DE VOORNAAMSTE GEVALLEN,

HEEL- EN VROEDKUNDIG AKADEMISCH
ZIEKENHUIS

VAN' BEN JAft� 1809 TOT AAN HET EINDE VAN ilET
ALADEMISCH JAAR. .& ίδιο ZIJN WAARGENOMEN;

Dooa
JQHJNNES MULDER,

-Art. Lid. Mag. Phil�s. et Hfed. Doctor, lioOgle'eraar in de �niteed-�
Natuur-., Heel- en Verloskande te Groningen, Lid van de Provin-
ciale C�mniiasie va-n Geneeskundig Onderzoek en Toevoorzigt, Lid
van verscheiden Geleerde Genootschappen en Correspondent van hei
Koninklijk liollandsch Instituut, eerste klasse,

tri Τ BE SAGELATENE PAPIEREN UITGEGEVEN , H�T E�N�
UITBREIDING TJIT DEZELVE EN UIT DE SCHRIFTEN VAN
ZIJNE LEERLIHGEN , EN MET EEN LEVESSBERIGT VOOHZIENj

DOOR D�SZELFS ZOON

$t&lk: Mug. Phil�s. Nat. et 'lied. O�ctor, Hoogte era ar in de Kruid- ,
Sf-h�i- en artsenij' menp.k unde te Franeker , Lid .van de Provinciale
Commissie van Geneeskundig Onderzoek en T�evo�rzigt in Vriesland,
Corresponderend Lid van het geneeskundig Genootschap te Hoorn»

Te AMSTERDAM. _En
C* G, S U L Ρ Κ ft
1-8*4.

Certo ariimus in actione conststit, omnet r�formldat olium _fdesidiam respuit, aversatur mertiam: unde nulla major
homini laetitia exoriri potest, quamut, inven*a materia ,
in qua ingen� sui vires exerceat, hanc gnaviter tractet,
sibique hoc procedere sentiat; denique suos labores in
publicum emittat, et fructus capiat uberrimos, dum alios
delectet, plurimis prosit, semet ipsum landibus illustre-

Andkeae Bonn,
Oratio de simp��c. nat. etc. (1771) pag. a8.

DE VRIENDEN VAN MIJNEN VADER, WIEN DOOR
DENZELVEN DE ZORG VOOR ONZE JEUGD EN
. BELANGEN WERD AANBEVOLEN,

Art. Lib, Mag. Philos. Doctor,
Hoogleeraar in de Wis- en Natuurkundige Facul-
teit aan de Hooge School te Leiden, Lid van
Tiet Koninklijk Nederlandsch Instituut en van
andere geleerde Genootschappen.

V. D. M. bij de Hervormde Gemeente te Aclüuim
in Vriesland,

MIJNEN GEACHTEN BEHUWD-OOM.

Medicinae Doctor te Harlingen, Lid van de plaat*
selijke Commissie van Geneeskundig Onderzoek
en Toevoorzigt aldaar_} Lid van den raad dier
Stad,

VVt DANKBAARHEID VOOR HETGEE�i
ELK HuNHER TER BEVORDERING VAM

jBijsr welzijn Etr geluk gedaas

HEEFT OF MOG DOET, OPGEDRAGEX
DOOR HtJHNEN

J5c. J)ienaar en Vriend_}

■Oat de Geneeskunde irt liet algemeen , en d�
Heel-, en Verloskunde in het bijzonder op een�
8^etrauwe en naauwkeurige waarneming van al dat-
gene rust _t hetwelk in het dierlijke ligchaam een�
ziekte of eenig gebrek veroorzaakt, _van datgeen ,
hetwelk gedurende den loop der kwaat gedurig
^VOor~ of nadeeligs geschiedt, hetzij door de wer-
king _van d_e natuurlijke inwendige krachten j net-
^ZlJ door die van aangewende geneesmiddelen of
'^ianddadig hulpbetoon .� dat hierop gemelde weten-
^schap rust, lijdt geen' twijfel. Immers uit die
onbevooroordeelde en juiste waarnemingen leiden,
u>j een rigtsnoer voor onze handelwijze bij vol-
gende gevallen af: uit dezelve leeren wij de ver-
moedelijke , ja dikwerf zekere uitkomst van den
loop der kwalen, en van de werking der genees�*
en heelmiddelen kennen.- uit dezelve besluiten,
wij, ook afgezien van de bijzondere denkbeelden,
die de mededeelet der waarnemingen bij dezelve
zich vormt of uit, tot hetgeen de Natuur onder
zekere omstandigheden al of niet bewerkstelligt
en duldt. Met is dan ook uit dien hoofde, dat
te allen, tijde zoodanige waarnemingen gretig

door de ware beoefenaars der wetenschap zijn ont-
vangen geworden, en eene menigte van soms zeer
vernuftige stelsels en bespiegelingen Jiebben over-
leefd en altijd nullen overleven.

Onder de voortreffelijkste waarnemingen , die
in lateren tijd het licht hebben gezien, hehooren
een aantal gerangschikt te worden , welke in de
Nosocomïa van academiën gedaan zijn. Daarvan
gouden verscheidene, vooral uitlandsche lijd-
schriften hunnen getuigen; daarvan geven uit-
muntende inaugureele dissertaties aan onze Hooge
scholen doorslaande blijken: daarvan strekken ook
de waarnemingen van den boven mijnen lof �zeer
ver verhevenen. Mooglesraar thuessink ten be-
wijze, � Ook mijn onvergetelijke en voortreffe-
lijke Vader had zich voorgesteld, om hetgeen hij
in het Heel- en Verloskundig ziekenhuis opmer-
kelijks waarnam , ter uitbreiding van zjn geliejd-
koosd vak ��,� de Kunstgenooten mede te deelen.
'Tot eene uitvoerige scliels van een eerste gedeelte
van zulke waarnemingen , verstrekte het, nu aan-
gebodene Overzigt , door mijnen f'ader opgesteld
en aan de studerende jeugd te Groningen mede-
gedeeld. De verdere bearbeiding of uitbreiding
werd hem, helaas ! niet vergund^

Nogtans besloot ik , uit hoofde van boven ver-
meld nut, van zoodanige getrouwe waarnemingen ,
om deze van mijnen Vader in het licht te geven,
zoo als zij waren: niet anders kunnende besluip
ten, dan dat ook dezelve hare nuttigheid zouden
fmbben. Ik behoef immers de bevoegdheid van

mijnen dierbaren Vader om waar te nemen hier
niet aan te wijzen; en voor de naauwheurigheid
"■^urJ ik gcrustelijk instaan , dewijl het bezoeken
^vcln net academisch ziekenhuis onder de aange�.
naarnste en meest gezochte bezigheden van den~
zelven behoorde, zoo als ik mij "zeer wel her-
inner,

■Het mededeelen van het Overzigt all��n oordeelde
ik evenwel te weinig en heb dus gemeend eene
Uitbreiding aan hetzelve te moeten en te mogen
toevoegen. Te geruster doe ik dit , daar ik de-
zelve deels konde trekken uit eigene andere hand-
schriften van mijnen Vader, deels uit voortrejfe-
fyke en onder zijn opzigt bewerkte Dissertati�n
^Van eenige roemwaardige leerlingen. Die gedeel-
^ien dus, welke uit deze bronnen geput zijn ,
"■''agen (om zoo te spreken), den stempel der ei-
gene goedkeuring van mijnen Vader, bevallen
zijne gevoelens. Het overige door mij bijgevoegde
wil ik l_n waarde daarmede geenszins vergeleken
hebben. Want: 1°. heb ik in de Heelkunde vol-
strekt geen' eigene ervaring en heb mij met dat
vak nooit dan ter loops of onregelmatig bezig
gehouden; waaruit volgt, dat mijne redenering
of gevolgtrekkingen in hetzelve , gegrond zijn en
afgeleid worden uit de waarnemingen en opmer-
kingen , die il bij tijd en wijle hij anderen las.
2°. Is hetgeen ik bijvoegde meest tot het theore-
tisch gedeelte betrekkelijk, hetwelk men gerust
kan verwerpen zonder dat de waarnemingen
daarUj in het minste lijden. Zoo is het b. v*

met de Po�rdragt der theorie van de wording
der hazenlippen gelegen, In het algemeen zal
men hunnen zien, dat mijne bijvoegselen meeren-
deels de strekking hebben, om eenige denkbeelden
en gevallen en opmerkingen bekend te maken ,
die ik vooronderstellen mag, dat niet algemeen
aan alleen Hollandscli lezenden bekend zullen,�
zijn en ■-toch hunner overweging en aandacht niet
onwaardig schijnen. Ik geloof zelfs dat men d��r*
dergelijke beschouwingen iusschert Waarnemingen
te plaatsen , dezelve gemakkelijkst kan versprei-
den onder eene klasse van Geneesheeren j die zich
anders zelden met dezelve bezig houden. Ik ge-
loof tevens dat die beschouwingen aldus te gere�-
der ter toetse worden gebragt, dewijl onder die
Lezers niet zelden goede praktische tegenwerpin-
gen ontstaan. Eindelijk meen ik ook aan ■ de ge-
lieele uitbreiding zoodanige inrigting gegeven te
hebben, dat deszelfs lezing niet dan leerzaam
voor de studerenden bij ons kan zijn.

Zie hier dan, goedgunstige lezer! de voornaam�
sle reden tot de uitgave van dit werkje en de
wijze , waarop dezelve volvoerd is. Dat dezelve
de goedkeuring van velen moge wegdragen ; v�oP
velen van nut zij, en het door mij bijgevoegde
mijns Vaders werk niet geheel tot oneere zat
verstrekken, is mijn voornaamste Wensch.

Bij de vermelde redenen moet il evenwel nog voe-
gen , dat het mij toescheen voor de bezitters van de
werkjes van de Ileeren TER borgh en hendriksz
eene aangename aanvulling ie zuilen zijn. Immers

de eerste deelde de Heelkundige gevallen mede,
die door Z. E. gedurende de vacature na den dood
^VCln den Hoogleeraar MTJNNIKS in het Academisch
^lnu>endig ziekenhuis zijn waargenomen. Toen na-,
melijk bestond er geene afzonderlijke Heel- en
^roedkundige inrigting, maar werden van tijd tot
tyd Heelkundige gevallen in het gemelde ziekenhuis
behandeld. De Hoogl. HENDRIKsz deelt daaren-
tegen in zijne twee werkjes datgene mede, het-
welk in het afzonderlijk H��l- en Vroedkundig
Ziekenhuis, na den dood van mijnen Kader, door
Z. E, is waargenomen. Tusschen dezen nu
voegen de waarnemingen van mijnen leader zich
^ln > zijnde bij en na de oprigting dier stichting,
°.P ^zijn' aandrang en onder zijn opzigt bewerk~
^slelLig_ci, gedaan. Allen vormen derhalve ��n
reeks: leveren als heiware de geschiedenis van
het Groninger Jieel~ en Verloskundig Nosoco-
fnium op.

V��r de waarnemingen heb ik een levensberigt
van mijnen hooggeachten Vader gevoegd, wetende
dat dezelve door zijne goede vrienden verlangd
werd. Trouwens , het is bij het lezen van waar-
nemingen niet onverschillig of men wete van
wien dezelve zijn, of niet. Ik kon en behoefde
in dit berigt niet als Lofredenaar op te treden ;
ik heb alleen daadzaken aangevoerd of het oordeel
van anderen opgegeven.

Mijn waarde Broeder, student alhier, heeft
de bijgevoegde plaat met de meeste naauwleurig-
heidj met die van wachter vergeleken, naar

de voorwerpen in onze J^erzameling aanwezig,
vervaardigd. Ik oordeelde dezelve gewigtig ge-
noeg om meer algemeen verspreid te worden ,
dan die van den voortrejfelijken wachter kan
zijn. Deze plaat heldert voornamelijk het gezegde
over de uitgenomene knie en de gevolgde vereeni-
ging der heeneinden duidelijk op.

Ik hoop dat men ook van deze waarnemingen
zal kunnen zeggen, wat LiNNAE�s van inland->
sche gewassen zegt:

Iieqta in j�ATALi oblectant,'

� � � � � D,

^VENsBERIGt VAN JOH. MULDER Cn Historici

morbi.......................�. I.

'-'VERZIGt OVER DE VOORNAAMSTE HEEL- EN VROED-

Rundige gevallen. Inleiding........� �.

"Wonden.....................* � 5.

Zweren...................... � ��.

Gezwellen....................� � 12.

'Wanstalligheden....., �..........-r ²³�

Beenziektew.................� � � � ²4�

■Heelkundige kunstbewerkingen . ....... �� 2Cj.

Verloskundige gevallen........... . � 3i.

Uitbreiding van het Overzigt. Inleiding . . � 37.

HEELKUNDIGE GEVALLEN.

j> *� wondtng van pesen es slagader.....� 38.

& 2. Uitnemen van beursgezwellen.......� 49.

§3. Huidzweer der enklaauwen en werking

der houtskool................. � /p�

$ 4� Behandeling van den kanker en beoordee-
ling des Arsenicums daartegen .......�� 4^�

% 5. Uitgebreid spekgëzwel uit het bekken

■weggenomen.................. � 07.

§ 6» Waterhoofden en veRettering der hersenen. � 5g.

5 7. Zoggezwel ..................� 72.

§ 8. Vleescbbreuken : castratie : 3 genezen . . � ^3.

§ 9. Hazenlippen : operatie en genezing : ver.�

klaring vah df.rzelver ontstaan......; tl. 78.

§ 10. Beenbreuken................� 88.

$ii. Operatie der cataract: de manier met
mesjes aanbevolen : bedenkingen tegen die
met snepperwerktuigen . . - .........� jo4�

§ ��. Vorming van eenen kunstigen oogappel. � i3o.

$ 13t UlTROEIJING VAN HET KNIEGEWRICHT : UIT-
¹ VOERIGE BESCHOUWING DAARVAN......... � li3i

$ 14� Uitnemen van het eenedeneinde des
k.xutbeens i denkbeelden over het uitnemen

van beenstukken in het algemeen......� 187.

VERLOSKUNDIGE GEVALLEN.

§ 1. Natuurlijke gevallen, enz...... . . . � 219�

§ 2. Veknaauwing van het bekken : � Moe-
derkoek OP DEN BAARMOEDERMOND, ...... -� 11^

§3. Omslingeringvaneenetelangenavelstreng. � 227*
§ 4� Onzekerheid der zwangerbeidskenteeke-

nen : ontveinsde zwangerheid, enz...... � 22g.

§ 5. Verlossing van een dood en verrot kind. � a32.
§ 6. Gevolgen van eenen te grooten moeder-

r.ing en verlossing van denzelven......� 236.

VERKLARING DER PLAAT.

Fig. 1. De uitgenomenë knie»

a. Afgezaagd dijebeen�.

b. Pees van de vierhoofdige spier.»

c. Afgezaagd scheenbeen.

d. Band van de knieschijf.

Fig. 2. De njeuw gevormde of genezene knie, vak

b. Beenbederfachtig Gedeelte des scheenbeens.

e. Knieschijfachtig gedeelte.
Fig. 3. Hetzelfde van ter zijde.

Indien men nogtans de zercderlmglieid van dit beslaan
megte afkeuren , zal ik mij onlscliuldigen met de voor-
beelden der oudheid , van leerlingen die de daden hunner

ouders en meesters uit dankbaarheid beschreven hebben.

' A. G. Camper.
Zepcnsschets van P. Camper,
bl.e.

J 0;H. � � � ES � TJ.L � � R.

slbest tarnen, ut ubivis nostra in
Fatria negligenter aeque ac turpiter
tractetur Chirurgia} alest, ut ad
�� om,nes Chirurgi süorum disci-
pulörum instïtutioTieiii eadejn rationa
negligant, vel ut suani op imperiiiavi�
perifos fpvrnare Chirurgos omnes ne~
queant.

P. J. vaN/Maanen ,
Orat. de Stud. Med. pag. 35.

"OHANNEs mulder was liet eenige kind van CLAAS
Mulder , geacht koopman en burgermeester der
stad Franeker, en van AALTJE &TAALSTRA, Hij
werd te Franeler, op den i5^don Mei_y des ja.ars
1769, geboren. Na aldaar zich op de Latijnsche
en Grieksciie talen en wat tot voorbereiding zij-
ner verdere studiën koude .strekken �> toegelegd te
hebben , werd hij in 1785 onder de studerenden aan
de Van ouds beroemde Hoqgeschqöl, in zijne ge-
boortestad , opgenomen. De voortreffelijke leer-
meesters welke den wel voorbereiden jongeling hier

Leur te vielen , waren adolphus YPEY in de ma-
thematische wetenschappen, everwinus WASSEN-
berg en theodorus VAN KOOTEN in de Letteren,
A. CHAUDOIR in de Natuurlijke Wijsbegeerte voor-
al , de genoemde ypey in de Ontleed- en Natuur-
kunde van den mensch, de Schei- en Kruidkunde,
en eindelijk de lille in de Ziektekunde en uitoe-
fenende Geneeskunde. Hier legde hij zich voorna-
melijk op al die takken van wetenschap toe, welke
in het naauwste verband staan met de Geneeskunde
en zonder de welke noch de verrigtingen des ge-
zonden, noch de verschijnselen van het zieke
ligchaam regt kunnen begrepen worden. De beroem-
de , nu onlangs te Haarlem overledene CHAUDOIR
was voornamelijk hierin zijn gids en trouwe raads»
man , de opvolger en bij zondere vriend van den
onvergetelijken s. J. bkugmans, wiens naam ik
niet dan met diep ontzag uitspreek , wiens lessen
ik niet dan met steeds klimmende bewondering
mij herinner! Helaas ook deze is nret meer!

Doch om tot ons onderwerp terug te keeren.
Onder dien leidsman gaf mulder in 1789 op den
23 Junij de eerste openbare blijken van de wijze,
waarop hij zijnen tijd besteedde door het verdedi-
gen van drie uitgewerkte stellingen. I. Over de
Psychologische beschouwing van den mensch. II;
Over eenige verschijnselen der uitdamping. III. Over
der Komeetenaard.

Ik maak van deze Theses hier geen gewag, omdat
dezelve iets bijzonder opmerkenswaardigs bevatten,
maar alleen, dewijl men uit dezelve ziet, met

welke onderwerpen mjjn Vader zich gedurende

studi�n ook bezig hield, niet verselende dat
de IV "

atuur ��n geheel is en men des te gelukkiger

^et verklaren van enkele verschijnselen zal zijn ,
Sarmate men het geheel meer kent.

Aldus zijnen loopbaan ijverig vervolgende werd
^ln ¹79° > ^na afgelegd Examen bekwaam ge-
kweeld om den graad van Art. Lib. Mag. et
"Uosophiae Doctor te ontvangen , welke hij ver-
^reeg op den 22 September van dat jaar , open-
'JK verdedigende zijne Dissertatie de Calore et
ftiodo , quo epecifice corporibus inesl. In deze
-Dissertatie vindt men de leer van de warmtestof
\'~^aloricum.')y als oorzaak der warmte kort en dui-
^lJk voorgesteld, en meer bijzonder bepaald hoe-
^]g men de eigene maat van die stof, welke aan
^aer ligchaam toebehoort , te beschouwen hebbe.
■^* deze loopbaan aan Franehers Hoogeschool
^eSaf zich mijn Vader 'naar Leyden, om aldaar
ook nog uit andere bronnen zijnen dorst naar we-
tenschap te lesschen. Voornamelijk was hierbij het
oogmerk om zich in den geheelen omvang der Ge-
neeskunde te oeferten en te volmaken. En wat
wonder, dat de keuse te dien einde op Leyden
viel , waar geen ��n Hoogleeraar in de Geneeskun-
dige vakken leeraarde, welke men niet een licht
der eerste grootte zoude mogen noemen! Daar
■was toen juist een' vereeniging van geleerdheid en
schranderheid, die men niet gemakkelijk bijeen-
vindt. Of wil iemand dit mijn gezegde ontkennen,
nadat ik eduabd sandifort , sebald justinus

ERUGMANS , 1. F. VOLTELEN, NICOLAAS OOSTERDIJK,
NICOLAAS PARADIJS en MEINARD SIMON B� PUI

genoemd heb. De eerste door verscheidene bon-
dige werken beroemd onderwees de Ontleed- eni
Natuurkunde van den mensch. Voltelen die zoo
vroeg der geleerde wereld werd ontrukt , doch
wiens geleerdheid en helderheid van geest genoeg-
zaam uit zijne Phannacologia universalis blijken,
was de gids in de beoefening der Materies Medica
en Chemie : terwijl de schrandere brugmans , hoe
langer boe meer de roem zijns Vaderlands , zijnen
Vrieschen Landgenoot in de Natuurlijke Geschie-
denis en Kruidkunde voortgeleide. De Ziekte-
kunde, de uitoefenende Geneeskunde ten opzigte
der inwendige ziekten, en de dadelijke behande-
ling van zieken werd beoefend en geleerd onder
�Osterdi�k en paradijs, twee echte Practici ,
soa als zij door hunne leer en geschriften niet al-
leen bekend stonden , maar zich aan het ziekbed
met eene waardige bedaardheid en standvastigheid
vertoonden, D� eerste kende ik zelf nog als zoo-
danig.

Alhoewel nu geen dezer vakken geheel verwaar-
loosd werd , ontwaakte in mijnen Vader hoe lan^
ger hoe meer de lust, om zich meer bijzonder
iian die gedeelten der Geneeskunde toe te wijden,
welke in uitwendige gebreken Voornamelijk en bij
de wording �n geboorte van den mensch te stade
komen, de Heelkunde en de Verloskunde. Deze
beide vakken nu hadden tot voorstander den door
groote geleerdheid beroemden PU pui , wel-
ke

LEVENSBEBIG.T. ι τπ

zoowel het leei'steUige ata. uitoefenende d'�rzel*
^Y ⁿ ^eerde en van tijd tot tijd met dadelijke voor»
den ophelderde. Niets was derhalve na*nurliji-
> dan dat mijn Vader zich meest aan de < lei*
ⁿ§ van dezen zijnen toen te Leyden juist aanko-
^enden Leermeester overgaf, deszelfs gewone les-»
^en niet alleen volgende, maar ook nog hijzpndeit
°naerrigt van denzelven genietende. Het was ook
⁰ⁿder het opzigt van dezen , dat mijn Vader ziek
°P de dadelijke uitoefening der Heel- en Vroed-:
''Unde toelegde , door zoowel hij armen binnen
■Leyden , als in het �Nosocomium Acaclemicicra
(koewei dit toen nog vrij bekrompen. was), Operaren
^etl voornamelijk Verlossingen te verrigten. Ik heb
^Wel hooren verhalen, dat mijns Vaders handigheid;
^en kennis der laatsten toen, reeds zoo groot was j
^dat men hem in moeij�lijke gevallen hij de armen
gaarne zocht. De genoemde vakken bleven dan
°°k het voortdurend onderwerp van beoefening en
onderzoek : de vriendschap tusschen Leermeester en
■Lieerling vverd door overeenstemming van neiging,
m de wetenschappen meer en meer gevestigd* en
duurde onafgebroken tot aan des laatsten dood ver�?
trouwelijk voort, zoo als mij de onderlinge brief-
wisseling getuigt. » Bij het aanvaarden van mijn
» Hoogleeraars ampt in 1791 vond ik den Heer m�l,-
"der, met-eene bijzondere aanbeveling van onzen
»gerneenzamen vriend den Z. G. Ile�re g. Coop-
» MANS, M. D. te Franeher, als Student aan Lei:
»deris Hoogeschool en had het genoegen hem ,.
»niet alleen gedurende twee jaren , onder mijne

» beste Toehoorders te tellen, maar ook vooral bij
» een afzonderlijk onderwijs, zijne hand te vormen
»in de moeijelijkste Heelkundige Kunslbewerkin-
»gen," zegt de Hoogl. du pui (*) van mijnen
Vader als zijnen leerling, terwijl hij terstond na
deszelfs overlijden aldus schreef; »mijne betrek-
» king en vriendschap , welke ik tot en voor mul-
» der had van het oogenblik dat hij mijn discipel
» en daarna Amptgenoot was, zoo wel als zijne ver-
» diensten in de vakken, waarin hij werkzaam was,
»doen mij zijn verlies betreuren en houde zijn
»Vroegtijdig afsterven voor zijne naastbestaanden,
» zijne drie kinderen, zijne vrienden , voor de Aca-
» demie en voor de Maatschappij een verlies, het-
» welk het meest beseft zal worden door diegenen,
» welke geregtigd zijn , om den overledenen in de�
»ze verschillende betrekkingen te beoordeelen ,
» enz," � Aan dien waardigen leermeester deelde
daarom mijn Vader ook bij voorkeur zijne weten-
schappelijke bijzonderheden in het vervolg mede ,
en ontving gaarne daarover deszelfs oordeel (�]-).
In ��n woord zoo als CHAUDoib. en georg coop-
mANS (§) te Franeker waren, zoo was DU pui te

(*) In de �lg. Konst- en Letterbode 1810. I. Dl. bl. i5i
in de noot. ,

(f) Zie onder anderen Letterbode voor 1810. N°. 10. p, 1^9
tot ι54�

(§) Vader van den beroemden Hoogleeraar GADSO COOPMANs.
Men zie de Levensbeschrijving van georg Coopmahs in de

�Leydeti de voornaamste gids van mijns Vaders
studi�n.

^Uat hij evenwel ook onder de andere Hoogleer-
ⁿ Werkzaam was, daarvan zijn mij onder ande-
ⁿ ten bewijze, drie bladen these» onder voor-
itting _van den grooten brugmans verdedigd, in
ecember ¹79° » Februari] en April 1791. Voor-
*^aar de Leydsche Hoogeschool mag zich met alle
^eS^l beroemen op de reelts van mannen die te
<hen tijde onder BRUGMANS Theses defendeerden ,
"^Ιβ kennis aan den toenmaligen. stand van weten-
^5chappen aanduiden; zij mag zich verheffen op de
«amen van N. c. de fremery, a. lotichi�s,
*"� J� VAN MAANEN , J. MULDER , J. A. VAN d�e-
Veren j c. c. de koning , die zich toen aldaar oe-
fenden, en dat disputeer collegie uitmaakten.

�a zich aldus te Leyden verder bekwaamd te
hebben , ontbrandde meer en meer bet verlangen
om grootere Hospitalen, waar de gelegenheid om
veel in eenen korten tijd te zien en om de ver�
schillende handelwijzen van voortreffelijke mannen
m elk vak te leeren kennen zich aanbiedt , te be-
zoeken. Dit verlangen en die lust tot oefening
ontving nog een' sterkeren aandrang door den raad
van den geleerden coopmans , de eerste leidsman
van mijnen Vader van dezes jeugd af aan, en van
den Hoogleeraar DU PUI om zich buitenslands en

voor-
■ Nieuwe Mg. Konst- _en _Letterl₀de. XIV. Dl. bh 2o3. en di
van c.ADSO cooPMAHs, in de Alg. Konst- en Letterbode 1810.
N°. 3S. W. 179. volgg.

voornamelijk naar Engeland te begeven. Mijn
Grootvader bewilligde dan ook volgaarne in de
verdere uitbreiding van kundigheden van zijnen be-
minden zoon op deze wijze en bevorderde naar zijn
vermogen alles , wat daartoe eenigzins dienstbaar
geacht werd. De brave man smaakte het genoe-
gen goede vruchten van zijne pogingen te zien!

Deze reis dan werd in 1792 ondernomen ; een
tijdperk , waarin mijn Vader weder eene uitmun-
tende reeks van leermeesters te Londen te beurt viel.
Het regtmatige van dit mijn zeggen beseft ieder
reeds op het vermelden der namen van orme ,

LOWDER, LUCAS, �OS. BANKS, CRAWFORD, SMITH,
INGENHOFSZ , CRUIKHANKS , JOH. HUNTER en CLINE,

met welke allen mijn Vader in betrekking stond.
Ik herinner mij zeer levendig, dat mijn Vader
nimmer dan met grooten lof en dankbaarheid van
JEngelands Geleerden sprak en altijd wensehte
nog eens derwaarts te gaan, om de overgeblevenen
nogmaals te ontmoeten. Doch dit heeft hem he-
laas! ook niet mogen gebeuren.

De drie eerstgenoemde Geleerden strekten hem
meer bijzonder tot leermeesters: tot de overigen
stond hij vooral in een vriendschappelijke betrek-
king die evenwel niet minder leerzaam en der ken-
nisse bevorderend was. De voortreffelijke boeke-
rijen 5 de kostbare verzamelingen van Natuurlijke
Voorwerpen en Werktuigen , de onderscheidene
Slichtingen en inriglingen werden bezocht, bewon-
derd en te nutien einde aangewend , zoo als het
'Museum Β'ritlannicuffi , Museum heverianum ,

etc Allhans meermalen hoorde ik als kind gretig
^naar "^e verhalen over die gro�te wereldstad,
^flCtl eensdeels is het hier de plaats niet hierover
spreken, anderdeels herinner ik er mij te wei-
^mS bepaalde van. De Hospitalen van Guf , van
ⁱ*®^gt' Thomas, van ionden, werden althans be-
zocht en misschien meer anderen, doeh van welke
^lk geen opzettelijke aanteekeniug vind. Dat dezelve
^etl vooral dat van Guy dagelijks Bezocht werden,
^i]iJkt duidelijk uit een fragment, van aanteekeriingen
nopens aldaar waargenomene gevallen* Daar zag men

iOen LUCAS j CHA�JDLEB. , C�OFEK. , B�E.CH , FOKSTER

en CliNE werkzaam. Als een teeken van hoogach-
ting werd dan ook mijn Vader als Honorair Lid
van het Geneeskundig Genootschap in dit Hospitaal
■benoemd. Velerlei Operatien werden hier, door
oe voornaamste Heelkundigen volvoerd, gezien ;
het aanleggen van Verbanden dagelijks eigenhandig
beoefend J een aantal Verlossingen verrigtj en zelfs
ook eenige Operatien bewerkstelligd.

Na aldus gedurende een jaar zich onder de Ge-
leerden te hebben opgehouden en in ervaring rij-
ker te zijn geworden, keerde mijn Vader naar het
vaderland terug. Hij begaf zich toen (in 1793)
^I�ogmaals naar de Leydsche Hooge school en tot
zijnen voormaligen leermeester en vriend Eiu Pui, on-
de¹� wiens verdere leiding de opgedane kundigheden
handigheid zich nog nader bevestigden. Hier werd
nu de stof voor eene geneeskundige inwijdingsver-

noeling {�>issertatio Medica) overwogen en uit>
gewerkt 5 en i_n het begin van j794 begaf zich de

aldus geoefende leerling weder naar zijne eerste
leermeesters, naar den hooggeschatten vaderstad,
naar de welberoemde Franeker Hoogeschool om
de waardigheid� van Doctor in de Geneeskunde te
erlangen. Hij werd dan tot dien graad met den
mees ten lof bevorderd, verdedigende in het open-
baar zijne Historia litteraria et critica forcipum
et vectium obstetriciorum_} op den 8 Februari]
1794 (*). Behalve mijns Vaders leermeesters, du
pui, oosterdyk en lowder droegen door het
mededeelen van instrumenten en boeken tot dit
werk bij A. BONN, georg. coofmans , N. van

DER EEM , A. VAN DB LAAR, E. J. THOMASSEN a.
THUESSINK, J. A. BENNET, H. A. BAKE , A. SOEK,

N. GROTENDORST en zijne toenmalige mede leerlin-
gen H. VAN DER LAAR, P. 3. VAN �� en
SCHUURING (-f).

Over de waardij van dit werk heeft, dunkt mij,
de tijd genoegzaam beslist, daar hetzelve nog
steeds gezocht wordt en in geen systematisch
Handboek der Verloskunde niet aanbevolen wordt.
Behalve dien pleit voor dezelve eene Hoogduitsche
vertaling door johann Willhelm SCHLEGEL, in
1798, te Leipzig, uitgegeven, en uit hoofde.van
de schaarschheid van de oorspronkelijke uitgave in
Duilschland ondernomen. Hetzelfde bewijst eenig-
zins de gunstige beoordeeling in tijdschriften, maar

(*) Deze Dissertatie -werd in 1793 bij hoh&oop, te Leyden,
gedrukt in 8°.

(f) Zie L. /. Proef pag. yT.

nog meer de afzonderlijke uitgave van een werkje

van Doctor joh, geokg. kxees , getiteld: Bemer-

^ungeii über _e{_ne neue Geburtszange. {Frcft �

' ^�79^. 8°.) Deze geleerde had namelijk op
^Z1jne reis door Holland mijnen Vader, toen in
■Leeuwarden woonachtig, leeren kennen en zich
°nderscheidene malen met hem over deVroedkun-
^a,S^e Tangen onderhouden. In het evengemelde
Werkje geeft de schrijver eene beschrijving en af-
beelding van die Tang, welke mijn Vader als de
beste had voorgesteld, en waarin het meest ge-
schikte en doelmatige van vroeger uitgevondene
Tangen , zijns oordeels , zamen vereenigd voorhan-
den was. Hij maakt de Vroedkundigen op dit
werktuig opmerkzaam} vergelijkt de bruikbaarheid
van hetzelve met de grondregelen door verschillende
■Uuitsche schrijvers opgegeven ter beoordeeling der
waardij van Tangen, en eindigt met te vermelden
dat hij de Muldersche Tang reeds met het ge-
lukkigst gevolg gebruikt heeft (*).

Ik kan niet voorbij nog een kenmerk van de
waarde van deze inaugurele Dissertatie op te
§^even, dewijl hetzelve, dunkt mij, beslissend en
ongemeen is. Toen namelijk de beroemde bernh.
^NATHANAEIi, GOTTXQB schreger , Hoogleeraar te
Erlangen, zijn eerste deel van Tabulae Arma-
tnentorum ad Rem obstetriciam pertinen-

( ) Zie behalve genoemd werkje. Med. Chir. Zeitung§
herausg. von ,. _K �_ARTENREIL> _��, �. _�d_ _Si _3o5__3lI.

fcw»z(*)., in den jare 1800 uitgaf, droeg die Geleerde
hetzelve aan mijnen nog jeugdigen Vader op, uit
hoofde van zijne verdiensten ten .opzigte der ge-
schiedenis van de Verloskundige /werktaigen,-zoo
als blijkt uit de volgende geleibrief hij een exem-
plaar van dat werk..

vrao �ixusTRi D. JOANNI MULDER

ψ Quod primum hoc acologiae obstetriciae Speci-
men Tibi dieavi, si audacter Jecisse videar,
Jiabeo'., quo me excusem. Tantam enim egregio
^rI\io de forcipibus et vectibus commentario non,
in me solum, sed in omnium Germanorum ani~
mis.* Tui reverentiam excitasti, ut publice eani
libi tesiari magnopere cuperem. udccipe igitur
benevolo vultu libri hujus initia, quo, quidquid
armorum o.bstetriciorum extat, describere, diiudi-
care et iconibus illustrare paginis subinde eden-
�§i$ cmimus est. Certe desiderari tale opus probe
scio._} utrum ego is sim , qui exsequi rite possit,

(*) Erlangae ap. J. j. PALM, in folio, c, III. Tab. aen. Dit
deel' bevat Pertusoria, Bacilli ad ysrsionem-, Velvimetra en
Clisevmetra.

ncscio. ld _Uti:Uni ,_me consolatur, quod ducem
^el: ^a®Jutorem m difficiUimo capite habeam. fr�
Aadere liceat epistolam de� functione .placentae ,
fuam aequi �mique consulas. lia vale, vir
luusiris>�, nihilque me magis acias abs te petere ,
fuarn ut 1>_U0 _me favori h�beas commendatissi-
fnurn. Mrlangae d. χη J�ovembr. xcix.

■Alhoewel nu der vermelde Dissertatie eene groote
Waarde worde toegekend als eene uitnemende bij-
lage tot de geschiedenis der Verloskunde, was
^Hjtt Vader steeds bedacht om zijne gezegden ea
Sieuw voorgestelde Tang onbevooroordeeld aan de
ondervinding te toetsen. Het gevolg hiervan was
«at Hij zelfs in la teren tijd en waarschijnlijk reeds
ω looi van het gebruik van zijne eigene Tang
atzag, hevindende dezelve ongemakkelijk in het
aanleggen, vooral wanneer liet hoofd scheef ge-
plaatst is, en daarenboven tusschen het handvatsel
^e& de lepels niet stevig genoeg. Hij maakte daarna
^t�ij het verbazend aantal Verlossingen , door Hem
verrigt, bijna uitsluitend gebruik van de kleine
-lang van IOHNSON en van die van levret.

aldus de akademische loopbaan voleindigd
^te hebben, werd mijn Vader door de Medische
Faculteit der Akademie van Franeher aan Heeren
Curatoren derzelve voorgedragen als iemand van
ongeraeene bekwaamheid en »hun in overweginge
gegeven, ₀f het niet mogelijL zijn zoude, dat die
uitmuntende jongeling aan de Vriesche Universiteit
als Lector Chirurg _et Jrtis Obstetricia� ge-
plaatst

plaatst werd." (volgens Missive van Maart 179!.)
De Curatoren gaven van dit verlangen voorts aan
Hun Ed. Mogenden kennis. Terwijl Hij reeds in
liet vorige jaar door de Doctoren coopmans en
KUTSCH bij requeste aan de Edele Mogende Heeren
Staten van friesland gerecommandeerd werd, om,
tot het vacerende ampt van Lands Operateur en
Leeraar [Lector) in de Anatomie, Chirurgie en
Vroedkunde aangesteld te worden. Ten gevolge
van welk een en aader � Hun Edele Mogende op
den i5 Maart 179^ mijnen Vader tot den laat-
sten post te Leeuwaarden benoemden in plaats
van wijlen den Operateur de vries. De verplig-
tingen , aan dezen post volgens instructie verknocht,
waren , om den Hove Provinciaal en alle andere
Geregten, in zaken de Justitie betreffende ten
dienste te staan: om openlijke lessen te houden
over de Anatomie, enz. op Cadavera: om bijzon-
dere lessen over Chirurgie en Obstetrie te geven :
om alle armen der Provincie, welke eene gewigtige
Chirurgicale of Vroedkundige Operatie ondergaan
moesten, gratis te opereren en te behandelen:
om alle examina van Chirurgijns, Vroedmeesters
en Vroedvrouwen, met een Medicus en Chirurgus
daartoe regtswege gekomen, ten overstane van ge-
committeerden uit den geregte, af te nemen, wor-
dende niemand tot de uitoefening dier vakken zon-
der dat examen toegelaten in deze Provincie. En
uit deze opgave zal men zoo wel kunnen afleiden
welke werkzaamheden op den jongen Doctor rus-
teden, als ook dat ia friesland reeds vroeg po-

gingen werden aangewend voor de beteugeling van
eene willekeurige uitoefening dier vakken, welke
^aatl ket menschdom de gewigtigste diensten bewe-
en hebben en nos bewijzen,

ⁿⁱJ aanvaarde dezen post in Junij 179,4, te
■Leeuwarden, met eene openbare les oper de
beenbreuken. Met de bezigheden van dit ampt
paarde zich nu het doen van onderscheidene ope-
^lallen en vele verlossingen, benevens de behande�
"ⁿS van een aanzienlijk getal zieken in de bijzon-
dere prak�jk.

Toen naderhand de Agent van Nationale Opvoe-
ding ernstig de hand sloeg aan het daarstellen van
een algemeen toevoorzigt Voor de Genees-, Heel-
en Verloskunde van ons vaderland, deelde ook mijn.
Vader zijne instructi�'n en denkbeelden over dit
punt mede, zich tevens beklagende, dat door on-
derscheidene regeringen en besturen dezer Provincie
de daarop in dezelve zoo heilzame bestaande ver*
ordeningen veronachtzaamd werden. »De reden
hiervan is, na mijn inzien," schrijft Hij rondhor-.
^sl'ig > » daarin te zoeken, dat onder de leden van
de Geregten te veel gevonden worden , welke zelf
zich door de grootspraak van onkundigen laten
verblinden en dus niet schijnen te beseffen, dat
uit het toelaten van kwakzalverij zoo veel kwaads
kan voortvloeijen."

Gedurende het driejarig verblijf te Leeuwarden,
werd mij_ns Vaders huisselijk leven ten toppunt
van genoeg_en en geluk gevoerd, door zijne echt-

vereeniging met hyke sophia 8AAGMANS, welke
qp den 7 December 1794 plaats had.

Het past mij niet de vrouwelijke deugden en het
zachtzinnig gemoedsbestaan van onze dierbare, on-
vergetelijke Moeder te schetsen. Ook was ik te
jong om dezelve allen te hebben kunnen beseffen,
toen zij ons zoo -vroeg ontrukt werd; maar de
zachte gloed van moederlijke zorg, die zij onaf-
gebroken koesterde zal mij nimmermeer uit het
geheugen of liever uit het dankbaar hart uitge�
wischt worden j het stil genoegen en huisselijk ge-
luk van mijne dierbare ouders zal mij altijd voor
oogen zweven. O, onherroepelijk heerlijke avond-
uren , die ik als kind meermalen heb doorgehragt,
wanneer mijn Vader van den letterarbeid en be-
zigheden een poos rustende , (want het was eene
zeldzaamheid dat Hij op eene zoogenaamde Stu-
deerkamer arbeidde, meest alles overdacht en schreef
Hij in den kring zijner geliefde in liet gewone woon-
vertrek,) en mijne Moeder van hare beslommerin-
gen zich eene poos afgevende , beide zich beijver-
den Om ons als spelende wijzer en beter te maken !
Hoe vernuftig vervaardigden zij niet ons allerlei
aardigheden! Doch ik moet hier afscheiden5 men
vergeve mij deze uitboezeming. J

Mijne Moeder dan, was geboren te Franeher,
eene dochter van aeschinus saagmans , Jur. Utr.
Dr. enz. aldaar en trijntje leiksma. Hare eenige
zuster , AALTJE genaamd , thans nog in leven, huw-
de met BOUWE E.INGNALDA K. D. M. te Aclilum.

Op den 10 November van den jare 1797, werd

21']π Vader van Leeuwaarden naar Ffaneher ge»

^0epen pm hier aan de beroemde Vriesche Uni^

"Hen het Hoogleeraars-ampt te bekleeden* Het

°naepwijs der Ontleed-* Heel. en Ferloskunde

«an zijne zorg toevertrouwd, tevens met
oorduring van zijnes bovenvermelde Commissie om
^s Lands-Operateur $ ^a^^e Heel- en Yroedk�ndige,
Pefatien aan de onderhoud genietende armen
ⁿ geheel friesland > in bijzijn zijner leerlingen
>>gra�is te verrigten*" Deze laatste bepaling heeft
^lJkbaar niet weinig bijgedragen tot den luister van
^de Franeher Hoogeschool , dewijl volgens dezelve
^a^^e opmerkelijke en soms zeldzame gevallen, die
^e armen der geheeje Provincie, ten opzigte der
^eelknnde voornamelijk opleverden, herwaards
^aQiengebragt ett ten nutte der studeerende behan-
^e]d werden* Alhoewel dus bet niet bestaan van
^eea -^-Wemisch Ziekenhuis een beletsel voor vol-
making j_n ,j_e _medi_sche studi�n scheen op te leve-,
ⁿ > werd hierin voor de Heelkunde grootendeels
oor die omstandigheid voorzien en werden vele
Uperatien bewerkstelligd; Trouwens toen ter tijde,
^was ook te Groningen nog geen afzonderlijk Heel-
ία Verloskundig Ziekenhuis en aan de overige,
Akadeniien die inrigtingen, althans nog minder
uitgebreid , dan heden ten dage.

In dit zelfde jaar ontving mijn Vader eene gouden
Biedaille _Yaa het Genootschap ter redding van
drenkeling_en _s _weg_ens uitstekende betoonde hulp aan
eenen voor d₀od uit het water gehaalden en her-
levenden man.

Het H�ogleeraars-ampt werd op den 16 Novem�*
ber 1797 plegtfg aanvaard met het houden eener
Eedevoering over de redenen, waarom de Neder-
landers in het algemeen zeer weinig tot verbete-
ring en uitbreiding van de Heel- en J^erloshunde
hebben toegebragt, welke volgens een toen gegeven
order in het Nederduitsch werd uitgesproken (^J»
De drie hoofdpunten van deze Redevoering warenj:
I. Het onderzoek of de Nederlanders uit hunnen
aard geschikt zijn tot de uitoefening der Heel- en
Verloskunde. II. Of aan dezelve genoegzame
gelegenheid verschaft worde, om op eene gere-
gelde wijze grondig in deze wetenschappen on-
derwezen te worden. III. Of zij , die inderdaad
den naam van Heel- en Vroedkundigen verdienen,
na hunne waarde beschermd en onkundigen op
openbaar gezag geweerd worden. De slotsom van
het eerste is: »Wij vinden de voornaamste ver-
«eischten van eenen Heel- en Vroedknndigen in
»den Nederlander vereenigd. Moed en stand vas«
»t�glieid door een wel wikkend oordeel bestuurd ,� �.
»een vast voornemen, om al het ondernomene ten
«einde toe door te zetten, gepaard met eenvou-
digheid in de uitvoering; � medelijden en zacht-
»heid zonder eenigen zweem van wreedheid. Zijne
»stroefheid alleen zoude eenige verhindering kun-
»nen te weeg brengen, ware het niet, dat hij
«��nmaal opgewekt om den ongelukkigen zijne hulp
»te bewijzen, voor denzelven, eene ongeveinsde
«genegenheid opvatte; en zou hij dan bij het ziek-
en

(*) Uitgegeven te Leeuwarden bij D, v, D. si/tris. 4t°�

^ambed, m_et innig mededoogen aangedaan,
»Jijne norschheid niet afleggen V> (bl. 18.) Nadat
weede gedeelte aangetoond is geworden wat
� eel- en Vroedkundige behoort aan te leeren,
¹ aldus besloten : » Het blijft derhalve onte-
^zeggelijk waar, dat het onderwijs der Heel-
Verloskunde bij ons allezins gebrekkig is > en
' °'^Schoon er een aantal Handartzen, Vroed�
asters en Vroedvrouwen in Nederland gevonden
rden , welke allen lof verdienen en voor geene
vreemdelingen behoeven te wijken , derzelver
* getal echter over het geheel door dat van onkun-
digen overtroffen wordt.'' (bl. 4o.) In het laatste
§ eelte wordt met grond geklaagd over de geringe
^nerming van bekwame Heel- en Vroedknndigen
^e ^te groote toegevelijkheid der overheden je-
ö s onkundigen en kwakzalverij. � Hoe veel regt
^en toen ter tijde had om den stand van zaken
^us te beoordeelen, kan elk beseffen die niet
reemd is in de geschiedenis der Heel- en Verlos-
unae hier te lande. Men kan hetzelfde opmerken
de bondige Inwijdings-Redevoering van mijns
Vaders vriend, den Hoogleeraar V. J. VAST ��-
NEN, omstreeks één jaar vroeger uitgesproken (*).
En wanneer wij dankbaar onder de opbouwers en

herstellers van eene gezonde leer der Heel�

verloskunde op eenen F. ruysch, petrus cam-
per, _Van _GEgsCHERj _�,��, en enkele anderen

roe-
(*) Zie O_rat;₀ de Stud.10 Chirurgico, nestra in Palria
mehus, exeohndo _et ilfostrando. Ilardtrovici 1796. 4°,

Sx�i LEVENSBERIGT.

roemen, dan vragen wij den lezer gerustelijk af,
�f de geschiedschrijver nevens die namen ook niet
BRUGMANs (want niemand betwistte dezen onsterfe-
lijken man de roem van veel, zeer veel voor de
Heelkunde gedaan te hebben J Men hoore over
hem slechts R�dol�hi , (*) du pui , VAN ma aken,
jamQER , zal ter neder schrijven ? Of zijn dit
geen roemwaardige Nederlanders ?

»Hier (te Franeher) strekte hij niet weinig tot
BOpkomst van deze Hoogeschool," zegt "WACH-
TER. (Ψ). «Hier betoonde hij zich niet alleen als
»een�h besten leermeester en waren vriend van de
«studerenden, maar hier deed hij zich tevens meer
»hekend worden door vele bewijzen van zeldzame
»kundigheid en ervarenheid, vooral in het doen
>>va� de zwaarste kunstbewerlungen. En wie is
»er, die niet weet , waar door onze mulder, zich
«vooral beroemd maakte? Het -was door de af-
»zetting van het dij�'been uit h�t heupgewricht ,
»weike door hem in 1798 in het Dorp Dronryp
»aan een meisje gedaan werd j en alhoewel deze
» kunstbewerking te voren, voor zoo verre zulks
«bekend is, eens in Engeland en naderhand twee-

(*) Men zie 's mans SemerTcungeri auf einer Re�z.e durch
piner Theil von IJeutschland. u. s. w. {Berlin 1804.) I, Th.
$. i3�-7-i3o en 143. Men zal dit nader bevestigd zien in
d.e bekroonde Lofredenen op shtjgMAHS, door zijne leerlingen,
mijne vrienden, de Hoogl. v. D. boon mesch en Dr, A. CAPA�?
i>q§{;, welke -wij met verlangen te gernoet zien,

(J) Zie Mgeiii. Konsi, en Letteih. �§ii. I. p, H, 8.3,

; »a Egypte en eens aan den i?&yre door
^öe Heelkundigen , altijd met een ongelukkig
?. ^V° S gedaan i_s, _Werd dit geval door de geluk-
" JS^ste Uilkomst bekroond" (*).

� den 3o Mei van het jaar 1800 trof Frane�
» ja Nederland een gewigtige slag door den
van den alom beroemden georgius coop-
^s J den uitmuntenden beschermer der Hooge-
°°*) den even hulpvaardigen als geleerden en
boenden Geneesheer , den bijzonderen leids-
**^an mijns Vaders ! Wien moest dit scheiden , be-
halve bloedverwanten, barder vallen dan mijnen
'ader, ware hij niet geheel gevoelloos of ondank.
^aar geweest? En dit was hij niet! Hoe treurig
ook die pligt was, volgaarne vervulde hij de
^oe ^te» welke Franelers Hoogeschool en de
schheid vorderde, om den grijzen vriend pleg-
'§ !jk te gedenken. Op den 23 September van
]aar 1800 schetste dan mijn Vader in eene
� nüare Redevoering de verdiensten van dien be-
emden man en bragt dankbare hulde aan zijne
eugden toe, zijne nagedachtenis trachtende te ver-
eeuwigen (f). __

(*) Verg. Jlgem. Ko�st- en Letterl�. 1798. N°. 248� bl. 07
Oratio de meritis Petri Camperi in Anat, Comp. (Groning.
»8oS) Annot. 61. pag. 81. En onze Uitbreiding van het
°verzigt. § ia en i3. Mg. Konsl- en Letterb, _t8a4,No. 17 II. 261.
(t) Deze Eedevoering is gedrukt te Leeuwarden, onder
en titel: 3. mulder, Laudatio funelris geobgïi coopmaks,
Franeauerae fe _celeM _d{eta _Patleg{jrii _a> _& _��;₄ _SepKcunaccc. (op. D. v. D. sluis.) Eene vertaling derzelve is in

Er is een verschrikkelijke en verwoestende ziekte ,
van welke VAN roijen zoo krachtig zong:

Haec pueris infesta lues, fatalis adultis ,

Infantes una falce senesque rnetit.
Haec rapit intonso veni decus oiis, et ar eet

Oscula sulcatis vix repetenda genis.
Haec facit, ut virgo plenis jam nubilis annis

Sordeat, in vCKito sola cubetque toro.
Et, pingues per agros , celebres grassata per urhes,

Ditihus intentat pauperibusque necem.
jlnde_t quod ancipifi virlus accensa Nepotum

jduxilio varias tentet inire pias ,
JSt spe supcessus immanibus ardeat ausis

Inserere, et pestem peste cavere malam�
Jlaec laudala aliis, aliis damnat medela,

Legitima nobis conditione placet.
JDon�c , inexhausto naturae fonte , veneni

Quod latei antidotum _t proferat alma Salus (*).

liet licht gekomen bij D. romab. , te Franeker in 1801. (S°.)
■yvaai'bij eeiiige gedichten op COOPMAHS gevoegd zijn. In de
voorrede -wordt deze Laudatio tegen eenen partijdige» ₃ be-
vooroordeelden boekbeoordeelaar, verdedigd. Wij hebben die
■beoordeeling niet gelezen, maar twijfelen geen oogenbliic of
dezelve is personeel geweest, dewijl er bewijzen voor banden
zijn, dat iemand meende bij die Laudatio, in zeker derde
beledigd te zijn geworden. Dje man is zelf naderhand aller^
gunstigd van denkbeelden veranderd: en het publiek be-
lioefde dit niet.

(*) Zie Carmen. Elegiacum de Morbis aetatum. (L, B. 1771.;
pag. 14.

Εα deze wensch van dien Geleerde, dat de
sroede ν^- � .

^v oorzienigheid uit de onuitputtelijke bron.

natuur een tegengift tegen die ziekte, de kin-
^rP°kken, mogte schenken, is vervuld in de koe-
pokken. Het is bekend dat de Engelsche Geneesheer
ARd JENNER de bevinding, dat menschen welke
°r het melken van koeijen, deze koepokken ver-
§^en naderhand niet door de kinderpokken wer-
ⁿ ingedaan, zich te nutte heeft gemaakt en
^ze toevallige ontdekking, (even als dit met de
^meeste zoo niet met alle geneesmiddels plaats heeft)
^len nutte der menschlieid heeft aangewend. Ik
^acht het namelijk niet wel geredeneerd , wanneer
nien _om _te tetoogen, dat de aanwending der koe-
*, ^vst°f tegen de kinderziekte niet op de ondervin-
� gegrondvest is, en niet, dan plotseling voort-
ui oten is, wanneer men om dit te betoogen (zeg
) van JENNER af begint. Of om duidelijker te
spreken, _men moet, dunkt ons, de zaak aldus
orste�en. Sedert ettelijke jaren v��r jenners
proeven, (1797) ^ziJ^u ^er onder de landlieden van
J^a tot tijd geweest, welke door koepokken wer-
den aangedaan, en die naderhand" bij meer of min
algemeene besmettingen van kinderpokken, van
deze vrij bleven : doch dit werd niet bepaaldelijk
opgemerkt. Doch jenner was de man, die dit
niet slechts opmerkte, maar bepaald onderzocht,
naspoorde en toepaste! Hij vestigde dus zijne
proe\en _ni_et ₀p }_osse bespiegelingen of geliefkoosde
denkbeelden, _zoo _als _liekas, _te _dikwerf gebeurt �s
en gebeurt, _maar _op _de _{oudervinding}} _die _toe.
** 5 val-

�� LEVENSBERIGT.

vallig, neen, door Gods weldadige Voorzienigheid!
ter zijner kennis kwam.

Zijne proeven zijn eigenlijk dus slechts een ver-
volg , een verdere voortplanting der waarneming.
Of is het niet genoegzaam dat de Engelsche hoeren
vooral in Glouchestershire en Devonshire ^ dat
enkele Geneesheeren aldaar, dat men in Holstein^
Brandenburg en elders , ook in ons Vaderland,
in Friesland de koepokken als lang bekend (doch
niet bijzonder aangewend) vond en tevens naspoor-
de dat menschen met dezelve besmet van de kin-
derziekte waren vrij gebleven ? (^�) Die waarne-
mingen maken de ondervinding der koepokken
oorspronkelijk uit. en dezelve zijn de wenken aan
het menschdom gegeven. En na deze bevinding,
waarom zoude men de kunstbewerking niet zoo
spoedig mogelijk trachten te verspreiden, spoediger
dan het gebruik van eenig geneesmiddel , omdat
de kwaal zelve algemeener dan eenige andere was
en bijna meer verwoestend , dan elke andere ?
Wij zien hetzelfde gebeuren met ieder ander ge-
neesmiddel in dezelfde evenredigheid» Zoo spoedig
mogelijk , zeide ik, omdat ik geenszins ontveinzen
wil , dat men hier en daar wel eens te spoedig
heeft ingeënt en daardoor menige goede koepok
bedorven, welke men de tijd niet liet behoorlijk

(*) Zie behalve andere schrijvers, A. O, h. tellegeN , Oiss;
de Variolis Vaccinis. (firon. 1801» 8°,) pag. 3. seqq. en
vooral A. CO0PMANS, Spec. Med. de Variolis Vaccinis. Cap. I.,
§ II. {fVorcumi Fris, 1804.) en de aldaar aangehaalder».

zijnen loop _le doorloope η en te veel havende, om
Stof voor andere entingen te verkrijgen. Ik hoiide
^�t ^v°or een volstrekt vereischte (en ik verzeker
. ^me<*e op eene geloofwaardige langdurige onder-»
vinding) _Van eene goede beschuttende koepok-in�n.
^tlng, dat althans ��n (of meerdere) pok ong�schon-
den worde gelaten en geen sterke veretteri�ig (b. v.
^or °P^enkrabben, enz.) onderga»
Doch. ik schrijf hier niet over de waardij, aard
°* omstandigheden van de koepok-enting, eh moet
dus terugkeeren, hoewel er veel konde bijgevoegd
worden, b. v. over het nadeel der eerbewijzen
aan de genen, die de meeste inentingen gedaan
hebben, want die zijn niet altijd de bestei over
de beste Genees-Staatkundige maatregels ter uit�
^oeiening _Van _een geregelde en volkomen beschut-
tende koepokinenting, enz. Nog minder verkeere
iemand i_n den waan dat onze woorden tegen den
Amsterdamschen Doctor CAPADOSE in het bijzonder
fengt zijn , geenzins. Ik acht dien kundigen man
te hoog, om zoo even van ter zijden met een paar
pennestreken een enkele tegenwerping te maken»
zoude, wilde ^ openlijk tegen dezen mijnen wel-
meenenden vriend optreden, dit in den geheelen
omvang der zaak doen. Ons doel dan was eenig
alleen om ons gevoelen aan den dag te leggen,
dat men wel degelijk gewigt moet hechten aan
waarnemingen, welke bevestigen dat menschen, die
zonder menschen toedoen (mag ik zoo eens zeggen)
koepokken gekregen hebben, aan de ware kinder-
ziekte niet geleden hebben, hoewel in erge be*

�� LEVENSBERIGT.

smetting verkeerd hebbende; dat men van die waar-
nemingen eigenlijk behoort te beginnen; dat men
op dezelve door jenner opmerkzaam gemaakt
veilig konde voortbouwen , doch zoo als in alle
dingen, met mate en verstand; eindelijk, en
wat hier te pas komt, dat ook dit door mij-
nen Vader, naar zijn vermogen, geschied is\
en bevorderd. Immers dan hetgeen in Enge-
land en elders geschied was rijpelijk overwogen
te hebben, (en dit was hier te lande algemeen
het geval, waarom ook coopmans zegt: » de
nieuwe uitvinding werd in ons vaderland langzaam
aangenomen en Dr. LEVY DAVids, te Rotterdam,
maakte zijne waarnemingen niet bekend dan lang
nadat hij de eerste proef genomen had," etc. (*),)
nadat in Rotterdam, en Groningen gunstige uit-
komsten waren gezien, wende mijn Vader alles
aan om de beteugeling van de kinderpokken te
helpen bewerkstelligen en verrigte de inenting
aan zijnen vriend, den beroemden van der kooi,
en daarna aan mijne zuster, het eerst in deze
Provincie, met stof door Dr. dibbetz medegedeeld.
Daar evenwel deze niet vatte , werd de kunstbe-
werking herhaald met stof uit Groningen, van den
Hoogleeraar thuessink ontvangen; en nu gelukte
het naar wensch en weldra werd deze verrigting

(*) Zie Diss. 1. pag. i5. § viii. Verg. tellegen , pag.: 5
en 6; en Letterl�. 1800, N?. 342. bl. 31. Geneesl�. Magazijn,.
I. Dl, 2 St. p. aj. Men weet dat ook de inenting met natuur-
lijke pokken in geen land langer en hardnekkiger tegenstand
vond dan ouder ons,

h d d'"^ ^a ^a's^emeen bevorderd. Voornamelijk

ve h ' ^ ^Dadat ^mi^ⁿ ^^ader °P ^den ^a8 No*

looo eene openbare les over de hoepolin-

. « Benouden en tot dezelve zijne Vriessche
Modgenooteii aangemoedigd had (*).

vermoeid was hij dan ook bezig om zoodanige
nemingen op te spooren, van welke wij boven
gden : _en _zj_e _nj_er j_e uiislag dier navorsching
^e Geneeskundige Commissie in friesland
la^!-f^Sedeeld* »^Reeds kort nadat ik eerst in Fries-i
" de koepokken inentte, wierd ik vrij waar-
caynlijke [sporen ontwaar _van voorheen bij de
«oexjen alhier plaats gehad hebbende ware pokken
^^an .^de ^uiJers, en wel inzonderheid op het Bildt
^ln Menaldumadeel, doch konde daar geene
rwerpen onder menschen vinden, die, door
zi k ^melken ^tesmet > naderhand voor de kinder-
, eschut waren geweest. � Met meerdere

., ^� ^e » J^a wet volkomene zekerheid, ontdekte
¹ zulks na dien lijd in de omstreken van Bolsward
-n Sneeh, i_n welke men mij verscheidene men-
senen wist te noemen, die door de koepokken

voor de menschenpokken beveiligd waren gebleven,
zoo als met �� ,

A_a v. ^iel ^woord in de Dissertatie van

den heer cooHUH» ₍₊₎ _vermei_d _staat.� _ _)>Nu



		VOORREDE.
��		VOORREDE.
��

	door de ware beoefenaars der wetenschap zijn ont- vangen geworden, en eene menigte van soms zeer vernuftige stelsels en bespiegelingen Jiebben over- leefd en altijd nullen overleven. Onder de voortreffelijkste waarnemingen , die in lateren tijd het licht hebben gezien, hehooren een aantal gerangschikt te worden , welke in de Nosocomïa van academiën gedaan zijn. Daarvan gouden verscheidene, vooral uitlandsche lijd- schriften hunnen getuigen; daarvan geven uit- muntende inaugureele dissertaties aan onze Hooge scholen doorslaande blijken: daarvan strekken ook de waarnemingen van den boven mijnen lof �zeer ver verhevenen. Mooglesraar thuessink ten be- wijze, � Ook mijn onvergetelijke en voortreffe- lijke Vader had zich voorgesteld, om hetgeen hij in het Heel- en Verloskundig ziekenhuis opmer- kelijks waarnam , ter uitbreiding van zjn geliejd- koosd vak ��,� de Kunstgenooten mede te deelen. 'Tot eene uitvoerige scliels van een eerste gedeelte van zulke waarnemingen , verstrekte het, nu aan- gebodene Overzigt , door mijnen f'ader opgesteld en aan de studerende jeugd te Groningen mede- gedeeld. De verdere bearbeiding of uitbreiding werd hem, helaas ! niet vergund^ Nogtans besloot ik , uit hoofde van boven ver- meld nut, van zoodanige getrouwe waarnemingen , om deze van mijnen Vader in het licht te geven, zoo als zij waren: niet anders kunnende besluip ten, dan dat ook dezelve hare nuttigheid zouden fmbben. Ik behoef immers de bevoegdheid van mijt



		INHOUD.
	XII	INHOUD.
	XII

§ ��. Vorming van eenen kunstigen oogappel. � i3o. $ 13t UlTROEIJING VAN HET KNIEGEWRICHT : UIT- ¹ VOERIGE BESCHOUWING DAARVAN......... � li3i $ 14� Uitnemen van het eenedeneinde des k.xutbeens i denkbeelden over het uitnemen van beenstukken in het algemeen......� 187. VERLOSKUNDIGE GEVALLEN. § 1. Natuurlijke gevallen, enz...... . . . � 219� § 2. Veknaauwing van het bekken : � Moe- derkoek OP DEN BAARMOEDERMOND, ...... -� 11^ §3. Omslingeringvaneenetelangenavelstreng. � 227* § 4� Onzekerheid der zwangerbeidskenteeke- nen : ontveinsde zwangerheid, enz...... � 22g. § 5. Verlossing van een dood en verrot kind. � a32. § 6. Gevolgen van eenen te grooten moeder- r.ing en verlossing van denzelven......� 236.

VERKLARING DER PLAAT. Fig. 1. De uitgenomenë knie» a. Afgezaagd dijebeen�. b. Pees van de vierhoofdige spier.» c. Afgezaagd scheenbeen. d. Band van de knieschijf. Fig. 2. De njeuw gevormde of genezene knie, vak VOREN GEZIEN. aa. Beenweer. b. Beenbederfachtig Gedeelte des scheenbeens. e. Knieschijfachtig gedeelte. Fig. 3. Hetzelfde van ter zijde.

				LE.

			/



		LEVENSBEMGT.
	XVI	LEVENSBEMGT.
	XVI

plaatst werd." (volgens Missive van Maart 179!.) De Curatoren gaven van dit verlangen voorts aan Hun Ed. Mogenden kennis. Terwijl Hij reeds in liet vorige jaar door de Doctoren coopmans en KUTSCH bij requeste aan de Edele Mogende Heeren Staten van friesland gerecommandeerd werd, om, tot het vacerende ampt van Lands Operateur en Leeraar [Lector) in de Anatomie, Chirurgie en Vroedkunde aangesteld te worden. Ten gevolge van welk een en aader � Hun Edele Mogende op den i5 Maart 179^ mijnen Vader tot den laat- sten post te Leeuwaarden benoemden in plaats van wijlen den Operateur de vries. De verplig- tingen , aan dezen post volgens instructie verknocht, waren , om den Hove Provinciaal en alle andere Geregten, in zaken de Justitie betreffende ten dienste te staan: om openlijke lessen te houden over de Anatomie, enz. op Cadavera: om bijzon- dere lessen over Chirurgie en Obstetrie te geven : om alle armen der Provincie, welke eene gewigtige Chirurgicale of Vroedkundige Operatie ondergaan moesten, gratis te opereren en te behandelen: om alle examina van Chirurgijns, Vroedmeesters en Vroedvrouwen, met een Medicus en Chirurgus daartoe regtswege gekomen, ten overstane van ge- committeerden uit den geregte, af te nemen, wor- dende niemand tot de uitoefening dier vakken zon- der dat examen toegelaten in deze Provincie. En uit deze opgave zal men zoo wel kunnen afleiden welke werkzaamheden op den jongen Doctor rus- teden, als ook dat ia friesland reeds vroeg po- gm«



		LEVENSBERTGT.
	XXIV	LEVENSBERTGT.
	XXIV

Er is een verschrikkelijke en verwoestende ziekte , van welke VAN roijen zoo krachtig zong: Haec pueris infesta lues, fatalis adultis , Infantes una falce senesque rnetit. Haec rapit intonso veni decus oiis, et ar eet Oscula sulcatis vix repetenda genis. Haec facit, ut virgo plenis jam nubilis annis Sordeat, in vCKito sola cubetque toro. Et, pingues per agros , celebres grassata per urhes, Ditihus intentat pauperibusque necem. jlnde_t quod ancipifi virlus accensa Nepotum jduxilio varias tentet inire pias , JSt spe supcessus immanibus ardeat ausis Inserere, et pestem peste cavere malam� Jlaec laudala aliis, aliis damnat medela, Legitima nobis conditione placet. JDon�c , inexhausto naturae fonte , veneni Quod latei antidotum _t proferat alma Salus (). En liet licht gekomen bij D. romab. , te Franeker* in 1801. (S°.) ■yvaai'bij eeiiige gedichten op COOPMAHS gevoegd zijn. In de voorrede -wordt deze Laudatio tegen eenen partijdige» ₃ be- vooroordeelden boekbeoordeelaar, verdedigd. Wij hebben die ■beoordeeling niet gelezen, maar twijfelen geen oogenbliic of dezelve is personeel geweest, dewijl er bewijzen voor banden zijn, dat iemand meende bij die Laudatio, in zeker derde beledigd te zijn geworden. Dje man is zelf naderhand aller^ gunstigd van denkbeelden veranderd: en het publiek be- lioefde dit niet. () Zie Carmen. Elegiacum de Morbis aetatum.* (L, B. 1771.; pag. 14.



	kEVENSBERIGT.
	kEVENSBERIGT.	��
		��

ge a liep. ,� Hendrik entte joen zich. zelven B.IJNTJE in j d_och ondervond daarvan niets eene geringe ontsteking, die spoedig Ver- dween '^J � "� � »JAü CAREL ONEIDES , ULBB HARTJES Vrouw , HARKE RINTJES , DIRK MEINTEN , ea ^e vrouw _van _YEKE _titeodorus yekema hebbeu e zeere handen door het melken, en naderhand natuurlijke kinderziekte in hunne huizen gehad, ° ⁿ van allen heeft ergens echter iets van gewe- ⁿ 5 de vrouw van yekema heeft ten minsten wel ^Jcht of negen opgepast, en op geenerhande wijze §^etracht de besmetting te vermijden; � zoo veel ^Beb ik met zekerheid kunnen opsporen enz" (). Vóór de ontdekking van dit voorbehoedmiddel «��. y_ader een ijverig voorstander van de «enting _met _natuurlijk_e pokken. "^eu jare 1801 lag mijn Vader de waardigheid -Rector Magnificus* der Hoogeschool , hem het ¹o^e jaar opgedragen , neder , met het houden ener Redevoering de cura erga insanabiles. De- "^Q Redevoering is' niet in het licht verschenen, ■�■oen in d_at _ze]fd_e jaar door den Agent van Natio- na e Opvoeding en de Raad van Binnenlandsche Zaken de Departementale Commissie van Ge- neeskundig Bestuur (naderhand Departementale Commissien van Geneeskundig onderzoek en Toe- voorzigt) werden aangesteld, werd mijn Vader dade- "k als l_id derzelve verkozen. Ook in deze betrek- kina () Men leze het � _r ■ .* r~ nauwkeurige en leerrijke Verslag der Commissie van a_P��_r iri ^: . . _hat _r' . ,, ^Wrae«. Onderzoel�, ent., in Vriesland* in et Geneest. Maguzij».* i_V. _DL _a _st_ ^ ^^



		*

OVERZIGT, VAM DE VOORNAAMSTE GEVALLEN, WELKE IN HET HEEL- EN VROEDKUNDIG AKADEMISCH ZIEKENHUIS TE GRONINGEN, VAN' BEN JAft� 1809 TOT AAN HET EINDE VAN ilET ALADEMISCH JAAR. .& ίδιο ZIJN WAARGENOMEN; Dooa JQHJNNES MULDER, -Art. Lid. Mag. Phil�s. et Hfed. Doctor, lioOgle'eraar in de �niteed-� Natuur-., Heel- en Verloskande te Groningen, Lid van de Provin- ciale C�mniiasie va-n Geneeskundig Onderzoek en Toevoorzigt, Lid van verscheiden Geleerde Genootschappen en Correspondent van hei Koninklijk liollandsch Instituut, eerste klasse,

tri Τ BE SAGELATENE PAPIEREN UITGEGEVEN , H�T E�N� UITBREIDING TJIT DEZELVE EN UIT DE SCHRIFTEN VAN ZIJNE LEERLIHGEN , EN MET EEN LEVESSBERIGT VOOHZIENj DOOR D�SZELFS ZOON CL Α AS mbLDER, $t&lk: Mug. Phil�s. Nat. et 'lied. O�ctor, Hoogte era ar in de Kruid- , Sf-h�i- en artsenij' menp.k unde te Franeker , Lid .van de Provinciale Commissie van Geneeskundig Onderzoek en T�evo�rzigt in Vriesland, Corresponderend Lid van het geneeskundig Genootschap te Hoorn» MET E�iSE PLAAT.

	Te AMSTERDAM. _En C* G, S U L Ρ Κ ft 1-8*4.



	AAN DE VRIENDEN VAN MIJNEN VADER, WIEN DOOR DENZELVEN DE ZORG VOOR ONZE JEUGD EN . BELANGEN WERD AANBEVOLEN, CORNELIUS ��, Art. Lib, Mag. Philos. Doctor, Hoogleeraar in de Wis- en Natuurkundige Facul- teit aan de Hooge School te Leiden, Lid van Tiet Koninklijk Nederlandsch Instituut en van andere geleerde Genootschappen.

	BOUWE RINGNALDA, V. D. M. bij de Hervormde Gemeente te Aclüuim in Vriesland, MIJNEN GEACHTEN BEHUWD-OOM.

		m
f		m
f



		EN DIRK NIEUBUUR, Medicinae Doctor te Harlingen, Lid van de plaat* selijke Commissie van Geneeskundig Onderzoek en Toevoorzigt aldaar_} Lid van den raad dier Stad,

			VVt DANKBAARHEID VOOR HETGEE�i ELK HuNHER TER BEVORDERING VAM jBijsr welzijn Etr geluk gedaas HEEFT OF MOG DOET, OPGEDRAGEX DOOR HtJHNEN J5c. J)ienaar en Vriend_} CLAAS MULDER,



			VOORREDE.

		■Oat de Geneeskunde irt liet algemeen , en d� Heel-, en Verloskunde in het bijzonder op een� 8^etrauwe en naauwkeurige waarneming van al dat- gene rust _t hetwelk in het dierlijke ligchaam een� ziekte of eenig gebrek veroorzaakt, _van datgeen , hetwelk gedurende den loop der kwaat gedurig ^VOor~ of nadeeligs geschiedt, hetzij door de wer- king _van d_e natuurlijke inwendige krachten j net- ^ZlJ door die van aangewende geneesmiddelen of '^ianddadig hulpbetoon .� dat hierop gemelde weten- ^schap rust, lijdt geen' twijfel. Immers uit die onbevooroordeelde en juiste waarnemingen leiden, u>j een rigtsnoer voor onze handelwijze bij vol- gende gevallen af: uit dezelve leeren wij de ver- moedelijke , ja dikwerf zekere uitkomst van den loop der kwalen, en van de werking der genees�* en heelmiddelen kennen.- uit dezelve besluiten, wij, ook afgezien van de bijzondere denkbeelden, die de mededeelet der waarnemingen bij dezelve zich vormt of uit, tot hetgeen de Natuur onder zekere omstandigheden al of niet bewerkstelligt en duldt. Met is dan ook uit dien hoofde, dat te allen, tijde zoodanige waarnemingen gretig 4� 5 door



			VOORREDE. vu

		mijnen dierbaren Vader om waar te nemen hier niet aan te wijzen; en voor de naauwheurigheid "■^urJ ik gcrustelijk instaan , dewijl het bezoeken ^vcln net academisch ziekenhuis onder de aange�. naarnste en meest gezochte bezigheden van den~ zelven behoorde, zoo als ik mij "zeer wel her- inner, ■Het mededeelen van het Overzigt all��n oordeelde ik evenwel te weinig en heb dus gemeend eene Uitbreiding aan hetzelve te moeten en te mogen toevoegen. Te geruster doe ik dit , daar ik de- zelve deels konde trekken uit eigene andere hand- schriften van mijnen Vader, deels uit voortrejfe- fyke en onder zijn opzigt bewerkte Dissertati�n ^Van eenige roemwaardige leerlingen. Die gedeel- ^ien dus, welke uit deze bronnen geput zijn , "■''agen (om zoo te spreken), den stempel der ei- gene goedkeuring van mijnen Vader, bevallen zijne gevoelens. Het overige door mij bijgevoegde wil ik l_n waarde daarmede geenszins vergeleken hebben. Want: 1°. heb ik in de Heelkunde vol- strekt geen' eigene ervaring en heb mij met dat vak nooit dan ter loops of onregelmatig bezig gehouden; waaruit volgt, dat mijne redenering of gevolgtrekkingen in hetzelve , gegrond zijn en afgeleid worden uit de waarnemingen en opmer- kingen , die il bij tijd en wijle hij anderen las. 2°. Is hetgeen ik bijvoegde meest tot het theore- tisch gedeelte betrekkelijk, hetwelk men gerust kan verwerpen zonder dat de waarnemingen daarUj in het minste lijden. Zoo is het b. v* + ί met



		VOOR XI E D E,
	VIII


met de Po�rdragt der theorie van de wording der hazenlippen gelegen, In het algemeen zal men hunnen zien, dat mijne bijvoegselen meeren- deels de strekking hebben, om eenige denkbeelden en gevallen en opmerkingen bekend te maken , die ik vooronderstellen mag, dat niet algemeen aan alleen Hollandscli lezenden bekend zullen,� zijn en ■-toch hunner overweging en aandacht niet onwaardig schijnen. Ik geloof zelfs dat men d��r* dergelijke beschouwingen iusschert Waarnemingen te plaatsen , dezelve gemakkelijkst kan versprei- den onder eene klasse van Geneesheeren j die zich anders zelden met dezelve bezig houden. Ik ge- loof tevens dat die beschouwingen aldus te gere�- der ter toetse worden gebragt, dewijl onder die Lezers niet zelden goede praktische tegenwerpin- gen ontstaan. Eindelijk meen ik ook aan ■ de ge- lieele uitbreiding zoodanige inrigting gegeven te hebben, dat deszelfs lezing niet dan leerzaam voor de studerenden bij ons kan zijn. Zie hier dan, goedgunstige lezer! de voornaam� sle reden tot de uitgave van dit werkje en de wijze , waarop dezelve volvoerd is. Dat dezelve de goedkeuring van velen moge wegdragen ; v�oP velen van nut zij, en het door mij bijgevoegde mijns Vaders werk niet geheel tot oneere zat verstrekken, is mijn voornaamste Wensch. Bij de vermelde redenen moet il evenwel nog voe- gen , dat het mij toescheen voor de bezitters van de werkjes van de Ileeren TER borgh en hendriksz eene aangename aanvulling ie zuilen zijn. Immers de



		VOORREDE. ix de eerste deelde de Heelkundige gevallen mede, die door Z. E. gedurende de vacature na den dood ^VCln den Hoogleeraar MTJNNIKS in het Academisch ^lnu>endig ziekenhuis zijn waargenomen. Toen na-, melijk bestond er geene afzonderlijke Heel- en ^roedkundige inrigting, maar werden van tijd tot tyd Heelkundige gevallen in het gemelde ziekenhuis behandeld. De Hoogl. HENDRIKsz deelt daaren- tegen in zijne twee werkjes datgene mede, het- welk in het afzonderlijk H��l- en Vroedkundig Ziekenhuis, na den dood van mijnen Kader, door Z. E, is waargenomen. Tusschen dezen nu voegen de waarnemingen van mijnen leader zich ^ln > zijnde bij en na de oprigting dier stichting, °.P ^zijn' aandrang en onder zijn opzigt bewerk~ ^slelLig_ci, gedaan. Allen vormen derhalve ��n reeks: leveren als heiware de geschiedenis van het Groninger Jieel~ en Verloskundig Nosoco- fnium op. V��r de waarnemingen heb ik een levensberigt van mijnen hooggeachten Vader gevoegd, wetende dat dezelve door zijne goede vrienden verlangd werd. Trouwens , het is bij het lezen van waar- nemingen niet onverschillig of men wete van wien dezelve zijn, of niet. Ik kon en behoefde in dit berigt niet als Lofredenaar op te treden ; ik heb alleen daadzaken aangevoerd of het oordeel van anderen opgegeven. Mijn waarde Broeder, student alhier, heeft de bijgevoegde plaat met de meeste naauwleurig- heidj met die van wachter vergeleken, naar de



		VOORREDE. de voorwerpen in onze J^erzameling aanwezig, vervaardigd. Ik oordeelde dezelve gewigtig ge- noeg om meer algemeen verspreid te worden , dan die van den voortrejfelijken wachter kan zijn. Deze plaat heldert voornamelijk het gezegde over de uitgenomene knie en de gevolgde vereeni- ging der heeneinden duidelijk op. Ik hoop dat men ook van deze waarnemingen zal kunnen zeggen, wat LiNNAE�s van inland-> sche gewassen zegt: Iieqta in j�ATALi oblectant,'

			OVER-



		� � � � � � D, ^VENsBERIGt VAN JOH. MULDER Cn Historici morbi.......................�. I. '-'VERZIGt OVER DE VOORNAAMSTE HEEL- EN VROED- Rundige gevallen. Inleiding........� �. "Wonden.....................* � 5. Zweren...................... � ��. Gezwellen....................� � 12. 'Wanstalligheden....., �..........-r ²³� Beenziektew.................� � � � ²4� ■Heelkundige kunstbewerkingen . ....... �� 2Cj. Verloskundige gevallen........... . � 3i. Uitbreiding van het Overzigt. Inleiding . . � 37. HEELKUNDIGE GEVALLEN. j> � wondtng van pesen es slagader.....� 38. & 2. Uitnemen van beursgezwellen.......� 49. §3. Huidzweer der enklaauwen en werking der houtskool................. � /p� $ 4� Behandeling van den kanker en beoordee- ling des Arsenicums* daartegen .......�� 4^� % 5. Uitgebreid spekgëzwel uit het bekken ■weggenomen.................. � 07. § 6» Waterhoofden en veRettering der hersenen. � 5g. 5 7. Zoggezwel ..................� 72. § 8. Vleescbbreuken : castratie : 3 genezen . . � ^3. § 9. Hazenlippen : operatie en genezing : ver.� klaring vah df.rzelver ontstaan......; tl. 78. § 10. Beenbreuken................� 88. $ii. Operatie der cataract: de manier met mesjes aanbevolen : bedenkingen tegen die met snepperwerktuigen . . - .........� jo4�


		i

	LEVENSBERIGT VAN JOHANNES MULDER; DOOR CLAAS MULDERi

			t

I



	LEVENSBERIGT .VA F f J 0;H. � � � ES � TJ.L � � R.

		slbest tarnen, ut ubivis nostra in Fatria negligenter aeque ac turpiter tractetur Chirurgia} alest, ut ad �� om,nes Chirurgi süorum disci- pulörum instïtutioTieiii eadejn rationa negligant, vel ut suani op imperiiiavi� perifos fpvrnare Chirurgos omnes ne~ queant. P. J. vaN/Maanen , Orat. de Stud. Med. pag. 35.

"OHANNEs mulder was liet eenige kind van CLAAS Mulder , geacht koopman en burgermeester der stad Franeker, en van AALTJE &TAALSTRA, Hij werd te Franeler, op den i5^don Mei_y des ja.ars 1769, geboren. Na aldaar zich op de Latijnsche en Grieksciie talen en wat tot voorbereiding zij- ner verdere studiën koude .strekken �> toegelegd te hebben , werd hij in 1785 onder de studerenden aan de Van ouds beroemde Hoqgeschqöl, in zijne ge- boortestad , opgenomen. De voortreffelijke leer- meesters welke den wel voorbereiden jongeling hier * 2 te



		LEVENSBERIGT.
	IV	LEVENSBERIGT.
	IV

Leur te vielen , waren adolphus YPEY in de ma- thematische wetenschappen, everwinus WASSEN- berg en theodorus VAN KOOTEN in de Letteren, A. CHAUDOIR in de Natuurlijke Wijsbegeerte voor- al , de genoemde ypey in de Ontleed- en Natuur- kunde van den mensch, de Schei- en Kruidkunde, en eindelijk de lille in de Ziektekunde en uitoe- fenende Geneeskunde. Hier legde hij zich voorna- melijk op al die takken van wetenschap toe, welke in het naauwste verband staan met de Geneeskunde en zonder de welke noch de verrigtingen des ge- zonden, noch de verschijnselen van het zieke ligchaam regt kunnen begrepen worden. De beroem- de , nu onlangs te Haarlem overledene CHAUDOIR was voornamelijk hierin zijn gids en trouwe raads» man , de opvolger en bij zondere vriend van den onvergetelijken s. J. bkugmans, wiens naam ik niet dan met diep ontzag uitspreek , wiens lessen ik niet dan met steeds klimmende bewondering mij herinner! Helaas ook deze is nret meer! Doch om tot ons onderwerp terug te keeren. Onder dien leidsman gaf mulder in 1789 op den 23 Junij de eerste openbare blijken van de wijze, waarop hij zijnen tijd besteedde door het verdedi- gen van drie uitgewerkte stellingen. I. Over de Psychologische beschouwing van den mensch. II; Over eenige verschijnselen der uitdamping. III. Over der Komeetenaard. Ik maak van deze Theses hier geen gewag, omdat dezelve iets bijzonder opmerkenswaardigs bevatten, maar alleen, dewijl men uit dezelve ziet, met wel-



		LEVENSBERIGT. v welke onderwerpen mjjn Vader zich gedurende studi�n ook bezig hield, niet verselende dat de IV " atuur ��n geheel is en men des te gelukkiger ^et verklaren van enkele verschijnselen zal zijn , Sarmate men het geheel meer kent. Aldus zijnen loopbaan ijverig vervolgende werd ^ln ¹79° > ^na afgelegd Examen bekwaam ge- kweeld om den graad van Art. Lib. Mag. et "Uosophiae Doctor te ontvangen , welke hij ver- ^reeg op den 22 September van dat jaar , open- 'JK verdedigende zijne Dissertatie de Calore et ftiodo , quo epecifice corporibus inesl. In deze -Dissertatie vindt men de leer van de warmtestof \'~^aloricum.')y als oorzaak der warmte kort en dui- ^lJk voorgesteld, en meer bijzonder bepaald hoe- ^]g men de eigene maat van die stof, welke aan ^aer ligchaam toebehoort , te beschouwen hebbe. ■^* deze loopbaan aan Franehers Hoogeschool ^eSaf zich mijn Vader 'naar Leyden, om aldaar ook nog uit andere bronnen zijnen dorst naar we- tenschap te lesschen. Voornamelijk was hierbij het oogmerk om zich in den geheelen omvang der Ge- neeskunde te oeferten en te volmaken. En wat wonder, dat de keuse te dien einde op Leyden viel , waar geen ��n Hoogleeraar in de Geneeskun- dige vakken leeraarde, welke men niet een licht der eerste grootte zoude mogen noemen! Daar ■was toen juist een' vereeniging van geleerdheid en schranderheid, die men niet gemakkelijk bijeen- vindt. Of wil iemand dit mijn gezegde ontkennen, nadat ik eduabd sandifort , sebald justinus * 5 BRUG-



		LEVENSBEBIG.T. ι τπ zoowel het leei'steUige ata. uitoefenende d'�rzel* ^Y ⁿ ^eerde en van tijd tot tijd met dadelijke voor» den ophelderde. Niets was derhalve nanurliji- > dan dat mijn Vader zich meest aan de < lei ⁿ§ van dezen zijnen toen te Leyden juist aanko- ^enden Leermeester overgaf, deszelfs gewone les-» ^en niet alleen volgende, maar ook nog hijzpndeit °naerrigt van denzelven genietende. Het was ook ⁰ⁿder het opzigt van dezen , dat mijn Vader ziek °P de dadelijke uitoefening der Heel- en Vroed-: ''Unde toelegde , door zoowel hij armen binnen ■Leyden , als in het �Nosocomium Acaclemicicra (koewei dit toen nog vrij bekrompen. was), Operaren ^etl voornamelijk Verlossingen te verrigten. Ik heb ^Wel hooren verhalen, dat mijns Vaders handigheid; ^en kennis der laatsten toen, reeds zoo groot was j ^dat men hem in moeij�lijke gevallen hij de armen gaarne zocht. De genoemde vakken bleven dan °°k het voortdurend onderwerp van beoefening en onderzoek : de vriendschap tusschen Leermeester en ■Lieerling vverd door overeenstemming van neiging, m de wetenschappen meer en meer gevestigd* en duurde onafgebroken tot aan des laatsten dood ver�? trouwelijk voort, zoo als mij de onderlinge brief- wisseling getuigt. » Bij het aanvaarden van mijn » Hoogleeraars ampt in 1791 vond ik den Heer m�l,- "der, met-eene bijzondere aanbeveling van onzen »gerneenzamen vriend den Z. G. Ile�re g. Coop- » MANS, M. D. te Franeher, als Student aan Lei: »deris Hoogeschool en had het genoegen hem ,. »niet alleen gedurende twee jaren , onder mijne Λ 't «es-



		LEVENSBERIGT. ix �Leydeti de voornaamste gids van mijns Vaders studi�n. ^Uat hij evenwel ook onder de andere Hoogleer- ⁿ Werkzaam was, daarvan zijn mij onder ande- ⁿ ten bewijze, drie bladen these» onder voor- itting _van den grooten brugmans verdedigd, in ecember ¹79° » Februari] en April 1791. Voor- ^aar de Leydsche Hoogeschool mag zich met alle ^eS^l beroemen op de reelts van mannen die te <hen tijde onder BRUGMANS Theses defendeerden* , "^Ιβ kennis aan den toenmaligen. stand van weten- ^5chappen aanduiden; zij mag zich verheffen op de «amen van N. c. de fremery, a. lotichi�s, "� J� VAN MAANEN , J. MULDER , J. A. VAN d�e- Veren j c. c. de koning , die zich toen aldaar oe- fenden, en dat disputeer collegie* uitmaakten. �a zich aldus te Leyden verder bekwaamd te hebben , ontbrandde meer en meer bet verlangen om grootere Hospitalen, waar de gelegenheid om veel in eenen korten tijd te zien en om de ver� schillende handelwijzen van voortreffelijke mannen m elk vak te leeren kennen zich aanbiedt , te be- zoeken. Dit verlangen en die lust tot oefening ontving nog een' sterkeren aandrang door den raad van den geleerden coopmans , de eerste leidsman van mijnen Vader van dezes jeugd af aan, en van den Hoogleeraar DU PUI om zich buitenslands en voor- ■ Nieuwe Mg. Konst- _en _Letterl₀de. XIV. Dl. bh 2o3. en di van c.ADSO cooPMAHs, in de Alg. Konst- en Letterbode 1810. N°. 3S. W. 179. volgg. * 5 ,



	LEV�NSBEPJGT.
		χι


etc Allhans meermalen hoorde ik als kind gretig ^naar "^e verhalen over die gro�te wereldstad, ^flCtl eensdeels is het hier de plaats niet hierover spreken, anderdeels herinner ik er mij te wei- ^mS bepaalde van. De Hospitalen van Guf , van ⁱ®^gt' Thomas, van ionden,* werden althans be- zocht en misschien meer anderen, doeh van welke ^lk geen opzettelijke aanteekeniug vind. Dat dezelve ^etl vooral dat van Guy dagelijks Bezocht werden, ^i]iJkt duidelijk uit een fragment, van aanteekeriingen nopens aldaar waargenomene gevallen* Daar zag men iOen LUCAS j CHA�JDLEB. , C�OFEK. , B�E.CH , FOKSTER en CliNE werkzaam. Als een teeken van hoogach- ting werd dan ook mijn Vader als Honorair Lid van het Geneeskundig Genootschap in dit Hospitaal ■benoemd. Velerlei Operatien werden hier, door oe voornaamste Heelkundigen volvoerd, gezien ; het aanleggen van Verbanden dagelijks eigenhandig beoefend J een aantal Verlossingen verrigtj en zelfs ook eenige Operatien bewerkstelligd. Na aldus gedurende een jaar zich onder de Ge- leerden te hebben opgehouden en in ervaring rij- ker te zijn geworden, keerde mijn Vader naar het vaderland terug. Hij begaf zich toen (in 1793) ^I�ogmaals naar de Leydsche Hooge school en tot zijnen voormaligen leermeester en vriend Eiu Pui, on- de¹� wiens verdere leiding de opgedane kundigheden handigheid zich nog nader bevestigden. Hier werd nu de stof voor eene geneeskundige inwijdingsver- noeling {�>issertatio Medica) overwogen en uit> gewerkt 5 en i_n het begin van j794 begaf zich de al-



		tEVENSBERIGT.
	Stl


aldus geoefende leerling weder naar zijne eerste leermeesters, naar den hooggeschatten vaderstad, naar de welberoemde Franeker Hoogeschool om de waardigheid� van Doctor in de Geneeskunde te erlangen. Hij werd dan tot dien graad met den mees ten lof bevorderd, verdedigende in het open- baar zijne Historia litteraria et critica forcipum et vectium obstetriciorum_} op den 8 Februari] 1794 (). Behalve mijns Vaders leermeesters, du pui, oosterdyk en lowder droegen door het mededeelen van instrumenten en boeken tot dit werk bij A. BONN, georg. coofmans , N. van DER EEM , A. VAN DB LAAR, E. J. THOMASSEN a. THUESSINK, J. A. BENNET, H. A. BAKE , A. SOEK, N. GROTENDORST en zijne toenmalige mede leerlin- gen H. VAN DER LAAR, P. 3. VAN �� en SCHUURING (-f). Over de waardij van dit werk heeft, dunkt mij, de tijd genoegzaam beslist, daar hetzelve nog steeds gezocht wordt en in geen systematisch* Handboek der Verloskunde niet aanbevolen wordt. Behalve dien pleit voor dezelve eene Hoogduitsche vertaling door johann Willhelm SCHLEGEL, in 1798, te Leipzig, uitgegeven, en uit hoofde.van de schaarschheid van de oorspronkelijke uitgave in Duilschland ondernomen. Hetzelfde bewijst eenig- zins de gunstige beoordeeling in tijdschriften, maar nog () Deze Dissertatie -werd in 1793 bij hoh&oop, te Leyden, gedrukt in 8°. (f) Zie L. /. Proef pag.* yT.



		LEVENSBEWGT. xnx nog meer de afzonderlijke uitgave van een werkje van Doctor joh, geokg. kxees , getiteld: Bemer- ^ungeii über _e{_ne neue Geburtszange. {Frcft � ' ^�79^. 8°.) Deze geleerde had namelijk op ^Z1jne reis door Holland mijnen Vader, toen in ■Leeuwarden woonachtig, leeren kennen en zich °nderscheidene malen met hem over deVroedkun- ^a,S^e Tangen onderhouden. In het evengemelde Werkje geeft de schrijver eene beschrijving en af- beelding van die Tang, welke mijn Vader als de beste had voorgesteld, en waarin het meest ge- schikte en doelmatige van vroeger uitgevondene Tangen , zijns oordeels , zamen vereenigd voorhan- den was. Hij maakt de Vroedkundigen op dit werktuig opmerkzaam} vergelijkt de bruikbaarheid van hetzelve met de grondregelen door verschillende ■Uuitsche schrijvers opgegeven ter beoordeeling der waardij van Tangen, en eindigt met te vermelden dat hij de Muldersche Tang reeds met het ge- lukkigst gevolg gebruikt heeft (). Ik kan niet voorbij nog een kenmerk van de waarde van deze inaugurele Dissertatie* op te §^even, dewijl hetzelve, dunkt mij, beslissend en ongemeen is. Toen namelijk de beroemde bernh. ^NATHANAEIi, GOTTXQB schreger , Hoogleeraar te Erlangen, zijn eerste deel van Tabulae Arma- tnentorum ad Rem obstetriciam pertinen- ti- ( ) Zie behalve genoemd werkje. Med. Chir. Zeitung§ herausg. von ,. _K �_ARTENREIL> _��, �. _�d_ _Si _3o5__3lI.



			xiy LEVENSBERIGT. fcw»z()., in den jare 1800 uitgaf, droeg die Geleerde hetzelve aan mijnen nog jeugdigen Vader op, uit hoofde van zijne verdiensten ten .opzigte der ge- schiedenis van de Verloskundige /werktaigen,-zoo als blijkt uit de volgende geleibrief hij een exem- plaar van dat werk.. vrao �ixusTRi D. JOANNI MULDER S. P. JD.* ri. N. G. SCHREGER.

		ψ Quod primum hoc acologiae obstetriciae Speci- men Tibi dieavi, si audacter Jecisse videar, Jiabeo'., quo me excusem. Tantam enim egregio ^rI\io de forcipibus et vectibus commentario non, in me solum, sed in omnium Germanorum ani~ mis.* Tui reverentiam excitasti, ut publice eani libi tesiari magnopere cuperem. udccipe igitur benevolo vultu libri hujus initia, quo, quidquid armorum o.bstetriciorum extat, describere, diiudi- care et iconibus illustrare paginis subinde eden- �§i$ cmimus est. Certe desiderari tale opus probe scio._} utrum ego is sim , qui exsequi rite possit, ne- () Erlangae ap.* J. j. PALM, in folio, c, III. Tab. aen. Dit deel' bevat Pertusoria, Bacilli ad ysrsionem-, Velvimetra en Clisevmetra.



		lEVENSBERiGT. xv ncscio. ld _Uti:Uni ,_me consolatur, quod ducem ^el: ^a®Jutorem m difficiUimo capite habeam. fr� Aadere liceat epistolam de� functione .placentae , fuam aequi �mique consulas. lia vale, vir luusiris>�, nihilque me magis acias abs te petere , fuarn ut 1>_U0 _me favori h�beas commendatissi- fnurn. Mrlangae d. χη J�ovembr. xcix. ■Alhoewel nu der vermelde Dissertatie eene groote Waarde worde toegekend als eene uitnemende bij- lage tot de geschiedenis der Verloskunde, was ^Hjtt Vader steeds bedacht om zijne gezegden ea Sieuw voorgestelde Tang onbevooroordeeld aan de ondervinding te toetsen. Het gevolg hiervan was «at Hij zelfs in la teren tijd en waarschijnlijk reeds ω looi van het gebruik van zijne eigene Tang atzag, hevindende dezelve ongemakkelijk in het aanleggen, vooral wanneer liet hoofd scheef ge- plaatst is, en daarenboven tusschen het handvatsel ^e& de lepels niet stevig genoeg. Hij maakte daarna ^t�ij het verbazend aantal Verlossingen , door Hem verrigt, bijna uitsluitend gebruik van de kleine -lang van IOHNSON en van die van levret. aldus de akademische loopbaan voleindigd ^te hebben, werd mijn Vader door de Medische Faculteit der Akademie van Franeher aan Heeren Curatoren derzelve voorgedragen als iemand van ongeraeene bekwaamheid en »hun in overweginge gegeven, ₀f het niet mogelijL zijn zoude, dat die uitmuntende jongeling aan de Vriesche Universiteit als Lector Chirurg _et Jrtis Obstetricia� ge- plaatst



		LEVENSBEMGT. xyii gingen werden aangewend voor de beteugeling van eene willekeurige uitoefening dier vakken, welke ^aatl ket menschdom de gewigtigste diensten bewe- en hebben en nos bewijzen, TT.. � ⁿⁱJ aanvaarde dezen post in Junij 179,4, te ■Leeuwarden, met eene openbare les oper de beenbreuken. Met de bezigheden van dit ampt paarde zich nu het doen van onderscheidene ope- ^lallen en vele verlossingen, benevens de behande� "ⁿS van een aanzienlijk getal zieken in de bijzon- dere prak�jk. Toen naderhand de Agent van Nationale Opvoe- ding ernstig de hand sloeg aan het daarstellen van een algemeen toevoorzigt Voor de Genees-, Heel- en Verloskunde van ons vaderland, deelde ook mijn. Vader zijne instructi�'n en denkbeelden over dit punt mede, zich tevens beklagende, dat door on- derscheidene regeringen en besturen dezer Provincie de daarop in dezelve zoo heilzame bestaande ver* ordeningen veronachtzaamd werden. »De reden hiervan is, na mijn inzien," schrijft Hij rondhor-. ^sl'ig > » daarin te zoeken, dat onder de leden van de Geregten te veel gevonden worden , welke zelf zich door de grootspraak van onkundigen laten verblinden en dus niet schijnen te beseffen, dat uit het toelaten van kwakzalverij zoo veel kwaads kan voortvloeijen." Gedurende het driejarig verblijf te Leeuwarden, werd mij_ns Vaders huisselijk leven ten toppunt van genoeg_en en geluk gevoerd, door zijne echt- ** ver-



		xviH LEVENSBERIGT, vereeniging met hyke sophia 8AAGMANS, welke qp den 7 December 1794 plaats had. Het past mij niet de vrouwelijke deugden en het zachtzinnig gemoedsbestaan van onze dierbare, on- vergetelijke Moeder te schetsen. Ook was ik te jong om dezelve allen te hebben kunnen beseffen, toen zij ons zoo -vroeg ontrukt werd; maar de zachte gloed van moederlijke zorg, die zij onaf- gebroken koesterde zal mij nimmermeer uit het geheugen of liever uit het dankbaar hart uitge� wischt worden j het stil genoegen en huisselijk ge- luk van mijne dierbare ouders zal mij altijd voor oogen zweven. O, onherroepelijk heerlijke avond- uren , die ik als kind meermalen heb doorgehragt, wanneer mijn Vader van den letterarbeid en be- zigheden een poos rustende , (want het was eene zeldzaamheid dat Hij op eene zoogenaamde Stu- deerkamer arbeidde, meest alles overdacht en schreef Hij in den kring zijner geliefde in liet gewone woon- vertrek,) en mijne Moeder van hare beslommerin- gen zich eene poos afgevende , beide zich beijver- den Om ons als spelende wijzer en beter te maken ! Hoe vernuftig vervaardigden zij niet ons allerlei aardigheden! Doch ik moet hier afscheiden5 men vergeve mij deze uitboezeming. J Mijne Moeder dan, was geboren te Franeher, eene dochter van aeschinus saagmans , Jur. Utr. Dr. enz. aldaar en trijntje leiksma. Hare eenige zuster , AALTJE genaamd , thans nog in leven, huw- de met BOUWE E.INGNALDA K. D. M. te Aclilum. Op den 10 November van den jare 1797, werd mijn



		LEVENSBERIGT. Xix 21']π Vader van Leeuwaarden naar Ffaneher ge» ^0epen pm hier aan de beroemde Vriesche Uni^ "Hen het Hoogleeraars-ampt te bekleeden* Het °naepwijs der Ontleed- Heel. en Ferloskunde* werd «an zijne zorg toevertrouwd, tevens met oorduring van zijnes bovenvermelde Commissie om ^s Lands-Operateur $ ^a^^e Heel- en Yroedk�ndige, Pefatien aan de onderhoud genietende armen ⁿ geheel friesland > in bijzijn zijner leerlingen >>gra�is te verrigten" Deze laatste bepaling heeft ^lJkbaar niet weinig bijgedragen tot den luister van ^de Franeher* Hoogeschool , dewijl volgens dezelve ^a^^e opmerkelijke en soms zeldzame gevallen, die ^e armen der geheeje Provincie, ten opzigte der ^eelknnde voornamelijk opleverden, herwaards ^aQiengebragt ett ten nutte der studeerende behan- ^e]d werden* Alhoewel dus bet niet bestaan van ^eea -^-Wemisch Ziekenhuis een beletsel voor vol- making j_n ,j_e _medi_sche studi�n scheen op te leve-, ⁿ > werd hierin voor de Heelkunde grootendeels oor die omstandigheid voorzien en werden vele Uperatien bewerkstelligd; Trouwens toen ter tijde, ^was ook te Groningen nog geen afzonderlijk Heel- ία Verloskundig Ziekenhuis en aan de overige, Akadeniien die inrigtingen, althans nog minder uitgebreid , dan heden ten dage. In dit zelfde jaar ontving mijn Vader eene gouden Biedaille _Yaa het Genootschap ter redding van drenkeling_en _s _weg_ens uitstekende betoonde hulp aan eenen voor d₀od uit het water gehaalden en her- levenden man. ** a Hei



		xx LEVENSBEMGT. Het H�ogleeraars-ampt werd op den 16 Novem�* ber 1797 plegtfg aanvaard met het houden eener Eedevoering over de redenen, waarom de Neder- landers in het algemeen zeer weinig tot verbete- ring en uitbreiding van de Heel- en J^erloshunde hebben toegebragt, welke volgens een toen gegeven order in het Nederduitsch werd uitgesproken (^J» De drie hoofdpunten van deze Redevoering warenj: I. Het onderzoek of de Nederlanders uit hunnen aard geschikt zijn tot de uitoefening der Heel- en Verloskunde. II. Of aan dezelve genoegzame gelegenheid verschaft worde, om op eene gere- gelde wijze grondig in deze wetenschappen on- derwezen te worden. III. Of zij , die inderdaad den naam van Heel- en Vroedkundigen verdienen, na hunne waarde beschermd en onkundigen op openbaar gezag geweerd worden. De slotsom van het eerste is: »Wij vinden de voornaamste ver- «eischten van eenen Heel- en Vroedknndigen in »den Nederlander vereenigd. Moed en stand vas« »t�glieid door een wel wikkend oordeel bestuurd ,� �. »een vast voornemen, om al het ondernomene ten «einde toe door te zetten, gepaard met eenvou- digheid in de uitvoering; � medelijden en zacht- »heid zonder eenigen zweem van wreedheid. Zijne »stroefheid alleen zoude eenige verhindering kun- »nen te weeg brengen, ware het niet, dat hij «��nmaal opgewekt om den ongelukkigen zijne hulp »te bewijzen, voor denzelven, eene ongeveinsde «genegenheid opvatte; en zou hij dan bij het ziek- en () Uitgegeven te Leeuwarden* bij D, v, D. si/tris. 4t°�



LEVENSBEMGT. xxt ^ambed, m_et innig mededoogen aangedaan, »Jijne norschheid niet afleggen V> (bl. 18.) Nadat weede gedeelte aangetoond is geworden wat � eel- en Vroedkundige behoort aan te leeren, ¹ aldus besloten : » Het blijft derhalve onte- ^zeggelijk waar, dat het onderwijs der Heel- Verloskunde bij ons allezins gebrekkig is > en ' °'^Schoon er een aantal Handartzen, Vroed� asters en Vroedvrouwen in Nederland gevonden rden , welke allen lof verdienen en voor geene vreemdelingen behoeven te wijken , derzelver * getal echter over het geheel door dat van onkun- digen overtroffen wordt.'' (bl. 4o.) In het laatste § eelte wordt met grond geklaagd over de geringe ^nerming van bekwame Heel- en Vroedknndigen ^e ^te groote toegevelijkheid der overheden je- ö s onkundigen en kwakzalverij. � Hoe veel regt ^en toen ter tijde had om den stand van zaken ^us te beoordeelen, kan elk beseffen die niet reemd is in de geschiedenis der Heel- en Verlos- unae hier te lande. Men kan hetzelfde opmerken de bondige Inwijdings-Redevoering van mijns Vaders vriend, den Hoogleeraar V. J. VAST ��- NEN, omstreeks één jaar vroeger uitgesproken (*). En wanneer wij dankbaar onder de opbouwers en

	herstellers van eene gezonde leer der Heel�		en

		verloskunde op eenen F. ruysch, petrus cam- per, _Van _GEgsCHERj _�,��, en enkele anderen roe- (*) Zie O_rat;₀ de Stud.10 Chirurgico, nestra in Palria mehus, exeohndo _et ilfostrando. Ilardtrovici 1796. 4°,



		Sx�i LEVENSBERIGT. roemen, dan vragen wij den lezer gerustelijk af, �f de geschiedschrijver nevens die namen ook niet BRUGMANs (want niemand betwistte dezen onsterfe- lijken man de roem van veel, zeer veel voor de Heelkunde gedaan te hebben J Men hoore over hem slechts R�dol�hi , () du pui , VAN ma aken, jamQER , zal ter neder schrijven ? Of zijn dit geen roemwaardige Nederlanders* ? »Hier (te Franeher) strekte hij niet weinig tot BOpkomst van deze Hoogeschool," zegt "WACH- TER. (Ψ). «Hier betoonde hij zich niet alleen als »een�h besten leermeester en waren vriend van de «studerenden, maar hier deed hij zich tevens meer »hekend worden door vele bewijzen van zeldzame »kundigheid en ervarenheid, vooral in het doen >>va� de zwaarste kunstbewerlungen. En wie is »er, die niet weet , waar door onze mulder, zich «vooral beroemd maakte? Het -was door de af- »zetting van het dij�'been uit h�t heupgewricht , »weike door hem in 1798 in het Dorp Dronryp »aan een meisje gedaan werd j en alhoewel deze » kunstbewerking te voren, voor zoo verre zulks «bekend is, eens in Engeland en naderhand twee- »ma- () Men zie 's mans SemerTcungeri auf einer Re�z.e durch piner Theil von IJeutschland. u. s. w. {Berlin 1804.) I, Th. $. i3�-7-i3o en 143. Men zal dit nader bevestigd zien in d.e bekroonde Lofredenen op shtjgMAHS, door zijne leerlingen, mijne vrienden, de Hoogl. v. D. boon mesch en Dr, A. CAPA�? i>q§{;, welke -wij met verlangen te gernoet zien, (J) Zie Mgeiii. Konsi, en Letteih.* �§ii. I. p, H, 8.3,



		LEVENSBERIGT. xxin ; »a Egypte en eens aan den i?&yre door ^öe Heelkundigen , altijd met een ongelukkig ?. ^V° S gedaan i_s, _Werd dit geval door de geluk- " JS^ste Uilkomst bekroond" (). � den 3o Mei van het jaar 1800 trof Frane�* » ja Nederland een gewigtige slag door den van den alom beroemden georgius coop- ^s J den uitmuntenden beschermer der Hooge- °°) den even hulpvaardigen als geleerden en boenden Geneesheer , den bijzonderen leids- ^an mijns Vaders ! Wien moest dit scheiden , be- halve bloedverwanten, barder vallen dan mijnen 'ader, ware hij niet geheel gevoelloos of ondank. ^aar geweest? En dit was hij niet! Hoe treurig ook die pligt was, volgaarne vervulde hij de ^oe ^te» welke Franelers* Hoogeschool en de schheid vorderde, om den grijzen vriend pleg- '§ !jk te gedenken. Op den 23 September van ]aar 1800 schetste dan mijn Vader in eene � nüare Redevoering de verdiensten van dien be- emden man en bragt dankbare hulde aan zijne eugden toe, zijne nagedachtenis trachtende te ver- eeuwigen (f). __ Er () Verg. Jlgem. Ko�st- en Letterl�.* 1798. N°. 248� bl. 07 Oratio de meritis Petri Camperi in Anat, Comp. (Groning. »8oS) Annot. 61. pag. 81. En onze Uitbreiding van het °verzigt. § ia en i3. Mg. Konsl- en Letterb, _t8a4,No. 17 II. 261. (t) Deze Eedevoering is gedrukt te Leeuwarden, onder en titel: 3. mulder, Laudatio funelris geobgïi coopmaks, Franeauerae fe _celeM _d{eta _Patleg{jrii _a> _& _��;₄ _SepKcunaccc. (op. D. v. D. sluis.) Eene vertaling derzelve is in ** i het



		LEVENSBEMGT. xxv Εα deze wensch van dien Geleerde, dat de sroede ν^- � . ^v oorzienigheid uit de onuitputtelijke bron. natuur een tegengift tegen die ziekte, de kin- ^rP°kken, mogte schenken, is vervuld in de koe- pokken. Het is bekend dat de Engelsche Geneesheer ARd JENNER de bevinding, dat menschen welke °r het melken van koeijen, deze koepokken ver- §^en naderhand niet door de kinderpokken wer- ⁿ ingedaan, zich te nutte heeft gemaakt en ^ze toevallige ontdekking, (even als dit met de ^meeste zoo niet met alle geneesmiddels plaats heeft) ^len nutte der menschlieid heeft aangewend. Ik ^acht het namelijk niet wel geredeneerd , wanneer nien _om _te tetoogen, dat de aanwending der koe- , ^vst°f tegen de kinderziekte niet op de ondervin- � gegrondvest is, en niet, dan plotseling voort- ui oten is, wanneer men om dit te betoogen (zeg ) van JENNER af begint. Of om duidelijker te spreken, _men moet, dunkt ons, de zaak aldus orste�en. Sedert ettelijke jaren v��r jenners proeven, (1797) ^ziJ^u ^er onder de landlieden van J^a tot tijd geweest, welke door koepokken wer- den aangedaan, en die naderhand" bij meer of min algemeene besmettingen van kinderpokken, van deze vrij bleven : doch dit werd niet bepaaldelijk opgemerkt. Doch jenner was de man, die dit niet slechts opmerkte, maar bepaald onderzocht, naspoorde en toepaste! Hij vestigde dus zijne proe\en _ni_et ₀p }_osse bespiegelingen of geliefkoosde denkbeelden, _zoo _als _liekas, _te _dikwerf gebeurt �s en gebeurt, _maar _op _de _{oudervinding}} _die _toe. * 5 val-



		�� LEVENSBERIGT. vallig, neen, door Gods weldadige Voorzienigheid! ter zijner kennis kwam. Zijne proeven zijn eigenlijk dus slechts een ver- volg , een verdere voortplanting der waarneming. Of is het niet genoegzaam dat de Engelsche hoeren vooral in Glouchestershire en Devonshire ^ dat enkele Geneesheeren aldaar, dat men in Holstein^ Brandenburg en elders , ook in ons Vaderland, in Friesland de koepokken als lang bekend (doch niet bijzonder aangewend) vond en tevens naspoor- de dat menschen met dezelve besmet van de kin- derziekte waren vrij gebleven ? (^�) Die waarne- mingen maken de ondervinding der koepokken oorspronkelijk uit. en dezelve zijn de wenken aan het menschdom gegeven. En na deze bevinding, waarom zoude men de kunstbewerking niet zoo spoedig mogelijk trachten te verspreiden, spoediger dan het gebruik van eenig geneesmiddel , omdat de kwaal zelve algemeener dan eenige andere was en bijna meer verwoestend , dan elke andere ? Wij zien hetzelfde gebeuren met ieder ander ge- neesmiddel in dezelfde evenredigheid» Zoo spoedig mogelijk , zeide ik, omdat ik geenszins ontveinzen wil , dat men hier en daar wel eens te spoedig heeft ingeënt en daardoor menige goede koepok bedorven, welke men de tijd niet liet behoorlijk zij- () Zie behalve andere schrijvers, A. O, h. tellegeN , Oiss; de Variolis Vaccinis. (firon. 1801» 8°,) pag.* 3. seqq. en vooral A. CO0PMANS, Spec. Med. de Variolis Vaccinis. Cap. I., § II. {fVorcumi Fris, 1804.) en de aldaar aangehaalder».



			LEVENSBEMGT. «vu-.

		zijnen loop _le doorloope η en te veel havende, om Stof voor andere entingen te verkrijgen. Ik hoiide ^�t ^v°or een volstrekt vereischte (en ik verzeker . ^me<e op eene geloofwaardige langdurige onder-» vinding) _Van eene goede beschuttende koepok-in�n. ^tlng, dat althans ��n (of meerdere) pok ong�schon- den worde gelaten en geen sterke veretteri�ig (b. v. ^or °P^enkrabben, enz.) onderga» Doch. ik schrijf hier niet over de waardij, aard ° omstandigheden van de koepok-enting, eh moet dus terugkeeren, hoewel er veel konde bijgevoegd worden, b. v. over het nadeel der eerbewijzen aan de genen, die de meeste inentingen gedaan hebben, want die zijn niet altijd de bestei over de beste Genees-Staatkundige maatregels ter uit� ^oeiening _Van _een geregelde en volkomen beschut- tende koepokinenting, enz. Nog minder verkeere iemand i_n den waan dat onze woorden tegen den Amsterdamschen Doctor CAPADOSE in het bijzonder fengt zijn , geenzins. Ik acht dien kundigen man te hoog, om zoo even van ter zijden met een paar pennestreken een enkele tegenwerping te maken» zoude, wilde ^ openlijk tegen dezen mijnen wel- meenenden vriend optreden, dit in den geheelen omvang der zaak doen. Ons doel dan was eenig alleen om ons gevoelen aan den dag te leggen, dat men wel degelijk gewigt moet hechten aan waarnemingen, welke bevestigen dat menschen, die zonder menschen toedoen (mag ik zoo eens zeggen) koepokken gekregen hebben, aan de ware kinder- ziekte niet geleden hebben, hoewel in erge be* smet�;