|
■w.
|
|||||||||
|
247
Ç 12 |
|||||||||
|
BIBLIOTHEEK VAN 'S RIJKS KWEEKSCHOOL
VOOR
MILITAIRE GENEESKUNDIGEN.
TOEGEPASTE GEN. HEELK. WETENSCIL
GEN. EN HEELK. TOEGEPAST OP KBTJGMATJSSTAND.
3Z
|
|||||||||
|
'
|
|||||||||
|
mm
|
|||||||||
|
pféê
Het Nieuw Hervormde Εχαμβν-'^//^
_ VAN
LAND- en ZEE-
CHIRURGIE,
Behelzende
^' f geen een Chirurgyn kennen en behandelen' moet
teLand en ter Zee, in Veldlegers en Zeeflagen, als
°ok op alle vreemde Kuilen, in Ooft en Weft-
Indien, Gujnee, Groenland, enz.
Met de Lyftea en kragten der Meaicamenten.
Eertyds opgeiteld door
JOHANNES VERBRUGGE,
En nu de Negende Druk mor de derdemaal van
veels fouten gezuivert, fin met Aanteekiningen , aangaande de Anatomie Chi-
rurgie en praétyk der Medicyne,enz. na opregt onder. z?^' 't welk op reden en ondervindinge fteunt, ver- klaart en vermeerdert,en wel nu nog meteen Op- dragt aan H. E. G. Agtb. en Voorreeden verreikt, tot een ligte onderwyzir.ge der Leerlingen „ Door
.TOHQjpïEs DANIËL SCHLICHTING, ^&-~ah~mèè$e der Koninglyke Academie der CbitmkZ
''gis te^'ar^jy en van 't geleerde GenootJcb&$/l£ -. 'dé Msurinberg, &c. £fc. £fc. |
||||||
|
t^MS^j R D Α Μ, _..,
öy ABRAKftM GRAAL, Boekverkoper -op g&
betlpmngs^Iyo, 1748, |
||||||
|
Tu ne Cede malis 3
Sed contra audentior ito Ë
Quam tua te jortuna finet.
Dat is:
Hoe hevig ook het kwaade woed,
Gaat vry en ilout zulks te gemoed, Weeft oubevreeft,enfchroomt dog niet Het g*luk geleid, fchoon 't veel' verdriet. |
||||
|
OPDRAGT.
AAN DE
WEL EDELE GROOTACHTBAARE HEEREN, DE HEEREN Burgermeesters,
EN ZEER WYZE
REGEERDERS
DER
STAD AMSTERDAM.
It werkje , 1.0 nuttig voor de
Leerlingen en Zeevaarende Heelkundige, nu op nieuws door my verbeetert, en weder gegeven, kom ik hier b y- en vry- m°edig, aan UEW. Groot Acht. * % BAAR."'
|
||||
|
Ï Ñ D R Á G Ô.
baarhedeNj op dragen, in hoope en
vertrouwen, dit myn doen niet geheel te verwerpen, maar met gunftige oogen aan te fchouwen, Want ik kome voor my zelfs hiermede niets te verzoeken,maar beooge alleen 't voordeel van 't gemee- ne-beft, en om aan UE. G. A. voorte dragen 't vervallene erT verwaarloofde in de Genees- en Heelkunde, het welke mogte herilelt worden. Ik agte onnoo- dig, aan UWe. Groot - Achtbaarheden wydlopig aan te wyzen de nuttigheid en noodzakelykheid derGenees-enHeel- kunde ter Zee en te Lande, en hoe des- zelfs OefFenaars, die alleen Heelmeefters ter Zee zyn, ook eene reedelyke ken- nhTe daarvan noodzakelykmoeten heb- ben, zullen ze eenigzints daar wat by de Leiders vrugten, dit is genoeg by ieder een bekend. Maar van het groote gebrek, dat in
de Genees-en Heelkunde door de Zee- vaarende Heelmeefters (van die te Lan- de zyn, niet eens te melden) begaan werd, zal ik maar met weinige woor- den aan UWe, Groot-Achtb, jets voor- hou-
|
||||
|
Ï Ñ D RAG Ô.
houden, het welke door aanwendinge
van eenige penningen en door 't aanftel- len van bekwaame lieden, die de Jeugt getrouwelyk onderwyzen , 20 hier als in andere Landen gemakkelyk en ligte- ã&> gcremedieert kan werden. Geene KWeekfchoolen zyn hier voor de Heel- meefters, om de Heelkunil wel te lce- ren; in vreemde landen gaat men niet, orn die daar van daan te haaien, om dat kleeft geringe lieden hunne kinderen aan de Chirurgie brengen;en byde Baaien Heelmeefters werd die ook niet na be- hooren fondamenteel geleert. Men doet *o het een en andere» meeft blind, en den Leerling volgd dit 7.0 na. Het is al een groot Heelmeefter hiervan dan ^eritelyk ter Zeevaarende, die nevens't •aderlateneen goede Purgatie enSweet- ^iddel weet te ordonneeren. Men weet van geen wonden nog fractuuren regt tc behandelen, veel min vanheete koort- ^11 daar ter piaatzen voorkomende; men erkt daar aldus in der waarheid meeft
* tyd in 't donkere en zeer onzeker, '6 eiJs doen niet als tot verderf der Lei·
* 3 der* |
||||
|
OFDRAGT.
ciers en tot nadeel der negocie moet ver-
trekken , daar van ik zelf overvloedige getuigeniiïen zoude kunnen geven, als die ik niet alleen veelejaaren heb hier ge- praéïizeert, maar ook vanden jaare 1730 tot heden toe, uit eigen motif en uit in- zigt van goede leeringe te geven, enkeld tot voordeel van 't gemeen alle weeken een Collegium Annatomicum en Chi- rurgicum in myn huis heb gehouden voor leergierige Genees-en Heelkunil- lievende, daarvan ik meer fchaden als voordeel betuige in al die tyd gehad te hebben, zonder dat ooit op zo eenheil- zaame onderneeminge acht is gefla- gen. Den zeer naariligen Heelmeeiler
Hendrik: Ulhoorm, heeft tot welzyn van het gemeen alles ten koilen gelegt, en veele dommen wys gemaakt door het openbaare voorlezen in het Gaft- huis 3 bevredigt moeten zyn met een Solaris van twee hondert guldens in het Jaar, en is zelfs eindelyk arm door dit doen geworden. Ik itelle het in bedenkinge van UE, Groot-Achtbaar - heden
|
||||
|
OPDRAGT.
heden en aan het oordeel van alle ver-
Handige, of een Voorlezer in de Heel- kunft in Amfterdam met twee hondert guldens in het Jaar betaalt en voldaan kan werden? En of het wel te ver- antwoorden is, als men zodanig de groote Liefhebbers en Welmeenende beknibbelt, daar men aan zeer gerin- ge veeie duizende geeft? Wat zullen dog in deze Stad voor een Voorlezer twee hondert guldens vrugten ? Het onderhouden van de Inftrumenten in een jaar kofl meer. Waar dan van daan het verdere ? Dit is ook wel de reeden, dat geen
Kundige nog Onkundige prefentatie eens gedaan heeft, om dit nuttige en zo noodzakelyk en laffige werk aantevaar- en, en daarom ftaat nu 't Theatrum in 't Gailhuis nog ledig,en werden tan niemand leffen gedaan, die dog zo nood- zakelyk waaren voor zo eene meenigte Leerlingen, die hierin deze groote Stad zyn, en daar na eyverig wenfcnen en haaken. . . De verdere Voorlezers zo hier^als
» . elders |
||||
|
OPDRAGT.
elders j die meer voordeel trekken,
vrugten nog niets, om dat ze geen vlyd nog moeite aanwenden, maar zo wat doen ten fchyn, om dat men zeggen mag,dat ze nog wat doea,'t welke dog zeer gebrekkelyk en onvoldoenende is. Enkeld heeft men gefteunt op de gunft, en den Luiaard gefpeelt. Nie- mand, ook UWE. Groot-Achtbaarhe- dcri neemen my dog niet kwalyk, zo vry dit uit gefprooken te hebben. Want ik oordeele na regt en reden,
verpligt te zyn, dit ongeregelde en mogelyk onbewufte aan UWE: be- kend te maken, als *t welke in voo- rige tyden tot nadeel van 't gemeen gantfch verwaarlooft , of overgeflagen is, daar op men nu wel letten mag. Uit al dit gemelde kunnen dan
UWE: Groot-Agtbaaren genoegzaam zien en erkennen het groote gebrek der Heelkunft , die in deze Landen, en ter Zee geoeffent werd , hoe de Vreemdelingen in andere landen ons Jaloers maken , daar de Vrye Heel- lunft met zo veele koften gehandha- vent
|
||||
|
Ï Ñ D R Á G Ô.
vent en hier zo fnoode verwaarlooft
werd,en eindelyk hoe noodzakelyk het jy> dat deze Kunft tot voordeel van het algemeen mogt ook hier in een vol- len luyfter gebragt werden. Het is ten uitteriten te beklagen , dat alle de Re- feilen, hier omme geprefenteert, niet geagt en als agter de bank verworpen 2yn geworden, daar van ik zelfs getui- ge ben, meer xal ik.niet zeggen. Zoude dan nu in deze groote en ryke
Wereldftad, daar nog geen gebrek aan penningen is., zo min als in andere Lan- den, niet wel het voornaamfte middel zyn, om dit groote gebrek te herftel- len, als hier een goed kweekfchool aangelegt wierde, om de Jeugt wel te onderwyzen, of ten minften, dat maar ccrft, om een goed begin maaken,een bekwaam man, die in de Heelkunft Wel ervaren en bekwaam om te leeren is, in het Gafthuis alhier aangeftelt wierde, die alle wecken in de Heel- ^nft jaarlyks aan de Leergierigen Heilzame inftruaien deede ? en zou- de dit niet nog van meer vrugt zyn, * c wan* |
||||
|
Ï Ñ D R Á G Ô.
wanneer te gelyk een kundig en eyve«
rige Voorlezer in de Anatomie, .als den grond der Genees-en Heelkun- de, geitelt wierde? Byde een redelyk en wel beftaand Solaris trekkende, om al bun vlyd en moeke, daar toe aan te kunnen leggen. Op deze wyze zouden dan zo wel
hier, als in Vrankryk en Pruiflen, veele kundige Heelmeefters door den tyd aangekweekt werden, in plaatze 'er nu veele Baardfcheerders komen, die de Chirurgie hier en elders oef- fenen, en die buiten het Scheeren, Aderlaten en Plaafter leggen byna niets, om de Heelkunft verder wel te ©effenen, weeten... Het Geduld van UWE: Groot-Agt-
baarheden zoude ik te veel vergen» om alle de bekende misilagen, dage- lyks "'gebruikelyk en reeds gewoond , en tot heden door de vingeren gezien, hier nu aan 3t licht te 'brengen , ze ■zyn zelfs zo lange reeds bekend, dat dezelve ook aan een halfkundige Bur- ger niet meer onbekend zyn * ver- wag-
|
||||
|
Ï Ñ D R Á G Ô.
wagtende ieder regtzinnige ook hier-
in eenige verbeeteringe en redres. Ik verzoeke inftandig, WEL: ED.
Groot - Agtbaarheden, dit te willen eens voorzien, en met overleg in gedach- ten houden , alleen tot voordeel van 't gemeen en voornamentlyk tot nut van deze groote Stad, in welke na dit heilzaam werk zo reële Liefhebbers zugten. Ik verbeelde my ook met veele Verftandige ten vollen verzekert, dat UE. Groot-Achtbaaren in geene nuttigere zaake tot dienil van 't ge- meen voorzien kunt, inzonderheid om dat de grootfte -fchat, als menfchen Le- ven en Gezondheid, hier van veel af- hankelyk is. Dit is, het welke ik enkeld van UEd.
Groot-Agtbaarheden,té verzoeken heb by de nieuwe uitgave van dit werk, in deze tyds omftandigheden enverande- ringe van zaken ; in vertrouwen en verwagtinge,dat UE. Groot Achtbaar- heden daarop eenige reflexien gelieven te neemen tot welzyn van 't algemeen; WenfchendeaanUWE:Groot-Agtbaar- hedcn
|
||||
|
OPDRAGT,
heden des Allerhoogften Lcidinge, Ze-
geninge, Befcherminge en een altyd Gelukkige Regeeringe, tot voldoenin- ge van ieder Regtzinnige en Welmee- nende , gelyk men nu zulks hertelyk wenfcht en verwacht, zo als ik hetzel- ve nogmaals opregc Toewenfche |
|||||||||
|
Wel Edele Groot-Agtbaare
Zeer Wyze Heeren, |
|||||||||
|
U: W: E: Onderdanigfte
Schuldplichtigfte en Oot- moedigile Dienaar, JOH. DAN. SCHLICHTING.
Med. en Chirurg, Dofttr. |
|||||||||
|
VOOR-
|
|||||||||
|
VOORREEDEN
AAN DEN
■Welmeenenden en oneenzydigen L E E Ζ E R.
i Nder de Oudvaderen een der wyflen
1 Philofophen Wiikundigen en Kun- ftenaaren der Genees- en Heel- kunde , HIPPOCRATES COUS, die , als men zegt , niet heeft ge- mift, nog heeft raiflèn kunnen, fpreekt in het begin zyner Aphorismen: Des nienfchen leven is kort; maar de kunfl lang; de, gelegentheid of de bekwaame tyd te genezen zeer gaauw; de empi- rifche genezinge gevaarlyk; maar het oordeel van de ziektens zwaar , énz. Het waar hertelyk te wenfchen, dat ieder een, die de kunfl: en wetenfchap der Heel- of Geneeskunde begeert en voorgeeft te bezitten, en de Pra&yk daar by te gelyk oeffent, deze uitmuntende, heer- lyke,onverbeeterlyke,ja Goddelyke uitfpraak, gelyk ook al het goede ons HiPPOCRATES heeft in zyne Schriften nagelaten , in zyne jeugd ter herte naam, vlytig overdagteK wel teerde-en navolgde: men zoude als dan in de |
|||||||
|
Jonge tyd veel vlyd en moeite meer aanwen-
'ten, om de groote en wyd-uytgeftrekte Ge- |
|||||||
|
VOORREDEN.
nees-kunil beter in te zien, en voor waardiger
houden en behandelen , als gemeenelyk ge- fchied : men zoude ook dan met zeker oud Poëet geen reden hebben, om zich te laat te beklagen, fpreekende: 6 MM prceteritos Jupi- ier fi revocet annos! dat is te zeggen: ó Dat ik dat geluk mogte hebben , dat den Heemel my de voorige tyden mogte 'wederom beleven laten, om, 't geen ik te voor en verisaarloofi hebbe, weder te verkrygen! men zoude ook eindelyk veel meer rrugten, hulp en voordeel aan de arme trooil- looze Lyders in zulk een korten tyd des levens veelmaalen kunnen bevvyzen, de kunft verheer- lyken, ende een onilerrFelyken name met de deugt , en een eeuwige glorie. met de daad verwerven en aan 't ligt brengen ; gelyk als den ouden wyfen Poëet ViRGILIUS aan- teekent: Stat fua cuique dies, breve £ƒ irrepara- bile tempus minibus efi vitte; fedfamam exten- derefaSèis , hoc virtutis opus; ofte Ieder een heeft zynen flerfdag, ja alle menfchen leven maar een korte onberoepelyke tyd; maar den goeden naa- me met goede werken te verderen en uit te brei- den-, dat is een h&rlyk en deugtzaam werk. 'c Welke te bereiken, een Heelmeeiler, maar inzonderheid een Geneesheer veel en overvloe- dige gelegentheid en aanleidinge heeft, in zo verre denzelven van kindsgebeenten af alle mogelyken en onvërmoeiden vlyd aanwend , om goede fondamenten en beginzelen te ver- krygen, na deze onvermoeid te werke gaat, zoekt j
|
||||
|
VOORREDEN.
zoekt, navorfcht, leeft, hoort, ziet, denkt,
prattifeert, en zodanig mee den graotfien ei- yci" zyn kunft en weetenfehap voortzet. En- oe zulks doende , zal men , in een zeer be- knopt leven, in de Genees- of Heel-kunde nog veel kunneu anneemen , en derzelver fchoo- *le Vr.uëlen n°g lange genieten; daar in tegen- deel iemand, die deeze kunft van den begin- ne af niet regt heeft geleert, of niet heeft wil- |en n0g kunnen leeren, zyn korte leven ein- digt, eer dat de oogen zyn geopent, het ver- itand verligt, en voor dat hy 't minfte nutti- ge of dienftige heeft uitgevoert in deze zo uitmuntende en uitneemende groote kunft, door dewelke die geenen, die de Medicyn- kunde in haar leven voor andere met hunne wonderzame daden en kuren hebben verciert, na hun overleiden, tot in den Heemel verhee- Ven, en dood zynde, voor levendige Goden verklaart en geëert zyn geworden, gelyk we leezen van APOLLO.^SCULAPiUS en meer andere, die alleen door hunne uitmuntende heerlyke daden in de Genees-en Heelkunde uitgevoert, onder het getal der Goden zyn geftelt. Van veele andere hier niets te ge- denken, die door hunne kunftige en dienfti» §e geneesmiddelen en gelukkige geneeziii* §en derziektens tot de grootile eeren by de grootften en machtigften op aarden zyn ge- °mmen,en eenen onfterffelyken naame heb- 11 naSelaten » ons nu iot Exempelen der naa»
|
||||
|
VOORREDEN.
|
|||||
|
naavolginge dienende. Maar om in zulk een
naauw bepaalden levenstyd van de wyduitge- ftrekte heilzame Genees- en Heelkunde een ree- delyk goed, waar, en genoegzaam begrip te maken , en dezelve gelukkig met roern en eerefi te oeffenen, fchoon niemand daar in volkomen js nog genoegzaam of te veel ooit daarvan gevat heeft, nog vatten kan, zo is dit de vy- ligfte weg, dat men in zyne jeugd de eerfte be- ginfelen en de waare gronden dezer weeten- fchap wel leere, die daarin alleen beilaan, dat men allereerft, van alle deelen des Menfchen liehaams door hooren, zien en leezen zig een goed denkbeeld maakt; dat men vervolgens alle uiterlyke ziektens na liaare befchryvinge , oorzaken, teekenen, en waare gegronde ge- nezinge wel leert kennen; de befte middelen én daarin kragt fteekt, wel leert kennen, de befte handgrepen of manualc operatien zig wel bekend maakt, de handen tot het werk zelf oeffent, en eindelyk alle voorgevatte vooroor- deelen van Leermeefters, of uit de boeken ge- haalt, geheel en al weg werpt, niets op goed geloove aanneemt, maar al twyfelende alles zelfs onderzoekt, navorfcht, beproeft, bevind. Het welk alles zeer bekwaam op een beknop- te en ligte wyze dog'alles onder geftadige vlyd gefchieden kan, gelyk als ik in deze weinige Aanmerkingen zal toonen (behalven de opera- tien, en de gronden de chemie, tot 't kennen der kragten en werkingen der Medicamenten nood*
|
|||||
|
VOORREDEN.
noodzakelyk en onvermeidelyk dienftig, wel-
ke ;ik hier volgens 't korte beftek hebbe agter- laten moeten.) Ieder een verzekerende, dat zo hy op deeze manier de Anatomie en Chirurgie in 't begin leert, dezelve zyn tyd niet vrugte- loos zal toebrengen, maar in tegendeel ge- wenil voordeel en veel nuttigheid daar van ge- nieten ; gelyk die geene hier in tot getuigeniffe kunnen flrekken, die op deze wyze binnen zeer weinig tyds door myne geringe aanleidin- ge tot zulk een begrip zyn gekomen, daar men anders veele jaaren zoude toe van nooden heb- ben gehad. Ik hebbe om dit voorwerp aan 'C Hgt te brengen , gaarne een goed en bekend Autheur willen kiezen, daar by deze Aanmer- kingen voegende, om dat ieder een aldus kon- de beproeven, al 't geen hy in zyne jeugd ge- leert heeft, of het waar en gegrond zy, of niet; en vervolgens van al 't gene averechts begrepen is, een wis , zeker en weezentlyk denkbeeld maken. Ik hebbe dierhalven doorgezien verfcheide
Boeken in de Nederduitfche Taaie befchreven, die den naame voeren van Examen der Chirur- gie ofte proeven der reedelyken Heel-kunft, die ik bevonden hebbe, dat ze min nuttig, maar veel onnodige zaken door veel ondienfti- ge vragen en antwoorden voordellen en zwaar maaken, eti daartegen het noodzakelykfte, en de eerfte gronden, belangende inzonderheid de waare kennifle der deelen des lighaams, en |
||||
|
VOORREDEN.
der ziektens vernuftige en probate herftellin*
gen, ais ook de op een beknopte en befte wy- ze expert bevondene operatien, of geheel en al ■weglaten, of zeer laf en ongegrond voordel- len. Ik hebbe ook ondervonden, dat dezelve veel fchryven enleeren, dat,ze zelf nooit ge- hoort nog gezien nog geleezen hebben, maar zig alleen verbeelden, of van aadere, die de Taaien beeter magtig zyn, zig hebben van veele zaaken onderrigten laten, ichoon ze zelfs geen het rainfte begrip daarvan hebben gehad; 't weik niets baren kan in de Heel·kunde, dan een groote verwarringe, veele dwaalingen en cnwisheden, daar mede een jonge leerling zig lange zonder eenig voordeel moet kwellen en ophouden en dat nog wel onder 't flaaffche werk van baardfcheeren, poederen, hair fny- den, paruquen accomodeeren, enz. Waarme- de de meefte Heelmeefters hunne edele tyd in hunne jeugd verfpilt hebben. Ik hebbe onder veele, onzen Autheur, jOHANNES VER- BRU.GGli, fchoon denzelven maar flegts den naam van een Heelmeefter voert, evenwel nog als een der voornaamften, beften en voor- deeligften in 't Nederduitfch bevonden >_ en hebbe daarom ook op verzoek van veele lief- hebbers , voornaarnentlyk, wyl denzelven meeft ïn aller Heelkundige handen is' , denzelven van veele fouten en dwaalingen verbeetert, of ten minften aanwyzinge gedaan, om die te leeren kennen en te meiden; ik hebbe ook 't goede daar-
|
||||
|
.·■■■
|
|||||
|
VOORREDEN.
daarin behouden en gepreezen, en 't geen ont-
j^k' ?nde aan een Chirurgyn nut, noodzake- tyk > dienftig en voordeelig waar, na myn ver- mogen op 't beknopfte bygevoegt, ftellende zulks als de eerfte beginfelen en onwrikbare fondamenten, die een Heelkundigen allereerft moet weeten, om vervolgens ligt en gaauw tot eenige perfeftie ,te komen, en zyne praótyk, ^s dan op Jv^fte reeden naauwkeurige oplet- tentheid en ondervindinge fteunende , geluk- kig, onbefchroomc en vylig te oeffenen. Ik fchry ve die alleen voor de Heelmeeilers en niet voor de penees-Heeren, die dit Boekje niet noodig hebben. _ Aangaande de Anatomie,Snya-kaade of ken-
niffe der deelen, te weeten van de ingewan- den , beenderen, fpieren, klieren, bloedvaten en zenuwen, waren dezelve by dezen Autheur, gelyk aan ieder een blykt, zeer onvolkomen, gebrekkelyk, duifter en veeltyds heel en al ver- keert geftek. Het welke te verbeeteren , ik in de Aan-
mejkingen van de kenniffe der deelen, klaar en beknopt hebbe bygezet, al 't welke een Chirurgyn het noodzakelykit is hier van te kennen, overtuigt zynde door oneindig veele Proefitukken, dat een Heelmeefter inzonder- heid (den Geneesheer niet uit te fluiten) niets noodiger heeft, als eea naauwkeurige, niet duiftere, maar klaare kenniffe voornamentlyk aller groove en ook der verfcheidene fynedee- • » % les |
|||||
|
VOORREDEN.
len des lichaams, waar op de geheele Heelkunde
als op een vafte pylaar en onbeweegelyk fon- dament alleen ruil en fteunt, en zonder welke een Heelmeefter altyd als in duifterniflèn zyn werk blind uitvoert, meeften tyd met groot nadeel_ der Lyders, gelyk men dit meer als te veel zien moet in 't herftellen der diflocatien, fracluren, wonden, enz. in d'openingen en heg- tingen te maaken, enz. die van de onkundige en der Anatomie onervaarene Baardfcheerders en Heelmeefters zo veel ondernomen werden met doodelyke gevolgen. Ik hebbe in de Ana- tomie alles in een kort begrip, zonder eenige ook de rriinfte wydlopigheden, gevat, om dat een Leerling zulks des te rafler en bekwaamer mogte begrypen, ook dit geheel Werkje niet al te groot zoude uytlopen. Van de Ingewanden hebbe ik al 't welk een
Chirurgyn eenig nut konde by brengen , als van derzelver natuur, plaatzen·, gedaante,aan- hegtingen, maakzel, werkingen, eenvoudig en bekopt 't noodige alleen aangeteekent. De Bloedvaten en zenuwen, die onzen Au-
teur hadde verfwegen, dewyl derfelver ken- niffe een Heelmeefter in veele gevallen niet ontbeeren kan, hebbe ik ook,zo veel doende- lyk waar, in 't kort hier by gevoegt, om zig daar van in korten tyd een goed denkbeeld te kunnen maken. De Spieren, belangend inzonderheid haare
begïnfelen, inplantingen en werkingen, hebbe ik
|
||||
|
VOORREDEN.
}. zo in een kort begrip gebragt, dat dezelve
"gj en gaauw te begrypen zyn. de Theorie heb ik veel moeten corrigee-
™ pn inzonderheid het vermaarde acidum en aikalU met de zogenaamde gal en fleim ver- Werpen, en in derzelver plaatze de waare en oneindig veele oorzaken der ziektens, die de ^eden en ondervinding aantoonen, daar ftellen. 1Ji heb hierin alzo alle verbeeldingen, dwaalin- ëen, vooroordeelen, en opinien, zo veel doen- delyk waar , gemeid en gehaat , verwepende Of verzwygende 't geen ik niec waar nog klaar bevond of niet wifte. De Chirurgie zoude ik zeer veel hebben kun-
nen yergrooten, maar mogelyk tot nadeel der Leerlingen, als zynde om dezelve te kennen juift zo geen groote weetenfchap van nooden, en voor zig maar zeer klein uitgeilrekt te ag- ten, als een gedeelte in aanzien van de gehee- 'e groote en wydukgeftrektc Geneeskunde. Derhalven heb ik voordeeliger geacht, ook
Riaar zeer kort hier van de hoogftnoodzakelyk- fte zaken aan te merken. Ik nam my voorna- ftientlyk de moeite, om eene zeer korte be- ichryvinge der uiterlyke ziektens , derzelven vernuftige genezing, en weinige maar alleen goedgekeurde en probate Medicamenten-aan de hand te geven. Zulks heb ik ook in de praStyk der Medicyne
getoont, ftellende alleen verfcheide ziektens
met derzelver expert e of goedgevondene empi-
m **3 ri-
|
||||
|
VOORREDER
rifche Middelen voor, om dat aldus een Chirur-
gyn zig van 't genezen der inwendige ziektens een wat beeter en korter concept konde maken, als wanneer ik hier veel had omgehaalc, 't wel- ke voor een Heelmeefter ook dog onvatbaar zoude zyn. Ik heb ook onzen AUTHEUR hier met overal gecorrigeert, want ieder een de Aanmerkingen hier over zig bekent gemaakt hebbende , zelf zien kan de fouren , die van den AUTHEUR begaan zyn. Ik hebbe daar- om ook de eenvcudigfte middelen, en die men zonder veel moeite gereed kan maken , en e- venwel veel beeter zyn, als alle groote Recep- ten, en als alle koilelyke prceparata, hier by willen voegen, voor die geene inzonderheid, die in verre Landen reizen. Ook hebbe ik niet goed gekeurt alles in de nederduytfche taaie aan te wyzen,om dat zulk dog geen dank kon- de verdienen. Dat ik by elk kruid, wortel, zaad, bloem,
hout, Spiritus, olie, enz. niet hebbe deflelfs kragt en gebruik bygevoegt, moet niemand voor kwaad opneemen, dewyl dit te wydloo- pig zoude geweeil zyn. Dierhalven heb ik in een bezondere Appendix in 't generaal van alle dekragten aüer Medicamenten, iets aangetoont, 't welk ieder een op elk Medicament in 't be- zonder applieeeren kan. Van de Chymie heb ik niets verhandelt, eens-
deels, om dat een Chirurgyn weinig occafie heeft, dezelve regt te behandelen, derzelver pres-
|
||||
|
wmmmmmmmn
|
|||||
|
VOORREDEN.
preparate, die al veeltyds gevaarlyk en fchade-
lyk zyn , heel zelden weet bekwaam te gebrui- ken, nog die kunft, die al groot en uitgeibekc p' lneen kort beftek wel zoude kunnen Jet ren. ^n anderdeels ook, dewyl het werkje als dan |> te groot zoude geworden zyn, om voor een Handboekje te dienen. Ik wil niet zeggen, dat het gemeen zo groote voordeelen niet waar- dig is> Ik heb dierhalven alles zo naauw bepaalt „
de aanteekeninge met zeer kleyne Letters druk- ken laaten , en 't geen wat wydlopig in 't Exa- men gezet waar,in de naauwte laten brengen, op dat dit Boekje bekwaam van elk een konde overal worden mede gevoert. Ik vinde niemand, die in de Nederdukfche
fprake na de waare grondreegelen iets goeds op zo een korte wyze, als den Hooggeleer- den en in de Genees- en Heelkunde wel ervaa- renHeer Profeffor J. de GORTER, heeft aan 't ligt gegeven, en ik wenfche, dat 'er veel mogen opkomen, om de Heelkunft, die nog meelt empirifch is en op geen ε vafte gronden gebouwt, te verbeeteren. De Manuale operatien en kunftige handgre-
pen , tot een goed en regt gebruyk der Heel- kuuft , nut, dienflïg en noodzakelyk, heb ik met vlyd weggelaten, dewyl de kleyne plaats - "Van dit Boekje dezelve niet vatten konde, en ik het aanzien ook niet wilde hebben, als dat ik zonder keanifle en ondervindinge dezelve * * 4 maar |
|||||
|
VOORREDEN.
maar van andere hadde ontleent, hoewel ik de-
|
|||||||||
|
e*
|
|||||||||
|
zelve ook nog wel in een kort begrip hadde
kunnen brengen. Dierhalven heb ik liever wil len JOSEPH de la CH Α RRIERE.fchry- vende van alle nieuwe operatien der Chirurgie, recommandeeren, en daar een Voorreeden by- voegen, om dat ieder een den Autheur, die hem nog niet en kent, mag vleitig lezen, om de operatien daaruit gernakkelyk te leeren, in hoope, dat niemand zyn tyd daarmeedezalon nut bederven, hoewel ik zelfs in alles met hem niet eenilemmig ben. Men kan vervolgens na- zien over de operatien by HILDANUS, PA- REE, PIONIS, SCÜLTETUS, en inzonder- heid HEISTER , welke door den naariligen Kundigen Heelmeefter H. ULHOORN, veel vermeerdert en verbeetert is, zo zal men nog meer voordeel fcheppen. Het zonde my nu weinig moeite zyn , van
de operatien een net opftel te geven, om met weinige Inftrumenten veel te doen ; maar ik laat het om veele redenen, en om de ondank- baarheid , waar mede de groote kunften hier beloont werden, den grooten ULHOORN heeft meer gedaan, als duyient andere, en heeft , als HIPPOCRAT van zig zelfs zegt, meer fchande dan roem van alle zyne goede werkingen gehad. Zo word de kunit dan met ondankbaarheid beloont, dat reeds genoeg be- kend is. De huichelaars trekken her, geen een Trrftandige met regc ve rdient, Ik
|
|||||||||
|
VOORREDEN.
Ik hebbe by deze tweede druk niet na kun-
nen laten by te voegen eene geringe aanlei- d!nge tot dienfte der Zce-Chirurgyne, die Zlg op heete Kuilen bevinden, aangaande de genezinge der heete Koortfzen, aldaar zeer gemeen, gevaarlyk, doodelyk. Ik felle de- le alhier , na dat ik door zeer vcele Zce- Chirurgyns van de opgegevene methode rap- porten gelukkigen uitflags bekomen hebbe , en Anno 1734. zulks aan de Kyzerlyke Aca- demie der natuur nieuws-geeren gecommnni- ceert. Merkt de navolgende uit welmeenent- heid medegedeelt, te weeten. 1. Alle heete koortfzen in alle heete Lan-
den in Ooft,, Weil, Zuiden voortkomende, moeten contrarie behandelt worden 3 als toe heden van de meeften gedaan is. Hier on- der behooren a. de continuce, die geftadig zyn, maar tuflehen tyden verheffingen verwonen, b. continentes offynochi, die byna geene ook 'de minile verheffingen (exacerbationes) niet uiteren, maar daarin den leider byna altyd e- ven ziek, heet en dorilig is. c. Alle de koor- zen , die by diepe infiammatien , wonden , fraóturen , kneufingen , ontledingen voorko- men d. eindelyk zelfs de zo genaamde afgaan- de koortzen (intermittentes ) die met zeer groo- te en hevige hitte gepaart zyn. -* 2. De ondervindinge heeft geleert, dat al- le fweetmiddelen , als Sp. Corn. C Sal. Anno- niaci. Sal vol, Camph. Theriac. diafcord , Tiniï% *' * 5 be„ |
||||
|
VOORREDEN.
iïezoard. Contrayerv. enz, die meer als te veel
ter Zee mede gegeven werden , tegen die Koorizen gebruikt in geringe gifte niets uit- voerden, en in groote gifte de koorizen van uur tot uur verërgden , den leider verfwak- ten en toe eilhoofdigheid bragten. enz. ten zy de kragtig werkende natuur de dwaasheid en dwaalinge der kunilenaars kragtig over- won. 3. Dat al 't gedwongen fweeten door ge-
melde middelen, onder veel dek, of door de beilootene heete legerplaatze veroorzaakt, den leider hoogil fchadelyk, hinderlyk, onaange- naam waar , de koorfzen met alle erge toe- vallen dagelyks vermeerderden , en de mee- fte Leiders 't met de dood betaalen moeften. voegt hier by, dat het confeientie werk is , cm en onverftandig gedaan, de heete zo re laaien fmooren , en bederven, nog zoeken te genezen door eene wyze vas vioen, waar door regt gezonde menfehen voerzeker krank zullen werden , en omko- men, dit is immers gelyk een brandend huis, 't welk men bluffen wil met vlytig aanbren- gen van Steenkoolen en waater, en die men met veele blaasbaJchen geftadig aanblaaft: met olie het vuur uit te bluffen is ook zot. Zulk doen is fchande f en moeite, door
lieden daar toe geftelt, verhindert, en of> levens ftraffe verboden werden, maar wat zal ik zeggen? de dommen en wyzen, de blinde en
|
||||
|
VOORREDEN.
en ziende, fchermen in het rond en weetea
eeven veel, de Woeker z.t op den hoogen throon, wie kan die weeren? aan redelyke? 4· Dat die ter contrarie met verkoelende
middelen, en met diergelyken drinken behan- delt geworden zyn,zonder zulk een gedwon- gen fweeten en zonder diergelyken met regt genaamde moordmiddclen, veel mindere toe- vallen der koorfzen onderworpen , en raffer ook geneezen bevonden geworden zyn. 5, De aardagtige middelen hoog geagt,en-
keld in de Verbeeldinge der domme Kunfte-
naars kragt hebbende, en die men in menigte
ter Scheep aan onkuadige mede geett, als
Kreefs - oogen, Coral. rub. Antimon. diaph. Com.
Cervi ufl. en meer audcre onnutte krAtneryem
niet alleen tot drachme I. II. III. maar zelfs
tot zo veel onzen daags gegeven , zyn van
geene de minfte werkinge anders geweeft,
als dat dezelve den ltoelgang geflopt hebben ,
den leider zeer befwaart, hem aan de natuur
overgelaten,en de koorfzen in haar vryc loop
van erg tot erger tot de dood toe zelfs niets
geftut nog verhindert.
NB. Ik weet niet, wat tooverkragt inde-
£e aardagtige en fteen-racdicyncn dog verbor- gen zal zyn , welke «og maag nog darmen kunnen verteeren, niet dan door een fcherp "~~^uur °Pgclo(l of verdeelt kunnen werden, en. van Ontzen maar Scrupels , van Drachmas maar Greinen, van Greinen byna niets dooi- de |
||||
|
VOORREDEN.
de melk- en abforbeerende vaten onder't bloed
Kan komen. Want alleen een Scherp zuur volgens alle experimenten der Chymieinilaat is, om diergelyken aarde en fteenen, zodanig en in groote meenigtej zo fyn te maken en op te loilen, dat 'er veel van door gemelde vaten pafleeren kan. Maar 't is bekend' dat zulk een icherp zuur by gezonden, veel min- der nog by die van heete Koortzen aangedaan zyn, in derzelver maag en darmen niet te vin- den is. Vervolgens zyn die middelen tot niets nutte,..dan over boord in Zee geworpen te werden. Maar myn zeggen zal niet veel helpen, om
dat de vooroordeelen en de blinde yferen te rnag- tig zyn, en de natuur onder't gebruik vandeeze zotte middelen wonderen dset, ó ! heilzaamc natuur boven de domme kunft. 6. De aderlatinge tot vieren zes onzen een-
maal.gedaan is vrugteloos geweeft, maar tot so, 12. en meer ontzen, en na vereifch van eilhooixlsgheden, benaauwtheid, brand, hit- te, pyn, bloedinge, herhaalt,is van voorde- lige uitwerkinge bevonden. De Rotkoorfze verbied geen aderlatinge, gelyk BOTALLUS en SYDËNHAM aanmerken. Waarom doet rrten aderlaatrnge in de Peil,de hevigfte Rot- koortze? en in andere gevallen? 7. De Emollieerende Clyfteeren dagelyks
gebruikt, zyn van geringe werkinge waarge- npomen, en de hevige purgatien van jalappa, Ex*
|
||||
|
VOORREDEN.
ExtraB. Cathol. Alhaniel G. Gamba, enz. fcha-
delyk. Daar en tegen zyn de zagte laxativtn v&nRheum, Sena, Sal polychrefi, Cajf. Manna, Tamarind. Pruimen,
Corinthen, Vygen,enz.
°ok zonder de Clyfteeren van bezonderevoor-
deeligc kragt bemerkt. 8. Het laffe warme drinken,als gerftenwa-
ter, Hartshoorn-water en diergelyken lafte dranken meer, zyn niet alleen onaangenaam, leidende de zieke "liever dorft,dan diergelyken walglyke dranken te willen gebruiken, maar Ze zyn daarnevens zo dienftig als olie in't vuur, en als of men een heete fteen in heet water wil afkoelen. Het is iets wonder, dat zuiver water door
wat oud gerafptc harts-hoorn of andere been- deren zo veel kragt zal bekomen, isenkeld wa- ter niet even goed ? maar wat doet by de zot- ten niet de zotte verbeelding?de natuur komt alweder die zotheid te hulpe ongemerkt. 9. Zo wanneer 'er heevige buiklopen, roo-
de lopen,en perzingen,by de koortfen byko- men, is men,in 't gemeen gewoon,zeer üeg- te onkragtige middelen te laten gebruiken,als vunCorn.Cerv.ufi. Coralrub. lap. 69. terr. figil hol. armen. enz. nevens emoliieerendc Clyftee- ren, die in fwaare gevallen zo veel doen, als fes. die km en heel kreupel zyn. Daar men |
|||||||||
|
"in te^
derlat |
endeel goed gevonden heeft een ruime a-
inge, zagte laxative, Olie, en ilyraag-
|
||||||||
|
tige middelen, maar voor alle andere het opium
0 deugd-
|
|||||||||
|
VOORRREDEN.
deugdelyk gebruikr» nevens 't eebruik van verfch water. De Theriaca, pbilonium en diaf- cordium, die heel heet zyn en alzoo zeer Suf- j>ecT:,doen al zulke groote werkingen niet,als men welverwagt. CaneelenNoote-Mufchaat Xyn hier in van groote kragten geweeft. Maar de adfiringentia vind men, dat dezelve, in plaat- ze van den ftoelgang weg te neeraen, als he- vige purgeermiddelen veeltyds komen te wer- ken. io. Het is wel tot heden in 't algemeen een
doodzonde geweeft, in een fwaare angina kou- de fpoelinge en koud drinken te geven, alsook uitwendig adftringeerende Cataplasmata-, want men immers altyd warme ja zeer heete gor- gelwaters gebied, nevens Emollieerende pap- pen. Maar de ervarentheid heeft ook hierinne het tegendeel geleert, en men maakt zig nu geen confeientie meer, om anders te doen. leder verzoeke ik, dat hy dit wel verftaat en tieeme 't niet ten kwaaden, dat ik dezes niet wydlopiger uitvoere; Want de waarheid baart baat. Men kan "t nazoeken, en vinden, ver- mits de groote hitte gelegentheid genoeg daar toe geeft, een ieder overvloedig leeren zal, ook zonder deze aanleidinge,ter zyden geftelt alle vooroordeelen en opgevatte meeningen van eenvoudige partydifche Leermeefters in- geboeferxit, en niet agtende alle tegenfpraak van onervarene, die jaaren lang een en 't zel- ve doen, nadatze, gelyk papegayen, geleerc zyn,
|
||||
|
V Ï Ï R REDEN.
2yn, even dom blyven, en niet wys en wor·
den, nogzyn willen. il. Het is belaglyk en zeer befpottelyk,
dat de ordinaire Medicynkift zo wel voorzien is , dat als 'er hevige hardnekkige afgaande, koorfzen of parexysmi van andere koortzen voorkomen, 'er nauwlyks zo veel Cortex Pe- ruvianus daarinne te vinden zy,als twee of drie leiders vereifchen, inzonderheid ais dit mid- del gekookt moet werden, wanneer'er meer vereifcht werd als in poeder, men gelieft my niet te verdenken, dat ik dezes fchryve, ik fchryve dit enkeld tot welzyn van 't gemeen en achte geen aanzien der perfoon. Dog de nieuwe Lyft na veele debatten ordonneert dat wel zo j maar aan ieder opregt Zee-Chirurgyn ftaat vry na zyn befte weeren om zig van alles wei te voorzien. Maar men mogte zeggen, wat gm het u aan? ik ftel maar alkier de beproefde waarheid, en zwyge niet, als veele Woekeraars doen, die om den broode alles goedkeuren. 12. Men gebruikt ook temperende en ver-
koelende middelen , maar zo , dat die geen dienft kunnen doen , namcntlyk gelyk men aan een hongerige Wolf een Muis voorwerpt. De reeden is niet alleen aan de onkunde toe te paffen, maar om dat 'er in de Medicynkift —'niet veel van tegenwoordig is, jalnauwlyks* dat io leiders hun genoegen daar van kunnen hebben, rampzalig zyn de kiften geftelt van on-
|
||||||
|
VO ORREDEN.
onkundige zo geordoneert, vergelykt maar on-
partydig de Lyften met die van my opgege- ven is. 13. Men laat ook in hevige hoofdpyn en
eilhoofdigheid aan Salvelatile of andere Spiritus ruiken, 't welk zo goed is, ais een gloeyende koole op de tonge, aan 't acetum denkt men niet, als of het vergift waar, te droevig is die Zotte praétyk. 14. De Feficatoria appliceert men nog wel 5
maar dewyl ook dan nog veele fterven of er- ger worden, agterlaat men die ook mceit al- tyd, ais of die alleen moeiten helpen? o eidel- heid, Ik zegge dat de Feficatoria in heetc koortzen zelf wel veel fchaden maar geen dienft doen tegen de eilhoofdigheid , niemand ge- neeft daar door. ö! Wonder der natuur die zo veele dwaalingen ook in deze te goede komt, waarlyk als de wyze natuur niet meer hielp ter Zee als de gemeene kunft,geen ziele bleef in 't leven. 15. In korten ademhalinge geeft men Sper-
ma cceti, een middej goed om de Spil van 't fchip en niet om deborfttefmecren ,het werd immers door den ftoelgang uitgeworpen , waarom met Antifpasmoticque en dnedyne? die in weinige minuten meer dienft doen, als 't Sperma ecsti nooit doen kan, en waarom niet liever 't vloeybare vet (Traan) van Walvide^,. hiertoe genoomen, gelyk 't gemeene volk ten |
||||
|
VOORREDEN.
Platten Lande doet ?'t ontbreekt immers maar
aUcen aan kenlyke oplcttenthcid. !6. Dewyl men ook gedroomt heeft van
koud drinken in heete koorfzen , ordoncert me" zulks ook in een longen-onfteekinge (pe. r^ft«e«onia)maar wederom verkeert, of men Jaat heel heet drinken en wakker fwecten om te relolvecren, nog erger, is 'er geen middel- ^eg in deze te vinden ? *7- In koortzen met eilhoofdigheid, hevi-
ge pynen en buiklopen heeft men ook de lof- lyke gewoonte het opium te geeven , dog ZO , dat het raeeftcn tyd geen dienil doet, vermits de eidek verbeeidinge leert, dat het zelve voor zig kwaad is , en zeer fpaarzaam moet gebruikt werden. Daarom men zelden meer als i, 2, 3. greinen laidani opiati aan een lei- der voor een dag ordineert, en deze niet hel- pende, agterlaat men 't geheel, of men doet al weder zo, dog deze is, als een Er in eenen Hoppezak. Ik zegge, die het opium ter Zee «ebben gewceten wel te gebruiken, hebbea oaar mede ongeloofiyke dingen gedaan, aan- gaande de eilhoofdigheid, pyn, bcnauwtheid, Perfzingen, roode en gemeene buiklopen by "cete koorfen bykomende, inzonderheid in he*te landen. Ik durve welzeggen, dat'er 'n de weereld geen middel bekent is, dat zo Xagc j wis en zeker hulp en voordeel doet, in gemelde gebreken, de overmatige beweginge te ftillen, als'toverheerlyk en veragtelykmid- * * ·■ del |
||||
|
VOORREDEN.
del het cpium , maar 't komt alles op 't goede
gebruik aan, welk te melden alhier mynemee- rling niet is. 18. In koude landen, als in Groenland en
in de Straat Davids komen zeer weinige heete koorfzen voor. Edog die daar voorko- men, heeft de ervarentheid geleert , moeten ook nooit niet door heete middelen behandelt werden. io, Het water, door de hitte ilinkendjtrou-
bel, van wormen aangcvult, en daarvan nog niet eens na genoegen gegeven , is wel een voorname ooi zake van veele heete ziektens, en derzeh'er vermeerderinge, welke Zee-Chi- rurgyns Salpeter, Spirituscn Okum Vitrioli,Spiri- tus Nitri, ja zelfs Jqua fortis behoorlyk onder zulk water vermengt hebben, die zegge ik, zyn veele fwaarc ziektens en fterfgevallen voorge- komen , inzonderheid weet ik, dezes op een reize van Guinee op Wcft-indiën aan fwarte Slaven gelukkig gepraftifcert te zyn. 20. Die de legerplaatzcn der zieken in de
Schepen zuiver en koel hebben gehouden, met azynbefprengt, met Zeewaterdikmaalsfchoon laten maken,en voornamentlyk verfche lucht zo by nacht als by dag, voorzigtigdaarin heb- ben toegelaten, ja zelfs de Vind door't gehee- le Schip op behooriyke tyd hebben laten fpee- len, die hebben veel meer menfehen by de ge- zondheid en 't leven behouden , als andere, die dezes vcrwaarlooft of niet gekend hebben: en
|
||||||
|
VPORREDEN.
cn die daarnevens aog zo wys waaren, dat in die hevige koorfzen en hitte 't verdroogde lichaam nooit ook door de allerfterkitefweet- middelen niet tot fwecten te brengen zyn, en . oieswcgen zulks niet eens hebben gezogt te onaerncemen, die hebben veele raenfehen op geheide heete kuftenenGeweftcn van Ooft, £ e« en Zuide by 't leven behouden, fpoedig erftcit, en volkomen genezen. 2i. Merkt hier nog een onnozel en eidel
voorgeven, zo van groote Doótoreo als Chï- ntrgyns, cen fchyn hebbende bedekkinge van onnofelheid. JVy moeten den leider in heete koorf- zen met heete middelen niet laten fierkfweeten, m&ar altyd eene gefiadige uitwafeminge bevorde- *ren doer Zëgte middelen in een gematigde warmte. O ja!' men geeft daar toe zagte Tinö:uurtje$s poeders, contrajerva , vliet, enz. men dekt yc Patiënten warmtjes toe ? men laat geen togï- je in de Kamer komen, men geeft daarnevens fiog warm en vceldrinkea, en men voorziet alies zo wel, dat de leiders zagjes gefmoort, na de Oudvaders gaan, Welke cnkeld aan de n«uur overgelaten, nog wel 't leven hadden behouden. Ziet hier het einde van die fchoo- nekunft, de Dood. Uk dit gezegde moet niemand een kwaad
oordeel opvatten, als of ik zonder reeden de onweetentheid der zogenaamde meeile Gc- Eees-cn Heelmeefters, die ik zegge, dat alge- meen is, aanvatte en beftraffe. Want ik doe ### % , zalks, |
|||
|
F"
|
|||||
|
VOORREDEN.
zulks, niet om te blamecren, maar om te ver-
beeteren, de edele kunft te verheerlyken, en de Leerlingen op te wekken, om aan de Lei- .ders wel te doen, om de kunft beter in te zien met meer oplettentheid, oordeel, en erva- ringj ende wel voornamentlyk, om die ziek- tens niet voor ongenceffelyk te verklaren en hulpeloos te laten,die ligt en gaauw doorbe- kwaamc en kunftige middelen te helpen zyn. Als we zien aan de belachelyke zo genaamde Melaasheid, Lazarye of 't kwaadzeer op 'c hoofd en fomwylen aan andere deelen, welk ongemak men ordinaris voor ongeneciTelyk verklaart, ja in fomtnigc Steden heeften geeft men daartoe vry heden, een biljetjeop de borft, een zwart hoedje op 't hoofd en een houten Idapje in de hand , om by de ftraaten té loo- pen beedelen, dieaende zulke als tcekenen » dat zulke Lieden door cenige middelen nooit kunnen geholpen worden, 'c welk niet alleen een groovc verbeeldinge, vooroordeel, leu- gen, en onkunde is, maar zelfs ook ftrekt rot een gering agtinge , kwaade blaam en na- deel der heerlyken en kragtigen Heelkunft. Want alle die van deze ziekte befmet zyn, zo veel 'er ook mogen gevonden worden, durve ik zeggen, datze in een korten tyd gelukkig uit de grond kunnen genezen worden , niet alleen door verfcheide uiten inwendige mid- delen maar eindelyk ook door het uitplukken van de bedurvene hairen. Het weifee, tot een be-
|
|||||
|
VOORREDEN.
bewys flrekt., dat dit en meer andere onge-
makken niet als by onkundige en die van der jeugd aan nooit regt onderwezen zyn, voor ongeneeflèlyk Zyn fe houden. Beziet hier o- aOL ü den °Pgeftelden Brief van dengeleer- jen Heer J. de GORTER, dewelke ik drukt"* Zyn Ed· 8oedvinden hebbe by laaten Ufeken, die waardig is, van ieder een mcC
°Pmerkinge gelezen te werden. Over de Kunftwoorden hebbe ik geene Ver-
klaringen willen geven, omdat 'er byzondere bcfaryvers zyn , die dezes genoegzaam aed*an hebben, als BLANKAART, en SeWoor- namentlyk JOHAN JACOB WOYT , in zyn Schatkamer der Genees· en Heel-midde- len, welke laafte nauwkeurig uit de Hoog- duitfche in de Nederduitfche Taal overgezet is, door den Heer J. C. SCHMELLINTHIN, dat een werk is voor alle Chirurgyns zeer nut- tig en noodig. Eindelyk is nog aan te mer- ken,dat ik den VERBRUGGE in zyn geheet nebbe gelaaten, niets van de zaken indenTexc hebbende verandert, als maar alleen de Druk- fouten en fommige durftere woorden. De geringe Drukfouten, die dog den zin
aer zaken niets veranderen, gelieft den Lezer 2clft maar te corrigeeren. me 'l Gefluit, wenfeh en verlange ik niets Wel*' a'S dat deze mync wcynige arbeid uit Tcrjmeenentheid vertoogt, mag ftrekken toe 3eeteringc , tot opneemen , grocyen en • * * 3 blo©" |
||||
|
VOORREDEN,
bloeycn der Heilzame Heelkunft, en tot 't wegnecmen der dwaalingen en veeier valfcl^ ftellingen, gevaarlyke opinien en voorootdec len, tot beter onderwys der leergierigen, tof voordeel der arme Lyders, en dat veele mo' gen opgewekt werden , alle naarftigheid efl iever aan te wenden, om nieuwe en befte dhr gen na te zoeken, en uit te vinden, ende de reeds uitgevondene te bekragtigen, te vermeerderen, en tot eenige volkomentheid eindelyk tebren' gen in deze nog zo gebrekkelyke Heelkunft- Geëindigt te Amfteldam,
den 2 G&ober A°. 1748. Joh: Dan: Schlichtiwg.
Med.ï £? Cbir. D'vStor, |
|||||
|
APRO-
|
|||||
|
APPROB AT I E
|
|||||
|
Van den Hoog-geleerden HEER
JOHANNES DE GORTER,
Profeffor der Medicyncn te Harderlsyk.
Briefsgewyzeopgeflelt asm den Heer
JOHANNES DAN: SCHLICHT1NG, Med: i^ Cbir% DoÏÏor t'Amfierdam.
Myn Heer. Ê hei met veel genoegen geleezen tmse Geleer-
de Aanmerkingen, waar mede UÊ, verryH hebt de Chimr'gkak Verhandeling wel eer door JOHANNES, VERBRUGGE uitge- geven , eensdeels, om dat door deeze nieuws uitgaave de iever tot de CHrurgicale Wetenjchap <word ver- meerdert : andersdeels om dat door uwe Aantekeningen veel kwade flellingen , welke allengskens in deeze wetenjchap Zyn ingefiopen, worden uit de weg geruimt, en in plaats vim dien werden op gegeven, welke zeker zyn en door de heieri- daagfche Ontleedkmide gefiaaft , waar van de Ouden maar eenjchemerlicbt badden. Ik twyffel niet of dat UE, doen zal van ieder een geprezen worden, en zal een algemeen nut me- de brengen: want als men het waare weezen van dt Heelkonfi eens nagaat, zo zal men moeien bekennen, dat betten htegften noodig is, dat door geleerde Mannen, de Heelkonft word btfchaaft, en eenvoudig word verhandelt, op dat daar deor <*e kerende Heelmeefler in fiaat geftelt, te kunnen keren, »°e dat de gebreken op de eenvoudigfie, zekerfle en voor- jrtigfle wyze moeten gekent en behandelt wtrden. Om Ut -e Wetenjchap der Heelkonfi te geraaken æøé maar twee we- |e«■ open, te weten; het onderricht van bun Meefiers, waar ï «e Leerling zich eenige jaren ophoud, ten anderen de ei- S ç iever inhet doorleczenvan goede Boeken. Hen is my "ieS |
|||||
|
APPROBATIE.
tnhekent, dat eenige weinige worden gevonden, welke zich
hebben willen verledigen, de jeugt te onderrechten in deeze •wetenfihap, maar als men het getal van deeze eens verge- lekt by alle, die deeze konft uit hoofde van kofiwinnmg oef- fenen, za zal het getal der leerende zo klein zyn, dat het naauwelyks in aanmerking kan komen. Wat het onderricht der Heelmeefleren in 't gemeen aangaat, met bun leerlingen, hier meede is het doorgaans fiechter, als men wel zou durven denken:zo dat alleenJchynt over te hlyven de leeringe, wel- ke men uit de zuivere en eenvoudige befcbryvinge van deeze wetenfihap had bekomen. Ik ben wel tenvollen overtuigt, dat de levendige fiem en de aanwyzing aangaande de behan- delinge der Operatien meerder vermag als de bloote lejfen : maar de tyden zyn tegenwoordig zo gefielt, dat weinig Leer- lingen dat geluk mogen genieten; waarom ik meen, dat bet ten hoogflen iwotzaakelyk en nut is, datfimmige, welk in fiaat zyn deze wetenfihap door fihryven op te helderen, zich verledigen, bun arbeid ten nutte van 't gemeen mede te dee- len. alhoewel ik verzeekert ben, dat bet onderwys enbehan- deling der Chirurgicale Operatien van de uiterfie nood- sakelykheid is: zo meen ik evenwel, reden genoeg te hebben, om te bewyzen, dat dit onderwys en oeffening der operatien niet meer van waarde is te hmden , dan een oprechte en nauwkeurige befihryving der gebreken met deszelfs gene- zing , welke door een Heelmeefler moeten behandelt worden. Want twee of drie byzmdere zaken moeten door de Heelmee- fler geoeffent worden. Eetfielyk het genezen der kwaaien door werktuigen; hiertoe word een vaardige en geoeffende hand vereifl,. en kan ook zeer bezwaarlyk zonder levendig enderwys bekomen worden: maar dat dit niet zonder dit be- hulp kan verkregen werden , kan niet wel in zyn geheel toegeflaan worden, om dat men dan alle deftige Mannen, welke deeze operatien in hun Schriften, met veel oplettent- Iseid gefihreven,. en met veel arbeid opgefielt hebben, al te zeer verkleinen , en hun arbeid vruchteloos verklaaren : ten anderen zo word ook in dit deel vereifl de kenniffe van de kwaaien , waarin de operatien mteten gedaan worden „ de tyd wanneer en wat dies meer is, welke zaakcn alle zo wel uit de Schriften kunnen geleert worden als door onderwys van den Operateur. Waaruit blykt dat zelfs in dit eerfle deel |
||||
|
APPROBATIE.
de iefebryvmg der gebrecken zyn aandeel mede brengt ,wetks
mijjcbien niet minder is als de uitvoering van de operatien Zelfs. Het ander deel dat door een Cbirurgyn moet behan- delt worden,is de genezing door bekwame Medicynen, waar in vereifl word de kennis der ziekte, en kragt der Medi- cynen , om, de bekende gebreken te genezen; beide deeze deelen kunnen door een befchryvinsz geleert worden, maar met aoor het onderwys van een Operateur. JU men verder nagaat het gewigt der Operatien tegens de genezing door Medicy- nen , zo zoude men moeten bekennen, datze beide zeer nooa- zakelyk zyn; en dat men vervolgens uit het minder en meer- der der gebreeken , welke of door Operatien of door Meat- cynen moeten geneezen worden, zoude moeten afneemen, welke van twee een bet meefle_ nut aanbrengt: Maar bier tn Zouden dt operatien veel te kon febieten, om dat ten ihinjlen wel tienmaal meerder gebreken door Medicynen worden ge- nezen als door bet ftaal. Wanneer men bier byvoegt de in- wendige ziektens, welke mede op de Scbepen , en ten platten Lande daor Chirurgyns moeten genezen worden door gebrek ' derDoBoren, zo zouden de operatien maar een klein gedeelte uitmaken van 't geen een Cbirurgyn noodig heeft te weeten. Al wie dierbalven zonder eenig vooroordeel deeze zaeken over- weegt , zal moeten bekennen, dat, zo als de tyden tegen- woordig zyn, de bejebryving van de Heelkonft meerder^ nut in 't algemeen kan aanbrengen, als bet leeren der operatien. Hierom is bet, dat ik meen, dat de Heer Johan Damei
Schlichting zeer is te pryzen,dat by niet beeft willen af zien, zyn genomene moeite bet gemeene beft mede te deelen, en wenfche, dat Hy zal in zyn iever volbarden, tot welzyn van bet gemeen. Een zaak is nog overig te wenfeben, dat 'er Mannen megtcn verkooren worden m alle ie boven aan- gehaalde deelen ervaaren , welke de torende Heelmeefiers mondeling mderretbtm, gelyk in de Medicynen »p de Aca- demiën gefchiet, op dat daardoor bekwamer Mannen inde Beelkunft wierden aangeoueekt, welke mrt minder motza- telyk zyn dan de Geneesbeeren. Alhoewel dat beden de Heel- hnfl meerder veracht febynt als de Geneeskonft, om dat veel gemeen foort van Menfcben hun Kinderen bier toe aan- hggen, dat bn bmrtfihtcren daar mede verknogt ts, en * * * £
|
||||
|
APPROBATIE.
iat de leerlingen zelden voor af, de taaien leeren, zo meelt
ik evenwel, dat deeze konfl op zich zelfs bejcbouwt, van even veel waarde is als de Geneeskenfi: want meerder of minder rykdem geeft geen eer aan een weetenfchap, waar in de verachting van geld plaats heeft : en wat belangt hei baartfchteren, dat is geen deel van de Chirurgie, waarom veele der voornaamfle Cbirurgyns als al te dienflbaar bet zelve hebben achtergelaaten en aan de Pruikemakers of andere lebben overgegeven: en wat de taaien belangt, men kan even goed in zyn Moeder-taal als in het Latyn de zieken genezen > alleen word dit vereift, dat de' Leerlingen door bekwaamt' Mannen in hun Moeder-taal worden onderwezen; waardoor bet zeker is, dat niet minder voordeel aan het gemeen xouds worden toegebragt, wegens het groot getal der Cbirurgyns , tigens dat der DoBoren, als tegenswoordig in de Medicyn- Jche weetenfchap op de Hooge Schooien word uitgevoert. Maar zo lang dit nog niet ter uitvoer gebragt is, ^veet ik gsctt beter weg om de Heelkonfl te bulpe te komen als bet uitgS' ven van nuttige Werken in deeze weetenfchap. ' Waarom ik ■ meen, dat bet geineen den Heer Schlichting zeer verplicht zal wezen, nademml Hy 2y?J aangewende iever het gemeen heeft willen mede deelen. Harderwyk
den ésftcn■ Maart, j. bbGORTER. 1734.
|
||||||
|
AP II Ï
|
||||||
|
é
|
||||||
|
AFROBATIE
V Á Í '×
COLLEGIUM
CH1RURGICUM, TE AMSTERDAM.
Deken , Proefmeefters , en Overliedetl, van
hec Chirurgyns-Gilde, te Amfterdam, Ach- ten de Land- en Zee- Examen der Chirur- gie van JOHANNES VERBRUGGE, te zyn, het nuttigile Handboek, voor den Leerling , aankomende voor Chirurgyn , 't zy na Ooft- Weftindien ofte elders. En terwyi dit Boek door de Geleerde Heer J:D:SCHLICHTING, indeTheoria, inzonderheit die der Anatomia, is verbetert; Tvord deze verbeterde VERBRÜGGE, door ons (nagezien) goedgekeurt, en een iegeiyk , die de Chirurgie oeffent, aange- prezen. Nomine Celkgiir
N: Craammiester,
Prefes £? Examinator-
|
|||||
|
OP
|
|||||
|
OP HET
KEURLYK LAND- *n ZEE-EXAMEN . van
J O HA NNES VERBRUGGE,
Nieuwelyks met geleerde Aanteekeningen opgehel-
derd ten nutte van alle naarftige Leerlingen, en opwekking van meer gevorderde, in de loffc- lyke Heelkunde, met deffelfs aankleven. DOOR
Den Uitmuntende Leer aar in de Geneeskunde
De Heer
JOHANDANIELSCHLICHTING.
VERBRUGGE in zyn tyd een kloek ervaren Man,
Getrouw befchreven heeft hoe veelerhande Wonden, Gezwellen, Sweren en Beenbreuken wel verbonden, De Lyders heelen, en de Meefters eeren kan.
Hy is in zyne foort een kundig eerlyk Schryver, Elk Meefter in de Konft, dankt 's Mans beleid en yvcr. Door tyd en vlyt, verhief zig onze Wetenlchap,
En wierd volmaakter door het ligt der Hoge Scholen ,' Dus wierd al meer Ontdekt,'t geen in zyn tyd verholen, Hem konde brengen, tot de Konft in hoger trap.
De Ontleed- en Werktuig - Konft de Hedkonft meer verligten,
Nu ziet zy door en in Natuurs bedekte pligten. Heer SCHLICHTING hoog geleerd, in Hcelkonft
wel begaafd, Gaf aan VERBRUGGE't geen dien Schy ver heeft ontbroken,
De iiefde tot de Konft zyn y ver heeft ontftoken, Waar door hy nu dit Werk met zyn Gelecrdheit
ftaafd: 'Zo dat de Proeveling daar vlytig op kan bouwen, En deze Schry vers als Hippocrates vertrouwen. A: TITSINGH.
OP |
||||
|
OP DE
NIEUWE VERBETERDE
E Χ Α Μ Ε Ν V Α. Ν
LAND-enZEE-
CHIRURGIE.
L· Ag ooit een deftig Boek van deei' natuur het ligt ,
't Geen lof verdiende, en dat waardig was te pryien; Zo is 't dit Brave Werk', 't geen ik.doormynGedigt»
Na myn vermogen, tragt die Eere te bewy^en. Een Werk van groot gebruik, fchoon van een klcyn beflag; 2,0 nodig, en io nut, voor alle Proevelingen: Waaruit den Léréhng veel voordeei trekken mag.
Waaruit Hy léren kan, Yeel goed' en nutte dingen. Waaruit Hy léren kan, de gantlche Cherurgie-,
In haar volmaaktheid, en, in haar verfcheyde Delen. Vekbrugge toond hem aan, wat is de jJ>eoneJ
Hy leerd hem de Praktyk, om naar de konit te hélen; Hy leerd hem kennen en gencien een Phkgmeon,
Een Knoets-GeiweLecnBreuk, en Wonden velcrhanden; Als die Soldaat verkrygt.daar Mars en Vrouw Belloc» Haar Zetel veftcn; en die door der Beeften Tanden , OfdoorFenynig-Staal, of Azagaai, of Pyl,
Of énig ander tuig , gemaakt iyn, of gefchoten; Hy wyft Rémédiën, de Leyd'ren tot veel Hyl;
't Zy dat Haar Wonden %yn Gehouwen, of Geltoten. En in 't vervolg, word hier zeer duidelyk geleera, Den Aard en Eigenfchap' der Innerlyke Qualen^ Als Koorts,"Roo-loop, en 't geen meer onder t Volk
rcsccrcl * Van liektcns, die de Maats uit vreemde Landen hale^m |
||||
|
Om kort te gaan, men vind, veel zaken van gewigt
Verhandeld en verklaard, in deez' Geleerde Blaren: Zo wel, van 't geen op 't Land, als 't Water diend verrigt, 't Geen ons dert-Tytcl niet genoegzaam kan verklaren. 't Wierd eerft zes werf Gedrukt, en ganfch'lyk Uit- nverkogt, Liefhebberen derKonft, die hebben't zeer Geprezen; Wierd 't Toen zo zeer Begeerd, en gretig opgezogt, Zo zal deez Nieuwe Druk, Daar in,niet minder wezen; Wyl dit zeer Nodig Werk voor die deKonfthanteerd, Hier weer Herdrukt is, maar, veel Schoonder als voor dézen. Door Scblichijns! Pen Vcrrykt, en merkelyk Vermeerd, Ja, als een Phosnix uit Haar Aflclie, weer verrezen. Wie Roemd dan niet met my, Verbruggss kloeke Geeft? Wie roemd dan niet met my, Schiichtjngs Verftand en Yver ? Wie wind hier d'Eeren-kroon? Wie's Lof is hier het meeft ? Wie Diend hier meer Geroemd, HeerScHLiCHTiNS! of, Den Schryveb.? J: HUIZER.
|
|||||
|
LOF-
|
|||||
|
L O F - D I C Ç Ô
Op de A&nMErkinckn
Van de Heer JOHAN DANIEL SCHLICHTING,
! Mei: fc? Cbir. DoUor.
JDe weg, dien ons Veherügge weet',
Betrad den Jongeling met vrecz',
Gelyk een, die de Zee bcvaard,
Zeyld op een half verfleeten Kaart,
't Was niet al in den Haak geleerd,
Zyn Theorie moeit omgekeerd,
De Konfl: der Chirurgie is lang,
Elks leven kort; elk zingt zyn zang.
Den een maar enkel by de gis;
En de ander Haat de zaken wis,
Gclyk Heer ScHLiCHTiNG heeft gedaan.
Nu kan Veibrugge veylig ftaan.
Nu kan den Leerling met hem ryzen
En vinden zig op 't fpoor der Wyzen. .
jimkus.
|
|||||
|
HET
|
|||||
|
HET
 O E Ê
AAN DEN
L E E Æ E R.
\7Ef.s% 066J heeft voorheen my d'eerftcrjiaal ge-
» fchreven, 'k Ben gretig uitverkogt, en veelmaal weer Herdrukt;
't Is heuglyk! als 't Vernuft gewenfte vrugten plukt,
Dan kan men na de Dood nog in zyn Werken leren:
Heer Schlichting komt met kragt my nog meel
glans te geren, Wyl Hy my heeft verrykt door zyn Geleerd Verftand;
Hy leid den Proevcling, door my, als met de hand,
Om tot een waar begrip der Heelkunde op te ftreven.
Begeerd gy, Leezers, nu een Wyk, van 't geen ik zeg,
Neemt my in eigendom: en gaat met overleg My eens doorbladeren, gy zult het zo bevinden: Op dat gy door de tyd word Meefters in de Kunft:
Heer Schlichting zy gedankt voor zyn bewezen
gunft,
Van hen, die aan deez' Kunft zig tragten te verbinden.
Doir Tver Blotid de Kunfi,
|
|||||
|
EXA-
|
|||||
|
FoL ι
examen
Van
|
||||||||||
|
L
|
||||||||||
|
And™ zee-
chirurgie, Voor de Proe velingen
By Fragm en Antwoorden geflelt.
Het eerfte deel, handelende van de Chirur-
gie, deszelfs fubjeft en itoffe. |
||||||||||
|
Het 1. C Λ ρ ι τ τ ε rJ.
Van het Konilwoord Chirurgia, en deszelfs
bepaalinge.
Vra· JSS^ei^ febuib ï»rt ^nfttooojö Chi-
'rurgia? [ Antw. Chirurgia toerb fjeconv
[poneert uittlOeete [amen genoeg? be <©?ieftfe tooojben / cheir en er- gon, bat \$ in 't ©uit$ te 3eggen hand en werk,30 oatöit toooib een ïjanbmetK oeteenenb, O). v"g ïBaar toni baar neeïe öanbtoernen 3?n/tot
raatöantojorifc/ en tot i»ie toerb bit eigentton ge* «iUtRt i
Antw. ^it tooozb oeïjoorb tot een gebeeïte ban
r ^V Vfricileide twiften, of het woord Chirurgia van het
■ yrieKs che'r en ergon gecomponeett is, of niet; maar die iets kennis van het Grieks heeft, kan ligt zien, dat het daar van aiKomftig js. dierhalven is hier geen woordenftryd van noden, of veei van een woord te difputeeren. |
||||||||||
|
2 , Examen van
öe *Bene$&on|i / (&) Dat i# / tor bat ge&ecïte / 't ï»eï&
men 6p uitneetmntijeiö Chirurgie of Hcelkonit
noemt/ en baarom %sn öet Chirurgyns genoenit/ öie tooi een öeïjenbige feonfi en Voeetenfcijap / ί·1 met een'goeöe metijoöe en reben/ aïïe uittocnbis? geinenen onse^ ïicjjaam^ Mjanöeïen. Vrag. ïfoe öepaa!t gn öet toooib Ch'irurgia?
Antw. Gaienus(c) bepaalt ijst seïbe aïbti^ :-bat3i
namentïp&i^ een Deel ten öe titérapeutica (dj, 't toeln be£
(ï) De Chirurgie is wezent'yk een gedeelte derGïitees-
kunde, én met deze zo naau w veïföpgc, datze daar van niet ' argezondert zyn kan , nog mag. Want daar zyn ontelba- re Ziektens, die de medicamenten niet genezen, die ge- neen het mes, en die het mes niet geneert, die geneeft het vuur, gelyk de oude Wyze Hippociates zegt, en andere operatien, .als drukken, binden, enz. Want verfcheide groote Wonden en fterke bloedingen, fraciuren , ontle- dingen der beenenj fommige exulceratien en Kneufingen mogen niec door medicynen, maar door der Donoren en Heel-Meefters goede behandelinge geholpen werden. Ge- voigeiykmag geen Genees-heer of Doctor der Medicynen een waar en bekwaam Genees-meefter werden genoemr, indien hy geen grondige en ïuffifante kenmile der Chirur- gie of Heelkoijft heeft. Dit bewyft Hippocrates wytlopig Lib. de Medico. En wel duidelyk is daar te zien, dat een Geneesheer <le, Chirurgie moet oeffenen kunnen. il) Sommige Chirurgyns beroepen zig en pogchenge-
duurig op de Schriften van Hippocrates, Galenus en Cel jus, gelyk onze Autheur ook, en by aldien dit niet ge- fchiede, zoude het redeneeren en difputeeren niet vol- maakt zyn· Maar 't is zeer eenvoudig en belacheiyk, ina dien ze de Griekfche Taal, waar in Hippocrates en Gak' nus* en de Latynfche, waar in Celjus- gefchreeven heeft» niet in het minfte yerftaan. (d) Tberapeutica betéekentin 't gemeende geheeleGe»
neeskunde, oi een methode, om alle Ziektens te genee* zen, zs zyn in; of uitw endige. |
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. 3
1?/ sou iftfenoötaüÉaÏöug öeftawtmμbat*ί|αη
öên on3e£ licïjaam# / booj topica ennj™^^
raden te ïjerfteilen; en baarom fcp on£ HeeiKomc Qeöeeten. (f) «ttte m baar 3pn cenmm ƒ pappen |otogen/
tfetfiet^/ 3atom/ fmmingen/ en begripmat. Vrag. afeat noemt BP »» manuale opeia Antw. (e) Alhoewel het waar is, dat een Chirurgyn dooir zyji
handwerk behandelt aïlerly accidenten , die van· buitomn 't Lichaam voorkomen: to is 't ook zeker, dat er ver feheide ongemakken van binnen m het Lichaam zyn,d* alleen des Heelmeefters hand vereifchen als wanneer Woed .materie of water in de holtens van't hoofd ,boiJ en buik zig onthouden, werd het niet door hettrj««£ ren en de paracenthefis daar uit gehaalt? de CamaSαm wendig in het oog zynde werd die met door/ub™tS van een Naaide nedergedrukt ? defteen werd uit de blaat gefneden, verfcheide vreemde zaken mt de Lyfmoeder der Vrouwen gehaalt 5 wonden en verzweenngen, die in de holtens tot in de ingewanden dringen, werden genee- zen, door konft, weetenfehap en behandeling der Heel- meefters, en veel andere ongemakken meer. feevolgeiyK handelt de Chirurgie Zo wel van fommige inwendige,als uitwendige Ziektens.Maar niemant denke.als of hetregt de Chirurgie te ©effenen alleen den Chirurgyn toebenoo- re, en den Doaor dit verbooden zy. Dat zoude* een groote dwaasheid zyn in het denken. (f 't Men zoude de Chirurgie aldus kunnen befchryyen,
tot ze is een konft en weetenfehap, om allerly mterlyke en ook fommige innerlyke Ziektens, door een goed ge- bruik van uitwendige Medicamenten, dieet, en inttrumersi, ten, voor te komen, te geneesen, of te verminderen. |
||||
|
4 Examen van
Antw. Wie beerbige öanöberrigtingen/ omtrent
be£ tnenfeïjen ïieïjaam booyigtig en nonfïig uicge* bJ|ogt/ om be gejonböeib te oeïjouben ofte jjerfteïlen. Vrag, ©oe beeïberlep 3pnfe?
. Antw, JjBen nanse bieröerïep noemen!/ aï£ Syn- thefis, Diaerefis, fixierefis en' Profthefis. (g) ι |
||||||
|
Gap. Π. Van de Chirurgicale Operatien.
Vrag. I T/'Sflt betflaat gp boo.i Synthefis?
Antw. W <ëtn famenboeginge ban bic beeïen /
bjelfe ban malftanberen gefcïjeiben biaren/ en be$e të in be bleefagtige beeïen/of in be öeenagtige/gelp alë be ïueuKen ber öeenen / ontbjjigtingen / enj gin be sagte en taeefte / of bleefagtige beeien 3pn
uïcetatien/entaranbeii te fjeeïen of teconfoiideeren; ïjier toe sotibe inen tonnen boegen be öarmöreuHen / nabeïö.«UHen/ uitgangen be£ enbelöarm^ en ïijf* moeberss/ «13. jPaattomnneentien eenfrafture of öeenfyeuli$]fjer>
fielt/ en be óntièeöé getojigten toebee te regt ïjeïpt/ 30 bjecö 3ul^ reftauratie of ïjerfïeïïinge genoentt. Vrag. Diasrefis, toat $■ bat ?
. Aoty?. «©eje i$ een tnanuaïe operatie/om bittee* ïen/bie tegen| be gemeene oibetaan een gegzoeit3pn/ te fcïjeiben/ en öefe i$ incifie en cauterifatie, Vrag. ineifie ofte fnpinge toat i$ bie/ en ïjoe
beeledep ? Antw. 3£>e3ei^/toanneeciet!?bat aaneen gegroeit
$ booz eenig fnptuig ban een gefcöeiben of gebeeït bjerb:
(g) Andere voegen hier by ι Aphcerefis, wegnemen 't
geen te 'vee! is. i. diartbrofis, 't kromme regt ie zetten > maar alle zulke Grieckichewoorden dienen niets, als oifl de hoofden der Leerlingen confues te maken, |
||||||
|
Land en Zee Chirurgie. f
toerb: en bit gefcfjieti toeöetom in tjarbe of in sagte
οεείεη Vrag. %m noemt men bc3efcP&i«3e in öe öatbe : Antw, sagen/ trepaneeren, topten/ tafpen/ .εη
WitflripftttT/ toaat böoi öe beenberen Ban een BêP . vra*. %oei# be naam yan be fdjeiïrtnge ört faS*
tê becïeni' " ■ V- V • Antw. «Mufc terftonö genoemti;? ïncifie ofte iny-
dl"ge, en befe* gefcïjieö om tóftïjeiöe rebenen^ m t Seneraal om be Berïoaraie gejonbiKib te benomen Cf ίε onbetfjoutien/ in 't fpeciaaï/ om eenige toogten af te laten; a\§ baat i^ be phlebótomie eii3- of om eenige fceftote toocïjten t'ontlafïen/ a\$ baar \§. Ijtt öuifttojater/ en etterborfï / Ut öooj be paracenthefis gefcijieöen; of baannecr men een steering openb. Ten tweeden gefcftieö fe?einciüe in öraenbte öe*
Binnen te toecjtatoen/ of mbtxf Ijcel tairftojtoenspn/ in b'eetfie noemt men §et fcarificatie, Ijct töetó ge* fdjieb tot. bpna aan-'öet gesonbe Wt§ / om be$ te eetbec fetjeibinge 'te Qebben / en ïjet anöec gefeïjteb &00* een mtij om ïjet boobe totee|rontom af temp* cm/en ïjet öeei 30 'er been binnenin Ü /af te sagen. Teo derden , toerö be fnpbinge nog geöjuiftt om f onteneïïen te manen / en ïjet fcarificeeren, om Rfpnen ofte toentoien te' setten. ; .. y , : '1 en vierden, om eenige beeïen ban een te fcöei-
w»/t»eöte tesen^ öe gemeéneozberKfamen gegroeit 3P»/ a\$ baar te bet fnpben ban be tongriem/ of guneer, ben aar^A-alva, oogden/ oojat/ en3- 5, ee« gegroeit 3pn. , . . ten wfden, om ietö 't geen men niet εη ïoect
bJ??«ftatm/ ön Booibeetb/ om een yanfc&eur of : tS te eenbaren. - ;' w . · of . lenzerden,-'qiti ietjS 't geen in ïjet neïjaam of
|
|||||||||
|
^3
|
|||||||||
|
Ö«E
|
|||||||||
|
6 Examen van
gegtoeit/ of baat ou een anbete topje in genomen
i$ t al$ Dooi ïjet ^teenfupben / uitöaalen Om aoge$ en fpïinterJV en3. Ί'en zevenden, om eenige ïjoïïe en calleufe 3toeet*
gaten in een te fnpöen; en bit 3uu 30 be gemeene top- 3en ban fnpben. Vrag. 3©at iê ban nu Cauterifatie of Özanben /
εη Ijoe beelberiep? Antw. Caucerifatie i$ eigentïpn een iötanbinge in
eenige beeïen oii5e£ ïicïjaam^; en bt& noemt men aftueel booz. gioeöenbep3et$ / of potentieel, biebooï corrofive en bptenbe bingen toezingt toetb. Vrag. 3©aat toe gefcöieb boef) be3e inojanbinge;
Antw. <©m aïïe tottinge en fenpnigltjeib 30 in ïjet
geïieente al# in 't ttee$ tegen te fiaan. ©mfjet bloeb in ben utterfïen noob te fïeïpen. €n ten betben / om ^ontenelien op spn beöoozipne pïaat^ te fielten. Vrag. 3©at betfïaat gpbooz Exarefis?
Antw. ®e3e i<§ mebe een Chirurgicale opetatie/
om aïle3aften uit ïjet ïicïjaem te öaïen/ bie 'et te* gen£be gemene o^betin oefïoten3pn/en be3e,i$ om toeg te nemen en uit ifjet licïjaam te trennen / 't geen baat booi ongeïun in genomen i$; of 't geen 'et te* gen^ be ge3onböett> in gegjoeit $. 5Pe eerfte flag $ tueberÓm tteebetïep / toant be
eetfïe öjengt uit ïjet ïic&aam/ be bingen/ Die 'et met getoeïb in geulogen 3pn]/ bie te seïijft nuetfen en een toonbe manen/ a$ baat 3pn Hoge$/fplintet£/ επ5· of toanneet uit on$ ïecijaam geïjaaït toetb 't geene öaat in gebïogen/gegïeben/ gepzopt/ en 3onbet ge* toeïö of toonben te manen baat in genomen i$/ ed$ öaat i£ fiof in be oogen:gtaten in be neeï/ ettoeteu in be neu£/ oozen/ vulva. eti3» 3Be tweede flap: i$/ toanneet baat iet§ in on#
ïietjaam i£/bat Mjoozjijb moefi uitgeïoofi/ of bmi tm £ï?itutgpn£ ïjanbtoeta afgeïjaalt toetben/ ai? DaRC
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 7
baat u be boobe tamgt en nageboojte/ of Vnanneec
men niet taiateren ten/ 3t$$ 00u? em Catheter. toetb afgelaten. „ 0 Vraa. 3©at i£ Proiihefis ί - -.
, A«Bw.€enmanuaïe operatic;om J*°£*gg*
tebetouUen. 3Baat toe mebe ftan gepiagt toetben * defenüve, om be tosten in be öeeïen te tartaar· "en / «Jaar boor öe&eifé ftttfïanb en f^TKïfc $eöjouben toetb: «IS mebe be top5e ten coinpjej· w» te leggen en ligaturen te manen/ om be urttppw *inge taan fommige fappen te Metten/ -en te taajo?*1 Sen bat ie beeleti Veeöet aan een groepen, ïfier tor ïjoozen ooft be $ontcneuen om eenige taainbigoebett Uit te laten, (uit Fontenellen komt geen wind ) Vrag. Diarthrofis nan bie Öietniet getaoeglijli tip=>
nomen/ en toat i$ bie? Antw. ^>z$z $ toanneet eenige ïeben ferora en
nuttig tajaffen/ bie men boo? ïjamafftn/ \mt§i(fi fpaïiien en bietgelpe tecffeït. €n 30 eenige beetei taetlooten 39η/ men bie boo? een teute &een/ rnume ofte ïjoute fjanö / öoute neu# / Φ& ö&3 / teete ooi/ of 30 be tanben uttgetaaïïen ml men ö'uitgeteïïene booj gemaante tanben taan fftaott of anbere fïoffe in bejflaatg (telt, (6)________________________ Tcap. III. Van het Subjeft der Chirurgie.
Vrag. TT7 «t tajetb 'et ai tot een goeb 4D&feut» W gpn taetepft.
^ 4 Antw.
«3) Hoedanig de?,e gemelde manuale operatien moeteti
■ferrigt werden , kan men leeren van Sadtetus, Ρ are tf Hw'i nfc Aqaapendente , Hildanus, Barhette , wn ioii*· f], iVucfe, Heifter, Fe*, Fenfaefc, Gara^etó-, en». l?der Jongeling, die de heelkunftmet verftaud en gel* |
||||
|
Examen van
|
|||||||
|
ζ
|
|||||||
|
Antw. Cen gebuurige oeffeninge ban 3pri ber*.
fianö / en met eenen in 3pn aonfï / baant öe reöen moet op be erbatinge gegrond 3pn/ 3aï men ■ boo? berfïanöig nonnen gaan. Vrag. 3®aar in oeftaat beje geburfge- öeejigijeiö ?
Antw. 5In een gronöige fenniife ban be gejond*
ïjeid be$ menfcïjen ïteöaam^; en bjaimeer 't'sefbe tot 3ieïtfen becbaïïen \$l toeer te tjetfïeUen; ïjet buelft een fubjeö: \$l baar ïjp 31S geounrtg in moet öeejig |)OUben. <Ö*n ï)iec toe öeÖOOjen OOK Medicamenten en' be ^nfïrumenten / met ïtdfte öp be betbaïïe ge* 3onbj£jeib moet öerfïeïïen. . Vrag. SSeöoeftmentoeï een gronöige Kenniffe ban
|jet menfcïjen itcöaam te ïjeboen? Antw. Wei boo^eefter / en ban $ ïjp gtonbig en
bafï in 3ijnfcï)oenen:anöet£ $ ijetïeuterent/enjon* gen£ ineen/ geïpft'ec beeï iBeefïer^ ïjier in fBidbel* öo^g en eïderl gebonben toerben / die 3efteclp maar flongen^ (O in be nonfi 39η. Üet berïigt ban be genee3inge 3eer/b>anneer men aïïe^ booj öet oog ban |et becflanb Maar siet en eebat. <©oft $ men niet fcïjioomagtig / bat men 3pn baerft 3al berfteert boen/ en
(i) Jongens indeKonft zyn alle Doctoren, Chirurgyns,
Apothekers, Kwakzalvers, Tandtrekkers, gemeene Breuk- en Steenfnyders, enz. dewelke geen kenniffe hebben, noch van de deelen des Menfchen Lichaams, noch van alle de Ziektens na hunne natuur, tekenen, en vernufti" ge geneezing, noch van de manuale operatien, hoedanig die te verrigten zyn. Want zonder kenniffe hier van te hebben, kan men niet als verderf aan den Lyder toebren- gen. Valt het wel uit, dan is 't aan 't geluk en niet hun- ne konil toe te Tchryven. Inzonderheid is een grondige .kenniffe van de Amatotnie het grootfle fondament, waar op de gantfche Chirurgie fteuut. Ik voeg hier by, dat zonder kenniffe der deelen des lichaams,.niemand,hy zy jDoclor of Heelmeefter, de uiterlyke Gebreken regc kan kennen of genezen.. ... |
|||||||
|
Land en Zee Chirurgie. 9
,εη ban een anöet ïjet toeïR sal uit be öanöen laten
nemen. Vrag. l|oe 3oub gp ban &et fubjed, bat gp jjet
menfcien lichaam noemt / nonnen bepalen ? Ancw ^at |]et ig een noniïige en toonbeeld ge*
tojocïjte macïune/befïaanöe uit een groot getal ban pppen en Kunden/ bie eln bpna met 3?n bp3onbere fappen berbuït 3pn: öertjalben öeftaat on^iicïjaam wt pgpen/ bie alle aï| een tnater-lorlogte booj öa= re uogten öetoogen toetben/ en 30 lange bie fappen bat ijojologie öerjoo?ïi)ft beteeegen / 3pn top ge3onb/ «laar 30 3ε te bin 3pn/ toerö ijet onojbenteïp öe* toagen / en ban 3pn top 3ieft: en 30 3e gooi een groo= te ftremminge en beröiM)eit niet meer nonnen om- gaan/ 3pn top boob, (k) % 5 Vrag.
W.Alle deelen des Menfctietyken Lichaams, *t zy
Beenderen, Kraakbeenderen, Spieren, Banden, Viiezen, Bloedvaten, Ingewanden of Klieren, zyn t'zamen ge- voegt van vaten groote en kleine, zodanig, dat groote- re vaten zyn geeomponeert van vliezen, en deïe vliezen weder van kleine vaten, en deze wederom van vliesjes, en deze weder van vantjes, enz. en de.allerkleinfte vaat- jes eindelyk van zeer teere draadjes. Gevo'gelyk is het gehctle Lichaam gemaakt van draaden en vaten;maar 't geene we voor draden in 't gemeen aanzien» zyn vaten.» als de draden der Snieren, Zenuwen, enz. dit hebben &uyfeh en 'Leeuwenhoek klaarblykelyk getoont. *· Alle buigfama vaten ais bloedvaten enz. hebben een
a?ngebore te zamentrekkende kragt en beweging, ende z'.i te zamentrekkende, perflfen zedevogten voorwaarde *JU het eene vat in het snder; dat zodanig de vogten van ^e vaten bewogen worden , maar dat de vaten van de *°gten, geiyk een water machine van 't water, werderj fteh-°Sen'is zo §ewis neit» ais hier de Autheur 0Ilder'
*> maar oewaan
3' Zo lange de pypen zig behoorlyk t'zamentrekken ,
en de vogten door dezelve wel circuleren, ende deMenfch alle
|
||||
|
Examen van
|
|||||||
|
ΊΟ
|
|||||||
|
Vrag. üoe ïiomt men tot ö^e nennifTe ?
Antw. 5^ooc be Anatomie.
Vrag. 3©at <£ bie?
Antw. Btt i$ een feonfligc en nette öanbgteen/
ïeci'enöe aïie beelen öe# ïicfjaam^ ontlieeben/ om btè ieoet een te feonnen beltonen. Vrag. 3Bat öefjoeft een Cöirargtjn bie 30 net te
toeten: naöemaal ïjp maat omtrent be niteripeöee* ïen üeejig $> Antw. ^aï een €ï)irurgrjn gtonbfge «enniffe ban
aïïe$ fieörjen/ïjeöooitijp ooö alïe| ban naöp te toe" ten. (1.9 Vrag. alle zyne werkingen .(a#ionei,)behoorlyk doet, is hy ge-
zond. 4. Maar by aldien de vaten zig te veel of te min t'za-
men trekken, de iappen te veel ofte min werden bewo- gen , of eenig deel in zyn werking belet, is de Menfch ziek; maar van de dikke iappen alle de ziekten te deri- veeren, is onwaar. 5· Wanneer alle de vaten inzonderheid het hert met de
flag-aderen hunne kracht en beweging hebben verlooren , ende de fappen alle in 't geheele Lichaam, iïil ftaan, zyn wy dood, en als dan begint het bloed te coaguleeren; dierhalven ontftaat de dood niet van eene groote verdikt- heid en ftremminge der fappen, die niet meer omgaan; maar op de doodt volgt de ftremminge; want voor de dood is nooit het bloed gefiremt, dewyl het zig nog ge- duurig beweegt, hoewel veel onkundige hier wat tegen- fpreken. Dierhalven volgt, dat het leven is die ftand van den Menfch, waar in het hert, flag-en bloed-aderen het bloed door het Lichaam bewegen. "Want zo lange dit nog gefchied, is de Menfch nog in 't leven. (l) Dewyl een Heelmeefter op alle plaatzen van 't
Lichaam zo wel van binnen als van buiten,door fnyden, brandeu, booren, zagen, drukken , infpuiten enz. ver- Icheide ongemakken tegeneezen voorkomen;èn hiertoe een groote voorzigtigheid en grondige kenniffe der dee- kn vereiicht werd,· indien hy gebroke en ontlede been- deren |
|||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 11
Vrag. $oe geraaftt men ban tot begtoiiöige feen*
"me ban be Anatomie? Aiitw.^ooz eenbageïpfe oeffentnge inbe 5etoe.(m) CaP- IV. Van de verdeelinge der deelen.
VraS- T-© öoe tieeï beelen toerb ftet ïicftaam ge*
X öeeït? (n) Antw. ëlTn"?°·lherfte,kn5 wonden, ukeratien, gezwellen,
ren * lnwedlSe lot liet leven nodige deelen penctree- enV'.-ÏT1 F,nfen5 el?de "«onderheid van doodelyke l "j" doodelyke wonden zyn oordeel eeven-zo is het noodzakelyk, dat een HeétaTeefter van alle in'en niter- !yke deelen des Menfchen, een naauwke^n „S ge kenniffe hebben moet. groncu- AZlSr aanll00ren* zien en Ieezen leert men de
(»Jil. Het Lichaam kan men gevoeglyk verdeelen, ι. Γη
denHnamis of Stam, dat is hoofd, hals, borft en buik. 2· in Jixtreimuiten, dat zyn armen en beenen: want die ner zelve verdeelen in drie caviteiten als hoofd, borft en ooHï.die vergeten den hals, armen en beenen. Ook is te . " 5' dat ae borft door het mediaflihum in twee hol- -ns, de rtgter en Imker, en de buik en pelvis door een oezoffder vlies van de penszak verdeelt zyn. ««.·* hn,hoofd zyngeplaatft drie vliezen, de dun mater; mica aracimoidea en pia mater, als bekleedzels der hers- sen ' cerebrum-, cerebellvm; medulla oblongata; ne- 2 p^rjenuwen' en verfcheide bloedvaten en klieren.
de · In den bals zyn d" voornaamtte deelen te bemerken, rid°ni.; uvula' velum palatimtm;tonful<s; glandulce paro- We" , .c* larynx; pbarynx f- luchtpyp; ilokdarrn; in de W, ' °eenderen de medulla fpinalis; arteriw carotides , "^ juguhres &c. Iuchto '^ &£"^ ^e i^e"rfl »* mediaflinum; de long met de
Zyn v^yP en derzelver takken of bronchia; het hert met TericarP 00ren en vier groote bloedvaten, om vat van hei ιη°μ· m> orfopbagus ; duüus thoraeicus; glandula, tby-
> en veej vgti 4. fe
|
||||
|
12 Examen van
Autw. ffn o?ie/ aï$ baas: ψ becavireyt öe£ on*
öetöuifts»/ aan toeïfen men om alïe fianft en rotting ge te unjben / eetft fni|ö: in be3e Ijaite legt be maag' öacmen/ öïaa$/ lefaec/ miït/ nieren/ eii3. 3n be ttoeebe öoïïigöeit / be öo^ft genaanit/ iegf
öe ïonge met ïjet ïjert / en i$ öooj öet mibbelrift nart öen onöecöuift afgefctjeiaen. mt berüe loïïigöeib i$ be oöneïfïe/ toeïne men jfjet
ï|oofb noemt/ in toe!fer# tuinite be öerffenen gele' gm 3|ϊΠ. Vrag. |
||||||
|
4. in <fe Stófê en ^efoii zyn de lever tnet de galblaas»
milt, maag met de darmen, pancreas; mefenterium, met de melkvaten, klieren en chylbak; omentum; nieren met de nierdoosjes, wateriyders, blaas en uretbra; by de Vrou- wen de aienw met der zelver toebehooren; veel vet; de nederdalende Stam der vena cava; arteria corta; de vent ■portarum met haare takken, en verfcheide zenuwen en Kieren.· Nota. 1, in het pelvis zyn inzonderheid beflooten het
intefiinum reiïum, en de waterblaas, tuffchen welke by Vrouwen de uterus in hec midden geplaatft is. 2.. De borft werd door tuilchenkomit des diapbragm*
van de buik afgeicheiden. 3. In den hals, borft, buik en extremiteiten vind me"
veel vet, maar niets binnen in het hoofd, dewyl de her' ienen daar door zouden kennen gedrukt werden. 4. In de extremiteiten heeft men beenderen met het
merg;. bloedvaten; fpieren ; peezen; vliezen; waterva· ten; klieren; alle met vet en huid bedekt , II. Men verdeelt het Lichaam ook in vafte en vloei'
bare deelen, de vafte deelen wederom 1. in harde, ais beenderen en kraakbeenderen. a. In zagte of weeke, als fpieren; bloedvaten; buizen ,· vliezen; zenuwen % inge' wanden, dewelke niet zo hard zyn als de beenderen. Dc vloeibare deelen zyn alle fappen en vogten, die door 't Lichaam in haare vaten vloeyen,· als bloed 5 booy; lympié zenvw-fap; vet} merg; fpeekfel; mng-fap; pancreas-bP 'enz. gal; zweet3· pisj feces, enz. |
||||||
|
Land en Zee-Chirwgie. 15
Vrag. 3©at jon baat ai boor beeïen in öe Anato-
mie te öefcöouvoen? Antw. «Snfteïe/ en Qeeoinponeerbe.
Vrag, 3©at jpn enMe beeïen >
Antw (gnfeete/ anberg ümiiare beeïen genoemt/
aPn/tuelfie uit geen anbre öeflaan/ aïg uit öaar tU aen seïfl. «©eïpn aïé baat 3pn-We#/ neen/ nrate* ÏK·?™1**'-Wieg / peeg/013. €n aftjoetoeï bit ten
uitetinhen aaneen enMe of fimilah-e beeïen frin> tZ'JLT1 mt™baat be BPWfe «©ntïeeöetg met
aue legt tegen. 3©ant geen 6IeaS/ eeeë/ hïltó/ em 30 enM t$/ of ïjet öefïaat aï teeöei Snbere beekn toant ïjet eene öeeï ten ïjet m^nnutSmf^! Vrag. <©e3e enMe of fimilare bee en/te5 mm L niet inorganike. beeïen noemen? men b,e ,„A°tw· ^?/ toant ten Mitcrïpm aentfen/fclifinen
3P maar enftele inorganike beeïen te 39η. (ρ) vrag. jgat 3?n ,lu jjecomponeertii beeïen? 1 *?^· ®ie uit rae^ öan eenbetlep foort ban öee* «η ίφηηεη te fauien geboegt te toefen: al$ baar t$ een
'enl,e drade,n onzes Lichaams, van dewelke de klei-
kleinftr,CS β?***1? en geweeft zyn, en zodanig zyn de leimtt vaatjes ook gecomponeerde deelen of partes diiïï-
t"ares·. en nog veel meer de beenderen, kraakbeende- *'/». zenuwen, enz.
or^ni f Tafie dee,en ook dc alkrfeinfle draadjes zyn alfv^etdKleil'JWl,lt· wat zYn organike deelen anders, zvn '.,. .igen» d°or welke een beweging geichied ? en Zen Qlt n!et alle vafte deelen, beenderen, fpieren, vlie- cJeci' *en«wen en bloedvaten ? ook is 'er geen een vaft he\ve° a.^e !n ons Lichaam of'het is een werktuig ter halven'"8 dienft'g» vervolgens,een organifch deel. Dier- vafte λ V0'St' da? 'er geer» inorganiiche deelen onder de Bii| .e*" ie vinden zynsen de Ouden hier in zeer ge- |
||||
|
J4- Examen van
een mu£M ofte fpier / tateï&e uit Weeg / peeg / aba J *
fïagaber / 3enutat / tatateruaten / Mie3en / eii3. öefïaat / < en bit hm men tateberom een orgam fch beet nonnen Vrag, Wat noemt men saab-beelenof fpermat*3 .
beeïeu ? Antw, φε <3üisen Ijeoöen in be beeïen eenig off
öetfcïjeiö gemaafet / afé Daar tataren fpermatike m fanguineufe btekn. ftóaaraïg men tatél agtopaffé» geeft/30 3|jn tjet aïïe fpermatike öeeIen:om bat a# Öe beelen/ uit ijet eitjen rjesweeeett 3ön. .Cen anDe' ren sijben öe (©uben/ bat aïïe tatitte beeïen/aïgfjeen/ pte&/Wt$/$mmim/ «13. fpermatike beeïen tataren/ maar 30 Wit öeroobe/ bic men'fanguineufe deelen noemt/ ïjet Moeb uitgefpuiti|?/3uïïen 3p 30 taut 3ijn/ afé be anbere bie gemeenlijk taooj fpermatike pa^ feeren 5Derijaïben öefïaat ïjet eene beel niet meer uit' 3aab afê &et anbere. <^) |
||||||
|
Cap. V. Van de Opperhuid en Huid.
Vrag. \\7%t i$ be ©ppetïjuib?
Antw. W €en utterfuft beïifet öeg $uib£/ tataar
öO0£ tateberïjouben taterD/ bat be üocïjien/ bie boor be ïfuib ïjeen en tateber ïopen/niet Meebigt toerben, Vrag. Heeft ïjet geen meer gebruik? Cr)
Antw.
(q) De Autheur verwerpt hier met regt en goed oor-
deel de (leilinge der Ouden van de fpermatike deelen, en ichryft hier zo wel van, als byna van geene zaak in 't geheee Boek. (r) 1. Degeraeenebekleedzels desMenichenLichaams
zyo, huid, vet en ipieren, dewyl deze rondom het ge- hee'e Lichaam gaan. .2. De huid faeitaatuit drie deelen,a's opperhuid, (epi-
dermis) netwyze Lichaam {Corpus reticulare Malpighn·) en de ondethaid (cutis.) j. De epidermis is het buitenfte vlies des huids, zéf?
dun»
|
||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 15
Antw. 5!a/ ïjet genoeïen toerb baat ooïi boot ge*
"tegtigt. ^aar en foton $ öit Wieg noï gaatje^/ waat ï5oo> top utftaaagfemen en $»tttta, \™&- 3©at t$ ban öe $utD?
batonΛν^ε « të «e» ^eeffel ton ^«ίοε εη ' «tooi / l3tootpöpen / 013. O) y d Γ
iond'p111^ gevodiS' ronder bloedvaten of andere vaten,
ies en α eweS'ng; vaft aan de huid door teere zweetvaat- Le draaiiies; Ichynt door 't vergroot-glas van Anthoni rJ-^-nhoek geformeeit van fchubbetjes, die de vifch- icnubben gelyk zyn, digt op elkander leggende, en zo- üanig een viies formeerende ;afkomftig van eenige vaat- jes des huids, die eindelyk verdroegen, in draadjes ver- anderen en het gevoel verliezen. Op dezelve wyze zyn de nagelen gegenereert, hoewel dikker als de epidermis. De Callus of eelt in handen en voeten is niets, als een verdubbelde epidermis. De hairen ayn van diergelyken rnaakzel, ontftaande van eenige zenuw-of arterieuje vaat- les des huids,niet van het vetvlicsjin het begin met een ^°'^tje of holte in de huid geplant, en verder zonder hollighêid. Het is zo gewis niet dat de hairen van de ze- nuwen en uit het vetvües omftaan,als Heifier onderftelt. Leeuwenhoek en Francifcus Rhedi hebben de gedaante der iiairen op *t befte vertoont door het vergrootglas, en af- gebeeld. 4· Onderde epidermis legt het netwyze Lichaam {Cor-
vus reticulare Malpighii) een zeer teer dun vlies, vql gaat- atk' -r We^e de ïenuw-tepeltjes voorkomen ; en fchynt ornftjg te zyn van de vliezen der ïenuwen, die de vlie- =n afleggen en in zenuw-tepeltjes veranderen. De Au- Tl T-jeld van^it; vl,es niets, hoewel het zeer bekendis. bloed 'S waar' ^at de OIuieiriu'd (Cutis> vanzenuwen, de zenaten,enl'gecomponeert 's' maat n'et van ^'eren» fcheidUWen, die in de huid in groote menigte, met ver- formep eine.Woedvaaties en andere vaatjes verfpreid zyn, vifl· ^ j1 ontelbare kleine vliesjes alle aan malkander iJrh Ya ' en deie de huid. Dierhalven beftaar de on- «cinuia uit veel kleine vliesjes, ket welk de Anatemiè leert,
|
||||
|
16 Examen van
Vrag. 3©at booi baaien ïjeeft de ï)iiiö ?
Antw. Ze öeftaat ait aderen en ?ïag-aoeren/ #'
nubjen/ bjaterbaten/ eiy. 3©ant taanneee öe aserien in be ïhtib gaan / be*j
antaên sp einöeïijft in berfcijetbe fóo.Jt ban η je.$/ öoo? toeïfie ïjet öunfïebogt pafleéct/ ïjet anöf re groüe'gaat booj öe aïscttn toeter te rug. [?) ;©£je aliertje$ nu 39η ttoeeberiep: ö'eene bie^'1
öm ö'er 3toeet offc uit toaa^feminge ïuijten ïjet W, ïjaam öooj pijpjefl/ öie hip stsjeerpiipje^ noemen/ te inengen; en De anoere trienen om 6e inplanting! Der laictje^ t'ontfangen m bk U boeben: ooft W nen be?e bogten om be 3emtb>reepeltjeg te ibebogrf' gen: ïjet oberige bogt gaat öooj öe toaterbaatp teeöer te rug in ïjet öïoeö. (u) 55005
leert, en deze vüesjes of blaadjes kan men we! tot vm
of twaalf toe fepareeren (t) De arterien in de huid verfpreid geven na buitel*
zeer kleine takjes, die zo naauw zyn, datze geen blo^ meer, maar dun water voeren; deze takjes eindigen in & epidermis, en maaken daar kleine port of zweetgaatjes & grooce meen;gte, door welke de uitwaafleminge en het zweeten gefchied; maar dat de«ftene»zweetklicrenmaa' ken, kan niet werden bewezen. De venen eindigen oof- met zulke kleine takjes buiten in de huid, maaken poft' door welke van buyten na binnen verfcheide vogten kuO' nen pafieeren. De uitwaafleminge gefchied, wanneer of arterien het bloed na de huid perllen, en van het bloe" een wateragtige ftofte door de kleine takjes en zweet' gaatjes affcheiden, ende de venen met de arterien vef' eenigt ,het bloed van de afltheiding overblyvende ondet' ttiflcken weder gedurig te rugge nemen. in) De klieren des huids, (glandulce fehacece of a/t*'
nece) zyn niet óp alle plaatzen in de huid; maar op d'e
daar de grootfte vreiving is,en daar de huid meerderbe'
vogtiging van nopden heeft, als in het aangezigt, neus»
v by de geledingen, anus mi, ze zyn in de huid gely*
blaas'
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 17
3&ao: be^enttton / teïten baat aaïtVreeï ^entna-
terjcltfeg in öe fyaib gcmaaftt / Die ïjet infïtument ban |et aeuoeïen 3pn. («O 55 Cap. VI.
Waasjes 0f als ronde Hclmmtjes; meelt enkele ; zeer
Hem ; te Iyn djenftig> niet om het zwectaftefcheiden, Vdewyl dit de uiteinden der flag-aderen (apicesartemfi) «pen) ook niet tot inplantinge derhairtjes, dewylopalle Qie p'aatzen, daar de hairtjes zyn , doch geen kliertjes ^yn te vinden. Ook niet tot voedingder haiïtje9, dewyl Kooit de klieren, maar de arterien alleen en altyd de deelen voeden; maar ze dienen, tot een Smeer, om de huid te bevogtigen , af te fcheiden. Ziet, hoe de Autheurbyna in alles hier mis heeft. Den grooten Ruijcb heeft dit ge- noegzaam bewezen. s ' fw) De zenuwen in de huid als pyramiedjes buiten- waards loopende, en onder de epidermis , indienze hon*. ne vliezen hebben acge!egt, eindigende, noemt men ze zenuw-tepeltjes; die op de gevocligfte plaatzen, als op de einden der vingeren, in de holte van de hand en voet enz. in grooter menigte zyn als aan andere deelen, die niet zo gevoelig zyn; ze zyn aiieen het inftrument van het gevoelen. NB' Het Vet , (pinguedo) ook. een bekleedzel, van
onzen Autheur weg - geiaten; is gelegen aanftonds on- der de huid, ende tufl'chen de huid en fpieren, by, om en tufl'chen alle fpieren en fpieragtige draden , en ook: emdelyk in de borft en buik; is een celluleusvlies(mem-' orana cellulofa) byeen gevoegt van blaasjes of celletjes vol V£t» die aan malkander vaft zyn, en een opening heb- ben uit de een in de ander, op dat het vet uk het eene blaasje in het ander kan paffeeren; is voorzien met kleine merien , die het vet affcheiden, en met venen, die heï overvloedige weder te rugge nemen , eindigende in de 5°">gheden der blaasjes. Zenuwen zyn hier weinig, om e^e reden is het vetviies ook weinig gevoelig; het vet t1lent als een imeer, om dé omleggende deelen glad» Wg en buigfaam te houden. Die hier voorgeven, dat u-t vet om hacranium niet te vinden is, die dwaalen at te |
||||
|
Examen van
|
|||||||
|
ι8
|
|||||||
|
(x) Cap. VI. Vandedeelen des Onderbuiks.
Vrag. ITT 1t i$ he JpCtt^aït of Peritonaüum ?
Antw. W 3&it i$ em öubMö Wieg/ ftomenöe
agter ïian 9e teerMtenen. i$et hzMteb bm 0ant= fcfjea onteöuiïi / εη öefTuit in 313 aïïe öe$3eïfê in* go
,vee!, want het is klaar ie zien, wanneer men het hoofd
van de huid ontbloot. Het verfchil is maar, dat om het cranium minder vet werd gevonden als om de andere deeien. Men ftelt tweederley foort vanvet, hard en week. Dit vet is .noodzakeiyk van ieder Leerling te kennen, om d?.t daarinne vericheide fware gebreken voorkomen, a!s daar zyn pBigmmè, abfees, ulceratien, fiflels, har- de gefwellen , ficatoma, atheroma, meliceris, vél fwigus, ganglium, verfcheide fcirrhi , ja zelfs kankers, alfchuon men deze laatfte altyd aan de klieren alleen heeft toege- schreven· Ook is de zitplaats van het odosma en emphy- fima alleen in het vetviies te zoeken. Van meer ande- re toevallen daarinne voorkomende, by onkundige Ge- nees- en Heeltneefters onbekend, zal ik maar fwygen. (x) Algemeens onderfiellingen van de Struüuur en F/eefzel aller deden des Lichaams.
Dat alle deeien onzes Lichaams uit vafte buizen en py- pen zyn te zamen gezet, is in 't voorgaande gedemon- Itreert: maar hier willenwe nu aanwyzen , hoe dat de vaatjes klieren en vliezen formeeren, en deze weder- om andere deeien, ende de vaatjes wonderlykbyeenge- voegt zonder klieren en vliezen , ook fommige deeien rnaaken , na een algemeene Regel : alle deeien onzes Lichaams beflaan uit vaten, klieren of vliezen, of ook van alle drie eftweete gslyk. i.Het Cerebrum, cerehellum, me- dulla oblongata en jpindis met alle de zenuwen zyn ge- componeert ύάώ zeer teere mergagtige vaatjes, en be- kleed met vliezen. 2. De oogen van vliezen, waarin zig de vogten onthouden. 3. De tong en uvula zyn i'pier- agtig van fpieragtige vaatjes. 4. De longe van blaasjes en bloedvaten. 5. Het hert en ditzphragma zyn fpieragtïg. 6. De
|
|||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 19
SS^S^^S/öawnm/fcöeii/ ïcte/ milt/
Vj W?/ «13. .(yj
/1 nnv eSiC^ ^en^5afemn proceffus, üffcfyeutm ?
tü (-„ι;,,,/,P ^n öe llBenfcöm binö men oie niet / ten * S-ï? 0?beï üan bt$ «cÖaam^maafefeL(a) 3eSSm> ^e^e ban ïjet 35et ofte omentura te Antw' ^et n«mt 3pn oojf&ong ban δε öooem
6. De flokd 25 2 Öec
galblaas v/t^M ^3^' darmen. pmentiim j mefenurium7
ever j milt · as ' ureteres' er'7·· vliesagtig. 7. De vaatao'h'c ; n'eren , aierar , ovaria, tefliculi enz. zyii *»»£/£> ΐ* van ldieren· 8· De glandulce parotides, ηε klil'H ^MW' nierd°osjes, paneren enz, zyη van klei- |
||||||
|
vaten kleine'e - - ■________ -
biezen, u ^#ΓΟΟ!:?> ende alle buizen van tverfcheide
bieren zvn 'nAi vllezen weder van vaatjes. 13. Alle
tten gezet KI iVaü verlcneide foorten van vaatjes te fa·
een alaemp' ,i!eed roet vliezen. Dusdanig heeft men
deelen, v? ngrip van het maakfel of weefzel aller
•het vervolt Welke we in 'ü bezonder zullen handelen ia
buik ( iart«r°^e".de of uitwendige deelen van de onder-
deren, als < wewTiJ ζ?η huid; vet' fPieren' been" coccyvis twepn/T · nderen der lenden , het osfacrum, diaphrazma · endV m^minata S kraakbeenderen der ribben; nenfte ts van z\u uf^^^peritonisiti^aevrelkehet bin- Penszak oaat W k,?:■ eed:;els des onderbuiks. Van deze w*ndetilanAnil·ft^ v!ies af' en Seeft aan alle inge- d«-HctÏÏ ·?,ϊβ' waarmede ze bekleed wor- (2) Den ί 8Λ6η Γ?'a!s de Autheurs ónderftellcn.
dat de Zaad, ♦ r n- niet aan hetproccjfiisperitonmi, van het ftel en en ^""ώ" omvat; ook niet aan het vlies fcheid. MaMKm' wekde buiken het bekken van een regt heeft leemt8"*1 liet' Wan«eer men alle deelen niet Anamnk heeft gS.en' Cnde &Sm regten Sr°Ed in de |
||||||
|
sq Examen van
Der maag/ ïugge/ miït/ letoec entoonMtomtgeÊ
fpjeiD 3Sg ober De Darmen / en geïpftt een toïie^ / tooï aberai/ flag-aberai/ toatertoaten/ frneecïraisen / en 3enutoen. <©o¥t toinb men baac eenige Mietrje£' in. Cn fcïjpnt geniaaftt te 3pn om ïjet toet te ontfangen. (α) Vrag. Φεΐορϊ öe fïoHöatm met be maag een Deel
uitmaaftt/ torattoaït Daartoan te peggen? Antw. ©efïoftöatm/ ofte ceiophagus i$ een huig
of ppp/ öpna afê een Darm/ öeginnenöeutbemono met 3etoen fpierat / Die De fpp^ omijeÏ3en / en beseï? toe na De maag toe petffen. 5^e3e öui£ / seg ik) gaat aeteï De fïcot ïangjS Dooi De ïjoïïigïjstD Der; 25o.?fi/ en jig -Dooj ïjet miötseltift gerjoojtijeöoenbe/ toeteenigt met be Ithftmiwnb toan be maag. (fr> Vrag.
(«) De buik geopend zynde, komt teneerftenvan alle
'de ingewanden ten voorfchyn het net of ementum, onder het peritonceum over de darmen uitgefpreid; het is een dubbeld vlies, een zak of beurs geiykende, meteen ope- ning van winflow, door welk her kan werden opgebla- zen en met verfcheide kleine niet doorgaande gaatjes; is boven vaft gehegt van -voren onder aan den bodem van de maag, aan het duodenum en milt, en van agteren met het pancreas en mtefihmm colon; daalt nederwaards tot aan de navel, of ook veeltyds onder de navel, of tot aan of onder het os pubis;'hzngt vry van onderen; is dienftig met zyn vettige itoffe alle ingewanden van de buik te befmeeren , en glad, vogtig, en beweeglyk te behouden. De vetbuizen verfpreiden zig hier als hoo- rnen met takken ; dierhalven blykt, dat dit omentmn meeften tyd in de Navel- en Buik-breuk, en ook wel in de Lieifchen - breuk kan uitvallen. "(b) De flokdarm ( afopbagus of fiomacbus) boven wyd, en genaamt pharynx ; eu verder na onderen nauwer; gelepen agter of' iets ter zyden van de luchtpyp , als Heijter aanmerkt; is vliesagtig, en \erzien met verfchei- de b'oedvaten , zenuwen en klieren; looptopdewerve'i- beenderen vaa denhals en rugge , door de iinkeizydè de?
|
||||
|
I-and en Zee-Chinirgïe. 21
Vrag. |lit toat beden öeiïaat öese^aftöarm?
Antw. jtttt büescn en fpiewn. Yr«g· ©elft m Uk 1 hmfJ1' ^aaï 3pn / lycb fft ges^gt/ in 't fcegin 5c* zyl mêtm.i ïjet eetfïe paar spnöejihooftsflok fpie- on' iJet tteeebe paar/ öe wiggeBeens ilokfpieren: gj m öerbe paat/be^ priemwyfeuitfteekfelsflok- of e/e-n·- ®εη ϊε^£Π $ 'ÊC tm fpier btemenbeflniter "f .iuitipier noemt/ baelfte öefloftbarmrontomom* «ligt. (i) - Je rofeften fielt men gemeenlpfc Mc f aïïjortoel
**££ een öeeï \$/ en ijet eene ^cnber Ijét anöere niet ««3«i San. 35e ïmitenfte roft t$ ban net ïunfMtetf pleura genoemt tierftomflig. ^et mibbeïfte té Weeg- asna/ en jg m Öcr baaö uit ttoee ftjieren beftaanbe/ oie met gaar bjaöen maiftanberen Dooi ftruifien. JBe öinnenpe ofte öerbe ïoh ϊβ raebe seenïsteagfig / eeööenbe aan öe ttimenfc suöe terfdjeibe toolïige ffl?.vu,e^ !?oï Miert jeg/ bie gcbuurig een bogt in öe HOttbarm boen uitfppeten. (<0 'les imfi/ ® 3 VraS-
diende §"M·' doordeïXelveriP>crag!:ige gedeelte, ein-
b/ ν'" 1 ''nker 0Pening ^es maagcn by continuatie,
zvn ' pharynx of opperfte gedeelte des flokdarms al- 2eS; Fr™ fpieren > die deze!ve boven verwyderen,
5 1. glojjopharyngaus. 1, mylopharyngceus. 3, pterygepba-,
affiiS' 4* falPyngepharyng«us. 5. ccepMhpharyngtieus: 6. flyhphm-yngceus al)e haare benamingen (dieGriekfezyn) neboencie van het begin en inplanting , en dm de onge- i-aarae dnedubbelde ilaitfpier ajophagwus , οΐ fpUnüer, Oud" Wfa ΡδίΜΤ2Χ geflooten werd,wtó. Fai/afea. De D5,?ln heb°en η?61 Oalenus maar drie paar en een 0112e- r^1e ,1etc,t,' als 00k onien Auteur doet·
klaart ,e,vlezen, of r°l*en (iwite) des flokdarms zyn
lte '? yiïeiyk vyf, /. t«fiice membranacea , het hinaeo- ip!-i-vS ν1,ιε53§{1§' van de pleura herkomftig. i.mufadefa ÏDie.IlïeI,ge' i111 ',ange en rinswyfe of ook ffckkéiiwra / "Stige-draden beftaande, ziet Scitibmrm. Door de. |
||||
|
32 Examen van
|
||||||
|
Vrag. Wat i$ bt maag booj een beri ?
Antw. φε maag ig een jan" om be fpp3eentiranit
uit qe mono en ffoBbarm ie ontfangen. ïfeeft tbaee monöm/'öe ttnfter ïjiet Stomachus, booz baeïfte be fpp3e in&omt/ en be regter f)!et Pylorus of portier, öooj baeïïte öe ferpse uit öe maag in be bannen gaat. ï|aar figuur i$ aï£ een ï|erber$ 3aKrjpn / $ in öe ïinfter 3pbe onber ïjet mibbeïtift geïeegen/ öeftaat mebe uit bjte blfe3en. Φε ouftenfïe ban be #m§* 3aft / öe mibbeïfie i$ blee3ig en frjietbee3eïig / met berfcfjeibe ö?aben ober malnanber ïoopenöe; De ïrin* nenfie nu $ 3eenutoagtig/ ban öinnen met een Mie* tige roft öeMeeb / uit baelfte in be maag gebuurig een bogt uitfcKt: ©ozöer# öeefóe aöeren/ fïag-abe* Deren en seenu'uaen. (e) Vrag.
ze werd de gantfche ilokdarm vernaauwt, en het eeten
en drinken nederwaards in de maag geperft. 3. Cellukjc, of een teer vee viies, gelegen tuffchen de membracea en mufetthja , εη tuffchen deze en de nervea en tuiffchen al- le fpiesagtige draden ,· is dienilig met zyn vettige ftoffe alle vliezen des ilokdarms vogtig en buigfaam te hotiden. 4. nervea of zenuwagtig , verzien van verfcheide bloed- vaten, zenuwen en ronde kliertjts, en van verfcheide vüesjes wider gecomponeert ; dient om eenige vogten binnen de ilokdarm af te fcheiden. 5. villofa (crufla vil- lofa) het wollige vlies, is het bir.nenfte en iuig, gely- kende het afgefchore hair en een zeef, zeer teer, wit, dun en gevoelig ; het wollige is van de uiteinden der bloedvaten 5, zenuwen en klierbuizen , die in de ilok- darm een ilymetige vogt gelyk het fpetkzel» doen ge- duuiig uitfyperen, (e) De maag (ventriculus) geplaatft tuffchen de lever
en milt, onder het 'ditepbragma, in de linker hyponcbon- drium , zo dat niet als den 'pylorus in de hertkuji (fenbi- e'uhis cordis) ordinair te ftaan komt; heeft twee openin- gen (orificia) de linker , die de bovenfte (cardia;)ea regrer, of enderite {pylorus) in weiken pylorus een be- zondèr
|
||||||
|
■WHMHH
|
||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 23
Vrag. ©oe beeï bannen spnber ?
Antw. ©ε ©uoenöeoöen'ersefgeteït/ afêbaac 3pn öe twaalfVingerige, De nugterige, omgewondene, blinde, karteldarm, en endeldarm, ftïaareigent»
Ipïs gefpjofen i$ &et maar een npa/ en eene^amu ö« men genoegeïpn in ttoaê'u ïsan beden/ a\$ enge en ruime ; anbere noemenje dunne.en dikke , boef) Q«aïpft/ toantbieje biftfee noemen/ 3pn niet Dinter afê bieje Dunne noemen / toanneer be" öifefte nau ïja* te banö gefcïjeiben 3pn/ en ïjare ftonfeïingen/ bie bebinte maten/ uitgereikt ψη. (ƒ) ^ 4 Vrag.
zonder klapvlies is, verhinderende den te-rug-loop der
vogten uit de darmen in de maag ; heeft vyf vliezen , gelyk de Sok darm , behalven dat het fpieragtige vlies lankwerpige, byna ronde en nog andere vezelen heeft, die om beide de openingen rond lopen, om dezelve te fluiten, wanneer de maag vol fpyze is; van dit fpierag- *'ge vlies heeft de maag een fterke t'zamentrekkende kragt. De arterien en Sliertjes in de maag fepareeren een dunne vogt, het fpeekzel gelykende, niet zoutnogzuur, {alkali of acidüm) dienftig tot verkoking der fpyzen;de rumpden (rugce) ontflaan van de tunica nervea en villo- Ja> die veel langer zyn als de andere vliezen. Deonein- dige veel kwaaien gemeenlyk van onkundige Lappers en oude wyven aan de maag toegefchreven , moet men ftellen alleen in de verbeeldinge van die luiden, die geen verftand nog oordeel van ziektens en derzelver oorzaken nebben. (f) ι· Den twaalfvingerigen darm (inteflinum duode-
num ,) begint van den pylorus , loopt een weinig op- waards, krom , nederwaards, en verder weder opwaards dwars onder de maag na de linker nier toe; heeft dikke·· re vliezen als de andere dunne darmen , is ook wyder, en oy de iin}?er n;er :ets geflooten,en verzien op het ein- de met verfcheide rimpelen of ksapvliezen ( valvulce con· mventes,) om ^ <je fpyze, tot meerder verkoking, liienn als in de tweede maag mogt opgehouden werden, ea met de gal en pancreas - lap naauwkeurig vermengt; ook
|
||||
|
24 Examen van
Vrag. 3©at S&ïiesen ïjefiöm be bataten ?
Ancw. <©^ie/ geïpï't &ε fBaag en öefiofeöarm: ïjet «itetfie ban ist ©en&aft. ïfei meö&eïfle $ ge* maaftt
ook zyn hierin verfcheide klieren .(glandults Brurmeri, )
die geduurig in dit gedarmte het fpeekzel gelykende Hof uitwerpen, tot meerder bereidinge der fpyzen, gelyk in de volgende darmen de glandulce Peyeri diergciyken fap afzonderen. a. Den nugtere inrm( inteflinum jejunum) zo genamt,
dewyl weinig vogten daarin opgehouden worden, we- gens deveele melkvaten, die de chyl geftadig wegnemen, en begint van het einde des duodenum; ilinkt hem zeer omgewonden, boven, om en ter zyden van de navel; eindigt, waar de klapvliezen verminderen in het ileum; is byna 12. a 16. fpannen lang, na de verfcheideLichaa- inen. 3. Den omgewonden darm {inteflinum ileum,) 16. a
20. fpannen lang; is gelegen onder den navel by de offa Hei en pubis, onder in de buik ,· heeft weinig rimpelen; werd in den blinden darm aan de linkerzyde ingezet, aldus dat 't einde van het ileum in den blinden darm hangt, en formeert zodanig een groot klapvlies (valvula Bauhini of valvula Tulpü,ook valvula coli genaamt,) het welk belet, dat de drek uit de ruime in de naauwe darmen niet weder kan te rug lopen; dit gedarmte valt uit in de lieffche - breu- ken , geiyk het jejunum in de navel-breuken. Hier uit blykt, dat geen Clyfteer in de dunne darmen kan paffeeren , dewyl deze groote valvula het tegen houd; hoewel dezsvalvu· la lucht en rook uit de dikke in de dunne darmen kan 'doorlaten, als Hippocrates heeft aangemerkt.
4. Den blinden darm (inteflinum erncum) is geplaatftby
het regter os ileum , als een zak nederhangende, 3 a. 4 vinger breed lang; hier by is een aanharigfclIpreceiïus vermiformis,) een Worm gelykende, In welke verfchei- de klieren zyn, die in den blinden darm een fleim af- icheiden tor befmerlng der dikke darmen en drek; deze fraecjjus vermiformis nemen fommige voor den blinden darm aan, es is by fommige Menfchen niet te vinden,- |
||||
|
ΗΗΗΠΗ
|
|||||
|
Land en Zee-Chimrgie. 25
inaaïtt ban ttoeeöetïep fpiecbeejden / be buffcrtffe
lang / en De ïnnnmfïe ronï». ©e inïoenöige roft IS ,. . ® y 3ee* nier itaat aan te metken 1 dat indezen blinden darm aan de
imker zyde het intefiimm üeum werd ingezet, en dat j}et f0·™ boven daaruit ontftaat opwaards lopende; en. dat hierin het overbiyfzel der verkookte fpyzen lan- ge "il ihat, en in het colon bezwaarlyk opwaards Klimt, vervolgens daar door in drek verandert. 5· Den karteldarm (inteflinum colon) 5 tot 7 fpannen
lang; veel ruimer als de dunne darmen, is gelegen in aen omtrek der dunne darmen ; en wonderfaam gebo- gen, in verfcheide lichaamen bczonder, edog meeften tyd zodanig, dat het begint boven uit den blinden darm »Y het regter os üeum, loopt opwaards onder den bo- dem van de maag , kromt hem ; loopt weder neder- *aards tot aan het linker os üeum, alwaar het zelve we- fr TGp" en dan nederwaards loopt, van gedaante als
^e" Latynfche S, tot aan het os facrum of'tlaatfiewer- tie UA ^Cr lendenen, alwaar het eindigt by continua- e in den endeldarm, en is in zyn loop vaftgehegtaan
ZJ, re§ter os ikum, regter nier, galblaas, lever, maag,
dat l' -er nier· en linker os üeum, en zodanig belet,
r niet kan nederzalsken; is voorzien met drie fpier-
vezenge banden , dewelke langs dit gedarmte loopen,
,. ïe'v<r «korten, en de ha]venmns-wyze grootekiap-
viiczen formeeren; het vet, dat hier bezonder te zien is, dient, om dit gedarmte geduurig te fmeeren, vog- «g te houden en tegen den droogen drek te bewaren. ue klapvhezen (die" hier de grootite zyn van alle dar- ^en >) en de wonderbare buiging van dit gedarmte die- nen, op dat de onthoude itofïe niet te gaauwmogt door Paueeren. De vliezen zyn niet fterker in het colon, als bW Viunne darmcn' ook niet dikker, hoewel Heifier d idb» teSenclcel onderftelt. Maar dezelve fchynen d-t r lte Zyn ' door dat 'er veele iPienlraclen 1Yn'die
j Ie'1.armte verkorten. Merkt hier', dat het zogenaam- de yhc niet alryd in dit colurn haar zitplaats heeft, 6 Η°Γ v,edtyds in de dunne darmen. ' et colon regt op hst 0$ facrum en coecygis langs ioo- pen'de
|
|||||
|
26
|
Examen van
|
||||||
|
jeenutoagtig / ban öinnen met etn ïtïierig bon£ ise*
ftïeeö. (g) Vrag.
pende tot in den anus,noemt men den endeldarm of in-
tefiinum reltum ; het zelve is byna drie vingeren breedte ruim en agt in de langre; in veel vet belooten , en vaft gehegt aan het os facrum en 'coccygis, aan den hals va" de blaas by Mannen , en aan de moederfcheede by Vrou- wen ; heeft op het einde verfcheide groote rimpelen dienende ais klapviiezen, dat de feces niet te gaauw uit- lopen, ende drie fpieren ,ais tweeopligters( levatores ani) die den endeldarm verwyderen en öpligren, en een fluit- fpier (fphinÏter) om den anus weder te fluiten. Door deze fpieren werd den endeldarm aan de beenderen van het bekken ook vaftgebegt; cok zyn hier groote bloed- vaten , (ν af α hmmorrhoidcilia) en klieren, die een fleim „geven. Dat 'er een menigte kwaaien aan dezen endel- darm voorkomen , die zomtyds door veel moeite te hel- pen zyn, moet een Leerling wel aanmerken. En dat de zalven en plaifter met het fcheermes daar weinig vrugt toe kunnen aanbrengen. (g) Alle darmen een canaal zynde, omtrent 40 fpan-
nsn lang ; hebben j vliezen , ge!yk de maag en flok- darm, tuflehen welke verfcheide bloedvaten en zenuwen verfpreid zyn ; behalven , dat het fpieragtige vlies van halfringwyze en langwerpige draden geformeert is, wel- ke zig afkortende , ontüaat een wormwyze beweeging (tnatus perifialticiis,) tot afzondering des chyls dienlligj de ruichigheid komt van de tunica vtilofa van de uiteinden der flag - bloed-aderen, ende der zenuwen ea melkvaten. a. Het duodenum heeft flag-aderen van de cwliaca-, 't
jejunum en ileum, de arteria mefenterica fuperior; 't ca- cum en colon, de mefenterica inferür; het retïum de hce~ morrhoidaMs. De bloed-aderen zyn in alle van de poort- ader, en de zenuwen van het par vagum en £»w- coflale. 3. De ilag-aderen (apices arteriofi,) en klieren fchciden
een ftoffe af binnen de darmen , dewelke niet zuur nog zout» (acidum of alcali,) maar byna zonder imaak en van
|
|||||||
|
Land en Zee-Chïrürgïe. 27
AnS %Mfns baar Sem^ppeninbe^anwn?
V-/rPeItÖe5ai/ enöetfuccuspancreaticus.m
Anr£ 0 /'εε S«nMaj3Wie3eninbe^aintien>
mm «η idVJ" '£ öesül ban be Ratteïbarm geeft
Se Κ,ϊ, ? W^ fiïapblie^/ en boo?t£ btegant*
feït SeS? ΐίΑ?"' toaatboo* be ©arm gefron*
tomm ! te fro«»^n 3igaI#MapbIie3enbets W«3en/ Beeft «nmmeeöeinbeeVêaSS^üK
fimA/^tTT«.a nkt kt$ m öe darmen in ozbec s^te **6aaï imtt ****&
éannm J* π te J^i* / in 't mftben ban öe
faunen jpn baar contom aan bafl (O
Vrag.
Snmaa?UfaS ί" fpeek?eI en de faP in de floMarm
ne zout tyds Ζ0"Ι;ι£118> van fmaak als het geraee- te %£?JaTeJ,Airmen fche'den de chylvan deverkook-
cndniiri de5llkken veranderen het overbiyrzelindrek, ze verdê-en ook.lets.in de melkvatcn, en beide verkoken S«kookt ' Wa't in mRas u*et §enoeS waar vermurft ea darmerf \ ^°Ύ ^mcreaticus is getyk het fpeekzel en
agrig. " aP' <*e gal is niet zuur, nog zout, maar oly- vljes vanWI darmfcheiI ( mefemerium,) een dik dubbeld
Te-1 vet pentowBiim , tuffchen welk een vetvlies met
v vctS gelegen in het midde der darmen» begint van
|
|||
|
2 3 Examen van
Vrag. ifêeft bit fc&eiï anoet$ geeii geömfft ?
Ancw. <|ja 3Ü?ant ïjet $ een inftmment om öe
Woeö - en melftbaten / a ooit eenige Meten /'font* ïjouöeii. Vrag. 3Bat jpn ïneïfibaten?
Ahcw. Wat 3',άϊ önnne en fnne baatjej» / bol Map*
bïie$e£7 en be'it 51111 tlüeeberto / öe eerfïe'loopen ban öe bannen na öe Mieren ban ïjer fcïjeiï / atoaat öe#3eïf# melis met öe lymphabanöeieberbeifrnengt/ Die uit öe Wieren bmi een ttueeöe foojt ban mdïs* .baten/ na öe gyï&aH Ijaar melft ofte gpï ïuengen/ om alleng^nen^ öooez öe tsplbuig in öe onöetfieuteï* öeen^-aoeu gig δη 't Moeö/ bat na ïjet ïjerte loopt/ te mengen. (£) Vrag,
de drie bovenfte wervelbeenderen der lendenen; is lang
omtrent drie ellen ; eindigt aan de darmen , die vier- maal grootcr 7,yn, als aan het jejtmum , ileum en colon, en rondom dezelve lopende , geeft het buitenite vlies aan dezelve; maar het duodenum, cwcum en reUum zyn niet vf.ft aan het zelve ; is vol van ployen j de bloed- vaten zyn , die na de darmen toe lopen, boogsgewyze verfpreid; de bloedvaten, zenuwen van bef par vaguin, en intercefiale, melk- en watervaten, en de klieren zyn gelegen in het vet tuffehen de verdubbeling der vliezen j het gedeelte aan de dunne darmen noeeitsien meferceu», en dat aan het colon, mèfocekn. (k) 1. De meikvaten { vafa laüea of chylifer'a,) begin-
nen van binnen de darmen, van de tunica vilkfa, op alle punten, maar inzonderheid na het mefenterium toe, met zeer kleine en zig te lamentrekkende mondekens, (fpbinBeruli,) om te beletten den ingang der dikke of. feherpe ftoffe ; de takten zyn in 't begin ontelbaar en zeer klein, maar zy lopen verder t'zamen in grootere takken , en deze weder in grootere tot aan de klieren. Sodanige hebben de naamen van vajα latiea primi gene· ris, of eerfte foort van meikvaten by de dunne en in- zonderheid by het jejunum in groene menigte, maarby de
|
|||||
|
>
|
|||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 29
Vrag. 3©at A$ be gpï ofte meïft ?
Antw. 35at té eenfa#/ 'tïueïftinöemaas'fttiöas:'4 men uit öe fppsë gemaafsti^/ cnöocs^eentojüisenöe de dikke weinigeri Van deze klieren komen andere on-
telbare melktakken, die zig vereenigen in nog grootere takken, dewelke eindelyk eindigen in de chylbak; de- ze noemt men (vafa laBea fecundi generis.) de tweede -oort van melkvaten , die zyn grooteralsdeeerfte, doch vv«n;ger; ze hebben halvemaanswyze dubbelde klapvlie- ^liêzen (valvule femilunares,) in groote menigte, om- trent een duim van malkander , hoewei niet zo veel als' andere watervaten , die beletten , dat de chyl niet we- der mogtte rug lopen in de darmen. Den Ajellius heeft de melkvaten in het Jaar 1612. ten eerften «-etoont en bewezen, datze de chyl uit de darmen opnemen; maar wanneer alle chy! uit de darmen reeds weg is, voeren de melkvaten water, en zyn gelyk de watervaten, die ge- knoopte draden gelyken.' Merkt hierby , dat het eene cvergroote dwaasheid in het denken is , dat de oude Schryvers kenniffe van de melkvaten zouden gehad heb- ben, Ik zegge, ze hebben niets daarvan geweeten. 2.· De chylbak (ciifierna cbyli,) gelegen op de licha-
men der bo venfte wervelbeenderen der lendenen, een wci- R,«g meer na de linker zyde toe, onder de aorta en lin- ker niervaten; is gelyk een zakje, en is het begin van de chylbuis ; in deze bak werd de chyl uit de melkvaten» en de lympba uit de watervaten van alle ingewanden des b'Jiks en van de voeten geduuriggevoert. .3· De chylbuis of borflbuis {duttus tbsraticus ofchy- nferus,) zeer teers loopt van de chylbak by continuatie °PWaards, tuflehen de aorta én ténaazygas»iets ter zyden der wervêlbeenderen van de rugge, enkel ofdubbeld, ot in de ijn]ier zvna fubclavia en fomwylen in de regeer, π »ar dezelve met twee halfmaanswyze klapvliezen ge- ; °oten werd ,· is een ftroo dik ; en vol van dubbelde κ ïpvh'ézen , gelyk de melkvaten, die de chyl herpetvóp- K!imrnen} js van Pecquetus als den vinder van deze chyl» nms Ao. J651, ten eerften regt ontdekt, en datze de chy! van de melkvaten in de venu fuMavia voert. 4. Ver-
|
||||
|
pm n η
|
|||||
|
3© Examen van
üebaeegingen uit öc öaonen in beje m«p?aatje| ge*
Xojongen toertr CO Vrag. 3Bat 5pn öe Mieren in ïjet f£|ejU, Antw. i|et 3pn öe uit-efnben öer melnbaatje^ / en miffcljien ooit ban fee flag-aöet$ en toateröaten bet ïeber/ öte toonöerïpïi Dooi een getooeït en gebtaatt ïeggen / en met nialitanöecen een fflietig ïicïjaam bettoonen: toaat ban öe giooifte ftliec ïjet Pancreas Anfelü genoemt Vuett; fómtpb£ i$ 'er een giocie Mier/
4. Vervolgens b'ykt het , dat de chyl werd gebragt
van de darmen, en voornamentlyk van de dunne, inde vafa laBea primi generis, van deze in de klieren (glandu- la meferaicce·,) hieruit in de vafa laSea fecutuli generis, van daar in de chylbak , duüus thoracicus , en vena fub- clavia, en verder door de vena cava na de regeer holte des herten. Ook werd een gedeelte van de chyl opge- nomen van de vena meferaïca, en gebragt doordepooit- ader in de lever, en van daar in de vena cava en dereg- ter holte des herten , gelyk het andere, inzonderheid gefchied dit by bejaarde, in welke de klieren des darm- icheüs vergaan, als Ruifch aanmerkt, en by Vogelen, in welke geen melkvaten te vinden zyn , gaat de chyl al- leen uit de darmen door de vence meferaicw na de iever, en verder. 5. De oorzaken van zodanigen loop des chyls zyn , de
te lamentrekkingen kiapvliezen der darmen, het ademha- len, de klapvliezen, de te famentrekking der meikvaten· en chyibuis, het kloppen der omleggende flag-aderen, den aandrang der vogten van agteren enz. (Ij De chyl (cbylus) of me.k, is een zeer dunne, wit
en de melk geiykende lap , uit de darmen, van de be- reide fpyzen uitgedrukt; is een mengzel van lpys ,· drankj fpeekzel; van de fap des flokdarms, maagen , pancreas. darmen; van de gal enz. welke vogten alle. in de maag en darmen te famen vloeyen, zig vermengen , vereeni- gen en verdunnen, opdat de allerdunite en fynfte doffe daarvan door de melkvatsn kan penetreeren, die men dan de chyl noeict. |
|||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 31
Slier/ en fomtpï$ een Hiibbeiraatsge / en toerfcïjeiöe
fcïeine rontom. (m) Vrag. 3©at becfiaat gp ÖOOJ Pancreas?
Antw- <§»efere qmm Mier/'öfniitmeenigteïtieine
Kïirrtje^ Befiaat/ geïeegen onDer De maag / ïjebben* öe3pn uirecfie blkg ban ïjetperitöpitura-iOfte^en^* Ι ^ ll öaiï aan Ö£t otóeïfte öan ïjet tut/ en Ijet oonmpe ban tjet fcfjetï / aan öe ttoaalfbfogerigé °«yu}' ,tT,iltbaten / 013. binnen in 3Pnïicï}aam loopt Γ"1 öu$ / in tóefèe alle 6Ifettfe£ fjaar bogt ïaten wopen / toeïft bogt in öettoaalfbingerigeöarm loopt. 2soa?t0 met aberen en fïag-aöeren / atö oeïi seenu* ν toen begaaft. 00 Vrag.
(»») De kiieren'des darmfcheils (glandula meferaicce,)
zyn verfcheide, kleine en gruote; op verfcheide plaat- ζεπ des _ darmfcheils; raaar by Honden is maar een gtoute klier pancreas AJellii genaamt; ze zyn bezonde're «chaamtjes, maar niet van de uit-einden der melk vaten, ook niet geformeert van watervaten "der lever, dewyl en - Ze raaar ein<^gen 'm &~ klieren ; maar bloedvaten η zenuwen met elkander wonderbaar vereenigt en met o lt!,^eS \ ε^'Μ<*' formeefen een ieder klier. Ze dienen m. "e chyl meer te verdunnen en verder voort te dry ven.
yn) Het alvlees-klier (-pancreas) is een veel dubbelde
gr.oote platte langwerpige klier , van verfcheide kleine loo' "S te ^mtn oezei» ίis een glandula conglomerata;) toe^i311^ ^et atitiienum, agter onder de maag na demilt h»t' / ƒ °'3 ^e maaS a's °P een builen ruft} vaft aan duirriμ enum ■> viefenteriam , net en miit; is omtrent 9 en ν gS* I2 ^reecl en l dik'· is enkeld by Menfchen, byna'° "5U!;r als een honds-tong , by fomraige beeften van'c'ln t'^eè'n verdeelt; neemt verfcheide fUg-aderen fcheide~eeliaca> °''e i*et pancreas-hp door de kliertj.es af. voerend* Cn venen van aefiknica, het bloed te rugge vanliPtfi6' en Ze"uwen gelyk alle ingewanden des buiks kele otA V-a8um en intercefide, ende heeft een buis, (en- dubbelde) ( duSus excretorius of ptmereaticus, ) |
|||||
|
van
|
|||||
|
32 Examen van
Vrag.-JBat \$ öeïrtser?
'Antw (föen ingebaanö ψ$ ontsetïmift^ in öe re$i
ter 3pbe geïegen / ötoetooö ban ftoleuc / ban tuiten met *öe pen&aï» fieWeeö / öoben op ronöagtig / en aan öe öinnenfie 3pbe öoï/ meteenigequa'ööen/öorfj in öe beefien raeec öan in öe meniftfjen: f$ aan öe pen&an ban agteten / en öoben aan ijet miööelrift toafï/ enbanboomiaanijet nabelbat. (o) 3£e#* |
van Mauricius Hoffman en Wlrfungius ontdekt, geplaatft ι
in het midden van het pancreas, een ftroo dik, gelyken* J de een boom of bloed-ader, daarin zeer veele takjes van Ü£ kleine kliertjes te famen fchieten. Deze ioBus pancreaticus eindigt meeftentyd met de duBus cholidocbus. vereenigt, door een ichuinze opening 4 of f vinger breed onder den pylorus in den twaaifvingerigen darm ; hoewel den duBus pancreaticus en cholidocbus fomwylen bezon- ders by eenige beeften door twee bezondere openingen eindigen. Door deze klier werd veel dunne, waterag- tige en het fpeekael geiykende fa ρ (fuccus pancreaticus) afgefcheiden, dewelke niet zuur nog geen alkali is ^ fy- ! pett geduurig, en inzonderheid wanneer de maag vol is» in het duodenum ; de gal word in deze fap gelyk de zeep in warm water opgeloft tot veel gebruik. (0) De lever (bepar of jecur,) het g^ootRe en zwaar-
fte ingewand des buiks , jn het regter hypecbondrium on- der het diaphragma gelegen en van de regter onwaare ribben geheel bedekt en bewaart (opdat alle uiterlyk geweld niet op de lever maar op öe ribben mogt aan- komen.) Zyn omtrek is omtrent van de wervelbeende· ren tot aan het flernum en beneden tot aan de punten ; der kraakbeenderen der ribben ; is vaft aan het dia* pbragmm, (waaraan de lever hangt, datze niet msg ne* demnken,) door een breede band (ligamentum latuw) en door een bezonder vlies van het pcritonceum, en aai1 de navel door een ronde band (.ügamentum rotunduin) dewelke te vooren de venu umbilicalis is gewezen» daar aan veel vet is , tot bevqgtiging der lever enz* De kwabben (bbi) zyn by beeften maar niet by Mea* |
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. § *
.,^3^ toeeffeï öefiaat uit een meeniote'baten
ban öe poojt-abn; en &oïïe aöer / aï£ ooft ban Si
<£ jïag-
fchen te vlndpn ,„_ ;: ï. j ·
dfnt">n finr-r \ M "v ®€ze zvn raaar eeniSe !nfny-
eft'eri en fiIa') van buiten na de ribben toe is ze rond,
toe on-<T^ 'uCn van b'-nnen na de maaS en darmen
de poort a^ en,ho! > met een groote verhevendheid, daar een dun νΓ Γ f benaaminS« van heeft 5 is omkleed met wanden van j'V* ^*'**»*"»»'■> gelyk alle andere ingc- Uaca eena ™ ·; ze heeft een öag-ader van de cos- arteriad-nfT mma hePati™' of ook lbmwylen van de
hct\l ZZl lgTtCa*0t van de *«ƒ«***« /doorde ge- «Λ bejlalven de" rads gemelde, noch 'fee«00
die jZÏm\' als *' de Poort-ader (wwjKiJ Z'iê yk,een %-ader, at het bloed van alle ingewan- h« vervof ?a f kvf t0e bren^ (waar ™ Swe Γη
K'Zi ireedur zulen.fpreeken) en met ontelbare k^?oiLde-g,eheele>ververfpreid, van welke tak. Iwnder in^e,e,nd,8« m de takken der hol-ader met el- hoi -ader r Ver verfen'St· *· Veneufe takken van de «kzelvevrf*· ƒ"*'") met oneindige taki«n ook door yerjpreid , die al het bloed van de lever na *ï ader dié\ , a°erti mw zommi'ge takken der poort-
bloed' mi.» zo k!em en naauw z7n· datze geen fpreid ή VOer™ ' ook door de geheels-lever ver· hi'izèn' 0%™ men pori bePatki ot' Pori biliarii, de gai-
ne wa'fo. SaiSaten j d'.e van de poort-ader eene zeer fy- 'n eroor^p"Sf,3gtigeftoffeoP,}emen' loPen te zaraen
(""»>„ h,\ ■ lm ' en deze leften in een leverbuis ftn k> ρΡφκ™) van de lever aan het duodenum uitge- «e gal v"a'e V3 dlt geda™'e of in de galblaas alle afgefchei- en S»lvjUen · *er voert" AiIe deze SemeSde bloed - en |
||||||||||
|
k
|
||||||||||
|
GliiL·','^
|
^■i oezoncier vues ot ro-K, genaamt capjula
» die op 't aidereerft van Glijjonius is ontdekt. |
|||||||||
|
Hies
|
||||||||||
|
34 Examen van
ffag-atseï/ toatetbaten/ gaïpppen/ en een menigte
Meine Miertje^/ in toeïfee öe gaï uit ïjet bïoeö ge* fcöeiöen Mtn / en boo? betfcïjeibe pppen na öe gaï* bïaa$ enïeterïepöetgaat. (p) Vrag.
Hier ,nit blykt, dat de poort-ader door haar feinfte tak-
ken de gal van 't roode bloed affcheid ) en dit is iets bezonders; want 'er is geen bloed-ader in 't geheele lic- haam , dewelke eenige vogten zoude affcheiden , (in- zonderheid in den ordinaar gezonden .ftand) want alle affcheiding van vogten gefchiea anders door de flag-ade- ren , maar al hierdoor de vena portarnm,}V/ztar\'ztcn zyn hier weinig ; ook niet veel zenuwen , daarom ook de lever min gevoelig is. (p) Uit de voorgemelde bloedvaten met byeenkomft
per zenuwen en watervaten , wonderzaam onder mal- kandei gemengt.en vereenigt, werd de levergeformeert, als Ruijch ten eerflen heeft beweezen; maar dat delever ook van kleine Miertjes zy te zamen gezet, als den grooten Malpighius wydlopig verhaalt, kan niet door het enkeld aanfchouwen , noch door het vergrootglas, noch door inipuiten klaarbiykelyk werden ontdekt. Want de rondwerpige lichaanatjes (cotjpufcula fpbceroi- dea) die zig in fommige levers vertooneri, zyn niet in alle, inzonderheid in de gezonde', maar wel in zieke te vinden, ze zyn ook geen klieren. De Ouden meen- den , maar zonder fondament , dat de lever van een ceaguleerd bloed aan de bloedvaten aangezet waar ge- componeert, en noemden het parenchymn. Not. Hieruit blykt, dat de lever maar alleen dient, om
de gal af te fcheiden, en niet om uit de chyl bloed te maken, als de Ouden geleert hebben: dat geen klieren, maar de uiteinden per poort ader de gal affcheiden.- en- de dat de lever van vaten en niet \an klieren te zamen geweeft is. Zeer vcele kwaaien zyn in onde tyden, en nog, met onrcgt aan de lever toegeichreven. Ock zyn 'er veele leverkwaaien, die ten onregte door het domme voik der Barbiets eu Apothekers aan de barft werden toe·
|
|||||
|
/
|
|||||
|
Land en Zee^ Chirurgie. 35
Vrag. Wat öecfiaat gn .booj gaïbïaa^ en ïebeï*
ïepber. An t w. ^e gaïöïaag / $ een saftjen / bat aan beïjoïïe
3oöe ban öe ïebec ïjangt/ fcet tueïïi 3pn gaïïig bogt/ 1300] eenige öu$je$ uit öelebecontfangty enöe3eïbe op 5P0 tpb in oe ttoaaïfbingedgenbatmuitïoofïtbit sanjtui fceeft ban buiten 3pn bïie$ ban ïjct perito- nasum, ban binnen $öetbïee3ig en De oinnenjietafcig! 3enntoagtig/ en met toetfcïjeiöeMicctjc^ öeMeeö. ?&e leverieyder, Ofte dti'dius hepaticus, $ een an*
bet bat / bat ban aïïe ooiben bei ^ber^ 3pn getaï Htpgt / en 3ig in be pnp ban be galbïaa| boegt/ manenbe een gemeenen auflus ofte öu$/ bJeïfee in be boojnoenibe batm eindigt / in toeïfe 300 ban be galöïaa^ a$ ban be3e bui^ be gaï geöeagt ïaecb. (q) € 2 Vrag, toegeëigent, gelyk; de inflammatie en abfces der lever
zyn, die, gelyk een pleuris niet zyde-pyn en koors ver- eelt werden. (?) De galblaas (veficula felkafive cyfiis) is een zakje
van groote en gedaante als een'hoender-ey; hangt vait aan de holle zyde der lever door een gemeen vlies van de penszak en door eenige vaatjes; aldus gelegen tuffchen de lever en de maag ende den karteldarm, dierhalven ■ °ok de maag indien ze vol is van Ipyze, de galblaas drukt, en de gal daar uitperft in het duodenum: maar de waag van de fpyzen ontlaft zynde, vergadert de gal in de galblaas , en werd, in die tuffchentyd, zo lange de maag leedig is , daar in opgehouden, verder bereid, Verdikt en bitter; ze heeft j vliezen, gelyk de darmen, jr'jde /. het fpieragtige beftaat uit dwarie , regte en j^huinfe fpiervezeleu, en geeft fommige draden aan den als van deze blaas, die om denzelvenloopende,dienen, ^en fluitlpier, (JphinBer), om de galblaas te fluiten, °P «at de gai eenige tyd in de galblaas , tot meerder be- reiding, Virlcr(j opgehouden. %. Het binnenfte vlies ner- rugofa, 't ruige, is voorzien met een menigte uit· ein-
|
||||
|
36 Examen van
Vrag. ©etiaaïtmp tm$ be intoojteïinsen baii öc
Antw.
einden der flag-aderen (arterite cyfiica) die in de hollig-
heid der galblaas eindigen en een galagtige ftoffe affchei- den, ende der Woed-aderen, die het feinfte wateragtige uit de galblaas weder te fugge nemen. Gevolgelykwerd een gedeelte van de gal van 't binnenfte vlies der gal- blaas'afgefcheiden: maar't grootfte gedeelte van de le- ver; en gebragt in den leverlydcr, {duSias bepatkus)en uit deze door den galblaaslyder (duBus ctftïcus) te rug- ge in de galblaas, hoewel by Beeften eenige kleine kor- te buisjes , duBus bepatico-cyflici of radices fellete ge- naamt, uit de lever van de takjes der poort-ader in de gal- blaas ook iets brengen. De galblaas de gal eenigetyd gepre- pareerd en opgehouden hebbende, brengt dezelve, ten tyden de maag van fpyze vol is, door den duüus cyfiicus, in den gemeenen galbuis (duBus cholidocbus) en deze in het dutdenum, dewyl deze buis met de du&us pancreaticus vereenigt, fchuins tufTchcn de vliezen van het duodenum,. omtrent een duim langs loopende , doorboort 't binnen- fte vlies, en eindigt, met eene opening 3 ot 4 vinge» ren breed onder den pylorus in den gemeldendarm. . Not. 1. De "gal (bilis) is tweederley, Mlis bepatica en tilis cyfiica. De buis bepatica is een dunne Wateragtige het fpeekfel gelykende vogt, byna zonder reuk, fmaalï en coleur; vloeit geduurig van de lever door den duiïus bepatkus' en cholidocbus in het duodenum; dient, gelylc het pancreas- maag- en darmen-rap, om de fpyzen te verdunnen (diiueeren.) De Mlis cyfiica in de galblaas Hit de voorige meeil bereid, en door de warmte en ruft verandert} (gelyk alle zoete olyen door een zekere graad van warmte en door de ruft , binnen de tyd van Z4 uu- ren, in eene bittere Hinkende gaiiige ftofte veranderen) is zeer biter, geel en olyagtig ; beftaat uit oly, zout» fleim en water, met elkander naauwkeurig vermengt; dient als een zeep » om de vettige deelen der fpyzen met de wateragtige lappen te vermengen, de fpyzen te ver»
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 37
Antw. Zp # gepïaatfi in ben onbertmin/ tooj*
L*is m öe ϊεηει; met oetfcïjeibe tannen/ bie beg* *» SgW* fubfïantte boojtoanbelen ; oor fepgt f« ,öri,ïaa^ °aat een taftje af / toozbet^ baalt sic «iet gaat |iam nebetf»aaït£ en noo^tet be maag-/ °ε milt/ pancreas, getnet/ barmfcoeiï/ bannen/ «β- met jpn tafiften/ bie alle uit beftelfê ffam boo|= ^rag. iBati^tmaligt?
a»s tw' ^et üïoeD uit oe maag/ lener/ bacmenen «noere onbecbuin^ beeïen/ tot in be ïeuerte ïnengen/ «Ρ bat be gal ban be galï,Iimje# baac afgefcïjeiben £.Ecbl !??Μ ïoo»tö"öloeöuitbe3eBoo?t-abei:7
000? be ïjoïïe abecna ïjetijette toe. Vrag. 3©at i$ be milt > €3 Antw.
verdunnen, en als een natuurlyke purgatie dagelyks de
darmen tot afgang te prikkelen. i. De gal vloeit niet natuurlykerwyze in de maag: maar
dpC j-wi door Sroote perfing der fpieren des buiks en JrftaPbragma , in het braken , uit de galblaas in het - wsiii», en daaruit door den pylerus in de maag ge- tvds -en antïers niet· Want die bitterheid, die fom- aa Ulh ^e maaS 'n de Bloncl °pfte'gt> isgeenwaaregal, ruft" ι °'yagt'ge der fpyzen, dat door de warmte en a ,.!S bedorven en bittér geworden. Ook komc deboos- dea!gneid van de menfch uit de gal niet voort. En dat O0i eer!e menfch boosaardiger is als den anderen, komt 2inniUlt ^e meeraerlieid van gal niet. Öokkan dezagt- aard'^e Z°° Veet en §roote Sa' üebben, als de kwaad· bejt !l?· Dat pen een duit zonder gal noemt is een fa- ais •wy.TOeenigte galziektens is heden ook zogrootniet, van v 'n v.oorige tyden. Want na veele ontdekkingen gefchjinuftigen werden d: verdichtzelen allengskens af· 5t vervoianuiie Poort-ader en deszeifs takken zullen we ia
'S byiQjuSer handelen. |
||||
|
38 Examen van
Antw. i£en ïiciasm geïegen in be ïittfetsööeag*
tec öe maag/ aan ïjet miöbelrift/ en niet öooj &c pn^aft üaftgeöegt en öeftleeb. ©an ftoïeuu toaö / fMtitpb# loottoettoig; langtoetpig/ ïjeeft fïag-aöet·©/ gjoojt-abetg / jemftoen en toatetPatcn ? 6e mt!t i# l»ttbet$ een ïogtig ïicöaam tooï Wiejtge öïaagjeö en gelietje^ / baat jfjet Moe!) booj ïoopt. Sn ïjeeft ooft tneenigte Miertje^? ïnmnen jig/ loeïfte Menen om een lympha ban öet öïoeb te fcïjeiöen/ en booj fee taaien toaten in öe gplöan te tangen. (O Vrag. ■
(·) De milt (fplen of Zien) vee! klcinder als de lever; van coleur donker-rood j van gedaante fomtyds ais een tonge; geplaatft aan de linkèr-zyde van de maag iets I agterwaards ; beflooten en verwaart van de linker on* . ware ribben: de holle zyde ftaat na de maag, en de ' ronde na de ribben toe ; is vaft aan de maag door de korte bloedvaten (vafa brevia) en aan het diaphragma, ementiim, pancreas en linker nier, door een vlies va» de pcnszak; ze is ordinair klein , maar fomwylen zeer ■ groot en fcirrbeus; de fubftantie is vatagtigvan eenflag' ader (arteria fplenica) afkomftig als een tak van dec«- ' liaca, en van een bloed-ader (vena fplenica) een tak Van de vena portarum, dewelke met oneindige takjes door de geheele milt verfpreid dezelve uitmaken; de cel- letjes , tuikhen de einden der flag- en bloed-adoren by Kalveren, zyn niet by Menfchen te zien; ook zyn |";1 hier geen klieren daar van de milt zoude gecomponeert - zyn, door naauwkeurig onderzoek te ontdekken; ook ι heeft de milt vericheide zenuwen , daar door dezelve j doch weinig gevoelig ; en ook Watervaten , die na de ; chylbak lopen; is omkleed van een enkeld vues van de ■penszak; ze verdunt, als geduurig van 't diaphragma ge- drukt, een gedeelte van 't bloed, brengt 't na de lever» . vermengt het met 't dikkere bloed, dat van deingewan- ■ den des buiks wederkomt in de lever, op dat zulks be· kwaamer mogt door de lever pafleeren, geen objiruSiz verwekken, en de gal veiliger doen affcBerden. Edoch |
|||||
|
ii>
|
|||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 39
Vr. iBeetgp eenbetïjaal ban bcnierentemaftenï
Antw. 3a. 3£>aar spnbec ttuee/ in eïte spbe be$ onoetïmifcg een: 3e geïpften taieï een öoony ïjeüfcen flag-abetg \jm be fïam ber gcoote flag-abec/ en aöeag ban bc fiam bec ïjoïle abec. ©an buiten met öe pen^san öeWeeö. 25e|ïaat uit een nieentgte apu* Wl bie ban ben eraftcing/ na ïjet tniöben na eenigc «liettjeg ïoopen/ in torffte bc ptë toerb afgefeïjeiben/ f,e'e üfê ïoogt ban öooj ppjpje^ in een bïïe3ige öol* «Boeit/ batmen ï>et öeftten noemt/ bat aanDeïjol* ie 3pbe ban öe nieten i£. (Ο € 4 Vrag.
is te bemerken, dat zo wel by Menfchen als Beeften,
de milt, zonder fchaaden of verlies van leven, is weg- genomen, geiyk ik zelfs hebbe gedaan , toen ik op de Academie in Wittenherg ftudeerde, aan een Hond, in 't "iaar 1715'. in den Winter, dewelke den volgenden Zo- Jper daarna , noch vier jongen heeft geworpen, en ik nebbe byna geene verandering na die tyd, aan dezelve kunnen waarnemen. Dierhalven volgt , dat het eene onnozele onkunde is, dat men voorgeeft, de miltfteekt, wanneer tufTchen de ribben en het os ileum, aan de lin- ker 2,V(}e eenjge pynen voorkomen ; indien de milt veel *J°ogej iS) cn het inteflin'i-m colon hier gelegen, waar in oeze pynen te zoeken zyn, 't zy dan , dat de milt ver- groot en fiirrheus , van zyne ordinaire plaats , neder- w^ards geweken , en als dan is dezelve zonder alle py- ne.n en gevoel. Geiyk ik voor eenige jaaren eengroote mi" van zes ponden in het pelvis by een Vrouw hebbe §ev'onden. Eindelyk de waare nuttigheid van de milt is ^e' om bloed van de maags-bloed-aderen te ontfangen. fch -'S °°^ cen ^he' dat de ni'!t de ^warte iaï ïafaf- droei<,en ' ^aar van 'n vooriSe tyden zo veel ge- |
||||||||
|
(0 De
|
||||||||
|
e nieren (renes) twee langwerpige roode ïnge»
6 vin ' a's inftrumenten om de pis ai' te fcheiden; 5 a nSeten breette lang, 3.'breed en anderhalf dik; zyn |
||||||||
|
4© Examen van
Vrag. ©aar öïpft ban bege pi£>
Antw. ©att t\he nier ïoopt tufcöen be toeïbuööe* ïin*
gelegen, buiten het peritonceum , aan de twee onderite
oiiwaare ribben, ter zyden der lichaamen der bovenfte wervelbeenderen der lendenen , naait aan en onder hej diaphragma (de eene fomwylen hooger a's de andere )zo- daanig , dat de holle zyde , daarin de bloedvaten en water-lyder ingaan , na de lichamen der wervelbeen- deren , en de ronde na buiten toe ftaat; ze zyn van gedaante als een boon ; vaft aan de onderfte ribben ; lenden , niervaten , water-'yders , katteldarm en nier- doosjes, ende los en zagte rondom beflooten in veel vet, met een eigen vlies omkleed,· werden geduurig, in het aalïemen, van het diaphragma en de omleggen- de ingewanden des buiks gedrukt en bewogen, waar- door de pis veiliger werd afgefcheiden en de generatie van een fteen verhindert; een ieder nier heetteengroo-" te flag-ader (arteria emulgens five renalis) yin de aor- ta, die zig verdeelt in vier, vyr of meer takken, dewel- ke zig verfpreiden met oneindig veel takken door het buitenfte gedeelte der nieren, 't baröagtige (Jubftanti& corticalis) gcrtaa'mt, van dewelke wederom kleinere worm- offlangsgewyze takjes, die noch bloed voeren en met zeer tyne veneufe takjes vereenigt, die hec bloed van de aficneiding van de pis overblyvende te rugge nemen , hervoorkomen, die wonderzaam door elkander zyn ge · vlogten, en ten leften zo naauw werden, datze geen bloed, maar een wateragtige ftoffe van het zelve aan- nemen. Deze ilangsgewyze arterieuje takjes veranderen eindelyk by continuatie in zeer fyne pisbtfisj.es (tubuli urinarii Bellini offiftulse remies) dewelke buisjes alleen in het binnenfte der nieren 't buizige (fubfiantia tubulofa) genaamt , oneindig veel zyn , die door de flag-adertjes afgefcheidene pis aanneemen; maar veel van deeze pisbui- zen vergaadert, zynde , formeeren pjramiedsgewyze lic- haamtjes, en eindigen in 7. 8. 9. 10. n. i%. niertepeltjes Qiapilis renales) en deze tepeltjes eindigen ieder met ver- icheide
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 41
iinae ban öe oen&aft een ïm$/bie men in 't grieft!
ureter noemt; gfjnöe aan ïjet öeftftcn ban bc nieren
<£ 5 bafï
fcheide kleine gaatjes in 7. 8. 9· ι°· n· ï*· bezondére
vliezige buizen van het bekken (tubuli pelvis) een ieder Dujs daar van een tepeitja omvattende. Deze buizen tu- buli pelvis zeer kort zynde , fchieten te famen in drie groote buizen , dewelke uitgefpannen zynde formeeren een kleine platte vliezige heiligheid, het bekken (pelvis) genaamt, die zeer gevoelig met veel vet en van binnen "^ttileivn voorzien ,de pis van de gemelde buizen vergaa- öert, onthoud en in de waterlyder (ureter) verder brengt. Hier uit blykt, dat de pis alleen door de fynfte takjes
der flag-aderen van het roode bloed werd afgefcheiden, ais Ruyfch wel getoont heeft. Want Miertjes, die de pis zulien affcheiden, als Malpighius en andere willen , kun- nen niet gedemonftreert werden ; hoewel by ongebore Kinderen en ook by fommige Dierea, de nier uit veel ftukken, de klieren op *t oog gelykende, beftaat. Not. 1. Verfcheide takjes van de nier-flag-aóeren. loo-
pen door de geheele nier, die tot voeding 't bloed daar- na toe brengen, van 't welke veel lympha afgaat door de jvatervaten na de chylbak; bezondére venen brengen dit bloed weder te rugge. 2-Ai het bloed, van de flag-ader in de nier gebragt,
werd weder geduurig weggenomen van ontelbare veneuft «kjes, door de geheele nier verfpreid ,afkomftig van een groote bloed-ader (vena emulsens) zynde een tak van de "»'« cava. 3· Ook loopen 'er verfcheide zenuwen van de plexus
Melis, ufo he; pof vagum en intercoflale, door de gantfehc
Ier> Waardoor de nieren zo gevoelig zyn,en mee andere
ee'en zo groote gemeenfehap of communicatie hebben.
allé*' f^et bekken'!n de mer»aan de no"e zy.^e geplaatft,
Jvder■ r ns naauwe': ' verandert by continuatie in de pis-
fierke r^ ^ν er n'er een ' dewelke 's een -dikke
vliezen' ge ^uis of canaal,te zamen gevoegt van drie
Van e/ r' Van buiten van een vlies var. de penszak. z,
en 'Pietvezelig in 't mid.de,'t welk zig kan fterk en
naauvv
|
||||
|
4-2 Examen van
baft bcrcenigt / in toelfte be pi$ uit be nieren in öet
fceMten loopt. Vrag. 3Bat $ be öiaa$i
Antw. Cenbiiegagttgeïjoïïisïjeittuffcöenbebarm*
heenm / m ben enoelöami gepïaatfï / aantoelfter^ 3pen bese pipuisen fcïjuinf toerben ingeplant/ bjaat booj be pi# tot in be öïaa£ toe ïoopt / en aï* baat 50 lange öetoaatt toeïb tot 3e op ïjaatttjbmoet uitgeïoofi toeröen. («) Vrag. naauw toe trekken, en is met een teer celluleus vlies voor-
zien. 3. Van binnen van een zenuwagtig (nervofa) met klapvliezen voorzien j aan welke zig van binnen geduurig een fleim van de kliertjes aanzet, tegen de fcherpe pis. Door deze vliezen verfpreiden zig veel arterien, venen en nerven, daarom ook de ureter zo gevoelig is ,· loopt on- der her peritonceiim , iets gebogen , tot onder en agter in de waterbiaas , omtrent twee vingeren breedte vandes- ze!fs fphincter , en (een ieder twee vingeren breedte, van een ander) doorboort het buitenfte vlies van de water- blaas , en een vinger breed tuffchen de vliezen lopende, doorboort (als een rond langwerpig lichaamtje) het bin- nenfte vues , en eindigt met een kleine opening in de blaas. Dierhalven de waterbiaas van de pis vol en op- gefpannen zynde, drukt het einde van den ureter te za- men , dat geen pis uit de blaas in den ureter kan te rug- ge lopen; maar door den ureter uit de nier in de wa- terbiaas km de pis altyd vry doorgaan , 10 lange hier geen belettende oorzaak is. (u) De waterbiaas (vefica urinaria) een vliezige zak of
holte , van gedaante als een peer ,· onthoud by Mannen ordinair wel een of twee pond vogt, na verlcheide lic- haamen, nu min nu meer,· en by Vrouwen noch meer; is gelegen beneden in het bekken, tuffchen de ongenaam- de beenderen en het os facrum en coccygis, onder het^e- ritonceum expanjiim naaft aan het os pubis; met de punt of hals (colium of cervix) na beneden, en met het ruime ge- deelte de grond genaamt (fitndus) na boven; is vaft ge- hegt
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 43
Vrag. 3©at 5pn be Renes fuccentunati?
Antw.
hegt aan het fchaam'oeen door de penszak , aan den na-
vel door den uracbus, aan het inteflinum reaum by Man- nen , en aan de moederfcheede by Vrouwen; heeft vier viiezen. Het buitenfte ran het peritenceum. a. Daar naait net celluUus vlies. j. Het fpiervezelige, rneeft uit lange f? dwarfe draaden geweeft iprotrufir mina genaamt.) 4. ^et binnenfte zenuwagtig,welk van binnen met een fleim tegen de fcherpe pis dienende is overtrokken. Tuffchen en door deze vliezen loopen flangsgewys (reptatuferpen- tmo) verfpreide bloedvaten van de arter'vs en vence by· pogafiricce en hcemorrhoidales; zeer veel zenuwen van het osfacrum meeft alle afkomftig , geven een groot gevoel aan de blaas,· ze is voorzien v.in een fluitfpier (JpbinSer vs- ficcB,) dewelke met boogsgewyze draaden (daarvan fom- niige van de mufculi kvatores ani fchynen afkomftig te zyn) ónder de regte draaden rondom den hals der blaas loopt en dezelve fluit, op dat de pis niet geduurig kan uitioopen: ook fchynen verlclieide ipier-draaden van het fpier-vlies der blaaze om dezen gemdden fpMniïer te loo- Pen, die dezelve mede doen fluiten; hoewel ik geen een Schryver weet, die dit heeft aangemerkt. Hier uit kan men veiftaan , hoedanig de waterblaas al te veel van de P'S die men te iange ophoud , opgefpanncn zynde , de Jphiniïer door de fpieragtige draaden werd toegetrokken , datmen door geene periing het waaier loffen kan, 't weik de Autheurs toefchryven aan het l'pier-vliers, dat te veel yerflapt zy , daar doch hier notoór de fphin&er te fterk is toegetrokken, en door de periing niet kan werden o- Verwonnen: gelyk we ditzelve obierveeren aan ds maag, die van veel l'pyze opgevultïcn wydopgeipannen.de twee openingen , door de fpierdraaden rond om defelve loo- dde, doet fluiten, dat door alle geweld en moeite niets daar uit kan werden geperft, gelyk we boven hebben aan- geweezen · maar, wanneer in den gezonden ftaat, met onzei\ willen, door tezamentrekkinge des diaphragma en oer fpieren des buiks, de ingewanden op de blaaze vol van water zynde werclen gedrukt, werd de blaas te za- men
|
||||
|
44 Examen van
Antw. 3M 3ön ttoee Mimn I öoiien elfte niet
m\]
men gedrukt, deszelfsfpbin&er van 't water verweidert,
en het begin van de f'chaft door de twee mufciili trans- ■verfi en een triangularis verweidert, en aldus loopt al de pis, zo lange de perfing duurt, door de pisfchaft uit de blaas na buiten. Daarna fluit zig de JpbinBer, en de twee ■mufculi acceleratores trekken 't begin van de fcbaft, bulbus uretbrce genaamt , weder te zamen, en drukken of fpui- ten de overige pis al uit de pisfchaft. II. Deze pisfchaft (urethra of meauis tirinarius) is by
continuatie een vliezige buis van twee vliezen, tuffchen welke een fponsagtig lichaam , van de vliezen der blaas afkomflig; befmeert van binnen van een fleim uit de klie- ren van Morgagnus Littrius en Covoper tegen de icherpe pis. Is by Vrouwen byna regc,en twee vingeren breedte lang ; eindigt onder de kittelaar , tuflchen de nympba; ïriaar by Mannen , als een Latynlche S. gebogen, om- trent een ipan lang , van de fpbinBer van de blaas ne- derwaards lopende, en weder opwaards krom onder het icliaambeen door, en verder krom voor- en nederwaards tot in het hoofd van de penis. III. Not. I.De pis(urind) een groot voorwerp tot voor-
deel der Piskeikers en tot beicherming van hunne onwe- tenheid (afylum ignorantie) is veelderly : s. Na veel waterdrinken , dun , Wateragtig en veel,
byna zonder reuk, fmaak en coleur: 'ï. Maar wanneer de chyl met 't bloed is vermengt, i$
ie pis minder, fcherper, zout en iets ftinkend. 3. Wanneer de chyl reeds in bloed is verandert, is dezel-
ve noch minder, rooder, fcherper, zouter en meer ftinkend. 4. Ten leften die,na verloop van uuren of dagen,dat-
men geen fpys noch drank genomen heeft, is zeer weinig, heel icherp. hoog rood, zout, brandig Cn zeer ftinkend. Not.II.Depisbeftaat vanwater, aard'jzout, dat haSal
arlnoméc- naby komt,enoly, 't welk aan de pis de coleur geeft, alles naauwkeurig met malkander vermengt, ook is 'er miflehien een fpmtus, vlugzout of een vlug olyin, flat de reuk geeft. De
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgïe. 45
«n/ met ate£/ flag-aöerg en senutoen booyien/.
Se*
_ De pis is in verfcheide ziektens zeer verfchillende.enin
ziektens , die veel verichiiien , iomtyds de eene gelyk de andere. Jn 't begin by wonden, fra&uren, ontledingen , kneu- zingen, gezwellen, ukeratien, en in alle de hernïce is de pis natuurlyk niet van de gezonde verfchillend. _ tn de lues venerea , die zonder gonorrhsea, is de win
geiys de gezonde. In alle afgaande koorjzen is buiten de panxysmus de
urin gelyk die in den gezonden ftaat. ƒ71 alle krampagtige ziektens vinden we een klaare wa-
terige pis, die gelyk is van een gezond Menlch, die veel Water heeft gedronken. _ In de ontelbaare oogziektens , die zonder ontftekinge
?yn; in de oneindige oorziektens, die, zonder koorsze en inflammatie zyn; in de mondziektens zonder koorsze;.in kromme halzen ; in ichieve leden; in de bochels; in krom- ^e ^rnderen; in de anchylofis; in de iephi, exofiofes, ca- ues ojjis ? en jpina ventqfa; m alle fcirrhi; in de lammig- ncid in^ een of meer deelen ; in veele ziektens. van de nmd , inzonderheid in de fcabies en zeere hoofden der Kinderen ; en in noch andere oneindig veele ziektens me*'r> is de,pis geiyk die van een gezond Menlch. in Jwangere Vrouwen is de pis gelyk die van een an-
oer Menlch, en niets verandert. In alle heete koor/zen, met of zonder ontfteeking, is
omtrent gelyke pis. In alle entfiekingen van de inwendige deelen des hoofds,
'a'S,borft of buiks, is byna een en dezelve urin. in alle beete koorjzen , wanneer de verandericg of crifis
^0rnt, is de urin troubel, dik, met veel fedimentum op 6vv m' eu dierhalven °°k omtrent gelyk. τ0ρ -aat 'blyven nu onze Piskeikers , 't zyn Meefters of datfl-nv ' mel ^unne experte probate complere kunft, of, ónderfl cr zegSe » bedriegery ? die zig publyk durven. " "?an alle de ziektens uit 't aanzien van. de pis te
pruyioiticeeten> Het is klaarblykelyk te zien, dat ze alle be,-
|
||||
|
46 Examen van
gemaaM om 't lympha te fdfjeiÖÊti. («O
Van
bedriegers zyn. Inzonderheid, wanneer men confidereert, dat ook de befle Waterkeikers geheel en al onkundig zyn in de Anatomie , Chirurgie, als ook in de zo genaam- de praByk der Medicynsn. Dierhalven ook dezelve als on- kundige , als bedriegers , als moordenaars, als die maar om geid en gewin,door eene/w&iiVebedriegery, tot groot nadeel en bsderf van onze Kunft en van de arme onkun- dige lyders , de pis bezien, moeten aangemerkt, en na de algemeene wetten der natuur niet getolereert werden, gelyk in andere Ryken en inzonderheid in Duitsland ge- ichïed. Dit alles bewyft de vernuft en ondervinding. (w) De nierdoosjes (Renes fuccenturiati , glandulce re-
η-aks·, capfula atrabilarice) gelegen boven de nieren aan het diapbragma , en vaft aan de nieren door haar eigen viies ; zyn twee geeiagtige platte klieren van verfcheide gedaante en groote; in 't midde met een kleine hollig- heid , daar in een bruine zoutagtige vogt is onthouden , dewelke werd afgefcheiden door de flag- aderen {arteries atrabilarice) die door de nierdoosjes verfpreid , en verder gevoert, als waarfchyneiyk is, door de watervaten in de chylbakjtot verdunning des chyls, of' dcor de vence atra- hilaria in het veneufe bloed,'t welk van de nieren te rug- ge komt , om zulks te verdunnen , als Boerbaaven wil. Want hier is tot noch toe geen buis {duUus excretorias) ontdekt. Een zeldzaams en merkwaardige Aanmerking.
Aldus hebben we, zo veel moogelyk ge weeft is, in 't
korte betoont alle de ingewanden des onderbuiks na hun- ne maakzel, plaatzen, aanhegrjngen, groote, gedaante, gebruik enz. maar uit de volgende aanmerking zal bly- ken, hoe dat de ingewanden, fomtyds tegen natuurlyk vergroot zynde, byna den geheeien onderbuik innemen. Het is bekend, dat de icver, ïniit, pancreas of 't mefente- rium, fcirrheus en zeer vergroot , van hunne natuurlyke plaatze weiken , de andere ingewanden wegfehuiven en den ganfehen buik byna innemen. Een ieder weet, dat de uterus van 't kind placenta en
vogt
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 47
vogt aangevult j fomtyds tot in de hertkuil opklimpt, de
ingewanden wegfchuivt en voor dezelve in de plaats komt. Het zelve is bekend van de waterblaas, die vol van pis is.
Ook heeft den Geleerden Cantius in zyn boek, IM-
PETU'S ANATOMICUS genaamt , ten eerften gede- monftcert, dat de maag van fpys of drank volgevult, met zyn bodem zig iets voor- en opwaards omkeert. Maar dat de maag in een levend lichaam kan zodanig
vergroot en opgeblazen werden, dat ze alle darmen en 't omentum wegfchuift , en met den pyhrus tot aan 't fchaambeen toe gaat, is van niemand , zo veel my be- kend is, tot heden gedemor.ftreert, hoewel ik veele Au- theurs hebbe nagelezen ; maar ik hebbe zulks aüereerft in een kleinen Hond ontdekt. Want* in 't Jaar 1731 in de maand Augufly gaf ik aan een klein Hondeken twee maanden oud , des morgens in 't nuchteren , een lepel vol franfchen Brandewyn (om te probeeren, of, na het gemeen gevoelen,'t groejen daardoor konde worden be- kt ) 't welk ik meermalen hadde gedaan, maar niet in zo groote quantiteit. Aanitonds daarop kreeg dat Hondekea groote benauwtheid , hoeften.en trekkingen ; de kweü Ηερ hem uit den mond; het zoude braken, maar konde niet; de buik zwol dik op $ ik gaf hem raapofy en wa. ter, maar het konde niets nederflokken; eindelyk kwaa- men daar by cenvulfiones, en volgens, eene ftilte a:s een apoplexie, en daar op de dood noch aan denzelven avond. Vs. bevond de buik dik, hard en als een trommel of
wind-buik opgefpannen, en , zeer nieuwsgierig om te weeten.wat oorzake hier eigentlyk van zo eeu fcbielyke dood geweeft was, deed ik een fneede van het borftbeen tot aan het fchaambeen , door alle bekleedzels des buiks. Maar buiten verwagten, kwam hier geen net nog darm ten voorfchyn , maar een deel opgefpannen als een zak vol wind. Ik oordeelde dit de maag te zyn., en fneed langs nederwaards 't buitenfte vlies daarvan door, pp dat ik door deze lange fneede daarna regt konde weeren , hoc- 'S. de tnaag hier waar gelegen ,ik woude dezelve daar- op strekken , maar , dewyl ze zo vaft geklem; waar, Konüe ik niet. Zo fneed ik noch vaa de navel na de wer- vel- |
||||
|
48 Examen van
|
|||||
|
Cap. VII. Van de Mannelyke en Vrouwe-
lyke teel-leeden (x) Vrag. TJ®t teel toïttei omWeeben be iBanne/
O. ïijBc S&aïïen ? Antw. velbeenderen toe wederzyds de bekleedzels door , om
ruimte te maken en grooter opening te hebben, maar daar verfcheen nog geen net nog darm, daarop konde ik de maag uittrekken , en ik bevond de pyhms of regter opening van de maag onder het fchaambeen geweken, en de linker aan 't diaphragma , en de voorfte zyde van den boodem by de navel , alle darmen en 't net waren agterwaards gedrukt na de lenden toe , de beide openin- gen der magen zo geüooten , dat ik ook met fterk druk- ken niets konde nog onder nog boven uitdrukken $ in de dunne darmen waar iets wind, de dikken waren zodanig naauw geüooten , dat ze geen lucht door het inblaazen uit de dunne aannamen. De flokdarm waar flap zonder wind , ik konde uit de flokdarm en ook uit het duode· num met groot geweld ielts lucht in de maag inblazen , maar niet ineer blazende,floten de openingen zig weder, en de maag bleef vol wind ; ook waar een weinig vocht daaria. Ik meed daarop af het duodenum naaft den pylorus zonder binden , en zo ook den flokdarm. Ik drukte de maag , maar ik konde ook zo byna geen lacht daar uit- perien. Ik hebbe dezelve vol lucht zonder binden laten opdroegen. De maag oiitgefneeden zyntle waar omtrent zo lang en zo dik als de geheele Hond geweeft. Dit ziende en verwonderende, gedagte ik, dat by Menfchen na ingenomen gift of giftige medicynen en fpyzen, dit zelve gefchiede,en ik gelove , dat uit dit geval verfehei- de ongemakken , die anders verborgen zyn , kunnen klaarblykelyk gekent worden, waar van ik hier, wegens de korte, niet fpreken kan. («) Van de teeldeelen der Mannen.
De teeldeelen by Mannen zyn de bïllen (tefliatli) met de bloedvaten en opperballen (epMidfmMsi,) het af-
|
|||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 49
Antw.. 3©eje 3|jn of gemeene of eigene. 30e ge*
mtnt 3Ön / oe tjuiD / met Ijct Olicg dartos, Die fet sahim uitmaken / in toeïue fceiöe öallen 5911 nep* fm. (y) 50e eigene 3ön/ttieïfte poet fial in 't öp3on= Eet ïjeeft/ öe uitetfïe i£ ï)et fcheeviies, öe boïgenbe na öinnen toe ijet roodevües, en ïjet aïberbinnenfic Öet wittevlies, fcat öe öa! aföeniaafï ij*, iz) 30 Vrag.
voerende vat (wi deferens) de zaadblazen (veflcule femi-
nales de voorftaander (proflata) en de £«»«. (y) De balzak {fcrotum) is een dubbelde zak, daarin
de twee ballen zyn onthouden ; van buiten met hair bezet, beftaat 1. Van de gemeene huid. 2. Van een fpiervezelig vlies (membrana mvfculofa) dartos ge- naamt , het welk het' fcrotum in tweën verdeelt, het tuffchenfchot (J'eptum) door haar verdubbeling, formee- rcnde , daar de naad is , en aan de huid vaft zynde , het geheele fcrotum doet inkrimpen. Is van binnen voor- stien van vet, daarin de balletjes zacht geplaalt, 't welk 7-eer aangroeit en 't geheele fcrotum vervult, wanneer de balletjes zyn weggelheeden. Neemt de bloedvaten van de vafa hypogaftrica, en pudenda en de zenuwen van die van 't osfacrum. ,(s) Een ieder bal is omkleed van drie bezondere vlie-
Zen. 1. Het buitenfte , het roode vlies , fpiervezelig, inufculus cremafler genaamt, omtrent als een zak, maar niet volkomen zo, beginnende met fommige draaden van gooren van 't os ileum,eindigende voor en op zyde in de 'Unica "Baginalis, en met fommige voor van het' os pubis,
ceVvjelke agter na de bal toe lopen, en de tunica, vaginalis omvatten, omvat aldus de bal, en zig afkortende, trekt in v,elVe 0Pwaarc^s en te fcamen , en drukt 't zaad uit dat? a^voerenc^e vat· Ik hebbe gezien by verfcheide, °P 'f6 ^°01 ^eze ^eï ^e ba^ctJes konden vrywillig tot een x°S ^u^s trekken. Binnen deze fpier ftellen zommige ecl^Cjergaderinge van water, hydrocele by hen geheeten, ^'ali'di , want die aeen volkomen digt vlies is. 2. Het
|
||||
|
5 o Examen van
Vrag. 3Bat 3pn be öaïïen ?
Antw. (Ctoee Mieren / bie uit bc betïengbe pijp5
jes* öeriïagaöeren geniaaRt jijn/entoonöetlpboo: maïftanbercn ïoopen/ en einbeïpR boben öe ïmï ro* menöe met bericfjeibe iiconïieïen be opperMoot uit» manen/ en een bat ttttma&enDe/ ïoopt bat bat met 3Ön 3aab na öe saaööïaa^je^/bie actjtec be öïaa^ ïeg= gen/ om te 3i)uer tijö booj oefcïjoot uit ïe 1003211. (a) Vrag. CJeocen be baïïen ooft eenige baten ?
. Antw. gia. ©e flag-aöer$ Bomen beibe ban be fïam / boben omtrent onöer öe nier · fïag abet^ / be aber$ Romen rneöe ban be fïam bcr ïjoiïe aber in öe regter 3pe/ maar in be ïinner ban be nier-aber/ toeÏRe beiöe 313 met maïftanberen bereenigen / en tufTcïjen be berbubbeïinge ban be pei$3af$ / tot in be fcalïen en opnerMooten ïoopen. (i>). Vrag.
Het fcheevlies , tunica vaginalis , af'kpmilig van 't bui- tenfte vlies van 't peritónceum, 't welk van de ringen des buiks nedergaande , en de zaad-vaten omvattende , ge- naamt werd proceffus peritoncei , maar om de bal tunica vaginalis; dit vlies gaat rondom den bal, en daaraan niet als na boven toe vaft , en aldus rondom denzelven los, cn hier in is zo dikwils een vergadering van water waar- genoomen. 3. Het witte vlies (albuginea) is nog dubbeld,, peesagtig , vaft en fterk , rondom de bal naauw gefpan- rren,; van dit vlies gaan op alle punten de bloedvaten en zenuwen met ojteindige takken in 't buitenfte gedeelte Tan de bal, en verder na binnen toe, gelyk van de pia mater in de herzenen. (α) De ballen (tefies , tefiiadi of Didymi) zynde lang-
werpige lichaamen , opgehangen aan de zaadvaten en vliezen in de balzak , en daarin van binnen vaftgehegt door 't 'vetvlies. Zyn geen klieren,,maar vatagtige lic- haamen, van bloedvaten, zaadpypjes en zenuwen te za- mengevoegt, en omkleed met vliezen, hoewel ze onkun- digen als klieren voorkomen. (b) Want de zaad-flag-aderen (arterie fpematkee) dien-
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 51
Vrag. Wat 3tjn voorüanders ?
Antw. Ctoee Uimn / aan be 3Dbe ban be fitop Φ 2 bet ftigomhet zaad in de ballen af te fcheiden; afkomftig
ordinair voor van de aorta , aanftonds onder de nter- flag-aderen, doch fomwylen de linker van de linker nier - flag - ader en beide ook wel van de arterie hypo- gaflricce ; zyn zeer naauw , nemen maar weinig bloed aaft ; lopen, met de zaad-bloed-aderen of vence jper- inatictz (die van de hol-ader , of de linker van de lin- ker nier blöed-ader ontftaan) vereenigt, fchuins neder- waards (beide in een gemeen fcheedje beflooten) tuffchen de verdubbeling van 't peritonceum over de mufcuius pjoas, en ureter, tot in de liefche boven het fchaambeen.alwaar dezelve met het afvoerende vat van 't buitenfte vlies van 't perüonceum (preeejfus peritoncei,-) worden omkleed en omvat, en door de twee gaaten van. de twee fchuinfe •fpieren des buiks, die men de ringen (annuli) noemt, doorgaan. Want de zaadvaten als de arterice en vencefper- tnaticm s het ν as deferens van 't proceffus peritoncei te za- men als in een bundel gebonden , lopen nederwaards. 1 · Byna een vinger breed onder de onderfte draden van de dwarfe fpier des buiks. 2. Door 't fpieragtige gedeelte Yan de fchuins opklimmende fpier, indien de fpiervezelen Van een wyken, en verder nog een weinig nederwaards. 3· Door een ovaal ringetje of gaatje in het peesagtige van. de fchuins nederdalende fpier,loopen verder nederwaards °ver 't os pubis, onder de huid in het vet, tot aan de bal toe. Zodaanig is van binnen de plaats, daar de zaadvaten ujt de -buik na buiten toe loopen, maar met het binnenfte Vlies van de penszak bedekt, en de ringen fluiten zig in "e gezonde ftaat, dat de darmen niet doorfchieten. , De arterien in hunne loop vereenigen zig dikmaals met e venen door de anaflomofes, en inzonderheid by 't net-
0Jff of pyramiedsgewyze lichaam (corpus pampinifstrme ' ty*amidak) het welk is, als een net van ontelbare klei-
4"-tiÜH6n gevi°Sten > even hoven de bal, en fpuiten zo-
° a^yd 't bloed in de venen; maar de arterien , gelyk
oek
|
||||
|
5a Examen van
htt fcïaajs/ aïtoaac öepi^fcïjaft begint; b£3e loojett
booz
ook de venen, na aan de bal komende verfpreiden zig met
fommige takjes in de opperkloot en met de meefte takken rondom in de hal zelfs. Wanneer de arterien door 't witte vlies in de hal gaan, verdeden ze zig in ontelbaare tak- ken, die zo klein zyn, als haairtjes, en zo. naauw , dat zy geen bloed ,. maar de fynfte lfolTe van 't zelve aanne- men ; en door 't geheele uit- en inwendige gedeelte vaa de bal ve.rfp.reid, en zodanig de bal formeeren. Dewelke kleine vaatjes fchynen te zamen te loopen in grootere vaatjes, en deze eindelyk, met ontelbare gaatjes, ineen groot vat, (corpus Higlmori genaamt), 't welke het af- gefcheide zaad uit de kleine vaatjes ontvangt, en door 5 of 6 kleine vaatjes verder brengt in de opperkloot (para- fiata of epididymis) dewelke van gedaante langwerpig., als een Zydworm , boven op de bal, en aan dezelve vaft, gelegen is; maar als een vat, 't welk flangsgewyze te la- men gebonden , eindigt in 't afvoerende vat, onthoud, bereid , en voert 't zaad in het afvoerende vat. Het welk afvoerende vat (vas deferens of ejaculatoriuniS
by ieder bal een zynde, een zenuw gelykende witte fter- ke buis, in 't begin en het midde zeer naauw, na de blaas toe ruimer , en op 't einde zeer naauw , dat 'er geen. zaad vrywillig in de urethra kan loopen , is feer oneffen , f η overal met holtens verzien; beftaat van twee vliezen, 't binnenfte zenuwagtig ; 't buitenite fpieragtig ; begint -aan de opperkloot, loopt over 't aspubis in de pisfehaft en zaadblaas,, zodanig , als de duüus hepaticus by de le- ver in 't duodenum en galblaas eindigt, dat dezelve i..regt uitloopt een ieder met een bezondere opening, en al- dus deze twee met twee openingen in de pisfehaft, de- welke twee openingen te, zien binnen in de fchaft,, in. 't begin , op een verhevendheid , (camncula) dewelke men caput gallinaginis of het haanen-hooft noemt, 't welk fpongieus,dètwee gaatjes ook doet fluiten, j, Maar kromt zich ook om een ieder en loopt in de zaadbia- 3. en; kan zodanig het zaad, dat in de felafgefcheiden, vaa
|
||||
|
Land en ZeeChirurgie. 53
fcooj tarfcïjeitie pfjpjeg eenigtoO0tfn öe fcifjaft/toan*
35 3 necc van de opperkloot, wanneer de natuur 't vereifcht,
brengen immediaat in de uretbra , of te rugge in de zaadblaazen, De zaadblazen, (veficulce feminales) twee zynde, om-
trent drie vingeren breed lang, en een dik , agter en iets op de zyden van de hals van de waterblaas gelegen , tuf- fchen de blaas en endeldarm; en door hunne vliezen daar ^ftn vaftgehegt; zyn by Honden niet te vinden,als CHE- SELDEN ook meld; zyn twee vliesagtige en blazen ge- lykende holtens, vol van kleine celletjes of blaasjes, die alle in een blinde darmtje konnen uitgerekt worden; zyn gecomponeert 1. van een vatagtig en fpiervezelig vlies; 't "Welk de celletjes formeert,daar van deze alle haare te za- Tnen trekkende kragt hebben. 2. Van een vlies van de penszak , waarmeede zy bekleed zyn; ook loopen 'er verfcheide draden van de mufculi levatores ani om deze ïaadblaazen, gclyk ook om de profiata, om dezelve te zamen en 't zaad uit te drukken. Een ieder zaadblaas for- meert met het afvoerende vat een gemeene buis , de- welke eindigt in de uretbra, met eene opening, en zo- danig de twee afvoerende vaten en de twee zaadblaazen twee gemeene buizen, dewelke met twee openingen dus- danig eindigen in de uretbra , en aldaar in het hennen- hooft , als wy reeds by 't afvoerende vat gemeld hebben, niet tegenftaande LEAL LEALIS tegenfpreekt. Zodanig zien wy , dat het zaad door de flag-adertjes
(apjces arteriofi capiUqres) in de ballen word afgefchei- c*en, in 't corpus Higbmori verder bereid en verdikt, en. κι de opperklooten, afvoerende vaten en zaadblazen ver- der gevoelt, hier in opgehouden en nog meer bereid, tot "at het op zyn tyd word uitgeworpen; want by de ballen n °Pperklooten by de afvoerende vaten en zaadblaazen yn kleine adertjes en water vaatjes, die geduurig't wa- cragtigê van de afgefcheide vogten wegneemen en in gioote bloedvaten voeren,waar door de afgefcheide vogt 1 'iaad in de gemelde deelen moet worden gtprepareeit. Ook
|
||||
|
54 Exarneq van
neet ïjct jaaö uit U ttoee openingen/ öie men Set
ïjen=
Ook is 't waarfchynlyk, dat by die geenen, dewelke
geen zaad door de pisfchaft nog niet ontlaften, 't zel- ve door de gemelde watervaatjes en adertjes van de ballen, opperballen , afvoerende vaten en zaadblazen wederom word weggenomen, en gevoert in de bloed- aderén, met het bloed vermengt, door 't geheele lichaam gevoert, en een groote verandering en kragt in't zelve veroorzaakt. Merkt dat verfcheide watervaten van de ballen na de liefch-klieren toe loopen, waar uit wy ver- iklaaren, hoedanig na een tefikulus veneris een Imbo ont- ftaat enz. Gelyk de arteria: fpermaticce, zoo ook de zenuwen van
de plexus himbaris en van 't laafte paar van 't os facrum afkomftig, worden verfpreid door de geheele fubftan- tie der ballen, en eindigen na alle gedagten in de kleine xaadbuizen,in de zelve een zeer teer en fyne, hét zenuw- lap gelykende, ftoffe affchydende. Diergelyken zenuwen fchynen ook in de epididymides, afvoerende vaten en zaad- blazen te eindigen , en dezelve' ftoffe af te fcheiden. Dierhalven ook na veel verlies van zaad het lichaam zoo word ontkragt, dat een volkome teering daarvan ont- ftaat, als HIPPOCRATES reeds heeft aangemerkt; en by aldien de ballen weggenomen , ontftaat een groote verandering in hei geheele lichaam , derwyl als dan van zulke feine ftoffe niet en kan onder 't bloed vermengt en aan de vafte deelen aangezet worden. Zodanig is 't zaad (Jemen) een van de allerfeinfte en
xuiverfte ftoffe , 't welk van 't arterieufe bloed of door de zenuwen word afgefcheiden ; het is^ leimig , gelati- neus, asgrauw van coleur, en dik, waarin door het ver- grootglas van LEEUWENHOEK ten eerften veel mil- lioenen van onbegrypelyke zeer kleine biesjes, wormt- jesx)f flangetjes als fwemmende zyn ontdekt , dewelke van CHESELDEN.HARRIS en VALLISNERUS met hoofden en ftaarten zyn afgebeelt; word eindelyk wel bereid en met levendige wormtjes begaaft zynde , ten ■ '' 'tyden |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. «■
ïjennen-öooft noemt / toerö uitgegesfl / ïjet Wlü
uit be 3aaöbïaa$e$ nomt (<0
Vrag. ï|oe s£ De Manneïyke Roede geiuaaïitf
Antw. ijjaac meefïe lichaam beflaat uit tXaeeïigt- opftsanneiée ïicöatnen/oie men öe senutoagtigeïig*
Öamen noemt/ tooï tan ble3ige felïetj'eg en öoïiet*
©4 , ,W
tyden van de vermenginge uitgeworpen in de mrethra,
door 't te zamen trekken van de mufculus cremafler uit de tefliculi, en door afkorting der fpieragtige draaden uit de veficulce feminales , dewyl de ballen en zaadblazen alzoo wórden t'zaamen gedrukt; ook word met 't zelve, indien liet word uitgeworpen, vermengt een witte ilei- mige vogt van de prefiata of voorftander. (e) Dewelke prefiata, is maar een klier (niet twee) als
een walnoote groot, van gedaante als een, hert of een kegel, geplaaft aan den hals van de waterblaas"; omgeeft rondom het begin van de pisfchaft; met de punt na vooren toe; is t'zamen gevoegt van tien, elf of twaalf klierige lichaamtjes, (eenieder weder van veele Miertjes gecomponeert)' dewelke met 10 , n of i% buisjes en met even zo veel gaatjes rondom het hennen-hoQft, om de twee gaatjes der afvoerende vaten, eindigen ia de fchaft; werpt de vogt uit, ten tyden het zaad word geloft , door de fpiervezelige draden, die rondom de voorftander lopen. Miflchien word ook door de drie klieren van CO WPERUS, door de eene groote klier van LITTRIUS (die rondom de fchaft als een circul loopt) en door verfcheide klieren van MORGAGNUS, ook een. fleim uitgeloft, en met het zaad vermengt. In deze ge- melde klieren en in de voorftander, is meer een ganor- ■rbma te zoeken, als in de zaadblaazen en het zaad. Dus verre hebben wy van de .zaadbereidende vaten
\t>afa prteparantia) gemeld, nu komt ons nog voor een
^prnaam jgedeelte, 't welk 't zaad daar van daan in de
ƒ raioeder brengt, 't welk is de manneïyke roede (penis,
veH 7* virile ' PriaPus > mentulcl >, coiis ' virga.) Men
f.-i* - hem in de penis ïelfs, in het hoofd au in de |
||||
|
5Ö Examen van
je£ / bit op 3ijn tgb bol oïoeb loopen; beginnend
ban be ftfjaamöeenen / en einbigenbe in ïjet Öooff i)tt Soeöe. <©nber iiescïbe loopt een opene öu$ / ofe men urethra of pi^ïmiS noemt / fcomenbe uit U ï>ïaa£/ boo? toeïne De pi£ na Duiten paffeert/ aan ïjet einb öe3ec fcöaft en 3emn»agtige lichamen i$ ïjetltoebenftooft/ ftet bieïfc/ gelgft aï£ oor öe ge* Ijeeïe fcoebe/ met bel oberbefct $; bog ftet bel ober fjettëoebenöooft/ bjerb voorhuid genaamt. (d). Vrag.
(<2) i. De psms vaftgehegt door het ligamentum Vt- falii aan 't os pubis, by de kraakbeenige vereeniging; be- ftaat van twee fponsagtige lichaamen , (corpora fpen- giofa of cavernofa) die vol zyn van fterke cellen, en de cellen van fterke peesagtige vliezen, in dewelke cellen de arterkn en venen met hunne uiteinden eindigen: ook correspondeeren alle cellen met malkander door gaatjes, defe fponsagtige lichaamen ontftaan onder van 't fchaam- been, loopen byde naaft malkander tot in 't midde van 't hooft van de penis; zy zyn van een gefcheiden door een tuflehenfehot, (feptum) 't welk een fterk vlies is,. doorboort met gaaten, die het bloed uit het een in het ander doorlaten; en omkleed beide met een vaft pees- agtig vlies; de penis heeft llag-aderen (arterice pudemlce) vaii de iliaca interna , door 't midde van ieder fpons- agtig lichaam een langs loopende , en bloedaderen, ■ (vente pudendce) dewelke zyn takken'van een groot e bloedader, met klapvliezen voorzien, die op de penis met wonderzame netwyze vereenigingen verder onder de huid langs loopt onder het os 'pubis , verdeelt in twee takken , die in de vena iliaca infehieten ; begaaft van zenuwen van 't os facrum, en van watervaten; is eindelyk omkleed met vet en de gemeene huid, dewelke huid om 't hooft van de penis verdubbeld, en binnewaar ds gekeert, het pmputium ofte voorhuid met het riemtje (frcenulum) formeert, maar zeer dun en glad, verder loopende om- geeft "t hoofd. Het preeputium, gelyk ook het hoofd van de penis, inzonderheid om de kroon, is voorzien van verfchei- de'
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgle. 57
de kleine kliertjes of fleiinbuisjes (glandulce odoriferce Ty-
Jonis oicryptce) die hier geduurig een fieim af kleinzen; de penis heeft eindelyk twee fpieren (mufiuii etettores) atkomftig van 't os ifchium wederzyds tuffchen derzelver tuberculum en 't fponsagtig lichaam, eindigen, een ieder °P zyde in 't corpus cavernofum , werkende , trekken de lems opwaards na het os pubis, drukken alzoo de groo- te verin, waar door't bloed, uit de flag-aderen geduurig toegevoert, door de vena niet kan te rugge loopen, urmgt alzo in de cellen, fpant en vervult dezelve en doet de roede ftyf oprigten, hoewel SHELHAMMER nier veel tegenfpreekt; maar by aldien de fpieren flap. worden, en de vena van de drukking vry is, loopt't bloed Uit de arterien en cellen in de venen en í erder, en alzoo word de roede flap. 2. Het hoofd der roede (glans of balanus) is geförmeerl·
van binnen van de twee fpongieuze lichamen der roede, maar van buiten van 't fponsagtige lichaam van defchaft, t welk hier over uitgefpanncn is. Is voorzien met zeer veel zenmv-teep eitjes, totdekitteling dienftig. 3· Pc pisfchaft (urethra) daarvan wy te vooren iets
gemeld hebben, is geplaaft in een lange groef onder tuf- jchen de twee corpora Jpongiofa penis; is in het begin by <je projïata ruim enwyd, en genaamt bulbus urethra of «e ^ bol van de fchaft; is te zamen gevoegt van twee Hezen , tuffchen Avelke een hol bezonder fponsagtig
.icnaam, met bezondere flag- en bloed-aderen voorzien; jS van binnen doorboort met oneindig veel kleine gaat- ifS.Van W'erbmzen en uiteinden der arterien; want zy eeft tuffchen de inufculi accekratm-es en bulbus twee
Jf^'erpige klieren (als boven) van COWFER; en inde í §t, onder't fchaambeen, tuffchen het fponsagtige lic- fch m in ' nog een r01lde kiier van C0 WPER ; en tuf_
nop" de twee vliezen van de pisfchaft, naait de proJlatA vaif fen circulwyze klier van LITTRIUS ; ende nog culi á At kleine klieren van MO RGAGNUS. De mitj- te"i^me'"eratores-> die het begin of bulbus van de fchaft drukken11 ^ruk!ieu> en ^e Pis> zaa<* en klierenfap uif- ' de venen van de urethra drukken, en de ure- D 5' thra |
||||
|
58 Examen van
Vrag. Wat t$ bz Btpfmoeöet tn tafögifë fcïjee-
fee? (O Antw.
ί/ji-a nog meer doen zwellen , ontftaan vleesagtig van 't
bovenfte gedeelte van de urethra, onder 't os puhis, lo- pen rondom de bulbus , eindigende in de fpongieufe lic- hamen vr.n de ρ ι nis; daar ondertuflchen de twee mufcu- li transverfi, (berkomende van 't tuberculuin ijcbii en ein- digende agter in de bulbus) ende de dilatator poflicus of triangularis (ontftaande voor van de fpbin&er ani en ein- digende onder en agter in de gemelde bulbus) de bulbus verweideren ende het zaad een vrye paffagiegeven. Ook zyn 'er nog verfcheide langwerpige en circulaire draden langs de geheele pisfchaft, om deze te verkorten en te vernauwen. (e) Van de teeldeelen der Vrouwen.
Tot de teeldeelen der Vrouwen telt men. i. De ai-
terlykë, die zonder meiden ten voorfchyn komen, als de vulva met haar toebehooren. · 2. De inwendige, die door't mes ontdekt worden, als
de fcheede met de ly fmoeder, en haar toebehooren. I. De groote fpleet , {vulva , ritnq , f off α magna, of
navkularis) voorzienvan onderen aan 't perinxurn van een band (franulum) de vork genaamt, welk in de eerfte baring breekt; is geformeert van twee lippen op ieder zy- de een , (labia) dewelke niets anders zyn , als de ver- dubbelde huid van onderen door eeinig vet opgeworpen, met haair verzien; gevoelig , ende de vulva doen flui- ten; hier boven op 't os pubis is eene kleine , weeke, zachte verhevendheid van eenig vet onder de huid ver- vult, met haair bewaffen (mons veneris) de Venus-berg genaamt. Van binnen de lippen zyn de nymphee , wederzyds
een aan ieder lip valtgehegt, en aan de voorhuid van de kittelaar; geformeert van de huid , hier ook verdubbeld, en van binnen fponsagtig en vol van bloedvaten en ze- nuw- |
||||
|
Land en Zee Chirurgie. 59
Antw. €tn ptetWM m Ö»ï ücijaam / in be
Statigere ócec Stoot / maat in öe nut 5toaisgi'« 5«ε
ïuiw-teneltjes, dierhalven »y ook opzwellen in 't piai/ier
der Vrouwen, als zeer gevoelig zyti.de; ze geiyken ac lellen der Haanen, pie ouder aan de ftrot hangen; mge- trouwde veel grooter als in Maagden; ze zyn ook iom- wylen zo groot, dat ze een extirpation van noden heb- ben ; dienen meeft om de pis tebeftieren, dat dezelve met op de een of de ander zyde maar regt uitloopt. Boven de Nympha, in 't bovenfte van de fplect is ge-
plaaft de kittelaar, (clitoris) onder de huid; maar der- zelver hoofdje ftoot de huid iets op , als een plooy ot hoedje en daarmede bedekt , dewelke hier de voorhuid (praputhr.n) van de kittelaar genaamt word, maar zon- der opening; is van gedaante als de lel of een kleine penis, die de mannelyke roede in veelen ftukken gelyk komt; dezelve beftaat ook uit ttvee fponsagtigelichaamen, ont- ftaande van 't os pubis , met twee kromme icheenen (o-Mm) die driemaal grooter , als de clitoris zelfs, zy loopen te zaamen in een onder 't os pubis, door eenband aan 't zelve vaftgeliegt, en eindigen in het hoofdje, t welk verzien is met veel zenuw-tepeltjes en reuk-klieren, maar zonder opening; en is zeer gevoelig; heeft ook twee oplatende fpieren ■ 0«/πΛ' ereüores clitondis) die dezelve doen zwellen, zy zyn afflojmftigvandeoffmlvbu, cn eindigen in de corpora cavernofa; heeft ook flag-en bloed-aderen van de hypogaflrka , en veel zenuwen van 't os facrum. By aldien nu de zenuwen geprikkeld, de fpieren zie afkorten en de kittelaar met de venen aan tos Pubis drukken , loopt 't bloed van de ilag-aderen in de cellen, waar door de geheele clitoris opzwelt, en een aavigenaam gevoel en vermaak verwekt. , °nder den clitoris, tuffchen de nymphee, vind men op
ee? kleine verhevendheid een opening, daarin men een
re«elyk aroot ftylet kan inbrengen, dewelke is de ope-
?,mS van de unthra. Deze pisfehaft by Vrouwen ruimer,
Wee vingeren breette lang, verzien met een fponsagtig
|
|||
|
<5o Examen vaii
Mein/ tuffcïjen fce enöribarm en öeï>laa£ gelegen;
heïjöenbe ineeöe en ronöe fcanöen/ aïtoaar3e aan bafï
lichaam (corpus fpongiofvm urethree) het welke ten tyde
der vermenging Opzwelt. Daar in zyn kleine Miertjes > die door kleine buisjes (duüuli) binnen de pisfchaft een fleim , tegen de fcherpigheid van het water, affcheiden; om het begin van de urtthra vind men ook een klie- rig lichaam, (corpns glandbfum) 't welk is een waare proflata als by Mannen, affcheidende door kragt der lpiervezelen , ten tyden der vermenging, door verfchei- de openingen (lacww'-Grsfii) een fleim, tot bevogtiging van de vulva. Onder de opening van de fchaft is de opening, begin
of ingang van de moederfcheed (orificium vagitue) anders buitenfte moeder-mond genaamt, by Maagden zeer mauw, by Vrouwen fomwylen ruimer; is omgeven rondom van een fponsagtig lichaam (corpus cavernofum) 't welk in 't byflaapen opzwelt en de opening vernauwt; en is verzien met een fphm&er of flmtfpier, die van de mms mét veffcheide draaden afkomftig, de opening weder- zyds omvat en dezelve nog meer fluit. Van binnen in deze opening der fcheede vind men
altyd by jonge geboore Meisjes een ring- of halfmaan- wys vlies, hymen of Maagden-vlies genaamt, zynde een dubbeld vlies van 't binnenfte vlies van de fcheede, als een klapvlies; helpt de fcheede mede fluiten; is grooter by volwaffene, maar zelden by deze te vinden, nadien het door veel oorzaken komt te fcheuren en eindelyk te veranderen in twee, drie of vier lapjes, die men carimculce inyrtiformes noemt ; wanneer dit vlies in 't eerite byilapen komt te breken , ftort 'er iets bloed uit, 't welk men voor een teken van het maagdom hcnjd; maar dewyl dit hymen by volwaffene niet beproef- de-Meisjes zo zelden te vinden is , en in tegendeel in de beproefde een het hymen gelykende vlies, 't welk den uitgang van de ftonden en 't Kind heeft verhindert, fom- lyds is gevonden, zo is 't alzo niet een v'aft teeken van 't maag-
|
||||
|
Laml en Zee-Chirurg:e. <5r
bajï \$: ïjeeft een monb/ om in- en uitgang te ï)eö*
δεη. (ƒ) ^otoen aan De spcn De3et3lijfmoiber mn ttoee
maagdendom , daarom ook , de Ouden en inzonderheid
de Joden hier van zeer gedwaalt hebben , als die dit als een zeker teken hebben aangenomen. Binnen deze opening vind men verfcheide gaatjes,daar
men een varkens borft kan inbrengen , dewelke zyn van de buisjes der ondergelegen klieren , proflata Bartholhii genaamt, die in 't byflaapen een ileim uitwerpen, gelyk by Mannen de praflata. II. De moederfcbeed (vaginauterï) 6 of 7 vingeren breedte
«ng, van ruimte omtrent als een dunne darm ;■ gelykt eenigfmts het intefiinum re&um ; tuffchen dit en de wa- terblaas geplaaft ; vaftgehegt aan den hals van de blaas en aan den endeldarm, door een gemeen vlies van de Penszak, (daarom ook by verwonding de feces fomtyds door de vulva uitloopen) eindigt in de binnenfte moeder- mond ; is geformeert 1. van binnen van een ruicli, ze- nuwagtig vlies (tunica nervofa) welke op verfcheide pun- ten, met veel zenuwtepeltjes begaaft is, en daardoor zeer gevoelig , en van veel gaatjes van buizen der Miertjes, die een ileim af kleinlten, tot bevogting der fcheede , en maakt veel plojen (ruga) die by Maagden groot, maar by Vrouwen wat kleiner zyn, dienftig tot kitteling zo }yel voor de Mannen als voor de Vrouwen. ?,. Van een Piervezelig vlies met hun vetvlies, en 3. van buiten van een vues van de penszak, van dewelke alle een fterke vuez,ige canaal ontftaat, dienftig om depenis.U omvatten eTi( f\ 2,aa^ 'n ^e ^yfmoeder te brengen.
. kt) III. De lyfmoeder (matrix óf uterus) van gedaante bod6611 Pecr ' omtrent drie duim lang en boven in den een trti (fundus') twee breed , onder aan den hals (cervix) holte^ °veral een halve duim dik; by Meisjes is haar onthotkfar 2.0 groot, dat 'er een amandel kan werden dikker ■ ^' maar ^Y zwangere veel grooter en ook den end^H aa^" a^s een P^atte za^ tuffchen de blaas: en e aarm ; js ingezet met haar naauwe opening, de
|
||||
|
62 Examen van
|
|||||
|
ttoee openingen/ïßå in ttuee hui$m sis openen /ºáÖ
fte
de binnenfte moeder-mond-genaamt , in de moeder-
fcheed , daar in deze opening uitpuilt , ais een honds- muil, of ■ als een hoofd van de ñenis, es tincté genïtarritj is wederzyds verknogt i. door de ligamenta lata of breede banden aan de offa Hei, zynde dubbelde vliezen van het peritonceum , tuffchen welke een celluleus vlies onthouden is. i. Door twee ligamenta rotunda of ronde banden, dewelke ontftaan boven op zyde van de lyfmoe- der , loopen door de ringen der fpieren des buiks en eindigen, een ieder als een ganze voet uitgefpreid, in het er pubis en in defafcia lata; ze zyn gecemponeert van een dubbeld vlies en van vlegtingen van bloedvaten en draden. De uterus is geweven van verfcheide vliezen en bloed- vaten , als de fcheede. é. Van buiten van een vlies van 't peritonaum. z. Van een fpieragtig , het welke van ontel- baare vezelen geweven is, tuffchen welke veel celletjes te zien, waardoor de bloedvaten in groot getal zig al dra- jende en keerende loopen. 3. Van een zenuwagtig , vol van ployen , rimpelen , en gaatjes , dewelke gaatjes zyn mondekens (ofliola) van de bloedvaten en klieren, inzon- derheid by de moeder-mond , alwaar verfcheide ronds lichaamtjes, als blaasjes (veficulce) zig vertoonen, die van NABOTH voor een nieuw eyernelt zyn aangezien; door alle deze gaatjes word een lymagtig vogt uitgeworpen, tot bevogting van de uterus, en verftopping van de moe- der-mond by zwangeren. 4. Den grooten RUISCH heeft nog gevonden, van binnen in den bodem van de baar- moeder , een bezonder fpiervezeïig vlies , uit cireul- en boogswyze draden beftaande , waardoor de uterus ook word toegetrokken; de llag-aderen zyn. 1. De fpermntièe met veele inmondingen nederwaards lopende. 2. Van de hypogafiricce groote takken. 3. Van de arteria hcemorrboi- dalis. 4, Verfcheide takjes, die van de arteria cniralis van de dey over 't es pubis, als bogen na de uterus toe , lo- pen, als EUSTACHIUS afbeeld. Alle deze flag aderen lopen na de baarmoeder en ■fcheede , veiipreiden zigtuf- , fchen |
|||||
|
Land en Zee-Chirurgie.
|
|||||||
|
63
|
|||||||
|
fee men öe Trompetten noemt, (g) lian be cmberfre
3öbe bet ïtjfmoebet i£ be fcïjeeöe / 3önöe een We~M en ftlierig ïicgaam/ ïsooi ïoelfte aïïe noob3aaMgHöe* ben uit- en ingang geneen/ rinbigt aan be uitetlijSe öeeïeu. 25o\jen aan be 390ε geeft be ïgfmoeber ftnee ener*
fchen de vüezen drajende , en wonderzaam door inmon-
dingen (anaflomofes) verecnigt , maken netwyze viegtm- gen, en eindigen van binnen in de lyfmoeders holte en defcheede, waardoor de verandering by Vrouwen ont- ftaat. Zodanig zyn ook de venen van de zelve namen, ge- tal en loop enz. maar ze zyn zonder klapvliezen, daarom °olc het bloed zeer langzaam door en van de uterus werd g:voert; met deze verspreiden zig ook veel zenuwen van de nervus intercofiaiis en die van 't os.facrum, en ook wa- tervaten door de uterus en vagina. Zodanig ziet men, hoe de uterus een gedeelte van 't
"ad uit de fcheede kan aannemen, de opening fluiten, aet zaad onthouden, met het eytje vereenigen, 't· welk fflen ontfankenis of concsptus noemt. (g) Ter zyde van de bodem van de lyfmoeder ontdaan
by continuatie twee vliezige kegelronde canalen (weder- 2yds een) van gedaante als een trompet {.tubes Fallopiance- en in hennen oviduEtus) 6,7,8:9 vingeren lang; in 't be- gin by de uterus naauw , en in 't vervolg ru'aner; gehegr. aan de offa Hei door de ligamenta latet , en aan de ovaria door de alce vespertilionuum; hangen vry in den onderbuik 111Μ hunne einden , die als ganse-pooten of handekens van fpiervezelen geformeert, zig te zamen trekkende , de eyerneften omvatten , het eytje daar uit drukken , aan- pemen, en door detubce Fallopianx in de uterus brengen. Want zy beftaan 1. Van een vlies van het peritomim , en 1. 8eloove dat hier ook fpiervezelen te vinden zyn. 2. En foon^" ^an een miS zcnuwagti!? ylies' tuffchen welke een
Ρ "sagtig Wezen (corpus cavermfim) met veele bloedva- ten en zenuwen , als in de uterus, geplaaft, waardoor aeze trompeUen ten tyden der vermenging kunnen ftyf opzwepen en zig aaa & eyerneftea'aanleggen ena. |
|||||||
|
64 Examen van
epertiefren/ geïgfc afê Wieren (h)/uit ixieïfte be epety
tjejj / na 3ε öeürucïjt 3tjn / boo* be Trompetten in be baacmoeöer geu^agt terbenO'): ora D002 be tijb al rij*
(i) Ter zyden aan het peZ-ufj , zyn vaftgehegt, door
de Kgamehtq lata , twee langwerpige eysgewyze gladde witagtige, (van verfcheide groote) lichaanujes.wederzyds een, die men eyerneften (ovaria) noemt, die eeniglins na de ballen der Mannen gelyken , en van de Ouden, Vrouwen-ballen (tefles muliebres) gehceten , hoewel met onregtj zy zyn ook vereenigt door de ronde ban- den aan den bodem van de lyfmoeder, waardoor, de Ou- den meenden , dat het zaad der Vrouwen van de tèfiêi/ na de lyimoeder wierde gevoert,maar zonder fondament, dewylde ronde banden geen opening en de ovaria geen waar zaad hebben $ ende door de alce vespertilionum de ovaria aan de tuba Fallopiance valt; zy zyn omgeven van buiten van een vlies van 't peritonaum; en van binnen ge- weven van draaden en bloedvaten, netsgewy ze in een loo- pende , tuiTchen welke in ieder eyerneft 10 , 15 , tot 20 of minder of meer ronde blaasjes (daarvan de grooc- fle , als witte erweten) vol van een wit, lymagtig of gelatineufe vogt.dat 't wit van een ey gelykt, van fmaak en coleür, en door 't kooken hard werd. Deze noemt men hedendaags eyertjes (ovula). NICOLAS VENET- TE in zyn Boek , de la generation de Ïhómme, verbeeld fig. 7. de eyertjes als aan fteeien , buiten de eyerneften , hangende, dewelke tot afplukking_ryp zyn. Onderaan een ieder eytje is vaft een geelagrig en als van darmtjes gedraayt deel, het eytje omtrent half omvattende, het kelkje of calix genaamt, tilt welke men zegt , dat de moeder-koek, met de vliezen zal hervoorkomen , de- wyl deze met het eytje te gelyk in de lyfmoeder word gebragt. (£) Wanneer het mannelyke zaad in de lyfmoeder
werd gebragt, werd te gelyk ook 't eytje daarin ge- bragt , en 't zaad zeer t'yn zynde , en de wormtjes klein, penetreert dooi* kef viiesje van-'t eytje, vermengt hem
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 65
hem daar meede en bevrugt het zelve, Hoewel ook
zomtyds het eytje werd bevrugt van 't zaad of in de moeder-trompetten, of ook in 't eyerneft , en als dan door de trompetten in de lyfmoeder gebragt. In het eytje hebben HARViEUS en andere de afbeelding (de- lineatio) of de eerfte beginzelen van de vrugt gehouden, dat. van een fubtile fpiritus des zaads wierd levendig en beweeslyk gemaakt; LEEUWENHOEK, welken BOERHAAVEN navolgt, meent, dat een en de fterk- fle van de diertjes-het begin van de menfeh zy , 't welke Ψ 't eytje maar Word opgevoed en groot gebragt: en- "e dat de Vrouw aldus maar het voedfel aan dit Schep- ïeitje geve. H1PPOCRATES , en andere Ouden on- derftellen een vermenging van 't zaad van Man en Vrouw, en daar uit een voortfpruitende vrugt. Maar alle deze meningen inzonderheit de twee eerfte zyn onzeker, twy·* felagtig, en die maar in de gedagten der geleerden , en niet in de natuur en waarheid gefondiert zyn , 't welk °'ykt, wanneer wy opletten, , r· Dat de Muil-Ezels ontftaan van de vermenging van
het Paard en Ezelin, en na beide gelyken. *· Dat het kind zomtyds na de Vader, zomtyds na ds
Moeder gelykt, zo wel na de uiterlyke gedaante , als n» de deugden , kwaadheden , ziektens en gezond- heid , enz. ' 3. Dat de gebreeken des lichaams , zo wel van de
Moeder als Vader overgaan tot de Kinderen , als HIP-' 1 OCRATES reeds aangemerkt heeft. 4- Dat door fchrik , verbeelding, of ook zonder
^ . v;:n de Moeder , als oorzaak zynde , verfchei» ■a moeder-vlekken en gebreken aan de vrugt ontftaan,
Zo dat ze zonder hand, voet, been , hoofd , neus, ^°-gen , anus ; -otiiva , of ook met verkheide plekken no ^ez,We"en, inzonderheid die op de lenden (die met» TTrsi •fe*na bifida) ter wereld komen, gelyk ook Mr. dat h meld van, een Vrouw , die haar verbeelde, " jj. aare beenen wakren na een val gebrooken, de-
1 ,ecn'gen tyd daar na een Kind , deffelfs leden op
aenc piaatzen gefra%umri , geboóren heeft. Hier uit
E ^ ziet
|
||||
|
66 Examen van
|
|||||
|
rppec en tppes te 3Ön. O)
Cap.
ziet men klaariyk, dat de Moeder niet alleen het voed- zei, maar ook iets wezentlyker , tot maakzel van 't lic* haam des Kinds, mededeelen moet, maar wat en hoe- danig , is onbekend. 't Is waarfchyniyk, dat de vrugt (fvetiis of embryo) in
de eerfte dagen, word gevoed van 't vogt in het eytje/t welk zeer verdunt is. Verder door de navelftreng van de fappen of bloed , uit de lyfmoeder, door de moeder- koek en navelftreng , in de vrugr gaande ; en -eindelyk ook, in de laafte maanden , van 't bloed'door de navel- ftreng, en tejgelyk van de'vogt, dewelke in't vlies amnios is onthouden, en in de mond , flokdarm , en maag der vrugt word ingedrukt. Hoewel de uterus eigentlyk de Plaats is, waar in de
vrugt word gegenereert, zo heeft men doch Exempelen, daar dezelve buiten de uterus, in een moeder-trompet of in een van de eyerneften, of in de holligheid van de buik is gevonden geworden. (fe) Wy zouden hier nog wydlopig kunnen redeneeren
van verfcheide ft ukken, als: r. Hoedanig de vrugt, in de eerfle maanden, of met
het hootd neder-op-zyds-agter- oi voorwaards gelegen; in de laafte, met het hoofd boven, met de kin op de borft, en aan-de knien , met de mus na beneden , en met de hielen aan de anus; ende eindelyk, even voor de geboorte , met het hoofd na beneden, en met de billen na boven , hoewel zomtyds ook gantfch anders. . ï. Van de regt en fcheef leggende kinderen , van de rest en fcheef leggende lyfmoeder, daar van HENDRIK van DEVENTER , en daar na Mr. DENYS zeer wel hebben gefchreven, die waardig zyn om te lezen. 3. Van de oorzaken, tyd en natuurlyke en tegenna-
tuurlyke order vaa de baring , ende van het onderfcheid van zovrtmige deelen verfduilende by een vrugt en een vohvafien Menich. %. Van de vliezen (membrana), daarin de vrugt be-
flooten is , als i. Van 't buitenfte Cbtrion , een dubbeld vlies,
|
|||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 6?
vlies, tuflchen welke de placenta uterina gelegen; als we-
derzyds daar van omkleed , vol van bloedvaten, en door de hairagtige bloedvaten aan de uterus in defleifs gaatjes aangegroeit. i. Membrana amnics , zeer dun » ook dub- beld; aan het vorige vaft-.; daar in een lymsgtig klaar wateragtige vogt {liquor■ amnii) onthouden, daar in de vrugt, als een Vifch in 't water, zig ligt en gaauw kan bewegen , en het voedsel nemen, 3. Membrana alantois of farciminalis , by Kalveren, ais een dikke darm , omtrent • i voeten lang, maar by Menfchen, als een ovaal blaasje, tuflchen 't vlies chorion en de placenta , vervult van pisj komende uit de waterblaas door de urachus hier in. Hoe- We! HEISTER dit vlies in 't geheel negeert by Menfchen^ maar HALE en KEIL en andere toonen het aan, en dat 't tweede water, by barende Vrouwen, door breking van. dit vlies, ontftaat; gelyk het eerfte water van verbreking van 't vlies amnios en chorion. 5. Van de moeder-koek {placenta uterina of bepar nte-
rinum) zynde by een f «Uu een , en by tweelingen altyd twee, hoewel meeft aan elkander vaft , als tan DEVEN- TER aantoont; van gedaante rond, en met de ronde o£ convexe zyde door hairige takken der bloedaderen ^aft aan den bodem der baarmoeder; gecomponeert alïe van bloedvaten van de navelftreng , wonderlyk door een ge- vlogten, en niet van klieren 5 by Beeften beftaat dezelve Uit veel ftukken, die men cotyledones noemt. 6. Van de navelftreng {funiculus umbilicaHs) zynde als
een gedraaide touw , een vinger dik , 1,3, 4· fpannen lang j omgeven met het vues van 't amnios af komftig, "egumende van de holle of concave zyde van de placenta, niet vericheide groote wortelen van bloedvaten , en ein- djgende in de navel van de fmtus , hebbende drie groote bloedvaten , als 1. twee flag- aderen {arteries unibüicales) i"e van.de arteria iliacce extemce , tuflchen de verdubbe- g van 't peritontBUm , gelyk de vena en uracbus , door
cfi!f'aVet in de navelftreng gedraait, ia en door de plu-
aaati met onemc'iSe takken loopen , en eindelyk in de
veektX*11· ^e utems z'g inplanten; hoewel ze ook met
aiiJes eindigen in de takjes van de vena wmbükalis
E ι ia
|
||||
|
68 Examen van
in de placenta, z. Een bloedader (vena umbilicalis) ont-
ftaaade met veele takjes uit de gaatjes der baarmoeder en van de takjes der flag-aderen, door de. geheele placenta ook veripreid , loopt tuffchen de flag-aderen in de na- velftreng , ook gedraait, eindelyk door de navel in de finus vena portarum; brengt't bloed van de moeder ea moeder-koek in d» poort-ader, alwaar een veneufe ca- naal in de vena cava tegen over infehiet, dat dit bloed alzo van de placenta uit de poort-ader door de lever, en ook onmiddelbaar uit de poort-ader in de vena cava na 't regter hert toe kan loopen. 3. Eindelyk de uraclui, zynde een holle buis van de bodem van de waterblaas, door de navel en navelftreng,tot in de tunica alantois uit- geftrekt, hoewel HEISTER dit tegenfpreekt, maar zon- der reden , dewyl ze , inzonderheid by Kalveren altyd, Tan veele werd open gevonden, en door de navel de pis, fomtyds ontlaft uit deze buis , als ook CHESELDEN meld, ende de natuur dezelve anders voor niet zoude ge- ichaapen hebben. 7. Van den omloop des bloeds in de vrugt en moe-
der-koek , dewelke zodanig gefchied : het bloed word door aanperfing des bloeds van agteren van de aorta, uit de arterie, uteriwe van de uterus, door de takjes der umbilical vene vcreenigt zynde in de gaatjes van de uterus met de arteries uterince, in de moeder-koek gebragt, van de moedtr-koek , duurende dezelve aanperzing , door de vena umbüicalis , door de navelftreng en navel in de finus vence portarum, en hier in met het bloed van de in-, gewanden des buiks der vrugt te rug loopende, vermengt, van welk bloed een gedeelte direBelyk loopt door een korte veneufe canaal (dewelke by geboore Kinderen in -een band verandert) in de onderfte vena cava na de reg- ter auricula en finus , van 't hert, en t tweede door de lever in dezelve onderfte vena cava, en regter auricula en finus ,maar deze onderile vena cava voorzien met een be- zonder klapvlies -van WiNS'LOW , verhindert den te- rugge loop des bloeds van de vena cava na beneden toe. 't Bloed in de regter auricula zynde , ioopt een gedeelte-'t regter hert voorby, en verder in 't linker hert, door
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 69
door een duBus venofus , foramen ovale genaamt, en 't
tweede van de regter aurkula in het regter hert, hier uit in de arteria pulmonalis , uit de arteria pulmonalis , ten gedeelte door de longen , na de linker aurkula « finus, linker hert en aorta , ende ten gedeelte van de arteria pulmonalis door een byzonder arterieufe duiïus, 't linker hert voorby in de arteria aorta (dewyl a! 't bloed door de long, die in een vrugt niet ademt , niet kan pafiee- ren). Al 't bloed in de aerta aldus gebragt, werd door 't geheele lichaamtje der vrugt gevoert , ende een ge- deelte in ieder hertflag door de arteria umbilkaks in de moeder-koek, in welke 't zelve van nieuws werd ver- dunt, en ten gedeelte wederom door de vena umbilka- Us in de vrugt , door de gemelde wegen , en ten ge- deelte door de takjes der arteria umbilkaks , door de rnoeder-koek verfpreid , van dezelve in de baarmoe- der , en verder, door de vena cava na het regter hert van de moeder enz. Not. 1. Dat deze omloop des bloéds van de moe-
der in de vrugt en van de vrugt in de moeder alle minuten gefchiet, te weeten by een levend kind. *· Dat in de eerde maanden geen rood bloed , maar
*en dunne gelatineufe wateragtige ftoffe van de moeder door de moeder-koek in de vrugt werd gebragt., doch ia de laatfte maanden zuiver rood bloed. 3· Dat deze circulatie des bloeds hier zeer langfaarn is»
pin dat de teere vrugt door fterke aanperfing niet mogte befchadigt werden, dat echter by volbloedige Vrouwen wel komt te gebeuren. ,. 4· Dat de vrugt gevoed word van 't overvloedig»
D1oed (menflrua) 't welk alle maanden anders door -de verandering word uitgeworpen. Dierhalven dit bloed zo zuiver zyn moet, als 't ander, dat in de moeder is, en yj1· vergiftig , als de Ouden hebben gedwaalt. Dewy! teekf 1 eeuers» Steen- en Breukfnyders deze gemelde onze^r no°dMkelyk moeten weeten, zo hebben wy klaar b r v. w'^en waarnemen en dezelve aldus kort ea hier van u ven ' enc*e al^e wytlopigheid gemydt. Wie alks wil afgebeeld en wydlopig beichreven zien, E 3 die |
||||
|
7<5 Examen van
die lees deGRAAF van de teeldelen der Mannen en
Vrouwen , die zulks met opzet gedaan heeft, als ook ons boek van Venerijcbe gebreken. Van de borfien der Vrouwen, van welke het
Kind na de geboorte zyn voedzel neemt. Dewyl een Chirurgyn aan deze verfcheide operatien
doen moet, daarom hebbe ik voor nodig geagt , ook hier van niet te zwygen; zy zyn twee ronde deeien van buiten met de gemeen.e huid en vet omgeven; geplaatft; op de waare ribben: vaftgehegt door 't vetvlies aan en -op de imfculi peÏtorales;*vm binnen in 't midde by en ag- ter de tepel , gefo'rmeeit van een bezonder wit klierig lichaam , van verfcheide kleine klieren beftaande , om welk zeer vee! vet, dat een groot gedeelte der borften . uitmaakt. In dit vet vind men veel ronde knobbeltjes, {corpora globoja) die van NUCK voor klieren zvn aan- gezien, maar van HEISTER en MORGAGNUS, voor vet-knobbeltjes gehouden. Van dit klierig lichaam ont- fiaan veele melkbuizen (tuhuli laBiferi) met elkander vereenigt, en die by zuigende Vrouwen wyd als zak- ken uitgezet, onthouden de melk, dewelke van de kil·· ren word; afgeicheiden, en fchieten te zamen in verfchei- de groote takken, dewelke voor de tepel nauwer, en met elkander vjbreenigt met 6,7,8,5, 10 pypjes en gaatjes eindigen fa de tepel (papilla). In dezelve melkbuizen ein- digen oateibiare kleine takjes van de arteries tboracicce of mammariee interne van de fubclavïce , en externs van de axillares a£komftig , nederwaards lopende , die zig door de uitwendige deeien der borften verfpreiden , en verder met de arteries Epigajlrica op de buik vereenigt, fcheiden ook onmkfdelbaar in de gemelde melkbuizen de, melk af, gelyk het kiieïig lichaam doet, Geiyker- wyze ook de vence mammaria interna en exterrue oor- fprankeiyk van de fubclavïa en axillares, nederwaards lopende na de borften, eindigen in de melkbuizen, ne- men de afgefcheide melk of de dunfte ftofFe weder te rag in 't bloed. Dexe lopen , de inwendige , gelyk de ! in·
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgle. . 71
inwendige flag-aderen (mammarite interne) onder het fier-
num na de borflen en buik toe , en de uitwendige Qnam- marie externs) boven op de ribben na dezelve deelen toe , alsdc zenuwen van die van den rugge» tuflchen de ribben na de borften toe. Wanneer nu by zwangere Vrouwen de buik opzwelt , en de arterice en vence epi- gafiricx en nammariw óp de buik worde* gedrukt, vloeit "t bloed gemakkelyker en in grooter quantiteit na de borften, als in de uitwendige deelen des buiks, gevolg- lyk werden de einden der flag-aderen en de melkbui- *en der borften opgefpannen, meer vervult, verweidert, tot dat in de melkbuizen een wateragtige en verder een melkagtige ftoffe kan indringen, 't welk nog meer ge- fchied, wanneer by Kraamvrouwen de vloed werd ver- hindert of ophoud. Dewelke werd in de meikbuizen ont- houden en verdikt, indien de wateragtige ftoffe geduurig door de venen werd daar van weggenomen, door welke ' ook de melk zelfs s wanneer de borften werden gedroogt, Wederom verdwynt. De melk beftaat uit de chyl, die reeds door 't hert en
longe is gepatTeert, en aldus na de borflen gebragt, waar ffleede een gelatineufe ftoffe van het bloed vermengt is, en zodaanig is dezelve een mengfel van chyl en van 't Jerum des bloeds, dierhalven gaat de melk niet door on- bekende wegen van de maag en darmen immediaat in de borften, als zommige zig hefiben verbeeld. De tepel (papiüa) voorzien rondom van een hofje
(areola) is een verhevend gedeelte vjn de huid , fpons- agt'g, van verfcheide zenuwagtige netwyze draaden en celletjes geformeert en met veeie bloedvaten en zersuw- *ePeitjes begaaft, daarom ook dezelve rood, gevoelig 1S en opzwelt. De borften zyn maar door 't vetvlies vaft aan de mus-
culus pectoralis, ende derfclver bloedvaten zyn niet groot
te" Ψ?ΐη m 'l verbreken geen grooté bloedinge , 't welk
0 Jerveeren is, wanneer de borften worden weggeno-
metl» (geamputeerd.)
|
|||||
|
E 4 , (J) D«
|
|||||
|
Examen van
|
|||||||
|
72
|
|||||||
|
Cap. VIIL Van de deelen in de boril gelegen. (/)
Vrag. \Tj%t tiocu ingetoanbm 5ijn in öe öojfU
Antw. W Het ïjett en öe longen, (m) Vrag.
(I) De uitwendige of houdende deelen der borft , die
delfelfs holligheid uitmaken „zyn huid, vet,fpieren,been- deren (als il wervelbeenderen , 24 ribben , en het borit- been) met het diaphragma van onderen. Voor op de borft , zyn de mujculus peüoralis en de
ferratus minor anticus. Ter zyaen onder den arm » de jerratus major anticus en de latijfimus dorfi; en agter op den rug de Ttapezius, Rhombojdes , ferratus pofiicus fupe· tior en inferior, en de gemeene uitftrekker ; tuffchen de ribben 44 mufculi intercofialcs , hoewel 'er minder fch'y- 11 en te zyn. Men joude de pleura of 't borft-vlies ook kunnen tellen tot de houdende deelen der borft, gelyk 't perittftxum by de buik. ■ (m) Het fternum opgeligt , en de borft aldus geopent
zynde , komen ten vporfchyn. 1. 't Mediafiinum , in 't midde van de borft. %. Daar onder het hert in 't pericar- dium beflooten, met de punt na de linker zyde toe. 3. De longen wederzyds. 4, De glandula tbymus boven. 5. De ■xfophagus agter aai» de lichamen der werveibeenderen, iets am de linker zyde. 6. De vena cava en vena azygos, agter aan de regter zyde by de wervelbeenderen. 7. De afteria aorta agter aan de linker zyde. 8. De du&us thora· cicus tuffchen de arteria aorta en vena azygos. 9. De tak- ken der luchtpyp boven. 10. 't Diaphragma onder over dwarsleggende. 11. 't Par vagum en imercoflale nervorum wederzyds aan de wervelbeenderen. Dit dienen te weeten de Chirurgyns , zo zy anders een goed oordeel van de wonden der borft zullen vellen, en dezelve gelukkelyk genezen. Merkt, 1. dat 't borft-vlies of ribbevlies(pieaca)beftaat
uit een dubbeld vlies , vol van bloedvaten van die van (Je intercofi«lis en mammarice en van zenuwen van die tus-
|
|||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 73
Vr'ag. 3Bat i|ï)Ct ïjert >
Antw. €en fenfïig gemaakte fpter / bjien^ be*
Seïen ban ooben na om laag gebmait ioonen/ bat
i$/ ban öe öobenfte regier tot be onberfe ünte 3pbe /
en bjebetom ban onbet na üobeti toe oj3l3e3eïbebjp=>
€ 5 - 3e
tuflchen de ribben loopende , en daardoor zeer gevoe-
lig» en de inflammatie onderworpen ; is ftrak geipannen van binnen over de ribben; omkleed van binnen de ge- heele borft, alle de ribben, h&fiernum en de boven-zy- de van 't diaphragma, die in de borft is, in het midde van de borft verdubbelt, van 't flernum tot aan de wer- velbeenderen der rugge lopende, formeert het tuifchen- fchot of mediaftinum, dat de borft. in twee hokens ver- deelt , zo daf uit de eene holte in de andere geen lucht noch vocht kan komen. Het geeft aan de longe iucht- pyp (sfophagus en pericardium het buiienfte vlies; is zon- der klieren, maar wel met watervaten voorzien, gelyk het peritonceum , zonder uitwerpende of aanneemende Wieren, edog met Va/a abjorhentia. z- Het water of roodagtige vogt, dat in de borft word
gevonden, is niets als een zweet oruitgewaaffetnde vogt» van de longe, pleura', en het vervlies, uit de uiteinde» der arterkn, en niet van klieren, door fubtiele zweet- gaatjes der gemelde dee'en afgekleinit ,· bevogtfgt geduu· rig alle deelen in de bot ft; datzy nier verdroogen, tezamen groejen or eenigzins in hare weikingen, mogten belet worden. 5 De borftklier {'glandula tbymus } een veeldubbeldè,
langwerpige klier (glandula conghmerata) drie vingeren. ^ng. twee breed en een halve dik, doch by onseboore Kinderen grooter, als by volwaffene; by oude Meni'chefi *° klein, dat ze byna niet te zien is ; gelegen boven in e borft oncier 'tfiernum , op het pericardium, bovenfte
. ? ce/üa en aorta , is zomtyds tot aan de glandula thy-
' ufa °P de afpera arteria uitgeitrekt $ heeft bloedvaten,
iflr'7erVaten en zenawen; maar geen buis of duBus excre-
' 2o veel tot nog toe bekend is; ze icheidmifl'chien
eea
|
||||
|
74 Examen van
3e geb?aait; («) 30banig nogtang bat 'et löfnneii
üt
een vogt af, door een nog onbekende diSus, in de lucht-
pyp; of in den flokdarm, gelyk dan ook een witte melk- agiige vogt , by eerftgeboore Kinderen in deze klier ge- vonden word , die zekerlyk door eenige buizen verder moer uitvloejen, of door kleine zuig-adertj es («<?«« M&a- te) werd wederom in groote bloedaderen of na de chyl- bak te rugge gevoert. 4. Het vet, dat hier en daar by zommïge deelen inde
borft te zien is, inzonderheid by de wervelbeenderen, luchtpyp en het hert, dient, om de onthoude deelen in de borft te beimeeren, glad, glibberig, buigzaam enbe- •weeglyk te houden. (n) Het hert (cor) 't voornaarnfte werktuig en oor-
zaak van ons leven , beweging en gezondheid ; is een fpieragtig gedeelte van gedaante als een kegel (conus) daarvan de punt (apex) by heeften regt na beneden na 't diaphragma, maar by Menichen na de linker zyde, en 't dikke gedeelte , de bafis genaamt, by beeften regt na boven, maar by Menfchèn na de'regter zyde toe ftaat,- en zodanig by Menfchèn byna horizontaal of dwars gele- gen ; is boven rond en van onderen na 't diaphragma toe plat , is aldus geplcatft, tufichen de twee weeke en niet drukkende longen, die 't zelve in 't aaflemen zacht omvatten, omtrent in 't midde van de borfl, edoeh iets meer in de linker zyde; het heeft van moren, het flermim, agter de wei velbeenderen , en ttr zyden de ribben, tot ver- hoeding van alle uiterlyke geweld; 't hangt in het peri- cardium aan vier groote bloedvaten, 'die aan de vier ten- dincufi gaten des herten zyfi aaagewafien, als aan de ve- na cava en vena pulmonalis, aan de arterie puhnonalis en aorta, maar inzonderheid aan de vena pulmonalis. Dier- fcalven is het hert niet met de punt, noch met de zyden, maar met de bafis of dikte gedeelre aan vier bloedvaten .vaflgehegt, en in den gezonden ftaat niet aan het hert- vel aangegioeit; 't is 6 vingeren lang en ? breed , maar na 't ondedchdd des lichaams grooter of kleiner; 't begint met de bafis omtrent van de derde ribbe aan de regter zy
|
|||
|
Land en Zee-Chïrurgïe. ?$
in Öet ïjett ttuee öoïïigïjebm iaetóenseïatm/biebip
ruim
7Ttie> en eindigt met zvn punt omtrent by de zesde
ribbe aan de linker zyde; is voorzien met veel vet, onder «e.t buuenfte vlies, inzonderheid by de bafis en punt, en °P die p'.aatzcn, daar'taan't/ïermw», ribben en diapbmg- •e-naderÊ Het hert heeft twee holligheden (vsntrictili of thalami
cordis) tuflchen welke beide een mfichenichot (jeptim cordis) dat fpieragtig en zomwylen beenagtig is, geformeert van de fpierdraaden van de linker holte,, ook niet met gaten doorgeboort. De regter holiigheid is de voorfte; veel dunner en krag-
teloozer, als de linker, die agter is j fchynt wel grooter tezyn als de linker, maar inderdaad niet by levendige, want een ieder holte neemt gelyk veel bloed aan (want het linker hert fchynt maar nauwer na de dood, dewyl deszelfs draaden, die meer en fterker zyn zig fterker te lamen trekken en de holte meer vernauwen) de regter is maar een aanhangzel of appendix, by dieren. die aafle- men, om het bloed maar een korten weg door de longe te brengen. Daarom ook dezelve by Viflchen, Slangen, Haagediiïen, Schildpadden enz. niet' te vinden is , als HARV^US aantoont. By de holligheden des herten zyn niet als holle fpieren,
van zesderley fpierdraaden gecomponetrt , doch zo, dat de Imker van de zes, maar de regter van vier foorten van draaden, gsweeft is. . i. De buiftenfte draaden, aanftonds onder het uitwen-
dige vlies gdeegen, zyn rechte (fibm reSte) zeer wei- Γ'δ en teer: loopen, van de bafis na de punt toe,om We holligheden , als HEISTER aantoont, hoewel ^OWERUS en andere aiieen om de regter dezel- ren Se4en hebben 5 ze korten het geheele hert op in van'd r ^eï ^e7,e re»te !°°Pen andere Slekkensgewyze
de rest ier zyde fchuins na boven om byde holligheden na 3. O i ^'ein ^e 2,«/*-r eindigen. ndi* deze weder andsre, maar die lopen verkeert
van
|
||||
|
7 6 Examen van
van de rcgter ter linker, ook om byde holligheden, ç*
boven in de bafis ; .prcefenteeren een verkeerde Slekken- huisje. Deze twee lefte zig afkortende verkorten het ge- heele hert, maar inzonderheid trekken ze de zyderi van byde holligheden aan hel feptum, dat aldus't geheele hert van alle kanten zig te zamen trekt. 4. Tuflchen en om de gemelde draaden (ç.æ,3·) zyn
noch andere, die ze te zamen hoaden, datze niet van malkander wyken Van de vier gemelde foorten vanfbierdradenbeftaatde
regrer holligheid; dewelke niet meer heeft, als deze vier: maar de linker heeft, behalven deze vier. noch twee (oor- ten dikkere lpierdraaden, die alleen om de linker holligheid lopen, onderde voorigegelegen; als: i. Die van de linken ter regtenSlekkensgewyze, omde
linker holligheid, alleen na boven gaan, het feptum ten gedeelte for meeren en in de bafis eindigen, (tuflchen deze loopennochfommige, dieze te zamen houden.) x. Eindelyk onder de voorgaande zyn de binnenfte
draden, die van de bafis van 't linker hert , Slekkensge- wvze fchuins na beneden lopen , en het binnenfte van 't linker hert en het feptum maken. Den grooten LO- WER heeft dit alles ten eerften ontdekt. Hier uit blykt, dat de linker holligheid veel fterker, als de regeer is. Waarom f om dat het bloed van dezelve eenen lan- gen weg na alle deeien onzes lichaams moet gebragt werden , waartoe een groote force of kragt van noden is. Dat het feptum, tot 't linker 'en niet tot 't regtet hert be-
hoort. Of 't-hert een fpier of twee heeft?
Of de fpieren van 't hert biventres éãç, als LOWER
meent? Of *t hert uit veel honden kleine fpiertjes heftaat, als
, LEEUWENHOEK onderftelt? Dat de twee holligheden tegelyk zig moeten te zamen
trekken, en te gelyk weder flap werden. Not. HARViRUS zegt, 't hert is niet by Wormen te
vinden, maar wel by Wespen, Duizendbeenen, Luizen enz. als
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 77
tuim 3pn 00/ en ttoee oojtje^/ bie aan be3pbebaw
&et
?ls een kloppend blaasje. Edoch LEEUWENHOEK
'chryft alle bewegende dieren, ook de allerkleinften, die onzigtbaar zyn, een bewegend hert toe; 't welke leftc ook de vernuft en ondervinding leeren. (?) Alle fpieragtige draden des herten , geheele muf*
culi zynde , met hunne eigen vliezen omkleed, en door Meine draadjes wonderzaam aan elkinder vereenigt, fof meeren de twee groote holügheden in 't hen: ende ver- icheide draden van een ander gaande maken veele fcheu- ren (fulci) binnen in de holügheden, maar in de linker grooter en dieper, om dat het hert van alle zyden zig zo konde toekneipen en fluiten, of 'er geenholligheidia Weef. Sommige draden vereenigt komen van de eene zyde
«er holligheid, als kleine mnfculen , van gedaante als te- pelen, (papülce) of als ftutten {columns) in de linker meer, dikker en fterker, als in de regter , en , tegen °ver aan de andere zyde , door kleine tendines, aasge· Wanen; deze werken, dat het hert in diafiole (wanneer t flap werd) niet te ver van 't bloed kan opgefpan- nen werden, en in fyfiole zig noch veel ligter kan toe- trekken. Sommige tepels veranderen in vliezen (aponeurofes) die
men de klapvliezen noemt, in 't regter hert drie, val· viilte tricuspidales, en in 't linker twee, valvulte mitrales genaamt, die, rondom de twee veneufe gaten van byde «oltens, in de twee circulaire tendines des herten zyn in- geplant. de ze tePe's bekken de klapvliezen nederwaards na
nf <fUnt toe> ten £?^επ '£ kert llaP werd, maken ope- hind' ^at "l H0^ u'1 ^e vensn 'n de holügheden onver- de 't ί,1 ^an invioeJen» en houden de klapvliezen ten ty- fla»en ziS toekneipt, dat dezelve niet te ver te rugge neer .ts5melde klapvliezen floppen de veneufe gaten, wan-
venen niet" zig toekneipt, dat 't bloed uit 't zelve in de 1 ^c<ier te rugge loopt. Not.
|
||||
|
78 Examen van
Not. Hoewel aldus het hert van binnen 20 veelfcheu-
ren, tepels, draden en verhevendheden heeft, dat het byna een kam ge'ykt, zo is doch dit alles glad met een glad vlies bekleed, om dat de. kogelen des bloeds veel ligter konden doorfchieten, om deze reden zyn alle bloedvaten van binnen glad. I>e-fpierdraaden na de bafis toe lopende en eindigende ,*
maken vier groote circulaire tendines, endezede vier groo· te gaten in de bafis van het hert, in welke, als in tendi- nes, de vier groote bloedvaten rondom werden inge- plant. Alzo heeft''t hert vier tendines, die, ten tyden alle muf-
culofe draadjes zig afkorten of inkrimpen, en aldus 't hert zig toekneipt en tezamen trekt, opgefbannen werden, de gaten vergrooten, dat 't bloed vry uit 't hert in de flag- aderen kan lopen, en de vyf kiapvliezen de twee veneufe gaten accuraat doen fluiten. Van 't per vagum en intsrcofiale nervorum lopen kleine
zenuw-takken , tufichen de arteria aorta en puimonalis in 't hert en deszeifs auriculis verfpreid , in de fpierdraden ingezet of verandert , dat men niet en ziet, waarze blyven, van welke eene kragt in 't hert en deszeifs 00- ren ontftaat, datze zig te zamen kunnen trekken, Want, by aldien 't per vagum en intercoflale werd gebonden of doorgefneden, , is het aanixonds kragieioos , en na ver- loop van eenigc uuren vergaat aiienskens alle deszeifs be- weging , en eindelyk volgt de dood.als LO WER,WILLIS en MORGAGNUS hebben geoiferveert. Edoch is te merken , dat het hm door' de zenuwen van het cerebel- luw,, en niet door die van 't cerebrwn afkomftig, zyne kragt ter beweging ontvangt. Want , het cerebellum gaauw weggefneden zyude, vergaat in een moment alle beweging in het hert: maar , 't cerebrum weggefneden % b'iyft 't zelve nog ecnige uuren in bewegin'g, alsVIEUS- SENS door veel experimenten heeft uitgevonden. Dierhaiven volgt, wanneer alle gemelde regte en
fchuinze draden , door kragt der zenuwen , zigafkor- ten, werd 't hert korter, <iik en hard; de zyden dikker en werden aan 't tuffchenfehot vaft" aangedrukt, en het hert
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 79
hert van alle kanten zodanig toegetrokken , dat 'er byna
geene holligheden in blyven. Deze tezamentrekking des herten noemt men fyfiole five contraiïio en gefchied met geweld in beyde holligheden op eene tyd; maar in de linker ftetker als in de regter, zo gaauw en in een mo- ment, alswe 't oog toekneipen. Dit betuigt het gezicht, en noch meer, wanneer men de punt van 't hert affneid, en de vinger gaauw daar in fteekt. Maar indien 't hert aan zyne bloedvaten hangende, zig
zo JcWelyk in alle zyne draden afkort, ligt 't zig op, en j?e; ue punt by Menfchen na de linker zyde toe, Haat al- öaar aan de ribben aan, verwekt een beweging, die men van buiten voelen kan,en de pols noemt, of 't hertklop·' pen. Of nu deze tezamentrekking - of bewegiüg des fsrten , zo dikmaals dezelve gefchied , herkomt van den invloed der levensgeeften (hifluxus fpirituum vitalium) die als dan van het cerebellum door de hertzenuwen (nervi cardiaci) in de ïpierdraden invloeijen , dezelve vervuren, opfpannen en af konen , als het gemeen ge- voelen is , wil ik hier niet bewyzen , maar veel liever twyfeien , dewyl 't doch alles maar gefingeert is, wat Ì RDVan tot h^den geuspvten* is, a!s SCHELHAM-
flfc-R wel oordeelt. Want 't hert uit veel levendige dev^r" sIs Siangsn> Aaien, Kikvorfchen, en verfchei- ■f.; v'"Cnen, uitgefneden, ilaat noch zeer lang. Dst ge- ied ook , wanneer by deze dieren 't hoofd en aldus é0 À cerebellum werd afgefneden, en geene fpiritus meel unnen invloeijen ; daar ziet men noch 't hert en 't ge- in íI '*-'c^aam Z'S !,nSc bewegen. Komt dit ook van 't jj' J?eiien der fpiritus? ik zoude tegen deze valfche on· ik æ ]nSe Yeei argumenten kunnen bybrengen , maar- de h° e "^c ^' PaPi£r en 'n'ct daarmede bederven , ew Roofden der leerlingen cenfues niaken.
het Si" Wanneer 't hert by Viffchen zig tockneipt, i« Indieter ' en als 'truft> bloedrood.
en bewL-We nu °P'eiten en nadenken de flructuur, kragt
herten irf'i6 * ^e fcheuren, de tepels en openingen des
't bert zig t ^aS~aderen, zo veritaan we, dat, wanneer
s 'Samentrekt, 't bloed uit de punt na boven
werif
|
||||
|
So ' Examen van
werd geperft , de vdvulce in beide holligheden neder-
waarts hangende na boven toellaat, en opfpant, datze de gaten der venen floppen» de vdvulce jemilunares in 't begin der arterien aan de. zyden fchuitt, opening maakt in de twee arterieuj'e gaten,en aldus met kragt en geweld uit de regter holiigheid in de arterie pulmonalis, en uit da linker in de aorta , dringt op eene tyd, dat byna geen een droppel Woed in de holligheden te rugge blyft. De ■wonden in de gemelde arterien, de microfcopia by Kik- vorfchen, 't infpuiten met Water of Was, leeren dit ge- noegzaam. Na deze geweldzame tezamentrekking werd 't hert
wederom flap, week, wyder,hol, ruft, en heeft geen tegenftand in 't bloed , dewyl alle de fpierdiaden van hunne arkortinge nalaten en flap werden. Deze verflappmge noemt men diaflele , of relaxatio.
In dit moment, namentlyk , wanneer ''t hert flap is, kneipen'de finus der bloedaderen'en de ooren zig te za- men en fpuiten het bloed in de ilappe hoiligheden des herten, dat dezelve op eenmaal vol worden. Het bloed na de punt van de hokens in 't hert val-
lende, ruft niet, maar werd aanftonds door de fehieiyke toekneiping des herten , weder na boven toe in de flag- aderen gei'puit. Het hert werd daarop wederom flap, neemt't bloed
aan, kneipt zig weder toe , en fpuit 't bloed uit , als te Vooren. 't Welk altyd op elkander volgt dag en nacht tot san de dood aller bewegingen einde. Hoewel Ç AR- ViEUS in zyn Bock, van de beweging des herten Cap. 17 fchryit, dat by Oefiers, fvioifelen en Schelp-Slekken 't kloppend·., blaasje of hun hert maar fomtyds klopt en dikwils ruft. Die Autheurs, dewelke onderftellen , dat de relaxatie
of vciflappinge des herten 'herkomt van 't drukken der henzenuwen , indien 't bloed , wanneer het de arterien ooren en finus opvult en uitfpant, in dit moment aldus de hertzenuwen drukt, en den invloed van geeften in "t hert bekt, die, zegge ik, dwaalen na myne gedachten. Want waarom worden dan niet de zenuwen, die na de ooren
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 8i
ooren en finus gaan , ook gedrukt in dit moment, en
deze met 't hert flap ? dewyl ze alle gemeene zenuwen hebben. :··* Zodanig trekt zig 't hert te zamen, en fpuit 't bloed
uit in de arterien, wanneer de auriculce en finus flap zyn en 't bloed aannemen. En de auriculce en finus trekken zig te zamen en fpuiten 't bloed in "'t hert, wanneer't zelve flap is en 't bloed aanneemt. De arterien nemen 't bloed aan, wanneer 't hert zig daarvan ontlaft, maar- de puls of flag in 't hert, auriculce, finus en arterien ge- fcbied op eene tyd, behalven in de arteries coronaria. Het hert heeft noch flag-aderen, die tot voeding en
beweging derzelve dienen, ende'tvet, en de vocht in 't hertzakje, affcheiden ; ze ontftaan in 't begin van de aorta, met twee gaten, agter byde valvulce jemilunares, verfpreiden zig door deszelfs uit-en inwendige fubflantie, en inzonderheid in 't buitenfte gedeelte des herten cier- lyk vereenigt, rondom 't zelve lopende onder de ge- daante als een krans of kroone, daarom noemt men de- zelve kroon-flag-aderen (arteries coronarice) ze eindigen niet oneindige takken in de kroon-bloedaderen (vetics co- ronaria) dewelke in dezelve order door 't hert zyn ver- spreid, en eindigen i. met een groote opening in de finus vence cavce (dewelke opening met een halvemaanswyze klein klap vlies is bedekt), z. Met drie kleine openingen in de regter auricula. 3. Met verfcheide kleine gaatjes (vrificia Tbdiejii genaamt) in de regter holligheid des "erten. Deze gemelde bloedvaten verfpreiden zig niet alleen
'rkà '■* 'lert' maar °°k door ^e auriculce , finus en door
Ë °egiii der aorta en vena cava. De arterice brengen 't
wed in de gemelde deelen, en de vena voeren't daarvan
eder te rugge. Deze arterice cormarice werden volbloed
Woei' Wanneer 'é nert uaP is en volgevult werd van flaat An> ^e aorta z*& toekneipt, de valvulcs te rugge coropCn kloed te ™gge perft inde gemelde arterice wannee*'a ^zo kloppen deze arterien niet om die tyd,
finus Won aorta en arter'aPu^mom^s» 't nert» ooren en F Wan- |
||||
|
82 Examen van
jjet ïjett 3ön/ en tmbe ïjaar öoïten ïjeööcn (?): be3e
Utt ïjoïligïjeben 39« mebe met betfcgstbe Wee3igï)t' ben m Oztykn boojWogten. %m Jjet regter ooj $ be gol#
Wanneer 't hert zig toekneipt, werd 't bloed uit de
arteria in de venm corenaria en uit deze in'de regter finus aurkula en regter hert geperft, enz. {p) Op de bafis van 't hert , binnen 't pericarditm >
zyn gelegen twee fpieragtige holle zakjes, by ieder hol- ligheid des herten een, van gedaante eenigfints als oo- ren en daarom de hert-ooren {aurhulce cordis) genaamt, zy zyn in 't begin wyd , ftaande tegen over de vencufe openingen des herten , en op de einden puntig; zyn valt met een tendo aan de bafis des herten aan de veneufi gaten, en met noch een circulwyze tendo rondom aan de finus tience cavte en pulmonalis; de regter is hooger, dunner, wyder, flapper en kragteloozer als de linker; de linker fchynt kleiner na de dood, gelyk 't linker hert, dewyl de fpierdraden na de dood zig fterker toetrekken ; maar by levendige móeten 't regter oor en regter hert maar zo veel bloed aannemen en uitfpuiten als't linker oor en hert kunnen weder aannemen en wegfpuiten. Dierhalven kun- men by levendige 't linker oor en hert niet naauwer zyn als 't regter oor en hert. Een ieder oor is een holle fpier, gelyk 't hert, maar uit twee foorten pluimsgewyze fpier- draden {fibm penniformes) gecomponeert, die fommigc ter regter , en fommige ter linker fchuins over elkander lopen; ze zyn van buiten en binnen met een glad vlies omgeven ; en vol van fcheuren en draden van binneP» gelyk't hert, om zig fterker toe te.trekken en 't bloed in de holligheden te ftorten ; ze hebben arterien, vent* en zenuwen met 't hert gemeen; hunne tezamentrekking noemt men fyflole en de -verflapping diafiole. Indien ze flap zyn ,nemen ze 't bloed aan alle byde *#
de venen op eenen tyd, en zig te gelyk te zamen trekken- de , fpuiten ze 't bloed, met geweld, op eene tyd, in & twee holligheden des herten. Ze kloppen oi puifeeren te geiyk, om die tyd , wanneer 't hert klopt, indien zC |
||||
|
Land ënZee-Chirurgïe. 83
Öolie aöee (i) / aan be regter ïjoïïiBÖetb öe fongg fïag-
jf 2 a&« i
van 't bloed fchielyk worden opgefpannen gelyk de arte-
rien ; maar 't hert klopt, indien 't zig fterk tezamen trekt. De reden, waarom de aurkulce 't bloed in de hollighe-
den des herten en niet weder in de venen te rugge ftor- ten, zyn. 1. Dat je venen altyd en inzonderheid om die tyd vol bloed zyn. z. Dat 'er in de vena cava klapvliezèn zyn. 3. Dat 't bloed in de venen uit de arterien door den aandrang des bloeds van agteren na de aurkulce altyd toe Perft. 4. Dat de holligheden des herten om die tyd ledig, dat is, zonder bloed zyn. 5. Dat de openingen van de aurkulce regt tegen over de openingen des herten zyn, en aldus 't bloed bekwaam in de holligheden kan indringen. Dit alles betuigen de wonden , die tot in de holtens
des herten doorgaan: 't infpuiten met Water of Was: de vergrootglazen by Kikvorfchen gebruikt, enz. (?) By de regter aurkula eindigt de hol-ader of vena
cava, en verandert in een holte of zak , finus vene cava genaamt; dewelke met een fpieragtig vlies is voorzien, 1 gelyk de arterien, en klopt ook; is met tendineufe draden aan de aurkula en aan 't veneufe gat van 't regter hert «ngewaffen; is aldus een half-rond en de aurkula een • a"~r°nd , en die twee formeeren een geheel rond , dat j1' eene holligheid , werden te gelyk flap en opgefpan- en ende nemen 't bloed uit de opklimmende en neder- t Hende hol-ader; ook trekken ze zig op een en dezelve • y ïye zamen en fpuiten 't bloed in 't regter hert. trg, lerhalven blykt, dat de finus zig niet eerft fis zamea , ' en dan de aurkula; en dat de finus door zyne te- .f^^rekking't bloed niet in de aurkula fpuit, als zi] |
|||||||
|
ï,e„amiSe verbeelden. Maar dat 't bloed te gelyk uit di
dringt^* m den finus en aurkula met groot geweld in« cene vrevWyl uit n°l-ader in de aurkula en finus ma-ar ter hert m °PenmSis > gelyk ook uit deze twWs in'treg- NB· Vanar/ene °PeninS·
fernutrtn V nol-ader moeten we zodanigen concept ' ^n» den omloop des Hoe4i beter te ver- ftaan)
|
|||||||
|
84 Examen van
aïstx, (r); aanïjet ïinnet ooj beïongj aber/ en aan be (s)
Unnec êoïhö&eit bc groote flag-aöer. (O
Vrag.
ftaan) datze van de regter auricula en finus begint , op-
en nederwaards loopt met een opklimmende en nederla- lende ftam, en geeft takken na alie deelen des lichaams op alle punten, van buiten of van binnen , behalven op die plaatzen , daar de vena portarum en pulmonalis zig verfpreiden , die haar op de einden door inmondinger» (anaftomofes) by continuatie vereenigen met de uiterfte ein- den der flag-aderen; voert al 't bloed, dat in 't lichaam is, en alle andere vogten, die in de vaten zyn onthou- den , van alle deelen uit alle flag-aderen en andere vaten» wederom geduurig te rugge in 't, regter hert. (r) De longs-flag-ader {arteria pulmonalis') die uit de
lafis van de regter holligheid des herten ontftaat, ver- fpreid zig met ontelbare takken door de geheele long e» eindigt geheel en al eindelyk in de takken der longs- bloedader; dient niet om de longe te voeden , als onze Voorouders hebben geleert, maar alleen om 't bloed van de regter holligheid des herten in en door de longe te voeren na 't linker hert toe. (j) De longs-bloed-ader {vena pulmonalis) beftaat
tigentlyk uit vier groote takken, die uit de linker finu$ by 't linker oor beginnen, door de longe zig verfpreiden, en in de takken de arteria 'pulmonalis door de gemelde in- mondingen eindigen, voert al 't bloed, dat van 't regtef hert in de long is gebragt, wederom van de long uit de arteria pulmonalis, door de linker auricula en finus in ^- linker hert. Not. De linker finus, die hier, by de vena pulmonalis'.»
aan 't linker oor en hert vaft is , verhoud zig in allen >
als van de regter finus (p. 83.) gezegt is, uitgenomen
dat men voorgeeft,. dat deze finus vence pulmonalis z§*
. kleiner zyn, ais de regter.
(i) De groote ilag-ader, arteria magna of mrta ge-
naamt, ontftaat uit ae bafis van 't linker hert; loopt op- waards, krom- en weder nederwaards, geeft takken aai* |
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. Sj
Vrag. 3®at i$ De pligt ban ïjet ïferti (V)
Antw. igiet beei anbetg / ban om öet öloeb ge* buurig om te boeren. Vrag. 3©at $ öen omloop ban ïjet öïoeö ? O) Antw. 55tt $ lang onber be <©eleerben öettoifï/ oocïj nu 30 ïtïaar / bat 'er niet meer aan gettotjfelt bjetb/ ift jaï fjet ban met bese nieubje opinie / of 30 ift meen/met De3« nieume toaarïjeib jEjouben 00/ f 3 öan alle uit- en inwendige deelen en voert 't bloed na dezel-
ve toe van de linker heiligheid des herten. Hoedanig deze gemelde bloedvaten met hun takken
door alle deelen zig verfpreiden , zullen we in 't ver- Volg inzonderheid melden, om de circulatie des bloeds iu ieder deel naauwkeürig te kennen. (m) De waare pligt des herten is, het bloed uit de venen
*an te nemen, en, door zyne fpieragtige kragt tezamen- ^'ekking en beweging, 't zelve in de flag-aderen, na alle , eelen des lichaams toe te fpuiten, totvoedzel, warmte, ragt, beweging, gevoel,en tot affcheiding van verfchei- Qe vogten. ya>) Men noemt de beweging des bloeds (motus fan--
guims) eenen omloop of circulatie (ckcuitio fanguinis) . Clrculwyïe beweging; dewyl't bloed geduurig werd ew ,°gen uit de venen in 't hert, uit 't hert in de arterien, ald ^n ^e venen> u^ ^e venen weder in 't hert enz. en v Us loopt 't altyd wederom denzelven weg, daar 't te
Zulk"611 i& Seweeft °f van daan gekomen is, gelyk we Ks aan een cireul zien. |
||||||
|
deti i 'er iets nieuws onder de Zonne kan gefchie-
tiiet'viltkZeli:er wis en ontwyfelagtig is, en dat de Ouden . de cireul · Seweeten > is hier klaarblykelyk te zien aan ben gew^ des ^oe(is > waamn de Ouden niets heb- opregtig S?/1 noch eenigzins concept van gehad, (zo men die ons na , ekennen uit het lezen van hunne Schriften, noch DEi§eAaten zyn.) Want geen HIPPOCRATES ^OCRITUS , geen CELSUS noch GALE- NUS,
|
||||||
|
86 Examen van
bat! öe Heer Doft. S. BLANKA ART, fit 3tjö
tlieuVoe hervormde Anatomie , aftoaat 3tjne toOO?' öen alöug ïuibm: (y) „©at
NUS , geen COELIUS AURELIANUS noch AVI-
CENNA of een ander van de Ouden hebben dit ge- kent. Ze hebben wel geweeten , dat 't bloed niet ftil.en ftonde , maar dat 't wierd bewogen ; maar hoe ? aver- regts verkeert, ze meenden , de chyl liep uit de darmen in de lever; wierd aldaar in bloed verandert; 't bloed vrievf dan uit de lever gevoert in de opklimmende en ne- derdalende vena cava, die uit de lever ontftond , na alle deelen met takken verfpreid, en die 't bloed na 't hert, Jong, hoofd, hals, borft, buik, armen en beenen zoude toe voeren , tot voeding der gemelde deelen, gelyk wc lezen in den HIPPOCRATES in zyn Boek hier en daar. Maar dat het bloed wederom van de uiterlyke of inwendige deelen na de lever of na het hert weder te rugge keerde, heeft niemand van hen het minfte gemeld; ook hebben 2e nooit geftelt, dat het bloed uit het hert door de.flag- aderen naar alle deelen toegebragt wierde, contrarie , ^J leerden dat in de flag-aderen wind of lucht en geen bloed onthouden waar. Dat onbegrypelyk is,daar zemetoogen zagen, dat de gewonde arterien fterk bloedende; hoe heb- ben ze dan des bloeds omloop gekent ? het is narrenwerk. Wanneer we den GALENUS en andere naauwkeurig txamineeren, vinden we't zelve, en niets anders. Is dit niet averregts verkeert ? is dit na de waarheid of niet ? is dit wysheid of onv erfland ? Maar den grooten ΗAR- ViEUS of (als andere zeggen) den PAULUS SARPA SERVITA VENETUS gewezen Pneceptor van HAR; ViEUS, of alle byde, hebben ons de oogen verligt, de nieuwe waarheid ontdekt, en den omloop des bloeds, door oneindig veel experimenten, ten eerften getoont, zo, als we dezelve nu verftaan. (y) Ik ben verwondert, dat onzen Autheur hier den
BLANKA ART als tenen, princeps aanhaalt. Waarom niet den grooten Η AR ViEUS en den uitmuntenden LO WER? die
|
||||
|
Land en Zee· Chirurgie. 87
» 3&at oeg öloeb£ omloop op bepolgenöemaniet
» toe gaat/ te toeten/ bat iet öloeb uit befïag-abe* μ ren oooj be bïesige fpietbejeïen/ ofte booj be inge* » toanöenj? ölaasSjtn^ en pppje£/ onöemibbelt tot » öe monöeften£ bet abeten geöoett toetb / 50 3essen " top oat be3C on5e Pe3eïen/oon 3ónbet tüfTènftonifi «■ in be monbje$ bet abeten einbigen / en ingeplant i> toetben/ niet anbet# ban Petfcfjeibe pt£pppje£ in >» een nietpnjjen gePoegt toetben/O) booj beje ban α öet Ploeb in be fiag-aöet£ otoet gaanbe/toetb ge* » buutig be abeten oPetgeïePett/ om na Ijetiierte ge= sj boett te toetben. (ej ©et ftomt ban Pozöet booj * 4 „ be die den omloop des bloeds, duizentmaal beter en naauw-
. keuriger, hebben befchreven, als BLANKAART. De Man moet deze Boeken of niet hebben gelezen, of al te Jeel van opinie zyn ingenomen geweeft. We hoorenden "AANKAART wel veel redeneeren van een fermmtatie, wervejeents, ebullitie, acidum en alkali 't welk alles van ^YLVIUS gefingeert is, en dat 't bloed uit de venen in 't. j' v.an 't'hert in de arterien , van deze in de venen en
weder in 't hert loopt; ('t welk een klein Kind binnen - een uur kan leeren) maar van de waare oorzaken en hoe- danigheden van den omloop des bloeds fpreekt hy niets. . w 1. 't Bloed kan niet door de vleezige fpiervezelen . rt de arterien in de venen dringen , dewyl de fpierveze- en 2·ο naauw zyn, dat ze geen bloed aannemen. j Z- Ook loopt 't bloed niet door blaasjes der ingewan- ·? by Menfchen, maar wel by Kalveren en alleen in de ul) als wy boven by de milt hebben gemeld. jn 3.· De uiteinden der arterien zeer klein zynde eindigen onbe U*temden der venen door inmondingen (anafiumoj'es) yjjj^^delt^iraarin geene vezelen; we moeten de zaake (a) S ηίί'ε1εη en niet duifter.
vaat e "λCiwr ^e 'ueze^en 'f bloed ■ in de flag-aders over- bcnvDen \ïf'ie?l geduurig werd overgelevert, kan ik niet' s 'f Mifichien is hier in-de flag-uders , voor , -uit is
|
||||
|
85 Examen van
„ öe ïjolie aöet in ïjet regtet ooj/en ban baar in be
„ tegtec ïiolligijeib / en 30 ïjiec uit boa: be longg- „ ftag-abet in be ïong/en uit bc long bod? beïong£- „ aber in be ïinftec ooj/ en ï)iec uit in linftec ïjolte/ 9, en 30 öoo?t£ in be gtoote jïag-aber/üantoaacöet „ 3elbe 't gamfcöe licöaant toerb booj geüoert. 0>) Vrag.
de flag-aders, misgedrukt; en dan is de zaak e ook niet- waar. ( b) Uit voorgemelde verklaringen ( van 1. n. tot 1. a.)
blyken de volgende waarheden; i. Alle bloedvaten zyn altyd in een gezond lichaam vol
van bloed, 't zyn arterien of venen. 2. Al 't bloed , dat in de vena cava is, en van 't ge-
heele lichaam te rugge loopt, werd in een zeker quanti- teit in de ïegterfinus en regter auricula gebragt, en daar- uit in 't regter hert, 3. Al 't bloed in 't regter hert gebragt, werd door des-
zelfs tezamentrekking in de arteria puimenalis geftort op eenmaal. 4. Uit deze door 't azemen, door den aandrang des
bloeds van agteren en door de tezamentrekking der ge- melde arteria in de vena puknanalis; en door deze in de. linker fihus en linker auricula. 5. Deze finus en auricula vol van, bloed trekken zig te
zamen, fpuiten 't bloed verder in de linker holligheid des herten, en vervullen dezelve op eenemaal. 6. 't Linker hert zig afkortende, fpuit al 't bloed in de
erteria aorta. 7. De aertx vol van bloed, zig'tezamentrekkende,perft
't bloed in de venen door alle deelen des lichaams. 8. 't Bloed loopt niet door 'tfeptum uit eene holligheid
' in de andere, maar uit de regter door de long in de linker. . 9. Het bloed door de aorta, van 't linker hert na alle
deelen des lichaams toegebragt, werd geduurig weder van de venen van deze deelen te rugge genomen en door de vena 'cava na 't regter hert toe gebragt, en hier uit dooi- de longe in 't linker hert en verder. 10. Wan-
|
||||
|
Land en Zee^Chirurgie. 89
Vrag. 3®ati£ öc Hoile-ader?
3P 5 Antw.
10. Wanneer 't linker hert zig toekneipt, en't bloed
in de volle aorta met groot geweld initort, itoot en be- weegt een kogel en particul des bloeds de een de ander, tot in de einden aller arterieufe takken; en aldus werdea alle arterieufe takken van 't bloed fchielyk meer opgevult en opgefpannen op alle plaatzen te gelyk, daarom voelen we ook 't kloppen of de pols van 't hert en van alle arte- rien , by de handen, voeten, hals, hoofd, borft en buik, in een en 't zelve moment. 11. De pols gefchied alzo te gelyk in een moment, in
't hert, twee öoren, twee β nus en in alle arterien, behal- ven in de arterim toronatict. 12. De twee finus, auricultz en alle de arterice (behal-
ven de coronarice) werden te gelyk verweidert, en nemen 't bloed aan , wanneer 't hert zig toekneipende het bloed ontlaft : en trekken zig ook te gelyk weder te zamen, ontlaften 't bloed in de holligheden des herten of in de venen, ten tyden 't hert flap en verweidert 't bloed uit de venen aanneemt. 13. 't Hert en de venen nemen 't bloed aan in een en
't zelve moment; en ontlaften zig daarna weder te gelyk. 14. De kragt, daardoor 't hert -zig beweegt of tezamen-
trekt, is niet van 't bloed alleen, niet van eeafpiritus, noch ferment of effervefcents , van een alkali of acidum, ook niet van een warmte of vuur, als fommige hebben gedroomt, maar van de zenuwen die uit 't cereiiellum zyn ^fkomftig, en van de kragt der fpiervezelen des herten, hoewel zonder invloed van rood bloed en geeften geen ipier en gevolgelyk ook 't hert zig niet kan bewegen. lS- Indien't bloed , door de ilag-aderen , die allens-
Kens naauwer toe loopen.en aldus uit mime in zeer enge alt "f auw,e wegen moet doordringen, en de arterien zig Vg ÏQeken toe te trekken en 't bloed te rugge te dry- md' .en aanftonds weder ander bloed van 'r hert komt wr "^en , gefchied een naaukeurige vermenging en «. y.mS,.Van alle vogten en een bezondere beweging in't ' "^ men de motus intefiims noemt. Not.
|
||||
|
f o Examen van
Antw. <j*en bat/ Dat 6pna uit alle Deeïen öe£ lig*
ftaani^ get ibloeö ontfangt en in getgerte ö?engtc<0. Üeeft 3gn fiegin aan De regter 3ööe ban het gett/met 3gn fiam naar omlaag gaanöe / geeft het miöDel* ïift/ De fnieren öe£ huift!/ ïeber/ öe nieren/ en oei* öe beenen 3#n tanften / na öoben gaanöe geeft het hert 3ijn ïttoon-aöer CO/ öe ribben hare tahften: öe armen en öe Deeïen öeg gooftg De hare. Vrag.
Not. De -werkende oorzaken alzo , door welkers
kragt, 't bloed uit 't linker hert door 't lichaam werd gedreven na het regter hert toe, en van 't regter hert voorts door de lange weder na 't linker hert, zyn de volgende: i. Het fterke geweld ofte zamentrekking des herten. ^. De fterke toekneiping der flag-aderen , door hun fpieragtig vlies. 3. De tegenftand en contraBie der venen en alle andere buizen en pypen. 4. De drukking en kragt der om- of nabyleggende deeïen, als fpieren, huid , ingewanden , vliezen enz. 5. De aanperfing des bloeds en andere vogten van agteren, uit 't hert in de arterien , uit deze in de venen, uit deze weder in 't hert. 6. De klap vliezen die in 't hert, in het begin der arte· rien en meer overal in de venen en watervatcn zyn. 7. !De tezarnentrekking der hert-ooren en fimis. S. 't Aaf- femhalen met de drukking van de lucht. "9. De vrywrlli- ge beweging des lichaams door kragt en werking der fpie- ren. 10. De kragt die van 't cersbellum in 't hert en ar- "tmen door de zenuwen komt. Aldus meen ik , datmen den omloop des bloeds klaarblykelyk genoeg verftaan kan, wanneer men maar wei op alles, wat hier aange- merkt, oplettend is. Van de circulatie des bloeds in de vrucht, hebben we
boven gemeld, by de teeiledA der Vrouwen. 0) De hol-ader ontfangt en brengt van alle deeïen des
lichaams, ook zelfs uit de long, 't bloed na 't regter hert. (d) De kroon bloedader komt niet - uit de na boven*
gaande vena cava , als onzen Autbeur zegt , maar met eene opening uit den Jhms by 't oor,als we boveup. 8q. hebben aangewezen. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 91
Vrag. Wat i$ öe g?oote flag-aber?
Antw. €en ouig of bat/ bat gebuurig fïaat/eii
get ïslceb ban ï)et ïjett/ booi aïïe be beeïen beggant* fcöen ïidjaaing uitjent. ^pfcegintaan be linner öoï« ligöeib 8e#. gettg / en naar om laag baaïenbe met 3ön ftam / ncijgt ïcber / milt / maag / nieren / fcgeiï/ öarmen/ net / Waag / ïiare tanfien; en berber ne* öertoaartó gaanbe/ öeööen be öeenen alle ïjate fïag* aöeren baaröan bosberg / ban get Ö«te na öoben toe gaanbe/ ïmjgt ï>et ïjert 3eïbe/ be ïonge/gal£/ armen/ en aïïe teeïen be$ gooftg gare tannen. (O Vrag. ijeeft \yt gert fctagbliejen ?
Antw. §a: ©e ïjolle aber ïjceft 'er btfe / beïongg-
fïag-abre bzie / be tongg - aöee ttoee / én be groote fïagabet Mc. ^eje 3fjn aïïe gemaant/ op bat öet fcïoeö niet vbeber te rugge fian loopen: bo?ber£ 5gn 'er tot ïjet seifoe oogmevu in be oberen/ meïftbaten/ en toaterbaten berfcgeiben. (ƒ) Vrag.
00 Den Autltug fielt hier de groote fiag - ader {aorta)
geheel niet wel voor. Want men zoude hier uit begry- pcn.dat deze ilag-ader, zo, als de hol-ader met een ftam, na boven en met een ander ftam na beneden liep,'t welk nooit zo gevonden word. Beziet den dppendix. Maar, men kan het dien Schryver niet kwaalyk neem en om dat hy maar cnkeld Chirurgyn is geweeft,en 't is bekend ge- noeg, dat Chirurgyns in deze landen en op de Scheer- ^inkeis by hunne eenvoudige baafen de nauwkeurige A- Batomie niet leeren nog leeren kunnen, vervolgens ook n<« het nette beloop der bloed-vaten. 't welke op Aca- demiën op het nauwkeurigfte als het noodzakelykfte werd «ngeweezen. Tvf K- Aan '£ ^ert τνη e^ ^aPv'iezen (nalvtdm) maar
der flnen in de holligheden en zes buiten in 't begin vuIcb ?s-aderen· ïn de regter hollighe'd zyn drie (val- tr'CUsfidaks) driehoekige genaamt voor de ope- ning' |
||||
|
pi Examen van
Vrag. 3©at $ ïjet hert-zakjen ?'
Antw. mat i$ eraöttitgjtti bat contom ïjetljccte
i$l fcobm aan ïjct öecte bafi/ en fceneeben aan ïjet titfb&elrtft geljegt. (g) binnen in 3pn öolliggeit t£ Se*
Bing van de «na c&va. In de linker zyn twee, van ge-
daante als een routze, valvule mitrales genaamt , voor de opening van de vena pulmonalis. In 't begin der ar- teria pulmonalis zyn drie en in 't begin der aorta ook drie (valvula Jemilunares) ha'veniaansgewyx:: genaamt. De valvulw Jemilunares zyn , een iéaer, voorzien, op de pun- ten, met een rondwerpige knobbeltje (corpiifculum Jpba- roideum Arantii) dat in die van de aorta grooteris, als in die van de arteria pulmonalis. De valvulce mitrales zyn grooter als die in de arteria pulmonalis. Dicrhalven heeft den Schryver zeer gemift , dat de hol-ader drie en de long-ader twee kiapviiezen by het hert hebben, daar dog de kiapviiezen niet in die aderen zyn, maar in de jiollig- heden des herten werkelyk geplaatft zyn. Maar 't is een Chirurgyn ligt toe te geven, zulke lubti'e dingen, mo- gelyk nooit gezien , 't niet nauwkeurig befchreven te hebben. Want als men alleen uit de durftere gefchreve- ve Boeken van iotnmige Doftoren , maar enkeld een zake ontleendt, en die zelfs niets heelt bygewoont, zo kan men niets nauwkeurig befchryven. De kiapviiezen in de arterien, en die in de venen en
watervaten , fchyncn geformeert te zyn van debinnenfte vliezen van hunr.e vaten, gelyk de kiapviiezen der dar- men van de birinenire vliezen derz:lven. te Ze dienen alle, om den teruggeloop des bloedts te ver- hinderen, en 't zelve té helpen opklimmen. (g) Het hene-zakien (pericardium) is wel onder aan
't diapbragma valt, (edoch by Menlchen en niet by hee- ften) maar boven met aan 't hert xelfs, maar aan des* zelts vier bloed/aten en aan "t mediaflinum, en aldus, door dit msiiafiinum , aan 't borftbeen eu aan de wervel- beenderen van de rugge. Het beftaat mt twee vliezen. i. 't Buitenfte is van Ί 'imdiaflinum. a.'tBinnenfteiseen eigen vlies. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 93
grnieenïpft toat toater / op bat &et ïjecte bt$ te ge*
nia&Mpfec 3<3 3onbe oetoegen. (b) Vrag. 3©at i| be JoDge ?
Antw. 3£*e {onge $ een ingetoanb bet 6o?fï / in
ttoee gcoote ftiaaöben berbeelt / aan elite 3Pbe ban Öet ïjett een. ©an Duiten niet ïjet öojfïblie£ cenïeeö (O. J$ate baten 3pn be abemppp trachea of afpera arce- ria ge3egt/ be long^-flag-aber/ al# ooft nog een an* bet
(δ) Binnen 't perieardium vind men een roodagtig wa-
ter (aqua pericardii) iomtyds wd een halve lepel vol, in doode lichamen meer als in levendige, 't weSk ont- ftaat van de uitwaaffeming van 't hett en herte-zakjen , en in dit zakje, als in een alembicus, vergaadert, tot bcvogtiging des herten, 't Werd door eenige gaten van 't herte of herte-z*kjen weder in de venen te rugge genomen, om dat geen bydrops pericardii mogt ontftaan, ais wel gebeurt. . (0 De longe (puimo) of liever anders gezegt.de longen
\pulmones) de grootfte ingewanden der borft , in ieder hoiligheid van de borft een , en aldus zyn twee in 't ge- tal, de regter en de linker, van eikanderen door 't middel- fchot afgefcheiden , tuffchen welke beyde het hert is geplaatft, en in ieder aafiemhalen van dezelve, wanneer ze werden opgeblazen, omvat werd; ze zyn van bin- nen na 't hert toe hol of cencave, en van buiten na de ribben en 't middeltirt rond of convex; verbeelden in 't opblazen eenigzins de gedaante van twee Koe-puoten; de regeer beftaat uit drie bezonderc ftukken, die me» kwab- ben (lobi) noemt, en de Imker naar uit twee, die ook Reiner is als de regter wegens "t hert dat meer in de lin- ker zyde gelegen; ze zyn vaftgehegtaandeluchtpypdoor «e bronchia of iuchtpys-takken, aan 't hert door de arte- rie, en vcna pülmonalis, ende aan de wervelbeenderen van te rugge aan 't borftbeen en middelrift door 't mediafli- Jm; ze hebben veel bloedvaten, daarom is ook hunne meur ,by die geëne die aziTemen loodagtig, bruin of w» by ongeboore Kinderen zeer root. |
||||
|
54 Examen van
bet fiag-aber/ taoeïne ïang£ be taftften ban beabem-
ppp loopt/ bie taan ben $?eer F. Κ U YS-CH reeft gebonben ig/ baatna be ïong-aber/ ïuatertaaten tn biergeïpïie. (k) ', ' 3©anneer be ïogtppp ofte abempnp in be longe
gaat / taerbeeït ïjp 3*S in rtxiee tafcisen / en elfte tan taaeber in taaften / en toeberom in nleinber tafthen .· aan bael&er$ ieöet uiteinö een long-htoabüetjen tj§/ omtrent be groote taan een BntRÏiet / en3oeenïjangt aan ieber uiteinö / 30 bat 'er een meenigte in be Jon- gen 3pn. (O <©it Ktoaöbetjen fceftaat uit een mee- nigte feleine ïjlaas?je£ en celletje^ / bie alle taan be abec
(k) 1. De arteria en vena pulmonalis met hunne takken
door de longen verfpreid, dienen niet om de/.el vete voe- den , maai om 't bloed van 't regter tot m 't linker hert 52. "Se arteria broncbialis RUISCHII, die langs de tak-
ken der luchtpyp loopt, is fomwylen enkeld. fomwy- len dubbeïd, ook driedubbeld, dient alleen om de Ion. gen te roeden, en de vogten van binnen tn de biaasjes af te fcheiden. _TTT^^r, λ
3. De vena ironchialis ook van RUISCH ten eerften ge-
toont, befiaat meeftentyd uit veele takken, die van de w- na cvo*, interceflales of van de vena azygos zyn afkomftig. 4. Van 't par va^um en intercoftale nervorum (uit de
plexus tberacicus) loopen veel zenuwtakken door de gehec lc long, die overal in de blaasjes der longen eindigen, daarom ook dezelve zo gevoelig zyn van een ieder prik- keling, die daar in gefebied. (/) De longe beftaat uit vyf kwabben Qobi) een ieder
kwabbe uit kleinere , en deze weder uit kleinere, en de allerklcinfte kwabben met elkander vereenigt hangen aan de luchtpyps-takken als trosjes druiven aan dewyngaart, en hebben alle hunne openlagen daarin, zo dat de lucht uit de luchtpyp in de kwabben kan indringen , en weder zyn uitgang htbben, |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 95
aber en jïag-abecomringtjtoerben/ tufTcïjen toelne
ooft voel eenige Rliettje$3Pn· €nbitmaa&tbegeheele fuoftantie bet longen uit. f» Vrag. 3©at i£ be adempyp ?
Ancw. <5*en ftraahöeenige ouf£; ïjeeft oatoen aan
3pn monb üpföecïcp ïtraaft&eeum / Die booj ïjare fpieten open en toegehaalt Voetben. ©an onberenig Öet een upn / bie Om booten nraaftbeenige ringen öeeft/ toel&ebau agtecen in em&anbagtigbiie£ein* bigen. («} Vrag.
(m) Een- ieder kwabbe (ltbus) is gej"urineert van blaas-
jes of celletjes, die aan elkander vaft zyn en uit de een in de ander hunne opening hebben, dat aldus de lucht uit de luchtpyp in alle de blaasjes te gelyk kan indringen en dezelve alle kan opfpannen of opblazen, wanneer wc aafiemhalen. Een ieder blaasje is gemaakt van een teer, dan, vtft
en zeer gevoelig vliesje, dat van binnen veel uiteinden van flag-aderen of ook kleine ronde Miertjes heeft, die een fleim- of wateragtige ftoffe geduurig affehciden, dat de blaasjes door 't geduurig in- en uitaaffemea van de drogende lucht niet en verdrogen , maar ahyd vogtig werden behouden. Dit v'iesje is weder geweeft vanzig fterk t'zamentrekkende draadjes , dat alzo de blaasjes, nadien ze van de lucht zyn opgefpannen, zig daarna we- d&i konnen t'zamentrekken. Deze Haasjes zyn alle omringt van ontelbare takjes der
*neria en vena pulmonalis, die in gedaante van netwyze ulegtingen (rete mirabilefive plexus riticularis) om d'ezel· *e lopen, als MALPIGHIU§ aantoont. ■dldus beflaat de longe van blaasjes en bloedvaten.
Not. De longe by noch niet geaaflemt hebbende,
^rugt dryft nooit op 't water, maar zinkt altyd op de t7A maar ^ *^e Seaai*emt hebben, dryft dezelve, ,.1 ^ *n · dat ze reeds bedorven is, en als dan zinkt dc- icive oofe, \n) De lachtpyp (afptra artcriaftve trecbaa) een kraak-
bseni-
|
||||
|
$6 Examen van
Vrag. Wnt $ ïjet middelfchot?
Antw.
beenige en vliezige canaal, boven wyd en meer na on deren naauwer; begind agter in de keel, eindigt in de longen, om de lncht in aeielve in- en uit te laaten;is ge'egen van vooren op den hals; heeft den cefiphagus van agteren en aan denzelven vaftgehegt dooi gemeene vliezen. •JVJen kan dezelve verdeden in driedeelen, als:
I. In'tbovenfte gedeelte,'t ftrottenhoofd (larynx) gc-
naamt, 't welk is dikker, als in 't vervolg de lucht-pyp is, 't is gecomponeert van vy f kraakbeen en, als: i. 't Cartilago tbyroides of fctttiformis, langwerpig,
omtrent vierkant en als een halfrond; is het grcoiiie kraakbeen , van vooren in de larynx gelegen; formeert aldaar eene verheventheid, die men den Adamsappel (pemum Adami) noemt. Beven aan dit kraakbeemje is het tongcbeen gearticuleert en bewcegelyk. x. Het ringsgewyïe (cricoides five annularis) is geheel
rond als een ring, onder in de larynx , daaraan van on- deren de luchtpyp is gehegt met zyn halve ringen. |. Twee cartilagines trytccnoides, de kleinfte van al'e,
iets langwerpig , dewelke agter en boven op de cartilags sricoides zyn gearticuleert en beweegdyk, ze formeeren, met vliezen en ('pieren omkleed en vereenigt zynde een langwerpige fcheur of opening ,. tuflchen hunne beide, die men de glpttis noemt,, dewelke glottis door hunne ipieren (arytanoidei) in 't zingen , ipteken en roepen werd vernaauwt of verwtidert Deze viergemelde kraakbeen en zyn door bczondere
ligamenten , vliezen en fpieren vail te zamen ge voegt en aan eikander beweegdyk» gelyk de beenderen, Ze ver- anderen ook iomwyien by bejaarde Menichen in harde beenderen. 5.. Het k'lapje (epigkttis) ook een kraakbeen, gelykt
eenigzints driekaiitjg te zyn ; is verknogt van vooren cn boven door een band aan het cartilago tbyroides , op de zyden met twee banden aan de hoorens van 't ïonge- feeeu, en van agtei'eu rflet twee banden aan de cartilagi- nes |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 97
Antw. €mbv&Mt blie$l geniaalst ban ïjtt bo.ïfï?
φ bfieg/
nes arytcenoides; gelegen aldus agter aan de tonge, oyer
^e gkttis; ftaat opgeregt met de punt na boven, op dat de lucht door de gkttis geduurig kan in-en uitgaan; maar keerd van de fpvze en drank op ic-ghtth nederwaards gedrukt en bedekt dezelve, om dat niets door dezelve in de luchtpyp mogt invallen, maar, al 't geen we willen nederflokken,hier over in den flokdarm wierde ingebragt. in 't zingen werd dit kiapje op- en nederwaards bewe- gen om den tremulant der Sangers te maken. Alle deze Kraakbeenderen zyn omkleed van vliezen, vet en fpieren. De larynx is van binnen bekleed van een bezonder
zeer gevoelig vlies, dat met veel Miertjes bezet is, om geduurig een vogt uit te lekken tot bcvogtiging van dé geheele luchtpyp van binnen. Van buiten iets op het cartilago tbyroides is noch ge-
kgen een groote halvemaansgewyze klier, glandula tby- mffea> daarin men verfcheideziektens heeft geobferveert. Van binnen in de larynx vind men onder de gkttis
nolliglieden (ventrkuli of finus) die tot de ftem dienen. II. In 't middenfte, afpera arteria of de luchtpyp zelfs in
t bezonder genaamt, deezc loopt van de Adams-appe! langs den hals onder het flermm, tuffchen de twee fleu- celbeenen in de borlt, alwaar ze zig aanftonds in twee l'akken verdeelt; ze is gecumoneert: 1. Van 16, 17, 18, 10, 20. halveringsgewyze kraak-
entjes (csrtilagines femiannzilares) die van agteren aan
,e/zjophagus van een fpieragtig vlies vervult zyn, om j de mfophagus door de rondte der kraakbeentjes an- ers konde gedrukt werden. jjrX' Van vyf vliezen. r een gemeen vlies, tunica mem» jlej^e^CiLvan buiten. 2. Vervolgens't vetvlies, inzonder- aan elfe n ^e rmSetJes' om dat de kraakbeentjes niet v!iezerfailder Sevreven w-ierdea ca ook om de andere na-H·' i?rn ^c kraakbeentjes te bevogtigen. 3. Een Uier- om uit dSnVa" MORGAGNUS zeerjwel voorgeftelt, iachtnv ' rtJes door oneindige buisjes binnen in de ' Ρ™ eeil fleiin aftefcheiden. 4. Een fpieragtig uit dwarze
|
||||
|
98 Examen van
Wieg/ sobanig in beIbojfl gefiett/bat be äï?â baas;*
booj
dwarze draden beftaande, die de einden der ringetjes te
namen houden, om dat ;de luchtpyp door derzelver te- lamentrekking in 't hoeften, zingen enz. kan vernaau- wen. 5. Het birmeiïfie een valt tmdinetis vlies, zeer ge- voelig , hebbende langwerpige draden , waar door de geheele luchtpyp werd afgekort. III. In 't onaerfte gedeelte, zynde dè luchtpyps-tak-
ken {broncbia) die in 't begin twee, de regter en linker, die na de regter en linker longe tos lopen, en uit hal- veringsgewyze kraakbeentjes en vliezen beftaan , gelyk de luchtpyp; maar ze verdeden zig (van klieren (glan· dulce broncbiales) verzien) een ieder inkleinere en allens- kens weder in noch kleinere takjes, tot ze zig in de blaas- jes verliezen. Maar de kleine broncbia bcftaan byna een ieder van geheele kraakbeenige ringetjes met vliesjes om- kleed, daar een ieder ringetje van 3 of 4 ftukjes is te za- mengezet, om bekwaamer gebuigt en bewogen te wor- den. De geheele luchtpyp is verzien van veel bloedvaten van! de arteries carotides externs en van de ventz jugulares interna, en van zeer veel zenuwen van de nervi recurren- tes afkomftig. Dit alles hebben ons geleert de grootcOnt- leed-Mecftcrs, als EUSTACHIUS, CASSERIUS, VALSALVA, MORGAGNUS en andere meer. Not. In een groove ftem is de luchtpyp verweidert
en in een feine ftem naauwer, als J.^G. AMMAN aan- toont in zyn Tradtaat, Sur dus loqtiens. Het ademhalen (refpimio) gefchied, wanneer de ribben
door hunne fpieren werden opgeligt, het diaphragma zig toetrekt en nederwaards in de buik toegaat, en aldus de borft verweidert werd, de lucht in de longen valt, dezel- ve opblaaft, en de borft vervult: en daar op de ribben door de fpieren des buiks werden nederwaards getrok' ken, 't diaphragma flap na boven toe in de borft valt, ei» aodanig de borft weder vernaauwt, de longen van de ribben en diaphragma werden gedrukt, de blaasjes &\ longen zig te zaraen trekken, en de lucht wederom vf&d |
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. 99
öooj (n tlxtee betten ïaerbbecbeeït/ en iebtt ïjeïft bes
toige ban een fcijeib. (0) Cap. IX Van
pitgeperft. Maar hoedaanig dit alles gefchied, zullen we
in 't vervolg inzonderheid verklaaren. (o) Het middelfchot (mediafiinum) een dubbeld, dun,
doorfchcinend, doch fterk vlies van de plewa afkomitig; heeft tuiïchen de verdubbeling een teer vetvlies en na aan 't diaphragma een celluleuj'e holte (interfiit:um «2» lulofum) daar in men water of materie zomwylen heeft gevonden; is van vooren vaft gehegt aan 't borftbeen» van agteren aan de lichaanien der wervelbeenderen van de rugge en van onderen aan 't middelrift en 't herte- 2-akjen; is iets meer in de linker zyde gelegen, indien het van de linker zyde van 't borftbeen is afkomitig, - Waar door ook de linker holligheid van de borft naau- Wer is als de regter; heeft verfcheide ib.g-en' bloed-a- oetea (mediaflince arteries 6f vence) en zenuwen van 't parvagutn met fommige watervaten. Dient alzo om de Dorït in twee holtens te fcheiden, dat uit de een in de ' tl· e geen lucht nog vogt kan penetreeren, en ook om hert in balance te houden.
APPENDIX.
* an 't getal, maakzel, gedaante, loop, benamingen en <wir-
kmge aller bloedvaten, 't zynflag-of blotd-aderen. hfli De groote bloedvaten (wfa fanguifera) van 't ge-
«eie hchaam, zyn maar in 't getal vyf, namentlyk: tyn y 'l 'jals twee flag-aderen, arterite in 't la- monrm31rit' z5™ c dc arteri«· aorta en de arteria pul-
als deV tU tWee Woed-aderen, in 't latyn vente geheeten, le\'cr 'υβηα cma en vsna Pulmona'>is- *· en een by de ader Liyilcie in der «aa« cen broed-ader (mem) de poort- z. Va"a i>ortar!m') gcnaamt. . .
(trunci) oatle vyf Sroote bloedvaten als van Hammen
το 2ynJ ^«taan alle de bloedvaten als takken (rami)
o oot of klein, zo veel 'er maar ui 't lichaam
Ga te
|
|||||
|
■
|
|||||
|
ioo Examen van
te vinden ryn;-,, gelyk de takken van boomcn van hunne
ftam ontftaan. 3. Dierhalven zyn 'er maar twee groote ilag-aderen
en drie groote bloedaderen , die door alle deelen des lichaams "hunne takken í erfpreiden. 4. Alle deze bloedvaten zyn in 't begin wyd, en wer-
den allenskens naamver en naauwer, in gedaante als een kegel, die op 't einde naauwer en puntig toeloopt. ■■ 5. Desgeiy'ken ook alle takken der gemelde bloedva-
ten zyn in 't begin, daarze van de hammen ontftaan, wyder en loopen allenskens naamver en naauwer toe, yan gedaante als kegels (eoni) edoch werden de takjes eindelyk zo naauw, datze niet meer naauwer kunnen toe- loopen, maar behouden overal dezelve wydte, en als dan noemt men ze vaja cjlindrica, die in't vervolg ge^ lyke ruimte hebben en op de een plaatse niet ruimer en naauwer zyn als op de ander, maar dit gefchied alleen in de allerfeinfte vaatjes. : 6. Ze zyn gecomponeert van vyf vliezen (tunica,')
1. Het buitenfte, (tunica mmbranacea) of't vliezig ook 't vaatagtige (vafcuhfg) genaamt. z. een vervlies (tuni- c-ö celluloj'a) om de andere vliezen te bevogten dienftig. 3. 't fpieragtige (mufculofa) dat uit lange en ringsge- wyze fpierdraadjes geweeft is. 4, het peesagtige (tenii- nea). 5. 't binnenfte zenuwagtige (nervofa) 't welk zeer gevoelig met 't fpieragtige vlies gemeenfehap heeft. 7. Het fpieragtige vlies is in de ilag-aderen reedelyk dik
en fterk, door wiens fchielyke fpanning, van 't bloed ge- fchiedende, de puls of 't kloppen gefchied, maar dewyl het in de bloedaderen zeer teer, dun en flap is of geheel .ontbreekt, daarom kloppenze ook niet, inzonderheid indien zo een groeten aandrang van bloed door de bloed- aderen niet en is, 'als door de flag-aderen. , 8. De veneuje takken zyn in alle deelen drie of vier- maal ZO veel als de arterieuje. 9. De arterien loopen dieper tuffchen de fpieren, en
de venen hooger onder de huid in 't vervlies," te wetenin de uitwendige deelen des lichaams, Ook in de inwendi- ge deelen leggen de flag-aderen onder of ten miniten ter ZV'
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. ιοί
-ïyden en de bloedaderen, boven, belialven de
arteria cruralis.
ïo. De twee flag-aderen (arteria aorta en pul-
wionalis) door hunne fpieragtig vlies zig te za- inen trekkende, brengen 'r bloed van de twee holtens des herten na alle uit-en inwendige dee- kn des lichaams; de twee bloedaderen (vena tëWft en pulmmalis) voeren het bloed van alle deelen des lichaams wederom te rugge. in de twee holfens des herten; de poort-ader (vena portamm) brengt 't bloed van alle ingewanden des buiks.in delever, om verder door de vena cava na 't regter hert gevoert 'te werden. il. De flag-aderen hebben geen klapvliezen
(valvulee) in hunne takken, maar wel in't be- gin, by't hert, een ieder drie, valvulee Jemihi- tffires, als we boven gemeld hebben: in de on- derfte ftam der vena cava is de valvula EuflacUi mby "t heri:; maai in deffelfs talcken zyn ontel- bare kleine en grootere , enkele en dubbelde (gclyk ook in de watervaten veel dubbelde) hal- vernaansgewyze klapvliezen (valvulee femilutta- ££$) belialven in de bloedaderen van de uterus. Dn vena pulmonalis en portarum, hebben in 't ge- heel ,- nog in haare ftammen, nog in de takken, geen idapvliezen, belialven de vena fplenica een tak zynde van de poortader, die een klapvlies by de milt heeft. Deze klapvliezen beletten den te ruggeloop des bloeds uit de venen in de arte- l'len, uit het hert in de venen, en uit de arterien "■> het hert; ook helpen ze het bloed, chyl, wa- ter en andere vogten meer in de venen, chyl-en watervaten opklimmen. '■■De loiigen-flag-ader (arteria pulmonalis) arteria
ötftaat ujt ^e imrls van je regter hoihgheid a&spuhno- trten; is in 't begin Wyt , ma-ar een duim lang, nalit, ι een,ftam, verdeelt zig'als dan in twee tak- en ' ^Welke' gelyk de takken der luchtpyp, ■ aan dezelve langs lopende, door de regter en r ^wabbe der longen met oneindig veel tak- G 3 jes |
||||
|
los Examen van
jes verfpreiden, voert al 't bloed en de chyl van
't regter hert in de longe, in de takken der ven* pulmonalis , na 't linker hert toe ; is alzo niet dienftig om de longe te voeden, als de Ouden hebben geleert. Arteria Ð. De grootfle flag-ader onzes lichaarns ar* aorta, teria aorta five arteria mugna genaamt, ontftaat boven van atbafis of't dikke gedeelte van 't lin- ker hert, loopt, een ftam (truncus) zynde,door 't pericardium opwaards omtrent vier vingeren breedte, kromt hem van gedaante als een boog, en daalt neder op de wervelbeenender rugge en lenden langs, tot aan 't laatfte wervelbeen der lenden of tot aan 't osfacrum, alwaar ze in twee groote takken (arterice iliacce) gefpleten is. Deze aorta geeft hare takken na alle uit-eri
inwendige deelen op alle punten van 't gehee- Ie lichaam, als na de beenderen en kraakbeende- ren , na de banden, vliezen, fpieren, peezen, zenuwen, klieren, na alle de ingewanden van 't hoofd, borft en buik, na 't vet en merg enz· om 't bloed van 't linker hert na dezelve toe te brengen, dezelve daar mede te verwarmen, te voeden, te bewegen en allerley vogten daar in af te fcheiden. Aldus zien we, dat de aorta maar een ftam is, die eerft opwaards, dan krom en verder nederwaards loopt, dierhalven, gantfch ande,s, als de Ouden hebben gemeent, me een, opklimmende en een neerdalende ftam en zo- danig twee Hammen hebben gefingeert. Ik heb- be zulke twee ftammen ook. nooit by Honden konnen vinden. . Deze aorta, geeft. erttriiB .1. Ten eerften noch binnen 't pericardium, de eorow twee kroon-flag-aderen (arterice coronaria) met ria. haare twee gaten agter de klapvliezen, na het hert toe, om het zelve te voeden.
drie tak- H. Boven uit de bocht drie groote takken, na km. boven toe lopende , zynde de twee buitenfte boogsgewyze lopende de twee fubelavice, en de middel-
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 103
rniddel-tak regt opwaards lopende de linker ca-
rotis. Maar uit de regter Jubclavü ontftaat aan- itonds een .groose tak de regrer carotis geheeten regt na boven toe lopende met de linker. a· Deze twee flag-aderen de flaap-flag-aderen (arterie carotides) genaamt, de regter en de^™*^*»
Imker lopen, wederzyds aan de ftrot na bo- ven toe tot aan 't cranium, alwaar een ieder , in een uit-en inwendige tak is verdeelt. 1. De carotis inwendige (carotis interna) loopt binnen 'tinternu. cranium door de vliezen der herflenen ver- . fpreid en klopt aldaar niet. 2. de uitwendige j!f (carotis externa) is door alle uitwendige dee- len van 't hoofd,door deoogen,ooren,neus, . tong, keel, tandvlees, tanden, kaaken, lip- pen , larynx, pharynx, en ook zelfs, door de dura mater verfpreid, in welke lefte dezelve ook klopt, en de groeven in het cranium in- drukt. arterie, . ti> De onder-fleutel- been-flag-aderen (artericefubcla-
JubclaviiB) werden onder het fleutelbeen fub- via· clavia, onder de oxels axillares en op den ïôñ-axillaris» per-arm brachiales genaamt ,■ en geven veel brachia- taakenvanzig, als: lis. i- De intercoflalis Juperior, die in twee of interco-
drie takken verdeelt tuffchen de boyen&eflalisfitr ribben langs lopen, perior. 2. Mediafiina na't mediaflinum en thymus.mediafil··
3. Diaphragmaticce Juperiores m'tdiaphrag-na.
ma. dia- - 4. Mammaria of thoracica interna binnen 'tphrag-
fiernum na de borften en de uitwendige matias ■ deelen des buiks toe. fuperi»*
5· Vertebralls five cervicalis na boven doorj-gj-,
2es dwarffe proceflen der wervelbeende-wamwe- ?en yan den haiS) binnen 't cranium door Ha inter- }. groote gat van 't os occipitis lopende, na. le. binnen 't cranium met de arterce ca- . , „ rondes wonderzaam vereenigt, door te]e!f™rl iCZen der henzenen zyn verfpreid, en ËÁ. G4 ?xximM,s° |
||||
|
104 Examen van
een tak., arteria fpinalis genaamt, door 't
midde van de medulla Jpinaiis tot aan 't os coccygis geven, en hier niet en ilaan. 6. Verfcheide mufculares colli na de fpieren
van den hals. 7. Onder de oxel even onder 't hoofd vra
't. as bumeri verdeelt zig een ieder fub· clavia of axillaris anders genaamt, in twee takken. als in een lange en in een korte tak, 1. De korte geeft de fcapularis ex- tern®, die door uitwendige deelen van de fcapula is verfpreid en loopt door de uit- uitftrekkers fpieren van de ulna. 2. Maar de groote tak van de axillaris geeft a. de fcapularis interna na de inwendige deelen |
|||||||||||||||||||
|
SpinaMs,
|
|||||||||||||||||||
|
fcapula-
ris ex- terna. |
|||||||||||||||||||
|
fcapula-
ris inter- na. mamma-
ria ex- ! Urn. |
|||||||||||||||||||
|
van defcapule. b. en de mammarice ester-
nes na de uitwendige deelen der borften |
|||||||||||||||||||
|
op de ribben langs lopende; en loopt ver-
der aan de binnenfte zyde van den opper- arm langs (ondertuffchenaan de omlegr ·:■ gende fpieren takjes gevende) tot aan de
• bocht van den ellebogen, alwaar ze zig
verdeelt in twee groote takken radicea en ulnaris genaamt, op de radius en ulna langï lopende; en in een mMdeltak tufichen de mi/w en wfe» met hare takjes verfpreid. Deze drie lopen verder met oneindige takjes na de vingeren toe. De aorta van de bocht nederdalende geeft
noch in de borft van zig
I. De arteries broncbiales RUI SC ΗII,
een, twee, of drie, na de longen, om dezelve te voeden. 2. Intercofia'les inferiores 8. 9. 10. die tuf-
fchen de onderde ribben lopen na de 01»-. leggende deelen verfpreid. 3. Oefopba.nrace, verfcheide, na den mfopba·
gus of ilokdarm. 4. Diapbragmaticce inferiores five phreniect
. j, .2, na 't diapgragma. |
|||||||||||||||||||
|
raditsa.4
ulnaris.
middel·
tak. , |
|||||||||||||||||||
|
III.
|
|||||||||||||||||||
|
'bronchia-
iis.
intercos-
tahs m-
ferioris.
mfopba·
ga te.
dia-
phragna- tic es in- feritrts |
|||||||||||||||||||
|
Land en Zee Chirurgie. Jfeof
IV:. Tuffchen door de peeren van 't diapbrag- ,. miilopendeeeeftinde buik, aanftonds on-c(BTca· |
||||||||||||||||||||
|
der 't diavhragma de arteria cmliaca een korte? ·>
- tak, dewelke in de regier en,linker |
||||||||||||||||||||
|
(fe
'J"a' |
||||||||||||||||||||
|
ta
|
e*"
|
|||||||||||||||||||
|
a.
|
Je
maa |
- t-tica.
|
||||||||||||||||||
|
regter geeft degafirka dextra na de hep'atica ,
|
||||||||||||||||||||
|
ag, duodena na't duodenum, pancrea- Ja-
tica na 't pancreas, hepatka na de kver, Mj . . cyfiica gëmcllce. na de galblaas, epiplokce ^* dextrcc na 't net. »· De linker geeft, de grootc Jplenka na de fpienjcs
milt, ( daar van kleme pancreaticce na 'r *, fmtmas.aflopen,)^ gaftricio finifira, epi-
plok(S finiflrx , gajïro-epipkica. eaflro 1. Mefenterka Juperior-na 't mefimum tn%Li,:r/T
dunne darmen. JNÏ "
λ , ., . „ . . Ί me/enter
3. Atraoilana pve Jiiccenturiata na de nier- r £β rM*ê.
doosjes. n-or; .
4> Aiipefa na 't vet om de nieren. atrahila-
5· Renaks fivs emulgentss enkele of dubbel-ria
de na de nieren. adipofa.
°- Lumbares na de lenden. Renaks.
7· Spermatka na de ballen by Mannen enemulpen-
0 y^KJwwen na de lyfnioeder. iw_ ö ^"jenterica inferior na 't mefenterium en ;j/,mja_
dikke darmen, daar van een tak in den m endeldarm afloopt bmmorrboidalis interna fpgrmnf}. genaamt. Jcla v 9· Soera een tak of,twee na 't heiligbeen. ml[ente.
- JJe eoriu! is omtrent 't begin van 't os fa- „·,·, ,·,, "we ïn-itweegjoote takken gefpleten, die na>en-0f> de <#z i/ei toe lopen, en de naarmen hebben ™n anterke iliacce, van welke een ieder we- Sacra. jjfJL111 t^eën is verdeelt, in. een uit-en een Uiacce. p.. ,endire tak, alwaar de arterice umbilicales j' £)0v?11 na de navel opklimmen. 'ö^en^»endlSe genaamt üiaca ontema:.oiiiiaeain. J T'«. die door de deelen kt't pel-term by. wair». j, waterMaas en endeldarm (al-po^. e D«tnoerboidaiis exterm is gelieeten) fne^ G j en |
||||||||||||||||||||
|
Examen van
|
|||||||||||||
|
ιο<5
|
|||||||||||||
|
en door de teeldeelen en de omleggende
- fpicren van de billen, is vèrfpreid. 2. De uitwendige, iliaca externa,\οοτ£& na 't es ileum en geeft i. na boven de arteria e- pigaflrica, die door de regte fpier van de buik langs loopt na boven tot aan de bors- ten, met de arteria mammaria vcreenigt. %. De pudenda na de uiterlyke fchaamdee- lcn; en loopt verder van de iiena en ner- vus eruralis verfelt, op de vena eruralis, over een bezonder groef van 't os ileum, boven de articulatie van de dey, na de dey, na binnen toe (van veel fpieren be- dekt) tot onder aan de knie, tuffchen de knoopen van de dey, na de voeten toe, ende heeft de naam van arteria eruralis. Ze geeft i. boven aan de dey, na de buiten- fte zyde een groote tak, mufcula eruralis exterior. 2. En omtrent in 't midde na de binnenfte zyde de mufcula eruralis interior. 3. en verder vzrfchudz poplitace na de knie.
4. En andere takken meer boven de knie
na de omleggende fpieren. 5. Onder de knie werd de eruralis weder verdeelt in twee takken, tibialis, die aan de tibia na de voet toe loopt, en in de furalis, die ag- ier door de kuit loopt, in tweën weder gefpleten, maar met de eene tak na de voet. Not. -Alle deze gemelde takken van de aorta
afkomftig, verdeden zig weder in oneindig veel zigtbare en onzigtbare, roode, geele en witte takjes (daar van zommige tienmaal kleiner zyn, als een' hair van ons hoofd, die rood, geel of •witte ftoffe voeren) die door alle punten van 't gantfche lichaam vèrfpreid zyn, en 't bloed en andere vogten van 't linker hert uit de item der aorta, door 't geheele lichaam voeren tot in der takjes der vena cava, vena pertarum en in de watervaten,of ook ïekere vegten affcheiden,of , tot |
|||||||||||||
|
iüaea ex-
terns. tpigêflri- sa. |
|||||||||||||
|
eruralis·
mufcula
exterior. mufcula
interier. poplitmm. |
|||||||||||||
|
tibialis.
furalis. |
|||||||||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 107
tot de voeding der declen iets appliceeren ,· en
eindigen aldus in de venen by continuatie door de anzfiomofis of inmonding, in holtens en klie- ren , en van buiten in de huid, ze veranderen ook miflchien in zenuwen en fpierdraden. Ook werden de artèrieufe takjes, gelyk ook
de veneufe, in alle uit-en inwendige deelen , Wondedyk door elkander gevlogten en veree- n'gt, dat ze een wonderzaam net (rete mirahi- »«) vertoonen, dat van MALPIGHIUS is zeer «onftig gedemoaftreert. lil. De hol-ader {venu eava), de g^ootftevem ea-
bloed-ader des lichaams, neemt haar begin van va. de regter mricula enftnus, by de regter hollig- neid des herten t binnen 't pericardium, loopt met een dubbelde ftam op-en nederwaards, geeft takken na alle deelen des lichaam?, byna als de meria aorta (behalven de ingewanden van de buik. daar de poort-ader verfpreid is) dewelke eindigen in dearterien, door de enafiomofis, in klieren , in holtens, buiten ia de huid, in wa» tervaten, miffchien ook in zenuwen en fpier» draden, en nemen 't bloed en alle andere vog· ten aan (ook al de chyl) van 't geheele lichaam, en voeren yt weder te rugge na 't regter hert toe, 't We]jj je airta van 't ûð^ò,· nert daar na joe brengt. Want al 't bloed, dat de aorta van «nker hert na de deelen wegvoert, brengt de
1'en? cava wederom geduurig te rugge na 't reg-
er hert j als we boven reeds van de circulatie
vr ^s hfbben .langetoonr.
. "ot.Verfcheide Autheurs onderftellen het be-
£>n atxymen m (jc deelen, en 't einde derzei-
e2.m 't hert, daar van vu niet willen twiften.
ke •^\?erta cave^s in haar begin wyd als eendik-
die m v*^ aan 'l rcStcr llert ·åç regter oor'
it 6n ,n°eirit eigentlyk finus vence cavce, de-
c *e p'yk een flag-ader klopt door haar fpier-
S !g vues ß hier uit komt voort met eene ope-
auig de vena cmmria 0f kroon-bloedader na 'tcf
hertnfl·
|
||||
|
i©8 Examen van
hert toe lopende. De finus fplelt hem dan in
twee ftam men (daar entuffchen eene verhevend- heid h tuberculum L O WE RI genaamt), als de onderftc en bovenfte. I- Van de bovenfte ftam, die na boven loopt door het perkardium (truncus fupernr oïveM cava afcendsns) on titaan i. De ongepaaide ader {vena azygos) die or- dinair maar een groot vat is, en aan de reg- ter zyde der lichamen de werveibeenen der borft langs nederwaards loo.pt tot in de buik, aldaar niet de vence lumbares of etnul- gentes vereenigt, en geeft veel venm inter- cofiaks inferiores tuiïchen de onderfte rib- ben, en verfcheide efopbagcece na de ■cefo- pbagus. 2. Broncbialis RUISCHII een of meer tak-
ken , die ook zomwylen van de azygos of vah de intercofiaks afkomftig, door de lon- ge veripreid. 3. Mediaftina na 't mediaflinum.
4. Diapbr&gmatica fuperior na 't middelrift.
5. Na deze takken fpleit de vena cava boven
in de borft in twee takken, onder de fleu- tel-beenen boogsgewyze na de oxels toelo- pende , genaarnt onder-fleutelbeens-aderen (vence [ubclavié) van welke weder ontftaan a. De vena vertebralis of cervkalis , die
lootregt na boven door de gaten dsr ze- ven dwarile proceffen der wervelen van den hais in de finus lateralis van de dura mater loopt. b, Jugularis interna,die lootregt na boven
loopt, geeft takken aan de pbarynx, la- ry'nx, tonfille, tonge (en onder de ton ge de vena ranina) tongebeens fpieren en andere'onaleggende deeien, en eindigt in de tak van de gemelde finus, deze en de vertebralis voeren 't bloed te rugge van dé hcrfleiun uit de finus in de vena cava. c. ~JU'
|
|||||||
|
tnmcus
fuperior. vena
azygos. |
|||||||
|
mtercos-
tales in-
feriores.
trfepba-
gcece.
bronchiet-
lk.
mediafii·
na.
dia-
fbmg- ' maticit fuperior. fubcla- via. vertebra-
Us cervi- caiis. jugularis
interna. ranina.
|
|||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. iop
fr&Mft externa (is geen tak van dejuguhrh
tntema) ontftaanüe mt de jubdavia, te esterna yerfpreid door de uitwendige deelen van fnntau' t voor-en agterhoofd en de flaapen, ai- ^ * '■ |
||||||||||||||||||||
|
daar genaamt vena temperalis, occipitalis
|
' intercos-
|
|||||||||||||||||||
|
en voor 't voorhoofd frontalis. tak'^pu-
• Intercoflales juperiores, mammorice of tbo- tseriores
|
||||||||||||||||||||
|
raciecg in- en uitwendige, wufculares Ju-
|
mamma·'
ria, mujcula-
res. |
|||||||||||||||||||
|
periores en infernres , fiapulares in- en
uitwendige, na die deeien lopende, ais Vfs by de arterien gemeld hebben. |
||||||||||||||||||||
|
e. Osfubclavja onder deoxel lopende axil- pca'puia
lans genaamt, loopt na den arm toe enJreif verdeelt zig even onder 't hoofd van 't ■',, , es bumeri in twee takken, en bovenfle kleiner zynde cephalica na de radius toe cephalica. lopende, de onderfte sn grootere werd ba bafilka. filka genaamt ,d>e na de ulna nederdaalt, ze geven beyde ondertuflehen veel tak- ken na de omleggende deelen , vereeni- gen zig op de pees van de mujeuius bi· ceps in de bocht van den ellebogen, for- meeren aldaar de mediana, lopen met vee „„„,;·„
1»,,,, , j „ ,: j . - mcaiam. Ie takken nederwaards tot ia de Vingeren.
£*e tak van de cephalica na de ring- en
Gorvinger lopende noemt men falvatella, raivaiei„
Merkt, dat de venen, daar -in de pBle-u
totonik gefchied, onder de huid, in 't
vet, over de fpieren zyn gelegen, en niet
Il η 'n de huid, ais fommige draamen,
• ue onderfte ftam {truncus inferier of vena truncus
C(wa defcendens) doorboort van onderen 't pe inferier.
rjcardium; heeft aldaar de ha'vernaans- en
j^sgewyze valvula EUSTJCHII; loopt op
|
||||||||||||||||||||
|
^'erve-lbeenderen van de rugge langs z:m-
tl » ,en , tot aan het imphragma, aan we |
||||||||||||||||||||
|
fetior dan Sce^1 ^e vemx iiïiplmgmaUia in- phragma-
nhrnf! °f Pbrenica; doorboort als dan 't dia-tkee infe- pbragma en loopt rkreu |
||||||||||||||||||||
|
ïio Examen va»
III. 3. a 4. vingeren breedte, langs de holle zy-
de der lever, als daar ia vaft ingegroeit, en geeft aldaar van zig 1. Drie groote takken vena bepatka in de le-
ver (zomtyds vier of ook noch meer) die door de geheele lever veripreid en met de takken der poort-ader vereenigt zyn, en 't bloed uit de lever in de hol-ader voeren· a. Van de iever op de wervelbeendercn der
lenden langs lopende geeft verfcheide lum· bares fuperiores na de i enden. 3. Abrabüariee f. fuccenturiatce na de nierdoos·
jes. 4. Adipofs na 't vct om de nieren.
5. Renales five emulgentes ca de nieren zelfs.
6". Spermaticte (zaad-aderen) daar van de lin- ker renalis ontftaat. 7. Lumbares inferiores na de lenden.
IV. Op 't begin van 't os facrum of 't iefte wer-
velbeen der lenden, voegt zig de vena cava inferior allenskens onder de arteria aorta, en fpleit aldaar gelyk de aorta, in twee groote takken arteria iliaca genaamt. Tuiichen wel- ke de vena facra, na 't os f scrum lopende, hervoorkomen. Een ieder iliaca verdeelt zig, gelyk de ef-
fenen , in twee takken a!s in een uit- en in- wendige, 1. De inwendige < (iliaca interna) kldner als
de uitwendige, hypogr^flrica ook genaamt, loopt na de deelen van 't pelvis, en daar van loopt een tak na de uitwendige deelen van den anus, hamorrhoidalis externa ge- naamt. %. De uitwendige (iliaca externa) loopt na 't os ileum, gelyk de arterie, en geeft 1· Na boven de vena epigaflrica na de fpieren van de buik en na de borften,
%. De pudenda na de uiterlyke ichaamdee' de'en. Loopt verder onder de arterie f 0ver
|
|||||||||||
|
iepatka,
|
|||||||||||
|
lumbaats
fuperia-
res.
abrabila·
rut.
adipofie,
êmulgen ■
tes
fpermati-
cm,
lumbares
inferio-
res.\
iliaca.
f&crae. |
|||||||||||
|
iliaca i
temet five h"j pogas- trica. |
|||||||||||
|
tboidalis
externa iliaca ex- terna. rpigas- trica, pudenda. fsruralis. |
|||||||||||
|
Land en Zee-Chirurgie, ui
ov«r het os üeum na de dey toe, faï-
Waar ze werd genaamt vena cruralis, lo- pende onder de arteria aan de binnekant van de dey tot onder Je knie, en geeft. *· Aan 't bovenfte gedeelte van de dey een groote tak, die op de binnenfte zyde van de dey na de binnenfte knokkel van de voet (malleolus internus) loopt en aldaar de naam heeft van Saphcena. z. Mufeula interna w* faphitm„ de ipieren die omdedey gelegen. 3-IfibiasJmurculal major en minor. 4. By de knie de poplitea. ö^^. 5· In de kuit de furalis. 6. Na de groote p^putitak toon cephalka pedis (hoofd-ader) 7. By de faralis kleine toon Jalvatella. 8. Ontelbare andere^^j-, takjes meer, die zonder benamingen zyn. ifl# IV.Delongs-bloedadcr {venapulmonalis) noemt/-ß',,é men devier groote takken, die-met oneindig veel takjes, gelyk de arteria pitlmonalis, door^^j. de geheele Jonge maar alleen, en door geen mm^s anderdeel,zynverfpreid,· en die hun begin ne men van de linker^w«.r {finus vence pulmonalis genaamt) dewelke aan de linker auricula en aan 't linker hert vaft aangewafien is, en ook geduurig klopt, gelyk de finus vena cavas ; piaar de vier takken kloppen niet. Ze voeren 't Woed uit de longen, door de linker auricula en#raW) in't linker hert. v· De poort-ader {vena portarum) ontftaat metventt per' twee groote takken, of wortelen anders ge-tarum. ?egt, en met noch verfcheide kleine, uit alle 'ngewanden van de buik, dewelke in een zeer Korte en dikke ftara. te zametl loopeu, deze «am loopt in de lever, en verweidert zynda «f meert een boezem of holte {finus vena per·. ^rum) waarvan ordinair vyf takken in dele« takie HPen' dewelke met ontelbare kleinere in dett?' de geheele lever zyn verfpreid, ea en in d* **er veM kepatkee van de hol ader rit) pf *?'kuizen C du&us oipori hepatui bilia - u einaigea. Deze poort· ader voert al 't blosd»
|
||||
|
112 Examen van
Woed, 'gelyk een bloed-ader, van. alle inge-
wanden des buiks weg, en brengt het zelve, j gelyk een fiag-ader -in de lever, en door de- zelve verder in de vetia cam, en ieheid in de lever de gal af, maar fUat niet; heeft aldus het ampt van een vene en arterie. Deszeifs takken hebben meelt haare bena-
mingen van de ingewanden , door welke ze meferai' verfpreid zyn , als i, mejeraicee, in 't mefen- J teriuin en darmen. 2. hcsmorrhoidalis interna ha'mor- m ^et intefii'num reüum. 3, epiploicce in het
thoidalis oet' *' §Φ^® coronaria ventriculi en ν af α interna. hrevia an de maag. ^. gafiro-epiplokce in de epipleicce. miië en 'l net lopende- 6. duedence in 't duo- eanricce' denum en pancreatice inhetpancreus. 8. cyfli- iafa bre- ^gemeUoi in de galblaas enz. V-Ja Dewelke nu den loop van alle gesnelde grliro- bloedvaten htm bekent maakt, en daarby co-fi-
etd&hdea Vereert, dat het bioed geduurig van 't linker heft ■hrirS.n 'nit de arterie aorta door deszeifs takken na de
yanctea , , , . , , , . r i- deeen toe loopt en uit deze deelen door veneuje
mli'icee ta^ken werd weder weggenomen en verder ge-
·" ' voert in de vena■ cava na 't regter hert toe, die kan een volkomen begrip hebben, van den omloop des blocds door alle deelen des lichaams, door beenderen, fpieren, peezen', vliezett, ingewan- den , oogen, ooren, neus, mond, handen, voe- ten, enz. Van de Watervaten en derzelver hoedanigheden.
De watervaten (vafa lympootic® of lympbee duÏtiis) zeer
dunne, teere, doorzigtigc, blanke, naauwe canaaltjes» voeren rein, zuiver, blank en eenigzins gelatineus water of chyl j ze zyn gecomponeert van een zeer teer dun vliesj en vetzien van oneindig veel dubbelde halfmaansgewyze klapvliezÈin (valvulce femihmares) die wel na zakjes gely- ken> geplaaft in de oppervlakte van verfcheide ingewan- den en in het vet onder de huid; beginnen byna van alle deelen des lichaams van de uiteinden derflag-aderen, van hol-
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie.. 113
holtens, klieren en van de tunica viltefa der darmen enz.
(alwaar ze de namen hebben ven vafa la£tea)ea eindigen in de chyibak, duUus tboracicus; en in groote takken der ho!- en poort-ader; ze zyn gclyk veneufe takken en voe- ren het water (lympha) van vericheide deelcu te rugge in de chyibak duBits tboracicus en bloedaderen , ora hec bloed en chyl te verdunnen, en brengen de chyl van de darmen in de chylbak. Want de melkvaten zyn niets als watervaten, en voeren, de chyl weggenomen hebbende, niets als.klaar water uit de da'rrnen. Deze veneufe wa- tervaten moet men onderfcheiden van de arterieufe wa- tervaten , die zonder klapvliezen zyn en zo raauw, dat ze geen bloed aannemen; ze ontftaan van de flag-ade- ren als takken, en voeren verfcheide'wateragtige vog· ten in holtens, kiieren, in vaten , die zeker vogten uit- werpen , en in de huid, en eindigen, hier in. Door deze arterieufe watervaten ge.chieden meeft alle affchei- din#en van vogten in 't geheele lichaam. Beziet BAR- THOLINUS, RUDBëaX NUCK, RU1SCH en an. «ere, die vau.de watervaten hebben gefchreven. OBSERVATIE.
Van ie plaatzen der voornaamfle bloedvaten, die »n-
"er 't opereeren en in andere gevallen van een
t-birtirgyn moeten naauwkeurig gekent werden,
inzonderheid in de uitwendige deelen·
m 't cranhm leggen gien groote bloedvaten, als
>>ar op zvc|e ^ aan je fja'apen , de arteriee temporales en voor pothoofd de vene frontalis. ÜDD-8ter en 'n ^e ooren' 'n de neus, oogen, wangen,
filte' Pn> tandvlees, tonge, verheemelte , lel, ten- bloedv0 fa <zrim'a' «Jopbagus enz. zyn maar kleine behalve'60' ^ie 7e'c'en grotjEe bloedinge veroorzaken , Aan^d ünt^er ®e tonS ^e raniné, die grooter zyn.
de lucht)611 °a's Rebben we van vooren ter zyden van
na iueull t0t *an '' fier'imn de arterie carotis en ve~
* β {w zeet groot. Ter zyden aan den hals de
Η vene
|
||||
|
114 Examen van
vence jugulares externe, die niet fterk bloeden. En ag-
ter in de nek zyn geen merke'yke groote vaten , als maar de arteries en vence vertebrales, die door de dwarüe uit· fteekzels der wervelen loopen. En onder binnen 't ileu- teiheen de arteria en tiero fubclavia, zeer groot. Onder ds oxel de arteria en vena axillaris , zeer
groot. Aan de binnen en buitenkant van den opper-arm de
arteria bracbialis. In 't buigen van dén arm dezelye;
Op de radius- en ulna aan de binnenkant de arteria
radicea en ulnaris, Aan de zyden der vingeren van de handen en voe-
ten loopen de b'oedvaten, die klein zyn. Van vooren en ter zyden op de borft zyn geen
groote bloedvaten, desgelyken zyn die op de rugge en lenden zeer klein. Want de arteria, mammaria by de borften zyn ook klein en geven in het verbreken wei- nig bloeding. Tüffchen de ribben loopen de arteries en vence inter-
cofiales, dewelke, hoewelze niet groot zyn, veroorza ken doch zomwylen groote bloeding, die moeielyk te ftempen is. Op de buik by de mufculi reüi de arteria en vence
epigaflricce, die in 't verbreken al groote bloedinge ver- oorzaken De artetia fpermaticce die na de tefiiculi toe loopen,
en die in de fpongieufe lichaamen van de penis, hoe- wel ze klein zyn, geven doch zwaare Woeding. In en om de vulva en vagina uteri vind men maar
kleine bloedvaten , die evenwel noch zomwylen veel bioed ftorten. Om en in den anus ook kleine bloedvaten.
In de lïefchen, verder aan de binnekant van 't os
femoris en onder de knie is de groote arteria cruralis naait de vena gelegen. Tüffchen de tibia en fibula groote takken van de
cruralis, ge'yk miTchen de radius en ulna van de arte- ria bracbialis, die zeer vetl bloed ftorten» Tuf-
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie.
|
|||||||
|
i'5
|
|||||||
|
Cap. VIII. Van de deelen des Hoofds. (p).
Vrag- e !öf£Ï herszenvliezen IpnDfC ?
H 2 Antvsr,
Tuflchen de beentjes van de metatarjus of navoet leg-
gen bloedvaten, gelyfc tuftchen de beentjes van de «e- taearpus ook, dewelke verwond zynde , in 't bloed- ftempen, zomwyien veel moeite en werk vereiiTchen. Van binnen in 't cranium vinden wy groote klop-
pende flag aderen in de dura mater; en in dezelve on- der de futiira fagittalis ae finus longitudinalis, en aan 't agterhoofds-been de twee finus laterales, zynde als drie groore bioedaderen. In de borft zyn aan 't hert en de longen cnde aan
,de wervelbeenderen van de rugge de grootfte bloedva- ten, als bekend is- In de buik zien we aan, by, en in de=zelfs inge
wanden en san de wervelbeenderen der leüden de groot- fte bloedvaten. Wanneer we nu weeten de piaatzen der ingewanden, zo %veeten we ook inzonderheid, waar de grootfte bloedvaten eigenilyk zyn gelegen, die daarna toe loopen. Wie nadere en naauwkeurigere onderweizinge van èe
bloedvaten verlangt, die moet nazien den EUSTA- £HIUS, VESALIUS, RUISCH, VIEUSSENS, DR-AKE, MORGAGNUS, LANCISIUS, BART- «OLiNUS, COWPER, CHESELDEN en inzonder- he'd VERHEYEN. (?) Tot de deelen des hoofds telt men 't cranium
niet cle opper- en onderkaak en derzelver uit- en in» wendige deelen. Het cranium ofte herszenpan noemt men van Tooren
Jn^Put^, boven bregma , agter occiput, ter zyden tem· de'-f'· 'c *? van gedaante rond en iangwerpig, ter zy- U'ets. Plat, en ftaat voor en agter jets uitwaards.
de hu"r}ltWend,§e ^ee'en van '* h°°fd {cranium) zyn
met hair bewaflen, het vet, fpieicn, 't peri- |
|||||||
|
ii6 Examen van
Antw. iCtoee/ een bift en een bun. (q)
Vrag. Wat i$ Bet dikke herszenvlies? Antw. Cen \Ait$ bat be öer^enen/ 3enutoen / en ïjet ruggemetg beftleeb / en ronbom «an be ïjer^sen* pan 5eei baft i$j gaanöe 3elf# booj be naDen ijeeii. 25fnnen in 3ig ïjeeft ïjet ufej aDeren/ bie men finus noemt/ujeÏHe ï)«t &toeb uftbe (jetgsenen na öe&rop» aöet ojengen / en 30 üoojt^ na tjer ïjett. (O Vraag.
cranium zynde een dubbeld vlies, dat de herszenpan
van buiten omkleed, ende eindeiyk het cranium zelfs, dat uit agt beenderen is te zamen gevoegt. Van binnen in 't hoofd zyn gelegen de greote &n
kleine Iierflenen , het lange-merg en negen paar zenu- wen, alle van drie vliezen omklceü, en eindeiyk ver- fcheide bloedvaten. (5) De herszen-vliezen zyn 'er niet twee, maar drie,
■als 1. het dikke herszenvlies, aura mater. z. daaronder het fpinnewebs-vlies, tunica arachnoidea of media mater 3. het dunne, pia mater genaamt. Dewelke, en inzon- derheid het dikke en dunne, de beyde herszenen, het lange- en rugge-merg ende alle de zenuwen tot aan hunne einden omkleeden. (r) De dura mater is- een fterk dik vlies, dat in ver-
fcheide dunne vliesjee kan gefcheiden werden; beilaat wit peesagtige of, als andere willen, fpïeragtige draden; bekleed van binnen de herszenpan , als een inwendig beenvlies, en geeft aan dezelve flag- en bloedaderen toe in de diploë, geiyk het pericranium v«i buiten de bloed- vaten na binnen toe in 't zelve diploë geeft; is overal alzo door de bloedvaten aan 't craium aangewail'en, c· doch onder vafter als boven,maar niet aan de pia mater, als maar op fotnmige plaatzcn; ze heeft drie proecjfen. f- Proceffus falciformis, wel twee vingeren breed tuflehen de halve zyden der groote herszenen ingaande voor van de. ciifla galli van 't zeefbeen, onder de futura Jagittalis, tot aan't midde van't agterhoofdsbeen uitgeilrekt. i- Een dwarlle
|
||||
|
Land en Zee·Chirurgie. 117
Vrag. 3?5at i$ f}et dunne herzenvlies ? (x)
Antw. <£εη öeel iwtiöfC tolte£ af# Öct eetfïe / öat «f 3 öe dwarlTe tpiTchen 't cerehrum en cerebellum, daarop de ag-
tetfte hbi of kwabben van 't cerehrum ruften , dat 't cere- bellum daarvan niet gedrukt werd. 3. En een tuflchen de twee ftukken of hbi van het cerebellum in; ze heeft flag- aaeren van de carotides interna en externe, zenuwen van t vyfde en zevende paar der hertzenen, en veel bloed- scieren > die in de finus eindigen. Oe finus in de aura ma- tel zyn ordinair vier, de grooteti genaamt. Als 1. de Ion* gitudinalis of fagittalis, die van 't begin van 't os frontir onder de futura fagittalis op de procejfus falciformis tot aan 't agterhoofds-been loopt, en aldaar in tweé'n ordinair fpleit. 2. Dewelke twee, finus laterales genaamt , (zom- wyien met een dwarfle finus vereenigt) loopen ter zyden van 't agterhoofds-been tot in takken en verder in de vence jitgulares. 3. Waar de longhuiimlis in de twee te* teraks eindigt, daar werd de vierde finus ingezet, die ook zomtyds niet te vinden is. De plaats, daar deze vkv finus te zamen fchieten, noemt
«en torcular Herophili. f >P^cr op ^ε fyfis van ,f: cranium vmd men noc^ vcr*
cnes^e kleine finus, als de finus fakis inferior, circularis, en noch andere meer. Alle de finus zyn bloedvaten , die het bloed van de
•,erszenen en derzelver vliezen te rugge voeren in de venos J'lgulares, vertebrales en occipitales, na "t regter herr toe. MGLiVUS en PACCHIONUS onderfteilen, dat de
-'tra mater, gelyk het hert, flaat door centraiïie van haar •yfbraden , 't welk in der daad van de kloppende flag- j^eren m dezelve ontftaat : en dat alle vliezen des lig- ni«ms van ^ete d'ura mater zyn •aikomftlg, 't welk ook %-WN %t ëd0Ven ftaat·
is noch bovca het dunne herszen- vlies of pia mater eenistia*0" ^un w't v^'es Mn^er bloedvaten gelegen, dat
mennociaee? fpjnrach gelykt, edoch zonder gaatjes, d*
mt 't 'pinnewebi-viies (tunica ararfmoidea) en van
RIDLEY
|
||||
|
lig Exatpen van
öe t)tt$$tnm / ruggemerg onöemiööêlt ötttïsïeeb / en
tot tie^selfê öiep« inöoejemingen inöjtasi. (t) Vrag. 3©at 5ÖU δε herzenen ? (u) Antw.
RIDLEY voor een vlies van de pia mater werd gehou-
den , van andere media mater genaamt, dewyl het tuf- fchén de aura en pia mater geplaaft is; het omgeeft beide herszenen ends 't Unge-en ruggeaierg; 't is boven op de herszenen zeer vaft aan de pia mater aangegrocit, maar van onderen en om 't lange-en ruggemerg zeer los ; het is dienftig» na alle gedachreii, om aile de groeven , i'cheu- ren en darmtjes van 't cerebrum te lanien te houden, èn ook als een btkeedzel te zyn. (t) Onder het voornoemde ipinnewebs-vlies is dan ge-
legen het dunne herszenvües . van coleur rood, pia mater genaamt; is geweeven van een menigte flag-aderen, die niet en liaan, van de arterix carotides interns en verteira· les, ende van kleine b'oedaderen , die in de finus van de dura meter eindigen , en 't bloed in dezelve te rugge bren- gen ; zenuwen, klieren en watervaten kan men hier niet vinden j dezelve dringt in alle ichsuren en fp'erer* van de herszenen ; is overal vaft aan de herszenén door haare bloedvaten , en bekleed dezelve immediaat, geiyk ze ook 't lange- en ruggemerg doet, is ook hier en daar vaft aan de dura mater door venen, die in de finus eindigen. Men kan in dit vlies byna niets zien , als enkele bloedvaten, daarvan dezelve na de Biecning van RUISCH. alleen zal geweeft zyn s ze dient aldus orn flag-.en bloedadcren in 't uitwendige gedeelte der herszenen te geven , endë 't bloed daarin te brengen en wederom te rogge te nemen. Want 't bloed werd uit de aorta en -aldus uit 't linker
hert van de arterie carotides en vertebrales in de vliezen der herszenen gebragt, en inzonderheid in de pia mater om na de herszenen verder gebragt te werden : en werd wederom van dezelve te rugge gevoert in de gemelde finus ,vence jugulares,vertebrales enz. na 't Tegter hert toe· («) De henzenen zyn twee, een gro'otc cerebrum , en
eeii kleine cerebellum, genaamt. 't Cert-
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie; iï'9
Antw. 35e öeebeiibaagje <ö5dfecöeu noemen bit
met HÏPPOCRATES urn Wiet/ en \$ JeftêJSijB niet anberg ban een uliecig toeejen/ in todhe ïjet semito* bogt üan ijet fïag - aöetlp bloeb / (bat albaat boo? be arterie carotides getoagt toiecö)te)fEbafgeïeib.(TO) liBen uerbeelt be öerg3«ncn in boo?- en agteïfter-g*
3enen (*)/ Je befïaan öeibc uit tlaeebetlp fwbfian- $4 tie/
t Cerebrum vervult byna 't geheele cranium, en is ge-
legen met zyn twee voorfié kwabben (lobi anteriores) nreeft op *t voothoofs-been en iets op 't wiggebeen, met ^yn twee agterfte kwabbet) (lobi pofieriores) ruft het op het agterhoofds been in twee groeven ende op de dwarf- fe proces van de aura. mater, ende ter zyden op 't flaap- been in derze'ver groeven. Werd ook iets" na boven ge- houden van de procejjus fakifermis van de dura mater. Het cerebellum veel kleiner. als het cerebrum » is geplaaft agter in 't cranium,tlawr met zyn twee kwabben op het agteihoofds-been , in deszelfs twee groeven, onder de agterfte kwabben van 't cerebrum, Het lange merg (rnedulla oblongata) is gelegen regt bö ■
7en 't groote gat van 't agterhoofds-been , en loopt {foor t zelve gat en door alle wervelbtenderen der ruggegtaat,
a»Waar het zelve 't ruggemerg (medulla jtdnalis) werd ge- heel en. <w) MALPIGH1US, BIOLOO , WEPFERUS en
andere meer ondêrfteüen met den HÏPPOCRATES de oeirfe herszenen ldierige ingewanden te zyn, zodanig, at _ "t baflagtige of 't buitenfte derzelven van ontelbaar
Vee! kleine kliertjcs is tezamengezet» en 't binnenffe of 'r r""g van draadjes : mtói RÜISCH , VIEUSSEN'S en andere bewyzen, dat 't beide van vaten is gecomponeerd n niet van klieren, ook niet van draden, die niet hoi
f?? zyn. ...■:...-:
he* l Per,ebrum noemt men zonder fondament de voor-
ftè e λ ' ^ewyl dezelve niet alleen voor , maar 't groot
trekv »te in 'l ml<^e en a»ter 's gelegen » in den on*'
van tvooriioüfds-wand-flaap-beenen enten gedeelte
|
|||
|
lêo Examen van
tie/ öeDuftenfïe ftebisenöe betfcijeiDe in&oejemfngeu
m iuaepenöe groetten/ig grautoagfig/öe bafïagtige fubfïantte geuoemt. jBaar De binneuffe fubfïantle té ttjit / Die men fjet nrrg noemt. (3») ©e öuitenfie grautoen i$ bol filter? je$/ (z) maar De buinenfte 30tt
"van 't agrerhoofds-been , en aldus voor, agter, in 't mid-
de, boves en ter zyden yan het holle omnium. Het cerebrum is rond- en langwerpig , by Menfchen
we! 4 ponden zwaar ,· van buiten "vol van fcheurcB, groeven en verhevendUeden , die kleine darrmjes ver- beelden, zo wei in 't merg-als in het baftagtige, en al- dus zeer oneffen; {maar het cerebellum zo veel niet.) Het is groote twee vingeren diep , van voeren tot agteren toe, door de procejjus fakifsrmis verdeelt in twee ge- deeiten-s , die men halfronde (hemifpheeria) noemt. De- welke twee gededtens van onderen aan het harde merg (corpus callofwni) het middelde van 't cerebrum , continuee- ren, en van 't ze ve werden tezamengehouden. In dit corpus cjllèfam vind men de vier holligheden
toet haar toehehooren. (y) Beide herszenen de groote en kleine hebben twee-
ekrley fubfiantte. r. Het buitenfte , zeer dun , asgrauw van coleur , de balt , (cortex of fubftantia corticalis) ge- naarot, 't welk rondom het cerebrum gaat, en in alle groeven en fcheu'rcn derzelven indringt met de pia mater, maar is ook zelts in de holligheden hier en daar, in de corpora firiata , in het lange-merg en in *t.naidde van het ruggemerg te zien , vol van bloedvaten, en door de- zelve aan de pia mater overal vait aangewaflen. ■>,. Het binnenfte, het grootfte gedeelte, wit , zeer week , teer en murf, 't merg (meduiia oï fubfiantiu mediiUaris) ge- naamt , dat zonder roode bloedvaten is. Het merg is van binnen in de hersicnen, maar van buiten a»n de me- duiia fpinalis te zien. (2) Het buitenfte of de baft is niet van Miertjes ge-
weeven, maar van ontelhaare kleine arlerien van de ca- rotides en vertelrales af komftig, die zig eerit door de pia mater
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 121
5Ö» alïe fcïeftte beeïeltjeg/üieïjetbogt uit beMimiz$
na be $etmüjsn toeïyengeti. O) I? 5 Vrag.
mater wonderzaam verfpreiden, niet en flaan, en aliens-
ker.s zig in meer en naauwer takjes verdeelen en van de piet mater in 't buitenite gedeelte der herszenen lopen op a'i!e punten in groote menigte , en noch bloed voeren, maat werden , ailenskens naauwer en naauwer en ver- meerdert , datze geen rood bloed meer aannemen, en wondcrlyk eri onbegrypelyk door elkander gevlogten en geweeven , formeer en de baft , en fcheiden tan 't arterieu- β bloed uit de roode arterien een zekere dunne vogt af, dat men 't zenuwzap (liquer nerveus) of geeften (fpiritus) noemr. Hoewel hier ook noodzakelyk kleine venen moe- ten zyn , die het bloed van de aficheidinge overblyven- de , wederom van de baft in de finus longüudinalis en la- terales te rugge voeren; 't welk'RUISCH door 't infpui- ten met Was klaarblykdyk heeft ontdekt. Dierhalvsn volgt , 1. dat het bloed uit 't linker hert
door de aorta , arteries carotid.es internes en vertebrales in ds pia mater, en van daar in de baft komt, aldaar door Ίεη gedurigen aandrang de fynfte 'toffe of 't zenuwzap «oor zeer iyne vaatjes uitliepen: en door kleine venenin de pia mater, daar van daan door andere venen in de finus, cn u;t deze door de verue jugulares en vertebrales in de Vfna ctma en verder ïu 't regier hert, wederom te rugge- "•O'nt. i, Dat jjeze affcheiding van zenuwzap in de balt «•«een, zonder klieren, door vaatjes, geduurig en zon- tr ophouden zagt gefchied. 3. Dat de baft geweeven
h ee't Van arterieufe vaten en van weinig veneufe , die 0rnrs)ige rood blofd en zommiae blanke voeten onthou-
on aarom °°^ dezeWe van rood Was heel rood kan ^Pgevuit werden. 4. Dat ds baft geen dien ft doet,- als gen Vogten afteicheiden , in het merg dezelve te bren- van 'zfn mergilgtige vaten aan 't binnenfte der herszenen U) Mte ecven.
0'ned'ulla>X· ITlerg °f net binnenfte der beide herszenen ) is wezentlyk van de baft of deizeizer vaatjes af-
|
||||
|
ï22 Examen van
afkomftig , maar heeft veel kleiner, naauwer, fyner. en
ook meer vaatjes als de baft: dewelke vaatjes in 't merg zo naauw zyn , dat ze geen ander vogt, veel minder rood bloed, zouden aannemen, als maar alleen, dat gene door de baft uit de arterien werd afgefcheiden , en in de vaatjes van 't merg indringt, daarom is het merg ook wit, en als een gedeelte zonder bloed (pars exfanguis) hoewel hier en daar een rood bloedvat door't merg verfpreid ge- zien werd. Want de arterice carotides en vertebrales door de pia mater wonderzaam verfpreid zynde , verfpreiden zig met veel kleinere takjes door de baft en maaken de- zelve ; maar deze arterieufe takjes in de baft, indienze noch veel kleiner werden, zig in oneindig veel kleinere takjes verdeden ende van de baft overal tot in het midde van 't merg lopen, fermeertn het merg, indien zulke klei- ne Tnergvaatj es aldus van de arterice carotides intence en vertebrales afkomftig, zig wonderlyk vereenigen, zom- mige voor, zommige agterwaards, ter zyden , en zom- mige nederwaards in 't merg lopen, de eene in de andere eindigen , en zommige tot in de medulla oblongata uitge- ftrekt zyn. Gelyk nu het merg of 't binnenfte van het cerebrum en
cerebellum, zo zyn ook het merg of 't buitenfte van de •medulla oblongata en fpinalis en vervolgens alle de zenu- wen, die hier van zyn afkomftig, van zeer teere fyne merg-vaatjes geweeven of tezamengezet; het Welk klaar- blykelyk werd gekent: i. Dewyi de baft van vaatjes is tezamengezet.
i. Ende veele vogten uit de arterien aanneemt,diezeker- lyk verder, dat is, in 't merg moeten werden gebragt.
3. Èn LEEUWENHOEK door de vergrootglazen de
ftukiesvan 't merg vol van gaatjes heeft gezien, die zekêrlyk afgefneden vaatjes zyn gewezen. 4. Het merg een deel is , dat zo wel als een ander deel
moet groejen, toenemen en gevoed werd, 't welk al- leen door vaatjes gefchied, en zonder dezelve nooit niet. 5. Dewyl verfcheide deelen , als fpierdraden , vliezen,
.kraakbeenderen en de beenderen zelfs alle van fyne vaatjes
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgïe. , 123
' Yaatjes zyn gecomponeert, die doch met de oogen
niet en kunnen gexien werden.
€. In Wormen en veele onzigtbare dieren en planten hoe- wel men met enkele oogen geen'vaatjes kan zien., zo is 't doch zonder twift, dat deze alle van teere vaatjes gemaakt zyn, want zonder dat zouden ze geen voedzel kunnen aannemen nog groejen , 't welk dagelyks doch gefchied, als we zien. 7. Het merg is altyd van binnen zo wel vogiig, als een ^ ander deel. 8- De herszenen, 't lange en rugge-merg ende alle de
zenuwen, gedrukt, gekneuft , verwond, doorgeine- dën of verrot zynde, vergaat de beweging en hnn'nc natuurlyke werking, gelyk in een ander deel, dat van vaten is geweêven, zulks ook gefchied, dewyl de vreye circulatie der vogten als dan daarin is belet. Maar nu is door alle experimenten bekend genoeg, dat zonder dé vrëyé circulatie der vogten , 't zy rood bloed of iets anóers, het leven en de beweging van het deel nooit kan gefchieden. Andere bewysgronden nu te ver- zweigen. Dierhalven blykt, dat het merg der herszenen nood-
zakelyk van vaatjes beftaat, ende dat 'er geduurig' een zeer fyne vogt door dezelve moet paffeeren. Gevolgelyk hebben die verre gemift en al te'veel gedwaalt, die'er bnderftellen, dat het merg van enkele draadjes, tuifchen welke de vogten Iepen, is geweevcn , ende dat zulke draadjes niet hol zyn. Daar tegen 'we ftraks onderftel- &h> dat het merg wel uit draden beftaat, maar dat de draadjes (fibrillte) heil zyn, gelyk andςre vaatjes, vog- ten onthouden, voeren en in de zenuwen brengen. Wanneer we nu opletten 1. op de naauwe mergvaten,
ju e onzigtbaar zyn en maar als kleine draadjes naauwê- yl'iS tei1 voorfchyn komen, 2. en derzelver wonderzame /e^:eiliging. 3. den geduurigen en zachten aandrang der 't iÜ H U^ ^c arter'en' die n"iet cn Aaan ) in de cortex na , ™?'S toe, 4. de groote menigte des bloeds, dat in ieder ν 8 do?r de vier flag-aderèn werd na het hoofd toe g voert, die metl wej 0p cen derde part van 't bloed kan fchatteh.
|
||||
|
124- . Examen van
Schatten. 5. de groote quantiteü van 't merg in 'tcerebrum
en cerebellum in de niedulla obhngata enjpinalis ende in alle de zenuwen , die alle vol van vochten zyn. Ende eindelyk 6. dat in 't begin van een vrugt ten eerften de herszenen met 't ruggemerg werden gemaakt , en ten voorfchyn komen , en daarna de andere deelen: zo ver- ilaan we kiaarblykelyk, dat 'er geduurig een zeer dunne, fyne wateragtige ende te gelyk iets gelatineufe vogt , die ieer doordringend en beweeglyk is , moet zachte en in groote memigte vloejen van de cortex door het merg in de zenuwen , dat men noemt zenuwzap (liquidum nervo- fum of Jpiritusyhtt welk aldus niet zout noch zuur, noch geen geeft als de fpiritus vim, zyn kan, maar van een ge- heel andere natuur, zonder reuk, fmaak en fcherpigheid, beftaande uit water en een weinig ileim of gdatina als het zuiverfte van het bloed , met het zaad der mannen eenigzins overeenkomende, edoch.fyner en dunner; van h:t arterieiife bloed in de baft afgefcheiden, tot de voe- ding van 't merg der herszenen, ruggemerg en zenuwen dienftig ende ook tot 't leven , gevoel en beweging ,blyft ook niet aityd in 't lichaam , maar werd geduurig op nieuws van 't bloed weder afgefcheiden. Dit vogt kan zig aldus van zelfs niet. bewegen , dewyl
bei een vogt is, en geen vogt zig ooit van zelfs bewegen kan. Ook kan het niet werden bewogen van een zo ge- naamde vernuftige en immaterielk-Ucle,, dewyl dit vogt op al te veel plaatzcn te gelyk is en afgefcheiden werd, a's in de geheele baft en merg van beide herszenen en in de baft die langs in 't ruggemerg is , alwaar overal eene zulke ziele niet te gelyk kan zyn en het zelve bewegen; want een ding kan maar op eene plaats en niet op twee te gelyk zyn. Dierhalven moeten hier andere oorzaken zyn,"die dit vogt bewegen, ais 1. den aandrang des bloeds van 't hert in de herszeucn. 1. de tegenftand der omleggende deelen , als de beenderen van 't craniwm en ruggegraat, niet de vliezen der herszenen. 3. ende zelfs de tezamentreisking of contra&te der baft- en merg- agtige vaatjes in de hertzenen , ruggemerg en z.enu- iWeju (6) Bin-
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 125
Vrag. Jgeöben öe fietsenen üan binnen geen ftoï*
ïfgöeiö? (è) Antw. ga: f©eRse men pleeg ventriculi tt noe*
lT1Eh: ö£3ewtoerï,6n geitiaaïit öoo? öe sameh -ïjoutoin* öe°anüelöe 3pen ban · fret beKfcentnetg/ öat men S" R'8* HcDaam noemt, (c) g|n öese öolligïjee» »ra Dino men beeï fnotterig toatec/ öat booj uit öe neu$
in 1 t- ,en net cerebellum zyn geen holligheden, maar
•ij cerebrum zyn 'er vier, twee van vooren, een in 't "iidde, en een agter. (c) De vier holligheden (ventriculi) van het cerebrum
•zyn m dcszelfs merg eorpa* ca/ie/i™ aldaar genaamt, al- waar het merg als met fcheuren van een gaat en aldus hol- ligheden formeert, welkers zyden altyd aan elkander ge- drukt zyn; en zyn alle vier van binnen met een teer dun yhes, dat vol van bloedvaten is, omkleed. 1. De twee voorite holligheden ventriculi falciformes
pnaamt, omtrent in het midde van 't cerebrum geplaaft,
yn langwerpig en krom , door een middelfchot, fep-
wti lucidum of Mapbregma cerebri genaamt, dat van het
gef-f l?,ieformeert en van de f ia maler bekleed, van een
teelt ^" ^nder dit fiptwn lueielum verfcheint een ge-
th 1 fm™x ' en hicrby zyn de pedes hippocampi , de
α ami nervorum opticorum en de corpora flriata, dewel-
rr, e van binnen graauw en van buiten wit zyn en de
'uramedulla oblongatce tuffchen hen hebben.
de '1 n we'niS na beneden toe,agter deze twee gemel-
twè Bt ^e derde kolligheidt ten voorfchyn , daarin de
beltf e7ftenini*chietcn· Hierby vind men vyf ronde knob-
cn il ^"Muberantice orbicularcs) twee nates , twee tefles,
f z,ul„t vyfde glandula pinealis genaamt , ende een fcheur
vogten') -a^s een °Pening van de tregter, door welke de
dieöop ([^^ v^er^oüigheden na de glandula pituitaria,
in dé fifl ^Urkfe-Zadel is gelegen, en verder door venen
3· Noch erales vloejen.
Verdcr na beneden boven in de meditlla ob-
kn·
|
||||
|
126 Examen van
mug/ en, ban onöerta öoo? öe tïegfeï uitgeïooft
toeïö. 00 Vrag. g®at i$ be glandula pinealis?
Antw. Cen Weitje" ftliet / to*lfte tuffen öe boe?-en
agter ïjee^men in Be plexus choroides |atigt. (O
Vrag. Wat üB?t 'ecOnöec öe öer|3ÉPen te be3ig» tigen ? Antw.
longato, aldus tuffchen het cerebrum en cerebelhim , op
die'plaats, daar deze twee herszenen zig vereenigen, vind men de vierde holligheid , die in de derde inloopt. Deze vier holligheden dienen om van de bloedvaten,
die hier in de plexus choroides zyn, kleine takjes na bin- nen toe in de herszen in te laaten, gelyk van buiten de groeven en frordelingen doen, en aldus de mergvaatjes te vermeeren en meer vogten daarin te voeren. (ii) Gelyk alle holligheden in 't lichaam een wateragti-
ge vogt affcheiden , alzo fcheiden ook deze vier in de herszenen diergelyken af uit de uiteinden der arterien van de plexus choreides. Het welk niet fnotterig is , als onzen Autheur zegt, ook werd het niet door de neus uitgeloft, dewyl van de holligheden des cerebnim tot in de neus geene openc wegen zyn te vinden, maar als reeds gezegt is door de tregter (infundibulum) glandula pkuitaria en de fmus hterales , in de vence jugidares, cava, en eindelyk in 't regter.hert; als LOWEÊ en VERHEYEN genoeg- zaam bewysxn , want al 't fnot, dat in en uit de neus loopt, komt uit de fmus frontales, fpbenoidales , maxüla- res en ethmoidales , die buiten het cranium zyn, en niet uit de herszenen. (e) De glandula pinealis is maar eene verhevendheid
van 't cerebnim , dewelke gelyk alle verhevendheden, knobbelen en fronfelingen der byde herszenen , dienen, om veel vaten na binnen te laten , de mergvaten aldus te vermeeren , ende meer vogten aftefcheiden. CARTE- SIUS meent, dat de denkende Ziel hierin logeert, maar ik houde dit knobbeltje hiertoe voor geheel onbequaarn en te klein. Not.
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 127
Antw. 35ra oojfpwng öec 3eautoen / öe tcegter/
arterie cafotides, ÖCt ïange mecg/ «13. (ƒ )
Vrag. Wat t£ Ijtt lange merg ?
Antw. <Qm ïangagtiS Hcöaam / tuffen De teoo?-
en fl0tec()er3enen gelegen/ Dat aan De 3#öe ban öe
boo?öet^3enen öe gefïwepte lichamen ijteft met &ε
fcamet^ fcai) ^e ge3igt3enutoen (g): uit öit lange
metg
. ^ot. De plexus cboroides is een vergadering van arte-
r'en ) die niet en ilaan, netsgewyze door elkander ge- viogten. Het is in de twee voorfte holligheden en in de derde klaarblykelyk te zien en van EUSTACHIUS na- tuurlyk vertoont. Hieruit blykt. 1. dat de baft overal by 't cerebrum en
cerebellum alleen dient, om mergvaten te formeeren, vog- tcn aftefcheiden en dezelve in het merg te brengen. 2. maar dat het merg van het cerebrum is de plaats , werktuig en perkende oorzaak , daar het denken, als het judicium, Mnaginatio, memnia enz. in gefchied, daarvan ook alle de binnen, als hporen, zien , ruiken, fmaken en voelen, ende eindelyk alle vrywillige bewegingen van 't geheele ichaatn oniftaan. 3. dat het merg van het cerebellum, door ïyne zenuw en, het hert, arterien en andere deelen zonder en ook tegen onzen willen doet bewegen en het geheele lichaam leven. Merkt, dat een ieder deel van het cerebrum zyne bezon-
ere en eigene werkinge verrigt, ende dat alle Philofo-
5 cn aen zelfs en andere bedrogen hebben, difputerende
ν ; eene immaterielle Ziele al liet denken verrigt door
cerebrum als door een blood inflrument met byhulp
vangeeften oï fpirhós animales,
het ^n nocil verfcneide verhevendheden, proceffen van
bezonk'""1'1 cere^e^um en de meduUa oUongata, die hunne zyn. e *a Ramingen hebben, die te noemen weinig nut (Λ ρ "e hoofden der leerlingen maar emfus maaken.
been ze^ ^oven het groote gat van het agterhoofds- ' 's er de feiia turcica , ichieten de beyde hersze- nen
|
||||
|
ι28 Examen van
|
|||||
|
mem 3iit men tien paac 3«iutoen boojtfiomen. (b)
Vrag. W&t jijn bte 3enutora > ■ Antw. i. ®e l5ruft3enuU)eti /' Die fjol 3ijn. 2. ©e
nen tezamen in een rond en langwerpig lichaam onder
de gedaante als een fhart, dat men 't lange-merg (medulla oblongatd) noemt; want twee preceffen van het cerebrum, crura csrebrigenaamt, en twee proceffenvanhet cerebellum, crura of pedunculi cerebelli genaamt, vereenigen zig te za- nten en formeeren een zulk lichaam , dat hier en daar graauw en wit is en aldus van 't baft- en 't merg-agtige van bydc herszenen byeengevoegt; het is geitreept, als dat van draden of ftreepen , die malkander doorkruiiïen van de regten ter linken, geweeven is. Want van de reg- ier zyde van het cerebrum en cerebellumloofen de draden of ftreepen na de linker zyde van het lange-merg, en die van de linker zyde der herszenen loopen na de regter zyde van het lange-merg, doorkruiffen aldus elkander en formeeren het zelve; het welke in het geheele ruggemerg alzo continueert, dat aldus de linker zyde van het lange- en ruggemerg is af komftig van de regter zyde der hers- zenen , en de regter van de linker, als VANSALVA en MORGAGNUS hebben aangemerkt. Dierhalven is 't klaar te yerftaan, wanbeer de geheele linker zyde des lichaams lam is of met commïfien is bezet, gelyk men ondervind, dat men alsdan de oorzaak hiervan , 't zy eenige drukking of prikkeling , in de regter zyde van 't cerebrum zoeken moet en niet in de linker. En zo- danig moeten we ook de oorzaak van de regter lam- migheid zoeken in de linker zyde van 't cerebrum , niet tegenftaande weinige dit weeten en voor waarheid aan- nemen. Ook zegt men, dat het agterfte gedeelte van het lange-
merg afkomftig is van het cerebelhtra , en het voorite van 't cerebrum. (h) Uit het lange-merg , binnen 't cranhim, maar niet
altyd van een en dezelve plaatzen, ontftaan negen paar zenuwen , niet tien , als WILLIS en andere zeggen, ook
|
|||||
|
Land en Zee Chirurgie. 129
2. 3Ef <0e3ist3enu5»en. 3. Z&e <@og fietoegenbe %e*
«tutoen. 4· 3&e Hpöenö'e senutoen. j- 59ε (Cesig* 3enuto. 6. ^e ©jee^enuto. 7. ^ïjoozjenulu. 8. Bet* tïto&enöesenuta. y. (Congöetoeger. io.TOwgerban De nefcfpieren. (*) Vrag. gjjn '£C geen meel; 3mil\jjetti
Antw, ga ï)Uitcn öe ïjeri?3enen tomen 'er ηοφ
eetug paar uit ïjet ruggemerg: a$ ~3tOm uit De yaïg/ ttoaalf ntt De rug/ en ö'oberige uit De ten* oenen, (*) 91 ,Vrag.
ook niet zeven , als de Ouden hebben geleert, ook niet
elf als LANCISIUS en EÜSTACHIUS voorgeven. Wanneer men van zenuwen fpreekt, verftaat men
paaren. («') Deze zyn i. par olfaUorium %. optieum. 3. oculo·
rum motorium. 4. patheticum. 5. gufiatermm. 6. ahducens. 7· auditorium; fix,<e acuflicum. 8. par vagum. 9. linguce mo- toriuni; meer zyn 'er niet, want het tiende paar, datmen anders hier na toehaalt , gehoort tot die zenuwen van het ruggemerg, en 't is het eerlte paar van den hals. h Zenuwen , die van het ruggemerg en aldus buiten "ttcranium ontftaan , zyn 30 paar en een ongepaarde: als 8 van den hals, 1^ van de rugge , 5 van de lenden, 5 van het os facrum'en coccygis, ende een ongepaarde, dle onder uit 't osficrum nederwaards loopt. Want, wan- neer men de negen - en - twintig paar gaaten in de rugge- gtaat en de agtfte zenuw (nervus acceljorius Wülifiï)vm αεη hals die niet door gemelde gaaten loopt, nadenkt, W en ziet, zo kan men niet meer noch minder aanne- hal"1 a^S 3° Paar en daarna noch een ongepaarde. Dier- -va'n dS kwaaien die geene , die 31 of 32. paar zennwen 2iet ' ,e r.uggegraat weeten op te noemen, want tulïchen. n f*™ en het eerfte wervelbeen van den hals komt paar zeb^ ^ervoor, ^n aldus hebben wy ordinair 39 als daarvUWen en cen onSePaar(ie in het geheele lichaam, van» 9 binnen het cranium van 't hngc-merg en 3©
|
||||
|
ι'30 Examen van
Vrag. 3®at boen öe 3enutoen?.-- '
Antw. Έψ becfpieiöen sig tot aïïe De öeeïen 0113$
ïicïjaam^/ aïïoaat ψ vat öe ïjet&enen en tuggemcrg een bogt öjengen / hit men be dierige geeften pfeg te noemen 7 en nu 3emu»3ap.' if-ierbooj boen 3p be öeelen betogen / εη 3ö*<ï niet eenen ooraak bat \ue getooeïen, (IJ Vrag. 3©at i$ ruggetnörg ?
Antw. Üfftet. mhet§ öaneengebteïtebecïjer^enen/
't toelft öooj öe openinge taa» ör ïoetbeïbeenm öooi* gaat. 28>efïaanöe uit t'mee onbetfcïjeiöene beeien / een regier en een lin&et / ban buiten Xuit / en binnen guaauVo.
30 en een ongepaarde buiten bet cranium van 't rugge-
merg oorfpronldyk zyn. Ende ze. zyn alle binnen het cranium en de ruggegraat vooreerft van de pia mater en vervolgens door de gaaten lopende van de dura raster, als twee bekleedzelen of rokken omgeven en bekleed. Be- ziet WILLIS ,HEISTER, MORGAGNUS, SANTO- RINUS.RIDLEY. Not. Omtrent alle zenuwen zyn een ieder van veel
kleine volkoome zenuwen tezameugezet. (/) De zenuwen zyn door 't geheele lichaam ver-
ipreid gelyk de bloedvaten , en dienen voornamentlyk tot 't gevoel, voedzel, leven, en beweging. Ze voeren de vogten, levens-geeften, dierige-geeiten , jpiritus ani- males , vitales, en naiwales, of liever zenuwzap gezegt, na alle deden des lichaams , tot 't zelve nut als de arte- rie» 'het bloed, 't Welk zenuwzap aangewend werd tot voeding der deelen en derzelver beweging , ende een gedeelre vervliegt buiten 't lichaam, en een andere vloeit in vaten, hoïtens enz. werd van de venen weder na l hert gebragt, en kan aldus van daar weder na de herS' 'JEötea vloeien en op nieuws afgeicheiden werden. Wan1· de zenuwen eindigen omtrent als de flag-aderen. Vaia derzelver loop zuilen we fpreeken in de naaftvplgend*" jippmdix. |
||||
|
|Land en Zee-Chirurgie. 131
sraauto. øá uit ïimntn hit btttig. paar. senutoen/
öaarteE tetilont ban fpzaSfien. («O -Vrag. ©er&aaït nip ïjet maaftseï üan get oog*
31 æ Antw.
.(w) -^et r,Jgge-merg (medulla fpinalis) omtrent een
vinger dik , is by continuatie van 't lange-merg en al- <lus van de herszenen af komftig, een ftaart gelykende, roopt doer het lange-beenige canaal van de geheele rug- ge-graat , te wecten als een rond langwerpig lichaam tot «£_t.tweedewervelbeen der lenden, alsMORGAG- ^ L S aanteekend, alwaar ze haar verfpreid in verfcheide gedeeltens of zenuwen , die alle van de pi* mater zyn omkleed, een paardeftaart (cauda equim) verbeelden, en rot aan \ os coccygis uitgeftrekt. Voor en agter ziet men daarin een lange fchenr (fiffura) die niet doorgaat, en de- zelve in 't regter en linker gedeelte verdeelt, daarvan een reder van buiten wit en van binnen graauw is, daarvan wederzyds aldus, terregtcn en ter linken , de zenuwen voortkomen. Dit ruggemerg heeft zeer veel flag-'aderen als 1. de
ÃãÞá fpinelis, die uit het cranium in het binnenfte der- tal 1 Ð lan^s ^00?1 tot aan '* QS coccygis. z. zeven of agt • tfcen van de arteria vertebralis. 3. twaalf takken van de Ãá eJcY?^es· 4· vyfvan de lumbmes. 5. vyf van de arteria . npr?V é a^e ^oor ^c gaaten der wervelbeenen na bin- <jer e*°Pen in de pia mater en de baft, de baft vermeer- ; ^n ei1 aldus aan het merg noch meer merg-agtige vaat- de rfeJen' en V0Stcn of zênuwzap affcheiden, als we by aderen611™ ëez*en hebben. Het heeft ook zo veel bloed- baf n ^^erzyds Tan de vertebralts, intercofiales, lum- de »V^W' en twee/?M« of boezemen, wederzyds by by f? -en e™ > die boven van de finus lateraks ontftaan, cygis 1 r wervelbecn zig vereenigen , en tot aan 't os coc- tinge ,a2ss \0oPen , verbeeldende een ne'tsgewyze vleg- en 't bioeijf Veel 'U10ed-adertjes van de baft infehieten, by ieder aarirfte rugge voeren, ook eindigen daarin bloedad van een wervelbeen de gemelde van de vertebralts , intercofiales enz. die 't
bloed
|
||||
|
132 Examen van
Antvr. $fet oog üeibeeït men te 3ön uiterlyk en
innerlyk. (r) 9iangaan&e ïjet uttetföne / 3α 39η baat be oog*
fcïjeïen/ om be oagen te öebeïtfeen/ met öare öap?* tjeé / be tonnöjaitoen / oogïsoetoi / oogMierai / &$ fpferen bie ïjet ©og boen ibetoegen eii3. (0; tnnetlp öefiaat-
bloed van deze [mus weder te rugge voeren in grootere
venen na 't regter hert toe , gelyk we by de herszenen gezien hebben. Aldus gemaakt is deze medulla fpinalt omgeven , be-
kleed , beilooten , en verwaait i. van een beenagtige buigzame lange hollighcid der wervelbeenen , 2. van 't vlies, dat de wervelbeenen van binnen bekleed, 3. van een vetvlies, 4. van de dura mater, 5. tunica arsebneidea en 6. pia mater , edoch zo los , zacht en zeer wonder- xaam, dat het in alle buigingen der ruggsgraat niet en kan werden befchaadigt. («) Door het oog verftaan wc eigentlyk die bol, die
van vliezen en vogten is gemaakt , daarmede we zien > maar alle andere uiterlyke deelcn zyn maar tot dienft en befcherming van deze bol gefchapen. ■ (0) De uiterlyke zo genaamde deelcn van het oog (partes externee eculi) zyn: 1. 't Oog hol (erbita oculi) is een beenige ruime holte,
, van zeven beenderen tezamen gezet, en met een vlies van 't perieranium afkomftig van binnen omkleed, daar- in de bol vsn 't oog wel verwaart werd. ï. Veel vet, daarvan de bol rondom , behalven van vooren, is omgeven, tot ligter beweging, en om niet van de beenderen befchaadigt te werden. 3. Ses fpieren in 't vet, die zig in de bol inplanten, tot
derzelver beweging. Daarvan in de myologie. 4. De oogfcheiïen (palpebra) die gemaakt zyn van de
gemeene huid , vet, een boogsgewys dun glad kraak' beentje, t ar jus genaamt, en van binnen met een glad vlies van 't perieranium bekleed ; onder en boven een, ieder met veel hair (cilia) bewafien. Dienen tot be- fcher-
|
||||
|
Land en Zee·Chirurgie. 133
fcherming der oogen van allerley uiterlyk geweld,
ende tot bevogting en zuivering derzelven , indien ze door iiunre drie Ipieren zig open en toe doen. 5. Γ wee ooghoeken (conthi of anguli) een groote, can-
tbus major aan de neus, en een kleine, canthus minor genaaint, dewelke is de buitenflc. Ze zyn gefurmeert j!*11 j °PPcr- en onder-oogfchellen, die hier door een bezonüere band zyn tezamengevoegt. o. In oe.groote ooghoek zien we een klein gedeelte als
een ftuk rood vlees van ipierdraden geweeven, carun- eula lacrymalis geheeten , 't welk verhindert, dat de W^-tnen niet over de wangen loopen. /· By de caruncula lacrymalis (na de oogappel toe) is
een rood vlies van gedaante als een halvemaan, mem- brana femilunaris , ook van fpiervezelen geformeert, bepaalt de traanen in de traanpunten. 8. In de groote ooghoek , aan het onderfte en bovenfte
oogfchel aldaar op cene verhevendheid , vinden we- eën klein gaatje, ik zegge onder een en boven een, de traanpunten (pimBa lacrymalia) geheeten , dewelke ^yn twee openingen van de twee traanbuizen {duüus lacrymeks) die by 't os lacrymak in de traanzak (faccus (scry»ialis) tezamenfehkten, en deze traanzak conti- nueert in een neus-buis (du&us najalis) die door 't os waxiilare juperius een duim breedte nederwaards loopt r°l m de neus aldaar met eene opening. Deze nemen 5*c traanen weg van binnen van de oogfchellen , en rerigen dezelve in de neus, op datze niet en geduurig over de wangen zouden loepen. e taianklier (glaniula lacrymalis) in 't getal maar
en by lecjer 00g ? fjje njct js gepiaaft in de groote ^ghock, als men in 't gemeen voorgeeft, maar boven
t^jj1" °°g-hol in een groetje aan de opper - oogfchel
tra °°ten by de kleine ooghoek , en fcheid aldaar de
om hl ^ac,'V««) af door verfcheide kleine buisjes,
10. VeiiH°°S 'tc bevogten.
mii) die h· ^eifle küertjcs (glandulce febaeea Meiho-
len zyn el' en ^aar van binnen aan beide oogfchel-
gelegen, cn ecn oliagtig of fmcerige vogt uit-
I 3 fiepe-
|
||||
|
134 Examen van
befiaatget oog isitbïie3enenbogten/3»nberonb(p)/
ban agteten aan be ge5igi3enuïo bafï/ get öuttenfie bïie$ noemt men ïjet hoornvlies om 3jjn gatbtggeit/ \ get baeïft ban be öanben bet peesen öie get oog bec* fcgeiöentip boen oetoegen / ban boten open geïaten toetb / toaatöooj get ïicgt boerb binnen gebjagt / be« 3ε pee3en manen get tuit ban get oog te geïtjft met ïjet bïie^ bat men ïjet tuitte of aangeïuafte bïie£ noemt, (q) iieperen, dat als een natuurlyk collyrium dient om de
oogen te zalven. 11. Noch zyn 'er overal binnen de oögfchellen veels
openingen van de uiteinden der arterien (arteries caro' tides externce) die hier ook de traanen affcheiden van 't arterieiije bloed, dat van kleine venen werd we<ae>'~ om te rugge gevoert in ds vaut jugulares interna. 12. De wynbrauwen (fupercüia) boven ieder oog een» .
dewelke zyn twee hairige boogens , daar de hui" in een verhevendheid van vet is opgeworpen ; e11 werden van opligtende en nederdrukkende fpiererj op- en nederwaards bewogen, om dat 'er niet te vee' noch te min ftraalen des lichts in de oogen kunnen in' vallen. (ί) Het inwendige oog, de bol (bulbus oculi) anders
genaamt.is kogelrond, en beftaat uit vyï vliezen, drie2^
genaamde vogten en verfcheide bloedvaten en zenuwen '·
De vliezen zyn de tunica albuginea , cornea , uvea.t
retina' en arachnoides.
De vogten zyn, de humsr aqueus ,cryfiallinus en vitren-
De bloedvaten zyn takken van de arteries carotides e9 vence jugulares, door de vliezen verfpreid. De zenuwen zyn de nertms opticus, en andere meer' {q) i. Van voorén is de bol van 't oog overtrokk^11 van een vlies, tunica adnata, conjun&iva , of albugine®' dat over de cornea is dooricheinend (tranfparens) en z'& dun , rnaar ter zyden dik en los en met taffchenkonJi' van een wumbrm® celhthfa aan het wit van 'toog geheg" |
||||
|
I.and en Zee-Chirurgie.
|
|||||||||
|
J?S
|
|||||||||
|
m ïjrt ïjooiiïbïie^boïgrört druyf b-fiënvlies, bat
fiet öoozneBtige blief ban binnen' rontom beMeeö. v£4«t öiirö wiaaht ooft in 'tmf&fcen een opentaa/&in* S 5SAtt fa*»ne fe°St/ bat itwöe in %n tl· Mr' Jet fatftellpne Wi# eenocmt/ öcffootm ölSW1*^ mafl6t-o'oft be rrgenöoos en 0Era^iiecuj8 ban &e oog-appel (rj
en U „ 9 4 %n
» ^afkoir-ftig van dat vücs , dat 't 002-hoJ en de oog-
^- ten omkleeden ; verknogt aidus 't 00« a- η 't ooe-böl in h°SiclJ.eiien ' e" !S vo' v?n bloedvaten, d:e onder dit vMfes roet eelluleus vlies verfpreidzyn ,«b in &» tófetei vltes
« ordinair de or.tfteking der oegen te zoeker,. Her w/t van de oogbol, dat men *»*£» noemt, is een aponmrofts *an de oogfpieren en zeer gevoelig. x J i. De bol'van !t ocg werd eigentlyk gerormeert en te-
zamengehouden van 't harde fterke hoornagtige vlies öat van voeren helder en dooricheinend is', aldaar ge- naamt tunica comea transparens, en over de regenboog is "«geitrekr, maar van agteren en terzy.-ien, ook daar het 't van t oog is, met doosfebeiuend, en daar tunica
v\ip°tKa Seneeten- Ik nei> dit viies zomwylen in tiea dat *n 8cfeP*reert· Dierhalven is 't niet waarfchyniyk, veelp van de dum mater zyt' ooriprenk neemt, als γ- ondedrel'en ,geiyk de «we ook niet van depie mater.
Kö Het drnifagtige vlies {tunica uvea) is, dat van bin-
b-'nn hoornagnge bekleed , is een dubbeld vues, van ''«en zwart, van akteren en terïvn,«n mft o^r,si------- |
|||||||||
|
trema noemt men tunica Kutjcbiana , dat c
nt de leegenboog na binnen ioopt om de humor vi-
uml' Τ' ais (ommiKc wtiïen, ook om de humor cryflal- *'g a* le fM'"'cs chofndes by de reegenboog van de comea 't bezi„!''dïnde haDSl VIT» C!1 werd hier van vcoren in Dex genaamt twee.
mee;t \Tea is van vc?rcr! vèricheiden geklenrt, en for· n!I1£e»die l5eSt-nboog 0'w)i heeft in 't midde een ope •"«η noemt de cog-appel Ο^ί/ώ) waardoor ds flraaien
|
|||||||||
|
136 Examen van
lan be agtetsijbe ban ïjet oog/i| ïjrt fpimietoeög
geïpe \Aie§ I in toetftfjeïöene oonüanöoleur seicüec* fcïjeiöen. CO flraalen des lichts werden doorgelaaten, en dewelke door
emfpbin&er uit circulairefpierdraden beftaande werd toe- getrokken , en door langwerpige fpierdraadjes (prcceffus of fibrce ciliares) wederom verwydert. Deze draadjes werden door teere vliesjes tezamen gehouden , tuffchen welke een zwart vogt uit zwarte buisjes gefepareert zyn- de, de uvea van binnen zwart verft. Om de pupilla van binnen is een arterieufe en veneufe
tireul die niet en flaat, waarvan ontelbare kleine bloed· vaatjes, die eindelyk zo naauw werden dat ze klaar wa- ter voeren, door de uvea, door de humor vitreus en cry- flallinus enz. loopen verfpreid en zuiver klaar water af- icheiden. Op die plaats daar de uvea van de cornea los gaat,'
komt een vlies van de uvea, dat van fpierdraadjes ver- zien is} en in de voorfte rand van de humor vitreus zig inplant, ligamtntum cüiare genaamt, waardoor de humor crjfiailinus voorwaards werd bewogen. De uvea is daarom zwart om voor een camera obfeum
te dienen en de Üraalen des lichts agter in 't oog aan de witie tunica retina te bepaahn. (s) De geiigtzenuw (nervus opticus) loopt niet regt te-
gen over de pupilla in het oog , maar agter aan de bin- nenfte zyde, fchuins, door de Jclentica en choroidea, al- waar dezelve fcifs duifter is en een gaatje heeft, en ver- fpreid zig regt tegen over de pupilla agter in het oog in een merg- en witagtig vlies, onder de gedaante van een net en daarom tunica retina of tietsgewys-vlies geheetsn, dat van veel bloedvaten verciert is. Aan deze tunica reti- na werden de ftraaien des lichts gebragt, die hier de af- beelding van een object prefenteeren, zonder welk we niet wen kunr.en ; daarom is dit vues ook 't voornaamfte noo- dige gedeelte, oorzaak en wèritaig van 't zien. Het fpinntwebsvlies is niet de retina, rnaar een ander,
dat
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 137
<3!n ïjet oog 39η ban bjieberiep bogten. ï$et M$*
taïipne aï^ eben gesegt i$/ ïegt in ij et miböen/ Set bjatetige booj aan/ en ïjet gïa^agtige bogt agtec aan. (t) Yrag· ïifoeöanig $ &et oor gemaant?
Antw. ^Et Uiferïöfte 00? i$ aï£ een ttegtec om De «ewogene ïugt na binnen te béngen / ban binnen 31 j öoï/ öst de δκ«»« vitreus en cryflallinus omgeeft en van de
tbtmdes ontSaat, tuniea arachnoides geheeten , dat hoe· Wel 't zeer teer en dun is , doch vee! bloedvaten door ftera verfpreid heeft , tot voeding van de gemelde vog- ten en om eene zeer f'ync watcragtige.ftoffe daarin afte- fcheiden. b "***,,·;- (t) 1. Het wateragtige vogt (humor aquëuti) helder,
Klaar,doorfcheinend, dun als het tynfte watev,· vanfmaak eenigzinrs zoutagtig; werd onthouden 't grootfte gedeel- te tuiïchen de cernca en «wa,dewelke plaats men noemt de voorile kaaraer, die grooter is , als de agterfte, de» welke is tuffchen agter de uvea en 't criftallyne vogt , en ^Q'Js minder water aanneemt als de voorde. Aldus is het 'ater voor in 't oog voor en agter de uvea en in de pu-
P* ία> waarvan de cornea na voeren werd rond uitgezet,.
alt-S) ilJïks uitgelopen zynde , valt ze in, maar het groeit
yd Weder aan , want zeer fyne arterieufe watervaarjes
ta^l' Dlnnen in de cornea, uvea, in "t vlies , dat het eryf-
yne en g'asagnge omkleed, fcheiden hier, zonder,
Jaakzej van kliertjes, in de byde kaameren, gedu.urig,
6-'Yk in andere deelen gefchied , dit water af, dat. we-
w' 01S gedaurig van zeer feine veneufe waiervaatjes werd
L J^ei}omen > en m gfoote bloedaderen gebragt na het
cgter hert- tce_ geen v-et cry^a"yne v0Sl Qmmor cryfiallinus) is eigentlyk
pus crJ?t,,^naar een hard vaft lichaam en daarom nu cor- van gedfiinum gehee.ten ; is wederzvds rond en iets plat, vergrootoT16 ais een wederzyds geflepen rond glas in een helder, fuS" en daarom lens cryflallina genaamt ; 't is " ar doorfcheinend , van oneindig veel blaadjes (lamelle)
|
||||
|
J38 Esaroen van
Öoï / εη ban buiten üjultig / tet& bctbesït in een
ïoïtöe/ fcïjulï»/ 6oft/ ooggat ens. ^g ftcaaöbcenio met
(lamdlce) die aan een ander vaft-zyn, tezamengevoegt,
en rondom van een vlies , dat voi bloedvaten is, om- kleed ; 't is geplaaft agter de oog-appel εη aldus agter de Vfoea In een groef van 't glisagtigö vogt, zodanig tufichcn het wateragtige en giasagtige TOgt, in 't rriidde; 't is hier agter de oog-appel opgehangen en gehouden van 't door- fcheiBênd vlies (ligamentum cüiare) dat van de uvea rond» om 't criftallyne'lichaam gaat en in de randen om de groef van 't glasagtige lichaam zig inplant. Door dit vlies kan 't cryftaliyrie vogt agter- en voorwaards werden bewoogen. En uit dit viies werd de verdonkerde criiial- lyne vogt nedergcdrukt, wanneer men de cataraBa ligt. Alk de Waadje? van 't cryrtallyne lichaam zyn geweei
•ven van ongeiooffe.yk kleine vaatjes die blank water voeren , uyt de arterien voortkomende , dat ook tus- fchen de blaadjes vloeit, en eindclyk door kleine ventufe takjes moet wederom, in grootere bioedaderen weggeno- men, en aldus geduutig vernieuwt werden. 3; Het gksagtïge vogt, (humor vitreus) is een menig-
nigte helder en klaar water , dat in celhdefe blaasjes is onthouden , en rondom bekleed en gehouden van een teer vlies, dat vol van bloedvaten is , aan de tunica clm- roides en rrtina hier en daar door vaatje.? vaft gehegr, en uit zyne arterieuje watervaatjes dit water ailcheid-, 't welk van kleine veneufe takjes werd geduurig te rugge gevoert in grootere venen , om dat uit water » geiyfc andere vogten , altyd moet werden vernieuwt , want enders zoude 't ftil (taan, vuil s Hinkend en troubel wer- den, en het gezigt beletten. Het is aldus gelegen ag'er in 't oog , en vervult 't grootfle gedeelte van 't zelve. De celletjes zyn teer en weinig, en 't vHes rondom is ook zeer dun , 't welk men erkend, by aldien reen dit vogt ophangt en 't water laat uitlöopen. Het zien gefebied, wanneer de draaien des lichts (radti
ittcis) werden gerejkSetrt of gebragt, vsn een ding of |
||||
|
Land en Zee-Chïrurgie. 139
met beï rontoni öeMeeb. (u) $et innetfgïte ooj öe*
fïaat in een ttommeXaUtg / fpeeïonfegat / übaaï* Bat / fleïfnuil / üooïïjof / en3. ^iec 39η ban fiin* n«ii biet feieine fentjeg / a$ firt aamberib/ ben ïja* meï/ öe (|esejreep / en zm Mein tanb öeentjen/ toeï* kt
°he& namentlyk van alle deffelfs punten of ftjpjes',
do°f de cernea, humor aqueus, papilla, lens cryfieUitia, ε» humor vitreus, tot aan de rrtine , en aldaar eer. af- beelding in 't kleine , van dat wc zien , formeren , 't ^'eik gefchied door de refraüie of 't breeken der ftraalen oes lichts, eerft'in de comea , en verder in de lens cryT jtallim. De afbeelding geschiedende aan de witte tunica mina, verwekt daarin een gevoel', dat door de gezigt- zenuw in het cerebrum werd gebracht, 't wette we zien n°ernen. Ik zoude hiervan wytlopig kunnen»ledenee- *,en , maar ik gelo?e , dat "t weinige doch zouden ver- ban. Den zeer geleerden NEUWTON, WOLFF, en andere Philozophen hebben hier bezonder wel van gerefoneert. Not. Dat we met twee oogen een ding maar enkeld
^n niét dubbeld zien , zege men, komt van de gezigt- •eninven, dat ze zig binnen 't cranitm vereenigen, eer na de oogen toeleopen. Maar waarom v/e beyde oogen altyd te gelyk moez-
en bewegen , daarvan heeft noch niemand , zo veei Rly bekend is, de waar-e oorzaak ontdekt. Wie meer var, de oogen gelieft te weeten, die moet
naïren den EUSTAGHIUS, RUISCH, MEIBOMIUS, S^VIUS, STENO, MORGAGNUS, VERHEYËN, «EISTER, B1ANCHI en andere meer. en J Het oor (auris) verdeelen zoramige in het in- Wpiïj'Wenmge : andere in drie deelen , als i. In 't uit- |
||||||
|
njet rf°e ' 'l W£"1 '* °°r 's' dat men van buiten ziet,
°°rweg tot aan het trommelvlies. 2. In 't mid- trornme! (tympamm) geoaamt met zyn toe» en 3. In "t binneaftc de doolhof [iahyrin- |
||||||
|
140 Examen van
fte aïïe ïsoox Meint fpfettjeg betoogen Vaerbm. (t»3
Vrag. 3©at 3Ön qupiftlieten? Antw,
(w) i. Het uitwendige oor (tem extsrna) is een dun
en eenigzints rcnd'kraakbeen , vaft gehegtdoof zyn eigen band aan 't flaapbeen , ea van binnen en buiten omkleed van een vlies als een periofteum , van weinig vet, en de gemeene huid, die hier zeer dun is,· formeert aldus ver- icheide verhevendheden pinna , helix , antihelix , tragus en antitragus, en onder aan een kwabbet je van ve! .lobu- lus, ende verfcheide groeven en hoï.igheden fcapha tuf- fchen de helix en antihelix , en concha dat is de hollig- heid voor de ingang in 't oor, die van verfcheide frneer- kheren (glandulce Jéhacea Valfalvce) verzien is. Alle deze groeven en hblligheden gelyk 't geheele uitwendige hol en platte oor dienen om de draaien van de klank (radii fonori) aan te neemen en door de oorweg na de trommel toe te bepaalen, en een beweeging (motus tremulus) daar- in te verwekken , waartoe de fpieren van 't uitwendige oor ook veel toedoen , indien ze het zelve flyf opfpan- nen of verilappen en aldus min of meer klank-ftraalen na binnen toe bepaalen. Want de ingang in 't oor (meatus audkorius) conti-
nueert met dit gemelde kraakbeen , is in het begin al- dus kraakbeenig en vervolgens beensgtig van 't os tem- porum ; loopt eerft op- dan neder- en weder op waard», ilhuins na vooren toe, in zyn beg;n wyder, en is in 't geheel ovaal; bekleed aan een vlies (behalven 't pe- riofleum) van de huid afkomftig , dat tot aan "t midde van de meatus auditorius, verciert is van een meenigte kleine ronde fmeerkliertjes (glandulce cermninofce Duvti·· net) die in een netsgewys lichaam geplaaft zyn , en ge- duurig een oliagtige en witte Itoffe of fmeer in de meatus auditorius affcheiden, om het trommelvlies altyd te be- vogten , dat het van de droogende lucht niet en ver- droogt, 't Welk iiiieer door de tyd fcherp en bruin werd en men cerumen aurium noemt. Het is ook in 't begsn veizien van een weinig hair, om een prikkeling te ver- |
||||
|
Land en Zee Chirurgie. 141
Antw. 5&ie gene toelte roniom in bt monb m
wekken en allerley vuiligheden van buiten na binnen toe
te beletten. Aldus kan de klank (Jmus) of de roepende lucht door.deze mtatus auditorius vry paffeeren en ge- retlecteert werden tot aan het trommelvlies, en dezelve beevcnd maaken. Merkt, dat de msatus auditorius by eerft geboore Kin-
oefen zeer kort is en noch van een teer vlies van buiten geilooten , dat door de tyd komt te breeken. ï· Het middelfte van 't oor de trommel tympanum of
concba interna genaamt , is een kleine eenigzin» ovaale beenige hoiügheid in 't os petrofum , rondom van binnen bekleed van een teer periofiewn, dat vol bloedvaten is; net heeft gemeenfehap door een opening met de cel- letjes van de proceffus mafloideus ; 't is geflooten op 't f inde van de msatus auditorius door 't trommelvlies (mem- hrana tympani) dat hier fchains en eysgewyze van gedaan- te is geplaaft , van drie vliezen gecomponeert , van een 2ent4\ve (chorda tympani) van binnen verzien, en rond- om aangewaflen aan een beenig ringetje (annulus ofjeus} t Welk by bejaarden aan de miatus auditorius in een groeit, ende het zal eindelyk een gaatje hebben;, daar- door zommige de lucht en tabaks-rook uit de mond lcuntïcn doorblaazen, ais RIVINUS zegt. . lr> deze trommel vind men drie of vier kleine beent- jes inalhus, incus, es orbiculare en flapes genaamt, die *"c door teere beenviiesjes omkleed zyn , de een met 'e ander ge&rthulcert , en vah vier (pieren bewogen erden, zodanig, dat de malkus<vafi is aan 't trommel-
les met zyn handvatzel, en met zyn hoofd aan't lichaam.
j.n °e incus, desze'fs uitfteekzel izn't es orbiculare, en ei;aran dc ftaPes'en de flapes aan 't vliesje van 'tfeneftra thUs%i ' dewelke is de ecne opening van de |
||||||
|
Am
treeren1^ ^an ^e k'ar)k of de beweging van de lucht ptni-
verder ri°°r ^e meatus auditorius aan 't trommelvlies,
hof of z°i°r .^ε beentjes van de trommel tot in de dool-
wyrintbus, indien Η trommelvlies en de beentjes
vaa
|
||||||
|
i4^ Examen van
fcaïten ïeggen afê eo& öie onïset öe tong/ en fiaap
ban
van de trommel allemaal beevende lichaamcn (corport,
tremula) en «set elkander vereenigt zyn. De trommel heeft, behalven de meatus audittrius,
nog een weg oï canaal , daardoor de lucht in de trom- mel kan in- en uitgaan , de deeJen in de trommel en die in de doolhof kan bewegen en bevend maken , al- dus de klank vermeeren, ende alle vuiligheden en vog- ten , die in de trommel afgefcheiden werden tot bevog- tiging van deïïe'fs deden, wederom in de keel kan uit- werpen en de trommel zuiveren. Men noemt deze lange cmaal tuba EttfiaeMi, en ze is been- kraakbeen- en vlies· agtig, begint van de trommel , en eindigt agter in de keel agter de uvula, tonfilla en velum palatimm, in die twee gaaren, die uit de neus in de keel gaan, en is al- daar verzkn van een h&ivetnaansgewyzs kraakbeenig klapvlieije of rand , en werd miffchien geflooten van een fpier (cephalo-pharyngceus) om dat zodanig wel de lucht, maar geene vuiligheden uit de neus en mond in de trommel ingaan. Diethslven blykt , wanneer deze tuba Eufiacbii van
•vuiligheden verftopt is, dat geen lucht door deze in de trommel kan in- en uitgaan, dat als dan de Menfdi al- toos doof is, op dezelve wyze, als wanneer de meatus auditerius van 't verdroogde cèrumen aurium is verilopt, en geen lucht tot aan 't trommelvlies kan komen , de Menfch , zegge ik·, alsdan ook doof is, or. 't gehoor cenigöee's verheft. 3."Het binnenfte gedeelte van het oor, de doolhof
{labyriiitbus) genaarnt, is een wonderzaroe vee: dubbelde holte, daar al t gehoor voornamëntlyk van ontftaat, en geplaaft, in de prscejfus petrefus , die binnen in 't cra- r.ium te zien is aan 't flaapbeen. Men kan deze doo'ihof bekwaam verdeden in drie gedeeltens, dewelke alle be« zondcre kleine holiigheden zyn , ais i. in 't veflibulum of't yoorhof. ι. .in de drie canales fimicircuhres , of halve circulwyze; eanaalen , en ,3. in de cochlea of flek- ke, dewelke lelie wederom in tween is verdeelt, dat 'er alzo
|
||||
|
Land en Zee Chirurgie. 143
Om 't öooft 3|jn geisïaafï/öese ontfangeji feaar qupï
uit
alzo in deze daoihof zes bezondere zeer kleine hoitcns
waaragtig te vinden zyn. 1. De voorhof (vefiibukm) is het middenfte van de
doolhof, daar de. drie canules femicirculares en de fcala •oejiibuH met hunne openingen in eindigen, en neemt «Ρ1 begin van het ovaal gaatje (foremen ovals of f ene*· ■fra ov&lii) van de trommel, daarin de flapes is gearticu- cli- "Oor een vliesje. Dat aldus de bevende beweging uit de trommel kan continueren door dit gaatje in de Voorhof drie canalen en in de fcala veflibuli. 1. De drie canales femicirculares , zyn halfronde lange
toomme hoitcns , die met bezondere openingen eindi- gen in de voorhof. 3· De Ilekke (cocblea) omgewonden omtrent twee-
maal en een half, van gedaante als een gemeene ilekke, is in tweë'n verdeelt door een tuffchenfchöt (lametta fpi- rahs) dat half beenagtig en half mergagtig en week is, namentlylï: i-In de bovenfte ilekke (fpira fuperior) die men noemt
Jcalk, tympimi, en met een bezonder ronde opening (fe-
™jtra ntunda) die van een eigen vlies geflöoten is, ein-
igt in de trommel , dat alzo de beving of de klank
aar geen voet kan per.etreeren uit de trommel in deze
bovenfte ilekke. 2· In de onderfte ilekke, (fpira infèrior) die met eert'
, onde opening eindigt in de voorhof, en daarom fcala. MJUbuli genaamt. , p0mrnige neemen de onderfte voor de bovenfte, maar
W.onreSt > als VALSALVA deze misflag ten eerlten he^ ontdekt. ■De
|
||||||
|
en de *^eÏneen gat en canaal van 't procejjus petrofus,
door de?!'i0 ^ura ^cert z^ na ^e deden vari de trommel, maar de 4 - en ^oor '*- uiterfykc oor enz. verfpreid; ;..... iQnh meliis uit vyf worteltjes beftaande en van |
||||||
|
14! Examen van
feiften ïeggen a!$ oofi We onbec öe tong/ en fïaau
ban
van de trommel allemaal beeven.de lichaamen (corport
trtmula) en met elkander vereenigt zyn. De trommel heeft, behaiven de meatus auditerius,
nog een weg of cana&l , daardoor de lucht in de trom- mel kan in- en uitgaan , de deden in de trommel en die in de doolhof kan bewegen en bevend maken , al- dus de klank vermeeren, ende alle vuiligheden en vog- teti , die in de trommel afgefcheiden werden tot bevog- tigirig van deffelfs deden, wederom in de keel kan uit- werpen en de trommel zuiveren. Men noemt deze lange canaal tuba Ewfiashii, en ze is been- kraakbeen- en vlies- agtig, begint van de trommel , en eindigt agter in de keel agter de uvula, tonfilL· en velum palatinum, in die twee gaaren, die uit de neus in de keel g^an, en is al- daar verzien van een haivemaansgewyze kraakbeenig klapvliesje of rand , en werd miffchien geflooten van een fpier (cepbalo-pbaryngaus) om dat zodanig wel de lucht, maar geene vuiligheden uit de neus en mond in de trommel ingaan. Dierhalven blykt, wanneer deze tuba Eufiachii van
vuiligheden verftopt is, dat geen lucht door deze in de trommel kan in· en uitgaan, dat als dan de Menfch al- toos doof is, op dezelve wyze, als warsneer de meatus auditerius van 't verdroogde cenimen .aurium is verftopt, en geen lucht tot aan 't trommelvlies kan komen , de Menfch , zegge ik , alsdan ook doof is., oi 't gehoor cenigdeeis verüeft. 3 "Het bintjenfte gedeelte van het oor, de doolhof
(labyrintbus) gènaamt, is een wonderzarae veel dubbelde holte , daar al t gehoor voornamentlyk van ontftaat, en geplaaft, in de pi-ace[fus petrofus , die binnen in 't cra- niwm te zien is aan 't flaapbeen. Men kan deze doolhof bekwaam verdeden in drie gedeekens, dewelke alle be- zondere k'eine holligheden zyn , ais i. in 't veflihulum of't voorhof, a. .in de drie 'canules -femicirculares , of halve circulwyze.-canaalen , en ,3. in de cocblea of flek- iic, dewelke lefte wederom in tweën is verdeelt, dat 'er alzo
|
||||
|
Land en Zee Chirurgie. 143
ban 't ïjooft sön s^iaafi/öese ontfangen jjaat: OT*
vït
alzo in deze doolhof zes bezondsre zeer kleine hoitcns
waaragtig te vinden zvn. 1. De voorhof (vefi-ibulwn) is het middenfte van de
doolhof, daar de drie canales femicirctdares en de fcala vefiibuli met hunne openingen in eindigen, en neemt zyn begin van het ovaal gaatje (foramen ovale of f ene-, fira ovalis) van de trommel, daarin de flapes is gearticu- leert door een vliesje. Dat aldus de bevende beweging wt cie trommel kan continueren door dit gaatje in de voorhof drie canakn en in de fcala vefiibuli, i. De drie canales femicirculares , zyn halfronde lange
kromme holtens , die-met bezondere openingen eindi- gen in de voorhof. 3. De ilekke (cocblea) omgewonden omtrent twee-
maal en een half, van gedaante als een gemeene ilekke, is in tweën verdeelt door een tuffchenfehot {lamella fpi- ralis) dat half beenagtig en half mergagtig en week is, namentlyk: i.In de bovenfte ilekke (fpira fuperior) die men noemt
Jcala tympani, en met een bezonder ronde opening (fe- "tefira ruimda) die van een eigen vlies gcfiöoten is, ein- dlgt in de trommel , dat alzo de beving of de klank öiaar geen voet kan penetreeren uit de trommel in deze boveniie ilekke. 2- In de onderfte ilekke, (fpira inferisf) die met een'
°n: 0pefing eindigt in de voorhof, en daarom fcala. vWbuii genaamt. •dommige neemen de onderfte voor de bovenfte, maar
™e" onregt, als VALSALVA deze misflag ten eerflen h«ft ontdekt. v ~!e gehoor-zenuw (nervus acufiicus five auditorius) is
<j rilceit:in twee gedeeltens, het een portio dura of't har- "jw' etl t tweede portie mollis of 't weeke; ze lopen byde en de^6?16611 8at en canaal yan '* proceffus petrofus, door d ni° ^urii ^eert ζ*δ na ^e deelen van de trommel, maar de*4ive en ^oor 'f u^er'yIte oor enz· verfpreid; ;..... ' ■ imis miïiis uit vyf worteltjes beftaande en van
"- veel
|
||||
|
14-4 Examen van
uttöet ffag-aöerïijfs öïoeo / en boen ïjet booj becfcöei*
öe butsen in be moitó uitïeftften. (x)
Vrag.
veel blocdvaatjcs van de carotides enz. verzien , loopt
daar verder door vyf kleine gaatjes na binnen toe in de voorhof, en verfpreid zig hier in een vlies (gelyk de nervus opticus in de retina in 't oog) dat de geheele voorhof van binnen omgeeft, en verder in de drie holle circulwyze canaahn en in de verdubbelde flekke ingaat, dezelve bekleed en vervuls, en heeft in de flekke zo wel in de bovenfte als ondertte, en in de drie canaalen de naamen van klankfharen (zonce fonora) als VALSALVA zegt, dewelke noch van veel bloed^aatjes verciert zyn. MASTICHELLIUS en SIMONCELLIUS hebben de
■wonderzame verfpreiding van de gehoorzenuw fubtielen konftig nagezogt. Hieruit blykt, hoedanig de bevende beweging of de
klank komt door de meatus auditorhi-s en tuba Euflathii van buiten na binnen toe aan het trommelvlies, aan de vier beentjes en twee vliezen van de fenefira ovaiis en roiunda, van daar door 't teere vlies van de voorhof en alle de fnaren tot aan de gehoorzenuw, waardoor een gevoel ontftaat, en gebragt werd , door de gehoor- zenuw tot in 't cerebrum, dat we hooren noemen. Want, zo we nu wel confidereeren , dat alle gemelde deelen aan elkander naauwkeurig en zeer konftig gemaakt en verknogt zyn , na malkander volgen , en bevende li- chamen zyn, die door de uiterlyke beving en klank wer- den bevend gemaakt , en de beving continueeren , zo verftaan we , hoedanig 't mogelyk is, dat we door een zulke zeer konftig gemaakte machine hooren kunnen. VALSALVA en DUVERNEY hebben van 't maak-
zel, gedaante en werking van 't oor ten eerften, alles na de waarheid getoont. Beziet ook den EUSTA- CHIUS. {x) De kweilklieren (glanduke falivalcs) zyn in om oi
naby de mond geplaaft. ι. Glandulce pantiies de grootfte van alle kweilklieren
|
||||
|
Land en Zse-Chirurgie." 3^
Vrag, 3©at noemt gt> öe amandelen ?
Antw. 3£>it $ een nlieragttg teeejen/ bollen in öè Beeï/ grip a$ fo ttoee Ifc&aamen / bic itoee aman* m oe*
en zeer plat, yan oneindig veel kleine Miertjes tezameh-
gevoegt, vvederzyds een in den omtrek van 't oor agter kaak eV°0r' tuirchen 'f "iterlyke oor en de onder-
'',v' S"egen , vervolgens niet alleen agter 't oor, maai Γ .onder en voor tot aan de tragus, als VALSALVA eive afbeeld. Ze hebben een ieder een buis, die om- ent een ftroo dik en 3 vingeren breedte lang , in 't be- gin uit veele kleine takjes is tezaamengezet,en loopt on- oer de huid in 't vet over de mufculiis maffcter, doorboort tiaarna de mufculiis hucc%naur ën 't binrienfte vlies van de mond órntrent by de'derde maakand, en eindigt al- daar, men noemt ze diSus St'ehomwmu, dewyl dezelve in 't Jaar 1660 van STENO eerft is ontdekt. Deze klie- ren brengen , inzonderheid onder 't bewegen van dé onderlaak , als daarvan gedrukt zynde, een groote mee- nigte dun vogt in de mond. 4.z· Glemdulé maxillares , ook groot en lang , aan dé
innekant van de onderkaak na agterentoe. in 't vet» j ^yds ook een · ze hebben ieder een buis, dewelke j s "'ken lang is, iïuWus Warthonianus genaamt, dewel- e aan «e wortel van de tong by 't fmnutwm eindigt met ^y twee of drie openingen; ze werden onder't kaau- ïita -^n ^Preeken door de fpieren van de tong en de , el'drukkers van de onderkaak gedrukt en geven als , yeel vogt.
jjj^' t'tandulce fublingiiales of ranhice twee langwerpige eenr?n onder de tong wederzyds van de tongriem een; even er lleeft ^ ^- 7- buisjes (duiïuli) dewelke met tuffcV,Z° vèel openingen eindigen ter zyden van de tong, HElsrtdeze en 't tandvlees , als MORGAGNUS en LINüsk aantobnen. Maar RIVINUS en BARTHO- by ie(^er Rebben by fommige Dieren een bezondere buis éfl Banh r r ontdekt, die men noemt duSus Rivinianus f0e*nianuSf 4ie by Menfchen niet is te zien, A-H
|
||||
|
I4<5 Examen van
beien geïpen / bet&eeït / attjoetoeï ïjet maat een ü*
c|aatn l$ï tuffcöen öeiöen öangt De lel (χ) Vrag.
4. By de lafis van de tong is een klierig lichaam, 't
welk meelt met twee buizen door een groote opening foramen ccecum genaamt, agtér op de tong zyn vogt ont- laft,als VATERUS,COSCtiWITZIUS en HEISTER aantoonen.
5. Eir.delyk zyn 'er ontelbaare kleine ronde en plat-
te Miertjes, glandulcg ïniliares en Imttetilarzs; aan.'de lip— pen, tandvlees, verhemelte, verhemelte - vlies, uvula, wangen , en rondom de tonge in of onder derzelver vliezen, die met hunne kleine buisjes en openingen of gaatjes overal aan de gemelde deelen eindigen , water- en fleim-agtige vogten uitwerpen, en de namen hebben van glandulce labiaks , gwgivcdss ,uvulares, linguaks, pa~ . latinee enz.
6. Ook is 't waarfchynlyk, dat overal van binnen in
de mond kleine uiteinden van flag-adertjes geduurig een wateragtige ftoffe uitwerpen, gelyk in andere hol- ligheden. Alle deze gemelde klieren werpen altyd, en ten tyden
we de mond beweegen,inzonderheid onder het kaauweil der fpyzen', een water- en fleimerige ftoffe uit, het fpeek- zel genaamt, om de mond en de drooge fpyzen te bevog- ten, en om de fpyzen te helpen verkooken. Dierhalven het fpeekzel een goede en nuttige ftoffe is en geen vuilig- heid , als fommige valfchlyk voorgeven, Avant 't is mede het zuiverfte van 't bloed. (.3.) De amandelen (tenfille) zyn twee langwerpige
dikke klieren, van gedaante als amandelen, daarvan een ieder een bezondere klier zynde, wederzyds een ter zy. den van de lel, in de keel, is geplaaft; en fcheiden door verfcheide kleine openingen een fléirri af,' om de keel t£ bevogten. * Wanneer men onder de kin of ter zyden van dezelve
'" harde klieren'voelt, moet men niet denken of zeggen,dal '- dit de amandelen zyn, want 't zyrt gantfcb, andere klieren· |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 14^
Vrag. föat i$ &ε iel?
éJ^mw/tmts>e m iiïi«agtis uitfee^eï/ oatoooï
net Sr w£ # rai licöaam 3e« bïmmtWrmi
een K?cSntle fi1^" öèflaöi / &ïe toonöetlijft öooj ten hT rSflten 3ön/om bc tong oj» aï&etgattöe faun» «£ om öe fpjaaïi geraaaftt. (a)
fiedrii* ƒ (OT^) is een kegelrönd langwerpig rood
keel Λ uat tuffchen/e tweeamandelen, agter in de verwT u fgt mf drpunt na beneden toe, aan het
verneemelte-hangende-vhes, en noch door twee vlieziee banden vaft eeheet aan Λ ρ tww „/η, λ ι Γ- ^nezige ν ,,: ν u öCIlcol aan ae twee of]a pahttncc-, en is niet
van Klieren, maar van fpieren tezaamengezet, en door dezelve beweegelyk, met een klierig vlies omkleed; dient emigzins tot het fpreeken, en om dat de fpyzen van dé gaan J" t nederflokken , niet in de neus mogten in- oavirv/^ fommige na het verlies van de lel dit alles lan-t, Γ nebben doen kunnen. De lel al te veel ver- eer? SZ, e' [lan en moet men ionder eenig gevaar met· gedeeld α r afkrWPen , niet geheel, maar een ue daarvan, gelyk ik dikmaals zelfs gedaan hebbe.
bekled verheemelte (palatum) is boven in de mond bloedv,fVan een hard vaft dik taay vlies f dat vol van
de keel ! en kiierenis: llet welk vlies hangt agtcr in dun , als eïn .zeil uitgefpannen, alwaar het is rood, de lei ρ £eTOelig en beweegelyk van de fpieren van' iai«i '„Γ velum pendulum, velum palatimm en claiifirum ?uit> d^leietern' dewvl '£ feiej" ncderhangt en de keel riri inlon P7tS en drank niet in de neus van agteren ipreeke "Ρ™. Het d°et ook zyn werking in 't zingen eri dat het \vpa Heer WÏNSLO heeft dit net befchreven ,·
dc amandp, rzyds verdubbelt is , en in die verdubbeling («)DetQ^ey^yn- unge (kngm) een vleezig lichaam, van ge-
daante |
||||
|
150 Exarpen van
be$ tegemaftMper na bc fteeï getojottgen toetb. (c)
#nbet be tong ïoonen be ftttoo^abcr^ / tufïcïjen
toJclBet raibben een ïianb i$/ om öe tong in toom te tjouben. (d) ©an agteren $ be tong aan ïjet tongöeen bafï/
fteïft öeen be figuur üan een ypfilon öpna ïjeeft/en ïaatoui in 't #jieï$ ypfïloides genoemt. 0) Cap, X. Van
een gevoel ontftaat. dat door geroeide zenuwen tot in 't
'cerebrum werd gcbragt , 't welk we 't fmaaken noemen. Want 't zogenaamde (maak - paar- zenuwen, dat is, 't
vyfde paar, verfprëid zig niet alleen door de tonge, maar ook door veel anders deelén, en daarom ichyrtt 't alleen tot de beweging van de tong en niet tot de fmaak te die- nen, als BOëR'HAAVEN wel oordeelt. Al wat zout, zuur, zoet, bitter, fcherp is, dat geeft
een fmaak, maar aard, oly en water niet. (c) Op.de tonge van fommige Beeilen, als Koeyen,
Maar niet van de Menfchen , zyn puntige fchcrpe ook kromme kraakbecntje's , die met hunne punten na de keel toe ftaan, om 't gras daarmede af te Haan, te vat- ten, en na de keel -toe te bepalen. Ze fcheinen afkom' ftig van de zcnüwtepels, die hierin zulke ktastkbeentjes veranderen. (d) Dat is de tongriem {frttêilumy.
(e) Dit been, meerendeels van vyf ftukjes gecompo-
neert, noemt men ordinair os byoides. Beziet MALPIGHIUS.BELLINI.FRACASSATUS,
RUISCH, STENO, VATER, HEISTER en andere meer, die van de tong hebben -gtfchrcven. Not.'I. De lippen ch wangen zyn k'onftig gemaakt va»
de gemeene huid, vet, fpieren ,. en een klierig vlies dat dezelve van binnen omkleed, door welke alle vee! ilag* aderen van de caretides externe, en bloedaderen van de vents jugulares internce , en. veel zenuwen van 't vyfd? paar, die in de lippen veel zenuwtepels formeeren , daar- om dezelve ook zo gevoelig zyn : en een ieder lippe <s 4oor een klein bandje (fmnulum) aan ''tjtandvlees aan- gehegt
|
|||
|
Land en Zee-Chirurgle. 151
gehegt tot vee! nut. Het gebruik van de lippen en wan-
gen is in 't eeten , drinken , fpreeken , zingen enz. be- kend genoeg. *!· H« tandvlees (gingiva) van binnen en buiten vaft kaaken en rondkom alle dé tanden gelegen s is ert van buiten van 't klierig vlies, dat de ge |
|||||||
|
heele^inond omkleed, en aan de kaaken van derzelver
nvaes> het heett ontelbaar veel ilag-aderen van de catottdes extemm; en bloedaderen van de jugulares inter- jS' «J~ alle wonderlyk door een ander zyn gevloden, flaarom 't ook zo rood fcbynt, en zo ligt bloed ftortj maar 't heeft weinig zenuwen van 't.vyfde paar,daarom t ook zo min gevoel heeft, 't Dient om de kaaken te •bedekken en de tanden in de kaflen mede vaft te houden. ΠΙ. Het.werktuig van de reuk, de neus (rmfus) ge- naamt, van vooren niet twee gaaten (nares) of ope- ningen , die allenskens na boven toe naauwer toeloo- pen; is alzo bekwaam om de reukdeelen door hulp van de lucht aan te neemen , en overal aan de binnenfte op- pervlakte dcrzelven aan te leggen, inzonderheid, wan- neer de vleugels van de neus (alce of pinnce narium) door hunne fpieren de neusgaaten verweideren of vernaau- wen , en aldus minder of meer reukdeelen na binnen «aten. en ?cus ,s we' van kuiten langwerpig van gedaante,
5 °P 't gezigt kiein , maar derTeifs holligheden zyn wel t ^rniaal grooter, als we van buiten zien, want daar zyn tvi>Ce Sr°ote finus maxülares , antra Highmori genaamt, ee frontaks , twee Jphenoki'ales, verfcheide kleine en w°r0ie β"Ψ$ 'm '* os ethmoides, en een holligheid in ieder .JP°ngioJu?ti inferhis, dewelke we alle van buiten niet en „"' daardoor werd de neus aldus'vergroot en zeer ^netten. v f^elke finus gelyk 't overige gedeelte van de neus
Ue ï en voorzien zyn en bekleed van een klierig vlies heet» na piiuitaria Schneideri) 't ileim - vlies anders ge- en QjL'. ^at vol van bloedvaten is, en door de klieren ïerige e'°^en der flag-aderen een water en ileim of fnot- 6V· v°gt van't amrieufe bloed gcduurig' in alle hol- K-4.. lii- |
|||||||
|
152 Examen van
lighcden en groefjes van de neus doet affcheiden , tot
bevügtiging van de neus en inzonderheid lot bevogtiging en bescherming van de zeer teere reukzenuwtjes , de- welke van her eerfte paar (par olfaBorium) afkomflïg, met de pia mater· omk'eed, door de gaatjes van *t os crit hrejum in de neus lopen, door 't fleim-vlies hier op aile punten in alle hoiügheden zig verfpreiden en eindigen, ende van de reukdeelen .wanneer we dezelve, in 't aaffe- men, met de lucht in de neus innaaien , werden geprikt leek, waardoor een gevoel in dezelve werd verwekt, dat door de groote reukzenuwen tot in 't cerebrum werd gebragt, 't welk we de reuk noemen. Maar om dat deze fleim of fnot in de hoiügheden niet
jnogt blyven en verdroegen , heeft de natuur in dit fleim-? vlies noch verfcheide zenuwen,die van't vyfde paar zyn stfkomftig en door de geheele neus verfpreid > gefchaa- pen , dewelke van de meenigte , droogte of fcherpig-? Jieid van de fleim gedrukt en geprikkeld zynde , ont- ftaat eene fchielyke prikkeling, ontroering en beweging ia de nervus intercoflalis en vagus» en vervolgens in de fpieien van 't aaflemhaajen, waardoor de botit fchieJyk werd uzamengetsokken en de lucht met geweld uit de longen door de neus en door alle deffelfs Wolligheden «itgeperft , de fleim uitgeworpen en de geheele neus zh «Jus gezuiverr. De beenderen , daarvan de r.eus zo wonderzaam i$
gcformeert, zyn. % offa nafi. ι maxillaria., ι lacrymalia. 2, palatina. ζ Jpongioj'a inferiera. I vomer. I os frontis, '{% etbmoides. en ι j'phenoides. Het tuflehenfehot (Jeptum narium) beftaat agter en bo-
ven van de vomer en van een blaadje van 't «f etbmoides, ?naar van vooren van een dubbeld beweegelyk kraalc- Jbeen , dewelke alle door valk vliezen zyn vereenigt; sn 't verdeelt de neus in twee bezondere hoiügheden. Een ieder vleugel van de neus is van twee groote e»
noch twee of drie kleine platte kraakbeentjes tezamen- gezet, en ligt beweegelyk. Alle deze beenderen en'kraakbeenderen , het geheele
fatzoen van de neus ibrmeerende , ayn van buiten be- dekt |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 153
vaÏMnnPnde ^meene huid vet en 't beenvlies, maar
b«nv?« !' C Semelde fleiro-vlies en noch van een les ak X'a°nLdtr 'c vooriêe' dat 70 wel ds kraakbeent-
De h · · beenderen onbémiddelt beldeed.
e m-ïïnres' voor in de ncus ingeplant , verwekken een pniuceJing, cn beletten den ingang van ongedieh tens, enz. 00 o çñßê ;feine,US *yn verfcheide gaaten als r. twee agter de
taL· ri 2· zes' dic 'm de ./"1"·Ã maxillares, fron- wenjphermdahs als openingen zyn. 3. twee tófa* na-
Ji'vanèoogyienindencDS^. een dubbelde duSus fnvJr f n5us m de mond eindigende bo\en de middelfte myd-tariden van de opperkaak. fchainpnn^fii^ Vdat de neus voornaamentlyk is ge,
Khaapen om de reuk, maar ook te aeivk mt-ol, ffien,tot de ftera en de traanen v™ k8 Y I ? , weg ie neemen:endedatdefleim d?e hTeHn ï* °°S edm titel .werd .^chdden^^^rbtoe^cr^," dig middel,om de neus te bevogten.en de reukzenuwen
ugen de droogende lucht vogtig te houden. APPENDIX
a» ds zenuwen, en baar maakzel, gedaante, '
loop, getal, takken, nut en werkinge. hn8*?£nnw.en (w/rai) zvn witte' kegclronde en
toeioop».ç e!en. ' dle allenskcns kleiner en puntiger en 't 'an«r.' Cen le 1S Seweever' » 8c!yk de herszenen,
?atl onein^enruggemetS' maar zonder "de baft, alleen hoUe dra^S yeie!e mergagt;ge » witte , teere, weeke, itn ,angs Ion °x Jaaties (tuilchen welke vee'e bloedVa- 5™ne« eerftpeD ' dewelke van 't cerebrum en cerebellum d.ie van de á oor'Pronk n'eemen, en van twee vliezen, V* "> een êÆ?Ëç iw mefer afkomftig zyn, bekleed. en on«el teiamengebonden en gehouden , de- & S welke |
||||
|
154· Examen van
welke vliezen, gelyk de vliezen der herszenen, hunne
bloedvaten, (die ook , geloot ik , niet en flaan) door 't ge- heele merg der zenuwen vcrfpreiden ; ze neeraren alie haar begin van de medulla, oblongata en fpinalis als van een ftaart of continuatie van byde herszenen 5 lopen i. gelyk en met de arterien , venen en lymphe - vaten, na alle deelen des licliaams overal door dezelve wonderlyk verfpreid ; ze verdeden zig , gelyk de bloedvaten in oneindig veele takken, dewelke .hier en daar inzonder- heid in de borft en buik vericheide lyjobbels (ganglia) en netsgcwyze vlegtingen (plexus) formeeren , in ipier- draden veranderen, or in bloedvaten , klieren, buizen, holtetis als uiteinden , of buiten in de huid als tepels eindigen; en voeren het zenuwzap (Juccus nervofus) an- ders geeften (fpirïtus) genaamt , van het cerebrum ea cerebeilum ende van de medulla oblongata en fpinalis na alle uit- en inwendige declen des iichaams , geiyk de ar- teria aorta het bloed 'van 't linker hert. Dierhalven vloeit het zenuwzap niet weder te ruggc
1 door de zenuwen in de herszenen, als zig fommige ver* beelden , maar werd eindelyk in klieren , hoitens of buiten de huid gebvagt, of 't werd onder 't bloed ver- mengt, en zodaanig weder na de henz.en.en ge voert. D'e zenuwen zyn dienftig, tot leven , beweging, ge-
voel en voedzd aan 't lichaam te geven- Beziet hiervan, *t geen weboven by de herszenen p. 119 en 130 bree- der verklaart hebben, II. Het getal der zenuwen komt op 39 paar en een
ongepaarde, ais 1. negen paar, die binnen, het cranium van de medulla oblongata ontftaan, en alle door bezon- dere gaten van 't cranium.11» buiten lopen, z. dertig paar en een· ongepaarde , die buiten 't eranhm , van binnen de wervelbeenderen van de ruggegraat, van de medulla fpinalis, onftaan, dewelke met de arterien en venen we- derzyds door de gaten tuflehen de dwariie proceffen der wervelen ende door de gaten van het heilig-been na buiten lopen, uitgenomen de nervus accejforius van de nek, en de ongepaarde van't osfactum, die niet door zulke gaten doorgaan, als we p. 119 tot 131 gemeld, hebhen- III. Pie
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 155
III. Die binnen 't eranium zyn:
1. De reukzenuwen (par olfaüorium) deze lopen par ü-
als in veele draadjes of kleine zenuwtjes gefp!ee-/s£?e- ten, door de gaatjes van 't zeef been, en \ct-rium. fpreiden z:g door de geheele membrana Schnti- deriana in alle holtens van de neus. Door deze gefchied de reuk, beziet p. ifK- 2. Degezigtzenawen (par opticum, en nervus par opti-
opticus) dewelke, gelyk de reukzenuwen onder cum. de voorfte kwabben van 't ctrebriim na vooren
toelopen, maar vereenigen zig eerft noch binnen "'t eranium, en lopen weder van een ander, ieder door een eigen gaatje van 't os fphenoides, fchuins 'in't oog-hol en verder terzyden door de bol van 't oog na binnen en aldaar in de tunica re- tina verandert en uitgefpannen , door deze zien We, beziet p. 136. 3. Het beweegende paar der oogen (par ocü· oculorum
lorum metorium) het gaat door 't zo genaamde moto- foramen kcerum in 't oog-hol, en daar in zesnww. takjes verdeelt, die in de vliezen en fpieren van de oogen en oogfchellen , als in de elevator pal-
pebrrn, in de elevator, deprejjor, obliqiius inferior en abducens van de bol, inlopen. ' 4· Het leidende paar (par patheticum Willifii) patbeti- dat heel klein en teer zynde , door het zelve cum. joranien lace'rum a!s 't voorige , loopt na de ka- trolfpie;. van .£ oog t dit is reecjs van EUSTA- C,HIUS afgebeeld.
'. ν Het zogenaamde fmaak-paar (par guflato- _Ma
num) zeer groot, dat zig aanftonds in drie tak tJ;ul Ken verdeelt,die met depia mater omkleed,al!e door bezondere gaten van 't eranium lopen na * oogen opper- en onderkaak, a's 1. de eerfte κ (tiervus opbtbalmicus) na de oogen, eogfehcl- » neus en aangezigt· z. maxillaris juperior na een van ^e 0PPerkaak ?neus 5 üppen»wan- f , t*il,dvle«, tanden, verheemeke, lel enz.
3. waxiiin/fis inferior na de deelen vaa de onder- kaak,
|
||||
|
156 Examen van
taak, deszelfs tanden en ook na de totigï omV
als men zegt, aan deze laafte de fmaak te geven. Merkt, dat de tweede tak een of twee takjes van zig geeft, die zig met een takje van het vol- gende zesde paar vereenigen en de nervus inter- cofialis formeeren. 6. Het afnaaiende paar (par abducens) zeer
klein, geeft eerft van zig een takje met de voo- rigc van 't vyfde paar vereenigt, die de gemelde nervus intercsflalis mede formeert, en loopt dan verder, door 't gat van 't cranium, daar 't derde en vierde paar doorgaan , tot in de mufculus ab- ducens of af haaiende fpier van 't oog. 7. De gehoorzenuw (par acuflicumfive audi-
torium) zeer dik enfterk, fpleit hem aanftondï in twee bezondere gedecltens , a's twee zenu- wen, als 't harde (portio dura) en 't weeke (porii* mollis) die byde door een gemeen gat in de proces- Jus petrofusyzn 't flaapbeen inlopen, maar de por- tio mollis gm geheel en al met vyf takjes door vyf gaatjes tot in de labyrinth,en is daar in een vlies en in de maren uitgefpannen: Indien de portio dura de labyrinth voorby lopende , in de trom- mel en alle deffelfs deelen ende na binnen toe in 't cranium takjes gegeven hebbende, door de aqu/zdiiUusFallopii loopt, geeft dezelve na 't ui- teriyke oor, cranium, parotides,oogkhe\\en, lip- pen en de fpieren van 't os byoides enz. verfchei- de takken. Door desertie mollis gefchied voorna- nsentlyk het hooren, maar door de portio dura ver- fcheide beweegingen, beziet p. 143-144. S. Het dooiende of 't agtfte paar (par
ook groot en dik, loopt (met de nervus accej- Jorius JVülifii Jpmalis) door een gat tuffchet» het os petrofum en occipitis, daar èefinus laterales in de vence jugulares interna doorfchieten, daalt »e- derwaards langs de nervus intercofialis, weder zyds aan de lichamen der wervelen van denhals, ïugge en lendenen ,· geeft reelc takken aan de takke»
|
||||||||||||
|
abdu-
cens. |
||||||||||||
|
ecufli-
cum five audito- rium. |
||||||||||||
|
portio
mollis.
fortio
dura.
|
||||||||||||
|
par va-
gum. |
||||||||||||
|
Land en Zee-Chirurgie.' 157
takken van de nerous mtercoflalis, die zig met
een ander wonderlyk vereenigen , verfcheide vlegtingen (pkxus) en eanelia of knobbelen (oTT?lren Un de deelen van '< hoofd, hals, aldus 'æ ë Cn extremiteiten takjes geven , en daaromlokX'W"!,6 hPlzm verfPreiden>
keuriee o deelen des lichaams zo naauw- ijft WTr r"leenfcllap met een ander hebben, be-
ziet WILLIS en EUSTACHIUS. â *' , *Zogenaamde tong bewegende paar (par par Un* negen 1 lin8uce «<#<>«»») hetonderftevandegwafc. iroc rr Pc door een bezonder gaf, die by dé iJr6-"U-sJenëm van 't agterhoofds-been is, en Zal Ç Z ^ al*een door ^e tonS· ^oor deze lie é?çäå hunne beweeging » of als andere e^er willen , de iïnaak hebben , beziet p. 149.
Non WILLIS en voor dezen EUSTACHIÜS, tiende " nu veel andere zetten hier noch by 't tiendepaar.
been' é door 'c 8roote §at van '* agierhoofds- van é *°Pen tuilchen het eerfte werveelbeen cui á hals en 't agterhoofd-been tot in de mus- ^Jhrno-byoideus. Maar 1. dewyl WILLIS zelf . Van d ^v D'et en Weet' °^ d'r paar 'C eer^e
is. ÷ ^s > °f het lefte van die van 't cranium en 't ^e?n zenuw tuilehen 't agterhoofds-been als w Ek r^e wervelbeen van den hals doorloopt, 't d ven reeds hebben beweezen, énde 3. door ge(ch°rjKe'dcn van 'f rug§emerg na aan !t craniuni krimt nde ' 'l lar)ge - merg zig afkort en in- hinne C" a^dus 'l eer'lc Paar vaa den hals aldus fcjly ? f cranium zig verbergt: zo is 't waar- eia/ ;v*»dat de Autbeurs hierin zig bedroogen , fchen ' eerfte paar van den h;lls * dat doch tus-
hals do' eeri*e en tweede wervelbeen van den hebben orgaat, voor 't lefte van het lange-merg iv. çngezien·
deszeifs vooCiJuwen van net ruggemerg, die van
fclmins te*am ren a8terfte gedeelte ontftaan.en
Uienfchieten,tellen we maar 3© paar
en
|
||||
|
*
|
|||||
|
158 Examen van
en een ongepaarde , en daaronder xo, die ter-
ziyden door de gaten der wervelen doorlopen,
als:
nervi I. Zeven van de nek of van. den hals (nervi
eervicis. eervicis five colli) dewelke alle terxyden door de
gaten tuflehen de zeven wervelen doorlopen, de
eerfte tuflehen het eerfte en tweede wervelbeen
van den hals, alwaar geen volkomen gat is, erf
de zevende tuflehen 't zevende van den hals en
't eerfte van de rug. Dewelke alle aan de nervus
intercoflalis een ieder een takje geeft, en verder
na 't hoofd, hals, fchouderblad, armen, handen
enz. hunne takken verfpreiden. Daarby noch het
agtfte paar de nervus accefforius bykomt.
dia- Merkt 1. dat van de vier boventte zenuwen van
pbrag- de nek vier takjes tezamenlopen in een zenuw,
maticus. dewelke nederwaards loopt door den hals en borft
terzyden aan 't pericardium ν aft , na 't diaphrag-
ma, en de naamen heeft van nervus diaphragma-
tieus.
%. Dat gemeenelyk van de vier onderfte van
den hals en van een of tweebovenftevanderug, de vyf of ook wel zes dikke fterke öxel-zemawen «.sillares. (yiervi axillares five brachiales) ontfcaan , die zig hier en daar aanftonds door de anafiomofes ver^ eenigen, en na de fcapula, de opper- en onder- arm , carpus , metacarlius eia vingeren zig ver- fpreiden. CHESELDEN heeft ze wel befchre- ven. acceffo· 3· Het agtfte paar Yan den hals nervus ncceffi- rius Wil- rius ^«'Wi/iigenaamtjhoewertook vanEUSTA- lifii. CHIUS 'is afgebeeld , begint omtrent 't derde of 't vierde paar van de nek, agter van 't ruggc- merg, zeer dun en teer , loopt binnen de rug- gegraat in 't cranium , en vereenigt zig daar met het par vagum, loopt weder met 't zelve buitert het cranium, en fcheid daarvan af en verfprei& zig eindelyk door de mufcuius trapezius van de Jcepul*; beziet DUVERNEY. ■ II. Twaalf
|
|||||
|
Land en Zee-Chirureie. ï <rg
tt tp ■ ó. oir
÷é. ÷ waait zenuwen van de rugge (nervi dor-nervi
W^yn eï> vandewelke<, behalven de tak- &Weiw; ven cue na de nervi axillares lopen, een ieder ^v!rJC geeft aan de MfWJ «aercofiatii , en en a°terfte lnftWein fPleit' als in een voorfte loopftuffcl lUt" en inwendige» de inwendige inwendi- mdefzelve muJculi intercofiaks en ribben £<?. co(ictles prJ Sr°ef ' na depkura, mujculi inter--
deelen v- \niiiar de uitwendige na de uiterlyke uiterlyke Ì í*11 k01* en de 0?ieren van de buik. tak. imiL·^-de lendenen zyn yyf p"%, («m»- .
°n f« º daarvan de èeffte tuflehen het eerfte ?
tuirrueeÏ wervelbeen der lendenen en devyfde/ö,,,&a- lorW ë lefte wervelbeen en 't heilig-bèen uit-'ei' eh ril ' j0r alle Ulterlyke deelen der lendenen van onderbmli:s verlpreid , ea een ieder daar- Ivl Sneft een tali aan de nermls intercoftalis, ge- hoe w é zenuwen vm ie medullafpinalis doen, ui „ eerfte paar na 't diaphragma ook cendia-
|
||||||
|
JP geert. pbragma*
Ze '^an het 2. 3. en 4de paar een bezondcre ßæ'áß,ß.
die reer-Werf gecomPoneert,VTOM-f j>e™aii«u) nervus 't óÀïæ: nederwaards terzyden de ureteres door fperma· zaadv-^ gat van '* os PuMs doorloopt, na deticus.
uv«en en tefikuU der Mannen. Paar m ^et eerfte ,'tweede , derde en vierde nervus
n'enif1^ Pander vereenigt een groote zenuw cruralis. derzvd cruralis genaamt, uitmaken, dewelke we- os nl. S 1ffiet de artiria en vén'a cruralis over 't dey tor* pt' ■ het voorite gedeelte van de jeS) ,° aan de knieverfpreid, met oneindige tak- IV° Wel in deszelfsuit- als inwendige deelen. cngepaa anhet hcilig-been zyn vyf paar en eerrtertra door de v·6 (nervi °FU facfi) die voomaamentlyk/acn, heilig-becier Voorrte °f binnenfte gaten van hei- lig- en ftaart-eu^e '' YY^e Paar tttffchen het'hei- deelcn va» 'tH,tn llitloPen > na de inwendige S eeivis, als na de blaas, endeldarm, voort-
|
||||||
|
tëo Examen van
voortteelende deelen by Mannen en Vrouwen?
verfpreid. Want door de agterfte gaten lopen niet als maar kleine zenuwtakjes door. foervus i. Maar het eerlte, tweede, derde en vierde ifcbiati' paar van 't heilig-been met het vierde en vyfde cuSi ' paar der lendenen vereenigt zynde, formeeren wederzy ds de grootfte, diktte, hardfte, en fterk- fte zenuw van het geheele lichaam nervus ifihia' ticus of CTUrah'spqfterior genaamt. Deze geeft noch binnen in 't pelvis takjes aan de blaas, endel- darm, lyfmoeder eirz. loopt onder uit 't pelvis f agter tuffchen het os tèecygis en ijctium, en tus- fchen de bilfpieren, agter aan de dey langs , tot aan de kniebogt, alwaar dezelve tuffchen dé twee ccndyli van de dey verder nederwaairds loopt na de voet toe, in ontelbare takken ver- fpreid. ie enge* i. De ongepaarde zenuw, zeer klein, loopt paarde ónder uit het os facrum over 't os coccygis regt zenuw* nederwaards na de omleggende deelen daar ver- fpreid. nervus Not. De tuffchen-ribbige zenuw {nervus inter* interco- cofialis) van het vyfde eh zesde paar vah de me' fialis* \ dulla obhngata eerft af komftig , loopt door het gat, daar de arteria carotls interna doorgaat» vagui. langs 't agtfte paar (par vagutn) dat door de ga- ten van acjimts laterales doorgaat, terzydenvao de lichamen der wervelen van den hals, borft» lendenen, en op 't os facrum langs; het vereenigt zig niet alleen met de negen-en-twintig paar ze- nuwen , die uit 't ruggemerg ontftaan, maar ook overal met het par vagum , 't welk meeftentyd maar tot aan de maag loopt en daar eindigt, maai de intercoftalh daalt neder tot in het pelvis. Deze twee zenuwen (nervus intercoflalis enpaf
bagum) maken verfcheide vlegtingen (plexus),
daarvan weder, takjes ontftaan , en knobbels
ganglia (£fl»g'in) die van fpierdraden voorzien zyn, ö*
niet alleen 't bloed ia de arttricn en venen 4ef
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 161
zcnuwtjes maar ookhetzenuwzapdoordetnerg-
vaatjes verder voorrpe!,7.en.
iCemaKen vlegtjjj b den hals,daarvan ze-plexus. ' a,vW^Da de "««lyke deelen des hoofds en na
VenhJ™ den ha!' toeloPen-
hertfö/p'r v'tgruigen in de borft, die na't darm tak?/ "'"^ '°çä"ç ' Iucht*ByP el! flok"
Vervoï geven·
ventricuiiï?1* v;egt:nSen in dehuikvalsdejöfeMr renale ltennris, hepatiais, mefentericus magnus, ì s · 5n andere meer.
cojh,! rUIt Zienwe i. dat het par vagum en inter- buik hnervonm door hf-r hoofd , hals, borft en deel e takken veripreiden, en aldus deze Z-d M·^roote gémeenfehapmet elkander hebben.
Van' ^af intercoflale met de 29 paar zenuwen pen tr.ugge-merg, die door 't gehede lichaam lo-
•van'/-1^ vereenigt,en aldus groote gemeenfehap alzo jeene ^eel met het andere veroorzaakt, dat deel Pynen en trekkingen der zenuwen van een inw !n\netandere kan continueeren. 't Welk we fra&.n' Pees_ en zemiw-fteeken, kneuzingen, molT"e,i.' ontledingen , gezwellen en ukeretien ]ee en in agt neemen, om de toevallen wel te jfn kannen,
gaa Ë n ^'er n'ct met fti'zwy§en voorby laten de rv §roote onkunde der meeften zogenaam- nog ,rurgyns, was de zenuwen aanbelangt, die voelWe' 'eis van ^e Peezcn · ^ie zs half zien en
çéá cn> weeren op te noemen, maar van dé ze« nier *" * ^e ^och hoogft-noodig te weeten zyn, Q s verftaan, eii doeh voor groote Meefters en vPorrateurs Wli'en aangeïien zyn. Ze moeten Zitiuw^ Wetten ^e or<ler en verfpreidinge der moeten11 ' ^e n'er §cme'd zvn> en vervolgens lyke de-fe on<fcrrigt zyn , dat 'er in alle uiter- en by <iern Van net ''chaam onder de huid , orn hier en <} renen peezen op alie plaatzen .edoch Qaar grootere en kleinere , zenuwtakjes h lopen, |
||||
|
Examen van
|
|||||||
|
ι6%
|
|||||||
|
Cap. X. Van de fpieren des gantfchen
lichaams, en voor eeril van het
Hoofd (ƒ).
Vrag. ITT^St tg een mufculus of fpier ?
Antw. W 3£>at tg een iaecMuig / öefiaanttf uit lange pöï$8^°S3e p?en/ log aan Den anten fjan*
lopen , dewelke , op wat wyze ze geraakt zyn, groote
en wonderlyke toevallen veroorzaken , die van zulke domme Luiden aan een kwaadaardige vogt, fleim en verftopping of zuur , of ook wel aan.een betoovering of aan peezen en andere oorzaken meer werden toege- fchreven. Men raag zig wel ten uiterften in dit ftuk ver- wonderen ; maar dewyl ze niet eens kennifle hebben van de groove deelen , hoe zullen ze dan kennifle van de feine krygen } Op de fcheerwinkels by de Baaien werd niets daarvan geleert, en fchoolen zyn 'er hier niet gelyk in Vrankryk, daar dit vertoont werd. Nog geeft men hier dan voor, dat hier van de Baafen zo goede Leerlingen als in Vrankryk gemaakt kunnen werden. Maar wie be- grypt de domheid niet? Merkt, dat de zenuwen, door wat oorzaak ze al te
veel geprikke;t werden, groote pynen, trekkingen, ftui- pen, ontftekingen, gszwelien , en ook wel defphacelus, veroorzaken. Maar fterk gedrukt, uitgerekt, doorgefneden of door-
geknaagt, verrot zynde, zwakheid, verlamming, onbe- weegelykhcid, ongevoeligheid, verdrooging, fteivigheid enz. in dat deel, daar ze de takken verfpreiden, aliy'd nalaaten. Wie meer van de zenuwen gelieft te weeten, die kan
naleezen den EUST ACHIUS, WILLIS, VIKUSSENS. VËRHEYEN, DUVERNEY.CHE5ELDEN, en andere- (ƒ) Dewy! de Myologie_ of de leere van de fpieren ι
een gedeelte der Anatomie is, dat zeer zwaar en moeye' lyk is, inzonderheid voor een leerling, om wel te va** ten»
|
|||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 16$
fiangenöc/ tuffcïjen baeïfte nog eenige misttt mem-
braneufe fjïuen bafi 3tjn / om aïïetlep fooït ban öe# baegingen uit te toerften ■: ooft $ isejeïbe ban öïoe&* baten/ baatetbaten/ 3enubaen/ nee3en/ Wiesen/ enj. booten/ baaarban beeïe ïjet fatsoen ban een gebilde ttm$ ïjeörjen. (g) % i Vrag,
ten, zo hebbe ik noodig en voor 't belle geoordeelt,om
alle wytlopigheden , en a! 't geen niet noodzakelyk is, te meiden en uit te laaten , en wat inzonderheid voor fen Chirurgyn hier van te weeten noodig is, op 't bé- *nopflc V0Qr te fle]ieH s 0IÏ1 jn zeer korten tyjj van aue Pieren, die over 500 zyn, een goed denkbeeld te maa-
ien, tjje ze anders, in hun gantfche leven ,nietleeren kun- nen. Ujt reeden , dat een Chirurgyn , by aldien hy geluk- *e!yk en wel zyn werk doen wil, onmcgeiyk de weetcn- ichap van ajje fpjeren ontbceren of niiflen kan, dewyl «em duizende voorvallen voorkomen, die hy anders nooit ennetj noc^ WegneetKen kan, 't zy dan, dat hy de Myo~
xrci u't: de grond verflaat. Men neem hierbyterhanddea VfcSALlUS, EUSTACHIUS.COWPER.DRAKEen , ^HEYEN, beziet derzelver plaaten, en woon vleitig len ^mte,iïiifeeren vandoode iichaamen. Maar waar zul- L Ze de anatomie by woon en , die *er in de Provinciën /na nergens voor de Chirurgyns gedaan werd ? Het is
^aarlyij bedroefd. Men lees ook denDOUGLAS ch heister.
. e»n ^ ^en fP'er (mlfculus) is een vleezig gedeelte en
"j Werktuig tot vericheide beweeging dienitig, in drie Μ ns' als hoofd' bulk en ftaatt> verdeelt.
j5?en heeft enkelde en dubbelde ipieren.
buitn dc ipieren (mufculi fimplkes) zvn alleen van een toonten een ftaart tezamengezet, als LOWER aan- een ge* en zu*e twee by een gevoegt zynde formeeren Hoewe?eene ipier * die een hoofd' bu* cn ftaart fteeft. maar eerTf" §emeene!yk die geene enkelde noemt, die andere, Μ p van draden nebben, als de frontalis en "aar dubbelde of gecomponeerde, die verichei- de |
||||
|
164 Examen van
Vrag. meijbm aïïe foiecen ten injtoilifge ItW*
flinge ? Antw. $een. 3©ant ïjet ïjecte $ mebe een foiet/
en oeel anbere fpiert»c3clen bet ingetoanöen ïjefjfien f en oetoegtnge / οίε niet onbec 0113ε toil i£: maat bc tneefie fpiereu / öie be ingebjanben niet taïten/ 3ί)ηοη> ijetonsebrtl/geïtjït aï$ οίε ban atmen en oeenen. (b) Vrag.
de loop van draden hebben , by voorbeeld de deltoides
en andere diergelyken. Een fpier is in zyn buik geformeert i. van vliezige
zeer teere dunne en holle vezeltjes of draadjes,dewelke zyn lange , dwarfle , fehuinze , circulwyze , flekkens- gewyze enz. van de zenuwen , als men zegt , afkom- . ftig, en zig afkortende, doen ze de geheele fpier korter werden en inkrimpen, en verbeelden alle kleine ('piertjes te zyn. Edog de zake is zo wis niet, dat alle fpiervezelert van zenuwvezelen ieder arkomftig zyn , als de Schryvers verbeelden en onderftellen. 2. van zenuwen, die de kragt en beweeging en ook eenigzints 't voedzel aan de vezelen geven. j. flag-aderen tot voeding » warmte en de bewee- ging dienftig. 4. bloed-aderen , die het bloed weder in grootere venen na het regter hert toe te rugge voeren. f. watervaten, de lympha te rugge voerende. 6. een vet- vlies tufichen alle ipiervezeltjes in gelegen, gelyk ook tuffchen , onder en op alle fpieren, 't welk alle de fpier- vezeien en de fpieren zelfs tezamenvoegt , en met haar vettige ftoife dezelve geduurig bevogt en glad houd. 7. en eindelyk rondom van buiten van een glad vlies omgeven, dat zo wel de buik'als de peezen bekleed. Wanneer het bloed al uit een fpier is uitgewaüen , zyn alle lpiei vezelen ..wit. De peezen hebben hetzelve maakzel, behalven dat de vleezigc vezelen hier in peesagtige veranderen, en dig- ter tezamen zyn gehouden. Ook zyn de peezen veel gevoeliger, als het vleezigc
van een fpier. (δ) De beweeging, afkorting of 't inkrimpen, (cen-
|
||||
|
Land en Zee-Chirargie. 165
Vrag. I$oe toecb een Mufcul becöeeït ?
Antw. 3jn bik beeïen/ a$ »n &ct ïjoofb/ be 8uf&/
«n fiaart. %t |oofb $ &et öeginfel/ atoaat be 3e*
mtto settiEentöft ingeplant toecb; be buik i$ ijtt
miöbeïfie of ijet Wee^agtige öeeï/befïaartof 'tepnbe
%3 #
raiho) cjie maar a|jcen jn >t v]eez;ge en Wcinig of niets
t peesagtige gefchied, is maar tweederly.
1. De vrywiilige beweeging (motus voluntarius) als door
*rip ^er zenuwen van het cerebrum een' fpier met onzen ?o 1? Z!* aikort,dicrge!yken gelchied in alie ipieren,die 8ehee!e lichaam vrywillig beweegen.
a· De natuurlyke beweeging (motus naturalis five in'
vnmtarius) die, door kragt der zenuwen van het cerebel- tum, zonder en tegen onzen willen in een fpier gefchied, ?y voorbeeld in de ipierdraden des herten, deflelfs ooren, Jn,de mufculi intercoflales, in 't diaphragma, en in alle de pier,igtige vliezen van de flag- én bloed-aderen, van de maaB» darmen, en andere deelen meer. 3· Want de zo genaamde vermengde beweeging (mo-
Us' nixtus) is niets anders, als wanneer een ipier met
en ook zonder onzen willen en denken zig afkort of
7" wetkinge doet» als de fpieren van de oogichellen,
. 4· Edoch is 'er noch een bezondere kragt en bewee»
«"Sin alle fpier-vezelen , dat ze zig van natuur ge- ^«urig afkorten en inkrimpen zonder kragt van de ze- ep W? van 'f cefe^rum °f cerebsUum; want een ipier van Zen lichaam , daarin de werkinge der byde kers- je0, ophoud , doorgefneeden zynde , korten byde ein-
ίβ'Π· 7'^ kragtig ai> dewelke we kunnen noemen motus ■y^uf °f fpentaneus , die in de ipier zelfs is, ontftaandc die d tezarc«nvoeging en extraüïe der kleine deeltjes, NotYT?elt-''es formeeren'
2C]fs aL~!e zenuwen van het cerebrum of *t cerebrum ée bevvee eden of afSeDonden zynde, vergaat teritond
De zgif'11^ der fpieren, die met onzen willen werken.
uwen van 't ttrthellw» of't ttreisüum zelfs.af-
gefoeden
|
||||
|
ϊ6β Examen van
i$ get onbetfïe beel. let öoofb en fïaatt/ 3$nüi be
meefte fpteten beiöe peejen ofte tendines.(z) Vrag. i|oe toetben be mufculen onbetfcïjeiben ?
Antw. έρ tetben on betfcïjetbe toifee onbetfcïjei*
ben: ten aanjien ban öaat fat5oen toetben 3P ge* tiaamt lange/ bjeebe/ bzieïjoefttge; ban öaat ma* niete en gelegentöetb / toetben 3P genaamt tegte/ btoetfe/
gemeden of afgebonden zynde, vergaat terftond des her- ten, beweeging en 't leven. .Dierhalven ontftaat der fpieren beweeging uit de hers-
zenen , daarom kan ook zonder invloejen van geeften •of' zenuwzap uit de herszenen door de zenuwen in de fpieren, dezer hunne beweging niet gefchieden. De arterie na een fpier toelopende gebonden of af-
gefneeden , vergaat daarop ook alle kragt eji bewee- ging in de geheele fpier. Dierhalven zonder invloejen van rood bloed door de
flag-aderen in de fpieren hunne beweeging niet moo- gelyk is. Vervolgens moet niet alleen het zenuwzap maar ook
ïtelfs het roode bloed iets doen tot beweeging der fpie- ren, maar hoedanig, is tot noch toe van niemand ge- demonftreert, beziet p. 79. en ik zoude wel iets daar van hier neerzetten , maar dewyl de meeften het niet zou- den kunnen noch willen begrypen , ende het ook wat wytlopig zoude vallen,' daarom verfpaar ik het tot een ander occafie. ('«) Men verdeelt een ieder fpier gemeenelyk in drie
deelen. 1. in 't hoofd (iapne, punBum fixum anders ge- naamt) zomtyds pëesagtig en;zomtyds vleezig , daar- mede een fpiér begint. "2. in de buik (venter) of't mid- delfte altyd vleezig , dewelke zig afkortende , de- be- weeging verwekt. 3. in de ftaart of pees (cauda oitendo) ■putiBum mobile geheeten , dewelke in een been of een ■ ander, gedeelte zig inplant, en is ordinair rond en lang- werpig, edoch zomwylen in een peesvlies uitgefpannen» dat men aponéwofis noemt. |
||||
|
Land en Zee·Chirurgie. ιβγ
JJjWïTe·/ nooife; ban öe beeien baat 3P in gelegen
3ön/ afê öen temporalis of ilaapfpier, om bat 0p in oeffaapen öe£ |joofb# gelegen $;banöaaïbaernin* Se/ aï£ fjuige^/ opöeffttg/ uitffc&etf / «13. C*) ^Λ^Γ3ε· 3$aemt on| eeng aï be mufculen op/ en «KW eetfi bie in ïjet boo$oofb sön? hft„ °tw· %n 't boo$oofb 3Ön 'ec ttoee/ bie op Jjet ""«ffloofb^-öeen ïeggen/ en be3e bereenigen 3ig baeï «an tnaïfeanbecen : 3e $n regt nebergaanöe met yaate bejeïen/ en einbigen in be batjnöiaubaen / om ÖIe op te trefeften. (/) . , Vrag ^oe V)£e{e 3|jn >et in oe oogfcïjeïien ?
Antw. t*en regte/ in ieber oogfcïjeeï een/ baaat*
2- 4 boo£ (*)De benaaminge der fpieren gefcheid van de groote,
gedaante, plaatzenjDeginzel, loop, mfertk, werking enz.
k^arom ook die fpieren, die met elkander tegelyk een deel
.\ eegen, defnaamen hebben van medewerkers of mufculi
m"Z' k 'w,anncer veele buigers tegelyk het hoofd buigen:
*ar "Y aldien een of veel fpieren tegen of op de andere
'erken , noemt men dezelve tegenwerkers of mufculi
an'aSmiite.
1*.) Voor- en agter-loof'ds-fpieren.
Vle van 't'agterhóofd zyn een paar, zeer klein (mufculi
^SJPttaks) enkeld of dubbeld, beginnen van het os occi- £_8ί ' lopen opwaards , maaien een aponenrofis boven J? ï cranium, met de uitfpanning van de voorhoofds- <ƒ; e^en> dewelke, (mufculi frotitales) ook een paar, bc- Wa λ Van ^c wYn'3raaï:lwen en van liet osfrontis, op-· , ards lopende in een aponeurofis uitgefpannen, die met h^'onnirefis van de occipitales is vèreenigt; deze lefte braJegen de huid van 't voorhoofd , en trekken de wyn- braauwen opwaards. * - Derp r Wederdrukker der wynbraawmen.
van de ^■cnYrugeitor fupêrdliorwn) wederzyds een, begint ichellen W-ortel der neus, en loopt rondom by de oog- ■ - ·» ls eenigzints circulagtig. |
||||
|
168 Examen van
booz ?e 3eer fneï opgetrokken en betuoogm teröen.
Bopittë ïjeööen 3p elft een ringfpier / Paaarbooz be oogfcöelïen toegeflooten taetöen. (.«) Vrag. ïfoe peelfpieten öetoeegen be- oogen 3eïf£?
Ancw. ge$/ maat in be SSeefïen 3eum/ en bat
aan ieber oog / bier regte raeefi Dooufeornenbe üart ïjet Doiggeoeen / bat ïjet ïjoï maakt in toclfte öet oog öefïooten i$; toaatüan ttoee dienen om öe oogen op en neöettoaattö te öetoeegen; en ttoee anöecetoaar* öooï be oogen aan De tegter en ïinfer jijbe öetoogen iwerben: notij sgn 'er tVoce ronöc / om öe oogen te Diapen. bOQztftomenbe-nit ise naïsen de<S ftaftebeeni*'■> öeje fpieten eindigen aïïc in ïjet PJitte Pïie^ Pan Poa* ren aan be oogen. (n) Vrag.
(m) Van de oogfchellen drie,.
i. De orhicularis of iluitfpier , ontftaande van de bo-
venfte procejfus van de opperkaak by de groote ooghoek, loopt met halve boogsgewyze fpiervezelen om byde oog- fchellen en fluit dezelve. 2. De opligter van het'opper-oogfchel (elevator palpc-
brcB Jüperkrii) die boven van het gaatje van de gezigt- zenuw , ag er in het ooghol begint , over de bol van 't ■oog als over een katrol heen loopt, en in een aponeu- rofi: aitgefpannen zynde , onder in de rand van het opper-oogfchel werd ingeplant. 3. De nederdrukker van- het onder-oogfchel {depreffot
pulp'-brce infermis) uit weinig fpierdtaden beftaande, loopt van 't os fugale of van de wangen in dezelve, is geen volkome fpier, en trekt het onder-oogfchel maar ï.eer weinig nederwaards. («) Van ieder oog zes.
Vier regte (re&i) van de rand van 't gaatje in 't oog-
hol , daar de gezigtzenuw doorloopt, beginnende , wev- 'den alle vier ook ingeplant in de tunica Jclentica by de iornea , te weeten in de bol van 't oog , namentlyk ï. De opligter {attëlms of fuperius.) .z. de ncdcrdruk-
|
||||
|
Land en Zee Chirurgie. 169
Vrag. $ïå beel mufculen peft oe nen£ i
Antw. %t/ ober ieöec 3Ööe toier/ maat tmn en
membraneus, op &at be lien£ niet. ouoefc&Oft Stoot
öpr ç Â50ß'åç; ten anberen om Dat be betueegsnge
bi-ºÀÌ niet 3eer Scooi i? n°S fïitii: öe UJtï°en&i9e
ç « ; 01À1 ïå neusgaten te openen / en öe fertuenöigé um 3e te fluiten, (e) 'ka f á %5 Vrag-
/ , \aeprejJor of bwnilis.) 3. een af haaiende na buiten toe
\ üiicens.) 4. een aanhaalende na de neus toe (adducens) : f Wee fclmmze (ebiiqiii of rolatores) als 1. de obliquus
a^l°r °^ ti^chlearis , de katrolfpier van het oog anders nuw mt'' onti'taat: ook van ^et gaatje van de gezigtze- v v,e' als de vier regte, loopt na vooren aan de zyde aïw *" °°S ^y ^e neus' na en boven de groote ooghoek, ool'aar ^eze Ó>*er met zyn Pees over ecn vïicsagtig of , ^ wel kraakbeenig knobbeltje als over een katrol we- tic ^ raSSe loopt > en eindigt iets boven in de fclero- toe^ aiS ^e rcSte· Kan het oog fchuins neder na de neus erVQitwaards trekken.
van ¹ ^uus inferioT, en begint van de groote ooghoek ter_ e erWta , loopt onder de bol van 't oog fchuins ag- (j^r ?n Duitenwaards na 't midde van 't oog en daaron- j-.lngeplant; trekt het oog fchuins op- en uitwaards.
|
|||||||||||||||||||||
|
el
|
eze twee fchuinze gelyk ook zelfs de vier regte op
|
||||||||||||||||||||
|
■' Werkende draayen de oogen.
|
|||||||||||||||||||||
|
fl-cn zevende fpier (protrufor bulbi) is by zommige Bee-
|
|||||||||||||||||||||
|
maar niet by Menfchen pre/ent.
|
|||||||||||||||||||||
|
Van de aeus drie paar.
|
|||||||||||||||||||||
|
(")
|
|||||||||||||||||||||
|
Ee
|
|||||||||||||||||||||
|
'ß10,'á"''·'' begint boven de bovenite fneid-tanden , en plant
overlen lec'er in een vleugel van de neus , als krom ^ ^zelve lopende.
als i. j?*e diiatateres, die de neus-gaaten verwyderen, eindigt ln^"a'nidalis, begint van de wortel der neus, en «1 inplant} .ze^s vleugel. 2. de ■myrtiformis, het begia Men he*J "byna als de voorige.
nier alzo geen in- nog uitwendige fpieren.
|
|||||||||||||||||||||
|
i^o Examen van
Vrag. Hoe beeïe3ijn'er geineeneïp in öe lippen
m Kaften? Antwr. ©ooj öe lippen bpf paar/ en booj öe Ra»
Hen ttoee: öocö acfjt 3pn 'er öe lippen eigen / en biet öie lippen en ftaften te geïijft eigen 3|jn: öie De lippen eigen 3Qn/ 3Ön bier in öe opperfte en biet: in öe onöerfïe lip / ober bjeoer3ÜDen ttoee / om 3ε op- en neöer te teeRRen/ 3ÖnDe3ometöel)uiöbereenigt/ Dat 3e Daar nautoeip^ 30» af te fcï)eiöen. 5E>ie De lippen en Kaften gemeen 3ijn/$teneerfïen
aan öeiöe jpen öe buccinator of ïtaaKfpier / otn öat lip öe Kaften öaar groote geeft/ öiê men in ftrt opWaajen ban een trompet licftt 3ien iftan/ fpiui* tenöe uit ftet oppecfïe ftafteöeen / en 3ig in öeiöe lip" pen en onbetfietanbbïee^circuïagtig inplantenöc (p) ©e anDere i$ aan toeöer3tjDen De bierftante ofte
quadratus genocmt / fpjuitenöe uit öe fleuteïöeenen en
(p) Van de lippen, die ■ aan dezelve eigen zyn,
6 paar en twee ongepaarde. i. Een enkele üuMpici-(orbkularis) circulagtig,of boogs-
gewyze, begint van het tandvlees, loopt rondom byde lippen , en werd in 't zelve ingeplant; en formeert onder en boven een riemtje van binnen de lippen- Deze fluit de mond. ,■%. Twee af haaiende (abducentts) als:
a. De buccinator of trompetter-fpier, ontftaande voor
en onder van de procr/mi eoronoides van de onderkaak en van de opperkaak by de laafte maaltanden, loopt horizontaal in de hoek van de lippen, en werd vaO· de duèlus Stenonianus doorboort. b. De sygomaticus of jök-fpier , enkeld of dubbeld'
neemt zyn begjn van het. es aygomaücimi , loop1 ; fehuins neder tót in de hoek van de lippen als "e
roorgaande. Deze twee trekken de mond wyd en de wangen na &c s&oren. toe-, ze helpen ook onder het kaauwen. , |
||||
|
ï-and en Zee-Chirtirgie. 171
■{? Nfiten/ 31a met fc&uinfe pjen in öe Wn/
nppen en toozteï bec neuë inpïantenbe/ om be Mn Böuing en nebectoaert^ te treftften. feöeen? beeI mufculen Ö^eft ïjet onbetfïe na» f0£^vv; ®Öf paac. Het eetfïe paat3Ön&eibeflaap»
teruLLv3* ftoram met em bfee3iS &egin3el uit
aHeSft.Öoïïisöeit ban be tïapen be£ goofë/ Sém ïTen£ftnalöertoerbenbe / baaïtbanonbetbooi Br» « ien °f os JuSale ■» lw£ «η fierfte 3eenutoag* feS£Sin öet b00?fïe wit^£*3et öe£ onberfien te» ïiiff h ' 0at men settieeneïijïi corone noemt. <gn L· - ioecb be monb gefiooten.
ïwm« Jtoeeile $ οε maffeter of ftautoec / f&uit uit Item i11 / m 'f m^ ömi aan '* °ΡΡ«1*« &afte* en / einbigt omtrent be fcin / om öet ftafceöeen
3. e» ^00?*
'°vde i?aar Semecne en twee paar eigene opligters van
0 e 'ippen, elevateres (communes £ƒ proprii.) lare rfe'mfens is de c/minus, fpruitcndc van het osmaxü- lippen i^ on(3cr nec os Ju£ale > eindigt 'n de hoek der De * ■ §r de onder- en opperlip te gelyk opwaards.
de οηί^ηβ zvn" '* *ncifirius fitperior, beginnende van de ng erltaak onder de orbita, eindigt in de vleugel var» fteid-tU$4etl in de ftuitfPier der üppen by de bovenfte dert "dariden i ligt de bovenfte lip opwaards en verwy- der ·,. e neus te gelyk. 2. incifirius inferur, begint on- !°opt ,.la,ndv!ees van de onderkaak by deineid-unden „ ligt m, ,rwaarts' eR P!ant h«m in de huid van de km, s maar de oiiderfie lip opwaards.
|
|||||||||
|
nainentivt ne<lerdrul<liers een paar en een ongepaarde,
a τ* ■ driehoekige, een paar, begint têr-
°Ρ^3ΓΗη^Γ van de onderkaak . en l00?1 ichuins
trekt {J* ,in ds hoek der lippen in de fluitfpier; h- ^badrltu PVtn neder·
us ■> omtrent vierkant, een ongepaarde ,
|
|||||||||
|
ijl Examen van
booitoaactl/ acfjtertoaart^ en na Beibe 3Öben te
Setoeegm. 3£e öcröe taerb geijou&en booj een beel ban De
Dwiculus temporalis. Wt bierbe i$ be pterygoides , fp.witenbe uit De
bïeugeïtoifee uitfreenfeig baar 3e na "gemaaftt sijn/ plant &em in 't üiiinenfte ban 't onberfïe haaeöeen/ om 't 3eïbe acïjterujaart^ te öetuegen en na 3ig te trenfen. <©e oQfbe $ be digaftricus ofte ttoeebuinige /
fpmit uttïfet os petrofum oftefïeenl&een/ eneinbig* inbenin/ otnbemonb te openen. (5) Vrag. gecomponeert uit de netsgewyze draden, begint voor
en onder van de kin zeer breed, eindigd, opwaards lopende, in de geheele onderlip in de orbhularisi trekt de onderlip aiieen neder. Not. De opligters van de onderlip, en de de neder-
drukkers van de bovenlip met de fluitipier te gelyk werken* de, doen de mond fterk toefluiten. Van het uiterlyke oor ordfnuir drie,
Een bovenlte » een voorfte en een agter, die het kraakbeen van het oor eenigzims (pannen. Ook de verlcheide fpieragtige of vliesagtige draden
van de tragus , antitragus, helix, antihelix, concha en inea' tus auditorius dienen, om deeze deelen te (pannen. Van degehoorbeentjes vier. i. De hamer heett'er drie. i. een uitwendige, die'c trommelvlies verflapt. 2. een Ichuinze (ebliquus, Jemicif' cularis Eufiachianus) deze fpant't trommelvlies. 3. eeB inwendige, die ook 't trommelvlies ipant. Ze zyn al!e drie zeer klein , en beginnen van 't os peirofum en eindi' gen in de hamer. 2. De flege'ireep heeft 'er een fpier, die dezelve "P"*
ligt, en 't vlies van 'tfemflra ovalis ipant. Deze vier zyn alzo dienitig tot liet gehoor. (?) Spieren van de onderkaak zes paar. L Vier epiigters (ekvaiores) als: ï. "ê
|
||||
|
Land en Zee-Chïrurgïe. 173
Vrag. ϊ|οε bfeï mufculen ïjeeft be tong?
te fAriL?*!i %aaï/ bit flïle 3eet- moeit^ ban een |
||||||
|
ge-
nee' e "aapfpier (mufculus temporalis of crotaphites) aldaar Ζ^Λ· ^eS'n aan ^? Aaapen terzyden van 't cranium de 1 ^an £ w frantis' fpbenmdes, parietak etifquamofum s in h-f3 · '°Pcn éenJgw'nts pens-gewyze tezamen tot dei» f in'^^e en aldaar in een pees, en vervolgens loopt pees" ■ Γ PeesaSt'g cnder 't os ju-gak door, en eindigt jfa„j?aStl§ rondom het procejjus coronoides van de orider- k-al ' Werkende trekt de onderlaak fterk aan de opper· * ^ is mct een fterke aponeurofis bedekt,
bin·^ Kaauw-fpier ( m<a//>iffr) komt voort onder en van ]Λ "tT) Va" 't os zygomaticum en de bovenkaak, dewel- baite kruiswyze over eikander lopen , eindigende kaak aan ^e ^oe^ van de onderlaak; kan de onder-
Wa 0P-voor- en agterwaards trekken aan de opperkaak, 'Heer veel of weinig draden daarvan werken,
beei'i u''twendige vleugelwyze (pterygoideus cxternus) blaac"1·1 Van ^e U!twen^'Se oppervlakte van het buitenfte en e,if,.van 'l proceffus pterygoideus van 't. wiggebeen, 4M (1"SE in de onderkaak tuilchen het froceffns coraci· Waard? Cmdyhides} beweegt de onderkaak op- en voor- bgpj e. inwendige vleugelwyze {pterygoideus intemus)
dï« vUli 4e no'te van 'let proceffus pterygoideus, enein- deö0r ,an binnen voor en onder 'tprocefus coronoides 'm II >p'erkaak; beweegt de kaak op-en agterwaards. V D nederdrul'kers (depreffores) als
uit 'hete tweebuik-fpier (iiventer oi digafirkus) begint nederciai ^roeQe van bet procejjus mafioideus vleeugtig, mede ^"^ werd peesagtig en rond, en loopt daar- vaft is ) *? een vieesagtig ringetje, dat aan. 't tongebeen de inufcuiif a00r een katro!» en ook zomwylen door vieesagtig '/ fy^ohyoideus , loopt weder na boven, werd binnen en o j is de twee£ie buik) m plant hem in van waards, 0Dder aan de kin; trekt de onderkaak neder- a. Qua-
|
||||||
|
174- Examen van
geniogloffi, ceratogloffienbafiogloffi. ^iecuitfjCÖ*'
öen top te noren gesegt Dat be tong oefiaat CO
Vrag. ï|oeneeïfpieten^eeft|)etos huyoides?
Antw. ©ter / aï£ be tongöeen=rjQ|iïfnieren / btë
na om goog tceftnen. 5^e ranen$*tongüeen£föie* ren/ bte fcgutn£ nebertoaatt# öctoegen. ©e priem* toÖ3e goom-tong£fuieren / bie fcguin^ oatoaart? trennen. iCen ïaatfïen $ 'er nog een bgf be paar Dtë met De tong en nin gemeen i$/ en De3e treutregtnfl em ïjoocï). (O Vr3&· a. Quadraat ipier (platysma myoides) is zeer dun maaf
als een ipiervües, byna vierkantig» even onder de huid» afkomftig omtrent de clavicula van de mufculus deltoidei en peBoralis ende ook van de wervelbeenen van der) hals, eindigt terzyden in de rand van de onderkaak, en geeft noch verder na boven verfcheide draden van zig n* de wangen, lippen, oogleden en ooren; kan aldus all" deze deelen en ook de huid van den hals eenigzints roe- ren en beweegen. (f) Defpierenvandetong, tongbeen, uvul» , larynx*
epighttis en pharynx zyn veel en meelt kleine ipieren, die meeft alle haare griekze benaamingen hebben van haar beginzel en inplanting, dat is, van de deelen, daar ie beginnen en eindigen. Van de tcng vier glqffi genaamt.
Als I. genio-glojjlis begint van de kin. z. flylo-glojjfa1
van 'tprocejjiisfiyloides 3. cerato-gloffus van de hoorenen va0 het osbyoides. 4. bafio-gloffus van de bafisvm 't tongbeen Ze eindigen alle vier in de tong,beweegen dezelve voöi' agter-op-neder- en zydwaards. Hoewel 'er noch verfcheide langs dwarile,, fchuinfee0
lootregte ipierdradcn hier van Μ Α L ΡIG ΗIU S ζ?α vertoont tpt dezelve werking. (f) Van het tongbeen vyf, byoidei.
t. Mylo-byoideus. 2. coraco-hyoideus. 3. genio-hyoide^'
4. flylo-byoideus. f.fierno-byoideus. Ze beginnen van "e onderkaak, fcapula, kin, procejfus fiykides en fler»«#' |
||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 175
Vüo^rag'iBan öoe beeï mufcuIen *»^ Öet&oofböe-
wÜ^" J^i{: ört Ö°oft mt öe &aï#3eenirtoen be« .uwegen 3D» 3ε^η paretl( *ίίηη-,ϊ e bie Öet öooft uittreftïten en opïigten/
bftf nn plenii ofte 'pa!kfpieren,öomenbe ban be öerff» ν ε^ε toerbelüeenen bec rugge / en Pier on= 'f ti; ^ &a!£/ εη einöigen met fcbuin3ebee3eïeniti fpiere Γ*°εεοε 3Önbe be complexi of iamengevlogte
oeë hals ?ε5ε ïiQmn öan Ört onöerfle toerbelbeen p'aiirl»!' £n υίί^ opp^fie btoer5c uitfteeïs5efê / en ft?? V» öaac ttiiöben in &et agtertjooftpeen/ tot in Vil ΤΦ& ummi
te fn e Paac 3Ön reöi raajores ofte grootereg-
oe mtT^ bE3^ 3Ön ïto:t en bïee3ig / fp?uitenöe uit
einiB ban Ört ttoeeöe toertjel&eenöeg&alg/ en fce fiSi**?1 in &£t aS^öooft.
ren s ?ε 3Qn reöi minores ofte kleine regte fpie- pan' "ε3| beginnen onbec be bootfcïjteben / en aiöaau. 5a? S' ianöecen ftfjeibenbe / einbigen Öy bebootige.
Pen/ *«n s m 5e^De Paren öoen Öet Öooft omöjae* té/ ft w r o!:)l!qu' fuperiores en inferiorcs, bat «tien S «f m onöecfïe feljui!i3e; be oppecfie fto* öeen* / Οεί,οϊΰ«^ uitffe^el he$ eejfien toerbeï- fe «■ƒ f1 rinöiS«n i» öet agteröooft aan be buiten*
sgtöibanbereöi. uaetwmnöe£fie fieainuen ban be graat be# tbaeeöen
Öet aö^ f mafto'dei genaamt / fpjuitenbe uit
&umirSe bt$ bQiWmng enffeuteïbeen£/ en op* mambaih^ ei»öiBen fcïjufog booj be öafê tot be en eindig^^W
«ie tong o >.n^ «et tongbeen; beweegen het zelve met:
' UCÖer-agter- yoor- en zydwaards. |
||||
|
ïj6 Examen van
25p öeje toerben nog ttoee feojte ofte breves ge«
teït / om oen jjal^ te geïtjïs met oe norige te out" Ben. (ij Vrag. (t) Spieren van het hoofd tien paar.
I. Vyf uitftrekkers (euenjow) sis
i> Stlenhis, beginr van de vyf bovenfie wervelen van
de rug, en van drie onderfte van den hais, loopt lootregt opwaards en werd boven de procejjus mafloi' deus ingev'lant. 2. Complexus, begint .onder de voorige van zes onderfte
wervelen van den hals en van drie bovenfie van de rug, eindigt by de vorige. Deze twee kunnen niet alleen 't hoofd maar ook den hals agterwaards uit- ftrekken en agter over krommen 3. Re&us major poflicus, begint van 't doornagtige uit-
Iteekze! van de epififoplceus, in 't agterhoofds-bee» ingepiant. 4. ReEtus minor poflicus, begint agter van de atlas en
eindigt onder de voorgaande. f. Obliquus minor of kleine fchuinfe , begint van 't
dwartie uitfieekzel van den atlas en eindigt in het agterhoofds-been II. Drie voorover buigers (flexores) als
1. 'Mafloideus of flerno-mafleideus, een dubbelde fpier»
begint met een hoofd, zynde een ronde pees.boveö van 't flernum , en met het tweede hoofd zyn;i£ breed en vleezig van de clavicula by 't flernum, dé'. ie twee lopen na boven de een onder de ander» vereenigen zig. ingeplant in de procejjusmaftoideusl kan het hoofd en den hals voor over buigen e" ook drayen. a. ReSus major antkus, begint var. de dwarffe proces'
Jen der vyf onderfte wervelen van den hals, efl eindigt , opwaards lopende , in het agter-hoofd·: been voor de procejjus condyloides; buigt 't hoo'a er, den hals. ^ 3. ReBus minor antkus , zeer klein , begint van a
.atlas en eindigt in 't os occipitis. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 177
Vrag. 3|oe beei müfeuïen bebjeegen ben ïjafê?
Antw. 3j>aac 3pU 'ec ttoeeaan ieber; 3ööe/bieten Wjflm/ en tbiee bie 3e uitfteH&en. KB"tenrc ban onbet ben oefophagus omtcent ïjet
£w ^betbeen bet rugge/ en opRÏimmenÖe / all Öem in 't eetfïetoetbelöeen ban ben öal£
hafóh fnbece ttoee bjecben fcaleni ofte ongeïijRe j«^oujSec^ genomit/ öeginnenbe ban be eerfïe rib* fmJ?* Ö2eeö en öïeesis / pïant jig/ aïïen^ftenf m ?c öttcöenbe/ met fcöuinje f» jen in öe btoer#
vJ?f'ε oen ï)a$ uitüeenen / 3pn eefï be ttoee trans-
fii* »s ofte bbjerffe/tomen uit be ?e£ opperfïe uit* «Η»36* °« öoïfl/ e» Planten baar in aüe bmerfTe feom ano^e ttow 3Ön fpinati ofte graatagtige/
er. "?n uit beselbe opperfïe bjetbeïoeenbe?$ ber rugge 1 ε,η%η in ben haï£ 00 HU Vrag.
iii. p„
van ,? faar draiyers (rotatores) ohliquus major, begist
fcjj,,- e fclierpe uitfteekzel van de epifiropbeeus, loopt dra '°S °Pwaards in 't dwariTe preca van de βί/βί, 't h»1 a'^us 'c eer^e werveibeen met het hoofd op IV. o jde werveibeen·
iater^i- \ zydebuigers, een paar zeer korte, {reïïus eind - '>e8'n!: van '£ dwarfle proces van de «ί/ω en (u) In ,|: 0,f °ccipitis en petrofum. i· T™, , Van den hals omtrent zes paar.
|
||||||
|
«w, die van fomrnige voor driedubbeld werd
bcrï , en' ^Smt van de drie bovenste waare rib de ω?' ns boven, in alle dwarfie proceffen van De SL eiui%-nde. van binn» lp-icr (,mifculus longits) dubbeld, begint
en in jde borft van de lichamen der 5 bo- ven- |
||||||
|
178 Examen van
Vrag. l^oe W\ mufculen ïjceft be larynx?
|
|||||||||||
|
te
|
|||||||||||
|
Amw, «©e larynx tjeeft toeettien mufculen
teeten/ Wee gemeene/ en tien eigene. 5^e eecfle toerben ban be Inatomifien bronchia-
les, en be anöete ttee hyothyroides genaamt·. be anbere tien 3pn sttt JMein en 3toaar om te bertoP* neri/ maat ban men be anatomie ban baR- THOLYN, BLANKAART en anbere/ feart na3ien (<»). Cap. XI· venfte wervelen der rugge, loopt na boven, eindigt
in alle lichamen der wervelen van den hals. %. Twee uitftrekkers. a. Transverfalis of fpinalis, is een gedeelte van de
longijjimus dorfi. b. Interfpinalis colli, zynde fpierdraden, geplaaft tuS'
fchen de vyf onderfle procejjus fpinofi van den hals van 't een proces tot in 't andere lopende. 3'. Op zyde buigers twee. 1. Intértransverfalis zynde
fpierdraden tuffchen de dwarfle proceffen van dett hals. 2, Intervertebralis, ook verfcheide fpiervezeleo» beginnen ter zyden van een lichaam der werve'e11 van den hals en lopen in de volgende opperfte »* agteren toe. (to) Van de larynx of 't ftrottenhoofd zeven paar»
thyroides en arywmides. I. Sterno-tbyroides, begint van 't flsrnum, eindigr in &
. cartilago thyroides , trekt de kryn nederwaards e° verweidert de glottis. %. Hyothyroides, van 't"os hyoid.es tot in de cartiUf
thyroides lopende, ligt de larynx opwaards en vtf' naauwt dé glottis. 3. Cricc-thyroides
4. Crico-arytcenoides pefiicus.
5. Crico-arytcenoides lateralis, deze drie beginnende v*11
't cartilago cricoides en eindigende in de thyroides eI1 aryteenoides, verweideren de glottis. 6. Thyro-aryicsnoides, van de thyroides in de arywnoiieS
|
|||||||||||
|
jrt'.
|
|||||||||||
|
7
|
|||||||||||
|
Land en Zee-Chlrurgie. ijg
Cap. XI. Van de mufculen der borifc
en des buiks, O* ©å beel mufculen geeft ben cefopha-
A O, gas of fïoaaatm? (x)
*tWnZ' ^Omt™0e ffïtëitfwn &rt tot öet setaï ban
e*iiDMr· ' anbet'e tusUecom waar ttoee cefophagaet
Lp""* ^oeïf men grit 'er aemeenïijfi 3Ében/
*"a*ï / bic san öet tioof o ïiomi: / een paar ban ijet
Ì æ taifl*
y arytmoides, van een cartüago arytsnoides tot aan
«Hafere lot-snde. Deze twee vernaau'A-en de glottis. t, jj \an de epiglcttis twee paar epiglottei. ' ]0^°"ePgiotteus, vaa "t « hyoides tot in de epiglcttis 1, ^encle. %t de epïgiettis op". druÏri-^i'^0^"^» van ^e aryten°idss in de epi-glottis, L^zelve nirier. Vaft de «uw/e en 't velum palatinum, zes
ï, ç Paar en een ongepaarde. flaphylini, jj]ej°nScpaarde (azygos Morgagni) begint vleezig en 't middÐ ^e im&uur van ^e ei/^ Palatim' loopt door eroo'flf.6 Van (^e um^a> cn formeert dezelve voor 't l. Ñ l * n^e^eelte, eijo.» ;' fPhiïnus, begint van de e/?*e palatina en ein-
3. 5 / i'enUVuia.
4. fter l^°i h^^us* vandeiiiJa EufiacHi in dewu/e.
å" íû*"£^ÉÔ^'Ë1ï,ïñú TOn 'éÑç?Ö5 pterygoides j. G/Jr /? · Zufiochii in de ««ia.
ton»· :/uV?'-"lus pf öÀÔï-pahtims, begint van de
6. -ñ]ä» eindigt m 't w/s,,j. 7· J%^js°~J*aP}ylinus, van de pharynx m 't velum,
^eze ^aPoyl,nus, begint van 't cartüago tbyroides. - agfer-voofC keweegen. de iel en het veth.emelte-vlies
(x) L>e üok"ed'r"' en iy.dwaards. aan 'de maag á1ÃÃÔ1 te^· r< wsesen v;»n de pharmx tot
tyieragtig vifes v>rC ^een bcZonciei"e P'er' mi:ar eeIi
» '«ffchea de andere vliezen ia gelegen. |
||||
|
ι Ιο Examen van
toiggeïieen/een paar tian be p?ienrtöiJ3e uitfïeeH3e$/
bie aüe in be nionb ban ben cefophagus einbigeti; fcoojt^ \$ be 3ebenbe een toetrenBenbe fpier / bte be monb nan b«3en cefophagus omringt en toetrekt (y) Vrag. ï$ae Peel mufculen teltgp in be öaifi >
AntW. 3|?e mufculen öet bojfi/ bte tot be abent'
ïjaïinge öienen / 3Ön in 't geïjeéi Ppfenseftig / 3pnDe §et diaphragma baar onbet gereftent/ bat mebe"niet anöerg ban een groote fpier ig. 3lu üau be niemiseftig 3pn 'er in ieber 3#be tïaee
en bertig/bie be 6o|fl openen/en ttoee en bertig bie be ibozfi fluiten. 3&e ttoee en bertig / bie be uojfl openen / om bi
abetn te ïjaïen/ spn toeber3p# 3efnen. 3g>e
(y) Van de pbarynx zes paar en een ungepaarde.
I. De ongepaarde of fluitfpier (lefopbagwus of JpbinSif
gulce) begint met drie beginfeleii wederzyds van 'Ct>s bytides, en het cartilago thyroides en criceides, c» loopt of omvat van agteren de pbarynx of 't boven· fte 'gedeelte van de flokdarm, en kneipt de pbaryn% boven fterk tezamen, door een kramptrekkinge deze fpier flerk toegetrokken , verbeeld men zig, of een brok in de keel zit, om dat deze fpier om de ronde Carti' Ugo cricoides zig omkneipt. 2.. Ghflo-pbaryngceus, begint van de tong.
3. Mylo-pharyngceus, van de onderkaak by de maa'tafl'
den,loopt over de tonfillm, enz. 4. Salpyngo-pbaryngaus, van de tuba Euflachii.
5. Pterygo-pharyngesus, vaii het procefjus pterygoide{'
Deze vier eindigen agter in de pbarynx en vcrwci* deren dezelve. 6. Stylo-pharyngceus, van, 't praceffus flyloides, en e'n'
digt ter zyden in de pbarynx en in de cartilago tby roides; ligt dezelve opwaards» f. Ccepbale-pbaryngaus, van 't proceffus longlis van '! '
occipitis, eindigt agter in de pbarynx, verweidert otf' zeive en ligt deze op. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. i8ï
h«% m^ 'MuiculiM fubciavius ïiomt ban onbec
nm Peuteii)een/ en einbigt bbaer£ in De eerde ribbe/ a» *0^te berbatjberen en na öobcn te treftlkn
b |^e ttoeebe forratus major ftomt uit ïjet bümenfïe
PH^'cÖouis^ï!{ai)#7 en einbigt 3aag£bat)£ in De 3eben
nXonöetfïeri£)l&en.5B!e3ei&eï)Oi'enmföe tot De rug,
finiïf/ töe obliquus begint ban ben onberftot
Si ln rinbiett fn be 0PP«fïe ribben.
Ontn· .^tbe ierratus poiticus fuperior i$ gcïeegen ftrnrfft. / mufcuIus ihomboides, als? in" bjien ge* si {i-Iant &Émn"tteïpR inbe bjie opperfte ribben.
jv ff ? ^Öföei^foratus pofticus inferior ,Komt ban
«£ £,ε cnberfte baerbeïbeenber^ bcr ötnji/ enbe eer*
Dm· ιc boenen/ ïjem 3aag£bap£ in be Djie onöerffe
ec «nbenen inpïantenöe.
oüe» boïsen 'ec "°S eïf Meine/ bic be öojfï ïjeïpen
Jes ^ *n '* 3eraeen genaamt mufculi incercoita-
&Ρ116ίΙενΓπίί be «itbaenbige ruiinte tuffcöen be riö-
^oeïik&enbe. tetTn 9nil£re ttee en öm>3 bic öe &0^ Ö^"1 f1"'*
ftieh? bm aiiem uit te D?»ben/ 3Ön baeber3pöen crum Eecfim racrolurabus· öegint ban ïjet os fa-
fcen / « ^Wimmenbe bigt üp be bao?teIen bec rib* Peei „nJn 't boojbpgaan ieber ribbe een tendo of i'oeöe t £llöe om öe ö0?fi foe te Öaïen. ^ese Dietien
sae c°tbe rug en ienbeuen. öet hpm r ben trian?u!aris» öe3e feeïjoojt mebe on*
fcïje ,wfcu,en &e£ buütó: nameïpft betbaeefcïjutH* l/wiiiWc / be tbaèe regte / en be tbaee DbaetfTe. mufcuii iSen ÖE eïf Meiney in 't algemeen genaamt öer ribben lrcoftqIes interni' öe inbaenbige fpatie ten. (2) öe&ïeöenDe/ om De boifi te ïjeïpen fliri* (2) De fn; ** 3 Viag'
F Wen van de borft zyn verfeheide,. die de
borit
|
|||
|
ι Η Examen van
Vrag fóocbeeï 3pn be mufculen tooo? in ben fcuift*
Antw. ge 3ijn ώη in 't e*tal/ tot toeöer3Ööeüpf/ ©ooi*
borft verweideren of vernaauwen, de ribben opligten en
nederdrukken. Die ze verweideren zyn
I Het middelrift (diaphragma of feptum transfer/urn)
begint beneden met twee dikke fterke peezen, naament- lyk, met de regter pees, van drie bovenfte wervelbeen- deren van de lenden, en met de linker pees van de twee onderfte van de rug: terzyden en boven van alle kraak- beenen der valfche en ook fommige onderfte waare ribben, en van binnen van 't flernum; de fpierdraden lopen gelyk van een cireul tot in hèt middelpunt na 't midde van 't diaphragma , alwaar dezelve peesagtig ver- anderen , kruisgewyze, om des te fterker te zyn, over elkander gaaa, en een aponeurofis formeeren, en aldus 't geheele diaphragma uitmaaken. De draaden zig af' kortende , trekken 't diaphragma nederwaards van de borft in de buik, om de borft te verweideren. II, De opligters der ribben reekend men .
i. ,De fiibckivius, begint onder van 't fleutelbeen by'{ acromion en eindigt voor in de bovenfte ribbe en & het fiemum. Maar deze kan de bovenfte ribbe niet oP' ligten, maar wel 't fleutelbeen met 't fchouderbla" voorwaards trekken. ■%. Tuffchen-ribbige fpieren (tnufculi intercoflales) elf paüf uitwendige (intercoflales externÏ) fchuins voorwaar^5 lopende, en elf paar inwendige (intercefiaies intern*) fchuins agterwaards lopende van de bovenfte na de naait volgende ribben, geplaaft aldus tuflehen alle & J twaalf ribben wederzyds. Dat 'er alzo in 't geheel 4^ zyn, die alle de ribben opligten maar niet nederdrukkerl' 3. Supercsjialss Ferheyeni, 12 paar korte en 3of4Paai
lange, ontftaan van de dwarffe uitfteekzles van de &ë' eindigen agter op de ribben van buiten. 4. Serratus pqflicus fuperior, begint breed, dun, en pee5'
agtig van de 2 onderfte wervelbeeEdcren van &*f |
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. 183
©oozeetfï openbaaren jjaar ït$ obliqui defcenden.
«s > ofte bc ttoee uittoendige fcïjuinfcöe neberbaïen* *t/ fpzuitenbe ban onder be 3e$be/ 3ebende/ agfïe w negende tiböe/ aï# een getande saag/ en eindi* SeSE <n oe linea alba. u®'*1 ÖE3e leggen öe obliqui afcendentes, ofte be
r~e£ tatoenbige fcïJuin^apMnimenbe/ fluiten uit tLl utfc&c «itfïeeïifeïsi bec lendenen/ en be buiten tw. » an '£ os iieum5 eiubigenbe in be eïfbe en «OJaaiföe tiööe en be linea alba. ®aat na boïgen be redti, aïso genaamt/ om bat
I ,..ceSt na boben gaan/ be3e toerden 3omtnd$ in "éitn en 3omtpd£ in bieren becbeelt/ 3ε beginnen ban i.»kos P!Jt)is, en eindigen in be cartilago enfiformis 0n^c ïjet ftojflbeen. ©nder bc3e leggen be transverfales, toeïfte 30 aan
2ff Peritonseum beitenigt 3pn/ bat wen 3e nautoe* κι h a^cÖ«iben «an: 3e beginnen ban öet os ileum, SaT ötoerfTe uitfïeefeeïg bec toerbelbeenbec^ / en «rongen in be linea alba. <u3eS bpfbepaac 3pn be pyramidales, beginnende
hrtiïAet os pubis, en eindigende in be linea alba, öocg öe3e tjeeft men in alle liefjamen niet. als, en 2 bovenfte van de rug, eindigt agter in de
*. 3 en 4de_ ribbe. ■ Zerratus major en minor anticus van de fcapula, de
Ptaoralis van de opper-arm, de Scaleni van den hals, ^andere kunnen ook de ribben met onzen willen jPt%en, I. 2>-De nederdnil*ers der ribben zyn
't fieïlgularis fle™> afkomftig onder van binnen van |
||||||||
|
waai> u™' ^00^1· l"clluins opwaards in de 4. 5 en 6de
Se rikben. cn pee"^ ^vflicus inferior, begint van agteren breed
r esagtig van 2 boyenfte wervelen der lendenen |
||||||||
|
en
|
||||||||
|
iH4 Examen van
%\U bt$t mufculen öienen troeft om ise excremen-
ten , f η t»e bïucïjt in ïjet öaren uit te ö?ptoen. (a) Vrag.
en 3 onderfte van de rug, loopt onder de gemeene
uitftrekker van de rug in de vier onderfte onwaare ribben. 3. Intracoflales, 6 of 7 van binnenin de borft van de
hoofdjes der ribben, opwaards na de volgende ribben toelopende. 4. De gemeene uitftrekker van de rug en lendenen,
ende de'fpieren van de buik, kunnen ook de ribben nedertrekken en de borft vernaauwen. 5. Zelfs de buigzame kraakbeenderen der ribben van voo-
ren, drukken door haar elaftkiteit de ribben neder. Deze zyn de fpieren van 't aafemhaalen, daarvan fom-
mige met en fommige zonder onzen willen en den- ken werken. (a) Van de buik 5 paar. 1. De fchuins nederdalende of uitwendige fchuinfe (muf-
ctilus oblique defiendens) onder de huiden't vet gelegen; begint pees-en vleesagtig van de 5.6.7.8. 9 10.11.ra. ribben, daalt nederw aards formeert een aponeurofis over de inwendige fchuinfe en dwarffe fpieren, eindigt 1. met de gemelde aponeurofis in de linea alba. 2. eindigt dezelve in een ronde pees ligamentiim Potipartn of Ve- Jalü anders genaamt, dewelke loopt van de fpina ilei in 't ospubis, en eindelyk 3 eindigt ze met een bree- de pees in 't os pubis. Tuffchen welke breede en ron- de pees de zaadvaten doorlopen, 2. De fchuins opklimmende (oblipie afcendens) onder de
voorgaande gelegen; begint van het ligamentum Pon· partii, Spins ilei, os facrum., proceffus fpiriofi der lende- nen , eindigt gelyk de voorgaande met een aponmrofis in de linea alba, maar ook in de 8. 9. 10. 11. 12,. on- derfte ribben. 3. De dwariTe (transverfus) onder de twee eerften ter
zyden geplaaft; begint met een aponeurofis van de proceffus transverfi, der wervelen der lendenen, van de
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgïe. < 185
^raS· ï|oe beeï 3nn be rnufculen in be ïenbenen i
riDt*. 25efjalben be ferratus poflicus fuperior,
v, h inferior > a$ iwoe facrolumbus ïjier booren Saaït/ 3pn 'er 1109 bier paren.
J!e «tftemufculi longiflimi, 3pnbe be ïangfiebe^
pnhl r fc&aam$/ öeginnenbe ban ï)et os ileum 1 „i acrum ,ïopenbe ïengg be baerbeïöeenberen be$ JjJBBefltaatg tot öoben aan ïjet ïjooft/ om ïjet &ooft 'iuaaegraat acïjter ober te öuigen en uit te freaken.
„i^Jtoeebe femifpinati, οίε be rug oetoeegen en tStl 3P 3pn Q«Öeeï ober be baerbelöeenber^ nHh / m tetf&W toerbeïoeenen boor3tet 3ε ban ïfeN tot öoben met tjaar $tt$l of tendo.
thia Lx e mufcu,i facri ftomenbe uit be eïfbe en ^aaifbe vertebra ber bojfl/ om ben ruggegraatoo de m ·,- ■ Λ 5 3^
jjwa iZaj > Ugamentlm pcupartii en van de kraak-
eenaeren der ónderfte ribben ; werd vleezig; loopt
wars over de buik metzyn apmieurofis onder de museu*
ρ f""« in de linea alba. Deze legt onbemiddelt op
<g aan 't peritonmum vaft.
' flS e reSte rpier (mufiulus reüus) geleegen tuffchen de
vlTT°fis der fchuinie en dwarfle fpierenin; begint
η de cartüago xyphoides, van de twee onderfte waar-
en twee boverifte onwaare ribben, beftaat uit vyf
fn ^.gtige en vleesagtige gedeeltens of peesagtige in-
llö). lnScn» eindigt nederdalende, voor en boren in
*ap o* .-pubis.
' 7nvfanP^a^s' SeP^-aft beneden op 't peesagtige van de
>t Jculus reBus; begint breed van de fynchondrofis van
na°K t>ub*s'> loopt omtrent vier vingeren breedte op
alba 0Vri' ein<iigt puntig onder de navel in de linea
Alle'd ontbreekt zomwylen.
urin feeesZt Vyf paarfpieren dienen tot het aaflemen.den
kenniffe va'^ ^ε fatus u^ te werPen > enz- En eene goede
foorten v,„l deze is nodig tot het wel kennen van alle
oorten van breuken of δ«&*.
|
||||
|
18(5 Examen van
^e Wetbe quadrati of bietïtante/ ïtomen bejpben
ttit ïjet os facrum en iieum met een öjeeb begin/ öie 3icï) betbunnenbe in be btoetfe uttflceft3CÏ^ bet toettoeïöeenöer£ betïenbenen/en btenen om ben tua/ flegraat te buigen. 0>> Vrag. ï|oe toeeï mufculen ïjeeft ben aetg*
oarm ? Antw. 5B>?ie/ ttoee aan be 3pben/öie ïjem intteft*
ften/ en nocfj een fphinfter of fluitet genaamt/ öie (6) Van de fpina dorfi zyn:
I. Een drie dubbelde en gemeene uitftrekker van de
lendenen, rng en hals facrelumbaris, longiffimus dorfi en femifpinojus genaamt; begint van 't os facrum van de agterfte fpina Hei en van de wervelen det lende- nen , loopt na boven toe, eindigt in 't agterfte ge- deelte van alle ribben en in alle dwarffe en. fcherpe uitfteekzels van de rug en hals, en als fommige wil- len ook in de proceffus maminillaris. Deze fpier be- ftaat uit ontelbare kleine fpiertjes, en kan de gehee- le ruggegraat agter over buigen en uitftrekken. %, Vooroverbuigers. a. quadratus, begint voor en bo-
ven van 't agterfte proces van 't os ileum en van 't es facrum, loopt opwaards na en in alle dwarffe pro- cejjen der lendenen, en in een onderfte van de rug en in de lefte rib. b. pfoas minor, begint met een dunne pees van 't os pubis by 't os ileum, en plant hem in de zyde van 't bovenfte wervelbeen dei" lendenen, c, de fpieren van de buik, die de-rugge- graat by de lendenen, en de buigers van den hals» die de ruggegraat by den hals kunnen voor ovef buigen. 3. Op de zydebuigers zyn verfcheide fpieragtige dra-
den, tuffchen de proceffus tranverfi der lendenen ge- legen , genaamt intertransverfaks , maar aldermeeit werd de ruggegraat zydwaards gekromt, wanneer de fpieren van den hals, rug, borft, buik en lendenen op de eene zyde werken. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 187
5?" öatm ban °«&ε^η a^ em «ing omöeïfi/ om
Oem toe te ïmpuen. CO *rag. ïfoe beet mufculen ïjeeft be toebe?
whtw' ®iec/ mn toebec3Pben ttoee/ be eecfle fa hn ïfre£tores senoemty f&utten uit ïjet fioben*- {,! rr" Ört os pubis }be3Ê maton be spbe bet roebe; eLvI ϊε ejeftores> fpzuitenbe uit be fphinéter, ett öe m « in '£ miöï,en öer roeile· ^0CÖ öienen &eP*
e 'Weft om be urine en ïjetiperma uittepetffen.(d) Cap. XII.
j V , Van den anus drie enkele.
' .T^.fluitipier (fpMuBer ani) begint van agteren onder
ZTl t os coccygis met fommige draden, die om den wius lopen, en van vooren met andere draden van en '?e-n en binnen van 't 'os Ï'u°is » ^e nederdalen
,n t intefiimm reiïum van onderen omvatten. Der-
zalven zyn hier geen of min circulwyze draden. De-
1 y Jpieipt den anus digt toe.
'y VV'ee °pHgters (levatores ani) beginnen breed van
^flnen van 't os pubis en üeum en van 's fcherpe uit-
^e«el van 't 0s ifebium, lopen nederwaards tot on-
,jar en agter in 't inteflinum reÊtum, verfcheide draden
, arvan lopen om den hals van de waterblaas, om
int n?$ata en veficulce feminales enz. deze kunnen 't
Jflinum redtum verweideren en opligten of na bin-
Dc ? toe trekken.
i,,. η ®êr van de waterblaas, de vagina uteri , de
ίΐη la' ^e veficu^ feminales, hebbende aldus haare
L·,e-rcra^en > die ze doen tezamentrekken of Tan de
, J' m®er ani of van de levatores ani.
$β Van 't os coccygis een paar.
Van '^cuiuf ceccygceus begint agter van 't fcherpe proces
trek 't M tfehiwm, en eindigt terzydenin 't es coccygis; neer 't V ?«ccygis of 't ftaartbeen na binnen toe, wan- (rf) -^"enwaards gedrukt is. ai1 de penis of Mannelyke roede een
paar, ereiïores of opligters. Ze
|
||||
|
ι88
|
Examen van
|
||||||
|
Cap, Χίί, Van de mufculen der fchouderen en
der handen. Vrag. yx <Ü>oï öoe toeeï mufculen toerben öe
JL# fcfjouberbïaöen bebwgen > Antw. «©ooj acijt mufculen.
3E>e eetfte i$ 'ferratus minor, fp^uit ban be biet op*
petfïe ribben/en pïant3icï} in óe apophyfis coracoi- des, om be fcijouöeten boo^bjaart^ ie bebiegen, 3$e tbaeebe trapefius of cucullaris, begint ban alle
öetoetbeïbeenbem be$ ïjafê eitacïjtopperfte bet mg» ge/ einbtgenbe mibben in ïjetfcöouberblabenfteuteï* been/ om ijet fcöouberbïab op en nebettuaatt^/ aï na öe berfcrjeibenrijeit ber pjen te bebjegen. Cen betben i$ be rhomboides ban fatfoen aï$ een
roei) / begint ben be bjie onbetfte bjerbelbeenberen öeg ïjaï£/ en bjie oppetfïe bet mgge/ einbigenöe in ïiet
Ze beginnen wederzyds van 't es ifchium by defzelfs
rerhevendheid (tuberkulum) en by 't begin van 't cor- pus cavemofum van de penis, en eindigen in het corpus cavemofum zelf wederzyds; ze ligten den penis op en doen hem ftyf opzwellen. Van de urethra by Mannen.
I. Een paar, die de fchaft tezamentrekken, de win en 't zaad voortwerpen. Ze beginnen meeft van de
fpongieufe Üchaarnen van de penis, en eindigen rond
om de fchaft lopende.
i. Die de fchaft verweideren zyn a. transverfi, beginnen van 't tubercuhm ifchii en ein-
digen agter in de huibiis urethra. b. Een enkele (dilatator pofiicus of triangularis) be-
gint voor van de fphin&er ani en eindigt agter en onder in de fchaft. Elk bal of teflienlus heeft een fpier cremëfler, die de
bal na boven toetrekt en den zelven tezamendrukt. Be- giet p. 49. |
|||||||
|
Γ.and en Zee-Chirurgie. i§9
Öet onbeïfe be£ fc&ou&etbïaog / om ïjem fcï>upn£
m^l acÖtcce« optoaartg te béngen. pe Dietben i| be [evator, feeglnt bonen bc ciavi-
£ula, en mt be npf ötoerffe uttflee&sdj^ be£ ïjaï^/ hllMn^ in be apophyfis ban ïjet acrömium, om set rcöouberMab optoaart# te tteMen. (e) Vrag.
(O Van elk ichouderblad of Jcapula vyf.
' e Monnikkap-fpier (cuculUris of Trapezius) de g'^ootfte en de buitenfte van at Jcapula ten eerften on- er de huid gelegen agter op de rug ; begint zeer reed van hes agterhoofdsbeen, van alle de procejfus JP*P°fi van den hals en ook byna van alle procejfus Jpvnoji van de rug; de draden lopen neder-agrer-en °pwaards; en eindigt breed in het fleutelbeen, a- cremion en fpina Jcapula; kan de Jcapula op-agter-en ederwaards bewegen, byaldien deze of andere fpier- i. »; en alleeö werken.
' bowboides, begint onder de voorgaande van de vyf
^nderfte procejfus fpinofi van den hals en drie boven-
j^rVan de rug ,· loopt fchuins neder in de gcheelc
terw Van ^C fcaPuia» beweegt de jcapula op- en ag-
'de 7c!'iiw patientie , ontftaat met 5 kleine peezen van
eind venfte Proceifu-! transverJ, van den hals ; en
doét ' m de bovenfte hoek of Punt van de Jcapula,
7vH«?lcts> a^s de Jcapula optrekken en den hals op
j 7Qe buigen,
ipier 1" 'Ws-7or mticus °ï de groote voorfte zaag-
onderfl tandsgewys terzyden op de borft van 6 ribben .jWaarc en een of twee bbvenfte onwaarc
de ]}0J ^6 braden lopen neder-op-en agterwaards in ven, γ van de Jcapula; trekt 't fchouderblad na bo- Vetfche?.?rei} en beneden toe, na de inkrimping van 5· SenZfl -dradcn·
anders peanor mt'cus of kleine voorfte zaag-fpier, t-^orahs minor, genaamt, ontftaat, onder de mus*
|
||||
|
ipo Examen van
Vrag. ©an öoe toeeï mufculen tuerom De opper*
armen üetoogen? (ƒ) Ancw. mufetilus peitoralis major, van. vooren op de borft,
met drie tanden van de z. 3. 4. en 5de waare rib; de draden lopen tezamen naboven tot in 't procefjus coracoides van de fcapula; trekt de Jcapula voor-eu nederwaards. (ƒ) Van den opper-arm (os bumeri of brachium)
9 paar. I. Drie opligters (elevatorns). I. Deltoides, een veel dubbelde korte en dikke fpier,
begint van de clavicula, acromion en van de geheele Jpinm Jcapula; loopt, de draden wonderzaam met el- kander vereenigt zynde , over de articulatie van de fchouder; eindigt omtrent 4 vingeren breedte boven onder 't hoofd in 't os humeri. deze kan ook den op- peram voor-en agter-w aards doen bewegen. z. Suprajcapularis, begint uit de holte, die boven de /pi'
na Jcapulx is, en eindigt in den hals van 't os humeri. 3. Coracobrachialis of perforatus, begint van het procefjus
coracoides van de Jcapula, en eindigt in 't midde van den opper-arm. II. Drie nederdrukkers (depreffores).
1. Infrafcapularis, of Juljcapularis, begint van de ge-
heele binnenfte oppervlakte van de Jcapula; en ein- digt binnen aan 't hoofd van 't os humeri. %. Rotundus of Teres major, begint buiten van de on-
derfte hoek of punt van de Jcapula, en eindigt even onder 't hoofd in 't os humeri. 2~. Latiffimus dorfiof anijclaptor, den aarskraauwer gehee-
ten, begint zeer breed byna vliesagtig van agteren van dejpinailei, van alle fcherpe procejjen van het os Ja- crwm , van de fcherpe procejjen der lendenen en van de *7 ©nderfte van de rug; de draden lopen fchuins na bo- ven en vooren toe in een ronde pees eindigende onder naait aan 't hoofd van 't os humeri · bekleed terzyden de ribben; beweegt den arm neder-en agterwaards. III. Een aanhaaleade (addultor) peS■ tralis major, gc"
|
||||
|
. Land en Zee-Chirurgie. ipi
öe peacr?! I b00ctoaar^ na 6e corlï uetoeegt/ té
na uit h/r an feï oor,ï "^?1 feffeanöe/ fpruit op-
een «ozte fl„pf4,|f:'^!" öojfibem/ en etndfgenöe met c«l bicetK ^ ?«# ta.-grt been/ tuflchen öe mug- s^ f en oejtoides. öen ban h/ÖE!- be hl" era,is' ®mit uii S* miö*
tont om κ c ' ,Cuia oti'r Öeto»adjuroiuni ïopenöe/ SSftö&W*tóiÜ..5f santfcsemg met 3öti
^ nebec te rreïöten.
^ rcftr!flbeLotu:idus maJ°r ^Siiit ban 't onoerfïe fetfte Ft n\ ïïaD^ acöt« öen ojeeï/ eindigt met een tet "eet te beffen pe<a°raIis' om tKa mn m ach' 5*" vateirzTds op de borit onder de mammen; ont-
laden l0Dp ctm»cula, fiemum en alle waare ribben; de dporkruiiren Hede,nvaards > na boven «i horizontaal,
ageren brP»?nddy c elkander> en eindigen 3 of 4 lnn«nkant 1 °?der ** hoofd in 'l os humeri aan de T\0r0ren toe b«f arm na boven' benedea en 11* A^· Tw eweegen.
*· Vmlta,fhaalende (ai^«f«).
, g*eele holte ^/TO^m inferior, begint van de
S^ndus „V τ °Ppervlakte onder & fpino fiapukt. 2ni"fmL foi «begint van de onderite rib, deweii^g^ formeert met de voorgaande een pees; W?n 'e iCS !gter ln den hals VM 't * fcnE*
Sneer ï f"den arm agtet-en nederwaards. *«*«», b<4e«e neSe,n fPieren de een na de ander ceSen we den arm in 't ronde. |
||||
|
I92 Examen van
35e bpfbe i$ rotundus minor, fptuit uit ben Ott*
Öecfien öoen be£ fcöouberbiab£7 einbigt in een ïi* gament/ baar öet ïjooft bei fcïjouber^mebe betoon* ben i$. 3£>e 3e^be fuprafcapularis bebenftenbe be gantfcö^
beröebentöeit bet fcöouberen / beginnenbe en einbi* genbe bp be uoozfcïj2eue met een tyeebe pee£. Φε 3ebenöe i§ be fubfcapularls/ftomt uit be ïjoï-
ïigöeit bt$ fcï)Ouöerbïab£ / en einbigt met een fïerne tendo in ben öaï$ bei opper-arm^ 3B>e acïjtfie i$ iromerfas, beflaatbe ïjoïïigïjcit bet
fcöouberblaben/ bienenbe om ben arm in 't ronbete öebaeegen. Vrag. Ifoe baetb be eïïeboog bebaogen ?
Antw. 3£>ooj bier mufculen bit öetn bouteen/ be
eerfïen i£ biceps, begint ban be appopbyfis coracoi- des, en ban öet pannenen bz$ fdjouberblabjï/ boo? be nerf ban öet öooft be$ eppet-atm^ ïopenbe/ en einbigenbe in 't inibben bei &«n$ met een nerbeufe tendo, bie 3icï) in öet öooft ban ben radius inplant/ beje bejïaat ben arm meeff ban binnen. 3B>en anberen brachiasus i$ nozter / begint in 't
miïsben ban öet os adjutorium, en einbigt in beibe ΡΟρεη be£ onber-atm£. 5£ie öem uitfïeefen 39η mebe ttoee; be eetfïe ex-
tendens löngus begint ban b'onberfte ribben onber ïjet fcöouberbïab / en einbigt in be apophyfis ole- cranum genoemt (g) Vrag· (g) Van den onder-arm of cubitus vierpaar.
I. Twee buigers (flexores) die den arm vouwen, alj: I. Mufctdus biceps of tweehoofdige fpier, begint van af fcapula aldus: i. met een brcede en korte pees van l procejjus coracoides, en 2. met een ronde en lange pee' boren van 't acetabulum van de fcapula, deze ian»r pees loopt van 't hoofdje des fchouderblads on«e de band van de artieulatis (dewelke van 't procej"11 |
||||
|
Land en Zee Chirurgie. , 193
Vrag> ï|oe beel spri be mufculen bet ïjati&en ?
■$ Antw.
twacuides tot aan 't acromim is uirgeftrekt) in een lange
groef van't oi bumeri langs, aldaar in de dubbelde fchee- e vaft beflooten,- werd verder vleezig, en vereenigt ki t*"^ '* ^Wcede gedeelte in een buik aan de binne- ronriVan ^cn 0PPer:armlanSs lopende; eindigt met een diii ^ke åç lange pees in het tuberculum van de re.· eerfl-' en Terandert ook in een breede pees boven de fD: ' die in een apotieurofis werd uitgefpannen en alle 2 _ "ÏÏeren_ van den onder-arm omgeeft en tezamenhoud.
'in r?c^a^s intemus, begint onder de Deltoides; eindigt Ij -p tuberculum van de «fes.
i.'p ^Vce ,^e den onder-arm uitfteeken (extenfores).
'h Cn ^rie.hoofdige (trkep's) gecomponeert i. van de ^™8.Us > die boven van de onderfte ribbe van Acfcapula gmt. 2.. brevis, van de uitwendige fpina van de op- de ~arm ontftaandc, åç 3. de brachiaiis extemus va» yj ltiweudige fpina van den opper-arm omtrent drie tcr °eren breedte onder defzelfs hoofd. Deze drie ag- p °P den arm geplaaft, formeeren een fterke dikke 2. ^' die agter aan 't olecranum breed en vaft is ingeplant.
hi(in°n-a:us' begint van de uitwendige knoop van 't es de u' cn eindigt in't o/ecranzim onderde voorgaan- doèa ivCr k°rt' en ^an weimg tot de uitftrekkinge ei r..'J S z-yn 'er van den onderarm die de pronatio ^Jupmatïo verwekken, als
tn. j e Pr°natores die de radius om de uim na binnen r°e drayen. ' bJena-Ur 1ïçåø> van de binnenfte cendylusvan 't es
m men en boven van de »toa en plant zig beneden b in de radms. ■ Quadratus, beginnende even boven de carpus van.
2. r^lJnra'. eu ei"digt in de radius. na di0lAulmatores> die de radius na buiten over de ui·
rugge of beweeIen £n de hand, als men zegt, op de *%inalSt7 0YV^Scn-
boven d gus glnt van agteren van 't ex bumeri boven d* mkulcttie van den onderarm en eindigt uc mtsuletie van de corpus in de r«ii»x. |
||||
|
194 Examen van
Antw. ffbet j&anb ïjeeft biet mufculen, ttuee fcfc
3e boubaen/ öinneng ant$ gelegen: en ttoee i>ï0 uitfieeften tmiten$ atm$ gelegen: boojtnomenbe uit ïjet onberfie ban ïjet os adjutorium, en jjaat in &* carpus pïantenbe. (/-0 Vrag. ÜM&e 3Pn &e mufcuïen bet bingeren?
Antw. 5^e3e mufculen 3pn betfcïjetben / baat $pW
bec bjie/bieseöuigen/genaanit palmaris, profuo' dus»
b. Supinator brevis, deze begint van 't buitenite en bo-
venfte gedeelte Tan de ulna en loopt met fchuinze draden nederwaards tot in 't benedenftc van de r& Mus. NB. De Mujculus biceps komt deze twee Spieren veel te hulp in de Supinatio. (b) Van de Carpus of de voorhand zyn zes. I. Drie uitftrekkers' (extenfores) die alle drie van de bui'
tenfte condylus of knoop van 't os humeri ontitaan, **' a. Ulnaris extemus eindigt buiten aan de mttacarpus i*1
dat beentje, dat aan de kleine vinger is. b. RadicBus extemus, longus & brevis in het eerfte &
tweede beentje van de metacarpus eindigende. II. Drie buigers (flexores) die alle drie ontitaan van °-e
binnenfte knoop van 't os humeri, als I. Palmaris of palm-fpier, eindigt in de palm van de
hand, in een aponeurofis uitgefpannen, in alle beentje* van de metacarpus van binnen naait de vingeren, %. Ulnaris internus in een inwendig'beentje van de £<"" pus eindigende.
3. Radiceus internus, lopende in 't beentje van ateaf' pus, dat aan de duim is. Alle peezen van deze fpieren en die van de vingere
werden by de carpus van een aponeurofis of fterk vheS'' anders de ronde band genaamt, tezamengehouden, ena* de beentjes in hunne plaatzen bewaart en gedrukt. Not. de palm van de hand werd door veele fpicre-
tezamengevouwen, maar ook inzonderheid door een £l' ■gen kleine palm-fpier (palmaris brevis) die i« de p»lö* y fle hand gelegen is,.. |
||||
|
Land en Zee-Chiiijrgie. ip^
Α ίΕηϊ8Λ te 3am,E" *>oo»rtwraen»e ufe De on-
mw waP°Phyfis ban get «s adjutorium, eti naar
3&iJ .Cp]attK tendonen tn De biHjjecen einDigenDe. bom „ "ufieeieB 3P" ,biec / «" ban foraroige maac aooih *? e'&ow&w/ ftwuftenöe uit ι De uittoenfifae fiiattpV j08" '* os adjutorium ,enöe gaat met bJec en ïifnxDdonen cn aI^ membïanen loben op De ganfc ■J«B Dec bingeren cfnbfgenDe. «a«T5f 3£n 'ec»"8s ft!eine/ w«3* uttfïee&en en
ftiwSSben-Decin-6iet,eeB' lumbricales genaamt/ &«&<?£ U!t öe memb"nen ban De carpus, enDe ©n h öi 3pDen D£C «"Berm plantenöe. |
|||||||||
|
fe W3?n 'er nocy eeuige Urine raufculi ïnter-
«tooiï?!?-!0"? ö,e öinaewn ban mal&anDeren te afaehn, u 30 öat/ aI # * Èat Be BÏOOte mufculen toetsffi1^ »n/ οεε3ε Β,Λ« r,ec& Jorotpö* ÖaaE
vn «een nonnen. («) |
|||||||||
|
(0 D,v . · ^ 2 Vra§'
-^ie van de vier vingeren, die aan dezelve
ï. De w gemeen zyn.
di", zy|e.rS van de kootJes of phalanga five inUrm-
*· Vier worm
de vier '^wyze (lumbricales) zeer klein, ze komen vaa in de vier eZCS van de mufculm perforans en eindige» *e buigen d/ ^00tJcs terzyden na de duim toe; de- a' Sublimis of È,Ce/ftc k00tJes·
^«nenftc knooD ' «ftomftig van de radius en de hand in vier ι7*Λ 'l "i humeri> verdeelt zig by
Van de vier vineer n' die m de middelfte kootjes 3 s|n de middelfte looÏe" binnCn eindigen; deZe bui~
^olkif viefrT*' 'bcgint iB 'l middcn ™n de
•b°?rc* de Lr ZIT™ gefPle«en» dewelke door- ™ ' beSin van devien Jan de Μ"»™*» «η eindigen
7Tlngcren v^.n « vier lefte of derdc kootj d |k "· E<*gcmerae b>F? dc lefte botjes.
fiC*e«euitftccker van «Ik ji kootjes wnde
|
|||||||||
|
tiear
|
|||||||||
|
ι^6 Examen van
Vrag. i|oe beel jp» ise mufculen De$ öuiml?
Antw. 3^en eetften feoimt uit t)et boöenfte oen
öe ftïelne ppp/ en einöigt in (jet rctfte en tbjeeöe liö ban hm Duim/ om tjem te buigen. «©e ttoeeöe en Deröe liomen uit De ellebogen ; e"
einbigen in öet laatfte Uö ban öcn Duim om t)£«i uit te iterften. %&tn öietöert ($ thenar öie De muys in De Jjatiö
maakt/ en fpjuu uit öet buitenfee ban öe carpus, enöe einDtgt in öet ttofeöe ÜD ban De» Duim/ orH ïjem ban De auDere bingetg af te ieilen. Φίη bpföcn té antithenas a komt uit Ö?t eetft*
feeeïïtjen ban De meucarpus, en efctiig? miDDen i'1 Den ftuim/ om öem na De anöece bu»aec£ te lei' foen. (*) Cap. XIH' vier vingeren (extenfor communis) begint van de buitcnfte
knoopen van den oppcr-arm en van de radius en «M* van agteren; verdeelt zig van buiten op de hand in vier peezen, die van buiten in alle kootjes der vier vingeren werden ingeplant. III. Aan-en afhalende interoffei, drie uitwendige tu*
fchen de vier beentjes van de metacarpus, en zes inwend*' ge, van binnen in de vlakke hand aan de gemelde been£' jes gelegen; ontflaan van de beentjes van de metacarp11- en eindigen in de eerfte en ook in de tweede kootjes de* 4 vingeren; bezielden EUSTACHIUS en ALBIN1> De inwendige haaien de vingeren van de duim af en £ uitwendige na den duim toe, en altemaal werkende e**' kenze de vingeren aan elkander en kunnen ook dexelY buigen, en van eikander aftrekken. .; (k) De duim heeft 5 fpieren 1. een uitfteeker, bicorn*
of tricornis. begint van 't middelfte en agterfte gedee1 van de radius en ulna; eindigt met 1. z. 3. pceïe.a in 't 1. z. en 3de lid of kootje van de duim. z. e&-c buiger, van 't midde van de radius tot in 't derde k°°L· lopende. 3. twee af haaiende: thenar begint van de dvr* ,t fe band, dat de ojja carpi tezamenhoud, en eindig1 l\e |
||||
|
Land en Zee Chirurgie. 197
*~aP· XlII. Van de mufculen die de heupen
en voeten bewegen á g ÉÉ-É'ïå «Jeroen &e ïjntpen beijoogen?
bfe ha w' ·*—*- ®$ toctfcbeiöe manieren / toooi eer.fr *»aat totüouttJen / in iföec öeup eest lenben-fpiet cerftr ^ 3 P,bas
de í en tWee^c kootje, en Hypotbenar, liet begin als
de °?r§.aande en 't einde in 't kootje. 4. een aannaaien- de]5^ ^Mithenar, begint van 't er metacarpi van de mid- e vinger; eindigt in het eerfte en tweede kootje.
ïQïij eei'fte of wys-vinger (index) heeft nog twee be- j_ pere ipieren, en daarom ook 7,0 beweegelyk, als 'd en ll^ee^er (indicator) begint van't midden van * ulna en eindigt aan de buitenkant van deze vin- 2. E ' ^Y^- ^c gemcene uitftrekker. ' du?n aannaalende , begint van 't eerfte kootje des ein?S en van 't eerfte beentje van de metacarpus; Ë> 't eerfte kootje. Ook ç n^e °f oorvinger (digitus auricularis) heeft 'er Zyncje0g twee bezondcrè fpiertjes. 1. een uitftrekker, geren eCn Sedeelte van de gemcene uitftrekker der vin- beentjeq' Cen Gezonder afhaalende, die begint van twee dezelve r"*^ *^e carPas> eindigt in 't eerfte kootje van bui<ien Vln6ei' terzyden na buiten toe, kan de vinger ook Ë ÔÉ é
Wen a ^* ^ee.Zen nu van ^e vmgers en van de duim
^e vino-CCUrraat *n 'l midaQ van binnen en van buiten op zy*i beA^f1 Cn ^e ^m ^aI1Ss maar nooit terzyden; en dat ze ç ? ■ ei vel"waart in hunne kookers of vliezen, ander *a ^ ™nne groefjet of plaatzen op een of de Metife, ™fen uitweiken.
Baarnde,.' f 1*5 i0°kers continueeren met de zoge- dic de fJ3 n 7an dc carpus en met de apemeurofis, houd; en ^¿1 om £? radius, en ulna gelegen tezamen-
ook klierti iVan mnen deze kookers iets vet is en peezen ee^ leSSen> die een vogt affcheiden, om de Vecgelyk te h|aJe bevoStiSen» feiceren, glad en be- |
||||
|
19 S Examen van
pfoas genaamt / Deginnenöe uit De ttoee onöetf**
toecbelöeenfceïg Der, tugge / en, uit De Djie oppetf^ Dec lenöenen: loopt fcöuin£ neDertoaattg in Di» fileine troehanter met een fterfte pee$. O) T&tn ttoeeöen iliacus intemus fcomt uit De oinnefl'
fte öoliigöeit ban öet os üeum, en. einöigt öp Of borige troehanter. φίΐΐ
(/) Van de dey of 't os femeris 14 fpicren,
de dey-fpieren genaamt. I. Drie uitfteekers of agterwaards. bewegende, als: I. Glutceus maximus, de grootfte bilfpier, zyn begin is
van buiten van de geheele rand of fpina van het » ileum en van het os J'acrum en ifehium; de draden l°' pen tezamen in een pees die 4 vingeren breedte ondcf de groote troehanter in het os femoris eindigt. z, Glutceus medius , kleiner, onder de voorgaande ge'
legen; begint alleen van het os ileum.
3. Glutceus' minimus, nog kleiner, onder de twee vo0~ rige gelegen, onbemiddelt op het os ileum en daa|'
van afkomftig. Deze twee laatfte eindigen in &c
groote troehanter.
II. Drie buigers of voorwaards beweegende fpieren, alj:
1. Pfoas major, zyn begin is van 't 1 z. 3. en 4<*e wervelbeen der lendenen van binnen in de buik.
z. Iliêcus intemus, begint van de inwendige holte v*1* 't os üeum. Deze twee eindigen in de kleine trochantef·
3. Pe&inceus of lividus, begint boven van 't os pubis, c^ eindigt 4 vingeren breedte onder de kleine troehanter·
III. Vyf af haaiende of na buiten toe beweegende fpic'
ren, als: 1. De fafcia lata, begint voor en boven van. het os \W*
vleesagtig; werd verder vliesagtig; omgeeft met if, apmeurofis alle fpieren van het os femoris en ttfitö' eindigt boven 't hoofd van de fibula in de tibia. z. Qjiadratus, begiat van het tuberculum ifchii; einüa
tulfchen de twee trochanters. t 3. Pyriftrmis of iliacus externus, begint onder van & f
|
||||
|
Land en Zee-Chimrgie. 199
t·e çLe« iiften »iceps, be^e f* siootei; afê be anöe*
htn f uit &et os pubis en ifchium met ö|ie öoof» "*" I en efnbfgentté baat nwefc in öet enberfte baH mJSfbi£cöe V bt lividus- Somt booten uit bt t'3a*
««enaoeafnae ban fier os pubis, en einbfgt in öe
$ 4 Mn*
JacrajH by 't oi ifcwi en eindigt in de finus aan
4· ¾^00^áçß^ major. Ë .Vc^ Paar tweelingen of gemini, een bovetifie (Jn~
^lor) beginnende agter en onder van de fpina tiet, b' een onderfle (inferior) die van het tuherculum ïfcbii ^ Smt. Deze twee eindigen in de gemelde finus by j-y SFpote tnchanter. dige f ■ Cn aanhaalende (adduBor) Triceps ofdriehoof- 'an v, er geheeten : defzelfs twee hoofden beginnen |
||||||
|
ioperi t*1 ^et derde van net tuherculum iJcHi, deze drie
in. jic e*aillcrL in cen -vleezig en peezig gedeelte, dat ie kan°i jek lange jpins van 't os femoris eindigt; de- ne de y na bmnen toe geleken, opligten en de ee- V. ô×°^,^åÀ1 anderen leggen,
'fpier Ce ayers Rotatores of Obturatores, korte dikke 'n n ln"v^endige (obturator intemus) begint van bin-
0 ¾"Ø . rand van 't groote gat van 't os pubis; loopt Vim à u *.? e*ding van 't os ifchium en eindigt in de ^aard Sr°°tC mchmter> draayt de voet kuiten- de r ultweli ,SC (obturator externus) begint buiten van
e»Q j Tan t SemeWe gat en eindigt by de voor- Nota Á Ü™Ø- de voet binnewaards. mift 5" á^ Spieren van den Nauwkeurigen Anato- nog Vedn Heer WINSI-OUW, net befchreven, hebben zen, de Heer werkmSen als wy hier in 't korte aanwy- keurig m?eer WINSLOUW handelt daar over naauw- STACHlTTc^ de nauwkeurige afbeeldingen by EU- dere. US VESALIUS, BROUWN, en meer an. |
||||||
|
200 Examen van
öfnnenfte sptse ban ïjet tjeupenbeen/ met een fco|W
tendo.
3£ie ïjem uiitreftften 3pn Djie/ genaamt glutajus
major, medius en minor, Dat 3nn De groote/ miD" belüe [en nleinfïe bilfpieren/ om Dat3e De billen fo?" meeren; 3p bjetöen öan sommige maat boo? een getjouDen/ triceps genaamt/beginnenöe omtrent öet fiuitbeentjen / en öe ranö ban (jet os ileum, eitiDi' jjenöe meefi in Den grooten trochanter. ©ie De ïjeupen omö?aenen/ baerö De eetfïe pyri-
formis en öan sommige iliacus internus genaamt/ Somt ban onöer fjet os facrum, loopt ober öbjar# met een lange ronöe tendo in 't acfjteriïe ban Oeti grooten trochanter. <©e ttoeeöe en DerDe tö Den obturator externuseii
internus, De gjoote fpjuft uit öe buttenfte en Den feleinen uit öe bimienfte ranö ban öet os coxa. tü einöigeuöe te 3amen in Den grooten trochanter. 5©e bieröe omöjaeper nomt ban öet uiterfle bati
ïjet os ileum en ifchium, en einöfgt in öet acöteï' fïe ban Den grooteif trochanter. Vrag. ©ooj öoe bee! mufculen toeröen De iiniert
betoog?n ? , Antw. ^m berfcfjdöene: en booieerfï öoo? bpf
paar mufculen. Qm) (m) Van de Tibia ι ο par.
L Vier uititrekkers of die de fchecn voorwaards be'
weegen.
i. ReBus, begint van vooren en onderen van ae.fpinaUeu 2'. Cruralis, onder de voorgaande gelegen; begint v*11 vooren van 't es femoris.
3. V'aflus internus, van de binnekant van liet os fcmoris/
4. Va'lus extemus, van de buitekant van het os femof,s
beginnende. Deze vier maaken een breede dikke en fterke VeCf'
|
||||
|
Land en Zee Chirurgie. 201
3£e eetfte $ De membranofus beje begint boe? uit
fer/ft ban fjet os iieum jeec teleesig 3*8 met een
«EO£ membraneufe peeg om |)et os femoris (laan*
y"*00·3* QnÏsa öe 6ηίε in ödöe öe fcbÉenPöPen-
!on n tïoee8ra reCtus begint ban tj«t os ileum,
of jf *obe,: öe fintefr&Pto °f rotula met een b|eeÖe «β öanö / en e*ll0i9f &P öe botfge.
ten e öscöe $ vaftus externus, ftomt uit ben g?QQ* κ- tr°chanter, Daalt tmtientoaato$ naai* oiu laag/ a 2* tendo of pee$ met De osrige èennengenöe. bar* fe,fröe ^ ^e vaftus internus, temt uft oen tn 1 ^*11 ^fi ö^pbeen mei een membraneufe tendo, £* at einuen iu öe g?oete ppp onöec be nniefcljpf.
tuir h toP^e t£ cruraeus, osiöer 6e tierige leggeube , 'KQeti öe trochanteres, en einöigt met öe ttoee befnl1 r*ie be ***·'* ö*at?Pi $ poplit33us4 öegtat ban
fibui nö €1! ei!!0iB£ aan oe oecemigtage ban De la of Rleine ppp. dewcji.p 1
draden pt over ^e Patelle en aan ^εΜ mct f°mmlge
verheve**v,§®Waffcn' omvat dezelve, en eindigt in de
even nnf^' ^e van vooren en boven is in de tibia 11. Zes κ * de pateila, 'bfflp §ers j of die 't fchcenbeen na agteren na de en toe bewegen, als |
||||||||
|
, "nt?nemhranofus, die byde van de verheventheid van
3- Ore'"? '* beSinnen·
4· Sart ■ ' Van de vereeniging van liet w pubis.
Deze ν;™"· \00r en boven van de fpina iki.
5- Biceps ei §en boven aan de bmnekant van de tibia.
van '*Λ' ??S'nt met een hoofd van de verheventheid van ^ ¥cbium-> en met 'l tweede hoofd in 't midde 6· Poplitce^i' emai&- boven in 't hoofd van de fibula.
onder deï ·°ορ1: van de kuitenfte knoop van de dey ΛΙιιε boven in de binnekant Tan de tibit. |
||||||||
|
202 · Examen van
?&ie öe finie buigen spn bpf paten: ben eecfieü
fartorius of longus, begint ban tjjet bfnneniie aan» gtoeifel ban öet os ileum, lang en fcfjuinfS neöet* èaienöe töt onbtx Ut ftnie / in öet binnenfie ban De gcoote ppp of cibia. <©e ttoeeöe gracilis of anguftus, Begint neben ö*
Saereeniginge ban öet os pubis, en einöigt met een ïange ronöe tendo öp öe bocige. 3le öerDe feminervofus begint ban tjet osifchiura,
baalt acïjtet ïjet os femoris, en fcïjuing na öoren fc&ietenbe/ einöigt 6p öe batige. ©e bietöe femimembranofus, begint en einbigt
niet öe botïge. 35e bpföe biceps begint met bc ttoee batige/ en
omtrent öet miööen ban ïiet os femoris, met een bleejig öeel betmeeröt baetOenöe / einöigt met een fïerne tendo in öe nïeine ppp of fibula. Vrag. üoe baetö öe boet bebaogen?
Antw. ©oo| berfcfjeiöen mufculen; booj eetfï
δοο? ttoee öie &en buigen. (») 3P*
(«) Van de voet (tarfus) 7 paar.
ï. Drie uitftrekkers, die de voet nedertrekken.
ï. De kui'dlpier (gaflrecnemms) een dubbeldof tweehoof-
dige fpier, begint met zyn twee hoofden van agteren van de twee knoopen van de dey. α. Solaris, begint van 't agterfte en bovenfte gedeelte
van de tibia en fibula onder de gaflrocnemius. Deze twee formeeren de kuid, en verder neder lopende een iterke dikke pees, chorda JcUllis geheeten, die agter in 't os calcaneum ziganplant. 3. Plantaris, begint binnen van de buitenfte knoop
van de dey, met een bleine buik, en loopt met ecfl zeer dun en lange pees agter in de hiel. II. Twee buigers, die de voet na boven trekken.
%. Tibialis anticus, van boven en buiten van de tihi&t
tot in 't inwendige os euneiforms en métaterfi lopende. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie, 803
„^ e«fie $ ribialis anticus, Bomt UQben Uit öe
har/*y s baii ötioe focillen, en Dooj Öe boetöana "Heuoe/plant tjem in bet beent jen ban öen tarfus, st?nofC οε Βϊβοίε toon legt.
M^e tbieeöe $ peronsus fecundus, fpjuit met een ««Λ? be8fn ult oe fibula' cn **<«öiot in öet öem* Sr« 0m tarfus oat onoer Èe ft"eine toon Ieat·
tih; ι- oe öoet neoectoaatt^ inbaaatt^ Öetoeegt i$ efnh, s Pofticus, fpjuit tuffcöen oeiDe focillen, en lt,^8t onöec öe binnenfie enniaubJ. ron ^m rc&ui!1^ öuitentoaait# betoeegt/i£ pe- nffius primus, ftomt uit öe apophyfis ban De fi- at.' m eit»öigt onoe^ ce botige tot in öe boetfoof. Berfe uittwfin^ 3ΡΠ ttoee paan öe eerfïe gaftroc- af, Us> of fiuiifpier/ öe3e begint ban öe binnen* binln buitmüz apophyfis banöe os femoris, en ein* 3L"1 °ε Öieï met een fiecfie We0.
tnak tiMeiöe {0 foleus, begint agtec ban öe tibia, banr ε mt &ε horige een gemeene tendo of pees l'°mmige chorda genoemt/ agtec öe jjiel.
^^nc&enöesettoee bortge legt nog een geer. ïtlefne fïe hU · P,ar>taris senaamt / Romt uit fjet onöec- lan"an öct os femoris, en loopt met een öunne i£L»pte? of tendo na be öid'
öie irt ν JPnö£K n0£Ö berfcïjeiöe Kleine mufculen,
toon? boe£ mer öecfcöeiijetendines lopen/ om öe
uen ie Fjiifgen en uitfïee&en / a!$ meöe öe incer
2, ρ oflei-
, ronmiis anticus, loopt van vooren en van het mid~
Ill^'ï1 °zfibula tot in 't buitenftc »s metatarfi.
*an (jρ ?n afnaaiende Peronceus pofiicus, begint boven
fchuins · hula' ^oopt met zyn Pees onder de voetfopl
dat aan rf1 eea ^00^cr na 't beentje van de <metatarfusf
IV. Eengr00te t00n vaft is'
van 't iïSa aaniaalende Tibidis pefikus, begint boven in 't os ηανϊς'ψ1"1 tu^"clien ietibia eafibuU, en eindigt
|
|||
|
2©4 , Examen van
offei'en lumbricaks, ai# ban be bingeren QttfQl·
i$- (o)
|
|||||
|
Cap. XIV. Van de beenderen des geheelen
lichaams, en eerft van het hoof ε en tong. Vrag. TX& ocenberen '/ öie tjet fleuufel 3»n on*
LJ $t$ geöeelen lictjaamgï/ öae jonb gP sobanige toerljanbeUnge noemen? Ancw. gp toerb ban de ©jle&en Ofteologia ge*
naamt: maat al£ fee ijeenen ödo? öe ftonft Dec ©nt* ïebeïi ö|Oog ooaejst üjeröen / D^t men tset een Sce- leton
(o) De fpieren van de toonen komen eenigzints met
die van de vingeren over een, hoewel ze ook in veele ftukken verfchillen. i. De vingeren of toonen i. de uirftrekkers hngus £? brevis. i. buigers als 4 lumbricaks, een perforems en
perforatus. 3. af-en aannaaiende, vier intertffei intertii
en vier externi.
%. De groote toon heeft bezondere fpieren, als: 1. een extenfor hngus' & brevis. 1. fiexor longus '£f brevis·
3. een af haaiende of Thsnar. 4. twee aannaaiende
Antitbtnar en transverfalii.
3. De kleinfte vinger heeft nog een bezondere buiger· Alle deze fpieren beginnen en eindigen omtrent gelyfc
die van de hand, Dezelver peezen zyn aok hier van een band, die om de Torjus en metatarjus gaat, gehouden en in hunne kookers verwart. Men kan derzelver bc gin en inplanting by den VERHEYEN en DOUGLAS nazien. Not. Wie een naaukeurige kennifle van de fpieren
wil hebben, moet ten eerften alle de beenderen weeten en derzelver plaatzeii, arikulatien, ■ groeven en verhe "ventheden. |
|||||
|
Land en Zee·Chirurgie. 205
hir£,°'? ö?008 «©ecaamte/ en toerö betittlt in '*
ao°rt/ ttoïift en tafcimi. (?) Vrag.
/ft\ n Van de beenderen in het gemeen.
we!o beenderen (q/fs) zyn vafte en harde deelen; ge 1, Ir}Cert van verfclieide blaadjes, die alle van beeni-
|jen diaden 7,yn geweven en op elkander leggen; befrïl1 a*S werktaigen tot fteunzel van ons lichaam en tot ^ernimg van fommige inwendige deelen.
Too ^e kenniiïe der beenderen is zo noodzakelyk Anaï eC^ ^°^or en Heelmeeltcr , als eenig ftuk in de oord 1 e' ^n die ^eze kenniffe n:>et heeft, is blind, daar? en wer'a bünd en dom iXi de meert e Gevallen, niet 11 e ^eErn$*e vereifcht werd , ook moet men ftel 1 a u n de welgefchapene maar ook de 'kwaalyk ge- ^ae beenderen wel kennen, of anders is men onbe- deelam' Van vee^e durftere voorvallen iets regt te oor- »En> of iets goeds daar in te bewerken.
teer beenderen zyn in 't begin by een vrugt zeer kraa] LWeelie biezen , dewelke verder veranderen in Kbecndcren, en deze eindelyk in harde beenen,
roni^ «ngwerpige beenderen (maar niet de platte en delftuf ^eftaan van drie ftukken, als. 1. van een mid- <Jat jj* $.diaphyfis) of 't middelfte van een been of pyp, Weeker en ^& 's* 2" van tw-tc einden , of epiphyfis een te eij ^Pongicus > dat elk door tufTchenkomft van yafj. r dun kraakbeentje op ieder eind van 't been At, aiJ^^et is > en by volvaffene in een groeit.
fteclw 1 ' freceJFus > protudefantics noemt men de uit- Alj[ L en7erbevendheden der beenderen.
eei) ,e becnderen zyn rondom van buiten bekleed met zen vife!j Cr' ^Per"efi'uin) uitgenomen on alle die plaat- is geenÏ delPler«i haar begin en inplanting hebben, daar 'l becnvV 1 Cj: °ok niet ^Y de ^-ticulatien, alwaar z>*n de ei I ] ,°ver 't ligamentum, heen gaat ; ook Toegt zyr? beenderen, daar ze aan elkander ge- k^akbeent'1Uut met een keenvlies maar met een dun glad
vlees opftaae j ; deSgelyken de tanden buiten 'ttand- een verslat ,zy^ daar niet met een beenvlies maar met
rSUasde korft of baft verciert. Het |
||||
|
zóó Examen van
Vrag. Wan &oe öeeï fceenm toecb öet cranium tt
3amen getooest* Antw.
Het uitwendige beenvlies (perioflewm externum) dat
van buiten 't been omkleed, onderftelt men dubbeld te zyn van een dubbeld vlies, als 't binnenfte van de dur& mater en 't buitenfte van de fpieren; 't is zeer gevoelig > en geeft op alle punten of plaatzen oneindig veel blocd- vaatjes in 't been zelf, om 't zelve te voeden en 't merg afteicheiden; het is het begïn van alle beenderen in de vrugt. Dit vlies geeft het gevoel aan 't been: want 'f been zelf zonder 't beenvlies heeft ordinair geen gevoe- len, hoewel men op zommige plaatzen van het been ook het gevoelen heeft bemerkt, maar ik geloof, dat dit van de zenuwen, die na binnen toelopen, ontftaan is, en niét van het been zelf. In alle hoile beenderen of pypen heeft men een in-
wendig beenvlies (periofieum internum) dat van binnen de holligheid van 't been bekleed, 'en daarby zeer cellu- leus is, gelyk 't vetvlies,en in haar celletjes of blaasjes een oly-of vet-agtige ftoffe onthoud, die men 't merg noemt; het is ook gevoelig. Alle beenderen, behalven eenige dunne van 't cranium
en van de opperkaak enz. hebben in haar holligheden een merg medtillaoi meditulliwn, dat in een rnerg-vlies en ook in beenagtige celletjes is onthouden: of ze hebben een mergagtige roodc vogt in haar midde , die men diplrf Hoemt, als in zommige beenen van 't cranium, in 't fier' num, clavicula, fcapula , coflte, vertebres , o [fa innomin&~ tel·, enz. maar in de off α papyraeea , fpongiofa enz. vind men geen diploë nog ander merg.. Dit merg werd niet door klieren, maar door de flag'
aderen, die van buiten na binnen toe door 't been door bezondere gaten dringen en door 't binnenfte beenvlie* wonderzaam verfpreid zyn, geduurig van 't roode »fte* rieufe bloed afgefcheiden, niet om de beenen te voeden» maar om dezelve vogtig en buigzaam te houden, ^a ze Biet verdioogen en niet ligt breeken; door gro°J^ |
||||
|
Land en Zee-Chirurgïe. 207
e ctl beweeging vermindert 't zelve en werd op
men S WI afgefcheiden. 't Groeit niet met 't toenc- van 'Vani maan en '* vermindert niet met 't afncemea Vanï als de °uden hebben geleert.
cellen m -en m de beenderen vind men oneindig veele die rn f*ar inz°nderheid op de einden (in de epipbyjes) onthef Ratjes de een in de ander fchiete» , 't merg verfn vfn en zu^is door '* Seneele been aldus kunnen en ft n; men zict °°k veel been-draden als fteuiizek |
||||||||||||||
|
cn a^vriï j °t — ~«-*>—. ~~*.*—0-------«
|
||||||||||||||
|
ileirl dP u ciivduuci iyn gcviugicu, z.u lul viiug-
ke b1 ncn' ak °°k om >1; merS °P b.aar behoorly-
|
||||||||||||||
|
J»«ats te houden.
|
||||||||||||||
|
't Zei keen door 't vuur wit uitgebrand zynde behoud
en ■ v^ öiaakzel oifiruBuur van draden als te vooren, Cetl , dan maar zuivere aarde. Dierhalven volgt, dat fchen eca mccu: van aardagtige deelen geweven is, tus- Deife^e vet, fleim, waater enz. is onthouden,
den te eenderen> inzonderheid die beweegelyk zyn , wer- meeft *a.men in haare plaatzen gehouden door vafte hier cnrf? banden (Hgamenta) die ordinair vliezig en dcren e κ r 0(* kraakbeenig zyn, cn by groote been- fterk en1 ^ ^c' daar veel geweld aankomt, dik, vaft, lig Van Van veel vliezen tezamengezet; z,e zyn gevoe- bIoedvateCni^e zenuwen voorzien, maar hebben min vafte deei nc*eren {cartilagines) zyn ook harde en
bet zelv maar weeker'als de beenderen; ze hebben ^cntlyk^ maa^ZCi °f wcefzel als de beenderen, naa- der leggen311 ^aadjes gecomponeert, die alle op elkan- Ze hebben ^ Van liraakbeenige vaatjes geformeert zyn, in de beenen ni?fmin mer8' ze veranaeren ïomwylen Zt dienen nm λ men v"^ ze °P verfcheide pkatzen; bedekkejT σΐ i einden der beweegelyke beenderen te tezameri ,. en & te roaaken, om zommige beenderen deren i ï ,voeS?n en verfcheide deelen gelyk de been- De fte. belpen formeeren. beentic^iel!n,eH vliez?n veranderen fomwylen in knak?
*-« itSi V,frder in waare beentjes. δ ι« vm aiie beenderen komt omtrent op zóo.
|
||||||||||||||
|
2o8 Examen van
Antw. l|et öftonceï of ijetffenpan Befïaat ι$
acfrt beenbnm (q) m
(q) De Herffenpan of Bekkeneel (cranium of calva'
Ha) van buiten rond en van binnen hol, is zeer on- gelyk; beftaat van agt beenderen tezamen gezet, als-' i. Van zes eigene: een os front is. twee parietalia, een os occipitis, en twee ojja temporum. 2. Van twee gemeene» die.het craniwn en de neus mede .helpen fermeeren, als het osfphcnoides en ethmoides. De zes eigene hebben twee blaadjes Qamellé) taafelen anders genaamt, een uitwen- dige dik en weeker, en een inwendige dun en harder. tuffchen welke byde een mergagtig weezen., dat me» diploë noemt, gelegen is. Alle deze beenderen werden, gelyk ook die van &
opperkaak, door zekere naaden te zamengevoegt, daar kleine zaag- of tands-gewyze uitfteekzels in en aan el· kander valt haaken. Men heeft 'er drie zo genaamde waare naaden , als 1. de futura coronalis tuffchen het voorhoofd- en de wandbeencn. 2. Jhgittalis tuffchen de twee wandbeenen. 3. lambdoides tuffchen de wandbee- nen en 't agterhoofdsbeen in; en verfcheide zo-genaamd mvwaare naaien tuffchen de andere beenen, futurefquan^ Ja by 't es temporum, transverfalis enz. die men ander5 ook barmenia noemt, In fommige hoofden zyn in 'l geheel geen waare naaden. Deze genaamde onwmre naaden, aldus zo genaamt»
om datze klein zyn, zyn zo wel waare naaden, als ed1 feine naad in Kamerdoek zo wel een waare naad is » als een naad in Zyldoek. . In het cranium, die het zelve mede formeeren, ιί°
nog verfcheide kleine beentjes in de naaden geplaatft t die men noemt ojja triquétra of Wormiana; ze zYn meeft driekantig ook wel rond, vierkantig en veelhoe' kig; ze zyn gedeeltens van de andere beenen, die do"* den tyd afgeicheiden zyn; ze leggen meeft in de ƒ«*«♦'' lambdoidea , edoch vind men ze ook in de coronaiï* ' . fagittalis enfquamofa; ik heb ze gezien van groote »»* een daalder in de futura coronalis en fquamefa; in foin' mige hoofden vind men geen een. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. zog
of h,!eïfie ban ^omm \xmb oenaamc os frontis
L70Elöaft|l)?£!j / J©at in jonge ftinoeroi a!rpb / οερϊΓ <Cec 3dt!En in M*»aflfe Iuf&en / 1« ftof^n bet» hoi [ · 25e^»* Èe neug 3P» Bemeeiïfpft ttoee i '"Söföen en foïufpö^ maar een / bcojiiemelpft in Wheene toPiftg ilatie öoaiöooföen neutoi. mt iiaah igtlfeM $ öai!m sfS*feÖeiöen öóo? öe fir&an* du of futura coronalis (r) of airhi>J:,eeoe oan βφί^Η # öenaamt os occipitis
Dm fÖtecöooft^been 3ρπϋε ban een matige &ii?tc / bjeïi ai^ieman& ö?Sr Ört nfet ^Ö* 3°uö? ftoitien te
ban?: &«f^ r»an Sjoben Csooj Ese furara lambdoides ji ^ε toanböeenen afflefc&eiDeti. O)
Raam fe?röe en bierfeE / m toeöec3pöen een ge» bet ti offa Parietalia of bJanbbeeueR/ 3pn öobrn op ra π, · afsefcöeiben ban nia!!füa»&?m? δοο? öe futu- öeerif jstEalis °^ ^inaa& /&ai 'n i°me ïtin&eren noc&
UP°^ ogen $/ en alienpenj? coegjoeit (tj. Φ iet
en fter] ffi Voorhoofdsbcen (os fnntis of coromk) is dik
de j^J: "et heeft van binnen een verhevendheid, daar Het heef■S^udmalis van de aura mater aan vaft is. °°gho] Wc' zeven uitfteekzeis , daarvan zes tot het ren h0v en ^c zevende tot de nen; behoort; van voo- neus zyn 'er ordinair twee holligheden in, vhes feST**^ Seimmt· die van binnen met een fleim- (s) u06^ Z^n* en haate opening in de neus hebben.
craniuir et a8terhoofdsbeen (os occipitis) agter aan 't Se ICiai ls ky; volwaiïe maar een been, maar by jon- ï'*?epr;~ hsüm het van visr ^kken; het heeft van der^T'] con^oides > die op het eeïSe wervelbeen na de e.» s gesticuleert <zyn, en een prccerrus longits', (f) De tem'cs toe.
f" 'of 0/jukbeenderen (<j^e parietalia ,. offa bregma- ifl« gclvk ^"Jf'i**") omtrent vierkant; men ziet hier- 0* in de andere beenen , van binnen ver- fchei*
|
||||
|
aio Examen van
Het bpfbe en %t$üt tec toeöerjpben onöec be booj*
fctjiebe/ oüa cemporura üf flaapbeenen genaamt/ öie beo? be futura fquamofa of fcbjibnaab oan &e anbere beenen afgefcöetben toetb. #it neen ïjeeft' berfcöeiöen apophyiès, al# naar öet aangesici)1 maafitse öaae een uitfleenfel met een been ban 't epjjïrfie fiatieöee» jugale of zygoma genaamt; üafl onberen omtrent öet eerfie ujertiel&een maaïuje öi proceffus mammillaris, a!$ meoe be proceffus fty" loides. ©an binnen bpbe ooggaten i£ nocï) een uit' (ieffifci os petrofuiu of fitmmm genaamt/ bat 3" ïjaiO tp'al? een fteen/ ta bjelfie öe &eenbettje# üe§ Se!joo?<S in geoonben.toerben (a) i$et jetaenöe f# cuneiforme of bafilare, bat i^fort*
bauienibeen of tofggebeen / beftaanöe in be jonge ïtinDewn uit öerfctjeibe beenen/ maar in ouöe te* ftaat öet uit een been / en maafst be bïiugel£top5* uitfieeftsel^/ öie men pterygoides noemt/ aig meD« be Cur&fe ^aoel/ in toefeer^ nsiööen een ïjoltf Of inüoe3i-ming i$l in todfte öe glandula pituita- ria, met fjet net/ bat toonöerïpn ban bïaeöbareti tmt*
fcheide groeven, die van de arterien en finus ïngedruk£
zyn; de plaats in de Jutura fagittalis en coronalis, aie by jonge Kinderen nog niet beenig maar vliezig is' noemt men fontmella of f ons pulfatilis, dwyl men doot deze de flag-aderen van de aura mater kloppen voelt· (s) Twee flaapbeenderen (ojfa temporum, fquamofa oi
petrofa) wederzyds een; ze zyη zeer oneffen $ men-ver' deelt ze in bet fchub-agtige (os fquamofium) en in iteen-agtige (os petrojum) gedeelte, het welk lefte fla onderenen binnen gelegen is; ze hebben 4 voomaatnf uitfteekzels als 1. de proceffus mdmmillaris of maftoidei^' 2. flyloides. 3. zygomaticus of jugalis. 4. petrofus, daaï' in de gehoorbeentjes met de lahyintlms zyn gelege°' men heeft hiet nog verfcheide groeven en gaten. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. gn
ooojbïogten \$i gdeaeti 0, fw)
bf. Bcïirfle té c-ibrofum, ethmoides of zeef- iiP!? Benaamt/ 'm \0 m Ueiïiilt ban aïie be bre- ;,"' 'net 5cec beeï gaatjeé öoojboojf/ in toelfie og «««S^ïiütorsi tjaac tafeje^ tot be umé t&i urtfcbie» |
||||||||||||||||||||||||
|
a?)
|
||||||||||||||||||||||||
|
ten
|
||||||||||||||||||||||||
|
Vr
|
||||||||||||||||||||||||
|
Yrag. 3©elft ψη öe bemtjeg oeg oe^oon*?
0p ntw. Se spiï «n teöri ooj biet; genaamt incas
of jtetttbeelö; malleolus'of Jjet ijamerf jen ; ttapes
f Of fiegeireep,- en rotundum of orbiculare, öat
fen ötm ligament aan De (tapes gebonoen i$.
Φ 2 ffltU
j)jj ' Het wiggebeen (ei fphenoides, bafilare, multifor-
houd°λ cunetforme °°k genaamt) is zeer oneffen» het *vei opPerkaak aan "het cranium vaft; het heeft vier i,3 u™eekzels , daa'rvan de voornaamfte zyn de
twee ufeJïus pterygoidei of vieugelwyze uitfteekzels, ca beeri k,,e'fie flyloidei ,· boven en in het midd'e van dit cice, 0Vf.mdel1 we de Turkze- of Paarde-Zadel (feiU tur- den rreïllina) Daarin oidinair twee groote holüghe- Jeosk??' fpbensidakC) zyn, die haare openingen in de
r .n5bbe |
||||||||||||||||||||||||
|
s of cribriformé) is meeiï
|
||||||||||||||||||||||||
|
«a bov«l-leefbeen (w
gedeelte $ ^e neus SeleSen ecn zeer ^un tn one*fen
me|;e 'S' "icrin ziet men de.trifla galli en derzeiver /a- turbi?L· ^e n'"Us meede in tweën vtrdeelt; twee ojjm fcheide kle" ^9nginJa in elk neusgat een , daarin ver- ft>on<r)«r · e flrms of celletjes (/ïbkj ethmoidaiesi) twe< |
||||||||||||||||||||||||
|
«*o/e rntn
let
|
--.»; (3e 0/j-e papyraCga of p/a»a aan de neus
:t gedeelte af cribrofum genaamt bin» |
|||||||||||||||||||||||
|
"•Jhtt cranium, c^
w«, if,6!'^eboorne Kinderen zyn alle uitfteekzels, β-
|
||||||||||||||||||||||||
|
^n °f ni t" Cu ^roeven met dé oYpto? of niet te vin^
hier de .e ^i™!nei1; en in de beengroejing ziet men Terfpreid ^e,ncJtaden a]s van een middelpunt na buites seiyk raen In een circul de linien «ie». |
||||||||||||||||||||||||
|
211 Examen van
3JMiiei$ ge^uift ig om &et geöooj oetec te 5oen
3pn· ÓO
Vrag. Hit ί)βε toeel Beeran Befïaet ïjet aangepot?
Antw. ïget aangesicïjt öeflaat uit tietfcöeiöe been*
im$ I namelpk uit een apperte en onöeïfïe fcafte* Been mei ham ianöen: ïjit oppecfte uafiebeen/ öat cnBeUieegitJli ig/ beftaat uit elf ef tuiaalf Beenöet^/ aan ieoerg 3Pöe 3t$- O) ïgfiet (y) Van binnen in de trommel, die in het os tempo-
ram is, vind men vier kleine beentjes i. de haa;ner (jnalltus) die een hoofd en drie uitfteekzels heeft, en inet zyn manubrium of handvadzel aan 't trommelvlies, maar met zyn hoofdje aan 't volgende beentje geartku- leert en beweegelyk is. i. het aanbeeld (incus) dit heeft een lichaam met de haamer gearticuleert, en twee uit- fteekzels; en aan dcilelfs lang'e uitfteekzel is het 3. het ronde beentje (os orbiculare) of als een bezonder beent- je, of als een epiphyfis verknogt beweegelyk of onbe- weeglyk. 4. het ftegeireepje (fiapes) dat met zyn hoofd- je of panneken aan het ronde beentje beweegelyk ge- articuleert is , en met zyn bafis aan net viies van de fenefira ovalis van de labyrintbus vaft gehegt. Alle de- ze beentjes zyn met bcenvliesjes omkleed, met liga- menten aan eikander gebonden, beweegelyk, en dienen tot het gehoor, (2) Het aangezigt (facies) werd geformeert van de
voorftebeenderen xm'tcranium en van de beenderen van de opperkaak, dewelke beftaat in 13 beenderen tezamen gevoegt, als twee o£fa\nafi; twee lacrymalia of olja u°.i- guis; twee maxillaria fuperiora; twee zygomatica of ju- galia; twee fpongivfa inferiora; twee palatina\ en een ■vmner, die de neus in tween verdeelt. Mot. In het os maxillare is een holligheid wederzyds
van de neus, finus maxillaris of antrum Highmori ge· naamt. En hierin zyn gelyk ook in de onderkaak i" taiidkaflen (alveoli) daajin de tanden met haare wortels ingezet zyn. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. éij
Hef fetfle maast ijet ibuttenfie öec oogen/ of Den
Wefoen öeeö. . wt ttoeebe maaftt Den bfnnenfïen ef gjeoten oog»
D°|h/ (n \nt\k een gaat jen i$/ toaaat öoo| De bocö* μ toan öe oogen na De ueu£ toe foeut.
»1« betbe spnöe tuficgen bepöen/ maant De conDi
öa" Öct oogöeen/ of oog&oi. f et bjetöe lé ijet g?ootfïe ban allen / en maaïst
om rneeRe geöeelte Dee Kaften en betgemelte be^ j|rt bpfbe ttiaa&t iioben ijet toeefjel Sec neu£.~
^n Ö«t 3^be maakt ijet uftetfie ban pet betïiemeite. {!*JWnöeren in tixtet ttiihim ban booten ban een
fc!h eeJt /en Θ^είί in oube ^eifoenen Doo? get te» "eo«!5/ ofte fynchondrofis aan een/ in jpu acgtct* „ Önft get ttaee apophyfes; een b00|fie corone ge· een t/ 038ι: öe mufculus temporalis in einbigt; en «ι acgtetfie condylus genaamt/ baat Bet mebe in «« os petrofum fluit. Ca) <© 3 Vrag.
ceniPinfedaante ' P'aatzen > groeven procejjeii en rer-
hpO-^„fê Van deze 13 beenderen iaaten zie niet ze wel (V) Η rnet de 00Sen 7-'en·
is k oewel de opperkaak in geen Dier, dat bekend
ferior) 'eeSe'Fk is> zo is doch de onderkaak (niaxilla in~ van twe^'ft a''e ^ieren beweegelyk; beftaat in Kinderen vereen>eni Λτεη' ^'e 'n de ^1D ^oor een fcraakheenige We in L· κ ebmdr°fis) vereenigt zyn, en by vol· ^erivd' ^en8foejenj ze heelt twee' procejjen we- eën Γι '* c<"lploüks, die terzyden aan 'f cranium op
os PetZr- jid en te ge'vk in een holligheid van het dunp'au I?,doer.tl,irdlenkoroft van een beweegelyk 8'ieetói 1 Bt^' dat rontom aan 't ligamentum valt Weeiïulr ,; dvvaaic"de die gene,die meenen, dat de
; vm^n<ks niet in die holligheid, maar enkeid op
|
||||
|
gi4 Examen van
Vrag, Wat m tioe beel ?rjn De tanïen in bepbe
fcaftebeenei» ? An w. ©e tanöen sim toitte en jeer öatöe been*
tje# ƒ öortj aiiöö affiö^nbe öoo? tjet naantoen / en ooi? toeoecom βΕ0€Ηnöe / begaaft met bloeöbaten / jeenutoen en perioftcum (boe? 50 wïte sp tn tjet tanö* XAa$ Heeften · gelijk ö¥ öe etbarmge utttopfr. i?aac getöt iy< m fommige acïjt m ttointig / öee&
in &ε xmeiu ttoee-en öertig./ öat$/ boben en on* öer jeé'tseïs. ?9ie toerben geöeelt in acftt fnpöenöe sf boüertanben/ inciiores graaamt / οίε in De ïtinöwen / aïïe ieben jaren toerden bettotffdt. «Die aan leöet 3Üöe bolgt/ ig een gonb£tanb / Bie met uialfeanöeïf-H bier uitmaken·/ canini of ooft toel oastanöfïs genaamt. Φε asiöere baar aan bel* griiise 3i)n aan teöet 3pöe öpf bafttauDen of maal* tanbesi 01 fts?3en genaamt/öle öe üatijnen molares normen / toeïfte met maiftanbeten ttointig uitma3 fien. 3Βκ ■* fetejfu Ijebben gemeenlpft ttoee/ ö?ie ert bier teojtrien maar öe anbete· tanöen maas: een. $?aar aeb?m& \$l bat öe boasfte U fppje feijten/ en 6e aditerfte &ie ejermalen/ ooft öoes?3e seec beef tot öe fetauh fean öe fïetn (6) Vrag.
op 't tuTserculwm, van 't os petrofum gearticuleert is. 2. co'
ronoides, puntig, daar de mufculus temporalis zig inplant» ■ men heeft hier nog vier gasten, een binnenfte. en buiten- fte hoek, enz. In het midde heeft de onderkaak tuilchefl haar twee blaadjes of taafelen een merg, daar in veel ze' nuwen en bloed ν ■·. η verfpreid zyn, die hier uit in de wortels.der tanden en kiezen lopen, tot derzelver ge' ■voel en voedzel. Byde kaaken dienen om ie byten efl ook om te fpreekeu. (&) De tanden (dcntes) zyn waare, maar de aller-
hatdfte beentjes ; ze hebben driederly Jubflantie 1· een verglaasde of fteenagtige. a. een beenagtig en 3· ro^rg- agti§e·
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. zif
vrag. ®at f$ öet os hyoides f
A«tw. j|et tongöeen/ toaac üan te boren se- <& 4 welt het*·f' ,3et â'å(:̧['8ä *s die ^«nne korft, die buiten
n"o/ï an^ees de tanden omgeeft, en dient als een fe- is eTm' ^et beénagtige is hier binnen, het welk hol door V°' van merS» bloedvaten en zenuwen, die zich bek' !fn v^es veifPrci^en» dat ieder tand van binnen van'k; ' daarom zyn de tanden niet van buiten maar en ,5!?nenzogev°elig; men vind involwaflene toonder {dei t . en 5 de vier fneidtanden zo wei onder als boven hiei-'eS ^ifirii) hebben maar een wortel; wederzyds ook aatl de nondstanden (canini of oculares) hebben ^aaft111*?1" cen wortel » gelyk ook de eerfte kies hier . bebb-V 2et,de; maar de andere kiezen (dentes molares) dat d° 2' 3' 4 worte'si inzonderheid is te merken, altyj * derde maaltand of kies in de onderkaak meeft tiet) l^ortels heeft; de agterfte kiezen ( dentes fapim- ben df6 eer^ 'n volwafle ten voorichyn komen, heb- wortejle tortels, en die daarnaaft volgende ook; de kleed é tanden zyn met een bezonder beenvlies be- beenyjj^'y^ de randkaffen ook weder met een ander ~omwf' dewelke beenvliezen vatagtig zyn en in been den met'd11 Verandcren, dan groeijen de wortels der tan- alsdan æíç'ð11^^*^611 vande kaken in een,en zomwylen ken; de w tanden moeielyk van een kiestrekker te trek- punt e n Vorte's hebben in jonge Menfehen elk op de in <]e ho1,'^a.at-'e5 daar door de bloedvaten en zenuwen de toesto í van de tand ingaan, 't welk in bejaar- de kaffen tcT' da-r oi5 de tanden los werden , uitvallen , been ve'andSr°-ei'en en *l tandvlees zomwylen in kraak- naauwt-P'j„ 6éÐ;ð door 't tandvlees, beenvliezen en de nen ingezet r) ii,Zyn de tanden vaft in de kaakbee-
by jonep v- j Wc , muulatie men noemt gompbefis: derkaa£di\lndercn.k?roen cerft te voorfchyn in de on- middelfte b(:wec mid«lfte fnydtanden, en dan de twee °oven, en vervolgens die ter zydenj men heeft
|
||||
|
ζι6 Examen van
melt i$l biinenbe a!^ een jtomfeï feooj U tong/
öefraanöe gmieenïpft uit öjie fiufeften / boo* «n fyffarcoiis öp een püoegi / fjangeube öoo? een 3ε' nutaagdg ligament aan be apophyfis ilyloides, entoeröbooj'fijn eigen mufculen beVuegen. (e) ι Vrag. Igoe beel toelberöeenberen jpn 'ec onbec ïje£
Öooft. Antw. ©s toecbelBeenbeten be$ gantfcïjm cugge*
graabü/ 30!» aHe -uitgeöolbe ronbe feeenen/ taaat boa? öet ïuggemerg Sn be gantfcfje tuggegraabban öe
heeftnog vee! van de tanden te bemerken, maar 't zou-
de hier alles te melden wat wytloopig zyn. Nor. Men bemerkt verfchêidén gaten in 't cranium als
in-en uitwendige, de meeften onder in de bafis; in het os oeeïpitis ïiet men het groote gat, daar de mcdull& fpinalis met eenigc bloedvaten en zenuwen doorlopen; verfcheide gaten, daar de Reuk -Gezigt- Gehoor ■ en Tong zenuwen en andere doorgaan,· weder andere, daar de arttriee carotides in-en externce, de veuce jugulc res, vertsbrales en eccipitaks uitkomen enz. by de op* per-en ondetkaak ziet men ook verfcheide gaten, daar zenuwen en bloedvaten .ingaan. Maar deze alle kan men in een cranium beter zien als hier befchtyven. (c) Het tongbeen (o.r linguale, hyeides, ook ypfiloi-
des en bieorne geheeten) prezeriteert eenigzints twee fcoorens; beftaat in jonge Menichen nog maar van drie flukkea als van een krom of het middelste {de bafis) daar- aan terzyden twee of wederzyds nog een, door ban' den geartkukert en beweegelyk zyn, die men de hoorn* (cormm) noemt; maar by bejaarden vind men aan ^e articulatien van de voorgaande nog twee kleine ronde en langwerpige beentjes van gedaante als een tarwe-koorn» genaamt ojjicida triticta , wederzyds een , aan welke de ligamenten zyn , waarrneede het tongbeen aan de pr6~ cejjus flyleides is vaftgehegt, beziet den EUSTACHl^' Deze articulatie noent men JyJJarcsfis, |
||||
|
be h o- ^and en Zee Chirurgie. 217
öeser*'**11 «eöesfeaaït / met öjieberlep apophyfes
inap't 1 Qe^uift ban' öe mufculen. 2p 3Ön bettig 'tn0iSvïe toeeten/3eben in Den öafê/ i&aaïf tabe etisom ' öe *enöenen / cn 3^b00| Oei osfacrum, 38n *ee h1^ os coccy§is offtaastiöeen öaac bpttlt/ tfijjö ,.,7<e of biec-en-bertfg/ toaut bit beflaat fora* 6e» hiJrt/tow/ «η fomtööf uit D?ie beentje^: alie Scnoem,5,föeenöeren toeröen in 't gemeen fpondyli toant h ^Öaloen öe b?ie opperfle ban ben öai$/ Ijet 0a"f °ΡΡΕϊ^ε noemt trien ben atlas, om bat bie öepη*,» 1 öïaaPt/3Ö«öe 3on&et gtaat ban achteren: een üfïfl en,^ben- "jaepee of eDiftrophus, öe&oenöe toetbrth 9* aï^ fmran&/ ertbjelBöooj tytettne te öja«°Een Öee" ftwSt/ *"aas op öet öooft fc&önt °aataahl: öe öeröe toecÖ1 axis 8?naam£i öe a»bere
anboigenöe ïjrböen geen besouöete naasn (d) , Φ 5 Vrag.
^0ttderza KuS§egraat (RacMs of jpina dorfi) is een
fut ja .* buigzame onefFeire beenagtige holligheid j '1 ^'artbp6 ^ietïe ineduUafpir.alis van Jt hoofd tot aan Sekrotat ^n toe langs uirgeftrekt is. Dezelve is veel ^aards sjan ecnigzints als een S gebogen, eerft voor- Weder voq1}· JSter" verder weder voor· dan agter en ïs dezeiVe „71ΪΓ^ in een levend lichaam; van vooren 0?1effën er-j6 j Van ^e 'ichaamen , maar van agterea fteekz»js.1 ' do°rabofch gelykende wegens de veeie uit- Cri een »,' "^11 teit hier toe 15 wervelen een os facrum OeJ' Cucp_gïs. J
br(e) ivn^'f^ of wervelbeenderen (fpondyli of verte-
len1«nen vyf ha!s Mven' in dï ruS twaalf, in ds ken^ aSnfgnKiGde.fen beftaat elk wervel van drie ftiik-
[es laterale?-? /en 'lc!laarn (ceirpiij) en twee zyden (par- hard been tJp nevve,l5e by voiwafle Menfchen in een vaft Vervelen z0nZHamefnêrce!!en» !>y Kinderen zyn ook de krsakbeenio-, r iciierPe prtcejfin , en in een vrugt Elk
|
||||
|
si8 Examen van
Vr, 3Boet een üeïöaal ban ï>e öeeirêewn bet 6o?(i.
Antvr.
Elk wervel by volwaflc heeft ordinair een lichaam ι
dat door vafte banden aan 't lichaam van het volgende is geartkuleert,en zeven procejjen, eenfpinofusoffcherpe» dat in de wervelen van denhalsgefplectenis, twee trans- verfi of dwarffe, twee fuperiores en twee inferitres o' bovenfte en onderfte, dewelke vier lelte tot de articu- latie dienen; men ziet wederzyds aan 't lichaam van elk wervel een half gat, 't welk, twee wervelen te' zamen gevoegt zynde, een geheel gat formeert, waar* door de zenuwen, bloedvaten en 't vetvlies doorgaan» men ziet ook verfcheide gaatjes in de lichamen gc'5* in andere beenen , daar de bloedvaten ingaan; ^c lïchaamen hebben ook van binnen een mergagtig wee" zen, en beftaan by Kinderen van drie flukken als_eea middclftiik , dat byde einden van een beenig epip"T fis of aanwas overdekt is, en dit weder met een pk' kraakbeen, aan welk kraakbeen geiyk ook aan de bee' nige epiphyfis zelf de ligamenten vaft zyn, die twee !lC* haamen tezamen voegen. , De licfaaamen der wervelen zyn door veel dubbel<^
fchwins lopende ronde vafte korte banden by een ge^ voegt; de opperften uitfteekzels van 't eene en de o»j derfte van 't volgende wervel zyn ook door bezondej banden by een gevoegt; en van binnen werden wervelen door een membram ligamentsja ook tezaf»eI gehouden. f De ipierdraden doen ook veel tot de vaftigheid «
■articulatie der wervelen. . j Tuffdhen de lichaamen van binnen de ligamenten vi
reen een fleim afgeieheid, en tuflehen de uitfteekzels Ϋ fcheide klieren. . et de ruggegraat laat zig van 't hoofd tot aan *
heiligbeen toe krommen en buigen voor- en agter-0 en zydwaards. Ook kunnen alle wervelen de ec0 de ander eenigzins iets drrayen. _. De grootite buiging van 't lichaam voor over» "* et
|
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. 219
ntw* 3öe öfeHöecen bet Boifï ?|m boojeerfi
itoaaif
niet in α groeien of anders ons krom buigen, gefchied
de articuf -^Segraat, a^£ dommige twiften , maar in aidan ^Jitw van de heup, daar het eeheele lichaam Die 'e- eC dt7been draait.
£eg<aat L?nJeritellen» dat.de grootfle buiging der rug· geen of w 'n ^e wervelen der lendenen, en dat dwaalcn .^S buiging in die van de rug gedaan werd,
denkeB η·η 'Pieken tegen de ondervinding, ende ze san die 'et aan de buiging van het hoofd en hals en De w de heilP'
|
||||||||||||||||
|
der Wervffam'neeil: aebbe is bevonden dat de lichamen
ten Wyl·6*1 van de rugge en lendenen verre van elkan- t)p —
|
||||||||||||||||
|
■L»e werv-i
er a»s de a-i1 van ^en ^a's zYn kleiner dïgter en P'ati |
||||||||||||||||
|
\JP- byiTa"in t0cre3 de dwarffe' en fcherpe uitfteekzels
iermeer » w^rn gefpleeten, daarom tellen zoromige
Tf^^Yas π " a!s zeven> inde dwcrfieprocejfenzyn
e"r<*lts donm e c een gat» daar de arteria en tom wr-
Het eerftgaaR tot binnen het cranium.
■feereld-dj^ wervelbeen van den hals noemt men de er 'ichaam fer ^at^s) die is omtrent als een ring zon- fmrticukert m kherp l,itfteekzel, op deze is het hooft te'h°ofdsbeen 'n de tWec Ïrocèiïus condyloides van 't ag- w«vei, en ," "uitende in de twee groefjes van deze gen of gebooenWer<* hier op voor-en agter-ovcr bevvo- *iet tweedf* *
daarom dat de /if?erVe' 1)oelT>t men epiflnphaus of axis, ^eder draaycn om ™et het hoofd op. deze kan heen en
tanafgcvv ni dc proceffus dentiformis, xynde een ' oot Cen v3|. ff:hel van de epiflropbccus, het welk
tmulare) a, «alt circulwyïe band (ligamentum fimi- Het «eg ay« «/« is vaft gebonden, enz.
teeden αχύ. ^ " «en hals noemen iömmige zonder Wet eerfte WervV ver!chi!c' niets van de volgende,
* van den rug noemt men axUlaris of |
||||||||||||||||
|
emmens
|
||||||||||||||||
|
o
|
||||||||||||||||
|
aso Examen van
ttaaaïf toetbelöeenen ïjfet noo?fct)jebeii / totïfte ton"
öet en MUhtt 3Ön aï£ bie ban ben ïjalg. /
3£5aac na tteiee fieuteïöeersen claviculas genaan»/
3Önbe lange/ routtie/ oneffen een fuongteuse W', nen / alleen mei öaat perioiïeum en öuiö oberö^t / öienenenöe om be bojfl &ï$ toe te fluiten /en befcö0^ öerbiaDen aan öet os fternum te Jjegten / ai$ νη$* tot bafitgfjcit en feetoegisige bet atmen. (e) , ^aai'om ttoee fcï}oubetbIaben fcapuls genaattw/.
ggnöe b?«öe Dunne en öpna b?(eïtantige beenen / toan acïjtec op öe tibben leggenbe/ tjebbenbeö?1* apophyfes. ï§et eetfle acromium of fctjGUbeïPl!l1t' met tjft fieurelbeensjen geboegt; öet ttoeebe i$ ίΦ^ι pee en nleinöei; csracoides of raoenben gefjeet*11' emittens, daarom dat deflelfs fcherpe uitfteekzel hier Vv
uitftaat. De andere hebben geenebezondere benamingj| De twaalf wervelen van de rug, die met de tw*
ribben 7,yn gearticuleert , zyn iets grooter als die ν den halss en de fcherpe proceffen langer; de &*.$ precejjen wat dikker en met een groefje op het e'0 tot de articulatie, der ribben; terzyden aan de }]α^0\ζ men een kleine en plarte of hoile verheventheid ° tot derzelver articulatie. rykefa , De vyf wervelen der lendenen zyn nog grooter "s 'jt-
en zwaarder als die van de rug; derzelver lcherpe }p. 'fteekzels zyn dikker en regter» en de dwariïe wat > ,$ , ger en dunner,· de buiging der lendenen is grooter die van de rug. φ (e) De twee fleuielbeenen (clavicula) weder Jf> j
een op de borft gelegen, zyn by Vrouwen rfin ι maar by mannen krommer eenigzints als een S »ro0-i gen 5 ipongieus en breeken ligt,- gearticuleert van ^A ren aan *t flermim en aan de eerfte waare rib; en^ ^ agteren aan het procejjus acremion van de Jcapwa ' f, middelfte noemt men ctrpus; Ze hebben eik een ^ heveniheid, daarmede ze op het procejjus coraeoi»1 de Jcapula fteuntu. |
|||
|
Land en Zee^Chirurgie. ύι
Kl [e&oub^teb in m pfaatf? te Bouöen; W
ïïïf.f b'tialtf ban ijct fcfieuöeEbiaöSflf^/in tori· ««J ttltetfïe een gollfttóeit t/S. (ƒ) b^«2ni 'Sn 'er nog oier-en itxsitiiig cfö&en/ in ie* toaarf ,toaa,f/io to?( in mangalf lu ©joutoen/ b-n « ί öe 3e»m opperfie gebosgip hcele ribben/ en ii«.N * ^en ri"Wen/ E" & *>fif onberfie tjaibe Raptm Ibatl tiööen/fcan anöere baftert rib&en ge* öeeii f )Teti)en / 0ltl Da!ft niet b0Oi aan'öet fo&ff*
Öf C / m 7 3P 3lJn ίΠ ^aaC 6eÖ<n i"ma,oec en öun*
atë «üaac <n Öaac m,oöen öjeeöec en omgeiiromt
frjjetm ^00^ öieneRèe om öe ingebaanoen te U* €irt=·
tea, he!fet, Schouderblad fcapula of bomtplata geliee-
öiet een ι , halven dat onzen Autheur meld een hoofd ^ea) daarli κ e lolligheid (acet.abultm) of cavitas glenoi- een boyenV n°°fd van het oi ^»w«rt' gearticulecrt is; derftg rib· Cn cnderfte hoek; een bovenfte en on- ïuPTeifpin Ι \tn fP*na met derzelver holligheid (cavitas vrye bcw · cn"z· is dienitig voornaamentlyk tot een (g) De^n^'Van ^™ arm*
Ven 7 Waa ^ben-ce/fo °f pleura wederzyds iz, bo- de onder«e en °nder j onwaare, de middeifte langer, kr°mrne κ en bovenfte kort; zyn lange imalie en !crsalibeeiljp?nen' maar van vooren aan het borftbeen d^ ori(Jerap v^n kuiten rond, van binnen hol,- aan e-n lange J*™ Tan de bovenfte tien ribben vind men verwaari; κ· ι * daarin de bloedvaten en zenuwen I-ï« ή !i ^S !0pen·
zV't)de «}' ,e!ftuk n°emt men het lichaam; van vooren V'aakbeet>en ,Waare "bben «et ha?,re lange buigzame de ftuklcen' valt a3n ^tflernum, op die pluizen daar agtfte rib is j" nn Jternum zyn tezamen gevoegt; de ea de negende / Zyj kraakbeen aan de zevende valt* *an de negende*3" f agtfce en de tiende iomwylen "» en deze drie nog weder aan een an- der |
|||||
|
ν
|
|||||
|
HW
|
||||
|
%%% Examen van '
«Êinbelp \$ 'et noef} Ijet os fternum Of δθ|ίί&#πί
ban naraiin öe öoift /tuffcöen öe tfóuen in / ty\'■* < ban bonen ö|eeö en onöcc fntt£ afïoopenöe/ naar»' Heden in Èe cartiiago enfiforrais, ött beeu i$ '? Jonge üiinöeren staal&eenig/ üefïaanbe uit b}it. toteci fiuttnen / eie in oute ©eïfoanen tot een &** uerfjatöen. O) Vrag. 3©el& 50« De oeenbsxen De.£ buiffg" ? ,
Antw. 55efe sijn boojeerft öe rjtjf boomoeN11,
toeraelbeenen/ toeiftt teel öe gjoffle en fiemfie »flt aïlen 30«/ om bat öe lafi Die den ifêenfcö ö?a^ giet tneejï op aanïiomt. > „ ©aat na fret os facrum of fjeüigbeen /sijnöe <v
tin en üaft been/ bonen b?eeö en ohöec fmaïber'L lonende / beflaanöe uit jeil öeeuen öie met ben °t öeraom tot een bjeröen / De jenutoeii nomen niet '<, 3peti uitlopen/ grip omtïent öe andere toe^L fceenen gefcfjfeb/ maac üan öooeen en öasi &Φ., ren/ om bat öet os innominatum öïec ter jijOrUf gen Bomt. (O ^ der door'dwarffe kraakkentjes; de elfde en twaa'L,
zyn met haar punt aan 't diaphragma en de buik-fp'eL. vaft: van agteren hebben de ribben een dubbelde ë£ leding met de wervelen van de rug aldus, dat de |vflp hoofdjes of verhevéntheden van de ribben fluyten cl* λ twee lichamen en een dwars uitfleekzdderwerve!e_n de rug; hoewel by de onderfte eenige verandering &λ> (δ) Het borftbeen beftaat by Kinderen van 5 * $
ken en by volwaffene van ζ of 3 , het is boven en °n-^ breed en in 't midde fmalder; en is van onderen v0°rt,t( met een punt cartiiago xypboides of enfiformis gen33.^ die fomwylen gefpketeri is; het is een zeer fpong1 plat been van binnen van een diploë voorzien. ·0#' (i) Het os facrum of heiligbeen beftaat altyd by >ε$
ge Menfchen van vyf ftukken, die in bejaarde in. ζφ |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. %i%
aan Λ·°γ ^" ^anat Öet ffaart-beentjen os coccygis
in <«-,> anilf uit ïuie ofoiec itktnrfeentfö/Me öen*; tf Qe6o°wn Stirjoereo teaahbeinia 3Öu/ öfe- Vra°m <f nahHdijn te fltten. W
Antw f $ Öft os innominatum?
Μββιη / h α m mmt ^rt otó Öet Been sonöee 0üöicönm nöc U!t ö-<e öeenaeren/ δί? η1?ί öetl bjera j]p t0f κη ajoepen / Ijrt eecfte en opperjie üeUrn ^a °f öatmöefngenaiint/om oat benoamt öoo» h-7ac'n ïegr) enae fê'aan öetosfacruratoafï jtóEtf4Lynchondrofis.
^ ttoeeöe $ ^ üs pubis of fc&aam&nn/ Komt
öooi
het M /°^'en; want het zesde ftuk, dat fomtyds aan
g£groit κ"? Van onderen is door een ancbylofis vaft· eerfte ftyj.. ,'°°U eigentlyk tot het ftaartbeen als het ïer en va ' er ^n ordinair vier gaten in dit been ag- fr > di V00rt*n i want 't wcik w ƒ«*««» v7f gaten Sproeit· -raan.is het eerfte ftuk van het ftaartbeen aan z5"Jet) tjöff61' 's tetzyden gearticuleert met zyne breede- .^ iïeum, v?r ,tui'chenkomft ran een kraakbeen aan het °ove:ifte *f ~y^s en onbeweegelyk ; met zyne twee been der ^ceJen en lichaam aan het onderfte wcrvel- et ftaartb^0 en* en met zyn onderfte proces aars
ren zie<- melft,· hieraan beweegelyk is; van agte- ^an binnen holΙ ι °°k kle!ne ^herpe proceffen; het is, 5|erfte gedee're H6 yïi de wervelen en onthoud het on- r°m en kin ïuggemergs: het is by Mannen meer
^^SWS^nin"r by Vr0UWm regter en
I'·6'"] hY Menft^rtbeen (w ca«^« «f coccygis) kort en hinderen Wa£k ■ maar by fommige Beeften lang; by eelyke ftukfcibe™'8. brfUande altyd van vier bewee- cn in bejaarde ά ?au c!karider zyn by een gevoegt, or een been, h°™WF.lcn tezaamen groeijen in drie twee £m \intefli„u^,ΛΜ,1»ΐ! 't is binnewaards gebogen *wariiê uitfteekjl ! te fl«"»«i het heeft ook kleins-
*"■'»» enz. |
||||
|
224 Examen van
booj aan maïfianöec bafl / bit been fjeeft fn $η info'
6en een groot gat tot öteift tean eenige mufculen. . üet oecöe en onöerfïe i$ het os coxje ef p£been/ aïtoaac öe öiepe ftoflighelt i$ / baat het &eoft »an het os femoris of öepbeen injïuit. (I) Cap.'XV. Van de armen en beenen.
Vrag. Ttjl&t bcrfïaat gp bp De acmen?
Antw. W lil taai begteepen toerö 'ban öe j"n'
fluren öe£ fcïjouösr^ tot het einoe Der bingeren:etj toert» tnö?ieënbeïöe£Ït:tu öen oppec Run/elleboog/ «n ftano. («) wok
(i) Het oj innominalum wederzyds een, dat weder'
zyds aan 't os facrum en van vooren met zig zelf doO' tuflchenkomft van een kraakbeen vaft en onbeweege' )yk gearticuleert is ; by Kinderen beftaat eik uit drte ftukken os Ueum of darmbeen, ifchium five coxce of 'm been, en os puMs of fchaambeen geheeten , dcwelq drie door tuilchcnkomft van een dun kraakbeentje zvil tezamengevoegt naauwkeurig in een hoi'igheid die rr.cj' hier noemt acctabukm daan'n het os femoris fluit 5 , dit acetahulum vind men een groef, daarin een groot" klier verborgen is tot affche;ding van het ledewater enZ' Het os Ueum van buiten en binnen eenigzins hol, hee' een rand met een kraakbeen voorzien die men noe* crifla offpinailei, van vooren twee procejj'en een boven"^ en een onderfte, en van agteren een breed proces, daaro" der een groote infneidig is : het os ifchium heeft e, fcherpe proces (proceffus acutus) en een dikke rono verheventheid daarop we zitten tuberofitas,of tuberci^11 ifebii geheeten, enz. In Vrouwen zyn deze beenen o" ner en platter en ftaan ook verder van elkander om e grooter bekken (pelvis) te formeeren. . ef (m) Tot de opperfte extremiteiten moet men tejlen'1
fleutelbeen, fchoudetblad, oppei-arm tot de ving^1 toe· |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 225
ÏHtw/!FDpi,el;"arm/ os adjutoriumflenaarat/tóera'.
itrj J 'fu' «i tonb been; baöen met een rön&acö* biaö :i'(lmet car"lago Beöfhf/ om in öet fc&ouDec· etj! 0!λ flupten / in öet taoejfte öeeï ban bit ijooft φ ^ufcni n[c.ÖÖnel0{$e fpïeet / öaac een gebeelrebanöe a)et £'£sbiceps öoo?foopt. $§et osiberfte öed/öat jicö ter/ hl*ï,E^e&009 beteenigt / të toat ïneöeren p!at» ötri iH S?ettöe ttoee ultfteefi3ei#/ en ttete ijolïigfje* "i toeifte be elleboog Öjaapt. (»)
nitb&en wi0008 beftaat uit tme tenen/ in öaas; fïe enJL ü ban maiftanöeren gêfcïjeiöen / üeocost» Ö^iaem/'F^ *3ÖP to^ö focile majus, cubitusof ulna aPoDhvf 3p ^ bê\3m bMm ai£ onöec/ mei ttoee yiesjöaacraeöe3P in be onOerfie öoi^söeöent $ beg f2W) ;,eP °PPer-arrri (oi humeri, brachhim of adjute-
rond ho f?ven met vafte banden geartkuleert met zyn «ïexe aM/ , °P de vlakke holügheid van de fcapula, dit been - 1 noemt men arthrodia; het hoofd van het navolg"" n,'et reSt °P· 'l einde maar iets terzyden, ting (jer 8ende deel hieraan, dat oneffen is tot inplan· ge groef Pl?ren> noemt men den hals, daaraan een Ian- gaat. jn' ,daar een pees van de.miifcuhts biceps door- eeüe verh ; m'dde het lichaam genaamt vind men r&ls en &/f'j"0"1"^ tot inplanting van de mufiulus peclo- (fpina). „.· ' en een uit- en inwendige fcherpe kant Jes tllflchen °n n Ζλ?η drie kkine knooPJes of hoofd- je de radi W tWce kleine holiighedenzyn, waarme» ?-gter zie£ "* en Mfc" zyn konftïg tezameugevoegt; hier e,n van' vr eCn holügheid daarin 't olecranum fluit, /Μί °<»·οηο'ϊΐεη nog een maar kleiner, daarin de proces· zyn dok't" Van dc 2zte3 invalt s terzyden van onderen de binninftr'ee,.verhevendheden, tubercula of condyli, is: aldus is \ die Sr°oter, en de buitenite, die kleiner °nderen met λ °Pfer arm boven met de fcapula en van Qe ra««J' en ulna geartkuleert, Dea
|
||||
|
426 Examen van
öe£ optw-attttf fcïjier (o)
We iikim ïöerö focile minus of radius gmaattlt ·
&f5e iïi ftoirec en onöec tnhfter; ató De önDere/ <n 5>£y met 6e ïjana bereeni§enöe. (/>) .(o) Den onder-arm of elleboog beftaat uit tw£e
been en, die boven met zig zeit en met 't os bumeri & van onderen weder met zig zelf en met de carpus i-I gearticulsert ; de liohaamen van deze twee van eika°' der iiaande werden ook door een iterk ligaméntim t0[ vaftigheid aan elkander gebonden. Door deze byde ge' fchied het buigen van de elleboog en carpus. De ulna heeft boven twee proceffen de agterfte anc°'
neeus of olecranmn en de voorne coronoïdes, tufleb^- wellce een halvemaamgewtóe holligheid (cavitas Jfê' moidea) met een verheventheid tut de articulatie vir den opper arm ; terzyden aan de procejjus coronoïdes ' een kleine holligheid, daarin de rand van de radiü draait; en onder deze proces een kleine verheventhe' tot inplanting van de mnfculus braehimus interims; in »e midden heeft de ulna drie fcherpe kanten oijpina; v* onderen heeft de ulna eea hoofdje met een kleine hoSl'lj heid tot· de articulatie van de carpus, een rand (crifia>' daarop de mlius draait, en een kleine procejjusfiyloweS[ (p) De radius korter a's de ulna, van onderen br£^
der ais boven, heeft in het middc een fcherpe kant . fpina;vm boven een hoofdje met een vlakke hoiligh£<· tot de articulatie van 't os humeri \ een ronde ran"^ kam (crïfia) die in de holligheid van de ulna draait; **Lj volgens een hals en verder een ronde verheven»* (tuberculu-,η) tot inplanting van de mufculus bicepsj v' onderen heeft de radius een breed oneffen hooW'.J. welkers eind een lange groef als een dubbelde »01, °. heid . daarin eenige beentjes van de carpus im'"'1 „ terzyden aan dit hoofd weder een kleine groef» ft^c i&.crifia ulna indraayt, en aan derandere zyde een !ϊ "-, dikke apophyfij dienftig tot de articulatie van de car"^1is Door ds wondetzame bycenvoeging van de <"" £jl
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 227
in c ' ^anft ^0 toetoom ta öricen teröeeït/ a!£
f-fo lp.us» róetacarpus, rn Dé bingeren/ mei fee offa lelamoidea.
b ^c carpus of boo?öatiö j&efïaat in αφ bemtjeg/
fiotinren f'sen natlun Öeböen / uan üerftïjei&en neu* en ÖïoöK/ <n °e ïitiiöeren 3|Ui3e carcüagi- öoow»il,aflc eooc öin ouöeröem toeran&eren 31» in en nl m,e^ ^ *i5 H1 ttose rPe" famen Öe5ei /
öeootiben Doo? rn'carrilagineus ligament. (3) 6efeLmetacarPus Die öe Da'm öec Öanö "itmaaftt/
lies/hUtt bifC ύαηηε/ bolle en langtoerpige been· inaai.« &itbe baac einDen maUianöeï raftenöe/ "wi in 't mteen söme gefc&ef&en. (r) en B; ^ 2 ^ε
het d en derze'ver draaying over elkander gefchied
fWnar^tn van ^e ^and, dat we noeraen prmatio en Werd 'r' ^onat"'° ls a's de hand vlak op een tafel geiegt Yrtri'JlSjinati°, als de hand rugwaards , op en tafel kngwet *carPus ■>of voorhand heeft agt ronde of oneffens
geZet P|'|Se of veelhoekige beentjes in twee reyen ' voegt' α ^°or va^e banden heweegelyk tezamenge- de tv/p f eer^e rey is boven met de radius en wtee en tteteCi,„* van onderen rnet de', vier beentjes van de ZYR ze'rt ?D met ^e duim gearticukert, en in 't rniddc vula;™» ue-e^andei wonderzaam reariicukett tot veel- In d» SgVandehand·
gearticllTe " ..T&e namentlyk an de radius en ulna fornie ' j J' 'CaPhotdes. z, lunare 3, cuneifdrme'. 4,. p»/ï-
gelvk'-f 0^ jtZe laafte is niet an de uina vail, maar Ind r0n 7"aadbee">tje.
PUs der vi S r^6 *n ^6 v'er beentjes van de metacar-
cn]^n, Zyferen fn '£ cerfle kootje van de duim geaiti-
- ^e» 4· Lti;?* '' w trapezium, 1. trapezoides 2. sreii-
Waare en h , . alie hebben eene geringe edog
(0 De °v.Vi'ege!yke articulatie an eikanderen.
v-er ronde langwerpig en wat krom geboo-
geiie
|
||||
|
£28 Examen van
3Pe hingeren 3Pn upf / en ieöet ningec ïjeeff t>#
ftefHtjei/ Die aUen$lun$ Fiojier en Dunöer toetDen' maftetiDe te fsmen topftien / isle men phalanges noemr/ De3e beent jeg 3fjn buiten bultig en binnen Jjofacfjtfg om beter re Bonnen gtppen. Cs) ©e ofia iëfamoidea of saaöbeentje^'Boeïbenin ^
tjanöen en «oeten getoonöen/-3pn canfee piatacïjtige beentje^/ onöer fee pee3fti in fee lebefcfn^ fcbuilen' te/om f en glabbtc beoAegtoge te gebeu/ en De Pin* ger# boo? uittöijiie» te befcljennen. (O Vrag·
gene beentjes van de metacarpus, zyn beweegelyk gt&r'
tieuken met zig zelf de een met de ander, en van bo- ven met de corpus, maar van onderen met ronde hoofd" jes ran de eerfte beentjes van de vier vingeren. , (s) De vier viügeren gelyk ook de duim hebben e;'{ drie langwerpige rondagtige beentjes het eerfte tweede en derde kootje 'lid of pbalang»"; de kootjes zyn alle i>» de metacarpus toe wat breeder* het eerfte kootje heetc twee hoofdjes, die in de dubbelde holligheid van 't tweede influyten; zodanig verhoud zieh ook 't tweede met het derde; en het derde kootje is op't einde wat puntig of rondagtig niet alleen met een periofleum maar ook met een aponeurofis bezet en omkleed, en daarom z? gevoelig,hierin werd waargenoomen defeyt oï.panarüt" urn, enz. Het eerfte beentje van de duim is gearticuleert met «e
carpus en terzyden met et η beentje van de metacarpu/' vervolgeus zyn de andere phalangiz als die <van de vii>' geren. (i) De zaadbeentjes of ojjafefamoidea, eenigzins he'
zaad van *t kruid fefamum gelykende ; zomwylen v* groofe als een witte erwte; wat rondagtig ; ëe^fCit .by de handen voeten en knieën aan de peezen al da' vafc gehegt; meeftentyd 14 in 't getal en.zomwy1 /iog meer, als: 1. een in de junctuur van de meHiCa,uS pus en kleine vinger aan de pees van deffelfs mICrSrf
ahducïw-
|
|||||
|
Land en Zee-Chirurgie. £29
^ag. 3©at nerffaat gn δη ise öeetien ?
u Jl }w· ^aac betfïa iïi 6p a! tost Degcepen toto
ei," Ö« oppetfie fter ijeupen tot ijet eiuöetettoonen/
En ™er* mebe In üjiê'ew üerfceelt / ai£in {jeupe / feöeeu/
fie^fV^'^Ört os femoris of öspöeen/ bttqtout*
onnrirt Löfte bem De^ Oaritfcöen isctjaani^ / in jQn
otafch fr Öet fen S£00i «^0 Ö°oft / tet ?οδ?η
-te fj:J,a,18Wöe/ arthron jjfnaatntj cm in 'C os ifchium gebonh ^ 30"δε met ®aiu ligamenten Öaat aan
Phvfe l 0nÖEE öit ^00^ 3Ön 'er noei) ftoee apo- 3üribpS' ltmi "ochanteres of Djaaper^ noemt: g*e een Btoote en een ftïeiue 1 örfiümam om eenl* l00üi'u^ulen in te planten, *3San Öet enöerile üeeï ÖeofL ^een öieeöec uit met t&ee uitfïeeftenbe Mm ,r,fti toènigi öem alöaac mei öet fcijeen» ^ , ,;> 3 yf«
Wel ο0ιζ aan e'k duim en groote toon twee, hoe-
knoop Zoiilwylen maar een. 3, een by de uitwendige Oieeftg .Va,n e'k dey van agteren hoewel ook veel-en een »ev Vct agter aan de inwendige knoop van de dey nog aldus tw n werd (als CRIST. J. TREW aantoont) en cn°nii Ce aan ^6 tW(?e hoofden van de mufeuli gafiro- $Bfthus +' jen, aan de Pees van de mufculus peronieus °°k een0" ^i'1' W ^oideis tarfi· Zomwylen vind men Vatl de 7eZaa?t>eentje van buiten aan het os tnttacarpi duSlor ""'SVi,,gcr aan de pees van deffeifs mufculus ab· «3ienpn' a» ""i? on*"ckt 'er wel een by de duim. Ze * litfw L'e !ls,lcatroHen der fpieren , om dezelve des De&·" te doen we*en· ·
?aadbeerltip' n, zicu °°k zommige voor groote • ' b£8m ïin San' 'i?wyl zc d«elve werkinge doen. Xn
^ J Het f 7uaadbeenti« nog kraakbeenen.
VOoren. toe LÏ ,cn KM.femoris) van binnen hol, na van aStcren «/" ■ ,om geboSe» ί van vooren rond en " ™>»gtlgi van boven ziet men deffeifs |
||||
|
g'OOt
|
||||
|
2g© Examen van
^ier onte op het been i$ ten ten &1$ em fc8PSje
itist 'cartilago üitoafTen/ patella gfnaamt/ i$ #° ronD plat beentjen/ tufTcfjen öe tendonen oet mus- culen in geplant / om f)et ïtö te taetfierften en te &** Setten/oat öe finie niet boo?t»aa«^ uittopt.C1"') groot rond hoofd.dat in h&acetahulum ven't w innomin*'
turn fluit, en op 't eind van dit hoofd een groef, daar vil· een platte fterke band begint, die in het acotalwlum vaft.ö en tjt een vafte articulatie dienft.ig; vervolgens de hals, dif wat fchuins aan de dey, als een epiphyfis, is aangezet· die fpongieus is en ligt te breeken komt, van deze k*'s begint een dikke fterke articulatie-band , die rood o* 't e* ftmoris gaat en in 't kraakbeenige van 't acetabuhf1 weré ingepl&nt; men heeft hier eindelyk twee proce[]l,i of trechanterts,de trochanter major boven en buiten, efl de trochanter minor van agteren wat binnenwaards, a"' dere teilen hier vier trochanteres; van agteren in 't ffl·"' de ziet men een lange icherpigheid fpina of linea aff&f genaamt; van onderen ziet men twee hoofden {.cap&r.* la) tuflehen welke een holligbeid, die beyde op t#c Viekke holfighe'dén van de tibia gearticuleert zyn; vaJ1 vooren een vlakke holte voor de patella, en van agte' ren weder ech groote platte holligheid voor de vate"' die na de tibia lopen; terzyden van deze hoofden ^v ^ twee groote verheventheden tubercula of condyli ge»ec' ten tot een begin'el der (prieren dienftig. (w) De Knieicheive (patella of rotula) van ge^3f^
te eenigzins als een hert; van binnen zeer fpongieus; v* onderen wat puntig en van boven wat breeder; y ' vooren of buiten rondagtig en van agteren aan de ° |
||||||||
|
Oneffen met twee' &.ieiuc vjaiiiic ui inauc in/u»s"- „g
daar tuflehen een lange verheventheid is, waarmede
|
||||||||
|
van vooren op de dey tuflehen de hoofden dooi'
vafte band gearticuleert is en op-en nederwaards fe"j, erJ fce is ook door de breede pees van de vier uitftre» aan de tibia vaft gchegt. t\, Βγ de kaiefchyve moet men aanmerken, dat deieiv ^
|
||||||||
|
/
|
||||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 331
uitrt aïj? ben onbet-arm / «Ï50 beftaat ooft öe fc&een
bat t$te bwmn / BfnaattU dba °f foclle mai'JS * hfifff, ^«"MP / ftaanDf binnetiji-beenS / bobeti -JJ-'Tt öet een apophyfie om in Set os fémoris?e arti- 5eleefcn,en ttoee lange öoIHg&eben/om be uitftfe-6* uifta^.an &ει os femoris re omfangen-, ban onbeten 32 3p b* binnenfte enftlauto (at)
cup · ne PPP të genaanif fibula, perone en fo· ben ?!1>u*' bf3f raaSlt De ïuiie 8een3fn0/ in 'f mlb* ir.ufo 1 5e ban etftenbercn gefcfjeiben tor ötenfl bet öé hiftb °' °"öeE 1ο°Ρ' ÏP *Pft^ a^ maac ίι! 'r ein*
fcEbatt ^benbe waahr 3P be buitenge fenoefl aau tyd o« $ 4 ^ê
«Ha? 5r<*Wa*rs breekt en nooit door eenig verband met
'^eekene,Zarnen 2,oeit dat bydefe; eenebandagie metfeS'
fractuur l been ft'l re houden onnoodig is, maar dat deie, vi-indze] g,an"e εη ftaande is te genexen met een rmiig ("O Η ^*^e tot heden niemand befclireven heeft. gelyVd % icheenbeen {tibia). binnens-beens gepiaaft heeft b tt/lbvla van buiten, is boven dikkei a!s onder; elk rr>etVen 'Wec v'a^'ie holligheden (cavüates gknoidece) lJe voór»;tCn k*tvemaansgevvyzc beweegeiyk kraakbeen- tenfte ki '^"tot c'c ari'-eu^ai"w van't deybeen , maar de bui- ke c^en ieincr en plaarter a!s de binnenfte; tuflchen wel- banden fV5 v,entneid is, van we'ke de krruisgewyze 8r°ef α :m *l es fimoris jopen , en agter deze is een aai'« de t~}';in-een ^öïklicr legt; van vooren boven Van je '■'! iSveen verheventheid voor de inplanting *)evcnthcd r h* va" de tibia' en terZT(3en twee ver"
06 voet κί°· \tu°ercHl^) waarvan fornrmge (pieren van Spin* - _,g'nnen ,· m het midde drie fcfierpighcden of 111 de't«h onderen op 't einde een holligheid daar- ligheid η "?Ua'l« aan de buitenkant een vlakke hol- cie bi«'ïenlc?rin " hoofd van & fibula vaft is , en aait enklaai,w ) nt„ec,n ër°Qte verheventheid de binnenüe O) Den , -s, inte"™) geheeten. ™ula m h« midden diiekantig, is boven met
|
||||
|
23* Examen van
©eboet toetö tneoe in ïróën.afsefeeeït/ eï# W.
tarfus, matatarfös en De teenen / met ïjaar offa fefa- rooidea of jaao&eentjeg. Φε tarfus of teo?baft öefïaat uit «brn bntëjél
ban gcoote en fisuur malöanberen ongelpn. ©* eetfie bjerö talus, aftragulos of KGOtgenaasW/oieirf beft tot öetoeeging htg tsoesg/ om Dat ïjn ban öeit" engelen ombet i#. ï|et tbjeeoe t? tjet os calcaneum ef ötelbeeii/ oit # öe'grootfieen fïer&fïe/ en arijtet' toaart uttfteefcenöe maant öe fcid. |§et oetoe t£ lp os naviculare of fctjuptöeentjen. ||et oieröe cubi- forme. Jfet byföe cuneiforme: be anöere tjeöö*11 geen oejonoere namen/ maar bjetöen caiceides %t* naamt. (%) 3@e metatarfus of plant öe$ boetji oefïaai uit bpf
ïjelle lange oeenijeg / otfneuDe om üafler te gaan en te fïituien. ( α) Φε tramt ueuoenbeecUen Umtjtil ieöeï teen Drie/
zyn rondagrig hoofd aan de tibia en tan onderen wet
een wat langer hoofd ook aan ètfibula en aan de tal»s ■vaft'gehfgt; het önderfte hoofd formeert de buitenfte enklaauw (malleolus extemus) enz. (z) De talus ot afiragulus is van boven gearti'cuieert
met zyn hoofd aan 'de iibiei en fibula tuffcheB de twee cnklaauvven in, en van onderen aan het cahmieitw> zodanig dat de tibia op de talus en de talus op her cai- caneum ruft en fteunt; van vooren aan de talus is het os fcapboides en van vooren aan het calcaneum het cuboi»eS vaft; en de drie beitelbeentjes {offα cuneiformia) if^ vervolgens vaft aan het fcapboides en cubeides; en a| zeven tyn ze aan eJfcsnderen beweege'.yk door zeer va«e banden by een gevoegt. σ, (β) De vyf beentjes van de metatarfus zyn van 3η_
teren vaft aan de drie heitelbeentjes en aan het os cu«oi" des, en van vooren i.an de vyf teenen. |
||||
|
halben hifd en Zee chirarSie· *fl
u"» segïooif teen/ Die'« maar ttoeeöeeft. O)
|
|||||||||||||
|
C.
|
|||||||||||||
|
"aP· XVI. Van de gewrichten en iameiï-
voeginge der beenen. raS' T\€ öeestöemi οη$ζ$ ïicïjaasti# {jos
Απμ toeröfn Die tesamengebosgt ? tio ·« κ- ®β tü3^ to03m: nameiöft öoo| articula.
r" Dq0J fymphyfis. (O
# J Vr«g
iedsr in κ ^'e'ne t00n en die daaaraan volgt hebben
lelie ko ·Jaarde maar twee beentjes, dewyl de twee (c) D^68 door een omiykfis tezarnengroeijen.
vind men 8ew«chten of lamen-voeginge der beenderen <ïie weder twfederly onbeweegelyke en beweegelyke, Singe 2uq p^ele of dubbelde zyn; die zonder bewe- rk, borfth1 ^C beenderen van' ^et omnium, opper- Cen vrywi'r»en' en ongenaamdc beeenderen; die met fl^fkaak ' ^e ^weging zvn m de gehoorbeen! jes, utelbeene' t0^Sebeen, wervelen, ichouderbladen,
armen en f.' ^bben,; ftaartbeen , en in die van de *;ei1 hoofd ηεη5 enkele ge.wrigten zyn, daar maar e been Tn een bt;en in een il0''li#-ei'i van ftet an-
J-^ee been'en ' " a'S in de fcholuier enz» of ook daar üet cra.n;~ GOor ^aden zyn vereeenigt, als in die van ee hoofden6"2' dubbeide gewichten zyn , wanneer
fen ander k, V'],n ·f en heen °P twec hollighcden van elde gewrio. ' zh in de knie' eilz· dric dub*
°P dri? d 'Vcn zYn > waar drie declen 'van een been
We!*eten >e'? van een ander deel paffen, als in de |
|||||||||||||
|
!ie eni
|
|||||||||||||
|
WrichS^ >^n%ülf^«:ich«ni£rge!ed1ng.
,en«n^tU^ 1-Me^ez,ade S 'P van alk antcuht-kn ligrer konnen
ior-
|
|||||||||||||
|
234 Exarpen van
Vrag. Wat i$ articulatio?
Antw. SMt ïf uw geieebiging of samenboea^G1 Der oeenberen aan Hiaïftaiibêten / met een to?pfo)iïli8ê fceoaegtng: Dc3e t£ toebttoin öjieöetleu / alg enar- throfis, arthrodia en ginglymus. Enarthrofis, of Inlebigüig/ gefcïjiet ai|f beI30IHÖ*
ïjeft öeg betn$ οίεα i$/ en Ijer tjooft bat ctitfange" toerö iatigtofrpig 3p: geipït af$ tyt öocfföanöefOS femorïs ia De |{s!ïig|eiÈ ban Ijet os ifchium infïuit. Arthrodia, of toiigtmafting / gefcöiet a\$ De&°>'
ïjgïjett ban get eene been blaB 10 / en get ïjooft bz$ ejj' beren breng toaf iieetgebjuHt ψ / gelpbeitop$ ijet &Ψ tetgeofi met {jet cctfte teetbelton be$ galjs / of Ö os adjutoriutn met get fcijoubetbïaö, . 'i Ginglymus, ofonöftlinge ontfanginge / geftu'IL
ató ijet eene been getanbetQntfangtenbJebetontfa'Jl gen ïöecD/ geïpftctUjpg asie De uaeeteelbeenen / of Pf os adjutorium met De elleboog. Vrag. 3©at i$ ffmphyfis? ,
Antw. Symphyfis , anber£ coalefceritia g«3eö '
of 3ameng?oepinge / i§ een satnenjWu'inge beu bef »· öeren 3onder eenige betoeeglng; en öese is üjêöêi'0'' itoaeeoeilep: sondec mifcbel of mt t miDbel. Vrag èfêelne gefctjiet 30nbec miööel ? ia
Antw. 3&e3e fg ojteöerlep / algfutura, harm°D
en gomphoiis. & Sutura tg eennaad/ geïpii menitibeoeniberitt^jj
behneneelj» 3tet/ öiesaagg- en naabgetopse aan Besec spn. . % Harmonia, of ebeeeenftomfnge/ geïpfe me» "^
fdrmeeréh, en met alle de Griekze woorden , daar' _
minde geen concept is, ?.yn hooid niet confus ma* en Want, byaldien men alle.de beenderen kent, vcrft^*1^ de articulatien alle van zelf , en dan kan men de Gri naamen ligt daarby keren. |
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. 235
Sichf llie be^ ltl0nb^ 3iet/ εη *0&€ΐ$ {n &et aan'
nE£h0/l,phofis > of fpptetopjige taboeghujeJ/ beje
3pn 8εϊίιίι 0e tanöen in öe f1aïiei)eenen Brteeat Y^ag· 3Befó i| bie.boo?ttiibbeIoftuffenHanifie?
fvnn ^e3e i? bjieberlep / at£ fynchondrofls, Sv i.0fis en iyfl^eofis.
SEïnlnCwfndrofis' of feraaftbemfge 3amenboeginge/ Slet ^ ltmi aan ^εί os fterriumenï)erospubi$ aanyhn«eurofis » of&anögetopïe/ ilgelpnertop^men
Svff· °S '^c^uni en Öef os femoris giet. '
fchiet 1 ofis ' °f blee^acöiige samenboeginge ge* oü h»wr-&et os hyokJes, of geïpfc öefcijouber&iabcn |
||||||||||||
|
^fib
|
5? nu genoeg ban be Anatomie, bie a!ïe$
|
|||||||||||
|
ö
|
' hêf^&Wsatt uit te ΡΜ3εη / 3enö in na be nieu-
<aai« mbe Anatomie ban ©oMer. S. Blan- ina^T 'f°ie baar. 3pn toer» boinemelph Uan 0e* |
|||||||||||
|
Einde van de Anatomie.
|
||||||||||||
|
HET
|
||||||||||||
|
236 Examen van
Η Ε Τ
TWEEDE DEEL,
Handelende van de
THEORIE. |
||||
|
Cap. I. Van de verdeelinge der Chirurg^
of Heelkonft. Vrag, TT ©ε 30uö βρ De Chirurgie bcrbceïen *
Antw. ΓΙ Sn Wt bstkn : ï)ct ercfle befïaat'» öe befpiegelinge van de gezondeftand. ï^ettttrt'P,
hl Debefpiegehngevan de ongezonde ftand. Sfe^^jJ öe om öe gezontheit te bewaren, en ijft bietöeoifl verloorer.e gezontheit te herilcilen. M Vrag. ï©ai i$ De befpjegeling ban öe gejo"0
fïanö ? n Antw. ©?3e ijerj&en top boo? een goeö PDγ,'1
afgeöanöelt / baannecc top öe oafie öeeïen Df# "^ ïjaamg toerJjanDeïöen .· nu 'ftaat 'ec ïsan nocö ti£ïD!L# onDetsoetoi op toartupseöefappenöoojDieuait^^ len lopen / εη ïjos 5ie a!^ï ren 1}oiïoö4k betooogen ï°-
öen \ ui toelRe fee gejjcetogesonDtjett Deftaar. Vrag. 3©at leertong De onge3onöe fïanö? _ μ Antw, ©e beïeöiging ban öe'bafleöeeleu/ 'f ^,Bg In De Chirurgie rtieefi booj&oint : en De betö£>* omloop feer fapnen / het toel& boe? {jet meer^Jjjt öeelte aan een booj3itb,ns ^octoo? toeber»01 toerö. Vrag. 3©at Secrt on£ nu öet fceröe öeeï ? tVf, |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 237
toarefT* *®y toai mWz mm ö^ geson&ljcSO moet öe*
*·"!/ ε» öte ooft ban 3teBte»t befcöetmen. ΙΐΆ§- Mm keet öet laa?fteöeel ? m bpCw' ^oe mm ö£eecdojtieöeelen moet ijerfldlfn/
ui<Ï,n ,^οορ ö2r fappen tocöerasa/ Dooj&eqname
ν°ε 1εη/ Uloflbaac maften, b»t -il' 3të '£r 08ft niet mi οεε!/ öat ongöeteSeng
iïeerntw· Btm/ alljoetel'bet be ©isöen boa? een
baat t hbe: mmt öie öe 3tehteti fienö / ?al oafc onnut '^ ^ennen / öifcDaïoen ac|ten top bat beel |
||||||||
|
blo i "^"an ^e verandsring der fpys in gyl en
°^ύ'· van het ademen, quyl, zenuw-vogten,
aac* ifitccus pancreaticus} pis t zweet, enz.
Afitw tJ©etU£Ebbe fpysbcreib*
ttiaaït/ ' ■* ïBanneec die öooröe fsnaen ίί bet* aihjaar ?fat ö|f booj be flaitöann na De maag/ tje£ -föftP f &ao* &e£ Bö^t ' öai u'r öe maagfeilet» boo? & »i toètö öoojtoreSt en lo# gemaaftt/ en Bijl wPa^we geferaiesteew / m bejeltse een gcooöe iiiaan 1« l OEtoP" nw öoo? Sjrt oir- entn-abemen/be tehjfj (j "?0? °P «i nees; «eperft teero' ftan men licö» β°<ΗεηγΓΓ ?ra' öat öe fP*'3e aiienéfteug'baaruitge» "·>/ £nnabeDacmentoe.;aftt. |
||||||||
|
mft be n-i/!1u tn οε öa«nen gelaafi sutibe/ teetö
baE uity? 'iJer fuccus pancreaticus, 'en Öet fan/ 9efrnn*nt»L· , nnililectie£ 'c&t I toiröec öerbunt en ea toerb „V to8aï ba!,'.Öst fpnfte tn be vafa lax- in ï}et bat».??0"0en : ■ΟΙε Öaat SÖÏ na be ftterai ö«e melRtiaaM 1 b-JenSra / en ban baar öoo? an« a!I« öeji ιιμ«Γ* na Ö«>-duaus chvliferus toe / bie "«« ui be ItiiKec vcna fubclavia uitlooft / |
||||||||
|
2. g8 Examen van
atoaat ïjei mei bet Woeö te geïpït na ïjet öertt toe
ïoopt. (d) Vrag, Hoe gaaf ïjeibati tobetmerbegp!toe?
Antw. «Een gebeeite neMKbett in oioeö / en ee« an'
bet tn ijetfeutjucljten / &4 ι fpethseï / 8ai< iuccui pancreadcus, tnelfi ii-i ï»e oojSicn / $mt>/ en?. 00 Vrag. "©etotjl nier alle öe yijl uit be barmni OP'
felimtt/ toaas-tüöfraiöeteefïifgtoftp? , Antw. 3gat 3ató/ eengfceeié Doo? 3Ön stoaaï^'
en anbrip«!# Dooi ïjet geöuutlge abemen/ na o"' öeren toe/ eu tottö uitgdoofï. Vrag, tfoe netanbett be gpi in bïoeö ? ö
. Ancw, 3©ans wc be gpl tn tiet Woeö i£ / toeï& x
te ge'pii met tjer bloth mot {jet fjert en be ïonge /e ( bao?t$ {jet gantfeije iie&aam booj/ oertooert/ »* toetfte aiïe uuren omtrent bettien a neectien te'3* omloopt / en öp oe"oo!g öer. otoec De b?le Ö0ll7l |
|||||||||
|
tige beden öec fis»» met be 3011 e öeelen oereen't
|
l)(j
|
||||||||
|
en maften te gaber een tooöe ttnciuur/ S^Ö'1,^/
|
|||||||||
|
3
(il) Hier van hebben te vooren by de darmen en inz°
derheid p. 28-40- genoegzaam gehmdelt. . Α (e) We moeien begrypen dat de chyl met het "}°L,
in de bloedvaten naauwkeurig werd vermengt en e',a ^ lyk in het zelve door het geduurige vryven en de walLe' verandert, Van dit biced nu werden al'.e vogten a °„, gescheiden, a's de tytnpha,jpiritus animales, vet. & oC- zaad, aiierky fleim, zweet, pis,fpeekzel,g3l enx ^„je we! ook met de pis en zweet de wateragtige e!\znaf· dee'en van de chyl zo wel als van het bloed we*1* c^<fl gefcheiden s desgelyken ook de melk, die van ^e tfer· en bloed werd afgekleinil, maar de ander/e vojj,ttn, e<j, den nooit afgefcheideri ais alleen van het roode b'ï wanneer de chyl volkomen in' de natuur van t ^ verandert is. Dit is ailes genoeg in de Jnatowie 0 mtmflreen, 't welk men kan nalezen. |
|||||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 239
m* I taalmeet bat pt-a£ en swabeï roob iwetb. (ƒ)
. rag· 3®at jon aniraaïe geefïen ?
bat iCw' ^ed5e^ fpne flippen/ bieban ïjet 6Ioeb/ tiErfr öe Oefenen ïoopt/ öooj be fsUe«ie$ ban be 5ee.,,!!ett ofScfclïEiDen to«b / e» bQuir$ boo? alle be bier h en ö?^ aantfcöen ïicfjaam$ bec'ooert toerö: lichaa bmben alle be öetoegingen öeö gantfcgm fcirW1* *>otooeit/ 30 bie booj cnse toü 3pn/ nl$ \?™« 0113e totl niet en spn. ."§· I|uegefcfsicöenbejeDetoeegingen>
Se&£iMW" Φο°? οε fpiecen/ bse top in get bcorige toerh,, fPöebaaïc = toant be taejelije^ Der fplewn. ti3et £„ ötec oqoj opgeDia3en / en öp geboïg ooft beeï na .' ^°mÏ 00°? ce foiiC fio?tec toec°/ en Öct
toeging cbtteftt/ en baas in oeflaatbegantfcjjeoe* |
||||||
|
Antw ?at f^ bet abembalm?
Vaaac bon, »fn 8*οι«κ*8* uft-entn&Ia3ta0*ar$Iogt$/ baar. tafts öf f &?oeö in οε ion3e o^tfïaoftcti en bloei» 3et/ J^r: ε» topl öe iongeoooï &et in-abemen uit* be ^ ac 00ί* tiet diaphragma na omlaag / en 3et ooöetbijj! m bmnm 3obanig uit/ öat oe ge&eeie
boQli(il^ uitpuilt/ en aï bet geen in be batmen i$ Cir"'™t cenS Waa,r» ^at pot-as en zwavel door het vuur ver-
fjes bloCcj κ'Χ~ύ maJïageven; maar dat de roode couleur ewyzèn a.n ee""zout en zwavel ontftaat, is niette dat hetroQH?ui L,EeuvVëNHOÊK en andere toonen,
{Wvende · 1 niets 's als röode kogeltjes in water of wittfe fo° t-ge nu deze rootie kogeltjes vanzesgee-
maar *»ββ«. j*CS Zyn gecomponeert, is het bloed rood; vporen ro'e,er deze kogels van elkander gaan is het te bleek era."£ Sweeze bloed met meer rood, maar geel a«een Van Tvo)gelyk komt de roode couleur des bloeds. met. c «tarnenvoegiag der kogeltjes, en anders (f) By (je .
wngen hebben wc aangetoont, dat de
|
||||||
|
2.j.o Examen van
Vrag. fêoefiomtöemeïftinöeboifïen?
Antw. Jget flagaöetlp&e Moeö met Be βρϊ &#'
mengt spnoe / b|en§t De gpl tot öe fcïiereti öan De bojft/ en top! bedeltoer pppje0 gepjopojitöneeci 3lJil 3uï&c bceltje£ £100? te laten ι Die Ce spï geïpö 3P« /10 i§ 't bat De Mkmi Daas; mebe opgeault toetben; to^ rmlh öoo? materbaten teeöertotSnöetüiofDgeöiaci)* taerö / of Ijft toecb Dcoj De tepel uitgesogen/ öje niet anöer.£ i$ ban een bergaöecmg ban pppie^/b'* uit iete Hüec boo?tïtómen. Vrag. ψχ teerööegaiafgtftjjeiöcn? ,
Antw. ^oo| be Islierrjegs/ ban toelfte öe lebec f °'
i$l bieöan na Degal-blaag! en öegalleiöerbloeit/ί(| 3*clj in be Darmen uiiftojt. Vrag. 3©at igfuccuspancreaticus?
Antw. Ccnfap/ bat uit öetatrertaïe bloeb in «^
Mieren ban Ijet pancreas toerö afgeidb/ enöoojtfjj gemeene ducïus in Den öatm duodenum , öfcïjt "" be gal/ uitgeloaft toetD. . "V rag. l^oe toerö be urine ban ïjet feïoeö gefcÏF
ben? Antw, lp>oo2 be nieren/ gcïpii te booten in Be*'
natomiegetoont ijj/ tiet fejgln ban uit öe nieren »ifl be b!aa$ Doö? be üigieiöfi loopt/ om opspntpöttit' gelooft ie toeröen. Vrag. 3Bat ^fpeeïsjeP n
Antw. tgen bociit /bar banljetbloeb in be ftHf(e'
Bet itaaiï gebuuug afgeitWufi toetö/ en boojemSF
liiet''
fpieren de ribben opügten en het .diaphragma z:g tZ j
meimekkende nederwaards gaat, en aldus de borit we verweidert, dat de lucht door zyn zwaarte van Jx ,;a. de longen invalt en dezelve opblaaft; waa'op 'r ,' , pbragma flap werd, en andere fpieren de ribben neQe0 trekken, de boift vernaauwen, de longen drukken» de lucht wederom daaruit perifen, als HOOK-I^"'* tcont. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 241
öèiiTtitïftlls in öe nianÖ/ om mt Öe ^ietwlia
fmpIa§ SSft Örö uto trrfionb ban een bocötijoeïm An /öat m De maa3 m öarmen lefit/ toatie öar} gus & " ^^ ÖeD f* baaren gejegt/öatöenoeibpha- ftlim,·?! 'faag en öarmen / mei een meenigte fileine biich* ^e5ei 3pn/ toeIfie 0a,ï Öei atreciaiebioeöeen
ïf^l ^'"fangen / oat geöntig in öerseioee cabheiten «itó»w?aac öa°£ 9z βψ*en &ίβηδ em flcwte ö»-
Ar*S· i©ati|3aaü?
c"len w ^en 80':lJi/öat ta 0? PPPJ$ öan &e iefïf· tett tör fcö effl^Wö / ê!1 öos? De 5aaoD|agcnöe ba» 3Pnbeï. *. **ε 3a«ö-&ïaajf}ew tottb betoaatö·/ om te t'Qchli tm in te öQoïtfeiinge geöjuiftr tebaeröeii/ biiïö S * a!!feu ,u Di ίββηηι!η· 5" De ©!»«$«" ί)(ε bal ί aas' öe 3Pöet! öan öen uterus ttoee o varia,. 6«bjurh»fren iPn/ toeifse ö0°i &£t mannelpöejaaö Vraf £"«>«ι.
Atuw 1?ε 0ttI 3»men 3pn 'er?
Vra&' S^eeöetlep / uiterïpne en fnnerfpise.
Antw ?rt* 3P« öe Kict'iip&e?
^Öoaj/Vr! 3P" S^eeudpH bpf/ al^'c gejlc&t / te noch f,, r / fmaan en 't gebeel: öi« öeen anöe* ba!» iamfien Ö^ngec en tm;ii/ eA$ oa^ öe begeerte bctfcC 5Leil,8 ; «!ίε öe3e Stnuen 3Pn niet öan Wifesfpïie ni ^ enil,gen en bebjegingen / Die ban öe ^sac 500, ,ecffn °«3e 3enutotn ingeöjuit toeröen/ 8'frtjieö. °nit 3lei B'toaat toerö/ toat'ecuitetlpfe , -ftSt ®at 3Pn öe fmierlpbe statiën ?
"^«W/ m öerbeeii"nge/ begjip / οφα\ / reben» Vraf. gJem,orte/fhi.
ten ? ' Pn '« Been elementen of tempetanun* •Antw. 3g* ,λ. . ^e <®«oen ulegen beeïban gare riemen»
<© ten |
|||
|
242 Examen van
ten en temperamenten tefpjeetei: maar bat raafetöe
§Ρ&ίΙθ3ορϊκπ; en tjet öefïe temperament if / batc«Jj omloop bt$ &!oeb$ ij£öooj!pft omloopt / en bat intiaw fep geoolg gesetiD 3p: maar Dat o'eene baat ï}?fter ^ ö'anöec baat fioubetig/ ftomtniettjanöesesouOöeW/ maat ban 3ieïtte: baant öte regt ge3onö i$ / 3al b»*1 lifi&eonertoUigrje&engeensuug Blagen (b) Vrag. üi£ Hst eene beet otije^ tlcfjaam^n{etöeiWï
of feoiiöES / ef ö?Q03?£ en pocluiger a\§ !jet anbere ? Antw, gja/ Qogenfcttetnelph $ {jet eene rjeetec ^11
■ïjet ante t?ouöec/ Dorij bit fcomt niet ban bc öeele" 3elf$ / maac ban fee feppen Die öoo? be#3rifJ ppPfU öoojficoomen / bk be eene meer toacmfe jjebiicn a$ be anöcre / baant alle breien / Daar bed bloeb Doo? b!iet/3pn üoarmec/ a\$ öaac tiMnöcr Dog? gebofïj t»erö 2Sp geboig coïi baar ueri boe|)t bebjgaat.i? bofïjtiger aïji baat bseinig boo?gaat / baant De £>e*' nra öe&ben 30 beel boctjtj» niet / &\p De anöere W ïen. (i) Vrag, ^p?eentgp niet ban fanguine, fpermatiKe'
fimilare en difiimilare Deetei ? Ant^' (i) Zoo veel Mcnfchen zo veel temperamenten z^
'er. Evenwel door naauwkeurig obierveeren vind m^ 'er vier generaale, als het 1. temperamentwm fanguine^' 2. cholerkum. 3. phkgmaticum. 4. mslancholkum. In p eerfte is de Menfch reikelyk voorzien van bloed, in 't rwe de van gal, in 't derde van waterige vogten, inhetvier,s van zwarte gal of dikker bloed j en aldus is het eene geioD" Menfch. van natuur heeter als het andere. j, (i) By etn gezond Menfch enookby Breftenheeft^
door hulp van de tbermofcopiaoi weergiazen uitgevond^ J dat het eene deel nift meer warmte of hitte heeft als» ander, dat het hert zelf met de bloedvaten niet k^' is, a!s de herszenen, lever, rriïlt, maag, darmen..»'P.et ren , beenderen , idieren , enz. en de tongen ook kouder als een ander deel; maar dat het eene dee'.v jS tigcr is of meer vogteu onthoud, als het andere' zonder twift. |
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. 2.43
«efiüü?1 ^iee ban öeö ifs <n mP,ie öoojeaanbebiuft
biiti w- ,ltnaac ^W1 ίί5 8«3fei! 6eö/Dai3e met reet Slf^Biooten C. BONTEKOE belecöttoerben/ tok ? öet DaarörMaten/ taant betpepfec ie ftoie· öVn V,Ö8Ï 5£löê n3er ö'e fWtooIe buigen te öfftlaS* ten Ν»? bp 3Ulien toe Gel5 Mkn alk öe ÖUHKU-
OOF h f gal'Pituita> ianguis en meïancholia, a!^ 3e hft«:tcalreite",n funcrien/ baat uttopöateton- ίε g»°it&<mienbe. (Τ) btitf[a|' ^ toai 3S0t 0P ban ban 6e olethora,
net. mS? öie 00ïi te2en detgeuoelcn öaiiü|abej®an* ''"««termen? «οοίϋΐ; ^a ffeöeeïpft/ taant si> f# 'et niet; tm f£
\jo02 ü«°ont/ öat 'ec te'beel goettoa^: maattoiïje OBntf«-iethora ncmen / al£ ö£ iuiben fce aöeten 30« bat J!aiuwn en 6lft/<!E| macÖ Ö«t taeï Ipben : boef} tailft hBeen pl«hora maar. een «etbifst üiaib / ïjet taaac k^ï öe taatmte eenisftuj? i$ opgestooüe» / Urn, rr1 Ö£ eberen toetDen uUgejet en opgsfpaa- € 2 Vrag.
(s) tj .
den Van 1 1S-*n ^ minS:e n'et te belachen, wat de Ou- hneholin ^"'tiiita, °* ^e'm » Sai > fanguis of bloed en tee-
ondervi„<? ZWa?te gal ons hebben nagelaten , dewyl de Φ Sfsc dit bik™etigr.
en «^ tj»pcMa c°f Voit,loedigheid is tweederley ai τβ/ά
d« de va^en 1 wanneer ts veel bloed in het lichaam is» Ken ·" of 'vi 3 te veel daarv»n 7-yn uitgezet en opgefpan- n°oden d-n^eCv meer b!oed in bctiohaam is als vaa 'vvérden ' -η kraStcn daarvan bezwaart en vermindert Veiai)de'rin > CC" ?.ensfeSiis vind men in byde gevallen
Ik ^ mS en verligting. ^edhef/l^" byvocgen, dat van de .plethora of vol-
den Werd w> veel werd opgegeven, als 'er niet gevon. ?ok n'et ovèL en dlewclniei, maar ik zoeke die breDSen, eeivl „als, "? ,O0™ke der ziektens by ts 8 yk vcde Schryvcrs doen, die altyd roe- |
||||
|
244 ' Examen van
Vrag. gal men öan öe #uöe nier meet naöol'
Antw. ga tuel/ maat in al ïjet geewe fcaarje w
toaartjeit grfpjüïten ötböe.3 ; toait 3e breie Dtns^' BCjegt öefaBeti / Me ift mer {wat pleeg te geboden/ maar nu. met öe nirtitoe JstjjjpDerg geöeeüpft totf' töfcp/ en «iet b?cö<t ban öet'ouDeoföeniiiutoitef? toeftcm/ &\§ ï»at Uijesi^ De ïeöeraiiei fitpö. (m) Cap. III·
pen plethora, en evenwel geene goede venefe&ien da*f om doen. ■ Ook in een gezond lichaam vind men deze pletbora. (») Van de affcheidinge der vogten en van
de klieren. Alle aficheidinge der vogten gefchied , of door k'i'c'
ren, of zonder deze door de aüerfynfte takjes van de ilag-aderen. De fyne takjes dar flag-aderen Wercieg eindelyk zo naauw.dat ze geen bloed meer anneme"» maar byna niets als blank waater voeren en affcheideO· 't Welk gefchied in de herzenen , ruggemerg , daar t £ zenuwzap zonder klieren werd afgefcheiden; de gal '& de lever, de pis in de nieren, 't zaad in de ballen· en het zweed in de huid werden op dezelve wyze ai' geicheiden. De vogt,die door klieren werd afgefcheiden, is ©rdi'
nair dikker, a!s die onbemiddelt van de flag-aderen. Van de klieren in "t Latyn glandulx geheeten ζ?0
tweederley loorten , namenj:yk enkele en gecomp0" neerde. I. De enkele glandulce conglolatx genaamt , zyn zeC.
kleine rondagtige lichaamtjes (corpufiula Jplceroidst)
week murf en fpmgieus , men vind ze hier en daar 1*
de mond , maag , darmen , by de articulatien > iP ".
huid, enz dienftig tot afichiiding der vogten in deze'
ve dceien; ze zyn geweven meeft van vaatjes, diege^
bloed maar, een lympba voeren en ar'icheiden van d
ilag-aderen afkomftigj ze htbben ook bloedaderen»"1
't roode bloed weder te rogge nemen en zenuwen e
fomniige ooit. Biervaatjes; xe hebben ook eik ef
pui*'
|
|||||
|
V
|
|||||
|
Land en Zee Chirurgie. 24.$
aP· III. Vaa de ziekten in de ongezonde iland.
Arag O "©ε bedöfclep siehfen 3fJ« '&*
te.j"tw· ΓΊ Ctofebertep"/a!# deleebiging öecbaïle 4,! * of toetölftfiing en fcijecpfgöfiö btt bogten. -*'« öe öafte öeeiea i$ öie 3eé0etltp / aló toatmeet , β 3 öe
-"'s Η
\Vorl or welke de afgefcheide vogten werden uitge- ■vliesie ' en einde yk zyn ze met een enkeld of dubbeld
fp»tj{j orn'x'eed , door welke de bloedvaten eerfl zyn ver- ■We bv'rfWaat van fe^nere takles na binnen toelopen als bezoiT) herfl^nen gezien hebben; maareen waare en aange. cre lolligheid heeft tot nog toe niemand hierin ik o°PBt''hoewel ze veel moeite hiertoe gedaan hebben, fie rej|e''kVe' dat 8een een ^Tver n0S leerling het miii- Zei cif j„ eSrip ooit of ooit van de klieren haar maak- ik dat jf*menftel heeft aangeweezen, en aldus oordcele zyn, ZoiA^ene zy gezegt hebben maar enkele fabelen daar van ι? de Baardfcheerders een beeter denkbeeld ook Eyer n' als de geleerden? len blind hoen legt Sfooter a]CO!nPonserde klieren of ghndula conglomeratie
fowmiec r λ en^ele. *an verfcheide figuur en couleur; als een °°Q bruin, fommige geci wit enz. ze zyn niet icriie zyn λdcrin8 van kleine enkele Miertjes, als de aare buj/pn hul t<Eere Viicsies 'Υ een gevoegt, die elk tere buis ƒ ne°ben» die te zamen fchieien in een groo- tst een L„ ,.al 'l afgefcheide vogt ontlaft; ze zyn Vate« zenuw65" e$ verder omkleed, en hebben bloed- tuitaria ;" en ef. watervaten. Deze zyn de glandula pi- Pwcreas acrymahs, pamis. maxiUarjs s mfiu„, thymus, ks' etl '(oI:ieiJu"muriati, glandula axilUres, intuint* zyn, dat ™m3e bY de geledingen enz. daarvan bekent a§t!8e vORtenaiene"tot Sondering van water, of leim- ^eïken. a|s A™ iomraigc nog nier bekent, wat die ho'hgheid «e %w«i enz.. j„ iommige vind men een l^aar wanncer ™nclerc met· M™ twift hiervan nog veel, " de zake klsar^n,m»«. «''dus wel onderfcheid maakt, 1 =" de ftrcid gedaan. |
||||
|
24-Ö Examen van
De Beefen geen bequame figtmt ïjeoben: ofte 0ro^
of f ε ftïein 3ijn: re öf el of te toeüiig; niet ü-^i S'l pfaafï: ai^ beffelfg oppetülafce tuto en oneffen 01 Bultig t#. φι teu lefien toanneec oe pppeu en βΡ*' ninge / te eng / te top / of tbege fïocten 30». / ^e bocïjten tóeröen beleeöigr öoo? becDitóü^j
toelSe ftomen of oan te oeel jtnu· / of ban te P&1 fttjm ennoube. O) Vrag. mat jtjntoebaüeu?
Antw, IBoepefpfiöecen öfe bp be boojfge sieftt^
toegetioegt toecben. 1S»$ üoojoeelö / aï^ iemanö vP quetfï i$i bat bpoebjonöontfte&nigitomteniiooïtp· of «Ijf in biftMoeböeb/ Dar baat uir een &oo?t£/ m*1 ten loop of blaften/ euj. toerooisaafn toecö. } Vrag. <©p toat togje ftomen be berbi&te bogten ·
Antw. 5^oo| berfïeppiiigen: toant be öéfie öocD'
ten nier toel Dooj tjate Dlliljeit bos? De pppje^ Ro"' nen ijeen bïieten / toaar Dooj bie pgpen becftopt Qe/ ranen en öe üocijren oeöetoen/seUjft al£be fïilfraa11 δε ïoareren gettioon 38» re been. t· Vrag. 3©ar i£ be oo$3aaii in 't Hcfjaam bat Ψ
ïïfoeb en be anbere bocijten berbiftiien} Antw. <©eb|eft ban gal. (0)
Vrag. 3Bat scQje/ 38a '*ï ban geen gaÏ3ieM^L
Antw 1nöer$ geen/ a!0 üjanneec be gai te b'|'
Ιδιηίβ/ («Ö«P/ te bjatetig en Dfecgelgfie $; en JJ (n) De verdikking der vogten ontitaat van al te m^
als ook van al te veel beweging der vogten , van Sr0°s. hitte, heete koortien, min drinken, veel bloed, Z5L. ten, buikloop, droefgecftigheid en van andere onteU*' re oorzaken meer. _ e] (e) Dewyl de verdikking der vogten van oneindig
oorzaken kan werden veroorzaakt, en zeer zelden gebrek van gal werd bemerkt, zo kan men de ver _ kingdes bloids niet wel van een gebrek van gal *"Gl H«t is ook onr.oözel aldus gcre<tenecrt. |
|||
|
Land en Zee·Chirurgie. 247
w.t?ti öie öa9i: 5p getioegt jijn / f*an raen geen
«asiteijfen noemen / tount sp uit ört oloeb booit&a»
fm : m öe wiööelen öie men gemeenlSa geö?uiRt
s.\nS fie gal/ 3tjn eigentlp t|ooj De gal. (/>)
> rag ï©at boet öan be gal?
fïïim w* ^sar nut is* Ö« 3uut te temperen/ enalie
onh * ö,iöeceberöiiii||eöeni5!oei!bea£ieisiaSen/ a!^ «η oe utttoafemiRg te beöojbereti. Het toelftsolan» DiifliB.?" a,£ fter ölocbtofl pftelöig": maatöet öïoeb w«JDR geftelo jijnöe/të öegalteüjetafeoföeD«ito«i. ν rag, gjg »6töan gem mdancöeüfclj öioeb ? ftaa»n/tW·' ^° gP oaac 5iöart εη °* ölBeD Ö00? ÖfCs
hefth 'a/ toant öai ^ bG! 3l!l!C/ om oai öe rai,,s
Jri* °et gal 5t 3cltoe 3uut niet κβη oeemeefteren. )? ι Χ* Stijgen baar. ooft geen Dampen na Het ftooft ?
bit: iii!VI' &em/ toani öaac 30^ Öft*ï! toegetl / O» ben-ν ltlaa8 °f ai,oeCi 0ieleB oaaï ,ia iot te M' Hint!»» iBeen mm oaa£ toooj neemt3ijn alleen üeïftop» opmli^Öïi afêeoft btetoebaltengjn/ tueïnemen ««neenlQs slrmiugen noemt, (r) OS 4 Cap.
Wanne 6Γ ^n ^3™ n00't Scen ga'z'ektens, als maar
verl| er-^e lever of de duBus cbolidschus van de galblaas door "*1ί·8\5η de Sa^ binnen de bloedvaten te rugge gaat, gsitiaU haam verfpreid en de geelzucht en andere on- min ote" venvekt· En of de gal te dik of te dun is, te of niet fV'eel WCrd afgeicliciden,. en of ze te icherp is nog ppk p Senoeg, is zo ligt niet te kennen , zo het iieertf "' hoeWel men veel daarvan onnozel rede- ^'g^bwi melank.°'ifch bloed is verdikt, taay en lei-
wanden η ' lat.,niet we* door de fyne vaatjes der inge» |
|||||||||||
|
!ten ^er
|
°°rzaal·
|
Pafie«en kan, van verfcheidc oorza-
|
|||||||||
|
maag naVe7hPetVftèigen wel niet onbemiddelt uit de
vogten uit de tOC' maar cvenweI konnen kwaade
maag en darmen door de melkvaten in 't
bloed
|
|||||||||||
|
J4§ Examen van
|
|||||
|
Cap. IV. Hoe men de gezondheid zal be-
quamelyk kennen bewaren. Vrag. ITT ?ïar 000: uaeiö on?e ge3öiibijeit o*1*
W Detfjouöeni Antw· Φ00? se$ dingen: a!£ öooj een beguain*
lucgt/ fjpt$ e;s ö?anft/ fiapea en baatten / oeffeninS' en cufle / beöoojlij&e. tiubiöbinge / en gemail0°e bebaeginge be$ gemoeb£. (O Vrag. ©at aeljt |jebt gp op öe iueïjt te nemen?
Antw. ©p De lucijt moet men 3eet nautee acÖ*
geben / betotjl top niet een oogenölin jonöec öf5^üe iouöe Honnen Öeftaan / om bat ten 3ε gefïaöig ü£>o? öe long moeten fnïjaaieu / tot Bertoanninge be? öIoeo$: en bit aan fcljaben fo ijet öïoeö te oeel ®°°l een fcgetpe en fcbjale ïucgr toernou&Jt baerb / °J Mm te ïjeet \fi m qtm falpetet genoeg bp3<eB^: om get ötoeö te onrffreften / of bat be ïuc|jt b0°# eenlg betgift befmet i$/ öaarom 30 öe iucgY g°e* \$ I moet meii3e iracïjtcn te begouben / en 3° 5" gttaab i$ I tracgten te betbeteren. Vrag. iBort men op öe Mi en b?ann ooft 3"
nautea acijt geben ? . Antw. 3ci: 3©ant qnabe fpÖJe» beöetben ofi?
bloea / geiijft ai get geene 3u«c tg 1 $ in on» ïicgaait»
Woed werden gebragt en verder na de regelen van de b^"
weeging des bioeds na het hoofd toe. Ook moet i&e zulke aan de trekking der zenuwen des maagen fom*'.· _ Jen toefchryven, die met ds herffenen groete correip°n" dentie hebben. . e 0) Deze noemt G Α L E Ν U S de zes niet natnor'y^
dingen (fexres non naturales) hierby moet men vre' °,,,; ferveeren, wat de eene Menich verdragen kan,dat %'x' tien anderen fchaden doet,en dat de gewoonte de tvve. de natuur is, na wc;ke eik een leven moet. |
|||||
|
Land en Zee Chirurgie. 249
2?r bÉCB*f; öan gdpen ö^t oberbïoeöig jour/
η Jt 7e fPÖSen / in todüe {jet 5«ηε nocij fret 3out
5&aarn a?!! / t>oone» / ettoeten / toojielen / enj.
neetpn ltlQeteil &>P on3* patiënten toeten te χηΜ» oofe h 80εδε ft"Öi en öianft / na Dat öe 3iefitcn 5Pn / aï£ « naac ijaac getoooiite en geiegentöeft öe? itjö?. (t) taaftenj' ®aaïom moeten top 00 ftet jTapen en mffTenlb ^9at»m/Ïet öooi Den ffaap/ öie top niet
becnt.n?0Unen' ot,# aagten öerfirtt / öe fioUingen tethTfti ι?'1 8eöo?Dect/en öe pyne geftilc toert. 3©ant te SaoV e* tarafttë/"toert»'ec toeöec fterflelö/ öat ©Oihpri01000* a!ïê 0i fcetoegingen berïooren toa£. löant hf a!1 Öet fiapen in seeitin Deelen ijttaao/ ben / tjet«! b£,eï toaften öaaEt üeeï fcïjerpe üocötfgöe*
Soiitnetó ïaiit 8n3f &rarÖiel1 / m berteert 0113ε ge* Vra(y%SfcÖa!oeH moet mm genoeg fïapen.
en tuf£* ^af ac&tfnge moet men op te oeffenfaae 6efb onie^!11 öat een niagtfge offeirtnge en ar*
fïetfjt ι «,Nattt!!f faermeetöirr / ïjet !ie||aam toer*
matin n/h, , " Sfeft berquiftt / maar De3eltte en* men/eS vi ; ""Stoaüt en lierDojt 0113e ïfc&a* APQ. ie r^?!lami!Pft W een ieege mage/ Sedi 2. groote qnanS', ' zy di>n. dat men dezelve in al te
er m«>S senni fe gfc'bruikt· Want zout zuur en fui-
(«) «βηο»,?611 tsaren des Menfchen' gezondheid.
gwondheid te hme bcwecginS is het befte middel om de
te komen en te «^*ren en ondnc% v«ele ziektens voor
|
||||
|
25° Examen van
5Pe rufïe rooft men na ben aart btï gaaien t\\ Ö*
fïanb δει; Sicfsatwn toeren te fcïjiBfien· Vrag. 3©aaïom kt mtn on de uitbjprjingen ?
Antw. ^atje niet te wee! of te toeinig gefctjiebtfj)
toant a\$ jjet jnwteii / ptffen / afgang / enj. te öeel té' moeten orije firagten üerfptit toerden/ en jo 3ε alte toeinig 3tjn / toeröm toe ooi toerfioppingen. Vrag. 3©at boo|öeeï of nadeel beet de öetoegiflU*
bt$ gemoed^ ? Antw. ;©e öetoegfnge he$ gemoed??/ aïé daati?
bjOÉfÖeit / ölpeöap / gtamfcöap / fc&?iR~ / ftaai liefde en biergelpe/ ftonnen be patiënten dinnia91 gjoot teoojöeel of nadeel Dpb?et»gen/ boo? de alt*' catie die 3e In m$ Woed en geeften öetooj3aften / toaajj öooi 5P liet ö?rt en andere üigetoanben Romen tf openen/ of te fluiten / en bande geefien/ of binnen' toaa«$ of buitentoaartg / tjolder de feolöer geblete toerden/ toaar uit toe! forasrjd# een fcljteïpegene*' jinge of bood ftomt te bolgen. Cap. V. Van de Geneesmiddelen.
Vrag. \tj €ïa jijn be «Senee^miböelen in ¥
W BÏgeitieen. Antw. gp sön diieöerïen/ aï^nameujRdedia^'
bat \$ maniere tiau lenen/ be pharmacia, dat $ 't bereiden der jjBröfcamenfen of «aenee^middeU11' en be Chirurgia, of ^eelaonfi. {ύ Vrag. $|oe 3ult gp nu Dese djie befï na be ïsonfï"
't toerïi (lellen ? „ Antw. |Bet be bcrfcrjljnfeïen te oaectoegen/ nL
on£ leeren coat 'er te öoen is: geiijn a!$ toann*'
baar een toonb i$ / leer tft daar boo? oat die moet $
ïjeelt toerden: m 3e Daar een cuiRloop \$j bat rfl*
öie moet floppen.
Vrag. 3©atl0dista? rf
Antw*
|
|||
|
I-and en Zee-.Chirurgie. 25r
j. ^ntw· Mit anöer^ öan een manier ban be sfefien
J* ooeöeti/ en ijaac öequaame fpgje re geöen 50 in ÖttftCï3te6te al^ öuiten De3c!ue y oin öe ftreSreti re
Y.^g· 3®at kett 0!l$ fee pharmacia ?.
i«n ?Cw· ®οε m toai b3°£ JBeoicamertten bat men ""»« geben om üe 3ief5tengi re üeebjQtten: aiöier ïoecö ba« ^081 J!fè*öirattienien Ijeet/ getempetr/ bïug/ 0,^ / aromatött / 3tiuc / tsmperenö / enj. 3pn. ?*$.ooft &at fBebicamentenbeen&eeien/ 3att5ecen/ 9«oen/ cicattijeiteu/ «13»
^rag. 3®at teo?Deeï boet öe Chirurgie?
f}i-iiJÜtvv' ®m ^00? HiterlpBe Heöicaniratenen3In* 'u»nwnten öe ïptier* recïjt te fieiptn. ï rag· ïfoe beéiöetlep spn öe HKebicamenten,
alftemw" ^e Ifêiöicamenfen of Igeeïmiöbelen 3pn pharieen °f besonöeï: Ds algemeens öeljooten totbe 3elben!eiaj en **n Purgatien/ becocten/ pleifierg/ ag "'kronen/ pappen / öjooge en natte flotflngen.
feaauVvi 30nöere 3Pn Oo?Beltoater^ 000? öe feeeï/ Ööoftnn κ' fnnifpeêöet^ üoo| öe raonb m mug/ 8en/ h» r^ Ö£'°? Öer ÖOOft/ collyrien booï öeoo* Sïoeöfterfea&m<ï>be!en / of vomitorien, noo| be'tnaag / Sent/ e» w ε IT,i&öf'Et1/ &&&$ tjartfïerïsinge ge* Iteehtv-ÜJ°'ΕΙ'βφίίε mees;/ aïg" men gemeen lp& in 3wr *w of fi Jn?5ke!n ^öfratBPn aliertep iBeöicamen*
AntÏÏ■ « n met 3i8 bn«en? tTifn Χ ί«!2/ ï99* ÖPi5an 3e a'« mEf Ö«n ne*
'zt Öaaft IS"ï, 0f ÖElötaet/ baar Ijp Dtismaafp met erbatPti iS „ toetö: baarotn moet Ijp aï£ een « bie3enμ 1? 1ΒΒί 3οε»«%ε ïJeelmibDeïe η toeeten uit t( t»ïaaeu' ti?i öetn alöe«ieeblgfi 3»n om on *fcft a " 30 ,n een fitooie Deogï al£ inmi®ïf tof/ om
|
||||
|
25-ί Examen van
om be Ï2ÏÖI? in φ ban naOö/ 30 uit- a$ intoenöfS
teren te qtbwitien,
Vrag. 3®rtt üoo? inüienöfge miböeïen jou ÖP 'η
een lanbraci)t ban bpf of 3?$ Dagen om gera te bt* ïjelpen bonnen met 3icï) nemen ? Antw. 3@e iuteeiiöige Die Usdnig fcefïag tnaW1
3pn öese em tt puraeecen. Extradtum Catholicum, tot een half drachm·
Pil. Ruffi. tot een draciim. Pufvis cornachiai &c, twee fcrupels ingegeven. <®m te bjatai be ïartarus Emeticus, tot twee of drie gryn,
Gutta gamba, tot tien gryn ingegeven. ®ot goigeliimierg/ Sal prunellae, Sa! Sachurni, &c. hm meng: men onbec toat ïnaree of Biet; om öe** öojfi te Ieffen geöiuint men geiïaoöt toatec met nja' , fal prunellse: men pleeg öen oleum vitrioli, fpiritus falis, en fulphuristegebiuinen/ maar toijl bat öp oe ïjeSenöaagse factoren üooi becgiftge{jouöenUJet8/ 30 mijben top 'jiitii$ mede' na Ijaat goetbinöen: nW tegenftaanöe fjet fa m mi ge ftijf noppen nocï) tot fc8a' öeöerjieiJeii/ in 't geöjuifi gouben. («0 Vrag- (w) Het oleum of fpiritus vitrieli, fpiritus nitri, J'.,
ctifitlphuris zyn zeer zuure fcherpe en door-eetendeifl·^ delen , die het vlees been enz. kunnen weg beken, "f' aldien ze blood op de dee'en werden geapplicecrt; n,a3· wanneer men τ druppels van deze /pm'fïixondereen otj1.^ vogt 't zy water o."· wyn mengt, is geene van dezcyi', ritus voor een gift,te houden, ik hebbe wel 4. J· * druppels in een onfle vogt gemengt en in myn byzj' meer dan hondertmaal in gegeven met groot v00t^eeAn en ik heb nooit de mmfte i'chade of ongemak daarf gezien, daarom kond gy het geruft gebruiken inzonde heid in heete koortzen en in braken enz. de fpiritisja is de gelindlte van alle. De andere drie zyn omtrent * gelykc icherpie. Dog de fpiritus nitt i is de fcherpftc. |
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. 253
J«g. Welk jpn be uittoenöige ?
-intw. ©oojeerfï be pietfte^ / aï£ diachylnm
ba" Summi , fn fenpnige toonbeti / om oei fenpit te» ™f ie ÖaUn/ te binacöten en te Boer, tppen;· öeo / 'lfiJe diapaSma, osn betffe toonöen te berfein* tjfri'. ** Oftftctiiesi / en u ticatri3cere» ; fen tolk» Been * fivum' 8m έ!1 öfüfiagente Metten oat'et bat' ti°cbten bïpbeii tfiile jlaan/ en !o# te maften/ Jcp£¥öfeoiimiiefiaasj.
Beteer iïü£ÊÖm 3alben / aï$ i»at digeilivum om ie öf* °f dia tU teincan?eeten I tuat deiiccaiivum rubrum bjat P°™phoiygos om re cicatrijeeten of te titelen; pme j Suentum nutritum , of toatrofatummer po- ÖQHöe! SemeiiS(:/ om al^e ontfieeHingen te bjeöer.» iHQeoen öetben poebetó/ afé liet pulvis ftypticusom
eetiing l.^lpen / Öet pulvis catagmacicus , tüïïi op ttieiiι ti£u, aie öfenteren te gefyttïften / öese maafct Maftix,
Hetc0;eo,8. &c.
atè öen ,, utn om eenigtaeelbesigbleeéaf reeeten/
VraP ai^11 uftum en prscipitatum rubrum.
Antw ®eïïi ®n bt anliiumenten ?
meeö of" ^"^«menten of bjerHtuigeu jön alge* },tft alleen/Γί?εκε !Ön tto'rt«rtep-: be eerffe bfenen
» fiflUhebf.» . Ci"r^gie, maar 00S inanberege» Uti/ fto&eLi.ï*! baa£: Süntoutami/ faööetó/ fïoe* ^ «f «ï,»n0/Mfatf/ fnoeren/ fpaïften/ tuinB' fra<auai.e^a^eiS/ en biesppe / bie men meeft in ma«t alleen i,,ilfl^atien seoHüfii: be ttarebe/ bic
ftEn# / ÜQKcetfL , Chirurgie bienen / 35« incisie-me^· flwwnntoctt P»;, f·***»»/ cauterien, allerten'tan* UCE»/ Piobetten/ enj, 3@e
|
||||
|
254 Examen van
33e öejenöitt infïrumeuien sijn gefp fee trepaötf
booj öer öooft / fttomme me^seng ror ïjet fonö?' pent en uettjemelte öeg' itionögy Ben fpeculum ofl* totöe mono/ 6e meningophyiax tot Dj membranen oer. öetfTenen / en3. «uöe aijo een C&iisirggn &#* niet op Ijein öjagen nan/ 3a moet öp 310 toa«eeniSf uooöige uet3ien in een saft-nohett jen: alg een frfjaa^ tjen / een noojntangj of pincet om fpllnteïg ult^ trennen / lancetten/ of bHJmen/ een incisie-me?] fpatel / pjoües / nanulle met fjecfjüiaalDen j aH# na iebftl goetcunften / &p ftan 00& met |jem nentf" eenige ranötte&BetjS/alg §papegaapg-en ^elHnaanr öcfeaen / öasK ÖP öe*i op geijani? \$. Φβη öe ϋφιΰ jjBeöicamenten en gnfïtumentfj1
julien öiec naai: In öe ijjft ban oe ilcijeep^-enj©*»3' tneöicattientldji gs-fpjooneH teersen. |
||||||
|
Η Ε Τ
DERDE DEEL.
Van de Pjaóly k, en vooreerfl van de vyf alge'
meene Chirurgicale uitwendige gebreken· Cap. I. Vooreeril van de Praftica, wat die is*
'f*
. Vrag. "TyTUöettiaaï top nu öe gehele Theor'
JLN. ouerïopen ïjeMun/ iaat on# nu ρ men tot öe fpra&ip/ segt m$ luat oe$raHUJ&,si', Antw. ©e fstaöttjis i£ een ftonft ofte ïjet w'r\\ Same öeeï öee Chirurgie, taaar öaoi top Öfla" μ iteUft en oe&enöig uitboeten 3oöanige Dingen / j, |
||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 255
^f δ°0| reben m toetenfdjap/ bat \$ öooj eebóoj*
«töanbdöe Theorie, uitgebonben fjebbfti. t, Yr?-g. toat beeft aat gja fep Dat tóoojt .haaftig, «•ei baoj In öeöffinfrie uehnclt? o «δειι. ι, ïpai S3pp in »t opeterren e»5e Patiënten
h^ic oe kfliiö / 30 baatbig ra fmap moeten ht» JJ'0e«n aïg 't öomlöfe $ / en tori boognameiglt WïJ® PÖnlöft 3ijn/ 30 om bes patiënt minDer te aijrjft / a¥ ao11 0tïs i'£m taetl 3Ön geftaöigen JtoüiiL te ktdoffen / εη &êm tossoa teeüailen en oe* b"9Riι Jen tz öecgben. 2, SÏai top enje cure 50 o^'"3 «ooitsetren aï# 't mogelga is'/ nktaiteenom «en ? 'c^!ösgen pligt te qufjten / gdpetbsp iebet toeiip» ^" &?t°fP fcijul&Ig ig; maat ooft om uit te taeéiw m u bernietlgeneenargtoaan/ öie Den ge* buikl ï man b^i on© fjeefr/ en bp cede öiep ing?' &Wr l/ namei9& 5at öe CÖitutyt}iï0 biamaaïg 8tonfe^ren berlsngen / om öaat beo? quanfuig een fc^etiïi" °on ie genieten; ia geioobe baty in Dieon* fiaan · ftEEfein / om ttee rebenen Ditfe niet bei** tütofc' fecG i£ ft" be onbequaamtjeit ban hm €Öi» hj!i| t"J.öie sulaen patiënt tcatteert / en öat öiit* Waa'nb? 1 eeöeurt^n'ei öeters en fean/ niet tegen* beeft"h 8tgote bettioüiaen / bat men bantjem ttïant flaat0i« $ ÖEt öe pisgt banbe^berluibennte» lÖB a?hl ab?littErten / ten 351 Ijp jyn bramen feeijosï* • »· «aan tjeeft batfomtfjitë ö2p flofttg toegaat. *iHiPi? 5]i3m" βε boo^a'acbig'öeit en toeöerfpan· "^êniom* -)εί βίΐ3|εϊί Jdüe/ 'f &ldll/ öoetoe!! &rt
SElglit i^f - in Öet uiterlpe aansta* 5«r getihg Bei öan w?et in biE Daat &ed m®il$ ΦI ö°°? öien
Car'-es offi^c" ÖWsmaa* Ö"*' iianörragüg en meteen Ran of >«(f J.lei i^/ Öei bieyft be gemeene man niet
• imt betftaat gp nog bsoi ö?t tooo)öt zeker ?
Antw,
|
||||
|
ζ$δ Examen van
Antw. <®m 3ener te genegen/ moet men uirt ns*
ïaten 't geen o»£ δε lionft gebieöt/ maat 3Q11 gefj^ie nonfl en bMenfc&ap aanfteikn tetbeïjouötngeeng^ nce3tage ai?sec patiënten: Da? i$j Dat men bet quaao t'eenemaal ttitroepe/ op öat ïjefnaöeriiautniettweö** op e» öjeene: mit£ sfjne ooraken affnpöenöe / en ö* quaöe toeöallen betteetecenöe: of (jet getiie! öat n^" &et qnaaö niet gumoig ftonöe uitroepen/ öat m^ öaarom 38« patiënten niet tjulpelcoj* öetlate / ma*** liebec öem öpfia mee eenpalliativeofonöerijouöeHöi cure, 30 otn 30η pyne te berminöeren/ a$ omö^*1 ban een meetöer quaaD te bebjpen· Vrag, 3©at bfïfiaat g« bp 'öitbjoojö behendig?
Antw. ®p tjet toes?ü behendig biiliaan in/ *f
men söne toeaettcottüuèe patiënten niet nonte te mi?' Ijan&elen/ öatig/ öat men Ijaac sü-'t re 5ag£ / neg o01* ie tjarö of köjeeöt tracreer: niet te sagt a$ fommtë· <£ï}irutgtjnii / Die al f e befc&oomt en te Kleintje^'*; 30» / öe pijnt en rjet feecmeti öec patiënten ie ceel O*11 SieitDe / bJaaï öooj Peelge^eeiïenüecjuiiiitenöei'Ö^ telt tueröen/ ja/ tjoe Weinengeneefjijitöat 3e tcafeïl' toojöen ban ongeheeflöft/ ja fomtuuiS öooöeip· Hen mag ooft niet te harö nog te to|eeö in 39η Öallj
öfling 3pn; meenenenbe quanfntg öat3agte jjjieefïtf* ftinnenOe toonöen maanen/ en trachten jp tjet baar jen en öenatoeetenömtefpeelen/ geenjir.^ac&tcp^ pÖ«e te gebben (Ijoe groot öie 30UÖ mogen toej^"/ maar aifeen op liet geöjen/ en onöeitoDlenDepöIieI: öooj öaat tjentgljdt bet^f eot / homeii öe geeftenllit) aan te queelieu / en bp gefcoig öe feragtni te betftltf"e,It cnöen eienöigen pattent te becntelen. daarom n^*: men altoos omtrent aüerlep qualen een ttriööeim*; ïjouöen/ om geen ennooöige"pijn te berbaeftfeen/ tlf^Z, De cure ie bettragen/ en banen aï 3iclj niet fcÖuJf', te maften aan 't üeröerf ban öe arme elcnöige w*'. timten/ maat Uebec aïtoog tracpim naai: öe ^, |
||||
|
fcentïfir en Zee-Chirurgie· 25?
v2ï üi senee3inge Der Cfn'rurgicafe geö?eeiim.
Bebierl? ®!:m m Ö°e beelöerïrp 30" öeCöicurgicaïe toenp,, Γ ; oaac em GÖIcutgfjn gemeenlijh otiec ge» I «"ttb / em sijne PracttjK uit re mm η ί
lep/ κΓ-^ε «ölrucglcale gcöteelien stjti ueelöec· B'Sbep men 6an 3e alle mbet öt& ööffooïtniöe- Ceracip.: βί^ namelijft/ apofteunen, wonden, ul- 1Ln 5 fraöuuren en diflocatien. (aO Cap. Π. Van de Apoftematien.
a§'l\J!it>emaal gp öe apoftimatien tetfionö
|
|||||||||||||||
|
ObEt
|
|||||||||||||||
|
bioojb7™ °Röet3oeften; maat aÏ3o üer een onDuitfr
Antw » 0!1^ oaar een bernïaringe ban ? (<y) §ie, {«V» * bJoo?ö apoftema,naar 3Ön etymolo- öfJt^/afe n?iT!iile uit mi ^iefi0 bJQCnöapoitafis,
^eöetisiijrö3 g' afwykinS. öaatoin tjiet tjer In rec&t
Vrn„ |Lmet een beröraapc baooiD apofteunie.
^fineeren 30uï! ÖP een a?ofleunie opalen cf
ï^l&et7"Jïpoileunie '* etn 3bJelï<nge ofte bettjee*
• °' «tl i>, öe °?öl»aare sesouötjeit firijbenDe/ baac *e fiB^,0Pt to°9r / öoenöe Bé smte buien/ mag L ""'* / aftojften en iiUfuannen / mib$*>
j«are gebjoone geöaante Ueröeïbenöe- (z) OÏ And * Vr^·
i0et bewL* »»* gebreken, die een Heelmeefter
lln' a!« ook tof IJ geï,weikn ' d!e weder veelerley
h°eeften ^ZreeZleer^ndfh vafl" de Snellen, die
ff) min een ffirf"■ °f ei^m* omSaan . w w5rytt^4ofÏi" bct.ckent elk e»wel, -twelk
,ορ eenpMi:2r7rnn,govergaats ™ volgt dik-
|
|||||||||||||||
|
«i»<w, «-^„, «*„„, kneuz
|
mgen,
won- |
||||||||||||||
|
258 Examen van
Vrag. 3©aatorn 3egt gp een Qt#ml tegen^ Μ °l*
öinatege3ontöeiö? ,..n Antw. <©m een onberfcöeib tufFdjcn gf3»e,,f"
te manen/ betogl niet aïlerlep gfsuoelien in m$ ',r Öaam tegen£ öe geöuoune gc5onböeiö ftrtjöen. Vrag. ®0at noemt gp Oan een gestod tegen# Cf
ojöinare ge3onttjeib? Antw. <©m een onüerjcijeib tuffcijen gestoelte*1 ™
maften / öetopï niet aüetfep ge3tuelten Sn 0«$ W Öaam tegfne öe geüioone g^onöijeiö fïrpben. Vrag. ©at noemt gp ban een gejtoef ïegen$ "
gesonbfjeiö ? Antw. €en ge3toel tegen$ be gesonbljeib eig£iir
Ipft \$ een uitfpanntnge en üerjjeiaentljeiö in eentó* öeelen onseg ïictjaam^ / oaoj m&öel oan eenig Px ftaanbe en ingepjopt toogt. Vrag. 3©eifte 5pn bau ge3toellen bolgen$ De Ψ
taioone ge3onböetö? p Antw. ©e 3toelïiiige ofte Vjeröeeljentöebeii öj>''
geu$ be getooonïpne ge3onöljeib 3pn öie/ &Λ öoo? be o?binari$ inoloetenbe bagten op3toeilen: ^ öaac 3pn bet ©?outoeni>o?fien/ bieboo? mibbel bjj'y &aac 3og op3toeIlen; be mage boo? fpp^ien DjanU' en 30 boo?t£. w Vrag. aBelise spn be ge3todlen tegen£ be ge3O110
Jjeib fftpbenöe? .
Ant*'
wonden, enz. die tot fuppuratie of vercttering fomWXfu
|
||||||||
|
overgaan , maar meeftentyd od een pMegmone. ^*'
|
Ii
|
|||||||
|
heeft tweederly foorten van apeflematien of s,bfceffin> u
beflootene, die nog niet zyn doorgebrooksn, en de matê aï de etter nog van binnen beiloqten hebben, en ope". die doorgebrooken zyn en daar de materie reeds » } vloeit. Dierhalven volgt, dat een apoflema is een ver ie, fuppuratie, rerzweering of verettering in 't,een ofan ^ week deel, daaria de vogten ftilftaan, de vaten ko°!ep te breeken, en zo wel de gebrooke vaten als de voë met elkander in een materie of etter veranderen. |
||||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 2 f ρ
niiöbiWh.^e5e 3^n SSDanfge ge3baeïïen / bk Doos
»n fee L πtm to"ö»tuo8tBifcöfcöen/ gelpfuttop; ψ apofteunien of afbapWngen.
bete / hL x?'' 'eE ban 3oöanige gesbaeïiers geen an* BiftBiibiJi? t0m inp?eppinB«i DantmtlititebogTai ^ttblfcï' Jla/We ηίεί alI«n öoo? betfioppinne ban
fcbiitittrt. iBten öefcÖiEben / maat töei boo? uit- toft aK ban iet^ uit 5pn Β«&°ο?ίΡ&ε Plaat*/ ge* Berchon Jlöe dliI°catien en hernien , öaat öe uit» 3toeff öeeiiber* / of öatmen een ïsuiten ojöinate v"I maïi£n' («)
*aöber8h5rp!? D/3e ee3bj£lïen ooft eenigsin£ ban el- Phlepm' ™a / toant fommfae tje&ben öe <®uhm
ma ft; κ' anoire eryfipelas, Furunculus, cede- °«e nerbi^i' ε"5· senoemt: öese Ijeböen geen an. pen eiihT/ oan ban οε betfcftetbe berfïopte prj' 3Pn berfrk £öe<oe betöiftte fapprn/ toriïse elft na **η· en fif e P?°P°?tie öetfcöeiöe Deeien betfiop* tin8e «In uii öeböen 3P een ennoobige betbee* Co,bpoiir^N l/ a!^ oat be 0e3toe!ien «ritereen ge· Bet»oeiiih· l,3quben 3P"· ®e enfee,e toarenöebooi* rhas: mL? egmone' eryfipelas, oedema en fcir- 2ei!ise inSJffeS,ren pWegmone baat bol toa£/ met «löiutoinge te fpben / noemöe men bie phleg- • ra\ ^ 2 mone
SevalleSda0rieen.OBi,eede en Saneerde beenen, uit-
feu,!e uitzeE. f*** ""gevallen, al'erley fpon- ! *. ^e„ï?/A eVlle «bekende fcherpe fcor-
d rÏaa°WiniTéi1™ andf" ™Ρ«, « eindclyk alle Jvij ^SESf'8 der vaten kunnen veel. °ve'g*an. YcSnagr ' dk t0t CCn ««weering |
|||||
|
V
|
|||||
|
2<?o Examen van
moue cedematödes; 30 öp een phlegmone toat to*
Sigtjeio toa$ / noêttiöe men öat phlegmone eryfi"
pelatodes, en öieEgelpse / 't i$ 3a öet i#/ 't 5P» a!Ie
berfloppingen oer beröiSte fa pen (&; *
Vrag. 3©dfte 3pn Öe eerfte 00?jaBen öec ge5&f !i>» f
Antw. ©ese 30η ttoecöerlep / al$ innerip eil.
uttetlpn. 35e tnnerïplie nomen uit beroiHte WQttnl
toelfe Doo? te brei 31111c / 301« / fïpm/ fsouöe/ ert|
30 öetöiUt tu«Den. JBaee De uitedpnecoisaaeniP11
ballen / Rueu3en / ens. toaar Doo? öe beeselen 3Ö
DeïeeDigt bJitüeu/ öat öe fappeivöaat tn niet meft
na öeijooten Bennen Doo?(itoomen / bjaat uft öfl"
rtieöe gestoelïen boonnomen : tuant atë öe batfj
öooijïaau of ballen / becfïen / of eenig3iri£ bektbw
3pn / getallen De bogten buiten Ijaac baren / m m°e'
ten ban beöetben/ en nomen re bjoeien. (e) /
■ Vrag. 23eftaan b&t "gestoelten niet uit üïaeb / tja1'
toep/ melancholie, en3.
Antw. <tj5een3fng/ öit ié maar een betoig3eI D'*
<©uöen / na tjaate tiiec elementen en bier tempera' inenten betfiert. 3Bant geen ge3toel merö uit bW* Bemaa&t / toant tjet buiten gebaat bioeö ujerö 3®alt: en berrot/ 30 baat beei i$l maat toeinig / laat ma01 een ofaautoe bles na: ook nan geen oloeototbtffr' teringe nomen, {d) (h) Dat deze gezwellen alleen van verdikte faPl'f-e
■ontftaan, is onwaar,dewyi 'er meer oorzaken zyn>" zulke .verwekken, als de ondervinding leert, ■ , ( (c) Alweer komt onzen Ainheur met de verdiK-
vogten aan als oorzaken van de gezwellen , 't i> ee teeken, dat hy van andere oorzaken, die we te v°' f ren gemeld bebben , niets heeft geweeten, en dat ao^ ?.out de vogten verdikken is tegenftreidig , dewyi 20« altyd verdunt. , (d) Dat het zuivere roode bloed in al te naauW* e,
ten ingeperft zynde een gezwel veroorzaken kan > λ |
|||||
|
*
|
|||||
|
€n ^3η^ en Zee-Chirurgie. 26" r
to&fetiÏX B^m oe 3al/ öSe f* gemernfpft f η all*
°ec«pN? ' m toï*! öe ge3toeilen meöe eeii roeoal öf« toJwl'Jptl/ 30 ^ öaacmeDegalgfbïeft/ üeröa!» Bcipfe «Γ,*tn &aaE β«η gestoeiïen uft gal gemaafst / tutonni U0CÏJ/ wt toalgntfcoe/b»ef onnoQ3eIe Cöt- 'SBho * aten/ en ^aaï mono ^ öaaE Bof af* (e >
Süe oeiïa r 00fil ^3'1 öe toEP en mdfinchoiie ge^gt; "amplhbh n moer Οεεϊ enöerg aflgeietö toerDen/ 3e tueffeΛ r be melïi °f Jeu-öoBfen' tuefóeöoe meet itieej. η 8e,P&en / ïjoe 3ε fóec betertem? / en ïjoe 3e 0t,tfïeeftLeen Jeu 0f Υ113?113 gelp&en/ &oe 3e tragec
te«w en bmttemi. (f) β 3 Cap,
§e 2'!!/W»nd-ervinciinS raeer a's te veel in de inwendi-
Dat bZ ·"· in beenbreuken, diflocatien enz.
iwelien eek 'S a"e z'e'ctens en inzonderheid in de ge· D« de cl van S"1 is> ft^'d teBen alle reeden,
^oy, Water °f materie n een mengzel van bloed', S«broolie ' Veti zenuwfap, küerenfap, enz. en van de nd· En a]jVertecrde vaten, is by de Geleerden be- rui*te en wa kan oek het ro°de bloed in etter door Wa«neer ό*™& veranderen, zo we! als andere fappen Va? eitanH*,'?§e!t'es· die het roode bloed formecren
(e) β""^r icheiden. *let mZ veS?' dic de geelzucht (uterus) hebben
λ ■» die zekerst f gezwe]Ien cn Paiften, die verzwee C·??1^ dooytuer alieCn 0ntftaan van de §a!· die
„ (/) Meiar?w ΐk* wegen uitwerpt' Ic! do°f de i ut η boed is dik l«y bloed , dat niet dlftVerfcheide .we !cVaal,es paffeert' dezelve νεΓί1°ΡΓ
en 1eic dikmaal „'?gei! TS?0™»*. Maar men °"· ook !Kklt!^ ve 00; 3 ff01'fh biocd> dat 'cr veel is' LrV v«nS f KWil men d»"v»Q afleiden dat
Uat de v" HlSe niet doorgaat.
verftLl^ & ir,"" de materie o? etter tntbroeif,
•S„Pt,e en gebrofk/ a? V™', want uit aüerley
vaten, l0penSebrooke,aten £ zyn bloed.wafer. of £ |
||||||||
|
qel*PP6n Uit als bloed,
|
water, vet enz.
ea |
|||||||
|
2 6z Examen van
|
||||||||||
|
Cap. III. Van de teekenen, r.yden, en voor-
zeggingen der Apoftematien. Vrag. tTT^ar aan saï men De apoftematie11
W Kennen. Antw. ©ooi ttoeeberlep baegen: nameïpft gene'
rale en fpeciale. . Vr. 3©dH 3pn be generaaïe ofalgemeenetenene'1:
Antw. 3B>e algemeene teeftenen baecb men bot» ¥
gtiiqte m boo? {jet geboelgeojaac: Uiantaf^ mentf' nig öeel onse^ liefjaam^ / ooaen haat ojDinatce getfal^ |
||||||||||
|
0
|
oesuaolïen en gefuannen 3iet/ met een ontfleeninge
|
rf
|
||||||||
|
met een jugt/ en met be bingeten een fjatöigöeit
sagtigheft of eenfge bogten geboeït / met ppn / wc li?g of berftiubetiage ban 3pn bjerftinge/ soig'tHe·1 baar Dat 'ec een apoftematie in bat Deel i$>. Vr. 3©ein 3pn be fpeciaïe of bp3onbere teeftenen ·?
Antw. ©e önsanöeee teefienen leeten on$ be ap°"
fteunien uit ben anberen onbetfc&eiöen / cnbatOö0* het aanmecSen / of ban haar coieur. / hitte/ ftouD*' •■jjjarblgiwt/ fpanninge/ eti5. » Vr. Suft onj* een (iaaïtjen ban bit onbetfcfoei&j
Antw. 25p geïpfteniffe ban haat coietsr / &%
I^uintoab/bebuit.een phiegmone, heioei: uiiufu'11 χοοϋ/ een eryfipelas, bieea en bol / een cedem3' peerfcft/ een l'cirrhus, (g) ^e ijitte bebuit bat het të «n phiegmone, en
en veranderen in materie. En wanneer men naa«^e
keurig onderzoekt, ontftaat het rneeile gedeelte van etter uit 't roode bloed vet of jeu-vogten. y (g) Een Jcirrhus heeft geen peerfche couleur, '£ Λ
dan, dat dezelve reeds in een,kanker begint te vetfj, deren ; want een enkele Jcirrhus behoud de couleur γ het deel, daar dezelve inzit. |
||||||||||
|
<%*& *r Ω Zee-Chirar€ie· 2<*3
teihXL \ eenfB anöei; f°0^ öa« b£toi6t oogt/ öat
Sf ίκ1 fettlt te towbjoepen. (Α)
bjrtT w uöe betoont öat 6eri^eencedemateus, toin* 3&· κ πίβ; °f fcirrheus gejtoel. (i)
monp Bacöl3Öeiö bebuit al0 'et ppne #/ eenphleg- baar h' toant Doo? οε 6?οεΡ{"8« herben öe pppje# / Sttten/et becW&te >eu °f «wlftaatte bogtinigbïpben ttniJi ffSffpannen / en bet bloeb met De anoere bog* alni-"!1 b<w?bp fi0tinrnbepafreewn/öeen|}etge3toel fpanrri» En mmbtt opftrannen en b?o?pen; öeje op* f en , ;Βεη tè n» ooj3aa& ban be öatötgïje tb / geïpft mehe hal met toii1b of toatec opgefpannen 3pnör hg i.i7aïD ^/öooj be?e opfpannfngeUietbenDeppp* tptei!%re&t/ bie/ seipft al$ ban een fcïjeuren en rien/ toaat uit ppn ontfïaat. (k) β 4 So
leen var? ν tte 'n een P^eSmone °f eryfipelas komt al-
kander ■ vreiven der kogeltjes des bloeds aan el· 1 b!oedCn α1 de vaten» en van 't vreiven der vaten in door dg r bier niet kan 'door pafleeren en altyd C*> D arterim nier werd natoe gefpuit.
^aPP'ghe?I efn wateri8 êezwel koud is» komt van de Vrcivin» 3 deelen , en dat weinig beweeging en (*) D w.ate»ge vogten en vaten hier is.
tyn opoPCW,yl 'n cen t^leKmone de bloedvaten van bloed hard, f/, ι,εΐ °Pgefpannen , daarom is zulk gezwel bioe<5 het Τderheid ' dewyl van het byna ftilftaande 0Ve!%ft ?unne door de liitte vervliegt, en het dikke luloJa tn et w,ehf1Zonderheid nog, dat de 'membrana cel. ,aa!'e tot\ > e "oederige vogt is aangevult 't welke dcrv'üdW denrniemand befchreven heeft maar de on- nenibraneig-r ?«f' mJ dit gekert dat ook de venen en none Van WM'Ja zo wel als de atterien in en phkg- De Pyi.en0d V0,gt zyn opsluit. * &
Zetri"g = ttitUt^ ™C)*D& kommt alleen van de uit-
IS draaden & ?f. u"fPanning der vaten en derzel- aldaar pyrielyk |yn° ns loe uitSerckt worden en |
||||
|
264 Examen van
go bit gestoei nu 3onbet ppw $/i| baat een ί#Γ'
rheus of imoet£ gejöJel. Vrag, $feöben beseapoftematien niet &aaï tpöi" '
öuöetbom / aan toelne 3? te oubetnennen 3pn ? Ancw. 3a/taant men Kan toel tjaaft toeete» l)°e,
br?te bat een apüfteunie genaabett t$ tot spn einbej en baacom tieüörn öe <©ube Piet tpöen geiïelt/ w principium , begin : augmentum, Dermeeri3eti»9e of opRfimmfge: üatus of (ianb/ en't isoogfie: e" declinatio of baliage. Vrag 3©at noemt gp principium of begin?
.Antw. i|et begin ig/toanneet be betöifite öogte·1
in bit of bat bfel beginnen fiil te ftaaii / en niet ge' ïjcel aan het bjoepen 3pn/ ai$ ooft bat ha beei no0 aan ïjet 3tuetlen en uitsetten niet i|/ met bjeinüJ ppn / om bat be pppjeg nocö «iet booj öet bjoepi" uitgefpannen taietben. CO ' Vrag, iBat \$ be bermeerberfojje/ op&limitiinge/
Ofaügmenrum? Antw, SBanneec De bjoepinge begint aan te gaan/
en öe 3üJd!iiige m« beaccibtiiten betmeecberen / uit»1' ban buerben alle bcpppenenb!tejenboo?oeb?üepeHDi en berfroppenbe oogte» gantfeïjelpH uitgefpannen. , Vrag, 3©anneec 3|»H 3ε op gaac ïjoogfle fianb ei
ftatus gekomen ? Antw. '©at \$\ toanneei· baat geen betfloppenöe
bogten merebet bpnomen/ en 't ge3toel 3pn bolftontf 0roo'
(.1) Men moet niet denken, dat in ieder gezwel &,
inzonderheid in de pblegmone alle vogten ltilftaan °\ verdikt zyn , want nog fommige geduurig circBlecre» of af-en aangaan, en fommige ook nog dun zyn· fl Het is ook eene groove foute dat de geleerde e*»
ongeleerde fchryvers meenen, dat in een pblegmone «Λ de vogten flilftaan. Ik zegge, zo dit gefchiede, moet^ altyd een gcmgmna in ieder pblegmone zyn. Want * j ras de vogten ten eenemaal in eenig deel komen f te ftaan, verfterft het zelve, volgens ondervindinge· |
||||
|
m ï<and en Zee Chirurgie. 2Ö5
S» hVi-h left^ TOi na0"inS of tot een etter/ of Dat
toojiw en ίη8Φ9ίιίε bogten toeDec b!oeibaac Hen t. ,en mt 6e anDete bogten toeberom begin» acrih? ctcculeeccn / en öan 3P11 alle De toeüalien of V. nti"°P ÖaaE tjoogfie top, Aia8· ©at i$ öe declinatio of Daïinge? tothafi ' ^aiin9« <5f declinatio i$ / üjanneer ïfz tetj Qfetl af«eemen/ en De ingepiopte üecöitite uog* cijieeJ 8aRfcBelÖ6 met De anDece bogten reeD$ cic- h9n hILm 0un gemaant ?pn /toaac Doo? &etgestoei bitton^18* öa8 afneemt: of Dat De3e (toffe tot een "Vra? L?tec * Seli!0?Den·
ftetniil; J3iai nutttgörtt tceïtt een C&iturgnn uit De Vtvv S' Öe3E ÖieE ^öen }
totbltfrip tom nwtttöbeit/ om öaat na 3pn ce«
bec te rlfi!,08en boeBeb/ban ie difcutieeren of Ise*
gin ejj h° eeren en ie matureeren :toant Ül 'tb?* ben oiti & 'ïiltiiliS mag men miööelen. aantoeti· te betöunH3e becoi&ie bogten te refolveeren, Dat f$ ^3elbe o» rn ^ eil bieei&aat: te maften/ maat 5a refo'veerp l ftano 3*,η' εη ,,iet ω*π °f Komen
0m Dev η A-BeDiuiftt men emoüieerende Dingen/ x V>'a? Κί0ί efte£ te &iH>B«l. (»0
Dai be Ja„fc 0°[i?«to ban geen repelleeren füferfien/
AntvT aïfn tn '£ Be8ln aantoenöen?
?,e &«i m«u öfö ,{i raet öuötf: tonnt De #utot
mtüb |*""°? öf Woe¥ εη Der anfeete bogten on»
Pellentia ,,£?, f?£öebW*«> miDDelen Die w re-
eD Hcieot/m,Cn/iat,i#/ ce nigdrwende midde-
*at/ maat bapï öe bogten niet te. cug bon-'
, β 5 Den
, '"O te 't u ·
w4<S tffiS Tr f\yd Meken de e«weI-
ïe'den 1 C ^tfiev ft fefolveeren, 't welk rneeft
vmw ,a?8« sefd\Z tC" ^Sft" «^en dagen en ^«wrer^g tf£ g en zo, dit niet en wil, ét een "icngen of Juppureeren en. matumerm. |
|||
|
z66 Examen van
Den gebjeeben toerben/jo $ 't becgeefSe moeite/^1
ie toiiïeti aantioetiben. Cen anbecen jnn alïe ïust mibbelen juut of to?ang /
toaat booj fee iigepafete en teetöifttc oosten niet toloiP* bmï toec&En / inaae toecbinnen nog meetbet / 3° ®&t men (n jp'aat$ ban nutteboenen'tgesujeïtebetbiP' ben öet seftie fcirrheus en feanhecagïig Ran manen/ 30 bat l)et nog cefolarett/ nog tot etter üjerö, (» ) Vrag. i^oe Bomen 313 be apofteunien te tetffl»*
neeten of te einbigeu ? Antw. 2n nomen gemeen!»» te einbigeu op ttwee*
beriep top3e;naraentlpft/ep een beingeofgebaatlp fte en quaöe top3e. (0) Vrag. (n) Dat de ftilftaande vogten of door menen of doof
de arterien of ook door water vaten weder konnen te ruggegaan in 't bloed, zien we aan de meikin de borften» aan de materie in fommige abjeejjen , aan 't water }a de holligheid van de borft en buik en in 't vetvlie* onthouden, aan het geëxtravafeerde bloed in kneuzin* gen , aan de ftilftaande vogten in de gezwellen . die veeltyds wederom verdweinen en onder het bloed door maatjes weggenomen zynde vermengt worden. En de ondervinding leert, dat de terugdryvende middelen (''ƒ' pellentia) ais zuure wyn, acetum, oxycratum, acetutn >l' tbargyrii, facharum fathurni, cerujja , lithargyrium a"f Éf argenti, bolus, terrafigillata, creta, unguent. nutrtt' album campboratum &c. in fommige inflammation gr°°' te dienfte doen, en de gezwellen doen verdwynen > z°( men dezelve te regter tyd gebruikt. Want in alle he' vige oedemateufe en geinflammeerde zwellingen by Fracluren , diflocatien, kneufingen, geichooten en ge' ilookene wonden komen deze repeileerende middeief* voor alle andere te hulpe infonderheid is httacetim ** ni byna overal van dienft en van meer nut en krag1 gere uitwerkinge als de wyn zelfs. (o) De gezwellen en inzonderheid de pblegmone el
digen en veranderen op vierckrley wye I. tot rejo}utt'^ 1, maturatie, 3. corruptie of gangrena. 4. induratt* verharding. |
|||||
|
i
|
|||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 267
Yrag. aielne f£ öe betligfie top3ei
Antw. %&ztf t| ttoeeberiep: namentlpn booj re-
joiucie, bat i$ berbtopninge / toanneer öe bogten ^tounnen en toeötc aan ftet circuleeren geEaften / en n?°/ fuPpuratien, toanneer bat be ingepakte melft* «attge en jeuagtige beeltjeg alg een melft temen te "«muien en te hernamen / bat men beretteting of «EïSïBeEting noemt. *;rag. 3©at i£ refoiutie?
Antw. Refoiutie $: toanneer be bogten/ öie Set
»«3ΐοεΐ maften / 30 öi& niet 3Pn getoojöen / of 3ε ba»1^11 0oo? tea£iiiie eR resolüeerenöe mibbelen 30* ftont8 bl0i*aat gemaaftt teerben / bat3e fjet ber· banf εη S^toollen brei beilaten / en met anbere D-pt Ü omlopen en circuïeeren / 30 öat '« *n öatoeel eVtL e nii»fte fceleöiging na öïpft: enöittoojömen 3taeii* aaï /aï^ De onirteefeinge / ppne / fpanninge en v',J13e afnemen/ wteteeniqejeuningeinöacöeel.
raS· 3®ai i$ fuppuratic ?
BeojmT' SuPpuratie$: toanneer befngepaftteenin=> toatnïl Γί0^ε 30 δίίι Befiremt \$l bat 3e öoa? geen baat η °^ ce30ïöeerenöe jHeöicamenten fian bloei» fiaanh maa&£ toEïÖen: maar alöaar in öatorelfiif* tne„''7/ begint bte berbiftte gpl a!iengften| meer en fitetm ""fnnrain / gelp afê nieïft öie 3agtdpft ge* Öet dm? rïöifli toeï0: teeiftes$ gtobe breien / tegen$ °elpb h}*J Bnflsen/bat 30 lange buurt/tot tjetein» «ter nf, °etl öao?fe«aagt heeft/rn ban in fomiban fopt mLl *£ie u*tbï«fet / en / 30 öe etc er toat öiep leit / Ui* te W> 9axtpt tod open' cm öe ftter Dl$ te-««*«
l«eetbèrh ^c teeftenen ban fuppuratie 3pn ber* Mltaneiw öau WN/fcoo^/fclWinge/en een uit* '|βε °^ gestoei^/ «13. Cp) / Vrag·
fl«lft*aajc fe2"a*!e of m«tewi** gefchied, wanneer de
v°gLn t zy bloed, /Vrttw, fymj>&a enz. de vaten
|
||||
|
*ί>8 - Examen van
Vrag. mift f0 nu öe li?iHaiïeenöefft!bati6i$«i?
Antw. ©greibiuc!e,en&atomD?iereedenen.ι-#*»
Datje gemeenlpit tjaaftig oefcftieö. 2. ©m Datje ni^ 30&amge ppne/ fpamifnge/ nog Roo?t|enSerüso?pi» i$ aip öe fuppuratie. 3. #rn bar gt«n oeleebiginfl* nog acciöenten naiaat/ gelpfiettupg De fuppuratie» Daat aïtoo$ era ulceratie op ooïgt/ en foititi>D£ ntf' een fiftel ,-of eenfge betmiiiSnWt aan öe geto?igfe«· Vrag. ï©eiae $ nu δε gebaatip&e of quebe ?
Antw. ®e3e ijs geraeenipït mebe tbjeeöesïep: «fl'
tneïpïi Doo? induratie, bar j$ bergaiDfnge/ en bow corruptie, bat \$ oet&erbtnge. Vrag. 3©at ii induratie?
Antw. Induratie gef'cgieb bjanneet be fngepjopt*
bogten of ie Ipmagrfg 3pn / en 30 op een ftotnen te pa»' Ren al£ een ipm / en Daat na ai| cartilagineus tötf' Den: of öat3e bed jout &p ijaar fythbm / en aï#^n fïeenagtigljeit bomen te maften/ of Dooj&etrepellee' ren, tuaar booi De beiölftre nogten Komen te ölont^ renen te teijatoen: en ötetoecbmen geüjaac/alj? &f accidenten öfrbujpnen/ en 't ge3toei ïjaib toerb. <&$ 30 Doenbe ïnerbenspfeirrheusofkankeragtig. (q) Vrag. Wat i$ corruptie ? · .
Antw. JBanneec be om en toebedoop De$ bloeö?
in bat beeï öprrn fitl fiaat / en Ijet beeï paarg 1tfn&l en tnac&teloo^ ujet'b / en ban i$ 'er een gangraeo* ef öeginnenDe tetfteeuinge / bie men gemeerilp heet vuur noemt /ootij qualpfe/maat lietieteen W ginnenbe betfierbinge of öpna opgoubenbe loop &*: bogten nan genoemt tuojöen. IB*9 vaten doen bevften, uitlopen, in een holligheid ver§e|J
deren, en aldaar door de warmte en ruit verander in een ftof, die we materie noemen. _ (q) De induratie gefchied, wanneer van de ftilft*^e£
de vogten het dunne en wateragtige vervliegt, en ·> d'.kke zitten blyft, en in een fteetaagtigheid, kraakbe enz., verandert. |
|||||
|
*Λ
|
|||||
|
Land en Zee-Chimrgie. 2,69
bentofiüii ï0 ^£t 6Ioeb en &ε anöere ^pp£n SeÖe8?
bttirtp. Ltc fïaan/ 3ö sp 'ec ooft een geöeeïe betfier* öite nf loud vuur 8*3*1*/ ΰοφ quafpfe/ toantgeen
fatnap jUt ftsuö ftau 3?n: maac $ öetw een ÖetfiêC· e« °; eeöwsi!: en atö öit gefctifeO f^'«eên 3tuaacce fcen/, teI0°£Öeit/öet beri të ^ioattenbeaintteftin- v' senoet ppne, pte / Hïoppinge of gebaei.
A 3g. iBelUe is ban èe gebaartpftfie ban öeiben ?
be WaiT· ®2 totale tieEfteWtijs*. ofte fphacelus: toant njet d»i ten 3°Öei Oi^oiöeise liö groot i£/ ëtDooa Öeheih!°tnöea l3emn matten mmiml ten toace men tots «>l onöe i,om£11 te fiutt«»/enB«nwM!p&ofal- taeer *. c lïe**s* san een of meet ieaen / óf een of wtmta&t / na te laten- Cap, t\^
iV· Van de geneezinge der Apofte-
m,itien in 't algemeen.
Cl ™ at top^ 30ιΙδ Sp·öe Ciraeejinge of
Antïy ia cure ^ 3Pofl:eraa!:ieri beginnen? ■ falen leti,, m öe Qfn«3fnge tod re öeginuen / moer vi \T 3ê i!{t Waan.
* Atnw *|aa«>m op öaac oo?5eaft> ;εη fe füiZ? , mem BtonWa »an be jaefttoet* 2aac ba tP "f" ( maac ooS* °"* ÈÊ Uaeötcanwntfn , PPitiae mLKfen; toam 0ê oa?5aaft Me öe nee» laail «ïeen «Pu iS 3w fawfcöeiöen. #oh t$beoa,> ï,°mt faan 2L a.? ef" fnnec,Ps üeiMit to°Bt / of 3«
fajanberi/'^g «itetfpfte ooKaaft/ al? ban quetjeii/ ? P'fend kn*lf men op de verfcheide ooreaken we!
fm"?r, dyi^J™ 8«wel ontftaan is van kneuen Si!M' v«branden, uiterlyks koude,,.,! terif-
|
||||
|
2jo Examen van
Vr-ag 3©aacom op be (ioffei fc h
Antw. ©p ïjaar 'ftoffe/ baat &p toeïflaanoe »f
betbtnte rjogtigBeit/ of öe gutneuten Daar i)rt-Öe5 3bjel 'uft tioojt gefsomsn ig; Dat i$/ of 3P otïttfafï uie een jeubogt / ef een «pi / of eenig oogt öat bJfl* bi&fcec of öunnet l#. 3©ant na öe berfoöeiöetiiÏF* bet ftoffe ttetben De apoiïeunien genaamt en öaat genee^nge aangefïeft:, op öoojöeelö/ in een Pble»' mone uit een becöiftte gpl oiuftaanbe / moet vat» altoos op öe tpben èet gejüjeUen letten / al$ Ö»* booijegt i$/ bat raen in een er\fipela$, bie uit#» bunöet jeu ueflaat 130 niet en Doet. (s) ©en cederna., bie uit ren betbiftte lympha ontfiaat / betfeöilt ^ , be ban Den fcirrhus ," Die uit een öatae berita3inöe' of KraaRoeenige ïpmigöeit/ of öatt gefitemöe 3aj\ Digijetb boojt homt/ 000? Dien tjet eetie i$ een 380· jugiig ge3bjel/ bat ftecn re3oltieeraiöe en betDii"' nenöe miööelen oan nooöen ïjeeft; öet anöec $ #' ïjatö öjoog gestoei/ öat booi De boöjfcö?ebe nriö&f len / 30 baat geen öoo?b?ingenbe en io^mafie!1° bïugge soute optoaren/ nóg ftimmes toerben ioü®', Vrag. 35« eangemetftt 3pnbe/ ooo? fjoe beeibJ* grn 3011Ö gp be algemeene apofteunien tracöten Benee3en? (O φ terlyke heete beitende of droogende middelen, οι ν ι
inwendige dikke , fcherpe vogten of van zuiver ro bloed, zo kan men in de geneezing gelukkig zyn· ,., (i) Of een phlegmone uit een dikke gyl en een * J, »
fipelat uit eendunderjeu ontftaat, zullen we in ^ v volg onderzoeken. „. ( ί ) Door aderlaten , purgeeren , waterdryv ,
de , refolveerende en temperende inwendige .mi.^t len , en verder door een goed gebruik van ui te "i repelkerende, refolveerende en matureerende, in PaPP £> ftoringen, zalven en plyfters gebruikt, geneert w* jep |
||||
|
W
|
||||
|
■
|
|||||||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 27 r
b« K',,?aovrö3ee aïetmeme miböelen. τ. φ00ί
Whuw * eIen ; om 30 beÊl Öet m°3e!Pk «/
fonVi?? pa&te en öttö,ftte fteff* of bfoeöaac ie ma* ν" ε J Wibeeren / of Die tot ettet te bjeneen. 6«nnen>^0f 3a' me"öebertthreWeton«fp&ber*
bc«n*T" *l001 Puc3«rai / ïtoeetm / temper enöe poe»
bloeb fnetb,futften / "> ölecoeipüe / toaae öoo? ïjet tooft toeth De mbm m®mi ban §aat 3UUC öe9 Sulfis fn^aar£Jl" 3anb W piflgenea / toat öoet
A£ tot een apofteunie? 0t»i C'^et iacfjt BUCSeeten mag geen quaab/
BilooftL ^ boo? beel 3«W e" flpm «tt De Darmen ien te ï?erb- USaac bet beel en bfftmaal* purgee* ftrafltm.ÏÏ &°°ίβ«« fcöabelpk / om bat &et te oeel lPBomh£iHn,eemt/en be ïPöfr^ cinbeïpn lammee» Ant» λ 9wft 9P öan cm te Ρ««Β*Η«! *
Pulvis Z' ^m, *cm$ti extra&um cathoücam, ef ftet
cornachini, afê &· Antimon. diaphor.
^remoris tartari S gr vi. öcammonii fulphuraci aran. xn. M. F. Pulvis. |
|||||||||||
|
Ier]
|
|||||||||||
|
JÏMix. Wellen en inzonderheid de fhkgmme en ery-
^(^^^"."'««eien.dat deze middelen het
U) Jj' c Z'-iur berooven. d^"1* en S*?! en ?«"£««» dienen in groote Re.
koonl06 *S teW b!°ed na 'r S^flammcerdi s ;ve Sftivaten te ver appen -en de
naeer 'l Uduan» ft«k is , en de ontfteeking
groot
|
|||||||||||
|
Λ»,
|
|||||||||||
|
mmammm^*~
|
||||
|
«72 Examen van
©ft geeft men met temt tuarm biet mfyoab-Cw)
Vrag, daarom 3Güö gp 3to£eten? Ancw. <©m öai aiïe öe süieetmiöötlen uit een a*' cali oleofum oooj bet meerDer geoeelte öefiaan/ & ïjer liloeö omljaate öeixiecgiptïösiö üecisunnen / üJ8a^ ooo? ooft öe tngep^oute ftoffe en öet gejïuei öerDtMj biEKö : Daat-en-bouen toecö öoo? tjet stoeeten Wtl 3utir uitge3tt)eer. (χ ) Vrag. -3©at geöjuttst @p om te öoen stoeeten* .. Antw. %t diaf'cordium fylvii, Defaliaabfinthii» ericarduibenediöi,crocus,ialvolaüle fpirituseor' nu cervi, antimonium diaphoreticum, e«3. al# 52. Diafcord fylvii fcrup: j. Croci. Antim. diaphor, a fcrup: S.
Tinct. gentians onc: S. . Cerevifisejopenfls q. s. M. F. Hauftüs. èf
ψ. Rad, contrayervse fcrup: j.
Croci. Sal. cardui ben. -5 fcrup: S. groot en in 't begin, mag men 't laaten en 't p"rSee0'
ren nog een of tweemaal herhaalen zacht of ftcrk l veel de krachten toelaten. (w) Scammonium fulphuratum of het fcammonium cr (
duin tot een halve of heele Jcrupel komen met clkaii" over een. Rhabarl·. fenebladen, crem. tart. fai polychrefl. tanlef
rinden en andere verkoelende purgatien doen nog m dienft in heete geiweilen. . ^ (χ) De zweetmiddelen verdunnen en bewegen wel ^
ftüitaande vogten, openen de verftopte vaten en 00 het gezwolle deel ook wel uitwaaflemen maar ^'e["elf νεη hier ib nog nieti dienftig, inzonderheid die zo n g zyn. De verkoelende zwetetmiddelen zoude men evenwel voor een enkele maal toelaten. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. %j*
Spir. cornu cervi gutc. x.
Vini q. s, M. F. Hauftus.' &· Croci fcrup: j.
Sal. ablmtbii. •Flor. fal. armon. a fcrup: S.
-Antimon. diaphor: gr. vr. M. F. Pulvis. ν VrSe^ieESefpHefeanmmbecfcodiieingEben. Cy)
Oeïen f" w&t Oeöjuiftt ap nu boo? iempecenöE raio* deliqu^·J^et nitrum fkum, ben oleura tartari per
Phoretïcum?013»' Cancri *coraliia' antimonium dia- *' Nitri fixi.
^oi-ailiorum. ^culorum cancri. •"ntirnonii diaphor. 5 part. asa. Jfcb*. -PUlViS-
aebï»i. U) mm {tti toieanDeri loot?ie scïpft ban
- (y) Be * VraS>
ïie*geïwïen Μ *?eetB>«"«I™ , inzonderheid die
onS"' ζΥη het%",; "?eS'n cn «Mzaam roeeten gebruikt »7"n ^w?" mtÉT^-fV^™ totcen of twee ofte S9mPher *fc*™"? of *tf«r*«i*, tot een A-«i- hff0*hJi**> fentuÏ7?-' Swaavd een half icrupel enz. |
||||||||||
|
wat zoet·
E zweet uit- |
||||||||||
|
W
|
f-Λ u °—uu**n Jot dat net
|
|||||||||
|
j <·ύ ) riet 2Vi>
5 Cnz· doen 4!ηΓ0^' Want dc «wBen, /«?.
|
||||||||||
|
574 Examen van
Vrag. €te6?utët go geen bingen boïgen£ be o?0*'
nare difpenfatorien?
Antw. ga/ aiïe die goeö jpn; maar Ïk büiD wf
Daar niet fteel Ijard aan / topt fee meefte cotitpo5itie!l niet deugen / of in öe Beid- en geeWfïen on^ βι Dederben / Daarom raaften top joöanige compos»' tien / Die onöebeïfeïpft jpn / en ong niet uitboog*11 of liefcfsimniden / gelpft Öe gerneene fptope» / eJJ etectnarieu: daarom jaï ift mpri medicamenten in £ betboïg en <n onse ftiffen joöanig maaften / dai 3* onoeDerfelpft spti/ öefïaanbc uit fpirkus, tincturen/ ejcteacten/ poeder^/ fpne oliën/ pillen/ ens Vrag ï|oe itUiï 8P nu uftetïpa.0c5e fngepaftte ftof"
f e ce3pibeeren? . Antw. ^oojtaetfcöfibemibdetoi/ 30 tot pappen/
fhrtringen/ pleifiecg'/ alten/ en?, gemaakt/ en uiter? ïpn geappliccert: en bit gcfeöieo öoo? middelen die 0°' jpn Pan een fai volatile oleofum: al$ daar 3pn de Ruta j Anethum, Salvia, Nicotiana, Bacc. lauri, Serü-
anili, Fcenicuü, Carvi, Cumini, item bet Abfinthium, Scordium, enz. :©e3e alle 3pn doojdjingende / en maften de gefiretf1'
De öogten leg / en öetoateo die beo? putrefactie. <©e ttoeebe foo?t reiölveeren 30 fietlï tiiet / tti&&
ïjeböenbe een ppnfïHlenDe ftragt / aig daar \§ de Camomilla, Melilotus, Sambucus, FarinaFaba
rum , Fasnigrasci, Hydromel, enz. (a ) Vrag. Wat $ Matureeren ? rt
Antw. Maturatie i$ ioanneer De bogten öooj 0ί?1
re'
(α) Aüe kruiden, bloemen , ïaaden, haften en v°
iels die een flerke reuk en froaak geven, hebben e^{ prikkelende kragt en ?.yn rcfolvecrend; maar ik χλ*'\ niemand in heete gezwellen de fcherpe kruiden a's. e abfinth, nicotiana, fcordkim enz. te gebruiken, dewy de iriflamuatie vermeerderen, als de ondervinding'£e |
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. 275
refoiyentia ftonnen imbimt Wïbmjsp diibeipli in ba£
?wl Ottftasen rategocen/ öettorlfteeenettecmaalat/ «ft toeifte fcooi öequame topica £5εΐ50?ίΐεΠ Ujecïï. C * 3 Yrag. #οε vieeïbiclep fïag banmatusantiaspn'eti hn ï?iw' ^toeeö.Étlep: öe eecfie 3pn mateïpït tjoarm / "°cö niet öÉEt/ tuant al ie ïjeeté inibörfet} Doen De "ftuifstebogtcn betfeö.toepeo eu meer toetöifefien/ toaac ü°Di be maturatie DeïêttoerSi/ etialsoin eenfcirrhus «etanbece»: a\g öaar spn De ^adicesalthcece, Liiior. Fol. Malv. Bifmalv. Bran-
Cs urfinEE. Violaris, Senecionis, Parietarias,
Lac dulce, enz.
P* ttaeeoe jïag f£ Voat Ipmerfg en empïafïpïi/ aï#
U9a*t£ öe °^r°lida major, Vygen, Semen lini, Pis,Butyrum 3
ng. bafiiicum, Befte zoe4 Bier, enz. (c) & 2 Vrag,
v0gt J Yogten die vergooren, werden zuur, maar de
Ιζ^ρ en ïn een gezwel werden nooit zuur, dierhalven een ?Ze ook n''et verg°oren; imaar wel bederven in , 'Wikende materie.
Zy^ ' Alle emollieercnde kruiden, die zagt en leimig ti. qu e vetten van Schapen, Koeyen enz. uitgedruk- Verfcvf"jVan °'e'ven, rapen, amandelen, leinzaad enz, animo η gommen, als 't galban, fagapen. bdell. opepon. ien en>aC* ^oninS' zuurdeeg, tarwenbrood en de mee- ma : ?en zagt emollieerend en matureerend cataplas- fera Van tarwenbrood of befchuit, zoete meik en iaf- tnalm ', fon m !StYa gekookt is ook goed; item fèl< brooj· 'n me'k gekookt met farina lini oftarwen- nemen' 'S Zeer 8oec*· Of men kan wat andere kruiden gen, is' cdocl> veel mengelmoe* onder elkander men- men rn\0nnut en deugt niet' in ^ van n00li zotu*
meel ηΓΓ alleen wat brood of maar een kruid of wat Grogefla» men in water Sekookt tot een; Pap- en ïulks a «agen, en 't zal zo goede werking daen als an- ders' |
||||
|
27<S Examen van |
Vrag. Hoe 3al rnen toeeten bat een apofteunie uoi'
ftomen rpp i$ ? Ancw. 5&at 3aï men toeeten / 30 toanneer aï# öe
6oo?tje / ρρηε / fsïoppinge / foauninge / en anöetf acctbenten meer / nu ophouöen / en oe rooöigöeit i» «en toittigheit Vjeranüer / met een uitputltage en sacö' tigöcit öie pooi De binger i$ topnenbe. Vrag. 3©at flaar 'er Dan te óoen ?
Antw. ©en etter een uitgang te geöen beo? op*'
ntnge be$ ijniö^. |
||||||
|
Cap. V. Van liet openen der Apoilematien,
ende haar Verdere Geneesmiddelen. Vrag. Α 2gbe etter bol&omen rpp iS/ op toflt
Xl topje outïafl sp ? Antw. <©p ttoeeteleptopse: rtamentïpH/ ban w
be of 000? Ronfï. Vrag. iloe gefehieb öie ban jelbe ?
Antw. èo toanneer οε ingepante fioffe / bo°?
tooeptnge te beeseïen of fibren oitjet/ en bpgeöo$ boet renimi en oeriten/ uit toelfie be meilsacDtiö* of jenaeïjtige bogten Romen uit te ϊεκ&εη/ te wt' goren/ en eiiiöEïpftDoo?spnfcöecpigtjeiö DerjuiöBoo* te (magen/ toaar öoo? be etter jtch «an jelbe uitloof»' Vrag. t)oe gefcijleb het boo? be (tonfi ?
Aam
dere hecrlyke pappen. Zuur-deeg, honing en gebraaj^
ayuin geven een fterk trekkende pap; het Emplafl. »SS cbyl. c. gum. de mucilaginibus, meliloti, n'^et het U'1 gunt. en Emplafir. iafilicon en ook 't EmpL Vig.c. Me,'c.' kan men in kleine abfiejfin bekwaam gebruiken." e11"^ men gebruikt ook van het begin tot 't einde zeer zaë te refolveereridi; en emolliéerendc pappen, van fl- fambli ,' camemel. berb. pbellandr. mttlv. of aif/j. met tarwenbro0 in water of melk gekookt, met fucces, \ |
||||||
|
Land en Zee-Chirurgie, 277
toft^htw' ^at S8fcÖieö °P ttoeebccfcp tajp3e' name*
„h, oog? een geitieene/ of boo? een ongemeene topse. * rag· 3©eSn 1$ Ce gemeene of oibinate top3e ?
tvifntw* ®eBemeene topse ofréonseo?binaireprac- *o »' om öe apoftanien te openen/ i£/ bat men o" JanB* toetae Dat öen ettec toolnoraen rnp ί£ / en ttie η* ÏEÏÜe De plaatg aantopft/ om een bequa» tDh h αίΠ8ε ίε maften/' toant 3° men O" boa* öien uïi ( οε re öoen/ mogtmentn pïaatg taan et- oiufiVj** öan öïocö ïirpgen / 30 bat men liet öeeï toieiih! m°sï Ö0O? öe nifUtoe ppne/taaaat uitlicjit «roe en meerder toettaïien ontfiaan soubin.
eïö wg ^fnien Ws ïtetsec taan selfë Het bootenen / Vc feutge moeiïïïïiijeit uit ontfiaan3oube?
ÖftRïT' ^at mag altoos niet gefcöieöen/ boojbfen iitll[te {a«g toeoen/meenigmaal gcoote ongemak» 3o bom : toant ben met B«e" nUganït ftrpgenbe / areni>£ i*1?1'1 3P öe omieggenbe beeten/ en maats* VraoD%beöen/ booj&aacaltelangbet&Ipf. (<0
taai»·, δ,' ®ei& $■■ η» oe ongemeene of be ertraoj&i* ^ ™P3e ?
biosgJ?." ^ie $ ΒΦ«Ι anbeïg / boa? bfen men bie
faeotn · ,et *$mm I *n naac geen uif puilinge tier* n,"en hnJ? pHMtol'* raen in öe «iWnatW apofteu- ttaogeinrf L01^ wen aal3e &iee 30 b|a boen aïg fjee Been öirnn» ' op öat Èe öifioaten ettec al te metg eencari es, gangsene,
tyenia λ fon.öat"eiit ƒ fiftel in be bsjfi in eenem-
' «c. öaelfte openinge taeelrpö^ gefcftieö booi
& 3 miö»
nen /eer L??^'™ aan de vinger mag men ope-
Γοίί<*«, en λ er "nigiins msf erie is. De bubones, ps- aar> een been ap"Sumen hï de geledingen, en die na- *?? > mac m,Lpcezen' 7-«uwen en groote bloedvaten 4it ^ partewn «· Γ" Zelven- laten doorhreeken, om
P "Cyen nict a«Seknaait mogen werden. |
|||
|
278 Examen van
miDDeï ban een ruptorium, om Dat men aï te tnet£
Diep βεεϊιεη moet mee tiet lancet/ omaïjoDeppneen ïjet iJloeöen te boo?ftomen. (O Vrag. 3©at moet men al tttaamemenomeenapo*
fteunie tueï enDe ïuwfMpK te openen ? Antw. ©e3e naacbolgenöe regulen. 1. %l$ men
een apofteunie openen toü/ Dat men altoa£Dentpa betmflbe toanneec De ftoojt^ in 3pn ïjeuigfte i$'> maan bertoeben ïiebee tot Die af i$ / ofte in Den moV genfiouD. 2. ©at men 3ε Doe op spn teijooiipnetf tp& / en Dat 30 fjaafï en satljt eA$ 't mogefplt Φ 3. ©at men 3e altoe^ Doe op De sagtfïe en ïaagfle pïaat#. 4. ©at men De opening* Doe naat De leng* te Dec mufculen eis fibren,mpDeiiDeDeDIoeDbat!net> 3enutnen. (ƒ■) s- ©at men 32 nooic te isïein mafte. 6. ©at men Den ettet niet teffeng laat uitlopen / maai* lp pi?03en; buojnamentipn in fttanne of & 3toaï!&e ïiiljaamen / uit bjee3e Dat een aï tefcïjieïp^2 oniïaftinge öaac öinDeren mogt. (g) Vrag· (e) Hit ruptorium van de lapis irifernalis, 't httyr&R
antomonii, of de fublimaat nut kaarsfmeer gemengt, zy" hier goed: ook mag men hier geruft het nies gebruiken· En zelfs in 't hevigfte van de koorfz.cn, want nog het openen roet een mes nog de uitloofinge van etter kaïj op geeneriy wyze de koorfz verheffen. In tegende*1 ziet men, den etter ontlait zynde, dat de hevige pyne" en 'koorflen als in een oogenbiik vermindert of wegge' nomen werden, (ƒ) Wanneer de apofleunien in of onder groote ftie'
ren zyn, moet men na de langte der fpier - verzeles ine;' den: maar wanneer deze boven de fpieren zyn even of der de huid , mag men ook de huid over dwars openefi' (g) Uit groote abfecffen moet men de etter niet of
eenmaal laten uitlopen'of uitdrukken, dewyl de uitge' ipanne dcelen zouden tezamen vallen en verrotte11' hoewel dit ook niet altyd doorgaat; ook is het n°0'^ goed, de gemaakte openisge hier met proppen te ftop' pen· |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 279
Y3'ag. 3®at pub gp Dan naat De openinge Dom 7
Antw. ;©aas: na 3tmö in 3e 6e&oo?{p{?ec topg en
«aar. öenonfï berbinDen/ en Die boojtfmundificee- les i incarneeren en cicatriferen. Vrag. 3©at i$ mundificeeren?
Antw. iMundificeeren, Dat ß$3«ß beren/ en$een
5Q°an!ge miböel/ Dat Dooi 3pn matelpfieüjatmteen o?oogt'e/be toocrjtigïseben in ailetieptoonbenen3tttee=» IE»/aföeegt en jtilbert /Die Saai niet rjeïjooren te 3pn. vrag. Weïn 3pn De sebanige?
Antw. ipaac 3P» 'et berfcfjeiöen / 30 fimpele
^gecomponeerde: De llmpele, 3pn ben ïjoning/ ~\ßéå topn/ farina hordei, aloë,myrrha,ariftolo- -ma. 5g[g gecomponeerde, aï^ mei rofarum, en che- 'doci-E, ung. de apio, digeftiv.-mit praecipitaat, en ^Jïrtpïse/ "Die Dienfïig jpningeopenoeapofteanien. J· ^pn 'er. geest lietftec/om nwerberte juibeten?
^:ntw, ^aai· $ nog toegeng Defimple, Denprs,
u P'^at.Den s:rugo,to?gengDe gecomponeerde, Den 'g· apoftoiorum, Den ung. asgryptiacum en fpiricus
rio!l5 Die men ctgeng oiiöec mengen &an. {b)
& 4 Vrag. |
||||||
|
åç ai ê å TinQura myrrhce, aloes, fuccini en antimonii,
heeft à ^å·åç Ð133æ bitter is en een zag te prikkelende kragt · ÑÅÀ,ôã1ô1íâç: de aP°fleun^e>1· Het Ung, fufcum van middgi, WURTZ en het Mixtim zyn wel de befte Balfaffn om te zuiveren; de mercurius duk. met de veren ."'ircari· vermengt is zeer zagt Maar deze zui- nig pp!et door liaar warmte en droogte (want dit is KJo^z-efezeS0 maar, dewyi ze de vaatjes prikkelen, e- keWaJfÜ' verzagten, tezamentrekken, en de vogten Men tegens dc vuiligheid,
maar zeè?0" ·hier wel bemerken, dat niet alle, en vind derfelWein!Se ah$ceiïm onzuiver zyn; want men heid e» T'veVe-eie' die de gebedene wonden in vers- n°dig hPS1V jd §elyken^ de minfte zuiveringe niet Tan te tam^'i i°i°-r de natuur ë^eim of door hulp Mmea-plakkuig, gelyk mea by wonden doet. , |
||||||
|
28o Examen van
Vrag. 3©at i$ incarneeren ?
Antw. Incarneeren, Dat i$ bïeefcïjgtoepen / Ml»
bat 'er 30banige iBebicamenten of miööeien eigent' Ipft 3pn/ maat ïjet i$ 3oDanigeti miDöel/ bat dooJ 3Öne midbelöaare baarmte / O?oogte / en t'3ame«' treaninge / 3o«ber eenige rcïjecpöcit alïerlep guaoe en obertollige boct)tigöeben ban oe toonden of 5ϋο#' ten afweert/ en De^setfë 3uuc temueert. (i) Vrag a©aaroui moeten bese digefiivsn een mate'
Ipaetoarmte/ bjoogteenadftri&ie Rebben ? Antw. 2p moeten ïjebben üoo?eerfr/ een mateïp'
Be getemperde toarmte/ öie on$ bloed eigen is/ om also ijler te toeibullen fjet geen 'er onté?eebt i€efl ttóeeben / ren matelp&e öjoogte/ om be obertotli' ge bocijtigtjeden en excrementen te oerbjoogen W te üerrreren/ die gemeenipft in alle baonben en ul- ceratien gebonden Uierben. (Cen berden / moereitf* ooft 3Uürttmpierenbe 3pn/ om bat be uideB&ende gpl/ geduurig bergoojt/ en jjet incarneeren beiet; en een iBebicament al30 gelïeit 3pnbe 3onber eenig* fcljerpigöeit/ bient ban met eenen ai£ booren tot eert anodyn, of ppnfliUenb middel, (k) Vrag· (i) De incarneerenie middelen temperen geen zuar»
want in de abfeeffen ook nooit geen zuur te ontdekken is; ook werken ze niet door haar warmte en droogte» maar door haar bslfamike kragt, die de einden der gS' brooke vaten zuiveren, vervreeken, bevogtigen, droc gen, en de vuiligheid of putrefa&ie tegenllaan ot ook niets doen en de gehee'e geneezinge aan d;- natuur o* verlaten. Men ziet veeltyds meer fchaden verwekken > als voordeel van deze incarneerende middelen inzon' derheid, als die oud en fcherp zyn. de enkele brande» wyn, pulvis tnyrrbm, colapbmium, harpuis, Terebintbt" n» veneta', zyn overheerlyke incarnativa, als die de π*' tuur in haare werkinge niets beletten, waar op 't me£' fte aankomt, (*) Daar is geen gyl in de vent weeringen, die ver·
goo·
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 2S1
Antf^ m$ em$ 30öanige iBebfcauienten booi?
gccoml" ^aac Wn 'a öecfcöetöen/ 30 fimpele au gum i°neerde: De üfT1Pele > al# öen therebinthina, comn '' &rcoc°ïïA> thus, rad. iridis; bege- un„ p°neerde, ati Öen ol. hyperici, therebinthina:,
eistiiT, um' un§· aureum, empl. gratis üei, '°P|· de betonica, &c. (Z) ™g. 3Bat té cicatrifeeren Of confolideeren?
ïjjïj ui™· Cicatrifeeren of confolideeren \$ eigent* εη i?i»,;len tE 3£33en ' b0°? wn &«*« twöioogenöe WasWp ^εεηο mfbbeI ai^ ö«öoojf3./ met een be* 5e mpf'E aitnQie, emöetaonöen ofulceratien, ató *»ι/ϊιίμΓ* °P3ebuiE 3Pn/ 't3tlüip Weesop tebjo*
*°{1& m Cï1 ^ te mannin maniere oan een bel/'t Vr &1 em c'ca"ice ofie ïiöieeiicn noemt.
Antw ·ί!οη^ 00δ eeniÖ*toanöe3emiÖöelenboo*?
peic ai* ^öaï 3ΡΠ 'er. rneöe rjerfctjeiöen / 30 üm- lemrjjg" ,Secnmponeerde : öe fimpele 3pnöen terra gecoff,' olus armena, ceruffa, plumbum uftum; öe üng, c]J30nee,'de 3Pn ben.ung. deficcativum rubrum, c°öum P^P^O'ygos, emp. grifeum^emp. album n> &c· On) & 5 Cap. λ"*, dAn-of Zuur werd * !r*aar we! de lWPha > en
lnkend .ν ί dc Jcu-des bloeds, dat vervuilen kan en (/) rj , r' raaar nooit fcuur.
£?**&<»»«," C0?ayh· Fe™vicm. Arcai ι άε Balfmnus US heefti ^Vnn0iy ,en wy° gekookt, als PARACEL- en 7-e!f dJ V , f^ar· en cMidonii; Balfam. fulpbur. .(»0 β! CeHii,jer gcneezen fchieïyk.
?,dd«len ™Ïe"e tncarneerende ïyn ook cicatrifeerende α bCrei*,ma« inzonderheid die van *«,»* en iiei'wer- ΓηΪΛ* "leefte ^ f°et nood«kc!yk hier by merken, S!ed' e" vel"i*"*«"» al ««der daar de natuur gc. delen , „-'««tvds geholpen werd door droogende mid- foe.cndc l0ot, , n ï. vindxr. enz. bereid en iets n?et ciSSv;endic3iiet r1 lmeeri*is-h^ S
iC,a cen beüwaam windzel.
|
|||
|
Examen van
|
|||||||
|
282
|
|||||||
|
Gap. VI. Vandebyzondere Apoilematienende
eerft van de Phlegmone. Vrag. TTT^Bt ijSeen phlegmone?
Antw. W Phlegmone, ig. een t}Wt m fyutpew*
gg3U)PÏ tegen$ öe opei ban gejonöbeiö / ontftaans* uit een ueröi&t melisacöüa bacöt/ Dat in 3pn $\Ψ \t$ Wpben 3taeti en öejetüe bccflopt. (n) Antw. <©p tiueeDerlep topje toeiöense enö^'
fcfjdöeti: of ten aaiisten ba» ïjet öwl i>at bdeeöi3£ i$ i of ten aanjien ban Baat jeiben, (Cen aaiden ban ïjet beïceöigöe öecl / fiepgtjebi^
fcïjiiöen Benamingen: bp ejcempel/ 30 De otitl^ef Itihgein een oog bair/taecbseophthaSmia gensatfl'' in öe heel angina, in he ïong pleuricis, bat an&et* tn pt Wte$ pleura plegen te flelfen / en 30 boo?t#. (° J Cen aauslen ban baat selben / 30 ïweröse onötf*
fctjriben tn een fimple en gecomponeerde. Vrag. 3©at i$ Öe fimpele ?
Antw. ©e fimpele, IjS/ geï|5Kaï#eaiphlegmone
3fclj gemrenipft toertoant / met a! 3pn tetftenen. Vrag. Wat ig ban be gecomponeerde ?
Ant^-
(»} De phlegmone is een donker rood, hard, iieet'
diep» kloppend, pynelyk gezwel in de weeke deciel1» ibmwykn met koortze verzelt, ontfiaande van het ro°~ de bloed, dat in de fynfte takjes der flag-aderen bl°.c<J' aderen en in de celletjes van 't vetviies komt eegigijf j fti! te ftaan, dezelve doet verftoppen, uitfpsnnen, opzwelt enz. maar hier een melkagrig vogt te fingeerên'dttt * 't roode bloed in 't gezwel zien, is tégehilrydig· ' (0) A'Hc ontfleekingen van 't hoofd tot de voete»' die dik, hard en rood zyn, behooren tot de pUeg9"0' ne, 't zy, dat die by fraturen, ontledingen wenden > kneufiiigen ulceratien , fteeken enz. bykomen, ook bubones, furuncul; enz. |
|||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 283
te f™tVi' ^e gecomponeerde (om50 metbe«©uöett
c m! 1 / ο'Οοεϊκεΐ3β niet meer. gecomponeett i$ &i$ ir,Il.^ 3aat öe o|ö<nasre top3e ober / en f $ fomtpög 5° £«· ontfkenen niet / t$ ooi / en toeen/of öacD/ en3. e» dem Ö3C Öenoïrnt phlegmone eryfipelatodes, 03- na * 2des> ftirrhodes, &c. geboende een öenaminge %i h tfcödDe üeeicöpnseïen öie 3e öeöBen.
ten/h fofïaan toeöec uiteenanoer foojtbanbog* furn aacom 5Pnse toat berfcïjeiöen / al$ öaat3pnoe r"ncüiiOföIoeDbinnen/carbunculi,gangranen,&c.
* rag· WuU 3pn öe 00|3a&en Oer phlegmonen?
uitwL' ^e o°?5aiien 3pn tbJeeïseriep : namentïpft l\7eni%eentoenoige.
^8· ®eIïi3önu!tOJenbige?
tive ntw' ^ε uiftoenDi0e öie men in 't gemeen primi- bat n^V3pn 08Ϊ,Ε»/ fïaan/ jjitte/applicatie ban tetg Vri„ oertoent/ quaöe manieren ban Ïeben/en5.
Am melk ®n öe tatoenbfge?
btt nirf,- ^e totxienöige f* tjet berbifsKen en fiiïfïaan of ij1 eJfac&«Be böcïjten in öemeiBpppjegöe^öuiD^ boenen *Uec onöergeïegene öeeïen/ booj toestop toast L· u t?aten fiomm ie öieeten en te öeefien7 % beeie toeballen ontpaan. (p) ^e'kaotio» huid neM>en wc geen melkpypen, daarin
ik zegEe /°8t,en Zouden komen ftil te liaan. Maar ?ie's e?n ν « eeni&e waare oorzaak in eik phlegmo- adere» en εΓ"°ΡΡίη8 der fynik ilag-aderen als ookbioed- tetl door veVCe'!etjes van 'c roode bSoed en jeuvoch-
SchtyVcrs cei °0?z»ken verooraaskt. Ik moet hier alle een verft0 tegen'Preken , dat een pbhgmone alleen zy 0PvulHnEe:5inge -Van de feiniie einden der arterie», en jwwekt ■ tfc" " 'Tf takken enkeld door rood dik bloed ?ci'vindin2e Π 5k ollwa" hebbe bevonden door on- 1 ?einfla£nf* ^"W"* beoordeeling; , wanneer ik °°k h« vSvfi« m?K,dO0Jrft,ei:d' en alle ¥aien 8lda«
ivncs met bloed en rood lymphatic dun vogt. an-
|
||||
|
284 Examen van
Vrag. 3&elft'3pn be teeftenen ban een phlegmone
Antw. ©e teeftenen 3nn een öoog roobe noSeut? niet boa? be rjinget topKenöe / boo? öienje |jet öïe^
met be tjuiö bmtj met ijifte/ gïüifteiing/ fpanninï
m filoppsttbe ppn/ met ftoojtg/ ens
Vrag. Waai ujt öefiaat öe3£ stueliinge eu De au* bete toeoallen ί
Antwr.
angevult zo dikmaals gezien hebbe. Wat moet me0
meer glooven ? de ondervindinge ot de verbeeldinge!
alle de Schryvers hebben irnrners tot heden door cnke'
Se fpeculatien en gtoote wydlopige Philofophifche rede'
neeringen gedreven cnkeld onderiteld uit de eonique °'
kegelsgewyze gedaante en beloop der flag-aderen, dat
de veriïoppinge der uiteinden der arterien als hee! naau^
ïynde door een verdikt bloed ligt konden verilopt veer
den, 't welk ook een gemeen werkman bcgrypen kan»
snaar daarmede heeft men nog niet klaar en onwedef'
.fprekelyk bewezen, dat d t in e<rn phtegmone dok aki.
20 ge'chiede en geichieden moeite. Wie herft dit dftl
delyk door de ondervindinge angetoont! Waar is die·
ik zegge rond uit, dat het nooit beweezen kan werdeP'
en kan genoegzam betonnen, dat de vencs zo wel al*
de arterien en ook de lympbatique cylindrique vaten c'
de celletjes van 't vetviies in een waare ontileekinge
door bloed en andere vochten verftopt werden. Ik zeg'
ge rondbprftig, geen een Schryver op eenig jtcademi
of elders heeft ooit tot heden den regten aart en &
waare oorzake van de phlegmone aangetoont of 't m'11'
üe daarvan gemeld gelyk ik hier dezelve klaar voof'
ftelle. Kunnen de cylindrique vaten en de venen gedrukt»
en het vetvHes hier niet zo wel vervult werden, als ?e
arterien ? kunnen ook de celletjes van 't vetviies hier me
20 we! van een rood water vervult werden als in ee"
eedema het zelve van een blank water? Wie ziet nie?
dagelyks de hevig'fte wdema by een pblegmont verzeg
Ik laat het oordeel aan kundige en naauwkeurige of
derzoekers en nceme geenzints deel aan 't zegge" .
ledeneerende, die zo blind tegen» de waare ondervtf1·
dinge zo wat heen fwetzen. enz.
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 285
ftoffe/Ïi.i?e leningen oefïaan uit be ingepjopte
gaat; w, e Qtl$h tm Öooiïserg aan bet öiorpen
ben / -i°aat bo°? al'e be öecïeu moeien uitge5« teec»
3* e«iatoafecmet5?»bifts (?)
*b ttf?Lc«ot,isÖelt ^0"11 «u boojöien bet bioebbooi-
tóren / h "°^pin3e n,et öemabftelpft ban boo? na#- Be6*anr/'ï- ,baac mra b,MÖ öan befïag-aöemi Öet'oMm f* er in bebeelenban bomen/ toelftbioeö b«taati<2£ i00ïl rcaaiii· ^" toP5 ,nrt emm d°öj öe b?uf« w3£ ban 30 bwl b!oeb^ öeflag-aberen ge* &3toel h.?en/ boeli men B« Moppen meec: ra öe* 3l30el bn*rSceot &mt 00h boo?- ®P' m 00h mS£*
°ε3ε horh% ε ^MPtaBe εη be betgabetinge öan aiïe bfl»eetn» f in8ÊfPa»ne» toetö / bjpbf öie üooj De ^e fen?er en 'fi a{* Gïinfterfg en gefnannen.
töt uut hi ξ nu ^omt/ om öat öet bloeö ban uuc be3e 6ïOfw.0,bp öit Be5ü)d ïoopt/ en Sebuurig öan haie WaS'Sf toai,l!!f^ ««Ρ1' *n &et in ö*aene* bIoeo oio! ï1 öfci bloeö 6?e«St / moet bet ge&eeïe Vrag ^enö/ bat is booHjig toetbe. Cr)
&' «Pb De phlegmonen niet gebaarïpb?
-. Antw. ίί ^ώ ίί^β komt «"«η daarvan daan, dewyi
f v4en ,Vn ge2wd van b,oeil ca an<5=re rood J vfcen Kt /SiU*ngeTnlt nament]yk flaS- « Woef- ÏÏ^e*eSS6 VaKn e" «netjes %an 't τ«. L V*iSn aW ί °PgeVUlt ^fden : en de Wtteis' deW· V»n de hm! ^°ven eemeld hebben. iaaÏÏrekking o,fDga,i<?mt/1dc k00rts niet· *™™ *ent°r 'tgeh-eKrf lngdcr-TaitJes en «nuwtJM·, tïf·.!*-* JfS* ■»« n» «1 tot hei™ tm &
en met zeer weinige woorden? .
|
|||
|
zB6 Examen van
Antw. me Munt ijebben 30 beeï gebaaï niet alg ^
groote/ booj biense gemeenlph betobjpnen en ces01" hitten I maac be groet e 5pn gebaatlp&er / om batse Qe* tiieenïpii totfuppuratie, ofooïtbjelfomtpbgtotga11" grsenen ftomen te berballen: 00&/ ijoe better en boUpt»* g«r licöaamsp bebangen / ïjoegebaaripHetbatseSP0: Vrag, ïjfoe jOttS op u\a 3aïten aanleggen om ee»
phlegmone toeï ennaöeftonfitégenee5en? Α ntw. <©p tsfer tepjeii :
ï. gaï 't gefegieben öoo? een goebe diasta of n*8'
niere ban tenen, 2. ®oo? öet berbunnen ban be berbinte teogteti.
3. ©001 i)tt ontlafien ban be ingepakte fieffe.
4. 55oo? Ijet toeeren ban be toebaiien.
Vrag. 3®at betfiaat gp öoo? dicsta? Antw. 25p oediasta, of manier banieben/ brt'
fiaa» iii biebingen/ töeifte303egemati'gt3pïi/on^S^ 3onbgeit aanbjengen/ niaae303eo»gematigt3pnö!lj: 3ientf-ng baren / en be5« 3pn 3e£öeïïep/ a\$ be lugt/ eetf" m fc?inften / fïaapen en toafoen / en3. büenbe bie ftre&ftë" tot uer&oeltnge en berbatfïnge; bermpbenbe alle 3ö,fl' re/ boebfame/ berljttcenbe/ of 3oute fppsen en o?atiB^ 3£en fïarp en fïoeigang moet men bo?beren / $oy on£ fyee&en,- be gramregap / exttüüt/ en boö?natn£i,E ïpït ban $enu£ 3aï men berbieben, (s) n> Vrag. <©p segt een berbacfetjenbe enoe tser&OEÏfIlPp
diieta, ojöonneert ï}emeen*»een3obanigö:anlWfti!^ Antw. 3Boo?geeubetfeoe?enbediEEta,biei)et bW
Bant feil m gaöer boet fïrrnimen en betnoelen/ SI ïpft a$ alie nouoe en 3»ni"e luleppen / ai$ be on" doctoren / tot tiabeel bec 3iéf?eu / plegen öoo? ( fcljipben / maar een bie get bloeö betbunt / en "( fappen bloeibaar tnaa&t: algf ooft aïïe 3out en Wt uit öet bloeb uitfpoelb. €»m te öjinnen t$'« JJ^ (i) Zuure middelen doen goed en geen_ fcwa^ (
een pbiegmms inwendig zo wel als uitwendig gebr |
|||
|
Land en Zee Chirurgie. 287
toeereïb nfct öeeter / al# öe ftoffp ra Cijee. €n Die
in.ï^nöeC£ ^ató öegeett/ öjinfie öeet Esics / ef öerte ΙΠ«Β. ©föeüoisenDeöjauft: al£ ?J· Salfe parills.
China a One. j. Giycyrrhiz. Drach. j. ρ Hordei mund, Unc. j. 0cl· ex aqua ad Unc lxxx, colatura detur ului.
*at öii aip ren ojöinare bjanö bagelpSg bginïtett. CO hü j'a8; €5p t)ebt gcjegt örn ffaap te üoiöeren; en of μ "w niet flapeu ftonöe/iyaar mebe jouö gp bat öoen ? a{^ ntw· ©at 30UÖ ifi öoojöeUoïgeHbeöingenöoen: &» Laftis vacini, Unc, iv. /
Laudani opiati, Gr, iv.
Mifce. ©fte
5-· Acj, foeniculi, Unc, iv.
Theriacalis, Unc. j. Hjec . Laui opiati, Gr. iv. peis i,5n öe ©atient aïie «uren of ttoee een|jaatïe* *■ '«eeoebeu/ tegen£ öe uwe De£ fïaap& («) Vrag.
nei«en'ker^enw.atcr> ^im ^ier» 't hu? van zoete-of ker-
^eenjoj zyn Wcr zeer dienftig- Maar "koud waater int ^e Ooit "ógvain gedronken , is de befte drank, en al'e λ vinaen is' en overtreft alle de koeldrankea
fcomty^j e nietswaardige juleppen door Apotheekers doet ih Jio.m0(Helyt beryd. Ik zegge het koude water Jewasje. e 3ulePpen dienft, maar de reft daarby is wis- (m) γ:
twee ρΧγ r. Srvn laudsn. opiat. is wat te veel, een of ?an 't iLri1S S£noeg: ook moet men niet al te gaauw wamum komen, inzonderheid niet alle dagen, de»
|
|||
|
z§8 Examen van
Vrag. ï|oe sauö op nu De bogten bïoeioaar. ®l
inm magen öoo? mlbbelen ? Antw. ©ooi pntgeecen / 3toeeten / en juuciempi*
renbe Dingen / toaac ban \h te noocen gefpjaoften t)*0, Vrag. a&aaï nieöe 30UÖ gp hier. Den fioeïgangbtf*
fcaeftften ? Antw. 3Dat 30UÖ inboet) boojfuppoiltorien, cly*
fterien, purgatien, en BöQj iajceerenöe miüöelen Vrag, £>cö?pft on$ een fojm of ttoee boo? / ow
afgang te maften. Antw. €en clyfterie aïbug:
5?. Cerevifias ree Unc.x.
Sacch. albi Unc. ij. Salis cpmm. Unc. ij. M. F. Enema. Cn ban een purgatie om in re nemen aïDttg;
ψ. Reünie jaiappse, Grana viij.
Vitelli ovi, No. j. Aq coftas, of Cerevifise, q. f, F. Hauilus. Vrag. IBag men tot aïten tpben in be phiegmonet*
abetlaten ? Antw. Jten / al'goetoeï ïjetbe^uöenjeeegeüjo01'
toami/tnaac 30 De ppnen onberbjageipft spa / öe'Pί dewyl de natuur daardoor dikmaals werd in haar wj
king verhindert, evenwel moet ik hier by voegen·, ύ het opium eene der grootfte middelen dikmaals en ve ftandig moet gebruikt werden eerft in een geringe allenskens in grootere quantiteit tot dat het ïy156,^- kinge doet, en dan zal men niet licht miffen of ^L· len. Die 't opium verwerpen zyn domme Ezels, en, . f het ontydig gebruiken zyn onkundig. Verfland is D -. van nooden, en by gebrek van dien hebben daarom ° zo veeie geletterde gedwaalt. |
||||
|
» Land en Zee-Chirurgie. 2S9
W*!?i romitlt82 3Peteiee gebeurt/ raas W«i toeï
nem,^ ö a^ar«'/ niet om öat Ö?tbeooj3aafiteB- loonf / maaï om öat ^ei ö!oeïl öan 3° !ïfKii πίεί mtt
der η i5n 6p SeüoIS / tes«Uï be bliejen / öie romom \*?mel srjn / 30 sm niet meet pecfi en uitcefit. O)
5otihS' ^38* öeïutjï OP niet toilt repeiïeeten/ toat T1 8P ban boen om te re30ibreren ?
t;a nt,w 3©an 30«δ iSt baat eenige 3aate refolven- Ï{t*M/ Bin/ai£ tm ^oms of cacaplafrna: fep tï* Ψ. Herb. agrimonise.
Art e mi fis. Violariae. Flor. Caraomillss. ρ .Anethi aft. m. ίί °q- ia vino q. f. pro fotu. |
||||||
|
3οαξ;ε ifc'ï.^ toiïtse em cacaplafrna baat ban maSeny
,R baat &p boen far. fabarum & hordei aria , % iC Une»
t °nflen 'atïng doet zeer grootc dienft, tot agt of
■ inflamw, * -een' twee' °f drie ryzen > iomwyl in groo- i 'ichaam en\die vau buiten, als die van binnen aan ^»eTitiylr l9 voorkomen. Maar dezelve moet voorna- rf°k v*n L ?erfte daSen gefchieden. 't Welk mén » m«i 2« satl"1 en zweetmiddelen moet obferveeren, llaM vru«ïï * §in moet Struiken , want anders £? hc«e 7Ι,„·?ί ,van minder dienft, Al te fterke £mtc« Ifcr V* ?* ™ fchaden' de zuurtemperende ij^-ottderdn ™Te, niets· Naar ondericheid der licha- il 8e "aar rr°^' · rk.te en kwaaien moet men de aderla- SC* kan «SiiiV T-tk ftellen» en by ftcrke »cha.
fu,tWcc Pond uu j y dnnScnde noodzaakelykheid een ïs^8 ftaar in rLd op.eenrnaal aftappen met gewenfchï IL cn gerinee « a ge"ng geval is dit ai« noodig, daa ^^^^^««««'ookxal men f en al" ~ HB xiptae aderlate» g de apod bet vercifchfc |
||||||
|
2>po Examen van
Unc. ij. mei Wat ol, camomill» of rofamm, «n<eW
bjeintg campher met fpermaceti, of O)
ψ.. Spertn. ceti.
Camphorse, a Drachm. j.
Spir. vini, Unc. iv.
M. F. Fotus. Vrag. Wt\ öoe mag men bier koel bettigij^*11
fjeöiuiftiti ? & Antw. 3©at be olie of bettigöeit aangaat/ %tW^t
itt maar een Bïeine quantiteit / om be pappen ü0Sï, tig te öouDen / om öet bjoogen en aanplak ί«ι!Λ beletten/ toaar boo? be inflammarie anöer$ meetDf, ïueeö/ en boo? De inflammatie öe pQn; maar i» **„ phlegmone ervfipelatodes 5011b IK 'er gantftlj 0eC' bettigljeit op boen / om bat öe ontfieeftinge te 0° ter bjerb. ( y) „.,? Vrag. €nof ucatapiafma niet ftern geneeg W98'
Antw,- SI30 be phl'egmonen met trappen fl^H
gjoepen/so 3QUbtK ooft De refolventia bermeetb^j (x) Tarwenbrood doet altyd meer goed als de "^
len, en de oliën deugen niet veel in inflammatieni dezelve te refolveeren. Men neem maar fimpel^· CJ* 0i tneli en famtuc. en 't. pbellandr. met oud tarwenW in wyn of azyn en water gekookt. Alle Mgre krui<J zelf de moeskruiden, als Zalade, Kervel, Endyv ψ Peterfelie, Zuuring, Kool, lof van Wortelen, en l ^ 't gras en de zagts of zuuragtige bladeren der bo° ^ en inzonderheid de bladeren van de Vlier en v*° ^ Wynftok zyn hier zeer dienftig en zullen ta^ ^ doen a!s alle de koflbaare duure heete kruiden ea "w-j» men. De Koeye-en Paarde-drek met enkeld azyn' go' kernemelk of water tot een pap bereid doet bief 5 te dienft en meer als de koftelyke pappen. j.^ • (y) Ik zegge in alle inflammatkti moet men »c IJghcden raci4ea, wanneer men tejehmten wu» |
||||
|
Lzna en Zee Chirurgie. 29 r
in l!1 ^m Öcogflfti fiaat toe: toant be inflammatie
II; 3Hn Öoogflen fïaat of trap genomen jfluöe / nan F,et ïatig jn öfen fiaat feipöen/ eben aiö De too?fïe» 'aa^ aph. 3- tjan Be S. 1. maat moeten baat aljf oaii Öegeteti tor refolveeren, matureeren Of gan- g^neeren. (z) vi"ög, güüieti3e \m ttiiloen tot matureeren &a»
nen/ fcuat 30U& gp ftati gaan Boen? Antw. ?|i^ 6an 30üö in εεπ matureerendeen fup-
^ureerende cataplaima applicecwn: &\$ B-'. Rad. Α Uns.
Liiiorum, aft, Unc. j.
Herb. Malva:. Bifinalvae. Senecionis, aft m. j.
Flor. Camoiml-lffi. Meliloti, Sb. m. ff.
Coq, in Ceiftvife com. addendo. Far. Alcheae- .HorHei, aft. Unc. ij. ■Ax. Porcins, vel ol. liiiorum parurn. Fiat Cataplafma. (o) 3©eïfc» tot h-lcataPlaii»a fft Baat30 toatmop souBe leggen/ ftaii hB'3toeï bol6on>w W W *W 3Pnöe/ 30UÖ
- °an tragten naat öe ftonfi te 'openen s geopenö
C 2 3§n-
*k niet ε vf ^eete en fterke refolvecrende dingen zoud
4 of ~ Struiken, wanneer 't gezwel in een tyd van gcr "öaak*8611 niet verdwynt, dewyl men de kwaal er- cn 2ién ζ, ma?r met zsgte refelveerende continueeren, (a)Èen f natuurdoenwilde·
*a»r het m twee vsm deze kruiden zyn genoeg, al 'knde of d enkeld m'm Attbea of gras, of bras- Stootc me«?07e,ne5ïe,cn· Want ««»> he«ft zoo ec» |
||||
|
jp2 Examen van
3ijnöe/ 30ÜÖ in ïjet afê ban ttagten te mundifice£
ren , incarneeren, enbe cicatrifeeren of conto* deeren. e, Vrag. analen be phlegmone niet totlöe refolvee
ren nog matureeren.; Maat 30UD 'et nonnen uit "ni fïaau ? . . Antw. W0 ban30uöe in bjee3en boo?een fcirrn"»
of beröarbinge / of boo? ten gangrane of bftfïef fcinge: fcaen%t£ öefctjipöinge Ijtct naacop3Ön PiaaI? 3al nerfjanbelt toetöen. |
|||||
|
Cap. VIL Van de Eryfipelas of Roofe.
Vrag. \X7%t \$ eryfipelas?
Antw. W ©en eryfipelas f$ een 3eec öeet öjfl»
benb gestoei/ rwefï öe rjuiö öe3itte«be; ontdaan^ uit jeubogt; bie in be jpöPJeg be£ öupbg i$ nomen »* tfcemmen / toaae na een bjoepinge ontfiaat met b» fcöeibe toebaïlen. (&) t Vrag. 3©aarom be3it 3P alleen be öulö en niet Ψ
btefcö? rtrt, Antw. <©m bat betoo3e alleenigfn iobanfgepyP
jt$ Homt/ in baelne alleen 30 een jeubogt nomt '* ulo*
(b) Een enkelde eryfipelas is geen gezwel, maar allee I
een roodigheid in de huid, of in de vliezen der inwco dige deelen, ontftaande, gelyk een phlegmone van ^e ïoode bloed of roodagtige vogten, maar dat hier doö^ de alderfynfte takjes der vaten, die anders water - jeu voeren, niet kan door komen, maar hierin W wat ftilltaan, dog niet zo vaft ingepropt is als in ee fbkgmone. Met onregt rekent men den eryfipelas ov der de gefwellen, namentlyk op die wyze.als men , ïvlakke velden onder de bergen ftelt; maar als een ** ma phlegmone fchrhus of eenig ander gefwel d*tt bf * * im is uut sonder têgsnfpraak een gefwcL |
|||||
|
bfonm., and en ZeeXhirargje. 293
fitS' m öaatna öooj ftouöe al£ anbttffntff te
%2en;en ÖÉtoPlDe Öuib uit 30öanige pt]pen/en be rnni9 n 30ban'ae PöPen &<#aat / baarom moet r£°P 3ig nooö3afteïpit in öe iiuiö bettoomn. beo.»?' ^0ε tieelöechp \$ een eryfipelas, boïgen£
wiiinge bfC φιΛίη , Vr ^^ttöiïlep: Ampele en gecomponeerde.
A^g. ?fèat i$ be fimpele?
Sto 52* ^e enftele of toettige eryfipelas, ff Dfe anh»J.. «*®n ojöitiate teenenen beuoont / en geen VWbejfB öeeft.
Am snlat ^ öe gecomPoneerde °f semengDe?
bic η(»Γ' ,?^ε Oeraengbe of beïbafietbe eryfipelas. i0 ban hla öe Öuib bebaugt/ maar ook een beel btbeiffh fnbecS«iesene blee# / met mat meecbec ber- be teAïh /,eil Ö£3e të'rt»«öetlep. »· Φί« öe öebjoo* fcöndhSP? J?iet 8«ft/ maat fomtpbg beel öolöee/ 3e betfcWh 8acoet; εη Diecgeltjfte tg/ boaac na 3η be» monode, 0e£)et,aniinge ijeeft/ al£eryfipelas phleg- beje rW'.^dernatodes en fcirrhodes. 2. go nu be ïjutb .„ aten ftom*n ie öetfien/en Ijet bogt tuffen baar. bhy °PP"Öuib nomt tn te ftjperet» / aomen be Riietff^/bie me» öan Belroofe noemt. €n 30 *Ö3eöïn2 ,*!* öuiö^ tiecfiopt jijn/ en op beselbe VïJ JL',?omt baat herpes, &c. bOOJC.
Antw ;£!!? 3im be oo?3aften ban ben eryfipelas?
vrae"S5ei,.etleP; «"bjenbige en Inbaenbige.
Antw ??B 3Ö" oe ufttoenMee*
P^nlnfc* Jre "PtbJenbige / of primitive, stjn ge* be^ buu).ö?nden' contufien, ulceratien, be ijitte 6ltte fppe L°L30nne'· item,ï migöjuift ban bet»
|
|||||
|
« A°tw.^!Β 5Ön be intoenbige?
BeWetoatttL, "ί?ί8ε 3P° n,et anbergbanöe bet·
ww«-m jeupijpjej öeg fiufcjs / totlRWsil bogt te « 3 öiS
|
|||||
|
294 Examen van
bik getouwen / en öaar blijft flaan en baê in s^teti- (e)
Vrag. Wt\h 3Ö« öe reefetneu ban een eryüpelas
Antw. SBeteeUenen jijn eengroote öjtanDenöe iW
te/ met fieo?t$/ en een ftee&enoe en fmpgenöe ψΡΙ «Kt iueintg lsfc|jgütntljeit en fpannitige / met ren w' bete WinnenDe cooiiieit/ Die sig meelt boa? De \}&η betfpreit: toeifte tsoöijeit mei Den ntnget ö?wïtM»0i' 3ig firató toetileft / en oofs fkaM tetsa Kamt. 35 e bjanbenbe ijirre hemt ban De b?oepingc/ *"
Uiijl eet boozbp lopeuöe bloed en anüecë booten ttf De3« bioeptnge befmet tuerD / teerö tiet bloeD meC* Ε|9ί|ϋ·ΐ!δί/ Dat iff fioo|i3ig, <§*« bJtjl Doo? De bef fïopplnge öet berbp lopende öïaeD bettraagt tperö/ ·? Uet ïöo.ü / en öoo? De fpanninge ölfnReitö, 3Pa«n^· men De3c tngepantc fappen bjst tsegdjuHt met & btnger / bjerö ooft Sict beat üseggeDutof /, en Daarop blijft öaaï een öolte/bie fïraftg toeöet ftómt/ na"fl öe sogten Daas; toeöei §p ingelopen. „ Vrag. 5J{S 'cc eenig geoaae in Den eryfipelas f
. Antw. jpiet in De gemeene/ teant Dis eirsDia*', Jjaac in 't gemeen Dooi refolutie jonbec getest' 3elöen.bot» fuppuratie, ijet 311 'et een graue iö^'s, ÖeiïJ (£; 30 3e namen ie uicereeren, baten 3e tifli tpös quaUe ulceratien, of alg 3e bjeöerom infïaa5) en boomaumulfja in &et jjooft/ 3ön 3e gebaard ja fomtpbtf! DooDelpK ^ Vrag. Hoe beei manieren ;oub gp tooojrtew1
om een eryfipelas te Ööiffigeil ? w Antw. 5©|ie. ©e 1. begaat in een gpeDe ma*1'
Ee ban leben. 2. Sin f)« baeecen ban De csufa ac . cedens en coajuncta te jamen. 3. gn Ö*10?* «# öet accitomen. (O Vrw (c) De inwendige oorzaken van een £ryfipe^aS μ
teeid:r!ey, gelyk van een phïegmeme; maar de D oorzaak is een verftoppinge van de fynite vaatjesi ^j-. (<2) Mea meet #ltyd den eryfipelas zoeken ie }>$>{
|
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. 255
Vrag. %oe mm öe manim bm jgSjCT ijjeJe„?
httnt χ-^'e m0Êt ftwUöiii tot Peröuimltige öec
L0B™ öse öeseptjpjel De£ ïjuib^ bctflopyin/en em e «oo?tg en andere toeballen 30 Peel ie toffren a$ *w]°8dllft & CO ©aarom 3a! men aiïe beste/ £„ ,i/5owte/3uitre/oepeperöe ipp5en/en fterfee bian-' eni hÜP0"1· ®e rufie e" ^aaP ié ^m 3£« n°Mg /
ui uat iz öe öumeuren öooj nleutoe ftragttη en plug* boor? " toeDec t"*01'0"^ toelfier^ mimitn öiee
ναη,Ι . m öe Phlegmone aangeven 39«· <©oït mX*! ^«W-Ten: alïeriip Petoeeginge beJ ge-
fchaSi™* Ötamfcijap/ Hef De/ εη5· 3pn fciet $»t °atS ' Wen3e '* OIoeo fn miim te beeI tnitrhf'i.?oe 30l,° δΡ Ö<« bat beïD.ftte fpinirut/
ί u* Öttte Der fioo^e temmen ? »cw. 5góo? tenige Decoctie ban fcorzonera, aip &· Rad. fcorzonerse, Unc. ij,
Corn. cervi rafp. ünc. j. Flor. fambuci, M. j. λ , ^0·?· ex aqua ad Unc. xxiv.
(C 4 Col.
meren h
^1'1» naf1 zy ^00r reklveerende of repelïeerende mid*
v?erden om™ndigheid het, dienftig geoordeelt mag (e) 7
ftc geenTv, λ" zoute middc!en doen hier in het min- ÏOut zoe ; 'l i? ook ieer abfurd, dat men altyd ^ m^deleenuZUUi' verbied· lr* tegendeel zyn dus zuu-
fe n«ttia}lpiI?,by wtftek dienftig en van onwaardeerbaa- mzondcS o.ok in dc aüerhevigfte heete koorflen, Γ?ϋ mede , dlc,van cen i«ftammatie ontdaan zyn, of £clde ftellinl?j Yerden· Het is ook maar eene en- 5et dikke »„?,' νί h«,2-uur het bloed verdikt, en dat h«ft het SLe bloed koprflen zoude verwekken. Wie ""reexen* Niemand, ze ieggen het maar. |
||||
|
2p6 Examen van
Col. adde elix. citri, Unc- ij. (ƒ)
M.F.Potio. Wm toelfte öjanft in be patiënt Doo? Den bag feu***
30Uöe laten bjinften. Vrag J$oe 5al men öe caufa antecedens en con·
junöa toeeren? Antw. ©at 3al Qtfcljkben: boo? 3to«trn/ en Öei
opleggen ban üeöoorlphe topica. Vrag. JBag nien biet toet «Dre-laten?
Antw. J5een/toant Dat neemt geen oojjaan itftöj
maat öet sajeeten i$ üeeï öeetec: ten toate öaac eftetP gïoote ptjne toa£ / ban non men toel een toeintg oloeb» laten / niet om De ooj3aan toeg te nemen / maat oifl |jet öloeb 30« gtoote perfmge te benemen, (g) Vrag. 3©at 3ouö op geben om te 3toeeten?
Antw. iifet bclgenDe: aï$
ψ. Albi graci Unc. ij.
Flor. fambuci man. j.
Coq. ex laóte dulci ad Unc. vi. Col. adde croci Scrup. j. Müce.
ftaat bit De# at>onb£ toarmtftf tabjtoiten. $*f
D?ini«n ban Thee enCoffytg meöe3eecgoeb.3©fln* öe Hoo?t3e booj geen gereebet «miDDel fian ge&emp* toeröen al# boö? jjet itoeeten. (i>) Vragf (ƒ) Om de koortze, en hitte te temmen iyn ^e
twee onflen Elixier of fpirit. Citri geheel onbekwa??' dewyl dit middel veel te heet is. Neemt wat /Pir ' Nitr. dulc. daarvoor, en doet 'er eenige druppels va in deze drank of in wat gerftenwater. ^ (g) Het aderlatenis zeer goet, wanneer 't onge"1^
groot is en met veel pyn, kjorts en kwaadaardig"*' •yerzelt, maar anders niet, het veel purgeeren en &wC ten deugt ook niet. ^ (b) My verwondert,«iat dea Autheur hier bonde·^
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgïe. 297
Yrag· I&ag men ijler ooft tod purgeeren >
Antw. ^esagte purgatien/ ooft fuppofuorien en HUj«eren/5i}ri fjjrc menigmaal 3eecnoobjafte!i|ft/o«i ui; 3muï enfïPm uit be maag en barmen upt te too« ff"; waac geen fïerne fjeöige purgatien/ bie be pa* hrrï ttoefi»n^ fcöabeïpft 30Uöen 3pn. 1. 3B>at 3P Xp nc«amen te neel booj Jjaar öitte ontfïeefien 30U* Jr· *♦ ©atse te neel uragten toegnemen/enöe uit· ^lemtnge beletten; toaarom iienec fommige ïjet fch. ,n Beoieoen'/om bat ïjet öioebalgban ban 30» h^P'BÖeit ontlafi/en be uitfiroomingen beter ge- Mo?oe« toetben. hXrlg- 3©atboo? manieren nan purgatien toeröen
0ltl oereifctjt? A^vr. 3&eje of biergelpue: &. Aloes rofat. Drach. ff.
Refina? fcammon. gr. vi. M. F. Pilulae. no, vi. mt **3ε pilletje^ beg ogten£ cjoeg fonemen; of
*· Rad. jalapp. Unc. ff.
Cinatnomi Drach. ff. Vim", q. s. - . C 5 In-
S(%nt , ,^""1 tot 4 loot neemt om te zweeten, t
Neemt f* 'er Seen andere middelen zyn als de drek. Of gebrn? of * onflen R°l> Sambuci met water of bier. ee»ti)aa! ρ e-en ^rac!m· Nitr. en drie gryn Campber op den èy/r* in pIaats van Thee en KofFy kan men ook en leer ν, ?f Ferwica «eewen, die veel beeter zyn die by *aSt het zweet uitdryven. Maar de koortsen hecte kootf,eryjlipelas zyn ' kunnen zo min a's andere
Vergroot we i1 door vecl *weeten gedempt maar wel m 'c lichaam ' ,ndlcn de νοδ«η daardoor geduurig pm dc voetpï, Wterdfn ""gedreven, die dienftig waarea êtea Tloeibav te houden, |
||||
|
i<j§ Examen van
Infunde per noftem, col. Unc. jj. ff.
f Detur ufui. (i) Vrag. Wat boo? uittoenMge topica souö βΡ #*'
geïsjuihen ί Antw. 30ε uütoenbige topica moeten Ijicr. 5P1*
Suuï tempetenrie / Doo?Dttng-enDe En resoStjrerettbe / toaiit De bereinte.uogten .moeten Dun.gtmaaRt toart' ben en utoeioaat/ en öaaton». gaat men |}ίεε ai oF «a ie toerft alg in een phdegmorre. Vïag. fóonnen De geftaoige repellentia tjier ge*0
fcÖaöe Doen? Antw. %a/Qt§ct\$k I taant bos? δ et gefïanfg re'·
pelleeren tjeö in meentgmaa$ öeuonben Dat öe üt& Jen berljatöen/ enblam» toicrOen/ssiaöc na een totfj flecbtnge baïgöe: Daarom moet men οίε in 't geïj*fl beïtxiei-pn. (£) Vrag·
(«') Van de cremor. Tartan twrcc loot ingegeven, dof
sneer als al'e andere purgatien in dit css, of pulv. Rbe'* Fol. Sence. Tamarinden , Salpolychrefl, en meer arider zachte purgecrmiddelen kunnen hter ved dienft doen- (k) Flor. cmncemei. m Jamlmc. met meel in een z·8^'
jen droog en wans opgtlegt; zeemden zout; tarwe' meel en blaawzel; cenjja en crete, als een jeeaV ^ geürooit) of 't iZMgt. alb.'fimplex en camphoratum cn ' |«t nutritum ; ceruffa tBet room gt.mengt 5 de jp*r.· Fini campboratus; het acetiim lit&ergym; het /ec ^M firtie en andere repelkerende middelen men gebruikt #* met goed iiuxes in een (ryfipelas. Alfchoon men Wj ■veel wil tegepfpreketi, leert de oodervindioge eXeDlfi,, «e vvaarbeid van de kracht der repeHeeren.de middel ' ook ic;;a η,εη niet lcwaaiyk neeirun , dat een cn ,en, ' haardichecrder dit niet begrypen kan. Het ftryd Se , air-tz, tegens de circulatie v*n 't bloed wat ook de ^er' men hier tegen inwerpen. Een pap vanxuuring» % nemelk brood en ook wel met viiet gemaakt Mn goed zyn. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 299
n«wl' ®eiii 3Pn oe geawimiwieltti We gp hiet
u»mtvw' ^iea ife Öiec ten aïïen tvtsm m$et eenig
fü-i^LFmihm 30«öe/ f* Dfn"fpiritus vini, en is / ίϊ, f to£l baa,: ti)a£ «emobn: ohöet getsiffeteert oefaïï s m met natte b0l*en oPBfWö / at itaac Bt mSt JicöaiMmi eli De* aefoe&i 3«toe. <©f £>ίε •watöelaoiöe f£ 3ees: goiö. 5?·. Corticis virid. fambuci.
Lenticulae aft. mj. PüIv, olibani Unc. j. CamphorsE ünc ff. Coq. in vino albo, ad lib. ij: pro fotu. Φΐ
^' Camphorae Drach. j.
öa»s armoB. Tartari an. gr. vi.
A'bum. ovi. Unc, ii. Mifce. (Z) * *©eïft is „ . "f comm.Vcn fean Mht mrt toatme najte DoeAen/
uVöïU11 Öö öe3fetDe orel ïeggen jonto. iöel beenlaita maali moit "^" De mm Do£tol nteubaen j!?ei natte öoe6m meet men biftmaafó ber- iePattif^S?ïff.öini toant 30 3*" bjoag op *"* infiaTv-Γ ε to«o«i/3o bettaieföcn ν m«c- lXist$ tn'hp Γ,,1!e? PB,e/ en öoajnam'fmipfe n?*j fo·
*" »3 Oe fjeete ftagf u. " yr^
( l \ '■■-!»*
^e,n-voord^de ZaScere middelen en pappen te gebrui-
dn1 m l* η^ίΐϊη7 te kggen. en daar van
d0Ca * »SS,|jSrgSLkM» »? üi«S kwaad |
||||
|
3©o Examen van
Vrag. üoe sout» gp De accf Denten Uieewn?
Antw. %l naar bit acdöent öat'ec toeffaat/ a«p
ulceratie, p(jne/ gangrsene, &c. Om UjelÖ ieDeC op 3pa plaats sa! geöanöelt toeiöen. |
||||||
|
Cap. VIII, Van de Oedema of Zugc.
Vrag. ¥T71t i$ cedema of 3ugt}
Antw. W Oedema t$ een bol en toeen gestoei te*
geii^ öe gesonobeiö/ontffaauöe u!c een lympha, Dfc in öe Uiaterüaten bt$ öutög i$ hamen te runnen. Vrag. J|oe beeïöetïep $ oen oedema? («j
Antw, Ctoeebe?ïep: fimpele en gecomponeerde.
Vrag. 3©at i$ öe "fimpele?
Antw. ©e esinelöe osdcma, if öie niet tegen?
gemeene topse anöere teeftenen Jjeeft öan o?ötnaci#· Vrag. 2Bat $ öe gecomponeerde?
Antw. ©e bermengü of berbafteröe cedema w
We/ toelHe eenige anöete tee&enen beeft/ al$ De o?Öi' nare/ gelpfi al$ een ontfieebinge/ pijnc/ berljaröfi' ïjeib/enj. en öaac na ban De <©uöengenaamt/cede- ma phlegmonodes, eryfipelatodes, fchirrhodes, &c. en 30 ölt bogt 30 fcijerp ig/ bat öe blie3enöoo?paC fiitteiinge opgcfpannen toeröeii / 30 të ïjet toinöig en flatueu^, (n) Vrag- (»i) Den cedema is een wateragtig bol week koji"'
agtig gezwel, ontftaande meeftentyd van een helder άαΟ- en klaar water, dat in de celletjes van het vetvlies oft" der de huid en tuflehen de ('pieren onthouden is, vaI1 het arterieufe bloed afgefcheiden, dat door eenige ver' hindering, 't zy door zwakheid of verftopping der vauc deelen, van de zuigende venen, (vence bibulx) niet wc" derom werd te ruggenomen. (n) Een Windgezwel empbyfema genaamt,vind rnej*
Hooit als by fommige wonden en ulceratien, want 'tl ordinaris anders een adema, en komt ook op 't Ultei* jrk gezigt met een «fcma ia veelen overeen. |
||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. gei
]["ε· 3©eï« 3ijn öe oojsaöen ban een cedema ?
«tinto h®e 0°iïalimWn Μ"&«Ι«Ρ: utttoenöiae
vrag. ajöEïfi 3W1 öe uittoenUfge of primitive? toin^ *: *&* uittoen&foe 3Pn/ een Houöe/ rautne/
üicerfclse !ugt;'t gebjuln ban te beeï ftouöe/ rail* ^ J: wel eni ppnelpne ulceratie.
y*g- 3©elft 3pn be.fntuenöfge? Iooéh»rt\^e intoenbige 3pn/ een Sotiöe en tagte* 3£>ut fi · ^ öïoeö^/ a\ê meeDe een befecc ban btaj phaf,.i1ö)e,Re ontbjeefienDe / 3efierip£s een beröifttelym-
ftiile hw to£3en/ to^!£ niet feonnenDe drcufeeten/ «OiiaaLvi ®mnl &aar. Dooi bit 3ttgtige gejtoeï bec- Vra if£rD- 0>) fcleefe/I»,, ,ι«*«κη 3pn een sagt/fïan/ boo^/
bfnnp/h ^πϊαοί ge3toel/ sonbec öitte/ en met öen itï/bie », ,°P öuaaenbe/ Romen 'er. gtoote pitrren ta6enbp ,·L!anS3aam optp3en: tnaac aan 't 3toeeren feebfge/ '* 3e PPnelpner/ geetet/ rooDec/ en tegen» 4nt|; ®atgebaat b?engt ben cedema mebe?
«toetten^ > " 'f 8emK» Öeööeii 3P toefnfg gebaac/ fatorpbf ,ec Seen acoote ppn öp i$/ boeg öuuren *ϊ·«βδη, a/ om öat3e to£|ni3 toacmte fjebben. ,nduratip r mtft Do°* refolutie en fomfpb^ booj c> öet geen ban öe3toaaïlpft geneefl/ <n5on. ■Oer*
5n,?°oite,L0,V#kt in een «dema helder, zuiver, klaar
««Iden, ev-S,*?*0. ^«Pèe °f water gelyk de oudea •er. 't We]u'"« vind men ook daarin een klaar wa- 'eeltyds van *l vmd ™en niet «Mi ook *iet mek
8n*«l fa mmTmtij^ fe * ?errlie* c?a
|
|||
|
302 Examen van
öetljriD in uitteetenee / geetsugtige en \3iStetiü^iSe
ligfjanien. %$ betbaüen jeec 3eiDen fot jtoeetW;/ om öe bonte I en UMz bet fïoffe; fomtpD£ bet»*·' ïeioe ooft-tei tot .gangraenen en eerftetbinge. Vrag. 3êoo? hae örfi fntentfeii 3at men ee.n &&'
ma genee3en ? ■ Antw, ©ooj. Wt intentfen. τ. ©oo? een ζθ?™
maniere ban lebet*; 2. ;©oüï |jet bertjinöecen ϋ#' De caufa antecedens. 3. ^ooj tjet Uitl003en batï ΰε eaufa conjunöa, 4. ïèooj jje't betbeeteren bet accl* Centen. Vrag. 3©aac in befiaat oe manier ban ïeben ? .
Antw. ©e nienfet ban leben befiaat in De3e $*.
■ötogen/öoen&e Bejetöe ftre&fcen tot bectoatming^ teerDjoogUige / ropoenDe alie Bouoe / raautee/ bO0N ge/ flpmige fppjen; iis^gelpaö a!$ guïsigijctö/ otj: Dat3£ te bee! phlegma baart: in gpue fpp3?n mw men feoosen en fïcofcen Den indoop/ tojematpn/IF, tietceiie/ benfeï/ foslie/ gemöet en öietgeïpne· «* beei flfapen Wtb Igkt betboöen/ om öat3e De boi lieöföfriti bee! aa»3et; ««»tamelphe oeffetiingei £ tiet De Rtagte» toefaat/mag men geö?iiiRen/ ^1 öatse De toarmte öeg öioeö$ gaanöe ïjouti- ,„ Vrag. ^oe ϊυεκΙ»-öe caufa antecedens, of Uti0t
Ancw. ©ooj sternen/ toant öaar 000? tofl^,
alie öse üogten/ tvtlhz taap en flpmig jpn/ ίο#Λ &un gemaa&t; oo&3euÖe iB tjet falvolatile oleoi^ laten gebsuföen/ om een gitnaBMpBe en oMifl^L wttoafeming'e te ijeaben. ©an ïjet purgeeren 3^" in 30 bed niet fiouöen: ten ü>ace men ïjcc een$ ^e bef om bt fïptïi Die in öe Darmen f£ uit te 1°°"A, sêaft 30iiDe iït ijera laten öjinBen ban het deC.% guajaci, falfs, of chinse. Daat na 3<>U&* &?*$ imrgeeren met een infufie of hauftus ban fol· 1C\J/ agaricus, jalappa, hermodaöylen, metÖW* ■flgji |
||||
|
*w*il/ «β Lailf en Zee-Ch5rurSie· 303
Pil cLh- mi^Bt δΡ S^aan / of met een dofis
^■ucriis, dagarico, de fuaio terrs, &c, Qt)
®flMt naatbofgmöe:
§>. Pil. Cochis. Drach. ff
Kefins jalapp*. Scrup. ft mrm prop. parac, q. f. Fiac Maffa. ®f &it naatbolgcn&e ©janyfen ί
*· gaf Jalappas. Drach. f,
tOi. Sense. Drach. ij,
^0(l· in vino albo ad. Unc- ij. Addendo aq. Cinamomi. Unc. il.
Pro Hauihi. aS m98* ma'8 mm &to ooS tori atieEÏaten?
3°ηδεΛηί Sf ^et a&eïïa3liS* ¥& aangaat/ öeas
lïlie«nftM ί ia Ö0£a/ toetniit^ in fcit noo2bat g?» aNpt/ RD te mni® ^:mi hvmm mm Moeö
^utetiiaf Α men u toa9t£1J/ b£Si öiE 0e3toel ïang«
te «ir tii,18^6»»! laten/eeraafit'et meet toacm* **& QnVtt 112?: en ÖEt fal0£Ö/ eïl alie b£ ano«Ee fap«
öec. 3Ep "flöaam* / toecöen öiftfsec en tcaag lopea* c°nj5§a^e Sercöteü De «itioffinge ban be caufa
• <©e uiiïoffïnge fean De caufa coBjunöa, of
(p) s. , < tage* ^1"% , en purg?ieil en waterdryvende middelen in-
adelen ," vf? b«ten refilveerende en verfterkende f?en e» dè Λ ,Bion^rheid dienftig, de zweetmid- lm ^fimL™a ioen wein'S «f «iets ; de Zouteö * *ater af t?V ientfl** nitrum enz. zyn zeer goei om rsf «et ^«J^^'ïmonderheid de SaltartoriVUrio- 8 ei>eemlk3 ea meer andere»
|
||||
|
304 Examen van
ingepaftte fioffe/gefcfjieb boo? becbtopnen&e enW
öunnenbe miööeïen.
Vrag. $oe 5a! men De ingepaftfe fioffe boen W**
ötopnen? Antw. 3E>e ingepakte fioffe of lympha, sal roe**
3fen te betbbjpnen en te betöunnen/öat i£ bloetöa^ te maliën / boot goebe / öoojbjingenöe en refolvee' rende fomentatien, $atfrm$/ m cataplafmen, »\f mebe öoo? t)et bjinSen ban fyet deco&um guajaci» chinae, falfüs parillae, a!$ bQ0ïf5. ig?. Vrag. <0|i maa&t èier geen raentfe ban repellee"
ren; toel fjce! raag men iu 30 ten 6oub gebjeft nitf repelleeren. Antw. f|n geenbetïen top3e/ baant bie ben orö'
ïoop begï bloeDgf befèenb isï/baeet toel/bat roert W Been ge3toellen eenige repellentia fean geöjuffeen/ baant bie reeb£ ingepakte fioffe in geenberïep toP3' agterbaaatt^ han gebjagt baetoen: maac men moe* 3e öoo? be&oojjpise refbl ventien rjeröumien/en bloei' baat manen/ ban lopetise baeöec met be anbetf fappen boojt. iBaae met Dingen Die men repelleD' tia noemt/ nan 3uïb$ niet geëffectueert baerDefl· €ecfi geojutët men {jet boïgenbe: alg (g) 5«. Spif'
(?) Den azyn, azyn en water, azyn en zout en f»''
peter, azyn gekookt met lithargyrium, ceruffa, miniuMt bolus, facbar. fatbumi, Alunem, vitriel, enz. brandewy1 es janever, en voorloop; Spirit. Matricalis; refoWeereU' «Ie kruiden in wyn of azyn en water gekookt; het A^ talcis; drooge kruid-zakjes droog zout of zeemelen eil meelen, alles van buiten heet opgelegt, doen groot6 dienft. En 't zyn meeft alle repelleerende middelen, die men na voorgaande gebruik van purgatien en waterdif' vendie middelen zeker gebruiken kan, als de onderviöj ding leert; het winden met zwagtelen doet ook zeer v^6 en ioniwylen meer als alle uit-en inwendige middel^1' «Gelyk het wiadett door zwachtelen de osdemettufe vog*· |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 305
*· Spir. vinij ünc. vï..
Camphorée, Drach, ij. Sp. falis armon. Drach. j. _ Mifce. (r) Vra» m»men teatltl baaï om^^»·
^m/ hJf °J öe 3"3f nog bermeecöeröe of toe* Antn ifJ^ δμ ban 8aa" bom?
te3oïbcerVnt' ^ ban moet mm ffetftet bertoinnenbt rn "fereniie cemebien ge&jutfeen/ a$ 8i. Heb. Origiani,
Abfinthii, Marhubii, Salviae, 5ίί. m. j *ior. Camomillaj, Hyperici, Sambuci, afi. m. ffi
„ Balauftior. p. j, Sein. Anifi Foeniculi,
Coq ;„ · Car-ui·, afi. Drach. j. commDOaIbo adLib'vJ Colaturffiad.de falis
öo^^^rSKi11·!6'" ίηΛ !ichaam <?ryft, daar geen
toirM^&Vk k, ■ tegcn kan hebben, zo mag raen kundfi1 e,) motten h££?agC m0gclyk zvn en Plaatie
(J\8ell'«tSmhel,beiï? Wat ook de heel-of half- treVt Pdewyl dcS« £ λ"?ρΗ/γ ^ niet in een tó'
ërooteen fo^w?en eei /Crfc dr°0gt ■ vecltyds »««n *odlmn^müenLgrs'Vna hecfc verwekt, of ook v^beeS^^ «,? S metS doet· De k"P van
«Uch?Sdf d«M fchen SD WC a'd?S ftdien in d«
daar van hebÏn opg^0 YCele cn S™te &<
|
|||
|
3©6 Examen van
Petra, an. Unc, ff.
pro Fortu. (s) Vrag. 3©at 3ouö gp nu öcen βΐ^'ί&εηι tot 3*°^
ringe'en rtjplnge oegabe? / Antw. iïlg tiet öemtotfuppuratie toil&e begcö«"i
mag men ÏJ'et' emp. de mucilaginibus op leggen/ een cataplafma Dan ιμ. Rad. Althéa;, .
Caeparum affat. fub cineribus an,UBe^
Fior. Brafficje albse m. j ff. Sambuci, p. j.
Coq. in Cerevifia optima addendo, Far. Lini, Fqenigrsci, an, Unc-j. ff. ax. Porci. Unc.j. Fiat Cataplafma. tëan &£t cojtigeecen oer .aeciöenren / efégangr*"1
&c. 3al· op 3pn piaarg gejproisen toerDeu: nam* Ipr in öet ïaatfïe Deel. * Cap. IX, Van den Scirrhus of Knoets.
Vrag \TjM i$ em fcirrhus? „(
Anrw. W ©en fcirrhus, i$ een ïjatö/ "^p,
gestoei / sen&eε öiiie / ontftaan&e uit een öin /ta tf flpmig/ eïof / öjaböig bogt/ 't meltt De PPPjJijf öe3eïfn jooanig lj?eft öecftopt / bat 'ec g^11 f. pi re toogtea nomen öoo? paffeecen. SittmDe > be3«len onöJjift&aac Paft/ in fommtge Deelen f^ (f) Deze floving met wolle lappen neet,°SgiiOT
is goed en kan groot voordeel doen, hoewel ' pjf lappen ook goed xyn. De ftoovinge moet o heel heet zyn. |
|||
|
Ιβδίηαι.·« ι La1d en Zee-Clll>urë^ 3^7
via* ·λ anfem fk«M8t<S/ f sap/ mj. CO
Ant H?* toEfïöet:If,P # öfii fcirrhus ? eomtvT' ^-tecföerïfp: namenffnn/ fimpele f π ge-
^Poneerde. " ™*g. ®t!fte f# öe fimpele?
ïe iwfc^J?^ i|töSe Öffï!f eWV teis geen anöé·
Vrao- 4x0t ^eoallew buiten be geaiefiS fteeft.
poneerde i!iiÊ nocme" öe <©"Öen &*» K« gecotn- ^all'niTi'f3®^6 büitm δε ojbfnace terne renioe foe*
F*n onf/lV fi1 öe3e Bellen 3P öjfeDcrlrp / ttam aïg 'ec
fcirrhu, ηδε t00? x 3uQi'eE1?*^*■" "ofitieiispbie
•lodes Λρ Smonodes' eryfipeiatodes, eedema-
V · '
Vrap-"*i08;.«üra 3Pa uittoenDfg enintontèig.
:w. arf'" . ?Pn fte o*itofnDifle ?
!■>
i/ ______
B?!'iii ha«" """ Η,ϋΙ*™«'/ re ia
Vrag " .j»™* frPP en φ»*. faail/bjfthh,'ll!toe!rhiSeco'3'i5fe!1 3Pii/ eêiibftftopt/
i'ae Poffï i,5umeiir/tonfr uit een ^erröifüïe/fïp^ ίε PPPheJSl1*/m:,hcnt,e ee" gestoei/ boo? birn hawK,a-,f· °^ti! aftopt toctörn: WltpbS ^OOjtói" ,gm°ne of «dema bolgenbe/ booi ijeÊ •^t>8 lepelleeren öttfeomfHg ( «) 0) Een V · ® s Vrag n„ eni8 i«d?f ™ d,ie nietm« imflainmatie wdema abces
pLftig zelf ; CVal,!eraelt is» maar enkeldeen gezwel k»! dee!e", die nr;lCrn-*.maar ook fomwylen iirth-
C*0 Aiierlev ™\' vet¥;!es» enz. . J
ogten, ais bloed, fjeinii meilo
jen i
|
|||
|
3o3 Examen van
Vrag. 3©at teeltenen ijeeft ben fcirrhus ?
Ancw. 5Be teefienö spn een ïjart/ toebetfïw*''»
§e3toeï 3*8 gemeenlpft filefn openbarenöe/ maarbalj Dag tot bag scooter toerDenbe/ fomtpbjf paarfeö €f fomtpbtf bïcek / al naar be fjumeuren baar öet w ontflaat/sonöet eenige fjitre ofppn. (w ) Vrag. 9$ 'er nooit Ijitte of ppn in ben fcrrrhtfsj
Antw. tget ftan bp geöal gefienren bat 'er Ö'j'*
en ppn ba een fcirrhus ï<$/ en Dat 50 toannerr a$ een fcirrhus phlegmonodes of eryfipelatodes t^/töfl·1' neer baar eenige DjoeienDe booten op spn: of ^ efjS 3P ftaiifeeragtfg / en uooHeetenöc \xiah Vrag, 3Bat proguofiicatte 50UÖ gp ban ben i*cli''
rhus genen ? Art*"
jeu, vet, materie, enz. d'e in een deel komen ft>'te'
ftaan, te verdikken en verdroegen, 2yn oorzaken j|? den fcirrhus. Dit is te zeggen na de gemeene flende.' Maar als men de zake wel onderzoekt,kan meirniein**» vinden , die door ondervindinge angetoont heeft dat *et' dikte en verdroogde vogten de waare oorzaken van ee' fcirrhus zyn In tegendeel vind men veeltyds in verhj.r' de klieren en andere gezwellen heele dunne vogten, "' de deelen ftyf en hard hebben uitgezet. Ook vind me. dat de vogten in 't geheel geen oorzaken zyn , maar 4s de vaten verlangt verdikt vergroot vermeerdert degi'O0' heid en hardheid van 't gezwel 't ΐγ fcirrhus of vet/Wi gus genaamf, uitmaken, zonder dat men hier de min 1 verdikte vogten waarneemt. Wie heeft dit ooit getooo'' (w) Wanneer een gezwel hard blyft in't aanvoel^ en veele wceken of maanden niet grooter vveeker niet kleinder werd en zonder pyn is, nier de π3ί?Ώ lyke kouleur van 't deel, erkend men dat het een Jci rpusis; maar wanneer de kouleur van 't dee! begtn' veTanderen, werd 't kankeragtig; men ziet veeltyds & fieatoma, atheroma, meliceris en fcrophula voor een β1 rhus en kanker aan , dewelke men wel moet on"e I fchciden om niemand te bedriegen. |
||||
|
Anti Land en Zee-Chirurg'e· 3©9
kt uitfiJL?00' mft/ oai Öto eenquaöeenmoeferp-
BeueefllK ^'"««eten ftaat/ 3P igtoe! fottupög 3? Wcinfi1/ a'«0etael 3eec öejtoaarïpti / en Dat afji b3t öe yiISaen noa mi!'8 ö£b0£ï6«f* /&aac uft ölpftt / té/maaVi ?pp "se öat1 öat öeeï n°S nietöedgroot i$ m ,^5"ewiB3ig|eiinBepa6t:maac afêspQrooc Df In ufitf sebaelen/ εη bat in eeniae öojreleöen/ 30 té hn nTttrï iicÖattien/en baar aap; opgroeit / PuratjgCL Oantfcö ongeiieefleïpR. 3n»(«i 3e tot fup- iuabffi.ip?,"in/ö«fie«n»3e ÜQt in een Rannet uf Dil1 öatip i;re ïooötoertotfle 3pn erge? tan te&lee&c/ Vrae £ ött 6anBea"·
Γςί«·ηι« ι·. bwI lr,tcnt^n 30U& gp nemen/om een
Aotw JP^en? ttn OoebpH^ c *· 25oubeffi boojnemen ben Patiënt
?ntecedeiK «Ve °?001iine«e"· 2. ^oube iftöe caufa κ n te öefcri» 9"aanslepenüan bat Bf3toeel/tcan· ir <n8tDahf, 3' ^ouDe *öe caufa conjunda, of h Vrag ïlnt«> 3ie!i te toeejen.
°a*lfaen S/ boa? Kn maniere ban leben moet 50*
. Antwiatto« enöecöouöen? e8 3pn/55?n^n<eï üan ,eben «noetfobec en ma»
ÖUt 30 bSaite^0 W '« '"Poen rjet3uW
Vr| ^fi t^ cS00 ^ *' "" ""^ 0if'
6ïntw °e 3UïtSP&£t aanBwePm banijetge3toel
öec «Sfc to%SfJmUhm 'b°V ^ Παπική
a«n/ die gemeenïpft typ boï 3u:iC3£m/ ■ (*) De ν? ι ^ailt
511 S*¥ «ddeTuÏKffi ίUgen Uier niet>en h« »*
■ wl «««e praatje. |
|||
|
Ι ίο Examen van
toant {jet &ïofb genteenipu Ijed jtoart i$: sn ;
pin moet ttten DaageipHj» ocel liquor tartari ,ofocu.' cancri gebmiBm/alg ooft Ijet i'al volatiie oleöfui»» e'n öfe'£8«lpi« meet I Die öe fïpsn uloeibast mafti'1' en ijet 3uut tempeten / en Daatom tjoef* raen öe fiflflI' miobefen me&e niet uit fluiten. I?et aöeriatm ^" ïjirï 8«εη nut bom. $urgatten moet men iv&zt niö"» geb?uiten. Sfet $mmm i$ ümt. W4 eer-s ^ëttm öuuïig Djinuen wan een dccocue van china en ia'* pari 11a. (3)) Vrag. 3©af 3nHent1u.be topica 31311 /om Die ü#'
pa&te fteffe te uetDunneu ? , Antw. $£ie moeten eengöeeïg emollieerende*. *
tengöeefé refolveerende spn/omoatfce en»ollie , rende aiïeeti l)!ec tm corruptie SiEeojsafen 3^m !, ctt ut refolveerende aüeen / jonoen hen fcirrhus^ bee! öaïöei* manen: .Daarom mag metije neartt D% 3oiiber!t)B/ tftaat sft«#■ne-jamemlüït ■■se&?ui&efj''2| öie$ te toelïiget aSfJ wen ''ti eenige corruboranciaϋ' meent/ op geiij&eniffe: 5?. Rad. Althéa:, Cucumcrisagreitis, afi, Unc. j.
Fol, 'Marva;, Viblarte, 0 f,
Scrophularise an. m. iT. r' „
(y) De zuur-ternpcrende middelen als 't ol. taf1· fi,
ic'ul. cancr. met· 't'fal. vol, 't welke lede te ne «<r doen hier in 't minfte geen voordeel. Sornwyl^0 L^t geeren, het inwendige gebruik v.m de Meuurii*f> ^g. de uiterlyke refolveerende en emollieerende pappc1*'mid' vingen, zuuredampen, en uiterlyke kwik-en 'c delen en de damp van zwavel ai cinnaber, rei»·^"^! dikmaals. een waare en beginnende fcirrhus, enOB$ alS nog een die veel maanden en jaaren gedmirt nee 0pi' ik vericheide maaien zelf gezien heb. Edog εε'\3Γ^ aard verouderde fcropfyila, vet-fungus, of' een J ji' klier en knobbel reeds kankeragtig zynde laiitev alie deze niet. |
|||
|
Laad en Zee Chirurgie. 311
Flor. Hyperici, p, j.
co3· in Cerevifia com. addendo. Far. Fceaigrasci. Lini afi. Unc. ij.
Pulv. Abfinthii, _ Agrimonise an. Drach. ij.
£Hni Columbini mundati Drach. j. fl. 01. Columbini parurn.
Fiat Cataplafma.
fcin h2?" ^£Öt OP Q«n anbere remeöien om in een
alg (L^: paac 3ön nog goebe en beguame cerota,
isin y®* '$ Ö« emp. diachylon cum gummi, niet cajaairf-k* ranis B«ïienjjt. Item f>et emp. de mu- öeij eir κ raei Öer emP· de meliloto geiïifiigt. #f
Ztnfaz 'h' rar"s cum mei-curio duplicato §|!eni/ una di°^jno?üenbe litus om te (metten/ ban ben m;^ T^^'a, ben ol. liiiorum, violarum, vulpi- ten tg1.^ bietöc intentie / nams ntïpfe om beacdöen»
' ' Va? de Wonden, haar befchryvinge,
0lWcheids oorzaken, teekenea en voorzeggingen. • g" l\RbePaaï SP o"0 wöefpfi folbaan Ijebt
£len> taïfci»» Öet öc®iteos?ben ben be apoüew- Öeojen h Λ?",1100^03"" foi te ïBonöen/ m «Joube ig?sp ökE in "baten 3pt/ seot oitftuar mr ■Antw ή»
S1» ^SteRf/S?' tatfc6e/6tafWoefcöri.
*e 3aQU ^ïln ^;i'!i3?aÈer wrtse öfüjiectoiiiee/ Sn Beto£ït sebaar? 3* I,c&aam0/ i»o? «me wM§*
© 4 , Vrag.·
|
||||
|
%ιζ Examen van
Vrag. ?|og beelöedep 3pn 6e toonben ί
Antw. BeelöeElep:öocö men ftan 3e onöfKfcïjdöeH
in eflcntieele en accidenceele. Vrag. fêoe toccöen öe eflcntieele pf toe3entïp»e
toonben ohöetfcijeiöen ? . Amw. gn töjee mauiecen: of boo? fya&t tomffll
of boo? öaac figuur, 3Booj fjaae toee$en / öat fg / in fimpele en gccoffi'
poneerde; fimpele, baac Op OtcftaatliiJ ïtieitié W1* öen ban toetaig belang/ 3onöct eenige indifpOfitieö öecmengt. Gecomponeerde, öaac ï>p betfïaan fft gcoot^
toonben/ met eenige/ of met toeel indiipofitien OT?* mengt/bie be geneesitigerjecöifiöecen (z) 3&00? öaac ftguuc of öoeDanigöeio/ öaac bp titt'
fiaan in een regte/ ötoetfcöe/ ronöe/ öiepe of onöf*' pe üJQHiie, Vrag. ^oe toecben be accidenceele} of bp get^i'
lige toonben onbetfcljeiöen V Antw. gin ttuee manieren/of ten aanjfea banb'
fceelen baac 3e in gefctjieöen; of ten aaneen öa" gaac geboomte. <€en aaitfien ban be breien öaac 3e in gefcöieb£»/
a!£ namentip/ in fimilare, of in organike öeele»1· Similare, ai$ in öe öuiö/ bïee£/ been/ en3- Orga* nike, el$ in een tjant/ oog/ rietise/ enj. iCea aamien uan öaac geöoojte/ bat i^/ een 0e'
ftfyooten/ gifteenen/gebeeren/ gefïaagen toonbe / eπί· Vrag. ffielh 3pti öe oceanen öan be toonben ?
Antw. liïecïep uitecipft getoelö öaac men ta&e
gtietjen Kan. Vrag, ^oe beelöetljp f| öat uiteeïpft getoeïö i« (
gemeen'f Ant^·
(2) Als wanneer een fraUnur , diflocatie, kneuz'W»
enz. bj een wond is. |
||||
|
Land en.Zeé-Chirurgie. 31*
anioianti ^^eösKifΡ/ amimamra, en inanimantia:
«en/fevaL6at 3ρα &ιί(ΐ^ lebenöe bieren/ Die bp* Wïont* il ^ fteflien: inanimanda: Dar 3ΡΠ le- tneti /«„, rfitu'B«n / aïiff meffen/ 3toeeröen/ mie* VriS ?ly fe!W/ fioftftm en'fcruen.
A «g. i®ein 3pn ce reenenen Der toonben ?
»»h ome ®et«fi««n Ö« bionben nonnen met toep*
3e nph" < i9&eöen öefcïjjeüeit toecben/ 000? Dieii» '«ten SSL^Benfcöpnelpii en raflelph 3pn: mam af* 3iet/ n? »l,if .een|ee fcheibinee öeg geöeelp/meruloeb QatbS tó° -1 3° 3esi ^1 öar 'et m mm *** «WtoPl#m3ίδ ban öÖ^rSIap re BebJpben/ öfent
Oïise 0p„„,e to«tcn be goebe of quaöe tiittomft toasi ^knhm t ^atienten ·" 5° OW ^ omftaanber^ en bQenh,rt!ltoaat;fc&uutoe»/ *'$ c0& 0i« *apo?r re fceeeifch. j be ^cÖtb. fBagsftcaat a!$ ijer Den noot Antw'f81 on* em$ öoeÖP öat beginnen 50110? boo2j|a". *p«n bat te beginnen/ moet men gtoore 3tgf/bat fei f Öp&|ui&en / boa? oien men beeltnötf' aemaafef i5 ε toonöen baat naautoeln&é wetii ban Joeeft/1, «"«o/beeltpöé öooöelnii Deooüben 3pn ge* ten:f;,:' 0t>Bf3onöe ilctjamen/ Deo* quaöe [otbai* En 3toaBH'i e^1; öaac mfn meeniumaal groot werft *n8eSÖ han 0«na6Ht öeefe/ neg geneigen i?at48tt)eih 1,1: ε" oat öc°i öe» bequamen työ/ ge- ^ii-urs;'" 0tT IPatienteu/ en goebe boojjoni öe£ ?nBe 'e hn," ^?acom ï>an era een goebe uootfeg- a!n8f» ierii! öei a?8emee'.i / moei men op ttuee 3patienr. *; φΡ öe too"be 3eïf#. 2. ®& beu Vragr ι».
h Antw- ilT" •mrn ίίι öe taonDen aanmetfeen?
r1Ηΐ ^iSml imm- l' ®P Öaargtooie. *, @p
•«^aroni op Baar gtoote»
© s ttW.
|
||||
|
§Γ4 Examen iran
Antw. daarom bar aHe grecre toonfcen QtmW
ïpft bo'obelpö 3pn/ of De patiënten beeïtpi$ eenwt' itilnötijeit naat laten. „ Vrag. 3©at berftast gp boo? be grooie bjonben-
Antw. ©aar öp berilaan tft/ i. 3'oeanige ώα»" ben We bjeec en Diep ingetiaiibjen / geflagen of &" fielten 3pn/ baar ötaaaig be groote mufculeti > tendonen, bloebbaten en membranen afgefueeD^11- en fomtpbjü be beeuberen ooit öqo.j ijoubaen; geöi^o* ftett 3pn. 2. 3©erb een bao«be-groot genoemt/ ii!' aaissiiii ba» öet. gequecfie beeï 3eibe/ aUjoeojel &f* nicetipft jeec gering geip&t/ algeen enfseïe flecfc /t«iiat boojgaanbe tot ^e£ gette/ groote op en neberbaAle11' be bloebüaten/ bOO| get diapbragma, biepfïe ^ Ijrrffencii/ 'maag/ ens. 3. 3Bctö een bJonDe Qt°°l ge 3egt / f en aanjien ban gaat quoataarbiggeib / *f 3$m'Be fenpnig/bJibeEficebig /en met geüaatlpfietoe. mlkn berstit/ a\0 baar 3pn be punótura nervi, # ieciep beeti'ït/ flra'len ffl ftécHen ban fenpniae bier*·;· Vrag. Wat meet gp nu ep be fubjïantle ban
gequetiie beel aanmerken i ■ >f. Antw. <©p gaar fHbfïamfe/ öatté ofbefpierenö'^
bloeörpit jpn/ of eeiiige anbere beeïén / bit 30 b'0*./ ■ rpït niet en 3pn / geipn als peesen/ 3enutten/tiH^f!' ïjtcfffnen / ens. getwonb spn / baant be fanguiue 0^'*", öeeter eti ra^ sonoer eenig mibbel aan mainanbeï^ maat* be bloeöiooje niet ban ooo? mibbel ban v® tmg: bobrn öieii geben bé ianguine, bat 3p be t»'* 3-ige en muiculeufe beden/ ren gocbe en baeï 0ί"''?ι,„- ben etttt of pus, bar be bloeöïoose ij-ee ïen / aï# JeilL toen/ membranen , &c. niet en boen/ baaar D0°'nej; beelen en boojnamendpn in be gebajfgten / tïW*ïD gebaar ïpben ban ppne/ inflammatie en ipafrnuS· j Vrag. fijoe Homt'bat be bïotbloose beeïen/ 3°w
nkt toilien bereenigen ai$ be ianguine? -n; Aatw.,^sat gefegieb om ttuee «ebenen, '·^
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 315
'ftïjetb en fejsogte bes: Worölooje ht?hn/ bte
G^nm$ fyeqnam® ht fyetlinm i$; toant 3e ionMt oequauie üOjjugi^iö / 3:3 um ümea oereenigen «og soujïtai. 2 j- , 3teaa h, e« t,i toacmte:i»ant «iaiaat i»eimg ij^fö fg/.aideat $ meDe toelnig «Barsiire, 6- , t., „ en in 3us|1E. j,ee!e„ 3jfi (fl) yag. 3©ai rtioet men op be Eoeuailen aammerta?
Antiv. gjjg tÉKljaiiea bec tounbiii moeten jeec
jwauüa aangemerkt 'uuêrDea: teantüiöien 'er 'óp ee*' '•p gracte en quaaöaarolge tHBfloen/ al£ baas 3pn ε Uiotiöen öec öeenDemi / jrauaien / tenaonen, η m oeïujigcen/geen groote jtoelHnge nog ontfiee* f!;h3e &omr; bat i| een auaaö reefen / Aph. Sj-.S.j. «ant SEjet re bngten (laat/ bar δε Sloffe/ Mc ftaar egenji 5ε ppjj j3aai; grenen üetjoojüm te*berfEfjp»
.II1}1 **&h£ «ι κηίο« ooojname öeeien öer ieeferi WtcoKfeen 3u„. (b) ouöh38' ®"el ai^ 'cï mï ÖrsiïK 3'toeïïhige dwtttnt
ftatiuj^ 8C00ie toöHöen ttetfdjpnty ttiat 3'oörBeeI «uit oaat ban? fienr V' ^εει'0root öoo?öee!: om bat 50öa??ige.^d*
ben /i? 3e!öen«ïitvasetnpe of ftcanipteftatigai t»at> fenpis #tt,ii^De f^Pnigeftöffe/bie anöerii 11 S3e Oer= haar 3ttititoen jonQen mogen geöjagt StfeeöeB / bei h omt£e!it 0e toojtiJe öegeaen ■/ e» aijcs ösaj rtijS-· Qan be digeftie ree twonben uirgeïoof* toeröen. Ce'■ · VraS-
|
||||||
|
fteenérrZ J^tlcluit ae2!en > a:s zenuwen , peezen
heefen " z^n zo VV3rm ' ais andere' deeien, maar τ-. vioH Z° WÖJ en 8a*ttw n'et » wegöas de groote toe Λ4 van watenge >ogren, aie de genezing beier.
Peezen γ · *er Gezondere partyen van zenuwen , en flao'ad p!eren ' banden-s vliezen, klie/en, bloed» kekleedz^i ea ' watervaten , buizen , ingewanden of ïfa,ïieeft V"erWoi)ll.'0H op ver!cili:ide WV7-e beichadigt *en Ις WacV-nei1 ook '°ezondae en merkwaardige toeval- |
||||||
|
316 Examen van
Vrag. jBaae a\S 'cc nu op nleine / naautoe / enge
toonben/ een gtoote inflammatie becfcgpnt/ i$ oat raeae tori 30 boojbeelfg ató bp öe g?oote öjonoea ? Antw. jieen/enimauöecöeia allepttHBen en ficcft*
jeiS in De jenubjen/ tendonen en perioiteum , öoo? Dien öe ijuiD öaacop Somt te fluiten/ toaac onDeC ban een 3eec fcjjerp uptenö bogt oetgabett toecö / Die 3eec gcoote ppn becmeftt / om öat 3e geen uitgang Öeeft/ toaac uit beeltpö$ al£ ban ftomt ομ te bol» gen een .fpafmus, gi'Oöie inflammatie en gangrs- Be. (c) Vrag.
(c) Meeft in alle geringe wonden hebbenwe ordinaris
de volgenöe ftukken te bemerken : 1. Het vafte deel doorgefneden zynde, korten de lip-
pen der wonden van zelf zig op j en aldus werd de wond wat grooter. i. Ten eerften loopt 't bloed uit, 't Welk;*an zelf we»
der werd geftempt in kleine wonden. 3. Daarop komt wat bloed in de wonde te'klonteren»
dat als een bloedftempend middel en bal cm dient. 4. Vervolgens loopt 'er gedaurig een dunne waterige
roode vogt uit dog niet lange. j. Dan beginnen de lippen der wonde te zwellen»
heet, rood, en pynelyk te zyn, met een weinig koorts» hitte en dorit, maar by fwaare wonden komen deze toe- vallen heviger. 6. En verder aan den tweeden, derden of vierden
dag ziet men een dikke witte leim- en vetagtige vogt zonder ftank, de 'materie geheeten. Maar in geichoo- tene gefcheurde gekneusde wonden inzonderheid als ten- dineuie deelen gekweft zyn vind men dit veel laater· 7. Dan vergaan of verminderen de roodigheid, hitte»
zwelling, pyn, koorze, dorft enz. 8. Eb eindelyk fchiet van alle kanten en van de grond
op uit alle gebrooke vaatjes het nieuwe roode vlees aan of ge'yk of met knobbeltjes en als tcepeltjes, en met een witte wècke effene rand van buiten, en vervult de won- |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 51-»
liifM Sa. *" öan be ma&e ioebaïien: ba?r 'er
fcsmnï, f-e Jnecftfn 0i3 öat »™«Ρ*'ϊ* toebai ba» baf.V,, ιJaJ]aJ * toflft Een öa» öe moepeipftffc ree»
toftaiïen to?nöen ftro&* op Ι*381»0' b0Ei «3
tomh£T' ?a eetoflWpft/ toant aïie toonbni Ofe fa·-
öeb!SnB/M/,.ebben? aI^ fn be ÖoMiBOeit ban WottW J1??' '?Pln b«' imet flftoaac/ ban We b«l o-L^0ttfn/ Aph;2a S' 4' eii ole **·««
o» fP. ^ fc^iengr. €n toeöeioin/ Aph. 3. s. <·
onieSm? ν010*?''*1 6ïo*fiojtfnge of *e ftcamp no»
v". "öe/ Φ 3fec quaat/ ja öooöelpft. λα
Bifoïftnft·®41 '^ nu toeï öaïl öe «fttoenöÉae toonHen" °f Oihfi1 in öet Beneraal / maar iaat eeng ijooten *men,t 30 wn s°^ öefcfseiö 3011b (tonnen otben / ö!£ bahïf ^toenöige particuliere geqnrtfle öeefen/ lIiecen/L 6,aa3«/ maag/ öacmen? iebre/mHr/ Anr J 3^5pn öeJe öwlm Cequrtft/ niet öooMufe? 0o°öelnr*', * Ptóöïaase βείοοπο / $ aciiieenipft El1 booiïii00,,Dien 3e "iet toeöccfamenöedeiiBan: pPnefoWl,e"t,i,a οε Salöiaa£/We een eienWge f t, 36e Τ pPt,eIP&e öooD onbetttwpeti. 4
^ nir «ïnW- ^eïebec ** teI οηβηιαώ/
<©e witit f$ ηίεε aïtoof fiooDelpb. Be
de ,' Ï0RSe
1 ' daarna α j·
L eken; dar V,ees van bu!tCB 'ndroogt tot een
(ίn* dmdelyk zal aangeweezea
|
|||
|
3i8 ' Examen van
Ionge U *fct genregïpii / aïöoetoel ooft niet öooöe'
Ip& / niaac becfieeren ÏÏgt öe joöaaigs getoond '" een teerloge,/ Sjaefïes/ en fioitamfgljeft. Ws xAttm 3pn oafe niet altoos' öoooeïpö/ m^r
3fet gebaatlpft / ■ en ooojnament!p& ais" öe pelvi* öoojtbonö i£/ en De urine hmi όε -toonöe ïefit. (^ |
||||||||||||
|
(e) Alle wonden onderfcheid men in doodelyke, »iS
doodelyke en £>y geoai doodelyke wonden. i. Altyd doodelyke of ongeneefielyke wonden (ws-,i£^
ra per Je letbalm £f incurabilia) zyn i, alle diepe w°n' den van het cerebrum. z. alie wonden in 't cerebellti^' •medvlla oblongata en in het bover.fte van de medulla J?"' jjsft'r', in de hart-zenuwen als ook in de nervi diapbrag" uatici, enz. 3. alle wonden in de groote bloedvaten o' in de holligheden van het hoofd borft en buik zYn' als in de arteries arrta, uena cava, arteria piihno?in>lS' •vem 'pulmomlis , vena portarmi , en derzelver gro° f takken, die binnen in de holliglieden of in 't begin "e extremiteiten verwend werden, en 't bloeden door ge , ne hulp te ftempen is. 4. wanneer de afpera arterie °, derzelver broncbia , wfopbagus of éit&iis tboracius > - groote melk- en waterraten', of de blaas, uretbereSf de iyfmoeder, of de galblaas geheel en al afgeined zyn. 5. alle wonden, die in de holligheden des h^. en derzelver ooren en die in de galblaas doorgaan j " |
||||||||||||
|
wonden van de groote herflenen , van de
|
||||||||||||
|
d'epe
|
||||||||||||
|
Ter, milt en nieren ,inzonderheid wanneer groote ^'Jta.
vaten daarby veword zyn; de wonden ifi her pesS ,|t tige van "t diapbragma, en die in byde holligheden Λ, borft doorgaan, hond men ook voor'doodelyk. *" deze kalle zyn niet doodelyk» wat men ook tfl^r werpt , de ondervindinge leert het tegendeel. _0g deze wonden zyn niet alle op eene tyd doodelyk »je,j veel minder binnen negen dagen, als de Regtsge!c£'n.e|- zonder en tegens alie reeden en ondrvinding s0°\0o' len; want ook fommige na een maand voor zig delyk en geheel ongeneeffelyk zyn. thaW^ a. De niet doodelyke wonden (vulnera nen WB jjg
|
||||||||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. φ 319
rni..Jag daarom'moet mm op öe geöoö|te eis fj*
5l,J«* acïjt geuten? ofnbW" "®aarom^ öai w» gebftfen / fgefcgooten/
r SeHneuéöe rjoonöe tseeï erger en m'ofpïp&er geneefï/
«n een gefjouuueiie of gefueeben. Item, an ton e
* wanbe 1 of een ötoarjfctje / i$ erger aï£ δίε naaic
'enQfe ba miiiculen en fibren gefcfjiet.
tast ag- ^if $ uu toarbe toonben aangaat/ ma»;
«ι moet men nu al op bm patiënt 3elt>e ïetten?
-intw. φρ öen$atfent moet men letten/ en aan*
Φ-ί-fih' b00»1^ möe bö°? aï: <©P 3P!l Oeros*
eetö ' om Dat fm 8f3°nö en teel gefïelt meufcij ƒ
pft beter geneefi ean ern onge3onb iicijasm.
betp ^pn gefïagt / öooj Dien een man eerbeE en
ctnnf'te ^nesen t$ öan een tnouto/ Dis 5a een
b uote üjactntey nóg ooft 30 een üaflen bleefeg/ in
bohiiasr öe!' ouöetöom/ toant een aanKOinenöe of
nf Trl*m nwnfcij/ ο«εε aeueefl öan een jong fiinö tetα δε oeffeninge/ om .bat een arbeUgman fe»
öetet hlee^ fean eCT "ïwgganger; en een nugreren'/ oati een öjonfiaact of garmrbe. die ,e · 5- ®V
lii de f"•ffeicn zyn, die in de uiterlyke deelen, en die
gaatl) üol»gneden van 't hoofd borft en buik door- kleinê ^ ,r °f met e™ige kwetzing der ingewanden; terh en °""en in de groote herffenen, in de af per α ar- cardinm ®ri*bagu:> » in de longen , mediaflimun , peri- 'ige vai'*mJ?et ^ert ^'e n'et doorgaan) in 't vléesag- PancreJ t ",ia^mg"/na> > in 't omentum , lever , milt , b!aas * 'faag, darmen , mefenterium, nieren, water- TEs'en · ' <weria» wZw enz· noewel HIPPOCR.A- noegjj" u" «W GELSUS geheel anders zonder ge- 'n ailc de* jnn'"e van de Anatomie redenceren, want 0bfeivaft ?ef!en zyn 'er wonden genezen, als veele Sevaarl?k i bekraIllgen· Ik ?.egge deze wonden zya " niaar niet altyd doodclyk, |
|||
|
gso 0 Examen van
5. <©p.be gefïaïse/ om bat een tnibbefbaatttioif^
fierec gentefi in 't gtmzen/ aan een boj/ fctjcaa» / lang of te net menfcli. 6 ®p öe tpö be$ jaar$ om bat aïïe toonben Be*
ter in net üooj-en na -jaar 0enee3"i/ ban in öe toW' ter of in be gonögöagen. |
||||||
|
Cap. XI. Van de gengezirige der Wonden.
Vrag. T~\#0ï &οε toeeï intentien 30Ub 0? sê
Utoonben genee3en.
Antw. ©oo£ bier intencien. 1. 3Sat men aïle njeembe bingen uit be toonbefl
toeere, 2. ©at men be gefcyeiben beden nereenige/ £il
feereen'Ht 3pnbe / bejeiöe aÏ3o betjoube en 0eneeje 3. ©armen ïsecsoige bat 'er omtrent öe gequeiF
talm geen toogten nomen fitl te (laan / toaar öo<?? oncfteefiinge» en anbere toebaïien itonnen οαβοί' 3aaht merben. 4· 3&at men be toebaïien ber toonben/ in au»
ïjaafï toeete. -(f) Vrag. <Ö5p 3egt/ bat men toooj eecft be tyeemöe birtj gftl
.(ƒ) Om in 't algemeen de wonden te ge'neezeo»
moet-men i. al 't geen in de wonden niet behoort? als hout, eyzer, kogels, ileen, lappen, Hukken been» ten eerften uitneemen, of wagten, tot dat het met d fuppuratie van zelf fcheid. i. 't bloeden ftempen. 3· lippen der wonde tezamen voegen en wel verbinde°' 4. By de volgende vesbanden , de wonde digereert incarneeren en cicatrizeeren met goede digefliven, "a fmnike en droogende middelen- 5- en eindelyk alle r°9 ^ gelyke toevallen weeren en Wegneemen, en wel ψ zonderheid' van den beginne af de toevallen vootUI J zien en afweeren. |
||||||
|
o
|
||||||
|
Lasd en Zee Chirurgie. 321
fiesi uit be hjonöe- toate» moet/ tuat üecfiaat-QP öp
Antw. 2Spöe öiEfmoe bir.gen becfiaa» fft. i.%t
SE???' Btfc&ooren/ of sjrfïagen 10: ai£ ftogifê/
few ' ft'!"ai£^/ fïeenm/ lïuafwn aan öe$ jjpatteiit^ ï)aa^öm Sfloe/maar öao? een isirrdp getoelö uit
Beat r 'aat5P ei1 ceeeetüige gcfïooun: ai$ Daat i$ irï,ett olee^/ geftlontert öloeD/ gemöj3eloe ïieent* öe hi'ag' ®aarom iieït op (jet tuegnemenöerbifetn»
""'gen alDiec in öe eerfte intentie >
bopiiKw" ^00? öifn öi£ toegnemrti a!too$ öoe eet τ i^1' Bebaaii moet teetöen / eri bat Daarom:
boet öa£ §st öe ωοποειι 3«c Sïoore pöne aan» *· ξ* beteeninge/ of ftedtoge Belet.
e» tor toonatn 5eer toi öeöetainge/ öertotfjnge/ y Quaöe toeöalïen Doet neigen.
tnofr h ^aö«naal öe uittreHöinge 30 nooigi£/ öoe of m« . ^i£ uittceftften moet ttoetflnt$ gefcïjieben
V , « tPö of anflonD*.
boet? *»' **w Sefcöieö Dat aanflont; en op fiaanöe &oo/m«i^at Sefcïjifö meteen [teijenbige öantgreep/
ten/ omr n ^uip öan renfqe ï5«iï«ame inlïtutnen* lenoe l„ öatten eu te BrPP"i/ Den gequttfieti (iel- toieto/ f aHi8en ^««c d$ öoen tjp gequetlï öt»naen h en^ Öet ligt of ben öag aan / naac goet» eetfie Lh" öeu «Ötturgpn / en öat Ifebec met 't öe en hna?nt öan mtt ÏJ" itoeeöe/ om öat De toon» °P te 2, °mleBBenöe öeeien / on&cqf 3eec nomen ^elfie r,afl,en/,öooï De pijn en fttlffaan&e bogten/ "«« gefcüieö/ toaimeec De toonOe fcegtnt te |
||||
|
312 Examen van
'öjoogen / toeïfter. öiagt 'of digeftie gemeenlp oit!
oen öerben bag gefcïjieb.
Vrag, jiKaat ijoe gefcöieö Dat nu allengïten$ *n
met Jec tpo ? Antw, ©it gefcijfeö gemeetiip öoo? De ïstagt ü'1 ,
öe aangepetfenbe fappén' teaar öoo? 3tilfee Ding^ Help a\$ ban 5*3 3«luen buiten öe ttiontsesi geft°^ ten tuerbni: aï$ mc&e oóej off beöuip ban bertt^ menbe miööelen / οίε tjec bloeö bioeiuaac maften/*' Dooi ben 3EÏbeu Öjang / De3e Dingen na busten ^ öjingm/ m hese noemt reen na öe gemeene tt"?3 attraheerende of digereeteade medicamenten. Vrag. 3©enneet gefcïjieö össe maniere? .·.
Antw. %l$ men 3e üoo? fconfï/ nog bom gfU.1^
niet ooen'ftan/ om bat/ 1. ©e ftoaeip of ίρ!ίί»ίίΓν te biep 3pn. i. 3ïlg De gefpitnterce^ent je£ s'0? „. feafï aan &aat perioüeum geljeyt 3(311- 3. 15$ ίΤ'*/1 öoo? getöeio en een ouörfuisi ö?atten in Be »yoiiD^' J boo? een meetbec pijne/ jitlfïanöüan fappen/ e» e. ' nieutoehaemorhagia, ofbloeöfïOiti??ge/b?ee3ni30u, / Vrag. Roerat ons tm$ joöanige meblcameptf')
ife attraheerende eiï digereerendegenoemt bJ^£L Antw. ^e medicamenten Die naar öaartt^"^
De etter mafienöe 3pn/ 3(jn öugöanige: ai£ baaï * oen rad. genciana, be gummen tian ammonia^ » galbanum , peck, beete, zuurdeeg, ung. bafil>cü ^ digeftivum, ïjet emp. diachylum compofituirt> betonica, Paraeelö, en Öe diapalma. '(g) ^ g. Pi'
(g) Aan het, Emplafirmti Opodildeg en fiicbtteW· ^ racelfi ichryft men groote kragten, om eyzer "Jwr» wonden te trekken door de kragt van <3e Magnee' jjt die daar in komt, maar dit zyn maar fabeltjes; jey geen Magneetlieen gepulverifeert en onder nli°'Lij lier gemengt ooit eyzer aan hem trekt·· en z0 o0c moet inea ook van aiie de Sympathetifche eureo ^, |
|||
|
Vra? teil"!611 Zee-Chirurgie. W
namentifi? spbe itm£0e tate,,tfe böïïHengen;
enbe biP ,„;' S.m öe efgefc&elDené toeten te beceenfgen/
AnZ Lb?Cf«niöi 3i)»to/ aïso te brïjouöen?
BiSonbh'pihÏVï'ii wil te b«r«nfem bat trgen£ öe binge. QeH' na!™lÖ& öoo? öegtinge of booj bi»«
TT
Anti ^iy^ toÖ3e gefcöfeö öe<&egtfoge>
Ee>i naaïh ^itoeebE£!fP tuÖ3e: namnitiijfc. i.©ooj Vrae- »" raaö· 2* ^00? bJeï&feeDenöe pteiffetè.
ïïegte, r *c£°»£ een£ in 't algemeen./&oe Öat ïjet Ant ÏÏ5e!Öfl ree gaat ?
N&t7e,lLaialme£ne ÖfStinge bie men meelt ge» ^tmne n~Bix öusbantg: men neemt een regte of rEt> öuhWï» ' öeö&e"oe een öjieKanttge punt/met tE8terfianh 8el»aften sijben öjaaö öaat in / in snn fltn|taïianh' fn tm ht$&me Of «Ote canule in sijïi i^iöben L;'\m men öegüit öe mfle (leen in m Γ Canuie r.r°l?e/De labien öec selblge aïtoog met
^ast roe/ifHenöoub?nöe/ aï^ Dan fino°Pi mm ton xaet nien e?!-1"!1 öe fcöaaE «ffnööenöe / en bit tjet- K ie«8te /"^,0" meetmaïen aan bjeöet3pen naai; ?χ8ί,ηεηοϋεηΕοοίε οεΕ toonb^ aIt00^ roe3imöe/ uti öanfs te SeoeenBenoe3 ïate °m öen etteceentijpeil η^ΛϊϊΗ fcwt be «ÏSemeene maniere ban
ft 30 toegaf |ei 6e3ten '" «>« bjonöen öe0 Butfi? deden. d ^ * A"tW'
fe'^nïuïï 2° !e.rbee,ding«» °f bedrog beitaai,
SeUe digeftiSn S mci Γ1 ^merken dat alle de
kwff^dc "n''»* ^/erheid by gefchootene ge- ^kkldüen' 'n zSwSreUrtdrlvWOnden Seen goed maar
Vis ^en· In te*end?Pj Vekk,insenen petrefaétie ver- 3"»*« uitnemende dienilen.
|
||||
|
5*4 Examen van
Antw. gia/beljalben ïsat men Btec Éfeoee: M\Wa
aanmetften moet. ι. ©at men ïjiet be fieeften toe* öfgtet bp ben snoeten boei/ om &et uitpuilen bet öarmen ie beletten 2. 5©at mei! &iec aan beeene labiettetmufculeu-
fe bleefctj alleen bat/ en b'anbete labjp tiet perito- neum, om batljet peritoneum af penaal? een mem* brane 3pnbe/ niet aan maïfianbecen öeeten fta°r' toegen$ jpsi bïoebeloagïjf lt,' maat toel aan ij-t urul* culeufe bïeefclj geljegt 3«nï»e, öoo? miböel uan 50' ne digeftlé (b) Vrag'. Doe oefcljfeö be Segtinge boe? toeÏHÏetieuö*
pleifïerj? Antw, ©6e ïjegtinge toecis gemeenip ö?oege pü'
ting genaamt / en bie grfcnieb öoo? eenige bequan1* pïeifïers» / of eenige attbere toelHlebent Biibbel /*'■ bat om mlnbet litteaens» naat te laten/op gdpeuir fe men neemt/ ψ. Thuris,
Maftichis, Sang. dracon. a Drach. ij.
Myrrhae, Aloes a Drach. j. Farin. Fabar. Hordei a Drach, ij. ff.
Alb. ovi No. i. 3B?it onbee ben anberen genïopt / en op een ύαφΜ
gefmeert/ en teebersöb^ ban be toonbe geplant/om* trent een bingec ö?eeb ban be labien: bit laat men opbjoogen/ en tocrben ban bie lapnetuj boo? ee" |
||||||
|
(/)) De gaflroraphia of buiknaad kan ook geichieden»
dat men wederzyds hy elk fteek het peritoneum mea* vat, fchoon de Quden hier tegenipreeken. |
||||||
|
«aalb en h. ^ï e" Zee"Chirurëie· 3^5
3fi)?agr ■ * δί am öeïl ailögi:gn naaï °e ftonfï
iJhSgg rS' ^ae 9?!"£u^ö ise famenbeteeninse feooj öin»
ren *Ζ} ~®e feweninge öooj binbinae of ligatu-
Oaai h* * semeeiilijit in 3o&atifae tosnöen/ Die Vr^f **}8{e Sec muicuien gaan. (* >
aS| ®« *# ÜiBÖitlBC?
e!i mwSa®81 if",!ier auöei'i/ ais een oititoinblnge
a9u Efi, 'p!!18L' ten ei" ,tïn8e ft«ö*» Hnnea öanö/ ,ÏJ öe fii-fs aa" bfl0e 3ÖÖOT opaerolt/ am bit öaft« 9«8t»p ; ,te ÖouöMi / tot iiecfïfltinec ban e*niae ge» Vral Sen on5^ Wifftaams:
%atür»n^oe "«"β" taje \xiiüiöf£icrt/ 3toaflteltii/ of Α'Uw secoi>öi'"ioncert tuese»·
W i«rt ®°ojeitfi mogen jp niet re f mal of te Um en ii/e fmal/ om Dat3e altf öa!1 iÊ öeifï nfl» bat3e afe Snen toettoeölun jouöen ; re b}tm/ era °?n. ss£ 0a!l °ö£C a! Qdiiii niet toeinuafteu 30U- 'Önfeaat- ν m lm$zn Go!? "iet toa!1 ö'rof °^ öatt
hlei ba·1, ί?^01/ ofn B?ra PÖ!'e te bettetóeni οαδ Sn'^3 '*«,fh "i1 °f &'#9W«i / om Dai3e niet fipf ^Cn te ftilSfc &°0ne,n bin&en / en ooft mogten ïsq* Vra *ee"en. 8c|jt Sm?1 mot* mfn ban in δ« toM<» al ta
■". ^ 3 Antw.
Veel \ Χΐι 9e kestinwn r~>,»* u ■ * τ -1
mi ^ogelvt > ."s?n met hegtpleyflers meet men , zo
t,y"f^ke n{ï:. " Z,'S bedienen, en het gruwelyke. en
w;\ V Oe vêr-pn' ' Zy, aan in Srij0te nood» meiden, ie-» , k*n menf ι wonden door coniprcflen en j,J. als in c{„ , e0K doen ïo wei in febuinfe en dwer- h£ ^^a^^^f^V « ook in die, daar lap. ajKfc 1 ae'lvc m een «W^· dier geen WOnd gcnee*«»
SMS*e Smez:ng beletten, |
||||
|
§|6 Examen van
Antw. ©oojeer-fï / 3a mag men öe gequetfte &***
ïen ntet te flap nog te fitjf Unüen: üqoz öitn De flap» pe en sagte binöinge geen boojDeeï öocn 3ouöe; «l öie al te Gafïe of frijrje fluxie en ptjne baren 3^ öe. Cen auDeren 30 moet men aïtoo^ acöt öeööe'1 op De groote Der. raonöen en elgenfctjap öec gequet' fïe öeelen: toelfse getpietfie Deelen men a!too$ ia een nstDDelbaten frant öouDen moet / em 30 'er gebaad ban PermlnKtbelt toaac/ Dat men Dat ïiö saöaniö ötuöen en leggen 30uöe! afê Den patiënt ueft na 3Ö11 geueejinge getijuiften κοη. |
|||||
|
Cap. XII. Om de Tappen omtrent de gewonde
deélen dun en vloeibaar te behouden, en-
de van de Accidenten te befchermen.
Vrag, TT©e 3a? men Deuïoeibaacöeit Der. faP*
IjL pen in De getoonöe öeelen tragten te
fjeöouöen/ entre nan öe toevallen befcöermen? ,
Antw. <©oo| ttoeeöerlep mlDöelen: namentiP'
Doo? algerneene en bp3onöere. ? Vrag. We\h uerfïaat gp fijec bp De algemeen^
Antw. 95p De aïgemeene miöDelen toerö beriiaa11
3tueeten/ putgeeren / en dista. Vrag. 3©at nut Doet öet 3tioeeten i ,
Antw. 3Bat öouö / Dooj 3pn aicalifcïje öeelen IWl
bïoeö bloeiöaar / en maaïtt Dooj öet 3toeeten / Dat e* Peel 3uuce öeelije^ uit ïjet blaeö uittsafemen OL Vrag. J©at nut öoet öet aDerlateti In gettjo»10
llc&amen? A^r (2) Een zagte witwaaiTeming doet veel goed in w°ie
den maar\fterk zweeten deugt niet. Edög het vfj. zweeten en heet houden in cen digt geflootenc 'n kende piaatzs is altyd kwaad.
|
|||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 327
Antw. ^et aöerïaten in getoonbe petfonen/ i$
wsn mcefien ti)b jeet onnobia/ toant De Betoonde luiben gemeenlijk genoeg bioeDen/ en bp genoïg Öaac ftïagten berden / 30 bat |)et geenjint^ noobig *»/ meet fctagten en tjioeb^ re berquifïen. (m) Vrag. 3©at nut boet fjet piirgeecen?
Antw. jjfet purgeereti i$ ooft bed»pb$ noobig/
jjtti heel 3uut en (lijm te ïoffen; en bat boo.j ίΐφρον «torien, citfteden / of eentge 3agie Iaxativcii. (ji) Vrag. <©p ^ebt on£ tjiet bojen een manier öati De
chiterie en Iaxative gegeben/ in De yeneejinge ban °e phlegmonen, maar ban geen iuppoficorien: 3egt Qn& nu eeng ijoe gp bte maften 3011b? Antw. 5ge gemeetie iuppofitorien toerben a!öu^
9e«iaaat: 91. Meilis com.
Salis com. a q, f.
^toetb 3amen geïsoofti op (jet buur tot een fiatöe
oüp h ntie' m oan °P ££n ftoube.fteen/ met toat Qe*«afmeert/ gegooten/ en baar 50 (ïeetijpilieti af a ψ?/ naat bie nout gebaojben 30»· ïichn1 " ίΒ°εί m*n bese evacuatien , f η getoonOe lm ulxltn/ ge3amentlp/ of moet me»3e btsonbft* aJ" Öettoerfiftenen?
SattiPh!L ^e3e evacuatien 3pn fomtp^ noobig ge» wn«ö6-/-en fomtöb^ noobig öpsotiDeriijB ge»
f4 bjumty aderlate^anneer vee' bloed gsftort is, moet men geen
^ondeif Ά maar wc!' byaldien groote kneuzingen en |
||||||
|
of geen bloeden, en de Patiënt fterk gelchrikE
*" 'n d^eere" en iwcete" dryven geen zuur en fleim
'yf te honHene2,jng dsr wonden» evenwel altyd open aoodie n d0ör za2te en verkoelende middelen is |
||||||
|
328 Examen van
önUfti/ aï naae ben noab/ gematigt!}fid/.en Htag»
ten öe# f^atieiitg bat 3«!len gebie&eri of beröieben: alteog lettcnö: 1. <©u Den ouderdom. 2. 3ïcciüeH' ten. 3. ®ijö De£ jaarj. €n Btagteii. Vrag. Waaxom moet ram op öen ouderdom Irt'
ten ? Antw. <®m bat De oude ïui&en toeinlg biug 30«^
hi toatmte fie&ben: in tegradeeï/ De fiinöeceti §e& δεη νοεί bcel toatmte / Daarom öetjoeben 30 ooit beel bogtigöeifr om οίε te οηοεφοιιοεπ: 30 Dat ö'een f D'anDec een greote evacuatie begoebtn. Vrag. Wmmm op De accidenten ?
Antw. <©p De accidenten / om Dat 30 iemanb lioo?
3tp quef3tuiK geijaa tjadöe een ohuYJoop/ blaften / ösof&uloeping na|j menftruen, fpeenea/ of uit De ïsc«5e: Stem/ inOien iemand fïerft gebafr ïjeeft/ 0«' sröeiö/ gebjaafe/ gejbjeet/ ens. De 3Qöanlge btW beu meöe geen groote evacuatie. Vrag. f®aatom qor op De töö De# jaarjS ?
Antw. 3&ert tijd οε£ laarl 3a! tjet itieenjgmae'
ooïs teerbiecen / a\$ ίπ δε graete ïptte De$ fomer^ / 000? dienje onse gcefien te üees beweert: aig imhe De groste ftouDe öeé tuinterg" / ökse ai te beeï UetDiHi- Vrag. (£5n toaarom op De ftragten?
Antw·. ©m Dat Die geene todfte beel ftragten !je&*
δεη ïjatDec bonnen aaugeta!ï toerden/ Dan Die tsei* nig Rtagtefi ïjebben; en 30 men teiïde οοεη purgtf' ten f uiden ban toeinlg ftragten / Ïecteip -je 3ouöe« om-f}ai£ gcra&en. Vrag. 3Bat uerfïaat gp nu bp De disfeta?
Antw, ©aaröp moet men aïtooji uerfïaan De 3f?
öingen/Voaac onje gejoiiöljeid ban affjangt/ Do£0 Stille»'ijet bier rrieefi buiden op De fptjé en Djan8J torötedeude Den Jpatieist De rerfie 14. Dage» ai" ïerïep fïfrfse boeDiame fppse/ om Datse ie b?ifftëe Ömneuren tmm:\n$w\tfi$ alleBcpeuerde en 0*3°^ |
||||
|
te f Land επ Zee-Chirurgie. ^g
«ι aan?fVt,,om öaiï£ be &»nwnsm -te öwf b^ftrcn
alle «int -*' ίη baöaiariietHltjIi ban ben bjijn en 'e 3MU: f/h ös b°BtRI ίε 3rec betöiöften / toant al- >«en Mc L„& 3£!ört aan SE30siöe: (o) ook moet feltfe hoi"/Wameurlph opfeKtieerfi / fo iang 'er fit» *% hUnï\mi® {$>imsx ,aat Öfni lietoec een tod- «•oete,, Luieci °f e«tientoaiet &?ίπΕκη: fsoben Dien °f öe Üh"*' DaBen föte 3Pn/ Decb niet 30 fo&er !Öh alni-n fnf.moetl[,onnen öeOaan/eii boojnanunt- te« nM W,1"0 >3frIooteiiöreft/ om 3ijne nrag* ^oiiön, ;e «"ftillen: taant of roeii al fcijoon een ge» ^leefcb VóJ?aar ""'" ten tojiel flerfinitoatec / en ^Mu»' cf bt£rcB«löhe fteppe boft ooojgaangï 0nBetonn, "l 50l,to tli£t BeUifeiteil/ cm öaije 3tii&0 £»ffieec h~ ψη·- itïl 8f30iiö meiifctj 3outo öaac een cm $ c" öföBen'/öoe oeeï ie roert een sirfee/Baar» !ait|8 fD«*!?,ei °"B«aBen gjithi-oliéinet^ geefce hoeD* b,0t& trn£ï? w'in-nuitrn/ aJije nfrt bettjlt κοκ tiec |
||||||||||||||||||||||||||||
|
3l?n fPöï» hf È£ toonöe Pecfenöe roaaisf. |Ben mag
!at cehm,SüttIaal öewnDeren / op Dat öp 3pn appe» Bf'en Dojft fa
e of &?a8t ir ku?f& öet ee· |
||||||||||||||||||||||||||||
|
δ
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
%ës „i!m ÖÉE
|
_ __iv_ . „. m,v JiJOtiDen
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
.
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
»1. c4SrfiM» «... —λ----- ^^^
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
bfeb
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
«WOei' e&wfe £*«*β* mcefmtn"ftfmtoettn'iege*
atlv?0etlS· SS£'tnLat4 lï!e5e be «κ*»«ΒΐηΒβ &$ ί^ί ?1®Γ*Λ^,ΰ' Btainfcbap/ens.
hinrw· S ïï ,e fian Ö£ Wemfcöap ijler Doen? 2^6,0«δ eS^;?ant De Bcaraicöau «£ een lepfifng
30>^öeil h* °Jen/ Ciïl f£niS q«aaö f e tojfefea/ ' ^an aüe BeefiOT booi yet fcioeö / met |
||||||||||||||||||||||||||||
|
gi-oa»
in gezonde en
iegen aHe rede- |
||||||||||||||||||||||||||||
|
veS3 D« het
J' en n„j
|
matiS gebruik van zuur
*«i fchadciyk is> ftreid |
|||||||||||||||||||||||||||
|
0nd«vinding,
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
33° Examen van
gcootc onfiuimfnlieiii geojeeben/ en meefï naat B°'
Ken toelfesiDe/necao^jaartfnietaUeen fsoo?t3en/Wa£^ öooj be Htagren öermfnöert toetoen/ maar. oon Μ# getodü op De 3toaMte partpen (of Hteutne incawa" natie) fiooienöe igdp De gee tegen£ nieutoe 0e* niaalite ©pen / üjaar Dooj alfejï tueöec open b^fi/ en aÜ30 aïïe 0115ε οοορε en moeite Doet uetönji)!^"' giet ï)iet öan een ijiftorie ü|i Fabr. Hild. i.öeei/'" 3iju 17· en 18. aanmernfnge. Vrag. 3©eï£s spn De öpjonöere mfbbeïen om °*
gemaügtfjefö Der getoonöe öeefen te DeöouDen/eil hz&ïbt ttati acciöenren te befc&etmen ? Antw. φε öp3onDrce mfDÖelen 30« cenige uit^
ïpe topica, Die men fn en omtrent De toonDeii Qe', biuiftt; af£ Da^r 3pn salben/ pleffïecjf/ ceroentf1' fornentatien, en fmeetlngen. , Vrag. ï|oe en op fcuat totj3e moet menje geöF'
hm ? ., Antw. ©oojeerfi/ öat men fn De toonöegeö?111'
He/ eeuige digeftiven of incarnativen, met tufeft*1' of t>l«H3ei/O)eneenl0e beruiannenöe en wuttt& (p) De wonden met wieken of plukzel digt oPVIi/
3en deugt nooit niet,- ai!e zware, fcherpe bcitende corrof.ve middelen, fcherpe of oude vetten en °}lS% en oude bedurve zalven verwekken ontfteekingen in p wonden ,· alle varfche en zagre oliën en vetten ZL nooit zo fchadelyk; inzonderheid is de fpiritus ·&*«* e t, lieerlyk middel in de wonden om te zuiveren, 't bl°^e den te fteinpen, en zonder fuppuratie of ettering <, wonden te heelen, als BELLOSTE aantoont; de i»« famus Peruvianus en Capaybce zyn ook zeer d'e jef met de fpiritus vini veel overeenkomende. En i°n. aj, zalven en plaafters, de wonden te verbinden is yf ^t lerbefte, met pulvis myrrhee Colopbonü en ahnttfaM ^ te verbinden is zeer deugzaam. ik zegge hier nf1 e(i rond uit dat nat gek en «loordadig is, de verfcu'■ f. |
||||
|
fctePbe n?,irLaïd eü Zee-Chirurêie· 3ii
to öootm ιίΛ03νΒΪ °*ec; om bs Brtempertörfb
3eïöe hm, J" v&e ^0"0* ie «Bfetbeeren: oor be» toö&en «! ?£c.iö««ni te btfüwmen/ boo? het be* e» öat\ïL i,Iimen öön ÖE tampöec mengsel/ ^bVff ö*Sratljeiö: Item, boo; goeöe cecoe- ö«i bïin eienüven» l»;aiiDetoöB/ ben grooöen ïoo* teonin §SiifiS,?digeiliven toiit o? in **»«
ε" eSplfflftI (to" / maefe,! Wöen haat vifceufe
hö0?t te ïï e ftCf8t Die3e öeööm/ om ben etrec ?ls ee» mShl1; 'L03 D|le anDeK firaBtm e£ö&«i/
^«ipetinge. "nie °a!! Deetal/ en em 3u»f
x Antw *£*ac ftelt 'a ot# ««tf of tteee «002 ?
£e d'seftiJ;^ m, UccfcÖeiöe manieren om goe* 6n,t9ti#/ m£ £e raaften: fammiije nemen tuar tere» w,a« aeöjuSttTbit0/°a^ail een 'p smienst/ fom*
*■ Butyri infulfi.
"i-olivarum, aft. Unc. ij.
. Vitel. ovor. No. ij. Woei, Scrup. j. 3Ug M- F· ünguent. S£°!*82ffi,ÏÏt/£4iIIte ««wertjnftenon* ge.
F/^mfefftft g' 52f W«/m meeft ooo* on£ geelanö |
|||||||
|
&· Butynfinefal Lb .
rerebmthinaB, J |
|||||||
|
gierde ■■ ^™» Ce»
c wondea aantoonen.
|
|||||||
|
332 Examen van
Cera Flavs, au. Lib. il.
Cjutj. elemni, 0Γ. Hyperici, Unc. viij. M. F. üng. Vrag. dommige tofflen geen oïien in bsifcye teoïl*
ben gsöniJiït fïeööen/'om öac iift niet obet een ftBiÖ*8 met öe geguettte öïoeDeïoose beelen/ en gn Doet 5« u' tl digeiliven, tönnen Die i)iec geen Ijinbet boe»? Antw. '■ <β$ teaaï / öe bioeöeioaje öeeten üte b?oo5
3tjn / bsceifcgea meDe betbjaoge»oe miöbelen: maat
be oüe / bie een groot aaodynura ί$·1 aan mm fyei niet naUve.i / te mies / 0130 Die b?ïb?oogenDe / &#' toaiincnöe/ eu ba;i 3?«öi}iine.È¥rteBSpn-/al#Daate»j ben, hypericon, irjailichinura, terebinthinas, cer^» fabins. "Item , oaat 3pu mebe eenige balfem^ ,u', bmmn I a!$ hen pem", copaivum, en bterjeitj^ Die al mttst een bertoartnenöe / beröjoogenöe/ en beC' fcunneabe feragt Rebben/ niet alteen bienfïig om öe Sei qtietfïe 3ηηιύοεη / of anbere bloeöeïoose öeeSen ie W len / maat ooh in aïialep toarfcSje toouöen. Vrag. Sommige fpieefe» 30 graot ban toono'
bianfien/ en fammige toeöerom agrense niet mei a·' ten/ laai om? em$ u geöocïcu' baat ban öoote»·" , Antw. lig bie op Ijaar rui? \xiel geonriHt tarrcen/
ïian ifs 5« geenjintsi tegenfjpjee&en/omb'atbeiminditt" ceerende m confolidcercnde firagt Der 3f!üige/ö30* be circulatie öeö bïQföé tor öetoonöfη gébiagt ^5 ben/ en albaat !)cr Weet) en be floffe beqaameïyö 0i'# poneetenbe om be jeloige te bei'burihe.n / al naat 0**' Ifgemijeib bet ingrediënten , en Qög«1ê£H ö£# C"1* rurgyns. Vrag. <g|n baat booj ironbrn 30110. gp 3e öan S"'
6?ui!teii ? ,ft Antw. g|n berfcije en inrlg-fïeïöe toonben 30uD V,
3e nooit gebjuiimj/ niaap toel f» lanjjöuucige m' , |
|||
|
öe» Of ulcenfd 6Ü Zee-Chirur§ie· 333
ftt>ac CÊti α ι, ien ' Daac een ^üabe digeftie fö · 0f
30 öat 2* bum,e/ fcöetpe/Boore ftoffe uitbloeit/ Vr^!enöe quafc ftofje ten berbetcren.
te« te o>hfouö sp etl-!iü-1Kl utoepatiënten tiferg toe*
Α n c "f°|wreren / om te b?Inbr» ? s!,:,HEii/"fïïh/iftr30l,lle öaac tieel &of^ Elï '&" 'aten
boai ii/r „ Eei 'iquor tartan laten getyiiilten/ taaat 3Ö!jae;< L3.!?1* eeumpert teirco : 't toelft benomen Vra» "LöOnfen beter ge«ee3en. (£)
Q-atjfi?' metf( ea$ mi$ tm fo;me üan een toontl·· 'naiu'ïs?! ^ε,ϊοεϊ1 °V öetfc&eioen manieten ge*
rc5iPtoen:■ ial ümt em °® Wc· b"3oe& booj* *· Kad. Arifto'ochis, Drach. ij.
Ώε''θ. Saniculs, Pyroiae,
Verbena;,
Agrimoniae,
η Eupatorii, Sn. m. i. pnnimic. fayperici,
^entai:ni. au. p. j. Hordei muDdati, ^ooftt i COI'int*indfar* 5a' ünC·ij-
£h °ÖUl«-ïeSf ^mt f °ï Semeen Uu, la een
bnu? ^ / ί mn-« 8i ί0^«°Ρί / tot een öetSe bét* öat* af nJÖn* e« *aüonD$ een Srfet-gïag J?)^n beh! (0 #'
&! hi« l^nzlT 'l M" Speren by de wonden,
^nemelk »«>n zu„r oorzaak is; de huy van zoete en ^^η^Λ^™ dun bier ^ men i» £
**«· ^,:£^U tot op de h4 of ί
. jcrisojten , men kan ze maar in ge- kookt
|
||||
|
334 Examen van
8fet fperma ceti t$ nutte in öe.?e gdigisufjriö &*
goeö geöjiuht. |
||||||||||||||||||
|
Cap. XIII. Om de coevallen der Wonden
te weeren. Vrag. TT/Cift mn tod öe boojnaamfïe io^'
W Ιεη / Die öe toouben gemreniijft onW» tawpen 30" ? , „.«
|
||||||||||||||||||
|
Antw. ©e toeüaïïen Der toonöen 30« b«ïe en
|
a$:
|
|||||||||||||||||
|
nigerïep; öocö / öe boojnaamfie 30" tod öe?e:
|
||||||||||||||||||
|
ha>morhagia fyncope ,koortzen, convulfie, Par
lyiis, contuüen, gangrasnen, en öietgelijiie. O) β |
||||||||||||||||||
|
kookt water laten trekken als Thee, of maar een W«
opkooken. Ook is dit zeeker. dat tot genezen van |
||||||||||||||||||
|
ds
eti |
||||||||||||||||||
|
wonden deze en diergelyken kruiden niets doen, ook "'
om derzelver toevallen voor te komen of weg te nerD jjt
te meer zullen ze dezelve kunnen vermeerderen ofl1, {S
de meefte daarvan bitter en heet zyfl. Maar de feC^,
wond-kruiden mogen wel genaamt werden alle die *° glJ
delen , die de koorffe en andere toevallen verhoede1! .»
wegnemen , gemerkt dat de koorffe, fwellinge > on eu
Idnge, pyn, enz. geweert, werkt de natuur na °r ?.agt
onverhindert en geneeft de wonden ; maar die door Κ jj
van gemeene wond-dranken wil de wonden gene^Jyi
geheel op den dwaalweg. Men neeme maar de ?x ■&$
hier van , en men zal onder alle dat drinken dier krU g·
geene de minde verligtinge zien in fwaare geftokene K,
kneusde gefcheurde wonden, en de geringe, die de qZ,
tuur ook zonder die kruiden geneeft, zal men zien ^M
dig gencezerii Beoordeelt nu de kragt der natuur f ^
der wond-kruiden , en Iaat het dog op deze nooi
komen. tf tf'
(s) PARACELSUS in zyne kleine Wond-arzenej^
fchryft zeer net alle de toevallen der wonden met .
' ver geneezingen.
|
||||||||||||||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. gof
|
||||||
|
matie f,3? &00ce » W« niet ban jpi}nc nog mfla
Ant?v i?mahen?
8em«>eniii·, ftc rÖRe e" inflammatie aangaat/ \$ he dkedi* !rfiaï 3° !ans De bjonom geen öeöooïlg* öe!' tod h» ÖJaflt tooojiöie»geη / ï»aiu atf betoon* inflammatieBei1 ' 3° b££ötoÖüt ai# Dan öe p0n en ^filfte?*0* Öan Öf3e tort|aïïen 3Ön toeï öe ge-
bo°i a7v»,^e ertaartpffc/ en Die men booi eer§ en
^raff ^5ea moet ' *# he hsmorhagia εη cönvulfie.
Antw ifaai:ani °e hamorhagia?
en °oon'iamat ^ hffin»orhagia of't bïoeben aangaat/
3tjn / ω T.f entIftft Daas: eenige groote baten getaoua
Stomen ίΡ»« modte ω33!:ί pm ftJ 8raoie agtinge
3hige htim Etïlen/ niei aïfecti om Datje öe genee* nen / taaac ^ maac om δ9?3ε öe taagtea üér&lei* Convu]fie/ ?n fyncope, of Jtoijm opböigt/rai ε öoob t£' trefiftinge ban senutnen/ en einbelijft lCaaten V· «iaroni 5aï men De bloebfiojtinge sïtoo$ |,et albeceÓrftP?e/ '° &aafl af£ '* mogelflft 0/ in bIaeo te ή ί» / «"aac &et ««ffe betbanö / om bat ïjet Antw ^®?at toöse ban men fiet bloeb fïeïacn ?
fl l· ^óofti^WP *°Öse: namentïöfi/ Laat/ fomtftS ^öeïïöjge banogreeo/ ïjet toeïft &e* ,, Q| comórpriL öt>' °Pfcggen ban ben buim; item, ÏEÏ| üt»«i El?!! ^*0"*: öoo? bet onöetfcöep» ec ecö9r',ttT^m üm be öanben en biergefijfte/
ü a' ^efciïTh KiTurgyn aetioessaam befte»*. vflatilis, thuï aamena' fan&uis draconis, fer*
lnol!> of een'bSiig^^111' capuc mortuum
|
||||||
|
Bi. Boli
|
||||||
|
S$& Examen van
5.'. Boli armenae,
Sang draconis,
Cap. mortui vitrio!. Far, volatiiis, aü, ünc. j. Thuris albi, ünc. JF. Vitrioli romans, Drach. ij. M. F. Omnium pulv. fubc. ï©dit poeper mm b'$ Dan onbec |>ct Ixitt ban een #
ftïopt/ of onöet Ui at tm\iïmijn$i en öat üoo?t£ op brieften gefmem/ of op een fhiü ban een ö!aag;/ e" üafï op οε toatiöe geüonoen/ met comprefien, f11 boa? goeoe touiDfeiiS naar δε Ssonü /■ baat om $' toonben. Vrag. 3©at f$ fyncope.en öoe 3al me»5είε P'P
fiomen? ; An:w. Syncope \$ een tjes&öminge/of een few"
lp betbal otijet ntagten/ oiuflaanbe uit eentg* groote alteratie öan fcöjMen / bloeöen / pijue °' öierge!rjR£. 'Φζ tjnlp tjiee toe/ Wl öat men aan* Rono$ Den f^attent een tutme ïug? berieene/ op b# ïjpipii aöetti öetrt fc&eppen mag/euMaefproepent}£li: öét aangejlgt niet mat kouö matec / top / óf ajp!l' tot ÖP/ tot 3pn 3?iben Uiroer isomt. Vrag. 3©aarom maaüt gp l}kt getoag ban ftao?*'
3«n? " . Antw. fai bat -men in getoonbe perfonen &a3*
boo?namentlt)H cp letten rnoct/ era öeseloe bo"» te nomen/ öoo? een fo&ere maniere ban lebe·1' > flreHïtenbe tot betoumiinge beg' bloeög/ en Ber.^1 ; ber beter omloop tooi 3\»eeten / en temoetinge ΰί Snifte bogseis/ maar toe men altoos* ben go*0?*, raat enöe -ïjulye ba» een goeö Medicus tiersoef»11 moet a\$ nietöe benomen fian. (O
Vrag'
(O HIPPOCRATES bemerkt dat men van denJe£ j
den dag aan meeft de wond-koonzen obfeiveert. Ma.{ |
||||
|
V «aLand en Zee"Cilirurgie. 337
|
|||||
|
Uitn-iS. cr*"ep,eeren 3aï men 3o tod üineiipe al*
ïUïSïf, ""^Iw Bebjuiften: be Inaerlpfe 3pn alle
ïtatpii « petenöe'' ffpra öun «nafieii&e / en öe 3toéet-
r'fiar>!?ene!!De/ ,8?^6 β!ρ be öjanfien öatj guajac.
Crras en öïftgeipfte. O) J ^r^itedm ™^lm 30" ttneetefep. ,. ©00,
^UïS'7 e" ^L"86 bail B«fc bectoamunte «g»l'5niPtreB,,e/ en boDjöitnamOe οΚίπ «i «alben- 0PhviinoI-ter£binchin£' hyPe""ci, labrinum.-earv-
$c y|Jorum:öetUDg.nervinum, dialtheas. asippsè. boor, ****** em &e" *""« Sefttreften. 2, «fó &et re
b* sehu^ ,ηΡίη ϋίίί«^η noot boojaffnpDinge ban
« toen °t ^ndonen, toaa? boa? 't Ito toelber* v«y maar tïigöaam öefjeuben tooib. rag-i©at f$ paralyfls, eti ijoe 3al mth» öetfWïm ? ,, ® Ancw.
iNkiJ"rd by «"j.".^ Wonden, m"r by zeer fwaare
f*»iwni"!Sen en, f,5hcurinien der bandenen fpietcn, ea 'e((jea nteB komt de koorfze zomwylen eerft den vyfden ?e »serriVenfen ja den.tie?den dag, en zelfs is men voor KClf* η 5n daSenA001t d»" van verzekert; ik hebbc SV01 yeertigften dag by een fraBura cranii de Jenf ftene } ori^ met andere toeva],eB 2icn ._ ^ W.j1^ *kygewoónt,dat den eerften dag by
v^en i,^ ko?rfz,e 8ΐ^=«. bevig is bygekomen Zo 6 0r de ]Za ? rdef aaf met altyd voor zo heilig ca S,°8 k»n rfte <üorfz-dag der wonden niet ftellen mag, ί'"» d; °m dat ce nauwkeurige oplettendheid zo dik- ?der ^erfchni;'ende 7d dllidelyk aan de hand geeft
iu\ 5e mmfte tegenfpraak. ü ί^ίη rr?fe '\ee? fterke te^'"entrckkiRS d«»«/-
1 •wJ'L'^L™ >u!k,e" T. m le ^0»"> daartegen r ■"» en de cmnaber wel de wifte mi jdekh zyn. |
|||||
|
33$ Examen van
Antw. Paralyfis, of ïtecoECïöejp&y i£ een betf^5"
Binge ban jenubjen of lamuiigöepö / sanDec tseri'1 nog geboetoi. φεη 3oöanig£n 3al men aanfïonb^ een ont!aiïil!',
je maften/ öoa| clpfierfeti/ aDer=Iaien/ jbjeeten/ ïtibe sobooitg: oojöer^ 3a! raeu be geijeele lattin1, 3Pöe 3pn£ licöaa.mg fmeeren / met goebe üegua»If üïfen : alj? öati terebinthina, hyperici , ipic#> fuccini, caflorei., falvis, of bit naatboJgenbe: iy>. Ol.Nicotians, Origani,Euphorbii,Caftorei,Suc.'
ciói, j timpen, aiï,Uue. j. Ung. Aragonis, Dnc-'J' Spir. Salisarmoniaci, ürach. j. Pulv. piperis albi, ürach.j. il: M. F. litus. Jfèzt aq. lavenduls en falvise, met eenige, Djcppe^
ol. fuccini, nardini, anifi, alle mojgen 0eögQi$f engestoeet/ i$wt goeö en bienftfg. Vrag. ï|oe 30110 gp met be contufien ijanbelni < j
Antw. jgetgeconcundeerde, afgeBneu£bebïe$,
joube in boo? mijn digeftiveneniuppurativentï^iJ ten tot feparatie.te öjengen· ©oo?t# be pattpen Ό& Suften iuel defendeeren öoo? Debequameuiien /il tomn/ of cataplafmen, j Vrag. Waat tettit meenigmaal 30 beel ban Ψ
3enub>bJatec / of feeöbmtec gefpjooKen/ bfe D* öf quefte 3enntoen ban fjaae uftteetpen / 30UÖ gp ο0μ toef raab toe toeten ? λ Antw. 3©at Ijet leeötoatet aangaat / moet fli't
b2p.toat boo?5tgtig bjesen / ombattefïoppen/ &y olïgefïoptspnbe/ en niet genoeg ge3uibett/ foopt %! ,-lpatient gebaar bat &et 5ig elberj anöer^mogf ?$ ■ to'ónentnuubjeeBm/ met betberbinge en berrotji% ban öe 3enubieof pc3e/ toaac uit toeïeeabem»·' ψ ijeiö be£ iiöjs uiogt ontfiaan / baarom3almen»|%/ jöaafiig \xte$tn om bat te floppen; bocö op 3Pn r? φ Dit uaaasöoïgenöe goet gebjuiitt / ^u1' |
|||
|
Land en Zee~Ciiirurgiê. 33^·
9. •Lumbricorum terreftr. prap.
^g.draconisan.Unc.ii: O], hvpericonis.
UnS· digeffivi, Sd. Unc j. Mifce, <©ffe/
*· CKcimank, Ung. digeftivl,
Ui· terebinth a. q. s. Mifce. ben Dhi*n s^meeri/ m in öetoonbeeeieib/ en 60*
neil," ,et SotiOe ik teggen een 3afyen / gebult met öao* tpttèm eplsm &^' iniw«8«i öa'ac *»at tuft ban 30biflii«r toattopnof6janDetopnonDet/ enbatitaac a«n teiiige teUen obec öe pleffïer oeieiö. O) «niïUeni et "'««s Terebinthine, de Balfem. ctpsybte, 't
Ferneili™ 'U^m vanFELIXWURTZ\het #£«a «'Mm Wyien hv" andere ftempen de waterige lekking, die forti· Senaarnt^ ect» wond is, en met onregt het leedewater vini z»n nerd» het pulvis aluminis crudi en de Alcobtl ^e"k de ]cur· 0o'c vaii fchielyke wcrkinge, en droogen *le kk&inge5^6 op' 00^ ma§ men *"cr we! merken, dat niet verdij,. r wonden geftuit zulke kwaade toevallen inzondej.;, Jv §e'yk den fchryver hier zo breed opgeeft» Ct'latien en 3 als die voorkomt aan gewonde tendines arti- regt Moed!o7D C 8evoe,J'Se vliezige deelen , die met on- gendeel zVn *j en drooge deelen genaamt werden^ in te- VerPletteri" ^ zo Sef[eit' dat
ze gewond gekneuft
v°St daar ,fyn<le· de hevigfte lekkinge van Lympbatiq
e,n Proppen j TO,or-komt infondcrheid als de fteekwieken f,erhalven „'mhJ naafftig gebruikt werden, en dit is «elyk verbin f1 ftet droogende middelen en gemak- dag<%kze on5n l? verll0*den en te helpen, gelyk de genoegzaa "dervindinge den nauwkeurig oplettenden Zullen dan nVa! en kan·
t0eii? ganrfrf; 8 iediReftmen en immmtiwn hier dienft F'ï'-fckkfi n,et', Want die alle .vermeerderen de ltl d*e wonden' Π iaire/e&* fta«k ja zelfs wormen |
|||||
|
Ge-'
|
|||||
|
340 Examen van
©ati öe pyn en gangt-snen jal Wt na geijaitö^
Gevolglyk kunnen het Uitgiientum bafilkum, aureufl
de balfanms Arcai, en de zoete oiien van amandels?.' oleiven, rapen, lynzaad, enz. van geene nuttigde? hier zyn,· En fchoon Monfi. RENBY zegt, dat by !' alle verfche Wonden niets beeter bevonden heeft als dcc zoeten olie, zo durf ik zeggen, dat dien fchryver in deZj kwetzingen der tendines en tendineufe deelen niet $ moet opgelet hdbben. Wel is waar, dat in gemeene ?e' fche wonden den zoeten olie alle oude vette zal*?·, verre overtreft, dat ook de gemeene lieden weeren, "' met boomolie en zuiker duifende wonden gelukkig ê nezen, zonder wieken en proppen daar by te dof"' Maar dat deze olie in allerly iwaare wonden te vooi'£ gemeld ook van zulk een dienft zy, is onwaar, in {, gendeel bevind men dat de Terebintbina Veneta en Ba'J mus Copayvce alleen of met wat gekookten hooning W> mengt, of ook de Spiritus Vini, tinBura myrrbee, de iel ; ritus terebintbina, of ook 't pulvis Aluminis, inf?" \ Cekpbonii. farcocollce, elibani, naar omftandigheden é bruikt, en acetum onderwylen geftadig van buiten °fi geilagen van gewenfehte gelukkige en kragtdadige uit** fangen zyn. 't Welke weinige ik tot dieaft der zscVa rende voornamentlyk hebbe willen hier by voeiA die meer wenicht [té weetcn leeze dit wydlopig be°°h in myn boek over de wonden. Kort om, a!'?r5, wonden plat verbinden met plukzel boomwol!e-watJe|, of werk gedoopt be'meert of beftrooyt met vo©rgemei de. geringe middelen en een doeck of windze! daarop, gelegt, of ook maar groene zagte bladeren daar om jL ilagen, is de grootfte kunft omwonden te genezen, plaafters zyn meeftentyd tot niets nut en veeltyds >c" ', delyk, de oude fterke zalven verderflyk, 'tdikrnaals vfl, binden veeltyds onnodig en hinderlyk, het groove: P*j teren in'de wonden met ftiletten barbarifch, het fteif " ( vegen fmertelyk en ondienftig, en de reft der kai»J meeftentyd raeordadig gruwelyk en affchuwelyk· |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 34I
aP.XlV. Van de Hooft, Borft, en Buik*
wonden.
ag' W ®3u!1!iïl« kan beje ujotiöen 30 maai;
■. AmW Si? ,of 6*cïanium S^ueft të / ja of neen ?
htn ban&Si a0uöifilBaten· u ®00·2 bet aamnee-' 9Ueft toa*. i«ftrcummt öaac b£n ©atimt meöe ge» hti Öabbp, f !et 3U3aat/ ÖSEÖ/ ra ffetn öetrof* ?lu,n 3elh». ^00' ^εϊ aanniecisen ban hei era- ϊ%/ al«t ι*0? öai öe Ö"ffenpan niet obet aleben Uet °s peSnr Ö" a3toÖooft; nog 50 öarö até aan 0fnten/ h<«. s01, S· ^°o? &et aanmerften bet acci» ^etWinn».öe? ^atiet|t Hojt na ben flag/ of bat ï?e/ fooiL,ai*3tt3öw/ ö?apinge/ otanen/ ra3ec* CMSeboeï/ i'V e!!3 4- €inWpftöoo|inpnge3igt/ Vrag LJPÖttfilooteBe&Reneel.
ln *****£1$? 1" 'r BE3Ssi n°B aeboel nietöaöbet/ «?f5- biSS^aBWöenBenöanöjeufieuituine
. Antw;i«anmerHingen/ taatsoubgp ban boen? !n/ öeoifiSf öfl".3ouöeÉn liet oetóenee! ontoïoo- Antw pa>,3al t ban jpu*
??n trepaarn Sf Sebo»öen &e6oenbe/ 3alaïs?öaii J öe 3a! al? ban be roembranefirafóie·
(?) In ® 3 οε&* ί& S^Sïï^iiTO ^an het *·*■*
<Wen 'V L,*a*teis P1hi · ,■' of ln eea apoplexie,
«noopt, cn2, zya ald(JS vafte tKkjj> ne»
|
||||
|
;4* Examen van
benKen met fgne bpefcje^ en plunjel / eeöuunt in to*c*
raefpiritusvini, en ban fcoojtö naac öe fionfi öeïö»1' ben / met een goebe corapreffe en öooftöoeit Vrag. 3©«arom öiec juifï i>m fpirkus viai ge% 3iöt?
nen van een geëxtravajeert bloed binnen het craniuitit
zy tuffchen het cranium. en de dura mater, oi tuiche11 dé vliezen of tuflchen de pia mater en de herszent11' ■ of ook in de holligheden van 't cerebrum, 't zy bövS» onder of op de zyden der herszenen, 't welk bloe hier als dan komt de herszenen te drukken, en de vref circulatie aficheiding en doortocht van 't zenuwen-'" belet, en de dood in 't korte kan verwekken ,· ik *?S ge dat men in zulken geval aanftonds de grootfte fl>J°| delen moet in 't werk fteüen i. aanftonds een gro° g lating tot tienonfzen op den arm doen en dezelve tfi wel nog een'of tweemaal re-peteeren. %. fterke purgs1* daarna ingeven, of fterke clyfleeren inzonderheid v* tabak gebruiken. 3. onder de neus vlugge zouten ^ pliceeren. 4. veficateria of koppen op de nek, arnj„ en fcheeeen zetten. 5. de voeten fterk vryven sti warm water zetten. 6. van 't hoofd het hair affcheef^ en het zelve geduurig warm ftoven met een ftoving v' de her ba cephaücce, als de ruta, majerana, lavendula, ƒ ., msrinus, refte enz. in witte wyn of azyn zagt en ^ei" gekookt, en het afkookzel met wolle lappen ten m'n ^ aüe zes uuren warm opgelegt, enz. 7. men kan in* > dig verkoelende rejolv e erende en zweet- en waterd 1. vende medicynen geven van de fl, fambuc. berb. ficL·];. falv. rad. fanicul. enz. in water getrokken, of het & , fambuc. Nitnm enz. hiermede moet men zo lange c t tinucereu, als doendelyk is, om de rcfilutie van & geëxtravafeirde bloed te verwagten, want hier dooi ®jai( deze zieken geneezen, als de ondervinding leert. & ^ zo dit al niets helpt, en alle toevallen na verloop 4, eenige daagen toeneemen, moet men eerft tot het t tieeren overgaan. _ ^iH' . Merkt dat de fcheur in 't cranium, 't zy in, Je £g#
nenfte oi buitenfte tafel vecltyds van zelfs weder SCB zonder opening te maken. 1 ■ |
|||
|
xiat i h LaBd en Zee Chirurgie. q4,
mfbMS?ÏOmnietlteberieniÖeS°eDeincarneerende
ban'ttfft h««Sm öatteincarnatie fji« genoegzaam
toonh^f! ""^Ö&omt. 2. <@m öat Öe incarneerende ös ftö'pZ.L ul ö«öuplen; en toef mificijien een putre- Wik·.* becoe?ia6ei,'3-®m öat'er een te graoferi altoos ιηκ3ΓΟίίε"3ül!De I m °aarom so moet men öict ineiïöP tlWBe ö»«>B«>be/ 3ufbepe»De en becioac- VraV «^'"Bebiuiften/ alg ftenfpiritusviniff.
Btoote-mrP?,^ïee6t öiec ban funSus öat «n seec bantoo^aac,r5, 30UD£ ^öebjuf&en ïjet poeöet
"Htoeiiif ,atlJn/ fchffinanthum.ariftolocbia, met Cooipre,i x mï>lt 8*mengt/ en öaas: oöer een 3"nattiri,.n,,J.toanttttopn/. öaactoatbetonfe/ coo* Vrai%£L0bet003eu/ falie/ e»3.itige300öeii^.
eltttiri-'i,^! ,βΒ. meu ί!1 «η fi-ailura cranii toeï cbec Anti Se*1Bcifieöwn>
^ttöatWfk oöecaï/ toant feoo? eetfï en al/ man taphytec n^°un op be rauicu'us temporalis, of cro-
^WfinTiv tfc&ii0e teï}m™- i. <©m öat men ïjmi
^eneeiftSS!iarneeren' öoojöienDejen mufcul οεε
bi" nooöjX0, f !an 5Pn toetfijnge / ban Die spe Aa
Ê^ Wbe bnS/nS^ "{tf(Qteennramp/ enfom»
Si^nSni!? ΤΛ*?Hlonr- ®0{l "WO men op Set 0S °ccipS8nÏÏW" afl^ft öan Bet ïjooft / op
P. m öe JfAeen meenigte eet tendo- ** **&?£*£*$ van de vliezen of
|
||||
|
34+ ' Examen van
nen Die alöaat dnöigen/nog ooft tuff/cgen öe toynöjatj'
toen/ toegenp setee Ijoülgöeiö aïöaat gelegen. i%)
Vrag. Üfoe 30WÖ gp nu tueeten of een toenöe in u*
6o|fi penetreert. £ Antw. 55at sauïse ift toeeten / Dooi be fïetfte l»8
of toinö/ Die Dooi De toonöe ïsomt; alp meöe Dow ntpn pjobet. Vrag, 't eefceurt fomtpöp' Dat 'et De mufcüli j"
tercoitales poe? öe toonDe fcftietenj 30 Dat 'et D,L \Mi\0 geen p?obet in ftan; nog ooft g«n lugt uit of"' ftomennan/ toatöan? . ,rt Antw. %\$ Dan moet men öeg IPaiient^monöf"
tieti3e teeöouöen/ en gouöen een bjanöenöe ftafW Vjoo? De toonöe. (α) ö Vrag. Hu genomen/ 3p penetreerden, &oe3°"
BPÖ'ec in öanödeu? fommige toUien ïobanlgewo» iseuijoeeeröerljoe llebee toeiieelen. 1 ©möatöeu tcrïpfie lugt / öoo? öe toonöe fnftemenbe/ Deinto*»·' Dige Deden te beei alteteet. 2, <©m Dat De geefi£il beelöooj de toonöe Pecbiiegen. a IbtBere uu toeoetotn toillen / Dat menje 3a* 'fl %
cpcii ïjouöen/om fetji uitte berrjoagten / ja / öat tM™ fomtpa£ gtooter maften 3a! / toat segt gp baar op ■ m Antw SSrpöe paitpen Hebben gefpiï: öe #*%
opinie f# atéjé maat fimpei öoojgaat ö"3tnöete a ? mess fet£uü öe toonöe bettoagten moet/ al^öee» »· nionteti bloeö of tóf$ ötetgelpftp'. fli Vrag. $aöemaal top giet in De 6o?fi 3fln/ ^
(z) Op de Jutuuren mag roen geruft fneide»» "^,
niet booren, behalven op de jutura coremlis, maar zelve meiden is evenwel becter. _ n. (a) Dit experiment met de kaars gaat niet aan in ^„t
den, die zeer fcbuins na binnen toe door dringen» ? 0f in 't aaiïemen komt hier in het minfte geen lucht ι ^ uit;; maar men moet die oordeelen na het hoelK» «Ie zwaerc benaauwtheid aan die.zydc. |
|||
|
io^ionooh^a,t0m 5?n fe to0Slöeil iri '* Öert/ al-
Anïw 2wteiO&Ooouelpfti &Et btoEb M«?I»i,e3e naawolèenbe re&en. i. <©m &ai
te tooaen- ï,be toonDe M£' 'c toe» oe&oojDe cm Nffjf 8" öert $ een fpfec/ ren pjfricf* ?et,0JöeceS l Tm Ψ öe" om,0°P öp£ È!o££i^ te
iebin§e hev APBt Ö«Öett« convulflen, enDeöe- 3pn betoeSrJ?ί .e3l 3P" C0|3aaIi baf öft t?m
^«fceKïPJ??'1^ 3· ©oo?DeBrtuurise6ebe- . Vrae·- δ."? 7 tetö öe confolidatie öe£ fjett$r oelet. aaatj a!^ * &0nöe fn Ö£n 6ui6 penetreert ifDo5"
6ttotnent^atlail ih imm b00? Bft "itrcöietcïïUaii
Vrajy ra °faanoe bannen Boo: öe toonöe. Antw ^30110gpWegenefen? "
5?1 b?aab «f 9« omentum mtftlnge / jouö Det met £ut>e öie hiPL.Ten 5 °^° öe οβ«™" uitWngen/ ,"tt to futnr* i, bïe,18in > en öetoonöe toetsten / llP^'a noem?, ltir boomi öerijaaïr / öie men gaftro-* £en enSci,,-?·0^ Di3elbemundificeeren» in«'·-
e?h?en ÖW / e'ï™ ^V"** eerfs Seronnen Woeb
2Γ·'δ JBB^i4„ ? ,9P &oni,e Bwn Dulp öefiomrn ban 4°ηη«ϊηΓ> ; mb sp Daac lm icftf toel tonnen
Antw sas»
* Speïm?JJïim "" hauftuS °*b00nfmn ba»
Ocuior. carc.a.Drachff.
V'oci Scrup. ff. ^actis vaccini q.s. M. F. Hauftus.
blnde»eninbrengen, 'lbindcn' of üinY*™ «nderhet
|
|||
|
34<5 Examen van
Vrag. Wat tJöo? mebieamenten ïjcöt gp / We 6et
getonne üioeb booj be mine afifjpöra ?
Antw. ©aac spnöet öetfcfjeiöcn .· afê oen rubia
iinftorum, argencina, meliifacumradicibus, \&ü' rus, fem. Hafturtii, mumia, fperma ceti, toöeBOOl' llaöen/ en bietgeipïie meer. |
|||||||
|
' Cap. XV. Van de gefchootene Wonden.
Vrag. Α 130 öe gffcÖQOtenc toonben nu bccï *rt
J\ be #o?ïoogen boorbailen / en out*1"
ïiaw ongeluMieu beroo?3aBen/ ooft een 3ane i£ D^
ieöer ï|te!mee(iec beel aan gelegen i$/ öoe 30u°
SP, een gefröooieii toonbe beualen?
Antw. <©at f£ een 3oöanige toonbe bfe met w*
fiogel / (iiin fetjrooi of ierj anbetó / boo? be fir#J: De$ ou&oeun? in-'t Ipf gefcijooten i£/ mafte»1*; contufie, pletteringe/ Énfefjeutingebeeiei:membra nen, oioeb- en toateebaten / peejen/ of tendoneo» öeenöeten / bifsmaalpi betgefeifcöapt met beele *' jtoate toeöaïlen / fomtpbg met / en fomtpb£ 3<>nD hsemorttiagia, of öloebfio?tinge. t, Vrag. i@oe utïfcïjtïlen bese toonben ban tiean&fI
toonben? 0, Antw. 0p berfcMlen ijfer in I i. €en eelcf;:«
ten toonbe ig nimmer-meet ftmpel/ maar aïtoo?» . componeert. 2. go \$ een gffajooten toonbe ^fPSe meeröer tot ftana en berrorttnoe geneegen al^an»* toonben. 3. 2o.i$ gemeenelpft öaren ingang Zil\t„ ronö met een feemme en öjpber uitgang. 4· ^„«c fieutt gemeendpït öat beje toonben in §et begin η |
|||||||
|
Vrag. Eaeton^nuiotöaacgeneesingeRomin-^^
Antw #m Ho?t in beje geneejinge te ïjanOe»e |al men 3e in ttoee manieren boes befïaan. αα |
|||||||
|
en Zee-Chirurgïe. 347
veere?" v" beOenbfge maniere / om alïtf te remo-
ö^fcortrt* /5?n',et möe toonbesoisbemogen toe3en; ^htiSlc^m I ftHntwS / lappen / en toat öierge- ö'tabeii / f ®#βΦ&ί 00« tis 6« beöoojips ber* toonhph/?* Öet teiuaam leggen of fcnfftSen be$ge* i qr5f; 0at Ö« gemateelpR en 3onber ppne legt.
Wt»if μ 8eb?uift 0an oe BeeetfcfiteremeöienMe (nbe'hjLh üe°.tiame digeitiven en fuppe rativen rcbörat; e; afé webe ban goebe defenfiven en cor- ^e"Ven tonootn be toonbe,
*>ε aieeni»!? *!?"* ^ Öiecboocen in be genetfnge ban
^^tïieenebjonbengesegt.
^oet ut. maniere té / toat topica belangt / 3a be b!ee* ,' tWecnooj eerlt&rt getaeupe ea gepïettec» toat»t car ? al icacÖten te fcöelöenenfepareeten: ^ant h«(,ciontura & collifa cko fuppuranda eft. ■P"1 filet Γη»κιοίη öaac aiïP° i0£Öelien ^o mag öenung dj" 5an öe5i§en ben ung. hafiilicwm, met c balt oftivum Semengt / of ben bafiliciim 011=
Ü'f&én ■ t raPamrn semengt/'tot een Bun toieit* 3&eti ofa ' öm oI· raparum of liui, een öeeï/ Pett,ei)at 7^gd'duIcilIm»«» fialf öeei raet faffwan 5*1/ ornff0* men toat *tt toa#fhielten ^attiitiPo" lmM tot «n 3aIfRen te béngen/ en ,t{ *Α£<,»Λοηΰί 3eleP° ; öao?të be toonï?e Uln > en S! 6.efcp&enoe mei öen ung. caraphora- Un?.of en,' ι f* öepleifiecenöe met Den gemeoien ^acaPlafmp«' nGv,um' Ofeenige corroborerende ί?111. caW0?193^ ba" &iïl abfinthium, fcsr- fUbr> en iiminiha' camomilla, melilotus, rofe « Uci,ago taLB,iftooBt inmie ωΡη/ of oofttowlui
Bettog^ [Jfl» lpn3eah / bat met oud goeö bier uit* oforobi, naar leöer£ goeoounnen (C)
(c) Voor df> f · £ Vrag.
|
||||
|
348 Examen van
Vrag. gnoienljefgebielbat'ergtootefïanïienbef'
rottingen <n öè toonöea i»aac / twatsultgp ban boen« Ancw. %l$ ban 33 3al mense toaflicljeii en fpuiten /
mei een Du£banig of oiecgefpft lavement, ψ. Rad. ariilolochiserotundas 5 Drach. ij.
Herb. Scordii. Salvis, ana il". Flor.centaurii, p. j. Puiv. Aloës. Myrrhx. Sarcocoiis, ans Drach. j Coq. Sa, in vini albi Lib ij. ï|kt mebe getoaflc&en / en algban u toicSen met D«
booigemeiöe jai'oe eetfï befïrceaen/ Daat in geboet en opgeïeio. \d) So nu be fianft ssct groot taseï / moet menbae*
ban toat ung. JDgyptiacam öp öoen; Detoelöe toel fll" leen met topn of bïanöetopn gebjuiftt tortb ©e tnort? öeban gesuibert spnöe /5af men 3e öoojt genee3en /alp men anbetetoonbén boet· ^nbienbetoenbebecgiftip teiaac/ 303ist &ifrtn$etttüeebeuaoïbOlgenbe$tap',\ tel öan Defenpntge öjonöen/ of Booïst een bolle looft/ toat geftneu}} sgnöe j in ijet tooorige lavamem. Vrag. 3« tóeboojgaanbetnonben /plagt men ett*
tpög ü geöiuiften een fetum of Doo??ogt/ Die nu \p* benbaagg bp öe meefie |19eefier$ nagelaten pjecö / °^ toetfcöeiöen reeöen: ató/ batse te gtooten ppneertD' btoeöfïouiuge berteeftt/ en öatse öe toonOen met t»at onnatmidpSg sünötqueïfea ? Antw. «©aaropai«tooo|DiK/ rt
1. ^atsp ppnêsouDebetUJeaSen/ ftanniet &&"
&\§ men je toeï en oeïjcmmïpb gebmint; niaarjaï32!' tegenbeel flillen/ booj blende be toonbe boo?gaau£ oPE' ïjoub en iugt geeft / om §mt toftn ben ettec te otii fata: ooï*30 3al3eini}etaooiiiaïen: befcijerpe f^1'/ feten ban be gemojfélöe brentjeg tmbe uitjïeep^^ (f/) Men mag fhnpel de Tinüura aloss en myrrba 1»
fpuiicn. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 349
'* J^ï^bJel tegen^eenige membranen ofsenuiwen
bienm m°m mmm tn muilen. neinDelpft 30
*e»yi3e öe diseili ven ober he atfteek boosiDe Beo?,
|
|||||||
|
_,eib' ven ober he grfjeek iuoaDe Deo;,
χ *' pat 3P bïoebfia?tinge"fawDe beitoeït&fii / ie* w* csent 6e bjp#ï}eiö Mn $φ fdfl te ïjeölwn/ fa latf'11?/6" tttöl öaat ü00? kleeft' f° «laetnuiisenaat, ttesn- h öa!3 0εί,?Μίβί men 3^ nooit: alp ooft niet toan- tiijï > inCal'!iatie boa| öanöen ijS/ maar alleen ren öoa<r°an oei*igeftie *n fappurade , oaft fa tuetö 3e hfine 3eö?Ui&t in öt' öootgaanöe of pénetreerende iL-, VJb°ïff- nocö öuifiwonöen; Dan alicea In at* "'/Reenen/ cnneftfe.
»ü,Yh ®at 3p öe toonöen met Vaat onnaimicfp&ii tenirt?Ue,Ien· ^ 3° öie ESetóensöbeCnifurgicale non* ; a$ öen fetum is' ^ ÜÖ°J onnatuuclpn ge* 45 ^o?ö / tear saï men ban De fkeettoAeten m °nnar» te toirf!en 3?ggen? jouDen öie κοίι boo? fine m« pft nioetsii geöouöen tueröen ? bar geen* Vrap 8ueδεKOen mas 8^3* ^ecöea. (e)
3pn/|» ®f aiifripe gefcgootene tuanöen fenpnig Antvt Φαοεπ {n booitpöen gemeem tjeböcii'?
öetiöaan-?^ε βεϊτιεεπε gefcijoote toonöm in He öe- ftbühjnr .,e 0ο?ϊο3εϊ1 / 3nn uit &aac 5eïfë gecttffntg 3eu ίη γ inbfeti 'ec fet£ quaabaacSigé fcöput te toe» fttuiö / 'uft,ltli8e I i$ niet ten aaneen ban lei ont- eigen o»,1103 ^an &et iööb: maac i0 ban toegen Ijaac möe6n« 3anbf,eü,5 of öaoi öet toeeSen / fcöfuwn/ 3©at h 'Öre öi0eöeÏ003e Deden.
geen «na öll^ï»iö aangaat / &m in 't Heöaain
bfewiiaat teroo&afien/ a# men 3'fet aan fantmige
9£3iöt r/r.»h döen öraanijep' in ïjaat ijanben enöé aan*
ijonöee eenig Wet) lange jaare» gelagen ïjeö»
ben:
ben gctoont'K df,?eekwieken, als we baven reeds heb-
a!ï° ook der' ^ *e? °^ nooit in wonden te pas komen, Verfche wonH,.«<lortochten niet' het is "lfs te zot die ia
°naen te willen gebruiken- |
|||||||
|
35® Examen van
Bent baant tjet .alleenbefïaat uftfulphet/ faïnrettf/
Sailgenïioülen/enöeüjat bjanbeojpn^.
i· 3©athetfitiphecaangaat/ 'tαίεεοnietaïïeentot
fttaubafel en fcgutft uittuenöfg gebjniat / maat oo» inbaenöig fpn gefïootentot jeuftte/ Ionge*hoeit / etij· in baat 3oett melft,' of met een bopet ban een ep ingeno' men: ooben Dien maalst men baat ooit met olpeÏtli öalfein ban / tot beeïberipe gebjeeften bieniiig- , 2. 3©at (jet falpeetee aangaat / 't bictb inggelp&?
in be iBebtcpne / 30 Voel inüjenbig a\$ uitbaenbig' geöesigt; toaut Oen Antim. Praep. en Diaphore- ricum , a$ meDe Oen lapis prunellas , baetben '& meoe öeteib en gemaant. 25obeh öien geeft men f nietbaat cremortartari, gemengt/ tot het gtabee» / enppnebetlenbenenin. 3. ©eftoien moeten nfef#quaataatDig$ in hebbe11'
om bat menöag£ipiS!?E3iet/ bat 3üaangete ©jouwen / en aanftomenbe Dochter^ (t>ie het niet naat behoote» gaat) De3eïbe üooj b?eembe wfien eeten. ^p öaetbet· 00H 0epe3<at in pappen tot ge3baolien tefticulen. 4. 50en b?aneebapn 3al ntemattb 3eggen bat 3c fe«P'
nig ijl/ ofte ten baate bat men hemmetheelepi»tg|j teffen^ bjinften baübe/ &l$ ban mogt hpeenmeni# bael om 't leben fejengen/ booj 3pn miébjuin. , 5. Wt loobe ftogefê Bonnen oor niet betgif tig 3Pi1/
om bat 'et bageïpng nóg beele gaan en Paan / met ïo"' De feogeï#(n't Ipf; boben Wen maften bap Daagelp»? looben tutonben in apoilematien baat beel ette«$ ult loopt/ ombe3eIbigebetetteontlaflen. UéA Sftbaiï bael geloben bat men 'et baei fchelmfiuftB"*
ttiebe boen ftan; mitg baat onbet fmeltenbe een«S teetgiftige fappen / of anbete ingrediënten, öie Ψ öanige fcijelmen öetet toeten al$ tó< λ Vrag <©f men in gefchooten baonöen bimbe teu
De ojanö te leffchen / of/ «tfi tjet &ΗικΦε IB Èjaat te bert»e&ften ? A wt, |
|||||
|
Land· en Zee-Chirurgie. 3f r
boo?na7/ ?ft Bi&nfU$be moet men öoo? eerf! 'mbe
ten/ toaH?in 'f S^onoe 3icn te fcfjeiöen en feparee» 3afce öar h Ö!er 8enwenelp& geenojanöi^/ ena!f£'t tyanb wa öeViefte öeeïtöb^ öan een gtoote ftitte of fl» het iwFf1^ öatBercöieDuitooi3aöe/ öatörftogei toö* öpm? Γ801 Εεη fröeuringe/ en een öjre&taV °aat »1p„ £fflbranen E« beenderen maant / 't toe!» af» 0°J3aa&f rt00te ppn/ ratt'«n öianöenöe ïjtae oer* 3almen»J?,l«rDm öeigec°n Gradeerde1εfepaceeten/ 0e« een Sïr,a,fcen Den unS' digeffiv .· en bafiiicnm on* 6uiten&!flSSIBt/ ïïlet toat oi' lini-enöeplaati öan
3Q 'et JJJfPaenraetDenfpir. vini camph, &c.en al· ft«»mt/*ei?latt,aaï Bcooren fian& en betrottfnne toe*
*Én/ njMΚ ai^ öa" 0en UDS- ^gyP«'acum ge&jnf* 9i Sefenarp pir- v,tll»en afê nu ijet gecontundeerde ?]$ bier w ψ I 3aï men öe toattóe a($ öan ijanbelen jnbleti 'n fj in öe gefcïjQQte toonben ge3egt f*. <£n ?ïa,1Hnh«2JanD toil[öe ftaanöe Ösuöen Oat'ec ai *°,!* ÏWfan3,Vöonl,a» ^ate / uit oojsaane öat 'εΕ Dife B«fc&oot£ i*0""^/ fc&*P"«e" fcïwurai in öe &;anti K?eff«it Χ?/*!; an«noo?l»e gaar / bat 'er geen ^ bathSïfSÖn »»ocö Confïapef fear toefïaan f r^at 'ef ,1. * !£" Brnieenefioflel gefcijleö. f??.0*»» UjmSÏK'e %?iml of Ö»«3en in öjanö5e*
Lne!!iabeiNf,?e" SÉf£Öieb/ öat ben fiogel ergens? Door ÊJiWefanXt x\Ö0TOn Öw'3m baat ftoe in
öe!litt; £BU >»*-Ö 30 U«i Dooi ftro en bias?
*a£S Ee" öe3aa2lïn(toaif 8emaafit/ "»W
|
||||||
|
ien öe aosei^ eeni'se
|
||||||
|
öp
|
||||||
|
352 Examen van
bp gaat gsfeöen/ 't 30ube immer&De roitinge baar We
toonben 3eet mebe geplaagt 3pn tegeflaaii / bo"? ïJten ijet buur alk 'ptoertolSfge bogtiggeoen en quaaö* aatbigijeiö beneemt. Vrag. ®f men een baonbe toe! sonöer 3ien of aan"
cafeen ftan geneefen ? Antw. <©uec bese qureiïie i$ beel gefcpieben/ 3a
toel pro λ\$ contra, bos? nip f» 3a! tot neeg toe op' tooïgen bat nattturlpft i$/ enrnpne ftontï inp gebifb 5 fjoebael De ||eer ïSiböet Digby 5«l&$ jegt natuurt setoren, ©ooj mpifeüJilïjini niet tëgenfpjeefien/ *" 3aï ben 3teeset afgier ber!?atei baat gp'et aflegt. i|p betöaalt toat 'et aan 5eete ï§eet 3pnen ©|fW°
gefcgieDi£/ οίε/ in'tfcïjeibenbanttoecbuëlöegter?' aan spn ganb gequefi baietö; boojiupoenbe getna»e 3pn mufculen en bioe&oaten tot sp 't been toe: De5* baietb ban een Cgieurgpn beröonben / en biet l bpf &a' gen uaberganb quam gp op ben boo?3· Digby met eert gtoote ppn en inflammatie, 30 bat ;Den ï|eet DigW ben patiënt eenige boenen af bo|öeïbe / baat eefl>0 öloeb of ettet ban 3pn baonöeaantoag/ 't toelnö^ aanfiouö$ tec ganb gefleib baiet&e. e#nberbaplen nart» fcen boo}3> Digby een oefc&en bol «out fegoon baatet / iaat öpöe eene ganobol vicriolutiigepoeDert(ouS*' inernt) tn diflblvcerde. en fiaft Boen öe öloeöfge Hoeft" ften baar In / baaar op ben ©atieut (icaöjf 3eibe een bet' Soelinge te geboelenaati3Pnquet3uur/ en baaar 00« ooft be geïjeeie inflamrfiarie benomen baietb; baaj" op boen alie pleifïeren afgebaan baierben / en bebaonjj* in een 3eeteen intbbeibarcn (iaat gegouben baiero- J3aar be mtbbag 30 teen oen eïtboer Digby befeÖ0É q, fcoebet uit getvkriol water, engingjetebjoogenbo' |
||||||
|
een buur: nautofpft^ tua£ ben boek ö?oog / rfü&JP**
tientóbienaar quam gem aanseggen / bat 3?« w' S 6anb baeberom ontfiaö e» gtoote pp» ftreeg / baaat w öen bibber öaebetom ben öoea in ïjet fioub vlt"tei |
||||||
|
Land en Zee· Chirurgie. 353
4&T'>a 3?* öasctl öaatnageneejen üJlrti. (ƒ)
ten η> L^Öaalt'H-toatmp/ nu maat oöet tojee j'aa» uicf!Fflf.eiïet>/geöeutti£; seeïkten©attent/ Dieeenige Jonii tlen Öaööeaan spn Iic&aam/ iraötfftfomtpög bonn τ 0m! nmt &u m?ontbooö / üijiteetöeen Oet» herfia' r.^'t'Biöeutt öat ffceen£&re3igt»a0met{iet <U 'r h ^te ma{5en / En toittp öe beeftetoepieifter^ |
|||||||||||||||||||
|
«
|
teflg/C£ei,en^ ÖP / öte aï een gaatito en üetfïanDig l®ati
|
||||||||||||||||||
|
aetempe
|
ntbioojbe mp/ öp Hetje üergaöeten en in een
|
||||||||||||||||||
|
^Ofc p
|
nu
|
ÖE Piaat$ bjeiigen/ toaatopiBüetDecüoojt
|
|||||||||||||||||
|
erj fJ"r,"|aa8öe of ÖP Digby Jjao gelee3en /selöeja/
't ttiet goeöe reeDenen uan: maat een geruf»
ania öem Uieöer bpnomeiiöe/ ütaagDeöem
^n üan spn oetöanD/ of fjp Digby 3pn raaö
|
|||||||||||||||||||
|
buut rrJVT at &aööe/ 3eiö£ ja/ toetpi3e teöet in 'is
beit / ,ÉiLTete« oe pleifktf ) 't itf ί«Φ aï maat pöei* £ Cap.
§eener w^-P^^^fihe curen 7,7η byna van nul en
natuur zelf ' Want k,eine Ampele wonden , die de
jer houd Seneeft' wanneer men maar de wonde zui-
°°r de el Ö van fcho°ne doeken voorziet, geneeft men
ketenden .pS ' dat niets als een bedroS is hV on-
8e°Pent Zv' m,aar, wanneer groote flag-of bloedaderen uf geheel «' r , izcn of de Peezen der fpieren half
*eil> de iJfSefneeden, een been gekneuft of gebroo- Seprikt is '«szenpan ingeflagen, of een zenuw of pees «elen te ' 4's °an ziet men, dat alle Jympatbetifièe mid- ren, waar ?en genomen ook het minfte niet uitvoe- |
|||||||||||||||||||
|
^dekken ka\ mrcn Heelmeefter dit bedrog zeer list
LW in de wLeVle2' dat DIGBY zelf onkundig fabeltjes voor 1* , Tft .evcnwel de geleerde wereld *e«l «cH»tk7eaVhei.d Wl1 wysmakea, als uit zyn ge- ■>e te zien is. ' * |
|||||||||||||||||||
|
354 Examen van
Cap. XVI. Van dePun&uraNervi.
Vrag. TT7 Kt té punciura nervi ?
Antw. W ©at té een (leen ofpriKjenlnre!t3^'
nutoe of W&J berooj3aaïit boo? let£ bat fcïjHP*'! fïeehenbe té/ até naalöen/ elfen/ priemen/ B« puf ban mefien of öegeng/ öen angel ofgraab öan ©f?' fc&en / of blergelpne tuigen meer / Daar öe &oloatf "J en jjSatroojen |)aar 3elbeu/of malnanöereB/ £W°J fpeel/ of öooj onboo?3lgtiaï)eit of ooft toel boonnet toil / meöe {tomen te qn«3en. * Vrag. l|oe 30UÖ gp toeeten of 'er een 3enuïoe o'
gee# gequefttoare? ,, Antw. go baar een 3enutoe gequefï toa$. / 3" '^
'er até öan eengtooteppn/ ftloppluge/ ontjïeeHii'Éc fomtpb^ 'gangrsena, fpasmus, ra3ernpe/ en toef öoob ble 'er até öan opbolgt. „ Üaar 30 baar een tendo of peeg gefireeften té / afê ΰ
5pn be toeballen niet toel 30 ïjebig nog gebaarïpft· Vrag. 3©at gebaar spa 3e onöertoo&ien? (li
Antw. aillc fteeften en quet3ingen ber 3enuwe» ?
pee3en 3pn 3eer genelgt totputrefaftieenfuppura0/ 3©pöer£ 30 3Pn 3e gemeenelpn bedelt met berfiPL öen moejeïpfte toeballen/ boo? blen 3ε be tafft»1*,,« tenbe# roeren^ en geboeletté 3Pn / en boojnatnenjj^ al| oen fïeeft eng en 3eer öiep té/ en bat om£ty ι. <©m batïjet bïeefcij enöe ïjulb toeöer ïtonrt L·
te 3ufgen/ toaar onöer até öan een ftöerpe fiof[cL· \ genereert toerb/öie geen ultganft fjebben ftan/ *^[f op 3eer moelelpfte eu gebaarlpne toeballen hoïw' bolgeiï. λ ; 2. #m bat be ffieöicamenten niet toel tot: oe^
quetfïe 3enutoe {tonnen boekingen/ toegen^ &e |
||||||||
|
'V
|
||||||||
|
teDertoenöe. yt$
|
||||||||
|
,
|
||||||||
|
Vrajï m„ d en Zee-Chirurgie: m
u An^.Xe„3fö BPÖaacflenee3taBeBrt»iitem?
ïVlni caraïln^i""» F. ö* P!aai5e beftcefben met fpir.
<h ^ôúéçßç Snf.de/ln<lf .Oofe åï^Ñ^ßÔåï en tofn&fel* |
||||||
|
f °0^ 3aS f' 'S? b00*Deel oeöjnlBt toeröen.
mt^mTlZeïlT(gf m»mmm «S# tf (£) Wann · ' * Z " **
vJe?teer v£rfcn zen«we, pees, ligamentum of een
«*?*?«» 43 dnr;eerfmg fch£rp inftr,nment geprikt IK
iö d- L Wei op dfe ^rl0°P van twaalf uuren de pyn* *<* i,Ve groote ïf,·" h«.gepnkte deel zwelt maar
door ç e grootfte zwU me noote ' maar na bo- te"'gvtl dc^, uit de 5& ^ trekkinSe en fche«teu
'«ff of8t'fo>nwylento?« IDi lo°pt geduuriS een wa- * va^^'2^^ enz de f °P df on^eking een foren £ PWln verwond zv^fZaakhierv3n is> datdegeprik- ^^V ASSS* forten en in die £&£ fteekir'* ñ?ç, ttMwl draden v*n de zenuw of pees
°P te w*1 » kwaad voor S°ÅÍÇÁ^ recomman-
n3u^. „j. ln zoetemelk gekookt tot
|
||||||
|
35<5 Examen van
ϊ|εί tloeebe beïbanb 3al nien naacfïeïpft toe $n '
loei lettenöe/ ofeteensenutoegequefi^/ja/ofneen; 30 ja/ jal men öe toonbe tragtente dilateren/ 30 W
öoenïpK $ / op bat bie fcijerpe / optenöe / f enpnige ftofr een uitgang mag tj^beri. ginöettioriöesalmfnö?»1' pen ben öeetenol.terebinth..enhyperici,offentof'™ öaartii geboopt / en op öe toonb aeïeiö / en uoojté κ1, een öeete fparel baar ooeEpöouüen/om ae olie ös$rJ meerber iu De Vuonbe» te öoen Dooiö?ingeii: oo?beï? 3at men fee uiaat$ oer toon δε rsn&fora / en uetöer na?! Boöen toe befmeeten etibejtrpFienmet3obaiJigeoW,i' We 3eec öoo?bitngenöe 3pn / boa? Ölert be 3enuroeii $' meenlpiï secr ökp feggen: ooö οίε een ppuflilienöe / eJ* refolveerende en 3uurtempecrnoe isragt l)eöb?n; Φ om öe ppn te ftillen / ai$ ooft ora öe 3etmü)en bic öjo0» 3pn/tianbebitoiugete befcijermen. <©tscr öe inflammatie jai mm eenige goeöecori'O'
borerende en refolveerende cataplafmen leggen / ï>aIJ abfinth. fcordium , camomillie, meliloti, inhydr0' mei. of fomtybg in bjaaöeöjpn geliaoiu / baar &cl eenige farinen en campher bp öoen fsan, * Zo Öet qwame te apoflerneeten / a!$ &et ütutn
een cataplafma. Men kan nog zekerder gaan, zo gai!j3t
men bemerkt, dat een pees of zenuw geprikt is, " men wat plukzel met oleum terebintbina of half. cop"^ h(B op het wondje oplegt en met een warm fpatei ^ inchoogt en vervolgens kleine en grootere corapre'lljt met el. tereb, campher fpirüus of l'eau de la regne-, ^ gemaakt daar over gelegr en het geheele deel eindeiy met goede windzelen fterk en vaii winden, de Se^ü ^ ftï deelen tezamen te drukken, en den toevloed I vogren, lekking en zwelling hier mede te beletten- ,( j
20 dit niet zoude willen, kan men zagte refolveere^ ( en emollieérende pappen en flovingen gebruiken » opening verweideren, enz. |
||||
|
*M toetl mf^ fn Zee-ChirurSie· 357
tof «ι Dhw f aïi oan Bföanöe'1 vetoën/ alg men
g0 y,;egffionegetooonf^teöoen.
öeUiatw? 0nöectoP[*n«nlympha,banfommigefe. &« meh· h naamt/ Gewaar ujterö / sal men Ijet ielbige c"s ^-,1· l*uaaiTufi,Bbaeeren:neem* een toeinigcro- cipitaat nfh11 mm& betonbttü\ümdïge{lifmpTx- 'fetfcha?.! in raaftix.&nguis draconis,en een tacfnfg •nennr/«? Bepuib?tt/en on&eeutoen digeftivum oe» $Mt Λ"0 eC toat terekenthyns enbl. hyperici.
h'/M mi ?.at!c m °^ouöenöe/ en gejutom 3uii· be'3 / alfnftS * Pan 8«i«3en ai£ anbere gemeens toon» ^eetciibnM» Bebac&tig3pnöe mat &!et booten (in't öeni fi-,Tlr.e ■' oeeeöallen öer algemeene tao»öen)bje* '^«aetoatecBesestii. /->
jaP· XVII. Van de Fenynige Wonden.
Aruw W*#«n fenpiiieetoonbi?
nke xatitit,, ®m fenpnige toon&e # een $oisa* tu,B/ ató tJ B^e&teïienDe öoo? een eenifi bergiftfg ïanöcii oV f. P!/ ftGSe! cf ajagan: Item booj öe Vra» La"Bel eenifiet fenpnige bieten.
Antw l,e l:Kto«>*P 3pn öese baonben?
« BifbeerenaST 3pa 'εϊ δίε sefcijooten/ gefieefien / Yra8 ÏLK °i*e fapn'ee oaon&en.
„ Antw. 5^"B 3μη ?£ 00*3ate» öan besebaonben? h ,nanirn£'0o«aft"Mpn ttueberhp : a$ animata Jaar geen £;" ban fenpnige bieren; inanimata,
Z 3 Vrag. |
||||
|
358 Examen van
Vrag. Wt\h spn öe teftenen ban een &eet of ïtouö
fenpn ? ,rf Ancw. Ilse teftenen ban een tjeet fenpn/ 30 Φ ye
een ïjeftige pjiftfteSenöe ppn in öe baonbe/ itietgroote 3b)elUnge enöe inflammatie; bedtpö£ beraaDeren^, fii een peetfeï) sïvatt coïeur/ Roo?tsen/ flaubateti' bangtggeit / en üeeoinge bet leeben. , ©an een houö fenpn / 30 i$ 'er een betöoobinS* [
fïapetigöeit / en gestoelten swgt of osdema, fl|" Hout sbaeet; en 30 ber een greenigSeiö etiöe peerfjjï ïjetö omtrent öe baonöe gejien naetö / raet een geft0. öigen sbaptn / 30 öenftt öat ubjen patiënt alp ^ jjet niet lang maften 3al· Vrag. Wat gebaar JüeoöenDesebJoiiDen? -t
Antw. ^nöiên men niet fïraft^ in öe toeer fg oM^
fenpn te (hitten/ 30 loopt ben Patiënt firaft^ groot ψ baar ban jmi ïeben/ ijoe Wein öe baonöe ooft uatf' mogt. <©ie"in öe gebajfc&ten gefcijieöen 3Pn beei ψ baarlpfter / öan Die in öebleesige en mufculeufe beef* gefcfjieöen /800? Um ïjet fenpn aïöaar rjoegeng Β* y* nigbnlöige baten fjier gelegen / ïjet öleeö / 3enubJ'i«J, pen / en miïm bogten / fttaftg ftdmen te befmetteii IL öfe» tooïgen&e beeie 3baare en ge&aatlpfte toeö^' ftoitun te berooj3ancn. - lt/ ^eje fenpne» vuerüeii gemeen ïpn öoo? Cjaat W$
bat .ij? batie eenige fcfjetpigbeiö jjeboen/ baaar ö",, of be fappen oti3e$ iicöaam^ Bomen te fïratnnf1^ öift te tomben: toaaat boor hm omfoap öe$ 6!DSÉt moet ftomen te bertragen en ftii te fiaan. #f 3*ωί eenige anöet corrofif öp Beje bergïften \$l bJ^^t öeel nietaiieen ÖefeelUgi / maar berfler.fi ligtelpft/ 5y. beeletoeba!ïeis3fgösbcegen.(/j) v C/^Byna alle fenynen werken indevafte dee'en.en■ j
wekken krarnpagtige trekkingen, doorknagende vats y, een verftervinge toe. Ook hebben we weinig fen>ril' $ zuur is, dierhalven kunnen de fenynen, als daar W ^i |
|||
|
Land en Zes-Chirurgie. 359
Y"g· *loe stift gp par geneejinge oeuö?öereti ? ■
ίη£™*1' ^ε eroeöinge sal men öeöO|Deten booc ^"f Se en uttüaenöige mftDelrn:
en vul ("^öige 3pn eenige öettlïecfienöe tegengiffen / sweetöecbae&Renöe telnetten / gemaaac aig boglt: - ^ulv. bufonumficc. Drach. j. Ca'mphora?.
~Toci,a Serup. j. Aq. Theriacaiis. Unc. ij. MiiceFiatHaufius. <Y)' *m mJ^e bm $&tim 3to«tfn moer.
fPH oianft moet 3toeetö?poenbe 3pn/gefnftali;
*'Cna'fcorz°n·Unc.ij. Contrayervas,Unc.j;
Chfn'.S,ervi rafP Unc.j.fl.Coq.Exaq.Unc.xxx. "i- Adde, Elix Cittri. Unc ij. Mifcefiatpotio. ensiöjJEÏP*11 ma8 men&eetecoffée, thee,ijéêtbiet/
omet£lfafeï£n en abertaten mag fiiertiirtgefc&feöen
omïjet Jihfn n4et in 'f ttcöaam te roeren; nog οοίι 5BC Min Se bfm Bu<ten naac ö!nnen tetreHfsen. of onbS??,W8e 3|ni bwiöreIeP ■* a$ eeili8e M«P*
toeifie fc, .fllcarjficatien, met of jonöer ventofen,
^9'iöehitt. xatien mmm 'Uttgeüjaflen toetüen met
SïlPngt iS f toaE theriacks öf ^Egyptiaak, in ge» fc0rdiurn eetii8e dec°aen öati rad. zedoaria, DQÏi toa'm f,"0™"1" in toPn gcsooben baar men ftanihBih«ürn theriak e" bjanöettipn in mengen #H«P Kan men een 3aifnen manen öan (*) v-<n yerr„> ., S 4 pulv,
lelleborus ρ ,Beeften · die van kwik, foót,ΆτΑϊΜηΟΕι,
) *m 6'{wsi ft1™' ^iam'enz·befdd zYn -ook door
, C *) m;} werken, dewyl ze geen zuur by haar hebben.
rQere zwectrl"* ,v?or de Padden genomen is beter, of aa- le 2Weetetl,n'dtlelen met veel water ingenomen om fterk f£\ dienftc? ID het begin der fenyniie wonden
at men in 't begin te vooren de wonde beeft
|
||||
|
3<So , Exemen van
ψ. Pulv, fcordii Unc. ff. Theriaca? veteris Drach j'
Ung. Bafiliei & digeilivi, ana Drach. yj
Ol. Terebinthins, Drach, ij. Vkrioli, Drach· ";
Ung. Digeüivi, Unc. ij. M. F. Unguentum.
<£n een pleifïer, gemaalit ban Dit/ of DietgelpB*
liaactioigenöe: ψ. Pulv. Myrrha?, Drach. ij. Ariftolochias fabace^:
GentianEe, ana Drach, j. il". Emp Diachylicompo1,
Unc.j. Paracelfi, Unc. ff. F. Emplaftrum.
<©f tjet emp. Paracelfi alleen met toat theriak ^
foïpöetgemengt. ■ ■■ l\ èo 'et gtoote ppn en inflammatie toefiaat/ 3a;
men een Diecgelpfte cataplafme otwc |jet oejeetöe öff leggen/ ban #. Herb. Scordii. Rutse, Abfinthii.
Flor. Sambuc. ana m. ff. 39ft gfftooftt in oub Mee of in topn / mei to»*[
far. fabar. f η hordei, of met toat jagt Qeftoofiie gö» Semengt/ i» maniere Pan een pap. ή, UBen mag Ijler fomtpogi toei op Doen öen ■SeU?i?"
ben aluin/ looft/'moftetty öuiPemifi/ ol tercoi» thinae, en oiergdpïie. 1Ö, ï|et finpn toeggenomen 'spnöe/ sal men öeto°!'u
aï$ Dan geneejen/ gelpn men andere gemee»,:e w"'. Den Doet/ öeljaluen Dat men Dese toonöen 0't0"/ moet tragfen open te ijouöen 30 lange al^men»3",. tot Dat men bennt Dat |jet fenpn genoeg3aam uit f iicïjaam ontiaft i$. Cap. XVII l JJ gejearifieeert en door zuigers of ventofen veel bloed
»it gehaalt, of het deel aanftonds met een gloejena 'ey ^t hcet't diep gebrand, legt. men een ordinair Theriak azyn en campher op. |
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. 361
Cap· -XVIII. Van de Ulceratien of Zweeren ,
Van ioinmige Oude Schaden genaamt, hare
bepalinge en teekenen.
rag· X7 3llbemaal be ulceratien geimmtïpU
booitha "*~^ uit apoftematien, of uit Uiotlbeil 3eat r-itf εϊ1/ 3α öi*n*n3c toei irl ïana tE folgen: ^ "p toat tra ulceratieof3toeec$;
δε ?wV' ^εη u!ceratie $ «n berouöecöe fcïjeibin* Öaaml 8e3onöe feee!£/ fu öe 3agfe öeelen on3e£ ïig* «tec/, Mtoerpenöe meefteu tpö een ongebonben gaar 'η£ί te!3 öf me(t acciDententiec3ïIi/toaacüoo; V,.r;!le£3i«ge üerjjinöeu tuerö.
Anr ^oe 'toetben De ulceratien onberfcöeiben;
öebj0,^.· ^«i'ftansc onbrrlc&eiDÉti y ten aansientsaii Vrap. ,'' °Um aautfni ban gaareigen ytom.
enbetfdi^f0ε ϊΜεκοεπ3ε ten aasijien ban öe öjonöen berfchrlh'3en aati3ieii ban be uionöen toerbense on-
btge |
|||||||||
|
^fpnio//"^000"' ontiebotiöen etter/ öie öSöeöfg /
»/ fpeüteifl of fomtpb^ filiiBeitór 1& (O'2. ©s |
|||||||||
|
■* 5 toon-
Seduurth?KkheefiJVer0uderde ulceratien, d:'e veele jaaren
■ ^^ylcè ν ι6 hïar korft of#sr^^H dewelke Zc!f 8eznjvVan ze'f afvalt, en ais dan is de ulceratié van nie"de bevf"' cn de Chirurg7n in deze iyd daar by ko- ^1*?" gaat Ir η §ef" ^frettaide middelen te gebruiken, 4!laa variH ondstoc zynsgenezing over: na het af* 7elk e'nde)vt ^ sroeic Weder een fpongieus vlees, 't der afvait, weder in een korft verandert, die ook we- ebben veele verouderde ukeratien, die kwaad
|
|||||||||
|
te
|
|||||||||
|
3Ös Examen van
fcoonöen toerben niet anberg a\$ boo? ultterïpfte «*]
maften geboorcn/ öe ulceratien öaaraitegen/ 30 Wf' tiooj uttterlpne a!$ öoo? inneeipne ooi3anen. 3. «f* ijjonDen beranöeren menigmaal in ulceratien, maat de ulceratien nimmermeer in een toonöe. .. Vrag. |©aat toanneer beran&ert öoc& een toont*
ineen ulceratie.. . Antw. €en bjonbe beranbert in een ulceratie, 3
teanneer ben goeöen en toelgeöonben etter of pu?' bte alle tnon&ea gemeeneïpn utttoeruin/beranöett'' een fanies. virus; of fn eenige anöece öunne fcöw bogtigöeib. (m) M Vrag. ï$oe taeröenöe ulceratien onberfcöeibenll
aanjten ban. öaat §elben ? « Antw. Cen aansten ban ïjaar jciben toerben^'
fe?ie manieren onöerfctjeiöen: i. Cen aan3ieu &*„ ïjaar toejcn. 2. ©an fjaac ïjoebanfgtjeiö. 3. &*' ïjaarbogtigïjeftni öiese «ittoerpen. Vrag. ||oe ban öaar toejen ? , „
Antw. Cen aan3ien banljaarbje3enb3etben3f ö
&e <©uöe Benaamtiimpele of gecomponeerde. ,, Simpele, &at3pn fclcine ulceratien 3onbet eeniflyL
ciöenten/ οίε flegt$ maar aiïeen een fïmpeleöogt0'-g$ te geneten zyn, evenwel dikmaals goede witte e» °
bonden materie. {ji (m) Een wande die zeer ligt en gaauw ie gene w
is, verandert veeltyds door 't gebruik der ikekwieke ^ een langdnurende ulceratie, en zo men dan de ll'iCt]'0Ί, met de iteekwiaken , nog meer plaagt, werd dezelve (t kwader. Waaruir ik befluit, dat men nog in w°" 0et nog in ulceratien nooit of telden de fteèkwieken > |
|||||||
|
gebruiken het welk alle Chirurgyns wel moeten ^ cf)
neemen en leeren, to te 't nog niet weeten, en le ^β den BELLOSTE maar wat vleitiger, die tal f" epf door gevoegtame ondervinding confirraeeren, c » ik hier zégge. |
|||||||
|
ratien ha ' §scomP°neerde,öa£3Pn StOOteuIce-
3Pn/Voa^aï m °fra«cacciöetueaijpöei:ge3Elfc&apÉ al$ een Πι3P lmeniS maaï mebe ben naam af boeren: °fös cümif Cuni dyfcrafia, varicofuin, cum carie Vrae- «&dun's>hyperfarcoticurri,enDtetgelpRe.
Wetrjnrti 1fLaarom 8e«fejen De fimpele ulceratiea Ant» 5Σ? ^ 30 toeï a!^ een fimPele toonöe ?
*«»/ hituT?1 h0im toea£n# öaar. betgootenöe bog*. &etö altond 0UÏ,£/ of b°8«8Öfii>: toeïfieri? bogtig- Ulcera V7 J"0£t cP8ri>?oogt toetben; toant adomnia Vra-r jSUll*untul" exficcantia, (n)
Antw l£e öanÖaatöoebaniBbetö?
^euuthirti?1 aan3^ ban öaac üoebanigöeio of lagtiee fer, eie B«naamt conöe / geile / ölaft&e/ fiftu- «itBnagcS^B1^2/ «löe corrofive bat i£ een Antw ®e uu tet> aanjfen ban pare bogtlgöreben >
^e uitbjftn aan3ief5banïjaacfloffeof oogtigijcöen nieuie,Qftef!W; bJeebense genaamt purulente, fa» Vrag ©i5 h rénfe > fordide, en virulente.
iatiei1 'aenoMïl?" 0I^ Ö*ec toric&eiöenHagbanulce- rsöanighg&;"V 3° »« aanstel ban fjaac accibentea / 0,e 3e nithwi &% mi% mmn$ öaac ftoffe ofte ettet fnt(ebooi eetfihli>aai 0!^ Öo^en of gp3e tori Rent/ 6aJacciCt!Ö nCW· ®CD^ ft* SR genoemt öe üicus cum
dyfcra-
&&**»> kS>Td«rniet ^' van zelf seneezcn a!s
maaf°ke vatenaTL vfJan ,daan' d« in Gratiën de
mt^A nWe' gezkn II Ure/ogten ^η «»« «'et· Ik heb-
z£T fterkeben l,„^n,0nde,B,iereti« door een overko- WÏ eer'ig sebrnl rend^MXWi «ïtt/btatf van zelf Vro^ ongeneeffffynks ^^ «a bcjaar-
|
||||
|
3^4 Examen van
dyfcrafia, bat 10 SOUanige 3bjeet Öaac «tl 0118$
ban tiogtfn öp i$/ met een pjoeienbe ftouoe / Ojoo0ie οι bogagijdö. Varicofum , Dat lg een 5bjeer of ulceratiebaal'iin
of meet gebojfïen ( epgepjopte) aöeeen outfrait 3pn· Cum carie oiïïs, @ar (^ een ΰεΰΰ|ϋεπ tteea onDec^
ulccratie. Cum labüs duris, bat i$ met ijaröe iweeeag^ö0
feantenconöfom, . Hyperfarcocicum, bat i§ baat toetnig fpongiw
\3teekl) uit maft. Vrag. ©etitiaait on$ fee aübere οίε uit ïjaat W
öaiiigöetb geuaaint bjecoen?· Antw. ©oo?eetü ijeu ift be ronöe genaemt/ "in
featje rotiö 5pn ©e t)°l-e of cavemofum f$ een ulceratie met eft'
enge enöe nantoe opentnge/ maac met een d?«ö* tutme jEjoiligöeia ban binnen / enöe berfcgetbeii W toeegjeg / 3onöeï eenige calloficeytofbjeetagtigöeiBj öese toecö ban fommige oor cuniculofumgenaatiit/ öat ió ütonpngijaï^getx)p3e ©lafthe f£ ι Daar De ïjttit maac te groeien (iaat.
Fiitulagtig tö gelpfterbopg aig de IjoHe of cave^'
nofum, oegalben öat De3e calleus of bjeetagtig bö" Binnen $. ftanftetagtlg i$ fïfnftcnbe enöebjaigeïpftomaab"
3ien / met öaröe of calleufe, öifcne / opge3txjoile en ot*1 gefteeröe hamen / met een öjiiin iooödertoige tioltw enöe berfcgeiöen opgepiopteaöerentonöfom. t0 Corrofive igi 50 tuanneet &\$ baat 30banige tjua9?
aarbigöeib i$/ öatïè een efcaroftoobe in bc ulcerati maaftt / uit een fcïjeïpbpientie gumeuc uoo^ftorr»£lj\ ise/ enöe in ülceratietotóeienöe/ 30 öatse binmae» 9' tooojtaruipt enöe a! öet omleggende ge3onöe blffl**? fcedetft/ enöe ftinftenöe maaiit/ 30 toeröse a$ Da Uicus nomegenaatTitofphagadsnicura. -L |
|||
|
Vra2 „ Land en Zee-Chirurgïe. 3tf5
6aaïbo*8t? hm 01^ * ïaatfie fïag / toegeng!
|
|||||||||||||||||
|
i§ eprt aac &eÏ! tè öe purulente eeeft genaamt/
|
|||||||||||||||||
|
Boeö
|
|||||||||||||||||
|
"e UZ ÖttI ttW# uittortPt/ 't3P
|
|||||||||||||||||
|
η -.-ι
|
quaöe.
|
||||||||||||||||
|
enbe r»eufe $ «o ulceratie bie beel bnnne / toaterfge
bintetJ?ebiBe to>8* uiibaerpt/ beebpttf raet een qua* Paaide # öie een groobeïpmagtigebogtufttoerpf.
η» hl„ eQte të οίε een buiïe/ fiinBenOe/ Dunne ftoffe A ■*§· ©ela 3!in öe oaijaften bet uiceratien ?
iiaïll Λ· ^e oojjaften bec uJceratien3pniïaEeöerIep: Vra£ (J^ttaenoigeen fntoenbige.
A S» ®eift3paöeuitbaenbige?
tufien ·,^« uitinenöige 3pn eenige toosiöen/ con- faet(ïjfH' b«b|antöei!en / berbjiejinge / becgif / of fcbucfhHf.bamPn»: a?^ Ö« 3toeet/ en iranige ban Antfv'4Sf,ft S»nDeintoenWQf?
ffpmaaffm, inujenbige/ 3pn 3»ure/ becgoojbe en (litige/' p, , b°8irp/ berbwftftenöe eenige fcnerpe/ Öaar [f! ? eete«öe ftoffe- iptem eetrtge vances Die Öuiö aïh '^ ^0^" te antïafien; tjet uleefcg en öe ftentietfi teeftenen ijeöt gp orn een ulceratie te
Öaac oVfi— "«ttoeubige öaecöen genoegfaam Dooj
wenoiue en diiFerentien beitelt, jBaac be in* toen*
, C°) Hel· , ·
• kan. ror ,re bSoed in het üchaam al te veel zyn-
in§ePropt ^?16" ia een deel in de naauwte werden heeft rnen' het a^aar een ulceratie verwekt: ook i%e bloed e,xeraP,ekn da- de natuur van het overrloe-
laft, als zatve* u UiCemiente §ewiiie t5rden haar ont- eit werpende door dsae!ve esnige dagen -lang |
|||||||||||||||||
|
3Ö<5 Examen van
toenbige/ booj be ima$mht en fieefecnbe ppti / al^
mebe öoo? be fïoffe bie 'et uitgetoojpen mett/ a$ ettet/ bïoeö/ öioapaeii^ bleefcg/ beltóeng / en3· WP* 5en on$ genoegfaam aan/ bat 'et een ulceratie \§ i«* öat ftnagenöe of ptiR&etenDe beel. ^to öSec iaan epcm* pelen/ Aph.26.75,76,81.ban4.S. |
|||||
|
Cap. XIX. Van de voorzeggingen of Prog-
nofticatie der Ulceratien. Vrag· ΤΤΦε 3uït SP ong nonnen boorgen W
O. goebe of Oe quaöe uiiftamfie in oe ca- re bet ulceratien? Antw. #«1 een goebe boo&eggfnge ie boen in ö*
genee3inge Ut ulceratien, saï ff» ierten: 1. ®y>W. toe«3cn bet ulceratien, 2. <©p fjaat goebanitjö^'·' S:" ©elegentgeit / 4. «Bctec / 5. i€pb/ 6. #p De Wfjpofttf β betf l&atf eiit^. Vrag. Wat aooisegginge soub gp uit get tiJtW*1
bet ulceratien boen ? , Antw. ïiit fjaat toeesen/ baat bp betJïaanö*'
gtOOie of Kleine/ Dat$ fimpele of gecomponeerde» 30ube in bee3c booisegginge οαεη: nameipn/ ï>atD* fiïeine fimpele ulceratien, fn een gesont en bjslöj fielt ïfcgaam/ boben bten/ in eenig beeï 5pnbe ba* getuft itan blpben / 3a! gaafi en ïicijt geneesen nonitf'» toetben; tnfb$ be bogtiggeft maat mateïpït Φ& 3uut te temperen. fBaat be gepote en gecomponeerde ulceratie"»
met een of meet acrtbenten betselt;. aïjhnet bloei"**' Hingen/ getbe fianten/ opne/ toeeïig bleefclj/ °'!., biergelpne meer/ ftonnwi niet gence3en toetben/b0"* en al eet öeese accibenten toeg genomen toetben. ,-. Vrag. 't gg bJonbet bet gp bïoeööetfïingen / RL
3egt te taesen een ninbe&jaaï'öan genee3ing« /n maal get blesfcö«itöetbïoeDboo|tnomenmoei· ^ |
|||||
|
Ant ^ aasden Zee-Chirurgie.1 3^
ttaacïivK?meei mtit ^aentïpft niet uft Uoetl
fio»nenhe;e,E,u ofte ttielHagt|geaeaten.€n Daarom ren, maS «.ulceraden öie öebloet 3Pti niet incarnee- ^cerad^ &et bïoeö iu De 3eïae maat ueDerft/ en öe *aniBörit ooen P00?3eas',,fle mt ^ m §m 0°**
SXwSpV^ &0Êöanf8öcit of PauuK/öooj
èQn be finïï?! u!ceratIen moeieipnec te gene5en 3pn / S'Ootf Saf onanfiüjecpige /cm öai öe incarnatie b%ain ^"^ öau «nöoen eerfï oeafnnen moet / ERÖ« hoJ!" 3ε»3κε <ïuaïP& tot cicatriiè te bmmen/ aeb«ac £?,mdpfl ,n u"atiae ttc&ameu; om Dat5e P'w ate t,pen bai3 lt! een fiftei ie öeranöeten/ te ίεπ. a&L ,omtwnt0ε 3enutoen enöe tendonen bal» ίε ΒεηείΡπ?6* 0e Scoote/ tiiaïii5^ 3Pn öetec om öeit Öeïibén n öle mi ftIeine/ öi£Pe ra enBe Öolïig* !?8i ï>e&QQ,?;fc°w öat men Dê3e niet 30 oequamelpfe üeirioi«e!tii h e Medicamenten ïtan aantanen/noch Vra» !«è> 3i0tlgen. letten ?- T^tooi moet men op Baar geïegentgeie
Antw 5λ ' '
58n Q«i b£ ^aent&dt of plaats öec ulceratien, o?in: taan■ nwne? οω een Ö°eöe öoo?3eg8inae te ^ÖanöaT«^?watienfeomenQP^tÉinöeOecïeeöm 8tt*«» 5>e KlÏfiet,/ öaa,: üeele tendonen, 3^. ^«ffieïSliSY/ offin öc Skaten <« karaat/ w 1 «Enöe ïfcÖa»™0«J omtrent öe
' 3pil ait00£ aeöaartpö; in^geïpn^ Die (p) u <»
i " eetl gedeete i gt) d°°r de fy"fte flag-ade-
^ÏÏeS;oesSfted^ f n»wf«pï door de fynfte ze 'S' de &»%Λί£^β '«««togen,
J U1«etten ea aangroejen. |
||||
|
f68 Examen van '
intteöojftttlöuift penetreeren , öleop beffytmmÜM
MaammmiQt {tomen/ geneejenbe5tt>aatïpR/ Ujegeng be gefiaöige betoeeglncje öec beenen / en fluxie OifJe önöettoojpen 3pn: alg msfie öe ulceratien becionö^ öooj bien' se Öaav a)too$ bemeegt: Item öe ulceratien öec bl33e/ en fiftel itj Den grooten ijoeft öec oogen / uonneo ook niet toel genee3en/ toegen$ öe gefiaöiö* boo?togt ban bogtigöeaeny öie se onDcrfieiiigspn- | Vrag. i©at öoo?3eggsng?fiai!ö?JieitecgeDen? , Antw. ©en etrec topftong ttoee bingen aan :boO?
cecfi inöien 'ec eenige ulceratien 3pn / öie naar e*11 langbuutig ufttoetpen ban een giiaöen ofte ongebon' ben ettec/ een goei pus begint re bomen/ topfi on? aan fjoope tot geheejinge; maac inöien ten ett& fcrjielpb begint op te tjonöen enöe bat fn eentë* bcanfUjeiö/enöeulceratie bertoont sig bo? enöe loo^ bettofg / i$ een aanfiaanöe teefien ban öe oooö. Cen anöeren tupft öen etrec on$ ooa aan toat öe*'
len Dat 'ec befcfjaöigt 3ouben mogen tt)e3én / om &flI ieöec befcbaöigt öeel / gemeenïpis een bp30iiöeren et' ter utttoecpt: a!£ / uit Ijtt Weefcfy bomt gemeend een goeöe» veimn en toeigebanöeu etter. VHtfyetgt' beente bomt een bette oïpagt4ge/ fiinbenöen ettiï' Hit öe aöecen en arterien, een bïoeöige Dunne etf#·■ ilit öe membranen en jenutoeu/ ftoilU HÏace/ DU"' ne/ Ipmigtv bat men gemeenipn ieeöetoatec of 3e' tmtoatec noemt, (e; Vrag·
(i) Van de materie of etter, die men in ulceratien SF-
lyk ook in de wonden ziet uitvloejen , heett men èc', meenlyk drie foorten. i. pus of goe.ie dikke witte ° geelagtige materie, meelt in de ulceratien der vleesag^1' ge deeSen. 2. /aniw of etter met bloed vermengt in η. furunciili enz. 3. ichor of wateragtige, witte, roo geele, gryze, bruine, zwarte, vuile, fcherpe, ft'n " de etter, in de ulceratien der pees-.zenuw-en y^eSiL· tige dedenj hoewel ook ioniwylen geheel anders, <> |
||||
|
Vran J d en Zee-Chirurgie. 3<yp
çÌïâ«ßç7* î0111 ■ *»«Ñ«À ^ raembraneufe en «=·
of ettec uit? ' al mmm Ötiömn Mmn toa^ Len/Wo»» 5ftPembraneufe °f senutoaatise öee»
öeeïen hinïl1*tihmi mec boojifcamen /om öat öese
£çß,å aïïo ;f,f ltb^£ften / m öeei ]yrapha öeööen/
-!e!laeiw ^"Nuaniec etter of pus te bonnen Dooit*
^Bc uiSSm Öe lympha S!iem me en3ea
iÊfo^itfp'cj.®*3 *«é ö-1Ö5e toecö He digeflie of fyagt IÖIaie^Settoösi ß!É aïïe scooie aPofteunen Öe
rl^Ïien/h^i!1,,0001 iJaac gooren fiomrn té
i,öet£ nier h-f to£ïft em emz &'■ mant em ettec fö
■ A«tw t?(e toeeloetlep ettec i$ 'et toe! ? ■
êÑ ä^åßðË11^ áߣ Öto booren in öe differen-
Ã* fe> e" toei $£' *· Pus' Dat tf OT aaltre/ matige !leett toinba ?'b°8öen ettec. 2 Sanies offeichor, å Ãñ^ï(ßÂß;[çëçïâ «tec. 4.Sordes, f* een UB-
*a Vras
^en h;cr a'
X^S^Vf'« regels fteüen kan; want men
IS *2Ãþú Ã? ** ved »þ« «ç ver-
verln' S Ult'ekt , en h, á l de S^xuleereerde vaatjes
'»nge°pH v»n een „/" ^ de «olligheid der «foewtfe JM toonen ■?' *>« oenT» ç ' maar nooit V£*g°Qrt <>ï
en "'"f St de ^rfgelvk nTugem exPeri^ten aan- |
|||
|
37o Examen van
Vrag. gegt xm$ m top ban on$ pjopoofï aft3'
gen/ toat nan Den rijö u ai onbetujij3en? Antw. 35en tgö Kan ong 3eer beelbeBenömanefl'
om Dat alle ulceratien Die jarig toerben/ of langer buil' ten /i^ 'er een gtoot agterbenfte» ban caries: &\§ v$' ïie alÜ? 3P tuhm$ 5oi£öec opbjeefsen, 3Pen tijö D$ jaarg/ afê in De totater/ Dat leert on$ / Dat De «o»»' öe alle ulceratien 3eec fcijaDeiijK \$l om bat3£ ba?» in t»ijt/ De ïjuib bergarb / en öe digeitie Mei W tegendeel / öe matelijfte toamite / al£ in ftet υοο?' en na jaar/ Die UertoeHi digeftie, ber3agt De ölli [ en p|)il· |®aar öe obeegroote Hitte/ baart Difem^ ten fordes en putrefaftie in öe ulceratien. £ Vrag. öSinDeitjR De Difpojiiie Oet patiënten/ ^
geeft bat ? . Arjtw. 35e dlfpositie Der Patiënten leett ong/ 9St
öegesonbe entoelgefielöeïicöanien öe geneesfnge 3*£ boöjöeelig \$\ om Datse een goeden/ hiaten lymp11* jjeoben/ toeln een goeden geöonden etter boo?tö?et#i Slaat de onge3®nöe Ucöamen / aljS b?oeienöe Ψ&} feamt Dien etter te öeranDecen/ om Datjs als* ban', öeel bergeojt en aan 't beröerben raafit:H5öenal|D, goeden top/ in De groste ïjüte öe$3omet£öoo?ref' mentatie ef rnininge bederft: toant De ongetemp^, ïicïjamen/ 30 toei öan öitte a$ ban tonde/ bjet^' gemeenlek boojt öe dunne/fcgetpe en ongebonden*' tet/toaai boo? De ulceratien 3eer be3toaarlp Seili1 3en nonnen toerden : al£ baar $$n De geeUuüpw uitteecenbe/ toatetsucötige m boüige licjjamen..· Cap. XX. Van de geneezinge der UIcera»e
of Sweeren. Vrag. s~\$ toat toÖ3e joub gp be ulceratien
KJ en na be nenfï gmeesen? £^, |
||||
|
ï. feil 9°είϊε maniet ban ïeben.
beti>uj,np men öe aanbïoelenöe bogten gencegsaam toegn^e!ilw öe afciï>£nfen öfi 3« bei;sc3fIfc&apjpeti/
feere. 3t 11ί£η3£ öari stlföelT/incarneere en cicatri-
Antw ^ar fn 3a? Ö£ maniere ban ieben öefïaati ?
be fpij^'en ξ 'luiere ban Ieben sal öefiaan/ in goe« moet 3»», / n79«& / ïste jttuc remperen&e en medg "i öeg crL,vcyiHHenbs naae ö«i aartöt$ ©atien$/
3eec toöf% %Vibftoee§inee De$ gemotte / moeten alie
^neijjft beidt SBtcöen (O 38 a 2 Vrag.
!an verouderd g,aauw<; f" volkome genezing zo we!
|
||||||
|
Vo« ea* „ ïaSte beweeinó "f ?'.lever' m«t enz. ver-
Cï« om deu «ter% n fchuc!ding te pa?td »V |
||||||
|
37^ Examen van
Vrag. Hoe 3aï men na öe ttoeebe intentiebeül^'
pinbe floffe diverteeren ? Antw. 35e fappen Die tot öet ge3toeï gebuutig tiW'
pen moet men öun en Plug manen: ©oojtg moet ffl*** floebe juuc tempetenbe bingen gebmt&en. {t) Vrag. ï©at boojüeel 3aï tjiet ïjet abec - laten tw*
purgeeten boen? m Antw. jBeöe niet tet toerelö/ en baarom fpjeeB 'B
baat nfet af/ten 3p bat meti De patiënten toiï t«3r' te«3eecen/ en üoïgenö be bïoeö - bojftige ©octorfl1' em öa$ öelpeti, Vrag. <©p ïjebt on$ öiet booten eenigen fojmen W"
putgatien boo? ben fioelgang booigefdjjeben; Ψ\ 3QUbgpf)et boen öooj vomeeren of öoo? faiiveereo· Antw. 9ïl3o be bogtigïjeben gemeenlgft Peel/ ($*
3eec aannïebenbe 3tjn / bient men tjtec toe! fïerfte v°' pu'toria te geöiuinen: al£ (u) ψ, Antimonii prsep. Drach. ij.
Vini albi, Unc. x.
Fiat infufio in lagena vitrea. C«j) Ui» ben bp töben/ 30 ben patiënt fietö genoeg ^
ie
(t) Zuurtemperende middelen werken niets tot
genezing der ukeratien. ^ (.a) Het aderlaten is lelden hier van nooden , & t,
evenwel „frienftig , wanneer fommige natuurlyke bi° dingen verhindert zyn en de geneezing beletten : „ purgeeren door wzercuriaJ-imddelen om den vyfden <? is fomwylen noodig, ende het braken zelden of nod ' ; (<u?) Deze braak-wya of vinum emetieum bereid i*
van het gepelverifeertvitrum antimonii, 't welk me3 ,e witten wyn agt of tien uuren in de warmte of ·,<)£ laat trekken , en dan door vloei-papier lopen en. J\ een or twee onffen gebruiken: men kan ook een n- | fluk vitrum antimonii in wyn laten trekken» en de ψ" zender te filteeren ingeven. |
||||
|
««ι ftaïf », ^and en Zee"Chirurgie- 37,
"^«5/ïïiSS1 30είΓ? afaesoren/enbe&emin.
®fte o» W?,Bm*aI ai^ 6« öan noöen 3al 3ön,
S'· Antimonii prxp. Unc 1Γ,
Aceti vinï, Unc. viij. te **£Χ 'ί, bn W «""öute ten santfe&en naat
£n> «S firt?· M· * anöeïöaag^ 3aï men filtree- ?,ecenbfer fKebecom °P 'f bi,l!c fieiïen/enöe öaac een ^«t dn« *?' öe ötft" toau een fyroop,
Sa!J alte fl«ieec mu ö?aft£n n,Be öe mase 3uibecen
füiibe/ öÈT-ii en 3uur;naiitoelfte.öet bioeö ontroof! wetbeti. Jlceracien öaarban niet ftonnen oeïeeöigt ^°°? falio
SnStien»3ai hS.eDj aï^in emiQe 1»aataatöige ul-
ί?ίη· Oo C naarfn öe cure Dfc PORften te paffe öoen ? ' w« ttutti3&eit 3uït gp mei cbmprimeeren
n£w·, fep»·
S? BeitieenK &"JJ6"^ 3tec nooDig / Uuel&e ligatu-
KS* *82 gKfhfl£Tmt öJtcöen/enahW 5a£8f te toffl S«aufa in:eced^s ban öeulce-
" ί0ε· (Jf/öo<*"n tehe omttnMnge naat ,>) Door u % 8 3 ' VraS·
&5?*S,£2ï /^« geneeft men veel-'
NftacttL »»et of zonde ' 'n^nderheid die op de ίη Stol;?0ϊ»ί ««Sete "^ ' met of ««.der (y) De . Z!et men de fototie niets
|
|||
|
374 Examen van
Vrag. WeA ïjDUb gp ban be fontanellen ? t
Antw. geec toemia/ teant 5ε 3eïben eenige ö0®:
toeb?engen / ttn toare men eenige lenfienöe *o8te" feonde ontefcfjeppen / toeïne aiiöes$ na eenig geW?'!* Jopen / en 't jeïue JjEieeDigen / anöer^ $ Ijtt meöe ma*1 een stoeec gat. (z) Vrag. (Sinödöfi / ïje&t gp gejegi öoo? ijet&ceUn"*
en betöjocgenöe jaltscn/ en ftoniu.ge/ baat 3egt gp ö*9 öan? Antw. <©m be ulceratien tf iwfioeïen /en be inf!^
matien af ie Vci)3fii/ öat igtstgstlfgnmttetempt^ gcfcïjieö öai gemrenïp: mltg Die üeftröftenbe met &£ gesalöen/e$Örnung.nutritum,camphoratum,# ' en ftotoen Die alg ïjlec öooj üi öe phlegmonè en ery»P iasgesegtig. O) <©fte oooi een öug'öanfg liniment:
.ψ, Pulv. cerufe. Saus prunellic.
Sathurni afi. p. óeq Ol. olivar. q. f. _jt
den en diukken met plumaceolen compreffen en ^nL·^
lm , doet meer als alle andere middelen , want 't r "; vloejen der vogtens en het aangroejen van 't fp°nêLe< tiees werd hierdoor belet , men kan hiermeede %ai $ ren, vlees - maken en cicatrifeeren ; maar wannen. £l huid zeer murf week of geinflammeert is, moet me° e< zelve Biet gebruiken; maar de inflammatie eetft weg0' men en alienskens flerker en fteiver winden· fgjj (s) Ik hebbe nooit gezien nog van een ander 'e ,ct,
kunnen , dat door een fentanel , oude of nieuws * f, i-atieii zyn genezen, of genezen.zynde, het weder is bretken door dit middel belet is, hoewei ik het diK ,£μ heb ondernomen , ik laat andere evenwel οοΓ" wat ze willen. ,. φ (α) Wanneer by ulceratien , ontfleeking , *u» u0&
verharding is, moet men een zagt refolveerend cata^i Φ gebruiken van 't phellandrium of van dev/2. ca''nf"0öa !" Jammie, of van een ander zagt kruid me3n;arwenbr ^e |
|||
|
m in m!ïZrld en Zee-Chirurêie- 375
ï\t Diftte rK £n iBojttafleroftt tot een öeöoojlö*
aP· XXi. Hoe men de toevallen of Acci-
denten der Uleeratien weeren zal. * 1*2.0" Tr
f--T®e 3aï men öe acdöenten Die De ulce-
toegtjcttip » ralien semeenlpS öeegejeïfcïjapueti 3icft frhfk3fii: toerD geöaan/ al naat: fjet acciöenê
^éelitr S eu 'ec foeacffagen #/ sïg Uaac i$ pöne/ °naeho«N E'CÖ/ Öatöe Santen/ caries, De Dunne en VrivB ε«εε/ en 30 boojt. *»· «130 De pijn toeï een öan öe gemeenfïe ac-
%a α ciDen» wittja wyn ftP
Zlea» dat do ^ater gekookt. Ja ik hebbe veeïtyds ge-
Serneng^ , °r 't appliceeren van brood in water of wyn bmrien 3'ν^Ρ°οί<: ontfteekingen, zugt en verhardingen ?°i'deelen mn« gelukkig zyn weggenomen, dat ik aizo in gToote en eit' dat het werk der genezing niet beftaat zo veepcr koftelyke pappen; maar dat alle pappen, Vo°niamcrfM j ^n' in ai'e gevaHen, haar operatie doen neef een kip' r00ï lmr wa™te en vogtigheid. Wan- IBen de nam! lwell'ng ofrooze by een ulceratie is,hee'ft m'ar 't «„fff κ f·" Van noden ' Fnaar dan gebruikt men '?e ^iadino·" uv' alhumfimplex enz. met een bekwaa- |
||||||||||||||
|
»;„ , "c aroogeiH» ·ϊ,ι ■ ""Ullu"s aa* er «enige iei-
|
||||||||||||||
|
genrtmo«menw-r„nP?n.waar onder ^ Imid ukereert,
(t haters? nZ''Stig l?a en gebruiken zagtedroo' |
||||||||||||||
|
unc. j Vf neemt
|
||||||||||||||
|
Si /'Waavel het wie f ?>C- b00m o!ie' en ecn h»!f
|
||||||||||||||
|
37ö Examen van
rföenten 10/ hie aïïe gecomponeerde ulceratien ty'
tüflont / |oe 30i>ö gp öie remeöiecEen ?
Antw. 'i %$ waar/ öe pijn $ gemeeneïp een ao |
cioent/öie alle ulceratien, en üoojnameltlft Ds gtoo* te betge3clfci)apt / 30 ban toegen 3t)n ongetempeït* L fielt/ en folutio continui, al? 00a om be öntploö' tinge ban öe fanguine en bioebeïo3e öeelen / öaatom/ Went Die boojeetfl en al gefifit te bjetöen / en öat/ oW öat3e een mcetöec berfloppinge en inflammaüe baart/ 't geulcereerde Deel te bed bet3bjafit / 't gebjuife ötf JlBebicaraenten toerïjinbert/ en een quaöcn onge&on* > Den fipffe ofte etter in öe ulceratien becüMit. Vrag, I|oe! 3uli gp jjier pjjnfïiileiiöf ofte anody ;
ne teineöien öurbeti gebiuiïten/ bie gemeenlp eta humeóteerende en emoüieerende ftragt yebben/ öaflC alle ulceratien exficcantia en corroborantiabaiinO' oenïK&ben? Antw. ga twen ttanse booj een isojten tijö geöu»*
fien/ mit$ conöitie/ öat men3e cojctgeete/ en fto?»* in bJÖn of hydromel, om fiaat alsa een deterfive- firagt'mebe te öeeïen. (O Vrag, ^oe 30UÖ gp öat fpongie 113e bïrcftïj in fo»1*
imige ulceratien bjaffenöe / uiegnemeti ? Antw. ©at fcöufmagtige en fpongiagrige WtP}
öat Be dienen hyperfarcofis noemen / fauöeih bJt'ö* nemen/ om öat öet be geneejinge betljtnöett/ 000} Èen alumen uitum alleen/ of gemensjt met prasojp1' taat: Item öooj geD?aiiöen srugo , boo? vitriol» iublimaat-water, en 30 boojt GO Vrag·
(c) Zagie refol-veerende pappen zyn hier de befte pyl!"
(tillende middelen- (d) Hetimgt. fufc. van FELIX WURTZ, of h«
Mgyptiacum , de vitrioel, preecipitaat en' fublimaat, en W" zonderheid het bekwaame drukken met compreffen e^ yradfekn , syn wel de bekwaamfte hulpmiddelen te' |
|||
|
Land en Zee Chirurgie. 577
cc "tw· 3&at geoeurt beeïtijo^ om öat men he ui-
&ffton>r?*,te b|0eS Öeeft UüHlen incarneeren, ai eerje èe/ mi5ei.Ö003 gep^en/ toea>ri# Jjaar. sniöewn»
L tfi opöjoogenüe e«i incarneerende- ftragt. Anr£ ^oe oe ijatDe kaneen ? (tnjjp' 3Ö2 Öarbe Santen toeröen ber^agt oooi
Vrar t°°ï em cauftyk, of ÖOOJ 'i lïie£.
ulcera|* y3^ uit ontfiaan fee öaröe «anten in De üet n,^· ^OQ? ren fcirrhus, bat \Si bat bz fsmtm
Antw ^eI/ εη öecaries?
mirg öÉ'h^ett caries toert toeg ge nomen ban jeiber; ai£/ ban hp8ll1e 3mic ίί'«Φ«επϊ,ζ po^&er^ eaas: toe;
Oen eunhn fl?Ina^ix'j ii'is, thus, ariftolochia, Item
öooj tafn* ' 6?anötU)ijn / ens foratpl 00B tori
^ïas IfJ öü0^ aftuale cauterien en öfergdpe..
tofi:ö Reh!(- „' Μ®ε I- bmiü£ m ongeoonee» ettet
ba» hitru η 0| Paararen / stoweten/en ÖetOjinBen rtoo«b-b\2?.a/L? chi"«, fans, guajac, en anoetre '£0«ΐ>/εΐι„ 3? a"3 0tai uitütoeieisöen etter Dun-/
tle friet ζ»SL9i0!!lle,,<i / torcönietatleen oe incaua- mt ö£ fioffe bieer öagdöüji meer in/ en bee* gens kt /p,mo. , ^a S tt«t * s v°or te £B/i viees' zo om 't zelve weg te nemen
|
|||
|
378 Exemen van
teert öe incarnatie: Daar en tegen een goeben en W':
geöorïöeïi etter öeöaitot / öebagtig? / en bersagt odi
bieefrij / toaaruft atö ban een goeDe incarnatie boop
feomt.
Vrag. ©an De decoflen 3UÏletl top U ï)iet naa*
b?agen; -3eaE on£ nu Öoe men De reonö-DianW11 maften 331* Antw. gp toeröin op berftfjeiöen toöse gemaaB'*
fommige maften een poeber ban pimpernella, bet®' nica , caryophyllata , valeriana , en filix , i>a£ % baten. Ëfcc geben 3P een dragma ban in/ met btf1 tot)n of bier, ®e ïgoagbuitfcïjen / Die 'et bp3onöerïp ban t°>
men/gèbjutnen beel ben pes leonis,ben caryophy lata, öe clematicis, Dm hepatica, en Diergeip* '' Öaae Dzanfen: of geïperbJtfé <ft Öto öooj möecur Dei tiJonDen een fo?m gegeben fteö. ai Vrag. jBaarfttot gp geenöpsonbereftruioen/t100"
eenige öp3onbete quetsuuteti ? ., Antw. 3a /boe? &et öooft \$ Den betonica, ïO.03
maten / falie / hypericum , confolida faraceni^ primula veris, chelidonia, galanga, lilium conV» lium, notemufcaat. c. ©ooj De bojfi/ tuffilago, pilofella, carduus beo
di£i:us5fcabiofa, meliilii^aneel/rosgnen/enso^y?1.^
©oo| Den bain / equifetum, artemiiia rubra, i"anlLj la, veronica,confolidautraque,en bietgeïijfte/^fLj men altooi? een rrbaten 3@cctoj,(ai$ men Die öefi0"1 fian) 3tj!ï fjulg en goeben raaö toe behoeften mag· .„0, gtem / om ietjS met ftragt vat te D|ijben / Den &h
lochia, cyclamen, ferpentaria, confolida, fabina», doaria, cculi cancri, murnia, &c.' fBaaraïfJO^jLp» 3e ftruiben ge^egt bmben / tot btt of Dat Deel te w *jU ren: 30 moet men cgm op öe generale maffa bjn ^ SïoeD 3ien: tojaut De tuonbnit&Delen niet anöer? u ,j i»an B« 3««v; beg bïoeö$ temperen: en baa^m elli |
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. 379
h^»! Ρ' ^oe 3°üa SP öe ulceratien muneüflceeren.
^arneeren en deacrifeeren? · apoi}' *" ^ 3ai,£ie 3e mundificReren met ttèïl ung.
Cica reren HieiC ^eri ung* digeftivum °f aureum.
8?Tfeum e.ren imt öcn ung, deficcativum rubrum, riale & ' ^'apomphoJygos ,|je£ lavanientum mercu- ren ituL^at iee^5en Ö^ft ^m &W men cicam'fee·
«4nohi,^at 'Wta ulceratie bol btofcfj #/enden
boo'om ö/ tocïften refieeraiöe etfec/0ema6i»elij& aitoojs'^icarPieftan opgejogen toeröen: Daarom f$ ΐ "rao. £°f nfei hnn hPM ■>"■·>*· *«»·<■— !
|
||||||
|
boojf*» ε»οε la» uc»-»pae uanoedeficcativum
hii2'cBiSben / ;*van»entum mercuriale toiï Bonnen *. Lni? deficcativum *«tt aïïw^ getmatt:
Campffi η ».C?ru/fe aö. Unc. iij.
°!· Olivarum 'IC,!^· £era üac·v- ^--nta;ruu;:^b-j-F'üD^--
O^ntaï^^^^P-i·^
|
||||||
|
38ο , Examen van
Vrag. ftonö gp tuet toeten of gp mei Utoe Medi-
camenten uoaibeel boet ja of neen? Antw. 31 ft moet toeten a!$ ift een Medicament»!!
een ulceracie geblutst fteöbe/ eu ift jie Dat ift mijn getornfcht oogmetft beftome/ 30 i$ 't toel: maat β,Ψ iftbemetii öatöe uIceiatieöïoogec/üogtigec/HOUöec of fteetet toerö ban 3u behoort/50 i£'t een teeften Dat Set niet en gaat/ maac bat ift'öet moet betanöeren/ naat öe indifpoficie ban het gealcereerde öeel: ÖP eicempel ift toecö getoaat bat De pactpe ftappet & jagtee tuierö / öat souöe ηφ noot3aften itieetöet ad· ftringentia te gebjuiften : en 30 ift jag öat öe ulcera- tie in at/ ew grootee toierö / 30 moet ift a!£ ban let* tol of ö£3E tn-eetinge öoo? een al te fcfterpe oogt/ "f öoo? öe fchecpigöeit ban mtjn Medicament ueroo?' jaaftt toetö / om öat 3e te Peel detergeerende of af* ü^oogcnöe i$ / toaac op nootsafteüjft öient gelet te toetöen/ toastt 'et öeel ulceratien a!39 Dooi.'ontttf* tewöeit t?ei'3uimt toetöen. ι Vrag. ©öe ftomt öat 'et 30 pee! ulceratien 3'ipi/
öaac mtn 3uïbe gtoote moeite meöe heeft om öie & genee3fn; ja öie gantfch ttiet geneesen toillen? Antw. ©aar. moet men aïto3$öeooj3aaftene»t£*
tm ban onött3oeften / toeïfte 3eec betfcöelöen 3ö»: 1. 11$ Den JJattent uftteetenöe i$-.
2. %\f ben f^atient 3eec boüig / en sugtig i£.
3. ÏH^'ei; ift^ln öe ulceratien blijft/ al$ Dato*
fiahren/ caries, enöetoteïig Pleeg/ «15. 4. my DieRietbföoo?!ijftge3U!oett3ijn/enttie»Ö?^
jelüe tuil incarneeren, 30 nonnen 3e nooit coniO'i' deeren. 5. ftonnen ooft njet confolideeren of ïjeeïen Dga~
liet haft tontgom nitbalt/ en öe Ijuiö rondom &&' ftleine feöcïfeti jeg be3et 3ïjn / toant snlfts Beöuit Dat e* qnabe oogten in öe geulcereerde pattpe üloeit/n18 ftfnöe alöaat een qnaöen en ongcbonöén ettec ^ |
|||||
|
, 1 '■
|
|||||
|
6 %ïê Land en Zee-ch'lÏüTêle- 381
ö' SlS ïe ÏUSt PeffiIentiaaI |$.
^UI'ative Sen *"mm/ oaac0!il 3aï men aitoosi öe *Ρ' XXiL Van de Fiftulagtige UJceratie.
. Antw'. Il7li 'f cen fiftulagtige ulceratie ?
i£vee»i9fw!?t f|? *™ 0Η* öereeloe öolïe ulcera- SEn Sb hflfan m öf^ofi/ öoojtfiomenöe oen p,°7ftemaiie a" mi Wa!9ö Setcacte*röe toonöe of
&^nt*.1a* mti βΡ öfe fiennen ?
n5lï,e Si itlöt1 Provec: βϊ^ 4i fioot |
||||||
|
ö*o SSÜawnit StfiÏKLS ï1 onseneefreiö&/
öm3n/en3.^naiJeSï
Vra WH"B,la'i3elanBBebautt6eb» Antvr.
|
||||||
|
381 Examen van
Antw. ifaïê geneejinge ip ttoeeöerkp/ nameiitlp
pa'üatif t\i eradicauK Φ2 paüiative afte onöecljouöenbe geuee3inge/ 33*
men booi ien gceöe maniere ban ïeben üenojbeceu/ öoo? putgeeïen en "coonb-biawfitytnftcn/ al$ mebe boo? ttiatetijfi berbjoagenfi? en sutbeanöf raiböelen. 35e eradicative ofte uitcoetenbe öet quaab/ batöe
ijoïtenien geneejinge Met / 3a! men Doo? biet mibbe* ïen betao?öeren. 1. <©ao| een goebe ïiianiete ban ïeben
2. ®oo| dilatatie of bertöijöeringe Des" fiftels.
3. ®ou| ïjct toeg nemen ban De caliofitcyt ofte
beteeïtfjeib. 4. «©ao> incarnatie en confolidatïe fce^dfs?·
Vrag. 3©at manieie ban ieben moet Dm ïjafient Oïibertsowöen?
Antw. ï|p moet een goebe b?ooge lugt geuben / tn
opo?oogenbe Hgte fpöss en DianfegeojuUien/opmoet tjem ban gramfc&ap/ ijaiblpbigijeib en betmoeitïjett tnagten / öp mag öoo? 3tjn tyinften eenfge wond· dran- ken ö.nntaï/ getlfasbf ban roo koolbladeren met zyn zaat een öanb boï / meekrappe een fmiöe tjanö bol/ ihabarber een ïjalf loot/ bit gesaben in gemeen biet/ m bmx tbjeemaal Daag$ ban geronnen, (f) Vrag.
(ƒ) Het gebruik van inwendige medicynen , behaWefl
de mereurius, cinnaber, antimonium, decotia lignorum, &| de kruiden regens de fcheurbuik , doet weinig of niets in 't genezen der fiftels: en de roode koolblaaden konnefl in't geheel hier geen dienft doenj cok kunnen de i»' wenoige middelen geen dienden doen, als de fiftd va" binnen calleus .verhard , onzuiver of ook met bederf V*? fceen vertelt is, of ook als veeie konyne holletjes verbor* gen zyn; want dan moet men incifien msken of caufi\& van ekém: vitricli, aq. fort. Merc, pracip. enz. in de h'ie «en en andermaal brengen , en uit 't ongemak een ip" srere wonde maken wil men genezinge. verwagten» |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. ggj
Vrag. ïfoe 3UÏt 3P De fiftel bectoijDeren ?
Antw. 35eöereeliöeiiBannietüiel üooi emoiiiee.
rende of bewagtenöe miööelen baeg genomen toet* "en /Öaatom 30 moet men 3e incideeren Of corrodee- ren , öoo? eenfgelange bife&en öaaï toat aegypnacum, Pnecipitaat, of fublimaat, onbet: ben digeitivum of oafilicum-eeraengt ig. <©fte/ ¥· ^gyptiaciüncff Pulv. Sublimati Drach. ff.
A'femci Schrap.j. Aq Plantasjinis. Vim albi sUnciv. 'Fiat Injedio. üjiec ban tm infpuittnse gemaaftt/om in öe öofte te
fpusten / en Dan met een De noiligljeiö öotien toegefiont / 33 lang aï# men'öenSt Dat $)et een efcaar gemaa&t öeeft / 30 laat men οεε öan toeöec uitlopen, ^aacnaac 3al men baas toeöec fnfnuiten mei rofarum, om öe efcaar re öoen fe patmen. dommige Doen 'et tereben- <%n enol. rofarum onöer. Cg) . vrag. igoe Jiiit op öe incarnatie en öe confolida· tiebebojberen? Antw. ^e incarnatie en confolidatie \$ fjies; ba*
ϊεη genoegjaaiTi geselt. vrag. #f öe geneeslnge Der ulceratien bao? ecüa·
«ntïjeit/ of oooj tooerpe Q&\$ fommige onüetfiaBöi- Se Seggen) uttgebonöen i$ ? Antw.
is) Men moet wat voorzigtig hier omgaan met liet
a'"jenicum en liever het zelve geheel weglaaten; want het Werd fomwyien van de zuigende venen uit de fiftel aan- genomen en onder het bloed vermengt, ende 't heeft aldus de dood verwekt, als de objervaiien melden. Som- mige rieuien de cantharides onder een zalf gemengt , en. vervullen daarmede de gehedc fiflel met goet fucces, het welke ik ook veeltyds gedaan hebbe, Edog men kan ook yeele andere dingen tot 't rauw maken neemen met ge- *cnfchten uitkomft. |
||||
|
|84 Examen van
Antw. ^e toste en opregte C&irutgie nog |Β$^
cijnen/ig geen tobetpe 0&)/tiog eeuige bonb oanö0' ctjeiinge / geltjn alg öoo? geluft uitgeoonoen / maar Öei i| een toaïe gabe <fSob$ / οίε tjet aan ben geüaUe^ 36barn / en anbere JSoo?baber£beöeiit gemankt tjeeft; toant baat ntemanö alg &ob alleen is / Die ai öe bet* boigentijeben eti eigcnfclfoappen beftent 3pn/ melaet^ fienntffe boojtiedoop baïi tpö/ eno«agtsaam&etbbcc 3£aHomelingeH bersmmt i$ gebiojöen: teelfee $afto* melingen sultt$ Dan toeöerom öebben moeten epïja* ien/50 booj ouerjetiinge/aï^boo? ijet onbersoeEten sa» eeuige oube &cgjiften / en boo? f)aar eigen ecbaratf' Ijeit. 3©ant be geneesinge bee toonöen uUgeüouöen 3pnöe/ en beje toonben toeberotn iu ulceratien bectiee3 ïenbe/ 50 beeft men be genee3tngeeoft moeten uftoin* Den. Zo bat men ieefi/öat'erfommigebesebuileul· ceratien ofte 3bjeecen om biete3uibeten/gebbenmet« ïjaar tonge beginnen te linaen/ geip&ettopg al£ be toonben; maar, Ijebben baar meöe niét uitgerègt/ijo* isanig een Ijebben top giet onlange in 0113e ^tab ge* fiab.) daarna ijebben se firagttger remebien moeten ttitsoeta / en 3P ïjeboea 3e Beginnen uit te taafjeuen en fomenteeren met jout bwer en fiaalbjater; baar naat Öebbenje ïjet fap ntt Öechelidonia en plantago begin* nen te geojuifeen; aïg mebe eenige p'ïeifïerg ban re· fina, terebinthina enbe Wa$; maar f)et fjeeft tn booé* aar*
(b) We weeten van geeae toverye» nog in de Medi'
cyne, nog in de Chirurgie , want de tovery is een fy° bedrog en gefchied natuurlyk uit natuuriyke oorzaken» als H1PPOCRATES Lib.'ie morbo Jacro met klaare b'e- wyzen reeds heeft aangetoont; ook de genezingen duj men zegt door tovery te gefchieden, werden enk»** door lift en geheime kunften uitgevoert, waar door on- kundige verwondert mifleid werden , die de natu'·"5 werkingen niet kennen nog begrypen. |
||||
|
. Land eïi Zee-Chirurgie. 0g
totoUut Jtaeerai baeinig geöoïpen. ©aacna {je&Bense
mi thus ra anbece jBebicatnenten Deginnen re gebjuf. ^»· ©aatna Ijebbenje öe ulceratien ronö^em gein- cideert en gecauterifeert; teaac in 3P al 3«E geöatieect fiebeen; maac ooft al te bergeefgi;;én ienöwre d<ïï öe Öe3onti)eib binmaal «iet ftragtigec mate geaieeö öan öaace temeöien / 3p öaoöen 'et aopt geené geneejen. Cinadijij tybbemt öarentoebiugttotöenmercurium' genomen/.maat 't fïimfie iuaë Dat se tóe nietüJifieti toe te maften of te öeceiöen; 5obat3ebee! lultftyutfó'- mfa tot nabeei oee $atf enten, daarna öebben 3» set jout beginnen te caicineeren, ai£ meöt ben faïpe» let/ ial gemmae, vicriol. «£nal3obe ulceratien 30 mee*· bfgecöanbe bjacen/ ïje&ben 3P Bet beginnen te soefien *Het een fublimaat en arfenicum ; maar bat uaatbe tó beel pijn. ligDanöeböenjeop'tlaatfïeöenpratipi-
Eaat uttgeöonüen / en öeb&en 't (alg tnp fieöen$öaag$ l,Q3 öoen; onöec eeuige 3aIoen beginnen te mengen / ett °P toie&en te fmeeren; aiijoetoel 'ec nog beel niet ge* ^mn bjilïen/ten 5P men jjaaceenigevulnerarialaat piitifien / om öe teckel m oo?5aate ban fier quaaö t'ee* aemaal uit j^t ïictjaam te "roeien; ixiaac öooj 3e aü£ °ats gemeenlöft bceï Met en jeetevöet 'geneejen. Vrag. <©f «η neen Ijeel/ en ongebjoofteny een ca-
ries ftan üeroojsabeït ? Antw. ^etbeinKanbael&ementebejtotten/enoe·
«ecben/al i# 't fcnoon bat 'ec geen boojgaanöe frac- ^ure, nog ontöloottogeöe^ oeeo£getoeefiiö/öe cee* ^ni^öese: bat 'ec licfjtelijft &te of öaac een lefeningc «anbogten Urn bomen teöntlïaan/ toeüse alïeni* Ren^ beegoocert/en Dpgebolg |jet been Ronnen fttiageri en boojbjeetcn/ j)" to£iii cen cariesitf: en bat 3uïb$ Jtefcaieö/ 3|et mra ltmac aï te brei in öe poenen. > 3&at tm jjet gebeente gecarieerc of beöojöen f$/ «an men baeeten Doai liet ge3igt/ öooï Öet gebod/ * π δαο? be tiitbioeietiOe ettev. 95 & φοθ|
|
||||
|
306 Examen van
φοο* öet Qtm I afê Ijet been bïoot tf / jo fiatt m«*
3ien bat 'ec beranbetinge $ ban De natuutlpïte tot"0 Deerne tn't gebenue/baant atö ban$ bet geelutoag* tig/ blaautoagtfg/ of 3toatt/ beeltpög met een 0" puUenö boog bleefclj. ©00? fjet geboel/ al# men met een provet baat
Oü en baat obet g!pt / 30 geboelt men öet beef» touba / oneffen / en fomtpög toeen en boog. ©001 öen uit\3loeien6en ettec / a!^ öe 3elbige stoatt*1
agtig / bun / oipagtig/ en fiin&enöe ig: 't toeifi gefept' om bat öet boet3el De$ beeng 3eerbeti£/engetoelDiö iiüifcenöe; ja meet ban ben etter 6te uit uïeefcö/ten· donen, senutoen ofte membranen ftomt. (i) SSSelangenöe nu Be genee3inge ban ben earies, 3°
öfent men boojeerft te toeten / ïjoe beite en ijoe btep ïjetbeen gecarieert \$χ i$ 't 5afte öat ben earies gtou* tet i$ban be ulceratie, 30bientmenbe ulceratie alp öan bael te dilateeren met een incifie me#/ ofte met eeü cauterium, om aï3o be bebetbinge bloot en boo? oooel1 te jjebben; baatna ben earies baegneemen / öoo? ra$* jjen ofte cauterifeeren, bat men tjet beentottof J»^ bloeöfg 3iet/ en baat op leggenöe; (k) |
|||||
|
(») Het voedzel des beens is niet vettig , maar gelf
tineus en leimig, gelyk in andere deden het zelve f Want het merg is geen voedzel des beens: ook is "e etter uit een earies ojfis uitvloeiende nier altyd zwa'£' agtig» bruin , dun , olyagtig en ftinkend, als de SckiT ■vers melden, maar fomwylen geheel anders, ais de oO' <dervinding dit ons leert; jazelfsj, als men goede middel^ gebruikt, ziet men zo dikwils witte zuivere etter *> by een verfche wonde; ook is de zogenaamde c&tf maar gefingeert; want de meefte beenderen ïyn van bi"' Hen fpongieus. (k) Een been ontbloot zynde , moet men in 't zelV
hier en daar met een priem of" perfcratif inbooren k'e ae gaatjes, waaruit bet nieuwe vlees komt uitwafl^ |
|||||
|
Land en Zee-Chirurgie. ggj>
ξί» Terebinthinae lotse, Meilis rofat, an.Unc.j.
Pulv. maftichis, Sarcocolla: aft. Drach. j. Euphorbii, Drach. ff. F.Ung. |
||||||
|
&. Succ.chelidon.mai. BetonicsE,an.Unc j.
Pulv. Myrrhas, Iridisflorent.an, Drach. j. •Spir. vitrioli gutt. iij. Vïdï, Unc. ff. F. Lavamentum. %]$ nu bc cojcuptfe gantftö toeg Benomen M/ 3a
moet men öe ulceratie nog 30 lange open gouoen tOÊ öe oberbïubenbe fctjelfer^ ban $üf log bjeroen 3onbec öai men 'er eenig geteïr op boet / mant onöer Dfe fcöefc» f eren 59Ï een roob en goeo Weeg gegenereerttoerüen/ 3o Dat Do»? öai groeien oe# bleefcö / De fcïjeïferen öe# Öeeiï^ jniien itftgeöietoen ujetöen. 't «©ebeurt oe& öai in aisulfce ulceratien, een Obe^
25 b 2 , tolïig c« al 't gene bedurven is, affcheid, als Β EL L O S Τ Ε
aantoont Veele verwerpen ook het rafpert, branden en «e caufiike-midaklsB', maar zonder fondament en tegeng de ondervinding. De jpiritus vini reiïificat. en daarmede «e gemaakte TinBuramyrrbè , aleè's, Jarcocollè, en Eu· Phorbü , zyn de befte middelen om de cartes te feparee- **« ; maar de oiien en vettiglieden moet men meiden. fcdoch kan het been den half. copaybe en 't mei rojarwm ^e{ verdragen: maar a!s men de zake regt beichouwt, κ°?η alle de gemeene middelen gemeenlyk tot het beens bederf gebruikt niets, als datze 't fungeufe wegneemen en beletten, ende de ulceratie zuiver houden maar fchei- οεη van 't been niets: want de affcheidinge gefchied lang- zaam door de werkinge der natuur. Alleen het oleum Vi·* trtoh , 't brand -yzer en 't böoren xya van wetk«lyis« |
||||||
|
»
|
|||||||
|
388 Examen van
tolïig en fnongieug bïeefcö uttöctft/ baaróm sal ww
3obanfgen etter en oogtigïwib oofs aerbjoogen W»* Oen fpiritus vini ofte met bit naetboïgenöe: ψ. Spir. vini Unc, j.
Pulv. euphorbii Drach. j.
gin een looben j®o?tier onber een geroert en mf
fcoWien opgeleit; toant ijet üoojnaamjle oegtnetH »!1 bupanige ulceratien. ig tsecösoogfiige en 3uur ten** geringe/otn 30 foei be Beteüirtgebt$ üleefcö &\$ öf? öeer$ tegen te fiaan. |
|||||||
|
Cap. XXII. Van de Fraétuuren of Beenbreu-
ken en haare teekenen. Vrag. -TyT^Ebemaal top be fcïjeibtngen bt$ ge*
jLN fjeeïg ber 3agte beelen öooifouen tjeö' i&én/Iaatonj* nu namen tot öefcï)eiömgebe£gei}ee$
in be ijatöe Deelen/ 3egt oti$ nu tuat fraauureil?
Antw. FraQuure fg een fcgeiöinge be£ geijeeU?/"1 Ijet gebeente of cartilago, booi eenig uitetlpn getoet
gebaan.
Vrag. $$oe baetöen be fraftuuren onberfcljeiben ? '. Antw. Hen onöerfcïjefbse ten aanslen uan Ijaaï
togen / ofte ten aandien tmn öaar plaat#.
• éan fjaat toe3en ai| be fimpele en gecornpo·
néerde.
Simpele, baar maat een enneïbe 6?ettbe i§jax$W öe armen/ bpen/ of fdjeenen/nnap af/3onbet eeniö'
ónge^ai meer-
Gecomponeerde, baar bonen oebjteuft nog!ii een toonöe / groote nneu3tnge en fëltiuetinge / inflafl1*
inatie, apolteunie ef gangrsae.
■ |
|||||||
|
Land en Zee-Chïrurgie. gg^
M&n ïjaat plaats / aï^ fraftimre btt armen/öpen/
fcgeenen/ ribben/ neaje/ craoium. (O Vrag. Wat 3pn öe oojsaften te fra£f.uuren ?
Antw. Wt ooyaften 3pn aüetlep fteeft uUtxtenbfg
aeiuelt / a\$ fiasen / ballen"/ poten I ban frtó&en / fïee* tien / ftoget^ / en allee bat öjeeften en moreleη ftan. Vrag. Wdk jpn De teehenen a^'tteenigefbcillen
°f pppen ban öe armen of beene'i geöiooften 3pn ? Antw. «©spppbjeufien baeröen geftent. i. <@ooige(;
5e3igi· tegeng 3pn teerga/ ban Htorate/ Diftte/ inge» «rompen/ ens- 2· ©00? get gebael/toant met öe ganöen en binaeren baar aanra&enoe / boeit men een oneffen» geit / en boojbp maïftanöet fcgufben öer öeenöeretr. 3 5^30? get gegoo? /aïg een ftno;flnge en ramlfnge Dec been&eten tegen ben anderen. ©ojöer$ i$ 'er een groote Ppne en berlte^ ban öe actie / Doo? Dien öe mufculea öat llö niet mm öeöoegen nog opgeffen nonnen. Vias;. ©elft ym öe teeftenen ban een gebjooftcit
tföbe? Antw. w# 'et een tfööe gebjooften iS / 30 fïeeftt het
8eïf?oofen einöe.uittoaaMg of inlwaactff mtttoaact?/-
3o boeit men öie genoegsaam metöe ölngecg uitfïee*
«en: tatoaactg/ boeit men ooft toe! famtp&gmetöe
\ 2S & 3 Wn»
{l) Men heeft dwerfche» fchuiafe en regte of lange
YaBuuren , en de lefte , die maar lange fcheuren zyn, lcan men fomwylen in 't begin niet kennen; daar zyn. *?°k hoepelbreuken of halve breuken , daar 't been aan ^e eene zyde gebroeken is en aan de andere zyde 'heel '■*?? onbefchadigt» koewei selder.. Hoewel aan de ribbea ö'-t veel voorkomt als ook aan de kleine pypen. Dewyi door 't breeken van een been, het merg, het
buiteutre en binnenfte periofieum en de omleggende dee·- len fomwylen 'fcheuren , of gedrukt werden, daarom jjaet men daarop volgen een .zwelling, pyn, ontfl.ee/* «mg, verzweering, gmgmm, heete koorfien εη meer aadsre zeer hevige toevallen. |
||||
|
39ó Examen van
ötogeï#: feöitiet^ / 50 nlaagt öenpatfentaféöangj
een gtoote fieeïienöe ppne 1 eben a\$ in ben stoaaïF" ïrteurig / niet een trtocieïpficn ^oefï / öloeöfpoutuen /en fcetöinöetinge JP*i$ aöemg. Vrag, ifêeïn 5pn öe teeftenen ban een geö?ooR«· Antw. %\$ een neu$ gebjooften ig/toetbmen»81,
ïigt getoaac öoo? öet aanraften öec bingecen en p?°' bet; taant öe3e beent je£ met geen bïeefcij/ banale1' tnet tjaat öuiö beöifct jpn. Vrag, 3©at teeltenen ïjeös gp aitf öet craniumS^
tyoo&eu 1$ ? Antw. ül£ fjet craniura of öesfenpan gelooft*"
ïj$/ toetc men öat Hier Hst gstoaat/ Dan öoo? η#' tel ban een cruciale incifie, iste nientetpiaat3eöoe» ftioet/ baat men öe &?eun gift te 3pn. Vrag. €o«D gp or<# toel em goeöe of quaöe u·1'
ïtomRe öet arm- of beenbjennen nonnen boo^' gen ? Antw. Sa toanneec öe focillen , 30 toel in fZ
Kien / fcpen a!£ fcpeiten / maat ennelp of itmp«ö" afgeDföasen tosten/ en boojnantentlp in tjaatni'® ben ι in een gesont "en jong ffctjaam / 30 toetö Dei 3*' Wge gemeenUjft in 3e# toeeften geneesen; en öieg* no3 te beetct/ aï# 'er in öe fdjeene ofte elleboge maat e£" foeiile geöioofsen ·§ I om öat öe anöece {jaac al$ οβ' «00 tot een fïeunfel / en goeöe fpaïfte öieHt Haat 50 öe fvadtuure groot i^/ên öe beiöe ppF,
afgefci|obïfen jpn / en gecompon'eert met toonöe/>£' flarnrr a de, apofteunie, of öieegeïijne: en Dat De bieU^L i$ niet in t miböen / maat aan De einben/ enö!ar ,; öe getojii'en met bed fplintccé; 30 fta» baat uit »**. gen i gi 00 ppati 3toate en seet gebaatlpae toeball^' met een ïarae curatie. .t 3«m ï)oe öe beenöeren gtootet jpn / 6023* ^w tl
ipö tot curatie becrifcfeen; maat goeie weenet* |
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. 391
bogtiaeK 5pn a$ in bt Wnmen/ öoeseöan Hater en
ceröcc genÉÉ3en. O») Vrag. ©at uooBegginge öoet gp tran een gcojeo»
fien tiöbe ? Antw. 3Se ïföoets / 3a \nantteet 3p geojoonen $pn/
Beneejen 3eec 6e3toaaïipR/mnöat3eïjaatttiinof meec ïiooj öet aöemtjalen öetoeegm: en Dieg noc{) te öe* Sïuaattpiieic/so ttianneecöe geöjoonen einöen Dinnen» ïjjaact^ fïcenen/ om öat 'ec öe D00& meenigmaal op 35 & 4 Vrag.
(ra) Hoe kleiner de beenderen en hoe minder kwet-
zing der zagte deelen daarby is, des te gaanwer en He- ter is derzelver genezing ; maar hoe grooter de been- deren zyn en hoe grooter kwetzing der zagte deelen daarby verzelt is, des te langtïnurender, zwaarder en moeielyker vak de geneezing, In 't algemeen is te be- merken , dat de kleine en dunne beenderen gebrooken of gefcheurt zynde , als die van 't cranium, opper- en onderkaak, de ribben, 't fleutelbeen , borftbeen, radius en ulna, fibida, de beentjes der vingeren enz, in drie oi ten hoogften in vier weeken volkomen genezen. Maar de groote en dikke beenderen als het opper-
arm-been, 't fcheen-been, en het dey.-been enz. heb- ben ten minften 40 tot 60 dagen tyd om vaft en volkomen ie genezen, en daaronder inzonderheid het dey-been. De patella na de langte gebrooken geneeft in drie
weeken , maar overdwerfch gebrooken geneeft nooit, fchoon men nog zo veel moeite daartoe doet, en men zig verbeeld dat ze genezen , zo zitten de einden wel digt aan elkander, maar door geen caï/tuaaneen gegroeit. Maar of wel ooit de patelle, na de langte breekt is in twy- fels om dat niemand nog dit heeft aangeweezen. De kleine beentjes van de carpus en tarfas en de tan-
den in haar midden of einden genezen ook nooit niets op wat wyze die ook mogen gebrooken wezen. Een dwcrfche fraïïuur geneeft eerder,als een fchuMes
en heeft ooi? minder csllus als deie te verwachten. |
||||
|
%9% Examen van
Vrag. 3©at toooi3£OSinge 3uU SP boenaïgöetifu£
getyooluii f#? , Antw. liijo öe nen£ een yttt Dun en 3agt fjeen i§ I
30 geneefï Die ligt est öaaft / raaac ψ "ωίΐ niet fïecw geöonDgii taesen / itiöiense atiDet£ ligt ittofii gto^ peil 3ouöe. Vrag. Wat booisegginge juïi gp Doen aï^ Ö#
cranium geBiooïien $? Antw. «paat tg geen gebaatïpftei / nog üeibjaat*
ipte öi'euiï? eooi een Cöinsrgpn aïg Den fraélura pranji. οσά? oienje 3eeE SbJate tóeballen/en öeeïipö# iseöooo onoerbjojpen tg. Φι Drjefjjenften mogen istet fleoeejesi / '000? en aleec öet oii&ecgetouen öioeD / ofte afgeö^ooftene fpltnter / Ut öe onöergelegene membra* neöntRt/ boeg genomen bJerö/Dooj titfDDel ban een trepaan. Qn) |
||||||
|
Cap. XXIV. Van de geneezïnge der
Beenbreuken. Vrag, f~\W baat ibpje/af &oo? öoroantge ttiien»
XJ tfen sawa SP öe fraduuren (namdpft ban armen of tenen) geneejen ? Antw. SBooj'biet intentfm. 1. ©ai men toeere/
*£ geene 'ee ie toeerers fg / en De afgeojoonen etnoe» bJeDer tiereenige/ aïg bboj fjeen. 2. ©at men ïjet gtöjaoHen Uö fn een goeöe gefïai*
ie -gouoe/ rη feooi uitöjp&en bid ber.3?eïicre. 3. ©at men ijet ge&joö&en ïia booj toebaifen Öe*
feöetme, 4. ©at
(m) Dat het ondergelopen bleed van binnen het ge·
fcheunte cranium , ook zonder middel van een" tfepin San en moet weg genomen worden» hebben wy by de. wonden van 't hoofd aangetooat, |
||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 393
4- ©at mm öe oöetiioitienöe toebaïlm aïg ban
toete. (o) Vrag, i$Ge 30UU Bp mei öe eerfie intentie se bjetïï
gaan? Antw. ©ooi eerfi ssiiös iR toeten / öat 'tt ie S»ee>»
ten toa| / aïp fpiinterg / ofte fcöeifet^ öan öet been/ eehïontrtt öïocö / gepletttrö bleeicb/ en dietgelpBe. paar. «α ,iou6e tR/ Beo? ttoe bequame Dienaar^/ Ö« sebjoohen lid ban onbec en tan öeben laten uk» WHBcn/en met mpne ïjauöen en bingeten be gebiea* Ken einoci! a!3o tri malftanoeten boegen / naat öe» jjaoren/ 90ε retöee/ öce Hebec/ eet baas eenige ont* fiee&inge/ 3teïiinge/ ofte opBtimpinge &εβ üo# ge* fcöieöe. Vrag. jgaesouö gp.öe ttoeöe intentie bolbiengen?
Antw. %l$ öan 3©ιιδ« tfe bat geöjoaisen beeï in
een.goebe goliuuc Doen ïjoitöen / en laten ïeggen: mitgt bat aïtijosS betseefeenöe / öooj goede compreffen, ligaturen", fpalften/ en firopen/3öftctöpeoftefcöeen- öeen geljaoBen t$/ïoakzt$ maniere ban öo?n/ beeï öetet Ban geteant / ban befcBieben toerüen. Vrag. ijoe 301S0 gp De beröe intentie öoiü?eiigeii ?
-Antw, #111 öat geöjoofieti iib ban toebaïïen te
öefcljremrn / 3a!-gefcljfeöen / mit$ be patfpe toe! te li- nieeren ofte fineeren ratt ben ung. camphom. en Οίε wel bepletjïerenbe/met goede eeronen ban defenfi vum; en be compreffen en ligaturen in toamien fyanbe» topn nat g'tmaa&r. 3©ant öet lib albn$ ban toebaï- ïen Befcöermt / en 't selbige in een goeöe bequame ffanb gefjouöeiï / i$ Utt booinaamfle in beje curc3 ^ Öet andere ceö 3pn jelben. 25 b 5 Vrag.
(°) Men moet het gebrooke been , van een geweeken
zynde , uitrekken , by een voegen * wel verbinden-en van alie toevallen befchermen , en inzonderheid zelden flet yerband los maken. |
||||
|
394 Examen van
Vrag. <©eefi otig een fo?m ban tftn ung. defeo-
fivum. Antw. l|et ung. ofie emp. defenfivum, toetö OP
betfcöeföen manieren gemaakt; ftet bjat taermeecöe* renöe of tietminberenïie / naac men ϊ)εε tjarö of 38$ ïjebben toiï / öp gelpHeniffc: §:. 01. oliv. Cei'32 flavs afi, Lib. ij.
Pulv. maftichis, Olibani, Aloës an. Unc. j.
Bacc. myrtiUoramUnc. ij.Far. volatilis. Bol. araiens an. Unc. iiij. F. S. A. Emplaftrum. (j>) Vrag. Haat ih tjooj u geen getoag bat» öe disets
ijoen/ i$ Dis ïjiee onnoötg? Antw. <®m De ttüeeöe en beïöe intentie öeïjuïpiS
ie toesen / t$ öe dista bsei geteguta seec ïjoög-noO' ïiig / 30 ten aaiden Ban öe caufa antecedens, a$ ten aanjien ban De callus. Vrag. 3®at booi eet» dista jouö gp een patiënt
boo?fco?ptien/ Die öaac met een gtöjóofsen arm of 6een lag? Antw. 35e dista of maniere ban leben / moet 6**
fiaa»
(p) Alle zalven en pleifters, wat namen ze ook hebben»
en hoe hoog ze ook gepreczen werden, doen weinig o* niets tot de genezing der fraUuwen, als alleen in tomrni' ge gevallen , daar de pleifters door haar klevende kragt Se gebrooke deelen wat helpen tezamen houden , en de ?,we)!ing wat verminderen ; maar ze geneezen nooit de beenbreuk zelf, want. die gcueeft de natuur alleen , doof het tiiffchen plakken van een callus: ook heeft men vee' gevallsn , dat de pleifters, indien ze lang moeteu zittel* blyven, groote jeuking en ontfteeking veroorzaken, dei' halven veele wyze HeeSmeefters de pleifters geheel weg' laten, het welk men geruft kan en mag navolgen. Pe Franfchen gebruiken nooit breuk-pleifters «n ik verwerp6 dezelve altyd als meeftentyd fchadelyk en verderfiyk. |
||||
|
Land en Zee - Chirutgie. 395
ftaan in een barfeöe ïugt- «5e rufie en fiiïte moet bén
Patiënt 3eer aan&cboïentoeröen/ 3pnfpp3eeno?an&/ moet in be eerftebagentoeintgspn/ omgeentoePïa> Pinge ban iutmeuten te baren: niaar naberöanö moet 3p boebenbe enlnmigsp»/ om ben cal lus te ψΧ* pen bertoeftRen: aïé baar 3pn be <écïjaap£ en ïltaïfjg- boeten / genoont ofte gefiooft mes; toat corintïjen / rp£/ ofte garft/ niet gueö tartoenöjoati. Epn^anfemoet 3pn een gemeen öiertjen/ garftentoatertjen/ ofte een Riein topntjen: boojnameïpR/ 30 ben patiënt eentge obftmaien onbeetoojpen i§; toant be3e boojf5.fpp* 3en toatberfioppenbejpn/ ettinpïaatjSbanboojbeel/ 3öüben fomrpög nabeelicj 3Pn / öooj öaavaï te trage diftributie, maar al£ men 'er toat garfï öp fïaöfty 3a ïilijgt beje ïpmige fppse een deceriïve of afbegenbe Kjagt/ 30 batïjetaï^Dan bti u ïigteröoojaüemelit* aberen berfozeit toetb / snifte en bietgeïpfee boeb3eï$ bonnen ban be böebinge öer &eenberenbeï)ulpig3pn/ toaar ööO£ bt callus mefre ïseter ftan gcraaaïk toet* ben. Vrag. i^aar 30U& SP jobanigên diste aan aïïer*
iep ff>atienten ozöonneeren? Antw. <©eenfmtg/ maar aïïeenaan begeenebaar
men be ge5ontfjeib te öaat ïjomen moet/ al$ aan magere bojre en 3utrcbogtige itcïjamen / maar niet in gesonbe tod gefielbe Iicijamen/ om batjeoenchylus aïteIpmigmafen3ouben/ toaar oocj'er obftruöien in ïjet mefenterium beroojjahen mogten/ aUijetïan* ge buurai 30ube/ toaar öuoïöeingetoanbeïi/afê ïe-= bet/ milten nieren oor berftoptsonöenraRen/toaar uit aï^ ban toel een geeisugt/ toaterjugt/ enjfjet gra* beeï op boigen mogt: öaatom |al men ban be toel gefielde iicijamen/ 3uli^nietuoojfclEi?pben; toeïtoe* tenbe bat ieoer beeï spn be3on&ere fibffe en boeösel / ban ïjet öloeb genoeg3aam berfcfjaft toerb. Vrag, «Jnbien ben callus niet genoegsaam boort* wam/
|
||||
|
S9ö Examen van
quant/&ott men bie niet booj eenigeuitetïpnemiö^*
ïen iaat betbieiïnen/ ofte 305e te guÏ3igbaoztauatti/ niet betteerai? Antw. %i0 ben callus te fpaatsaam boo.it feomt/
3aï menje ttagtente attraheeren, met bjpben/ met ïaaub» bjatet w fomenteeren, met piftpieifteï# / en εεη 3agte outbtnge. Xu ben callus nu te gul3igbooztguame/ 3aïmen3e
berteeten boo; jjet bzpbenmettoat olie en 30111 / met &m loobe plaat/ of met ïjet emp. de raniscummer- curio. Vrag, ^u 30UÏ1 gp be bierbe intentie uitboeten ?
Antw. ©m 'be obeïftomenöe toebaïïen te toeeren/
èie be fira&auren bet'gejdfcïiappen / 30'ecïtooit3eW m men be ïjuïp ban geen ïJo&oröeRQmeniiiah/ 3a! tne»3e remedieeren booj een foüeïe ïugt/ getemper* öe diste,öoo? een ligte purgatje. ©e inflarauiatien 3pn Ijxet booten öeft:|jeeben; in#geïpï$ be apofteu- nien en baonöen 30' 3e eenige ojeu'ften obec qua·* men. c?) Sa 'et een gzooter jeiötte f| / 3&Ï men 't betoant tm$
te meecïo^mafeü / öniöi fameufe fioffe onber be ïjuib Sittenbe / een bjpet uitganit te geben / op bat5e öe ïjuib «iet ulqereereri 30uöe, ©an De gjOOte ppne ofgan- graene 3atjj}fet naat gefp,zoohenbjeïben. Vrag. |Bag men jobaiiige patiënten met purgeeten
teel moeien / öaac be fïUte ïjaac 30 ïjooguobig $ l rneïse öebjeeging öaar noobsaMpn groote ppnfiomtteba· ïen / booz. tjet nnozjfen en nraanen ban öeiöe be geojoo* nen
(q) In groote infiammatim by freSuuren met heete
kopttzen , is men genootzaakt, om verfcheide reizeneen ader te openen, piirgeeren , en verkoelende middelen ie gebruiken , εη van buiten pappen of de Jpiritus vi- ni met aceium , die in a!le beenbreuken grooté dienft doen,- |
||||
|
■^^■■^·
|
|||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 397
hm einoen tegen! ben anberen 28oben bien jjjet ber*
öinbert ooft seer be confohdatio oer öeenöeren aan niaïïtanberen / οοε han bat t^arnen ïjiec obereen HO" men ? Amw. f[n toeet bat be fiiïte / en booinamentipS
in gei^ooften oeenen/ jeer ï}oognoobig$/öoo?öien be geneejinge en t'jamen toeiiinge bet 3eïbe ban be fappen bepenbeert / "οίε met ijaren balfera / ofïpmige ^oatigïjiiö / be beenöetl t'3amentoelt/en 30 allengs^ «en$ booj 0253e toatmte Sart maafit. Jjïlaar bit aïïe^ niet tegenfïaanbe/ ij§ men toe!ge*
btoongen 3ulï$ te boen in groote en moeieïpïte frac- tuuren of öeenozeuïten / om öetlicïjaamteoniïajïm/ om öe groote inflammatieboo.z te nomen. W&t ï>et öeteeegen aangaat"/ a!$ ben patiënt ter
ffoeï gaat / öaar toe geönjihen top platte pannen/ tinne btkhmf of ontefieeH3el| / en gebulbe béngen/ toaat bom Ijet licljaam seet toeinig geroert toerö. 23oben biets 30 gcfc&ieö 3uli$ineefï in ïjet'begin: na* inenrtpft/ ίπ im eerfle beertien bagcn. al eer oen callus begint te groeien: maar in be berbe toeen mm mm mW om bat bm ealius ali ban begint bafïtetoer* Vrag. goubet niet toeï raabjaam toejen/ om &e
iradbuuren oetereitieftetbertereilaureeren, (al^fattt* mige getoiït ïjeüoen) bat men be ïjuiö ban buiten openbe met een incifie rnc$ / om aÏ30 be geb.zooïsen ein* ben / met be bingeren naar snn toenfcï) te bereenigen ? Antw. ©attoarebjn ruig geljanbeït/ift geloof niet/
; bat 'er een Chirurgyn.ofte ieeïraeefïer i$J ofte ïjp toeet 3£et toeï / bat men be beeïen altooi 30 beeï mogeïpfe i$ in ïjaar geheel moet sien teöetjouben/ en geen oh» iioobige openinge raaften / toaar booz tjet gebeente algr ban ban be lugt soube mogen befctjabigt toerben. Het 3oube fomipbS ftonuen gebeuren / bat 'er een
groote meenigte ban geronnen bloet / fanies ofte ber* |
|||||
|
3$>8 Examen van
fdjeiöen Meine fctjeïfetg en fpïinter£ soubenspn/ tóe
tegen^ De öuiö/ membranen of3enub3enaan30uöen fïeetet / met een g?oote onïpbeïpfte ppne. gin bietgelp* fee gebalïen joube ijjet fomtpb^ nonnen gefcöieben / om 't 3eïïie eenen uitganh te geben: in£geïpï$tn een ge* bjoohe ribbe/ boojnamentlph aï£ ïjet eene einbe bin> nentaaart$ tegen De pieura 3ahre. iBaar nimmer* meer in en&elepppb?euRen. |
||||||
|
Cap. XXV. Van deOntleedingeof Difloca·
tien, en haare geneezinge. Vrag. Τ ^Sat on$ nu obergaan ban be fraöuuren
JL tot be diflocatien: 3©at i$ een diflocaoe? Antw. a£en diilocatie, $ een uitfctjietinge ban be
öeenberen ber getojigten/ uit haar pannehen of hol* ïigftetb baarje in öeftootenbjaren. Vrag, Bot beelöerlep 3pn bese ontïeebingen ?
Antw. ©ierbetiep fafê i. ©oïhomen. 2. «©nbol*
ftomen. 3. Simpele. 4. Gecompeerde. Vrag/ï©at berfïaat gp bp bee3e bieoeriep onttee*
bing? Antw. 2Sp beboihomenberfïaan ik? afêöet hooft
öe$ eene beenj* / boïhomeïph uit ïjet pannehen be# anberen been$ getoeehen i$. ©an be Ziehen parar- threma, en ban be ïatpnen luxatio genaamt. 2Sp be onboïhoinen berflaan ih/ a$be öeenberen
maar een$beeï£ uitgebjeehen 3pn; gefchiebenbe boo? een.guabe tree ofaberecïfóenö^aap; banbe^jnehefl exarthrema, enbanbellatpneniubluxatio, ofcon- torfio 5 enfjp on$ betbjongentöeit genaamt 25p be fimple berflaan fft/ baar gantfcft geentoe*
baïïen öp 3pn. 25p be gecomponeerde betfiaanih/ fcaareenbsonöe/ fraituure, inflainmatie, fpasro«s» |
||||||
|
Land, en Zee-Chirurgie. 399,
Vrag. 3©at spn be oo53afenüanbeontïeeoingen>
Antw. g©2 oceanen 3pn meefïentpb uittoenöig/ |
||||||
|
bojtinge en ttetmageringe bet mufculen. 2. ©ooj een
tetflappinge ber ligamenten. 3. Φ00? een optjoopin* 9ε toan penige tfpmige pituiteufeüogtigïjeben/ in of omtrent öe getoficïjien. ) Vrag- a©at teeltenen spn 'er, oni een ontleebingete
ïiemien ? AnCvW;^e teemenen 3pn een gjoote ppne / onoe*
tocegeïpfeöeit bet ïeeöen/ jtaeHtnee/ nitpuüinge aan b%eene3pbe/ en inaaïïinge aan o'an&ete 3pbe. Vrag. 3©at prognoiticatie 30UO gp on£ ban öe
diilocaden boen? Antw. ^e prognoiticatie 33Ï tafelt generaal ofte
fpeciaaï: «Beneraaïe / in 't algemeen3?n alle gjoote dis- locatienbjeüerretjanbenanöeren geujeeften3pn/ ge* baatïpR: in^geïpït^beberouberbe en bie booj intoen* btge fcfjerpe sinïtinge gefcljieb 3pn: mant be üetouberbe öetoaffen ligt met een cal-Ius. €inbelpfe/aïïe gecom- poneerde 3pn geVjaatïpRer ban be fimple. Speciaal, bat i^ ban ieber ïib in'top3onbec/ öoe
bie meefifiomen te ontïeeben. Vrag. ^oe en op toat topse difloceeren, of ont=»
ïceben fommige ïeeben? Antw. <©p öerfcöeiöen i»p3e: al^ïjetonberfie&a»
fóöeen fcftiet gemeenïpïs na poomi / of 3pbmaart# uit. (r) %t os clavicula San niet toeï uitfcïjieten/ maar
wel becfcïjuiben. ©e onderkaak kan nooit zydwaards ook niet ag-
terwaards difloceeren , maar alleen voorwaards aan de cene of beyde zyden. Ook moet met geen klap de» zelve ingebraet werden , maar op eene vernuftige wy- ze» als PETIET meld, |
||||||
|
'φ& Examen van
^e fcljoubii; feïjiet 5«« gering onbeïtoaatfë uititt
οεοχεϊ; 3eïben anbeci?. 3Ben eïeooog/ öe §anb / be ïjeupm toingemi/ be
toonen optoaati$ / onbectoaaw^ m 3jibtoaatf# wit. (O Ifcet
(i) Hoewel men aan de volkome diflocatie van het
oï f mieris uit het acetabulum van het oi innommatum op- nedcr- buiten- en binnenwaards in 't algemeen nu twyf- felt,_ dezelve ontkent » tegenfpreekt , én de Ouden be- fchuidigt, door eene enkele ondervinding van de frac- tuur in defi hals van dit os fmoris, zo kan ik evenwel xnet waarheid door de vernuft en ondervinding vsrklaa· ren, dat dezelve niet alleen robgelyk is,maar ookveel- tyds werkelyk gefchied met of ook zosder verbreeken van de ligamenten en het kraakbeen van de pan. Want by Kinderen komt dezelve "ligt voor: ook heb ik dier- gelyken gezien in een fceleton van een bejaard Man, daar een nieuwe holligheid wel 4 vingeren breedte hoog waar geforrneert, boven het ordinaare acetabulum vari het o's innomintahm, alwaar de ligamenten en 't kraakbeen waaren ïekerlyk gebrooken geweeft: ook hebbe ik in een levendig Menfch van 10 jaaren het hoofd van de dey in de eene lieli'che in 't groote gat van 't es pubis geweeken gezien en aldus onder 't acetabulum , 't welk door een val waar veroorzaakt , en deze voet waar diie vingeren breedte langer als de gezonde. Verfcheide o/Ja inneminata hebbe ik bewaart, aan d<3
Welke boven de ordinaire een nieuw acetabulum gefor- rneert is , een zeker teeken dat het os femoris gediilo' ceert geweeft is. A°. 1747. hebbe ik gezien een Meisje van omtrent
drie jaaren oud, daar de eene dey fchielyk twee vinge- ren breedte langer waar geworden, de knie ook lager ftond , en zelfs de dey ontleed gevoelt konde wer- den. Ook hebbe ik tweemaal gezien de üina volkomen ge·
difloceert, fehcon veeie neuswyze door gebrek van eb' ierveeren hier wat tegenbabbclen, |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 4or
let öoofö uitgefcöooren ofte ómleeö 3Önbe)moe*
ten öe sobanige ftecuen: In^geïijEi^ si# öe rtböen uit» Befctjooten $ijn / of 50 SP 'ec öan opkomen gcoeje» be 3QDa!itgèn met ren bult uit/ öpp| öiense niet non* ,Jen ïjecfieit uaetben; üeöaiaen eentge ïiööen öie ieee Wttaaactg gefcöooien jyn. Vrag. i|oe beet intentien 30UÖ 0p ÖQOjnemetl / om
Een diilocatie te geneesen? Ancw. (©m alle ontieeöingen ie gcneesen / 3QUbe iS
o?ie incencien boojnemen. i.3©at men het uiigebaee- i?en Öefï reftaureere ofte tjecfielle. 2. 3^at men ïjet gereftaureerde u'ö aïso benoube/
en ban toetaallen befeöetrae. ' 3. ©at men op öe toeballen toeï lette / om öie öe-
Öobjiijïi te toeecen. Vrag. ^οε Q'efc&icö beeerfïe intentie?
Antw. ©m een diilocatie te refiaureeren , bat ge*
fc&ieb niet al op een toij5e/ maas seer betfcijetaents 'Öft; booï uitrenften met be ïjanöen / en andere bec* fefjeiben tttfgeti; fcüelfterg manieten beter milten 6e* toont / ban befcöjeüen toerben: Docö in 3ötsö3e aïtooë Öoe eer tjoe iieöec / op ftaanöe boet tnsetten / aï^ in 'ec «P geroepen fcoietb / en bat 50 3agt en begenbig a$ mp wogelgft toaar/ eerber inflammarie, stoeïlinge / ofte j^nige anbere toebaifen toevoegen: maar 38 ijet gebief °ai 'er een jüjeüinge/ofre apoileunie, fra&uure, gan- •pffine.ofte convulfie bp toare/aï$ ban 3ouöe in at- toog gei googflb?ingenöe quaab eerff aantallen / en '«Hen Jiebec be reftauratie uit/tot beter geïegentgeib/ °an ben Patiënt in gebaar 390$ ïeben# te flelïen. Yrag- ^oe'3oub sp be ttoeeöe intentie boïbjengen ?
Antw. ©m |)e{ ingefielöe ïiö aljo te begoisöen / en
«asi inp?oppfng2 0££ oagten te bebjpen/ gefc^isö / 000? bequatne ligatuuren en cotnpreflen in toatmen bjanbeöjiin of robben trnjn nat gemaant/om get ii& Seöonben: leem goebe fmeeilnge öan ol. rofamnv, |
||||
|
402 Examen van
iMyrtillorüm, met goebe ceronen ban defenfivuffl·
30 alle^ Dat repelleerende εη conforteerende Ö'eC 3cet goeö i$l om De beenberen inöaacpiaat^teÖt>u* Den/ en ban toenallen te befclgetmen. (t) Vrag. Za'etgroote pgn bp toate/3Quöe meti3eelJ
emollientia ofteanodynetemebienniaaengebÉHiBe1^ Antw. <©i#jfiuiie tH biet in 't begin tatoecpÉï1 /
ten UjaaK be pij» 3eet tjetoig toa#/ ban mogt ta's***!1 tep£ of ttoee gebiuifïen / δοφ niet 30nbec Daac etw' ge aditringentia altoQp onöec te mengen. («) Vrag. I^oe 30uö gp be öe^öe intentie noïöimgert?
Antw <©m öe toenallen toe! i»aac te nemen en &
tooeeten/ baat ban i$ öiet noaren genoegsaam 0e' 'fcfueeuen. βι\ οεί gebetttt meenigmaaï/ bat/ naat Ijet tos'3'
neemen bet accidenten, 30 een ïjaröigöeiö in jjet Η0
naat bJöft/ of öatse met tenen cailus öetoaflfen 3Ön'
tart'
(i) De ingezette beenderen rr>oet men niet lang i>og
ftyf maar zagt en korten tyd verbonden houden, en for^ iriige hebben nooit noodig met windzeis of plaafters οί°' wonden te werden. Hoewel de windinge veel dienft doe om de (weliinge weg te neemen en tegen te houden, l^f fpiritus vini , matrkalis ,' Terebintbince zyn de befte fflid' delen om alle toevallen voor te komen, en de uitgerekt ligamenten te verfterken , daize weder tot haar voorig maat inkrimpen , als1 men de artkulatien daar mede -zig^ vryft en befprengt. Den azyn met brandewyn warm e*" geilagen is alleen genoeg. {«) De adflringentia kunnen hier geen voordeel de*1*
by de opiata en antdyna gemengt. Want hoe kunnen Α -adflringentia by de anodyna dog iets helpen ? alleen j* optw» moet het werk doen. En al wat men daar tot » den toe by gemengelt heeft is onnodig werk, of fch»d,s lyk. Ider neemc opregt de preuve daar van. En alle Chymici met hunne bereidingen moeten dan befch**1" ftaan. |
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. 403
teelnerg öacöigöeib men beneemen lüanöoojijetfirö*
fien ban öen ol. liliorum , ung. dialthea. ije£ emp. öe mucilaginibus cum gummis; alf Uieöe eenige öoo* bingen ban pen^jop: 2fltem eenige fïerüe emoliiee- rende catapiafmata, ban malva , althéa, bryonia, far. lini, en Dietgelpe. Cap. XXVI. Van de Pyne en haar geneezinge.
Vrag. Λ 3130 be pQae een ban öe booaiaamile toe»
ΧΛ. baüen i$ 1 Die aïlerlep auaien en gefe?ee* 6en meefi üetge3e[fcb,appen / Dienen top u baat in toat te onöerjoe&en en te onöerbjagen/ toat \$ pQne? Antw. $tjne i# eigesitlQiï Djoetoig geboelen in öe
3feï: Bomeiiöe ban eenfge öeelij?£ öfe öe 3enutoen/ blie3en / tendonen , enj. prJ&Men / toaac Dooj öe animale ©eefïen een al te grooten öebjeeginge maden / bJdn men pijn noemt, (w) Vrag. Jjf oe beeïbetlep pijne i$ 'ei ?
Antw. ©e ptjne i$ in tjet algemeen ttoeeöetiep/
maat; in jfjet Fjp3onoec beelöerlep. Vrag. J|oe üeelöerlep i$ 3e in öet algemeen ?
Antw. Cbjeeöetlep: namentlija een fcïjetpe/ en
een öoobe pijn. Vrag. ï|oe beeloerlep i$ öe fc&erpe pijn?
Antw. (Cojeeöeclep: 1. 3Uaac i§ 'ee een öie fïee*
«enöe en oijtenöe f£ / al# öe geene öie in De membra* Den en 3enub»en 3it. 2· Z&mt i$ 'et een öie filoppenöe en bjanöenöe i$f
Cc 2 aïj? O*) De pyne (dolor) is eigentlyk het gevoelen in de
zenuwen en het cerebrum zelf , en niet in een Ziel, en werd verQorïaakt wanneer de gevoelige teere draadjes tot breekens en Jeheurens toe uitgerekt werden, en die «« ontkent vcrftaat de waarc Philefophie nog niet. |
||||
|
404 Examen van
a!# bie in be blaebbaten / mufculen, en be ïjuib $·
Vrag. föoe beeïöerlep f g be boobe ppn ? Antw. gp f$ mebe tnaeebertep: u €en licï)te 0' beïenbe $jn/ ai| in be ïebet/ longe/ nieren /eti3· 2. Cen jbaate/ ioome jiöbetenöe pijn/ al£ in *>*
öcetibeten en ligamenten, bat be'45}ieRendoloroft°" copus noemen. , Vrag. £?oe bed bp3onbere pijnen telt gp bael? Antw. 3Baat 30« 'ec beïTcjjetben / bocö in 3aï '# maar eenige op telfeii. 3Baar i£ een jeunenbe en fmertenbe pijn/ aï^ in &e
ftrautoagie; omfxaassbe uit fcijerpe/ bjaftfte jeuften» be ftumeuten. 3E»aac i$ een berfcïjetpenbe pijn ; ontfïaanöe uit
een fcnerpe fenijnige fïoffe/öoo* be beet of fteeR ban een fsnijnict bier; ofte ooR al$~ in bm eryfipelas of roo$ / ontff aanöe uit een b?oeienbe jeu. ©aar i$ een fteeftenUe en nijpenbe ppn / a\$ in be
pleuritis of sübebaee· 5Mat i§ een booiboorenbe ppn/ aï£ in be ftolijft· ©aar i$ een Rlopoenbe ppn al$ in be jtoeeriegen- ©aar {§ een bptenbe bjetenbe ppn / al$ in be RanRer- ©oojtiS 3pn 'et nog aöuele, alg Dooi b?anb; narco- tike, alg bóo? berbjiejinge / fïetR binben / ειΐ3· Vrag. 3©eIR ψη be oojjaRen ban ppne? Antw. 3&e, oo.baRen ban ppn ;pn uitbaenbig of in* toenbig; be uitbaenbige $ een quaöe maniere ban ïe* ben / een te ïjeete of te Rouöe lugt / eenige fenijnige aan* roerings /eenige enbeijaosïpe applicatie ban ^gebied* meuten; emmUjh/ aïle£ bat Rneufï/ bpt en fnpb, ©e inbaenbige i# een ongetempettöeit beg inge*
toanög en beö bïoeö£ / toaat boe? be ijumeuren al? öan betbetben/ en Doo? be minfte oo?3aaft bebaoge*1 tojerben. Vrag. %$ be ppn geen gtoote ïjinöetpaal in W
Utmitxi ban alierlep gebjeeften ? |
|||
|
Land en Zee·Chirurgie. 405
Antw. <©etoiffeïp ja/ biant De ppn een ban De moeie <
ï&Bfïe accidenten of toebaïlen té in alïerïep gebjcenen/ öie men beöennen ïtan/ om berfcïjeiDen reeben: 1. @m öat3e DeHragtentöfealle^uitbaerHenmoe»
ten) 3eec bet3baaftt/ öoo? garen ïafï. 1. <©m Dat 3ε meerDec Diepingen ban bogten/in-
nammatie en fpafmus berbacRt. 3- <©m Dat 3e De flaap en rufïe Der patiënten be«
neemt; toaac Dooj 't bïoeö en De fjumeucen inoeieu* Der toerben, 4. <©m Dat 3e De geefïen berreert / toaar uit fean een
cruditeyt berbaeïtt toetö, 5. <©m Dat se Den appetijt beneemt/teaat op taael
een teeringe / en Dan De Dooö te bolgen $aat / boos Dien 3ε üQOj gaat geulcereerde Deeïen te neeï met tjog^ tigöeöen be3ct/ öteöetjoojïper topje öeöooiDen üioag te iaesen. Vrag. ^abien Dese ppn 0113e arme §patie«ien 311!=·
«en grooten üinDec toeöoegt; op baat topse 3a! men Die beneemen ? Antw. ©ptbaeeDetIepbap3e:nameniïi)Röooj ans-
dyne, of Doo? narcotyke miDöeien. Vrag. 3®elfie 3pn De anodyneί
Antw. 55e anodyne spn tbieeöetïep:
1. 3©eröen anodyne ofte ppnfiiiienöe genaamt/
«ie De fioffe baaar Doo? De ppn ontfiaat uittretóen; Spnbe ban een blugttge / öuümafsenöe j enbe getem pttöen aart/3onöer eenigeaditri<5tie om aiso De üer* 3agte / berbaatmöe / en beruee&te fjtiraeuren te re* *»iveeren en te betreeren: até Daanpnöemuciiagen xn*/lpn5aa0/ althéa, queepitten; b?i bet ban €>an» hln in^enïlen I m aïïeclep tamme Dieren; Daar té «!m /εη meiïi > DOP^ taan epercn / faffraw/ ca» itatt,e,il0£lt/ bJitteojooö / en Dietgdpr.
2. 3©eïDen anodyne genaamt oneigentUjn / om
mm oe ppn maat bp gebal (rillen/ en Dat doo? rjet €c 3 bcnce*
|
||||
|
4-θδ Exemen van
öeneemen ban ïjaat oojsaiien: &]$ namentlp Da*?*
toerDmmen Dat D?oeienb ig / üettearmen Dat oerfto^w i$l beflletKen Dat oersmart 40; item/ Dat men 9* fplintetg / Doojnen / ofte fcijelffaen We De membra* Ben of 3enutoen ficeto/ bjegneme/ enj. Vrag.· Wtih 3?n oe narcotyke ? '
Antw. ?&at 3pn 30öaniae ttttböelen fcie atig gebo*»
ftomente bftDooben/ öebloeienöe (ioffe nomttebec Dinnen/ ooft 30 ooen3e De natuutlijfte &itte en geeften öeiDboijnen booj een fpölang/maat naat tjaat toet» fiinge norm De pune boel fomtpöp meerDer aïg re boo* ren/ Daarom 30 moet mer<5e srec booi3igtelijiigeojui* 6en; op Dat 'et gren berflappinge nóg uehftinge ban 3enutoeu: ofte eenige anDere guaDe aceiDtnten / uit fiome te ontfïaan. Vrag. i^aar u 3fS8en feonnen 3η een gtoot gebaat
naar tjaat fïeepen / m Dien boïgenöe Dat 6efi gelaten öiaat? Antw. ga: a\$ mense 3onöer berfianö geömiftf
nonnen 5P ceel qnaab baren / maat Daarom spn5« niet berödötn/ mtt$ De3e naarüolgenoe conöitieu op* ferbeetenöe. 1. ©at men Die t?uo!t geomine DaninDeuitterfii11
noot» f/ en Dat naar tiet gebjuiö Der anodyne. en een algemeens ontlafiinge bef UcöaamjS· 2. ipat men ö!e nooit alkenappliceere, maar al'
tooö onött eenige anodyne,ofte anöere correctoria. 3. ©at men dit nooit houd / maat altoos buatn1
appliceere , en toel boojnamentlp op eenige bet* swehte üetltn. 4. ©a{ f Het is onwaar, dat men alleen in de uiterfte nood de
naroolike middelen moet geven, ikzegge.dat men die W tyds moet laten neemen, om geen gelegentheid van *s I genezen voor by te laten paffeeren; want als men te la"" ge wagt, helpen deze dan ook niet, na de algemeens 1 OBtMingen rnott men dierhalven len allen tyden, ais * noodig is die in 't werk fieJIen. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 407
4. 3&at men Die aïtoo£ appliceere al# ben ©attent
tfapen gaat 5. 3&at men bie niet al te lange op be pattpe late
leasen/ maar in tpö$ toebec afneme. Vrag. $oemt on£ een$ 3obanfge iBebicamenten ?
Antw. Wc narcotyke , ftupefaflive ofte becboo*
benbe mibbelen 3Pn be3e: als? ben hyofcyamus, pa- paver, opium en biergeigfte/ bie men pansgeöjp3e of ant>et5tnt£ feomt te appliceeren: bp gelijfeenifle/ men nmnt öen hyofcyamus on&ec toatüetfcije ootet of ce«3«l gewenst / en tuffen ttoee robe noolblabeeen «m&er&eeten effcöe gefiaoft/ fitit aetoelöia be üpne uit ftltte öooniiomenbe. (x) a *■*■ |
||||||
|
Cap. XXVII. Van de Gangrsena.
Vrag. Α H30 be gangranen een nan be albecbjoe*
XI tJigfïe en be pffdöftftc acetaten öoo?
be atme patiënten 3pn / ueeltpög op een onlpöeïtjit*
€C4 jppne
(x) Het is een groote onbekwaamheid, ik wil niet zeg-
gen van domheid, dat men Van buiten aan het leidende deel wil opiata met of zonder pappen appliceeren, waiiï daar door de pyn nooit of zelden vermindert werd, be- halven forawylen in tandpynen en kankeragtige pynely-* ke ulceratien, maar in andere gevallen'byna nooit niet als de ondervinding leert. Want de pyn werd zelden anders geftüt als door 't verdooven der zenuwen ea der groote oerszenen zelf. Men moet derhal.ven,-' om de pyn te ftil-t »en zo (je no0(j vereifcht, voorzigti'g het opium tot eea, 01 twee of meer gryn inwendig mgetSgn , en by zwakke Luiden maar alieen de fyrupiis pap&veris albi of diacodii tot een oriffe. Ook mag men een of twee flaapbollen'een uur lang in waater gekookt den leider isgevea met zeer veel voordeel. |
||||||
|
4o8 Examen van
ppne boïgenbe / sttüen top baar nu ban ïjan&elfli /
3egt OUg bjat gangrsene ig ?
Antw. Gangrane i$ een öeginnenbe berfïtRHiniP
UitbluffïHge e» berfïerbinge ban 't Ipöenüe ïiD / ϋΰΰΐ trappen aangtodeitbe. Vrag. 3©at ig öat bosj trappen aangtoeienbe ?
Antw. 30at i$'l alé w ban fcetec tot (ïiramcc aw
Ieng£ften$ beranoert/ so moet 3p ban oofc ban r?atne beranberen: bp geüjftenifYe / &\§ een beef 3ig tot öe* öerben en berfterben begint te neigm/ 30 saï ik öitl eetiïen traji gangrane noemen/bat ben gemeene man ïjet heete vuur noemt/ om bat Die inflammatie yet fioog fïeigert / 3ig isertoonenbe 30 root en ïjcet alg ttη buur; (mant fj« Woef* ftaanbe bigbenDe bertoont sï.g ban 3pü üerme:) föeifie grooterooööeib/alleng^ fcen£ begint te betbaïïen en te üecanberen / in groene/ fieeie/ paaïfcöe blabiten/ met opïoopinge ban bis* ren/ boo? ïjet ontfc&ieten ban lympha, groote alce- Tatie ban De natuutlöRe toarmtc en ïeoen be# §f>a' tient^ / 3onöer alsnog geen abfoUiit betitel/nog ban roeren/ nog ban geboeien/ om bat |jet maar een be* Btanenöe berfletbhige i$. Vrag. ©oe toetb nu ben tteseeDen trap genaamt ?
Antw. ©en ttoeeben trap too?t genaamt mortifi-
catio ofte oon toeï fphacelus, en ban ben gemeenen man een öoobbjaöe. ©tt i$ een oolhomen beriïet* htage/ maar in De ÖuiD en 't toUefcö getjeei 3bJ6tten ïnoog i$/ aï$ een Doobe Kooïe: ï&e mortificatie $ fsmtpb^ g?oot/ en femtpo^ Rlein; fomtpo^ onbiep/ öoclj 3onöeK boonjêttinge/ bao? Dien ijter gemeenlp een cireul ftomt / maar Dooj öet guaat gefïut / eti bOOj öe digeftie gefepareert bJCtb, Vrag. 5©eïa ij§ De Derbe trap ?
Antw. 3@en kaften trap 3a! iftefh'omines noemen/
bat ban ben gemeenen man öet koude vuurgrnoemt ftwtb. &m berflerbinge $ niet bjoog ai# De coo?* gaan*
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 409
gaanöe-, maar bermengt mei een fünïienöe/ stoarte
boojttiruipenöe bogtigöeiö / bat alle De bïaeöeioo3e 30 tod el$ be fanguine beden / ban 't geöeele »0 t'eenemaai betöerft enöe öooinnaagt / ben ©attent a!£ met öe boob öieigenöe; ten 3P ï>et g^Sw bjetbe boo? gtobigïjeib jtjnet floffe/ of Doo? amputatie. Vrag.aSdft 3ijn De oo?janen ban een gangrsene?
Antw.q©e ooijaften jijïi uttömiMfl/of intoendtg:
öe uittoenbfae of primitive, 3(jn gemeenïtjH groote concuüen, öoo^aarEiige tnonben / öoogaatötge pui» (len / carbunculen ,betbjauögefeen / betbjiejinge / Die men tot geen digeftie of oragt biengen nan / applicatie ban fenpnige en emplafiike fBeèfcamen- ten Die De 3b)eetgaten nomen te fluiten / en emöeïim een ai te jïecne üiuöioge; öoo? Dien tjet bloeb öoo? De aöecen naac öct fcatt toiïïenöe/ öiec.gefhu toetb/ bjant be aöecen bnn ban bïie$3Önöe/ en ooSige» ttieenip 3eec bïooö leggenbe/ nonnen ifgt toegenee» pen toetben / baac ijet bioeb Der arterien, üoienjS bïiesen Dinnec 3tju en oen Dieper leggen nog geflaa* big niec in bloeit/ en fiaanbe öïijfc/ bosj Dien bet niet te rugge na» / moet a\§ Dan berfitHnen en υΐϊ* Derben. ©e intoenbige ofte antecedens, i$ öe uitneemen*
öe Btoote flremminge en fïtïfïaiiD öe£ bïoeöp t» ati* bete bogten / toaac öoo? De drniistie ui bat bed ganifcijetfili belet tuerö: en aSosaa»; be bogten jïil» Paan / Daac berfïeift De pattp. (3) Vrag.
(y) Wanneer de vaten beginnen te berften en te bree-
^5n en de vogten uitlopen ,'extrmefeèren, fülftaan, zo be- g'nt de gangrena. Ja zelfs, al fchoon de vaten niet hér- öen en de circulatie begint in de huid en 't vetvlies op te houden, z0 begint al de gangnsna, fcheid daarop de op- perhuid af,dan behoeft men nog veel minder daar aaa κ twyfekn. |
||||
|
4-ïö Examen van
Vrag. 3SMfe 5tjn be teefeenen ban een gangrsne -
Antw. '<mt teefienen ban een beginnenüe gangr*- rse 3ijiiy ai£ bie fiEOGie tetunige irsflammatie oegi»£ paacfcf) en stoartagtig te toetben/ met een beginnend becisep ba» roeten en geboelen / en btrfti&ni.sge ban be natmuiijfte txjarrate/met opioopinije ban öieinen/ (ïajppig&eiö en flenterigöeib / met ten cadavareufen liaiifi / m §n aantafien gaat |jet epidermis ban Be öutö alg ttejrot/ en aS fnpt men 'et in/ 30 Komt 'e* fomtpg geen Moet/ maat een bunnebjepige bogt uitfppeten. |
|||||
|
Cap. XXVlil. Van de geneezinge der Gan-
gróene. Vrag. n@f beel intentien 30U& gp boojne**
IJ. men om een gangrasne uit fliïfianO bet bogten gefcötebenbe te geneejen i
Antw."©aae toe 3ouöeiK oiec intentien ge^niften· i. Uoiïöe ib ierten op öe 5e$ nooofafeelijtte bingen/ en be intoenöige ebele öeelea corroboreeren en pre-
ferveeren.
2. gouöe Ui 02 caufa antecedens, bati$ be gtoote
fïilfïahb bet bogten / 3*ers te bjeeten. 3. Eouöe Ui be caufa conjunaa, bat i# be inge*
païtte qtmöe ftoffe uifganü geben. 4. gouoe in get Ipbenbe Ïeel ban Buiten te ί)«ϊρ*
Romen/ öeo| goebe topica, öie be putrefactie te' letten/ 0it berseetbe of ipbenbe beel ;betfiernen/ be qnabe bogcfgïjeit betöjoogen / öet öoobe ban 't \t' beuöe fepareereo, m einbelgft.De öerlooren f«u|ïan* tie bjfbet betöttUen. Vrag. %]ae 3onD gp be se$ nooöfaneïjj&e öitigen
ofte diasta ogbosmeeren? Antw. ©bojeecjj 3o«öe in tragten öejugt te 3«'"
beret»·
|
|||||
|
Land en Zee-Chirurgie, 4rr
bereft. fiis 5ouöe ïjem fg# en ö?a«fc oiöonmemt /
οίε ligt Esi tietoarfc&niöe i|: aïé gtwt jonk barfc& Befeni toïeeë/ met wat boragie / lat uut»/ cnoiWe/ «ij. BtSOtteti ofte gefloöfi. ©oo: 3rjn M**"· gat- fentaatec of hiein Uier. I&et lang toato £ om» Öfec Fc&abelija; maat Den flaap va öoo^DeeUg. 55e bol» Öeiö εη pöclgeiö / met be öemceginge öeg gernoeof/ itioet men ötec teguieecen naat gelegentfjeib. (z) Vrag..ifeoe 3ouö gp be tHtoenbige e&ele öeeien cor-
roboreeren en prasferveeren ? Antw. (©m be tntoenbige beelen te berfïetRen /
en 'i fentjn toan 't öatte te toeeten (a)/gefcljieb boo? eenige cardiaca: al£ confpte orangien en Umoenfc&il'" ïetl/ Tinót macis, tintt. cinamomi, tindt caryo- phyllorura, aurantiorum,limonum,&c. of met oit naaïtiolgeuöe: #·Cor- (z) Al wat zuur is, als de fa ρ van Citroenen en de wyn-
azyn enz. dient om inwendig te geven tegens eeagangra- na om de ftüftand tegen te ftaan en weg te neemen. («) Het fenyn of de vuile en ihnkende ftoffe in eea
gangrana en fphacelus werd van de wnra, aangenomen, onder het. bloed vermengt, na het hert gebragt en ver- der na de herszenen en zenuwen , dewelke lefte hier- door aldus werden aangedaan (en niet het hert) datze in haare kragt en werking werden belet, waardoor ver- volgens de dood werd veroorzaakt, dierhalmen moet men by tyds het fenyn zoeken door bekwame middelen van de herszenen en niet van het hert te weeren. Dit is zo 't ge- meene zeggen. Maar als men wel oplet, vind men in den begin van de gangreena en Spbacehis niet altyd, ja gelden eene ftinkende ftoffe/vervolgens kan die niet op- genoomen en na de herszenen gebragt werden, als men fjwaait. Maar de hevige koorze, door voorafgaande in- rlammatie veroorzaakt en by de Spkacelus naWyvende, is deregte en waare oorzake van de dood, en dit vind men ordinair zo,als men wel oplettend is,dierhalven zyη ook de Koorsz-middelen ,de voornaamfie Hulp-middelen,om de gmgreena tegen te ftaan, en 't leven te behouden* |
||||
|
'4-it Examen van
|f. Cornu cervi, Unicornu ,
Rafurse eboris afi, gr. vj. Theriacae veteris, Drach. ff. Ol cinamomi gutt. iv, Vini Hifpan. q. f. M. F. Mixtura, Detur cochleatim. (&) fftem men mag een ftlein oonbelnen tnafien / ban
toat naneel / ftcuitnageïg / foelie / en be flores croci, famen in een Doenjen gebouben / en bat in coo^toa* tec of (u toon getoeeftt/ora ben patiënt aan öe neüg teöoubeny om te raif?en. Vrag. J|oe 30Ub gp öe caufa antecedens berïjin*
öeren ? Antw. ©m be caufa antecedens te berïjinöeren /
Sefcïjieb booj ttoee miöbelen: namentlfjft öooi 3uur> temperenöe en be fanpen oloeibaac manenbe öingen- ï|et ntirgeeren bient om be quaSe fïoffe te ontla£»
ten/bie öe<$ ©atfentg ïicagten te beel be3toaaten/eti ïjet fengn te ueel aan3etten 30ube: toelïte nucgatien fleftijieöen moeten boo? fuppofitorien,clyfterien; offê een ftlein hauftus, naar gelegentijeib. Vrag.^cïjjQft ong öiec een dpfiesp booj i
Antw. 3£e5e maan in ban albug:
5?, Tabaci Unc. ίΓ. Coq. ex aqua ad Unc. x.
Col. adde falis comm. Drach. ij. Olei Olivar. Unc. ij. M. F. Clyfter. Vrag.
'{b) Het cmn. eiroi unicornu en Rafurs, eboris doen hier
zo veel,als drie middelen,die niets werken en niets ver- fterken , wil men werking zien in het ftutten van een gangrana, zo moet men doordringende zuure zoutagti- ge en verkoelende KLoorsz-middelen gebruiken als van het Roh.Jwmbue. unc. j. Nita. pur. dr. iij. Succ. limon. of acet. vini drag iv. Jq. flor. fambuc, unc. viij.of dirgelyken. Het geduurig fweeten doet· hier geen dienft , maar is fchadelyk. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgïe. 413
Vrag, Mat booj «11 hauftus 30UD gp öfet booj*
fchjtjüen ί
Antw.^m eet ίκ ben patiënt putgeete/30 soube (ft &em eerft öe öunieuren bjat p?epateeten mei:
#. Oculi caacri Drach, ij. Sperm. eed Drach.j.
M. Fiant pulveres tres. Haat öem om be biet uuten ïjiec een poeöe* af
gebiirtïsen. daarna putgeeren öct met een öugbanfgen hauftus:
ψ. Fol. feftffi ünc. j. Coq. leviterexaq.hordei
Ad Unc. vi. cui diiïolve.Scarnmonii gr. vj.Mifceè iaat booj be eetfïemaaï ïjiee een ïepeï boï afne-
men / en 30 öet ttoee uuten baatna wiet bjetnt otn Öet ïjaïf uut een lepel bol tot bat het bmat. Vrag g^ ïjet aoec .ïaten hiet ooft bienfïfg >
Antw. %t aoet* laten bient ïjfec geensintg bet*
mitg öe gangraena baat gtootet boo? bjetö. Vrag. ^oe 3oub gp öe caufa conjunfta uitganlf
Antw. <©rn be caufa conjun&a , ofte ingepafcte
ttoffe uitganft te geuen/3al gefchieben booi fcarifica- tien öiep of onbiep naatgelegentijeib/ bet Bloebba* ten/ 3enutoen; be tendonen 30 beel mfjöenbe alg 't nioseltjft 3af sötiV en toaat men Meintjeg of blaten 3tft/ 3aï men Die open knippen en bat geopenbe af «affcöen met eenige tojeebe/ öooibjgbenbe/betbjoa* Benbclavamemen, als in fttaftf yggtn 3al. h«Irag' ^mlen ö00? toat topiea, 30Ub gp tjet 18* tome °> aa!18e8«epen beel ban buiten te Jjuïpe «niSfc'ii·36 6eö 8e3e8t b0°* 3flöanfge topica,bie Öe
2ïïe(»f bettottinge beletten /bet ïööcnöe beeï "«wwBen/to quabe bogt betb}oogen/eti5. yrag
|
||||
|
'4;Γ4 Examen van
Vrag. 3©3lfe 3tjtt öe jö&anige topica ?
Antw. 35ie oefïaan in lavamenten, fomentatien,
taplairaen,eiij, ■ Vrag. ïè'elft jijn oe lavamenten?
Antw.öBie heliaan meeft in fpiritus vini. baai Wat
ung. jEgyptiacum in gemengt \$ ι Die toacm 8ε" tnaafct/ en 30 met een örjefsjea/ of iaat pïuft3el affl^ tcaffcisen / en ftöf uit ge&et/ en teiefeen ïjfec in n*£ ÖoojDjöHgen in Dé fcarificatien geleit:ofte toelöirnaaï* jjolgenöe. (O 5.'. Lixivii com.Unc.iv. Spiritus vini Unc.v.
Salis armoniaci Unc il. JEgyptiaci Unc. ij. vel Unc. iij. Ëuldantur parum pro lavamento, Vrag. 3©aaï in ïfgjïaan be fomentatien ?
Antw. «©ie öefïaan uit btu abfinthium ,fcordiuffl«
manhubium , calamiatha, flor. camomillas, meliloti» fambuci, &c. geïiooBt in rooöm of tuitte twijn/en nw* üuböeie compreflen baariii isat gemaaftt en oüec öfE" gelegt: maat aÏ30 be fomentatien 000? ben groaten öjanö te öaaö op öioogen / 30 geojui&t men iieö*c
cata-
(c)Sal armtmiak tot vier drachm. en azyn en witte wy"
van elks tot vier onflen gegeven, is een uitfteekend lavf "jnent tegens een gangmna; zoute peekei en ook de pee' kei van Limoenen iyn ook zeer dieniiig; desgeiyken zy11 de TïnBura myrrfa aloes enz. den groene zeep, het vitrtt' lum enz.niet te verwerpen, men gebruikt ook nu het <r hum cinawami of caryophylhrum, die men in gefcarificesro deel indruppelenmetgoet/Mccexjdecfflsiii/sei-JiJifiiiii isoo^ niet fchadelyk. Den Terebuthyn-olie, hebbe ik zo goe<* bevonden, als-bet oleum Cinamom, Een pap gemaa* van gerneene kruiden, al zyn het maar moes-kruiden» met azyn en meel gemaakt, doet alles wat men we*1' fchen kan, men kan ook Salpeeter daaiby mengen. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 415
cataplafmata, bie toat langer, toogrfg ölijben/ooR bat
t»eel öïtec ftoefteren / en ία 30" S^Öeel öeöouöen. Vrag. ï§oe toecötn bie cataplafmata gemaaftt *
Antw. ©oo| jjjeete b?p£i)tna«n &Wü$'-
5?. Herb. Abfinthii,"Marrhubii, Metath»,
Flor. Camomil. Meliloci, aa, m. j. Coq.inf. q vinimbri addendo.Far.Fabarum. Lupinorum an. Unc ij. Procataplafmate. μ ^0ι":τιί3«> Siete ijier tod een gulajen ajijn fep in
ί Roofien/ maar ben asön tg fcöaDeliJR (Λ/ofte 30 bse niet Wïh genoeg toami/jal mense atoi^ maften: 5:. Herb. Scordii. Rutce. Summitatum aünchii Calaminthié montan.an m j. Flor. Camomillas, Centaurii, Anethi, Sambuci an. m· ff. coq,in uino rubro velalbo, addendo f ar. Fabaruin, " Lupinorum, orobi an. Unc iij· CamphorsDrach.ij-Salis armoniaci Unc ff. Pro cataplafmate , ^n nier fpïrïtus vini «an Buiten öefpjofir.(e) ©fte 30 meti3e nog fteraer maaïten vnoefte / ge!p "t een gangrsne, Die naat een cedemateus ge3toeï ofte een uetujie^nge oolgöe/ aIDu$: 5.'. Herb.
(d) Den azyn is van buiten niet fchadelyk,maar zeer
dienftig, als de ondervinding teert: ook kan men de ge- melde kruiden met witte wyn of azyn en tarwenbrood °f farina lini tot een pap kooken. Ook heeft men zo Vel Ruiden niet van tiooden. De heete kruiden zyti ook niet dienftig. Herba malvce Fl. Samhuc, zya alleea genoeg, a]je ^ gWOte compofitien doen niet tot de nut-» 7 ?v en ""aken de Kunft by Leerlingen maar fwaar. (?) voor de fpiritus vini mag. men campber fpiritus nee»
«en» «ie veel doordringender is. |
||||||
|
■4-1.6 Examen van
ψ. Herb. Scordii, Alliariae, Abflnthii,
Salvias, Nepetse, Rorismarini au. ra. j.
Flor. HypericijCentaurü, Anethi,
Sambuci aii. m. ff. Sera. Cumini,
BacG. lauri ah.. Unc ff.
coq. in vino fortiffimo, addendo
far. Fcenigrieci, Lupinorum
Ol. terebinthina Unc. iij.
pro cataplafmate. (ƒ)
ïï&k ram ooft al$ ban toeï nat met fpiritus vini fiefpioejÉti ftati· Viag. gouö gn teel fconnen reöen geüen üan alle
Èrje ingredientia } of 3P goeö ?tjn ? Antw. SCI 3ulne of biergeltjfie cataplafmen, εη la-
varaenten raceten nootsafteltjH goeö 3Ön: tóant 3P Bèftaan uit ülugge en betoeegeUjïu beeltjeg / οίε be fappea oloeioaar ïjouben en alle üerftecoinge tegen* f'taan : auk Jtjnje 3utn:tempeten&« / ooit i$ Öen Sal armoniak, boojnamentlp 30 oase ïuat pot-affcöe öp ïiomt/seec &oojö?ingenbe/be tabac en phellan- tlrium 3ijn meöe goeöe Dingen J teifte raea ijiec öonbe öp boen. (g) Vrag.
(ƒ) Een van de gemelde rocelen is genoeg , enkele
Koey-drek met azyn gekookt is een heerlyk cataplas- ma tegen de gangrcene, als SYLVIUS aanmerkt. En of de p;imgrcene van heete of koude oorzake ontftaat, moet men evenwel eene en dezelve middelen gebruiken, en 't óndeffcheid, dat de Schryvers hier in maaken, is geea opjetting waardig , maar fteunt enkeld op verbeelding, en dient tot niets, als maar ora de Lesrlingeti op te houden met bedelingen en de Kunft en Kunitiievende te verwarren. (g) Alle vlugge middelen houden de vogten niet tea
allen tyden vloeibaar,want ze verdroegen en aldus ver* dikke»
|
||||
|
Land en Zee - Chirutgxe. 417
Vrag. ü$oe 3'eub'gp nu öet booöe baufjet leben*
*te fepateerai/ en bit beïïaoïen fuöftantie bjebec beo bullen ? Antw. 50at moei gefcljleben boa? bebogtigenbe en
typenbe mibbeïen/bie men op be efcaren leggen saï: *I0 öaat t# ben ung. baülicum alleen/ ofte gemengt J^et ben ung. digeftivum; baaï men aï ie metf »103 «at ^Egyptiacum onber mengen raag: g[tem οη3εη uigiftyf met mat stoatte jeep gemengt / m$. 3©e efcar nu uitgebalien 3ö«be / 5aï men be ulce-
ratien aï£ öan toeöÊtom mundificeeren, incarnee· ren en cicatrifeëren al$ \y\tx, beuren gesegt i§. Cap. XXIX. Van de Kanker.
Vrag. UT Ut të öe fianöet J
Antw. VV 5B2 MnMi i$ niet antierg ban een -
Sangraena ui be Wieren / tofcl&ecjl &ogt boo? lang» Öeiö ban tpb suur en fcöerp i£ getoojöen / &>aaï bao? be omleggenbe bfe!e« geftnaagt too?öen / en fomtpö^ Seen ftleine ppne betoojsaften. (b) Vrag.
bikken veeltyds de fappen a!s de cmnpher-fpiritus , fpi-
?*tys falis ammoniaci'en?.. Ook heeft men hier geea ^Uurtemperende middelen va» nooden, dewyl nooit een Sangrcena van't zuur verwekt is, maar wel·door zuure Middelen van buiten en van binnen naarftig gebruikï yeélfyds gelukkig en gaauw genezen, (h) Zo wanneer een fcirrhus door de tyd, groote ea
beweging der omleggende deelen werd bewogen, dat de- 2elXe in 't ronde begint te inflammeeren en pynelyk 5 rood, heet, blaauw, peerfch, lootverwig, of met roo- de of blaauwe takken begint te verfcheinen , maar nog niet doorgebrooken is, werd dezelve van de wyfie Medi- cynmeefters genaamt cancer oecultus of eareinonia , een beflooten kanker. Dierhaiven ziet men, dat de kanker 3^0 zya
|
||||
|
418 Examen van
Vrag, ï|ae taeesbetlen tg bc wanner ?
Antw. Ctoeeöeriep: een οίε fïil \$ sonbct PP»: el?
een anbec/ Die taoon-eet/ met geöutige upn/ en &*' öeïöiiige Der omleggende öeelen, Vrag. 3©eïn 3Ön be oo^anen taan be Bennet ?
Antw. 39e oceanen beg nannetg jtjn uittajenö'fl*
of intaoenbige: be uitwendige tjernomen uit ffaö«1'' fiooten en hneusingen bet Ktoen/tawat oom be taog' ten/ be ppp)«£ gebjooften 3Önbe/ niet nonben Do^i' lopen.
zyne bezonderc graden of trappen heeft, en kwaad-ε"
goedaardig, en in zyn begin, toeneemen eu volkootHs iiaat en kwaadaardigheid moet gemerkt werden. By3'' dien nu deze kanker aan het veizweeren en vervuilf0 gaat, doorbreekt, een vuile ftinkende waterige of dikke lymige roode geele griauwe zwartagtige ftoiFe uitweg' de omleggende deelen aanknaagt en verzelt is met on:el' tielyke fteekende pynen , met hards blaauwe of pee/' fche en omgekeerde kanten , met fluipkoortzen en uit' teering van'tgeheele lichaam,flaauwtens,enz.noemt me11 dezelve een verzwooren of open kanker (cancer exculM' ratüs) dewelke Weder door trappen veel verfchilt, en i" zyn uttetfte kwaadaardigheid een gangrtena kan genoetf11 werden. Eea kanker is ook niet altyd in de klieren , als me·1
ordinair onderftelt, want ook de tefliculi,lever,milt die niet k'tïerig zyn , ende ook het vet en de huid, die daai geen klieren hebben, van de kanker veeltyds bezet zy"i Ook komt de kanker niet altyd oorfpronklyk van eefl
voorgaande fcirrhus , als veele valfch ondcrftellen, wai]1· by kneuzingen, wonden en ulceratien ziet men veeltyd8 zonder een voorgaande waare fcirrhus den verzwoore" kwker bykomen. < Het fcherp vogt in de kanker is nooit zuur, maar we'
vuil en Hinkende (materia putrefaBa) ah die arg is, Ê_ het heeft zodanige fcherpigheid, die tot heden niet bf' ksad is. Maar in alle kankers vind men geen ftinkeuj! vogt, maar ook wel in zommige goeden etter,* als «' wei behandelt werden! |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 419
lopen. <©oït hamen ψ «ir antfieehtngen / öfe öeof
fee gemeene repellenria berfyoö toeröen/ baaaröooi öe fappen bomen te fijemmen. ©e inwendige ooj- Sahen/ 3tjn beEöihtheötn in öe bïicren 3elfê/ ban Die bogten; Die gemeenip baat behoojöen Dooi te ben- nen bloejen: toelhe / toanneer3e baat (iil blpben 3it· *en fctjerp en ftipöenöe soeröen / toaar. öoo? 3P &e ueeien geöuutig bomen te ftnagen. O') Vrag. a©e!b 3ijn be teebenen ban De banfett: ?
Antw. ©e teeftenen üan be hanftec 3ijn in het ÖC*
gin 3eec 3toaac/ öooj öiense 3agte en 3eec bertoatöe toebailen heeft. Φε teebenen ban een gestooïïe banbec f# een natb
ïonö onoetoeegeïnh gesiuei / öoeh aitoog tnat on» effen/ fomtpög 30 &«" a$ een boontjen oeginnenöe/ lootbetttJig en baal ban boleuc / corrofyf aan aact/ bet3elt met een bjanöenöe hitte / met een 3eec bna- genbe en fchietenbe ppn / en beeUQög bem met paarfch opge3bioïlen aöeebeng/ öoo? öien t ge3bwi allengheng gjootec bmö/ en be Öoffe niet te rugge ban beecen; a!g ban btrtoonen haar öe aöeten tont* om bol 3b)act bïoeb / gelpenöe na öe pooten ban een ^eefaaoöe. Vrag. 3©aatuit ontfiaat öeje gjoote ftnagenöe en
fchietenbe ptjn ? Antw. i&at gefchfeö boo? bien hetbogt/ÖatöÉ
«neten betfiopt/tjeel corrofyf en fchetp bjecb/toaac öooj öe senubjen en blie3en gtootelpö gefjaht en Sebojben toecöen / en bp geoolg otié een g?oote ppn becoo?3aben. Vrag, 3©aatuit ontfiaan öe lootbetbaige en Öe3e
blaamne aöeten ? Antw· ©In
het begin is de groote verftopping, en ontaardinge
der vaten, maar niet «4e vuiling of rotvinge de waare oor-
zaak van de kanker. Want veele kankers vind rnefi ïor- eer de minftex verrdttiBge en vervuiling** ΦΟ 2
|
||||
|
42© Examen van
? Antw. 3©p toeeten bat boa? alïe btekn ötoeW8'
te» lopen/ en bp gebolg nieöe Dooj De3e Hïieten/ e° bat jjet toeöetum lopenbe bioeb gebuurig ban öft fcijftpe oogt bedagrig toetö / toaac boo? ïjet bïoeb ee« Mautoe ftoieue niet alleen KJtjat/ maat bil e» b?abblg tuetb; 30 bat (jet c?aagiopenbe bioeb be pat* tp opfpaot / m 3ε Maauto bettoont / en be aberett róntoiti ai^ützeeftenpoosen/ met ïjet Setoe bioeb op" geouït 3ö«be 1 bettoonen bie biaautoe aöeten rontotit |et ge3toel. Vrag. 3©aar fiomt bie bjanbenbe ïjitte ban baan?
Antw, tlit |jet aanpetfenbe en bjoejenbe Ibloeö.
Vrag. 3©elB 3Ön be teeResten ban een geulcereeiv
den Kanfer ? Antw. 3@e geulcereer.de Renner/ gemeenlijk ge*
neemt phagadcena , lupus , en nolimetangere, ij? ee» üfè5f/tealge«tjsc/ iitpfeenbe ulceratie, met Ijaï' ie/ omgeUjelfoe/ ouöeojpeglpe aecijeüene Ramen ·' uittoeti.enbe eeti fimhenöe / toatetine / virulente , corroflve , bloebige itïec; toelft booj 3tjn Rnaginge/ be bfoebbattn en anbere omleggenbe beeïen / boo?» tyeet eu toegteaagt. Vrag. Jiaöemaal be Hanfeec aÏ5u!Ren moejeïpett
tjuaal i$ I bie alle bef Uu bie ;p aangnjpt 30 tiaft aantiïeeft en intooiteït/toaac boo?3e alle /ferRereme» bien toeoerfiaat/ eu naar be Kleine niet en fuiftcct/ 30 i$ 3ijn naam 3?er fcljjiRBeitjfe / en sijti toebaiien nog pf^Spta: ebentoei toenfctjeu top uoel een$ te ijooren / of ga niet goeb£ Kont pjognofticeecen ttt men 3ijn cure brgint? Antw. 3©at be, ge3tool!en en niei open ïtanR«c
aangaat/ inbien bie 3)g ergen$ nittoenbig op eerïi* ge ülee3ige beden openbaart / 30 Ban bie in 't begi" nog toeï uttgefneeben toerben : maat inbiense M?' oubect en gjoot \$ / en ep tjaat uitberften ftaat/ gem3ing : toant οίε gebjanö of gefneeben 3Ö«De' |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 42 x
&an men bp na nooit cicatrife obet&njgen: maat
&Ρ na Bcnec3en 3gnbe / 3aï biïtmaal roebet beginnen opm te bedien en üoo?t t« 3et«n. 3©at be geulcereerde en ogen ftatiRcc aangaat/
.# «os moejelijfet m «wfi oïigenee3dp / öoo? ö<TO3e uit eenbeöoiuen corrofyf üogt ontfiaat; ten snoeten om bat bei: pus in alle ulceratien öient om J»ii.saat ta tjogtia te ijouöen/en ftiec aï# in ren fieïft toater öecanöétt taerb: toant be lympha of gpïöee» ie«/ öietjiec ujtiebtó/ fcetgooi'en en toet3UUten ge» onutig / öooj be bogren; biese tjiec teeb^ biito e» be- öOjttoeii 3ön;toelb lympha einbeiijfe 30 fctjetp aï$ een tiH-fttoatet toetö / toaar boo* öe bloebtoaun bihmaal boaju:eetm toetben/ en be #atienten fïèrft ftoaien te bloeöën; ja fomtijb^ öoob bloeben/ of niet/ 39 pet. bense voel ban öe onïpöeipe ppn. Vrag. 3©aacom SOUÖe men öe giOOte/ Of geulce-
reerde, niet 30 mei feoune» «jtfnpbrti / a!g öe anbe» te / nabemaal 'er fammigc iBeefitf$ bat 30 jieting boen seïait men bageïi}K£ öoojï Dat (jet geöaan toetb ? Antw. ^oöanige jjfêeefietf Bonnen fjet ben gewee*
«e man 30 toe! togS maften / toant jp öet ga'atn 50 ïjeübea toilfen: Hiaat een opregte banket / Die tjiet °f eibers ban goeöe/ to03e/ rationale ^octo^ en Cbicurgijng / booi ougeneelTelÖH geoojbeelt toecb / Sullen 3öbanige JBeefiet^ be tjanö tod aföouben / en 08 patiënten toegtop3cu/ getp top Dier tod eröa= temöei&. ban (jebben. Celfus in Lib.j. Cap, 2b. jegt/ ■&at ben ïmnïutl b'een 30 tod as^ öe auber / naar een fnpötnge of bianöinge getecgt jgube / g?ootet m öoo^aatbiget i§ getoojben / en öe patiënten be öoob «anjebiaat geeft. w«betom bat öie in &e fco?ften uitgefneeben spbe/
en ïtiêenöen genees?» te 30» l mi anöer nabetganb in
Öe ÏÖfmoeöec #■ ontfiaan; ofte bie f η be neug/of lip*
©b 3 pen
|
|||
|
4-22 Examen van
pen uitgeftteeiJSïi 3fjn getoeefi / een anber naberoar,&
in De milt i$ ontfïaan / toaaruir De patiënten öaat naat elenDiget qtiamen ίε otsetïpben / toant al tijei* |jet 3aaBe/Dat3e Die ai ep eene plaat$ geneesen $$* Hen/30 öaöDen 3P ebentoel Ijet bloeb en alïe De W ten/ Die öaamit g?ï>ooren fcjet&en / niet öerbeetew / e« fjaar uan ïjet obetüïoeöige 3ttur gereD: JjaDöe/i 3P Dat ftun^jen geïneeten / geen Ranfeet 3ouDe 3ig in anDeK öeelen meer geopenbaart öebbeii. Vrag. *jjB# 't niet toe! gebeurt / Dat een geulcereer-
de ftanfeec futtirpb^ geneesen '4$ getoo?öen > Antw, go ftet gebeurt/tjet ig at toat ongemeen^/
en bit gefctjieö ai| Ijet al!eg ig toeggennaagt / Dat ee* ntgjint^ met fcïjerpigfieben he$et toag/a!0 Dan Hotnf 'et een ge30'nben en toelgebonben etter/ en booj 3" een geluft raanen3e toel fomtijö^ genee3en. (k) Vrag. ϋοε sal men De cure Deg fianner^ Be>
Binnen ? Antw. Wt geneesinge he$ nanto^ i$ ttoeeberlep:
nament'
(k) Een beginnende befloote kanker is altyd ©nmoge-
lyk geweeft om te genezen door rej'olveeren, en door het fiippureeren zelden of nooit herfteit., als in fommige ge-
vallen daar de natuur de fuppiiratie heeft verwekt en daardoor ai 't kankeragtige by geluk is weg gezwooren; en die reeds veizwooren eu kwaadaardig is, heeft meö ook tot heden door Medicamenten nooit kunnen tot genezing brengen. En wanneer de kanker hier en daaf i©ndom knobbeltjes uitwerpt, en men die niet met he' mes en vuur wegneemt, helpt alles niet, en alle moei' te is verlooren werk. Geen kunlt is bekend, die deie ' knubbels heeft kunnen reiolveren of gelukkig doen Sup*
pureeren. Als men dit weet, kan men de kanker ge' $ezen. De kanker in de oxelen, liefchen, veihemelte, keel,
lyfmoeder is geheel ongeneeffelyk, en die in de ϋρΡε" fe genezen zeer moejelyk. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgïe. 423
namentlpft eradicatif, bat i$ een uitroeijeitbe/ en pal-
liatif, bat i$ een onberüoubenbe cure. Vrag, i|oe gefcïlieb be eradicative cure?
Antw. ®e uitroêyenbe ofte uiftoojtelenDe genee3fa*
öe/gefcöieb maar in fommige üieine uftöjeub>ae ftan- jtet# öif niet lang gebuurt geböen / in toeigffteïbe Rioehe lictjamen/ naac een goebe maniere ban Jcebeii/ j-η 3uuctemperenbe miööeïen: enöe a$ ban gefcijteb Bet / of öqoj uitfhpben / of booj een aQuaai ofte pö- tent^al cauterium;of t»cl boo? eentg berteerent toa* ree/Diese etmettoieöen opleggen/mlt£ beulaatje ban buiten ronb£om met gueoe defenfiven toelbeciieabe/ tyempel ban een toateefsen. ψ. Salis gemmse, Vitrioli romani afi. Drach ij
Sublimati.Arfenici afi. Drach j. /Eruginis Dracb.IT. Coq. in aq. rofarum & plantaginis an. udc. jij.
ad dimidium S A,(T) 5©aac mebe fommige 3eggen/ booi bit raiöbd ge*
mmn te 3tjn. Vrag. ($oe gefctjiêö be palliative cure ?
Antw. ©e onberijoubenöe geneejtnge öefïaat: 1.
an een goebe maniere ban leben. 2. gjn &et temperen oer juuce bogten/en beröunmnge ber berflopte bag* jen / bie be furie öer corrodcerende bogteu bt* otöingt. (m) Vrag.
(0 In alle geulcerterde kankers moet men voor al mei-
den alle fcherpe beitende en caufiike middelen, want ze doen nooit goed , of ze moeten zo fterk zyn , dat ze d? kanker in weinig dagen kunnen doen uitvallen , zo nie*. doen ze kwaad en geen goed. W Om den kanker te onderhouden of de palliative
cure aan te ftellen, moet men: 1. den beflooten kanker weren, dat hy niet door en breekt, a. en den geulcereer- ν„*'8ι zuiveren en de toevallen als inflammatie, pu·
tref actie, pyn enz. zo veel doendelyk is wegnemen. ©α 4 Ι. Ια
|
||||
|
4*4 Examen van
Vrag. 3©aatin 3aï öe maniere ban ïeïsen fiefiaan?
Antw. 5^fe saï befiaan in i)et beisiesen ban een jui»
bete batfcöe ïugt / en fn 't geöiutn ban goeö boeöseï/ bat öe tju meuten becbnnt en öooiinpö. ©ifeö/ en aaröbjusteïi 3al Üp mpöm en aiïeg? öat ïjet Woeö bec iftftt
I.In den beflooten kanker,laat men dikmaals den Pa-
tiënt, met zagte mercurialia purgeeren,en lange tyd een zagt decoEium ligonomm drinken,en inzonderheid atTinc- tura en 't fulphur Antimoniï diaphoreticum en'de cimabaris gebruiken,en om de hevige pyn te flillen een gryn law dan. opiat, des avonds. Vervolgens bedekt men den kan· kcr met het emplafinm de minio of- diapompholygos of het volgende van loot en kwik beid R. facchar. Sathurn. CemjJ. Êmalgam. Mercur, & plwnb.'i. dr', ij. Cerce alh. nnc· iv. ol olivar. dr iij. M. F. Emplafirum.Men kan ook forn- wylen denzelven beftryken met het unguent. imtr.it. all·· camphorat. en diapompholygos enz. II. Den geulcereerden kanker, wafeht trien met de Tinc-
tura myrrbtz, Agrimoniie, Jtntimoniit]uccini, Aq. di-vin.Fer- iielii enz· oi met het volgende, dat men ook met doeken kan ornfiasn. R- Aq.fiil. Rof. rubr. papwv. errat.Jam.buc. 'i unc.'ij. Tiniï. opii facchar fatburn. a dr. j. Spirit. Vin. Tbe- riacal, dr. ij. Mifce. De kaaten beftreikt men met het' ungt. nutrit.oï alb. camphorat. en men appliceert vervol- gens daarover een van de voorgemelde plyfters; het pur-, geeren en 't gebruik van de decoita doen hier ook "groots 'dicnft als te vooren; maar men ziet van falie deze rnidde·» len ook nooit.de lainfte volkome genezing, gclyk wel in andere ukefatien : ik hebbe evenwei door een falièatie vericheide maaien kleine en onwaareverzwooren kanker5 aan de lippen en wangen zien genezen, die veeie jaaren door gebruik van oneindig veel uit en inwendige midde- len ongeneeflyk waaren. ·' ■ ■ Met kt, dat men zowel den geulcereerden als befloo-
ten kanker zonder vreeze zeker en met goet fucees kan en mag wegfneiden of branden, byaldien de kragten -des Pa> tienten en de plaats het toelaten. Edog het wegfneide» is 't gaauwfte en zekerfte van ailc middelen. |
||||
|
Land en Zee-Chimrgie, 4^5-
öiBt en b?oegenö maaftt. ©oo}t£ alle 3ont en 3uur/
moet men aig be ne(t nipoen: en men moet {jet bïaeö geöuutig metCftee/Coffp/wacra bier of DietgeiöngS öeboatigen om öe fctjecpe bogten ban rpö tot tpö uit te loo3«i/fn$gelp$De öetoeeginge öeg gemoeo#/aï£ 9?amfcöap/D?oeföeit/to|ee3e;en3· ■ % Vrag. ^oe sullen öe ooisanen benomen toetoen ?
Antw. 350SJ 3uurtempetenoe mibbelen/ onoeï boel*
&e Öet purgeerai fomtpög qebaan beel baat San öp* Reugen/ boeö te üeei geöaan beugt niet/ om bat öe ft?agten benomen toetöen/eu ban meet 3uuce bogten gebooren toecben: men ftan öet.boïgenüe peebetrjen geüiuiften/ al£ («) j2. Rad. Jalappas Drach. j. Hellebori nigri Scrup. j.
Tartari vitriolaii. gr, x, 01. fceniculi giuc. iij. F. Pulvis. Φίί mag men in era lepeltfm. bier 30 fnjluspcn / ofte
onbee baat piuim-moe^ inneemen- Vrag. moet men Hm Patiënt poft abec-laten ?
Antw. eeenjint^: toant 600? öet aöer-ïaten / ges
raafet ijet bloeö Rjagteloo^/ bjaas; öooj öe uitbjaafle* minge eecminbert-toecö/ toaarööoi öet juuc.be^ öloeög belet bjetö uttrogtreneemen/enbpgebaïgblpft ÖSec tn öet bloeö/ en %ti boet bed fc&aöe. Vrag. flaet men Ijlee fontanellen setten ?
. Antw. «©e fontanellen toeröen gemeenlpS 3onbet: öjugt ge3et/ en öasrom gijn 3ε befi gelaten. 'Vrag, jgoe 3a! men öe quaoe furiën öeatsingen> Antw. «©at jaï men 00e? ufterlpe en innetïgfte
suuctempeicube Dingen Doetf/ be uitecipe sö» afê: öet
'faccharum fathurni,Öet emp.diapompholygos.cum
-.,-.. mercu·
O?) Gelyk in geen kanker her zuur de oorzaak is, alza
kunnen ook nooit de zuuriemoevende middelen voordeel 'idoen!. ί ügö 5
|
||||
|
426 Examen van
mercurio per amalgama ,be raniscum raercurio, en
Diergeltjfte.
Vrag. <§,nbien baat tm onlpbelpe ijtttc aïleen Bp
fcuaar / ϊ)οε 30uD gp öic öernoeien ? Antw. 3©an 30uöe in ö?t Deel rotibom met een
meng5ri oetoogtige»/ gemaaiu ban caropher, roet uit be fcöooiiieen / opium , en brandewyn, leggende baat natte ttiieKen en boenen ober. Vrag gnöien öet u Dagte bat'et bee! fïpm omtjent
öe feanftec foeelöe / toat 3Quö g» ban gebmiften ? Antw.^an 3au.be in onbermpne.ceronenoffmee*
ringen/in een iooöen tipseï aïtoo$mengen/ ol. falvis, lutse, ben fpiritus fa!is aimoniac ©ojber joubeiaïKt geinen alteo^ afteafTcfjeti/met bedecoclen ban roo* Sen/ agrimonia, eupatorium in Wpn Of toatet ge30* Den:beelep?p5en sreruoog Dit naarbolgenöe unguen- tum nicotianum. ^•.Fol.nicodansLib.j.Ax.porci recentislotsCib.ff.
Macerentur per noctem in f, q. Vinirubn,maneebulliant,AdvinicOmfumptionern, Colato expreiïö, adde,Succi nicotianas Unc. iiij, Refinas Unc, ij. Coq parum adde , Pulv.ariftolochiaerotundffiUnc j. Myrrh«e Unc.iT. Cera; citrina; q. f. F. Ung. r Het öeje 3alf toüïen fommige gjoot toonber uit*
recfjteti in Haneer^ / fcrophulen, öoo^aarDige ulce- ratien enbe arsbere qualrn meet. Vrag. 3©at 3°nb gp booï innetïpe geneegmiböelen
gebmiften ? Antw. gift 30tibe een (ïaal-topn boojfcïjrpben: a$
5?. Limatura chalybis Unc. iv. Vini rhenani Uncxi·
Mifce Itaat öet eenige bagen fïaan/en geeft 'a öagelp^
ten toeinettjen bol ban in. <©oït ftan men Bet ligu°r tartari öagelp£ in öfet getyiUEiett. AF" |
||||
|
Landen Zee·Chirurgie. 417
|
||||||
|
APPENDIX.
VAn de breuken (hernia) zyn verfclieide foorten , die
v men in twee generale1 verdeelt, als 1. na de verfcnei-, dene plaatzen, daar se voorkomen, als navel-buik-iiefch-. balzak-lenden- en deybreuken. en 2. na de verfcheidens deelen, die uitfchieten, of ftoffe, die daarin onthouden is , als darm-net-blaas-lyfmoeder-water-wind •bloed- breuken enz. De oorzaken der breuken zyn in 't generaal vallen ,*
ilaagen , flooten , perffen , braaken , hoeften , tillen en alle andere geweld, waardoor de fpier-en peesagtige vezelen van de gaten of ringen in de buikfpieren , 't zy ia de liefchen of in de navel, komen uit te rekken of eenigzints te fcheuren , en aldus de ringen weider , en het binnenfte vlies van het peritoneum uitrekt en rnet de darmen en aet als een zak uitvalt hoe langer hoe meer, inzonderheid, na dat 'er minder of meer geweld op de plaats van den uitva! continueen. Dierhaiven is de verweidering van de ringen of gaten in de buikfpie- ren , inzonderheid in de mufadi obliqui , de eenige en waare oorzaak van alle waare iiefch'breuken; want wat de Ouden van 't verbreeken van het peritmeum en van het pro- cejfus peritonei, door onkunde der naauwk'eurige Anato- mie , hebben aangemerkt., is zonder grond. 'Maar dat 'er ook door groot geweld fommige fpiervezelen der rin- gen fomwylen komen te berften en een breuk veroor- zaken , is bekend aan die geene die dit naauwkeurig ob- ferveert, wanneer na een zwaare val of flag fchielyk en byna in een moment een groote breuk in een tevooren gezond en welgefteld lichaam ontftaat met de volgende uitfchieting van veele darmen, het welk men aan een en- kele verweidering des peritoneum zonder ruptuur met goe. de reeden niet kan toefchryven. *· Om de liefche breuk (hernia inguimlis of hubono-
cele) wei te begrypen, moet men merken, dat de zaad- vaten als de arteria en vena fpermatica ende het ronde ïhw deferens van binnen in de buik tuffchen de verdub- beling of in 't celagtige vaa het peritwieim dat is tuffchen des-
|
||||||
|
\
|
||||||
|
4'28 Examen van
deffelfs twee vliezen langs lopen, tot aan de ringen toe,
Waardoor ze verder na buiten toe iepen;maar eer datze na buiten komen , lopen ze omtrent' een vinger breed onder de mufculus transverjus nederwaards , maar ze doorbooren dezdte niet, en vervolgens dringen ze door het vleezige gedeelte van de mufcuks oblique afcendens {•alwaar de fpiervezelen van een weiken, en een ovaal gat» - opening of ring formeeren, 't welk de eerfte opening is) door welke opening het buitenfte vlies van het perito-' neum mede doorgaat, de gemeide zaad vaten rondom- bekleed , en den naamen van proceffus peritonei aan- neemt s vervolgens, lopen de gemelde zaadvaten aldus- van het proceffus peritonei of het buitenfte vlies des pe- fitoneum omgeven en bekleed, omtrent een ftroo breed fchuins nederwaards, en doorbooren het peesagtige van' de mufculus oblique defcendens,het welk de tweede naau- v/e opening of ring is: en hier van lopen ze ook met liet proceffus peritonei verder omkieed zynde, tot aan en in de bal , en het proceffus peritonei omkleed ais dan vervolgens de bal zelf onder de naam ivan een tunica Vaginalis. Wanneer nu de gemelde twee openingen of ringen' in
de fchuinfe fpieren tegen-natuurlyk vergroot of verwei- dert zyn, kan 't niet anders zyn als dat door 'r geduu- rige drukken der omleggende deelen, de darmen en net ïia de verweiderde ringen werden gedrukt, deweke ais dan hier geen tegenftand vinden als alleen het binnen- fie dun teer en rekzaam vlies des peritoneum, het welke ze doen uitrekken van gedaante a!s een zak en 't zelve door de ringen heen perffeü tot buiten de buik in de liefche en aldaar langs de zaadvaten in 't gemelde pro· ccffus peritonei of buitenfte vlies der peritoneum, dat ais dan ook in een zak werd uitgerekt onthoudende een an- dere zak met de darmen; ende aldus werd gegeneteert de LIESCHE-BRÈUK of BUBONOCELE;miw wan- neer nu de binnefte zak of 't binnenfte vlies des perito- neum nog meer uitrekt ende het proceffus peritonei- tot aan de bal werd verweidert, vaiien aldus de darmen H* een dubbelde zak beflooten tot aan de ba! in het fefi* tu-m>
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgïe. q.%%
turn, en alsdan noemt men dit HERNIA SCROTA-
LIS of BALZMi-BREUK. Deze breuk is altyd by Kinderen tot het 14de jaaai
of daar omtrent toe geneeflelyk door bekwaam winden met windefeien en compreflen, of 't welke zekerder, is door gemakkelyke v/e! drukkende breukbanden van leer, linnen, koper, eyzer enz. gemaakt, waardoor in 4 tot 'i wecken de volkomen genezing veeltyds te verwagten Js, 20 dat men nooit by Kinderen tot het breukfnyden en het verfoeiiyke exfiirpeeren van. de bal moet ever- gaan. Maar deze breuken, welke fooi ten'er ook zyn, genezen zelden of nooit volkomen by een volwafien Menich» die over de 24 jaaren oud is,(choon men nog zogoede breuk-bandenen machinen gebruikt,als alleen door het «pereeren , niet door het opereeren van de bal weg te neeraen, ais alle kwakzalvers doen,, maar men doorfneid de huid, veten het procejjus peritonei tor aan de opening der buikfpieren , en de darmen ingebragt heb- bende , bind en fneid men voor de opening den zak af, daarin de darmen onthouden waaren, en aldus ver- fchoont en behoud men de tefiiculus , 't welk ook in zeer groote breuken, die door geen breuk binden eenig foulaas krygen, zeker en ge wis gefchieden kan'en mag, ook is deze operatie' niét zo gevaarlyk nog zo zwaar °rn uit te voeren, als in 't gt meen't gefchreeuw is. -. Met welklevende plaafters, kan men by kinderen en by voiwaflene veeltyds alkily breuken inhouden, ja 'zelfs Dy kinderen die genezen, gelyk ik eenige maaien weet gezien te hebben. . NR, By Meisjes zyn wederzyds diergelyken openingen
in de fchuinfe opklimmende, en ncderdaiende, buik-fpie- IeHi door weike de ronde banden van, de: uterus (liga· inenta uteri roninda) doorgaan, gelyk by'Mannes de '«adraten door dezelve; maar deze openingen fchynen hier wat nauwer en vafter te zyn , en dierhalven zyn ook de breuken by Meisjes en Vrouwen niet zo gemeen a;s by Jongens en Mannen i ze ontilaan van de verwei- denng der openingen en moeten op dezelve, wyze wer- den genezen als by Mannen en zo dezelve, zeer groot 4yn tot aan de lippen van de vulva en dezelve neder- waards
|
||||
|
43° Examen van
waards verre uitreken, moet men ze wegneemen door
het afbinden van de zak, daarin de darmen zyn onthou- den , enz. gelyk te voren gezegt is. 2. Wanneer de darmen in de liefchen of in de bal-zak
of door de navel of op een ander plaats komen uit te vallen, noemt men zulks als dan een DARM-BREUK (hernia intefiinalis of enterocek.) NB. In de liefche valt ordinaris het intefiinum ileiiw
uit en in de navelbreuken het jejunnm. 3. Byaldien het net ofte omentum uitvalt,heeit het de
naamen van NET-BREUK (hernia omentalis oi epiplocele.) NB. Het net valt zo dikmaal» niet uit in de liefchen
als de darmen ,dewyl in veele Menfchen het net niet zo verre tot aan de openingen des uitvals is uitgeftrekt,· ook js niets daaraan gelegen , dat in het breuklneiden het net, det veeltyds aan de zak is aangegroeit, mede wera afgebonden en weggefneden. 4· En zo wanneer het net en de darmen te gelyk in
een breuk uitfehieten, noemt men zulks entero-epiploce- Ie dat is een DARM-en NET-BREUK. 5. De zogenaamde WIND-BREUK of hernia ventofi
of pnewhatocele is altyd een darm-breuk,daar fomwyle» de uitgevalle darm vol van lugt en wind is, miflchie11 ltan in een tympanüis een waare wind-breuk ontflaan >' maar dat'ei anders by een gezondMenfch van wind , die in Jcrotitm beilooten moeite zyn, een wind-breuk zou- de konnen ontflaan, is ontaogelyk en door onkunde ge- I fingeert. \\ 6. Een WATER-BREUK (hernia aquofa of hydrecele) j
Is. 1· Wanneer in een water-buik het water door voor' V gemelde openingen in een zak beflooten (gelyk de dat" 'i reen) uit de buik nederwaards tot in het firottm toe dringt met een dikke ronde en langwerpige zwelling vaJJ ■ <t*e liefche aan tot aan de tefliculus toe. Deze geneej1
men door inwendige purgeer-zweet-en waterdryvende middelen , en van buiten door refolveerende Hovingen * comprejjen en ligatuuren na de konit geappliceert.i.wA0' neer het water in de holligheid van het fcrotum is o"*" houden , en het zelve dik, ligt en klaar doet opstreflei1» te welk men verdweint door purgeeren en waterdry' vendS
|
||||
|
Laad en Zee Chirurgie. 43 r
yende middelen en door refolveerende ftovingen van Rad*
bryon. ireos flor. fier. camotnil.fambuc. herb.Jabin. Abflntbi Jeordi £pe. ;n Wyn gekookt, of door droogende midde- len van heet zout» zemelen enz. ook van buiten geap~ PUceert. 3. Zo wanneer een wateragtige vogt van binnen de
tunica vaginalis is beflooten met een heldere klaars
cn wat harde zwelling , men gebruikt hier de voorige
middelen. 4. of wanneer een waterige vogt van binnen de tunica nervofa, die de bal onbemiddelt bekleed, ver- gadert is , als dan ptsezenteert hem de tefliciilus groot eö hard inzonderheid by eerft geboore Kinderen , het Welk fommige Meefters voor een vlees-breuk valfchelyk aannemen ; deze geneeft men heel ligt en gaauw door het emplafl. dieipalm. exycroc, cumin. de bac. laur. labdan. de- fenfiv. of door het ungt. martiat. Altb. el. laur. Terebinth. fpic. fuccin. menth. half. fulph. of door een zagte refolveeren- de- ftooving. 7. Een BLOED-BREUK (cirfecele of hernia varicofa
6? aneurismatica) is byaldien de vena of arteria fpermati- ca ver uitgezet of geborften is, 't zy in by of boven de bal , dewelke men na verlooren moeite van adflringee- ren en cemprimeeren, dat men in 't begin wel doen kan, eindelyk geneeft door het exftirpeeren van de tefliciilus. 8. Hernia fcrirrhefa en cancrofa of wanneer de teflicii-
lus verhard of cancreus is, die men in 't begin zoekt te refilveeren , door inwendige mercurialia en van buiten door zagte refolveerende pappen van 't herb, fcord. phel~ landr.malv.bismalv.mercurial.fl.fambuc.fem. anif. cumin. f ar. lin. of mica panis albi in wyn of zoetemelk gekookt, of door 't emplaftr.vigon, c.mercur.mi&t eindelyk, na ver- looren moeite, ziet men de volkome genezing van het exftirpeeren van de tefiiculus, 't welk ten zekerften ge- schied, dat men de huid opvattende doorfneid, den tes- ticuius van 't fcrotum lepareert, de zaadvaien eenige vin- geren breedte boven de bal fterk toebind, en de bal laat afrotten of aanftonds weg fneid. 9· Een VLEES-BREUK (Jareocele of hernia carnofa)
is een fpongieuze en vleesagtige uitzetting aan de bal > zaad vaten of ook maar in de vliezen van het fcrotum,' dewelke men h'erfteit door het wegneemen van de tefii- culus |
||||
|
432 Examen van
culus of door 't viitfneiden van 't gezwel, zonder de tes'
ticulus mede weg te neemen en anders nooit.
10. Hernia vencris is een zogenaamde zant-kloot of
verharding in de bal door een onreine byilaap veroor- zaakt,en werd herftelt door mercurialc purgatien en wa- terdryvende middelen, die men in een ganorrhöea ge- bruikt, door een rejolveerend cataplasma of door 't £w flqflr. Vigon. c. merc. Ui Æ Á AD-BREUK (fpermatocele) werd genaamt
wanneer het vas deferins veelvoudig verdraayt in het fcrotum nede.-zinkt, als BARBETTE meld, maar ik twyfel , of diergelyken ongemak wel ook zodanig be- merkt werd. En de uitzettinge van 't corpus pampinifor' me, of Varkocele hiervoor niet werde aangezien. il. VERZWOOREN-BREUK (hernia Juppurata) is.
byaldien na een voorgaande infiamraatie., contufie of won* de aan de bal, zaad vaten of aan de vliezen van het fcro- tum een verzwcering en lekking overblyft, met een mer- kelyke zwelling van die deelen, met een opening en ge· duuiige Sekkiiig van buiten , dewelke men geneeit als een ander verouderde verzweering. 13. WATER-BLAAS-BREUK (hemi* veficce urine.·
rice) is een zeldzaam voorval wanneer.de water-blaas if plaats van de darmen in de liefche komt uit te vallen » gelyk PANAROLA. aanmerkt van iemand, die de wa- ter-blaas met een groote fteen in de eene iiefche uit- hing en men fneed hem den fteen in de liefche uit. 14. De LEIFMOEDER.BREUK (hernia uteri) van
SENNERTUS van ouds geobierveert , een wonderlyk en raar geval , alwaar de geheele leifmoeder met een volwafle vrugt geheel en al' in de eene liefche waar uit- gevallen. Men meed de uiterlyke deelen en de leifmoe- der deor, men haalde de vrugt levendig uit, men bond* de leifmoeder wederom ingebragt hebbende , den zak . af, en men genas die Vrouw volkomen binnen zes wee-
ken. Ook hebbe ik gevonden in alle de zogenaamde prolapjus uieri, de dunne darmen onthouden en medC uitzakken , zo dat ieder prolapfas uteri of vagina »te,i al mede nu een waaare darm-breuk is, 't welke tot he* den , zo veel ik weet , nog niemand befchreven Ue«ft» |
||||
|
Land en Zee •Chirurgie. 43^
ik hebbe het nog ook eerft voor korte jaaren by defpe-
*ate en laagduurige uitvallen der leif-moeder of der- fflfs icheedé%vaargenoomen , geieert en door !t gevoel der handen klaarlyk erkent, dat nu niemand meer daar. aan twyfelen mag. ,. , , 'S- NAVEL-BREUK (hernia umbilicahs , omphocele
of exomplolos anders gcheeten) ontftaat, wanneer door eenig geweld de opening in de navel, door welke de ve- "« en arterie umbilicahs met de uracbus by een vrugE doorlopen , verweidert werd ,' het binnenfte vlies des peritoneum als een zak met 't net en darmen uitlchuift, gelyk we by de lielche breuken gezien hebben; want de navel-vaten lopen hier ook eerft tuffchen de verdubbe- ling des peritoneum tot aan des navels opening, dewelke is in de linea alba tuffchen de buikfpieren in', en van binnen van 't binnenfte viies des peritoneum bedekt.' De- ze geneett men door bekwame cemprejfen en windze'en of door bezondere navel-breuk-banden,en eindelyk door het opereeren 5 want met zalven, pleitters of eyet-olie deze breuken , gelyk ook' alle andere , te willen gene- zen , is onmogeiyk; want de windzels en breukbanden alleen genezen de breuken door haar eomprimeeren en an- ders niet. 16. BUIK-BREUK (hernia ventralis) ontftaat boven ,
onder of terzyden van de navel aan de buik, alwaar de fpiervezelen der buikfpieren van een weiken of te voo- re& gebrooken zynde niet wederom tezamen gegroek , °fte her peritoneum zelf befchadigt en niet genezen, of- le die plaats van 't peritoneum en de buikfpieren veel ver- flapt zyn; als dan komt die plaats van de buik uit te Puilen, als van 't net en darmen vervult zynde, 't welk lien voor geen abjees moet aanzien nog doormelden , a's veel onverftandige gedaan hebben met verlies des le- vens. Een bekwaame breukband doet hier 't befte, of »en moet <je buik openen en weder hegten in de ver- ouderde en die zeer groot zyn. *7· DëY-BREUK (hernia cruralis) is een breuk ,
wanneer de darmen ofte net over het os Ueum uitfehie-
ten na de dey toe, door die verweiderde opening, daar
anders de peezen van de mufculus pfoas major en üiacus
E e internut,
|
||||
|
434 Examen van
iniernus, ende de arteria, vena en ne.rvus cruralis coor*
lopen, namentlyk over die infneiding van 't os ileim, "ie regt boven de articulatie van de dey is. Deze opening *s ook van binnen van het peritoneum bedekt en geflooten » en werd verweidert, ende 't 'peritoneum valt hier ook ais, een zak vol darmen uit na de dey toe, hoewel deze breu£ zeer zelden voorkomt. Men geneeft hem door békvvaa- me breukbanden, gelyk als de liefche-breuken. 18. Een BESLOOTEBREUK (hernia incarcerata)ïs»
wanneer de darmen of 't net of byde dusdanig gekn'e»' werden, dat ze niet gaauw na binnen in de buik, als té vooren, kunnen ingebragt werden; ontftaande van ver- harde feces , kneuzing , drukking , groot geweld , ver- nauwing der openingen enz. veroorzakende groote zwel- ling, ontfleeking, pyn, zenuwtrekking, braken, colyk» koorts, gangrena en eindeiyk de dood; werd genezen I. door 't warm beftreiken van't ungt, Alth. popul. pn' gïied. porcin. cafier. cati filvefir. oh Amygd&l. dulc. £ff. en daarover een warme ftoving of cataplasma van zagte Π' Jolveerende en emollieerende middelen , als : Herb. malf· cbcerefol. fi, camomil. famhuc. rad. alth. lil. alb. £?<;. i° zoete melk of witte wyn gekookt, en zulks eenige uu- ren gewerkt hebbende brengt men een emollieerend ciff fleer by, men geeft zagte purgatien, en eindeiyk blaaft men den rook van tabak in den anus in, waardoor d£ darmen vee'tyds inkrimpen en van zelf na binnen gaan· Ondértuflchen tenteert men met de vingeren de breuk in te brengen , wanneer de zwelling flapper en min- der werd. Men legt ook wel doeken met koud waater oi met koude azyn hierop, waardoocik gezien hebbe, da£ de geknelde dee'.en dikwils zeer fchielyk na binnen tyn getrokken, Edog kan dit in al'e tyden geen plaatz heb- ben, maar alleen in den beginne, of als de andere mi"" delen vrugteloos gebruikt zyn. Of zo dit al niet en help' en de kragten 't toelaten gaat men tydig over tot een manuale operatie. ■ ' 19. BRONCHOCELE of hernia hrenchialis , d5
STROTTEN-BREUK oneigentlyk zo genaarnt, is niets als een waaragtige of ademateufe zwelling ^an Tooren op den hals omtrent de kfynx, dewelke zelden gezicc
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 435
gezien werd; en men herftelfr dezelve door refolveerende
Spiritus, oliën, zalven, pleifters, ftovingen, pappen of- te door de incifie. Prolapfus uteri. .
Het uitvallen der ieifmoeder (prolapfus uten) is drie-,
^erley 1, zo wanneer de vagina uteri ten gedeelte uit de •oulva uithangt. 2- de Ieifmoeder tot aan de vulva ne- dèrzinkt en in de omgekeerde en nederzakkende Vagina wat uithangt; en 3. de geheeie Ieifmoeder met de Vagina omgekeert door verflappingder banden buiten de vulva, en die als een zak of ftuk-vlees.nederhangt ,hetzy de Vagina alleen , of dat de uterus te gelyk nederzinkt en uitvalt , zyn altyd.de dunne darmen daarin mede beflooten en uitgezakt $ dierhalven is dit werkelyk ook als een waarc darmbreuk aan te merken , hoewel geen een Schryver daarvan, iets gewaagt heeft. Men kan met de handen de darmen daarin voelen , en 't overige met zyn verftand nagaan. Men gebruikt hier tegen inwendige roborantia,, en uiteriyke verfterkcnde Hovingen» compreffen en liga- tuur en- ende eindeiyk de zogenaamde moeder-ringen van Υ voor - hout enz. gefabriceert. Procidentia Mi.
Het uitvallen des endeldaims (proeidentit mi) veroor- zaakt van verflap'ping der mufculi kvatores ani door groo- *e perfing, werd genezen door zagte luxeerende midde- 'eri > en uiteriyke rebonersnde zalven, Hovingen enz. Fifiula ani. .Is driederley 1. een volkome ziende fiftel daar de ope*
•jHig in 't inflinuni reclum en van buiten aan den anus "m de huid doordringt. *. een volkome blinde, daar geen o- pcning van busten in de huid maar'in 't inteftinum reiïtm "°orgaat. 3. een onvolkome, die alleen in 't vet om den cndeidarm met een opening van buiten in de huid is; zon- «cr dat "t inteflinum reBum befchadigt is. De eerfte twee .fn"en nooit genezen werden,dm door 't fneiden, maai C\A/f<ie wer(i' behandelt als een andere uheratie.
•ïen ■C ÏOu^eri hier nog van veelc ongemakken kunnen re- ΓΓ jf-5f°' ais van de fteen; 't haaren der Vrouwen ;fpi- ar aa en ventojmuhus êzcer.a; kraambeenderen ;VAL- **-AAS nu Mr. H, FRANKE; kromme leedeaen en gei ■ Ie χ |
||||
|
436 Examen van
bochelden; veelderley oogen-ooren-neus-mond-en kee'1
ziektens, enz. enz. maar dewyl dit te wytbiadig zoude vallen, wyze ik de Leerlingen na goede Autheuren, a» HILDAN. PARE', SCULTETUS, VERDIJK, HEI- STER, NUCK, CHARRIERE, BARBETTE en an- dere meer. |
||||||||
|
HE Τ
VIERDE DEEL,
Handelende van de
Inwendige Gebreeken die veel te Scheep,
te Velde, en in andere vreemde . Landen voorvallen. |
||||||||
|
Caq. I. Van de Koortfe»
Vrag. "VT üöien top nu be Chirafgicale Theorie
-jLN en Practyke genoeg3aam uerfjanbelt ïitböen/ 3wJïen\j)e etn$ 'nao?t»aten in öe Medecina- ïe Pra&yk, tsooj 30 \w\ jp feinnen isc&eep^ - boo?t en anöete ÉanDen tioojtnalt; mant men geen Haften nog atbeib fuaaten moer om on3e betïooren gesonD* ïjeia toeöer te fupgen öuo? öten ong Bit lenen anöer£ jcerbittec en ïafiig Balt/ooi öat DeeeDele gejonDöetO al ïjft goeönan Detoereioouert?eft:'t tg tjet oefïe Deel öan ow§ leöen/en öet fcïjoonju pi«ent öat <©oö on£ ft&en&r.
|
||||||||
|
Land en Zee-Chirargie. 437
flenst. €n om em öegin te maaRen 3U«en top eerü
0?agen to«t öe -ftoo2t# t* ? (O A *
(.) Dewyl weinige of geene .9«™^»^^
wierin'chappen, die tot een grondige en rezonabele feen niffe der Medicyn-kunde vereifcht werden.,van der ^ugt ·» tegt onderweezen zyn , en ze aldus <Vwaar en ra tionalc kunft der Medicynen niet.cn belltt.en "°A,re de- pen nog oeffenen konncn, maar alken, in iö verrc " ielve empuifch is, by en van hen begrypeiyk . en even wel de Chimrgyns de Medicyne in verre Landen moeten handhaven zonder eenige hulp van een knndig Doctor ; 2.0 hebbe ik voor noodig en beft gehouden , om enkel en alleen de empivifche Medicyn-oeffening hen klaar en heervDclvk met de empiriiche doch goede Medicamenten tp ontdekken , om alle kwaade methoden en fchadelyke Kicvnen te meiden en te verwerpen. Ik voege hierby. dat de G "eeskunde , die door vafte experimenten werkt Seen wi "en «eker is , en het is ten mterften te bekla- ien dageden zo weinig daarop gelet werd, en ieder na zvn Kdunken maar enkeld doet wat hy wil.altyd on- S-rgb\ft zelden of nooit helpt, daar de natuur in ge- Keken blyft ^ aldus den leider fchandetyk daar door mifleid werd d voor de Chirurgyns in deze
Het waar te ^^κϊ werden om g Heelkunft
ÏSfettfïïïï lSnfdan zouden de Heel-meefters SwaÏÏi weX ter Zee én te Lande, om in vreemde ge- weften voor Genees-tneefters te ageeren het weke nu . zeer gebrekkelyk geschied; ook waar he^e wenkhen tot voordeel van de ingezetene , dat ht verttano « her«PnPn dpr Retitnten innaam , om Heel-kun"^ Λ,> cZi n.Avia Paramaribo en in andere groote Sï?an0venfheVaf gelegene landen opgereg: wier-
den riemde de )«*< daar ook te ot^erngerMjouj de Heel-kunft als in de Anatomie. Maar nu he.aas. die even bi „ 4 fcheeren , en var. zyn Mcefter een ïaive plaafte" Pllkn en een drankje te maken gek et heeft, Pls SS al een groot Meefter, Gcocohccr en Heel- e. e 3 |
||||
|
433 Examen van
Antw. 35e Koojise i$ een fïjemmfoge De£ gp$ «n
ht$ bloebg / toaat boo? ben omloop be£ bloebg öan aïle De anbere bogten bertjaagï/toaat uit een g?oote Roube/ en baac na een bjoetjenbe öttte boonftomt/ öP toelfte 3ig betfcöeiben toeballen feonnen betboegen. ©aac 3Ön betfc&eiben ffag banfioo?t3en/ ai$ &
quotidiana, De tevtiana, be quartana. ephemera. ©e oo?3aïïen 3Ön een gjoote meetiigte 3uut£/ m^
toelne &et bloeb opgebult 3Önbe/ ïjet bïoeb en be gpl bergoojt en berbint/ en öp geboïg ïopen be3e fappen öan tjaget om al# te booten / en ban 3ijn top ïiouD ·· maat Detofjl Dit bioeb niet aïtpö 30 ftoub fcan bïpben/ toerb öet allen$nen£ meecbec tn meetbee ban be fub» tlle materie Deg-ïugtg/ (&et toeïft een buuc i£)betouo* gen/ 30 bat 'et meetber buuc en &ftte in RQmt al$ te booten/ en ban toetisen top alienR$Ren$ jjeet/gelp al$ Öetöoop/öeet/b?anbenöe/en b?oegenb )3jtzb. 3£e onbecfcijeiben ban be noojt3e nomen öiec ban
isaan; bat ö'eene meet 3uucïjeeft al$ b'anbere/of bat ïjet eene 3uuc g?obec of fpubec ban beelen i§ aï$ ïjet anöete/en baatom bequamet of onbequamec ïjet bloeö en gpl bjoegec of laatec te boen runnen eu üecDiHnen. Φίε bit fpeciaaïbet begeert te toeeten/ ïeeje be nieutoe lut&euïen aï£ BONTEKOE, BLANKAART,enz. 3&e geneeïinge befïaat meefï in tjet toegneemen bau
Öetjuus en ïjet bïoeibaatmafen be# bloebg. ©e fpijse moet ligt te betteeten 59η / 5onber 3tmc
8f 30Ut/toant bie becmecKöei-ea be ooi3aaH.ign 30 ie* manö aiöoo? eenig iuiitbe Hoojtg qupt gecaaïn/ber* balt öp in ee"n gioote fc&euibutft-. Spe
kunftige. In plaatze tot heuzelingen onnodige koften
gedaan werden, moeiten die aan de Edele Heelkunft te doen floreeren aangewendt werden. Maar de domheid, •woeker - zugt en geringe achtinge voor kunften en wee- tenfehappen zyn de hinderpaalen hier van. . |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 439
Φε purgatien 3tjii ïjkt 3eec oienfïig/ maat Inöien
Ö« fietfte ïpbige maat| Voai*en/en IftïaagDen ban een öanö booj 't öette te Ijebben/ geeft öaac een bof$ in· fufie ban Antimonium in/ Dat in meenigmaal met een BebJenfcöte baatgebaan öebbe/30 binnen ^cöeepg* feoojo m ten platten Hanbe/ Daar ift geoioont öebbe. 3Bit uaatboïgenbe f£ meöe ongemeen goet in al* ïetlep ffag ban noojtjen/ enboojnamenüp in be con- tinueele Dat nip 3ee&et bjfenö monöelüigöerigtïjeeft/ öpna nooit gemtfï te Rebben / of öeeft altoog een ge» toenfcöte baat benomen : De befiiijtjbinge $ bu$ba» nig : 5.'. Spiritus vini pint. j,Caryoph. Contuf. Drach.j.
Digerantur per Horas 24. Colentur & Colatune, Adde Mithridarii, Drach.iij. Camphoras, Drach.vj. 01. Juniperi, Drach.iij. Cornu cervi ufti, Drach. j. F. Mixtura. f 3Mt gp ïjieK bp boen pulv. myrrhae eleftss 2. a 3
dragmen, 30 i$f 't uitneemenbe in Ipeft/ en pefïige nooit* 5en/euöe bjijft oon alïerïep 3©o?men uit ïjetUcbaam. <©en dofisöSec ban i$ drach.j.met bjat gosbenbjpn of ïiebec ttoee lepels? b?anöetopn ingenomen. 2o bent ©atient eenige toinben in be maag ijabbe/ geeft &em bit naboïgenbe te gebjuiften. Bi. Theriacse, Drach. j.
01. Anifi. Juniperi. aft. gutt. v. a vj.
2o gp een bittere optiipinge {jeeft/ geeft fjeiu een
dofis ban l)et elixier proprier. Faraceliï in. 2o
. t Als oeit een verdeiflyk middel in lieete koorsz.en
is > 2.0 mag dit het zyn. Want alle heete middelen zya met alle gedaane experimenten in dsie altyd fchadciyk - bevonden. Ee 4
|
||||
|
44° Examen van
^o lip 3?« bojfïig i$ a\§ Sn be gefïabige ftooftjen/
tnaaiu öem ren öitKoeïenöe apozema, üan §&#$* Öooni en fcorzonera: of iaat öem geöuudg ïjeet biei of öeete 30ste meln bannen / baar onbee mengend toat lapis prunellas,oceanen met eenige bjnppeiett liquor tartari. Zo ÖP Q.joote pijn in fjet ïjooft öabbe/ en niet (la'
pen Honbe/fmeetc tjem be fïapen beg fjooft^ met toat ung. populeum; boet eenige greinen laudanum opia- tum in 30» b?an&g&eii baar ÖP een ieepe! of twee t'effen^ Pan mag blinden / öet toelft be fci)erpigi)cib oer tjtüiieuren seer temperen 3al. Cot öe g?cofe nouui ai£ öem be aoojtje oPetnowt
gePuiiHt Dit tiaatboïgenbe a\$ l)P be nóojtg begint te gePaeïen, &. Rad. Genuanos, vel Zedoaris.
Caryophyl, ContuC ana Drach. j. Spir. Vini, Unc, iv. * .Stelt bit te teeinen / en geeft ïjem baar ieber rei#
een paar iepeïö Pan in- ga niet tegenfïaanbe eenige Pan be3e remetbien niet ïjeïpen/ 3uïc gp fjet moeten eenige reisen ö?tö°en / εη tajpffele niet of gp snit u getoenfle einbe genoegiaasn bereiHeriifammiggneemen eper-fetjafen fpn gefiooten/ en onber toat terebimfiyns geraengt/om op De pul» feu te binöfn/ bat 'er tieele Pan gaanöe en fiaanbe lioojt» 3en geneeseu tieeft. (ρ.) Cap.
* Ook dezes is kwaad in allerly koude der koors-
len , en als 't niet fehaad , helpt het voor zeker^ niets'. Want de natuur overwint altyd de koude en niet dt Medicyne, die men gebruikt, doet het. Gelyk de na- tuur duifendeniaalen koorszen geneeft, daar men 't werk aan de kragttoze of fchadelyke Medicyrten toefchryft. (/>) Dewyl de koortzen Yeel verkhillende zyn ,.dier-
halven |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie, 44Ï
|
|||||
|
Cap. II. Van de Pleuris of Zydewee.
Vragr. τττ %t i$ pleuris ?
Antw. W mt pleuris tó een ontffeeftftiQe ban t>e membrana pleura enöe tuffcijeil - CtÖDige mutcu- r len, 4
ha'ven zo moet men ook geheel verfchillende middelen
daartoe gebruiken ; want met een middel alle koortzen te genezen is tegen de natuur. Heete middelen zyn dien- ftig in koude, en verkoelende in heete koortzen» in 't generaal moet men obferveeren in KOUDE, dat
zyn, afgaande koortzen, dat men gebruikt, i.'tjal. Ab- fintb, Card. Beried, polycbrefl. armoniac. Nitr. tot een half dragm. 3 of 4 reizen in een dag. a bittere van 't Ah fintb. Card. B. centaur, gentian. galang. lign. coluhnn. Chacanlla &c. 3. pur iratien en vomitiven aan den goeden dag gebruikt: van dejalapp.fcammon. Extratt. cathol men. duk.ahe.A. garicus.tartar. emetic. rad. ipecacuahn. enz. en dezelve een of tweemaal herhaalt. 4, zweet-middelen van Tberiac.An- dromacb. dr. ij. ofte Rob. fambuc. unc j. Spirit, fal. Armon. Corn. Cerv. gt. LX. TinS. bezoard. gut. LXXX met heet bier of wyn , of diergelyken twee Uuren, eer dat de koortze aankomt, te gebruiken, en daar op fterk zwee- ten; waar door de koortze veeltyds ten eenemaal werd weg genomen. 5. zo dit al niet en helpt , of men te Vooren weet , dat het niet helpen I«n , gebruikt men fceker en wis de Cortvx Peruviaans in een pulvis tot een °nce of in een decoctum 2. of 3 oneen op 30 oneen wa- ter of wyn 2 uuren zagt gekookt en in 2 dagen , alle twee uuren genomen hebbende , geheel en al geconfu- meerr. en zulks herhaald men nog een of tweemaalen. Maar heete of continueUe koortzen , die niet afgaan
en 7· 9. ti. 14. 17. 19 ii- 30. en meet dagen duuren, met geduurige hitte dorft en gaauwe pols, en die veele van een inwendige ontiteeking of van een zeer fyne icherpe fiorTe «ntftaan , welk de gevoelige deelen ko- £ e 5 mende |
|||||
|
442 Examen van
len, bocö ooft beeltpö^ toan be ïonge meöe/ JP $
ttoeeDerlep/cen toareeneen balfc&e of bafiect pleuris.
Vrag. ï|oe 30UÖ gp 3e ftmnen ί
Antw.
mende te prikkelen: die zegge ik, moet men genezen»
1. in het begin door een venefeBie tot 8. 10. iz. 16. *o· oneen na de zwakte en fterkte der lichamen , en dezelv-e moet 1. 2. 3· of meermaalen werden herhaalt. 2. doof zagt pnrgeeren met de manna , Cajjia , Rbabarb. ere»· Tart. enz. 3. dat men den leider in gematige koelte hou- dt* al 't fweeten en fterke uitwaferainge ten allen tyden vermeid , en alleen toelaat dat fweeten 't welk van de natuur in de Critique dagen wert verwekt, dat men de' zen niet vermeerdert of vermindert , maar op zyn na' tuurlyk beloop laat. 4. door verkoelende middelen , die de koortze , inflavvmatie hitte en dorfi tegenftaan en ver- minderen , als het' Nitrum purum tot iij. dragmse in 2.4 uuren onder wat gerftenwater of dun bier gemengt; de cremer Tartan tot 2. 3. of meer dragm. in 24 uuren. J* al v/at zuur is, is hier zeer dienftig,· als de Limoenfap» acetum vini, fpirit. Vitrioli. Julpliuris onder wat gerfteö' of havergort-water , tot een aangenaam zuur met wat zuiker of fireop gemengt; het Rob. Ribefwrum, diamof· enfam'mc. doen ook groote dienfte ; maar het is onge' looflyk wat meer.igte zommige leiders van deze midde- len van noden hebben , en verdragen kunnen. 6 par. kout water en een part Rhynfe- of zuure witte wyn, ma- tig gebruikt: de hui van kernemelk of zoete en zuure melk, en diergelykep, want heete middelen als Theriak· Mitbridat. diajeord. fpirit Com. Cerv. Tinfl. Bezoard, ζψ' deugen hier niet; en de zo beruchte tempereerende roid' delen, als de lap. cancror. com. cerv. ufi. & philsJopbic{ preeparat. ebor. ufi conck. £? ofir. preepar at unie om, dens ecfl·1 snarini £f apri, pulv. echel, cancror. cornpof. Marcbion. Cf mitijj. en diergelyken, doen alle in heete koortzen zo v*ee^ aïs zeven, die mets werken. Daarom moet men zig daar' pp niet verlaten. Ik bemerke , dat de meefte MenfclieI) ;op Zee komen te fterven , die aan heete koortzen leggcn^ de oorzaak is, dat men niet als heete, fpiritieufe rmd"e' |
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. \ 443
Intw. 5gg teeftenen ban een toace pleuritis jfjn/
een fïeenenöe en fnpöenDe npn in oe 5tjöe / 3toaare aöemgaalinge/ ïjoefïen/ en een geöuurige noojig / «iet een oaroe en jagen&e poï£. ah öe oafïaatt pleuritis ié oe pijn 50 gioot niet /
0°k 30 i$ 3ε rwer uittoenWg/öan intöenoig/en öin» fiïaal betfcöietenöe ban ö'eene plaatg naar De anöês; toe/ 3onöer of met toeinig fsoo^e nog öojjï. Vrag. ©eiR jtjn &e oo?3afien ban een pleuritis ?
AntW. 3@e oo?3anen 3311/ öiBtotl^ een g?oote taecöift*
«»«8« in 't ïsïoeö /. of naar ieraauö be3bjeet i$ 3ic& 'CyielÖR iaat bernouöen / of een gjoote teug houö öcin*
len, vlugge zouten of deze aardagtige dingen gebruikt,
ea de dienftige zuure en nitrofe door onkunde agterlaat, of veel te weinig gebruikt. Ziet na 't welke we in de voorreden geilelt hebben. Volgt deze voorgefchrevene Ampele Methode en middelen , want ze zyn beeter als alle uwe andere middelen, die gy in uwe gtoote Medi. cyn kift hebt, 't zy in koude of heete Landen , te water of te land. Men laat hier by ook wel den Patiënt met de voeten fomwylen in warm water zitten, en een emolliee- rendet clyfteer bybrengen. Merkt inzonderheid, dat het veele waterdrinken hier in groote dienft doet; ook is 't koud water in hevige hitte en dorft gedronken voor goed bevonden; niet ao Viel in den beginne als in 't vervolg in Qe allerhevigfte groote hitte , wanneer men ziet, dat de Weenigte koud-water gedronken de hevigfte koortze en h'-tte zeer fchielyk uiibluft met eene meènigvuldige fwee- *'nge tot behoud van het leven en herfteilinge van fpoe- Q'ge gezondheid. Hier uit blykt ook,dat alle die midde- len van onzen Autheur voorgefchreven in heete koortzen mets doen , als maar den Patiënt, gaaaw om 't leven te .nelpen.; Want die nog aldus de dood ontfnappen, gene- zen by geluk van de'natuur en niet door de kunft. Dit maS leder een v/el emftig nadenken , en hier na te werk gaan. Men bepreuve alle b^de methodes en men zal dafi, ligt de waarheid vinden. |
||||
|
444· Examen van
bïtn&en gelijonften ïjeeft / ïjiec öoo? fiomt &et öfaeö
ïigtelpfi te Soüen m Qih te toerDen / toaac Doo? UeE boo? öe ionge niet fta» paffeeren / maac bipft oaaï fiilie fiaan/ tuaac uit ueöetüinge/ ppne/ fcooug! «* moepelij&e aöemen ontliaan. Vrag. %©at geüaac./fïaat 'et in öe pleuritis te öet'
toagten ί Amw. SÖnalöien Den patiënt naac ïjet aöec-iafef1
en aiiöecc bequame miööelen ban öe ppn niet berïofl toietö/ 30 loopt ijp geaaac ban ftetoen/ ofte ban f« ten teettnge of empyetna te betbalieti. Ziet bo?öerë aph 8. énöe. is ban öe. 5. S. enöe aph, 16. enoe 33· ban öe 6, 5. enöe aph. 11. ban De 7, S. en 30 jjet a* öec-Iaten ten eerften niet tjeïpt /3Uic gp öoo? ïjetaöef- ïaren geen pleuritis geneejen. item, 30 öe fluimen en tocöelg tolt/ ligt en ijaafi rpp jpn/ i£ een teeaefl ban een fjojte geneejinge / maac 30 Den ijaeii en ftoit' aöemtjeio öoo? bet uttbsecpen ban fluimen niet bec* miuöert/ 30 i& 't gebaarltjft. ^uöien gp binnen De» beröen of öierDen Da^ niettiitbjerpt/30 3al t)P naaU' toeip$ beu jeoenöen Dag galen. Vrag. üfee 3ouö gp öe pleuritis geneesen ?
Antw. ©ra öe pleuritis toe! en 3eeiserïija te genee*
3«n 3ouöe ih booj eecö baanneec öe ppn ijeel groot toaS/ een aöec fiernen/ om öet aanpetffeii ban tjf£ öioeö bjat te berminöecen: maac 5a öe ppn betöiaa" geiijft toag / 3ouöe in geen aöer-iaten. <€en ttoeeöen 3<snDe ift Den patiënt Doen 3tueeten / om 't bogt öat toecötftt t$/ bjeöecotn önn te maaften/ en öen'ieiöeï geöHütig i» Ijet stoeeten ijouöeu- iüsi'etgeen afgang mag men üyficmn petten Vrag. fóoe 30UÖ gp bo2öec gaan ? Α ruw. j5aac Dat Den patiënt öoo? eenfge 305^
putgatien of clpfteeren toat geïoff tjaööe/ souDe i& |em ölt bolgeitöe in 't öegin laaten ge&iuiften. ψ. Α<3·
|
||||
|
Land en Zee - Chirutgie. 445
y. Aq. Card benedicl. Unc. vj.
. Pulv. fal, prunells Drach. j. il". Ocul. canc. Ürach. iï, Camphoraj, fperm. ceti an. Scrup. j. Theriacas Drach. ij. Spir. falis armoniaci gutc x. M. (f) ψϋ t'famen toat omgetoett/ en Dfftmaaleen ΐφΰΐ
2 a 3 Uan genut/ of on$ pulv. ad pieuritidem , in °»5ε ftjft toermeit/een diagma met eenlg nat ingeno' Uien/ tioo? Ben öcjjï 3Guoe i« &em fcese apozema Ia» ten D?inften. §i. Herb. carduiben. Taraxici-an. M. vj.
Sera, cannabis Unc iv. Coq. ex laöe vaccino &,
Aq. pluviali ad Unc. xl. co!. AddeTinótur. croci Unc. j. Fiat apozema. Seat ïjte ht ïeiber gebuurig toatm öan u;tufsrn / of.
Bf. Stercoris equini Lib. ij. Exprimatur Succus.
Adde olei terebinth. Unc ff. Mifce. <©eeft öiec ban om &et Jjalf unc een lepel noï af
«ejuurfg omroemtóe. ©an outteii op öe 3Pöe mag men natte of bjooge fiooöin»
, f De verkoelende middelen hier in dit Recept kunnen
'''ets vrugten om dat de heete Spiritus Tberiak en Cam· Poer daatby zyn. De Puhiis antiphuriticus is ook van geene werkinge.
j^e Tiniïura Croci is fchadelyk.
■Jie Paarde drek hier aangeprezen is onnut.
. linde het oleum Terebintbince ishierverfoeylyk en moor-
dadig. De oliën en zalven van buiten aangefmeert vrugten
ook weimg of aictg. |
||||
|
44<5 Examen van
fioobingen geöjuinen in een sangften öeeï toaOT
gcappliceerc: ofte gefïreenen met
5;. Uog. dialthese-cum gum. Unc. 3.01. camomill^»
Liliorum, Lumbricorum an. Unc. ff, Petr-x Drach. ij. Pro litu. «Ênöe een fparadrap baat oberïjeen geïegt ban/
ji. Emp. de mucilaginibus, 01. camomillse,
Liliorum. Cerse afi. Unc* j. ff. Pulv.iridisflorentinEDr.iij.F.Sparadrapurn.(f) Vrag. Snöien ïjet nu gebeurb» bat be ppn nie£
ober ging / en ben ©attent Ftonnietfïapen/ 30ubgP Öem niet eenige fiaap becüJeBfienöe mibbelen nonne'1 ordonneeren. Antw. ®e fïaapmibbelen mag men öiec gantfcÖ
niet uit tjet geöjuffi laten/ toant baar booz toerb niet alleen be ppn gefiiït / maat be opiaten boen oov 5toeet uitb?pben; baarom mag men een grein 01 ttoee gebioogbe opium ingeben- (3) (f) Deze Sparadrap zal zo veel miraculen doen als
een ander plaifter, daar alle kragt uit is. Maar de wat' me natte Stoovingen en pappen zyn hier van de uiter* ite noodzaakelykheid, en van meer ah gelofelyke11 dienft. (q) PL'tiritis en peripneumonia zyn niet anders als eeii
inflammatie ('t zy een phlegmone of eryfipelas) in 't bin* nenfte der longen, in derzelver brtmchia of in 't vlies, dat de longen rontom bekleed, in 't mediaftinuni, pericat' dium (of ook wel in 't hert zelf) in ae pleura, in, diaphmgma, in de beenvliezen der ribben en fiernum, jI de mufculi intercoflales , in een of in veele van deze dee* len te geiyk, aan de een of beide zyden , onder » ^°'t ven, ter zyden , van vooren of van agteren , verzc' met een geduurige heete koortze, pyn in de borft, k°r ' aaffemen, hitte, dorft, gaauwe en kleine pols enz. Alie deze foorten van pleuritus, geneeft men in 't S*J
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 44^
Seraal gelukkig 1. door een venefcBie tot 8. i0. ii-,
?o· onlïen, een- of tweemaal herhaalt, wat dag 't ocik is> evenwel in 't begin is 't beft. 2,. daarna door een *agte purgatie van Manna Crem. Tart- rhabarb. Jal. p0~ hchrefl, enz. fchoon dit veele tegenfpreeken. 3. refolvee- rende middelen, die een zagtel uitwaaSerning in de huid, de refolutie in de boril en het uithoeften van fluimen Verwekken, als berb. hyffop. Veren. falv. vujjilag. capill, vener. Rad„ fasnicul. bardan. falfce \ chince , pimpineU, li- luirititt enz. fem. fcenicul. anif. lini in water als Thee Sftrokken. Óf neemt 't volgende R. Nitr. pur. dn iij. l-ryflM. Tart- dr. ij. Cinnab. Antim. fcrup. j. Sulphuri com. gr. viij. Syrup. hyjjop. unc. j. Aq. decoB. bord-unc*. Mifce. of R. Nitr. pur. dr. ij. Succi Citri unc. i Spi- rit. Nitr. dulc. dr. ij. Aq. decoiï. bord, unc. viij.'/"«erf liquirit. dr. vj. en een LinBus van Mell. all·, unc.'j.Sac- ehar. cand. dr. iv. Spermat. eet. vitel. ov. Jolut. dr. j. 0l. amygdal. dulc. unc. ij. M. en daagelyks drie óf viermaal een Theekop vol amandel- raap- lein- of olyven-oly te geven, of orgezoute booter met witte fuiker._ De ra- dix ireos fiorentiniB en aronis kond gy met honing geren °m te loffen. 4· van buiten op de borft appliceert een warm zakje van jl cvmomiU. en jambus, in wyn of water ye« gemaakt, en beftreikt de pynlyke plaats met het vnguem; dialth. popukon met campher enz. het Emplafi. aeewnin. melilot. enz. doen niet veel goet.5. om de groote Pyn te minderen geeft men fyrup. diacod. unc. j. of een halve gryn laudan. epiat. meer middelen heeft men niet Van noden. Sterk zweeten en purgeeren is zeer fchadelyk.
Heete fpiritus en vlugge zouten moes men meiden.
.Volgt deze fimpele methode en middelen, zo zult gy ^eele kunnen helpens want, byna al 't geen onzen Au- tneur hier opgeeft om te geneezen9 doet niets a!s den zieken jn 't graft te helpen. ^en baftaart pkuritis is geen inflammatie, maar alleea
een zinking in <je fpieren of vliezen der borft, ook met kl" mjar Weiftig koortze. Deze geneeft ook alleen in 't ffiSdel X Zagt es SeduHriS iweeten, zoadereenig ander |
||||
|
44§ Examen- van
|
|||||
|
Cap. III. Van de Keelbenaauwinge of
Squinantie. Vrag. TT7 %t i$ fquinantie of angina? (r).
Antw. VV <©at i$ em ontfïeefttnse en 3\»ei!i«Se
Detfïeei/ tiet jtoelleg'enenöeaöemtieröinDftenDe. Vrag. 3©aatuit out (iaat 0f3e feeiöenaautoinge ?
Ancw. ^e ontfïaat tieeltpog uit een öeröHtt bloeO/
Dat gemeenlp& naac iemanö betïjit i$ gettieefi / öaa* op een ïtouö'e ïuctjt bat/ of bouö Djtu&en'nut/toant 000?
(r) De angina is een ontfteeking in een of veel dee-
len van de keel, larynx, pharynx, uvula, tonge enz.o* een fimpele zwelling in die deelen, verzek met een hee* te koortze of zonder deze. Hiertegen gebruikt, wan* ■neer 't ongemak groot is i. een flerke Venefeüie een of tweemaal gelyk in een pkuritis. ï. flfetk purgeeren me·1 't diagrydium en clyfteerén. 3. inwendig nitröfe züure en veikoelende middelen, die we by de heete koortze» gemeid hebben. 4. pappen en itovmgen om de kee> van de fl, fambuc. camomill. herb. pbellandr. malv. alw· Sem. anij. tarwenbrood in wyn, water of zoete mei» gekookt. Men kan ook drooge warme kruid-zakjenS omleggen, en die zwelling met fpirit. vini of c&mphet fpiritus beftreiken. 5. gorgel-water van 't decoB. malt)' alt. hyffop. mell, rofar. fpirit. vitriol. Rob. dianior. farü' buc. nitrum enz. ot 't decoBum rad. pimpinell. met honing· Met de fpiritus vini den mond fomwyien uitfpoelen,is zeer dienltig. Men zoude hier oneindig veel goet kun* nen aannaaien, maar dit weinige kan genoeg zyn. De honde-drek doet weinig of niets, en de zuure middels11 zyn niet zo fchadelyk. Een fimpele zwelling in de keel of aan de amande*
len, zonder of met weinig inflammatie en koortze ge' neeft men alleen , zonder ader te laaten, met purge^ ren, verkoelende en zweet-middelen., ende met se gc' melde mondfpoelingen , eni, |
|||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 44^
«oo? De fchfeïpne houöe ftomt het bloeD te fïtemmen
ei te betDifchen/ 30 Dat bet in öe uppjeg blpft 3t«en/ ?« een bjoepinge maant/ bjeifte opj\»elt/en De neer ^tenat." VlaS 3$ 'ec geen gebaat in Dit gebeft?
Antw. %n 't gemeen t£ 'er altoog groot gebaat/
Etl boognamnitlpti s!g De sbKilinge ötanewaartg t$/ jji Den patiënt öeeï tolt fchuira fpuugt; een fïinhen* ??*» aDem en gtoote benaaututgrit in De heel i$ ge* meenlp& DooOelpn. ©o?oet£ hen men be3ien aph. 34.3y. ban öe 4. S. enDe aph, io. ban De 5. S. enDe aPh. 37. ban de 6. S. enDe aph 48 ban De?. S., Vrag. I&oe 3011b SP bit gebjfft genee3en ?
Ant. Sin 30ub.e Den pattent üooieetfi30 fip in lange
tpD niet tec fioel hab getoeefï/ firah^ een clpfteec of iuppoficorium fïellen/ bast naat soubeih hem fïtaB$i in Denarm eenretëoftbjeeabet-laten na De fttagten [tonnen «eelen/ en 't ge3toel gebaat bp Djéngt/ an- ***$ t$ 't laten niet nooöig/ Detopl het eenalgemee* !?e «gei \$l De hragten Des? $atlentg 30 beel te öe* «aaten a$ het mogelp&të/ in£ge!pi$ onbet beton» 9e/ baat naat 3ou0e ift öe heel ban buiten bet30|* jfn met (icpften/ ceronen» pappen: enDe ban öin* ton met gojgel'toater^ / ens- Yrag. herhaalt u remebien/ toelh 3pn je?
. Antw. ©an buiten 30itöe in De heel befmeerenmeÊ °fn ung. dialthea, ol. liliorura, camomillai, enDe 'fh ceroen ban Den emp. De mucilaginibus, ofte een PabalDnggemaa&t: #. Malvffi bifmalvS, Flor. Camomillse, MeWotis
- Sambuci an. m. IC Stercoris gallinÉ Unc. ij.
coq, in cerevifia,tum addendo. FarliniUnc. ir,
°ï· amygd. dulc. Unc. j. Butyri fine fale Unc. ij.
F- Cataplafma. *
- ff €eti
(*) Als een waaie fhlegmtne in de kei is, kunnen
site'
|
||||
|
4j"ö Examen ■ van
<£m pap ban taöai» en öiasiUfcücpepec gcmsafti i#
ÖoeD/ of een pletfiec ban galbanum. '■
3©at öe go?gel=toatetg aangaat / ban ie samen
ίεε&κεποε en juure bingên gemaakt 3pn 3εεε fcöaö^' ïph/ Daatom gebmib iftfïapoebianiseojpn / Μίΐ&γ «lofïect geiioeïsc / ftooiifeï üan falie/ of Dit anbol' genöe: gjRad. ariftolochiffi fabacea;,Liquiriti£,an.Draclw
Fol. SaIviaa,Sem. finapios Flor. Lavendutee aft. p-J' Coq. in aq. hordei ad pint j, colaturas adde. Rob. fambuciUnc.fi! Sp. viniUnc iv. F. Gargariima. f #f
$>. Stercoris canini Unc. iv. Bacc. lauriUnc.ij.
Coq. ex cerevifia. AdUnc. xx. colatura Detur pro gargarifmate. ©eeïé emiprici gebmirsen met gtoot boojöeel ö'|
naatüolsenbeöojgel-.toatec/ getnaabt ban-èen-pW gemeen b\tx / baat mengen 3ε οηοεε een onfTen gem9' Jen mofiett/ en een gaif Djagma fpne geftoote \ΰ0 peper. 3®aar ïsoo? 3e bes! fipin en builigöe-it uit D* heel werpen / en öienöoigenöe gcncejen/ tjet tüeiii *** meöe appiobêec, , ©oo?t$ mag men £jem Doen 3teeten met een ïioon'
aUè die oliën en :za!ven aangefmeert, nooit goed, ma3.
Wil kwaad doen. De hoenderdrek en Swaa!venefte _ ,*unnén hier ook geen meer voordeel doen, ais een^ 'der drek en kley. De paarde-drek, koeydrek „ hondf, drek kan men ook neemen.. Maar om de. ziidykh^ neemenwe heden ,' als zo bygelövig niet meer 'zynd2' 'de meelen, enz. . ' . ( (t) Dat de t'zamentrekkende-en zuure middelen hie
'fchadelyk zuilen zyn , is onwaar; maar deze heete fau ' den zyn ten uiterften gevaarlyk, en ïecr fchadèlFk. ; |
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. 451
jW ban bïfet -bloemen in αφή/ of iet? anbet# / op
°at öet gefttembe bïoeiöaac toetbe. |
|||||||||
|
Cap. IV. Van de Spruuw ofte Aphthse.
YraS-117 %t f£ öe fpruuw i
Antw. VV 3£at 10 eenüetgabetingebanbeïfcöi*'
°m toitte of graautoe puf$fe$/. aan öet beï&emelte Deg monögf / tonge en heel uafï ïjangenbe. Vrag. 3©aatuit ontfïaan öe3e puiöjeg?
Antw. ^p ontfiaan uit een öetDint/ taapenïpmiff
fpeenïel / &et toeïis uit 3pn Mteitie$ en fpeeH3el*butëfe« niet fecagt toetöuitgeperS/ea&Ipftaanoebooinoem* öe beelenuaji/ öettoeïKgefcïjiebütBaajtseny aisoaac bet oloeö met a!3pnbogiMitebiR3pn. Vrag, g$ bit geen gebaatïpK teeften in be 3ieR*
Antw. ^a/ en boo?namentïpB aï$ 3? (gelpumen
3«öt) toebec inffaan; of ben ïminïoop gaat obetBomt: niaar aï$ 3e niet jtoatt ig / enopbejebenbe/ agtjïe p' nsgenöe bag bet Roojtge openbaart/ engeenanbere (oebaiien öaatöp nomen j 30 $ 'α nog tuat goet^ te becïoagten. yag. 3©at raiböel fiier toe ?
Antw. iBen raag 3e, gatjtfclj niet boen tnflaan nog
«weten; in^geïps raag men niet pntseereusiogaöeK* 'aten/ n\mt men 3a! 3e sagtneng boentppen/ enal£ oan 3uiïeu 3e pan seïft? afaalfen. <©e apozema |jist bbo? in bepleuritisbei'Baaït/ 3al
pwe Bonnen DSenji Doen/ men mag ïjem larengo?ge* !^εη bemonbfpoefen metbjatapgebiec ofte gerfien* znmni Cal3° Öet ίφΦ^οίεε nier aïtpb buurt )beïo» fif«rt ι bi?fien en seetljóMt 3pnmebegoebgei$ooKtom te fpoetet» / ofte bese empirice umthk. " - |
|||||||||
|
sz. Alu'
|
|||||||||
|
ff 2
|
|||||||||
|
455 Examen van
af. Alumïnis ufti Drach. ij,
Salvis m. j.
Sacchari albi Unc. iiij.
Vini albi pint. j.
Coq· pro collucione oris & gutturis. (*). Stojöttg om te Ratten neemt een ftlomp botter^/
boet öe* 5<J«t 'et uit / en öaafefjt fjet 3 a 4 maal i" fc&oou toatec / mengt baar. fijne toitte futfset onöft q. f. om ban te lilta/ of óp geö?efs ban botter ft?" men soete olie Daac toe neemen/ men jal öen pa* tient aitoo^ toarm jjouben en a\$ De fpmubj afgf' ballen f^/ 30 mag men öe fpatient aï£ ban tew ligt purgeeren met baat rrjabarbet of fene. iBaat 50 öp 3*3 toet beboelt ijf bat niet nooDfg/
maat ijet jbaeeten i£ betet/en boojnamentlijfs all* οίε Dingen baelne öet 3uut temperen. |
||||||
|
Cap. V. Van de Scheurbuik.
Vrag. \T7lEt [f be fcïjeurbuift?
Antw. W ©efeöetttöuinbanfommige fcinmmef*
Siente genaamt/ i$ een generale berbi&Ringe on3$ öloebg/ baaacuit beele betfroppingen en op geöoiff meenigte toeballen uit beoitftomen/ baant on3e gijl/ M« ou$ btljoojbe te boeben / gebuurig oergoojr; baatorfl
(*) Het afvallen van- de Spruw is meeftentyd eefl
werkinge der natuur. Maar wil men iets die te hulpe toornen moet men maar azyn zuiker en waater nej' men, of ruwen aluin in waater opgeloft en daar me"5 gorgelen dit overtreft alle andere groote zotte comp?' fitien» Als iemand de werkingen der natuur wifte in alle ziektens men zoude aan de gemeene kunft zo vee' xotheden en aangematigde miraculen zo' niet toe fehrf' ven die werkelyk de natuur en niet de kunft doet, |
||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 453
daarom fian öeje 3teïtte met alle regt een fotnemelft*
3lente Benoemt toetoen. Vrag- Hoe beelbetlep \$ Dit gebeft?
Antw. 5giit gebjen tg tmeebeclep. ι. ©at men niet
te Itanbe behaalt öoo? een lup en leebtg leben: ofte naat een ïangbuutige bietbenbaagje noo?t3e 2 ©at Jben fep oer 3ee behaalt/ booj befchimntflöe en oer» fojbe fpfjg en bjann; batenbe een berfloppinge in be '''aetoanben / waat booj be gantfche maffa beg £toebg enbe 3enutofap bebojnen toetb; het gfbmift öan 3uac en jout Doet mteöe tieei tot be fcheutbutft. Vrag, JBelft 3Ün be teeftenen ban fcïjeurbutH ί
Antw We teeftenen 3Pn öoo? eetft een ftinftenben
Hl iiO}ie abem booj isec beroerf bè$ tanbbiee£ / be= fotiettlnge aller humeuten / met een betlooten apetpt e« algemeene bermoeuheib beg licïjaamg / booj Dien bet taape figmig fctoeb in be fibren enbe mufculen t>Ipft ïjangen/ ïjooftpijn / een bleeft loot bettoig no* •eut/ reu öanb booi 't öarte/ met uitloopmge ban berfcheiöenbleftften öp 't lichaam/met firammigöett bet leeben/booïnamentltJB al# öet 3euubjfap btfmet $/ flapetigljclb/ taatttoe urine en3-/ toaat ban men WILLIS en BLANKAART lecsen ftan. Φ?5ε peeren ïjebben Mbe baat een iCcactaat ban
sefrÖ?eeben In baelfte 3P toööloopiget ban b?3e si&x fP?eeften. Vfag. Wat boo?3eogingen 31A gp biet boen ? Antw. 1. ©ie gutyg ban eeten/ lup/ en flapetfg
38n/ 3ljn bese 3lente meet onbettoo?pen/ ban couia* B'euse en fobece Ueben. 2. gin het bcein $me list teaenee3en; maat 3omen3e laat berouöen / 3a öec* balleii3e ^el tot een toatet3ugt/ buiftloop/ ferainp en3· 3. Φ00} het al te beel sbaeeten betballenje ligt tot een ttetinge. 4· ©oe benautobet bojfi hoe flim» ?net / bouj bten 3e gemeenlijk fli&Ren. Vrag. ^qe 3Uit nf 3e gtneejen i f f 3 Antw»
|
||||
|
454 Examen van
Antw, 30e mïe hew siente öefïaat b«$ "> *£"
barfcije opene lugt/ en een betberfcfjenbe dieet, u» 't mogeUJK ig ) af£ ban eenig batfcö bïeegen öacrcv/ matec / oor 30 39n alie mate!t)R stoeer üetWisfeenöf en teiatet afb?t)benöe miböelen 3eet bienfiig/οοί? 3° mag men ben Jpatient beel suurtempetenbe Din9£i; laten geömiftra/ boojnatnmtlöR be fiaalmiöbeltf1 * ^. LimaturaschalybisUnc.ij.Rad.gentianas.
, Bacc. Jauriafi. Unc, j. Vini albi Unc. xx. Spin Coclearias Unc.iv. M. F. TinÖura. ^omtp^ mag men 3agje£3U)eetcn/ {jet bjelB Bi
taape bogten becöunt. " . ï§et aber-laten Ban Ijiet nwebe nooit toeeï go$|
uitregten/ Vuant (jet öloeb ban 3Ön Warmte betoon toetb; en bt»Betbjetb/maat boo? men De fcïjeucBM11* toeïtneeïbest/en nooit tot een tegte gemejing 6?eii0r' 5©en motib saï men oaöeïojijkii met totjn fl!
öjanöetoijn fpoeïen/ baat men foratijb^ toel tt>aI ,/Egyptiacum onbet mengen mag/ ofte mat mei- r°' farum met eenige öjuppeien ol. vitrioli of fulphuris· |
||||||
|
ψ. Aq.Plantaginis Unc. iij. Vel vini albi. &q. &'
nam. Unc. 1Γ. Elixir. Propriet.· Drach. ij. Lapidis PfunelliS ■Drach. j.
Aluminis Crudi Drach. 1Γ. F. Oris Collutio. ^et tanöbfee# 3al men befïrij&en met bit boïgenbe:
ψ. Meilis Rofati. Diamori ana Unc. ]*.
Lapidis Prunellse Drach. j. Salis Sathurni Scrup. j. Pro Linftu Oris. (v &
(t) Het dlumsn erudum in waaier opgeloft en daar-
mee |
||||||
|
Land en Zee-Chirurgic 455
©f Dfe mm honing gebiuiften toii fxittm be cate·
chuen· aiïeen ί mengenöe-DIe met toat camptjet on* öet toon/ om be moni te toafieöm / toant oeele ^octosen tmt alle wat De öontas «v W.™ *»«- herpen/om Dafje niieec nabeel öanboo|Deeï öpö?eu- Seh. Vrae. 3©at juü gp tot fftamme teten en&ufftPön
Doen/'t-tuelfi-De fcgenrfmmige ■ Dt&inaafê obtmotm? Amw. me ficammigfreib Der beenen enöe ieoen 5«ι
Uien Defirijften met Den oleumliliorum, camomula?» juniperi, anifi met .toai campher gemengt. gge po» »n öen &1!ίίι 5aï men Sten te fliïlen bOO? ce=
illge öecjagtenöe upfttzkn taan decoftum anethi. cha- m'-Emeü, althiE£e,-foeDUgr»ci, roet toat ol. com.of amygd. baat;.Dp toat jout boenbe/ of met 3out v»a« ter en taban gcbooltt, jBen 39I co& Den fsutü toel fmeêten tian buiten/
alg in De waterjugt tn tqobenioop/ ööegt. 3al toer* beis-
Vrag. Snisfense gem eetmg-Iufi öaööen t£ baat
geen raab tee ? Antw. W$ je geen apetQt tomen ntijgen/ saï
tnen$e ejmS of ineethraUn purgemn / met een dofis pillen ruffi ofte ext. cathol. baat anber mengenbe D?ie a biet grein guttï gamba met rhabarber fcfup. f.< «Seputgeert ijebbenfci / iaat Hem Doojgaang bjinneu bit OQigctïDe: een pinttoitte totjn/öaac eenige fcööf" ftsné .-pepettoojtti iit getoeent 3Ü«/'baar bp boenüe eenige trappelen fpir.cochleariae en elixir proprieta- tis Paracelü, ofte aïbu# bat nog betec i#/ neemt pe* pEttooïtel q V. tafpiof (toot Die $m Mein/ giet öfec b90Jt|
mede den mond dikwils dagelyks gefpoelt is een over-
heerlyk midde! in dit geval, en overtreft veele honder- ^2 groote compofitien, die hier zo hooch geroemï werden. ff 4
|
||||
|
45<* Examen van
boojtgtoat Iwfjii op/ ofte toel fctjeeu^-ïiiet/ fltet ÖeJ
öaarna öoo? een boeit/en totingt {jet fiijf uit/εη ïaat öen patiënt baat 3 / 4 è. 5 maal baagS tian Djinfien / Dit 0janï$Hen sal ÏJet qnaaö tietteecen / eti De maag juitieren en tietfietnen/ ooft itooftt men mofiert W Mtc en men Iaat bat bjlnEsen. (o |
||||||
|
Cap. VI. Van de Waterzugt.
Vrag. TTT9ti#bebiatetsugt?
Antw. W Hydrops, ofte öjater3ugt / i$ een W
gaberinge Uan fiilfiaanbe Iympha, boenbe jjet geije*' Ie/ ofte maac eeti geöeelte/ beg licöaam^ opstellen- Vrag. J^oe tieeïberlep fiag tian tyateisugt \$ 'et ?
Antw. 55aac ig bjieöetlep flag tian toateftugt.
i.^Leucophlegmatia of Anaiarci, bat i$ tiJit flp' nietig'tbatecjugt/ boenöe 't geïjeeïe ifcgaam '3toelUrt 9Ï0 een3tigt. 2. Afcites, oföeeigentlijfte tuatet3ugt/ ioenbe alleen De bui»/ enbe fomtijbg be öeenen op" jtoeïlen en fpannen. 3. T.yropanites, anbet$ bjooge toatersugt genaamt/ban Hipp.'in3Ön Aphor. 11. S.,4· öoenöe ben Duin en be bfenen mesfï tian 'toinben op' 3teellen/ sönbe otuigentlp een toatet3«gt genoemt- Vrag.
(s) De fcheurbuik is tweederley, een heete en een
koude. In de HEETE SCHEURBUIK, die met veel iiitte en dorft verzelt is, gehruikt men onder de lepe'' bladen en andere fcheurbiitike middelen de zuure en «!" tröfe, als de cremw Tartan, Nitrum, Sal polychreflwn* streanum duplicatum, Succus Limonum, Spiritus vühow' Sulpburis, Salis &c, heete middeleu als de CoclleaMfk beccabimga, trifelium, ?iaflurtium , Rad. armoracife, β& » Cortex Winteranuo, Eiix. prop. Spirit. Sal. armen;. CofJ' learicp enz. Item het purgeeren, zweeten en ader-lat*1* doen Kici wejtiig of geen goed. |
||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 457
Vrag. 3©eif| 3gn be oo?3aBen ban be toaret3ugt>
Antw. 3©eooj3aBen3tjneenbetloorenetoarmtebe$
«toeög/ öet 3p boo} geeüugt/ mi!t3ugt/ fcöeuruuiB/ Bet onbooj3igtig en meenigbulbig aoer-laten/ enj. «aar booj on3e lympha berbiHt/ öe Mieren en baten "«floppen/ openberften/ en öaac bogt buiten be ba* J5H Jaten lopen / jjet toeln meeft in een afcites gefc&ieb/ ["aar in een anafarca ofte leucophlegmatia i§ m jaape en iijmagtige bogt &et ge&eeïe licöaam 000? / waat booj alle be öuf3en en pijpen betfiopt 3§n/ tn set bogt traagjeg laten boojïopen. 9n een tympanites tg alleen een convulfive op*
fpanninge bet oeelen / toaac öooj be barmen bol tugt gera&en Vrag. 3©elït 3ö" öe teesenen ?
Antw. 3Pe teeftenen nonnen meefi uitte differen.
tien genomen toeröen / in ben afcites stoelt ben üuüi alleen/ meteen bojljeit en magerijeit obetbe red bejs gantfcijen licöaatuj: in be anafarca 3toelt öet gant» fcge licöaam 3eer bolllg en 3»gtiQ / e»3. Zo in ö'eene aig b'anoete fpecie ïjeöben be Patiënten min of meer Hoojts/ een fiegt/ bleen/ treurige Rpieur/ toeinig ape* tQt/en Kleine couragfe. Vrag. 3©at prognoflicatie 3uït gp ong ban Dejc
Slehte geben i Antw. ©ese 3iente i$ ban een lange en3toare ge*
bee3inge/ en boojnamentlrjB be afcites, Die meefïen» tlJö ongeneeslijk i$ I en beel naar een leucophlegma- 5ia bcïgt: maar be anöere fpecien bie beel op lang» «uurtge reisen. boojbaïlen/ en bat in jonge fïecfte lic» ®e«/3a t$ 'er alp ban nog goeöe öope naar peggen Jjan Hipp.tn 30n 3ebenbe fedtie, itiöien temanb oan ®ε leucophlegmatia bebangen ig/eendiarrhcea ober» «onit/ öie geneeft: maar op eenanüer 3egt Öp 50 be «Jatersugtigen ben öoift obetKontt/ al# ban i£ 'ec S^n tjope meer. %l$ 3e temano naar een üjanöenbe f f 5 Boojtse |
||||
|
45 8 Examen van
Stoo?t3e obertiomt / oftenlg 5ε een seectoeeïtenfifga"^
Öeöbcn 'β$ beiht ;e« quaaö. «$mti / luiben nan een quabe gefieïtfntfle toetben &\bm öotfsomeujE genee* 3en; e» öie naar 31J11 genesinge geen goebe diëec on· fcetïjoub / bie fetjatse Ugt toeöecora. Vrag. $oe 5011b gu öeje y..thiz geueesen?
Antw, %aac geniesüip beftaat Sn een goebe nia*
iiiere bairleben/ afê roebe in geêbe ïemebien/bieöf1 Öloeb netftetfieu; bef gelijk öie be toeiagtige We bntloffen/ boojbe urine, en boo? jtoeeten: beletten* be 30 bed'tmogdij&i^/bat be ftofljenieftóeüetaart> grcepe/ aig"'t biïutiaaï gebeurt bat Dz patiënten bet )nfïo|ten / toaet boone batiseec gebaaritjK gf" neesen bietben; en om Oit 30 toat boos te Hamen/ 33Ï meu be ïeliquien naarbecure ütfbiijbm/ 30 beei boen!tjai$; booi't 3toeeten met ben theriaca. gitetn, öoaj ftet b?inften ban {jet decoöum chinae, falfö» guajaci, ^[tem/boo; eenige-confortativen', c°r' dialen, 30 ban binnen a!£ öan Jbnif en gebmifit om tjet bioeö te bettoatmen en te berfietaeu. Hen 3al öen Patiënt boo? eetfl purgeeten met eenige purge" tien bSe sagtnen^ en aïleng^öenf tijerfeen; &\§ mft pilute cochia? fcrup. ij. guctse gamba, v. grein »0«' bet een getnengt. <#fte· ψ. RadicisJalappsDrach.fr..
Pulveris Scammonii viij. gr. <©fte:B£ Aloes Scrup. ij. Gneö Gamba?Scrup. >
Terbinthinas Drach. ff. M. F. Bolus. s ©fre met soobarsige baac eenige coroborancia ÖP
-Sjemengt δρη. , - ψ. Fol. Sennas Drach. ij. Radicis Jalappas ScruP'J'
Rhabarbari Drach. ff. Sem Anifi & Fceniculi ana Scrup j. Foelje en Caneel ana vj. gryrj. F. Pulvis voor twee Dofes» ®'
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 459
3£it naarootgenbe i£ Emeebe 3eec goe& om aïïecïep
toatei5ugt/ioopenDe oogen/ooceu/en3. tepmgeecen.
V. Rap Jalappae. Hermodaaylorum.
RhabarbarianaScrup. ij, Infund. pernoftemin
Cerevifia Vel aq. Hordei ad ünc. ij. ff. Colacuras adde, Scammonii gr. iv. ProHauitu. Soteere bat hz <®mte$m\bMtn Bctet totlfen inïjetr
Mailen öan in Ijet toaffen öei |Baan in 't ümïi ge» fielt toecBen, ©tt naattoolgenbe \$ ittt goeb om af te 3ctten./
Ösgdp^; en om Den anDeren öag/ De geoote öan een nonecnoot ingenoomen· ξί. Rob. Sambuc Unc. ff Rad. jalappae Drach.j.
GuccGambaeScrup ij.Macis gr. M.F.Cbnditum. «etnt bat men'niet te toeel pntgeeteti moet/ toant
öan geeaa^en be Ktagien toeg/. rnaec get stoeten en get yiffen i$ goeb. ^n'töeb mag men öecfcgeibegee* te fïeenen rontom be patiënt leggen op bat gp aan get stoeeten gecaafie / toant Doo? een matig itoeet moet gp gence3en toerben. ©oo?t^ be Jlebicamenien bienfïig in bc cure bee
toatecjugt jpn bese: a!0 ben iris, agrimonia, abfin- thium, flor.-fambuci, gutta gamba, radix jalappae,. «et deco&um ban china, falfa pariila, lignum gua- jaci. 2Btem/ een 30opjen jeneoecïoatec met annijg «ι caneetoatet gemengt ig 3eer goeb. Eqoïj met mei» genoopt en bageïg»! gebpnften
Jf SeeK goeb. W$ ooi* een bolus öagelp£ ge&iutët "J9" 3toartejeep/ en baar. ijeel geet toatec op ge* »^nhtn is een fjeerïp IBebicametit. 6 £as· 2oub gp geen uitedpe mibbelen gebjttf* ■Antw. %nmm 3a] &e» öuin öett»atmen meteeni·
ge
|
||||
|
4·6ο Examen van
ge fmeecitige banoleum anethi laurinum juniperi»
terrebinthinae, met decoótom ban baccaï lauri, p" niperi, fem. anifi, foeniculi, cumini,iris,folpher' alóes,of oofs gemengt onöet toat ïjoenbecmift/ö^oe" gen aïfem en toat ouöe befcijuit/ (n mautere öanieB pap/ en 30 toavm op De ïmiit gtk&t. (t) Cap-
|
||||||
|
(t) De waterzugt, ontftaande van verftopping en ver-
flapping der vafte deelen en van vergadering van het wa-r ter in de holiigheden of in 't vervlies; verfchillende na de verfcheide deelen en trappen; geneeft men voorna- mcntlyk i. door zagte of fterke braak en purgeer mid- delen van de tartatiis emeticus, infufio vitri antimonïi, gummi gutta, diagryd. aloë, myrrb. Rbabarb. &c. veel- malen ten minflen om den tweeden dag herhaalt. s. waterJryvende middelen als 't f al abfintb Geniflce, flipit. fabar. Tartari, Tart. Vitriol. Nitrum. Spirit. Nïtr, dulc, bacc juniperi, Terebintb, Milleped. coccinella &c. cocbU' aria, rad. arimvracite. 3. bittere middelen van abfintb. Jcerd. fumar trifol. Gentian. helen, &c. dewelke men lange tyd moet continueeren. 4. Het zweeten doet fom- wylen nog iets, maar in 't gemeen kan men zelden of nooit door zweeten een waterzugt genezen, s, wanneer *t water omtrent of geheel weg Is en 't lichaam dun, dan gebruikt men veel weeken lang verfterkende mid- delen van de MARS in een Tiituur of infufie met wyn» arem-arike en fpiritueufe middelen, om een reeidiv te verhoeden. Ook gebruikt men hier ook veeltyds de Cartex Peruvianus, dat hier dan een groot middel is· 0. men moet zig vooral onthouden van 't openen der gezwojle deelen 't zy door een mes, beitende of bl»? zen-trekkende dingen, A!s het niet hoochft noodig is* Maar het kan evenwel zonder eenig gevaar gedaan wer·; éen en ook wel veeltyds met groot voordeel. |
||||||
|
Land en Zee-Chirurgie,
|
|||||||
|
4<5i
|
|||||||
|
Cap. VII. Van de Roodeloop.
Vrag. TTT^t $ be tooöenïooö.
Antw. W 35« rooDe loop of dyfenteria i$ ettt
oïoebige öefmettelphe loop oeg buift# / met PÖ«e e« fnöbinac met ftoo?tg en Dojfi- Vrag. j^oe beelberlep flag ban lopen 3Ρ«'^?
, Antw. ©ietöEtiep aï^ cceliaca, ofte grautoe loop/ Henteria of fpij01oop / diarrhsa of Dtiinloop / en dy- fenteria ofte bloeoloop / en De3e fet)celen alle met Qtaoen ban malnanoec Vrag. jSaöemaal be laatfie to?ï be öebaatlfiftfii
i<5 / sullen top oaet mfl Pan fpjetlun / tuaaruit ont- Uaet besen uloebloop > Antw. 5Pe OQJjaiten ban ben bloed- of roodeloop
3$n alleclep jWlse fcïjerpe / 3uure I bpteuöc enöe fcijerpe oogtis&cöen / w hioe batmen lutt oe Datm· Hliettje^ nomen uit te !e&&en/Öe3elöecoriOdeerendei ptjnlgenbe/ en ulcereerende. gtem/ booJ |}et on* tooo?5tgtla inneemeii eeniger iBeötcijnen / aiüt ben co- loquint, turbith mineral , antimonium, fcammo» nium. &c. <@oh toel öoo? raautoe bogtfge betbojbe· J»e bjugten/ alg purtmen / pec^ften/ ö?uiben/ me· wenen / en biecgelpne· aEtnöelpit i$ ooft mei een bec- pojbene bogttge uefmette lugt baac oo^aaft ban/ «n 't ftojt/ al mat een meenlgte sumg ui öet bloeo fejengt. Vrag. j£ee 3ttlt gp een dyfenteria of roobeloop
onöetftennen ? Antw. 3Be reenenen 3gn een uftneemenbegebHutfge
Pöneenfngbinge beg&ning/ met geflabfge noojtg en fiaubjten; uittoecpenbe/ i. Jget flijm öaar be bac· men mebe beftceeften Jön. 2. €entg bet met ïjloeof-* Si rootöett gebfïbat. 3. 5^sernaüeHiHfn^enfci)?a&- fel
|
|||||||
|
462 Examen van
fel Der Darmen: jilaar aï£ öe ulceratie nu biepc?
gaat 3a taerpt Dm patiënt De biee3igöeib fn oe ei" gen fubflantie Der Darmen uit. Vrag. 3Bat gebaar ig 'er in Den rooDeïoop ?
Ancw. 3©anneerDaar tteBïtinge ban 3enutoen/Den
ïiin en Bjafeingen on nomen / 3Öu Poojboöen be£ öoob^ / en ab3olut Dooöeuja a$ De 3eïffianbigöelb W èarmen' uifgetoo?peu toerb Aph. 24. 22. S. 4. Sten* Aph. 3. S 5. <n een langburtge rooDeïoop / lg onluP tot fpijje qtiaaö / en met Boo?t3e erger, jjfeaac Apb· 48 S, 6. 30 De rooöeïoop eeiien milt3ugtigen obet* feomt \$ mi goeb teeta; boroer i£ 'er min geüaer al£ οε binne Darmen tefnietjtjn/Dan De Dunne/ üe§> gelijk ίρ 'er min gebaar öoo? een betaafien iBati/ Dan üooj een ftinbof ©jouPJ^perfoon: enDe Aph. i5· S. 6. Die een latigöuürenpe öutftloop jjeeft/ 't braltfö Pan 5tlf§ obernomenbe/ geneefï. Vrag. 3©aar in uefïaet öe cnre Deser 3iente ?
Antw. ©e ctire gal uefiasn/ 1. Én «n goebebi'
Doojipe maniere ban leben: 2. <ün 't gebmiïi uaö fiequaame inujeubfge en uütoenbige remebien· 1. 3&e manier Pan ïeben/ Die gemeenlijk befiaat
in-3ej£ nooQjafteipe bingen/al^ lugt, ipys tn draaft exercitie: «Sc. moei neerftig opgelet toerben/Dehigt/ Dient 3ulPec en berbioogenöe te 3tjn: 3(jn fpp /moe£ toieinfg/ goeD/ «1 ügt om te Pertecren Pwen/ 3P öjailfl moet roboreerend , pjat adilringeerende, öat i$ f suurteKiperenöe en luaterloo3enbe 3tjn / om bf 'fcïjerptjaijeiö De$ Öloeo$/ Doo; De urine te evacuee* ren; ïj» mag ooft toe! gatfïëntoatec / ofte een fiegtf "ïiraf root Papt jen bejigen/ om 3önmagete tittW ften: be exercitie 33Ï men nier niet bergeeten/ Dfl' 1^7 Dat Den IPatient Ijem aitoo$ seer fïü moetijou' öen/ en ïjeni tat vmi afgang en Djtnge / maec&oW' . i»e op 30 lange ïjet mogeip ί$.. , s. 't βίΡιαίη Der öepaame «meuten saï öifiaaf/
|
||||
|
Land en Zee - Chmitgie. 463,
ta"ört- betet-en en «itöjtjben bet quabe bogtigfjeöen /
en öat baoj oe&ooilpë clpiïerien / fotnmige putgee» nn$ m\$ jagfie^óm ijst meen.igbulfïige suucuitfjet ÏJtoeö te too3en/ en öat üoo?naiwnfïijf5 met rhabar- bar, om bat öie niet al te fiecft aaujer/ en öooj 3Ön a«ti»agtige oeelen ö« 3«nt min of meec tempert / * toete seeüetUjit be oceaan be3et' 3*eftce toa#. Ct) €en ligt vomitif ban mat ïaautn toatec oxymel
en olie/toetb ϊ)ίεε niet migpieejen./ en bat/ om bat* 3e beel fcöetpe uogügöeben uit be itiage toetpt/bJant öiet ooo? toecö uit tjtt pancreas en be maag beel 3Uuc gelooft. g^itgeöaan 3Qnbe / 39Ï men tot öe ftoppenbe ceme*
bim fjomen/0111 aija De# patientg.betbaUene ftrag* ten te fjetfMïen: ®ocÖ eerfï öan be sagte beginnen» be/ uit b?ee3e Dat mzn öooi een -al tt fctjielijEie op= fioppinge geen berftoppinge in tse ingebmnöeii 3ouöe mogen beroo&ata / toaac öoo? bm patiënt tot een meecbic iwo?t£ / of gcootec guaaö 3cm0e mogen toet* ballen. ©it naatosïienbe 3a! öp mogen geojuifeii /
5i. Rhei Tofti Scrup. ψ Nucis Molcats Scrup. j.
Mifce. Hen mag öese dofis boel béKmeet&ecen/'tVoeïft in
< eens,
; (t) In alle buiklopen is een jpafimtique beweeginge
"f vermeerderde 'contraüie der darmen waardoor de vog- ten te veel werden afgefcheiden en uitgelooft', dierhal- ven moet men in. dezelve. antifpafmoti<[ue en anodyne peddelen gebruiken, het welke ook' de ondervmdinge bekragtigt waarheid te'z'yn, het opium'h wel hier toe het voorriaainfte midael. ',. " ·.. in alle gevallen, braalc-en purgeer middelen geven is
onnodig en fchadelyk· De zagte fweetmiddeien van %> pium. en Cmnphora zyn van dienft bevonden. |
||||
|
4^4 Examen vari
ten repeïtjen of ttoee bstjn of biet ingenomen toJCCÖI
efte Bit naacüolgea&e:
5£. Ocul. éancri. Drach. ff· Bolirrn. Scrup. ƒ.<
Opiificcari gr j. Olei macis, gucc. vj. Mifte. ïaat bitpoeöer, in een tei$ be$ abonb£ innemen/
en coHttttttteren bat eenige abonben. ünbten be Patiënt nu gcoote pijne öabbe / 5"
geert ijmi tegen ben abonb ban Dit naatbolgenDe / een becbenbee! tfffeitó in: κ:. Tinct catechu Unc. iij. Macis Unc. j.
Opsi ficcati gr. ij. Spir. anifi Unc. ij. Mifce» ©oïbn$ om nog meet te floppen gebjuiltt/
5?. Coma "cervi uili. Corallii Rubri prasp.
Bolirmenx ana Scrup. ij. Rob. acacice Unc. iiij#
Tintl. cacechu. q. f. M. F. Conditum. Sn&ien feaac beel bjatec in ben afgang toaw/
sebïwfct ban ψ. Rhei εοίΗ. Rad. Jalappas aria Scrup. j.
Pulv. Ciuaraomi Scrup. ff. M. cum Vin Tint.
©it gemengt onöec baat vin tint. en 30 ingcuo*
men. ^tem/obetjaacbe eeftelen fijn gefïooten en in bitt
en 6|ooö/ pap/ of jobe ingegeeben i$ 3eet goeb. 3Pese naacboigenoe dpfletie 3a! mebe sm öienfïlff
3Ön om te poppen. ψ. RofarumRubr. m.j. Agrintonias.
Fol. Quercus ana m. ff. «Se&oo&t in ffaaltoater/tot een dofis ban vj. <W
«en/ baat tip boenbe Camphora! Drach. ij. Vitellor. Öuorum N. ij·
01. olivarum Unc. ij. M. F, Cly fter. %n* |
|||
|
Land en Zèe-Chirurgie.' 465
Énbkn 'et een onïpeïpe ppne bp maai / i$ 'ec
niet^ öeterg ban öen laudanum opiatum, of Den
opium 3dbec op een fjeete fc&oppe üeretö/ ofte 30 een
ipn*iHüetiDe dpfïecp.
ψ, Aq. hordei ad dofin.
^fte Hebec soete-melB aïg men 3e beïtoomen 6a«> Florum Camomillas m. ff. Coque pa»
rum, colaturae adde^ Vitelli ovi N. j. Ol. Laurini Unc. ir.
Myrrhsé Drach. ij. M.F, Glyfter. |®aat 30 De baemen géuïcereect 39η/ geeft Dan tt»
iiige björtb öjan&en te bcin&en ban pyroia, agrimo- nia , veronica, anemifia, en biergelgne meet / iri be tetë&lii betmelb; toaat onbet men betmengenïsan toat ol. fuccini, balf. fulphuris anifati: ofte bit naatbolgenbe; 52. Cdrt.dvorutnUnc.ir.Boliarm.Drach.ij.
Bacc.LauriUnc.ff Tereb.ven.vitello ovi folat.Uncj.' Balf. fulph. anifati, q. f. M.F. Conditum. 3©aac ban ben fpatfent een öjor teffeng innemen
«an/ De gtoote ban een nmibnoot. Vrag gijn ötec geen ufcroenbfge mfbbelen te gt*
öjuiKen? Antw. 55e üittoenbfge mibbefen 3(jn tooö?ee£fïbe
uteelgïte warmte/ bielR brei 3uuj# Doet becbJaafTe» mf«/ Daarom $ bjarm 3anb 3eec goeD óp De öttfft öe,«at. ©ojbèr^ . fim s toPica to'etben' op be lebec en mage geömiBt/
«m be ingebjanDen te beefterfeen en ie üetwarmen/ mant be 3oöanfge ïjaac digeftie meeft Qntö?eeBt/ waarom jai men i)ta Nb fmeesesi met ben oleam 4£>g terr»3- |
|||
|
4öö Examen van
terree, laurinum, macis enöiecgelpe bttttiaïttieööe
nUDöeïen. («)
Cap.VIII. Van
(κ) Dyfenteria of bloedloop, met pyn in de darmen*
geduurige perffing,hitte, dorft, koortze, enz. in de maag dunne en dikke darmen ontftaande; werd genezen i. zo wanneer de Patiënt tot braaken genegen is, door een braakmiddel van de Rad. hypecacuahna tot een halve dragma in pulvere, en om den derden dag gerepeteert» byaldien 't de omftandigheden vereifchen. 2. door zagt laxeeren met de rhabarber tot dragm. j. gebruikt in 't begin, en wanneer de hevige heete koortzen zulks niet verbieden, 't welk men om den derden dag mag her- haaien na gedaante der zaken. 3. door de fcherpigheid temperende middelen als huy van zoetemelk, zoetemelk en water koud of laaaw in groote quantiteit gedöurig gedronken, als HIPPOCRATES reeds heeft bemerkt; gerftenwater, Thee, Coffy, decoüum alth. malv. mille- Jol. camomül. Feronic. byffop. zyn in gebrek van melk dienftig, 't gum. arabicum en tragacantba in water gefol- veert, oleum olivarum, rapar. enz. fperma ceti; dooyeren van eyeren; dewelke men eenige dagen kan gebruiken. 4. byaldien de koortzen en 't bloedenhevig zyn, kan men een Fenefeüie op den arm doen, waardoor 't bloeden, iöortze en de perlingen veeltyés verminderen. 5. door adfinngeerende middelen , die de gebrookene vaten wat toetrekken en de loop verminderen, als R. Corn. Cerv. itfl. dr. ij. Terra Catechu dr. j. Corall. rubr.fcmp. ij. M· Κ pulvis; of 't fanguis draeon. lapis hamatit. bol armen· terr. figillat. Nux Mofchata en de Cortex Peruvianus zelt tot 1. 2, 3 dragmae ; of 't laudan. opiat. tot 2 greinen· 6. zagte zWeetraiddelen als campher, fulpbur, Tiniïura dezoardic. enz. kan men onder de voorige middelen mengen met goed fucces; het Nitrum, Juccinum , Cer fcarilla, Cinnabaris en antimonium diaphoretkum tot wei- nige greinen zyn voor een wyzen Meefter hier zeer dien- ftig. 7. door uiterlyke middelen als de Flor. CamomMf Man, ij. in een zakje in water gekookt en warm op '} ' ' . lei»
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 467
Cap. VIU. Van de Cceliaca, Lienteria,
; en Diarrhcsa. Yrag. "ÏTTWtif coeüaca?
Antw. VV Gceliaca, of graautoe loop / f0 een
otiiftïoop/ in toeifte oen chylus neiotï toecD / gefcljie» benöe öoo? beifïoppfnge bet Klieren in 'tbatmfctjeU; oqSs biel ban teegen öe cicatrizén efe eenraoöentoop naac geïaaten Beeft. Vr. Weïh 3gn be ooraken ban be graautoe toop?
Antw. gp ïxiecb meenigmaal betoo?3aa&t boo? al
te ïang baflen naac een roobeloop / beïjïoppinge in Bet rnefenterium, εη De vaïh laflea. Vrag, 3©at f£ öe lienteria?
Antw. Lienteria , of fptj^loop / i$ een bui&foop
in bjeiae be fpij^e/ jonber beranbednge / 30 afêspln Benomen i§ / ban onber teeDer afgaat. Vrag. 3©aa£Uitontfiaat3e?
Antw. gp ontfiaat beeltp# naa* e*n sraautoe
of tooüeloop ; iuggeïpg Haat eenige ïangbuurige 3teïtte/ en gcoote 3toaft§eSb bec raage enöatmen/ of* te uit eenige ïsouöe/ fcïjetpe/ flötnige Bumeuten/ bie een glaöbigöeio en jlioöeïigöeibinöeöatraenbet»· oo?3a&en. Vrag. 3topen bese siefeten geen gebaat?
Φ g 2 Antw.
'eif gelegt; of de berlm menthcs, «sj'orctne, flor. fambuc.
etiz, aldus gebruikt. Of neemt Tberiac. AndMtnacbi nnc. ij. op leer als een plyfter geftreeken en op de buik ge- iegt; laat den Patiënt dikwils over warm water zitten; «eemt TereUnthina op kooien gele'gt', en de rook daar van ltan de Patient door een trechter met den anus op- J "en» of hy kan maar op de rook zitten. 7. inlangduu- »enae dyfenterign gebruikt men de bypecacuabnd , Rèê- οατύΐγ , ^ Penej-gfife > laudm. opi'at. zweet- en adfiringet* rentte middelen enz. |
||||
|
468 Examen van
Antw. Zo 0838 siefiten lange buuten / loopt bfl*
patiënt gebaar, ban tn een teeriuge met een £e|laöi8f fjooftpijn / of in toatet3ugt te becballcn. Vrag. I|oe 3ult gp δείοε Deje jieftten genee3tn ?
Antw. »00? eetfï soube til be mage en be öartn^
Stiibeten met e8nig8 3agte purgatten ban rhabaiber, ofte hiera picra. gjtem/ eensuibeKnbeclyfterieban geitemelfi / (. al£ men ergens te belöe i$) εη baaï Raat opfioppen met Dit of öiergelij&e: ψ. Ocul. -cancri. Macis afi. Drach. ff. M. F. pulvis.
©fte eenlge ban be boorige temebien in oecoobelooP
becmelb. <©fte geitemelft gejooben met anp en ben* fiel / met toat bjuine fuite joet gemaaftt/ baatbp boen" be een gulpjen roo3etoater/ i§ seec goeb gebjon&en/ ofte toben totjn baat een jiuft ïject^öoo?n b;te a bies maaien in geölufcijt i£ alg ban mebe 3eet goeb ge> b;onnen. <©fte be robe topn met εεηίβε eperbopcré onber eengeflagen/ met toat fön8fuiKec8ng8|rooteu Caneel/ toacm geöjonnen. ©an puiten op öe mage soube tft een bu&Mbe tooi'
Ie lap leggen/ en een ceroon gemaa&t ban 5ί. Pulv.*Abfinthii. Menthsafi m.ff.AIoci.
Maftichis aft. Drach. j. ffBoli Com. Terras Sigillatae aft. Unc.j. Sem. Cumin.Unc. ff. 01. abfinthii. Cerae afi. q. f„ ad Cerotum. Vrag. 3Bat tg diarrhoea? Antw. Diarrhoea of ouifiloop / ig een 30banfgefl loop/ ofte lo^lpWgfjetb / in toeln toeele excrementen al$ gal / flpm / toep / εη3· ob8tbI08big gelofi toetben; onrflaanbe uit fcijerpig&eibbec humeuren/öienaacö* öarmsn fehteten/en tot een gefïabtge η afgang btoin* gen. Vrag. |©ai progoofticatiejoubgpineendiarrhcea
möktn ? AHt#*
|
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. 4.69"
Antw. ^Ig 3e niet te lang buurt boet 3e öeHigeïjaara
geen quaab; niaat in langbuusenbe ber3bjaiiï 3eec/ enoe loopt gebaat ban meetbet quaab. ^ietbojbetg Aph. ia. s, 4. Aph# χ. gnoe 15. 6. S. vrag. ^oesou&gwbeséloöIöblgöelD/ ofdiarrhcea
geneesen? Antw. 25p aibjen 3e te lang Duuïbe/ 30 30U in 3e
opRoppcii/ op öe3elfbebjö3ealémcn öenrooDenloop opfiopt. (w) Cap. IX. Van de Tenesmus of Druip loop.
Vrag. IT7HM0 tenesmus?
Antw. W Tenesmus, hceebel / ofoetfuige/ të
een bet3bJeetinge ban ben aar^barm (f) met een ge* Jlaaoige en pijnlpHegeneegentöeitoniteclioeUegaan/ baat niet anberg Dan een toetaia fipm «i öloeoige «ter gelofi toerö. €•0 3 Vrag·
of Ve -A iie.nteria ontftaalide ordinaris van een verflapping
van eldcnnge des pylonts en der darmen, en de caliac* an een verftopping der melkvaten of derglandtilcémefen-
1 tem of ook van eene verflappinge der darmen, en geneeft
men beyde door openende en verfterkènde middelen , als \&hx. prapfiet. Spirit, f al. armoniac. en Corn.Cero.Tinü. ^3nw belenii, rbabarh. of dooi bittere kruiden in wyn
*etfokken en lange tyd gebruikt. j Ven diarrbcea geneeft men door dezelve middelen, die \λ dyfenteria gemeld zyn.
■ Merkt, dat in heete koortzen de diarrbiea veeltyds een 1 '/»* 2ynde niet aanftonds moet geftempt werden.
maar ^enes^lls 's §5en yerfvveeringe van den aarsdarm
fdon e6ene fPasmati^ue con,tra£He~ van het intefiinurij, «kre bu'vieSMm' hoewe^ veeltyds by de roode en. an- fweerins pcn en oc* we' b^ een fiftu¥ ani en ver~ «liidelen ^erfe"7e » a's °°^ Yan ïCer hevige rurgeer- miaaejsB ORtftj,^,. w>r(j waajgefioemeB deie p'erffingr: |
||||
|
470 , Examen van
Vrag. 3©at onberfc&eio \f 'ec tulTcïjen be toobeïoop
mbeDjuipfoop?
Antw. Sp berfcftiït met be roobeïoop ftier in / bat
be roobeïoop aïïe be batmenulcereert,enbentenes- mus alleen ben re<3um ofte aar#barm. Vrag. 3©at3tjn be oo?3aftenbanbebmip*ïoop?
Antw. 55e oo?3aten 3tjn alïetïep fcftetpe bogttg*
ïjeben bie aan 't einbe ban ben inteftinum re&uin filrjben fcangen booj haate taapigfoeib / baerb ooft oer* oo?3aaftt ban een Heen in be fttop bet öïa3e/aï$ooft boel ban eenig gejtoeï baar omtrent/ of aï£ befpee- nen ban binnen ber3baeeren. Vrag. 3©at teeftenen fteöt gp ?
Antw. <©e teeftenen 3tjn een ïiptenbepgnin'tfon*
öarnent/ niet anber^ uttbaerpenbe ban een boeinig Moebig flijm^/ en ten ïaatfien niet ban etter, Vrag. %$ 3e niet gebaarïijft ?
Antw gjnbien ben tenesmus booj be roobeïoop
ftomt 30 $ 3e genleenltjft booöenjft; maat baar naar i$ 't beeï öeier: 30 3ε 3toangere bjoubaenoberftomt/ öie mi^baïïen meeftentijb. %ttm/ 30 3e te lange Duurt/ berooj3aaftt ban eenbaater3ugt/ ofteteeringe/enein* belgft be boob. Vrag. ï|oe 3uit gp 3ε genee3en ?
Antw, 55e cute fjeftaat in cïpfietien / fomentatien
en baöingen; gemaaftt eetfi bananodyneemolliee- rende, en baar naat detergeerende Medicamenten, bie be partpen adftringcerenenconOboreeren.'bJel* fter$ Medicamenten in 0115e lp genoeg öefcöjeeben jijn. In «n tenesmo en ulceratien bet biftfte bannen
5"aï men met groot boojbeeï nonnen geöjuinen bit naarbolgenbe / §2. Zoetemelk die verftaalt is Drach. v, Terebinthinse Veneta? Unc. ff. Vitell. Ovor. no. ij·
Meilis Cemm, Unci.il. F.Clyfter.
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 471
©an buiten op ïjet fonbament mag men appiiceeren
ötnöalfem. Sulphuris, ol. anifi.ol. fuccini, onbet toat tei-ebinthins gemengt/ en op Voiefen gefmeew. <©fte bit naatüoïgenbe; ψ. Cera Flava:. Ax. Anatis ana Drach. il.
Balfam. Sulphuris Scrup. ij. M.F, Unguentum· <©fte: y. MelRofarum Drach. j. Pulv. Myrrhse Drach. ij. Thuris Drach. j.Mifce, -Üier-mebe met ben toingec in ïjet fonbament bet
gefmeett 30 biep a$ men San of met een pineeeltjen of qaa^jen ïsefiteeften en gesuibm. mn patiënt 3aï 30 Geinig aï£ 't ïjem mogeïpi^
tot geen afgang begeoen/ maatöoubenop3oïangiE)p fean: om batbeUet3toeeringeinbenaat#bacm/ oqoi ftiïte beter, en eetber, a$ ban geneejen 5aï. (*) Cap. X. Van de Peft
Vrag. TTrmi|bepeji?
Antw W 3£>e pefï \§ een felle / Viemieïenbe W* £'Se/ en &efraette$Re 3teftte/ meeft onje' fappen 30 #f'4 öloeb/ (κ) Tenesmus of gedimrige perfinge tot den afgang is
geen verzweering in den endeldarm , maar een convulfive tezaiTientrekking in de mufculi kvatores eafphinQer anieti ln de dikke darmen,byeendyfenteria,diarrhcea,nanbeyen enz. vetzelt, met uitwerping var* .gen .water- fleim- of oloedige ftoffe,· men geneeit dezelve door clyfieeren en laxeeren met de RhaMrher, manna', CaJJia enz. en door b°om. of lein-olie ingenomen j van buiten met ftbvingen Van de tnalva , althéa, vertmjeum, flor. camomil fambuc. mz- in melk gekookt ,\ of met <3e rook van Terebinlhym met oly oiunguent. 'alibi pepul. alU camphorat· enz. en zo? wanneer alles niet en helpt, gaat me©bytyds tot het <$£» over met groot iocces. - |
||||
|
472 Examen van
öloeb/ afê 3enuto-bogten betbiRïsenbe επ berberb^1*
öe booj een fenijnige/ bergiftige/ en ingeïjaaïben
ïiamp
Vrag. ï|oe baetb 5e onberfcïjeiben ?
Antw. ëp boetb onberfcöeiben in rtuep maniereu/
of sonbec/ of met bertooninge ||are£ fenijnj»/ Φ lier naar in be teenénen té 3ien 'i$. Vrag. 3©at 3gn be opvatten ban be pefï ?
Antw. 3£e ooj3aRen 3ijn tbaeeberïêp; namentlp>
ïjinnen enbe öuiten on$ licïjaam: binnen ong/ bat i£ een alteratie on3er bebojben ïuuneuren / gefcjjiê* öenbe booj giiabe manieren ban leben/ en boo? tyt gebmift ban bebojben boebsel* Stem/ boo? groot? lonlufl/ onrulï/ 3bJaniE)eib/ «13. 25uiten on£ gefcöieb booj eenbetbojbene/ fenöni-
ge ïugt enopbampinge beraarbe/ ooit groote fïan? ïten ban moecaflen en anberfmtg. ' Vrag. 3©eÏB 3ön be teeltenen ban petf? Antw. 3&e teeKenen3ön tbaeebetlep: namentlp/
sonber/ of met bertooninge öateg ftnyn£. Sonber teefien ïjare# fenijn^/gefcijieb met een &|an*
öenbe Roojt3e/ ra3ernepen/fiaap3ugt/ ffaaubiten/ ïijaanen/ b^oogte en 3toattigöeib ber tongc/meteeit ïtoïtenabem/ «13. iBet teeïtenen öare£ fenijn^ / gefcöieb öooj oef
spenbareii ban bubonen in eenige ban be Kïiertn / öooj carbüncülen ofte pefïfcoïen / en boo? exanche- mata ofte peperïtooren/ toeïR 3ig meefï a($ bloobee* ten/ ober 't,geï)eele licöaam bérfp?eiben. Vrag. W&t bOOJ prognoflicatie 3011b gp boen in
ie pefï i Antw. 3©e boo^egginge beser sicftte $ 5«r moe*
peïön/ om bat 3e bebjiegelijR i£/ bie be patiënte» 10 bael aï£ be erbarenjïe |fêebict)ni/ en £!iirurgpi¥ lemen te bebiiegen. Φίε öaar met uittoenbige teeïteron openbaren /&**■
|
||||
|
ν Land en Zee-Chirurgie. 473
uib nog een ïtragt in be bogten/ om ïjet fenijn uit
mis°*l)taen« maat 30 bie toebet te tugge trennen/ $
mg beu ^attent 3eet fcïjieïpïi betanbett/entenee»
"Emaal onïüfltg t$ tot eeten/ i$ quaab/ ban buiten fiï?Tcn ban Wnnen ömnbenbe/ en 'tgeene ïjp öjaant R"*t/ të boobelPR. nWle öe urine ttouöd/ ueetfcömfiinHenböeöben/
{«t oïoeöen bet neu5e/fueenen/en5. meteen fïinfttnö ^et/^boobelüii. Vrag. l^oc 30UÖ gp u in be cure gebiagen*
Antw. 5£e cure $ ttoeeberlep: prefervatyfencu- ratyf; jje prefervacive oefiaat: , 5Hn fcïjoonmaïifn'/iugten/enfpóeleiiöanfcöeejien/
öui3enennamet£.
„ Sn seeïtete temeöien antidotcn génaamt/ omtyet
r,e>ipn te toebetfiaan; Item/ in 3toeetenenbe goeöe
Qiffita.
§|e antidoten 3pn uittoenbig / enbe intoenbig.
35e nittoenbige 3tjn alietfep ïicffdpïte teuften / afê
j^ieeï/ nagelen/ ocangien/ limoenen/ rocken/i»3e» «lacijn/ benöjanbetapn/ a3Pti/ irris,theriaca,oI. luccini, juniperi; &c. 3$aat men tuthettje# / en «onoeïtjel ban maanenftanl intoo3etoatet geboopt/ 0l^an te tuffen. . /®e intoenbige 3pn 3obanige bie 't öïoeb engeefïen
^efietïifn/ enbe 't fenpn tegenfïaan/ aï^baat3Ü« «e radices ariitolochiae, geDtians, zedoarias, öe *j!uta/ ben china, enbe falfa. Item/ öeherb.fcor- jl1''», cardui bened. Veronics, abfinthii» fcabiofie, jf^nubii, betonicas, arcemiüa:, menthse. Sfltem/. <a^0cusorientalis, en bietgelpfte.
Jtetti/ campher, ben myrrha, be comu cervi»
DOlus arrtiena, corallium, flores fulphuris, lapispru- KS '??benaq. rofarum, einamomi,card.benediö:i, ^'P'titusurinaj^alisarraoniac!, comu eervi, &c. Φ g 5 #ra
|
||||
|
474 Examen van
<©m een goebe tooïtinge temaaöen / salbitnöüol*
genbe Dienen. ,h $eemt een ïjalf mu$e too3ebiater / ιοέ *i. nli»D"
nage$ Vuat genneuft/ 4· * j·. ftuRjen£ ban D?wje orangefcöilïen/ 3et bie t'samen in een aarben/of £"' nefennetjen/ op een ïtooïebuurj/ mibbeninbeïw niet/ en 't gaï een aangenaame ceuft .geben. ütem/ baat fuïpïjet gepuïbett/ en onbet baatte'
rebïnthina gemengt/ enbe bat in een tefï met butf1 tnibbm in be namet gerocnt. Haat noteert, bat ïjet attoo£ beft i$ te tooW
booj 3onnen opgang/ £'motgen$ broeg. 3lit naarboïgenbe ingenoomen / \$ 3eet goeb.
5: Theriacs,Drach.S.FlorumSulphuris,DraCh.j·
Aq. Cardui Bsnedicti r Unc.j. dommige tieenten eenige b?oppeïen ol. fuccin'
met baat aq: card. benediöi. in. 3g>e curacie öefïaat mebe in b?ie manieten isool
diseta, pharmacia, en Chirurgia. 55e diastaöetfaat in eeti3uibete/ Mare/enbetfdr
. fenbeïugt; 3tjn fpö5e 3aï barfcïj en ïigt om teberte^
ren 3ïjn / 3pn bririHen 3aï nïein öiec spn of aqua hot'
dei, oaat een pop ban cornu cervi en corall. in g^
bJeeilt i$l met toat cnrtices citri.
3i>e pharmacia öefïaat in roborative, cardiake;
Sbaeetenbe JjBebicamenten / a\$ ïjiet booten btf* laait 3tjn. φε Chirurgie beiïaat in be applicatie ban uitbaefl'
oige iBebicamenten / op be peflbuiïen / pefiRolen / «# aï| iebet een ïtp eenige 'Éutijeuten lee3en nan. Vrag. iBen 3bube mogen blagen ofte men W'
baeï purgeeren of abet-ïaten mag? , Antw. ©an neen/ baatte öeibe be Rtagtentebe^
ïieneemen / baant ijet bïoeb / bat booi bit 3uure feni)n w gefïrant en ÖiR gebaojben/ baerö beel biftfeer en traag |
||||
|
Land en Zee Chirurgie. 475
ynbft/en aeeminté öunter/fldöfc Ö<* Mjoojbe te
ml baatom oen iït aïrnbgelxioon/iier]fie3ïoeetmiö=
JJm te öe&juifen / bie maften bat fcet frnön utttoatf-
Pit / en be omloop be£ öïoeb# en berjelbetbunnia*
ö£>öVuebecï)erfieïttoerb. n VT „ ■
Cap. XL Van
iÖ) De Peft een befmettende ziekte en ordinaris.niets
als een heete koortze, verzelt met bubones, parotides,
cwbunculi, en verfcheide'roode of blaauwe vlekken fa. üe huid ,· onrilaande van een zeker fcherp vogt, dat niet *Uur is» maar vuil en ftinkend tegen 't zuur tegenftrel- ^g; in 2. 3· 4. s· 6. 7. 8. 9. 10. 14, dagen doodelykj getieeft men door zyne contrarie middelen. ï. Om zig van de peft te prceferveeren, moet ménfom-
^ylen een zagt braak- en purgeer-middel van de bypeca- cuabna, rbabarbar. enz. neemen .enfomwylenzagtzwee- ten met Rob.fambuc. Cinmbar. Siilpbur, campber, en da- gelyks geduurig zuure en nitrofe middelen gebruiken : als t:Nitrum, Sal polychrefium en prunella, Spmt. Nitn, imrioli, Sulphuris, Salis, Succus Citri, acetim vini, enz. rnen heeft ook verfcheide wortelen en kruiden, als de Had. imperator, pimpinellce, vincetoxk. petafit. Angelk-Ze- doar. Herb.fcord. Artemif.fior. Calendulce die in azyn ge- kookt of gedeftilleert zuilen al 't giit uit 't lichaam tiit- «ryven 5 maar met Theriac. Mühridat fpiritus en vlugge bouten zig te willen van de peft prceferveeren is onrao- §e!yk en tegenftreidig, dewyl dezelve te heet zyn. z. Zo wanneer iemand van de peft reeds befmet en aan-
gedaan is, gebruikt men het zelve als om te prceferveeren, , ° "ier om te genezen. Inzonderheid zyn een verfche luSt, zuuragtig drinken , verkoelende middelen van 't Mnrum, en zagt zweeten, fomwyien een VenefeEtie en t zagte pUrp.eeren f na gedaante der ziekte gebruikt, hier y een'ge hulpmiddelen, waar door s'Menfchen leven nog Kan geret worckn. Want alle heete middelen en koftelyke Jpenjica en arcana agt ik hier van nul en geener waarde. *Vie verftand heeft, kan met geringe middelen, die men öagelyks met voeten trapt, deze en diergelykeboosaardi- ge |
||||
|
47 6 Examen van
Cap. XL Van de Tokken ofte Lues Venerea.
?rag„ λ Itso be poftften een 3<eftte <#/ bie O**
χ\ be tbjee fjonbett jaren nog onbenenbi?
gelueefi/ ïjoe i$ 3η eerfi 0*« genomen/ en ijoefi"011
öat 3ε 30 beeï berfcljeiben benamingen ï)eeft ? ,
Antw. 3E>e3e quaabe/ buile/ boo^aarbige 3^Η
i$ uit America eerfï in be3e eninanberegebeeïtenöf? 3©erelo$ genomen in't gaat 1494. boenChriftoff^ CölumbiïSj onöer 't gebieb ban Ferdinandus de H· fioning ban £panjen/ America eerfï ontbefttfoaDEw enbe t'ljui£ftomenbe/ fteeft3Qn ©oïft /bieftaar aïDa0* met onftuifTe buple3©pbenbermengtftabben/ l»eö£* in &panjen geb'.agt: toelfter^ ©olft boen tecttjb nfl# ,$apeï£ in gjtaïien gefcftiftt bjieröe ter See / aï3° iïapelg ban beifranfcïjen/ onbet benftoningCbaf' ies.de VIII. belegert b3a|/30 bat be^>paanfcfteb#* feheiöen moope befmette poeren naar fiet %etw feljÉftten / bie ftaar aanfïonbj» lieten m$b?uiften: toaflï öooj be jfraufcijen bie toen be Jïapelfcije Sieftte noen1' ben / om bat 3e bie aïbaar eerfi gebjaar getoogben 3pn' en De 3?ranfcöen ban be 23eïeegeeinge toeberneereu^ öoo? ©uftfcl]ïan&/ toierben be Snge5eetenen alöaa* ge ongemakken gelukkig herftellen, en gelukkiger, a^
andere, die met veele circumfiantien , rodemontaden e" fefqmipedalia verba hunne kaale en niets deugende /?^ cifica, weet en te pryzen, maar ondertuffchen alle LeV ders om 't leven helpen. We moeten bekennen dat*1"' nog geen middel tegen de peil: 20 van Menfchen als Be*' β én weeten, depeft is ook zeer verfchillende en kanal* dus met een middel of wel met eene en dezelve gc' neezingswyze niet geholpen werden. Als men en* sniddelen meer en beter bepreufde, men zoude n10^ Jyk dan 't middel wel hebben, mait nu hoH<isieBi* fff' met aüerley zotte conipofitreB» |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. ^j
Jog:oefmet/ en bienoemöen3ebe3francoifcöe: <©me
fSftanöetg moeten Die in ^§panjen booj ijaare «w* tt > °f ban eeuige obergeKomen Jè>paanfct)e goiöaten alhier beftaaft heb oen / altoos" Die noemen* je oe &paanfche ©oftnen: be ilaujnen lues'venerea, tin ®*"ι$ builigfjeeb: anöere pudendagra, Dat i£ .^ Seo?eR bec heiraefijöe öeelen. ©e 402ieften fvphi- j,'W të een ©etneng ïnfi of lief be/ om batsêfjer* fiw uit een ,u(i tot tm touiI ^toön/ Daarom be Sfe ©e "f ?5 Semren ö00ï8aan^ a«naaw toecbera Vrag. i^oe 3oub gp bese buffe^te aföeelben > Antw. Jget tg een bulieDefmettdp&esieRte/uit'een «oube/ 3uure/ groobe/ taape fioffe öecBomenöe/ttS 3«c beerltj&e toebnlien bedelf. ■ wc Vrag. J£oe öebapfï gp öat3e uit een Roube/3uureA
«taobe/ en taape fioffe tjetöomt/ baar3euiteenbuile 9eep lufi/ en uit een Ijeetïanb gefpjooten ié? h..A"tw· ©oojeetfl bat Ijet een aouDe fioffe $/ fean dSmSte""*"1 uit 39Π accidenten, enuit3tjnMe* in 'i iiï3P" accidenten, a!0/ombat Decadenten
β in i» ilm &&**& 3Ön met een gefiabige 3baaare ei hï!J Τ°ΚΙ en tuffc&en be geleeberenber armen «ι oeenen /en bat meefi beg nacljtg/ met een Weeft ber- fartaange3igt/ tophiens. Dphi»™'* oe Med5camemen, omDataïletegenfïrpi* ai*nSSfηίύβ0* &aac tegenbeel moeteti gsbjee rt baecDen; toSeï. 0oo? ftou0^ e" &0"0* foo? öitte/ gelpnec- SÖft Öter gefcfjieb; baant ben lignum guajacum, itaN?LapariUa' «ι De rad. chma, 30a atfe 3«t heet/ v" «ectoeBBenbe/ en baaree afötpenbe.
en tllf' ^oe 30«D gp betogen bat 5e uireengrooue JH?* ftoffe befïaat?
S?nbe rtóe?a! 30UÖg ift 6rtöÖ3f" uit &e3e «««bol·
ι· Φ111
|
||||
|
47S Examen van
ι. <©m bat öet quaab/ 3eet traag boo?iRïUipt.
2. ®m Dat3e nodi en tophi boojtörengen. _
<ï. <©m bat öet ben argentumvivumtoteentege
Bfft öeeft/ nMen£ eigenfcïjap 10/ algieberbjeet/ au* gtoobe/ taape bogten te Doen fcöeiöen. · Vrag. $|oe toerö 3e gemeenlpü onöetfcöeiben t
Antw. Zp tuerb gemeenlp onberfcöeiben tiaa^
ïjaat toebalïen/ alg met een genorrhcea ,buboini>* ïieffeben/ chankers: maar 303e meeröer beroubew/ al£ Dan met uitbalïen bef fiaprg / met berfpjeiDinö* ban BÏeine bïaRjeng ober De ijuib/ metbjooge m flige pufêjeng/ en ronbe bo?re 3baeettje#/ etnöelF met tophi en caries offis. Vrag. 3©aar uit beroo?3aaBt Dese 3ieïrte ?
Antw, «©e oo?3aBen 3pn meeftentpD boo? öet o»'
ftuifcö aanroeren / ofte bermengen met een ροκ6"ί IfiïinflïTl
Vrag. 3Böo? toat teeftenen soubgpbesesieRteBd1'
nen Rennen ? Antw. ©e tee&enen 3pn algemeen en 6p3onber;^
algemeene teelteen 3911 een generaale bermoeitöe»*!' en 3toaatte bt$ ïicöaam^ met een bleeft enbe ϋοο$ UetbJige isoleur be£ aangeflgt^; Sitem/ een ren^ peerfcöen fiting om be oogen/ met ppn <n armen e' fieenen/ en boojnamentlijB '£ nagtg / maarDoo?,^, ffaap berïjinbert toerD / met een gefïaabige bjoeföe,D/ en Kleine B00?t3e·
©e bpsonbere 30« Ötct booten in be differente
Beuoegsaam uitgeöJUBt. , gp 1$ ligter te geneesen in 't begin/ ban toatfflfl*
ge berotiDert i$ / en berge3elfcöapt i$ met qua^ accidenten , al$ maligne ulceratien , tophi, <&' ries, &c gtem/ öeeterni een njbig/banineent"' geteert licöaam; einbelp 30 gefcfjieb be cuure ö» ter in toatme lanben ban in De fcoube 5tanben. Vrag, j|oe soHb gp öeje eïcnöisc 5ieftte geneen -
|
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. 479
.Antw. 35e genee3ingegefcï}ieb gemeenlijk boogie
'«woeien./ aïg booj diseta, pharmacie en Chirurgie. . Vrag. 3©at tjetftaat gp öp öe diaeta of maniere °an leben ? Antw. 5§p distatoerb niet alteen becfiaan/befpög
■£) ojanft / bie 3cec fober, en toerojoogenbe moet 38η/
'«aar ooft be lugtbanfsoubeöebjpt. gtem/ üoïöeit/
« alle anbece niet natuurttjfte bingen/ bie moeten ie*
UEt naar. befcoorai gereguieert toerben.
Vrag. 3©at üerflaat gp op be pharmacia?
Antw. 25p öe pharmacia, toaar, onbec becfïaan
«etben be purgarien / be decoóten ban guajacum 'alfaen china, ujeifter^ manieren üetfcöeibentltiftijg» «ib Uierben. 'Vrag. φϋ toat toÖSesoua gn be decoden toe&e* työen ? . Antw. 8jet decoftum guajaci jouöe in albu£ tae=>
"Jiteiöen: ^. Rafura ligni Guajaci, Lib. ff. Corticis
ejusdem, ünc. j. ff. Aq. com.Lib.vj. Liquiricis rafe, Uacj.il. . 3S>it toojö getoeent 24 uuren on een bjarmen
Ja*° / naar maat op be ïjeïft geftooftt/engeömfRt. ®en be faifa alön^ : *· Rad. SalfasParilI.Lifa.fflAq.com.-Lib.vüj.
LiquiritcB rafffi, Unc, j. fl, ï Jtottö geftooftt afê 't booigaanbe / en öier ban een
"ηώ ïï^fai boï öjarm afgebjonften / '£ mo?gen# J^^namiööag^y en ban toeltoegeöeftt/ en flecfc eznSm' m öat alie Dagen ttoeemaai /enaUetoeeften '"* S^utgeect met bit of bier-gelofte: YJJP· coiocynth Scrup, j.Merc.düIdsSerup.ff.
uJ.rflacjs gWU jjj, Cere?* ree, q.s. M.F.Hauftus. |
|||
|
4§o Examen van
<©f§?. Aloë Scammonii afi. Scrup. ff. .-■
Merc. ptaec. albi gr.-fex. M.F.Piiuteno. vj·
#f men ftan een gemengben bjanö' albu# mafte" -
, ψ. Rad. Salfe par. incif. & con tuf. Unc. ]'. ff. Ligni Sancti Rafpat. Unc. j. Cortic. ejusd. groflb modo con tuf. Unc. ff . t©it toero 24 uuren cp bjarmen affcfjen getold' l\f
iib iv. teaier£ en Dan op De öelftgefioofttenöoó? 8* eaari/ en ban bit oberfcöot toerbeenfeletoeoftbtf^ decottum gemaaftt; m(b# baatbjeberopgietenoel11'' vj. toaterg/ en boen bittoeöer ateboorenbjie&en^ ïtoaften/ baat op öoenöe een paar oneen cocente" ~1 fosijnen met een bjeinigjen tanee! / öte ooojgego""!, 3gtsbe / bient bm pattent boo? een gemeene DaaöE ïpfc&e öjanft. < Vrag. m$ rjet n» niet boo? 3txteeten toilbe 0**
3en / toat taab ban ? , Antw. ©an soube fa ben Patiënt totquplenö?*"
gen/ ofte boen ftrpften met ïjet ung. neapoh'tanutfl» of ingeben ban bai mercurius dulcis, vits, ofpr$ dpitatus. , λ Vrag. I|oe tuerö fjet ung. neapolitanum gemaal'
Antw. #p bese ofte biergeltjïte manier:
j£. Axung.porci Lib. j. ff. Argenti vivi extindïiUnC·1.' Ol. Terebinthinas Unc. j. ff. Lumbricorom Ünc »'
Trrsriaea; veteiis,Mithriaatii afï.Dra«h.i].F.Unjj'
dommige roeren baat nog b?ie ftarbe eperöooten°f' tal om toat beter confidentie ie maften/ enmet»*L- galf befïrpftt men ben ©attent boo? een goeb buur / v( fcfjeenen/ attnen en ruggegraab/ tot 8p &eö'nt quplen. , Vrag. ïgioe boet gp met ben pracipkatus quplfl1 '*.
Antw. ©aar moet men pillen ban maften οίο""'
-#.. Mercuriiprsecipitatirubri, inaq. vit lot. .^ bis aut ter Unc. j. Theriacs Venets Unc J· Pul. Macis Unc. ff F. Maffa. _-^
|
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. 4gr
J®m dofis öjer ban té gr. xij. rot xx. a!fc öa»
hm ingegeben/ tot öatje beginnen te quplra; Docft
fihi.moet altemetg een öag tuffc&eu beiöen iateu
'CDteten sonöei: inaeöen. O)
816 Vrag.
JyO wanneer iemad bezet is met pynen in 't mid-
nin der armen en beenen, in 't borftbeen of in 't era- de"? I ^'e des nagts onleide!yk zyn ; met knobbels op rat ^ fien> hoofd enz.; met jeukte, puiften en ulce- YJfn °ver 't lichaam; met bubones , tefiiculi fcirrbofi, ] ouderde druipers; met ulceratien der inwendige dee- (Je , "^1 uitteering des geheelen lichaams; met verou- Me zeere keelen', met oude ulceratien in de neus-
eenderen enz. als dan is geen twyffel, dat dezelve van •je hes venerea befmet is , die niet als ioor genereuje mia.- p'en uit de grond kan genezen'werden. Maar aile deze ,0evalien zyn niet.altyd te zamen gepaart, zomwylen is er maar een teeken fegt van te kennen. , O» oorzaak hier van is een bezonder fcherp vogt , ?at niet zuur is, maar haar eigen en bezondere hoeda- e'gheid heeft. En in 't uitwerpen van deze vogt, door den anus ,
fluid , nieren en kweüküeren beihut de geheele gene- zing, en verfchilt na de verfcheide trappen dezer ziek- e.n; men onderneemt dierhalven de genezing ftoutmoe- |
||||||||||
|
*g.
|
||||||||||
|
, i- Door PURGEEREN; indien men den Patiënt al-
*e dagen of om den derden dag i. 3.4. weekenlangpur-
|fei"t met 't volgende R. merc. dulc. Rejm.jalap. Extrait.
*~atbol. 5 gr. x. F. PU. nu. x. hiervan 5.6.7,8.9. of 10.
*e feemen, na dat 't lichaam fterk is. Hiermede zyn
eele geneezen die nog maar een beginzel dezer ziekte Beproeft hebben ; maar in verouderde helpt dit niets.
*■ Door ZWEETEN, na dat reen den Patiënt 3.4.5, 7· of-meer weeken laat drinken 't decoüwm lignorum ca m ermede s'morgens en s'avonds hat zweeten, by voorbeeld ·, R, Hgn. guajac. recent, vind. pondj. kooks
zagt 6 uuren in. een beilooten pot of keetel met wa- ςΓ 10t 4 pint, laat dit in j of vier dagen twtgebruiken.
Of
|
||||||||||
|
•482 Examen van
Vrag. Wat betfïaat op öp öe Chirurgie ?
Antw. ïget qtmtyn Oan een gonorrhcea, clian- kers, buboeen, «13. , J
Vrag·
|
||||||
|
Of men neemt by 't guajacum een portie Rad.falf.ciJ
bardam. Hgn, fajjafres , juniperi, liquiritice ïo vee! men wil, en men kookt 't als 't voorige. Andere gebruiken den mercurius diapboreticus, den JEtbiopsmineralis, of^ mercurius dulcis met zwaavel vereenigt, om den Patie"1 daarmede te laten zweeten oqk met goed fucces; eIt men geeft ondertuiïchen om den 8 of 9den dag purga' tien. Dit. kan ook gefchieden in 't begin dezer ziekte' inzonderheid byaldien men den. Patiënt over den bra°' denden fpirü vini onder deekens laat dagelyfa zweeteö· 3. Door KWEILEN als het zeekerfte middel van »'' Ie. Het welk gefchied r. door den mercurius dulcis al»e morgen en avond tot 3.4.5.6. grynen 3.4.5.6.7.8. e° meer dagen lang genoomen , na de veri'cheide natuU' ren , inzonderheid in zwakke lichamen; maar in ftef' kere geeft men alle twee uuren 3.4.5.0.7.8. giynen'11 zo lange, tot dat de zwelling , pyn , hitte en 't blce' den van 't tandvlees , klieren , keel en tong met 4el1 ftinkenden adem, ons leeren, cf men nog meer of min' der moet geven of geheel uitfcheiden. Zo de kweili^ tot 3 of 4 pond in een dag en nagt is geavanceerd 'geeft men ge«n kwik meer, zo dezelve vermindert» geeft men weder eenige grynen. Wanneer een braakf of buikloop volgt, geeft men Tberiac. Mitbridat. ofdi®" Jcori, dr. ij. oÏ'tlaudan. opiat. gr. iij. of't Tberiac. urJi· ij. op leer geftreeken en over de buik gelegt. Zo & kvveiiing .te fterk is of te lange duurt, geeft men o"1 te purgeeren óf te zweeten of 't opiumin. Men laat^0 •Patiënt drinken veel zoete melk met water , huy va° zoete- of kernemelk, dun bier, thee, cofFy of een <3u° decottum lignorum. Sterk zweeten , purgeeren , braken' heet ftoven yerhinderen de kweiling, een matige warmte is goed. Sommige nsemen den Mercurius diapberetk"1' Prcecipitatus albus £f ruber, den Mercurius vitce, W' pethuni minerale, en ook den mercurius vivus met zw*' |
||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 483
3ra.Mg' ®m Öift öan af teüJeefcen/öaarsijnmiige,,
*atvoiopecg/öte maat eemn Djanfe tjeböen / öaac 5p vel o rf *Ö » ' niet
te §ed°od , maar niet met zo een goed fucces als den
e!""· dulc. 1, door den mercurius vivus van buiten ^ Ρ f Schaam gefmeert aldus R. mercur. piv. mit fpeek- £ °t terebintbyn gedood, Pingued. porcin- a unc. j. o/. £*yePhl' of lavendul. gt. χχ.,Μ. alle andere middelen niet meH on(^er ^e za^ meer mengt zyn onnodig en χ ts nut. Men beftreikt hiermede alie morgen en avond gr ot 3 dragmse aan de armen , beenen, buik, rugge- •viet t0t **at de kweiling in 3 of 4 dagen volgt, zo jj 1' neemt men weder zo veel enz. dit is ook een ge- j el wiffe en fekuure weg , maar geweldzamer als ,et de mercur. dukis. Men heeft geobferveert, dat de r'^urius inwendig gebruikt fomwylen nog kweiling °§ genezing heeft kon η en veroorzaken, daar de mer- urjus Vivus 20 wej de kweiling als ook de genezing ^olbragt heeft. Men kan ook den mercur. viv. in plei- 'efs en banden doen aanleggen. Ik heb veelryds gezien, £at nier alleen doqr uit- en inwendig gebruik van de *w;k het braken , purgeeren en zweeten is verwekt, 1 aar ik net> ook gezien dat zelf de pis in ongeloofeiy- «c quantiteit daar door is ontiaft met groot lucces , 't welk byna niemand heeft geobierveert- 4. Door de KWIK ZONDER KWEILEN, indien
«en den Patiënt zo veel kwik ingeer>, dat hy daar van
«t aan 't kweilen raakt, daarby geert men decoiïumlig-
°nimom te zweeten, en fomwylen purgatien. en al-
«sI wil men den Patiënt gaande en ftaaade genezen, 't
elk fomwylen maar zelden van goed fucces i*.
s. Door den CINNABARIS MERCURJI op kooien
&ei'rooit en den damp daar van onder de neus rond-
on-«kJ? 'C lkhaam
aangehaalt. Maar deze weg is ook
j?etoD°0r de MERCURIUS SUBLIMATUS in water
dag epen ' daar van men ^en zielien Secit dtn eerften dus toT drüpPel' tien tweed-n 2. den derden 3. en al- e»Q rnp 3?' toe, vervolgens wede^ 29 a£ »■» -* ·«► toe. jsiaar dit gaat ook zo gnt Blett |
|||||||
|
7, Door
|
|||||||
|
484 Examen van
niet alleen aïUtïep fiag ban ponnen mebe genee3^/
maas ook üeeï anöece quaaien en quellingen meet / Öïüt gp 'ec niet onöer utoe temebien ? M Antw. 9η ijfö 'et e«n öaac beel op getoemt Wt»l
eniie bit f$ 3»n befcliiöbinge: 5?. ColocynthidisMundau, Unc.j. Fol. Lauri,
Centauriiminorisan m.j iT. Salvias, Hyflopii^. Fumaris, afc ra-, j. Paflularum Enucleat, Lib. j.ö* Liquiritas rafe, Unc. ij. Bacc. Lauri, ünc. ff. Coq in cerevifias veteris lib. xij.aci dimidas. Mtt ban gebtnse eifmaal tm goeb bierglas b°j
toat"1
. 7. Door *t VIRIDE .&RIS en VITRIOLUM, da»'"
van men dagelyks 2. 3. 4. tot 5, gryneningeeft, wa>f' door een walging maar geen waare kweiling ontdaan en dierhalven is dit ook ongewis. Uit dit alles, dat de ondervinding geleert heeft > i
.klaarblykelyk te zien, dat in 't genezen van de lues ve' nerea ten meeften op de kwik als 't grootfte middeltc' gen dit kwaad aankomt en vervolgens op 't decod^^ ■guajaci; dar. de kwik fomwylen geneeft, dut't guajacU'*1 niet heeft kormen doen, en 't guajacum ook , dat" kwik niet heeft konnen doen; zo dat fommige dertig maaien gefaliveert hebben zonder hulp» en zyn einde' ]yk door 't langduurende gebruik van 't guajacum ge' lukkig herftelt. Dat de genezing verfchilt na de vet' fcheide graden dezer ziekte, langduurentheid, natuur^0 kragten der Menichen enz. dat men met een middel'"i ■ dezelve quantiteit niet alle kan helpen; dat alzo de kun' der Kwskzaiveren en Pokmeefteren > die ordinaris , onkundigfte zyn, en haare appen en vodden als pan!i cëen , narcana, fpecifica tot walgens toe zo hoog ve i heffen, ieder een bekend is , en datze niets bezonde· |
||||||
|
hebben , ais datze , dewylze geen goede fondament f
|
t
|
|||||
|
hebben , van hondert tien in 't graft helpen , die v-0*
door de waare knnft en weeteefchap hadden kon11' van de dood beyiyd wsrden. |
||||||
|
Landen Zee-Chirurgie. 485
toatm in / m bat om D'anberen bas / en ban aöet*
•aten 30 in Den arm. Vrag. 4$mt jiju 'er öie bw yuïtt al gaanöe en
itaanöe totHeu grnee3rn / toat 3egc gp Daar toe ? Antw. sp gpïoof in fjeete Hanöea bat getseetge»
«jafcheïijft gefcöieben hm/ ift geb ött naatbolgenbe «•et te Eaube in een somer sim geüjulfeen met go« ^. Meilis crudi,Lib.j.S. Succi calenduls, Lib. S.
LigniGuajaci, Unc. iv. Bulliantur & Ddpumentur. adde. Aloës Hepaticss, Unc ff Aceti Sciüiïici,Drach j. Coq. parum refn'gerentur & infurtde, Ciaamomi ele&i Palverifati, ünc. il liet ban om b'anbei'en öag of ibiee een goet bfetgïag
^oï teatm geoionfsen/ en ïatï §e$Bm ι enbenaar be Wööag ging bm patiënt toaat ïjet ïjem öeïieföe. . 3&aat l$ een 3eeüet Mttfttt binnen tottetoam ge« ^efi/ öie t^eaieftte al gaanöe enöe ftaanDe gena£/ 3°nöet 3tueeten op öeje b)t)5e: ^» Ligni Guajaci Unc. iv. Corticis ejusdem lib. ff.
SalfePariüiEUnc. ij. Hermodaöylor. FoI.Senaeafi.Unc.j. ff. Sem anifiUnc.j. Liquiriris Unc. ij. ?nLooien itm patiënt gtoote pijn in {jet gooft tjaböe/
«eeoe ijp oaa£ eenoncecubebeöp. 3&it gelïooten enoe seaooiit iu tm decoótum netel met biet (loop toater$/ ei ^ öen 5ÖÖ ban 3e#uuwn/ baat naar afge3et/ fcnnïf11 βο°Ρ ooeöen toÖn bp geöaan/ en toebet ge» b η ben rÖ^ ban bies: uuren / baat naar öooj ge» mmum öiSr -toegeftopt in een flr^; en ai eet gp ben |
||||||||||
|
·* Jlet binten/ troft gem rafi Uiat bloeo af/
|
||||||||||
|
dis£an,ÖEÏi!aaggg«purgeert met puiv. colocynthi-
isuraciï. j,; a!| oen- Wet gp gem Dageïgftg ö|i>maal fcflS 3 *>«)
|
||||||||||
|
48 ö Examen van
ban ben öjmifc öïin&en/ iebi-c reis" een ïjalf p(tit&ce|
toacm/ en öoo;t£ liet lip fjefti aïle negen bagen putgee' ïen met ö«t öoodg? poeper. 35en ipatient moet jeer Ineiuig eeten / en tjetti bat?
betre of 3oute fpijje mtjöeii j m Gp genag be5e 3ie ftteop Du^oanigen bJij5e/ 3onöer 3toeeten alleen in een w* flooten Hamer. Cap« XII. Van de Gonorrhcea of Druiperc
Vrag, TT7 m i$ gonorrhcea?
Antw W Gonorrhcea i$ een infiammatie ^
apoftemaiie öer proflates (f) en een 3bjanoeift öe£ 3aaöoa?en I boö? Ijet conduyc bet urine 3ig ontlar ienöe: of öet Μ 30 fommege seggen een geftabiö* Bld?pTng nan 5aai tn?t etter t>ermengt / baar geen ujW ïufi/ nocï) pjiftSelinae bp ig. Vrag. ifoe breloeriep i£ be gonorrhcea ?
Antw. CöJeebeciep / namentlgh gonorrhcea fini'
plexengonorr,;cea fcetida, baar top nu ban öanïtë' Jen 3ullen: fcetida i$ eea fluxie ban etter en fperffl11 bermengt/ met feefniittinge en ptjne booj eèn oti* Ruitje bertnenginge beijaalt. Vrag. 3©at syn be teenenen ?
Antw. 5©e teesenen 3|it» pijn en fpanninge betrof
be; %tem / ïjsr geftaaöig uitbloei ban een bjit^ or graautoe; Qtoms en fomtpo^ fiinaenöe mateï'e of paffe- Vrag. %4 't niet gebaatlgit? -
Antw. ©it qnaab i$ niet feldn te agten / toantai?
3e quali)» genee3«i i$/ of te y?oegopgefïopt/ 30«^ (t) Den druipen isgeenfupperatiederZaadblaieneride
■praflata, maar eene lekkinge van leimige vogt>_uyi ■. flymbuiferi der fchaft uitgekleinft, op welke wel eindeiy» een ïnflammatie.en ulceratie in de fchaft volgen jkan. |
||||
|
Land en Zee - Chinitgie. 487
öeöoojïij&e suiberinge/ 30 bolgen öaat ligt öe ponnen
Wt / enöe anöere acciöeiiten meec booj tjet betteecen ε» opstoeïïen Oer, proftata:. Vrag. (|oe 30UÖ gp öese f^atfent geneejen ?
Antw. ©at 30ube ik öoeti / cecft öoeï ïjet beïuie**
t£ren ban öe quaaöaatöigïjeit / en ten tmeeöen öooj Ö« loo3tn ban De fïoffe / Dfeïjei gestoei beroo?3aant. ^e quaaöaacöigljeiö fian men öeeteren / enöe t)aaï
»°ffe loo3en/ booj bit of öïetgelgae jjlSeöicament. §2. Caffia: extradte Unc j. RheieleótiDrach.j.
Effentiaa terebinthina: q. f. F. Maffa, #fre:
£Z. Caffia; recent, extract. Unc. j. Cretnoris
tartan, Dr. ij.
Diagrydii, gr, iv. F. Bolus. <$fte öe3e beftfge «meöie:
B?. MercuriidulcisDrach.j.Sense, Rhabarbari,
Aloës, an. Scrup. jjj, Turbith.Gummof. Scrup. ij. Diagrydii, Scrup. j. F. Maffa cum elix. propr. «©naertotjïen jaï men ben pattent 3ïjn |»ijne (iiïlen
wet een öugöantgen emulfio, £■'· Decoor.. hordei, lib.j. Amygd. excort. Unc, ij.
$em. 4.frigid. major, afi. Drach. ij. Contund. & colaturse adde: Aq. rofarum. Sacchari albi Q.S.E. Emulfio. h ^<fï ban geöjonften/ enmetijetbooigaanbegejui-
£?* 3Önbe/ 3al men Den ©atient al# öan öeje pillen D Beö}ufften / öageipg/ ·$ mo?gen0 enbe *# a- IÏÏ2? «n D?agma 3toaac/ tot bat öe bïoêö boïfto* mw opïjouü. ï|& 4 ξί- Te.
|
||||
|
486 Examen van
ban oen o.jnnft öitaften / Hier reis" een ïjaïf pintï)c*J
toarm/en üooit£ tier tip fem aïïe negen Dagen ï>uc8fe ïen met &et boorigr poeper. 35en éattent moet jeer toefnfg eeten / en fjeni "»*'
bette of sonte fpÖ5e mtjöeu; en rjp gena£ bese 3*fM^ öu^öantgen totj5e/ 3onöer 3toeeten alleen in een W fïooten {jam er. Cap. XII. Van de Gonorrhosa of Druipert.
Vrag, TTT %t i$ gonorrhcea?
Antw W Gonorrhcea \$ een inffammatie &
apoftematie oer pr'oilates (f) en een 3bjaH&etD t>fi; 3aaDoaten I Doa? Ijet conduvc Der urine 3ig ontlaf' renoe: of öet.ii 30 fommege segg^n een geftaDtó* Sïoepïng v>an $mt m?t etter öermengt / öaac geen öjW/ lufl/ nocïj pjis&eïinge bp $. Vrag. 4foe teeiöei !ep i$ De gonorrhcea ?
Antw. Cttseeöetlep / namemlijft gonorrhcea fitj1'
plexengonorr, cea feetida, Daar top nu ban tjanD*' Jen 3ullen: foetida is eea fluxie ban etter en fpertn·1 betmengt/ met befmsttinge en pijnc öooj een oW Kuiffe brrmenöinae oeïjaalt. Vrag. 3©at 3tjn öe teeftenen ?
Antw. «Be teeftenen söupfjn en fpanningeöerro^
öe; «jfltem / lj*r geüaaöig uitblopen ban een \ΰΜ~ or graautoe/ groene en fom?po£ βίηηεηοε mat£rie of (laffe. Vrag. gg 't niet gebaarlö»? .,
Antw. mü quaaö i$ niet fefcin re agten / bwnt^?
3e quaigft genee3«n i$i of te bsoegopgeflopt/ iono&
t?e
(f) Den druipert is geen fupperatie der Zaadblazen en de prqfiata, maar eene lekkinge van leimige vogt, uj[. ,ζ llymbuiieri der fchaft uitgekleinft, op welke wel eindely een ïnflammatie.en ulceratie in de fchaft volgen [kan. |
|||
|
Land en Zee - Chirutgie. ^%j
fteöoojlijfte sujberiHge/ 30 bolgen baat ligt oeponnen
wt / etibe anbere accibenten meec öooj tjet becteecen en 0p3b3ellen öer proftatas. yag· ifoe 3oub gp bt$e fMfent geneejen?
tCi. w· ^at 3Quöe in öoen / eerft boe? rjet betbee*» «ten ban öe quaaöaatöigïjeit / en ten ttoeeöen öooj öet'oojcnban De ftoffe/ öfeïjet gestoe! becootfaant. J9e quaabaaröfgtjeib ban men beereren / enöe tjaac «offe loo3en/ öooj bit of öiergeijjRe IBeöicameM. S2. CaffixextraösUnc j. RheieleftiDrach.j.
EiTentiaj terebinthins q. f. F. Maila, €>fte:
ψ. Cafllas recent, extradt. Unc. j. Creraoris
tartan, Dr. jj.
Diagrydiï, gr. iv. F. Bolus. <©fte öe3e öefrfge remeöie:
B?. Mercurii dulcis Drach. j. Senas, Rhabarbari,
Aloës, an. Scrup. iij, Turbith.Gummof. Scrup. ij. Diagrydii, Scrup. j. F. MaiTa cum elix. propr. ©nberbJijïen 3a! men ben patiënt 3ij» pijnt fliïlen
,l*et een öugöanigen emulfio, % pecoél. hordei, lib.j. Amygd.excort.Unc.ij.
^m. 4.frigid. major, afi üracb. ij. Contund. & colaturg adde: Aq. rofarum. ^accharialbi Q.S.F. Emulfio. vjj·1^ ban ge&?onnen/en met öetboo?gaanbegesni-
ft;, 3Snöe/ 3al men ben patiënt ai£ ban öeje pillen böhh^^n'^n / öagelpg/ 'i mojgen^ enöe '$ a- tnml een öjagma jtoaat/ tot öat öe bloêö boïfio* |i„ Te·
|
||||
|
488 Examen van
ψ. TerebinthinseCoftse Unc. ij. Pulv.ividis,
Agni cafti, Corall, alb. & rubri, Mumisan. Drach ij. Crocimartis, Tena figillats; afi, Drach. j. F. Pil. <©fte:
ψ. Terebinthinaj Ofta;, Unc. j.
Rad nymphffis pul ν Drach ij. Glycyrrhiza;, Drach j. F. Pil. #fte:
ψ, Terebinthinasco&aj, Unc. viij.
Pulv trocilc. delpodio,Cornucerviuir.i,an.D!' 'J'
Rad. tormeHtill». Mymphse® an. Drach. ij. ff Terras figillats, Drach j. ff. F. Pil. S. A, (t) ®00| be gtootepfjHeeninfiammatie, mag men e*.'
nige ttcrfeoeknöe linimenten Pan öuicen op t)st Peïi'f naeum fmeeren/ en Pan binnen [puiten mettDat3oet.e melii/ of een decoöum hordei, Daar men tt>atmel' rofarum op Doen kan/ inöien öe PloeöniettoHDeop' tjouben / moet rara oen patiënt st$ ban eenige öag^J lateu decocÏum öjin&en; m öem onbettoijlen noi ï>utgeewn· t«)
Cap. XIII. Vao
(f) Alle deze groote compofitien heeft men niet noo'
dig, om dat men met enkelde middelen dit alles genoeg kan volvoeren (e) De geheele cuur des druipers of gonorrhaa befta^
cnkeld in 't purgeeren en waterdryvende Medicarneo ten. i. men neemt zagte purgaticn van de BbabarO· mann. Caff. Pik' Ruffi enz. en Iterke van 't Extrad- ^at' lol. mercur. dulc. diagryd. jalap. Colocynthis, mechoaca*· enz. dewelke men een geheele week alle dagen of'of» den derden dag gebruikt, waar mede fomwylen a"eei. een draioert genezen werd. %. na of onder 't SebrBT der purgaüen geeft men de waterdryvende als den t · |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie, . 435'
Cap. ΧΠΙ. Van de Bubones en Chankers.
V-rag. TTT lt $ een bubo?
Antw. VV €en bubo i$ ejgentïp tm ge3toeï in
°e ïtefetjen / ofte oofs toel onöec öe opeten/ 3P 3Ön «Jieöetïeji / baat f$ een ftmpeie 3onöet quaabaacöig· öêiö / oaat i$ em peftilentialis, en einöelp i$'ecεεη "ubo veneris baat top nu ban fpjeeften.- Vrag. i$ae iwerö ee» bubo gemaaat?
■Anfw. Φοαί een öifefte taape iijm/ toeïitebesiie*
ten ö« Hejen ürtftoppeii / öeseïue boen oo3toelïeneii betfeecen. Vrag. Hoe 3oub gp een bubo veneristracteeten >
Antw. ©at jouöe tntractjten öaeeerDsröoelieoet
tot fuppuratie te Djengen/ en.öat öoo? een Dugöanlg/ of ötetgelijn cataplasma. ^Unth, half. copayb. peruv. inesca, fulpbur, fpirit. Tere-
ynth. Mtr- dulc. Tintt. juccin. Antim. f al, Tartar. Mil- lspedes , eantharides. Narum. 3. om te verzagten oleum ainygdalar. olivarivm, Jperm. ceti, /yup. Alth, en van bui - tel ito vin gen en verzagtende pappen doen veel goed met . ei'puitingen in de penis. 4. om te verfterken gebruikt men n t algemeen ad firinge erende middelen van defang. dra*
con Terra japonic. enz. maar deze doen zeiden goed, 't s beter, dat men met purgatien beweerendeen waierdiy-
,er>de middelen en baüems wat langer continueert, waar- QOr_dan de vloed'meeftentyd van zelf ophoud, en
0 ,n'et , gebruikt men eemge tyd den fuccinum en 't
ƒ Jeptce en men fpuit in den penis adftringenüa van 't dc- ,°^«ii2 tormcntüliC met alumen trui· oifacchantmfatburni, η .We|k in 6 diagen meer uitwerkt als alle innerlyke ad- ■i/tnSentia in 6 maanden. De iinüura Cantharidum en ün» "tMi Tenbintihne kan men in langduurige vloe- tie met veei vruSE gebru'^en' 4ög moet men voor-' tmlii daar m*de omgaan en maar weinige druppels ge- |
||||
|
492 Examen van
|
|||||
|
Cap. XVi. Van de Condylomata.
Vrag. -pvïïlaï # einöeüjn nog een gebjen bat ö*
U 3oöanige patiënten foamjöj? awv
fiorat (bien ik Ijfer mei geiracteert rjeböe) Dat fo.W*|
nttge noemen condylomata, fonunige ficus, mar»01
&c. Bent gp öit booje gebjen boel? ,
Antw. ©at $ alleenuttbjaffenöe fungeug WW
ïjangenbe geraeenlijft uit ^et fondament / of e'? tojatten / ban. De Hnaagtnge ban een DjuipenDe '$&$*' Ipe-ftof/ uit De roeöe of bjoutoeipe fcöeéöe/ bja# Deo? De rimpel^ en De boutjeö aïöaar nomen η Stoelkn: 't toein ook gefcöieb naat eenige fpeenf"' fcheurbuin/ en reliquen ban be pofiaen. Vrag. 3©at selijneniffe tjeeft Dit fungeu# blee$ ?
Antw.;©itfungfug bieeg ijangt gemeenlijk ronör
om ïjet fondament / ban figuur al£ een gro.^. moerbesie ofte a!£ eeu omgefteerbe bpg met btf' goofbeften^/ Die loé op mainaïsberen leggen/ b*1! 3ig gebenbe een uieijige of bloeDige / en fomüjö^ tü^1 een biuilente ettec/tyeigenbe te gangrsneeren. . Vrag. Wijii oti$ nu be maniere ban genees^
aan? Antw. <®m bit moepïp en betbjietig gebjeft '·*
Benee3en/ 3ouöe in ben patiënt tjet "decoftum bafl guajacum of ban falfa laaien geb?uifteueen tijö lattëj veê'e Menfchen zo iedel door de gemeene kunft ^
dorven werden zet ik hierby ecu wis middel om " Sjankers gauw en zónder gevolg der lues te genezf; . men moet een Ungrentum Mercunale van de Mercur^ vivus ir.et wat cerujja gemengt op de fweeren itneetC enondereyk-n gefladig gemakkeiyke purgatien gebruik^' die dit nu we! kan dotn, geneeft dit ongemak ge'u kïg. |
|||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 495
plasten öern 3toeeten: iterobooj purgeeten/ enöe
aocbe topica. Yrag. 3©aac meïie 50U& gp ïmn purgeeren ?
Antw. jdet Dit of Diecgelpe baat öp boojgaan£
ee« b?o& ban geUjui&m ftan: £· Extr. fenaj Drach. ff Merc, dulcis.
Scammonii an.gr. iv.M. F. Pilute. Vrag. 3Bai boo? topica 30U& gp gcöjuiftni?
Antw. <©m öe pattpe te itefeiiuetm en corrobo- reeren: &. Herb. tapG barbati, Scordji an. m. j. Flor Camo
milis. Sambuci, an. p. j. Coq in vino addendo.
Far Lupinor. Unc. j, F. Cataplasma. <©fte:
&· Herb. mal vs. Tapfi barbati, Calendula;,
SabinaE, Scordii, aö. m. ff Flor. Calendulaï, Sambuci, afi.p.j.Coq. in vino. Addendopulv»
Offis fepis Unc. S. Conchs uftas, Unc. iij. Fiat Cataplasma. €nbe 30 ijet baat niet ïuificren toiïbe 3oube fft'ecbit
naattiolgenöc poeper inftcoopen / ofte met uoieïseniti &· Cjneris dadtylorum offium. Nucumcupreffi."
GaUgr combuft. aft. Drach, S.Aluminisuifr", Drach. j.
Fiat omnium pulv. fubt. armn inöien Οεί geto^be bat 6«t meeft uiteenjuuï*
ïiTm ü?lunêl,ï boojtquam / bat üem naac öe genee* h«n Pohften obecgefiomm "toare/ 30 30uDe fit ye«M een bu^öanigen apszeina faten in}inften· 5?, Rad,
|
||||
|
494 Examen van
#. Rad. Scorzon. Sali parill. an. Uncij. ,
Glycyrh. Drach.ij. Coq exaq ad Unc xx.coi·
Adde fpir. Cochleariae Unc. ij. M. F. Potio. mi
jj>. Contrayervffi Vincetoxician Unc.j.
Coq. exaq Unc. xx Col, adde. Elix, citriUnc. ij. M- fit Potio. Cn om 3ijn mono te fpi elen bit naatbo?genbe:
$. Fol. violariaï, m. ij. Beliidis minoris,
Plantaginis curn radicibus, an m j. Agrimoniaï, m S. Primulse veris , Salviae, an. p.j. Paffular. mundat Unc.j. Fiat decoclio in S Q aq hordei. Addendo, lub finem g'ycyrryzas Rafas,Drachiij, ad Lib j s. FiatCollutio oris» ©fte:
gi. Aq. plantaginis, Cochlearise, an. Unc. ij.
Decoct nicotianse, Unc j s. Salis prunellse, Unci.F.oriicol'utio. (<£) Cap. XV. Va»
(d) PARACELSUS recommandeert, om de'cotfdfl®'
mata weg te neemen, het turpethum minerale tot 6 g'Y' nen verfcheide maa!en genomen. Men kan ook ande* mercuriale purgatien gebruiken, en van buiten den Wif' curius fublimatus én pracipitatus ruber met vitriol opl£»' gen , of men moet dezelve afbinden ot affnéidenj en '* moet zeggen, dat de geheele wyze van doen door onzeiJ Schryver voor gelchreven magteloos is, ik zegge maa kort, als venerifche knobbels, vratten, condylomata, ficli enz. na de mercuriale fmeeringen en purgatien niet werken» moet men die met een fchet-r wegknippen met canfilC
wegvreten laren of anders de falvatie in 't werk Hellen» en zo die met de falvatie ook niet weggaan, moet me #ie noodzakelyk laren wegbyten itiyden of branden. |
||||
|
Land en Zee-Chirtb*gie. ^5
|
|||||
|
Cap. XV. Van de Groenlandfe Vaart.
Vfag. Vj ^Deraaaï top nu öSee obetbloebig ban
> IN bz$e bjeemöe 5ie Hte en alle 3ijne totoal» 8,1 Seïjoo?t öetiöen/ Die uit een teeemt getoeftinEu-
°pa oöecge&omen iff: iLaat οή$ nu eeng üo?bet «aan en be3igtigm een£ In andere Deeien öe£toereld&' .«at top beel Doo? onse ^c&eepüaact öandelen; toat i^at ai omgaat; en üooj eetft bandeajoenlantfc&e £-aatt^2ejjt on£ toat booi quaafen Daar meefl booj« Antw. ΊΙ50 öet cümaat ban bic Eanb 3eet fcouö
«alt / 't fcöpnt öat be flatt03en baat niet brei quaaien QnbettoojpetHÖn/ nadien 'es; geen ijandgdageu/nog; geloopban gaile/ ooit gemetfttteeröjöocö&etmee* ItE öat öiet toeï te bjeesen ftaat/ të öefc&immel3ie&=> e/ ofbeca?ie3inse«niBec!eeben: maat öie be$ nagt£ «oeb be&3eï öeööen/ en öe# öaag$ toei arbeiden / toei «ERleeb 3811/ en goede fpö$eu öjanïi fjeütjen / 3UÏlen» ,*ε toefntg noob ban&eböen. ^nboojtpbenbielen'ec w£ec iieftten boo|/ öoo? öiense öaac 30 niet toifïente raapenen tegen öe ftenge fioube. fchl !ag' ®f a tmi$z f£Öimmei3ie&te/ of blaanto» auit boojaieïe/ 3011b gp 3e toei öeïpen tonnen?
hpfltw· 3nWfn !!!? Ö£3e Siifite boojblele/ (fjoetoel bfpt, c'3f,Den Seöeurt/ 00°? oen Avonden arbeid; jeIn3e öoen/) 30UÖ ifeftenpaeienttüooieerfteen^sag* J|J' Putgeeten / en boojtf 3uut temperende öingen gee* \3· ©on 30 30UÖe Ir ï}em een bianftjen maanen/ mï Bruiden bie ijier obecöioeöig tojaflen.
** Herb. Beccabungs. Naiturtii aquatici an. ra. j, f
(t) Als men ia plaatse fan de vnttfeerbtftijtte middelen
be·
|
|||||
|
496 Examen van
3&it famen gefiooten / en baat opgegooten een pi«*j
fcSeiu öier/ ofte een pint totjn£/ en 30'famen laten toeenen Wet en ttoUtftg uuten: Poo£t£ toeï flpf uu gepetft en geWetaft/ om baagettjitë/ '$ moigettff» tegen# ben aöonb/ een &1είη blecglaa^ jen t»au te Dj»1'' ften. , <©fte ben pepettooitel aïbu£ gefiooten en getoie»1'
om te bjinnen aï£ üoo|f3 i£. 31>en aloë, myrrfia, abfinchium, colocynthis ett·'· lapis prunells, 31)11 meebe 3eet goeb eebfuiftt / 30 otl1 in te neemen/ a!£ om beu mono meOetëtoaiTc!$e% Vrag. 3©sat meöe 3al men ben mono teaffc&ftiy Antw. iBen sal beg Jtenentgi monb en ranboiW toaffcïjen met toat topii of öjanöetopn / baat η#π toat pepetQ30?tel / of toat myrrheenbe aloë ingetoiej*1 tjeeft / of 30 &et nooo beebe/ 3al tw 'et toat ung. &', gyptiacum onDet mengen/ enöeOaatnatiettanDPle^ öefiïtjBen met toat tinQura catechu ofte aluinpo* -®oo}t£/ 30 groept ïjieï meöe een fcljoone bert)*1
fcljtnoe: namentltjit / Peel ooeruloeb Pan toogetë ePe ten / ïjinbeti / alle ban een goeb boeö3el en 80t&É' fmaaft/ aljo 'et in 'r gensten geen apetijt en 01» 6?eeht / boo? be gefraöige nouto en taamelljnen #' öeiö/ Die 'et geplcegt toeto. Vrag'
behoorlyke aderlatingen en purgatien in *t werk fte,tj
veele zuure en nitreuie middelen iaat gebruiken veejko0, of laauw waater drinken en goede Spyze gebruiken, f . men in 't genezen veel gelukkiger zyn , de heete Spiri11 en andere heete middelen zyn in de heete en koude W\ den nooit goed gevonden, gelyk ik dit wel weet , d°0 die, dewelke op myn aanraaden vafte experimenten da van hebben genoomen , en aan my zulks opregtmedeg, ■deelt. De verkoelende en bittere middelen hebben ze ait? beeter bevonden als de gemeene heetefcherpe CecbtlW,f Spiritus, Sal. Arm. enz, |
|||
|
Land ■ en Zee-Chirurgie. 49 «,
Vrag. ©alt &iet nie$ meet te noteeten ?
Antw. ^(t $ 'et nog re noteeren/ bat/ alg men
pc iemanb putgeeten totl/ bat men je boel toat fiet- st mag maanen/ ai$ in öe toatme Eanöen. ®o> ?e« öien/ bat men altoo# eenige öjuppeïen ol. anifi r?at onbet meoge; Doo? bien be feouto tjiec gemeen» 'ÖR toel toat Htimpinse in ben buifs uetoo^aaRt. Vrag, ^nbien baac nu Dooi be gtooie nouöeeenf*
«ε fcbabe aan eenige leeöen betoouaaiite/ taai 3QUï> «Ρ boen ? Antw. <©m be hetb|fe3inge te tooojHomen/ 30 ue*
ntgftt be tjanben of boeten met ben oleum terebin- thina;, enbe as. vulpis, en met toatme öianöetoötl Of catnpher fpiritus baat obergefiagen / en 30 toei «Jatm geïjouöen. 3nöien tiet mojtifïceetöe / 30 sirt ïjiee booj ui fjee
*^p. ban be gangrasne. Snöien baat eenige pijn in be ïeeöeu / öooj öe fcouöe
Etl nattigijfiö gebieïe/ 53! men geö?uiiien: &* Αχ. urfiexpedibns. 01. terebinthinaan. p. aaq.
j^aat mebe geftreefien / en niet eenceronebanityp·
°βΏ Paracelfi oöa geen geïdö. » 3l«Qien iemanb met gtabeel oeaangen toietb / ben ^panfgeti jaï men agt a tien öjoppefen ol. terebin- J'n®, met toat jenerjet of b?anöetogn ingeben / baac »εη eenige b?uppden ol. amygd. dulc. en toat fu|i=» "w op boen ten (O SU f Cap. XVI. Van
„ (O.De middelen, tlie. onzen Autheur hier beichryft,
j^n feedelyk wel en gaal om te gebruiken. Men moet [•erken, dat men in koude Landen de heete middelen >v eter kan en mag gebruiken als in de heete Landen, even- v^' moet men in heete koortzen die in koude Landen laiHj'fkn * in '' minfte 8een lieete maar a! verkoelende
-.'«kielen gebruiken die we te vooren gemeld hebben» |
|||
|
498 Examen van
|
||||
|
Cap. XVI. Van de Guineefche Vaart.
Vrag. τ lat on£ nu tm$l banbegrootef?oü&|
JLuoojtbaten tot be groots öitte/ böt '»
taan t}€t Jiaojben totftet Eutben: namentlp Guinee»
en 3egt otiji / toatöaarnoo5moepeIp|)titou£lt3nE>
taolR al ontmoet ? .
Antw %n öe3e €>etoefïen / pleegen on3e ï.aw
ïieben raeetörc met ben J©ojm/ en Uanb3iefite flaHj gegteepen te metbe η / a!£ uoeï tut öcebenbaag$ '■> ö° 3ijii baar nog Riet getjeel te?p ban Vrag. 3©at $ iigentïtjh bejen SSoim ? .,
Antw. ®e Wotm i$ een geöiette tufVcöen be ffltf?
culen ofte (pieten enjeg Sicïjaam^ 3i«enDe / t>oow ïnagt uit een üetoeeginge oan bjoepenbe en becsr^fg öe taape bogtni / 09 bie toijse até C Α R Τ E SIu ïjefcönjft bat een 9©onn ftan gebooten toerben. ( *©it ftomt ïjaat met tm kaoiiy aan/ bie3ealbfl*L
Wormkoorts noemen / met een gtoote fcaofipijn * t 3toelïinge cotibgom 0« ïjooft/ en een bag bjie aO';, öaacnaac / 3a openöaaten öaat eenige ïtlemebiaagi^i bie men aanfïonö^ boojfinippen moet; altoaat rt^/ (ïcaïig öet tjooföjen ban ben ï©o?m getoaat ttJ#°J toeln al$ öan 3ag}f£ moet uit gepalmt toojöen / h Mul alg men immeté nan / bet toeïft aïg ban afgeï»w, Xoetti: m tjet oo£ïbït}benbe / ?al men boibec^ boo? »UP purativen fepareereo met saïbeu/ pieïfler$/ ofp9? pen/tot ben 3©o?mgebeeUo£toetb: een pap baaït0i 5:. Bifmalvffirn. j. Far.lini, Secalisan Unc.j■"■'
Coq. in cerevifia optima addeado, Butyri q. f. F. Cataplasma. «©fteijet emp demucilaginibuscumgummis. #nbettopleti 3»? men be ulceratie uitUJaff^*1 ^
|
||||
|
. Land en Zee-Chirurgie. 499
J! beten met toat totjn£/ baar toat lapis pruneiia,
'tnolum, en aUsin ίιί gesooöeu tö
w3in be boeten 3tjn5e alOetmoepipRft dm te mtrtn; Jaar οοε öoogee aan 't lichaam <ljcegfma'jRrlijfeer. ^ese 3©0?m 0pm6aatt tJem fomtijtö^ maat binnen q« Jaar ttoee a öjfe.
tychag" ^f öiec 8rai mibbe! ίοε om3*8öaaruante
» Antw éaartoe nan men Hit geo?ui&en om 30«
tE«en baacmebe te ftneeren: *· Succilimonura,Uuc.ij. Balf. fulphuris, Unc. i.
Sal. prunellce, Satfaurni, ana Drach ij Camphoras.Drach.ffOl terebinthinas ' α f F
Mixtura. H ' <©fte:
$· Flor ceiuaurii, Hyperici, ana ra ff.
Spir. vini, Lib. ff. Extrahantur in fole,cui adde.
Theriacse, Drach.j. Myrrhas, Drach ff. CarnphoriEjScrup. j. Spir. iulphuris,Scrup.s. f *,'* 5e3araent!i)8 onbet ben anbeten geroett / en Öe
aJW baatmeöe befmeett / toaat men ujeefi bat bent ^g»« Roomen saï. pr-rm te öiinïwn/ geeft ben faffent fjer elixir pro·
kofiJ\ Paracelfi eentge Dioppeïen met tnat bïanöe* yn tn. (/-Λ 3M i Vrag,
^at ?en xe!ser Heelmeefter beeft my voorieker verhaalt,
tt.u "J op de Guineeze Vaart by de fwarte Skiven het Wt " ra« water gemengt in rrieenigtetegensdefcheuf- h««f en 'n al!e heete Koorffen, met veel voordeel gebruikt dij. l' en ondervond duidelyk het onderfcheid tuffchen" ^erkoelend en alle andere heete middelen.
fte^' Gelyk den Mercurius tegen alle Wormen het zeker- IoqV· ..efte en gaauwfte tegengift is geobferveert, alzo ge- '«» dat ook tegen deze Worm, die bier in't vet- |
|||||
|
vliess
|
|||||
|
,^οο Examen van
Vrag, 3©at {$ be 1£anb3te&te albaar ? f-
Antw. 3£at të een flgmig raap tjumeue/ en w
Hptftigre te$ bïoeb# booj tjet gantfcfje Ucijaam/ m»- een groote pijn in 't fjoofc / en een ytt bleeöoetös» ïeft aa:age3igt, ■ tjj ^ese 3ieöte betootfaant beeltöbg/ tan '0 na»!*
in 'be iugt/ ofte aan 't Itanb tejlaapen; alg m^ ban beel bp be 30eg»tinnen te betaeeren ? Vrag !©oo? toat mlbbclen ttiecben 3ε beft genee3^.
Antw. 3&e befte tnfbbelen om 30banige §patie«te'
ie ïjeïpea/ moet öoo| ijet stoecteny urineeren , ^ fomajifg saflteputgatfen gefctjieben, M $ét b?atai .$ fointp^ 3eee tiojbertijs met&ejFj
gom; Öet 3toeetêlï en urineeren bOOlbedecodenÜ»1 guajac m falfa, ïjet elixir proprietac. Paracelfi ** dragma $wmi ingenomen met coat ttJjjn of b?atwe( ïjoiju/ fg &ίεε bieuiitfi 7 en al f£ 't saafie bat y Ö', nog ted ban genee3«iy ftetoen fomtt)b# nabeïö3^ tod ban be foobïiêop. ©p be ftuft Dan Angola, « , eerr leefere · toftre bjabbige b?anb / abS barnemelB / °l 3eet gejonö gebjonhen \$i matomba genaamt/ p jecc toel en b'iH Doet toacerloosen. ,.( Vrag J>oube benantimoniumdiaphoreticumy'
niet geet 38η? (g) /nrt, .. Antw ©it medicament f£ giet 3fet bienftig / "j.
öai3e toeï boet 3\3oeeten en b3atetïo03en / en al30 00ö' öst.ttiiööel beei guaaöboojnomt/ 3Ön dofis i£ oafl' tot'zo, greya. (jé ■Cap. XVII. 1$
vlies onder, de huid, hy zy klein of zeer lang , l°SeeLi
geen beeter middelen kunnen werden gevonden ΛΚψ Msminus uit- en inwendig gebruikt, zo wel offl " daarvan te prceferveeren als te genezen. . $ (g) Het Mtriiin eenige dagen gebruikt, kan hier to ^
dienft doen als '£ antimonium diapborcticum. Ën_ in ββ. {> meen zulien alle verkoelende middelen meer dienft " als de hcete, vermits ze regt gebruikt zyn. |
|||
|
Land en Zee-Chïrargie. 5or
|
|||||
|
Cap. XVII. Van de Weftindifche Vaart.
Viag. r 'pat on£ nu een^ ooerfieefsen ban het
m .Ls&utDen naar het Haften/ en boojna* ,(Πε"ίΙί)κ naac Suriname, Ifekeep, en ar.öere ^uat*
'etei meer aïDaar gelegen/ baar berfcheiben 3Jie&tcn ^Qnalen boojbailen: enboojnamentlpöenbüliak, ι5ν*°1ι Öiec te atanbe ben Eana-euöelnoemen/baat '»öat ί dntw. ©en biliiak, ban fommfge miferere mei,
"fte 't Uanft-euüel genaamt/ i$ een seer fchetpe pnn ■*p öutft.ö/ met becfioppinge 30 bael ban öe chijl/ r!$ ban öe excrementen, jonbec eenige appacentie öah afgang. yi-ag. 3©at i£ öe ooraak hier ban i
h Antw. me ooisaane albaar i$ be a! te heete en googe ïugt / maar boo? be gal 3eee aange3et en fcherp Γ;5"* / tnanenbe een groote ontfteefsinge in be bar» $**i / baaar Dooj be ingebaanben en boojnamentlöft Ae,<crementen, of ben bjeft / ahS berüjanb en aan* Poenig/ 30 bat ben patiënt 30 berftopti#/ bat ^uan onber geen bainben nogbjeHlofYenitan; ing* οι, a^ Öet onmatig genut ban boonen/ erbaeten/ £"ε>ι / bianbebaijn / benug/ en be groote hitte Der ««me helpt baarmebe beel toe. Vrag. jj§oe 3oub gp bese bjoebige quaa! hennen >
Antw. lan be obergroote fcherpe pgn in benbuifi /
»«et een groote 0oofö.pnnenö?atoge/ wnbec eenige ö°öpe ban afgang, yrag. S$ öe3e 3feftte of quaaï niet gebaarlp ?
.Antw. ©e3e $\eMe i$ 3eer gebaarlp/ maar oie ν m een bethatben b?eh of bainben beroo^aató / $ .«er ban be anbere. Aph. 44.S.6. ïpenbaeïhennaac ye oiuppeï-pi^ 't aanü-eubel oberftomi/ öie fieroen 3113 öta- |
|||||
|
501 Examen van
binnen 3rt>en bagen/ ten ?P De fioojtje Daar opLÖ®1
genöe De pi£ genoeg affcgiet. IBirttgeengal-apsj, bjaa&en obetRomt ipspDooDelijR/ in^gelpg'f{$ L ojeBban boeen uitgetoojpentoerb Aph.io<S.7-*;i Öet ItanK-euüel/ b?a&inge/ of öift/ofHtemp/ om' fjooföigtjelö bolgenöe/ tg quaaö; einbeuj» *η?Ώι nog geiden toojb boigt 'et tieeltijfc^eenlamttw' Vrag. ifoe 30U& BP 5obantgen patiënt te Ψ®
ftomen? ,, Ancw. ©oo? eetfi 3onbe in ben patiënt een ber»"'
ïenbe en üetbagtigenDe maniet ban lebrn boolW ben; en in yroote fjitte 30ubeiRgem een abec op^'j buojté oe »ecb?bogoe en betbianöe ftoffe toat b»f oen met een ou^öauige of btetgeitjhbjanfijen·' $£, Pilbrum toliorum One. j
•©iet giet obet een pint 3ieömD toatet / en U&.
tinótuur uit trenften / boet Dan Daar 30 beeï OT meift op/ algi gp 3ε RtggenüonD / 30 niet/ ftanWI be tinöuur alleen tjeet Djinaen gelij» men be C°PI Doet ' λ i^ift 30 toat ban geb?onnen ijebbenöe / 3SÏ ^
ben patiënt een betsagtenbe dplïetie 3etten ban gj. Mucilaginisaltheae, Sem.Lini,
Coq InCerevifia vella&edulc ext.addoÜO·
Jn'qüodiflblve. SapomsalbiUnc. j. ff. 01. PapaverisUnc. j. ff.SalisNkriDrach.j.· - F. Clytter. ©fte eenig deco&um ban althéa, camillen ,i0"3^f
be bicc Rouöe pDen / in toatet ofte toep S^fQ toaatiii men diiïolveeren nan oecafila, benol.'S liliorum alborum, en öiergeïtjRe Die menbanrw00 acgten 3al 3©aat naat fommige Oen patiënt W( Mts leoöe Rogell boen tiifliEftm / om Ö« O0OL |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 503
toten, 3laac naat men öan be£anöetenöaaggeen#
tageetcu moet met Dit of biecgelpe: £. Decoa.Sens&Rhabarb.addofin,
ld eft Drach. ij. ff. in quo diffolve, Scammonii gr. yiij. M. F. Hauilus. <©fie:
*· Refinas Jalapps Drach. ff. Crem.Tarcari Drach.ij.
SeriLaftis, Unc.ij.ff. F.Hauitus. «®fte:
&. Caffia: recent, extr. Drach. vj. Scammonii gr. iv.
3£ft gemengt met eenï)aïfmu£jenbat!bennoojf3.
ectoete b?anft en ingee?onfeen / ofte met een öugöa- Wgen bolus: *. Fol. fennscpulv. ünc. ff. Scammonii. Scrup. j. ι
Sem. anifiScrup. ij. Paff min. tufarumUnc. ij. Elix.cicri, q.f. M.F, Conditum. laat ïjera baat ttoeemaal baegs een bjon ban in*
ntïtfiEu / aï£ een noremufcaat groot. 3Be ©ertsenden mee gnöiaaufclje meloenen te fa*
Jt»en tjeftooöt in'toat melfi/ tot een pap / en op oen Nn gelept I i$ jeer bienffig in öe3e quaal/naat bat» 3e eetfï gefmeert i$ met toat ol liliorum s lini,ung. althéa, ax. porci, en bietgelöfte. l|et tg gebeurt/ bat 'er eenige οίε ban bese quaal
Beftojtien luaten / naar tjaac öooö geopent toierben / ε'ΐ bebonben in fommige eenige bet btfiae öatmen Regangrseneert; ofte eenige ha bunne barmen boi totaög/ en w opgefpannen. (i>) 3(4 Cap. XVIII. Va»
Q>) Om het miferere mei of 'r pajfio iliaca te genezen,
Oioet men gebruiken 1. veel lepels vol Juecus citri met ker aqua menthte, en ook het Nitrum QÏ'tfal.pQlycbrefms. 2. veel
|
||||
|
504 Examen van
|
|||||
|
Cap. XVIII. Van de quade Oogen.
Vrag. TTT%t be ïioojtsen enbe roobetoop aan*
W gaat/ bie |)iec meebebeeïboojbauen/ sullen top baac geen getoag ban maaften / al3° ** t)fer booten af gefpjoofien i$/ en3uHenberrjalbentoi anbece quaalen obergaan / en öoo?naniieïi)& öan »e ttanenöe oogen/ Die {jiec in fommige iESettreficn ötf' tJoo|öa!iea. Wat betfïaat gp öp be tranenbe oogen · Accw. ©aar isp betfïaan ifi een berftoppiiigeöan
cenfge iaape/ fcöerpeenujoepenoebogten/bfebepyP* jesS en .traanHlterrjeg bet oogen öerjroppen / 30 bat ^ icaauen ϋβέη$ tntl en bann uit öè oogen bïoepen- Vrag. a®aaEuitnei:ooj3aaHenbe5etcaaningeii?
Antw. €»eraeeneïp uit een oöetgcoote tjUte/ off»
naar be lanöSoojrsen bie men tjiec ntijgt/ boo? {Jff flerfc nuttigen ban taöaft en ö?anöebJtjn· <©oft ^ al£ men ïn$ nagt£ eenige nouöe op ïjet ïjoofiï bat/ bat ftem aïpaa op be oogen ontïaft / eii5. Vrag, |joe3onbgp30baanigen patiënt tracteeten-
Antw. èoo? eetfï joube in op jijn manier ban »*
ben ac&t nemen. *p joube öem boen mpben ben toinb ets be firaaïfn ban öe Bon. SBjoubefjembet'' öieben a!ïe spaare gepeepetbe / en al te gesouten en beEOiiöeröe fp93en / en (ïetite biann. fp 3oube pent matifllrjö faten flaapen en toaanen; toant een ban Seiben mfgöjuiBt/ feljaöee öe oogen; in^geipft^ Ψ1 ïaceïjen en fr&?epen/ en3. , ©an 3ouöe ih öetti pumeeten / abettaaten / °'
mme
%'. Veel deeoBwn hordei of ferum, laüis. ;. clyfteeren van
oly, melk en zout, 4 purgatien zagte of ilerke. ï· ul" teriyke rejolveerende ftovingen op de baik. 6. upiiï*· 7' ipode kogels, leveadige kwik enz. ingenomen. |
|||||
|
. Landen Zee-Chirurgie. $0$
*°Ppe Setten / booztó wet goeöe oogbiateté in he
"oaen te geluiden. vrag, j©at üooj een miööef 30ub gp ge&juiften ?
Antw. «§& 5ou&£ mijn gemeen empl. defenflvum,
j/J· met Den defiecativum rubrum, p. ff. te fameti Langen/ en bat op De ffapen De£ &oafö£ bafï &fns "w / ofte Dit naarboïgenöe; £. Pulv. Boli Rubr. Unc.ij. Olibani,
Maftichis anaDrach.ij. Cam'phorasDrach.S.
Ol. Myrcillorum q. f. Ceras abse q. f. Vrag. Wat 30uö u coilyrium toe3en ?
Ancw. ©aar toe joude ik/ 30 öe inflammatie %m
mot toaate / geöjuf&en/ öet urn ban een ep/ on» ft toat fontein ïoatec en tmjn gefïagen / baat ift ?& taeintg aluin onöer boen 5ouöe/en Dat met öoe=- reu ober öe oogen toarmpje^ öinöen: maar inöiesi 5 eenige nonDe materie onöer fcöuplöe / 30uDe tft *!Soan Dit naatbolgenöe geöjuincn: £. Tutiffi prasp. Sarcocolls ana Drach. j. S.
Antimonii Crudi Drach, j. Aloës lotas in aqua Rofarum Scrup. ij. Aq, Rofarum & Fceniculi ana Unc. ij. Fiat Coilyrium. 3|nbicn in quee pitten fionDe benomen om Daar een
•uciiago ban te maafien/ en Daar mijn poeper^ in tbengen/ 30uDe 't rsocö bsei betee jijn. <©fre; *· Mucilag. Prasicrïpt. vel Aq Rofar,
Fceniculi ana Unc. ij. Vitrioli albi, CamphorsEanagr-vj. Fiat Coilyrium. CO ' 9f 5 Vrag.
te^Q Te gens de tranende oogen is niet beter als het
tnolum album, of aluin, of 't jacbarum Jathurni mee
donder imker in witte wyn. of water gejghem ën op
de.
|
||||
|
5θ6 Examen van
Vrag. SSeïjalben öe tranenöe oogen Mïm P*
beel ontfleeRtngen etibe ophthalmien; tueet 0P w iuatophchalmia $? Antw. ï^at t£ een inflammatie in De membranen
bet ooQen met ftitte/ toobtgöelb/ pijn en ttaanen. Vrag. ü&aac uit betooi3aaHt 3ε gemeeolp ? Cr'
Antw. ©eeïtpög uit een Dift / ftrjetp en ö?ocienP
ïiïoeb/ toaar öooi be pijpje^ en flag aüettjeg ötf00' gen heeftoppen / uitsetten / 3to?Uen en roob toeröen > en uiteriph geïpt baai; toe een fchetpe rooft/ §zeteen öjooge lugt / aï# ban be loopenbe leepoogen geS^1 Vrag. #oe 3oub gp een ophthalmia geneesen?
Antw. ©e genee3inge 3algefcgiebenboojeengo^De de oogen gelegt ; den fpiritus mni camphoratus is ooi
dienftig. Voegt hierhy, dat alle de gemeene oogzalve^ weinig of geen dienft doen. De tutia, zegge ik , doe minder, als het geloof daar van is. Aile de fcherpe ffl'd' delen doen hier kwaad* de oogwaters van aluin enjffi' harum fatburni zyn de befle , het Sneuw-waater is o° dienftig koud azngebragt. En de aderlatingen en ftej* purgauen zyn hier door my van de kragtigfte dienft W" vonden, aan het we'ke weinig gedagt werd. Vlierbloi»' men of beichuit met kerncmelk of wyn opgelegt is al* tyd zeer nuttig geweeft, en die poeyers aan de geinfU01' meerde oogen aanbrengen, doen veel kwaad. (I) Ophthalmia is een ontfteeldnge van het buitenft*
vlies van de ooghol tunica adnatα genzzmï, dewelke *alJ vooren de oogbol, en ook de oogleden van binnen be' kleed, en van veele bloedvaten voorzien is, endierhal' ven ook dikwils en ligt inflammatie onderworpen. Va dit ongemak werd veel onkundig geoordeelt, en daar' om ook zo flegt genezen, dat zo veele menfehen da* door b'ind werden. Verder zal ik hier niet van 'Pre.s ken, ieder denke het wyders na, ik baane hier maar" weg daar toe, om dit wel te kennen. |
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. 507
*eta, betmijbenbe al te fierfte beröittenöe fpfoe en
ö?anhen: <3jtem booj fret beteunnenüanbe3ebetfiop« öenbe ïnmteucen; en bat booj abetlateninbenatm/ επι *t boojöooft / purgeeren/ cïpfierien / bïetnen agtec «e ooten/ feton in öe neft/ noppen opbefe&oubewn/ a'$ ban be ttanenbe oogen ge3»gt t$. Vrag. a©aat mebe 30ub sp oen patiënt purgeeren ?
Ancw. naet bit of öietgelö&e:
S*. Pulv. Diagrydii gr. χ ν. Crem. Tartari Dra^h. j,
Sal. Prunellasgr xij F. pul vis <©fte be gillen:
gi. Maflis Pil. Cochias. Ruffi an. Drach. S.
Pulv. Scarnmonii, Rad. Jalappae afi. gr. viij.
F. Maflacumfpir.vini. Vrag. 3©at booj topica 3°ub gp gebjuineη >
Antw. ©e topica, in De tranenbe oogen betfjaaït/ 3Ön ïjiec mebe seec bienftig; maat tnöien in boo$ 3rjoeecinge o?eegöe/ 3ouöe ib bit tegentooojbige tuf» fe&en tbaee fijne boehjen$ baat op leggen: 5*. CafllsRecencerExtraösUnc. ij. Vitell.unius ovi.
Cuib la<3e muliebri vel caprse mix. Ad formam cataplasmatis. Cubeinbien in appelen ftonöe benomen/ 3oube<Rbie
in plaats öan be caflia geb?üifien. ©e3e pap 30iibe in biiEtmaaï#becbaïfcöen/ op bat 3e nietPecöjoogbe/ ε«ι aiso meet ptjne in öe oogen tiettoente. Snöien 'ec Jiu eenige 3iltige/ picwiteuiè oogt bp toaace/ met: Jeufite/ 30 3al men bit oogtoatee geruisen: &, Pulv. Tutis Praep. Aloës Iocib afi. Drach. S.
Sachari candi Drach. ij. Vitrioli albi Scrup, S. Aq.Rofarum&Fceniculian,Ünc. ij, S. <©fte
|
||||
|
5°S Examen van
:<®fte bp gebjeiü ban öese tuaï«c^neemt een mupj^
.fcöoon fontein üjarrc/ en fcooHHjét op fcooïe;1. eeni0e toalietjenp op/ .en ban in öe oogen geo;acipeo. Vrag, gpn 'ec geen flefijeefeeu' öet ooijen meer?
Antw. <©aat ië nog een öjoog jtuajel öer oog*
fcïjeeïen/ jotiöec itoeïïinge nog ttanfnge/ ontffcd»iDe uit een öeete en ö?ooge iugtinöeje;èetoe|ien";Wea,; toe fg Dit naatbolgenbe 3ouö£ gebjuinen: 5?. Ung.Rofarum,Unc. ij.Tutiae praparata^Drach.ij·
Sacchari Sathurni Scrup j F. üng. aMet bit saifjen soubcifi öeoogfcgeelenbefmeete^
en inoien 'et toat mtt of fiojft bp toaaie / 30 5OU0C ik 'ec toat arugo bp mengen. Cap. XIX. Van de Ooftindifche Vaart.
Vrag. "Kl^öfen top öe öiie35eelenöeö3©e«iö£
IN öoo?teifï beboeri/ iaat eng nu tot B* fefecöe/ nameïijSi naar öe <®ofï eeng öberfïappet1' enöe 3ten toat baar aï tooojbalr. Antw. 25efjsiben oen cooöenfoop / toaterjugtj
fctoröuiH / lamïjeit / enj. gier. booten uan oetmelt / w 'ec Rog een 3ieiüe b\m boorc ofte braakziekte ntf' men/ öat in ©offinöten 3eet* gemeen fg: toelftöoo?1 Of biaafóiefete \$ een Deftige betoeeginge Dee maag* en öatmen/ toaac Doo? ïml simt en galle/ öoo? £>e feeeï enDeaerg/ öpnaarcpecntpö/uitgetoojpenineï1'· Vrag. gouö-gp be Boorc tod tonen?
Antw. §]a / beljaïtoen te galagtige tsiitoetpfe5£n',
§0 ban onöet &\$ ban btiom/ l}tU gn opstoeiUngen/ Egnen/ bijtingen / 3toaat ademen / niet een 5toai$e
ieine poSg / een groote ïjitte üan binnen / niet e^!l ontoeroiaagujfte boift sonbee tfapei» / een geDuut'ö tooelen/ nouö stoeet/ Htamp/ en öiergeïpeteeR"5"1 liieec. Vrsg-
|
||||
|
Land en Zee-Chïrurgiel 509
Yrag. Wmt uitMïommUt öc5e 6?aaii5iefète ?
» Aiilw, .©enieenïp uit een ojetblofb ban 3uuc /ΐοεί* ** «U öet pancreas, en De Hikrtje^ bet maag en bat* jjiin fpperenöe/ een convuliie ofie fren&ttfge in be "a,ijn«i maant / 3oaanig Dat.De galulaa£ meebege* «ORiien sgnbe/"gebtoongen i$ al 3Ön gai u:t te ge- J?1»/-toetoe mm Dan ban. onbeten en boben qupt caaftt ^möaanbe meefi uit ijet eeten ban 3ti«te en Wetje ojugten / en booj bet meenigbulbig Ojinnen °ari scan öaac on; Vrag. mat mtbbeleti ïoub ΘΡ ge&jninen om Öe3e
t0qjïie!oo3e siente te beötomgen l Antw. ©ooj eecfi moet men bat suureöumeuc/bat-
μ feï gaanOe i#/ jïraft^ fïülen en be^agten / boo? ;en«ge 3u»ïte^petenOe miböelen / Die öe mage en öar* }^n üerfteï&en/ en be öitte betftoeïen. Boo? eerfi 3at ^«n ben patiënt een clyfterie petten ban &. Aq. Hordei. vel feri ladlis ad dofln.
Vitell. ovorum N. ij. Opii Drach. iT. CrociScrup. j, -F. Clyfter. f^nutiige boen 'ec een guïpjen ajtjn bp maat 3eec
palÖB. andere maanen een decoftum ban fieul öol- ^ / of een nroiö Öat3e in ^nbien billingbing noemen/ £iet bjat ojuitie fuiftec/ en be bopec ban een ep baat <®t!i te Djitinen saï men ben patiënt een bmnnfeit
Wen ban mat rtjabatbec ε" mto&oïanin"/ C bfe JJ1. Sitólen onerbloeöig-toaflfci/) in fonteintoatec F&Qpfit / ofte in toep ban geitenmelk #nDettog* etl 3aï öp bit bolgenbe bolus fomrpé ge&jtuinen: &. Mithridatii Antiq. Rob. AcaciEeaS, Drag.j.
LaudaniOpiatigr, ij. Fiat Bolus. Pfte ttoee a b|le greinen Laudanum Opiatum (neet!
ie?Mtjen toon gebiffolueeKt ento iiigebjonfien. |
||||
|
51 o Examen van t
©an Mtm op be mage mag men toatme η»Γξ
ooeïjen/ in roobe totjii geboopt/ baar een iim Itaa» eenige reijen ia geölufcïji i$i op leggen; en ben uu»* Êefmeecen met ben ol. menths maftichis; ofte/ ψ. FermentiacidiUnc. iij. TerreefigillatsUnc].
Olei menthiE deftilLScrup.j.Saliscomm.ünc.ii· Saponis veneti Unc, j. Aceti vini q. f. M. F. Ca' taplasma. (f) 5Pit tuffcïjen ttuee boefien toatm op ben buift en&*
mage geïeit/ en be namet baat ÖP lett befpjoeit ntf* fl3ün en fcöoon toatec/ om be plaats te betbetfcöen. (*/ Cap. XX. Van het Root Vont.
Vrag. τ & ^Jjnbien baït een 3eer moefeUjHepïaaj/
1 eoo? be geene Die eetfï in 't Eanb nomen/ bat 3p toot bont noemen / toat $ bat? Antw. 35at ?ön toobe rautoe puigj'eg op be fju'9
bt$ ganifc&en iicfjaamg / Romenbe uit betiloppinfl* öet ftttettfeg bes* öuibg/meteenonbeïbjagelöfteteuö' ti
(f) Den Schryvers ftelt eerft de oorzake dezer kwaaie
een zuur te zyn, en fchryft hier tot een hulptmiddd de0 fterken Wyn Azyn voor. Kan nu het eene zuur het an- dere verdry ven ? het helpt, dat is genoeg, want alle ree· deneeringen, hoe verkeert die ook zyn, d«>en niets tot de genezinge, alleen de middelen wel gebruikt helpen. (k) Het boort pajjio cbalerica genoemt geneeit men '·
door 't drinken van veel decoStum hordei, ferum laBis of dunne kalfs- of hoender-fop , 2. door zagt laxeeren met de rhabarber. 3. door brood en azyn of een pap van kruizemunt op de buik warm gelegt. 4. door Z3gts pyn- braak· en den afgang-ftillende middelen. |
|||
|
^ Land en Zee-Chirurgie. 511,
? 'i 't gemeen öe jSieuttieHngen/ Dleeer(ifti'tïan&
«omen/ beoangenöe. *rag. 2S?engt Dit eenfg gebaat ?
Antw ga gettnffeiijft/ alp men 'et niet toe öoetj
«ant öooi ijet nrautoea Der patiënten twanöerensc ''t moeilijke ulceratien , mant öoo? Öet geöuutig dabben/ raa&en De3e Miertjes' fïuBBen. γι-ag. fflat raiööel Dan ïjier toe?"
Ancw, ©m öejetoeEftopte Blierije$öe#ï)uio£logte
'"aften/ toojt öfet aöetlaten en noo?nameujB öetöUE- gtten ijier. gantfcö betöooöen: maar men 3a! oen j|aftetn üeoer. tm$ öoen stoeeten/ met Dit of ösecge·» &· Diafcordii Fracaftorii Drach. j.
Sal, PrunelliE. Card Benedifti afi. Scrup.j.
Aq. Card. Benediffi Unc. ij. Fiat Hauftus.
h ®an (miren sal men De öuiö öettenmettoatöjfjn/ °aat eenmeinigfa!peeteren3toaüeNn8etoeeBti&: of: &· Vini albi Lib S. Sulphuris Drach. ij.
Alb. Ovorum No. iij. Salis Petra Drach. ij.
Merc. dulcis, Drach. ff. ^t fcoel onber. een getfagen / en met natie Doenen
Patm opgeleit. ©aai i& öetfapöanbiaamijenacljp/ ?aac meDe getüjeeufn/ \$ $m goeö ; aï i$ 't ?aane r* öet ujat bijt/ Dat mag geen auaaö: ofte OU naat» 0(%enDe3alfjen: !jJ- Ax. Porci Lib. S, Salis Prunelfe Drach. ij.
Bacc. Lauri Unc.j. Sach. Sachurni Drach.S, MercuriiSublimatigr. iv. M.F. Ung.inMortarioPlumbeo. wc meeöe toann in öe 3an gefmeeri/ en famtgD^
«e3Ujeet 3a! men öet eiuDe uettaacljten 0 Cap.XXI. Van
vv Tegen deze Root vont, die een bsrpes is, dient
niets
|
||||
|
e p ■
-512 . Examen van
|
||||||||||
|
Cap. XXI. Van de Teering.
|
||||||||||
|
Vra£
|
. T\^ar i$ nog een foozt ban teerton jj
|
|||||||||
|
JL#baac 3«ec gemeen3a"ara i$i bjaaï «
ontfiaat bie? . Antw. 3He twinge albaat ontfiaat uit een q«aa
beröo?ben bïoeb / teelJse alle be ingebianben enbe bö« haamefpfe be ionge öefmet; inggeïö&guif eenige^ ftoppinge in be longfelfertjeg; bJéïiic tioo? 3tjn fc9^( pigfteib een berroitinge en ulceratie baatt : bJ#\ öoo| a$ Dan bed fluimen/ en fomipj? etter/ v$D fiojft öooj be neel / uitgebjo?pen öjeto. Vrag. Hjos juit gp be teeringe Rennen? ϋ Artw. i|ei booaiaamfie Renteenen i$ een ü**i
mtnberinge en uitieeeinge ban ïjet gantfc|e lictja3^ een guaüen jjoefï./ met uittoerpinge fomti)tg ban ƒ1 tecige en bïoeöige fluimen / en quaabe DinnenBoojtë. jen/ bat öem genieenïfjft naar ben eten betgeft /tiJ een gtoote fjtttr in 't binnenfie bet ïjanben. Vrag. 3©at remeöte iliec toe? , Antw. g& soube booj eerfï en booj aï Den W^
niets beeter, als den Patiënt fomwylen laten purge^
aderlaten en zelden zweeten,, en nitrofe middelen ê bruiken, en vervolgens, 't lichaam aMus gezuivert ιί . de,, hem van buiten hneeren, met die middelen die * kwik en loot bereid werden,'alfchpon.-den Schryver » , aderlaten en purgeeren hier verwerpt, pryzen we die dj> de ondervindinge aan. Want het zyn meeft'verbeeld'■. i'.gen, die niet door ondervindinge geftaaft worden, *
ke hier hygebragt zyn , ik zegge, in alk fvvaare i11""^ j matien komen de aderlatingen purgeeren verkoelen
zuure nitreufe middelen, als ook het drinken van k° yaater, groote hulpe aanbrengen. |
||||||||||
|
Land én Zee-Chirurgie. $ig
n«nt soebe fpöi en ojanfc sten tebetfchaffen/ ató
'Qnge Ouiben / boenDerg/ binnen/ töfï/ amanDelen/ rftfc&e epecen / fcaneel/ futfter/ enDe 30ete batfchi 'flelR ban eenige Dieren. ,, m lichaam 30ub ik fomtgtg 3«ibian met eenige
h?öfe purgatien ban manna/caffïa/thabaruet/ 3ene/ 'Mmen. rj&e bojfï 30u ia 3Utberen meteen goebenbalfamutn
ö& 'en Iaaun Die DaaB*tÖ^ ö?oppeltoö^ ge» bf$P ban ooft neemen een oecfcft ep / het tofttebaat
^ Beöaaii / Daac bp Doenöe een Djagma flor. ful- f^ris, met toat fijne futnec/ en Dit om Den anbe* lE,ï Dag ingefïiftt. 3&aar naat bit naboïgenbe: *· Balfam. Copaiva? Drach. j. Elixir Paracelfi Unc.j.
Ol. Cinamomigutt.x. Mifce. Ü^t ban met een epttleepeltjen ttoee a D|iemaat Daagg
«hut, 3&OOJ 3ön ö?ann mag ftp geBjuifeen het decorum
^ioffi,' Dat atDug gemaaftt toetD.: *' Rad.CbinffiOrbiculisincif.Unc.j.S. * Aq, cotn. Lib. viij. Coq. S. A, a,öhirafge Doen 'et nog ben rad. tormentillas, bf ïhhZyriza '■ Ört %η· Santalinum, Den agrimonie, aJ°* carduus bened. bp / en laten Den patiënt baat ςΙ.0?ίηηεη Doöj Den Dag. IfinDete p$3en meet Den fcviB? a"«n geftooBt / en 3eggen Dat3e een 6p3onDe« " tegeng De teering heeft. XXII. Van eenige Gewaffen in de
Weft- Indien. ■$&&, x/met ïanö 30 men jegt B|engt 3ö»f
bon α meötclnaaïe getoafTen genoegjaaiti
*m/ em 3öne Deetfcftenbe 3teftte te ïweewi» n»
Üft in
|
||||
|
514 Examen van
tn De S©eftinbien ballen 'er meeDe genoegsaamboo?/
al£ öfec boo?f5> ts; noemt 'er ong nu maat eenw banöle Daar te beboomen 3Ön? h, Antw. 23eöalben tjet lignum guajacum , enöe &e
falfa parilla s tjebt gp bet lignum nephriticum De ntf' ïoenen/ ftatflen / faflafra^ / ftreeften / olie/ amöergtp?' balfem/ fcrjojflen/ gommen/ επ5· Vrag. W&t i§ {jet lignum nephriticum boo? ee»
Ëetoag? Antw. 'mat i$ ten fïag ban öout ebenatëörtP^'
teboomen jjout / sonDer eenlge quafïen/ in Nova Spam» toaftenDe; en toerb alDaar seer beel gebeesigt tegen? öe geb?eeöen ber nieren / om te öoen toateren. ί©*1] ïjeeft ooft bebohöen bat 3jju decoftie goeö i$ tegen? alle betfïepplnge ban leeber en milt. êptoetöooBi» toijn geroeebt en geö?onben. Ep Doet toonöer / enüf jonöer eenige be minfie betoeringc DejS lfcijaam$ / 1" alle berfïoppingen en niergebjeeben. Vrag. 3©at bragt ïjeeft öe batfle ?
Antw. %n Peru toafï een barfle met Meine rotiö{
blaatje$/ toelber^ uitgeöniftte fan in eenlge uarfcö* ofte ouöe toonöen geleiö / en ö^t bruto Daarop öf bonöen/ geneed bejelöe/ en öoet 3ε meeöe ekatrl ceeren: 3p i$ meefiöan fmaab afê on5e barfie. Vrag. 3®at \$ faffafras ?
Antw. 3&at \§ een3eebereboom Die in Florida toflft'
toaac ban öefcijöjffetoelbefïbS/ enDieVoerDgebji#
in deco&ien tegen$ allerlep toeefïoppinge bec iuöj'
ïoanben/ tegenl öe t»ater3ngt / langöuurenöe boop'
3en/ grabeel/ gicöt/tegenpöepobben/enallebouD'
Sinbingen op öe leeöen/ enöe bojft/ beröjtjftöebJffl'
Den/ Set beröinöert tjet bjeaften/en maant Den öu»5,
\aeeb; maar ÖP Dient geen magere nog öo?re MtHe^l
om bat öp te beel öjoogt; öe §nöfaanen BeïBUiW"
3ijn groene bïaDewn om alle barfcöeojonöen te ö«*
fca..'- -■ „
Vrag*
|
||||
|
J
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 5i-
v^iag.JBat ftragten Öe&öen t>e& hteeften mm
kanttere? Antw. 3|η Peru tuffc&en Porta Rica, enbe Sc- Mar-
k,rita» 3ijn cmigefilefne «Cpïanöientf / Daar men bes> WbenftceeftenbinD/ Dfe ongeioofeïrjft goeö3Öntot Jl«cinge/ mit£ ten gaeöediaïtaon&etfiouoenöe: en ö^ na alle öie 3e geöjuiften / ban De teetinge t'eenemaat ff^en toecöen; Doo| Dien De3e nteeften op na niet C* epeten ban tortelöuiben eeten/ Die baar nefien in JLtot3en maanen/ üeneffen# öet toatec/ en 30 ban f nteeften gegeeten toerden.
,Vrag. 3©at boo* olie i$ 't Daar gp Ιίίεε ban ge* '^QOBcn öebt ? «Antw. ©et i$ een olie in Nova Hifpanïa, öie de
%anjaact£ noemen olie van helfche vygen, Die3» juinen tegenö aüeciep quaalen uit nouDe boojtftoV. tynbe/ 3P refolbeert alierlep 3ugt en tofnben / boo». >entItjH in öe Duift/ öaac 3η öe buiften Dec toatec3ug* yf I en boojnamentlp öe an a facra tneöe befmeeren/ ff? 30 geben5e eenige Djuppelen ban De3e olieintoat •Jjött te öjinnen; ooft 30 Ooense öie in clpfterien/ tot ft colp eïi iliaca paflio, 5Ρ bersagtDe öarbebui» ^ bet Hinderen/ en öooö Detoo:men/ 3pset3a8tDe j.PieHrorape 3enntoen / en geneefï alïe lopenöe ulce- jj^en öet ooren/ öooföj? enöe aife gebjeeften öe£ ^rag. 3©aactoe Dient De amber de grys?
M Antw. ©en amber fïooten 3P Öto in een bp3el / met J* ban bioeifel ban granaten/ in fo^rn ban een lint* f"ebt/ om op öet öoofD te Arpen/ om Deïjetfenen t^3enubjen te becfterften/ en aileftoubebogtlgïjeben 'i,betteeten; en op De ftoift ban öet &ettgeletD/ fttlt *"*ο0η bec maage en toinöen. Vrag. J©at booj baifem^ öebt gp inöe3e ïanDen ?
rjAntw. ©aac 3önöec betfcïjeiben / maac bieban * Mu, Die uit een jeefim boom bloeit/ m banfomtni· |
||||
|
$ι$ Examen van
gt cepivum eenaarat toetb / \$ abrairabel in eHet«P
toonben om be 3elblge te genee3en 3onbet bjagf / *' jonber litteeften ; jp toetb ooft toel gebjuiftt op "». bloot? beenbet£/ 3enutoen en in be geo««gten/ * punSuras nervorum, men geeft je ooft todtotoenw». tot eentge intoenblge ptjne/ *« afê men 3tg ban Otn nen beseect Ijeeft / tot pön bet nieten en gtaö#l' met toat bJanDetoQn of geneebet toatet. ,, Vrag. ©au ben guajac, enbe falfa, jalfftnuni^
blagen; maat 30« baat geen anbete boomen? a Antw, %n America öinb men een 3eet οο°8ΐ'
boom/ bie geen bmgten öiaagt / metblabeten/jP, benbe be gebaante ban een ïjatte/ 3ÖnfeÖo?fe.öerft^ öiftte ban een birtget / seet öaft / ftatb / en 3toaat o betbt'ftt nan een bun tolt olieden: gelftftenbe jeet ογί. be fcijojfe ban ben guajac, meteen öitterefmaaft3'" be gentiana, fjebbenbe een tameigfte goeöe teuft· ,, |
||||||||||||
|
©e ^nbianen agten be3e fcöoifeseeetjoog/offl'
riep buiftloop mebe te geneejen / öaai be een b?agma 3toaat gepoebert/ met |
||||||||||||
|
",
li
|
||||||||||||
|
of tao3ei»aatet / 't toeïft 3p bjie a biet maal hecDofl"
|
||||||||||||
|
met 3eet goeb fuiceg.
Vrag, l®at boo? «ommen ballen biet? „ Antw. ©aar 5tjnbet betfchefben / maat boo?fl*
mentlöft een gotnme bp ong 3eet geöjulftelöft/ #L Baamt tacamahaca, bloepenbe uit een boom eiïg°Z je populiet&ooinen / ojaagenöe toobe bjugten. Φ'? gom i$ seet adftringeerende, betmojtoenöe / reioj. veerende en ptjnflillenbe / geneefi alle ftouöe *{J De toinbige 3taftinge/ i$ goeb tegen£ ftoofbptjn *n^ tanbptjn 30 öe tooft opgefnooben onbet een toa«»L Öeeften/ afê p!eiftetggeto8£geb$ui&t. &pMta"Sn Iep toonöen / öertoeftt digeftie: injonöetljetb të 3e in gequetfie senutoen. ^ ·; :■ 'Cap. XXIII. Vai
|
||||||||||||
|
Land «η Zee*ChirürgIe. 5I?
CaP. XXIII. Van de Ooftindifche GewaiTen, "
VraS· VTSIlbemaaï gp ong «enige 3©efHnbifcïje
k u IN getoaflen betïjanbeit öefit/ toenftljm n£ «el eenige te öootenbieinbe «©ofiinöientoaflen/ fit 'et on# eenige?
to,tw· ^egetoaffen albaatjönbeelbetöanbe/öocïi
£ etmaat ban eentgemelben. 25eïjaïbenberadices bJ^, camper / geele gom / en3- 3aïiR maar eenige c'«eene noemen: aï# be coco^nooten/ 3anbeiïjout/ jj^atnom, myrobalanen , caffia.calmus, curcmna, $s, en fïangenijout.
LVrag- 3©P 3uïïen met be3e toeinige gemaften ong
genoegt ïjouben/ berfjopenbe bat gp u meetbet »in boojtaan sult oeffenen.· ^egt ongtoatHtagt 7>en be coco£nooten ? kii ■ '
L£otw. i©e3« nooten 3ön ïjue betfcfiet ïjoe öeetect
jh^nbe een bettoatmenbe en bebogtigenbe ftragt; fch Seeben een tebettjït boeb3el/ maat 3Ön be mage der^ïpfe. J&aat rneïnmagmeninplaat^banaman» dl'^elfe gebmtHen 7 in alietlep ïMtMopen en ftïjcc* ijf9%n bet batmen; algmebeineengonorbasa, ία E? bft nieten / en noube pf£ fêaat oïie \$ goeb tot bè %Tn / PÖn bet lenben / nnien / en 3enutoen. gp mag \ξ.ι betfcï) uitgepetfï &ntt / in pïaatg ban 3oet* {?«öel oïte geö?uiiftt toetbett.
;rag. 3©at ïjeeft ïjet 3anbeiïjout>
Wk tV7· ©et $ toUb en ÖJOOg / adftringeerende, HD3oogenbe en berbatfc&enbe; ïjeeft ntagt alle ge? ihtacbe fluxien en catharren te Hutten. <©p Öet boo?» ffift Seoonben fiiït be ïjooftpijn; op be mage en nuttt/ C ^ getoofi bzoob / in toosetoatet oftooben toon ne&3t / fiiït be öufMoojp / en betpifet öet öeïte.
|
||||
|
518 Examen van
Vrag. 3®at ig ben cardamom ? .
Antw. 30en cardamom i$ heet ban natuu* ".^tt
öo£fi en mage 3eer ge3onb / 5Uibett be *nS^5Uf[ ban toojmen en fi#m; met a3tjn gemengt η«"·Η( öe fehutft. i|aar bloemen 3ijn 3eec cordiaal ow tnage en 't herte te berderften. Vrag. 3©at 3ijn be myrobolanen ? ,,$ Antw. 55e myrobolanen 3tjn berHoeïenöe en»■* j
mentreïtBenbe/ Daarom toerDen3e in Snöienb^1^ conftjt genut/ tegen^ het boojb of t>jaaB3ieWe > mebe tegen£berooöeloop. Vrag. 3©aar toe öient be caffia ? $ Antw. üaar merg i£ ban getemperbe hitte en®L
be/ bochbogtig ban aart/met een laxeerende ofojLj knecïmiaRenbe fetagt / 3eet bienffig om alle 3^Li firaiine/teereïuiben 3agteujntepurgeeren. Sp1?3^ öienfiig om be pijn en fitte öer nieren/ ureteerefl» f 6ïaa£ te fiillcn: maar in be tooDdoop nog oooit ^ ïjet niet gebruikt b3etben/biegen^3ön3oetigheiï'/vl Dat het be gaï eenig3int$ gaanbe maant. Vrag. 30aat toe bient ben calmus? Antw. 3Ben calmus odoratus i^adftringeereoae cenig3int^ feötenbe; 3Pn af5ieb3eï gebannen boet £c! ter maften, gp i^bentoatetsugtigengoeb/ enö,f ïtoubepi^ heuben; jp berïigt Den 3toaaren fooefi· Vrag. 3PDat Doet Decurcuma? ■■ ,a Antw 2p toerb in geheel Inbien beeï geömiW/'
toeï in fpgje aï£ in ïlebieüne. 2p f$ uitneemend , gei\ë alïerlep berfïoppinge Der ingetoanben / enw°j uamelpban het merenterium,batbaarteHartöel\ boojbalt/ en berfcftciben 3ienten$ baart. Epté"1 J6e3onberlph goeb in aïïerïpe ©joutoen geö^eenen· Vrag. Hebt gp ooit ban be beli geïjoojt ? fltj Antw. Garcias abHorto,Lib.2.Cap. 13. noe»j
firifoli of beü. ©eooom Die be3e bmgt Draagt ^, ent cïijföoom / en 3tjn Dïaaöereu afê banpe^ |
|||
|
Land en Zee-Chïrurgie. 519
ftlt bjugt baecb aïbaat geconfgt/ en 3eet hoogge-
beden tegen£ aïïetïep buinloop. Ifpbetljaaïtbaneen «wet ^o?tugee3en Jlebictjn/ We met het Eegetöet Fortugee3en naat Jafnapatnam ging/toeïn Ïeget3eet ^Htiet bjietb ban be toobeïoop/ en gena^ meefl al be S*°löaaten met be3e bjugt/ 30 geöwaöen al£ gecon \flJ en Öaar blabeten en b:ugtengefïootentotmoe£ / jj"« οίε haat on ben öiïift pïei|let$-getot)3e. IW e! * e 00ft Φί^£ίεη toan baar fcïjoiffe enbïabeten/ 'i {ju getuigt öat geen baiauüia meetöet boen Mn "**» bit üBeWcainent ν rag, a©at 3egt gp ban het fïangenhont ?
Antw. ^>at $ een gtoote boom/ öje sijne tafthen
**c ono?bentïpft öooj ïnaïftanbeten toerpt/ ebenatë r*i beel flangen onöeröenanöeten :bjugtenö?aagen* £ ^ men nuces vomicas noemt Jjf et hout t$ eigentlyit r^t geel gtaauto / met toitte boo?ïopenbe abett« {TO. mt hout/ öehaïben bat het goebi£ tegenval* Wjanöe gemeene langbuurenbe hooien / tegeug ^°imen / «inbetpoHjen^ / en on3Uibetheiö Ut§ bloebg: ïi.të 't mebe een goeb antidotum tegen£ aïlerlep fe* $"/ en fenijnige beeten: fo#8el8¥ tegen$ het root u°«t/ enfchuift/ om bat het beel fïpm engal3otoel u*» onbete al£ ban boben uitbjöft; ban bit hout ν*β> albaar een 3toeetbjanit gemaant a\$ bolgt. kib. Ligni prsfcript, rafpali q. v.
Aq. Vitae q. f. fiat infufio in fole,
Infufionis Prsefcript. Unc. 1T.
Aq. CamphorceUnc.j.Balf.Sulphun'sScrup.ij.
kalis LigniejusdemScrup j. M.F. Sudorif. h,^it i$ een 3eetgoeben 3baeetb?m!h inbfeïanben/
m beel goebi boen fsau in alletlep hooien en fenijn. |
|||||||
|
Κ k 4
|
|||||||
|
HET
|
|||||||
|
5?o Examen van
|
||||||||
|
HET VYFDEDEEL.
Handelende van de oude Lyfte der Land- e°
Scheeps Medicamenten, die in de Vergade' ringe van Seventienen, de Generaale Nedef' landtfche Geoó>royeerde Ooftindifche Col»' pagnie reprezenteerende, gearreireert is; die de Scheepen van hier na Ooftindiën varende» zullen werden meede gegeven, en dat vo°r een Schip van ioo Man. |
||||||||
|
Emplafira.
Lib 6. ftMplafirutn Dia- palmas.
Lib.2.Diaehylon Compo- fitum.
Lib.i. De Beconica. Lib.2. De Mucilaginibus Lib.j. De Ranis cumqua· drupl. Merc.
Lib.a.Grifcum. Lib.2. Oxycroceum. Lib.2. Stipticum Parace lfi. Lib.3^ Defenfivum Vigo- nis.
Ljb, i. Ad Fundturas FelL· ; cis-Wurts.
Lib i. CuraiHum.
Ljb.i.Opodeldoch, Unguenta.
Lib.3.^Lbi Camphorati. Lib.2. .ffigypciaci, Lib.g. Bafiliq. |
||||||||
|
Lib.i, Diapompholygo*'
Lib.2. Digeftivi. . Lib.i. DialchasaCompöfl'
tum. .
Lib. 2,. Mundificativi e*
Chclidonia.
Lib, i. Felicis-Wurts. Lib. i, Populei,quibus m duntur.
'Lib.i.Cere Albae. Lib. i.------ Flavas.
Olea.
Lib.2. Q Hamasmelini· Lib.i. Hyperici. Lib.i. Lymbricorum. Lib.i.Laurini. Lib.i.Myrtillorum. Lib.3. Rofarum. Lib.i. TerebintninaE- Unc.2.Juniperi. Unc,2.Petra3. Unc,4. Spie». „ Λ
* CJnc?2.Sue'
|
||||||||
|
Land en Zee-
|
Chirurgie.
|
5-21
|
|||||||||||||||||||||||
|
υ,
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Gonjerv®.
Lib.2. Ώ Oiarum Rubra. rum.
Lib. 2. Carnis Cydonib* rum.
Lib.i.RobAcaciae. Lib.i.Sambuci. Radicis,
Unc.2. ^RiitolochiseFa·' bacese.
Lib.i.Chinsc. Lib.i.Liquiritas. Lib.i. Iridis Florentinas, Lib.i. Salfie Parills. Unc 4. Tormentillae. Unc,2. Zedoaris. Hetb<e.
Lib.i. ABfinthii Vulga- ris.
Lib.i. Akhseae. Lib.2. Cardui Benediöi. Lib.i. FoliorumQuercus. Lib i.Rorifraarini, Lib.2. Sabinse. Lib.i.Scabiofse, Lib.2.Rutae. Lib.2. Scordii. , Lib.i. Fungi f. Bovift.
Ffores.
Unci.pRoci. Lib. 1. CentauriiMino- ris.
Lib. ι.Chamomillie. Lib.i.Hyperici. Lib.i.Lavendulae. Liba.Meliloti. Lib.i.Ro>
|
|||||||||||||||||||||||||
|
jinC.2,Succini.
Ul»C2. Vitrioli. |
|||||||||||||||||||||||||
|
Opiata.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
f.°-a.Diafc.Fracaftorii
^b-i.PhiIoniiRomani. |
|||||||||||||||||||||||||
|
j., Laxativa.
^o.i.COnfeotionisHa.
j., mech. f}o i. Hierae Picras.
'b.l.Elcdtuarii è fucco », rofarum. Hoc.a.Pil.CochiK. u0c.2.-.ExtracliCatho- K lici. fSf-a.— Ruffi.
fïp.i.Foliommfena;. fjb-ï, Rhabarbari. Qlb-i. Radicum Jalappas. ^•i.Scammonii. nc.i.RefiniBjalappx. Mellita. |
|||||||||||||||||||||||||
|
||^..M-Éi-ëöfamm.
j$-a. Album, |
|||||||||||||||||||||||||
|
a. Ρ Ofarum.
η -""V /-ι___
|
|||||||||||||||||||||||||
|
'CarduiBenedic·
j>' i. Foeniculi.
" 4'SucciLimoBum.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
522 Examen van
Lib. ι. RQfarum Rubra- Lib.i.SucciLiqui""s·.
rum. Üncz-Sanguispraconj.
Lib.i.Sambuci. Ub.i.Terebinthinxvuig·
CuTtices^^FruSlus, Ligna Lib.2.Veneta3.
|
|||||||||||||||||||||
|
Éf Semina.
Lib.i.QOrtices Ligni Guajaci»
Unc.i. Granatorum Unc.2. Colocyntidum. Lib, i. Baccarum Lauri. Lib.4. Tamarindorum. Lib.2. Ligni Guajaci. Lib.i. Semis Anifi. Lib.4.Curnini. Lib.i, Lini. Pulveres.
Lib.x. Λ DCafum |
|||||||||||||||||||||
|
Mineralia öf Marino·
|
|||||||||||||||||||||
|
Lib.i.^RuginisfeuVi'
ridis.
Lib.i. Argenti Vivi. Lib.i. AluminisCrudi. Lib. 1. Bolus Armena. Lib.i.Ceruife. Lib.2.CoralliiRubri.. Lib.2.LithargyriiAuD,ei Lib. 2. Argenti.
Lib.i.LapidisCalamin* ris. |
|||||||||||||||||||||
|
Lib 1. Ad Dyfenteri- Lib.i. Minii
|
|||||||||||||||||||||
|
Lib.x. Sulphuris,
Unc.a. Terne SigillataJ' Unc.2. Tutias Preparate' Lib. 1.Vitrioli Albi, efl Lib.i.Romani. Unc 1. Cyprii, en |
|||||||||||||||||||||
|
am.
Lib 1. Ad Gonorrbasam. Lib 2. Reftaurativi.i Lib.i. AdPleuritidem, Lib. 1. Al uminis Ufti. Lib.2. Crem, Tarcari. |
|||||||||||||||||||||
|
Succi condenfati , Gummi U
|
|||||||||||||||||||||
|
6f liefinct
Unc.2. Α Loës. Unc.4. Ammoniaci Unc.2. Camphorx. Unc.2. Elemni. Unc 1. Euphorbii. Unc.4. Galbani. Unci GuttssGambse. Unc.2. Maitichis. Unc.2, Myrrhae Une.i. Sarcocolla:. |
|||||||||||||||||||||
|
* .· _. 1· ___________„
|
|||||||||||||||||||||
|
Animalia,corumque ParteS'
Lib.2. Λ Xungia Porci· Unc.i. CantharidutTi. Unc.2 CornucerviUiti· Lib. 1. Oculi Cancri. Cbymica. ■:
Unc i.VJtrumAntirnoni'
Unc.i. Antimoniil·'"^
phoretici.
Lib.i.AquaFortis, en Lib.i.Alexipharmaca.
Lib.i·0* |
|||||||||||||||||||||
|
■■
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Land en Zee-Chirurgie
i· Capids Mortui Vi- Unc.2. Dulcis |
|||||||||||||||||||||||||
|
523
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Lib,
|
|||||||||||||||||||||||||
|
trioli.
2»Croci Marris. 2. Florum Sulphuris. .1. Balfami Sulphuris, Anifati, en Peruvïani |
Unc.i.Turpethi Minera-
lis. Unc.2. Elixir Paraeelfi.
P. 1. Spiritus Abfinthii.
P. i.Cochleariar.
Unc.4. Salis.
|
||||||||||||||||||||||||
|
Ünc.
Unc,
LnC,
Lib
One |
|||||||||||||||||||||||||
|
Sacchari Sathurni. Unc. 1. Salis Armoniaci.
Lapidis Prunellse. Unc.2. Vitrioli, Mercurii Sublima· Üac.2. Salis Cardui Bene- |
|||||||||||||||||||||||||
|
difti.
Unc.2. Ruptorii. |
|||||||||||||||||||||||||
|
r u, en
^uc.i.Prscipitat, en
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Verfcheyden Gereetfchappen.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
(Cinneftoppen/offaen*
to3en.
Crecijter. #int| ïtan· ïgaïf ©tnt£»an. iBut^jen. 3^anfc ïfceteftjen. Jmppofttotitead. ^annetjen^. ^paatel^. ©amertjen. 3&aaïbeftooftet met Smaalden.
«Spiegel. trienen met Spelden.
Witte potje#. 5fpn ^cïjaaïtie met ge* toicöt.
25efIooten heeften, ©artp owö linnen. 1 f^artp
|
|||||||||||||||||||||||||
|
a Qi&uïiKen23ojtpapier.
1 O 25oeït 3©it papier, ï 25oen «tf^aauto papier. * ^ttengetje jpöe 1 Cïpfierppppen tot öïa* . 3cn, 6 2313301. 3 Spongien,
4 ©ellen iloot %m.
1 JHaoztiet" en Stamper. T «ScïfeeröeRnen. 1 <©angbeftfien. 1 Spring met ttoee pp< pen
a Cinneof$lopm&puit ίεη£.
a ^anRofSüoireïiroe* 1 3ên.
1 <©ïpmaatjen& ï |
|||||||||||||||||||||||||
|
«Mpffeflenfc
|
|||||||||||||||||||||||||
|
5»4 Examen van
x .éattp fpn mtlu &paanfcïie &tt$.
ι ©Ipfieen.
Van de Chirurgicale Yzere Inftrumenten.
Een £>aag om een ep- ©etfcïjeibenïiorentange»·
tïipatie te öoen. ©etfcfjetben fcogeltange"* een fttom meg. een &nptang. een &nptne£ien. êen betont tang.
©etfcïjeiöen Cauteïien / ©etfcijeiöe Canö-tange&
gteot en ftïein. $enceeïtje£.
een trepaan met büe kïo* een «Catïjeter.
nen/ en diamanten, ©erfdjeibe groote en nW*
een ïenticuïat-mes?. ne j&aaïben. eiebatotfen- ©erfcfjeiben Hancetten.
3lnci3ie nieren. een l(g>aft 31nfirume«t
een H&onöfcïjjoef. ïtORertien.
een ïoobfcöcoef.. ^cïjeetenen^cïjeecmefiefl
en anbece Slnfïrumenten meet/ baat iemanbfn'i
&e30iibet opge3et i$l en getoaanWtegeomiften.(t) (t) Behalven deze hier als in fdej volgende Lyfte ge'
melt, mag en moet ieder vernuftig Heelmeefter meer bekwaame Medicynen en irjftrumenten wel mede nee- men , en met regt als noodzakelyk eylchen, inzonder- heid moet hy veel meer Kina Kim, Sal tartan Fitrif latus,Spiritus Vitrioli,Salpeeter enz. mede voeren, om dat die zeer noodzakelyk zyn en veel moeten gebruikt werden, dog myne meeninge is niet hier veel over te redeneeren, ieder denke het verder na, ik zegge maai"» dat alle deze lyften eene verbeeteringe van noden hebben» en dat het te verwonderen is dat geen kundigere lieden daar toe geftelt worden, men moet het voordeel der leiders alken beoogen. De gebreklykheid zal men uit de vol- gende ook zien kunnen, die] ligt te verbeeteren is doof kundige lieden. LYSÏE
|
|||
|
Land en Zee-Chirurgïe.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
nr
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
LYSTE der Medicamenten en Inftrumenten,
die ten dienfte van den Lande, nu in deze tyd op de Schepen van Oorlog, forteerende onder het Ed, Mog. Collegie ter Admiralkeyt tot Amfterdam, werden mede gevoert, te Weten, voor een Schip, met |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Koppen.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
_^ Emplafira.
jL/iapalma:
Piachyli o Gum. ^ueilagin. -]
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
400. [500.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
100.
feiv
fej
fej
feüj
fej fej ibjl feij
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
200.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3C0.
tb vlij
feij
feij
feij
fej
fev
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ft ix
ftii
feij
feüj
feij
fevj
feij|
fenj
feij
fev
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fee
jftüj feüj fcinj
feij 5
fevij feüj
ftii] feüj fevj
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
lattar c.Mcrcur.4.
Pefenfiv. Vigonis ije Meliloto - ~e Cumino ^ycrocei ue Labdano f» Unguenta.
^jgeftivi j^gyptiaci jr'apompholygos f S'oiCaphurat. -
3ulei |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fevj
feüj?
feüj.
fevfi feivJ?
feiJl
fe
feüj
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fcv
feij
feij
fev
feüj
feij
feüj
ibijj
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
tfevijj
feüji.
feüj
ftvj
fcv
fciij:
" iv
feiijjj
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
feiv
fej fc]._ ftivjj feüj
fejj feiji feij
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fei'J
fej fej feiv feij
fej ftj] fcj$ |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
er* flavas
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^ungiae porci -
Q. Olm. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
te y
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fel
|
feil
|
fe Ü iM
Lau- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
5S<i
|
|||||||||||||
|
Examen van
Koppen.
ioo. \ 200. f300. j40C. 5°°'
tfeij ilb"J |
|||||||||||||
|
Laurini - .
Tere bint. |
|||||||||||||
|
.Anifi.
Juniperi Succini Lini Hyperici
Amygdal. dulc. Opiata.
Laüdaniopiati - Diafcerd. Frac. C. Philonii Roman.
Theriacai; Andr. Confec. Allcerm.
Hyacynthor.
Kob.Sambuci · Mell. Rofarum - ComrnuD.
Conf.Rofar. Rub. Syr. Papav. Errat. Aqu<e.
Card^Ben. Rofarum Alexipharmac. Cinamomi Yceniculi Stypticse Mentba: |
|||||||||||||
|
pv ipvj
pv pvj
Ñû,âÉÑ!1]
Ñ ij I Ñ1.?,
piiiJPiJ
|
|||||||||||||
|
ñ iïj i5 Ñl
|
Vi^
|
||||||||||||
|
Land en Zee-Chirurgie.
Koppen.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
527
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
400.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
(100.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
200.
pij£ Pi &
pij J?
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
f*Mathioli -
.^riacalis l&uci . - ê* Bals'
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
piijj?
|
ñ iv
piij |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
pnj Jpiv
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
IV
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
liüJT
ivjj
7
3vj
jVij ; vüj
;XX
jvij
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
L^vian.
|
fêl
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
war. Anif.
Thereb.
IS/t Papier boek 'He, Ôçþø.&º i puh. ppt.
''•E«raa,Cath.
fcaffi
&e CynogloIT.
\"efin. Jalapp.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
; iv
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
-3J
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
•^ch.aib.rhaz.
U^ise ppt. °rall. Rubr. ppt. æ Alb. ppt. (go. C. aft ppt.
pl.c.crud. ppt. <>harid·
il'ma Ceti |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Vlij
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
-Si
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1¥
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
,. Cbymica,
>ab. Faftit. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
i«J
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
:d
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
«
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
528
|
Examen van
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Koppen.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
500.
;xvj
;3cvj
;.viij
;x**
;ix
jiïj
;sij
;iv
;vil
tb»
§*iJ §vj
|x tbvi
piij ;vi)
5vu) PVÜ) Νΐ
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
IOO.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Sal. Abfinthi
Card.bened.
Sal. Armoniac. Cremor. Tartar. Tartar. Vitriol. Eraetici
Flor.Sulphuris Mercdulc. Prsecrubr.
Sublimac. Lap. Infernalis Vitri Ancimonii Alumin. uft. Lap. prunell. Capit. mort. Vit. Croc. m. reftring. Sacchari Sat. Ant. Diaphor· Pulv. reftring. Sp. Cochlear. fal. armoniac.
vitriol.
Carminat. fylv.
Bïtridulc
Corn. Cerv.
Sal. vol. Oleos.
\E3hE*prop;Cac. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fff
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^J?jTir.p
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ßÔ3 &
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
C" ^5' £5 Ç
a ð* ç c
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
cp óá
03
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ñ
ç
Í
ñ
a
ï |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
er
5' <*±
á. <<
â ï
֎
£Ç 3·
3 í'
í. · |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Â
3 ï 5. ï |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ff
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
CL
|
i-S
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ù
ñ
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
15·
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3'
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
gp gp ON ON ON ON ON ON ON ON ON ON ON
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ON ON ON ì
««*» 8
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^^J-ÖTTÖN~
""fes ¢ 3': |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
gF "5~W ON OW ON ON ON ON ONToN ON ON
•=5"> £" à: !H! <' «^- £-! «Î: â: «S: «ß. ""*■ *""
fel «3 fel *~'
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ON ON ON
<' <' <■
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ba
O O |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
gp gp ON ON ON ON ON ON ON ON ON ON ON
i_. w. .-. -. _£. < < < . J. te ^ |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
S± ON ON
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ON ON ON
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
03
o
O _
- o
O Ð>
■ á
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fes
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
gp g£ ON ON ON ON ON ON ON ON ONON ON
5*5 ,=:: <" —: <. H •=:'· < < < Ì ü: c~:
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
gp ON ON
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ON ON ON
< < <■
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ì
* |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fes ^
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fes
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fe>
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fes
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
"gp~pj ON ON'ON OWONÖN ON ON ON ON ON
3 gj * 'Ss *' ji <£; d, .3. uS. jS. ei £·
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
HJSF on on"
1-*-'· #4. Ç
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ON ON ON
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
O
O |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ÏT 3- i·
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Examen van
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
53©
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Koppen
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
500.
viij
tbj
xij vj
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
[ 300·
xij
xij
vj ibü
viij
iv |
400.
5 xvij
|xvj ί vij tbiji?
s |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
. 200.
§ viij
lviiJ |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ioo.
1VJ
iv
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ceruffae
Antimon. crud. Terr. japonicas Lithargir. auri VItrioli albi Cyprii Rad. Cort. & Ligna
Rad, Parer. brav. Glycyrrhiz, - IridisFlorentin Bardan. "Tormentill. -
' Rhabarbar. Jalapp. Chin. ! SalfaparilL . i 'ï
■■Centrajervas *
Hypoeoan. -
Gentian
Cortic granator. -
•.Gartic. cinamom; -
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
tbj Jibji
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ξϊν
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
vj
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
(]J 3"J
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3V
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ν
fciv ibvJ
ifeiv
fti-ji
ib'H ibi'J
3)V
ibvi fxij 3VJ
? vüi $3» |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3'J g"J
ftiji'ib«3
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
IV
tbüji
I*
ibV
tbüJS
tbiJJJ
xx fbO
gx
3V
5viJ |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
tb ü
li-
ft ij ibJ fti mg tb j
ifej §HJ
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Vlij
ibiv
ft«j tb ij xvj ibü
tb Ü
§ v
gi'J ibiv 1 viiJ
|iv
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
vi
feüj
tb ij
1*>ί
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
feiJiibiij
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
iv
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3vi
S«j
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3 υ
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
perayiarr. -'|üj
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3iv.fi l§vj
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Land
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
en Zee-Chirurgie.
Koppen.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
SSr
500.
tfexij
ibijj
fcivj
tfev
ftv
ifev
ftv
ftüj
ftüj
ftüj
XX
ftüj
ife 'j 'S |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
300. \ 400.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
lOO-j 2PO.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
V
|
ur· Lig guajaci.
Ö-'Saflafras Herbtz·
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ft viij
ftïj |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ftiv ft vj
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ft*
ifeij # |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
tb j i?
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ifej
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
01 ς
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ifej
ftj$
ifej
fejj
ft'rj
Ifej
ifej |
ifciv
ifeiv
ftiv
fciv
ftiv
feiji
ifeiji
fcijj
ifeij $
ife ïj |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ft ij
ifeij ft'j
ifeij ifeij ifeil
ftji
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ftüj
ftij£
ftüj
ftüj
ftüj
ifeij
ftü
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
efb.a.bfinth.vulg
icordii phylandrii -
rut» card. bened. ■
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
bifmalvas
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
0,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
•o
|
^ula.feufio^ib.j foj $ jftij
Fiorej.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
<*f*
|
ï. rubrar.
|
gVJjgVÜ) jgXl]
ifej IMS ifeij
ffej IftiJÏ |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
%
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
-ftjj&ifeij .Hftij Jftiij tb ir
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
<V
|
uc.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
ÜJ3 fêiij
ij §ÜJ 1VJ |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
üj|
gviij
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ei
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
5 iv
§x
ife XL
§xij
Sem.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
& Fniïïus.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Car juniperi
Α nis. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ftXXftXXv ft xxxiftxxxv
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
%\ 2 °
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
■'--«ë
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Land en Zee-Chirurgie.
Koppen. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
533
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
200.1 3ÏÏ.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
400.
|
500.
|
||||||||||||||||||||||||||
|
IOO.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
^petjes
Ciles doosJ"es "
fiken |
50
12 50
|
||||||||||||||||||||||||||
|
40
12
40 |
|||||||||||||||||||||||||||
|
30
IO 30
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
IO.
6.
12.
|
20
|
||||||||||||||||||||||||||
|
20
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
rn Clyfteerfpuyt.
fnblikkeTregcer.
'i^ee Pannetjes.
^ee Vyzels, twee
bumpers, ^decodtum Ke-
^e Clyfceer-Py-
raglaze Mortier.
Kn tinne Spuytjen. 1 Schaaltjen met
^ewigt. Ill dito grooter. CQ Onderfteekfel. ■j> Q Scheerbekken. Q,.ee Kroesjes. r'e Maatjes, ñ â.
É <? Sefie-
Löaagmet2blafen
l^krom Mes. x1, Separatorie- j? Treppan met
'O toebehooren. % %l 3 Een (5 j Wet Toarnequet, dat zo noodig is werd ook op de-
lo^y ft, vergeten, gelyk ook 4e Arteiic-Tange,die eok |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Examen van
Koppen
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
534
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
5c*
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Een Sny-Tang.
Een Bytel.
Twee Kogel-Tan-
gen, een groot en een kleyn. TweeKooren-Tan-
gen, een rechte, en een kromme. Een Mont-Schroef.
Vier Oauterien van
verfcheyde foor- ten. Twee Sc&aaren ,
eenrechteeneen kromme.:. Twee Kiezetrek-
kers, een rechte, en een kromme. Een Pellikaan,
Een Seton-naalt.
Een Koevoet.
Een Cathecer, van
Zilver f Eer, groot Lancet.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
f Hier by moeite ook een ilappe Catheter ge.l
zyn, gelyk nog meer andere inftrumenten, die ull vergeilagen zyn. Deze Lyft had-de dierhalven v?e j( goede reformatie van noodendie ik hier niet 1 s |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
zal, maar overlaten aan die daar toe geftelt zyn,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
plichr het is, het welzyn der leiders te zoeken mej]
kun loon, 't welke daar s' Jaarlyks van getrokken |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Land en Zee-Chirurgïe.
Koppen. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
535
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
200.
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
ioo.
|
300.
|
400.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
500'.
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
^en Incifimes.
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
*·εη Kanon
|
met
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
.Naalden.
^ier Spaatels.
^es Lancetten. -
£es Scheermeffen.
Prie Kookers.
*«en Kisje tot de In·.
w ftrumemen.
^en Medicament-
Kift, met Potten en Flëflen. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
■ "' i ■
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
§ene heele Nieuwe LYST, van de noodigfte,
Uit-en-Inwendige Medicamenten, die'op de Schepen vaarende na Ooft* en Weft-In- dien, en na alle andere heete , en ook kou- de Landen, moeten noodzakelyk werden medegenoomen , opgefteld door Doctor Johannes D. Schikking, A°. 1748. En wel voor een Schip met 300 Man. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Ünguenta,
ALbum Simplex.
Nutritum JBafiUcum Balfamus Arcxi ■ffigyptiacum - . « Althseas Populeum |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
ffi Vlij.
m vj.
©v.
föiijV
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
%u
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Min."
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
53β 'Examen van.
|
|||||||||||||||||
|
Emplafira.
|
|||||||||||||||||
|
D
|
Efenfivum - - 61*·
Diapalme - - É8*;
|
||||||||||||||||
|
Diachylon Compofit. - figiij·
De Labdano - - É iv·
De Cumino - - fg iy.
Oxycroceum ... fgij: Cera Flava · - - fgiij.
Olea.
OLivamm. -. - pint x.
Raparum - - pintx.
Laurinum - * ffivj.
Anifi - · §ij.
Juniperi ... Succini - Menths - -
Coryophyllorum Petrsefeu Terras '» - fg'vj,
Macis exprefl", ■ - §iv.
Vitrioli - - · §vj.
|
|||||||||||||||||
|
Spiritus.
|
|||||||||||||||||
|
V
|
Ini Simplex . „ pintx.
Frumenti - - pintxx.
|
||||||||||||||||
|
Alcohol Vini - - pint ij.
Vitrioli - - gg ij.
Nitri Dulcis - - - fgij.
Aqua Fortis - - {gij.
Terebinthinae - · fgiv.
Cochlearias - . $ β.
Salis Ammoniaci - - fgj.
Salvol.Oleofum · - \\v.
|
|||||||||||||||||
|
Ma*
|
|||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ie *n plaatie van Sal Card. Benedi&i en Centaur, kan men
«H £°i<w of 'f ^' Tartari gebruiken, om dat die eene ίο» kragten hebben, en de gemeene ja.Ua fixa, ^s meeft alle en altyd uit de potas 'beftaan, of daar me-
Q vervalfcht werden. En aldus kan men , voor het Dje5"% Tartari per deliquium, de gefmolten potas nee- (Jig * öe Tartarus emeticus heeft men ook niet noo- loeg^111, ^e Sutta -Gamba, en Bypeeacuahm doen ge- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
WSSBBBKBiKmmBsmmmÊÊammmem^'
|
|||||
|
538 Examen van
* Acetum Vini . . pint.xx.
Gummi, Balfami, fucci condenfati.
ALoë hepatica . . ffij-
Myrrha . . . ffiij.
A1r.nj0nia.cum . . 03$.
G.albanum . . . ÉB $«
Maftix . . . lij.
Olibanum . . . 3 ij.
Sarcocolla . . . §ij·
Afa· Fcetida . ► ". Si·
Euphorbium » . 5"iv.
Camphora . . 3 ij-
Terebinthina Veneta . *
'Communis . SB ij.
Balfamus Co'payvae . · fgïv.
Peruvianus . . fg β.
Rob. Sambuci . . g?iv.
Ribeflorum . . ggiv.
Gutta Gamba . . {g$.
Terra Japonica . g,' ij.
Succus Glycyrryzae . - fgij.
Sanguis Dracor.is · ♦ §gïv. *
Sacharum Commune . » ffixij-
iHuA
■ * De· enkele Azyn is,genoeg, als men op 't Scb|
wat Rofenbladeren of flores fmnbuci daarby doet, he» ruea acetum Rofarum cnfambttci, en zo doet men frj andere ααίβ. Het aqua calcjs is ook niet noodig mede te voerj!
als men maar kalk genoeg meede neemt, kan men £. maken als men koud waater daarop giet en laat b 2.4 uuren ftaan. ■ Zo is·het.ajHa sSfróM fernelii in een uur te bereide"
als men neemt egue puf pint. j. Mercurii fublimat. |jj» |
|||||
|
Land en Zee· Chirurgie, 5g9
Mineralia.
ARgentum Vivum . » fgiv.
Mercurius Dulcis . |vj.
Pracipitatus Ruber . §iv.
Sublimatus Corrofiv. giij. Limatura Martis , . fg v.
Crocus Martis . , %).
Colcaihar Vitrioli . . fgiij.
* Sulphur Vivum . » $ iv.
Bolus Armena . . ggj- ;
Corallia Rubra . , fgj.
Lithargyrium auri . . gg vj.
Lapis Calaminaris . . gg üj.
Minium . » gtj.
Cerafla ' . . -. -ffivj.
Calx Viva' . · ffi vj.
Animdlia &p parfe-r eorum.
OColi Cancii · . fgij.
1'eftas övorura ♦ Jgij.
'ConqhcB Pulvferifatae . . !§1j.-
Teftas oftreorum pulv. . gjïjj.
CorriuCerviUftum ί . ■ $ üj.
Miliepedes . . " . ffiJJ. Coccinella . . l^v*
Cant.harides . . ... gij.
f Mei Aibum . . ffiij.
Axun-
* De Flores fulpburis zyn niets hier als gemaalen Swavel, dierhalven het zélve, dog de opregtejWw zyn Zuiverder, en van dezelve werkinge. f Als men den Honing met wat roofenbladeren kookt,
heeft men altyd verlch mei Rofnrum- Ook doet de kragt der Rofen daar onder zo veel niet als men zig wel verbeeld. Dit en andere dingen beftaan yeel in de verbeeldinge. |
||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
54°
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Dia.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
* De nievjwe Lyft der Ooftindifdie Compagnie geeft
Wiaar drie ponden Lort. Per. op een Schip van 300 Man. Maar als hevige koorfzen daar voorkomen wat zul·- 'en die drie ponden doen? ik itelle het hier nog ge- ringe. t Het Opium Crudum is zo goed als het zo genaam-
•*e Laudanum Opiatum , en als men het opium met Bran- «ewyn of met Spaanfchewyn tot een Tinctuur oploft, p het goed en zo dienftig, als alle groots en moeyc- '*ke compofiticn. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
54^ Examen van
Diafcord. Fracailor . . fg· &■
Theriaca Amdromach . . ®üj-
- Laxantia.
RAdix jalappae . . fÈ ij.
Rhabarbafi . . θΜ]·
Trochifci Alhandel . . §'v·
MaiT.PilRuffi . . . |vj.
ExtracT: Catbolic . . |vj·
Scammonium Crud. Opt. . Jij·
Refina Jalappse . . % ij·
Manna Calabrina . . f§vj»
Folia Senas . ' ' . . (gij.
Elixir Proprietatis . . f8 iv.
* TinS bfinthii ! . . fB iv.
Sapoalbus . . g|ij.
Sapo Niger , . . fSiv,
NB. Hier nevens moét men in agt neemen, als
een Schip met 300 Manren een ryze van een bal' jaar of daar omtrent doen moet, de quantiteit vafl deze middelen genoeg is, maar zo men een jaar o' langer denkt uit te blyven , moet men meer med^ neemen, en zo men geen alf jaar denkt uit te biy ven, fchadec niets, meer als men noodig heeft me' de te voeren , want al dat te veel is, mag opee" andere ryze alweder goed zyn, ook beeft men a'^ dus niet ligt gebrek als'er eens veel ziektens voOf' komen, die ook dan meer middelen eifchen, o^e t welk gebrek al te veel zo dikwils met reden ge klaagt werd, _ Vs
art
*Oe'TinEtüra AhfiutMi maakt men gereed, als öL
Brandewyn op de. knonpen van Alft giet en H^fS laat, en zo maakt men ook de linüwa Myrrtha, R"s' Caflerei, enz. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 543
. De middelen in deze Lyft zyn ook geen verderf
Uitwee jaaren tyds onderworpen; wanr degemee- 1,0 Syropen en Conditen nebbe ik weg gelaten , eri j^en kan die te Scheep met ZuikerHonmg en zoec- £°ut-zap ten alle tyden met ligte moeire verfch maa- *en. de Mineralien Spiritus oliën gummen en meer ^dere kunnen zeer veele jaaren goed blyven en vry Van verderf bewaart werden , de kruiden 5 wortels ^ zaden hier gemeld, wel bewaart, zullen ook * eenige jaaren maar zeer weinig van haare kragt . eHiefen , zo dat ik niet zien kan dat veel betere Middelen zullen kunnen raedegevoert werden. ; Vermits ik hier zeer zekere en door de ondervin- 5lnge we! en goed bevondene middelen alleen ge· 'ek hebbe, Edog raag ik wel zien, dat na rnydit ^er verbetert werde,dat ook mogélyk is,eo ik zelfs ,^°k doen kan, maar ik hebbe dit vooreerft voldoe- nde geoordeelt als hebbende veele der befte mid- plen hier aangeprezen, die of weggelaten zyn in de pften van de admiraliteit en Compagnie of daarvan. e Weinig werd medegegeven. j Ook kan men deze Lyfl gemakkelyk veranderen ί de quantiteit op een Schip van 50, 100 tot öoo pöe Lyften van de Admiraliteit en Oofi-hidifcbe
Otypagnie -zynegantfch niet voldoenende en eifchen ^odfakelyk eene vroegtydige verbeeteringe. Wanc
|
||||||||||
|
'aai-Λ- ··. j , Γ ; "UHuuuige en niets
|
||||||||||
|
.j — -------o--------*- j maai wuft. v\.w
-kal. wegge!aaten » van geen Spiritus Vini no.
\· °e. vim werd eens daarin gewaagt; de verkoe g "« middelen zo hoog noodig werden in zo eerin, |
||||||||||
|
% telt medegegeven datmaar zeer weinige
de^n daaraan genoeg hebben, de overige mag
^C^rg^ms'ien'of meD m°ct de verkeerde hee-
"^e-middelen geven, die vérdérflyk zyn.Nie-.
mand
|
||||||||||
|
544 Examen van
maad neeme my kwaalyk, dat ik tot voordeel va?
het gemeen hier eenige verbeeteringe nebbe aange' wezen, die ieder regczinnige zal aanneemen en eeJJ waanwyze en onkundige verwerpen , de nieuw* Lyft van de Oofi-lndifche Compagnie zoude ik hie* wel hebben by gezet, Maar om dat ik die teveelJ zoude hebben moeten byna in alle ftukkea verafl' deren, heb ik die niet willen hier by brengen, J* fweige dat de Geoörojeerde Boekverkopers mogf lyk kwaalyk fouden genomen hebben, vermitsoe woeker gewoon is de waarheid te verdonkeren, en i" boete te beilaan die echter tot voordeel van het ge' meeDgoed gedaan , van de meenigte proceffcO' hier over gevoert zal ik fwygen. Dit is ook <*. oorzaak dat een goed en gezegend Land eindelr door de Woekerzugt vervloekt verlooren gaat,d3 door eerlykheid en trouw zoude eeuwig ftaan. Die de fchoene paft trekke die aan, het is o!
helaes eene jammerlyke eeuwe, rampzalige ty en verkeerde Waereld. |
|||||
|
De LAND-en SCHEEPSKIST'
Volgens de Methode van eenige nieuwe l
Heeren Do&ooren. Aan my gefchreeven die met minder onkoftelï |
kan bereid werden. | i. s~\$®mnt De geneegmibDeltn ban bintij'K
\J moet men öebüen/ ren goeb purgan'1 emeticum, fudoriferum, opiatum, acidum teIV' perans, en carminans. « 2, ffl&t be purgantia belangt/ behoeft men «^
|
|||||
|
land. en Zee-Chirurgie. 545
fttt ban een te hebbent Bn boojoeeïb/ menmaaftt
P1 ttiafla ban gutta gamba, aloë * rcammonium e» "^eelpne/ bjaacbanmen piüetjeg? ftan maften: totf ?f» bet ai ftoböerenbe geö.iuiften / 30 jet men toaÉ ^laPpe op bjanOettipH of topn/ en menmaafitDaat e" tinctuur af. J. ^>e bjaaftmiDDeïen ftan men ofcétat öeftomen/
£eittt 30 men een baeinfg taöaft in tajattoatecoftopti .^toeeftenleit/ 3al een Deftig vomitorium toetben. <©f j Waat^ ban bat/ ftan men 3eg grein ban'tvicrum i^imonii in ttagn toeeften / en geben De topn in. jBeEC Jetft men ftiet niet ban Doen· 1^4. €en opiaat te mafte» i$ geen ftonfi/ toant aï# i^n een greint jen of een ftaïf ban Denraaubaen opium %$ in geeft/ met een 3toeetmiDdel of eenigejimc* ^perenöe Dingen/ of carminatibebJateEen/joöeefï: qeU genoeg. bs. <©wber De sbaêetmibbefen Bföoeft men re maften;
3 ejctract Uit carduus benediftus , centauriumj - finthium, contrajerva,Taffraan, opium en Dfer> |
|||||||||
|
L5 <©nbet De 3«urtempecfnbe öehoorenbepoeöfr^/
^titg oogeu en ftoraieu/ ftftulpen/ enj,
d 3fem / De blugge jouren üan ial armoniak eti
t ?· «©e earminantia jpn ooft goeö in De maag3feft»
JV ooft becfteeften 3p. UBen ftan maften een goeö J*ir vit®, ai# 6p boojbeeiD / neemt een pint elixir rr°prietatis, Doet Daarop een Oerfte tinöuur ban fta« W nagelen/ nntermtfftafen / ftarbamom / anpg/ W$ ban angeüea en Diergeïpfte.
bir αο?ί^ Öieft mw baeinfge anbere tnneilpftê JÜgi c8itientcn ban noobeii.
|
|||||||||
|
m
|
|||||||||
|
ρ) Μ
|
|||||||||
|
546 Examen van
Hier volgen de kragten der Medicamenten, °f
dat een Chirurgyn weete, waar hy zig na. te ^ guleeren heeft: welkers befchryvingen in " Pharmacopcea van Amfterdam f en éd& te vinden zyn. Kragten van de Diapalma.
D€$ nletffcrigjeetcicatrifeerende, Baaroifl·
3e goeo totailetlep oerfctje tuonöen/ tot co» tuiien en&e ecchymofis, el$ meebe tot boojgeWV Ren apofteunien. 3&e pTeffiec gebtffolüeect mtt Wl ïnanbetopn en fperma een, Dient atg een defeiw tot concufien en inflammauen. , Emplaftrum Diachylon Compofitum i$ &&L
traheerende, rppenbe en Pet3agtenbe alletïep apöJ'j matien en tjatbigtjeben / Daarom toerbbepleifteruj Beü&ufRt in een amrax, bubo, parotis, en jeer ü' in 6!oeö3toeeren. α Emp. de Betonica i§ 3uiberenbe digereerende \
incarneerende: bieuftig in allerlep tjooftixionDert/ in laonben met ontbtootinge beg been£. « Emp. de Mucilaginibusiê een 3eet öer3agtenbe / 'J
folveerende en matureerende cerone, 3eet bienfiiSJ' alletïep ïjarbigïjeöen en om te boen tppen. I Emp. de Kanis cum Mercurio i#3eet refol veere0 (!
f Als men alle de Nederlandfche Pharmacopceen
doorziet en vergelykt met de Pharmacopaa -^m βιΐηίί en Dijpenjatorium Brandenburgicum, moet men ^ kennen , dat die tegens deze niets zyn , yeele g° j middelen daaruit gelaten, en gantfeh onnodige en | delyke wonderlyke compofitim daarin gelapt ^Yn'^ alle wel noodzakelyk een reformatie van nooden ben- |
|||||
|
Land en Zee Chirurgie. 547
%tïep toatetagtige e» nanberastige gestoeïïcn f ,ï$
"ebe goeö tot ouöf quaaDaaröigeuiceratien,bif met J9töe Santen bejet 3pn/ om Die te emollieeren en te ^{umeeren. j ^mp.Gryfeum i0 cönfolideerendeen cicatrifeeren-
e8lleouöe ulceratien, bieqitalpïi gènee3eti willen. κ, ^m p. Oxycroceum iê jeer betmojüenöe atïetlep ïjar- jQtjeib en nnobbel£/ 3P i$- goeöop eenigegebjooBen t^en a!£ 'et ernige Dagen tiooibp 3pn / Inpgelpfe^ tot if1 fcbeurfel betnaoel/ ibrotum, al#meDeojpeenige e^i ow met ppnen u^et jtjn.
JJirrjp Stichticum. Paracelfi,f$ refolvëerende etl
„^agtenöe/ mebe goeb tot ailetiep luonben en ul- ^tien.
ν ^mp Defenfivum Vigonis i$ conforteerende, en
jjolveerende, alle olaautt) gefïageii / betfmfftte/ k betvajongen ïeeoen/ öet geronnen bïoeb onöetbe riö tterteerenoe / en beröUiöett alle inflammatie l\fluxien, jp toetb beel in geöïooten en ontleeoe E^n gebmi&t.
,^ιηρ. ad Frafturas F. Wurts toetb/aï$ge3egtig/
>,; öeb*often leeben ban mecft alle üoogbuitfcöen geöe» «> en öanon^ljieEteianöenietijiHt'ïiö.
^mρ de Cumino ig yet goeö tegenjf ailetiep ecchγ-
j|itl2 mofis Ve' öat deze plaiiler zo veel goed doet geloof ik niet,
Vg min, dat die zoude kankeragt'ige gefwellen refol- fealen' ^e Preuven van my gemaakt getuigen van het gSendeei. En zeer.veele menfehen kunnen by gerin- (j: gevallen deze heete plaifïer niet verdragen, om dat &h ^ de meefte menichen. infiammatie en puiften ver- ft Ai het E'mplafiruw, diapalma met kwik gemengt kua- C allerlei flag van menfehen verdragen Λ en is dierhal- gtQ veel beeter. De andere plaifters hebben ook zo ve ote kragt niet, als wel daar yan werd opgege- |
||||
|
548 Examen van
raofis en bultflagen / tot 3ugt en feouöe jin&ingw
i$ itet tesoïbeerenbe en bertojatmenöe.
Emp. Opodeldoch. flSen maaiitöietgemeenlpB^i'
fparadrapum ban/ obet beiöe3Pben befmeertenbtftf 30 op ouöe quaaoaarötge ulceratien geleib / De3eïbeöa' gelpHg omneetenDe en af uegenbe. Ung. Album Camphoratumf£berbtmnenbeen3eii;
cicatrifeerende, t)P ööecb beeï gebjuiHt met Üjat °]' rofarum gemcngt / om op allerlep inflammacien t» (itpfeen / até ben ervfipelas, buutigljeib / fcijutfDtë/ Öetö / et)3· (boojnamefpa in &?ete ïanben/ pw' tet?geujp3e bient 3P op aUerlep excoriatien en bit bjanb&eóen. üng iEgypthcum i$ goeb in oube ulceratie"
en ftlïefê/ 3P neemt {jet fponcieui? bleetf tt»eg/ W' betfïaat be corruptie en toerb beel in gefcarificeei" de gangrsneii gebjllifet- . üng. Bafiücum i$ een goeb fuppurativum , oft
ettermaftenbe en rppenbe 3alf/ btenfttg om eeniij' 3toeften te öelpen rppeo/ be£gelp&£ om eenig 8*' ölettett üleeg te boen fepareeren of oan een te fcÖet ben. üng. Diapompholigos $ een 3eet goebe fc&eeir
3albe/ 3eet üernoelenbe/ en cicatrifeerende alietw ulceratien , en Ö^C maügniteit taebetflaanÖ*' booi'iamentlpn al£ 'er ben mercurius per amalgs' ma onbec gemen?* tgj toanrieerse alg ban *εδ' ötent tot ben nannec 30 toel geapoilomeert a\$ëff ulcereerc Ung Digeftivum i$ incarneerende en digereerefl'
de, öaarom i$ 3eet beqnaam in alletlep 30 berfcÖ' al£ ouae bjoaben en sbaeeren. ,, Ung. de Althéa Compofit $ bienftfg tot a»1'
lamme en berb|onfien leebea. €n om alle ppn bJffl teneemen.. .« üng. Mundificativura ex Chelidonia i# om «J
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 549
jMte Stoeecen of ulcerarien te3uibeten/ en a$ ban te.
genec3en / en mtvts ban beelen jcec goog geagt / om "e ufrneementgelb jpnec beugb . Ung. Wurts iji mebe 3eet maridificeerende en juf* r^eiioe aliebnite ulceratien,en beneemt beputrefar* Q 3£e JBeberlanber£ gebuiinen in pteat$ bas De3e ^'f ben UDg. digeftivum met benung, iEgyptiacum öt,bengt/ Datb?p3ogoebul Ung, Populeum tg 3cer go?b in alleriep ontftfefeiiige/
!>' Brooten Enanb om Die te bernoelen / Daarop ge* i?tfe&en/ 3η $ultneenienDeinbeppneDerfpeenen/mrt c® opium of laudanum gemengt / als meDe aan 't Agoofb gefirfenen/ booi ïjeere goofippn / εη ίη De "li9p oep goafbgï/ om flaap te oectoefiiieu. k Cera Flava & Alba i£ ee» fjarDe taape floffe in De Njojüen / grof en emplaftyk ban aacö; 3η Mn ™ fcoel iti bettbatmenöe a!$ in bernoeienöe jalben S'ï'aati toerDen, Ep brgoub aïroo£ nog eenig= Γ*β be natnuc ban ben rjonlng/ Daar je ban gefto» 5 #et tuitte bjs$ Vuerb meeft in tuitfe 3aïb.en m*
?9ii/ en i0 ooft meeröcr. berRoeïenö^ / fcoojöien 'get f^afTeii; gebleent / m üinmaalg met suatei be< mWt i$ getoeefï. Van de Oliën.
\\%&t i^bjiebeclep fïag ban oliën / of sp toftben op
*~* biiebetlep üJP3e gemaaftt. b '· 5ée eerfie topje gefcöieb öoo? expreffie, Dat '4 ikïl "itöjuftftinge / om bat 3e ultgebuutot en tittge- U" baerben: en ban 3UÏft fïag spn b? olie η ban aman» κ "1/ ban banen of laurinum, ban ipn3aaö/banpa- al» °fte ftaap3aab. fajtot ttoeeDe top3e gefchieb boojinfufioen impr^ffiq, ζ ψ Doo? intoeeiiingen en ingebjongen Ui ben geme* |
||||
|
550 '" Examen van
«en olie ban bïubeu/ baat e«>?iige bloemen of 'Sr#
bén in ge üïeiBt öwben ƒ■ en aüoinbe Songeiielt/oP bat be iïcagt öiec bloemen of ïstuiöen booj be ftj» be$3elf$ beter sbuöen üftgetronheii / en ing?öiO'<£F 3pn: en bti^banigr barben geraakt be oliën ban ca mlïlen' ban codsen/ban leeuen/ban hipericum,^ ban anethi of biile. , 35e berbe top3e gefcï)iebboo?bifiillatfeen SFtonfi Oij
chymie, t#'; boo? hlofeöen / Htottujtti3en / fournui5fl,| boo? {jet 3ant/ étrj. enbe op bugöanige bap3e tcetftf' gcmaaïtt be oliën ba» faïpïjer / ban bitriool / ban w penfpn/ ban fuccinum, ban fpica en ban jeneüec^ Jiën. "Mt beye oliën bJerbenarnficeelgenaamt/onib*
SeboojHon(igemaaBt3pn. d 25oben be3« arcificeele of boo? Honft gemaal*
oliën / spnbet nog natutsle / bat 3pn 3obanige oüen5 be natuur, ban $el($ boöubjeagt/ uit eenige boom*1 alp beu copay veen Peru, in 3©e?Hnbiën; en Den pet^ olie uit 0? fieeoen in ^talien en elbcr£; en ben de terra uit öe aarbe ttaanenbe/ en op 'tbaatet benbe bersaiineit toerb/ in ©efiinbiën / in 't föph w, marta: teselnen olie albaac in 30 grootentoaarö^, ïjouben toert/ bat men sebaarfieeï^getopseuiti^' gen moet / met groet gebaar be£ ïeben£. . Oleum Cbarr.iemeli baerb ban fommige b^*
diaum genaamt/_en bat om Ijaar goeb gebiuifi / 3^ 3eerpenetrêemiöe/ resolbeerenbeen Jjpnmileribe/ö^, om toeröje tofd in ppnfiillenbe clpftérien gebaan/' i$ mebe aöfttinpetenbe en sbJietbettoe&taiöe: b^, om i£ 3e 5ps^ SOfö tot bet&römpe ïeeöen / enöe &"■' ïrp gebjeeae» ber 3enutoeii. 1 Oleum Hyperid 1$ bettöatmenbe enöe ?&&*
treftfcenbe/ goe& tot alle öerfeïje baonöea : tiopi1' mentlpfï ber gebjigten en 3ennbren. α ^ntoenbig bjerbje gegeben al^ men^gben-ö'1"*
|
||||
|
Land en Zee-Chimrgïe, 55!
"e3eect ïjeeft/ ojie of uier bjuppelen met toatfap baat
Btaautoe erten in gejooöm 3pn: ooft boet 3P«oatec haften en (Jilt Oe ppn Het biaa3e. Oleum ι umbricorum bettoarmt en berfrerntbe
£öuöe pafften bet jenubjen/ té wet gaeö tegengi be ftatnp fïeteepn/ en oift?impinge bet 3«iuujen, Sp ? in3onöer{jetö goeo geojui&t in gefcöooten üjou* Oleum Laun'num i$ betmojbenbe / en be 3emrtus
j*8tige breien eentgsint^öeriïerHenbe/infgelpRgtesol1' "«renöe / betujarmenbe en upeijenbe. Oleum MyrtilloT.um-.iii berftoelmöe en abficiiigee»
'enoe / 3p öeiet 'i 3tueecfn en uitgaan be$ neer#üatm£ / öeneefi be graant»? fiauierganft / becójanötjeio / al* 'ftïeu iilooben ε» fmeettfel. O'ieum Rofarum t$ berftoelenbe/ en betlïerfsenbe
^ïe bec3Vuaftic/ geflagene/ getfooten leeDen: en Die «9ïj eenig toeïiomenöe quaab befc&ermenbe/ in dp* «ecien gebaan biei«3e tegen^ De erofiones, bat té in* tftinge bet bannen/até een rooöenloop ofanber» : oieum-TerebinthitiiB té een öalfem boo? aïïeber»
'% toonöen/ in3onberljeiö bet 3tnutam/'ip té ooft
• IBm 4 refoï»
h t Het Oleum Rofarum heeft geengrooter kragt, als
e gemeene olie. Want de kragt "der Rofen daarby pbragt is zo geringe , dat die geen namen mag heb-
e!i· Daarenboven als die Roofenanet deolie gekookt Ytr&, werd de olie fcherper , die', ongekookt zag-
^r is.
Van de mei Rofarum mpet men het zelve oordeelenj
11 denken, dat de gekookten honing van de Rooien j?een kragt aangenomen heeft, als in de verbeeldinge qer verkeerd denkende kunftenaars; Van andere gemaakte en gecomponeerde oliën sn za*-
,cn, mag men wél met regt 't ss'elvt oordeelen, want ue enkele zyn de befte. |
||||
|
55% Examen van
refolbeetenbe «enige groote cotmi5ien / fnfgelpïtf &!é
tojinteröanben en biintetboeten tjeb&en. Sp 1$ floeö tot lambeib / nramp / opndmpinge bet 3εηηηκη· Süntoenbig \$ 3p 3eec goeb tngegeben/ metujattopn of bjanbempn / ban ι %. tot 20 bjuppeïen / tot een gonorrhaea, grabeel/ Rouöepig; mant 3P be nieren en blaa^suibrtt/ befumbe tngetioanben oectoarmt/ en alle putrefactie, en fenpn toebetfïaat. Oleum Anifi i$ jeer aperieerende en oermineeren-
de aïletlep tulnb en oprfêpinge ber tnage en bartnen/ fïiït be ppne beg butfti en mage/ je berbtopnt b^1 ïjin/ ballenbe siente/ en brttt'e bioeb/ 3P opent all* toerftopttjeben / iefl Den öojlï / beneemt ben fiann-öe? roonbg en neele/ boet fluimen rp3en/ sbJeetenenfte* pen. 3©e dofis i$ ban 5 bjuppelen tot 15. en me*'* ingegeben/ met mat toarme topn en theriak of nu< thridaat. ftitboenbig i$ 3e mebe goeb tot alle gebiee* fien ber sennmen en ftoubj / tegeng tanbppn / Dooft»?51 in3. uit noube. Oleum Junipariig bettoarmenbe/ penetree>rendö
cn adftringeerende, ooft eenjjbeelg carmineerende* bienftig tot totnben en fecimpinge be$ butï$. %$ toeberftaat be putrefa&ie, 3p iuibert be nieren bfl» fitabeel / berteett ben fïeen en b?p3e!tse t'eenemaal; 3P boet ujatetmaften / i^öe fcUeurouiaige en matersnö^ goeb/ 3p berfiernt be mage eningebjanben/ beiet&e opftpgingen/ 3p Öeelt alle intoenbige toonben en f' ceracien «ittuenbig tegeng beeten ban alle fenpt wj bieren / mant fcaar ceuft 't fenpn berjaagt / tegf"^ ïtramp en fiuipen/ en alle Houbepaffienber$enutf«" en getöjlgten. Sp geneefl be oube ulceratien »* (cïjenen / en boojthtuipenbe seerigöetb / be ft0""* 3ugt in be beenen en lamme leeben : tot tan1"*;, ttoee oneen ban tieje olie / en anberljalf ban laUlL num, met een once ijonbefmeer / is een 3W Pw «bie. m |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 553
5^e Oleum Petras 3bjeet uit eenenfietnenüSetgMon-
tefiba,en ban fommige §sh Catfjarinaoiiegenaamt. 23p De3e olie t$ gantfcö geen fenpit/ 3P t£ 3m o?oo» Senoe/ bertoaunenbe / öoojDiingenbe en uerteeteti&e. Sp f$ goeD tot üalIenDe3iefitê/ bjapinge/ noubeppn fcec senatoen rti bet gem?igten / boojnamentlpit / al# ntenje met be oleum terras betmengt / met Djie U» M$ astjn eenige öjuppelen geronnen i$ goeö te» Ueng ftaejtsen. Oleum Spicaei^3eet bettioatmenbe/ booiöjingew*
«e en te30ibfecenöe/ Daarom 3eer goeb tot be Hou* »t gigt. Oleum Succini f$ taerbjoogenbe / berfïetBenbe en
9fb|pbenbe / men plagt3e eertpbg getjeiligbe olie te boemen toegeng 3pne uitfteeïtenDe Rtagten / $© taan «Uiten gefmeert aan 't tooejtjoofb/ neuje en &me/ *]$ oor inbaenbig gebjonlun niet eenig beqnaatn Hat/ tegen*? alle quabe oplïpgingen bet Öerffenen/ °an apoplexie / parade en oallenbe 3ieftfe / tegen£ WIetlep feupu en peftigeiugt/ 3uibett be nieren ban acabeei / al^ mebe ben gonorrhsea , bertoeftt Ijet bienftruum, boet 3toee«n/en betojpft be ftou^en/ "«n dofis is van fcrup. j. tot fcrup. ij. met eenig be* luaam nat. } Oleum Sulphuris$openenoe/uietbeewnt>e/berRoe*
«nbi en berbunnenbe / baarom nmöse weel tmuenbig Bï{!Ee3tgt tot eenige gebjeefeen beeïonge / boift / en ma» p / alp mebe tegeng be gigt / fteen en graoeel / omtrent 1Cr"P. j. in een bierglas bapngetyeneen/ en Daarop Seïbieet: Ep boeDerftaat De galle/ en beroert aï!e3ü* 'TOeio (o jjet bloeit/ 3P<? goeb in allebjanöigeiioojt» 3?b- SE tem/ totbejrot quaaötanöbleefcö/enulcera- «en berroebe. gtemonbetojatoxycroceumgefmsl* *E!l/ 30 fctjeitje en betbtopnt3e alle galacötige / ma* ïetige en bainüige gestellen. Oleum Vitrioli f£ 3«er corrodeerende ef üpteuie /
mm 5 «1
|
||||
|
554 Examen van
en toeöeiïaat getóelöig aïlcrlep be?rot?ingen / inionöeï*
Öeiöberpeft/ ergens onber gemengt. jBen gtb?ui&i5< ooft beel intoenbig / om öe apofemen ofte juleppen een 3uutagsige fmaan te geuen / en Den öo?ft te berftea"' tnant 3P i$ 3eer floeötegengljeete/Djanbenbe/ pcfiiöj ea gal-agrfge hoojtsen / en boet 3ü)eeten ©en doiis tj> 30* beel Druppelen naat iebets goeD-bunnen / fomfpö?. ö?fe/■ fomtpbjtf bpf/ en bat ai naat geïeegentöeiD/ mi lepel bol fn een pin'je inanöebopn geoaan/ en* öe öie biel omgeroett/ en allemojgen? eenleepeltio» gebmto/ i$ uitneeraenbe tot öaïIenDc 3iefiteen lain* Van de Opiaten.
OPiaat i$ gemeenlpn een 5agt clefiuarium, al3°
geneamt ten aaii3feti ban ben opium Die 'er in 8C# mengt toetb/ a!| in öe befcgipbinge ben öe boigei" be opiaten te 3feni$. ïiaat gebruik $ grmeenlpft o!il fïaap te oertoeftfteri e η ppn te ftiilen / oföjeiomeeuf^ bföepenöe bogtigljeoen f e üerbiftften / en te (iutten / w mebe om rentg bloeben re toeDerbauöen. Laudanum Opiatum bolgeng 3pne öebuibfnr?e/fie^
fiomenbe ban 't luqcjöj'eii iaudo. fft piu~3e/ ig üjatë' ïpïi een $m pjpffeipft IBfbicament / aljjoftoelftëtoan aeeïe booi graaati|ifi gegoniien tóerb / boo? mp / "l |jeb bet meenigmaal met $tti groot boo?b£el3iinSi!> jbiuisen / en 3eif$ ingegeben. itm geb?uin pi$ utrnefmenDe gotb om aïïftfep oW
IpDeip&e ppnen onje^ licgaamg te (tillen / coo? ö»" ïjet De fcfterpigfteiö Dei humeuren 3«t tempel / f ψ 3«er goeD rrge t?£ alïe fjeete 3»n&ingen / boo? öi«n3* Die betnoeit en bcroiftt / boo? ben fiaap. f ρ téJ*, goeö booi ftoïnit/ tooöeioop/ ppn Der Darmen/ei gaibjaïiing/ jp Doet fiapen. gp f^aiebegoeö tegei iet opfïpgen bet S^joutoen/ een grein teffen$a»e4· |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. $$·;
5· uuren Ingegeben; a!£ meöe Sis ttaiqe toanftaopige
Öeete ppidphe steteng /öie binnen ^cijrepëooasö sou» ben mogen boojoalïen < maat' een greintj?n rcffen^ fn «en leepei rupn ofte tetg anöerg ingeiuomen aiïe 5 a
6· uuren ;anoer£ 50 $ öea gemeeuendofis m een fteeft lichaam 3. a 4. grein. Μichridatium laetö genaamtnaSen grootengeleeo
ben ïtoning Mithridares, öie niet alieenw n»ee-en« ttotntigöerlep taaien etbaren tna£/ maar öoüenöien in öe alexipharmaca, öat 3pn tegengiften/ üzit öepioef* ben gpgemeenlpli aan alle crimineeie in 3pniïpB; öit recept terietö gebosiöeti ban öe <&Ottften Pompejus boen ÖP öem ebertooimen ïjaö / in een seiier fcoffrrtjen brg Houingg oefïooten 3pnöe/ en bars *psi eigen gjana fcefcljièrtras / 't toelft· öaar naar een önerlaugen tpö binnen Hotncri öetoaart is getueeft/ tor öat tser öaar tiaar ban Galenus iii3pa 22ite 25oen öer Antidoten öe* feïjaeeoen i$ gebjojöeH, έρη geöjuift is rtiéöe om ppne te fïiUtn/ om te
boen fïapen / maar baainaineipii om te Doen stoet* ten/ 3p i£ goeö tegen? attetfep femme» quaöelugf: Stem'regeng naoföppn uiifiouöefeomenöe/ tegen^ &e3topnwgen en öaflitiöe siefcre. Item/iegen$ ftt# e(len/ ötoeofpoutöeii/ famijeiö/&ao?t3en, gpgeueeft be 'gebjee&en Der Bannen/ 'oocetr/ mant» en Raafen: 'h öcö 'er genee3en öie öe rttpno ireï fcljeef geti'oöftea ^aren/ fjaar een doOs ingeebenöe om re-Doen 5*»ee=» ten/ eu ban öuiiien een afjieDfeï met toarme natie ."Ocaen op öe hahm gefóö / oan grartaaffcljtïlen en iamilteblD<men/-baar sft 'mat mithridaat in meng'* .be. gp α meit seer goeD ingegeben boo| Öie rjaax itoater niet öonnen opgoitöèn 'met toat; iïaal-topi. ®ε doüs f$ drach, j'. min en meer ή&ί;ε gei'egi Jintfjdö': ' Theriaca i^geéampotieert δοοι Androniachtisispii'
°? «en .etbaceii ■ jpöèbicpii' ban -ömi boeter Steils .Ne-
|
||||
|
556 Examen van
Nero, baeflte Jjp fjeeft getroïtneH uit be cotttpojitie
ban bm mithvidaat, Daar 50 baat afnemenbe en toe* öoenbe/ 't geen oeguaam baag tegenbeeten/ offtee* fien ban fenpnige bieten. 2pn gebmift ig toel öet boojnaamfte onber aï!e
prefervacien Der peft/ jj i$ goeb teyeng beek }ieft* ten: in3onöerl)5iö tegeng beeten of iïerïten ban fenp* nige bieren; *|tem boo? baUenDejieHtenibangigöf^ *ap be bojfi/ ppne oer öarmeu bie be selbtgegtquetfi ïiebben /en tot oeele anbece paffien be$ licljaamg meer; 3P berflernt i)ft berte / öerffenen / lebft / tnage / enJ· §P \$ meöe goeb ben geelsugtigeu / mHt3ugitgen/ e" öle benaubat op be bo?ft jnn; 3P bjpftbe pon jenden aïlftlep buile bjanb uit {jet ipf; jp ooec bjel3tueete» alp men3e met tuat aq. card. benedi&i of met baat ant. diaphoreticum inneemt I ens. den dofis is drach j- min of meet naar gelegent&eib öer patiënten/ e11 quaabaaroigheiö Deggebjeng. Diafcordium Fracaftorii. f&eil bafis Ijler ban i$ D^1
fcordiurn , ofe ban ben di&amnus, tormentilla, en gentiana aange3et uaetb tegen^'tfenpn. ©e kaneel, peper, gember en goeben wyn , berfpzeiben {Jfl8c fccagten beter booj getgantfcgeiicgaam ©en opium öient ïjier ooft alp in ben theriaca, ombegrootet)*1' te ban öe3e mengtnge te matigen / toaat boo? 5P &§ te langer goeö b!pft. ^pn gebjuift \0 mebe tegen^ fjefmette enpefïilen'
tfaaie gentene; inggelp&g tegeng aUetlep fenpn en bet' gift/ 30 bael uitbaenbig ató inbaenbig: 2? opent al* Utlep berftoptïjeben ban \tmi milt/ nieren/ bfaaje en baarmoeber. ^p i$ goeb tegeng be baater3ug.t e" toobeFoop; be ppn ber roage en barmen fHHenDe;3P i$ mebe goeb tegeng ben beceubetben tjoeft/ «\Me5||J ban binnen beseert ïjeboen / ben dofis ig D. j, tui» of meer naat gelegentïjeib / met eentg bfguaam nat cti ïjattfirefeertbe biBQen ingcfleoea .. |
||||
|
Land en Zes-Chirurgie. ^rj
Philonium Romanum fjeeft 5p benaminne ban
oe Ititljruc Philon, een $m etbawn IBeöicu^en ©w» ΪοΓοορί / gfboojtig oan C&at3«i / en binnen Komen 3Öne fsonfi oeffenenöe/aaarom b&t tjet Den öpnaam ^au Rom anutn öefjonö. <©en baiisi$ Ijfet ben opium, 3pn narcotyke fijagt toerö aauge3et Doe? öen hyo- icyamus: en Oen öinDet toerb benomen / öooj öen puphorbium , faffraan en caftoreum. i©e anöete fifete ingrediënten , Wenen om te incideerèn , ac- tcnueeren, carmineeren en penetreeren, Den ho- ging \$ om te detergeeren, en 3pn ftjaflten ianac *e conferveeren. mt opiacum boet mebe ruften / geneefï ben hoeft I
f\mti$ I Houöeit op be bo^fi/ bloeöfpoutueri / coo&e' 'oop/ml{t3ugt/gee!3ugt/b?aaHfnae/ppiie öet nieren °ni dofls i$ oetfciietben ban drag. j. min en meet uaac fieiiegentöeiö. Van de Laxativen, en eerft van de Eleftuarien.
ΪΛ€ Eleöuarien gemeenlpn confeftien genaantf/
£j eerden Dan oerfcïjeiöen «Sebicamenten te 3a» !wi gemeiigt; baar spnoet Die maar altereerenöe TOei-nenDe 3pn/ al$ De confeöie ban Alkermes gaat· 3pnbec οίε putgtet entte 3Ön / al* bie giet naat I Confeöio Hamech. ©en Utltöeut be3et confeilie
* ft-n jeer. oub ürabifcfj jBeofcfjn Hamech ge» j«"eitit s be confetti* geeft biieberiep bafis. 1. Cho- gkogQ t q\$ öen 1 habarber: toeiiiet* suoaRïjeiÖ. booj k*> leammoneum aange3et toerö/ toieng fcïjerpig- j l« booj be pluimen eu tamarinben betreet bjeto. hj.^elanagoge, e10 Den fena, polypodium en e- ijL yrnus' aange3et 3Önöe boo? ben fuccum fuma- &*> en ferum laflis5 De toinben üjerben benoomen °ί öen iem. aniii. foeniculi. 3, Phlegmagoge, aï^ bm
|
||||
|
558 Examen van
ben agaricus aancteset sijtiöe ööoj öe colocynth, &e
maag en leebet toérö tjeciietfetyöao? ben abfinthium» roozen en fpica nardi- ©e cafiia, manna en fuiftet beneemen 3tjn ö?oogte/ en begen De flpmiggeben beï ingetoanben af. gpn geb?nt& if om öe zuure üostigfjebeu te pu**
geeren / 3P berbjgft alieriep gebjeehen bz$ tjusb^ / a!y fcïnuft/ ft?aü3d/ gapcbjojmy ïasetpe / öai?Her;be#' geifj&g bit ban'J&ênug fenpn Befraet 3tjn/ den do- lis is unc, j. HieraPicra toetb ban ben gemeene man genaantf
ïjeilig üKtet/toant hiera IJ een grieng tooojb bebi»'
öenöe tjeiiig eti picra bitter / 50 bat öem besen naart1
roei regt gegeb'e» bjet'6/ 30 om uyn ooeöe en Ijeti'
3aame Btagte*r/ tegen^ bceibeden gaaaien/ a*<s 0°"
:om 3pn bittere, fmaaft bjegenf ben aloë öie 'er i"
gtoote mreittgre tngebaan ttiero / öie giet ooft &en
öaft# ban $ / en gecojrigeert tseerö booi öm caneel»
ling- aloës en Tpica nardi , fetenenbt om be inö*'
tnanoen te berfterïsen / en ban öerrottfnge te öefcötf'
men: be maftix bient om be maag te fïetReti / en ®c
fcgerpfggeib ban Den aloë te beneemt»/ den azarutö
om a!I? betfioptïjeben te openen en 000? fee urin*
ïjelprn uitbipbrn. ©e gcming om te öetergeeten ίη
öe compositie buurjanier en imaettelpBer re maf'*";
gp ig goeb regent aïie ftoube gebjeften ö<?
ïjoofög / tot öjaaijtnee/ ballende genten/ nramp {
quabe ogen ; item tot een naube berbuflbe maaö·
tnaaac bie een gecre leebet gebben i£ 3P niet Ψ-
goeb. Sp to«b seïöen alleen ingenomen maar at'
toog ergens oi>öec gemengt. 3i>en öoft^i i^ dracn'
vj min of meer. M
Eleétuarium è Succo Rofarum j£ eettpb# ban «
Salernitaanen ^ecomponeett / geeft 3pn naam ?J
6e rosen / ibeifeetö fap aigier ben 6afï# $1 tt'*Jt
ÏHttgeerenöe ïsragt booj een diagrydium eans^,
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgïe. 55a
toetö. 55e fantaaien Dienen ïjiec om be ïeeber te
"ttfieiftcti / öoo! {jaate iiqtt adftri&Jë , be caueel °m 't öecte/en De fuihec om een aanseuaraet fmaaft (e genen. gpn gebjuifc i$ goeb fn alledrp ijeete tooien
j% irt öe roo3e en peft/ 000? öietise be gai-agtige oogtigöeoeti sm af3ut0eEt / 3η ontlOft be pnn bec Beiojigten uit fjitte üooitHomeoöe; a$ meeèe i$ ψ ÖOfö tot ïjoofuppn/ bjaatjingen/ ppn Oer oogen en gerftugr. «pn-grfyuttt toerb öan fommtge fufpect öqjoyOfn; om, bat fcet 30 toaei niet alp ïjet booifj. ^edtuarium gecoirigeect i$; niet te min Jjet $ baeï «« befte eleauarium om in langouucsge Ïïei3en te «tbuilfte» Doo? bien 3p 't langft goeb bipft g&en do- J's is unc j. of met ie infufie ban fene unc.S. bat Van de Pillen.
T\€ fMfen ban be Ziehen Catapotia genaamt/
AjJ \$ "eigentlpH een ö?oh of maffa, bat gemeen· ƒ« in een ftuft ban een olaa£ bebjaart baetb/ gelp» ^tbjpl ben extraftum catholicum en baaK bollet» "JJS af gemaaöt/ ban be ö?oate eenec etbaeie: öe /Oen baaarom bie bec5annen en in 't gesnift ge» J^Bt 3pn/ 3pn tbasebetlep .· 1. ©ooj bie3e 3luiberi/ ■Λ biense in fiieine quaiitiffit / en ecgené tmbe Jntoonben / aïgban 3onöer fmaaft tomien fngeno- £«1 teaetben. 2, ®m baf3« booj tjet lang öertoe* J" <» öe mage / be berbece beeïeii öeetec tonnen I'uiiöecen / ai£ &et ftoofö en be feebematen omeg icÖaaiti£. fi ι ibis Cochise 30 't fcfjpnt / spn ban Rhafis uit.
joonöen / feen bafis ban be3« ptïïen / (0 fjet puibec Ch iera Ga,eni· 2ρη cho!ag°ge of gaï-utrtw
*"« Rtagt \»eeb boo? ben fcammonium berttieec* iect/
|
||||
|
j6o Examen van
bert / en be phlegmagoge of fipmuit&jpbenoé öoöi
be colocynthen en turbith: be bloemt ή en fptoop ban itoechas, boerb hier Öp gebaan eengöeelg om Öct &att te becfterften / alg ooft om be ftetffenen en anötre ingebaanben te öefcfjetmert ban het ftin* Der/ bie ben turbith, coloquinth,en icammoniuin scuöin mogen Becooj3aften i*pn geomift i$ om be ftaube raaubae taaje toog*
tigïjeöen öeg hoofbg en barmen af te jutoeren: girê* ge\ph0 alle 3tnftenbe Ijumeuren en catijantn. D& dofis is drach. j Extra&umCatholicum baetö extradtum genaantf/
om öatje booj ben ö?anbebjpn uitgewonnen baerb: cathoiicum, om Öat3e be geuecaale maffia öec fiU" meuren purgeert; be phlegma ïaaetb tjtec boo? D* coloquinth en agaricus gepurgeett; öe cholera boOi ben aloës en fcammomium , be melanchol. boo? ben helleborus; ben diarrhodon abbatis bient Wi om öe leebenbe en boeüenbe beelen te üetfierften/aj? meöe om ble ingebaanben te öefehetmen ban eetw ïjinöer / bie be anbere JUSeÖicameuten 3güDot mo8fl1 beroo?3aften, gpii gebjuift i# om be algemeene bogtioöeöfw
onïeg itchaamg af te 3Utberen ; Stem in öe 8?' b?fenen &et leber. / milt / en ïjooft. Φε3β pillen W$ 3eet goeb Pan toerftinge/ haar doGs is fcrup. j. oi drach. S. Pilulaj Ruffi totïben getiaamt naar ïjaacen %*'
tïjeut RufFus , bie 30 men fc&jpft al coo? be tP' ben Galeni binnen Komen in gjoot aati3ten i§ βζ. toet ft; / ben bafis hser ban i$ ban aloë : 3pn *'' beegenbe en 3utOetenbe ftragt baetb boo? öe mr' rhe bermeerbert; bte ooft be beituttinge jeer teg*» (iaat 35e faffraan en goeöe» bapn baerbenber w genaan/ om öet 6e«e te betfïetften 't ί«ιρηΚ3«μ te liaan, 0 |
||||
|
Land en Zee· Chirurgie.
|
|||||||||
|
Sót
|
|||||||||
|
rpnP toêt6en öeel in De peft mbwM om te putaee*
£* e« te piesetöecren / Dooj Dien jp ook ïjet tjoefo / J*W en feüer berfïirnen / en aile fcöaöeïpne fïpme» tett Ö08tföÖeöen uit &et iicrjaam ojpft: <©m tt p;e· E foeeren geöjuiitt men alle öagen een piiïeijeo met '· wpei aspn : Haar cm te pnrgeeren of af te £™nen geöjuint men mi öceSeöoft^ / tocïfte öcffó i$ &ι7. ' Κ ^00?Ι? f-s !ε Soeb gefcutfet Pooi jicïieïp. C ,» ^U/ öie βκηι een open ipf toiilen rjQU» ^titoooi öaacaöonömaal ingenomen.
,n*oIiaSenas tuafTen öeei in De iUüant / aïé ooft 5J fciobmcen / en in ?flrratio;ien Die teel bc öefte rf™/omtrent anörröaloe.öoet boog' tuaager.be neeie '«emtjen^; 3p toeröen in De JBrpméaiiö ge3aatt /
8* oetfïecben in <©cro.öer en JJobember; om Dat3e "ntfcij geen nouae nonnen üetojagen.
tj 4n 't gebmin i$ 3ε een Pan oe'uirnemeiifïe purga- ehen οίε öe natuur botsjtörengt/ om öat3é 30 3agt ba» ,Dre a,ierafie pisrgeeWi eentge Weine adftriftie Vllaren,D£: 3P toerö op betfcöeiöen manieren ge* Cr: S,?Jn tofeii*E|S^ / poppen/ puinere/ en?. it,(5 geöjuifs f$ om Ïlfc&aaiu ir 3Uf beten/ en öe ΛΓΛ5'^εκ,]/ί!^ f°H ^«"seïpH/ iti fuö--
iie 'S! ,? l drach J- of drach, φ «aar in infa- "ft« «n^S,0ge '* i0m?i,¥ .W^'1**/*? dragma
^^m^^'S?'05^1 »°*n°*to ftiein kliert/ «te S' °wnenöe in öe iBaanb 3unp: mt befte iö %«™öimen ^»ίηεοοί) té/ en 0an binnen tuat ΐη «atig at# een notemu^caat/a^ meeoe Die 3maac if,K tuoimfteftig & c le Infvf 9eb?u,fi # om &Μμ$ te op-hen en af
.Ule^ttoi / allerlep gaï mor fïpm) boojnameA
,n öe maag en febrr t*t Daarom i$ 3e"ooec1 S
|
|||||||||
|
S6i Examen van
De geefytgt/ matet3ugt/miU3ugt/betoutset&? itoojt'
3εη; ijp taetö ooh beel in dyfenteria gibjalfit/ oiv Datje naat ïjaar putgatibe fctagt altoo$ een adftric tie naac laat/ 3pn Dof$ t$ ongelpft in fuüfiantie w of ttaee dragma : in iufufie meec naat gelegd1 ïjeiö / taant 31» altoo^ meeii met iet# anöer£ $ mengt toetD. Had. Jalappss 3pn 3enete ftleine ronbe fcöpfjei/'J
mechoacanna3eer toel aelpfeenDe: toatTenoe in $50*7 JHfpania geipft ötec De aamesiafTen Doen / sp wiï' Den in fcijpfjeg gefneeöen/ geDjoogt/ en ïjtec o»£f flesooDen. 3Pe Jalappa \$ een 3eec goebe purgatie/ boo? ^
geene Die 3eet taieg 3pn om in te neemen/ om Da" ganrfeb geen fmaafi öeeft: 2p ontlofl alleclep to^ tesige önmeuren 3P opent De leebet en milt/ Da^ om i$ 3e goeb tot De gee(3ugt/ betoubeïDe öooP, ppn/ baUenbe 3ie»te; fleticpn/ colpften fto?t aifl'C Ijeit.^aac Doffé in fufeuantte drach. j. ooft tael ι# maat in infufie i£ tjet drach, ij. of meet naar w leegent&eib. ώ Scammonium f$ een fap uit 3eïtete toojtel in',
3iëw 3eec lang en Dift a$ een arm onDer De aetp, bwffenbe/ al? öier te lanbtöe 3©eetoinöe/ toit W Éoleuc en ban een seec guaDen reuft, 't loof W*L hHe of meer ellebogen goog / D?aagt taitte öloett1' iel al# De 3®eebJinDe/ enDe BlaaDetfn al^ öepar'5 ;t3"a. ..... . ' j
fpn ge&m'ft i$ te putgeeten De phlegmatifee *$
jfomige gumeu'ten / 3P i$ yzt vchement in W.\ bjetiien / en Dieiibolgenöe seet gebaatlpft geb?^ öaatotn toerde selöen alleen of onbereib ingeö^ ben/ om Dat3? onse J&atuute bpanöig i$: $&*$ \sm ntfi 30 maafttse ftrimpinge bz$ ouiftg. *!λ tO3e0en 30 Ö«ef{ ^e een fd&etpe tyaaD nöe IfiM Λ laas. $m iïet&m 30 $ je 3«« fwötiel en attrau^ |
|||||
|
j
|
|||||
|
t Land en Zee- Chirurgie. ^g»
ffh ^βι' met em corrodeerende ferofiteyt, en em
Lenige quaaöaatöigöelö / jo öafje fct öme / öe ««et en mage jeet fcijaöeipH ffi/maar in öe eleóhi. kin*1! &hm^> 0«i«^ W toeeï ban öeje qnaaDaat* mm Dooi miè&ei ban 'r bune / ofte af&e Door £m bei pharmacie öerdö toerö / toamwrtje öati IJSrydiuna genaamt baerö / 3Pn boftg i$ gemeen- C \° a !J srein/ of oon toe! fcrup. j. S. met gem* % ** '· in toai toarm ö,ec °f toP" taaeno- Jtefina Jalappa of $?ar£ toert albuj? gemaa&t /
t <<i neemt jalappa Die gnmmig en stoactacnüa iö ƒ \£ Ponö getuigt Die men afê Dan fPH fmeuft. «& JJi/ &?anDetopn D?ie ponb; öit onöec Den anöeceti JQeet en in een toatme plaats te toeenen geflefe C tpb ban D|ie a biet oaagen / bit toetb aks S*® uitgepatft/ en in houö toatet gegooten/ m u· Dan 30 3innt De öar$ te gtonDe / Die men 5» j «J af toafc&t en op een anöet tafelöojö te öjooge» fcPif ö0^ # ba" 8 fot 2° BC· m Öceft De3elföe
tf ttt afê ban öe toojtei gesegt i$/ befjalben Öat j.ra minöet gebjigt ingenomen toetb/ Dooi öieit c 3uiüeïö£t #/ en 3agtet putgeett. f |
|||||||||
|
Van de Mellita.
|
|||||||||
|
b
|
|||||||||
|
€ Mellita of koningen toetben gemaafir ba»
|
|||||||||
|
Sabanige bloemen of bjucöten öaat 3p naac
genaamt
SeLA Dlt fiammonium'is een kottdyk middel als het wel
W"lkt werd. en als het opregt is, een halve fcrupel is ,Peg op eenemaal te neemen.
UfaL 2,eer veel veivalfchinge gefchied met deze reftna wetkf ' en als die °ΡΓε8ι iSy werkt die zeer fterk,, ea
*t zeer wel tot een halve fcrupel j inzonderheid aft-
Sta a desdi;
|
|||||||||
|
564 Examen van
genaamt tetoea / toelne in toel gefcijuimbe öonlng
of geitoa&t/ of getoeent toerben.
Mei Rofarum uitöoenbig getyuiftt / f£ mundifi·
ceerende en conforteerenJe 5eec Dienfïfa tot Öj fli^mbranen Dec ïjetffemn / tot öe ulceratien De? tnakig / ïteele / roebe. giiinienbig tot toatecagtig!)^ l!iC4tiaag in juleppen , apozernen ofte aubetftiii^· Van de Wateren,
D€ Hatecen teetben gemeenipft geöfftiüeert pef
alembicum Of per campanara S. Α a'jS ifbfi C&trurgpn genoegzaam toeet: baatom 3al tn \βιί maac fjaac feractjten oertalen. , Aq. Alexipharmaca i£ een 3fec goeö tegengift'
tegeng aiieclen fenpn/ quabe ïugi/ yelt/ en guaa^ aaröige naojtsen; inggelu&g om in noel-en 51»^ öjannen te getyuiften f De Dofis is Unc j. of Unc. j. iT.
Aq Rofarum i$ toernoeienöe / en toetb öeel 0É' S?nint in oograater / om bjauö te toetflaan; ai$ \ν&' De in ontfieefeinne Het neele/ of fquinantie. Aql]3
deze've met wat witte zeep tot pillen gemaakt Werd· .
Veele misbruiken deze, om dat ze met weeten, datï
zo hevig werkt. (*) De gekookte hooning. is zo goed als deze.
(t) Merkt h'er , dat de meefte Jquce Deflillata Ϋ*'(
geen vriigt zyn, en dat ze meer uit de verbeeldinge ". eenvoudigen kragt hebben, de afkookzels van de krU''?f, met enkeid waater zal men van meer dienft en nut o vinden, ieder mag het vry proberen, ik baane hier m* ( cnkeld de weg daartoe, om van de eenvoudige verbe^ dinge iemand af te leiden, vermits van de meefte kru den maar de vogtigheid van het waateragtige in het o . tuieren overgaat. Men heeft in het afkookzel meer volle kragt van het kruid. Denkt dit verder na. ' |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 565
, Aqm Cardui Benedifti Doet Stoeeten en toaterma»
P«/ Dieniiia tot De bojfï/en Oequaam om fet$ oaac ^eöe tn te geben a$ Den theriaca, &c. Aq Cinamomi bÜetö alDug gemaattt j &. Aq. rofarum Lib iv. Cinamomi eleöi Lib. j\ Vini albi optimi Lib. ff. 24 uitren op toarme affcge getoeeftt in een giaa3e bat / en '$ anOirenöaagJ naar. Dr feoun geDiflilteert. , 3Bit toater i0 ren gorD Cardiak om get ïjat't ie Ptftetfien/ 30 ulftoeiiöig om aan te mitsen/e\$ tn* ^fJ'.öig nift Deit aqua cardui benedi&i en theriaca, 'fte.met eenige apozemen gernengt en gebjttfftt. ■ Aq Fcsniculi l$ resoïöterenDe / en totiö meeoe Ν tot quaDe oogen g?öee3igt; gröjonhen i$ se goets «oö| 't gröbeel om toaret te maften; boojnaamelpft· f$'tt mat oculi cancri onöec gernengt 3pn.©ooitg , '0 3e 3eec beqnaewn om Den laud. opiatum meoe ε ttieugen 1 Succus Limonum # 3eer goeö tm feïjeucöufB / 30
jj' fpp3e al£ in eenige jB^öicpnen geöjuiht. "Ziet boj- J* hier na ban öe limoenen fn ίΐΧΐ}ξε$$ aümetlten etmeis / teat ficac&t 3p |jfö&en. Van de Conferveu.
Mei Commune vel Album. f *&bzt toeet genoeg toaat ben fjoninö «itfiomt /
bj, c'i ban toiense gcmaaftt teert»; namefpa oan De rj3/eietgalben onnooDtg Daar meer ban te fcgjp» km m 'Öo»»t»9 f£ &eef en fc?oog met een rupenöe/ni
l Je,öetenDe deterfive ftragt / inöJenDig f£ 3e openen*
fcenh a!ftio°3M!öe; fcfteiDenöe enbe eenfg3intj boe*
,öe/ 3P fegaöit De maag niet/en \$ U sienten öec
38 »3 -nfc*
|
|||
|
$66 Examen van
nieten en Iblase5«ec öieu(}%. ï|oningin fcijosntoattf
opgenooftt en tod gefcöuimt/üast bp boenöegoe^' ajtjn / toetb oxymel fimplex afgemaakt / be Wlt geee bienflig /en toetö ooftöeei in gargarismen of ap°' zemen gebeesigt / tn$. (*) Diamorum.
Ji, Succi Mororum immatur. Celfi. Rubi.ana Lib. l·
MellisOptimiDefpumadjLib.j.ir. Coquantur S> 9$ tierïioeïenöe en 3ufberenöe/ bfenfïig tot be$
ceratien beg monö$ en feeele/ en5. Van de Conferven en Rob.
We confetben toetöen meefï on «nbecïeptotjS^öl
maant/ be bloemen toetöen gefloten in een fïeeneniw tiet/en bp ieöet bogtige bloemen al£ be toosen/e"] toerb ttoee penb fuiner geöaan: maat bp öe b?ow Bloemen/ al^ too3emattjn: en3- bjie ponö fuiftet· Conf, Rofarum. Stjn geb?uift $öe mageen 't Ö'L
te te betftetften / en floppen ben loop be$ buiïsg met £" crocus martis ofte ietjï anöet$ toeemengt. ι Caro Cydoniorum.
ψ. Succi cyddoniorum depurati Lib. xij.
3©ft toetb op beöelftgeïtOQKt/en baat naat Bpf'i
tenöe ööf ponb oube sutbeten totjn/en b?ie ponf'1 iïer / en bat 30 naat be Konfl genooRt. ^ (*) Den hooning is in het minfte niet heet en dro ^
maar emollieercnde en bevogtigende, gelyk de oü λ -vindinge leert, ieder neeme de preuve daarvan , '''Li Schryver fteit dit ook maar na de ftellinge der ou Λ en niet na eigen oordeel, want anders zoude meV'' i1 ders moeten fpreeken , en zo is het geftelt i» jfr &ragten en werkingen van de andere Mi ddelen, dai»r fantich verkeerde denkbeelden yan opgeeft. |
|||
|
Land en Zee^Chirurgie. 567
J Hen maaide mtttt teel op een u$m m onftofle*
wn toöse 3£>ee3e marmeïaöe 10 3eer goeö tegen? ben ïoop
«ooi öf» eeten; en regen? Ört otiecgèaeti nsac öen '"en gebjuiftr. ^p betfieïftt De maag en ueraeiu ee* »«B3tar0 öen fmaaB. (*) Rob Acacise.
5?, Frudt. Pruneüorum Silveft. immat. q. f.
Coq.ad Mollitiem.-TrajicaturPulpa per cribum. Trajedtae Librse uni adde, Saccnari puri Lib. ij. Coq. in confiflentiam Rob. Zp i? ytt öernoelenöe en t'faamentcefiHenöe öen fcutöioop en ©joutoefïQtiöen fïoppenöe. Rob Sambuci.
B>. Succi Sambuci Lib. iij. Meilis albi defpumati
Lib. ij. Coq. ad ConGftentiam. $M rob öoet fiecH 3toeetetï/ i? toafeeaföjpbenöe/
?*> Piorjoceert &et menftruum. 2pn dofis f? drach. Λ a drach. ij. naar gefegentljefb. (*) Van de Wortelen.
Radices Ariftolochi» Fabaces.
Γ\ ^je ronöe tojojteltje? groejen ïjkt te ïanöe in δ*
}*-* ^peelijoofje? 3eec oöerbloeöig ©econöearifto.
^chia f? öjp fubtielöec en Rtagiiger, ei? öe iange tn
Sin 4 öe
(*) Deze Caro Cydoniarmn is tot niets nut, en zo kan
^^J veel banquetten en Lekkernyen maken. . (*) Aan dit rob fambuci word zowe! te veeie kragten j0e gefchreven als aan 't rob acacise-, dat van weinig nut s»de rob van appelea en peeren en pruimen ,zai ook niet °ö<lienftig zyH„ |
||||
|
f68 Examen van
be JBeöicQne, Zp i$ seec nragtig ingenomen tcgcti
allfriep feinjn / en fenönige quetsuuren. 2p $ meöe goei! tege--»» (iuipsri en trenBlnge ban senutoen. %9 berttieht De menftruen en berïigt ben 3bjaaten abern / opent öe milt / en geneefï bie fjaat ban binnen öe3eert jeböen/en yequetü srjn. ïlittoenbig 5Ö»3« 5eer attra- heerende, mundificeerende en incarneerende. fSj? toetb oeel gtïnuiïit in beeie Siinnenbe ulceracien , op gecarieerde ueenöecen / tot Öe geb?eeiirn Dec ïteeïe/ fpee» mm kramp/ fcgurfr/ öaarbja?in< Rad. Chinse taecD ong ban indien uit gettt)B<EÖf'
na aïjjier geö?agt/ Garfeias ab horto lib. i. cap 38· feïjiijft rjetn groote ïtragten tGe/Qnberanberei£3eeeii 3oncer!inge remrbie tegen$'öe ponnen/ flerectjn/ quaaöaacbige onjeraefeujKe ulceratien , greljugt: gjtem tor öe t? ertnge / cachtxia, toater3ugt / ( öie inefl leucophlegmatia ofre anafarca noemt/)entegen$b* feeroert? οίε men beriberi noemt; iu fcgijfjenp gefitee' ben/ eneendecodhimnangeniaant. Rad. G!ycyrhizaofliquiritia30n langetoo?teïtje#/
Die ban een trbet genoeg benend 39η \ en in 't gemeeü 3oetijout genaamt toecöen. 3&ft 3oetgout maft in 0{ Itebant / a!0 mebe in ïififpanjen en ©uitfcglanb / om' trrent 334 boeten öoog / tiebbenöe een loof bp naat m hzn rnanneïien pceone. 3B>ese tuo|td geeft een geteifl' petöe bogtigörio / ijersagtenöe be raauïbiggeDen pal' öe afpera arteria, tempert De QUteDec nisge / BoJft^11 ïeeber/ (ilitöe pijn Dec ïenbenen/ iefcijt ben öojfi;" 3eei öfenfiig in aüerlep decoöien, en om We een aang*' ïnamer fmaan f e groen: ©it puiber omtrent drach» j. of drach. j ff. met ben diaprunumfölutivuniuoc· ff of drach vj gemengt in manieren ban een bolus» $ jeer gofb om De nieren enbeingetoanöeiitebecBö*' ién en te 3Uibe'ren oan gaï en fiijm. Rad Iridis Florentinse iS een bJitte geb?OO0^
toelrulaenDe iwojtel / tjebbeabeeen ijertoarmenoe/ vet' |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 569
^Qogenöe / beröunnenöe / ÈoojfnpenDe / reibl veeren-
^ ε, mundificeerende en incarneerènde feragt:©epnli j*ct toertje ueeï op öe bioote öeenDersi geöaan ,· aï$ me* "e onöec 3aiüen e» lavementen tot rjuiïebejrotte ulce- iatien in cataplasmen geöaan / üerjagt enöe rijpt 3eec *!ïert)anöe ijarbe teobbei^ / enöe jU)eeringe. <g|n Den ^3tjn ge3oben enöe geöjonfen / i$ 3e goeü tegeng fenö- "ige quetfucen/ tegeng miitsugt en beginnenöe toa» ttr3ugt. Rad. Salfas Parills \xsnb fn öe Honduras en Nova
iNngia Beöotiben/ fctjterenöe met berfcöeibeti ÖJOJ» ifIro in be aaröe / be lengte ban ttoe e eiie&ogen lang °t me er / ateaarse ultgeDolben en iiier geojagt toecö; Eft meeft geöeejigt toer,a in De cuure ore ponnen/ al$ 'ïieberof öe toatersugt / ttiütsugt / geeliugt 1 3fn(Hngen / jiuaöe ulceracien. ^e3eöJo?teltjeg3ij»iriet3ol)eetalg! ™ china, nog oofs 30 opöjaogenöe ai^ be guajac. (*) Rad. Tormentilla? i$ een öiuine rooöiöiiifetüoj-
'fl/in graasfge weegen toaflenöe/ban natuuten ïjeet ^ 03003/30 bom 3toeeten;en èiijOen 't fenijn toeg; ffln ggeö tegen be pefï/ cegenp bloeöfptsutöen / Dtoeö» dateren / ooeEfollige menitruen, tt$m$ öe tooeefoon / Ei1 enöere oulfclopen. ïtittoenafg rjoerberjje gebjuiftt infiitelachtigeulce-
at'en, en tegens contufien 111 öjanDetoijn gebmiHt. . Rad. Zedoanss i$ een effen en lanyiserptge tooj« f*·/ geet en bjoog 3?er goeö rot aïlerlep tiergift en fe* FÖf!: i$ een prefervatif tegen# öe peft: «Item / bet* ?$ft be trjo?men en eenige bettagene bjinöen/ flops °E öioeögang en öei b?aafeen. Rad Gentiana # een langteerpfge/bittere en geel»
%ige rjooitel / 3Ï)nDe ban natuucen |jeet en öjoog / öeeft
inj een
j. (*) Van deze SalfapariUa maakt men groot ophef, om
** Sie uit vreemde landen komt, en men denkt niet dat 'Wrirf ^*"* bardanx en meer andere wortels, die hier te
"de groeyen, dezelve of nog beeteie werkinge hebben. |
|||
|
570 Examen van
een naar ï)tm treït&enbe /refolveerende en berreewRW
fttagt / 3P té 3eet goeb ben geenen öie eenig fmijuin ε ïijf tjebben / ofte Dan fentjnige bieren gebeeten 3Ön· Van de Kruiden.
ABfinthium Vulgare i£ Ijeet en bjoog / refol veeren*
de, adftringeerende, en be putrefactie belettend öaaEom toerbje üeel in groote fluxien en gangraeneo gebeeïigt; öo?ö«g 30 becfierbt 3Pbemaag/ boobö* icoiraen,· 3p t£ mebe goeb tot be bjater3ugr en geel' sugt; aij» men3e fioot met toat joucg en ïjontiig/i? 3P bienfiig tot iopenbe ooren / en met tuit uan een ep/ tot bïaautoe buUfiagen. Althéa'of Bifmalva ijebben een bogtigïjeibenbe ψ
migïjeib / met een pijnfriUenbe feragt / bienfiig om alle*' ïep apofiemen te rijpen en be^agten/ 3$n mebe goep tegen£ beten ban quabebïiegenenfpinnenoppen. ml firuib gebjoogt en met melngesobengeneeftbeoua^ en berouberbe ïjocfi. gp baerb mebe beel gebee3iöf tegen grabeeï/fieen en roobenioop. Carduus Benediólus i§ toarm en bjoog tegen al'J
inbaenbige ulceratien bienfiig/ enboojnamentïpnWl longe/boet mebe 3toeeteu en toatermafien. «©itfiruiP gebjoogt en gepuïöect met toat ïjoning ingenomen %$ goeb t egeng een benautoöe bo$ft en teermg. Folia Quercus 3t)n bïaberen baneifcenboorneu: fIj
ïjebben een t'jamenlceRHenbe en betbjoogenbencaa1' 1 toerbenöe beeï in bJonb-biannen gebee^gt/ fïeiptiF onmaatig bloeien bec menih-uen, 't bloebtoatere^ en3. geneeft be ulceratien bec Darmen en ben coo&e11 ïoop / 30 boerin b?anfeen atéin ripfiecien gebaan. .*t Rosmarinus i$ jjeet en b?oog / öertoarmenbe / 'inClh
ienbeabfterfif, tntoenbig genomen /té 3P 08eb teQ^i Beel3ugt) en toatersuïjt/ 3P flut en bjoogt be 3ίηκίη8*'' Belpt ben ïjoefi / betbnjft be quabe lugt geb?anb WL· Siittoenöig boecbse toeel in cataplasmen 8«ö?uiBl^ |
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. 571
;&oube fluxien,en in poedersboo?Öe?fjO0ftgebee3igt.
Sabioa i$ öeet e« bioog / fgn ban beeïen / apetiemn»
be en 3eet öoojb|ingenbe; jp iet be menftruen, be boobe ü|ugt/ en opöouöenbe urine af. Ilitüienbig toertje gebjutfu in te30lbeecenbe fomentatien en ca- tapiasmen: gitem/ rot bjatten/ uittoaffen/ en tot quaar3eec bet öoofben. Scabiofai^ ïjeet en bjoog/ beiergeerenöe / indoeeren»
be / yneet bertueRRenaè / De befmettfnge enöe bejrottin* ge bjeöerftaanDe. Weti> oeel tn toonb-b?anisen gebaan / tot gebjeeften ber bojft/ totbenöoefi/engbojRigtjeiö/ pleuris, guabe keelen, en peit-geö?eefsen. ïlittomöig baetb3e in refolveerende en matureerende cataplas- men geftaan; a\$ nieöe tot be fpeenen en fchurft. Ruta i$ ijeet en b|00g / fijn ban Deden / aperieerende
m incideerende, 3eeï btenflig tegengaUeriepfenijn/ quaaöaarbige Hooitsen / fiuipen/ ■löatecsugt/ qmtte oogen/ neel en oóren/ boet bjatsrmafen / fïelpttjet bïoeb bet: neuse/ refolveerende Rroppra en sten/ en bec3agt be fjatöe milt. Salviai^ j)eet enöjoog/ïjeefteeni'samentreHfenöe
en betfïerfsenbe «ragt / öienlïig tot alle Boute ftoellingea bei feeele: be^gdpötot een epilepfia, paralyfis,33 boetbjatecmaaen/ besfeRt öet öatt/ en met alfetn Bebjuiftt'/ 30 (ioptje Den bisiRÏoop. Fungus of Boviil i$ epgentlp «en fïag ban öe tuitte
1 campernoillie ban ieber genoeg beaenD : 't toelft
ö?oog 3fjnbe gepïuüt toerb en beteaatt om fjet öioeö
& (ielpen/ alleen/ of fomtijb^ in 'tbJitbaneenepgc»
öoopt / al naac ieberj bdietsen en goeD-Dunten.
Van de Bloemen.
GRocus Orientaüs ofte <©ofïenrpfdje fbBffraan/
om bat ben beften beeï omttent ï©eenèn ίη <βα* -ft^tija groeit/ raaar biebjp nu meed gebminen/ toa-a otigi gebiagt uit 2ftctannini m &tanft$& of af HEn* ge»
|
||||
|
572 Examen van
Qdmb. ^p öjaagen grele pnrpere bloemen/ ntft'
ïannagtige biaöeteu.
5Ρεπ fafftaan i£ §eet en öjoog / refolveerende, tns-
f ureerende, en ytt pfjiifiilicnoe; fntueuotg grblUiM $ jeer tjarbfieriienöe en 't fen|)n bJföerflaanoe / 3P Öeïpt öe fpyien tu öe matje toel teeren / 3P opent al!e toerfïoppinge Der iogetaanben en mefenterium , 3P öJÖft tjet grabeei en ftetn af:in50!iDerl)eiö al£ menje Iliet fap uit öe orangien, of uit bc cocusnooten, met toat fuibec ingeeft, gp bermurft alie öatöig* Öefö/ en rgpr aiïe bouöe en taautoe 3bJeIlingen. Flores Sambuci 3tjn ban naturen Öeet en öjoog/
fjebbenöe een refolveerende met eenigeaditriftie, en toatet aföjijvenöe Hragt/ toerö tof ei in cedemaceufe 0eö?eeben gebatikt/ tot pappen en fioaoingen. Flores Camomillae 3pn ban naturen öeet en
ÏUoog/ refolveerende en bftteerenöe / met eeiiig confortatie. %t decodtum ï)ier ban met a«p£ en en faffraon/ füït aïlerlep pijne öe£ buibë/ en Doet flaape»: ©oojt£ i$ 3e goeö Den geefougtigen enöe gcaDeeligen. Flores Centaurii 3pn ban naturen Öeet f η ö|OO07
rnundificeerende, confolideerende, en bföagtenöe öe ijaröfgfteiD Der ulceratien, toerö beei in injeclien en lavamemen tot otiDe ulceratien, en fïfïelg QV biuibt; ingfnoomen 3ij» 3P goeö tot öe eeel3ugf/ miit3tigt en toouuen. Zp tnpft öe gal-agfige en Óp* mige bogtigrjeöen af. Flores Hyperici 3pn ban naturen ïjeet en öjqq0
refolveerende, rnundificeerende , en incarneerende? öe^geïpfi^ tnater afönjoenDe / öe geel3iigt genee3enö^ FJores Meliloti 3pn ban natuten Beet en ö?oog/*
dige-
(*) Dit heet en droog zynde, en koud en vogtig zyn'
de , is eene oude Stellmge , die op eene aangenomens |
||||
|
Land en Zee-Chirurgïe. ry»
digereerende en refolveerende, in töfjn oesooben
«oen bjafermaa&en/ en fttlïen be pijn bet niemi en Waatf: gteoi/ met fuiftec 5<Jet gemaakt toerpt Se fiütmen uit be öojft. Flores Roiarum Rubrarum Jjebberi een getempit*
be HouDeen bjoogfe; metadfiriöie en corroboratie,·* oaarom «oerbe'n sp in beelbetlep saaien gebjutat; aïgf 'tl fomentatien , cacaplasmen , gargarysmen , &c Flores LaveDduIs jun öeer en ö?oog/fpn ban
■«Eefrn ι jpn jeec berteetenoe en becöjoogenbe/ Daas:» «'n 3pn3ebe öetffênen en jenutoen 5eerp?ofptig q«- Stomen 3pn3e goeö tegerié De Rouöe p$/"opihiqui» Ben öec moer; r?gen£ buinpijn/ en alie becomhefH Ju lamtjelö/ öaüeoöe ikMe/en opRtimpinge ban 3e* Van de Rafïen, Vrugten en Zaaden.
Ö€ Cort. Ligni Guajaci of Scöoifen ban gei
StoftQout 3p» meeröer öjoogenoe en öoojöïitï- jmibeöan |?et ïpjutseifa/ban Rebben anben» eenbec= p öraqt 3©p 3ullen 3pne Bragt aanflonbj? öecï)aa<» ,fti/ a$ top na» lf)ee Signum fpjeeften 3ulfen. Cortjces Granatorum 3pn 3eec adüringeerende, °jroboreerende m.repelleerende, tiaacom toecben» » oeel geneert om te doppen in een dyfenteria, en öonorrhcea: »10 meebe in fomentatien en garsarys- nenineen dyfenteria toetben3eaIDu$gebjulBt; neemt öe
*etbee!dinge fteunt, en in voorige tyden zo aangenoo-
ot^niS' maar nu heden zo '^^aafd'g niet gelooft word,
*} dat men de kragten der middelen nu heel anders be-
t>eM' Want al 'r gene de ouden hiervan gezegt hebben
»erHn?rt..byna "iets' of Wf m?eten het «"leggen en beSfypen k"inne "^ "" S UC Wyac'die weiniie |
|||
|
574 Examen van
ö? cortices of bm ïj^eïeii appel/ öoefje in een bm
glaagöen pot/ Die met ftlep toeï toegeflopt $/ W3e a\bu$ in een oben/ en laat3e tnel Djoogen; of opna· sastöjaaDeii/boojt^ fioot (jet tot poEöet/ enDe gee* bet met een coemec ftanfcgen topn in f omtrent 't gebaigte ban een drach. j. 3Pit i$ 3eec goeö tot De pijne en fapöinge öe$ dyfenteria. Colocynthis i$ een b?ugt Die Peel in êpanjen Μ
3'taten toafi / D?aagenDe afc&betbJige gefpleeten oiaDeren/ met bïeeftgeeïe ölomtje#. 3^en coloquint i£ een 3eer goeö iüföfcament/
jjurgecct met gtoot getoelt alle galagtige/ flpmige en feeöojben bogtigijeDen/ 3P Dooo De bJojmen/ 3e* fiet usafeE af/ ijelpt De quelöaïgen met tjarDe en DiRne ïmifjen / en becö?pft alieclp fcnijn ban pefï Kiöe poRijen. ©en dofis i$ drach, j. al£ 3e ban Öaat ftacnen rjbel ge3«ibett i$. * Bacc. Lauri 3pn ïjeet en D?00g/ refolveerende en
corroboreerende, fijn gefïooten en met baat oculi cancri, ^ootemufcaat / fuifiec/ en een baeinig faf' ftaan met bapn of Biec ingenomen/ i$ een 3«t go^ öe bJonö-Dianft/ opent öe öojfi / fletRt De roage et* alle ingebJanDen. IlitbaenDig geöjuiftt en etgen^ onDec gemengt/
30 becftetfrtse De gibajfgten / en betteect alleriep flpfl1 en ecchyrnofis. Tamarindum f$ een tyugt ban 3ee&eten biBB^1
fioom in 3nöiën / 3pnoe seet betftoelenöe en bet' bogrenöe / imet adftriéh'e, 3p betflaat Den Do?fi: öaatom bjeïö3e bael in decoclum «eDaan / tot S#' il
(*) Den Schryver heeft hier zeer gemift , dat ^\
een heeie drachme, van deze Coloquint op eenmaal voor' fchryft, een halve Scrupel is overvloedig, niemand moe zig hier mede verlyden laaten , en den leider door di middel om 'het leven brengen. |
||||
|
Land en Zee Chirurgie. <;■?$
te Sjanbenbe ïwotfsen / gaïb?afeingen / en roobeloop/
°fte ooi, bJd in taaier gebieeftt/ Daar op Doende pat fut&ec eiHimoenen i» fcgptoi gefneeben/ m w een bleien geöaan/ bttl toegefïopt/ een uur 5 a 6 in een poongat of uenfiet gehangen be$ fa» **W Daar öe totiib Doo|i»aaU / ora oat get te hoeU °er en aangenamer om te D?inta sou toee3en: ooft 3oo maant men gier een fptoop ban/ tot grooten mnï>/ en Do?fï in öeete 3fefiïe. Lignum Guajacum ig een tjoütban 3efiitttl ÖOOtn
«aflenbe in De IBeftinbiën/ op 't <£planb Sint Do- mingo, ban be groote en Difetc ai£ onje groote ei* «en bomen / met een Difsne en bettefcftoifleomringt/ Jjjaagenöe fcleine fjarDe blaatje$ en geele öloemtjenif/ öet befïe i$ 't stoaarfie/ betfie en^Dat op De tong $ fcptenöe. 3Bit tjout i$ geet en öjoog/ 3Öne ftragten/ eigen-
'cgappen en DeugDen 3pn bJOnDerlp; taant 3» i$ "eröunnenbe/ boo?fngbenbe/ 'afbegenbe/ refolvee- ïende, becftecftetioe alle De ingetoanben / en baar uit «EtQjpbenDe allerlep fengnen en buiïtgrjeit Dooj miD* °ei het urine en snjeet: 't welft 3p booj seeftere ef« Setïfci)ap 3eer bjonberlp berfcoent. Zn toerb niet *»eeti eegen$ polsten gebjuilit; maar ooft tegin^ '%utöuii5/ toateHUflt/ miltsugt/ guaabaarbige ul- ^fatien, geraak ïjeiö / beeblnge en biergelgfte; Som* [««8e maften Ijiet ertract of gomme ban/Daar sp "«b Den f atient een piiletjen of tbjee ban ingeebe» «t een fudanivum , bezoardicum Of diureticum, Dat Ie Üe: öertwtoin i$./ be &Ρ3ε om Die te beteibm 5f. Ligni
|
||||||
|
1 m vv ei goea
1 hulpe komt, naaar |
||||||
|
Examen van
|
||||||
|
576
|
||||||
|
ψ, l.igni part. ij, Corticis ejusdem part. j.
!©it fijn getafpt / enDe geöaan fu een glaaj^»
bat / Daar, ep gietenöe ban De befte bsanDetoijn / t® Die toeï toegeflopt/laat Dat ergens; fiaan digeree- ren öen tpD ban oratrenr D?te toeeKen/ tot Den bjan* öetoijn öeeï gecouleuct l£ / giet öem Dan af; ef öjufu öe faDces toel uft: giet öit booitg* iu blafte aacöe tierglaapDe fcSjote! om te vaporeeren, baai naat Jet öje feljotei op houö bjater, / 30 3a! 't fitaf$ famen ftremmen al£. een gom / Dat gp betoaarei1 ftonö en Daar pil!erjen$ ban maften / Die 3«c toon*1 Detlijii toetfen/ en gei deco&um betre obertteffert' Hittoetibfg toetö $p ook geb^utiit op eenige pij'
nelfjue Deeien/ pap^gebjpje. gtem/ in eenige io' .jeöien of unguenta tot euüe ulceratien, en ca' ries. Sem. Anifi t$ ftfet en Djoog/ jcet carmineeren'
de en refolveerende, {jet fiiït aiöerlep ppne uif bjitiDeu booitfsometiöe; 't Doet toaterma&en / gx& beel loffen/ ij et fiilt Den gtè; ts? goeD tot De tof' beloop en toatetjugt / Dooj Dien öet meeöe aile oeï' (ioptgeöen opent/ en Den Dojft ïefcïi1'- ,. Sem. Foeniculi i^ niet 30 beet aS$ Den anp$/ fjcer
een berftetnenDe en afjagenöe ncagt; alleen gege^ ten of ecgersg in ge3oüen öertostir get fperma & 303 in De ©?ousue fao^ften; in tuater gejoDen btw |jet bjaaaen en fiilt De pijn bet mag e. Sem Cumini i# ïjeet en Ö?oog/ reiblveerende e»
betieecenDe aïie Bouöe bogcige ijumeuten/ JP Ö|E érpft alle baiiiöen en Btimptugen Des: buiB»\ *& maar in fwaare fiaat men verlegen,-en.men moet na n
lange vrugteioos gebruik van dit dan eindelyk tot de »»{' eurius zyn eenige toeviugt necmen. J
|
||||||
|
Land en Zee - Chirurgie- 577
ψ ttiebe goeb tot een raautoe becnoube öojfi. %tem
jn bjpn ge38öen met tuat fenugriek, i$ goeb tot °e pijn bet barmen en tooöeioop. Sem. Lini i$ öpna getettipect ban naturen/ ban
fin matureerende en anodyne nragt; 3εεε öienfifg 'n allerlep ftipiïerfen getyulbr tot De rooDeloop/ m °iti mucilagen te manen. Van de Pulvers.
T\$t Pulveren Of Poeijers beflaan uit betfcljeidet!
Λ-/ingrediënten, f0n gefloten en famen gemengt/ £t Éjet gebjuin; ofte 5P 3$n fimpel / befïaanöe alleen •tiaac uit fjaac 3elben: a\0 ben aluin en toQnfteen / «^Öft uit öaac üefcftHjöinge bujaen Un.; Pulv. ad Cafum,
&. Oculor. Cancrorutn Unc viij.
Rubia; tinftorum. Unc vj. Bol. Armenië, vel terras figil. Sang. Draconis atn Une. iv. M. F, Pulvis, * ^it poejer toetb iemand i«gegebeiia$ïjp3isbati
rinen bejeert fjeeft/ boo? bailen/ fioottn/ en3. met r*f\: biet of toijn Qenut; i0 inggeïijng goeb booi bie £ öe neu3e bloeben/of eenfge abecen in 't i&f gefatf» £?} 3Ön: a\$ mebe boo? be obettollige menitruen. 5ön dofls i$ drach. j. meet enbe min naat gelegent» <© o Pulv.
kru P'* -P"^" orf cs/am doet niets, maar cnder het ge-
ke y van dit werkt de natuur alles uit en doet 't wel- ben door onkunde aau dit poeder toefchryft. |
||||
|
578 Examen van
|
||||
|
Pulv. ad Gonorrhceam.
jj. Farinse Glandium Lib. ij.
Nucis Mufeatffi Unc, vj Gum. Tragacanths-
MailichiSjBoli Armenas ana Unc iv. ff Sera. Laftucae. Agni, cafti ana ünc iv. Conicis, Granatorum Unc. iy. F. P. ^ijn acöjuife i$ mebe uHöjijjenöe *Qne Benaming
nameigft tot oen bjuipect öie öjpgonorrhceanoemrt1' öe dofis i$ mebe ban drach. j. of meeconöer.ttaatte' rebynthins of eenig beguaam nat gemengt. (*) Pulv. Reftaurativus.
ιμ. Aloës. Myrrhaa. Maftichis.
Sanguis Draconis ana Unc. j. ff. Terra? Sigillat^'
Earcocollai. Gypfi. Olibani ana Unc. iij. Calcis Vivae Unc. vj* Boli Armense Lib. ij. Prajcipitaci Rubri Lib. j. Croci Marcis. Captis Mortui Vitriol ana Lib. ff. 't «Setsmift ban bit puïbec ï$ om 't Bïoeben te f&'
pen / onbec baat bait ban een ep; ofte baat terpenty0 gemeugt / en 30 op üupaden ofte on een fïuntenb3" een blaag Befïreeften: en 30 naat Beijoojen gebjut"' Pulv. ad Pleuritidem.
jji. Oculor. Cancror. Prsep, Dentis Aprugni *'
Unc iij. Flor. Sulphuris Unc i. ff. Papaveris Erratici Unc. vj. M. F. Pulv. ^ * Diergelyken adflringentia mag men nooit in e j
vuile gonorrboe» gebruiken of anders moet men de *l afwagtoi. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie $*&
«Sijn gebmift i£ epgenrip in een pïeutitif met mat
^atm biec of aq. card. bened. ingenomen/ en öaat °£> Büstoeet. ©en'doGs i$ drach. j. min of meet. Pu^v. ad Dyfenteriam.
&· Rhabarbari optimi Lib· j. Sang. Draconis Lib. ff.
'3Plt mecö geflooten en on&et een gemengt.
> Stjn ge&iuin fê om 't coobe melifoen of anoew NWopen te floppen/ uitmgsenöesSneöenamtage/ "«n dofis f$ pecfcöeibeii ban drach. j. tot ünc. ff. of Wee oiiöec eenig conferve, of nat gelöSelfjfi Of al* ft»£&en£ ingenomen. Aluinen. Uftum.
&. Aluminie Crudïq. f»
Wit mecb geojanö op een Öeete fcèoppeV oftr
ih gïoepenöe &u^-feooïen/ tot Dat het al$ mit
ïigt fchutm töetö;
9$üerb?oogenbe/ cicatrifeerende s öioeDfWpmbé
«u otiectoiiig pleefsh toegneemenöe.
. 3Ê>e Cremor Tartari jg eigentlp 3©ön(ieen / Ui
^n baten hangt/ bie toerb gepueoew en in matec
«haffen/ baat naat; boe? een 5«f gebaan/ geftoo&c
Ρ gefcijuimt/ einbeip g^tteett enöe tn potten ge*
^aii; maar. op ban een tolt bliegj-en Somt/ 't meïfc
Gnomen en gedoogt mojb. ,...,..
,. Sph fttagt i$ fajceerenöe / onïïaö aïïe betflöppinge /
f porgeett alle fïgm'fii'sunte bögttgfieben/ tempert
£ gal/ïöaarbooi 't fichaam betBoeit en bèrfttfcgt
^etO. gijn döfis igdrach. j. of dracfc. ij. UitmeÜbig
®o '2' Öiem*
j.v ; Het alumen crutktm is zagter en werd tot s'üivW
*Se en· dreogingc htder. gelukkige gebruikt.· |
||||
|
i
|
||||
|
58o Examen van
ïrtent3e in eenige ïinimenten/ om te betSoeïen/ be*
öroogen en cicatrifeeren: 3|tem tot fyanbtge e·1 buiïe oogen; in£gei#R£ tot fcïjutft en Rtaufel. Van de Gommen en Sappen
|
|||||||||||
|
Α
|
Loës $ een fan uit feefeer RruiS/toaiTenbe oW
|
||||||||||
|
bioebig in Bengala en Cambaya^noetaEilanD"
|
|||||||||||
|
Sococra,geb?oogt5önöebjerb on$ öiet oberge&iagt·
%&en aloës \$ ïjeet en bjoog/ bienenbe om uitïOÊï^
fcig en intoenbig te getyuiRen / uitbjenbig ψ 3p car- neerende, mundificeerende en be putrefactie belet' tenbe / baarorn toertje beel in injeftien en lavameD' ten gebmiftt; inbaenbig met toatmaftix ingenomen/ geneefi bet öïoetfpoutueu; bojber^ 30 berfïetRt en put' geert 3P 3agtje£öeraageenöetgebarmtebanaliegal' agtige en taape flijmigijeben/maar boej 3tjn öitte i? 3P be ïeber niét goeb/baarorn bat 3P be fpeenen30U' be eenig3int$ berbaeRRen. 3E>en dofis i$ dracn. j. <Ö5öin ammoniacum b^uipt uit 3eftere boom tf
Africa, ban natuuren ïjeet en bjoog/ emollieereo' de, refoïvearejide en attraheerende: geneefi be |)flï' be en betfïopfe milt en ïeber / be^agt be hnoööeïf'1 enbe Meren / berRïaart be oogen en boofnaameliF Stjn fal. bat aïle tooïïten en fcfteïïen De? 3elbet baejj' neemt; ban öinnnen ingenoomen 3Uibett3e ben £111$ en ö0£fi / boet bJatermanen. Campiier tö fjet fap uit 3eeKeten rjoogen boom i",
9nbie'n/ toaflenbeop ïjooge bergen omtrent bes^.' 3tjnbe ban een 3eer gemengttemperament/ enö^ ten aan3ien ban 3Öne berfeïjeiben graben/ban Rou™ en ban ïjitte / bie in 3ijne mixcura öefpeutt toer0' dommige |)oitben ïjern öeet te 3ijn tot in benberö^ graab: be anbere ïjouben ïjem booj feoub: boo? n1" iït geloof bat 3P beibe gantfeï) geen ongelijk öeöbeij' maai ïjet t$ aïtoo$ notoir bat 3P een difcutieerec^ |
|||||||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 581
tn cvaporeerende ftragt fteeft/en bjerbbceïgerjjuiftt
om te bernoeïen in 3aiben of anberfïnt^ (*) Gum Elemni $ een fap | o?uipenbe uit be-iEthio-
Pifche olijf öoomen/ ban natuuren fyeet en öjoogy incarneerende, ofte bleefcf) geneerertbe. Euphorbium i£ een fap uit stMtn öoom in 3tp*
mn/ baeïïse öoomen ban be <j|nbaoonber| met öat* Öoenen of lange lancien boojfïeenen baerö; öaae ban &er obeebioeöig fap uitbloeit / ban be Eonne op- hoogt / en ban aÏ30 ft/et obet gebiagt baerö. ©en Euphorbium i$ ïjtet en öï'oog in ben ïjoog*
feu gcaaö, öeööenöe een 3eet refo'iveerende, derer- leerende en mundifieeerende öragt; in olie gedif- '01 veert en in be jTaap öe£ öoofö$ gefiteeïien / ont* toeftt öe |Ïaap3ugrige; fijn gepoeöert baerö 3P beelon «e caries gebzuiftt/ om οίε te boen opöroogen en af- [£&etöen/ ingenoomen purgeerc 3P alle baateragtige humeuren ·, maar men bienbe &ent 39« öoo^aarbig= aeib en ftbaabelijBtjeiö eetfi te öeneemen aïbu$: ^eemt 3 / i 4· leepefè regenbaaater / maant bat 3uur 'bet baat ol. vkrioli ofte iulphuris, a$ een astjn/ «oet baar in aï£ ban pulv. euphorbü drach. j. en faat tjet een gefjeelen nagt fiaan baeeften/en '$ anbe* <*nöaag£ giet ïjet af/ en geeft ban bit poeper met jtoat baarm bier of baijn in / en ïjet 3al 3onbet ptjne Pbrgeeten/ en aï$ ban 3al 't goeb 3fjn om ben boo?* 'Qop te fïoppen/ ban ïioube fiomenbe: baant befigm Sepurgeert 3tjnöe/ sal afê ban ban teïfê foppen. Galbanum b?uipt uit 3eftere boom in ^prieii ban
^Humm öeet en özoog/ i$ attraheerende, refol-
00 3 vee-
L * Dat de Camphèr een verkoelende kragt zal hebben
eeft neg niemand duideiyk getoont, maar dit weet ik teiSrr>enCamphertot een öYacöwa op eenmaal ingeeft dat die
'Werkingen doet, die aan een heet middel eigen zyn. |
||||
|
58s Examen van
Yeerende,bet3agtenbe en matureerende aïïetïepïja^
öigïjetb / $ meebe goeb boöi bie geene bie ban btn* nen gequetfi jfjn. Gucta Gamba $ een <ö3ebaa£/ loofbjaagenb al?
ïjiec be thycimalus, ftlimmenbe lang£ be boomen gelperbai$ be Slim. ^e groeit in fjet ïanbfcöap Camboida bp China: ban be öiïtte afê een arm: efl geguetft 3Ünbe /bloeit baar een fap uit/bat3palbaat tot een biftte ftooaen / bjoogen/ en boojt£ jjier tiott 3enben. g#n geb^uiK i$ ban onberen en ban boben af te
3Uiberen/ booinameltjïi be fïpmige baepige en baatf' rjge bogtfgïjeeben/3p boet fïerfe bjaauen/ jjaar boft? i$ fcrup. j. ofte fcrup. j. S.en aïsobejBam^eng^ tneenlpfe bee3egeele gom (303e bie noemen) hennen/ en bie naaubjlpitg inneemen baiïlen: 30 plagt ia.Df* bael onber eenig eleftuarium te mengen/ in manitf ban een bolus of ojok/ en gaf ïjaar bie 30 in sonötf Öaar baeeten/ baar ifóe gemeenlpft 3eet loffeïpiï ntf' be purgeetbe of af3uiberbe. Maftix bmipt uit3eefcere boom/bie begtaïiaamt1
lentifco noemen /in Cbio booj infnpöinge bedeltoer/ 3pnbe ban natuuren öeet en Dzoog/ maateïpli bei? ö?OOgenbe/en be nervcufe partpen ccmforteerende: ingenomen i$ gp be mage 3eer goeb om bat3e be $f neflilt/ en ï)et vomeeren belet/3p 3Uibert bepituit3 Uit ïjet öoofb/ 3P $ goeb ben geenen bie bloeöfpoi1' baen / en aan ben ouben ïjoefï gaan. , Myrrha bmipt in be grooteïjitte üetüonb^bage11'
uit een boom in Arabien, 3pnbe ban natuuren w· Ö£OOg mundificeereqde, incarneerende en be PaC' Tefadtie belettenbe / baarom baerb3e beel tegen qua*p Jaejrot tabbïeefcö en buile baonben gebmi&t: 'ing* noomen met baat 3©epe of aq. hordei geneefï j£ ö^uiploop/ of tenefmus, en boobt be baofmen. &, |
||||
|
Landen Zee Chirurgie. 583
gent be berfioptfjeeben ber ïpfitioebtr / bient tot ben
«erouberben ïjoefi/ en 3baaare abemöaaïingc/ $uu ^ert be batmen / nieren en bïaa£. Sarcocülla i$ een fap bïoepenbe uit 3eenere boeni*
98Ugen boom in Ferfien. Z&z farcocolla i$ ïjeet en b.200g/ mundificeeren-
£e, en incarneerende,3onbec'eentge fcïjerpigfjeib of «Ptinge: i£ seer bienfïtg in be gebjeenen en bjonben «et oogen/aïö mebemetatoat mei commune en tere- Wnthyns gemengt/ i$ 3eetgoeb om een rooninge onöet vz$ teneimus te maaïsen. Succus Glytyrrizx. 35it fap ban 3oetïiaut toetb in
Candien gemaaftt/baat ijet meefï ban baan nomt/ ^p toetb op bu^banige topje gemaaftt: in be
l^aanb ban July neemerye be rad* glycyrrizse, bit "erfcij en bogtig 3pn/ bie toetöen ge3uibert en ineen ^tset gefiooten/ booit^ toetbenjen in toatet ge3o* «en/ tot ijet toater begint te biftten/ aï£ ban toerb |et in een fïerften groeten bo^iit uitgegooten / en booj «e perffe uitgeperfi / en bit uitgeperfïe fap ïatense ban ju be sonne of op 't buut bwogm.i&it fap ban 30Et« 9Qut geeft be séïfoe fecagt / afê t)et 3oet|out 3eïf$ / *>9at ïjet uit getroEsfen i$; boe!} beeï beter m meer* «er ban feragten. h Sanguis Draconis "{$ ïjet fap uit seftereti ïjoogen
««om in Iraöien; maar bjerb bifimaal op 30öani* 0en bap3e berbaïfcljt: 2p neemen bOHfenMoeb/ bo- Jus Armeoa, en 't fap uit toilöe mi^petbïaaberen / 1*1 maanen baar 30 een Klomp ban: jfebenbaagg ^erbse beeï uit be Canaarifche Cilanben gcö^agt. 5&en fanguis draconis, \$ berftoeienbe/ berö^OO·-·
9enbe/t'3amentreHïtenbe en te ruggebjpbenbe/ baar* ?Jb i$ 5p 3eer rteitringeerende aïïetlep Moeöen en ?'oebgang/ öoo?3pn ftyptike vifceufueyt: baarom ^tje beeï in iiemp-pc>e&et£/ en üiöe roobeïoop g«* ©04 ijwilit |
||||
|
584 ■ Examen van
ïijuint toetb t baar-en-oonen geeft 3p een treffeïpSe
iricarneerende ïtragt / aïf men3e met tuat mateïp» terebyintyns, thus en ol. hyperici mengt. Terebinthina Communis i£ een fap bzuiüenbe Uit
een boom in nïein Afiën, fteobenbe seet öuig5aantf tanften en blaaöeren /. a$ 0113e eflcfjen üoomen/ ïiioepenbe enen aï£ be oïupVien. ©ese terpenthyn i$ maateïpn oetnjatmenbe Ι &1
betbjoogenbe / met een mundificeerende, detergee· rende, incarneèrende, en roboreerende ïtragt/ 3? ig ben ojötnaaten oaïfem ban aïïe toonben/ en 3^* nutoagtige oeeien/3p purgeert en5uuKttaüe inmeng bige geuicereerde beelen /noooinaameïpft be nieten/ 3« boet watermanen/Met be putrefa&ie, 3p i$ mee' be ttitneemenbe goeb tegenj? ppn en ulceratien be* Darmen/ met toat mei. com. enbe faffraan/ onbe* toat berfcfje 3oete meïft/ of aq. hordei gemengt/eii' be 30 biatm gebzonften; of ooft in clpfierien gebaad naat geieegnitljeib en eifcft oan 3aaften. Terebinthina Veneta, fteeft OOH toeï be selfbe &
genfcftap aï^ ben gemeenen: maat 3p btent beetiï om intoenbig te geïmunen/ in oiïïen/ bolus, of bief geïpfte. Van de Metaalen en Zee gewaflèn.
|
||||||||||
|
Ai
|
Rugo vel Virïde iEiis i^ eigentlpft het roefï W
ftobpet / 't toela üan foramige booi ben a3in1 |
|||||||||
|
beteiö toerb
^et ^>paan|groen ban i§ heet en bzoog / met efj1
ftypuke en corrofive ftragt/ alïemiüe fhnftenbe ui' ceratien 3ninetenhe/ Ïoerb oeeï in monbtoaterl ι°] ïiuite (iinftenbe monben gebaan / aï£ meebe in oo0* toater£/ tot ftoube en grooue tjumeuren bet oog?*1' D'e^g'elpft^ tot fcöellen en UMnöen bet 5tM$z, mft |
||||||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 585
#et &paan£groenban $t)eet/ b?oog / adftringee-
rende, corrodeerende, en 3Uiberenbe/ Met öe bet* tottinge in aïïe buiïe fïinïtenbe ulceracien. Het fat. 3*moniak en ung. iEgyptiacum gemengt/ neemt aïïe calloflteyten öer Muien en ulceratien teeg: ge« fyanb 3pnöe/ neemt tnffcïjen be nagelen bet toonen *& btngeren aïïe obettoïïig blee£ 3agtje£ teeg/ en in collyrien, be biennen en peeïien ber oögen; met nu- trJtum en cerebenthyn be raigigtjeib en geö^enen «S Öutbé. Argencum Vivura f# refolveerende, confumee-
•ende en ban een fufttiele fuöfiantie / ψ \§ eenooob* °i>anb ban alleriep ongebierten en craubjagie/ in e*nige 3aïben ofte anberffnt^ gemengt, ijfet öeeft een Nöerlinge enöe bettwgene eigenfctjap in öe cuure j?et ponnen / uittUBenoe be baageïpBfcïje etbatent* öEib:3jtem tegen^ quaaöaaröige ulceracien, coben/ toten/ en alle viiceufe en öacöe gestoelïen. * η Alumen Crudum \$ een 25etg(ïoffe in Kgypten, ^rdinien en omtrent Romen, baarde bceï oeceiö ^aeïjaaït toetb; ten aïuin t£ ijeet en b^cog/ $ ad- *yiugeere'nde, en rcpelleerend.e , met toat aqua Riantaginis ge30ben/ i$ goeb tot beelberlep ulcera. Je«, om Die te 3uibeten en te beogen «Jntoenöio; J^t een nootemufcaat gepultoett en ingegeeben / jf JJJ> tegen£ be κοα^ε; aï£ meebe een pifójen bat! j^utn gemaant en ingetWit / \$ goeb tegen^ ben buik' $ t-
«olus Armena \$ een roobe aatbe in Armenien,
KGUiJ
jjj , Het argentitm vivum is van grooter kragt, als men
υ, * gemeen daarvan denkt, ook is het nu geen vereift *J -^ei"i Aluin kan geen buikloop ftillen; want tot ee-
«e draebmas ingegeven verwekt die veel afgang. |
||||
|
58<S Examen van
ïtouö en bwog / ban een t'samentteKRenbe en oloei"
fïempenbe nragtyooft bienflig om atle inflammatien te repelleeren. Ceruiïa metb booj ftonfi ban ïoob gemaaftt / 3?
i$ ftoub en bjoog / "bienfïig om on te beoogen efl te berftoeïen. Corailiam Rubram i£ een iiee-getoa$ bat beeï i'1
öe ilïlibbeïanbfcöe 2ee en 3©eflinbiën gebanöet1 toerb :bet voit i§ meetbet beelftoeïenbe ban |et toow 3P 3tjn fceibe öettflerftenbe en adflringeerende aïP' Iep öïoebgangen/ öloebfpoubjen / menflruen, &c- <$$ meebe goeb tot een sbjaftfce mage / tegen£ Ψ npn/ ftramp/ toatet3ucï)t. üittoenbig geöiuiftt/315 i$ 3e oïoebfieïpenöe en cicatrifeerende. * , ©an bit Caraal bierb een magiiterium gemaaïtf/
't toeïft beeï ebeïbet en bzp ïtragttger i$ ban be & raaïen selfê: en brerb aïbu£ gemaafet) men meifi1 emige fiuftjen£ coraaï bie men fpn floot / en in efl| fïe^fcfje boet/ baat op gietenbe goeben gebifïtlie^ Den bjpn-a3pn/ omttent 3/ M. üingeten hmtW', ben 't poeper / bit toetb gemeeftt een etmaal f, mtet/ baat naat booj een graamn papier geftleinf1 «1 't geftïeinfïe of be coiature iaat men ban in $ gïa£ op 't buur ttitbampen/ 30 binö men op ΰ gronö alg een tuitte ftalft / 't bjelft eigenïpft ^ magiiterium f£. , Lithargyrium Auri & Argenti ftotttt ïjier tn#J,
ban Engeland uit be Eootmpnen; i$ $tzt getetf! pert/ bienfrig om te berftoeïen, bet3agtenbe/ r&°t veerende, adflringeerende en cicatrifeerende: ba^ om 3eerbienftigge&|uiftt/itot aïlerïep inflamnia^ en ulceralien. t., f De Corallen ïyn van weinig dienft meer, ak ^
dere aardagtige middelen p gelyk lap. cancrer. tejf' concbte en andere. |
|||
|
Land en Zee-Chïrurgie. «.g-
aaHiïlgefren',c,cacrifeeren en üecbioogenoc S
Snen kranen, en boo?naameK)K bei fcï^'^J*0** ecsin^ uit öe<®uiKmpnett/baa^
jenftiB om quaaöe ulceracièn op te toornen/ató
^«fte tot betb^anbijeib. F omogen/ ai? fee 5egat„ d« Sp tetodatDtKoStói
|»>Rt7 «^Stl
f/ met biet of meïft geöjonften/ en op fewniS
>mi geiett/ tteöt ïjet fénpn &t uit l S Β*b7Ltagn?aL\?teelfiSafe aacbc »°»ηβΛ«
feSL^ bi00ö/ C1f«-ifecfende en 't öïoeb rlitrii?
^et w ■. p/ ftiït öen ötorttoon- uittöenöi?
beïettenöe. * 7 '" Ö 0pi0i,£n ÖC!: ^"^
Xutia
vasten Iirm fïgUlatU Cn ;5foi *™m3 hebbin sr**« ,
V*'i W™ecr aIs,PyPen aard> en als rood en wït'fefe- ö°e grootc deugt men die ook toefchryft ? |
|||
|
588 Examen van
Tutia Prsparata. 55e ontegte tutia baetb in I°"
dien gemaaïit / ujt yfom ftïcpiae aatbe / bie3e W potten boen/ en met toatet roeten /en ban in i)ee' te fournui3en 3etten / baat bat toattt toetb uit^c** bjoogt en be aatbe gebjanb / tooojté in boo3en W* toaatt en 30 berftanbeïf. bocïj be gemeene tut'* ï)iet te Eanb taaetb mee|ï taan be lapis calamina' rü, booj be nonti bet pharmacie betetb * Vitriolum Album & Rom. $ meöe een SSetiJ''
fïoffe/ in Italien en Duitsland, baat5e in be IBP* nen uit öe &teenen bjuipt. gp ié ïjeet en bjoog refolveerende, corrodeerende, adftvingeerende > betbjoogenbe / biendig in collyrien bet oogen otf be Wennen en fcfjeïlen bet 3eïbet taaeg te nemen] ^tem in 't toitte ban een ep bat öatb gebiaben w (nog ijeet 3pnöe) iij. a iv. gr. ingebaan/ tot ïjet %P fmoïten \$i en ban uitgebmftt bco,t een. boe&jeti» toelft Uitgebmnte liquor met baat aqua rofarum OV te plantagims gemengt/ té 3eer goeb tot aïlerïtf OUbe fluxien en inflammatien bet oogen. ^omW1' ge gebmii|en ïjem ooft intoenöig om te vomecreo» 3P nenien ben vitriolum drach. ff. en diffolveeret1 l'em in taaater unc. ij. ff en getarte ben Patitf1; te bzinften' biaat booj 3? be mage en Öoofb $® juibht. Vitrifj
* De tutia heeft verre zo veele kragtige goede w<*j
kingen niet in de oogziektens als daarvan werd opge- geven en doet zelfs veeltyds meer kwaad, als of Λ» 't ongemak aan de natuur hadde overgelaten, verm1^ dezelve xin poeder, door zyne gruifigheid de geinflai^ meerde oogbol en oogleden fchuurt, en de inflamJ#J tie vermeerdert, waar tegen om te helpen, het gebm1^ wierd.Maar wat zal ik zeggen,'er zyη duifende tegeniW ,t ge zotte verderflyke dingendie door de'waan hoochgeaC,ti werden, en daarmede men als met popjes eidel fpee |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie ^gp
Vitnolum Cyprfum toerb tori booj De öefïe ge*
Öpnöen/ 30 om ïjet Motten te fïeïpen/ al£ om buik Wperatïen en quaöe monben uiebe te toaficöen /ju \g $&t mundificeerende, adftringeerende en berftoe* 'enbe/ alïe buuuge en geinflammeerdc toonben eu geraden. sperma Ceti 'f# fjet ^aab ba» aBalbifTtfjen / D|ij«
°möe öp (Ui toeer op be gee gu i| maatig geet en "lugtig ban aarö; Daarom f&e 3eec goeb in allerïep «onb-Djauften; in£gelp£ aï£ men geballen #/ en met ^ommynzaad ingtnoomen tegen^ colp en graoie neeften be$ btuM/ en boomamentióft tegené be na« «een bec ïiraam-B^ubjen/ en Die ban binnen xeex aeffyceett 3fjn/ men mengtse toet onber ben axu„e Porci om ben öuift ber ïüraam-J^outoen te fmef- ten/ en op fengmge toonben t? leggen. (*) Van de Dieren en haare Deelcn.
Axungia Porci of©erKen£teu3el/$ernollieeren-
de en matureerende be ROUbe apofteemen in «tapiasmen of anberjint^ / in 3alben f&e digeffifen
>nen magse bjpeïgft in plaat£ ban berfcne öotet ge* tuinen , Cantharides 3ijn &paaufcge ©liegen. 2p 3ftn
L,ie" Ö?°°S/ öeööen een ïwnbenbe en öleinen-ma* «ibe fttagt / intoenbig toerben3e nu toeiniggebmiftt /
löfc l.£/ alk seenutoagttge beelen en boomament- mbt biaa^ 3eer bpanbig 39η. WTT1 Cervi Uftum °f De senjanbe ^etrfcoom ig
etftoelenbe/ (ïoppenbe/ öettfïerftenbe en 't fengn te-
aEnfiaanöe/ baatom toerde beeïinöeetefeooit3en/
<Je Jtiet Sperma caii is geen zaad maar de herfzen van
§er^ lvis en heeft ook zo vee* fegt aiet« als daarvaa
• T(5cmt werd. hwym» |
||||
|
S0G Examen van
peft/ poft^ti^f/ ert pleurt^ geomiKt: Item tai tooi'
men/ en om te Doen 3bJeeten ingegeben / 30 in fob·, ftancie aï£ in infufie, ggn doiis i£ drach. ff. of drach. j. (*) In^geïpg boen öe geöjanben <®ïtpftant$tanbett7
bit toel 30 bert adftringeeren en ooftbeelïSmigetJÖ11 om een gelee te maften. ©e ï|aït#öoom en «©lipftantgtanben toerben Φ
bu£ ge&zanö: J&emt 'et eenige/ ïtjeeftt bie in bet' fofteiöen fïuftfcen/eo laatfe in een fmeufttoe£ tuffen be Kooien in o?anben tot 3p fteel bjit rjoetben / baa* naat fijn gettnteben met too3ebjater:; ooft 30 maait*· men öfef. een fpceop öan tot grooten öjanb en bo$ in fteete 3ieftten. Oculi Cancrorum 3tiroeten alle toatêrtge 3iltige bog'
tigfteben/ boen toatetmaften/ 3etten gtabeet af /i>iw ben alle onge3onbïjeib uit öet lichaam Dooj be urine· Sp 3Ön 3eergoeb in bwnb-bjanften/en bie haat bw δίηηεη oeseect heööert. 3Pen dofis $ dr. j. min °i meer;, (t) Van de Chymifche Medicameaten.
k^ent tot toaarfeïjoutoinge / öat aï£ men D<$,
_' HBe&icstnenten ingeben bail/ bat men aïtow $ït öm3igtig moetftaii&elm/ ra boomamentïfift J * Het córnü cervi uflum, een gebrand been zyn ^'
is zó hertfterkende, als alle andere gebrande beende^/\ Ik weet niet wat. de cidelheid niet al voor ongereiu10 tiingen bedagt heeft. i( f De lapides cancrorum hebben geen kragt meer als -j
géba'kkeiie pypaard en kunnen niets doen als het ζϋβί ifi de maag en darmen vernietigen, en werden ά°^ •ten fteclgang dan uitgeworpen, en Reemen aldus ( gevolgen weg, die door het auur veroorzaakt vferd. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 591
bet ingeben ban Den Antimonium en Turbith, al*
too^Uid toe3ien&e:* 1 3E>at öe patiënten met geen ïjartïgbigfteiö/ of
cQltjft bebangeiï 5$n 2. ©at Den patiënt niet gequetfê 3p aan eenige
J^öeïe öeeïen / aï£ ïeber / milt / longe / ens. 3©ant «at 3i)nbe/3ouöe ftp groot perö&el lopen/toegen^öet «iaaften öat 'et gemeenlijft op bolgt. 3· ilen 3oI ïsen soöanigen niet ligt aöa-ïaten/
«og booj nog na foet inneemen öeffelf|. 4. Uien 3al toat toarme 300de/ of bier en &2Ο0&
maar ftouöen/ tegen öat bet öjaaften öen ©atient «berftomt. 5. Hen magse ooft niet al te ligtbaaröig geben/
san bilieufe, magere of teere ïuiöen/ op öatsc ïjaae De maag niet öeöerbe , 6 jfien mag3e ooft niet ingeben ten tijöe ban pefi /
«tt b^eese öatse öe f atienten ligt öooöen. Ancimonium Pisparatum.
6. Anumonii crudi & Salis Petrae ana Lib. il.
t'^amen fijn gefiooten/ en in een aacoen bat/on
j£j ftlein buur gefmolten: gefmolten 3Önöe giet men fcLuit 0ÏJeen fi^n/öanbjeöerom gefmolten /met een Λ minöer falpeeter/ enbjeöerom uit gegooten/ u't bjerö 300 eeneen bier of bgf gedaan/tot öat ftet Öeeï
w* Als een niet wel kundige alle gevaarlyke of hevig
ctKende Cbimicale en andere enkele natuurlyke fwaa- HJ^id'dïlen meid,doet wyslyk, en heeft met geen om- wS> of vreze zig te bekommeren, ook deze waarfchou- jjj-^gen niet van nooden. De natuur brengt zekerfc teoetelea §eïloe§ voort· dMrv°ör Ü Cbmït fwichté* |
||||
|
592 Examen van
ïjeei Maat baetb / aïtoo^ be guantiteit ban btn faïp^
ut betminberenbe; ooft moet men baeï toe3ten in t fmeïten / bat baat geen buur in be fmeïtfttoe£ ψ taaftt. . ?^en Antimonium purgeert of sutbett gebaelbi0/
fcoet ooft seet biaaften/ \$ be mage 3eet fcftaabelp/ en booniamentitjft bie gaïagtig ban natumen 3tjn' 3P tg goeb tot alïetlep «oo^en en berfeoube 3iefttfl1, Φεη dofis \§. iv, v, h vj. grein in infuüe of baeeftinö^ Φε maniere bieiftaïtaog te Jbcöeep gefezuiftt bebW té be3e. ξι, Antimonii Prsparau gepnlbett unc. ff ttltf'
franfcfjen baijif een ftanne cuim ; bit ïiet ift 30 *" ten bïefFcfte fïaan toeeften tot mijn gebmift/ ben d°' fisbja^ een ï>aïf mu|)en: 3©aac op ift baat een «ilt of anbetftaïf baarna toatm bet bootetbier liet bjW ften/ om bceter bet obergeeben te berbaeftften.* > Antimonium Diaphoreticum.
ψ. Croci Metallorum, Salis Petra ana Unc. iv'
3êit baetb faamen onbec ben anberen gepuïbetf'
get ban een fmeïtftroe^ op 't buur / tot ft» gïoep^ ixjerb: gïoepenD 3pnDe / fljooit Daar ban ailen^11? u puiüer in; bit geöaen 3pnbe / 30 neemt anberWe£J bier oneen faïpeetet/ en boet aï$ boojen. TèaoK terö tjet Dan uitgegooten / gebaafcöen / geb^r gepuïbect/ en3 . w Zp beeft een baonbetïpfte fttagt tot beelbetlep 3,e?.
tei1?'
* Dit middel hebben veele ook op de Schepen "g
noodig; want we hebben de Gutta Gamba de ^ja flfari en bypecacuatbuce , die zeker werken en z°n ^. vreze gebruikt kunnen werden, ook van heel onk^ ge. waartoe dan diergelykèn gevaarlyk middel ? |
||||
|
t-aiid en Zee-Chirurgïe. gg^
∋ 3Pn nóomaamfïe tectft ig toel te boen 3toeé«»
f«i en teatecmafcen/ maat öjöftniet öqoï öen floel* öanft af; öaarom i^3« uitneeraenöe goéö tot ïjet ^orbum of lues, peüe/flesecijn/ toatéE3ugt/ftoo,?t=· ψ* / uerftoppinge öer railte/ gtaüeel/ enj. ®e« ^ofis i£ öan xn. iet xx· gtón· t Aqiia Fortis,
|ς. Salis Petrae Lib j. Vitriolialbi.Lib.j.ff. . %&it toetb senuïbeet / en onöet öen anöeren ge*
Jjengt/ en öan boo; öe retorte op 3agt uuucgeöf- «iiieert / t jefóe bp graden üetraeetöecenöe %$ jeer corrodeerende; en Ottöec ÖJat tetjn£ ge*
P^ngt/ faseer goeötot aïïetïepcaries, tot ooo^aac* "'Se ulceracien onöft eenfge jaïben gemengt/ en tot £En betouöeEöen gonorrhcea, eenige öjoppeïen on» J* to P«im Senaat/ a!j? injeïfë öoofetriarentöete
«Qeö gebonöen öeöbe. Capuc Mortüura Vitrioli $h eigentïp öe feces,
ζΓ ïjet gtonöfop bat fit De deftiiatie oan öen olie !trio!i gebonöen üjetö- L«Ön gttyülii i$ geraernfp om alïetïep ölueöen te
PPen, onöec toat uMt ban een ep geïttoöc en ïo ob ^!*engefmeett. * ©P v Cro^
lyV "ét animonhim diaphoreticum heeft geene wonder-
Ce kra§t meer; als een zot zig daar van verbeeld, loo l üa de £emeene w>'ze bereid is het eene kragte- ?]s S.e kalk of aarde daar geene werkinge meer infteekt' \J\ de kreeftoogen om 't zuur te temperen, en niet h\i freid doet het braakcn purgeeren en fweeten e» Rs brengt de natuur in overvloed op. |
||||
|
594 Examen van
Crocus Martis.
ψ. Limaturae Ferri q. f. <©iet baar totjn - a5ijn on / tot bat het oeguatt^
ïp toeefen ftan / roert öet om/ en öoet bet Da*1 uitöjoogen / giet baar baeberom anöeren i»gn-a3PjJ öp öat het pa$ bogtig 3P / en iaat ïjet toebero»1 itltö?oogen 3£it moet 30 binmaafê hetbaan wet' i>en / tot öat het aï$ bet of oïie toerb; öit gebaa" 3Önöe / öoet het in een fmeltferoe£ op gloepenöe bo£>' ïen/ en roer het altoo$ om met een P3ettjen / ff, öat het heel fön bjerb/ ofte neemt bejroefï fia»! calcineert hetin een fmelthroeg/ en fioot het OwP tot fijn noeper. _j Z§n geojutft i£ epgentïp om te floppen aW
ïep öuiRÏoopen met conferva rofarum of iet$ #*, i>er£ ingegeven/ of met toat ol. juniperi en W> neetoater j 30 i£3e niet alleen goeö tot öuiftlooP' maar ooft tot öe fcheurbuife/ 3? i$ meeöe goeD", een gonorrhcen , en onmatig bloepen öer fpeen^' menltruen, neu3e/ en leebetoater; ben dofis \$& drach. ff. min of meer/ ergeng onber gemengt· Flores .Sulphuris,
#- Sulphuris Optimi,
vicrioliHungaricinonCalcinatianap. £eq·
®it toerb gepoebert en onber ben anberett 9.
mengt/ baar naar in een ftloft met een ïjelm f» op geöBan / 30 3al 'er een baiup oprijden Die ϋι. ben aan ben §eïm 3itten jal/ 't bjelft Den floi'· |
||||||
|
te bïoeme i$.
3$ een prasfervatif en curatif booj be P"*'^
öoet bjel 3bj«ten/ 5? teecö ooft ge&eejigt in W^ |
||||||
|
tand en Zee· Chirurgie.' ψ9$
jeuïge bei fcïjeurbuiïi / biatet3ngt/ Roomsen/ te*
PBe-/ longe-fooefl; ben dofis $ drach. j. booj öe jeuïge of Ioiige=|oe|i in een ooper ban een ep %t fpne fttifter ingenooiwn. Balfamus Sulphuris Anifatus.
ïi. Flor. Sulphuris Ubc, j, 01. Anifi Unc, vj.
S&it baetb op een 3agt buut in ïjeet ?anb gedï-
preert, tot ben flor. iülph. geöifToïbeett 3ΡΠ/ ett efft ö?utne couleur bergwegen öefaöen. 5ê>C3«i 25alfem $ aï$. een humidum radicale.,;
?n alle onfe natuutïpfie nragteri te öerfïeraen/ en «aanbe te fjouöen / ψ fê- geer confolideerende en ^fberenbe aïleriep inbaenbige ulceracieü en fiftels. Mm toinböjeeKenbe/ baater afbjpbenbe/ eri $xittt Wöeftöenöe. Sp baerftt geenfW öooj bm fïoeï» ?|Hft/ maar booz jbaeeten en uririeeren; Daarom !%ε uitneemenbe'tegei# grabeel ban 12 tot 20 lepelen wet baat mm of bjaubebapn ingenöd* 'l,en: gftem 3P $ ooft een regte baïfem tot aïfe fktUm öer öoifi en longe/ en gecc feofïeïpfe tegen^ ? nabaee'h öet Ifraara-^ioubjen/ met ftarbap- j&ter gebzonften. ftein/ utttaenbtg gefraeert ober jle Roubabaliingen / flerectjn : Stem in fenpnige Jouuren/ 30 ban buiten/ aï£ ban binnen inge* tornen. ijHaifam. Perüvianus fê een natuuripen SÖaïfcm/
J°epenbe uit jc-fteren boom in Peru, ïjeööenöe een j^elpaen goeben/ boeö jtoaare wuft. Ép ig.iett Jcarneerende en inundificeerende in' aïle betfcïje
gtoeeöen baontei / ergen$ osiber gemengt. f^x I Soeb tegen£ alle ftouöe g^öjooften 3eenu\ö'etï. & baerb meebe ingeaoomett boo? Die öaat 3eibett •e* öeböen/ ofwnige s^eetinge in st Ipf öeïs&en. # Ρ 2 Sac-
|
||||
|
f $6 E&amen van
Saccharum Sathurni.
ψ. M'mn$euCen,ttzq,v. Ofte ilakjens Loof. fflatxc op gegooten ïoetb goeben gebfjïiïïeeïï»^
85pn ƒ en boon op ijeete aflTdje of ïjeet 3anö / te W^ ften gelieft etteïpïte oagen/- en 't 3cïtaige öiftmaaï oK reetenbe/ tot ben a3pn ijeel gebettot i$ / ban bit w Begooten/' en toebetom anbere öpgebaan: ©itW^ 30 biintiaal öerbaan aï£ ben a3pn bettoe naat ψ\ tcefet: baat naat "metb aï bien aspn 6p ben anötf^j legooten/ boojt^ gefiltreert en Op'tblüit geëvap", 'eert, tot raen iet 30Ut op be gtonb getoaat to^ t toelfe ban toebetom S. A. moetgecalcineert en»" gemaant toetfeen. j, gp tg fcóub en bjoog 3onbet eenige öptinge/ %
ïetïep bedotte en ooo^aatbige uiceratien 3uibeE*'% 3onbet ppne/ baatom toetb3ein ben kanker, erift ïetïep ongetempetbe en corrofive ulceratiengeö^E, in ben aq. plantaginis gefmcriten / bient 3p tot a ^ ïep inflammatien en betifoanbïjeben / en tot #l ïjanbe buutig&eib be$ aangesigtg en oogen*. Lapis Prunellae.
ψ. Salis Petr£ Lib, vel q. v,
get bit in een fme?ti*toe£ op 't buut/ w^%
3fenUé bat 'et geen buut in baït/ gefmoïten W^\ * Dit ftcharum fatburni moet men als een bedrie» }(
vals tergift aanmerken nooit inwendig in gegeven > voor een groot uitwendig middel tegens veele in matien gebruikt werden met veel voordeel. |
||||
|
ι I and en Zee-Chirurgie. -^
fijpt 'et geftaöig ftufije'n* folprjer in / 30 Qraoi
* een boonïjen / 30 lange tot Dat öet geen in De
**$ i$ I niet meer omöiaait ,· Iaat öer Dan nog
w op ijet buitt (jaan / 30 3ai Öet maar te bju>
sijn.
.Pp geeft ren berOuntoenDe/ öoojfnpenüe en ber»
èEini&e fecagt / baarom fttlt 3? alietiep pQne uit
>\g* boojtfeomcnöe/ jp opent alle Uetftopt&feDeiï/
ι l°o öe usoimen: om öaac gergmperiöftö Wtüft
'C fa gojgetoaterg en Hoelöranïtjeii^ geöaan /
1 |J tent öe groote ban Diie etbjer\z$ in ö{f oneen
- Sj ifputuatct / om te biliisen/ 3P ië eoeö boa?
I, BQojtjm;. en Doet 3toeeten/ drach j. met \xm
;è card. benedióti en bJat fuifeer. 2p.ip. meeDe
t*0 tot fcijeutötiis enoe pefï ; De uatnure baiï
/ li rruptie bffcgermenbe; eben a!$ 'm yaixt öe fpp;
!L°oet. ©oojtg' Dient 3P tot Jjet griibrei en fïfeu/
1 |r bjat oi. juniperi, of aniü til fcuyn ^gegroen»
; EU doiis \$ ïcrup. j. fcmp. ij. of drach. j,
* Subümatum,
*· Mercuriicrudiq v.Saiis Petra; & Acetiana q.f,
\P* toerb enDec tien snoeren geroert/ en op een
Lie bals geleit / Daar ooer 3«tenfte ren blinbr
,, ςΐ boo?t0 mort men Daar bequaam buur onDrc
,(^U 3Q 3a! pi Dm fublimaat'IHttnen aan De Hielt
(J?eeft een fterfie corrodeerende feagt / f^ 3?er
É itf'ftia / en «1 tester ge300en / if,. g0fD tor beel*
,γ,Φ onbe ulccraden·, om gaar quaacaaitsierjeüï
i'fS^remen / en Die te jureren en fe geoe^en /
tjFÖfcg tot tjaprtoosm/ fpjingenö buur/ en al-
Ρ 3cerfff&eft> / e» öaac geen be! op grorpen tafï
#03 Pra?cj.'
|
|||
|
59$ Examen Tan
Prascipitatum Rubrum.
ψ. Mercurii crudi Unc. j. Aq. Fortis Une.'ij. 3&e3e Dingen onder een grmengt / bjeröen s
tattte naïB/ baat naat set men &et op 't uuur/' iaten Dan Den aqua fortis evaporeeren; geëvap, reert 3pnDe/ toafcïjt men öau 3pii jiltiaijepD *ty iwat bjarm toatetg af tot Dat ïjet 3oet bjetö: wj geöaan jpnbe 3et men tjet op bequaam buur/ j toog met een psertjen omroerenDe/ tot Dat öetf toerD. ^p toerö uittoendiij en fntoenbig ge&cesfgt/ jjl
boenbig i£ 3p 3eer rpundificeerende, en ftet oö^1i lig uleefcïj öec ulceratien af-eeter.be: ίρ i$ «Ώ 3eet goeö etgen^ onber geineugt/ tot tjet reitrirtéj ren De$ öïoeD^ : intoenbig ü>erb3« gcbmlBt / i'^i cure ttan De lues venera um te boen quplen t® j/ ünfojme oan een ptïietien tngegeeben/ met twef L/ xiaca, ofte een bjOBien fnaanfcge 3«P / öear fj S*mengt, ©oojtj? i$ 3P gort tot De pefi en fltt'J met een pilïetjen oan rufB gegeeuen. Stem ι teJ iuatersugt en aïleröanöe quaöe tjumeuten/ met J eledt. De fucco rofarum ingegeeoen. gpn dojsj ban iv. tot vj. gr. giet CAROLUM bATj^ baat ban in 3PH a- iCtactaat ban De poBjiité J ix. en ban De pillen ruffi, # üaat befcö?pw|fi booten op fol. ƒ07. Die iebet seet bequaam U P" maften han. |
||||||||||
|
r ci
ψ. Mercurii crudi Unc. j. Mercurii fublimati UflC' tier 0"^
|
||||||||||
|
φίί bJttb famen in em bpsel of ro°Jt{i
|
||||||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. ^q
jut bat ben quin gantfcï) geboob i$i bit aebaanttni»
0e/ 30 Biet men bit poejer in etn Heffe met een (ans! Ben engen öafê / en men jet Die in ïjeet Janö öaat «uur, onber gefioont toerb/ en baat per gradus, tot öft al 't geene <n be HefTc&t 1? öoöm aao3it/ afé B'inftecenb cöjpflal / ban toecb öet gïa# gebionen/ E|) ben mercurius dulcis uptgeïjaalt. Stjn geöjuife \$ jecr bfenfïig om aïfe tmpt ffprn te
««teeren en te becbunnen/ al£ ttiense onbet eenige eleaUarien ofte pillen mengt/ öiptten aï$ öantoeel JWaaöaatblgljeiD boo? Den fïoelganfi uft: al£ menje °fii>ec toat rheri3ak ofte confer^e rofarum mengt/ 30 ö?pft3e beel quaabaatöfgljeiö öooi fjet quplen lilt: '« öaacom ig se 3eer goeb geb?u<Kt in öe geneesinge pet pobtai met toat mei rofarum ingenomen.; 3et J^el flpm en too?men af; beu dofis t$ ban fcmp. j. iQt drach. ff mttoenöig gebjufftt otiöer eenige 3alf. \*$/ t$ aïgöan seet goeb totöaartoojm/ en alietleo 'cÖUtfi.
Turbith Minerale.
5?. Pulv. Mercurii Pra»cipicati Unc. J.
01, VitrioÜ ρ Γ j®te 30 beel Dat ben praecipitaat fiebf&t i$/ Dit
^ e£b sa famen enDer. een gemengt/ en op 't buus *pt altoo^ oraroetenbe / tot ism olie ultaebïoogt ξ' ï^aar naar neemt men 30 beel bjanbeüDijn tot «at bjebetom öet poebef bebeftt t0 / mt geöaan 3P«* J' toecb öet 2. of 3. maal met fcljoon toatec afge* Sgffett/ en ban \soo}t$ opeen fiooltiebuuroeöjsogt, *R)n gebjujfi \# meefl om Ijet morbum of poJsJtch/ ** albetlep quaabaarbige ulceratien, al£ ftantag < *) ^4 fifiiil (*) Geen Mercurius op wat wyze bereid geneeft der.
waarrs
|
||||
|
6oo Examen van
ffjhiten/ m baateïsugt te gersten; Den dofis i§ vj
k. vij, greyn, onbet'ttiat theriak ef confevve ro- iarum gernengt. Elixir Propriet Paracelfi.
ψ. Myrrhse Optima;, Aloës Heparicas,
CrociOptimianaünc. iv. Spir ViniLib. ij.
5Pit VxjectJ in een ftejïdie getoeeïit ben tpb ban «4·
öagen of mm/ baageïijlip bit omroerenbe / baa» naar gefikreert, en öen οί. fulphuris reöificaturn öp gebaan q, f tot tjet toat juuragtfg i$; ben dofl* i$ ban 20. tot 30 biuppden esgeng (ngegeoen. 3M Elixirié bettoarmenbe/ berftetnenöe / eiiöan
purrefaftie befetjetmenbe aiie betfioube / betjtoafete' en bet bojnen beeien- ï|u i$ injonöerööb be long? I en rnage"/ baatom $ttt iiio?beeltg/ ï)P i$ yn te* geng een befmette lugt/ en regenji aibstiep tooien/ fcömrbuiR / biatctjugt / geel3iigt / reeting en poft" ïteu C!* boob be toojmen/ 311 grabeel af/ en 5«§ beet be nieren en bfaap"; geneefi aüe uitwenbige f11 tnbaenöige 3i»eeren en baonöen. S&e doGs is pan i°' tot 30. bjoppelp / met baat toijn ingenomen. Tinétura Abfinthii.
ψ, Abfinthii Vulgaris, Card. Benedi&i, Meüfl'35
aft. m. i£ Corticis aurantior, Drach. ij. Spir. vini Lib. iijA Infund. in B. M, per dies 3 a 6 filtrentur. <®fte fonunige nemen be taopje# öan alfem / ei'
waaren Kanker, en alle die zig Mks beroemen dit d*3f'
Hiede te kunnen, doen, dwaalen en bediiegea zig en * gefoeele weereid. |
||||
|
Γ and en Zee Chirurgie. 6e,r
«ötetl öie fa bm fpirit. vim extraheeren, en fiicrpf,
ïen
<f eniae Djoppelen ban bit OErtracr met teat &&«
" öier QèDjoishen / 'g mojgeug of '$ abaüög naar ^E« mm / fierïit De raage/ en Doet De fi.!ö5e teecen; JJaaïu appetijt / suibm {jet geöartnfe / nieren en »"waë ban bed fffjm. gp f£ goeö tegeng een quaaöe "Bf/ fc&eutM/ en&e toaterjugt. Spiritus Cochleariaj.
*· Sucei Coch!earias,Spir. Vini an Lib. ij. Salis
Comm. M. j. Sèit meet eenfge Sagen m tpaatöemifï digereeren
^ Daar naae Daoj een glaaje fcolf Difiiileeren in . *&it i$ een gpeöe temebie tegettf frtjrarBuiri / e«
"öQinanielp ai*J men 'er tuat peprrtooirel* anber
Jfiilfeetf/ «nige ömppeïrn in bser of tofaj gröjon» ."«η/ 3ufaert 3m fce maffe bes' mm'o$/ en opent el> '? t>erfl@ptijeeöen e«r ingetoanöe n. Spiritus Salis.
&> Salis comÜfti&Pulverifat! Lib.j. -
iUmninis ufti Lib.iij, Fragrn. LaterumLib.fT.
«b5ïft tofö mei *en ftrom&ali/ fa een tof «fluit·
Crif«?K Τ ö?t öuu(c/ fn öa»r naat ï>m
" Oiaase holf feeöür otter geöaait. v^aar fttagt tö diredtelvk, incideérende, refol-
«rende, en confumeerende alleriep mi-mttat/
V„7 In Paarde raift altyd dit te laten digereeren, is niet
fijii^'Ê» ook kan men door een koopeve ketel deze de ^» temS,?"'"1 1dtSIe\met. de ƒ?"*«« F*»» waar doo;
ë1·■meent is enkele brandewyn·, |
||||
|
dos Examen van
fïittge/ en fftjmfge bogtig&eib uit 5e itigetosnöen/
εη boosnamelön uit De nieren en biaaö. gp opent ise lebet tn milt; i$ goeb tegen$ fcïjeurbuin / geel' jugt entoatet3ugt/ jpKetfiaat Den bo?fi/ maafctap' petgt / matigt öe |jitte in öe Ëoofóen; ben dofis Ψ ι. a ίο a 14. gutt. uittoenöig toertje con in uleera- tien getuigt omse te 3«iberen. Spiritus Salis Armoniaci.
ψ. Salis Armoniaci,
Uriaae Humanas ad Med. Evaporac. af». Lib. j.
Pot-as, % ij. 35it toerö in een gïaa3en feoff in 't sanö gebild
ïeert. gp $5eecincideerende, betöunnenbe I en ïbJeet
bettütKïsenbe/ i$ 3eet goeö om alie 3uure en tejanfl^ tiumeuren te berbeeteren / i$ goeb regent feoiP' fcöeurbuift / en alledep berfioppingen. 31$ goeD te' peng pleuri^ en bie gcBiontert bloeö in 't lijf öeöbe^ Cegeng noemen / ïjertBloppinge/ boet toatix ntf' feen/ set fieen en grabeeï af/ geneefi be lanujeiö/ "! öier of töijn geöjonnen SPeu dofis i£ fcrup. j. t°l fcrup. ij. (*) Spiritus Vitrioli.
5?. Vitrioli Vulgaris q. v. 3&it toerb in een retojt naar be ïtonfï gebifiili^i
aïg ban 30 nomt ten eerfien be phlegma, Daar. π (*) Als men aezefpiritus in heete koortzen, pleuris -
Bloedgangen ingeeft is zo goed, als of men met 0"e^ vlammende vuur wil bluflen. Het tegendeel moet " ^ doen eet verkoelende middelen gelyk we te VQorefl » ben aangeweezen. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgïe. 603
öen fpiritus, m dnöelp be olie / öoo? fjet fterft
fïaoteiï. «&E3e fpirirus ïjeeft aïïe be jelföe firagten atg ïjiec
toooi oan oen olie gejegttf; IBaar 3P t£ beel ftec= fcer/ en moet in minöee quantiteit geöjuiwt toet* ten. (f) Sal Card Benedifti
Hetsoutban toniben bmö atouÉ gemaaSt: neemt
■fituÏDen Dleöfd öjoog 3ön/ 3e beel a\§ '£ u öelieft/ bianDje tor aflcgen/ bese afïcöen boet in een jïefcji/ en otet ftaarop goeb ntaatbjater öjie k bieK eiogeren fyeeb boöen be» afetj / 3ft ïjet te toeenen be tpö öan b|ie a bier tneeaen ; alle bagen een£ omroerenöe: öaac naac bjeröbtrgefiltreert, en in een uiaft&eaar* be beklaagde fcïjootef/ op ïjec buur utfgébampt/ aiteaar einOeltjft-tot De gtonU een graauuj 3out« binft / batmen baat naar wit calcineeren Ran. ©Si 3out ig seer bienfïig om te öoen stomen/ ί«
pelï / iBattrsisgt / en alteriep HOO?t3en. ©en dofls ig ban x· tot xxiv. gr. eraenp meoe ingenomen. (*_) «3 Rupcoria.
Wie toerben gemaakt Oan be aberórrfetïe geep*
3'lfber^ Hoogen/ toeinesoaaaïöe ïtonft op öetüuuc-^ uirgröioogt en öacö geraaafit üjecb. I§aac gebnilH en fcragt 1$ öp ieöer €!jtturg8n ge.»
«oegfaam beaenö: namelgft om δε guib teüoojbje*1 ien. Q) Ap-
('t) Deze is heel dienfiig in veele heete koorfien.
(*) Dit zout heeft geen kragt meer ais de gc-meenc,-
Potasic'a en Sal tartari. (I) Eik heelmeefter mag zigaltyd we! van ditcmfiicum
voorzien , om dat bet kranig, en met weinig pvn door- beet, het isgelyk .het fluvieelt cauflicq van AMBRO- SIüS PARE. |
|||||
|
f
|
|||||
|
6o4 Examen van
Appendix, ofte Aanhangzel van de voorige Lyft.
Van de Emplaftra.
EMpl. de Minio plagt fn Italien ytt gemeen U
3tjn/ geip&se nu tjeben&aagjS alöier in m$ Zee* land op na Isp itöer in 't Qtbxuik i$; ben binöef feÖÖnt |. de VIGO «30*1/ ϊίίηίιε eertöög %nno 1503 Chirurgyn ban ben Paus julius de li. tjem noemenbenaftjnbaiis, 't Wik hm tooöen menie UI öie in 't ftooben jtoati ïöetö. ©eje pieSftpc iptofcöjooöenöeenmiffiiss sï!e toon»
Den en ulceratien geiijutfjeip / om δε toidsen Daa£ op te öouben. Emp. de Melüoto. $ft fclnjnt ba? MESUE btje
plelftet gecomponeert tjceft / cte notmeniie naat om naam jijnrc bafis, bat jijn öe topjing oan ϋε me* loot bloemen. ©en ammoniac, en bdellium moeten üebec in a*
5ijn geoiffoloeett toetben / ban in het afyttsel ban faenugrac, ban carnmillen en meliioot, aljS Mb·? SÜE tiefcöjijft/ gebiiToIbee«3i)nbe/ salinen'cc was enbe reüna gefmoïten 3Önbe öp boen/ met ben ax. hircin. baatna ben terpenthyn, boojt bc tefi Qt* jmlöett 3önöe/ bcïjalben bsnftyrax, todn e«ttt moet laat groffeSijB met een toatme ftampec geftooten toer* öen / en Dan iaatft bpgeöasn: ©oojt$ / be tefi föeS mengen met gerfoeo3aine olie , t)tet boo? genoemr- 5^e3e ceroon tg bettoatmenbe / pijn' fïillenoe/ re-
folveerendeen ceu^befi^ attraheerendeof naatöesn treftfienöe: feienftig in peceireerende bniR toonöen/ be$gdijit$ op bjintec ïjantnen en tointct-boeten. Empl. de Nicotiana,
$?. SucciNicotiariBLib.ir. AbfinthiiUnc.iij·
01 Hyperici. Irini aü. Unc. j. ff. Folior Abfinthii, Prunellse, , Scrophulariffi an.m.j.Vini Aibi Unc j.flT. Ββί*
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie, gog
'Buillaïlt ad vini & fucco'r. confumptionem in
^afe ffineo, ièraper movendo: Deinde adde.
CerasFlavé, ünc.iv. Ax. Hiïci,
Terebinthinaafi.UnC-ij.Pulv.Thuris.Maiiichis. Myrmseaii. ünc.j. F S, Arte'ra'Ëmplaftrum. %&e& pkifies: i$ uitnemende öeftfg fegeng afkrïep
Öaroe fchirreufe ge3i»eilen / tegen£ fïtumen / $ta» Mnqg-$eeti faoapaaiiDige fpeenen ofte ambeöeti/ εη aïle ftauöe en ftatöe géstaeilen: SJnggelpg legend Biïe boo£aatDfge ulceratien We niet geneesen tolllen. Kmp. Tetrapharmacum.
5fi LithargyniPulverifati.AcctiViniOpcimian.Lib.j,
Ol.Cosii.Lib.ij.Coq. ad confiftentiam Empiaftrf* 5&ese plciflcc f# $w olrnilig ora alle ïoopaiöe
«iceracien en gtöole cavüeyten geïnftaig ie jtuf* iea fn geneeesen- Van de Unguenta.
UNg. Aureum Ijeeft berfcfjilbe Denaatrtngen /
a\0 Dan regis , comms en aureum. en 30a öni 3ijii raare ftragten / .al£ om spe toeerbfg&eli» Pooifcomingen en gaöen / of ooft usei om sfjn feo* ,e.utó tuiiïe ban gourgeel. ,. Sijn gfb|u!B tö incarneerertdéetl congiutineeren-
«e aS!er!ep ttionöesi en ulceratien met iSouöe enat* ■«mpertöefo befmet. Ung, Apoftolorum. dommigemefneriom beteef»
«'Öftöett» oe3ec saitoen / bat be Itofïeïén 0030$ $eé- J*n b!e 3oub£n'gemaasf en geösaiftt ijeüben/ tuelBe "•wninge 3eec fupecflliteu? en pDe! j; / om öatse ''«manö anöei$ genee3en öebben öan alleen üi bete laame gefü/ jonöer eenig anbet mtööeï ttï 3©é- m: %ibere toibiïom meinen bat öp alleen 300 gé»
|
||||
|
6ο 6 Examen van
Senaamt Wtb I om het getal D?c iBeöicaineniew /
oen olie en asön uitgenomen / cie anöece tüsaaif" öectep 3ön; maat top mcinen öat AVICENNA Hen Hlutgeut öaac ban i$ / οίε öem in öet gSaac 428, gecomponeect geeft/ enöe hein gemaast ban venus of koper, en öat om 3gn ftoleuï^ toifie. <©m üese salbe te maften / en 3Öu οφοοιϊρηε ϊιο*
leut* te geüen ('t toelft 't boojnaaiufte tjiet i$) ge- ftbieö ntet in 't bermeeEcecen bat» Ben asrugo, al# 'ectoceleöoeu/ maat gefcfjieö albu^: Jgaöatöegotn' men bjelgediffolveert engecoïeutb 3811^ 3al men oen lithargynum, met ben olie naub 3gn.be/ öp3onöec JÖR nutrieeren: Dan bJat bJatm gemaakt jtjnöe / 3a" men ïjet was öaac bp öoen / en fïtaftg baat aan Deff refina, ban 3a! men 't toeöec ban 't buut 3*Ken / en mengen 'et be boojfj. gommen biel ge3utbecb onöet Hiet ben terebenchyn, eu alg bet begint te becKoU1" baen/ 3al men'et ben ariftolochia thus, enbe myrr* ha gepoeöect öp öoen: en einbelglt ben aerugo btf» gepoeöett enbe in een toeinfg olie gcdiiTolveert. gijn gebjuift i$. 3eee bequaam in ouöe moepel&S*
quaaöaat'öige ulcératien en fiftels, om öie te 5utitf' ten/ en öe quaaDe bogtiggeben te bemeten. (*) Ung. Nutritum bjerö genaamt/ om öat ben lic'
hargyrium toèlue ben bafis De3et3albe tg/ al# 0e' boeö ofte genutriecrt bjetö met ben olie eu asö11', gp bietö ooft ban beelen tetrapharmaeum genaantf/ öat i$ ban Öjie ingrediencen. 3&(t i$ een 3eec Bequaam liniment tot inflammav"
en, bic uit eenige toonben of ulcératien uomt/ ov* ole te uecKoeïen/ en tomom öeselue te fmeetesi. „, „ \JVÏ>
(*) Dit is in voorige tyden overal in opene ichad^
gebruikt, en heeft goede werkinge nagelaten , '!1ζ?γί derheid daar de natuur 't werk deede: want deae Lv- hindert de natuur in aommige gevailen niet veel. |
||||
|
Land en Zee*ChïrurgIe. 607
Ung. Nervinum tnetö nietgenaarat geïglifaeeïatv»
btïe na öaaE baiis, maat iiaac öe besmaz öceien/ toaat 3p toe gebjuütt teerö; namentUjaoe5enutoen/ feoïgm# 't upttoij3en tjaarer. treffdpe ingredientea ^sattoe Dienenöe. <©it i£ een jeec goebe jaïtie of liniment, tot allee*
ieP sebjeeiten oer, 3enuöjen/ en tot alle ïtoube ppne/ e*» ballingen öer junéturen , opgeBtompe leeöen/ et»3· toatm tooojeen buuc/ of in öe gonne gefraeetk Van de Oliën.
DL. Liliorum is refolveerende enöe matureerea-
de öe ïiouoe apofteunien, 3P bfE3agt öe opge* stompe jenutoen/ teeE3oetöenöoe|i/en öe fcouöe og» s'e ö?t-Dojft. Ol. Contra Beriberi toecö gemaaM/ geïiJRetüJfjg
«en oleurn liliorum , of rofarum, Dooj infufie of «eehinge: men neemt gegoten Btuiönageïen q. v. oaar. giet men olie ban 'crocus of ban olpen on/ e*i öie in öe Sonne gefïelt/ enj. , 3Se3e olie toetö beel in #3iïtnöiëngeie5igt/ mant 3i» i$ 3onöeriinge geeö regent alierïep geöjeeBen Dec RftoJigteu/ en 3énttb?astige Deelen/ en booinament* Öit tot be gnöifcïje getaaft&effr/ Die3e beriberi noe« '««n; msonöecöeiö a!$ 't met öen oleum terrce mat aemengt toecö. Ol. Lini üprsagtbe öarbe fitioisMg öetgetoiigten/
",'P 3«e goeD tot aïïe pa#ften bet 3enutoni/ totaï*
•«tlep eetoianbfjeiö / en toerb mebe in laxative cly-
«erien ge&JuiRt/ alfmeoe tot öe fpeenen/ apoileu-
a,en beg fonbamenfgr.
°! Papaveris bet3oet ben larynx, 3p beïHoeït öe
atoote öitte Der momm/ en alletiep inflammatien.. Kl>m bojbert Den fïaap. vl. de Lateribus toetö ban getyaRbt ticöelfieeneil
ge*
|
||||
|
tf©8 Examen van
gemaant/ bit in ftuita geftooten/ en met ou&e<^
Ut gemengt/ en aig Daa öooj een tetujte/ of cucur* bita geoiiieleett. , t iep i$ go£D tegen^ aïietlep nouDe geöjeeBen/Uiani
3p t£ 3eec |jeei/ en Deaiüïiugenöe / reiolveerende» en attenuecrende. Hüp fgj-goeötegen Diaapihge/ ϋ&Ϋ lenöe 3iefete/ fïuppen/ en pgne öet gehj?igten. üi. scorpionumijï ultdmnenDe/ om Deafieeno^
nieten; en ölaa$ te oseeften/ afê mèn öè Unöene»' m fte gemagte öaat raebe fuseert; of öoo? öe toeö* tnfpnpt ; 3p $ nutte geeö tegeng alïerlep fenpH' aip uien 'et toat pulvis gentians ouöet mengt. Van de Opiata.
RËquies Nicolai ujecb 30 Qenaamt / dm bat S#
Doet tuften/ gaat bafis 3pn De roofen, en vio letten, toieu$ net&oeietiDe Bragt Dooj öen opiuö* enDe hyofcyamus aangeset fcsetD; Den gengber, *■' De kaneel öeneemen tjaat öiuöet/ Den fantal enfp0' dium, om De iugetoanDen te üetfietften. (*) , 35it i$ goeD om te Doen tuften / tegen aiïe ϊ}#'
booten/ en pijneuit Ditteüoo?tRuraenae; 3P i$tiP De 3eet IjettftetRenDe,· Den dofis ig drach. j. ( Ί heriaca Parva. 3&aar 1$ nog een fiag ban tbe
tiac, Die men in tgö ban nooO t'5>cüeep met &l paft 3<JuDe Bonnen toe manen/ Die goeö i£ wM alle RonDe geoieeaen De£ goofög / regent Rtatttfj getaatitöeit/ fegeug alle gebjeefien ba ieuet/ toa«* 3ugt/ betftoptïjeöen/ en tegen$ ataïep fengn. (IL |
||||||
|
(*) Dit opiat is vaii weinig dienft en nut, liet ruWf -
ftium is in alles veel beeter. (i (t) Deze Theriaca parva doet ook weinig, en is *' ^
de onder de onnodige middelen te reekenen» |
||||||
|
Land en Zee Chirurgie, fi0g
Van de Laxai'ita.
pLeQ. Diaphoenicumtoerb aïöu£ genaamt/ ttaae
,-Cijet Ojiifefe üJGOjöjetS phcemx , of dadels , ö«e /c tuil eetjï/ en meeft in tomen ( toaac .000; öe '^ïpigijeiö / -liftte en b|oogte br# fcammonium , *tttoei/ en oeguameip benomen/ en gecoiïigeett ι?*"*; al£ meöe om D'infletoanöen / Doo?i 3tjn ad- {J'iQie te becftaften; ben bafis öteeban \$l turbith, ?|e ban ben fcammonium aangeset Ö30?ö ; tüien^ P'nöet boöj Den.gengber benomen torre/ al£ itwöe «Ooj oen peper, caneel , foelie, lign. aloës, etl planga. Die De DiftHe fipm mebe attenueeren, en jocidèeren, toaac roe meöe öen a3pn/ en tuite seec ?'*«% Jtjn; be jaben Dietien ïtfec om be tofnöen ie J^tteeten/ be amanbeig en tjoning / om bfe ofïsHe 99tje fïpmige fioffe te detergeeren. K Sijn .gebmfit i$ om alle itoube rsautoe bogtfgöe- P^n öec bojfï-.en mage af te 3tifbecen/ aï$ mebe be "ft&janbe gaüe / en alk laugouutige Soepen/ 50 •fcmengöc/'."af£:bageljpfrr)e; en öie^Mee om tjaae j°tbe tmtettx. taille, ^p i$ 3eec goeo m be pefi/ *°β tege»0 pijne öer batme» / e» 'coïijft / 30 in dp* '«Eten/ aïf anberfïntj?. 'W$ is goeö boo? be nug/ - (2'3toac?n.'a&em / ai$f mebe .tot beteninge/ en toa» t?^gt / e«3. ©en dofis i£ drach. j. of baas om» tEbf. (*) j^leauarium Diaprunum geeft 3(jnen name ban öei
£u,p. prunorum, öat $: pruyrn moes. S*pn puc·
"^renbe ftragt toerö uermmbett boa? öe caffia, cama*
<& q rin-
ij|V ) Dit is ook een wonderlyke cpnfufe co.mpofitie,
j^'li'ets meer vrugt,alseen enkeldc dofis van 't pulvis e^P'PK of Rkti met Hooning of eenige Syroop gemengt e„ l° iya de meefte tgecompöneerde lexativen , onnodig ïe veekyds ook fchadelyk, of min of niets werkêade, als »eroudt iyn, |
|||
|
6io Examen van
runden, rhabarber en booj oen diagrydium aa»3e*
jet/ eu3· .„
gpn gefyulB i$> om öe obergroofefiitte beï ga»*
te temmen e» af te 3«ibereti; öaarom 3P ooft eent{5' .jïntg oen Dojfl betfiaat/ tempert get btoeb/ put' geert öe lebee/ milt/ en alïe fteete nooitjen. ^p 8£' neeft De ulceratien bet Darmen / Daarom i£ 3P Dien* fïfg in clyfterien tot Den dyfemeria. JEpn dofis W drach. vij. of urtc. j. Hennodaftyli toafTen ftiet mebe bad in Öe^eDeï'
ïanöen/ In eenige bette plaat3en/ omtrent een b^J ïioog/ op Öet einDe ban USaatt fpjuiten 3P «it Df aatöen/ en 3tjn in ^lunp rijp. f Igaar ftragt ig gebjelDig af te 3uiberen/ maartij
moeieiöHrjeio / allerlep phlegma, en alle flUreciw toeöallen / uit öe 3elfDe materie oojfpjonfteip Ijerö0 mende; 3p iö fttagtig om Den buih baeeft en jitiü^ te maften / purgeert ooft bP3onÖetlijft be ppn Der W öen en Darmen; 3P moeten altooi gecojrigeert "Φ\ öen met baat gengber eu bennet/ om ïjaa? escrS menteufe en venceufe bogtigheben / bie be mw 3eec icïjaöeitjft 3Ön/ en bjel Diftbail£ het oiafien ψ ïofftfteij. ©en dofis in fubfïantie drach ff. of in '" fufie drach. iij. min en ooft meer naat gelegentfjf,w' Van de Wateren.
|
||||||||||
|
Α ie
|
ua Plantaginis. £pnoe&jutö \$ oin ie berWfJ
n en te 3uiberen/ Daarom i£je gceö / ge&?«li", |
|||||||||
|
30 bad inbarnDig al$ ultöoenöig tot UJonbe» eu %
cerarien: gp i§ floppende en geneesenöe ι Daa»*1 L baetb3e beei bp infpuitingen en oogbaaterp 8*" 3igt. o Aqua VitiB i$ penetreerende, 3uibetenöe e" "afl,
&cDcctiinqe befcfjermenDe / baarom κοεεο3ί oeei in ë*t grsntn ofte bedotte ulceraüen met Den ·&£#^υ> |
||||||||||
|
Land en Zee-Chjrurgie. '£ï
£um ge&iuifti/ en In ciesgeFyFiebetfcöeiben öelmeni-
öeörn meet. Aqua Spermacis Ranarum toerö öfec gemeenipfc
N»aac 'gpbiiHIïfeït öoo? Den Öeim / al# men anOe- [ε gemeene matetó boei / maas; Öe topse &oe tk je 'Haane/ $ bu^banig : neemt een goede hïppocras ^ouïue/ üultbiebolöanöatfperma, inbe|feaatiö °an nafitt/ én toerpt baat een goeoe ï>?uft of ttoee *'Umea crudura in/ en laat bie (n een bogiigé Ril* "e* öangen / en bangt ban onbet in een oequame I'ffTe/ 't graie baat uit ieftt/ en fcemaaw öet ttiflef* %n/raï# men anbet$ Öoet. <©it toatec ïoöanlg ge* '^aaiit 3Ö»bi/ Honö gp öjie jaaten goeö bejEjouöen sonöet Deüetf in beqname plaa?3en. Sn» gefctuiR i$ 3eet goeb tot ailiïlep gtoote ö?anb
?« ontfieeBingen/ aï$ tot een eryfipelas, en quaabt «00itRruigenöe3eeïig£)dö/met mat aluin gemengt; «tëgelpSg tot een quaabe Beel mét mat lapis pru- flelise gemengt; inmenbig mecö 5P ooft geö?uitó/ató tyen 3ig ban binnen öeseert ïjeefif/ of 't inmenbig Wtge5o?fle btoeö i$l ban/ met corall. rub dracb. j. Piumia. drach. ff g« lib. ff. mater getoeeftt 24 uu* *jn in β. M. geöiuint/ m ielneng twee lenetë fnae* tornen. Aq, Divina' Fefnelii,
Ifi MercuriiSublimatigr.xij. Aq.PJantaginis.ÜDC.ivl
Coque ad dimidiam partem. 2gp geöjeft ban aq. piantaginis, mag men ree*
Sfnmatet neemeir. (*) |
||||||
|
oSq· % ■_____
j (*) Deze berydingè van het e?»a &isa is niet eoet
•te"; ferd *eel ic ffk °P <»«e wi". Ma»r men
•«Kt act bekwaam van Hw£, /«Wraaot.'|[j, A^-pluviai
|
||||||
|
<$ia Examen van
;©lt toatec ig seet goeö in alle ulceratien, bi«
ni«t cicatrifeeren toillen: Ütemin atterlen morbeu- fe ulceratien, om öeseine DaacmeDe re maffen. ^P i# meöe goeö tegeng öaptbjojni/ f&iugeiiDe nuur/ fcöutfbc öoofben. Van de Conferven.
ROb. Ribefiorum f$ meeft om ben öo2ft te net'
flaan / in ïjeöige ijeete gal agttge f$oöjt3cn / 3P beneemt ooh tjtc oöetgeben eet eal / en aecfïeröt t>* mage. Confeöio Alkermes ïjftft 30ien naam toan W
toobe ue3iën Daat men öetfcljacianen meöe betöJt/D£«{ t)an Öe Arabers kermes, en üau öe Latynen gran» tinQorum geaoemt tioetö. ©ess öejten Dienen 'tjltf tot ren bafis; 38η nragten teetöen bettneeïDm doo? De peerien / ambet en gouD @en laqi's lazuli toer' liëft ötet 3ijn putgeetenbe / en vomeerende fitaö1' Docö DfÖouD nog 3P»l cordiaale Rtagt DOOJ pjcpatfl* tie. 35en aloës, cinamomi, &c. Dienen om öe W' gemanöen te fcrcfUrliin öoo? ïjaar iigte adftri6lie: fjet fan ban De appelen om 3pn Dioogte en fftjerpii' jjeiü te dementen / en öe fut&ec om öe fmaan te ö^ ben '/ en ooit om Dat tjet iangec goeö ölptoen 30110*' t©it *é tm noodnaam cordiaal, of ïjaiDfltrWitfr
taoo? ïtojaMte feranfte SBenfc|jen / ecgeng οηοεε eentë
julep of auösr nat gebniiRt (*) „
SyraP
pint.), en laathet eenige dagen koud (laan.het regenvra1^
is hier zo dienfüg toe als hei: aqm Hantaginis: men i«0., met TUiké bagatellen niet meer heden zig ophouden »..'„ die· we te veel moeiten reeds verligt zyn, en niet bê>.( geloovig aan zotte verbeeldingen zyn, daar mede onnozele zlg aliyd vlyen. Dog de kragten vaadit w* ter zyn goed en dienftig. -, (*) D« is to een goed cordia!, of dat van geft*B,l,e
|
||||
|
Land en Zee - Chirurgie. <5ig
Syrup, Pefloralis ïuerö gei&iuiftt totaMeriep gefcir
fon ber bojfh Syrup. Papaveris hm men wquixmetyh maften
biet een Deel geDjoogöe geuloolleny-aatrfïuHöen ge» booten/ ra in 't toater gejoben/ ter oatöaannaae Εε« οεεο? oöetWöft; öaac watfecoïeett/ enbp itt coIature ban omttent m\ pint je ƒ 33! men een baïf ÖQnö fuiRec bp boen / en hooien Dat tot een confi- ^entie-ba» een fpcoop. . <©ic fptoop i£ goeöregeng ben ftocft/ tnalöecöan*
«e3inWnöe op fee bojfl/ fïilt öe pöne öc^ buiKgi en ö0et flaapen. Van de Radices, of Wortelen.
V"\€ Rad. Gentianse i$ tttt ïanfltoetpip bittere
•Oen geeiasüae too?teï/ toafïenbe op 't <©ebecgtey 'n in fomiwge baaien: sspiöe ban tiatuuren ijeét 8b o?oog7 öeeft een naat öem ttehisenbe/ refoivee- *eude en beetietenöe feragt/ y?A$ wt goeb ben ge- len öie eenig ferójn in 't ïtjf ficböen / ofte ban fent> %e bieten gebeeten 3Ü» / inggeltj&g tot fengnige Zeeraden. . Rad. Polypodii Quercini toafï aan be too?reïett
^n öe €U«n öoomen/ ïjaat toojtelbj nanbülfeii ^att / omtrent een binget bik f en seer lang onöeï ?eaacbe feruipenbe: Sp $ öjoogenöe banaatb /en wcölöft öe fcöutft; en toerb in oeeïöecïpp decofleo e'i bJQnb*b;anben ge&tstgt. Van de Kruiden.
b€ Agvimonie ftf een 3«ec goet toonbneuib/ tjeö*
benbe een incideerende, mundificeerende en , «N 3 ad· ^ firaatfteenen gemengt met gemeene beere-ftroop..
w*e kan nog kragtigere en fterkcre Confeétien hebben ?
|
||||
|
ÖI4 Examen van
adftringeerende ftragt/ 3pn decoftum met toflt °\.
vitrioli gemengt/ 3Utbert en geneeft aüe butïe fca11* iteragtige ulceratien, en ijcten ban femjnige biew* Pvrola i$ berb.iogenbe / en bernoeïenbe met ad'
ir.rict.ie, bient om" ïjet inbienbig ntoeben te belette» εηbaerb beeï in taonb-bjannen geoe3igt. Ep té nlC' te goeb in butïe fiftels ch ulceratien, a!£ mebe t"1 berojanböeib, 5&en Calaminthum $ ïjeet en bjoog / ijeeft #'!
refolveerende , attraheerende , en berguiftfiettf fctagt: in deeoöum gebaan/ 50 bertoeHt5p 't3^ ten/ be «rine, menitruen, tueberfraat alleriep f* nijn/ boob be bjomwn / en boet 't geronnen bW in 't ïtjf fcleiben. ( Veronica $ maateïp toarmen bjoog/ werö^A
in decoö.en gefje3tgt tot bïoebige bjonben / of otf' jeeren. 3&it nruib gedoogt en gepoebert/ een dr» Hia of ttoee niet toat theriaca tngegeben/ i§ gff tot pefitge noo^en/ tot pijn ber nieren/ 3113«ίΐΊέ ^et Dloeb/ en geneeft be fcljutft. Van de Vruchten.
GRana Juniperi stjn öeet enöjoog/ confoli^'
rende en refoiveerende, ingenomen met φ\ nigt frater / bient ben geenen bie ban Ijoogte ge^i ien 3Ön: 3ltemtot een beroubetben ïjoetf «ttoiift 3P boet ooft toatet Ï03en en 3toeeten/ 3P toeberPL |et fenpn ber pefï/ 30 ingenomen/ alé op gWj be Hooien mebe gerooftt. ©e3e befiën fijn gefttf ?* en baar een extract ban gemaant / aïé ban ben *£ hum guajacum, té aïg ban mebe een goeb bez^$ dicum en fudorificum , fcrup, j. of fcrup. ij &at aq. card. benedict, of mijn ingenomen. ,,$ Glandes 3pn Ekelen ban Cifeen öomen / ®λ |
|||
|
Land en Zee-Chirurgie. ^
tyatis KOUb en ö|00g/ aditringeerende en conibli-
gerende, totben ooft gei^igt in toono b^nften / ,!l tooheïaoü/ gonorrhoea, &c, ν Hord. Mundat. \$ gepeïbe flecft / i§ fcoub tn JWg / detergeerende ; boebenbe en ppnftiiïenbe / ceciöejfjt eenigfïnt£ ben jïaap in decoökn gebaan: r^m geftooftt met ekélèn en granaat-appel-fcftüïen/ " niet fuiRec 3oet gemaaftt/ fïilt seet ben öuifeïoop. Van de Farinen.
Ρ Ar. Altheae {$. rppenbe/ bec3agtenbe en upnfïiï*
< lenbe/ 30 uittoenbig in eenige cataplasmen tot wJeeïitigen; a$ iirtuenbig in eenige tyanften of rfn/ wgen/ tot be coobeïoop/ gtabeeï/ «13. * h *ar. Fabarum i£ bet^ogeube en refolveerende,
"^atom toerde beeï in refolveerende becb^ogenbe Cataplasmen geöjuiftt. Far, Hordei tg ftoub en buzaog ban aacb / hebben»
«e tnpenbe/ repeiieerende,ppnfïfllenöe fttagt/toerö £?^ 'i1 ""P'asmen gebeft ^ntoenoig Uïetöfc ?ok gebesigt/ afê om eeefïe papjen£ ban te maften/ Joojftcanfte JDenfcöen/ om te boen fïapen: Item jnetoepoebetóe granaat-ftöfflen gemengt / onöer. %n$ cf onDee pap gemengt/ j£ 3eec goeb om be «ioebgang te floppen, e/,a/r„tFiCnUgrfc]^ ÏJeet£n b2°°B/ matureerende
Si geöSifttr.?? ' eCÖ lï,pefl m "^««eufc mtotl* i'ar.uLiai i$ mibbeïmatig baatict en ïmtiicr / tt
Matureerende en ppnfiiïlenbe. φ S ' g
foivf· L"Pino4ru,P # Ö£" m bïoog/ ïjceft een re-
Cerende ' tMtoacmenöe en üertecenbe ftraot / *me bogtigijeben/ tuflcöra bel en bleefcö tt bettee.
^14 ren: |
||||
|
óiö Examen van
ïen; met ïjonig ingenomen / of op ben nabel geoon*
ben / öoob 3? oe toornen. (*)
Van de Sappen.
D<£ ReGna of Haits bloeit uit be Pynboornen.
i£ ïjeet en ojoog/ betsagtenbe / conforteeren- de en juibetenbe S^p ttsecö üeel in «Jaibfetf gebaan > ofte toel alleen gebuikt/ met toat olie en toa^/ tot. ulceraticn. Olibanum i$ een fap/ öjuipenbe uit sefteren feojt
&ift tafthigen boom / fïaanöe in nïepige gtonbe'n in Arabien, en bat in De groote tjitre bet ^onb^' öagen. ©e3e gom i$ öeet en b?öog/ incarneerende en
taamelpn 3uiberenbe: ©oozt£ $ 3e öïaebfteïpenbe / 30 in bacfcöe toottóen/ a$ in De toobeloop/ enbïoeD" fpoutoen. gtem tegen^ be quaabaatbige ulcerarieu oe$ fonbament^. Opium txseztt (n Afiën en Africa uit be fieeïen #\
Maüemi ban ben ijeuï geftooftt/ Dit fap toerö uitgf pecfl/ en gebjoogt in De3omie/ en toeub alöaac "* beelberljanöe geïegentijeben/ sonbec eenig Öinoerbs·' be gintooonbet^ ge&iuiftt. ©an De natuuce bet seïöe toerö beeï gebifputeetf»
aïtoo^ ïjet tg 3eftet Dat ben opium 3eet ppniïineriDi $/30 uittosnbigaïg intoenbtg seöjuiBt/bóoi Die"^ ise bioeioaate blugtige öumeurai/'öoo? 38η olieagti0' ïjeib 3eer beroiftt en ftremt / 3P $ ben €et · m&li Den/ i»3onöe£l)eiÖ in be ijeete llanben 3eec Öoügnoo |
|||||
|
(*) De meenigte farinen zyn onnodig, een alieenk
voldóenend zyn, a! is 't maar gruttemeel of Jyn-i<°e [t irsed enz. In 't koilbaare en vreemde fteekt do &a0 Bicï nog in 't meenigvul(Jige. |
|||||
|
Land εη Zee-Chirurgie. gjj
% in ïjeete özanoenös ftoojtsm/ tn gai'öiaaftlng/te
jïtilen: 1$ meöe iu öe rooöeïcop/ uittop3enöe be laudanum opiatum , Den -theriat en michiidaat, ^aar ban ben opium bm bafis $. <©m οίε In te geben/ tieïciö men 3e aïbu$/ fnpa
3ε in fluitje^/ en legt 5e op een tjeete psere fc&oppe/ tot barse cufTcljen De bingeren butMx bJÜi enöe· a\$ °an mag meifje b:n ingeben ;' fce dofis i$ gr. iij. en iv. (*; Van de Ciiymïca.
Crocus Metallorum. 5?. Antimonii Crudi. SalisPettasafi. P. jeq. Dfit toJeeb gepulbett geraengt en geö^aiib in een
psecpotjen/ of fmeïtaroes»: ban uit gegooten/ BetoatTen «* geö|oagt/ gepulbeet en betoaart totspn MnuiK. Zp purgeert ban onöee en ban öoben/ 't Been een aniser JJleöicauient 30 niet op een tpb boen 3aï; men gebjuiBje tot aüericp itoo^en/ oon aï$ Peftiientiaaie, in pleuris en anbere berauberbe/ en fogetoozteiöe gebieeften meet. 15e maniere/ om öte ^flebiutöeu/ igötsm: 5i. Croci Metallorum Drach ff
Aq. Card. Benedifti Lib.j. Cinamomi Drach. ij,
Macerentur per dies 2. Coletur & Serva ufui;
«e dofis i$ una j. ofte anoergalf '$ tnozgeitf bjoeg '%natnen. #55 Tar.
..(*) Hos veele onkundige Vyanden het opium ook ge-
j>M heeft om het te verbannen, triumpheert het dog no»
li« Π ^y3'» en wer^ niet gehaat als van eenvoudige en
gtgélovfge Menfchcn,daaronder men'de.gemeeaekonft-
c«?naars almede moet tdkn'en aiet vergeeten.
|
||||
|
βι8 Examen van
|
|||||||
|
Tarsarus Emeticus
ψ. CrcciMetallorum.CremórisTartari afi.Unc.il·
i\q. Card. Bened. vei Com. Pint, ï©it toecb on ïjeet 33116 geüjeeïst cenige iagen/
tsaat naar geültreert en in een ftoele ftclber gecïK fïaïïiseett / toclfe cryftal sA$ ban gebjaogt ïoerb/ tot 3pn gebnHK. i ©aar ig geen beter mibbeï ter 3©ereïo om te bof»
paften/ en 3onber gebaat/ ban bit jBeöicameitf· Zm dofis $ maat gr. iv. of vi in een fïetn licïjaaijj niet eenige nogtigïjeib ingenomen. 5E>it gaat au? tnibbeïen te bonen/ om be neïjamen te 3Uincreu. C > |
|||||||
|
Het SEVENDE DEEL*
. Van de Scheeps koil, en eenige Scheeps
Remedien. IüBbet goeb Chyrurgyn of Heelmeefter, op be 2^
üatenbe ofte ïjet Heger uolgenbe / bienbe bonen & fceimtflc 3Önec JBebicamenten / mebe goebe ftoinifl* te ïjeoben uan 3Ö>*e alimenten, om bat 3tjne W, tienten baat meoe geuoeb moeten torben/ en ooit f" bat '0 fBenfdjen natuur ïjaar aïtoo£ neigt naat J ftijg of D?anft biense nut: 2Sp gelpenifle/ aan J. bieten/ en ■tooomamentïp be jjoenberen / 30 3e ζί {*) Van de Tartarus emeticus en crocfu Metalig1 .
werd meer lof verfpreid als dezelve verdienen ;want ofi^ werken hevig, én zulke brengt de natuur ook voort: daarnevens nog ook zagte, die de kond zo niet kan1" ^ voortkomen dierhalven die ook als ie onnodige K«' fhikkea mede te reckenen zyn. |
|||||||
|
Land en Zee-Chirurgie 6r$
Jetbuftg ofte itt$ frern ban reu» gegeten gebben /
«sateperen 3tiïïen beeitpb$ 30banigen fmaan geben: 31nggelgl$ becomjnen/gaajen/en anber toüöö^aab Weet/ gaat blee^ 3aï geroeenïp iraaïien naar't gee= *H?3P gegeten gebben; eben 30 $ 't ooh met ben feenfcö/ gebmiitt ïjp laffe Ml/ Dat 3al &em ge* «lEenign laf en flap maften: geömiftt ïjp een bafie *<»»/ en een fïetHe en geete özanft/ Me 3aï gem tag- 8*«ö8£ 30öania manen, go bat ben iBenfcïj ban '«m of flap $/ in^gelgfté gesonb of ongesotiö tg/ „I0at aï naat 't geene Jjp eet en tijhiftt/ 30 ban be aoeoe fpg3e en bjann maafet goeb; maar öeöoztew 3«t ooa quabe en öeboiben bïoeb en gurcieuren"mas **ε»; en Men boïgenöe in ben jiïtofcg beef quetfin* pi en gebjeenen baren / baarom 30 moet iebet Chy- l^gy π of Η eelmeefter öp be gee-batenbe / een groiV ^ae nenniffe yeböen ban be fptfoe/ of alimenten öten fip maar binnen £cgeep£-boozt öeitomeii ftan; en «aar mebe mort ϊψ iig toeten te gelpen / bat gp 6e befte en 3tjnc jpatienten meefï bienfiig 3tjnbe/ meet uit te Htesen om gaar baar mebe te boeben; en te kt leben te onbergouöên. (*) Lyit
{*) Dewyl geene Doöoren op de Schepen vaaren, maar
^c gene die zig Heelmeefters noemen, en In-en Uit- wendige ziektens en kwaaien daar moeten behandelen, ]^l°· zy,.kunt,!Se Geneesheeren en Heelmeefters tege- ttiTvt" Λ volma^'t waaren: zo is het ook regt en S"eMii„1fl,CCne Γίεί!ε1^ middeIt™>'ge (zo niet pai-
gge) kenmile mogen hebben van alle In en Uitwendige Jektens en geoieken , van de In-en Uitwendige mid- elen. Tan de beboorlyke behandelingen, van 't goede all Vc ook eindc'yk van de Spys en Drank en van zo V daar t0e behoorende is» en dan dit zo zynde als *£n Hee!mcefter ter Zge bekwaamer moeten zvri caS- nog leert nog oeftent. Maar helaas! waar.zyii
zulks
|
||||
|
620
|
|||||||||||||
|
Examen van
|
|||||||||||||
|
Lyft der gemeene Scheeps-koil, van haar
Speceryen, drooge Vrugten &c. |
|||||||||||||
|
Ordinaris Koft
25!00ö/ €5o:t/ Soonen/ <eimmn/ ©icefcö/^orer/ $taa£/ €yerm/ ©ifctj/ 45ltc/l3ijn/ï©ijii/2Siec. 3©atec/ 51 juin/ Hoor/ jBofiaatt/Sfeut/Ca&aft. üceeften en J>c|jüopaDs Un Van de Honig en Saf-
fraan is in de voor- gaande Lyll vermeld. Speceryen.
f&ener/ <$engüer/ ^ajjeïen/ Caneel/ ^ooten / jporije/ JmiRer. Drooge Vrugten.
©ijgen/ ©ruimen/ ïSosijnen/ Cerenten/ Hlmanoden/iSö^/ |
|||||||||||||
|
<©2anjen/limoenen.
Hier heb ik nog agter aan
willen voegen eenige wegwerpelyke vuiiig' heden, daar men itë> nog altoos in tyd vafl nood mede dienen kan· Al$ i>eeftel/©uileKant-Dot£ï·
^rjinnetoeb. Album Grascum. .
©uttoemig/ ï|oen&er,m#/
jBenfctjen Urine. |iQenfcöen-fpeeK3eï. <©ut Eeer/JDuü^apieï· jSoet uit be frcbooiftetfr pineniCeecaBperfcöaieii· #uoe potfcïjeroen/ Wtfy / Qotft oan $3# en <&taal. |
|||||||||||||
|
zulke heelmeefters ter Zee onder de Hollanders? Wa3f
werden die bekwaam gemaakt ? op Scheerwinkeis ? is ^ moogelyk? daar leert men baardfcheeren, aderlaten? een plaafter leggen , een' openinge fnyden, ook P^| wel een brandyzer te zetten dit is het al, een die f1 Weet, is een groot Chirurgyn ter Zee en te lande» "^ geene kwaaien, nog middelen , nog goede verbande Jtenr. En hier is geen gelegenheid by de Baazen °^ meer te leer'en, en kweekichoolen zynJer niet die β> veele koften hier en e'ders moeiten aangelegt wef" öok tot voordcel van de Meeiters. |
|||||||||||||
|
Land en Zee-Chirurgie. <52I
ï|et Brood $ be bais en boojnaamfïe fonbament
Of fioft De£ boeb3el#/ boo? uien i>et ban be öefte «sma- len gebannen baerb / baat öetbefïe boeb3el en be mee* f* Beeflen in 3i)n/ 3eet ÖiènfHs tot .'£ USenfcgen ïe- «en / en 3onöet baeln men minfl ban al ieben nan. «Ï59 men te jètytep gemeenlijk een 25?ooö nut bat ^eemaaï gebannen tg/ 25efd)uit genaanit/ 3aï men «eten bat ijet maat be$ te beter en ge3onöet \$[ en ^o^nameïp bit gaar gebit nog goeb fjeböen: baant 3P bie bogtig^eben en bainbig|eben bet mage en in- 9«baanben 3eet betert/ 3P maant ooft beter cbylus, *** baart 30 geen berfioppingen aï£ anbet 25|ooö öat pintQb te feogtig of maat ïjalf gebaren $(*), Jget ^tt 2$efcï)uit fïopt enoe boeb meet ban öet iuuin of Seineen jköeep^-befebuit. ; ïtitbaenöig ton men öet bp gebieft ban farinenge*
PsUinen in pappen, *®oïi 30 maaftt men een pïeifïes 9jet ban fijn'gefloten/ baar onöet vnengcnbe baat öifem/met een baelnig foelie, maftik, myrrhe en aloës; onbet be oleum rofarum en rnyrtillerum ge* *nengt: bienmbe om ban buiten te betlïerften/ in Verlep lopen en buifibloepinge. (f) 3&e Gort baetb gemeenlp ban >0erft' of 1$aOtt$t*
^alen/maat meefl ban <öSer(i/ oaatomön gebeft ban
geS £at rl feefc¥·1 Z° Veelbeeter is aIs ai"ier brood
^4 b-w"7in yVer h!Cr opgeeft; werd maar geftelt en
WMr L e" *° TmV·^2 diRg« gewaande
erbeeldt% die maar enkeld blind (Hooit en onderftelt
Jerde,, daarom in de M.dicynluJdfzo ?«?e SÏÏ!
u'Ke onbegrypelyke wetten en ieiïen zyn.
, IT) Maar a!s men tegens de buiklopen dit wil gebrui-
λ, moet men de aloë met daarin doen; want dew uit-
Seve^M ngdegt Vffe" 7'°7ε1 als d°or de mond inge-
C™ n?en n»o«de-kM?tc>» der middelen welkeren ken-
^i eemelVerkfU W?Lk toen· d« onder de Chirnrgyn.
««neen » door gebrek van goede omierwyïiafc.
|
||||
|
622, Examen van
ban ben hordeura mundatum, in gargarysmèn ofaj
pozemen mag men «&ojt in pïaatj» geDuuften. *&$ <&n>}t té een ge3onb eeten/ en ïigt om te betteeten/ met üotec/ olie of totjn gemengt; en geeft een ■#& goeb Doelt toeinig noeDjel in een Hletae luarmte, Bonen 3ijn noub en bzoog ban natnuten/ maW1
gtof en fietft boebjel/ 30« 3eec 3toaac om te bettee' ren ; bettoeftKen einbeïijR een amöoiftigïjeib/ iaifl' ijeib/looftpön/en fCytutDuin: baatatn 3Ö«3e fow'. 3ige niet goeö. ©oajtg 30 floppen 5P &«« öuinïoop en 't ï^afeen. ·,/ Erweten 3ijnbe mebe naub en fyoog bannattiïW
3p maften niet 30 beeï/maac toeioetet boebsel als ». öonen/ en booznamelp be graautoe/ 3P 30« ooft 3" toinbig niet a\$ toeï be öonen/toeïfte toinbigïjej"? geöetetttoetben/booi ïjet ï>p boen ban olie/ eomü"', pepec / eti3. ^p 3pn be fcyturbuifiige niet 3eec go£W, maac ai$ 3e toel mozto enbe foopig getooM1}', en gecorriffeert, met toat botec / fuite en cane*·,' 30 spitse goeb booj 3iefce teete ïieben Binnen &φίε9? ÖOO|t. „nnf
vieefch met özoob / té *>an on ö°eb en gï0U
boebjel/ toant men 3«gt bleefci) maato bïeefclj · * t' aha men te éeïjeep gemeenelöiEt raaac oficnVjfeefcö; betóenbleefci eet/3ullen top baar maat banfe?*^ $et ofTenbïeefci) geeft toel 't grootfïe en 'tboetjaaw ftt boeb3eï ban alle: ïsefï bienenbe booj gesonbe^ ïieben of KÏoefie Hröeibecg: en té ge3onbec en Ι""* Mmcz toat ge30uten ai| onge30iiten. . t0f $?et Verken vieefch of Spek. i$ mebe ban «n%*
m kth boeb3eï/ bocï) toaigeïpHét / en be maag' ; v öritjnet ban ïjet oflenbleefcö/ öoc& 30«« WwjV feenbe: ben 3ieften en, bie be ïoop fteböen n«»■'Jjr TWenfHB/ om be ï)it3ig&eib / boei) 't W^JT^U*" diën 't ©erfeenbieefcö albaat toeï 't öefte t£/ *£ „# «fit ïjiec te lUnbc / boot öien &et albaac jeec «» 0 |
|||
|
Land en Zee-Chirurgie 623
t* beïteeren të / en be siefte fee?! gecuöineett baetö.
. %et Spsk "gtbzaben/ en *t bniipseï genomen/ en "«fc&dtie maal in wat» gebjaffcöen/ $ 30c aoe& tot olieden berbianDfjeiö. (*J Booter $ baacra mbogtig/ban een reöeujRboeö-
3rt/ &ε monb en fteel jeec aangenaam öienenöe &p l*a tot een faufe üoo: aiierfep fPÖ3en; 3P i» 3eec öoeö tot een öenaauba&e iiozfi en fteeï / en ora eeti °pen Kijf te maften: gtem/tmt baat fuito -e» W «ccelie-jaab/boet ïjet grabeel enbe fleen fc&ietra. ff) f Witbaenbig baetbje geómiïst/ om te tijgen tn ts- ^Eï3agten in eentge cacaplasmen. ^eKaas \$ ftotio en-ïnoog/ban eea aarö-agtige
^attuic/ en i$ 3baaar om' te becteeren/ öaacom 3e BEtnecnlijft laaft gegeeten baerö: om bat'se gesegt baero be mage a$ toe te rggen. 2? $ ψ-tt ö£tte= >Pft en eenig3!nt| berftoppenbe / boeïj booj ö'aac Sbaaatte neöerbaaart$ gaanDe/ bienfitg boö£ aïïe ge- 3onöe |Batt03en bie 3ε genoeg berboutue» ftonncn / ooit 30 Ijeböen 3p geen beter nog ebeiöer öanftet ban be ftaa^/öesonbecltjft a$3e met een pijp taöaft mag aefaufr baecben. .ïiittoenbig i$& goeö tot ïjet fïerectjn/ gemengt
lbet mat ïjam · of fpeftsobe in ftmne ban een pas Beöiuiftt ,3Setfc&B Eyereo 3ijn be ftranfte/ 3baaftfte tu be
Uitteerenöe jjfeenfeijen 3eer nut. om oatse een sta «flt/ ftaam'g en gocb troe&je! boozt&iengen. ©e eyer^ in toöen ba»n Ijarb ge3Óben / 3011 mi
öoeb tot öe roöeloop. ^aas boperj? met baat bann £f aqua hordei, baat gefloote catieeï en fune fmiec Gemengt/ i$ 3^ U^tit tot be cobeïaop.■" ui*) Peze moeite heeft men niet rtoodig, als men en-
ÏZ-?]le °t-nutritum neemt. Éem2uAlle veltïgh©<Ien en zo ook de booter zyn goed in
*V|«elde pappen. |
||||
|
6$4- Examen van
flitteenbig in eenige saïben of pappen geme»8t/
3pn ya digeftyf, en ppnflülenbe. ï^et bjiac $ 3^c bernoefenüe aïlérïcp fyanö/ aï| men 3e onbec b»t ro3ctoai£C niet em toeiuig aïuin bermengt ï£et toit^ te in een bïanae fcgotel lange gelagen tot ïjet Se' ïjee! fdjuimt/ en onöer bit fcijuira/ toat bjyn bes* mengt/ en fcoeoec öeoz een gefïagen/ i$ een trefffe* Ipft miböeï tegen^ aUerlep inflammatien, \aaar ïjtf 3oube mogen toefen / en boomamentlpft aan W beenen. gitem 30 $ ïjet britte 3eer btenfïig om be fMp'
poeöer$ baar onöec te mengen/ en op toieaen te fmeeten: baarom öat3e meeft te ^cijeep mebe g^ nomen boerden in een boo£/ met 3eemelen opgebult/ toeïae epeten aï$ ban bienüen neffen^ een gefcïjiW te baozben/ met Igaar fetjerpte ober einbe naat W ben toe/ om bie te langer 'goeb te ïjouöen ©e VüTcben bie men gemeeneïpa 't &cï)eep tttl
3pn ïgatlngen/ Iberöaan / Jbtoabifcij / en3- Φε baring i$ teel be befte en lugtigfïe ©ifcö'
en 3pn beter gesontsn ban gerooat. 3@e löeïöaau of 2outebifeï) / té een treffeïp^
feofï booj gesonöe üBaat^ / met goebe öottet en m0*, liert / en aan meöe lang tegen ïjouöen in be maa0' en genoegzaam boeöen. . 5Ε»ε (jètoftbifcö in jsm selben i$ jeer gejonbe &0"
ter 2ee/ en ooft te liauöe/ maar buil toeinig 0e' nut 3pn / ooft 30 bientje. öe patiënten bef! 't &άβ® toel gebetiHt en geftooiit met «n-leftaer faunen/"^ bat des? ©ifctj booi 3pn bjoogte geen tïpm ^9 phlegma baart- u SBese. ftag ban Bfffdjen bient ben leeman e""*
landman beter / ban be geeue bie delicaat en " ieöigïjeiö leben: om batje ban &aat beel 0f0*f L· 3pnbe/ fcïjaöen 30ube; niet ten aagten ban Öaa quaïiteit/ maar taegetté öaac quantiteit. 0Ιί<? |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 625
Oüe i$ geteinpett ban aart/ en banmt&eqnaam
boebjcl / mebe Dienenöe tot bedöetiep faufc / en booi* namehjii aïj? öe öotcc oiitöieeftt/ 3P i$ goeb um^ nomen tegeng betgift of fenijn / enöe om te boen o^a* &cn/beggeïgï$ in dpftetien toerde 00Kbeeïgeoe3igt. lïitbmiöig gefmeetf oeneemtse öe fïraminigïjeiti
öec ieben/en toetb merfï in alle jafben gebaan / en 50 Jtieiyeop eenjge bloemen of fimpliciengiet/ trentseec % be nragtnitöeselbe. €nboïgen£öien5e£ïufuaal. Azyn i$ ftouaenojaogincidifcnaperieerendettiet
*en adftridie, jeei* bienfiig tot aüetïep faufen omöe appetgt te bertoek&tn; ooo: fjaat fermenteerende «ragt / en om be gal te temperen: 3p toebetftaat be bettottinge/ öient tot een prefervatif in ttjben batl peii: 3p $ ben betten en ïijbigen beter ban be bo2te εη magere/ oor beter be jonge ban öe ouöen om"te SebmiBen , W i$ öe bojfi en 3enubJ-agtige beden Öinóedp/ nogtan^ ïjeeft 3p een groot gebjuiK m beeïöetïjanöe compofitien.* ©an be Isgn ïuetö een fproop gemaaftt / genaamt
fyrupus acetofus firnplèx. geer bienfiig omaitegaï* egtige / bJaterige raeïancïjolij&e ïnimeuren te bertee* ten, en öe grobe te betöunnen / be ïjatöe te ber^ag* ttn I enöe öe fiijmige te betöeeïen: 3p ίβ $tei öooj* ^iugenöe en openenöe/ boet toater maften/ toebet* «t fïaat (*) Den Azyn is een groot middel op de Scheepen in
neete landen, daarze verbetert de bedurvene fnyzen, die *o raeenigvuldig zonder conlcientie uit Win-en Woekerzugt berden medegegeven , ook is die een extra gtoot middel jegens veeieriy groote gefwellen inftammatien oedema Mirrbus, enz. als ook inwendig onder koeidranken in |Je«e koorizen. Men repelleert refolveert en emolüeerr "aarmede groote geiwellen. Van de onnoodige berydin- S^n daarvan als oxymsl oxyfabariim enz. zal ik niets κ»- 8en Onnoodige dingen brengt men in 't gemeen voor m 4aS ea de goede weet men niet en agterlaat die. |
||||
|
6ζ6 Examen van
fiaat be bejrottinge/ en 't fentjnbet pefïe/ beïflaat
ben bo?fi in fteete öjanbenbe peftige ftoo^en. %&(& maniere om öie te maften i# aïbu£; #. Azyn, Unc. vj. Geklaarde Suiker, Unc. X·
Slaat bit t'samen 3iebentotbeconfiilentieüaneen
fproop. 3©oo?t^ ftan men ooft oequamelijft maften ben oxy-
mel fimplex ïiinnen &cïjeep£-öoo?b / toeïftet£ ftragt i£ teüetbeeïen/ teüeröunnen en aftetoegen be ta* pe / grobe bogtigfteben / opent be betfïoptijeben/ boet fpeeft3el maften/ en maaftt ben afem iigtet. ^p terb aïbu$ gemaaftt. $2. We!-gefchuimden Honing, Lib, ff.
Goeden Azyn. Suiker-water, ana Lib. ff.
3Ben ftoning toerb eerfi met ftet loater ge30ben Μ
gefcftuimt; baar naat ben l3tjn öpboenbe: bit W& 30 ban naat be fton(i geftooftt. Wyn $ uan naturen toarm en bjoog/ bienenö*
30 ftieï tot een Medicament &\$ tot een aliment, £J bat 30 uittoenbig aï£ intoenbig. ©e 3©ön»etüerfcïtf en berguiftt on3e natuurïtjfte ftragten en toarWtf' inaar booj be digeftie üeröeetett toerb / 3p maa»1 goeb ïrfoeb en goeb ooeb3eï booj t geheeïe ïicftaaW.; 3P üetöunt be pitutia,en purgeert be gaï boojbe"rl' ae, niet guisig maar matig geïmnlt. flittoenöig toetö ftp gebmtët om aanteruifteno^J
iêmanb öie in 3togm ïeib te berquiftften; gtem »*· fomentaden en corroboreerende cataplasmen > i fcoeï tuitte aï^ roobe 3©gn: be roobe 3Btjn i^g*0^ en meerber adftringeerende aï$ be töitte. it Bier. $et 8>φΒ& -oiet \$ ttoeberïep / goeb 35j^
Ofte 't ftefie 25ier en gemeen 25ier/ftet fiefie të*»>*L wm en lieffeiöftec ban 't gemeens; in toelft ge*g't |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. &$
SSïec faeeï alfem geteoiitoen toeto /Qm nfef 30 fiat te
öebettoen/ ban aï '$■' t toat (ïeflt/ 30 ig 'tebemneï-- ongeïtjB öeter/ ban bit feelpe üetaemgie bien m-tti matunm t'^cijeep tod ijebbe ym mahen aï£ taWec uit ié/ ban toatec en een bed a3ijn; «nöjanft bte" t>e maag-/ nieren; ö!aa£/ baïram/ enj jwt fctja* beïfjft ië. %t Water $ een suitet en enïseï element/ bocïj
Öet 3oet(ie/ ftïaatlie/ ïigtiïe en betfte taan be See ge* fegen $ toel get öefïe. ©eeïe bifputeeren / of get en= 6εί Maat 3©atet on# lirijaam boeb3ri öp öjengt/ ja ofte neen ; ban of ïjtt maat aï£ een vehiculum öient / om bc fptfeen taoozt te 3ettei\ ©öój mp / ift Sou ïjet geïotaen bat get 3uibee 3©atec ja on^ïicïjaam eenigtfnté boeb; of ten minfïen 3Öne ncagte bccquiïit; i$ 't niet aï£ een aliment iaat tjet toejen alleen Me- dicament, om be goebe getempertgeib bet beeïen te onöerfjouöen / en be 3\3oaftöeiö/toan ongetempertïjeiti boojt Bomenbe te gerffeHen: ejrempd aan jSimynt Judic. 15: vers 19 Mm 3*et ooïi bageïp^ booj ecbatentgeib / bat aïïetïep getaangen Mfftym etgen| in fclaar 3©atec 3onbet eenig anbeu boeb3d langen tfjo ïeöen. * 25otaen Dien Genei. 1. vers 20, geöieb * De'Viffen, die in klaar waater leven, vangen dair
dagelyfcs wormen kleine visjes zelfs die onzigtbaar zyn, als ook verfcheide vezeltjes, en leven niet enkeld van zuiver water als de vir de fleur van de Wind gelyk de fabelen melden. Ook oordeel e ik , dat deze Philofo- phifche reedeneeringe. als re hooch zynde,kwaalyk door een Chirurgynkan beflift werden , de geleerde natuur on- derzoekers die nooit baarden icbecren en hunne edele Tyd van der jeugt ai aan met gecne geringe ambagts oeffeninge iedel veripilt hebben maar alie hun tyd vlyd, en moeiten op de waare vrye weetenichappen aange- rend, hebben werk genoeg om dit met grond te be- ©ordeeleiu Zy zeggen maar» het waater dient als een vebi·
|
||||
|
Ö28 Examen van
«Bob öat öe WaXtttn obetbïoebig boojtïntngen/ens
ergo / 30 moét ban in ïjet 3©ater em ïeben / berquin* ïunge/enboeb3el lïeeïten: dooi bien bat benjBrnfcï)/ en aïlerlep bieten / 3onber 't 3cïbige niet ïeben non* nen. <©ti3e ^eebarenbe |Batto3en 3ullen be3e queffte genoeg3aam foiveeren, boomamelijn be geene οίε groot gebjeft aan 3©ater geïeeben ïjeöben. 35e Ajuin $ ïjeet en bogtig/iiebbende eenberöun*
nenbe en fcïjeiöenbe ftragt / maar ψη beeter genoont öan taubj / om öat ïjaar ftöerpigljeiö ban beter be* nomen toerb: 3p 3pn goeb in een betoubetben ïjoefï/ 3P 3uiberen öe ingebjanben/ en boomamentïpn be nieren / en bïaaé ban fipm en grabeef/ openenaïïer* ïep berfïoptljeiö / boen toater manen / te beel gegee* ten manen ppn in 't ïjooofö; en Doen beeï fiapen. . Ittittoenöig öientse in pappen otn fiern uit te treft' fcen te rppen. Item/ genoont en in olie gefruit/ en op be nabel geïeib \§ 3«ε goeb tot be natoeën bet ©joutoen / en raubj met olie enbe a3pn getojeben en op öet fonbament gelegt/ boen be fpeenen boojtno" men. ö&e Look i§ ïjeetec en öjoger ban be ajuin / 3P
opent alle betftoptjjeben / boet toater manen / min* ben fcöeiöen/ toojmen (ierben en be fieen ber bte·9 3e tyëken; boei) beter ge3oben aï£ ram» / om jfjaat fcfterptgljeiö^ toille: ïjet bertoarmt en berfïerïit Ö** ïicijaam / als? be arme arbeidende luiden getuigd ftonnen; bootfg ïjet dient de 30banige tot een the* riaak en prefeivacif booj een quabe lugt/ en 3P ψ geer goeb gegeeten booi be toater5ugtige / fcïjeurbu1" fiige/ en alle die beeï tautoe enfïpmige ijunieute^ ïjebben/ maar be magere/ öojre en gal-agtigej? 3P niet goeb / öooj dien sp ïjaar |jet ïjooft en $ getfgt fcIjaöeJQK \$. vehicuhm of vogt, om de voedende ftoiFe na alle dec·
len τ»α 't lichaani te verfpreiden. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgïe. fap
flitbaenöig gelïoten in ffyma ban een pau / i$
3eet bienfïig tot öeeten ban ferpenten en bolïeïjon* öen / aï£ meöe tot öe i»e;men op be nabel geïeib/ en gemengt met ajuin/ btjgen en axung. porci. Moftaarc baerö meöe t'^cïjeep gemalen/ om tot
ïjaar. fppse te eeten; om Οίε De£ te öequamer te öoen fmanen en teeren. Z$ bertuarmt öe mage en maaftt ïufï om te eeten / sp berteert beel bogtigge* öen/ 3p i$ öe mono/ tanöen/ en ïseeïe goeö/ 3P ïofï beri fluimen en qupï/ en jet öe urina af/ öaar» om i£3e öe fcöeutöuinige en baatetsugtige goeö. ïittbjenöig betsagt 3p ïjatöe ge3baelïen/bei*baatnit
aïïe feouöe sinninaen / en i$ goeö op pefï - ge3baeïs ïen/ op fenijnige quetsuuren/ ouïtffagen en aiïetlep .fcöutft geömfftt Souc $ tjtet en ö^oog abftergeerende en ftiptik,,
öient om meeft aitoiepfppse te conferveeren en öe fmaaft te geben/3p i$ openenöe en 't fïpm bettee= wnöe/ 3P betbaent öe appetijt/" en betïjit ïjet ïig= ïjaam. ülitbJÉnöfg baerbse beel geuniiHt om te refolvee-
ren, betteeren en 3Uiberen; èn in baatbaatni baa* ttt$ een Ijanö bof gedaan/$ gecc goeö cm een in* fpuitinge of cl0etie te maften / 't geene tk Dtnmaal Öeö jien boen / en ylf§ geöaan geboe met groot booibeel. gteni onöei* baat ol. hyperic gemengt/ i$ ban jeet bienfïig in fenijnige baonöen. Tabak i$ een gebjoogt Kuub/ gtoepenöe ober»
bïoeötg in öe JBeftinöien; ban natucen berbaatmen- öe en opöjogenöe: fee gememe mmt€ ïjeijben geen rnmbtï tentet nog bttet tpbbetö$f/ ban öit ge= ögoogbe Rttitö 30 öeoz een pijpje te suigen; öocï) Wet sonöer \300p1u : boo^ btoi3e nog 30 ban fcfieut- ouifc enbjatet3ugtemig3int^ bebnjtbaetöen; bootte 30 bientse ïjaat tegeu# een qnaöe lugt/ en fianfs/ caar3e anöer^ ïigt ban öefcgaöigt jonöen nonnen baet* ■I I5c 3 öen; |
||||
|
630 Examen van
ben; 3P boet ooft toe! gupïen/ toaar in 3pn booj*
laaivsfte beugd toel gelegen ■$, 3B>aat toerb een oïie ban be (Caten gemaant die
«er goei) $ tot alle ftanferagtige m boojteettenbe ulceratien en nuade seeren / a\$ feïjurft en tranin- gen; 3p ifx 3eec raundificeerende en digereerende; '■φ-goeb 'tot alle contuGen, Mieren/ Btoypen/ fe* "irijnige gaetji^en / fïilt de pöne en ontfleeRing/ ïjelüt •'be fierecijnige en. mtltjugtige / baar on gefiree&en. ■•35è olie taetö aïöug gemaakt/ neemt be groene fcïaWrth/ fhgö en floot die 3eer ftïein/ en boet bie in een gïaj? met tm tope opening/ giet baat ban goeoe ol. lini of,ban cocofnoocen op/ tot tl Ma* Sêii qdjïtl oberbefct 38η/ bind u fiefcl) toe/ en fielt fjet een gel)eeïen Sömer in be tttte bet 30tme/ baat naar toat opgesoben en uitgïperfï / nond gp u olie eerbaren tot 3i)n gebjufft. ^êe Cabaft mag men mede fntoendig gebjuiften' om te paften booj gé' bfeit ban andere middelen. . ψ. Fol NicotianasDrach.j Cinamomi Optim. Scrup.j·
Haat bit in een jfjaïf mu^jen ^paanfcöe top·1
toeeften etui getjeelen nagt/ en de£ anbeten baaw gecoleert jijnöe geeft ïjet in %&t Kre-eften en Scoikkpadden geben een groot
en flei'H boe&3eï/ öodï dien 3e een ïijmagtige en W toogtigenöe eigenfcijap ïjeböen/ daarom 3pn3e 3^ dienfUg gegeeten ban alle engbojftige/uitteerende/^ uitgeloogde dcnte §perfoonen : om datse dooi l)aa* -■berïtoeïenbe/ en'öebogtigenbe ïpmigrjetb/ be Öoö?' 3en / en andere tegen-natuurlöfee ïjitte / baar 3Q^", nige üerfonen in 't gemeen mede bebangen 3Ön/ toeberflaan . ï?aat bloed -toer-b booj een fpecificum gekout»*'1
tegen^ be ballende iWi> Van
|
|||||
|
I
|
|||||
|
Land en Zee-Chimrgïe. <$gf
Van de Speceryen.
D€ Peper groeit Op Malabar en op Java: maat
in3onöerbeiö op Bantam, op öoomen be o» tangien niet ongeïp. *Be peper i£ geet en bjoog/ bocïj toeï be minfï
kerïjittenbe ban alle fpecerpentjjeMsenbe incideeren- ^e, attenueerende, en diflblveerende ïtragt/ Ottl alle vifcoliteiten en aanïabingen ber mage en an* bere fngetoanben te toeeten; baatom toerb 3P öeeï ta fpöse en fauffen geöesigt / om öe ftooftingc te oojöeten/ be urine te Pertoe&fen/ 't geöesigbe te flernen / en in totjn gebjonften geneefï be Pietben baagfe ftoo^e. tlittoenbig i&e raeebe goeb gemengt met toat foi*
pïjet en buite üootec tot fttautofeï en tuibigjfjeib / en met ptft gemengt 30 diflblveert ψ aileriep ftm- men i glandulen, m tteftt ïjet fetifjn uit De toonben. Gengher groeit meefl geijeeï Indien oooj/ op be
top3e alj* ïjiet ben irias boet 2μ ί£ |eet en bjoog/ maat niet 30 fuotfel Pan
üibftantie a$ be pepet. Sp té rneeoe Perbunnen* be en aperieerende, öietifiig tot PerffOütïieeDen bet tebet en miïb/ 3P i$ raeebe toinöpieefienbe/ boet Stoeeren/ fletïit Ijet gejigt/ toeberfiaat Hit fenijn/ beet be fppse teeten/ confumeert be fluimen / bzpft eenfgfïntg 't toarer af/ en flopt alïetïep PuiMoop uit ftoube beroo^aafit. ïlittoenbtg i$ 3p goeb op fttaautofeï en ïjap?too?m
Beflteefen. %ï$ meeöe gemengt met toit Pan een *P/ en 3 a 4 ^tippelen toaterf onbet ben anbeten öeftïopt/ en op een toeinig toern geïegt/ en op be «oonen geappïiceert / en een fiun «©engoet in ben itionö geijouben / baar be pQne té/fiiït 3eer be tand* PÖ" Nagelen gtotfrn m«fl in be Molukfe qManben/
fiï 4 OP
|
||||
|
63a Examen van
09 jóbantge fcoomen bpnaar al*? onse laurieren.
έρ 3pn meebe tot en bzoog Pan natuurav/ en
ïjebben kn meetber tjitte en Petttgöeib ban be peper/ 3P toetnen ntagtig op ijet ïjerte en öer^eng / eti3· ^jftem / openenbe / incideei ende, boozönngenöe / met een adftri&ie; 3J1 fcneenien f)et bjaahen en toaïgen/ en getoen een soete abem; baarorn toeröen3e toeei in fppgen gebaan ^ifem / gefeauVot of gerooïtt / 511113e góeö tot een quaaDe ïugt. Caneel i$ öe 2Bafï toan ©nomen / Die bp ïjeeïe
SSafTcijén. groepen in 't Cilanb Ceyion. %$ meebe ïjeet en.bjoog/ 3cer fnotirf met een be-
quaame adftriftie incideerencie, veneerende, en corrodeerende ïtragt / 3p tjeeft tori be minfie öitte ban fpreetpen; fjet $ een Pan be befte cordiaien; om ïjet |erfe en maag te Petquifenen / 3p juiPert ïjec bloeb/ 3P \$ ittl bienfiig tot catharreuie, pjatee- 3ugtige en dyletuerike Eicïjaameu (*). 9>tem/ tot gtaPeel/ fieen bet iAmy,/ öjaaftingen / ijoeften/ len- öen pim / en tegeng fenpnige beten; in fpp3en ge* baan) in Ιυρη getoeent/ of in deco&ien met Pjat fuifter 3oet gemaant en gebjonnen. Wit Kruidnooten en Nootenmufcaat, toaffïm in
Banda, Sunda ,εη Java aan öe boomen / Ollje Jpeer* Öooineu geïpïi- ®an aarb spnse ya getempett en ftomachaal,
met een fioppenöe en roinabïeeftenoe faagt / 3p maant een 3oeten abem / toeöecüaat ijetbiaaften en hen ïjifc 3p i$ goeb tegenë be ftouöepi^ /"graPeel en roobe* ïoop / 3p i$ bienfiig tot ïjet ïjoofb en fierftt be Ijetf* fenen/
(*) Die is» Woedvloey'ngen Caneel en andere Spece"
ryen gebruiken om te adftringeeren en de bloedinge te ftilkn, dwaalen te grot en te verre j Zelfs is die dwaa- linge nog ie geraten onder de hedendaagfehe geletterde Doitoren, dog de natuur leert bet tegendeel. |
||||
|
Land-en Zee-Chirurgie. <5^g
fenen/ 3Uibett |et fcïoeb öooj De nieren en bïaa£/ en
beetoariïit be Petftouöe maag / niet baat toacme topn en fnife/in een pan baat getoofi en gepnipert/ en met roöen toijn geöjon&en / (topt be ïoop en go- Borrhcea. ' , ' . , ttittocnWa geftosten/ en getoee&t m a3pu/tre&t
aflerien fenpn*3eer uit/ en op be buiïi geïegt/ fiopt be3eï\ae. $a« olie té goeb tegen£ alle tiouöe ge* tueefon bet 3enubaen en teuöe baïligen Foelie té etgentfttë / De 2Saft ban be booten/en
iS weeft Pan geïpfe fitagt até be booten /ban bat 3u baat fubtteloerté/ en meer öooj&zingenoe / 3eet öienfng toooz De baater3ugttge / toan£ W os& bael isoct baateten/ en toerftetöt be senuteagttge beden. Suiker té «η föetgebaa^ in Weit-Indien en Bra-
fil, neet en bogtig ban aacö / met een afneegenbe bxeerende en teerenbe feragt / 3^er fiequaam tot be brjjft/fcede en mage/refolveert en tetsoct be monb en tonge bet feoo2t3igen; té y« öienffiB om allec* ïeu confïtuuten meebe te maaften. ©eeï genut ig be' maag en alle jonge iBentcijen bie Pan een Ijee» te of gaiagtsge fcantplejste SP"·/ 3«r ftljaaDrftjft. iUftbaenbig'toerb be futtter in 'cïpfterien/ coliyrien,
lavamenten, en in Paanben en ulceraticn gebaan Otn bie te afaftergeeresj. Van de drooge Vrugten.
VYgen 3ph een gebaad ïtotnenbe uit Vrankryk
en Spanjen, {jaar Soomen en Icof ïjier ge» noeg beïtent. Φε ©pgen ban 3pn toatm en Pogtig ban natuu*
ten / öienenbe tot öe Sed / öozfi en fluimen / 3p gd}* ben een rppenbe / treftfcenbe en ppnftillenbe feragc 3a bad uitbaenöig até inbaenbig / 3pnbe meebe goeb até η,εη 5ig.ban Pinnen be3em tjeeft/ om batsp mee* Hl s öe
|
||||
|
^34 Examen van
be een difcutieerende ïsragt ïjeooen. Ce toeeï 0,e*
ïiïuiïit maanense qttaab bocöjcl; 3p tcerben tieel tn gargaryfmen en cacaplasmen geoniiBt. Pruimen Romen uit Vrankryk, baat3e in De S^11'
ne gedoogt/ en gier ober geïuagt Paerben. ^P ïjeööen een Perftoeïenbe/ PerPogtigenbe/ eil
bersagtenbe Rtagt/3p maaften De öutR baeeR en 0e£' toen ügte Ramergangrf^uim-moe^ en baat baat 5f' nebïaöen en toeinig anp&aab onbet eengemengt a»? een conferf, ί| 3eer bienfiig in 3iefee 3taaHHe lidj^ men/ om öaar De rjuift open te ïjouben/ en s^tct afgang te maasen / boomaamelps be 3oete / to3nt ïse fcïjerpe spn oequamer om be öuift te reftnngee* ren. · ■ Rezynen ïjeoöen een oebogtigenöe en een Hty,
tetoartnenöe Rragt/ 3eer goeb 3pnbe booj be ïjow en anDere ge&jefeen Der oo2fï en ïeber/ 3p OX$el toeeï in decoöien, apofemen en goigel-baaterl 9^ Sjuifit / be ftzmtje$ baas; uit Doenbe. Corenten 3pn be ïrniR en mage bienfiig / en 3P
Seet gejonb ergeng oober gefiooft/ gegeeten W»* 3ï£fte jjlenfeïjen/ 3» ïjeöDen een laxeerènde en oF' ,nenbe Kragt / Daarom ook 3eet Dienftig in decoc' tien of apoièmen. „ Amandelen ί$ ttieeöe een 25oomgetoaa£/&p ^
genoeg feeöent/ 3p 3tjn toarm ban natuuren en &fl' een tameïpft boetseï; boo? ben eeten boebenje *F\ nfg/ en 3pn aï^ ban fioppenbe be ïmiii; baar*»? 3pnje be öuifeloopige en toateraugtige / en bie Wr^ 'fpoutoen 3eer goeb. 5&aat toerb ooft een anta«P^ melfcje ban gemaant booj feraufte jBenfcijjen / νΆϊ' geer bienfiig tot boeöntge' en rufïe. W>e ï"ttefi,<{t tegenbeeï openen aiie betfïoprtjeeben Pan ïeebet / tn
en nieren: Daarom 3p Degratoeeïigeseer goeb 3Il!iL.s
(*) De gemeede Amandel-vèïkoêlende dranke" ° „
|
|||
|
Land en Zee-Chïrurgïe. 635
Rys i§ üjarm en ojoog/ entaaneengtofenvifceus
«oebjEï / vnaaftenbe taerftonpinge a!^ roette te taeeï öetyuiftt/ taoo.znaamelpft öjoog spnöe; baarom 3al 'Ώεη 'er1 aïtoo# wat öater of olie mibtt mengen, ©e
j&itfte en 3tamatfte i$ be befte / en i$ öeetet ftouö ban öecï toatm gegeeten/ om Datse öe maag en ïjetffeng ■snherg te feftaaöeïpfs $/ rjpegen^ 3Pn gtootae/ öift= **/ bjooge bampen. , Oranjen en Limoenen 3fjn ψζι genoeg ïseftenö/
öiiiöenbe een taettaetfrfjenöe enadftringeerendefsragt tot nuttig aiïe bozfïige / ftoo^ige en fcïjeutïmiftige «tëenfcöen. l|aat uitgebzuftt fap ig jeec aangenaam °bec eenig geb^aaben toleeftfj of taifdj/ombenapet^t J* bertaJeftften en öe ïiitfe taan öe gaï te temmen; öaat fap in een mimi tojpn met een oïie taan 3oete atiianbelen en fuiftec geöaan en uitgebjonften/i^ 3eec fioeö tot ppn bet nieren en graiieel. ^jtem ftaar fap onoec tajat bovift of gebjanö boeft taetmengt/ i$ 3eer goeö om Sjet uittecïpïi öioeben te fïelpen öooj adftriftie en taetiioeiingen. I|iet tetö ooft een fp= toop af gemaaftt/ 3eer goeö tot alïetïep öitte en «ani> taan quaabaatbige en pefïige ftoojttsen/ om tien öo?fl te tierfïaan; 3ttm / tegeng alle taejrottinge *n talmen. ®e fpcoop pjetö a\bu$ gemaaftt. &· Uitgedrukt Sap van Limoenen dat geklaart is Lib.
1T. Suiker Una iv. ïioaftt bit tot een confiffentie ban een fptoou. 3Pe
Tptoop taan orangien taaetö meeöe 30 gemaaftt. Jtaat -fcöeïïen berboarmen öe imm't ïjeïpt haar
-Hooftinge/ berteett be flpm οεε 3«itatge'en öetettöen luaben Hbesii. i|aat fternen3Pn goeb tegen^ bemtft enfenpn/ en
öooöet ooft öe toojmen. ' ^rfgoeT Vr"St alS Scrftenwater en £yn voor ryke lie"
|
||||
|
6%6 Examen \ran
Volgen eenige flegte of wegwerpelyke dingen»
die men nog veeltyds in tyd van nood gebrui- ken kan. |
||||||||||
|
D
|
C Peekei geeft een afbeegenbe en 3eer berbjoo'
genüe ftragt/ en \$ bp3onbetfpn goeb tegen? |
|||||||||
|
fciatica en fletecpnige ïjatben nnoübêï^/ ofte anöetf
ïjatbe ge3U)dïen / onber oube bebojben ïtaa£ gemengt / 'en met öainme-soobe opgeftooKt.gtem/incïpfïei.iert ~i$ Ψ Boeb tot ppn en Krimpingen bet öaruwn/ öoojbien3e fttait$ afganït tnaant. (*) Vuyle Kantboter gefmolten/ enbe oe gtonögeojuw
met foipijer en peper / i$ jeec goeb tot alöerijanöi nraautofei. D?et oppetfie of 't fcïjQonfte/ en in 'l toater özie of bietmaaï getoaffcïjen / ban met wa£ toa$ of met gebzanö boen gemengt/i£ 3eer goeb t$ toerbzantrjeiö. #f 't seïbige ttarb gefruit/ en \\w toat aluing gemengt / neemt alie rooöig&eiö en Xwoit' fttuipenbe 3eetigtjeiö boeg. , Φε Spinnnekop geojpfeït in een ttoeftjen gebaan/
en op 't boojïjoof b of ftaaptn öej» ijoofê gebon* ben / boet öe öécbenbaagfe nooH3e ijaar Koerté bet' Üeyn ütem/ op be koïr ban 't tjefcte gerjahgen/ bef tjetmt booz alle fenijn en pefl 2pn toebbe '? uitneemenbe goeb om fjet bioeö te (ielpen / aï£ rtitf' öe öetmengt met toat sout en folptjec tot fenpns0e toonben. . Album Grscum mtoenbig ingegeeben itiet'Wfl|
theriaca in fojma ban een bolus, i$ uitneemend in be roobeïoop' / en aïïetljanbe buinSopen: uittt1^' big $ tjet een goeb difcufif in aüe oube / quaap aa"
Q *) Deze peeke!, om dat die- zout is, kan te Pa,(
komen maar daar fteekt geen meer kragt in a's in ïout, waaruit het gemaalu is. De Pekel van Limoe heeft dus ook niet meer kragt als die van hairing- |
||||||||||
|
Land en Zee-Chirurgie <53^
Batfjige ulceratien. ^P bJecb beel in 6e Weftjndiën
%η| be ïoop ingegeeben met goeb fuccejsï/ bet* 1 taengt Onbet ïoat oi. copayve met baat cornu cervi
' üftum «Item/ tot ppn bei: fpeenen/ met be oleum
ïofarum gemengt: «ïtem in toltten bjpn gediiïbi- |
|||||||||
|
ν
|
|||||||||
|
veert ij? 3p 3eet goeb in een fquinantie of quaabe
fceeïe/ en oor tot be ïsuig; men mengt3e toel on* l kt een pap of jaïf om ban buiten op be fteel te
; «aam. O
€renipel.
ψ* Ung.de A!tha3a,Unc. iv, Ol.Li]iorum,Unc.ij.
Stercor.Canis vel.Gallir^Unc.vj. M.F.Cataplasma. Duy ven Mis op be öutn bec toater^ugtige ρϊε$*
^t^geïoii3e met bsat folpöec en baccs lauri in oube <*>pn ge3oben $ 3eec goeb- ^p ig 3eee goeb om te becmo^bjen onbec eenige
catap!asmen gebaan / in geiten-of fc&aapcnmeïn ge*
5übm/ en baac onöet gemengt olëum lmi,enfanna
ι ''oi, ofte met a3pn ge3oöen in een nieuboe aacberi
ι Pot tot een pap/ geneefï be gigt al fjabbe 3p nog 30
'ange gebuurt.
! Hoeader-mis i$ 3eer goeb op betfnanööjeiö gelegt /
*net bsat oleum rofarum, en gebjanb papiec gemengt;
toet osymel gemengt en ingegeeben / boet beel
: Puuita bjaaften. ^eteejBebicpn pïagtfjet integee*
ben
. (*) Het Mbum gracum en andere drekken doen goei
ψ pappen met Azyn, of alleen week opgelegt by ver- beide iigte inflammatien,£«ngren*,enz. Want de kragt l^ meefte zagte pappen beftaat enkdd in de warmte en I°gtigheid, 't welke ieder verfch gelegde drek ook heeft. ~ok is 'er weinjg aangelegen, welke drek men verkieft, itu Z7 men ^ za8te en icherpe drekken moet onder- «■neiden lecren , 't welke dan, die beft daartoe luft heeft oor de reuk en taaak beft te onderzoeken en te be- dden is. |
|||||||||
|
ês8 Examen van
ben met öppocta£ tot öe coïpft. gp f£ meeöe 'goeö'
enbet een pap of 3aïfjen geinengt tot be fquinantie.
Menfchendrek. Galenus behaalt ïjoe W boojge*
ibjefe ban nabet raibbeïen geneesen ^eeft met ïtinbec* bjen/ baar ïjp Ijoning onbet mengbe/ en baat een rpïnnan^ fseei muU öefmeetöe / bie een uut baat naat boo|öjaft/ en genaj*. De kragt van de Urine, of Piffe, betfiaat baH
een ge3onöen jongen /\§ seet goeb tot aüetlepquaa* öe lugt en fenpn / baat en i$ geen oeetec vemebie tet baereïö booj quetjuuten ban alïetïep fiangen en ab' btt§ I bie men in öe Weftindiën binb.^e cemebieil beje: liSeeUlt biaöeten ban tap/us barbacus, caryo phyliaat blaöeren bie 5p aïbaat caffis ïjeeten/'t baelft 50 beeï &\$ reoDe jeneber öebuiö / ban einé een ï)anö bol/ bie ïaaten 3p t'3aamen Roonen/ in geïpne beeïe» fiernen bapn-aspn" en Pffe / tot öe ïjeïft. ©an öe3e bïaöeten fomenteeren jp be païtpen;en 30 ben ψ®* tient 't fenpn !ang in 't ïpf geljab ïjeeft / laat ïjetfi baar een 30opjen ban öjinöen/maae be oube JiBan? ©ifle opge30oöen met baat 30ut/ t| scet goeb tot al' ïeriep ïuanö/ fmeetfeï en aarbtoonn/ met natte boe' > ften ïjee'ï tcatm op öe partpe geïeiö/ bit i§. een 3^ goebe en bjel öesogte cemeöie. Des Menfchen Speekfel,tebaeeten/nngtete,£§>pee»!!
fel/ tjeeft fttagt om öagebiflfen/ fïangen/ enfepA*' pioenen te booten; met baat gemeen foïpf)ec bermen^ en een öjuppel ol. fuccini, \$ uitneemenbe goeb o? alletlep baatten en toennen. (*) n Van oud Leer bjetö een oïie gebifïeïeert / 3eet Ψ®
om aïïe oedematcufe en pblcgrnatike ge3bJ£llen * genee3en/ ïjaat affctje \0 sta goeb om te cicatrifi^ (*) Het Speekzel is van ïo veel dienft ook niet ,i
daar van werd gekreten , dog kan men zo wel mede als met een ander vogt iets dat vuil is afvege |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. C%§
ren. %&t toon i$ goeb tot fpeenen / tegen ïjet opfïp»
gen bet ©loutoen/ tegen^ aïïetïetlep fenpnenquabe lugt. Van 'c vuil Papier toecb ooft een oïie geï^anb bie
ik betfcftepbenmaaï uitneemenbe goeb tot tanbppn Êeboiiben ïjeöbe/ be#geïpï$ geöjanb/ en onbec toat olie gemengt/i$ jeet goeb op becbjanbftetb gefïteeften Roet uïe de Schoorfteen té $tet goeb Op befttop*
Stoeeten en fianftecg getuigt ;a$ niebe tot fcïjucfbi* ge ïjoofben en boop?uipenbe 3eetigfteib be£ j)utt»£ ^aar toerö een 3toact roet ban be öootet gemaaftt/ bie3e bjanöen in een ïamp of fmtitktat§/ bie uitnee* ftienöe goeb i$ om aïïe ïoopenbe / tcaanenbe oogen te floppen en te betbjoogen/ be£geïpft£ tot fifttig tn 3eecigï)eib öec oogen. Pik en Teer $ uitneemenbe goeb om 3toeecen te
cppen/ en om aïïe buiiigfjeib uit be stoeecenentoon* öen te tcehften/ met toat olie en toa£ gemengt. $ift aerooftt in 't buuc/betö£pft aïïe quabefenpnigeïugt. 3$ meebe wt goeb gepaebect/ met toat raaftix en Soefi ban pjec/ tot be ceobeïoop. (*) 35e (€tet i$ fecagtigec en öeetec om intoenbig te
aebzuiften/ 3P $ meebe incarneerende, 00H3eeruit- Heemenbe om berbo^bene en (ipbe leeben meebe te fmee· ten/ toaac öoo? 't boe&seï 3eec toel inbieleeben toee* *>ec öecfieït toeco. ©aac 3Pnbec bie be teec inneemen aï£
(*) De Teer komt in kragten veol overeen met de
Terebintyn is laxeerende zuiverende en genezende. He- den kreit men hier en in Engeland hst Teerwaater voor een algemeen middel uit dienftig tegens alle ver- ouderde kwaaien als of alle oude kwaaien, van, eene Oorzake voortkwaarnen en door een middel zig gene-' *ea lieten. Alle panacëen zyn tot heden, vrogteloos be- vonden door ondervindinge en goed onderzoek, en zo opk het Teer-Waater dog de Menfchen vermaaken zig cidel nog veel daar mede, tot het een einde heeft. |
||||
|
&10 Examen van
al3e öaar ban binnen be3etrt öebben / aïg iwtbe
tegeng een gonorrhGea.
L)è Eyerfchaalen geftOOtm tot puïbeï/ 3P« 3eê£
goeb ingenomen met witten bspn / om öe fïeen bef nieren en blaa^ te bjeeften/ öe affcïje baat af fteïpt alle bloeöfpouajeu/en blaeöïoop / met wataquaplao- taginis ingenomen ©e affche if ooft goefc om Of uiceratien op te özoogen/en De biie3enöeroogenb>eg te neemen ai&t Wat bmin gebjanb 3pn / \§ al£ öan jeet goeb tegenj? het opfiogen bet ©gouwen ingenomen drach j. metwpn. gjtem/ öe jkljaaien gefiooteu met Wat 3ont/ aluin en camomtfle/bS goeb ban bui- ten op fcJjeurfefê griegt / 3pn aoiis ingenomen bj drach. ij. met een£ 30 toecï nat. Oude Pot- en Tichelfcherven eeuige rei3en gïoe*
penoe getnaaftt/ en in Water geblufcljt/ en gepui' toert /i$ 3cer goeb toooj öe biaeïsïoap ingegeetoen / met gebzanöe moffeifcijelpen. 3©ε ouöe ^kljerben gepoe* Eert en met ajpn een rpü lang inbe2onnegeWeeftt/ f$ 3eer goeb tor aïïe fchurfötgijcib en b:anö ober bei gefjeeïe Ipf, flet Wat fiofmeel ofte ahöer meel ge* mengt/ ftelpt öe bloeöenöe toionöen. ©e fcïjöïien of iepen öaarmen öe öui3«t meeöe ixkt I
3pn meeöe goeb fpn gepoeöert/ tot peetien op ö/ oogen/om bet bloeöen te fieïpen/ en ouöer fpeen3aïfv itn$ gemengt De AÜ'dhe van verbrand Hout iSgoeöorn'tbÏse'
ben te fielpen / 30 inroenöig ai$ utttoenötg / inwef' big met rooö ftoraai / en mater baar fiaal in geblufcö11 \$ I of met rooöe Won; uitWenöig met mat nw bïomme ofte ftoppefp'infel / onber 't Wit ban tw** eper^ gemengt. Sp i$ meeöe 3«t gocö op eenige 'ö' fianunatien geïegt/ onber baat aspn en wit ban ttïl epegeftlopt. , Roeit van Yzer en Staal, ban gi'OOte ^Zt§l®x?
%foa$/ of öiergelpfte afgeftlcpt/ en gefiooteu tJJ
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. g^i
fgn pvXutïJi$ uitneemenöe goeö met toai Bfee imte
geeben/ om öe rooöefoop re Hoppen/ en rmt h0, nfng of öootec getwngt/ en op fcjaoo gefhiértt / tot 6!oeöfpoutoen. gjtem onoec toat ung. popuieum gemengi met toat mercurius duicis, tot öe fcöutft ©e ifteefl ban j&taaï gecalcineert 3ijpöe en ffiri geiïooten in een bpjcl/ i$ een goeö crocus manis tegenjS alletlen / afê öier. boojen ta De ïp m* meiD ip. |
|||||
|
Α Ρ Ρ Ε Ν Ώ IX
Opgefteld door Dodor, J O Η Α Ν Ν E S
DANIEL SCHLICHTING. Van de kragten en werkingen der Medicamenten,
ALle Medicamenten, zo veel 'er ook zyn, wer-
ken in geen dood maar in een levend Lichaam, pp verfcheide wyze, na de bezondere omitandig- ! «eden. Ze werken in de vafte of in de vloeibare deelen.
In de vafte deelen of in de vaten werkenze, wan- neer ze dezelve prikkelen, bewegen, tezamen- Jrekken, verfterken, verweeken, en de al te fterke beweging derzelven verminderen. In de vloeibare deelen of vogten werkenze, wan-
neer ze dezelve verdikt zynde, verdunnen, ver- ent zynde verdikken, fcherp zynde temperen, en le veel en bedurven zynde uitwerpen. Inzonderheid moet men naauwkeurig aanmer-
ken, dat de meefte Medicamenten haar grootfte Werking doen in de vaten en niet in de vogten. ^ant hier ia de Ouden zeer gero-ifthebben, datze Si de |
|||||
|
i4& Examen van
de werking van tneeft alle Medicamenten als in de
Togten gefchiedende valfchelyk onderftelt hebben, 't welk in 'c minfte geen goede keniffe in een ver- nuftige Theorie geeft nog veel minder in de Prae- tyk zo wel der Heelals Geneeskunde, maar veel eerder een gróote verwarring en een onnozele on- kunde , daaruit veele fauten en miflagen noodzake- ]yk volgen, die een jong Pra&izyn inzonderheid meiden moet. De kragten en werkingen van alle Medicamen-
ten moet men examineeren en kennen door de reuk, fmaafc, Chemie en deor de ondervinding in de Practyk. Alle kruiden, wortelen, zaden, bloemen, fchorf-
fchen, vrugten , alle gediertens enz. die een fter- ke reuk hebben of veel lugt. van haar geven, of een fcherpe fmaak en prikkeling op de tong ver* wekken, die prikkelen en bewegen de vaten, zyn heet , verdroogende , verfterkende , refolverende, ftimulerende_, zweet * water - afgang - gal - menflrueti' kweil-uitdryvende enz. als daar zyn 'tabfintb.card- beried, centaur, trifol. majoran. lavendul. gentian. galang- helen , angel, imperator, fem. ariif. cumin. cinamoffl· guajac. fajjafras. cqfcaril. aloë. myrrb. gum. galban· nmoniac meert alle de zouten sjpiritw, en gedefti' leerde oliën en oneindig veel meer. Alle die weinig reuk en fmaak hebben, en.-zeef
zagt, glad, fmeerig en fleimig op de tong zyn» hebben een verweekende of ermllieerende kragt Μ haar, als de altb. malv. lil. mtlilot. parietar. fem. ü®> fmn.grcBc. honing, boter, olie van amandelen, vafl leinzaad, raapen en olyven, zoetemelk, vygen» rozynen, de vetten der dieren enz. En dewelke weinig reuk of lugt hebben, maar
gekaauwt zynde in de niond, een tezamentrek- kiugofadfinSie verwekken, die zegge ik. hebbeo
ee»
|
||||
|
Land en Zee - Chirurgie. 6*45
«eii vafte entezainentrëkkendeoFarf/Zn'^eii-iniieeni
en verftoppende Kragt, namentlyk de Rad. lorrnen- tüla, billort. Cort, granatsr. perüviun. quercus, flor. balauflior. fangüis dracon. lèrr, japonic vürioium, alu- inen , mridé ceris, faébar. Jatburtii, fpirii. nitri, vitri- oli,fulpburii,en al wat zuur eu wrang is,cnz.wane zo als de middelen in de mond werken, zo doen ze ook dezelve werking in de andere deelen des iiéhasmS. Door de Chemie of de kuriftigë fcheidingontdeke
men, of 'er vlugge of fixe, oliagcige, zwavelag- tige, zoute of aardagtige deelen minder of meer in een Medicament onthouden zyn, en vervolgens oordeelt men alsdan van wat kragten die eindelylc zyn na datzè min of meer of niets van die deelen Onthouden. Want men ontdekt aldus in 't zouc* faïpeteren zwavel een zuure//>2>te,it) welruiken- dekruiden aangename verfterkende^in'iai en oliën, in 't antimonium een zwavel, enz. Door de ondervinding beproeft en bekragtigfc
men eindelyk alles, 't geen men door de reuk9 fmaak en de Chemie van de kragcen der middelen, denkt waar te zyn. Men heeft ook veele kragtea door de ondervinding alleen ontdekt, daarmen an- ders nooit van gedroomt zoude hebben , fchoon men de reuk, fmaak en de Chemie nog zo veel ea dik wils hadde te hulpe genomen; want wie zoude ooit aan debraak.purgeer-enzweetdryvende kragt» die in 't vitrum en fulpher antimonii is, aan de pur» geerende en 't braken en 't kwellen verwekkend» kragt van 't ongefmaakte Mercurius, gedagt heb- ben , zo niet de ondervinding ons dit hadde geleert ? wie zoude in '1 opium vinden de flaap- kragt? in 't zoete arfenïcum zulk dodelyk vergift? in de nux vomica, byofcyamus en datura en dolma- kende kragt?de belitiarus albus* dat die vol&eome- Ss 2 at |
||||
|
644 Examen van
ne ftuipen verwekt ? in de Cortexperuvianus een zulk
heerlyk koorts-middel? zo de ondervinding hierin niet onze r^eefterefle waar geweeft? wie weet de kragt des Salpeters en fal Tartari vitriolatus tegens heetekoortzen , derCamilles tegens de winden, des eafloreum en afa fostida tegens de moederkwaal, des balfems peru en terebintbina tot genezing der won- den, des bloedfteens tegens 't bloeden,der cantha- ride* om blazen te trekken, der corrofiven om 'c vlees weg te beiten, als enkeld en alleen door de ondervinding? van het fcammonium, gutta gamba , grana tilli, rbabarber, bypecacuabna, myrrba, crocus , millepedes, eyzer, loot, koper, fteenen, en ande- re oneindig veel braak- purgeer· pis- zweet- men- Jlrutn- uitdryvende noodige en onnoodige midde- len nu niet meer te gedenken , daar we alleen ag- ter derzelver kragten door de waare en opregte ondervinding gekomen zyn. De middelen, die in de vaten haaregroosfte wer-
kinge doen , zyn: 1. Die de vaten eenigzints prikkelen en aldus
bewegen,dat ze zig tezamentrekkende, verichey- de vogten doen uitwerpen, en dezelve noemt men EFACUAMT1A. Hier onder telt men i. De Braakmiddelen QEMKTICA) ZAGTE:
als de radix bypecacuabna en afarum, en STERKE: als het vitrum antimonii, tartarus emsticus, gummi gutta, colocyntbis, Tabak, vitriolum , enz. 2. Purgeermiddelen (PURG/1NTIA) ZAGTE:
als de rbabarbar, fena, tamarinden, cremor tartan, man- na, caffia, fal. polycbrefl, en STERKE:namentlyK aloè', jalappa, fcammonium, mecboacanna, mercuriuS dulcis & pmcipitatus, grana tilli, elaterium, colocyii' tbis enz. 3. Zweetmiddelen (SUDORIFER^ ZAGTE:
als 't nitrum, campbtr, fulpbur, lap. cancrer. Corn. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 645
Cery, (Mtimon. diaphoretic. Rob. fambuc.fi. fambuc. dn-
nabaris, china, falfa, bardam, pimpinelh ,fcordium , vincetoxicum enz. en
STERKE en HEET Κ: a!s de
itoving met fpiritus vini, baaden, den Mercurius
diapboreticus, decotïum guajaci, fajfafras en van an- dere heete kruiden, Balfamus fulpburis, Tintl. bezo- ardic. fpirit. corn. cerv, falis armoniaci, bezoardicus, fal. vol oleofum en alle andere gediftilleerde oliea en fpiritus, die 't hert, arterien en alle de vogten doen iterk beweegen en 't zweet uitdryven. 4. Pisdryvende (DlURETICA) ZAGTE: als 'c
Nitrum, Jal. tartar, vitriolat.fal. genifta, terebintbi- na, fpiritus nitri dulcü, en STERKE :ol. ttiebimbi- nee .juniperi-balfam. fulpbur. terebintbinat. mülepcdes, coccinella, cantbarides. 5. Die de menflrua voortdryven (EMMENA-
GOGA)ZAGTE: als de aloë ,myrrba, aocus, gal- hanum, afafostida, cofloreum, borax, fuccinum enz. en STERKE; fa.bim,mars,en alle vlugge zouten. 6. Die de fluimen door de longen met hoeilen
uitwerpen (BECHICA) ZhGTE-.zkdeberb.byifüp. Veronic falv. tuffdag, rad. aronis, ireos, altb. liquirit. folypod. fem. anifi.fmnicul.melL alb.ol. amygdal.fperm. eet. fulpbur, crocus, nitrum, gum. ammmiac. en STER- KE -.fpiritus Jal. armomac, olanifi,balfam fulph. ani· fat. extracl Tabaci. enz. 7. Die de vogten uit de neus uitwerpen (ER-
RHINA of STERNUTATORIi) deze zynZAG- TË: namentlyk- piüixis Tabaci, majorana, caryopbyll. <oüriol. alb. en STERKE: als de helkborus albus en eupborbium. . 8. Die de vogt uit de mond doen lofie*n ( MAS·
TIC Α TORI Α '\ ZAG TE: als de maflix, cera, zout, falpeter, fpiritus "umi, azyn, en STERKE: fol.Ta bac. major an. radix angelicai , vUriolum (en Ue kwik , inwendig gebruikt.)
S s 3 9. Bk-
|
||||
|
646 Examen van
9. Blazen trekkende ( F ES IC ΑΤΟ R IA ^ &e d«
yogten door de*huid uit ulceratien uitwerpen. ZAG- TE: bruine zeep met zoucgemengt, de rad. enfoL ranunculi èf anemone , radix armoracia, en STÉR- KE: als de cantbarides enflammulajoms. Hiertoe / Jtan men ook tellen de cauflica en mptoria. II. Die de vaten hard, fteif, droog, naauw en
£e zaamengetrokken zynde, doen verweeken, ver- weideren , relaxeeren en im'olliëeren: als de malta» altbea, lilia alba, 'femen lini, fowgrac. farin. bord. aven.'lini, booter, honing, vygen,fuiker,ftroop» iirebintbina, melk, zoet bier, vet, olie,verfchey* de gommen ais van ammoniéc. 'galban. bdelfagapen» opopon. animff henxoes, enz.-die men in pappen■» ftovingen, zalven en pleifters gebruiken kan. III. Die de flappe en al te veel verwciderde va<
ten enjport dóed vernaauwen tezaamentrekken, vér- Soppen en fluiten. Deze zyn de radix tormentills* Mflort®, eott granator. quercus, perwoianus, flor- ï®f lauflior , alumen , vitriolum , viride aris, faccbarv0> fatbumi, cerujja, mïm'ttw, lapis calaminaris, tutia t 'crocus martii, magnes,. azyn , fpiritus Pitrioii, nitri} ■falis, fulpbuns, en al 't geen uit deze gepreepamft
•werd. IV. Die de vaten dóen verilerken, beweegeOï
prikkelen , deze noemt men RESQLVENTU'» STIMULANTIA ö> CONFORTANTIA, als daar synalle de weiruikende kruiden , wortelen, zaden» batten, vrugten, Tappen en gommen , alle de vluggc en fixe zouten , alle de fpiritus en gedeftilleerde Ö" lien, inzonderheid de caneel, nagelen, notem13' fchaat, 'mufcbus, zibetb, ambra-, cafiöreum ,iulphur' grana kermes, majorana , lavendu(at ruta, mel'u^l LRof(B, bal/hm, peruvianus, en hier uit de praparata> sa aar de peerien, koftelyke fteenen met den ΙΨ |
||||
|
Land en Zee·Chirurgie, ■ 647
iizoaronder de verfterkende middelen te iUllenk
zeer abfurd en ftreid met de waarheid. MIDDELEN, die voornamentiyk is de vogten
Werken, fchoon veele daarvan te gelyk m de va- ten haar kragt en werking doen, zyti: 1. Die de dikke vogten verdunnen en de ftilftaan-
de vogten beweegen (INC1DENTIA, RESOL- VENTM, MOFENT1A) als een maatige.bewee- ging des lichaams, genoegfaam drinken van dun- ne vogten, als van.water, decoaum bordsi, doaoc- turn lignorum. ferum laats., de aqiia'ininerales, alle de zouten, als 't /al abfiMhü, -nitri, potas', dej>£- ί·ζ'ίκ^, bittere kruiden, en inzonderheid den mer- 2. Die deal te dunne waterige vogten verdikken,
als alle ileimagtige en gdaüneufe fpyzen en dran- ken, zoete melk, bof er„ ,o\y ,emulfiones,, gort ge- kookt, gum, tTagacantb.fi'arabicum, icbtiecoila, enz. hoewel ik toeitaan.moetjdat'er weinige middelen Zyn , die dit doen kunnen. 3. Die't zuur temperen, als de lapides cancrorum,
toncbcB., tefie ovortim, corn. cerv. £? èbur 'tiftufn, li· tnatura. mank, /al abfinlbii enz. 4. Die de gal en hitte temperen, als 't nitrum^
fucciis citri, acetum ,fpiritus nitri.dulcis, fpiriius Vi- tiioli enz. het decoaum hordei, ferum laats» kerne- meik, koud water, enz. 5. Die de bézondereicherpighedenin't lichaam
Veranderen, als in de lues venerea den mercurius,in de fcheurbuik accocbléaria, beccabunga., trifolittm, Ormoracia, nafturtium enz. Hier uit ziet een ieder- in 't korte de verfcheide werkingen van yerichei- de middelen, die of in de vaten of in de vogten werken ., waarna ieder een, die in de vernuftig® kunft wil toeneemen, zyn prs&yk moet oeffenen, Ze hy aadere niet met de domtneo wil dom wer- Ss 4
|
||||
|
(548 Examen van
ken, fchoon de Ouden en nog hedendaags de mee-
ften hiervan weinige keniffe hebben.
|
|||||
|
Volgen nu eenige Scheeps Remedien, om
binnen Scheeps-boord te gebruiken. JDCn gemeene &cïjeepg apofema.
ψ. Hordei Mundati m. j. Sem. Anifi Drach, j.
Coq. in Aq. Com. ad Lib. ij. 1Γ. Sub finem adde liquiritise rafas Unc. 1Γ. ftoofet nog een toeinfgjen/ en fehuimt ïjet mat op
öat öet te Maatöet mag Voesen/ om te finnen. iEen ander in heete Koortzen.
|i. Aq. Com, Lib. j. Sacchari Albi Unc. iij.
Coq. levi modo, adde. Succi Limouum ünc ij-
Haat oit nog toat Boften en fcïjuünen/ a$ booten, gjnplaat^banfuiftei·/ ftan meii3oetijoutneemen; en f η plaats ban ïünoenfap / fproop ban limoenen. Een ander in heete brandende Koortzen.
y. Aq. com. Lib. j. Rofarum ünc iv. Sacchari Tan-
tundem. 3too&t m tot een confïfïentfe ban julep/ en in öet
einoeooet öaar&u/ AcetiVinijUnciij. Cinamomi, Drach. j. FJulapium.*
Eeo
(*) Deze apozema kan geen hinder in heete koorfze0
doen, om dat daar niet veel werkinge in is, en ook geene verhittinge daar byv Dog als men nitrum oïfal pn*~ nellce, of j'al tartari vitnolatus tot twee drachmse d*»r bï doet, is het van nuttige kragtige en gelukkige uitwerkt* |
|||||
|
Land en Zee-Chirurgie (,λ<\
Een ander in Pleuris.
§j. Hordei Mundati. Paffular. Enucleat.
Liquiritiae rafe ana Unc. ff. Coq. in ag. com. ad pint. j. ff. ColaturasaddeSaccharialbi, Unc. ij, 3£n ïaet ben patiënt Den fvrupus peftoralis ïiftfteti.
Cegen£ een hokten aöem/ pleuris, ïjoefïen/ no£t* Öetb op öe uo?fi/ en Penaubatöeta bt$ fretten. ?i. Twee lepelen Franfche Wyn.
Zo veel Anys Biandewyn. Ol Anifi, Scrup. j.
Succi Glycyrhyzse, Drach. ij. «©Ufamen gediflb! veert opöeerenoolen. i^tez ban
een lepel teffen^ ingenomen. / 5 a 0 maaï öaag^/ öc quantiteit nan men 30 teel tocrgtooten al$ men ban nooöen öunften 3a!. (*, Tegens Hoeft en Veriïoptheid der Borft
van koude. gj. Pulv. Sem, anifi, Unc. iij. Su'ph. Vivi, Unc. ff.
Maftichis, Drach, j.ff.S ucci Glycyrhyzse, Unc. j, Diffol veert in tegentuatei: q f. Daarop Öoenbe 3
k 4 lepelg ïjenlng met * Dopers Pan epemi/ en Ijler ban ttoo} öen öagö geuftt. Apozema Laxatyf.
ïaat bit t'3«nen fcoïten/ en ter beege fc&uimen/
&$ 5 tot (*) Maar dit hccte hitzigc middel in een pleuris, die een
inflammatie der longen meeftentyd is in te geven, is ver- derfelyk en verfoeijeiyk. Zulke verkeerde dingen moet iwen voorzigtig meiden,het bewys zal ik hier niet byilei- len, ook zal ,k niet daarmede fpotten, gelyk het btfpot- telyk is e» blyft. |
||||
|
■HH wMBtmmammm
|
|||||
|
650 Examen van
foiöatöaat geen fcïjuimmeet op iiomt/ coleerc het
öan ooo? / en öoet öan in öe colatuure
SenasjUnc.ff. Setn. Anifi velE'oeniculijDrach j. ff.
Haat bit 30 toat toefen op öeete affcfje/ ent>oo?t$
3 i 4 niaaï op fioften €n ïjtet öan '£ mojgen^ / en be£ namiböagg een öietgïaa^jen toartn af gebannen. ÜMt gp baat rafura eboris, of cornu cervi 6p
boen/ naat geleegentïjeib ban ïuanöige jieftteu/ fjet gaï maat te öeetet 3Ön. gtem/ totït gp 3e utagtiget maften/ aï^S om bega!
teiojen/ öoet'etoerhabarberöp/ ofom eenigtoepeu flflm te ïojen/ be falappe en hermodaclylen. Van de Gargarysmen.
Een gemeene Gargarysma.
ff, Aq. Hordei, Lib. j. Acetivini, Unc. ij.
MeliisCom.Unc. j. ff. Fiat Gargarysma. (*) Een ander.
ff». Hordei MundatiofScheepsGorc m. j.
Agrimoais. Plantaginis, ana m. j· Rolse. Rub.
m ff.
Coq. in Aq, ad. lib. ij Colat.iiffijiv. ïvlellis Com, vel Rofar, Vel Diamori Unc. ij. F. Gargarysma. Een
, _(*) Dit garg*ryfma is uitfteekend goed. Maar als meri
incemt αψιά, pura fint. j, aceturic. rCJacber com. gj. heeft men minder omikg en 't middel in een moment gereed- Ën of men warm of koud daarmede gorgelt, is ookeven- teeli Dog js het koud gorgelen in heete landen vecliyd? fcèeter, en 't v/arme bpk wel vrugteloos. En als me»'wa- Wmïh ïfudutti daar eflöer doet is 't »°g dienftiger» |
|||||
|
Land en Zee Chirurgie. $5 f
|
|||||
|
Een verkoelend Gorgelwater.
ψ, Aq Com. Unc. vj Aceti vini Unc- j.
Lapidis Prunellffi Drach ij, Kanari j. Meilis RoiatiarialLac.j ff. F Gargarysma. Een ander.
5?. Aq.Rofarum iT.Cinamomi.MellisCom. afi. Unc.j.
Sacchari Sathurni Scrup j. F. Gargarysma. Van de Clyiterien.
Een gemeene Seheeps Clyfferie.
g?. Hordei Mundati of Seheeps Gort. m. j.
JMaivae 5 Bifmalvs, Cammomillffi, ana m. ff. Sem. AnifijDraeh.ij. Liniana,groffo modo Contuf». Coq, in f p. aquse Com. ad dimidium, Recipiendo hujus DecoclionisUnc, ix. Mellis Rofacei, aut ejus Loco Com, Unc Ij.. SacchariRubri,ünc.ij.Ql.Com.Unc itF.Ciyiler* m
gSeemt ten floeöe öanö boï sojt/ m ïaatse.toat
'(·*) Als men neemt warm- waaier unc. vjij. el.'Rap.unc.
jij. Sapon. all·. Vel nigr. drachm. iv. Mijc. F. Enema, is '£ een bekwaam voldoenend Clyfteer. Wil fnen Wat 'zuiker, zout, fyroop, of nüergelykcn daar by doen, kan 't niet hinderen. Maar té veel ©mflsg is onnsedig, ondienftig, hinderlyk, en self's belachlyk, en voor een verftandige befootielyk. Yzn de andere volgende Clyfteeren,,die van enkelde
olie gemaakt, voldoenend zyn, mag men 't zelve oor- deelen.dog ik fchorterayn oordeel hierop, om dat de zot· beid te veel mogte ontdekt werden, die ieder een mag nazoeken, gelyk ik gedaan hebbe, en binde zig san,geè- iie z'ötré domme witten'," worde leiders fchatóyk. |
|||||
|
6J2 Examen van
nooften/ baat tsp boenbe/ al&e toat geüooftt i$·
Sens Unc. β Sem. Anifi, Drach. ij.
5©it nog 30 toat t'3aamen genooHt 3tjnbe / coleert
ïjetj en neemt ban bit nat omtrent vüj of ix. oti3en/ en mengt aï£' ban baaronbetbenelecl. diapheenicum unc. ij of be diaprunum lolutivura. Een Clyiterie , om in een Roodeloop te
gebruiken. ψ, Laóris Dulcis, aut ejus Loco
Decoöonis Hordei integr. q 't Faöa: cum Florum Rofarum Rubrarum; m j. Chamomill. ρ j. Sem. Lini, Drach. ij. Hujus Decocl. Colatura; Unc ix Diflblve, Rob. Acacia; Unc.j. OviLutei,no. j.M.F.Clyfter. Een gemeen Clyilerie.
ψ. Hierae Picra:,E!. Succ Rofa afl. U«c. j,
CereviGsE com. q. f. M. F. Clyfter. Tegens de Winden.
5?. Meilis Albi, Unc.iij.SalisCom. Drach. vi.
Ol. Anechini Coch. Unc. j Anifi Gutt. v. Sapon. albi Drach ij.
CerevifcE Com. ad. dofin. F. Enema. Tegens pyn in de Buik.
§2. DecocH camom. &c.
Voor een Colica Ventofa.
ii.MalvJE, Bifmalvs, Cammomillss.
JMetiloii ana Drach. iT. Sem Fceniculi Cumini,anaDrach.ij.Bacc.Lauri contuf. Unc». 1 Coq. |
||||
|
Land en Zee-Chirurgie. 655
Coq.inaq. velvino albo ad dofin, in Colatura Dif-
folve.
Eleöuarii Diaphoenici, Unc j. ff Olei Charnas- melini.
Anethi ana Unc. j. F. f. a. Clyfter. Een voedende Clyfterie.
jj. Sop daar een vetten Capoen en Kalfsvlees ia
gezoden is, ad dofin. of Unc. ix. Waar in men _ diffolveeren zal, Vitell. Ονο- rum, no. ij·
Sachari albi, Unc. ij. F. Clyfter. Nota. 'M eewnen een tooebenbe clpfïetie iemanb
3etten toil/ moet men eetfi be excrementen meteen laxative ripfierte purgeecen. Een Wonddrank.
ψ. Rad, Ariftolochi® Drach. j. Herb. Pyrols,
Artemifia? AgrimoniïE m. j. Pulv. Foliorum Quercus m ff Nucis Mufcatse no j Oculi Cancrorum Drach. ij.. ïaat bit in anberöaïf pint Dier of tutjn3ieben/tot
op het öetbenöeel/ baac na/maant ftet 3oetmetfui* ïterof met öoning.* ®f nooftt baac 3uuce pluimen / ofte iaeï tamertjn
in'/ om een fcïjetpe fmaan te genen. Eca
(*) Deze Wonddrank is zo zot als die opgeftelt is, ea
doet niets om wonden te genezen, gebruikt het afkook- zel van gras of van een ander gemeen kruid de natuur zal de wonde genezen, let hierop wei leerlingen en praéti- tyiis en beproeft alles, gelyk ik betuige diergelyken wel gcobfeivcert te hebben. |
||||
|
%4 Examen' vaü !'
Een Oogwaater tot roode traaneade Oogen $
gewonde en gecontundeerde Oogen. #t Tuvx Prsep.'jErugiBisuftian. Drach. ßÃ.
Ëñ, PlantaginisLib.j. Coq. Parum pro ufa. Een Oogzalfjen.
ø, Ung. RofarumUnc. ij.TutiasPraEpasratseDraeh.j»
SarcocolliE Scrup. ij. F. Unguencum, * Een Litus tot de Beriberi of Indifchc
Geraaktheid. §>. Saponis albi, Allii ana p. acq. Spirit. Vini q* f.
^toot bit te "faamen in een moitier, totec»3aif ore
ba&c mee te fmeecen. Een ander.
ø. OLCocosUnc.j. Ol.CamphoraUnc.ir.
OL Ex oilibus Elephant. Unc ij.
Fo].ExarboribusCinam.m.iECoq.&fiatexprelL Tot eenig Wonden.
p. Meilis Comm. Lib. ff. Aceti Vini Unc. v. Pulr.
Salis corn. Aluminis. Vitrioli Albi afi, Unc. 1Ã. TerebinthinaeComm. Unc j.Theriac» Drach-iij· Coq, ad confiftentiam unguenti.t |
|||||
|
(*) Dcxc en diergelyken oogzalren zya tot de inflaio·'
Mtticn niets aut. (f) Zout in de Wonden is ze goed als een vuiftflag °f
een gezond oog. Wat verzinnen niet al de domme !^"° ®m niet met braadewy* of water ie wonde», ge?8»- .iacn? |
|||||
|
Land en Zee·Chirurgie. r0$$
$Bet toieften öefmeett of onbettnat toimgemenat/
en De fcaonöe getoeften. M Om Banden van Quik te maaken.
5?. Mercurii crudi exinfli Unc» j.
AlburniDis Ovi no. j.Far. Lupinorum parum.
3Bit onbet öen anöeren getoett/ en ben öanb bm
toit öomöa3ijn meeöe öeftceeften/ gedoogt toege* noutot/ en genaait tot 39η geöjuiK. Een Matureerende Cataplafma.
5?. Ficuum Pinguium q. f.
<©oet b£5C tiQgen beöuitenfïefcgiïïeuaf/en ftoofeip
in toateï batsefenöequaamebiRtetiectogenöeööetii aï$ öan fitooit baat in farina hordei en al these., tot een öequaame pap/ en ban'touutSijnbe/boet'ecaï^ ban een toetnig oi liliorum in/naar öe fconff. Een ander om te rypen.
ψ. Butyri infulfi, Ol Com. Vel. Lilior- ana üm. ij.
Far. Hordei Vel. Lini. Unc, ij. Aq· Com. Unc. iv. F. Cataplafma. Tot Verbrandheid.
ψ. Hee afdrupzel van Spek Unc. ij.
Ongezouten of gewaffen Boter. 01. Rafarum, aaa Unc. j. Ovi lutei no. ij. F. Ung. Molle, |
||||||||||
|
Tot de Tand-pyn.
|
||||||||||
|
Ψ- Laudani opiati, vel opii crudi.
Maitichis ana gr. ij. F. PiluJa. |
||||||||||
|
©tt JJifletjen iattt öoïïe ianb sefïceftett.
|
||||||||||
|
ty
|
||||||||||
|
€s6 Examen vaa
Als de Speenen te veel vloeyen.
ψ. Pulv. Thuris Drach. ij. Aloës, Drach. j.
Sang Draconis, Drach. ff. 3l>it t^amen onber toat ung. popul. gemengt en
met binne ïöiesen opgeïegt Tegens Bloed PhTen.
ψ. Millepedum q. v. Sacchari opt.
Cinamomi elecl ana p. asq„ 5pijn gefiooten en omtrent een dragma 3toaac in
een roemertjen toon gebjonfcen 2 a 3 maal öaagg. Tegens het Graveel.
$f. Terebinthinas venetse Drach. ij.
E!. Diaphoenici, Drach. ij. Pulv. Glycyrhifae, Drach. ff- F. Bolut. ψ, Salis Prunellas, Srup. ij.
Vini Rhenani, Unc. ij-.ff F. Hauitus-
Tegen quaade Ulceratien.
|t. Pulv. MyrrhEB. Maftichis, Olbani,
Nicotians ana önc. ij. Ax. porci Lib. ff. Terebinth. com- Unc. ij. F. Ung. Lac Virginis.
§!. Aluminis com. Unc iv. Aq. com. pint j. ff.
Coq. ad tertias partis confumptionem. Lithagyri Unc iv i\ceti vini pint j. ïtoofet bit meebe fip3onber op be ïjeïft/ en roert |>et
toooigaanöe baar onber/ tot gec toitagtig toerö. _ Cot
|
|||
|
Land en 2ee-ChirurgJe. 65?
(SCot een öefïuit/ 3a! fn ïjiec agtec aan boegen een
Paraphrafis obet ben eeb banHlPPOCRATES, koaat na ieber. jong Chirurgyn 3ig btcnöe te fcijihften: en aï30 Dien gtooten HlPPOCRATES een seer et» baten/en geieett |Ban toa$/in be Stonfi bet jÈeof* ctjne en Cïjiturgie: boeg 3«ï onerbaaren/en ontoeé* tenbe in be toaate Êeïigie of <*0oö$btenfl / nabien ïjp een ï^eiben toa£/ en Den toaarai <©obtnietRenoe; 30 begint ïjp 3tjn Ceb / booj eenige Ifgoben en %f* gobinnen: JDeïïte €eb/ ih aïbu£ heter fiellen saï; IK beloove ΛΓ,N.èfctoe grooteagiinge vanmyn
Konft, tot welwezeö van myn eer en reputatie, tot voordeel myner Patiënten, en contentemenc van ieder een} dat ik deze navolgende voorwaar- den zo veel my mogelyk is zal nakomen, en on ver- breekelyk zal onderhouden alle myn leefdaagen. 1. Dat ik hem zo zal in waarden houden, en eere
bewyzen, die my de Chirurgie geleert heeft, als myn eigen Vader; ik zalookzyne Kinderen beminnen ai ofze myn Broeders waafen ; en by zo verre zy meede 'tot de Chirurgie geneegen zyn, zo zal ik meede met goedertierentheid aan haar devoorlee- dene verkreegen weldaad betoonen in het leeren: haar getrouwelyk alle algemeene regulen onzer Kunft openbaaren; defgelyks meede aan ieder die zig by my verbind, met fchrift of anderzins, maar niet aan andere, f Τ t 2. Wae
(\) Men moet hier aanmerken , dat dezen Eed by
HlPPOCRATES, zo niet te Tinden is, maar hier heel verbittert en dat zot is voor de Chirurgyni geftelt, di« geen Eed doen, maar alleen, voor die behooren, die Ge- nees- en Heclmceflers te gelyk xyn , dewelke op ver- fcheide Academiën nog heden denielven Eed , zo als die by HlPPOCRATES te leien, moeten afleggen by hunne promotien. |
||||
|
65 S Es amen van
2. Wat de goede zorge myner Patiënten belangt:
Ik zalzeeen zodanige manier van leven voorfchry* ven, als ik naar myn oordeel en gewifïe zal goed vinden , om haar zofpoedig als 't moogelyk zyn zal te geneezen: en zalze naar myn belle vermoogea vkn allerley gevaar en ongeval befcherrnen. 3' Is'er iemand die watquaats, of onbehoorlyk'S
opmyzoekt totfchade van iemand van vergif, of quaaden raad, zullen nooit op my alzulkenquaad vermoogen- 4, Ik zal nooit eenige Vrouwlieden eenige Medi-
camenten geven 3 nog haar aanwyzen, tot verderf haarer vrugt, alwaar het om nogzo veel, maar zal myn beroep eerlyk oeffenen, in alle vroomigheid en eenvoudigheid. 5. Om onzeKonft geen ergerrmTe, nog fchande
aan te doen , door eenige gevaarlyke operatien, zo beloove ik boven al my te honden, van het ."Steen* fnyden der Blaaze* Breuk-fnyden, enz. Maar laa- ien'Voor die geene die daar in ervaaren zyn. 6. In
(*) Als dezen Eed den Geneesheer en Heelmeefter
aangaat,ίο mag niemand van deze maar wel een Land- loper of een andere buiten de Kunft Steetifnyden , *£ welke te zot is. Dit fchynt ook eene bygeiovigheid va!* Hippocrates te zyn; waarom zoude een kundige Doclof onder Eede zig verbinden geen fleeu der blaaze uit te fnyden, die in de Anatomie Heelkunft en Operatief ervaren is? Deze zotte Eed is my oek niet op de A- cademie te Groningen afgevergt. Het is ook te een- voud'g en bygeloovig, dat veele Regeerders van Stede en Landen deze take nog zo heilig houden , hoewe' van een heide verdigt, gebiedende, dat niemand zoo' der bekendrnakinge en verzoek aan de Magiitraat van den fteen mag fnyden , hoe bekwaam en in wat Ca' ïaéter den Operateur ook zyn mag. Een Teken va» veibecldingc als of 't Steenfnydea de aller iwaanlc ψψ' iti^
|
||||
|
Land en Zee-Chirurgier $<;9
6. In wat «plaats of huis dat ik zoude rnoogen
verkeeren, ten zal anders nergens toe weezen dan tot deugd en genezinge myner Patiencen: myvan alle kwade genegentheid:, en andermans fchadeaf- keerende , insgelyks van alle oneerlyke en fehaa- delyke a&ien en beweegingen , het zy wien ik zoude moogen traö'eeren j of met wien ik zou moogen verkeeren , Man, Vrouw of Maagd,. 7. Al 't geene ik gehoort, en gezien zal heb»
ben omtrenc myne of andere Patiënten, van hei- melyke dingen :. dat zal liever met my fterveDs dan dat ik het iemand bekent maaken zoude. 8. Ik zal nooit uitfpoorig zyn in ukheernfche
Tt 2 Mee»
fligfte en gevaarlykfte van alle operatien zoude Zyn (daar
de kundigfte die operatie afgefwooren hebben) gantfeh Biet. daar zyn even gevaarlyke en nog fwaardere Ope- ratien, daarover mea geen verzoek doet. als't wegncemeÉ var; zornmige groote gefweüen,"'t Opereercn van de Aneurijwa , het atzetteft van den arm in de Schouder is niet minder gevaarlyk, veeie andere verfwyge ik: De zaake is niet evenreedig, nog over eenftemmende, dier- halven valfch, gelyk ik die ook daar voor verwerpc De Doctores Medicina, die op de Academiën volle magt ea vryheid bekomen hebben, alle ziektens ea kwaa* len te genezen en .alle operatien vry te doen overal, waar zy komen , die werden genoodzaakt op veele plaatzen te moeien verzoeken van den Steen te f»yden„ ender opzigte van Overlieden van een Barbiers- en A- potheekers Gild, die in de gemaakte wonde fchadelyk met hunne onbekwaame vingers moeten krabbelen om den fteen te voelen, menfehen die zo bekwaam zyn, fi- tut afmus ad lyram. Het is voor my niet te begrypen' hoe dat een Doftor. dit h?eft kunnen toelaaten, en waar- om niet liever de operatie getaakt, als zyn kundigheid ea Caraöer benadeelt, ik zal 't nooit zo doen, als dio ik veele iwaardere operatien gedaan hebbe, als't.Steea inydea. |
||||
|
66o Examen van
kleedingen , maar wil liever altoos eerlyk , mo-
deft, en Burgerlyk gekleed gaan: boven dien ook
niet uitfpoorig in den fterken drank of tabak ,* op
dat myne Patiënten, door den onaangenaam reuk
myns aderas geen hinder of afkeer van my en kry-
ge.
9. Ik zal altoos in vreemde Geweften my Chrif- telykf en eerlyk draagen, en myden van Venus en
Bacchus, endateerft om de ongelovigen geen er- gerniffe te geeven, nog haar bekeeringe te ver- Jhindereu. Ten anderen om datze ook boven ,de eerbaarheid onze zinnen en geeften fchaadelyk zyn: want zyonze humidumradicale vernietigt, de zeenuwen verzwakten 't Lichaam bevende maakt. Zo dan tot belluit, bidde den Hemel dat hy my
goetgunftigzy, enkragt verleene; omdeezemyn trouwhertige belofte, tot het einde myns levens te onderhouden. Indien ik nu zoo ongelukkig waar, iets tegens
myne belofte aan te gaan, en die niet naar te ko- men : ik bewillige dan gaarn tot een ftraffe, al' toos onteert en onbemint ende van alle ongenoeg- te berooft te zyn. NOTA-
(*) Merkt hier dierhalvcn, dat deie eed by Hippocratis
met te vinden is, maar hier zeer verbaftert geftelt, ieder ka» dit nagaan, want Hippocrates heeft van tabak rooken en*· niet geweeten. ff) We kunnen ook uit deze woorden lien, dat de-
ïen eed verbaftert is, want Hippocrates heeft van de Chriftelyke Religie niets geweeten, als een paar eewei» te vooren reeds begraven. Veel min heeft hy van Je* »ever of Tabakrookea en Kauwen iets geweeten. |
||||
|
Í Ï Ô Á. ééJ
Op de Medicinale Lyiten.
IK kan hier met ftilzweigeneindelyknietvoorb^
gaan, om te corrigeeren een en andere dingea van deze Lyften, en voornamentlyk van die Ly£l der Medicamenten van de Geoétroyeerde Ooftin- difche Compagnie, als die der Admiraliteit te voe- ren gemeld, als in welke veele onnodige, fchadely- ke en niets dienende Medicamenten werden ver- meld, en de dienelyke en hoogftnoodige of niet werden aangeteekent, of in al te kleine quantiteït medegegeven, zo dat men zig zeer moet verwon- deren , hoe dat 'er niet Mannen van kennifle hier- toe genomen werden, om, al 't geen niet en be- hoort, te corrigeeren, tot welzyn der Leiders, tot het opneemen der Kunft, en tot wegneemen vau die blaam in deze en vreemde Landen , boe btt mogelyk is, dat men zulke fleebte en geheel contrarie mid* delen in zulke beete Landen mede geeft, waardoor ©eei meer Menfcben als door kragt van bun eigen ziekten fterven, 't welke zeer gemakkelyk ook van eea jongeling in de Kunft te bewyzen ftaat. Van de Emplaflra en unguenta ftaat te'bemer-
ken, dat men die nog kan toelaten , behalvea dat men in plaats van pond j. Emplafi. de ram. cum mercur. 3 tot 4 pond moet nemen , dewyl die veel moet gebruikt werden. Van de Oliën zoude men moeten mede geven,
als eenige pinten zoete amandel- lein-raap-en oly- ven oliën, die tot veel gebruik in plaats van de beete middelen dienftig zyn, en in plaats van "st unc. ol.Julpb, en Vitriol. mocftmen2a3. pond/pir«?„ fülpburis en vitrioli neemea, gelyk te vooren ge- zegd is. Van de ÏñßâßË. in plaats van deze zeerheetemid-
X t 3 de |
||||
|
\
|
|||||
|
6èi Β O TA.
delen s daar mede men geduurig in de heete Lan-
den de Menfchen aan heete koortzen tot aan de dood tos plaagt, zoude men verkoelende midde- len medegeves en die ]aten gebruiken, als 10È20 pond van het feine Nitrum enjal primella, dat al- leen in heete koortzen zekerlyk meer dienft zal doen , als de geheele Scheepskiii, met alzynemid- delen; 20 pond cremor tartan, 30 tot 40 menge- len acetum deftillatum, 10 mengelen Juccus limonum, 4 pond ffirit. nitri dulc. & falis dulcis. men zoude ook'mede geven 1 pond /al. tartar.vitriolat.amar.* en ι pond arcan duplictt met eenige ponden lap. tancror. corall. rubr, corn. cerv. philifopbice praparat, & u/L lap. basmatit. concbcs oflrea praparata, cinnaha* ris Antimonü enz. Het diafcordium en philonium moeite men in zo
froote quantiteic niet mede geven,dan kondemen die in heete ziektens tot zweeten niet misbruiken. Dq laxativa*, mellita , aquce en eonjervx kan men
jiog wel toelaten! Tot de radlces zoude men moeten byvoegen
de radix bar dan. pimpinell. aronis, gentiance, angelie. imperator, galang. vincetoxic. altb. polypod, glycyrrbyz. lilior. alb. allium, enz. die tot veel gebruik dienen. Tot de kruiden zouden men by doen de berba
tyjjfcpus , vefonica , agrimonia , betonica , millefoli· Üm, tuffilago, majorava, lavendula, tnalva enz. Tot aeflores, de fiores althéa, malvce enz-
Tot de cortices* frueïus, ligmti femina, het lig-
mum faffafras, colubrinum, met de cortex fajjafras, eaJcariUce, piruvianus, cinamomi, foelie,nootemu- fchaaten, amandelen en andere meer. op
{*) Zift de Lyft van ons pag. 535 opgeftelt met 4e
jkajimcrkingen d.&aiby gevcggt.
|
|||||
|
NO TA. 6d3
Op de pulvtres ad eafüm , ad dyfentcrian, ad goner-
rbceam, ad plearitidem moec men zig niet verla- ten, dewylze onzeker zyn, en in die zieken meer fchaden als voordeel, of in 't geheel geene werking in 't lichaam doen, dierhalven moeft men die weg laten. By de fucci en gummi moeft men by voegen nog
de Α fa fostida, opoponax, terra japonica &c. By de cbymica zoude men in plaats van 't vitrum
antimmiiem pondRadix bypokacuabn® of ócRadix en folia afari en ook de tartarus emeticus tot 3 uncen , mede geven. Een pond aqu<e alexipbarmac* kan weinig dienft
doen, en wat zullen 2 uncen croci martis voor won- deren doen? men zoude hiervan eenige pondea moeten mede geven, 2 uncen flor. fulpbur. zyn ook te weinig, desgeiyken ook den balfim fulpburis en peruvianus., een pond lap. pruneUte is ook veel te min, de mercurialia.zyn te. weinig voor zo veele Menfchen,. De Land- en Scheeps-kift volgens de methode
van eenige nieuwe Doöoren is ook zeer onnozel opgeftelt. Hieruit kan elk een, die maar wat begrip van
de Medicyn-kunde heeft, zeer ligt oordeelen, hoe dat dit alles noodzakelyk een reformatie van noden heeft. Dit is 't geen ik uit goede meeninge en Liefde
tegens de arme Leiders, tot 't toeneemen en ver- meerdering der Kunft, alleen tot wel zyn van 't algemeen, om een goede aanwyzing aan de Leer- lingen en jonge onbedreve Meefters te doen, om een zekeren korten weg in de praftyk in te ilaan , en om alle gevaarlyke opinien te meiden, zo veel Τ t 4 zon- |
||||
|
664 NOT Á.
zonder vooroordeel heeft konnen gefchicden, op
't beknopile hebben willen aantoonen, en die 't beeter weet, wyze meer aan , hy zal my veel plai- fler doen,en veel voordeelaan het gemeenebeft, het welke ik hier alleen beoogt hebbe, en nu maa- ke ik hier mede,na veelegedaane moeite, onder verwachtinge van een groots dankbaarheid en on- dankbaarheid, een EINDE.
|
|||||
|
R£
|
|||||
|
REGISTER.
|
||||||
|
der Hooftftukken.
EERSTE DEEL.
Cap. Pag.
ï. T7"An het Konitwoord Chirurgia ende des-
V zelfs bepaalinge. I
II. Van de Chirurgicale operatien. 4
III. Van het fubjecl der Chirurgie. 7
IV. Van de verdeeiinge der Deelen. n
V. Van de Opperhuid en Huid 14.
In de Aanmerkingen van de algemeene be-
kleedzelen, dito. VI. Van, de Deelen des Onderbuiks. 18
Een zeldzame Aanmerking van de Maag. 46"
VIL Van deMannelyke en Vrouwelyke Teellee- den. 48
Van de Borilen der Vrouwen. 70
VUL 1. Vsn de Deelen in de Boril gelegen. 7*
2. Appendix van 't getal, maakzel, gedaante ,
loop, benamingen en werkingen aller
bloedvaten, ze zyn flag-of bloed-ade- ren. 99 3. Obfervatie van de plaatzender voomaam-
fte bloedvaten. 113
IX. Van de Deelen des Hoofds. 115
Appendix van de Zenuwen. 153
X. Van de Spieren des gantfchenLichaams en voor
eerft van die van 't Hoofd. 162
XI. Van deMufculen der Borften des Buiks. 179
XII. Van de Mufculen der Schouderen en der han-
den. 18S
XIII. Van de Mufculen die de Heupen en voeten
bewegen. 197
XIV.;Van de Beenderen des geheelen Lichaams en
eeril van die van 't Hoofd en tonge,, ' 204
XV. Van tic Armen, en Beenea 224
Tt 5 XVI,
|
||||||
|
\
|
||||||
|
REGISTER.
|
|||||
|
XVL Van de Gewrigten en faamenvoeging derBeen-
derea. 233 Cap. TWEEDE DEEL. Pag.
Ι. Τ TAn de verdeeling der Chirurgie. 236
II. V Van de verandering der Spyze in Bloed:
van het ademen, k weil,zenu wvogten,zaad,
gal ,/uccuspanereaticus, pis, zweet enz. 237 III. Van de ziekten in den ongezonden ftand. 245
IV. Hoe men de gezondheid bekwaamelyk zal
konnen bewaaren. 248
V. Van de Geneesmiddelen. 250
Cap. D.ERDEDEEL. . Pag.
I. TTAn de Praclica en wat die is. 254
II. V Van de Apoitematien. 257
ÏII. Van de teekenen, tyden en voorzeggingen der Apoilemaden. 262
IV. Van de genezinge der Apofteinatien in 't al-
gemeen. 269
V. Van 'c openen der Apoitematien ende haar
verdere geneesmiddelen. 27Ó
VI. Van de bezondere Apoitematien en eerit van
de Pblegmone. 282
VII. Van de Eryfipehs of Rooze. 292
VIII. Van de cedema of zngt. 300
IX. Van den Scirrbus. of Knoets- gefwel. 30ό
X. Van de wonden, haar onderfcheid, oorzaken
teekenen en voorzeggingen. 311
XI. Van de genezinge der wonden. 320
XII. Van de Sappen omtrent de gewonde deelen
dun en vloeibaar te houden en van de Acci-
denten te beichermen. 32Ó XIII. Om de toevallen der wonden te weeren. 334
XIV. Van de Hoofd- Borft- en Buik-wonden· 34*
XV.· Van de gefchote wenden. 34° XVI, Van de Pun&ura Ktrvi, 35'4 XVil.
|
|||||
|
REGISTER.
XVIL Van de fenynige wonden. 357 XVIil-Van de Ukeratien of fweeren van fommige
oude fchaden genaamc. 361 XIX. Van de voorzeggingen of prognofticatien der
Ukeratien. 366
XX. Van de genezingen der Ukeratien. 370
XXI. Hoe men de toevallen der Ukeratien zal
weeren. 37J
XXII. Van de fiitulagtige Ukeratien. \ 381
XXIII. Van aefraStuurm of Beenbreuken. 388
XXIV. Van de genezing der Beenbreuken. 30*
XXV. Van de ontleedingen of diflocqtien en haare
genezinge. 398
XXVI. Van de pyne en haare genezinge. 403
XXVII. Van de Gangrana. 407
XX VIII. Van de genezing der Gangraina, 410 XXIX. Van de Kanker. 4*7 Appendix van de Breuken en eenige ande-
re ongemakken. 427 Cap. VIERDE D.EEL, Pag.
É. Ô 7 An de Koortze. 437
II. V Van de Pleuris of Zydewee. 441
III. Van de Keelbenaau wingofSquiiiantii. 44^
IV. Van de Spruuw of Apbtba. 451
V. Van de Scheurbuik. 452
VJ. Van de Warerzugc. 4J(S VII. Van de Roodeloop. 461
VIII. Van deCxliaca, LientmaenDiarrbaea, 467
IX. Van de Tenesmus of Druiploop. 469
X. Van de Peil. 471
XI. Van de pokken ofte Lms Venersn. 476
×ÉÃ. Van de Genorrbota of druipert. 486 XIII. Van de Bubones of Chankers. 489
XIV. Van de Condybmata. 492
XV. Van de Groenlaiadfe Vaart, 49t
XVi.
|
||||
|
REGISTER.
XVI. Van de Guineefche Vaart. > 49S
XVII. Van de Weftindifche Vaarr. 501
XVIII. Van de kwaade Oogen. 504
XIX. Van de Ooftindifche Vaart. 5°%
XX. Van hec Rootvonr» 510
XXI. Van de Teering. 512
XXII. Vancenigegewafïeninde Weftindiën. 513
XXI1Ï. Van de Ooftindife Gewaffen. 517 VYFDE DEEL. Pag.
VAn de oude Medicamenten door de O.
Comp. medegegeven. 520 Verfcheicie Geréetfchappen. 523
Chirurgicaie Inftrumencen. 524
Lyfte der Medicamenten en inftramenten nu in
deze tyd door 't Ed M.Coileg. der Amiraliteit, mede gegeven. f25 Een geheele nieuwe Lyft, door Doftor f. D. Schlich-
ting, opgeftelt, nuttig overal in alle Landen en ter Zee. 535 Aanmerkinge op de Lyften. 542
Catalogus der innerlyke Medicamenten, om dieen-
keld te gebruiken of compofiia daarvan te ma- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
«*
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Mtfan
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
' REGISTER.
Van de Gommen en Sappen. 58« Van de Metaalen en ZeegewaiTen. 584,
Van de Dieren en haar deelen. 589
Van de Chymifche Medicamenten, 590
Appendix van de voorige Lyft. 604
Van de Ungumta. 605
Van de Oliën. 607
Van de Opiata. 608
Van de Laxativa. 609
Van de Wateren. 610
Van de Conferven. 612
Van de Wortelen. _ 613
Van de Kruiden. 613
Van de Vrugten. 6I4
Van de Farinen. 615
Van de Sappen. 616
Van de Cbymica. 617
Van de Scheeps-koil en eenige Scheeps - reme-
dien. 6ig Van de Speceryen. 631
Van de drooge Vrugten. 633
Volgen nu eenige flegte of werwerpelykedingen,
die men nog veeltyds in tyd van nood gebrui- ken kan. 636 Appendix van de kragt en werkiBgder Medicamen- ten. 641 Volgen nu eenige Scheeps Remedien, om binnea Scheepsboort te gebruiken. 648 De Eed van Hippocrates geftelt, en met aanmer- kingen opgeheldert. 657 NOTA, dienende tot verbeeteringe de Medica- menten in de Lyften der Medicynen. 661 / EINDE
|
||||
|
REGISTER van Medicinale Chirur»
'gicale en Anatomiefche Boeken, Die in de Boekwinkel van '
ABRAHAM GRAAL,
De meeften tyd gebonden of ingenaait
te bekomen zyn. In Foüo.
FArvacques ,Schad- Kamer der droogbereidende
Geneeskonft, ea ontflote Kabinec de fimplieia, in 3 deelen. Job. Remmelini, Ontleding des Menfchelyke Lic- haams, waar in alle de deelen deszelve, mee oplichtende Figuren naukeurig en konfteiyk ver- toond worden. Robhertus Doddonceus, Herbarius of groot kruid Boek. Ambrofius Parêe, Chirurgie. In Quarto.
Jcan Jacob Woeyts, Gazophylacium Medico-Phy-
ficum of Schatkamer.der Genees en Natuurkun- dige zaaken. Frsdrik Ruyfcb, alle de Ontleed-Genees-en Heel-
kundiege werken, in 3 deelen, met Platen. Laurens Heyfler, Heelkonfhgeonderwyzinge, met
Aanmerkingen van HendrikUlboorntiaselen met Plaate. Kornelis Trioen, Genees· en HeelkundJege waerne·
mingen met Platen. R. Roukema, van het dryven en zinken der Long
Job. Daniel Scblicbtings, Tranmatologia Nov. Amiqtia,
of Vernieuwde Kunit om ailerly Wonden wel te kennen en te Genezen. Genceikundige Proeve en Aanmerkinge nagefien
|
|||
|
REGISTER.
en gemeen gemaakt door een Genootfchap ia
Edenburg 4 deeleh met Platen.
A. Titfing, verdonkerde Heelkonft der Amfter- daramers.
A. Titfing, Cypria tot fchrik van haar Bontgeno- te en Redding der geitruykelde 2 deelen.
Bartbdinus Anatomie, de Befte Druk. F. Dekkers, Geneeskonftige OeiFeningen met Plateu. Jobannis Munniks, alle zyn werken. Hendrik van Deventer, Manuale Operatien zynde een Nieuw Ligt voor Vroet-Meeiiers en Vroed
Vrouwe.
---------------, --------Befchryvïng van de Ziektens der Beenderen
Fra-fois Mauriceau, van de Ziektens der Swange- re Vrouwe, en die eerft gebaart nebbe, met
Platen·
Munting, van de Plan te. H. Over'kamp, alle de Medicinale Chirargicale en en Philofophifche werken.
Agricola, Kweek-konft. In OcÏavo.
Aanmerkingen op P. Barbette, door Job: Jaea Man'
getus.
Digby, Theatrum Chymicum. Lemerie, Chiemifche Stookhuis, l/aignon, Heelkonft in haar gantfche volmaaktheid, Job van Mektren, Aanmerkingen. Buyfen', van de Uitwerpzelen. ------ Practyk der Medicyne.
Lift en bedrog der Medicynen.
Blankaar t, van de Medicamenten. - - - - Anaatomie, met platen.
- - - - Leegér-en Scheeps-Ziektens.
- - - - Nederlandfche Herbarius,
Ëèg*
|
||||
|
REGISTER.
Baggaart, van de Kinder-pokken en Mazelen.
Ooft- en Weftindifche Warande.
De Bout, Examen der Chirurgie.
Ferbruggen, Nieuw-Hervormde Examen van Land-
en Zee-Chirurgie, met Aanmerkingen verrykt door Job: Dan: Scblichting, M: en C: Do&ortot Amfterdam. De Nieuwe Operaden der Chirurgie, en een gene-
raal Denkbeeld van de Wonden, door Jofepb de la Cbarriere, de tweede Druk, vermeerdert met een vooreede van Job: Dan: Schlicbting, M: en C: Doöor tot Amfterdam. Job: Dan: Scblicbtingb, Vryë oneenzydige Gedach·
ten over ongemakken door 't gebruyk der Teel- deelen oorfpronkelyk, met Plate. Job: D: Scblichting, Embryulcia nova dekcla, ofte van
de Vroedkunde over het geheim van Roonbuyzen. Amos Lambreshts, korte en nauwkeu-riege Verhan-
delinge der Optbalmia of entftekinge der oogen. Genees en Heelkundige verhandelinge over de
Heedendaagfe bekende MEMBRANA, CEL- LULOSA. Kokburn vasa de Zee-Ziektens.
ZêngüardMuGenees-enHeelkundigeAanmerkingen,
BeUofle, Heelkonitig Verbandhuis-Meelter.
—:—.-----------------Jtcm 2de deel.
Daalmans Nieuwe hervormde Genees en Heelkonii.
Van Wyk, Redelyke Heelkonit
Venus Minzieke Gafthuys.
Palfyn, Anuathomie met plate
Verbeyen, Item.
In Duodecimo.
Kotterdamfe >
Amfterdamfe (
Haarlemmer ζ Apotheeke.
Leeuwaarder ·)
En nóg andere Sorteeringen roeer.
|
||||