a Paulo in /. evitfa re 70.ffi,
h. t. puta evitta re ex emto attionem non adpre-
tium duntaxat reciptendum, fied ad id quod inte-
refi competere, ideoque etiam, fi mittor efie cce-
pit, damnum emtoris ejfie. Denique & ab Africa-
no in /. idque & Julianum 45. pr. Jf. de att.
emti. Nec adverfatur /. ex mille 64. pr. & §. 1.
ff. h. t. Quod enim iliic propter partes, quas
flumen agro poft venditionem fuftulit, vei ex
adverfo adjecit, non augeatur vei minuatur quan-
titas eviftionis, ejus dupiex ratio eft, primo,
quia duplae ftipulatio in cafum eviftionis inter-
cefterat, adeoque pcena conventionaiis incaium
eviftionis promiila ; ut patet ex pr. d. /. 64.
pcenam autetn cum ftipulatur quis, non iilud
infpicitur, quid interfit, fed qu$ fit quantitas
quseque conditio ftipuiationis. /. fiipulatio ifia
38. §. alteri 17. ffi. de verbor. oblig. fecundo,
quia dupise ftipulatio continebat dupiicatum pre-
tium quo fundus etntus erat ; quoties autem
aftimatio fundi in ftipuiationem dedu£i:a eft ,
meiiore poftea vei deteriore fafto fundo, ea ta-
men a?ftimatio venit, qux ftipulationis tempore
fuit. /. fundum Cornelianum 28. ff. de novatton.
Adde tit. de conditt. triticar. ntitn. 3 . in princip.

27. Quia vero jn adione quoque vendira
evidionis prjeftatio iocutn habet, in quantum
venditordebitorem prseftare debet, contra quem
aftio vendita competat. l.fi nomen 4. /. 5 ,jf,
de hered. vel att. vend. evi£ta ea, dum vei de-
bitum foiutione jam extinftum eft» vel exce-
ptione perpetua enervatum, vel nufpiam appa-
ret debitor, fi quidem incertse quantitatis aftio
fuerit, in id quod intereft emtori aftio prodita eft;
fin certse futnmse debitor diftus fit, iti eatn fum-
mam eviftionis nomine tenetur venditor. d. I.
4. & 5. ff. de hcred. vel aff. vend. arg. /. quod
8. & l. 9. ffi. eod. tit. nec poteft liberari reft>
tuendo pretium tale, quale accepit, fiforte mi-
noris adioiit vendita, quam quantutn ea com-
prebenfutn erat. Licet enim ex conftitutionibus
Anaftafii& Juftinianiemtor nominis non plus a
debitore exigere poflit, quam quod ipfe dedit,
ut diftutn tit. de hered. vel att. vend. ttum. 1 8.
tamen cutn id ita in foiius debitoris gratiam cau-
tum fit, ut tantundem ofterendo , quanti no-
men emtum eft , a toto debito iiberationem con-
fequatur , nec ufpiam illa facultas jure novo in-
veniatur ipfi nominis venditori tributa , magis
eft, ut juri antiquo in d. II. contento etiamtium
ftari dcbeat. arg. /. prcecipimtts 32. §. ult. C. de
appellation. Refponfa Jurifc. Hoii. part. 3. vol.
3. confil. 118.

28. Pra;ter a&ionem ex ipfo negotio gefto
ob eviftionem in id quod intereft comparatam,
infuper frequentata fuit apud Romanos adtio ex
ftipuiatu, idquevelinftmpium, velindupium,
vel in triplum vel in quadruplum, prout de evi-

dupl/e stipulatlone.

dione ftipuiatio.fimpix vel duplse vel tripise vel
quadrupise interpofita fuerat. /. hocjttre 27. /.
fi dittum 5 <5. l. fiplus 74. ffi. h. t. Cujacius libr.
11. obfierv. 4. & libr. 16. obfierv. 34. Quin imo
moris fuit atque confuetudinis, ut pro rebus pre-
tiofioribus dupiar, pro vilioribus fimpia; repro-
miflio adbiberetur. /. emtori duplttm 3 7. §. 1. jfi.
h.t. adeo ut, ii forte venditor dupia- promiflxo-
nem facere detreftaret, & eo notnine adverfus
eum ageretur, dupii condemnandus fuerit, quia
ea, quse funt moris atque confuetudinis, in bo-
nse fideijudiciodebent venire. l.quodfi nolit 31.
§. quia afifidtta 20. ffi. de cedtlit. edttt. l.fi dttpla
2. ffi. h. t. & fi per errorem fimplam pro dupla
ftipuiatus fuiftet etntor, tamen a&ione ex etnto
dupluin confequi debuerit, vei faltem, ut fibi
in dupium promitteretur. d. I. 3 7. §. ult. ffi. h. t.
non item , fi ex certa fcientta in fimplutn tan-
tutn ftipuiatio concepta fuiftet. arg. d. I. 37. in
pr. I. fi plus 74. ff. h.t. Interim has duplse vel
quadruplse ftipuiationes a moribus noftris aiienas
efle, & , eviftione fecuta, autorem emtori in
id, quanti vereintereft , teneri, obfervat Groe-
newegen adl. 31. §. 20.jfi.de cedtlit. editt. & ad
rubric. ff. h. t.

29. Durantautemhsea&iones, tanquam pcr-
fonaies, totistrigintaannis, non a tempore ven-
ditionis , fed demum a tempore fada* evi£tio-
nis computandis. /. emft attio 21. C. h. t. Ne-
que evanefcunt ex eo , quod venditor eviftatn
rem poftea oftert; quia femel commiffa de evi-
£tione ftipulatio, aut nata ad id quod intereft ex
emto aftio, refolvi non poteft. /. habere 57. in
fitte ff. h. t. jund. /. fidejuffor 15. ffi.de doli ma-
li & met. except. ac fsepe inutiiis in pofterum
res emtori futura eft, dum fibi , ob evi&arn
prius emtam , comparavit aliam, nec duabus
fimul opus habet. arg. /. fi in lege 24. §. colo-
nus 4. ff. locati.

3 o. Ceflant tamen multis in cafibus, puta,
fi non fit fafta autori iitis motse denunciatio, fe-
cundum ante explicata. Si lis quidem mota , fed
emtor vicerit, de quo etiarn fuperius aflutn. Si
per imprudentiam aut errorem judicis fuccubue-
rit. /. fi per imprudentiam 51. pr. ff. h. t. quod
tamen moribus vix admittendum, cum pro re
judicata veritatisac juftitise prsefumtio fit. /.25.
ff. de fiatu hom. nec judices hodie foieant litem
fuam facere. Groenewegen ad d. I. 51. ff. h. t.
Waffenaar pratt.jud. cap. 8. num. 44. Si emtor
necdum condemnatus rem petitori fponte refti-
tuerit , vei tranfegerit, vel compromiferit, vel
jurifdi£tionem judici incompetenti prorogaverit,
vel jusjurandum adverfario detulerit, atque ita vel
judicis incompetentis vel arbitri fententia res ei
ablata fit. /. non tamen 24. I. fi dittum 56. §.y£
compromifiero 1. ff. h. t. I. fi cum qucefiio 17. C.
h. t. arg. /• fi minor 34. §. minores 1. ff.de mi-
nor. 25. annis. Mangilius de evittion. quccfi. 1 3.
num. 1. & fieqq• & qucefi. 199. Si emtor vi-
dus, abfente venditore, non appellaverit, aut,

appel-

-ocr page 952-

•appellaverit quidem, Tcd deferuerit appeilatio-
nem: contra quarn obtineret, fi antor prsefens
fuiffet; quippe cui tunc appellationis ofEcium
incumbit, fi appellandum putet. I. Herennins
63. §.1.2. ff,\ h, t, Si emtor competentes fibi
vel autori exceptiones non oppofuerit fciens ex-
traneo agenti ,atque ita fuccubuerit. arg. l.fiobli-
gaia 19. I. etntori etiam 28. C. h.t. Sipoffeffio-
nem fua culpa amiferit, cum potuiffet illam re-
tinere, ac poftea agens recuperare non potue-
rit, dum fortc termini erant, quibus rem reti-
nere quidem , at non utiliter petere jura per-
mittunt. /. fi rem quam 29. §. 1. ff. h. t. Si,
cum venditor admonuiffet emtorem, ut certa
ageret aftione ad rem amiffam recuperandam ,
emtor id facere fuperfederit. l.ficum venditor66.
ff. h. t. fi viclus quidem fit emtor, fed, ante-
quam res ei auferretur, autor litis seftimationem
evincenti praeftiterit, five eflet ab emtore con-
ftitutus in rem fuam procurator. /. fifervus 21.
§. & ideo 2. ff. h. t. five non. arg. /. evitftts
autem 35. ff. h. t. Si emtor, cum potuiffet
rem ufucapere, non ceperit, & ob id res evi-
£ta fit. /. ft ditfum 56. fy.fi cum 3. ff. h. t. vel
rem pro derelifto habuerit. /. ult. ff. h. t. vel lo-
cuin emtum religiofum fieri paffus fit. /, fi per
imprudentiam $ 1. fy.fi quis 2. ff. h. t. vel ei ad
rem recuperandam agenti obftent exceptiones ex
propria , non venditoris, perfona obje&a:. /, hoc
jure 27 .ffi.h.t.

31. Quod fi venditor tantum "vendiderit in-
Certumjitrisj fi quidem bona fide id egerit, dum
dubitabat quidem dejure fuo, fed certam aliense
rei fcientiam ac confcientiam non habebat, dc
fcvi&ione , quse forte poftmodum fecuta eft,
haud tenetur ; ac ne ad id quidem, ut pretium
reddat. /. qttod fiitt 10. /. 11. ff.de hered.vel atf.
vend. Hugo Grotius matutd. ad jurifprud. Holl.
lihr. i.cap. 14. num. 27. fm fciverit, rern ad fe
non pertinere, & tamen ita vendiderit, ex dolo
fuo non ad pretii tantum reftitutionem , fed &
ad id quod intereft in pcenam doli, fecuta evi-
diione, damtiandus eft. /. hoc autem 12.ff.de
hered. vel atf. vend. jun£t. d. /. 1 o. & 11. eod.
tit. I. ex emto 11. fy. ult. in fine ff. de atf. emti.
Quod fi, cum venditor non incertum juris fui,
fed fimpliciter rem venderet, noininatim id ege-
rit, ne de evitfione teneatur; evifta re , non
quidem id quod intereft folvere compellitur.
I. emti atfio 21. C.h.t.d. 1.11. fy. ult. in med.
ff. de atf. etnti. nifi & hic fciens alienum ven-
diderit. /. tenetur 6. fy. ult. & d. 1.11. fy. ult.in
fine ff. de atf. emti. fed tamen ad pretii accepti
reftitutionetn obftriftus eft , quia bonae fidei
contra£tus hanc non patitur conventionem, ut
emtor rem amitteret, & pretium venditor re-
tineret. d. I. 11. fy. ult. iti med. ff. de atf. emti.
Neoftadius Cttricefupr. decis. <58. ConferMangi-
Jium dc evitfion. queefl. 163. num. 1. & Jcqq.
nifi emtor fciviflet, rem alienam efle, & tamen
paftum tale <1 venditoreapponi paffus eflet; cum
ita neutiquam ab alio captus videri poffit, fed
magis femet ipfum decepiffe, aut faltem ha-
builfe pretii in omnetn eventum donandi pro-
pofitum. arg, /. cujtis per errorem 53-ff. de reg.
juris. - ■ . ' .

93$

'32. Qua occafione generalius adnotandum,
eum , qui fciens emit rem alienam , nullatn qui-
dem de evictione a£tionem habere ad id quod
intereft, fi non fpecialiter fibi de evi£tione ca-
veri curaverit. l.fifratres 7. C. commtin.utriufque
judicii. I. fi fitndum ficietts 27 .C.h.t. l.apud Cel-
fium 4. §. item Labeo 5 .ff. de doli mali & met. ex-
cept. verutn tamen fcientiam aliena: rei in em-
tore non impedire , quo minus, eviftione fe-
cuta , pretium quod dedit recuperet,- cum ini-
quum iit, venditorein cum detrimento emtoris
locupletari. arg./. ult. §. ult. C. commtin. delegatis.
novell. 7. cap. 5. pr. & fy. 2. I. i.C.fi vendito
pignore agatur. Zoefius ad Pand. h. tit. num. 19.
Perezius C. h. t. num. 24. Caballinus deevitfion.
fy.j.num. 3 2. Si enim is,qui rem ecclefiafticam,
alienari per Ieges vetitam , fciensemit aut ex per-
mutationeaccepitab ceconomo, pretium ab ceco-
nomo recuperare poffit ; fi is, qui fciens rem
reftitutioni obnoxiam, atque ita a teftatore alie-
nari prohibitam , fciens emit, ablata re pretium
a venditore jure repofcat; fi denique pigtioris
emtor, qui in pra?judiciutn debitoris cum cre-
ditore collufit dolo malo, pretium recipiat ubi
res ei in fubfidium aufertur; fecundum d. leges:
ratio non eft, cur non a?que, imo longe ma-
gis, is qui fciens rem alienam comparavit, eadem
evi£ta, pretii haberet repetitionem: prsfertim
fi confideres, peccare eos qui rern ecclefise, aut
fideicommiffo obnoxiam, fibi acquirere ftudent,
& pcena dignos effe; non peccare, qui rem
alienam emunt, in quantum rei aliense diftra-
£tio de jure valet. /. rem alienam 28. ff. de con-
trah. emt. Quam etiam puto rationem elfe, cur
is, qui fciens rein alienam emit, efficaciter cu-
rare poffit, fibi de evidtione caveri, juxta. d. t.
7. C. commun. utr. jud. d. 1.2 7. C. h. t. d. 1.4. §.
5 .ff.de doli mali & met. except. nihil tale ex ad-
verfo poffit, fed, non obftante duplse ftipulatio-
ne, folo teneatur pretio recepto contentus effe,
qui fciens emit rem tertio ex fideicommiffi cau-
fa reftituendam. d. I. ult. fy. ult. C. commun. de
legatis. Convenitque ha:c fententia ita ex juris
Romani fundamentis adftrufta, depretio, non
obftante emtoris fcientia reftituendo, etiam ho-
diernis moribus, ut poft alios cenfet Groenewe-
gen ad l. 27. C. h. t. Utcunque alibi contra ju-
dicatum fuerit , fecundum Carpzovium defin.
for. part. 2. conflit, 34. defin. 25. Chriftineum
vol. 4. decifi 183. num. 13. 14, & multis ab eo
allegatis, atque etiam Fachineo controv. libr. 2,
cap. 40. placuerit, hanc opinionem jure civili
veriorem effe; fed debili fundamento. Nonenim
id adftrui poteft ex d. I, fifundumfciens 27. C.
h. t. cum illic non de pretio foluto, fed litis iin-
penfis repetendis quaeftio fit; nam dum ait, eum

qui

L I B. XXI. T i T. Ii:

-ocr page 953-

t>£ exceptione rei v,

quifciens fundum dlicnum comparavit, neque quic-
quam de evifiione convenit, quod co nomine de-
dit, contra jurispofcere rationem, verba quod eo
nomine dedit, adid quodeviftionis nomine da-
tum eft, pertinenf; at eviflionis nomine non
pretium fed litis impenfe data' funt, quas & ideo
emtor , tanquam temerarius litigator ac non ob-
ftante rei aliena: confcientia contradiftor exiftens₃ferre debuit. Pretium certe non evictionis fed em-
tionis intuitu datumfuit, antequam u!la emto-
ri lis cccpit moveri. Longe minus pro hac dif-
fentientium opinione facit l. pen. & v.lt. C. dc
vefcind. vend. Muldantur enim illic emtores fcien-
tes pretio , quia einerunt lege propter utilitatem
publicam venditiones certis perfonis prohibente.
Non etiam multum juvat l. fifratres 7. C. com-
mun. utr. jud. quippe quse fcienti quidem a£tio-
nern in id quod intereft aut in duplum ex fti-
pulatu negat, non autem nudam pretii repeti-
tionem. Nec urget denique, quod emtor fcien-
ter ernens rem jam extindiam ad pretiuin nihi-
lominus obligetur, & illud jam depenfuin repe-
tere nequeat. /. domttm 57. fy.Jimili 2.ff- de con-
trah.cmt. Etenim, cumquis fciens prudensrem
emit alienam, non eft prcefumendus voluiffe pre-
tium donare , fed magis habuiffe fpein acqui-
rendi dominii, ubi autor illud acquireret (ita
namquevendi res quas venditor non habet, poft
certum tempus tradendas, etiam inter mercato-
res quotidianum eft ) at li quis emat domum ,
quam fcit exuftam effe, prxfumi nequit habuiffe
fpem acquirenda: domus, quse jam effe defierat;
ut proinde tali in cafu non alia fuperfit prsfum-
tio, quam quod pretium fponte pro re, quse
non eft nec erit fed fuit, oblatum donare vo-
luerit. arg. /. cujuspct errorcm 53./J'. de reg.ju-
ris.

33. Quid vero juris fit, fi prxdiumvendi-
tum autoritate Principis publicetur, colligi po-
teftexiis, quse tradita in tit.de peric. & comm.
rei vend. num. 1. in med.

34. Denique nectunc, cum res poft vendi-
tionem interiit, aflioni de eviftione locus cft ,
licet de dolo agi poffit, fi venditoris dolus inter-

T I T V L

De exceptione rei v<
S u m m

1. Si is cui res aliena vcndita ac tradita, pojjef-
fionem amifierit, pofiqttam autor aut qui de evi-
ttwne tenetur, dominium nattus efi, agere po-
tefi contra venditorem & tertium pojfiejfioretn.
Ctir agat Publiciana potius quam rei vindica-
tione ?

2. Si emtor rem pofifideat, venditorem & fimiles
repcllit exceptione rei venditce & traditce; nifi
malit evittionem pati, & pofl agere de evi- |

NDITjE ET TRAblT^. fyj

cefferit, dum fciens prudens alienam rem ven-
didit emtori ignoranti. l.fifervtts 21. pr.ff.h. t.
/. fi qtiis tihi 26. C. h. t. jundi. /. fiervus qttem
30. i.jf. deaff. emti. Sitamen etiain rei jam
extindse intuitu eviftio locuin habere potuerit,
dum forte dolus aut culpa interitui caufam pr;r-
buit, ii quidem emtoris dolus arguatur, & is
propterea in rei extincts xilimationem evincenti
condemnatus fit, nullutn adveifus venditorem
regreffum haberepoteft, cum doli proprii pce-
nam prseftiterit , & fuus cuique dolus non al-
tcri nocere debeat. arg. /. 1. plane i^.jf. de
tutclce & ration. difirah. I. in cotldemnatione 173.
§. unicttique 2.jf. de rcg.juris. fi vero per vendito-
ris dolum, venditione antiquiorem , caufa data
fit interitui rei, velvenditor liti afiiftens impe-
dierit, ne res evincenti reddatur, atque ita llla
pendente forte lite emtori mota apud emtorem
perierit, ac ob id eintorin a'ftimationem fuerit
damnatus, etiam de evidione per actionem ex
emto vel ex dupta ftipulatione jure experitur;
eoque Paulum puto refpicere, cum ait, re ex-
tindta fententiam tainen in rei vindicatione fequi
debere propter fiipulationem de eviftione. I. uti-
que 16. ff.de rei vindic.

35. Quodfi pluresres fimul uno pretio fint
venditae , pro numero reruin etiam multiplicatur
deevidione obligatio , ac tot danturde evi&one
a£tiones, quot evincuntur fpecies rerum una
venditione comprehenfarum. /. cttm plures 72.
jfi. h. t. arg. 1.& fi uno 33 .ffi. de att. emti. & , fi
una re evi&a reliqux fimul uno pretio vendita:
adhuc pluris valeant, quam quanti omnes fi-
mul, connumerata re evida, erant diftrada;,
emtor nihilominus de evi&ione aftionem hal>et,
nec damnum cutnlucro compenfandum. l.fidtios
47. jf.h.t. Idemqueeft, fiforte, cum fundus
centutn jugerum venditus traditufque effet,
fines longe ampliores monftrati fuerint , ac
poftmodum evicta parte aliqua , id , quod
emtori relinquitur , adhuc jugerum centum
quantitatein contineat. /. qui fundum 45. jfi.
h. t.

V S III.

snditce & traditae.

a r 1 a.

ftione.

3. Outbtis opponatur hcec exceptio ? Ubide atito-
ris heredibus & fuccejfiortbus particularibus, &
fidejujJoribtiS , fidejujfiorttm heredibus ex fiuo
vel defuntti capite rem vindicantibus, & cre-
ditoribus qttijure creditoris pigntts difiraxcrunt.

4. Ouibtts prceter cmtorem atnplius hcec exccptio
detur ?

5. Quattdo cejfiethcec exceptio ?

C c c c c c 1. Quan-'

-ocr page 954-

L i b. XXI. T i t. III.

Uandoquidem confirmatoju-
re aiienantis, jusquoque ejus,
in quem alienatio initio in-
fpefto non jure facta erat,
primo dominii per venditorem
primum qusefitimomentocon-
firmatum fuit, adeoque dominium ex eo tempore
emtori primo adjeftum, fine fado aut voluntate
ejus auferri non potuit, ideo ei ob amiffam pof-
feffionem adverfus venditorem aut tertium pof-
fefiorem experiundi, & exceptionem , h reoop-
pofitam, dominii acquifiti replicatione elidendi,
facultas eft. /. fi d Titio 72. ff. de rei ■vtnd. I.
fi a Titio 2. ff. h. t. I. apud Celfunt 4(1 a
Titio 32 .ff. de doli tnali & met, except. In qui-
bus legibus duabus pofterioribus cur Publiciana
attio huic dicatur emtori primo dari, cum ta-
men domiriii replicationem jam poffit opponere
ex d. I. 72. incertum fatis; nifi forte id ideo
fieri exiftimetur, quia emtor hic fiftum magis
quam verum dominium ex confirmato primi
venditoris jure videri poteft acquifivifte arg. /.
ftipulatio ifta 38. §. quafitum eft 4. ff. de verb.
oblig. fifti autem dominii intuitu Publiciana da-
tur. §. 4. Inftit. de affion. unde & forfitan aliis
in legibus huic emtori non dominii fed doli ex-
ceptio adverfus venditorem agentem accommo-
datur. /. vindicantem 17. ff. de evittion. l.apud
Celfum 4. §. ft a Titio 3 2. ff. de doli mali &
met. except. Adde Petrum Barbofam ad l. Lu-
cius 3 9. ff. foluto matrim. num. 2 3.

2. Quod fi emtor rem etiamnum poffideat,
& hi, qui de eviftione conveniri poffunt, adeam
evincendam judicio experiantur, inemtoris ar-
bitrioeft, an evi&ionem pati, & re ablata deinceps
vidorem aiftione ex ftipulatu in duplum, vel ex
emto ad id quod intereft, convenire velit, an vero
malit rem retinere, ac venditorem evincere vo-
Jentem aliofque fimiles repellere, five rci ven-
dita? & tradita?, five doli mali exceptione, quia
improbe facit, qui rem a fe diftradtam evincere
ac contra faCtum fuum venire tentat, sequitate
fcilicet diftante, ut, quem de evidione tenet
a£tio , eundem longe magis agentem repeilat
exceptio. /. vindicantem 17. /. 18. /. Seja fiindos
73.ff.deevittion. l.i.& paffimff.h. t. I. cuma
matre 14. C. de rci vind. d. I. apud Celfium 4. §.
fi a Titio 32. jf.de doli mali & met. except. /.
venditrici 3. C. de reb. alien. non alienand. Ca-
ballinus de cviUionibus §. j. num. 2. Cujacius
iibr. 17. obfierv. 18.

3. Opponitur hsec exceptio non tantum ven-
ditori pritno, fed & omnibus illis, qui ab eo cau-
fam habentes evincere rem emtori primo anni-
tuntur, quales funt, quibus venditor jam do-
mitius fadus eandem rem rurfus titulo five one-
rofo five lucrativo conceffit. I. ult. §. nlt. (f. b.
i. d. /. 4. §. 32.Jf. de doii mali & met. except.
l.fid Titio 2. ff. h.t. I. fi d Titio 72. ff. de rei
vindicat. Sed & heredi venditoris re<5te oppo-
nitur. d. I. ult. §. uit. ff. h. t. five defunftus ipfe,
dum adhuc fuperftes erat, dominium adeptus
fit, & ex defunctr capite experiri heres cupiat,
five heres ipfe rei per defun£tum vendits do-
minus fuerit, i.five poffiefifio 14. C. deeviftion.
I. cum d matre 14. C de rei vindicat. I. vendi-
trici 3. C. de reb. alienis iion alienand. I. 1. 1.
ff. h. t. ut tamen pofteriore cafu non ultra re-
pelli poffit heres rem fuam vindicans , quam
pro qua parte venditori fucceffit. d. I. cum d ma-
tre 14. C. derei vindicat. Adhsec fidejufloribus,
eorumque heredibus, quoties iili ex fidejufloris
defun£ti perfona ac jure rem ab emtore avocare
ftudent; non item , fi ex fuo capite : tunc enim
arbitrio eorum leges permiferunt, an rem fuarn
penes emtorem relinquere atque ita de evi£tio-
ne aftiones evitare velint , an potius' eadem
evi£ta de evi<5tione teneri, dum forte magna in
eam ferebantur affedione. /. ult. C. de eviftion.
quod fingulare prorfus; cum alioquin ejufdem
juris Sc poteftatis efle foleat heres, cujus de-
functus fuit. Denique etiain creditoribus, qui
jure creditoris pignus diflraxerunt, fi deinde in
veri domini jus fuccefferint, & ex ejus capite
ad rem emtori evincendam contendant, hanc
exceptionem opponi pofle veriuseft: licetenim
talis creditor de eviftione non teneatur, ut ali-
bi di<5tum, non tamen ipfe ad pignoris a fe di-
ftra<5ti eviftionem faciendam admittendus eft,
ne contra proprium faftum venire videatur. /.
I. C. creditorem evi£i. pign. prcefiare non debere.
I. & fi is 1 o. ffi. de difiratt. pignor.

4. Utitur autem hac exceptione in primis
quidem emtor, cui res vendita ac tradita fuit,
vel _tvendita quidem, fed non tradita, fi modo
fine vitio poffeffionem rei erntor na<5tus fit. /.
1. §. ult. ff. b. t. ac prsterea omnes iili, qui
caufam ab emtore habent, puta heredes ejus,
ipfique etiam fucceffores particulares, in quos
ab eo res ex lucrativo vel onerofo titulo tranfla-
tafuit; adeo ut emtor fecundus autori feu ven-
ditori primo eam refte objecerit. /. ult. jf. h. t.
licet emtor fecundus adverfus autorem primum
ob rem fibi evi<5tam agere nequeat, nifi a<5tio-
nes contra eum ab emtore primo ceflse fint. /.
fires ejuam 59. ff. de eviftion. legibus fcilicetfa-
cilius exceptionem atque retentionem , quam
a<5tionem indulgentibus.

5. Ceflat tamen hxc exceptio, autfaltem re-
plicatione eliditur , quoties in venditore jufta
vindicandi caufa apparet. /. I. §. ult.ffi.h. t. ve-
luti, fi rem quidern vendi mandaverit, fed pro-
hibuerit, ne traderetur, antequam pretium fo-
lutumeflet, & tainen mandatarius de pretio fi-
dem habuerit; vel fi minoris fit vendita res,
quam dominus mandaverat. /. 1. §. 2. 3. ff. b.
t. aut fi venditor rem ^ fe alienatam vindicet ex
officii neceflitate, non in fuam fed tertii utilit3-
tem, puta tutor rem pupilli a fe fine decreto
diftra<5tam , aliique fimiles, de quibus adum
tit. de rei vindicatione ntim. 19.

LTBER

-ocr page 955-

939

LIBER VIGESIMUS SECUNDUS.

T I TV LV S I.

De ufuris & fruCtibus & caufis 6c omnibus acceflionibus & mora.

Summaria.

j. Quid fint ufurtt, quid diflent a fnMibus, eo
quod intereft , & pcena conventionali ? Ufurcs
non ex corporibus fed quantitatibus debentur.

а. De diviftone ufuramm in centefimas & cente-
ftmts minores. Quce fuerit olim ufura unciaria ?
qtto modo fceneratores olim exaUionem iniquam
ufnrarum fecerint ? Qucc jure Juftinianeo ftnt
ufurce graviffmce pro perfonarttm diverfa condi-
tione? Quibus in cajibus centeftmce debitce ? An
&jitutores, negotiorumgeftores, pecunias in
fuos ufus converterint ?

3. Quce noftris moribus fint gravifjimce , qtftbusin
caftbus centefimce adbuc bodie licitce fint, ubi
de ufiuris trapeziticis, & vitalitiis, & Hs quce
mercatoribus debentur.

4. Defiecunda divifione ufurarum in compenfiatori-
as, punitorias & lucratorias. Adfiruitur, ufuras
modicas neque naturali ratiorn, neque cequitati
repttgnare.

5. Si ufiurce fiupra modum conventione comprebcn-
henfie fint, debenturufique ad modum legitimum,
nec poena in mtttuo ultra debetur. Idem efi, fi
per tefiatorem heredi fint tefiamento impofitce.
Quce pcence fint improborumfccneratorutn.

б. Cttjus loci legesfipeffandcefint circa quceftionem,
an ufiurce legitimum excedant modum ? & qttid
fi debitum\fit munitum hypotbeca immobilium

v altbi fitorum?

7. An & quando ufiurcc ex paflo pcti poffint fine
fiipulatione ? & quid moribus?

8. An & quales ufiurce debeantur, fi quis ufiuras
promifierit fine certce qnantitatis defignatione?

9. Si quismutuum fiub ufiuris acceperit in annum,
maturiusreddere nequit, nifiadditis anni totius
ufuris. Quid juris, fiultra annum retineat ?

1 o. In bonce fidei judiciis ttfiurce debentur ex mora,
non item in firitfi juns judiciis, exceptis pattcis
cafibus, ac ne quidcm poft litem contefiatam.

11. Moribus ufiurce regulariter in nullis judiciis
debentur ex mora extrajudiciah; atm omnibtts
ex morajudiciali. Quidjuris nunc fit circa ufu-
ras rei judicatce ? ln quantas vfiuras ex mora
apttd nos condemnatio facienda fit ? Et quid fi
varicnt locorum mores circa ufiuras , cum de-
bitor & creditor in locis diverfis domicilium fo-
verent ?

12. Reccnfentur cafius, quibus ufiurte bodie etiam
ex mora extrajudiciali debentur.

13. An ex fiola ufiurarum prcefiatione pcr annos
plures continuata intrgducaW obhgatio ad ufiu-
ras in futttrum ?

14. An ttfiurarum minorum folufio pluribits annis
continuata liberet in pofiemm d gravioribus con-
ventiotte exprefifis ? Et quid juris, fi nullce ufiu-
rce ad tcmpus fiolutce fint ?

15. Qjribus cx cattfis ccffet obligatio ad ufiuras ?
An remittendce ob incurfium bofiium ? & qttid fi
debitum ufiurarittm bypotheca immobilium mu-
nitum fit ?

16. An cejfiet, quando debitttm principale pcrfio-
lutionem fine additamento ufiurarum, aut per
prceficriprionem, extintfumfit, autjudex adfior-
tcm qutdem fed non ad ufiuras condemnaverit ?

17. An fifiatur aut impcdiatur ufurarttm curfius
fiola debiti oblatione, an vero confignatione ac
depofitione opus fit ?

18. An cejfiet ex moribus obligatio ufiurarum , fi
pecunia debita per tertium Jtib debitore arrefta-
tafit ? An, fi emtor prctium retineat fiub ob-
tentu immincntis evitttonis ?

19. Att ufiurce pofifint fortcm cxcedere ? & quid
tnoribus ?

20. Prohibitce tifiurcc ufiurarum, & anatocifimus.
Recenfientur cafitts excepti; ubi dc crcditoribus
pofierioribtts anteriori hypothccario debitum cum
ufiuris ofiferentibtts; emtoribus aflionis princi-
palis & ufurarum jam debitarum ; tutoribui
ufiuras pupillares ab aliis vcl a fiemet ipjis debi-
tas in fiuos nfius convertcntibtis; item de procu-
ratoribus id circa ttfuras a debitoribus domini
exa6las agentibus; de negotiorum gefioribus, fide-
jujfioribus &c. ufiuras pro domino de fiuo fiolven-
tibtts. An cx annuis reditibus jatn debitis no-
vus reditus confiitui poffit ?

21. Qtrid fint fruflus ? Ex qtio tempore debean-
tnr ob moram in firifli juris & bonce fidei ju-
diciis ? Ubi latius de fruflibus agendum fit ?

22. Ottid fit caufa ?

23. Quid fit acceflio?

24. Qttid mora ? Qup modo eam committat cre-
ditor ? Quis defintre dcbeat , an mora faftct
fit\

2 5. Quotuplex fit mora ? Qmd fit mora ex per-
fona ? An per unam interpellationem indttca-
tur ? Qutd fi non ipfi debitori, Jcd procuratori
aut alteri fimili denunciatio fatta fit ?

2.6. Quidfit mora ex re? Diei certi lapfus in-
terpellat pro homine ; non item exiftentia dici
incerti aut conditionis.

27. Recenfientur cafus in qttibus lex inducit moram
ex re.

28. Quisfit effeflus morce tumdebitoris tumcre-

Cccccc; 2 ditoris?

-ocr page 956-

■

L r b. X XII

ditoris? Anmrd uniuS noceat alteri ? An cor-
reo debendi ? An fidejujjori ?

29. Quibusex caujis quis excufetur a niora ? Att
difficultas preeflationis rei, quce debita, excu-
fet d mordl

30. Quibus modis purgetur tnora ? Ubi de nova-
tione, remiffione, mord pofieriore & ch cafiu,

uamvis& ufurarum, & accef-
fionum aliarum, & probatio-
numpraefumtionumqueingens
'in jureufusfit, ideoque dignas
fingulae, quse prolixus excu-
tiantur , quia tamen per om-
nes prope jurifprudenti® noftrae partes difper-
fse funt, atque adeo plura de hifce in praseeden-
tibusjamtradita ac fequentibusiniibrisetiamnum
tradenda erunt, breviore harum materiarum tra-
£tatione defungi me pofle in praeienti confido.
Ufura , ab ufu di£ta, proprie eft quantitas forti
feu principali debito quantitatis accedens, ac
confiftensin re ejufdem generis. l.frumenti 12.
/. oleo 23. C. h. t. & a frudibus in fpecie fic di-
£tis diftinguitur, licet & ipfafruftus civilis fit,
ac vicem fruftuum obtineat. /. ufurce vicem 34.
ff. h t. I. finavis62.ffi.de rei vindicdt. nec ex
corporibus , fed tantum ex rebus fungibilibus
feu quantitatibus deberi percipiquepoteft. Unde
& in cafu , quo aurum vel argentum faftum per
fideicommiflum relidum erat, & in eo prseftan-
do mora intervenerat, ac tra&abatur, an ufu-
rarum ratio habenda eflet, Papinianus refpon-
dit, fi quidem defunftus materiam illam ideo re-
liquerit, ut, ea diftrafta, pecunia inde refefta
ex fideicommiflo folveretur, non oportere fru-
ftrationem impunitam efle; fi vero ea mente re-
liquerit, ut his vafis uteretur fideicommiflarius,
ron fine rubore defiderari ufuras, ideoque nec
exigi. /. in fideicommififi 3. §. ult. ff. h. t. Nec
eft, quod objicias, etiam ftatuarum debitarum
nomine, proque auro & argento & vefte ufuras
deberi, /. cum quidam 17. §. v.it. ff.h.t. l.pro
auro 2 5. C. h.t. c]uamvis enim in d. /. 17. §. ult.
heres ad ftatuas aut imagines ponendas h. teftato-
re damnatuseflet, tamen non ante ad ufuras in-
cepit obligatus efle, quam ex quo propter mo-
ram fa&um illud pofitionis imaginum per praefii-
dis ofiicium acautoritatem , refcriptis principali-
bus ei conceifam, in quantitatis pecuniarise de-
bitum converfum fuit, ut patet ex ipia /. 17.

ult. ff. h. t. & apertius ex l.filegatum $. ff.
dcoperibus publicis. Et quod attinet d. I. 25. C.
h. t. accipi ea commodiflime poteft de cafu, quo
in auro argento ac vefte quafi ufufruftu confti-
tuto, fruduarius arftimatis hifce rehus cavet de
tanta pecuniae quantitate reddendii, ubi morie-
turaut capite minuetur, exprasfcripto §.2./«-
ftit. de ufufruttu. 8ci.fi vini 7. ff. de ufufr. ear.
rer. quct ufu confum. ac de eo chirographum facit
cuin proiniflione] ufurarum incafum morse. Adde
tit. de ufufr. ear. rer. quce ufu confum. num. 4.

T i t. I.

quo creditor die obligationi dppofito non venis
ad hcitm, m quo foiutio famnda.
31. Ouando morce purgatio fieri nequeat ? Ubi de
mord in lege commifforid, in canonis prcefiatio-
ne, in imptendo eo, quod fiuh pccnd conventio-
ttali agendum erat; item de locatore poft mo-
ram offcrcntc nfium rei locatce.

DifFert autem ufura ab eo quod intereft , quod
pianeincertum & arbitrio judicisdeterminatidum.
/. fi commiffa 13. ff. rem ratam baberi. I. centum
Capuce S.ff. deeo quodcerto loco. ac ex mora de-
beturin omni negotio tum bonse fideitum ftrifti
juris. /. quodfi fephefi c\.ff. de eo quod certoloco.
Diftat & a pcena conventionali , quse fta-
tim tota debetur ex mora; cum contra pro rata
temporis increfcantufurx.

2. Dividitur ufura in centefimam, & mino-
rem ; centefima eft, quas centefimo menfe for-
tem aequat, quam & drachmalem Grseei dixe-
runt, in quantum fingulis menfibus proufu mince
pendebatur drachma quse centefima mince pars erat.
Centefima minor multiplex eft , & habita rela-
tione ad centefimam, velut aflem , alia beffalis,
alia triens, femis , quincunx, quadrans, &c.
appellatur. L eosquii6. C. b.t. unde & Paulus
ait, ufuras Reipublicse ufque ad tertiam centefi-
mcependi. /. cum quidam 17. §. nlt.ff.b.t. An
autem hsec ufura centefima cenfenda fit eadem
cum ufura unciarid, cujus Tacitus meminit ex
/. 12. tabularum, tibr. 6. annal. cap. 16. &
Scsevola in /. Titium 47. §. prccfetlxis 4. ff. de
admin. &¹ peric. tut. anpotius per unciariam ufu-
ram antiquam defignata fuerit duodecima ufura-
rum centefimarum pars, adeoque leviflima, incer-
tum fatis. Pro pofteriore fententia multis difpu-
tat Doftiffimus Johannes Fredericus Grono-
vius de pecunid veterum libr. 3. cap. 13. & in
antexegefi primd ac fiecundd de fcenore unciario &
ufuris centcfims. Foenus certe vetus urbi maium,
& ex fceneratorum improborum avaritia populo
grave fuifle j iegibufque pubiieis identidem eir-
cumfcriptum ufurarum modum 'corruptelis eon*
trariis mox violatum fuiffe, ac repertos qui du-
plicatas centefimas, quin & quaternas centefi-
mas in conventionem deducebant, ex Cicerone
aliifque conftat, ac pleniflime tradit Gronovius
d. locis. Molineus de ufiuris in princip. num. 41.
42. 44. Rofinus antiquit. Roman. libr. 8. eap.
20. Pro inftituti noftri ratione obfervafle fufte-
cerit, Juftinianeojure ufuram graviflimam fuifte
centefimam, eamque non promifcue fed certis
tantum in cafibus permiffam , de csetero maxi-
mam mercatoribus & argentariis fuiffe beffalem ,
iiluftribus trientem , vulgo femiffem. /. eos qui
26. §. 1. C. b. t. novell. 13 6. cap. 4. 5. Cen-
tefima autem probata fuit in nautico fcenore feu
trajeditia pecunia, & iti fpeciebus id eft rebus
fungibilibus extra pecuniam numeratam mutuo
datis d. I. 26. §. 1 .C.b. t. (licet jure noviflimo
ex fpeciebus etiam paulo amplius quam centefi-

-ocr page 957-

ma in conventionem deduci potuerit, pnfca pro
mo.diiufu in annum odava modii pars. nov. 3.4.)
Adhsc exrebus fungibilibus, in quas reus con-
demnatus, fi intra quatuor menfes judicato.non
fatisfaciat. l. 2. 3. C ^r tffims rei jiuUcatcc. Qui-
bus nonnulli ex jure Romano addunt tutores &
negotiorum geftores 1 qui domini abfentis aut
ignorantis pecumam, aut pupillarem,, in fuos
converterunt ufus. arg. I. non mfimo 5 4. ffi. de
ndmin. & perk. tup, L pi fiw ufiuris 3 8. ffi. de
negot. gefiis. Qqod tamen vix probandum vide-
tur, cutn ufura maxituain tutosibns infuos ufus
convertentibus eadem fit cum ufura legitimk,
qua fcilicet majorem pacifci in eo negotii gene-
re petmiflum non eft. I. 1. C. de ufitris pupilk-
ribus, quaiis legitima fecundutn jus no.viffimum
vulgo non poteft femiflem excedere. d. L 26. §.
j, C h. t. ut proinde per mmmas ufura: fiemtfi-
fes inteiligendse fint ; prout etiam in Bafilicis
hbr. 3 8. t'u. 17. in prine. fenfus d. L 1. C. de ufiu-
vis pupiUaribm ita proponitur, ut kgitims per
femijfes explicentur : nec id fine ratione, cum
Ulpiano quoque , qui Alexandro autori d.l. 1.
co^taneus fuit, hoe itaplacuiife videatur, dum
tutori pecunias pupillares in fuos ufus coriver-
tenti legitimas ufuras imponens, fubjungit, eum
tx cmeris caufis fiecmdum morem provincite prte-
ftiturum ufiuras aut quincunces aut tmntes ; aui
fi qiue alice leviores in provtnm frequzntentur. at-
que itajlegitimas non illis opponit, quse cen-
tefimis, fed qu® femiffibus minores erant, quin-
cunees puta, aut trientes, aut leviores. L tutor
(jutrepertorium 7. §. qttce autem 10. ff. de adrdn.
& perk. tut. Et quamvis ei, qui in Eedium fibi
cum alio communium refectionem de fuo irn-
pendit, ex Imperatoris Philippi conftitutione
licuerit centefimas impendiorum ufuras a focio
repetere, l.'fiutproponis 4. C. de cedtfic.privatis.
jd tamen per d. I. 26. §. 1. C. h. t. generaliter
ufuras extra cafus exceptos ad femiifes coar£tan-
tein, abrogatum fuiife verius eft.

3 . Sciendum interim, moribus noftris ufiiras
vulgares annuatim afcgndere non pofle ultra de-
cimam fextam fortis partem, quoties in fortis fe-
curitatem pignus conftitutum eft. Grotius ma-
nud. adjurifiprud. Holl. libr. 3. cap. 1 q. num. 29.
ibique Groenewegen in notis. Refponfa Jurifc.
HoW.part. %.vol. 1. confil. 6q.&6%. ufurasvul-
gares pignore non munitas ad feptem aut ofto
annua ex centum: Jacob Coren obferv. 4. Groe-
newegen adl. 26. §. 1, C. h.t. fed ufuras trape-
ziticas exprivilegio non eife adftrii5tas juricom-
inuni ufurarum modum ftatuenti 5 fi modo men-
fse foenebris intuitu ac more , non item fi aliter,
a menfulariis contraftum fit. Neoftadius curice
fupr. decifi 3. vitalitias quoque ufuras (eu reditus
hac vulgata quantitatis ufurariae definitione haud
comprehendi. Andr. Gayi libr. 2. obfierv. 8. at-
que infuper ex edicto Caroii V. mercatoribus
conceflam fuifle ufurse centefim® ex conventio-
rifi exprefla exigends facultatem.'4. Qttobr. an*
ni 1540. art. 8. vol. 1. placit.Holl. pag. 317»
Et hoc nititur fundamento, quod¹ is, cui affe-
curatio fafta eft, quique ex ea caufa fiduciariar
folutionis decretum impetravit, cavere teneatur,
fe foluta cum ufuris centefimis reftituturum, ii
per definitivam victusfuerit. Ordonnanttevan,Afi-
fumntien , van Amflerdam art. 33. quodque
generaliter ob moram in fgivendis iis, qu» aife-
curationis intuitu ultro citroque ab aflecurante
aut aflecurato debita, in ufiiras centefimas con-
demnatio fiat. Hugo Grotius manudiM. adjtt-
rifiprud. Holi. libr, 3. cap, 24. num. 37. Extra
quos cafus peculiares mercatorum caufa ufurarum
intuitu a conditione reliquorum,mercaturam haud
exercentium, feparanda non eft. Groenewegen
ad Grotii manud. jurifiprud. Holl. libr. 3 ,cap. 10.
num.29.Sc ad l. 26. §. 1. C.h.t, num. 2. Ant.
Faber Cod. lihr. 4. tit. 24. defi. 2.

4. Prseter hanc primam ufurarutn divifionem
alteraaDD. concepta fuit, qua alise compenfa-
toria?, alise punitorise, aliaj lucratoriae dicuntur.
Compenfatoriam appellant, qua; creditori pr®-
ftatur ratione ejus, quod creditoris intereft, fua
pecunia caruifle, quafi merces pro ufu reifun-
gibilis, adeoquein compenfationem lucri, quod
ex proprio pecunia: ufu potuiflet percipere. Pu-
nitoria eft, quas prxftatur ob morain a debitore
in folvendo commiflam. I. cum quidam 17. fy.fi
pupilio 3. infine. t. mora fieri 32. §. in bonce 2.
ffi. h. t. I. qucero 54. f. hcati. I. lcBa 40. ffi. de
rebus creditis. Lucratoriam quidam dixerunt,
qua: ex mero mutuationis oificio contra naturam.
contraftus lucrum facit, feu ex mutuo, cujus
natura eft ut fitgratuitum, percipitur. Wefein-
becius in paratiti. ad Pand. h. t. num. $. Sed
cum in mutuo, quod gratis datur, beneficium b
mutuante praeftetur mutuatario per conceffionem
ufus nummorum, seque ac commodans prse-
ftat commodatario per datum rerum non fungibi-
liumufum, &. uftjrisprseter naturain negotiim
conventionem dedudtis, mutuuin tantuin definat
beneficium eife, magis eft, ut ufuras ex mutuo
ad juftum modum percipiendas compenfatorias
efle dicamus, quippe cedentes in compenfatio-
nem lucri, quod pecunise dominus ex ufu ejus
quserere fibi potuiflet. Ac proinde redtius illas
demum ufuras lucratorias appellaverimus, quse
illicit® ac mordaces funt, dum legitirnum id eft
publicis legibus definitum, egrediuntur modum_Tac iniquitatem acerbitatemque exigendi habent.
Moderatae certse ufurffi pro pecnnia mutuS data.
ex conventione pntftanda: nequejuris naturalis
principiis aut aiquitati, neque sequalitati in con-
tra^ibus obfervandaj repugnant, uti perperam
nonnullis vifum. Conftat enim , liberuin fuifle
nummorum domino, pradium inde rufticum
comparare, atque ex eo fruftus colligere, aut
urbanum emere eoque uti, vel utrumque tam
urbanum, quamrufticum, alteri certSmercede
utendum concedere; liberum quoque fuifle,
mercesvenales ex ea pecunia fibi acquirere, cum
Cccccc 3 lucre-

Dfi USURIS ET FRUCTIBUS ET CAUSIS 1T OMNIBUS ETC." 94,1"

-ocr page 958-

jucro rurfusaliis vendendas. Dumergo permu-
tuum conceflb alteri nummorum fuorum ufu,
fefe lucri fuperioris varie captandi facuitate pri-
vat_valiifque lucrandi prsebet occafionem, quid ni
viciflim ab iis jure] pacifcatur ufuram legitimam,
eamque certam , incerti lucri, fed tamen pretio
certo jeftimari foliti, vicem fuppleturam. Spem
fane incertam certo acquiri pretio, jus naturse ac
leges permittunt ; nec aliud certa pacifcuntur
mercede coloni, quain incertum fruduum naf-
citurorum proventum ; non aliud nifi fpem fal-
lacern, qui jadum futurum retis a pifcatore
emunt, aut indaginein plagis pofitis a venatore;
ad pretium praeftandum & tunc obftrifti , cum
nihii omnino aut parum interceptum eft. Nec
eft, quod quis obtendat, fterilem natura pecu-
niam efle, ideoque nec fruftum inde oportere
fperari: qua: eniin natura fterilis eft, ufu tamen
hominum fertilis eft reddita ; adeo ut & in pe-
cunia numerata ufusfruftus ex Senatufconfulto
conftitui pofllt : neque abfurduin , pro ufu rei
natura fru£tum haud ferentis, foivi pretlum ufus
ab eo , cui is in tempus conceditur : nam & do-
mus &ftatuae & imagines & fuppeilex &. alia plura
nullum naturaliter frufluin ferunt. Quemadmo-
dum ergo in horum omnium ufu utilitas qua:dain
eft, qua' mercedecerta ufui conveniente ex rnore
hominum ac regionum 2eftimatur;ita quoque pari
ratione , poftquam in commerciorum commo-
durn inductus fuit nummorum ufus,non miquum
fuit, pro conceflo aliis eorundem ufu certarn
quandam domino concedenti pendi quantitatem,
ufuram appellatam, velut mercedem ufus dati.
Et quamvis in mutuo tranfeat in accipientem do-
minium datorum, ideoque nec sequum videri
poflet, ex aliena re fruduin capi; confideran-
dumtamen, non alium tranfeuntis dominii fco-
purn efle , quam ut mutuarius ufum pecunix ,
in abufu feu expenfione confiftentem , exercerc
poflit; de csetero poft tempus eandern redire
pecuniam, ideft, ejufdem quantitatis, qusefo-
la quantitas in nutnmis qua talibus fpefta-
tur , perinde uti rerum non fungibilium redit
ufus ad locatorem; adeo ut nihil re ipfa inter-
fit, utrum doinus locata, an mutui nummi fuo
tempore revertantur, aliis fimilibus nummorum
corporibus, quas reftituuntur, perotnmia fun-
gentibus datorum vice. Confer Hug. Grotium
dejure belli acpac. libr. 2. cap. 12. num. 20. &
in manud. adjurifprud. Holl. libr. 3. cap. 1 o. num.
22. & feqq. & quos magno numero citat Groe-
nevvegen ad rubric. C. b. t. Neque huic ufura-
rum legitimarum feu modicarum perceptioni re-
pugnatjus divinum , utipoft alios plenius docet
Hahnius adWefembeciiparatitl.Pand.h. t num.%.

5. Quod fi ufura; fupra modurn legitimum
in conventionem dedufta: fint, non planeinu-
tilis eft ufurarum vel promiflio vel prseftatio,
jed tantum id, quod legitimum excedit modum,
fi quidem folutum fit, vel reftituendum foret,
vel forti impUtandum, falva manente licitarum
retentione& exaftione, ne utile'perinutile vitie-
tur, ubi ab inutili poteft feparari. /. pUcuip 29.
jf. h. t. Andr. Gayl libr. 2. obferv. 4. Neofta-
dius curice fupr. decif. 3. Sande decif. Frific. libr.
3. tit. 14. defin. 7. Jac. Coren obficrv. 4. five
palam ufurse majores, quatn par eft, conventio-
ne comprehenfas fint, five per interpofitas per-
fonas id a£tum fuerit, dum forte illuftris per
mercatorem focnus exercens beflales ftipulatur,
qui fuo ex capite non nifi trientes confequi po-
teft. /. eos qui 26. in fine C. b. t. five etiam in
cafum morse, in rnutuo reddendo committen-
dse , poenarn quis ftipulatus fit, quar legitimam
egreditur ufurarum quantitatem. arg. I. cum non
firumentum \6.C.b,t. Appendixdecifionum, pofi
refp. Jtmfic. Holl part. 3. vol. 1. pag. 16. Et
ufque adeo hcec vera funt, ut, licet ultimarum
voluntatum favore multa teftatoribus ajure per-
mifla fint, tamen hi heredem damnare non po-
tuerint ad ufuras legitimis majores ob moram in
legatis certse quantitatis commiflam prseftandas.
I. filcgatum 3. §. ult.ff. de anntiis legatis. Inte-
rim improbos fceneratores infamia notatos fuifle
patet ex /. improbum 20. C. ex quib. caufi. infiam.
irrog. ac tum ex lege duodecim tabul. tum ex
Theodofii conftitutione in quadruplum damnan-
dosfuifle, evidens eft ex /. 2. Cod. Tbeodofi.
de ufiuris. & Jacobi Gotofredi ibidem adnotatis:
adhac criminibus extraordinariis, &quidem cri-
mini ftellionatus, improbum fcenus accenferi»
plures volunt, licet alii id negent. Vide Ant.
Matthseum dc crimin. libr. 47. tit. ult. cap. 6.
Carpzovium pratt. crimin. part. 2. quccfi. 92.
Refponfa Jurifc. Holl. part. 2. confil. 208. &
part. 3. vol. 2. confil. 169.

6. Si alio in loco graviorum ufurarum fti-
pulatio permifta, in alio vetita fit, lex Joci, in
quo contra&us celebratus eft, fpe&anda vide-
tur in quaftione, an moderatx an vero modum
excedentes ufura; per conventionem conftitu-
tae fint. Dummodo meminerimus , illum pro»
prie locum contradus in jure non intelligi, in
quo negorium geftum eft, fed in quo pecuniam
ut folveret, fe quisobligavit. /. at ubiquifque 3.
ffi. de reb.autorit. jud.pofifid. I. contraxijfie 21 . ffi.
de oblig. & atfion. I. exigere 65. ff. de judictis.
Modo etiam bona fide omnia gefta fuerint, nec
confulto talis ad mutuum contrahendum locus
eleftus fit, in quo graviores ufursc, quam in
loco in quo alias contrahenduin fuiffet, proba-
tse inveniuntur. arg. /. 1. ffi. b. t. I fifitindus 6.
ffi. de evittion. I. fiemper in fiipiilationibus 3 4. ff.
de reg. jur. /. 1. m honorariis 10.ff.de ex-
traord. cognit. Andr. Gayl libr. 2. obferv. 8.
num. 5. 6. etiamfi de csetero hypotheca , infor-
tis & ufurarum fecuritatem obligata, in alio loco
fita fit, ubi folae leviores ufurse permiffa'; cum
sequius fit, contraftum acceflorium regi ex lo-
co principalis negotii gefti, quam ex oppofito
contradtum principalein regi lege Joci, in quo
acceflorius contradus celebratus eft, Burgun-

dus

L i B: XXII. T i T; I.

-ocr page 959-

cfus ad confuet Flandr. tratt. 4, nnm. 1 o. Ant.
Mattha'us de contrdftib. dijput. 3 5. tb. 9.

7. Debentur ufurac vel ptomiffae vel non pro-
rniffie. ProraifTx regulariter fecunduin jus Ro-
manum non aliter peti potuerurtt in flrifti ju-
ris judiciis , quam ft in ffipulationem dedut\x
fuifTent; nam ft pafto tantum comprehenfe ef-
fent, folutarum quidem tanquam naturaliter ex
paflo debitarum retentio permiffa fuit, uti & re-
tentio pignorum pro ufuris ita promiflis obliga-
torum; at petitio feu exaftio ufurarum non
item. /. quamruis t/fura 3- /. 4- creditor 7. /.
pignoribus 2 2. C. b. t. I. foluium 11. fi tn
jortem 3. ff. de pignorat. atf. I, Titius 24. ff. de
prrefcript. verbis. nifi res atix prseter numeratam
pecuniam mutuo datar fuiifent. I. frumenti 12.
C. b. t. vel ufSrae civitati ex pa£fo promiflse. /.
ctiam 30. jf. b. t. vel fifco. /. Herennitn- 43.ff.
b. t. vel argentanis novell, 13 6, cap. 5 vel ex
traje&itia pecunra. /. periculi pretvum 5. §. I. /.
in qttibnfdam 7. ff. de nautico fcenore. Sed cum
moribus hodiernis generaliter ex nudo pa£io
a£lionem dari trafatitium fit, ut di£fum tit. de
pattis, confequens efl , parum nunc interefle,
utrum pa£to an flipulatione ufurx promiflse fint,
ad id, ut exa£fio earum fieri poflit. Croene-
wegen adl. 22. C. b. t. Leeuwen cenf. for.part.
1. libr. 4. cap. 4. nttm. 17.

8. Quod fi ufurx in conventionem quidetn
dedu£tce fint, fed fine certa quantitate; etfi non-
nullis placuerit, nihil inde peti pofte ; magis ta-
men eft, ut tum jure Romano tuin pracipue
hodierno ad eam quantitatem obligatio ufurarum
contra£la intelligatur, quse ex more regionis,
in qua conventio celebrata, prseftari folet; eo
quod fecundum Ulpianum femper in ffipnlatio-
nibus & in cxtcris contrattibtis feqnimur qttod
attum efl, aut fi non pateat quid aUum ftt, erit
confeqttens, ut id fequamur, quod in regione,in qua
aftum cfl, frequentatur , & ft neque regionis mos
appareat, qttia variusfuit, ad id, quodminimum
cfl , redigenda fttmma efl. I. femper in flipulatio-
nibus 34. ff, de reg. jttris. Ant. Faber Cod. libr.
4. tit. 24. defin. 7. Sande decif. Friflc, libr. 3,
tit. 14. deftn. 3. Groenewegen ad l. 31. ff. b. t.
Nec huic contrarium eft , quod idem Ulpianus
habet, qttod in flipulatione flc adjettttm efl, &
ufuras fi quae competierint, nullius ejfe momen-
ti, Ji modus ccrtus non adjiciatur. I. 31. jf. b. t.
Cum illic ftipulatio concepta non fit de ufuris
in futurum prxftandis, fed de pra?teritis, iif-
que non certo debitis, fed incertis, puta, fiquce
competierint; ut proinde mirum non fuerit, ni-
hil ex illa ftipulatione incerta peti, quamdiu de
debita certa ufurarum quantitate probatum non
eft. Non etiam adverfatur /. tutor 41. §. ttlt.ff.
b. t. ubi Modeftinus refpondit, ex formula , fcri-
pfi me acceptffe & accepi ab illo mutuos & nu-
meratos decem, qttos ei reddam Calendis illts pro-
ximis, ctim fuis ufuris placitis inter nos , ufuras
perinonpoffe, fi non appareat, dequibusufu-
ris conventio fafta fit. Confideratidum enim,
non fufTe ibi fimpficiter de prarftandis ufuris
conventionem interpofitam, fed certam ufura-
rum quantitatem placito partium fuilfe definitam;
cumque fcriptura de ifta conventione deinceps
concepta effet, nec tamert inftrumento inferta
appareret ufurarutn quantitas pfacito partium de-
terminata, non potuit ex illo inftrumento ufu-
raruin petitio moveri, tiec debitor in ufuras ex
more regionis prseftarffofitas damnari, tum , ne
forte vei in minus vel in plus, quam placue-
rat, condemnatiofequeretur, tumquiailla obii-
gatio ad ufuras ex more regionis prxftandas tan-
tum ufum invenit, cum tnter contrahentes ni-
hil certi circa ufurarum quantitatem conventio-
ne conftitutum eft. Diflentit Donellus ad l. 3.
C. b. t. num. 2» 3. 4. Refp. Jurifc. HoII.^j-?.
I. confil. 273.

9. Quifquis autem mutuam pecuniam in aiv-
num accipiens, fe fortem cuin ufuris anno ela-
pfo reftituturum promifit, maturius fortein red-
dere non poteft, nifi additis fimul anni totius ufu-
ris, nec liberari poteft, eas fotvertdo pro ratfi
temporis, quo forte ufus eft, cum pecunijF fts*
nebri dies appofitus initio faftem infpe£to magis
in creditoris gratiam videatur additus; contra ,
quam in gratuito pecunise ufu conceffo dicen-
dum foret. Leeuwen ccnf.for, part. 1. libr. 4. cap,
4. num. 31. Groenewegen ad l. I iz.ff. deverb.
oblig. Adde tit. de reb. creditis num. 20. Plane fi ul-
traanni fpatium retineatdebitor ufum fortis,etiam
pro rata temporis ufurarum conventarum curfus
perdurat; eo modo, quoirt. rerum non fungi-
bilium locatione poft finitum priinum locationis
tempus ex tacito contrahentitun coiifenfu locatio
Cum onere ejufdem mercedis conrinuata intelti-
gitur , juxta /. item queerilur 13. §, ult. jf. lo~
cati. cum ufura nihit atiud fit, quam merces
qusedatn pro temporario nummorum ufu pen-
denda, ut fupra di£tum. Carpzovius defin. for.
part. 2. conflit. 3 o. deftn. 5, Groenewegen ad l.
7. C. b. t. Leeuwen cenf.for, part. 1. libr. 4. cap.
4. num. 20. Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. 24. def.
I. Sande decif. Frif. libr. 3. tit. 14. def. 4.

10. Ha£tenus de ufuris promiffis: non pro-
miflae debentur ac peti poflunt ex mora jn bo-
nx fidei judiciis, five mora ex refuerit, five mo-
ra ex perfonL /. mora fieri 32. §. inbonce i.ff.
b.t. jun£t. /. 1. §. 1 .ff.b.t. /. curabit 5. C. de
aCl. emti. I, imtio j.C.depatftsintcremt. & ven~
dit. cum conftitutum fit, in bonse fidei judi-
ciis, quantum ad ufuras attinet, ut in eas fiat
condemnatio, tantundem poffe officium arbitri,
quantum ftipulatio. /. hucius Titius 24. ff. de-
poflti. Inftri£ti juris judiciis eas neque ex mor&
extrajudiciali, neque ex moia judiciali, adeo-
quenec poftlitem conteftatam deberi verius eft.
/. 1. C. de conditf. indeb. arg. /. quamvis ufura 3. C.
b. 1.1, Titius 24. /f. de prafcript. verbis. I. idemque
10. §.fl quis Titio 4. ff. mandati. nifi in folvendis
legatis aut fideicommiffis, qus a£tione ex tefta-

mento

943

D usuris et fructibus eT causis et omnibus etc.

-ocr page 960-

9+4- L i B. XXII. T i T. I.

mento ftri&i juris petuntur, inora intervenerit.
/. in fideicommiffi 3. §. ult. /. ufiura vicm 3 4. jfi.
h. t. vel in judicato fatisfaciendo ultra quatuor
menfes a iata fententia. /. 2. & 3. C. dc ufiutri rei
jttdic. ( in quo tainen aiiud moribus noftris ob-
tinere , monetur in feqq. h. t.num. 11.) vel fifco
quantitas debeatur. /. cnm quidam 17. §.fifcus 5.
ff. h. t. Nec his adverfatur, quod Pauius libro
quinquagefiino feptimo ad ediftum fcripfit, lite
contefiata ufiuraS currere. i. 35. ffi. h. t. fenfus
enim eft ufuraruin ante vel ex conventione , vel
ex mora in bonaefidei judiciis, inductum curfum
non fifti per fubfecutam iitis conteftationem;
quod & a Pomponio non obfcure traditum in
l. cum fiipulati 90.jf. de verb. obligat. Quamvis
enim per novationem ex partium libera voiunta-
te interpofitam ufurse currere definant, tefte eo-
demPaulo. /. novatione 18. jf. de novation. non
tamen ita per novationem illain, quae ex nece-
ffitate per litem conteftatam fit, quia non foiet
deterior fieri conditio iliorum , qui litein conte-
ftati funt, quamfinon, fed plerumque meiior.
/. non folet 86. I. 87. jfi. de reg. juris. Neque
itnprobabile, verba d. legis^. &d. l.l 8. con-
tinuata ferie a Paulo fuiife fcripta, hoc modo,
novatione legitime fatta liberantur hypothcae &
pignora , ufuree non currunt. I. 1 8. at lite conte-
fiata ufurce currunt. I. 35. utraque certe Pauli
eft, utraque ex libro 5 7. ad ediftum deprompta.
Nec novum, ita neceffarise ac voiuntaria: no-
vationis differentes effectus, continuata ferie in
jure proponi; nam 8c Uipianus circa pignoris li-
berationem fcripfit, fiolutum non videri, fi lis
contefiata cum debitore fit de ipfo dcbito, vel fi
fidejuffor conventus fiuerit: novatam autem debiti
obligationem pignus perimere. /. fiolutum 11. pr.
& §. 1 .ff.de pignorat. aff, & ipfum quoque
Paulum aiibi eadem methodo in enarrandis vo-
luntaria; ac neceffariae novationis differentiis pro-
ceffiffe , patet ex /. aliam caufiam 29. ffi. de no-
vation. Non etiam obftat, quodfrudus poftii-
tem conteftatam debentur in ftri<5H juris judiciis,
ufura: autetnvicem fruiStuum obtinent, & me-
rito a fructibus non debent feparari. /. videamus
3 8. §. (i affionem 7.ff. h. t. junct. /. ufiurce vicem
yq.fjfh. t. Etenim, licet ineotertio cutn fru-
iftibus ufuras comparentur, quod ex mora de-
beantur in bonaefidei negotiis, uti ipfa /. 3 4.
^ aperte fignificat, in cxteris tamen , atqueadeo
etiam in ftrifti juris judiciis, difparratioeft. Mi-
nusurget, quod inftriSi juris contraftibus poft
litem conteftatam omnis caufa reftituenda fit,
feu id omne quod habiturus effet aftor, fi litis
conteftandae tempore foiutio fa£ta fuiffet. I. cum
fundus 31 .ff.de reb. creditis. Non enim fub caufa
continentur ufurae, de quibus certo afferi nequit,
actorem eas poft iitetn conteftatam fuiffe perce-
pturum; cujus rei argumentum eft, quodlicet
maia: fidei poffeftor omnes fruftus, etiam con-
fumtos ac percipiendos quos petitor honefte per-
cipere potuiffet, reddere domino vindicanti te-
neatur. /. fi navis 62. 1 .ff. dc reivindk. tamen
ex pecunia, quam non attigit, feu, qua ufus
non eft, ad ufuras condemnandus haud fit. d.
I. 62. pr. ff. de rei vind. I. item veniunt 20. §.
Papinianus lq.ff- depetit. hered. idque quia fru-
£tus fine fuo potuit periculo percipere, dum
res, ex qua fruftus coiiiguntur, domini pericu-
lo eft , at, ut ufuras percipiat, fortis pericuium
fubire deberet, curn pecunia pericuio dantis fcene-
retur. d. I. 62. Adde tit. depetit. hcred. num. 1

11. Noftris vero moribus, quibus magna ex
parte non ita anxie fervantur iiis , qua: ex jure
civiiiinter bons fidei & ftrifti juris judicia indu-
6tse fuerant differentia?, regulariter ex fola mora
extrajudiciali ufurae nec in bonse fidei necin ftridi
juris negotiis adjudicandx funt; poft iitem vero
conteftatam utrobique omnino. _ftGroene\vegen
ad l. 3 7.3 8. ffi. de negot. gefiis & ad l. i2.C.de
contrah. & commit. flipulat. Appendix decifio-
num , pofi refip. furifc. Holl. part. 3. vol. 1.
pag. 9. Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. 24. dcfi 33.
Carpzovius defin. fior. part. 2. confiit. 30. de-
fin. 17. Piane, fi fententia judicis condemnatio
ad ufuras comprehenfa non fit, neque ftatim
a lata fententia , neque poft lapfum menfium
quatuor , ufurae nunc currere incipiunt, fed
demum , fi dilata ultra annum fuerit executio
fententiar, & ob id reus condemnatus iterum
ex more vocatus fuerit ad id, ut videat, no-
va executionis mandata contra fe decerni. Neo-
ftadius curiafupr. decif. 38. Groenewegen ad l.
ult. C. de ufiuris rei judicatce. Leeuwen cenfi. for.
part. 2. hhr. 1. cap. 33. num. 5. Quantitas au-
tem ufurarutn, in quas ex mora judiciali con-
demnatio fit, videtur definienda ex more regio-
nis, arg. I. cum fiervus 39. §. fruftus 1. jfi. de
legatis i.l.i.ff.b.t. I. tutor qui 7. §. quceau-
tcm 10. ffi. de admin. & peric. tut. & quidem
penes nos praecipue ex illo ufurarum modo ,
quem refpublica nomine fortium debitarum pro-
mittere ac folvere confuevit. Unde licet eo tein-
pore, quo Groenewegius & alii fcripferunt, in
quincunces ufuras ex inora judiciali rei foliti
fuerint condemnari, quia & tanta? per arrarium
publicum tunc pendebantur ; tamen quia nunc
folse trientes folvuntur a Republica , etiam in eas
tantum, velut in regione maxime frequentatas,
condemnationem fequi, sequum videtur. Vide
Groertewegen adl. 26. §. 1. C. h. t. Quod fi
debitor ac creditor diverfis in locis, vario circa
ufurarum quantitatein jure utentibus , domici-
lium foveant, magis eft, ut in adjudicandis ex
mora ufuris mos fervetur loci illius, in quo de-
bitor commoratur, & in quo maxitne ad folven-
dum id, quod debetur, conveniri ac compelli po-
teft. arg. /. tutor qui 7. §. quce autem 1 o. in fine ff.
de admin. &peric. tut. Refponfa Jurifc. Hoil. part.
3. vol. 1. confil. i^.qucefi. 9. nifi alius folutioni
faciendse locus expreffevel tacite obligationiad-
jectus fit. arg. /. at ubi quifique 3 .ffi. dereb. autorit.
jud. pofifid. I. contraxijfie 21. ffi. de oblig. & aft.

12. SunC

-ocr page 961-

12. Sunt tamen cafus nonnulli , in quibus
etiamfecundum ufum fori hodiernum ex foia mo-
ra extrajudiciali reus ad ufuras condemnari po-
teft; puta, fiexcaufa negotiationis majoris feu
mercium non minutim fibi venditarum ac tra-
ditarum debens, morator extiterit, aut, cum ex
more mercatoribus frequentato ultro citroque
plura deberentur, fruftratoria diiatione is, qui
major eft debitor, pariationem ad dignofcendam
refidui debiti quantitatem facere tergiverfatus eft.
Groenewegen ad Grotium manud. libr. 3. cap. 1.
num. 73. Refponfa: Jurifc. Hoil. part. i. confd.
303 . infine. Adde Moiineum de ufuris num. 548.
& generaliter, fi emtorfit in mora folvendi pre-
tii poft terminum folutioni prxfinitum , iicet
neque de ufuris prseftandis quicquam convene-
rit, neque ex re vendita tantos frudus percepe-
rit aut potuerit percipere, quantum ufuraruin
nomine ex more regionis folvetiduin eft; cum
aequitas non patiatur, eundem emtorem eodem
tempore & fru&usrei & ufuras pretii fibi iucrari.

1. curabit 5. C. de act. emti. I. Julianus 13. §■ vc-
niunt 20. & 21. jf. de act. cmti. I. ufuras emtor

2. C. b, t. Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. 24. defin. 6.
infine. Moiineus de ufiuris num. 552. Carpzovius
defin. fior. part. 2. confiit. 30. defin. 6. Sande
decifi. Frific. libr. 3. tit. 14. dcfin. 8. Groenewe-
gen adl. 12. C. de contrah. & committ. fiipulat.
Leeuwen cenf. for.part. 1. libr. 4. capt 4. num.
14. Refponfa Juriic. Holl. part. 4.. confil. 411.
Quin &, fi emtor rei vendita: evidionem paf-
fus fit, non ad pretii tantum foiuti reftitutionein
re&e egerit, fed & ad ufuras ejus il tempore fa-
ftx eviftionis. Neoftadius curice fiupremce decifi.
<58. Adhcec in legatorum ac fideicommiftorum
perfecutione, idque favore ultimarum voiunta-
tum, quas exitum fortiri publice intereft. /. vel
negare 5. ffi. tefiam. quemadm. aper. infpic. &
deficrib. Groenewegen ad l. 1. C. de ufuris &
fructibus legatorum. Idemque pupillorum & fnni-
liurn perfonarum miferabilium favore obtinere
voiunt convenienter Romani juris principiis, fi
tutor , curator, ecclefiae ceconomus aiiique fimi-
les pupillorum , aut adultorum , aut ecclefia; ac
piorum locorum pecunias 111 fuos ufus conver-
terint. Refponfa Jurifc. Hoii. part. 3. vol. 1. con-
fil. 87. & part. 4. confil. 317. de quibus plenius
fuis iocis. Denique etiam in a&uario feu gra-
pbiario , qui nummis apud fe publice depofitis
ufuseft. Groenewegen adl. 2. & 4. C.depofiti.

13. Nuda.autem ufurarum prseftatio per an-
nos plures continuata, fine prcccedente aiia obli-
gationis ufurariar caufa, non inducit obiigatio-
nem ad eas in pofterum prseftandas /. creditor 7.
C. h. t. l.fi certis 28. C. de pattis. Menochius de
prcefiumt. libr. 3. prcefi 131. num. 5 4. Neoftadius
de pattis antenupt. obfierv. 21. in notis iti fine.
Sande decifi, Frific. libr. 3. tit. 14. def, 4. Ant.
Faber Cod. libr. 8. tit. 4. defi. 7. Quibus contra-
dicere prima fpecie videtur Papinianus in /. cum
de in rem verfio 6. jf. h. t. fed penitius confidera-
ta lege, apparet, non illic de eo quseftionem efte *
an ufurse in pofterum folvendse eifent, fed po-
tius, per quem. Filius nempe eas promiferat j
pater longo tempore folverat; ex ea folutione
diutius per patrem continuata pnefumtio nafce-
batur , fortem , cujus intuitu ufurac & promiffe
& foiutse fuerant, in retn patris fuifte verfain,
indeque concluditur, rede per adionem de in
rem verfo heredes patris a creditore conveniri.
Juvatque hanc interpretationem ejufdem legis
ficxtce paragraphus primus, principio coharrens,
in quo itidem non quserebatur, an ufurx dotis
aut dos ipfaeflet debita, fed a quo, & definitur,
filise Flavii Athenagorse , cujus bona publicata
erant, de fifco decem millia dotis nomine nu-
meranda efle ideo, quia pater, qui ad dotem
filise dandam ex officio paterno obligatus erat,
illius quantitatis ufuras ipfe folveran Cuin enirn
aiioquin dubium fsepe eflet, an pater dotem filice
conftituens, eandem de fuis an magis de filiae
bonis videretur conftituifte, fecundum ea quar
occurrunt in /. ult. C. de dotis promijfione, nunc
ex eo, quod pater dotis promiflse ufuras folvifle
probabatur, etiam conjeftura capiebatur, do-
tem non ex filise fed patris ipfius rebus fuifle
conftitutam , ac proinde fifcum , ex publicatio-
ne fucceflorem patris proinittentis, ad eam quan-
titatem devinftum effe. Non etiam obftat /. 1.
C, de fideicommtffis. noti enim illic de ufuraruni
pra.'ftatione , fed annuo alimentorum fideicom-
miffoagitur, quod dum tertium praeftat heres >
defunfti voluntatem minus perfe&am rebus ipfis
ac fa&is declarato confenfu intelJigitur ratam ha-

rr r

buifte, fuadente inter alia etiam alimentorum fa-
vore talem ratihabitionis interpretationem. Vide
Menochiutn de prcejumt. d. libr. 3. prcej. 131.
num. 5. Brunemannum ad d. /. 1.

14. Non tamen inficias eundnm, quin ta-
eitum inducatur pa&um de prseftandis in pofte-
rurn ufuris levioribus, fi annis pluribus leviores
fint prseftita?, quatn erant promiffx , creditore
haud ignaro, inajores deberi, ne alias error ex-
cludat conienfum. I. adverfus 5. /. quamvis Bafi-
fia 8. C. h. t. I. qui fiemiffes 13. ff. h. t. Groe-
newegen ad l. C. h. t. eo quod leges ad libe-
randum quarn ad obligandum proniores funt.
I. Arrianus 4j.jfi.de oblig. & aft. Aliud dicen-
dum foret, fi nullse ufura: iongiore temporefue-
rint exaftse aut praeftitx, cum nulla de cztero
earum remittendarum ratio aut pra:fumtio appa-
reret: tunc enim & prseteritas, in quibus mo-
ra fatla, jure peti, & futurarum fuo tempore'
exa&ionem patere, certum eft ex generalibus ju-
ris principiis, fecundum qua: liberum a&ori eft*
quando agere , quando petitionem difterre velit,
fi modo tempora praefcriptioni aftionum praefi-
nita elabi nort patiatur. /. 5. §. ult. ff. de doii
mali & tnet. except. Quod fi appareat, ideo cre-
ditorem ufuras annis pluribus non exegifle, ut
gratior apud debitorem effet, in futurum qui-
dem remiflk haud cenfentur, fed in prateritufrt
D d d d d d jpa-

94?

Dje usuris et pructibus et causis et omnibus etc.

-ocr page 962-

parum juftc earum fiefi e:<a6lionem D. Pius re-
fcripfit. /. cum quidam 17. Divus 1. ffi. b. t.
nam &, qui dat ea fpe , quod fe ab eo, qui
acceperit, remunerari exiftimaret, aut amicio-
rem fibi efie eum futurum , repetere non poteft,
opinione licet falfa deceptus. /. deditibi 3. fy.fed
fifervus 7. infine ff. de conditt. caufi. datd. arg. /.
fi repetendi 7. C. de conditt. ob caufi. dat.

15. Cefiat ufurarum obligatio , fi a creditore
remifta fit. Ht quamvis ob infolitam fterilitatem ,
inundationem, incurfum hoftium , & alias fimi-
ies calamitates compelli locatores poifint , utvel
totam mercedena illius temporis, vel partem ,
conduftori remittant, & hoc quoque in annuo-
rum redituuin mere realium debito ratione non
improbabili defendi pofle videatur, in ufuris ta-
men debiti fivfe chirographarii , five etiamiin-
mobilium hypotheca muniti, neque jus civile
ex caufis fuprafcriptis remiifionem fieriprscepit,
neque ufus hodiernus id ipfum diificillimis rei-
publicce temporibus induxit, fed tantum aliquam
folutionis dilationem, aut gravioruin ufurarum
ad vulgares pro illo tempore reduftionem; de
quo piuribus Abr. a Wefel de remifi. mercedis
cap. 9.

16. Ceflat quoque , fi debitum principale
per folutionem fine additamento ufurarum , aut
per prarfcriptionem extinftutn fit. /. quipercol-
lufionem 49. §. 1. ff. de att. emti. arg. /. ult.ff.
de eo quod certo loco. cum fublato principali tol-
iatur acceflorium, ac is, cui folutum, in fua
habuerit poteftate , ut id , quod folvebatur,
priusin ufuras acciperet, & reliquuin in fortem.
/. inbisvero 5. §. ult.ff. de folution. l.fiufiuras
21. C. b. t. Idemque eft, fi judex in condern-
nando fortem quidem adjudicaverit, ufurarum
autetn adjedionem ex natura negotiorum bonse
fidei non fecerit, neque ab ea fententia appel-
latum fit. Non enim ultra tunc de ufuris credi-
tor experiri poteft , quia non dua; aftiones funt,
altera fortis, altera ufurarum, fed una ; ex qua
condemnatione fafta, iterata a&io rei judicatse
exceptione repellitur. /. fi depofita 4. C. depofitt.
I. in boncefidei 13. C. b. t. Quae vera, fi ex fola
mora adeoque judicis officio debita fuerint. d. /.
49. §. i.de att. emti, d. /.4. C. depofi. d. l.i^.C.
h. t. Nam fi ex ftipulatu, etiam peremta fortis
obligatione ad ufuras a£tio fupereft ; eo quod
duse tunc obligationes principales inteliiguntur,
altera certi , altera incerti, fortis altera, altera
ufurarutn. /. ubiautem 75. §. pen. ff. de verbor.
obligat. l.i.C. dejudiciis. arg. /. centum Capuce 8.
jf. de eo quod certoloco. Nec aliud ftatuendum vi-
detur, fi ufura? in conventionein fuerint dedu,j
<5ta: perpada a lege firmata vel etiam contradui
bonse fidei in continenti adjefta, ideoque aftio-
nem ad ufuras petendas fecundum id, quod fu-
perius traditum, producentia; cum non minor
paftorumtalium, quatn fttpulationis visfit. arg.
I. legitima 6. I. juris gentium 7. §. quin imo y.
ff. de pattis. I. in bonce fidei 13. C. de paftis.

Sande decifi. Frific. lihr. 3. tit. 14. defin. 1 o. Car-
pzovius defin. fior.part. 2. confiit. 30. defi. 1 2. &
13. Sim. van Leeuwen cenfi fior. part. 1. Hhr. 4.
cap.4. num. 29.30. aliique ibid. citati. Neque hzc
jure noviflimo per Juftinianum mutata in l. eoi
qtti 26.pr. C.b. t. qua generaliter videtur confti-
tutum , eosqni principali attione per exceptionem
triginta vel quadragtnta annorum five perfonali
five hypothecarid ceaderunt, non pojfie fiuper ufiu-
ris vel frttttibus prceteriti temporis ahqttam move-
re qncefiionem, dicendo, ex itfidem temporihus eas
velle fibi perfiolvi, qttce non ad triginta vel qua-
dragittta atitios prceteritos refieruntur, afjbendo,
fingttlis atinis earttm attiones nafici: principali enim
attione non fubfifiente , fiatis fiupervacuum ejfie,
fiuper ufnris vel fruttibus adhtic judicem cognofice-
re. Etenim fatis commode legem illarn accepe-
rimus de ufuris non ex conventione, fed fola
mora debitis; maixime, cum jungantur fru&ibus,
quos non ex conventione fed mora deberi patet
ex l.vtdeamtts 38. pr. & fyfy.fieqq.jf. h. t.

17. Utrum autein fola fortis &,ufurarum,
quarum dies ceflit , oblatione fiftatur ufura-
rum curfus, an vero confignatione ac depofitione
opusfit, diftin&ione definiendum eft : fienim
ufursetantum propter moram ex perfona , qua:
per interpellationem introducitur , currere cce-
perint , fola quoque oblatione debiti legitime
fafta,quafi interpellatione contraria, moram prio-
rem purgante, currere definunt; cum nihil tam
naturale fit, quam unumquodque eo genere dif-
folvi, quo colligatum eft. arg. /. fi fiervum fti-
pu/atusyi.fy.fiequitur 3.jf.deverbor.fignif. jundc.
l.nibil tam naturale 35. jfi.de reg.jur. Siveroex
conventione aut mora ex re fuerint debitse , prse-
ter oblationem confignatio etiam ac depofitio ne-
ceflaria eft. l.fitper te 9. /. acceptam 19. C. h.t.
I. tutor pro 28. §. i-ff. de admin. &peric.tut. /.
1. §. tilt. I. debitorj.jf.h. t. ut tamen depofitio-
nis loco habeatur , fi, debitore depofitionem
minitante, creditor profiteatur, fe pecuniain
habere pro confignata. Sande decifi. Frifi /thr. 3.
tit. 14. defin. 13. Cumque fecundum mores ho-
diernos ex lola mora ex perfona feu interpella-
tione extrajudiciali non foleant ulurse currere,
fed ex conventione , vel morS ex re quibufdatn
in cafibus, juxta fuperius obfervata num. 11.
non mirum , quod a Groenewegio ad l. 6. C. h.
t. & Ant. Fabro Cod.libr. 8. tit. 30 defi. 53. &
libr. 4. tit. 33. defin. 15. fcriptum fuit , fo-
latn debiti oblationem ex praxi noftrorum tem-
porum non fiifficere ad fiftendum ufurarum cur-
fum , fed confignatione ac depofitione opus efie.
Quamvis & fola realis oblatio iti judicio fada fuf-
ficere videatur ad id, ne inchoetur ufurarum ob-
ligatio, quae forte alioquin citra conventionem
aut moram ex re, ex fola mora judiciali initium
haberet. arg. /. fiperte 9. C. b. t. Menochius
de arbitrar.jud. libr. 2. cafiu 232. ntitn. 2. Ant.
Faber Cod. libr. 8. tit. 3 o.defin. 40.

1S. Quid fi fecundum praxin hodiernam de-

bitum

L I B. XXII. T I T. I.

-ocr page 963-

De usltris et fructisus

Vitum ufurarium autoritate judicis fub debitore
arreftatum fit, adeoque interdi&um debitoriad
tertii p etitionem , ne creditori foivat, magis eft,
ut non aliter debitorab ufurarutn obiigatione in
futuruin iiberetur, quam fi more confueto pe-
cuniam publice depofuerit, aut faltem ex credi-
torisdeclaratione ea pro depofita habeatur. Aliter
quam ftatuendum , finecdum ulursecurrere cce-
perint,necex conventione debeantur, fed ex mora
judiciaii deinceps forte curfus earuin inchoandus
fuerit; tunc enim autoritas judicis folutionem pro-
hibens impediret, ne debitor morator dici queat,
adeoque ne exiftat caufa , morafcilicet, ex qua
ufurarum curfus initium caperet; cum prsecep-
tum judicis a rnora ac contuinacia debitorem ex-
cufet. Mevius de arrejlis cap. 9. num. 5 1. Adde
Carpzoviutn defin.forenf. part. 2. confiit. 3 o. de-
fin. 24. Leeuwen cenfifor. part. 1. libr. 4. cap. 4.
num. 33. Plane , fi ob id , quodrei immobilis evi-
fiio in iiinine contradtus imminere videtur , ein-
tor difterat numerationein pretii annua bima tri-
ma die foivendi cutn pa&o ufurarum in cafum
morse, ufuraruin pradtationem refpedu penfio-
nis, cujus dies jain venit, evitare non poteft,
fi non fua quaque die confignatam pretii par-
tem publice depofuerit; cum iniquum effet, &
fru&us rei & pretii ufuras aut ufum, ejufdem
emtorislucro cedere contra l.curabit 5. C.deaff.
emti. l.Jnlianus 13. §. veniunt 20.& 21.jf. de
att.emti Necrede moverisin contrarium, ven-
ditorem ex fuo iatere nondum impleviffe contra-
ftum; ac proinde nec emtorem hactenus in mora
foivendi elfe: cuin utique ad inducendam obli-
gationem ufurarum ob pretium fuo tempore non
folutmn neceffe non fit, dominium rei vendita;
5n emtoremtranflatum effe, fed veiprecarise tan-
tum poffeffionis tranflatio fufficiat, & hoc folum
fpe&atidum fit, an emtor habeat facultatem fru-
dusperctpiendi. d. /. 13. 21. ff.deatt. emti.
Fachineus controverfi libr. 2. cap. 3 2. qu. 2. Ber-
Jichius part. 2. conclufi.pratt. 38. num. 1 5. Car-
pzovius defin.for. part. 2. confiit 34. def. 38.
Sande decifi Frific. libr. 3. tit. 14. defitt. 8. aliique
ab eo citati.

1 g. C^terum fortein excedere non potuerunt
ufura:, five particulatim, five fimul & femel fo-
luta\ /. de ufiuris 27. C. b.t. nov. 121.(^138.
( abrogata /. ufiurce per 1 o. C. b. t. ) Sed cum
ipfi Juftiniano placuerit, conftitutiones iilas ad
reditus annuos civitatibus debitos haud extendi.
nov. 1 60. non iniquum ex noftris moribus vi-
fumfuit, durareobligationem ufurariam, donec
fors reftitutafuerit, etiamfi triplicatae vel quadru-
plicat^ fortis fuperent quantitatem, fi rnodo parti-
culatim foiuts fint: nam fi quis fimul & femel an-
norutn viginti quinque aut triginta exigeret ufuras
quincunces, ei non nifi annorum viginti, fortem
squantium, folutionem adjudicandam effe, adeo-
que reduftam videri difpofitionem d. /. 10. C.h.
t. tradit Sande decif Frifilibr. 3. tit. 14. defin. 5.
infine. Groenewegen ad l. 27. §. 1. C. h. t.

it causis et omnibus £tc. 947

Leeuwen cenffor. part. 1. Hbr. 4. cap. 4. mrn.
35. Refponfa Jurifc. HolJ. part, 3. vol. 1. confil.
87. in fine.

20. Sitniliter ufurarum ufurasexigi, aut ufu-
ras iterumin fortem converti ( quod anatocifimi
nomine venit ) prohibitum eft. l.ut nullo 28.
C. b. t. l.fi nonfiortem 26. 1. ff.de conditt. in-
deb. L prcefies provincice 27 .ff. derejudic. I. pla-
cuit 29. ffi. h. t. Cicero epifi. ad Attic. libr. 5.
epifi. ult. adeo ut ne is quidem, qui adverfarium
jarn in ufuras condemnatum habet, eundem pofi:
quadrimeftre fpatium in ufurarum ufuras conve-
nire queat judicati actione, iicet fortis ipiius cen-
tefima? ex eo tempore debeantur. /. ult, C. de
ufuris rei judicatce. nec creditor fecundus hypo-
thecarius priori fortem offerens cum ufuris , at-
que ita in ejus locum fubintrans , ufurarum de-
penfarum ufuras a debitore conlequatur, quia
non alterius negotium geffit, fed magis fuum-
/. creditor qtti 1 2. §. fciendum 6. ffi. qui pot, in
pign. nec denique is , qui a&ionetn principalem
una cum annoruin quorundam ufuris jam debitis
emit, pretiutnque exfolvit: tutn quia & hic ce-
dens ac ceffionarius non debitoris fed fuum ne-
gotium geffiffe videntur. arg. d. I. 12 §. 6. ffi.
qui pot. in pign. tum , quia hac ratione porta
aperiretur ad machinationes in fraudem legum »
anatocifmum prohibentiutn, merito improban-
das. Brunemannus ad /. ult. C. b. t. Si tamcn
tutor ufuras pupillares a debitoribus pupillaribus
exa£tas in fuos ufus converterit, quia parvi re-
fert, utrum ufuris pupillaribus an fortefuuin in
commodum ufus fit,ad ufurarutn ufuras damnan-
dus eft. l.tutor qui 7. §. fi ufiuras 12. l.quine-
gotiationem 5 8. §. 1. (7 ult. ffi. de admin. & pe-
ric.tut. Confer Refponfa Jurifc. Hoil. part. 3.
vol. 1. confil. 87. Idemque eft, fi tutor pupil-
lares nummos ipfe fcenori acceperit, autore forte
contutore, convenienter legi non exifiimo 54.
ffi. de admin. tut. vel etiam a patre pupilii alio-
ve cui pupiilus heres extitit, ac ufuras fuis tem-
poribus a fe non exegerit deinceps in utilitatem
pupilli rurfus coilocandas: five enim ab extra-
neo debitas atque exa&as in fuos ufus converr
terit, five a fe exigendas non exegerit, cum id
ex officio agere deberet, fed in fuos ufus retinue-
rit, quid quxlo refert? Tutorem certe uti ab
aliis ita & a femet ipfo quicquid debet pupillo
exigere debuiffe, in aperto eft. /. quotiens 9, §.
fcd fi fiub 4. in fine & §. 5. ff. admin. & peric.
tut. nec juftuin, deterioris conditionis pupiilum
effe in eo quod tutor, quam quod extraneus ipfi
debet; ac proinde , fi exadas ab aliis pupilli
debitoribus ufuras ipfe jure veteri, ac moribus
hodiernis, ex officii neceflitate rurfus fcenori aut
aliter in utilitates pupiili collocare obftridus fue-
rit. /. tutor qui 7. §. fi pofi depofitionem 3. ff.de
admin. & peric. tut. iniquum effet, ufaras, quas
ipfe pupillo debet, ac retinet, pupillo otiofas
effe. Refponfa Jurifc. Holl. part. 2. confil. 146.
Zangerus de except. part. 3. cap. 2 5. nmn. 21.

Dddddd 2 Sed

-ocr page 964-

Sed &, fi procurator ex mandato domini ufuras
coniecutus iit a domini debicoribus, eafque in
fuos ufus convertiife probetur, eum ad uiura-
rum ufuras teneri Papinianus ac Uipianus re-
fpondent. /. idemqtie& 1 o. §. pYocurator 3. in fine
ffmandati. Prseterea, fi negotiorum geftor ufu-
ras pro debitore foiverit, ne aut litem aut pi-
gnorum difiradionem patiatur, vei fidejufior
ufuras, in quas pro principaii debitore fidejuiie-
rat , refte ufurarum ita folutarum ufuras repe-
tierit, dum contendit ad indemnitatem. arg. /.
fi vero 12. ji mihimandaveru 9. ff. manda-
ti. lO" in contrario Zl-ff- b. t. Ant. Matthseus
de aullion. libr. 1. cap. 21. num. 9. Ex annuis
quoque reditibus jam debitis novum reditum
poife conftitui, & in fifci ac civitatum debitis
anatocifmum hodie probari, nonnuiiis placet ,
Groenewegen ad /. 28. C. h.t. num. 3. Leeuwen
cenf.for. part. 1. Itbr. 4. cap. 4. nttm. 27.

21. Pruftus proprie funt, qui naturaiiter ex
re nafcuntur ac renafci foient. /. fruttus 7. §.
depenfionibtts 11. 12. 13. ff. foltito matrimon. I.
(ifundi 9 pr. ac §. ^.fieq.ff. de ufufrtdht. I. in pe-
cudttm 28. /. eqttis 39. ff. h. t. Hi in ftrifti ju-
ris judiciis ex inora non debentur ante litem
conteftatam , quoties a£tio ftri&i juris tendit ad
confequendum id , quod antea adoris non fuit,
veiuti ex ftipuiatu debitum; poft litem vero
conteftatatn perceptos a debitore ex aequitate
praEftandos eiie vifum fuit, ut caufa reftituatur.
/. <vidcamus 38. fi atiionem 7. ff. h. t. Quod
fi id petatur judicio ftrifti juris, quod ante
aftoris fuit, etiam ante litem conteftatam per-
cepti frudus una cum re reftituendi funt; uti
id evenit iti condidione cauia datS cauia non
fecuta; condidione indebiti; condidionererum
mortis caufi donatarum, ubi donantem posni-
tuit; aftione Faviana & Pauiiana; interdicto un-
de vi; adione quod metus cauia antequam ex
eontumacia cccpit arbitraria eiie. d. I. 38. pr. &
§. 1. 2. 3. 4. 5. 6. ff. h. t. In bonae quoque
fidei judiciis frudtuum rationem habendam eiie,
patetex d. I. 38. §• cx cattfa 8. & feqq. ff. h.
t. & nominatim in hereditatis petitione fru&iuum
▼enire reftitutionem , ac ufuras etiam fru£tuum
ante litem conteftatam perceptorum oportere
reddi patet ex /. beres furiofi 51. §. 1 .ff.de
petit. hered. & diftutn tit. de petit. hered. nttm.
15. licet in fingulari rei vindicatione fru£tuum
ufura non debeantur; eo quod in petitione he-
reditatis fruftus veniunt jure aftionis , quippe
augentes ipfo jure hereditatem : at in rei vindi-
catione non veniunt jure adtionis , cum rem
vindicandatn non augeant ipfo jure, fed tantum
ex officio judicis, ac de hac fingulari rei vin-
dicatione agitur in /. neque eorttm 15. ff- h.t.
dum ibi fermo eft de fruftibtis, qui officio ju-
dicis reftituendi funt. De caetero generaiior de
fruftibus tradatio in titulo de acqutrendo rerttm
dominio inftituenda erit.

22. Caufa eft omnis rei qualitas & utilitas_}

quae circa eameft, adeoque illud omne quod
habiturus fuilfet aCtor, 11 iitis conteftandx tem-
pore res foluta fuiffet. /. cum fiundus 31 .ff.de
reb. creditis. I. prccterea 20. ff. de rei vind. §. fi
ad exhtbendum 3. Inflit. de of/ic. judicis. I. ult. §.
ult. ff. de verb. figntf. & vei interna eft, ut bo-
nitas, fertilitas, integritas, iibertas aboneribus,
&fimilia; vel externa , utfcetus ,partus, pen-
fiones, fru£tus, quseque per fervum debitutn
acquifita funt. d. I. 20.

23. Acceffio eft omne illud, quod quomo-
docunque rei accedit, fic ut prseter ea, quse
fub caufa continentur, etiam ufusfrudus proprie-
tati accrefcens & infuia & alluvio & aiia fimilia
alteri rei cohaerentia atque cedentia comprehen-
dantur; quin & id quod intereft ac pcence con-
ventionales, de quibus duobus ex profeffo age-
tur tit. de verb. oblig. uti de acceffionibus in tit.
dc acquir rcr. domin.

24. Mora eft folutionis faciendse vel accipien-
dae fruitratoria diiatio. Quam frequentius qui-
dem debitor committit, rarius creditor; com-
mittit tamen hic , fi rem legitimo modo oblatam
non acceptet, five ea mobilis fit, five immo-
bilis & debitor fe eatn pra:itare paratum denun-
ciaverit. nov. 91. cap. 2. De qua oblatione de-
biti pro parte infuperioribus aftum , & pluribus
traftandum erit in tit. de folution. & liberat. An
autemin unoquoque negotio mora inteiligatur,
nec ne, judicis prudentis a:ftimatio eft , cum
difticilis fit hujus rei definitio , & D. Pius re-
fcripferit, neque conftitutione uila , nequejuris
autorutn qua:ftione id decidi pofte, quia magis
facti, quarn juriseft. l.mora 32. ff. h. t.

25. Dividitur mora, quodaliaexrefit, alia
experfona: hsec frequentior, illa rarior. Mora ex
perfona fit., fi interpellatusoportuno loco & tem-
pore non foiverit. d. I. mora non 3 2.ff. h. t. feu,
cutn poftulanti non datur, ut Paulus ait fent.
libr. 3. tit. uh. in fine. Ac induci poteft per unam
interpellationem legitime factam, five judicialem
five extrajudicialem. arg. /. Titia Sejo 87. §. 1.
infine ff. de legatis 2. l.fiexlegato 23 .ff. dcverb.
oblig. /. qui deccm 72. ffi. de fiolution. Bronchorft
enant. cent.2. afiert. 78. Wiffembach adPand. h. t.
nttm. 15. fi inodo ei interpellans inhseferit; nain
fi adverfario denunciatum eflet , & cum is po-
ftea fui faceret poteftatem , omiifa fueri.t per
denunciantem debiti repetendi inftantia,non pro-
tinus per debitorem mora facta inteiligitur. d. /.
32. §. & 7ton i.ff. h.t. Quanquam nec du-
bium, quin exabundanti plures interpellationes
adhiberi poffint; ficut & adhibitsE commemoran-
tur in /. /Emilitts ff. de minor 25. annis. I.
fi mandatu Titii 5 9. §. pen. ff. mandati. I. qui
Romce 122. §. coheredes 3.ff.de verb. oblig.
Quod fi prima denunciatio non ipfi debitori, fed
forte procuratori ejus aut alteri fimili fa£ta fit,
fiquidemis, cui denunciatum, debitorem cer-
tioremfecerit, etiam tunc debitor incipitin mora
eile; fi vero certioratus non fit, iterata interpel-

latio-

L I B. X XII. T I T. I/

-ocr page 965-

ET CAUSIS ET OMNIBUS ETC. 949

tit. pro fiocionum. 17. fi dos in fungibilibus pro-
mifia fit, & ultra biennium folutto diiferatur.
/. ult. §. uit. C. dejure dot. fi nullus fit, quiin-
terpelletur aut conveniatur. I. ficd etft 23. §. 1.
ffi. b. t. His vero in cafibus, quibus ex re mora
fit, quandoque moram abefle, leges ajunt, qua-
tenus abeft mora ex perfona , quse ex interpel-
latione eft. d. I. I. §. 1, ff. i^t. d. i. 5. C. de
aft. emti.

28. Eftet5tus morse ex parte debitoris rnora-
toris eft, quod ad ufuras & fru<5tus fecundum
ante di<5ta , & poenatn conventam , & id quod
intereft, incipiat obligatus effe ; atque etiam ad
id quanti crevit pretium rei debitse a tempore
morse , fi res Ipfa perierit, & ob id seftimatio
ejus prseftanda veniat, ut expofitum tit. de con-
dift. triticarid. pra-cipue vero, quod perpetuetur
obligatio etiam poit interitum rei cafu contingen-
tem , fi non eodem inodo apud creditorem fuif-
fet peritura ; fecundum ea , quse per diftindio-
nes tradita adtit. de rei vindicat. num. 34. quod-
que actiones natura fua temporales reddantur
perpetua:, fi modo tunc mora judicialis fa<5ta ftt.
i. ult. in fine ff. de fidejuff. & nominat. & hered.
tut. I. aliamcaufatn 29. in finc ff. de novation. /.
nam pofiquam 9. §. fi is 3. ff. de jurejur. Ex
parte creditoris in mora accipiendi exiftentis id
mora operatur, ut folvat antichrefin, fi qux
creditori in pignore conftituta lit. /. ex prxdiis
11. C. h. t. ac transferat periculuin rei debita: in
creditorem. /. qui decem 72. ffi. de fioiution. I. fi
fcrvum 91. §. fcquitur 3. ff. de verb. obiigat.
De csetero mora regulariter foli nocet morato-
ri, non aiteri, ac ne correo quidem. /. mora
ficri 32. §. pcn.ff. h. t. l.in condemnatione 173.
§. pcn. ff. de reg. jur. licet unius correi fadum
alteri noceat, dum forte ex duobus Stichi pro-
mifforibus correis unus Stichum interemit. /.
pen.ff. de duobus reis confiituendis. An & quo
ufque mora debitoris principalis fidejuftbri no-
ceat, ad tit. de fidejujforibus explicandum erit.

29. Evenit tamen aliquando, ut mora ex-
cufationem mereatur; in quantum non omne,
quod djtferendicaufafit, mora: adnumerandum
eft: Quid enim , fi amicos adhibendos debitor
requirat, vel expediendi debiti, vel fidejuflori-
bus rogandis ? vel exceptio aliqua allegetur ? /.
fciendum 2\.1.2 2. /.23. ff.h. t. quid, fi modi-
cam arbitrio judicis dilationem fibi ad folven-
dum neceffariam debitor a judice impetrandam
defideret ? arg. §. 2. £7 3. Infiit. de offic. judicis.
I. quod dicimus 10j.ff. de folution. Quid , fi
cafus fuperveniens, aut ipfius creditoris fa<5tum ,
:d quod obligationis contradse tempore promif-
fori facile erat , difficile admodum reddiderit,
veluti fi fervus venditus aut promiflus inciderit
in hoftium poteftatem ? iequum fane haud fue-
rit, debitorem ex morapropter hujufmodi im-
pedimentum commifla obligari. /. utt. ff. de aft.
emti. arg. l.ult. §. 1 .ff. adleg. Rhod. dejaftu. I.
fifervtm 91. §. 1. jf.de verb. obiigat. Contra,

Dddddd 3 quam

DE USUR.IS ET FRUGTIBUS

Siione opns eft. /. veniunt 20..§. pctitam n. ff.
de petit. hered. junCt. l.dies 4. preetor 5. ff.de
damno infetto. Quemadmodum etiam ad contu-
maciam mducendam unia denunciatio non fuffi-
cit, fed trina requiritur. arg. /. ft convenit 4. in
fine ff. depigttorat. aff. I. aciperemtorium 68. &
feqq. ff. de judicns.

26. Mora ex re|eft, quse fit fine interpella-
tione, adeoque lege introducitur fine fafto homi-
nis; feu quando res ipfa moram in fecontinet,
unde & a Paulo tnora itt re appellatur. /. videa-
mus 38. §. & quidem 1. jf. h. t. eo fsre mo-
do, quo & interdum pura ftipulatio ex re ipfd
dilationem capere dicitur. /. interdum 7ffi. de
verb. oblig. & ipfia res in fe dolum habere. I. fi
qms cum 36. ff. de verb. oblig. Licet enim nulla
intelligatur mora fieri, ubi nuila petitio eft. /.
nuila intelligitur 8 8. jf. de reg. juris. fciendum ta-
inen, non ab homine tantum interpellationem
fieri, fed & legem,atque etiamdiem, pro homine
interpellare, ii modo dies certus obligationiad-
jedus lit. /. magnam 12. C.de contrah. & com-
mitt. fiipulat. I. trajettitice 23. ff. de oblig. &
aci. I. fi fundus 4. §. ult. ff. de iege commiff. i. fi
fundum 1 14.. ff. deverb.oblig. I. 2. C. de jure em-
phyteut. Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. 24. defin.
31. Mynfingerus cent. 3. obfierv. 95. Meno-
chius de arbitrar. jud. libr. 2. cafiu 220. num.
46. 47. Si enim obligatio ex die incerto vel in~
certa conditione fufpenfa eftet, magis eft, ut
non nifi per interpellationem ab homine faftam
debifor in mcra cpnftituatur; cum unufquifque
certi quidern diei appofiti ineminifie & poffit
debeat, nec obligatio fed fola folutio ex die
fufpenfa iif. d. 1.12. at probabiliter ignorare de-
hitor poflit, nec divillare debeat, extitiife condi-
tionem aut dietn incertum, qui conditionis lo-
po eft. Prseterquam quod exiftentia conditionis
jd tantum operatur , ut debitor eife incipiat qui
haftenus non fuerat; ac proinde, uti in debi-
to puro, ita quqque in hoc jam purificato, re-
Centerque nato, interpellationem adhiberi sequum
eft. arg. /. fidies 21. I. fipenum 24. ffi. quatuio
dieskgat. cedat. Donellus adl. 73. ff. de verh.
pblig. num. 3. Zoefius adPand.b. t. num. 50.
■51.52. ,'

27.. Legeipiaquafi interpellante, mora fit,
£ fur res furto fubtra&as non reddat; quippe
quifemper moram facere intelligitur. /. in re fur-
tivd 8. §. i.l.ult.ff. deconditt.furt. fi quispu-
pillo vel fifco debitum non folvat. /. cum quidam I
17. §. fificus 5. ffi- h. t. I. in minorum 3. C. in
quib. cauf. in integr. refiit. neceff. non efl. fi em-
torfruftus ex re venditS percipiens pretium non
prsftet. /. curahit 5. C de aft. emti. I. eviftis 1 8.
§. 1. ff. h. 1.1. ufiiras 2. C. b. t. I. Juiianus 13.
§.veniunt 20. ff. de aft. emti. fi focius pecuniam
communem,negotiorumgeftonaliique fimiles pe-
cuniam ejus , cujus negotia gerunt , in fuos
ufus converterint. /. 1. §. 1. ffi.h. t. I. qui fine
38.ff.de negot. geflis. de quibus a<5tum latius

-ocr page 966-

tii." XXIL

^rjuam obtineret, fi vel ipfius debitoris culpa dif-
ficultatem implementiprocuraffet. d. l.yx.fy.i.
vel ipfo promiffionis tempore jam adfuiflet dif-
iicultas prseftationis, nec promiilor id ignoraifet:
■tunc cnim eft quod fibi imputet debitor, qui
.ipfe fibi libera fua -voluntate talem impofuit ne-
•ceffitatem. arg. l.fifidejujJoY 7. §. 1. in fine ff. qui
•fdtijd. cog. ftipi^tionem enim non facit inuti-
lem diflicultas prseftationis. /. fiipnUtionum 2.

ex his 2. in fine jfi. de 'uerhor. ohlig. & gene-
raliter caufa difticultatis ad incommodum pro-
rniiroris , non adimpedimentum ftipulatoris per-
tinet; ne alias dicamus, eum quoque dare non
-pofie, qui alienumfervum, quem doininus non
vendat, dare promiferit, ut verfbfte Venulejus
jn /. continuis 137. §. illud infipiciendtm 4. jfi.
de verhor. oblig.

30. Nonnunquam etiam morse jam commif-
fa: in univerfum purgatiofit, puta, novatione
principalis debiti. /. fi Stichum 8. L quoties 14.
/. 15. /. novatione 18. ff. de novation. I. parvi
refiert 17. jfi. de condiff. furtivd. remiffione per
eum fafta, cui alioquin jus aliquod ex mora ad-
verfarii qusefitum aut quserendum eft, cum ita
fuo tantum juri renunciet, quod licitum ex /.
pen. C. depdtis. I. 6. §. idt. I. q.jfi. de tege commifi-
fiorid. L commijforice 4 C. de pact. inter emt. &
vend. mora pofteriore per eum commifla, cui
prius mora fa&a erat. /. interdum 73. §. ult. I.
fi fiervum 91. §. fiequitur 3. fif.de verbor. obltg. I.
qui decem 72. jf. de folution. I. fiemel mora 26.
jfi.fioluto matrimon. I. illtid 17.jf.de peric. & com-
tnod. rei vcnd. Adde d. tit. de peric. & commodo
vei vend. num. 2. Atque hinc , fi dies certus ob-
ligationifit appofrtus , cum diverfisin locis de-
bitor & creditor domicilium foverent, & creditor
xion venerit ad locum illum , ubi die adje£io fo-
Jutio facienda erat, verum quidem eft, ipfam
diei exiftentiam interpellafle pro creditore fe-
cundum ante difta; fed & verum, per credi-
torem ad locum folutioni deftinatum haud ve-
nientem ftetiife, quominus fua diefolutio fiat,
cui confequens eft, ut priorem debitoris moram,
ex interpellatione diei indudtam, per pofterio-
xem creditoris non venientis moram exiftime-
mus purgatam efle. Mynfingerus cent. 3. obfierv.

num. 3. Coftalius ad l. y.ff. h. t. num. 15.

31. Notandum tamen , non omni in cafu
morse purgandse licentiam moratori tributam ei-
fe : nam ii protinus a mora commifla nova quse-
dam ei, cui mora fafta, nata fuerit obligatio ,
purgationi locus noneft, cuin nemini jus femef:
quceiitum fine fuo fafto adimendum fit. Quara-
tione fi cui res fub lege commifloria fuerit ven-
dita^ac tradita, ifque ultra diem prsefinitum fo-
lutionem diftulerit, poftea ofterendo nihilagit,
nec auferre venditori potuit emtse rei per adio-

T T T. : I,

nem in rem vel in perfonam revocands facul-
tatem , ex primo mora: momento qusefitam. k
trajefiitice 23. in fine ffi. dc obligat. <& _aft. Ad-
de tit de tegc commiffiorid. Sed ik moratn in fol-
vendo canone coinmiifam purgari non potuifle ad
evitandam commiffi pcenam, traditum in tit. fi
ager vertigal.id cfi emphyt. pet. num. 3 6. Simili.
modo , fi quis fe certo die daturum fa&urum-
ve quid promiferit, &, ii non dederit vel fe-
cerit, fe posna; nomine certam pecunia: quantita-
tem foluturum, deinceps autein in dando vel
faciendo moram fecerit, fic ilico ad pccnam in-
cipiet obligatus efle, ut nec ofterendo poftmo-
dum quse dare vel facere protniferat, invitocre-
ditore eandem evitare poflit , fed demum, fi
fponte creditor ex vi prsecedentis obligationis
principalis oblata recipiat. /. Celfius 23. ffi. dere-
ceptis qui arbitr. recept. t. Trajcftitia 23 .fifi.de
obtig. & aft. arg. I. fiipulatio ifia 38. §. altcri
17.jf.de verb. ohligat. §. ult. Inftit de verb. oblig.
§. altcrixc). Infttt. de inutil. ftipulat. Cujacius ad
1. 84. ff. de verb. obligat. Nec obftat hifce t.fi
pofi tres 8. ff. fi qttis caution in jud. fifi. caufi. fia-
fifi. quippe cujus folutionem dedi in tit. fi quist
caut. injud. &c. num. 4. Et quamvis Cujacius
eam fibi ante placuiiie, at non amplius placere
fcripferit, ad d. /. 84. ffi. de verh. obtig. veren-
dum tamen, ne eam reprobando deteriorem
aliam amplexus fit. Quod enim ait, in d. t. 8.
nullam pccnse promifla' mentionem efle, adeo-
que tantum ad id quod intereft aftorem ibi age-
re potuifie, probandum non eft; nam fi nulla
in cafu d. t. 8. pcena fuiflet appofita , reus nul-
la indiguiflet exceptione adverfus a&orem, fed
ipfo jure fatis abundeque tutus fuiflet, in quan-
tum a<5tori, cujtts jus ex mord deterius fiaftum nott
erat fecundum verba Jurifconfulti, ne fummo
quidem jure potuit adtio competere ad interefle,
cum non intereflet. arg, /. fi procuratorem 8. §.
mandatiaftio 6. fif. mandati. Ut proinde in d.l. S.
prafupponatur pcense promiflio , adverfus quam
verecommiffam , ac de rigore juris jam debitam ,
exceptionem prsetor ex benignitate indulfit, ubi
apparebat, jus aftoris ex mora illa modicatrium
quatuorvedierum necdum deterius eftedum efle.
Denique etiam, fi colonus fundum in quinquen-
nium conduxerit, nec locator ei ufum prseftet,
quia tunc lex colono copiam fecit ftatim totius
quinquennii nomine agendi ad id quod intereft,
quod frui non licuerit, hinc nec locator poftea
liberabitur , etfi anno fecundo ac fequentibus
fruendi patientiam colono prseftare paratus fit;
eo quod fera eft patientia fruendi, quse offer-
tur eo tempore, quofrui colonus, aliis jamre-
bus conductis forfan illigatus, non poteft. /.
fiintege 24. §. colonus 4. jj\ locati.

TITU_Z

-ocr page 967-

De.nautico foenore.

T I T V L V S II.

De nautico foenore.

Summaria.

i . Quid fit nauticum fioenus, qutd quafi nauti-
cum, & de pericuh pretio ad 1. 5. ff. h.t.

2. Jn quo confifiat fiubfiantia nautici fioenoris}
quando cejfiet, & vidgares tantum ufiurce de-
beantur ?

3. Moribus periculipretium, inmateria affecu-
rationis legitimis ufiuris non efi coarffatum, nec
tdlos fines babet. Ubi materia aifecurationis tra-
ffata fit ?<*

4. Si mutuum detur magiflro vel domino navis
fiub pignore carince, op Bodemerye, etiamfiu-
pra centefimas ufiuras pacifici licet. Si navispe-
reat, an tn infirumentis & reliquiis fialvatis
tahs creditor aliquod jus babeat ? Oiitd juris,
fit navis culpa nautce perierk aut publicata fit,
aut perierit, dum nauta alio navigat, quam
quo iter ab initio defiinatum erat,

5. Lucrum , quodexprocuratis cambiilitenspro-
9 venit, ufiurarum vulgarium modo adfiriffum

non efi. Quales contrdtus intercedant tn cambh
literis expediendts ? inter quos obligationes ori-
antur, & quce affiones ? Nulla per literas
cambii novatio fit. Si quis ob non fiolutas cambii
literas egerit contra ficriptorem litcrarum, &
non obtineat ob inopiam ejus, redire potefi ad
acceptantcm.

6. Outbus modis fieri pofifit, ut literce cambii efi-
fiettu careant ? cui fiotutio per cambii literas
mandatur, eas vel acceptare vet rejicere potefi;

auticuin fcenus eft, quod ex
pecunia vel mercealiave re tra-
jeftitia feu trans mare vehen-
da periculo creditoris, pencfi-
tur atque etiam ex pafto neti
poteft. /. 1 .l.periculi 5. §. I. /. in qnibufidam 7.
ffi. b. t. & ex rationis parilitate etiatn ex pecu-
nia rebufve per loca terreftria, ob incurfum ho-
ftium aut prxdonum pericuiofa, tranfvehendis.
Quin imo , quafi nautica poteris dici pecunia,
& focnus quafi nauticum , quoties creditor pe-
cunise quaiifcunque mutuo datse, utcunque per
terras periculofas haud devehendse , periculum
in fe recipit in cafum , quo conditio aliqua noti
extiterit , veluti , fi quis pifcatori crediderit irt
apparatum pifcationis, aut athletse unde fe ex-
hiberet exerceretque , ea lege, ut ille, fi ce-
pijfiet, hic, fi vicififiet, redderet, una cum pe-
riculi pretio feu additamento ; contra nihii red-
deret , fi ilte nihil cepiftet, bic ab adverfario in
certaminefuperatuseftet. Quibusfimilia funt, fi
tibi centum dederim, ut, fi manumittas, fi non
ittud fiacias, puta, fi non Romam eas, fi non
tua cura convatuero oculis forte aut pedibus la--
nifi ab infiitore adprteponetitem, quem obtigare
poterat, direttcs fiint. An acceptatio fieripofifit
fub conditione ? An eo, cui per literas fiofum
mandatur, eas acceptare recufiante, tertiuseas
acceptare pofifit ante velpofi protcfiationem. Is
quieas ojfiert, fi non acceptentur , intra triduum
protefiari debet, ne regrefifu careat contra ficri-
betttem. Ouando non noceat, neglefiam ejfiein-
tra tridimm protefiationeml

7. Sij die literarum cambii vettiente, acceptans
non fiolvat, intra quantum temporis fipatium
tunc protefiatiofiacienda fit\ An & quando li-
tene cambn cum protefiatione arrefian pofifint >

8. Lttercs cambii ante & pofi acceptationem, re
adbuc integra , revocaripojfiunt; nifi quis pcr
eas procurator in rem fiuam confiitutusfit. Ante
diem literis cambii expreffum, folutio nan recte
fit : &cur? tnterim ab iltis, qtd ex cambii ii-
teris debitores fiunt, cautio exigi potefi. ,

9. Si fiectmdus primoficripfierit literas cambii, ita,
ut fiateatur, fibi a primo, tertio, & quarto quan-
titatem jam fiolutam ejfie, & itlce per primiim
tertio, per tertium quarto datce, acper quartum
oblatce mandatano non acceptentur, an quar-
tus contra fiectmdum agere per fialtum pofifit ?

10. Cujus toci leges in qucefiianibus cambii fpe-
ftandcefint. Quce fintprivilegut menfice cambtaiis
Amfieiodatnenfis i

borans, reddas cum ufuris centefimis; alioquin
m cafus contraiios nihil reftituas: fi modo id
I num caveatur, ut taies ineantur convcntiones,
qitce in alece ( vetitx fcilicet) Jpeciem non cadunt,
adeoque tales, ex quibus condiCttones ( ita le-
gendum, non conditiones) nafici fiolent, id eft,
a&iones in perfonam efficaces ad perfequenda
ea quae convenerunt: quales a&iones efticaces
haud competunt, quoties negotium tale geftum
eft, quod in alese vetitse fpeciein cadit, fecun-
dum ea, quse ad tit. de aleatoribus di&a funt.
Atque hunc puto fenfum efie /. 5 .ff. b. t. Con-
fer Cujacium libr. 9. obfierv. 28.

2. Subftantiaitaquefcenoris nauticiin eocon-
fiftit , quod pecunia credita non debitoris feu
mutuatarii, ut vulgo, fed creditoris feu mutuan-
tis periculo fit; propter quod periculum licet
olim nullus fcenori nautico terminus prsefcriptus
fuerit, indeque in infinitum ex conventione
partium extendi potuerit quantitas ejus , tefte
.Paulorecept.fient. iibr. 2. tit. 14. 3. jure tamen
novo ad centefimas reftri&um eft. /. eos qui 26.
C.de ufuris. ac jure noviffimo confirmatum per
novell. 11 o. abrogata nov. 1 o6. qux centefimas

excedi

-ocr page 968-

952 L i b. X XII

cxeedi permiferat. Et quia ufura hsec graviffima
periculi pretium eft, hinc ceflante periculo feu
ad creditorem non pertinente , redit ilico ufura-
rum communium feu vulgarium obfervatio;
quod fit, fi vel id ab initio aftum fit, ut debi-
torisipfiuspericuio pecunia naviget, vel, cum
ab initio periculo creditoris tranfvehenda efiet,
ad portum feu iocum deftinatum delata fit, aut
dies vel conditio extiterit, ad quam ufque ex
conventione pericuium debebat creditoris eile.
/. nibtl interefi jf. h.t. /. i. 2.4. C.h.t. Scien-
dum tamen , ita demum trajeftitise pecunix aut
mercium periculum ad creditorein pertinere ex
conventione, fi non dolo autculpa ipfius debi-
toris intereat: namfipropter vitium dehitoris , nec
loco quidem navigii fiervato , illicitis comparatis
mercihus, quce navis continchat fificus occupaverit;
amiffiarum mercium detrimentum, quod non ex ma-
rince tempefiatis dificrimine, fied ex prcecipiti avari-
tia & incivili debitoris audacia , accidifie affievera-
tur, adficribi creditori jttris publici ratio non permit-
tit, ut refcriptum eft in l.pen. C. h. t.

3. Gseterum noftris & gentium plerarumque
navigationi ftudentium moribus circa periculi
pretium rurfus jus vetus Romanum redu&um
fuit, cujus fuperius ex Pauli receptis fiententiis
mentio fadta, quodnempe trajeftitia pecuniaac
inerces propter periculum creditoris infinitasufu-
ras , centefimis haud coiirdatas, recipere poffit,
ac quantitatis cujufcunque obligatio fubfiftat,
quse pro magnitudine periculi in conventionem
dedufta eft per contraftum affiecurationis vuigo
didum,quo id agitur, ut merces &aiia affecu-
rata navigent pericuio non domini, fed aftecu-
ratoris, pro periculo fufcepto pretium recipien-
tis. De hoc vero affecurationis contra&u uni-
verfa huc tranffcribere, quse circa modum afte-
curationis, perfonas aftecurare valentes aut pro-
hibitas, res aftecurandas vei affecurationem re-
fpuentes, rerum affecurandaruin seftimationemg,
confervationem , impenfas, ceffionem feu abdi-
cationem,pericuium,prsemiumaftecurationis feu
pericuii pretiutn ac foiutionem ejus, obfervanda
veniant, confultum non cenfui. Videri ifta pof-
funt enarrata prolixe fatis & accurate variarum
regionum legibus fuperiori & hoc feculo condi-
tis; ac in pierifque confenfum, in paucis, iif-
que levioribus tantum, diffenfum continenti-
bus, praecipue, editto nautico Philippi Hijp. Re-
gis anni 15 6 3. cap. ult. & editto peculiari de
ajfiecurationibus anni 1570. lege municipali Me-
dioburgenfium anni 1600. Roterodamenfium anni
1604. Amfielodamenfium anni 1612. qua: om-
nia fimul jundta ht vol. 1. placitor. Holl.dpag.
820. ad pag. 876. ac tandem noviffime , pari-
terque pieniffime, editto Ludovici XIK Gallia-
rumRegtSy anni i<$81. in libello in tituius, or-
donnance deLouisXlV.touchant lamarine, livr.
3. tit. 6. Qtjibus addendus Petride Santerna Lu-
fitani 8i Benevenuti Stracchse de ajjecurationibus
kber.

. T i t. Ii.

4. Sirnili modoneque vulgaribus nequecen-
tefimis ufuris reftrictum eft ex moribus hodiernis
mutuum illud, quod creditor fub pignore carinse
dat vei ad certum tempus, vei quamdiu navis
faiva eft , ea lege, ut ex quotidiano quseftu ejus
graviores pro ratione pericuii prseftentur ufura,
ac carina pereunte fors tota creditori pereat, adeo-
que navis naviget periculo creditoris, qualis mii-
tui fpecies appeilatur noftratibus contratt van bo-
demerije, Grotius manudutt. ad jurijprttd. Holl.
libr. 3. cap. 11. Groenewegen ad l. 26. C. de
ufiuris num. 4. Rofeboom cofiumen van Amfier-.
dam cap. 52. Qua conventione pofita, fi navis
pereat, fed inftrumenta navis ac funes aut ipfius
carinse reliquiae faiventur, ne in hifce quidem
falvatis uilum creditori jus aut pr$ forte aut pro
ufuris fupereffe, fed falvata illa fine uiio crediti
onere ad navis exercitores pertinere, aiiquoties re-
fponfum in Hoiiandia & judicatum apparet ex
Refponfis Jurifc. Hoii. part. 4. confil. 111. &
confil. 124. idque ex eo fundamento, quod nulla
ad reftitutionem fortis aut graviorum ufurarum
obligatio nafcatur in cafu, quo in certum tem-
pus mutuum fub pignore carinse contra&um eft,
quam fi navis falva fit; quia ex iiia conditio-
ne fufpenfa ad reftitutionein obligatio deficerQ,
cenfenda eft deficiente conditione. /. fcenerator
6.jfi. h. t. Sedvixeft, ut hanc opinionem ,'pro-
baveris, quamdiu eam ufu conftante firmatam
effe doceri nequit. Quod enim ajunt, navenon
falva non nafci principalem debiti obiigationem,
quse fub conditione navis falvse contrafta eft,
adeoque nec pignoris accefforiatn obiigationem
confiftere aut nafci poffe, expeditum quidem
ac certum eft : at ubi & funes & inftrumenta
alia navis & ipfius carinse reliquise ex naufra-
gio fubduftse atque coileftse, dominis fuis falvse
iunt, ibi navern, quse cum inftrumentis obli-
gatafuerat, falvam non effe, gratis affumitur,
Quin potius, cutn in fui partibus faiva fit,
etiam ufque ad vires arftimationis iftarum par-
tiumobligationemnafci, refte dixeris. Nam&,
cum de contributione propter jaftutn quseftio
eft, refponfum fuit, ja<9;um demum nave fial-
va in tributum venire. /. nctvis onufice 4. pr.
ffi. ad leg. Rhod. de jattu. & tamen navis tunc
quoque falva credita fuit , ad obligationem
contributionis inducendam, cum ja&u fa-
<5to navis alio in ioco fubmerfa fuit, & aliquo-
rum mercatoruin merces per urinatores deinde
extraftse funt. d. I. 4. §: 1. ffi. ad leg. Rhod. de
jattu. Uti ergo ibi pars qusedam mercium poft
naufragium falvata nafci facitobiigationem con-
tributionis , quafi nave falva , ratio non eft,
cur non in noftro quoque cafu ex colle£tis na-
visac inftrumentorum reliquiis, quafi nave ha-
ftenus falva , tueamur nativitatem obligationis.
Plane, fi tota navis cum inftrumentis non' ca-
fu fed manifefta mutuatarii culpa pereat, dum
forte ob merces illicitas ei impofitas publicatur,
damnum illud mutuantem magis quam mutua-

ta-

-ocr page 969-

De nautic

tarium onerare, dubium non efl:; in quantum
mutuanti faltem ai5tio in fa&um in id quod in-
tereft adverfus mutuatariufa in culpa pofitum
danda foret. arg. /. pen. C. b. t. Chriftineus vol.
3. decif. 47. num. 5. 6. Idemque dicendum,
fi magifter navis iter fuum confulto aliorfum in-
ftituat, atque ita ad alia loca navigans naufra-
gium paflus fit: argumento eorum, quxdeai-
jecuratione cauta funt, periculum fcilicet mer-
cium ad aflecuratorem non fpectare, ft nauta
confulto portum alium aut aliam regionem pe-
tat, quam quae aflecurationis inftrumento infer-
ta fuit. ediflo Philippi Regis de ajfecuratione anni
1570. art. 14. Lcge Amjlelod. de ajfccurat. art.
7. Roterdamenfi, art. 11. Mcdxohurgenfi art. 14.
Refp. Jurifc. Holl. part. 4. confil. 1 10. An au-
tem, & quando, magifter, cui cura navis de-
mandata eft , hac ratione mutuum acciperepof-
ftt op bodemerije , dictum tit. de cxcrc.it. aff.
tmm. 3.

5, Denique, cum hodie minus frequens fit
pecunise iphus numeratse de regione in regio-
nem tranflatio , fed ejus vice frequentari ccepe-
rint literse camhii vulgo ditfl^e, quibus prsecipue
mandatur , ut pecuniae uno in loco numeratar,
aut numerandae, alio inloco per alios adnume-
rentur, notandum eft , illud quoque lucrum,
quod ex tali nummorutn alio in loco folvendo-
rum procuratione captatur, ordinario fini ufu-
rarum legitimarum non efte inclufum, fed vul-
gatis majores pofle fymbola collybiftica compre-
hendi. Quod ut intelligatur, paulo latius cambio-
rum feu literarum cambii natura explicanda eft;
ac primo quidetn fciendum , quemadmodum non
uno fed duobus imo tribus contraftibus ad mi-
nimutn intervenientibus delegatio peragitur ,
idque inter plures quatn duas perfonas, durn
delegans tnandat debitori fuo, ut is folvat, & cre-
ditori fuo vel alteri, ut acceptet a debitore fol-
venda, & deinceps is, cui folvendum , ftipu-
latura debitore delegantis, ut fibi debeat inpo-
Iterum ac folvat, quse hadenus deleganti de-
buit; ita quoque non una fed multiplicata con-
ventione & plurium perfonarutn interventu opus
effe, ut negotium cambiale fuis circumftantiis
pleniflime quafi veftitum abfolvatur. Eft enim
primo quafi loco is, qui numerat in anteceftum
vel poftea numeraturus eft qu3ntitatem alibi fol-
veiadam; eft is, cui numeratur, quique per
literas cambii folutionem alii faciendam man-¹dat; eft & tertio mandatarius, per quem pe-
cunia alibi eft ex mandato numeranda ; eft de-
nique , cui ex mandato folutionem fieri opor-
tet. Primus verbi gratia agit cutn fecundo datis
aut promiflis mille aureis cum quodam lucri ad-
ditamento, ut is per tertium Rotnse degentem
quarto peregrinanti Romam venturo numeret
ifta mille, datis eurn in finem mandati literis,
ad quartum mittendis, ac per eum tertio offe-
rendis, ut is folutionem fibi a fecuqdo manda-
tam in fe recipiat, feu literas cambii fubfcriptio-

o foekore^ 953

ne acceptet, ac fua die adimpleat mandatum
folutionis; quo mandato per tertium fufcepto ,
quaitus ille ex padto quodatn conftituti de fol-
vendo, acceptationi feu fufceptioni mandatiin-
clufo (& adagendum ita efficace, ut & perci-
vilem cuftodiam, bygyfelinge , acceptans ad lo-
lutionem cogi poflitex confuetudine Amfteloda-
menfi, apud Rofebocan cap. 5 o. art. 13. C^F 3 o.)
adverfus tertiutn habet attionem in perfonam,
ad obtinendam folutionem fibi promiflam: ter-
tius rurfus adtionem mandati contrariam adver-
fus fecundum mandantem , poftquam folvit ;
nifi mandantis debitor eifet, quo cafu liberatio
magis ei contingeret ad fummam concurrentetn :
fecundus denique primuin , ad cujus defiderium
literas cambii dedit, vel ex mandato vel ex con-
tra&uinnominatoobligatum habet, quoties pri-
mus eo tempore, quo cambii literae confcribe-
bantur, comprehenfam iis quantitatem fecundo
non repra:fentavit una cum lucro in conventio-
nem dedufto. Non tamen ulla in toto hoc ne-
gotio novatio contingit , uti quidem accidit in
delegatione, fed utcunqtie quartus tertium in-.
cepit fibi ex literaruin cambii acceptatione de-
vindtum habere , tamen fecundus, fi forte
per reprxfentationem nummos jam acceperit in
anteceftum , ad reftitutionem & id quod inte-
reft obftnftus manet, pofitis ponendis (de qui-
bus poft) fi tertius promiflioni non ftet, atque
ita conventio catnbialis implementum non ha-
beat. Rofebooin Coflttymen van Amflerdam tit.
50. art. 3. Rotaz Genua: decif. 2. adeo ut is,
qui prius inandantem folum fibi devinftum ha-
bebat, deinceps & ipfum & mandatarium fibi
obligatum teneat, neuterque nifi folutione per
alterutrum impleta liberetur. Hinc fi, mandata-
rio poft acceptationem literarum catnbii non fol-
veute, is, cui vel in cujus gratiatn folutio fa-
cienda erat, convenire jatn cccperit mandatarium
fieu fcriptorem literarum, nec quicquam ab eo
aut non folidum ob inopiam confecutus fit, re-
dire iterum poteft ad mandatarium refra&arium ,
eumque ex pa£to tacito de folvendo (quod ac-
ceptationiinclufum dixi) cogere , ut folutionem
adimpleat, quatenus ea per mandantem fadta
non eft. Rofeboom Cofiuymen van Arnflerdam
cap. 50. art. 9. van Antwerpen tit. 55. art. 4.
Neoitadius Curicc fupr. decifi. 1 2. Refp. Jurifc.
Holl. part. 3. vol. 1. confil. 163.

6. Qua occafione confiderandum ulterius,
contra£tum cambialem pofte eftetftu deftitui vel
ex eo, quod is, cui per cambii literas folutio
injunfta fuit, eafdem acceptare atque ita man-
datum fufcipere noluit; vel ex eo, quod poft
acceptationem, die folutionis veniente, in inora
folvendi eft ; vel ex eo , quod mandatum de fol-
vendo per literas catnbii interpofitum, deinceps
per mandantem aut eurn, ad cujus rogationem
mandaverat, revocatum fuit. Quid in fin^ulis
obtineat cafibus, enarrare opera: pretium erit.
Acceptationem quod attinet, uti ex natura man-
E e e e e e dati

-ocr page 970-

dati liberum cuique eft mahdatum fufcipere
vel non fufcipere. I. filiusfmilias 8. §. invitus
i. ff.de procurat. l.ficut initio 5. C. de oblig. &
att, l. invitus 17. C. de procurator. arg. /. de cu-
ratore 2. §. quceritur 3. ffi. de curatore bonisdan-
do. ita quoque is, ad quem literse cambii datse,
invitus compelli nequit, u.t eas fibi oblatas acce-
ptet ac folutionem promittat, nifi ad mercato-
rem directee fint ab inftitore ejus, per quem
obiigari poterat, ac contineant pecuniam, quam
inftitor mutuam acceperat in ufum praeponen-
tis. arg. /. cuicunque 5. §. non tamen 11. 12. &
13.ff.deinfiit. att. Confuetud. Antwerpienf. tit.
55. art. 1. Rofeboom cofiumenvan Amfierdam
cap. 50. art. 1. Hugo Grotius manud. adjurifi-
prud. Holl. libr. 3. cap. 13. num. 4. Et quam-
vis invito eo, cui folvendum, acceptatio ex
conditione quadam fufpendi nequeat, quin ta-
men eo confentiente poflit, dubitandum haud
videtur; adeo ut tunc nuiia in acceptantem
a<£tio nata inteiligatur, quamdiu conditio imple-
ta non eft, fecundum propriatn naturam obliga-
tionum ex conditione fufpenfarum. §.fub condi-
tione 4. Infiit. de verb. obligat. Refponfa Jurifc.
Hoil.part. 3. vol. 2. confil. 59. Interim manda-
tario mandati hujus fufceptionem deciinante ,
liberum cuivis extraneo eft, eafdem acceptare ,
quo ipfo is, qui id fecerit, inteliigetur nego-
tiorum geftor iilius, qui iiteris cambii mandave-
rat foiutionem. arg. /. fiolvendo 39. ff. de negot.
gefiis. pr. infiit. quib. mod. tollitur obligatio. iive
propter literas cambii non acceptatas pereum
adquemdatse, is cui folutio facienda erat, jam
proteftatus fit, five non; cum in cafu necdum
faftse proteftationis extraneus acceptans ac fol-
vens petere poflit, fibi adiones cedi adverfus
pecuniae cambiaiis debitorem ad indemnitatem ;
proteftatione vero jam interpofita, etiam defide-
rare, flbi ipfas tradi literas cambii cum prote-
ftatione, ad obtinendam indemnitatis prafta-
tionem. Confuet. Antwerp. tit. 55. art. 5. Ro-
feboom confuet. Amfiel. cap. 50. art. 10. 11.
Grotius d. libr. 3. cap. 13. num. 3. Leemven
tenf. fior. part. j. libr. 4. cap. 15. num. 9. Ob-
fervandum enim, toties , quoties mandatarius
cambiiiiteras acceptare recufat, neceflitatem ei,
cui nummi ex mandato fuiflent folvendi, ex
confuetudine impofitam efle, ut ihtra triduum
a denegata acceptatione proteftetur de damnis
& eo quod intereft, atque ita literas cambii cum
proteftatione remittat quantocius ad mandan-
tem: ne aiioquin, negiedis hifce, regreftu ca-
reat adverfus eum, qui mandaverat folutiohem,
& cui nummi, literis cambii comprehehfi , jam
in anteceflum numerati funt. Coftumen van
Antvverpen tit. 55. art 8. & ult. Rofeboom
Cofiuymen van Amflerdam tit. 50.4«. 4. Re-
fponfa Jurifc. Hoii. part. 4. vol. 2. confil. 199.
nifiejus, qui iiteras cambii dedit, non ihterfit,
proteftationem intra triduum faftarn efle, dum
ipfe non eft creditor illius, cui per cambii iiteras

L i

5)54

mandaverat foiutionem, fed ex acceptato & hft<-
pleto foiutionis mandato ipfi fuiflet mandatario
obligandus : tunc enim 8c poft tridui iapfum
proteftatione interpofita reddi oportere per tnan-
dantem feu iiterarum fcriptorem nummos, quos
accepit, & fymbolam, cum eo quod intereft h.
tempore proteftationis ; refponfum fuit a ceie-
berrimis mercatoribus inter Refponfa Jurifc.
Hoil. part. 3 . vol. 1. confil 59. ne aiias cum
alterius ja&ura locupietetur fine caufa.

7. Quod fi iiterse cambii mature oblatse ac
per mandatarium, ad quem datse ( vel etiam
ratiohariumejus, uthabetRofeboom d. cap.$o.
art. 2.) acceptatae fint, atque ita ilie exhibenti
fefe obligaverit, deinde autem veniente foiutio-
nis die in mora foivendifit, fimiiis proteftatio-
nis interponendse ac cum literis cambii ad man-
dantem remittendse neceflitas incumbit ei, cui
folutio facienda erat; ni malit jure feuregreffu
fuo adverfus mandantetn excidere, eo modo,
quo id jam traditum de cafu , quo ipfa aocepta-
tio denegatur; ut tamen hic non ita rigide pro-
teftatio triduo adftrifta fit, fed intra octo aut
decem dies , apud Antwerpienfes intra qua-
tuordecim , eam fieri fufficiat , nifi is , qui
acceptavit, nondifferat, fed aperte denegetfo-
iutionem, aut foro cedat, aut iatitet; tunc enim
triduum omnino obfervandum foret. Rofeboom
Cofiuymen van Amfkrdam cap.50. art.$.6. & 29.
Coftumenvan Antwerpenftf. 5f.art. 8. Nevero
remora qusedam huic iiterarum remiflioniadman-
dantem ob denegatam acceptationem aut folu-
tionem injiciatur, atque ita turbentur, qusepa-
ratiflima efle debeht, cambiorum jura, vetitum,
ne cambii Iiterse aut proteftatio fiftantur feu ar-
reftentur; riifi is , qui eas acceptaverat, ac in
morafolvendi fuerat, eafdetn ipfefiftat, acpro-
bet, quantitatem iis comprehenfam jam in ra-
tiones ejus, cui uumeranda erat, ab argenta-
riis apud menfam pubiicam tranflcriptatn effe.
Rofeboom d. cap. 50. art.%2. 23. 24. 28.

8. Cseterum uti vu1go,ita quoque hic,
mandatum foiutionis, literis cambii comprehen-
fum, per mandantem vei eum, qui mandanti
nummos iitetis comprehenfos alibique numeran-
dos, numeravit aut numeraturus eft, revocari
poteft, hoh taritum ante earundem acceptatio-
nem , fed & poft, fi modo res integra fit, feu
folutio necdum fecuta; niifi is , cui folutio fa-
cienda erat, ex mandato procurator in rem fuam
conftitutus fuerit, dum quantitas cambii lite-
ris comprehenfa, ei ab illo, qui cambii iiteras
fcripferat aut procuraverat, debita erat. Confuet.
Antwerp. tit. 55;. art. 7. Neoftadius curice Holl.
decifi. 3 8. Refponfa Jurifc. Hoii. part. 1. tonfil.
230. & part. 3. vol. 2. confil. 140. Quse 8c
ratio eft, quod mandatarius folutionis folvere
nequeat ante tempus iiteris cambii infertum , ne
in damho hjereat, fiforte is, cui maturius folti-
turn, foro ceflerit ante diem foiutiohi deftina-
tum , 8c ob id mandans fuum mandatum Hteris

X XIL T i t. II.

com-

-ocr page 971-

comprehenfum, cenfuerit revocandum eiTe.
Antwerpienfes d. tit. 55. art. 6. Rofeboom con-
fuct. Amftel. d. tit. 50, art. 12. Grotius mantt-
dntt. adjurifpmd. Holl. libr. 3. cap. 13. nttm. 8.
Dilataautem folutione intempus certum , cam-
bii literis expreflum , jure is, cui folvendum,
cautionem interiin exegerit ab acceptante, ubi
eum facultatibus labi fufpicio eft. Sed & is, qui
literas cambii procuravit ac mandanti nummos
reprsefentavit, fimilein a mandante cautionem
deliderare poteft. Confuet. Antwerp. art. 2.Gro-
tius mant1d.adjurifprud.H0U. libr. 3. tap. 45.
nnm. 11.

9. Acciditautem aliquando, utpluresfimul
literis cambii exprimantur , tanquam tales, qui
quantitatem ea comprehenfam mandanti feu fcri-
ptori jam folverunt; veluti in hac fa&i fpecie:
primus Amftelodami agit cum fecundo, fibi li-
teras carnbii dari, ex quibus ipfi primo folvan-
tur rnille Francofurti ; fed cum primus tertio,
tertius quarto, quartus quinto, obligati eftent
ad literas fimiles ejufdem quantitatis Francofurti
folvendae dandas, agit primus ulterius cum fe-
cundo, ut is reprsefentatam fibi a primo pecu-
niam fateatur fibi etiam a tertio, quarto & quin-
to numeratam efle; atque ita literse cambii per
fecundum primo datse , ac per plures manus ter-
tii quarti ac quinti ambulantes, tandem a quin-
to offeruntur ei , ad quem datse, ut is eas ac—
ceptet. Si ergo ille acceptionem facere recufet,
& ob id proteftatio ex more intercefierit, quae-
litum fuit, an quinto liceat per faltum agere ad-
verfus fecundum , qui literas cambii fcripfit &
folutionem mandavit, an vero, quafi cum ne-
mine praeterquam cum quarto contraxiffet ,
quartum convenire debeat , quartus tertium,
tertius primum, & tandein primus fecundum ?
Per faltum quinto adverfus fecundum actionein
competere, prateritis reliquis, variis rebus in
Hollandia judicatis confirmavit autor confilii
inter Refp. Jurifc. Holl.part. 3. vol. 2. confil. 33,
Etmerito, cuinutique fecundus ex numeratio-
nefibifada obljgatus efle cceperit omnibus illis,
a quibus fibi numeratum efle confeffus elt. Ne
dicam, primum aftionem fuam quodammodo
ceffifle tertio, tertium quarto, quartuin quinto;
a&ione autem principali cefla, ad obtinendam"
fcilicet Francofurti folutionem, adtiones quoque
acceflorias, licet poftea demum cedenti acqui-
rerentur, adeoque etiam adtionem ex denegata
folutione & fubfecuta proteftatione primo natam-y
in quintum tranflatam fuiffe, ac per eum pofle
moveri, patet ex /, emtori 6. jfi. dc hered. vel atf.
vend. ■ i ii- ii ?.: ;;.....;

10. Quia vero in quibufdam circa cambio-
rum jura variant leges ac confuetbdines vdriarum
regionum, notandum eft, in decidendis circa hsec
controverfiis fpedandas efle leges loci iliius, ad
quem literse cambii deftinatse, & in quo vel acce-
ptatse funt, vei acceptari debuerunt, non item
loci unde miffie; cum illic contraftus intelliga-
tur celebratus, ubi implementum ejus deftina-
tum eft. /. contraxijfe ii.ff.de oblig. & att. /.
at ubi quifique 3, ffi, de reb. autorit. jud. pofifid,
l. exigere 65. ffi. de judiciis, Qua: porro menfe
cambialis Amftelodamenfis jura ac prjerogativie
fint, qua ratione nummi apud menfam illam
depofiti arrefto gravari nequeant, & ^us funt
alia hujus generis, videri poteft apud Rofeboom
confiuet. Amfielod. cap. 50. nttm. 14, & multk
fieqq.

De probationibus et pr^esumtionibus.

T I T V L V S III.

De probationibus 8c praefumtionibus.
S u m m a r i a.

1. Quid fit probatio ? Ouid argumenta artificia-
lia fieu infita, & inarttficialia fieu affimta ?

2. Probatio vel ordinaria cfi vel extraordinaria,
ad extraordinariam etiam pcrtinet ocularis in-
jpeftio.

3. Ejl & vel plena vel minus plcna. Ouidfit
utraque ? multum ab arbitrio judicis dependet,

♦ quoufique probatio jidem faciat.

4. An, & quoufique, fiamaac rumoresfidemfia-
ciant ?

5. An fiuga ficmiplene probet?

6. De probatione fiett purgatione vulgari perfier-
fttm candens, duellum &c.

7. De ajfiertione vulnerati vulnerantcm excufiantis
aut accufantis, de inficriptionibus & titulis &fi-
gnis rei impofitis, de unim teftis depofitione. Om-
nes probationes plente fieri pofiunt minus plence.

8. Probanda fatta dubia, non notoria. Quid ftt
notorium ? Quando jura probanda jint ?

9. Probat affor; fiepe reus , quoties graviores
contra eum militant prtefumtioncs, vcl ipfie ofi-
fiert probationem.

10. An, &quandois, quinegat, onercprohan-
di gravetur ?

11. Probare tenetur qtti non pofifidct.

12. Probandum intra tempora d judice vellege
prcefinita. An dla tempora fint continua ? An
ante litem conteflatam probaripofifit ? Att ope-
retur aliquid produttio infirumenti fatla ante li-
tem contefiatam ? De tefiibm examinandis ante
litem contefiatam, fi mortis aut abfienttce mettts
immineat?

Eeeeee 2 13. Non

-ocr page 972-

L i b. XXII. T i t. III.

i }. Non ctirn refte fit probdtio poft conelufto-
. nemin caufid. Quidyuns, ft cx uno latere tan-
tum in cauftd concluftum ftt ? An poft conclufto-
nem in c&uftd pmduci poftfit duthenticum, cujus
exemplum aftte pyoduttum fuer&t ? An medi&n-
te reftitutione poft concluftonem in caufid pro-
hationova fieri poftfit ? An judex cxoftftcio no-
•vam probationem injungcre ?

14. Ouid fit prafumtwl Ouotuplex ? Quid ftt
prafumtio homtnis, & quam vim habeat ?

15. Quidfttpreefumtiojuris ? Exempla cjus. Qui
fcripfterint de his ? Prafumtio jttris levior pel-
litur per prtefumtionem contrariam graviorem,

Utn in judiciis paria fint, ali-
quid non efie, & non appa-
rere , ac multi in lite fuccum-
bant, quibus non jusfed prq-
batio deficit, arg. I. duo funt
Titii 30. jjff.de teftam. tut. I. in re 4. ff. de fide
inftrument. non mirum, fi litigantiutn unufquif-
que omnes intendat vires ad conquirenda undi-
quaque, quse ad fus caufe adftruftionem con-
ducere perfuafus eft. Probationem cum Cujacio
inparatitl. C. h. t. non rnale definiveris intentio-
nis fu.ce legitimam fidern; feu aftum, quo rei du-
bise per argumenta fides fit. Q^jalia atgumenta
fecundum Rhetores atque Dialefticos vel artifi-
ctalia funt velinartificialia. Artificialia dixerunt,
qus ex caufa ipfa quodammodo trahuntur ac
gignuntur, adeoque induftria & arte ex ipfius
negotii gualitatibus atque circumftantiis eruun-
tur; inae etiam Ciceroni infita appellata ; ve-
luti fi quis a caufa, vel ab effeftu , vel ab alio
quo loco dialeftico, fuas deduxerit pro litis ju-
ftitia rationes. Inartificialia funt, qua: extrin-
fecusad fidem faciendatn adhibentur, adeoque
quas extra dicendi rationem accipit caufarum
Orator, ob id affumta a Cicerone di£ta; cujus
generis non modo tabulas & teftes, fed & juf-
jurandum, & prarjudicia, & qua:ftiones elfe, in
iifque maximam contentionum forenfium partetn
confiftere, Quintilianus autor eft, inftitut. ora-
tor. libr. 5. cap. 1. Sciendutn tamen, omnia fere
argumenta artificialia inniti inartificialibus ; in
quantum circumftantise ac qualitates'negotii, ex
quibus artificialia colliguntur atque formantur,
per teftes aut tabulas aliaque fimilia probanda:
funt. QjJa ratione fi quis virginem efte neget,
quia peperit , hominem a fe Carthagini Calen-
dis Aprilibus occifutn inficietur, quia toto eo
die alibifuit, corruet omnis argumenti yis, nifi
partus editio atque abfentia a loco qaedis aliunde
doceatur. Idemque de cjeteris judicium efto.

2. Dividitur quoque prebatio, quod aliafit
ordinarta, qusc fcilicet per tnftrumenta aut teftes
fit; alia extraordinaria, ad quam jusjurandutn
nec non adverfarii confeffio pertinet, five fpon-
te emiffa, live per qujeftiones extorta : unde
& Jurifconfultus , agnofcens fatis , has duas
fpecies ad probationem ordinariam ac proprie

. qttod exemplis docettir.

16. Quidfit pnefiimtio juris & de jttre, & qute
exempla ejtts ?

17. Prcsfiumtiones plertimque defiumuntur ex eo,
quodfirequenter accidit; quandoque tamen etiam
ex eo, quod raro contingit.

18. An ex prcefumtionihusjurjs ftntentia ferri pofi
fit, & reus condemnari in civilibus & crimi-

I mlibus cattfis ?

, 1 9. Quid fint fiUiones juris, & in quo diftcnt

d prccfiumtionibus ? > ; •

20. Ouidfit ftmulatio, & in quo diftet d fitfio-

ne jtiris ? -. r

; '

didam haud poffe referri, de jurejurando dixit,
perinde haberi id quodjuratum efi, atque fi pro-
batum ejfet. I. fed fi pojjejfori 11. §. fi cum de 3,
ff. de jurejurando. ac de confeifione, confieffium
pro judicato effie. I. i.l. 3, l. 6. pr. & .2. ffi.
de confefifis. Csterum de jurejurando a<5tum fa-
tis in tit. de jnrcjurando; de confeffione pluribus
ex profefto adtit. de confeffis, & ad tit. de qtice-
ftionibus tra&andum erit. Sed &ad hanc extraor-
dinariam probationem forte non perperam, retu-
leris ocularemjudicis infpeciionem; de qua quse-
dam tradita in tit. finium regund. num. 9. ac la-
tius tra&at Joh. Andr. Dornfperger. jyntagmate
juris de probat. libr. 1. cap. 2. & 3. Rutgerus
Rulant. de commijfariis & commiffion. part. 2.
libr. 3. Leeuvven cenfi. for. part. 2. libr. i i cap.
29. num. 27. 28.

3. Eft infuper probatio fecundum interpretes
alia plena , alia minus plena. Plenam dicunt,
qua? fufficientem geftorum fidem facit, fip, u.t)
judex per eam abunde inftruatur ad fententiam
ferendam. Minus plenam, qua? fola non fatis in-
ftruit judicem , ut ad definitivam poftit fenten-
tiam procedeie , five in fe fpedfata debilior fit,
five per fe fatis firma, per alia in contrarium ad-
du£ta labefadetur; quo fit, ut dubium incer-
tumque relinquat animum ejus, ac in crimina-
Jibus quidem ad quceftionum adhibitionem fu-
binde impellat, in civilibus vero ad jurisjurandi
delationem, actori faciendam vel reo pro cir-
cumftantiarum varietate, fecundum ea qua: plu-
ribus tit. de jurejurando num, 27. & fieqq. dicta
: funt. Neque dubiuvn, quin probationum mi-
nus plenarum alise rnagis, alis minus judicem
mpvere valeant, atque adeo vel leviorem gi-
gnere in mente ejus fufpicionem, vel prsefujn-
tionetn graviorem; unde nec cettis juris prsece-
ptis tradi fatis apte poteft, quantam prob^tio
cuique rei adhibita judici fidein faciat: qttce av-
gumenta (inquit Imp. Hadrianus in fuo ad Va-
leriutn Yerum refcripto ) ad quem modttm pro-
bandcc ciiique rei jhfficiant, nttllo certo modo fiatis
definiri potefi : ficut non fiempcr, ita ficepe, fine
pubiicis monumentis cujufique rei veritas dtpreben-
ditur: ahas numerus teftium , altas dignitas &
autoritas, alias veluti confientiens fama, covfimcit
rei, de qud qtwritur, fidem. Hoc ergo fiolum tibi

reficri-

-ocr page 973-

refcribere pojjitm fummatim, non utique adunarn
probationis fpeciem cognitionem flatim alligari de-
bere, fedex fententia animi tui te tcjlimare opor-
tere, quid aut credas, aut parum probatum tibi
dpineris. I. teftium fid.es 3. §. ejufdem 2 .jf.de
tejiibus.

4. Illud conftat, famam publicam rumotef-
que difperfos per fe neque plene , neque femi-
piene (ut loquuntur) probare, fed tantum in~
dicium aliquod facere, ad quod judex in crimi-
naiibus ulteriorem inftituat veritgtis indagatio-
nem, atque etiam circa tutores fama publica
fufpeaos inquirat', cofque removeat , ft ex
apertiffimis rerum argumentis ci iiqueat, tuto-
rem fuipedtum cile- ,arg. I. tutor qttoque 3. prce-
terea 4. jf. de jnjjett. tut. I. congruit \i.ff.de
offtc. prcefidis. Sed & prcbajtiones aiias a fama
publica concurrente adjuvari atque confirmari,
habet d. I. 3. §. 2. jf. de tejlibits. De crterofa-
matam fidti pravique tenax , quam veri nuncia;
unde& QuinuUanus Ubr. j.inftitut. orator. cap.
^.fcripfit; jamam atque rumores pars altera con-
fcnfttm civitatis & velut pubhcum teftimonium vo-
cat; altera jemonem fine ttllo certo autore dijper-
fum, cm malign\tas mitium dedcrit, incrementum
credulitas; quod nuiii non innQccntiffipio pofjit ac-
cidere fraitde inimicorum falfa vujgantium. Cui
confequens eft, arbitrio judicis proyidi commitT
tendum efle, quo ulque famse credendum fit';
licet hoc judicis arbitrium interpretes varie reftri-
ftum velint, ut patet ex iis quse fcripfit Thomas
de Piperata, intrattatu de fama_y qui eft intra-
ttatu trattatuum tom. 1 \ . part. i .pag. 8. Mafcar-
du$ deprobationib. concittf. 748. &,feqq■ ad con-
clufy<)6. ad verbum fama. Joh. Andreas DornT
fperger fyntagm. juris de probat. tibr. 1. cap. 40,
Menochius de prafumtion. libr. 1. praj. 1. num.
3 9-& jeqq. & prafumt. 89. num. 38. & feqq.

5. Fuga quoque , licet aliquam generet fui-
picionem adverfus fugientem, non tamen ple- I
narn , imo ne femiplcnam quidem probationem
habet. Efto enim, quod reus per fugam fui pe-
ne accufator exiftat, ut ait Imp. in novell. 53.
cap. 4. non tamen inde nocens dicendus eft; cum
nonaccufatio, fedconvidioatqueprobatio, no-
centem faciat; atque infuper a metaphoricis aq
hyperbolicis noveilarum , ftilo lpxuriantium ,
locutionibus perperam argumenta petantur. Nec
adverfatur /. mpuberibus 7. §. prceterea 2. ff.
defufpett. tut. Non enim ibi fuga, vel potius
latitatio tutoris, plenam aut femiplenam delidi
aiterius probationem continet, fed magis con-
ftituit ipfum illud deii&um, propter quod tu-
tor patitur miffiohem in pofleffionem rerum
fuarum , ac tanquam fufpe£tus removetur; uti
id ex d. I. 7. §. 3. apertum eft. Quadratque
hacc eadem refponfio etiam in legem fi in ii-
bertinum 28. §. I, jun£to princ. ff. de bonis li-
bertorum. Licet enim prima fpecie illk hi, qui
fugerint , nocentibus atque damnatis aut con-
fcientia fceleris metuque accufationis mortem

fibi confcifcentibus affimilati, ac sequaliter pu-
biicationem bonorum patientes, pro confeffis at-
que conviftis ex fuga habendi videantur; non
tamen ita eft; fed potius ipfa fuga eft delidtum
illud , propter quod publicatio bonorum impo-
nitur; eo quod ex juris Roinani principiis rei
criminum abfentes &latitantes requirendi erant,
ac citandi, ut fe fifterent, atque interim bona
eorum adnotabantur, ut, fiultraannum diftu-
liflent fui copiam facere , bona adnotata in fi-
fcum redigerentur; non in pcenam deliiti, cu-
jus infimuiati erant, fed in pccnam contumaci^,
quod requifiti & ediftis vocati fpreverant judi-
cem vocantem ; adeo ut poft annum fefe fiften-
tes ad innocentise quidem demonftrationetn a»dr '
mittendi cfleot, quo evitarent graviores deli£to
pcenas a lege propofitas, fed bonaobcontuma-
ciam publicata haud recuperarent. /. 1. /. 4. &
tpt. tit. jf. de reqttirendis reis vel abfent. damnan-
dis. I. quicimque 2. C. eod. tit. Plura de fuga,
& incje nata pra;fumtione vel graviore vel le-
viore, vide apud Menochium de prttfumt. libr.

1. prtsfumt. 89. num. 3 6. & feqq. Mafcardum
deprobatiomb. concluf. 820. 821. 822. 823. ad
verbumfuga Jacob. Coren confti. 1.

6. Lionge minus plene vel femiplene fidcm
faciunt probationes illa?, qux canonicis proba-
tionibus feu pqrgationibus in jure Canonico op-
pofita; vulgares dicts funt ; certum qyippe
nuilurn in jure. naturae aut ratione fundamenmm
habentes, fed vulgi opinione erronea ac corrupte-
la indu£t», feculis medijs barbarje laborantibus
invaluerunt; veluti, quceper flammam, ferrum
candens., aquaui frigidain aut ferventem , fa-
•cram hoftiam, duellum , & fimilia jfiebgn$:
rumque defcriptiones & exemp\a j/id«rip9fluRt
apud Rittefshufium inparijtionib. feudaiibus lih•

2. cap. 10, num. 27. & muitis ftqq. Petrum
Gregorium Tholofanum tn fjntagm. juris civiiis
libr. 48. cap. 15. & 16.

7. Quantam porro fidein faciat aflertiovul-
nerati vulnerantem excufmtis aut culpantis, dice-
tur in tit. de Senatufconf. Silan. & Claudiano.
Quo ufque probent infcriptiones & titulj & fi-
gna rebus impofita, vide apud Dominum Ant.
Matthamin de probationibus cap. 2. num. 40. &
feqq. Quid operetur unius teftis depofitio, ex
parte jam traditum in tit. de jnrejttrando num.
28. ac ulterius ln tit. de teftibus explicandum erit.
Qua? confeflionis extrajudicialis fit autoritas ad
probandum, videre licet in tit. de confeffts. Lon-
gum eflet fingulas enarrare probationum minus
plenarum fpecies; maxime, ficonfideres, <jt,iftm
omnes illas, quce in fe fpedatae efficaces eflent
ad plenam judici fidem faciendam, ex mnume-
ris prope circumftantiis, ac tentatis in cohtra-
rium probationibus debilitari, & ita minus ple-
nas fieri. ,

8. Yerfantur probationes cirda fafta, & ea
quidem dubia, non certa aut notoria vulgo di-
. Cta. arg. /. 1. in fine ff. de att.emti. l. 1. §./«-
Eeeeee 3 riofium

9*7

Dh probaTionibu s et prisumtionibus.

-ocr page 974-

95S L i B. XXII

riofum 12. ff. de oblig. & attion. ( de quibus
notoriis fufe egit Antonius de Butrio tratt. de
notorio, qui eit in trattatu trattatuum tom. 4.
pag. 50. Mafcardus de probation. concluf 1107.
1108.1109. 111 o. 1111. ad verbutn notorium
Menochius de arbitrar. judic. libr. 2. cafu 166.
& de prcefumtion. libr. 1. quceft. 67.) idque vel
pracife, die& confuie defignato, vel etiam aii-
quandotj/^nyAw-n/j puta, cumqusritur, utrum
operis alicujus fafti memoria exiftat, nec ne. /.
in ftumma 2. §. idem Labeo 8 • jf- de aqua &
aquce pluv. arcendcc. I. fi arbiter 28. ff. h.t. de
cujus emendatione Raevardus variorum libr. 1.
cap. 14. Fa£torum fcilicet fides facienda eft ju-
dici, quoniam fola fadti quseftio in judicantis
poteftate eft, non item juris autoritas. /. ordine
decurionum 15. in fine pr. jf. ad munictpalem. I.
1. §. quorum 4. in ftne ff. ad fenatufc. Turpill.
Atque hinc nec jura probanda : quippe quse
publice conftituta certa apparent, judicique aut
nota funt, aut efle debent, adeo ut officium
ejus fit fupplere ea, quae in juris allegationibus
advocatis partium deefle videt , fecundum ea,
quae tit. de judiciis num. 49. difta funt. Si ta-
men circa jus verfetur fa£ti quasftio, id quod
fa£ti eft probatione indiget, veiuti, fi quis ie-
gem neget promulgatam eife, ac ob id non iigare
contendat, ut expofitum tit. de legibus num. \ o.
vel fi confuetudo allegetur , quam adverfarius
ufu introduftam inficiatur. /. cum de confuetudi-
ne 34. ff. de legibus. vei, fi perfonaii privilegio
quis nitatur, ac pars adverfa excipiat , iilud
nunquam fuifle impetratum : vel denique quis ,
dicat, adverfarium fuum ab aliquo jure prohibi-
tum efle fpecialiter lege aut conftitutione. I ab
ea parte %.fif.b. t. dutn, verbi gratia quis ad-
vocato partis objicit, eum de jure non pofle po-
ftuiare; vel accufatori, eum non pofle accufare;
quia taii laborat defe£tu, propter quem edifto
praetoris, autlege, poftulandi vei accufandi fa-
cultas ei negata eft; juxta /. qui acctiftare 8. &
feqq. ffi. de accufiation. 8cL1.jf.de poftulando.
I. 5. C. eod. tit. Vinnius felett. quceft. libr. 2.
cap. 11.

9. Probat autem primo loco a£tor fuatn in-
tentionem , nifi illa in confeflo fit, dein reus
exceptionern ; cum excipiendo a£tor fiat. / ft
quidem 9. C. de exception. I. pojfeftftones 2. /. ex-
ceptionem 19. /• attor 23. C. b.t. I. verum 21.
ffi. h.t. non folum 4. in fine Inftit. de legatis.
A&ore non probante, reus abfoivendus eft, li-
cet nihil ipfe praeftet, nec aftor profitendo, fe
probare non pofle quod afleverat, reum necef-
fitate monftrandi contrariutn adftringit. d. L qui
accufare 4. C. de edendo. d.l. 2. & 1. 23. C.h.t.
d. t. 9. C. de exception. nifi graviores contra reum
miiitent prsefumtiones; quippe qux in reum re-
jicerent protinus probandi onus. Qua ratione,
quia quifque bonus praefutnitur , heres inoffi-
ciofi teftamenti querela pulfatus docere debet ,
veram efle caufam exheredationis teftamento in-

T I T. III.

fertam, ac agenti impaftam. novell. 115. cap,
3. in pr. Conventus indebiti condidione a mu-*
liere ■, minorei milite, & fnnilibus, foiuta fibi
reddere compellitur velut indebita, fi non ipfe
debita probet. Idemque eft , fi primo ipfam
ficiatus fit foiutionem, & mendacii conviftus.
/. cumde indebito 25. pr. & §. 1 ■ ffi- h. t. Sub-
fidiaria quoque a£tione adverfus magiftratus mo-
ta per pupillos ex adminiftratione tutelse isefos,
ab ipfis inagiftratibus vocatis probatio exigitur»
idoneos fuifte dationis tempore tum datos tu-
torestum fidejuflores admiflos. /. 1. §. probatio
13 .jf. demagiftrat. convenicndis. Voiuntatis mu-
tatse probationem ei incumbere, qui conveni-
tur, Papinianus autor eft. /. cum tacitum 3. ff.
h. t, Et, cum legatarius duas protuliffet fcri-
pturas legata fibi reiida continentes, heredi reo
injunftum, ut probet, defunftutn non dupli-
care fed tantum repetere legatum voluifle, ac
pofteriorem fcripttiram inanetn effe. /. quinqua-
ginta 12. ff. h. t. Sciendum tamen, iilis in ca-
fibus , quibus a£tori fecundum jus commune
prius onus probandi incumbit, dein reo, pofle
nihilominus reum, ad finem litis feftinantem ,
& caufse fuse meritis fidentem, fuas producere
probationes, antequam ulla per a£torem produ-
£tio fa£ta fuerit, dum fuo quifque juri valide re-
nunciat, ae reo etiam permiflum eft, uitro in fe
fufcipere probationem. /. circa eum 14. in med.
ff. h. t. Damhouderus praxi civili cap. 160.

10. Probat &, qui aflerit, non qui negat,
eo quod per rerum naturam fa£tum negantis
probatio nulia eft. /. attor 23. C.h. t. I. ajfeve-
ratio 10. C. de non numerata pecun. L 2. I. quo-
ties 18. §, ult. ff. h.t. fi modo negatio fa£ti,
& negatio fimplex fit, nuiiis circumftantiis lo-
ci aut temporis munita: nam fi vel juris nega-
tio fiat, vel fa£ti negatio qualitatibus loci atque
temporis veftita fit, ipfi neganti probatio per
leges iinpofitaeft; cum hujufinodi inficiationes
in fe involvant affirmationem quandam, ex cu-
jus probatione per argumentum artificiale edu-
citur veritas negationis, unde & taiem negatio-
nem a pragtnaticis dici negativam prcegnantem,
monet Merula Praxi libr. 4. tit. 59. num. 6.
Qua ratione ei, quem promififfe ftipulanti fcri-
ptum eft in inftrumento, quique promiffionem
a fe fa£tam negat, quia eo tempore prsefens
non fuit, hujus abfentise probatio injun£ta eft;
eo quoddocendo, fe alibifuifle (quod affirma-
tionem non vero negationem continet) docet
aperte, fe altero in loco, in quo promiffiofa£ta
dicitur, prsefentem haud fuiife, nec ftipulanti
promififle. /. optimam 14. C. de contrah. &com-
mitt. fiipulat. item verborum 12. infiitut. de
inutilib. ftipulat. Similiter compotem mentis
non fuiffe eum qui codicillos forte condiderat,
probare tenetur , qui eo fundamento detre£tat
reli£torum folutionem; cum probatis furoris a£ti-
bus , eo tempore exercitis, quo codicilli ferun-
turconditi, fpontefluat, quodprobandum erat.

/. nc

-ocr page 975-

DE PROBATIONISUS

i ne codicillos 5. C. de codicUlis. Sed &, fiquis
Titiutn, qui pro Mevii filio habebatur, filium
Mevii eife neget, negationis fqre fidem facere
debet, probatafcilicetpartus fuppofitione, alio-
ve quo fa&o , quod ipfum aftirmationein ha-
bens, efficit, ut pateat , negationi veritatem
adeife. /. quidnm qu&fi 15. in fine ffi. h. t. L non
nudis 14. C. h. t. Et, fi filius tn potcfiate patris
fie ejfie neget , ab eo probationem judex refte
exegerit, quia ie quodammodo liberum, feuii
patria poteitate liberatum, contendit, atque ita
negando affirmat. /. fi filias 8. ffi. h. t. Is quo-
v que, qui quid de fe confeilus fuit, (Veluti,
hominem a fe occifum efie) fi deinde neget ea*
quce confeffione complexus eit, fubite debet
probandi neceffitatem , fi confeflionem fuam fibi
nolit damnofam efle. /. inde Neratius 23. ult.
L lAf.ffi. ad leg. Aquil. Idemque de innumeris
prope aliis, in jure fparfim occurrentibus, di-
cendum eit. Confer de negatione probanda
Francifcum Herculanum & Martinum de Fano,
in trattatibus de negativd prohandd, in traftatu
tractatuum tom. 4. fiol. 12. & fieqq. Meijerum
Collegio Argentorat. ad Pand. h. t. num. 7. Vin-
nium Jeleff. quccft. libr. 2. cap. 12. Parentem p.
mem. Pauium Voet in primd Philofiophid refior-
matd cap. 7. fctt. 2. num. 14. & Jeqq. & adfy.
3 2. Inflit. de inutil. flipulat. num. 4.

11. Probat denique is, qui norr poffidet; ut-
pote quo deficiente in probatione, pofleflor vin-
citac abfolvendus efl:; eoque nititUr fundamen-
to prudens Gaji monitum, cumait, eum , qui
deftinavit rem petere, animadvertere debere, an
aliquo interdido poffit nancifci pofleflionem,
quia longe commodius eft, ipfum poffidere, &
adverfarium ad onera petitoris compellere, quam
alio poffidente petere. /. is qui defiinavit 24. ffi.
de rei vindic. I. ult. C. eod. tit.

12. Facienda probatio intra tempus a judice
vei lege certas ad probationem faciendam di-
iationes variis in cafibus indulgente, conftitutum.
l.i.C. de dilationib. L quinqtiaginta 38. ffi. de
excufat. tut. adeo ut hiec tempora continua efle,
atqueipfisetiamferiatis diebus currere velint. arg.
L five pars 3. C. de dilationibus. ac peremtoria
efle. Chriftineus ad Mechlin. tit. 1. art. 28. in
aiditam. num. 2. licet aiiquando ex jufta caufa
aliam concedi dilationem cautum fit. Inftruft.
Curise fupr. art. 163.&feqq. Curia: Hoilandica:
art. 59. & 147. Curiae Brabant. art. 452. vol.
2. placit. Holl. pag. 909. Et quidem regulariter
probandum poit Jitem conteftatam, ante con-
clufionem in cauia. auth. at qui C. h. t. Ante li-
-tem conteftatam praematura ac fiepe fuperflua
probatioeft; cumfciri nequeat, quid reus con-
feflurus, quid negaturus fit, ac fola negata ,
non item ea quse in confeflo funt, probatione
indigeant. Qu« adeo vera, ut pragmatici velint,
rrihii agi per inftrumentorum produ&ionem ,
quse Ktem conteftatam anteceflit, nifi poft li-
tem conteftataffi repetatur. Myfifingeru9 cent. 2.

JET PR M SU Mt I <D N I B U S.

obfierv. 53. Carpzoviusdefin. forenfi.part. i.con-
fiit. 17. defin. 9. Si tamen ante fitem cottteiia-
tam metus juftus fubfit, ne forte teftes morian-
tur, jarn fenes Vel segrotantes, aut ne loiigfc
abfint peregrinatione in plures annos continuan-
da, indeque non jus tandem fed probatio defi-
ciat , etiam ante litem conteftatam folennem
teftiumaudiri depofitionem, ac in perpetuam
rei memoriam aflervari obfignatam , & fuo tem-
pore una cum reliquis probationibus publican"
dam, moris cft. Ita tamen , ut citandus videa*-
tur futurus adverfarius, quo tefiium produftio^
ni adfit, &, fi Confultum putet, eundem vi-
ciffim pro fe interrogari petat. Quibus obferva-
tis, perinde id habendum erit, ac fi poft litem
contcftatam examen pefa&um eflet; nifi poft
litemconteftatamteftesetiamnum in vivis eflent,
quo cafu rurfus producendi forent, depofitiones
fuas confirmaturi. cap. qttoniam freqttenter y ex+
tra ut lite non Conteflatd non protedatur ad tcft.
receptionem. Ampliatie van dinftrtttfie van den
Hove van Holland 21. Dec. 1579. art. j 9. vol.
2.placit. IIoll. pag. 771. Jnftrutiie van dcn Ho-
ve van Vlaandercn art. 322.d. vol. 2. pag. 2747.
Neoftadius CuriceJupr. decifi. 60. Damhouderus
praxicivili cap. 162. Andr. Gayl lihr. 1. obfierv.
92. 93. 94. Joh. Andr. Dornfperger fiyntaont.
jurisdeprobatwn. libr. 1. cap. 17. Rutgerus llu-
larit de commiffiariis & cotnmtffiton. part. 2. lihr.
utap. 1. & mult. fieqq. Waflenaar praif. jtidi-
cieel cap. 1. num. 166. 167. r«58. Refponfa
Jurifc. Holl. part. 2. cbnfil. 3 3. Sed & ante li-
tem conteftatam probandas effe declinatorias fo-
ri exceptiones , & qua? dicuntyr titis fittitte ,
impedientes ingreffum litis, alibi traditum.

13. Ex adverfo poft conclufionem in caufa
ulterior probationum produftio feu adhibitioim-
probata eft, ob metum ftibofnatiOnis. aUth. ju-
hemus C. de jttdiciis. Inftrudtio Curise Hoil. art.
89. fi modo ex utroque iatere in caufa conclu-
fum & ita ulteriori produfiiorti renunCiatum fue-
rit: nam fi exuno tantum latere in cauii con-
clufum fit, etiam huic ipfi , qui in caufa jam
conclufit , adhuc in Hollandia probationes
facere permifliim eft, eo quod turic nonduin
didicit adverfatii produdiiones. Neoftadius Cu-
riceHolt. decifi 42. Poft coiiclufionem tamenin
caufa ipfum produci authenticum inftrumen-
tum , cujus folum exemplum antea ptoduftum
fuerat , nihil impedit; cum illa nova probatio
dici nequeat, maxime , fi notabilis rtegligentia
producentis incufari non poffit. Rittershufius
adnoveltas libr. 9. cap. 24. num. 2 2. Vide Carp-
zovium defin. for.part. 1. confiit. 17. defin. 11.
Sed & poft conclufionem in cauf3 ac probationum
publicationem novas probationes, prjecipue no-
viter repertas producendi (icentiam frequenter
impetrari, petitS ad id iti integrum reftitutiorte, in
praxi receptum eft. Confer Inftru6t.Curia: fupre-
mae art. 191.&Jcqq. Uhrajcdinse ttt. 14. vati
requefte civile, art. 2. & fieqq. Flandricae art. 31 o₄

-ocr page 976-

"V-^TV

>$6®

1 B. XXII. T I T. III.

&-feqq. wl. 2. pfafe. He//. pag. 2745. Waffe-
naar fra5l. judic.cap. 2. num. 1. multisfeqq.
Quin imo, fi lis apud delegatos Ordinum Hol-
Jandia» ( Gecommiteerde Raden) agitetur, etiam
iine reftitutionis impetratione nova documenta
.produci, poftquam jam utrimque documenta
comtnunicata funt, cautum eft. Reglement van
de Rolle van de GecommiteerdeRaden 22. fanua-
rii 1660. art. 23.110I. i.flacit. Holl. pag. 1125.
Sitniliter& ipfos judices, examinatis reprobatio-
nibus probationum atque falvationibus, decer-
nere pofle ulteriorem inquifitionem in fa£ta fal-
vationibusaut reprobationibus comprehenfa , fl
putent, inde dependere , ut hoc vel illo modo
fententia feratur, conftat ex Inftruftione Curise
Hollandicae art. 148. Qua? & alia fimilia apertius
& perfe£tius a quotidiano judiciorum ufu peten-
da, ac agendo difcenda funt. Etenim in modo,
forma, acratione probandi obfervanda confue-
tudoloci, in quo litigatur, & ubi probationes
producuntur. /. tejlium fides 3. ult.ff. de tefti-
bus. ■

14. Altera tituli parte de prscfumtionibus agi-
tur, quar funt-conjeftura: ex figno verfimili ad
probandumaflumtse; vel opiniones de re incer-
ta, necdutn penitus probata. Harum triplicem
fpeciem DD. conftituunt, aliam nempe horni-
nis, aliarn juris, aliam juris & de jure. Prae-
funuio hominis eft , cum ex ipfius negotii pro-
babilibus qualitatibus ac circumftantiis aliquid in-
ducitur , & fidem quandam invenit, aliquan-
do majorem, aliquando minorem, donec con-
trarium probatum aut gravioribus praefumtioni-
bus indudum fuerit. Qua ratione nemo negave-
rit, gravioreth contra Titiumprsefumtionem mi-
litare , fi ipfe inimicus Mevii exiftens caedis tein»
pore vifus fit gladio cruentato, mente turbata ,
torvo vultu, egredi ex cocnaculo , in quoMe-
vius occifus eft, nec tamen ideo plena ex hoc folo
atque perfcda probatio furgit. Etquamvisdu-
bium non fit, quin apud viros graves & hone-
ftos fufpicio quaedam nafcatur , tutelam frau-
dulenter geftam & rationes pupillares diftra&as
fuifle a tutore , cum nec ipfe nec uxor ejus quic-
quam ante adminiftrationem habuiflent, & de-
repente tempore adminiftratse tutelse opulentus
evafilfet, non tamen hoc fufficiens ad proban-
dumindicium eft, fed aiiis id argumentis com-
probari oportetj eo quod pauperibus augmeti-
turn patrimonii labore & induftria multifque ca-
fibus aliis acquiri poteft, & in dubio bonus unuf-
quifque credi debet, donec aliud probatum fue-
rit. /. fidefunttus 10. C. arbitrium tutela /.51.
ff. profiocio. Dependent ergo potiifimum ab ar-
bitrio judicis hx praefumtiones hominis, quan-
tam nempe iis vim, quantamque fidem , fecun-
dumanimi fui religionem tribuat. Menochiusde
prtefiumtion. libr. 1. qucefi. 44. num. 8.9.

15. Juris prsefumtio dicitur , qux ex legi-
bus introdu&aeft , acpro veritate habetur, do-
iiec probatione aut prsefumtione contraria fortio-
re enervatafuerit» Cumque ex ipfo jure defeen-
dat, in poteftate Vero judicis fa£ti quidemqux-
ftio fit, non juris autoritas, coniequens eft»
eam ab arbitrio judicis haud dcpendere. arg. /.
ordine 15./'» finepr. jfi. ad municipalem. I. 1. §.
quorum 4. ff. ad Senatufc. Turpill. Menochius de
prrefumt. d. libr. I. qucefi. 44. num. 3. & fieqq.
Hujus exempla prope infinita per univerfum jus
difperfa, finguiis in materiis fere .adnotata funt ;
veluti, neminem velle fuum jadtare. l.cum de
indebito i^.fif.h. t. Ademtum legatum, quod
teftator ex libera voluntate alienavit. /. remle-
gatam 18 .ff. de adimend. vel transfierend. legatis.
aut fi capitales inter teftatorem & iegatarium ini-
micitia- exarferint. /. fiquisita 3. §. ult.jfi. deeod.
tit. Pignore per creditorem legato ei, qui id ob-
ligaverit, remiflum efle pignoris jus. /. 1. §. 1.
jf. de liberatione legata. Negotium unumquod-
que , quod geftum eft, rite atque ordine , fo-
lennitatibus omnibus tum internis tum externis
adhibitis geftum efie. §. fi ficriptum 17. Inftit.
de inutil. ftipulat. §. ult. Inftit. de fidejujforibus.
I. fciendum cfi 30. /. Titia quce 134. §. pen.
ffi. de verb. obligat. /. 1. C. de contrah. & com-
mit. fiipulat. I. fi fcriptum 11. C. h. t. Ant.
Matthaus de auttion. libr. i.cap. 16, num. 19.
Qux pauca hic attigifle fuftecerit; iongam enim
praefumtionum feriem habent, qui de his fcri-
pferunt, Guido Pape de prcefumt. in trattatu
trattatuum tom. 4. fiol. 3 00. Menochius de prce-
fiumtion. Alciatus de prcefiumt. Dornfpergerus
infiyntagmate juris de probation. libr. 1. cap. 38.
& 3 9. Deca:tero praefumtionem leviorem a gra-
viore pelii, ex variisfacti fpeciebus conftat. *lta,
licet nemo prsefumatur veiie jaflare fuum. d. I.
2$.jf.b.t. tamenfi fciensindebitumfolverit, do-
nafle praefumitur. l.cujus per errorem 53. jfi. de
reg. juris. Prafumitur quifque folvifle quod erat
debitum, ac indebitum a fe folutum afferens pro-
bare debet. Sed fi accipiens primo hutneratio-
nem ipfam inficiatus ac mendacii conviftus fue-
rit, indebitum accepifte creditur; uti & mulie-
rem, militem, minorem, ac fimiles indebitum
folviflepraefumtioeft, ubi intentant indebiti con-
di£tionem. d. I. 25. pr. & §. i.jfi. h.t. Patrem ,
quse filio ftudiorum caufa peregre agenti fubmi-
niftravit, non credendi animo fed pietatedebita
duftum mififle, fi non aliud probetur , Ulpia-
nus autor eft. /. quce patcr 50. jfi. fiamilice ercifie.
fi tamen bona materna filius habeat, credendi ac
deducendi opinione in ftudiaaut honorem filii a
patre erogatum fuifle, judex arbitrabitur. /. ult.
ffi. de petit. hered.

16. Prsefumtionem juris & de jure appellant in-
terpretes, quoties jus praefumitaliquid, acfuper
eopraefumtodifponit, necadmittit in contrarium
probationem: veluti puellam minorem annisduo-
deciin necdum viripotentem efle; ideoque nul-
las cum ea pofle nuptias contrahi, licetin do-
mum mariti dedufta, jam loco nuptx efle cce-
perit. /. qucefitum eft 9. f. de fifonfiatib. arg. /. ft

fifonfit

-ocr page 977-

fponfa 1^'jf- dcjuredot. I. necullam 13. §. om-
nibus 1 -ff- depetit. heved. Minores viginti quin-
que annis, qui curatores acceperunt, impares
e'ffe rebus fuis adminiftrandis , licet res bene ge-
rant; &ob id ad eain ufque aetatem curatorum
auxilio debere regi. 1. §. ult.ff. de mittor. 25.
annis. Eum , qui cum aliena uxore loqui de-
henditur in domo mariti , vel uxoris , vel in
popinis, vel in fuburbano, cum ei jarn ter a
marito in Icriptis fub prsefentia trium teftium
fide dignorum denunciatum effet, ut abftine-
ret, adulterum efle; ac propterea impune a ma-
rito occidi. auth.fiquis ci C. ad leg. fui. de adttl-
teriis. Donare voluiile eum, qui fciens prudens
indebitum folvit; ideoque denegandam ei inde-
biti condidiionem. I. cujus per errorem 5 3-ff.
de rcg. juris. I. qttod quis ficicns 5 o. jf. de con-
ditt. indeh. Falfi crimen commifiile, qui iibi
fuifve in teftamento alieno quid adfcripiit:; ideo-
que & reliftis carere debere, & ex publico le-
gis Cornelis de faliis judicio damnari. /. Divits
Ciaudius 15. ffi. ad leg. Cornel. de fialfts.

17. Licet autem prxfumtiones ut plurimum
tx eo, quod frequenter accidit, & fieri ordina-
rium eft, defumi foleant, quandoque tamen
ea etiam , quse rarius eveniunt, lex prsefumit,
nfque adeo, ut & fuper prxfumto tali difponat.
Tergeminos uno partu edi rarius eft, frequen-
tius iingulos; & tamen in cafu, quo pater uxo-
xe praegnante 8c filiis jatn natis relisSis moritur,
prsefumtum fuit tergeminos nafcituros , & ob
id definitum, ita interim , donec vidua pepere-
rit, defunfti parentis hereditatem liberis jain na-
tis affignari , ut tres partes utero referventur,
quafi tergeminis nafcituris. /. antiqui 3. /. 4.ffi.
fi pars hcred. pet. Ad centum annos vivere ho-
mines, prout nunc hominum corpora tellus pro-
ducit, inlolitum efte certum eft; fi tamen muni-
cipio, ccrpori, vel collegio ufusfru£tus conftitu-
tus fuerit, centum annis tuendos eife municipes
placuit, quia is finis vita; longxvi hominis eft.
/. an ufiusfirtMus 5 6. ffi. de ufufruffu.

xB. Caeterum ex prsefumtionibus juris & de
jure ferri pofte fententiam, vix ambigi poteft,
cum ea ratione fecundutn ieges, aliquid prie-
futnentes, ac fuper prsefumto difponentes, ju-
dicetur. Sed & ex folis juris prsefumtionibus,
probatione contraria aut prsefumtione fortiore
non enervatis, fententiam abfolutoriam ferri pof-
fe, tumincivilibustumin criininalibus, dubium
efte nequit, ii conlideres, a&ore non proban-
te reos regulariter abfolvendos efle , licet ipfi ni-
hil prseftent , dum pro his rem poifidentibus
prsefumtio militat in adlionibus in rem, & nemo
fe vel res fuas obligafle creditur; nemo delifli
vel criminis intuitu nocens, fed magis bonus
prsefumitur; quo fit, ut ab aftione in perfo-
nam aut accufatione abfolvendus fit, qui nec
debitor nec nocens per adverfarium probatur,
fecundum vulgata jura. In caufis quoque civi-
libus ex juris prxfumtione condemnationem fe-
961

qui pofle expedituin puto: narn fi quis inde-
biti condi&ione conventus, ipfarn pecuniae fo-
lutionem per mendacium inficiatus fit, ita inde-,
bitumei folutum praefumitur, ut, nifiipfe debi-
tuin probet, ad foluti reftitutionem compeilen«-
dus iit. /. cttrn de indebito 2 j.ff- h. t. idemque
eft, fi a muliere, vel milite, vel minore, inde-
biti condidio intentetur. d.l. 25. §. 1. ff. h. t.
Conventi aftione fubfidiaria magiftratus in id ,
quod pupillus & tutore ac fidejuflbre ejus ferva-
re non potuit, condemnationi fubjacebunt ex
eo, quod jus prsefumit, eos vel non idoneos
dedifletutores, vel fidejufloresminus idoneos ad-
inififle, fi non ipfi contrarium docuerint. /. 1. fy.fi
magifiratus 11. 12. & 13. ff~.de magifiratihus cout
veniendis. Sitnileque jus eft in cxteris cafibus»
in quibus leges contra reum prsefuintiones indu-
xerunt. Vide /. fideicommifia 11.fy.fi rem fiuam
12. & 13 .ff.de lcgatis 3. /.9. §. 2. /. 16. I.
17. /. 18. /. 22. /.23. ff. de rch. dubiis. I. cum
hic fiatus 32. fy.fi ambo 14. ff. de donat. inter
vir. & uxor. Prseterquam , quod & a pragma-
ticis eft tradituin, ex pluribus pra:fumtiotiibus
fimul jun&is etiam fepe plenatn pofle induci
probationem ; de quo vide Menochium deprce-
fiumtion. iibr. 1. qua:fi. 40. CT 41. Mynfinge-
rum cent. 3.] obferv. 100. Berlichium concl.
pratt. part. 1. conciufi. 3 6. num. 159. & fieqq.
Caufas criminales quod attinet, licet ibi regula-
riter requiri videantur probationes luce meri-
diana clariores , nec ex fiufpicionibus folis poe-
nse infligendsc fint, fatiufque tunc exiftimatum
fuerit, impunitum dimitti facinus nocentis »
quam innocentem condemnari. /. ahfientem 5.
ffi. de pcenis. tamen & ex prxfumtionibus urgen-
tiffimis reum damnari pofle, innuit l. ult. C. h.
t. in qua dum ab Imperatoribus refcriptum eft,
accufatores eam rem deferre in publicatn notio-
nem debere , quse munita fit idoneis tefiibus >
vel inftrufta apertififimis documentis vel indiciis in-
dubitatis & luce clarioribus, per indicia indubi-
tata, a teftibus & a documentis id eft inftru-
mentis diftinfta , non aliud intelligi poffe vi-
detur, quam graviffimse prsefumtiones ex cri-
minis ipfiiis qualitatibus atque circumftantiis fur-
gentes. Atque ita in l. fi qtti adultcrii 34. C. ad
leg. Jui. de aduiteriis. proponuntur indicia ma-
nifefta, ex quibus facinus velut conviftum con-
feflumque puniri jubetur. Quibus fimilia funt,
quse traduntur in auth. fi quis ei C. ad ieg. Jui.
de adulteriis. Inceftus pamas iis imponendas ef-
fe , qui clam inceftuofas nuptias contraxerint,
quia pnefmnit jus eos fcientes inceftu fe polluif-
fe, Paulus docet. /. ult. infine ffi. de ritu nuptiar.
Ex lege Cornelia dum is folus punitur , qui
dolo occidit, necefle eft, nt admittamus, ex
prsefumtionibus damnationem fequi ; cum do-
lus, in mente refidens, non nifi ex ipfius fafti
qualitatibus colligi, atque ita ex prsefumtione
doceri poffit. /. 1. §. Divus 3. jff.de leg. Comci.
deficariis. jun<ft. /. doius emtoris 10. C. dereficind.

Ffffff vcn-

DE PROBATIONIBUS ET PRjESUMTIONIBUS.

-ocr page 978-

962 L i b. XXII

vendit. I. fraudis interpretatio 79. jf. de reg. ju-
ris. Sande decif Frif. libr. 5. tit. 9. defin. 14.
ibique plures citati.

19. PrsEfumtioniaffiniseft fiftio juris; com-
mentum fcilicet ad conciliandam sequitatem cum
ratione & fubtilitate juris. Quse tamen juris fi-
dtiones in eo diftant a prsefumtionibus, quod
praefumtiones ea contineant , quas probabilem
habent veritatem, fiftiones vero manifeftam fup-
ponant ac agnofcant falfitatem, licet de ccetero
tantum foleant operari in cafu fi&o, quantum
veritas in cafu vero, uti id latius traditum tit. de
rebus creditis num. 4. 5.6. Confer de juris fictio-

T I T. IV.

nibus D. Noodt probabilium libr. 3. cap. ult.
Antonium Davinum Alteferra, in libello deju-
ris fiftionibus.

20. Fidioni non abfimiiis fimulatio eft, nifi
quod fi&iones jttris funt , & effedtum in jure
fortiuntur; at iimuiationes hominum magis, &
effeftu carere debent ubi deteguntur , duin pius
valere debet quod agitur, quam quod fimulate
concipitur. tit. C pltts valere qttod agitur &c.
Ex quibus autem circumftantiis contraCtus prae-
fumipoffitfimulatus, prolixius excuffit Lamber-
tus Goris Adverfiarior. tratt. 3. cap. 14. num.
1. & fieqq. ufique ad num. 15.

T I T V L V S I V.
De fide inftrumentorum & amiffione eorum.
Summaria.

1. Quidfint infirumenta ? An & ineriminalibus
pofifint fidem fiacere?

2. Quid fint infirumenta pttblica, qutc autoritate
publica conficiuntur. Atta publica non fiunt ex
locis, ubi ajfervari fiolent, transjerenda.

3. De infirumentis pttblicis a tabeilione confeftis.
Qute eorttm requtfita ex jure Romano ? Quce
ex moribtts hodiernis ? De protocollo per tabel-
lionem habendo ? An propria tabellionis manu
fcribi debeat ? An infirumentum fit nullum, fi
tabellio protocolium facere neglexerit ? Debet
tabellio aut tefies novijfe eos qui contrahunt aut
tefiantur. Si ob negledas atabellione jolennitates
infirumentum fit nuitum , tabellio itefis tene-
tur ad id quod, interefl.

4. Tabellio debet ejfe legitime creatus ^ admijfus.
Qtiid fi ficribat extra loctim in quo admijftts ?
Quid fi fit putativus tantum ? An inftrumcn-
tum legitime d tabellione fiaSfum ubique fidem
faciat ? An & tn locis, ubt tabellionum ufus
non eft ?

5. Quibus in cafibus tabellio non majorem fidem
faciat qttam alius privattts ? Ouid figefiispra-!
fiens non fuerit ? Qiue fides ejus, quatenus de
fiana mente tefiatoris & fimilibus tefiatur?
An fibi aut fiuis adficribere, aut alios obligare
pofifit ? An pater tabellio filii teftamentum ex-
cipere, •& vtce verja ?

6. De inftrumentis quafi publicis , trium tefiium
fiubficriptione munitis; aut confiettis per affua-
rios confiulum nationis Belgica negotiantis in lo-
tis peregrinis; de libro auffiottarii publici; de
attis collegiorum, civitatum, ecclefiarum.

7. Reguiariterexemplo infirumentipublicinon cre-
ditur. Quando tamen Credatur ? Quid fi pro-
tocollnm perierit, fied extet exemplum ab eodem
tabellione cum authentico collatum & fiubjcri-
ptum ?

8. An contra tertium vel pro tertio probet infiru-
mentum publicum ? An non fiattem in antiquis ?
An probet, quatenus habet relationem alterius
inftrumenti ? Ouo modo firmetur fides infiru-
menti publici, quodex longinquis regionibus ad-
dticitur ?

9. Infirumenta guarentigiata apud nos non obti-
nent.

1 o. Quidfit inflrumetitum privatum ? Ubi & de
apocbis, & antapochis, ac harum uflt.

11. Privatum contra jcribentem plene probat, fl
agnitum. Si quis tteget fle ficripfijfie, & menda-
cii convincatur, quo modo puniatur ? An ex
fioid, literarum collatione pofifit mendacii convin-
ci ? An infirumentum privatum , fi fcriptum
quidem jit ab aliqno, jed non jubficriptum, pro-
bet contra ettm ?

12. Contra tertium vel pro tertio non probat in-
ftrumentum privatum: ncc pro ficribente. An_y& quando, & in quibus libri mercatorum, &
ephemerides eorum probent ? An probent pro
tertio ? Bt quid, fi unus ex mercatoribus jbciis
rationes ttomine omnium ficripjcrit ?

13. Ouam fidem mereantur libri advocatorum &
procuratorum de fialariis fibi debitis ? Qmdin
librts pubticmmm ? In rationibus fiociorum ?
In notatis lignis dtfifijfis, vulgo Kerf-Stocken ?

14. Quo modo evertatur fides infirumentorum ?
Quidfiis, qui obligatus dicttur, probet fie tunc
alibi fiuijfc ? Qutdfi tefies adhibitiin infirumento
omnesjurato deponant, aliter negotium gefium
fuijfe ? Quid ji omnes negent , je prafentes
fiuififie ? Qind fi infirumentum fimulata conti-
neat ? Quid fi ficriptura diverfie fibi contraria
ab una parte producantur ?

15. Ouid , fi ab aftore (7 -reo producantur in-
ftrumentafibi invicem direfto contraria ? Ouid,
fi expluribus teftibus paucioresinftrumento con-
tradicant, aut figilltm fiuurii non agnofcattt ?
Qutdfi infirumentum fit cancellatum, deletum;

aut

-ocr page 979-

dut Miargini ejus qttid adfcriptum ?

16. Ouid, fiipfe tabelliofateatur, fefalfainin-
Jlrumento fcripfjfe ? An ttno inftrumento tabel-
lionis falfo pronunciato , etiam reliqua ab eo
fcrtpta pro falfts habenda? Si pars una injlru-
mentifalfa probetur, an & altera falfa cenferi
debeat ?

17. Aninflrumentum invalidum, finoncontineat
caufam debiti?

18. An quis poffit infirumenttm, quod pro fie
produxit, reprobare, fi & adverfiarius eo uti
velit ? & an quis infirumentum d fie produftttm
pofifit liti eximere invito adverfiario ? An liber
rationum etiam contra producentem pofifit fidem
facere ?

Uamvis inftrumentorum ap-
pellatione. fubinde etiarn tef-
tes , feu perfonse judicem in-
ftruentes, contineantur. /. no-
tionem 99. §. ult.ff. de vcr-
bor. fignifi. tamen hoc in titu-
k» inftrumentum eft fcriptura ad rerum gefta-
rum fidem comprobandam aftumta. I in re 4.
ff. h. t. I. contrabitur 4. ff. de pignor. & byp.
non in civilibus tantum, fed & in criminalibus
negotiis fidem faciens. arg. I. in exejcendis 1 5. C.
h. t. I. ult. C. de probation. I. ubifalfi 22. C. ad
leg. Corttcl. defalfis. Natn quod Hadrianus Im-
perator refcripfit, tefiibus fie nott tefiimoniis cre-
diturum, non eo pertinet, ut, per inftrumen-
ta fidetn critninis fieri vetuerit; fed tantutn ,
quod ipfos teftes przefentes cenfuerit luper crimi-
' ne interrogandosefte, ut ex vacillatione vel con-
ftantia in refpondendo dijudicetur , quo ufque
eorurn depofitioni credi oporteat. Unde & in
feq. §. 4. idetn Imperator ait , aliam ejfe auto-
vitatem prcefentium tefiium, aliam teflimoniorum,
qtia recitari fiolent., \ \

2. Sunt autem inftrumenta quafi in fubfidium
Jntrodufla; cum fine iis de veritate rei geftae
poftlongatempora vix quicquam certipofllt cui-
. quam conftare, dum jabilis eft hominum memoria,
_ vita brevis, & obnoxiafallaciis humana negotia.
.Horumvero inftrumentorum alia publica, alia
privatafunt. Publica dicuntur, primo quidem ,
. quas autontate publicaconficiuntur, veluti tabu-
lse cenfuales & alia afl.a publica, fparfim in jure
occurrentia, ac multis in negotiis adhibenda. /.
tenfus 10. jf. de probation. §. alice 2. Infiit. de
donation. I. donatio 25. ddta 27.1. in bac. 30.
/. 31. C. de donation. I. publicati 2. /. teftamenta
38. C. de teftamentis. I. teftamenti tabulas 2. C.
qttemadmod teftam.aper. infpic. & defcrib. quse ne
^corrumpantur, aut intervertantur aut amittan-
tur, in eodem loco jubentur perpetuo aflervari,
prohibita omni eorum tranflatione. d. 1.18. C. de
teftamentis. ficut etiam apud nos nunc vetitum
decreto Curise Hollandicx 11. Sept. 15 69. vol.
2. placit. Holl. pag. 14 15. ne quis ex graphejo
curia: libros domum ferat.

19. An amiffioinfirumentinoceat, fialitcr resgc-
fta probari pofftt ? Et quid, ft inftrumcntutti
ex conventione vel fiatuto fit neceffarittm ?

20. Ubi protocolla tabellionum poft corum obitunt
fint affervanda ?

21. An femper profit, jurejurando ajferere, fie nec
pofifidere nec dolo defiijfe pojfidere infirumentum,
de cujus exbibitione convetntur, quove ipfe fuifi-
fiet ufiurus ?

22. Att, fi de debito conflct, dcbitor fielutionem
denegare pofifit fiub eo pratextu , quod cbiro-
grapbum amiftum ei reddi nequit ?

23. An creditor debitorem cogcre pofifit, ut loco
amififi cbirographi alittd dct, uhi cle dcbitocon-
flat ?

3. Sed & fecundo publica inftrumenta funtj
qua: forma folenni a perfona publica , puta ta-
bellione, confcribuntur. /. contraftus \ j.C. b. t,
l. ult. C. de jure deliberandi. princip. Inflit. de emt.
vendit. quorutnrequifitaerantex jure Romano ,
ut fcriberentur a tabellione in charta fignata. no-
vell. 44. cap.i. & 2. ac exprimereturiniisno-
men Imperatoris & annus imperii, praterea con-
ful,indi£tio,menfi5, dies. nov. 47. cap. i.§. 1.
atque infuper locus, in quo conficiuntur ; ut-
pote qui tnaxime ad fidem eorum firmandatn,
falfitatemquedetegendam , conferre poteft. arg.
/. optimam 14. C. de contrab. & committ. flipu-
lat. §. item verhorum 12. Inflit. de inutil. flipu-
lat. Nequehoc, quod de loco di&uin, muta-
tum eft per d. nov. 47. c. 1. §. 1. tutn quia
Imperator difertis cavet verbis, fe priorum nihil
auferre, feu nihil antiquo juri derogare ; tuin
quia nominatim civitatis annurn inferi jubet ,
quod neceflario involvit loci feu civitatis expref-
fionem. Noftris autem moribus prseprimis ne-
cefle eft ,. ut tabellio omnia inftrumenta a fe tan-
quam tabellione confeda referat in memorialem
fcripturain, (quxproiocollttm dici folet) habentia
fubfcriptionem contrahentiutn aut teftantium ,
&t^ftium> -atque ipfius quoque tabellionis; in-
deque deinceps exempla verbotenus tranffcribat,
fuaque confirmet fubfcriptione , fignificante ,
exemplum cum exemplari feu protocollo colla-
cum convenire. Quam memorialem fcripturam
(1 tabellio non confecerit, ut ad eam velut ad in-
flruinentum principale recurri poflit , munere
privandusaliaquepoena arbitraria coercendus eft*
Edifto Caroli V. 4. Oftobr. 1540. art. 13. vol.

1. placit. Holl. pag. 318. ut tamen ob id non
videaturipfum inftrumentum dicendum nullum,
ne alioquin in tabellionis, pretio vel alio modo
corrupti, poteftateforet, interverfoautfuppref-
fo protocollo, aftus omnes eorum, qui apud
ipfum egerunt aut contraxerunt, inutiles emce-
re. Radelantius Curice Uilrajeft. decifi 125. ntm.

2. Marta in digefiis jttris noviffimi tom» 3. tit in-
firtmentum cap. 3 9. Groenewegen ad Grotii ma-
nudiift. jttrifiprttd. Holl. libr. 2. cap. 17. num.
22. lit. B. inpoftrema edttiorie. Et quamvis con-

- Ffffff 2 fuU

DE FIDE INSTRUMINTORUM ET AMISSIONS EORUM.

-ocr page 980-

fultius fit, totam primam mcmorialcm fcriptu-
'latn manu tabellionis ipfius fcribi, tamen, fi
aiio fcribente ipfe dein fubfcripferit, atque ita
confirmaverit inftrumentum, tanquam apud fe
confe&um, vim eihaud efle denegandam plu-
res opinantur. Ant. Sola ad conftit. Sabaudix tit.
dc oppofition. contra fiormam extrinfiec. infirument.
pag. mihi 277. 278. De csetero exprimendus
locus & tempus, & nomina, cognomina, qua-
litates, dignitates contrahentium autteftantium,
ac teftium, qux vulgo nota. Vide Refp. Jurifc.
Holi.part. 3. vol. 2. confil. 226.pag. 649. eum-
que in finem opus eft, ut vel ipfe tabellio, vel
teftes negotio adhibiti fide digni ac tabellioni no-
ti, noverint eos, qui apud ipfos contrahunt
aut elogia fuprema condunt, & id ipfum expri-
matur. Edillo Caroli V. 4. Ottobr. 15 40. art. 14.
•vol. 1. pLtcit. Holl. pag. 3 19. neque fuffecerit,
teftatorem aut cotitrahentem alterutri tefti no-
tum efle, fed utrique debet efle cognitus fub
pccna nuilitatis. Decreto Ordinum Holl. 18. Mar-
tii 167 1. vol. 3. placitorum Holl. pag. 487. Et
generaiiter eas adhiberi opoftere folennitates, quse
prarfinitae funt lege loci, in quo unumquodque
inftrumentum conficitur, expofitum antea tit.
de confiit. principum parte altera de fiatutis num.
13. 14. 15. quales etiam in dubio prsefumi ad-
hibitas, donec contrarium probetur , di<5tum
tit. prceced. de probat. num. 15. Quod fi folen-
nitates quaedam , legepublica vel more rieceifa-
rise, omiflse fuerint, & ob id inftrumentum ,
ac prascipue teftafnentum , eftedu deftituatur,
tabeilio ad damni reparationem lxfo obftridus
eft; cumculpafit, autprofiteri artem, quam
non caileat, aut negligenter in eS exercenda ver-
fari. arg. l.jubemus 29. in fine C. de tefiamentis.
pr. Jnfiitut. de obligat. qiue quafi ex delitto ndfic.
1.1. $. §. ult. I. 6.I. 7.fifi.fi menfior fialfi. mod.
dixerit. I. idem juris 8. 1. fifi. ad leg. Aquil.
Hugo Grotius manudutt. adjurijprud. Holl. libr.
3. cap. 37. num. 17. & ficqq.

4. In primis vero requiritur ad horum in-
ftrumentorum a tabellione confe&orum validita-
tem, ut ipfe aUtoritate publica conftitutus, ac
fides ejus publice probata fit. Qua occafione dif-
putari folet, an gefta apud tabellionem putati-
vum , vel creatum quidem fed impedimento ie- i
gali laborantem, fubfiftant, nec ne ? Uti & ,
an inftrumentum nulium fit, ac fide publica
deftituatur, fi tabellio extra territorium Princi-
pis iilius, a quo creatus eft, iilud confcripferit ?
Ac, quid juris fit, fi confcripferit quidem in
territorio ejufdem Principis, fed in alia urbe vei
pago , quam in quo a magiftratu admiffus eft ?
Quse omnia a me jam tradata vide in tit. de ofi-
ficioprcewum num. 6. & 7. Cseterum , ubinui-
lum in tabellione vitium, riullus defe&us eft,.
confeda ab eo mftrumenta publica non tantum
in loco, in quo creatus ac admiffus eft, fed &
ubique aliisin locis, fidem inveniunt ,• utexiis,
qusein tit. de confiit. princ. part. ahera de ftatu-
tis num. 13. t? ficqq. di&a , colligi poteft: ex-
ceptis iis regionibus, quarum lege rcprobatUs
deprehenditur ih univerfum ufus tabeilionum;
utpote in quibus licet teftamenta aiibi cofam
tabeliione condita & contraftus a tabeilione aiibi
confcripti fidem mereantur, & effe&um habeant
circa res illic fitas, difficilius tamen admittun-
turea, quse ad aftus judiciales expediendos per-
tinent. Atque hinc eft, quod in Geiria Gelri
nihil deferunt inftrumento mandati ad lites, a-
libi coram tabellione ac teftibus fafto, fed4cri-
ptum apudafta, feu coram lege loci, manda-
tuin requirunt ; quin & circa contradus, 8c
teftamenta, alibi a tabeilione confefta , teftimo-
nium ipfius magiftratus , quo figtiificatur ,
hunc, qui inftrumentum fcripfit, talem efie,
cui in omnibus fidem habent. Leeuwetr coifi.
fior. part. 2. libr. 1. cap. 29. ntim. 11. paYens
p. mem. Pauius Voet de fiatutis fiett. 1 o. num.

11.

iv:

Li-E XXIi; T i

5. Obfervahdum tamen, hanc tabellionum
fidetn publice probatam non uitra operari, quam
quantum ad ea, quae a tabellione, qua tali,
adeoque riomine officii gefta funt: in cscteris nori
majorem eos, qUam privatos quofvis alios inte-
grs famae homihes, fidemfacere, duinveltan-
quatn teftes in negotio , cui interfuerunt ut pri-
vati, producuntur, vel inftrumentum fine for-
ma folenni, fihe teftibus, adeoque privatum ,
ingratiam tertii, abiis confcriptum eft. Confer
"Mcnochium de arbitr. jud. libr. 2. xafitt 1 oj-
nttm. 3 9. & fieqq. Mafcardum de probation. con-
clufi. lioi.quantafit notarii autoritas. Prseterea,
in quantum hon de ipfis geftis a&is atque tran-
fadis inter_rf>artes teftantur in fuis inftrumentis_afed de ptsereqUifitis qualitatibus pacifcentiurn
aut teftantium , vulgatis claufulis comprehendi
foiitis, praefumtiohem quidem veritatis pro iis
miiitare , fed hanc contraria probatione fubverti
pofle, Antonius Faber. docet, dum teftatorem
fanse mentis efle, muliercm Vellejano renutician-
tem beneficii fui admonitam fuiffe, aiiaque fimilia,
inftrumentoaflertafunt. Cod. libt. 4. tit. 14.
fin. 24. Quin imo , nuilam oiniiiho fidem in-
venit taheilionis inftrumentUm in iis, quisb non
prsefente, fed abfente tabellione inter partes atSa
dicuntur. Abr. \ W&fel ad nilpeW. conftk. ffliri*
jett. art. 6. ntim. 24. Uti.nec m his, qusetaw
bellio in publico inftrufnento in fuam fuorumve
fcripfit Utilitatem : qua fatione nemihem fibi
fuifve in teftaihento aiieno adrcribere poffe i fM
magis falfi ieum effe ex jure flohisino, a.libi di-
cehdum erit, ac patet ex i. Divtts 15. fifi. adleg.
'Corn. de frfj&tl tft; C. de Ms ijiti fibi adficripfer. w
tefiament. Et quefnadmodum £xemplo pernicio-
fum eft, ei fcriptura: credi , qua unufquifque
fibi adnotatiohe propria debitbrem conftituit. L
exemplo 7. C. dc probation. ita quoque fufpe&uiti
haberi debet illiid notarii inftrumentum , quo
non fe aiiis, fed alios fibi filiove fuo devin&os

qum
filiu§

fcribit. Nam etfi nori videtur negandum

-ocr page 981-

filius fuo patri vel matri, & pater viciiiim fuo
filio, teftamentum condituro tanq-uam tabellio
adeife, ac fupremum morientis elogium excipe-
re poiiit, dummodo nihil fibi fuifve adfcribat;
eo quod non tam ipfi teftatori morienti, quam
potius heredibus inftitutis ac legatariis commo-
dum inde fperandum eft. arg. /. r. §. inter filium
2-ffi. adleg. Comel.defialfis. I. qmicfiamento 20.

per contrarium 2. jfi.qui iefiam. fiac. poff, Pec-
kius de tefiamentis conjugi/m libY. 3. cap. 11. ta-
men quoties aut patris aut fiiii commod bin ver-
titur, ac verlatur fpes lucri, vel damni metuS ,
filium patripatrem fitio teftem idoneum non efte,
expeditum eft. /. teftis idoneus 9. ffi. de tefiibus §.
fied neque heres "I o. Infiit. de tefiameM. crdin. At
quis , obfecro , magis teftimOnium perhibet,
quam qui haec aUt illa apud fe prseientem gefta
efte, ac obid fidem plenam mereri, palam pro-
fitetur ?

6. Non etiam hoc ioco praetermittendum, iri-
ftrumentis publicis fecundum jus Romanum exx-
quata fuifie quafi publica, qua: cum privatim
fcripta eftent, trium teftium fide dignorum fub-
fcriptione munita erant. l.pen. C. qui pot. inpign.
Atque infuper ex moribus noftris in fide publica
facienda exsequatos eife adtuarios confulum gen-
tis noftra; ad peregrinas oras merdaturs caufa mif-
forum, ex decreto Ordinuin Generalium. 8 .Dec.
1612. Dol. 2. placit. Holl. pag. i 3 3 3. & 1. No~
•vembr. 1633. d. vol. 2. pag. 1342. 1343. Lir
brum quoque pra?conis feU au£tibriarii de rebus
audione publica diftrattis , earuttique pretio ,
emtore, ac fiinilibUs ad audioiiem publicam per-
tinentibus, ad inftar inftrUlnenti publici plenam
fidem facere, five ipfe fcripferit, five. per fcri-
baiii autoritate piiblica eleitum fcribi curaverit;
au&ibriis tempbre, prb Variblbcorumufu, dor
cet Ant. Matth^us de auttion. Ubr. 1. cap. 9.
Ttttm. 5, Denique & acta publica COllegiotum, ve-
luti civitatuni , ecclefiarum , nofocomioruin ,
pro publicis haberi,^! ac in ipfis quoque caufis
<iollegiorum plenam fidem facere, ttadit Leeu-
«teh cehfi. fbr. pktt. "2 .Uhr. 1. cap. iplkum. 16.

,€oquod illi,, quib'us id incuihbit, ifta rioh
ih fuu\h fed collegii" cofhmodum ufurffque cbtir
fcripferurit , ideoque ita fidem merentur , ofi
apparitores oificii nomirie quid teferentes. f

7. Ex fupra diftis colligi poteft, qbae inftru-
menti publici Vis fir; neinpe, quod plenam fi-
dem judici faCiat, ii modo authentiCum fuerit;
hon item, fi exempium tarituin; quippe e?c quo
regulafiter jiis dicendum non eft; nifi fide pu-
blica tfarifcripturh fit , citata adverfa parte. /.
htticunqiie 2. ffi.h. t. 1. t. §. fiedfiiinum 7.ffi. de
bonor. poffieffi. fieCund.tah. i. ult. ffi. icftdm. quem-
& 'dm, aper. infp. & defcrib. jurift. /. publiCati 2 .
C:foiej}athefttii. Qrdoti. op dijujliiie in de Stedeit
eh ten plattcn Lande vah.Holland. I. Jpril 15 80.
irt. i8.Inftrua..fcui-i£eHbll. drt.68. Brabantirisq
art. 346. vol. 2. placitfHoll. pag. &fy Amplia-
tioInftrua. Curi^eHbll.₍21 .Deti 1$79. art. i7.

quo fado, authentici ipfius, aut protocolli ex;-
hibitio non ultra jure defideratur. Ant. Faber
Cod.lihr. /\.tit. 16. defin. 6. & 16, velnifiexem-
plum fit actoruin fifcaliuin, & is, cui defcrl-
bendi poteftas iadaeft, caveat, fe eoadverfus
■fifcum autrempublicamnonufurum. l.infiraudem
45*. §. ipfie autcm 6. ffi. de jure fifici. Quinirno ,
fi manu tabellionis exemplum ex protocollo ejus
tranftcriptum fit, ac munitum fubfcriptione ta-
bellionis , id cum authentico convenire teftantis,
& forte poftmodumprotocollum incendio aliov'e
cafu perierit, magiseft, ut hujufmodi exemplo
fides haberi debeat, utcunque collationis ergo
pars adverfa citata non fuerit. Ant. Faber Cod.
d. libr. 4. tit. 16. defi. 16. Confer Mynfingerum
cetit. 6. obfierv. 73. 74. 75. Fachineum controv,
libr. 11. cap, 3 8. Covarruviam pratt. quceft. cap.
19. Joh. Andr. Dornfpergerum fiyntagm. juris
de prohation. libr. i.cap. 5. pofi.med. pag. 116.

Dfi FIDE INSTRUMENTORlTk ET AiftsSlONE IORUM.

8. Non tamen inftrumerttum publicum, inter
duos celebratum, probat pro rertio aut contra
tertium; cum res*inter alios a£ta aliis neque no-
ceat neque profit, arg. /. ficcpe confiitfkum 63;
ff. de rejudicatd. I. Imperatores^ .Jfide tratifailton.
I. uit.ffi. deinterrogat. in jure faciettdis. I. ult.ffi. de
prohation. Sc argumento eorum , quar fcripfi dd
tit. dejurejurando num. 20. Quamvis negari ne-
queat, quih inde pro terfio fubinde quardam
"pr^fumtio nafcatur, utcunque debilior, quam
utonus probandi in adverfarium derivaret,fecun-
dum fadi ipedies, qu® funt irt /. fi dtto 13. pr.
fif. dejurejurando, 1. qucero ult. ff. de ccdiiit,
ediiio. Fachineus controverf. iihr. n.cap. 36.
Mafcardus de probation. concluf. 940. num. tdt.
Rebuftus ad cohftimtiones regias tom. 3. tratt. dt
ihventario aH: i. mm. 10. nifi forte in antiquis»
Artdr. GayYlibv. 2. obferv. 37. num. ult. Sed & „
fi in inftrumento pubiico inftrumenti alterius
mentio fiat,. fioh aliter fid&m faciet quantum adt
rtarrata ex eo ihftrumento, quam fi ipfum illud»
cUjusinjedamentio, exhibeatur , etiamfi inftru-
menti altefivis plcna verba¹ tranftcripta eflent.
aiith.jiqiiis iri dliquo C. deedendo. l.uit.jf.deproba¹timib. Catpzovius defin. for. part. i. conftit,
•i-j.defin. 4. .Jacobus Coren obferv. 3 2. num. 44.
4.j, Ant MkAihif d? an^on: 0. 1. tap. 19.
hnm. 73; iD^hique , fi ihftruihentum publichrh

rhbnent PragMici, fiis, qui tali initrumentqi
Uti Vult, jurigat ei ftripturn ac figillo public6
mUnitum tcftirnonium magiftratuum ioci,' ubi
faftum , quo fignificattlr , inftrurnentum taiis
argiimdnti feu taiia continens, & perfonE ejus
loci publicS feti legaii confcriptum eife. Mend-
bkm depfcejfumtioit. libr. 2,prcefi. 78. «um. 10.
& 14. jBerlichius conclufi. pratt. part. 1. con*
ciuf. 44. mrn. 34. 3 5. Leeutfen cenf. for. part,
<2. libr. 1. cap. 29. tium. ti,

9. Quse vefo apud alios inftrumentis f>ubli-
cis, qu£ giiarehtigiata dicunt, per tabeliiones
Ffffff 3

con-

-ocr page 982-

confcriptis, vis tribuitur, quod nempe paratam
executionem habeant, ea apud nos in ufu non
eft; fed praxi receptum , fubjungi inftrumentis
confenfum in condemnationem eorum, qua: iis
•comprehenfa funt. Confer Meruiam praxi libr.
4. tit. 100. Ant. Matthseum de auttion. libr. 1.
tap. 5. num. 2. Leeuwen cenf. for. part. 1. libr.
4. cap. 3 6. tium. 6. 7. ibique alios cit.

10. Inftrumentum privatum dicitur , quod
autoritate privata a privatis eft compofitum ;
quo & epiftola? referendie. I. qui negotia 34. ff.
tnandati. I. Titius Sejo 24. /. quidam 26. jf.de
conflit. pecunia. I. cum tabernam 34. §. 1. ff. de
pign. & bypotb. ac rationes domeftica?. /. in bac
atfione 3. interdum 14. /. pen. jf. ad exbiben-
dum. Et vel obiigatorium Vel liberatorium eft.
Obligatorium aiiter fyngrapha, chirographum,
idiocheirum, cautio, appellatur. l.lefta 40.jf.
de reb. creditis. /. pen. C. qui pot. in pign. I. libe-
rationem 3. 1. ff. de liberat. legata. I. Labeo
2. §. 1. ff. depattis. Liberatorium apocbce & fe-
turitatis nomine venit. l.plures 19. C. h. t. I. in
contrattihus 14. §. 1. & 2. Cod. de non numerat.
pecun. Antapocha: magis obligatoriis quam hbe-
ratoriis fcripcuris adnumerandse funt; cum eas
'debitor fuo det creditori, iifque profiteatur, fe
reditus, penfiones, uluras, aliaque fimilia annua
aut inenftrua folviffe , ut itaappareat, debitum
a debitore fuifte agnitum, & prazfcriptio tem-
.poris fummoveatur, d. I. piures 19. C. h. t.

11. Omnis autem privata fcriptura contra
fcribentem plene probat, arque ac publica, licet
non eundem habeat cum publica eftedum circa
prarlationem in pignore tribuendam. /. Publia
,Mevia 26. §. Hlt. ff. depofiti. d. I. 24. & l. 26.
ff.de conflitut.pecun. ]wnh. I. pen. C. quipot.in
fign. Sande deaf. Frif. hbr. 3. tit. 12. defn. 13.
Bufius de offic.judicis cap. 4. num. 2 5. Fachineus
ontrov. libr. 11. cap. 29. & 31. Si modo de
fcriptura conftet ex propria adverfarii fcribentis
agnitione; qui ne temere ad inficiationem fcri-
ptura: fuas confugiat, conftitutum eft, eum men-
dacii conviftum in duplum damnandum efle, fi-
cutmoribus ad pcenam arbitrariam. auth. contra
C. de non numerat. pecun. ibique Groenewegen!
noveil. 18. cap. 8. Ut tamen, ex fola literarum
coliatione mendacii convinci nequeat, fi non
alia indicia concurrant. ad debiti fcriptura abne-
gata comprehenfi adftru£tionem, neviafalfi cri-
minipandatur, licet id a Juftiniano videatur pro-
bari cumaliqua diftinftione. /. comparationes 20.
€,,h. t. noveil. 73. cap. 4. & 7. Gudelinus de
jure novijf libr, 4. cap. 11. verfu caterum. Cuja-
cius ad noveil. 49. Ant, Faber Cod. libr. 4. tit.
14. defin. 71. Carpzovius defin. for. part. i.
tonfiit. 17. defin.12. Brunemannus adl. 20. &
autb. adhcec. C. h. t. Bufius de officio judicis cap.
4. num. 11. & feqq, Planc, fi fe fcripfifle fa-
teatur, ea autem , quse fcripto comprehenfa ,
fafla dicat, fcripturi fua plena conftabit auto-
fitas j donec contrarium probatum fuerit. arg.

I. generaliter 13. C. de non rnmer. pecun. I. indt
Neratius 23. §. ult.fifi. adleg.Aquil. Fachineus
controverfi. libr. 11. cap. 29. Utrum autein Ipfe
totum inftrumentum fua manu fcripferit debi-
tor atque fubnotaverit, an tantum fcripturse ab
aiio confcriptse fublcripferit, parum refert quan-
tum ad probandi vim. d. I. peti. C. qui pot. in
pign. pr. Infi. de emt. vendit, l. contrattus 17. C.
h. t. Si tamen totum inftrumentum de fuo de-
bito vel rerurn fuarum obligatione fcripferit qui-
dem, fed nomen fuum non fubfcripferit, neque
etiam fic inftrumento inferuerit» ut fubfcriptio
fupervacua videretur, dum forte nomen Tuum
ex more Romano prsemifit, (juxta formulas oc-
currentes in /. Lucius Titius 24. I. Publia Me-
via 26. §. ult. I. Qujntus Cecilius 28. ff. depofi-
ti.) fcriptura hujufmodi, velut imperfefta, non
haberet probandi vim ; tuin, quia quis poflet per
talem fcripturam aliena: tantum obiigationi mi-
nifterium prarbere , totamque debiti confefllo-
nem non fuo fed alieno nomine concepiffe, dein-
ceps fubfcriptione per eum, cujus nomine ac ro-
gatu fcripta, perficiendam ac confirmandam ;
tum etiam , quia novum non eft, privatas fcri-
pturas obligatorias manu debitoris de debito vel
liberatorias manu creditoris de folutione in an-
teceflum parari, ut numeratione deinde fecuta
per fubfcriptionem firmentur. Nec obftat l.pett.
§. I. ff.de pignor. &bypothec. eo quod illic agi-
turde probanda pignorisobligatione, qua? epi-
ftola illa anterior erat; cutn autor epiftolce, pro-
fiteatur depraterito, fe tunc, cum mutuum ac-
ceperat, rogafle creditorem fuurn, nefponforem
fed pignora acciperet: quod ergo epiftola illa
poftmodum fcripta nequediem nequeconfulemt
neque fubfcriptionem habebat, non idcirco ob-
ligationem pignorum ceffare merito in d. I. re-
fponfum fuit; cum hypotheca confenfu contra-
hatur, adeoque res , de qua convenit, etiam fi-,
ne fcriptura obligetur , ac generaliter fcriptura:
fiant, ut, quodaftumeft, per easfaciliuspro-
bari poffet; & fine his valeat quod adtum eft,'
fi modo probationem habeat. /. contrahitur 4.ffl
eod. tit. depignor. & hyp. Non etiam repugnat
/. fidejuffior 26, §. pater i.fif. depign. & bypotL
ubi fiJii prsedium obligatum dicitur, quia is pa-
tris rogatione& patris nomine fcripferat chiro-
graphum, quo pater inter alia prasdium iflud ,fi-
lii fcribentis obligaverat, cum tamen filius iftud,
inftrumentum neque fubfcriptione fua neque fi-
gno fuo firmaflet. Etenim in fpecie iftius legis
pater pignori pbligaverat rem filii, & fubfcri-
ptione fua illud inftrumentum firmaverat, atque
ita pignoris obligatio per illud inftrumentum fite
perfedum contigerat ; fed quia nemo rem alie-
nam obligare "poterat fine domini vo!untate_ajuxta /. aliena res 20.ff. de pignorat. dtt. adeo-
que nec pater eam, qu^filii erat, confenfusau-
tem etiam tacite rebus ipfis ac fadtis declaratur,
hinc Jurifconfiiltus cenfult, fjlium abunde co|i-
fenfum fuum in pignus fignificafle, quod ipfe

*v ■ ' ~ jntef

Lie. X XII. T i t: IV.

-ocr page 983-

De fide instrumfntori

»nter res a patre obligandas manu fua fecerat
etiam domus propria; commemorationem: fic ut
ibi ea fcripturse pars, qua filius fuam quoque
domum inter pignora a patre obligata memorat,
non tanquam icriptura qusedam perfe<5ta, fed
tanquam fadtum aliquod, ad eliciendum indefi-
lii confenfum fufficiens, confideretur.

n. Contra tertium, aut pro tertio, privata
fcriptura fidem non facit, cum ne publica qui-
dem eam vim habeat, ut fupra traditum : mul-
toque minus pro ipfo fcribente, fi non aliis for-
tioribus juvetur adminiculis, probare poterit dor
meftica adnotatio aut rationes. Exemplo namque
pemiciofum fuitvifum , eifcripturseqredi , qua
unufquifque fibi adnotatione propria debitorem
gonftituit: ufqueadeo, ut ne fifco quidemper-
miffum fuerit, ex fuis fubnotationibus facere de-
biti probationem. /. injlrumenti 5. 1.6, i. 7. C.de
probatian. Eftecit tamen mcrcaturse utilitas ac fa-
vor, ut monbus indu£tum fuerit, iibros merca-
torum, quibus debiti ac creditimercatorii ratio-
nes continentur, femiplenam facere probatio-
nem, ac jurejurando mercatoris aut morte ejus
firmatos plenam fidein invenire,quot?es mercator
integrse famae & exiftimationis eft; quafi contra-
hens cum mercatore, nec fcripturam de contra-
£tu faciens, videatur tacite mandaffe , ut rner-
cator contraflus ipfius terminos atque qualitates
bona fide in fuas referat rationes, fidem deinde
facturas. Jac. Coren confil. 16. num. 18.^fieqq.
Bufius de officiojuduiscap. 4. num, 26. Groene-
wegen ad l. &feqq. C. deprobation. Carpzo-
vius defin. fior. part. 1. confiit. 17. defin. 3 5, Me-
nochius de arbitrar.judic. libr. 2,cafiu91. Parensp.
mem. Pfcius Voetdefiatutis fett. 5. cap. 2.num.g.
idque qStenus ea continent, qu£e ad mercaturam
fpeftant; non ad alia, veluti fidejuffiones, mutui
dationes,mandata,& fimilia. TJnde fi fcriptum fit,
Titiuin pro Ma^vio merces emente fidejuffiffe, vel
Msevium ex mandato Titii merces emiffe, ac de*
inde Titius conventus fidejuffionem aut matida-
turn ncgeteffc interpofitum» aliundequam ex li-
bro mercatorio , utcunque per jusjurandum aut
mortem firmato,id prqb.andum fqret. Andr. Gayl
libr. 2. obferv, 20. num, 8. 9. Menochius de ar-
bitrar.jud. d. libr. 2. cafu 91. num, 25. Carpzo-
vius defin. for.part. 1. confiit. ij.defin. 37. Groe-
newegen ad d. I. 5. C. de probation. Sed & , fi
totus contra&usnegeturcum mercatore cclebrar
tus, totanegeturtranfmiffio mercium, alia pro-
batione prseter rationes mercatoris opus eft. Groe-
newegen d. loconum. 3. Leeuwcn cenf. for.part.
2. libr. 1. cap. 29. num, 19. Minorem quoque
manuali, feu diariis aut ephemeridibus mercato-
ris , quam quidem libris legitimam debiti &
crediti oppofitionem habentibus, fidem opor-
tere tribui, traditum Rota; Genux decifi 2.
num. 27. Denique regulariter hi libri pro tertio
autcontratertiumfidemhaudfaciunt, nifi aliun-
de juventur, indiciis ac praefumtionibus. Re-
fponfa Jurifc. Hcll. part. 5. confil. 193. autnifi

M £T AMISSIONE EORUM. 967

plures focii mcrcatores ncgotiaticnis cnram atquc
adminiftrationein , vel rationum confcribenda-
rutn provinciam , uni demandaverint; tunc
enim ille, qui fcripfit, non fibi tantum, fed &
reljquis, nec tantum contra fe, fed & contra re-
liquos fpcios fidem facit in iis, qua? ad iftam re-
fpieiunt focietatem,¹ argumento eorum quae di£ta
tit.pro fiocio num, 13. &feqq.

13. Porro libris mercatorum in fide faciendjl
hodie nonabfimiles libri rationum , quos de fa-.
lariis fibi debitis advocati, procuratores, aliique
hisfimiieSj confcribere confueverunt, concur-
rente fcilicet probabilitate , aliifque fimilibus,
quse fuperius de libris mercatorum enarrata funt.
Jacobus Coren canfil. 29. num. 1. ficqq. ad
num. 13. Idemque de libris publicanorum jure
afferucris; licet non defint, qui hifce plenam
fidexn arrogant; fed nullo jure; cum eniin ne
fifcus quidem ex fuis adnotationibus debituin
probare poffit, utfupra monitum ex l.y.C.de
probation. non major utique publicanis tribuen-
da videtur aut fides aut autoritas; quippe qui om-
netn fuam poteftatem ex eo folo metiri poffunt,
quodin veftigalium exadione fifcum reprarfen-
tent; minore etiam , quainfifcus, fidedigni,
dum eos audacis atque temeritatisleges incufant.
/. quantee 12.ff. de publicati. & vetfig. Anr. Mat-
thaeus de autiion. libr.j. cap.6. num.36. Societatis
quqque rationes inter ipfos focios fidem mereri,
pofitis certis requifitis, quoties vel promifcue per
omnes focios confcripta» funt, vel per unum ex
reliquorum voluntate, tradit Mcnochius de arbitr.
jud. libr. 2. cafu 92. HedorFelix defiocietatecap.
38. num. 14. & fieqq. Notas quin etiam Iigno
diffiflo incifas, cujus partem aiteram venditor
mercium minutim diftra<5taruin partem emtor te-
net, ( quse fcerf-Stock^en dicuntur ) in his mi-
nutis eandem fidem facere, quam in majoris mo-
menti mercibus fcripta: mercatorum rationes,
aequum eft, dum notas tales fcriptur® vicem in-
ter imperitos obtincre ufu indudum. Parens p.
m. Paulus Voet de fiatutis fied, 5. cap. 2. num, 9.
in med.

14. Csterutn multifariam tum publici tum
privati inftrumenti.fides fubvertitur in totum ,
aut extenuatur. Efenim, ut nihil dicam de re-
quifitorum folennium &diei,mcnfis,fimiliumque
itl publicis inftrumentis omiffione, intotum ener-
vantur inftrumenta probatione in contrarium,
dum is, qui in inftrumento fcribitur certo die
praefens contraxifle, apcrtiffime docet, fe toto
illo diealibi fuifle. §. itcm vcrborum 12. Infiit. de
inutil. fiipulat. I. optimam 14. C. de contrab. &
committ. ftipulat. Confer Menochium dearbitrar,
judicumlibr. 2. caftu 1 o5. num. 33. &Jeqq. Myn-
fingerum cent. 4. obferv. 39.HMW. 3. &fieqq. Uti
&, fi teftes adhibiti omnes oblpquantur mftru-
mento,aliterquenegotiumgeftum efle,jurato de-
ponant.arg. novell. 73. cap. 2. & 3. Mynfingerus
cent. 4. cbfierv. 3 9. in pr. Menochius de arbitrar.
jud. libr. 2. cafiu 105. num. 32. Longe magis,

-ocr page 984-

"L i b. XXII. T 1 t. IV.

fi orrmes negent fe infbrumento prsefentes aut ad-
hibitos fuiife , aut iiiuda fe fubfcriptione fignove
munitum. arg. /. i. §. ult, 1.4. /. yjf. teftam*
quemad. aper. infpic. & defcrib. Menocbius de ar-
bitrar.jud. Itbr. 2. cafu 105. num. 9. & feqq. Si in-
ftrumentum ipfum iimulata comprehendat, dum
vei perfona aiia inferta eft, quam quse vere con-
traxit; Vei alia res, quam de qua vere a&um ;
vei aiius contra&us, quam qui re ipfa celebra-
tus fuit: eo quod plus valere debet, quod agi-
tur, quam quodfimuiate verbis inftrumenti con-
ceptum eft. /. 1. 2. & feqq. C. plus valere quod
agitur, quarn quodfimulate concipitur. Si in unius
ejufdemque inftrumenti fubftantialibus contraria
inveniantur , quae conciiiari nullo modo pof-
Junt, adeoque iimui exitum invenire/iequeunt.
arg. /. fi Titius bercs 16. ff. de condit. infiitut.
I. diverfice 14. C. b. t. I. ubi pugnantia 18B.jfi. de
Kg.jur. (Contra quam ftatuendum foret, fi nui-
la in inftrumento pugna fit, fed iiiud diveriis
conftans capitibus, in nonnuiiis profit produ-
centi, in aiiis obfit. Vide Carpzovium defin.
for. part. 1. confiit. 17. defi. 7.) Sifcriptura? di-
verfse , fidetn iibi itivicein derogantes, ab una
eademque parte proJata: fint. d. i. divcrfce 14.
C.h. t. nifi illx uitimam voiuntatem contineant,
quo cafu vel pofteriori fcripturae, vel fi utra-
que eodem tempore confefta fit, ei qua minor
comprelrenfa quantitas , ftatidum foret. I. fi
inibi 12. ult. jfi. de legatis 1. /. Sempmiius
Proculus 47. jfi- de iegatis 2.

15. Quod fi non ab eodem, fed a diverfis
argumenti contrarii inftrumenta edantur, velu-
ti, 11 a reo inftrumenta producantur dire&o pu-
gnantia cutn iis, quse ab actore pro ejus inten-
tione prolata funt, fic ut alterutrum falfum efte
neceile fit, dubia tantum utriufque fides eftl-
citur : quo fit, ut judex tunc alterutri jusju-
randutn velut in caufa dubia deferre foieat; ex
/. admonendi 31. ff. de jurejurando. de quo plu-
ribus adum tit. de jurejurando num. 28. Utta-
men magis ei , qui pubiicum, quam qui pri-
vatum inftrumentum adduxit, jusjurandum vi-
deatur deferendum , ubi ex pugnantibus publi •
cum aiterum, alterum privatum eft; quali ma-
jor pro publico quam pro privato praefumtio
miiitet; nifi aiiud judici fuadeant circumftantia;
concurrentes. Confer Ant. Fabrum Cod. libr. 4.
tit. 16. defin. 3. Simili modo non in univerfum
perit, fed tantum diminuitur , inftrumenti fi-
des, fi ex majore teftium adhibitorum numero
pauciores contradicant, aut figillum fuum vei
fiibfcriptionem haud agnofcant. /. 1. uit. ff. te-
ftam. quemadm. aper. infpic. & deficrib. poteftque
eo cafu purgari fufpicio adverfus inftrumentum
nata , II teftis iiie mendacii circa inficiationem
convincatur, quod fieri poteft per depofitio-
nem reiiquorum , jurato aiferentium , hunc
quoque, qui negat, prtefentem fuiffe ac cum
reiiquis fignaffe. Canceiiatione infuper, ac ra-
fione, vel indudione, vel lini incifione, aliif-
que fimilibus, extenuatur inftrumenti fides, nifi
hxc in ea appareant inftrumenti parte, qua il-
lud fufpeftum fieri nequit, vel ex voluntate par-
tiumdeleta ac fupra fcripta fint, vel legi adhuc
poffint, /. ft cbirograpbum 24. ff. de probation.
I. fi unus 12. C. de tejiamentis. /. 1. pen. &
ult.jfi. de bonor. pojfijf. fiecund. tabulas. I. 1. &
tot. tit. jfi. de bis quce in tefiam. delentur. I. iti-
dufium 22. C. de fiolutione. Quo etiam pertinet,
fi quid margini inftrumenti per tabellionem aut
alium inftrumenti fcriptorem adje&um , nec te-
ftium fubfcriptione firmatum fit: cum nec hoc
fufpicione careat, fi non aliunde juvetur; per
ea qua: habet Joh. Papon libr. 9. tit. 8. in ap-
pendice arreft, 2.

16. Non tamen inftrumento publico fides
decedit ex eo folo, quod forte tabellio in eo ad-
hibitus fe falfa in illud retulifte confiteatur : nam
Jicet ea confeflione ita fibi noceat, ut faitem one-
re probandi confeflionis fuse falfitatem gravan-
dus fit. arg. /. inde Neratius 23. §. ult. jf. ad leg.
Aquil. non tamen per eam tertio adimit jus fa-
ciendi fidem ex illo inftrumento, pro quo , tan-
quampublico, prsefumtio veritatis militat; curn
taiis, fua confeflione jam publici judicii, puta,
falfi reus, & pro judicato habitus, infamisfit,
atque infuper propriam alieget turpitudinein ,
quales nec fidem merentur nec audiendi funt.
arg. /. 1. jfi. de confieffis, l. atbletas 4. §. ult. /.
5 .ff.de his qui not. infiam. junft. /. infamcm 7.
ffi. de publicis jtidiciis, l. quccfitum 13. jfi. de tefii-
bus. Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. 16. defin. 11.
Sed &, fi maxime tabeiiionem ex eo condem-
natum proponas, quod in inftrumento aliquo
conficiendo faifitatem commififfe conv^feus fuit,
ne tum quidem reliqua per eum confc.' ipta ante
condemnationem inftrumenta viribus deftituta
cenferi debent, quamdiu in his quoque falfita-
tem adhibitam efle probatum non eJt. Jul. Cla-
rus §. fin. qttccfi. 73. ntim. 4. Quin imo, fi
ipfum illudinltrumentum quod producitur, fai-
fa in aliquo capite continere, jam demonftra-
turnfit, in cxteris tamen fui partibus ab illoca-
pite faifo haud dependentibus cur fidem non fa-
ceret, nihil vetat. arg. l.pen. C. de tranfiafiion.
Qua ratione fi fcriptum fit, Titiutn Masvio cen-
turn aureos numeraffe mutuos, ac pro eorum
reftitutione Sempronium fidejufliffe, mutui pro-
batio ex illa fcriptura , fubfcriptionem debitoris
habente, re&efiet, iicet Sempronii fidejuflio-
nem confiftam faifamque efte judicatum jam
fuerit. Uti enim fententia pluribus conftansca-
pitibus ex parte jufta & ex alia parte iniqua
elfe, ac ob id adverfus unum caput ejus & appel-
iatio fieri, & reftitutio in integrum peti poteft.
/. etiamfi patre 29. §. ex caufa 1. ffi, de minor.
25. annis. I. qttctdam mulier 41. ff. familite ercifi
cttndce. I. fi qui feparatim 1 o. §. ult. ff. de appel-
latiott. ut teftamentum pro parte refcindi ut inof-
ficiofum, pro parte alia firmum eife , tanquam
non contra pietatis officia conditum. /. nam etfi

-ocr page 985-

sy. §. ult. ff. de inoffic. teflam. I. in fubfiitum-
ne 3v.ff.de vulg. pupill. fubflit. uc denique
ea Jola, qua: quis libi in alieno adfcripiit teita-
mento, pro faliis habentur, ac pro non fcriptis ,
manente in cseteris vigore teftamenti, fecundum
ea, qu;c tit. de his qucc pro nvn fcriptis. expli-
canda erunt; ita & ex pluribus feparatis ejuf-
dein inftrumenti capitibus , alterum verum efte,
akerum faliitate laborare, novurn aut improbabi-
le non eft. Refponfa Jurifc. Holl. part. 2. confil.
126. quxfl. 1. in med. Fachineus co?itroverf.
libr. 9. cap. 79. Aliter Menochius de prafum-
tion. libr. 5. pr&fi 21. Mafeardus de prohat. concl.

743-

17. Gaufain debiti quod attinet^ eain inftru-
xnento inferi necefle eft, ut ex eo efficaciter agi,
ac plena debiti probatio peti poflit : adeo ut
omiffio ejusefliciat, onus probandi in eum re-
jici, qui debitum flbi afferit. I. cum de indebito
2 5¹. §. ult. ff. de probation. I. palam 2. §. circa
primam 3. Jf. de doli mali & metus except. Quod
& jure Canonico firmatum. cap. fi cautio 14. ex-
tra. de fide inflrumenU Mafcardus de probation.
toricl. 3 45.. Andr. Gayl libr^ 2. obferv. 13. num.
9. Carpzovius defin. for. part. 1. confiit. 17.
dcfin. 39. Si tamen cautiones judiciales, quse
appellanturgerechtclijke Schult-bektnteniffen, in-
difcrete, ideft, nulla addita Caufaconcipiantur,
easnoneominusefflcaces haberi inGelria, fcri-
bit Lambertus Goris adverfar. tratt. 4. §. 19.
Idemque in Saxonia obtinere , docet Carpzo-
vius defin. forenf. part. 1. confiit. 17. defin. 40.
imo communiter fere receptum effe, colligi po-
teft ex allegatis apud Mafcardum de probation.
tbncluf.*$num. 16 Apud Antwerpienfes
quoque ex inftrumentis caulam debiti non con-
tinentibus jus dici , ac fequi poffe condemnatio-
nem, ftatutis iftius urbis expreffum eft. tit. 53.
art. uti & nonnullis urbium Flandria: legibus
municipalibus, ut autor eft Damhouderus praxi
civilicap. 175. num. 11. & feqq. Sed & j fi in
inftrumento obligationis mentio fiat acceptae pe-
cunia;, nec tamen fpecialis caufa numerationis
expreffa fit, in dubio videri obligationem ex
mutuicaufa defcendere , poft alios tradit Simon
van Leeuwen cenf. for. part. i, libr. 4. cap. 4.
num. 4. Denique etiatn, cum ex perfonarum
contrahentiuin qualitate fatis fuperque colligi po-
teft caufa debiti, inftrumentum ob ejus omiffio-
hem viribus haud deftitui, exemplis demonftrat
Groenevvegen ad d. I. 25. §. ult. ff. de proba-
tion,

18. Quifquis autem inftrumentum aliquod
pro fe produxit in judicio , illum fidem ejus
enervare non poffe, quatentis id fibi producenti
nocet, ^ pragmaticis vulgo tradi folet, utcun-
que producens proteftatus fuerit, fe illud tan-
tum, quatenus fibi prodeft, produ&um velle.
Ut tamen adverfario producentis integrutil pu-
tent , produdo contra fe inftrumento infuum
. uti commodum , fi quid in eopro fe inveniat,
falva de cseterd facultate reprobandi ea , quaf
partis adverfie caufam videntutadjuvare. Et e£
eo jure utendi inftrumento per adverfarium pfo-
dufto defcendit j quod a Mynfingero cent. 6.
ohfierv. 76. aliifque 1'criptuni eft, eutn, qui fe-
mel in judicio produxitinftrumentum, quod poi
ftea fibi magis obeffe quam prodeffe deprehen-
dit, non poffe ex poenitentiS illud iterum judi-
cio eximere, invito adverfario, quafi non jarn
amplius producentis proprium, fed ex produ-
dione utrique litiganti commune efte&um: Ah
vero libri rationum , qUos quis pro ffc adduciti
etiam contra producentem poflint judici fidem
facerej prolixe difcutit Menochius de arbitrar;
judicitm libr. 2. cafiu 93.

19. Amiflio inftrumenti (de qua altCra tituli
pars eft) non nocet creditori. /. 1. /. 5. /. 7. /;
8. /. 10. C. h. t. fi modo aliter de negotiigefti
veritate conftare poffit. /. in re 4.ffi. h. t. I. con-
trahitur 4.ff. depignort & hypoth. Quo funda-
mento affignatam liberis a parCnte fuperftite
quantitatem vclut patrimbniuin parentis prsede-
funfti, per teftes refte probari, Cum ipfum affi-
gnationis inftrumentum effet deperditum , rfe
judicata firinat D. Someren de jure novcrcar.
cap. S.fictt. 1. num. 4. N!ec mutat, quodfor-
t? fcriptura ex conventione partium fuerit ad
contrahendum ncceftaria ; dummodo tunc do-
ceatur , fcripturam ca de re vere confeftatn effe.
arg; /. teftium 18. in fitie C. de teftibus. Ant;
Matthxus de judiciis difp. 9. num. 6j. Struvius
ad Patid exercit. 28. num. 34. Quid juris fit,
fi ipfa tabellionis fcriptura meinorialis perierit,
exemplum tarnen inde defcriptum extet, fupira
monitum num. 7;

20. Sed ne facile inflrumentoruin, praecipue
publicorum a tabellionibus conicriptorum , con-
tingat atniflio , in Hollandia conftitutum eft,
ut poft obitutn tabellionum afta eorum, feu pro-
tocolla , defcrantur in graphejum urbiS illius, in
qua fuo munere funfti funfc, ibique afferventur.
Placit. Ordin. tioll. 22. Aprilis 1670. vol. 3.
pag.^86. & quidem in gtaphejum loci illius,
in quo poftremum morati ac mortui funt, fi
mutato identidem domicilio diverfis in regioni-
bus artem fuam profefli fint. PlacitoOrdin. Holl.
I. Attgufti 1676. d. vol. 3. pag. 487. Quibus
fimilia in plerifque cauta dccreto Curiae Braban-
tinae 29. Offobr. 1665. d. vol. 3. pag. 488.
Eandemque ob caufam nec afta publica ex loco
publico, nec libros ex graphejo Curise Hoflan-
dicse cffe domum afportandos, jamanteadno-
tatum eft num. 2.

21. Multum interim refert» utrum is inftru-
mentum a fe amiffum dicat j qui ipfe eo ad
agendutn in judicio aut excipiendum ufurus eft,
an vero alius, cui inde nec feritur nec metitur ,
ad ejus exhibitionem conventus, an deniquei£fe
aftor aut reus, qui, poftquam inftrumentum
produxit, ad iteratam produftionem conveni-
tur, dum adverfarius illud falfi arguere vult. Si

Gggggg «niM

Dfi FIDE ifcSTRUMEt^ORUM ET AMISSIO^E £C>RUM.

-ocr page 986-

^enim amiffio inftrumenti, qub aftor fuam iriten-
^£ion-£m _s aut reus fuam exeeptionem firmare de-
bet, ab his ipfis allegetur, nihil ipfis prodeffe
poteft iftiufmodi allegatio, utcurique jUrejuran-
do munita, fi non aliunde a<5tor intentionem
aut reus exceptionem probet; quafi riori jus fed
•probatio deficiat. Sin ex adverfo tertius tanquain
pofteffor inftrumenti conveniatur ad editionem
aut exhibitionem ejus > jurata aftertione , quod
neque poffideat neque dolo malo poffidere de-
fierit, pierumque defungi poteft, acabfolven-
dus eft. l.ult.in med. C. h. t. Garpzovius defin.for.
part. i . confiit. 17. defin. 28. fi non aliud fua-
dearit coricurrentes circumftantix j aut evidens
fit , ex editione damnutn aiiquod ei, qui ad
editionetri convenitur, immiriefe, ut di£tum tit.
de edendo num. 25. in fine. Idemque ftatuen-
dutn, fi repetitam editionem petente adverfario,
ut inftrumentutn falfrim doceat •, is qui femel
edidit, illud afe per cafum edi rion poffe juret,
i. pen. C. h. t.

2 2. Quod fi chirographum quidem amiffum,
fed tamen debitum eo comprehenfum in confef-
fo fit , aut aliUnde probatum , non poteft debi-
tor fub prxtextu, quod chirographum fibi red-
di nequeat, folutionem detreiftare, fi apochain
foiutionis dare creditor paratus fit: cum ex re-
fcripto Imperatorum pecunice folutce profeffio col-
latci inflrumcnto majorem rei gefice prohationem
contineat, cjtiam fi chirographum acceptce pccunia
mutuce fuiffet redditum. I. pecunice 14. C. de folu-
tion. jundt. I. diffolutce 2. C. de condiff. ex lege
Andr. Gayi lihr. 2. obferv. 37. num. 4.

23. Sed & obfervandum, a creditore com-
peiii poffe debitorem , ut in inftrumenti amiffi
aut vetuftate attriti locum aiiud confcribat ac
tradat creditori, fi creditum de csetero in con-
feifo aut probatum fit, five inftrumentum atnif-
fum contineat obiigationem ultro citroque obii-
gatoriam , veluri emtionis locationis, fecundum
ea j.qua: feripfi tit. de cdendo num. 23. fivechiro-
graphum deperditum mutui aut reditus aut deci-
tnarum aut aiterius fimiiis debiti confeffionem aut:
conftitutionem oothpJedatur. arg. I. chirographii
57. ff. de admin. &peric. tut. Andr. Gayl d. libr.
2- obfervat. 37. num. i; Reiponfa Jurifc. Holl.
part. 1. confil. 193. & part. 2. confil. 27.1. \y_af.
fenaar praff. jttdic, cap. 6. num, ult. 1

xxit tit: v.

T I T V L X) S v.

De teftibus.

s U m M a R I a?

2. An& quandoinfinimmHtefiibus potiorafint,
& viceverfa. XJbilex prcecifieficripturam requi-
rit, an depofittoquinqttetefiiiimfuppleatfcriptu-
rce defettum ?

2. Qtto tempore tefles debeant ejfe idonei? Qui
prohibeanter teflcs effe ? Ubi de impuberibus,
fttriofis, prodtgis, hcereticis, Judceis, infamia
juris notatis, fiervis. An fiervi manumiffi, vel
pttberes aut fance mcntis fiafti, deponere poffini
deiis, quce infervitute, fitrore, aut impnbere
tetate viderunt\

3» Quidfit domefiicum teflimonium ? dc famulis &

'•v- ancilltS'quctndiu miniflrant nobis, deTittoribtts
rprcetorum publice aCcufahtium. An pater filio
poffitt effie tefiis-i & vke verfa? An pater inter
duos filios?^ - .*

4. An frater pro fratre vel contra fratrem ? An
frater inter duos fratres ? - i

5. An uxorrpro marito vel contra maritum tefiari
pofifit, aut cogi, ut tefietur ? , c n ? ' :! |

6. An & quatenuS ' advocatus aut pmurator pro
clientefiuo, aut- contra ■ clicntem tejHs ejfiepoffit ?

7. An & quatehus tutor, pro puptlio aut comra
eum ? Et quid de execiitwe-negotti ?

8. An proxcncta inter eos, quibus mimflerium »M
commodavit ? & qtiam fidem faciant Hbri ejus?

9. Anfocius in caufifibi & fbcio tommttni ? Ati
* iedens in caufit ceffiotiarii, Mtorin caufd ejns,

■«* f

qui rem ab ipfio habet ? An tfuis in rcfiua ?

10. De minore annis 20. in criminalibus; partici*
pe criminis; liberto contra patronum, inimicd
capitali.

11. An &>qno ufique ccetus, furdtts, mutus, fice-
mina, fubditus in canfa Princtpis, mumceps.
in caufia muntcipii, delatorin cntmne quod dctu-
lit, debitor inter creditores de protopraxia agen-
tes, mfiamia fatti laborans, ittimkus, amtcus,

■ ) tognatus ? Qutd ,fi tefiis deponat,fe ab ipfio pro-
1dttcente corruptum ejfie?

12. Moribus omnes tefics audiendi, fialva licentu
■reprobandi depofitiones. Qttando tefles minttS
idoneipro attore vel reo fidem faciant,

13. Qutbtts tnodis tcfies cogantur jure veteri & no-
vo Romano < & bodierno ad tefiimonium dicett-
dum? An& cogendus, qui jurcjurandofie ob-
firinxit de tton propalandis fibi revelatis ?

14. Qui ittviti non cogantur ? ubide fienibus, mi~
litibus, vahtudinants, • illitfiribus, publicanis,

Hi > cognatione vel affinitate junttis, libertis ac pa-
»tronis. An quifiqttam dc fiatto, ex qtto infiamiattt
'itttt delittum jyroprium detegeret ? An unus ex

■ ■pluribus attortbus vel reis ? Quibus cafibus ex-

. > > xeptct p&fona tamen invitce cogipofifint in fiub-

-t ! fidtum ?

115. iTeflibus1 frodtittis <fumttts ci preducente fittb-

^ mniflrandi. Ipfiinterrogattdt) &refiponfiajure-

jurands

-ocr page 987-

jurando veritatis, non credukdtis, firmdre de-
bent in continenti. Non fiolis creditur teftimo-
niis exhibitis. Nec hodie creditur teftimoniis in
judicio non repetitis dc confirmatis; exceptis pau-
cis cafibus, ubi de tefiibus mortuis aut peregri-
nantibus, non objetta per advcrfiarium confir-
mationis omtjfione, aliifique. An tefiimonia con-
firmari pofifint , ubi fiemel produtfa fiunt non
confirmata ?

16. Tefies in alieno mcrantes territoric per ifiius
locijudicem examinari pojfiunt, & tranfimififie de-
pofitiones fidem inveniunt m cauja civiii. An &
in criminaii ?

<jf uemadmodum inftrumentis,
ty ita&teftibusprobatio fit, uf-
que adeo, ut refcriptum fue-
rit, in exercendis lit.ibus ean-
dern vim obtinere fidem in-
ftrumentorum, &teftiumde-
pofitiones. I. inexercendis 15. C.defide infiru-
mentorum. in quantum fcilicet feorfim inftiu-
menta foia, & folse teftium fulficientium depo-
iitiones, pienam poftunt judici fidem facere ad
fententiam fecundum allegata atque probata fe-
rendam. Ut tamen inficias haud fit eundum,
quin adductis ex uno latere teftibus, ex altero
inftrumentis_x nonnunquam teftibusmagisquam
inftrumentis, quandoque magis inftrumentis
quam teftibus credendum fit, prout vel inftru-
menta fuerint omni exceptione majora , vel te-
lles. Qua ratione per depofitionem teftium in-
ftrumenta faifitatis arguentium , in dubium vo-
cari, imo enervari in totum poife inftrmnento-
rum fidern, conftat ex l. optimam 14. C. de
de contrah. & committ. fiipulat. §. item verborum
12. lnfiit.de tnutil. fiipulat. Contra vero cenfum
& monumenta publica potiora teftibus efle, fe-
natus cenfuit. I. cenfius \o.ffi. deprobat. iino te-
ftes adverfus fcripturain interrogari non poffe,
cum de fidetabularuin nihil dicitur, Paulus no-
tat, recept.fientent. libr. 5. tit. 15. §.4. &con-
tra fcriptum teftimonium non ferendum efte te-
itimonium non fcriptum , habet /. I. C. h. t.
nec dubium, quin omnibus illis in cafibus fcri-
ptura prsevaleat, in quibus leges nominatim per
inftrumenta, cum teftium exclufione, probari
jubent, quales occurrunt in /. pen. C.fi minor fie
majorem dixerit. I. cum de indebito 25. §. uit. in
fine ffi. de probation. l.generaliter \ 3. C. de non
numerata pecunia. I. in donationibus 31. C. de do-
nation. Quamvis frequentius pragmaticisplacue-
rit, quoties lex aut ftatutum nominatim fcriptu-
ram requirit , nec teftibus contentum eft,
quinque tamen teftibus aut confeffione adverfa-
rii, perinde ac inftrumentOi id quod a&um eft
probari poffe. arg. /. teftium 18. C. b. t. vel
etiam jusjurandum a parte parti poffe deferri. Vh-
de Mynfingerum cent.\. ohfierv. 5. Refponfa Ju-
rifconf. Holl. pdrt. 3. voi. 2. confil. 89. num. 2.
& fieqq. Parent. p. m. Paulum ^Voet de ftatutis
fetf. 7. cap. i.num. 8«

b fc

17. Quot produfiiones teftium Romani admifierint ?
An teflis in eadem caufid fiiepius produci pofifit ?
Anutdubia explicet ? An errorem pofifit corri-
gere , & qtutm tunc fidem faciat prior aut po
fierior depofitio ? tibi & de tefte vacillante &c.

18. De publicatione teftimoniorttm ; nejudex aut
tabellio prtemature pubiicet. An & quando poft
pubHcationem teftes de novo product pofifint ?

19. De reprobatione , deqltefiaivatione tefitum &
tefiimoniorttm.

20. Dtto teftes vulgo fiufficiunt; mttltitudincm te-
fttum onerofiam ac fiuperfiuam judex non debei
admittere.

2. Sunt autem teftes perfonse ad fidem rei fa-
ciendam adhibitse in caufa civili vel criminali; in
quibus ante omnia teftimonii perhibendi poteftas
requiritur eo tempore, quo in teftimonium ad-
hibentur. arg. 1.2. /. 3. /; \ ffi. h. t. jundt. /.
ad tefiium 22; §.condtttonem i. jfi. quiteftam.fac.
pofifi. Cseterum alii in univerfum vetantur teftes
effe , alii quibufdam tantuin in caufis exclufi
funt. In univerfum prohibiti furiofi & prodigi:
§. tefies6. Jnfiit. de teftamentis ordinand. junft. t.
furiofi 40. ff. de reg. juris. infamia juris laboran-
tes; licet enimlex Juiia de vi quofdam tantum
enumeret gravius notatos. /.3. §. lege Julid
5. ffi. h. t. tamen , quod legi deeft , religionc
judicantis omittendum hicnon efle, Papinianus
autor eft. /. qutsfitum 1 3. ff. b. t. Quibus confe-
quens eft , in /. qiti teftamento 20. §. eum qui

5 .fif. qui tefiam. fiac. pojfi. delendam effe vocem
non, uti id etiam contextus jubet. Adde Siin.
van Leeuwen cenfi fior. part. 2. libr. z. cap.
nttm. 3. circa fin. Sed & judari ac hseretici impro-
biores idonei teftesin judiciis non funt, nifi iti-
ter ipfos hsereticos aut Judaeos contentio fit, qua-
fi tunc digni fint tali iitigatore teftes. /. pen. Ct.
de hceretic. & Manicheis. Impuberes quoque na-
turalisratio a teftimonio repellit. §. 6. Inflit. de
teftam-. ordin. t. 3. §. lege 5. /. tnviti 19. §. 1. ff.
h. t. cum aetas illa fedu&u facilis fit, judicii in-
firmitate laborans , & fufpeftior habeatur ad
mentiendi facultatem , imo nec pejerare intelli-
gatur. /. ex libero 15. §. 1 .ff.de quaftion. jun£t.
l.qui jurajfie 26. jfi. dejurejurando. Servos lex ci-
vilis non patitur teftes efie; adeo ut, fi de fta-
tu teftis produ£ti dubitetur, iiberne an fervus
fit , audiatur quidem, & perfe&um habeatur
teftimonium , h deinde liber pronuncietur; fl
vero fervus, ipfo jurenullum fit. /. quoniam 11.

6 dttth. fi tefiis C. h. t. Nifi caufa fit ardua ad
rei pubiicse fpeftans utilitatem; aut alise defint
probationes. /. vix certis ^ fi.de judictis. l.fiervt
7. ffi. hi t. I. ult. ffi. de fufipetf. tutor. In cseteris
tamen veritas ex iis per tormenta inquiri poteft.
/* I. §. 4. & feqq. ffi. de qtuefiion. neque quic-
quam intercedit, quo minus liberi facti de illis
deponant, qus in fervitute videriht siudiverint-
ve. arg. l. notionem 99. §. ult. ffi. de verb. fignifl

Contra, quaminiis, quipuberes fafti, dicen-i-
^Cggggg ²

97*

testtbu^

-ocr page 988-

XXII. T i t. V.

L i

9?¹

dum foret; quippe quorum teftimonia de his,
qux durante impybere setate gefta funt, haud
recipienda; cum setas ea , quid videat, igno-
ret; neque quicquam poffe fcire intelligatur. /.
i. in fine C. de fialfd moneta. I ulu ffi, de juris &
fatti tgnorant. ac ne prafens quidem fatis apte
dici queat. I. ult.fi'. de verbor. fignif. Necaliud
de iis ftatuendum, qui remittente furore ad fa-
nam mentern reverfi funt : nam nec hi furoris
tempore ulli negotio pracfentes fuifte videri pof-
funt. l.ubi non voce 124. §. 1. jf.de reg.juris.d.
/. ult.ff. de verb. fignifi. Et fane, fi furiofus ne id
quidem intelligat, quod ipfe agit, qui, quas-
fo, perciperet, &, fi non pcrceperit, quiedif-
fereret, quse per alios gefta funt ?

3. Quibufdam tantutn caufis aut perfonis
teftimonium plures perhibere prohibentur. Ete-
nim primo quidem generaliter omne reprobatum
domefticum teftimonium, quod non ex coha-
bitatione fed magis ex familias & poteftatis jure
asftimandum eft. /. etiam 3. C. h. t. l.pen. ff. h. t.
§. in tefiibus 9. Infiit. de tefiam. ordinand. jundt.

1.pater 17. ff.h. 1.1.pronunciatio 195, §. i.ff. de
verbor.ftgnif. Ra-vardus libr. 2. varior. cap. 8. Ar-
gentreus adconfuet. Britann. art.163 .glofj.i. unde
& idoneos non videri teftes, quibus impcrari po-
teft ut teftesfint,pro regula traditum. Uidonei6.
ff.h.t. Quibus non iminerito adnumeraveris fa-
mulos ancillafque producentis , quamdiu in mi-
nifterio ejus funt ac mercede fruuntur, non po-
ftea. arg. /. perfpiciendum 11. §. 1 .ffi.de pcenis.
Donellus ad l. 2. C. h. t. num. ult. ut & lifto-
res fiinilefque prsetoribus & aliis publico nomi-
ne accufantibus infervientes, in caufis per pr«-
tores intentatis. Leeuwen cenfi.for. part. 2. libr.

2. cap. 7. num. 3. §.7. Adde Martam Dige/iis
juris noviff. tom. 2. tit. berroarii cap. 1. Plane,
fi publicanus fraudationem detegat , prsefen-
te apparitorc & menfore jurato , plena frau-
dationis probatio jure fingulari facta creditur ,
fecundum ea qua: Zelandis placuerunt vol. 3.
placit. Holl. pag. 1102. 1104. art. 4. 1113.
art. 9. Sed nec pater filio, nec filius patri re-
£te in judiciis teftis eft, utcunque patria poteftas
jam diifoluta fuerit. /. tefiis idoneus 9. ff. h. 1.1.
parentes 6. C. h. t. adeo ut ne inter duos quidem
filios pater teftis audiendus fit ; eo quod pro
Uno contra alterum tunc perhibens teftimonium,
in legem utramque impingeret fupra allegatam;
quippe quarum una vetat, ne pater pro filio,
altera , ne contra filium teftis fiat. Nec eft,
quod regeratur, jequali, qua pater erga filium
utrumque duci prsefumitur , affeftionis caufa
amoveri fraudis atque falfitatis fufpicionem. /.
noti fiolum 67. §. de utio 1. ff. de ritu nupt. Nam
etfi tunc pulfus videatur fraudis metus, non ta-
men ceifat a pietatis officio defumta ratio , quse
patrem contra filium teftari non patitur, con-
venienter d. I. 6. C. h. t. ne ex teftimonio in
filium prolato inter patrein filiumque fuccrefcat
odiorum caufa, ac diffidiis fejungantur, quos ,

oportuerat in perpetuum fanSiflimo amoris vin-
culo conftri&os efle.

4. Pari fere ratione nec frater pro fratre, nec
frater contra fratrem refte teftis eft; ne vel pro
fratre teftimonium dicendo, favori & affe&io-
ni fratcmx plus forte tribuat, quam veritati;
vel contra eum deponens, fat raram inter fra-
tres gratiain turbet. Eoque facit, quod inter eos
quibus invitis denunciari nequit, ut teftimonium
adverfus conjundtas dicant perfonas , uti pater
non numeratur, ita nec frater; quodtamen ne-
ceffe eflet, fi fratri licuiffet per leges contra fra-
trem teftari. vide /. 4. & feqq. (f. h. t. quod-
que frater fratrem non gravioris fed tantum le-
vioris poteft criminis reum facere. /. fi magnum
13. /. fi fororem 18. C. de his qui accufare non
pofiunt. eo modo, quo&pater fuum filiumnon
debuit ex caufa gravioris criminis ad fupplicium
ofterre. /. milites 13. §. ult. ffi. de re militari.
Quibus pofitis, verius eft, patris exemplo nec
fratrem inter duos fratres fuos litigantes teftari
pofle, per rationes, ob quas id patri denegari
fupra adftruftum eft: licet aliud placuerit Me*
rulae in fud praxi libr. 4. tit. 79. cap. 2. num. 4.

Similiter virum pro uxore, & vice verfa,
teftein efle, exemplo grave eft; cum enim ex
ar&iflimo matrimonii vinculo quafi in unum
conjugescoaluerint, & conjugalis aftedio eam,
qua: inter parentes liberofque intercedit, aut se-
quet aut fuperet, non poteft non juftiflima ta-!-
lis teftimonii reprobandi caufa fubeffe, nec erra-
verit, qui hoc quoque domefticis crediderit an*
nutnerandum, dum uxor in mariti fui poteftate
eft. arg. d. I. pronunciatio 195. §. 2. ff. deverk
fignifi. I. i.fy.fivir. 1 $.jf. ad Senatufc. Silaniatt.
Et quamvis non nullis placeat, uxorem contra
maritum fuum non teftari tantum pofte, fed&
invitam ad id ab adverfario mariti compeHen»
dam , tamen id merito perquam durum Groe-
nevvegio vifum fuit ad l. 3. C. h. t. Magifque
eft, ut uxor ne volens quidern contra maritum
audiatur. Quo facit argumentum idein, quod
fuperius in fratre addudum eft, inter perfonas
fcilicet, qua? invitse ad teftimonium non cogun-
tur , focerum quidem generumque nominari,
fed uti patris & fratris, ita & uxoris aut mari-
ti non cogendi altiflimum in d.l.4. & <> .jf. h.t.
filentium effe; cum utique hi, qui principium^
affinitatis funt, minus cogcndi fuerint, quam
ipfi affines, atque adeo horum quoque debuiftet
! mentio effe, fi non a teftimonio in fe invicem'
dicendo fuiflent exclufi. Confer Sande decifi. Fri-
ftc. libr. i.tit. 10. dejin. 3. Carpzovium defin.
for. part. 1. confi. 16. defitt. 51. 52.

6, Non etiam advocatus aut procurator in ei
caufa, cui patrocinium prseftitit aut procuratio-
nem, idoneus teftis eft. /. ult. ff. h. t. five pro
cliente, five contra eum producatur; faltem
non ad id, ut pandere cogeretur ea, quce non
aliunde quam ex revelatione clientis comperta
habet, eo modo, quo & (acerdoti revelare ea »

quae

-ocr page 989-

£ * i fc u "s.

vito deponere pofle de iis, qus nomine officii
utproxeneta geflit, in quibus & libris ejus fta-
tur, fi publice conftitutus fit, uti inercatorum
ipforum libris ftari folet. Groenewegen ad ru-
bric. ff. de proxeneiicis. nifi Iibri ipfius pugnent i
aut faltem non conveniant fatis, cum libris mer-
catoris illius, qui ejus depofitione uti Vult, aut
negetur ad negotium parandum rogatus efle i
& in' ejus deficiat probatione. Refponfa Jurifc.
Holl . part. 1. confil, 181.

9. Porro nec focius in cauia fibi cum Ibcio
communi fatis refte teftatur. arg, /. 1. Cod. de
commun. rerttm aiienat. I. 1. §. in proprid 11.
ff. quando appclland. fit. nec cedens in caufa cef-
iionarii; nec autor in cauia ejus , in quem rem
alienavit; eo quod hi omnes viderentUr in re pro-
pria quodammodo teftes eife , dum caufa mihi
cum alio commuriis mea pro parte eft, & ce-
deris ac autor de evidione vel eo quod intereil
ob rem evictam obligari folent; omnibus autem
rei propriie , vel negotio ex quo lucrum Tperant
damnumve inetuunt, teftimonii dicendi facul-
tatem jura fubmoverunt. t. nutius I o. jf. h. t. /.
omnibus 10. C. h. t.

1 o. Non denique minor anriis Viginti in cau-
iis criminalibuis idoneus teftis eft , nifi forte , ut
faciat indicium. /. in teflimonirm 20. ff. h. t. nec
particeps criminiscontra criminis fociurti. /. quo-
ttiam 11 i C. b.t. nec libertus contra patronumi
/. libertorum 12. C. h. h nec inimicus capitalis
contra inimicum. /. 3.ff.h. t. junft. /. fiquis tefi-
tibus 17. C. h. t. novcll. 90. cap. 7.

11. Contra vero teftis efle poteft csecus de
cauiis illisj quse vifum non requirunt, aut de
iis, qus vidit ante caecitatem : & mutus aut fur-
dus extra teftamenta de his, qux clare poteft
indicare: & fcemina in caufis criminalibus, at-
que civilibus non teftamentariis. /. ex co 18. ff.
b. t. & fubdituS in caufa Principis: & municeps
in caufa municipii, quoties illa non principaliter
fingulorum refpicit utilitatein. arg. l. ficut 7. §. 1.
ff. quod ciijufique univerftt.nomine. l. fied fihac 10.
§. quimanumittitur 4. ff. dein jttsvoc. Carpzo-
vius defin.for. part. 1. cohfiit 16. dcfin. 6<;. Ad-
de Menochium de arbitrar. judic. cafiu 1 o6._g Ma-
fcardum de prohat. conctufi.318. & creditor & fi-
dejuflor in cauia fui debitoris ejufque pro quo
interceflit, aut confidejuiforisi fi modo debitor
aut confidejuflor abunde folvendo fit, fic ut nec
cteditori nec fidejuflori immineat darnni metus.
Mafcardus de probation. conclufi. 78 5. fidejttjfor ati
pro principati teflis ejfie pofifii. Carpzovius defin.
forenfi. part. 1. confiit 16. defin. 6j, Hippolitus
de Mariiliis de fidejttffortbusnum. 381.382. Pyr-
rhus Maurus de jidejuffor. partis fiecundte princi-
palis fett. 3. cap. 3. num. 14. & fieqq. Delato-
rem quoque criminis pofle de eo teftem eifej
ubi alius publico nomirie accufator exiftitj vul-
go obtinuit. Chriftincus ad Mechliti. tit. i: art.
35. num.6. Carpiovius d. pait. i. ionfiii. 16₁defi. 66. Sed & in caufa creditorum, de proto-
^Gggggg 3 pra»

d E t E

qux ex auriculari didicit confeffione, nefas eft.
tap. facerdos 2. dtjlinft. 6. de pcenitentid cap. om-
nis 12. in ftne extra de pcenitentiis & remiffion.
nam quod fpe<5tat aiia aliunde cognita , nihii
vetat, quo minus eorum intuku contraTuum
clientem patronus deponere compeliatur; ne alio-
quin in litigantis poteftate iit, iis patronis af-
fumtis, qui fcientiam rei habent, adimere ad-
Verfario probandi facultatem. Confer Annarum
Robertum rer.judicat. Itbr. z. cap. 19. Ant. Fa-
brum Cod. libr. 4. tit. 15 . dejin. 19. ibitjue nota-
ta. Refponfa Jurifc. Holl. part. 2. conftl. 33.
Groenewegen ad l. uk, ff. b. t. Leeuwen cenf.
for. part. 2. libr. 1. cap. 29. num. 21. In alia
piane caufa, cui non afliftit tanquam patronus
aut procurator , quin teftimonium jure perhibeat,
five pro eo, five contra eum , cui ante alio in
negotio patrocinium praftitit , aut etiamnum
praftat, non videtur dubitandum, cum ineam
caufam, quam nunquam traftavit, prsefuminon
debeat peculiari duftus afteftione. Ant. Faber
Cod. libr. 4. tit. 15. dcfin. 19. in fine. Sande de-
tifi. Frific. libr. 1. ttt. 10. defin. 4. in fine. Car-
pzovius defin, fior. part. 1. confiit. 16. num. 59.

7. Non ionge difpar tutoris in caufa pupilli
conditio eft ; nam & hunc durante tutela non
admitti ad teftimonium pro pupillo dicendum ,
quoties ipfe pro eo in judicio ftat ;admitti tamen,
fi per aftorem a judicedatum pupilli nominelis
agitetur, communiter receptum eft, ut notat
Carpzovius defin.for. part. 1. confiit. i 6.defin.
57. 58. Non obftanteeo, quod major videri
poflit tutoris in pupillum affectio eife , Utcun-
que ipfe pro eo iri judicio non fubiiftat, quam
Ut fidem faceret. Cum tniin illa praefumta tuto-
rum in pupillos affeftio non impediat, quo mi-
nus in caufa pupillari, fi velint, jusjurandum
affe&ionis in litem prseftent. /. tjideamtts 4. ff.
de in litemjurando. juris quoque ratio refragari
haud videtur, quo minus de rei gefhe veritate
jurato teftentur, fi modo de iis, qua; per alios
gefta, non qua: ipfi tanquam tutores geflerunt,
quorumque intuitu a&ione tutelx conveniripof
fent, deponant ; ne alias in re fui, feu ea ex
qua damnum ipfis imminet, videantur teftes
elfe : qua ratione nec executores riegotiorum
pofle teftari, habet /. ult. ffi. h. t. Licet autem
variis placeat, compeliendum non eife tutorem
invitum, ut contra pupillum fuurn teftis fit,
quia tamen nufpiam tutores inter illas recenfen-
tur perfonas, quse invitae ad teftimonium con-
tra pupiilos dicendum cogi nequeunt, redius
eos fub regula, teftiuin coa£tionem comproban-
te comprehenderis , ne veritas in occulto fit.
arg. /. iege Jttlia 4. & fieqq. ff. h. t. AddeBer-
lichium decifi, 2 66.

8. Proxenetam inter eos, inter quos mirii-
fterium accommodavit, de eo quod a£tum eft
teftari non pofle, nifi utraque parte confentien-
te , Romanis placuit. novell. 90. cap. 8. Sed
ex ufu hodierno invaluit , eum etiam aiteroin-

-ocr page 990-

L i B. XXII. T i T, V.

974

praxia difputantium, refte teftimonium perhiberi
per debitorem, quoties ab uno creditorum rogatus
eft, a Curia Ultrajedina judicatum refert Rade-
lantius Curia Ultrajcci. dccif. 3 6. Infamia quoque
fadti notatum, aut alias vilem & abje&um , nec
non amicum, cognatum, ac familiarem pro amico,
vel cognato, inimicum non capitalem contra ini-
micum teftari, legibus permiflum eft, ut tamen
hi non habeantur tunc omni exceptione majores.
I. teftium fides 3. pr. jf. h. t, ac ex jure Roma-
no harenariorum aliorumque fimilium teftium vi-
liorum teftimonio credendum non fuerit fine tor-
mentis. 7. oh camen 21. §.fi ea 2. ff. h. t. no-
vell. 90. cap. 1. §. 1. Plane fi inimici pro iniini-
co , amici familiares ac cognati contra cogna-
tum amicum ac familiarem deponant, ratio non
eft , cur non pleniffimatn judici fidem faciant;
licet verum fit multos ob fanguinis aut affinita-
tis arftius vinculuin compelli invitos nonpofle,
ut in affinem cognatumve teftimonium ferant,
ut poft dicetur. Si tamen teftis produftus con-
tra ipfum producentein deponat , fe pretio ab
eoad depofitionem, quamfecit, redemtum effe,
vix eft, ut ei fides habenda fit, tum quia is,
qui pecuniam ob dicendum vel non dicendum
teftimonium accepifle judicatus, aut conviftus,
aut confeflus fuit, a teftimonio dicendo per le-
gem Juliam exclufus eft. /. teftium fides 3. §. le-
ge Julia 5. jfi.h.t. tum quia propriam allegans
turpitudinem audiendus non eft; turn denique,
quia merito metuendum, ne forte pretio majore
corruptus fit ad id, ut fe pretio corruptum fa-
teatur, eo fere modo quo ille, qui omni modo
venalis, a Titio pecuniam acceperat, ut Masvio
litem iniquam moveret, iterumque a Masvio
ipfo, ne ei litem calumniofam inferret, juxta /.
& generaliter 3. ult. ff. de calumniator.

12. Interim moribus noftris fere obtinet, ut
omnes omnino teftes produfti audiantur, falva
adverfario, contra quem produ&i , reprobandi
licentia. Groenevvegen ad l. 24. jf. h. t. dum ta-
men meminerimus, etiarn aiiquando illos, quos
a teftimonio repeili fupra dictum , fidein judfci
poflefacere, puta, fiveipro rei innocentia pro-
ducantur, dum fatius eft, impunitum relinqui
facintis nocentis , quam innocentem damnari. /.
ahfentem j.jf. depcenis. vel ex natura deli&idif-
iicilisfit probatio ejus, ut in furto, adulterio,
iimilibufque contingit, uti & in criminibus no-
durno tempore locoque foiitario perpetratis; fal-
temadid, ut arbitrio judicis quxftionum adhi-
bitioni poflit locus effe, fecundum ea, qusc poft
plures alios citatos habet Sim. van Leeuwen
cenfi. fior. part. 2. lihr. 2. cap. 7. num. 5. 6. 16.
& 17.

13. Teftes autem etiain invitos produci, &
ad teftimonium in caufa civili vei criminali di-
cendum compelli per judicem, non item per ar-
bitrum jurifdiftione carentem, ordinarium eft;
& jure quidem Romano captis pignoribus, in-
iifta mulfta, aliifque vulgatis ad faftum cogen-
di modis. /, confiitutio 16. I. fi qtiando 19. C. h,
t. junct. §. pen. Infiit. de fiatifidat. tut. /. unic. jf.
fi quis jus dtcenti non ohtemperaverit. Andr. Gayl,
libr. 2.obfierv. 100. noftris vero & aliorum mo~
ribus ftiam mediante arrefto, ut di&um tit. de
in jus vocando num. 2$. prsecipue, civilicufto-
dia , (by Gyfielinge) fi in territorio deprehendan-
tur aut domiciliumfoveant; quam fi contumaci-
ter fat diu perpefli fuerint , tandem ex notiffi-
ma civilis cuftodia; praxi in fa£ti non prseftiti
seftimationem pecuniariam, a judice pro re nata
taxandam , damnandi funt. Ordonnantie op de
Juftitie in de Steden en ten platten Lande van
Holland 1. April. 1580. art. 8. Groenewegen
adl. 15. §. 1. C. h.t. Ne dicam , olim ex lege
duodecim tabularum iinprobos & inteftabiles
fuifle habitos, qui tanquam teftes negotio ad-
hibiti fuerant, fi noluiffent deinde teftimonium
dicere. Rarvardus ad leg. 12. tabular. cap. 10.
Quod fiquis jurejurando femet obftrinxerit , fe
ea, quas comperta habet, aut qua; fibi priva-
tiin fub fide fiientii revelata funt, non propala-
turum , non eo minus de eo teftimonium perhi-
bere compelli poteft; cum jusjurandum in veri-
tatis prsejudicium interpofitum fervari non de-
beat, ne fiat vinculum iniquitatis. cap. pervenit
4. extra de teftibus cogendis vel non. Andr. Gayl
libr. 1. objtrv. 100. num. 3. & fieqq.

14. Non tamen inviti cogi poffunt fenes me-
morise imbecillitate laborantes , valetudinarii,
milites /. 3. §. ult. /. inviti 8. jf. h. t. nec iilu-
ftres. /. confiitutio 16. C. h. t. arg. d.l. 8; in fine
jfi. h. t. nec publicani, & qui quid exercitui pra:-
bendum conduxerunt. /. inviti 19. jf. h. t. Rae-
vardus libr. 5. varior. cap. 4. nec cognatione vel
aflinitate propinquiore jundi, lege Juiia recen-
fiti. /. 4. /. 5. jf. h. t. nec liberti adverfus patro-
nos, & vice verfa. d. I. 4. in fine jf. h. t. nec
quifquam de fa<5to, exquo dedecus, infamiam,
aut delictum proprium detegeret, veluti an fur-
tumope juverit, an lenocinio prabuerit adulte-
rio occafionem &c. Mynfingerus cent. 6. obfierv.
92. Berlichiusdecifi 16. Leeuwen cenfi. fior.part.
2.1'tbr. 2. cap. 7. num. 7. in fine. An aftorunum
ex pluribus reis, vel reus unum ex pluribus ado-
ribus poflit ad teftimonium contra reliquos co-
gere, videapud Berlichium decifi 265. Plane mo-
ribus hodiernis publicanos a ca:teris ad teflimo-
nium cogendis haud efle feparandos, autor eft
Groenewegen ad d. /• i9.fi". h. t. & in fubfi-
dium, aliis probationibus deficientibus, proxi-
mos etiam fanguine vel affinitate junftos, quin
& ipfam fubinde uxorem , compelli poffe, ut
contra proximos, aut proprium maritum depo-
nant, aliquando judicatum refert Sande decifi.
Frific. libr. 1. tit. 10. defin. 3. Carpzovius de-
fin.fiorenfi. part. 1. confiit. 16. defin. 51. 52.

15. Producendi autem in judicio teftes fum-
tibus producentis, qui etiam ipfis teftibus fub-
miniftrandi funt, ad iter & ad fe exhibendos,
quamdiu teftimonii caufa detinentur ac diftrin-

gun-

-ocr page 991-

D e t e s

guntur, ne officium damnofum fit. /. tcftium fidts
3. Gcibinio i\,jf. b. t. /. quoniam 11. /. confti-
tutio 16. l.pen C. h. t. I. cos qui6, §.ft quis 2,
C. de appcllation. Inftru&io Curia? Hollandics
art. 130. Brabantina: art. 38. Flandpcse art. 59,
Produdi vero interrogandi finguli feorfim , non
plures funul , prsefertim in cnminalibus. Ordffl-
nantie op de Proceduren v&nde Cnminele 'Juftitie
van Kpn. Pbilippus 9. Julii 1570. art. 25. ac
jurifjurandi religione per judicem , priufcjuam
perhibeant teftimonium, ardan,di. l.jurisjur<fn-
di 9. I. conftitutio i6.C.b. t. autfeci}_;n,dum mfr-
resnoftros jam perhibitum folenni firraant jureju-
rando ; citata- ad id adverfa parfe ac pr«frr)te._aautper contunja?.iam abfente. l. pen. C.b. t. rio-
vel. 90. cap. 9. ita , ut non .cr.eduUta.tis-aut opir
nionis fusu, fed veritat;is jusjurandum pr^ftent,
ac.de,certa fua ^epooant fcientia; nifjt' forte de coij-
fanguinitate v.el a/ffinitate probandS agatur, ul?i
dc,auditu, defama, de relatfone aliorym depo-
nentes fidem.f^cere ^ tradit Mafqardu? dc proba-
iion. concluf. 69. Carzppvius deftn. for. part. 1,
conftit. 23, deftn. 12. Fftque a tqfte produ£to
exigendum hoc jusjuran^um in _tc9ntinenti, n,pn
ex mtervaHo. Andr. <G?y,l iibr, pfrfery. ioj..
ftttm. 9• i-o. Teftimoniisfolis, feujcriptis teftium
depofitionibus in judicio produdtis judicique e$r
.hibitis fides plenfi.adhiben^a non.eft : unde |
ab Hadriano Imperatore refcriptum fuit,, tcfti- :
hus , non teftimoniis credendum ejfe , ac aliam
tjfe autoritatempmfentium teftium, aliamteftimo-
morum quce recitari foknt. l. teftium ftdes 3. §. idem
Divus 3. & §. 4> ,eo .qpod jutjex opti-'

me ex tefh >. m prsfentiuin vacijlatione aut qop-
ftantia rel juifque circumftantiis ftatpere ,po-
teft, quantum depofitioni _;eori}|n tribuendum
fit, dum non.fatis certis regv]lis,definjri poteft,
,.qu£E cuique rei.probandse argumeftta fufficiant,,
fed judicem ex anirni ftii fententia reftimare opqr-
tet , quid aut credat, autiparutnprobatum fibi.

.opinetur. d. /.3. '§.*juftdem 2. 'ff. k- t. - Qua ra-^;tione etiam hodie obtinet, non ,aliter depofitio-
.nes teftiuin ratas effe,, quam fi coram judice
per teftes folenniter, 1'epetitse fuerint ac confir-
. matse, citata ^adyerfa, parte, ^ ut, fi fibf expesdife
credat, eofdem- teftes contra je produftqs etiam
pro fe interrogari, defideret: quaji defrderiojju-
dex annuere

129. Ordonnatitie. op de Juftitieip. dlerSteden en
ten platten JLande :VW Hftllaftd 1: ^pffl-. 1 S;8p.j
art. 1 s ■ Jacobus Cqren conftl. 1:3 ,#ium. 4,0¹ feqq.
imo in criminalibus etiamjnonirqgatum ^n ea ex
teftibus contra rerum produftis inquirere , quse
pro reifaciunt defenfione, aquum eft, ne in-
fons pereat. Ordonnantie op de Jlyl van Procede-
rett in Criminele faken van Kon. Pbilippus 9. Julit
1570. art. 24. vol. 2. placit Holl. pag. 1050.
Si tamen adverfarius non prsecife urgeat folen-
nem teftimonii exhibiti repetitionem in judicio
feu confirmationem, & teftes integr^ fama; ac
hQnorati viri, omni exceptione majores fint,

t i b V f.

deque eorum agatur probatione, qua.' adverfarius
non abfoiute negat, fed a fe ignorari obtendit,
magis eft ut & hifce judici fides fiat. Jacob. Co-
ren obferv. 32. inpr. Siipilimodo fi longinqu?
peregrinatio teftium aut niortalitas jmpedimento
fqerit, qup fiiinps folennepi facjant in judicio -.
depofitionis fuse juratamque repetitionem, mors
pro cqiifirmatione ac repetitiqqe eft} parj fere
ratjqne,, ijbros mercaforum morte firmar

rj, in p/secedente titulp diftum fuit. arg. l.ult.
C. h. t. Qrefonugtitie op 4?Juftitie in de Steden ctt
icnplatte» jLanfe v<pi Hollqtid i,.A]>t%*Jf5.8o.
art. 17. Injlruftio Cur\ce Vlandricce art. 3 34. Ant.
Fabej: <Cod..libr. 4. fit. 15. dpftn. 40. Jacobus
Coren d. obfervat. 3 2. nttm. 1 h,& feqq. Ubi
autem teftimpnia non folenniter repetijta _? fca
cpnjfirinat^ ffmel ip judicjo prpdu^ta furit, fe-
petitio omcis ac confirinatjo utterior deipceps m
^oll^dj,a.,j|ijpedi^a e^> ex decr^to Curise Hol-
qd^cK 2?, Fftbr. i^^.^ol. 2.placi$, floU. pag.
1427. fi4jdio.Philippj Jfjfp.

Re^is aimipali;^ tfu&iart. 51. d. vol. z.
pag. ioij. ■ i

: 16. Qjjpd fi teftes .extra territprium )udicis>
ccrai,n iquo ^is ipegdet, cpraiqprentur, ac Jpn-
.gius abfint,, qu.ari? ><ut rpgati,- venirent ad Ipcum
fydicii, dumcwn nimis magnacaptioneac dam-
_.|ip fuo ,i:re familiar.i avpcarentur; j.udici lcci,
in quo commorantur , fecumlqm mores npftros
par iiteras .(-jequifitoriales vulgo dittas ) legiti-
„me rpgatP exaii}en ₍cp^iiiitti pptqft , c^t^ ad-
verfa parte aut prpcuratoxe ejus , atqqe jta ad
Ipcuth ijpdjcii depofitiones, remitri > p^riqcfc vali-
tura:, ac fi in ipfo judicii lcco fuiffent cotifir-
_;matce. l. judices _ri 8. C. de ftde inflrument. 1. con-
yfyytio .i6.,C._jb. t. OrdonnaMie op fie juftitie in
,de Stedett en ten platten Lapde van Holland ,1.
_t4pril 1 5.9p M¹'. -¹5' Et quamvis jure civili tan-
ctHjn ip P4ufis,civilibus, npn jtem in criniinali-
bus, per aliurnjudiqem videatur .examenteftiupi
pptjuifjfe-pefagi. J. teftiutflfyes idem 3. ff.
\b.'t. autbent. ctpnd C. fte ftde inftrument. tamen
flfjncip ipfis qupque, crimiqalibps negotiis id fie-
ri pofie , .receptum. eft. Grqenewegen adl. 16.
_:iftftje C. Jb. tj, ,nifijnp|?9enf:ijm\ri?g.ptii m°^veat

juidicem^di peregre dege^tium

prsefentiam producenti,iiriponendam. Guilielm.
vQrqtjus\IJ4g0g, j^d^r^in Jffolj^ifi jMbr, >2,
Mp.4. nqm.rtQ. autj.udex , ipud quam llsp^-

.det,rcppfu^vunj-judicpt, aliquem ad. examen te-
ftium extra fu^um terrii.tqriWri^egefltiuiTi fpe^ia-
tim_; de,lega;-e_:; _;.q,ui, tunc jus ter^tprii feu jurjfdi-
ftionem per magiftratum illius loci ex comitate
indulgeri, ubi id per literas requifitpriales peti-
tum eft, mpnet Waflenaar inpraxi civili cap. 1.
num. 165.

17. Prpduftio vero teftium fecundum jus
Romanum non prima tanturn permifla eft, fed
& fecunda ac tertia; non item quarta ; nifi cau-
fa cpgnita, ac prseftitP per producentem jureju-
rando, fibi teftium priorum depofitipnes npn in-

no-

-ocr page 992-

£iotui{Ie. Kovell. 90. cap. 4. Nec regulariter unus
ideinque teftis in eadem caufa ampiius quam fe-
mel producendus eft. arg. /. ult. C. b. t. niii for-
ie jubente judice ad id producatut, ut teftimo-
bium fuum dubium apertius declaret. Ant. Fa-
ber Cod.libr. 4. tit. 1 5. deftn. 2. Sed&, ftteftis
poft examen recordetur, fe in aliqua depofitio-
nis fuse parte erraife, errorem in continenti, vel
faitem antequam cum alterutro litigantium loeu-
tus fuerit ob metum fubornatioms , corrigere
tion prohibetur, ita ut relinquatur id iil quo er-
Tatum eft, quo fciri femper poflits quid prius
fit depofitum, fed emendatio fubjiciatur, cum
rationeejus& tempore mutationis. cap.praterea
7. extra. de teftibus cogendis vel non. arg. novell.
90. cap. 4. in med. Jul. Ciarus fin. <piceft. 53.
num. 15. Ant. Faber Cod. libr. 4. tit. 15. defjn.
30. num. 7. Menochius de arbitrar. judicum libr.
2. cafu 108. num. 4. & feqq. Damhouderus
praxi civilicap. 170. nttm. 16. 27. Aiioquinte-
iles vacillantes, contraria ex intervallo deponen-
tes, pro integris habendi non funt. /. 2. ff. h. t.
aut fi quae iis ftdes habenda fit, magis in iis.,
quse prius teftati funt, ex vero depofuifte, po-
ftea vero ex fubornatiotie in contraria ivifte, prse-
fumendi forent. Vide Menochium d. cafu 108.
Jul. Clarum d. qucett. 5 3. Covarruviam variar.
refolut.libr. 2. cap. 13. num. 8. Fachineum con-
troverf. libr. 9. cap. 84. 85.

1 8. Perafta teftium produftione publicatio-
nes depofitionum fiunt. novell. 90. cap. 8. in med,
junft. cap. 4. Damhouderus praxi civili cap. 182.;
" quod & nunc fervatur ; licet oiim in Holiandia
tales publicationes improbatae fuerint , donec
placito Philippi Hifp. Regis, 17. Decembr. anni
1555. & fubfecuta interpretatione 23. Martii

- 15 5 6. earundem ufus indu£tus fuit. 110I, 2. pla-
' cit. pag. 1483. in fine & pag. 1487. Vide ta-

rnen tempore antiquiorem inftruftionem Curise
Hollandicse art. 146. Ante publicationem nec
tabellioni nec judici licet eas adverfae parti com-
^j'muriicare. Refponfa Jurifc. Holl. part. 4. conftl.
11.12, Poft publicationem ultra litigantibus aiios
teftes producendi poteftas non eft, ne fuborna-
tio iiat. d. nov. 90. cap. 4. pr. & §. 1. nifi ad
id in Hollandia fpecialis reftitutio a fuprema Cu-
• ria impetrata fuerit, quse etiam vix folet dene-
gari. Groenewegen ad auth. at qui femel C. de
probation. Cui confequens elt, ut & tertius,
qui in lite intervenit, hac faltem mediante refti-

- tutione, audiendus fit, teftes pro fe producere cu-
piens , poftquam jam aftor ac reus principa-
—■»

lis ulteriori renunciaverant teftium produftionii
ita publicatio depohtionuin fecuta fuerat.
Vide Andr, Gayl libr. 1. obferv. 71. num. 12.
O¹ fcqq. Quin & ad faciendam teftium repro-
bationem aut falvationem novos produci teftes j
prsecedente interlocutoria judicis fententia , in
praxi fervatur, quotiesid, quod circa teites pro-
bandumeft, caufam multum allevaturum credi-
tur aut deprefturum.

19. Sciendumnamque, unicuique tum a6to-
ri tum reo conceiiam effe teftium contra fe pro-
duttorum ac teftiinoniorum reprobationem. l.ft
quis teftibus 17. /. ult. C. h. t. auth. ft teflis C.
h.t. quse multis ex caufis fieri poteft, velutij
quod teftes fint inidonei, pretio vel aliter cor-
rupti, ex amicitia , cognatione, aftinitate fufpe-
£ti , ex eS iite damnurn metuentes lucrumve
fperantes, fibi ipfis vel fibi invicem contradicen-
tes, aut vaciliantes, aut nort re£te produ&i vel
examinati, aliifquequam piurimis modis: qui-
bus tamen h producente faivationes opponi motis
eft:

quse univerfa hic contexere , operofum ni-
mis eflet; atque infuper fat magnas tum repro-
bationum tum falvationum clafles abunde jam
conftruxerunt , videndi latius, Menochius de
arbitrar. jud. libr. 2. cafti 96. & multis feqq. ad
cafumii2. Joh. Andr. Domfpergerus fyntagm.
probationum libr. 1. cap. 26. & feqq. Damhou-
deruspraxicivili cap. 171. 172. 183.184. iS?.
186. 188. Merula praxi libr. 4. tot. tit. 78; &
tit. 19. Waflenaarpratt. Judicieel. cap. 1, num.
183. &feqq. ad num. 218. Leeuvven cenf.for.
part. 2.libr.2. cap.-j. In quibus omnibus quan-
topere locum inveniat arbitrium judicis, jam fu-
pra ex l. 3. §. I. 2. 3. ff. h. t. adnotatum eft.

20. Ut autem plena fiat per teftes pfobatio,
duo ad minimum adhibendi idonei, ubi fpecia-
tim teftium numerus expreflus non eft. /. ubi nu-
merus 12 .ff.h.t, Nec judex promifcue pluri-
morum teftium produftionem in una eademqUe
cauil permittere debet, fed illiustantum nume-
ri pati evocationem, quem neceflarium effe pu-
taverit, ne effrenata poteftate ad vexandos ho-
mines fuperflua multitudo teftium protrahatur.
/. 1. in fine ff. h. t. Quibus vero in Cafibusplu-
res defiderentur, cum in propriis locis obferva-
tum fit, non eft, quod hic recenfeatur, ubi
brevitati ftudendum cenfui, multaque confulto
prsetermifi, quse non aliunde reftius, quam ex
ufu & quotidiana litium ipfarum traftatione difci
poflunt, quibufque pertra&andis ingentia plu.-
res volumina adornarunt*

X XI L T 1 T. V.

TITU-

mum

-ocr page 993-

.....

^.....^ t ■■'

De juris et facti ignoraktia,

T I T V L V S VI.

De juris fk fadi ignorantia.

Summaria.

977

e. Eyyoy juris natura aut gentium neminem cx-
cufat.

2. Anexcufet ignorantiajuris civilis communts aut
flatutarh ?

3. Qui & quando impune poffint jus civile igno-
rare ? ubi de minoribus , militibus , fceminis,
rujlicitate laboratitibus.

4. Error juris civilisomnes excufat a dolo, & d
doli pcenis.

5. Ouo modo juris error acqttirere voletitibus non
profit ? An noceat in damnis amittendce & itt
damnis amiffie rct ?

6. Error fafii probabilis non nocet in delittis ac
contrattibus, ac prodefi ad ufiucapionem.

7. Qucc fit ignorantia fatti fiupina & ajfettata l
An cir quandofiattiproprii ignorantiapoffit pro-
babilis efe ? Qucefit regttla getteralis circa fatti
ignoranttam ?

gnorantia feu error fecundum
_t^f4 tituliinfcriptionem duplexeft,
juris fciiicet & fa£ti. Juris ig-
norantia eft , cum quis igno-
ratea, quse legibus cauta funt.
qu$ li circa jus divinum aut naturse aut gen-
tium verfetur, culpx latse meritoadnumeratur,
nec ulli intelleftu &ratione prsedito ac doli capa-
ci prsebet excufationem. Qua rationefilius, qui
parentem in jus vocavit fine venia, immunis
haud erit a pcena aureorum quinquaginta, fi
juris ignorantiam alleget ac rufticitatem ; cum
jure natura: parentibus honorem ac reverentiam
. cxhibendam efle, nec quicquam temere in eos
oporterecommitti, fcirepotuerit, vel faltemnon
debuerit ignorare. /. 2. C. deinjus voc. Nec
evitabit inceftus coercitionem mas aut fcemina,
fi cum noverca aut nuru aut privigna inceftus per-
petratus fit juris errore. /. fi adnlterium 38. pr.
jundt. §. 2. ffi. adleg, Jul.deadulter. Supinumcer-
..te &affeftatum errorem non fatis excufatum , nec
•ferendum efle Ulpianus docet. /. nec fiupina 6.
ff. h. t. talem vero efle, fi omnes in civitate
fciant, quod unus folus aut pauci ignorant,
Paulus autor eft. /. regula efi 9. fy. fedfatti 2. ff.
h. t. Cum ergo naturse gentiumque jura omni
humano generi communiafint. §. x & 2 Infiit.
de jure naturali gent. & civili. I. 1. §. ult.ff. de
jufiit. & jure. non poteft quis fine fumma: negli-
centise vitio eorundem ignorantiam obtendere ad
lui defenfionem.

2. Nec aliud ftatuendum de errore juris civi-
lis illius, quod tantum comprobatione tale eft,
feu, quod eft in civitate receptum, cum id jam
ante fimpliciter redae rationis di&amen induxif-
fet. Sed fi juscivile fit taleorigine, videndutn ,
an univerfale fit, an particulare. Univerfale fi
. fit, quod nempe in imperio aliquo vel regno vel
/Xepublica oinnes obligat, non fatis redequis ta-
_; lis territorii indigena ab allegata juris illius igno-|
. rantia ulium fibi prafidium quaEfiverit; eo quod
fecundum refcripta Principum leges, qus con-
flringunt hominum vitas, intelligi ab omnibus

debent, ut univerfi, prarfcripto eorum manife-
ftius cognito, vel inhibita declinent, vci permifla
fedentur. /. leges facratiffimcc 9. C.delegtbus. &
conftitutiones Principum neque ignorare quem-
quam ncque diflimulare conceifum eft. /. pen C.
h. t. Sin juris civilis particularis , id eft , ftatu-
tarii certse civitatis , vici, pagi, ignorantia inter-
venerit, difficulter civitatisiftius cives excufabit;
facilius exteros, ut ut juris communis peritos ;
quippequibus uti turpe videri poteftex Quinti
Mutii fententia, jus illud , in quo verfantur₃ignorare. /. 2. fy.jcrvtis43 ,ffi. de origin. juris. ita
acontrario hulla inurenda turpitudinis nota, il
peregrinse regionis jura non ornni ex parte com-
perta fibi habeant ac perfpe<5ta,atque ita per igno-»_frantiam in ea impingant. Adde tit. de legibus mmt.
9. in fine.

3. Nonnullis tamen perfonis jura civilia igno-
rare impune licet: primo namque artatis favor &
lubricum id dedit minoribus. /. regula 9. pr.jfi.
h. t. I. cum ignorantia 2. /. quamvis 11. C.h.t.
Unde fi juris errore mutuum dederint filiofami-.
lias, aut mulieris receperint fidejuifionem pro
alieno debito, nec debitor folvendo fit, aut. ipii
folverint indebitum , repetere vel exigere pof-
funt, mediante faltem in integrum reftitutione,
nullaMacedoniani autVellejani exceptione remo-
vendi. /. verum vel 11. §. tdt. l.iz.jf. deminor.
!•). annis. 1.2. C.fiadverfiusfidutioncm. Militia:
quoque honoreftecit, ne juris ignorantia militi-
bus datnnofa fit. Atque ita, ii filiusfamilias
miles, a coinmilitione heres inftitutus , patris ex-
pefiet confeniuin ad aditionem , dum ignorat,
fibi licere fine parentis aflenfu adire, non cedet
ei aditionis dies legibus alias prsefinitus. /. reguU
eft9.fy.fi fdiusfamihas i.ff.h.t. Ac his fimilia
alia occurrunt in /. 1. C. h. t. I. tdt. fy. ult. C.
dejttre deliberandi. I. omnibusi.C.de vettigal. &
commiffis. I. pen. C. de his, quifihi adficribunt iti
tefiam. Sexus etiam intuitu juris ignorantia non
quidemin omnibus, fedpluribusincaiibus per
leges expreflis, excufationem fceminis prsebet.
I. ul(. C. h. t. /. regula efi 9. jf. h. t. in cacteris

enim

-ocr page 994-

5yS L i XXII

enim jure communi utuntur, fi majores fint. /.
fiemancipata 3. Iquamvis 11. C. h.t. Cafus
autem in jure expreffi funt, fimuiier juflu ma-
tris iegatum fibi adfcripferit, ignara id efle probi-
bitum; quippe qua: nuiiam inde faifi pocnam me-
tuere debet. /. Divus Claudms 15. §. antcpcn.
&pcn.ff. adlcgem Cotnel. deftljis. fi ex fua foi-
verit interceffione, ignara , fe Vellejani benefi-
cio tutam efle, Sc foiutum tanquam indebitum
repetere velit. /. quamvis mulier 9. C. adfemtufc.
Macedon. fi inceftum commiferit foio jure civili
interdidum. /. fi aduhermm 38. §. quare t. ff.
ad leg. Jtd. de adulteriis. fi igftara juris fui, fe-
met ipfam detuierit. /. 2. §. ult. ffi. de jure fifci,
.Denique fimplicitas atque ruftjcitas aiiquando
deiinquenti prxftat excufationem, fi is ejus con-
ditionisfit, ut fimplicitas aut rufticitas ineo vi-
deatur toleranda. Si quis enim non dolo, fed ru-
fticitate, album prsetoris corruperit, eurn ex
edi&o de albo corrupto non teneri, Uipianus
fcribit. I. fiquisidj.%. doli 4,ff.de jurifiditt. Sed
& iis fuccurfum, qui litigaturi, per rufticitatem
non ediderunt adionem. /. 1. §. uit. ff. de edendo.
aut in jus vocati non iverunt. /. 1. §. 1 >jfi-fi qiris
injusvocatns non iverit. quive, fcientes teftatorem
occifum efie, tabulas teftamentiaperueruntex ru-
fticitate, ignari, priusde familia quseftiones ha-
bendas eife ac de nocentibus fupplicium fumen-
dum. l.fi quis ingravi 3. §. ctfi ficicns 22 .ffi. ad
Senatuficonfiultum Silanian.

4. Reiiquos haud exceptos error juris uti ex-
cufat a doio, ita quoque liberos efficit a pcenis
iilis, qua: folis dolo delinquentibus propofitse
funt; licet alise ieviores pcenae pierumque in jure
errantibus, tanquain cuipa non vacuis, impo-
ni foieant. Hinc qui rem fuam privatim iniquo
eripit pofteffori, putans id fibi per leges licere ,
nulla quidem pcenali de vi bonorum raptorum
at9;ione in quadruplum damnari poteft, dominio
tainen rei fuse eundem ob id excidere conftitutum
eft. §. 1. Infiit.de vibon. raptorum.

5. De CEetero in negotiis gerendis circa juris
errqrcm regula eft, juris ignorantiam non pro-
deffe acquirere volentibus. /. juris ignorantia 7.
I regula9. §. fiedjuris 3.f.h. t. acne fceminis
quidem in compendiis prodeffe. I. error fiatti 8.
ffi. h. t. ideoque nunquam in ufucapionibus ju-
ris errorem proficere poffeffori. /. nunquam 3 1.
ff. de ufiurpat. & ufucap. l.juris ignorantiam 4. fi.
h. t. Eft & axiorna alterum, juris errorem cui-
que nocere. d. I. regula 9■ fi. h. t. quod tamen
perpetuum non eft. Aut enim in jure errans
agit de damnis amittendae rei, aut de damnis rei
jamamiffa:, feu jure dominii inalium jam tran-
ilatae. Quod fpeftat damna amittendse rei, aPa-
piniano refponfum eft, juris ignorantiam fiuum
petentibus haud nocere, feu , quod eodem redit,
juris errorem in damnis amittendic rei fiute non no-
cere. I. 7-in fine. I. 8 .infinef. h.t. Qua ratione
nemo prohibetur rem fuam apud alium exiften-
tem vindicare, fuamve petere hereditatem abalio

J T 1 r. VI. .

poffeffam, utcunque annis pluribus exiftimave*
rit, errore jurjs lapfus, poftefforem rerum iila-
rum dominum effe- Et vice veria , fi quis errore
juris exiftimans hereditatem aliquam ad fe perti-
nere, earn diutius poffederit, & fruClus indeper-
ceptosjurepofieffionis bonsefidei fuos fectrit, de
frudibus confumtis conveniri non poteft, qua-
tenus inde iocupietior faftus non eft, atque ita rur-
fus juris error in damnis amittendse rei fuse non
nocet. l.fied & filege 25. §. ficire 6. jun&. §.
confiduit 11. ffi.de petit. hered. Contra fefe res
habet in damnisrei errore juris jam amiffse, quip-
pe cujus recuperationi error juris impediroento
eft; ac ad id reftringendum generalius a Pauio in
/. 9. ff. h. t. pro regula traditum, crrorem juris
nocere. Et hoc.nititur fundamento, quodcon-
ftitutum eft in /. cum ignorantia 2. C.h. t. ma-
jorennem , qui juris ignorantia maternse renun-
ciaverat hereditati, atque ita eandem amiferat,
fera prece defiderare, fibi fubveniri. Nec aliun-
de eft, quod Uipianustradidit, eum, quijuris ig-
norantia patreinfamiiias credebat effe cui mu-
tuurn numerabat, cum fiiiusfamilias eftet, Ma-
cedoniani exceptione perinde repeilendum, ac fi
vel fciens , vel van& deceptus fimplicitate, fiiio-
familias mutuum dediffet. l.fi quispatremfiamilias
3. pr. ffi. ad fienatuficonfi. Macedott. Sed & hinc
defcendit, quod fidejuffor mandati a&ione repe-
tere foluta nequeat, quoties juris ignorantia la-
pfus nefcivit, fe inutiliter obligatum effe. l.fi
fideiufifior 29. §. non tnale 1. ffi. mandati. Ex ea-
dem denique cauia eft, quod neque legata er-
rore juris fupra dodrantem foiuta, nequeuiium
aliud errorejuris indebite folutum, condici po-
teft tanquam indebitum. /. cum quis jus 10. C.
h. t. I. regula efl 9. §. fi quis jus j. fif. h. t. I.
error 9. C. ad leg. Falcid. de quo latius a&um
tit. de conditt. indeb. num. 7.

6. Fa&i ignorantia vel probabiiis eft, vel fu-
pina & afleftata. Probabiiis ut plurimum efle
creditur ignorantia fa£ti alieni, qua & pruden-
tiffimiiabi poffunt. /. 2. ff. h. t. praefertim, cum
a nullo deiatoria curiofitas & fcrupulofa inquifi-
tio exigenda fit, /. ncc fiupina 6. I. regnia efl 9.

fedfatti 2. ffi. h. t. Unde & pro ignorantia
taii praefumtio eft, adeo ut adverfario, tanquam
aflirmanti, regulariter incumbat fcientise proba-
tio. arg. /. verius 21. ff. de probation. I. attor 23.
C. eod. Nec hsec folet erranti obeffe. /. error j.
C. h. 1.1. errorfiitti 8. I 9. pr. & §. 2. fifi. b. t.
five de deiitlis, five de contra&ibus, aliifque
fimiiibus quaftio fit. Sic enim a furti & injuria-
rum & inceftus pcenis iiberum effe piacuit euin,
qui ex errore fadi caret aftedu furandi, aut in-
jurise faciendse, aut inceftus committendi non
habuit voiuntatem. §. placuit 7. Infiit. de vbli-
gat. ex deittto. i. ilhtd relatum 3. §. ult. I. 4. /.
etmqtii 18. §. pen.fi. de injuriis. I qui contra
legum 4. C. deinceftis & inutil. m/ptiis. Etquo mo-
do propter errorem emtio reiiquique contraftus
aiiquando nuili fint, quandoque refcitidantur rc

media

-ocr page 995-

mecfio legis 2. C. de refcind. venditione, velred-
liibitoria aftione, alibi abunde traditum eft; uti
& illud, quod fafti error probabilis indebiti fo-
luti tribuit condi&ionem. Confeffionein quoque
aut refponfionem ex fadi errore profedam non
obefle confitenti fed errorem docenti, in aperto
eft. I. i.l. 2. jf. de confejfis. /. inde Neutius 23.

97 9

De juris et facti ignorantia.

ult. & II. feqq. ff. <id leg. Aquil. I. de ceUte
11. §. qui juflo 10. & xi. ff. de interrogat. in
jure faciend. Denique & in compendiis errorem
fafti probabilem prodefle, evincit probatain ju-
re ufucapio; quippe quse bonam requirens fi-
dem in ufucapiente, hoc ipfo errorem fafti in
eo fupponit, dum eum, a quo emebat aliove
jufto acquirebat titulo, putabat dominum efle,
cumnon eflet. /. juris ignorantiam 4. /. errorfa-
ttt 8- ff. h. 1.1. quod vtilga ii.ff. pro emtore. „,
7. Ignorantia fafti fupina & afle&ata eft ,
tum fafti alieni , fed talis, quod omnes vel ple-
rique in ea civitate fciunt, unus aut pauci foli
ignorant. /. reghla efl 9. §. fed fatti 2.ff. h. u
arg. /. ft qtds patremfamilias 3. pr. junct. /. ttem
fijiliusfamilias 7. §. proinde 7. jf. ad fenatuftanf.
Maced. tum plerumque fiifti proprii; quo refpi-
cit Pomponius, cum ait, plurimum mtereife,
utruin quis de alterius cauia & fa£lo non fciat,
an de jure fuo ignoret. /. plurmum 3. Jf. h. t.
Ut tamen aliquando fa&i quoque proprii igno-
rantia excufata fit. Qua ratione, fi quis mihi
i|m meam ignoranti vendiderit, &juflu meq al-

. •..;. c , - t
. .s ;- f -h
-.<::■ iirjdii. OJ

1 itispoa
( jr- •• : > ■'

esia; .. .{u.i ■■•n; ■ 'ikA.Ht .* . rj- ' -V - v': l 1

•■■. .4 cit>o^Kftaii .1;. s. f;b .sttplu \ ,t .isiiifi.Q .t .iti .msb

.' ^; !...'■ .' i .i( ; ; ii .tO«]Olf{ .?? .s .1 if¹.

1. .t .Qjb.-wmi-in.V' .* .';•-•/» ,r.i.s .ouaiaoH. -x* .z -h<> .pt

ii .i .iT-.j '?.'!»: oiq j.s. .z .t.iidub .ijj .4 .jtfrb .trsubusj

■■5 f.-fVi .4 .dc.sjk.j iR^ibui-of ' attt»-f -4 .aatd f-:
l.cx .i i■'.'• ■ ... ^:--.:'..).:_t".-_t .1}. .1 .1:>tLtl nu.i'.: ? .1 .fiid i■■,',■.;„; -lyj .iU .t

ci .r .w3«sJ»q2:iq ,'li .4
.4 .i'Ky3nu*3 .x

J tXl- . ..",4! .1 ,IIQ -gj .5

. '.'iv.

« .C'.0 ">■ :

;„0
teritradiderit, vel fi ego rem meam , quam Ti-
tii efle credebam, ex mandato ejus tradideriin
Sempronio, aut tutor rem fuam quafi pupilli,
error ille impedit, ne a me dominiuin cenfeatur
abiiffe. /. etfi confenfum 15. §. 2.ff.de coiftrah.
emt. I. fiprocurator 35. ffi.de acqttir, rer. domin.
NeC rei iuse pofleffionem amifiife inteJligitur,
qui, cuin peregre profe<5turus pecuniam cufto-
dix caufa in terrl condiderat , poftmodum re-
verfus immemoria non potuit locuin recognofce-
re. /. peregre 44. ff. de acqttir. vel amitt. pojfief.
Sed nec carebit indebiti condidione, qui folvit,
quod jam antefemel ab eo folutum erat, quod-
ve putabat a fe promiflum efle, cum vere nuiia
proiniffio intercefliflet. l.ficd&fi 2l. ff. de cw-
ditt, indebtti. Denique & in iis, quae autiqua
funt, aut valde intricata, fa&i proprii errorem
tolerabilem efle ac excufare, colligi poteft ex
/. cum fideicommijfum 7. ff. de confejfis. Andr.
Gayl libr. z. obfierv. 48. mtm. 20. Et genaliter
circa fafti tum proprii tum alieni ignorantiam
reguia probata eft, neque negligentiam craflam
hominis deperditi nimiumque fecuri fatis expe-
ditarn aut excufatam effe, neque fcrupulofam
folere inquifitionem exigi aut delatoriam curio-
fitatem. /. plurimum 3. §. 1. /. nec fiupina 6. /.
regula efi 9. §. fied fafti 2. ff. h. t. I, etfi confen-
fium 15. §. ignorautia 1. ff.de contrah. emt. l.fi
quis patrmfimilias 3. ffi. ad ftnattfwtfi Mate-
don. '

E R

-ocr page 996-

ERRATA TYPOGRAPHICA,

etiam leviora, emendanda, & addenda.

Trimus numerus paginam, fecundus columnam j
tertius lineam denotat.

Legepag.4.tol. i.lin, 33. adtnininirands. 5. 2. 42. fimpliciter 9.2.. 35, communiones. 19, 2. z. fin-
guldrum. 56.1.46. §. 1. ibidem lin. 50. fan®. 67.1.15. domos. 85. 1. 46. Noca. 96. 1. 1. morborum
afperitatem. ibid. lin. 8. tentum. 99. 1. 1 3. ab. 99. 2. 7. judicandi. 148.1.20. qui. ibid. lin. 13. i
fliterit. 155.1. 38.ipfo. 163. 1.37. emendandoque. 164, z.46. pmer. 165. 1.31. poteftate. 169. 2. 7. vel
certi quidem , fed jamdefunfti. 172.1.46. huic. 176. 2. 53. funt. 183.1. z.intuitu immunis. ibid. lin. 36.
inaneat. 187. 2. 36. egefias. 190. 1.13 autori. 190. 2. 38. abeodeadukerioadnotari. 193. 2. 23. ipfis. 102.

1. 11. niinores. 202. 2. 2. profocio. 204. 1. 2j.gavifurus. 211. 2. f 3. carceres. 221. 2. 36. negotia. 232. 2.
19. antiquata. 236. 1.6. §, penult. ibid. lin. 8. /. 4.C. dehit quttvi metnfve caufa. 242. 2. $8. metu amiflas
<145. 1. 29. pofitus.ibid. ji.apponitur. 248. 2. 2. perhunc. ibid.Iin. 5. contradlus. 249. 1. 24. Droxenetam
251. «.» 21. oblato, 154.1. 48. tutum. 157.1.38. honefte. 260. 2. 26. prafumtio. 261. 2. lin. ult. repetere.
z66. i.42.pracipitatam. 281; 2. ij.adrogatorem 284,1. 33. ficut. 294. i. 7.deneganda 298. i. 53. tefte-
tur. 299.1. 3.folvendo..3<io. i.47.eofolo, 302. 2-46.poft. 304. 2. 2i.quireo. 306.1. 19-agatur de nego-
tiis.ibid. lin, jo. debitis. 309.1.4. exigantur. I. j. C. deinterdiBb, 309. 2. j8. a DD. 311. 2. 37. exxquatio.
313.I. 17. majorenne. ibid. lin. 59. Alvernia:. 314. 2. 36.mm. 15. 323. 2, 48 partes. 326. 2. lin. ult. merl
juris. 328.1.18. fingitur. 329. i. 29. placari. 340.1.12. admittendum. 342. 2.43. paflu. ibid. lin. 46. caufai
347. 2.18. quintffi. 353.1. i j.Hifpaniarum. 355 1. 20.addi&is. 360.1. 59. judicare. 362. «. 56 finge. 367.

2. 29. fa&amceflatquerela.37j.- 2.4.pofitis. 381. 2, 9'. qu® 397. 2,41. hoc.419.1. 35.fufFecerit.420. 2.54.
fraudandos. 423. 2. 39. deleatur voluiffe, 424,1. 3. interceflerit. 427. 2.58. colorem. 428. 1. 55. dominum.
42S3. 2. 57. gregis. 429. 2. ii, delegatb. z. 43 j. 1. 29. dominium. 434, 2.19. Publicianam.435. 2.48.Publi-
cianam.447. 2.45. squum.461.1.54. caftitatem. 461. 2.2j. plures 463.1.14. recurramus. 465, 2. 22. nec
ce.466. 2.4. cautum 468. 2. lin.ult. licetprsdio. 475. 2. j.caduca.476. 2.56.officere. 481. 2. n.offeren-
ti. 484. 2. lin. 19. afwe & fi 487.1. 20. perfona.488.1.1 j. teftatore.492. 2.59. mariti. 499. 2.46. fit. 505.1.
50. liberrimunji, 512. 2.44 ipfe. J14.1.56. privato 515. «. 59. vindicans. 515. 2.4 .tffeqq. quod , utiviapu-
blica, interprsdiumdopinansacfei^iensinterm.edia^ harnm fervi,tutum impofitionem nonimpedit, ita
neque &c. 521.«. 59. legeUj 24.i- 5iJmieminiflent. 526.1,2j. profpeftuh j 29. 2. j.nonitemremittitunus.
532.1.44. verafunt. 5^2:2.58. nonuno. 543.1.46,liberi. 545. 2. jyj.qua. 546. z.<$2.1eges.ibid. 47. qui va-
riis. 548. 2.9. cxtinguere. jjj. «. j8.itarbor. 19. joo. iT 43. temporales. 574. 2.48.evidenter. ibid. ji. qui-
dam. j8i. 2. 9. aliter. j8t. 1. 42.fiforte. j88. 2.4J. numerodividatur, J91. 2.10. quas haberet. 598. 2. 17.

•ait.611. 2. jj. propius. 624.1. ji. fuit. 626. i. j j.indiem 628.1. 2j. doli.628. 2. 38. redarguitur. 630.1.
to. folum. 634. 2, 17. Romano. 63 j. 2.29. deftituti,638.2, j. ufurus.639. 2.18. petitor. 640.1.60. jusju-
randum. 642. 2. J7. dubiis.647. 2. 22. proquo.6j7.1. j6.fuftinuerit. 662. 2.16. quia.663. 2. j.hac. 667. u
44. hxc.669. 2. j. varie, 670.1.40. judicats- 67j. 1.42. ab. 674. 2.42. faaa.676.1. ij. conditionale. 682.
a. 26. convcniri. 687.1. j 1. non habet. 688. «. 41. pignoratitia;. 696.1. 20. falvs. 700. 1. 47. commendare.
70j. 2,18. prsponentis. 7 ji. 1. «o.habeat. 737. r.lin. ult. depofitarii. 7j9. 2. «. depofiti. 741. z. 9. juftifli-
roa.751. 2. j6.curratum. 763. 2.49. maneat.8Q8_f x,6o.funt, 809.2, aS.cautanti, 8§o,.i, 33. erant, 898,
39. publice. 921.«, j 2, «edilium edifto.

1 N«

-ocr page 997-

INDEX ALPHABETICUS.

NUMERUS PRIMUS LIBRUM , SECUNDUS
TITULOM, TERTIUS PARAGRAPHUM

TITULI NOTAT.

Abrogatio.
i Uid interfit inter Antiqmre, abrogare le-
geni, & ei furrogare, tlerogare, obroga-
re ? 1.3.38.

^Confuetudo pofterior anabrogetlegem
| priorem? 1.3.37.

_tLeges non temere abrogandae. 1.3.39.
Qui legem dicit abrogatam efle, id pro-
baredebct. 1.3.40.

An lex aut edi£tum provinciale per unam iftius pro-
vincia: civitacem non ufu aut negligentia abrogari
poffit? 1.3.4».

Abfentix.

Qui in materia reftitutionis dicanturabfentes; 8c qui-
nam. re ip(aprjcfentes, fidionetamen jurisproab-
fentibus habeantur? 4.6,1.

Quo modo pra:fenti per abfentem lacfo fubveniatur,
8c qualis abfentia tuncfufliciat ? Quale remedium ju-
re novo datum fit prscfenti? 4.6.2.

Qualis abfentia requiratur ut abfenti la?fo fuccurratur
contra prxfentem ? _ 4-6-3.

Quinam abfint reipubliccc caufa.^? an 8c legati munici-
piorum? 4.6.3.

Abfenti non fuccurritur, fi domi procuratorem reliquc-
rit; quem£cregulariterrelinqueredebet. 4.6.4.

An 8c quse abfentia voluntariafaciat, abienti laefo fubve-
niri ? 4.6-f»

De aftione refcifloriS, exceptionibus, aliifque, qua:
competuntper abfentiam lsefo. 4.6.6.

Quibus in cafibus cefle» reftitutio propter abfcntiam ?

4.6.7.

Dedivifionehereditatisejus, qui abfens eft, Scdequo
nonconftat, anvivat? necne ?vidcfamili&erdfcnn-

■• Accrefcendi jus.

Ati coheredi invito accrefcat portio minoris adverfus
aditionemreftituti? 4.4.26.

Quo modo jus accrefcendi in ufufruftu admittatur.poft-
quam jam concurfu partesfaftsefunt ? 7.2. 1.

Quo modo jure accrefcendi gaudeat vel non gaudeat
ille, qui fuam ufusfruftus partem jam amifit, exem-
plis declaratur. 7.2.2.

Nonhabetlocum jusaccrefcendi, fi alimentaduobusfi-
mul cx eodem prajdiolegataiint. 7. 2. 3.

Quee fit ratio, cur in legato proprietatis ipfoconcur-
fu collegatariorum evanefcat jus accrefcendij non

7.2.4.

item in legato ufusfrudtus ?

Inter confruftuarios verbis tantum conjun&os non eft
jus accrefendi: nec inter eos, quibus feparatimal-
ternis annis ufusfrudius lcgatus eft; necfiduocon-
juges fimul tertio doncnt omnia fua bona refervato
fibi ufufrudtu, ac dein unus conjugum moriatur.

7-i.f.

Non ceflat jus accrefcendi, fi unus ex confruftuariis
amiferit fuam partem, fed cx teftatoris voluntate
receperit, dum is incafumamiflionisrepetiitufum-
frudlum teftamento. 7.2.6.

An 8c quo jure ufusfrudtus fervo plurium dominorum
legatus, uni in folidum acquiratur, fi alter partem
noncapiat? 7-2.7.

An jus accrefcendi locum habeat, fi duobus fimul digni-
tasautmunus, lucrumadjundtumhabens, collatum
fitdonec vixerint? 7.2.8.

An moribus noftris adhuc vigeat jus accrefcendi inter
confrudiuarios? 7.20

Anio.

Aftioncs in perfonam omnesmobilibuscxjurc hodier.

no accenfentur, ut Sca&iofles in rem tendentes ad
rem mobilem 5 at adtiones inrem, qucctenduntad
rem immobilem , immobilibus annumerandi. i»

8.21.

Aftiones an cenfeantur eflc in Ioco debitoris, an credito-
ris? 1.8.30.

A£tio de eo quod certo loco, vide locus,

Vendi poteft aftio velpurc vel fubconditione, 8t vel pu-
ra vel conditionalis; nec femper tunc idem venditio-
nis effedtus eft. An 81 in rem adtio? 8c univerfitas aclio-
num? Scincertumaftionis? 18.4.9.

Nonpotcft vendipopularis attio , nec moribus noftria
attio ad mercedcm eorum, qui adhuc inlndiade-
gunt. 18.4.10.

Aftio vendita cedi debet. Quo modo nunccedend®
fint adtiones fcu partcs focictatisIndia:orientalisauC
Occidentalis? uti 8cadlioneshypothecaimmobilium
munitx? 18. 4.11.

Cedendse emtori nominis aftiones principales 8c acceflo-
rise contra fidejuflores ac pro pignorum perfecutione.

18.4.12.

Quo modo hodie creditum hypothecarium altericedi
poflit , 8c quaetranfeantinceifionarium ? 20.4. 3$-.

An in emtorema&ionistranfeantprivilegiaadlioni auc
perfonEe cohserentia? an8c jusparatoeexecutionis cx
pa<Sto competens? Quid fi ex adtionc vendita jam
aliquidpervencritadvenditorem ? 18.4.12,

Quse cedens agere autpatitenetur.caquoquecefliona-
rius facere aut patidebct, etiam rationes 8c calcn-

, daria cedentis edere. 18.4.13.

An ceifionarius etiam in ceflis fibi aftionibus uti poflit
fuo privilegio perfonali ex fuo capite? notaturlingu-
lare jusfifci. 18-4.1;.'

Venditor aftionis an 8c quando tencatur praeftare debito-
rcm locupletem ? Et quid, fi nomen fit venditum tan-
quam bonum ? 18.4-14.

An poft cefiionem a£tionis cedens adhuc agcrc poflit, 8c
in concurfu cedcntis ac ceflionarii uter in agcndo prac-
ferendus fit ? An 8c quando debitor redte folvat ceden-
ti, acliberctur, quandonon? 8c quid noftris mori-
bus? 18.4.17.

An cedens revocare poflit ceflionem aftionis venditje aut
donatae, fi ceflionarius non pareatconditionibusadjc-
ftis? Anmutuoconfcnfu ccdentis8cccflionariiccflio
refolvi poflit invito debitore ? 8c an debitori ficpe-
reat jusretrahcndi aftionem vcnditam, aut fifco fuum
tributumexvenditionedebitum 184.16.

Quis potior fit, fi cadem adtio duobusfeparatim vendita
ac cefla fit diverfis temporibus ? 18.4.17.

Emtor nominis non plus exigere poteft, quam quantum
vere prctii nomine numeravit, licct reiiquum ci dica-
turdonatum efleanominis venditore. Et quid mori-
bus per ccflionarium jurari debeat ? An idem obtincat
in dationeinfolutum ? Anin permutationeadlionis ?

18.418.

Intra quantum tcmporis lpatium retraftusnominisfa-
ciendusfit? 18.4.19.

Quando cefletjusretrahcndinomenvenditum ? ubid<?
nominibus in hereditatc vendita comprehen/is, vcl
contentis fub vendita nominum univerfitate , feu
vendito totocalendarioj de vcnditls audlione publi-
ca; ac de venditis tcmporc belli aut alterius cala-
mitatis, unde periculum inanisadtionis metuendum
eft. 18.4.29.

AHor.

Aftor, qui reum vocavitadjudiccmcompetcntcmvcl
non competentem , an poflit deinde, invito reo, litem
ad aliud forum tranfferre, li reus necdum litem cum
adlorefueritconteftatus? 2.1.13. 8c 24.

* Adtor

-ocr page 998-

I N D E X.

AStor an dereli&ojudicioordinariojam coeptoadfum- '

raarium traflfire poflit ? f-1. f.

A£toris arbitrio relinquitur , quando velit agere? f.

i. zo.

A£torminus, aut partem debiti petondo non peccat;
at omnino plus petendo. Quk fir pa-na plus peti-
titionis jure veteri, novo , canonico, & hodierno?

j-.i.if.

An , fi aftor quid petere cceperitpendenteconditione,
" 8c lite pendente conditio exirtat, reuseondemriandus
fit? 5.1.16.

Agi nonpoteft, antequam conditio vel diesdebiti ex-
. titerit. Re£te tamen agitur ad prseteriti fimul £c fu-
turi temporis ufuras, fru&us, reditus, alimenta,
annua» menftrua: item poll anni primi lapium ad
condemnationem debitiannud bimStrimadiefolven-
- di, ut ita fuis quibufque temporibus in futurum fiat
executio. j.27.

Quo modo agat de jurc piEelationis in generali con-
. curfus judiciois, cui ex die vel fub eonditione de-
. bitum ? Et anis, cuiexdie vei conditione debetur,
intcrim cautionem petere pofiit in negotib ftrifli ju-
. ris? f- '.18.

Adtore vel reo mortuo, citandi hodie heredesejus ad
refumenda arma litis, licet adierint cum beneficio
inventarii.

Non tamen, fi in caufa jam conclufum fit; nec , fi
fententiajam fitlata, quocafutantumnovaexecutio
contra heredes decernenda. Quidjaris , fitutorpen-
dentelite moriatur? vel unus ex pluribus coheredi-
buspoft refumta arma litis? f.i.j

Atlor umverfitatis.
Vide nniverfitas.

Acius.

Vide fervitntes ruftic&.

1 Addittio in diem.

Addi&io in diem aliquando puram, aliquando con-

• ditionalemvenditionemfacit. Qui utridfque etfedtus
. fint?":i '• • •iS.'i¹.'i.

Sine fpeciali pa£lo pofl: additSionem adjeftiones nbrt

• fiunt, nifififcusvendiderit. * 18.2.2.
Quipoftintconditionem meliorem ofterre? An 8c em-

tor, autunusex pluribusvenditoribus? 18.4.3»
Quibus modis melior offeratur conditio? An& ex eb,
quod fruftus interim percepti penes venditorem man-
furifunt? 18.2.3.

Oblatam meliorem conditionem an venditor abjicere
pofiit, 8c emtorem pfiorem retinere? iS. 2.4.

Denunciandaemtoripriori conditionis mcliorisoblatio.
An prior liberetur, fi fecundoresaddidla, & is fol-
vendo non fit? An res ftepiusaliisconditionem me-
liorem offerentibusaddici pofiit in diem? Quid, fi ven-
ditor finxerit» aliummelioremconditionemobtulif-
fe? 18.1.4.

Quibus aftionibus venditor rem fecundoaddiftam re-
petataprimo emtore? Quo inftatures, fitquseuna
cum re reftituenda lint ? Quseemtorprimusrepetere
vicifiim pofiit? 18. 2.5-.

Recenfentur cafus, quibus ceflet melioris conditiohis
oblatio. 18.2.6.

Quid juris, fi plures domini rem eandem uniin diem
addixerint, 8c oblata conditione meliore quidam
primum emtorem , alii fecundum prKferant? 18.

2.7.

Quid, fi res duae duGbusfcparatimfintaddiftiE, denis
lingulse, 8c tertius pro utraque limul triginta offerat ?

18. 2.8.

Adoptio, adrogatio.
Quid fit adoptio, 8t cur introdudta? t. 7.1.

Quidfitadoptioplena, quidminusplena. 1.7,2.
Quid fit adrogatio,8c qU» requirantur, ut impubesadro-
getur? •• 7* 3-

Quart* divi Pii, adrogatis impuberibus debita, eft quarta
omniumbonorum. 1.7* 4-

Quid fit adoptio in fpecie ? ' ■ 7 • J"-

Adoptio quandoque teftamento fa&a. «> 7- S-

Qaa? fint requifita adrogationi 8t adoptioni communia,
&<juicommunesefFe£tus.*

Adoptio moribus fublata , exceptd forte Frifia. r.

7.7.

In locum adoptionis fucceffit unio prolium multis ia
locis. 1.7.3.

Adjudicntio.
Adjudicatio finium , vid cfines,

Adtjudicatio rernm hereditariarum, vidc famili<e erci-
fcund&.

Adfcriptitii.

Adfcriptitiiferviproimmobilibushabentur. 1.8.13,

Advocatus.

Advocatorum officium laudabile acnobile; nonprseju-
dicat nobilitati. 3*. 1.1.

An alibi poftulare poffit, cui uno in loco advocationibus
interdidtum eft ? 3.1.2.

An 8c quando religionis diverfitas aliquem ad poitu-
landum faciat inhabilem ? 3-1.2.

Qurd juris fi neci adverfarius nec Judex repulcritpro-
hibitumpoftuiare? 3.1,2.

Qui prohibeantur in certisquibufdam caufis poitulare
. tum civili tum hodiernojure? i hi-

An quis poifit, cognitis prius clientis unius argumen-
tis, caufam ejus deferere, 8c advcrfx parti adeffe?

3 1.4.

An 8c quando advocati falaria petere poffint? Vide fa-
laria.

Advocati quo modo 8c quando prarftent jusjurandum ca-
lumnia:, 3.1.9.8cj.fi.6.

Quid juris, fi dolo vel errore juris autfaftiadvocatus
prodiderit clientis caufam ? 8c quo ulque clienti li-
ceat errorem corrigere ? 3.1.10.

Advocatum non feabenti dandus eft a Magiftratu; quj
8c jure Romano curabat, ut utrimque effet ccqua
peritorum acies. Et quid moribus ? 3,1.11.

Vetitum hodie captarepatrociniaperpadlum defalario
nonnifipoftvidtoriampetendo. 3. i. n.

JE<\uttas.

QuodKquum, idem Scbonum eft. i.i.f."

Quo feniu 8c qu&ndo squitas fit prjeferenda ffr!<ao juri ?

¹ •¹ • 6 •

JEflimatio rerum.
iEftimatores jurati, fi falfam seftimationemrenuncia-
verint, quo modo teneantur ? 11. 6.2,

jEftimatio rerum per jusjurandum iii litem, vide^'«y'«-

randum in litem.
Cujus.temporis sftimatio in Judiciis bonx fidei&ftri-
£ti juris ipedlanda fit.ut in eam Judex condemnet? fivc
principaliter asftjmatio alterius rei in obligationem de-
dufla lit; five res alia cujus jeftimatio ob interituin
prieitanda eft ? 13.3.3.-

Cujus ioci adiimatio confideranda ac praeftanda fit?

13.34.

JEfiimatorius contracius.
Quid fit contradlus seftimatorius, 8c qualis aftio inde de-
tur? anci locusfimcrcesintervenerit? 19.3.1.
Quid juris, fi plurisautminorisfitres vendita, quam per
dantema:ftimatafuerat? 19.3.2.

Qualisin hoccontradtuculpaprseftetur? 19. 3. 2.

Quid obtineat, fi res altcri iit data pretii cxplorandi
gratia, velinfpiciendi caufa?

JEtatis venia.

Vide venia atatis.

Agnitio Chirographi.
Vide Chtrcgraphum.

Album pntoris.
De albo corrupto 8c poena ex jureRomanoacmoribus.

2.1.f7«

An privata autoritate quis avellere poffit progr3mma-
ta, quibus fua bona per alium non jurc prolcripta vi-
det? ^,*i'7*

Aleator.

Quales ludi liciti fuerintapudRomanos, 8c quantuni
potucrit ia hifce maximum conftitui vi£tori£ pra>
mium? n.f. 1.

Illicitus alese 8c fimilium ludus. 11. y. 2.

Valet promiffio, qua quis fe obligat ad id, nealea ludat,
8cpoenampollicetur, iiluferit. ii.f i.

Quse pceax fint aleatorum , & alcatores recipien.

jiui»?

-ocr page 999-

I N D E X.

tium? An ipfis impune furtum aut injuria fiat? 8c
per quos condici poflit , quod in alea amiilum.

U.f.J.

Qujcfitprenacogcntium ad ludendum.vel inftigantium
filiosfam aiienosj 8c dc non praftandaevidtionerei
inalea venditai. ii.f.4.

Antertius, quiludentimutuamdcditpecuniam, rcpe-
tcrc mutuum poffit ? n.f.4.

Qujd, ii mutuum uumcraveritcolluforipfe, vel alea-

11. f. f.

torumieceptator? ^

Quid moribus obtineat -irca pcenas aleatorum ? An
5c quando hodie amilTa in alea repeii poflint?

11. f. 6.

Amida in alea, fi necdum foluta, anpeti poflint , fi
victus vidlori expromiflores aut fidejuflores aut pigno-
ra d-jderit? ' '. <;. 7.

Q_use in colludentibus obtinent, etiam locum habent
miis, qui de ludentium vidtoria fponfiones ineunt.

n.f.8.

Si praemium fponfionis apud tertium depofnum fit, 8c
viftori rcdditum , an repeti poflit? & quid , (i nec-
dum redditum fit vidtori , vel nondum vi&or appa-
reat, an repetere quiique invito altero poflit, qua: ita
depofuit. 11. f. 9.

Deurnis, feuollisfortunx, loteryen. n.f. 10.

Qui fcripferint de aleatoribus ? 11. j-. 1 o.

Ahetiatio jujicii mutandi CAufa.
Qualis adlio detur ob alienationem judicii mutandi cau-
fa ? 6c an ei teneatur, qui dolo fecit ne acquirat?

4.7. 1.

Qualisofle debeataiienatio , 8c quo modofaSa , utifti
adfionilocusiit? 4.7.».

An alienans invitus cogi poflit judiciumacciperedere
judiciimutandicaufualienata? 4.7. 1.

ALimenta.

'Alimenta in futurum debita arreftari nequeunt. 1.

4. 5*t.

Ei, qui per querelam obtinuit vittoriam , pendente
appellatione ab illa fententia, interim per inftitu-
tum alimenta prseftanda, fiinopsfit. f. 1.74.

Non habet locum jus accrefcendi, fi alimenta duobus fi-
mul ex eodem prsediolegata fint? 7^,:i'3'

AltittstollenJi & non tollenili fcrvitutes.
Vide fervitutes nrban*.

Ancilla.

Ancillse fequuntur hodie domicilium domini aut domi-
nce, cui miniftrant. y. 1. <>6.

Animal.

Si animal nocuerit, qualis aftio detur? Vide pattpe-
ries.

Annus gratU.
Vidus: concionatoris debetur annus gratix. 1.9.6.
Si concionator ad aliam vocatus Ecclefiam moriatur,
antequam in nova Ecclefia inauguratus fit , quid
juriscircaannum gratix? '•9ⁱ7'

Anticbrefs.

Vide hypotheca.

Apparitor.

An refifti poflit apparitori, quoties extra territorium
judicis, quem reprxfcntat, vim infert aut exfequi
vult? 1.1.64

Quid juris , fi apparitores judicum injurid affedli
iint? Et quid, fi modum cgrefli vimpaffi fint.'' f.

1. 6z.

Appellatio.

Appellari nequit a decrcto citationis in perfonam. 5.

'f-

Quam legem in judicando fequi judexdebeat, fipen-
dente lite vel appellatione lex per novam legem abro-
getur? J-.i.j-i.

Aqui duclus , (tqut. hauflui.
Vide fervitutes rufiictt

Aquilia Lex.

Autorlegis Aquilix nonfuit Gallus Aquilius. 9.1.1,
Quibuslegibusanterioribusperlegem Aquiliam deroga-
tumlit; quibusnon? 9. i.z.

Legc Aquilia non fuit coercitum damnum , quod
tantum omittendo datum fuit. AdftruiturdiftinftJci
interculpam commiflionisSc omiflionis. 9. 1. 3.
Quid primo capite legis Aquilise cautum fuerit ? 9.

Capite fecundo probabiliter aftumfuitde moribus fer-
vi corruptis j nec ejus difquifitio inutilis; imo ca-
put fecundum non in univerfum fuit fublatum, fi
quis ex eo experiri vellet ? 9-x.f.

Quidcapitetertio ? 9-1.6.

Non fuit habita in hac lege ratio seftimationis ex affeclio-
ne, fedcommuniopiniorie. 9.1.6.

Prxter ocftimationem venit etiam id quod intereft, mo-
do certum lit, non incertum: aclis ex inficiatione
crefcitinduplum, quod tamcnquibufdamin cafibui
fallit. 9.1.6.

Qui egit ex capite tertio, poteft adhuc agereex capi-
te primo, fi quadrupes deinde ex eo vulnere moriaturj
fed imputatur condemnatio prima infecundam :fc-
cus, fiexalio vulnere moreretur. 9-1-7*

Si pluresdamnum dederint, finguliinfolidumtenentur,
nec uniusprceftatione cxteri liberantur. 9. i. 8.
Si prior vulneraverit vulnere certo certius lethali, alius
dein alio vulnere occiderit, uterque de occifo tene-
tur: fecus, fi prius vulnus non fucrit certo cerrius
lethale. 9.1-9,

Dire&a legisAquilia:adlio dominisdatur, licettempo.
rale habeant dominium , & res jam alienata vel extin-
cftafit. Utilis etiam frudiuario, bonx fidei polfeflori-
creditori hypothecario. 9.1.10.

An 8c commodatario velfulioni jure civiliSc moribus?

9.1.10.

Utilis a£lio datur etiam ob hominem liberum vulnera-
tum vel occifum. Qui tunc agere poflint ? Scadquid
tum jure civili tum mOribus? 8c quid fi concur-
rant uxor , parentes, liberi ejus, qui occifus? 9.

1. 11.

Dantur hx a&iones adverfus eos, qui damnumdede-
runt, aut fe dcdifle confefli funt. An £c quo uf-
que detur contra heredes jure civili ac hodierno i

9.2. 12.

An a&ioadmulttamhodiecontraheredesdetur? &an
uno ex pluribus heredibus muldtam folvence reliqui li-
berentur ? 9.2.11.

Ci3ercetur hac a&ionenon tantum dolus, fed8cculpa,
etiamleviflima. 9-1.1?.

Rccenfentur, qui per occafionem muneris, aut dum
in re licita verfantur , Ixferunt : ubi de magiftro
puerum difcipulum caftigante; magiftratu injurio-
fum quid faciente , de navigiis impadtis in navem ,
autfcapham, autretiapifcatoria, autportuum mu-
nitiones; deque funibus amputandis , & fimilibus.

9.1. if.

An , navibus collifis, etiam damnum farciendum, quod
poftea ex nova caufa fupervenit, fed prioris dam»
ni occafione ? 8c quo modo merccs a;ftimand* ,
qux cum nave per collifionem mcrfa perierunt?

9. %. 16.

De cifiariis, plauftrariis, aliosantevertere ftudentibuSj
onus male componentibus ; de plauftroceflim euntc
in clivo; dehis, qui velfe vel jumentaplus jufto one-
rantes, efficiunt, utonuslapfuminaliumevertatur;
de tonfore tondente inloco pericuIofo8c guldfervo
praecifa- 9.1.17.

De putatore 5c machinario ramos auttrabem in tranf-
euntesdejiciente; 8c de his, qui foi-eas faciunt aut la-
queos ponunt fera: capienda: caufa, fi animal alic-
num in ea inciderit. 9. *. 18.

De fornacario ad fornacem obdormiente, ignem in
ftipulam fuam immittente, fclopetum in te&aftra-
minea difplodente, aliifque incendio caufam prsebcn-

tibus.

9.1.19,

Orto in xdibus incendio, an inhabitanti, an magisloca-
tori aur vicinis lsefis probatio incumbatrcfpedfu cul-
p^? 9.1.10.

Quid, fi tempore orti incendii unus tantum fuerit in
jedibus? quid, fi contra legem locationis >n cert4
a:diutn parte ignis fit habitus, 8c cx eo loco incendiHin
* » oriaT.

-ocr page 1000-

I N D E X.

oriatur? 9.2.11.

Dc eo, qui furem no&urnum aut diurnum, vel latro-
nem fibiinfidiantem autaliumadftancem occidit; 8t
an liceat alium occidereprodefenfione velrecupera-
tionebonorum ? 9.2.22.

Demedicis, pharmacopolis, obftetricibus, artificibu-
aliifque, qui imperitia la:ferunc, gemmas aut alias
res fibicommiflasconfregerunt, impetumequorums
retinerenonpotuerunt. 9.2.13.

Deillis, qui, dum fejaculis exercent, tranfeuntem lae,-
duntj ve! pil^ludentesalium pilceintercipiendxcau-
i'a evertunt; in coiludatione, pugillatu, autpancra-
tio kdunt; per ftramenta ardentia tranfilientes alium
fibi in flammaobvium evertuntfeftivotemporePali.
Iiorum. . 9.2.24.

Recenfentur plures, qui tenenuir, dum caufam damno
dedcrunt, inipulfu naturali, concitatione, hortatu,
coniilio, auxilio. 9.2. 27.

Enumerantur aliaeplurcsfpeciesdamniperpetulantiam
aut temeritatem aut malitiam dati; ubi 8c de noftur-
nis graflationibus, vitrorum confradtionibus; ani-
malium niaiiis agitationibus , turbationibus , fu-
gationibus , in anguftum coa&ionibus , 8cc. 9-

2. 26.

Ceffat a£tio legis Aquiliae, fiquidilliritequidem faftum
fit, fed nullum indedamnum fecutum, <juodexem-
plisilluftratur. _ 9.1.27.

Ceflat, iidamnum juredatumfit, dumquisin domo
vel navi fua vim patitur. Quid juris, fi quisincen-
dii a fuis a:dibus ai cendi graiia vicinas aedes dejece-
rit? 9.2.28.

Ceffat, fi damnum cafu fortuitocontigcrit, velabin-
fante aut furiofo detur. Quandoque damnum di-
citurcafudatum, dum dolusdecft, licetculpaadiit.

9.2.29.

Quando , 8c quo modo cum aftione'legis Aquilia:
concurrerc poflit accufatio ex lege Cornelia de
ficariis? 8c an altferi per alterum fiat praejudicium?

9.1.30.

An concurrere poflit cum a&ione injuriarum, fervi cor-
rupti, 8c fimilibus ? An 8c cum a£tione depoiici, com-
modati, locati 8cc.? 8c an una intentata alteram peri-
nrat? p-i-3^1,

Arblter, Arbitratm.
In quibus arbitria conveniant cum judiciis? 111 quibus dif-
ferant, puta, in litispendentia, reconventione, ap-
pellationc, -doli aftione propter arbitri corruptio-
nem, autoritateacpotcftatccogendi? 4.8.1.

Quid fic arbitcr, quid arbitrator? qua: partes arbitra-
toris, 8c in quodiftetabarbitro? 4.8.2.

De compromiflb 8c compromittentibus. Vide compro-
mtjfum.

Qui poflinc efle arbitri ? An facerdotes, infames, judaei,
fervi, muliercs ? 4.S.6.

Anminores? 4.8.7.

Anjudices? Scanhijuberepoflmt, infecompromitti?

Sc quid moribus? 48.8.

An quis in re fua? an advocatus unius adverfarii fo-
lus ? An adverfarius una cum adverfa:partis advocato ?

4.8.9.

An filius in caufa patris, 8c vice verfa ? 4.8.9.

An 8c quo ufque compromitti poflit decaufisin inte-
grutn reftitutionis, HberaTibus, popularibus, infa-
mantibus, criminalibus civiliter aut criminaliter mo-
vendis, matrimonialibus, fpiritualibus, jure patrona-
tus? videcompromijfnm.
An id ^gi, ut duo arbitri interfediffentientestertium
eligant? An, ut tunc Titjum aflumant ? an partes refi-
lire poflint ab arbitrio ob parem arbitrorum diflen-
fum? Et atimoribus duo arbitri diffidentes tertium
afiumere poflint fine novo partium confenfu , fi id ab
initio aftum non iit ? 4.8.13.

An arhiter cogi poflit ad implendum arbitrium fufccp-
!unij Scquibus modij? 4.8.14.

Ferenda per arbitros fententia, utraque parte pra:fen-
te. Quid juris, fi pars alterutra per contuniaciam
vel etiam ex julta caufa abfic ? 4.8.17.

An duo arbitri abfeate tertio judicarc poffint?Quid fi ter-
tius legitime citatus fit-quuJ moribus-fe jure canonico?
An reliqui judicarepoflint, fi unus arbitrorum mortuus

. ^fU?, r ■ • , . , +-^S

Ferenda lententia ioco 8c tempore debito. An arbiter

tempus compromiifo iniLTtumprorogarepoflit? an

referrefeuantevertere? 4.8.17.

Arbitrieft, omniadefinire, dequibuscompromiiTum

idque perfentenriam definitivam. 4,5. 18,

Non poteft compromifli fine; .'xcederc, quod exemplis.

firmatur. ^ 4-8.18.

An fub generali compromiflo contincanturgc qucclHo-

nesfuturae ? 4.8.18.

Anarbiter poflit dilationem folutionis dare? Ancom-

penfationem objeftam admittere ? An verba fentenria;

obfcurainterpretari? 4. 8. 18.

Quid juris, fi ex tribus arbitris unus cotidemnet iu

quindecim, alterin dccem , tertius in quinque? 8c

quidmoribus? 4.8.19.

An evanelcat compromiffum , fiunuscompromitten-

tium mortuus fit aut bonis cefferit ? 4 8. 20.

Quibus ex cauiis arbiter alententia:ferendxneceflitare

excufetur? 4. S 21.

An lisabarbicro ad judicem transferri poflit, invitaad-

verfa parte ? 8c quid moribus? 4.8- 21.

Quid juris.fi arbitri litem ultra modum protelenrfQjiud,

fi adverfus eos nafcaturautemergatnovafufpicionis

caufa ante ignorata ? 4. 8 21

cogi poflit arbirer ad judicandum, fi poena comprc-
miflo adjedta non fit? vel jam cotnmifla fuerit? 8c
quo modo poena cotnmittatur ante lententiam ?

*4. S. 22.

Quid juris, fi dics certus ad judicandum compromif-
fo additus non obfervetur ? Scquid, fidiescertusap-
pofitusnonfit? 4.8.22.

Anifententia ab arbitro lata mutari ab eo poffit ? 4.8. zj.
Quae fit pcena non parencium fententia: arbitri ? Quan-
do quis videatur contra arbitri fententiam venifle ?

4-8.23.

Qualis adtio Sc exceptio nafcatur ex fententia arbitri?
Quis eam apartibusexprefle vel tacitecomprobatam
exfequatur ?Et quales condemnato dilationes compe-
tant? 4.8.23.

Quibus in cafibusiententia arbitri nulla fit 8c executiono
careat ? 4.8.14.

Si quis arbitri fententia fegravatum putet, quid jure
Romano agendum fuerit ? Hodie redudtio peti potcft.
Intraquantum tempus? 8c an reduftionispetitiofu-
fpendat executionem fententiK arbitri? Quce pcetia:
fint reductionis temere petita: ? 4, 8. 27.

Alia de reduftione vide reiluclio.
Compromiflo fepe adjicitur confenfus in condemna-
tionemeorum, quxlaudo comprehenfa. Antunca
tali fententia appellari, vel fupplicatio fieri, vcl rc-
ftitutio peti poflit ? 4.8.31.

Confultum eft,

non innotefcereIaudum partibus, an-
tequam judiciali fchtentia firmatum lit, nealiasalte»
ruterreftitutionempetat. 4. 8. 31.

Non confultum, fententiajudiciali confirmari laudttm,
quod adhuc interponendum eft. 4. g.

Arbitrium tertH aut contrabentium.
An 8c quo ufque committi poflit arbitrio debitoric;
an debeat ? vel arbitrio creditoris, an velit fibi debcri.

19.1.37.

Arbores.

Arbores nccdum cxfe pro im mobilibus habentur. 1.8.13.
Argentarii.

Argcntarii tenenturedere rationes. Vide ejitio.

Argumentum.
Argumentum a contrario fenfu quando procedat? i.¹

3. 22.

Argumenta,quibus aliquid probatur, vel artificialiafunt,
velinartificialia." Quidfint? 22. 3.1.

Arramenta feu arma liiis refumere.
Quando 8c quales heredcs adtoris vel rei defundti tenean-
Cur refumere arma litis 8cc. Vide Attor.

. Arreftnm.

Quidfitarreftum. a.4.17

-ocr page 1001-

I N D E X.

An arrefhtus poft interpofitanl cautionem adhuc fori
declinatoriamexcepcionemopponerepoflit. i.1. zi.

Arreftum potcntius eft tjuam verbaiis in jusvocatioin
criminalibus. 2.4.17.

Si arrefto detentus oblata cautione de fiftendo laxa-
tionem petat, quales tunc fidejuflores dandi fint?

2.8.6.

Si fidejuflorem invenirenequeatarrefto detentus, quales
cautiones admittendce fint ad impetrandum arrefti la-
xamentum ? 2.8.7.

An fub cautione de fiftendo laxandi, quiteftimonii di-
cendicaufadetentifunt? 2.8.7.

An, fi detenti ob debitum fententia vel confeflione li-
quidum ? 1.8.7.

An, qui ob injuriarum adtionem ad palinodiam re-
tentus eft, fub cautione de liftendo litdimittendus?

2.8.8.

In multis locis non laxandus reus, nifi cum cautio-
ne dc fiftendo jungat cautionem de judicato fol-
vendo : in quo fpedtanda confuetudo loci judicii.

2. 8.1 o.

Arreftum fit vel jurifdidlionis fundandse, vel rci fervan-
dse caufa; £c hxc jure quoque civili probata ac sequifli-
ma. 2.4.18.

Rei lervandce cauQ etiam fieri poteft poft litem con-
teftatam; etiam alio in loco St alterius judicis juffu
quam ubi lis ccepta; licet lex loci improbet arre-
fta jurifdidlionis ergo, aut perfonas jubeat exprivi-
legio ab arrefto imrnunes effe. 2.4. 19-

Rei fervandx caufA perfona redle arreftatur, licetjam
anteresarreftatafit, Stviceverfa. 2.4.19,

Arreftum rei fervaridx caufil etiam atitediei velcondi-
tionis, obligationi adjedtx, exiftentiam redte fit, nec
litifpendencianvinducit. 2.4.20.'

Non tamen.nifi poft debitum contradhmi nova fugx aut
interverlionisfuipicionafcatur. - 1.4.21.

Quo fundamenco nitantur arrcfta jurifdidtionis fundan-
dx gratia. £c quod repugnentprincipiis jurisRonia^
ni. • • ■■'-» i. 4. n. 23.

Hxc omni in loco fieri poflunt. An & in caftrisf i.

4.24.

Omni etiam tempore, etiam feriis divinis, etiam de
nodtej non tamen tempore nundinarum majorum.

j . 2.4.14.

Arreftis his locus eft in adtionibus in perfonam. An
fi in rem agatur r 8t quid fi tunc teftes teftimonii
caufajfiftantur? Quid li fimul in rem & in perfo-
nam adtio compctat cjusdem debiti leu rei intuitu?

... 2.4.1;.

An ad petitionem Jiereditatis movendam jurifdidtioper
arreftum fundari poflit? 5*. 3.16.

Non in adtionibus in perfonam, qua: certijudicis ju-
risdidtioni ad exclufionem judicum ordinariorum
commiffxfunt. 2.4.16.

Ncc in obligacionibus ex die vel condicione adhucpcn-
dencibus. 1.4.16.

Quo modo, qua forma, cujus autoritate arrefta fieri de-

beant^

2.4.17.

Cujus loci confuetudo in arreftis fervanda fit

4- 17.

Nemo privata autontate res autperfonasfiftere poteft,
nifipericulum in morafit. 1.4.18.

Reditus & penfionesimmobilium, quorum dies jam
ceffit , an arrcfto gravari poffint autoritate judicis,
in cujus territorio debitor redituum domicilium fo-
vet? _ , 1.4.29.

Ordinarii judices, licet fupenores, non poffunt con-
cedere generaliter licentiam fiftendi promifcue ci-
vcs alteri Principi parences: id majeftaticum eft.

1.4.50.

An&quoufqucpaganijudicesarrcftadecernerepoflint?

&quidpoflincH3gienfes? 1.4,31,

Qui in territorio alieno ex conceflione tribunal habent,
non re&e decernuat arreftum perfonarum aut re-
rum in ifto territorio litarum : Curia Brabantina
Hagx, Flandrica in Zelandia , fi Brabanti , Flan-
dri, corum bona, in Hollandia aut Zelandia fint.

Qui in jus vocare poffunt etiam arreftandi jus habent
An procurator ad agenaum datus, an habcnsgenera-
le mandatum cumlibera? aniinemandatoprocou-
jundiaperfona. 2.4.33.

An minores 8c uxores fine curatorum aut marito-
rum autoritate arreftare poflint, fi de rato caveant ?

2.4.34.

Arreftari poflunt, qui poflunt in jus vocari. An 8c
heres cum bencficio invencarii? an 8cfcemina.' Arx
Frifo eciam Hollandum , cum vulgo in FrifiA
improbacum iit jus iiftcndi jurifdidtidr.is cauia.

Arreftarinequeunt, qui nequeuntin jus vocari. Non
minores, nifi veniam xtatis habeant. Anmulicres
in maritali poteftate poiitx ? Quid fi publicx mcrca-
tricesfint? 1.4.36.

Antutores, curatorcs, procuratores, teftamentorutn
executores? 1.4.37.

An quis fifterc poflit dcbitorem fui debitoris. 1.

4- 38.

An 8t quatenus arreftari poflintmilites, quiqueanno*
nam 8t alia ad caftra devehunr? An advocati8c re-
liqui curiarum luppofiti, 8c Senatores curiarum,
£c Profeffores, 8t perhoftes pulfi in Hollandia hx-
rentes, & delegati ad comitia Ordiiumi Hollandirc ?

1.4.39.

An arreftan poflit, qui tcftimoniipcrhibendi veltute-
lae reddcndse caufa evocatus eft ? An debitor , qui
tranfadtionis caufa a creditore eft evocatus, vel
fponte venit ? 8tquidjuris, fi fecuritatisrefcriptum
debitor impetraverit ? An qui funeris aut uxoris
ducendx caufa accedit , reccdic , vcl in ipfo loco
hxret? , 2.4.40.

An, qui appellationis vel alteriuslitisperfequendxgra-
tiainaliquolocoeft? 2.4.41.

An per unum jure vel injuria jam detentus per a-
lium arreftari poffit ? Et an femel laxatus, iterutn

- ab eodem vel alio in continenti fifti queat ? 2.

_fV •:»•>- 4.41.

An arreftaripoflintftudiofi eorumquebona ? i. 4. 41.

AnJegatiexterarumgehtium? 2 4.43.

An delegati adfoederata Belgii uniti collegia per fingulaS
provincias ? 2.4,44.

An duo HoIIandi, duo Ultrajedtini, duo Zclandi, fe
invicem arreltare poflint extra fuam provinciam ?
An duo ejufilem civitaris incolx fe invicem cxtra
fuam civitatcm ? Quid juris circa privilegium de
Brabantinis non fiftendis? An HollandusZelandum
fiftere poflit, 8c vice verfit? Dc variis conventio-
hibus circa jus filtcndi 8c alia inter Hollandos , Zc-
landos, Ultrajcdtinos, Slufanx urbis 8c territoriiin-
colas ? 2.4,4;.

Conventiones tamen illx non impediunt, quo minus
arrefta fiant rei fervandx caufa; imo etiam litis cau-
fa per cos, quibus ab Hollando conua Hollanduru
adtioceflacft. 2.4.46.

An parentes a liberis fifti poiflint ? 1.4.47.

An noverca, frater, nobiles, dodtores arreftaripofliht ?

2.4.48.

Bonis debitoris arrefto detentis jurifdidtionis caufa,
non poteft ipfe debitor, qui fufpedtus non eft, penden-
telitedetineri. 2.4.49.

Non eftfempcrverum, nonpoflefiftircsitlorum, qui
ipfi fifti prohibentur , aut vice verf3; guod con-
ftat in bonis minorum, 8c debitorum debicoris. 1*

4.5-0..

Arreftari poffunt annui reditus, ctiamfeuda per judi-
cem non feudalem, fi litigandum fit de controverfii
nonfeudali. 1.4.5-1.

Non poffunt arreftarifortesautreditusannuiapudxra-
rii qua:ftores: nec pecunix apud menfam argenta»
riam Amftelodamidepofitx.neperambagesquidem;
necalimentain futurum debica. 2.4.5-1.

■Anftipendiafociorum nauticorum, Profeflorum, advo-
^torum, militumarreltaripoflint? 2.4.5-2.

An res hereditarixllatiniamortc debitoris? anipfaca-
davera?

An res alien» per debitorem pofleffx» adid, utfuri-
* 3 detur

-ocr page 1002-

I N D E X.

detur jurifdi&io? 2.4.5-4.

An res debitori cum alio communes, Scquidin navi
muitis communi ? i. 4.5-5-.

An res debitoris, quam is alteri pignori dedit ? 2.

4. 56.

An quisrem propriam arreftarepoflit ? 8cquidfi aliusin
renoftra jushabeat? quidlialterinosdebeamus, an
jurisdi£tionis fundanda: gratia fnb nobis ipfis fifte-
re poflimus quod debemus, quodvc noftrum eft ?

2.4.57.

Ceflat jus arreftandi bona debitoris, ubi curator bonis da-
tuseft. 2.4. f8.

Privilegium immunitatisabarrefto ante litem contefta-
tam allegari &probaridebet: 8c ajudice, ad quem
jurisdidtio in arreltatum pertinet, re£te petitur, ut
is cam contra arreftum non redte fa£tum tueatur.

1.4.59.

Quis fit effe£tus arrefti rede fa£ti ? quo modo punian-
tur, qui arrefto violato fugerunt, aut fugientibus
opem tulerunt ? 8c cui muldta cedat ? 2.4.60.

Quis fiteffedtus arrefti mobilium 8c immobilium ? quse
pcena non obtemperantium ? Tranleunttamen jure
dominii mobilia.fiperdominumnonobftantearrefto
alienentur. 2.4.61.

Quis efteftus ■ fi apud debitorem debitorisarrefteturde-
bitum ; 8c an ille, non obftante arrefto, debitumfol-
verepoflit? 2.4.62.

Arreftum plerofque effe&us habet communes cum in
jus vocatione, etiam quantum ad litifpendentiani,
prsEventionem , 8c prasfcriptionis interruptionem j
nifi arreftum faciens die dido fe non fiftat, 8citade-
ferat. 2.4.63.

Arreftum apud nosnecjuspignoris tribuit, necpraela-
tionem ; nec impedit, quo minus hypothecx Ie-
gales tifco pupillis 8c fimilibus nafcantur. Secus in Sa-
xonia. 2.4.64.

Qua cautione interpofita laxetur arrefti vinculumj
8c quid petere poffit detentus, fi arrcftansnonprofe-
quaturarreftum?

jirrha.

De arrhis in emtione alibique intervenientibus. iS.

I. 2f.

Artifex.

De artificibus, quiimperitia iDeferunt, gemmasinclu-
dendas columnas tranfportandas confringendo 8cc.

9.2.13.

jijfecuratie.

Prorogatio jurisdi&ionis in affecurationisquxftionibus
reprobataeft. 2.1.36.

Vide aliaad verbum nanticum fxnus.

Jjfijfores.

Majores magiftratus habuerunt fuos afleffores, quijus
fuggerebant, 8c ex imperitia litem fuam faciebant.

1.22.1.

Inquibusconftiteritaffeflbrisoflicium ? 1.22.2.

Nemo eodem tempore in duobusauditoriis fimulafii-
dere potuit.aut in uno affefforis in altero ad vocati mu-
nerefungi. 1.22.3.

An quis in fua patria potueritafleffbrismunerefungi?

1.22.4.

An integrum totius anni falarium fuerit debitum , fi
afleflor, aut praefes cui affidebat, in medio an-
ni mortuus fuiflet, aut fucceflorem accepiffet ?
• l. 21. J.

Atiributrix jujlitia,

Vide Jufiitii.

Avari*

Vide jaftui.

Banniti.

Quales banniti hodie deportatis fimiles fint ? 1.

„ 7-9■

liafilicom libri.

Dc compofitioae horum libror um. I. *. 3.

Beneficium.

Beneficium Ecclcftafticum fi duobus collatum fit diverfis
temporibus, quisineopotior ? 6.1.10.

Bonum.

Quod bonum in jure noftro, idem & arqtium eft.

i.i.j-.

Caducitas.

f)^c caducitate emphyteufios, 8c remiflione ejus, vide
emphytenjis.

Calumnia, calumniator.

Quid fit calumniator? quid adio in fadlum decalum-
niatoribus, 8c adquid tendat ? 3.6.1.

Quibuscompetat. quibusnon? 3.6.2.

Contra quosdetur ? non contra eos, qui pecuniam de-
derunt, ut alterilismoveretur. 3.6. 3.

Quid fit jusjurandum calumnise? qui id prscftent ? &
quomodo? quxpoenxrecufantium ? 3.6.4.

Nec ab adverfario nec a judice remitti poteft. Anjudi-
cium iit nullum, fi illudexadtumnonfit, 8citanon
prxftitum > j.6.5-.

Jurant 8c advocati de calumnid , Sc procuratores.

3.6.6.

De veteredupliciadtionecalumnias. 3.6. 7.

Quo inodo hodie calumnia apud nos coerceatur ? 3.

6. 8.

Quce fit pcena redudlionis a fententia arbitri temere
petitx? 4.8.25-.

Quae olim apud Romanos , qua: in Hollandia fecu-
lis fuperioribus fuerint fponfionesin lite ? 3.6.8.

Si appellansfuccumbat exparte, an 8cquo ufquenunc
adcalumniajpcenamteneatur? 3,6.9.

Cambium, vidcnauticum fccnus.

Canis.

Canis fi nocuerit, quidjuris? videpauptritsl
Canon annuns.

Vide emphyteufisi

Capitis diminuti».

Quotuplex fit capitis diminutio ? & ob qualem fiat in ia-
tegrumreftitutio ? 4.5.1.

Minima capitis diminutione pereunt regulariter non
adliones tantum 8c jura, qux contra capite minu-
tum aliis competierunt; fed 8c quse ipfe capite mi-
nutus antea habuerat. Recenfentur tamen exceptio-
nes. 4. 5-. 2.

An per prxtorem reftitutse tantum fuerint adtiones, qua:
contra capite minutum competierunt, an vero etiam,
quseip/i capiteminuto ? 4-f-3'

Cafus pro amico.

Nullusin jureeft, aut efle debet cafus pro amico, ut
loquuntur. f. 1.5-2,

Cattpo.

Vide natita.

Cautio de fiftendo.

In jus vocati cavent de fiftendo, ft per fe ftent in ju-
dicio. Quo modo hodie caveant tum rei tum adlores.

2.8.1.

Cavendum defiftendodatis fidcjufloribus idoneis facul-
tatibus8cconveniendifacilitate f 2. 8. 2.

Qui fint inidoneidifficultate conveniendi? Quidfifint
alteriusterritorii, aut privilegio fori gaudentes ? 2.

8. 2.

Inidonei facultatibus fidejuflores reprobari poflunt; fcd
fi admifli , dc novo cavendum non eft. Con-
tra, fi pendente demum lite labantur facultatibus.

2.8.3.

Quinam jure civili defungi potuerint, dando fidejuf.
fores de fiftendo minus idoneos facultatibus. 2. 6.

I.8C.2.

Quinam jure civili potuerint defungi jurato cavendo
de fiftendo, propterdignitatesvelmunera, velquia
fidejuflores invenirenequeunt, autimmobiliapofli-
dent. Etquidhodie? 2.8.4.

Quinamtantumrepromittant ? 2. S. f.

Ho-

-ocr page 1003-

I N D E X.

Hodie minus in ufu eft cautio de fiftendo; nifiincri-
niinalibus ; auc arreflo detentus fub cautione de
Mendo laxetur. QualestuncdandifintfidejufTores.

2, 8.6.

Si fidejulTorem invenire nequeat arrefto detentus> quales
cautiones admittendx lint ad impetrandum arrefli la-
xamentum ? ». 8.7.

Reliqua de arrefto fub cautione Iaxando vel non , vidc in

verbo arrcfium.
Cautione idonea per judicem reje£ta vel admiffa mi-
nus idonea, appellari ab co decretopoteftj fed ap-
pellatione omifla judex non tenetur. 2. 8. 9.

ln multis locis reus non laxandus; nili cum cautione
de fiftendo jungat cautionem de judicato iolvendo.

2. 8. 10.

Quomodo cavendum fit de ftftendo, licxnoxalicau-
fa agatur. 2.9.1.

Quo modo cocrceatur, qui dolo fecit quo minus quis in
judicioie fiftat ? i.io.i.&fetfl.

Catitio judicatum folvi.
Cum cautione de liftendo in multis locis jungenda cautio
de judicatofolvendo. Et in eoipectandaconfuetudo
locijudicii. i.8. 10.

In quibus differatcautio dejudicatofolvenda acautione
deliltendo? in quibus conveniat2-8.11.
Plures coheredes aut alii litis confortes pro le invi-
cem idonei de judicato lolvendo fidejufiores funt.

2. 8. 12.

Parentes vocati a iiberis etiam hanc prxftant cautionem,
& idoneos debent fidejuflores dare. 2.8-13.

Tutores litigantes pro pupillis non cavent de judicato
folvendo , icd tantum obligant pro judicato bona mi-
norum. 2.8.13.

Quod ciaufulascontineatcautio judicatumfolvi, 8c.an
contineatcertam quantitatem ? 2.S. 14.

Quando committantur clauiulse cautionis judicatum fol-
vi; 8c anetiam comprehendantur impenfce litis, ii in
easreusdamnetur? •' ' • ; 2,8.if.

Fidejubentes judicatum folvi eafdenl cum reis dilationes
habent. 2.8.16.

An edam ordinis aut diviftonis berieficium habeant?^:

- i.8.16.

FidejuiTores hi fine nov4 lite ex rei principalis con-
demnationecxecutionempatiuntur,8c viciflim contra
reum regreflum habent. 2. 8-17.

Evanefcit cautio judicatum folvi., ii libellus velaftoris
aut rci perfona poll cautionem interpofitam mutetur.

2.8.18.

Uti Sc mutato judice. 2.8.19.

An is, qui apud infcriorem judicem fidejufiit judicatum
folvi, etiam tencatur ex fententiaperjudicemfupe-
riorem appellatum lata ? 2.8.19.

Cantio de non offendendo.
Eftoptimum remedium adverfus minas. 4. 2.13.

Cautio frucluaria.
Qualis caurio in vero 8c quafi ufufruftu 8c ufu 8c habita-
tione interponenda fit ? £t quid reftituendum fit, ut
latisfiatcautionidereftituendo? 7.9.1.

De inventarioperfru£tuariumfaciendo, vide 'mventa-
rium.

Cavetfruftuariusdatis fidcjufforibus. Quid fi fidejuflo-
res invenire nequeat ? Quid li per contumaciam cave-
re nolit ? 7.9. 3.

Quis cavere debeat, fi iegatarius ufumfrudum legatum

7.9.4.

alteri reftituere rogatus fit ?

Cavcndum illis, adquosuiusfrudlusfinitusredibit; iin-
gulis, (i plures fint: utrique, fiincertum, adquem
ex duobus reditmusfit: etiam confrudtuario ob jus
accrefcendi. 7.9,^.

Evanefcit cautio, fiis, cuicautum, duranteufufruftu
amittatproprietatem. 7.9.6.

Quibus cautio a legc remiflTa fit? an ei, cui ufusfruftus pu-
re, proprietas in diem vel fubconditione legata? an pa-
tri ? an moribus ctiam matri ? 7 • 9• 7•

Andonatori i

An cautio fruftuaria remitti pofiit per eum, quiufum-
fru£tum a£tu intervivos conftituit? An 8c hereste-
ftatoris uiumfructum legantis ? Aa St ipfe tefta-

tor refpc£tu niembri utriufque fru£tuan'j: cautionis >

7-9-9'

Quo modo perindire£tum teftatorpoflitfruftuario re-
mittere cautionem? 7.9.10.

Cautio ab initio non exa&a, poftea tamen durante ufu-
fru£tu exigipoteft, fine ulia temporis prxicriptione.

7.9. 11.

Si cautio frudtuaria exa£ta non iit, quibus remediis pro-
prietarius finito ufufrucSlu ad rerum reftit.utionem cx-
periri pofiit? 7.9. 11.

Cautio non eft de fubftantia veri vel quafi ufusfrudus ?

7.9.11.

CeJJio aHionis.

An ei, contraquem juratum perjusjurandum inlitem,
a£tionescedenda;iint? 12.3.7.

DcceJJioneattionum, videaElio.

CeJJio diei.

Quando cedat dies ufusfru£tus pure vel in diem certum
legati ? 8c qua: ratio differentia; fit interlegatum pro-
prietatis8c ufusfrudtus ? 7.3.1.

Quando dies cedat, ii in annos aut menfes fingulos, vel
alternis annis, uiusfruftus legatus iit ? 8c quisprior
frui debeat, ii alternisannisTitio8cMxvioufusfru-
ftusdatus ? 7.3. 2.

Cur aliud circa ceffionem diei in ufufru£tu obtineat,
quam inannuolegato ? 7.3. 3.

Nihilhacinpartemoribusmutatum. 7.3.4.»

Chirographum.
De redditione chirographi; 8cquidjuris, fiexduobus
ejusdem debiti chirographis unum reddatur ? 8c quis
probet, ficreditornegetfereddidifitchirographum,
quoddebitortenet; 2.14.1^.

De agnitionechirographifaciendaperfcribentem, aut
viduamejus, autheredes, autinofficiofucceffores.
Et quando illud juris interpretatione pro agnito ha-
beatur ? ' • 12.1.26.

De eo, q ui chirographum fcripfit fpe futurx numeratio-
nis, vide literarum obligatio.

• * ' Citatio.

Citatus in diem ulteriorem libbllo aliquandopetere po«
teft, anticipari diem, ut maturiusnegotium expedia-
tur. Etquandoillud utileiit. 2. 11.14.

Citatio inperfond (utloquuntur,) aut perfonxpreheniio
in delidtis levioribus hauddecernenda. 3. j.if.
A decreto citationis in perfona appellari nequit. 5..

3'if.

Reliqua de citatione, vide in verbis vocatio injut. Et«»-
tumacia. Etferia.

Civile jtidicium.

Vide judicium.

Claufula.

Claufula falutaris 8c imploratio nobilis officii judicum
quid opcrctur ? 8c quoufque judex fupplere poffit ea
qujcdefuntadvocatispartium? 2.13.1,3.

Claufula codicillaris,

Vide codicillus,

Cloac* fervitus,
Vide fervitutes urbant.

Codicillus.

Si claufula codicillaris inoffiiciofo teftarnento fit addi-
ta, illud fuftinet , ficut inftitutis hercditasex fidci-

• commiflo reftituenda fit, dedudtu per liberos ex ju-
re canonico 8c hodierno duabus quartis. Quo modo
illa» computentur ? 5*. 2.14.

An pra:terito filio pofthumo, vel aliofilio, quemte-
ftator parens mortuum credebat, legata 8t fidei-
commiffa debeantur vi claufulx codicillaris , fic
ut filio prxterito tantum falvse efient duse quartaef

Collegia opificum.
De poteftate judicandi concefia collegiis opificum 8cc.

f. 1.114.

Commijforia lex.
Quid fit lex commifforia, 8c undedi&ar An tantum
puram an etiam conditionalem faciatvenditibnerii?

ifi.j-i.

Venditoreligit, an utivelitlegecommiffori3, necni,-
nee poft eleftionem variare poteft. Quo modo taci-

7.9.8.

-ocr page 1004-

I N D E X.

. te remittat hanc lcgem ? Qua adione rem repetat, fi
hac lege uti velit ? 18.3.1.

<An emtione refoluta , vi legis commiflorix, emtor
partem pretii, quam folvit.recuperer? An&arrhas
aliaque impendia ? An & medii temporis uluras?

18.3-3.

An interpellatione opus fit , ut lex haec locum ha-
beat? Quid, fi lex commifloria line dieadjedta fit?

18.3.4.

Qutbus in cafibus ceflet vis legis commiflorise? Quid
agendum, fi venditor prxfens folutionem declinet ?
. Quid emtor ageredebeat, fi ante diem additum fiat
tutor liberorum venditoris ? 18.3. f.

De pa£to, ut prerio intra certum tempus non fo_rluto , res vendatur periculo primi emtoris.? 18.

3.6.

Lex commifloria in pignoribus improbata. 10.1. 2;.

CommoJatutn, commodati aclio.
Quo modo commodatum differat aprecario, Iocatio-
ne, ufufruftu , ufu , pignorc cum padto antichrelios ?
Qualesrescommodatodari poflint? an alienae, furti-
va:, vi poflefla» ? 13.6.1-

Quid fit adtio diredla commodati? datur 8c furi ac
praedoni. Quid, fi cum his concurrat verus rei
, dominus ? Quid , fi quis rem alienam pignori
dederit, ea lege, ut illa domino reddatur ? 13.

6. 2.

Datur contra commadatarium. An 8c quatenus
contra pupillum , qui iine tutore commodatum
accepit ? An & quando finguli pro parte aut in
, folidum conveniri poflint, fi plures fint commo-
datarii , vel plures unius commodatarii heredes?

13.6.3.

Ad quid tencatur commadatanus ? quam culpam prx-
itet? Quid, fi ortoincendioautcafualjo, cumpof-
. /et rcs commodatas falvas facere, fuas prsetulcrit?
m Quid, fi is, qui triclinium fternebat, argentum com?
modaverit, 8c id negligentiusacommodatariohabi-
tumperierit? . 13.6.4.

4>Jon teneturdecafu. Cafus 8c tunc eft, cumresdete-
. rior fit ipfo illo ufu, adquemconcefla j velfadtoter-
. tii, nifiipfcpotuiffetremcuftodire; vel ipfefua cul-
, patertiumconcitaveritj velfadum concommodatar
riifit. 13.6.;.

,An commodatarius teneatur commodanti ex cul-
. pa nuncii, per quem commodatum reftituit? 13.

-...... 6. 6.

Ceffat diredta adtio, fi commodans culparp remiferit,
vel rem deterioratam recepentfineproteftatione,cum
dcrerioratiopatenseffet. . 13.6.7.

C^ntraria commodati adiio ad quid tendat ? Si commo-
r datarius ob rem amiflam prwftiterit seftimationem
cjus , 8cpoftearesin poteftatem commodantisredie-
. . rit, anres, an xftimatio reddenda fit ? 8tcuihicele-
ftio competat ? j 13.6.8.

Petitur 8c id quod intereft, ufum ante tempus non
fuifle ablatum ,, licet commodans doceat , fe rc
cx nova causa ad proprios ufus indigere. 13.

6.9.

Quando fieri poffit rcpetitio commodati , fi illud
fine modi & temporis adjedtionc conceflum fit?

13.6. 9.

_tJurc compenfationis commodatarius confequi poteft,
quod contrario petiturjudicio.fi termini habiles com. ¹penfadonisfint. 13.6.10.

An corpora ipfa commodata retineri poflint, donccim-
penfac in eas faflxreftitutxfuerint» jure civili & ho-
dierno ? - 13.6.1 o.

Commcdum rei venditt.
Vide p ericulum.

:,ii . Communet res.

Res jure gentium communesaliquandoconfunduntur
Cfjmpublicis. 1.8. l.

Quid proprie fint rcsjuregentium communcs, 8c quo-
1 tuplices? 1.8.3.

An w littore sdificars liceat fine autoritate publici ?

1. 8.4.

i/■ ' * i- ■ - ■

Communi dividundo.
Quid fit adtiocommuni dividundo ; quibusdetur? An
8c dominis utilibus, frudtuariis, bonse fidei poflef-
foribus, jus pignoris prsetorii vel alterius generis
habentibus? Et quid , ii creditori, bona fideiicitan-
ti, tota res adjudicata lit ? 10. 3.1.

An competat habentibus fervitutem perfonalem? An
fociis contra focium, qui fuam partem jamaliena-
vit?Anvi, clam , velprecariopoflidentibus, aurde-
pofitariis ? An uni reo debendi, qui totum fol-
vit, adverfus alterum pro partis reftitutione? 10.

Tendit addivifionem, veladjudicationesrerumindivi-
duarum. Quid in iis fervandum iit.^? l^Jetuntur 8c
prscftationes perfonales. Quales impenfe repeti
poffint? Quid fi impendens puter, Titium efle fo-
cium, cum Marvius effet ? Qiiid fi putet, rem eflc
fuam, cum efletcommunisr Quid , ii poft imptndia
partem fuam alienaverit ? 10.3.3.

An focius ad edidtum non refpondens teneatur focio,
fi propterea Magiftratus a:des fociorum communes
dejecerit? ad explicationcm l.xo.ff.commun. divid.

10.3.4.

Ceffat hcec adtio in arbore aut lapide in confiniopo-
iitis8c necdum exemtis. Si convenerit, neadtem-
pus a communione difcedatur. Item in veftibulo
communi, mediano coenaculi, plurium cellarum iti-
nere communi, puteo communi, fi unusfociorum
repugnct. 10.3.^.

Nonceffat, fifemeleo aitum fit; necfifociiremtotis
triginta anniscommuniterpoflederint: fecusfifcpa-
ratim. 10.3.6.

Socius invito focio nihil novi facere poteft in re com-
muni. Quidjuris, fifeceritaut fieripaflusfit? 10.

3- 7'

Pendente hoc judicio non poteft fuam partem alic-
1 nare : nunquam ultra fuampartem, licCt major
fociorum pars in totiusrei venditionem confentiret:
nilirespromercajesfint, quasintotum venderepo-
teft. 10.3.7.

Si diffenfus fpciorum fit, utrum rcs communis, vcl
cui fit elocanda; vel fi unus fociorum tantammer-
cedcm offerat, quantam cxtrancus, quid juris fit?

10.3.8.

Compenfatio.

Quid fit compenfatio? undcdidta? quscsquitasejus?

quid fitpariatio ? »6.2.1.

Compcnfario jure novo toliit debitum ipfo jure, ex quo
cospit utrimque dcberi; licet cx uno latere ufurarium
fit, vel fub poena debitum. An condici poflit ut in-
debitum, quodpotueratcompenfari? 16.2.2.
An compenfatio jure civili 8c hodierno port fententiam
oppoui poflit in executione > An 8c in appellatione ?

16. 2. 2.

Reuscompenfationem allegans, nonfatetureoipfo, fc
debitorem efle: aut, fi eam omittatfciensprudens,
non cenfetur adverfarioremififlfedebitum ; nificon-
jundta perfona idfsepius fciens prsetermifcrit, cum
nulla appareret jufta caufa, cur noncompenfaverit.

16.1. 3.

Compenfatio uni tutori poteft objici refpe£tu ejus, quod
alter tutor nomine pupilli debet. 16.2.4.

An ceflionario poflit objici compenfatio ejus, quod
cedens, vel iple ceflionarius ex fuo capite debet»
Quidjuris, fiprimuspurcdebeatfecundo, fecundus
primofub conditione; fed ea lege addita, utexiften-
te conditione compenfaret, 8c primus cedat adlio-
nem tertio, tertiusautem exiftentc conditioneagat
cutnfeeundo? 16.1.4.

Ceflionario quarto objici poteft compenfatio ejus, quod
pumus , vel fecundus, vel tertius cedens debet.
Neccompenfationcm impedit, quodcedensjam de-
fierit folvendo effe. Necrefert, anvoluntariaanne-
ccflaria ceflio fit. «6. 2. f.

Non refte objiciturccflionario , fiiscum debitorece-
dentis npvavcrit, vel ex delegationepleni eum coe-
peritfibiobligatumhabere. \6.i.6.

Compenfat reus id tantum quod fibi ab aftorc vi-

ciffim

-ocr page 1005-

I N D E X.

ciffim dcbitum; non , quod a tertio. licet is con-
lentiat. nifi inJuper aftionem cedat: ubideduobus
reis ftipuiandi 8c promittendi, & de executore non
compenfante pretium rei fubhaftatce a ie exadtum,
cutn eo, quod creditores in lite vidtores viciftjm ei de-
bent. 16.2.7.

An tutori.fuo nominc agenti.compenfari poftit id, quod
pupillusdebet ? An tutori, pupilli nomineagenti, id,
quod tutorfuo nomine debet ? An tutor, fuo nomine
conventus, Compenfet id, quod pupillodebetur; 8c vi-
ceversa? 16.2.8.

Quid fi debitor pupilli, qui ttitoris creditor eft, aut
viee versa , foro ceflerit, an 8c tunc tutor, fuo vel
pupillari norninc conventus, compenfationem ob-
jieiat ? Et quid , ii quis ex fua perfona fit debi-
tor iimul ac creditor ejus, qui foro cefli: ? 16.

2. 9.

Anrefcriptum moratorium a debitoreimpetracumim-
pediat compenfationcm, ii is alia excausadebitum
perfequatur? 16.2.9.

De tutoribus di£ta obtinent 8: in procuratoribus, inftito-
ribus. AnScinibciis? ac moribusnoitrisin marito8c
uxore ? 16-2.10.

Quid juris in debitore 8c fidejuflore ejus ? in pa-
tre 8c ejus filiofamilias ? iu herede, (uo nomine
debitore, Sc creditore hereditario? Etquid, fihe-
reditatem adiverit cum beneficio inventarii? 16.

2.11«

Qualia debita compenfari poflinc? an paenx pecunia-
rice ex delidtisautpubliciscriminibus? Anpcensspu-
bliccenon pecuniarix? 16.2.12.

An debitum mere civile? An debitumnaturale tantum-
cum eo, quod naturaliter 8c civiliter debitum eft?

16. 2.13.-

Refte compenfatur, quod certo locodebitum; quod
jam alio in loco coeptum peti: debiitum ex fen-
tentia fiduciariam folutionem continente ; impen-
fsc litis, in quas quis damnatus eft; debita intra
certum tempus exigenda cum aliisexadtionem per-
tuam habentibus; id, quod quis fefpluturumjura-
vit. ^r 16.2.14.

An 8c debitum hypothecarium cum chirographario ? An
fors annuiredituscumaliafortereditus, aliovedebi-
to? 16.2.14.

Kon habet locum in depofito. An non depofitum fal-
tem pro impenfis neceflariis retineri poflit ? 16.

2. ij-.

Nec in caufis momentanex poflfcflionis; nec in re-
paratione attentatorum ; nec in tributis 8c vedti-
galibus, aut eo, quod fifco debitum ex causa an*
nonaria; nec in debito rcipublicte ex calendario,
vcl fideicommiflo ; nec in pretio rei per fiicum
vendita: , vel mcrcede veftigalium ; nec in a!i-
mentis futuris ; nec in implemento conditionis
dandi decem ; nec in pretiis rerum audtione pu-
blicu in utilitatem creditorum autoritate judicis
venditarum. An in canone annuo ? an debitum
unius taberna: cum debito alterius tabernx ? 16.

2.16.

Rcquiritur ad compenfationem , ut debitum fitliqui-
dum 8c puruni. 16.2.17.

Necefle etiam, ut fit utrimque debita res fungibilis
ejufdem generis. An corpus utrimquc in genere
debirum compenftri poflit? Ancorpus cum quan-
tiute? Anpecunia, quoties utcorpusconfideratur?

16.2.18.

An rejcda per judiccm compenfatione, adhuc debitum
illudpetipoflit? 16.2.19.

Jus retcntionis differt in multisa jurecompenfationis.
Recenfentur cafus, in quibus jus retentionislocum
habeat. , , 16. a.jacu

Alia dc retcntiom, vide retentio.

Competeyitia beneficium.

De competentia; beneficio , quod datum filiisfami-
lias, quifuijuris fadliconveniuntur ex contradtibus
durante patria poteftate celebratis, vide filiusfatm-
lias.

Compromijfum, eomprtimittere.

Quid fit compromiflum?an fubiiftat fine poenac adjcdtid*
ne? An nudo poflitpadio fieri ? 4-8-3'

An tacitum compromiflumcenfeatur, fipartes, cum
non exprefle compromififlcnt, ratam habeant fen-
tentiam a tertio tanquam ab arbitro eledto Iatam ?

4-8.3.

An focius unusrcdiecompromittat inrecommuni? 8c
quistunc compromifii effedtus iit ? 4.8.4.

A:i mulieres? 8c quid hodie ? An 8c minores ? An de im-
mobilibusfine decrcto? 4.8.

An, 8c quo ufque compromittipoflitdecaufis ininre-
grum reftitutionis, liberalibus, popularibus» infa-
mantibus, criminalibus civiliterautcriminaliter mo»
vendis, matrimonialibus, fpiritualibus, 8c jure patro-
natus? 4.8.10.

Qualia padta compromiffo poflintinferi? an jusjuran-
dum addi? anidagi, ut certam fententiam , 8c non
aliam, arbiterdicat? 4,8.11.

An id agi , ut poena compromifli fifco cedat ? 41

S.12.

An id agi, ut duo arbitri inter fediffer.ticntestertiutn
eligant? an , ut tuncTitiumaflumant? 8cquidmo-
ribus ? 4.8.13.

An partes refilirepoflintacompromiflbobparemarbi-
trorum diflenfum ? 8c alia plura, vide arbtttr.

An evanefcat compromiffum, fi unus compromitten-
tium mortuusflt, autbonisccflerit ? 4.8.20.

Compromiflbfape adjicitur confenius in condemnatio-
nem judicialem eorum, qua:laudocomprehenfa. An
a tali fententia tunc appellari, aut fupplicatio fieri, aut
reftitutio peti poflit ? 4.8.31.

Confultum , non innotefcere laudum partibus ante*
quam fentcntia judicis firmatunifit8cc. Vide arbi-
ter.

Concurfui judicium inter cretlitorcs.

Quo modo agat de jure prarlationis in gencrali judicio
concurfuscreditorumis, cui exdie velfubconditjone
debetur? 7.1.28.

De judicio concurfus 8e pralationis inter creditores.
¹ '■•{ ^{:J :}-■ 20.4.10.

An 8c quando , pendente vel jam finito concurfus
judicio, creditores alii fupervenientcs adhuc audiendi
fint? Et an tunc pcr cos, qui jure dcbiliore muniti
funt, cum forte acceptactiamuiurKmediitemporis
reddendae fint ? 10.4.10.

An pecunia ex pignorum venditionc redadta , pendentc
judicio concurfus foenori collocari pollit in ufum cre-

•1 ditorum? 20.4. 11-

Quibus crcditoribus ante finitum concurfus judicium,
iblvipoflit? 20. ii;

Quo modographiarii8c fimilcs cogi poflint ad nujumos
fecunduai fententiam pxlationis diftribueudos? ao.
■ ■ ^: • i 4. 11.

•Quo in loco judicium concurfus 8cprielationis agitan-

dum fit ?

UCtl.p

20.4. I 2.

Condiclio.

Decerticondidtioneexmutuo, vidcmuttturn.
Condidtiocausadata, causanonfecutd, nondaturoc-
cafione eontradtus faciout vel.nedesaut tacias; ncc
• refpedtu datorum ob caufam prxteritam ; vel ob fu-
turam fed in mente retentam. Nec ex vero fed quaii

ili.t

12.4. 1.

cx contraftu dcfcendit ?

Quidfithsecadtio? quibus, contraquos, 8cadquiddc-
tur? . . \ . 12.4.2.

Sub datione an 8c acceptilatio contineatur?8can hac adtio-
ne uti poffit, qui alium ob caufam futuram liber^erat
per acceptilationem ? ..) 12.4.3.

Condidtio hxc quando detur, quando non? ubi huic
necdum locus eit, intentari tamen poteftcondiftio
; cx capitepaenitenti*; quce 8ctuncdatur, cum rcs,
quse viciflim danda, vel circa quam quid faciendum,
cafu perit, re adhuc integra. Ac tranfitpoenitcndi
poteftas ad dantis hcredes ? 12. 4.4.

Quando res inteliigatur integra , quando non ? 12.

4. y.

Moribus ceffat licentia poenitendi j in cieceris fupereil
ufuscondidtionis causa data. 6t

* * Aa

-ocr page 1006-

.1 N D E X.

An repeti poffit, quoddatum obcaufam fnturam , fed
iippriffibitem natura vel moribus ? i 4- 7 ■

An repeti poffit causa non fecuta, quod datum eff
ob caufam , folius accipientis commodum conti-
rientem, veluti, ut vcitem fibi paret ? 11.4. 8.
Condiiftio ob tttrpem cattfam datur , fi folius acei-
pieotis , non item dantis turpitudo fit, quod ex-
cmpiis demonftratur. An 8c , fi furi vel altcri
indicium detur , ut rem furtivam indicet ? 12.

CeiTat ha;c condiftio , fi vel folius dantis, vel dantis
fimul Scaccipientisturpitudo (it, quod exemplis do>
cctur. 11.5-. i.

An careit h3c condidlione, quidcdit judici, utprofe
jutiicaret in bona causa.vel ut feitinato iitem expediat?

12. y. 1.

Accipiens ob turpem caufam reddere tenetur tur->
pia lucra tertio , cujus intereft , aut fifco. n.

f< 3-

Quid fit cortdi&io ob mjuftam canfatn ? 12. f. 4.

Qiiid juris , fi quid non datum fed tantum pro-
riiiffUm fit ob turpem vcl tnjuftnm caufam ? 12.

Quid juris in eo, quod meretrici pro ftupro promii-
fum? 8c quid, fi fingatur prasccdens mutui nume-
ratio, cum vere efiet prOmiflioobturpemcaufirn ?

12.7, 6.

De condiElione indebiti, vide indebitum.

De condi6lione fine camd, tum gcnerali, tum fpeciali.

12. 7. i.8c 2.

Quo fenfu dominus dici poflit rrnfuam condtcere a fure ?

Quid fitcondiclio furtlva l Daturfolisdominis, qui8c
tcmporefurtifa£ti, 8cquoagitur,dominifunt: non
illis, qui tantum alterutro tempore dominiu.m ha-
buerunt. m 3.1.2.

Non datur commodatariis 8c depofitariis. An 8c quatc-
nusdeturcreditori, cuipignusfurreptumeft?8c quid
moribus? < ^-«-J-

An eontra hereffes furis eondi6tiO furtiya in folidum
dc*ur, licet nihil ex re furtiva ad eos pcrverierit ?

tr ' ' - • , igi 1.4.

QtJd ufque dctur contra dominum aut patrem filii
familias aut fervi furis? An fervuspoft manumiflio-
nem condiftione furtiva conveniri poflit ? An ,
qui non contredarunt, fed tantum ope velconfilio
jdverunt? 'J-i-J-

Quidjuris, fip]urescontre£landofurtumfcccrint? 13.

Ad quid tendat ha>c a&io, firesdolp, autculpa, aut
■ cafuperierit r cujus temporis xftimatio prxftanda fit ?

Habetlccum, five proprittatis, five poffeffienis aut ulus
•' furtum faftum fit; atqueetiam pro rebusimmobili-
busvipoffeflis. . u:<-, [ ¹ v7-

'Rec^nfeiitur cafus, quibus ceffat furti condidlio 5 in-
ter quos, ii dominuS fua voluntateac fpontedomi-
*nium amiferit > aucci a furc fatisfa£ium fit? 13.
-3®it/ku■floii _t ;•>'. tt^aLt4 % okiihtfoffi

IX> cemlittione ex lege, Sc plerisqueicafibus j io quibus ea
locumliabet. 13(2.1.8^2.

Quid fit condictio triticaria , 8c undo difta ? ei lo-
Cus 1 non eft, nifi principalis a<Stio in perfonam
- fit'; 8c per eam non pecunia riumerata , fed res
•' «liae, xftimationcm recipientes, fuiffent petcnda:.

r , c;f_} ■ 13.3.t.

Hac? a<£tio.nonplainenovaeft, fedadjeftitiaqualitas ac-
■ tiooisalterius. Cujus temporisarftimatio in eaipedte-
■'•'iaV¹}: '■ «ibnctfp .'■■:' ' ■ osjsffefijj.l

Eitplidatur gcncraliter, cujus temporis, &,cujus loci
Ocftimatiofpciaandafit? 13.3.3.8^4.

Condidiodeco, quodcerto loco_t videlocjts.

Conduilio. .:,■•. .

Viiite locatio.

Confrjforia attia & negtitoria.
Ctir non arque circa res corporales ac circa fervitutes, ne-
gatbriasuStiojecepta-fit ? 7.6.1-

Qtiid firconfefforiaa£tio\^? An froftuarius aut heres ejus
de fru6tibus praetcriti.temporis agtre pofltt, iipeti-
dentelite ufusfru£fcusfiniatur; 7.6.2.

Quid fit negatoria ? utracjue etiam poflidentibus datur;

quod non ita eft in rei vindicatione. 7- 3.

Ad quid tendat ncgatoria citca fervitutesprsedialcs ' ubi
8c de canalibus iiftulifque aqueis ruptis , ftcrculino,
prope parieteni alterius Itabito, 8c hume£tante ; dc-
que pariete ultra fcmipedem inclinato fupraaream vi-
cini, & onererefedtionis. 8.5-. 5%

An , ii maritus ujori bonorum fuorum ufumfrti-
dtum legaverit, vidua poflit privata autoritate in
bonorum iftorum poffeflione manere , vel eaoccu-
pare ? 7.6.4.

An adtio confeflbria detur frucluario pro fervitutibu»
, frudtuario debitis ? 8.f. 1.

Ceflat contefforia fi dominuspraediifervientis quid fe-
ceritin prsejudicium fervitutis, vicinoconientienre,
vcl fi proL'dii intermedii liberi dominus eafcccrit jure
fuo , qax fervituti obfunt. S.j. 4.

Qucedarn a6tiones re ipsa fjnt confeiforix 8c nc-
gatorix , quxdam fola verborum conceptione. 8.

j. 6.

ConfeJJio , confejfus.
An hodie pro confeifo habeatur qui dc crimine aliquo
tranfegrt cum privato Iseio vcicumpublico accufato-
re? _ 2. .f.20.

Confeffus ad intsrrogationem in jure prodeft interro-
ganti, noti aliis, licet iimile jus habentibus. 11.

1.10.

Con]unclci perfona
An conjUn£ta perfona iine mandato poflit arreflare debi-
torem conjunfta:perioncc, 2.4.33.

An 8c quando conjun£ta perfona pro conjunda agere
poflit fine mandato ? 3.3. 11.

An reftitutionem in integrum petere ? 4.1.3.

Confors ejusder» litis.
An confors ejusdem litistranfigcrepoflitinvitisc.xteris
pendente lite ? 2. j j.■#.

Ccnftitutiones.
Qu.-c fit autoritas conftitutionum editarum ab Imperat.

Pofttcmpora Juftiniani? 1.2.6:

Quid fint Principum conftitutioncs, 8c qUot modis Prin-
cepsjusconftituat ? 1.4.2.

Conftitutnm pojfeftoriur»-.
Conftitutum poileflbrium ctiamintcrabfcntesficripo-
teft, 8cchr? 12. i.j-.

Conflitutum , aftio de conjliiuta pecuniA.
Quid fi conftitutura; quibus fiat formulis ?
Inutile eft conftitutum , fi quis alienum debituni
conftituat per errorem, ut fuum; vel alium fo!w-
,, turum. Nec ftipulatio inutilis valetutconfticutum.

>3- f-

Quis conftituere poffit? quibus conftitui? A n adjc£to
lblutioni? An inconffituendo poilitalius«djiciiolu-
tioni ? t 3. j-. j.

An conftitutumtutoribus, curatoribus, a£l»ribus, fi-
., duciariisheredibus, Sc iicreditatis poflcflbribus, pro-
fitpupillis, municipibus, fidcicommiflariis, 8cveris
. hercdibus? ;■ ^lp>f£t

Qualii debita conffitui poflint ? pecuni® appellatione hic
omnia, etiamfa£ta, continentur. Etiam gencrali-
terpoteftconftituiomneid, quodTitius debet. Etiatri
debitum naturale tantum; at nonciviletantum : &
curnon? 13. f. 4.

Anconftituipofli"t,quodteftamentoimperfe£torcli£l:uin

^: '^;CV^?, . V . , ' '

An debitum conditionale? An indiem certum debens
conftituerc poflit, fedie cireriorefoluturum ? 8: an
tunc antc exiftentiam diei vclconditionisconveniri
^pQflrt ? 13. f.6.

An majorem quantitatem vel plus conftituens, quam
principali obligatione continebatur , obligetur in
id, quod principali oblightione comprehcnfum eft ?

. . • ¹3' f• 7-

An conftitui poffit, quoddebitum abeo, qui ab hoftibus
captusaut.deportatus eft ? 13. jr- 8.

Sine

-ocr page 1007-

I N D E X.

Sineprirtcipali dclfitonon confirtitconfiitutum. Suflicit
tamen, principale fubfuiffe debitum, cumconftitue-
retur, licct tempore exiftentis conditionis conftituto
appofitaeevanuerit. ij.j-. 9.

Cur fortem debens non poflit conftituereufurasfbrtis ?
£c cur tamen fortem dcbens conftifuerepoflit,ie datu-
rum pignora aut fidejuflores ? 13. 5-. 9.

Poteft conftitui alteri, quamcui debitum. QuodTi-
tio £c Maevio tanquam correis, aut tanquam prin-
cipali 8t adjedfo debetur, foli Titio redte conftituitur,
fic ut poftca adjedto vel alteri reo non utiliter folvatur.
Poteil £c aliud pro alio conftitui creditori volenti.

13.5-.jo.

Aftio de conftituta pecunid cut detur, 8c contra quem ?
Conftituentes habere poilunt bencficium ordinis, di-
vifionis 8c cedendarum adlionum. Quid , ft ali-
quis conftituerit, afe& Titio, vel a fe aut Titio
dari ? Quid, fi imperfonaliter conftituerit ? 13.

f-'

Quid petatur per hanc adtionem? Si creditor debi-
tum ex conftituo fibi oblatum acceptare nolit,
nullam habens juftam recufandi caufam , non
amplius ex conftituto , fed tantum ex principali
negotio agere poteft. Nulla conftituto novatio fit.

13.j-.11.

A11 legatus conftituens id, quod in provincia debet, Ro-
inae tempore legationisadtionedeconftitutapecunia
conveniripoflit ? ^I3f^,'3*

Conftitutum convenit hodie in plerifque cum fidejuflio-
ne.

Confuetudo.

Quando vicinarum gentium confuetudinesin judicando
fequi confultum fit. 1. 1.2.

Confuetudo legem interpretatur. 1. 3.19.

Quid fit conluetudo, 8c quo modo in ftatu monarchico
ac democratico introducatur ? j. 3. »7.

Debet efle efle jufta 8c rationabilis. i. 3.28.

In quo diftetcOnfuetudoacorruptcla. 1.3.28.

Requiritur longum tempus 8c adtuum frequcntia ar-
bitrio judicis. Adlus duo non fufliciunt. 1. 3.

29.

Sufficiunt adtus extrajudiciales. 1.3.30.

Adlus debent eife uniformes, nec alii difparesiis mix-
ti; nec continentesfpontaneamjurisfuirenunciatio-
nem. 1.3-31.

Confuetudo per allegantem probanda. 1.3.32.

Quo modo confuetudo probetur ? An pcr unius dodtoris
aflertionem ? an per jusjurandum fuppletorium ?

1.3.33.

An perduosteftes ? 1.3.34.

An fufficiat turka teftium, fi teftes fingulares fint, aut
tantumnegativedeponant? 8cquidteftes de coniuc-
tudinc teftantesdeponeredebeant ? 1.3. 35-.

Confuetudo eandcm recipit interpretatiopem, Sc exten-
iionem, quam lex. 1.3.36.

Confuetudo pofterior an 8c quando abroget legem prio-
rem. J-3-37-

Gonful.

Dc Confulum Romanorum origineacpoteftate: 8c qui
autores de Confulibus fcripibrint. 1.1 o. 1.

Diminuta fuit fub Imperatoribus poteftas Confu-
lum , multa tamen adhuc per eos expedita. 1.

10. 2.

Conful apud fe potuit manumittere, non apud col-
legam i Sc quid fi Confuleflet minor annis viginti ?

1. 10. 2.

Confules alii fuerunt ordinarii, alii fuffedti, aliihono-
rarii. 1.10.3.

De poteftateeorum, quinuncdicunturConfulesnatio-
nisAnglicx, Belgicse8cc. f. 1.114.

Conteftntio litis.
Qu.o modo fiat litifconteftatio ? quce plenaquseminus
plenafit? f. 1.144.

De fidta litifconteftatione qus eft ex contumacia.

f. i.i4f.

Rejicitur divifio liiifconteftationis in affirmativam
& negativam , fimplicem 8c conditionatam, f. 1.

• * 14.6. '

In omni judicio optii eft litifconteilatlone , etfani
in fummario. Quid fi reus rcfpondens prote^
iletur, fe id non facere animo Iitis conteftandx ?

f. 1. 147;

Quinam fint effedtus litifconteftationis ; per eanv
non folet deterior fieri conditio adtoris. f.

„ . , »4 9-

Conttnentia eauft.

Forum quis compctens fortitur ex continentia caufx.
... f. 1. 90.

Ob continentiam caufie ad eundem judicem ire de-
bent , confines , focii, contutores : legatarii 8c
creditores hereditarii , ut lcgis Faicidia: ratio iri-
eatur : fxpc etiatn plurcs de liberali causa, &c.

11. 2. 1.

Terminanda apud eundem caufa poficfiiori is 8c propric-
tatis. Quidmoribus? 11.1.2..

Si plures unius debiti debitores, vel cohercdes nomi-
ne hereditario debentes , fub diverfis habitent ju-
dicibus inferioribus, otnnes tamcn fubiint uni judici
fuperiori, omnes, inferiore prxterito, ad fuperid-
rem vocari pofluntapud nos. 11.2.3.

Si ex pluribus adtoribus aut reisquidam privilegiati fint
refpedlu fori, etiam non privilegiati ad euridcm judi-
cem ire &,vocari poffunt. 11.2.4..

Hodie ex voluntate adloris autreiquxftiocivilisSccri-
minalis non dividenda , ii utraqueex unofadto oria-
tur- ii.i./.

Curatore bonisdato, ad eundem judicem ire dcbent
omnesobsratidcbitoriscrcditores. 11.2.6.

Contracim.

Contradlus plerique quo modo ex juregeritium iritro-
dudtifint. 1.1.18.

Sortiri quis poteft forumcompetensrationecontradtus
inloco, inquocontraxit? f.i.yj.

tJbi quis intelligatur contraxiffe, fiper literasconferf-
fus declaratus fit; vel alibi confenfus interpoiitus, ali-
bi inftrumentum confcriptum iit; vel alibi contra-
dlum, fed ad locum aliumfitdeftinatumcoritradlus
implementum?

Quibus in cafibus quis in loco Contradtus non iortiatur
forum competens ? f.i. 7

Denaturdcontradtuumingenere, ; 12.1.1.

Quare contradlus alii fint bonxfidei, aliiftrifti juris?
8cundecolligaturregulariter, anbonxfidci, anftri-

12. 1.3.

£ti jurisfint?

CcntraBus innommati.

Quid fint contradius innominatif 8c quotuplices ? cur
nomine careant? 19. f. 1.

Omnes contradtus innominatireconftant. An admit-
tantpoenitentiam ? 19. f. n

De adtione prxfcriptis verbis ex contradtibus innomina-
natis. Anconcurerrepoflit cum aliis adtionibus ? 8c
cum quibusf accur? 19.^.3.

Facilius in fubfidium ad adtionem prxfcriptis verbis,

quam ad adtioncm doli confugiendum eft. ig.

f- 4.

An adtio prxfcriptis verbis confundi dtbeat cum adtioni-
businfadtumf IjfTjf.h

Contrariutn.

Argumcntum. i contrario ienfu quando procedat. i>'

3. 22.

Contumacia attoris aut rei.

Quo modo coerceatur qui jus dicenti non obtemperare-
rit? vide jus dicenti non ebtemperare.

De vadimonio deierto, 8c poena, 8cjuftiscaufis exqj-
fationis, vide vadimonium.

Hodiecontumax eft, qui tribus citationibus contemBs,'
nftn venit. Quid jurisdequartacitatiooe, 8canreUs
tuncadhucaudiridebcat. 2.11.6.

Enarranturcafus, quibus vel una vel geminata citatro
fufficit ad contumaciam. 2,11.7.

Adtore non veniente , ad quid reus contenderc
poflit tum in prima tum in appellationis lite? 2.

11.8.

Non difficulter ante fententiani ex probabilibus caufif
admittitur purgatio morseaut contumacixj faltem

-ocr page 1008-

I N D E X.

mediante reffitutione; at difficulterpofl: fcntentiam
definitivam. 2.11.9.

Quid juris, fi is, qui deficiebat, pofl: decretum dc-
fedus mox fe fiftat, judice adhuc pro tribunali feden-
te. 2. ii.jO.

Etiam pro deficiente habendus, qui fe quidem fiftit, fed
nonagitea, quseagenda func. 2. 11.11.

Non cenfetur deficere, qui fe ftato tempore ac lo-
co fiftit, fi alio in loco is aftus cxpcdiatur. Nep
is , qui fe non fiftit , cum nec adverfarius
fe fifteret , mora utrimque compenfata. 2. ij.

11.

Nec, qui vocatus eft ad judicem jure communi in-
competcntem; fecus, fitantum cx privilegio incom-
petens fit. Hinc non priori fed tantum pofteriori ca-
fu perit reo exceptio fori declinatoria poft primum de-
feiftum. 2.11. 13.

Ncc qui citatus in diem ulteriorem, ciceriore fe fiftit,
impetrata. pcr libellum diei anticipandi licentia. 2.

11.14.

Nec, qui fe fiftit per procuraCorem , rtifi incrimina-
libns, quandoque & in civilibus, judex nomiriatim
ipiius oicaci prxiencjam requirat} quod tamen non fa-
ciledecernendum. 2.11.15-

rrfa , n

Credttor

Dcpadto, quo major pars creditorurii fup debitori're,-

mittit partem debiti, vldepattum.
Creditoribus non prodeft aut nocet adjudicatio no-
minum uni heredi fadta, &c. Vide familU erci-

fclWlU. , : j

Creditores intercedere pofliint ; ile inter coherddes
fiat divifio, donec fibi fatisfadtum fit: Sc.qux fit utilitas
hujus intci-ceflioiiis > 10.2,32.

Criminale jttdicium. . ,^J „

Vide judicium» '.'.„ V,, , .

De foro competente ratione criminis , vide deli-
' tlum. ....

«Hffn?uJf^,:"'{ 1 J. iu fU; . tilf 1. j<I i t1 ■ ■ .. .

-: ■: . . - -1 Cttlpa. ■) ; ;.'! I. . • :

^;Diftin<3:io cuipse, in culpam commifiionis 5c omiflionis.

5<r,; -,.5/ 3.

■■ . n; ;, ... Ctiuatlxtif aftivmtm.K . c, >
An aifliones plures uno libello cumulari poffint f 8c
quaks moribus pofiint cumuiariji quales non?

^! "....."' st ■ ' !+•

tfB _t - dttatar bonorum.. ' ;.>

■An curator bonis datus pofllt petere reftitutionenj in
integrum rcfpeftu bonorum, quorum curator eft ?
- ■ 4. I • 9-

:;,, D. '

., t, j f

* Vamnum.

Dedamnoabanimalibusdato, vidc pauperiei.
De damno injuria dato, vide Aquilia lex.
Debita.

Debitum ufurarium hypotheca immobilium munitum
niobilibus adiiumeMndum> licet in quibufdam imi-
tetur naturam immobilium. > • 8- 27.

Debita an regi debeant lege loci debitoris, an creditoris.

1.8.30.

Beclinatoria fori exciptio.
Vidc forum competens.

Defeftus vulgo dtfaut.
Vi&c contumacia.

Defenfor.

An minor ij. annis finc mandato defenfor eflepoffit

Dcfcnforin quibus diftet a procuratore ? 3 • 3 • if •

Dtjeclio,
,Vide ejf(tfio. _

Denunciatia litis mota.

Vide cvictio.

Delictum.

An pcr ignorantiam juris aut fa£ti committi poffit ?
lUtioae delidii reus non modo prxfcns fed 8c ab-
fens accufari poteft in loco criminis perpetrnti

f. 1.67.'

Poteft tamen etiam conveniri in loco quovis alio, in
quo reperitur, prxcipuc in loco domicilii, IaHol-
landia tantum in loco domicilii, fi extralocum do-,
micilii in Hollandia deliquerit, nec apprehenlus in
fiagranti deiido autfugitivusfit. Quid fiHollandus
extra Hollandiam dcliquerit? 5-. 1.68.-

An quis criminis accufari poffitinloco, inquoimmo-
biliahabet, fi ibi nondeliquerit, necapprehenlusiit,
nec domicilium foveat ? 1.69.

In concurfu fori multiplicis in reocriminis accufando
prKventioni locus eft. Quis cenfeatur prjeveniflc?
Quid fi unuspriuscitaverit cdi£tis, alterreun) poftca
apprehenderit? Quid fi unus incrimen inquifiverir,
alcerdein edidiscitaveritaateprimum inquirentem ?
... j. 1.70.

Prxventtoni ctiam locus, cum in confinio duorum ter-
ritpriorum crimen perpctratum eft. y. 1. 7 1.

Si inter duos de jurifdi&ione criminali qusftio iit, nec
brevi finiatur, judex utroque fitpcrior ad fe litem cri-
minalem evocare poteft. 1. 71.

Apud quos judkes agatur de deli£tis adverfuslcges ve-
. nacionis, £c d,c violatione faltuum publicorum; £c
de dclidtis in navi Indiam petente perpetracis , de
fraudatioile vcftigalium , iniportniionc 8c exporfk-
tione mercium prohibitarum ad exteros aut hoftcs,
de fraudationibus impoficionum , dclidlis publicano-
rum, aliifqufifimilibus, vide ad verbum forum cam-
• fetensj

Depofitum.

Dedepofitisin acde facra, inhorreispublicis, apudar-
gentirios. 16. 3. u

Quid fit contra6tus dcpofiti ? An depofitum ma-
neat, fi id agatur, ut tantundem reddatur ? 16.

3. 1.

Cujusgratia depofitum celebrari poffit? An foliusde-
pofitariigratia? Recenfenturicafus, quibus dubium»
an depofitum an mand'atumfit.. 16.3,- 2.

Quales res deponi poflint? an £c immobiles ? an 8c res
.prPpfiaapud fuum dominum ? [<5.3.34

Diredta depofiti a&io quilnis decur? An 8c tertio, dequo
id adtuin, uteireddatur? Quidjuris, fi pluresean-
dem- rem dividuam aut individuam depofuerint?
vcl uni deponehti piurcs heredes cxtiterint l i6i

?• 4»

Contra quos detur ? qtiid fipluresfint depofitarii; vcl
plures unius depoiitarii heredes? An detur contra
- manumiflum de eo , quod durantc lervitute re-
cepit ? An Sc contni tertium polfeflbrem ? 16.

3- f-

Ad quid tendat? ubi 8c de acceffionibus rerum depo-
fitarum , 9c cifta obfignata depofita, £c ufuris re-
rum fungibilium depolitarum. 16. 3.6.

Qualem culpam prxftet depofitarius? quando ex cafu
fortuito teneatur? Quid juris, li iple vel hej-esejus
remdcpofitam vendiderit, ac tuncilla cafu perierit ?

16.'3.7,

An deponens rcm a depofitario alienatam vindica-
re poflit ? £c quid juris , ii depofitarius res fuap
ex incendio cripuerit, non faivacis dcpofitis? 16.

3- 8.

An depofiti reflkutio impediri poffit compenfatione,
retentione ob impenfas, excep.tione non numera-
tae pecunia: , interceffione tertii , padto de utendo
fi velit, vei ut demum poft certum tempus redda-
tur ? 16,3 .9.

Contraria aftio dcpofiti ad quid tendat ? An res
pro damno noxx dari depofitario poffit? 16. 3.

10.

De depofito miferabili, 8c quid in eo moribus obtineat ?

1(5.3.11,,

Quid fit depofitom fequeftrarium? an fequefter poflideat
rem fequeftratam ? 16.3.12,

Quse poteftasi qua: officia fequcftrorum fint? 8c aa
• fequefter jus patronatus ac jurifdidtionem cxercera
.1 poflit

-ocr page 1009-

I N D E X.

poifit, fi rcs, quibus illa jura cohxrent, fcqueftra-
txlint? 16.3.13.

Propterquas caufas invito altero litigantium fcqucftra-
tio fieri pollit? etiam ipfius pecunisc numeratx? An :
pofleflor rei impedire poflit fequeftrationem ejus
per oblationem idonea; cautionis ? 16.3.14.

De a6tionibus ex depolito fequeftrario natis, &quan-
do iis locus fit? Q.uoe pcense fint fubduccntiumau-
toritateprivataresfequeftratas? 16.3. if.

De depofitione pecunix apud afta; quid fi graphia-
rius eam in fuos ufus converterit ? Quid (i &
foro ceflerit , an poriores fint , qui ita depofuc-
junt, in bonis ejus? An Scipfi magiftratustuncte-
neantur? 16.3.1/.

Dies.

De fanfiitate diei dominici, quid eo die liccat, nec
ne ? An contra&us, an fententia die dominico la-
ta, valeat ? a. 1 t.-k.

Citatio die dominico fadta efl: ipfo jure nulla. 2.

12. 3.

Citatus die profefto, ut fc fiftat die dominico, fifte-
re fe debet proxime fequenti die judiciali. 2.

12.4.

De die intercalari. 4-4.1.

De die cedente 8c veniente, vide ctjfio diei.
Diffimatio.

Quando locum habeat a6lio ex /. diffamari? ejus ex-
tenfio ad omnes caufas aequitate nititur. f. 1.

21.

Non eft locus a£tioni ex l. iliffamari , nifi probetur
diffamatio. Qitando necefle non fit, probarijadan-
tiamautdiffamationem? j*. i.ai.

Quo in loco intentanda fit aftio ex /. diffamari ? ali-
bi hac adione, alibi de negotio principali litiga-
tur. f>

Quot citationibus opus fit , antequam vocato ex /.

iliffamari, filentium imponatur ? An adverfus im-
' pofitum filentium reftitutio impetrari poflit ? f.

1. 24.

.⁴ Dignitas.

Quali dignitate tollatur patria poteftas ? an 8c facerdotio?

8cquid moribus. 1.7.10.

An jus accrefcendi iocum habeat, fi duobus fimul digni-
tas aut munus, iucrum adjun&um habens, collatum
fitdonecvixerint? 7.2.8.

Bilatio.

Quid fint dilationes ; quomodo a feriis diftcnt? a.

12. 10,

Qua: fint dilationeslegitimse, quxarbitrarix, qujc con-
ventionaies. 2.12.11.

An judex legitimarum dilationum tempusexcausa pro-
rogarepoffit? • 2.12.12.

An ex adverfo coarftare ? 2.12.13.

Dilationum dies continuifunt. a.12.14.

Ancertorumdierumdilationedata, diesipfe, quoda-
tadilatio, computari dcbeat? 2.12.14.

Dilatio ad exhibendum quandoque i judice datur. 10.

4. f.

Difpenfatio.

Quid fit difpenfare de legibus, qui poflint difpenfa-
re, 8c de quo jure; 8c quando licita fit difpenfa-
tio? i.^.Zf.

Divifio hereditafii'

Vide familix. ercifcundA.

Divifio rernm communium, vide commnni divijunr

do.

D4ltS. :

Qualisdolusinfitmetui.? 4.2.2.

Dolus vel bonus vel malus eft; vel exre velexpropo-

fito.

4. 3. 1.

Dolus non prEefumitur, fedprobandus; quibusmodis
probetur? 4-3-2.

Si dolus caulam dederitcontraftui bonse fidei, is ipfo ju-
re nullus eft, nec tranfit dorninium, nec opus re-
ftitutione: agi tamen poteft ad id quod intereft.

4' 3-3«

Si dolus inciderit ifl contraftum bonw fidei , non

datur doli adio , fed aftio ex ipfo contradu. 4,

3.4*

Quid juris; fi tertii dolus intervenerit in negotio bo-
niefidei? 4-3'f'

Si dolus caufam dederit negotio flrifti juris, velinil-
Jud inciderit, negotium non cft ipfo jure nullum, fed
refcindendum. 4.3.6.

Ratum manet omne negotium dolo geftum, fi ita vc-
lit is quidolum pafluseft. 4.3.7.

Quid flt doli adtio ? quibus detur ? non ei , qui
ipfe in dolo fuit; nec ei_? qui adverfarii dolum fci-
vit. 4.3.8.

Contra quos detur ? de dolo procuratoruln , turo-
rum , decurionum. Quidfipluresdolum fecerint?
» 4.3.9,

Non datur contra tertios poffeffores, An coittra
parentes, patronos, 8c hercdes eorum ? an contra
honoratos ? Quo modo tutic verbis adtio tem-
pcranda fit , ut bon& fidei mentio fiat ? 4. 3.

■ 10.

Adquidtcndatdolia&io? 4. 3.111.

Intentanda intra biennium. Aftio tamrn in fadlura
in id, in quo alter locupierior faftus eft, perpe-
tuo durat, etiam contra heredesr Quid moribus?

4.3.12.

Quibus cafibus ceffet doli a£tio ? An ei ioous , fi
alia aftio aliudve juris remedium fuperfit ? Et
cum quibus adiionibus poflit concurrere ? 4-3.

13.

Non concurrit a£tio doli cum indcbiti condictione; nec
cum condiftionc causa dataikc. nec cum a£tione pra:-
fcriptis verbis, 4. 3. j 4.

Nec cum aliis a£tionibus ad promiffum animal cam-
petentibus, fiilludante vel poft moram occifum fit.

4.3.15-.

Nec cum adtione tutela:, aut reftitutioae ex capite mino-
rennitatis. 4.3. 16.

Nec cum adtione cx teftamento. 4.3.17.

Neccuma£tidne jndicati. 4.3.18.

Nec cum priftini adaone, fi afitor, dolo rei indu£tus
quafi nihil deberetur, confenieritiij rei abfolutionem.

« ... , 43-»9-

Nec cum adlione ad cxhibendum autrei vindicatione;.

4.3.20.

Nec cum a£tione depofiti aut kgis Aquilise. 4. 3.

21.

Neccum aftionc negotiorum geftorum. 4. 3.22.
Neccum condi&ione obcaufam datorum cx contraftu
doutdes veldo utfacias. 4.3.23.

Moribusdolia£tioperpetuo durat. 4. 3. 24.

Domiciltum.

An reus criminis in Ioco domiciliiconvcniiipoflit? 8c
quidinHollandia ? f. 1.68.

An a£tio inremintentaripoflitinlocodomiciliipoflcf-
foris?

De foro compctente ratione domicilii, 8c in quibus ori-
go diftet a domicilio? f. 1.91.

Domicilium eft mutabile; potcft quis efic fine domi-
cilio; potcft8c fimul plura habere. Ubi tunc con-
veniendus fit ? f-1.92.

Pra;fumitur quifque domicilium habere inloco originis,
donec contrarium probetur, f. 1.92.

De domicilio neceffario; qui illudhabeant? 8cdedo-
micilio litis causa eligendo. An ele£tio illa duret
poft fententiam , 8c appellationem, 8c mortem cli-
gentis? f. 1.93.

Quid fit domiciliumproprie fic di£tum? quiddomici-
lium improprium ? An 8c quoufquc ftudiofi domici-
lium haDcant in eoloco, inquoftudiorumcausdde-
gunt? f. 1.94.

Uxor mariti domicilium fcquitur , 8c retinet vidua
fa£ta, nifi fpontemutet. An8c uxorillcgitima, vel
fponfa? f. i.9f.

Famuli £c ancillse fcquuntur domicilium domini cui mi-
niftrant. f. 1.96.

Exquibusconjefturiscolligipoflit, aliquemdomiciliuui
certo loco conftituiffe ? f. 1.97.

Nonconftituiturdomicilium folo animo» folaconte-

** 2 fta-

1»

-ocr page 1010-

I N D E X.

It^tione, fola habitatione; nec ex eo folo, quod
quistabernam. pergulam, horreum, certolocoha-
bet j aut operis, autlitis, autnegotiationisgratia ibi
moratur. 1.98-

Ratione domicilii quid jurisinillis, quilndiaspetunf,
quive delegati funt ad collegia Ordinum Generaliuni,
GonfiliiStatus, ArchithalaiTica 8cc. ? 6tanacquouf
que hi omnes iftis in locis conveniri poflint? f.

1. 98.

Migrare quifque ac domicilium mutare poteft 5 & tunc
evitat onera perfonalia prioris domicilii; amittit 8c
jura ac privilegia ejus. Improbata tamen migra-
tio, quse catervatim fit in prxjudicium utiiitatispu-
blicce. f-i-99-

Migrantesinmultislociscertaminferunt bonorum par-
tem fifco loci, unde migrant, jure ijjita velfxu&.

5-.1.99.

Nemo prafumitur domicilium mutafle, fed id proban-
dum. f. 1. 99.

Filius majorennis feorfim a patredomicilium libicon-
ftituere poteft. Filius minorennis una cum patre
migrante migrare poteftSc domicilium mutare, nifi
id fiat animo fraudandi eos, qui exdomiciliiprioris
lege fuccefliflent minori. f. i. 100.

Marito domicilium mutante ex voluntate velneceflita-
te, uxor quoque illud mutat ; licet uxori damno-
fum fit; nec tunc uxor petere poteft a marito migran-
te vel heredibus ejus id quod intereft, nifi nominatim
pa£to dotali id adtum fit, ne maritus alio migret.

5*. 1.1 o 1.

Heresnonfucceditindomiciliumdefunfti, nec exejus
domicilioforum competensfortitur, niii lis cum de-
fun£tojam conteftacafit. j". 1.102.

An mutatio domicilii mutetvimpafli, quod divifioni
hereditatis circa fucceflionem rerum divifarum eft ap-
poiitum, 8c aliisin locisprobatum, aliis improbatura
eft.? 10.1.29.

Dominium.

Dominium latius 8c ftridtius accipitur. Eft vel plenum
" vel minus plenum; vel naturale velcivile; veldire-
(ftum vel utile; vel bonitarium vel quiritarium. 6.

1. 1.

Dominium quibusprobeturmodis? 6.1.14.

Domtfs.

An quis de domo fua in jus vocari poflit ? a.

4. 2.

Si domus fit dirutaobortum incendium, nclatiusfer-
pat, an vicinia domino xdium id reparare debeat

14.2. 18.

Ecclefia.

A n quis ab eeclefia abftrahi aut in jus vocari poflit ?
^ 2.4.2.

Ecclefia an reftitui poflit exemplo minorum? 4. 4.

Ecclefise 8c alia pia loca , an refpcdtu fori privile-
giati miferabihbus perfonis lint annumeranda? f.

1.119.

Edittalis in jus vocatio.

Videilotatio injus.

Ediflum tdilitium.

De edido tedilitio 8caftionein fadtumob fcrvumpue-
rum caftratum, 8cobid, quodquis canem, verrcm,
aprum8cc. ibihabuit, qua vulgo iter fit, fihsecani-
malia nocuerint. Curadiiode dejediis ob hominem
liberum occifum in aureos quinquaginta dctur, 6c haec
inducentos? 11.1.11.

Dc acitone redhibitoria, & quanti minoris ex tdilitiis edi-
ciis, vide redhibitoria aciio.

Editio.

Editio adlionis, vide libellus.

Adtor reo antelitem conteftatam edere tcnetur inftru-
menta, iive in conventione livc in reconventione
aiftorfit:» vel a&ioneccfta agat. 2.13.16.

Non edit adtor reo ab initio nomina teftium.j qunrum
depoiitione ufurus efl ; nec inftrumenta , quibus
ipie ufurus non cft; niii ea fint rei propria , vel
adtori 8c reocommunia, quales etiam funtrationes
accepti 8c expenii, debiti 8c crediti exiibro merca-
torio. i. • 3- 17.

An 8c quando 8c qualia inftrumenta reus adtori edere
teneaturAn etiam ad firmandam adtoris replicatio-
nem? 2.i?.,S.

Regulariter non totum inflrumentum edendum, fed
tanrumeapars, quceadlitem iftamfpedtat.unacum
capite. 1.13.19.

Rationes fuas edere tenentur argcntarii, Cquibusnon
abfimilesin multis hodierni tabelliones) ctiamcuni
argentariam exercere deiierunt; 8c heredcs eorum ,
non fucceflores particulares, nifi rationes poftideant.

2.13. 20.

Edunt argentarii, tabelliones, 2c fimilesinftumentail-
lis tantum , quorum intercft : 8c in dubio conful-
tum , expedtari decretum judicis ad exhibendum :
nec judex promifcue editionem jubere poteft. 2.

13.21.

Eduntargentariietiamcontrafe. 1.13.12.

Ipfis argentariis 8c eorum hercdibus, aut illis, quibus
femel eft fadta editio, non cftedendum, nificausa
cognita, rationibusdeperditisScc- 2.13.23.

Venditor emtori, 8c emtor venditori debet edere in-
ftumentum venditionis ab alterutro forte amiflum.
. 2.13.23.

Quo in loco argentarii dcbcant rationes edere ? 2.

13. 24.

An cum, an fine die rationes 8c inflrumenta edi debeanr,
jurecivili8c hodierno? Cujusloci confuetudo in edi-
tionefpedtanda fit. 2.13.14.

Qua adtione quis cogatur ad editioncm, 8c ad quid dam-
nandus, fi non edat? Qrnd fi juret, fe necpoflidere nco
dolo malo defiifle poflidcre ?
An adtio ad id quod intereft ob

z. 13.15".

non fadtam cdi-

tionem in heredes detur , aut poft annum ? '2.

13. 26.

Ejfufio, dejeflio.
QuaJes actiones competant ob dejectionem vel effu-
fioncm ? cuf inhabitantes tcneantur de dejectis?
quid , fi plures inhabitent ? An actio de dejectis
detur contra viatorem hofpitio receptum ? Ancon-
tra ftudiofum ex cujus Muibeoquiddejectum? Quis
teneatur, fi quis ccenaculariam exercuerit? 8cquid
' illud fit? 9. 3. 1.

Quis convcniendus, fi cx filiifamilias aut fervi inqui-

9. 3.2.

lini coenaculo quiddejcdtum fit?
Ad quid tendat adtio de dejedtis jureciviliScmoribus?

9.3.3.

Ad quid agatur, fi homo liber dejedtione loefus aut
occifusjure civili8chodicrno? 8c quituncagcrepof-

fint ?

9.3.4.

Quo in loco , 8c quo temporc, 8c unde debeat dc-
jedturn efle , ut actioni de dcjectis locus fit? 9.

3- r-

Inquihnus hac conventus actione regreflum habct ad-
vcrfuseos, quidejecerunt. 9. 3,7.

Cur actio de dejectis ob hominem libcrum occifum de-
tur tantum ad quinquaginta aureos, actio vero ex a:di-
litio edicto in ducentos, fi quis canem, verrem &c. ibi
habeat, qua vulgo iter fit, 8c inde liber homo perkrit ?

21.1.11.

De actione de pofitis 8c fufpenfis , vide /it/fen-
fa.

Emancipatio.

triplex
fit? 1.
7. 11*

Emancipatione tollitur patria poteftas ; 8c
eft emancipatio. An adhuc hodie in ufu

Emphyteufis.

An Ultrajccti bona emphyteuticaria cum refiqujs bo-
nis computari debeant, ut legitimce ratio ineatur ?

f. 2.60.

Agcr emphyteuticarius a vectigali non diffcrt 5 differt ta-

mcn

-ocr page 1011-

I N D E X.

mcn aprxdiis tributariis 8c ftipendiariis; uti 8c a prar-
diisclocatis. 6.j.i.8ci.

Einphyteuiis accepta pro contractu ₉ confeniu perfici-
tur; necfcriptura adlubftantiam, fed probationem

pertinet.

Conftituitur jusemphyteufiosconventionibus» uitima

• voluntate. prxferiptioiie. 6.3.4.

Quanto temporis ipatio hodie acquiratur perpraeicri-

ptionem ? <5. 3.5-.

An prsefumatur cmphyteufisin dubio, fi quislongifli-
rno temporeuniformem annnam , veldiiformem icu
variantem prxlliterit peniionem ? 6. 3. $•.

Quidarcin emphytculinpoifint? anminores? an prx-
lati ccdeiisc rem ecclciise? An , qui habent beneficium
Eccleftafticum, fundos iftius beneficii ultratempus
quoipiifruipoflunt? 6.3.6.

Quiaccipiantin emphyteufin? 6. 3.6.

Conceduntur in emphytcnfin folcercsimmobiles, non
mobiles. Andomus? A11 molcndina? Anannuire-
ditus tales, qui folent inimmobilium claflem refer-
ri? .

Canon an etiam in certu fructuunl pondcrationecon-
iifterepofiit? 6.3.8.

Emphyteulis eft vel fecularis vel ecclefiaftica; adquos
oiim £c jurc novo emphyteufis ecclefiaftica tranfire
potuerit? 6.3.9.

Emphyteufis hodie vel fimpliciterconceditur, velcer-
tx familiae certifveperfonarum gradibus. Qiiidinter
hxcduoititerfit? 6.3.10.

llabet emphyteuta comtnoda fcre omnia, qua:fructua-
rius. Amplius ei cedit utilitas infulce ante fnndum
emphyteuticarium natx; uti 5c thefaurus in eo fundo
repertus. 6.3.11.

Fertetiam onera eadem, qus fructuarius, nificircum-
ftantisealiudfuadeant. ₍ 6.3.12..

An haben» emphyteufia ecclcfiafticam exemtus fit one-
ribusillis, quibus Sc ecclelia in emphyteufin conce-
densexemtaeft? < 6.3.13.

Pcrit emphyteufis lapfo tempore ad quod concefla: de-
ficientefamiliS autgradu , cuiconcefla. Antuncdo-
minus directus cogi pqflit, ut rem ad fe reverfam rur-
fus ipiis illis emphyteutis, vel corum proximis agna-

. tis, in emphyteuiindct? aut, ut tantumdem offe-
rentes extraneis prxferat ? 8c quid juris in Hollandia ?

• . 6.3. .4.

Si lapfo tempore dominus anni fcquentiscanonem re-

ceperit, an tacite repetita cenfeatun emphyteufis?

6. 3.1 j-.

Ferit ctiam cmphyteufis totali interitu rei, nonpartia-
li. Nec canon dtminuendus ob partis interitum ,
nifi pcr fingula jugcra canon conftitutus fit, vel in
dciiniend-3 canonis quantitatc fruftuunt ratio fit habi-
ta. , ■>■■ 6.3.16.

Atl emphytcuta poflit emphyteufin derelinquere, ii fru-
dtus fundi, qui pro parte periit, non fUfficiant ad ca-
nonem, nec dominus eum velit pro parteremittere';
;< saoiiit s «j> diitI?v , ,;■• ir <>.3.17

■Dcrelinquere nequit, fi a fifco in emphyteufin ac-
ceperit ; vel emphyteuticaria res per manifeftam
emphyteutiE O^gligenciam pro paftjs perierit. 6.

iSi emphyteuta fruftusnon perceperit, a tertio vi de-
jciius, aut aliter impeditus, non ideo minus canonem
folvcrcdebet. A 6.3^18.

Canonis remiflio pcti non poteft ob 'infolitam fte-
rilitatem , incurfum hoftium , tributa graviora
impoiita , nifi canon fructibus proportionatus fit,

.^hir . -r. •

Poteft tamen peti rcmiflio , fi totns ager emphy-
teuticariuspcrboftescaptus, ScitaiboftiumfatStusfit.

. ,6.3.20.

An etmm propter inundationem? ' 6.3.21.

Ferit quoque emphyteufis alienatione, qute facta eft
iton facta domino directo denunciatione ; idque
pro ea parte , qux alienata eft; five a fifco five

• a *pnVato emphytcuiis concefla fit- Quid hic inori-
bus obtineat? 6.3.'22.

An dominus directus fine dcnunciatiotie _a emphy-
teutx facta , !• jus fuurti alienare poftit ? 6. 3.

22.

An 8c pocna commifli looumhabeat, fi venditio nul-
lafit; vel conditionalis,* vel traditionondumfacta?

Sub alienatione , non fine denunciatione facienda ,
non continetur oppignoratio , aut fervitutis im-
poiitio : Sc hxc non nocent domino directo. 6.

3. 24.

£jfonetiamdonatio,permutatio, legatum, heredisin-
ftitutio. 6.3.25*.

Sive denunciatio ncceflaria fit, five non, dominodi-
re£to debita per emptorcm pretii pars quinquage-
fima: inHollandia duplicatus canon ; 8c vnlgo lau*
dimium dicitur. 6. 3.26.

Cui laudimia prccftanda acdenunciatio facicndafit, fi
emphyteuta per contracliun libellauum cmphyteufin
fuam rurfus alteri in emphyteufin dederit, &'fccun-
dusemphyteutaaliefiet? 6.3.27.

Ad quid teneatur emphyteuta, fi apud emtorem difli-
mulaveritlaudimiorum onus? 6. 3.18.

An, fi poena debeatur ob moram in prxftandis lau-
dimiis , etiam ignorantcs in eam incidafit? 6.

Si cmphyteufi reditus annuus fit impofitus, 8c em-
phyteuiis vendaturcum illo reditus onere, ibrsredi-
tus iftiusprctio addi debet, ut quinquagefima^ratio
ineatur. 6.3.30.

An duplicata laudimia folvenda fint , fi emphyteuiis
vendita cum pa£to derctrovendo, poftea redimatur ?

'•!• ' 6. 3. 31.

Qnid juris fit circa laudimia, fi emphyteuiis redhi-
beatur obvitium, vcl redeat ex addidlione indicm
vel lege commifloria , vel rctractus fiat? 6. 3.

3*-

Si emtori emphyteufios poftfolutalaudimialismovc.a-
tur a tertio, 8c tranfactiofequatur, non iterato de-
bentur laudimia, licet in actorem emphyteufis ex
tranfactione tranfeat; nifi fraus dor»ino directo fiat i
velisprobet, eum, quiceflitemphyteufi, vcreehi-
phytetitamfiiiffe. . 6.3.33.

Si quis alieno nomine emerit, non bis fed femellau-
dimia prtcftanda , iivc mandatum hiibuerit, iive
non ; .iecus , fi fuo nomine emiifer, 8e poflca
ajium fuo loco fubftitui faciat, licet tunc ab ini-
tio inftructus fucrit mandato emendi pro illo tertio.

■6.3.34.

Necdenunciationc opus eft, nec laudimia debcntur,
fi diviiio vel adjudicatio fiat per judicia diviioria:
fecus, fi poft divifioncm aut adjudicationcm alter
alteri partenr iuam aut totam emphyteuiin adjudica-

J tamvcndat. 6.3.37.

Extinguitur etiant emphyteufis, non foluto canone"iu-
tra tempora legitima. An mora iita jureciviji, cano-
ltico, 8cmoribus, purgaripoflit? An contra pcenam
commifli reftitutioimpctrari ; Etqualispwria morx
hodiefnequentiorfiti « 6.3.36.

Si pars tantum canonisfoluta fit, fiveperunicum em-

•« phyte-tHa?ilV'-fiveper urtumexpturibusunius emphy-
teutceheredibus, totaemphyteufisin commiflum ca-
dit. 'th:'.' :■ 6.3.37.

A11 non canon pcr partes folvi poflit, fi cmpliytcuta
partem vendiderit, 8e onus Canonis pro ratS divi-
ferit ? Etan idem obtineat in emphyteuii fifcali, quod
inprivataf .6.3.38.

An emphyteuta interpellandus fit ad folutio.nem ? an
fufficiat fola oblatio canonisintratempuslegitimum
ad evitandam ptrnam commifli. tidefit depoiitio?

6. 3- 3y.

An canon folvipoflitpercompenfationetn , fi ea oblata
non fit? An per alium pro cmphyteuta canonfolvi
poflit iinemandato? . <6.3.3«;.

An in anteceflum canon invito donjinofolvipoflit? 6.

m. ³'

An mora abbatis vfl oeconomi noceat monaftcrio vcl ec-

clefiK? An mora maritinoceat uxoriexjureHollan-
dico&UItrajectioo? , 6. 3.40.

An emphyteutafrudtus anni quarti perceptos rcddcre

teitea-

-ocr page 1012-

I N D E X.

teueatur ■ fi dominus demum poft eorum perceptio-
nem declaraveritanimumavocandi emphyteuiir, ? 6.

3.4.1.

Ccilat poena commiili ol» moram, fi dominus eam
remiferit. An remifiiTe cenfeatur , ii fciens re-
ceperit vel exegerit canonem anni quarti ? 6. 3.

41.

An & remififfe cenfcatur, fi tricnnii folius canonem
receperit iine caducitatis declaratione ? & an poltea
caducitatem declararc poifit ? 6. 3. 4|.

An tacite fiat remiifiopoena: commifTi, cum aliaptr-
na conventionalis in cafum canonis non foluti appoii -
ta efl ? 6.3.44.

An ob non folutum canonem jus commitfi per he-
redcm , aut contra heredem , exerceri poifit, ii
defundus non declaraverit avocandi voluntatem,
aut ea contra defun&um declarata non fit? 6. 3.

45-.

An ob infignem deteriorationcm ac corruptioncm
dolo malo vcl manifefta lata culpa emphyteuta:
fadtam etiam fecularis einphyteuiis adimi poftit?

6. 3. 46.

Finitur etiam prxfcriptione emphyteufis. Nontamen
prarfcripfiffe cenfetur, qui tantum ceffavit in cano-
nonis folutione per tempus pracicriptioni necefla-
rium, fi non adu aliquo fefe pro domino pleno
geflerit. 6.3.47.

An dominus directus avocarepoflitemphyteufin obin-
gratitudincm emphyteutae; vel quia ipfe re indiget
ad proprios ufus? 6.3.48.

Anetiam ob inficiationcm juris emphyteutici ? 6.3. 49.

Empbyteuiis finita redit ad dominum directum, ii-
ve privatum, five fifcum, etiam fi fifcus generalitcr
omnes reditus fifcales una mercede publicano elo-
caflet, quia commiflum talereditus fifcalis non eft.

- r 6.3.5-0.

Finita emphyteufi dominus directus emphyteutam
non privata, fed judicisautoritate, expelieredebet; ■
& ad id non poflefloriofed petitorio judicio conten-!
dere. 6.3.5-1.

Finita emphyteufi , an, 8c quales impenfas ac me-
liorationesemphyteutarepeterepoffit'? 6. 3. fi.|

Pofiti* facultatc repetendi meliorationes, quid juris
lit, iiimpenfavel major fit, vel minor, quam eft
ipfa melioratio? 6.3-5-3.

Emtio, yenditio, cmtor, venditor. .

Emtioquotrnodisaccipiatur ? 18.1.1.|

Quidfitimaginaria veuditio? an valcrepoffittanquam
donatio? 181.1.

Quid operetur promiflio^/erf jufto pretio vendendJ. vd
fi quis prorniierit Titio, ferem nullmhi, quamTitio
venditurum i 18. t. 2.

Nemo invitus cogitur rem fuam vendere, licet eam
jam publiceprofcripferit. Recenfentur cafus excepti.
- ci iultxri. 18.1.3.

Emtio confenfu perficitur, nec fcriptura opus. Quid
juris , li id a£lum , ut in fcriptis fiat venditio i"

18.1.3.

Obeft confenfui cbrietas. Qua occafione devenditio-
nibusin popinacelebratis. 18.1.4.

Errorquandofaciatemtionemnullam? 18.1.5-.

Quandonon? 181.6.

Error in quantitate nunquam faciatemtionem nullam.
An oberrorem talem pretium augendum vel minuen-
dum fit? quando fundus ad quantitatem, quando
/t./corf«icenfeatur venditusf • 18.1.7.

Quiemerepoflint? analiusproalio, quem nominatu-
rus eft ? An emtortunc teneaturfequi fidem nomina.
ti ? Intra quanrum tcmpus nominatio talis noftris mo-
ribusfaciendafit? 18.1.8.

An, 8c quo modo, tutor emere poflit rem pupilli ?
quid juris in procuratoribus, tcftamenti exccutori-
bus, aliena negotia gerentibus , ecclefiarum oeco-
jjomis? 18. 1.9.

Aft milites Scmagiftratuseorumqfleminiftriemerepo-
ti^rintineaprovincia, in qu£ militant, autcuiprx-
iiiat? An hodie judex, qui venditionem dscrpvit,
tn ' Ji .'jp ' „.,... . ' «!K ]

aut graphiarius aut apparitor, autprieco^ 8caliiau-
ftionis miniilri ? 18.1.10.

An quis poflit domum emcre ad deflruendum ? 18.

1. 1 1.

An monaileriaaut ecclefix nioribus noftris emere poflint
immobilia? An nobiles negotiari! An moribusdo-
matitn merces pcr peregrinos vendi? An pcenailoco
negotiatio interdici poiiit, vcl invito imponi ? iS.

i-11.

Emere prohibitus nec perinterpofitam perfonam id por-
tcft. 18.1.12.

Quales res vendi poflintf An 8c frudlus nafcituri ? fru-
mentum in herba? Scquid, ii nihil nafcatur? 18.

Quidjuris, fi venditorfrudfusnafcituros rendcns, pro-
miferit, fe praeititurum, fi quid vi aut tempeftate
factum effct ? i B. 1. s 3 *

An alea , fpes, emi poflit ? Spes ernta videtur, ii
emtum jus educendi metalla cx fodinis. 18. 1.

Res aliena vendipoteft. Socius fuam tantum partcin
in re communi; fiicus tatnen rern totam. 18. 1.

14.

An vendi resfacra:8c fimilcs? Anhodie, 8cquomodo,
prarbendx ac canonicatus? An res per teftatorem vel
legem vel pafturn alienari prohibita: :- Et , cur
aliud jus fit in alienatione per padttim prohibita,
quam fi teftamento vel lege prohibitio fadta iit ?

18. 1. 15-.

Quid juris, fi res furtivas fintemtse, aut pecora a mi-
litibus vel prxdoni'ousaba£ta, aut materiajedium per
hoftes aut milites dejedtarum ? 18.1. 16.

De purpura privatls non vendsnda, fervis Chriftianis
Judxo non diftrahendis, 8c defundisPrincipiBpatri-
monialibus? 1S.1.17.

De Romana: gcntis cnnuchis, vencnis mali$ , libris
improbatse ledtionis, decote, armis, vino, ferro,
frumento, fale, ad hoftcsautbarbarosnontransve-
- hendis. 18.1.18»

An tempore belli impcdiatur jure, ne populi neutri
parti ftudentes merces ullasad hoftes devehant? ubi
8c de padtis plurium populorum hacdere. Anfiex
conventione reslicita:cum illicitisad hoftesferantur,
licitce, aut navis tota, cum illicitis capta: publicen-
tur. 18.1.18.

Quibus in caufis juftum fit, etiam altapaceprohibcri
, mercium importationem aut exportationcm? iS.

1.19.

Prohibitio importationis aut exportationis mercium ftri-
dtam recipit interpretationem; quod exemplk doce-
tur. 18.1. :o,

Quid juris, fi antecontraflum emtionisresemtain to-
tum aut pro partC perierit, ignorante vel lcientc vcn-
ditore? 18.1.21.

Depretio in emtionerequifito, videpretium-
Qtiando perfedta iit venditio ? Quid, ii res ac)guftum
fit vendita, velfubcondidone, veladpondus, uume-
rum aut menfurara ? 18.1.24.

_;Dearrhisemtioniaccedentibus. 18.1.25-.

Recenfentur padta quEedamprjecipua, qucepofluntvel
, non poffunt adjici emtioni. Depadto, (i res emtori
placuerit; intra quantum tempus voluntas declaranda
iit ? an ad hqredcm tranfeat facultas declarandi vo-
Iuntatem. 4 18.1.26.

De padto, ut equi venales experiundi dentur &c. & ut
res venalis apud emtorem relinqttatttr, quo pcjfii pe-
ritioribus oflendt. Et cujus pcriculo tunc res venales
fint apudemtorem conftituta:, veljufluejusad ven-
ditorcm relatae8c interverfe. • 8.1.26.

De padto, ne ad prxteritas penfitationej emtor teneat ur?

18.1.26.

Padta dubiaquo modorecipiant interpretationem ? aa
contra emtorem, an magis contra venditorem18.

1.27.

Recenfentur plura padta dubia,qu£e ab ipfis legibus rece-
perunt inte-rpretationem. lS. 1. 28.

De addidtione in diem , vido aiditiio iitdiem.

-ocr page 1013-

I N D E X.

Dc pa<fto conjmiflbrioinemtionibus, v\Accomm'tJ]'oria

lex.

De pafto de rftrovendendo , vide retrnttus.

De hereditate vendita videhereditas.

Deaftione vendita, vide actio.

De relciflione venditionis ob enormem ljeflOHem & alias
caufas, vide refajfio emtionis.

Depericulo reivenditx, vidcpericultim.

Venditor regulariter prxftatdolum latam & levcm cul-
pam. Quando prarfletleviilimam ? Quandocafum?
Quando tantum dolum? Quid juris, lipriusemtor
in mora recipiendi, dein venditor in mora tradendi
fuerit, &viceverf3.^? 1S.6. 2.

Emtorem gravant omniaonera realia venditserei inhte-
rentia, etiam in pra:teritum debita, nec valet padtio
incontrarium. Exceptioeft, fi fifcusvendatprxdia
debitorum fifcalium. Non tamen tranfit in emtorem
onus annua; pra:ftationis , qua: pcr vcnditorem ex
fundo vendito promifla eft alteri perfonje velfundo ,
nifi fundus folenniter eo onere affettus fit. 18.6. 8.

.De pa£tis emtioni venditioni fcrvorum ad|ici folitis.

.8.7.

Aftio emti cui detur? An domino, cujus procurator
emit? An uni cx pluribusfimuletnentibus, vel uni
ex pluribus emtoris unius heredibus, fi offerat partcm
pretiipro rata? 19. i.i.

Contraquosdetur? An contra unum ex pluribus vendi-
toribus vel venditoris uniusheredibusinfolidum , ii
folusrem infolidum poftideat? 19.1.2.

Qujepetantnr hacadtionc? 19.1.

Qux accefliones emtori tradendx fint, horreo vendito ?
cjuse, fundo vendito ? 19. 1.4.

Venditisoedibus, quce res emtorem fequantur, qua: non ?

19.1.f.

An Sc quando prasdium rufticum vel urbanum tra-
di debeat liberum a fervitutibus ? An tranfeantfer-
vitutes prardio debitse? Quid fi venditor cailide dif-
fin^ulaverit fervitutes prxdio vel a pra:dio debitas?

19.1.6.

Quid juriscircafervitutes, fi^uorumprsdiorumcon-
tignorum dominus unum vendideritTitio, alterum
Mxvio, velajterum fibi fervavcrit ? 19.1.6.

Qux tranfeant, arcevendita, caftroautterritorio ven-
dito , vivario, vel taberna diftradta ? 19.1.7.

,Vino vendito, an dolia, an vafa minora cedant emtori ?
an avearia venditis avibus ? an equo vendito frenum 8c
ornamenta reliqua? An nave vendita inftrumenta
etiamacfcapha? 19. 1.8.

Servo vendito non tranfitpeculium , necequaaut vac-
cavendita, fcetus matremfequens. 19. 1.9.

Tradenda vacuarcipoffeflio. Quandoeatraditaintel-
ligatur. 19.1. 10.

An dominium traditione tranfeat, fi necdum pretium
numeratum, nec de eo fides habitarQuando cenfeatur
de pretio fides habita? An 81 cum venditor fimplici-
ter rem tradidit ac ab emtore auferri paffus eft19.

1.1 1.

An 8c quando res tradita, fide depretio habita, adhtic
vindicari poflit? Quo modo immobilia coram Iege
loci tradcndafint ? • 19.1,12.

De admenfuratione rerum ad quantitatem venditarum.
An venditorfunditeneaturmonftrarefinesejus? An
tradere inftrumcnta ad probandam originem acquifi-
tionispertinentia ? ^ 19.1.13.

Prxftanda cautio dctradcndisiis, qux in prsefentia tra-
di nequeunt. 19. 1.14.

De prseftatione ejus quod intereft, fi res aliena vel com-
mercio exemta fit vendita velcelatusmalus vicinus.

19-14.

An venditor habens tradendae rei facultatem liberari pof-

• 9- «. 14.

fit prxftando id quod intereft ?

An venditor emtori pra:ftet ea. quse commendandi gra-
tia afferuit de re vendita ? 19.1.1$-.

Ad quid venditorteneatur, fiemphyteufin vendensdifti-
mulaveritlaudimiorum onus? 6. 3.28.

Quid fit adtio venditi^? cuidetur? an 8c executori rei ju-
dicatac, quipignoracaptadiftraxitf Contraquosde-
tur f 19.1.16.

Si quisrememeritealege, ut pretium folvat, qttanda
voluerit, aur pojlquam fuerit Romam profettus, an
valeatemtio? & an emtor ipfe cogi pofiit, utfolvat,
quamdiu voluntatem non declaravit? 19.1.17.

Periturpretium , impenfie poft venditionem fa&a;, ufu-
ra: ex mora. An emtor liber fit ab ufurarum prsefta-
tione, figraphiarius, apud quem pretiarei fubhafta-
tKdeponenda, confeflusfit per gratificationem , ea
depolita cfle, cum non eflent ? 19.1.18.

An, fi retineat pretium ob imminentem evidtionemi
aut vcnditor illud oblatum nolucrit acceptare? 19.

1.19.

An emtor aut venditor ob moram fibi faftatn petere
poflintomne, quod forte tanquam negotiaroreslu-
crari potuiflent, mora nori fadta ? 19.1. 20.

An ob moram in pretio folvendo venditorpeteiepolfit
reicifiionem contrattus ? 191.21.

An venditor prajdium fibi folenniter pro pretio refiduo
obligatum vendere poffit ob moram primi emtoris,
fi emtorfecundus, qui fimili modo rem cmerat, nec-
dum in moraiit ? 19.1.22.

Uterpriorcontradlum implere debeat, cmtor, an vendi-
tor? 8c de exceptione contradtus necduin abadtore
impleti. 19.1.23.

Ercifcunda famil/& judicium.
Vide fctmiltA ercifcttruU.

Error.

Qualiscrrorfaciatemtionem nullam , quatidonon, vi-
dc emtio.

Error juris cy facti.
Vidc igncrantiajuris &fa£ii.

Evictio.

An coheredes fibi invicem evidtionem pra:ftent, fi te-
ftator ipie teftamento dividens, uni res alicnas afligna-
verit? 10. 2.t.

An pra:ftanda fit evidtio ejus, quod in alea venditum eft?

n.f.4.

Quid fit evidio, 8c quibus modis fiat, ut de evidtionc
adtio nafcatur. 21.2.1.

An • etiam agatur de eviftione ob retradtum lcgalcm aut
conventionalem ? 21.2.2.

Quartdo pro evidtione fidejufforibus datis cavendum fit ?
Si non ex lege municipaliautcxpadto fidejuflor da-
tus fit, fed quiainliminecontraftttsimminebatevi-
itio, an fidejufior talis in omncs cafus evidtionis
teneatur? 21.2.3.

Cujus loci lex fit fpedtanda in quxftione, an fidcjuf-
for pro eviftione mobilium autimmobilium dari de-
bcat? Cujus loci feu territorii fidejuffordandus fit?
Et quid, fi autor fidejuflorem invenire neqoeat?

21.2.4.

In quibus negotiis evi&ionis pra:ftatio locum habeat ?
ubi de emtione. Quid fi fifcus aut Princeps vendide-
rit? Quid fi evi£tajfintrcsexdecretojudicisfolenni-
ter diftrafla: ? 8c an creditor teneatur de evidtionc pi-

21. 2. f.

gnoris afe vepditi?

Quid juris circa pra:ftationem cvi£tionis, fi res jure
bcllicaptxperfifcum fintvenditx, ac poftea per pa-
cis conditioncs ad dominos priftinos redcantj 21.

2.6.

An evidtio prceftanda in datione in folutum ? 21.

An in judiciis diviforiis familia: ercifcunds &c. ti.

2.8.

An inlocatione? 21.2.9.

An in tranfa£tione? 21.2. 10.

Anindote? 21.2.11.

Anin Iegatis? 21. 2.12.

An in donationc ? 21.2.13.

An in feudi aut empbyteufios concefiione? 21. 2.

14.

Etiam ob partis evi£tionem agi poteft, modo pars fit ho-
mogenea, non heterogenea. 21.2. if.

Parti tamen homogenese comparatur jus ufusfru£tuspi-
gnoris fuperficici evictum. An 5c jusfervitutispra:-
dialis? An 8c acccflionos rerum ? 8c quid rooribus; 21.

2.16.

Qui agcre poffint, qui conveniri de evidtione? An 5c he-

* * * re-

-ocr page 1014-

I N D E X.

redesacfidejuilores? Aninperpetuumteneatur, qui
cavit, dat bet goed fal waren e« vryen jaar endach?

n.z. 17.

Si plures iint venditores, aut plures unius venditoris he-
redes, an iinguli in foiidum teneantur detendere, 8c
an re evidta finguli in folidum teneantur emtori ? 11.

2.'. 8.

An teneantur executoreslitium, procuratores.tutores,
curatores ? An qui conienlerunt in vcnditioncm ? An
moribus uxor, ii maritus rem alienam , vel rem uxo-
ris fuae contra ftatutiprohibitionem vendiderit ? 21.

2. 19.

Denunciandum autori, litem motam efte. Quomodo
tunc autor poflit emtorem in litejuvare ? Quidjuris,
finoftdefcndat? 21.2.20.

An denunciatio redte fiat procuratori autoris ? An pupil-
lo fine tutore ? Aniingulisdenunciandum, iiplures
fint autores vel autorisheredes ? Anautoriprimoper
cmtorcm lecundum? An fidejuilori? An domino fer-
vi vendentis? 21.2.21.

An denunciandum autori fcicnti? An in causa notoric
injuiU ? An crntor regreflum habeat.fi omifladenun-
ciatione vidtus, ipfedoceat caulamautorisinjuftam
efle? 2 1.2.2 2.

A11 denunciatio fieri poft litem conteftatam ? An poftap-
pellationem? 21.1.23.

Quid fi padto fitremiifanunciatio ? Quid, fiautorla-
titaverit, nefiat? 21.2.24.

Quid recuperet agens de evidtione per aftionem cx emto
autfimilcm ? An ik impeniasin rem fa£tas? An 8c im-
penfas in litem ? An Sc tunc cum emtornon vincitur,
fedvincit? 21. f. 2f.

Si poft venditioncm decreverit pretium rei venditx, an
ob id tanto miuus cmtor evi£tionis nomine confeque-
tur? 21.2.2 6.

Evi6t;l aitione vendita, an emtor tantum pretium quod
dedit, an totam quantitatem a£tionecomprehenfam
recuperet? 21.2.27.

Jure civilietiam erataiftioexftipulatuin fimplum, vel

• duplumn vel quadruplum. Quid moribus? 2i.».a8i..

Durant aftiones de evidtione triginta annis An,iautor
evitet has actiones, fi rem evictam poftea offerateni-
tori? 29.

Recenfentur multi cafus, quibus ceflatevidiopisprx-
ftatio. 2i,.ij.^o.

An 8c quoufquctcneaturdecvictione, quitantum ven-
didit incertum jtirii fui; uti 8c quifpecialiterpa?£0s
eft, ne teneaturdcevictione? 21. 2. 31.

Anis, quifciensemitrem alienam , nec fibi de evictio-
necavericuravit, pretium repetat ? 21.2.32.

An ob id agi poifit de evictione, quodfundus venditus
pofteapublicatusiit? 21.2.33.

An 8c quando emtor de evictione agerepoifit, ficafu
resapudemtoremperierit? „511.2.34.

Quid juris, fi expluribusrebusunopretiovenditisuna
evincatur, 8c cxterse adlmctanti valeant, quantum
pretii nomine datum eft ? Quid ii pars fundi evicta iit,
Sc pars non evicta habeat adhuc quantitatem venditio-
neexpreflam? 21.2.35-.

Dcexceptionerei vcnditx8c tradita: opponenda ei, qui
rem a fe venditam ex nova caufa dominii acquifiti
vindicare vult, vide exceftio reivendit&& traditm.

Evocatio.

Si inter duosdejurifdictionecriminaliquxftio fit, nec
brevi finiatur, poteft judexutroquefupcrioradfeli-
tem criminalem evocare. f.i 71.

Jure Romano, canonico, 8c hodiernoevocatio litisfre-
quenseft, 8cforumcompetensfacit. Improbata: ta-
men in Hollandia evocationes tactse a Principe feu Co-
mitc, in quam rem variaextant privilegia. Anexpc-
diat, litem fingularem ab Ordinibus evocari? $-. 1.

140.

Quid juris circa evocationcs in Gcrmania ? f. 1.141 •

Ceflat privilegiumdenoncvocando, fi quis mediante
arrelto vocetur extra territorium Hollandise, ut de
reimmobiliiliiclita, vel perfonaliadionelitiget: uti
8e, fi duo judices Hollandi inferiores contrarias eadcm
in caufa fententias tulerint. 5-. 1.142.

De cvocatione litis ad judicem fuperiorem ad petitionem
partii ob moras in litedefinicndafadtas; veliicon.
trariac in eadem causi fintduorum judicuin inferio_
rum fententix; vcl quia duo diutius interfe litigan_tde criminali juiifdidtione. f. 1.143

Quidecvocationefcripferint? f. 1. 143*

Exceptio fori declinatoria.

VideforHm competens.

Excevtio non numeratA pecunix.

Vide literarum obltgatio.

Exceptio rei venJitt & tradita.

Qiiishac cxceptionefe poflittueri ? 21.3. 2.8:4.

Quibusopponatur? 21.3.3.

Quando ceflet? 21.3.5-.

Exercitor, exercitoria aclee.

Dc cxercitoria adtione in fadtum rei perfecutoria , & cx-
ercitoria ex qnafi delidtocontra nautas cauponesfta-
bularios de iis , qua: receperunt, vide nattta■

Quid fit magilter, quid prom3gifter? Unus ex exerci-
toribus poteft magifter efle, quod 8c expedit. 14.

1. 1.

Quid fit exercitor ? quid navim per averfionem con-
ducere ? qui poflint vel 11011 poflint uavem exercere ?

14.1.2.

Magiftercontrahendo obligatexercitorem.An 8c quando
noftris moribus poflit mutuum accipere, armanienta
navis vendere, vel etiam merces navi vedtas? Anex
confenfu majorispartis exercitorum navigarcpoflit,
invitaparteminorc? 14. 1.3.

Quid fit exercitoria adtio ? quibus detur ? an 8c illis, qui
cum nautis contraxerunt ? 14.1.4.

Daturcontra exercitorem ; fi piures, contra fineulos in
folidum, jurecivili; at moribus non ultra partem,
ex qua exercitores funt; qui 8c in totum liberari pof-
funt, fi fuam portionem pro derelicto habeant. 14.

1. f.

Ut aftioni huic locus fit, dcbet magifter contraxiffe cjus
rei gratia, cuiprxpofituseft. Quidjuris, fiplurcs
unius navismagiftri fint ? 14.1.6.

Necefle etiam ut res in eo loco comparari poflit, in quo
creditur; ac navis tali ac tanto fumtu indigeat. 1 4.

1. 6.

Nocet exercitori, fi magiftcr redte credita inutiliter ab-
fumfcrit. Quid moribus noftris in hifce obtineat ?

14. 1. 6.

An exercitores teneantur ex delidtis magiftrorum? Quid
fi magifter piraticam exercuerit ? Quid, fi prxfedii
navales, qui pra:dam in hoftes agere debuerant, fo-
ciis 8c foederatis noceant, an eo nomine refpublica te-
neatur? 14. 1.7.

Datur etiam contra exercitoresadtio mandati- Potdt
8c ipiemagifter, homoliber, ex fuo contradtu con-
vcniri. >4. 1 8.

Exercitor non agit ex contradtu magiftri niii in fubti-,
dium. 14. 1.8.

Qux iit pcena magiftri fallentis in rationibus nauli ac-
cepti 8c expenfarum ? 14.1.8.

Exheredatio.

Vide querela.

E xhtbitio.

Quid fit adtio ad cxhibcndum, 8c quibus competat ?
Qiiibusdenegetur, dumvcl alia jurisremediaiisfuf-
fieiunt , vcl omni juris remedio indigni videntur?

1 o. 4.1 •

Qm hac experitur adtionc, dicere debetnotasrei, ac
probare, fuaintercfle. 10.4.2.

Datur contra pofleflores8c detentores. Quidjuris, fi
dolo aut culpa polfidere defierintantevelpoftlitem
conteftatam? Quidiicafu? 10.4. 3.

Petitur exhibitio rei cum acceflionibus. Exhibenda res
in eadem causa. Qiiid ii exhibeatur, ufucapta ? quid
fi mutata ratione formx? quid fi dcteriorata? 10.

4. 4.

Dilatioad exhibendum quandoqueajudice datur. Quid
juris, fireuscoutumacitcruolit, autdolonon poflit
cxhibcre? 10.4.5-.

Recen-

-ocr page 1015-

I N D E X.

ReTenfentur alix adiortes, quibus exhibitio peti po-
teft. Quis ufus hodie fit a&ionis ad exhibendum ?

10.4.6.

Eximer-e in jtts vocatnm.
Qtae fit pccna eximentis vi vocatum, £t curedam is
«uniatur qui exemit vocatum per calumniam ? 2.

7.1.

i^uid fi per alium quis exemerit, velpluresexemerint?

2.7.2.

<An per pcenx prxftationem libereturreusvocatus? 2.

7.2.

Qnibus cafibus cellet pcrna. 2.7.3.

Non ceffat ob id , quod eximens dolo caret ? 2.

7. 4.

Quid juris, fi quis non vi exemerit, fed dolo fece-
rit, quo minus quis in judicio fe fiftat? 2. 10. 1.

&Mi-

Exportatin.

De prohibitione exportandi velimportandi merces, 8c
exportatione ad hoftes. »S. 1.18. & feqq.

Faciio.

I. 1 2. 3.

De faftionibus popularium.

Fama.

An famaprobet, vidcprobatto.

Familtit ercifcuniU.
De divifione hereditatis, qux per ipfum teftatorem fir.
An tunc coheredes libi invicem prxftent evi&ionem
diviforum, fi forte res aliena uni per teftatorem afli-
gnatafit? 10.2.1.

Poft divifionem a teftafore faftam ii qux reman-
ferint indivifa, qua proportione dividenda fint? 8c alia
plura. 10.2. 1.

De divifione, quxmutuo confenfuintercoheredesfit.

Quo modo ea fieri poflit ? 10.2.2.

An repertorii confedio fit neceflaria ad id, ntinterco-
Iieredes communi confenfu divifio fiat, fi cohere-
des omnes majorennes fint ? Quid , fi quidam
fmt minorennes ? £c de aflignatione bonorum
paternorum aut matemorum per parentem fu-
perftitem fadta liberis fine inventario. 10. 2.

An 8c qtiando unus heredum a reliquis cogi poflit
ad inventarii confediionem ? & an in illud tunc etiam
referri debeat, quod fibi a defundto donatum ait?

1 o. 2.4.

An £c viventis hereditas ex confenfu ejusinterfuturos
heredes dividi poflit? An tunc novapeti poflitdivi-
fto, ii defundlus priorem non reprobaverit ? 10.

An etiam teftator teflamento fuo divifionem fux he-
rcditatis poflit extraneo mandare, qui heresnon eft ?
£c quando heredestalidiviiioni debeantacquiefcere?

10.2.5-.

■Ante divifionem deducenda priusomnia, quxheredi-
taria non luntj quorum variac fpecies recenfentur.

10. 2. 6.

jNon dividcndum intercoheredes, quod procxde de-
fundti quidam ex his tanquam fanguine vel af-
finitate jundti ab homicida confecuti funt. 10.

2. 7.

Non eriam dividenda, qux uni ex jure primogeni-
turx vel aliter ccdere debent jure prxcipui j nec
vini heredum prxlegata. Et, fi hxc per errorem
divifafint, reftitutio datur, manenteincseterisdivi-
iiojie. ,, 10.2.8.

Intcr nullos alios , quam cohcredes , quive eorum
loco habentur, hoc judicium locum habet. Quid
agendum, fi reus adlorem neget coheredem efie ?

10.2.9,

An adtorprovocaushocjudicio, cenfeaturfateri, reum
coheredcm efle ? 10. 2.10,

Datur etiam hoc judicium inter fiduciarium 8c fi.
dcicommilTarium , vei filium impuberem adre-
gatum refpedlu quartae 8c exterOs heredeS i utf
£c inter emtorem partis hereditarix 8c heredcs. 10.

2. 11.

Nihil refert quantum ad hoc judicium , utrum cohere*
despoflideant, necne. 10.2.12.

Datur ctiam interpaucioresexpluribusheredibus; qut
tamen cxteris non prxjudicant. Quomodo conful-
tum fit heredibus dividere volentibus, fi quidam diu-
tius abientes nullum luo loco fubftituant addivifio-
nemperagendam ? 10.2.12.

Si plures fint heredes unius coheredis, omnes fimul
ad diviiionem provocare debent, aut unum fimul
procuratorem conftituere; non quidam ex his. 10.

2.13.

Ad divifionem provocarc vel provocari nequit heres
conditionalis pendente conditionc. Quidagenduni
ea pendcnte, ii quidam pure, aliifubconditione in-
ftituti lint i¹ 10.2.14.

Provocare nequeunt pupilli, furiofi &c. ncc corum tu-
tores aut curatores. Provocari tamen poflunt, 8c tunc
tutores etiam immobilia dividunt fincdecreto. Quan-
doque Scprovocant, decreto impetrato, fi non ex-
pediat pupillis communio; vel interpupillos plures
dividant. Quid juris, ii diviferint fine decreto ?

10.2. 1 f.

Si maritus ftatuto prohibeaturalienare immobilia uxo-
ris fine confcnfu ejus, etiam diviiio prohibita vide-
tur. 10.2.16.

Divifio hercditatis.fi quasimpenfasrequirat, illxcom-
muniter de hereditate faciendx; nifi fiant ob lingula-
rem qualitatem uniusheredis, veluti, obdecretum,
fi unusminor fit. 10.2. 17.

Dividi poteft hereditas ejus, qui diu abfuit, 8c igno-
ratur, an vivat nee ne; modo caveant, qui divi-
dunt. Nec tamenhocipfo fiunthcrcdes, fedtantum
fiduciarii pofleflbres ? 1 o. 2. 18,

Quid ii poft talcm fiduciariam divifionem diutiusfuper-
vixifle abfentcm confiet, 8c interim quidam cx poflef-
foribus fiduciariis mortui, vel nova lege afucccflionc
depuliifint? )o. 5. 19»

Quanto tempore debeat cfle continuata incertitudo, an
quis vivat an mortuus fit, ut ad divifioncm fiducia-
riam procedi poflit. 1 o. 2. 20;

Uno judicio de duabus hcrcditatibus , teluti pater-
na 8c materna dividendis agi poteft, lteet non omnes,
fed quidam tantum, ad utramquc concurrant. 10.

2.21.

Rcs adjudicandx fingulis fingulx, quantum ficri poteft,
fidividicommodcncqueant; velci, quilicitando vi-
cit; extraneo etiam ad licitandum admiflo, maxfe-
me, fi unus heredum paupcr aut pupillusfit; licec
ftatuto cautum eflct, focium focio pofie offerre ele-
dtionem , an rem pretio a fexftimatamanpretium
haberemalit. 10.2.22,

Iudex non poteftintercoheredcsdividere, fcd uni ad-
judicaredebet partem , quam vel dcfundtus vel co-
heredes pro indivifo habent in reiibicumaliocom-
muni; dum defundtushabuerat focium rei, velfun-
di fui partemlegaverat, vel unusheredumantehoc
judicium partcm fuam rei hereditarix vcndiderat.

10. 2. 23,

An 8c quo modo vcniant in hoc judicium res ab ho-
ilibuscaptx, commodatx, depofitx, litigiofx, the-
iaurus, res ex pccunia hereditaria emtx, lucratur-
pia, jura fepulchrorum, patronatus, fervitutum?
An conditionis implendxcausa uni heredi data, prx-
dia feudalia, emphyteuticaria, adfcriptitiorum, 8cc. >

10. 2. 24.

Quales in hoc judicium veniant prxftationes pcrfona-
les? An£cunus coheredum, qui iolusgeflit res hc-
reditarias, ialarium petere poflit? 10.2.25-.

Circa prxftationes perfonales debent condemnationcs
8c abfolutiones ficri in omnium perfonis, aliasnon
valent.. 10.2. if.

Nomina ipfo jure divifa funt. Si unus heredum
non fit folvendo , id cxteros non gravat. 1 o. 2.

2 6.

Si judex fingulis fingula nomina adjudicavcrit, id

-ocr page 1016-

I N D E X.

non prodefl: nec nocct creditoribus, 5c fi creditor
unum heredcm vi adjudicationis in folidum convene-
rit, adhuc contrareliquosagerepotell, fi priorfol-
vendononfit. ' o.z.z6.

Si teftatorvoluerit, velintercoheredesconvenerit, ut
finguli certa debita in folidum iolverent, veldefun-
<Stus contraftu fuo unum ex pluribus futuris heredi-
bus in folidum obligaverit, an is invitus in foiidum
. a creditore conveniri poftit ? Scquid moribus? 10.

z.zy.

Quid agere poftint coheredes cceteri , fi pro fua
parte hcreditaria conveniantur a creditore refpe-
£tu debiti , cujus folutio uni crat impofita? 10.

z. ly.

Pro qua parte quifque ferat onus ceris alieni, fi alter mo-
bilium , alter immobilium heres iit, paterna paterna:,
materna maternce linece cedant; vel pro ftatutorum
diverfitate unus in quxdam tantum bonafuccefterit ?

1 o. z. 28.

Qualia padta divifioni hereditatis poilint adjici ? Sc in
fpecie de padtisfucceilionisin bona ex diviiionecui-
que cedentia; quod in Hollandiaprobatur, nonita
aliis iniocis. Qua; fit pafti hujus utilitas ac ratio?
Qualium bonorumintuitutalepadlumoperetur? An
mutatio domicilii mutet vim pa£ti taliscirca mobilia ?

1 o. z. 29.

Ceftathoc judicium , fi femel eo a£tum fit; Scideoage-
re poffunt heredes judicio communi dividundo, ii
tantum a quarundam rerum communione reiilire ve-
lint. 10.2.30.

Cefiat , fi unus ex re certa alter fimpliciter, unus
in mobilibus alter in immobilibus inftitutus fit. 10.

2. 31.

Poteft teftator ad tcmpus, noninperpctuum , prohibe-
redivifionem. 10.2.32.

Poftunt 8c creditorcs per judicem intcrcedere , ne
divifio fiat , donec ipiis folutum aut fatisfaitum
lit_v QiLK ftt utilitas hujus interceflionis; 10. 2.

32.

An ceffet hoc judicium , fi coheredes plures com-
muniter & pro indivilo rcs hereditarias poffede-
. rint totis triginta annis? Quid juris, fi tanto tem-
pore pro divifo 8c fuo nomine poffedcrint? 10. 2.

An rcfcindi poftit divifio, qua: inter verum 6c falfum
heredem per errorem fatta eft, fiveprivatim, iive
pcr judicem ? Etquid, fiverus heres diviferit cum
falfo herede, cum non plane erraret, feddubitaret,
an is effet hercs, nec ne ? 10.2.34.

Si inter verosheredesdivifiofafta fit, obqualem Iceiio-
nem refcindi tunc poiiit, ctiam, cum judicis auto-
ritatefadlaeil? 10.2.35-.

Varix quxitionescircarefciffionem ob enormcm Ijelio-
nem ex diviiione natam. io. 2.36.

Q^amdiu duret liceiitia petendi refcifiionem obenor-
mem Isfionem ? 10.2.37.

Si fiduciarius heres, pendentc fideicommiffi conditio-
ne, diviferit hereditatem cum caeteris coheredibus,
an fideicommiffarius ifti diviiioni ftare debeat ?

1 o. 2. 38.

Communi confenfu a fadta divifione recedi poteft.
An tacite reccffum videatur , fi port folennem
divifionem heredcs perfeveraverint in communi
ac indivifa rerum pofteftionc pertempusadprsefcri-
ptionemrequiiitum? 10.2.39.

An cum hac adtione concurrere poflit judicium expilatie
hereditatis? _ 10,2.40.

An cum hac aftione concurrere poflit a&io ncgotiorum
geftorum, ita, ut coheres eligere pofiit, utravelit

expenri

1 o. 2.41.

Quo in loco judiciumfamiliaiercifcunda: intentandum
lit? 10.2.42.

An 8c quando quadragefima parspretii 8c alialaudimia
ac oncra prseftanda lint moribus noftrispropteralie-
nationem, quse per diviiionem autadjudicationem
rcrum hereditariarum, iimilefque modos fit? 10.

a.43.

Tamult.

Famuli 8c ancilkhodiefequunturdomicilium domini,

cui miniftrant. 5-. 1.06.

An 8c quo ufqtie hodie domini teneantur ex deii-
dto famulorum 8c anciilarum ? 9. 4. 10. 8c ij*

1. 10"

Ferit,

Quid fint fcrice , dies nefafti , juftitium , 8cc. 2.

12. 1.

Sunt vel folennes vel rfpentinse: vel divinx vel hu-
manae. Quid die dominico expediri poflit, quia
ⁿ⁰ⁿ-^? 2.12.2.
Citatio die dominico fafta, eft ipfo jure nulla. 2.

12.3.

Citatus die profeflo , ut fe fiitat die dominico, fi-
ftere fe debet die proxime fequentc judiciali. 2.

12.4.

Quid fintfericehumanx. 2.12.5-.

Humanis feriis nullus invifus Iitigare cogitur ; fpon-
te poteil : £c , fi contra invirum fenreutia lata
ftt, eam ratihabitione potc-ft efticacem reddcre. 2.

12.6.

Feriis humanis redte fit citatio in diem nonferiatum;
8c alia peragi pofluntfavorabilia, publiceutilia, mo-
ra:imparientia. 2.12.7.

Feriasfolus Princepsindicit, mutat, tollit j quandoquc
8c populus confuetudine. 2. 12.8.

Obfervanda: tantum ferise receptce in loco judicii,
non alix, niii privilegium in id conceffum fit. 2.

J i.9.

Teuda.

Feuda arreftari poffunt etiam per judicem non feuda-
lem, ii de controverfia non feudali litigandum fit.

7.4. 5-1.

De retraftu in feudis venditis obtinente, vide retra-
ctus.

An feuda imputentur in legitimam? Anaugeantlegiti-
mam , 8cfimilia, vide legitima.

Tidejujfor.

De fidejuflbribusin cautionc dc fiftendo, vidccautiode

fiflendo.

De fidejufloribus in cautione dejudicato folvendo, vide

cauttojudicatum fohi.
Mandatori quidem , at non fidejuflori, aftiones ad-
verfus debitorem principalem cedi debent, 2. 14.

14.

Tideicommiffum &> Tideicommifftrius,
An fideicommiflarius cenieatur renunciafle fideicom-
mifTo conditionali , ii mutuo fideicommiffo gra-
vati hereditatem dividant , 8c proniittant, fe"ad-
verfus divifionem non venturos? Et quid juris fi
fidecommiffum purum fuerit tempore divifionis?

2. If. 21.

Alia de fidcicommiflario , vide ad verbum fiducta-
rius.

Tidttciarius.

FiJuciarius an de rebus fub conditione rcftituendis
tranfigere poflit, in prcejudicium fideicommiflarii?
.... i- 15". 8.

Quid juns , ii fiduciarius tranfigat cum fideicom-
miflario de dubio fideicommiflo ? 8c an heredes
tranfigentium tranfaftioni iiti ftare debeant ? 2,

if. 9.

Fiduciarius, qui pendente fideicommifli conditione rem
alienavit ,non potefteam vindicare, exiftentecondi-
tione. 6. 1,1S.

An fiduciarius pendente fideicommifli conditione di-
videre poflit cum cxteris cohcredibus hereditatem,
ita ut fiddcommiffarius ifti divifioni ftare debcat ?

10.1.38.

Tilii legitimi.

Vide hbeti,

Tiliusfamllias.
Quo modo filiifamilias ex fuis contradtibus obligcn-
tur, 8c difloluti patria poteftate obligati maneant?
fk quando in lolidum conveniri poflint, fui juris

fadti,

-ocr page 1017-

I N D E X.

fadti, quandogaudeant beneficiocompetentise? 14.

f. 1. & feqq.

Anincafibus, quibus filiusfamilias gaudct beneficio
competentia:, deducat prius, quod debet his, qui-
bufcum fui juris faduscontraxit. '4'J"-?'

Cefiat variis in cafibus competcnti£ beneficium. An
8c, fi conveniatur poft; multos annos, ex quo fui
juris fiidtus elt ; Et quid moribus obtineat ? »4.

5-. 4.

De filiisfamilias mutuum accipientibus, vide Macedoma-
nitm fenatusconfultum.

Fines.

Qux fit adlio finium regundorum ? qui olim judices fue-
rint in finium quseftionibus. ? 10.1.1.

Cur hxc a£tio magis ftri&ijuris, quam bona: fidei aut
arbitraria fit? i 0.1.1.

Cur hxc £c familia: ercifcundx vel communidividundo
a£tiones duplices dicantur ? ^I0-

Quo fenfu dicantur a&iones mixtx; & an denturadio-
nes mixtce partim in rem 8c partim in pcrfonam?

10.1.4.

Non habet locum hsec a£tio, fi via publica vel fluincn
publicum iit intermedium intcr duos agros; necin
xdibus: aninhortis? 10.i.f.

Datur hccc adiiodominis & aliis qui habent jus in re.
Non tamcn malx ftdei poflefloribus. An fociiscon-
tra focios, fi communis 8c proprii prxdii fines turbati
fint ? 10. 1.6.

Tendit ad id, ut fines quomodocunque turbati reftituan-
tur.remotis vel repoiitis iis, ex quibus^iofitis vel arno-
tisconfufionataerat. ^IO- ¹ • 7*

Si fines priftini reltituicommodenequeant, peradju-
dicationes novi fines conftituuntur: 8c finguhjre, quod
in tioc judicio adjudicatio pluribus pro indivifo fieri
poilit. Quxfitratio? 10.1.7.

Tetunrur etiam prarrtationesperfonales. Inquibusitl»
confiftant ? _ 10.1.8.

Qnibus modis fincs probentur? 8c de oculari infpe£tio-
ne; quo modo eafacienda fit ? dequeprxfumtionibus
circafines. 10.1.9.

Quales fines confiderandi fint in reftitutione? 8c quid
juris, fi pendente lite altcrutcr voluerit quid ex finibus
ufurpare? 10.1.10.

Quamdiu dureta£tio finium regundorum ? An 8c quan-
to temporeolim ac jure novo finiutnprxfcriptio fieri
potuerit? 10.1.11.

De fpatio intermedio inter confinia, 8calteriusfoflam,
puteum , implantata, inoedificata Scc. item inter duas
a-des privatorum, velxdcsprivatorumSchorreapu-
blica, 8cc. 10. 1. iz.

Fifctts.

An fifcus exemplo minorum reftitui poflit ? 4. 4.

5T-

De legali hypotheca fifco compctente, vidclegalishy-
potheca , 8c prtvilegia creditorum.

Flumina.

Quid: unicuique facere liceat in publicis fiuminibus ?

1.8.8.

An quilibet in flumine publico xdificare pofiit jure civili
acmoribus? 1.8.9.

Tcemin&.

Fceminae Vcllejani exceptione tutxfunt, vide Velleja-
numfenatufconfultum.

Foenus.

Vide ttfttra.

Foenus nauticuml

Vide nauticum fcertus.

Fornacaritts.

De fornacario ad fornacem obdormicnte, Jcnatoinde
incendio, fimilibusque. 9.2.19.

Forum competens.

Exceptio fori dcclinatoria perit poft primum rei
defe&um , fi forum ex privilegio tantum , at
non fi ex jure communi incompetens fit? 2. n.

Quis cenfeatur judex competens, ad id, ut ci exa-
mcn caufe reilitutionis di confirmatio commit-
tatur ? five adverfus fummo jure valida, five ad-
verfus ipfo jure nulla reftitutio petatur ? 4.

1. 7.

Quis fit judex competens ad pctendam reduftioncm ^
icntentia arbitri ? 4.8.27

An interveniens in lite , ac fe alterutri litigantium
jungens, poflit judicem declinare ut incompeten-

tem ?

Quis iit judex competcns de caufis fufpicionis tum
iingulorum judicum , tum totius collegii f f. 1.

47'

Initio litis infpiciendum an forum compctens fit. f.

1.64.

Exceptio fori declinatoria ante omnia alia debet allc-
gari, 8c perit, fi aliud a reo adtum iit, autin judicio.
allegatum ? f. 1.64.

Anjudex ipfe, quideclinatur, dceojudicet, 8c an ci-
tantern adforumnon competensin expenfiisdamna-
re poflit ? f.i.6f.

An reus tcneatur venire, utopponatdcclinatoriam fori
exceptionem. f.i.6f.

Quot modis quis forum compctens fortiatur ? j. 1.

66.

Si reus pluribus in locis forum competens fortiatur,a£to-
riseiedtio eft. f.1.66,

De foro competente ratione delidti, vidc deliBum.

De foro competente ratione contradus, vide contra-
ttus.

Ubiadtionetutelse, vel adlcgata, vel ad divifionem here-
ditatis, vel univerf.ili judicio concurfus inter credito-
res agendum fit ? remifiive. f. 1. 74,,

Et in fpecie, quo in loco judicium familias crcifcunda: in-

jo. 2.4.2.

tcntandum iit ?

De forocompetenterationcprorogationis, vidcprcro-

gatioju rifd ittto n is.

Dc foro competente rationc fitus rei, videfitus.

De foro competente exrcconventione, vidc reconven*
tio.

De foro competentc ex continentia caufx, vidcconti-
nentia caufa.

De foro competente ex caufa originis, vide ori~
go.

De foro competente ratione domicilii, vide domki-'
liurn.

De foro competentemilitum, vidcmiles.

De foro competente ftudioforum , 8c nominatim Pro-
feflorum ac ftudioforum univerfitatis, qua: Leydx
eft. An prorogatione fibi noceant? 8cfimilia? f. i.

109.

De foro competenteclericorum cx jure Romano 8cCa-
nonico. An clericusjudicilaicopoffitprorogarcjurif.

f.1. 1 1 o.

didtioncm ?

Ubi Scnatorcs vcl clariffimi conveniendi fint? UbiNo-
biles Hollandix, Curiarum Hollandicarum Senatores,
delegati ad collegia publica Hagse Comitiscongrega-
ri folita, Advocati Curisc Hollandicae, aliiquccuri*
fuppofiti vulgo didti, in caufiscivilibus 8c crimina-
libus? Et ubi Advocati Ultrajcdtini in criminalibus ?

f.i. 111.

Quid fi Nobiles, Senatores , Advocati, gcc. in alia
provincia extra Hollandiam inveniantur, aut bo-
na habcant ? Quid ii non Hagx , fed alibi in-
tra Hollandiam habitent, aut praxin exerccant?

f. 1.112.

Ubi convcniendi afleflores camerarum maritimarum,
autaliicollegiis fcederati Belgiigeneralibusadfcripti,
fi deliquerint in officio ? 8c deforoilluftrium Gcrma-
nixvirorum- f. 1.113.

Dc poteftate judicandi conccfla collegiis opificum , con-
fulibusautprxfeftisnationisAnglicx, Belgica;, 8cc.
per varias regiones. f. 1.114.

Ubi pupilli, vidux, 8c alia: miferabiles perfonx ? vide mi-
ferahtles perfont.

Quibus fpccialiter competat jurifdiflio de violatisfalti-
.bus pubiicis, 8c peccatis contra lcges venationis?

f.1.127.

De quibus caufis judicent afleffores rei maririmx (col~

legien ter admiraliteyt.) Judicant inter alia defrau-
■* * * ,

-ocr page 1018-

I N D E X.

cktts ve&igaliBus j tieprohibitisiraportarivelexpor-
tari, fi contra fa£tum fit, licet milites res depre-
henfas intra fua pra:fidia detulifient. Quid juris,
fi rei mercium ad holles illicite exportatarum, non in
ipfo flagitio deprehenfi , poftea accufandi fint ?
Quid. fi de mercibus aut navibus abhofteredemtis
lis fit? Quid fi delidta fint perpetrata in navi Indiam
Orientalem petente? Et de judicio feu confilio na-
vali. f. i. u8.

Ubi agatur de delidlis publicanorum , de fraudatio-
nibus impofitionum, 8«aliis ad impofitioncspubli-
casfpeftantibus? f. 1.129.

Quales lites pcrtineantadprsfedtos camcrse pupillaris ?
judices tamen rfle nequeunt, ii pupillis mortuis bona
coeperintad alios pertinere. y, i. 130.

Quis in feudalibus jure feudali fit judex compc-
tens, fi inter vafallos duos de feudo lis fit, vel in-
ter dominum Scvafallum, vel inter dominum 8c ex-
traneum, vel inter vafallum 8c cxtraneum? f. 1.

Quis fecundum hodiernosMollandix mores? 8cdeam-
plitudine jurifdi£lionis curix fcudalis Hollandicx.
Quis competens, ii lis de debitis, reditibus, fer-
vitutibus partim feudali partim allodiali prxdioim-
pofitis? 8c quo modo noviffime iterum curia pro-
vincialis 8c fuprema de fcudis judicet ? Quis judex
competens de feudis Flandricis, quatenus fubfunt
OrdinibusGeneralibus? 5-. 1.132. 8c. 133.

An de retradu prxdii feudalisjudicet curia teudalis ? il5.

3.21.

Ubi jure Romano & moribus de poffeflione vel quafi
pofleflionc rcrum 8c jurium, feudorum 8c benefi-
ciorum? Et an propter caufam pofleflionis lisquo-
qtie de proprietate adfuperiustribunaltrahipoffitin
Hollandia 8c Ultrajedti ? f. 1.134,

Judicem de pofleflione compctentem facit fitos rei, non
domicilium turbantis. f. 1.13^.

De quibus caufis lisftatim omiflbinferiore judiceapud
fupremam curiam in Hollandia moveri poflit? De
quibus apud provincialem Hollandix curiam? dc
quibus apud curiam Ultrajedtinam. f. 1 ■ 136.

Curix Hollandix provinciali 8c fupremx noti licet co-
gnofcere de caufis politicis, nec dc dcbitis quxfto-
rum xrarii , qua talibus. Re£te tamen de litibus
inter civitates, vel intcr Hollandiam Zcelandiamque ,
oti 8c de co, fi quis non jure fe dignitate motum que-
ratur. f. 1.137.

Quis lit judexcompetens, fifocietateslndicxlxfilledi-
cantur, autabaliislxfx? f. 1.138.

De foro compctente per litis evocationcm, vide evo-
catio.

Frater.

An frat«r a fratre poflit in jusvoearifinc veniu ? 1.4.

12.

An frater a fratre arreftari poftit ? 2.4.48.

Trncius.

Frudtus pendentes pro immobiiibBs habentur. 1. 8.

«3-

Quales frudtus reftituendi fint per cum, qui convc-
nitur hercditatis petitione ? vide fetkio heredita-
tis.

An 8c quales frudtus in rei vindicatione cum im-
penfis compenfandi fint, 8c alia , vide vindica-
tio.

Exquo tcmpore frudtus debeantur obtnoram in bonx
fidei 8cftridti jurisjudiciis? 22.1. 21.

Fttga.

An Sc quo ufque fuga, fama 8c fimiliaprobent, vide pro-
batio.

Tngitivus.

De fugitivis, Sc fugitivariis, 8c poenis fugitivorum ac
occultantium fugitivos. 11.4.1.^feqq.

Jura de fugitivis transferri poflunt ad damnatos ad
triremes autergaftula , fievaferint; ad uxores, li-
beros, homincs proprios fugientes aut latitantes;
ad fubditos qui contra Principis fui interdidta altc-
r* Frincipi operai« nuvantj ad milites, qui a pr«-
fe£to nondutu mifti , nomen aiteri cohorti dant.

¹ '-4-f-

Parentes, cognati , vici.pagi, undeoriundimilitcs,
non poflunt inquietari ob id, quod miiites fugiunt amt
latitant. 11.4,6.

Fungiiiles res.

Res fungibilcs quandoque opponuntur corporibus. 1.

8. 12.

Fttnus & funeraria actio.

Qui debcant defundti funus curare? Quid juris, fi
non curcntilli, quibus id tellator mandavit ? 11.

7- 7-

Quid fit adtio ftineraria pro repetendis impenfis in
funus? elt ex quafi contractu. CuiSc contraquos
detur? An 8c contra maritum pro rata lucri, quod
ex dotecapit ? 11.7.8.

Impenfa funeris omnc creditum five hypothecarium five
chirographarium antecedit, cumbonafolycndo non

funt.

1. 7.9.

< s

An 5c is prxlationem habeat, qui res funeri necef-
farias vel mutuam pecuniam ei, qui funus fecit ?

11-7.10.

An Sc is , cui adtio funeraria cefla eft J 11. 7.

11.

An adtiofuneraria privilegiata etiam ei detur, qui pro-
hibente heredefunusfecit; vel, cum putaret, fe he-
Tedem efle ? 11.7.12.

An repeti poflit fumtus in funus, fi pietatis intuitn,
vel nirsis parce , vel immoderate, fadtus fit?
quid, fi id faftum fit cx prxfcripto teftatoris ? 11.

7-J?.

Rccenfentur plurima, qux ad impenfas in funus per-
tinent. An 8c veftes, quibus conjux eonjugem logct ?

11.7.14.

An 8c impenfa in morbum poftremum ? An 8c in mor-
bos aateriores , ex quibus defun&us conraluc-
rat? Impenfx morbi poftremi eommuniter ferun-.
tur pcr hcredes defundti conjugis 8c vidaum vi-
duamve fuperftitem, vclut onus Blatrimonii. n.

7.1$-.

Ittrcs.

An Scquando fares nodturnos autdiutnosoccideroli-
ceat ? 2.22>

Furiofus.

An furiofi reftitui poflint exemplo tninorum ? 4. 4.

5$°

Gefiio vegottornm.

Quid fit negotiorum geftor? quorum negotia geri
poflint, ut inde compstat adtio flegotiorum ge-
ftorum ? 3-f-i.

Quid fit adtio directa negotiwum geftorum ? cui de-
tur, 8c contra quos? an 8c contra eos, qui gefle-
runt mandato tertii aut tertii negotia geri mand vunt ?

3-f.z.

Ad quitl tendat hxc a£tio ? art 8c qualcs ufuras ge-
ftor prxftet ratione pecunix a domini debjtoribus exa-

dtx?

3-5" 3-

Geftor plerumque prxftat culpam leviflimam; quan-
doque tantum levem aut latam. Etquid moribus?

3-f'4-

Non tenctur de cafu fortuito, nec depericulo nominis,
fi pecuniam bene collocaverit; niij infoiita gcflferit,
Scpaucisaliisin cafibus. 3-f*f-

An 8c quando teneatur de non geftis ? "3. f. 6.

Tenetur ex parata abfentis pecuniafolvereabfentiscre-
ditoribus, ac fibi ipfi ficreditorfit. Si debitor ah-
fentis fit, a fe ipfo debet exigere. Qujspccna fit, fi
hxcnegligat? 3-f-6.

An gcftordebitoresabfentis judiciocogcre poflitadfol-
vendum? 8cqu.idopejeturinterpellatioejus extraju-
dicialis? 3-f'7-

Quid fitcontrariaadlionegotiommgeftorum ? Tendie
ingenere^adiudemnitatem, 8cii»penfas, earumque
wfuras. '

Im-

-ocr page 1019-

I N D E X.

fmpenfiisrepetitgeftor, Hcetutilesefledefierint. Quid
fi plus julloimpenderit? Quid fifuicommodigratid
gefleritalicna ?

Ceflfat aftio contraria, fi initio infpcfto nulla utilitas
dornino acquiri potuerit; quod exemplis docetur;
niii ratihabitiogefti fecuta fit. 3, f. 10.

Item, ii inviti 2c prohibentis negotiageftafint. Quid

moribus? • 3. j-. 11.

Itcm, ii alius fuo fumtu fuifletgcfiurus; vel fipietatis
intuitugeftum iit; quod exemplisilluftratur, & Itmi-
tatur. 3. f. i 1.

Quid juris, fi quisnegotiaTitiigeflerit, tanquam Mce-
vii ? EtquidiiMceviusgcftataliaratahabuerit? Quid
fi crediderit, fe ex oflicii necefiitategerere vel ex man-
dato, cum nulla necefiitas autmandatumfubcfiet?

i-f.ti.

Quid juris, fi quis aliena negotia geflerit tanquam fua ?

An mandati, an magis negotiorum gcftorum adtio fit, fi
dominusgefta rata habueritf 3.

, Gmphiarius.

An graphiarii feu fcribx judicum hodie fufpedi argui
poflint, ne ccrtis in litibus i'uo muncre fungatltur?

f. 1. 61.

Quomodocogipoflint graphiariiS: fimiles, ad num-
mos fecundum iententiam prslationisinter credito-
rcs diftribuendos ? 1 o. 4. 11.

Si graphiarius nummos in graphejo depofitos in fuos
uius converterit, ac folvendo nonfit? an deponcns
cseteris crcditoribus graphiarii prxfercndus iit? 20.

4. 14.

II.

Habitatto.

Quid fit habitatio? An habens jus inhabitandipofiit
alteri eratis concederc habitationem ? 7. 8,
^& 6.

Quibus modis extinguatur habitatio? non morteejus
quiconceflit. 7-S-7'

Non capitis diminutione 8c non utendo; & cur? 7.
^r 8. 8.

In dubio magis habitatio fola quam plena proprietas
pracfumitur Iegata. Quidjuris, fi]egemrdomus ad
jnhabitationem, vel, ad inhabitandum quamdiu lega-
tariusvivit 7'8.p.

Hercditas.

Hereditas an moribus noftris ad res mobiles vel immobi-
lesreducipoflit? 1,8.19.

Hereditatis divifio, vide famili&ercifcund&.

Ad venditionem hereditatis non eft opus inventarii con-
feftione. 18.4.1.

Qua: emtori hereditatis tradenda aut cedenda fint ? quid
juris circa onera & commoda quaefita occafione rei,
quamnominatim exceperat venditorhereditatisf An
actionibus non ceflis, utilescompctantemtorihere-
ditatis? 18.4.1.

Pneftat venditor hercditatis damna, 6c lucra ceflantia
perlevcm ejusculpam. Quid juris, fi venditorhe-
reditatis tranfegerit cum debitoribus hereditariis,
vel res hereditarias fingulares vendidcrit vel dona-
verit ante aut poft venditionem hereditatis ? 18.

4. 2.

An jus accrefcendi , 8c , an emolumentum juris ac-
crefcendi tranfeat in cmtorem hereditatis ? 18.

4.3.

An venditor hercditatis de rcrum fingularium here-
ditariarum evi£tione teneatur? An de evidtione ju-
ris hcreditarii aut partis ejus ? Quid interfit inter
venditamhereditatem viventis, Sceam, quxdefun-
£ti quidem cft, fed ad venditorem nonpertinet?
vel fideicommifforia tantum eft, cum vcndita efiet
ut direda ? 18.4; 4.

Venditor hereditatis non traditea, quse nominatim
cxccpit, necindebiteacccpta. Aaid, quodpcense
nomifle confccutus eft ? An hercditatem impuberis
ex fubftitutione quseiitam, cum patris fubftituentis he-
reditatem vendidilfet ? 18.4. f.

Emtor hereditafisdebetfufciperedefenfionem vcnditoi
ris per crcditoreshereditarios conventi. Aninvitus
tpfe poffit conveniri pcr creditores hcreditarios ? 8c
quid moribus? An creditores inviti teneantur conve-
nirecmtorem? An, ficonvenerintemtorcm, dein^
de iterum ad vcnditorem llereditatis redirepoflint!

* 18.4.6.

Repetit venditor hereditatis ea, quar proptcr heredi-
tatem erogavit, quod exemplis docetur. An
ii cx parte heres integrum debitum hereditarium
ex jufla causa folverit, 8c partcs a coheredibus cse-
teris recupCrare nequeat? An ft indebitum folvcrit ?

18.4.7.

Pctit 8c redintcgrari, fervitutes, fibi a defundto debita»
vellegata, folvi. 18.4.7«

Recenfcntur lingularia quaidam , quando non pri-
vatus ied fifcus vendidit hcreditatem. 18. 4.

Heres.

Quando 8c quales heredes adtoris aut rei mortui ci-

tentur ad refumenda arma litis? videaf/or.
Heres non fuccedit in domicilium defunifti , nec
ex ejus domicilio forum compctens fortitur; ni-
ii lis cum defundto jam conteftata iit. f. 1.

102.

Hermaphroditus,
Cui fexui annumerandus fit hermaphroditus? 1. f*

Homo-

Varixhominum divifioncs 1. f. 1*

Homines vcl mafculi funt vel foeminre; in quibus melior,
autdeterior fit feminarum quam malculorum con-
ditio? i,f. 1,

Sunt 8c vel cives Romani vel peregrini, 8c in quU-
bus hi diftent inter ie jure Romano ac moribus?

t.f. 2.

Sunt 8c vel liberi vel fervi. Quid hodie fint homines pro-
prii, & quibus nominibus appcllentur, quo jurere-
gantur? '-f-3»

Ilomincs liberi jure Romano fueruntfcnatorii vel cquc-
ftris velplcbejiordinis. >-5*-4-

Alii optimatcs, alii populares. 1. f■ 4-

Hodie alii nobilcs, alii plebcji, quod ex patris, non ma-
trisconditioneaiftimandum. 1. f.4.

An novi Nobiles gaudeant jurc vetuftx Nobilitatis ?

i.f.4.

Homines alii funt jam nati , alii in utero. Et
quando hi pro jam natis habeantur, quando non ?

i.ff*

Homines velfui velalieni jurisfunt. 1.6.1.

" Honejlum.

Non omne quod licet honeftum eft. 1.1.1 o.

Honorarium.

Vide falarium.

Hypotheca.

De pignoribus, vide quxdam ad verbum pignus,k.pig»o'
ratitia aBio. Quid intcrfit interpignus8chypothe-
cam? Nemo regularitcr cogi poteft , uthypothccam
conftituat, nifi idpromiferit. 20.1.1.

Mortuo eo, qui promiferat, fe certam rem hypothecas
obligaturum, unus ex pluribus heredibus, cui illa cefc
iit, eamintotumobligarecogitur 20. i.i₄

Divifio hypothccse i n gencralem 8c fpecialem. Quae obli-
gata intelligantur, fi univerfitas rerum, ut grex,
taberna , illata 8c invefta, peculium, obligentur*

20. 1.2.

RefingulariobligatJ, quandoreiiftiusfruftus, 8cqua-
lcs, cenfeanturobligati?AncilUobIigata, an8cquan-
do partus obligatus fit ? An, fervo obligato, peculium
fervi. 20.1.3.

De aliis rerum obligatarum acceflionibus, alluvione,
ufufruftu confolidato , infula ante fundum nat3,
co quod cx ic obligata fadlura cfl, nave fabricati

•x

-ocr page 1020-

I N D E X.

ex fylva obligata, domoinareatnauthortum , fun-
do in vinetum converfo. 20.1.4.

A11 domo pignorata exufta, iterumque reftituta, im-
penfse prius deduccndce fint, antequam nova do-
mus pignori iit? Et anpofleiTorextraneus, quino-
vam domam impofuit areae obligata: , rem reti-
nere poflit, oblato crcditori pretio are® 20. 1 •

An id , quod in rei pignoratx locum furrogatum
eft , pignorifit? ubi de rebus, quaeex pecuniaobli-
gata emta:, 8c de pretio ex rebus obligatis redafto.

20.1. f.

Quse res contineantur fub hypotheca generali ? An futu-
ra , incorporalia , merces in tabcrna , fervus qui
res omnes domini obligavit, ipfa pecunia credita, ne-
eeflaria iupcllex , emphyteuticariapraedia, feudalia?

20. 1. 6.

An bona fideicommiiro obnoxia, aut fructuseorum ?
An bona heredis? An bona defundi fub hypotheca
generali per heredem conftituta ? Analienata excon-
lenfu credftoris, fi poft redierint in debitoris potefta-
tem20.1.7.
Si quis fimpliciter obligaverit£o«« fua, finenotaUni-
verfalitatis , an omnia intelligatur obligaffe ? 20.

1. 8.

Quk jure civili ac moribus noftris folennia requiran-
tur ad immobilia 8c navigia majora & incorpo-
ralia immobilibus accenfita hypotheca: obliganda ?
Qujd fi feuda ? An illa etiam apud ordinarium
judicem obligari ? Si fubfeuda , an in curia pri-
mi domini diretfti , an vero fubinfeudantis ? 20.

1. 9.

Qux folcnnia in Hollandia ad generalem bonorum
omniurn hypothecam? An ca prcecife coram judice
ioci, in quo contra&uscelebratus, conilitui debeat ?
Jus iingulare Amflelodameniium. Non obligan-
tur extra Hollandiam fita immobilia per hypothe-
cam generalem in Hollandia conftitutam. 20. i.

10.

Infinuatio apud a,6la folutio cjuadragefimx non funt
neceflaria in hypothecalegali, 8c paucisaliiscafibus.
In reliquis, fi defint folennitatesnul.li prxlatioin
Hollandia tribuitur , Iicet coram tabellione 8c tc-
ftibus bonadebitorisobligatafint. 20. i.ir.

An teneatur a&uarius, fi qua: folennia dolo aut culpa
ejus prsetermiffa fint, vel rem liberam afleruerit, qu»
cratobligata? 20. i.ii.

Si mobilia per traditionem obligentur , nccinfn.^atione
apudadta nec quadragefimceiolutioneopuseft. An
conftitutum poffcfforium ad mobilia obliganda j.-o
traditionehabeatur ? 20.1.12.

Sine traditionc- mobiliain Hollandia non obliganturfolo
inftrumento publico coram tabellione 8c teftibus, ied
demum , fi quadragefimadebiti fifco illata fit Hypo-
theca generalis, qua*, foluta quadragefima coram ali-
quo Hollandise judicc conftituta eil, extendit ie ad
mobilia ubicunque etiam extra Hollandiam fita, licet
certo loco alligata ex patrisfamilias deftinatione; uti 8c
ad creditadebitoris. 20. 1.12.

Immobilia fpecialiter obligata, fi alicnentur onerofo vel
lucrativo titulo, tranfeuntcum onere. Quidjuris,
. fifolenniterfubhaftafint vendita,8ccreditorjusfuum
non indicaverit? 20.1.13.

Mobiliatraditacreditori, fi alienentur, autcreditorea
poflideredeiicrit,juspignoriscvanefcit,excepto uno
cafu in Rhenolandia. 20. i. 13.

rmmobilia gcneraliter obligata ex conventione vel lege,
quando ex jure hodierno tranfeant in alium cum one-
rc, quandofineonere? notatur jusfingulare Amfte-
lodamenfe 8c Ultraje&inum hac in parte. Quid ju-
ris, fi mobiliagencraliter obligata aliencnturpcrde-
bitorem ? 10.1.14.

Quis fit efte&us hypotheciEgeneralia 8c fpecialisquan-
tum ad jusprxlationis? An fpecialem 8c generalem
habens, necdum excuflisfpecialiter obligatis excute-
re poffit gencraliter obligata? Et quid, figeneralis
tantum fubfidiaria iit ? »0. i. 1 f.

Qtiid hodie hac in parte obtiueat in Ilollandii? qoid Am-
ftelodami? QuidUltraje&i? 20.1.16.

Si debitor nomen fui debitoris obligaverit, creditor con-
tra debitorem debitoris agere poteft fine ceflione
adtionis. 20. 1. 17»

Hypothecn requirit principale debitum. Anconftitui
poffit ei, qui tantum eft adjedusfolutioni? Anpro
debito naturali? Anproeo, quodexceptionejuris-
jurandi vel rei judicata:«elidi poteft ? Anpro debito
alieno? An pro ufuris aut poen^conventionali ? In
dubio pignus tanturw in fortem obligatum creditur.

20. 1.18.

Rccenfenturcafus, quibnspignusvalet, licet principa-
iis obligatio nulla fit: 8c, quibus durat, adtione perib-
nali jam extindta. 20.1.19.

An pro debitoin diem , vel conditionali, vel planeincer-
to, hyporheca conftituipoffit? Et quid hodie agen-
dum , ii pro debitofuturo inccrto hypotheca coniti-
tuendaiit? 20.1.10.

Recenfentur plura padia, quse redte hypotheca: appo-
nuntur. 10. i,ji,

An valeat padtum , ne Jebitori, vcl ne creUitori li-
, ccat pignus venderc? 8c quale jus fingulare fit in
pa£to , ne debitori liceat pignus vendere. 20. 1.

22.

De pa£lo antichrefios. liltid vel cxpreffum efle, vel ra-
citum , aliquandofubfidiarium tantum in cafuin mo-
rae. 20.1,13.

An antichrefis legitimum excederepoflit ufurarum mo-
dum? 20.1.34.

Lexcommifloriain pignoribus improbata , etiam intcr
debitorem Scfidejuflorem ejus, fiveab initio fiveex
poil fadto inrervcniat. 20.1.25-.

De padto . ut fibi babent creditor qttiequid ex pignore ven-
ciito redacium ftterit, & , ut debito intra certum tem-
pus non foluto, debitor creditori pignuscedat. 20.

1. 16.

Hypotbeca tacita.
Vide tacita bypolbeca.

Hypotheca legalis.
Vide legalts hypotheca.

Qux res hypotheca obligari poflint ? ubi dc rebus com^
mercio exemris, de nominibus, inftrumentis em-
tionalibus , militia , fcrvitutibus, jurc pignoris _femphyteufi'., agris adfcriptitiorum , feudis. 20.

An res litigiofa, vel arrcfto jam tcnta? Anarmamili-
tum , fpcs prcemiorum athletis conftitutorum ? Au
bona pupilli iine decreto ? An boves aratores 8c inflru-
mentaaratoria? 20.3.1.

An res aliena? An gc quo ufque res communis obli-
gari poffit , ac poft divifionem obligata ma-
neat , five privatim five fifco obligata fit ? 20.

V?.

Reccnfentur cafus, quibusfubfiftit pignus aliense rei. Ec
convalefcit utilitcr, fiis, qui obligavit, dominiuin
acquiiiverit, licet creditor fciverit rem alienam effc.

20.3.4.

Qaid juris , fi divcrfis temporibus rcs eadem duo-
bus a non domino obligata fit , 8c is poftea do-
minus fiat ? Si nunquam res alicna obligata ac-
quiratur obJiganti, quid juris creditor habeat? 10.

3.4.

An convaleicat pignus , fi teftator obligavit reni
Titii , 8c hic poftea teftatori heres extiterit? 20.

Quo ufque noftris moribus convalefcat pip;nus rei
alienx, ubi poftea per obligantem dominium qua:-
fitum eft, tuminmobilibus, tum in immobilibus?

20.3.6.

Recenfentur cafus quibusvaletpignusalicnxrci, licet
dominus non confentiat, nec obligans dominium
«cquirat: ubi de procuratore rem domini, admi-
niftratore rem reipublica: obligante ; domino do-
minium callide diflimulante, cum alius obligaretj
deque eoqui hodiemenfxfcenebrircmalicnamobli-
gaviti de marito rcm uxoris, aut vidui dimidiam

partcm

-ocr page 1021-

I N D E X.

partem feudi ft^nte matrimonio ac communione
quxftuumemti, obligante. 20.3,7.

Quid juris , fi quis rem fibi commodatam , loca-
ram, aut apud fe depofitam, pignori obliget? 20.

3-7-

De diftraclione pignorum & hypothecarnm, vide vcnditio
pignorum.

Solvitur hypotheca , fi creditor fiat dominus pi-
gnoris , nifi creditor antiquior privatim pignus
emerit, & lecundus creditor id evincat. 10. 6.

Etiam fublato principali debito per confufionem , fo-
lutionem, novationem &c. An , fi liberi matri tu-
trici fuccefierint, bona vitrici liberentur a vinculo
pignorislegalis? Quid juris, fi pignora in novatio-
ne repetita fint? Anpupillus cenfeatur novafie obli-
gationem ex tutela 8c ita perdidifle pignoris jus,
fi poft pubertatem ufuras rcliquorum acceperit ?

2o. 6. 2.

Totum debitum debet folutum efle, licct plures de-
bitoris heredes fint. Quid , li primus debitor
folverit, cum pignus pignori datum eifet ? 20.

6.2.

An , cum remiflio principalis debiti inutilis eft ,
remiifio quoque pignoris inutilis fit ? 20. 6.

An evanefcat vinculum pignoris , fi mancipium
obligatum manumittatur aut proftituatur ? 20.

. 6. 4.

Pignore extin&o , an debitor cogi poflit ut aliud
pignus det pro annuo reditu aliove debito ? 20.

6. 4.

De pa&o, ne res pignorifit rcdditione pignoris, aut
inftrumenti continentis obligationem pignoris. 20.

An folvaturpignus, ficreditorinreiobligatsealienatio-
nem confenferit exprefle vel tacite ? Quid, fi tantum
fciverit rem alienari nec contradixerit; tum ju-
re civili tum moribus circa mobilia Scimmobilia?

20. 6. 6.

Quid, fi alienatio, in quam confenfit creditor, non
fequatur , vel non eo modo , vel ab ea jam fa-
£ta recedatur ? An revivifcat pignus, fi res poftea
redeat in dominium debitoris ex nova causd? 20.

6. 7.

Quando vcrum fit, quando non, refoluto jure dan-
tis jus pignoris refolvi ? ubi de ufufruttu finito
qui obligatus erat; de pignore pignori dato , fi de-
bitor primus folvat; de emphyteufi aut fuperficie
amifla; de re fideicommiflo conditionali obnoxia,
interim per fiduciarium pignori data ; dc rein diem
addidta , vel fub lege commiiforia venditd inte-
rim obligata, fi venditio refolvarur. Quid, fi obligata
fitres, quxvenditaeratfubconditione, ut,fidifpli-
cuiflet, reddere liceret; vel qua: ob vitium redhibe-
tur ? 20.6.8.

An , rcfcifla venditioneobenormemlxfioncm , resin-
terim pcr emtorem obligata redeat ipfo jure libera
ad venditorcm? 20.6.9.

Si jus pignoris cx conventione vel legetantumad cer-
tum tempus conftitutum fit, vel dominus confen-
ferit rem fuam ufque adannum obligari , lapfo
tempore res definit obligata efle. Quid, fi do-
minus direftus confenferit in feudi oppignoratio'
ncm, fed ea lege, ut intra fexennium luatur ? 20.

6.1 o.

An extinguatur pignus, oblato aliopignoreseque ido-
neoinvito crcditori ? 20.6.11.

An legale pignus pcreat perconventionalevelperfide-

juflbresdatos ? 20.6.12.

Au fola oblatione debiti fine dcpofitione f 20. 6.

'3-

Anmutationeforms rei obligata:, vel nova fpeciefa-
<5la. An debitor invito creditore poflit domum
pignoratam deitruere aut formam rei mutare? 20.

6. 14.

An priori creditori pereat fuum pignoris jus, fi con-

¹ fenferit, alteri creditori rem eandem obiigari? 20.

6. 15*.

An, refoluto jurepignoris, ob chirographarium debi-
tum pignus retineri pofiit ? an & pro ufuris debiti chi-
rographarii ? 20.6.16.

Hypothecaria aBio.

Vide Scrviania aftto & hypothecaria.

Jcttttts.

"Cxplicatio l. 9. jf. ad leg. Rhod. Je jaciu. 14,
^J 2.1.

Quid fucrit cautum lege Rhodia dc jaflu ? Quic arquitaS
hujus legis, qucenon jadlum, fcd mercium conferva-
tionem coniiderat * 14.2.2.

Locus efthuiclegi, & contributioni, five conicnticn-
tibus five invitis mcrcium dominis jadtus fit fa-
£tus; ftve alii in eodem pcriculo projecerint, fivs
norij 8c five in mari, iive in portu ferenavel tur-
bida tempeftate; li modo pcriculi movendi causu.

14.2.2.

Multa jadtui fintilia habentur. Qiiid iit avaria , quai
vulgo in magnam kugrojfat/t, 8c commttnem dividitur.

14.2.3.

Qux pertineant ad avariam magriam ? tibi de mcrci-
bus afperfione aquse corruptis ; mercibus in fca-
pham conjcdtis 8c ita pereuntibus ; de armamen-
tis navis dejeflis aut amotis; de mercibus datis,
utnavis apiratisredimerctur, vclprctioredemtionia
promiffo. 14.2.4.

Recenfentur plura alia ad avariam magnam pertineu-
tia; intcr quse, ii navis vadohaerens, cum.nauta jadtu
fadto potuiflet navemfalvamfaccre, fed maluitfca-
phis adhibitis merces educere, ut omnes falvx cffent:
item fi quis confulto navcm in littus impcgerit;8c alia.

14. 2. f.

De variis impenfis 8c damnis, qux ad avariam ma-
gnam fpedlant; ubi 8c de damnis, cum navigandi
focietas (admiraatfchap ) initaeflet, rcparandis vel
non. 14.2.6.

Qui fumtus pertineant ad avariam communem i 14.

Impenfx fa£fae in fcaphas onerarias (hckters) 8ctribu-
tum, quod appellatur lajlgelt, pro quupartegravent!
dominumnavis&cmercium? 14. 2. 8.

Recenfenturcafus, quibusdamnumgravatipfum mer-
cium dominum, ccffbnte contributione: ubi de mer-
cibus effluentibus aut aliter corruptis; dainnis na-
vi per violentiam tempeftatis illatis; navc poft ja«
dturn pereuntc , dum merces in fcapham con-
jedtx falvx funt. Et quid juris , fi merces ja-
dtx, vel cum navi merfa:, per urinatorcs extradtse
fint? 14.2.9.

Dc damnis dolo velculpa magiftridatis, peripfumaut
exercitores reparandis: ubi de non aflumtis vadorum
peritis, (lootfen) de nave plus jufto onerad , aut
mercibusmale collocatis. 14.2.10.

Qua vii , 8c quibus adtionibus , domini roercium
falvatarum obtineant contributionem; 8c quamdiu
durent hodie adtiones ad eam impetrandam? 14.

2. I I.

Qui debeant contributionem facere? An 8c dominus
navis? An 8c illi, qui mutuum numcrarunt fubpi-
gnore carina:, ( op bodemerye ) An 8c domini
mercium jadtarum ? Et quid, fi jadhe , cum
nccdum medium itineris abfolutum eflet ? 14.

2. 12.

Nihil refert, quales res jadtu falvata: fint, an ma-
gni, an parvi pOnderis: 8c quid in eo, quod fo-
cii nautici ex more fine nau'o tranfvehunt ? Quid
juris, fi merces jadfse, qusenon ab initio, fedpoft
emenfam itineris partem, fuerant navi impofitxf

14.1.13.

Si ignaro navis totius conduftore magifter mer-
ces alias impofuerit, 8c hx jaftx fint, an 2c tunc
* * * * con-

-ocr page 1022-

I N D E X.

conduftor cx fuis falvatis contribucre debeat ? 14.

2.13.

Non contribuendum cx efculentis&potulentisindics
proximos confumendis; nec hodie ex veftimentis
quotidianis. 14.2.14.

Efculentanon fiuntip/o jure communia in naviincafu
neceflitatis. ¹4-

Non contribuendum ex falvatis, fi poftea cafu perierint,
antequam ad locum deftinatum perlatx eflent. 14.

2. if.

iEftimandx funt merces jaflce Sc falvx; ja£lx quanti
emta;, ialvx quanti vendi poflimt: quo ipio om-
nimodam obicrvari xqualitatem , demoriftratur.

14.2. ij\

Quo modo hodic merces lalvx jaftx seftimentur ?

14. 2. 16.

Etiam pecunix jaftx vel falvatx intuitu contributio
locum habet, Sc xftimatur non ex valore impoii-
to, ied fecundum internam materixbonitatem. 14.

2. 17.

Sarcinx jacrx xftimantur , prout extrinfecus appa-
rent, non iiem pretio/a , quce clam iis inclu-
fa ; nifi magifter mature fit monitus; vel nifi
pretiofa illa non jada fed falvata probentur. 14.

2. 17,

An xdibus dirutis ob ortumincendium , ne latius fcr-
pat, vicinia domino xdiumid reparare debeat14-
^r 2.18.

Dc aliis Iegis Rhodiae capitibus. 14.1.19-

Ignorantm juris & facii.

Error juftusfafti non noccterranti. An hodie obcrro-
rem juftum rcftitutio petcnda fitr An noceat error ju-
ris? An juris ftatutarii? An error jurisexcufet a dolo ?
Anaculpa? zi. 6.1. & feqq,

Jllata invecta.

Vide tacita hypotheca.

Jmmobilia.

Multa natura fua mobilia pro immobilibus habcntur
quiaimmobilibiishxrent. i.S. 13.

Item ex deftinatione patrisfamilias, aut lcgis difpofitio-
ne. i-8. 14.

An immobilis fitpecuniaemtioniprxdiorumdeftinata.

i.S.

An immobilehabendum fitpretium cximmobilibusre-
dadum? 1.8.16.

An navigia 8c •molendina fint immobilia ? 1.8.

11.

Reditus annui anmobilibus an immobilibus accenfen-
difint? videreclitus.

De immobiltbus hypothecx ve! pignori obligandis, vi-
de hypotbeca. Vide alia ad verbum mobiiia.

Impenfa.

Qiiales impenfas recuperet qui hereditatis pctitione con-
venitur, videpctitiobereditatis.

Quales impenfas recuperet conventusrei vindicatione?
£c an ac quandoimpenfecum frudtibuscompenfaii-
dxfint, aliaque, vide vimlicatio.

An £c quo ufque emphyteuta, finita cmphyteufi repete-
re pofiit impenfas& meliorationes, videad vocabu-
lum emphyteufis.

Quales impenfas repctat focius judicio communi divi-
duudo? >0.3.3.

De impenfis in funus, vide funtts.

Imperium.

Iurifdi£tioni cohxret imperium. Quidilludfitr Scan
ctiam in voluntaria jurifdidtione inveniatur? 2. 1.

38,

Quid fit mcrum imperium, 8c in quibus confiftat?

2.1.39.

Cur dicatur mcrum imperium? Sc an in fold confiftat pu-
nitionc? 2.1.40.

An magiftratus municipales habuerint merum impe-
riuia? an hodie,? an £c cttiix provinciales ? 2. 1.

41.

Quid fit imperium mixtum , 5c qua: co pertineant.

1 ■ 42.

Imperium mixtum diftin£tum natura fua cft a jurif-
didtione. Et cur plura in jure quandoquc im-
perio quandoque jurifdictioni adfcribantur. 2.1.43.

& 44.

Par in parern non habet imperium. Vide Jurts-
dillio.

Incendium.

De incendioinsedibusorto, vel ex ftipulainccns-3, vel
ex eo quod fornacarius igncm negligentius habuit, de
scdibus vicinis inccndii arcendi gratia dcjcdtis, iiini-
libufque, vide Aauilia lex.

i j.

An cedibus dirutis ob ortum incendium , ne illud
latius ferpat , vicinia domino id repararc debeat?

14.2.18.

Jncertum.

Incertum quibusin cafibuspetipoflii? 2.13.)-,

Incorporalia.

Incorporalia moribus plerumque ad mobilia aut
immobilia reduci folent. 1. 8. iS. & mttiiis
feqq.

Quandoque tamen confiderantur adhuc hodic ut fpe-
cies a mobilibus 8c immobilibus diftindta. 1. S.

29.

Indebitum.

Quid fit indcbiti condidtio, Scin quo mutuum diflct
abindebitiiolutione? 12.6.1.

Non habet locum, fi folutum fit quod naturaliterde-
bitum; nec, fi id, quod vercdebitum , moreimpro-
bato cxadtum fit; licet exige.ns aliter coerceatur.

12.6.2.

An pendente die vel conditione condici poflit, quod antc
diei vcl conditionis debito appofitx, exiftentiam folu-
tumeft? De interufurio, cafu, quofortiscondiftio
fierinonpoteft. 12.6.3.

Tutus exceptione perpetui in fuum favorcm introdudta,
fi folverit per errorem, folutum repctere poteft j
quod exernplis docctur; trestamencafus cxcipiun-
tur. Sed fi ffxceptio in odium adverfirii introdu-
dta fit , folvens noti repctit; quod inter aliaetiam
obtinet hodie in exceptione biennii, intraauoddc-
bita plurima ex conftitutione Caroli V. funt exigenda.

12.6.4.

Qtio modocondicliocompctat8cclc£tio, fiparsfoluti
fit indebita; vcl utraque resfoluta fit, cum alterutra
eflet debita; veluna resfit folutavelutunicedebita,
cum resin genereeJler debita, vel dux res altcrnative;
8c quid, fi alterutrapoftfolutioneminterierit, cum
utraquc alternatim debita foluta cfletHtem quid juri?,
fi duo reidebendi, veldebitor 8c fidejuflor, fingu-
li totum corpus aut quantitatem.vel finguli rem unam
ex alternativc debius.folverint iifdem vel diverfis tem-
poribus ? 12.6. f.

Competittantum ei, qui ignoransindebitum ignoranti

¹ fol vit.Quid.fi fciens fcienti vel ignorantifoIverit?quid
fidubitans? 12.6.6.

Quod per crrorcm juris indebite folutunx eft, con-
dici nequit; quod 8c moribus obtinere debef. ;jz.

61 7.

Quibus detur hxccondidtio ? ubi de tutoribus, procura-
toribus, qui pro pupillo vel domino folverunt indebi-
tum. 12.6.8.

Quiscondicat.fi primusindcbitum promiferit, acfide-
juflor ab eo datus id folvcrit ? Quid juris, ii fidc-
juflor provero debito fidejuflerit, Ec folverit dein-
de quaii principalis debitor eflct ? vclpoitquam ipfe
interpofuiilet padturn de non petendo ? Et genera-
liter, quid juris fit , fi quis folverit, quod ipfe
non debcbat, alius tamen debebat accipicnti? 12.

6.9.

Datur quandoquc condidtio indebiti aliis , quam
qui folvcrunt, dum ilii , qui inftituti erant, le-
gata, quandoque Sc debita folverunt, ac dein re-
ftitutione vcl aliis modis, ob teftamentum injuftum,

falfum,

-ocr page 1023-

I N D E X.

falftmi , inofficiofum, ab hcreditate depulfi lunt.

11. 6.10.

Contraquos hsecadtiodetur ? An contra eosquibus fo-
Jutio profuit ? An contra fifcum , fi quxftori aera-
rii indebitumfolutum fit? An contradominum, cu-
jus procuratori folutum quod debitum noneft? Et
quid, ii adjedto vel delegato indebitum folutum fit?

i z. 6.11 •

Ad quid tendat condi&io indebiti, fifa&um aliquod
indebite prxflitum fit? Vel poifeflio indebite tran-
flata ? Et quid, fi res poflefla per cum , cui tradita, jam
ufucaptafit? Quid , fi corporaindebitefolutaperac-
cipientem diftrafta lint, vel perierint? Etancumfor-
te indebite foluta ufura: fint reddenda;, fi eam medio
tcmporeaccipiensfoenoricollocaverit? ia-6. n

Si fors debita fit, ufura indebita, nonpofluntcondici
ufurx, nifi iolutx fint fupra legitimum ufurarum mo
dum. 12.6. i j

Cui incumbat onus probandi, indebitum debitum-
ve efle , quod folutum eft ? An Sc probafie cen
featur indebiti iolutionem, qui de eodem debito
duasproducit apochas dtverforum temporum , qua-
rum pofterior nullam prioris mentionem habet ?

12. 6. 14.

Ceflat indebiti condidtio, fi folutum fitex caufis, in
quibus lis inficiando creicit in duplum, vel excau-
sa tranfadtionis, rei judicatx , jurisjurandi. Re-
cenfentur tamen queedam cxceptiones. 12.. 6.

Cefiat, fi fpecialiter, non generalitcr, huic condiftio-
ni renunciatum fit; vel infignis pietatis ratio comi-
tetur folutionem, veluti dotis, aut commiferationis.

iz.6. 16.

Denegatur, quoties folutum ex caufis, ex quibus re-
tentionem quidem habemus, at non petitionem.
Item, ii naturaliter debitum iit Recenfentur cafus
varii, quibusid, quodnaturaliter,debetur,fifolutum
iit, repetitamenpoteft. 12.6.17.

An poena indebite foluta condici pofiit hic condiftione ?

, . 12.6.18.

Si uxor debitum clam viro, ftante matrimonio con-
traxerit, illudque vel ftante matrimonio folverit
clam viro, vel poft diflolutum matrimonium, an
maritus vel ipfarepetere folutum poflit ftante matri-
monio, vel co jamdiremto, fecundum moresHol-
landia: 8t Ultrajedti ? 12.6.19.

Occafione folutionis indebiti explicaturl.frater a fra-
tre 38. jf.cleconditt.indebiti. 12.6.20.

Infamia.

An moribus noftris infamis iitautproconfefloaccon-
vifto habeatur qui fuper crimine graviori cum
privato lxfo vel accufatore publico tranfegit ? 2.

if. 20.

Quinam laborcntinfamia juris? 3. 1.1.

An infames iint minores qua:ftusgratia in fccnam pro-
deuntes? an militia exauftorati? anrelegati, fufti-
gati, ftellionatusdamnati? 3.2.1.

Damnati judiciis mandati, tutelae, depofiti, pro fo-
cio , dircdtis ob dolum infames funt: raro , fi
judiciis contrariis. An 8c infames damnati ob
latam culpam vcrfutice aut negligentije ? 3. 2.

Quid fit infamia fa&i ? qui cd laborent ? An qui
bonis ceflcrunt ? an concubina»? _an fpurii? 3.2.3.

8t f. 2. io.

Quisfiteffeftusinfamixfa£ti ? 3-1-+-

Evitatur infamia graviore alid poena impofita; fententia
in procuratorem, fimilefque lata; fatisfa&ione an-
te fententiam, quoties non nifi ex fententid infli-
gitur.

Quo modo per appellationem infamia fufpendatur ?

3.2.6.

Evanefcit infamia reftitutione per Principem, aut fe-
natum , quandoque per prxtorem , fadta. 3.

Anevanefcatlapfutemporis? 3^,l,7'

An in uno loco infamis cxfententiaubiqueprotaliha-
bendusfit? 3.2.8.

Non tam facile hodie infamia irrogaturT quam jure
Romano, quodexemplisdocctur; ncc infamesfunt
privato furti vel injuria: judicio damnati, licet ad
palinodiam. 3.2.9.

Ingreffus in monafierium>
Vide monafterium.

Injus vccatio.

Vide vocatio.

In Ittem jurare.
Vide jusjurandum in litem.

Innominatus contraHus.
Vide contraElus innominati.

Inofficiofum teflamentum.
Vide auerela incfficiofi teflamenti.

In rem verfio, & aBio de in rem verfo.
Vide verfurn in rem.

Infpeffio ocularis,

Vide fines.

Infiantia litis.

Vide litis infiantta.

Inflitor, Infiitoria aclioi

Qui veniant appellatione inftitorum ? 14. 3. i."

Quibus detur adtio inftitoria? AnScei, qui cum fub-
ftituto contraxit? Contra quos? 8cquo ufque obli-
gcntur pupilli fine tutore prseponentcs, autprxpo-
nenti heredes exiftentcs ? Si plures prccpofuerint,
quo modo teheantur jure civili ac moribus? Quo
modo liberari poflint tabernam derelinqucndo ?

14.3.2.'

Tendit ad id , quod inftitoris contra£tu continetur,
modo ejus rei gratia, cui prxpofitus eft, contra-
xerit. Quid fi contraxerit poft mortem pra-poncn-
tis, mortisnonignarus? 14.3.3«

Obligat inftitor prseponentem 8ccontrahendo8cdelin-.
quendo; quodmonftaturexemplislibitinarii, pifto-i
ris, 8cpharmacopolas. 14. 3.4.'

Inftitor tradendo transfcrt dominia rcrum , re£te ci
pretia rerum venditarum folvuntur, de pretio fi-
dem habet, etfi prohibcnte domino, modo cmtor
in bona fide fit. An afeipfoemercpoflitremprx-
ponentis? 14.3.4.'

Ceffat hxc a£tio , fi mandatum palam revocatum
fit. Et quid, fi inftitor tabellam revocationiscor-
ruperit ? Quid fi prxponcns ex contradtu poft
rcvocatum mandatum inito locupletior fa£tus fit ?

14.3. f.

An 8c quando inftitor ipfe conveniri poffit cx fuo
contra£tu, fecundum juscivile 8c hodicrnum ? 14.

3. 6.

An prxponcns cx contra£tu inftitoris agcre , rc-
rum venditarum pretia exigcre , rcs inftitori
venditas 8c traditas vindicare poflit , fi doccat,
fuis nummis eas pcr inftitorem emtas efle? 14.

3- 7-

Ad quid inftitor prxponcnti tencatur? 14.3.8.
Ad quid prxponens teneatur inftitori ? An cogi
poflit, ut patiatur, fibi ab inftitorc rationes reddi ?

14-3-9'

An inftitor compeniationeimpenfasfervarepoftit? An
retentione mercium fibicommiffarum fibi confulere,
cum cas ipfe prxponens vendidiffet ac tradi mandaf-
fet? H'i'9*

Infirumentum.
An valeat inftrumentum fcriptum a tabellione pu-
tativo , vel extra territorium ejus , qui tabel-
lionem creavit, aut creatum admifit ? vide tabel-
lio.

Editioinftrumentorum, vide editio.
An aliquid operetur inftrumenti produ£lio ante litem
Conteftatam fa£ta ? 22.3.12.

An poft conclufionem in causd produci poflit inftru-
mentum authenticum, cujus exemplum ante produ-
£tumfuerat? 22.3.13.

An inftrumenta etiam incriminalibuspoflintfidemfa-
cere? 42.4.1.

**** _% Quid

-ocr page 1024-

I N D E X.

Quid fitit inftruTacnta publica % qua; autoritatc pnbli- ;
c,i conficiuatur ? Ati* publica non lunt ex lo. i
cis , in quibus aflerwi iolent, transfcrenda. 22.

Deinftrumentis publicis a tabellione confeftis. Quse
requifita eorum cx jure Romano 8t hodierno = Dc ¹protocollo per tabellionem habertdo. An id prd-
pria tabellionis manu fcribi debeat? An inftrumen-
tum iitnullum, ft tabellio protocollum facere ne-
glexerit? Debet tabellio autialtemteftisuterqueno-
vifte eos, qui contrahunt aut teftantur. Si bb
negleftas a tabellione foknnitates inftrumentum fit
nuilum, tenetur tabellio Isefis ad id quod intereft.

22.4.3.

Aa inftrumentum legitime a tab^llione faftum, ubi-
que fidem faciat? An &inlocis , ubi tabellionum
ufus non eft ? 22.4.4,

Quibus in caiibus tabellio non majorem mereatur fidem,
quam alius privatus? Quid li geftis pra;fens non
fuerit? Qua: fides ejus, quatenus de fanamentete-
ftatoris 5c fimilibus teftatur? An iibi aut fuis ad-
fcribere , vel alios obligare poftit ? An patcr ta-
bcllio filiiteftamentumexcipere, autyiceversa? 22.

. 4- f-

De fide inftrumentorum quafi publicorum, tribuste-
ftibus munitorum; de inftrumentis confeftis per
aftuarios confulum nationis BelgicEe alibi ncgotian-
tis j de libro aufttonarii publici; deadiscollegiorum,
ciyitatum, eccleiiarum. 22.4.6.

Rcgulariter exemplo inftrumenti publici noncreditur.
Quandocredatur? Quidfiprotocollumperierit, fed
exftet exemplum ab eodem tabcllione cum authentico
collatum 8c fubfcrtptum ? ^2l,4'7'"

An cotitratertium , vel pro tcrtio, probet inftrumcntum
publicum? An non faltem in antiquis? An probet, qua-
tcnus habet rqlationem alteriusinftrumenti? Quo mo-
do firmetur fidesinftrumenti publiri, quod ex longin-
quis regionibus addiicrtar ? * 11.4.8.

Inftrumbnta guarcntigiata apudnos non obtincnt. 22.
"'"^f • ' 4.9.

Quid fit inftrumentumprivatum. Quid antapocha, 8c
quis ufusejus? .12.4.10.

Privatum contra fcribentem plene probat, fi agni-
tum. Siquisncget, fefcripfifte, 8c mendaciicon-
vincatur, quo modopuniatur ? An ex folaHterarum
coilatione poflit mendacii convinci ? An inftru-
mentum privatum , fi fcriptum fit ab aliquo ,
fed non fubfcriptum , probet contra eum ? 22.

4.11.

Contratertium, vel pro tertio, nonprobatinftrumenj
tum prlvatum: necprofcribcnte. An, 8cquando,
8c iri quibus, libri mercatorum 8c ephemcrides eorum
probent? Anprobentprotertio? Etquid, fiunusex
niercatoribus fociis rationes nomine omnium fcripfe-
rit? 21.4.12.

Quam fidem mcreantur libri advocatorum 8c pro-
curatprum de falariis fibi debitis ? Quid in li-
bris publicanorum ? In rationibus fociorum ? In
notatis lignis diffiflis , vulgo kerffiockm ? 22. 4.

Quo modo evertatur fides inftrumentorum ? Quid, fi
is, qui obligatus fcribitur, probet, fc tunc alibi
fuifle? Quid, fi teftcs adhibiti in iuftrumento, om-
nes jurato deponant, aliter negotium geftum efte ?
Quift, fi omnes negent, fe pra:fcntesfuifle ? Quid ,
fi inftrumentum iimulata contineat ? Quid , fifcri-
pturK idiverfe fibi contrariK ab unaparte producan-
tur? ' >:■ ''»/3: i .... ! * t 2-2.4.14.

Quid , fi ab aftore 8c reo producantur inftrumenta
fibi inviccm contraria ? Quid, fi ex pluribus te-
ftibus pauciores inftrumento coatradicant aut fi-
gillum fuum non agnofcant? Quid, fi inftrumen-
tum fit cancellatum , deletum, aut margini(?jus quid
acifcriptum ? 22. 4. ifk

Quid, fi ipfc tabelHo fateatur, fefalfa in inftrumen-
to icripfifle? An uno inftrumento tabcllionis fal-
fo pronunciato , etiam caetera ab eo fcripta pro
ftifis habcada ? Si pars una inftrumenti falfa pro-
bctur , an 8c altera falfa cenferi debeat ? 22. 4.

16.

Aninftrumentum invalidum, fi noncontineatcaufam

22.4. ,₇.

An quis. poflit tnftrumentum , quod pro fe produ-
xit, reprobare , fi Sc adverfarius eo uti velit ? Et
an quis inftrumentum pro fe produdum poftit iiti
eximere , invito advcrfario ? An liber rationum
etiam poffit contra produccntem fidemfacere? 22.

A . 4. 18.

An amiffio inftrumenti noceat , fi aliter res ge-

fta probari poffit ? Et quid , li inftrumentum
ex conyentione vel ftatuto fit neceflarium ? n.

4. 1 9.

Ubi protocolla tabellionum poft corum obitum fint

22.4. 20.

aflervandai

An femper profit, jurerando aflererc , fenecpoflidere
nec dolo malo deiiifle poffidere inftrumentum, de
cujus exhibitione couvenitur, quove ipfe fuiflet ufus ₄

22.4.21.

An, fi de debito conftet, debitor denegare poflit folutio-
nem fub eoprstextu, quod chirogvaphum amiiluin
eireddi neqiiit? 22.4.22.

Aa creditor debitorem cogerc poffit, ut loco amifli
chirographi aliud det, ubi de debito couftat? 22.

Intercedere in jtidicio.

Vide intervemre.

InterceJJio mtilierum.

Vide Vellejanum Senatufconfultum.

Interdicia.

De interdi&o de mortuo inferenclo 8c de fepulchro
sedificando vel reficiendo, vide religiofus lo-
cus.

Tnterpretatio.

Interpretatio Iegis fit a Principc. 1.3.18.'

A coqfuetudine. 1.3.19.

A JurifconfultisSc Judicibus. 1. 3.20.

Quales regula: aJuriiioniultisSc Judi.cibus interpretatio-
nelcgumfintoblervands? 1.3,20.

Quis interpretari debcat , fi judices jufta inter-
pretatione aflcqui nequeant fenfum legis. 1. 3.

aj.

De interpretatione legis per extenfionem a cafu vicro
ad cafum fi£tum. 1.3.21..

De interpretatione pcr argumcntum a contrario fenfu.

1.3-22.

Qualcs regulx obfervanda:fintininterprctationeftatu-
torum ? 1.3.24.

Qualem interpretationem recipiat confuetudo ? 1.

Jus novum correctonum quo modo ftridtam »
quo modo pleuam recipiat interpretationem. 1.

3'44-

Privilegia ftridtam recipiunt interpretationem, ne ad
alias perfonas aut res obfimilem aut majorcm ratio-
nem cxtendantur; nifi aliud fuadeant circumftantiiE
privilegii. _ 1.4.16.

Quando privilegia in ipla quoque perfona privile-
giata ftridtam recipiant interpretationem. 1. 4.

17.

Privilegia non tanvftride accipicnda, ut velinutilia vcl
abfurda fierent. 1.4.18.

Quando in perfona privilegiata pleniffima fit facienda
interpretatioprivilegiorum. 1.4. ip.

Jnterrogxtie.

Quid fuerint interrqgationes in jure? cui bonointro-
duflse? differunt, aliquidagi injure, Scagiprotri-
bunali. 11.1.1.

Interrogationcs hx; locum habuerunt in adlionibus in
pcrfonam, 8c in petitione hereditatis. An, 8cquo
rdpefitu inaflionibus in rem ? 11.1. 2.

Refpondens ad interrogationes in jure, non habetur pro
judicato. 11.1.3.

Ceflant quidem jure novo a&iones interrogatorise, at
noa sequitas interrogationum. j 1.1.4.

Fie-

-ocr page 1025-

I N D E X,

Fieri pofTunt interrogationes per judicem ctiam poft
conclufionemincausa: quod fic moribus paflim fe-
re obtinet> etiam circa principalia caula: mcrita,
nec currunt tcmpora produdlionum , quamdiuad-
verfarius in morarefpondendi eft. Quid in Hollan-
diaobtincat? 11.1.4.

Rogatus refpondere cogitur, nifi proprium confitere-
tur crimen 3 veldubiteti velinterrogeturinlitenon
fuafed aliena; ubi detutoreincausapupilli vel rnino-
risj 8c de ipfo minore, de debitoreinliteprselatio-
nis intercreditores; de maritoincaulauxoris&ipfa
uxore; de cedente in litc ccflionarii; de interve-
nicnte, £c eo pro quo intervenit in Iite; de domino
6c procuratore. ii.i.f.

Kemo refponderetenetur, fi rogetur de fadto alieno;
vel non de fa<3o, fed jure aut confuetudine. An reum

. fine mandato defcndcns, aut procurator in recon-
ventione > 11.1. 6.

Reus refponfionefua, five vera , five falsa, nocet fi-
bi; fed habet exceptiones ac defenfiones eafdem, ii
falfo refponderit, quas haberet, fi vere refpondif
fet. Quandoque contra refponfionem crroneam re-
ftituitur- 11.1.7.

Quo modo puniatur jure Romano 8c moribus , qui
fciens mentituseftadinterrogationem, utfeliberet?

11.1.8.

Silentium rogati , aut refponfum dubium cam rcci-
pit interpretationem , quas rogato nocet. n. t.

Confeflio ad interrogationem prodcft interroganti;
aliis non item , licec fimjle jus habentibus. f 1.

1. 10.

Si falfo refpondcns condemnjitusctejiidefit, jSc juidir
cato fatisfeceritan iibercntur illi, qui tanquam
hercdes veri autpofleifores debuiflent £opye,niri. 11.

1. 11.

Intervenire in^

^fertius in lite poteft intercedere , ut litem in fe
transferat : Quibus in cafibus id fieri pofiit ? f.

1.34.

An tuncinterveniensredtepetat, litemadfuumforum
transferri? 34.'

An hoc modo intercedere poflit, qui fciens pafliis cft
litem ab alio fuftineri, nec quantociuscontradixit?

f.i-34-

Quotmodis tertius in liteintervenirepoflit, utalteru-
trum juvet ? Quibus in cafibus intervcniatex volun-
tate uniuslitigantium ? quibusin eafibusutroquein-
vito?

Apud quemcumquejudicemfieripoteftinterventio, 8c
in quavis judicii parte, etiaminipfaappellatione.f.

1.36.

Nullus intervenit , nifi is cujus intereft , fic qui
eandem cum litigantibus habet litigandi caufam:
aliqs nova lite experiri debet; vcluti, fi ipfe ve-
lit rem vindicare tanquam fuam, quam alius vin-
dicat. f. 1.37.

Intcrveniens ut alterutrum litigantem juvet , non
poteft judicem declinare ut incompetentem, fed
quidem ut fufpedtum ; nec quicquam novi f^-
cere, quod is, cui fe jungit, faccre prohibetur.

f.1.38.

Qui fcripfcrint de interventione. j. 1.3 8.

Inventarinm.

Inventarium fieri rerum frudtuariarurti, fuafitjusRo-
manum, defiderant omnino mores ; nec liber eft

. abinventariincceflitate, cui alienandi potcftas data
cft. ... _f

An invcntarii confe£tio fit neceflaria adid, utinterco-
herpdes communi confenfu divifio fiat, fi omnes
•TOSjorennes fint > Quid, fiquidamfintminorennes?

10.1.3.

Anaflignatio bonorum paternorum aut matemorum
liberis per parentem fuperftitem fieri poflit fine inven-
tario/ 10.2.3.

An 8t quando unusheredumareliquiscogipoflitadin-
ventarii confedlionem> 8c an in illud tunc referri de-
beant ea , qua: fibi 4 defundto donata ait ? 10.

i.4;

IJftu vel cxhsJks.
Migrantes multis in locis jure ijpu vel extit certam
inferunt bonorum partem fifcoloci, undemigrant.

f.i.pfi

Iter,

Vide fervitutes ruftici.

Jitdex.'

De nobili officio judicis, 8c quo ufque judex fupplc-

re poflit ca, quas defunt advocatis partium ? 1.
_; ...

PIeniusdenobili8c mercenario judicisofficio, 8: quan-
do judex tum nobile tum mercenarium oflicium im-
pertiri poflitnonrogatus? An.filex, autconfuctu-
do, aut fufpicio falfitatiscontrainflrumentum, aut
appcllationis defertio, aut pra:fcriptio, aut meri juris
exceptio, vduti ordinis aut divifionis, non fucrint al-
legata? _ _ f-i-49*

Anjudexmul<5:arcpofliteos,quiipfiquajudici iijjuriami
intulerunt? 5.1.2.

Judex competens, videforum competenr.
Qui prohibeantur efle judices, ancscci, furipfi tcm-
pore dilucidi intervalli, majores annis oftodecim?

5-.1.42.

Judex fufpeftus, videfttfpettusjuJex.
j udex non debet pcr minorem caufam majori cognitio-
ni prxjudicare. f. t. fo.

Judex judicare debet fccundum allegata8c probata, fi-
ipulquciepyndum confcicntiam. Etquidagcndum,
fi h«c duo inter fe pugnent ? f.i.fo.

D.ebet jydicare fecundum leges, fivemajor fiveminor
judexfit, f-t.fl-i

Cujus loci Ieges injudicandoobfervanda:fint? Etquid
juris, fi pencjente lite vel appelUtionelexIegenovii
• abrogetur ? f'*-'f^lm

Judex non poteft in cafu plane dubio amicitias locum da-
re 8c.pro afl>ico j.udicare. f. .1. fi.

Iptra quantujn temporis fp^ti.um judicja tum ci-
vilia tum criminalia terminanda fint? vide jtttli-

judex non debet ullis affe£tibus indulgcre. f. i,"

S7-

Quk jure Romano 8c hodierno fint pccruc judicis do-
lo vel imprudentia male judicantis, aflefTorum, 8c
advocatorum a judicibus rogatorum, ac perperam
jus fuggerentium ? f. 1. f$,

Quodnam fit officium judicis, cui litis inftruftx prx-
paratoriumexamencommiflum eft, ut reliquisrefe-
rat? f. 1. fg,

De miniftris judicum, fcribis^ apparitoribus, accen-
fis, interpretibus, liftoribus, viatoribus, carnifici-
bus, eorumque officiis tumjure Romano tum ho-
dierno. f.1.60.

Judex, qui declinatur utincompetens, an ipfe de co ju-
dicet ? 8c an citantem ad forum non competens in ex«
penfasdamnarepoflit? f.i.6f.

Judtx ped.meus.
Judex pcdaneus notionem habet, non jurisdiiSlioncm j
ctiam poftquamcertia Juftinianofuerunt conftituti.

2.1. 1.802.

De vetcre more judicum pcdaneorum dandorum, 8c
quando ceflaverit ? f. 1.39.

Quales caufse ol.itn non potuerintpcr judiccspedaneos
. cognofci? An 8c liberales ? f. 1.40»

Juiictum.

Quid fit judicium ? f. 1.3;

Quid fit fummarium judicium? ScauideWfit fumma-
' ttm 8c de plano cognofcere ? f •' • 3

Quibus incafibusfummaria:cognitioniIocusfitjure ci-
vili8c-hodierno ? f. 1.4.

Silisprincipalisfummatim agitetur, idem agendum in
quaeftionibus in eam incidentibus j etiam in causa ap-
pellationis. f. \. f<

**** £ Au

-ocr page 1026-

I N D E X.

Anquis poflfit ab ordinario judiciocceptodefiftere, g?

adfummariurntranfire?
Quid lit judicium civile , quid criminale ? f.

1.6.

In concurfu judicii civilis 8c criminalis ex eadem
vel diverfis caufis an prius civile , an prius cri-
rninale terminandum fit, per diftinaiones explicatur.

f.1.7.

Plures alix recenfentur divinones judiciorum. 5-.

1. 8.

De judiciis lata eft lex Julia duplex, alterapublicorum,
altera privatorum judiciorum. f. 1 ■ 8.

Quot perfonse conftituant judicium? & quisaftorquis
reus fit? f•' • 9-

Qui habeant legitimam perfonam ftandi in judi-
cio? An collegia illicita fed tolerata ? An & quan-
do filiusfamilias tum jure civili tum moribus ? f.

i. 10.

An minor i j-. annis fine curatore ? 8c quid fi fine curato-
refteteritin judicio? j. 1.11.

An jure civili 8c hodierno in criminalibus, fi accu-
fetur vel accufet ? An jure canonico 8c mori-
bus in caufis matrimonialibus £t beneficialibus? f.

1. ii.

An qui veniam xtatis impetrarunt, autnuptiis velaliter
pro majoribus funt habiti; etiam de immobilibus fine
curatore Iitigent ? S• V ¹3 •

An uxor hodierno jure fine viro ftare pofiit in judi-
cio tanquam rea vel adtrix ? vel impedire , ne
vir uxoris nomine litiget? Et quid juris, fi con-
trarium paSo a£tum fit, vel vir bonis cefierit; f.

1.14.I

Quid fi Iitigare velit ut tutrix liberorumprimithori ?

vel ui- executrix teftamenti, vel ut publica mercatrix ?.

«•

Stat tamen in judicio ex mariti mandato. Quid fi^
maritus rata habeat per uxorem in judicio ge-
fta ? Quid fi maritus abfit, 8c periculum in mo-
ra, an fine viro alios fiftere vel fifti ipfa pofiit?

' f. 1.16--

An criminis accufata uxor fine viro fuo ftet in judicio ?_T8c anpcenapecuniariaineam conftitutaftante matri-
monio executionem habeat contra maritum ? f.

1. 17.

Si maritus malitiofe agere vel defendertl nolit in cau-
sa uxoris, uxor poteft judicis autoritate. An pe-
riculo mariti tunc uxor vincatur ? & quid, fi mari-
tus nolit nomine uxoris movere adtionem injuria-
rum? f' '• '8-

Sruxor non jure fteterit in judicio 8cvicerit, marito
prodefl. f. 1.19.

Qux fint adloris oflicia in judicid 8cc. Vide ac-
tor.

Qux fint officia, qux partes reiinjudicio 8cc. Vide
reus.

DejudicioexIege</<)f<?7W*W, videaijfamatio.
De judicio prxlationis 8c concurfus inter creditores, vide

concurfusjudicium.
De vetere ordine judiciorum apud Romanos, 8c vete-
resHoliandos. f. 1.39.8041»

De judiciodecemvirali. _ f-'v39.

Intra biennium criminale, civile intra trienninum fi-
niendum, 8c quid olim obtinuerit? an adhuc ho-
die biennium fervetur in criminalibus ? f. 1.

Sl'

Qux caufx etiam jure novo intra brevius tempus
quam biennium aut triennium finiendx fint ? f.

i.f4.

Biennio vel triennio a. litc ccepd lapfo perimitur tota
caufa, nonfolalitisinftantia. <•.- ^ f-«.ff',
Quid jure fanonico, 8c quid moribus hac in par-
t<* obtineat ? Lites generaliter quancociusterminan-
das funt, prxcipue „ fi peregrinis jus dicendum fit.

f.i.ftf.

t.ao.1•

JuridicHS.

|3solSciojundid.

JttrifconfuWt.

De fuccefiione Jurifconlultorum Romanorum. 1. 2.

Defedtis Jurifconfultorum. 1.2.8.

Jurifeonlulti olim diftindti a caufarum oratoribus. 1.

9»

Jurifconfulti non xque inomnibus jurispartibus peri-
tierant. 1.2.9.

JurifdiBio.

Quidfit jurifdidio infenfu anguftiorc vel latiore? qui
eamhabeant, quinon? 8c in quibus jurifdidtioa no-
tione diftinguatur. 2.1. 1.

Quid fit voluntaria, quid contentiofa jurifdidtio ? 8c qu»
interutramque differentix fint ? 2.1.3.

Sunt plures adtus mixti, qui proprie nec ad volunta-
riam nec ad contentiofam jurisdidtionem referri
pofiunt. 2.1.4.

Quid fit jurifdidtio civilis, quid criminalis ? 8chancju-
reRomanonotam effe. 2. i.f.

Quid fit jurildidtio ordinaria, quid extraordinaria feu
legitima ? 2.1.6.

Exempla jurifdidtionis extraordinarix. Qiiidfit, jure
niagifiratusaliquidcompetere? quidexadverfocom-
petereexlege. ₂. ,.6.

Quid fit jurifdidtio propria , quid demandata ? 2.

1. 7,

Quibusjurisdidtiomandaripofiit. 2.1. 7.

Quales jurisdidtionis adtus demandari pofiint, quales
non? 2.1.8.

An criminalis jurisdidtio alteri potuerit demanda-
ri in cafu abfentix, 8c cui tunc fuerit mandanda.

2.1.8.

An 8cin cafil infirmitatis? 2.1.9.

Non tantum jurisdidtiocriminallslegisjulixdevi, fi-cf
8c alia quxcunque in caiu abfentix aut infirmitatis
mandaripoteft. 2.1.10.

Jurisdidlio mandata non poteft iterum alteri per man-
~ datarium delegarij qua occafione explicatur l.f.C. de
judiciis. 2.1.11;

Si tamen alicui a Principe fit mandata jurisdidtio,
_; is eam alteri mandare poteft, 8c qux fit ratio? 2.

I.I2;

Mandata jurisdidtio non datur a lege fed confirmatur.

2.1.13.

Quid fit jurisdidtio prorogata. Videprorogatio.
Jurisdidtioni cohxretimperium. Vide Imperittm.
Jurisdidtio 8c imperium mixtum natura differunt; 8c
cur quxdam adfcribanturimperio, qux alibi dicuti-
tureffe jurisdidlionis? z. 1.43.8C44.

Jurisdidtio hodie eft quid patrimoniale; dividitur ia
altam , mediam , 8c bafiam. Quibus remediis juris
deiendatur , 8c qui de ea prolixius fcripferint ? 2.

4f-

Extra territorium jusdicenti,autiis qmin territorio non
funt nec bona ibi habent, impune non paretur, 8c
tunc apparitori ejus vim inferenti jurereliftitur. 2.

1 • 46.

Quibus in cafibus quis in alieno territorio exerceat juris-
didtionem, prxcipueconfentienteiftiusterritorii ma-
giftratu. 2.1.47.

Non poteft judex excedere terminos fux jurisdi-
dtionis certa quantitate circumfcriptos ; 8c fi dc
majore judicaveric quantitate, fententia non va-
let ufque ad fummam concurrentem. 2.1.48.

Quidjuris, fi pluresquantitatespetantur, qux fingulx
jurildictionem non fuperant, coacervatxexcedunt?

2. 1.49.

Nemo fibi vel fuis jus dicere debet.ac ne collegia quidem
privilegiata. ' 2.1.yo.8c f. 1.1.

Nifi adverfarius confentiat; vel prxtor definiat, an
fua iit jurifdidtio ; vel quxftio fit de jur/sdidtione
voluntaria; vel Principi lis cum alio intercedat. 2.

i.fi.

An judex muldtare pofiit eos,qui ipfi qua judici injuriam
fecerunt? f. 1.2.

Par in parem non habet imperiumautjurisdidlionem,
cxceptisquibusdamcafibus. 2.1. f 2;

-ocr page 1027-

I N D E X.

Quid jurisj ii magiftratus major in alterius magiftra-
tus dignitate minoris territorio litigetautdelinquat.

2. I • f2.

Quid juris , fi uiuis ex pluribus ejuflem territorii j
toparchis in territorio communi dclinquat ? 2. '

Si inter duos Bailiivos conhnes de jurisdiftione
lis iit , au iuo an publico fumtu litigent. 2. 1.

Q110 modoprobctur jurifdiftio. 2. 1. $-3.

Ccilat jurisdiftio morte ejus cui concefTa, 8c morte
mandantis ii mandataiit, nifi iit jurisdittio patrimo-
nia-lis. 2.1.5-4.

Finitur etiam lapfo tcmpore ad quod concefTa , Sc
abdicatione ex confenfu Principis fadta. 2. 1.

AncefTetrevocationeconccdentis? 2.1. f f.

An Sc quo uique privandus iit jurisdictione, qui ho-
die fua patrimoniaii jurisdidione gravit.er abutitur?

i.i.ff

An extinguatur prcef:riptione. 2.1.56.

Cujus jurisdi£tionis iit reilitutio in integrum ? 4.

1. 2.

Jurifpruihntia.'
Jtirifprudentia, cur dicatur divinarum Sc huni3narum
rerum notitia ? 1.1.4.

Aurcctedicatur philofophia. 1.1.4.

Jhs.

Quid iit jus Sc quotuplex ? ex quibus praeceptis
colleftum ? quid publicum quid privatum. ». 1.

11.

An Sc quando jus per allegantem probaridcbeat? 22.

3. 8.

Dc ITiftoria juris. 1.2.

Jtts civile.

Quid iit juscivile. 1.1.20.

Quid iit jus civile origine? quid comprobatione? 1.

1. 20.

Jus gentittm.

Quid fit jus gcntium. 1. 1. 18.

Quid fit jus gentium primacvum 5c fecundarium ? 1.

1. 18.

AnScquoufquedcturjusgentium. 1.1. iS.

Jus gentium conjundtam debct habere re£tam ratio-
nem. 1. 1. 19.

Jus gcntium aliquando appcllatur jus naturale. 1. 1.

<9-

Jus naturah.
■Quid fit jus naturale 1.1.12.

Non omne qtiod brutiscum hominibuscommuneeit,
juris naturalis cft, fcd demum , fi ratio concurrat.

> 1.1.13.

An dc-turjusnaturale. 1. 1. 14.

Quoduam iitprimum jurisnaturalisprincipium acfun-
damentumSc quomodoindeca, quxjurisnaturalis
funt, educantur? 1.1.15-.

Jusnaturaleeftimmutabile. 1. i.ifi,

Quandojusnaturalefitmutabile. 1.1.17.

Jus Romanum.
NeceiTitas addifcendi jusRomanum. 1.1.3.

Jus Romanom utlocum habeat, quxjuradeficerede-
beant? 1.1.2.

Quando ne in fubfidium quidem ad jusRomanum re-
currendum fit. 1,1.2.

DejureJuftinianeo. 1.2.3.

De jure poft Juftiniani tempora condito. 1. 2.

Jus Canontcttm.
Jus canonicum ut locum habeat, quse jnra nunc de-

beantdeficere.
DecompofitionejurisCanonici. 1.2.4.

Jus feudale.

Decompofitione jurisfeudails. 1.2. j".

Jus dicenti non obtemperare.
Quis dicatur non obtcmperare jus dicenti 2. 3.

Quo modopuniatur jure civiliSc moribus quinotiot;.
temperat jus dicenti i 2.3. 1.

Adfio in fadtum contra eum, qui jus dicenti non
Obtemperat , non popularis icd privata eft. 2.

Ut puntatur , qui jus dicenti non obtempcrat, auc
non paret mandatis poenalibus, non anxie inqui-
ritur, an jure an injuria judex quid pra:cepcrit.

jtts /« re.

Quotuplex fit jus in re, Sc qux inde nafcantur aSioncs ?

5". 2.1.

JuJJus.

Qiiid fit a£tio quod juilu? fuflicit ratihabitioSc tacitus
confenfus. Quibus in cafibusceflet ? Concutrcrepo-
teit

mandati adtio. 15-. 4.1 •0'feqqt

Jufiitia.

Curper voluntatem definiatur ? 1.1. 7*

Cur dicatur conftans £c pcrpetua ? 1. 1. b'.

Divilio juftitix in commutativam St diftributivam. 1.

Qualisinutraqueproportiofcrvetur, anarithmeticaan
geometrica? 1.1.9.

Diviiio juftitix in expletriccm & attributricem , Sc
qux fpecies ad utramquc rcducendx iinc? 1. 1.

1 o.

Juftitium

Quid fit Juftitium ? 2.12. 1,

Jusjurandttm calumnis.,

Vide calumnia.

Jusjuranthtm in litcm.

Jusjurandum in litem duplex eft, aliud veritatis, aliud
affedtionis. In quibus rebus , cx quibus caufis, Sc
in quibus adionibus jusjurandum veritati«locum ha-
beat? Quidjuris, fiis, cui.judexiddetulit, jurarc
nolit? 12.3.1.

Quid fitjusjurandum inlitem affcdionis ? Locuseinon
eftobculpam levem. 12.3.2.

Defertur jlfolojudice, aftoridomino, vclquifuo no-
mine litem cft conteflatus. An & tutoribus incau-
sipupilli? An rnatri, fi ca tutrix fit? An hcrcdi-
bus? Quid , fi is, cui dcfertur , jurare declmct?

12.3. 3.

Juratur contra cum , qui dolo non rcflituit, auC
exhibet. An contra hcrcdem ejus ? Et quid, fi
ipfe heres dolum fecerit/ AnSccontra fidejuflorcs?

12.3.4.

Defertur in judiciisbonxfidciSc arbitrariisin rem autiu
pcrfonam , quibus de reftitucndo vcl exhibendo agi-
tur ; non in iis, quibus de tradcndo , vel de fo-
la indemnitate agiturj necin ftridti jurisaftionibus.

1:2.3.5.

In infinitum juraripotcft. An judexpoflit taxationcni
adjicere? An in minus damnare, quam juratum?
an poft fententiam xilimationis eandem minuere?

■■'■ '■•■■■ ■ •'■■' ■ '"12. 3". <5.

Anei, contra quem juratum, adiiones cedendxiint?

12.3.7.

An, 8c quo ufque, nofttis moribusj jusjurandum in Iitcm
locum habcat ? ₅ 12.3.8.

Juijuranditm.

Quid fit jusjurandum ? quid jusjUrandum corporalitcr

■ praftitum > 12.^.1.

An procurator mandato inftruftus jurare poflit ii»
animadomini, jurecivili, canonico, Sc hodierno?

12.2.1.

Per Deum jurandum 3 de jurejurando improbatx re-
ligionis prxftito veldelato: dejurejurando per caput,
per falutem fuam aut liberorum , aut Principis, Sc
de pejerante pcr Principis venerationem , ac ob
idmajeftatis crimen non committente: deafTcrtio-
ne folenni anabaptiftarum , quse jurisjurandi loco

De veteri moreritfcqucjurand*,

eft.

12.2.2.
12.1. 3".

-ocr page 1028-

I N D E X.

Dc jurcjarando promifforio. Si illud conventionibus
appofitum fit , fecundum jus civile fequitur natu-
ramaftus, cuiapponitur- 11.2.4.

An, Scquatcnus, jusjurandum promifforium jureca-
nonico & moribus fervandum fit? maxime, fi ap-
ponatur negotiis, quae lege vel coniuetudinerepro-
bataac vetita funt. n.i.f.

Quid, fi jusjurandum dolo vel metu interveniente in-
terpolitum fit ■ 8c de laxatione jurisjurandi per magi-
ftratum. 12.2.5-.

Quid juris, fi filiusfamilias jurejurando rcnunciaverit
fenatuiconfulto Macedoniano ? 14.6. 10.

Si jusjurandum fit appofitum a&ui, qui mere dependet
avoluntate jurantis, Sc juransconrraprimuma&um
veniat, adtus fecundus juramento contrarius ratus
eft, etiam ipfo jurecanonico,- & qui teffamento ap-
pofuit jusjurandum de eononrevocando , fi tamen
poftea revocet, poftrema voluntas effeftum habet.

12. 2. 6.

Quid fit jusjurandum affertorium in gcnere ? quid
voluntarium , judiciale , ac neceflarium 12. 2.

Quj poflint vel non poflint deferrc voluntarium Sc
judiciale? ubi de tutoribus, & an hi decreto indi-
geant ? item de procuratoribus, civitatum defen-
iuribus , magiftrisfocietatum , unoexpluribushere-
dibus , pupillis, prodigis , poft biennium exce-
ptionem non numerata: pecuniae opponentibus ,
jusjurandum jam a fe delatum revocantibus, fer-
vis , filiisfamilias , infamibus , minoribus. 12.

2. 8.

Quibus dcferatur? an 8t quatenus impuberibus, fer-
vis , heredibus , procuratoribus 8c defenforibus?

12. 2.9.

Delatio jurisjurandi locum habetin aftionibus civilibus
in rem 8c in perfonam, five rei' perfecutoriis, five
poenalijpusSc infamantibus. An 8c in aitione inju-
riarum? Aninpopularibus? aninquxftione.utrum
mulierpra:gnansfit; velannuptixautfponfaliainter-
cefferint? An in criminalibus? anhodieincaufisin-
famantibus? 12.2.10.

An deferri poffit ab aftore vel reo poft tcftimonio-
rum publicationem 8c probationum ulteriorum re-
nunciationem ? 12.2.11.

An delatio fieri poflit per eum, qui in fcrecepitpro-
bationern i quive nihil omnino ex fuo latere pro-
bavit? 12.2.12.

Delatum ab eo, qui de calumnii juravit, prxftan-
dum aut referendum ea forma, qua delatum, nifi
aliud excausa judexarbitretur. Necopus, utrcfe-
rensdecalumniajuret. Situtordetulerit, relatumfi-
bi prarftare tenctur. 12.2. 13.

Rcferri nequit, fed prsftandum, fiis, cui delatum,
illud jam acceptaverit, vel folus autmcliusfciatid,
dcquo jurandum. 12-2.14.

Nec pra:ftandum nec referendum quod delatum, fi
deferens de calumnia jurare nolit; vel delatio ali-
qua ex parte vitio laborct; vel jam plenepereum,
cui defertur , probatum fit ; vcl is plenam ofte-
rat per inftrumenta aut teftcs probationem. 12.

Qtii •jusjurandum delatum nec prseftare nec re-
fcrre vult , vidus recedit, fed appellarc poteft.

12. 2. 16.

An is, cui delatum eft, petcre poflit dilationem ad
deliberandum ? An is , qui detulit , delatum
fed necdum pra:ftitum revocare poflit ? An is,
qui exprefle vcl tacite recufavit alterutrum facere,
poftea cx poenitentia poftit prxftare vel referrej

12.2.16.

Quid fit aflio in fadlum ex jurejurando? eft in fim-
plum, licet negotium, de quo juratum, ex infi-
ciatione in duplum fit. Non eft nova a£tio , ied
adjeiStitia qualitas adtionis in remaut in perfonam,
cujus Sc naturam imitatur, nec novationem conti-
nct. ' . 12.2.18.

Jujjurandum jurantietiamaocet_; «t convcniri pofllt
ex negotio, quodintercefliffejurat: quodexemplis
docetur. 11.2. 19.

Jusjurandum aliis, quam inter quos eft prxilitum,
neque nocet neque prodcft; quod exemplis decla-
ratur. 12.2. 20.

An jusjurandum debitoris principalis profit fidejuffo-
ri, 8c vice vcrsa? An jusjurandum unius rei de-
bendi aiterireodabendi? Andelatumabunocreden-
di reo , 8c pcr debitorcm prxftitum , noceat al-
teri reo credendi agere volenti ? An vice vcr-
sa, quod unus debendi reus detulit, pra:flitumab
adrerfario , noceat alteri debendi reo ? 12. 2.

21.

Jusjurandum ftri£tam recipit interpretationem , ne
cxtendatur ultra rem autcafum, de quo juratum
eft. Quid juris , fi alia a£tio intentetur, fed qua
quasflio eadem ventilatur , qua: in a£tionc prioriin
qua juratum eft ? 11.2-2!.

Pro prseftito habetur jusjurandum , quod abillo, qui
detulit vel retulit, remiiTum c-ft ei, qui id jamlu-
fceperat. Qujd interiit inter remiflionem jurisju-
randi adhue prseftandi, 8c ejus quod jam prscftitum
eft ? 12.1.23.

Habetur 8c pro prceflito , fi is, qui illud libi dcla-
tum aut relatum fuiceperat , mortuus fit ante-
quam prseftaret : lecus, fi praeftare recufaverit.

ii, 1.24.

Jusjurandum voluntarium 8c judiciale praeftitum re-
fcindi nequit per appellationem ; nec propter
inftrumenta noviter reperta ; nec pcrjurii pra>
textu , cujus ratio 8c reftridlio explicatur. 12.

2. 2f.

In omni delationevel relatione jurisjuranditacita con-
ventioeft. 12.2.25-.

Recenfentur plures cafus ac caufe, quibus jusjuran-
dum voluntarium ac judicialejampraftitumeffe&u
caret. 12.2.26.

Jusjurandum neceffarium quidfit? in quibuscaunslo-
cum habeat ? An in criminalibus ? An hodie in
infamantibus? An, fi ex crimine tantum civiliter
agatur ad posnam pecuniariam ? An 8c in adtione
injuriarum adpoenamautpalinodiam? An8cincau-
fis fraudaticeniusacimpofitionum publicaruni? 12.

2. 27.

An 8c, ii de confuetudine probanda quxftio fit ? 1.

3-33-

Quando causa dicendafit dubta, ut judcx jusjuranduai
deferrepoflit? 12. 2. 28.

Deferrepoteft judex jusjurandum , Iicet neuterlitig.tn-
tiumidpetat; etiam poftconclufionem incausa. Ar-
bitrio judicisrelinquendum , an illud a£tori, anreo,

12.1.29.

deferri debeat ?

Quibus in cafibus fuppletorium dcferri nequeat ?
non ad probandam prsefcriptionem , aut con-
fuetudinem , aut fanguinis proximitarem ; nec
ad fupplendum folennitatum defcdtum. 12. 2.

29.

Praeftandum ea forma, qua delatum, citata adversi
parte. Nec refcrri poteft ; ac judicandum con-
tra eum , qui jurarc detredtat : appcllari tainen
a condemnatione poteft; 8c peti relciflio jurisju-
randi propter inftrumenta noviter reperta. 12.

2. 30.

Moribus hodiernis jusjurandum a parte partidelatum
non prjeftatur, nec quisquam prseftare vel referre co-
gitur, nifi intervcniat judicisdecretum. Nectamen
ideoomne jusjurandum, quantumadeffc6tus,nunc
neceffarium eit. 12.2. 31.

Qux fit perjurii poena jure Romano ac moribus ?
An pcenis gravioribusafliciendi, quitantumadpe-
jerandum fe paratos profefli funt, aut errore peje-
rarunt ? Et ex quibus prsfumi poflit, dolumaper-
jurio abeffef 12.2.32.

L.La-

-ocr page 1029-

I N D E X.

Lapides.

Lapides 8c lapicidinx quo ufque contineantur in ufu-
frudu fundi ? 7.1.24.

Laudimia.

De laudimiis , maxime nomine emphyteufios fol-
vendis , varias qua:ftiones, vide in verbo emfby-
tenfis.

An duplicata debeantur Iaudimia fi fiat retradtus con-
vcntionalis? 18.3.7.

In retra&u legali femcltantumlaudimiaaliaque onera
debentur. 18.3.29.

An retrahens folvat laudimia aliaque onera, a qui-
bus emtor ex privilegio perfonali liber erat? 18.

3- »9-

An Iaudimia, dominis direftis pro venditione foluta,
reftituendalintperdominum diredtum , cum vendi-
tioobenormem laefionem refcinditur ? An iteratofol-
venda pro refolutione contradtus ? An emtor laudi-
dimia, quxrepeterenequitabeocuifolvit, repetere
poftitabipfo venditore? iS.f. 9.

Lijio enormis.

Vide refcijfio venditionts.

Legttlis hypotheca.

Legalis hypotheca nafcitur, licet non fit adlis publicis
infinuata , nec quandragefimoe folutio requiritur.

20.1. 11.

Legalis hypotheca fifco competit in bonis adminiftra-
torum , 8c eorum quibufcum contraxit, 8c ci-
vium pro tributis; quod Sc civitatibus datum, fi tri-
bur^ igant ex Principis conceftione. An&cpubli-
cani pro exadtione tributorum ac vedtigalium hypo-

* thecam habeant? 8cquamdiu fecundum moresHoI-
landia;? 20.2.8.

An fifco pro muldtis ac pccnis in bonis delinquen"
tium hypotheca aut perfonale inter chirographarios
privilegium competat , an magis fifcus omni-
bus chirographariis poftponendus lit ? 10. a.

An 8c quo ufque fifcus hypothecam legalem habeat, cum
in jusprivatifuccedit? 20.2.10.

Pupillis hypotheca lcgalis competit in bonistutorum,
curatorum , vitrici quem materfuperinduxitnon rcd-
ditis rationibus. An 8c moribus in bonis mulicris,
quam tutor poft fufccptum tutelx officium uxorem
duxit ? 10.2.11.

An in bonis protutorum , adtorum tutori adjundtorum ,
procuratorum , 8c eorum qui pupilloruin negotia ex

20. 2.12.

amicitia "efferunt?

An hoc jus competat furiofis, prodigis, mentecaptis,
debilibus, mutis, furdis? 20.2.13.

An pupilli 8c fimilcshocjushabeantinbonis magiftra-
tuum, cum fubfidiaria agunt adtione ? An in bonis ex-
ecutoris tcftamenti pro legatis 8c fimilibus ? An in bo-
niscuratorisbonisdati, li creditores fint ? Aninbo-
nis eorum, quibufcumpupillicontraxerunt? Sieo-
rum nomine contraftum fit ( op Wees-kamers recht,)
quamdiu tunc jusilludduret? Aninbonisheredum
tutoris? 20.2.14.

An pupilli in rem fua pecunia emtam habeant legalis hy-
potheca: jus pro pecunisedebitsereftitutione ? 20. 2.

A,n £c in bonis tutons pro lis, qux tutor ante delatam tu-
telam pupillis, autillisquibushiheredesextiterunt,
vel etiam durante adminiftratione, fed alia ex causa
«cepit debere? Anproufuristalisdebiti, acimpenfis
litis, in quas tutor ex adtione tutelje damnatus eft ? Et
quid.fi tutor debitor cum reliquis pupilli tutoribus de-
bitum novaverit ? 20.2.16.

Ex quo tempore pupillis incipiatcompeterehocjusle-
galis hypothccx ? 8c quid juris , fi unus diverfas

" tutelas diverfis temporibus delatas geflerir? 20. 2.

'7-

An jus hypothccx Icgalis pereat pupillis per ratio-
num readitionem , fi reliqua necdum reftituta

fint, fed ufursc reliquorum perceptx ? 23. 2.

18.

Tranfit hoc jus hypothecac legalis ad hercdestutorum.

20. 2. 18.

Tempore Pandeftarum legalis hxc hypotheca pupillis
non competiit, fed demum poft indudta fuit. 20.

2.19.

Mulieri , fponfce , 8c uxori putativx competit hy-
potheca legalis pro dote, 8c paraphcrnis; ac ma-
rito pro obtinendd dotc promifsl , 8c recuperan-
da donatione proptcr nuptias. Quidmoribus? 20.

§ 2.20.

Mulier hanc hypothccam legalem transmittitad herc-
des. 20.2.18.

Legatarii habent legalem hypothecam in bonis defun-
dti non heredis. Qux iftius hypothecxvisfit? hu-
jus pignoris caufa jurc fingulari dividua eft. 20.

2.21.

Si teftator diverfis temporibus alia atque alia lcga-
ta reliquerit, vel alia pure alia fub conditione, al-
ter alteri in hypotheca legali non prxfertur. 20.

2. 22.

Competit hypotheca legalis inbonis vidui vel vidux pro
reftitutione relidtorum fub conditione viduitatis.

20.2. 23.

Item liberis prioris thori in bonis parentis binubi pro rc-
bus, qux in poenam fecundarum nuptiarum adlibc-
ros primi thori redire debent. Uti 8c pro bonis paren-
tis defundti, aut a Ifnea parentis defundti profedtis,qux
parens fuperftes adminiftravit; imo ex moribus etiam
aliquando in bonis vitrici aut novercx. Nonprocx- »
teris adventitiis? cujus tamen contrarium moribus
verius. 20.2.23.

An libcris pereat jus hypothecx Iegalis pro bonis parentis
dcfundti in bona fuperftitis , fi mcdiante tranfadiione
( by uytkoop) certa pecunix quantitas promifla fit ?
Et quid juris, fi, cum parensfuperftes omne xrisalieni
onus in ferecepiftet, liberipartemonerisfolvcrepcr
creditorescompulfifint? 20.2.24.

An legalishypotheca competat civitati, ccclcfiis, piis
locis, in bonis adminiilatorum? An focietati Indisc
Orient. 8c Occidentalis ? An pagis 8c vicis in bonis eo-
rum, quibuscommiferuntcxadtionem corum , quse
dicuntur Morgengelden & Molegelden ? 20. 2.

An 8c in bonis eorum , quibufcum civitas autecclefia
contraxit ? Et quale jus civitati hac in parte datum iit ?

20. 2. 26.

Dominus diredtus 8t dominus antiquus pro canone, fo-
lario, cenfu, habethypothecam legalcm in fundurn
emphyteuticum , fuperficiarium, cenfualem. Ar-
gentarii in militam fuis nummis creditis emtam.

20.2.27.

Crcdentes in refedtionem xdium hypothecam ex le-
ge habent in ipfas xdes. An 8c fabri pro merccde
operarum? Quid, ficreditum, fed in refedtionem
non impenfum ? Quid , fi impenfa non ex necefti-
tate fed utilitatis aut voluptatis causd fadta fit ?

20.2. 28.

Quid , fi creditum fit in domus emtionem , autxdium
novarum exftrudtionem ? Quid, fiin aliarumrerum
meliorationem, reparationem, autemtionemr An
non tunc retentio rcrum competat, fi adhucpofti-
deantur? 20.1.28.

Non jurecivili, fed moribus, hypothccam legalem
habet, qui credidic in navis refedtioncm- 20.

2. 29.

Habent 3c domini, quorum merccs urgente necefli-
tate per magiftrum navis diftradtxfunt, in ipfa nave,
focii nautici in navcScmercibuseavedtispromercc-
dedebita, 20.2.30.

Competit etiam univerfitati agrorum pro impcnfis in
refedtionem aggerum, molendinorum, 8tc. Redem-
tori pro lutro in bonis ejus,quem a Turcis aut Barbaris
aliisredemit; iliis quifuam partem focietatis Indicx
venditam transfcripferunt, in ipfa illa partepro prctio
necdum folutosinfolatoribus ( bleekers ) pro merccde
dealbationisinlineis, 8cc. 20.2.31.

***** An

-ocr page 1030-

I N D E X.

An jus pignorisnafcaturexarreftoreiautperfonx? Au
ex agnitione cliirographi in judicio?An ex fententiarEt
cjuid juris, fi pignora judicati exfequendi causdcapta
fint? 10.1.31.

An domino rei furto ablatac in rebusfuris,pro xfiimatio-
ne, vel in rebus ex pecunia furtiva ennis ? An focio in
bonis focii pro eo quod reliquisfociis jurefocietatis
debitum ? An ei, cui annuus reditus excertofundo
praeftandus venditur, fi fundus fpecialiter obligatus
non iit? io. i. 3 3.

Cujus loci Ieges ipeftandcefintinquxftione, anlegalis
hypoth^ca competat in mobilibus Sc immobilibus.

20. z. 34.

Legati.

A n Ec quatenus jure gentium inviolabilcs fint. 1. 1.18.

Lcgati an obligentur legibus loci in quo legationis causa
morantur. 1.3.12.

An £c legati civitatum autprovinciarum Fcederati Bclgii
ad collegiageneralia. 1.3.12.

Qux pcenae violantium legatos ? i. 8. 7.

An arreftari pofiint legati cxterarum gentium ? 2.

4.43.

An delegati ad Foederata Belgii uniti collegia fifti pofiint?

2.4.44.

Anlegatusconftitucnsid , quodin provincia debet, Ro-
mie tempore legationisaffionedeconflitutapecunia
con veniri poffit ? ¹3 ■ S•¹3 *

Legatus proconfulis.

Proconful adjun&um habuit legatum , cui mandabat
jurifdi£tionem , nec alteri mandare poterat. 1.

16. 3.

An legati proconfulis propriam habuerint jurisdiftio-
nem, 8c eam fuo noiiiine exercuerint, an nomine
proconfulis? 1.16.4.

Legati proconfulis non habuerunt jurisdidlioncm crimi-
nalem. 1.16. f.

Apud legatum proconfulis manumiftio, adoptio,8c fimi-
les a&us voluntariae jurisdiftionis expcdiri potuerunt.

1.16. 6.

Legattts C&faris.

Legatus Caefaris habuit jurifdidiionemcriminalem. 1.

16.f.

Leges.

De necefiitatelegum. 1.1.1.

Decompofitionelegis 11. tab. 1.2. 1.

Quidfitlex. 1.3.2.

Curdicatur delithrum qu& fponte vel ignorantia, contra-
huntur coercitio. 1. 3. 3.

C ur dicatur communis reipublic&fponfto ? 1.3.4.

Lex debet efle jufta 8t generalis , licet ratio Je-
gis non xqualiter in omnibus civibus militet. 1. 3. f.

Lcx non eft irrationabilis, licct prima rario Iegis ignore-
tur. 1.3.6.

Lexdebetefteperpetua. 1.3. 7-

Lex non facile mutanda eft. 1.3-39.

Lex ceneis tabulis incidi folita. • 1.3-7.

Debet efie lata ab illis, qui juris condendi poteftatem ha-
bent. 1.3.8.

Debetefiepromulgata. 1.3.9.

An lex pafiim promulgataexceptounoloco, obligetin-
colasiftiusloci. 1-3. 10.

Lcx promulgata quidem, fed nunquam ufurecepta non
habetvimlegis. ''3-4¹'

Quo ufque 8c quamdiu fubditiacadvenxpercertiloci
Icgem obligentur ? 1.3.11.

An 8c quo ufque legati, acdelegatiadcollegiageneralia
Fcederati Belgii. 1.3.12.

An ftudiofi ligentur legibuslociin quaftudiorumcaufa
morantur? 1.3.13.

Quo refpcdtu legtfs fuadentes 8c permittentes habcant
vitnlegis. 1.3.14.

An 8c quo ufquePrincepslegibusfoIutusfit, 8c iegibus
tamenvivere velit ? 1.3. if.

Quod contralegesgeftumeft, quandoipfojurenulluai
fit, quandonon? 1.3.16.

Leges acJfutura.non prxterita ncgotia pertincnt, quan-
doquc etiam ad prxterita. ¹ - 3 •¹7-

Interpretatio Iegis; vide interpretatic.

Abrogatiolegis, vide abrogatio.

Qui dicit legem abrogatam, aut nunquam ufu receptam
fuifte, idprobaredebet. 1.3.40.

Quofcnfu verum fit, ceifante rationelegis ceftarclegis
autdifpofitioncm ? 1.3.43'.

An una civitasnegligentiaautnonufupoffitfcfubduce-
re obligationi legis aut edidti generalis totiuspopuli
territorii ? 1.3.42.

Cujus loci ieges in judicando obfervandxfint ? 8c quid,
fi pendente litevelappenationelexpernovamlegem
abrogetur? f. i.j-i.

Legiflatores, qui primi fuerint apud gentesplerafque
antiquas. 1.1.1.

Qui condant leges in ftatu monarchico, ariftocratico,
8c democratico ? 1.3.8.

Legitima perfona [landi in judicioi

Videjtidicium»

Legitima.

An liberi fideicommiffo gravati prxter legitimam
etiam Trebellianicam deducant ? vide Trebelliani-
ca.

Si padtis dotalibus fit definitus fuccedendi ordo ,
ut conjux fupcrftes defundto fuccedat , parenri-
bus conjugum pacifcentium fuperftitibus falva de-
bet efielegitima, ubi leges eos ab inteftato vocant.

Quid , fi parentes ipfi talibus padtis dotalibus fubfcripie-
rint, nec tamen nominatim iegitimse renunciaverint ?

f.2.39.

8i padto dotali definitum fit, liberis ex matri-
monio nafcituris ac fine prole decedenti:;as , bo-
na redire debere ad latus, unde provenerunt ,
nulla fuperftiti conjugi ex liberoium bonis le-
gitima aut Trebellianica competit. j-. 2.40.

Quidjuris, fi defignatitabulddotalifucceflores, fidci-
commifto ulteriore gravatifint; vclipfisliberisalie-
natio interdida? f.2.40.

Si Iiberi teftamentum condidcrint , 8c ita ordinem
fuccedendi tabulis dotalibus comprehenfum infu-
per habuerint, parenti fupefftiti legitimam rclinquc-
re debent. f. 2.41.

Si parentes, autliberi, autfratresftatutoexclufifinta
fucceflione ab inteftato, non habent qucrelam, fi tc-
ftamentoprseteritifint. f. 2.42.

Quid fit legitima? an hereditatis, an potiusbonorum
pars? f-*-44-

In quo confiftat utilitas fuperioris quxftionis ? j. 2.

4 f-

Quota portio fit Iegitima?8c an etiam jure novo in paren-
tibus8cfratribusau£ta? 5.2.46.

Si dequantitatelcgitimxftatutavarient, cujuslocifta-
tutum fpedtandum fit ? f. 2.47.

Si parentes una cum filiis fuis defundli fratribus fucce-
dere debeant ab inteftato filio fuo, 8c defundtusex-
traneum heredem honcftum inftituerit, quota tunc fit
parentum legitima? f. 2.47.

Qux fit nepotum legitima, fi illi, patre medio mortuo,
fuccedantavo? f. 2.48.

An exheredatijufte, velrcnunciantesquerelse, velfta-
tuto exclufiafucceflione, numerum liberorum au-
geant ad id, ut legitima magis femis qUam tricns fit ?

f.2.49.

An hi numeruin liberorum augeant ad minuen-
dam legitimam 5 feu , cum quatuor funt Jibe-
ri, 8c ex his unus exclufus, tres in legitima infti-
tuti, an tunc finguli trientem trientis, an trientem
quadrantisprolegitimapercipiant? f. 2. fo.

In ineunda ratione legitimx fpedtandum mor-
tis tempus. yivo patre liberi non petunt le-
gitimam , licet pater bona prodigalitate difli-
pet i ne fub obtentu quidem alimentorum. f.

l.fi.

Pofito ftatuto , ut filia: liceat renunciare hereditati
patcrnie accepta dote non minore quam cft legiti-

ms,

-ocr page 1031-

I N D E X.

nn, filia renuncians poft acceptam dotem tempo-
re renunciationis congruam , re<3;e petit poft mor-
tem patris fupplementum ejus, quod deeft legiti-
mje, ubi medio tempore creverunt opes paternje.
* .. . f.i.fi.

An is , cui legitima debetur , etiam fru£tus legiti-
mx a morcis tempore petere pollit ? f. z,

An Iegitima augeatur , fi hereditas poft mortem
augeatur ex causa mortem antecedente ? Quidjuris,
fi augeatur exnovacausa? 8c quid fi rerum heredita-
riarum pretiacreverint ,agri alluvioneaudtifint, 8cc.

f.2.f4.

An legitima minuatur , diminuto poft mor-
tem patrimonio ? 8c quid juris , fi res heredita-
r!a: mortaiitate , chafmate, ruina, edacitate flu-
minis perierint , aut deteriores redditse fint ? 5-.

2. ff.

Qua: fintdeducendaexhereditate, antcquam legitimx
ratio ineatur ? an 8c bona ex fideicommiflo reftituen-
da ? f. 2.j-<5.

An 8c deducenda prius , qux jure primogenitu-
ra: aftc£ta cedunt foli primogenito ? prsecipue ,
an feuda ? 8c quid Ultraje&i obtineat. ? f. 2. 57.

8c 60.

£i confuetudo ferat, ut fcudi novi emti pretium fratribus
conferatur, an pretium pro rata augeat legitimam ?

r.i.fS.

Si pater plenam de feudis antiquis difponendi licen-
tiam impetraverit , 8c tunc illa vel primogenito
vel natu minori , vel extranco legaverit , feu-
dum connumerandum quaii allodium ad augen-
dam legitimam : 8c , ii primogenito ipfi le-
gatum lit , ei imputatur in legitimam. j". 2.

f9-

Cur feuda Hollandica , vulgo hereditaria didta ,
non profint ad augendam legitimam ? j. 2.

60.

Ultrajefti feuda , Scomnia alia jure primogeniturseaf-
fefta, fimul cornputanda cum ca:teris rebus, ut le-
gitimse ratio ineatur. Etquiddeemphyteufiillicob-
tineat? 5-. 2.60.

In legitimam imputanda omnia illa, qua: 8c conferen-
da; dos, donatio proptur nuptias, militia, 8c alia
plura. y. 2.61.

Non imputanda in legitimam , qua; parens fecun-
do conjugi reJiquit contra /. bac edittali 6. C. de
fecnnd. nupt, fi ea ceflerint liberis primi thori ?

5-. 2. 62.

An in legitimam imputentur feuda in Hollandia 8c
Ultrajedti ? An 8c legata ac prselegata ? 2.

6 2.

Legitima fine ullo onere relinquenda.Qux oneris appel-
iatione veniant ? Quid ii de fadto onus fit appofitum ?
Quid ft appofitum fit bona mente exemplo exhereda-
tionis bona mente fadta:? f. 2.63.

Si liberi in nud2 proprietate , uxor aut extraneus
in ufufruftu omnium bonorum inftitutus fit ,
adhuc falva eft plena proprietas iegitima:. f.

2.64.

Quid juris , fi eledtio liberis fit data , an legitima
liberii, an nuda proprietate, vel nudo ufufrudtu bo-
norum omnium , vel plenaproprietatefed cum one-
re univerfalis fideicommifli, velint contentiefle? 5-.

2. 64.

Quid juris, fi fecundum moreshodiernosparentesfibi
invicem bonoruni omnium ufumfru£tum legent,
cum onere alendi libcros, donec ad legitimam xtatem
pervcnerint? j\2.6f.

Legitima relinquenda titulo inftitutionis. Et quid
moribus noftris hac in parte obtineat ? f. 2.

66.

Liiellus.

Editio adtionis, quandoqueiibellofit, quandoquefine

libcllo. 2.13.1.

Quid fit libellus pctitionis, 8c quse continere debeat?
prudentia opus efle in formanda libelliconclufione.
i 1.13.2.

Ltbellus obfcurus pro adtore Cotiti^areumtecipitinfc^
pretationem. 1.13.3;.

Judex adtorem cogere poteft, utlibellum obfcurum ex*
planet. i. 13.3,,

Si libellus tam obfcurus fit, ut nullo n^odo intelligi poflit
intentio a£toris, nulluseft, 8c inutilisfententiaad eunt
lata. 2.13.3.

Exprimendum in libello nomen a£toris 8c rei , 8c
qualitas , an fuo , an alieno . tutorio , uxorid
nomine 8cc. agat : qua: qualitas in ingrefiu li-
tis probanda , fi in principio ncgetur. An 8c
ccflio ftatim probanda, fi quis ceiia adtione agat;

2.13.4.

Exprimenda etiam libellores, qujepetitur. Quibusin
caiibus incertum peti poflir ? 2.13.5-.

Etiam exprimendum nomen judicis aut judicii. a»

13.6.

Caufa agendi Iibello inferenda , fpecialis in a£tio-
nibus in perfonam , generalis in adtionibus in rem.

2.13.7s

An 8c nomen aftionis ? 2.13.8.

An 8cquomodoacquibuspra?ftitis, IibeIIusante8c poft
litem conteftatammutaripoflit, eodem judicio ma-
nente? 2.1 3.9.

Quid moribus hacin partc obtineat? Scanftpiusmuta-
tiofieripoiTit? 2.13.10.

Qui non mutat, fed tantum obfcuritatem libclli ex-
plicat, nulla ob id adverfario impendia reddit. Ec
quis cenfeatur tantum explicare, non mutare. it

13.11.

An mutationem libelli magis licitam faciat clauftl-
la addita , fal-vo jnre addendi , mutandi &c. 2.

13.12.

Quoe fit vis claufula: falutaris, 8c implorationis nobilis
officiijudicumquselibello petitionisaddifolet; 8c qua
ufque judexfupplcrepoflit qua: dc-funtadvocatispar-
tium ? 2,13.13.

An uno libello plures adtiones cumulari poflint ?
Et qux moribus poflint cumulari , qux non 1

2.13.14.

13.

tiiert.

An monftra Iibcrorum numero cenfeantur ? 1. 6.'

«3-

Libcripofthumi, vidcpoflbttmtis.

Liberi legitimt,

Liberi e£ juftis nuptiis procreatifuntlegitimi, fi mo-
do tempore legitimo nati fint. Quale fit illud tem-
pus legitimum tum jure civili tum nioribus ? 1.

6. 4.

Natus menfe quinto aut fexto a nuptiis contradtis le-
gitimus non cft, fi maritusantenuptiascumfponfa
noncoicrit. 1.6.5-',

In dubio prxfumendum cft filium ftante matrimo-
nio non ex alio quam marito conceptum efle. i.

6.6.

An partushabendus fit proillegitimo, fi mulierprofitea-
tur, fc ex alio quam marito gravidam cffe, ubialifc
probatio deeft ? 1.6.7.

Si mulier probetur adultera , tamen partus iit
dubio magis ex marito quam adultero conce-
ptus, adeoque legitimus, prxfumi debct. 1.

6.8.

Si muliermox a morte mariti priorisadaliavotatran-
feat, Sc partum edat, qui naturalitcr poterat vele*
primo vcl cxfecundomaritoconceptuseffe, prxfu-
mendum eft, eum exfecundopotiusmaritogenitum

efle. 1.6.9.

Natus ex fponsa imprxgnad, nuptiis non fecutis, an fit
legitimus? 1.6.10.

An legitimus fit, quipoftfolenncdivortium conccptus
8c ediiuseft, ex conjugibus privad autoritate ac
fine folcnnitate» conjugium rcdintcgrantibus? 1. 6.

11.

Quibus modis probctur, aliqucm effe filium lcgitimum.

1.6.12.

Qux ftnt exprimenda in libello criminali

ii-

***** _x

-ocr page 1032-

I N D E x:

Liberi fenatorum.

Vide fenator.

Licitnm:

1.I.10-

Nonomnc, quq^i Hcet, honeftnm eft.

Literarum cbligatio.
An vere detur u!Ia literarum obligatio, qux nafcere-
tur ex confeflione numeritionis, qux fecuta non ell ?

12.i.30.

Opponitur tali fcripturce exceptio non numeratse pe-
cunix^ quaceftinrem; 8i intra biennium privilegia-
ta. 12.1.31.

Quid agendum , fi poflTeflor chirographi non agatin-
tra bicnnium , 8c prxfcns vel abfens iit ? 12. 1.

Rccenfentur cafus, quibus ceflat hxc exceptio; ubi
dc confeflione apud argentarios; de pignore velii.
dejuffore dato; de partc debiti foluta ; dc tran-
fadione fuper eo, quod numeratum non eft ; de
confeflione depofiti , 8c folutionis per apocham.

12.1.32.

Poft biennium exceptio non numeratx pecunia: op-
poni poteft , fi excipiens ipfe paratus fit proba-
re, numerationcm non efle fecutam ? 12. 1. 33.

8C34.

Quid moribus circa hanc non numeratac pecuniae ex-
ceptiouem, 8c probationem ejus obtineat? 12. 1.

34-

Liters. cambii.
Vidc nauticum fcenus.

Litis contefiatio.
Vide cor.tefiatio litis.

Litis inftantia.
Litis coeptae inftantia quanto temporis fpatio perimatur?
£c an adverfus peremtam iitis inftantiam facile reftitu-
tioimpetretur? 5-. i.ao.

Littus,

An in littore quivis azdificare poflit fine publica autoritii-
te ? 1.8.4-

Locatio condnciio.
Qui fit navcm averfionem cqtiducere ? 14.

1. 2.

Quid fitlocatio? quiddiftetapromiflionelocandi? An
locatio in longum tempus fit alicnatio ? an harc
valeat fi non fecundum mores folenniter coram le-
gc ioci , in quo prxdium locatum jacet , fa£ta
fit? An prohibitus alienarein longumtempuslocare
poflit? 19.1.1.

An ad locationem prxdiorum urbanorum 8c rufti-
corum fcriptura opus fit in Hollandia8c Ultrajedli?

19.2.2.

Qux res locaripoflint? Analienx? An8cquandoloca-
tione dominium tranfeat ? 19.2.3.

An fru&uarius 8c fimiles , ac creditor antichrefin
habens , res ipfi domino elocare pofiint ? 19.

2. 4.

Quandocondudioripferurfusrcmelocarepoflit, quan-
donon ? 19.2.5-.

De locatione operarum : cligit quisque, cujus ope-
ras conducere velit. Sed id aliquando fallit. 19

2. 6.

Merces varie appellatur;dcbet efle certa: quandoque non
ex convcntionc fed ufu certa cft. 19.2.7.

Merces confiftcre debct in pecunia numerata, quan-
doque in parte frudfuum. Quis fit colonus partiarius?

An redemtor operis poflit opus pro mercede retific-
re? 8c an opere non perfedlo ut prxfcriptum erat,
redemtori opus relinqui pofiit ? anmagismercespro
ratafitdiminuenda? 19.2.40.

Quales reslocari foleant au&ione publica ? De locatione,
' ciuamdiu locator -voluerit; 8c de fa&a per curatores
intempus, quopupillimajorenneserunt. Anhxccx-
. fpiret per veuiam setatis, aut fecundum mores per

ip.2.9.

snptias:

De locatione tacita. An pro ca obligati maneant
fidejuflores 8c pignora primx conduftionis ? Ati
£c repetita tacite cenieatur clauliila confenfus in
condemnationem ? An 8c pa-nx ftipulatio ? 1 g.

In quantum ternpus tacite repctita intelligatur con-
dudlio, maximc in pricdiis rufticis 8c urbanis? 19.

2.10.

Hodie apud nos tacitx locationum continuationes
in prxdiis non amplius admiflx. An tacita conti-
nuatio lit, fi locator furere cceperit aut moriatur,
8c finito locationis tempore nullus ei hcres flt?

19. 2. 11.

Qui plura fcripferint de tacita condudtione ? 19.

2.12-

Finita locatione, an primus condudfor tantum offe-
rens quantum tertius , potior iit in locatione ,
invitolocatore? Qijid, fi fitcondudlor prxdii fifca-
lis? An proprietariue in fundi fruffuarii condudtionc
potior fitextraneo, fi tantundem ofterat fruCtuario ;

192.13.

Quid fit adtio condudti ? ad quid tendat ? ubi de
inftrumentis xdium aut fundi locati , de repara-
tione , de patientia tollendi qux condudtor fuo
fumtu fecit, 8c efferendi illata, finita condudtione.

19. 2. 14'.

An condudtori reparandum fit damnum , quod ex vitio
rei locatxpaffuseft ? 19.2.14.

Si quisfeparatim duobuseandcm rem locaverit, velfuas
opcras, quispotiorfit? 19.2.1/.

Recenfentur cafus, quibus condudtor antetempusex-
pellipoteft, nectamen confcquitur id quod intcreft;
ubi de co, qui re locata indiget ad proprios ufus;
de neceflaria

rei locatx reparationc; deabufucon-
dudtoris; de mora folvendx peniionis; de rnortc
frudtuarii, prxbendarii, fiduciarii , qui agros lo-
caverant; 8c quo ufque per penfionisperceptionem
proprietarius, fideicommiflarius, aut fucccffor ia
prxbenda, confirmaffe cenfeantur prxcedentem con-
dudtionem ? De agro, quiabhoftibuscaptuspereos
elocatus eft, fi hoftes ante finem locationis iterum ex-
pellantur. 19.2.15.

Cafus, quibus condudtor expulfus ante tcmpus cou-
fcquitur, quanti fua intereft; fub quo 8c continc-
tur, quanto pluris condudtor primus fccundo lo-
cavit. Ubi de eo, qui locavit rem alienam, vel
frudtuariam tanquam propriam; -de fundo dotali
per maritum locato, 8c an uxor ifti locationi ftare
teneatur foluto matrimonio ? an pupilli locationi
per tutores fadta; ? An legatarius proprietatis aut
ufusfrudtus , vel cmtor locationi pcr defundtum
aut venditorem fadtx ? Et quid moribus ? 19.

2. 17.

Pofita liccntia cxpellendi, condudtor non privata fed
publicit autoritate expellendus; ac prxcedere debet
tempeftiva denunciatio. Nec impediturcxpellendi li-
centia.fi condudtoriipfum prxdium condudum in ie-
curitatem condudtionis obligatum fit. Nec ob qucm-
vis abufum , fed tantum ob graviorem, condudior ex-
pelli patelt. 19.2.1S.

Pofito ilatuto, quod fucceflbr particularisftaretenea-
turlocationi, ctiam futuri temporispenfioeifolven-
daeft, licet condudtoreaminanteceflumjamfolvif-

fct locatori ? 19.2.19.

An literati cogere ad migrandum poflint vici-
nos majore cum ftrepitu artificia exercentes? 19.

2. 29.

Quid fit adtio Iocati? fi plures conduxerint, an fin-
guli in folidum tencantur? An locatoriprimo adtio
deturcontra fecundum condudtorem , faltemtunc,
cum condudtorfecundusaliquotiesprimofolvitloca-
tori? An condudtorfecundus folvensprimolocatori
liberetur? 19.2.21.

Petitur merces integri temporis, fi condudtor migrave-
rit ante tcmpus fine juila causa. An cedat in con-
ductoris ante tempusmigrantisexonerationemmer-
ces illa, quamtertiusproreliquitemporisufu foIvit?

19.2.22.
Si

-ocr page 1033-

I N D E X.

•

Si conductor mtgret ex jufta causS , tantum pro ra-
ta folvit merccdem. Qux fint jufta: caufa:? ubide
alienationc per locatorem factaj nonpra-ftito com-
modo ufu rei > incurfu hoftium aut latronum ;
jufto metu ex ruinii , pefte , fpectris. Non eft
jufta caufa, fi conductor propriasxdesacquifiverit.

19.1.23.

De remifjione mercedis, vide retnijjio.

An ob infolitam ubertatem merces augenda fit ? »9.

1. 24-

Si operce conductx prxftirx nonfint, an nihilominus
merces debcatur, per diltinctiones explicatur; tibi
8c de nauta, qui vel fuo ■ vel mercatoris facto, vcl ca-
fu, impeditus eft merces transvehere, ex jure Ro-
mano ac moribus. 19.2.17.

Si quis bona fide folverit mcrcedem hoftibus ea regione
potitis, iterato folverenontenetur, fiantenonfuc-
ritin mora notabili. 19.2.28.

Qualem culpam prxftet conductor in reconducta? in
quibusprxcipue appareat culpa conductoris? ubi de
forma rei per conductorem mutata; de cifiario ci-
fium evertente; nauta fcrventc terripeftate folven-
te , aut vadorum peritos non recipiente ; fullo-
ne veftes permutante aut patiente eas a muribus
rodi; 8c d« factotcrtii per conductorem prrcftando.

19.2. 29.

^Quando de culpa leviffima conductorteneatur ? ubide
artificibus gemmas includcntibus , columnas trau-
fpottantibus. 19.2.30.

An, 8c quando conductor de cafu teneatur ? fi artifex
in rem alienam impenderit operam, 8c illa cafupe-
rcat, domino materia, artificioperieprctium perit.

19. 2.31.

Quo modo puniaturjureRomanoacmoribus, quilo-
catione finita reni locatori reftituere detrectat ? An
conductor polfit locatori repetenti opponere excep-
tionem dominii ? A11 tcrtius tanquam dominus inter-
cederepofiit, neconductor rcltituat ? An retineri res
conducta ob impenfas a conductore in.eam factas ? 19.

2. 32.

Delocationcfl/>m'j,. videopns.

De contractu inter magiftrum navis 8c exercitores; ma-
giftrum 8c focios nauticos ; dominos mcrcium 8c
magiftrum ; magiftrum navis pifcatorix 8c fo-
cios nauticos pifcationi operam navantes. 19. 2.

2. 41.

Locnt.

Cujus loci xftimatio conlideranda ac prxftanda fit?

13.3.4.

Loci adjectio quibusdam in negotiis necefiariaeft; in
plerifquenon. 13.4.1.

Cur actio de eo qitod certo loco introducta fuerit?
quid fn ? 8c qux judicis partes in ea fint? Habet
locum inomnibus judiciis ftrictijuris, quibuslocus
adiectuseft. 13.4.1.

N011 habet locum , fiinipfo locoadjectoagatur; nec,
fiexnegotiobonxfidei. 13.4.2.

Datur contra eum, q_ui ccrto loco debet ex negotio
ftricti juris. An 8c contra fidejufforem ex fud vel de-
bitoris principalis mor3? ad explicationem /. cen-
tttm Caput 8. ]f. de eo qttod certo loco. Quo
ufque, 8c ad quid, mora debitoris noceat fidejufiori ?

13.4. 3.

Quid juris circa electionem , 8c folutionem, 8c fa-
ciendam loci mentior.em, fi convenerit , Ephe-
ft aut Capui centum dari , vel Ephefi decem
ftut Capti* hominem , vcl Ephcfi aut Ca-
fuA dari rem dividuam aut individuam ? 13.

4. 4.

An promifcue in quovis alio loco hac actione ar-
bitraria convcniri poffit , qui certo loco fe da-
turum promifit ? 8c quid moribus obtineat? 13.

4. f.

An in hacactione judex magis quanti actoris, an potius,
quanti rei interfit, fpcctare debeat? Quibus modis
interefie pollit actoris vcl rci, in loco potius addito,
quamalibi, folvi? 13.4.6.

Creditor invitus non tenetur alio inlocoacceptareicl,
quod ei certo loco debitum , nifiaddaturid quod ih-
tereft. Scd fi fponteacccptaverit, amplius id quod
intereft petere nequir. 13.4.7.

An locus lit actioni arbitrarise de eo , quod certo lo-
co, fi certo loco quid fieri promilfum lit ? 13.

4. 8.

An temporis adjectio ita faciatlocum actioniarbitrariar»
uti lociadjectio? 13.4.9.

Sialiusfit valornurnmorum in uno loco quam in altero,
confiderandusvalorlociillius, in quofolutiofacien-
daeft. 12.1.2/.

Ludns.

Vide aleator.

Luitio pignoris.

An juri luendi pignoris prxfcribi poftit ? 13. 7.

Luminum fervitus, & ne luminibus officiatur.

Vidc fervitutes urban&.

Macedoniamim fenatufconfultum.

Quid Macedoniano cautum fit ? quid fit, incertis
nomtnibus credi , nomen bonum ficri ? 14.

6. i.

Quid hic veniat appcllationc pecunix ? folum mu-
tuum filiofamilias credi vctitum , alii contradtus
ei permifti, nifi in fraudem fenatufconfulti fiant.
Quibus modis fraus fenatufconfulto fiat ? 14. 6.

Qui contineantur appellatione filiorumfam. Et quo
tempore debucrint talcs efie? 14.6.2.

Quibusopponi pofiit exceptio Macedoniani ? An civi-
tati vel minori ? Quis cam opponat: An 8c hcredes ac
fidejuffores ? 14.6.3.

An locus fcnatufconfulto , fi mutuum fit non ufurarium?
An 8c poftfentcntiam ? 14.6.3.

CefTat fenatufconfultum inyeculiis, quxfiliisfam. ac-
quiruntur, 8c, fijuflupatrisautconfenfutacitomu-
tuum datum fit? An tacitus confenfus, ftchirogra-
plium patcrno figillo munitum fit ? An, fi nonpro-
tinus a fcientia aftum filiifam. improbavcrit, cum
ille patre abfente quafi ex mandato cjus mutuum ac-
cepiflet ? 14.6.4.

Ceflat, fi inftitorio nomine contraxerit, vel ei Creditum
inillosufus, in quos patcrdaturuscflet. Quid,fifi-
liof. ftudiorum causapercgredegenti velephoroejus
creditum? Quid, fi in rem patris creditum 8cver-
fum? Quid , fi creditum quidcm, fed non vcrfum ?
vel verfum quidern , fed ab initio non creditum in rcm

14. 6. 5*.

Mn-

patris? 8i quid moribus :

An locus fenatufconfulto, fi in fraudem patroni aut
creditorum mutuum filiofam. datum fit ? Quid, fi
filiofamiliaspromiffum , numeratum ei jam f ui juris
fadto ? Quid , fi pupillus aut minordederit ? Quid ,
1 i filiusf. mercator mutuum accepcrit ? 14. 6.

Quid, fi filiusfamilias publicanus fuerit, vcl fe pa-
tremfamilias dolo dixerit, vel omnium opi-
nione pro patrefamilias fie habitus ? 14. 6.

Quid, fi pater, vel filiusfam. jam fui jurisfadtus mu-
tuum reddiderit? Quid, fipartemmutui, finepro-
teftatione, neinreliquumteneatur? Quid, fi pignua
dedcrit, in cujuspretio minus eft, quam in mutuo da-
to? 14.6.8.

Si filius, nondum fui juris fadtus, folverit, ipfe non
repetit. An, 8c quandopaterfolutumper filiumre-
petere poflit? Et quid juris, fi nummi folutijam con-
fumtifint? 14.6.9.

An ceflet, fi filiusfamifias eirenunciaverit? Quid, fi
cum jurejurando ? Quid juris fit , fi filiusfami-
iias ^aflus fit k delegari? 8c an id patri noceat?

14.6.10.

-ocr page 1034-

I N D E X.

Magifter n&vis,
Magiftratus.

De magiftratibus Romanis. 1.2.7.

Magiftratus an poftint fe abdicare fine Principis con-
ienfu , aut intra quinquaginta dies a depofito
oflicio difcedere a provincia? 1. 18. 3. 2c 1. 22.

Generalia monita a magiftratibus obfervanda. 1.

18.4.

Magiftratus municipales an jure civili habuerint me-
rum imperium ? An hodie 1 2. 1. 41.

Magiftratus an poflint in jus vocari jurecivili 8c mori-
bus ? 2.4, j-.

De Magiftratibus damnum injuria dantibus. 9. 2.

Majorennitas, Majores % f.annis.

An majorennitate tollaturpatriapoteftas jureRomano
Scmoribus? 1.7. ij.

Variant leges municipales circa tempora majorennita-
tis. 4.. 4. 2.

Majorennes fiunt per impetratamKtatisveniam. Vide
venia &tat 'ts.

Majorennes non fiunt jure Romano per nuptias. Qiiid
moribus^? 4- 4-

Qui per nuptias majorennis eft fa<ftus, setatis auxilio re-
ftitui non poteft. 4.4.7.

An per nuptias , aut xtatis veniam , aut numerum
pauciorum annorum ex lege domicilii pro majo-
re habetur, ubique locorum pro tali habendusiit?

4.4.8.

Qui per nuptias , aut veniam jetafis, aut ex lege
municipali per minorem annorum numerum pro
majore habetur, an viduitate aut migratio-
ne ad alium locum iterum majorennes fiant ,
ii necdum ejus xtatis iint, quam Jex novi do-
micilii ad majorennitatem requirit. 4. 4. 9, 5c

10.

Si quid dandum aut faciendum fit ex contra&u, vel
teftamento, tum aut donec quis ad legitimam feu
perfeftam xtatem pervtnerit, nondefignataintelli-
gitur ea, qux ex venia setatis, aut nuptiis, autle-
ge municipali fluit, fed xtas if. annorum. 4. 4.

11.

De reftitutione majorum ob abfentiam , vide ab-

fentia.

De gcnerali claufula edidi prxtorii aut ft qttaaliamihi
jnfta catttd vutebitnr &c. cx qua majores reftituun-
tur. 4-6. 8.

Facilius hodie , quam apud Romanos ex illa ge-
nerali claufula majoribus dantur reftitutiones. 4.

6.9.

An majores rcftituantur adverfus filentium ex judicio
legis dijfamari tmfofitttm ? 4.6. 9.

An adverfus peremtam litis inftantiam ? 4. 6.

10.

An adverfus diftraftionem rerum fuarum 8cfoIennem
ex decreto judicis fadtam earum addidtionem , fi ea
ipfis abfentibus aut jufta ex causa ignorantibusfadta
fit ? 4.6.10.

An creditor, qui edidtis monitus, ut fuum manifeftaret
debitum 8c de prselatione difputaret, in mora fuit, 8c
itaper ftntentiam declaratuseft excidiflc jurefuo, li
juftam doceat ignorantiam aut impedimentum ? Sc
quid, fiinmoraquidemfuerit, fed necdum fenten-
tiaexclufusfit? 4.6.11.

An adverfus longi vel longiflimi temporis pras-
fcriptionem ob folam ignorantiam ? 8c quid fi
concurrat cum ignorantia jufta abfentia ? 4. 6.

12.

Aa adverfus temporis brevioris prsefcriptiones ma-
jorex juftaignorantid reftituipoflit? veluti, adver-
fus ftaturariam biennii prEcfcriptionem in exigendis
pretiis rerum minutim venditarum, falariis8cc. vel
adverfus poenam .-ommifli ob non folutum cano-
jjem, non petitam inveftitursc renovationern, lapfum
fatalium appellationls aut revifionis? 4. 6. 13,8; 6.

Vide exercitor»

3. 36,

An advcrfus lapfum temporis ad retradtum facien-
dum ftatuti ? vel alia fimilia practer jus com-
mune introdudla, quis ex ignorantia vel abfen-
tia, vcl xtatis auxilio reftitui pofiit ? 4, 6,

14.

An adverfusprxfcriptionesconventionales, puta lapfum
temporis lege commifloriivel padto redemtionisin-
tra certum tempus facienda: comprehcnfi ? 4. 6.

An fidejuflor contra non petitam adtionum ceflionem
contra reliquos confidejuflores, poftquam folidum
folvit? 4.6.16.

An adverfus voluntarias feu ex partium conventio-
ne ac. confenfu fadtas condemnationes a fupre-
mis vel inferioribus judicibus ? ubi £c, an fuppli-
catio adverfus eas a fupremis judicibus latas ? 4.

6.17.

An adverfus omiflionem vel aditionem hereditatis ?
8c quid, fi creditoresquidam dololatuerint, uthe-
res hereditatem adeat tanquam fufficientem ? 4.

6.18.

An vidua, qua; ante funus mariti renunciavit domui
mortuarixad evitandutnxsalienum ftante matrimo-
nio contradtum, adverfus illamrenunciationem re-
ftitui pofTit.'' 4.6.19.*

An fuccurratur majoribus lxfis, dum in dolo vel dclidto
verfabantur? 4.6.20.

An , fi nuncio licitandi colore in publicu audtione Ixfi
fint? 4.6.20.

An , fi tantum fadti 8ctemporaria;poffeflionisqiijeftio
fit? 4.6.21.

An major reftituatur contralapfum quinqucnnii quereiac
prxfiniti? f.i.ic.

An contra erroncam refponfionem ad interrogata in
jure? 11.1.8.

Mandatum. ⁴

Mandatum undc dicatur? 8c in quodiftet a commenda-
tione? 17. 1.1.

Quid fitmandatum? An honorarium intervenirepofi-
fit? an promiflum certum vel incertum peti pofi.
fit? 2c qua adtione? Quid moribus obtineat? 17.

1. 2.

Quo modotacite mandetur? 8c an in dubio prxfumatur
mandatum intervenifle ? 17.1.3.

Quo modo tacite mandatum fufcipiatur ? £c an fu-
fcepiflfc videatur , qui per literas mandanti non
relpondet , fibi mandatum difplicere ? 17. 1.

Cujus gratia mandari poflit? an 8c folius mandatarii
gratia? An 8c quo refpedtu obligatorium fit man-
datum , ii quis folius mandatarii gratia mandaverit,
certx perfonxtanquamidonexcredi? 8cquidmori-

17.1.4.

bus fervetur?

Qui poflint mandare ? an mandatarius rurfus alteri nego-
tium fibi mandatum? an deportati? an fervi ? 17.

Mandatum rei turpis, an, 8c quorefpedtu, ac inter
quos, obligatorium fit? Et quid, fi adolefcens lu-
xuriofus mandet fcienti , ut pro meretrice fi-
dejubeat , filiofamilias mutuum det ? 17. 1.

Si quis mandet ignoranti id, quod in fe turpe non
eft , lxdic tamen jus tertii, veluti, ut arbores
ccedantur , quas m'andatarius putat mandan-
tis efle , an folus mandans teneatur ? 17. 1,

Adtus legitimi non poflunt mandari. Si tamen ex-
traneusheredi mandet, utisadeat, obligatur heredi.

17.1.7.

Adtio mandati diredta cui detur ? contra quos? An
primo mandanti contra fecundum mandatarium ?
Quid juris, ii plures fimul mandatum fufceperintf

17.1.8.

Ad quid tendat haec adtio ? ubi 8c de adtionum
per mandatarium quxfitarum ccffione j de ufuris

per

-ocr page 1035-

I N D E X.

per maniiatarium prscftandis ; 8c ^ualem culpam man-
datariusprxftare debcat ? 17.1.9.

Contraria mandati aftio cui detur ? contra quos?
Quid juris fit , fi plures mandaverint ? 17. 1.

1 o.

Ad quid tendat hsc adio ? ubi 81 de impeniisearum-
que ufuris. Et quidjuris, fi mandans parcius fuif-
l'et impcnfurus ? vel negotium ad finem perduftum
non fit? vcl exitum optatum non habuerit ? Quid,
ii reus criminis nummos tertio dedcrit difiribuen-
dos, utdelidligratiamimpctrct, fed irritofucceflu ?

17. 1. 10.

Quid juris, fi mandatarius exceflerit mandati fines,
circa impenfarum repetitionem 8c alia? Animpen-
fas recuperct, qui mandatum implevic per sequiva-
lens ? 17.1.11.

Qui alterius mandato , 8c in alterius commodum,
impendit in rem fuam propriam , impenfas non
repetit, quatenus res indc pretiofior fa&a cft. 17.

1.12.

Pctit 8c mandatarius, fe liberari ab obligatioRe , fi quam
fubiit mandati occafione. Qualia damna, manda-
ti occafione fibi illata repetere a mandante poflit,
velnon? ubi 8cde mandatario perlatronesfpoliato.

17.1.13.

Poteft 8c per cbmpenfationem indemnisfierimandata-
rius, fitcrminihabilesfint. 17.1.14-

Finitur mandatum morte mandantis } 8c cur ? Cu-
jus mors fpe&etur , fi mandatarius iterum alte-
ri mandaverit ? Recenfentur cafus excepti, qui-
bus mandatum durat poft mortem mandantis. 17.

t.if.

Finiturmortemandatarii. Quid, fi heredesejusfcien-
tes illud executi fint? Quid, fi ignorantes, ac pu-
tantes negotium efle defundii proprium ? An tunc
per heredcs gefta refcindi poflint , ubi id man-
dans petit ? 8c cur non aeque rcfcindantur imple-
ta per mandatarium poft mortem mandantis? 17.

1.16.

Dc revocatione 8c renunciatione mandati, 8c quan-
doilludfieripoflit, quandonon? Prxfumiturquan-
doque revocatio, fi mandatarius aut mandans foro
' cefferit; fi quis duobus idem mandet diverfis tem-
poribus. Non item per fpeciale mandatum , fi
generale prxcefferit. Nec alias regulariter. Non
poteft revocari mandatum , quo afiio ceffa; nec,
ii ad mandatum ftipulatio aut delegatio fecuta^fit.

17.1.17.

ManumiJJio.

An conful apud fe, ain apud collegam manumittere po-
tuerit? 8c quid juris, fi confuleffetminorannis vi-
ginti? 1.10. 2.

An manumifliones, adoptioncs, 8cfimilesa£tuslegiti-
mi apud legatum proconfulis potuerint expediri ? 1.

16.6.

Maritus.

An maritus re£te tranfigat hodierno jiire de rebus
uxoris ? z.if. f.

An mora mariti in folvendo canone nomine cmphy-
teufios uxorix noceatuxorijureHollandico8cUltra-
jeftwo? 6.3.4

Medictts.

De medicis, chirurgis, obftctricibus, fimilibufque dam-
numimpcritiddantibus. _ 9'2-23

Melioratio.

Vide impenfa.

Menfor, menfura.
Quo modo , quibus, ac qua adtiode teneantur, qui
falfum modum renunciarunt, jurecivili, 8chodier-
^no? 11.6.1

Tenentur8c,quiperaliumrcnunciaruntfaIfummodum
Nec rcfcrt, qualium rerum menforcs fint; ctiam ta-
boJaxii in computaiioue, xftimalores jurati in a»ftima-
tioncfallentes. 11.6.2.

Aaio hjsc in faftum dcmum datur, £ ali» ad in-
demtiitatem a&iones deficiant j nec cdnt+a Keredes
datur ; nec contra eos, qui nondum renunciarunt
modum fed tantum menlurationem fccerunt. 11.

6.3.

Falfi quoque acCufari.poteft, quidolofalfum modurri
renuhciat; 8c menfura: iniqux per xdkesfrangi. 11.

6.4.

Mtrcator, Mereatura.

Quiproprie dicantur mercaturarii cxercere acprofite-
ri ? 4.4.51.

Si mercatorplureshabeattabcrnas.diverfisinlocis, an
crcditorcs ad fingulas tabcrnas, inquasquifquecre-
didit, an communiter ad omnes, 111 tributum lint
vocandi? 14.4.6. &feqq.

An & quo ufque libri mercatoram probcnt ? 22.

4.12.

Merces.

Mcrccdes prxdiorum , quarumdies jamceffit, mobi-
lesfunt. 1.8.22,

De mcrcede locationis, vidc locatio.

Merx.

In quo diftet merx peculiaris a peculio ? 14. 4.

Metalla.

Metalla necdum eruta pro immobilibus habentur. 1.

8.13.

An 8c quo ufque metalla 8c metallifodinxfint in ufufrU-
dtufundi? 7.1.24.

Mettts.

Qualis vis rnetiii infit? 8c quiddift^tvlsprarfensa con-
ditionalifeuimminente ? 4. 2.1.

Qui metu coadtus quid facit, is confentit: 8c quan-
do liceat ex duobus malis imminentibus minimuin
eligerc? 4.2.1.

An mcta gefta fintipfo jurenulla , 8; qualisdolus infit
nxetui? 4.2.2.

Quid fitadtioquodmetuscausa? Cui dctur? An8cei,
qui deditinadultcriodeprehenfus?Anhcredibus8cfi-
dejufforibus? 4.2.3.

Datur contra quofvis poffcffores; contra heredes eorum
quatenus pcrvenit. Quando cenfeatur quidpcrve-
nifle, 8c quandodcbeatquidperveniffc? acdehere-
dum heredibus. 4.2.4.

Datur etiam contra debitoretft principa!em,cujus fidejuf-
for metu illato, peracccptilationemliberatuseft.- 8c
contra fidejuflbrcm fimili debitoris fadto liberatum.

Non contra eos , qui quid acccpcrunt bona fide,
ut tuerentur curii , aui vim patitur. Valent
fponfalia , qua: puella inivit cum adolefcente, ut
pcr eum a naufragio aut vi latronum liberetur. 44

2.6.

Tendit aftio metus ad tjuadruplum ex contumacia,
licet conveniatur , qui nihil ex mctu confecutus,
fed tantum ab a£tione liberatus cft; vcl qui ju-
fto titulo 8c bona fide poflidet. Quid quadruplicetur ?

4. 2. 7.

Quid juris, fi pluresmetumfecerint, 8cunusremaut
pcenam folverit ? 4. 2.8.

Si resmetuamiffaperierit, cuipcreatjureRomano ac
Moribus? 4.2.8.

Is contra quem agitur aflione mctus, indemnis
fervari debet,- pretium recuperat licet ipfe coege-
rit ad vcndendum. Cafus tamen eit cxceptus. 4.

z. 9.

Dcbet metus illatus cffe contra bonos mores, ut hac aga-
tur adtione.- fecus, fi jufte illatus fit; qualis eft,
qucm magiftratus jure licito, vclprivatus jufta ex
caus^ , vcl hoftis, vel metum paflus , aut tcr-
tius propter ipfum , in contineati infert. 4. z.

10.

Metus debct effe gravis, non vanus, quod judex xftimat
ex circumftantiis. Rcvcrcntialis non fufficit, nifi
modus cxcedatur. 4,2.11.

-ocr page 1036-

I N D E X.

An metus infamisc fit fufficiens ad reftitutionem ? 4.

2 ii.

An fufficiens fit metos vexationis, muneris im-
poncndi, honoris denegandi ? An fola mali fuipicio?
£c de venientibus armatis hominibus. Remedium
adverfus minas eft cautio de non offenaendo. 4.

2.13.

Metus non prxfumitur, fed perallegantem probandus
efti quo modo probetur ? 4.2.14.

Quibus in cafibus ipfo jure nullum fit quod metu
gcftum ? 8c quce fit ratio exceptionum ? 4. 2.

Non rcfcinditur metu geftum, fi metum paffus go-
fta poftmodum rata habeat. Quibus modis tacite fiat
hxc ratihabitio ? an , fiftatimnonfueritproteftatus?

4. 2. l6.

An renunciatio hujus reftitutionis in continenti fa-
£ta , aut jusjurandum , impediat reftitutionem ?

4,2.16.

Non datur nftio quod metus causd, fi metas quidem
illatus , fed nullum damnum datum ; quod ex-
einplis firmatur. Nec tamenj ideo impune metus
fit, 4,2.17.

Aflrio hscc , quatenus eft rei perfecutoria , perpe-
tuo durat , 8c quid moribus obtineat ? 4. 2

18.

Miles.

Milites ubi forum competens fortiantur in caufis
civilibus 8c criminalibus ex jure Romano ? f- 1

*°3

Ubi, fecundum nrores hodiernos in criminalibus ? f.

1.104

Deillis, qui, cum militesnoneftent, tamendifliciliimis
patrixtemporibusinarmisfunt, 5ctunc militare de-
liftiun perpetrant. f.i.iof

Si quis ante militiam deliquerit, 5c jam accufatus, vel
jam condemnatus fuerit, antequam militisnomcn
daret,an maneat judicis ordinarii jurisdidlio? Et qtiid,
li nomcn militix dederit antequam accufaretur ? f.

r. 106.

Quid juris hodic fit circa militumforumcompetensin
caufis civilibus? f. 1.107

Milites in eo quidem loco, in quo militiae causamo-
rantur , habere fori privilegium , fed tamen in
loco domicilii, aut alio foro fecundum jus com-
mune competente , conveniri pofle apud judices
ordinariosadtionibuscivilibus prodebito, adftruitur
exjureRomanoj neclongeabitindejushodiernum

f. 1.1 oS.

Si milites fugiant aut latitent, parentcs. aut cognati, aut
vici v:el pagi unde oriundi, non poflunt ob id inquie-
tari. 11.4.6.

Quidjuris, fimilites, apraefedto nondum miflfi, alteri
cohortinomendent? 11.4. f.

Miniftri judicum.

De vari« judicum miniftris. f. 1.60.

Minor 2f. Annis.

An minor finecuratorepoflit in judicio ftare, fi vcniam
aetatisimpetraverit? . 2.4.4.

/n minor iuum debitorem poflitarreftarefinctutoris
autoritate, fi caveatderato ? 2,4.34.

An minor arreftari poffiti¹ 8cquidfiveniam3etatisim-
petraverit? 2,4.36.

An minor, qui mutui accepti nomine ufuras folve-
rat, adverfus mutuum reftitutus, ufuras folutas re-
petere pofiit, fi in reftitutione mentio ufurarum fa6la
non fit ? 4-¹ •

Quinam dicantur minores? An ultimusannusautdies
cceptus in tninoribus habeatur pro completo? 8c de die
intercalari. 4.4. i.8r.2.

Qui veniam xtatis impetravit, an reftituatur? 80 an
cantra impetratam attatis veniam ? vide venia ata-
til.

Jure Romano nemo per nuptias definebat minorennis
cfle. Quidmoribus? 4.4.6.

Q.uatcnus quilque «noribus per nuptias majorcn-
nis fit , reftitui ex xtatis auxilio non pottft. 4.

An in loco domicilii per sctatis veniam, aut per nuptias,
aut .per definitum 4 ftatuto minorem annorum nu-
merum pro majore habitus, in alio quocunque loco
pro tali habendusfit? 4.4.8.

An qui per nuptias, aut veniam setatis, aut minorem
annorum numerutu ex lege domicilii majores fadli
funt, viduitate aut migratione ad locum aliumite-
rum minorennes fiant, fi necdum ejus a:tatis fint,
quam lex novi domicilii ad majorennitatem requirit j

4.4. 9.8c 10.

Si quid cJandum vel facicndum fit ex contradfu vel te-
ftamento, cum, vel donec quis ad legitimam fcu
perfedfam xtatem pervenerit , non dcfignata vi-
detur ea, qua: ex nuptiis, aut venid xtatis , aut
lege municipali fiuit, fed a:tas 25-. annorum. 4.

4. 11.

QHiminorennitatemallegat, eam probaredcbet. Quo
modo probetur ? 4.4. n.

Debet 8c conftare d« lxfione , nt minor reftitua*
tur. An minori incumbat laefionis probatio ? 4.

4- '3-

Reftitui potefi: minor adverfus confeflionem, adro-
gationcm , novationem , delegationem , accep-
tilationem , legati agnitionem, compromiflum,
mandatum interpofitum autfufceptura, negledlam
fideicommifli iniinuationem. 4.4. 14.

Etiam adverfus venditionemfuarumrerum, quamiplc
fecit ex decreto. 4.4.1?.

Quid juris, fi tertius rem minoris vendiderit ac tradide-
rit, prxmitfis edidis publicis 8c folenni judicis de-
crcto ? Antuncminorreftitutusrem vindicare poflit?
An8c, rata manente emtione, pretium petere ab
iis, quibusilludceflit, veluti acreditoribusvendito-
ris? 4.4.16.

An minor reftitucndus fit adverfusvenditioncm rerum

. fuarum jurepignoriobligatarum , fiveconvcntiona-
li,fivelegali, fivcprcetorio, fivejudicialipignore,
8c per creditores aut in eorum utilitatem diftradia-
rum? 8c quid moribus ? 4.4.17.

An adverfus donationcm fimplicem aut rcmunera-
toriam ? an adverfus dotem ? 8c quid moribus?

4.4.18.

An adverfus doarium feu dotalitium immodera-
turn ? An adverfus immoderatam fponfalitiata
largitatem jure Romano 8c moribus ? 4. 4.

19.

An adverfus jurisjurandi delationem , tranfadiio-
nem , hereditatis divifionem , aut aflignatio-
nem bonorum parentis pra:dcfundfi per fuper-
llitem in rebus aut rcrum pretiis fadtam ? 4.

20.

An adverfus folutioncm, quam minor fecit? 8c quid
moribus? 4.4.21.

An adverfus folutionem, quam debitor minori fecit?
Quid juris in folutis ufuris autreditibus ? Quid, fi mi-
nori fit fadta reftitutio ex caufa fideicommifti ? £c quid
moribus? 4.4.22.

An adverfus mutuum, quod minordedit vel accepitf

4.4.23.

An advcrfus omiflionem hereditatis ? 4.4.24.

An advcrfus renunciationem hcreditatis , quani
acceptd dote minus congrud fecit puella mi-
norcnnis, ex jure Canonico 8c hodierno ? 4.

4.2f.

An adverfus aditionem ? 8c quid juris, fi intcrim minor
credita vellegatafolverit, veleifolutumfit? Anco-
heredi invito accrefcat portio minoris rcftituti? 8c
quid juris, fi minorpoft rcftitutam ex fideicommifio
hereditatis partcm reftituatur adverfus aditioncm ?

, 4.4.26.

An reftitutus adverfus aditionem iterum reftitui poflit
adverfus omiflionem ? 4.4. »7.

An adverfus licitationem, qud ipfe minor in audtio-
nc publicd fuperatus eft, aut alium fuperavit ? 4.

4.28.

An adverfus ufucapionem 8c prxfcriptipacoa legalcm '

-ocr page 1037-

I N D E X.

£t quales prxfcriptioneG currant minoribus, quales
non, turncivilitumhodiernojure? 4.4.19.

An adverfus lapfum temporisconventionalis, cum pa-
«Stum de redimendo intra certum tempus, aut lex
commifioria eflet appofitaj five minor emerit aut
vendiderit, fivepraedeceflbrejus? 4.4.30.*

Anadverfus omiflas in judicioallegationesjkprobatio-
nes? Anadverfus eremodiciumcontraftum , contu-
maciam aut quafi ? 4.4.31.

An adverfus fententiam 8t omiflam appellationem vel
fupplicationem ? An 8c adverfus interlocutoriam?

4.4.3Z.

An, fi viduus aut vidua maflaria fuccubuerit in lite,
fibi cum Iiberis minorennibus conjugis prxdefun&i
communi, minores hodie contra talem fententiam
rcflitui poflint? 4.4.33.

Alias caufas, ex quibus minores reftitui poflint, vidc
ad verbum majorcmitas, majores 25-. annis.

Contra quos minor reftituatur? an contra mulierem
Vellejano, filiumfamilias Macedoniano tutum? An
contra alium minorem ? an contra tertium rerum
amiflarum aut omiflarum pofleflbrem ? 4.4.3

Quinam citandi fint, nt minor reftituatur ? 4. 4.

36.

An 8c quo ufque mmor pretium rcddere debeat, fi
adverfus venditionem rerum fuarum reftituatur ?

4.4.36.

Quidrecuperetminorreftitutus?anfru£lusrei? an ufu-
raspretii velmutui? 4.4.37.

Reftitutio minon concefla prodeft etiam heredibus ejus,
qui £c eam ex capite minoris re£te petunt; etiam ad-
verfus immixtionem, qua minor fepaterna: immi-
fcuerat hereditati. 4.4. 3 8.

Jus fingulare eft in reftitutione minorumquantum ad
exceptionem non numerata: dotis. 4.4. 38.

An 8c quando reftitutio minorum profitfidejufloribus ?
An etiam prodefle poflitfidejuflori, quiminori, pro
quo fidejuflerat, heres extitit ? 4.4.39,

'An etiam profit aut competat particularibus minoris
fuccefloribus, puta legatariis, donatariis, emtoribus ?

4.4.40.

Non prodeft nec competitextraneis; neciis, qui mi-
nori quid gerendum mandarunt; nec fratribusmajo-
rennibus, fi hi cum minorennibus damnofam adie-
rint hereditatem, aut negotium geflerint damnofum,
nifiilludindividuum fit. 4.4.41.

Poteft tamen emtor prxdii atota recedere venditione,
fi tmus vendentium ex causa xtatis reftituatur. 4.

4.41.

An filiusfamilias minor Ixfusreftituipoflit, 8canrefti-
tutiopatriprofit? 4.4.41.

Ceflat hxc rellitutio, fi quis fedolomajoremdixerit,
vcl non vana opinione pro tali fit habitus; nifi ad-
verfarius fciverit, illum minorem efle. Et hujus
fcientiae probatio minori reftitui volenti incumbit.

44.43.

Ceflat, fi major faftus rata habuerit in minorennita-
te gefta , exprefie vel tacite. Quibus modis ta-
cite fiat ratihabitio, quibusnon, exemplis declara-
tur. ;; : 4.4.44.

Non reftituendi minores adverfus matrimonium , li-
bertatem, pcenarum aut accufationis remiflionem.
An adverfus delifta , dolo autculpdcommifla ? An
adverfus inficiationes, ex quibus lis induplum cre-
fcit? 4.4.45-.

Non etiam contra fuos contractus juratos. A n auth. fa-
cramenta puierum pertineatad impuberes jurantes?

4' 4-4<>-

Anadcontractuspuberum, quiipfojurenullifunt? Et
an puberes jurantes careant proptereaactione metus,
doli8tfimilibus? 4.4.47,

Moribushodiernisevanuitpaflim, </. auth. facramenta
puoerum. 4.4.48.

Ceflat reftitutio, fi minor jure communi ufus fit, fi
damnum fentiat excontractupatrisvelalterius, cui
heresextitit; vel ficafufortuito.. 4.4.49,

An reftituendi minores, qui lxfi , dum errabant in
arte quam profitebantur ? An Juriiconfultus tn{*
nor , fi errans in jure damnum fenferit ? 4.

An mercatores minores, fi capti ui fua negotiafio-
ne? 8c qui proprie cenfeantur mercaturam profite*
ri ? Quid , ii fcemina minornuptavelinnuptapubH-
ca mercatrix fuerit, £c ita contrahens Ixla fit ? 4.

4- f-

Ceflatreflitutio, utfuper^acua, lUisin cafibus, quibuS
rninores ipfo jure tuti iunt 4, 4,. 5-».

An minores 25-. annis fine curatoribus fuis poflint cx fti-
pulatuobligari' 4.4. yz.

An minor reftitui poflit , fi alia adtio ei fuperiit ,
per diftin<ftiones explicatur 8c excmplis illuflratur.

4. 4. 5-3.

An cc-flet reftitutio , fi emtor rei ad minorem per-
tinentis fupplere velit id, quod pretio jufto deeit ?

4. 4. 5-4.

An exemplo nunorum etiam reftituanturprodigi, fu-
riofi, mentecapti, fiicus, ecclelia, civitates, pau-
peres, 8cfimiles? 4.4.5-5*.

Minoran poflit compromittcre ? 8c an deimmobilibus
finedccreto? 4.8.5-.

An poflit efle arbiter ? 4.8.7.

Minor an iine curatorc pofiitftarein judicio? vide ju-
tlicium.

An minori currat quinquennium querelx inoificiofi
prsefinitum? j-. i.zo.

Miferabiles perfon*.

Ubipupilli, vidua;, alixquemiferabilesperfonxconve-
niridebeant ? 5-. 1.115-.

Qui veniant appellatione miferabilium perfonarum ? aii
8c fenesdecrepiti; anvirgines? 5-1.1.115-.

. An mulier, cujus maritus exul eft, aut ad triremes dam-
natus, aut.captus aut furiofus, autprodigus? 5-. 1.

116.

An8c, fitalesperfonxopulentarfint? j-. 1.117.

An mercatorcs mercaturx gratiainlocisperegrinisliti-
gantes ? 8c quid moribus ? 5-. 1. 118.

An ecclefix, nofocomia, orphanotrophia, aliaque pia lo-
ca ? an Univerfitatcs? 5-. 1.119.

An hx mifcrabiles pcrfonx poflint, fi velint, agere apud
judices ordinarios ? f. 1. 110.

Anetiam, cum conveniuntur, an verotantumquart-
doagunt, fori privilegiouti poflint?8c quid moribus *

f. 1.110.

Non intereft, propriis an hereditariis agant adtioni-
bus. 5-. 1.111,

Quid juris, fi agerevelintcontraaliam cequemiicrabi-
lem peribnam ? f-i.izi.

Si lis miferabili perfonx fit communis cum alid non
privilegiata , an 8c non privilegiata pirticeps rcddatur
foriprivilcgiati ? 5-. 1.1 21. 8c 11. 2.4.

An miferabiles perfonse poflint in contrahendo effi-
cacitcr fuo fori privilegio renunciare? Et an con-
tra rcnunciationem exprcflam vel tacitam reftitui pof-
fint? j*. 1.1 23.

Non gaudent hodie miferabiles perfonse fori privile-
gio, niii lis certam quantitatem ftatutis varie dcfi-
nitam excedat. f. 1.1 24.

An fori privilegio uti poflint miferabilcs pcrionje, fi
adtioneccfiaagere velint? f. t.tif.

Carent perfonse miferabiles fori privilegio , fi de af-
fecuratione (affurantie) lis flt; vel de miflionc
in poflcflionem Jiereditatis; vel de aflignatione bo-
norum parentis defundti per fuperftitem pupillis fa-
cienda ; vel fiagaturuniverfali judicio concurfusin-
ter creditores de bonis inidonei debitoris; velfami-
Jjx ercifcundx judicio intercoheredcs; vcliiagatur
de caufis, quxccrtis tantuin judicibus, cum exclu.
fiortealiorum, demandatsfunt, 8c quales illae fint?

Qui fcripferint plcnius de miferabilium perfonarum pri-
Tilegio? f. 1.116.

Mobilia. ¹

Mobilia reguntur lcge loci illius, in quo domirius

-ocr page 1038-

I.N D E X.

domicilium habet quod tamen aliquando fallit. 1.4.
part. i.tl.Il.

Qujdlintmobilia ? quidimmobilia? _ i.S. 11.

Aii navigia Si molcndina iint immobilia ? n 8.

11.

Mobilia quantum ad effe&us juris fa:pc habcntur pro
immobilibus; quod fit in fervisadfcriptitiis, fru£ti-
buspendentibus, metallis, lapidibus, arboribusnec-
dum rutisautcselis. 1.8.13.

Aliquando etiam mobilia pro immobilibus habcntur
ex deilinatione patrisfamilias aut ex fpeciali lege.

1.8.14.

Quse rcduci debeant ad mobilia, qux ad immobilia.

I.8. .7.

Reditus annui an fint mobiles an immobiles. Vidc
rci/itus.

Mercedespracdiorum, quarum dies jam ccffit, mobili-
busaccenlentur. 1.8. 2z.

De mobilibns bypothect vel pignori oblignnilis, vidc&y-
potheca.

Vide alia in verbo immobilia.

Moilus.

Vide menfor.

Molendina.

Molendina ,16 fint mobilia an immobilia ? 1. 8.

11.

Monafterium.

An ufusfruftus pereat ingreffu in monafterium ? 7.

4. 1.

Moneta.

De mutatione monetse ratione bonitatis internx&ex-
ternx, Sccuiillanoceat, debitorine, an creditori?

II.1.24.

Si alius fit valor nummorum inunolocoquamaltero ,
confiderandus valorlociillius, inquofolutiofacien-

daeil. li.Utj.

Mora.

Quid fit mora ? quo modo eam committat credi-
tor ? Quis definire debeat , an mora fada fit?

22.1. 24.

An ufurx debeantur ex mora ? vidc ttfura.

Quotuplex fitmora? quidfitmoraexperfonal An per
unam intcrpellationem induCatur? Qutd , finonipii
dcbitori fed procuratori aut altcri iimili denunciatio
fadlaiit? 22.1.47.

Quid iit mora ex re> Diei ccrti lapfus interpellat pro
homine; non itein exiilentia diei incertiautcondi-,
tionis. 22.1.2(5.

Recenfentur cafus , in quibus Iex inducit moram
exre. 22.1.27.

Quis fit effedus morse tum debitoris tum creditoris?
An mora unius noceat altcri ? An correo debendi?
An fidejuffori ? 22.1.28.

Quibus ex caufis quis excufetUra mora ? An diflicultas
prseftationis rei excufet a mord ? 22.1.29.

Quibus modis purgetur mora? ubi denovatione, re-
"miflione, mora pofteriore, 8c de-cafu, quo cre-
ditor die obligationis appofito non venitad locum in
quo folutio facicnda. _ 22.1.J0.

Q^ando mor£E purgatio fieri nequeat¹ ubi de mora in
lege commifforia; in canonis prxftatione; in im-
plendo eo , quod fubpoenaconventionaliagendum
erat; item delocatorepoft moram offerente ufuin rei
locatx ? 12.1. 31.

Muri.

Quibus poenis ciSercendi violatores murorum urbisRo-
mxBcmunicipiorum ? 1.8.7.

Murus comtnunis.

De niuro communi, feu cratitio, concr*tio 8c inter-
gertno. 8. 2. if.

In dubio paries aut fepimentum intcrduoprxdiaprx-
fumitur commuue effe: duas continuas habens do-
mos, fi unam vehdat, etiam mediam parictis cratitit
partcm cenfeturvendidifle. 8. 2. 1 j\

Qtix fint fpecialia figna, unde prxfumi poflit, parie-
tem communcm effe, vcl unius vicini proprium?

8. 2. if.

Quid vicinorum alter altero invito facere poflit circa pa-
rietem communem ? ubi de deftruiftionc; mutatiortc j
fiftularum , tubulorum , furni, cloacx , camini,
fimiliumque applicatione; parietisipfius incruftatio-
ne8c ornatu. 8.2.1S;

An, 8c quo ufquc, vicinorum altcr altero invito, fu-
perftruere poflit parieti communi ? & quid agcndum,
li non jureidfeccrit ? 8.2.17.

11.5.

Mutatio monet<c.

Vide monetit.

Mututtm.

An tertius, qui alealudcnti mutuatn dedit pecuniam,

rCpetere mutuum poflit ?

Quid , £i mutuum numeravcrit collufor ipfc vel aleato-
rum receptator? ii.j. f.

Mutuum eft veruscontra£tus, licctex uno tantum late-
reobligct. 12.1.2.

Eft ftridti juris;curalii contradlus fint bonx fidei.alii ftri-
6ti juris ? 8c unde colligendum, an bonx fidei, an ftri-
dti juris lint ? 12.1.3.

Mutuum reconftat; fufficit in eo fidta traditio. Con-
ciliatur 11. jf. de reb. credit. cum /. 19. jf.
de pr&fcript. verbis , 8C l. 34. ff. mandati. 12.

1. 4.

Conciliatur/. 15-. f. de reb. creil. cum /. 34. f. manda-
ti. acprobatur, interfolosprxfcntes, nonitemab-
fcntes, fidtam traditionem jureRomano (fedfecus
moribus) fuiffeconceptam, exceptoconftitutopof-
fefforio, Sc cafu, quo respriuscxalidcausaperdo-
minumtraditafuit. ti.t.f.

Monftratur , legum fuperiorum conciliationem non
poffe peti a diftindtione temporum , quafi olitk
varix traditiooes fidtx fuiflcnt reprobatx, qux poft
admiflx. 12.1.6.

Qui poflint dare mutuum ? ubi de negotiorum geftori-
bus, procuratoribus, tutoribus, civitatis adminiftra-
toribus, dominis nummos fuosalieno nomincmu-
tuosdantibus, Jc.de fociis quidantpccuniamcom-
munem. 12.1.7.

Qui non poffint dare? ubi dc pupillis, provinciarurti
prxfidibus, 8c hisquinummosalicnosdcdcruuttan-
quamfuos. 12.1.8.

Sxpe niutuum , quod ab initio inutile eft , num-
morum confumtione coufirmatur , etiamfi rc-
probi nummi dati cflent ; quod excmplis firma'-.
tur. 12.1.8.

Confirmatur etiam ante confumtionem nummorum,
fi accipiens eos ufuceperit. Quomodonummicen-
feantur confumti ? 12.1.9.

Quid juris, fi filiisfamilias viaticum fuum, cum pe-
regre, degeret ftudiorum caufa, mutuum dederit ?

12.1.10.

Qui poflint mutuum accipcre ? ubi de prxlidibus,
judicibus apud quos lis pendet, civitatibus8c ecclc-
iiis mutuum accipientibus per fuos adminiftratores.
Et quando civitates ac ecclefix ex mutuo per ad-
miniftratores accepto obligentur vel non; ex jure ci-
vili, canonico, 8cmoribus? 12.1.11.

Quando pupilli minoresScfimilcsobligenturexmutuo
pcrtutoresSccuratoresaccepto? 12.1.12.

Inmutuofitalienatiocorporumdatorum. An fitmu-
tuum , fi tibi nummos donem, ut eos mihi crcdas, tu-
quecrcdidcris? 12.1.14.

Quibus detur certi condidtio ex mutuo ? an Sc do-
mino nummorum , quos non dominus fuo no-
mine numcraverat ? An 8c Titio, li meos num-
mos Titii nomine dederim; vd ipfius Titii num-
mos? Quid.fi plures mutuum dederint? Quando adiio
incipiat illis compctcre, qai aummos aljenos dede-
runtutfuos? n.i.if.

Noa

-ocr page 1039-

I N D E X.

Nt>n impeditur certi condidtio ex mutuo , fi numen-
tioni mutui convcntio alia inutilis adjedta fitjquod ex-
emplis illuftratur, 12.1.16.

Conveniendi hac actione rnutuatarii: fi plurcs acce-
perint, au finguli in iolidum conveniri pollint ? 12.

1.17.

An mutuatarius in mutuo accipiendo efficaciter id agere
poffit ut mutuans unum ex mutuatarii heredibus in
iolidumconvcniat? 12.1.17.

Reddefidum in mutuoidem ingcnere; nonplus; nec
ufurx ex padto adjedto; fcd tantum ex ftipulatu. Quid
moribus? 12.1.18.

Quoinloco, Scquotempore , mutuum reddi debeat?
Quando reddendum, ii nulluni reftitutioni mutui
tempus adjedtum iit ? 12.1.19.

An adjetto die, quo mutuum reftitui debeat, mu-
tuatarius illud ante tempus additum invito mutua-
tario reddere poftit ? 8c an valeat padtio , ne mutuata-
riusreddat mutuum, nili poft ccrti tempoi is lapfum ?

12.1.20.

Mutuum non poteft per partes reftitui, nifiin caiibus
quibusdam exceptis. 12.1.21.

Aliud pro alio reftitui nequitnec aurum infedtum pro
pccunia fignata. Qu<d reddendum , iialiud inin-
ftrumento dicatur datum efte, aliud vere datum pro-
betur? 12.1.22.

Pro nummis aureis datis argentei rcftitui poftunt ,
Sc vice vcrsa ; paucis caiibus exceptis. 12. t.

De mutatione monetx, ratione bonitatis internx vel
externx, quxinterdationem rnutui & reftitutionem
contigit; cui prolit vel noceat, andebitori, ancre-
ditori ? 12.1.24.

Si alius fit vaior nummorum in unoquam in altcro loco,
confidcrandus valor loci iUius, in quo folutio facienda
eft. I2.I.2J-.

Probatur mutuum per fcripturam : ubi de agnitio-
ne chirographi per fcribentem , aut viduam ejus, aut
lieredcs, autin ofticio fuccefTorcs, facienda: & quan-
do illud juris interpretatione pro agnito habcatur ? 12,

1. 16.

Probatur 8c per teftes. Qwd, f; diftentiant in quantita-
tcnumerata? vel dc numeratione quidem , atnonde
quantitate deponant ? vel unus de numeratione, alter
de "quantitate ? 12.1.27.

Olim viguit paroemia , (eens renten altijt renten)
ncc poft acceptas femel ufuras repetitio fortis
fieri potuit, licet id pafto adtum effet. Quoufque
id nunc in HollandiaScUltrajedti mutatum fit? 1 2.

1.28.

Cujus loci ftatuta fpedtanda fint in quseftione , an
fortem cx pafto repetere liceat , nec nc ? 12.

1. 29.

l<tavii'

An navis fit res mobilis an immobilis. 1. 8«

11.

De navigiis collifis, in retia impadis &c. Vidc Aqtti-
lia lex.

Nauta.

Quales adtioncs compctant contra nautas,caupones,fta-
bulariospro rebus, quarum cuftodiam recipcre fo-
lent. 1.

Quid fit aftio rei perfecutoria in fadtum de receptis ? cui,
contra quos, ad quid detur? 8t quale damnum re-
parandura fit? Quid, fi nauta res nautsc receperit ?

Quid fit a£Ho in fadtum exercitoria exquafi deli£to;qui-
busdetur, contTaquos, exquorumfadto, Scadquid
tendat? 4-9-3-

Ratio harum adtionum ; 8c an fit in poteftate
nauts vel cauponis, ne quem recipiat ? 4. 9.

An diredtae adtiones aut noxalcs ex delido cum his adtid-
nibus concurrant? £c an altera ?.lter&m perimatf 4.

9. y.

An nauta 8c fimiles liberari poffint fervos fuos noxx- dan-
do ? 4.9. 6.

Quidjuris, fi n^utapraemonuerit, utquifqueresfuas
iibifervet? 4-9-?<

Quid juris, fi nauta velcaupofollem autciftam a viato-
re rcccperit obiignatam , & ispoftea res inde ablatas

49.

queratur?

Si farcina n^utx transvehenda commifta. negetur ei red-
dita , ad quem mifla, an jurijurandonautx ilari de-
beiit? 4. 9-9«

Hodie contra nautas gc fimiles ceftat dupli ptena. Quo
modo exercitorcs tcneantur, 8c quo modo liberari
pofiint? 4.9.16.

Hauticum fccntts.

Quid fit nauticum fonus, quid quafi nauticum ? tc
de periculi pretio, ad l. f.jf. de nautico tcenore,

22. 2. t.

In quo confiftat fubftantia nautici fccnoris? Quando
cefiet, £c vulgares tantum ufurx debeantur ? 22.

2 2.

Moribus noftris periculi pretium in materid aftcuratio-
nis lcgitimis ufuris 11011 elt coardtatum. Qualcs lc~
ges hoc £c fuperiore feculo de aj/ecuratione ihncon-

ditx?

22. 2. 3.

Si mutuum detur magiftro aut domilio navis fub pi-
gnorc carinx, (op bodemerye,) etiam fupra cen-
reiimas ufuras pacifci licet. Si navis pereat, an in
inftrumentis & reliquiis navisfalvatis talis creditor
aliquod jus habeat? Quidjuris, fi navis culpd nauta:
perieritautpublicatafit? autpericrit, dum nauta alio
navigat, quam quo iter ab initio deftinatum erat?

22.2.4.

Lucrum, quod ex procuratis cambii literis prove-
nit, ufurarum vulgarium modo adltridtum noneft.
Qualcs contradtus intercedant in cambii literis cx-
pediendis? inter qUos orianturobligationcs? 8cquse
adtiones? NuIIa pcr litcras cambii novatio fit. Si
quis ob non folutas cambii litcras cgerit cori-
tra fcriptorem literarum , £c non obtineat ob
inopiam ejus, rcdire poteft ad acceptantcm. 22.

' r-

Quibus modis fieri pofiit , ut literae cambii cftedtu-
careant? Is , cui folutio per cambii litcras man-
datur , eas vel acceprare vel rejicere poteft; nifi ab
inftitore ad prxponenrcm , quem obligare porerat,
diredtxfint. Anacceptatio ficri poflit iub conditio-
ne? Aneo, cui per literas fblutio mandatur, illasac-
ceptare recufante, tertius cas acceptare poftit ante
vel pollproteftarionem ? 12.2.6.

Is quieasoftert, fi noir acceptentur , intra tridum pro-
teftari debet, ne regreflu careat contra fcribentem.
Quando non noceat, negledtam eflc intra triduum
protcftationem ? 2.2. 2,6.

Si die literarum cambii vcniente, acceptans non folvat,
intra quantum temporis fpatium tuncprotcftatiofa-
cienda fit ? An 8c quando literx cambii cum protcfta-
tioncarreftaripoftint? 22.2.7.

Literx cambii ante8c poft acccptationem , readhucin-
tcgra, revocari poifunt, nifi quis per eas procura-
tor in rem fuam conftirutus fir. Antc diemlitcris
cambii infertum iolutionon redte fit. Etcur? Inte-
rimabillis, quiexcambiilitcrisdebitoresfunt, cau-
tio exigi poteft. 22.2.8.

Sifecundusprimo icripferitcamfcii literas, itautfatea-
tur, fibi a primO, tcrtio, 8cquartoquantitatem jam
folutamefie, 8cillxperprimumtcrrio, pcr tertium
quarto datx, acperquartum oblatx mandatario, non
acceptentur, an quartus contra fecundum agereper
faltumpoffit? 22.2.9.

Cujus loci lcges inquxftionibuscambiifpedtandxfint?
Qux fint privilegia mcnfxcambiafis Amftclodamen-

fis.^? 22.2.10.

****** _a

-ocr page 1040-

I N D E X.

Negatio.

An & quatido neganti incumbat probatio ? 2z.

3. 10.

Nefatoria attio.

Vide confejforia attio.

Negotiorttm gcflio,

Videgcftio negotiornm.

Nepos.

Ncpos anmoribusnofhisfitinpoteftateavipaterni? t.

6.3.

Nobiles.

Nobiles in variis diftant a piebcjis. f<4'

Nobilitas rcgulariterperpatrem, non matrem, propa-
gatur. i-f-4-

An nova uobilitate dqnati gaudeantprivilegiis& juribus
vetuftx nobilitatis, prsecipue extra territorium nobi-
litantis? i.f-4.

An nobiles poftint arreftari? 2.4. 48.

Notio,

Notio in quibus diftet a jurisdidtione. 2.1.1.

Quce pertineant ad nudam notionem ? 2. 1.2,

Sijiire novo magiftratus ipfi judicent, 8c eafaciant qux
vulgo funt nudse notionis, ea tamen expediunt vi ju-
rifdidionis; fed ii ea committerent judicibus a Jufti-
nianodefignatis.hiomniafaciuntjurcfimplicisnotio-
nis, nonjurifdictionis. 2.1.2.

NiivelU Leonis.

Quamhabeantautoritatem. 1.2.6.

Noverca.

An noverca poflit in jus vocari fine venia ? 2.

4. 9.

Anarrcftari? 2.4.48.

Nnvttm jus.

lus novum quo modo ftrictam recipiat interpretatio-
nerir ? (.3.44.

Jus novum nec judcx ftatuere nec privatus a judi-
ce impetrare debef, £c fi fecerit, eodem juredebet
uti. 2. 2.1.

Ad cujus petitionem jure novo utatur, quiillud dedit
auf impetravit? 2-2.2.

Cui tunc noceatfa£lum afleflbris, aiitimpetratio tuto-
ris, curatoris, procuratoris, filiifamilias £c iimilium ?

2-2. 2.

Quibus in cafibuscefietiftapoena, uteodem jureuta-
tur? 2.2.3.

Noxalis aElio.

Quo modo dominus Sc fru£tuarius 8c fimiles cavere
debeantadtori, fi ex noxali convenianturadtionef 2.

9. I.Sc 2.

De xquitate noxalium adtionum; 8c jure fingulari, fi fer-
vus injuriam intulerit- 9 4. 1.

Recenfentur deli£ta privata , in quibus noxalesadtiones
locum habent. Non dantur, fi crimen publicum ,
aut extraordinarium , aut populare a fervo commif-
fum iit; nec, ft ex privatis deii<5tis extra ordinem cri-
minaliteragatur. 9- 4-

Nec, ii ex fervi contradtu obligatio defcendat , li-
cet tunc dolus fervi interverierit: niii minor do-
lo fervi Isefus fit. An ex quafi ddidto fervi ? 9.

4-3-

Quibus detur noxalis a£tio ? Ari fru&uario cui fer-
vus fru£tuarius nocuit ? An uni ex pluribus fer-
vi dominis.'¹ 8c quid juris, fi pluribus nocitumfit ?

,?■ 4-4«

.Datur contra dominum fervi. Quis converiiri pof-
fit , fi fervus jam manumiffus aut alienatus fit?

9.4.5-.

Quinam fintefFe£tus noxae deditionis? Etquid, finon
doininus noxx dederit ? 9.4.6.

An 8c quando noxalis a£tio contrabonae vel malx fidei

Eofleflbrem, frudtuarium, creditorem jus pignoris
abentcm, coinmodatarium, fimilefquedaripoflit?

9.4.6.

Recenfentur cafus, quibusquisnoxalia£tioneconven-
tus liberari nequit noxx dando. An, fi domino
fcientc 8c paticnte fervus deliquerit, dire£ta 8c no-
xalis a£tio contra dominum detur , 8c an altera
alteram tollat ? Quid , fi unus dominorum fci-
verit , alter ignoraverit? quid, ft uterque fciverit?

9.4. 7.

Recenfentur cafus , quibus nequc damnum reparan-
dum , neque ferVus noxx danduseft, fedreusa ju-
dicionoxaliabfolvendus. 9.4.8.

Quidjuris, fi plures fervi fimui dcliquerint? Quid, fi
fervus untts fxpius dcliquerit, 8c dominus ab uno con-
ventus damnurn reparaverit, aut fervum agenti noxae
dederit? 9. 4. 9.

Peti portft exhibitio familise fervorum, ut agnofcatur
fervusqui lafit. 9.4. 9.

9.4. 9.

Quo in loco noxalis a£tio movenda ?

Olim noxalis a£tio etiam cx filiifamiliasdeIi£todabatur,
hodienon. 9.4.10.

Qtfo modo 8£ quo ufque hodie parentes 8c dominiex
Iiberorum. famulorum, 8c ancillarum deli£tis re-
gulariter teneantur? Jus firigulare eft, quod inio-
latores (bleekers) 8c collium cuniculariorum con-
dudtores ex fa£tis famulorumSc ancillarum tenean-
tur. Quo ufqiiepater teneatur, cujusfiiiuspuellafn
prxgnantem fecit, reipcctu alimentorum 8c dotis?

9. 4. io.8c 15*. 1. i o.

Nuptia.

An nuptiis tollaturpatria poteftas jure Romano 8c mori-

bus?

1.7.13.

An mulierpernuptias a patriapoteftateliberatarecidat
in poteftatem patriam auttutoriam, fiadhucmino-
rennis vidua fiat? 1.7.14.

An per nuptias mafculus aut fcemina majorennis fiat ?

4.4.6.

An in loco domicilii per nuptias majorennisfa£tus, ubi-
que pro tali habendus fit ? 4. 4, 8.

An per nuptias majorennis fa£tus, fuperveniente vi-
duitate intra legitimam xtatem, iterum minoren-
nis fiat? 8c quidin vidua? Etquid, fi migrent ad
locum in quo nuptiis non inducitur majorennitas ?

4.4.9.8c 10.

O bfignatio.

Deobfignationepublicasedium, coenaculorum, ci-
ftarum, farcinarum ; 8c quando autoritate pri-
vata horum refignatio fieri poflit ? quando non ?

16. 3. 16.

Qcularis infpettio.

Deoculariinfpe£tione. 10. 1.9.81.22.3.2,

Oneris ferentli fervitus.

Vide fervittttesurbanA.

Opert fervorum.

Quid fit fervitus operarum, 8c iu quibusdiftetabufu-
fruitu? _ 7-7-1-

Inquibusdiiferatabufu?

An 8c fervitus operarum jumentidetur, quaeabufu£c
ufufru£tudiftin£tacft? 7-7-3-

Oput.

Quid fit locatio operis? inquodiftetalocationeopera-
rum&ufus? 19.2.33.

Locatur opus ve! averfione, vel in pedes menfuraf-
vc, vel in dies fingulos conftituta mercedc. 19.

2. 34,

Anredemtor opcris poffit alteri mandare operisimple-
mentum; 8c an ipfeexfubftituti faftoteneatur? 19.

2. 34.

De probatione 8c improbationeoperis. Quis fit-effc-
£tus, li probatio operis arbitrio iocatoris permifla fit?
Quid, fi redemtor a prxfcripto receflerit ex voluntate
locatoris? 19.2.35-.

Deprobatione operispertertium facienda. An istem-
pus operis faciendi prorogare pofiit ? Quidjuris, ft
inique aut dolofearbitriuminterpofuerit, autinter-
veniente dolo ipfius redcmtoris? Si tertiusnolit vcl
nonpoffitarbitrari, noneftnullalocatiooperis, fei
judextuncarbitratur. 19.1.36.

Dipericuloopcris, anillud adlocatorcm anadrcdem-

torem

-ocr page 1041-

I N D E X.

torcm pertineat? An poft opcris probationem peri-
culum pertineat etiam ad locatorem probantem,
fi vitio operis collabatur opus? De operis necdum
probati vitio quamdiu queri locator poflit ? 19.

Si plures fint redemtorcs ejufdem opcris.an finguli in fo-
Jidum conventri polftnt, liopusnonpcrfcdtum, aut
vitiofuocoliapfum lit? 19. i. 37.

Intraquodtempusopusredcmtumabfolvi debeat? An
agi pofiit ad id quodinterefi, velopusalterircloca-
ri polfit ante laplum temporis, quo perfici debuit?

19.2.38.

Quo in loco opusfaciendum fit ? fialibifiat, redemtor
nihil agit. An valeat redemtio operislineloci adje-
dtione? 19.2.39.

Quando operis redemtori folvenda merces? Anopere
non perfedto, ut prxfcriptum erat, redemtori opus re-
linqui pofiit; an magis folvenda fit mercespro rata
diminuta? A11 opcns retentio promercedepcrmifia
fit? 19.2.40.

Ortgo-.

De foro competente excausa originis. Quis fit Iocus
originis? quid fi infula, autvico, aut matreperegri-
nantenatusfit? 1.91.

Origini5 locus etiam fingitur ex manumiflione, adoptio-
ne. /.1.91.

Communispatria fuit Roma, ubi quifque conveniri po-
tuit, nifi haberet jus revocandi domum. Qui illud jus
habuerint? quando id habuerintlegati, quandonon?
8c quid moribus ? f. 1.91.

In quibus locus originis diflct a domicilio proprie dido ?

1.92.

Origo jnris.

De origine juris. _r l.i.i.&feqq.

Facla. ■ t

An 8c quo ufque per padla expreflaauttacitarccedi
poflitaflatutis? vidcftatntum.
De paftis adjeftisdivifionihereditatis, videfamiliter-
ctfcundA.

De paftis adje£tis emtioni venditioni, vide cmtio ven-
ditio.

De padtis emtioni 8c venditioni fervorum adjici foli-
tis. 18.7.

Depa£tispignorum, v\dc hypotheca.
Quid fit paftum, 8c in quibus a pollicitatione ac contra-
£tu diftet ? 2.14.1.

Pa£tum nudum, etfi geminatum nonparit aftionem.

2.14. 2.

Paftum nudum liberatorium non ipfo jure, fed ope ex-
ceptionis, tollitcivilem obligationem, exceptisqui-
bufdam cafibus. 2.14-3.

Quid juris, fi quis pa£to promiferit, fe liberaturum luum
debitorem, nectamenlibcret? 2.14.3.

Quifinteffe£tuspa£li nudiobligatorii ? 2.14.4

Depa£lislegitimiscivilibusacpra:toriis. 2. 14. y

De padtis adjeftis circa contradtuum accidentia, natu-
ram ordinariam , 8c fubftantiam. 2.14- f.

Padtum in contincnti adjedtum contradtuibonx fidei pa-
ritpdtionem: 8c qualem ? 2.14.6.

Ex pafto contradtuiftriftijurisadje£toa£tionondatur.

2.14.7.

De pactis contractui bonx fidei ex intervallo appo-
fitis , tum adjicientibus tum detrahentibus ? 2.

.4. 8.

Hodieexnudopactoactiodatur. 2.14.9.

Paftavelprivatafuntvelpublica: ubidefoederibus, 8tc.
Pacta rcbellibus, latronibus, hxreticis.hoftibus fervan-
da. 2,14.10.

Qnid fint pacta realia, Scanquisnominatimunihere-
di pacifci poflit pacto obligatorio aut liberatorio ?
An unum ultra partem hereditariam gravare ? 2.

■O

14. 11.

An pactum fidejuflbrisprofitrcoprincipaliautconfide-
jufloribus? ' 2.14.12.

An alteri quis pacilci poflit jure civili 8c moribus?

2. 14.12.

Quid fit perfonale pactum , 8c quibus proiit. 2.

14. 13.

An pactum perfonaleprofit fitiejuflori ? 2.14.14.

In dubiopactum magisrealeprxfumendum, quam per-
fonale. 1.14.14.

Pactorum tacitorum cxcmpla in illatis in prcediumur-
banum i iolutis iu anteceifum ufurisj crcditoribus
emtorem hereditatis fpontc judicium fufcipientcm
convenientibus, licet is folvendo non lit > in rcddi-
tionepignoris velchirographi. Quidjuris, iiexduo-
bus ejuidem debiti chirographis unum reddatur? Quis
probet, fi creditor ncget, fe reddidifle chirographum,
quod debitor tenet ? 2.14.1)-.

Non valcnt pacta itolida aut turpia ad delinquendum in-
vitantia: nec dc futura fucceflione tertii ccrti viven-
tis: ncc ut pacifcentium unus alteri fuccedat; vel iibi
mutuo ultimusfuperftes. Quid, fi tertius confenle-
rit in pactianem de fud fucceflionc , nec poltca
mutet? Quid, ii alteri quispromiferit, fecumin-
ftituturum , nec pofteafaciat? Qiiid , fi titulo dona-
tionis, executione in mortem dilata ? Dc pactisillu-
ftrium familiarum fuccefloriis. 2.14.16.

Valet pactum defucceflione tcrtii incerti, velcertiqui-
dcm fed jamdcfuncti, iidubiusiitfideicommifli fu-
fpenfi cventus. 1.14.17.

Non valent pacta intcr clientem 8c patronum de quotd
litis: nec , ut demurn obtenta victoria advocatusfa-
larium pctat. An advocato vel procuratoripendcnte
lite legariautdonari poflit? 1.14. 18.

An pacta fubiiftant inter medicum 8c xgrotum ? 2.

14. 19.

Non valent pacta , quibus dominus fibi de re fua
arbitrium adimit, ne quid in re fua faciat, fi al-
terius non intcrfit. An pacta rcm afliciant ? 2.

14. 20.

An valeat pactuminterduos, ut, uter priormatrimo-
nium inierit, is alteri pecuniam aut pcenam prceftet ?

2.14.21.

Nemo pacifcendonoccrcalteripoteft, ne dcbitorqui-
dem fuo fidejuflori. 2.14.22.

Si major pars creditorum pacifcatur cum dcbitore de
parte dcbiti, id reliquis non nocet; nec tutor fibi
obeft , fi pupilli nomine cum majorc creditorum
parte pactus in partem iit, quo minus ipfe foli-
dum petat. Jus Singulare Zeiandorum iu his. 2.

14. 13.

Pactum majoris partis creditorum nocet minori, fi hc-
resdebirorisobxratiadirenolit, niii pactione in par-
temfact3. 2.14.24.

Quo in cafu ctiam tutor pupilli heredis nominc paci-
fcens, eddem partecontcntuseflcdebct, ii creditor

fit. 2.14.15-.

Nechoc jus mutatum autmoribusabrogatuni, poftin-
ductum beneficium inventarii. 2. 14.16.

Idemeft, fidebitorobxratusvivatquidem, fcdlatitet,
nec ufpiam bonaappareant, nccfifterefe velit, nifi
poftpactuminpartem. 2.14.17.

An pactus in partem cum dcbitore petere pofiit par-
tem , quam remifit, fi debitor ad meliorem for-
tunam redeat ? Et an non faltem partem remif-
fam petcre poflit a fidejuflorc debitoris ? 2. 14.

28.

An in hifce pactis creditorum cum debitore latitan-
tc, vel herede ejus, connumerandi iint creditores
hypothecarii, aut chirographarii privilcgiati ? 8caii
his,noceaturtalipacto? 2.14.19.

Chirographariis fimplicibus in hoc pacto fimiles mori-
bus funt, qui nudam mol^ilium a fe non pofleflorum
hypothecam habent. ' a.14.30.

l^Jdncr*tium.

Depancratio, lucta, pugillatu. 9.2.24.

Parentes, pxtres.

| ParentesScpatronianpoflintinjus vocarifinevenia? Sc
quidmoribus? 2.4.6.

******* vidc

-ocr page 1042-

I N D E X.

Vide alia ad verbum vocatio injus.
Parentcs an a liberis arreftari poflint ? 2.4.47.

Fariatio.

Quidlitpariatio? 16.2.1.

faries.

Vide murus.

Vafcendi pecoris fervitus.
Vidc fervitutes rujitca.

Faftus pecorum.
Qutc actiones 8c pcenx obtineant jure Romanoacmo-
ribus, fi animaliaiaalienovelpublicodepafcant. fi-
ve immifia ab alio, five nullo immittente? 8c an
actio de paflu etiam contineat lucrum iperatum?

9.1. 1.

Quid juris , ii mcum animai in meo depafcat glandes
alienas in mco cadentes ? vel fc horreo alieno applicet,
ibique depafcat? 9-1.2,

An animal alienum in meodcpafcensincluderepofiim
prodamno? ik quid moribus ? 9-'-3"

Fauperes.

An univerfitas pauperum rcftituipoflitexemplo mino-
rum? 4-4-ff-

Pauperies.

Q110 fenfu cquus calcitrofus, 8c bos cornu peterefoli-
tus, nocere dicatur contra naturam fuigeneris? 9.

1. 4.

Quando dire&a:, quando utili aftioni de pauperielo-
cusfit, etiam ex fadto animalisferi? qualisa&iode-
tur, fialiusinftigaverit? 9.1.4.

Recenientur fpecies faftorum nobiliorcs, quibusadlio
de pauperie locum habct; in arietibus 8c bobus inter
ie commiflis, equis, mulisfinecausacalcepercutien-
tibus; vel aliud animal concitantibus, quod tertio
damnum dat; vel ceflimeuntibus, fiplauftrorece-
dentehomoobtritusiit, 8tfimilibus. 9. 1. f.

Quid juris, fi canis iponre, vel alieno inftigatu, aut cul-
p& nocuerit ligatus autfolutus? 9.1.6.

Quibus, 8c contra quos tum direda tum utilisadiiode
paupcriedetur? 9.1.7.

Ad quid tendat ? An 8c deformitatis fimiliumque ha-
bendaratio, fi hominiliberonocitum fit, jurecivili
ac moribus? 8canadhuchodieluperfitfacultasnoxx
dandianimal? 1 9.1.8.

Feculium.

Qiiid , 8c quotuplex fit peculium, 8c qualcs rcs in pecu-
lio efle poflint ? ■ 5"-1 •«• & feqq.

Quid fit adtio dc peculio , 8c qua:priusperpatrem aut
dominum hac adtione convcntum iint deducenda?

<f- 7- &feqq-

Quid moribusobtineatcirca pcculia, 8c an ad profedti-
tium pertineant dona iufceptoris de fonte baptis-
matis ? Quid , fi lucrati fint liberi ex operis iuis,
dum in poteftate erant , 8c a patre nutriebantur ?
Quid, fi feparatim negotiati fint ? vel una cum
patre jure focietatis ? vel peregre habitantes fibi
lucrentur, an tunc a patre alendi fint? if.1.4.
Si filiusfamilias fua induftria admodum auxerit paren-
tum patrimonium, an in divi^one hereditatis pa-
ternx aliquid ipfi jure prxcipui afiignandum fit?

1 f • 1 • f-

An ufusfrudtus adventitii peculii moribus noftris patri
ccdat ? if.1.6.

Quo ufque moribus noftrisdomini 8c patres ex famulo-
rum aut ancillarum aut libcrorumfadtisobligentur?

1 f. 1. 1 o. 8c 9.4.1 o.
Quando de peculio adtio annalis fit ? if. 2. 1. &
feqq.

Quis moribus convcniendus, fi filiusfamilias mortuus

fit? "f-a-f-

In quibus differat adtio dc peculioabadtioncdeinrem
verio ? « if.3.6.

Pecunia.

An pecunia ademtionempfxdiorurarepofitaimmobi-
iisfit? 1.8.1/.

Pecunia conjlitntn.

"Viizconftituttm-

Veregrinii

In quibusperegrinidifferantacivibus, jureRomanoSc

hodierno? i.c. 2.

Peregrinis feftinato jus dicendum eft. f. 1. j6.

Periculum rei.
Pcriculum rei venditx, quidfit? 18.6.1.

Cujus periculo fit , emtoris an vcnditoris , fi res
ante contradfum emtionis perierit pro parte vel
in totum, fciente aut ignorante venditore ? 18.

1.21.

Si idadtumfit, utres vcndenda apud emtorcm relin-
quatur, quo pojjit pcritiortbus ojlendi, cujus pericu-
lo tunc res venales fint, apud emtorem conftitutx,
vel juffu ejus ad venditorem relatx, £c interverfx?

18.1.26.

Periculum rci venditx pertinet ademtorem, licet res
necdum tradita fit. 18.6. 1.

Qualcm culpam prxftet venditor? gc quid, fi pr.ius
emtor, dein venditor in mora fuerit, 8c vicc ver-
sa? _ _ 18.6.2.

Quid juris circa periculum, fi rcsdux alternative fint
venditx? Si vinum Sc iimilia ad guftum vel fim-
pliciter fint vendita, quando periculum acoris 8cc.
incipiat ad emtorem pertinere? ubi 8c de doliorum
fignatione. 18-6.3,

Quid venditor agerc debeat, fi nullum deguftationi tem-
pus appofitum fit ? Quid juris, fi per emtorcm vel ven-
ditorem fteterit, quo minus vinum intra tempus -idje-
dtum deguftatum fit? 18.6/3.

Non femper pari paffu ambulat periculum quantitatis
8c qualitatis in fungibilibus. An 8c quando peri-
culum corporis rerum fungibilium ademtorem per-
tineat ? ubi de fungibilibus pcr averfionem ven-
ditis, 8c qualem tunc venditorcuftodiamin iisprx-
ftet , 8c quo ufque? Quid juris, fi rcs fungibileS
ad quantitatem venditx fint? Quando tuncadmen-
fiofacienda fit ? An, fi emtorin mora fit, vcnditori
liceat vinum effundere periculo emtoris? 8c quid mo-
ribus? 18.6.4.

Ad qucrn fpedtet periculum rerum fub conditione vcn-
ditarum? i8.6.f.

Moribus noftris adhuc fervatur decifio juris Romani
circapericulum rerum, etiam immobilium; quam-
vis in hifce requiratur folennis traditio coramlege
loci. Siapudnosxdesfintvenditx, media forte hie-
me, addito padto, ut demum folenniter tradantur
initio Maji, pcriculum uique ad tempus expreffum
pertinet ad venditorem, licet fortetraditiofolennis
maturiusfitinterpofita. 18.6.6.

Adquem fpedtetpericulum , fi resfubhaftatxperierint
pendcntcfubhaftatione? 18-6.7.

Qualia onera rei emtx nomine debita gravent emtorem.

18.6.8.

Commodumomne rei venditx ftatim a perfedta ven-
ditione ad emtorcm pertinet , velut alluvio, adtia
rei venditx intuitu quxfita, frudtus8c fimilia. Cui
cedant pcnfiones, fi res vendita elocata fit ? 18.

6. 9.

An arbores, qux poft infpedtum prxdium antcperfe-
dtam venditionem ignorante emtore vcnto dejedtx,
emtori prxftandx fint? Quid juris, fi ex duabus rcbus
fimul uno pretio emtis una perierit ante venditionem?

i£. 6.10.

Perictilum operis redemti.
Vidcopus. *

Perjurium.

Vide jusjurandum.

Permutatlo.

An 8c pccunia numerata recipiat permutationem cum
alio corpore, 8c ita ut corpus confiderari poftit, duni
</«f«r/>erHB/0UtStichusdetur ? 19.4.1.

An res aliena recipiat permutationem, 8c cur vendi
pofiit, non permutari ? Quis fit effedtus, fi qui»
rem alienam dederit , ut viciflim rem reciperet?,
Quid , fi is , qui acceperat rem non propriam

dantis, viciffim dederit rcm fuam, aut vice versd?

.... , , - . . • - .; •:-.->.-»
19. 4-2.

Qua-

-ocr page 1043-

I N D E X.

Qualisa£tio, Scadquid, deturexpermutatione? An
moribus locus fit poenitentix in contradiu permuta-
tionis & limilibus ? 19 4- 3.

An conventiodedando, ut viciffim detur, hodie obli-

get? * ..... «S>'+-3-

Perjcna legitima, ftandi in judicio.
Vid tjudicium.

Petitio bereditatis.
Ubipetitiohereditatisintentaripofiit? 5. 1.77.

An ad petitionem hereditatisexercendam jurisdiftio per
arreftum fundari pofiit? 5. 3.16.

Quid iit petitio hereditatis? Cur, 5c quofenfu.dicatur
a£tio mixta in rem & in perfonam ex quaii contradtu ?
Quamdiuduret? 5"⁴?-¹-

Eft aftio bonse fidei. S l-¹'

Quibus competat? an ex tcftamento redte petat, qui
prius petiit ab inteftato , Sc vice versa ? An uno libel-
lo cumulsri poftit pctitioexteftamcntoSCabintefta-
to? f-3-3'

Qui petit hereditatcm ab inteftato, probare nontene-
tur, defundtum intcftatum decefliftc, fedtantum,
fe proximum efle. f -3-4¹

, Quibusutilispctitiodetur ? f- 3. 3'

Quieam petit ex teftamento, fi illudproducat, pro-
bare non tenetur , illud poitremum efle, aut vitio
carere. 5-3-f-

Qui eam petit ab inteftato ab extraneo, probare hon te-
netur, fe proximum efle, fedfuflicit, quod fe co-
gnatuin doceat; lecus, fipetatabalioitidemcogna

to. f- 3-⁶-

Contra quos detur ? Qui pro herede aut pro pcjfejfore
dicantur poflidere , aut pro talibus habeantur ? f.

3- 7-

Datur Sr contra eos, qui dolo defierunt poflidcrc,
vel liti fe obtulerunt; qui fi a6tori fatisfecerint,
an liberetur verus pofleflor jure civili aut hodier-
no ? .. . ' • 1 f. J.8.

Etiam contra eos, qui de rci hereditarise pofleflionc
vi deje£ti funt, aut rerum hercditariarum prctia pofli-
dent, Scfimiles. Anetiamcontradcbitoreshcrcdita-

rios? f. 3.9.

An contra poflidentes titulo fingulari? An contraem-
. tores hereditatis, quive eam in dotem acceperunt,
eorumqueheredesutilispetitiodetur? 5. 3.1 o.
Quid juris fit circa fruduum reftitutionem, curti em-
torhereditatisutilipetitioneconveniiur? 5. 3.11.
Quid juris, ii filiusfamiHas aut fervus fit pofleflor he-
reditatis? 5.3.11.

Quscreftituendaflntinhdca£tione? j-. 3.1 3.

Qux non reftituenda? an pcenaperpofleflorem exadia?
an res ipfi pofleflori emta;?an fcrvitutes prxdialcsaut
perfonales? 5-. 3.14.

Quid interfit inter bona: 8c mala: fidei pofleflorem
in hac a£tionecirca reftitutionem fruftuum natura-
. lium, civilium, peniionum , ufurarum; 8c circa pe-
riculum nominum excoliocatafccnoripecuniahere-
ditarii? 5-. 3.1$-.

Quid intcrfit inter bonx 8c malx fidei pofleiTorem,
fi res hereditariae neglefta:, confumtse, erogata: fint ?
& quo ufquc bonDefidei pofleflorderebusconfumtis
teneatur? f. 3.16.

Si res hercditarix antcvelpoftlitem conteftatam perie-
rint , an 8c quando pereant bonae vel malse fidei
pofleflori ? ^Quid juris , fi pofleflbr hereditatis de-
bitores hercditarios non interpellaverit, 8c ita ino-
pid dcbitoris aut prxfcriptione aflio inutilis fafta fit ?

f.3.17.

Quid intcrfit inter bona: 8c mala: fidei pofleflbrcm in
hic aftione circa rcftitutionem prctii, quotics res
hcreditariac ante vel poftilitem conteftatam ex ne-
ceflitate vel libera voluntate per cos diftractse funt, fi-
veprivatim,- fivcpublicaaucdone? f.3.1'8.

Qui hac conveniunturactione, viciflim indemnesfcr-
vandi , fi occafione rerum hcreditariarum cave-
rint; fi hereditario nomine acs alienum 8c fimilia
folverint. Et quidjuris, fiindebitumfolveritbonse
vci malc fidei poffeflor ante Telpoftlitemcontefta-

j-.J ,9,

An bonse vel mala; fidei pofleflor rcftituens deducerc
poflit cx Iiereditate, quod fibi ex hereditate debi-
tum ? 5. 3. zo.

Quales impenfas in res ipfas hcreditarias, noninfru-
ctuum perceptionem , factas deducat auttollatbo-
nse vel mala: fidei pofleflor ? 6c quid circa hxc
interfit inter hanc actionem 8c rei vindicationem ?

f • 3-¹¹ *

Si impcnfae aa fru£tuum perccptioncm factxfinr, aut
tales qua: cum ufu folent compenflPri, an, 8c quo
ufque eas bonse 8c mala; fidei peifeflor recuperet?

f-3-^l*«

Nulla actione, fed fola retentionepofleflorhereditatis
impenfasrecuperat, exceptispauciscaiibus; Scquid
moribus? f. 3.13.

An 8c pro illiquidis impenfisretentiopoflefloriheredi-
tatisdetur? 5-. 3. 24.

Pendcnte petitione hersditatis, legatarii 8c crcdito-
res hereditarii agere poflunt contra actorem vel
reum. 5.3.25.

An 8c actor aut reus, pendente hoc judicio. debitores hc-
reditarios aut rerum hcreditariarum poflcflorescon«

venircpoflint? ' 5.3,2)-.

An reus petitionem hcreditatis repellcrc poflit pcr
exceptioncm prsejudicialem faifi teilamenti ? 5.

3- ^Jf-

Pars hereditatis pcti potcft vcl actione vel cxceptione.
Petit quiique vel partcm vel totum pro jure, quod
ipfehabet. Idem juris eft in partis, quodintotius
petitione. 5.4.1.

Quo modo 8c contra quosagcndum, fi duo vcrihere-
desfint, 8c duo hereditatispoiTeflorcs? Etquomo-
do , fi hereditas partim a vero partim afalio herede
poflideatur pro divifo vel pro indi^ifo ? . 4. 2.

Quando pars certa hereditatis,quando incerta peti poflit?
Quotpartes utero interim iervandse lint, fifperetur
pofthumus fratcruna cum jam natisparcntifucceflu-
rus? 5". 4.3.

, Depoflefloria hcrcditatispetitione. f, 5.1.

Defideicommiflariahereditatispetitione. f. 6.1.

1'ignoratitia acfio.

Cui detur diredta actic pignoratitia? An 8c furi vel prscdo-
ni, quiremalienam pignoridedit ? 13.7.2.

Contra quos detur? An primo debitori contra fccun-
dum creditorem, cui pignus pignori datum cft? Quid,
fi plures crcditores fimul pignus fufccpcrint, vel
pluresuniuscreditoris heredcsconvcniendifint? 15.

7- 3-

Tendit ad reftitutionem pignoris 8c acceflionum. Quid,
fi creditor thefaurum invencritin fundo pignorato?
Quid,fireipignoratsefurtum paflus, aut vim.metum-
ve, pcenam confecutusiit? Quid, fi pignusdiftraxerir,

8c pretium fuperfluum foenori collocaverit, aut indc

rcm aliam cmerit ? 13.7.4.

Trseftanda per creditorem lata Sc Ievis culpa 5 non ca-
fus. An culpa leviflima, uti in commodato? Cui
incumbat onus probandi culpam 8c cafum ? 13.

7- f-

Ut locus fit huic aftioni, totum debitum dcbet folu-
tumefle, auteonomincfatisfaftum. Quid, fi plureJ
unius debitoris aut creditorishcredes fint, Sciinguli
folverint vel fmgulis foluta fit fua pars ? An forte folu-
ta pignus pro uluris necdum folutis rctincri poflit?

13.7.6.

An juriluendipignonsprxfcribipoflit? 13. 7.7.

Reccnlentur cafus, quibus diredta pignoratitia datur,
licet crcditori necdum folutum aut fatisfactum fit.

13.7.8.

Cogi non poteft creditor, ut pignus vcndat , Iicet
nunc pluris vendi poflit, quam unquam poftea:
fed vcndit tunc deb itor. Er, fi creditor tunc pa-
tiatur, rem emtori tradi Sc fibi dc dcbito folvcn-
do caveri, humanitatis id potius quam neceifitatis

eft. ' '3-7-J>-

Quid fitactiocontraria pignoratitia?ubi deimpenfisnc-
ceflariis ac utilibus rcpetendis, 8c pignore pro necefli-
riis retincndo: dedamno, quodcrcditorexpignore

paf-

-ocr page 1044-

paffuseft, reparando; & prxftando co quod intereft
ex variiscaufis. 13.7. 10.

Aclio pignoratitia dircfia 8c eontraria ctiam in hypo-
thecis locum habet, ex quo creditor per aftionem
hypothccariam naftus eft hypothecx pofleilionem.

13.7.11.

fignorationes.

V\aereprejfalia.

Tigntts.

Quid fit contradfuspignoris ?Quandoexpreffoemtionis
titulo adhuc vere pignus fit ? 13 • 7. 1

An juri luendi pignoris prxfcribi poftit? 13. 7.7

Reliqua de pignore, vide ad verbum hypotheca.

Vlauftrarii, plauftra.

Deplauftrariis Sc plauftris lxdentibus. p. 2.17.

Pius petitio.

De plus petitione; 8c an adiorpcndcntedic velcondi-
tioue debiti agere poflit aut cautionem petere, Ccc,
vide Attor.

Fccna.

An poena pecuniaria in uxorem ob delidum conftituta
executionem habeat inmaritumftantematrimonio?

j.1.17.

Pccnitentia.

De cond>£lione cx capitepccnitentix; £c quando ci locus
fit, vide condittio.

Popularium faHiones.

Vide faBicnes.

fofita.

Vide fufpenfa.

Poffeffto.

Notum eft jure Romano juspoffeflionis, ac differta na-
turalipofleflione. 6.1.2.

Poftnlare.

Quid fit poftulare ? poftulare potuit quisque pro (e, oiim
etiamin Hollandia. Proaliispoftulantesadvocatidi-
cuntur. 3^-1,1'

Qui in univerfum poftularc prohibiti fint ? 3.1.2.

Alia de poftulando, vidc advocams.

Vofthitmi.

Pofthumi quando kabeantur pro jam natis? 1. f.

An prseterito filio pofthumo, vel alio filio, quem pa-
rcns mortuum crediderat. legata Sc fideicommiffa
debeantur vi claufulx codicillaris ? f.z. 17.

Potcfttts patria.

Poteftas patria quidiit? an8cfuriofis ac prodigiscom-

.6.2.

petat.

Qui olim , qui mcdio tempore, quihodiefintcffedus
patrixpoteftatis? 1.6.3

An neposnoftris moribus fit in poteftate avi paterni ?

6. ₃,

Patria poteftas variismodis conftituitur, prxcipuenu-
ptiis. 1.6.4.

Qui liberi pro legitimis fint habcndi vel non, vide liberi
legitimi.

Potcftas patria tollitur morte naturali vel civili. 1.

7. 9.

Anrelegationc, autbannohodierno? 1.7 . 9.

An dignitate ac facerdotio, etiamfecundum jushodier-
num ? . 1.7.10.

Tollitur emancipatione, cujustresfuntfpecies, nccea
moribus intotum fublata* 1.7.11.

An eo folo, quo filius feparatim a patrc habitat, tollatur
patriapoteftas? 1.7.12.

Non tollitur fupervenicnte furore. ¹ * 7;¹3*

Non per nuptias jure Romano; at moribus omnino.

1.7.13.

An mulier per nuptias fui juris fada, fi vidua fiat adhuc
miuorennis, recidat in patriam aut tutoriam pote-
ftatem? 1.7. 14.

Majoren nitate non tollitur patria poteftas jurc Romano,
at moribusomnino. 1.7. if.

Pncceptor.

An praccptor poffit in jus vocari finc venia ? z.

4. iz.

Frtdia urbana fr ruftica.
Vide fervitutes.

Frdfefft navales.
Si prxfe&i navales fbciis acfxdcratisnocuerint, anco
nominerefpublica teneatur ? 14. 1, -v.

Fr&feHus Auguftalis.
Quid, Sc unde diftus fit prxfeilus Auguftalis ? 1.

17. 1.

Qualem habueritpoteftatem. 1. 17.2.

Fr&fetttts pr&torto,
Quidfueritprxfedlusprxtorio? quxolim, quxpoflea
poteftasejus? i.n.i.

Quot fueriHt prxfefti prxtorio, 8c qui de his fcripfcrint ?

1.11. 2.

Tr&fettus urbi.
Qualis fuerit prxfe£tus urbi, 8c quando creatus. 1.

12. i.

Criminalem habuit jurifdidionem ufquead cefitefimum
ab urbelapidem. 1.12.2.

Totuit inperpetuuminterdicereforo, advocationibus,.

8cc. quod prxfesnon poteft. 1.12.2.

Qux prxfedtus urbi agerepotuerit in caufis civilibus?

112.3.

Non habuiy urisdidionem in milites. 1.12,4.

Quifcripferintdeofficioprxfedtiurbi? 1.12.5-.

Frdfecius uigilum.
Qualem habuerint poteftatem praifefti vigilum , & qux
fuerinteorum oflicia ? (.15-. 1.

Eorum loco conftituti poftea prxtorcs plebeji. 1.

if. 2.

Fr&latio.

De judicioprxlationisintercreditores, vidc, concurfus
judicium.

Dc prxlatione inter creditores, vide privilegia credito-
• rurn.

Fr&fcriptis verbis aclio»
Vide conirattus innotninatus.

Frtfes.

Prxfes non poteft in perpetuum interdiccrc foro, advo-
cationibus8cc. 1.12.2,

Quid fuerint prxfides in fpecie? quibus nominibusdeno-
tati? 8canpotuerintdeportare? 1.18. 1.

Prxiides civilem 8c criminalem habucrunt jurisdidlio-
nem. 1.18.2.

Non debuerunt egredi fusm provinciam, nec fpon-
te fe abdicarc iine Principis confenfu , ncc intri
quinquaginta dics a depofito officio difcederc. 1.

,8. 3.

Generalia monita a prxiidibus 8c aliis obfervanda ,
8c qui plenius fcripferint de prxfidum ofliciis i 1.

18. 4.

De prxfidum 8c judicum miniftris. 1.22.6.

Praftationes pcrfonales.
Vide famili* ercifcundt-

Deprxftationibusperfonalibusin judicio communidivi-
dundo. 10.3. 3.

De prxftationibus perfonalibus in adtione pro focio.

ty. z. 10.&feqq.

Pr&fnmtio.

Quid fit prxfumtio? Quotuplcx? Quid fit prxfumti®
hominis, Scquamvimhabeat? 22.3.14.

Quidfitprxfumtiojuris?ExempIaejus. Qui fcripferint
de his ? Prxfumtio juris leviorpellitur per prxfumtio-
nem juris graviorem contrariam : quod cxemplis
docetur. 22.3.1^.

Quid fitprxfumtio juris&dcjure? Exemplaejus. 22.

3.16.

Prxfumtioncs plerumque defumunturab eo, quod fre-
quentcr accidit; quandoque tanien etiam ab eo, quod
raro contingit. 22. 3.17.

An ex prxfumtionibus juris fentcntia ferri poflit, 8c
xeus condcmnari in civilibus &criminalibuscaufis?

22.iS.

Ia quo diftent prxfumtioncs a fidtionibus jaris? 12.

3. 19.

I N D E X.

De prxceptore pucrum immodicc caftigantc. 9.

-ocr page 1045-

I N D E X.

Tr&tor.

Quid practores fuerint, qualem habuerint jurisdiftio-
nem ? 1.14.1.

De numeroprtetorum. 1.14.2.

Practoris officium conftititin tribus _a do, dico , addico.

1.14.3.

An 8c quo ufqueprxtores venircpotuerintcontra jusci-
vile ? 1. 14. 3.

Qui latius tractaverint de officio prxtorum. 1.14.4.

Explicatio/. 7,'ff. de ojf.pr&tor. 1.14. 5.

Quales fint hodierni pra:tores. 1. 1 4. 8.

Quisfucritpraitorplebejus. 1.15. 2.

Fraventio.

De prceventione in accufationibus criminum. f. 1.

70. _7l.

Tretitim.

Pretium ex rebus immobilibus redaftum an fit imniobi-
le ? 1.8. 16.

Pretium mercirefpondere debet; 8c inpecunia confi-
fiere. Quid , fi conftitutum fit animo non exigen-
di? quid , fi poftea rcmittatur ? quid, fialiudinfo-
lutum detur ? ciuid , fi partim res partim pccunia data
fit? * 18.1.22.

Pretium debeteffecertum. /\n inftrumento vel teftibus
probetur plene emtio, ii non fit declarata quantitas
pretii ? 18.1.23.

A11 pretium conferri poffit in arbitrium tertii, vel unius
contrahentium ? quid , fi tertius nolit vel non poffit
arbitrari, vel iniquum arbitretur ? 18.1.23.

l'rincrps.

An 8cquoufquelegibusfolutusfit, 8ctamenlegibusvi-
vcrevelit? 1.3.15*.

Princepslegesinterprctatur. 1.3.18.

Q^o jure 8c colore Principes Romani fuam poteftatem
exercuerint ? 1.4.1.

Princeps nonpotcftjus alteri quxfitum finc causd adi-
mere. 1.4.6.

Caufii adimendi jufta eft deliftum vcl utilitas pu-
blica ; 8c pofteriore cafu aquivalens prxftandum.

1. 4. 7.

Non adimit jut quxfitum, fijubeat deftrui, quxnon
jure exftruftafunt. 1.4.8.

Nec, fi permittat xdificari in publico cum incommodo
vicinorum. 1.4.9.

Nec, fi impediat, ne quis re fud male utatur, aut fi con-
cedat refcripta moratoria. 1.4. 10.

Nec, fi privilegiaconccdat. 1.4,11.

Vrivilegia.

Princeps conccdendo privilegia non adimit jusquxfi-
tum. 1.4. 11.

Privilegia vcl perfona;, vel rci feu caufx funt; 8c vel
certs perfona: aut rei vel certo pcrfonarum aut caufa-
rum generi conceduntur. 1.4.12.

Perfonalia privilegia ceilione non tranfeunt, realia om-
nino. 1.4.13.

An 8cquando in dubioprivilegiamagisrealia velperio-
naliaeflcprxfumantur. 1.4. 14.

Privilegia provincix, civitati, vico, pago concefla,
hodie magna ex parte faciunt jus municipalc. 1.

., . 4- «J^-*

Privilegia an ftriftam, an vcro latam recipiant interpre-
tationem, vide inttrpretatio.

Privilegia extinguuntur intcritu perfonx vel rei, cui
conceffa. 1.4.20.

An revivifcant, re vcl collegio rcdintegrato. 1.

4. 20.

An pereant privilegia rcvocatione concedentis ? ac quan-
do 8c quibus decaufisrevocatioilla licitafit, quan-
do non ? 1.4.21.

An pereantrenunciatione? 1. 4. 22.

Renunciatio privilegiorum , qux rcbus ipfis 8c fa-
dis fit, ftridtiffimam rccipit interpretationcm. 1.

... 4* ¹²*

Privilegia Univerfitati data non percunt perrenuncia-

tionem privatam quorundam membrorumi ac quan-
doque ne ipiiquidem reifUncianti. 1.4. 23.

An pereant prsefcriptione ? 1,4,24.

Non percunt privilegia morte concbdcntis; licet ds-
ta fuerint, ut arbitrio dantis revocabilia fint. i»

4. 25*.

Quibus remediis experiundum fit pro privilegiorum
tuitione, fi de violatis inunicipiorum privilegiis quOe-
flioiit. 1.4.26.

A11 in ceflionarium aftionistranfeantprivilegiaa&ioni
autperfonxcohserentia? 18.4, 12.

An ceflionarius etiam in ceflis fibi affionibus uti poflit
privilegiofuoperfonaliex fuocapite? 18.4.13.

1'rivilegia creditorttm.

Omnibus creditoribus anteponuntur domini habentes
rcrum fuarurn vindicationem. Quid, fiquis aurifa-
bro, fartori,8tc. aurum dederit, utinde vafa, vel
pannum, ut inde veftes fierent? An, fi res noftrx
culpa, vel dolo commodatarii, condu£toris, & fi-
miiium perierint , privilegium nobis inter chiro-
grapharios pro rei seftimationc compctat ? 20.

4.13.

An rei furto fubdu<3se dominus pro rei scftimationc
privilegium habeat in bonis furis, vel rei furtivx vcn-
ditx pretio adhucdebito; velrebusex pecuniaiurti-
vaemtis? <■ 20.4.13.

Qui apud mcnfarn publicam nummosdepofuerunt, an
in bonis menfulariorum foroccdentium pnclationcni
habeant? Scanhodichi, qui pecuniam in graphejo
depofuerunt, fi graphiarius cam in fuos ufus converte-
rir, 8cfolvendononfit? 20.4.14.

An 8c quando prxlationcm habcant, quando necuni
aliisquidem concurrant ad pretium domini, quircs
fuas pro alieno debito per errorem fubhaftatas, ven-
difunt pafli , nec fe oppofuerunt? 20.4. 15*.

Hypothecariicreditoresprseferunturchirographariis, ni-
fi quis in venditioncm rcrum dcbitoris 8cfimi)iahis
annexa, vel in inventarii confedtionem , velinfunus
defun£ti crediderit. Qiiid juris ii fint hypothecarii
privilegiati 8c non privilegiati, magis 8c minus privi-
iegiati, sequeprivilegiati? 20.4.16.

Plerumque illi, qui fpecialcm in re fingularihypothe-
cam cum privilegio habent, potiores funt illis,
quibus in omnia bona jus hypothecse datum eft.

20. 4. 17.

Prxferturomnibus, quiin militiam emcndam credidit
cum pa£to pignoris in fcriptis comprchenfo. Anid
hodie obtineat in iis, qui ad munus venale cmendum
crediderunt? 20. 4.1 8.

Quale jus habeat, qui credidit in emtioncm rcrum cuni
pafto ut fibi res emtse pignori fint/ Quid , ii ven-
ditor rem inimobilem vendiderit fide de pretio ha-
bita , 8c ipfo folenni traditionis inftrumento , vel
poftea ex intervallo, res ci pro refiduo pretio oblige-
tur.^? 20.4. 18.

Qui in refeftioncm xdium aut naviscrediderunt, ha-
bent in nave vel domoprivilegium cum hypothecii:
itcm locatores prscdiorum in illatis prxclufis .* domini
direfti 8c fimiles pro canonc, folario, cenfu : Univer£-
tas agrorum aggerc munitorurn in prxdia iingulo-
rum pro impeniis in aggeres,molendina 8cc. 8c plures
alii. 20.4.19.

Quidjuris, fi cum illis, qui in emtionem domus auc
naviscredidcrunt, quivc de pretio prsedii venditi cum
padto folenni pignoris in illud prsedium contendunt,
concurrant qui poftea crcdidcrunt in refedtionem?
Quid, fi alii prius, alii poilea crediderint in refedtio-
nem domus aut navis? Quid , fi domini dircdti pro
folario, canone 8cc concurrant cum iis, qui cre-
diderunt in reparationem aggerum 8c molcndino-
rum? 20.4.20.

Mulier, fponfa, uxorputativahabethypothccamcum
privilegio in omnibus mariti bonis pro dote8caug-
mento ejus. An8c pro paraphernis r An 8c pro arrhis
fponfalitiis ? 8c quid moribus ? 20.4-21.

Poft mulierem fifcusagensexcausdprimipilari, 8c pro
tributis in omnia civium bona. Quid iit caufa primi-
pilaris? An juscaufx primipilaris cxtendendum ad eos,

* qui ftipendia militum incaftrisprocurant, intermi-
litcs diftribucnda ? 20.4.22.

******* Qua-

-ocr page 1046-

I N D E X.

Qunle jus noflris moribus habeat fifcus pro tributis 5c
vedtigalibus? 10.4.13.

In quibus debitoris bonisfifcus cumhypotheca privile-
gium habeat, liex contraflu agat ? 20. 4 24.

Quo uique hoc fifci jusadhuc moribusufum inveniat?

10.4. ij^-.

Pupilli , minores , civitates, ecclefia;, fifcus, in bo-
nis tutorum , curatorum , adminiftratorum , hy-
pothecam quidem , at non privilegium habent. 20.

4. if.

Si ftatuto qujedam perfonsc aut caufe cnumcrcntur pri-
vilegiatse, an prxcife eo veniant ordine, quo no-
minatse? An, qui non nominati, intelligi debeant
privilegio deftituti , li jure civili privilcgiati fint?

20.4.26.

In fimplicibus hypothecariis qui prior efttempore po-
tior eftjure, tum in pignore, tum in accefiionibus;
& tum pro debito principali tum proufurisacpcena
in conventionem dedudta, fi 8t pro hispignus obli-
gatum fit; item pro impenfis neceftariis in pignus
fadtis. Quid moribus obtineat circa ufuras ? 20.

4. 27.

Rcgula, qua prior tempore potior jure eft , habet lo-
cum in pignore expreffo , tacito, judiciali, fiveejuf-
dem five divcrfi generiscreditoresfint. AnScqua-
tenus in pignore prxtorio ? An Sc quatenus in hy-
potheca generali? Etquid, fi alius generalem alius
fpecialem hypothecam habeat.tum jure Romano tum
moribus? 20.4.28.

Prxlatio etiam ex horsprioritatexftimandaeft. Quid,
fi duobus fimul reseadem obligetur? Quid , fiduo-
bus fcparatim codem die . nec hora utrique vel alte-
rutri inflrumento addita fit! Quid, fiquisdomum
locatam vendiderit cum pa£to, ut primi annipen-
fiones venditori, reliqux emtori cederent, pigno-
rumque ab inquilino datorum jus fcquatur utrumque?
Quid, fi hodiedusimmobilium hypothecx ineadem
a£ta publica relatK ? 20.4.29.

Quid juris in prxlatione, fi hypotheca uni fub conditio-
ne, alteri dein pendente illaconditione, reseadcm
pure obligatafit? Quid, fi pro debito conditionali
liypotheca conftituta fit pure, Sc pendente debiti con-
ditione res eadem alteri pro debito puro obligetur?
Et quid, fi pro debito incertx quantitatis adhuc nafci-
turopignusobligatumfit? 20.4.30.

Quid juris, fi eadcm res uni a non domino, alteri ab eo
jain domino fadto obligata iit? Quid, fi eadem rcs
ab eodem non domino diverfis alio atque alio tempo-
reobligetur, & ispoftea dominiumacquirat? Quid,
fi a diverfis fion dominis reseadem diverfiscreditori-
busobligata fit 20.4.31.

Novationefafta&pignoribusrenovatis, durat tempo-
risprioris prserogativain pignoribus. 20.4. 32.

Quid , fi antiquior creditor confenferit in obligatio-
nem pignoris polteriori faciendam ? vcl fuum jus
callide diftimulaverit ? • vel priori per privatum , pofle-
riori per publicum inftrumentum res obligata fit ?

20.4.33.

Hypothecarii pofteriores priori etiam invito offerentes
debitum, in jus ejus fuccedunt; chirographarii Sc
extranei non aliter, quam fi id adtum fit, vel pro
debitore fifcali fifco folvatur , vel pofleflor pigno-

' ris hypothccarid aitione conVentus folvat debitum.

20.4.34

Oblationes hx invito hypothecario fadtne, habuerunt
quandam iniquitatem , Sc tamen iimul necefiita-
tem. Cur noftris moribusceflentoblationes? Q110
modo hodiecreditum hypothecarium alteri cedipof-
fit ? An prxter hypothecam aliaprivilegia tranfeant in
ceflionarium? 20.4.3f.

Quid juris, fi chirographarii magis 8c minus privi-
legiati velscque privilegiaticoncurrant ? Annonpri-
vilegiati debita exa£ta reftituere teneanturchirogra-
phariisprivilegiatis ? 20.4.36.

Recenfentur privilegiati chirographarii ; civitates in
bonis eorurn , quibufcum contraxerunt ; famuli &
ancillse pro mercede. Andominipecunixfurtoabla-
tae in rebus ea pecunii cmtis? velinpretioexrcbus

furtivis per furem venditis adhuc debito ? Quid, fi alii
cx onerofo alii ex lucrativo titulo creditores fint ?

10.4.37.

Cujus loci ftatuta circa jus prxlationisfpe6landa fint?

20. 4. 38.

Trobztio.

Probatio confuetudinis, vide confnetitdo.

Quo modo probetur jurifdiftio! 2.1.5-3.

Metusquomodoprobetur ? 4.2.14.

Dolus non prcefunntur, fed probandus; quo modo pro-
betur ? 4.3. 2.

Minorennitas quo modo probetur ? 4,4.1 2.

Dominium quibus probetur modis ? 6. 1.24.

Orto in scdibus incendio , an inbabitanti, an magis loca-
tori aut vicinis lxiis incumbat probatio refpedtu cul-
px? 9. 2.20.8c 21«

Quo modo fines probentur? 1 o. 1.8.

Quo modo probetur mutuum ? 12. 1. 26. & feqq.

De probatione indebiti, Sc quis probet ? 12. 6.

14-

Quid fitprobatio? QuidargumentaartificialiaSc inarti-
ficialia ? 22.3.1.

Eft vel ordinaria vel extraordinaiia. Ad extraordina-
riam etiam pertinet ocularis infpectio. 21.3.1.

Quid fit plena, quid minus plena.probatio ? multurn
ab arbitrio judicispendet, quo uiqucprobatio fidcm
faciat. 21.3.3.

An, 8c quo ufque fama ac rumores fidcm faciant?

22.3.4.

An fugafemiplcncprobet ? 22. 3. y.

De probatione fcu purgatione vulgari per fcrrum can-
dens, duclium , &c. 21.3.6.

De aflertionc vulnerati vulnerantcm excufantis aut ac-
cuiantis; de infcriptionibus SctitulisSc fignisreiim-
politis; de teftis unius depofitione. Omnes plenx
probationes fieri poffunt minus plenx. 22.3.7.

Probandafadta dubianonnotoria. Qui traflentde 110-
torio? Quando jura probanda fint ? 21.3-8.

Probat a£tor: fxpe 8c reus, ubi graviorescontraeum
militant prsefumtiones, vel ipieoftcrtprobationem.

22.39.

An 8c quando is, quinegat, onereprobandigravetur?

22.3.10.

Probare tenetur qui non poflidet. 22.3. 11.

Probandum intra tempora a judice vel lege prsefini-
ta. An illa tempora fint continua? An ante Iitem
conteftatam probari poflit ? An operctur aliquid
produdio inftrumenti ta£ta ante litem contc-
itatam ? De teftibus examinandis ante litem con-
teftatani, fi mortis aut abfentise metus immineat?

22.3.11.

Non redte fit probatio poft conclufionem in causa.
Quid juris, fi ex uno latere tantum in causa con-
clufum fit. An polt conclufionem in causa produ-
ci poflit authenticum, cujus exemplum ante produ-
£tum fuerat? An mcdiante reftitutione poftconclu-
fionem in causa nova probatio ficri pofiit ? An ju-
dex cx oificio tunc novam probationem injungc-
^re- 22.3.13.

Troconful.

Quid fit proconful, qualem habueritpoteftatem ? An
eampotuerit exercere, antcquamfuamintravitpro-
vinciam ? 1.16.1.

Qusenam prxcipua fuerint proconfulum officia? 1.

16. 1.

Proconfuladjundtumhabuitlegatum. Vifelegatnspro-

(onfulis.

Procurator C&faris.

Quis fuerit procuratorCxfaris? qualem habuerit pote-
ftatcm ? 1.19.1.

Criminalem habuit jurisdi<aionem, cum prxfidisvice
fungebatur. 1.19.2.

Procurator.

An procurator poflit arreftare debitorem fui domini?

2.4. 33.

An arreftariprodebito domini? 2.4.37.

An re£te traniigat procurator de f e vel litc domini i

a.ifj.
Quis

-ocr page 1047-

I N D E X.

Quis olim > quis deinde procuratorum ufus fuerit?
quis hodie? multa habent cum advocatis commu-
nia. An eorum munus prcejudicet nobiiitati ?

Qur procuratorem dent? an minores, de ftatu iuo li-
tigantes, tutores, ipli procuratores ? & quidmori-
bus ? 3.3.2.

An procurator ad negotia gercnda datus poffit dare pro-
curatorem ad lites? 3. 3.3.

Quis poftit efleprocuratoradlites? aninfamis, miles,
mulier? 3. 3.4.

An moribus uxor fine niariti confenfu confiitui ab extra-
neo pofiit procuratrixadlitesexpediendas&promo-
vendas? 3. 3-5"-

An minor annis 2f. poftit cfle procurator ad Iites ? an gc
defenfor?

Firmatur divifio procuratoris in generalem cum liberi
£c iinelibera. 3-3- 7.

Quot modis quisfiatprocurator in rem fuam, &in qui-
busdiftetafimpliciprocuratore? 3. 3.S.

Conflituitur procurator mandato; quo modo illud tum
jure civili tum moribus interponatur?

Si conftet, deefte mandatum, procurator pro adlore
non admittitur. Si de fadto admiftus iit, an rati-
habitionc firmentur pereum gefta ? 3.3.10.

ConjLindta; perfona; an £c quando pro conjundtis pcrfo-
nis agere pofiiut fine mandato ? 3.3.11.

Si conftct deniandato, non cavendum dc rato : fecus,
ii deeodubitctur. 3. 3.11,

Quisferat iinpenfaslitis, fi procurator egerit pro alio fi-
ncmandato, & fuccubuerit? 3.3.13.

Intervenit procurator in caufis civilibus , nili judex
deiiderct litigantis ipiius prsfentiam. An tunc de-
fungi pofiit mittendoprocuratorem plenilTimo man-
daroinftrudtum ? 3.3.14.

An & quando procurator in criminalibusadmitti pofiit ?
quibus incalibus reus criminis abfens damnari? 3.

An moribus procurator in criminalibusadmittatur? a
decrcto citationis in perfonu appellare non licet. In de-
li6tis levioribus talis citatio aut perfonoe preheniio non
decernenda. 3.3.15.

An in popularibus adtionibus procurator admittatur?

3.3.16.

An procurator etiam in causa rcconventionis defendere
teneatur? , 3,3.17.

Dolus £c negligentia procuratoris nocet domino, qui
tamen adtione mandati indemnitatcm confequitur,
quandoqueeriamreftituitur. 3. 3, 17.

An procurator fuccumbens appeliare &appcllationcm
profequi teneatur? & quid moribus ? 3.3.18.

An procuratoradagendumdatustranfigcrepofiit, aut
aliam adtioncm, quam quce mandata, inftituere?

3.3.18.

Procurator ad lites litis conteftatione fitdominuslitis,
citatur, &c. 3. 3. 19.

An ante litem conteftatam procurator rci iavituscogi
poftit, utlitemfufcipiat? 3.3.19.

In procuratorem fertur fententia > fed in bonis ejus exe-
cutio non fitexceptispaucis cafibus. 3. 3.20.

Morte procuratoris vel mandantis evanefcit procuratoris
ofticium?Quo modo tunc moribus mandatum novum
intcrponendum fit ? 3.3.21.

Ccflat ctiam renunciationc procuratoriscxjuftiicausa;
maxime, fi bona cjus, quem defendit, acredito-
ribuspoflideri cccperint. 3.3.22.

An mandatum procuratori ad lites daturn rcvocari pofiit
lnvito procuratore? Quid rnoribus, fecundumquos
procurator non fit litis dominus? An 5c, fi iu rem
fuam procuratordatus iit ? 3. 3.23.

An credatur revocatum mandatum prius gcnerale, fi
dein fpcciale detur adcertum negotium ? Quid, fi
mandet Mxvioncgotium, quodpriusTitio manda-
verat? 3. 3,24.

In quibus difFcrat defenfor a procuratore 5 3. 3. 2y.

Procuratoresad litem an jurentdecalumnia ? 3. 6. 6.

Procurator an pofiit petere reftitutionem in integrum;8c
qualimandatotuncopusfit? 4,1.9..

Trodigus.

An prodigus reftitui pollic exemplo minorum ? 4-

4- ff*

Proiluctio teftium.

Vid cteftes.

Troportio.

Qualis fervanda prOportio in juftitia commutativa8c di-
ftributiva? 1.1,9*

Trorc^atio jurisjiftiouij.

Quid fit jurisdidtio prorogata. 2. 1.14.

Anfiuripofiitprorogatiojudiciignoranti? 2. i.if.

An in prorogationcm confentire debeat is, cujusalias
ejus rei notio fuifiet ? 2. 1.1 f.

An minoribus magiftratibus jurisdidtio prorogari poflit ?

2.1.16.

An 8c niandatariisjurisdidtionis? ». 1. 16.

Non poteft fieri collegiis, quibus tantum certaecauf»
funt maudatae judicandae. 2.1.17.

Non poteftfieriforisprivilegiatis. 2. i- 17.

Quo modo fiat tacita prorogatio per aditionem judicis
incompetentisab utroque litigatore, acfciente, fpon-
te fadtam i Quo modo per litis conteftationem , fi
uterqueper erroremfpontefua adiverit incompeten-
tem ? 2.1.18.8C19.

Si adtor rcum invitum vocaverit ad judicem noncom-
petentcm , reus non cenfetur prorogaiTe jurisdidtio-
ncm , nifi litem conteftetur, autcautioncm ab adtore
exigat, aut dilatorias opponat exceptiones, etiamfi
illa: admiflk fint. 2. 1.20.&.22.

An arrciro detentus cenfcatur prorog.ifte jurisdidtio-
nem , fi ipfe cautionem interpofticrit ? 2. 1.11.

Anadtor, quireum vocavitad judicem non competen-
tem, poflitdeinde, invitoreo, litem ad aliud forum
transferre, fi reus nccdum cum adtore litem fueric
conteftatus? 2.1.23.8124.

Non cenfctur prorogafle jurisdidtionem , quiinvitus,
viribus prxturx compulfus, litcm rnovit vel excepit
apud judicem incompctentem ? 2.1. 2f.

An prorogatio jurisdidtionis padto vel contradtu fadta
pccnitcntiam admittat alterutro iuvito ? 2. 1. 26.

8c 27.

Prorogatio pa£to fadta ctiam hcredcm prorogantis tc-
net; non tamen Ultrajcdti. 2.1.28.

Uti £c viduam prorogantis, ac maritum ejus fecundum ,
jure maritalis poteflatis convcntum ex negotio prio-
ris mariti , pofito jure hodierno , quod uxor ex
viri contradtu obligatur. Non tamcn Ultrajcdti.

— 2.1.29.

An prorogatio tencat fidejuftorem prorogantis. z.

1. 30.

An gcneralis prorogatio fufficiat? 8cquid jurisinHol-
landia? 2. 1.31,

Si is qui prorogationem fecit, in tcrritorio moretur , ad
nudam cirationem, fine perfona; aut rei prehcnfionc,
feiifteretenctur. 2.1.31.

Ari prorogatio jurisdidtionis fieri poftit ratioac lod?

An ratione tempons? 2.1.24.

An reipcdtu perfonarum 8c quantitatis ? & quid hodie in
his obtineat? 2. i.jf,

Varii funt cafus ex jure hodierno, in quibusceflat pro-
rogatiojurisdidtionis.acrcprobataeft. 2. 1.36.

An in caufis criminalibus prorogatio jurisdidtionislo-
cumhabeat? 2.1.37.

An Clcricus judici laico poffit prorogare jurisdidtionem?

y.i.iio.

An mifcrabilcs perfonx fuo poffint fori privilegio rcnun-
ciarc? f. 1.123.

1'rofpetlus fervitus, & ne profpetfui cjficia-
tur, &c.

Vide fervitutes urbanA.

Protocollum.

De protocollistabellionum. 52.4. 3.

Ubi fint afiervanda poil obitum tabcllionum ? 22.

4. 20.

Proxeneta.

An poflit efle teftis in negotiocui miniftcrium accom-
raodavit,8c qux fides fit habenda libcris ejus ? 22. f ■ 8.

-ocr page 1048-

I N D E X.

Frotopr/fxix.

yiAcprivileptt credit»rum.

Vubertas.

Fubcrtas triplex efl:, fimplex , pleaa & pleniflima.

4.4.1.

Vublicani.

An publicani habeanthypothecam Iegalem pro exa£tio-
netributorum ac vectigalium ? & quamdiulecundum
Hollandia: mores ? 20.1.8.

Tublicti res.

Res publicx confunduntur aliquando cum rebus jure
gentium communibus. 1.8.2.

Quid fint res publicae.Sc quid cuique liceat in publicis flu-
minibus? 1.8.8.

Anin publicisfluminibusautripis eorum xdificare liceat
jureRomano8c moribus. 1.8.9.

Pttbliciana aclio.

Quotuplex fit adlio Publiciana ? quid fit ea , qux
ad exemplum rei vindicationis indudla fuit ?

6.2.1.

Hujus adtionis fundarnentumeftjuspoflefiionis: quod
jus pojfejjionis jure Romano notum eft , 8c differt
anaturali pofleflione. 6.2.2.

An vero domino detur Publiciana? 6. 2.

Datur tamen ei, cui res a non domi no cft vendita 8c tra-
dita', fiis poftea dominium nadtus fit; £c curidita
obtineat ? 21. 3-1.

Ut hxc adtio detur, non requiritur, ut pretium numc-
ratum fit: nec ut agens eo tempore, quo agit, in bo-
na fidc fit, fedfufficit, quodbonafidesabinitioad-
fuerit. 6.2.4.

An Publicianam habeat, quiemitafuriofo, quem pu-
tabat fanae mentis efle ? 6.2.5-.

Datur contra omncs jurc debiliore poflidentes, 8c il-
los, qui juris interpretatione pro poffefforibus ha-
bcntur; non contra poffidentes xquali jure , five
ab codem iive a diverfis non dominis rcs utrique
tradita fit. Nec hic potior eft is , cui priori res
efl: tradita; cujus contrarium cft in rei vindicatio-
ne. 6.2.6.

Non poflidcntxquali jurc, cumalterexonerofotitulo
poffedit, alter cx lucrativopoflidet. 6.2.7.

Non datur regulariter contra vcrum dominum. Sunt ta-
mencafusexcepti. 6.2.8.

Petuntur hac adtione rescorporalesSc incorporales, fi
modoufucapi vcl prxfcribi 'ongo tempore poflint.
Non furtivae, per teftatorem vellcgemalienaripro-
hibitx, nec. quxnunquam poffeflx. 6.2.9,

Refpedtu frudtuum 8c impeniarum idem in Publiciana
obtinet, quod in rei vindicatione. 6,2.10.

Adtio Publiciana adhuc hodie in ufu eft. 6.2.11.

Johtadragefima pretii.
* n 8c quando quadragcfima parspretii, Scaliaoncra

jPi, ac laudimia prarftanda fint moribus noftrispro-
pter alienatioaem, qux perdiviiionem , aut ad-
judicationemrerum hereditariarum, fimilefque
modosfit? 10.2.43.

Jgualitas.

Qualitas, qua quis agk, an ftatim in ingreffu litis pro-
banda fit per adtorem, fiftatimaprincipionegetur?

2.13.4.

Jfiuanti minoris attit.

Vide redhibitoria attio.

JShtarta D. Tii.

Quarta D. Pii adrogatis impuberibus debita, cftquarta
omniumbonorum.

Jguarta legitima.

Vide legitima.

• Quarta Trebellianica.

Vidc Trebellianica.

Jghtafi ujusfruttus.

Sffi rebus fungibilibus eft quafi ufusfrudtus ; etiam,
ojtn omnium bonorum ufusfrudtus legatus cft. 7.

An etiam adtu inter vivos quafi ufusfructus conflitui
poflit? _ 7-5--2.

Quxfubfungibilibushiccomineantur? an 8crutaaccx-
la ex lapicidinis velmetallifodinis in fundo frudtuarjo

exiflentibus?

An 8c quo modo in veflimentis fit verus aut quaii ufus-
frudtus? 8c quid moribus? 7-9-

JghtAfior.

Qui fuerint quxftores parrjcidii, quxftorcs xrarii, qux-
ftores facri palatii. 1.13.1.

Quid quxftor vagabundorum, Jc ubiplurade quxfto-
ribus legi poffint. 1.13.1.

Querela inoff.ciofi teftamenti,

Quid fitteftameutum inofficiofum, quid querelainoffi-
ciofi teftamenti ? f-2-3.

An querela fit ex legeGlicia , an ex moribus ? Eft petitio
hereditatis, 8c quidem ab inteftato.

Competitliberis fuis, emancipatis, pofthumis. Anadop-
tatis, legitimatis, fpuriis? 5-. 2. f.

An nepotibus, quorum pater a fuo patrc jufte exhe-
redatus erat, vel injufte icd agere non vult? po-
fito, quod filius exheredatus fuo patri fuperftcs fuit.

f. i-6..

Quid ;juris hodie , fi liberi a patre ptxteriti fmt ?

Poft libcros datur parentibus, etiamfi adfecunda vota
tranfierint. f.2.8.

Datur 8c fratribus germanis ac confanguineis, ( non ute-
rinis) ii turpis perfona ipfis prxlata iit. Quid ju-
ris, fi fimul turpisSc honcfta perfonafitprxlatafra-

tri ?

f.2.9.

Quxfintturpesperfonx ? an meretrix, concubina , fpu
rius, ex inceftu vel adulterio natus ? f. 2.10.

Aliis ultra fratres gcrmanos £c confanguincos querela
non datur, acncjurequidemnoviflimo; non utc-
rinis, nonfratrum libcris. Nec, rcfciffo ad patris
petitionem teftamento, admittendi cum eo fratrcs
fratrumveliberi; ncc cumconfanguincisutcrinifra-
tres. j-. i.u.

Contraquosquercladetur? f. 2.12.

Per querelam jure novo fola infirmatur inftitutio; etiani
cum frater eammovit: infirmaturtamen tota, ultra
legitimam. f. 2.13.

Si claufula codicillarisinofficiofoteftamcntofitaddita,
illud fuftinet, fic ut inftitutis hereditasexfideicom-
miffo reftituenda fit; dedudtis per liberos ex jure ca-
nonico 8c hodiernoduabusquartis. Quomodo illse
computcntur. 5-. 2.14.

AnSc nepotesduasquartasdeducant? f. 2. if.

An 8c parentesautfratres ? f.x.yQ,

An prxterito filiopofthumo, velaliofilio, quem tefta-
tor parens mortuum credcbat, legata 8c fideicomm if-
fa debeantur vi claufulxcodicillaris, fic ut filio prx-
terito tantum cflent falvx dux quartx> per diftindtio-
nesexplicatur. f. 2.17.

Refciflii inftitutione, quo modo indemnitatem confc-
quatur inftitutus, fi conditionem in dando vel facieiw
do confiftentcm impleverit, legata aut xs alienum
defundti folverit, aut ipfc fuerit defundti creditor?

f. 2. 18.

Qui per calumniam movit querelam, rclidta perdit,
etiamhodie. f. 2. 19.

Ceflat querela, fi aliud fuperfitremedium; itcmlapfu
quinquennii. Undc id fit computandum / Ancurrat
minori? An majorrcftituatur? f. 2.20.

An cefletintabulispupillaribus. teftamcntomilitis,ca-
ftrenfi 8c quaficaftrenfipcculio } 8cquidhodic? f.

2. 21.

Non datur querela , fi exheredatio bona mente fadla
fit, obimpuberemxtatem, furorcm , prodigalita-
tcm, xris alicni molem. Ceffantetamentali cau-
sa, rcdte legitimapetituradtioneadfupplementum.

f.2.2>.

Nec etiam querclx locus, fi ex jufti ingratitudinis causJ
exheredatio fadta fit. f. 1. 2 3.

An teftamentum fitnullum, an potiusquercldinfirman-
dum, fi caufa cxheredationis omifla, velnon fufficiens

cxprcf-

-ocr page 1049-

I N D E X.

cxprcfla, vcl fufficiens cxprefla quidem fed non pro-
bataiit? f.i.23.

Quoe flnt jufta: caufa: exhcrcdationis in liberis, parenti-
bus, fratribus? 8c an adiimilesvelgravioresextendi
poftint? f. 2.14.

Ilrreiis moribus non eft jufta cauia exheredationis. Quo
modo plenius Iiberis reformatx religionis in Hollan-
diu alibique profpcftum iit, ii parentes iint pontificii.

5-.2.2J".

An jufte exheredari pofiint minorennes vel majorennes,
li_;fine parentumconfenfunuptiascontraxerint, aut
turpiter ac luxuriofe vivere cceperint? qua:intelliga-
turturpitervivere.? f. 2.16.

An, fi ingrati liberi anteparentem mortui fint, nepo-
tes inde nati ob fui parentis ingratitudinem ab avo ex-
heredaripoffint ? f.2.27.

An ad ingratitudinis caufasetiam pertineant injuriae ver-
bales? f.2,28.

Sufficitad excludendam querelam.quodex pluribuscau-
fisexpreflisunaprobetur. f. 2. 29.

An fola ingrati pa:nitentia ceflet caufa exheredationis fa-
dloe vel facicnda: ? f- 2.30.

Ceflat exhercdatio perrcconciliationem. f. 2.3 1.

Ceflat querela etiam perrenunciationem expreflam vel
tacitam poft mortem tcftatoris fa&atvt. Ex quibus
fa£tis tacita colligatur renunciatio ? Anexeo, quod
quis legatum fibi relitSfum acceptavit? autlegatario
fuccefiit ? aut jure legati rern eandem a legatario
accepit?Et quid juris in his fecandum jus noviifimum?

f.2.32.

An cenfcatur renunciafle querelse, qui quid heredi-
tarium ab herede fciens emit , conduxit, aut ei
folvit , aut alitcr inftitutum pro herede agnovit?

f.2.33.

An querelacareat exheredatus, fiperheredem inofficio-
fo inftitutum ipfe heres inftitutus iit, eiquefucceflc-
rit ? f-i-34-

Nonceflatquerela, jureRomanoautmoribus, fiquis
vivo teftatore confenferit in exheredationem fublcri-
ptione teflamenti, aut pa&is dotalibus. f. 2. 3f.

8c 36.

Quo ufque moribus valeant renunciationeshereditatis
padlis dotalibusfadse? f. 2.37.

Si padtis dotalibus fit definitus fuccedendi ordo, ut
conjux fuperftes defun&o fuccedat, parentibuspa-
cifcentium fuperftitibus ialva debet efle legitima, ubi
Iegeseosabinteflato vocant. f. 2. 38.

Quid fi parentes ipft talibus paftis dotalibusfubfcripfe-
rint, nec tamen nominatim lcgitimse renunciaverint ?

f. 2.39.

Si pa£to dotali definitumfit, liberis ex eo matrimonio
nafciturisj ac fine prole decedentibus, bona redire
debere ad latus, unde provenerunt, nullafuperftiti
conjugi ex liberorum bonis legitima debetur, aut
Trebellianica. Quidjuris, fi tabttla dotali defignati
fucceflores fideicommiffo ulteriore gravatifintj vel
ipfisliberisalienatiointerdidla? f. 2. 40,

Si liberi teftamentum condiderint, £c ita ordinem fuc-
cedendi tabulis dotalibus expreilum infuper habue-
rint, parenti fuperftiti legitimam relinquere debent.

j", 2.41.

Si parentes autliberiautfratrcsftatutoexclufifintafuc-
ceflione ab inteftato, ctiam qucrelam nonhabent,
fiprxteriti fint. f. 2.42.

Querela non prxparata an tranfeat ad heredcs exhereda-

^ti? f-i-43'

Ceflat querela relidfa legitim^, dequd legitima plura
vide advocabuhm/egirima.

Si minus fit relidtum, quam legitima , Iocus eft ac-
tioni ad fupplementum , de qud vide fupple-
mentum,

Si in qucrela inofliciofi , judices pari numero dif
fentiant, pro teftamento pronunciandum eft. f,

2. 73.

Ei, qui perquerclam obtinuit, pendente appellatione
ab ilia fententia, interim per inftitutum alimenta prx-
ftanda, fiinopsfit a.74.

R»

Ratio Itgisi

Quo fenfu verum fit, ceflante ratione legis ipfam cef-
fare legis difpofitioncm. '•34;*

Non omnium, qux a majoribusconftituta, ratio reddi
potcft. 1.3.6.

Rationes.

Rationes edendx pcr argentarios. Vide eJitio.

Reconvcntto,

De foro compctente ex reconventione j Sc quid» fi recon»
ventusrefponderenolit? f. 1.78.

An aftor renunciandolitiinchoatxpoflitevitarerccon-
ventionem? f. 1.7S.

An conventus ex contradtu reeonveniripoflitpluribus
aftionibusetiam ex delidlo natis? f. 1, 78.

An reconventio , Sc quo ufque, ininjuriarum adlione
locumhabeat? * f. 1.78.

An unus expluribuscohercdibusagentibusautconven^
tis reconveniri aut reconvenire ex aliS causapoflit?

f.i.₇8.

Nemo invitus cogiturreconvenire. An reus pendente
lite poflit adtorein alialiteapudaliumjudiccmpulfa-
re? ' ^1.79.

Quo tempore, 8c an poft litem conteftatam, rcconven-
tio fieripoflit? an Scpoftfcntentiam inappcllationc?

f. 1. 80.

Antutor, curator, adminiftrator nomine oflicii agens
pro pupillo 8c iimilibus, rcconvcniri poflit de co,
quod fuo nomine dcbet, Scviceversa? f. 1.81.

Anfocius, Rominefocietatisagcns, de coquodaliacx
causafolusdebet? f.1.82.

An adtor reconveniri poflit ab eo, qui reo in litc afliftit,
veluti ab autore, qui emtori vocato adcft? Etanau-
torvocatus, ut liti afliftat, cmtorcm vocantemre-
convenirepoflit? f. 1.83.

Anis, qui in rem fuam procurator conflitutus eftpcr
ceflionem adiionis, fi agat, reconventioncm patitc-
ncatur de eo quod cedens debet ? f. 1.84.

Non poteft fieri reconventio apud judiccs tales, quiin
cacausii, dequa fit mutua pctitio , ne cx fpeciali qui-
dem prorogationepoffentcompetenteseflc. Etquid
juris, fi reconventio fiat de majorc quantitate,potefia-
temtalisjudiciscgrcdientef. i.Sf.

An reconventioni locus, ubi tantum cxtraordinaria fit
imploratio ofliciijudicis, quxnoncontinct ullam ju-
ris perfccutioncm, veluti, ut tantum iniinuatio altcri
fiat? f. 1.86.

An in fummariis 8c privilcgiatis caufisrcconventiolo-
cum habeat ex cauta non privilcgiata ? Et an tunc utra-
quecaufa fimulterminandafit? Scquidjuris, fi utra-
quefummariafit? f. i.86.

Moribus reconventio admifla in interdidtis adipifcenda:
pofleflionis, non item in interdidtisrecuperandxSc
retinendx poffeflionisj nec incausafradtxpacispu-
blicx. f. 1.87.

Proptcrquasrationes, 8cquibusincaufis judex termi-
nare poflit caufam conventionis antc caufam re-
conventionis? Condemnatus tamcn ex conventio-
ne poteftid, inquoddamnatuseft, deponereapud
judicem, 8c arreftare pro cventu litis in reconventio-
ne. f. 1.88.

Reconventus non potcft iterum fecundam faccre recon-
ventionem. f.1.89.

Retihibitoria attio

In redhibitoriSSc quanti minorisadtionequidmorbi, vi-
tii, 8cjumentorum veniatappellatione? 3.1. i.a,

Quidjuris, fi vcnditusfitfunduspcftilens, autfolaju-
gera fertilia.qux tamen a fterilibus non erant feparan-
da? quid, fi fervitutes prsedio impofitse aut tributa do-
lo malofuerintcelata? 21.1.1.

Adtio redhibitoria datur ex reticentia , ex callida 8c
infidiofe obfcura admoilitione, ex dicto promiflo-
ve. Qualia dicta pcr venditorcm prxftanda fint,

qualis

*******

-ocr page 1050-

qualianon, 5cde jaolantidac commendatione. zi.

i. 3.

Quibus, contra quos, 8c ob qux vitia rei principalis
aut acceflforiie coiripetat? Quid juris, fx res plures
fint venditx vel paria jumentorum, 8c una res vi-
tiofa iit? Quales impenfas emtor prxter pretium re-
cuperet? Qux viciflim venditori reddat ? Quid, fi
rcm interim pignori obligaverit' • * 1.1.4.

Qiiid iit adlio quanti minoris ? quo modo facienda xfii-
matio, fi rcs plures uuo pretio venditx ? Quid mori-
bus ? 21.1. f.

Iutra quod tempus redhibitoria 8c quanti minorisadtio-
ne agi debeat ? Rednibitoria femel, at quanti mi-
noris adtio fxpius datur. An redhibitoria confu-
mat adtionem quanti minoris 8c vice versa? 21.

1. 6.

Quo modo agendum redhibitoria autquanti minoris ,
ii plurcs emtores aut venditores, velpluresuniushe-
rcdes fint ? 21.1.7.

Non dantur hx actiones pendente venditionis conditio-
ne, nec propterleve vitiutn. A|»propter vitia pofi
vcnditionem fupervenientia ? 8c quis de eo j udicet, an
venditione recentiora iint? An propter vitiaanimi,

21.1.8.

aut vitia patentia

Ceifant, fiemtorfciveritvitia; ubidcfcientiadomini,
fervi, Scprocuratoris. Anemtor artifexprafumatur
fcivifie? • 21.1.9.

A11 venditoris fcientia vel ignorantia fpectetur ? Quid ,
ii vcnditor gcneraliter pactus fit, ne de vitiismor-
bifve teneretur ? Quid, finedecertovitiotencietur.

21.1. 10.

An ceflent, vitiofanr,to,fervoemtomanumifio, pretio
pcr emtorem polt vitium compertum foluto? An lo-
cum habcant in donatione, locatione? Ob quxvitia
moribusagi pofiit? 21.1.11.

Reditus.

Reditus annui, quorum dies jam ceflit, ftintmobiles;
licet ipium jus exigcndircditum immobilibusaccen-
fcretur. 1.8.22.

Jusipfum exigcndi rcditum pedagii, portorii, metallo-
rum, ialinarum, venationis, pifcationis, 8c aliorum ,
qux regalium appellation^ veniunt, immobile eft.

1.8.23.

Reditus in ftricto £c propriofenfuvelfuntmererealcs,
vc! mere perionales, vel mixti. 1.8.24.'

Reditus merc rcalcs in plerifquelocispro immobilibus
iiabcntur. i.S. 2f.

Reditus annui mixti in MoIIandia pro mobilibus ha-
bentur, licet alibi immobilibus accenfeantur. 1.

8. 26.

Debita ufuraria hypothecis immobilium munita mobilia
funt, licet in quibufdam immobilium naturam imi-
tentur. 1.8.27.

Rcditus 8c fortes, quas ex fuis cautionibus debet re-
fpublica, fiicus, civitas, vicus, collegia ftabilia, mo-
bilibus potius quam immobilibus accenferi debent.

.1.8.28.

Reditus venationum.pifcationum, aucupiorum, quo uf-
quefructuariocedant ? 7.1.23.

Quantum cedat ei, cui reditus vitalitii ufusfructus com-
petit? 7-'-¹?¹

Anfic quo ufqueoliminHollandiaacUItrajecti, alibique
viguerit parcemia, {eens renten altijt renten,) 8c an ad
huc vigcat? 12.1.

Cujus loci fiatuta iint fpectandaquantumadufumhu-
jusparoemix. 12.1.29.

A11 ex annuis reditibus jam debitisnovusreditus conlti-
tui pofiit? 2 2.I.2C3.

ReduSio-i f>

Si quis iententia arbitri fe gravatum putet, reductio
hodie peti poteft. Intra quantum tempus ? gr an
petita iufpendat exccutionem fentcntia; arbitri? 4.

Qusefit pcena reductionistemerepetitx 4.8.2f.
iisductio peti ^oteft, licct ei ante ientcntiaro rsnun^

ciatum fit; fed tunc ea petita non fufpendir ex-
ecutionem, fed reformationis eftectum habet. 4.

8. 26.

Quis fit judex competcns ad petcndam rcductionem ?

4. 8. 27.

Sijudex reductionis judicaverit, iterum afcntentiaejus
appellari poteft. 4,8.28.

Reductione petita , an pcena debeatur, fi laudum extre-
mareductionis fententiaconfirmetur, anveroetiam
antc? Et anpcenadebita , fireductionem petensdeii-
ftatalitefinetranfactionc? 3. ₂<j,

An pcena debeatur, fi Jaudum per judicem reductionis
tantum pro parte Infirmetur, vel in folidum quidem,
fed exaliisdocumentisf 4. 8. 30.

Coniproniiffo fxpe adjicitur confenfus in condemna-
tionem judicialem eorum , qus laudo compre-
hcnfa. An a tali iententia appeilari aut fuppli-
catio fieri , aut rcftitutio pcti poftit ? 4. 8- 31.

8c 32.

Rei vwdicatin.

Vide vindieatio.

Relegatio.

Relegationenon tolliturpatriapoteftas. '•7<?>

Religiofus loctts.

Quid fit locus religiofus? quis cum poftitfacere? An
fervitutem realem debens, fi noceat prxdio domi-
nariti/ An fructuarius invito proprietario, autvicc
versa? 11.7. 1.

De cenotaphio; illatione thefauri non fit locus rcli-
giofus. De pretioforum cum cadavere illatione.

11.7.2.

Qua actione tcneatur, qui cadaver non jure illatum pri-
vataautoritate ejecit? 11. 7.3.

Quaactioneteneatur, Scquibus, quinonjurecadaver
intulit- 11.7.3.

Locus illatione cadaveris religiofus factus, definitcffc
incommercio. An tunc ufucapi poffit ? An8cqua-
tenus legari, vendi? 2c quo reipcctu videaturinno-
fira effe poteftatc? 11.7.4.

De fepulchris familiaribus, £c hereditariis, 8c hodier-
nis. An filius exheredatus in ea inferri pofiit ? £c ubi
iecundumjuscanonicumquifquefepeliri pofiit? 11.

7- f-

Quibusmodislocadefinant religiofaefle ? 11.7.6,
Q,uis funerare defunctum debeat, 8c dcactione func-
raria 8c impcnfis funeris, vide funus & funeraria
actio.

Qui prohibitus eft inferre mortuum, cumhaberetin-.
ferendi jus, habet actionem in factumadid, quod
intereft, qux nec heredi nec in heredem datur, Qux
ejus ratio iit ? 11.8.1.

Si prohibitus inferre, non habcat locum aliucn com-
modum ad mortuum inferendum, agit ftatim in-
terdicto, ne vis fiat mortunm inferentii quo tamen
vincere&illepoteft, quinon habetinferendi jus; Sc
cur? 11. 8. 2.

Qui fepulchrum habet, non viam adillud, ei via pcr
vicinos conccdenda eft. 11.8.3.

De intcrdidto de fcpulchro xdificando vel reficiendo.

11. S. 4.

Remedium l.z.C. de refcind. venditione,

Vide refcijfio venditionis.

RemiJJio merceJis.

An 8c quando ob infolitam fterilitatem remiflio mercc-
disfaciendafit, velnon? 19.2.24.

An colouus partiariuspetcre poffitremifiionem mcrcc-
disobinfolitam fterilitatem ? 19.2.8.

Qux fit infolita fterilitas, arbitriojudicisxftimandum.
Sterilitas xftimanda confidcratis omnibustotiusagri
frudtibus, nonpartium fingularum. Quidjuris, fi
pauciftimi frudtus nari maximo pretio venditi fint?
Quid, fi frudtus uberrimi pretio viliflimo?An uno vici-
norum remittentemcrcedem, etiamrcliquiremittc-
cedebeant? 19,2.2^.

Reccn-

I N D E X.

-ocr page 1051-

I N D E X.

Reccnfentur aliae caufe, ob quas reraittenda merccs, ubi ₍de eo, qui fme causa expulfuseflante tempus 3 qui-
que, cum ab initio ufum non prseftitiffet, poftea
offcrtj vcl longe majorem dixitagrilocatiquantita

19.1. 26.

Rennncintio.

Anprivilegiapercantrenunciatione? 1.4. 22.

Renunciatio privilegiorum , qux*rebus ipfis gc factis
contingit, ftrictiHimam recipit interpretationem.

1.4.21.

Privilegia Univerfitati data non pereuntrcnunciatione
privata quorundam membrorumj imo quandoque ne
ipii quidcm renuncianti. j. 4. z 3.

'\eprejfxli£.

De prohibitis pignorationibus feu reprefialiis. f. 1.

29.

Licitx tamen ex concefiione Principis reprcflalix, quo-
ties debitor & creditor non fubibnt uni fupremo
Principi , & Princeps altcrius regionis peregrino
creditori contra fuos fubjedlos jus dicere detre&at.'

5-1.30.

Ordinariusjudex non poteftrepreflaliaconcederc; nec
Princeps peregrinis , ied tautum fubjedis iuis. f.

1. 31.

Vide tejies.

Reprobatio te(linm.
Res.

1.8.1.

Quce fit fumma rcrum divifio ?

Res comrnunes, vide commtines.

Respublica;, vidcpnolic£,

Resfacrx, viAcjacra.

Res fandtx, videJanclst.

Rcs univerfitatis, vide ttniverjitas.

Res mobilcs £c immobiles, vide tnobiles 8c immobi-
les.

Res incorporalcs, vide incorporales.

Res fungibilcs, vide fungibtles.

Refcijfio venditionis.

Quando poflit mutuoconfenfu abcmtione rccedi? An
& in pra:judicium jurisquod tertio vcl fifco ex vcndi-
tione quoefitum ? 18.5-. 1.

Quo modo per acceptilationem ex uno htere fadlam re-
lolvatur utrimque obligatio ex venditione perfedta ?
Quidjuris, fiquisid, quodpureemit, pofteaemat
fubconditione? 18.5-. 2.

Recenfentur caufa: , ex quibus invito alterutro ven-
ditio reloivi poteft j prscipuc enormis ladio. 18.

An propter enormem lsefioncm condictio ex lege dctur ,
an vero reftitutioinintcgrum petendaiit? an magis
actio ex emto inftituenda? Quid moribus, 8cintra
quodtempus? 18.7.4.

Habet locum /. 2. C. de refcind. vend. five emtorfive
venditor lsefus fit? Quando emtor lseiusintelligatur
ultradimidiumjuftipretii? An hocremcdium heredi
ficinheredemdetur? Andebitori, ficreditorpignus
vendiderit? 18.5-. y.

An hoc remedium detur adverfus tertium, in quem
emtor rurfus rem alienavit ? Et quid , fi emtor
fecundus in bona fide fit, vilioris tamcn emerit ?

18.5-. 6.

Cui incumbat probatio in quarftione Uefionis? Cujus
temporis pretium infpiciendum iit? Anconfideran-
dum fitpretiumafteaionis? An, quod thefaurusin
fundo venditorepertusfit ? 18. $■. 7.

Si reus conventus eligat refolutionem cont raftus ob
enormem Isefionem, an impenfse per emtorcm in
rem -mtam fadtx reftituenda: fint ? 18. f. 8.

An laudcmia 8caliadominisdire<ftisautfifcofoIutapro
venditione, reftitucndafint perdominum diredtum
aut fifcum? Aniteratofolvendaprorefolutionecon-
tra£tus ? An cir.tor, fi laudemia 8c alia foluta rcpetere
ncqucat ab illis, quibusfolvit, earepetere poflit ab
ipfo venditorc ? ,8.$-. 9.

tem.

An pretium cum medii tcmporisufuris, & res cUm tflcS*
dii temporisfruftibus rcititui debeat ? 18. f. t o>

An prscitanda: fintufura: pretii fuperflui quodredden-
dum, vel ejus quod in fupplementum prctii vilioris
addendumcft, cafu, quo venditio oblseiioncm non
relolvitur? iS.f. u.

An hoc remedium etiam locum habeat in mobilibus prc-
tioiioribus? 18.f. 12.

Habet etiam locum hoc remcdium in cxteris bonx-
fidei judiciis, qux emtioni flmilcs, puta permuta-
tionc, datione in lolutum, locatione, emphytcuii»
at non in permutatione beneficioruin eccleiiaftico-
rum. i8.f. 13.

Non etiam incommodatoScfimilibus, nec in negotiis
ftridti juris. Quidmoribus? i8.f. 14.

Ccifat hoc remedium in hereditate 8c alea vendita ,
in vendito jure aperiendi Iapicidinas aut metallifo-
dinas, venditionefruftuum nafciturorutn , autufus-
frudtus, autreditusvitalitii, uti 8c in contradu afle-
curationis? 18. f. if.

Ceflat, fi teftator juflerit tcilamento rem vcndi certo
pretio, iive fcivcrit, fivc ignoraverit verum pre-
tium. An habcat locum , ii judicis juflu venditio
folenniter audtione publica fa6ta iit ? An , iitantum
audtione publica, fed fine judicis autoritate cx do-
mini voluntate? An, ii magiftratusdecrcto rcsmi-
norum venditx? i8.f. 16.

Ccflat, ii quis fciverit verum rei prctium , cum pluris
emcret, aut vendcrct minoris. 18. f. 17.

Iicm , fi quis fpecialiter huic remedio renunciaverit,
vel padtum fit appoiitum ut prodonatohaberetur,
quicquid infra vel fupra juftumpretiumapparetda-
tum. 18. f. 18.

An locum habcat, fi res fine culpa cmtoris pcri-
erit ? Quid juris , fi emtor eam majore pretio
vendiderit tcrtio , antcquam cafu intcriret ? 18.

f- >9«

An cmtor uti poflit remedio /. 2. fi ipfe rcm rurfus altc-
rivendiderit? i8.f. 20.

An venditor ob non folutum prctium pcterepoflitre-
fciflionem emtionis j 19.1.21.

Refcripta.

Inutilia funt refcripta gratix Sc juftititxpcrfub velob-
reptionem impetrata. 1.4.3.

Quid juris, fi refcriptum per fub8c obrcptioncm impc-
tratum pluracapitacontineat ? 1. 4.4.

Inutilia funt rcfcripta , fi careant die 8c confulc, vcl
Principis fubfcriptione j vel contra jus £t utilitatera
publicam fintimpctrata. 1.4. f.

Inutilia quoque, fi adimant jus tcrtio quxfitum. 1.

4- 6.

Refolutio jttrii.

Quando verum fit, quandonon, refoluto jurcdantia
pignus ipfumrefolvipignorisjus, pluribusexemplis
monftratur. 20.6.8.

Refponfio.

Vidc interrogatio.

Rejlitutio in integrum.

Quid fit reftitutio; quot modis impetretur?8c qux xqui-
tasejus. 4.1.1.

QuijureRomanopotuerintreftituerc? non minorma-
giitratus contra fententiam fuperioris; quilque tamen
contrafuam. 4.1.2.

Quis jure hodiernorcftituat, ubideincidentibusinlite
quxftioeft. 4.1.3.

Quis reftituat, ubiadverfus negotiaprincipalia, con-
traftus , aditiones 3c fimilia , reftitutio facienda
eft ? 8c an judices Univerfitatis, qux Leydx eft?

4-' -4-

Non fuprctni, fed ordinarii judices cognofcuntde ju-
ftitia reftitutionis ex mandato fupremorum, accon-
firmantreftitutiones. 4. i.f.

Quid agendum, fi quis velit reftitui adverfus ncgotium,
quod nou apud judicesfed atbitros compromiflariog
ventilatur ? 4.1.6.

Quii

-ocr page 1052-

I N D E X.

Quis cenfeatur judex competens, adid, uteiexamen
caufx reflitutionis in intcgrum ac confirmatiocom-
mittatur ? live advcrfus fummo jure valida, five adver-
verliisipfojurenulla, reftitutiopetatur? 4.1.7.
Si contra fententiam rcftitutio petatur, an examen com-
mitti poflit ipli judici qui eam tulit? Anfitei, qui ju-
dicante fuperior eft ? 4.1.8.

Qui peterepoflint reftitutionem? Anproeurarores? 8c
quale in iis requiratur mandatum ? An conjun&x per-
fbnse fine mandato ? An fyndici, bonorum curatores,
tutores&c. 4.1.9.

Petitur contra lsedentcs, quandoque 8c contra tertios
pofleflores. An 8c contra heredes ? 4.1.1 o.

Non datur reftitutio, fi tantum modica Isefio fit; qua:
lxfio fit gravior , arbitrio judicis committendum
eft. 4.1.11.

Non datur, fi alia ordinaria remedia fuperfint; niii reme-
dium ordinarium 8c extraordinarium non infamans
adverfus eundem competat, vel reftitutio pinguior
fit. 4- <•

Nec etiam, fi quis ipfo jurc tutus fit.nifi ex abundantifc-
cundum mores. 4.1.13.

Ati iterum peterc poffit, qui femel repulfam eft paf-
fus , cx eadem causa? An ex alia ? An , fi cau-
ix prioris pleniores cccperit habere probationes?

4.1.14.

An contra parcntcs 8c patronos detur reftitutio ? 8cquid
moribus ? 4. 1. 1 f.

Tntra quadriennrum petenda reftitutio, exceptis quibus-
dam caiibus; quibus brevius aut longius tempus a ju-
re pradinitum eft. 4.1.16.

An facultas petendse reftitutionis duret quadriennio,
fi a&io extintta, contra cujus interitum reftitutio
pctitur, brcviori tcmpore durct, vel pauci tantum
dies ad 3gendum fuperfuerint ante natumagendi im-
pedimentum ? 4.1.17.

Currit quadriennium, licet abfensfitis, contraquem
rcftitutiopetenda, fi modoprocuratorem vel defen-
forem reliquerit. . 4.1.18.

Ex quo tempore quadriennium computandum fit in
fingulis reftutionum caufis?8c an ignorantibus id tem-
puscurrat? 4.1.19.

Quid moribus obfervctur circa tempora petcndx refti-
tutionis, etiam, cum ca petitur adverlus negotia ipfo
jurenulla? 4.1.20.

Quis iit effedtus reftitutionis ? 4.1. 21,

Non eft judicium duplex , refcindens Sc refciffo-
rium , qualifcunque fuerit caufa reftitutionis. 4.

i. 21.

Reftituendi cum re etiam fruftus; 8cviciftimis, con-
tra quem reftitutio fit, indemnis fervandus. Qua
occalione de recuperandisimpcnfis, redintegrandis
adtionibus, 8c quales aftiones ei, contra.quem re-
ftitutio fit, non redintegrentur ? 4.1.22.

An, reftitutione adverfus emtioncm pro partcimpe-
trata, adverfarius a tota poffit emtionc reccderc?

4. 1. 22.

An impetrata reftitutione adverfusfententiam, ea quo-
que infirma fit, quatenus damnofa fuit ei, contra
quem reftitutio fadta eft ? 4.1.23.

Rcftitutio fafta ftriftatn recipit interpretationem. An
minor, qui mutui accepti nomineufurasfolverat,
adverfus mutuum reftitutus ufuras folutas repeterc
polfit, ii in reftitutione ufurarum mentiofa&anon

iit? 4-'

A11, pendente petitioncreftitutionis; fcntentia vel ne-
gotium , contra quod ea petitur, exccutioni dari pof-
fit? 8c quid moribus ? 4.1.25-.

Quot fint juftce caufe reftitutionis ? 8c quid juris, fi
plures in eandcm perionam aut rem concurrant ?

4.1.26.

Nemo invitus tenetur petere rcftitutionem; a peti-
tione ca-pti poteft quifque defiftere; 8c jam im-
pwrata renunciare: quocafu necadverfarius fentiet
cffe&um reftitutionis," qux ci cx confequentiapro-
fuiflet. 4.1.27.

Cujus loci ftatuta fi.nt obfervanda in concedenda aut de-

,4.1.29.

ncganda refticutionei

Dc rcftitutione ex capitc mctus, vidc metus.
De reftitutione ex capite doli, vide Jolus.
De reftitutioue ex capite minorcnnitatis, vidc minor 1 p
annis.

De reftitutionc ex capitis diminutionc, videcapituJi-
rninutio:.

Ex quibus caufis majores reftituantur, vide majcres 25-.

anms & abfcntia.
Dc alienatione juditii mutandi causa, vide ahenatio ju-
dicii mutandi causA.

Retentio.

An reus in 'rei vindicatione condemnatus retincre
rem poflit, quia aliam ab alio de re eadem iirem
patitur , aut jus pignoris fyibet , aut damni in-
fe&i pro re illa cavit ? An 8c propter impenfas?

6. 1. 31.

An commodatarius rem commodatam rctincre poflit,
donec impenfe in eam fadlx reftituta: fuerint, jure
civili 8c moribus? 13.6.10.

An forte foluta pignus pro ufuris nccdum folutis retincri
pottt? 13.7.6.

An pro neceflariis impenfis pignusretineripoflit? 13.

7. 10.

An inftitor retentione mercium fibi commiffarum poftit
fibi confulere pro eo, quod prxponens ei debet, cum
ipfe prxponens res jam vcndidiffct actradimandaffet?

14.3.9.

Annon poflitdcpofitum proimpenfisneccffariisretine-

16.2.15-.

Recenfentur multi cafus, in quibus jus retentionis locum
habeat; ac differtjusretentionisinmultisacompcn-
fatione. 16.2.20.

An jus retentionis habens teneatur rcm rcddere,fi ei cau-
tio de folvendo debito offeratur ? 16.2.21.

An rcdemtor operis poflit opuspromcrccdcretincre?

19.2.4©.

TKctorfit.

Quid fit jus rctorfionis ? 2.2.4."

QuandoEequum , quando iniquum fit, jureretorfionis
uti, pervariasregulasexplicatur. 2.2.5-.

Rctracius.

Depaflo dc retrovcndendo. Qualetuncpretium rcd-
dendum fit ? qualis adtio ex hoc padlo ad rcm recupe-
randam competat ? An fruftusrei 8c ufurscpretii me-
dii temporis reftituendae fint ? An duplicatadebeaiu
turlaudimia obredemtionem ? 18. 3. 7.

An jus redimendi ex pafto ad hcredestranfeat? Quid,
fi quidam ex hisredimere nolint ? An 8c extraneo hoc
jus cedi poflit ? An huic juri prxfcribi? Si primus
cmtor alteri fimpliciter rem vendideritiinepaftore-
dimcndi, an primus venditor contra cmtorem fecun-
dum agere poflit? 18.3. S.

De jureretraftusconventionalis8clegalis. Legalisftri-
dtam recipitinterpretationem, neclocum habet, nifi
doceatur, jus illud extali causa per legemautcon-
fuetudinem loci, in quo immobiliafita, reccptum
effe. 18.3.9. ,

Deretra&uconventionali, 8cpa£to, utjiemtorrurfus
vendere veht, non aliiquamvenditorivendat. Em-
tor tunc extraneo vcndere volens, denunciare id ven-
ditori debet, ut is intra duos menfesdeclaret, an rem
eodem prctio velit emtam habere. Pado tamen
hoc non impeditur emtorextraneoremdonare, lc-
garc, 8cc. 18.3.10.

Jus retra&us legalis competit domino direfto emphy-
teufio,s; etiam emphyteutx , fi dominus vendat
dominium diredhim. Item dominodirefto feudi,
fi vafaliusfeudum vcndat, 8c emtornecdum invefti-
tus fit. Datur 8c fociis, ad partem a focio diftraifam;
8c ei, cui cenfus exfundodebitus, fifundusvenda-
tur. 18.3.11.

An 8c quatenus competat illis, qui jus pignorii ha-
bent in re immobili; dominis prsedii undc rcditusan-

nuus

-ocr page 1053-

I N D. E X.

nuusvenditusdcbetur?An dominisjurisdiaionis,bail-
livis.prsetoribus? An fruftuariisvenditaproprietate?

.8.3. 11.

In omnibus.fere locis viget retradlus gentilitiusj non
tamen Ultrajefti aut in GelriavelTraniifalania. An
ubiquein Hollandia? . iS.g.if.

Ex jure Romano peti poteft fundamentum retradus
gentilitii. Qux juris mutationes hic inciderint ?

Competit hoc jus cognatis mafculis, fceminis; non
adoptatis. An naturalibus ? An conceptispoft ven-
ditioncm ? An debeant efle proximi e>: illa linea,
unde res eft profe&a < Et quid in feudis retrahendis?

18.3.14.

An deturillis, quiex ftatutisnon vocSntur ad fucceftio-
nem ab inteftato ? An naturalibasrationefundi a li-
nea materna diftra&i? An remotioribusjurereprse-
fentationis ad fucceflionem abinteftato venientibus
cumalioproximiore? Anjus retra&usregaturfecun-
dum jus fucceflionis inteftata: ? 18.;. 14.

Hoc jus retrattus ex legecompetensaltericedinequit;
nec quisquam pro alio, fed tantum pro fe retra-
hit; de quo 8c in locis quibusdam jurare tenetur.

18.3.15-.

Non retrahit > qui ingratus fuit in cognatum vcndi-
torem; nec qui huic juri renunciavit. An tacite
renunciaverit, quiproevidiionefidejuflit? autobla-
tam fibi emtionem non acceptavit? aut venditioni
prcefens fuit ? aut venditionis inftrumento fubfcripfit ?

18.3.16.

An filius venditoris, etiam in patris exiftens potefta-
te , retrahere poflit ? An 8t heres venditoris ? Et quid,
fi venditor promiferit, /e remprxftiturumliberam
abomniretradlu ? 18.3.17.

An, li cognatus 8c extraneus fimul emerint, cogna-
tus retrahere poflit partem extranei? An maritus,
fi ftante matrimonio rem emerit a cognato fuo,
vel isetraxerit cam, extraneo per cognatum vendi-
tam, 8c illa fic ceflerit communionisjureuxoripro
parte? » 18.3.18.

Si maritus ftante matrimopio fundum emat 8c rurfus
vendat, retra&um habent cognati uxoris 8c mari-
ti, fi fundus fueric conjugum communis fadlus.

18.3.19.

Si plures venditferint fimuleundemfundum, anunius
venditoris cognatus partem, an tgtum, retrahere
poflit? 18.3.19.

Qua folennitate retradlus fiat in Hollandia ? 18.

Retraftus tantum obtinet in immobilibus, Sc incor-
ppralibus quse immobilibus hodierno jure accen-
fcntur: in Hollandia fere in prsediis tantum ruri,-
non in a:dibus in urbefitis: five avitafint, fiveper
venditorem ipfum prius emta, five allodialia five
feudalia. Et an in curia feudali lis de retra&u agitan-
dafit? 18.3.21.

Sifimul fint venditseresretradlumadmittentescum re-
busretradlum refpuentibus.quo ufqucretra&ustunc
fieripoflit? 18.3.22.

Retra&us tantum in emtione , 8c datione in folu-
tum, fimilibufque in 'quibus pretium apparet, lo-
. cum habet. An in venditionibus fubhaftatione fa-
dlis? Noninpermutationibus, tr^ifadtionibus, do-
nationibus, legatis. Quid , fi res partim vendita
partimdonatafit? 18.3.23.

An emtor 8c venditor mutuo confenfu refiliendo ab em-
tione, impedire poflint jus retradfus? Anperadje-
ftionem padti, ut demumres fit vendita, ficogna-
tus non retrahat? An per adje&ioncm pafti de re-
trovendendo? An per id, quod emtor intra tempus re-
tradlui pra:finitum rurfus candem rem in extra-
neum alienavit? An tunc primi, an fecundi vendi-
toris cognati potiorcs fint ? Et q^d tunc ob-
fervandum fit ac reddendum per retrahentem ?, 18,

3.24.

De tempore, intra quod retradlus fieri debeat/ An
tempus illud currat a tempore venditionis, an a tem-
porc traditionis? An currat ignoraoti, 8canadver-
fus lapfum tempomreftitutio dari debeat? An fuffidat
extrajudicialis interpellatio intra tempus fa£ta ? An i»
jus vocatio ? 18.3.25-.

Quae per retrahentem emtori rcddenda vel offerenda
fint ? An emtore ea non.admittente confignatio ac de-
poiitioneceflariafit? 18.3.26^

Refrahens fubintrat in locum emtoris. Quales frudtus
emtorretrahenti reftituat ? 18.3.17.

Retrahenti compctunt dilationesemtoriab initiodatx.
Venditor de pretio refiduo non contra emtorem , fed
contra retrahentem agit 5 8c viciflim retrahenti
afliones dantur contra venditorem. Revivifcunc
emtori juraomnia, qusepe^emtionem ejrindlafue-
rant. 18.3.28.

Onera rci impofita gravant retrahentcm. Si domi-
nus'diredtus retrahat feudurn* venditum", impo-
fitas per vafallum fervitutes durant ; fecus , fi
jure caducitatis fcudum domiho 3periretur. 18.

3. 29.

An retrahens folvat laudimia aliaque onera , a qui-
bus emtor ex privilegio perfonali liber crat ? In
retractu legali femel tantum Iaudimia>8c aliadeben-
tur, velutexuna emtione. 18. 3. 29.

In concurfu quinampotioresfint in jiire retractus, quo-
ties pluribus rctractus competit ex diverfiscaufis, vel
exeodemjure? > 18.3.30.

De retractu actionum venditarum pcr debitorem facien-
do, videaflio.

Reus.

Non poteft reusdealienofed tantum fuo dcbiro conve-
niri. An uxorpro marito; marituspro uxore;fi]iuspro
pat re ? N on extraneus pro extraneo, ubi de prohibirig
pignorationibus. 5-. 1. »9.

Reusan venire teneatur, utexceptionem fori declinato-
riamopponat? f.i.6f.

Revi/io.

Vide fupplicatio,

Rhodia lex.

Rhodienfes peritia navigandi 8c aliis celebres. 14:
# ' 2. I.

Reliquadelege Rhodia, videad vcrbumjattur.

Ripa.

An in ripa fluminis unicuique liceat xdificare ? r.

8. 5.

Sacr* res.

Quidfintresfacrx. i.S.j-.

Non funt convertcndae in ufus profanos, nec aliena-
ripoffuntnificertisin cafibus. 1. 8 6*

Definunt efle resfacrx vellegepublicd, veldumabho-
ftibuscaptx funt. 1.8.6.

Salarium•

An integrum anni totius falarium fuerit debitum ,
fi afleffor, aut prxfes cui aflidebat, in medio an-
ni mortuus fuiffet, aut fuccefibrem accepiflet? t.

22. 5-.

Non valet pactum inter clientem 8c advocatum de
falario non nifi'poft victoriam petendo. 3. 1.

$ i».

Advocatis falaria debira, licetnon promifla. Nonta-
mcn pro iis confequendis Iicita retentio inftrumento-
rum; (fecusproimpehfis) neccompetitprofalario
privilegium praelationis. 3.1.6.

An falarium peti poflit ab Advocatis 8c fimilibus pofl:
bienniumaboperanavata? ' 3.1.6.

An debitum falarium , fi quis in caufa fibi cum alio com-
munipoftulet? velinfua, velinproxiraiagnati,cui
gratis adcflet, fi vincat 8c victus victori inexpenfaj
damnetur. I-*-?'

An annuo falario conftituto , 8c Advocato in me-
dio anni moriente , hej-edes ejus integri fala*
rii petitionem habeant ? 8c quid moribus. 3.

1. 8.

-ocr page 1054-

I N D E X.

An fbcius, qui precipue vcl folus geflit negotia fo-
cietatis., faiarium pacifci, aut viri boni arbitrio con-
fequipoflit? 17.1.19.

An in mandato falarium feu honorarium inrervenirc
poflit ■ & anacquo remeSiopeti ? 17.1.1.

Sanclt res.

Quid fint res.fan6Iae ? , 1.8.7.

Quaefint poena: violantium legatos aut muroscivitatum.

1.8./•

Secretarius.

Vidcgrapbiarius,

Senator, Senatus.

Quid fltfenatus, f?juid pdtucrit, Scquarfueritdignitatis
diverfitasinordineienatorio. 15.9.1.

Senatores gaudertt jure fori peculiaris,, Juplicis do-
micilii , & immunes funt a qusflionibus, plebe-
jorum pcenis, carccribus, fordidis muneribus ? 1.

9' V

Libcri fenaforura dignitatis paternje participes funt, li-
cet antedigniratemnati, fimodoidpetierint: unde
varia deciduntur. 1 • 9- 4-

Uxor^fenatoris. videuxor.

JMatres fcnatorum non ita gaudent dignitate filiorum, ut
uxoresdignitatcmaritorum. 1-9.9-

Quibus modis evancfcat fenatoria dignitas? 1. 9.

i o.

Quid juris fit inlibcrisantc v,el poft patris amotionema
fenatunatis? . 1.9.10.

SenatufcmfuUn.

Quid fint fenatufconfulta , 8c quando induQa. t.

•3. 16.

Senatufconfultisquandoquetribuuntur.qusealibi cdidtis
autorationibusPrincipum. 1.3.26.

Sepulchrum, fepulttira.

Vide rtligiofus locus,

Sequeflratio. , •

De depofito fequeflrario, adliqne depofiti fequcftrariS,
fubducentibusfequcftrata, oflkiis & poteftatc lequc-
ttri, & fimilibus, vide Jepofitum.

Strvi

An hodie adhuc fervi dentur ? '«f.J.

Dc fervi corrupti a&ione tum dircftS, tum utili, 8c cor-
ruptionctcntati. 11. 3.1 .&feqq,

Serviana aclio & hypothecaria.

Quid fit a£tio Serviana 8t quafi Serviana feu hypotheca-
ria? Quandodetur, fipro'debitoconditionalipignus
pure , aut vice versi , aut pro dcbito conditio-
nali pignus fub alia conditione obligatum fit/ 20.

4*. i.

Contra quos dcturf An 8c contra eum, qui cum de-
bitore litigavit de propiictate, ac vi£tor evaiit ? 20.

An 8c" quando jure novo debitor 8c fidejuflbres cx-
cuti debcant antc tertium pignoris pofleflorem ?
Quid noftris 8c vicinorum moribus obtineat? 20.

4- ?•

Cum res plures pro uno debito obligatx funt, vclres
nna , qux poftmodum inter plures "heredes di-
vifa vel uni adjudicata eft, creditor unum in foli-
<Jum convenire poteft, ncc tenctur aftionem divi-
dere. 10.4.4.

Si unus ex pluribus heredibus folidum folverit, quo
modo contra cseteros coheredes regreflum habeat?
An 8c tertiis tum juftis tum injuftis poflcfloribue ac-
tio per creditorem ccdenda fit, contra reliquos
aliarum rerurn aut partium obligatarum pofleflo-
res, fi illi hypothecaria in folidum damnati fint ?

20. 4, f.

Hypothecaria convcntus unus. fi folidum foiverit, pro
rato.i reliquis aliorum pignorum pofleflbribus re-
pstit. An, fi pijjuus fxpius fit vcnditum, ultimus

pofTefTor hypothecarii convenicndus fit, an veroSc
primus vend^tor deprctio, quodaccepit, conveniri
poflk? ~ 20.4.6.

In quo interfit, utrum drcditor hypothecariS agatcon-
₀ tra debitorem , ari vcro contra tertios poilcflbrcs?

20.4. 7.

Si res eadem pluribus eodcm temporcpcrpartes vcl ia
folidum obligata fit, quo modo iinguli agcre poflinr,
tum contratcrtios, tuminterfe? 20.4.8.

Quamdiu olim 8c jurc novo Jullinianeo duraverit ac-
tio hvpothecaria ? An ufucapione rei oppignora-
ta: jus pignoris evanuerit? Et quidnunc apud nos

iobtineat? 20.4.9.

,De jureprselatityiis inter creditorcs, vidcdepriviiegiis
credttorum.
-"tyiAfrt-i. t]« ftiffi.I,. ■ '

Servitutes.

Scrvitutespriediale5 moribus acccnfentur immobilibus,
at pcrfonalcs quandoque mobilibus quandoque im-
mobilibus. 1.8. »o.

Quid fintfervitutesin gcncre? Jc quotuplices? Andc-
tur fervitus, qua pcriona krvit rei ? 7.1.1.

Servitus perfonalis ufusfrudlul, ufus, 8c habitationis,
an in rcalem degencrarepoflit ? . 7.1.2.

Quandoquefervitutis appellationcper exccllcnti.im fcr-
vitufesrealcsdcnotantur. 8. t. i.

Reales fervitutes fine prtedio domrnantc 8c ferviente cflc
nequcunr. An futuro prsedio imponi vel t»tquiri fer-
vituspoflit? 8.1.2.

Prsedia ad iervitutcs rcalcs neceflaria vel urbana funt
vel ruftica ; nec loco, fed ulu , diftinguuntur. 8.

'* 3'

Scrvitutis. vel urbanse veIruflica:denominatiofitaprsc-
dio dominante. Eadem lpecics fervitutls potdl
aliquando urbana , aliquando ruftica cfle. Pof-
funt 8c reales lcrvitutcs conccdi ut perlonalcs. 8.

t. 4,*

Anuna, an vero plures fervitutes fmt, non ejffervien-
tium fed dominantium prscdiorum numcro seftiman-
dum. 8. i.f.

Si fervitutes pra:diales jam conftitutse fint, fequuntur
univerfales 8c particularespndiorum fucceflores ac-
tive 5c paflive. Si tantum promifl», particularis fuc-
ceflor cos non tenetur imponcrc; at omnino uni-
verfalis; 8cquoufquc? * 8. i.6.

Defervitutibus prscdiorum urbanorum, vide fervitutes
urban*,.

De fervitutibus prxdiorum rufticorum, vide fervitu-
tes rujlicg. * ■ *

Servitutes prxdi.fles ruflicx 8c urbana iifdem confti-
tuuntur modis , padtionibus 8c ftipulafioiflbus.
An hodie ncdefle fit eas cor-ftitui Coram lege loci ?

8.4.1.

Ultimaquoque voluntate8c officio judici*. 8.4. 2.

Quid jure vcteri , medio, 8c novo obtiriuerit circa
ufucapionem 8c prxfcriptionem fcrvitutum ? 8c de
legc Scrilwnia. 8.4.3.

An ad fcrvitutum acquifitioncm perprxtcriptioncm rc-
quiratur fcientia domini? An£cjuftustitulusvcrus?

. 8.4. 4.

Non acquiritur fervitus prxfcriptione fi quis longo tem-
pore nonfitufusjuixfuo, puta, altius non xdiica-
verit, 8t in<feovicinuscommodumfenfcrit, licctad
preces vicini id intermififlet. Secus, fi id omififlct ai
viciniprohibitionem. 8.4.7.

Quanto temporc fervitutcs moribus hodicrnis acqui-
rantur? Scdcannaliprxfcriptioncejus, quiquidline
fervituteexftruxit, quodfervitutemredolet, exlegs
municipali. 8.4.6.'

An poflint cflc fervituttifirvi'utum ? Jc an lervitutes ne-
qut tx bonisntqut txtra bonafinti ad explicationcm
1.1 -ff.dt uftt ttfufr. Itgato. 8.4. 7.

Servitutes urbanx 8c rufticx jam conftitutx un4 cum
prxdiis pignori dari poflunt; fine prxdiis feorfim
nullo modo. Poflunt tamcn utrxque vicinum prx-
dium habenti creditori de novo conftitui in cre-
diti fecuritatcm, duraturc, doncc dcbitum folututn
fucrit. 8.4.8.

¹ Prae-

-ocr page 1055-

I N D E X.

Prxdiiles fervitutes omnes individu» funt; pro parte
acquiri vel amitti nequeunt. An unusfociorum prae-
dio cotnmuni pofiit fervitutem imponere? Quid juris,
(i plures focii feparatim prasdiocommuni fervitutem
impofuerint a£tu inter vivos, vel ultima voiuntate'?
Et quid moribus? 8.4.9.

An unas fociorum prxdio communifcrvitutem acqui-
. rat? Scquidhodief An here.vacquiratpridio, quod
alteri fub conditione Iegatum eil, ut pioiit Iegatario ?

8.4. 10.

An 8t quatenus fuperficiarii, vafalli, emphyteutx eas
imponapt ? & 4.11 •

An prxdialem fervitutemhabentespoflintopusnovum
nunciare? 8.4.11.

ifnlervitutes, Scnominatim, an fervitusaquxduftus,
conftitui poflit ultra prxdii dominantis utilitatem? vel
quis alteri dudtum aut hauftum exfuo dudtuconcc-
dere? 8.4.15.

An unquam res fua cuiquam fervire poflit ? qaa occafio-
ne explicatur Africani locus in/. 33. §■ 1 .f-defervit.
prddt rufi. ■ 8. 4. 14.

Servitutes prxdiales folius amoenitatis gratia conftitui
non poflunt iine concurrenteprxdiidominantisuti-
lita^e. 8.4. <

Plures fervitutes prxdiales per enndemlocumpluribus
concedi poflunt. 8.. 4.16.

Conceflafcrvitutc, omniaconceflavidentur, finequi-
bus fervifus exerceri nequit: quodcxemplisin hau-
ftu, du£tu, itinere, adtu, via, eorumquecompla-
natione , impcdimentorum remotione, refedtio-
ne, 8c aditu refe&iouis caufa, aliifque monftratur.

8.4.16.

Servitutem debensnihil agit, fcd tantugi patitur.8.4. 17.
Omnesfervitutesdcbent haberecaufam perpetuam; non
tatnen ufum continuum. Quid juris de fervitute
foraminis pavimenti proluendigratid, tum jurecivili
tummoribus? _% 8.4.'17.

Si lervitutes ad certum tempus vel prccario concedan-
, tur, id prxter carum naturam eft, fed tamen fubfi-
ftunt. * 8.4.18.

An qui precario conceflit fervitutem prxdialem, il-
lam omni tempore pro arbitrio revocare poflit?

8.4.18,

Requiritur in fervitutibus prxdialibus vicinitas prxdii
dominantis 6c fervientis. Unde vicinitasxftimanda
fit tanquam fervituti fufficiens ? B. 4.19.

De confefloria 5c negatoria adtione pro fervitutibus rca-

libus, vide confejforiaaiiio. ,

Servitusprxdialisnondum conftituta, fedtantum vcn-
dita vel ftipulanti promiflfa, eVanefcit, fi ftipulans
anteimpolitionemalienet fundum fuum , autpartcm
ejus, nifi iimul lpem iervitutis alienaverit ac cefle-
rit. Etquidjuris, fiis, cuilegatafervitus, fundum
alienet ante impofitionem ? 8.6. 1.

Jam conftitutx evanefcunt confufione feu confolida-
tione. Si quis partcm tantumprxdiidominantis8c
lervientis pro divifo acquifiverit, in parte altcra adhuc
fervitusfaivaeit. ' 8.6.-1.

Qu.id juris, fi prxdii dominantis 8c fervientis domi-
ni fibi invicem partem prxdii tradiderint?Quid,fi prx-
dium ferviens inter pluresfocios divifum fit, £c poftea
prxdii dominantis dominus partem unamacquirat?

8.6.1.

An revivifcant fervitutes confufione extindtx, fi ite-
rum pofteacefletconfufio? 8.6. 3.

Pereuntetiam interitu prxdii dominantis autfervjentis;
reftitucndx tamen, fi reftituatur in priftinum ftatum
prxdium, .quod interierat, licetintcrintcritum prx-

dii 8c reftitutionem interccfferittempusquodfufficit'
ad amittendam fervitutem; nifidominusprsediiier-
vicntis pofuerit aut exftruxerit interim aliquid fer-
vitutijcontrarium, & indc tantum tempus elapfum
fit. 8.6.4.

Non tamcn percunt, fi fola agri fuperficies mutetur, ex
vineis pratafiant. 8.6.4.

Pcreuqt remiflionc exprefla veltacita, quodexemplis
docetur- An8c*quando peruniusfervitutisremiflio-
n^malteraquoquereoiiflavideatur? 8.6.5%

Servitutes remittipofTuntpro partealiqua^rxdiidoniU
nantis autiervientis, iiveunustantum prxdiidomi-
nus fit, iive plures prxdium dominans aut ferviens
diviferintinterfe. 8.6.6.

Non remittit fervitutem unus ex pluribus dominis prx-
dii pro indivifo communis; necfrudtuarius, aut pro-
prietarius , aut tutor, aut maritus, ratione prxdii
frudtuarii, pupillaris, dotalis. 8.6.t5.

Quanti temporis non ui"u fervitutes continm 8c tlifcon-
tinuA vulgo didtx'pereant jure civili ac moribus?

5. 6. 7.

An in hac amiflionc pcr non ufum^tempora prxde-
celforis iingularis conjungantur cum temporibtls
fucceflorfs? 8.6.8.

Quibus modis quis videri poflit fervitute ufus vel^non
uius efle? 8canfufliciat, quodperaliumfervitusex-
ercitafit? 8.6.9.

Quid juris circa amiflioncm , quxnonufu fit, iiprx^
dium dominansautferviens perlongitudincm aut*Ia-
■titudinem interpluresfociosdivifum fit? 8- 6.10.

Recenfetitur cafus, quibus fervitutes non percuntnon
utendo. 8 - 6. 11.

Urbanx lervitutes non extinguuntur non ufu, niii fimul
concurrat fadtum fervituti contrarium , 8c bona fide3
prxfcribentis: fecusinrufticis. 8.6. u.

Quid juris, fi quis pleniore vel minusplenafcrvitute ulus,
fit «quam quxconcefla erat? vel unuscxpluribus per
eundemlocum aquam.ducentibusjusfuum amiferit ?
vel iverit tantum, non item egerit adtum habens ? vel-
iverit per unum fundum ex pluribus ferviemibus?

8. 6. ii.

Finiuntur etiam fervitutcs refoluto jureejus, quii!laS
conceflit. 8.6.13.

An moribus pereat pradialis fervitus, fi prxdiumfer-
viens folenniterdecreto judicis venditumactraditum
fit, 8c dominus prxdii dominantis edidtis monitus
non mature indicaverit fuum fervitutis jus ? 8.

6. 14.

Servitutes ruflic/t.

Quid fit iter tum jure Romano tum moribus ? 8.

3. 1.

Qui fundum vendens acjuam excipit in illo fundo, 8c cir-
ca eam late decem pedes, non proprictatem, fed itef
tantum videtur excepifle. S. 3.1.

Quid fit adttis? quxlatitudoejus? anScquo fenfuitcr
adtuiinfitvel non ? 8.3.1.

Quid via? quo modo iter 8c adtum contincat ? quxfie
latitudo viae jurccivili8c moribus ? 8. 3. 3.

Vicinus viani vendere vel prccario conccdere Cogi-
turvicino, cujus prxdium nullum exitum aditum-
que habet. Et quid diftet talis viaa viisaliis, circa
poteftatem claudendi, fcindendi, corrumpendi viam ?

8.3.4.

Quid fij via vicinilis, fcanclaudipoflit? ^ 8.3.5-.

Quidiitaquxdudtus? requiritaquam vivam. Quid, fi
fbns exaruerit, iterumque fluat pofttempus, quod
prxfcriptioni iiiflicit ? 8.3.6.

An , fi aqua longotemporeexprxdiofuperiore ad in-
feriora defluxerit, doniiitusagrifuperiorispoflitex-
traneo aquam .concedere, iri prxjudicium domini
agriinfcrioris ? 8*3.6.

Quid aqux hauftus? An hauftum debens cingere puteum
Sc muro includere poflit? Ad quem fpedtet refcdtic»
8c purgatio puteifervientis, velputcicommunis?An
via publica aut locus facer intermedius liauftum impe-
diat? 8.3.7.

Itinerc, adtu, vi4, aquxdudtu.finecerrilocidefigna-
tioneconceflis, cledtiocompctit domino pradiido-
minantis, pcr quam fundi partcm, ire agcrc 8cc. velit.
Sed civilitereligeredebet; nec, fielcgerit, mutare
rurfus poteft. Dominustamen prxdiiicrvientismu-
tare poteft,8c alium xque coinmodum locum afligna-
re. 8.3.8..

An flumen publicum intermcdtum impediat itcr.adtum,
viam,hauftum, finonvadd, necpontefedpontoni-
bustrajiciatur ? * 8.3.9.

Quid iit fervituspccorispafccndi?quandorealis, quan»
do perfonalis lit? An tunc cx pafcuis novaliaficri?

' An

-ocr page 1056-

I N D E X.

Aa dominus fiiunn quoque pecus immittere? An in-
cludi poflit animal alienum non jure depafcens ?

8. 3.10.

Recenfentur alise plures fervitutesrufticaepartim exle-
gibus, partimex moribus. * 813,11.

Exemplo fervitutum enumeratarum poftunt 8c aliseex-
cogitari, li modo fervitutis natura 8c requilita adfint.

, 8. 3. 1t.

An fervitus fit ruftica, fi teftator jufierit, uno pra-
dio alteri pr&dio praftari certam arnndtnum aut ji-
milium quantitatem ? vel fi id inter duoruin fun-

• dorum dominos con'tra£tu a£tum lit? 8. 3.11.
An fervitutem aquxdudtUs habens, poflit alteri du-

£tum aut hauftum ex fuo du£tu ccfncedeie? 8-

4.13.

Servitutes ttrbans..

De fervitute oneris ferendii Sc quidin ea fingulare?
, 8.1.1.

De fervitute tigniimmittendi, Sc aneamhabens, plu-
ra tigna , quam ab initio immiferat, deincepsim-
mittere poftit? 8can inlocum corruptorum aliafub-
ftitueref 8.2.2.

Defervitute tigniimmittendi, & ut fuperinmiflis tdi-
ficare liceat. 8.2.2.

De fervitute tigni proficiendi&uprotegendi. Quidfint

• protediones, fuggrunda:, meniana? 8cundedi£ta?

8. 2.3.

5i quid in meum parietem 'fit immifTum per eum ',
"qui fervitutem non habet, refcindere privata auto-
ritate poftum; non item, fi tantum prote£tum 8c quae
fitratiodiverfitatis ? 8.2,4.

Non eft fervitus altius tollendi, fed potius libertas, cum
vicinus vicino permittit altius tollerecontramodum
legevelftatutodefinitum. 8.1. f.

In quo confiftatfervitus, "quae tribuit licentiam altius tol-
lendi. ' '" 8.2.6.

An etiam fitquxdamfervitus«//»HJ tollendi, quavici-
nuscogituraltiustollereinfuo? 8.2.7.

Quid fit fervitusaltiusnon tollendi ? 8. 2. 8.

Quid fit fervitus luminum, feu luminis immittendii
Quid moribus fit venfter recht ? An acquifita cen-
featur Iuminum fervitus , fi feneftram pofiierim
in vicini pariete , eo filente nec contradicente ?

, S.2.9.

Quid fit fervitus luminis non aperiendi ? Si talis conventio
, fitinterpofita, afficitpraediumferviensfineullaquafi
traditione. 8.2-10.

Defervitute, ne lumimbus officiatur; diftat a fervitu-
te ne altius tollatur. An fervitus hscc generali-
ter conftituta pertineat etiam ad lumina futura
quse .tempore conftitutionis nondum erant. 8. 2.

• 1.

De fervitute profpeftus £c ne profpeeiui officiatur, Scnc
in areamaalteriusprofpiciatur. 8.2.12.

• De fervitute ftillicidii 8c flurbinis. An ftillicidium in

flumenconvertipoftit,8c contra' Anretroduci? An
produci? An 8cquatcnus ardificaripoftitineoloco,
in quoaquacaflitat. Qijid moribus ? 8. 2. 13.

De fervitute cloaca; 8c fumi immittendi ex tabernd ca-
fearid, vcl alio loco ; efundendi vel abjicienili in
arcam vicini; 8cqualia tunc eifundipoflint? Item.
ne vicinus in fuo quid pofitum habeat; ut liceat in
nream vicini terram,faxa,lapides provolvere; ut thea-
tra vel cpntignationes in ared victni ad &dificafldum
facere liceat; 8c quando vicinus invitus ad id cogi
poflit? 8.2.14

Dc fervitute foraminis pavimenti proluendi gratia. 8

4.17

Silentium.

Vide interrogatio.

Simulatio.

Quid fitfimulatio, Scinquodiftetafidionejuris? 22

3. 20

• Situs rei.

De foro competcnte ratione fitus rei. 5-. 1. 76.

Aa quis vi privikgii poflit a&ionem jn rem in lo

■M

Coreifitx motaai¹ traliere ad foram fuum privilcgia-
tum ? ' S-1.76.

Adtio in rem etiam cxtra locum fitus rei moveri poteit in
loco domicilii poffeflbris, fi de mobilibns, non fi de
immobilibus agatur, 8c quidjurisinpetitione here-
ditatis? „ f. 1.77,

Socer, focrus.

An focer aut focrus poflit in jus vocari fine venia?

2.4.8.

Socius, focietas > aEtio pre focio.

Anfoaius unus redte compromittat de re «ommuni ?

4.8.4.

Socius invito focio nihil novi facere poteft inreco^-
muni. Quid juris, ii tecerit, aut fieri paffus fTt?

^! 10.3.7.

Pendente judicio communi dividundo focius non poteft
fuarn partem invitiscseterisalienare: nunquam ultra
iuam partem, licet majoriociorum parsconfcntiret
in rei totius alienationepi; nifi rescommunes pro-
merealcs fint. 10.3-7.

Quid juris fit, ii diftenfusfociorum fit, utrum rescom-
munes, velcuiclocandxfint? Etquid, fifociorum
unus tantam mercedem offerat, quantam cxtranei?

10.3.3.

Quidfitfocietas, quo modo, 8ta quibus iniri poflit;

^ 17. 2.1.

Quo modo focietastaciteineatur ? quxvenianiin taci-
tam focietatem ? tacita univerlbrum bonorum fo-
cietascoirinequif 17.2.2.

Cum focietate non confundenda communio. 17.

2. 2.

Quid fit publica ^ quid privata focietas, £c hi quibus dif-
ferant ? 17.2.3.

Quse veniant in univerfalem focietatcm ? ubi de dotc fi-
lix, fumtibusin ftudia filii.fic an non diffolutafocieta-
teiocius unus tantum prxcipiat, quantum proptc®
. alterius filium filiamve erogatum? Si aliquando ad pa-
trem dotantem dos data redeat, an alterifocio pro
rata communicari debeat? Etquidjuris, fiunusfa-
ciorum ab uxore dotem acceperit vel dotem ex pa«9:o
lucratusfit? 17.2.4.

An in univerfalem focietatem veniant turpia Iucra?
8c an moribus probata fit univerialis /ocietas? 17.

2. 4.

Quse veniant in focictatem fimpliciterinitam ? quxiu
focietatem certxrei velnegotiationis, fivelucra fiie
da^mna? Qux in focictatem navigandi communipe-
riculo ? £c de focietate Indix Orientalis8l Occidcnta-
Iis. . • 17.2. f.

Quac res in focietate ipfo jure communes fiant ?
qux communicandae fint ? An communicatx ,
ii eas focius retulerit in rationes focietatis ? 17.

2. 6.

Rei turpis 8c malcficiorum nullafocietaseft. Quid jiris,
fi occaiione honcftae focietatis unus fociorum lucra
turpia captaverit, 8c alteriibciofcicnti velignorapti
.communicaverit, acpofteaad reftitutionetn aut pcc-
namdamnetur? 17.2.7.

Quales lucri 8c damni partes ferant focii ex natura focie-
tatis ? omnia padta circa lucrum & damnum fufti-
neridebcnt," quibus leonina focictasevitataeft; no-
minatim, ut unus ferat partem lucri , de damqo
non teneatur. Apparcntetamenenormi lxfioneper
padionem aut arbitriam tertii, locus eft remedio l. 2.
C. de refcind. vtndit. 17.2.8.

Adlio pro focio plerumque datur finita iocietate; quan-
doquc 8c ea durante. 17.2.9.

•Per adtionem pro focio tantum petunturprxftationcs
perfonales, non rcrum ipfarum commuuium divifio.

17. %. 10.

Ad prxftationes pcrfonales pertinet rationum reddi-
tio. Hxc abinitio nonpoteftpaiftoremitti. Quan-
do 8cquibustemporibuspctipofiit? maximefiunus
omniagerat? 17.2.11.

Ad prxftationes perfonalespertinet,etiam lucri & damn»
communicatio,cautio de luero & damno futuro com-
municando. 17.2.12.

A»

■ *

-ocr page 1057-

I N D E X.

An iacius rcticatUr, fT acqtiirendi conditione ufusnon
iicf An lucrum cum danino pcniandum, fiinqui-
bufdam diligentia maxima profuerit, in aliisnegli-
gcntid fumma nocucric. 17.1.11.

Pr£c%t culpam leviflimam , fi in fuis diligentiflimus
iit; v#l prseter operam infuper artificium promi-
icri^: ad explicationem l.,ft. 2. jf. pro focio.

17.1. 12.

i^ipeafse ab uno fociflrum fa£he reflituendfe ei funtj
ubi 8c de priviiegio retinendi rem communem ju-
re dominii pro impenfis ab uno focio-fadtis. 17.

* * 1. 13.

An fingulifocii infolidum an tantum proparteconveni-
j-i polfint ex coiitraftibus nomine focietatis celebrati^?
Scquid moribus? 17.2.13.

An focii xrc alieno nominefocietatis contradto obligen-
tur, flpecunia, focietaticredita, in arcam commu-
nem verfanon iit ? 17.2.14.

An focius derelinquendofuamparterrtfocietatisliberari
poffit ab onere aeris alieni, ad quod nomuie focietatis
de^indtuscft? . 17.2.15-.

Petitur etiam adtioneprofocio', utfociusreliquisrefli-
tuat, quod fupra fuampartemnominefocietatisac-
ccpit. 17.1.16.

An focius unus a debitoribus focietatis folidum pe-
tere poflitj vel bi tuto uni focio folidum iolvere ?

17.1.16.

An focius moram faciens in reftituencM pecunia fo-
cietatis, aut lucris .focietati communicandis , vel
nummos tales in fuos ufus convcrtens, ad ufuras
condemnandusfit? adexplicationemi.6o. jf-pro fo-
cio. * 17.1.17.

Agitur ctiatn hac adtione ad id, ut Iiceatutirefecun-
dum primam fociorum intentionem j Sc ne quid no-
vi fiat contra eam : Item utpraeftentur, qua:fingu-
laribus paftis placuerunt > qua occafione explicatur
l,6y.jf. pro focio. 17.2.18.

Jiii focius,. quipraecipue , velfolus, negotiafocietatis
geflit, falarium pacifci, aut viri boni arbitrio confequi
poflit? 17.2.19.

Socii inter fe gaudent beneficio competentix, tam parti-
culares quarn univerfales. ^Quando illud ceflet? £c
quid moribus? 17.2.20.

Singulare eft , quod unus ex pluribus fociis fuam
partem integram adeptus a focio, debitore focie-
tatis, communicare id reliquis teneatur, fi illi fo-
lidum confequi ab co nequeant : quodque , ii u-
nus fociorum impcndia per alterum fa£ta refti-
tuere nequeat, ia reliquos pro rati gravet. 17.

2. 21.

Si focius unus, qui norhine focietatis plusquamfuam
partem confccutuseft, foro ceflerit, reliqui focii in
rebus Sc creditisfocictatispotioresfuntaliisfociitoro
cedentis creditoribus. 17.2.21.

De interitu focietatis pcr mortem focii. Quo ufque
hac in parte focietas veftigaliurq differat a focie-
tate privata? An teftator {dciusheredemfuumdam-
nare poflit teftamento, ut in focietate perfeveret?

17.2.23.

Jleres. focii , fi non fit adfcitus , an 8c quo ufque
emolumenti fucceftor fit? 8c quid diflet hic publica
focietasvectigalium aprivata? 17.2.23.

Qualem culpam prxftet heses focii in perficiendis
a defundto inchoatis ? Et quid juris , fi focius
unus quoedam geflerit , ignorans mortem focii?

17.2.23.

qNcmo poteft, invitis fociis cjeteris, aliurn fuo loco fub-
* ftituere.-.renunciare tamen poteft focietati exprefle
*el tacite. Quid juris, fi callide vel intempeftive
renunciaverit ? 8c an rcnunciari poflit focietati ve£ti-
- galium? 17.2.24.

Quo modo renunciatio fieri poffit ? an 8c procura-
tor ? An 8c procuratori focii ? An 8c quo* mo-
do abfenti focio ? An fufficiat renunciationem pri-
vatim fieri an vero publice facienda iit ? 17.

2. 2f.

Finitur & focietas finito negotio, publicatione bono-
mm ac ceffione. Quid juris, fi fervus fociusalieaetur,

velfocius expatrefam. fiat filinsfam. aut vicc versu?

17.2.2 6.

Finitafocietate, pro quS parte res redeant ad focios,
maxime, fi unus operam alter pecuniam contu-
lerit? xj.t.tj.

An cum adtione pro focio concurrere poflit adtio furti
contrafocium ? 6c ,an una intentataaltcram perimat ? *

17.2.284

SoUnnitas.

Adliibenda funt folcnnia loci in quoadtusgeritur., id-
que magis ex comitate quam rigorc juris. i. $.p*rt. 2.
n. 10.(^13. ^

Quid juris, fi q uis dolo malo fc alio coiiferat cxtra locurn
domicilii, uta£tumaliquemminoregcratiblennita-
tate? i.+.part. z.n. 14.

Quid, fi lex municipalis expreflc fofirmos dcolaret
adtus peregrina iolennitate geftos? 1. 4. part. 1.
n. 14. ₍

Quid juris, fi quis cxtra dojnicilii aut rerum fitarum lo-
cum alibi adtum gefierit, neglc£ta folennitate loci, in
quo adtus geritur, 8c adhibita ea , quam lex domicilii
aut reiii;x requirit. 1.4.part. 2.». 1 y.

Solntio.

Andebitorei, qui jam alteri ccffit adtionem , rcdte
folvat ? 18.4.15-.

An debitores focietatis uni ex fociis rcdtc folidum fol-
vant? . * i7< t. i6.

Sponfalitt.

Valent fponfalia, qux puella inifit cum adolefcente*
ut per eum a naufragio aut vi latronum libcretur.

\ T'' ^ 412.d»

Sponfto.

Qux olim apud Romanos , qux feculis fuperiorP-
bus in Hollandia fuerint fponfioncs in lite? 3.6.8.

&. u.f. 10,

Reliqua vidc ad vocahulum, aleator.

SportulA.

De fportulis judicum 8c aflfeflbrum.

Stabularitts.

Vidc nanta.

Statuta.

Quo modo facicnda fit intcrpretatio ftatutorum, 8c quai
regulx iint obfervandx? 1.3.14.

Quid vulgo vcniat appellatione ftatutorum? 1.4.pnrt. 2.
». * i.

Statuta redte dividuntur in pcrfonalia, rcalia & mixta. 1. _&4.part. 1. n. 2.

Quid fint ftatuta perfonalia, 8c qux eorurn exempla ?
i.q.part.t.n. 2.^

Quid fint ftatuta realia, 8c qux eorum exempla? 1.4.
part. 2.B.3.

Quidfintftatutamixta? t.^.part. i.n.4.

Summo jure hecperfonalianecrcalianecmixtaftatuta t- '
operantur extra territorium ftatucntis. 1.4.part. 2.
num.f.6.i. 8.9.10.11.

Ex comitatc tamen realianuncvulgoegrediunturterri-
torium ftatuentis quantum ad mobilia, non item
quantumadimmobilia. t.^.part.t.n. 12.

Item mixta; fic ut fufficiat ,. adhibcri folennia. lo-
ci illius , in qijo adtus gcritur. 1. 4. p+rt. 2.

n, 13. .

Quid juris, fi quis alio fe conferat adtum minore ge-
ratfolennitate, negledlisfolennibusftatuto dooiicilii
prxfcriptis? 1.4-part. i.n. 14.

Quid juris , fi ftatutum exprefle infirmos declaret
adtus pcregrind folennitatc geftos ? 1.4. part. 2.

n. 14.-

Quid juris, fi quis extra domiciliiautr rcrum fitarum
locum geflerit adtum, negledtis folennitatibus fta-
tuti loci in quoadlusgeritur, Scadhibitisillis, quae
flatutum domicilii autrcifitxrcquirit? l.^part.t.
n. if-

De ftatutis perlonalibus non ita pcr generjles regulaa
definiripoteft, quo ufque magiftratus altcriusmagi-

4-X X -L JL -1. ~

********

-ocr page 1058-

flratu» ftatuta ac decreta cx comitate fervct. 1. 4.
part. z. n. 16.

Exempla , in quibus vicinx gcntcs mutul comitatc
6c ex conventione de fummo jure fuo remittunt,
& vicini populi flatuta ac decreta probant. 1.4- p*ri.

Z-K.tJ.

Per pa&a privatorum recedi non poteft a ftatutis jus pu-
blicum aut publicam honeftatem conccrnentibus,
nec a ftatutis prohibitoriis; acseterispoteft. 1 .q.part.
z. n. 1 8.

Hoc etiam fieri poteft per padla tacita. 1. 4. part. 1.
> ». 19. .

In dubio prsefumendum , unumquemque in con-
trahendo voluifle fe accommodarc ftatutis fui
domicilii, ac e6rum prsefcriptum probalfe- etiam
quantum ad immobilia alibi flta. «• 4- part. z.

I 9.

Tacita padta ad derogandum' ftatutis alteriuste-ritorii
non habent.locun», quoties ftatutum domicilii pro-
hibitorium eft, nec civibus pcrmittit incontrarium
pacifci. 1. 4. part. z.n.zo.

Uti nec, fi nihil omnino geftum, aftum aut coritraftum
fit; adeoque necin eo, qui moritur inteftatus. 1.4.
part.z.n.z I.

Cujus loci ftatutainarrcftisfaciendisobfcrvaridcfccant.

1.4.27.

Cuius loci ftatuta in arrcftis fub cautionc laxandis.
' 1.8.10.

Cujusloci ftatuta fpedtanda in inftrumcntorum & ratio-
numeditionc? , 1.13.24.

Cujus loci ftatuta fint obfcrvanda in dencgandd aut con-
cedendain intcgrum rcftitutioncf 4.1.29.

Cujus.Ioci ftatuta in judicando per judiccmfintobfer-
vanda? 8c quid, fi pcnder.te lite vel appcliatione lex pcr
novamlegemabro£etur? * f,. i.j-i.

Sfde quantitate legitimse ftatuta varient, cujusloci fta-
tutum fpcftandum fit ? f-»-47»

Si alius fit valor nummorum conftitutus in uno, quam in
altero locO, cujus loci ftatutum circa valorem fpedfan-
dum? ® 11.1.17.

Cujus loci ftatuta fpedianda fintin qnaeftione, anfor-
tem ufurariam feu reditus, cxpaftorepctereliceat,
necne? 11.1.29.

Cujus loci ftatuta infpicicnda in quxftionc , an quis
habcat hypothecam legalem , nec ne ? 10. 1.

H-

Cujus loci, fi qua:ratur de jurepraelationisintercredi-
torcs ? 20.4.38.

Cujus loci, in quacftione, an fidejuflbr pro evidtionc

0 dandusfit? _ 21.1.4.

Cujuslociinquxftione, an ufurse legitimum exccdant
modum ? Etquid, iidebitum fitmunltum hypothe-
caimmobiliumalibifitorum? 12.1.6.

Quid, fi ftatuta locorum varientcircaquantitatem ufu-
.rarum ex mor3 praeftandarum ,cum alibi debitor alibi
creditordomicilium foveret? 21.1.1 v

Cujus loci leges in quseftionibus cambii ipedfanda: fint ?

ii.i. 10.

Stillicidii & flumtniiftrvitHS.

Vide fervittttcs urbana.

Stipendia.

J\n ftipendia profeflbrum, concionatorum, advocato-
torum , militum , fdciorum nauticorum arreftari
poftint? 2.4.j(-2.

Studiofi.

An ftudiofi obligentur iegibus loci, iu quoftudiorum
causa morantur? 1.3. 13.

An ftudiofi eorumque bona arreftari pofiint ? 2. 4.

De foro competebte ftudioforum ex auth. habita. Et dc
foro competente Trofcflbrum 8c ftudioforum Uni-
veriitatis, quse Lcydaceft, in caufis civilibus & cri-
minalibus. An prorogationc fibi noccant ? Quidju-
ris, ii agantaftioneceifil ? Nihil rcfcrt, inqu-iHoI-
landix paftc contraxerint aut deliqucrint mcmbra
Academie Bataric*. f.i.iog.

I N D E X.

Subiitus.

Quot modis quis fit fubditus aficui magiftratui? 1.4.
part. 2. n.f.

An fubditus Principcm , vel Principis miniftrqs, ve-
ldti quaeftores xrarii, Advocatqs fifci, poflitin jus
vocare ljnc vcnia ? ° 2.4. 11.

Suffragium.

Qui habeant jus fuffragii, fi quid ab hominum univcr-
litatedecernendum lit? 3.4.7,

Anpatqrfilio, filiuspatri, autqiysfibiipfipofiitadho-
noresfuffragium dare? 3.4.7.

Suggrunda.

Suggrunda , mcniana , protedtiones, quid fint? 8.

Summariuth judicium.

Vid ejudicium.

Sttpplementum.

Pofito ftatuto, ut filis liccat renunciarc hcreditati pater-
nae, acccptddotenon minorequam eftIcgitima".filia
renuncians poft acceptam dotem temporerenuncia-
tionis congruam, redfe petit poft mortem patris fup-
plementum cjus, quod deeft Iegitima: , ubi medio
temporecreveruntopespatcrnoe. f. 2.fi.

Quid fit adiio ad fupplementum ? Perfonaliscft; herc-
dibus comRetit, licct necdumpraeparata; durattri-
gintaannis. f.t.67.

Non poteft peti fupplementum" Iegitimseperqucrelam
inofficiofiteftamenti. f. 2.68.

Non ceffat adtio ad fupplementium ex eo, quod quis re-
lidfa acceptaverit : vel teftator prohibuerit amplius
peti, quamquodrelidtumeft. f. 2.69.

Adtio ad fuppicmentum tantum contra hcredes moven-
da, non contra legatarios in totum aut pro parte.

f.2. 70.

Quidpetaturadtioneadfupplemcntum? f. 1.71.

An habeat hanc ad fupplelnentum adtionem is, cui nihil
teftamento relidtum ,fcdquardam intervivosfuntda-
ta, quxin legitimam imputantur. y. 2.71«

Qui querelam habebat, fi qua rationc c»m amiferit,
an ad adlionemad fupplemcntum convolarcpoflit?

7.1.71.

Suppletorian» jusjnravdutn.

Vidc jusjurandum.

Supplicatit.

An fupplicatio fieri fcu rcvifio pcti poifit ratione fen-
tentise voluntaria: cx partium voluntatcaiupremisju-
dicibuspronunciatx? 4.6.17.

Sufceptor.

Sufceptor de fonte baptiimatis, an pofiit in jusvocari
finevenia? 2.4.12,

Sufpeclns judtx.

Repelli poflunt jutiicesfufpedti, fed non alitcr, quam
allegat-J8cprobatdfpeciaIi fufpicioniscausa, tum vc-
tcritumnovojure, tummoribus. f.1.43.

Recenfentur plures caufx fufpicionis. Sufpedtus an ju»
dex, cujus filius alteri litigantium patrocinium aut
procurationem incSlitcprxftat? Anis, cujusliberi
aut fratres adtori vcl rco domcftici aut a minifteriis
publicisfunt? f. 1.44.

Sufpedtus non eft judcx urbauus in litc intercivitatem 8C
civem velperegrinum: nccScnatorcsin causaSocie-
tatislndicsc, licct in ci partem habeant. Contra, ii
judcx adtori vcl rcoin ci causa privatusfociuscfTct.

. f«>47»

Sufpedtus cft, qucmparsuna, nonqucm uterquepe-
tiit. f. 1.46.

Quoto gradu cognationit rcl aflinitatis qui» }ure Ro-
mabo ac moribus fufpedtus fit ? Qualis a micitia ac fa-
miliaritasjudiccm fufpedtum fjciat ? rejiciunturplu-
rej frivolx fufpicionis caufx- * f. 1.46.

An jurc Romano judcx major potucrit recufari ut fu-
fpcdtus? f. 1.46.

Totum collegium judicum hodie regularitcrnonpoteft

fu-

r -

-ocr page 1059-

I N D- E X.

iufpc&um dici, fed finguli inquos jufla cadere di-
citur caufa, niii totum collegium fadto quodam fe
reddideritfdipcdlum. f. 1.47.

Qi[is *ie cauiis fufpicionis tum fingulorum judi-
cum , tum totius collegii judex competens iit?

Exceptio judicis fufpefti opponenda ante litem contefia-
tarn} quandoque 8c poil. » $•• 1:48.

An £c grapiiiarius judicis fufpedtus argui pofiit , ne
certis in litibus fuo munere fungatur ? j. 1.

61.

Su/penfit & pofita.

Quid fit adtio de pofitis 8c fufpeniis > etiam ei locus
eil, fi pofitum deciderit ac nocuerit, quotieslxfus
putat, eam fibiadhuc expedire.

Inquilinushac conventus adtione regrefium habet adver-
fuseos, qui pofuerunt.

Syndicns.

Vide XJniverfitaS'

TaMlio.

An gefta apud tabellionem putativum, velcreatum
quidetn fed impedimentolegalilaborantem, va-
leant, necnef - 1.14.6.

An inftrumcntum nullum fit ac fide publica deltituatur,
fi tabellio cxtra tcrritorium illius Principis.a qu» crea-
tus, illud confcripferit?
Quid juris, ficonfcripferitquideminterritorioPrinci-
pis, a quo creatus, fed alia in urbe velpago, quam
ip quo a magiitratibus admiftus eft ? i. 14. 7.

Tabelliones an 8c quando 8c quo modo debeant cde-
re rationes 8c inftrumenta a fe confedta , vide
editio.

„ Deprotocollo per tabelliones habendo, 8c an inftrumen-

* tum fitnullum, fitabeliioprotocollumfaccre negle-
xcrit ? 11.4. 3.

Si ob negledtas i tabellione folennitatesinftrumentum
fit nulium, tenetur laefis ad id quod intereft. aa.

* > 4. 3.

Quibus in cafibus tabellio non mereatur majorem fi-
dem, quam privatus alius ? _ »1.4.7.

An initrumentum a tabellione fadtum, ubique fidem fa-
ciat? An 8cinIocis, in quibustabellionumufusnon
eft ? * »1.4.4.

Qux fidcs tabellionis, quatenus de fan3 mente tefta-
toris 8c fimilibus teftatur ? An tabellio fibi avit
fuis adfcribere, aut alios iibi obligare• poflit? 1».

4- f.

j^i pater tabellio filii teftameiitum excipere poffit, 8c vi-
ceversa? 11.4.7.

Ubi protocolla tabellionum poft ipforum obitum iint
affervauda? »1.4.10.

Taberna.

St fcrvus autmercator plures pluribus in Iocis tab%rnas
habeat , an creditores fcorlim ad fingulas tabcr-
nas, in quas crediderunt , an magis communi-
ter ad omnes, in tributum fint vocandi? 14. 4. 6.

ts. feqq.

Tabttlarius.

• Si tabularius in computatione fcfcllerit, quomodo te-

neatur? 11.6.1.

Tacita hypotbeca.
Tacitum pignus eft, fi quis fidejubeat pro eo, qui
rem fidejubentis pignori antea dederat 5 vel fcri-
bat chirographum continens rei fux obligatio-
nem; aut ei fubfcribat; aut fi pacifcatur, ut liceat
creditoriremcertam vendere, fi moraiblvendifiat.

ao.». 1.

Tacite pro mercede obligantur illata m prsedium ur-
banum 5 frudtus nati m prxdio rultico, iicct jam
in horrea dcvedii", imo £c, cum a curatore bo-
nis dato funt diftradli, idtjuc ratione pretii j non,
fi ab ipfo colorio ante prxctufiohem veftditi. In*
vecta in rufticum tacite obligata non funt. 10»

1. i.

Nifi prxdium rufticum fit naturS ilerile» ut horteum *
ftabulunr, area trituraria. Hodie etiam illata in ru-
ilicum Sc animalia in eo pafcentia tacite .obligan-
tur, fcd prxclufione opuseft; & tuiiclocatoriprxla'-
tio coropctit. Quidjuris, fi clam transferanturpofl^
quam ^rxclufa fuerant ? 10.1.3»

Qualia bona debeant illata effe ut pignori ftnt ? Au
pecunia, gemmse, bona minorum,'ltudiofbrum ?

10. ». 4.

An res alienss pcr condudtorem illatx? An res, ante
quam re ipfa per condudtorem illatx/ Et quid, fl
poft contradtum locationis ante illahonem altei i obli»
gentur ? An illata ed mente, ne perpetuo ibi ma-
neant ? Andepofita, commodata, lanea, lincafor-
tori commiffa ? An fingula corpora mercium !n ta-

berna?

Anillata 8c invedta fecundi condudtoris tencautur pri-,
mo locatori? 8c an ultra id, quod fccundus debet.
^ 10.1.6.

Eundo fublocato mcrcede minore, an frudlus fundi ta»
cite obligati fint ufquead quantitatem mercedis pri-

mi locationis, an tantum ufaue ad mercedem fublo-

___..__*

»0.1.7.

cationis?

T.tlio.

De juretalionis. 2.1.4,

Quod quifque juris in alterum ftatuerit, utipfeeodcm
jureutatur. Vidcnovumjus.

De jure retorfionis, vide retotfio.

, Tempus. •

Cujus temporis «ftimatio confidcranda ac praiftanda
f't? >3.3.;.

An tem poris adjedtio ita locum faciat adtioni arbitrarix /
utilociadjedtio? 13.4.9.

Teftis.

De teftibus examlnandis ante litem contcftatshi, fi mor-
tisautabfentixmetusimmineat? aa-J- IV

An 8c quando inftrumenta tcftibus potiora fint, 8cvi-
ce versfl ? Ubi lex prxcife fcripturam requirit, an de-
pofltio quinque teftium fuppleat fcripturx dcfcdtum ?

22. f. 1.

Quo tempore teftcs debeartt eflc idonei ? Qui prohibeafi"
tur teftcs efl*e ? ubi de impuberibus, furiolis, prodigis
Judxis, hxreticis, infamia juris notatis, fcrvis. An
fervi manumifli, autpuberes velfanaemfntisfadti dc-
poncre poflint deiis, quse infervitute, furore, aut
impuberesctate vidcrunt? ' 11.7.1.

Quid fit domefticum tellimonium ? dc famulisCc ancil-
lis, quamdiu miniftrant nobis; de lidtoribus prxto-
ruin publice accufantium. An pater filio poflit
efle teftis, 8c vice versa? anpater intcr duos filios ?

21.7.3.

An frater profratrevclcontrafratrem? An fratcrintcr
duosfratres? 22. f. 4.

An uxorpro marito vel contra maritum tcftari poflit.vcl
cogi utteftetur ? n.f. 7.

An 8c quatenusadvocatusautprocuratorprocliente vel
contra clientem teftisefle poflir ? 7.6.

An-8c quatenustutorpropupillo, autcontracura ? Et
quiddeexecutorenegotii ? 22^,7.

An proxenet^ inter eos , quibus miniftcrium ac-
commodavit ? 8c quam fidcm faciant libri ejusi

i2.J-.JS.

An focius inctusafibi&fociocommuni? Ancedcnsin
causS ceflionarii ? autor in causJ ejus, quirem ab ipfo
habct? AnquisinrefuS? . »».$•. 9.

De minore annis 20. in criminalibus 5 participe cri-.
minis; liberto contra patrqsnum j iuimico capituli. *

»2./. 10.

An 8cquoufqucccecusj furdus, mutus, fccmina, fub-
ditus in causa Principis, municcps in causa muni-
cipii» delator in criminequoddetulit, debitorinter
creditores de protopraxia difputantes, infamia fa-
dtilaborans, inimicus, amicus, cognatus? Quid,
e , fiteftis

-ocr page 1060-

I N D E X.

fi teftis deponat, fe ab ipfo producente corruptum
efle? ix.f. n.

Moribus omnes teftesaudiendifalvalicentiareprobandi
depoftriones. Quando teftes minusidonei pro adtore
vel reofidemfaciant? ai.f. n.

Quibus modis cogantur teftesjure veteri acnovocivili
ac hodierno ad teftimonium dicendum ? An & cogen-
dus, quijurejurandofeobftrinxit, denonpropalan-
disfibirevelatis? 'n.j> ij.

Quiinvitinoncogantur? ubidefenibus, militibus, va-
letudinariis, illurtjribus, publicanis, cognatione vel
affinitatejunctis, libertisacpatronis. Anquifquam
de facto, ex quo infamiam aut delictum proprium de-
tegeret? Anunusexpluribusactoribusvelreis? Qui-
bus cafibus cxceptKperfonsetamcninfubfidium cogi
poftint ? ' ti.j-. 14.

Teftibus productis fumtus a producente fubminifirandi,
ipfi interrogandi , 8c refponfa jurejurandb verira-
tis, non credulitatis (cxceptis paucis cafibus, ) fir-
mare debent in continenti. Non folis creditur te-
ftimoniis exhibitis; nec hodie teftimoniis'in judi-
cio non repetitis ac confirmatis, quod tame^n qui-
bufdam cafibus fallit. An teftimonia repcti accon-
firmari poftint, fi femel producta fint non confir-

mata? ^z1'

Tcfte? inalienomorantesterritorio, periftiusloci judi-
cetn examinari poftunt, 8c tranfmiftkdepofitioncs
fidtfm inveniunt in caufacivili. An 8c incriminali?

12. f. 16.

Quot productiones teftium Romani admiferint? An
idem teftisfiepiusin eadem caus3producipoftit? An,
ut dubia explicet? An errorem poftit corrigere,
8c quam tunc "fidem faciat prior aut pofterior
depofitio ? ubi 8c de tefte vacillante ? 22. f.

'7-

Dc publicatione teftimoniorum; 8c ne judex aut ta-
bellio prsemature publicet. An 8c quando poft
publicationem teftes de novo produci poflint ?

22. f. 18.

De reprobatione, ac falvatione teftium8c teftimonio-
runif n.f, 19.

*Duo teftes vulgo fufficiunt. Multitudinem teftium
onerofam ac fuperfluam judex non debet admitte-
re. 21. f. 20.

Thefaurus. ,

Si areditorinfundopignoratothefauruminvenerit, an
reddereteneatur? t ij.7.4.

An emphytcutx cedat thefaurus in fundo emphyteutica-
rio rcpertus ? 6.3.11.

Tigni immittendi fervittis.

Vide fervitutes urban<t.

Tigni projieiendi feu protegendi fervitus)
Vide fervitutes urbanA.

Traditio.

De fiftis traditionibus; eas jure Romano tantum in-
ter prsefentes, nonabfentes, fuiffeconceptas;excep-
to conftituto pofleflbrio, 8c cafu , quo r'es prius
•x alia causa per dominum tradita fuit. 12. 1. 4.

. &f.8c6.
Tranfaltio. _t

Quid fit tranfadtio ? an padtum an contraftus ? Fitpu-
re vcl fub conditionc, in & extra judicium. 2.

if. 1.

An probetur tranfa£tio, fi inftrumento fcriptum fit,
tranfaftum cfle , nec expreffum , quid utrim-
que datum vel promiflum vcl retentum fit ? 2.

i 1 f. 1.

An re&e tranfignant tutores, fyndici, adminiftrato-
■ rcs civitatis, magiftri cojlegiorum ? & an decreto
opus , fi de immolMlibus tranfigant tutores ? 2.

, if. 2.

An tranfigerepoffit procurator ? 2. if. 3.

An pater dc bonis, filiif. & an finc dccreto l 2.

if. 4.

A n hodie maritus dc bonis uxoris:

An unusexlitisconfortibus, invitisreliquis, pendente
lite? ' . 2.15.6.

An8cquoufque vafallusdc feudo? t. 15-. 7.

An fiduciarius de rebus fub conditione reftituendis, iti
praejudicium fruftuarii ? 2. 15-. 8.

Quid juris, fi fiduciarius cum fideieommiffario tran-
figat d? dubio fideicommiffo? 8c an heredes tran-
,, figentium tranfa£tioni iiti ftare dcbeant ? 2.

■ if. 9.

Tranfigitur de rebus dubiis ; etiam de ftatus qux-
ftionibus , libertate , ingenuitate , jure familise.

2. if. 10.

An poft rem judicatam ', vel pendentc lite dc in in-
tegrum reftitutione tranfigi pofiit ? & quid moribus ?

2. if.U.

An de reliftis ultima voluntate, non infpedtis teftamenti
tabulis ? . 2.1 f. ii.

An infpedtioni huicrenunciari poffit? Quid, fialiuu-
de certi fint tranfigentes de defundti volunta-.
te ? quid, fi nuncupativum fit tcftamcntum? An
gratis pacifci liceat ante infpedtionem ? 2. if.

An de alimentis prrcteritis vel futuris ex contradtu
vcl teftamentodebiris? An gratis de iis pacifci liccat ?
8c-quid moribus ? Quid fub aljmentisin tranfadtionc
" contineatur? 2.1^.14.

An de matrimonialibus caufis ac fponfalibus valeat tran-
fadtio ? . 2. 1 f. 1 f.

An 8c quatenus de futuris vel prasteritis dclidis tranfadio
licitafuerit? . 2.ij. 16.

De publicis criminibus non capitalibus tranfigere non li-
cuit, exceptocrimi.nefalfi. ' i.if. 17..

De capitalibus pcenam fanguinis irrogantibus tran-
figere licuit , excepto adulterio: An in adulferio
olim quilibet accufare potuerit? 8c an ante Con-
ftantini tempora crimen adulterii fuerit capita-
le ? An gratis liceat de eo crimine pacifci ? 2.

1 f.. 187

Tranfaftio de crimine capitali non rco tantum, fed
8c accufatori, licita eft; 8c utrique tam ante quaiji
poftlitem conteftatam. 2, if. 19.

Moribus privati de quibufvis criminibus rejfte tranfi-
gunt, fed non impcdiunt publicam accufationem-
De quibus criminibus officii nomine accufantes nunc
apud nos tranfigere. poflint ? & an rcus cumhisaut
cum privatis tranfigens infamis fit, vel pro confeflo
8cconvifito habendus ? 2.if. 20.

Quis fit effeftus tranfaftionis ? ftriflam recipit interpre-
tationem, nec egreditur rem de qua tranfaiftum, quod
exemplisfirmatur. 2*. if. 21.

An renunciafle cenfeatur fideicommiffo conditionali, fi
mutuo fidcicommiffo gravati hereditatejn dividant,
8c promittant, fe advgrfus divifionem non venturof ?
8c quid juris, fi fideicommiffum purum fuerit tempo-
rcdivifionis? * 2.if. 21.

Tranfa&io non nocet aJiis quam tranfigentibus. I'cr
unum cohcredem fa£ta non obeft cxteris. Intcr
teftamcntarium 8c legitimum heredem fa£ta fuper
hereditate, non obeft legatariis nec creditoribus,'•
quo minusilli ab altero folidum petant, prout proba^
vcrint teftamentum valereautinfirmum cffe. Redtc
tamencontrafingulosagunt, fi velint, proeapartc
quae fingulis ceflit ex tranfadtione. - i.if. 22.
Tfanfadtio non refcinditur ob inftrumenta noviterre-
perta; nec, fidoceatur, nullam fubfuiflctranfigendi
caufam. Ob dolurn tamen, aut manifeftam calum-
niam, aut fuppreffa inftrumcnta, vel falfa adhibita,
refciftio fieri poteft. i.if.13.

An tranfactiorefcindipofiitob cnormcmlaefioncm? 2.

if. 14.

Trebellianica quarta.
* ¹ ; ■
Liberi fideicommiffo gravati, ex jurecanoni<?o&mo-
ribus duas deducunt quartas , legitimam & Tre-
bellianicam. Quo modo illae computentur ? f.

. ». i+.
An &nepotesduasquartasdeducant? s.%. if.

i. ij-.f.

-ocr page 1061-

,1 N D E X.

An&parciues-autfratres? ^ 7.2.16.

. Tribtitorta aclio.

Quando locus fit aftioni tributoria.', Sc an ea agere poffit,
qui jam egit inffcitoriu ? 14.4. 1.

Quorum feientia & patientiaadefle debeat, uttributo-
rixaftioni locusfit ? _i4<4'2-

Quid veniatappella.ti($iemercispeetiliarit_y &inquibus
hsec adtio diftetabadionedepeculio, acpeculiuma
mercepeculiari ? 14.4,3.

Quibus detur hoec a&io, contraquos, &adquidaga-
tur. Non eft hic potior dumini aut patris, quam
reliquorufn caufa ; nec corum , qui prius ege-
runt. Potiores tamen funt , qui privilegium aut
hypothecam habent, vel rem vendiderunt ac tra-
diderunt, non habitafidedepretio. 14.4.4.

Quid juris, ,fi iniquainter creditores diftributio fa£ta fit
dolo ve! etrorer & quibus modis dolus per diftribiien-
tem fiat ? 14.4.7.

Si fervus feparatas tabernasaut negotiationes habeat, ad
fingulas feparatim creditores in tributum vocantur.

14.4.6.

An idem nunc in noftris mercatoribusdiverfasdiverfis
in locis tabernas habentibus obtineat? 14. 4. 6. &

Ml-

, Ttttor.

An tutor afreftari poflit pro debito pupillari. 2. 4.

37-

Tutores & fimiles an re£le tranfigant.Sc an decreto opu.''*,
fitranfigantdeimmobilibus? 2.17.2.

Vaclimonium.

uid fit vadimonium deferere. 2.11.1-

Quid juris, fi vadimonium deferant quinon jure
vocati funt, putaminores? 2.11.1.

Deferto vadimonio adtor jure Romano non potuit pete-
re definitivam fententiam, fed pcenam promiffam
vel id quod intereft. Contra, ex novella Leonis.
Cujus temporis interefle fpe&etur ? & quid juris, fi,
qui duos fifterc promifit, ununj tantum fiftat? 1.

11.2.

Ceflat aftioadpccnam velid quodintereft, fireusantC
dicm fiftendi mortuus fit ; etiam poft diem fiften-
di in aftionfe injuriarum. 2.11.3.

Item fi pupillus, cujus tutor caverat, mortuus fuerit, vel
adoleverit, velhereditatecujusnominc convenieba-
tur abftentusfit. 2,11.4.

Quid juris , ,fi reus poft diem fiftcndi fe fiftat cum
nccdum adforis jus deterius eflct redditum. 2.

11.4.

Multisex-caufisreus, licetdiediftofcnon fiftat, excu-
faripoteft. a. 11.7.

Vide ultcrius ad verbum contumacia,

Valor monett.

Vide moneta.

Vafallus.

An.Vafallus dominum deredlum poflit finevenidin jus
vocare? 2-4.1i'

Vafallus an poflit tranfigcrc dc feudo ? a. 17.7.

Vellejitnun»fenatufconfuitum.

Ratio Vellejani introducendi. Quid eo cautum fit ?
Non ipfo jure, fed ope exceptionis mulicrcs tutse
funt, paucis cafibusexceptis. 16.1.1.

Quibiis deturhiecexccptio? An&fidcjuflbribusmulic-
ris, autdelegatisa muliere, cum mulierijdebitores
non cirent,? An &iis, qui ex mulierismandatopro
aliis fidcjuffcrant,⁵ 16.1.2.

Cui opponatur ? Quid, fi creditor fciverit mulicrem
intercederc? Quid, fi igooraverit, fed njulier in dolo
fit? 16.1.3.

Opponi poteft ctiam poft fententiam; caque oppofita,
icvivifiunt cuo) fua qualitatc, aut renaiiuntur jdliu-
nesinpriftinos debitoret! ac fidejuflores, mediante in
integrum reftititione exgenerali ciaufulaedidfci prx-
torii. ^r 16.1.4.

Peti potcft reftitutio aflionum, licetpendeatconditio
vcl dies intercefiioni appofita, vel priflinaaaioac-
ceptilatione fublata fit, vel mulieri creditor , aot
mulier debitorivetcri lieresextiterit. 16.1.5-.

At reftituenda priftrina adtio, fl mulier intcrceflerit pro
obligatione inefficicace? vel per aliud ordinarium
remedium creditoriconfultum fit? 16.1.6.

Quid juris, fi mulier uoa cum mafculo interceflerit ?

16.1.7.

Rccenfentur plurimi modi, quibus mulieres interce-
dunt. An 8c promiflione indemnitatis ? Non iutereft,
proquointercedat. 16.1.8.

An mulier huic fenatufconfulto eflicaciter renunciare
poflit in judicio & cxtra judicium, publico vel privato
inftrumento?Quid fi.cum interceftifletintcrpoiita re-
nunciatione, brevi poftalioin negotiointercedat fine

. renunciationc?An8c excircumftantiisrenunciatiocol-
ligi poflit? » <6.1.9.

An eo ipfo, quo renunciavit Vellejano, etiam renunciaf-
fe cenfeatur authentica: ,fiqua mulier ? An iiti authen-
ticcc rcnunciarc pofiit ? 16.1.1 o.

Recenfenrur cafus, quibus & ftnc beneficiprum re-
nunciatione uxor efEcaciter pro marito intercedit.

16.1.ic.

Recenfentur plurimi cafus.quibus ctfflat Vellejani excep-
tio; interquosdefolutionefinepratvi^interceifiontf,
de donationc, de dolosa vel poit biennium repetitd
intercbflione , de folutione debiti mulieri fadta, de
prsemio accepto pro interceffione, de interceflio-
ne apud minorem, vel pro dcbito, ad quod&finc
interccflionc obligata erat; dc muliercpublica mer-
catrice , & ea, quse dignitatem ac regalia habet.

16.1.11.

Si mulier folvcrit ex intcrceflionc, habet aliqoando con- '
diftionem indebiti; habct & regr.cflum contra cum,
proquofolvit. 16.1,12.

Venatio.

Quomodovcnatioinfrudtufit? . 7. 1.23.

Qui judicent de violatis vcnationis lcgibus ? 7. i.

1,27.

Vcnditor.

Vidc cmtio, emtor.

Quando vcnditor pofiit vindicarc rcm a fc vcnditam ? vf-
dc vindicati». <

Venditio pignoris.

Quando crcditor poflit pignus venderc ? Quando fecuri-
dus creditor cui pignus pignori datum cft ? An pignus
obligatum pro debito.annuabimatrimadiefolvendo,
vcndere Iiceat,*fiprimxpenfionlsintuitumorafadta
fit? Prorogato termino folutionis debiti principalis
etiam differenda venditiopignoris. 20.7.1.

An pignoris venditio impediri poffit ex eo, quod paruth
reftet folvcndum ? An debitorisdenunciatione, aut
poenx comminationc, aut prohibitidne tcftamcnto *
fadta, ne res alienetur extra fam iliam ? An interceflia-
ne per fecundum hypothecarium faAndccreto
opus, fi vendenda fit rcs, qux pupillovclapupillo
pignori obligaita elt ? » 20.5-, 2.

An ipfc debitor poflit pignusemere? Sc quid, fieme-
rit? An & quando creditor pofiit emcrcpignus jure
Romanoacmoribus ? ""20.7.3-.

Si plures rcsfimulobligataefint, creditoreligit, quam
vendere velit. An generalem & fpccialem habenshy-
pothecam vendcrepoffit resgencraliterobligatas Snte
fpecialepijjnus? 20.7.4.

Qu» foler.niaadhibenda fuerint in pignoris venditionc ?

20.7.7-.

An valeat vcnditio pignoris privatim fafta, fi id pa-
£to adtum fit, nec tamen poftca debitor idpatiVc-
lit vel gliorum crcditonim intcrfit, ne idfiat ? 20.

7. 6.

. An venditio & fubfccuta addictio valeat, fi folennia quse'-

********* dam

-ocr page 1062-

I N D E pC.

dam omifTafitit» rel decretum a non competente ju-
dice iit interpofitum, vcl debitori nulla ante venditio-
nem denunciatio fa£ta fit? Et an tunc cum pretio ufu-
rselintemtorireddendxr 20. f. 7 .

Quidjuris, fi folenniaquidem obfervata fint, led vel is
vendiderit, qui non habebat vendendi jus, vel.cum
idhabcret, in vendendo fraudulenter veriat-us fit ? Et
quid, fi apparitores dolo rem vilioris vendiderint?
Ouid moribus? 20. f.8.

Si fidejufibr pignus emerit, vel fecundus ab antiquiore,
potuitjure Romano debitorpignus, reddito pretio ,
ab emtore avocare: non item moribus Hollandix?

lO.f.p.

An venditioni pignoris pofijt apponi pa<Sum,ut intra cer-
tum tempus rcdimere liceat? Q.uid moribus? An mfir-
manda venditio pignofis, ad obtinendam folutionem
fiduciariam fadta , fi condemnatus deinde per dcfini-
tivam abfolvatur? 20. y. 9.

Si pignus folenniter extraneo venditum actraditum fit,
isdominium acquirit, & vindicarerem poteft; neca
dcbitore ve| cxtcris creditoribus inquictari, necab
ip/o creditore vendente, licet is ex alia causa agcre
vellet. Si antiquior creditor privatim a debitore
pignus emerit , per reliquos creditores ei pignus
svinci potcfi , ied tunc ipfi primo revivifcit iuum
pignoris 8c prxlationis jus. Quid juris, fi fimul
primus £c fecundus crcditor privatim pignus eme-
rint ? ' 20.5-. 10.

Si poflerior creditor pignus vendat, prior contraem-
torem hypothecaria agere potuit , paucis cafibus
cxceptis. Hodie agit contra eos, ad quo£ pretium
pervenit , maxime , ii tempore judtcii concurfus
inter creditoresconditiodebiti adhuc pependerit, 8c
ob id debitum quidem indicatum , fed folutio obten-
tanonfit. 20.j-.11.

An pignora vendenda fint paratapecunia? Andebitor
liberetur ficreditor pretium ab enuore coniequine-
queat ? An pignus iterum periculo primi emtoris
vendi? Quid moribus, ii auftionariuspretium mo-
bilium confequi nequeat ? Quid , ii audlionarius
vel curator bonis datus fugerit cum pretio ? 20.

f. 12.

De jure dominii aPrincipe impetrando, fi pignus emto
rem non inveniat. Anhocmoribusadhucin ufu fit ?

ao.f. 13.

Venia &tatis.

An minor, quiveniamxtatisimpetravit, finecurato-
rein jus vocari pofiit ? 24.4.

Qua cetate quis jureRomanoacmoribusveniamxtatis
impetrarepoflit? 8t quse probanda fint ? 4-4-J-

Solus Princcps setatis veniam dat. Qiiid moribus? An
curise provinciales Hollandioe 8c Ultrajecti ? Ancivita-
tes8c municipia ? 4-4^-4-

Qui veniam a:iatis impetravit, adverfuspofteagefta non
refiituitur. An immobilia alienarepofiitjurcRoma-
110 8t hodierno? 4-4-f>

An per veniam cetatis in loco domicilii pro majorc habi-
tus, in alio quocunque locoprotalihabendusfitra-
tionecontractuum , alienationisimmobilium , 8cfi-
milium ? 4.4.8.

Quid, ii migretadaliumlocum, qui veniam xtatisim-
petravit? _ _ 4.4.9.

An , qui impetrayit artatis veniam, refiitui pofiit ad-
verfus impetrationcm, fi fibi damnofam putet? 4.

4. 10.

Si quid dandum vel faciendum fit ex contractuvel te-
itamento, cum, vel doncc quis ad legitimam five
perfectam xtatetn pcrvenerit, npn videtur defigna-
ta ea, qup: cx venia xtatis fluit, fedxtas2f.anno-
rum. 4.4.11.

Verfum in rem, & atlio de in rem verfo.

An actio detur contra patrem, fi mutuum in rem pa-
tris filiofamilias creditum 8c yerfum fit? Quid, fi
creditum quidem, fed non verfum; vcl verfum qui-
dem , fed ab initio in rem patris creditum nonfit?

14.6-f.8c if. 3. 3.

<^ux fit ratiointroductxactionisdeinrem verfo? qui-

tys«jetur? cpntraquos, Scadquid/ «J* 3* *

Non fufficft in rem patris acceptum efle, fed Sc ver-
fum efie dcbet. Nec datur actio ultra, quam ver-
fum cft. An neceflc, ut 8c duret utilitas verfi ?

if. 3.2.

Quales impenfx hac actionc repeti poflint ? An 8c quan-
do voluptuaiix? voluptuarix quando fiant utiles?

m «f-3 4-

Quibus modis cenfeatur quid in rem patris verfum , ut

huic actionilocus fit? qua occafione cafus quidam
dubii recenfentur. if. 3.5-.

Quibus in cafibus ccflethxcactio, 8c in quibus diffcrat
abactionedepeculio ? if.3.6.

Quidjuris, circa actionem de in rem verfb , fi filiusfa-
milias pecuniam mutuatus fit ad veftcm emendam ,
fi pecunia perierit, 8c veftis tamen emta fit ? 1 f.

3- 7-

Vejlibttlum.

De"veftibuIo communi. Quid in co poflit vel non poflit
fociorum unusrcliquis invitis? ubi dc clivis facien-
dis, feneftris aut januisaperiendis, Sciimilibus: 8c
anpetipoflitdiviiioveftibulicommunis, unoinvito <

8. 2.18.8c 10. 3.f.

Vicefitna.

An fructuariusferre debeat cx noffris moribus onus vice-
fimx, centefimx, duccntefimx&c? 7.1.38.

Vtcltta.

Vidua retinet mariti prioris dignitatem , fic ut 8c in
multis viri defundi artificiis exerccndis perfcverarc
4 poffit. 1 -9-f.

An 8c retineat flipendia , honorsria, marito ratione
dignitatis prxftari folita. 1. 9. 6.

Vidux concionatorum percipiunt annum gratix, quan-
doqueSc modicum ftipendium. 1.9.6.

Quid juris circa annutn gratix, fi concionator ad aliam
vocatus ecclefiammoriatur, antequam in novu fit in-
auguratus. 1. p. 7.

Viduaadalias nuptias tranfiens fequitur maritifecundi
dignitatem ; neciterum vidua fadla ad primi mariti
aut natalium propriorum dignitatem rcdire poteft.

1.9.8.

Vindicatio & rei vindicatio,
Quidfitreivindicatio? Quo modo olim alter alterum
exjitre manum confertum vocaverit vindicationis fa-
ciendxcausa? 6.1.2.

Agitreivindicationeisquinon poflidet. Quem cafum
defignaverit Imperator in §. 2. Inftit.de attion. ubi
in rei vindicatione is , qui poflidet, adtoris partes
obtinet? 7 6.3.

Compctit domino, ctiamfi civile tantum , vel minus
plenum, vel tantum temporale dominium habeat,
ac nunquam poflederit; vel ignorans antea altcri vin-
dicanti operam prxftiterit. 6.1.3.

Non vincithScadlione, qui pendente demum litedo-
minium acquifiyit , nili mutato libcllo poft domi-
njutnacquiiitum: utinec, qui pendente Jit-e domi-
nium amiiit. 6.1.4.

Fadtum tertii alieriantis citra confenfum domini, aut
tradentisextra fines mandati de alienandodati, aut
vincentisin lite, qux ipfi cum tertio interceflit, non
impedit-, quo minus dominus rem fuam vindicet.

6. 1. f.

Fideicommiffarius, exiftente fideicommifli conditio-
ne, vindicatrem a fiduciarioalienatam ; proprict^-
rius rem frudtuariam afrudtuario diftradiam ; focius
fuam partem a focio alienatam. 6. 1.6.

Dominus rem fuam furto fubdudtam , etiam a bonx
fidei pofleflbre vindicare poteit, ndn refufo pretio,
nifi aliudcertisincafibusftatutaferant. 6. 1.7.
Nonpoteft vindicari vel condici pecunia furtiva, fiilla
perfurem creditori ejus foluta 8c bona fidepereuni
confumta vcl nummis aliis mixta fit. 6.1.8.

Ncc res nundinis publlcis privilcgiatis venditx , nifi
pretio earum reddito. Ncc qax pertertium a fure
eo|animoredemtx, ut domino falvx fint, fi modo
colorquxfitusnon iit. 6.1.8.

Quid juris in rebus per hoftes aut piratas captis 8cre-
demtis? 6.1.9.

Anprctium ex rc furtivd redadtumaut debitum vindi-

airi

-ocr page 1063-

I N D E pC.

cari pofTit per rei dominum ? An , 8c quando, 8c
contra quos, cominusreifurtivccperfonalem habcat
adtionpmdeprctioejus? 6.1.10,

iVnrcs ex ppcyinia furtiva enita vindicari poflitpcrdo-
8can is in rebus illisaotealiosfu-
tis (jj-editores pra:lationcm habeat ? 6. i. 11.

do.rainusr.es,, quascomniodato, vclpignori dedit,
^eHp.C3V.}^,,ycldep,o,fei.t, velprecarip conccflit, vin-
"dicar? poflit pretio non reddito, fi illa: a commod^ta-
rio, depofitariocxterisqueignorantedominovendi-
tcpfint ? 8? quid hodiehacinparte olitineat? 6. j. 1i.
Andaminus viijdicare poflit res mobilesexdecretoju-
dipisau£tionepublica venditaa, quafiadcommodata-
rium, dep.oXitarium,fimilesqucpcrtinuiflcnt domi-
niijure? 6. 1.1,3.

Nemo vindicatrem a fe alienatam, licetpretium no.n-
dumnumeratum fit, fed fides de eo habita. Quid
juris, fi iritra paucos dies foro ceflerit cm.tor, cui
restradita, fidc habita depretio, firesadhucinvc-
niatur in Uoftis ccdentis, vcl tertio boaa fideementi
privatim fit vendita? vel ctiam in nundinis publicis
pfivilegiatis ? ^c 6.1.14.

Qiiid juris circa vindicandi poteftatem , fi res tradita
fit, non habiti fide de pretio ? 8c quid, fi tunc per em-
rorem iterum nundinis priVilegiatis diftracta fit ?

6.1.1 f.

Heresnon poteft vindicare rcm a defunctoalienatam,
pro qua parte hcrcs eftj necfideicommiflariusrem
a fiduciario alienatam , fi 8c fiduciarii heres fit. Quid
jurisinco, q,ui cum invejitario heres eft ? 6.1.16.
An is, qui rem alienam vendidit 8c tradidit, eam v.iri-
dicare poflit, fi poftea dominus ejus rci fiat ?

6,1.17.

An fiduciarius rem fidcicpmmiflariam , pcndentecon-
ditione fideicommiflialienatam, vindicarepoflit, fi
poftea exiftat conditio l 6.1.1S.

Vindicare quisquc poteft rem, quam nullo jurevendi-
dit, cum ejus adminiftrator eflet; idque in utilitatem
ejus, cujusillareseft. 6.1.19.

Ncmo regulariter vindicat rem, cujusdominium nec-
dumacquifivit. 6. i.ao.

Siduobusrescadem diverfis temporibusfitvendita, is
vindicat, cui prius cft tradita , five vere five ficte.
Quid, fi pofterior emtor, cui tradita , fciverit eam
alteriefle venditam? Quid, fi demumtradita pofte-
riori, poftquam prior eam jam cceperatjudiciope-
tere ? Quid, fi Princepsduobusvcndiderit? Quid,
fi beneficium ecclefiafticum duobus collatum fit ?

6.1.10.

Kemovindicatrem fuisnummisatertioemtam. Uti-
listamen militibus jure Romano datavindicatio, 8c
pupillis. ,,_ri...'.- 6. i.zj.

Recenfentur alii, quibus utilis rei vindicatio compctit.

6.1.11.

Convcniuntur rei vindicatione poffeflbres , licct lite
demum pendento coeperint poflidere , eorumque
heredesquatenuspoflidcntj 8cquiliti fe obtulerunt;
autdolomalo poflidcrcdefierunt. Quomodotunc
conveniantur eorum hercdes ? 6.1.11.

An8cquousquerei vindicatione convcniripoffintnudi
rerum detentorEs ? 6.1.21.

Non datur contra eum, qui rem a fifco vcl Principe
emit. 6.1.23.

Ancontraeum, qui dolo fecit, quo minus poffeflio-
nemacquirat' 6.1.13.

Ut adfor hacadione vincat, debetrei notas exprimerc,
&fe dominum probare. Quibus modis illudpfbbe-
tur? Anpcr foiennem immobiliuintraditionem co-
ram Icge loci, fi forte titulus non aliterprobetur?
Anperfignorum aut infignium impofitionem , aut
locationem loDgo tempore fadam ? 6. 1. 24.

Si rcus neget fc poffidcre, poffeflio in adorem transfcr-
tur, 8ctuncreustanquama(ftorprobarcdebet, fedo-
minumeffe. Quod moribusnon mutatum. 6. 1. if.
Vindicantur res tantum corporales) etiamgrex; non
itcm peculium aut hereditas. 6.1. ifl.

yindicatutveltota iC9, velparsejus, plerumque cer-

ta, quandoqueincerta. 6. i.2jr«

An,pars rcinoftr», qusfuporeft, Viodicari poffit? v?l-
uticorium, caro, cornua, bove cxtiudo; arcadc-
ftrudtadomo ? 8t quid, fi res tales legatSB pcrierint ?

6. 1.18.

AnScquousquevindkari poflit Iiomoliber, rcsfacr®,
res aliis rcbus jundta: 8c natura vcl lege prchibjta:
feparari? * • 6.1.19.

Rcftitucnda res, qu.x vindicattir , cum on>ni causi.
Quoinloco? nonhabct hic rcus comdcmnatusdiJa-
tionem quatuor menfiura, icd qu.andoquearbitra-
riam , maxime pro reftirutione fructuum , qui P^crjudicium fummarium.Hquidi iieri dpbent. 6.1.30..
Si teus contumacii rem reftituere nolit, manumilitari
ayifertur. 6. i,. 3 u

Anrcus condemnatus retinere rem poflit, cj.uia aliam
abaliodcrccadem fitem patituraut mctuic, autjus
pignoris habet, aut damni infedti pxo reillacavit?
An propterimpenfas? 6.1.31.

Sircus condemnatus rcm dolo pofiiderc defieritj ad-
verfus ipfum in Utetu juiatur, necadtioneseiperdo-
minum cedendx funt fecus i» noxali 8i "perfonali
adtione. 6.1.31.

Quidjuris, fireusnondolo, fed culpa, poffiderede-
iicrit? 6.1.33.

Quid juris, fi cafu res apud rcum p.crictit ? Npn cfl;
diffcrentia admittenda intcr adtioncs in rcm 8c in
pcrfonam , cum.qiwcitur deinteritureiexcafucon-
tingentepoft moram. 6.1. 34.

Poftintcritum r.ci, dolo., culpa, autcafucontingentem,
fupereftnihilominus qua:ftio d'e frudtibusSc utilitatef
rei. ^? 6.1.3^.

Qualcsimpenfaspoffeffor bonx 8c malyfidcidcducere
Vel tollerepoffit jure Romano8c ho.dicrno? Scanis, ₀quimalafidc aidificavit inqlieno,, tignumpofteafo-
lutum vindicarepotueritjurc Romano? 6.1.36.
Quid juris circa impcnfas in fcVu&us ? 6.1.37.

Iarepetitionc impenlarum in reoi fadtarjjm priuscom-
penfandifrudlus cum impenfis. 6,1.38.

Non tamen frudtus ipiarum meliorationum compen#
fandi cum iiupenfis mcliorationis. 6. 1. $9.

Quis vindicet diredtum, quis utile dominium cmphy^
teufios? 6.3.«.

Vis. n.

Quidfitvis? Qualisvis metuiinfit? Quidintcrfitinter
vimprsfentem 8t conditioualcm fcu impiinentcm,.

4.1.1.

TJnio. prolium.

Unio prolium fucceflit apud multos in locum adoptio-
nis. _ 1.7.8.

Vr.iverfitM.

Qux fint rcs univerfitatis. r. 8.10.

Univcrfitasanpoffitaliosinjusvo.care? 1.4. j.

QuidfitUnivcrfitas? in uno capite confervatur > durat
infucceffoi-ibus, qui teijcntur cx fadtis prxdeceflo-
rum. 3.4.1,

Univerfitates ratione patrimonii, quod habent, ago-
ro, conveniri, credere, debcre, cavercSc cautio-
nem petere poffunr, ut privati ; fi modo probata:
fint, non , fi tolerarx tantum, veluti univcrfitatcs
Judxorum, Anabaptiftarunr&c. 3.4.1.

SialicuipartiUniverfitatistribuSlur jus novxacicpara-
tx univorfitatis, manet pro rata dcbitrix dcbiti ante
fcparationem contradii. 3. 4. 3.

An8cquando fingula univerfitatis membra pro debito
univerfitatii conveniri poflint? 8c an fingula in fo-
iidum? 3.4.4.

Uniyerfitatis negotia in civilibus $c criminalibus tradian-
turperfyndicum, quivarieappellatur.⁰ 3-4.f.
Aliusprxtcrfyndicuni pro univerfitatenon agit; quis-
que tamen eam poteft fine mandato dtfeBddre.3.4.6;
Quiscreetfyndicum ? 8cquituncgaudcantfuffragiiju-
re? quotdebeanttempore creationisprxfentcseffc?

An pater filK>, aut vice vcrs3, aut an quis fibi ipfi ad
honoresfuffragiuVndare poffit? 3^,4^,7«

Syndici Univerfitatis fimilcs iunt procuratoribus , in

********* x agcndo,

-ocr page 1064-

I N D E pC.

agendo, defendendo , cautfonibds , rev.ocatione
impenfis recuperandis; quas tamen non repetunt,
turpis mandati executoresfuerint. 3.4.

Qua- hodiernorum fyndicoruro officiafint, &quieligi
poflint ? 3-4 -9

An Uniwerfitateslitigantes gaudeant privilegioforimi
ferabilium perfonarum ? f-i.n"

* Voratio in jiti.
Quid fit in jus vocare? quis vocarepoffit? An&uni
verfitates? ¹

Quo modo aliquis de don\o fua vel ecclefia in jus vocar
poifit ? . 2.4.1

Nemo vocandus in jus, dum funus aut uxorem ducit
aut facra facit. Potefi; tamen vocari ante vel poftfo
lennia funeris Scc. in aditu redituque. 2.4. 3

Vocari non poflunt furiofi aut minores fine curatore
An minor fi veniam setatisimpltraverit ? 2.4.4
An vocari poflint magiftratus jure civili Sc moribus

1.4.;

Patrdni 8c parentesnon poilunt vocari fine venia. Qiiid
moribus? Quse fit poena vocantium fuie venia? Sc
' quandolllaceifet? . _ 2.4.6.

Parcntum nomine hic veniunt etiam riaturales , etfi
turpes perfonx fint; fivefuo five turorio aliove fimili
nominepro pupillis conveniantur. _ 2.4.7

Quid juris, iifilius curatorem patris fuifuriofi vocet

Anfocerautfocrusvocaripoffintfinevenia. 2 4 b'
Anvitricusautnoverca? 2.49

An uxor maritum vocare fine venia ? 2.4. 1 o

%n vafallus dominum direftum? An_#fubje£fus Princi-
pem ? An Principis miuiftros , veluti , quxftores
srarii, filci advocatos? 2.4.11.

Anfufceptorde fonte baptifmatis? Anprarccptor ? An
fraterfine venia vocaripoflit. 2.+. 12.

Qua forma olim, qua poftmodum, quadeniqueho-
die fierifolitsein jus vocationes per apparitores; im
trajudicis tgrritorium nonextra. 2.4.13.

Quis fit effedtus vocationislegitimc faftse? _ 2.4.14.
Qiiid juris, fi defeftu quodam laboret vocatio ? Quid ,
li rcusnon re&evocatus fponte venerit ? 2.4.14.
Quo modo hodie impetretur dccretum generale vo-
candi debitorCs plurcs , mandement van dtbitul
quamdiu id duret ? Et ad qux dcbita fpedfet ? 2.

4. 15-.

Quid fit in jus vocatio edidtalis Sc quandolocum habeat ?

' ■ © 2.4., 6.

Quid fit hodie realis in jus vocatio, vide arreflum.
Vocatio in jus eft initium judicii ; fine qua fententia
fubfecut.j ipfo jure nulla cft , nec fuftinetur in favo-
rem non citati. 2.4.66.

Vocatus ad unam caufam ad altcram refpondere non
compellitur; iitamenfponte reipondeat, valetju-
dicium. 2.4,67.

Quiinjusvocatusnonvenit, muldtanduseft; 8cpoena
adjoriccdit. z.f.i.

Nificaveat defiftendo. 2.6.1.

Quando ceifet illa muldta ? i.f.z.

De in jus vocato vi exemto.
Vide eximert vocatum.

itUfur&.

Quales ufuras reftituere teneatur qui convenitur peti-

tione hereditatis? Videpetitio hereditatis.
Quales ufuras, 8c quando , prxftet focius mandata-
riusSc iimiles, ex mora vel ex eo quodpecuniasin
fuosufusconverterint? 17.2.17.

Qualesprseftetgeftor.procuratorScfimiles? 3. f. 3.
Quid fint ufurfe Quid diftent a frudtibus, 8c eo quod
intcreft, 8c poenaconventionali ? 22.1.1.

Uiuix non ,ex«corporibus fed quantitatibus debentur.

22.1. 1.

Dedivifione ufurarum in centefimas 8c centefimis mi-
nores. Qu3efueritolimufuraH»fi/»r/rt? quomodo
fatieratoresolim exadtionem iniquam ufurarum fe-
cerint? Quae jurc Juflinianeo fiftt ufurxgraviflima:
pro pcrfonarum diveria conditione? Quibus in ca-
iibus centefimx debits ? An Sc, ii tutores, uego-
tiorum gcflores pecunias in fuos ufusconverterint ?

22. 1.2.

Qua: noflris moribus fint graviffimce? Qtiibus incafi-
buscenteiimse adhuc hodie licitarfint? ubideufuris
trapeziticis, 8c vitalitiis, 8c iis qux mercatoribus de-
bentur. 2*. 1,3.

De ufuris compenfatoriis , punitoriis , 8c lucratorjisj
UfurEe modicse nec juri naturali nec xquitati rcpp-
gnant. 21.1.4.

Si ufurae fupra modum conventione comprehenfa:
fint, debentur usque ad modum legitimum. Nec
pccnain mutuo ultradebetur. Idemqueeft, fi ufu-
rse per teflatorem heredi fint tcflamento impofi-
tae. Qua: pcense fint improborum fccneratoruni ?

22. 1 . f.

Cujuslocilegesfpcdtandse fint inquxftione, an ufurse
legitimum excedant modum? Et quid, fi debitum
fitmunitum hypotheca immobilium alibi fitorum ?

12,1.6.

An 8c quando ufurx peti poftint ex padtoTine ftipulatio-
ne ? Etquid moribus ? 22.1.7.

An, 8c quiiles ufuri debeantur, fi quis ufuras pro-
miferit fine certse quantitatis deiignatione ? 22.

Si quis mutuum fub uluris acceperit in annum, ma-
turiusrcddere nequit, nifiadditis anni totiusufuris.
Quid juris, fi ultra annum retineat? 22. 1.9.
In bona: fidei judiciis uiurse debentur exmora, non
item in itridti jurisjud

iciis, exccptis paucis cafibus,
ac nequidem poftlitem conteftaram* 22. 1.10.
Moribus uiurx regulariter in nullis judiciis debentur
ex mora extrajudiciali; at in omnibusex mord ju-
diciali. Quid juris nunc fit circa ufuras rei judica-
tae ? In quantas ufuras apud nos condemnatio ex
morataciendafit? Etquid, fi varient locorum mo-
res circa ufuras, cum dcbitor 8c creditor diverfis in lo-
cisdomiciliumfoverent? 22..1.11;

Recenfentur cafus, quibus ufunehodie etiam pxmora
extrajudicialidcbentur. 22.1.12.

Anexfola ufurarum praeftatione per annosplurescon-
tinuata introducatur obligatio adufurasinfuturum?

22.1; 13.

An ufurarum minorum folutio pluribus annis conti-
nuata liberet in pofterum a gravioribus conventio-
11 e expreffis? Etquid, finullseufurseadtempusfolu-
tse iint ? 21.1.14.

Quibus ex caufis ceflet obligatio ad ufuras ? An re-
mittendse ob incurium hoftium ? Et quid, fi debi-
tum ufurariumhypothecaimmobilium munitum fit ?

2».l.!f.

An ceffet, quando debitum principaleperfolutionem
fine additamento ufurarum aut per prxfcriptionem
extindlum fit ? autjudexadfortemquidem, iednon
adufurascondemnaverit? 22.1.16.

An iiftatur aut impediatur ufurarum curfus fola debiti
oblatione, an vero confignatione ac depofitione opus
fit? . 22.1.17.

An ceflet ex moribus obligatio ufurarum, fi pecunia
debita pcr tcrtium fit fub debitore arreftata? An ,
fi emtor pretium retineat fub obtentu imminentis
evidtionis? 22.1.18,

An ufurx poflint fortem excedere ? 8c quid moribus ?

12.1.19.

Prohibitx ufurx ufurarum, 8c inatociftfius. Recen-
fentur cafus excepti, ubi de creditoritius poflerioribus
anteriori hypothccario debitum cum ufuris offeren-
tibus ; emtoribus a£tionis principalis 8c ufurarum
jam debitarum; tutoribus ufuras pupillares ab aliis
vel a femet ipfis debitas in fuos ufus convertenti-
bus, de procuratoribus id circa ufuras adominide-
bitoribus exadtas agentibus; de negotiorqm geftori-
bus fidejufforibus 8cc. ufuras pro domino defuolol-
ventibus. An ex annuisreditibusjamdebitisnovus .
redhusconftituipoflit? 22.1.20.

Ufusfrucius.

An fervitutes perfonales ufusfrudhis, ufus, 8c habita-
tio , in reales dcgenerare poffint cx convcntione f

7.1.2.
De

-ocr page 1065-

I N D E pC.

Defenditur divifio ufusfruflus, generaliter confiderati,
in caufalem & formalem. Quando ufusfrudtus lit
velnonfitdominiipars? Licetlitparsdominii, non
ta.mencftparsfundifeurei. 7.1.3.

Quis in praxi fit ufus hujus divifionis in caufatem--.be.
formalem , maxime , pofito ftatuto , ne conju-
9 ges fibi invicem legent ultra bonorum ufumfruc-
tum? " 7. 1.4.

Conftituitur ufusfrudius pure, indiem, fubconditio-
ne. Pendente die vel conditione proprietarius ufum-
frudtum habet. 7.1.5*.

Si quis alteri leget ufumfrudtum in qyinquennium,
& eo elapfo ufumfrudtum vel pJenum rei domi-
nium Titio cedere jubeat, quis ufumfrudtum ha-
beat, fruftuario maturiusmDtiente? 7*^l,f'

Quis habeat interim ufumfrudtum , fi teftator uni
proprietatem pure, altcri ufumfrudtum fub condi-
tione vel etiatn inutiliter aucontra Icges reliquerit?

7,1 _Kf,

Quibus in cafibus acquiratur ufusfrudtus ex legis difp*)-
fitionc ? 7.1. 6.

Quo modo perprxfcriptionem, adjudicationeminju-
diciisdivilbriis, conventionem, aut ultimam volun-
tatem? 7-«-7-

Si Titio fundus legetur, Mevio ejufdem fundi ufusfruc-
tus, quid Meyius fit habiturusjureRomanoacmo-
ribus? (S 7.1.8.

Non folus ufusfrudtus fed plcna proprietas datacredi-
tur, fi domus certa ad inhabitandum, fundus ad
alimenta l^getur ; vel fi frudtuarius gravatus fit onere
reftituendiresfrudtuariasex fideicommiflo. 7.1.51.

Idem eft>fi Iegans ufumfrudlumaddideritprohibitionem
alienationis; velfrudtuario injunxerit, ut rei frudtua-
risefervitutcmimponat. 7.1.10;

Idcm dicendum , fi ufusfrudtuslegeturcumliberaalie-
nandi poteftate; quo cafu ad dodrantem ufquealic-
natio permifiaeft. Secus, fi tantumalienandipote-
ftas in cafu neceffitatis aut indigentia: adjedta fit. Si ta-
men non ufmfruttus fcd bona legentur, £c addatur
prohibitio alienationis, vellicentiaalienandiin cafu
neceflitatis, proprietas cum onere fideicommifti le-
gatavidetur. 7.1.11.

Quid juris fit fecundum juris rigorem 8c fecundum
scquitatem. fi teftator Titium in omnium fuorum
'bonorum ufufrudlu inftituerit, vel legati titulo ci
dcderit, 8t adjecerit, fe poftTitiiobituminftituerc
heredem Mevium? 7.1.11..

Quiddifterat quantum ad effedtus juris, utrum alicui
nudus ufusfrudtus intelligatur rclidtus, an veropro-
prietascum onere fidcicomniifli ? 7. 1. 13.

Inquibusrcbusufusfrudlusconftituipoftit? etiam in fte-
rilibus ; uti 8c in feudalibus , adhibitis requifitis;
etiam in omnibus bonis, fi modo nihil fiat in praejudi-
cium Iegitimte, vel Falcidia;, vel I.6.C. de fecund.
nuptiis. 7.1.14,

Qux contineantur fub ufufrudtu omnium bonorum?
an £c calcndarii ? an rerum demum poft conditum
teftamentum quxfitarum? an rerum , quarum nu-
dam tellator habebatproprietatem , fi poft ejus obi-
tum ufusfrudtuspriordemum ad proprietatem rever-
tatur? 7.1. \f.

An, Sc quoufqueid, quodexmemorialitabellionisfcri-
ptura redigi poteft, fi tabqlliolegaveritomnium bo-
norum ufutnfrudtum? 7,1.16.

An ufusfrudtus rei fingularis, alteri fimpliciter legatx
ante vel poft legatum omniumbonorum ufumfruc-
tum? * 7.1.17.

Anbonorumfeudalium? 7.1.18.

Non rerum pcr teftatorem exfideicommiftbreftituen-
darum extraneo, vclipfiherediinftituto; nifiidno-
minatim teftator voluerit. Quod tamen cum cffedtu
velle nequitconjux, pofito ftatuto, neconjuges fibi
invicem gratificentur ultra bonorum fuorum ufum-
frudtum. Jus tamen plane fingulare hac in parte obti-
netUltrajedti. ♦ 7.1.19.

Conftituto ufufrudtu proprietafius regulariter nihil age-
re poteft in prxjudicium frudtuarii, An fcrvitutem
imponere' rei frudtuarix? an rcmittere eam, qu»

j prxdio frudtuarioconftituta eft? 7.1. 4«.

roteft tamen proprictarius jusfuum circaproprietateni³exercerc; etiam nonnulla facere, qua; frudtuario nb-
cent. ,7.1.10.

Qui habet ufumfrudtum xdium , qualiacommodafeii-
tiat? An £c ftabulo in contincnti pofito, 8c hortb
xdium causapirrato, utipoflir? Quid prseterea face-
re vel non facere? an tollereea, qusenon julcfecit
vel frudtuarius vel proprietarius ? 7.1.11."

Reccnfentur plurima ,• eicedcntia, cui tifusfrudfus fun-
(Ji vel horrei datus; ubi 8c de ca?denda arundinc vel fi-
gnis ex fylva cxdua; dequc arboribus grandioribus
ex fylva non cseduS cedendis; dc ar,boribus infrugi-
ferisnon extirpandis,- utfrugifera: rcponantur, aliif-
que fimilibus.. 7. 1. '

De alluvioncYundi frudtuarii, £c infula antc fundum
frudtuarium nata ; deque reditu vcnationum , pifca-
tionum , aucupiorum; 8c in quo propriehi redttus
conftiterint? ac quo fenfu in frudtu iit vcnatio? 7',

i.*3.

Quid juriscirca fundi frudtuarii metalla £c lapidcs, me-
tallifodinas jam apei tas yejaperiendas; lapicidinas,
in quibus lapidesrenafcunrur, vel rion ; 8c an frudtua-
rius fundo frudtuario cafam autsedificium imponere
poftit ? _* 7.1.14.

Quantum ccdat frudiruario, cui reditus vitalitii ufusfruc-
tus competit? Quid juris inufufructunavis, veftisi

7.1.25;.

jumenn?

Quid percipiat, quidve poflit, quibus minifteriis aut
operis addicere , qui ufumfructum lervi, jumen-
ti, aut pecoris habet, plenius proponitur. 7.1.

16.

In ufufructu caftri, vel territorii cum appendentiis, quid
capiat fructuarius? an habcat juspatronatus, $olla-
tionem honorum 8c munerum? Scanviscyil.lationis
pereumfactxevanefcatmortccjus 7. 1.17.8C 31.

Quid juris de mulctarum, pa-narum , ccnfus, canonis,
laudimiorum, 8c aliorum compendiis ? quiddebo-
nis vacantibus, publicatis» bonis hominum adfcrip-
titiorumfeu talliabilium, acipfisprxdiistalliabilibus
&emphyteuticariisad dominum redeuntibus? 7.1.

Quando fructuarius fiat dominus fructuum ? quandd
bonx fidei poflcffor ? 8c qux fit ratio differcntix intcr
hos ? qua occafione de fructibus, qui tcmpore inchoa-
ti ufusfrucUis, vel cjufdcm finiti, pcndebant, fed ma-
turi: Et an impenfx in fationem 8c finiilia factx, tunfc

7.1.18.

refundendx fint ?

An £c quando fructuarius etiam immaturos fructus a fo-
lo feparare poftit ? 7.1.19.

Frudtusciviles, ideft, pcnfiones & ufurx, anni poftre-
mi, an £c quo ufquecedant frudtuario ? 7.1.30.

Quo tempore ccnicantur frudtus percepti cfie, ut cc-
dant frudtuario, cum de dignitatum munerumvc cof-
latione , laudimiorum, muldtarum, pcenarumquc
compendiis, tanquam frudtibus civilibus, quxitid
eft? 7.1.31.

Poteft frudtuarius petere pofteftionem rei frudtuarix;
ufumfrudtum alteri vendere, locarc, gratis conccde-
re, pignori obligare; non tamen ultradurationem
ufusfrudtus. * 7.1.31.

An 8c judicati exequcndi causaufusfrudtuspignoricapi
poftit? 7.1.31.

Poteft frudfuarius omnia arcere, qux ufuifrudtui obfunt.
An opus novum nunciare? an damniinfedticauti,o-
nem exigere? 8c cui profit miflioexfecundodecrero
ob cautionem non prxftitam ? 7.1 ■ 3 3.

An, fi ufumfrudtum omnium bonorum Iegatum ha¹beat, adtioneshereditariasin reiw 8c in pcrfonartfcon-
tra poffeflbres 8c dcbitores utiliter cxercerc poftit fine
fpeciali mandato proprietarii ? 7.1.33.

Quoties agerc potcft contra tertios pofleffores8c debi-
torcs hereditarios, etiam redte petit.fibi a proprictario
edi inftrumenta ad litem nectflariai 7.1.34.

Qux onera ferat frudtuarius? impenfas in frudiuum
pcrccptionem , muldtarum cxadtionem , juris fui
fructuarii affertionem ; non item in litcm ,
quam pro rerum frudhiariarum proprictatc, aut
********* 3 • dcbi-

-ocr page 1066-

¹¹¹¹ ■

«Jebiforum cxadlione fuftinuit. quc? fiqito qfufrudu
• deducit. • 7 - * - 3-f -

Modieam refeftioncm tcnetur facere; non i.tem »ra-
viorem impenfam, fi qua; vetuftatecorruan.t- Quid
juris ,* fi fccerit tamen ? 7• «t-,

Solverc teneturtributa, ftipendia, vi.anim,_; aggefUm
refe&iones , fanonem , cenfum^ fplariurty 8c
annuos reditus perftnales aut reales ? an aliment.ade-
bita ab eo, qui ufumfrudumlegavit? an annu.^per
defundtyrn reli&a tcrtio ? , 7.1.37.

An 8c graviora tributa hoftibus fplqta incen^ii im.mi-
nentisarcendi causa?an impendia in npyum aggef-em,
• cum agridiutiusamarifuiftentpccupati? An vicefi-
. iftaiti fucceflionis, ccnteiimam* duccntefin^am&c.

ex moribusHollandia;? ' '7.1.38.

An frudtuarius pcnfiqnes folvat, fi teftatorfundos,ayt
ardes in quinquennium con4u6tas habens, ufumfru-
_#dtum carum alteri legaverit ? 7.1 ■ 39-

Fru£tuarius non folvit ex frudtibusxs alienum defundti;
ncc penfitationes, cenfus.alia onera rei fructuarice im-
%o(it3, quorurn dies ceftcrat vivo teftatore ufumfruc-
tumlegante. * 7. 1.40.

Quam puipam prxftet fructuarius? 8c an derelinquendo
ufumfructum poflit fe fubducere reparationi dapinf
ciilpadati? .

Quorefpectuufuifructusdividuusfit? 7.».

Qyo modo in ufufructu jusaccrefcendijocum habeat,

vide accrefceudijut.
Quis prior frui debeat, fi altcrnisannisTitio 8t Mevio

ufusfructus legatus fit ? • "j!

Quando cedat ulusf uctus legati dies, vide ctflio <liei.
Finitur ufusfructus mortc. Quid, fialiciii pro fe 8c
heredibus rejjctus fit,8c legatijrjus moriatur yivq tefta-
tbre'i an heres ejuscapi^t pofte^ ufiimfructum ? Qjaid,
ifeqrpori vel cqllegio relictus fit ? Cujus inors fpecte-
tuji ® fruptuarius ajtcri ufumfru£tufn reftituerg ro-
gafusfit? Cujus, fi filiof. aut fervo relictus; .ve)frq-
ctparius cum alteri conceflerit ? Et deingrcflu in pio-
il^fterium 7.4.1.

Finitur etiatn confolidatione. MorJbus tamen fubla-
ta dccifio l. 17. jf. qttio. moi. uftifrttti. amiti.

7.4.2.

ItcnfdereHnquendp; vel fi dpmino proprietatis cedatu?.

An 8c, fi cedatur extraneo? 7.4.3.

An finiatur ob id, quodfructuariusrcifructuarixpro-
prieiatcm in alium transferre tentavit? . 7.4.4.
Solo ^bufu rei fructuarix non perit ufbsfructus , ni-
fi certus modlis fruendi prxicriptus negligatur. 7.

4. _f.

perit tamen non utendo per tcmpus lege definitum,
etfi per violentam dejectioncm impeditus eflet uti.
Quid juris, fi parte tantum fruitus-fitrvel tantum ufus,
nonfruitusfit re? 7.4.6.

Non perit non utcndo, fi alternis attms, vel inannos
J'ingulos, datusfit. 7.4.6.

Fruitur fructuarius etiamppreum ,cui vendidit, loca-
vit, donavit. An 8c uti intelligatur, fi cmtor aut
dpnatarips ipfe ufus non fit ? Quid, fi fructuarius ipfi
proprictario vendiderit aut locaverit ufumfrudtum>8c
ss rurfus rem fuo nomine vcndat aut locet tertio, an
fructuarius jfideatur uti per iftum tertium ? 7.4.7.
Extinguitur etiam rej interitu in totum vel propartc-
Domo deftructi an ufusfructus in arc5durfct? Etcur
aliud in proprietate xdium legat2 _? aut pignore se-
dium, quam in ufufructu , obtineat? 7.4.8.

QUali mutatione formse rei fructuaria: pereat aut non
pereat ufusfructus ? 7.4.9.

An8c quando revivifcat ufusfrudlus, ubires, qusein-
tegicrat, reftituta eft, aut forma prior reiredudta?

7-4-

Finitur qu.O.qnc- es$<?flte dic vel cqncjitionc, !$quam
couceffus. 7.. 4. 11.

Qyamd.irdurel;, fi fit, dqncif. tpniu.s quis ad

majorennitatem , aut fnriofujad.ifqnam mcut^ti per-
yeneri.t , 8j tcrtjus illp in minqrcnnitate aut furore
qiqriatur ? £.4,. 12.

Ufusfru^us a.dcertum tcqipus dat^s pefit tamen m.or- o
tf frudtuarii ante tempus additum evenieute: non
item altis mp.dis, quib.us ufusfrudtus vulgo perit.

7.4.13.

No.n perit ufusfrudtus alienationc vej flq^ag deditipne
p,er prpprie|^riun^ fadtii, nec ufucapiqne propri.eta-
tis. Quo modo ufiisfrudtui e^tindius redeataddo-
mjnum prqpripatis, 2.4-14.

Dequafiufufrudtiw vi^e qua,^ufusfr.uBws.

De cqnfeffqri^ 8c n.egajtoria aftione pyq ufufructu, yidc

covfcjforiq QcliQ-

Qijq n^odp fructimius 8c fimiles c^yefe debeant ? yidc

cautiofrutiuaria..

U/tifruct«ariusIocum religiofytq faccreri 1.7.1.

Ufits.

Q|[i(I fit u.fus ? in quo,diftct a{> ufufructu? 7. 1.

Qujdjuris, fiuni ufusfructus, alteri ufus, terjiopro-
priet^ ej_w(dem ^rei ? Et qyp vifos iiftC
fructu, fructus fine ufu eflepoffu, ijel no.u, ? 7. 1.

Qupntum ufuarius capere debeat, Judicis arl^fpigm
eft; ^uctaf^miRaplHsperciperelicet.

Sylvxcxdux ufu ciyitati datp, omnia metpbra, l^cet
numerqauct^, cxderepofluqt. 7:8.2«

Minuseft in ufu quam ufufructu 5 nif} ufiJspecunixda-
tus (it, vel ufuarius omnibus fru^tibusindige^t, vpl
qfus fin^ fructu iqutilis fit. Aq id etiam iq ufu fylva:

7.S.3.

cj?dqx obtineat <

Ufuariusalfeirinpqqit ufum yeqdfre, a.utgratiscqnce-
derp, nec rps ufuarias elocare, paucis cafibus ex-
ceptis. 7-8.4.

Qu^Iia qnprst & impenf^s fenjt ufu^yius ? 7-8.7.

Uxor.

Uxores fequu.i^tur iftgritqrqm digoit^tem, e^qiquere-
tinent ih viduitate; fic ut 8c m multis viroi-uqi de-
functoruiq artificiis excrccndis perfeverare poflint.

« ® '-Str»

An8cftipcndiaretineant. Vide vidu$.

An uxor maritum pofiit ip jus yocijre fine venid?

2.4.10.

An uxor fine mariti ^uctqritafe poflit arreftare fuum
debitorem, fi caveatde r^tq? 2,4.. 34.

An arreftaripoflit, fififin maritalipoteftatc? EtqM'd,

it*

fi publica mercatrix iit ?

Anuxor fine viro ftare poffit injpdicio, videvari^in
vcrhojudicium.

An uxor pro marito conveniri pqffit , 8c viqe versi >
vide reits.

Uxor fcquitur mariti domiciJium , & rctinet vjdu^
fycta i" nifi fponte n?utet. Ap 8c uxqr illegitiina &
fponfa? <■. i.oj-.

Marito dqmicjiium mqtante ex necefiitafe vel ljbera yo-
luntate, uxorquoque illud mutat, ctiam fi mqtafio
uxori damnofa fit : nec tunc uxor petere poteft i
maritomigrantevel heredibys ejusjd qupdifitereft*
nifi nominatitii p.acto dqtali id actumfit, neiqari-
tusalio migrct. 7.1.191.

Siuxordebitumclainyiro, ffonte matrimonio contra-
xerit, illudque vel ftante m^rirnonio fqlverit clam
viro, vel poft matrimonium diflolutum, an mari-
tusvelipfa repetcre folutumppfljt, matriinqnioad-
hucconftqnte, vel jam diremtp, fecundijp?,mores
Holland iae, 8c Ultrajecti ? 19.

F⁰ I N I S.

0 •
9