/ -

nVrGU de GROOTS

VRYE ZEÈV AERT,

' -.· - ofte i,,/·.'^:·

Β EVV· MS

ï^ant tecöt öat Dc insöefe^

teneiviïjfcï: seumeerisr ï-anïwn
toecomtoueröeinötfclïi
- coop-j^anDeU

Tentweedemael overfien ende verbetert ίΙοβΓ
den Autheur felfs.

Wten Latijne vertaelt door P. B.
^ot bo}t]ertn3i)e beiei Sabnlantite!,

TotLeyden
Ry lan Huybertfz. ende zijn te koop t'Amftcr- |j|f
daasby Wilkralanfz. indeSonnewyi'er,

(Jüet Privilegie /

ρ R I ν I L Ε G i e.

De Staten G^ierael der Veree-

nichde Nederlaiidon, hcbbe» ghcconfentecrt
enile geoilroyccrt, Cónfentereti eiidc Oöroj'e-
rcn nudcs deftn, dar lan Hciybrechtit Eoeck-
vercoppcr tot lèydengheduertnde de» tydc
van vijf laren naeltcomende, alleene ipdevereciüchde Prcv
vitj^ticn fal moghen doen dmcken.yytghevencnde Tercoo-
pen fcker Eoecxken, gheintitiileert, de Vrye Zeevaert, ofte
Bewijs vaiit recht dat de Hollanders toecompt over den In-
difchen Coophandel, by den voorfz lan Huybrechtii'doiti
ttanllateren iiyre Latijnfche inde Nederlantfche rate, Ver-
biedende alle ende een yeghelijck Inghefetenen van deUi
landen 'tvoorfi ghetranflateett Boeexken binnen den
voorfitydt f^n vijf laren int gheheelc ofte ten deele naete
diucken,ófteeldersnagliedriia,indeveteenichdc Pioiiin-Γ
den te brengtien, om vei cocht tc \verden, by pdie van ver·
bairte vande felve naeghcdiuckte exempelwen, cndedaer-
cnboven vande Ibmmevan vijfiich guldens t'appliceren een
dcidendeeldafr van tot behoef vanden Officier diedeCa-
lengiedosnfal, het tweede derdendeeltot behoef vandea
Armen, ende het relteiende derdendeel tot behoef vandea
voorfi lan Hciybtechtrx. Ghedaen tei vergadetinghe
vande HooehgheraeltcHecrenSuten Grnctael, onder dcï
fclvet Cachet ende Signatute van haren Greffier,
In s'Gravcnhaghejden »8, Angulii, i £14,

Ab Coenders

Ter Ordonnantie vande Hoog-gemei·
te Heeren Staten Generael.

C. Mrjjetts,

Aende
Hoogh cnde Mogende Heeren
STATEN GENERAEL,
Der vereenigde Nederlanfchc
Provintien.

Doorlvcht ige Heeren,

Et aller ectbicdinge prc-
fentcer ic V E.E.cen feker
Traftaet gheintitulcert
De vrye Zee-vaert,
wraer io bewefcn wert,dat
dc Hollanders, ofte In-
v^oondersvan defeGhe-
vnieerde Landen,fo wel recht hebben om
devrye,ruymc,cndeonbepaeldezec met
Saere fchepéte doorzeylen,als de viiTché
die daer in wooneft, hebben, om daer in
te fwcmmen, ende als de Voghelen heb-
ben om door de ruyme lochtte vliegen.
Ten is mijn werck niet,mijne E.E.Heeré,
macr het is in t'Latijn al over eenighe
jaren by een feker hooch geacht ende ge-
leert man gheftelt, ende uyt-ghegheven
fonder naem des auteurs. Tverhandelt
in weynich bladeren de ganfche gherech-
ticheyt die deMog.H.H.Statenhebbé om
«are onderiaten de Ooft-Indiiche traC-

a fijcken ■

1«! ?,

ifijckéri te ktcn ghebruycken ende de fel-
ve daer in tc handt-haven. Het tranflaet
dacr viiti ttiy ter handt^hecomen zijnde
heb ick göéÉ ghevonden, dat t'felve door*
den druck foude gemeen ghemaeckt, en-
de in onfe Nederduytfche tacle van yeder
wan ghelefen werden, tot vorderinghe
onfes Yader-landts , cnde bewijs van
trecht, twelcke ons foo wel van Godt is
vergunt,alst'ghebrüyck des fel ven by ee-
nigne machtighe wert mifgunt. Op dat
alio t'gene de Latinifté wetê ende fonder-
linge niet en oefFené, by den genen ibude
verftaen werden die fulcks dagelicks ver-
handelé. Diet leie,fullé bevindê met wat
gaven de goede ghcnadighe Godt ons
Vaderlandt,ende fönderlinghe uwe E. E.
Proiiincie gefegent heeft: wat recht wy
hebbë tegens die gene^die fo in conimer-
cien als in viifcherijen ons ibecken te ver-
hinderen :fullen oockdaer door veroor-
faeckt werden de weldaden des Almach-
tighen hier in te bekennen,derMog.H.H.

Staten wijfheydt te

cloecke ervarentheydt te erkennen, der
^Coop-Iieden wackerheyt te loven , ende
fonderlinge des Auteurs hooch verftandt
ende gheftadighe tliefde van t'Vadcrlant
tnitf-gaders der Vaderlantfche Privile-
giën te verheffen; ja felfs fullen van nieus

ae»

aen luft chde cóuragie fcheppetj om tweL
daetdat hacr de natuere fo mildelic ver*,
leent heeft,te gebruyckcn, tot dienftvan
t'landt ende vande ghehcele Werelt. En-
de alfo God Almachtich onsVaderlaHdt
daer uwe E.E. over ghefteltiSjfonderlin-
ge tot noch toe met defe Scheepvaert e5
delndiaenfche cóinercien gefegét heeft,
ende noch fegent, heb icopt'yertrouwen
van uwe E B. Wijdt-bekende goetgunfti-
cheyt, de ftouticheyt genome omme uwé
E.E.dat felve Tradaetteprefenteré-Ont-
fanght het dan in dancke, ende met foo
goeder herten als ick Godt Almachtich
bidde, dat hy uwe E» E.

Myne Hesren, fparein langhe
ende voorfpoedighe ghefontheydt, tot
5'ghemeene Landts beften, ende verbrey-
dinghc vande

VRYE ZEE-VA BRT,
WtLeyden^defé i4.Septcm. Ann^ i<5i4«
Vwer E.E. cndeA. A.

Dienft-bereydc
fm Huhnchtfii. ^geckcvemofer*

Vi

TOT DEN PRINCEN

endc vrijeVolckercn
des Chriften-rijcx.

<iSt tj0i ttn oube enne
fcgat)eItt(ftet>oUn0t/ tat
beeimenfcj^en/ fonD(tUiw
Sge bte ggene fittina^
ttcöenöcïifcftjiin / gun
iniïetltien/ ofte beel lec
gun felbeti foeciteti tnte
deeltien / bat j^ettccDt ban 'toncecj^t
tioo? i^m Épflen aert / maet; boo? een pïn»
Ie toaen entie üoo; ttfantie fnbe ^ebmpc^
Hei; nienfclien onDeifcgepben ίιβί.
Dalben mepnen fp / bat De tvetten enb«
t'fcgitntianbtUticftj^èpbt totbten epnbe
Si^ebonUen ^ttn / bat be tü)eeb;af^ten en«
&e optoecten bet onbetfaten / tiie Ιϊοφ ge!>
bo]ien5ttnomtegt|e]^oo;famen / ίοηΐιβη
berj^ocbet enbe beutDongen toetben: feg^
g^enbebat bet Dunlup&en bit inbe
pecfle eece eriDesj^ehu&gb^^It 5iin/ toe^
(laetalle Rtgtteoo^beelen en&eaf teme^
ten nae gare tuti: ent» I)aet mü te cegu*
ïtten na t'p;ofttt« Cen tjsi oot& ntet tDon«
bec / Datbefeoptnte/ j^oebaelganfcgom
OÖeriinit/ enöe öe j^atuer geöeel contra^
ïiesijnbe/ eeniglje atttöo?itept bccccegen

j^eeft:

Betfè: toliiifletotbeelsfitmecntfWi
Decmtnfcj^cn (ttict&eüjercfienteii toptie
fon&enen&ebnf^ooningen tid: fon&eti
natc-tae^t) toeggeOagin ίΐΕί t»t; blepetu
te plupm-flct}cbirj$ BottH/ inelcfte δοφ
aUe^tatmontmtDo^ensitm i^imn^
»9en $t}ti&» >taIIItt}Den fcfttce/tniife/dl
teltsteure mannen getneeft/ t)ie tefe baU
fcgc pecfuafie upt tger» Oer eenboubtgë
uptgj^etcocften / enDeϋeboo^tlant)ec«(
berfelbec ban gae» onbefcftaemt^eptic
obmuptj^t gcbben. «Defe j^ebben beüie«
fen/ bat <(3ob be ftHepp» enbe fluerman
beict tneceltiet i^l fonbecUngge/ bat j^p een
l^abertjii bejei menfcDeIi)c6en gBeOacgc
ftP bec^alben niet al ie anbe^
ttggebtectenin betfttiepbef^ecim bec*
bedt l^eeft: maecbatgpgfiebiilt j^eeft/
bat j^et alle geltttft ban eenbec foo;te fon«
be^ttn / enbemeteene naem 0l)enamtt
foubetoetben : batI)p|^enbaei;ottieen«
beclep oo;(fp;oncft bedeent enbe eenbec«
Iep fatfoen $|^eg^eben|ieeft / aenficj^ten
ftaenbe test)en!Sf ben anbeten/ fp;afie/en>
be anbere inflcunientenbanconimnnl
eatien / op batfe alle ggelticft b^cfl^en
fouben batteconberj^en eenenatueclic*
ge 0{)enuenfcDap cnbe aengj^eboo^ni
maecgfcl^apijEC. j^ebbenoocit gj^eletct/
bat befe oppetO^ ll^jtnce enbel^upfbabee
bit tiupsi ofte (labt tbielc bp gf ύί geftins
S· 4 beert

Deect/(eRetf sifm tottttn gesebtn geeft/
$itnti( niet tncoper ofte tafelen / tnaee
tn^elgectenentie ggemoetieten Det; ttten^
ft0enitigöefc0?eben/aïijjaecfp οοίδ tes
ggettjEiUitHe enbetiancS bu felbec jgaee
Dectgooneti om g^elefen te
onOecOefe metten {tepOe goóge ent)elee«
gge 0|^efielt 5t|n» ^at feifj^ ίκ €οηίη«
gj^en tegenj^ oefe nietmeecentoetmosen/
AljEttgDeraeene üoleft ineen ^taOtDer^
macl) tég^enj^ öeindellinggen ban gare
^eEtenjet entie a^onmeefleri^ / De^eitenj^
tesen^ iiie ban 0ate|0;eftbenten/iiie
ftoenten tegeniEi Die ban 0are Coningen*
3ja bat felfis be tetfiten bec bolt&eren en«
be^teben ttpcDte ifontepne afbleten/
enbegaere ^epltcï)bom enüe jlBaleflept
baec upt fti^eppen. ban tnben

ft/eenige

bte gem epgï^en 5Un enbe isoo^be bielci^e
een banben anbecen taect onbet;fc£tep«
ben: alf^oo j^eeft be nattiere gj^etoilt/ bac
ban bie btngj^en btefe tot gBebntptg beiei
inenfcgenboo;tb;acl^t/ anbere sl^emeen
fouben btptien / anbete boo| een^ pebecisi
feloeefefiept enbe naecflictjept fouben epa
ggen g{)emaecütbiecbem l^an bepben
5ttnbec bjetcen geflelt/op battnen be ge»
meene faBen fonbcc pemantj^ ftj^aebe tnf:
ggemeeng^ebjMptl^enfoube: enbe bat

een

ent iit^ei; jtittbe ntct tgme Hem
te ëeucte sj^ebalten ui fouO$ ι^ίΐη
eenjei anöecif floet nu foD/

tiat ntententüefec bingenonbetDutl
fen can/ten jp ÖP late een menftt) te toee
fen: jgeïtben Dit De ^ep tienen Qf^eften/iiti
ïiUniït 3ttntie tot De tuaecgetit ggeen an«
bet Itcj^t ofte too^tfe geDtien gj^egabt aliEi
t'ticgt Decnatutf/ inat begoo|t0gpniee
te oo20eelen eniie te Doen/ ο s^p C^^tfle^
ItitEtè |9;incen enOe Bolefteten^ 3lfTec
pemant üte niepnttiat {jet fniaet; tö / foo
menöemafbo?öei;t't0Denefo eenujaeca
titgge enue gepUgge Decoepingj^e alist 0et
Ct^ïflenöoni iw meöe ö^eng^t / onOec
tuelcEet; mtnfle 0el&o£ien Ιίίί )}an infutteti
af te fïaen/b0o?üjae»j een peöec can Itcöt-
Ittcft tueten tpat sitn atnpt tjEi/upt 'tsene
gp eenen antiecen gj^eöteDt. i^iemantit
ïjTet onDec nuji c bie niet opentltfcft
enbei^ele/tiat een pegeltic^ «aouüemeui;
enbeÏBeeflec 5P ban $t|ne epgene fa&en:
bte niet en gj^eïtiebe / bat alie 23urg(jec£{
nietgl^eUttlie cetgt enbe fonbec onbec^
fcAept be ttbteten enbe t>ublt}tae plaetfen
Sge&^üpefte/bte niet met alie macj^t
bebtg^e be bjpgeptban ober enbe biebee
te bacen/enöe aen uiebecjijben te tcafifci
6eren.25p albien top becflaen / bat een
tlepne becgaebecingöe ofte ggemeente/
tuelcae anbecj^ meonbUte genaemt too;e

' niet

nietfieflaen m can C0|^eIifc&feooc&<tf<
tiec üm niet m can beflam) toaicom en
fuUen me felüefaaenntet ηοοϋίφ toefen/
onitiegemeenfthap entie eenD;ac{)tban
t'0antfcgemenfcgeUtcEte geaaeDteteom
liec^outien^^oo pemanbt j^iec tegj^enj^
(£ηίφ getuelt boet/ s^p becfloo^t u biU
litgltd^ fltaft De mifDaOtse na tie groote
iiesi intfbaeti^/en bat om geen anbece oo^
aEte/aljg om bat bf flaec niet gecufl tue^
en can baec befe bingoën obec al gl^eoo^
ofc 5tin.3ln bien eenContncgtegeiijEt ben
anbecen/ een bolcii tegemsi tanbec ongtje*
cec^telttcftcnbe met g{)ebjelbt Itanbelt/
(Itecttt bat niet tot becOob^inO^^
Kufle befec gcootec flabt/enbe flceciic bat
oocftntet tot intncte banben oppecfltn
^tecti ^at pnbecfc^ept tffec alleenïtf c6
tufTc0en/bat gdt)cfi be leege j!Bagiflta«
ten oo^beelen ^be bonntiEi fltiiciienobee
tg^emeeniE bolcft/enbe ggpUiben banbe
JlBagtflcaten felf^: alfoo |^eeft<5ob/ben
lloocDflen t^ontncft bejeitaeceltsi u lieben
belafl/bat gp fout itenniffe nemi obec al«
Ier anbece mlfctiê mtfbab^: maec be uüie
j^ei^fi; 0p betuaectboo; gemfelbi.Ctt goe
ipel gp be oppecfte flcaffe/luelcft^ l^gfaf/
^epmelttc/ eftonmitbelttct^/boo? Iiifelbi
i)e|^out/noc0tan0 beputeect gp ttuee tccg«
teciS bte onbec bi menfcDen becBecen/ efiit
pbecii (onfctencte/ett een^ anbecjü oo)beeI/

bat

tati0tK faetn cnDt 'to^etttcgtt bat pte
tnenfic negaet* ^efe I3tti;ft0&»n fl^cn

altit&topmfelfjEiboo? Hen 0l)(n(tiDUtot

ti'anüetemetencotnen* 'OTot befeepvel·
leten De ftuacbe: 31 η befe isojtien btcmUjl j

bte sene obectDonnf/ bie baer mec craclic
cntie Q^etndtfelfjEitutnntn: bte seen tttate
enfldlenban^acrcïttflm/öte Daccniepa
nen bat tgg(ne niet menfcgen bloet0|^ed
icoclittDectpecniec buec en flaec : btt
intucien ntec tninrienbecfcl^oncn/iDelCf
6e openbaece fonben moeten nootrafoeliic
boo;t'een(lemmi(|^ oo)beel atlerb^omen
Sefltaft et^e boo? be tionnine banj^aei;
epggenogentoetntet geabfolbeecc tatt»
ben* «Cot bepbe befe biecfc^acen bien»
S^en top een nteutu bebat: t'tuekge
boojtaiaec ntet en i0 ban eentc0 b^op/ ofte
fpannagie/ aljEiolemeenltcatufTctjense*
buecen pleegt te toefen: felfsi ootft niet
en tj6( ban 'tretDt eeniEl aefterje! (eggenbe tn
be uptecfle lant fcgepbing|)^:noc0te ban
rbeftbt eeneiimibierif/ o^e «epIanbtiS:
maetöpcaniöbanben gfieö«fen<i&ceaen/
bant'recj^tbanjeplen/ banbe bipöepbt
ber commeceten.4^nbec ben ^patgnaer^
ben enbe onis flaen befe fafeen in becf^tl*
^foocitbegtoote enbe onbepaelbe Ze«
een aen^angfel5p baneeni^oninmtcft/
ttoeleftefelfiSioocËi ntet feer gcoot en
0f eentfg bolcft m^t^eeftanbecebolc^

i^eten

httm te becl&fetim batfe tiiet m fullm
üercoopen/coojpen/ uiengelcn/onDtc (tdco
Dtorc entie tueer beccn/Qatt; fp anberj^ aen
bicDersijbetiDaei: toe gerept 5ύη* <0f pts
tnantii; j^eefc Etonnen gj^ebencn&e
becfttjenc&fn 'tgj^eiie Hem nopOt toe en
quani: enbe of pemant 0eeft tonnen
tien t'gijcne eenjs anöersi toajei, <af ooc een
fipen&ace ongtiecetDttegept Doo;becIoop
banjangj^en ti}i>t/ eenicl) tecgt ggeben
iian^ 3in bU Debat ν genen loupbenop^
pecfÏen ^octoo?en enbe l^ecl)tf>gl)eleet:«
ben bec ^paignaetbë matlat om te bon»
nUfen: enbe becfoetHenfel^i^ebeepggene
tetötenban ^patgnen» ^oo bit niec
en tjelpt/ enbebp aloien bat bte ggene bte
banbettbenfelfii becUionnen enbeobecc
tupcj^t 5t)n/ boo? gaete epggene begeecte
gI)epo?cet$t|nbe/ntet en toiKenafflanbt
boen: foo roepen tup aen u Itebet; troutoe
D ggp boltliecen mte gjpp 3i)t/ enbe toaev
0ÖP oocit göelegijen jiit. <©e fact&e en
ΐίΕίίη l^aer felbenntet becbjettenbebooi*
blotgten. óapen|ganbelen0iet niet ban
fenigge ttijtifelatgtigge gopft-pnntten
ban celigte/ ^ebbenbe beei bupflecniffe/
tbeItl^etotnocI)toe foo 0efteIic£i ggeb^e^
ben stinbe btt alleenttitit boo; fe^er gela»
ten gebben tnbe gi^emoebecen bei; ber«
flanbigtien/ bat beiuaetgepbtnetggenjEi
tntn gebonben tvect/ ^aet; be menftgf

SÖeöiotii

ttn öanclte boo; goet tt j^ouben. ^otk en
l^entieten^pni» banbm fidntonrei;i;e«
Dublticae/ «nOe met Datiöe imeerfltiet:^
tuojben / tnaec nu anbecntasl l^ecttebtcg*
I» t^en De toeltae b» tt(§t

oo^beeienconmiv btebe i^ebeclanbtfc$e
tenten/enbe oube coflnpmen becflaen:
inbe lueten/ bat tup gj^eengeecf^appttt
tn boeren boben be metten / maec een
l^jinjei ^mtt ftetDi^onen ttueU&e naet be
bietten biel ië tn00eflelbt« ^ot^ 'tgj^ent
inp ^tet boo^fleUen/ baten0eeftseenge«
tneenfcgap met bte faEien: ttn liegoeft ooc
foo eenöeconmierbe onbecfoetfeinge ntet.
«Cen png^t ntet aen be bettlaertngl^e
bei^ 25tbeljei/ inbe bieltfte beel btng0en
$ttn bte beelmenfcgen niet enberflaem
notf)te aen be bietten ban een eentcl) bolt/
toeltEiemetcecDte ban anbecen mogj^en
ntet becflaen bjecben» ^e toet uptbe |!

bieltfte men oo;beeIen moet en niet
fbjaec tebinben/ biant 5'tsS bp allen gj^e"
Iiicft: 5 iiittcöt om te berflaen/alö toefene
be met een pebec g^eboojen/ enbe in allee
minfcj^en ^ecten ggep^ent. Ctetl^t nu
bat bjp betfoec6l t^ foobantt^/ bat not!^«
te een Conincfe 5ttnc onberfaeren 'tfeibi
toepgecenmatlj/ notDte een Clwiflenbe
^epbenen» «a^nt ^et fpmpt upt bet na«
tutten/ bjtltïte allei; motbtc eben gDelncft

Ui/

fó/milt teeeniï een petier/ toieniEf sgi&fet
ober be gene upeseflcect tuo^c bleoDet He
bolftecf commaiiDecen/eft bp üi genf Dep ,
Itej^ ύί/ öte tn ü;omtc|$ept al&ecmeeft toe«
genomen j^eb&f«φ φρ ^;imen ett t)el&
iten ondeefoecEtt defe faiie. jg>oo top petitl
onbtlltciijEtepfcj^en/ 0^ρ meet Hoeecoot
utoe auto^ttept fi^^njst s^eiueefl/ fon^
berlin05e Het; gj^enet Die onjei fiiat naecDet
&P tDoonen* bp altiten top tn beft
feecfte petjEt gebben tup jijn

beceptutuentl^oo^ne enbe ben0aeiit&ej$
tnenfcbelttciten gj^eflacj^tej^ te t)i?ag|gen«
^aerènceggen/öp alDtenüe fa&e sge|eel
antiei;j$00eiegDentjei/ foodebentoputug

eonfctentte en&e biUtcBgeptK te
bentben/ tuattn tiefefaftebegoo^tgeoo;*
teelt te 3ln t)00;ti|tien placgt get
onöec Den tnenfc0en Dte be naem j^a&ben
ban eents^e belee|(|^ept / boo^ eengeoott
fonbegDegoubentebiecben/ aliEi pemant
btegj^ene met toapenen aentaflebe/ bit
jttne faite onbec ai;bitet;0tnbefegl)attp«
bengabbeg^eflelt ^aecenteg^en/foo
pemanbt foeen btllttge conbitie berfliet/.
bie toerbe niet ató bpant ban eS menfcg/'
t^aecbanaUemenfcD^n gemeenbecj^ant
eetemtenbeggebbiongl^en. ^eej^albett
fien bip battee tot fulcaen epnbe betbon^
ben gemaecöt/ enbe micj^tetiEl geflelt 5i}n
aebieefl* Coninge felf/gtelfien't baee

boo)

loo; Dat ^a» niet foo eerltftft ent» sroot
Ssfitmt en 6onDe/aliE( at titcmeteU flou*
ttcgepDt ban anüeten te tieointnsgen/eil
anDecIupDen (taacft^eptt enDe onnoofeU

at Die maniere ηοφ f>eDenf baecHiei tn
fUians^e toaei;/ boojttoaei; ivp fouten He
Uiecelt metnieecbee g|^ei;ufttcf|ep&tent>e
bsietie ^ituoonen: njantlieelet: menfcj^en
floutic^ept foutie betaoelen / en Die gene
tite Qe g^etec^tieDept bedaten om gaenit
moftius ujiHe/Die foutien De ongeceegttc·
nept ontleeren eft berlaten om j^aerüec
fe^aDen tutUe. jiBaec/gDelttc&etüii}^ Uip
mogelicit bit niet tebecgeefj^ entjerjgooe
Den tn Defe faetBe/ alfoo Dectcoutoen tup
bafleliicB/Dat alle faften \üt\ oüettuogen
fpnDe/uttie<$((S οηιεί niet me» De oo^fafti
Uitttf en fal/ luaecom De DjeDe Dnj^ langt
Sefc^ojt i»o;t/al0 maecg De oorloge eecfl
aengebangen tjEi. CnDe Daecom / 0cli|(&
u\ue <(^.tot no(|^ toe onfe teel toegiDas
ne D;ienDen $it t getueefl/Dat tup ooc alfa
ofte ootii Deel meec in toecomenDe tijDen
De uttie toefen fnlietCttjelcfee ongetüjiii
^elitft Den grenen feetaengenaem toefen
moet/Die'teenDeelDei; gl)elutfalit$
^ept fielten tn goeDe DaDem
'tanDei: ineen goeDi
naem.

INHOVT DER CAPITTELEN.

Dat dc Navigatie allen luyden tot allen mcn-
fchë vry is,9oor 'trecht deer volckeié. pag.i

II. Dat de Portugefeii geen recht van heerfchap-
pieen hebben ovèr de Indianen dacr d^^ol*
> landets na toe feylen,van wegen der vindin-

ge ofte ontdeckinge der felvet landen, p.5»
; III. Dat de Portugefen geen recht van heerfchap-

I pieoverde Indianen en hebben, uytcracht

1 van eenighé Paufelicke giftc, p. 9-

i ÏV. Dat de Portugefen geen macht van heerfchap

j pie over de Indianen en hebben van Wegen

' oorlogheoftecrijghs-recht, p.ii.

■ V. Dat de Zee na Indien ley t,eude 'trecht om daef

1 in te feylen,den Indianen niet toe en cotnpt»

van Wegheneenighe occupatie. p.ï6,

VI. Dat de zee, ende t'rechtomdaerintemogen

varen,den Portugefen niet toe en compt,vac
Wegen eenige Paufelicke giftc. p, 47,

VII. Dat de zee, ο fte 'trecht om dacr door te zey

len, den Ρ ortugefen niet toe en compt, uyt
name van eenige pracfcriptic ofte langduc-'
righe gheWoonte. p.49.

Vin Dat de coophandel onder alle Natiën vtyis
door'trecht der volckeren, P.66»

IX, Dat den coophandel met den Indianen dei»

Portugefen niet toe en compt, uytoorfaki
van eenige occupatie. P.70.

X, Dat den coophandel met den Indianen dert
' Portugefen niet toe en comt,uyt cracht vart

cenighe Paufelicke gifte. Ρ.7Ι·

j XI, Dat den coophandel met den Indianen den

1 Portugefen niet evghen en is uy trecht vai»

I praïfcriptie ofte ghebruyck. q, 73.

1 XII. Dat de Portugefen op gheenbillickhcytgc·^

I grondt en zijn int verbieden vande com-

: i' mercien. P.7<i'

t [ XIII.DatdeHollanders'trechtvandelndiacnfche

I : commercienbehooren te behouden, tzij i*

' yrcdc, tiij ia tïcyes, wy in oeilogc, f.8<f,

VRYE ZEE-VAERT,'
ofte

BEVVYS

Vmt'recht dat den Hollanders foe-compt
over de Indiiienfche commercien,

DAT EERSTE CAPITTEL.

"Oat de Navigatie allen luyden tot allen men-
fchenvryis,döort'rechcder volckeren.'

g Öfbbctt boo? gïjeniimfn/
(ttbe te

betogfcn/dat tié^oiïantiecil/
bat 10/ tien ontiecfatë ban

bcclantjS/ b?pftaet/nacc ^ΐη^
iiteti te bate n gclgc&feboen/
cnbemetguntoop-BantKlteb^pen· '^ót:
; ecnfuntiammt ««öe gwnt-flacöfullintoïi
ocfefcftcte gitóccé eft onbÉranöertöcfifCC?.
, Böflbartt'céiJitanccbolföcceti/ (t teUöc
• tecgt ^tt boo^ttaétti^e enbe biironbet^e m'
I noemt b)o?t)(teUê,^at a{knboic&ei;ctt entie
Natiën toeeöciatin t^/ben anbecen te eaen :
; oerfoecftm/ctJljeiinetöettfdbettteÓanbÊlê/
i ?Rt!e€ooptiia«TiÖaïitfe ö^öbett» '©ttieect

m ^oïji

I

S VRYE

l»|it totgct kDen noQtittg t^/ op ^le plactfë
ntct intoiltoatiÊ idiatuetboonoe&iatjDt geb^
btn / cnbe ggecft batDi'een natte b'att&ecin
tottdctt obecti;cft.ieaci:omtiot{)jtctt3p om
bat l^p bcggeectDceft/ bat boo) ottbcclmggr
geb^etb m\ft obecblo^t bet menftgê bjtent^
ftgap foubé onbëtj^oubiti totbén / enbe bat

tcnfoubcoiti

ScmcpttfaemtDecbeni Hu tornt b een natie
catibec ttattett te bate/boo;<0obe^
retgtbatcbtgfie infleHinelie / op bat alfoo
Paneg. IV. (eftriöfö fepbt) t'öïjetie bat ecgSenjS

eöetoaffmiiS/ fowbe-ftliönett ob^ral eöe#
fp;ootctt te 31^ gocijen beipoecten
j, (tnsöcn»

Oockcaninycderlant
Niet alles worden wel ghcplant.

Φίί ban bit toieten/bic to«tg bg p?9ff
fee oemepnfae raftept bejS mfnftiJdBtfeen ge^
fietgt{S/5Pb)eeren alle octaften ban boel te
boen/énbe btoleren epnt(0tii oot& be ^m-
te fttf.3©ant ben gcootcn <^teaen/bten€iob
rontom ben Secttnoben {)eeft uptggeb^rpbt/
$9nbe aen albet)oe(fien enbe oo?ben jepl-
bam ^tem/begf)e(^ctteenbe ertceo?btna«
rtfe blaffen bec lutn ben/ bte niet al tgt tot eê
Quacticc/enbe nocgtane aitgbt upteenttjg
quattier toaepen/ beteptBencn bie niet göci
«oerö/bat allen bolfftecen toegelaten tjibÉ
anbecen te b^cfoce&eni ^tt acgt Seneca een

föttbep

ZEEVAERT. j

fimijécKttge totïöaet bcr aSatutett te toefen/
bat fp öe boltfieccn We banOen anöccen ba η
ïilaeti becft8tpl)Ên 3Ön/ onöec ötn anöecÉit
Beeft 000? öei®intim e&föoetöt/ enbeaUe
Sace fagenaifoo geeft boo? oD^Ieggentiieiit
beclanbenberbepit/bat öet benmenftften
ttoobt(f)feube$gnmet malca^beil te{)atf«
belett.^00 begoo?t ban bit cetgt allen bolc^
b crett ebet) ggelgca toe/ t'toeltfie ootg baec«
om banbe becmaec^e cecj^tfgeleecbë fo bei:;
be upte6eb;epbt toojt / batfe fegggen/ bat
eöeenlEtepublötlte ofte ©jince ttjarBt Beeft
Sfiegeette bècbtebett/ bat anbecetotgaere
ottbecfaten niet en foubeti moQgen hamm/
rnbe met gaer eentgge negotten beir{)an^
tielen.lier upt fpjupt bat tiepitgge cetgt ban
iDeenftga^lilier^t fpjupten befe clatfiten.

Wat's dit voor volck? wat voor Babaerfchc
treken?

, Wjü worden felf van fanf en fttant verftekeji,

Wy bidden doch om t'ame ftrant alleen yAEnei^.

Om Zee en lucht die allen is ghemeen.

Φοίδ fji mti öffient/ bat Bier tipt eemg^e
eo}{ogDeitggef));oten|gn/ el0 ban bie ban
Jllegaca teg{)en0 be^tUentec^/ban bie ban
S^oluonien tegenjü be®enettanen:felf^ gsb^
ben be Caftüianen bit boo? een billgrte oo??
faben gaec^ mogen boo?b)enben
βέίβ bie ban tBmenca/ toelt^e oot be bitto?te
feiff boei toafffcö0nisöet öoubt aMalle

SiÖ me/

4 VRYE

berr/tebiitni/ tiatmcn gen bcMti onb^iE
l^aei: te becdemn/cttiKte tooonttt/ batmen
Den&fiettebe t'ggmobt bec tiittsen ttfftb'
biiVöie booj t'C£i|jtön; ©oltöiten enbe
ilHpttwn gemeen jönr e pntlöfB bafmen öen
met toe en liet tot eentge commcrf ten. SHIs
fo Iee(lmentnöeI||i(lo?te3®ofiiS / enbebaec
ttaec bp «ügaPön/ bat be gifcaeltté met
recgtoojloge ggeboect gebben teggen;» bé
ombatmenDenb?pepa!$)nepi
eecbe/ttoelcBe boo? tbillficfie cecöt öec men?
ffBcïÖtbet eïjemepnfaemöept bffioojt bjp te
30n. j^ia-omiHoofft/aat Hercules tegïjenjs
öenConmcft bec ©it&omentetjs/ enbe bé
<6cfetigenonber38gamemnon teggen^ibeii
^omntë bec JlSpfen oojlocg aenggenomen
ftebben:oiJccmtbtjS jp öetflonbenbatbe paf®
fagtenupt bec naetwenb^ptoaEen/gj^el^
Baldu^ fept: <©ot6 toecben be aotnepnen t^
€atttum banbe ;®iipbtftgen beftijnlbügi:
batfe be aenfpjaec etïbetoegang ban b^em^
be natten becboben/fïuptenbe ^Ifo boo? Bet»
becibtmn/b'aecbobem/ enbe ben Igemel.
<5nbebe<fflj?i0enmöebbm tegensibe ^a^
ractncn glieen boecOiÜÏ^ec oo?fal^e:ban oo;«
iogljc boo? göetoent / al0 batmen Ben beti
fioobtt'OcpIrtölaniitte öefoeffem. ïliprupt
l)Dlgi)i/bat/al bjaert fcfjoon bat be^ojmges
fm JSkeftcciS imaren ban bte tanben baec be
SÖatflbterjS Oenenrepfrn / jpnotBtan^öm
ongfïö£6 boen fouben/bjaert batfe'ïjen b?pè
toegang enbe tioop-fjanbel bacr tn bjcpger?
bi jt l|oe b«i te onWflKftec i^/batnwt» B«n

toepgöm

2E.EVAERT,
ltte{iO£ttcttt>£ tecbtebt bie looUfemtt te gan^
tec£n/i3tedocgegel»tIIt(g cntie bmpt jign
tnet gen tegantielenf tntieiiai f»lt&0 tooi
ben genen gDefcgtetytiie geen macgt no^te
cet^t Qbei: fulcl^e Dtdcbf gebbé / notOte otoec
De toecï» Dte tot gaec iepisetl basmtiöelSoao
becjS enne ficfiupmecss boo?nemelt£ii barfCöttt
^aet/ ontbatfebe toegen onbepl maM éti be
jSmfifien becöieben eltfe-anbewtt te
foetüeni

Het tmsde Capttel.

Dat de Portugefen gëen recht van hcerfehap"
pijeen hebben over de Indianen daer ^
Hollanders naer toe zeylcn, van weghen der
vindinghe ofte ontdeckinghe der lèlvcE
Landen.

-p^at nu be ©ojtugefen geen Jieefiecjl ett
JL/ 3^η bet: plaëtfen ba^c be^oiianbec^i na
toe SËplen/aliiban ^aba/ Capjobana/enbe
rmeefie beei becJ@o!utcen/Blör6t tiaeclgt&i
baec upt/bat ntemettbtjgeeffec ofte i^c
bee 3a6en bie ηοφ gp/not{) pemant anbetsS
booj i>et« opbt befeten öeeft· ï©e igpïanbra
baec top ban fpjefeen / fiebben 0ace epggene
Conmgöen / öepublöciien/ gam 3®etten/
enbeöecöten/fae öebbenfe ootö altijbt gi)es=
l^bt. ^en Po^tugefen toert {jace coopijatt!'
bei enbe ttaffötöe g&elötö oot6 alie nattiïi
bei;gunt;#t}ï(ruItf{Sia!ffe tnbupt betalen
Κ iö enbe

δ vrye

Éitöi tJcriof Êrtbe cetöt om aföart te ttaffffs
beecen becfoetbeiit/ beffen fp/tiatfe geê
Meefiets tiet SartÏii en s^n/meec üatfe
iDjeemtiÏttitggen bacctomeitti^'m tnonen^
öec felfnietöan δρ öoe"

torf tot öoUsöiacfcöappie niet cöenoecg W
batmenben tgtei ofte naem 0eb6e/( Inant
tbefU baectoeoocb tiecepftlittOect/aifoDei:
niereen dingenti/petteftebben/enbe cetfit
te Rebben om tfelbe te tiecccDgen)not6tan$i/
feg' ti/bat bi i^a?tuge(l alïe töteli ban DeeK"
fcgappge obec tiie Quartiecen banïieiSettitsS*
ggeieecöe I ia felf^ oantie i^pangiaecben al
obec langg benomen 5{|n. Cen eecfi en/ foa
fpfegg0enbat öen bte ïanben toecomen/
boo? bien fp be felbe eetft gebottben fteb&en/
foo fulUn fpttOigttecöt notïr toaeeDepbt fegs
0en. 3®ant binbi en te nteteenige fa&e met
fpne oogben ofte gUefiegte betomen / meet:
be feibe aengröpen enbe batten/gelöcB fulcp
tot ben bjief Gordiani betoefen toojt: foo bat
inbel,at0nfcge fpjafte/invenire enbe occupa-
re,bati0/binb£n enbe aenbaecben/bpbenc
Grammaticis boo| een fafte gbenomen toeci
ben: Oocg toiin tnbe felbe tale tggene men
bswcegen ïjeeft/eecjlelöcö gefept inventum
ofte göebonben te jijn/ totensii tegfienbeel i0
perdere,betfiefen. i©ccbtoocö feïfibanbe
nataeclgcbe reben/ enbebe uptgbebjutftte
tooojben bet bi^tté/ mtbtfgabeciES be bettla^
rtngebec Uecbtss-geleecbe babefgtfe betoes
fen/bat om ben tötei enbe naem ban eentge
Seecfcgapptie te bertcgggen fitltbe btttbinge

bats

ZEÉVAERT. 7

Dan ήοοίκη tjf/bte met (m baft befït berge'
tioo}/coei;Igt6e goetiecett
aenggeta^entie aenggebemtoojtien/ ofte
oncoerlgcëe met fellere IiecËê en&e bammg
omtupnt enbeomriiieget l»eri»n: ttoelt&e
boo^loaer tn bit caj$ g{|eenfmj$ 6an toerben
egefept.3@ant be ^o^tugefeneti ïiebben aU
baeriigeenebolbjert&en/ofte fokten.
feg'notgmerr: ^eiionagefenett tonnen
felfSnbiengijeenftn^ gDefeptbio^ben
bonben te gebbett: obermtbt^be feCbe ober
foobeeliarente booten beëentjgn gebieef^
3@ant al ban Horatij tgben

Heeft den cloeckcn CoopiriaO fnel üb s ep i.
Tot den Indianen wcl
Swint ghevaren,ora re mijden
D armoe,dic den menfch doet lijden.

I^oe rurteureigcb enbe blgtttgtgt δ geb&en
en0 be Komepnl Sumatra beftgjeben/ ttoe ic
fp noemen Tabrobanaiöaerenboben/öeBbcn
niet alleenlftcb be naefi-ggeerenfbe perfta^»
nen enbe IficabterW maer oot6 be 3@enerta«<
nenaIIangI)boo}>be ^onngefen b'antseri^
epianben beëent^^aerbeneben fo en geeft
ftetbtnbengöeenteeöt ban epgftentfcUap/
banalleenlöcbmbte bingoën bie te bo»n
niemant toe en Quamen.^u j^ebben be
btanen / boen be @o?tugefen eer^ tot l)aer
guamen/Boetoelfpten bede flfgobenbies
η aetjS/ten beele JSafiumetiff en toaren/ bes
frnetmetfeer buplefonbé/eiigl^enft^ep ge«
Dabt ban ga» goeberen foo im g^emeeiu
Stn0 m

8 VRYE

èl^tni|$aii;tt'cult»/^t inelc&e mm Mi^nitt
^etteiicBin öeèft tonnen ontncmcri,9IIfoi3i
Hffïöpi met fccfc baflÉ CÉöénen niffmiS ani
tiêMaoetieSUKUKn/ViaóriaciniSpaÉns!

civFuparV POttOÓ|/Dat de wereltfche ende gheéftelickc

i.Nam·?. Chfifteiien den ongheloovigen niet en connen
beroovenvarihateBurgherlijcke ofte Prince-
lijcké macht, alleenlijck onder de naemdatfe
van haer op anderwij ic verongclijd zij n.tuant

$el{)cThom3stt)elfegt/t0£Ïoof en neemt niet
metg get natiietlgcfie enüe menfcgélgt^e
técSt/öaeciie öeecfcBappöen upt eöeffl;oten
Sfln. gafEÏfis/t'iiSÏettecgc/te göeöaelen bat
ïjÉ ongfieiootoigöê ööeen 3®ee(iew 3ön ban
ftace goeliecen: ^ttom tf! oót6 me t mm
öïebecöe/enöe roof / 8un gare gueftecé bie fp
befttten teontnemen/alÏi of fufcj; eenê€f)2t'
ftenengöÉömcWn. ^aofegïjt ban viaoria
fecctod/ bat beni^bangtaccöcn niet meet
refÖti8obecbeS|ii6ianen gijeöaöt/
aljs be gnbianê obet be ^Óangiaecben fou»
ben gljeöaötïjebbcn/ fjaobien eenigöe ban
Baer eccll m\;Spangten obêtefecbnien.eatB
m5önbe<©a(l-^nbtanm on&efmöe
atbè onbetniifttge merifctjcn/maer berftanf
öttö enbe iloetö/ foobat öter bit geen fcöflrt
bantecöt cansöenamcn toecben om ijen
re mogen oberballen: ttoefcÊe atibets ffIfö
met openbaedt)t&e onbiilgc&fieiibt ber^

menoöttsS. ©itecboojtöbenöeeft Piutarchus
8ftifept/bat25atbaEifcöe lupben te temmen
ntetanbecieenbaajei aligi eenbbo^bienbfnglie
ban gimcBept fnbe fucfit ban öeetfcBappte*

Ciiöe

ZE Ε ν Α BRT. ^

not&l»o}t ban ïie ^otto^en rnHéc <Φοίΐβ
|ge|it/ronïierlmgge Spanstaertjei 50tUi£/bcre
ftg^ ban ontoaugge botc6e»n tebjcnaeit
tot matJiirltcfte seöcn / toilcöe öé <i5?tet6cn
cn&eIBteKentiei: ^tecboojtj^tien g&e&?upc6t
l^eHtien / oö^outjtn boo; onmigcb ent>e

Het derde Cafittel.

Dat de Portugefcn gheen recht van heerfchap-
pijeover de Indianen en hebben, uytcrachc
van eenighePaufelijckegifte,

T" €tt ttoiebÊtt/ Bp altiien fp öe bfpltngöe
1 b^ojbicntien Die ban Den
bcc ben feflcn i0 geft^tet/ fo moetmé boa? et
inftcttt nemë/of bi oot niet boo; f)éefc
ggebabt/aneenlgett be tbti^en beir^^tuge»
fenenbebec CalltHanen tefliffm/ ttodcBe
ntagg£löc6 i0/al$i ^egfinan onbec gen gge»
cojen 3önbe/ ge^iö be Coningen felf almes
nicömael te boojen fefiece becbonben te biec
fa&e Dabben gemaet^t: €nbe bp albien t(et«
be toaer 10/fa en tan befe faöe anbeten bolc^
Ëeren niet aengaen bie tn bie beplinglge niet
0Öf Sent en jörn^taet ootö in te fien/of ben
@aujl boo; 6eeft gegabt be ttoee berbenbee^
IcnbeiStoeceltg aen ttoee bolcftecentebeti
fcDcntften. <6nbe of ben ©aujS bat fiöoon
öabbe toillen/ enbe tonnen boen/foen foube
baec upt niet tecftont boigi^nbat be ^jtu®
^b gefett

ΙΟ VRYE

oefen l^efrcttöec fclUec plactfctt fottbcó mf
ob£tmttit0 gtfte niet Ëienl^eece en maett/
maec be obeclebectngDe bte tte gtfte boUjDt
^aecom begoo^e {]t£C op ootl^ te bolgtien/
töefit bec felber plaetfen. ïgier bencffcnji/foo
pemant t'tetljt ftlf/fii<i5obbel{jfö alü metis
fiBdÖc toil tnfti/ enbe niet baet ban oojbrti
ie b» fpn epQÓen baet/ bte Tal toeHtciitel^tft
iiemett6en/Dat fulcb een gifte/ at^i toefenbe
ban feben bfe anberen toecomé ban oeenet
toaecben en enbitlgtec niet beginnett
te öebatteren toat mactjt ben ©aiisi/bat 10/
t!ë ÏBtffcDop ba be aoomftj^e l^ectfie gebbt:
fat 00c {)ier niet fieilé/ban tgene be geleerde
onöer öaec/enöe fonberiingc .Spanetaecbi:
iitebÈ#aufel9t6e tftaeöt bee! toefcï)?iibeft/
feif bebennê. ^efe inftenbe boo? l)aer tloec^
Öept/bat Dé ^eece Cijjipusj alle aectfcBe ge ί
6tet/ban 8eni afgetocfert {jeeft/trnmétji/bat
Bp be Oecrfcirappöe ober be gantftöe tocceit
na ben bieefcljc niet en Qeefr gegabt/enbe of
ïjp't ftDoon gcljabt itabbe/ batmi nocfitani
tnet geene tebenen bctoüfen tan / bat öp bit
Ketöt op ^tnte gieter offte opbe SoomfcBe
öewfie aljSsönt ©icarts öeeft obccgöebjai
gé/(bacr ïjc t nofi)tan0 ftenne lijc te/bati fjj^
ftusS beei bingen öeeft geftabt baec ben^auö
niet in ggcfuttebeert en id) gebben bafteKtft
öefïöten enbe uptgOefpjoften/bat ben ©aui
gfteen poïiiöift ofte tööeijjf 6 ü^erce bes Me»
reltjifn isi. tÊnbeofiia fcöoon cenigefulc»
fee matOt tnbe toeceibt öabbe/ batgp bie
notóiat^jintet toel ctt fcube ggebjuptltett/

2EEVAERT. ΐϊ
met 3üne e{)ee^el0tftemat{;t/
beDoon tt b}et>m te jgn/mtie bat fn* bt fteltte
bcnïl^eceltftDen ^^tttcen eeenftnjsoDebm
cn tan· ^aei; naec/ fo igp cenige tf^tifIgtlfe
tnatgt geeftitiat fflttie {leeft tot fulc&ett
cpnOc/Oatfe Ue ggee^elgc&e f^entitenen eó
tot be fclbe (icec&en fai. ^aecom/tiat gp ge^ .

tiematfit en geeft obec be ons^eloobioDie fi

bolc6mtt/ obecmit^befeibé totbelfóect&e
niet en belgoojen ï@aec upt bdggt/naec be
ntepntnggeban Caietanus enbevidoria, fa
Dotb bant rmec^e beel ber Canont^en/ bet
jget geen cetBte 0O}fil6e tegeng be^nbtanen
en Wte fegglien ofte bat benband al^ abfo^i
ïute Igeet fultSe ipjobmtiett becfcöont&ett
Ijeeft/ofte bat öp fultöiS met m0t öeeft gije^·
baen/ om batfe beji ^u^ tieecfcgappge ntet
m erkennen t ^ae batmen onbec fultbe:
tiaem nopbt be ^aratgtten ^eft bebotgten
tnbe ban t'fiace ontbloobt.

Het vierde Capittel.

Dat de Portugefen geen macht van heerfchap·
pijeovcrdeinciianincn hebben van wegen
oorlochs ofte crijghs recht,

T^ebeletfclen ban alfo g^etoemjgnbe
.Ubeto0leeetf)löc6dÖc610/ ftoelciie Vi.
öoriamebeftgjöft/ batbefjiatgttaecbêEepi»
fenbe naec be bcrbe-gijelegfien lanben gecK
tecitt met flactgebiacijten ijebften/ommc
bte ^obtittten m te nemeni Zw ΐφ^

m

VRYE

tei^&att aUictt^tb Cé mtiit>el batimg»
ftttma0e/te ^tÉn/ctötÖf-citfji/ t:toelc6e of
f}tt Γφαοη «cgtbacctJicD toaec/nofDteniS en
|)£t utet conn è baten/ tian jüoo; t'(etgt
toancooff/Oat ii0 ne«;i:oat ϋε faec&e baermett
3t)anttiii(ig|)foc(upeei;t/ enDs amgebaccbct ^
b}a£c. ^u gët (40 bcctie baec.ban / tiat De
#a}tug£fcn t>te lan&en fauben oen'
göcbacct/ öatfc <d(T mcttmc«(le öcclbec
^olci&ecen baec IÏÊ igoUanbec^ ^negenco^
ntcn 30n/80<in pojtosBe öie igt toe öcfii
Jben gfteöabt. ^oam Bebbcn sp.öan geen
obec btc ëonnfn tooitoen^

betcbaec fdff iie tntucicnmbe ob£t(afté nki
vfc lïartöcSnötanin raacötcö &e6tó geBaiït/
«ttöoo? lancfe^t ban tÖiK«/ boqj^bmotr?
ouücüiÉn pap«/inï)e bjientiic&e cemmjci
eten mqcötenWiöttfn g&eepnötc^t ofte bit*
latente jgn^^^osbielfpniet m igf^ben/iiatre
toteenbét& mantd motsten toojbientien
om fcflgfl u bogbcti.1^attttite cemj{)f25jci

Jba?H/pi fgeScerebenÉrt boo? tctoSen.
©fte batraê Oaiertorbwt met ftm te tcaföc
6ere/ ofte batfe Jac toace öeligie niet acnne«
tncnrntotHm· iffet öinnelöcli bat be
ilojiugefcn banöe gnbwnen bcwregöen
öebben batfe met ijaet fouben mogften tra»
föchecen/foo batfe baec obec niet en i^ebben
tedagfjen. Ctoeebe batfe boo^bienben en
l^eeftniet meec om t' {gff aljS t'ggeen^ bat be
too; gebbm g^eb^nbt teg^en^

ö'ani=

ZEË^AERT. Ij

bise&fté ^atleit/tóait toe ööïlr Boëtius φ
ftenöeeft;

ïft daerom dat s'ofts nü trtet Vier èfi iwaèrt be- Mett. 4.

gf,^; -- van tvierde

Gm dat ons leiden juyfli va haer verfcheydé is; foi'pLS'"
^ Willen s ons daerotji het leven felf benijden;:
Deef rtón VDorwaer geiioech niet voor een,'
Heydenis,

j^öttliétómiufïi bfltt'

Thomas. t'^OtiCilie bait CblÉbÖ/ Gregonus, |

banbe ^ficologanti/ Canotitfli éft titiiefif ^ f(

btd öcc cetötfóÉïealMi/öat öoetöil fcrioóbe'
hê^^ipWni gcnoitB bÉttönOitöt ijS sctet^/
(tnantfobêeftiénggciimaettgaettitete ua^
ten attbere W^tene ^^ncin onbettoöaiêft
Sim gebiieeff/iiJiirmtop nu mrtfp|£6«»)Dari
niett notStan^i baeromijeeen oorlogge'
Qénbaen cnma^ ffi ban gar^goébecftt be»
tooVJen.!®ai«: toe ootft ηοοΜφ tDefen faf/i»È'

f PóBinè toooibni Cajetani boojt te Bjengett.

Eénige ongelooyige zijn noch met recht,nöch I" fmnma
tnetterdaetdenChriften Princen "adetijde-
l'rcke lurifdiaie Qnderworpé. Aifo werdeiider "

ïicydenenbevQnden,dicnoytden Roomfchs '
Rijcké onderworpen ghe\yeeft zijnde. Landen
béwoonen.in de wdcke Chrifti Kaemtioytis '
geweeft. Dc Heèrê defer Landen,hoewel fy on- ·
gheloovicK iijn,zijn nochtans wéttigeHeereri,

fy eoningen zijn.ofte anders Pölitijckfche '
Heeren: S'en kónneti oock om hatr origelöoFs
Vvrile van harchÉerfchappijeiiiét-ijeróoft woi- ·

den

I

r4 VRYE

den, dewijle de heerfchappyc t'rechttoecoise -
dat vanmenfchen geftelt is ,ende het ongeloof
onder tGoddelijcke recht ftaet,geliick hier vo-
ren bewefen is. Hier van weet iek niet dattec
eenjghe wet is beroerende de tijdelijcke laken.

ofte om haertijdelick te onderwerpé:overraits
daer geë wettige oorfake en is om crijch te voe-
ren, alfo lefus Chriftus.weiènde e&Coninc der
Cpningen, dien de macht gegeven is in Hemel
cndcop aerden,ghefonden heeft om de werelt
te befittengeenioldatc met gewapcnder bant,
tnaer heylighe Predikers,als Schapen onder dc
Wolven. lek en vinde oock niet,dat int oude
Teftament, alwaermen t'befitdesLandtsmet
ghewapender hant beeft pioeten innenien, ee·.
iiighe oorlogheden inghefetenen aengefeyt is,
omdatfenietgheloovich en waren, rnaeron»
datfe geen door-tocht hebben wUlen vergun-
nen: ofte om datfe hen hadden befchadicht,
gheiijck de Madiantten hebben gbedaen, ofte
op datfe tgene hun van God was vergunt, four
den vercri)gen.Daerom,fouden wy ten hooch-
ften fondigen, waert dat wy tgeloof lefu Chri-
fti op defe middelfouden foeckê voort te plan-
ten: wy en (buden oock geen rechte Heeré van
hacrwelen: Maerwy fouden groote Roovers
wefen.cnde foudenghehouden zijn tghene wy
ghenomen hadden wederom te gheven,als on-
teehtvecrdighe beftrijders ontweidighers,ende
fefitters van andcrliedcngoe^ren. Men be^

hoorde

ZEEVAERT. sy

noordc tot hen goeds ende Godfalighe Predi-
kers te fenden, die haer met woorden ende
i?et goede exempelen fouden tot Godt be-
keereii-.ende niet fulcke lieden, die haerver-
druckenjberooven/chandaliferê, onderplette-
ren, ende tweeraael meer kenderendcrgehen-
npn maken,ghelijck de Pjiarifeen deden.

befec boegfen bcicffaen tvp tiat menttgtnesf
iiliSpangien bantiê i$aet/en&£ ban&e<0Qbf;::
g|6eiercOe/fonti£rlme£ baniie^omtnttanctt
cnbe Ocfloten/ batmen be
9liticnrenm nt£t met oorloge/ maec met be
p?cbtceiieban<$obe^b)oo}taUeenbegoojbe
totf)ctg|^doobeteb?engt)en. Slabatmm
ftem ooc öare b?ptcöfPt onbic fulp
fee ftïjön btmmtn t0 gDetoeefl/ bföoojöe
ibeb» om te g{)eben;tb}ett6e mm fcgtit ban
Pauio Tertio btti ^pausf/cnbebattbcn Mtpftt
Carolo ben bgfben/Contnc6 ban ^pangtm
geepp;obeett te jgn. Wp laten nu dant/bat
bc ©bitugefen meeft ober at be öritgte niet
tn bo?becen/ia felfis faaec toe niet eenö en at' i

bepbf n/aljï sönöe alleen göen egen tot fiace
P?of0ten/enbe toafimbe tot garen 6oopBan<=
bel. j||et is immerjs toaec bat si ^pangiaert
felfbanbe^pangiaerben in 3llmecicag&ei viftor pag,
ftï)?ebcn Beeft/ batmen alöaecgeen mtratUi
len/gl^een teet&enen/ ggeen ej-empelcn batt
ren (6obIgt leben biaec boo? anbece tot tfel^
beggeiooffoubenmogm aengetlotlttb)0|«
öen/cn ftet:macc tetfonttatten/ beel fcljani
b^len/ecgetntffen/ ffö^lmdutfié/enbe beel·
t^IepCipbloQfgept· ^aecom/obicmtbtsi

fP

li" VRYE

fp ttöfBtet'Beftt/ nocfitc tötriban tdeïïet m
fielibew mbe tie goetieren mt>e ^antien ijec
gittöianen ntettaio? fDOöanttö raogtjen 0Ci
|^üiientoo;tiimittentemaiit tebojen totQt'
comett m gebben/eft {laec tpgen l^eecë fitbo
Heiibe ban anUmn mét β^έ cetgt l^bl nto^
ehm aengebaecbet ettbc aetigeta^ inecbem
bolt Bt/bat bc ^nbianl baec top bS fpü'
&en/ ben ^ojtugefen niet epgfjcn toe en to«
men/maer batfe b;p enbe bjanti^ 5ön:ttoËfc=s
ftèfeifö be iSpaffcöe ScfBtfgeleecbe niet en

viftoriiin ttoöfelm.

fine patris

j. relca.de -------------

In dis.

Ί)αί vijfde Capittel.

Pat de Zee die na Indien ley t,ende t'recht pm
daer intezeylen,den Indianen niet toe en
comt, van wegheneenigheoocupatie.

TjiSbBen ban be ©ojtugefen eïieen wtiit
JLl «)bec beïanben/©oltöecen/enbc öeeci
ïötBBebert becccecïjen/laet oni eenjS fien/of
fp be jee enbe be nabtgatie ofte toopganbe{
Ibaec epggen Rebben tonnen maben. ®oo2
cccfi rullen top be 3ee tnften/be toeU6e bp be

nteniant toe te tomen/ofte gemepn te
ofte ben boItBecen pubigcft. IBat nu befe
tooo?ben betepfBenen/ifuUé top alfo bed m^
fïaten/foo top/bolgenbe teïenipei beïï^oei
ten aï ban Hefiodus af/enbe be f BilofopBe/
mitfgabeti be öubel5ecötfscieecöe/bie bin^

ggen

ZEEVAERT. 17

Sl^mna eelegemgept tiec béctttden/
bte aüecn tanscn tgDt / ban inen antimn m
b£cfct)edett/ cnbe notfitaniK tn cetienmtie
{laecepgennetuecon&tcftgepiien jgn. Mm
ban on0 niet qual^tb afnemen/ bat mp tnbe
bertlactnee ban t'cetgt bat upt ber natuecctt
fp^upt b'autojttept eti bioojb^ bec genen gjge?
b}upc6en/Ëite ti fonbetltng natueclic beirffanc
gebben gegabt^^a moetmen ban b)eten/bac
int t'begtn ban fmenfcDrt^ge gefiatgt/{)eec«
ft^appteenbe eemeenftgap b;pb)atanbec^
3θη ggebieeft/ al^ bte nu sp. 3@ant fitct»
ic|)app§ebeteptBentnu epggentttt^ t'ggene
bat pemant alfa toecomt/ bat getop be felbe
togfe een anbet niet toe en coemt. (6emepn
noemen top/ tgöene/ toienjs epeöenbom on^
bec beien boo} compaignte sfte toe^emino
ggebecbeelttii/ met uptflnptingge banan^
beren, ^e acmoebe bec fp^aben geeft ben
menfcHen ggenootfaet&t be fdbe tooojben te
g^eb^upcAen in een onggelgc6e enbe bec«
ftgepben faBe. Slfo toojben be karnen ban
on(Scet{)t gdetrnplopeect enbe befteebt boo;
gtielgtbeniffeban fa^en/ tot Jgetoubececirr.
Opbietgbtban foo toecben boo? ggemem
niet anbec^ gOelgouben/ ai^ t'gfiene ftmpe^ >*

It)c6gge(ieIttoecbtteg6en0epgQen· €nbe i

geecftlbeppge toecbe affban g^enoempt etst Ρ

ï£cl)temact)tbantg0ene batgöemepntoass
te ggebjuptben: t'toeleg gl^ebjuptft be
la(tgt6en g{)enaemt liebben ban tfept enbe faaiiiój^ri,
niet ban gQececöticöept. i®anttg0enenu
incecgtengDebjuptg g{)enaemttoo}bt/ bat

Φ betepc*

ί

t8 VRYE

bctépcSdithtatepQljenii/ ofte om 09 gatrc

toj^fetefpjmltent^tebecffaen/ privative ad
aiiös,tiatisSmetuptflup«neï)eban anömn.
gitt't ettfte retöt öcc boltöecen (ttoelcöe Doel
. fomtgti$natui:(Ieenaemtt»o?t/enbet)i)eIt&
Ué ©octen otiöfc-tufTcBÉn beftDjöben inde f
guIöÊ ceutoÉ_göetoee(t te 3ön / onümuiTiiim

Ottbf C Saturnus enÖÈ 'tcfttft ÖÉC Sff «l)ttC0Êpt)
toaffecntetipeöen?: toaecomoocfe Cicero
fee()t: Patter van nature» gheen fake eyghen
cnis, CnbeHoratius.

Want de natuer en heeft noch hem,noch my,

nochyemant.
Gheftekals eyghenaer des landts twelck toe- '

coincniemarlt.

» " «

a®am Ue aSatuic en fjeeft ist I^Mten imo
TOecitttctfonnfnonöÊCfcöcpben. iSooffö^
Ql)en top ban/bat alle btnggen op bte'bete^c^'
6cnifrc8öÊt«cen3Ört QÖ^toeep/ enbes^bcn
baecmebe te bennen/t'gette be Roeten boen/
alfefeaöftt/ bat b'ecï(le menftöcn alles m
t'aöemeen beben/enbe bar be eifccetljtttöfpt
boenmael^ tglienteen p^oföt for{)t. <{Bpnbeltc
fp otti tfelbe claecbec upt te bjutïtcn/ feeeen/
iiatbelanbenenbebelben onbepa^lt efion*
betupntbiacett/enbebattec geen Ëoop
. bel 10 göetoeeft. ' ·

Aeciemis. De veldgnt'landewaertghenoech te kennen
gaven ' .

Datallesfcheen gheinecii. Niemanthad'ey-
ghen haven.

3©el 1

ZEEVAERT. 19

3®éI feetÖP fcheen,upt oojfaec ban ttooojt
tiataibaecentierjEi ^efe

Cgemeenrti^ap ban/ Dientie tot t'eDe^^upcft
banaflefa6en.

Den doorgangh had' voor hem alfdan niemant
alleyn,

Maer aller dinghen was t'ghcbruyck felf alghc-
mcyn.

<Cnl)ttctt aenfiÉtte ban bit/ toafT^c toeï te^
nisfie epgenöom möe beetftöappie/ tnaec fp
bia^algemfpnentie onbepaelt. 3@ant«0ois
elmacgttcD alle faetben tttet befen ofte btett/
tnaect'mfnff0iiöc&e eöelïatöte g&ecijcbm
Baööfrtoaec öoo? sefcBictien/ ba ttcc tod becl
gmenenbe Jief^eri! eenei:fa6en motl)tett
3tjn· t-b)oo?bt geecftgappöe oelDtd
getDebmfbaetgg qtfzbmptbt lxio;Dt tot b^fe
faöên teilkn accommobicen/ foo fullin top
tegen altc ccben fpje&en. 3©ant nu teu töbt
beteptficnt dominiumofte öeetfcljappöf/ ep^
gömfcöap/ bie boen-maelsSbpmemanbt en
toats. ^m toel todjt ban bic t{jöt eD«fepbt/

bat alles den genen toequam die 'tgebruyckte. Anienu-

3®aec tot bie öeecftDapp0e bie nu gfiefpeutt
too?t/ifmen niet t'ee nemael met ogetoelt ιη«
0Öeb?oBen/maec allepnfft εηί gctomen/booi
benatuecefdff/ bfet'begmfel baecbanacns
toee$^. aOiant alfo baec becftgepben btngen
toelc&ec ggebjupcË baec tn gfidegen t^ /
batfetnt'8öeb?upc& becgaen ofte göefïetm
toecben: t'3P batfe beranbett toecben tnbé

naiuei:

ao VYRE

natuct enbe fub^antie beji sDenen bfefe ti^t'
I}?upcËt/t 5pi)atfeDoo? geb^uptii te met ^ί^'
tcn/eni)e onteQuamectnojtjen om lattgf)
b7upc&t te t»02&en:f0 f)eeft m be ecilte foQ^te/
QtjcIj^cË αΙ$ί in fp^fe en&e i);ant6/&e tp^'^sn"
frgap nietbecfcgepbeit ggetoeeft ben t'eenut
fnbe gf)eb;upc6 t>ec fetbec btnegen. iSant
tiatkDojt pemanti epggen gliegoutien/ tiat
gem alfo toetoemt / Dat get geenen antieren
niet toecumen en tan: t koelree tiaec neec
oocfi tot anbece fa&en/aljï tot tleebecen enUe
t)tfce{)elgt6 coecenDe goebecen begonff tüf
eeb?upt&t te Isoj&en. Ctselcbealfo f^nbe/
foo en Oe&ben ooc elleoncoeccnbe goèbecen/
el!$ lantiê/ntet onbecbeeU connë Uübê.ïeant
ijocbjd 'tgftebiupcS bet ff Ibec niet foobanitö
ii/batfeonbecbeöamgöcöed bergaen ofte
becfleten b^ecbé: notgtan;} tj$ gaei; gebjuptË
baecom tng0e^rit enbe öeggem/ op batmen
baecuptfultgebingen fialen foube/bte botg
int b?upf6en becgaen ofte becfleten b)0}ben:
elfotxiojbenbeatbecen enbe bogaecben om
be fpöfen:be toepbé om bet tieebecê toiUe
geert; Φοίβ j'en bonnen tot allee menfeften
gÖeb?upt& met bolftcetöen. ^e epgenfeSaP
ggebonben j^nbe/iffec tec^ont een tnet baec
op geboltgt bie be natuce ten naedcn bp fou«
betomen. I®antgt)rt9t6ecto9sitfdbe giies
b2upt6 boo}eenlic{)ameigt6e toe epgeninge
placöt te gBefifttebrn/toaer upt top ggefepbt
ïjebbenbatb'eerfleepgenftöap gefpjoten
alfooöeeftmeneenic0fin0 göetotlt bat booi
btecgj^d^tfie toe-epgeningDe aUec bmggcn

cpSÖin^

ZEEVAERT. 21

^ellMftfiapfoutiebeccceelDentoectKn. ^it

ijJtoeenü m'tltatön occupatio enöcftp onjS

aentieec&mslbe senaemt toojt / toefenbe «en
tooo?t feec b^Quaem tot bte fafien bic te bojen
onggeepgènt taiateii: Itec op jgeeft Seneca
fpjebentie banfotttienbpallufte ggefept:

Defond'in'tmidden,fichgheneert, scn.Thcft,
En komt hem toe die z'eerft aenueert,

tUfOOÖeeft Seneca OBefept/ batEqueftria,
beplaetjü baei: be 0tbbecj$ banlSoomcn tn ^
Theatris enbe Amphitheatris faten/ j)£n Ilt
tggemepntoeguamen/ maetbat een pebtc
piaetjS be^ ggenen epgg^n tntfct / bie be fdbe
eer^mnaem. 9llfoo fept Quindilianus, bat oed. i?.
tggene boo? allen biafl / ggebpt tot bejs
oenen biealbetblötitijdti. CfiCiceiO,bat Deoff.iib.i
boo; oube octupatte be faben bej$ genê epgen
getDo^ben^gn/btetebo^enbedaten toaren.
^efe otcupatte blüft enbe moet blpben m
btebtnggenbte felf^ ^riiben teggensi b ep<:
gl^enbom enbe poffeffte^/al^ baec jgn be tuti«
beenbeonggetembe beeden: maec tn an^
bew faöen t0 öet ggenoetö / bat tgliene eens
mael met ben Igbe aenglgebaect ii ggetoee^/
bcöouben toect metberdant enbemeentnge
ban epgOenbom. Occupatie tn coecenbe fa^
6mt0 fultfeeaenbaecbtngiie: botöwbe on^
coecenbetfe opboeptngöe ofte afpaiingge*
^aecom Hermogenianus feggenbe bat be
fleecfcöappge betbeeit ti getoojben/ boegijl
baecbp/bètbeneefiecenpaien gtiedelt 53η/
t» itibf

tz VRYE

etiue bat bc öupftneöcti oti8Ö«wa«6t jgtt.
^cfc flam too?t aanbe Roeten alDuS te bmi
nm göegcljin/

virgii. Dan heeftraen eerft begonft, het wilde te gaea
vanghen

Met ftricken, voghel-lijtn,en oockmêt netten
hanghen. . ·

Cnbftoebecom

©vid.Mcta- Dan heeft des maeyers handt 'tlandt cerftmael
afgepaelc,

Twelckvoprmaelswas ghemeyn, gelijcde Sou
die daelt*

lift ttaec jQn be commr tttctt op0eto»tf n/

ÖÏJÉlÖtÖ HermogcniauusftgJÖft/ tOitPdCÖiW
ïpnÖÉ

Ovid. De fdhepen eerft de groote foute plas

Ghevare.n zijn, door ^ïlcligheblas,

(Ccnfelben tjjbe ö«ftmcn oocftöfööttfl
Kepublöificn tc jlfUl/ fo bat bafc boo? ttoecs
bcrifpfoo?ten ban faecften oijetoo?ben5ön/
btebotg tnbe cecfie gtjemeenfcgap bfcb^clt
toami. UnbÉce factften 3ön pubtöcfe mbe ι
bm ©Dicöe bie in t'jHatön popuius giiti
tiaemt too?bt lOÊfomcnbe/ anbecejöngöe^
gcei p^tbc rnbc bcfjoojett ccti int bpfonbct
toe. occupatie ofte afnbafcbtngljeban
publötëe faben gfjefcfnet aiebirnccn$igdgt6
De ben 7.4 be ocf upatte ban pacticuïtcce faöen. Seneca.'
Wy kennen de landcpilen van die van Athencn
ofte van die van Capua, wckke daer naer ds

bucren

É

• 2EEVAERT. Z3 '

bucrenotiderlinghe verdeden dooreen parti-
culiere afpalinghe, a®ant.iU6c natie

Haer palen hebbende ghenootcn „

Heeft Goninckrijcken fop ghebouwt,

Een ftedeji,veften,wallen,flooten

Glien:i^,eckt om vry te woonen ftout,

• illfci fcet cicero,tiat 'tlattt bati tffcbeftiAr-
pinurngmoemt/ öaec öpfelfis ban β^Ν^η
)»a$i/DmilcpmatétoeQuam/ enbeiiat'tiant
onöÉcTufcuium.Den ©ucgBmnlïec fdbei
plaetfen tDajS? van ghelijcken.fegtSp/gaet het
^ toe met de befchrijvinghe der particuliere goe" Oflic.i.
' deren,waer door, ovefmidcs elck tghene hem '
, te beurte ghevallen is van tghene dat te voren
algemeen was voor hem hout,elc een mach ooc
houden tgcne hen toegevallen is. ^aCCCnt^g^
fottoemt Thurydides fpUftettlant tofifö wöé iibr,!.

Itabdingeniemant te bc^ce geUaUen/ macc
(mbec&ee(t.g()gb{cben i0/ c^n onbcpaelt lant.
|@ttg|)£netotnofDtoe gMept ifi/ bigtfam
bcfe tbjée faftcn. iEetpÉlgcfe/ bat bte bthg&en
bi'e niet en connen geoctupeett toojöen/ ofte
bie nopt gfieoaupeect ènbe aengöebaect 3|jn
gÖÉhjced/ntemantjSepgöenjöm obecmttiS
alle epggenboni ban fuicbe otr^patte bego^
iji.'iEen ahbecen/ bat alle faSm bic ban fulci
6ec aect 3Ön/batfe ban eenen geii?up£itt bjcti
benbe ebentoel anberen bif tïenconnen / ban
. befelbeconbtcienotBöebenibaegsisön/ en^
be altgbt moeten Wjjben/^Iffe toércen boen fe
eetdbanbenatuetegöebaett toierben. Φιι
ίβ 00(1^ Ciccronis meenitigBe Qöetoeiji/Oock

24 VRYE

is dit, feptj^/ dealderwijtfte ende haer felven
alderbreeft wtftrcckende compangieder men-
fchëonder hacr, inde weicke men de gemeen-
fchap aller faken die de natuere tot gemeen gc-
bruyckghefchapen heeft, öjoet onderhouden,

3@anfuU6ecem afle t>te bmgfienintie
l»dt&emenfontiecfcl)atiebanani]iecett/ ben
anbecen Delpen enbe gectebencan» ^tecupt

fp?upt/ öfieiötö Cicero fegftt/ datmen den an-
deren niet verbieden en mach uyt de voor-by-
loopende rivier water te fcheppen. ïSant

'tbltetenbe biatec boo? 300 beel l^et een ctbt^
ti$/b)ect onbec be gïtemepne goebeccn banbe
Stecigtrggeleecbe g{)e(e6ent: eilbe oot6 ban
benipoeet/

Waerom verbiet ghy ray des vloeyend'waters
Ovid.tf. baren,

McMiror. Dacr de natuere wil' dat die doch zijn gemeen?

Der Sonnen ftralen heeft God niemantwillcn
fparen,

Noch oock de locht. De vloet, is niemants ey-
ghenieen.

IP fceöt Öat befe falen upt beic natuecen
ntemanbt^ epg()enen gtjelijtb vipianus
feggt/ batfeuptbet natuecen atiemenfcgcn
cben open ffaen/ cfi cben naec jön/eenföeelji/
om batfe banbe natuece boo^tggebjacgt 5Ön>
be/ ntemanben epgljen gfietoojben sÖtt/OÖe^
lijcft Neratius feggt; anbecfbeelji/ ombatfé
fr^gnen banbe natuece felf ggert^apen te 3tin
tot ggemeen gijebjuptB bet raenfcöen.

ZEEVAERT. 2S ^

blfitb^fa&(n noemt Dp ('ttooOTt pub^ 09
ccn bpfontiet: toöfe nementif) met ine ijmgen
i)ie ecnttg toolc alleen/ maec bie tot Dec itien^
felsen fottetept be|^oo;en/ todt&e gbenoemt
Inectien tn&e iSomepnfcge toetten / PubUca
iuris gencium, öat tsS/öoo? fetftt bec boitberen
atggemeen 3^nbe/ ofte alten eben naec enbe
memantji epggen. SIfo tg De Ιοφι ogenieett
omtlueetKcIepKetienen/ eerftdgc ombatmé
befelbe met octupecen tn-nemen o^eaen«
beecben macg: ten anDecen/ om batfeortt
menftlOen gtjemeene Dien^: ftöulDKij #m
be felfbe oo?fa6e 10 öe Eee oocö alefiemmi/
biefenbefoo onbepaelt/ batmen btcntetbe»
fetten en 6an/ cnbc aller menfcBcn eeöiuptli
beQuaem/t'spmen ben coop-Danbel t'3f men
be j^iffcttetèe tnften toil. ®an toelcbecam
cnbemgtnube £ee i0/ bangDelst^etam
tjf eoc t'gene bat be ^ee alle anbecee eebmptii
ontmbenbe/ (laec epglien ggemaecbtl^^/
aliEi baer 3gn be fanben bej$ seeg/ toeUbêi: ge^
beeltealbecnae^ aentlanbt ggt^iegen/ ffrant
Cöenaemttoojt. 5©aeromfeg9t Cicero fea;
Ébel/WatifferfooghemeynaIsdeZeevoorden
ghenendie daerindryven, ende de ftrantvoor
den ghencn die uytgheworpen zijn !<Pot&lie« ^

tnpcOt virgilius, batbelotöt t'toater/ mUe
ben (®eber allen menfelien open (iaën. ^it |'ί

5tin ban bte btngen bte be iSomepnen feggen
algDemeen te 50n boo; be toet bet naetnren/ ^

ofte bat eben-beel te feggen t^/ publgd^ {hmq
t'cetijt bet bolcöeten/ gfieljjcfi 3p tgöebjt^ö
twrfetbei; faetëen fomtpt^ commtipn ofte

26 · 'VfeYE
$t)em(pnronitj[|tit0publDt6 noemen,
goctodDefrtimggcnbooj foo beti liace tp^
gDentfcgap ecngaet/ mclgefept toojticn me«
nien)3tto£teb(goo?en/ ιιοφΐ&η0 ft{)cl£nfe
beelti^ i»e binggen t)ti;,ntcntant en begoo}":
cen/enoe tot ^u gemepn gebjupcg bec men«
ftfim nteten3tln geo?tionneect/etj$baei;
be totlbe biecen / btff öen / enbe bofliielen.
3©ant foo gaeft alfmenbefe btnggen ottU''
peect enbe gcgpt/foo moggrnfe ben ggenen
toeeomen biefci3angt:maec bie mtbecc bm*
ööen 3ön om besS göebjupeBi totUe boo? een»
(temmicJD oo;beet ber menfrljett booj altübt
uptgijefonbettban alie epgtienftöap. 3©ant ,
alfo tgtjebjuprfe allen menfcijen toeeeemt/fo
Hian t'jelbe allen anbecen ban een «iet meec
óntnomèn toerben/ als'tmöne mp ban u
ntat{)onttoelbttl)t33n.€nbe bit ijS/t gtiene
Cicero coiftfegl)t/batonbecb'cet|le epggeni
ftl)appenbecg|}ecetöttc0epbt 10/ fg^eene
Söemepn ali göemepn tc ggebjuci
ftm/ enbe tfilbt öem-felben toe te epi
gljenen. ^e^lgola90c6en fouben feg;;
• gfjen/bateenigöefafiEn göemepn jönaffitf
roattbe/toefeagOertbfctoöfe/anbete pjibatti
be/bat i$i / alji bffelbetipt ben anbecen gftcs
tcatfienenbfgOfijaeltjön. 3&efe btfiinctie
toert ntetfllkenltjti^ bp ben iSeeiitjsi-geteeci
ben/geb^upcbt / maec ooed bp ben gemfp^
tien man aeng^fiómi.^0 bat bp Athensum
cenen (ebecentoeect fpne gaften trattecenbe
fegtonoecanbeten/batjtiejee toel gpemepn
mae^ bat baec in genomett

toetben

■

ZEEVAER'T, 27

> to^cbett/ bétt eo^nm al^ epggéit tottomett
biefctjattgt. CnbefipPautuitnÖutientc/
, al3$t>m oDetten t)te ban&e fcötpbjeutbebee
ftouöentoai/feeöt/

De zee voorwaer hgort nicraant toeiilleyn,

daet öé btffcöcc ï)ê fuifje toe. JSaec al^ öp fest

T'moet zijn ghemeyn.

T'geen inde zee tn-achzijn ghevonden,

^00 t0etiei:fp;eet6t gp gcm ter|iont/fn fegt/

Watmijnnetofmijn haeck vangt is mijn tal-
Ier ftonden,
m catt De 3ee nümant^ epgen ϊοφίηί
obccmüsi bc name niet toe en laet/ maec m'
• biet bat tfclbe niet oemeê toefen fal- ^afelfs!
ben licant en ean niet gemepn 3ön: ten toatc
ntet fulc een befcfieet/ bat/ toaect fa&e battec *
petbanbefefabë mocDte toojbégeorrupeeet
tfelbebenoctupant foo berbe toetomen fal/
aijSteöemepne göebjupcft boo? fuUfteoccui
patte ntet en toert beciiinbect. Ctoeltfte ten
cetgte alfoo gebjupcfefUt isctoant ali be fa&e ^
fo oelegé ifS/fa ijouben bepbe beeïteptien op/
toaec boo? top gefept [iebbtn bat alle fa&ë niet
cpgë gemaett en toerbé.ebecmttjei ban b'ope
boutoingge een fpecte tsï ban pet te ocf uperê/
fomatftmenbanop bc(ltaiittoÉlboutocn/fa l<

fulcic alleenlttg fonbec beclet ofte ftgabe batt
anberm g^eft^teben tan/ gelgc fultr'Ponapo- .
nius göetupgDt: ttof ïtfe top upt Scavoia alfoo
fullen becdaen/ batbaec mebe bebupt toert/
fotggemepneggebjupcl^ baer boo? ntet en
toert ber{)tnbert. ban alfo op ben jlrant
fdigeboutotgeblien/ bte fai

banbe

28 VRYE

banbe econt/ obccmttj» ist gcont ntr mantit^
£pgt)en/cnlietot tgl)emf|ine gcb^uptb aw
tfootittD tji ggeboeeft. ^oo Doo}t t)et tian tien
oenéto^Dtetoctupeect ofte eenbem.^otI)
niet langer/ al^befeltoe ottupatieenbuen:
toant 0« ft00nt bat öe 5ee fultfe een poffeffie
knebecftaet. «(Enbe gljei^cb een tetlbt bier 500
aiff bjp get»o?ben t0/ niet meer ben ge^
nentoetomtbtetggebangtien Habbe/ alfoa
tornt oocb be ffranbt naer langgbnecfgge tgt
be jee toe. ï@at nutn 'tpjtbe pemanbt^ep''
ef)m toojben ban boo? ottupatte / tjelbe tan
ootl^ publ^6/bat i0/ be^ boltbjEt epggen iuo?^
beit/gljelptb tup gier bo^en fjebben bebiefen.
aifoo geeft Ceifus geoo;beelt/bat ben (Icant
bie binnen be palen ban t^oomfcge
begrepen bja^/ 'tiSoomfcge boitb mebe toe^:
quam. Ctoeicëe bp atbien get foo ijü/foo en
moet gct niemant inonber geben/ bat tjelbe
i3oomftr)ebolc6 gare onberfaten boo} ben
p?incc ofte iStgout geeft &onnen maet ftellê
om ben ffcant te occuperen. ]^oo?t0/fo moet
befe occupatie niet min al0 be ggene bie bp
p?(bee perfoonen gefegtet / alfo bepaeit tooji
ben/batfe gaer niet bo?ber tot en firecfit/ ban
battgebjupcB ban'trecgt ber bolcfecren in
5ijnggegeelblgbe. ^oenganban niemant
berboben toojben ban 'tiSoomfcge bolcë aen
ben^cantte tomen/ jftnenetten alöaer te
b?oogen/mbe anbcre binggen te boen bie be
menftgen eenmael gaer felbentoeggelaten
gebbenalbaer te mogen boen.^aer iies ootb
onberfcgept in befe fa&e/ tuffigen ben (Irant

(ttbe

ZEEVAERT. 29

ettbese^iHatije^eemet en een ban in em
blepnefietieeUe betimmett ent» mgetoono
nen i»o;tien i müe al toaect fcgaon tiatmen
fultetl honüt Doen/foo cn foube fultb^ ηοφ«
tanjsnietionnen göefcöKben fonöa fiïjabe
ban tggemepn ggeb^upcftVan foo toep ηιφ
alfmenbaec ban innemen enbe aenbaecbett
tnatg/ bat θοο;! ben grenen toebte tselbe
otcupeect. ^00 ί£ί m ban een {nipecbolifcfie
enbe o^ectolitfcge toöfe ban fpie&cn / al^ ben
IPoeetfept.

DeviflchenvoclêfelfdatdeZcedoor dit bou,
wen.

Zeer engh gheworden is, en datmen haec gact
nauwen.

ï@ant ceifus feggt/ bat be ptlacen bte tnbe
see g^elept tnojben ben eigenen toebegoojcn
biefel^t.J@aec bit en moetmê niet toelaten
bpaibientgebjupcb banbe 5ee in bpecboe^
Oijen etgec teo?ben foube. vipianus inö(i oor/
batbieggenebte eenigj^e goocgte inbe iee
fmac6t/&ef)00;t boo;grie(iaen te too^ben / bp
albiê baec niemant ft^abe boo? en igt. lOant
foo pemant baer boo; intece^ ofte ftiiabe lü^
ben foube/fao fèggt fip bat baec op tbecbobt
tbielcbe alfo begint/Dat niemant fich vervor-
dere in cenighe publijcke plaetfe &c.tOCtOettlt.

<0Öelöt6 ooc6 Labco,bat/6p albten pet fultltif
tnbe jee gfiebour wo?t/ tberbobt baec op paf^-
fen fal ttoelcfee al500 begint/Dat niemam fich

cn vervordere yetin zee te bouwen, waer doot
de havens,kolcken,ofte weghen van navigatie
derfchepen erghsr worden mach, ^u/ bJflf

be

30 VRVE

öeftötp^amftöabelötö W öat gaMtteWf#
frtisitle mebe aen/ alfa t'^en fontieet'aitbei;
ittet bcftaen en can/ op bat alfoo teen foo tnel
βΙ.£ί t anbec gemepn blDbe tn alle 5Dtte b^ detu
^acötanssenfal petnanbt metmtfboen/ foa
Dp m een ficebe ofte bectcetb tn tt^
ntge plaetfe met pa(en affcgtet/ enbe gsm be
ftlöé a!0 epsljen maecSt/ eöel0tii Lucuilus
cenenbeaDöp uptgöeöoutoen Beb^
bcnbe/ be 5ee tngöelaten fteeft tot becbeci'
icBtnaöe ban jöne toooningöe. 3lc6 raeene
ooc bat ötec boojtöben be böbetiS ba et Varro
cnbe Coiumeiia ban fcB?0ben bte omtrent be
5f e eö^if 0«ti toaten/ foobantcö 59η getoeefl.
l^tfïopijeeft oofö Martiahs göeften/ alöB?
ban Formiano, jgnjS bjliijS Apollinaris Hoeve

alfoofp;eet&t.

Als Nereus voelt van^olus'tghebiedt
y tafellachcjdoor de vifch dicze fiet.

<Snbe Ambrofius, Ghy lact de zee in uwe
Landen (^pde Hoffteden in, opdatugeenzee-
viiTcheh ontbreken fouden. I^tec Upt MÖtÖt/

toatPauiusboo? meeningfie öeift gBeöabt/

fifiöpfepöe/ Soo, tcyghen recht deszeesye-
mant toecoa-Jt.dat hem tSn^l^li&iCt/gcnaemt/

Vti pofsidetis, compÉteett. ®at oot6 fulc een
gntecbtctgöemaecbt ijStotpamtuUccefai
fi£n/mbe ntet tot puöftjcftê/ (tnbe toeltfee ooc
liieöegi;cpmtoo?ben bte top booj tgemeene
retftt bccbolifeeccn ftonnm maecöen) maec
liatDi« eÖ?Banii«US»m/ ban t'cccöttegei

bjupffeen

ZEEVAERT 31

&?U{>tlËin/toeicupteen pjibeeeo^faEtü foutie
moggen fp;upten/cnbe ntet t»t een public&e
ofte agemeene oo}fa6e. I@ant gtlftiit^ Mac·
cianus ttetuptgt / (A toat g{)eotrupeert ofte
aenggebaett tjs/ enöeöecftmogöengöeoci
tupeect tnectien/ bat en ig» t'cet{)t oec Dottbe^
een niet onDertoojpen/ gtJelöcft be jee tsf.
SIlööpiïerapÉl. ^nDien pemant Lucuiium
ofte Apoiiinarumberboöen Babben/in 0ate
• epgBentooonmgtjen/boojfoobeelfp eloaec
een fefteKtnöatti ofte öoet banbe jee bejlOi
ten Babben / te bifff Ben / foo bec^aet Pauius,
batfpBaec moggm beBelpm met Bet %n<>
tecbtct/enbe niet aileentyc actie B^tiben batt
iniurie/uptooifafeeban p^iOee befittingBe-
Süa/ öp albien/ itfe in een feSet inBam banbe
jee geig{6al0banbenbtece/ruU6een pfaet^i
ingenomi BebbenbealbaecgebtfcBt Babbe/
(fonbetïingBe te bojen BetuptBt Bebbenbe/
bat icB albacc boo? eenige jaren langi gebf u^

btffcBen/gBelÖ£6 topupt Martiano befïupten/
footnelaljitnecnnietc bte ban mgneBeec^.
l0t6Bept toaec.€tocli6e tecBt fo lang busrt/
b'occupatte fdf gebueet/get^cg top te ba«
renBebbcn gBefepöt/fp?eccBenbeban (Ican?
ben. IBupten fuUlt een aftcecfe ofte inBam
banbe Zn ofte ïRibterc en göelt bit cecBt
niet / op bat tgBeraepne gBeö?upc6 bet
toatecen niet belet en toojba l^fet isi
ban ootfi toel gBett?upc6elöcB / bat itft
pemant te ber/becbieben fal bao2 mün Bupii

te

32 VRYE

tebifftgén/ ntafc cbcrrtnd i>e6 ftftfUöÖ^»
recDt toe/foo öat (gijt löc6 vipianus lecct) De»
t)tfjct)£r ïtte nt£t acgtenoe opfuld^en ufucpo^
ttt fouöÊ öÈcboben toctöcn te btfcfien/ rap
ϊιιεί met rer^ fouöe mogften bagijcn.
ft^eft öen ïjf pftr Leo (totenjï Aoctteti toj» met
ett gj^ebjuptbcn) cetfit entte ceben

iierattbect/ enbeöeeft ööetotlbtbatfeetöece
boo? öet&rn tnbe 3ee eÖ£l(piit jönbe ben oöe"
nen fouben toecotné bte be s^e-bu^ betooon»
ben/enbe batfe retöt fouben öeöbett om baet
tntebtlfcgett. l^eeft oocb begfjeect bat be
fdt]e platte met bammen/ ofte dutten bte
tlmater tn {)tdben fouben begrepen enbe gge^
octupeertteecben: bentëenbe/ batntemant
eenett anbeiren een t(e pn g|[)ebeelte bee^ jee^
mtfgunnê foube/btê botb be gegeete jee open
(lont om beec m te biffcgen. boo^toaec
Ëenonlpiel^ebe boofgept enbe ongeretgttt?
Hepbt/ bat pemanbt be ggemeente foube een
gtoot g{iebeeite banbe ontcec6en:300 bat
benil- «©ubt-babec ambjaftusl ten cetijten

I. i.Hcra. baec op fllfo ftÖJÖft. Sy makeu haer veel groo-

cap.io. te dcclén des zees eyghen , ende houden de
vifchen als flaven haer onderworpenidefe ftreec
des zees,fegghen iy, hoort my toe: die hoort ec-
«en anderen toe. Alfo deelen defe Machtighe
lieden onder haer felfs de elementen. ^$00 Ιί

fcanbcgeeeen ban bte faetlienbieincomi
mecftentet en bcflaen/ bat tö bic niet en cons
tiinwematibtioe-gÖfCPSfttttoecben. 3®aee
lipt balgftt/ bat geen gebeelte bei jeesS macft
in eeiitifi^ tolife^ epg&inbom göeceethent

tofcben.

ii"

m

ZEHVAERT. 3ί

leecUtn. Ctneleëe ootb fcdgntti^ meenm«

OÖec9eÜ»Ct|iK3i)tlban Placeatiuus, ais! öP
fepae Dat de 5ee foo ggem^^n batfe ontieiP
ntemani]t3$ geecrtl^apptie en ^aet/ aisiaUem
onüei: <0aiiit. iBtibe ban loann?s Fabcr, öat öe
SSee tn j^aei; e£(fte cecgt sgelaten iê/ altnaec
alU binggen ggemecn ttaecm. ^Gnbec^ en
faubenoot&btebinggcn bte allimggemem
niet becftgelen ban bte faMbte cpgentlic
publiittigQ^naemt biecbeti: al^^eebaneett
aibtcr· Cen SItbtei: j^eeft get bottfi toel
nenociupecÉnenbe aenbaecben/ alsibjef«tt«
bebefïoten tn ^aec palen; be jee g^ftfiei;
niet tonnen otcupecen iSu 3t)n be Sanbt-
palen gfjcfp^oten upt be ocmpatten bec bolc^
btcen/ ggeipcb be pjibee enbe partitultece
l^eeifc&appöen/ upt be ottupatten baneltii
«en in t'öpfonbec. ^it öeeft cdfus göefien
bie bupbelgcg g^enoecg geeft ggebifttn^
guect enbe onbecftgept g|)emaet6t tutTfgen
bedcanben bie ban iSoomm geeft

ccnnen occuperen/ boeg aïfoo bat t'ggemeei^
ne ggeb?upc6 baec boo? niet en tDo?ben be«
fcgabitgt/ enbe be ^ee ttoelcöe jgnebooi-
gaenben aecbt begouöen geeft, ^aec ert
39η ooc6 ggeen i©etten bie giet teggen fic9»
ben. φϋδε bie Wmm bie ban feetfeere
aiutcucen ter tontrarien bierben ggeciteert/^
btefp?eec6m ofte banbe Cpianben/ toelcfeif
fecnnriötfi ig batmen geeft tonnen occupes
ren/ ofte banbe J^aben0 bie niet ggemepn eti
5tjn maer epggentlijfö publgiö/ bat ben
boicBetoebcgoPicnbe. nwfegggenbat
€ eeniggi

I

34 VRYE

mml}t^ttl)ttSoomfctjeöijtfi fpeöfn W
bte ttêbupum gact bQOOjÏien alfoo / Datf£ fce^
Böm bat ött c«{) t ober be 3ec niet bojtici; tn
gaet al0 tot p?oteiti«/ bat ië beftöermingöi/
tntiË inctfOtcttfiËnbe m meccËen moggelitg
tttet/ battc£t{)tban j^tlDcepm upt te Ieg«
Q^entot beftöêcmtnoöe bec ^ce-bacenbec
ïiipöen / enöe ban ^u-tooOm te moQöen
(kaffan/ sl)cfp?otcn t^ niet upt eentcl^ patti^
(ultÊCcefljt / tnaec upt 0et alggemeene cecljt
ttoelcöe oach alle anöece ©olc&ercn
obecbc j^eDebbm. g^aecen tuffcöcn bes
feennentop/ bateemgöe ©tdcöecen enbe
natiën toel {jeöben connenatcoibecen/ bat
6ie ööeene öie tn bit offte bat göebeelte bei
jeejSicubengöegwpcntoojben/ fcuben otti
feetbsfeoftebieiSepubïöc&c te cetljte Pacn/
Énöebatfe otiecfulcbssom be jucifbicticn tc
eöcboeeljlöfftfi: le oniJetfcDepben / feetfecce
^ïeeiBm al0 paden inöe jee affgöetepcöent
ï)fbbcn/ttoil£tie gftclgcfe öet ben gijenen bie
fniificn iöft (ielim bfcbtnbt / alfo en becbint
Bft anbecebolchecenniet/enbe en maecitt be
plaeife niemaiu epgijen / maec fldi een ï©ct
obfc be pecfoonen bie alfoo met flcfeanbecm
6anbfien. a^efe bifitnetie cnijSniet alleeni
U)£i! natuedöcfi / maetr ttiett oocit betoefen
ènbe bccftetclii boö? fe^cftece anttooojbe vi-
.I.tenditor piani,toel£6e QijSbjaeffit 5Önbe/ofFde Heerc
'filiKli. van twee Hoeven ofte Landt huyfen ftaendc
aen de Zee, heeft moghen een van beyden die
hy vercoft,fulck een fervituyt'moghen opleg-
ghcn,darmen van daerniet en foude op een te-

kere

ZEEVAERT.
kere plaetfevandczee viffchen? igÉêft bflCtop

tec antt»oo}bc ggeggeben/tiat bc jee loocl ηύΐ
en öÊeft met CÉtitgöeficbttuiJt beftt»a£« ion^
«en bjojbm/ obecmtbti t'jelbe upt bfc nae='
tumnggeme^n enbe boo? een peberopett
toajei: maec noc{)tan^ alfoo 'ttontcatl^t tec
goebecttoutozn gfiefiBicbt sönöe/ biccpfic/
bat be toet ber bfcfooptnge fouöe onöccöou''
öcnbJo?ben/ batbepitfoonin bectpgöcnai
ren enbe bec gftenen öie in öaec tetöt fowbeti
fuccebecen/ met fulcfeenbnetbetbonbenblei
ben. tofl teaec/bat ben iSftlfjtreOelecci
bi vipianus fp?eect ban een p?ttie tjofPebe/ eü
baneenpitüee 3[@et: maec tocbecomijcSbat
feecfiic/ öat t'jelbe oocB gSdttn een göefteei
lantfföap/ enue Detaetbe boUöecen/ obeci
ttiitjs bs bolfitertn feïf ten aenfiene ban tgOe^
i)£clemenf£öil0£6e göêtïacïjt sötialsspjibeg
pctfDomn. Wo «ft οογ6 met be mtamin bie
op be jeebiffcfiecpeh gijefielt 5Önbe/ onbec be
Regalia ge regent toecben/ toant befe e t» besi
bmben be jeentet/ maec be peïfattrn: Wm^^
om ooeit be onbftfaten/ obec betoeltfie een
öepuwöcöeofte #jmfe tipt gemeen aciooii
maeötöeeft toet te dellen/ mogöentoeltot
fulröe laflen gijebbjongcn toerbm / maic
fcerljt om otter aï te mogen btrtljf/ bat moei
allen bjeêben b?» jijn/ op battct gïjeen ftrbts
tupt ofte bti:nflbaf röept/ op be 3ee g^. fielt en
toerbe/ ttoeUfte ntemanbi btenfiöaei: toffeti
can. 3®ant ten gaet ntet met De Eee
gftflötft ijft met be Sibtftcn toe-gaet.
Cen i^iebcte toefcnbe pufiiiirfe / bat W

Ca bcfT

gs VRYE

öen bolciie seitwpn/tanie öeUüM0if« ofte
té ^;incep£mant cecgt becleenê om ttaei: in
te biffcDen/ can ooc6 üe fdbe becDuecen: foo
tatüen IP^gtei: becgtnitt^ mtecDtt&t liani
eett^ublgcöe plaetfe të g^bjupcfim/ ntèt
futcg eencanbttie/ tip alOtetibeg^eeAe bit
öeplaetfcbccpacötfteift/ macgtenbe tecöt
geeft sgelbabt om be plaet^ te becpacgten;
toeltite tonöttie tnbe ^ee niet eö^lbett cn
macg. ^te mt be Biffc^ecHe fefi cebmm
ottber be Regalia, bie cn ijéböm bie paffagie
ofteïOetjelffbtefe bectlaetrbmmetlnel in^^
8er(en: CU>eIt6eirerniaenbe Aluarotus ootfl
ibetoeten ö«W>ett' Ï5ao0eöbenbn»batt tot
notö toe betijefcn/ bat noeste t'eöemeene
©oltii / nocDte pemanbttn'tpacttculiec tta
ntcöepgöenrecftt öecft obci: be £ee(toant
banbe aflcpbitteenbesJ^eesi mactmen an»
beci! oo?betI«rt) ofte öeböio tan / betogle
nocöbeiaatuecnotö't gljemeen göebjuucö
toeèn iaet / bat tfelbe bp pemant macfi Wt»
ben g^cotcupeect. Cnbe tjibefe ^ifpute
ban onss tot bten epnbe tngöeaelt / op bat fjet'
Wöcöen foube / bat be #a?tugefen bt ^ee
baecmettboo? naéc gitiöien baect/ 0acc epj
gOen niet en gcDben gf)emaec6t. S&ant
bepbe be cebenen bte alle &e5tbi cnbe epgen»
bom beletten/ 39η in befe faecfi ong^elgcfi
beeldcccBec enbe ccatfittgOerals tnanbecf
faecben. Cgl^ene in anberefaetl^enftDaec
balt / bat ig fttec gijefieel ortmagftelgtft.
Cgftene in anbece faecöen ongecetftttcöW
bat 10 Dieï ten Booiöficn 35ai:Dartftö enbe

onmen^

2EEVAERT. 37

οηηιβηΜ^. SBant en fD^cét&en
Btecnütbaneenteemlatitfclje 'Zte
fieaen aife tontenmet %anDt omtmggelt
jgnbe/ tn rommtsge plactfen felfjsi niet btet'
ütt tn tsiai^ een ntoier: baec be laomepnftDe
ISecgt^-ggeleectie notj^tan^ ban ggeen an-
bec eefp?o6en en geb&en/&oen fp bie geecltc*
6efententtenupt-fpjaec&atte0ï)en$i ϋε gie^^
nc^epbi. i^ac): tvpganbelenfïtei: banben
Qcooten Oceaen.btefttci: boo?-t0ben banbe
oubetiSgeieecbe egenoemptt0 onepntigt6/
onmete(gt&/ ®abec allee faec6en/ja fo b?eet
felff alö ben gentel: boo? totenji göebumgöe
bocgttcgepbtjp gDetoofben bat niet aUein^ ^

Ϊ0£δ be f ontepnen / öiüecen / enbe ^een/
maecootii be 3@olc6en / enbe be ^teciren
felff0 g^eboebt bie):ben: epntlgtl^ bte booi
gaec ^b enbe ^loebt omcti}gf)enbe befett
aecbtbobem (be plaetsi ban bec menftöett
tooontngöe) niet en tan beuaelt / beflootm/
ofte omctngelt Wecben / enbe beel eer matO J;

göefepbt too?ben te befttten alsS öefcten te F

toecben. «CnbeinbefeOceaenfntiioniS bifs
fecent niet ban een tnöam/ ofte ban eenti
gf)e enggte bte getaufeeet toect boo? bten be
^ce aen bepbe jöben met nacc-fcuetige lan= ί

ben h)o?bt benepen: nocöte oat6 ban al ï

tgöene batmen opt flr ant (laenbe 6an obers ii

fienenbeaenftf)oub)e^/Mccb)el b;p ban
biat anbfcs^. ^e@o?tugefen rc{)jt)ben gaec
algepgfienaeciitoe altoat tufftöen be ttoee
tofcflben (om foo te fp?eet6en) gijfïeglien
ti$/bte boeg foobecbe banben anbecen gDe^

€ it) legD^n

β VRYE

legfjêtt 50η / bat men berf gonbÊM ^laicen
lansljuptiMie EanDmtn on0 Ean^t g(jem
f^Qtngü^ Decft conncnbet:l)oo}en.^P aioien
tg{}eüeelt£ ti£r Cafttitanen (m t feiuececDt
acn Ijaec jjjae p?ctenöeten)|)ier bp gftebaegt
bjen/ten falmei tjeelfcgelen/ of öen oOeöef"
IenOceaen(ala«ntl»ee bolc6ecen aUenitoe
nlgeepgi^cnt / foo üat tieel cn&e bet>
fcÖÉpitien anöete ^jtien fullmbecfcfjooUen
toccöen na öeengtjtenbanoe^oojtfröejcc:
cnöe fal be i^atuece boojiuaec feet tjcDjogrjen
jgngbetoeill/ batfebit «Slcment allen bolc^
feeren enbe lanben omgo^benbe/ göcmeent
I)£eft bat t^5dbe ootë allen foubc tonnen boU
Ëo£n. ü^afct bat pemant tn foo een groote
jee/ öjicnsi gl)ei)?Ui»c& allen gö^mceniö/ aU
ieenlöcbfocöteöiitt felben
^et te maecltin/ meiifoube ftem bilütftltjc&
ijouben boa? ben genen bie al te guaote enbe
onmatige l^eerfcöapijge foube foecftenöem
feltien toe fc^jpetn loaect οοε bat pemant
anbece banbe ©ifftljerlje foube totUen ber:#
fcijuisben/ fjp en foube met tonnen ontgaen/
tsfö? foube bedabt toecben met centoïetfee
battteanmatigi)? enbe boUe begeecljjctjcpt
te öebbei». 3©at fullen bjp ban oojbeclcn
ban ben grncn bie ïjit bacen/ tssaer boo? ftem
in t^minjie niet te co?t en gfKfrftiebt/ becbtci
tien toiii ï®aert bat pemanbt ^eeftcc jönbe
ban t'bter/ becboobt batmcn ban 5im btec
ofternbieE fouüe mogijen nemen/ oficban
3Ütt liciit eenitii litQt onfieeeöcn/ tc& foube
jöem befcöulöigöen aï^ sDebacn te Rebben

iegcnö

ZEEVAERT.
ttSöÉttsi bÉ menfcöciöc&e gö^nteenfcijapi
toanttiattiJepgDenebe tcacgtbantite Mi'
tuec/tiat

Alsyeraant fchoon zijn licht van u licht heeft
ontfteken.

So fal;u licht da?rom haer licht noch niet om-
breken.

3@ant toafcom cn foubep^mant efttsn an^
öÉcen ntctöcclatötifj) mabcn ban jönöOfbt
al^ ÖÖt fonbcc fpne fc öaöc trnm (an/m öte ia=
fem/ötê ben ööinen nut 3ö« biffeontfangt/
cnöe ben oöimη ntct fröaödijc& btefc oeffii
ï©it 500 fa&en bie be.®öfe bf iflaen batmêfe
beöoojt niit aUecnïic ben bjettnbcn te oebê/
inaÈC oot ben onbantbarfn.lBat uu m
efl panituliece faömonflunlli.ii/ bat m fan
inpublöiöentet anbccsi tjeeten ali ©acbas
rifcfjc to?£etöfpt cnbe onb£tofi0fpbt.3©ant
bat tö tnimersi fe« otteirijji ft/ tgene upt bcc
naiufcen / boo? allee ©cirhmn bihi «tci
niffe soabjcï.mp tcecoemt afó u/ bataifoo te
hJtUen onbcïftliêpïjin/ bat 8t)pmp baeï ban
tg{)eb?uptlifdffj$ni£t en bicewnt u'todtfie
fcftoon bccgunt jönbe get u niet rninbec toe^
iomt als te bojen. ^aec nart/ bie gfjene bte
tn t'bcfit 30nban anbfr Uebfn.goebccen/oftc
t'gcne anbecé toecofmt te onbetfcöf ppen/bie
befcgecrtiê gaecfelbé met ecntrl) cctijt.ïlant
alf^o boo? git eerfie ociupicê efl acnbaecöê be
fa&e epgen qebjojbé tsi/fo geeft feïf be onceci)«
te ontöoubmse nocij ienuD ^^^ öefC"
€ü0 fiSsiipöe»

40 VRYE

fc^appge. J^aecgebben nu/ 00(6 bt^ot»
tugefen be ^ee met bedeti/m^

be (0arntroenen alfo omctn^t entie omttn^
gloeit aett alle tamew eÖ^lDc^niett t'Ianix
^eecDttcomcingliden/ op bat get atfoom
|)acetnatDt(ouiie KDcfeti tienoDeenenapttè
nuptenbtetffpfe!f0»sitltienj <©fte/ tj${)etfoa
becbe base ban/ batfe felfe foo toannc» fp be
loecelbeteegenisenbete Iteben beeUn/ gaec
becbebte^en niet met eentgge paien booi be
ttatuece ofte raenftften ïjanben eftefet/ maet
elleenlgt^ met een {mie bie boeg niet enbe>
fiaetbantn loutere imaginatie enbe inbeet
Ijingfjei ^oo top bit toe laten/enbe bp albien
fultfee afteecfieningöe -ecnjfO cecöt mebe
t)?at{)t ban i^eecfcl^appde/ foo fouben οη$ί al
obec langden tpbt be glanbt-meetec^'t^ei:^
tt0t6/f nbe be ^tecce-böcöecjS ben ^emel af
Cöetoonnen Rebben. 3©aec t^ ban befe bpi
boegtngöebeii litftaemi tot get anöece ItCf
gaem/ fonbec be tselcbe nopbt eentgfje ^m^
fiÖappOen begonjl en öebbeni boo?toacc Ijet
bigtt/ bat in geen fafte toaerl^rtee can gefept
toecbm/ alöt'göenebpojtfc iSecOtg-geleec^
ïjeinbefefaetBe uptg6efp?otent!g/ te toeten/
bat be gcoote ^ee fo toel onbegct|pel0(& fpnbe
ban natucen al0 be {otUt/ niet en geeft conné
geappliteect ett bpgeboegt toojbê tot eenicS)^
bolcr epgen goeberen.^o jp nu meenen/ bat
ociupecenenbe aenbaerben t0boo?pemant
anbec0 befeplen/efi ben toecö b0o?b?cBé enbe
ftaenen/toat ftanbec ïioiij gecfeelöcfieï igefept
bitiibeni SSantalia beer geen ggebetUebeiS

ZEEVAERT. 41 I il

jeei ctt W/of öet tS ba» pemantjS É«1i Bif spit
nt l}oo?t>ec£n/ftci fotii» iiaec upt bcleé/iiat atte
nabtgatti bp pcmant mft foubc Qcoetus
pemfRameebaen.^Ifofóutiilspbeno)»];
al uptgefbKen 590 3a/ tne gene Die be gaitt«
fcge aeu&ottem omfeplt {jebbê/ fonben mogê
gefept toecben be gel)eele Oceaen bmceggett
te Qebbé. JKaec tote tffec öie niet en toeet/ bat
een fcgtp bacenbeboo; be Eee met meec
ggenboRiiS baec ober cn cc^tir/ al^ Det Ut'
tegen naectaet ban batii en tsi get
niet toaec t'gene jp ^mt toefcïBilben/ aljS bat
fp eecft bten Oceaen fouben Ijebben befeplbt,
I@ant een gcoot g{)ebeelte ban bte jee tsü a(
obec langl^ banben genen bebaren bte j^au^
titanten D^bbett omgge^eplttl^e bo^te $ee
^tec&enbe ten <@often befepit boo; be Jèitf
to?ten ban Uleicanbec ben <i5cooten/ tot aen „yt ρϋ^,-,κ ,
benacabift0êtnijatoe.g&atootbeGaditani
bat ijï be tntooonbecen banCait^ J®alt0 befe '

baectöiecboo^töbenbefemtöebbé/baetban Mdliiii.
fteöbê top beel feftece efl bafle cebenl.^llIiS Ca-
)us Cïfarjoneban Auguftusinbê ^Icabifeften
tnöam goubecneetbeban toegen biebanJSoa
men / tii Bet fefiec/ bat albatc feftece bedbé en
teptfienen bec fcöeiJen bte upt^paignten αε«
ionben toacé/be&ent j^ti getoo|ben.(Socbei;<
)aelt Ceiius Α ntipater.öat ί)ρ eenê gefïÉ öeeft/ I

bte upt jSpagnié naer J©o?êlant toe om jöne
tommeccten eti rooumanff&appen gebateti
toaif. fjnöté ooc toaet ig tgene Comelius Ne-
pos getuptfjt/fo tsf eenen feltecé Eudoxusbltei
ÖSttbePtoIemsumLathyrumbinConintbatt 5

4Z νΚΥΕ

Stiftanb^ten/uptelgiebartn upt bm Hcaötftgi
ingam/enbe t£itot aett Caltjï ülalus eetomé.
C0ootEi6mml0tIt/ bat bt£ toanCactgago
(toiltfte banbe b£cb fipUbe cfl ©βοε*
nictÉtsS gefpojten 5ön)arootentatöt öeübeni
ite te bjatev/bte jee öÈbaccn gebbl/alfoHanno
banCaitjj boomofmt afte^epigegaësynbe
tot aenbe uptccfie (pnben ban Icabten βείο^^
men tjs / 0ebbenbe boojbp-eebaré be cacp bie
nu genaemt too?t Bons fpei,(tftijünt bat öct
Bp ben oubé 6ticboo?-töben genacmt i0 gtfe^
tocefi Heiperion keras,bÉ bjefteföffié I)oef/befe
Söneganfcge ccpfeenbebegcfteUentfTe bed
iicant0/efi bec epianbé geeft beff0?eben/ becs
clacébe baecenboben/bat Dt tnt epnbe niet be
jee ontbjoiié tieeft/ macc be fcöepen pjobifte.
3&atmen nu upt be hoo?f3. aitabtfiDe 5««ofte
tn {)am tot aé Snbiê toe tn b'Cpianbé ban be
^nbiaeff fte jee/mufgabctg be Auream Chir-
fonnefum,b)clt6eoemeembja?tiapan te tues

f£tt/ platfjt baré ten tflbe boen be iSomepnen
fiojeerbi/ bat bltict genoettjiaem ntet allcéltc
lipt bc loeti) bic Plinius beftbjebé geeft/ mate
ooc upt b'ambaffabê bie baöe^lnbtanl aê Au-
guftum gefonté 3ön getoeeP/eft ban Claudius
upt iiet <èpfatttTaprobana,nu gcnoemtSuma-
tra;j£um bi gifiojiê ban Tiaiani lêbmenbc
baben/ mtbtfgabecii be Caecttnbtc Pcoie-
meus geeft iaten uptgaen. ^tec benfffcnsi
Sgitupoftt Strabo, bat be ^tgepen banbe
€oop itebfn ban aiijranbjöen t jijnen töbe
upt be iSootJC Éee ntft alleenïöf naet be upt^
ραίεη ban i©a?enlant ojbinatiji placö?

ie»

ZEEVAERT.
ten tesepl^n/ maec oot naec ^Inbten/ïiaetmé
fuioc te bojeni platfit met tofpnicï) fctjepen tc
bo£n.^tËC ban t)aböett bie ban iSoomett feti;
gcoote toHiti. Pimius bofgt baec bp/batmen
fc0iittec0 ptacö opöe fcftepite n^mé tegc^ be
Seecoobccsi/c ή oat in 3noifn alif ε ober De 25
tonniftijatiiacclitpbilliet toeröé/ cfltoactt
batmcn Stcabien en be ^ecejS öaet bp fouöe
toilicn ceBenen/ battetaibaec aeniSoomfcD
0eU 50 tonnen fcöatö alle jaec upigöegebeti
toecüett.i§o buet/ fcgt Plinius,<lacn onst onfe
Iec&ecl)5 ^ή onfe b^outoéifegt oot/ bat be
cenj^onaectmael btecbec te ^omcnbeccoft
totecbi.^efe oubel^teojtê betupgcn genoetl)
bat be ^ojtuaefê b'eecfie niet getoetd en jöit
bie be ^nWaenfclje jee fjebben bejeplt. βοί&
Beeft be gcootéeccatn in alle jjace gcbeeJten
op bte ty t boe fp bie jgebbê aengebangiê te ba?
ren/ ja oot altgt bebent gi)eb)ee(t. #ant be
aiIiojcn/aicabiefi/^frfen/gnbianentjcbBen
be 5CC bie Oaer albecnacft gijilcgen toai/ bes
iicnt geijaöt. Itegfjen fp ban/ aljS fp ijaec
roemen bte jee eerflt gljebonben te ftebben.
Ijae ba/fouöe pemant mogê feggé/fcïjijtit ijst
fo eê tiepne fa6e te toefen/bat be ©ojtugefé be
jebacct/bte nu fo beet jarê beriaté iji getoeeft
cecft ftebbé ïjecbattct/efl (ttodc ntemant ont»
ïtenné en can) ben bofcSecè ba Cucopa onbe?
6cnt/ ÊÉCU gijetöoont ftebtien / niet fonbec
gcooten acbept/ tofï/ cnbe gebfleri©oo?bJaec
fiibbé fp baet toe gefcatftt/ bat fp tgene öp
alicê gebonbé toasi/ booj ft§/alié anberê foube
toecbê getoefen/ hjie tffvtiööiö ίο öom en on-»

bam&öaec

44 VRYE

bam&&e(c/ bte ntft tn be&cttt / tiatmm j^acD
oberfuitïbeltDojt te bancbeniS^antriffw
ben ijaecmeöe ben felben bancbybu fel\ie tof
cttöe emliflitKn tnat)£i£i>t / bati: alle tnben''
teucsibattecoote fa&enmetiete b;ei]£n
ggetnee^/te ^eten/bie metgaei; epgen baet/
tnaec bejS m^nftgclgt&en gtieflatOt^ befte
lebben gj^oclit. Jlaei; O^^fï ben Pïjtugeejei
Sf)etDtnb9o?oo0m ggegabt/ fobegoon
te b^eben te 3ön met fobanitg t>}e|öt/al0 ten
tneeHenbeele becmenett0 met be bdoibaet
cnbe eecfi aenbangen ban coopganbei/ Wit"
be 9()emeenl{ic& ^eec ocoot <©»0 ntet
onbe&ent/bat be eecfte bopagten enbe cepfen
fomtoülen p^ofgten tngebjatgt gebben ban
beewtcö te0ö«nsi een: foo bat baer boo? glje^
fcgtet i^/bat bte natie/ bte te booien langtien
tpt acm b)a0 oDeioaee^/Daeffelgcb cgtb
hwjben ti / met fuit& een (latte enbe pjacftt/
iMc quaiöc in ben genen opt geften tii geineeft/
tóe op beöootfjtie tcap ban alle teoo?ftjoebt
enbebielbacen boo; be fo?cuneg]De<l»t30n
göetoojöen. J0aec&ebfaen fpbaetomboo?#
efjegaen/ ap bat ntemant öen foube mogöcn
toJgijen/foo en 3önfe niet ecn0 bant& toeect/
obermibtssfpöaecepgöenbaet Rebben gfie^
fBCÖti <@af& en tonnen fpbao?öaet proffijt
titet l^ouben tgfytne fp anbecen ontcet&en.
3®ant ten (0 ntet fe&ec/ bat bp albten be ^ap
tagöÊfm baer ntet gftebacen en ijabben/ niei
tnantaibêcc foube g^ebaten öebben. ï©ant
bte töben ijuamen alfban aen / tn be toeltèe/
meefi alle (onften/ alfoo oot6 be ge«

legmti

ZEIVAERT. m

kgfimtgebm ban lanurn enbe meec
enbe meec ΐοίέΐΐιεη ontOecBt-^outieej^em»
pelen Oie titii te bojen becgadt De&ljen/ fou&l
tiete0|^enttiao}iitgDeUe&en aengelot&t enae
toa^eir egemaecdt gebben: enbe of^goon
allesstecffantnieten gabbe ombec&taebio}'
ben/ fofouaê nocötanss aUepnf&ensS be cufK/
boo; 't seplen be&ent getoajbé gebbé/boo; bië
b'eenben anbecen pet^ foube {lebben tifft'
teecr. ^nfntnmabaec foube tnberbaetgge'
fcDtet 3ön 80eb)ee(l/ 'tgöene be pï?tugö«fett
Böileert ftebben bat toel moeUelöcli toa^te
g^eftgieben/ beojbtenooc anbece botrdecen
niet mtnbeal^eencg biacenDancooiiganbei
enbe b;emibenlenben tt becfoec&m/ at^irfp^
i^en gabbeben Vënecianènbtett alceebebeel
g&cbedtenban 3nbicn bi&ent toam»/ niet
toaecgetoeedbeceftete onöerfoecten.
jpcanfcDe^2ttton$i onbentioepbe neer^itl)-
tiept/ bec CnoD^ïfcDen ftamtctiept/ f onbe foa
«é faee niet onbeclaté l^ebbë; ïl^e j^oUanber^
{)ebben boo^aec faften aiengetafi baec mtn^
berigopeaen toa^. en^ebtiibe ^jftuse^
fen ban geen«ben/ia geen fcggn ban bfligci
fteptbiefe booitoenben ronné. l©ant atie bie
ggene btè baec fufltnecen batmen be j^e ott*
bec pemanbt0 gl^btebt bid onbe^toerpett
nia<tl/bie fcöiöben fulcöii ben göenen toe/
bte be naffiepanen eniïe omleggenbefiratt»
ben fn öaer cOetoelrfietiben. entiebbcn
be ^ojtagcfcn in bte gcoote (ireec beiS oebecS
gamfcö niet batfe mogen feogen öaec epgeit
tebsefen/ Hptgenoraen fefeef^ttepnefoiten.

4S VRYE

ttart/aï boaect fcBoon fafee bat ptmaitt
maiötoïJtcöesie öaöDe/ bteEnioubcnottj^
tatisibantgemfpn gebjupc mctjSntctmogé
ontcet&fn ofte beccojten/ -gdöc öie üan
men meraani öebbê raoiscbettiieiiinoptjfrt
(icant Dan tite ^an iSomen alicg te bocn/i»at
boo? tcecör öec bolc&erê toegelati isS oebicefl»
«ÊnöetDaectfa&e öatmen petbefecfabêbccf
liieöcn moiljt/ al0 öp ttanié be btfftöecöe/öpt
oojfaiie batmc feggen motfit/ bat be 3£e baec
boo? ontbloot toert ban {)aee btftgen; foo ctt
inatö immecsi be nabigatie niet becboben
teecben/boo; be Iselche be 5ee int minfte niet
bec6o?t en iaett, HBmt toe booj een feec (lew
argument ficett/ tgcne top I)tec boo?é na tgs"
boelen bet '©octojm Hebben üeröaelt/ bat
felf0op ■tiantAttaelrfte ben boltfiecen en ben
ntenfiöé tn 'tpariitaitec tot Oare f pgenbó ge
gebm t$i)gec booitocljt/ic fegge ban foöanitg
bat fonbec biapenê cnbe frgabe geftljiet/ met
eensgen retijte geteepgect bJ0?t/ gelötft 0een
toatec upt be tibiece. ®e ceben 0tec ban tsi
bïöcöelöcj^ant obecmitsê eenbec faöen beel^^
beciep gebjupt toas tot ijn natnecen/ fcljönt
Set/bat be méfcfiê öte bingé onöec be anbecé
alfeenJiic öcbbenbecbeelt/bie niet toei beftaé
en connê fonber ipgenboi öacrétegê batfe bte
ïn Itaer gfljwl iiebbé gdaten/ boo? toclflte bi
iJeerfelfjS eenige fciiabe Itöc foube* ^o fieinit
ban flaerltc bat bie gme biepemantanber^
sserbieben te baren met gftrcn ceeftt en ecn^
ïi?tt becbebtfi)t enbc boo?gfi£|lafn toerbrn/
obecmtiitsi vipianus filfjS uptipjecct/ bat obec

fiilcte

2EEVAERT. 37

fultSÊ tol atne balt ban tniuneianliere ootft
ticbbi gfoo?ticdt/Dat öcn genen DiefuUic bfti
boben toon/ toecomt actie ban becDael stinec
ftOaben.^o bat bccl|oUanbersS intentie
funbeertijiop tglD^tn^^ne cetgt / alfoo aHe
iwenff gen beöennen / bat een peöec toegeJiitê j,
iSinöe jee te bacl/fdf fonbec bertof böec toe zuai'ius
tebjagflenbanbcn^jtncc/ tfcDdtBeoocöDc Hüp.ince.
iSpaenfiöctoetten aifoo uptö2uc6el0c6 in^ diVfiunar
Öouben.

DatfefleCapktel.

Dat de Zee endc 'trecht om daer in te moghcn
varen,den Portugefen niet toe en komtjvan
weghen eenigher Paufelijcker gifte.

D€ gifte banbi ^an^ Silcicanbec/bfe ban
öe^ojtugefcn/ be jee enöe iceiftt om
baec in te mogljen Baec alleen toe^
fclKBbenöe / (alfoo fpbetfieerfecn 3Ö« ban
•icecöt ber binbinoöe) boo? 0aet ttoeebe
ceöen bp g8eB?aiöt can toecben / toetbt göe-
noetf) ctibe ten bollen al0 Öb^i ettbe ban
gbeenec biaecben gg$Douben boo? tgfiene
fitec boojen ban onsS tö gftefept. ï©ant
bebonatte en öeeft gantftö gUeen iEatöt
in faerÈen bie bupten commecrfe gffe^
fielt 3}jn. ©becmiöts ban be ^ee enbe
'ttecDtombaecin te baten göeen menfcfje
fPS&en toefen tan / fgo boliöt / bat öet

notöte

48 VRYÉ

nocgtebantien j^e^fi; tottneti ggeoÏié^
D^iVttotOteliantK ^onugefcti tonnen ont«
fangett£ni]egl)£nanieniDO|d£n. Q^aecnae/
idlfojgtcxbo^ttsef^tiii na'too^lKdbenaïié
ittrdkn&tgê εηί» ^ enfant \m. oo^Uecl sdn/
batiam^iuiS q^en tgdd^cft %eroftemee^
J^oitoel/ altoatctfcïwon
fafeeöatfultfeiifcöoon toegilattntoteci/ foo
Énöabücöpt'CÉttH bat ben f^?teflfCbomme
oftefaufÊlöcöeftaet cpgétii/ ιοίαθΡεηδΟί
nmt6 ofte ©oUö tonnen obecgöeben.
l^bfttitepfÉïttfttm bemtafQöc®?obtn<
ctrn bfSÈröcic of« Den» toetpgenen/ ofte nacc
3Ön belieben btcfcötntftên. g^at en fal mt
nttrjS ntentanbt lotgenê/ bte ejentge ftgaem^
teïjccft/ bat alfa t'cetöt om ban tgbeiötfee
faftente bifpencrett ban ntemanbtn bm
toegj&eiattn toecbt/ ten 5p mogörïötB
boo? foo bed ben noot ban geeflielgcge fatien
fuItfiiSbercpfföt/ cnbe batbtebtngöenbatt
toptm ban fpieBen/ te hjctm/ be ^ee^e
'tcitftt om baft tn te jfpif n/ necgeni 0»ibccsi
toeinflccfBen ban tot pjoföt cnbeggetom
enbentet eentge eobfbtenffttgept: bat baec
tmtboltfit/ bat ben ©au!$ geen matlttobec
öefe fa«tften en öe^t geftabi. ^a öe ^nten
felf^/batijS betDiCiïtftöe enbe tobelgtfeeleei
mt/'ftonnenmeitianbt op eentg^ectop be
lï^ïigatteberbtebett/ alfbo alie'ttetOtbatfp
ime 5ee jftebben/ntet bozbec en Hcetftt aW tot
futifctctKcnbefKfcfiectntngfte. <©ac6ii!bit
Bp «Htn tod bsö ent/ bat beji ^auii mar i)t efi
flitiïjojitipt ntft cn (lc«6t om pet tr boen

ttoeU&c

i.

ZEETAÉRT. 49

tteTtBè «eöÊnier iie toet öer natueiim ftröbm?
oc 3lu llcööt 8et immersi tcflöênsi üe toet i

wc natuecen/ dat peroantit besee ofte tstit'
bjupcö oeffetben ücms Ijem epgen öouöe/ gt»
Jöc&öieicöoien ten ballen betoefen tjs. <épttU
löclialfaoljen ^ujS ntemant fpnwfötom*
nemen en can/ öoe falmen tonnen beeftβοο^ \

nen enbe betbebtgen/ bat foo beel ontal^ j

UtBe bolfiiecé fonbec gaec ftguU/ ongefioon/
cnbe ongetoefen/ fieeft totllen met een tooo;t
uptfïuptenban fulcfeen cetöt/ bat öaec niet
mtn toe en-qnam als$ be ^angtaecben fdfi
moetmen ban feggen/ ofte bat fultg een
uptfjjjaet gantftö tcatöteioosenbeban gee»
tnec toaecben «i göetoeed/ ofte/ (ttoeïcfe g^e*
looflijtÈet 10) bat ben ©ani booj öeeft gffe ^
Qabtbeoneentcgeben enbe ttot(lebec (Ca(it>'
lianen enbe ^onugefen te bempen/enbe ntet |

na bec bofcttecen retbt te beccojten. j

Hetfevmfie Capittel.

Dat de zee, ofte t'recht om daer door te zeylen,
den Portughefen niet toe en comt, uyt name
van ecnighe praefcriptic ofte langhduerighe
ghewoonte.

T'Eaet^e argument batfe gebinpcfien tot
boojflant ban ijace ongöeceföticöcpt/
tssgfjelegen in pr^fcriptie ofte boojtoenbin^
Qöe ban oube to^upme. ï^tec toe nemenbe
iiê ®>0|tuööefcn ooife öact taeblucBt; botö bc

5© fefeerc

50 VRYE

f^ete mbe bafte cetitn ban QgececSticgepbt
ontcecl^t eniie ottttoel&tcgt gen bepbc brfe
acgumentcn. a©attt pracicripcie fpjupt upt
liet cecgt bec i3amepnen: foo batfe ggten
j^aetiJ Hébben cncan onbsc be Coninaticn/
ofte onbec be b;pe boltbecen / beel min baec
trecgt bec natuecen ofte bec boltbeci / tbielt»
be ftecc&ec tó al^be iSomepnfcge cetgtfn/ be
felbetocbeciaetssSetfji ooctoojt be pr§fcriptie
algiei^boojbe iSomepnfcge 3®ette» belebt.
g^ant get becboben / bat bte binggen bie»
men onbet: ;gne eoebecen niet reol^enen m
matö/baec naec bie men niet befitten/ofte m
fojme ban besibt ftebben matö/enbe toeicbet
becbjeembingije enbe alienatte bcröoben iw
niet en tonnen bp vfucapio ofte pr^fcnptie
bectreglien bjecben. ^u b)o?ben aile befig
btngfjenbiel met biaecDepbtggefept banbe
EceenbebejSjeesi öB£b?iiptb. <iDrtbe alfoo
be puMgtbe faetben / bat iS/ bie eenitö boit6
tóetomen / boo? bestbt ban töbt niet bectce«
ggen en tonnen toecben/ t'sp om be natuece
becfaecbenfelff: t'jpombe tJjibilegten bec
OÖeenecbaecmenfuIcBe pracfcriptie teg^enjj
foubebitHen egeb^uptben/goebeel bilitbec

fulcföcn toefbaet in gemeene faetben begoo«
ren te becgunnen / aljS eenigöe natiei Cnbc
bit iiï t göene Papinianus ootBinftöjifte na^
ööelatenöeeft/tebjeten/ batprcfcriptie ban
langlitiefibtomplaetfenbieboo) ttetgt bec
bo(c:b?renabemfpn5jjn tebem§g|^en/ niet
^nplegDenbecguntte bifcbeni eiibegigeeft

baee

ZEEVAERT. 5ï

bfitrbanecn cjcempel tn tjetdcantit/ totenji
beelboo? fegrcgD^bouto bat baec op o^Dt
toa0/b]a0e{)eoccupeect: tpant/fegt Wi bp at
bten t'fclbe afgöebjoöenjönbi / peraant at»s
berieiopbef£lbtpIa(t0f£nntfuti} gupjt bou«.
bc/ foo en ηΐ8φ baec teggen ogeen tjrcfp^
tte eöefebt bietben: tbiflcbe hp etifö baer
naec uectlaett boo? t'eicempcl ban een pu;=
febe:biant/fo pemant tn een af!epbtn«
ge ban fe^ece atbtei: ggebifcDt gebbenbe/ tt»
nenanbecett foube bJitlen becbteben t'fcfbe;
teboen/naecbatgptfelbeboo? eentggen tgt
naecggefaten gabbe: fo feggt Op / bat Dp futr);
ntet en btcmatf) te boen^ ^oo bl^rbt ban/
bat Angeiusenbebte met AiigeiouptgcfpjOi
6en gebben/ bat be 3©mettanen enbe be

«iömubopfctt boo? prxfcriptie ceniig cetgt

IDebben tonnen becccgggtn obei; ben ingam
btg 3ee0 bte cetgt boo? gaer ftcant ggeleggen
i0/ 0tootelttft0boo?b)aitt!i ÖctBti^-geIeec'=
ben: tbieltèe boojtoaecbeniSeegtiet-gdeet;^
ben maec al te ggemeen / foo toanneec
fpbeautojttgeptbanDaei: gepltgge pjofeffte
nteteng{ieb}upcfien tot boo;|ianbt ban ce^
ben enbe toetten / ntaet ban t tod begaggen
bec groote enbe mactjttgfje a®ant tgOene
Martianus g{)eattttoao?öt geeft / alfoo top
gtec boo; anttoaojbe gebben bec«
gaelt / <n bten get tod berggdeec6en
toecbt met be tooojbcn Papinianr, en tan
Oöeen anbcc upt-leggingfle todaten / ban be
eene/ bte biei; bao?tijb«n ban loannes en batt
Bartolus t0 geappjobeect eflnotööebêfbaegsS
Q^g ban

5a VRYE»

ban alle glgeleicbe aen-ggenomen teect f tc
toeten/ bat get cecgt ban beclitetif ftcd fo
be ficec6m fat al$i be occnpatte bucct/ efl niet
baecfeopïiciubt: biant een-mael beclaetett
jgnbe/ijTvbanglbeenei: toaecben/ al inaect
fri^aon batfe bupfent^aec becbolggcnsi Ibati''
bc gi)e&Uitt/a0eIö£6.fulcBsl Caftrenfis aenge^
m^Cifet Öeeft. «ènöe of ftgOOn Martianus
bat 0aöiie gftctoilt / (tlaeltöe men natgtanji
niet benrBen moet bat0p8eböe Böemèent)
battecplaetfen baec ottupatie toe-g|gelaten
toojt/ aiaaecoocfepriBfcriptie plaet^ gebben
maclg/ noclitan^ inaji Ijet abfurb enbe fonbec
rebeh/ t'glime gefept toas! ban een cebiec bte
bc gljemeente toefjeflaojt / te totllen bupben
op Ue Eee / bte allen mcnfcöcn g^emepn tjïi
enbe t göme ban afïcpbtngöe bet öebfecen
sefepttoaö/ te toillen bupöc op «enen fiifjam
ban be Έηΐ alfo befe pijefcriptie ,tgi)eb?upf6
ttoeltB iaoo? tceiijt b?c b®lt&ecen ggemèen t0
beletten foubi; baecb'anbere baetentegöett
t'göe&juptB öec gijemeente ntetfeecfcliaben
en can· Canbec fli-gument ban Angelus
t'toelflt 00 neemt banbe afïepïitngfje bec
tecert bjojt ten cecöte/gödöcfe Caftrenfis fulfr
betop/beciojajpm/aliS tec faltm niet bteneni
bé. ^Do tsi ftet ban niet toaec/ bat fultö een
PtePcriptie gfteöojen 0)021 op fulcB een t0öt/
totensiöegtn allee bingoën j©2iiio?ie booji
gaet. ®.intbaec be 3®Jt alle Prxfcriptie
t'een?ittaeHinecOrt?cmt/ baeccn toojbtbefe
tübt fdf niet toegftelateni bat isS/gliflöcö Fe-
linas fpje «ftt / al^ be faBe in Baet felöen niet

en

ZEEVAERT, 5?

(tl een sgep^efcctb^ect / foo ctt fanfe
boo?tim tgtit n»t foobanttg boecbcn t>etf£

praefcriptie onbfC-lDOJpcn 10. i^It ÖeBfttöt
Baldus toet tnaecacgttrjg te tnefen; ban ftogt/
bat rbéboel be tneentnec ban Angelus ap
feÉCöoegömainegcnomcn tg / obicntibtsS
ben tpt bic bup»n memoitt ggiftfU/
ggeDoubcntnirt foo brei tebermogl)cn aljï
een pjibttegte/ alfoo upt fultben töbt eDepje^
fumeect toojbt/bat bi fa6e ofDcelt«Dtbaic#
btcg 10. ^iec upt bigtt / batfe ntet enb£r!$ en
gebben gj^eboett/ban of t'efiebeucbe/ bat
beel bec iSepublöt&e/ namcntlgtb ban
t'ISoomftge isgtb boo? aUe {)eugiD£ntfre enbe
memojte ban menfcgen eentgf^e faet6e alfoo
befeten Babbe/ batmenbe fdbe bföoojbe
prxfciiptiete biclecnen in fulc&en ftööne / afsi
ofbejspjtncmtotftemmtnglpe enbe toelae;»
tinge te bojen baet: bp gabbe g^gaen.
om/alfoo niemantmeeftec cnbc ^eer W bf^
gamftöcn menfcöeJöfBen gOifisfgtsS/ bte te='
ittgen menfcfie ofteboltftefultften mfit te=
oen0 allemenfilien fiabbeconnen betlccnl/
foo boitöt/bat fulffe een ceben en ftδβη towö
ööenomcn 5önbe/be praefcriptic fclf geebooa
bet enbe te ntete gt)emaec&i tetett. Cnbe Rtfo
en tan be (angl^ept ban tgben tuffcgé €ontn«
gen enbe b?pe boftftccen niet baten / frifs ooc
wae ijaet epgen geiidelen. Cisi ooc ban gee-
net ttacrben tgOene Angelus geclwct ö'fft?
bat al tftfcgoonï^at be prEefcriptïe niet en tm
i)?oftterctotbel|eecff0appÖÉfeif/nÏ£nnoiïji
santf ben öif in beftt i^ crceptie

i '

54 VRYE

t£ tKi;l0mett.ï@ant Papinianusont&ettbt luel
met uptg^^ucte tooojben/ batmen D^n geen
a;ceptte beloon te ggebcmenbe en geeft 00c
anbfc0 niet tonnen geboelen/obecmitsss t'fp*
nftttöticprffifcriptiettiet anbeïji en toass aljS
ejcceptie. ^00 tjS öit öan toaec tgöeene be
^paenfrge toetten ootb upt bjutlten / bat in
bie faecÈen bie t sDemeene bec

ntenfcöen 50n btrgunt / in eöeenbeu mantei
een eemgtte prjefcriptic boo^tgaen mati): ban
toeUË (eggen oot&onbecanbecenbefe ceben
gj^egfjebenmatgtDecbcn / bat bteeengge^
weene faetöe göeöjupcftt / fcDijnt öe felöe
ntet anbecjSaljüboo? gl^emeen te gf|eb?upc«
ben / enbe niet aljS epg{)en / enbe obec fuithsl
niet meet en becmatö tep?efcttbeecen/ elj$
fenenfruauarisbecmetg bieeenigtje faecbe
Quatöcb befeten Deeft. (®otIi tjï befe tluee^
berebenniette becacgteny bat in foobani^
g|)epraefcriptiebanbeUjeltfie gfjeen memoi
cte ban tgbt en i0/|)oetotl eenigtjen tgtel en«
be goebe tcoutoe toetben göcpiefumefct/
MOtgtanjS/bpalbtenHetmetbet baet blöct/
batmen geen titdbecleenen en mac() / enbe
I battec ober fulcfiiS een qnaebe tcoutóe onbec

ftgnpit/ Inek&e onbec een bolc onbec een
Fachin.i.i. ittöacmfcflönt gebuerieö tetoefen/fo becbalt
^p·"· beprsfcriptie, om ttoeebericp geb?e&en toille.
^e becbe cebm t!$ befet om bat befe fa6e bc
fiaetin lontece fafultept/luek6e(geli!t6()iec
naec betaefen fal ta3ecben)niet en tan tioecben
g{)ep;ef(ci&eert. ^an baec en foube ggeen
cpnbc toefen ktan fpttftnnigge ^eben. ^aes

l^nbet

5δ VRYE

fouti£nb?!tb}at{mtier!$ feeeen. ïDamgitbei
ftfiit/ bat tjst tori ecbjupcöelötft tsi tot icfe pe^
mant becbtcöé faïbooi mönöupjS tebtiffijl/
tnaec öat fuU&i^ in eëeen wcöten gDffutii
becct t^/ enöe Detmen tiaecom tien génen ttte
bccDotjcn toeet ntet toepgfiecee enmacj^ap
tteDan tnfucie oticc fulc^ teggtniS mpaeti
te nemen, ίδοο becactjt fjp ban enbebe®
ΐ fitafi befe mamtec/ enbe noemtfe vfurpatic,

! Ol)elÖt&oof& onbec be Cg^tfiene Eeecaecif

' lib I dc off tffl^i^ t·®^* Atnbrofius. Cnbc totl mét recgte.
ap.ls. ' i®ant toat iffec tlaecber/ ban bat fultöeen
geb}uptg boo; ontoettdgcl^ g^égouben toert/
öieccgöe^tec&t göcfteibt t0 tegö^n^t'retöt
bec natueren enbe bet; bolc&i ren j i@ent tge«
; B?upt6 tsi een fpecte ban fgljrftelbe ofte t'mi

gijeboerbe recftt/ t'tocltö be eeutoigöe fnbe
altgbt bl^benbe toet ntet en can te niete ma«
ben. ^u t^btt een eetotg^e toet/bat be jee
boo? allen J®enfcöen göemeen jpboojfaa
beilt'göebjwpröbesi felben aeugaet. a©a£
topbanggefepbt ö^bbcn ban bcpraïfcrïptie,
bat gloeit oöf 6 tnbe codupme oftegeb;u!>t&.
^oopemant be meentnöfte bet göenerbte
anbeti Dier ban g^eftflieben öeöbenobeti
toeegOt/ bte en fal niet enbtrie bebinben/ ban
batcoflupmebetgelf&en toert bppiibilegie.
3Sucnöeeftmemanbt matOt/ ontpemanbt
p?tbflegte te bccleencn teg^ensi t'göeftecle
ntenfcf|f löf Be geffatljt. <©acrom fo en ft ceft
ooiö bit gijebjupifi gijeen maffjt tuffcften
ttoee biberfcfte βίpuijltjt&en. ^Batf) öefe ge^
ïiedeiue^tc öeeft Vafquius jeer neerllelöcli

eDetraci

ZEEVAERT. 57

gftetrecttert/ vaiquins feeè '«δ bieeceban
^pangtm/ tiie in 'tontifi-foetben ban eUe
tetöten feer fubtöl/ inbe in 'tleccin cnoc iJtt^
dacen feec b;p 10 gJietaKe^. ®£fe Uan bebe^
ff tcfit met autcucen/ bat publticöe

plaetfenenÏie bie boiï; t'cetgt becbotcbeceii
B&emcin5ön/niet enmogöett gepjefmbeict
tocrbtn. ^aecnaecboegt gp batcbpb'fc*
tfpt ten bic ban Angelus cnöÉ anbice becfim
30n/ fitrc bojentjebbenbecdaelt.

CSnbe alfo j^p fitli begeben fal om befe faBm
te ejcaminecen eiibe te onbecfotf&en/foo oo;»
bedt {ipbiel/ bat bebiacclOept banbefe fabett
fiangfit aen 'tcecöte betdanbt ban tcecöt bei
naturl ett bec bolcgerê. 3©ant atfa tcetgt bee
naturen fpjupt tot be boojfientcBept <ίΒού(0/
foo fegfit W bat tfelbe onbecanbei:lt)c& isï.
^egjpt oocg/bat tmgt bec ^^oltbecen ttoelc*
6e prim»uum,bat 10 aengige&ojen enbe eec®-.
eeutottO ggenaemt toojbt/ el0 toefenbcbec^
fcgepbenbantml^t bec 3©o{t&ecenbat baee
naec opggecomen enbe ingge^elt iiS g{)ebKij:>
ben/ niet anbecs en ijS aïjs een ggebeelte bat^
tcecïK bec natuecen. ï®ant foo baec cpnigöe
ööebjupcöen 3ön/ bie baec firöbpn tegfj?ni!
tcecöt bec boltSecen bec eecüêc eeutoe/ befe/
fegfit ïjp/en 50n niet menfcfjeiöiö/maec beei
ffelgcfi: gfieen toetten enbe ufantien/ mae( ί

becbecbenenbeabapfen. 3©aeco-nl)eböenfe
f η gfiencc tgben öonnen gep?efcctbeeEt/ met
Qfiecn ingfiebiKcbe Boetten gfimiftifteeectA
boo? gfipen mebe^emmingfie bec boltfeecen/ ; '

«nbe langge otffentngRe becflect6t toecbcn; i'

Φ b ttoeitfee !

ιϋΗ

58 VRYE

tmeltliiSiimrtfmBccceipemurtat/ ftrtttöe
QD^tufiegentffebanbcn ^Spaenftgen
foQU^ Alphonfus Caftrenfis fcggetltie

Hier uyt blijckc, hoe fuibeé): dat de
mccninghe der gnenen ty, die vvy hier vooren
hebben verhaelr, die daer meenen,dat de Genu-
voyfen ofte Venetiané macht hebbé om ibnder
yemamonghlijckaen tc doen, anderen te ver-
bieden door den Golfo ofte ghedeelte haeres
zees te varen, ghelijck of iy de zeen feiffh adden
ghcpr«fcribeert,'twelckc niet alleenlijck tegens
oe wetten is, maeroock teghens trechtderna-
tueren ende t eerfte recht der volckeren, twelc-
kewyghefeydt hebben gheenfins verandert tc
connen werden. Dat het tegens fulcken recht
is, blijckt daer uyt, overmits nietalleenlijck de
2een met fulck een recht in t'begin ghemeen
waren, maeroock alle andere onroerende goe-
deren. Ende hoewel men van fnlck een recht
ten deele afgefcheyden is, te weten, voor fo veel
de heerichappije ende t'eyghendom der landen
aengaet, welcke heerfchappije in 'tbeghinghe-.
meyn zijnde door trecht der natueren, daer nac
onderfcheyden ende verdeelt is geworden, ende
van dieghemeenfchapa%hefondert:nochtans is
het geheel anders geweeft en is noch inde heer-
ichappije van de zee, twelcke van den beginne
des Werelts of tot defen huydighen daghe toe is
geweeft, is, en blijft altijt ghemeen,en in geenen
deele verandert, gelijc fulcx kennelijck is, Ende
hoewel ick menichmael verftaen hebbe, dat in
dpfe opinie feergroote twift gherefen is vande
?ortugefen, feggende dat haren Cpninckdooc

priBfcriptig

ZEÉVAERT. . , 59

praefcrïptie ingcnomc heeft de navigatie vande
Ooft-Indifchczeeetivan dengxooten Oceaen,
inder voegen dacfc mecnë dat geen andere volc-
keren die zee befeylen en mogen. Ia dat de ghe-i
meenen hoop onfer ^aignaerden fclf in dat ge-
voelen fch ij nt te weien, dat andere menfchen
niet en vermoghen door die groote ende onbe-
grijpelijcke zee met de Kuilen ende landen van
Indien te varen, die onfe feer vermogende Co-
ningen haer hebben onderworpen endedienft-
baerghemaccktjbehalven den Spaignaerden al-
leeij,ghelijck of fy t'fclve recht hadden ghepr®-
fcribeert; nochtans iijn aller defer luyden opi-
nien niet min finneloos endefopder verftandt,
als de r genec die beroerende dc Genuvoy fen en
de Venetianen inden iêlfden droom pleghen tc
zijn.Ende dat deiè op'inien raefkallen,dat blijd
claerlijck daer uy t,dat geen van defe natie ver-
mach te prefcriberen teghens haerfelven,dat is>
de Venetianen niet teghens haer felven, nochte
dc Genuvoyièn teghens haer felven , nochtc
't Coninckrijck van Spangien teghens hem-fel-
ven, ofte t'Coninckrijckvan Portugal teghens
hem felven. Want daer moet altijt onderftheyc
wefen tuffchen den ghenen die daer doet, ende
die daer lijdt. Teghens andere natiën vermo-
ghenfe véel min te praïfcriberen, overmidts
trecht van prefcriptie louter civyl is, ghe-
lijck hier voeren vvyt ende breedc bewe-
fen is, Soo houdt dan "fulcken recht op
iilfler ghehandelt wordt tuflchen de Prin-
cenende Volckern die Souverayn zijn, en-
de in tijdelijcke facckpn niemandt boven

haer

6o VRYE

hacr en kenné. Want de civile rechten van dek
landt die doch gheheel civij 1 zyn, die en comen
Voor fo veel andere volckeren, natiën,jae pock
particuliere menfchë niet meer in confideratie,
dan offer ghecn fulc recht in der daet en waer,
ofïe.iioytgeweeftenhadde:danmen moet fya
toevlucht nemen tot hetghemeene recht der
volckcrcn,twelcke vanden beginne alfo was,o£.
tctothetghene datdaet naeringheftelt is.endc
datmoetmen alfdangebruycken.Nu ifletken.
nclijck, dat iuick ten prjefcriptie ende ufurpa-
tievandeZeenoyttoeghelatenen is gheweeft.
Want felfs hedens-daechs is tgebruyck dcrwa^
teren niet min ghemeyn , als het was vanden
beginne des werelts· Soo en heeft dan ghecn
menfch eenich rechtover de zeen ende wateré.
Ja encanooCkgheenrecht daer over hebben,
danalleenlijck voor fooveelt'ghemeene ghe-
bruyck aengaet, Daer naer is het ghebodt van
t'rechtfoonatuerlijckalsGodlijek.dat, Al wat
ghynieten wilt datmenudoe, datghytfelvc
anderen niet doen en fult.Daeroni, alfoo dc na-
vigatie niemantfchadeliickwefen en can, dan
den genen diefefelfmetfulckeen gevaerdoec,
foo is het billijck,dat niemandt fulcks en werde
verhindert.op dat in een zaecke die van haer
natuerc vry, ende hem niet fchaedelijck en is,
de vryheytdergenerdie varen willen niet belet
en werdcjtegens tvoor verhaeldc ghebodt ende
reghehvoornemelijckjdewijle alle dinghen ver-
ftaen werden toegelaten te werden die niet ex-
preffelijck verboden en zijn, Daer en-hoven,
foude het niet,aJIecnlijck tegens t'recht.dqr nar

tqeren

ZEETAERT.
tüercnwefen iklck cen navigatie te willen ver-
bi€den,maerwy zyn oock ghehouden tcontra-
rie tc doen,dat is, den ghencn wel te doen dien
; Wy kennen, als Wy fulcks fonder oniè fchacde
konnendoen. Cnbettaetiat0pt'fdbem«
b0£{auto?tt«;itmfo<6oblt)c6e aljSmenftgü^
eabbe tteüefitttjt/ fo tioegfit gp tdcftont

baii Bp / Wt den voor-gaenden is oock blijcke-
lijc,datt'gevoelcnIoannisFabri,Ange!i,ciiFran-
cifci Baldi hier voren verhack,fupeft is:die daer
nieenen, datdeplaecfendieghemeen zjmdoor
t'recht der vplckeren .hoewel fy niet enconnen
vercr'eghen werden door prsicriptie, moghen
nochtans vercreghen worden door ghebruyck
endeufantic-.twelckegheheelvalfchis: endeis
die leere gheheel blindt ende duyfter, fonder
1 licht van reden , ftellende wet voor woor-
den ende niet voor fakèn. Want inde cxempe-
lénvande Spaignaerden,Portugefen, Venetia-
nen,Genevoyfen ende andcre,is kenneliick.dat
fulckeen recht vari fcheepvaertte ghebruycken
ende anderen van tfelve te verbieden niet meer
cn mach vercreghen werden door ghewoonte,
als door prxfcriptie. Want in beyde faecken
{gheüjck ftilcks blijckt)ghelt een reden, Ende
overmidtst'fdvedoorde rechten ende reden
hiervoorenverhaeltfoudeteghens de natuer-
lijckebillicheytfl:rijden,endegheen profi)t in-
brenghen , m:\eralleenlijck quctfinghe, foo
en connen fulcke faken met gheen uyc gedruc-
te wet ingevoert worden.noch oock mct gheen
fwijgende wet, ghelijck als de ghewoonte is,
Ende tfelve en foude met lat^heydt van tijden

van

τ

êz VRYE

nietgejuftificecït werdenjinaer foude vcc3 naecï
van dage tot dage ongcrechtigher en fchadelic-
ker worden. !|iec itacc betoöS ftp/gelöc upt öe
eicde ottupatte tir r lanbê/Of η tioU6e toef toe
tomen 6an 'tmgt ban iagcn/ bat alfo oot bl
friHcn toücomt 'trctöt om tn 5öne tibierte
bjffcöcn; cnbe na bat be ff ibc faften eenmael
l}anb£Oub£ eemeenfctiap afeficfonbert^ön/
fpbatfeeen pactuuhfte appltcatü todaten/
batfe alfban boo? prxfcriptie oe^ tgt]} bte bup«
ten aU.e0eu0öeniffe mmemojte ijsatóbooj
«n (itlftoögmbc tof latinoöe bf si boUfejï toet
ran bectceeen toojben. Ctt bat futrrbiel boo;
pr^fcripcie gefc{)iebrn tan/ fttbe niet boo? fa#
(iupme ofte getooonte/ obermttiei be tonbtcie
bejEi gl^nm bte baer bectcgcgt alleen betcc
too^t/enbe bec anberé ecgec. Cnbe na bat gp
bjte faèl becöaelt gabbe/bte ban nooben 50n/
opbatj^et epgóm cecgt om tn eennbteete
biffcöen/ thatö toerben göÉp?£fftibee«/ foa

boegöt ftp baec bp/ Maer wat fullen wy vande
zee feggen?Want wat meer is, fo en fouden defe
driedingébydêanderé gevoechtniet genoech
connê wefen om eenich recht te vercrijgen. De
reden waerom, ib vande zee aen d'een zijde, als
vande aerde εή de rivieren aen d'ander zijde, is.
Overmits t'eerfte recht der volckeren in dat cay
ghelijck hier voortijden aifoo noch hedcnfdaegs
eode altijts, fooApel aeiigaende'tviflchen, is
de navigatie, in zijn gheheelghebleven is, ende
noy t ghefcheyden is van de ghemeynfchap der
menfchen.ofte yemandt toegheeyghent. Maef
sengaende d'andere ghelegenthey t, tc weten, in
. . . d'aerde

ZEEVAERT. 6$ ||

tfacrdê cnde dc rivicrcH is het veel anders, ghe-
lijckwybewcfen hebben. Macrwaerom heeft |

het naervolghende ofte tweede recht der volc-
kerenghelijck het defe fcheydingheghemaeil:
heeft, ten aenfienc van die landen ende Ri-
vieren , dc felve niet ghemacckt inde Zee? Ί
Antwoort, Ovcrmidts het oorboor was dat |j
fulcksdacr in gheichieden foude, ende hierin 'j
niet. Want het kennelijck is, by aldien daer veel ^ i;
beftaen te jaghen ende te viffchen op t'lant ende j
inde rivieren, dat wel haeftjclic 'tbofch ontbloe- ;
tetfal worden van wilt, ende de rivieren van ■
viffchen: twelcke inde zee niet ghefchieden en
can. Item, de navigatie door dc rivieren kan wei
leechlick verergert, ende beletter worden door
ghebouw; twelcke inde Zee niet ghefchieden i
en kan. Iiem, de Rivier kan wel door afley-
dinghen verdroocht werden, maer de Zee niet,
Sooeniftgheenghelijckefaeckevan defebey-
den. Hier teghens mach niet voorcghebracht
Werden, tghene wyhiervooren hebben ghe-
feyt, dat tghcbruyck der Wateren, Fonteyncn ^
en Rivieren gemeyn is. Want dat wort verftaen, ;
voor foo veel aengaet het drincken wt de rivier^
ende dierghelijcke faken die den genen die tgc- ·
bie t ofte recht heeft over de rivier ofte gantfch
nieten fchaden ofte feerweynich fchadé. Want
op feer cleyne iaken en wert nietgelet.Tot ver-
fterckinge van ons gevoelen dient, datonrecht-
vaerdige fakcnimmermeer en wordegcpteicri- j
beertrdaerom wort ooc eë onrechtvaerdige wet ''
nimmermeer ghepreicribeert ofte ghejuftifi- ' [;
ccert, CnÖiCOitSlDaeC(ip:Dicdinghendie Ji

door i;

1

ί4 VRYE

door difpofitie des wets niet enconnenglicpre-
fcnbeert werden, die en konnen door gheeri
tjjdtjafelfvan duyfent laren niet werden ghe-
prefcribeert^ ^t &ebe(ttct)t gp tttétontal^

l0t&eegetutigf)entffenbiri: ^ottoint ^oo
featcen peöfc Oiec upt fien tan/ Dat
ufurpatieijan tpot/ gor langf) ootbtiefelbe
fouine ntogtien tooefen/ gtlpen en metg tot
ottbfcfföfPPtnofte «nbe ontcetfemgije bar»
ttjgeene bat sDëen gl^mtc^n ggebjupc fteeft.
a®aÉi:toe oocö bpsïjeboegöt mocttoitbett,'
batb'autojttcptbfi; g^encc öicöiertegöeni
eöeboclfn/ niet m bKnttot befe onfe eueftie.
a©ant fpfpiffeenbanbeüQeWtecraenfiöe of»
te 4®ibbirianbtf£iie Eee/ maet top ft>i«t6itt
banbmoceaen: ftiflpïftföen ban cênm in-
dam/ top banb£ onbe paelbe jee/ bte fm beei
becftöelf η tnbe «lanteren ban te mogen oc»
fnpêften. Cnbe bie gfteen e bten fp be prc-
fcriptie becgunnf n/ bte öefttten be j§ttanben
&tebc3eegeract6en/ aljS 50nbe®enetfanett
enbe «©fmibopfe n/ ttoe itfee tn allen gtjeballe
op be ^itugöcfen in befe materie niet en
Itófl/ cOetÖtö Wee ba?en betoefen tss. 3a aï
teaert ffijoon bat ben töt pet inbefefaecBen
titcpniïliiffi 3ön enbe t'®oIt6 toe-beöoojm
pet^ bfrmortjt/ nofRtanjs foo ontöjeecfieni
foerebentoftanbere fasfèen bte baectoeliet
ϊ»βα?ί?η. 3®ant ten eecflen leecmfe alie gge^
ïöf 6/ bat bie gftene bie fulc6 een fianbel pje^
fmöeert/ be felbe öcbbe gfteöanteectenbe
itfteoiffint niet alleen een feetöecen lan*
Sgeit tgbt/ maec ooc^ een tyt^ bte alle me«

mojte

ZEEVAÊHT. 6$

nicmawaltiaec&e fdtoe fienDdMé g«6iie
göe&aen / ban met toelatittaD^ toatt bf fdbe/
ofteeni>ec)$gepmd0t6. ^ioojtsi/tiatgtyan*
beren bte i»felt)e tniiirn
&en/fultAd j^ee^bec&c^en/ metbee?tBetim
ctibe becti^acl^ bec g^enec bte (Mc^ aen^
gtnsg. 3eant goetoet gp 'talt^bt gab&e
lAeecDt / enbeeeniel^enanbecea btefulcft^
i)abben totUen ^lesDm / becboben ^bee/
botö ntet alteen / fo en foube fult fes nocötansi
niet gftenoecfi toefen naecbe mepnmgiebtf
«©ottojen /obecmibtu eemgöen fultfei ijm
boben toaii/enbe anbecen fulti; bjgenbe b^anc
Dabben gt)epleec{)t. <®at6 bl^cgei^ti^/bat
alle befefagenbp een moeten comen / een|&
beeIjSom bat öc toet felf fulcöe pr^fcripciö
ban pu6l0t&e fafaen tegen tjü/anbecfbeeijct/ op
bat bieoenebieijjefmbeew/ fcfiönt 3ön$pi
0]^en enbe niet tg^emepne teclgt
tegebben/enbe tfeibe notg onoplioubentltc/
bat t0 / fonbec opfcftoningöe ban beftt.
men nu ben tpt becepftgt / toaec ban etl^eR
memo}te obentg en i0 / foo en niet
noe({)e^elgt6bebe^e uptlegggec^bei; toe»«
ten fuUïbectlacen/ batmenbetoöfeeettgïjfci
buengtten loop ban Igonbert (aren; nieec {^i
moet oorl^ bekent 3t)n / bat tgDecu^t brc
bcsojouberenbaecbantotonjS toe afgebaelt
iiS/foo battetniemanbt anbeti obericBen ^
bie anbecjS gfieffen en öeeft. ^^e ^ojtugefen
gebben cecdel^tfi onbec ben Contntë floans'
neii fioo?of£a'fie banbe «fricaenfcfie fafeen/
begon^ be bojbece gl)elegf)mtbeben bait
e ben

. VRYE
ben^céeett te on!tiecfoet6£tt / tti tfa» ottif
l^men 1477« Cisimtcg}ac£n Daecnaec/
ftcb&ettfp öe taep banBoncfperanfa üoojbp
öÖibacen on&ec UcnConinrö Emanuei: Dacï

naec jiinfe ggetomen teJ@itacce cnlietie bo}^
bfred^lanDm / tot bt teetc&e De J^eUan^
teDaermintiett Sat^e
1595. tt»ett&e bujitct) aUetlD^ffel ggefcDtebt
f]t( binnen tie fjontsect ^aecett. ^amntuf^
fcijen Hebben ootB anbece öoo? ufucpaite bs>
let Dec ®o?tugefcn prsefcripcie. φβ Caflis
lianen gebben al inben iaecen 1519. t befit
licji jeeii onttent be JKoluccenin ttoöfel
Oöewepen. ®ot6 Diööcn öe dPfanfopfen
cnöe «engöelfcöen niet öipmflt(6 / raaec
met openbaere rcatljt foa betbe
6jo6en. beneffens/ öebben oorit De
^nbioonbecss banbe naeft-ggeleggene S^an^
Den ban SIfctta enbelfiaeenitgbeel banDe
Vee wet biffeDen enöe feplen altööt gfjci
t»upt&t / enbe cn sün Daee tn nopt bante
®o?tugefen belet oftebecDinbett. Ëaet onö
Dan boo? bafl enöe feecBec befiupten / Dat
tie#ci;stugeren gj^een cectit en gebbeneeni^
glie ^atie te berbteben / Den i@ceaen met
fcgepen enbe feplen tot ^nDien toe te mogen
g0eb}upt&en«

Het achtfte CaptteU

pat de koöphandel onder alle Natïcn vry is
door-trecnc der volckcren/

ZEEVAERÏ. 6T

TjS albiêttbé l^ojtugijefen fcggBftt/feat fp
13 fföet fpgen tftljt (je&bctt om met
btanen te tcaffDfQuet-fn/tnen fal Dembpnaec
tnetbefefbe cebenen toeberteosD^n· ^Sitt
onjs bt« co?tÉl0cii becïjalen enbe actommos
beren ofte tot b^cfaëm toecpglgeneni ^oo;
'ttetötbecboltfeecen ijf Bet ing&eboect/ bat
aUeti menftgeit onbec ben anbecen foubS
coopljanbel b^öben / enbe bat fult&!!i ^tm
banntemant fouöe tonnen ontnomen toeti
ben. <ignbe gelöc fulcic naet be inbaecmge en
becbeelinge banfjeecfciiappöeti tetfiont ηοίΐ^
biiö isi getoeep/ alfo fc^önt öet bat een anbec
begmicl Beeft. Ariftoteies fcgt feet ftBecpfttti
nelt)c/batboo?negotii efibectoiffelingen ge^
boeten uecbult tooit tgOene benataeuonti ,.peiit c
btmt/ oy bat allé menfcBébeQuamelicmatl^
toecben bolbaen. ^00 moet B^t ban gemrptt
5ött booi 'tcefBtbec boUöiten/ en bat niet aU
leenlic Pitbatt be/ maec ootfe pofittbe. bie
fa6en bteup genec togfen ben rerBte bec bo!c=>
6ecentoebeOoo?cn/ bie tonnêtoelberanbect
toojbé/maec bte op befec toöfen baec toe Boo»
rif Β 30n/bte en t onnl niet toecben becanberti.
3©atbit5p/ falmenalbuiS albecbeflbecflaen.
^enatuecBabbe alle felsen allen menfrB^tt
OBegöebtn. ^ï^att alfoo be mertfcBertbooi
berfcBil ban plaetfen belettet totccben batfe
beel btngBen niet gBebjuocBen en conben/
obetmtteaUe bingOen (alfoo Biet booten
gefept)ntet obecbal en toaffen/i0Bet obecfet*
ten noobicft getoecfl. ίΕή notBtaUi en Babtie
tetHont be birtoiffelingBi geen piaet^/maec

€ ύ

68 VRYE

rlcfteétt el)eb}uptte neer siHt&éltebenteene
Pompon, {κι&ρ eenen attoecm ggebanDen gaDbc: op
Mci.i i.c·;· ti)dt6ec)»0fem£nfeeDt/ bat Dtcctioojtgtien
be Sercs (uoltèeten bjefmöe bangnöten)
Stacetoacmmtie boffcgagten entielxioe^gnë
latmb^/ gace boopbantieienijecomraemen
bjiebcnupt confctcmte etiöc cctötbancdti
gte fonnei: ben anbecen te beccojten. Jlaee
alfoabecoecenbe faBen boojnootbjuftenbe
eebjêc bec mcnftöen bare na cpgm göetoo|i
benbjacen/10 be becbitffdtngDe efte man^
gelingegebonbcn/ toaec booitgeneperaant
ontb?at6/ becbult totret upt tggene eenen
anöeren obecfcDoot» Sifoo öetoöfl: Plinius
uptHomero, bflt commcwtett/ tenaenfiene
banbefpöfbiacen ofte löftotgteecfigebonbë
JSaec al0 be oncoecenbe goebecctt
oocëliegonftenonbec feecËree l^eei:enber«
bcelt te bjecben/ foo t^ gijefcBiet/ bat be coms
roerfte ofte gemeenfcöap obec al opeouben^
be/ betommeccim tcrfionbtnietaiIeenIgt&
onbecbenmenrcgen becbe banbenanbecen
Cijelegöen/ maec ootö onbec ben gftenen bie
fteeï na bp ben anöecen toacen gfte^dt/ ηοοί
ïiüld gebio^bé 3{)n. op bat fulric te beQua=>
melöcgec^önboojtgang foubel^ebben/ töbf
penning eecH gebonben en boo?toettétngei
ftelt/tnelcl^e bp ben l^atgné Numus genaemt
toect/ toefenbeeen h)oonbatfpnoo?fp?oncft
fjeeftban 't^ijieice nomos,bat tii/toèt.^ooiii
ban be ceben enbe oo^faöe ban alle (onti:at:>
ten/ te toeten/ be bechJtffclingfte/becnai
tuten: bbtgeentgge epgene mantecenbaeK

ban

ZEEVAERT. 69

bantttbiben p;^^ bte tioo; ben p^nntneB
becrffmttoecijt/ bte tj$ uptmftdlinggctiec
metvtgcn: ttaelcite&eoutie iSecOtfgg^ieecbe
ntetp£crïmntclDc& a^no»!^ ^n gcbbcnons^
becfcgepben. ^ot^ fp be&enncn alle ege<>
Itic6/ batbenepggenbom becfaetben/ tnbe
fonbedtnebe ban coerenbegoebecenfpHtpt
upt|(etecc^er£({)tbe): boUbctren/ mbeban
n^eietbe ootb alle tontcacten/ tot ben boelc^
fiengfieenp^öiSbp gj^eboetgt entom-
^gilofopl^en feggf)m battcc ttoee fpftim
oft£foo?tenMln ban obecfetttnee/ telneten/
tcaffgtQue enbe bimtbelnenngDe. Ceaffgc
que ggefcgtet onbec bolcbecen bte ban ben
anbecen becbe gj^eleggen 50n / enbe u pt
bec natuecen eecd ggetoeefl toecbt oocft
ban Piatone boo? foobantcB gfieflelt, '©an
beb)tntbelnettng|^e be^aet onbec be^uc;
ggetenenbe ©ueren. g^en felbenArifto^
tciesmaetbt be tcaff^tQue biebecamtbaee^
beriep/ a!foob'eenbe(laet ter ^seincoopi
baecbfle/ b'anbec oÖeffötet teïanbeboaj
tataggenb;atgt. ^u b)ojbt aitöbttiebjtnc^
lielnettngöeenbe pcnmng-toaetbö ntetfoo cic.i.*ffif.
eeclgtb gegouben als be traffÖiWe/ eitbe bie
ÖÖenebtetelanbe beftact ntetfoetoaecbtcö/
el0 be giicne bie tec iée göefcfiiet/ obecmibtö
befe bde menfclien met gcooten üoopen
beeltoeboect. ^eo bat vipianus baecom
fegijt/ batbeofffmingfte ban ^cöepenecn
l^ooftftucbtjiim bet i3epubU)tli0 enbe bat
te3@tntfteliecöm'et biet roonoobttgenjgn/
eltf te (Cwifacbonien/ obecwtbtjS bebefe
e to gamfcil)

70 VRyE

flantffBöptiiÉi: ttatu«wn"^Biiobtc959tt· Α"·

ftotelcs. Die ovetfettinghe van alle iaecken
is vanden beginne gefproten uyc 'tgeiie dat der
natueren ghelijck is, alfo de menichen ten dcele
meer hadden dan fy behoefden, ten decle rain.
Sencca» 'Trecht der volckeren laet toe, dat
tghcne ghy ghecocht hebt ; wederom wel
xnooghtvercoopen. ÏSi öan öe b?jjtt0i

fftpïjt öan fommfCfien gWfpioten upt öPt
eccdeenöeljpfonöcrtle mftt öecJ&oUfttrcn/
tb)dt& cin natui'dle enbe gljetuectgDe
bojfaccfee ïjffft /1nöc baftom niüt en tan
Sget^em tn^cbcn : (n^e al toafct fcgoott
faet6f bat Qi^bieiect tncctien/ fod

cnfoube fült&jS ntct {sonnen egef^teben/
ban met oÖ^R^fen acfoo?bt cn^e mcbe-
flcmmtneöc öan alle boltfimn: foo beel
10 l^£t ba^t: ban/ bat ccntge l^atie foube ton^
mnbctbtebcn/ batttoee anbmiSattfnoni
öecbenanbirm niét en fou&enbermogöm
goopDanbeltebigbcn.

Het neghende Capittel,

Dat den koophandel met den Indianen den
Portughefen niet toe en compt uyt ooriaeckc
van eeuighe occupatie. ·

E€r(leI0t6/ en 0eeft algtcc binbinsöe ofte
occupatie gBecri plaet? / obcFntibttf
- 'tw0f

2EEVAERT; 7«

'tcecBt ban toopfjanbel te / 58ee«
IttgatnelöcË^ faetbe ent0 / titeni(ttim
6an aengöebaecüct toojbcn iCm fouöe
oocli tien Pojtugefen met baten / ai tjabbenfe
onbei: ten menfr{)en afóci: eecd met Den
tiianen goop^antiel ggeOacn / ttsdcfte notg^
tan0 becbe baec ben 9@ant felf0 tn t'be^
gin / boen bebolt&ecenèer^ ban ben enbe«
ïcn fcöepben / 'tisl onmogöeïörö ofte öaeis
moeten eeBig0e cooplieben 50rt eöebieell/
toeltfte noifitanjs göecn rcrftt bfcttegöen
en ©aerom / 6p alöten ben ©oji

tugefen eenttg recgt toetoentt / om aUeett
met ben gnbtanen te tcaffötöecen / bat
moet göefpjoten 3önin fonfojmttc ban an*
bete fecbttutenboo?toefattngOe / 'tjö batfe
uptgöebjucBt i0 göetoeeft /tjöbatfedijftoö^
Oöenbe teegöegaen ijS / batisi/ boo? pra:-
fcriptie: «nbc 'tm ββπ οοίβ anbec0 niet
toefent

//et thiende Capittel.

pat den koop-handel met den Indianen
den Portugefen niettoeencompt uyt cracht
vaneenighe Paufelijckeghifte,

N©ticeftfuliitein tetfit memanbt toe*
gelat?: ten toaceben ^^auö/bfe't niet en
t)eeft mogê boê. 3@ant ntemant en becmaeti
Ctiö mm

72 VRYË

ttatn atibaet» toe te laten t'oi&eettetjett niet
toemcomt. ^en^u0ban(te{iff^peen
tgtMltltg Heece^pban&e ^elDt/

aUe to^e ont&enitett)cii«anmet
feecif)£ntiat {letalel^emeenetecfitDantoms
mmün flem met recj^e toecomt. j^etibeiC'
βΐΐού Aeteen jbecbe t{i i)te in fgp^
taiinallecttij|t6 e^eleei^n tjj / enbe niet en
itegoojt tot &e óigeefteigtbe bebientnege/'
bupten te tueltge naee bebententffe ban
allm tiejji §pau«( matgt opgount-
mtt/ toaertiiat be #eusi ben ©ojtuges
fen aUen fultb een cetlgt foube toiUen
bedecnm enbe allen anbecen jiSenftgen
onttretben / foofoube bP tbaeebcclep ow
reebt been. €et(idöib ben gnbtanen/
toelcbe top beboefen bebben in Qbeenen
bede ben ^au^onbecluo^tiente jyn/atjf
QbeDeetbupten jtine l^ectbe gbe^elbt m'
be gbeleeeb^n ^nbe ί cnbe bctoülc bP
ijenmet enbecmacö t'gbeenebaec toe^
toemt te ontcctben / fa en gefft Ö"*
Ö?n ooib niet bannen ontnemen t'cecbt
cm met alle menff ben te n^otiecen: <Cen
anbeten aiïm anbeten JBenfcben / foa
al!$ niet €b?tflenen jtinbe/ ben
toeirben bp t'5eibe mtln niet en beeft
bannen ontnemen fonbec eebên / oftefonbec
reben ebefept te bobben, gia toat meec W
be t0bel0fbe ï|ee«n felff en betmogijett
in baec obebiebt niet be bjptcbepbt tvc
jrommemen te becbieben/ ebeiöcbrtiirbit

toefen

ZEEVAERT. η

<aDelg{6 ootb befiem ntoft torn
ben / Dat teeöeni 'töeebueneöc cetöt öee
namennenbe tirrbolc6ei:en (teaec u{tttefe
b^picgept oo}fp?onc6 glgeiiomm ftecft titc
aitijtittiufren matgtentieau»

torïtept Han eïfeenei: tvacriutt en ι$ί·

*l)at elfde Cmpttel.

pat den Koop-handel met den Indianen den
Portugefen niet eyghen en is uyt recht vatt
praefcriptie ofteghebruyck.

■p C(icmnupr®fcriptie,tctt39wttfetelte*
-•^bcreöeöiuPifiofK ufamie noemen brtt..
^anttipöeböiuptvafquio alceeöe betoefen/ op. ^
batnocötetiefe nocgtc bte temgfie «atftt
jjcfft onöfc öe b?pm natten/ ofte be f linten
ban becfcgepbene boltbeccn. ^aecom en
l^an gtei; booi ggeen becloopban tgben φί^
fföien/öat tcetét ban feoop ganbrf te b?0ben
pf manbt epoöen toecbt/ obecraibtjs öet bie
natuce ban epgenbom niet toe en (aet.^aec«
omen fan ooc6 fulcben tfltel giecniet jön
Ql^cbieefi/notgte gfieen goebe tcoubie/ b}e{c<
bt MÖf6eIÖt opöouöcnbe / fotss be prjefcriptie
bolg^enbebe 3®etten enbe Canons gOeett
teigtmaeconcetgt. ^elf0oortfcö0nt fulc^
ben befttit ban eoop-Qanbel niet gfiefcigiet te
jgnuptepgtjen cet{)t/ maer upt Iget algge#
nieme möt rtselcBe a«en menfiöen ebeni

et»

74 .VRYE

gDeiitlt ameact t ggeiötB ootii bate m
teggen t>at antiece ^attm moogj^liitli
becfupmt geb&m met t)en ^ttbtaneit te.ttaf>
ft)r6ec(tt/ tiat m mortmen ntet bent&en toait
|)ett gigetiaen te jgn ten gebatlebaribe ^ojtu::
gefen/ maec atit öatfe eemeent j^etiben / bat
get gen pjofgttcg ett oo?boo?ltc& tö ggetoeefl:
ttoeUfee niet en becBtnliect of 3P ««oeöe«
tggenefpte booten ntet gfietiaen en gebben/
beginnen te toen/ foobianneec|)en t)3?oft)t
baectoeaenlotgt citbebelóeecfit. ao^antbefe
feetöece regOel toew banbe ΦοΓίο^εη gBès
Cil^eben/ bat in Die fa&en bte in pemant$ib7i>e
torilegeticbefiaen/ tnbec boeg^jen batfe Φ
ieenIötBbetoect6tng0ebattbte matöt enbe
nteteemgg nteucetfit mebe b;enggen felf${
isipfêt jaec niet en gelöi tot prcefcriptie ttoetcs
6e(gei0£b Vofquius ieect) bepbe afficmattbefic
enbenegattbeliit&gdt. Sl^anttgDeene tc6
b?iptotUtti)Itt6 glgebaen6^&&e/ baectoe ben
frö göeöjongöen/ om tfelbe teboen enbe tge^
tte ntet bjpMIttglttg gebbe gebaen / baei:
toebenüfe göeb?ongïi£ttomt3elbe te laten.
9{nbec;g/ biatfoubebaei: ongget;imbei; toe^
fcn/al0 öooi biê elc een ban ong int bpfonbetc
ntet en tan niet een anbec altöt becöanbelcn
efi iontcaOeecen/bat onjS ntet b?p toefen foube
te becijanbeléalö fuUicpasS foube mogen ge*
benibe feibe Vafquius leert oocöfeei; toel/ bat
. boojlangbuertföeptban ttjben niet göefcötes
ben en 6an/batpet meet boo? nootbjuft ala
biptotiltcbepbt foube fcBönen gftebaen te
toefen, ^oo BfBoojösn ban bc ©ojtugei

fen

2EEVAERT. 75

(cntcbtiugfm tiat fp antierentiaic tarlgaD»
ijcn met g^ctolt ggetijongljen: ^ntienocg^
tansi/ alfoo be fribe tcecijt öcr natuercn tons
tractc ίί/ enöe t'o8£0eiic mcnfcijilötöe söe®
flacgtc ftgabeltt^/ en can be fdbe geen mgt
tnaec&en. ^aec naec begaojbe itefe titoane
fo langen tgbt gebben ggettuect/ tiat ban tief-
feiben elb^en memojte en foube 3gn: ^iodtf
6e foo becbe ban tiaec W bat get notg gfieeti
Honbert giacen gijeleben en t^/ of bp naec be
flÖflKile 3nbtft{)e Coop-öanbel ίίί eöcf
toefft bp ben ©enettanen / booj Bettoii
boec enbe ober-fetten ban 3lleicanb;^en»
^aec moe^e opt6 fulc6 een tibDangD
toeeH 3ön/ bat baec ntemant en öaböe
toebetPaen. isi öennelöiB bat be fcani
CDpfen/ CneBdfctjen/ tnbe anberebefdbc
tocbetfiaiη tjebben. Cen is! ooc6 niet göes
noetg bat eentgDe gebtoongen gtiebteefls
njaipspöabbenfe aile glytlmb moeten gïjes
btoongcn Debben/ alfo t'befibt bejï bjpbom^
tn gïjemeene faetfee beö b?ptc0epbt0 bp eeti
menft!) aUeen bte niet ggebUaongben ij$ Qtitf
tueed/can betoaect toerben. ^'Ipabiecsi en«
t)e<ir{)ttt;fen Rebben al ban eeniggegonbect
jaren af tot op befen gupbiggen batt) toe met
ben ginbianen ggetcafFigueect / ^ooett
baebt gaec ban tiefe brnrpatte gantfcD
ïtiet,

m

5« VRYB

Het maelfde Capittél.

Dat ie Pottughefen op gheen blüyckhey t ghe-
gront CB zijn in {'verbieden vandc commer-
cicn,

-rrV^ toette tot ηαφ tot oefept W öiijct
V V oenoecöfacmltt/öebUnbeöelt-fucöt
tecggcner/bteaniniemantit tot eentcg befi
ban tpjof^t toe telatett/ foetgen ibaer conftü
cntün titet foobaentege «benen ggecuftte
(teUen/ bte banbe ^paenfcj^e enbe

^octojen;elfj$lnefmbe in oéelgcBenftaebc
dbeetupcgt too^ben ban openbare pbeiDepbt.
Il^ant 3P gj^ebenalle gel^rg senoetg te ben^
nen/bat be fcggnt^^tienen btemen tnbe ^nbt^
ftfie faetöen eöebiuptBt / onsSecetfttelgcit
toecben boojgetoent; ^elf^ boegen 3P notl^
tjaer Bp/ bat befaöe nopt Bp ben «©obtf-gfte»
leerbennaet; ernfitge bepjoebingcboo^goet
giiebonbenenbe göcapp?obeect ijS. <ienbe/
taat öanbec iioclj ontitüöcfeec toefen/ ali tge^
«ebe^ojtugefew feggOm/ batboojt'gljetal
ber gl^enec bte tegen^i l^aec geit bteben/ ga»
p;o^ten becmtnbect toecbé^lSent liet t0 een
feftece cegcl onbec ben iSecQtfgeleecben/ bat
tite gene bte 5ön cetfjt geb^upcBt geen fcgatc^
l^epbtenboet/ notl^te eentcj^beb^ocgaen en
tetW ^ae felfe geen fcijabe pemant en boet:
ttoeltfeefonbetlmgBetoacr tg/ footTelbege®
ficgtet niet met boo;bacDten u\it enbetotlte

em

ZEEVAERT, r?

om tmm anöeten te befföaötgöcn/ niaec
allecnlöc om 30« η pjofötcn te ticfmca;®
beceti. ap^ant men moet fonDecitnggeietten
op tdgene pjtnctpalDtib gebaen toen/ en&e
ntet op tgöeneban baptett toefiaet/ cnöe i>e
faetbe boitöt- ga bp albten top metvipiano
epsöemlitö fpjeeifeen toillen/ fo en fcijaöicDt
Üpmetmaecgp bergintiect aUeenlictpjofgt
ttoeltbetien anbecen boo^bte ttltnotgfiab^
tte. i^ut^ljettmmecdnatueclütb/ enbebett
oppec^encetgte eni>e btlltc&^ept gclgtbfo;'
micl)/ batpemant tpiofDt ttoeUbe tntmtb^
ben boo; eenen pebecen opgefet 10/ D^m felb£
Itebec toeepgent/ ai^ eenen aniiecê obeclaet/
altoaectoótfaftebat j^etbtetoaer/ btetfelbe
tebojengljenaten gabbe. 99tefoube eenen
amftaf0tf-man met patiëntie conne öoojen
ilagöen/ bat een anbecban tfelbe Dant-toecc
30nöe/ 30tte p?oföten betmtnberenbei ijS
be faBe öer l^oUanbecsS foo beeï te ggctetfiit»
gec/ obecmit!ieaecp?ofiit becmengtisimet
tpiofgtban tgantfcöe menfi0cltc6ege|ïac6i
te/ ttoeïi be ^^o^tugÉfen foetöê te berberben.
Jlen can ootft niet feggijin/ batfultr upt ia"
ïoufiegfiefcöiet/ gtj?I0f6 Vafquiusingéelöci
fienfaetöetfelöebetorjft. 3®ant eenbanfiepi
ben/ ofre men moet fulcftsi cottbdöc ontfem?
ttfn/ofte mcii moet ftet batc boo? liouïié/ bat
fulc^ë niet alfeen met een goebe/ maec 00»
meteenfeec goebe enbe p?iMcI{jc6efa!oufie
gftefCÖiit/ gj^eitjcfe HefiodiisfegUt/ Den men-
fcheti is die twift feer nur. 3Q^ant Oft gebeuC»

bebat pemanbt ggepojret enbe

39nbe

78 VRYE

3gntieDoo;€Sabfaltcf)e|it/ op (mbnecetttgt
ÉfittcDcoojen betcc toop ümoiDi/booatoafc
roet fulc ten üaet foutie De gcoote gïÉcttöcpt
«nöc öacöicöept ban fuUèe menfi&en toeutiê
belebt/ btettibefclbe buecte boo^egenomrn
gabbm gaec &oo;en buetber te bectoopen.
Ct^bJelttaeiV bat op fulteemtbbdm anbei;
ïupbfnmcomen/ becmmijerttoecbcn/ «nbe
topomftmnenfuicfeg niet/ maer, fegtitVaf-
quius, Ty worden ghernindert met profijt van'
alle menfcheiijEnde of God gave,dat allei· Prin-
cenendeTyrannen des wcrelts profijten alfoa
mochten werden vercleynt? ï©at CattbfCbatt

onbtUtc&ec toefen/ 8(0 bat be ^patgnaecben
be gantfcge tnecelt onbei: tomcibutte fouben
l)ouben/ tnbec boeggen bat ntemant enbec$(
£n foube mogften toopen ofte betcbopen aljü
nae l^aei; belteben i alle (ieben toerben
fukBe3fto?en-BötecjS gijegaet enbe gijelicaft/
enöetoo?t ggeftouben battec g0een ongobs
ï^JcBecfoojtbanlebenentsi alsï befe opftoei
» jpingOebanDet cojen. Cnbe bat met cecön
x<..É.dcM6 3©antfpboenbenatiietefe!fon3eel0tB/ bte
boitjfcec biucötbaec tott göeraeene toeli
baten, (êotö en moetmen niet bentöen/
bat be negotien enbe itoop-ijanöclingen gOe:»
bonben jgn tot picfföt ban eentge toepnigöe/
ntaec op bat fgöene ben eenen ontb?eet6t/
foutje gcboetet too?ben boo? t'obecbioet ban
anbecen / borg met een eerlöffi g0etotn enbe
pja^jtbecgiienecbie ben acbcptenbe b'on#
toften boen öm fulcfte bjaecen ober te bjetti
SD^ti. C'oD^enenuban tn

bat

ZEEVAERT.
bat f^ fn (en minbec becgaetiedttQtl^ batt
nicttfïgenfbiaecenbe fcj^atielifë oiJeDöuÏiÏtt
toojt / falmtn bat m Defe groote

Oöcmecnfcöapban t'menftöEUtSe geflaifiti

te toeten / bat iieéSpaigngetöfCi Monopolie
fuUen boen tie^i gatttfcgen toecelbt^/ enbe'
bat alle menfcöengenoatfaectit fullen tooj^ „
ben tot öaec alleen te gaeni Ambrofius be·»"®*' '
ftcaft bte Qfjeene feec ijeftelöiö/ bie be jee öe?
pupten: Auguftiimsbte ööenebiebe toegtien
afdammen/ Nazianzenus bteoDeene bie be wfimcre
toaccn optoöpen enbebecöetgöen/ enbe
enber lujiben acmoebe alleen profijt boen/
al0 upt ruppec0 bec menfc^ien. 3@ecben ootil
boo; be demitte bess toüfe man^ becbloecet
btemet oplegaöen enöe tecöecgïjen ban
t'tojenbuectemaecBen/ Wicccoreninhout, pro-xi. ζί,

fegÖt ÖP / dien vervloecken de lieden, daer-en-
teghcnfeghericomt over heni,die het vercoopt,

Haet ban te ^ojtugefen foo feer enbe langg
toepen alffe immecif tonnen / enbe fegg^en/
4Dl)pbecto}t oniS onfep;af^ten/ be iollan^
becs fullen anttoao?ben / ga top 50n toaeiicc
opt'onfe. llzemt g^p Qualijrft bat .top tit
compatgnte tomen ban tomben enbe batt
^ee {]®te geeft u belooft bat u befe p;ofgten
altgbt bolgi^en foubenj Β Müft ηοφ ggegeet
tgijcne baec top mebe te b;ebcn

liff

9o VRYE

Het derthiende Capiml.

Bat de Höllaniiets'trcdht vandc Indiaenfchc
comnterciertbehoorentfi behouden , tzij ia
vrede^'zij in i;ieves,tzij in oorloghe.

DUfrom/ oljermfbtsi'tcit]^ «tbebeftffi
Ittfi{)ept bcrcpTcgen / bat ong foo aiji
pemdnbt anber$ be Snbtainftge (ammeC'
««Höjpfullen jijnj foobolgftt/ Dattop/tsö
IDpmetbe ^pngiaecben b^etie maften/ tsir
ÉiV trebii ofte btflant tïuptcrt /150 top öe
oö;ioQOe twtöbetbolg&Èn/ in afli maniecen
(ttinlbif95totieb?pi)fpi>ttJtetop uptöec m*
fOettti öebben / teonbtcöouöen. a®ant foa
ftedijebjcbeaengaet / tr!Eil!innvlöt& öatfe
ftoeebtcüpt^/toatttrenban brpttéit / of top
6tco}ümn tn gOdgcë/ofte m ong|)clgc6 ïiet*
bont. CgDene betloten toicüt' af.<lm£t gge^
lütbc: battombeng^menop gfieb;onggen
btéong£lüc3^:.tgme toect gebaê baRmen:<
«Ért/btt too2t acttgetiomen ban ben genen bte
«mfïaben |)ect Dabben. Demofthenestn5öne
jfébétt bfp öp gcbaen &«ft obfc De bjpöept bet
fiftöïiiiria/fcgÖt/Datdieghenedie vry willen
Wefen, alle condicien,door de welcke hun wet-
ten ingheftdt werden fobehoorcn te fchuwen,
ais die aldernaeil by comen tot de flavernije,

<£ntiefoöantfö59nfealle/ boojbetotltbe tjet
<ene b«ii tn jftne gö?cecöricf)ept b rton tostt/
«aec'tfeggöinbaa ifocrates, öie fulcbegöe*

boijcn

ZEEVAÊRT. 8ï

bolrmboo? obiïlalliilj öouöt/ öiean&frett
tcgOsn alïe Είίβι fcgaöeiöib 30n. ï©ant/
Jijtè Cicero feggt/ öp altimmen ooiiogöfrt
baecomaeimcmientnonrt/ opbatberocnfcfié
in b?eöÊ foube («bert/ foo boïf Ot/ bat bc b?cbe
0öc«ib£ïbiatö cnt0 batt gö-'toilligöc (ïa^
bemüc/ macc göecn^göc b j? 0«pöt: fon»
beritnsöealfoo bid ^Diioföpöcncnbe
öccötfgüleeïbebaccboo? fjoubcn/ bafbjebe
Éttbe göeteciittcöeirtït meec met namen beci
fiijtlenaïs met bft bact/ «nbc batbeb?«be
niet alöctïcp/ maec cm bscï gftêoibowneccbe
enbc Ibe cmbjatijt t0· alöien ment
nu öeRanbt maetBt/foo blgciit giienoecfl upt
be natuci fdf ban öet bedant/ bat nWtnantïi
(la« gcöUÉcenbc fulc ccn bÉfiant bef)oo?t c c-
öÖêctc bjÊCben/ obetmtbtss be filbebpnacc
foobanicötg / alg 't3lntecbiftib)£lt&albus
iupbt/Vti po!ïïdetis,h5aecb0O2te örnnen gijis
Oöeben bJicbt/ bat een pebec tn 3lm gïjerffOa
ticfjepi Blijft. 25p albtcn top ootS boo? b'0n«
billtcijept onfec bpanben berfiootcntoetbrn
tot be oazlogije/ foo moet be biHic&öepbt oni
fecfaöenöopeenbe bectróutomtn onsber^
taefft en/bat top een goebe totromidf RëlibcR

fu!lê.3®at gelgc Demofthenes ffgt/ Alle men-
ichen ftrijdengheèrné foo langhè ende foo feer
aliTe immers moghen voor diedingliendaerfe
cnghelijckin lijdefi: maer vooreönsanders bcr
gheerlijckheyten willenfe niet ftrijden, 'ttodc«

6eben5Kepfcc Ad ianusmet befe bioo?bm
Uptg{)Cb?Uiht öeeft: De beroepinghe ende
uytdaginghc , die vanden ghenenghefchiedt,

die

82 VRTE

die eerft begonfl: heeft ongelijc te doë:ïs daldcf-
hatelicfte: maer alfmen die gene afweert die een
ander op tlijffvallen willé,alfdangelijc een goe-
de confcieatie een vertrouwen tnede brenght,
alfoo overmidts daer ghearbeydt werdt om de
injurietewreecken ende niet om de felve ye-
mandt anders aen te doen, foo heeftmen altijdt
goede hope. ^acrotït b? albtCtt bitt noobt

fulcfiit bfcepfcBt / öaet b?p boojt/ α eöP liaU
lanöccss / ο ggp onb£ctotnttêlöi6 bolcfe tec
^tt/ cnöebccöeiiKöt niet aUeenlQtS utoi/
mafr oat6 tic^ gantfcgen menfcDeUtkcn Qio
fIat9tesSb?pBept.

Proporteu Laetu niet fchricken, dat de vloot met hondcrt ■
l,4.FIeg.9· zeylen

Dus prond ter Zee: fy vaerc al tegen Nereus
danck, ·

Laet u niet fchrickcn, dat de ftevens foiider
teylen

Soo veel Centauros koen, foo veel quaey'
droefen lanck
Verthoonen; 'Tis maer verw', t'is twerck van

s'plaggerspagie, · _ i

Die doch niet eens en weet wat een koen hert
vermach.

De faeck ghceft den Krijchs-heit, of neemt ,
hem fijn couragie.
Als die niet goet en is, fo ift een arm gelach.

l^sööett bcle meufi&en öclaaft ctibe onöcc

fliibeccn 00c Auguftinus, tjatmétin cecDtebc
tojpenê aemtaitv om öatmé bdet tss gfbjecfï
öoai anöeci lanöeη tttreeften fonöet fcöabr, |

Bofbcti

ZEEVAERT. 83

ftoü bed te gffmtifttget 30tt bü ooiloeBin/m
be kDltlte tg^eme^ne mbc onbeftfiabtcbbe
eeö?up(ft besf iee0 becepfiijt toecbt·, tjceftmcn
met cetgtr ecntgge boftgeiren beffceben / bte
anbscenbecbobenfiebbë taopfianbcl ittgaec
epsöctt lanbt te bjjïben / biat falmen Douben
ban bte oene/üie anbece botc6eré/baet;fe geen
gebtet ofte cecgt obec gebbi/ met getoelt totU
len banbenanbecen ont()oubett/ enbe gae»
i:e onbecltngj^e fjanbel afflupten 4 ïl^ant
batraenbefefaecöe tn't göencijte fianbelbc/
men toeet genoetg biat boo? een eerltic.bon^
nf0 {)tec op ban een eeclgc man foube uptege^:
fp?o6en toecben. g^en Somepnftiien Pretor
fegijt/ Ick verbiede datmen niemandt beletten
lal eenen anderen in een publijcke riviere een Fiiim'pub.
fctipte voeren, ende vlot at tebrenghen, ende
zijne ladinghelanghs den oever te ontlaeden.

^attjelbegfielt oocö tnbe ^ee enbe tnben ciofaitiaee
^ee pcant/gf It bat leeren alle ÖetUtfgeleeri
iien enbe aStleggbccjS bec a®ettctt / naec
'terempil ban Labeo, ö^n toilcfeen / alii ben

becboben Öabbe / inde publijcke 1...pr.ff.de
Riviere ofte Oever des felven, fiilt ghy niet f'"*?·'
doen, waer door de reede der Schepen ofte hare
doortocht ergher zij ofte ghemaeckt werde,

Öeeft oöefept / bat tjcïbe becbobtmebe gOelt

inbc ^ee/te toeten/Datmen inde Zee ofte Zee.-
ftrandt niet doen en fal, Waer door de havens,
ende doortochten der fchepen eytihen fouden
zijn ofte ghemaeckt werden, ^a OOCB felf

naec'tbcrbobt/foo pemanbt becboben toert
inbe gee te / ofte betöinbectsöne
ö toftw»

■π

84 VRYE

tojarentebmoopen/ofteignifaetBetc gije^
&nijj{bé/fo Ijecft vipianus ttt antöwo^É aöc*
peben/ öat Dart obet öecïeint toett attte ban
ίηίιιπ«· (€OÉiioeamenoot6/cnbci)te
toe caffus confcientiarum, öat fot>aHt0£ 000?«
ballentie faerËen tiaei: be tonf^ctentte aen gfye»
öouöcntocw bÉtöanöcIen / bte lcctcn αη?
bjacïjtdgc/bat bte gene / btc pemant anbec^
Mftteioopertofte « bmoi^m/ enöejön
fpgenpjo^t^eltboojt'puölijtöe cnbc t'aU
8l)gmeen« öe^e/ofce tn ientglji mantece pes
inantanbertfbrtcöttn tgfiene begöeniefne
recgtm b£ï)OD?t/&at bic göeÖOMöfn iss tot te»
fittiutcmboetingijibanaUeftbabe op tfeg-
gftt ban goebe tnantten. ^ foube ban een
goetfeggf-raanben üonattbcre bebjpgcpbt
banfommicttf toftopfcn/ ftpfeubebctt3|o?i
lugeftn mbe anberenbie be felbe bipftcpbt
öeieiten / bfcbwbsn cenicö gftetorlt te bom/
iobefoubc Om öelafÏÉn aile ftöaben te te^
^jtufccn enbe te boeten. 3®at nu in ttccgte
bfcccegïjm bsojt boo? uptfp?aetft / bat toojbt
tnfnUhingRibaUealfmm gflecnceiftt t)cöi
Rcg.civii. ben m raati) met göccccftttgïje oo?logije
-4· ^i(ï.Augufl:inus,De onbillicheyc vande weder-
partije veroarfaeckc gherechtigbe oorloghcfti
Cicero, Alfoo daer tweederiey midde-
1 Offic. IsnζΠ'ΐ van ftnjden,ecn door woorden, d'ande-
re door gheweldt.foo moetmen tot het tweede
fiehkeerenalfnienteerfteniet becomen encan.
4inbe bfn ContncA Didrkh ,Men moet tot de
VaS ^ wapenen comen,ibo wanneer dcgherechticheyc
geen plaecs bj den vyant hebben en can,-<Snbi

t'gene

ZEEVAERT, 85

tgOmcnortj toatnaec&ecbtfnttotoitfi ma>
tme/ttjs te toeten / öat Pomponms (jftetntU
gceft/datraendenghenendie fulck een faecke
die allen gemeen is met na deel ofte onghemack
van anderen vfurpeert, met loutere cracht dae-
delijck verbieden fal <©0t8 lemtt Öe

«©oötfoöilceriït/ gïjelöiöettoö^een oejtoeöe
b)ci acneDenomen too^tit toi bertgernttnege
ban eenjü pbecjEi goetiecen /Uat atfoo niet mm
gt)ecef{)tttf)ltt6 oo|IoelE)e aenggenomentoojt
boo? ίΟδ^ίι^ηρίβ öec faetfeeniite lioo? tmöt
bec natuecen beDoojen alggenteen te jgn.
^aeccitn/tiatmen ben ggenen bte be tocggett
beOufit/ cnbe b'uptboectnalge bec loaecen bei>
ïet/ oocfefcDd macO babelicfeviafaai ttiebec^
(ïaen/ fonbet:pul){0t6eautgo?ttept baecobec
tebectoatijten. alles} alfoo jönbe/

foo en moetmen niet bjeefen / ofte bat 43olJt
be {lanbeiinggen enbe aenbanglien bec
netfegljenenjai/bietrecOtebec natucren bji
ïjem feiben foo ftöanbelöc6 bioletem ofte bat
beJQenfcöenijcn ongöeeraftlaeten ftiHen/
bie necgensi anberjS om ban om f)aet epgïiett
pjoföt/öet toeibacen ban tgantfcöe menftöe*
lilclie ggeflatgte be^rgben.

Alfoo omtrent dcfe tijdt verfcheyden

Brieven des Conincks van Spangien ons ter
handt ghecomen zijn, in dewckke zijn en der
Portugefen aenflach claerlick ontdecktwerc,
hebben wy goet ghevonden defe twee navol-
ghende hier in te lij ven,

SIgnor Martine Alphonfo del Caftro,be-
minde Viceroy. lek den Coninc fende u
mijnen groet. Metdefen Brief falu be-
itelt werden een ghcdruckte Copije des
Piacaets twelck ick hebbedoenvercondighen,
in dewelcke ick om redenen die ghy daer in fulc
vinden ghedruéi ende andere dienende tot mij.
nen ftaet, verbiede alle commercien der vreem-
dclinghcn inde dcelen van Indien ende andere
over-zeefche quartieren Ende alfoo dit een fake
isvanfeergrootenghewichte, ende die met de
meefte vlyticheyt dient gedaen tezijn/o gedied
ick u, dat foo haeft als ghy defe brieven efi Plac-
caet ftilt ontfangen hebbê,ghy de publicatie def-
felvenmet alle naerftichcydt verlorcht in alle
plaetfen ende deelen defes rijcks, en den inhou-
dedes Placcaets uyt-voert fonder aenflen van
eenighc perionen,van wat qualiteytjouderdom,
ofte conditie de felve zy,fonder eenighe verlen-
ginghe van tijdt ende excufe, ende dat ghy pro-
cedeert tot vervullinghe van t'ghebodt door
denwech van loutere executie, fonder eenich
beletiel toe te laten, ofte appel, ofte contrarie
beiwareniffe van wat materie, foorte, ofteqtia-
liteyt de felve foude mogen wefen. So gebied ic
dan dat tfelve vervult werde door de dienaren,
den wekken d'cxecHtie toecoinr. ende d^t hun

te kennen gegevenwerde, dat fo wie daer tegen
doet,niet alleenlijck my ondienft; doen fal,maei:
dat ickfe oock ftratFenfal ractaffettinghe vau
foodaenighe officien ende ftaten, ais iy my ia
dienen. Ende overmits my is ghereiateert, dac
in die qiiai'cieren veel uyt-heemfche luydeii
woonen van verfcheydene natiën, als Italianen,
Francoylen,Duy tfchen, Nederlanders, wekker
meefte deel door Perfien ende Turckien aldaec
gecomenzijn,ende niet door dit rijck teghens
dweickewaertdatwy naeyfch ende rigcurvaii
dit Placcaetfouden willen procederen, eeniglie
fwaricheden wel fouden connen ontftaen,waerc
dat de felve overliepen tot de Moren onfe vyan-
den,ende den nabueren vertoonden de diipofi-
tie, Regifters, ende rekeninghen van onfe iterc-
ten,welcke faken onfe ftaet fouden konnê fcha-
den; fo wü ick,datghy dit Placcaet naer degele-
gentheyt van ftken ende tijdé fult uytvoeren,en
iiiicke voorfichticheytdaer in gebruycken,waeE
door defe fwarichedan gemijdet werden,beftel-
lende dat ghy alle vreemdelingê in uwer macht
hebt, ende de felve bewaert na eenf-yeders qua-
liteyt, fo datfe niet en vermogen tegens ons ge-
biedcteattentercn,ende opdatick 'teynde ver-
crijge,'twelckeickmy voorgheftelt hebbe mee
dit Placcaet. Ghefchreven te Lifbonne, den 28.
Novembrisin'tlaer 1606. Was onderteyckent

t/Oprdirift, Voor c!cn Kotiingh.

Acn Seiguor M;vrrijii Alfonfo del C aftro zijnen RactC-
heer cndexiintu yiccroy in Indien.

EEN ANDER.

BEminJe Viceroy, Ickifcn Conincfendumii-
ncn groet. HoeweUck verfekert ben dat dooi
uwe^te^henwoordicheyt ende met die macht
met de Weicke ghy na deZuyt- cuften ο hcrcy zijt,
önie vysnden de Hollanders die daet zijn,ende niet
■minder de ingheboornc die hen aldaer Wooninghe
verleenen, fo fullen Werden ghecaftijdt, dat noch
defe, noch die immermeer in toeeomende tijden yct
IblcksfuIIen derven beftaen : Nochtans fal het
oirboor wcfen tot befcherminghe der faeckcn, dac
ghy van GoaWederkeêrende een goede vlotp eiide
iQthetWerck be juaemin die deelen des zeéslaet,
ende dat ghy 'tcommandement daer over midtfga-
ders 'topperfte ghebiedt beveelt Andreas Furtado
Mendoia, ofte ïoo ghy yemandt anders bequamer
daer toe oordeeien iuk, ghelijckick fulcksnaeru
aflÏdie t'mijn-Wacrt vertrouWe, dat ghy in die fa-
ke gheea ander reüard, ofte iniïchtnemen fult,daa
die mijne faken alderprofitichft wefen ial.
Ghefchreven te Madrid den xxvii"'. lanuarii des
lacrs tóo/. Was gheteyckent.

II Re.

t'Opfchrift,
Voor den Koningh.
K^en Seigmr CMartyn Alfenfo del Cafir&
zijnen -Raetf heer ende Ficeroy in
Indien.

FT Ν DE.