yak

Η Ε Ε D E Ν D A Ε G S E

R Ε C Η Τ S-

GELEERTHEYT

Soo elders , als in Frieilandt

gebruikelijk.

D O O R_

U L R I Κ Η U Β Ε R,

Oudt Raedt 's Hofs der felver Provintiè.

Eerste DEEL,

BI HL. CO Ν

P. M.

Vrf 1J C Η Ε Ν S

L Ε ü W Α R D EN,

Gedrukt bij Her ο Ν α υ τ α , Boekverkoper in de Peperftraat, bij ié
Markt» ia de gekroonde Waarheid, Μ D C L X X X YL·

.......

II?'·.' ■

Ά.! ■

ί

αεν μιινε heeren

Ε Ε D ΐ L Ε Ν,

EIGENERFDEN

Ε Ν

ANDERE WARE

LIEFHEBBERS

van de

ALOUDE VRYHEIT EN OPRECHTHEIT IN

F R I Ε S L Α Ν D Τ ^

WORDT ΏΙΤ WERK,

ET TOEWENSCHIN-

GE VAN GODES ZEEGEN
OVER DEN LANDE , EN
VREEDE IN ONSE DAGEN,

EEMIEDKHLIIK OPGEDRAGEN.

y O O R-

V O ο R - R Ε Ε D Ε Ν.

alle uitvindingen
van geleertlieit, vol-
gens het zeggen van
een oudt Meeller, is
het eerfte ende 't laeite een end'
het felve ; met fo veel onder-
felieidt alleen, dat het eerfte is
een eenvoudige ftellinge van 't
geene voorvalt, vraegswijfeycn-
de het laefte^jde felve eenvoudi,
ge ftellinge opgeloB ende beant-
woort. De konft beftaet in het
middelfte, in het bezien ende
overleggen van de reedenen
tot oploilinge der Vragen die-
nende

1

i

. .r· - - , .

VOOR-REEDEN.

nènde. De ongeleerde zijn
gewent de vragen eenvoudig
voor te itellen, ende ontfangen
met de felve klaerlieit ende een·
voudigheit de antwoorden, foo
wanneer iy goedt zijn. Het mid-
delile beitaende in onderfoe-
kinge en ontvoudinge der ree-
denen , waer door de antwoor-
den uit gevonden en vait ge-
maekt worden,behouden deGe-
leerde geerne byhaer,het welke
byfonderlijk onder de felve is
betrachtet, zeedert de konihen
van geleertheit in vreemde ta-
len den gemeinen man onbe-

^ 3 kent

VOO R-R Ε Ε D Ε Ν.

t

kent befchreeven zijn geweeft;
want in den beginne doen de
koniten eerit zijn gevonden,
hebbenfe niet anders , als in
gemeine talen konnen be^
fchreeven worden , waer toe
dienivolgens alle ende een ye-
der, die de moeite wilde nee-
men 5 om ficli daer op uyt te
leggen,toegang konde hebben.
Het ongemak van defeonthou-
dinge ende verberginge der
konften heeft den lieden eerit
beginnen te verdrieten in de
kennifle van Goddelijcke din-
gen , die vervolgens in de voor-

gaende

ν ο Ó R-R Ε Ε D Ε Ν.

gaende en in de tegenwoordi-
ge eeuwe is uitgebrooken in de
Moedertalen van alle volkeren
in Europa,die haer hebben kon-
nen los maken uit de bittere
dienfbbaerheit van het Rooms E-
gypten. En metter tij t is het fel-
ve gefchiedt in de natuir-ende
geneiefkunde, ook elders in de
Rechtfgeleertheit, waerinhet
wel alderr eedelij kit fcheen te
zijn , om dat die ganfchelijk
fteuht 9p het gemein n'atuirlijk
óördeêi, dat G^ de Heere ge-
wilt heeft allen menfchen ge^l
meen te zijn,- fonder dat hèt

voor.

VOO R-R Ε Ε D Ε Ν.

voorwerp van defe konft hoo-
ger of dieper gaet, als het geene
voor oogen blijkt ende alle da-
gen onder de mênfclien ver-
handelt wort. het is alleen de
oneindige verfcheidenheit van
faken en feiten, beneevens die
van de bevattingen der men-
fchen, die het oordeel van de
billijkheit in défen deele belem-

mer tencie WIJ le lieaen ver
heeft, om reegels ende leerin-
gen uit te vinden , waer door
iy een eevendrachtigheitiiï het
oordeelen van eenèrleije faken,
die allenthalven voorvallen ·,
' fou-

ν ο ο R-R Ε Ε D Ε Ν.

ibuden koniien itichten. End'
in defen heeft het Roomfe recht
buiten t wij vel veel voor uit,
als zijnde bearbeidt door lie-
den van beproefde wijsheit den
tijt van duifent jaren lang en
daer overj Weshalvenhet ook
in meeft alle landen van dc Kri-
flene weerelt niet alleen hoog
geacht, maar ook, onderuyt-
neeminge van byibndere ge-
woonten en inftellingen, als ei-
gene Rechten, wort gevolgt^

tweeleedig, eenfdeels foo ver-
re het is gericht riae de geifcal-

^ tenif-

V O O R-R Ε Ε D Ε Ν.

tenilTe der Regeeringe van dien
tijt, mitfgaders naebyfondere
gewoonten ende zeeden by de

gebruikt; en-
de ten tweeden, als behelfen-
de voorfchriften ende reegels
van de handelingen der men-
icHen, die altoos van eenerley
' eygeiifchap zijn ende blijven
fullen foo lange defe byWoo-
ninge van nienfchen duirèn fal.
li Ih de Academien wort het ee-
ne met het ander geleert,
als het ligt, bm dat het uyt fijn
grondt niet wel anders «kan

f »: ^

ν ο ο R-R Ε-Ε D Ε Ν>

Maer als my de gefee-
is gebooren van em·
lm iïi de

men, foo hebbe noodig gé-

eerite te

de de bevinding

£ vergeir
dat alfoó a%egaeii

my nae mijn
niet is miflukt, ralfod
^ ^ 2 be-

BHHI

V Ö ο R-R Ε Ε .D Ε Ν.

bekeiiiieii iïlöet, dat ondei het
nederftellen van defe faken;, my
veel- meer licfit is aengekomen
in het bevatten van het gebruik
defer dingen, ais te vooren by
ende nèfFens de £atijnfche ftu-
De dingen ondertuf-
fcten inrde Praétiike voorval-

faken t'elkens hier toe vanmy
gd3raèht.^ Eveiawel : hadd"¹' ik
alfdoeh geen L gedaeliten, bm
het in't licht te-geven; maer
bémi d^er toe t)eraden gewor-
den.

1  : ^ ■

V ο ο R -R Ε Ε D Ε Ν.

den , " om dat voorzach , dat
het d"* een of d'andere tijt
buiten mijn kennilfe wel fou,
de mogen uitkoomen ; nade-
mael het foo niet foude kon-
nen verbergen, of ''t was al in
handen gekoomen van ver-
fcheidene goede Vrienden;
ende by aldien het foo mochte
zijn uitgekomen als het eeril
gefchreven was ^ ibude my niet
voordeelig hebben mogen zijn.
het eerite opilel zijnde door
veele veranderingen op eeni-
ge plaetfen pnleefbaer gewor-
den , hebbe voor het afdrukken

3 ende

ν ο ο R-R Ε Ε D Ε Κ.
ende de laefte veranderingen,
moeten toevlucht neemen tot
het affchrifte, dat de Heère
ChriHiaen de Hartoghe Secreta^;
ris van Menaldumadeel, met
onvermoeiden arbeidt op roy-
ael papier daer van hadde ge-
maekt, die 't vryhertig ten dién»
fte van het Gemeen heeft gelie.
ven op te oiFeren. Van het werk
felfs fal niet veel Ipreeken i wil
denLeefer verfoeken, het-gee-
ne voor de beginfelen der
Rechtkunde gézegt is^ alhier
te houden alshërhaelt. Alleen
van de exempelen der £ecifien

van

, ν ο ο R -R Ε Ε D Ε Ν.

yan den Hove fo nu en dan aen-
getrocken, fal zeggen, dat de
meeite genoomen ende aenge-
weefen zijn uit d' Heere van
Sande ^ een goedt gedeelte uit
de aenteeckeningen van d'Hee-
re Gajus Nauta in leeven mede
Raedt ordinaris in den Hove,

uit een gefchreeven
exemplaer van w: ^ Heere AntO'
mus Kann onX^n^s Procureur.
Generaelvan den lande, die van
meeninge is geweell defelve te
vérrijcken ende uit te geven ,
gelijk hy te kennen heeft willen
geven door een gedrukte titely

* die

VOO R-R Ε Ε D Ε Ν."

die hy voor dit exemplaer had-
de doen binden j maer fal daer
van afgehouden zijn niet alleen
door fijn haeitig overlijden,
maer ook door de confujie Van
die aénteekeningen , in geenen
deele bequaem zijnde om uit-
gegeven te worden, gelijk uit
het exemplaer felfdat noch
by de erfgenamen is, kan wor-
den gezien-^hebbe ook eenigé
exempelen gènoomen uit fee-
kere aenteekeniiigeii;op de or^
donnantierti 'die de nitem heb-
ben van twee deftige-He^en

Raedt

y: ο ο f Β) BjN/
Raedt iii den Hovey

_ V ^ _

mas Herk^i'^xomJs^ëm^Gm^
rael., Eindelijfa ook^eiite^
lijcke exiempelen; iri dcfen by-

keningeiiy ten tijde aeii't.

geweeft bea^ gemaekt; ■ 41es

met ibö i ¥eel omziehtiglifei^
als:: hebbe 'gèweeten > by b te

brêngênS Seeiceten^yanirR^eidl

of Rëehtkaitiers i lijii: nietnge«
roert Λ niétj lial Jei: I

swaibèii

V ' O O R-R Ε Ε D Ε N.

bygebrachte decifien alhier
Voor bebbe verder te doen gel-
den , als voor exempelen y ten
einde de leeringen daer door
beter re begrijpen. Zijn €r
misilagtn' ofte verzinningen,
dat wel kan ende moet zijn,
vèrfoekel daer van onderricht
ende ' ondertulTchen veront-

te

ge-

vaer van ontlchuldinse en ex-
cufe

hadde konnen-)vermijdeïi, die
ial^liëvekii^weétendat mijn

heb-

i ■

V ο ο R-R Ε Ε D Ε Ν.

hebbe, mede-brengt, om niét
alleen het Latijnfche, maer ook
hét Friefche Kecbt mtt fchrij-
ven te verlichten f dat indefer
voegen, nae mijn beite vermoo-
gén hebbe foeken te betrachl
ten i tot dat de tijt, onder Go-
des zeegen, yets beter fal nio·
gen opgeven. Derike niét,
dat veel woorden van nooden
fal hébben om te doen geloo-
ven, dat dit werk om geétf
roem of profijt is gemaekt. - Ee-
re kan 'niet wachten vail
in Duitfch te hebben gefchreel
ven, d^ al over de νψ en twini

2 ' tig

VOO R-R Ε Ε D E N.

tigïjaren in^'t Latijn hebbé gei
lèert, ende foo"^t waer is, dat
eenige meinen, als of de Latijn-
fèliebgéleértheit Hiér door ge-
krenkt wierde, foudeheteer-
fte gevoelen: daer van , in ^t
verminderen van toehoorders
my mede treffen. Doch gelijk
de Theologanten ende andere
Geleerden haer Waerde rüet
het duitfeh fchrij ven niet is ver-
mindert, foo meine, dat defe
vreefe voor de Rechtsgeleert^
heit immers foo ydëlis als het
by andere Volkéren reede ge-

is . : ^ Het' werk' is ge-

drukt

fi · · - ■■■

ν α ο. R-R -Ε Ε- D Ε IST.

drukt in mijn afwéefen öp ilegt
een proef by my gezien, en had-
de defwegen correBermd'.
gen zijn. Eenigë Fauten by niy
in 't naeleefen gemerkt, h ebbe
hier onder gevoegt. Dat'er niet
veel meer zijn , heeft gedaen
de 'naukeurige toezicht van
d' Heer Advocaet Hanfi Acro-
nius mï]i\ fchoonbroeder, dié
de moeite wel heeft willen nee-
men , om de proeyen voor het
laeite nae te zien, gelijk mede
dank moet zeggen aen de Hee-
ren Advocaten Taulus Gemme^.
nich ende Feit ο WeJJelius, die

3 my

ν ο ο R - R Ε Ε D Ε Ν.
in 't makeii van 't Regifter
i^^t eerite deeldebehulpely·
ke -handt hebben gelieven te
bieden. Mijn duitlch fchrij-
vén in defen is hier mede ge-
daen , als 't maer foo wel ge ·
daen mag zijn en blijven, als
mijn oógemerk is geweeft
Vaert wel, en oordeeltgunfte-
lyfc. ■ . J: ' . ■■·

d r υ k-f α u τ ε n.

Pag.i24.n. ii.I, haer roerlyke goederen. ρ.α5ΐ.η,49.1.ο«Λ«. ten

dcele »/«/. en p. 2^8.n.5o.l. in*t. p.a59. n.a. I. een, p. idg. n. i6· L \erioont
29.1. öwdat. p.a66 n.41. doec uit de woorden, genietende de goedercn»
ρ/2ί7.η.45Τ. in'c einde, doec'er by , 'ivort geëyfcht, p. Jio.n. 17 l. onbefyaer-
de,"^ p. 340. n, 9.1. 'iveetende. p. 544.1. Vergaeiide. p, 468. Verkoper , EVmeenK
p. (i^i. opfchrift van'c kap. Van eenige gemeine hoedanigheeden , doet hier by
yan fchtidingen: p, ^39. n. 13. ret hier by i Λ13. inpfif, de jiSiion. Bmpt»

eerste

χ

Ε Ε RS TE DEEL

!

Van De

HEEDENSDAEGSE

REGHTSGELEERTHEYT.

i r :

EERSTE BOEK,

m-

EERSTE KAPITTEL.
Van de Gerechtigh^.

Wat rechtsgikertheyt en -^at gmchtightyt ^^n, Verdeifmge Ύαη defe,^ ^an d§
billijkheyt en Iferfcheidenheit des felfs, met exenpelen beyefligt t en boe Verre hoo-
ge en lage rechtets de jelVe mogen Volgen ofte buigen»

ï. Rechts-geleertheyt is een wetenfcliap van het

^ gene recht en billik is, ofte eenkonftomteeloen

dat goet en rechtveerdig is. (a)

a. Want de Rechts-geleertheyt is met. de we-
tenfchap alleen niet te vreden , maer eyièht dat
deiêlve in't werk werde geiielt.

3. Indien fin is haer eynde en oogemerk dc

4. vVelke is een deugt waer door men ftantvaftelijk gefintls een yder
het zijne te geven, (b) Α S- ^f

I

i Heedenjdaegfe J^chtsgehenhByt

f. Sy is twccderley Handelbaere en Ferdeelende gQttchli^tyt, (c)

6. De Handelbaere gerechtigheyt leert, een yder te geven dat hem
ten vollen toekoomt, en dat hy met nadruk eyifchen magh; gelijk als
eenig goet, waer aen ik eygendom heb, in handen van een ander is,
ofte als yemant .die my fchuldigis, niet en betaelt. (d) · j

7. Sy wort Handelbaer genoemt, om dat fy in den handel en wan-
del der menichen alle daeg te paiTe komt. · ' r ;

8. De Ferdeelende gQVt&i^t'^t leert een yder tc geven, hetgeene
hem nae billijkheyt toegcfchreeven moet werden 5 edoch dat hy niet vor-
deren kan, van die het niet willen toeilaen: gelijk als men'dankbaerhey t
bewijft aen fijn weldoenders, of almoefen geeft aen den armen, of prijfen
uytdeilt nae verdienden der gener, die haer wel gedraegen hebben, (e)

9. Maer de ftraffen der misdaden behooren tot de eerfte iborte, om
dat de misdadiger ten vollen de ftrafFe verdient, (f)

10. In de Handelende gerechtigheyt maekt onderfcheyd der peribo*
nen geen veranderinge in het recht, maer men geeft een yedereffen
het geene hem toekoomt, het zy Boer ofte Edelman , Koning of onder-
daen. Dit wort in de Scholen genaemt Arithmetifcheproportie oï flechte
eevenheyt. (g) „

11. Maer de verdeelende Gerèchtigheyt heeft verfchéydene regels
nae vericheydenheyt der perfoonen 5 meer of min dankbaerhey t is men
fchuldig, groter of kleiner aelmoes, nae' dat de perfoon verAent, of
in noot is ; in 't verdeylen van Prijfen, in 't toefchrijven van Eere,
in't begeeven van Ampten, moet gezien worden op verfcheydene hoe-
danigheden der perfoonen. dat wort genaeint Geometrifche proportie ^
ofte eevenreedenheyt. (h) - -

la. Met de regels van de Gerechtigheyt moeten alle wetten over
een komen, ten minften alibo, dat iy daer mede nieten ft rijden, qn
deiè overeenkominge wort genoemt Billijkheyt der wetten.
•5 ί Twederky ij defe biUikheytNatu^rli/k. en Enrgerlijk: t ; . 1
f 14. De natuyrlijke ziet op de l^ken in haer algemeine eenvoudig-
heyt genomen. ■ »

De Burgerlijke voegter by de aennemihge van hetnuten oor-
baer„vaneen jMolk., ,.Γr-·-^;J' ' . ·

i6. By exempel , dat een vrouw haef yèrbindénde voor een ander
m'^ns ichuU I haer woord houde, is Ullik iti. hét ajgemdn. Maer gemerkt

fc) 'm de Schootin Cómmutittï)f4 & ViflrilutiV4. (d) Grèf^dejur, heil. & r.
<:»!■« 4. (e) Gröi.iè/rf. (f) GrotJib.i,(ap,2o.U2, (8)Grot,wkid*.
i, hoL'k idecUx* {b) GroKièid, " } ' )

. _ M'-^lijke W^ri-if^^j . ^ . . ^ ■■ .....

Örphdyt i, dën''VMüWdii ^ ié^ éëü^ is^ht

VerniétMgè 'M^rfteMifcaiifër'i^ an^éS' g^eimnf-^ie

welke alibo is Burger-billik. j -.n·' "t ,

iy. En is MM· ïïöck tè Vétêii j -^Ï tó'Mllkticpy toé 'réé l^r^s de
grönt dër w^etteïi-^mq^ V/bfdlin'^ héc ëii èiët

teïi ^ri^en vSti ^diictóaéll^bfemi ^«Ét

•gödêë^ïï Mïyke Wet-lfeia^^WMêft ^tó^ gêeiife ïèèi êbWffik

vAii billikheyfc'

tier èppel wyfen- 'niet als ÖiènaéfS Taii'dé^ete Dè^eltógiktfich
bs, en onfeekér fouden wordëb ♦ indien de Réfchters in éll'e befoiiderc
gevallen mochten oordeelen, of fy gevolgt fouden w'ördeh'of iiMJ-

19. Om by't vorige exempel te blijven. Seekere vrouw hadde haer
verbonden voor de fchuld van hare neven j en hadde obligatie gepajt
fcert, niet by maniere yan Borg-tpeMë, i^aér op haer naem, ten prin-
cipalen 3 onder meldinge nochtans van die oorlaek , dat het was dc
ichult van hare neven, van dewelke zy wederom een andere obligatie
hadde genomen, de crediteufe^vUrèh fleclke huys-lieden, niet denkende
dit ftrijdig te zijn met eenige Wet inde werelt, hadden de obligatie van
de neeven aen de. vrouw,Qyemegevcn^o^^

voige V riieï kon^èri.^.M ï^ogn haèr re'clit daer uyjt ver-

yplgcni·,5;:;Nίle4a^n^e;j v^iibrtëii.| tn baei*. Boeddi^ön-

vermogende zijnde , fprceken de crediteurs aen d'Erfgénamen yjöt 'de
vrouwe ; defe voor haer perfoopen niet zijnde verbonden geweeft, be-
helf>en haer met de w,et;-j. φφ, alhier klaerfijk plaetfe ^a^doi maer het
geteyk ddéi:.vaft''fcWén'.ζΙξΓ. o^fllik tégén^dëfe t^en,' 'éh daarom
iiiaëkteïi vëélé'· Hetrenlfwangne^t oin -Μ/Ηί^Φ. te^'^Sén';. Éc; ^hter
pvpjgt.is, eii volgei? moeft^ pmrèt^ëhyw

, 20; Nog* êën'lSxëm^el ^ ^cfe^ Wfet^ verèed 3e goederen van mmaerja-
rigc'te vervreemden, als om reeden iuifi; nootfekelijk;. en.2.ulxtenDC-

φ Heedenfdaegfe ^cUsgeleêrtle^t.

ften van de mindeijaiiec. Het gebeurt, men klaerlijk tooncn kan^
dat de verkoof)inge , noewel niet ten uytterften noodiMcelijk, even-
wel zeer voordeeUgh is , fy ma^h echter niet gefchieden. het welk
] onbillik ichijnt, jmaer de algemeine billikhcyt weegt over , om dat
het oordeel van nut of onnμt eens aen de rechter in defen zijnde
gegeven , dê yerkoopinge van fulkc goederen los en tomeloos foude
worden, fi)

21. Soo is 't dan, niet in de macht van de Rechter, anders te oordeeleo'
als de wet preekt, .ichoon de reeden, waer pp de wetfteuntopditof
dat geval j met mochte paflen^ >maer wel is hieride plicht, en macht
van'de Rechters, ingevalle de meininge der Wet, nae goede reeden,
op dit of dat geval niet en paft, Ichoon de woorden zulx fchijnen me-
de te brengen, als dan de meininge, niet de woorden te volgen; by
exempel ; de Wet fegt die bloedt vergiet, diens bloed ialvergooten
worden : yemant heeS het gedaen om fijn lijf te beichermen, nae de
warden Joude hy gcftraft.moeten worden 5 maer de Rechter ial het,
om deongetwijvelde meeninge der wet, niet doen. vanlbodanigefif-
tinge der woorden is het Ipreekwoqrt. 't Hoogfte recht is het hoogftc
onrecht; en dit behoort tot de uy tlegginge der Wet, van de welke wy
nu pnocten Ipreeken.

•ïJi-'l 'M'l

II. Kapittejl,

.r v::^ Fan dc fVeU

ofiv oi-; "ido-v : '

iVat i en hoe Ttieenigeriey de JVet is. Wat dingen tot de JVet derKotuir , eigentlyk
^ of one'^entlyk behoor en. Goddelyke IV et hoe meni^ley en haar kracht. Gemeint
i "Volkeren rechten, SurgerJijke in Friejlandt gebruiklijk zynde^ mitsgaders hofiU"
^ men^ mmw^y ^'Vi: ι η ■ , 'j'i--., · ^

..'·)' -r- > r '·' Μ ■ l·

E' Rechts-geleertheyt moet gehaelt worden uyt deWet:
daerom ial 't noodig zijii te onderlbeken, Wat,enhoemeo-
l—^ nigherleye wet daer is. (a)

"In't algemein is de Wet een^regel van dc handelingen der men-
fchen defelvc verbindende tot, het gecne recht cn eerlijk is.

f ti GtpuUl, L· dtjttr, 'beil, ^ fat,y. (a; zisi $4nds i. ijr.

1:

mm

I. Boek,, Γί. Kapittel. f

5. Sy is tweederley: aengeborene cn gegevóne Wet.

4. De aenborene wet, (anders het recht der nature) is het oordeel
des verilands, te kennen gevende watiaeken, uyt haer eygen aert, zijn
eerlijk of oneerlijk, met verbinteniilè van Gods-wegen om het zelve te
volgen, (b)

5. Tot deic behoort dan eigentlijk al het geene nootiakelijk gedaen
of gelaten moet werden , maer oneygentlijk brengt men ,tot de ièlve
wet, dingen die wel geoorloft zijn, maer die, ibnder mifdaed, konneii
anders gedaen worden; als, dat de wet der nature toelaetfighfelfs te-
gen gew-elt te verdedigen, in vryheyt te leven, het gene niemant toe-
behoort aen te vaerden, en ibo voorts. (c)

6. Somtijts brengt men ook tot de aengeborene wet , ibodanige
iaeken, die beter gedaen als gelaeten worden j maer die echter niet t'eene-
mael ongeoorloft zijn, om anders gedaen te worden, gelijk als men zegt
(d) Dc natuire leert dat men t' goedt moet laeten aen 't naefte bloedt.
,cn diergelijke meer.

'j. Edogh in fijn eygen zin is de aengeboorene wet onveranderlijk,
lbo lange de laeken blijven in de felve geftalteniire. En behoorendaer
toe allerley deugden, en zijnder mede itrijdig allerley ondeugden.^ (e)

"8. Sy heeft vericheydene Gront-regels, alsnamentlijk, leep eerUjk^y
ηπαβ niemand, geeft een yder het xjjne, Doet een yder dat gy wilt dat meti
»jS/i/öm, en diergelijke meer. . " , :

9. Volgt de gegevene wet, welke is, Goddelijk^oimenfchelijk^,

10. De Goddelijke wet is oud of nieuw , de oude wet door Mo-
fis aent Joodiè . vplk gegeven , en de nieuwe door den Heerc Chri-
(lus aen alle Volkeren.

11. Het oude recht is wederom tweederley, of eigen aen 't Joodiè
volk, ofte gemein aen alle volkeren. De geheele wet (f) van het oude Te-
ftament is wel gegeven alleen ende met naemen aen de Jooden; edoch alle
rechten van befondere volkeren zijn van dien aert, dat fy beftaen of uit
inftellingen, die oj> dat volk alleen paiTen, of die fy gemeen hebben met
andere natiën, gelijk dq Keiièr fuftiniaa-is leert, (g)

' 12. De eigene Joodie wetten, zijn dan of Ceremmied of Politiik, dc
Ceremoniele wet fchreef voor, vericheydene Kerk-zeden, of Ceremo-
nien ontrent dc bedieninge der heylige faeken.

15. De Pohtijke oi" Burgerlijke wet was een regel voor't Joodiè volk,
— : : · Α 5 ; waer

(b) Gro. inleid, i, α. 8. ■ (<=> Gm* deÏjrtr, bell.lih, i, c. i. f. 10, Grot. ibid,
(c) pen.infi.dejttfi.^Jur. (f) In de Schooien Ceremonialis, 'Solitha.i Motalis

i^i—i i- Γ '

6 ÏJeedetifdaegfe ^ "R^cltsgeleevtheyt,

vvaer nae 2.y in't algemeinof in't beibnder haèr leven, handel en WanScI,
voor foo veel fy Burgers van een ftaet waercn, moeften aenftellen. ^

14. 'De algemeen-manierlijke wet is een regel nae dewelke de Jooj.
den haer leven moeften richten, fonder aenzicn op denftant, 'engele-
gentheyt van't Joodle volk, ofte Burgerfchap. .

'' 15. lj)e Kerkelijke wet was 'niet ul^"een-ÊihaduWachtige voorbeel-
dinge van de >Heere Chrtfius, en fijn ampt-, <met Wdkei-s vel-iehijningt
op aerden -de felve wet is verdweenen. -

• ' 16. De Bmrgerlijke wet verbmdt deChriftcn-volkeren^ooktïiét,-
dat ililks de wille des wet-gevers niet is geweeft: even gelijk éefi
ning , die veel volkeren ondier fijn keerichappyc heeft, üé-n deie of geènfc
der volkeren een wet voorfchrij vende, daer mede fijn andere onderdaènen
niet verbint tot onderhoudingc van die Wet, of wetten als hy met nae-
me aen een fijner volkeren heeft voorgeichreven.
. 17. Edogh voor ibo veel de Burgerlijke wetten , op iioodfaekelijke
reden van deugt, en eerlijl^eydt zijn gegrond-veft j fóo zijn Wy ge-
houden den inhoud daer van nae te komen. -

18. En met dien zin is het, datdealgemeine-manicrlijke Wet, of de
Tien-gebooden , hoewel ook naementlijk aen't Joodfe volk gegeven,
•verftaen' wort alle Chriftenc volkeren te verplichten tO|t gehooriaem-
heyt, voor foo veel daër'jn niets begrepen is, f uytgenomén het vier-
de gebodt) als wat het aengeboren recht van de menfchen is ver-
eyflchende. · -

19. De nieuwe wet door de Heere Chrtfim gcgcvtn raekt ongetwij-
velt, ioo wel vaii wegen 'de maeht-des Wetgevers, alstertaenzienvan
de lloiïe der gebooden, alle volkeren. ' ' ~ ' ,

20. De menfchel^ke wét is wederom tWederley. '

- 21. Eerftelijk wet , of recht der volkeren , en ten tweeden Bur-
gerlijk recht.

- 22. De wet der , volkeren wort genaemt , die door waerneminec
. van't geheele menichelijke geil acht ofte het befte deel'desièlfs, macnt

van veiibintenilTe oiitfangen heeft. Hier toe behoort het recht des Qoti
'logs . Recht van^t gemeene-beft,' eygendoin vart goederen, en meeft
alle verbinteniflen cn overeenkomiiigea, (ofte Contraüen) als medé
het recht van het Kouwelijk , van de uytterfte willen ,, en diergcj.
lijke meenrfg) · ^ -- - "-ei "λ; j^ijr" 1 ji.

•25. De Burgerlijke wet is, die'haeren naeften ooripronk heeft uyt de
wille van de Hoogc-macht i ceneSiVfyen vojl^. r » ΐ^· · ν f' i

■ , M': · -i· 24. Maci

i-, ■■lιιτ■ιlιιliÉιιιMlιι^^^IlιlΊιriι■r■| r -' i,-ajaÉÉiMlIMÉtÉÉiÉMÉilÉ··»·^^

I. Boek, II. Kapittel. ψ

„ α4. Macr . om dat φ wetten der St^dt Momen άοογ geheel 'Europa,
met haer oud gebiecJ zijn verfpreit geworden , en,om dat fy alle andere
bekende rechten-, in vernuft en billikheyt overtreffen f,[ foo'heeft het
Roomfche Recht, by mecit^alle Chriftene volkeren zijn kracht behou-
den, indier voegen dat het van de felve is aengenomen: foo nochtans
dat yder vry-volk , daer heeft afgenomen, enbygedaen^ het gene haer
goed dachte, , , , . ' ' ," , '

25. De Faufin hebben ook om daiK-eyfers. niet toe;tegcven, of om .
't beter te maken, een-Rechts-geleertheyt te zaemen geftelt uyt de Oiidt-
vaders, en uyt de fchriften van eenige Rechts-geleerden hunnes tijts ,"
fchier foo groot als het ICeyferlijke recht isii. het welke , by· ons geen
meer macht heeft als de Paufin felfs, uytgenomen eenigc. dingen,, die·-·
daer uyt in algemene praktijk^ fZijn. gekomen j waer van foo nu en dan
gemeU fal worden.^ >

26.;. En wil het. gebruyk, dat.men hetRoomicheRecht, by uytne-
mentheyt 'Burgerlijk Recht noeme, en de byfondere wetten van ί
yder vry-volk-£and of Plaets-Recht, fi) .. 7 -

27. Daer inochtans-in-waerheyt, alle wetten van yder vry-volk,'foo
wel Burgerlijk zijn als der Romeinen , en eygentlijk plaets-rccht bc-
hooren genoemt te werden, de keuren van bylondere Steeden dieeca
hooeer macht onderworpen .zijn.

28. Het ^bm-gerlijk. recht]van :Erieiliindt beftaet dan ookuyttwcdei^i
ley wetten de Romeinfche, en de eygene Frieiche j in dier voégeixi
dat de'..RoQmiehei'niet andeo gelden,, als 111 faeken waer van inlliet I^ine-
fche niet wort.geyondéinri j ~ - V ' < ■ ' -

29. Wy fulleii.dei Roomfche'wetten., met de naemevan't gemeenéj
of lCeyfor:iiilt.,R(;cht;v,jen;de<Frieic^^ Land-recht noemen·ofte lieveiv
mcjt . ,··· .ΐ
. 50. Edpg^jie bfiydei. foorten;jymaeken in Fdefltodrniet meer als,eeia>
Burgerlijk recht,^ ^om dat het RoomfcliG' hier niet andei^ wordtigeachjC^
als voor foo veel het by de Friefen aengenomen is.

" 5 ..iPPiWy-vdniitlullen. paCGnde.geiTkmneverdeilinge van't Buiv.

di^.j^ndi^s^CpJ/^^ft^, pftcj gewoonte ,WDrc genpemtri in^de oude Fneiche;
wetfen-j.^iWii-, pi('-gy zeyde.^ zetrecht, pleegt.recht;r ,

32., De,gqfφrev^e^^e;wett6nJin F|ieilandt,ziju , eerilelijk'ν de Rq^.
niemfe, als gezecht. · ~

,En ten,twe;edeiide.beiluytenderSta£ten ., dat is, deivvolmachteni

(') JUS mpMkipale. (k) ξlfψ^ieju^;.^jür, fHlίctiμumάUtnonfm^ Ί

8 Heedenfdae^fe ^{echtsgeleerthep^

van dc Landen en Steeden , ten Land-daege vergadert 1 ibo ajs tc>
gcnwoordigh de Land-Staet fich bevindt.

54. Evenwel fijn niet alle befluyten derStaeten voor Wetten te hou-
den, maar alleen die met lbodanigh voornecmen worden gemaekt, dat
fy alle ende een yeder der Ingezetenen lullen verbinden. (1)

Want by aldien de Staeten eenige befluyten maken tot voordeel
van befondere Perfonen, ofte Steeden en Plaetfen, luiks heeft geen
kracht van Wet ten aenfien van andere, (m)

36. Jae ly gelden ook ganfch niet, voor lbo veel ly mochten ftrec-^
ken tot krenkinge van een ander fijn verkreegen recht; (n) ten ware
fulx in 't befonder waare uytgedrukt 5 men noemt lüU^e belbnderc
voorrechten Privilegim,

Staet ook te letten, dat dc befluyten der Staeten eygentlijk voor
geen algemeine wetten gehouden worden , als wanneer ly by Plac-
caten worden uytgegeven, endeden Volke bekent gemaekt, terPlaetic
daermen gewent is afkondinge te doen; van welke tijdtaf, en eerder
niet, fy de onderdanen verbinden , ten ware', by de wet felfs, een
lèeckere tijt beraemt was (o) nae welke de wet Ibude beginnen te
gelden, (p)

58. De Keylêr Jufiinimus heeft naderhandt twee maanden geordon-
neert, binnen dewelke lè alle , fonder eenige uytvlucht, fouden gel-
den (q) j Edoch dit heeft in onlè kleync Landtlchappen geen plaets^
noch gebruyk. ' · t

59. 'tis ook de gewoonte van meeft alle hooge Machten, dat nieu-
we wetten eerft gefonden worden aen de vergaderingevandeHoogh-
fte Rechters , om te worden onderfocht, en te boeke geftelt, gere-
*iftreert, okt geimenneert, gelijk men Ipreekt; Infonderheyt by aldien
iet voorrechten zijn' van beibndere Perfoonen, in.wclke het-ièive, by
ons, alleenlijk in gebruyk is. (r) j Want Placcaten en andere Relblu-
tien is dc gewoonte der Heercn Staeten niet , om ten Hovetc laeten
interineeren. ^ ^ '

4.0. Maer lbo verre dat niet geichicdt in oétroyen aen belbnderc
Perfoonen vergunt, fal het Hoff Ibdanigh voor-recht niet lichtelijk mec
hare ordeelen goedt doen. Schoon ook andere algemeine wetten,
-nae dat fy gemaekt fijn niet worden aen den Hove geprefenteen, om
tc worden aengenomen en geverifieert gelijk men eldels Ipreekt, foo

. . wort

(1) 6, Infiit. dejtir. nat.gènt. eifciV. (m) Grot, Inleid, i.'h, i. Λ lo.' /.

lo.érió. Kequid in loco public, (0) NoV. iiy. frfp. 1, (μ) Key.ól.c.u
(g) /.9,£. dcH, , (f) Sam^ hb. 5. tit, i,άφη. z. if/fr, . .; ^ ^ ^v λ

ί. Boek, Π. Kapittel· " 9

word echter dikmaels advijs van den Hove, voor af, by de Heeren
Staten veriocht, ook wel nae gelaetenj met ibnder eenig ondericheya,
in voegen nae de. Placcaten , by den Hove goed-gekeurt, eenpariger
recht wort geiprooken , als mogelijk nae de geene die fonder kenniilè
van 't Hof worden gepubliceert.

41 De kracht van de wet beftaet in gebieden, en verbieden, toe-
laten en ftraffen, dogh alfoo dat fy tot detoekomendedingen, enniet
tot de verledene behooren, ten ware de wet uytdrukkelijk het vcrle-
dene mede beklemde, of dat de wet, eygentlijk, geen nieuw recht jn^
voerde, maer alleen het oude recht , foo veel het twijvelachtig was,
verklaerde. (Γ)

42. Al wat tegen het gebodt der wet begaen wort is yan aenbe-
gin van geener weerden, ten ware , de wee yets anders, cot ilraiFe,
mocht hebben verordineert, waer by het dan meeftendeel gelaten word.
(t) als by exempel, de wet eyicht, dat hoiiwelijken over de gemeinte
iiillen werden bekent gemaelu: en voor de gemeinte beveiligt ; maer
om dat'er een geldboete geilek woix tegens de overtreders, ibo wort
verllaen , dat het liouwelijk, anders bev\^eien zijnde, niet en is van gee-
ner weerden , maer woit gelaten aen't beftel van keyièrlijke wetten,
gelijk hier benede^ τύ blijken.

43. In FrieOand is een oud land-rccht geweeft, ibo de voor-reedeii
lègt, van Karei de^ Groote en Paus Leo gegeven ; Dat freeske iandrmcht
der uts/s haat joun dj Koning Karei Kejfer to Roem en Me Pam Leo, zijn
de woorden.

44. Maer defêlve 2,ijn, door de veranderingen van ibo veel eeuwen,
en befonderlijk door de woeftheyt van de Schieringers en Vetkopers
tijden, bykans alle invergaelheyt gekomen.

45". Tot dat zeedeit den jare een duyiênt vijf hondert door de Heitogeu
van Saxen, en onder de regeringe van Key Ier Karei ^ en de Koning Phi-
lips , en eyndeli ik by de vrye Staten, van tijt tot tijt verfcheydene plac-
caten en oi-donnantien zijn gemaekt en uytgegeyen.

46. Edoch in kleinen getale , en weynig verfchelende van't room-
fche rechts want alfoo hk land fchier fonder recht, en onderhout van
wetten, by de nieuweFurftenwierdegevonden, hebben zy hetroom-
iche recht alhier dadelijk ingevoert.

47. Sulx, dat deverwernngenonièr voorouders, dit goet ons hebben
aengebracht , dat het roomfche recht hier iiiiverder en platter onder^

(O l7-ff>&eh7Ïbusl. y.C.deUgib.l. uit> CJ: PaH.Hoy. Smdjikt^

Ï!t.s.deJ!tt*6, {t) lUsll, · :

fo T^eedenfdaegfe J^echtsgeïeertheyt.

houden wort, als in eenig deel, land of ftaet van de Cbrlilene wereld
Staende by om vuil delen regel, wat niet blijiit verandert te zijn by het
Friefche recht, blijft ibo, als het by de Roomiche wetten (l') is vail-
geftelt,

48. De ongefchreven wet is niet anders als een gewoonte, welke al-
lengskens door het gebruyk des volks ^ vetbindens macht verkregen
heelt, (iv)

49. Sy wort ongefchreven genaemt, om dat iy van den beginne noit
in.ichriit geilelt wort, dewiil haer begin onfeekeris.

, 50. Maer ingevoert ende beveiligt z-ijnde wort ly wel gcfchreven.

f I. Gelijk in onfe ordonnantiën doorgaens de Cofinmen ,,dat is, gewoon-
ten , even foo wel gefchrevcn lijn als placcaten en ordonnantiën, jae
ielfs met byvoeginge van feekeren tijd.

52. De gewoonten hebben deielve macht als wetten , mits dat zy
réchtveerdig, algelΉein, en feeker zijn.

Rechtveerdig, dat is, nietaenlópendetegensdéugt, geibndered-
den, en gemein i-echt der volkeren, (y)

f4, Algemein, dat is van't geheele volk, ofte van t meerendeel des
ielfs aengenpmen, (i)

yjr. Seeker, dat is, ibo lang, en ibo dikmaels gebruykt, (^)datmei>
aen dé ièlve niet en mag twijvelèn. · > ; -

56, Men moet dan voor geen gewoonten hóuden ililke gebmyken
die meer uyt Onwetenheyt van recht e, als op willé gronden fteunen,,
hoedanig Sande een exempel heeft (b) Lange was het gebruykgeweeft
dat de Land-heeren aén de meyers goet deeden dewaerdijevan deboo-
men by haér geplant, nae de tegenwoordige taxatie, fchoon veel hooi
ger als d'eerfte plantinge n wetende de lieden niet beter of dat hoorde
2.00 j maer het Hof heeft dies niet tegenftaende anders recht geiprooken.

57. Soo is nu ook allenthalven 'het gebruyk , dat als yemant het
vruchtgebriiyk van huyigeraed, Urnen, wollen , en levende Have, 't zy
alleen of onder andere goederen heeft, hy de gemelte goederen tot taxai
tie aenneemt : invoegen hy gehouden zy, de volle prijs daer van nae
Vruchtbruyks-einde Wederom te geven j maer dit is ook tegens de gron-
den van recht, en wort door onwetenheyt, by de lieden aengenomen
waer op in't oordeelen niet foude kennen gelet worden, waervanbe-
iieedèn ial geiprooken worden.

i:.. .. ^ ' , 1 . ■ , . , 'tIS"

(«) Sande i. 2, Verf. qtiod axioma 7, in fin, d 4. ^ i. in fin. Herbaj. c. i §. <5.
f · infi, dejm nat. gent. (^) ^iet i. boek ord. tit, art, ι, cofiume y>an ^.janua-
^ ooktit. 4, en elders. (v) ff, de II. O)

ϊ. Boek," Π. Kapittel, ir

. - 58. 't Is verders ibo, d^t de ftijl van dc Cancellerie ibo veel kracht heeft
als een wettehjke kollume en voor lbodanig moet worden onderhouden»
des ly mede niet aenloope tegen duidelijke wetten en ordonnantiën, (c)
. 5-9. Plaetfelijke wetten van yder Stadt ofte Grietenije^ijn'erweynig
in Frieflandt, altoos geen in fchrift.

.. 60. Die daer mogen zijn gelchreven of ongefchreven hebben kracht
GCa y c in zijn plaéts , fro verre de gemeine wet des landts int gebrnyk,
dier tegen septet en firijd. Exempeldaer vanbebtgy inhetdHlen
eer vruchten , die by d"eene gezaeit , en by een ander geriipt zijn;
want m Ooftergoo worden fy op de meefte plaetiên, halt en half ge^
deilt, in Weftergoo, immers in verfcheyden Grietenyen, is een derde
part voor de zaeijer , en twee derde deelen voor die geene die Ie ge^
rifpt heeft, welke gewoonten voor wetten moeten gelden, om dat zy
niet ftrijden tegens het gemeine Keyferlijk^ oi Provinctael recht.
- 61. Exempel van een wet daer mede rtrijdig is by den Hove geoor^
■deelt, hoewel niet by wege van/^r^m, mijns wetens't Oi/r^j by de Stee·
den gegeven aen haere bankhouders, van dat fy niet gehoud^en iullen
zijn geitooien goederen aen den eerfteneygenaer wederom te geven, als
nae reflitutie van hun verfchooten geld , ten ware de eygenaer hem had-
de laten waerfchouwen , waer van beneden fal gehandelt worden. Is
meermalen verftaen, dat fuiken Oüroy, als ilrijdig met gemein bekend
recht by geen Magiftraet , ten minilen fonder opper-O^iroy van de//ir^-
ren Staten , konde worden gegeven , en de bankhouders geordonneert
om het goedt ionder vergoedinge weder te geven.

In voorvallen, daer wetten ofte gewoonten ganichelijk ontbrec-
ken, Γ00 dat men ook geen reeden uit andere diergelijke kan trecken,
pleegtmen zich wel te reguleeren nae de Rechten en gewoonten der
naebuiren, immets in faekcn daer in onlè ingezeetenen groote gemeen-
fchap met haer hebben ^ gelijk in queftien over wiffel en ajfurantien
ten aenzien van Hollandt. (e) ; -

, 6g. Het reclit uit de wet voortkomende is tweederley , Staet-rjcht
Cn befond^r recht, (f)

64. Het Staet-reclit behoort tot het beftier van de gemeine Lands^
rcg€€rmg£ ww^ van de bedieninge is byde Heer en Staten ίύ^^, enby
im'c GeJeputeerdmy benevens mderehooge raets vergaderingen^ doch hier
van fullen wy in dit werk niet handelen, als eeniger maten in het begin
•yan het vijfte boek. ^

Β V V .6;. Bc.

tmm» CQ Schotan.ex.adt' ff. i^ii^fitlong.confuet.

12 Ηeedeiifdaegfe lichtsgeherthtyt,

65. Befonder-recht is, het welke tot voordeel en genot van een yge-
lijk Burger ftrekt, beftaende in alderhande betwiftingen over het

en het dijn^ ibo verre het niet afhangt van de ordere deir Regeeringe·^ waer
van het beftier is by het hof van Frieflandt, beneiFens de Rechters in Stee-
den en platte landen.

66. Om hier van ordentelijk te handelen is te weten , dat het ge-
heele recht driederley voorwei-p heeft, de ferfion\2n yder menfch, d^
faken en de aiUen, dat is, rechts-vordsrmgen^ waer mede men't recht on-
trent de perfoon, en de laken hand-haelt.

67. Het recht der perioonen ial zijn de ftoffe van het eerfie hoeh^ De
liiken fullen ons drie boeken verfchaffen, en de tweelaefte boeken Tul-
len zijn voor de rechts-vorderingen \ allbo het geheele werk in fes boeken-
fal wefen gèdeilt.

68. Doch eer wy voortvaren, is van nooden aen te wijièn, in wati:
voegen de Friefche rechten moeten aengemerkt worden in andere laa-
den, en hoe die van andere landen konnen gelden in Frieflandt.

IIL Kapittei.

/

Van 't gebmif^ der Friefche rechten in andere Unien tj die-
van andere tanden in Frieflandt.

S^aevicheity om oVer een-te htengen de \erfchiUende "betten en ge'^oonten \an Vcr·^
fcheidene Landen. Drie grontreegels ftreckende tot oVereenbrenginge der fclVeri
Miisgadcrs toe^affinge der febe reegels t ep alderhande exempelen^

Et gebeuit dikwils, dat'er handelingen voorvallen, die in
Fridlandt begonnen en voltrocken zijnde, in andere landen
ten ejfeBe moeten worden gebracht, ofte die eldei-svoorge*
vallen zijnde in deie Proviniie moeten worden geoordeelt.

α. Ende het is kennelijk , dat de Ordonnantiën ende Gewoonten van
yder Provintie in yeele dingen verfcheelen, *foo datmen dikwils niet en
weet, wat recht in acht behoort genomen te worden, of dat van de
plaetie, daer de faek' is voorgevallen, of daer de Liedenwoonenende
daer fy aengeiprooken worden. -

In bet Keyfers recht hebbca wy van defe. fake niet met allen,.

i.

I. Boek, III; Kapittel, 13

om dat het Roomfe Rijk, zich uitilreckende zeer wijdt in alle drie ge*
deelten der weerelt, weinig handel en wandel hadde met vreemde iV^^
Hen , en daeromme de rechtfpleeginge aldaer met geen verfcheiden-
heyt van Ordonnantiën ende gewoonten wierde belemmeit.

4. De grondt-regels; waer uit het oordeel ontrent defe vrage mcee
worden gerichtet, zijn echter ook in 't Roomfche recht bekent, tc
weten dele; Ten 1. dat de wetten van yder vry Landfchap kracht moeten
hebben binnen de palen des felven Lands , ende verbinden alle de On-
derdanen des filfs^ Jon der wijders, (a)

Ten 1. dat voor onderdanen moeten worden gehouden alle Perfeonen
die in dat Landfchap worden bevonden, foq lange jy hun aldaer onthouden y
het jy voor een tijt ofte voor altoos, ('b^

6. Ten de Hooge machten van jder Landt bieden elkander de handt ^
ten einde, de Rechten van yder , op εΙΙξ^^βίη onderdanen , fchoon elders zijn-
de , feo verre gelden , als het niet is flrijdig met de M^^cht of het Recht dei
anderen in fijn bedrijf.

7. Waer uit dan blijkt, dat het oordeel van deiè laek is een gedeel-
te van het Volkeren, ende niet eigenthjk van het burgerlijke recht,
alibp het niet fteunt op't welbehagen der Oppermachten van yder Landt
aflonderlijk, maer op 't onderling gerief ende ftiliwijgende over-eenkom-
fte der Hooge Machten met eikanderen.

8. Hier uyt vloeyt defe ftellinge j dat alle handelingen ende ^yikten voor
Recht of buiten Recht onder levende of by verilerf , overeenkomende
met het recht der plaetiè daer iy gemaekt zijn, overal kracht hebben,
ende in tegendeel, als Jy daer niet deugen, dat fy dantiei^ens goedt.ziijn.{c}

9. Ende fulx foo wel ten aenzien van Lieden, die vbor een tijt haer
in eenig Landt of Stadt bevinden, als die daer geboorti'^ of haer ge-
duirige woonplaetfe zijn hebbende, . *

10. Mits, lbo wanneer een ander Oppermacht in fijnen bedrijve daer
door eenig merkelijk ongerief foude komen te lijden, hy niet gehoudea
is ter plaetfe, daer hy te zeggen heeft, foodanige akten of handelingea
ejfeSi te doen hebben. ν

11. Wy fullen het gebruilft hier van , in vericheydene iborten vah
handelingen voorftellen, foo wel in fulke, daer in de bepalinge v^de
derde regel geen plaetfe yint, als in fodanige, daer op fy toegepaft kaïj.
Worden.

. 12. Een exempel fal hier nae worden geftelt op fijn ordere te weten ,,

Β 3 dac

per /. uit. ff, de ImifdiB. (ij per /. f 7.10. inf. ff Je Interd. (c> Gail, ob^:
Sand. Ub. 4. jit, 1. def. 14..

ϊ^Γ Hcedetiflaegfe T^chtsieleertleyt,

dat een Teilamentgemaekt opeenplaetièdaer hetrmag beftaen voor Nifi'
taris ende twee getuigen, ook geit in Frieüandt , daer het foo gemaekt zijn-
de nier ibude deugen, om dat alhier zeven getuygen vereylcht worden.

i:^. Zegge, ais het gemaekt is in Hollandt of in eenaudere Provmtie
nae de man ere aldaer gebruikelijk, fchoon by Lieden in Frieflandt woo-
nachtig , ( volgens de 2. regel art. ) het geit alhier ook, loo wel ten
aenzien van onroerlijke als roerende goederen j foo uit kracht van dc
tierde xQgcl art. 6. geilek j als om dat dq wille van een eygenaer wet-
telijk daer Ïy ^edifioneertwovt, over het fijne, nae Volkeren
recht, overal moet worden erkent ende bekrachtigt,
c, ΐφ. De ièlve reedenen leeren in tegendeel; dat, als in een ander i'rf-
vimie gemaekt is een Teflament in iodanige, dat het aldaer niet
deugt, her lélve by ons mede niet kan gelden, of fchoon de 'forme naer
onfe gewoonte goedt raochte zijn; om dat de akte van aenbegin nie-
tig ende van. onwaerden is gcweeil, en daerom by ons ionder nieu
maekfel geen kracht kan tekomen.

' ly. !Hct lèlve is ook rechtens, al Ichoon een Fries alhier woonach-
tig elders een 7efiament m^okte, dat nae 't recht van die plaetfe ««/en-
de van onwaerden was , ichoon het nae ons recht alhier goedt mochtc
•zijn, het foude by ons echter geen macht konnen hebbai, volgens dc
tweede regel art,

■ i6. Nae de ielve reeden, een Hollander hier makende teftament voor
Notaris en twee getuigen, het ibude, felf in Hollandt, niet behooren
iiochte konnen beftaen. ^ ' ~ ,

ï 7. Veritaet zich echter van ielf, indien de forme van een Teflament by
een Fnes^ op fijn landswijfe gemaekt in Hollandt of elders; ter felver
plaetfe^niet cn was verboden, maer flechts minder in gebruik, dat het
clan geen queilie onderworpen foude zijn', gelijk indiei*vocgen het ma-
ken van Teflament by Zeven getuigen in Hollandt niet is verboden.

18. Wat van Teftamenten tn^iielè exempelen is gezegt, heeft buiten
twijvel ook plaets in handelingen onder levende, gelijk zijn, allerhan-
de Kontrak en, die aengegaen zijnde nae de rechten ende koitumenvan
yder plaets, over al moeten gelden, ibowel in!, als buiten recht, ook
ielf in fuike plaetièn daer iê anders verboden zijn. ' '
^ 19. By exempel; Op ecnige plaetièn mag verboden zijn, gelijk al-
hier voor deefen is verboden geweeil, om brandewijn of eenige andei.
re waeren te verkopen: indien echter een Burger van dat Landt worc
-aengeiprooken om brandewijn gekocht ter plaetie, daer fy vrijelijk moch-
\e geteht; Worden, ido moet iiygecoAd^ijineert Wórden, ook immers

^L'Boèk, ΙΙΓ. Kapittel. , . i:j·

ίη dle 'plaetièn , daer 't verboden is ililke waren te kopen ende te Ver-
kopen, om dat het ContraÜ goedt zajnde daer het gemaekt is, overal";
vvort erkent, oni te gelden tuflchen Partijen.

xo. Maer als Partijen hadden een koop geilooteu yan brandewijn te;,
leveren in 't Landt, daer iy verboden is,, daer uitibudegeenaktieval-?
len.in dat Landt, om dat het Ibude.ilrijden met- het rechtendemacht>
van dat felve Landtfchap, 't welk binnen hare palen die leeveringe heeft
verboden.

21. Stelt na eens wederom ; Èen uytlander heeft aen een'Fries al-
hier verkocht ende geleevert in de Provintic , brandqwijn of andere
verboden waren; hy kan uit fuiken koop nae reeden van. Rechte,
nergens aktie maken, iêlf niet buiten de ï'rovintie indien hy den ko-
per aldaer vont ; immers niet uit kxacht van de koop , om dat fy beide,
gedaen hebben wat hun verboden was te doen ; ten ware de billijk^
hejt om befondere omfiandigheden eenig remedie'extrnordinaris tegen den bMt-'·
foekenden \oper mochte verfehnffen... / ; s . ' . r .j .» ^

2X. Eenandei'; In een Stadt is verboden brandewijn te drinken, ,de
lieden gaen even buiten de fmifdiElie van de Stadt, en doen 't aldaer.-,
Alhoewel de handelinge daer ter plaetfe geoorloft is, foo geeft iy even-
wel geen aenlpraek in die Stadt , om dat het is tot merkelijk qngerijG
^nde wanordere deffelfs; maer elders valt 'er,.aenipraek van.. « , ^
Wederom 't is verboden even buiten deder Stadt tc^
gaen drinken, om des Stads excijfen moi te verminderen, gelijk dae;r van
exempelen zijn; de Burgers doen 'tevenwei; Sy zijn tot hai'ent ilraf-baer.
over 'tfeit,; maer de handel is geoorloft, en daerom geeft iy over al aen-?
Ipraek, behalwen in^die Stadt, om xo-t^nxtiwoorigenartikele verhaelti
'24. Diergelijk gebruik is 'er ten aenzien vaft gewijide dingen.; Eea
ièntentie by eenige Rechter wettelijk uytgefprooken , of ook Pardon
gegeven by den geenen, die macht heeft om het te geven ter plaetiè
daer 't is voorgevallen , wort overal erkent εη. efFed gegunt, Ibnder
onderfoek op de reeden van dien, vermogens den regel art. 6, ι

Ten ware wederomme door reeden \ an mericelijk nadeel of on-
gerief , dat een ander Staet daer by foude konnen hjden ; exempel
Een doodflager vlucht uit Frieflandt ende gaet even buiten defe ^uris-
diitie in een ander Frovintie^ ftelt zich aldaer gevangen ende wortvry
gefprooken j het is niet buiten reeden, dat de Rechters van deplaetié
daer 't feit begaen is, fwarigheit maken, om'{odmigm fententie t' er-
kennen ende in haren bedrijve te doen efeB neemen, nademael het fchijnt
te ilrecken, om haer Recht en Juilitie te onderh"uipen.

%6. We.

mm

λ6 Heedenfdaégfe 2{echtsgekenheyK

, ±6. Wederom: 'Een Fries heeft ύάλ gefidmitteert onder de Reclit-
ftocl van een nabuirige Provintie ; daer doet men hem citeeren by
ΕάιΆ en("e kondemneert 'er hem op; -dat men niet vermochte te doen,
als wanneer iy hem met citatie in haren bedrijve beloopen hadden, of-
te door fijn eigen Magiflraet hem wettelijlc hadden laten citeren , die
dat echter niet hadde behoeven toe te ilaen; g-èHjk aengewefen is (d)
fodanige fententie kan met recht geweigert worden , om ter exekutie
geilek te worden , als naedeehg aen.de furisdiUie alhier in 't gemein
ende d'Ingezeetenen in't beibndei".

27. Wanneer ook verfcheidentheit is ontrent de exekutie van fenten'
Hen , ibo volgtmen altoos de ordere en het Recht der plaetle, daer
de exekutie gcichiGdt , fchoon, by de Rechtftoel daer de lententie ge-
ftreecken is, ander Recht ende gewoonte mochte zijn, loo om dat die
veranderinge van dadelijke uitvoeringe qualik Tonder wanordere foude
konnen gefchieden, als om dat rf' execntie een nieuwen haridel op haer
ielf is, die na fijn eigen plaetie moet worden gereguleen.

'28, Jae ook alles wat tot de Rechtipleeginge behooit, ièlt voor de
exekutie , wolt gerichtet nae de plaetfe daer't Proces is opgeheeven
ende niet volgens de gewoonten der plaetfe daer de handel , waer
over gepleit wort , is voorgevallen; om dat het Gerichte is gelijk
een ComraÜ op hem iêlf, dat daerom ook fijn eigen waerneeminge
behoudt.

2,9. Exempel; Een Fries is in Hollandt kleine koopmanichap fchul-
dig geworden , waer van Prefcriptie valt na twee jaren in Frtejlundt,
tiiet in HollandtIndien echter de aen^mek alhier gelchiedt, lbo moet
de Hollander ook de Prefcriftie lijden; om dat die behoort tot het recht
der aktie ende niet tot den oorijpronk des handels.

'50. Soo ook , als in Hollandt Scheepen-keraiifle of eenige andere
akte gepaileert is, die aldaer farate exekutie geeft ende nae Keyfers rechte
dat wy alhier hebben ^ niet; foo moet de crediteur willende den de-
biteur alhier aenipreecken hem eerft rechtelijk oveiAvinnen.

Het houwelijk behoort mede tot defen Regel ·, Indien 't geoor-
loft is ter plaetfe, daer het gefloten ende voltrocken wort, foo geit het
overal; By exempel, Een Brabander met dilpenfatie van de Paus heb-
bende getrout fijn Broeders dochter , mag alhier deiweegen met fijn
echtgenoodt niet gemoeyt worden ; Maer Frieien tot dien einde nae
Brabant zijnde getrocken en aldaer 't verboden houwelijk op die wijle
hebbende aengeftelt , ibuden hier , op een korten wederkomende,

. . Cura<

" C'^} m''t$. bod 5·. art 19.

,Ι. Boek, Ι Π. Kapittel.' 17

fwaerlijk geleeden worden , uit Icracht van,dc bepalinge des
met exempelen in de 25*. ende volg, artik^ beveftigt.

gz. Soo gebeiiit bet dikwils , dat jonge lieden alhier ftaende onder
Curatoren , die het houwelijk willen en konnen beletten , een reiije
doen in Ooilfrieflandt of elders, daer men in dat ituk Keiièrs rech tge-
bruikt; nae welke de Voogden geen houwelijk hunner mindeijarige
konnen beletten. Sy laten hun daer te zamen voegen , en komen
terftont wederom'in Frieflandt, het houwelijk is echter hierongeoor-
loft, en kan by de Voogden dadelijk belet en te niete gedaen worden*,
om dat het felve kennelijk ftrekt tot onderkruipinge en onnut-makin-
ge van onle Rechten. Veel eer foude men mogen zeggen , dat kerk
en j3olicij in die andere landen , ililke jonge lieden niet behoorden tc
omfangen en te ontredden in diei*voegen. ■ ^

Wederom, als ter plaetie, daer 't houwelijk geflooten is en d'ech-
te lieden woonen, volle gemeinfchap van goederen is, gelijk in Hol-
landt, wanneer 't anders niet is bedongen, foo worden de goederen in
Frieflandt geleegen, lbo roerlijk als onroerlijk d' eene der echte lieden
toebehoorende, mede gemein, even foo wel, als of fy door'een wet-
telijk kentra^i in Hollandt waren vervreemdet ofte gemein gemaekt.

34. Dit fteunt dan op de ftiliwijgende wille der Contrahenten, wel-
ke ophoudt , als 't houwelijk wel in Hollandt geflooten ende vol-
ti'ocken woit, maer d' echte lieden gedenken te woonen in Frieflandty
daer geen gemeenichap valt, als van winft ende verlies; dan konnen
fy niet worden geprefumeeit haer te willen reguleeren nae het recht
van Hollandt, maer eer nae dat van Frieflandt, dat iy in 'toogheb-
ben ende daer iy gedenken te leeven. "

gf. Edoch , als de echte lieden eerftelijk hebben gewoont in HoU
landt ende naderbant verhuiièn in Frieflandt, dan blijft de verkreegene
eigendom ende gemeinfchap, foo als fy door ki-acht der wet van aen-
begin is vaftgeilelt geweeit i - des de goederen naderhant een van beiden,
in Frieflandt aengekomen, volgens het recht alhier gebrmkelijk^, defelfs alleen,
eigen blieven.

^6. Vorder is uit de bovengeftelde Regels af te nemen; dat de Perè
fonele cjualiteiten, die op yemant na recht van leeckere plaetfen zijn gé-
veiligt, over al worden omgedragen, ende ,by alle rechters worden er-
kent ende de lieden daer nae

37. Die tot fijnent voljarig wort gehouden , die is het in alle Pro-
vintien ; het zy, dat hy mondig is gemaekt door den Rechter of van
wet ypor fodanig wort gehouden; gelijk in eenige Landen onder

C an-

H

18 Heedenfdaegfe l^chtsgeïeeftheyt»

andere in φ Provintie vm Vitrecht, die twintig of ccn 'en twintig ja·^
ren oüdt zijn, voljarig worden geacht.

28 Gelijqkerwijiê, die by ons onder Voogdije ftaen, het zy jonge
lieden , Stadskinderen , getroude vrouwen , zoons in vaders macht,
of diergelijke , worden voor even iodanig m andere Landen gehou-
den , ende genieten over al het recht, dat op ^derflm^e Perjmen van dié
^mliteiten hebbm of Qtiderwoifen sjjn.. 1 .

g9. Weshalven, yemant mondig gemaekt zijnde by 't Hof alhier,;
kan ook in Hollandt handel en wandel drijven, fonder herftellinge in t
geheel te konnen verkrijgen: Dien alhier verbodt van fijngoedttere-
geqren is gedaen-, die kun nergens uit eenige kontra6ten_ verbonden
noch g^ngeiprooken worden, oi 't moeile zijn weegens omilandigheden<
van billijkheit , als datmen het elders niet hadde komen weten , of dier-^^
gelijke.

40. Wederom, een Jongman van 10 of ai jaren uitdePiOvintievan·
Vitrecht kan alhier vaile goederen verkopen londer dekreet, om dat hy
voljarig is, ende iulx alhier den voljarigen vry ftaet te doen j hoewel
anders yernant vm die Jaren ixihi. alhier niet vermag te doen.

41, Maer t'en is niet te zeggen, dat al wat yemant infeeckerequa-;
liteit vermag of verboden is te doen in fijn Vaderlandt, hem het felve
recht foude moeten geworden in alle plaetièn; maer dient gebleven'
by 't gene' te vooren is gezegt y dat elk in ΐψί c^dvp&it, die hy in 't
Vaderlandt heeft, overal ^mt ende gmiet ap allepJaetfin het recht,^

Lieden van die ejmliteit aldaer genieten en onderworpen ujn.

41. Exempel; Een zoon of dochter in vaders macht zijnde, fchoon
voljaerig ende veel gocdts hebbende kan alhier geen Tefiament m^k^n-y
Hyof Sy trekt in Hollandt, daerfulkelanderen, fchoon,noytbevrijde
van vaders macht, wel mogen Tffleren·, konnen defe Friefchc kinde-
ren het diier ook doen ? Jae fy, maer \ fal echter in Frieilandt niet
gelden, om dat het ftrekt om de Friefche Rechten te onderkruipen j
3ders kan en ial het wel mogen gelden.

Maer een Hollands jongman noit bevrijdt van vaders macht
ibude^alhier wel Teftament mógen maken ί om'dat men in Hollandt
^^n ifulke vaderlijke macht, als men hier nae't Roomfe recht heeft,;
niet èn weeti ende dienfvolgens htm gmnperfoneele tonaliteit, waerdoor
hy alhier foude belet worden te tefieren, oyt is opgedrukt.

44. Eenige willen , dat het gene yemant wegens perfoneele qualiteit
niet kan doen in fijn Vaderlandt, hy nergens kan doen, ook niet ter
^lanfe ,- daer,'δ wel geoorloft is aen fulke Perfonen 5 maer dat foude te·
" ~ ' ..... groo-

I. Boek; IIL Kapittel. tp

groot en ongerief zijn , indien men zichtten aenxien Van" lieden onder
ons handelende foo verre naer ander Lands recht ibude moeten richten.

45". De felve reeden leert, dat ten aenzien van vafle goederen ^ foo
wanneer het recht betrejfende die goederen verfcheiden is nae de.landen j
altoos gezien moet worden op het recht der plaetiê, daer het goedtis
gelegen , om dat de vafle goederen een lichamelijk^gedeelte vanyder Landt
of Stadt maken, waer op de wetten van een ander Landt of Stadt niec
Iconnen hechten noch toegepaft worden , Tonder confnfie ende nadeel
van de Regeeringe^ daer het goedt is geleegen.

46. Hier uit volgt , als een -Rm heeft vatte goederen liggen in dc
Omlandenyé^ex men geen Teflament n^cns vaftiglieden kan maken/choon
men 't alhier wel mag doen , indien hy echter in defè Provintie van
fijn vaftigheden in d'Omlanden geleegen Ti^rfw^fwimaektf het felve fal
foo verre niet deugen.

47. Hebbe gezcgt , ten aenzien van ililke rechten j die het goedt h-
trejfen ; want als 'er verfcheidenheit van rechten is nopens de a^ijfe der
akten onder levende of by verfterfj dientenevens volgt men alleen hec
recht der plaetiê, daer de aktegemaekt is, jfonderonderfcheidtvantil-
baer of ontilbaer goedt, gelijk te vooren is gezegt, .dat een Tefiamens
in Hollandt wettelijk gemaekt alhier ook gek, ten aenzicn van onroer-
lijke goederen , fchoon het alhier in die forme zijnde gemaekt niet en
ibude deugen. ^

48. Dit heeft ook even alibo plaets in handelingen onder levende;
wort in Hollandt of elders eenig goede verkocht in Frieflandt geleegen,
het moet foo wel te bode geftelt ende konfent gelicht worden, als of't
Contraü hier was gemaekt, ende foo mede, wanneer in Frieflandt ee-
nig goedt eldqrs geleegen. mag, worden verkocht.

49. Het iêlve moet ook waergenomen worden in ïaketó diéimhaet
felf roerlijk, maer aen landen of Huifen vail zijn; dies , indien men
in Hollandt granen by Laften verkoopt , die in Frieflandt ftaen tc
waflen ofte noch fullen waflên, ibdanige koop is van geener weerden,
hoewel iy in Hollandt niet is verboden gelijk hier.

50. De lelve regel van onroerende goederen heeft ook fijn gebruik
in de Erf-volginge nae de wet; als yemant fterft fonder Teftament, foo
kan de wet der plaetiê, daer hy fterft, niet werken op de vafte goe-
deren liggende in een ander Provintie daer de rechten in dat ituk ver-
icheelen: Maer de goederen van d'een ende d'andere plaetfe komen op
de geene, die by de wet van yder landt worden geroepen,

51. Maer in de roerlijkc goederen volgtmen het recht van de plaetiê.

Ca daer

zo Heedenfdaegfe ^chtsgeïeenheyt,

daer de överleedene gewoont hecfn , om dat dU geen déél van 't Landt
maken daer jy gevonden zjjn ^ maer nu op d' een dan op d'ander plactic
worden gebracht, en hangen alleen van 'i goetvinden des Eygenaers: Soo
dat men in defen geen ander opzichte kan maken als op de plaetfe daer
de Man ofte Vrouw laeit heeft gewoont, gelijk men gewent is, foo
in laken van verileif als in handel onder levende, te volgen de gewoon-
te der tegenwoordige plaetfen.

f2. Anders is het, als een ftervende man ofte Kontrahenten uitdruc-
kelijk hebben gezegt, wat recht fy willen hebben waergenomen, dat
moet alfdan overal worden gevolgt, gelijk mede, by aldien fy op een
lêekere plaetiè den handel makende betuigen op een ander plaetfe te üen^
ten einde daer het gehandelde te voltrecken, alfdan moet fooveiTcdc
wet dier plaetfen in acht genomen worden.

55. Mits ook in delen gelde de bepalinge meermalen gemelt yan dc
derde re^l, dat door het recht van de plaetfe daer de handel gevallen
is, dé Regeeringe ofte den onderdanen van andere plaetfen geen nae-
decl in haer verkreegen recht werde toegebracht.

5'5'. Exempel; in Frieflandt geeft ouder hipoteek preferentie ook op
tilbare goederen en Obligatien, felf tegen een derde bezitter nae Key-
ièrs recht, maer foo gy in Hollandt koomt met fuik een hipoteek-brief
aenlpreelcen een derde bezitter^ van een obligatie, gy fult mets opdoenj
om dat men den lieden van hun eigendom aldaer wettelijk verkregen
niet kan berooven.

56, Dus meinen wy deiè fubtijle ende verwerde Materie, gelijk fy
van groote Rechtigeleerden wort behandelt, eenvoudiglijk ende gronde-
lijk oopen gelegt tc hebben, (fj ^ '

(f) v/ii. pofl ^r^entraum & Burgundttm T^denhnrgum tuU, de jm, modoriturè
Statut, diy^erf, . . -

Λ . ^ ' ■ , -f

■ t - ■ ~ t

..... ),

ii- > ■ "

Ί.

Kap·*

f . ■-·.-'■ r·;

L Boek, IV. Kapittel. at

- -

• . ' . · ^ .

IV· Kapittel. , '

Van het onderfcheidt der Terfoouén* '' ' -

Onderfcheidt yan perConen in'Vettig en on'^ettig gtbooren. M'mierof ^oljarig-, "^ys
of onzinnig. Ε edel ende niet yan adel. met een , 'ivat adel fy. Vr^e ende l^f-
eigen eert^ts, Gtefieltjke ende "ffereltl^ke» ook eertijts. Eindelek in kerksge^iui
den ende onrechtzinnige , yaa "Melkers yerjcheidenc fcorten gef^rooken '9*ort*

I. Ε rceden eiicht, dat wy nu eerft ipreeken van de perfineleftandt

a m des menfchen ^ die hem aldernaeft raekt.

α. Het ondericheidt der peribnen is menigerley j want eer-
ilelijk, de menlchen zijn, of Mannen of VroHws-perfonen.

2. Van dewelke gevraegt worc, wiens gelegentheit voordeeliger is nae
rechten, der Mannen ofte der Vrouwen, en dient rot antwoort: dat in
faken, die de weerdigheit der Sexe (a) betreffen, de Plannen meer rechts
hebben; nademael de Vrouwen van alle openbare bedieningen en amp-
ten uitgeflooten fijn; En getrout fijnde, onder de macht der Mannen
geilek : maar ren aenfien van'de iwakheit des vrouwelijken geflachtes,
heeft het felve wederom veel voordeels; gelijk in Borgtochten en in 't
ilraffen der mifdaden, als hier nae breder ial blijken, (b)
.. 4. Het tweede onderfcheidt der Menfchen is, dat fy wettelijk:o£on-
wettelijk gebooren zijn. ' · ■ - s.ui; ν

5'. Wettelijk/ worden genaemt, die mt een rebhtmmgh kouwelijk^ ^ 'óp
behoorlijke tijdt ter ^vereldt komen. ' - -

6. Öe onwettelijke zijn dan tweederley, of ten aenzien van 't houwelijk ^
of van de tijdt van de geboorte.

" 7..· By gebreeke van houwelijk zijn onwettelijk Bafiaerden ^ Hoer-
,kinders^ Bkedtjchand^ tn Eehtbreft^kinders. {c) i s ■ ·

8. Bafiaerdenzim^ die van twee vrije lieden Hilks bekennende ί bui-
•tén houwelijk gebooren zijn, men noemtfe ook SpeeUkinderen.
. .9. Hoer-ki^derszïp^ die gebooren worden uit een vrouw-menich, dat
haer felfs gemein maekt, iulks datmen niet weten kan wie· de Vader is.

« · (?) iii.deteg. juv, /. Ipfi.19^. biptMeyerb fignip . (b)'/, t^dtreg.für.liio.
hom. l, ja. dejudig, (s'c, (c) 2Λαϊψφ5β\ΐί mthi yfpur^,ΊηονβηοβadHiumk

Hêedenfdaegfe J^echtsgeleertheyt,

10. Bloedtfchandige-kinderm zijn, die gebooren zijn van ouders, ibo we-
gens bloedt-verwantfchap niet mogen trouwen.

11. Echthreukckmderen zijn, die uit een getroude Vrouw van een an-
der Man, getrout, of ongetrout gebooren zijn.

iz. Maer die van een getroude Man, uit een ongetroude Vrouwe
getcelt worden, fijn eer Baiiaerdon; (ö) hoewel de mildaedt van de Man
grooter is als enkel hoererije, en fimtijts ook^ voor Over(pel geneomen wort.

13. Wy brengen tot de B(lβaerdeh ook die gebooren Zijn uit een ver-
boden houwelijk, buiten blóedtfchande 5 gelijk^at buiten ^nniffeder
deren aengegaen u,

" 14. Onwettige kinders, ten aenuen van de tljdt, zijn die uit een ge-
troude Vrouwe zijn gebooren fonder Bloedtfchande en Echtbreuk^, foo veel
het bekent is, doch eerder of later als nae de gewoonte der natuire ge-
ichieden l^^an of pleegt.

if. Sodanige zijn die voor het uitgaan van de zefte maent, en nae
het einde van tien maenden , (e) te reekenen van de gemeinfchap, die
tuilchen Man en Vrouw is geweeft , of geprefumeert wort , gebooren
worden. Hoewel ook een kint, in de twaelfde maent gebooren by den
Hove voor wettio is verldaert, Iw meerderheit van ftemmen, en mede
tegens het gevoelen van Sande^ ioohetfchijntiniijn4.^öi^>. S.^ri. 10.

16. Wy Ipreeken nu niet van de ongeboorene kinderen ^ die almede haer
recht gemeten, (f) gelijk te iijnder plaetie'ial bhjcken j noch ook van
gedrochten die van Vrouwen gebooren, geen menichelijkc gedaente heb-
ben j hoedanige ook het recht der menlchen niet genieten ; maer tij-
delijlc om 't leven gebracht mogen worden, (g)
. 17. Maer het onderfcheit des ouderdoms moet hier gemelt worden.

18. De menichen zijn of min, o£ voljarig. Minderjarige worden ge-
,naemt al die onder de 15 jaren zijn ; en dele worden wederom onder-
fcheiden, dat iy of Bmkvefi^ of niet Buikyefl en zijn. (h)

19. Buikveft worden genaemt, eenige Jimpelijk^ , andere ten vollen.
'Simpelijk^f die over de veertien jaren zijn, of ioohox. DochtersΊψί^ over
de, jaren,, pm dat ly dan bequaem tot bet;houwclijk geacht wor-
den. tèn vollen, als het woort vanbujkveft , ruimer gjenoomenwort,
.Van de tijt, als de jonge lieden haer fdven erneeren konnen! .

20. Die noch niet builweft zijn , wprden onderfcheiden in kindc-

,r· ^ . ren,

1. Boek, ÏV. Kapittel.

ren', en meer als Idnderen , (i) kinderen worden gereekent tot'ze-
yen jaren.

21. Meer als kinderen , fijn wederom of naeil aen't Icintfchap , of
naeft aen buikveft, (fe) 't gebruik van welke vericheidenhcden ter ge-
legentheit fal blijcken.

22. De menfcheu zijn ook of i-Wii»» haer ζ./»»*?». Cl) " ■ '
De wijsheit heeft een groote breedte , en worden voor wijs :

houden , die die haer in den dagelijxen %uandel redelijker wijfi konnen
helpen, alfchoon fy maer flecht voor haer ielf, en halfgebakken zijn.

24. Die buiten haer zinnen zijn worden gezegt of Mal of DoL (m)
malle lieden ztjn die geen verftant hebben , doch ftillekens'daer hec-
nén gaen. ' ' '' ■ ' ^ ■ ■, , ■ ^ ·

25Γ. Maer Dolle^ die in ralèrnije vervallen, en daer men niet veilig '
mede kan omgaen.

26. Met deiè werden fchier vergeleeken, immers wathetbeftierder'
goederen aei^aet, de Doorhrêï^^s, of Stadtskmderen ^ (n) foo men die
noemt , die no^ einde nog mate honUen, HnJ qnkofien te dotn, en dicp d^- '
wegen het beftier van haer eigen goedt verboden is. - ·· ^^

27. Het ondericheidt van Eedel en Oneedel, heeft mede iïjn' gebruik,
foo in de rechtiplegingen , als in 's Lands regeeringe j Eedeldom in 't
gemein is, een uitneementheit van gefiachte, van de waerdigheit der Voor'"
onders op de nakomelingen aéngi^rft. , ' '

28. Nieuwe, lieden die door verdienften of ^infte van Prinoeti"groote'^
waerdigheden eerft komen të verkrijgen zijn cigentlijk niét vafi aedel»
hoewel fy de felve voorrechten wel konnen genieten, alsiè haer vergunt-'
worden haer nakomelingen zijn eigentlijk die men Eedelliedcn noemt.

29. De oorlpronkelyke oorfake van Aedel is de macht .ende wille vait'
de Souverain, die in koningrijken'ende Rirftendommeia w.ortbegecven'
by fpeciale ^ünftbrief van de^P^insV ïn vrijë regéeringen wort fy af-
genoomen of uit de bedieninge''van ieeckere hooge ampten cndeweer-
digheden, gelijk by de Grieken ende Romeinen , of uit de gemeinfchap
van ièekere ordere des Volks, gelijk tot Fenetitn, of uit een langdui-,
rige benamii-ige van-het-Volk, als-by wijfe vanρrφriptie ·, gelijk by}
ons in veele gcflachten. - ·

50. Wy meinen, dat ililk een flach van aedel in een vry Landt ibo
goedt is, als die in andere Landen by ipeciale vei"gunningen wort ver-
kreegen , om dat het Volk alhier 't felve recht heeft, dat elders dc

Princen,

(O infantes, majpYesjnfdnUd. (><) proximi infanitie ,· póximipubirtatu
f^mis^infam. dementes ^ furiofi, Trodtgi.

Heedenplaegfe^ T^ohtsgelemhp.

Princcn, ende dewijl allerhande gerechtigheden door ίψ van tijdt ver-^
kreegen worden, is'er geen reeden, vv aer om de Eedeldom ook m dier-
voegen niet foude konnen verkreegen worden. (« ·)

Eedellieden zijn dan in Friellandt, die of door begiftinge van Sou-
ver Λ ine Princen, of door ondenkelijke benaminge van het Folkjden toenaem
^nde recht van ey4edel hebben verkregen, \ ' '

i^z. Die niet van Aedel zijn, worden verdeelt, 'mEigenerfden ende
ge me ine Ingez^etenen., r

Eigenerfde zijn, die Landtgoederen in eigendom bezitten, op
welke van oudts het recht van ftemminge in landtfaken heeft gelegt.

^ 24. Defe zijn wederoni voornaem ofte gemein. De voorname zijn van
oude ende rijke geflachten , infonderheit waer vair veele in de regee-
ringe ende treffelijke ampten zijn geweeft, die met goede reeden voor
Eedellieden fouden mogen gehouden worden, gelijk by de oude wijfte
Volkeren plagt te gefchieden.

Gemeine Ingezetenen zijn , Burgm oi Hmflieden , hoewel de
mern van Burgers ook wel anders, kan genoomen worden.

Te weten, Burgers zijn, die haer vafte woonplaets hebben in
de Provintie, het iy in eenig Stadt ofte ten platten Lande, in tegen-
deel , die voor een tijdt haer in het landt ophouden, met meininge om
eerlang te vertrecken, zijn Vreemdelingen,

37. Edoch die in de Steden woonen , worden op een befonderc
wijle Burgers genoemt; te weten die in hqt getal ende regifter van Bur-
gers by de Overigheden der Steden zijn aengenomen , en het recht ·
daer toe ftaende betaalt hebben. :

28. En worden hare kinderen ook·voor Burgers gehouden ; ibo
wel .die fy te voren hadden, als die β naderhant gekregen hebben , want
die het burgerfchap u/jnt,, %uort met fijn geheele faniilte, een lidt van de Bor-
gerije , dies kinderen al te voren uit de macht van hare Vaders zijnde
eeweeil, met deiêlve geen Burgers konnen worden; maer fouden het
befonderlijk moeten winnen.

go. Eindelijk de menichen zijn vry dt onvry , maer dit ondericheidt
heèit in Frieflandt geen plaets , weiênde bekent d' oude toenaem van
Vrije Friefen. '

40. Het is nochtans feeker, dat voor het jaer 1200 en verder, zijn
geweeft in Frieflandt vier foorten van menichen, Edelingen, Frylingen,
Liten ende Slaven, (p)

41. Liten

t (o) Oix. lib. t. de jur. ciVn. cap. 8. (c) Schotan, be^chrpinge \an Frieflant t^
oft eindet ' · ,

I. Boek, ΙΥ. Kapktela ?f

j^i. lijf-eygene boeren , hoedanige noch in ΡΐΰβρΙ^αΙεή

fen veel andere Landen zijn , Slaven waren huis-kncgten , mede./i//-
^gen , maer van erger kondttie , als de Züefi. de name der Liten is
van Ljifi, dat is kleine , gelijk Siccama (q) meent, j of liever 2-ijn dc
Liten van Limn ^ dat lbo veel beteekent Laten ^ om dat fy op heti'
Landt tot den bouw gelaten wierdén ;. in welken zin Siccama ielve
kent, dat de Flamingen fulke Boeren Laten noemen.

Maer de liefde tot vrjkeit herft foo wel de Liten^ als de Slaven , fci«
verre by ens in onhrnij^ gebracht ^ dat'er gene de alderminfleoverblijffelenwor^
den gevonden. . >: " ■ τ , .

45- Het ondérfcheidt van Geefielijke en Vlereltlijke ^&xi^mn placht
groot te zijn, door dat de Faufin haer rijcke afgezondert, door de ge-
heele Chriilenheit hadden, en ten mecften deele noch hebben.

44. Maer de Rrformatenrs ofte zuiveraers der Godtfdienit, achtende
dat het voorrecht der Geeftelijke, moefte zijn mtmfintende heiligheit. en
macht van Godes woort ^ hebben haer felis ontkleedt van alle,wereltlijkc
voorrechten; waer aen, of iy wél gedaen hebben, ftaet ons hiOTriiet
toe te onderfoeken»

45. Altoos Predikanten f Onderlingen y en hebben en genieten
geen ander recht, als de gemeine burgerije altoos: hoewel ly om haer
ampten , dubbele eere weerdt zijn, als iy dapper arbeiden in den woor-
dc Godts. ; .: ' . ^

46. De menfchen. zijn ook arm of rijk. Arme zijn, die haer ielf niet:
• konnen erneeren, maer hulpe van andere moeten hebben. Rijke, dieo-

vervloedt van middelen hebbei^j doch wort dit ondericheidt in beibn-
dere geléegentheden verfcheidentlijk genoomen.

4;7. Verlcheidenheit van religie maekt ook hedensdaegs groot onder*
fcheidt onder de" menfchen, en 't recht, dat fy genieten. In defen aenfien,
zijnfe, k^rksgez.ind of onrechi/nnige. D' eerfte anders Gereformeerde zijn, die
d' openbare Godfdienft in de publijke kerken by woonen en deelachtig
zijn. D'andere zijn , Menniflen, Remonflranten ^ Lutherfin, Soci-

nianen, ^akerr m Vryfpreekers,

48. Paptden worden meeft door de wetten ingetoomt» om dat iy
voor defen de Meefters zijnde geweeil en ziende hare partije de mach-
tigde in Ettropa , ook door een zeer nauwe verbintemlfe gehecht aen
den Patts cn daer op ftout, voor gevaerlijk aen den Staet worden ge-
houden.

49. Menniften zijn geen fchadelijke Ingezeetenen in een Staet) om dat ly

D door-

is) not,adltgtsmiqu,Fri[.tit,i>

±6 Hèedenfddegfe ^chtsgekerthtyt,

doorgaens ïajn vreediaem, nuiverig, veel winnende, weinig vérteerèn-
de , en daer door bequaem om lailen te dragen en 't landt in tijt van
noodt met geit te helpen j defwegen de oude Prins Willem haer altoos
heeft voorgeftaenicn bewacrt by hare vryheit van Godsdienft.
' - 5b. Evenwel' Worden hai-e vergaderingen niet als gcoorlafd, maer alleen
'als geduldt aengetiien j ten ware dat langduirig en evendraehtig dulden van
meer als hondert jaren wel foude mogen gehouden worden als een ver-
kreegen recht van toelatinge. Waer op fchijnt te zien de Refolutic van
den Febr, 1675, waer by hacr behalvm vry exercitie vm de Religie
worden toe^eilaen eenige andere voorrechten.
' 5li. ^Remonflranten ol: zArminianen .'zijn weinig ih.Fricflandt en niet
ïneer als een gemeente tot Dockum, die zêcr is afgenoomen; om dat
in t' uiterlijke ganlbh geen onderfcheidt is tuflchen haer en de Gerefor^
weerde j dat noodig is, om een partije die geenbeibndereStactmaekt,
'lang te doen ilaende bleven alfoo de dilputcn over de gevoelens hariC
'tyden'feebben.' --i·· t'iivi

"'■•^52,. Lmherfen zijri ook nergen§ itt 'een gemeinte vergadert, als tot
Leeuwarden, daer fy een kerke hebben, by Refolutie van den Staet.

O------------J --- ^ ^ ^ ^ ' - , .

. 54., Eindelijk zijn'er fcheurmakers, die in gevoelen eens . zijiaidd met
"^e' Gerefermèerden om reden van "kérke-tucht voDrriamentlijki haer, af-
"^ondpren;;; hoedanigé zijn die vm LaL·dίes gevolg,, haer in FrieiliMijJt
Ji^bbfende neer^eftelt ende wordende geduk , om dat fy haer ftilhoude»..

■ :>bnG .;on-ïÏi 'u,/! ■·,:!. ο --rn'u" ■

'.iiJ ..!.].

. ■. ï.

■J 1.1 ^ - · ^ ί i Ly ?

' / ■. . · ' - -ï

jn'j rr;ü Ιί.Ίί,ΐΓ?':·;^^?··? rtrx:. > .y

■ - ^· ■ ' - '} lii 1 ^ i; >f ; i i ,> ,■ ■■■ ■ ■ 1;

t·;!; fC! ; ,'··;·?^"^ fp>«l r·^ (rvfi ^ « .fiT·· ,· -

ié . Boek ί V. Kapittel. .
V. ΚαρϊΤΤει.
Van de Houmpeli^cken.

·. Λΰ^ - λ - ν'··

tv at hm'^i^k , e» ^dt f>et üitArtitlièlijkftmt aettge^dcM''^0rdi'n, om U^trhlndeHl
yan bruidt ende bruideiom ende beloften Van toekometide t^dt ·, mitfgailerf'y>4ntroti^
feminien. Onderfcheidt ^'an konditim ende bedingftm inaengam houyve-
iycken. Drie fotnBen m het "^φη des ho.u'^elijx Van nooden, bcquaemheit tot teelen,
toeflemminjre Van part^en p« ^er onder fy flaeη , mttf^aders Ver'Pfantfthap ende
r'eekeninge van dién: P^an ydcr Verfi'heyden ^eVaUen- ende exemfftlm, tut ^éfers
recht ende tiit Ordonnantiën , foe Van ^eearbfie aisyerlfodene heWilfeipAe/j ^ ; pok
Van d'eerbaerhtit ende Verbedt defiveegen. j

Ε ycrdéiliflige'der mcnichen in Man en Vrouw, brengton«
' töt iiet Hdu^eiijlc, wélk' iïjnde het hegin v-an hét Men^chdij"-
% ^gefld^chü·'ende van ^ aHe Burger^chapfen y dient Viln ons ook
cerilelijli Verhanddt^ ■ ■ --V ■« .. ■ ,-Ji:.

2. Het houwelijk is een z^ammvOeginge van Mm en Vyokw ^ befiaendi
in een K,eer nauwe gemeeMfchap van lichaem ende gemoederen , €n van het
iganfih'e leven/ {a) ^ · ' * ' ^ . i'-

Als wy zeggen |sén ^aménvoegittge, 'ioo verftaett-wy vötjrnament^'
lijk dc over-eenfiem^inp , vraer door Man ende VrptiW 1 Mköli gemein-
fchap met malkandèreti aentlemen, ende beloven.- ' f '

φ Want dfeie wiile beyderzijdsWerklaeitzgndeVfoo heeft het hou*
Wollik €jn wefen en. . '

^Maer dp ve^afi^figè^^ uitdi^cilcelijk zijn V-d^ti^iiiliouwelijk aen-

gin^ van ;fö die vooraf'gaiifchökveö düirtini

voegen twee menfdlh^n tot eerl Worden, 4an ende njag.uit gee©gene-
rale of dubbêMnnigewoprdenafgcrtó^^^ j ;
" Öiès ook'niét gènöeg is'» dat yèmaht'vooi^èf^evensjh^^ byfla-'

hebben tegeiis hkï VröuW^Mcnfèh
Jo'ékê ^-^^dft'vériteèn,

en drükt iii alleii''^^:

ïmtn niet uit, dat de #illé'des^i|>reedcei^ geweëft
fojiid^^^ijn ,haer te trouwen , iiadien hy 'önder-eede yei*lclaerc ^Mx met
tJiê.ftkiniótó riiét te'lTcIbbcn.éefprOpken, iëhöon-fyte-iioömoehiCvee-

'(^) i. I.infi.de nupt,/.!.ƒ. dejufi,nmu l. ^οφdereg jur,ll'S-ff decotid.

& demonfirat^ Ai^iW ., ^^ t > C')

Hcidenfdae^/e 2{ecksgeteenhey^.

liomen hebben , en ü fia geoordeelt by den Hove, in de fake van
gens H. L. 1679. 20. December, [00 verre dett de eedt vah Ptér^e, niet
jóude gedefereert worden op hetpoint, dat hy fonde belooft hebben , hAer noit
te fullen verUten^ als tuefende voor irrelevant gehouden^ wederom in de iakc
van V. A. tegen M. H. voor kerftijdt 1600, waer in de man by
belooft hadde het vrofiw-menfch homi^ en getronw te zjjn, en haer noit te
^fulien vedaten , 'twelk hy verldaerde van't onderhoudt, en niet van
cchte te hebben verftaen.

7. Het bewijs moet ook vol en vaft zijn , om condemnatie in deiên
te bekomen, zijnde niet genoeg dat een vrouw-menich ringen, geit,
of ander goedt kan tone.n die des jöngmans zijn geweeftals hy ontkent
haer die op trou te hebben gegeven, en wort fier fwaerlijk^ het vroww-menfch
d' eedt opgedragen; maer doorgaens den-jongman; gelijk dikmael by den
Hove geweienis, fpecialijk^mt^gtlm^tm&v-m Nauta, tu-jfchenTitia
Beima Impetrante , contra fan van Kingma gedaegde, denvj. oUoberi6r^.

8. Jae al was'er een getuige , het ibude den eedt niet doen opdra-
gen aen liet ,vrpuw-ménlch, gelijk Nauta meint in het verhael van_die
laetfte decifie, hoewel fülx mogelijk echter wel , indien 'er andere ge-
wichtige omftandigheden by quamen.

c> Edoch, om dat de nieuws-getroude haer een ander uit-.eindevoor-
ftellen als de bloote willC, te weten de by-wooningè, waer in fy eerft de
rolmaektheit des houwelijx te rechte bevatten, foo u/U hetgebrmk^y dat de-
hlooie Qvereenflemminge met de naem van belofte onderfiheiaen wort van het
hoHwelij\ ί ililksdat de geene die alleenlijk verlooft zijn bruidt en bruidegom
worden genaeïnt, en met de naem van getrouwde d^n eei-ft beteekent
' worden, als Jj gemeinfchap van lichamen end* by^tyaoninge hebben gemaekl.

10: Maer in der waerheit de bandt des ^ Houwelijx is yóltrócken met
de belofte , ten ware delelve ,fach op een toekomenden tijt, ofópeeni-
ge voorwaerden ; te weten , fio de. jonge lieden poch niet rijp van jaren
iijn, of dat haer gelegentheit noch niet is om in een geruimen tijt te trouwen·.

II. Soó mogen kinderen van zeven jaren en daer over houwelijx be-
laften maken., Qnder het gezjtch vm hare ouderen , of anders met raedt
^an lfoormo:mhm. (b),. . , κ ' : . '

f 12. Va,n gelijeken zietmenjdilsmaels beloften gèichieden indeicf man-
nieren , ak 'ik^een beroepinge heb ., of als if^uit QojUindten z^l f hui^ geko-

zijn ik^u trouwen, eni^ ' - .. '

' ■ 15. Sulke beloften maken geen houwelijk, ten ware iy haeronder-
m^^. voor tegenwoordig als echtelieden verbonden , belevende ijialkan-

1 ,

I. Boek, V. Kapittel, 2c>

deren iioit te verlaten ; maer dat fy echter , tot fuiken tijdt, of tot
luik een geval toe, fouden jwijgen ; want dm is het hmwelijk^terfiont
'voltrocksn.

14. Dit onderfcheidt van tegenwoordige ende toekomende tijdt is
kennelijk in Keilèrlijke ende Paufelijke rechten, mitfgaders in de ree-
den gegrondt; nadcmael. ièecker is, dat de bandt, waer door twee tot
een; worden moet dadelijk iyn kracht ende volmaektheit hebben, dat nier
gefchiedt door meldinge van toekomende tijt : en evenwel het fchijnt,
dat doorgaens op dit onderfcheidt weinig vvort gelet. . .

Ij" Preiêntatie ofte verklaringe van een kant verbint~niet; maer dlö
geprefenteert heeft kan zijn wooit inroepen, foo lange d'ander het niet
heeft aengenomen; geli k in andere contraótcn dié m overeenkomingc
beftaen, dat ook belónderlijk in houwelijcken is uitgedrukt by 't Pau-
felijke recht, (z) '

16. Edoch m Frieilandt foud'het te bedenken zijn, of een jongman
hebbende zijn trouw-penning aen een vrouw-menfch gegeven , daer
mede zijn beraedt niet quijt is , en of hy't foude konnen herroepen ,
geduirende het beraedt van de dochter. [00 heeft eertijts het Hef gecen^
dfimneert Egbert Jeipe, dit, overtuigt was, dat hy de troHW-penning gigM/en
had aen de dochter ^vm eenen Comelis Wobbes, op heraeh van haer, m
hoer vader, die het daer nae voor goedt kende, en verfochte gefilef&nifiert te
worden , hebbende Egbert niet geholpen dat de felve getuigen verklaerden ^
het h&dde hem terflont n^'t leveren van het pandt beront. Den 15. Ju^ij
i6g6. Nauta^

17. Maer buiten tronw-penning, die by lieden van conditie weinig
meer in gebruik is, foudemen niet konnen afgacn van het gemBin·
recht, te weten, dat des eenen vryheit foo lange duirt, als het beraedt
van d' ander , ende ibude mogelijk alfoo ook moeten Worden geoor-
deelt , indien de jongman d» opz.eg^tnge deedt, eer de vrij fier haer verkla-
ringe hadde gedaen ^ ook, in dien gevalle, wanneer fy een trouw-penning onty
fangeti hadde, dat by Egbert in gemelten gevalle niet was gedaen. . ...

18. Wat de voorwaerden aengaet, men. moet onderfcheyt maken,
tuflchen een conditie en een beding., ) . ; ^ '

19. Conditie verftaen wy, als het houwelyk wort aïcngegaen,

dit of dat'gefchiedt',"Btdm^, als jy beide j. of een van beiden /m^i/öz/iw
U jiillen onderhouden. > . y.^

20. Soo verhaelt Nauta in. fijn 42. decifie by:den Hoye geoordecltte

D 5 ' zijn.

• Kc) C ap.füptrte 5. X. de condit. appof. in dèfpottf, Qap.fin. tl. Tmum. in:6,Schneié1fii

^^ HeeiienfSêgfe T^ecUsgehenheyt*

itjh in'dit geval. Een jongman had echt gemaekt met ccii dochter i
dié haei' te vöotcn vaneen buis-knecht hadde laten|beilapen; fyhadde
hem belooft onder dit beding, dat hy haer dit ongeval nott [oude verwij"
ten, 't Welk hy aengenomen haddi; , ;eii'echter'hadde hy 't haer ver-
wêteft^, hiet 'by-name van hoér, .en -Γύίχ^ tei-wijl fy noch onder de ge-
boden kiften; diés fy hem weigm-de'te >tröuwcn, maer is te rechte, by
iet Hof verftaen dait het hoiiwelijk niettemin fijn voortgank nweftc
iiebben ; niét 'foo zefer óm de ree-den by JVii^im bygebracht, als dat die
conditie niet betrof het wefen van het höiiWèlijkji maer eer , foo het fchijnt
om da'tlietgeen tTidien oïxq conditie, vHAepeeR fKodm j een beding endeibe-
löfÉe was, hoedahig 'vérft^dli 'Wöfdeïi in èöt'gemeine ^reekwoit ^Isde
■b)^iiidt is in de fchmt, foo -z-ifn d^ bel'oftm-Uit. A^deriïncs mi
Ichoon 'êt 'fiihfl:antie van het houwelijk inidt betrefeifldè, foudealhier dt
felve kracht hebben, die zy altoos heeft, te weten dat fy^enverbin-
téflifijè maëkt, -maèr hópé daer toe gceit, wacr van op iyn plaetfefal
'geifroëken Wördén.· (d) < . _

' N^a beldfte van't houwelijk volgt de verviiillinge,wclk:ebcil:aet ia
tWfee pointen, 'inde 'kerk^z^egeninge'^ en in h^tèy-fittpm.
" ''ïn.. 'Eer dé kerk-zegeninge gefchiedt, moet'het hoidwelijk opdricver-
icheydene Sondagcn over de kerk , of 'ibo de -lieden van andere gezint-
'heit zijn, op drie verfcheydene recht-dagen over het gerechte worden
verkondigt ende bekent gemaekt, hyverbmnefum ni^varol.guldens mor de
^i^fiê rèifeytn guldens voor de tweede reifi ; te weten van drie weekeii
tot drie weeken gereekent, en voor dc derde mael by fwaerderftraffe
-na'goctvinden'van den'officier, (e)

^ 'Dèfè verköndinge*eti gaergevinge :ίη dekerkeis,iOD veelidema-
tiierè ' Van doen en %et formulier aengaöt^ kerkdliik ,)maer anders een ge-
■Vdlg'Van 'pöliti^ue oi'jntidiqne maöhtbttdete gebiedtilBr felver ondisii'vvori-

f èboodeh te-vèrköridiigeii van'een der vok, idat door fintentie^w^ den
love te zamen geweefen was ; des deikeiike behoudeihaer )recht vam

>2,4.' ¥erÖêr-s ί' 'ingëvöle Öe jvek^ondinge .oveDkia^k df :gerechtè!naege^
laten is , ende niettemin van elders blijk^van trotiuu'heloften voor de handt
iöO' béftaet ^eëhtêr 'het houwelijk»,en ide^kmd&ren daer Mjt:gebaoKen,

Ü _ üjn

Ρ Öl. .-Α "'X^y iQriMt^.Jipek

%,ti$ art, II. ,;i\hfe)

I. Boek , V. Kapittd. ·

"zjjti echt en erven haer oudevs; g4ijl>meeiwelsby^a^ovc vcrftaen,
ende gewefen is, (O ook wel tot,prtyudiae vaneeuanderhouwelijken
tot nadeel van de kinderen daer μΐί gebooren, in fak^nvAmy^te Bmk^s.
cnm foc. contm Fredrik^ ff endriks m q^i^ditett voor de honfdagen 1671.

25·. Het tweede ppint van vervullinge des houweUjcks'is ky-JLaepm^
het welke, hoewel tot het wefen deilelts niet vereifcht wort, ioo is nog-s
taiis hec houwelijk ibnder dit gevolg vgn geener weerden.'

2.6. Wy hebben in de beictójvinge des hpuwelijcks ge7;egt > dat het
is een zamenvoeginge van man ende vrouw, mal vm een,. om
de veelwijvigheit verboden is , njet alleen door net Godciejijke re^ht,,
maer ook dq^r de geipnde reeden, die by de geinanierfte volkeren
t' allen tijden is ingevolgt , Hoewel Godt de Heere, niet de Jqd9n τ
in dat iHik dQor de yipgeren heeft gexien.

Eindelijk hebben wy gez.egt dat het is , een nauwe gemeinfcha^
van lichamm gemoederen. ^

3lB. Van liehamen , lbo fe φί: den Apoftfsl Paulus ü^-^rkj^rt, fg)
de vrouwen eigendom te h^hen gv.er het Uehitpm des p^aus^ en, ^e ηζ^μ ^
aen d^t vm de , ful^ fy memandt andprs J daer v^^ deelach-

tig moffen maken.

Z9. Op gen^einfehnp vgn gemoederen 5 en by-woninge. fiet het gene
de Heere Chrilhis he^fl: , di^f em m^n v^der en mofder Jal mrr

hten en fijnm wijw^ (iJ , - ,·

, 20, Sop' diif ihpt hpuwelijk , .jn^j* waerhdt ondeil^^^r. isj beide^rin
geduirlAemheit,en yer|)licl>ti)ei£, fo^ j^ngf d^t e^ti^m heide fierfi.

gi. Wy hebben in't ,l?^fchji)ven van't hpuwflijk^ gfien ιηρl^nge

goederen altoos tuflch^il bevipo^eD ^vpv^t.

Maei' h\ Frieflan^t. is [fhj^de m k^e, jj-a^ndf echt^.y mmpp 5r
ke gewoopte k ipiddelb^ei", het ^opipfclie r^ht, ^n^tiy.^

andere volkeren die terilont, n,^ d'eclit-vpfgadering, eeii geh^eic ge-
meinfchap van goederen vaft i^elt,|gelyk i,n JHojj^ilt.^ Λ^^

.vm benfedm te^miffreehè%' ü ' . ' ,'r '■).

Het gene voprts pr h^$-4ipviwelijk verey(bl]t 'Wpr4t, hefta|?it in
defe drie ppinien 1 Eerftelijk, in bec^aaemhejt tot teelen, j ten twjeexlen,
in de toeftemminge, niet alleen der trouwende partijen maer qo|: der
gèner 9 onder de welke de jpnge lieden ilaenj en ren derden , in de
jachtnenjinge op ^rwm^k^p', ·

i

tssussssss^m

1

»

3 2 Heedenflaegfe ^cltsgeleenhêyt.

Wat het ecrfte aengaet, de wet, óm voor te komen alle fchijn
van oneerbaré naukeurigheit, heeft vait geilek, dat^<?» jongman^ zijn-
de gegaen uyt z^ijn veertiende jaêr, en de dochter de twalef jaren vervult·
hebbende, (k) worden gehouden bequaem om te teelen; en diens-vol-
gens is het houwelijk , op fodanigen ouderdom aengegaen , wettelijk
ende bondig.

55· By aldien nochtans een Van beide, ïiaderh^ndtgebleeke, ganfch
onbequaem te zijn tot het Werk des houwelijks , door gebreck der na-
ture , foo heeft het felve geen kracht, en wordt verftaen houwelijk^ te zjjn,

36. Mits is een vrouw gehouden drie jaren gedidt te nèèmen, met de
onmacht hares mans ^ eer fy tot de verklaringe van de ondeugentheit des
houwelijks kan worden toegelaten. )

^7. Het tweede point is twee-leedig ; ten eerften vereifcht het dc
vrije wille der trouwende partijen: want een gedwongen houwelijk^is nie-
tig, en van genen waer de (m) fonder eens refiitutie van noden te heb-
ben j gelijk ook dat door bedrog is ingegacn; of door overftallige dron-
kcnichap, \vaer door de Wille en het coniènt belet wort.

,^8. Men mag ook de houwelijken met geen peenen en boeten verbinden^
want fulx, met d^e goede zeeden, wordt gezeit te ftrijden, (n)cndat,foö
wel by teftament als by contraÓ:. Exempel; een curateur eerft hebbende
geweigert te coniènteeren in het houwelijk van fijn pupil, ilaethetmet
de vrienden naderhandt toe, mits dat cenige goederen ten profijte der
felver vrienden met fideicommis ibuden befwaert zijn > is mede verftaen,
lülx te iinaeken nae ongeoorlofde peenen, hoewel ook om andere reeden
verklaert nul en krachteloos in de fake van M.v.S. reejuefie gefierkt cum
marito, tegens C-z/. W, cum fociis requireerde den Maert. i68g.

59» 'T IS echter niet van noden , dat man ende^ vrouw befonderlijk^ "
verflandig t,ijn j oni houwelijk te konnen aengaen.

40. Want ook eenvoudige perfonen, fchopn niet bequaem zijnde om een
huis-^tnin te regeer en, mogen nochtans wel trouwen, als iy maer tame-
lijk Eaei' finnen machtig zijn ; en in den dagelijkièn handel en in wandel
voor wylê menfchen mogen gaen. (o)

^ 41. Wat het tweede lidt aengaet ; nopens dc geene , onder wiens
nxacht de jonge lieden ftaen, dient gewceten dat de toeflemminge van een
leader in een hoitwelijkjijner kinderen, dic hy noch in zijn macht heeft,
nootfa:kelijk is.

' ^ 45. Mtis

Ck) pr, Inft,Q^tb, 0od, Tnufin. (i) ^uth. fed hodie. C. de I^epid, no\. la. C. 6.
("«5) l.Üi.f.derit.nupt.Li4.C.denupt.cdp.i^„^i§,x,defpenfiL A134·
fr.ff.de O, S4nd.de lik ijit.def,

/

I. Boek, V. Kapittel. .

' 42. Mits ook fiilfwijgende toe^emminge mag beflaen, als de vadcr
het houwelijk weet en ziet aengaen , fonder zich daer tegen te ftel-
ien. fp) en wort geprefitmeert, dat hy het geweten heeft, ivavnecr de ge-
boden nae gewoonlijke manier , over de ker,^ z,ijn gegaen , finder datje by
de vader ζ,ιρι gejptert, gelijk Sande ten aenzien van de moeder fchrijPt (q)
cn by den Hove ten aenzien van -een momber is geweien, voor Kars-
tijdt i68o. tujfchm (tAnne Tjerx in i^ualiteit requrnt. contra ^Anne Bit-
ii/es recjuireerde, de Requirant eyfchte reekening van fijn vrouwen goedtj
de Curator weygert fulx, om reden dat hy de vrouw tegens fijn wil en
dank hadde getrouw t, de jongman bewees de proklamaticn Ibnder fpierin-
ge te zijn gelchiedt, de Curator woonde in het by-gelegene Dorp, hebben-
de onder de geboden, ten huife van de bruidt geweeit, en met de Paftoor
over 't houwelijk gelproken. anders indien de Curator verre van der handt
ware geweefl , of andere reden ter cotitrarie haddegehadt, waer door hy
het niet mochte hebben geweten , [oude wel anders konnen hebben genomen
worden.

Indien ook naderhandt de vader fijn toeftemminge tot het hou-
welijk koomt te geven , loo wordt het houweUjk niet alleenlijk, van
de tijdt der goedkeuringe af, maerook^van aenheginne^ voorwettelijk^ge^
houden, fulx dat ook de kinderen wettelijk zijn, felfs die voor dego^ed-
kenntnge zjjn geboren, en hier van zijn verfcheidene exempelen, daer on-
trent in het minffce niet getwijvelt word (q) de reeden is, omdat de goed-
kenninge defe kracht nae recht heeft', in alle dingen, die door toefiemminge ha-
re vülmaektheit krijgen, dat Jy de felve deugt heeft en geeft, die voorgaende
bevel kan hebben , en geven, (r)

44. De moeder heeft in alles het felve recht niet, echter wordt het
daer voor gehouden, dat een vader-lofè dochter, onder^ jaren, βη·
der toeβemmmge van haer moeder niet vermag te trouwen, (f)

4f. En dit alles heeft ook plaets in de ^ι'edHwen, die onder de if ja-
ren zijn. (f)

46. De ordonnantie van Fricflandt ('u) ftelt noch een beibndere ftraf-
fe op fodanige houwelijkenj want het verbiedt een joni^man die onder de
2.5" jaren is, en een dochter minder als 2.0, die fodanigen hopiwelijk. heeft aen-
gegaen, y ets te genieten van β]η Egade by uitterftc wille, by giften, ,by
overdrachtc, of by eenige andere manieren. '

47. Welke ftraffe door de ratihabitie, dat is, volgende coniènt, nae

Ε de

{ψ) l. 5. c. deKupt. (^) TraleFlhn ad lit. Jnfl. de Nupt. n. io.&adtif. ff.
Λε rit. Kupt. (r) /, ï. Quod μιβι l. 60. d. ί. /. ult. c. ad Sc. Macedon»
( O Sand. 2,1.2. (t) d. iit: i, def. (:,; tit, I. art, 6*

34 l-L'^^defifiaegfè 'R^chtsgeleertheyt,

,de by-fiapinge vcrkrèegen van ouders voogden of van de Juftitie niet op-
houdt, maer eveilvirel pl-aets heeft, uit kntcht van de ielve wet. Cx?)

48. Welke niet tegenftaende, hét houwehjk nochtans van iichfelfs,
cok van geener weerden is j invoegen de vader, indien hy fijn recht ge-
^bruiken wil, β/η dochter wel vermag van de man af te halen, fchoon daer
recde kinderen mochten gebooren z..jn, fonder haer oic wederom by de man
te laetenals hy niet wil. (y)

Ook ielfs een dochter, die over de 20 en onder de 'Zfjarenjs,eneett
ζ,οοη over de 25 jaren, wejende in β]η vaders macht, alhoewel vry zijndp
van de flraffe, by de frieiche wetten als voren uitgedrukt, kpnnen noch·^
tans buiten haer onderen wÜle niet trouwen j eVen ioo weinig als die be-
needen dat getal van jaren zijn, ingevalle de ouderen haer reclu willen
gebruiken,

50. Sande (2} leeit, dat een dochter over jaren oudt tot haer keur,^
οοΐξ^ tegen dank, ^^^^^ vader kan trouwen , dien ly ook foude konnen
dwingen, om haer houwelijx goedt te geven. Ende hy verhaelt, dat het
Hof ieecker proces , waer in fuik een dochter wierde aengelprookea
op trouw, buiten kenniffe van haer vader aengegaen , op bewijs ge-
wcefen heeft, daer mede te kennen gevende, dat, als hy de belofte
bewees, het gebrek van vaders confent hem niet konde keeren, doch
hy te kort fchietende in het bewijs der belofte, foo was hy afgeweeièn.

51. Maer hoe onveilig het is, mttnterlocutienO^htw'i]%i deeindelijc-
ke meininge der Rechters af te neemen, is kennelijk aen allen die over
rechtfaken gaen. en dat het gevcelen van Sande met de rechten ftrijdig
is. bhilct genoegiaem uit het gene hy ièlf voortbrengt. >

52. Volgens de oiide wetten, verhaelt hy, dat kinderen fonder on-
derfcheidt van ^ren, haer ouderen conlènt moeften hebben; de nieu-
we wet, Nv^aer uit hy fijn gevoelen bewijft en die hy verhaelt luidt al-
dus , foo %uanneer een dochter is gekomen over de 25 jaren en d' ouders ver-
zjtimt hebben haer uit te h ijlken, indien β Tlaer door haar heeft te buiten ge-
gaen in hoerdom of indien β haer buiten kenniffe der ouderen aen een man,
dat maer geen faef is, gekoppelt heeft, fulx Jal haer tot geen ondankbaerheit
noc^ oprfael'i^ van ontervinge toegereekent worden , alfoogeacht won , dat β
niet foo z^eer door hare , als door haer ouderen jchult tot mifval is ge-
bracht. (a) ί

Hier uk volgt , dat een dochter door haer ouderen verzuimt,
tot over de 25 jaren, haer dan verloopendeofte verhijlkende, defwee-

gen

(^) ari.6.Voorf. (y) SandJib. 2.deCifAii. (O

i boekiju.dtf,^, (O KeV, li^.c^M. f H. ' t

I. Boek, V. Kapittel

j^n niet kan onterft worden; iy wort van deie ilraffe bevrijdt, niaer
^t houwelijk wort gèenzins beveiligt.

54. Men zegt hier tegen; de wet ilelt deie conditie indien fy haer ver-
hijlktf foo kan iy 't dan met toelatinge der wet doen. Antwoord, geen-
zins, want de wet zegt, indien fy hae/ verloopt in onkiiisheit ·, volgt daer
uit 5 dat fy met wille der wet fulx mach doen f

55·. Soo blijft defen aengaende het oude recht in weefen. evenwel
is dit waer, dat een dochter over de 25-jaren lichtelijkcr haer vaders
verzuim, door den Rechter foude konnen verbeteren j nademael ou-
ders gehouden zijn, ook des noodt konnen gedwongen worden om ha-
re kinderen uit te hijlken. (b)

ς6. Die onder voormombers zijn, mogen volgens het Friefche recht,
(c) niet trouv/en, fonder toeilemmingc van hare mombers, of voog-
den ; by gelijke ilraiFe van niets te mogen genieten d' een van d' an-
dere , by eenigerhande gifte, onder levende of ilervende, wel te weten
als de jongmans zijn onder de 25 jaren, en de dochters onder de ao,
-welke bepalinge niet wordende gevonden in bet lo artijkel van de voori^
eerile titel, moet daer by worden gedaen uit het z.evende voor<raende ar-
tijkel. (d)

' f/. Daer te boven wordt noch verilaen, dat het houwelijk felfs van
geender weerden is by Sande, (e) en worJt foo gepracliiêert, hoewel
daer tegens, met reeden , wel yets foude konnen gezegt worden.

58. Want de ordonanntie ilelt niet, als deie ilrafFè, dat fodanige echte-
lieden eikanderen mets fnllen mogen maken ofte begiftigen onder levende of by
verfierf, welke ilraffe, te gelijk met het beilaen van 't houwelijk^ wel
gebruik kan hebben; ende wanneer dat foo te zamen kan gefchieden,
ibo wort de a£te by de wet verboden door de ilraffe niet vernietigt,
^elijk^ Sande felf leert, (f) zeggende daer te boven, dat een geval by d: or-
donnantie met gereguleert blijft gelijk^ het is nae Keifers recht. ISfu is Keiiers
recht , dat een houwelijk door een Curator niet kan belet worden;
d'ordonnantie zegt anders, onder een ilr-affe, die wel beilaen kan nef-
fcns het houwelijk; wat reeden is 'er dan, -waerom men buiten dieflrajfe
noch de nulliteit fal fiellen, daer dordonnantie van fii^ijgt l elders wort de
««//tó uitgedrukt, daerfe de ordonnantie hebben wil (g) hiergeeftic
noch d'ordonnantie noch Keifers wet. Aéaergelijk^ez.egt is, depraü;ijke
'Wtl anders.

Ε 2, 59« Zoons

. C-O^· Mupt. Onh.i.ïo. (J) SanlU, ^.tif. i. def. 7. (^) lib.

tit, 1 def. 6. (1) in Jij ft ζ bosk ι. tth i. defin. ^ def. in 't laefi, (g) z'nt het

lè HeedcÏifdaegfe cht sgeleer tl· eyt,

59. Zoons dié niet in vaders macht zijn behoeven der felver conièn^-,
niet, als zoons, macr alleen als minderjiHrige j moeders confent zijn de
zoons niet aen gebonden, maer wel dochters onder de 25·. jaren j ook^
felf de tuednwen moeten vaders confent heb hen. (h)

60. Uit het gcene gezegt is blijkt, dat ouderloofe dochters over de twin-
ttT jaren tot haer helieven mogen trouwen, fonder het confent hunner voogden
van noden te hehhen.

61. In de plaetfen, die in dciên Keiièrs recht gebruiken , valt grootc"
fwangheit, of een minderjarige kan worden gedwongen, om fijn hou-
welijx beloften te vervullen ; want nademael de Wetten zeggen, dat
in houwelijcken Curators coniènt niet van noden is, maer die-van de
minderjarigen alleen , f») foo ichijnt, dat ly ook gehouden zijn die te
vervullen, als haer niet kunnende beroepen op hun voogden. Maer
wederom fchijnt het een gevoelen te zijn onweerdig de deftigheit der
Rüomje wetten , dAt kinderen van 14 ende 12 jaren onwederroepeiijk^deor
helojten van fio groot en helarge fiillen vafigemaekt ende tot vervnllinge van
dien gedwongen worden.

6%. Sulx hec gezondfte gevoelen mogelijk is, dat nae Keiiers recht
minderjarige tegens Curators dank^ konnen htjlken , als Jj willen , maer dat fy
echter tot vervnllinge v-^n hare beloften niet konnen worden gedwongen j by-
ibnderlijk, indien het beloften zijn van toekomende tijt, die noch geen
houwelijk vail-ilèllen, ende die nae de Canonijke rechten om gewich-
tige reeden konnen worden vernietigt , gelijk^reede gez^egt ende noch ge^
SLcgt fal worden.

Soo hebben ook d' Heeren van de Juridifche Faculteit ende ik ge-
adviièert in een proces van Embden aert ons gezonden, tuilchen Sophia.
van EjTen jonge dochter van Lingen ende fohan Rotgers ^ die oudt zijn-
de ontrent 18 jaren ende tot Lingen in de School liggende de dochter
hadde belooft te trouwen , fonder dat eigentlijk bleek , of het met
woorden van toekomende of van tegenwoordige tijt ware gefchiedt;
doch de jaren en de geleegenheit der contrahenten gaf prejumptie, dat
het van toekomende tijt moeite zijn geweeil. Daer byquamdegroote
averfie van de jongman , om de beloften te vervullen en daer op de
verklaringe van de dochter, dat iy fulx ziende, te vreeden was onder
feeckere conditiën hem te quiteren, .....Sept. 1684.

64. Maer alfoo oniè ordonnantiën de tijt van twintig jaren in deièn
voor dochters hebben vaitgeilelt, foo is daer uit af te neemen, dat de
Met haer van dien tijt af h^cfuaem aemjet oin met vol heraedi te trouwen y

ende

' Saad, lib. 1. Asfs 2.3. 0) /. 20. ff, de Ηίψ, /, 8. C. deNupt,

■. V

I. Böek, V. Kapittel. 57.

ende düerom Is niet te twljvelen , . of dochters over de {wint'ff jaren ondt
konnen niet alleen dadelijk^troH^l·'en buiten haer voogdenconfent^ 7n^erlipnnen·
eokjil·orden gedwongen ^ om de gedane beloften te vervullen^ fop het fchijnt.

óf. Een Curator heeft echter foo veel machrs niet, als een Vader,
cn daerom foude nier tegenftaende des Curators bekomene coniènt, het
Hoffom reeden, fulke nouwelijken op klachte van de vrienden, wel
konnen beletten ende verbieden , met ordre, ora de dochter of jongman
foo lange te bewaren onder èen. derde handt , gelijk verftaen is in de fake·
van Ork^ vm Doyem cptm fêcits Impetranten, -contra Pijbo van Doma ende
N. f 'ogeljang Gedaegden , geadfifteert met Doedtte Tnidema.. Ende of
wel hec houwelijk doen ter tijt is by den Hove toegeftacn, fco is echter
de Curator Fogelfang geremoveert van fijn Voogdije, om dat het HojfiF'
verilont, hy behoorde het niet tc hebben tocgeitaen in faveur van fijn
broeder Doma , nae 't getuigenillè ende verhael van de Heer Nauta,
op den lo. Dccemb. 1626.

66. Van gelijcken, by onbillijcke weigeringe van een Curator, hon~
, nen ds vrienden, met de Rechter, of anders ook ^e rechter alleen , wel con-
fent dragen tot een houwelijk; nademael felf een Vader, iboalsgczegt
is, daer toe kan worden gehouden.

67. Het derde vereifchte tot een houwelijk ziet op bloedt-verwantfcha^.

68. Om dit wel te verftaen, ftaet te letten, datmen in bloedt-ver-
Wantfchap aenmerken moet de rijgevi ende trappen,

69. De rij ge is een getal van bloedt-ver wanten , afkomende van
een gemeen Itam hooft.

70. Sy is tweederley, recht uit, ofte fcheens uit gaende, de rechtuit
gaendc is oF klimmende of dalende.

71. De klimmende rijge is , in welke de ouderen e.n voor-ouderen be-
grepen worden, in de dalende Y']]gezi]n kinderen, endena^kintskinderen.

72. De trap van bloedt-νerwantfchap is niet anders als d' ontftente-
niil'e of verfchd van bloedt-vrienden van malkandcretj.

7^. In het tellen der trappen , houdt men defen regel, yder geteelde
per joon mael^ een trap j uitgenomen d'eer/Ie teelder, dte niet ge telt won. (kj

74. Aldus verfcheelt een lunt van fijn vader, een trap \ een kints-
kint van fijn groot-vader , twee trappen ; een achter kmts-kint , drie
trappen, om dat van hem, tot den eerilen teeler drie perfonen zijn.

■ JS·. V^^ii gelijcken , een lliiler en broeder verfcheelen twee trappen^
een oom , en een broeders of fufters kint drie trappen fuilei- en
broeders kinderen vter trappen j achterfuiterlingen Jès trappen , om

dat'er

('0 /, 10. f 9. ff. de^rad. é^afiB.

3Ι Meedenfdaegfe T^chtsgeherthéyt.

dat'cr even foo veel perfonen xijn , · tot den eerilcü tcclér , buiten
hem felfs.

76. Ais by exempel, de beide achteriiiilerlingen β;η twee·^ haer ou-
ders, xijnde volle neven gev^reeit, weder'twee, dat is vier perfonen, en
d'ouders van deiè, die broeder, oF fufters waren, ύ)η fes derfelver
vader ofte moeder, is d'eerilc ftam, die men niet telt als gezegtis.

77. In het Paufelijcke recht, (1) is een andere manier van trap-rellin^
ge die in Frieilandt ook niet onbekent is , wordende gebruikt onder
anderen in de iuftruSfie vm 't Hojf ende waerneeminge van d'Heeren
te excuferen. in faken haer bloedt-vrienden betreffende.

78. In de rechte rijge vericheelt de Paus niet van de Keiiêr ; maef
in de fcheens uitgaende of zijd linie , maekt de Paus onderfcheidt tuf
fchen de gelijke, en ongelijke rijden. De gelijcké noemt hy , daer in de
partijen evenjverre zijn, van d'eerile teeier ; gelijk iüfters ende broe-
ders, hare kinderen ende kints-kinderen onder eikanderen, deongelijc-
ke is , daer in de eene vei'der af is van d'eerfte teeler als de andér,
gelijk oom of moey nevens fufters en broeders kinderen ende foo voort.
. 79. In de gelijeke rijge is dele regel, fio veel trappen als een jder van
de partijen verjcheelt van d^ eerfle teeler, foo veel trappen worden β geree^nü
van ellianderen 'af'te ziijn·, diis, ^fufter en broeder ïchzclm een trapom
dat yder van haer een trap" af is van hun vader, dat de gemeineteeler
is. Haer kinderen icheelen aliöo twee trappen van elkander ,^ endedefer
kinderen, dat is, achter-iiifterlingen drie trappm, om dat yder ibo verre
af is van hun over groot-vader, die de gemeine teeler is.

80. Soo zegt 'sHofs infirHÜie \ dat geen Heer zeggen mach in ia-
ken van fijn vrienden hem in den derden graed beftaende; worden ver-!
ftaen achter-iiifterlingen; 't welkalfoo ftantvaftelijk onderhonden wort.

81. In d'ongelijcke rijge heeft het Paufelijk recht defen regel ; foo
'VSeie trappen als de onderfle der partijen van de teeler af is , fio verre z.ijn
jly van malkanderen af. Soo , ben ik van mijn moeije af twee trappen,

: om dat ik twee trappen verfcheele van mijn groot-vader, die oniè ge-
meine teeler is, daer van ik verft af ben. Mijn zoon is van haer, we-
fende fijn oude moeije, af drie trappen^ om dat hy foo verre ftaet van
fijn jover groot-vader. !

8z. Nae defen regel, ben ik van mijn moey ende haer dochter even
ycel trappen af, te weten van beiden, twee trappen ; waer uit bltjki
dat de reekeniuge van Keifirs recht^ reedelijcker is ^ ais die van de Paufen.

85. .¥oïgc de fi*/ag?rjchnp, ofaengehijlkte vrientfchap j welke beftaet

tH^chen

I. Boek , V. Kapittel.

mflchen .een der beide getroade ^ eh tuffchen des anders bloedt-vrienden, fm)
invoegen de man fsvagerichap heeft, met die van fijn vrouwen bloedt,
cn de vrouwe ingelijx, met de bloedt-verwanten hares mans.

84. Maer des mans, en dss vrouwen bloedt-vrienden 'wederzjjdjs hebben onder
maikanderen geen fii/agerfchap ; veel weiniger is 'er fwagerfchaf tujjchen de
.gcene, die aen verfcheidene perfinm van eengeflachtegetrofit zjjn y oftuflchen
den man , en die acn fijn vrouwen bloedt-vrienden getrout zijn j by
exempel ^ tu.^ch.tn wédei*'zijdts ftijf-ktnderen, die men hier l^alf-fufiers en
broeders noemt, is geen bandt van fwagerichap of aengehijlkte vriendt-
fchap; noch tuflchen de geene die cllc een fuiler hebben getrout, noch
tullchcn een ièijf-moeder, en haer itijf-dochters man; maer alleen als

vooren gezegt is.

85. in het verbodc van houwclijk ten defen aenzien, wart bloedt en
aengehijlkte vriendtfchap even eens gereekent , om dat doór de bandt des
hoLiwelijx man en wijf een geworden zijn. («)

86. Te weten , in de reciite rijge, is het houwelijk verboden in't
otieindehjk, (O) op welken zin eenige fpcelen, zeggende, indten Adam
'Wederom levendig wierde, hy geen vroHwe fotide konnen vinden j om dar
ly alle van hem in de neder-dallende lijge fouden zijn.

87. In de fchecns-uitgaende linie , zijn verboden de tweede en de
derde trap altoos ; te weten , tuflchen fuilers en broeders , heel, en
half, en haer nae-gelatene weduwen en weduwenaers 5 ook tuilcheii
oomen en moeijen , en haer broeders kinderen , (p) en 'vvorden fulke
houwelijckeh, fchoon al lange beftaen hebbende , nietig verklaert en
de heden gefcheiden ; gdijic by den Hove geWefen is onder anderen
den 10. Septemb. ï6g6. tegen een die fijn overieedene huisvrouwen
half-iufters-dochter hadde getrout, met banniiTement daer nevens.

88. De vierde trap en vordere zijn geoorloft, als ίπβώεη fufiers, en
broeders kinderen , hoewel veele volkeren V anders neemen, achter-fufterlin-
gen, en foo voQrts.. (q)

89. Maer als d'eene van het paituir onmiddeUjk^ naefl is aen het ge-
meine fiam-hooft, ibo is het houwelijk-ODgeooi-loft ; By exempel, nie-
mant mach fijn broeders kints-kitit trouwen , noch ook het kint daer
aen, en verder, om dat het gemeine ilam-hooft fijn vader is, enalfoo
hem naeft; wiint fodanige worden in de rechten gezegt, in plaetfevan
vader cn moeder te fiaen. (^r) ^o. Deie

Ηeede?ifdaegfe I^chtsgeleeftheyt,

90. Deiè verbicdingen van't R-Oomiè recht komen [eer-wel over een met
bet GoddeUjcke den jooden ceitijts voorgeichrevcn , lbo dat hem met
recht Calvinm (f) daer over verwondert ; ends bhjkt hier uit genóeg-
facm, dut defe verbooden fteunen op het natuirhjk recht den menfchen
aengebooren ; weshalven ook Godt de Heere verklaert daeromme de
Cananiten, die geen uitgedrukte Goddehjcke wet daer van hadden, tc
hebben uitgeroeit. (t)

91. De Paüfen gaen noch verder ende ilrecken het vcrbodt van
trouwen uit tot de vierde graedt nae haer reeckeninge , dat is, de achilc
van Keilers reeckeninge (u) foo dat de negende eerfi hy haer geoorloft
invoegen achter-fuilerhngs kinderen noch verboden worden te trou-
wen i 't welk by haer oogenfchijnlijk is ingevoert , om geit te maken
van de difpenfatten, ofte toelatingen die verzocht moeten worden , en
die βι ook^in de graden by Gsdt verboden met fchroomen te geven ^ E^^ij^ fy
tuifchen oomen ende broeders of fuilers kinderen dikwils doen , en
andere meer.

92. Somtijts verbiedt ook d' eerhaerheit te trouwen , daer noch bloedt
noch aengehijlkte vriendtfchap is ; foo is't verboden te trouvi^en lijn aen-
genomen dochter, en bare kinderen of kints-kinderen, ook z-ijn aenge-
nomene iulters, foo lange d' aenneminge duirt, en fy niet weder uit-
cezet is , (wj van gelijcken is 't verboden lijn ftijf-zoons weduwe, en
Itijf-vaders tweede weduwe , om dat tuj]ch;n die perfonen gelijlzheit is van
vader en moederlijk^ aenzjen. ( x)

9^. Anderzins m.aekt de'vermenginge van namen geen houwelijcken
ongeoorlofti twee broeders mogen trouwen, moeder en dochter; jae
ik mach de moeder van mijn vaders huisvrouwe wel nemen , fchoon
mijn vader my alfdan tot zone wort , en ik hem als tot vader , Cy)
alhoewel fidanig trouwen rftogelijk^ beter gelaten wort, om ergernt-jfe te mijden.

94. Het is u ook nae gemein recht verboden, een dochter te trou-
wen , wiens voormomber gy bent of geweeil zijt , als nae gedane
reeckeninge ten overfiaen van den rechter'moogt gy dc minderjarige
dochter niet geven aen u zoon, of aen u kints-khit. (z)

95Τ. Maer een jongman mag wel trouwen de dochter van fijn voor-
momber (si) om dat hy ^ niet onder fijn vronwcn^ wacht zJjnde , dejwegen
niet belemmert is, om fijn voormomber ter reeckeninge te houden , het welkc

de

(f) ορΊ i8, CapiaelVdn LtVitkus. (t) LcVtt. 18. VooriT ende to. (") C<ip.
m- X. ieconfangtiin. 2. 7nft, de Nupt. I J^- ff. de mt. Kupt.

fv) Sahd. d, Ub. i. tit. I. def, 9. (t) 1.59. (^feqq. ff. de I^t. Nupt. (ή /. óf.

«/λ eod.

s·.· I.^ Boek; VI. Kapittel.

de reedeii van vcrbodt is ,' ten aenzien van, dc'dochter j defwqgen
kan ook geen man na Keiiers rechten voogd over iïjn vrouwe zijn,
gelijk wy beneeden fullen zien.

96. Edoch alfoo hcedenidaegs de mannen by ons , altoos voogden
-over haer yrouwen zi n en het bevvint van hare goederen hebben, foo
fchijnt daer uit te volgen, dat ook dc reeden van dit vcrbodt en by ge-
volge het verbodt felve , niet meer kan gelden , gefchiedende liiike
houwelijcken dikwils , ibnder dat om defe reeden , .oyt een houwelijk
is vernietigt ofte belet onics wétens, , Getuigende ook andere fchrij-
vers, dat het niet meer in praótijke-iSi, het welk is ook het gevoelen van
HerbAj , (a) hoewel niet weete ,,,dat er by^. 't Hoff van geoordeelc
foude zijn. Nama heeft-w'el een dccifie van Λ HoiF,· dat het hou-
welijk met een Curators broeder en deilelfs pupille van 16; jaren , is
voor gocdt gekeurc by den Hove den.io. December '1656. Edoch
^at was buiten alle bedenken. ' ' „ -

fjorrjiiüj ·:■ ':"'7i: ;· o-'j] i'-job} .?) .

. r: /f ij..; ,■.

Vl. K^PITTEI.^

Hoe. het Houf^ettik gefcheideè mrt,

, 1

jCl'

Oorfaken ^an echt-fcheidinge , doodt ende quaedtaerdige ^erlatinge \ hoedmige defe
Verfiaen "^on. Beloften Van toekomende hou'^elyk hoe Vernietigt komen. "Vforden,
Schetdinge van bedt enjafel y ende oorfaken desCelff. ' '

Η'- ■ ' y'-i- ' , ii ' 'Γ,!! [:;,V /irr,- ? · r:'"^

Et houwelijk wort.gefcheiden,door Öe Doodt'oxy ^ooxiEcht-
fcheidmge. · ; , |

. 1. Deiè laetile mag nac Chriftelijke ordre niet gefchieden,
als om tweedei^ey ,oorfaken, weUce .üjfti,?^^^^^ ejuaet-a^rdigc

Echt-breuk wort hier verilaen, niet alleen wanneer een SLetrou-

1 ' j · c? '

de vrouw met een ander manjte doen heeft \ Q7naer^ook^als ee?i getroude
. man.y by een vrouws-perfoon, die'vry is ^ gelegen heeft. -a

^ 4. ^Quaet-aerdige verlatinge wort genoemt , wanneer^ d' eene fig van
d.andere affcheidt, met die mdninge ^ van noit wederom hj'hem of haer te
fwillen .komen.

{V tier. ψιοίΛ. Cap. 13. V. ίί ,ς;;': .η

t»

^ji hieeden^daeg^e J^chtsgeleertheyt.

Irt beide gevklleti ilaet het den geenen dien ongelijk gelciiiedt, vry Ι
om elders wederom te trouwen, (a) mits de fake r^chtelyk^aijndegebleet
ken j en ook d' overipeelder, nae vijf jaren wachtens, mach wederom
■trouwen, (b) >

6jOg onmacht vati-de man j of diergelijk gebrek in de vrouw, waer
Van''hier boven is gerept , wort niet gebracht tot de echt-fcbeidinge i

• maer is' een bewijs , dat het houweiijk^ van aenhegin nietig en van geener
"waerden is geweefl. ^

• 7. Indien'een vrouw, qualijk bericht van haer mans overlijden, en
hfettrdut 'ïijridë (fe' man -daerop 'wederom t' huis quam, lbo Ibude dc
tweede moeten wijken, iindién Uewd-eerfle tufie^de ^Wóuwe w^der te nemen

S. -Maet in'gevalle ^ de' vrouwe 'iulk bericht''van haer mans doodt
hadde ontvangen , 't welk^ jy nae 'rechte Jonde mogengelooven, en de man,
evenwel wèderoiïi vöór 't licht quató^, foo [oude hy fig moeten gerUfi
hadden. ..'>>;«'. ..mj , ^ .

9. Edoch, ibo wanneer tuilchen partijen niet als beloftengeichiedt
2,ijn, ibo mogen iy ook gefcheiden worden , om reden van hoererije^
die voor het echte begaen i^, welke ooriake een gcruimen lijdt, nae ver-
vullinge van't houwelijk door by-wooninge niet voor vol wort aen-
genomen. Maer wel noch mogelijk op de verfche daedt van de vervul-
iinge d« hou^^yx,

10, En ]s ioo by my voor eenige jaren geadvileert aen j. A. tot
Franeker, wiens vrouw, om de ag. weeken, was in de kraem beval-
len , van een voldragen kindt , ibnder dat hy iè te vooren hadde be-

' kent i te weten , dat hy het kindt wel niet behoéfde aen te nemen ^
maer echter dat hy van ^e vróuwè 'niet ióudekonrien'worden ontÜa-
gen \ gelijk wel fijne vrienden, maer hy echter niet begeerden.

i -Eindelijk dé beloften van toekomenden tijdt öf op voorwaerde gc-
fchiedt, konnen ook voor de uitkomile van den beilemdcn tijdt, ofte voor-
ί waerdén ,' door ondédinge over-eenkpmile van beiden wederom wor-
den ingetfocken -mach'^ dit-wel gemerkt worden om dat haer veelê
dat foo niet konnen voorbeelden als feecker recht zwijnde , hoewel^ het fo·
''danig jiini-c ffiSKtev :n]d. ·ίΐ';·ν7 -

' 'i > Konnen ^oók fodatiige töékomettdé^ beloften vernietigt'wbrdet>
om andere reeden ·, al-έ οχχϊ v^randeringe van Godtfdienfi , Spaenfche poc^
ken, óf diergelijke aenhangende fiekten , overkomendh blindtheity verliei

γ (8) Ord. 2.1Γ. 4, (l») Κο-^ΰ. 2a. c. ιξ. ^ 18. ' (^) jiuth, hodte C^ de'R^ judk;
η 7 C. I ï. (J) Dmron, iz^, n. p^id, IViJJpmb, ad tif,^. de Sionf^ab,g,
Qap. z,x deSponfai. " ' ' · ·■

•-j iiëf:.'-.—"tlfr·

ί. Boek, νί. Kapittel, 43

mn MHS öf lippen ^ langdMirig dfwefin, oheèrbaerhéit^- iremvdüoshek , en
diergelijke ooriaken. (F) t.'! . ι .or i .. r. w.u α. u

13. Daér is ook een ander echt-fëhèidinge, welke gerobiedtVan^fflfi
*n Tafel, Ibnder den bandt des bóuwelijx te brecken; waer van d'oor^
faek is onverCoenelijke tweedracht ti.flclien de echte Iteüen 5 het fy door
ónmanierlijkheit'· een / ofte vallei tóde , des met itégcnftaende is
bet ampt cler Ovéi4gheit- oip' cfe -fehuidige , ttaeikenttiiie van iaken j
wel eernitelp tc iïrifFen^-^'ertitèt'biilikbeit te èTengen-^'-her fyimet

geldt^breukert, gevangenfchap, óf andersv^r/'- ^ ^ ' ■

14. Dies men'töt icheidinge van-bedt en tafel·, niet' moet komen,
als" wanneer eene der contrahenten , Qdiafegt-bëm onmogelijk té zijn by
deiandetëteiwoónenv -en jitilx iii aliöö

meriieljjkë'lchuMt be^öndetv^ wbr^^^ θλ' -ι-ί :

15'. Ook foude de rechter uit fijn plicht, bevindende de'fchult bei-
derzijds te fijn ongeneellijk , de fcheidinge wel konnen infchicken,
evenwel is by den Hove geweigert , het verfoek van twee echte lie-
den, die verklaerden niet.b^^nialkanderen te konnen leven, en daer-
om gefcbeiden wilden zyi"^ » óp hei van Tiiike Belkes , en <iAefks
Folkerts , den i. July 1680. want iulks iimaekte nae vrywillige echt-
icheidinge , die ongeoorlpft is. .. konde ook daer in by ilecht rekeil
niet worden gcdaeii , maer moefte volkomen kennille van faken
voorgaen.

. 46. ^Wacrit aindeFzif^s de onveVfoenelijke haet ejidetwêedi-aeht kenne-
lijk zijnde fonder ikfope v^n^r^menHe^·^ mdp partijen nae lange moeite
cnde proces zijnde overeen-gekomen , om te fcheiden van bedt cnde
tafel, matfgaders ;van goederen ,·■ is ibdanig ackoort by 't HofF wel voor
goedt ae.ngezien^éii^dé oyq\d.e rolle gepublic^^

IJ*.. Anderzins lan'echi-ic^cjdi^ van bedt'eü t&l'i"v^l-min ten
aanzien, van de baiidi^l^es 'Kouwêlijï^s op verioekVvan·pa'it^^^^ fmetge·
fchteden V iélF macii' ii'een het den anderen niet geven op iijn eedt,
gelijk^eiders fal worden geleert , ende by den Hove mijns wétens wel is
geweigert; want fqlji alleen geoorloit is in ial^en die van de vrije wille
der lieden afhangpn.; z ; φ'-, '',.

-.18. Is echter toegéilaen het verfoècjvan'^cén vrouw , ^én'mati' öp
trou aenfpreekende , diè' zich buiteWjands hadde bêgeevcn endé by
contumacie moefte gedoemt wordei^ ; iy veriocbt , dat fy haer bewijs
niet hebbpide ingebracht , mochte verklaert worden niet ontfangbaer;
^foo fy' toch met fentencie de man niet machtig^kondé' worden , en-

Fi de

O y. Λ tit, de Spongat. d. jur^t #κ 14.

44· Héedenfdaegfe J{ecJjtsgeIeertheyt,

de fy ook gcnoegiaenif aen qiiaet-aei'dige verlatinge fcliiildig was ^ ■ op'^
■ requeii van Lolkjm Harkes den 28. Aprilis" 1680. ƒ::> ·,■ :■; -; L·

19. Een man beÏioeft ook fijn'vroiiwj, die buiten Rechterskenniflè
van hem gelopen is, geen onderhoudt te geven, gehjk het vcritant van
den Hove'geweeit is in de fake^yanjA. L. G. en fijn huifvrouwej
die van heni fijndei vertropken^ en .moptendp kramen by rekeft ver-
fochte j! dat'.dciman biter^een hon<krt m^^ moe4

£en.uitreikei\irpartijeiii «vcrftaen; fijndeiis,^e^vrpu;^e|gezegt, datiy wel
foude doen , cn keerén weder in tot. den man. , r en hy^mede van ,fijn-
phcht vermaent, ibndér Op haerirekeil te ^iponeren, den aö.Maert 1680.

10. De reukelooiè ech^ièheiidinge^jderdoor haer ^er-
meinde:1ierkenftucjitiWortfiii5[iie;eeri:^^ gQi^i^ ^ i^iWiMj
, met de breüke van hondert goudeniFrieiG|ie,riji|erf,, yp
maèl gehjcké véel/n^vetis,eeuwig..'■ -'i

^ C ■ ' . - ;· · r-n . ... · F

V , .· -■·.·- .. · · , / . , '

■ _ " '■·.· .i - c Λ;:':-''·■ V νπ Ci 'Λ, γ; >

Van het tweede . - κ . -i :

• ^ - ...../

"" T^Veede hoWicilyk geödrloft. Straffèii echter daèv\an hy de'^eft^nien^xfordech Van
de tioorlimdereij^gefieiti di( opgmoemt^éttde Yerklaert lleorden*

' ' ' .κ .- ' ' '

i. H^J Y verilerven ilaet het den langft-Ievenden vry wederom te
trouwen, gefchiede fe meermalen, hoewei de oude Chri-
ilcnéCniet loffehjk van de Hb^aeidefjoiiwelijc^^^
hebbende''onder andere 'TmW//^»«/' twêe geheeld bo^^^ dacr tegen

geichreyeii;,

2. Des moet een weduwe ten ininften negen,.maenden wachten,
voor 'ai eer iy haer wederomme ten houwelijcke mach begeven , by
fodanigc ftrafFe,, als de Rechter nae vereifch van laken ial bevinden, (a)
jg. Naè.Keifers recht wort Üeiè miflaedt hoog genomen, de vrouw
woit eerloos , fy mag haer man niet meer malcen by uiterite wille
of ten houwelijk geven als een derdepart van haer gocdt; ly tna^ felf
geenerhande^begiftingen by. Teftamentontfangen, noch ook cryeniiTcn

(^O Ιαεβ.^ . -C) ΟΓίΤ^ι,-χ» IJ. · j ,, . , ^

. ' V

' I. Boek , 'Vil. Kapittel.^

van bloets wegen, verder als in de'dardegraedt, iy verlieO; al wat iy van hacr^
eerfieiw-m heett genooten, ('b) macr ahoo d' Ordonnantie de ibraffc maekt,
arbitrair, nae goedtvinden des- Rechters, dat gemeinelijk op een geldt-'
boete uitkoomc, [qo volgt, dat de mindere firdjfen heedeusdaegs hy om geen.
plaets hebben.

4. .Den mannen, is geen' ièekerq tijt geftelt; maer de ordonnatitie

5Z,egtί/ίΖί zy eerbaerheit plaetfi [kUen ge,ven y-en behoorlijken tijd afhouden. (cX

^ ,5;. Welkejijdt,van'eerbaerheit fehijnt gelaten te worden aenhet^^^-
^i/eeten van yder eerlijk^ man, fonder d^at dientenefiens de officier eeni-
ge ftrafFc kan opleggen, ten ivare z^eer hatelijke omfiandigheden tezamen
mochtey,komen; en mogelijk foude dc tjjdt van fes weecken, wel voor het
nninfte, dat dé eerbacrhqit'toelact , ,i%menge^^^ ν

6. Alhoewel, de ^tweede hpuwcli]di!en/yolkomen.,vry zijn, "ibö'heb-
ben nochtans de rechten tot voordeel van de kinderen des eerften bedts,
9m;dat die dikwils verfchoverl·-worden^ eenige voor-rechten vaft geftelt,
die gemeinelijk/r^/m desjweeden ^t'iiw/róyx genaemt worden, hoewel
't eigentlijk geen ftraiFen zijn. - · ' ^ ^ , , ^

. 7, Waer'van'hct ecrfke is dat een vrouw treedende in haer tweede hou-
iveltjk^y verliefi d^eigendom van alles, wat fy van haereerfieman, ineénigev.
manieren, of by erifeniile harer voorkinderen, voor foo veel haei' va-
deren goedt aengaet, genooten /ji-^i, blyνendeby haeralleen/?<?ί vrucht-

gebrHik^^ ié) ■ · ; . . V

8. Het welke, by dc meefte Rechts^geleerden, Ookalibowortver-»
ftaen ten aenzicn van de'mannen , die in de wet .xwè't ^noemt wor-
den , ende gemeinelijk onder benaminge van Trouwen niet verilaen wor·*
den,. Is echter by den Hove in dier voegen geweeièn. (ej ^ ^

9. Ingevalle nochtans alle voor-ldnderen fterven, foo komt de ver-
loorene dgendom van iêlf weder op den vader , ófte moeder, fander,
dat de kinderen haer dat goedt konnep ontmaken. (^) '" .

10. Het tweede voordeel der voorkinderen is, dat een man ofte vrom^
ten tweedemael hijtkende, niet meer aen fjn tegenwoordig echt-genoot kan ma-
ken , als hy op het minfie nae laet aen een van ^jn voor-kinderen , worden-
de het gene meer is gemaekt, de gemeld^ voor-kinderen toegevoegt.
(%) Idntskinderen in defen wordende gera^kerit, als repreiènterendé te
zamen hun vader, (hj

11. 'T welk ook plaets heeft in maten en voegen, ίοο wanneer de

F 3 tweede

l· !'&%.€Jefecund.mpt, C^) Ord.art.-^oorj: (^) ^XJefecund.Kupr,
g) Sande lib. i. tit, 5. def. a. (Q tf. /, 15. «y d. til. 3. def. i. (e) 5. /,hac ed.m
^^f^ Q.defecund.üupt, (.^) Sand.djit.'^. όεβζ.

ïieedenfdaêgfè Ι^ίί^ίφέ^ηΙφ,

tweede man ofte vrouw hetvmcht-gébruï^ vati dlegöêderenWórttc^i
gemaekt; want dan moet hét vrüchtgebruik géwardeert wói-den ^ hóö
véel 't Ibude konnen gelden, nae de jeugt en·ftaturevandeftlegataris<
en als een van de kinderen loo veel met beuren mag, moet het vrucht-f
gebruiks-legaet vermindert worden, (i)

12. Dacr is twijvel, of defe Wét ook wel plaets heéft.wanrteér de tweede
echtgenoot den vader of moeder van de kinderen'mede gebeneficieert
heeft by recipróok Teftament, en is verftaen, dat de wet ook indien
gevalle plaets heeft, (k) <

ig. Het is nogtans niet verboden, de kinderen van hétlaetftebedt;
meer te maken, als die van het eerfte; irtits dat het niet gefchicïdej om
de wet te verydelen, als wannéér yeniant dus zeidej ii^w^i^ mijn man
dftiferit rijxdaelders, 'en fio dat meer het/ónden mochte wérden', als èeAvan mijn
voorkinderen beuren mag^ foo make ikdién overfchot ^ Aen die kinderen ^ die ik^
i>ymm tegenwoordige man hehhei Dit mag niet geichieden naé rédeil van
recht, gelijk den Heer van da Sande hoewel overftemt, te rechte ver*
dedigt. (1; , ' ^^

^ 14. Tèn derden verheft een vrouw, die haer tweeJé echt begaet, dc
voogdije over hare kinderen, 't welk^mgtans in den man, by diergei
,iyk^geval geen flactfe heeft, ('} - " i

ijr. Reeden van onderfcheidt is, om dat eeh vrouw is in dé machÊ
van de fiijf-vader harer kinderen , in tegendeel de vader is niet in dc
Xazchi vm dc^^fmoeder fjner kinderen. ' ' : ι|: :-· . ,

ι6. Ten vierdeh verheft de vrouw met haer tweede'höuwelijk dé
trap van Eere, ende waerdighelt ,· die zy by haer eerfte man hadde ^
cn wordt gereeckent ten aenzien van het tegenwoordige houwelijk-.(o)

(i) Sand lih 2. th def. 4. ( ; Sand.d Hef.^ , (1) in fijn ^ boek tit.^,
def.6. ("') l,·^. C.Quand muUTut. ojf.ér-Juth. jetj. (")c. i/eion.
matern. /, 5. in pr, C. de fecnnd, Kupt» (^) Hoy. 12. c. 3 <i.'

I ,

' .! -

VIII. Kap-

^ Ί

I ' . ^

I. Boek, VΠΙ. Kapittel, 47

VUL Kapitteu

Van eemge hotippslijx aenhangfels.

f^ati tfoupennmgen j Bruids-gayen ^ Hoti'^elijx giften, "^edw^es begiftmgentnhoté^

y^elijx yoor'ifaerden; beneffens yders Verklaringe en recht»

DAer zijn vericheidene aenhangièls van het houwelijk, die elk hun
beionder recht hebben , als i Troupenningen , ζ Bmids-gaven,
HoHweUjic giften en JS^HoHwelijx voorwaerden, ,ί; ·

Ζ, Wat 4' eerfte aengaet, het is .een gebmik onder de gemcine man,
dat de Bruidegom aen de Bruidt een iri^Af-M^/jiww/^ geeft (a) als een pandt
ends waerteeken, dat het hmweUjli^gefloten is.

Deièlve moeiten volgens gemein recht, weder by voltreckendes
houweliix den man toekeeren; ma^r in Frieflandt is de gewoonte, dat
defdve blijven in eigendom by de hr^idt voor altoos. ' 2

4. Bruidts-gaven zijn verferingen, by den Bmidegomgedaen aen de Bruidty
belraende in geit, in juweelen, of yets anders tot haer voordeel, (bj

5. Sulke vcreeringen worden ook des Bruidts eigen,, eeuwiglijk en-
de erffelijk. (c)

6. Wel ,te ^wcten, indien niet alleenlijk het houwelijk volbracht, maer
eok^ onderholden werde, fulx, indien door.fchult van de vrouwe , het
houwelijk ontijdig afgebróoken werde, de fchenkagie wederom fifide kan-
nen te niete gedaen wordèn; gelijk verftaen is, nopens een Bruidts-gavc
die fgeeifcht wierde van de erfgenamen eener vrouwe, die haer felf mdc
eerite bruiloftsdagen hoewel na 't byflapenj om ?t leven gebracht had-
de, (d) uit een weerzin tegen den mali. 't welk mede verllaen iöudc
konnen worden , 3 van een vrou\ye , die hartneckiglijk hadde gewéi-
gert, de trouwe lichamelijk te voltrecken.

7. Het felve is van geli)ken te verftaen, by aldien de bruidt eenigc
vereering aen den bruidegom quam te doen.

- 8. Edoch van- anderen aert zijn dc houwêijxgiften (e) welke deii
- ^ , man,

π ^rtha Sponfalitia,, (^) Sponfalitk , Sand,

Heedenfdaegfe ^chtsgeUertheyf,

man, het ij voor, of nae voltrocken echte worden gegeven , tot oh-
derflant van de lafi des houwelijx: want de voorgaende zijn niet als profij-
tehjke, dog defe worden verftaen Uflige giften teüjn, welk onderfcheit
lijn gebruik elders iïil hebben.

9. Defe zijn, of nootiakelijk of vrywillig.

10. Een nootiakelijke houwelijx gifte is, die eci:^ vader doetaenfijn
dochters, die fclve geen goet en hebben.

11. Sy wordt daerom nootfakelijk genoemt, om dat een ν Ader verplicht
ff, en des noodts daer toe gehouden kan worden, üm fijn dochter .uit te
^ifw«,ende met behoorlijke houwelijx gifte fijn vermogen te verzien.' {e)

12. Want het gemeine beft daer aen ten hoogilen geleegen is, i/^r
huijgeunnen mogen voort gezjet worden, (f)

ig. Vry willige houwelijx gifte is, die een moeder of andere ver-
wanten , ook wel vreemde, uit geneegentheit geven aen den man.

14. Somtijds kian ©ok em moeder werden genootfaekt om haer dochter f'e
moeten miz^etten, indien de vader onbegoedigt en ly rijk is, of van een
dolende feéfce bevonden wordt (g)

15-. Een vrouwe kan ook felf haer goedt of geheel of eea deel van het
felve opdragen aen den man tot een houwelijx gifte, (h)

16. Maer fulx moet gefchieden, door een uitdruckelijke en wettige
iide van houwelijx begiftinge, want anders worden hare goederen flechts
gereekent, als ten houwehke ingebracht cndt ^^notmtparafernael. (1)

17. Het gebeurt zelden in Frieflandt, dat de vrou\ven ielve fulke
houwelijx begiftingen aen haer mannen doen , gelijk^olders en vrienden
wel pleegen, gemeinelijk brengen Jy de goederen fiechts in by den man.

' 18. Waer van de reden is, om dat d'opkomften van de ingebrachte
goederen , foo wel als vart de houwelijx giften tuiTchen echte-lieden
gemein zijn. ..

19. Maer echter, ingevalle fuik een houwelijx begiftinge by de vrou-
we in der daedt gefchiede, foo fou de vrouwe neven de goederen, in-
diervoegen aen den man opgedragen, mogen gaen, voor alle de kreditêu-
ren^ die acnipraek op den man alleen^zijn \\tbhQ.x\de.gèlijk,eldersfaluOr^
den gcTjegt ^ 'V^'AQX mede meenig vrouvir haer goedt ^oude konnen be-'
waren.

20. De man is wel, geduirende het echte, eygenaer van het goedt
ten hoLiwelijk gegeven, (k) maer hy raag nochtans het felve niet ver-

Ci·.-.,... f: λ 'l·., .. ... . ■-.ί:- Γ.-^ ..........vreem-

fe) l.jg.ffJ.Jiit.Nut/t, (f) I i.ff. Sol fnatrim. /. i4X.de inr.dot.

l i4.C'^de Harei, 1)4.0, de jur. dot, Sand. lib.^.tit.z'.def: 2. (^)13.

i.ff, dejur. dot^ . . ■ < ^ . .

.1. Boek, Vin. Kapittel. 49

vreemden, ten ware het hem gegeven was tot een feekeren prijs van gelde >
invoegen hy die fumme geks , en niet het goedt verplicht foudc zijn
wederomme rc keeren.; (1)

" 'ii. Het houwehjk geeindigt zijnde door overlijden van dc vrouwe,
ibnder kinderen, lbo kooint de nootlakeUjke houwelijks gifte wederom
aen den vader, maer kmdt of kinderen , nae de moeder verjrervende, foo
komt het houwehjx goet op den vader der kinderen , en niet op des
vrouwen vader , gehjk certijcs by den Hove verilaen is. (ω) $

22. Z.egge lunderen wordende bevonden by 't overUjden der vrouwe
foo bhjft de houwehjx gifte by man en kmderenj nae 't gevoelen der
mecite Do£toren en onje pratiijcke; hoewel Sande bekent dat het in de
wetten anders light. (n)

I Soo verre de vader ,het houwclijx gocdt wel belooft, maer niet
gegecven heeft en de dochter daer op ftervende kinderen nae laet, foo
willen eenigc , dat - de vader het felve beloofde houwclijx goedt voor
/de kinderen niet kan.eyfchen, veel min , ais de kinderen naderhandt
komen te fterven, en in 't felve gevoelen is Sande (o) alheewel tegem _
jeeden van recht, foo 'f fclóijnt, en is by 't Hof ook^Joo niet geweefen.

24. De vrywiilige houwehjx-giften (p) vererven, nae/t overlijden
van de vróüw op haer zxi^oxi-xm^xi^ geiij^andsre goederen, λ .
, 25. De man oveneden zwijnde, blijft het houwelijxgoedtongétwijvelc
by de vrouwe. > ■ ν

26. Als geen ièecker goedt of fummc ten houwelijk gegeven ofte be-
looft is, maer de belofte gedaen is vat\ feekere fumme jaeriijx te fullengeven
ten houwelijke , daer uit kan niet langer eyfch gedaen worden als hec
houwehjk diiiit', fthoon '''er kinderen overig z.ijn\ öm dat die jaerhjx ten
houwehjk yets belooft, kan niet verftaen worden hem langer te ver-
binden, als 'er honweltjk^is: foo geweefen in de fake van Dr. J. R. re-
qmrant contra P. H. recjuireerde^ voor Pinxter 1680.

27. Nae de Keiferie rechten iller ook eenhomielijxgifte, diedemaa^
doet aen de vrouwe, die in gelijcker voegen , nae het einde des houwe-
hjxs keert weder tot den man , (tj) eüoch in Fneflandt noch ook el-
ders heedenfdacgs , wort fodanig flag van houwehjx goedt, niet ge-
vonden.

2δ. In plaetiè van die , zï]n hecdenidzegs de wedfiwes giften, waer
•-door een man uitwijfinge doet aen fijn vrouw , van leecker goedt,

G of

,.,(') 5 &l io,C.de iur dot. (rt^) SanL lïb. i.tit.z c\efl.6 C") <W.
Λ y·^ hb.zjit.^Mó, (Pj 0. C; deCaduQ. fotU

tv

L·

" Ή'- '·"

ίΟ . Hudenflaegfe ^^echtigeleeftheyt,'

óf opkomiien , dié fy gemeten ial , ifigevMié jy hém kpmt te 't^eAèevm.
Defe zijn onder de gemeine rïiain weinig bekent, 'inaerWel ónder dé
grooten, gcmeinelijk wordende genaemt , met een franfch Wodrt',
douaires. ν ' -- ^ ' :^Γ

29. Maer by hoHwelijx vóorwaèrden^ placht de man ibo "vvel de vrouvf,
te verrijlien, als hy dikwils van de vrouwe begiftigt wordt.

go. Defe voorwaerdcn zien meeften tyt, op het voordeel van de Ungfli^
levende^ het zy voor een der echte lieden 1, ofte beiderzijts effen gelijk.

gi. Dies konrien voor'geenhöüwelijkfe Voórwaerdenbefti^^^
^e contra5hn^> waer dóör de vrienden yiih 'de biiiidt , vóór het coniènt
tot het houwelijk, eenige voordeelen komen te bedingen; gelijk vér-
ilaen is nopens het hoHwelijks-cmtraU:, ibo genoemt , tullchen M. K.
en M. S. benevens haren curator , laft heBbende van des Bruidts
vrienden , opgericht, wder van hiér'hoven gemeltHs-in het vierde kapittels
„ qx.'.Wanneer/defè voorWttTdcn verbindensu/ifeof by manier van
beloften geichieden', ibo hebben iy volle kracht, en kohnennaderhaiadr,
bj uitterfh wille niet wederroepen worden, [x)

Maer als zy makens-ii^ijfe , la^ftewille worden ge-

itelt*, foo hebben zy geen krgcht van vc^AMm -^ yaer Wógèn Urhttie*
ven van den maeker^ herróépen'worden

" i 54. Men-rnag evenwel', hy homvéUjkfe voorwaerdén\ geen cfgen'aem
maken nog ten deele nog voort geheel, invoegenibdanigeerftnakingc
loüdeonwederroepelijk zijn, immers niet in ir/^wïjfij-'t #elk daer-iiij
met \ Kétjerlijk^recht oVGXCQVilwmt. (t) '

ί i

.α·ΛΛ\

η · :;· .Γ,Ρ

, llL'i:--w.! ϋί;? ii.i', yjó,J ν,·;· ■

■.j - u ■t i.

Ν \ ^ \

Ι. Boek, IX. Kapittel. ïi

IXé Kapittel,

i f ■ '

■. .( -

I

Van de Hms-^gezlnmn.

§Ϋ4β een huU-geptt f» meem perfoomn dar m yenipht "^or-hn* Vm

aH\)oimflekte huis-ge^inmtJ» en Van het refht 4es h^is-Vaderii pf huis-tnoeders^

kmdcrèn en booden y oy>er en myens

ï. Etrouwde lieden begeven zich tot het opmaken van een

HuiS'gezjn, 't wejk is een gefdfchap, van vier of meerperfoo"
nen, onder het gebiedt van eén huis-vader tot dagelijks gerief van
'ten gelukMg leven aengefieh;,

2. Het huis-gezin beftaet dan uit het hooft ende leden , en het recht
des huis-gezins wort onderfcheiden in driederley opficht van den huis-
vader.

g. Eerilelijk het recht dat hy heeft nevens ftjn huis-vroHw; ten tweo·^
den nevens fijn kinderen, en ten derden nevens fijn dienfl-boden.

4. Edog een huisgezin, is' of volmaekt, of onvolmaekt.

5". Een volmaekt huisgezin wort genoemt, als wanneer een huis-va-
der^ huis-moeder, Idnt, of kinderen, eneenpf inccrdienftrbpd^nzijn,
alfoo ten minfien vier perfienen,

6. Soo wanneer een van deiè koomt t' ontbreeken, dan wort hei
huis-geun mvolmaekt^ meer of min , nae dat het ontbreekende lidt van
belang is. ^ .. · ,

7. De grootfte onvolmaektheit is buiten iwijfcU hfi^rV^M,
'entbreekt, naeft daer aen de moeder. ' ·

8. En het gebrek van kind of kinders, is mede geen kleine onvol-
^inaelktheit..''■■ ■ ■■ > . _ -.........'- ■·-■;·"

9. Het minile belang is in't gebrek vundienfi-hden·, die nochtar^ al
iïiede hare nootzakehjkheit hebben.

10. Voorts is het wel foo , dat de Regeeringe des huisgezins is by
dpi huis-vader , iqo nochtans datjhy tot medegenoot iiidcregeeringe
■fijn huisvrouwe moet kennen, die wel onder hem , maeV echter over de
ónderen , en Dienfi-boden geftelt Js, fulx het huis-gczin moet gezecht
Werden van bejde man en vromvbefiiert te worden. ^

' - j;. Ga lï. Maer

Heedenfdaegfe T^echtsgeïeeftheyt,

II. Maer om dat de evendrachtigheit gemeinlijk tweedracht maekt^,"
ibo is het van noden geweeft, dat de Oppermacht by den mamt^ierde ge·'
voert; 't welk ten allen tijden, by alle volkeren waergenomen, en'by
de Goddelijke wetten, mede vaft geftelt is.

ix. De ouden hebben de macht van d' huis-vader over fijne kinde-
ren vergeleecken by de Koninklijcke macht, die wel is abfoluit, maer tot der
onderdanen beflen en nutte gerichtet i fijn macht over de vrouwe, by die van.
d' overheit in een vry lam, die gemackelijk en toegevende is, evenwel ook met
klem en bedwang, des noodt. Over de dienftbóoden, die hebbenfe genoemt
heerfchende, tot nm en gerief van de meefier, cnde niet van haer, als by gevolg.

15. De plicht van een huis-vader ofte meefter cri verdere leeden des
huis-gezins kan hier uit afgenoomen worden. De meefter moet de huis-
houdinge verzorgen van nooddruft ende'van alles Wat tot gerief vanhec
dagelijx leevcn van nooden is, ende moet jder van de onderworpene leeden
in ordere ende tot ftjn plicht houdendie elk dan moeten waernemen het ge-
ne haer in gevolge van haren plicht wordt opgeleidt; foo van de mee-
fter, als van de vrouwe, dien, gez^egt is ^ nevens en onder den man
de regeeringe van het huis tockoomt.

X. KAPiTTEL.

^ Van de '^Hrger-'voogdije der mamen oVér hare vroic^eis,

■■■'Ir' .

'^cht der mannen y foo nae Coddelijchet Volkeren % ï^gomfe als Friefche rechten. Is
geen foorte Van Curatele , maer een yioonrecht der mannen. Hoedanig de mans
. moeten ^ijn^ om dit recht te gebruicken. in '^elke defe macht geen plaetfe heeft,
en 'ivanneer de felye ophoudt, '

De mannen hebben over hare vrouwen, voor eeril , ibdanig
ontzag, als de natmrl^ke, Goddel^ke, en aller volkeren rechten hen
geven, welk' is, dat de vrouwen hare eigene mannen moeten
enderdanig κ^η, in alle dingen die niet kennelijk aenloopen, tegen eere
tn deugt, en .dewijl geen macht in de werelt kan zijn van vrucht, fon-
der dwang , foo moeten ook den man toekomen middelen van

hedwang^ indien de vrouw haer \veigert te buigen ondei" zijn gezachin
redelijcke dingen.

Maeï

. Ι. Boek, Χ. Kapittel,

2. Macï gelijk de pradijk in veele dingen veiTcheelt van het recht,
ibo fchcelt in deicn ook niet veel, of in defe landen is de waerheit, het
gecne de Graef van Gmehe fchrijft in [ψ Misfijine, die hy van fijn reis
in de nederlanden heeft uitgegeven , 4at de mannen , die haer vrouwen
het huis niet willen laten regeren nae haren zjn , en die Je fouden willen
dwingen , om ha^r onderdanig te zjjn , worden gehouden voor onhebbelijke,
wre^e menfchen, en komen in den haet van yder een.

De keiferUjke rechten gevfen den man niet meer, als wat hetge-
meine volkeren recht hem geeft, te weeten, de heerfchappije van het
huisi (a) maer de man hceitgeen burgerlijke macht over de perfonen
en de goederen van fijn vrouw, maer Jy -was even foo wel Voogdejfe van
haer goedt, als de man van het fijne, defweegen by oudts , als een paer
volx trouden, ibo was 't gebruik , dat de jonge vrouw tot den man
2.eide ; daer gy z.ijt Tan , daer ben ik^ Griet, (b)

4. Maer onfe ordonnantie geeft den mannen ook een biirgerlijlc recht
over de perfonen,en de goederen van fijn vrouw; 't welk voogdije ge-
iiaemt wort ; hoewel het t'eenemael verfcheiden is van die voogdije,
die men anders Curateele noemt , want als fy fodanig foude zijn, foo
moefie Jj, of om de jaren, of om de fexe zjjn, om de jaren is deiê voog-
dije niet, want foo wel oude wijven als jonge onder defelve zijn. om de
fexe is fy ook niet, want dan iouden ongetroude vroulieden ook onder
voogdije zijn. behalven, dat een man niet wort geauthorifeert by den
recliter, dat hy geen inventaris maekt en geen reeckeniiige behoeft te
doen, 't welk alles met Curatoren anders geleegen is (c)

6. Deiè voogdije der mannen heeft geen aenvang, nae vervullinge
'uan het houweltjkj, en niet terivijl fy onder tromue fiaen, om dat defe voog-
dije zjict op de regeeringe van het huis ende by-woningeder echte-he^
den.

7. 'T is dan foo, dat een getrouwde vrouw, fonder den man haer niét
mag verbinden nog ycts vervreemden; hoewel fulx gefchiedende, die
willens met haer gehandelt heeft, fich daer op niet kan beroepen, ge-
lijk het Hof gewefen heeft by Sande. (d)

8. Dit recht is niet foo iêer ten aenzien van de fwakheidt des vrou^
n-'ehjken geflachtes ingeflelt ( want dan moeften de ongetrouwde vrouwen
ook voogden hebben) maer het is een recht en voordeel van de mannelijk
ke achtbaerheit. Deiwegen de man, gelijkgezegtis, ookgttwinventaris
maekt, nog reeckeninge doet j hoewel hy de vrouw geen befcheidt

G 2 ' van

t *

(^) pr. I. fi- S. Tlutarch. Quiefl. J{om, tibi tü CttjuSf e^

T'V'i· .(«-·; Sand. lib, i, tit, 4. dej. 1. in fin. ^ Ub. %, tit. 4. def. 5.

HceAenfdaBgfe T^chtsgeleenheyt,

van liacr ingebracht goed foiide konnen wcygercn, om in het icheiden
van winfl: en verlies naderhant te dienen, (e)

9. Bygcvolge de vrouwe minderjarig en onder mombers ftaende^
hoiidt dc macht en beflier harer voormombers ter^onty ende van [elf op. (^)

10. De man moet nogtans fodanig zijn , dat hy felfs beqmem ?iy om
goedt te regeeren, (g)

11. Daerom minderjarig zijnde moet hy zich mondig laten maken^ en
foo hy noch niet mondig lian worden blyft hy onder fijn voogt of voog-
den, en de vrouw onder de haere (h) lbo de vrouw echter voljarig is
kan iy alles doen met confent van de man, fchoon mindeijarigzijnde,
die fulx dan niet doet als voogd ^ maer als man. (i^

11. Indien ook de man, mtfinnig of Stadts-ktnt , of anderzints felfs
onder voogden geraekt te moeten itaen, kan hy zijn vrouwen goedt geen-
zints regeeren; gelijk mede niet, foo dikwÜs hy door fijnfchuldttot ar^
moede koomt te vervallen, (k^

12. TuiTchen den man ende de vrouw ibude ook wel mogen cenver-
drach gemaekt worden, het zy voor of geduurende echte, gelijkheides
wel geichiedt , dat de vrouw het hewint over haer eigen goederen fal heb-
hen \ mits dat fiaende echte, d^een ofte d'ander, fulx met jhecke tot verrij-
kinge, alfoo echte lieden, malkanderen niet mogen fchcnken, gelijk 0^
ten ander plaetfe fal gezegt worden.

14. Deie voogdije eigentlijk is te verftaen, van des vrouws ingebrachte
goederen, en niet eigent lij k^van het houwelijx goedt , dewijl hier van niet
alleenlijk het beftier , maer ook den eygendom de man toebehoort,
als boven gezegt is. / .

15. Voorts zi}n van deiè mannelijke voogdijen twee aenmerkelijkc
Uitneemmgen, d'eerile is als de wijven met hare mannen, ofenbareneeringe
en koopmanfcbap doen, het welke in defe landen zeer gemein is, dan mag
iy verbinteniilen ende vervreemdingen aengaen, foo veel die Koopmanfchap
betreft. (1)

• 16, Ten tweeden , mag de vrouwe handelen, koopen en tuiiTchen,
in faken die de huishoiidinge betreffen, om dat in beide defe gelegenthedeti
de vrouwe verftaen wordt, het gene fy doet , door lail des mans tc
doen. (m)

17. Waer uit volgt, dat, als de man dienteneffens verbodt doetaen jijn
vroHw, en daer van kenniile geeft aeri anderen , dat alfdan hare hande-
lingen,

' 6,Uerhai cap.-^.rer.quQttd. (i) Sand lib.x. t!i. 4.. def. i, (s) Sand.
~ ibiden. (h) Herbaj, C, 13. 4. (i) Herbaj. d cap. i^, 3 10, C^) /. 24.μ
pr.ff.folut. matnm» 0) Ord,i,z,z, OrdotUiilsyoren, .>

I. Boek , X. Kapittel. y j·

lingch, niet déii gciièn , dien ililx'is aengekondigt , geen vcrbindens
kracht en heeft, (n)

18. By deie uit riéeiiiingen komt noch, dat de vrouw kan
alleen verbonden worden, tot een geldt-breuke. (o)

19. Ook föo de mm 'Verre af en de faecke haefi eifcht, ibo kan iy
den rechter veribecken , dat die het verhandelde in afweièn van haéi*
man , voor goedt keure, jae de man lange weg z-ijnde geweeft, foo
dat men niet en weet waer hy is, kan iy worden geleeden om in eigen
faken te handelen^ Dtes ïvel geen achtgenomen is, op een middel van exceptie^
genomen tegen luïk een vrouwe, meibnderpleitvoosd, aélie maekte.
Ttjije Tomas Oeflenbaen Credkenren , tegen f. S. er^enamen den zg.
October i68g.

20. Gelijk dan ook als de man, buiten reeden, weigert voor goedt tc
kennen, het gene by^ de vróuwe wijflelijk, en nütlijk gehandelc mag :iijn,
is haer wel geoorloft door het gezaag van den Rechter , het dwars-drijven
van haer man te verbeteren^ en het gehandelde doen ftant grijpen.

2,1. ΈΛηά<ά\]\ί\ηχ. halve ContraBen , foogenoemt, wanneeryemant on-
koften voor de vrouwe-gedaén heeft , m haer eigen·ofte gemeine iae-
ken, wort iy medé buiten den man verbonden, (p)

22. 'T is ook evenveel, of de man tegenwoordig].^οΐ niet', oihyvoor
ef naegedane faek^^ fijn toeftémniinge geeft, (q)

25. De voogdije des mans houdt op, wanneer het echt gefchdden is,
te VTeteii door fterfval·; ονετφεί en quaedtaerdige verlatinge; ook ten
'aenzien'alleen van 't'bedt en'tafel, wel te weten, foo de fcheidinge by
fchuldt'van dén man is tóegdsomen, Öf ten minften by den Rechter is
beveftigt. (r)

' Ten tweeden, wannriëer de man felf onder een voogd moet ftaen,
'als verquifter oï mrfinninge, gelijktrede gezLegt is.

25. Tèn derden , houdt het op άοοτ ackoort ^ gelijk^ mede tevooren ge-
z,egt «j het w de'vrouw'bedingt, óm alle hare'goederen ielve temo-
gen regeren'oPétnigc der ièlver, hoedanige in't oud Roomfch recht
gehouden goederen genaemt worden. (Γ)

26. En'kan niet-gezegt worden, dat'fodaüig aekoort foude ftrijdcn
met de goéde zeeden; want'de voogdije der mannen over de vrouWen,
ten aenzaen van hare goederen is' geen gevolg' van zede-leer en van eer-
lij kheit of deugt; 'maer van'hnrgérlijk^goedtvinden·^ blijkende hier uit daC
iy by-de oude volkeren, Grieken en Romeinen is onbekenf geweeft'.

27. Maei*

' (®) 24 ''(«) -Herhaji f if. I cdp, ιζί^ * (ρ) fJeVbaj' $·

«4· d. d. cap, 13, (9) Herbaj.§. 18, (O Sand, Ub, z. tit. i. def. 4. · CO l^ceptitkf

MilVtÏ,

Heededenfdaegfe l^chtsgeieertheyt,

IJ. Maer ingevalle van fuik een ackoort is nogtans mliger voor de
gene, die met de vrouwe handelen, dat hare verbintèniiien ende vervreeair-
dingen geichieden, ten overfiaen ende met goet-keuringe vm den man, ióo
verre geen fcheidinge van bedt en tafel wettelijk^ ts gefdotedt.

28. Gelijk fy mede tot rechts-plebginge niet lichtelijk fal toegelaten
worden, als onder het gezag van den man, onder bepahnge, als voren;
want icheidinge gemaekt, en by 't Hof zijnde voor goedt gekeurt en
over de rolle gepMceert, foo heeft de man met haer met meer te
doen.

29. Doch als fy buiten dat tegens den man ielf, en iljne voogdije
recht verfoekt, indien gevalle foude iy alleen, of ten minilen met een
byftand, voor rechte konnen beftaen.

50. Sonder dat fy in ililken gevalle van nooden heeft een O^r^ior ofte
Voogd, gelijk mede nier, ibo dikwils ly met den 'man als partije yets
handelt , of eenige a6ten pajjeert ; de reden is defi ; de vrou-
wen hebben nae ons landtsrecht geen Curator ofte voogd ; als
alleen haer echte mans j ongetroude voljarige vrouwen hebben-
d'er geen , en de getroude ook niet altoos , maer alleen-
lijk als de man hem voor fodamg draegt ^ gelijk dc ordonnantie Ipreekt.
(c) wanneer hy hem niet dracgt, als man en voog i, foo is de vrouw
haer eigen roogd foo wel, als de man. (u) Nu is klaei', dat de man
hem geen voogd draegt , ibo wanneer hy llaet, als partije tegen fijn
vrouwe ; dienlvolgens is ly dan haer voogd en heeft 'er geen ander
van nooden; gelijk iy, 2,egge ik, geen heett, ibo dikwils iy buiten de
man handelt, als in koopmanfchap endeiakenvanhuishpudinge, mits-
gaders a6len daer over vallende. , ^^

g I. Van dit gevoelen is ook d' Heer Johannes Saekma. (en verklaert
foo by den Hove geweefen te zijn in zaken van <^Ληηα Lmtiens te-
gen Gerbrandt Cornelts den z^-fanuarij 1655*. meermalen'diesgelijk.
doende Saekma daer by , dat 'er geen exempel kan worden, voort-
gebracht, dat het tegendeel oyt foude vereifcht zijn geweell, hoewel
't nu de gemeine flender van de pra£tijk is.

^x. Defe maas Voogdije belet de vrouw ook niet, omnkterfle willm
oïfchcnkAgien ter z,ake des doodtstc maken,|na haer believen, ten ware
de vrouw het gefchonkeKe. goet terflont, of immers voor haer doodt overgaf^
en dadelijk vervreemde, 't welk fy niet vermag; maer de vervreem-
dinge tot nae de tijt des overlijdens wordende uitgeftelt, foo kan met
.....v," .. ■ seen

O Örd. !ib i, tit.^% att i. · (u) Sand.Hb,i,tit 2. def. ^.VerJ, Hac ttapmC'*
dunt^ (w;) nqtim.sSf4djl,lpc^ Stamt. ' ^ ^ .

I. Boek, Χ. Kapittel* ^

^ecn teeden gezegt worden dat het yets anders is, als laefte wille. Γ χ)

53· De macht des mans ftrekt zig ook niet verder uit als tot het
bloote beilierta^er goederen, fonder dat hy vermag, buiten haer toe-
ilemminge cenig onroerlijk^ goedt te vervreemden, te verpanden, oF
te beiwaren, verder als de jaerlijxe opkotnfien aengaet. (-)

Edoch ma des vrouuren toeflemminge , konnen hare onroerlijckc
goederen wel worden verkocht, foo wel de ingebrachte als die ten hou-
welijk gegeven zijn, (z)

Goederen die man en vrouw beide te zamen in eigendom toe-
behoren , konnen ook niet als met gememe wille vervreemdt en ver-
zet worden, alhoewel de man delêlve voor t geheel verkopende fchul-
dig is lulx aen den kooper goedt te maecken.

56. Wordt ook veritaen , dat een man latende zich opfchieten een
•ichu it-brief, tot profijte van hem ende fijn huiivroaw , daer op het fchult-
recht in 't geheel wel kan overdragen aen den opfchieter, gelijkj>y den
Hove is verji-aen, in de Jake van Thomas <sy4Ues cum uxore, tegens Lienwe
JFeijes^ Anno 1624. voor Kerstijdt.

37. De reeden mag zijn, om dat het verbodt is alleen te vei-ftaen
van onroerlijk^ goedt, want onder het beitiei* ende gezach van den man,
behoort ook de verkopinge van roerhjcke goederen, die de man ver-
mag re doen, gelijk andere voogden en Mombers, en obligatien wor-
den voor tilbaer goedt gehouden joo als elders fat n/orden geleert.

58. Jae is, by den Hove daer onder ook gereeckent een eigenhui-
Cnge itaende op gehuirde landen, by ons afkoop genoemt, om dat die
eigendom maer voor een tijdt is, foo lange de huir-jai'en duiren , en
de landen moet volgen, fio ge weefin volgens gemigenijje van Nauta tuf-
fihen Pteter Teunts, cum ibciis, ïmpetranten j contra Agge -Pieters cun^
focii^, gedi'egden ^ den 26. Oktober 16^1. *

59. Der ïmpetranten voorzaet hadde aen der gedaegden voorgan-
gers verkocht een erveniilè, fijn huiivrouwe toebehoorende, in haer
a·weien, en fy had'er naderhandt haer tegcns geftelt· D'erveniiTebe-
ilonde in een af koop van een huifinge en fchuire, ftaende op gehuir-'
de landen, met een gedeelte Menbles, die nu de nxipetranten weder eifch-
ten van de gedaegden als befitters : maer het Hof heeft dele vry ge-
fproocken, als oordeelende den man te hebben macht gehadt om foda-
ïiige verkopmge , felf buiten kenniile van de vrouwe te doen , Want

. Η , Al

C*) Herhaj. d cap. $ j. dPtter Sandim lih. 2. tit. 4· Aef. 4. in fin. (Y) Hcr^
cit. Cap. §. S, SanL hb. 4. tit. a. def. i. (z) S^nd, d. tit. def. j;.

r'
i
t-

Ir,

r ·'
(

j ^l·^^ -ïf^K ife W4cht mmi is ι m/^ hj fpa, "ψύ^οβη^ φ 'vi,Q0g4fnt t^

f 4e,nzjen· 'vm hare minderjarige, (a),

4.0. Vinde npchtmis onien ^iiri^-iii) fc^ dat eenjmn, geengoie-

jderen v^n iijn vrouw,, hodmige^ die zjjn^ buiten haer kan verkpOf
j pen (b) doch hy ial ongetwijvelt aldaer van ontilbare goederen te ver-

I z,ijnj en de woprdpn , ho^da^ige dte. z^tjn, lullen defen fin hebben ^

I het z^ goedt ten hoptwelijk^ mede gegemn. of andersi \ "vvant hy , in de vqor-

1 gaende woorden, van vrouv/en vatii^ieden hacldegerpi-ooken, 'twelk,

: liiede dient, op het geene elders ich^^^^

41. In defen fpheelt, man en wijfj; vap; minder-jarigen voogdije, dat
deman, m^t toejlem^inge vun. fjn vrouw ^ fonclei· oncierfche^dt wel mag
i verkoopen^. daer toe andpre voogden noch van noodeq hebben, decrcep

I f dg Qvetigheit, ziet-Sande en He^ /

4z. Staet eindelijk te lettpn, dgt het geene getroudg vrouvfen heb-,
^e^i gehandelt buigen ke.aniile vm 4? mans , Γορ verre ««/, en van
geender vveerden is, dat die geha^^dek heeft met devrmwe, daer uit geen.
altie kan hebben r maer indien de man het voor goedt; fkeu^t, fokandp;
anfe hem qp nulliteit viiQt bproepen, opk met als de vrouwe nae de$
inans dood dringt op de yoltr^ckiiïge d^ handels, (d)

Als de man yets doet , in of bmten recht ^ voor hem en fjn huL·*
^rouw, ofte voor haer alleen, van weik^'s wille hy geen bhjk toontj,
ibo is veeltijts het gebruili, dat de man bejLooft het gêne. hy dpetsby^^
vrouwe te fullen goet gekeurt ivorden, (e)

44. Maer- d^iè belofte is niet Teer wel van p^ nae rechte; beetcr
iil dat de man eenvoudig zegt, te handelen voor hemfilfs, en als man ende
vpog^ over fjn huifvrouw, of ten minften met eenvoudige meldinge van
haer, 't well^ by den Hove veritaen is^ genoeg te zijn, om het gehan-
delde te doen gelden, ten aenzien van de yrouw , in de fake van Dr.
fojpannfis D^irmg appellantcmtra den heere Philips van Bpshmfèu^ appel"
leerde i. wegen fjn huisvrouw^ den ij. f^j 161^2.. '

45-. Endp is doen ook verj.laen , volgens getuigeniiTe: van Nauta^
af» de Raedt prefent zijnde geweefi , dat als een man yets heeft gedaen,
en

kan grijpen, en dat he$ hem niet roert, iiilx echter voor't geheel ten
Ij^tiocvA van dq. vrouwe kan geldengelijk Bpshiiilên.dpen hadcie ge-

daen,

(a; arg. /. 22 C. de jiiminifir. Tut. (b) ηηβί cap- (^) in^.

βη %bptAtit.4 def, ί. (e) iaU'

I; Böêü:, k. Kkpittëii ' ' #

4aen, met het naeren van een gcd eelte eener Sate-landts ,daer niet hem
maer fijn huisvrouw het van i;oe quam.

4Ó. Waer van de reeden kan gezecht worden dcfe, ten i. man en vrouw
een zijnde , kan het gëene zf doet, ook gézèght worden de man te
doen 5 ten z. defe woorden voor hem en fijn hmfvronw hebben verbindens
kracht voor elk in't geheel ; foo dat de mans qmliteit , al overtollig
Zijnde, de viouW evdritvbl récht daet uit iii't geheel kan worden ver-
Ja'i^egen; te weten tot haer profijt; want in een iake die dé man tot
haer latt alleen foude willen doen, was het van ander bedenken, (f)

47. Eindelijk dm te do'ën zien , hoé virêj^fltg het f^ft , dat dé 'iïiaii
Jff rato caveéh vöoir fijn vrouw; itact tè wéeten, dat Ky ook tegen haer
dank hare 6kén kan doen, en voor haer handelen

kan verbieden, gelijk andere voogden, over de gene die onder haer ilaen
konnen doen. (g)

48. 'T welk echter loo verre niet kan getrocken worden, dat eert
YiOUwe , tegen haer dank , door haer man foude konnen verbonden
dórden tot eenig laitig eoritraét, fondef eèiiige remédié daer têegeni
ne-maer fy kan met prütcft tegcü het coritra<5t , géirifinueert aen den
geenen , daer dc man , hém , en haer aeri foude willen verbinden,
verkrijgen, dat iy der ganfch niet aéngehoudenzy, gelijk^bjSahdewort
dengéteeckém. (h) ' ^

49· ^y gevolge kati zy laten weten acn lieden, die Ii^et riian boir-
gen, dat fy daer aen riret géhouden wil zijn, met dienfiigproiefi téhjelvèii^

einde.

44. Wel te \<rctén , vi^annéer als des mans doéft tè buitén gaet dé
plicht van een goedt Voogdt en huisvader 5 want anders de vrouwe;
geenzins bevoegd is, ötti dén man in fijn voogdije te ftooren.

(f; TiraqmlL du rètruiSi. lignaièr § io.gl, m, n. 11. ér cc. (ë)tird^uel. d, locq
i^) liL2jit,S'def.S^ytrf. fimliéréjrpfe^e.

Hz XI. Kap^

6o fieedenfiaegfe ^echtsgeleerthyh

XI· Kapittel,

Van gemeenfchap yan goederen tujjchen echte liedetfd

. Wat 2(eïfers en andere "Volkeren rechten Van de gemeenfchap der goederen tuffchefy:
echte lieikn :(eggen. ί\ρη begrijp \ant Friefche recht daet ontrent, Verhael eit
yierkUtr'mge der geVaUen, in "ifelke deje gemeinfchaD plaets heeft > foo in 'i^oardee'·
kn als in fchade/i, als mede tvaer in de /e/Ve gem plaets heeft , en "Wanneet (y:
ophoudt. Eindelijk, hoe een der echte lieden oVer een Contra^ by hem alleen aen»
ge^aen, geduirende > of nae 't enhte Ltn aengefprooken

ï.

Ae het Roomiche recht was 'er geen geraeinichap van goc^
deren tuilchen man cnde vrouw altoos, maer demanou'·
derhieldt het huisgezin^ en u/.t hy overhieldt was voor hem al-
leen , de vrouw ofte des ièlfs vader ea vrienden, gaven hem tot onder-
hout of onderilant der huishoudinge eens voor ai een medegifte, diehy
nae het geeindigt houwelijk wederom gaf, de opkomften.van di."S vrou-
wen goederen konde iy gebruicken foo als fy wilde, ('>) hoe wel de felvc
Voor het meerendeel by den man wierden geregeert , en ook tot de
gemeine huishoudinge beileedt, uitgenomen, eenige goederen , die de
vrouw wel ganfchehjk voor haer felve behieldt, Tonder den man daer
över te laten gzen ^^gehjkwelders reede (c^ gez.egt is.

2.. Andere volkeren heeft dit mishaegt, foo zeer , dat eenige volh
gemeinfihap der goederen fio van eigendom als opkomjlen, tuilchen echtc
lieden hebben ingevoert; maer andere, waer ondtronfelandtsheden, heb-
ben de middelmaet gekoiên, invoegen de eigendom blijvende by een
y gelijk van de" echtgenoten, de vrnchten ende opkomfien onder haer Jouden
gemem zijn. Ons Ordonnantie (d) heeft er noch yets van eigendoms-
mengfel by gedaen , te weten , dat ten platten lande het huisgeraen
binnen den middelmuir begreepen, den echte lieden gemein wort
aIs jy den tijt van een faer in den echten:flact vergadert z.ijn geweefl; mitS
dat het felve huisraedt niet hoger in waerdije magh Hijgen, als tot een dni-

fent

C") /· 7· ff foltit. matrim. / · r § ff. ad fc.felan.
(c) bona receptitiai (J} inboek, g, tii.art^ 4,

1 Boekt Χ Τ, Kapittef.'

fint CareligftUens, cn moet dit ook verftaen worden, bHiten nadeelvm
ten derde ^ die hypoteek op de ielve huisgeraden löude mogen hebben,
gelijk ten aenzien van de hipoteek die de voorkmderen hebben is ge-
Dordeclt in de JaJ^e van Trtjn Nmne dochter tegen Sjbrant Pieters, voof
Kers-ttjdt 1617. (e) - .

Dit heeft dan geen plaets in bdlotcne Steden noch 'm Voor-fleden ^
ook niet in hmfmanne gereetjchap ^ 'tweik in't achter huis buiten de mid>-
dehimir wort gevonden ; wat door huijgeraedt moet verftaen worden
wort elders gezegc : wort ook verftaen, dat defe ordonnantie alleen raekt
de huilgcracen, die de echtelieden het itengaen van't hoiiuelijkjhébhe,u
gebadr , ende niet die ly naderhandc door aenfterfte^, of anderzins af-
ionderhjk mocbtcn hebben verkrecgeh. (^)

4. Wuift ende verlies werden volgens de ordonnantie ipfo jare, dat is,
door ofimiddelijke kracht van de, u et gemein, ibo dat'er geen overdrach-
te, ie. fie , noch leveringe van noden is j icheelt ook niet, door wiens
^clt ot ai'beidt yets verkregen is , noch ook wiens naem in de brief
llaet, als het maer gelijkt ^ dat het Jiaende echte voorgevallen is. (g)

5. Soo komen dan in deiè gemeinfchap alderhande opkomiten van
goederen, hoedanige die ibuden mogen 2,ijn , al ^uamen jy de eene de»
echtelieden, altezjiraen toe j van geUjcken alles wat by de eene verdient,
gekocht, o'te verkregen is ; ten ware de oorfaek^van de verkrijginge Jóm
dumg was , dat β op de eene der echtelieden geenzjns en pafie , gelijk al$
een der echtelieden , een huis of landt genaert heeft wegens bloedt-
verv^antfehap, want fuik goedt hem alleen eigen wort ; mits, indien
hy het met gemeine penningen betaeh heeft, dehelpe daer vmwederem goedp
ddende aen Jijn echtgenoodt. (b)

6. Dit fchijnt ook plaetie te moeten hebben in ampten ende officie»
ftaende echte aengekocht , want hoewel het ampt des mans aiieee ei-
gen wort, ioo meet hy ofte fijn erFgenaem de helfte van de prijs we-
derom aen de vrouwe goet doen2-egge, de prijs die daer uit het ge-
mein waerlijk voor gegeven is , ende niet loo veel het ten fterfdage
weert is geweeft; hoewel Nauta in fijn 41, dectf.. verhaelt foo geweeit
te zijn het gevoelen in den Raedt'; want dat^ftek yaft

der ampten , als of het patrtmomeel goédt woi , 't welk'' noit is geweeft heÊ
gevoelen van het Hof ^ maer de prijs die het in der daedt gekoft heefc
moeten echtelieden elkander goedt doen , om dat iy het te zamen t'zy
met recht of onrecht , hebben gehandelt 3 De ielve 41. decifie heeü
y ' Η 3 ■ ■ .jA.iili ia j-ïmi xï^k

fe) Saekma nou adJtat J.tit, (Q Satid. %, 5. <.
C 5· %.)>c>f.d£mct. ' - .

Hsederifdaegfe ^chtfgeleertheyti

ook'anders tiiet in, als dat AUm Heixan geeündeiHneert is] öiii ^ή fij'É
ichöönmoeder Saepke fans Skrxma, effgenaem van fijn overleden huis^
vrouwé , £oedt te doen de felvê prijs vandat ftaende échte was
gekocht en ook weder verkocht, hoewel de afprobdtie van de Hèertn Gé^
deputeerden verkregen was drte dagen na haer overlijden, den i ftil. 16^7. -
c 7. Goedt dat'de tn^n gewjfelt )oéeft voor een ander fink^goedts hem al*
U méigen zwijnde, wort öok tnet de Vrouw niet gèrnein. (1) ^

8. Maer de maft of vrouw , ftjn of haer eigen goedt ftaènde echte veU
kopende^ ende wederom andere vaβighêίt daer voor kopende^ foo wort het,
gekochte goedt beiden geiïieii>i ;doch dê aiider trioei de helfte der pen*
ningen wederom by de icheidinge goedt doèri. (k)- ;

9. Wat voor het echte gekócht is i' ën fiaefide echte bêtaélt, blijft eigeU
^^en den koper , al was ^t ondérvo4>ri4/.óérdegth3cht^ die ftaende echte

vervult möchte zijn. ·

-10,- Mede als de eeïie fijn goédf voor het echte, op weder koop vêrkochi
he-φ, en het fetve βaende echte Wederom hé^ gelofi, mits allentha^ten dQ
prijs tuiTclien echte lieden wordende vergeleecken. ( n)

tti Als de eene άοον pleits-accoort^ eeni^ ^oedt heeftvetkregen^ hetge^.
ne hjf verflonde hem toe te behoor en , dat bil jé; ook by hem alleen , teil

^are fijn recht ganich verciert ende van geender weerden ware geweeit.

Ï2. De onlcoften en verbeteringen aen het goedt van de eene gedaen'^
inoeten aen de ander voor fijn gedeelte worden goedt gédaen.

1 qi. So echter, dat, indien^ 't onnoodige koftèri zijn geweei!,tot vermaek
van beide echte lieden, niet meer werde goetgedaenv als des eenen goedt
daer door verbeetert is geworden, (n)

14. De gefchenken, die de meijers van de eene komen te geven, zijn ook
gemcin, na:e proportie van de tijdt , maer aenvvas van z^ee of revier tot
vermeerderinge van des eene fijn landt, zamenyoegingé van vruchtge-
bruik met dc eigendom zijn alleen voor de gene die het goedt eigen is,
ten ware het vrHchtgebruik^door gemein gek gekocht was. (o)

ly. Maer de vruchten , ten tijde van de echticheidinge in weien zijn-'
de, moet€ri worden'gedeilt. fpj i ' -

16. Daer wort getwijvelt, of-het gene aen een der echte lieden
öndcr levende gefèhonken wort, de ander mede toebehoort, en is by
het Hof verftaén' van jaé, ten ware de fchenker fulx hadde verboden,-?
hoewel veel treffelijke Rechtsgeleerden vaii andere gevoelen zijn.

. ^ . 17. Mo-

- Sand.d de fin. Verf res permutata. yerf quod β marittM (i) Ve»·/;

/Imiliter^ (^) \erf ijuidft alter. (r>) \>erf, duhitatur (o) yerf répara-

tmies ' (p) adde iierbaj.dersbHsqmtid,ca^,i6.3and, ibid.inJin, (h) Sand,^

I. toek, Xf. Kapittel ifj

17.. lyiogelïjk ibttdemi^xi pnderfcbeidt konpen makc» ,· mfchen fchen*.
langen van ψ^η vf gemeen beUng, φ v^n een gouden keeten, hoedanig;
gewecil is, daer van het Hof by geoordeelt heeft, ende van groote, gg-
Jijk van valtighedcn ofte van merkelijke kapitalen, invoegen die van d' eer-
jie foorte voor overwinil gehouden werden , en de laefte ¥opr icigaa
kapitael. (Q , . ; t ., „ ' . '

18. Ontrent legaten ende fchenkingen ter iake des ^o^ts fphijpt
wel eeniger maten de fgive reden te zijn , die in fchenkingen onder
levende maer echter om dat de ervcmllèn ongetwijvelt tot echtgci.
jïiemich^p niet b^oren,. ende dg makinge by laeile wille v# allége^
meinhjk van eenderley aerc geacht worden te zjjn, Jbo fchijnen 4e fe,lv€ niep
gemem ie iiOrden,^ (tj , ^ ' ^

19. Goede dat mpt pmBijken gewonnen is, als met hoereren»,
dobbelen ^ amptverkop^n wort ook met gemein , maer blijft op reer
keninge van de winner aUeen , hoewel hy echter, het geit ingebracht
hebben^ geen wedereifch^v^n t felve kan dopn. (u) ^

2.0. Als een der echte lieden van haer ouders of naeile vrienden, jaerr
lijx ccn flachtheefi, Qm paer fchmteu turf, of andere drink-en eetwaren
beeft ontfangen, of ook ibmtijts eenige penningen, fonder uitte druc-
lien, dat het mede gift^ is^ fop worthetgereekentopdegemeinfch^p,.
en niet voor inbreng, {ψ)

ai. In de. fchaden, die ftaende echti rvporvallen,, is ook al eenig oti-
derfcheidt, tuilchen de gemeine maetichappij en die van de echte lieden^,..
VQor ibo veel de gemeine ziet alleenlijk op de gemeinichap van goede-
ren, die te; zamen gebracht zijn, maer echtelieden gemeinfchap y zjet op de^
perjóon en het ganfche leven ,

αα. Des wegen, wort een der niedegenoten krat\k ofte gewoi^t, als
her niet is in de uitvoeringe van gemeine fake,, fqo mqet hy hetgi-
leen dragen, maer echte, beden moeien mtilkanderm alle jwarigkeUen ende
mgelucken helpen dragen, behalven nootvalhgefchaden, diehet^ö^^ivan
een der echte lieden overkomen, welke.: blijven tot la^e van den eyge^r
naer , behalven voor /Öéi ve^ de- opko^mjien daer dooy mochten orden ver^
mmdert. (χ)

Onder fchade ende verlies wqrde^gereekentalderhandefehulden;
hoedanig die opgelegt tnogen zijn, het z.y door beiden of door de man al-
leen ^ slis het rpaer ï^mi/^ i^geichiedt; i§ , fchoon buiten kenniilp van de-

vrouw

(O (iix in .^iiCpic, domefi. pag. %ti,& feqq* (^) Sand. d.yerf in in fin. f") 'ί^*'
$ ij' ff pro focia.. (w) Sand. 2. (χ) iiand'άτ in^tt'^'Sii*

6o §: ι cii/n fe^^.pro Jöc, Herb. d, cap, 16. Sand^ tbid. mjiiu

, Heedenfdaegfe ^echtsgelemhyf^

vrouw (y) hebbende de Crediteur a£tie tegens yder van de echte liöS
den voor de helfte , macr den genen daer hy niede gehandelt hceit,
mag hy voor het geheel aenlpreecken.

Z4. Onder gemeine fGhulden wort ook gereekent het gene de man
ten achteren is wegens bediemnge van Momber ende voogdijichap,
dewijl geprefumeert wort, dat iuix onder de zamentlijke echte heden
verbeven'is.

zf. Maer de vrouw is niet gehouden aen borgtochten ende verbin-
teniilen voor andere perfonen, by den man gernaekt, om dat borgtoch-
ten en verbinteniilèn voor anderen op een vrouw nae rechte met kon-
'nen hechten, (a) ® -

26. Breucken wegens alderhande mifdaden, komen ook tor laftc van
de gene die miidaen heeft alleen, behalven voor foo veel de gemeine goe·»' ■
deren ^ door de mtfdaedt z^ijn vermeerdert gewerden, (b)

IJ. Anderzins verteeringe , die de man onnuttelijk met fieelen^
qmften ende drinken mach bebben gemaekt , moet ai mede gez.amenu
iijk^ worden gedragen, (c)

2.8. Maer een vrouw kan verfoecken, dat nae voorgaende onderibek
Van haer mans ongebonden leeven^ hem het bewint van haer goederen
•ontzegt ende [chetdmge van gemeinfchap werde gemaekt , welk ver-
bodt en fcheidinge moet openbaerlijk worden afgekondicht i op dat
andere lieden mogen wtten, "in wat voegen fy met den man fullen heb-
ben te handelen. ' " ^ "

29, Diergelijke afliondinge moet gefchieden, foo wanneer by houw-
lijkiè voorwaerden bedongen mochte zijn, dat'man ofte vrouw aen de
fchulden ftaende echte opgelecht niet gehouden fullen zijn, ten einde
fulx tegens Vreemde lieden kracht hebbe i w ant tujjchen echte lieden Jèlfs,
om ondet haer vergeleeken te worderi'is het genoech , dat het alfoo
tuiTchen haer is veraccordeert, (e)

go, Selt een accooit voor het ingaen van den echt gemaekt, dat'er
ganfch geen gemeinfchap tfijfchen man ende vrouw falzjjn^ kan wei beft aen,
maer met daer nae gemae^, edoch als d' een van de echte lieden kenne-
lijk geen goedt en heeft, en deiehetfelveby adebekent, iuix neemt
voor het toekomende niet wech , de gemeinfchap van winil en icha-
de: ende daerom foude de begoedigde man ofte vrouw ook de kinderen
van fijn cegade inde gemeine huishoudinge dulden ende voeden moeten j

tm

- Ί .

(y) SandJbid.1>erflporro(lamno. (z) Sand.ibid. Verf.dubifdium. (a) Ver/I
ttn etiam, vbt alm ratio (b; Vcr/ ftmilner,Jt^ (cj d, (d; yerf^

pe famn Viri^ {q) yerf.fi mttlier.

1

I. Boek , XLKapittelr 6f

m witfe.'^ hadden , in welken' gevalle φ Stee-va^er lioilpemiin-1
gen foude konnen eyfchen ,- ende de Stijfrmoeda\ iQudé. genieten de^
helFre van der kinderen opkomiten den Vader coebehoprende : waer
mede iy te vreeden moet zijn , fcboon foo veel met konnènde bedragen als ?
de kpfien der kinderen ; gelijk by den Hove geweien is in de iake van ·
n. n. den 17. Fehriiar:iip%o. ' ' ; * »r ν jj *

51. Verftaet zich ook felf, dat onwettige contraden by een vaii bei-,
den aengegaen de ander niet en verbinden , gdijkiin 'kopen van ampi^n
en officien en diergelijke. ., ^

gx. Alle defe dingen hebben plaets, niet alleen in een wettig ,· ntaer
ook^m een onwettig hoHwelijk^, of yeniant fijn huifvrouweniiifters

dochter tiOuwde , of buiten vaders eonlent ging trouwen, en dierge-
lijke , als maer partijen de meininge h^bbep pmt te millen leven , in den hou-
wslijkin flaet, maer is het byilapery, ehde concubijns leven , dientenef-
fens valt geen gemeinfchap van goederen, ff)

Nademael dan fchade ende bate , ftacnde echte voorgevallen
alleen gemein is, fop volgt, het geene dan buiten twijvel k^r^dat yder
Gjn kapitael eigen behoudt > ende het Jelve by 't fcheiden vm 't hoHwelijk we-
der omme nae zich trekt.

54. Tot welken,einde wel nodig is, dat van aenbeginbefchrijvinge
van (g) elk fijn goederen werde gemaekt, hoewel het jelve niet veel in
acht genomen wart , tot geen kleine afbreuk^ van veele^ die haer goedt alfoo
bjjfier worden, , > :1\·, f

35. Des behoort t'eiFens van de goederen , die door het gebruik
ftaen te vergaen ofte verergert te worden, prijferinge ende taxatie te
fihieden j konnende anders van de vermmderinge ofte verfiimmeringe geen
i/ergoedinge worden gecifiht. η 1 ή:., .

, Wjant als'er beiGhrijvinge alleen isgèichiedc, Γ00 kan flechts we-
der geëifcht worjdcn ten einde van't houwelijk^bevonden wort
everig te zijn. (h) \

37. Immei-s ibo is't nae Keiiêrs recht, in goedt dat met gebruik
vergact, en dat aen den Man ten houwelijk is gegeven ; maer als het
fiechts by een-der echte fiHen φ ingebracht foo foiijnt de billijkheit van
maetfchappije te eifchen, dat nae^t houwelijk^/èo veel vanjderfiortewer··
de wederómme goedtgMaen , als'er ingébracht is , 'de waerdije genoiïien
nae de middelmaet en ichicldnge des Rechters, (i)

38. Van deiè natuire zijn niet alleen allerhande drankz^nde eetwaren,

I mitfgaders

ZanA. lib. ZÏiie. 5. def, 4. ^ (g) ibid yerfjt muiier* ·■ (i») /. jf. dsfttr, dot,
U) ΛΓ^./.42. ife/«i·. <iöi.

66, Heedmjmegjd

mit^deré^ d War ifiP^ii^/.^- maet^erpdtrrgewkhwiêif/f^eh^^ inaaief
de^haitü^ ^éf^dereWj Unmni^i wüHimQiX^^éQxhn^^ ' ν f '

59/ Jae oök^^k?». eïïde;/^^^^ eiïd'e

weder vol groeijen;; het; geenc daeit uitgegraven wort , moet· t^ elketis *
worden igewardeerri,- oF.vanJ't geenc verkiiGfitviSj^ de prijs < worden, op- '
gefchreven, ende voor k^pttad aengereeckentV httjvmm· d' imerejjew van^

.>■■ ' ïj ', : .ί':

40.· DeTeedeo eiichrhetifëtevan; jaeflijxe'lèga^^ fteltv datye--
mant. gemaekt is honden ducatons jaers j legaten worden niet gememj,,
en daeröiïx moet yder hóndert ditcatoiis voor z^/?/^/roegereeckenc
worden»aenidm igeertéjui dér edite .lieden',,, dienshet legaet tö(ik-©omc>r
ev-en-feiweli, ' ate'^óf^hijr; vaniVerfeh'eideniTèftatoren ioo-ve€l legaten
hadde ontfai3genij« Ms-^ hy^dit -, jaren genooten h'eeft, want jae, lijxe-
legaten^ worden^-nae rechte-verfiaèri'·^, foo ■ meenigvuldig te-zJjn , al^'er jarm'·
vanz^ijriy elk op hem felf.\(k)i

41 ί Hèt> felv€' möêt ook gezegt woi^den, als een der echte lieden by
cmtraW'- hondèrt 1 dücatöns' 'si jaersi iiji^ leven .lang heeft' te; ontfangen j
want tuÜcheri' le^mn^ende jchenkingew- o6 ander& t'o^irrföi·» in-deiengeen<
ondericheidt kan z,ijn.

41. B'y. g€volge wil de'reeden ,, dat het felve recht Ïj^ m lijfrentef%
ende" 'm opl^pmfien^, ycmant te lijf-ftonde'toekomende (1) hoewel·'
deiê'dingen'iöo doorgaens Dy eenyegelijk van alle^bovengenoemde exem--
peien niet willen worden verftaen ^ gelijk dikwils den rechten gebeurt.,"
datJ het'geenei iiil de' gronde-recht ende; billijk is , ten eerften aensden
hem anders- opdoet; . '

4§. Dciê -gemeinichap höudt op^, wanneer een der echte lieden .
der oorfake ichtidz van bedt, tafel ende bywc^ning^ om^dat de felve'
dan blijftl'va^^ ^ofih'aeft hmsipjichteni-ten-welkers aen-

2ien'dé>iè' gerneinidiap^is ingevoertV^ h&halit^en móhtanj-^^degewoonlijke op»^

kpmflen van de gemeine goederen , die men den gefcheidené perfo&n , tot fjn^
onderhofi-ii niep fokde ^kj^nèm weigeren:'i

45': Wórt''·ooAi» dèTetgemèinfehap gefèheidéti' döor^de doodt , van^
een der echte lieden',

andéré^ erfgenamen des overleedenen niet
i tegen-

(ro) Satid, 2,5.7. Cn; αφ §,4. Infi, defociet, -- ·. ^ '

mü

1.. JBoek,. ic^i.

jonder deilmge fifrhj^r^ijvtmg^sd^r lum u ^h^hbenygemmkt, ^t))

46. M^^h^lvieii.lifc tóiigiilev^nde ;dac h,Y nae des
overlijden wiiiiiljh^fCirgedaeü,, ,.©f>de3erfgeiMm€n

ioiioen. t0mm,, J j^^mt rgiOptje.-i^^^ jK^^it

jgogifei'fsiiii-veel vmjö

.jffmt hflt wm.dmd0ngfiMv^ nri -· 'urrbf τπ^ν ; 'j .ι; ■

47. Maer de eigentlijke tijdt vanr\^m|ib fi^de iV^ifc^peE fkomiend^
worden bewjeièo j .poo^rmet alks Op ^etmine ■.tf^ekeV'i^?. μΦ^^^' '

.4^. Ipdien-ÏiQkiteriltintcn^ tfa-eeiifteii.Qy^iliijte.s zeér

Mt -voQur-gdimPen

het uit ^meim goedmn mm mortgek^mn. ; ftgande vatl·;, dat
iüit de gemeinegpedeim /^lf öae av^^rfijden wm isèn deriechie lieden
-vqoi;tKQmpnde.,.iTX<Pj5fien 'W0rden;g€Öeilt>tuflqh§}i piVtergebleyque ende
anderen ijov/'}: ·; ■ i:.,.·. ^ „w^iliiriii·

49. 'Pmw is iliet m-ftW? iep. Vf^egjaIii^t

-gevoeglijk ^gfcbieden, befcbiajvii^ie x^an igoedeKen te iialilien^, het
fniet mm^r vdijeaf ^genoiijjen ce 'gorden by betjcerlie

^eogaen νρ,η ^t rhpmwqlijk., fim di^t me hff fimde deshoHweiijl^'geen

mdcr.fimt k^i\%fvrdm ge-mmH é^t
ifflo verrfi gten bewijs «iwé^ww^ ιΐ^

^en Opk 4e loblig^n >die ftaendeiecbte ,

worden gereeckeat.» ibo .4is iby den HpViC ook meqrnaaelS j iSj ver-
ilaen.

.5:0. Be profijijalijke liiniilden !voor h^t recbt-e te rboek-c^ebrachtjenj^
jdoorgedaen Jajinde.', cfender Aentee<^e0inge;
Worden geacht voor het echte betaek fe ^jnv^ jende d^t ;dienfe
die d'firing€t4jHtt;is^ die moerde helfte ^

,als by beïQ genoien ^ jfhogn .de ^rejkmpt^ daf r tteg^H mochfe : Van
gelijken , de k^én .endeiièb.viMen ypor het «dhie geroaekt .ende mede'
duotier Jjconifle vgn iijdt ihetaelt ^ wordm.^ackt vwr het e^tejietaèlt
ende daeromme by de mgehijUtfi .niet ie Iwónen;woeden geeifcht., als
l)y hem voor de iidfre betaelt i

cfm faclüs^ mox kptiiïidt jèB.o.. i - ;

fi. D.evix>uwiSidöön van geheel ichwltboekja^eweeiè waerin
de^often yoor 't-echte^wiiren gedatecrt endeilechts wirgedRenelctioon men

'1^ . : .niet

U) Sand,! 5.9. dnders Zutph. tit. Vangemeinfchap art.8> (P^ Sand. %. f.9.

(S^ Hcedenfdaegfe T^chti^^eleertheyt,

-niet t wij velde \ óf daer was'al van'opgekomen llaende echte ] mact
niets daer van blijkende, konde niets worden vaitgeftelt.

52. Echte lieden die gewoont hebben in lüike plaetien, daer het hou-
welijk volle gemeinfchap van eigendom maekt, naderhant in Frieflandt

I komende te woonen', ioo begint van die tijdt af hetFriefche Rechtte

t .gelden, doch ^ de goederen die te vooren gemein zjjn gewerden blijven gemem^

I ook nae de veranderinge van wOoninge, fonder onderfcheidt van roer-

! lijke of onroerlijkc'goederen^ (r;

53. Wy hebben tot op het laeilegeipaert, detwijvelachtige Vragen
die de woorden onièr Ordonnantie (fj opperen, te weten , dat winit
endé verlies té zatnen wort gedragen j '^É-we/wm de handeiinge by een dér
^echte liedffH was-aengcgaen·^ des nochtans^ dat de Contrahent^ duirende hei
echte voorat geheel fal mogen aénffreecken en de aengefproken worden.

f4. Soo kan dan een crediteur wegens ichult llaende echte gemackt
of ydér van de echte lieden voor de helfte aenφreecken ofte den gee-
nen die alleen hceft^econtraheert; te weten den Man, of ook de Vrouw»
itt fakeaf^''daer' in iy büiten 's maiis byftant haef kan verbinden.· ·

•ff/ lUaer de Vrage is, óf de Contrahent alleen kan aengeiprooken
worden voor 't geheel, nac dat het echt gefchéidén is. Hier in be-
kenne voor defen te zijn geweeft van verftant ; dat fulx nae't echte
met behoorde te geichiedenj om dat, foo wel nae Keifersrecht als nae
Ordonnantie ^ de gemeenfchap van verbant vaft ilaec , lbo verre nieC
geblijkt anders by d'Ordonnantie te zijn ingeftelt; nu zegt de lèlve
Ordonnantie, dat de Contrahent alleen over gemeine fchult fal üQnge'·
{prookm worden i duirende het echte y Dit is^een uitneeminge , buiten
welke het gemein recht moeite kracht hebben, 'twelk is, dat gemei-
ne'ichult gemeine aenlpraek baert ; en foo moefte d'aenipraek nae 't
echt in't gemein ook worden genomen. j < *

56. Evenwel hebbe verftaen, dat het gevoelen van 't Hoff al eertijts·
geweeft is, dat ook een der echte lieden lèlf, nae 't echte, konde worden
aengefprooken, en^.dat de woorden der ordonnantie, dnirende het echte, daer
by waren gedaen, om den twijvel wegh te neemen , of pok d'eene,
dtiirendehet echte foude konnen aengefmooken worden.

Dit, hoewel in't eerft vreemd lijckende, vinde echter ingoede
reeden te beftaen. Want nae rechte vaft ftaet» dat yemant alleen eeni-
gen handel aengaende, alleen ook wort verbonden ende alleen kan aen-
- > geiprooken worden , foo lange het verbant duirt ende foo lang hy leeft y

cdüch om dat, dmrende 't echte, dc gemeinfchap in welen, ende open».

baeJ?

(r] Sand, 2.5 10, Siutj^h. tit.gmeenfchap art, i. (Q 1. èoektit. 3.4»·/. i.

I. Boek, XI. Kapittel, 6p

baer is, dat het contra6t beide echte lieden aengaet, (bo was'er eeni-
gen twijvel, of ook duircnde 't echte , d' aenlpraek op d' een' alleen
koude vallen, en dejè twijvel ü by de ordonnantte wechgenomen.^

58. Wy houden 'tdan daer voor , dat, jae, een man alleen heb-
bende gecontraheert, ook alleen, ioo wel nae , als duirende 't echte
voor 't geheel kan aengeiprooken worden , moer V k^n echter wel z.ijn,
dat defe waerheit te verre getrocken is.

59. De regel is waerachtig, in alle handelingen by een der echte lie·^
den βιηρείίίΐξ^ aengegaen, londer meldinge van lijn eegade; van hoeda-
nige eenvoudige handelingen de woorden van de ordonnantie ook lui-
den ; dan heeft de krediteur de trouwe van een ge volgt, ende kan
daerom dien eenen altoos aenipreecken.

60. Maer als de handel by een uitdruckelijk is aengegaen op mme
vm beiden ,-dan heeft de krediteur het geloof van beide gevolgt ende
is met beide te vreeden geweeft ; dies hy met geen fchijn van recht β)η
aenjpraek^ anders neemen m-ag , als hy wetens ende willens den handel heeft
gejiooten, . ' , .■>

61. Soo dikwils gy dan een brief hebt, waer in een man verböa-
den is voor hem ende fijn hmfvroptwe , ofte als man ende voogd over de
filve, of hy ende de vrouwe te zjimen , finder dat de man hem voor't ge-
heel verbindt^ foo moet gy ook yder van haer ν oor de helfte aenipreec-
ken, ibo wel onder, als nae't echte.

62. Maer als de man caveert de rato voor fijn vrouwe , gelijk veel
tijts gefchiedt, foo kan de man alleen voor't geheel worden aengeiproo-
ken , fio verre de vrouwe naderhunt de ratificatie niet heeftgedaen, om dat hy
fijn cautie moet goedt maken.

Alhoewel de reeden van recht in deien klaer genoeg is , foo is
echter wel gebeurt, dat een man, die hem verbonden hadde voor dch
ende als man ende voogd over fijn hmfvrouwe, voor het geheel is gecon-
demneert, ook nae het echte, foo gewefen in fali:en van Tk^<iAbescon-
, tra G. S. cum foc> den 8. Novemb. 1680. Was echter te vooren anders
verftaen den 26. Mart. 1667. tuiTchen Snsker Haijcs^ in qualiteit, contra.
Sicco van Rmgia m fijn ^aliteit.

1 i XII. Ka-

^φ I'ie^pfd^egfi l^chtsg^brnkp,

•. ■ . , ^ .... ' - · ' . ■ .'
• de wachi ^r vaérs o't^rém i^fidmnl^^^^

'·Μ., :ϋαφτΜΐιΚ qde mr^akm y>dn. de macht. Van fkmigmakings der ^aftaef "

., idm,; kki,demn, mitj^adprs :deφφηύ^ΐβ

Sj'. ■ „, ^af^t^t 'ibo^mrm. de ptpmfin^ j^rfir^iiferf^wter-ew. ■^mdelijk ^^yèGe

' ' baders édcht gmndigi "^ort. ' , ^ „- >

ï . * ^ ^ ■ · ^

;Et oogemerk des'bpuwel-yk-sis, om^fcinderen te ktiijgen, wélke
-gebooren zijnde nae ^de ee-nvaudighert der natuire , in de
macht vm. beide Φ ader en moeder fiuden zjjn. ^(a)
2. Maer om wanordre te fchouwen, hebben de volkeren gewilt, dat
■de' maobt 'by den vader alleen-ioude zijii ; ' bUjvende mgtans de plicht
wan Urfde en van eerbiedigheit onvermindert Mevens de moeder, tot voldade
ψαη 'het vijfde gebodt der tien woorden Godts.

De madit der vaderen «kóonit voort tiit énederldje oóï^iaken,
cerftelijk, ende voornamentlijk-ük-èen -ten tweeden

^mt"^ι/ettig-makinge^ en teil derden, uk ^wwi-iww^f ioi j^Weiri/i. (Γ·)

4· Van ihet hoHwelijk^hd)hm ^wy geiproaken.
, 5. Wettig-makinge is , wanneer onechte kinderen , uit eenjbéiende
njader end een vrouw-menfch die aen hem wel fonde mogen trouwen , ge.bo-^
ren zijnde, krijgen den naem, en het recht van wettige kinderen, (c)

6. Uit defe beichrijvinge volgt ^erffceUjk ; dat kinderen, die harer^
vader niet kpnnen melden ^ .noit konnen wettig gemaekt worden.

7. Ten tweeden, dat kinderen uit overjpei en bioedifchande geboren^
•of anders tegens verbodt der -wetten , gemeinelijk met konnen wettig ge-
maekt worden, ten iy de Prins , ofte by ons de Staten des Landtsy door
volheit van hare macht ende fpedale günfte lulx beliefde te beveeien,
'twelk echter is, tegens het gemeine recht, maer m oniè ordonnan-
tiën uitgedrukt, (d)

8. Ten derden, volgt uit bovenftaende befchrijvinge, dat het even-
veel

(iiyDixJib.^.digrejrion, cap.4. n.upti<e ^ legitimatio, adoptio, (c) i uit,

Jnft. de Nupt, (d) .1 boek 5. tit. art. 1, f^id. Gail. 2. obf, 141.4. 0ypa not.jur»
ielg.lw,^, tit,denaiur.lib^

W:

—wJiEii

ï. Boek er ^Vh KapItM ft

veeVv lè^f" i^tietëff mi' eèn by^ziüt^, o/ Wi ' em bs 'Oröm^^^mè^fiJr^ébyéi^
ztjn 5 ende blijkt-fulx^ geiioegiacm uit dè titd vm endfe

\K)\gcme ^n-onjè· ordonnmfiei

9. Een wcrt güiiöemt y i^yV by een öngetroudemM woont , en'
gehottden- wort als - cm'vïOmife , doeii ibndet naem , en eere vaii'huis-
vrouw e. ^ '

10. Dè iiilKe , HeBbert by dé K.OomiGlie wetten meer vodr uit als
atidere vrouwlieden , dVhaer bdaaiipeii'laten ^ maer bj ons hehbenfy^
eer min , ah meer recht.

lï. Want een lolïë dochter, geen weduwe, die van een vry mans
perfoort beiiapen is , kan ó^ch^xï' dat hy haer'of troii-M/e^, ofte hoMwelijki"
goedt geve t ten ware fy hem oorzaek van onkuisheit haddè gegeven j
maey kilx kan door'een bjut niet worden verkregen, (d)

12. De manier van wettig-makinge is tWeederley; teneerften,.i/oör
[iho^tve'rjk^vAn de vader ende moederdes onechten kindts. (e)

ig. Het welke ook wel mag en-plag te-gelchieden hetkr^l^bvd^
de"y jae felfi 'm het uitter^e des lei^em, lbo tot/iifvaïï de kinderéti'^
om de blame van onv/ettigheit weg te nemen , al^om d^t, ibolang 'er"
léven is, ook'hoope van leven ende alfoo van't gebruik des houwe-
lijks overig is; '(f)

14. Wil nochtans Reifers recht, dat de lieden van eenigaenziéh'haer'
houwelijk tot delen einde kerkehjk of rechtelijk moeten laten bei^eiïi-"
gen ; rriaer in geringe lieden wort niet anders als blijk van overeen-
ftemminge tot het houwelijk vereiibht. (g),

I y. De tweede maniere' is ztwgunfl-brief van den" Prins, of by oïis'
van de Staten des Landts, waer door een onwettig kint' het recht vatl"
vrettelijk-geboèren' gegeven'wort. (1') '

16. Stdet^ook te ^letten, dat als een vader in-fijn'laefte'wille, ofid^
eemgcandtrfè' bpenbare" ai5të V^»' h^aert-fone, fechts mètditrnumè'iJanfonê^
noernt y als dan de"felve' voor' wettig gehóuden wort, foo lahgë het 'té^én^*'-
deeL nut eti, wort -bewefen· mier' fulks blijckende Ichijnt hy te moeten '
gaen'voör^hérgeeïïe-hy ' ^ " ,

17;' 'Voor'delen'zijn; hier ook bekent'gèv^eeft' wettig-nl^Miigéti , dié·
by Keiferlyke^"en foö 'genoemde^ wierden verléeiit ; ïi^d'et

d£filve~z.iin'bfÖrd:vandèrt"Laiide'machte^^ - ,

18; Volgt de derdeOOriake der 'vaderlijke'macht j weike'is'd'Vïi-
, - neeiiiirige'

(a)Öri/. I 4. (e) hifi. de Hupt. / ^ /.4. /.9 l. %o,C..de Natur.'Iik\

Gai/.-2,obf. i^i.-w, 8. Cs) ^^^ 4· quam fic cape mn^deHupt'mJm-

^hcner^ ' eg ι8ρ, lo: nj, c.z. (kj Ord.j. 5,

^ 3 Heedenfdaeg fe ^J^echtsgeherthf^yt.

neminge tot kinderen, welkegefchiet, wanneeryemant een vrtmt per*
βση opneemt tot de naem, en het recht van fijn eigen-hint.

' 19. Dciè aenneeminge gefchiedt op tweederleije wijiè; eerffcelijk door
het gezag van den Prins, of die de hoogfte macht des Landts hebben,
by ons de Staten , 't welk plaets heeft , foo wanneer de perioon die
aengenomen wort niet flaet onder fijn vaders macht, (l)

ao. Ten tweeden, gefchiedt deiê aenneeminge ren overftaenvandc
gewoonlijke Rechter, ende falks gefchiedt, wanneer het aengenomen
kindt 5 w onder de macht van fijn eigen natutrlijke vader, (nn^

zi. Edoch om dat in Frieilant het Hoif altoos heeft:geoeifent, endc
behouden de kleine rechten des Oppermachts, die de meefiegemeinfchap met
rechtfplee^inge hebben , ibo is ook by deièlve de macht om deiê kinder-
aenneminge re beveiligen , foo wel van de geene die buiten , als die
onder vaders macht zijn, ibo als gefchiedt jis in de aenneminge gedaen
by wijlen den Heere Geίli^ts van fongeBal, certijts Raedt in den Hove
van Frieilandt, op wijlen den Heere Vetrm aAlLart van fongeiial, inle-
ven eerile Raedt in den felven Hüve ξ^ο. welke mede geen vaderlijke
macht onderworpen was.

2,2. Defe kinder-aenneminge is eigcntlijk ingeilelt tot verfoetinge van
kinderloosheit; en wortdaerom niet Uchtelijk^{owè^.\' merkelijke oorfake
toegeflaen aen i^ibdanige , die felfs kinderen hebben , ofte noch konnen
krijgen, (n) '

2g. Het gebeurt dikwils , dat yemandt voor kindt wort aengeno-
rrien, buiten gezag van den Prins of Rechter; maer die hebben alleen de
hloote naem van kmderen , fonder ander daedt of recht, als dat iy de
koil vry hebben.

24.. In plaetfe dat rechtelijk aengenomene kinderen,..immere nae Keiiêrs
recht ende in Frieilandt, van haer nieu%ue ouders ookjrven^ en voorts het
iêlve recht genieten en onderworpen zijn, dat in de natuirlijkè kinderen
plaetfe heeft i gelijk onder anderen welgerpelten Heere fonder

eenig Teilament of ander recht, hoedanig het foude mogen zijn, den rijc^
ken boedel van üjn oom, uit kracht van de aenneminge tot iöon rech-
telijk gedaen, met.uitlluitinge van die even nae waren, heelt genoten j
foo als uit de eigen mont van w: dien Heer hebbe verilaen.

Het is van nooden te weten, welke de byibnderlijke rechten zijn
der vaderlijke macht, buiten het geene de natuirlijkè, de Goddelijke,
en aller volkeren rechten aen den vader geven. Sy worden bequame-
lijk verdeilt nae tweederley opucht^ of van de perfoon der kinderen, of van
hiire goederen. 2,6i HeC

CO f I. Infi. de Nupt. (m) d. u Jnfl, (n) /. if i.ff, de Moption.

, T.'Boek , τ. Kapittel. 73

a6. Het peribonlijk recht aengaende, daer van isdeiè rcgé ,'vader en
liindt worden gehcuisn een per joon te zjjn y eh deiwegen kan'er geen
verbinEenilie (p) noch rechtelijke twift , (q) tuüchen vaUer en ioonc
zijn, βο lange die m β}η macht u.

27. Hier uit is 't ook, dat een kindt , onmiddeUjk^ erfgenaem· is van
pjn Vilder, in diervoegen, dac de foone, gelijk als de eigenile perfoon
des vaJers geacht woit tt zija (■)

28. Ten tweeden, kan een vader fijn kindt by Teftament; een voor·'
monféergeven^ over iijn perioon en alle goederen, oo'iLvane'dcrs\)£,m
aengekomen. (f) , >

29. Ten derden, kan een kindt geen houwelijk, aengaeii , [onder wille
nan fjH -cKidar, (tJ waer van hier boven gejprooken if.

?,c. Ten Vlei den, een kindt is gehouden β)η vader te dienen, ibnder
loon daer van te konneneifchen^ hoewel nae des vaders doodt, in dc
crf-icheidinge daer op wel acht kan genera en worden, (u)

51. De vaderlijke rechten, ontrent de goederen der kmdQYGXi, zijndefc.

g2. Eerltelijk, heeft de vader vnje regeeringe ende bedieninge van fijn
kinderen goederen, fonder dat hy gehouden is openbare aenteekening of
■Inventaris te maken, of ook reeckening te doen i waer toe fijn erfge-
naem mede niet gehouden is. (w)

Is echter waer, dat de rechter om gewichtige reeden den vader
wel foude konnen opleggen,om eenige verklaringeenaenwijfinge van
fijn kindere goederen te doen. (χ) 2.egge om gewichtige reeden, want
dat alle vaders allenthalven daer toe gehouden ibuden zijn, lijdende
wetten niet.

Is 't tweede houwelijk genoegfame reeden hier toe ? ook niet
ftltoos, fv) maer wel uit de plicht des Rechters, als hetonvoorz-ichte-
iijk by djn vader is aengegaen , met verachtennge van fijn fortuin ,
en vreefe voor de kinderen haer fcliade.

^5*. Een Groot-vader echter heeft geen reeden, om het maken van In-
ventaris te weigeren, alfoo dat een Privilegie ps van de vaderlijke macht,
die in o..iie tijden by de Groot-vaders niet kan zijn j en is alfoo by den
Hove geweien in de fake van Taci'tm Tpkarna in qualiteit .requirant con-
tra Tjaerd Claejfen kiiiemaker, requireerde Maert l6g6. Nduta,

36. Ten tweeden, heeft de vader het vrnLht-gehrmk^van alle der kin'»

Κ deren

(o) Lult C.delmpuh.&al.fubfl. (ρ) i. 6,lnfi.delnutil flip. ' (h) I 4.
ff. de judic. (r) §. 1. ι„β de Hered. qualit, ^ dtff. (O M- deTutel.
(O pr. lnfl.dc Kupt, (u; Sandeiib z. tit y.def '^ (w)' L' ΐΛ ■ debon.matern,
f*j i^id VineH. adl. i, C, de ien. matern.part, 2.». zo. é?'Jeqti, (y) Sand, d. def.

Ήeed€nfdaegβ J^echisgêleert^eyf.

lieren goederen > (z) welk recht verfcheiden is van het bcwint voorcé.
gemelt ; dies een Teftateur, het ly moeder,, groot-vader, of yemant
anders , verbiedende des kindts vader d' admimfiratie en alle macht of
bewint , wort niet verβaen het vrucht-gebtuik^ verboden te hebben , dat
anders wel kan gelchieden, en ook verftaen wort, als'erin het Tefta-
ment ilaet , dat al het goedt, en profijten van dien fuUen komen tot nut,
en ten behoeve van de kinderen , of diergelijke, en ibo is by den Hovè
geoordeelt. (a)

57. Ten derden , al wat een foon wint met het geene hem de vader
byz.et om te wort des vaders eigen nac ftrengheit van rechte, (l·):

Ten vierden , een kindt kan Jijn eigen goederen by uitierfie -wike
niet vermaken , ten deele, nog in't geheel, Γ00 lang hy in iijn vadei'S
macht is , (c) al wierde hy 50 of meer jaren oudt ende nog foo
rijk was.

Ten vijfden, en in tegendeel kan een vader β]η Joone , ingevallc...
hy onder de veertien jaren fterft, en fijn dochter onder de tu/aelf jaixn ,
een erfgenaem maken , die alle des kmdts goederen , ook van elders,
hem aengekomen mag erven, (d)

40. Edog deiè en diergelijke rechten duiren niet langer, als de vader-
lijke macht blijft in haer geheel.

41. Welke geëindigt wort door vier oorfaken, welke zijn, de doodt ρ.
waerdigheit, loslatinge en houwelijki

42. Dat de doodt., fijnde een einde van alle dingen , ook de vader-
lijke macht weg neemt, ipreekt van felfs. Ferfiaet de natuirUjke doodt.

42. Want het geene χΆΟ,η burgerlijke doodt noemt, fchijnt ter nauwer
noodt, by ons eenig gebruik te hebben; ten ware men hier toe wil-
de brengen het geval, als yemant vyandt des vaderlandts, ook fijn goedt
verbeurt , tn h'j vogel vry, verklaert wort.

44. Waerdigheit wort verftaen,, van alfulkc ampten , die van de
hoogfte zijn in een vrijen ilaet ibo van regeeringe als van oorlog, (e)

4^ Tot deie waerdigheit moet by ons gebracht worden,,die van
fnachten op den Landts-dage , de afgelbndene in de vergaderinge der
Staten Generael, é.tx Raden van Staten', inde kamer van Reeckenihge ^ de
Gedeputeerden der Staten Raden des Hofs van Frieflandt, ter <iAdmiraliteit
Reeckenmeeflers, Teltmaerfchalken, Liemenants Generaels, en allevorderc
Generaels perfoonen i mogelijk ook Colomls ,_Lieutmant'Colonels, en Majoors.

^ ' 46. Maer