Gevlochten tot een K^ans ghewoon^ijt te
^ ïjerf/eren,

B/flW u,ofmaeckfermer, uNymphfal^yntevreen.
Als β haerjeughdigh Looffoo Wel fal fien befieen.
Siethier een weerdigb Breyn, dat fijn geleerde jaren
Befleet heeft om voor u Eer^kranjfen te vergaren;
Noch yvert hy u roem, vertoont u groote kj^acht.
En 't heyl dat menich Menfch door u wert toe-gebracht.
JVantfihoon ghy uwen lof doet aendenHemelfleyg'ren,
Men vim die u Autaer verdiende Wieroock Weyg'ren,
Beknabbelen u eer^ doch mompelen haer haet.
Want 't wijfie werelts deel aen uwe :{ydeflaet:
Wat macht heeft onverflam? waer loof en domme finnen ?
Gefomheydt, feght de Menfch, is boven al te minnen i
Enfeydt het wel te recht- Het aengenaemfte goet
Ό at op de werelt Uinckf en ons verbyfl'ren doet,
Is minder als fy ü: bemerckt de grootfle flaten.
Wanneer gefomheydt heeft een tcelich vleefch verlaten.

■ht.

Wat huyfler al verdriets ? hoogheydt virjiHê,'

Wel-vlm is beter als de Furper-amptf»^^
Het pckirend' gefieent, de buyten-landts]"·^'
Het op-gehoofte Gom fal wel een ^iele β"^
Die welgheherberght is -, maer wortet

Kïanck, 'j^,,manck:

Sta by al watter is, de gelt-fucht gaet ' ^
Doch of ditfchoon dus ^y, men vinter die «ηψ ^
Haer gal en adder-tong', om uwen l"/^^
Siet, Phcebe,fiet hier een, die uwe f^cl^J'
En u vyanden doet met ronde kak?^ Curi'>
De Goden twiften niet. doch of het > ^ j^guri^'
Dat een van hen fijn fiaet fio hoogh als d't"''^^ βφ
Hier vint ghy onderwijs, een overvloei ^ ^
Een ^ee van uwen roem, en ftroomen
Dees wyfi Ρley ter dan, gewoon voor u ^^ J' ^i^Yekett
Die Tong" en Pen gehrujckt om Tanden te ν ^^^^
Van uwe 'iiyiigers, verdient hy met een
Van Dafhnes telgeren ? Afolh 't κ

^Df Van 't u Hemel te verheffen. Soo is het
^aoe-^ „ Havr. van <><>n Wnrm. van her Flerpciin.

bef

«et ^^^^

Spreeck-woordt feydt, vin een
'"int. Op defelfde manier heeft de
fp tvoemvan Hollandt,ErtfJ3w«i van i^i-
^evvefên ^ Sierlijck geprefen de Sotheydt,

en aen-

" MenV u '^^ielve in de werelt onder alle ftaten
perfonagie fpeelt. Het welck
. "(lerk?^V?""ytfprekelijcke geleertheydt, ende
aerdigheydt ghevolght is by de
fi'^^efd'Mvan delCidcferlijlke, ende Geleerde
j ^el, wa"®.®·^ Bejnfius, in het Lof van den
de Ezels met twee beenen luftigh
Peen Vr» Γ ? berden, te weten,de gene,die felver
h ^ebruv^'^^Ph'^bbende, al haer verftant daer
^Wt te ver Geleerden ende de geleert-

ju^h n^oln??^^^"· Het en is voorwaer niet fwaer
d Γ "en. do I ^^^^^ voor alfulcke treffelijcke
® lobefl., «aren kloecken geeft te overwinnen
e ^'^voo/ ^^^n deftoffe, diefevoor hadden:
ft heeft de Nature foo wel niet voorlien

'Offe niet mn^heliick ziin een flechte

a^ïieili u ^ niet moghelijck zijn een flechte
^e eeift^ ftellenj fal daerom, het gene

r'^ daerte t" indeftoffe foecken,ende

Λ met den overvloedt van de

ruytn f ^ vervullen. Dit is foo breeden Velr,

-fg^^nweyden, datmen eheenuytkomft
Veelf " overvloedt van ftoffe, dat-

hJli^^kaó oTf^ beginnen, maer naeulijcks yet
L ^bendg vnn j i® '^"^en. Want voorghenomen
t u-'^Ortien^ Genees-konfte tefpre-

"eiijcke getuygeniifen te voren van

ölannen,fo veeltódenen en Bewijfen,

I dat, indien ickle allcgader, ofte oock alleen de
voornaemfte foude willen by-brengen, den Inckt
en 't Papier my eer ontbreken fouden, als de fake,
Derhalven fal ick fommighe dingen in 't voor-by-
gaen aenroeren, om uyt de Klauw,als het Spreeck-
woordt feydt, den Leeuw te doen kennen: verfoec-
kende datmen uyt het weynige,dat ick hier van een
vollen bergh afneme, oordeel ftrijcken wil van het
overighei op dat de Konft door gebreck van geeft
ende wel-fprekentheydt niet en komc te verliefeo
van fijnen luyfter ende weerdigheydt.

De wel-fprekentftevande Romeynen,M. Ckm,
rekent de Medicijne onder de eerlijckfte Konften»
daer groot verftant en gheen kleyn voordsel in en
fleeckt. De wijfe Semca ftelt haer onder de vrijfte
Konften: ende Plutarchus fchrijft, datfe gheen van
defelve en wijckt in fraeyigheydt, luyfter,ende ver-
makelijckheydt. Luciams feydr, datfe achtbaerder
is als d'andere. Hippocrates, die na het oordeel van
Macfobius nieren kende bedriegen, noch bedrogen
werden, roemt haer voor de edelfte van alie de
Konften, ende voor de gene, die by de Ouden foo
weerdigh en treftelijck geacht is, datfe haren oor-
ipronck.deGoden hebben toe-ghefchreven. Soo
oock dc Poëten, die gemeenlijck de begi«felen van
haer verfieren uyt de waerheydttrecken, hebben,
om den ooripronck van defe Konft den Hemel toe
te eygenen, hare Vinders onder de Goden geftelt:
hetweickdaerna, het Deckfel van de Fabulen af-
getrocken zijnde, met vollen Monde van de Philo-
fophen beveftight is. Sy hadden voorwaer groot
gelijck. Want, indien de Goden de goetheydtfelve
zijn, (gelijck fy van defelve, ende wy van den eeni-
gen God gelooyen) wie en foude dan niet toeftaen,
dat fy den Menfchen alles goets gunnende.haer uyt
fonderrmgegenegentheydtgegeven hebben fooda-
nigen Konft,dieie nimmermeer en konde miffchen?
Wel te pas te zi]n,isaltijdtvannooden. Ende defe

noodtfakehjckheyt kan ons betoonen,dat de Kon-
fte, die de ghefontheydt waer-neemt, niet alleen de
oudtfte IS van al de Konften, maer datfe by-na met
de Menfchen felve gheboren is. Want een waer
woordc heeft Arifioteks gefproken, doen hy feyde,

(cc) dat

dat die Konden eerft ghevonden waren, fonder
welcke de Menfchen niet leven en konden : ende
dat d'ander, die, ofte tot wel-luft, ofte Qieraet, ende
meer rot vermaeck, als noodtwendigheydt des'le-
vens behooren, daerna by gekgenthey dt zij η ver-
fonnen gheweeft. Alfoo dan de gelegentheydt des
MenfchelijckenLichaems,terftont na dehval/wack
ende broos was, ende verfcheyde oorfaken der
Sieckten, die anders niet wel te mijden en zijn,ghe-
ftsdigh onderworpen: wie foude derven tvvijffelen,
dat d'eerfte Menfchen, alffe ghewaer wierden den
overlaft van alderhande Siecktf n, ialife fagën dat de
edele en treffelijcke wercken, wat. toe fy geboren
waren, door onghcfontheydt, ende kranckheden,
verhindert wierden; wie foude dan, fegh ick, in
iwijffel trecken, dat de Menfchen,die altijt genegen
zijn om wat nieuws te vinden, niet alle andere din-
ghen aen een zyde ftellende, haer beft gedaen heb^
ben om te vinden, ende God af te bidden loodani-
gen Konft, door dewelcke fy eengefonden geeft in
een ghefont lichaem behouden fouden, en een wel-
gheitek leven, ende van alle pijn bevrijdt leyden ?
Ten zy wy miiTchien gelooven willen,dat de Wijfte
ende verftandighfte Lieden, als die de Goddelijcke
Scheppingh foo Veel naerder waren,overflaehde de
forghe van haerfwack Lichaem.fendetiiet eens let-
tende op de pijnlijckheydt der Sieckten, al haer fin-
nen in de Wetten ghefcherpt hébbèhjofte eerft met
de Letter-konft, Reden-cavelingh, Mufijcfc-fingen,
Sterre-kijcken ofte yet anders bekommert zijn ge-
weeft, als met het Lichaem, het \velck_geftadigh by
haer was, en wekkers ghebreken fy dickwils öioe-
ften uytftaen ? Ofte dat yemandt die de Keel toe
woude gaen, erghens anders om dachte, als om ras
genefen te zijn? Den grooten Oraztm Demoflhenes,
geeft hier van getüygenis. Want om een faeck die
hy daeghs te voren bepleyt hadde,niet ten eynde te
brenghen, heeft fijn onfchult op pijn in de Keel ge-
nomen, ende oock ghevonden ^ al waer het dat de
teghen-party hem tegen-wierp, dat hy een filvere
Squinancye hadde,dat is, dat hy omghekocht was.
Soodatmenfiet, dat de fieckte alfints voor-gaet.
Maer om klare faken niet Wijtloopigh te bewijfen:
de redenen openbaren onS , ende cfe Hebreeufche
Leeraers, als oock de Arabiers leeren, het welck
mede het ghefagh van de H. SchriftUre verfterckr,
dat Adam, den eerften Meniche, den eerften is ge-
weeit, die de Konfte der Medicine geoeffent heeft,
Want waerom foude hy van Godt Almachtigh met
wetenlchap van alle dinghen verfien zijngewceft,
als om het goede aen te nemen, ende het quade te
vlieden, en lijn Lichaem van de Sieckten, dewelcke
het door de londe was onderworpen geworden, te
bevrijden ende te befchermen.

Indien defe onfér allen Vaderna den Even-beel-
deGodeSjgefchapen, enmei alleheerlijckheyt des

Lichaems ende der Zielen ver9iert,die ^'^''"^[jaer-

daden erkent hadde met gheboorfatnedan ^^^

heydr, ende het Gebodc van fijnen Schepp ^^jg

dethouden hadde : fü foude hyfonder otn
Doodt hier in de Werelt geleeft hebben

............... ...... ______ f^^^^i n-

darh^döoVdeTDuy veis Hftigheydt bedtog^l fo

de,in fchandelijckeongehoorfaemheydt ν ^^^

" ■ " hetrechtveerdighOordeelyo^flp^o,

is hy, door

dewelcke hy onfterffelijk gefchapen
ende de Sieckten, die tot de Doodt breng '^jjffeJ ·
achtigh geworden. Hierom heeft hy fo"^^ np-elij'^''·
alle middel gefocht,om de plagen,fo veel ^^&^yjcks
was, van fijnen hals tefchuyven: " daer
deeerfte.geweeft,omdie Konft te vinden,
hy in't gebreckoorfaeck gegeven hadde· ge-
Van defen Voor-vader des Menfchelil^ ^vei

flachts,en Medicine, is de Konft gelijck ·!®'^,

handt voort-gheteelt:gelijck wyfie"f^ va""®
BoeckenvznMofes, Salomn, ende|éfe
Medicijns gewagh ghemaeckt wert. Van jg
breeufcheDoÖtoren is de Genees-konlte ƒ eyf'
andere Oofterfche Landen aliengskeos ^^/ooc"

fende infonderheydt door Egypten, het we jj va"

by den Poet Homerm,övet fijn vruchtbaer"

Kruyden, en Genees-middelen vermaeït ^^noH'

waer de Egyptenaers {die van den ouden ^ ^„je
fchü)veTHerodom gheftelt werden de jieefi
wijfte onder alle Menfchen) hebben
Medicijne van de Hebreen,maeröock fcbw^

re dinghen de Befnijdenis: hocv/tl Dtod^r ^
dat fy d'eerfte fonder voor-huytgeweelt ^^^jjcW
is evenwel, gelijck oock de Medicijne, le ^^^^ f^ei
de Egyptenaers: want wy lefen, χ"·'
van een Medicijn lacchenus, de
■Welcke lacchems keide twee hondert
jaernade Sundtvloedt. Na defen quani^
na hem fijn Sone Om, die voor ^f^'y. ^e. tre^*^'
ken ghehouden wert, ende daerna ziJ"
lijcke Medicijns in Egypten vermaert gew ^ ^t,
fo grooten menichtefda: by ^/«^''f'Jfn. ψ,
al de Egyptenaers Genees-meefters te ^J-^eckte W"
redotus verhaelt, dat in defe Natie, f'^IVaenfe'^^f
eyghen Genees-meefterhadt: ende ^^ηΡ^"·''
lefen wy, dat Cjrus, den grooten Egyf

fen, verfocht op AmAfuAcn Koningh van
om een van de befte Oogh-ineefte^ ^ ^ie bj

Den EgyptenaerOrw Jp&,heeft de ^ ^^jft lo
van fijnVoor-ouders ontfanghen bad^oi^!'^
Griecken-landt ghebracht: ende wert ο go

P/m, ende d'andere Griecken,voor den ν ^^^^ fi,

deMedicijnc ghehouden, hoewe dat ^y^Msg^e
he geroemt wert. Defen, om dat Mj^ffcbaefd^f;

der gefontheydt, noch rou zijnde, wat ^^^^^

ismafijn Vader Aph m bet getal der üc

deH ^ ^ ^ DER

ge wce^^^ V " verkeerde danckbaerheyt geftelt
die hv 1 exempelen van dooden,

lupifj '^vendigh gemaeckt heeft : waerom hy van
j «at de ordre van de Nature niet gebroken
de . met den blixem geflagen is: gelijck

/Efci^^^^^ vertellen. Evenwel en heeft deeerevan
de^ jf?"" na fijn overlijden niet opgehouden:
in fii,, ^srmeerdert is,door dat de fiecken 's nachts
Cice^^ ™pel bleven flapen, als of ^fculapius,gdijk
^fcu! r' droom raet gheven zoude,

koiift^^p'*^ 'iet na twee fonen , en erfgenamen van de
landt' en Machaon, beyde Princenin haer

niet inde Troyaenfche oorlogen deGriecken
.maer ook met haer macht
Voof-i^'ï'^^'nen. Want fy brachten thien Schepen
Doit ' gelijck Homerus befchrijfc: waer in de
;eti onfen tijt haer naulijcx en konnen vol-

defe voortreffelijcke mannen, en hare na-
Hipi. > onder dewelcke oock is den grooten
toe^"""^", heeft deie heyliame konft alkncxkens
Die evenwel defelve niet gemeen ghe-
reti ov"" "^'^ben, maer als een erf-goet bare kinde-
flacht ^'^S^'^en ; zoo d^t de Medicine in dit edele ge-
is , ςη ^Jculapius twaelf hondert jaren gebleven
gaotf^.i'^'^^ilen door Gtiecken-landt, maer over den
lootfjif" ^erdt-bodem verfpreyt is. Want om de
gelijij ï'-'^-'^eyt, die haereerft doen vinden heeft,
gtQotg 'ίΡ'^ΓΛίεί getuygt.is fy van een yegelijck met
^olcker aengenomen. Wy lefen van de oude

de ft Ooften , dat fy plegen haer krancken
p ^faet te brengen

, en aen de voorby-gaende
gehad fg^"· Degene dan, die fdver fulcken fieckte
Getiee^^^neen ander gefien hadde,gaven de eygen

"ietdaV "^^"'cine niet en konüe muien, jiu vooi-
^islevp^ ïsgeen}ant,geenentijtvan't jaerofvan
liylfatti ëneen ordre van menichen, die Ibnder den
We " defeKonftehaer kan behelpen.

Γ ^ijtifp volkeren even gemeen zijn,

^■^sen Κ - dienftig. Defe moeten Key-

^■'erbinden . die haer aen andere wetten nier en
J^ederfpa '9"derdamgh z!jn; indienfedeftraffevan
'^Ceti ko, niet en willen op haer vleefch aen

^t'rloffénwr^^^^ wetten moeten de Moeders eeriè
^efloftzijn, ja de Ouders in het telen
^aenfch " f behalven de Medicijns, en den

1 Hwie, onlangsin fijntretFelijck

^«terv^f r heeft ,ick en weet met met

, redenen de E. Heeieen M.'^.Iacob

Hoe vclè r > eerfte Raedt-Penfionaris defer Stede,
"^'^nfchen ' wel-gemelte ËrdjwKi.duy fende van
^'^^oren ^^''"'^erlevend en wei-vatende,die met eens
r'^'^icine 8®weeft hebben,indien de konft der
Zo Veel gevonden hadde de behulp-middelen

gevaerhj ckheden, die in de geboorte, en

Μ Ε D P C I N E. 3

ontrent den arbeyt ftaen waer te nemen ? Alfo roept
de barende vrouw, en her kint felve in de gheboorte
om de hulpe der Medicine. Defe geeft het leven aen
de gene,die noch niet en leven ; te weten,als het mif-
dragen belet wert, als delofle nature verfterckt wert
om te ontfangen, en te behouden, en oock alife den
arbeyt verlicht, en fonder hinder ofletièl van vrouw
ende kindt, doet afloopen. Noch verder, als deon-
vruchtbaerheyt vvech-genomen wert: waer van wy
een notabel exempel hebben in Catharinade Medtds,
dewelcke veel jaren getrouwt was met Henrick.de II.
Koningh van Vranckrijck, fonder eenige kinderen te
krijgen.Enomdgfnüngemeenlijkfietgrooreonruft,
en Iware ooriogên ontftaen als een Koningh fonder
kinderen, ofte na-erfgenamen fteift (die hier niet en
waren) fo werde beraeiflaeght tot vrede en eenighey c
van 't Kijck de Koninginne i'huys te fenden: 't welk
oock zoude gefchiet hebben, ten ware fulcx door de
konfte van den vermaerden Doftor Fernelius hadde
belet gheweeft. Defen Fer«e/i«i heeft den bandt des
Houwelicx,daermen aen begoft te tornen,onverbre-
kelijck vaft gebonden, en door fijn konfte te weegh
gebracht, 't gene van de nature fcheengeweygert te
wefen, (het zijn de woorden vandenFranfchenHi-
ftory-fchrijver)de hatelijke onvruchtbaerhey t uyt'ec
Konings huys geftooten, en den naem van Valois met
ge wenichte ipruy ten van fraey e kinderen voortgefer.
Wien behoefden de Koninginne tebedancken, datfe
die naem en ftaet behiel ? Alleen Fernelius. Dat den
Koning,in plaetfe van fijn vrouw te verlaten, veel kin-
deren by haer kreeg Hy en had niemant ter werelt
fulcx te wijten, als Fernelius. Het heele Koninckrijck
was mede aen Fernelius gehouden over drieKoningen,
die uyt dat Hou welijk na malkander geleeft hebben,
Franpys dc II. Carelde IX. en Hemickde lIl.Als ook
van Franf(^s, dcn Hertog van Anjou.die Hertog van
Brabant, Sec. ghehult is, Elifabeth Koninginne van
Spaengien, huyfvrouwe van Koningh Philips de II,
en moeder van de Infante Ifibelle Hertoginne van
Brabant, Scc. Ctode Hertoginne van Loreynen, en
M.irguerite Koninginne van Navarre. Wat kander
tretielijker,of wonderbaerlijker konft zijn,als de ge»
ne die den menfche nootlakelijkiseer hy geboren, ja
eer hy ontfangen is ? Wat ifl'er aengenamer voor die
gene,diegeboren zijn,alshet Licht,in't welck wy le-
ven,fwe ven,en met een aengename gemeenfchap met
malkanderen omgaen? wat ifler dat alle menichen
liever hebben als haer leven ? Evenwel de ghene, die
met pijnlijcke fieckten gemartek wert, die van lang-
durige quelling uytteert,vergaet wel haeftde luft van
't leven ,en doet met, als om de doot ro?pen, dewijl
hy in de doodt,ghelijk liiliusC^M by Salluflinm
fpreekt, de rufte en't eynde verhoopt van fij ne ellen-
digheyt.Want wat foetigheyt kanyemant in fijn le-
ve hebben,diegeftadig met graveel of fteengepijnigt
wert ? wiens leden en gewrichten door de gicht als op
{cc) ζ een

4 L O t? D Ε R

een pijn-banck van een ghetrocken werden ? wie en
2al niet veel liever fterven, als zo ellendig leven ? Wy
iefen in dc Natuurlijke Hiftorye van Plinius, dat on-
der de alderfcherpfte pijn gerekent wert, de pijn van
de Steen, daer na van de Maegh, ten derden van 't
Hooft, en dat de lieden nauwlicx om andere haerfel-
ven het leven benomen hebben. Soo heeft de Keylèr
Claudius eens voor gehad fij η zelven,door over-groo-
te pijn van de Maeg,te kort te doen,gelijck Suetonius
verrek.Maer behalvendefeiffernochverfcheyde an-
dere pijn, die oock lieden van foorte tot een willige
doot gebracht heeft. Plmm,dc Neef van de gemelte,
verhaelt in fijn Brieven, dat dêvc rname mannen,
Corellui I{ufui om fchrickeïijke Pijn, die hem eerft al-
ken in de beenen zat, daerna alle de leden doorliep,
enSiliuiltalkus.dk om een ongenefelijke Lijkdoren,
beyde haerlèlven uythongerden.O groote wreethey t
van pijne, die den Menfche foo verre fijn felven doet
vergeten, dat hy hem niet en ontfiet in de doot, her
fchrickelijckfte, gelijck Arifloteks meynt, van al dat
Ichrickelijk is, uyt mifmoedigheyt te verwerpen! Ik
heb felve gefien dat lieden van vroom leve,die gantfch
niet bedreven hadden(op darmen niet en dencke.dat-
fe uyt vreefe van fttaft'e defelve voorquamen) uyt bu-
tere fwaernioedighey t eenigehaerfelvê verdroncken,
andere met een mes en ftrop haer fwariefaey t,en leven
geeyndigt hebben: dewelcke,indieniè by goede Do-
«ftorengeweeft warê,fy foudenhaerleven,engefont-
heyt door goede Geneefmiddelen hebben konnen af-
koöpen.Ick en zal niet lang blijven in 't verhalen van
de gene, die door verfuy m van een Geneefmeefter te
balen, levendig voor doot begraven zijnde,haer ziele
onder d'aerde met kermen en huylen eJlendighlijck
uytgeftort hebben. De diepfinnighfte van alle de
Wijigerige Scom, opeen lèkeren tijt van de Popelfye
(een fieckte die alle gevoelen en bewegen beneemt)
geflagen zijnde, werde voor doot in 't graf gheleyt:
daerna wederom bekoniiende.en geen uytkomft vin-
dende, ftiet fijn hooft tegen de ferkaen ftucken,gelijk
daerna in 't openen van 't graf bevonden wetde.Hoe
veel exempelen -zoude ick by konnen brengen van
vrouwen die in d'opftijging voor doot gehouaen,be-
gvaven.en zo geflikt zijn ? Al dit quaet komt de Ge-
nees-konfte te hulpe,fy bewaert het leven en gefont-
heyt: fy brengt alleen de menfchen dat goet aen,fon-
der 't Welke ander goet naeulicx voor goet te achten
en IS. Darifis die machtige Monarch, als hy aen een
verfluykc en oncledet been,met grootepijn,te bedde
kgh,en konde door geen macht,geen rijckdom.geen
Koranknjcken genefcn werden: maer alleen door de
konft van een Medicijn Demeceiw , die fijn gevangen
was, gdi]ck Hendotus beichrijft. Alexander de Groote,
door de kou van de nviere Cjidnus,dnet hy in gebacdt
had in groot gevaer zijnde van te fterven, als C«r«/«
en lupnus verhalen,en werde niet door den koftelijc-

iken Ichatjdiehy verfcheyde volkeren ontnomen had.

Ge-

maer alleen door de hulpe van fijnen getfO"^
neefmeefter Philippus, die weerdigh was io
trouwende fiecken te ontmoeten,met een ar
dat by al d'ander, behalven by den genen σρ^
gevaer het aenquam.in achterdenckégenouo
de, tot fijn vorige gefonthey t en fterckte g jets»
En gelijk noch rijkdom,noch ftaet,nochy« ^j^eti

dat by de Menichen in groote waerdengneu^j^jJ

wert,den Menfche gefont kan maken: io vait^^
het befit van het felve voor de fiecken onnut: j^j
drietigh. Wat zal yemant vermaken een tatei ^^^gb
de befte fpijze, die een quade en w - jfi
heeft? Wat ghenucht kan yemant b^^atiie'"
fchoone Vrouw, die voor of achter lam is - ^[^gdde"

jen de kiften vol geit voor een die fieckt ^yj;

ey t ? Want, gelijck de Poet Homius ictt w^
Het vat moet eerfi gefityvert :(ijn,
Ofs^oete moll wart Jüjre tvyn:
Wat baet doch rijck^om eenigh men.
Als hy die niet gebrujck^n kan ?

-----he

gebruyck 1

gefontheyt j maer net leven, aat zucl » gei'r:,
onfoet: alfo niet het leven,maer wel te ' e
de Poè't Martialfs feyt, her rechte leven is. ^ ^pt^-
Pyrrhus den grooten Koningh van Epirf^^gW ais^'
kentgeweeft. Defen,gelijck Lucianus ιςοη»"?'
de Goden offerde,en badt niet om gere»??'ί

rijcken.om Vidtorieoverfijnevyanden.oin nJijC»

goer.of andere dingen,daer de menfchen ge

leer na haken : maer vereyfchte alleen W j^olge"

gelijck of hy die hebbende, het vordere ^^^^^^ a

zoude. Want of de Fortuyne uyt een 'jjeiö"^'

haer gaven mildelijk op ons uytftorte,en jndef^

heyt alleen ontbrack, fo en zoude vafl vo^ig

feen volkomen gebruyk, of vermaek ecrjt

omen. Hierom en plachde Philofoop » jnCr

die zulcken naem gevoert heeft) ^'f'Itvcke"' α
brieven anders geen groetenifle te gh^?W^gjjjngf^
Voert wel. Het welck oock daerna ^id®
ghevolght hebben, als het Lichaemcn ae^^^ ^qo
bequamer 2ijnde,en waer in ai den tijd" J
Ipoet van Ïlen menfche gelegen is. Viehoe^

Maer daer de fake zelve Ipreecki,^ijck g^^'
niet veel woorden te maken: alzo een X ^er.
ne bekennen zal, dat hy in de w.«elt "'"i^.alsd^
aengenameren heeft,niet koftelijkerenac^f^ci
verborgen fchat derGefonrheyt.By ntbey'
zo lichfelijk toegeftaen wert va" de GeW ben iJ
Lichaems: fo v&l te meer moet het pl^et^iiele.
het wei-varen van h^t Gemoet, en de ae b^

zoveelboogermoetdeGenees.konfte,m ^^^^^

ftiert, ondlrhoudt, ende ' oot-^fi

geacht,en ghe-eert ^f."·

luflchenonsLichaero, en

^ LOFDER

al haer goec en quaet geftadigh mede-
des ^ Bewegingen der Zielen ,of Ontroeringen
maken veranderingh in hec Lic haem,
^onin "c / ' Lichaem, gelijckde wijfe

beji^ ë ^tlomon feyt,iie verdervmgemderworpen :{ijnde,
de« (^^a^ K'ele,ende de Aertfche tvoonplaets onierdruck}
tafe^Y · iiulcks enfietmen niet alleen in dulieende
de Q ^^ «^oorcièn, en andere Sieckten, maer oock in
; van dewelcke de gemelte Poê't
^^fffen · geeftjgh ghefchreven heeft in dele

Sy nitUj ^ Dronckfinfihap al vreemde kjteren drijven!
Sy j"W f» dient ,Jy doet de vrienden kyven,
^n menigbMenfch oockfirider mpens vecht,

Wee/^^ »iet tvat al ijjet tegen recht,

Sj l'hcken angft, en droepeyt af te breken,

Sj ^ '"^"'age tjngh bevalligh leerenjprekpi,
"^^'^^ge^en op, ehgimt eenjcbamelmtm,
^iweldigh r>jck,en vrolyckjcbijnen ktm.

|?et Le?"^ ^^ï'^aent Plato met groote reden, datmen
«jclce tn " ^enichen dient te bewaren in een ge-
i®'^^^"over_een-ftemnnnge van Ziele en Li-
«ouden ^^ j gelijckelijk en eenpacrlijk moet onder-
G f^ waffende boven het an-

^oec cJe ρ t daer van kome fchade telijden.Dit
"ïiier oo^uT^"?^®"'^^ ' Lichaem,

êeneo'" ^ieie in den toom hout. De i

: manieren

il^hevr van ons Gémoet volgen de gema-

"^et Lichaem,gelijck na Ariflotelem onfen
jgetie wbyfonder Boeck geleert heeft. Nu al
^eten Jp gematigheyt des Lichaems kan veran-
^'^elve ni Genees-konfte aengewefen, zo dat
van H gebreken van 't Lichaem.maer

d "^pt het verbetert. Sy recht de manieren,
pC alle J^^^^3"r>verfterktdememorie,enmaeckt
Γ ^^«den ] ni- van de Ziele veel vlijtiger ghe-

l'-'^^^.geliiL· Koning Camlyfes door de vallende
'■''^'"«^^cbnifc,ontftelt van herllènen
f^n'^y enfff^i een-trouw Geneefmeeftergcdaen
jï^ef, broed tot dpotilaen van

^'en by Q^^. vrouw, en andere huy fgenooten. In-
öOet Geneef lichaem en verftant, een

l^l'iek hy fe geweeft had, om fijn herflenen,

, hy ρ ^^^ getuygenis van Suetonius, voor
Κ Ver»,f tretfelijcke mannen niec

oe^ , ende beuls handen omghebracht heb-

nu vethaeltis.de Genees-konft
r^^en en rTv Gemoet, alsons Lichaem in een
Η Zoo S^'^^'^igen ftant kanbewaren,ofherftel-
rf^ Hemeioif^', ^^ verwonderen, dat fommige
r''ikhey?vin I ^^^^ achten, en de nootla-
o ggcnf^een^, verwerpen, lodienonfentijdt,
^^^^ «nkonni f ^ en «iat wy niet onder of

- leven,waenoe isdan dcGeiiees-kon-

MEDICINE f

fte.? Maer men moet weten, dat de gene dieonfe tijt
gettelt heeft,oock met eenen beftelt de middelen.om
tot fuicken tijt tc geraken. So dat het gebruyck van
middelen gantfch niet en ftrijt teg5 Gods voorfchic-
kinge. Daer van hebben wy een levend exempel in
den Koning dewelke al was hy verfekert door
de boodtfchap van den Propheet, dat hy niet fterven
zoude, geboodt evenwel een plaefter van vijgen op
fijn gefwel re leggen. Den Apoftel Schip-breuck
lijdende, ontrent het Eylant Ma tha,en wel wetende
dat niemant van de gene,diein't Schip waren.blijven
zoude,of een hayr van fijnen hoofde krenckenjfiende
evenwel dat depPoutfgefellen fochten uyt het Schip
te loopen,feydehy tot den Hooftman,en den Krijgs-
knechten ; So defen in 't Schip niet en blijven, zo en
kondt ghylieden niet behouden werden. Alfo feydc
Cicero tot ons voornemen,in fijn boek van V Noot-lot,
dat indien het vaft geftelt is,dat de Menfcheniet van
een fieckte zal fterven, dat hy oock met eenen vaft:
gheftelt is, dat hy den raet vaneen goet Geneefmee-
fter moet gebruycken. Op de eygen manier fpreeckt
de wijfe Philofooph Seneca in de 36 ï^amrlijck^ Vra-
ge, van fijn tweede Boeck: Al (chijnt de Gefontheyt
door het Noot*lot, of Godes fchickinge te wefen : zo
moetfe nochtans de Geneefmeefter toeghefchreven
werden,om dat door fijn hant de weldaet van Godts
fchickinge ons gegeven is. Wy en leven niet na Gods
befluyt,datons verborgen is,maer na fijn gebod.Die
de Genees-konfte veracht, en in fijn fieckten niet en
gebruyckt,daer op ftaende,dat niemant voor fijn tijt
en kan iterven, die verfoeckt Godt, ende veracht de
middelen die hy tot be waringh van 't Menfche leven
gegeven heeft j even gelijck, ofyemantfeyde, lek
en wil eten, noch drincken, ende en zal daerom niec
te eerder fterven, alzoo mijnen tijdt vafl: gheftelt is ;
dan hy zoude wel haeft vernemen de ftraffe van fijn
dwaeflieyt.

Her icbijnt van meerdergewicht.'t gene fommige
leggen, dat vele Siecken die gheen Geneefmeefter en
halen, wederom bekomen, ende andere die raedc ge-
bruycken, van hare fieckte fterven. Opallebeyde
is eertijts by dePrincederGeneefmeefters gheant-
woort. £n voor-eerft, dat fommige Ibnderraedt
van de Geneefmeefters genefen, is de oorzaeek, om
dat van haerfelven yet by geval gedaenof gelaten is,
dat andeis de Geneefmeefter na de konft foudebevo-
len hebben. Het welck, fey t hy in fijn Boeck van de
Konfte, grootelijcx bewijft, datter zoo een konft is,
en datie onder de voornaemfte moet gehouden wer-
den: dewijl ook de gene,diefe onbekent is,door haer
huipe de gefontheydr verkrijgen. Wat belanght hec
ariüer,datie met al genefen en werden,die de Genees-
meefters gebruycken: om niet te feggen het gemee-
ne, Dat üie Veegh is, van een Luy s kan doot gebeten
werden: noch oock dat het dickwils komt, door de
fchult van den fieclsen ièlve,dat hy denraet nieten ge-
(cc) i broycki.

6 L O F D Ε R

bruyckt, of door vcrfuym van de gene diehern die-
nen,zo dathy daerdoor dickwils laetdac hem gebo-
den is, en doet dat hem v/el uytdruckelijck verboden
werdt: ('Ten is niet ghenoegh, feydc Hipp.x.^pb.r.
dat de Medicijn fijn ampt wel waer ncemtimacr het
moet oock gefchieden van den fiecken lelve, ende die
daer by zijn, ende de uyteilijcke oorzaken, ais wint,
regen, geraes, droevige of blijde tijdinge, ende dtiy-
fent andere, moeten oock wel gereguleert zijn,) om
Ibdanige antwoorden over te üaen, fo fegh ick met
de woorden van onfen Hipfocrates, Aatmea ν ia de
konfte niet vereyffchen en moet het ghene fy niet
voor en geeft. Want dematht; lèy. hy,die wy door
de inftrumenten van de nature,ofte van de konft
verkrijgen, daer konnen wy ons meeiters of rekenen,
lïiaer van andere dingen niet. Indien dan de Menfche
wat ovefkomt, dat de inftrumenten van de Medi-
cijne te boven gaet, dat en is niet te hopen,dat van de
Genees-konft overwonnen zal werden. Derhalven
als de zaeck niet ra wenfch en gaet, zoo moet de
fchult op de fellighey t van de fieckte de kracht van de
remedien te boven gaende, niet op de konft der JVie-
dicijne geleydtwerden. Dat een hooft ,'t welck van
het lichaem geüagen is. niet wederom geheelt en kan
werden, en is niet te wijten op de onwetentheyt van
den Meefter, maer op de quetfure, die de macht van
Heel-konfte te boven gaet. Het welck de Poëet
Oviditts feer aerdigh aengewezen heeft in defe verflen,
by den eerweerdighen, en wel-gheleerden D. lacobm
l,ydm aldus overgezet:

'T en is niet in de macht van kpnfl noch medifijnen
Defieckfe van den menfih.altyt te doen verdwijnen
Het quaet dat binnen fchuylt κ menighmael te groot,
En met een flalen handtgeketent aen de doot.
Een vyant diefich houdt bejloten in de wallen.
Heeft voordeel tegen hem die buyten aenkpmt vallen
Indien de loKgh verrot het ii verloren werck,
Laet komen ivie daer wil de vjant lis tefierckj
De wonden in het hert, den oorfpronck, van het leve».
En werden door geen h^uyt noch heylfaem fip verdreven.
De boofi water-fucht, en 't ^uajiighflerefijn.
Én willen door geen raet noch kffnft geneden ^ijn.
Alheeft eengeefli^ breynfynfinneningefpannen.
Om haer met alle macht dé leden uyt te bannen:
ΟεΙιρηβ^ Jonder kpnfl, daer helpt geen ^ijfheyt aen,
De wijfheyt met de k$njl die moetenftilleJiaen.

Want alzoo en foude de nature zelve gheen recht
konftenaer wezen: dewelcke oock fomtijdts in haer
oogenmerck belet wert,te weten,alife monfters,ofte
wanfchapen lichamen voortbrenght. So mogen dan
de lafteraers haer qaalijck fpreken wel nalaren,dat de
Medicijns niet altijt de fiecken op de been en helpen,
ende derhalven verachten de gene die Godt geboden
heeft te eeren, en welckers konftein de H. Schrifture

MEDICI Ν Ε.

gefeyt wert van den Alderhoogilen gekomenje^^ ^^
JBnde willen fy hier niet na hoeren , zoo jg ha^f'
beeften loopen, die door ingeven van „«dt: de'

fel ven genezen, ende alzo de nootfakelijckn ^ ^ ^^
Medicijne bewijzen. Sietmen niet dat ^^^tgt^^
haer Maeg overladen is, dezdvige ontlaften
teecen? dat de Gatten haren trooLt zoecken m - ^pg
deCalamintee, daerom Catce-kruyt "ick^. t/
Swynen loopen na de Rivier-kreeften ,
ecen.fy de Hooftpijn genefen,gelijkP/«W«e^, ^^gteO
in fijn Katuerlijcke Vragen. De Schilt-f*'^
Orego, en de Wefels Wijnruyt, als fy ^^n ^S^yitef
gegeten hebben. Den Draeck^eMacnM" itcfl
gheticbt met het wrijven van bet qnaet ^^,^Ιιΐ'^"
Venckel. So wert oock gefchreven, dat de

het geficht van haer blinde jongen beteren 1 Ctf;i'

kendeCouwe.daerom Chelidonwn,t1trundi0f''^^ «yt
luwe-,kruyt geheeteii. DenBwr waniieeriy icKe^^
haren hol komt, fo eetfe Wilde C^alfs-voet,^ „ey^
fcherpighey dc haer den derm opent,

was. Dezelfde, alfle onluftigh ende vvaigen^^ jjef

hior T^r Λα ΛΛ iprcn.Cn tt^'·

'"r

këndërÜY^ fy géhoip'e^pijck ρ

op de verhaelde plaets, als mede in fijn
Gauwigheyt der Dieren. Alwaer ^ „ρΕ^"^'
(gelijck n^ede ^Imius) van een vogel xn (,

lijckcndeeenenüyevaer,met namen unae»

als hy hartlijvigh is, met fijnen kromme" .gt^^-el^
beek fijn zeiven van achteren water m

by de Egyptcnaten ghefienendegheme't .ghe

hebben c'aer van de Clyfterenin't gheorjj ^^^

bracht. In het zelfde Egypten is het ^^ j^peff
welck te zeer overladen zijnde, hem fl)

riet, tot dar hy een ader quetft, en je

^eiSuyt'

door het afloopen van 'r bloet, ""J' Lghalve"
ningh met flick van de riviere: gelijck > " Jqh g^f,
tiius, de huydendaeglifche vaerten m die ^dv^
tuygen. Dit Dier wijft aen met fij" exef"^^
dat Hippocrates leert in fijn korte SpreijcK^ ge
dat een opgevolde gheftaltenisdesiicMe eto"^
vaerlijck is, ende daerom zonder uy^ va"" (
laft zijn : waer uyt de nootfakelijckhey^

Aderlaten bewefen wert. Sommige

met Vaften.het welck mede een go/ jf
is. So verhaelt P/««rctei,dat de ^f'^f^cnJy.^!
als fy overladen zijn van te veel yleelcn t ^^ ^οπ
- werm by malkanderen gaen leggen

eten beter re verteren 't gene iy - ^^ίΙ-ΚΡΨ^

ien. la men feyt oock, dat α ^^o^K^

, werck der handen ghei-^^^jjlhequ^
de Olyfanten, die ^^ f« vetf

beeften, fchichten pijlen toffen of^^^^^^^^^^

hare wonden trecken, en folcx lonw re

L ο F D Ε R

'^f^ebefchadigen. OtGeytenmhet Eylant Can- ι
heer ^ "jden DiS<«TO/»3 plach te '

fy daer dit kruytfijnen naem van heeft) om dat
biir^etet) hebbende denDidiamnus.deflitien, ofte
^ier^ fy tnedegefchoten waren,lichtelijck uyt-
pcti v" (want 20 dra fy voelen gequetft te zijn,loo-
Vtoü^ ^^fftont nadat kruyt toe) hebben fwangere
letter,*^^ j gelegentheytcn ooizaeck gegeven, om te
de '^εη te mercken.dat het ièlve kracht had-

lijckg viuchi te drijven. Dewijl dit in onrede-
ke Mf r'^" te mercken is,hoe meenendan fulc-
zijn ^tilchen , dat fy met verftant en reden verfiën
Wte?"^ tegen het ghebodt van de H. Schrifture te
tiatüjp^"' werelt zoecken wijs te roaken.dat de
heeft 1 ° ^^^^^ Godt, zoo veel kruyden te vergeefs
'^«ffen > ofte dat hy den Menfche, na fijn
'•■^env g^fchapen zijnde, aen dequalenen quel-
^ vele fieckten overgegeven zouden heb-

^^Eheti d ^ ^^"ighen trooft ofte verlichtinge: Laet
'^tfakef · oo'^k een groot bewijs zijn van de
«icxeg der Ghenees-konfte, datter nau-

"ie Wereir h gevonden wert, in wat hoeck van
^nfcij^t, ' zy , dat haer niet met eenige we-
kruyden, en ghenefinge en bemoeyt.
veerdigh tot deze wetenfchap
^itUtgQ^^te hy door een verborgen ingeven van de
'JWongpj gebruyck en de nootfakelijckheyt ge-
■^etifcL daer over bekotTHRett te zijn? Elck

K«ven. J'·'" een Geneefmeefter wefen,elck wil al raet
öe wej datter geen ftaet van n^enfchen meerder

fen

meefter (die

i~eet , p^'^'"etdenHertoghfijn

Goïi^ ^olT «uren

hn f ^yt fiin u 3"deren daeghs 's morgens gaet
Ob ' een f een groote flacp-muts op 't

fij ' tïiant i fijn km,den hoer daer boven

epin*^ ^e£>h ^ d'ooren geüagen, en neemt zoo
fc^Jften die L ^le Engel-itraet na het Hof. Den
hp vrienri ^^^en komt ( gelijck de Gecken veel
Jii^ Κ hv an " lïiaegfchap hebben) vraeght wat ,
ral / . een dulle pijn in de tanden. Ha i

iev de vu^^ , anderen) Tck weet den beften
fen i etic de „ ^"^^'t, die hy hem oock geeft. Gonel
Vin t «f hv ^^"tafel-boecxken.hem v-eyn-

ehlMrcJi!."/?^? op-fchreef. Een ftap van daer

Ρ' S'^^l'jck van deo eerften. En zoo al

MEDICINE. 7

voortgacnde, en ontmoete hy niemant, die hem niet
een befonderen raet en gaf, elck feggende dat de fij-
nen den beften w?as. Hy teyckent ai de namen aen.
Komende m't beneden-Hof, een yeghelijck Iootc
ront-om fijn lijf,en geeft al raet van boven neer.iïy
bedancktfe, en teyckentfe al mede op. Als hy in de
kamer van den Hertogh komt, zo roept fajn Hoogh.
van verde, Gonel wat fchortu ? Hy antwoort heel
verdrietigh, de grootfte pijn in de tanden van de we-
relt. Waer op iijn Hoogh. feyt, Ick heb eenenraet
van mijnen Dodtor, die de pijn terftont over zal
doen gaen,al was den tant heel verdorven. Doet dit,
endedat, en gte fultopftaendevoetgebetertzijn.
Terftont wierp Öonel fijn muts en doek op de vloer,
roependeMijn Heer, ghy zijt oock een Dodror.
Siet Jhier mijnen rol, hoe veel dat icker gevonden heb
■ van mijn huys tot het uwe. Daer zijnderbyna twee
hondert.enikhebnochmaerdooreenftraetgegaen.
Ick wil wedden, dat icker meer als thicn duyfent m
defe Stadt vindc , indien ick over-al zoude gaen.
Brenght my eens foo veel perfonen van eenigh am-
bacht , ofte ftaet. Aldus heeft de Geck het wedfpel
gewonnen. En de waerheydt hier van., wert mede
onder ons alle daegh ondervonden.

Maer 't gene dat tot hooger lof dar Genees-konfte
ftreckt, is, dat defelve van alle outheyt wecrdigh ge-
acht is gheweeft, om by de treffelijckfte Luyden van
verftant, en hoogen ftaet geoeffent te werden, Wijs-
gierige, Princen, Koningen, en Keyfers. De eerfte
Geneefmeefters waren de Philofophen, ofte Wijfen,
en eertijts werde de Medicine, ge ijck Celfus fchrijft,
voor een deel van de Wijihey t gehouden,zoo dat hei
geneièn der fieckten, en het onderfoeck der natuur-
lijcke dingen onder deièlve autheuren geboren is. Ho-
merus, die by vele de fonteyne van alle wijiheyt ghe-
houden wert,heeft hem veel bemoeyt met de kennif.
fe der Genees-konfte, gelijckp/wwrc^wi gerayght,en
uyt fijn fchriften felfsvolkomentlijck blijckt: enden
anderen Prince der Poëten Virgilius wert van Dmatui
befchreven veel arbeyts in de Genees-konfte gedaen
te hebben. Onder de oudePrincen en Koningen, die
^ in defe Konfte gheoeffent zijn gheweeft, vinden wy
lafin, Achillus, Hermes, Z^moafier, Chirm, Salomon, éc
Keyiers Amonini^c.V&n Akxandcr de GrootefiihxiiQ:
Plutarchusydai hy niet alleen door fijn meefter Ariflo-
teles eenige kenniife had van de Genees-konfte; maer
dat hy oockfelve fommige van fijn vrienden ghenas
Dan alledeiegink verde te boven degrootfteKonine
naeft gelijk hem CiceronoemtMethridat^,

den welcken noch de forge,noch de moeyten om zó
veelKoninghnjcken te regeren,om fo groote oorlo-
gentegende Romeynen te voeren, van de Medicine
met en hebben konnen aftrecken. De vrome daden
van delen Helt werden miiTchien in deHiftoryen van
weynige gelefen; maer om fijn vinden van tegengif-
ten, van dewekke nocbeenoüdenhuydigeiidagb

iajncHi

8 L Ο F D Ε R

fijnen naem en faem draeght, werc hy door de ghe-
heele werelt by alle Menfchen vermaerr. Dezelfde
onfterffelijckheyc des naems, dewelcke de Koningh-
rijcken niet en konden gheven, hebben van de ktuy-
den ontfangen, Gentius, L/fimachus, Anemtfia, ende
andere. Wy vinden noch van verfcheyden andere
Koningen,die de Genees-konfte door haer vindinge,
voortgeplant hebben: gelijck de Koningh der Me-
den Sdbor, van v?clcke Mefuevde genees-mengelin-
gen befchreven heeft, die wy noch alle daegh ghe-
lückelijck gebruycken. En dezen Me/«e zelve, was
een Konings foon van Damafm. Euax de Koning der
Arabiers heeft aen de Key (ér fiere, jefchreven van de
kracht derkruyden. Maer de geheele Genees-konfte
is in een groot Boeck vervat by A-vicenna,Vtincc van
Cordua. Ende gelijck het geen kleyne eere en is voor
defe Konfte^datfealtijtby de wijttevolkeren,Wijs-
gerige, en Princen in eere gehouden is: zo is die noch
oiigelijck grooter, dat oock de Engelen des Heeren
haer met defelve bemoey t hebben.Hier roe lefen wy,
dat den jongen Tobias van den Ε ngel leerde genefen de
oogen van fijn vader metdeealvaneen vifch,een
middel noch hedengebruyckeiijk :en by denEuan-

gelift lohannes beroert den Engel het water, van het
■welckedeneerfi-inkomende genefen werde. En om
nu over te flaen den Euangelitt Lucas, de Apoftelen,
Propheten, en andere heylige mannen, foo is 't den
grootfte roem, dat onièn Heereen Salighmaker uyt
alle andere konften defealleen gekofen heeft.om fijn
Godtlijcke kracht daer tiiede te betoonen. Wanteen
groot deel van de tij t.die hy hier op de aerde wandel-
de,heeft hy by de krancken befteedt,en de felle vyan-
den desMenfchelijken geflachts, Dulligheyt,Vallen-
de-fieckte, Beroertheyt, Blintheydt, Roode-loop,
overwonnen. Ende daer zijnder die feggen, dat den
zoeten naem lefus, in dewelcke alle knyen buyghen,
fijn benaminge in 't Griecx foude hebben van een
■woordt, dat ghenefen beteyckent, om dat hy onfe
fwackhey t en gebreken geneeft en te hulpe komt.

Her en is oock de Genees-konfte niet genoegh ge-
weeft zelve hooghlijck vereert te zijn: maer brenght
mede haer voefter-kinderen tot de grootfte eere en
lijckdommen. Demcedes, van wien verhaelt is, na
dat hy den Koningh Darium genefen had, werde van
een gevangen, gelijck by was=een heel rijck ende wel
geftelt man, en zat met de Koningh aen tafel, als by
Heredotum te lefen is. En 't gene dat Galenus van fij η
plven verhaelt , dat hy met vier hondert goude
kroonen vereert werde doen hy des Borghemeefters
BoethmhuyCvïoM genefen had,en isfoo wonder nier,
als dat Uoéioirhaddceus van Florence buyten reyfen-
de alle daegh vijftigh kroonen ontfingh, en den Paus
Honoritis ghenekn hebbende, thien duyfent kroonen
mede bracht, io vele gaf onder andere gefcheiKken
LodciOyckde elfde, Koning van Vranckrijck aen fij nen
Geneefmeefter lac^ua CoBier.cn daer benefFens noch

Μ Ε D I C I Ν E.

ampten voor fijn vrienden (het weick oocK oy ^^^^
Maurits Lof. Mem. gevolgt is) gelijk c^'

mines in fijn Hiftorye verhaelt. Als wy pockeü
penjïs en Capvaccim io grooten Ichat uyt de ^^^ jjji)
alleen vergadert hebben, verwonderen wj
dat dê knoddigen Dodor B^abelaü die repp'^ ^ ffl is
heel koftelijck noemt ? Vetole^ tref-precieux. P^^jpgH
fo langh niet geleden, dat Phtlips de
van Spaengjen van een koorts vanfevendag- &
fen zijnde, lijnen Medicijn FrancifioVallcfiO'^ ooef'
jaeriijckfe weddens,toe-font fes duylencH^y
welcke gift hy niet en verfiriade, { men ^ Aac^^^^
meer vinden) maer geerne aen-nam,daer, by ^^^jofi
Dat zo grooten Koning machtigh genoi^" ^^ ugoe
noch meer te konnen geven. So dat vvae^s, &
men gemeenlijck feyt, Dat Galenus opes, Vf^ je"'®
konfte maeckt rijk. Daerenboven en is Ρ®

van eer en ftaet voor de Medicijne nier ge"" „(,ειί'

grootfte eere by de Heydenen was onder

der Goden geftelt te werden. De "Ιη de ft

't hare Keylers gedaen. By al de outheyc ^'LjjgjjjcK
ne, die door de Genees-konfte van het voO^
geflacht wel verdient hadden.na haeroveriij" ^ ^n
Goden ghe-eert geweeft, gelijck oock "^"^^tif
/Efculaptus hier voren gefey t is. ygn

tot Abdera om Democrttus te genefen, wei" ^ yade'
Borgery ontmoet, en voor een befeherin^ ^^
van't Vaderlant begroet. Denzelfdenisov
te en Goddelijcke eere van den Raedt en ^^^„(ίίΟΐ®
Athenen bewefen. Galems is infeergroot ^„pa

i^owwbyde Keyfers, einden Raedt gewc" gdijc^

fijn doot by velen voor een Godt Öe"^^®'

Eufebiui getuyght. lulius Cafar, '^^^^Ljcic
meefters,die te I{omen waren, om
nius fchrijft,felve zo veel te liever in de j^j- zo'', ν
zouden, en dat de anderen daer door gel ^ y^el^^
werden, het Borgers-recht gefchon^^K®" "gp vvey'''^
doen ter tijt een groote eere was, en die ^ M"'
gedaen werde, als wy \iyzTacito weren. j-^.are
fa, om dat hy den Keyfer yiuιtιβus "'^^.f.een^X
fieckte verloft hadde,hebben de i^oi^TZ bet b^^^
peren bedt opgerecht,en het U'lve b va"

van geftelt. Ρ/ί««« verhaeJt"
fcheyden andere Gheneefmeefters>aieje ^^^ j^^^ef
groote eere en weerde zijngehouden g Λ^βΐ),'"
om opde Ouden niet te langh te W'J^t.Vi^f^^^^
een achtinge zijn de Domoren in Engei jgettheX
rijck,en Spaengjen: in de ^er va^gb va^^^^^^
Italyen ? in dewelke ik verfcheyde g^^^j^^jgn d^K
ordre der Ridderen,en de Hiftoryen vern^^ ^^^gdt
onder de Hertogen van Genua 7· ^""pagngjae^f-g
zijn. Petrus, die na fijn vaderiant
' _____vprmafft dooreenigejci" orden»

U'/L

Ofte g "jory-fchrijver, met het Bifdóm van Nocera,
by met andere weerdigheydt verfien. ]a

Been ρ felfs en ontbreken de Medicijns

's in "'^^ote ftaten: gelijck over eenige jaren gefien
bet Hert, Medicijn van den
^'^barr j " Keyfer, ende uyt fijnen naemvoor
ninci^"^«eur g^efonden aen Henrickde Vierde, Ko-
gecjj Vranckrijck: fulcks oock langh te voren
ningy" ^as van den Keyfer Iuflmanus,zen den Ko-
tielfoef · ,·")®»'gelijck Ptocopim verhaelt. Maer wat
gen: d ^^^^ deWtheemfciie by te bren-
Wy fien dat in ons eygen Vaderlandt de
^^den Schouten, Borghemeefters, Schepenen,
Hollg^y®" Staten, Gecommitteerde Raden van
ftate^ Werden,ende verfcheyde andere hooghe
ontre pKleeden? Hetwelck in onfe Stadt, federt
Scheöpr,"°"dert jaren, na Meefter mUern Stoop,
'^eefl en Borgemeefter, en Meefter Pieter van Fo-
at de Medicijns hiermeeft vreem-
Waren, is blijven fteken,tot dat de oude
"etfQ^^'Medicijns wederom opghehaelt is inden
•■^n en y^^'^defen Autheur, ende denWel-achtba-
ry.'^'^aerden Heere Dodor Cornelts van So-
^ergju^ïiren behoeft gheenNijdigaert met een
'«eefte-, teghen te werpen,dat deGenees-

gaven gegeven, ende te groote
^et her ] ^"ghedaen. Want daerenis geeneerc
^rgeliicv gheen gave met de gefontheydt te
i^heo jjJ^^en. Ende dat zijn de gaven, die de Men-
^^en da banden van de Medicijns ontfangen.
JJ^en is voor een yegelijck niet licht aen te ko-
^'ge, ende '^^^'en : maer die alleen van fom-
I^'krgttpn met groote moeytenende arbeydt
; Diedaer

niet aen en wil, ende
•bedripp,^een praetjen by de wijfs te doen
^"■gher is^ "lec alleen fijn felven,· maer, dat noch
jBefonthev ƒ fijnen even-naeften, met wekkers
Nflijclil^'^fnde leven hy lichtveerdigh, engodt-
u > al.^ V anders, gelijckmen gemeenlijck
Γ ^ftii^fi ^^^ "^eï de Muys. Sulcke Doétoren
^^«Iders eertijdts vergeleken by deKamer-
'PeIen,fo'^'^'^ePerfoon van Koningen en Princen
foodanige te wefen: even-
fommige onder de Dodoren gere-
niet de perfoon van defelve, ende en

voor Dodoren te houden, als de
u ' voor groote Heeren,diefe op het
geleerH ^^ Maer de gene die voor vro-
'^lïen eaen ^n'^^^^are (defe drie moeten altijdr
^ J Medicijns willen uytgaen, en ui der

daedt oock zijn, moeten, ghelijckHi>J)fliW/« leerr,
van alle defe dingen deelachtigh zijn, Nature, Ge-
leertheyt,plaetsomte Studeren, Opvoeding,Ver-
ftant, endeTijdt. Hier van moet hy verfien zijn, die
met eere ende achtinghe by anderen, ende met een
goet ende geruft gemoedt voor fijn felven. het oef-
fenen van de Genees-konfte by de handt fal nemen,
Voor-eerft is een goede ende bequame Nature
noodigh. Want, als het Spreeck-woordt feydr.
Sent een Két in Engelandt,fy fal meeuwen als β wederom
kffmt. So en fal mede niemant, hoe goede Meefters
hy oock heeft, tó to.t e^en Ezel van Naturen gebo-
ren is,wat befotraers werden. Sulcks is tot exempel
eertijdts ghefien in de Soon van den vermaerden
Cicero, die de Vader beftelde in de befte plaets om
te ftuderen van de werelt,te weten Athenen,endQ by
den beften ende bequaemften Meefter: te weten
Cratipptis, ghelijck hy felve feydt in het begmfel van
fijn üfiicien. Maer het was ai voor niet, om dat dc
Nature teghen viel; het welck wijtloopigh onder-
focht ende aengewefen wert by Dodor Huarte, in
fijn Spaenfch Boccksken van het Onderfoeck der
Verftanden. Wy feggen wel. Het quade Putten,
dacrmen het water in dragen met. Maer als de Nature
bequaem is, ende tot alles goets felve den wegh
baent,dan kan de geleertheydt aengenomen wer-
den, ende dat door goede onderwijfinge van jongs
op, ende in een plaetfe daer toe dienende. Hierby
moet arbeydt van een langhen tijdt komen, op dat
het keren als wel-op-wauende en voldraghende,
rijpe vruchten voort-brenge. Want gelijck het ge-
ne, dat uyt de aerde voort-komt, foo Ichijnthet
oock te ftaen met de wetenfchap der Genees-
konfte. Ons Nature is als een Acker : de leeringen
van ons Meefters zijn alshetZaet. De onderwij-
finge van jongs af, gclijckt betzaeyen t'fijner tijdt,
de plaets tor het keren bequaem, de Lucht, waer
van de dingen die uyt de aerde fpruyten haer voed-
fel trecken, Neerftigh ftuderen, is de Landt-bou-
winge. Ende de Tijdt brenght dit al tot volkomen
Voedtfel. Die dit dan alles by malkander heeft, en
den Acker van fijn goede Nature heeft bezaeyt in
de befte Scholen met verfcheyde Talen , ende in-
fonderheydt deGrieckfche ende Latijnfche: oóck
alk deKonften, waet op de Medicine haer Fonda-
menten leydt, ende met namen de Natuerlijcke
wetenfchap volkomentlijck begrijpt: die hier by,
het Voornaemfte dat van alk tijden by de treffe-
lijckfte Medicijns verfocht^ ende befchreven is,
neerftehick ehekfen heefr, ende de Konfte felve na
haer voorlchritt, ende fijn rijp oordeel tottrooft,
ghefontheydt, ende Welvaren van fijnen even-nae-
ften, gheluckeh)ckoefFent,il^lck een is voorwaer
een Genees-meefter niet met Woorden, als
cratei fpreeckt, maer metter daè^t, ende mach mst
reden door fijn Konfte werden verhooght, ende

(dd) groot

lO

groot ghemaeckt by Vorften ende Heeren, gelijck
<ic Schrifture fpreeckc Ecclefiafi: :i8. Op fulckeen
machmen fijn ghefontheydt ende leven wel mee
geruftheydt betrouwen, ende gelooven,dat hy niet
alleen de gefontheydt kan bewaren, de fieckte ge-
neièn, inaer oock het leven natuerlijcker-wijie
verlenghen. Gelijck onder andere de Wijfgerighe
Dernocrim, die hem op de Genees-konfte feer wel
Verftont, met fijn eyghen exempel bewefen heeft.
Deiè, als hy van ouderdom befweeck, ende op fijn
fterven lagh, fiende fijn iiifter feer bedroeft, om
datfedoor fijn overlijden kat aen'Jaende Feeft van
de Godinne Ceres niet en foudekonnen houden,
gheboodt haer wel ce vreden te zijn, ende hiel fijn
lel ven noch in 't leven, tot dat het Feeft over was,
door den reuck van Honigh, ofte, ghehjck andere
fegghen, van warmBroodt, ende ontfliep alfoo
fachtjens na drie dagen, als hy hondert ende negen
jaeroudt geworden was. Diergelijcke dingen fien
wy de Genees-meefters alle daegh doen, als fy die
van haerfelven zijn,ofce fchijnen te fterven, weder-
om doen bekomen, ende nochgrooter, alffede
onvruchtbaerheydthelpen, ende maken, datter

Menfchen gheboren werden, daer de Nature felve

fuicks fcheen verboden te hebben. Wat konfte kan
haer dan met defe Goddelijeke macht van deMi-
dicine verghclijcken; ifferweleene onder al de
Konften die fo wonderbare werckingen voort kan
brenghen ? Nu al is het, dat de Medicine uyt het
vergelijcken met andere Konften, haren lof niet en
behoeft te rapen, noch, uyt het verkleynen van

naken'

andere wetenfchappen,

haerfelven groot te iP^^^yj

foo en kan ick evenwel niet na-laten voor
eenighe bedenckingen kortelijck aen te ^{y
dienft van de gene, die haer beraden wat
fullen aen-nemen. Die in de Rechten g^^" de
ren, hebben voor, ofte haer mee pleyte"'oft®
oefFeninghe daer toe behoorende, tepene'®
tot ftaten ende ampten re gheraken

■«"rS

heel langhfaem werck : het ander J^Y^jick^"''

n. *

Medicine en is geen ydele-hoop, gee" l^ng

ten, maer terftont de winnende handt. PÜs
niemandt onderworpen, fy en hanght aen ■ ^aP»
haet ofte gunfte.fy en vreeft gheen ftl

ofte armoede. Een Advocaet die veel te gjen.

, -------, , ---J^nrri erv»..jj

rite

iffer de een kaer ofte de ander, die geerne _
wil zijn , fonderveel te onderfoecken ^^
quaemheydt. Voor ons Advocaten jef^^?'

landt geen plaetszijn,ofte elders,daerie 3" j^gj lO

ten heibben. Voor onfe Predikanten lo^^^Ln G^'

ltalyen,ofte Spaengien te beet zijn. ^^^^^ooij^
nees-meefter draeght fijnen fchat by „i eof
gheheele werelt: hy isallefins aen|hena je

en"

willekom, waer Menfchen zijn. . ..
Genees-konfte geeft, eer, rijckdom.vrJe^' ^giftn
fuicks fonder langh vertoeven.ende m aJ' r
van de Werelt.

Clariflimo, AmpliiHmoque Viro,
D'. ΙΑΝΟ BEVEROVICIO,

Scahino,& Medice.ByjelUpüfiimot

CORNELIUS ^ SOMEREN,
S. P. D.

WIR magne,omnigenas penetrans feliciter artes,
* Hic eriam meritis praemia digna feres.
Quid feci, tanto cur me digneiris honore ?

Officio id nüllo me metuifle fcio.

Sordidulo tantum doda hxc modulamine canto,
- Nee longè in terris carmina noftra fonant.
Tu tarnen exiguis ftiaiulum conatibus addis.

Er tibi quam mens fit dqda, benigna, probaS.
Non me deterrent mordacis didta maligni ·
Dum> Myfta, arrident carmina noftra tibi.
Nihil meruam. in vanas torquent fua peótora curas.

Namqae iatis, J α ν ο Jadice, tutus ero.
O ! utinam dignis poiTem tua nomina chartis,

Atque apra laudens dkere voce tuas!
Jam ialtem, facilis, potuit qua? ludere avena,
Accipe, fed meritis inferiora tuis.

Α Ε Ν 2)£2\ζ
Hoogh-gelcerden Heere

D··. jOHAN VAN BEVERV^IÏ^^·

le treden mette voet, dte Menjchen aoet f"/"·
Komt hier, en letter op, hoe dit u feil vergden.
Hier wertghy aengetafi met mgemeene
Die merheydt gaenie maecki, en uwe
Die urne fiomigheyit, ofwel u fireeuiveÜ
Met ernfl hetjpitfi bien en hengen in de Ψ
Beroemde Beverwijck, die mijne kleine heki»>
Dieuyt denHelicon in mijne fihachten lekfi>
Hoe dorre datfe doet vlogen wederom ^
En opent my de Mom, tot aller Dichten flo"''
Toont nu wie datghy tó, en doet de Wereltf^^"'
J^adatghyin de Honfl veel jaren hebt ^

J>at β haer jonden heeft dievaflen βί^ίτ' ''
En dat haer tegen-weer κ maer eenyele
Een mifl van onverftant, die als ie Sou k«rnt m
Nirt lange kan beflaen, man moet in haefl v^fj
Soofal, vermuwtet my, indien ghy ny f,"'
Mynbeeck, hoek!eynfyü,opfliigen itide^lf^^"
En doen mijn dorfl^h hert met ongemeens,t'g"*
Sich kjfen dagelijc^s i foodatick

Veelhooger als ick. m te vliegen bengeWe»^'
Sal heffen uwen Noem tot aller ^Santen ettOf;

C. Β O ï

'η Achtbare Heere,
Ε Prince ende het Opper-hooft van
onfe Ordre, Hippocrates, fchrijfc,in fijn
^oek van de Konlte,met ware woor-
den, datter fomtnighe Menfchen ge-
vonden werden, die voor een Konfté
pen te v?» t houden, de Konden, en Wetcnfchap-
1 gheti ^^ ende dat foodanighe evenwel rot
ft ha ^ hebben, niet en gheraken, maer
"tj da (ofte veel liever haer onver-

toonfteltó. Onder fulcke mo-
" Tee (alfoo hy ons niet weynigh bp

^eeft) den Heer Mkhiel deMon-
f- Mkhiel de Ridderlijcke Ordre van

''"'«e» „ ' onlen erooten Vriendt, Heer
Schout defer Stede. Die
|emeltp'u'^^en ^^er veel plagh te houden van den
jpi^^^'z&nMontaigne, fijnSchildery in de
ft^'^de. Eoeck veeltijdts in de handt heb-

^an^oifch °oeck, ^et welck den Autheur inde
ia gefchreven.ende LesEjJaü, ofte

den L,-' endp Η «'ert by vele leer veel

£ ^^'«elS wijiheydt, die daer in fteeckt, tot
gnjpovev jf jerheven. Het is verre boven mijn
Vn ^^el teft,f.^chriften van foo treffelijcken Heer
de'f geenenïï^^"^ danick en kan hem evenwel
1 5ven Gri ƒ fï'^^'^'^^en Thales aennemen,ofte by
«'''•^«idoet fr^Wijfen Hellen (ghelijckonfen
aenpp belanght het ghene, hy door

£^W)gboren haet(het wdckbyfelfs niet en
/Mo-Capittel van fijn tweede Boek,
„ ^eghens de noodtfakelijckbeydt van de
ali'oo de Menfchen ghefeydt
fr haer a^n te zijn, als wanneer-

bonden vl '^Tffchkomt: fo hebick oockgoet
V leydt ^ die ons geen Wint-eye-

^^ preken, ende fijn Redenen, na
^ ^^eWhen,^" onredelijckheydt te overmyghen.

' ®"de by my altijdt van biltes-
foete gedachtenis,Ridder B&s»&oi;?£.verfocht fulcks
op my, nu veel jaren gheleden.ende het ghene ick
doen in het Latijn haeftelijck op het Papier gewor-
pen hadde, las ick hem, aen het Graveel leggende,
des anderen daeghs voor, waer door hy, een groot
Lief-hebber zijnde, ende felver in mijn Beufelingen
vermaeck fcheppende, fijne pijn wat fcheen te ver-
geten. Die Wederlegginge is daerna.met mijn La-
tijnfch Gefpreck, over den Lof der Genees-kgnfle/m
Druck uyt-gegeven. Ende alfo het felve over eeni-
ghe jaren mede in onfe ïale over-gefet is, ende nu>
voor de tweede reys onder de Perfle komt: foo en
hebbe ick niet ondienftigh konnen vinden,het felve
oock te doen verghefelfchappen met de Wederleg-
ginghe van de Bewijs-redenen, óieMontaigneonie
Konfte tegen-werpt, ende waer mede hy de noot-
fakelijckheydt van defelve foeckt ganrfch wech re
nemen. De ΡΓαηςοϊΙςΗε Hiftoryen verhalen van
leanPetit, den grooten Predikant genoemt, dat hy
voor Carel de VL Koning van Vranckrijck, fitten-
de in fijnen Raedt, omfchuldighde, en voor-fprack:
den moordt,die Hertogh lan van Bourgoigne (Vader
van Philips de Goede,Gmve vanHo]landc,&c.) hadde
doen begaen aen den Henogh van Or/edHi, fijnea
Neve, vaft-makende fijne reden in 't beginlèl van
't Gefpreck (het welck tot verwonderingh over de
flechtigheydt van de Man , ende dien tijdt te lefen
is in de Recherches van Efiienne Pafquier ) op de jaer-
lijckfche Weddens, dat hy tröck van den Hertogh
van Bourgoigne, ende derhalven gehouden was hem·
in alles voor te ftaen,ende te verdedighen. Voor-
waer een bondige reden !: Maer heeft het jaerüjcks
vordeel voor dien grooten Predikant genoegh ge-
weeit, om een quade fake goet, en van krom recht
te maken, waerom en fouden wy de edele Genees^
kpnfle, die üyt den Hemel gedaelt is, ende ons dage-
hjcks mede wat in de Keucken ftort, niet teghens
hare verachters derven ftaendehouden? Dan alfo
fulcks noch tegens Montaignehy niemandtgedaen
en is, ende fijne Schriften hier te Lande velegelefen
werden,ibo fal ick tegens hem te Velt komen, om.

• ' ' ■ j roes-

voor ons Autaren ende Keuckens (ghelijck het La-
tijnfche Spreeck-woordt feydc) te itrijden. Wy le-
ien van den Wijfgerighen Heraclitm, dat hy ftraffe
geleden heeft, over het verachten van de Genees-
konfte. Want alfoohyfeerhooghmoedighwasjcn
een yeghelijck verachte (ghelijck Laenius fchrijft)
water-fuchtigh geworden zijnde, en wilde hy noch
ii3raet,nochnaGenees-meefters,diehy befpotte, ·
eens luyfteren,nnaerftreek fijn Lichaem raetOiren-
mifch.ende ginckfooin de Son,om tedrooghen,
leggen flapen. Waer over hem de Honden quamen
verfcheuren. Onfen ftrijdt Jal foo qualijck niet
afloopen, die niet met Hondts-tan.'en, noch Hont-
ichc manieren, maer met een fachte, ende beleefde
pen wert aenghevanghen: lek hebbe my de eere
willen geven, foo om dat de luyfter van Ü E. ver-
maerden naem, dit bedwelmde fchriftfoude ver-
lichten, als mede om dat U E. over defeStoffe beft
kondt oordeelen. lek en meene oock met, dat ick
veel behoeve te vreefen van befchuldight te wor-
den,U E.hier Rechter te ftellen in fijn eygen faek:
alfo de Werelt fulcks al gewent behoort te wefen,
en dat in grooter dingen, die met na den Pols, maer
vry wat na den Mutlaert roken,'t felfde al meerder
ghebeurtis. Wy komen nu tor de faeck; ende om
te vertoonen, dat in fijn Voorftel niet verandert en
is, (gelijck fommige wel konnen, als fy de woorden,
van de ghene, die fy wederleggen, na haren fin ver-
draeyen } ofte dat de fwackfte Krijghs-knechten
riet uytgekipt en zijn, foo fal ick fijn eygene woor-
den hier in onfe Taleftellen,ende fijne redenen,vol-
ghens fijn eygen ordre, foecken te wederleggen.

Montaigne.

(I) Ariftoteles lèydt, dat by fekere Volckerert,
daer de Vrouwen ghemeen waren, de Kinderen eea
Vader roegevoeght werde diefe beft geleken. Het
is teghelooven, dat ick die fteenige geftaltenis van
mijn Vader hebbe : want hy ftorf wonderbaerlijck,
gepijnight vaneengrootefteen indeBlaes. Hyen
werde dat ghebreck niet gewaer, als op fijn feven-
en-tfeftighfte jaer, ende daer te voren en hadde hy
noy t y et vernomen, dat hem daer van dreyghde,en
voelden oock geen pijn in de Lendenen, Zyde,noch
erghens anders, tot die tijdt de Sieckten weynigh
onderhavigh.enin voorfpoedige gefontheydt ge-
keft hebbende. Hy harden het noch feven jaer met
dat ghebreck, flependehet eynde van een pijnlijck
leven, lek was al over de vijf-en-twintig jaer, doen
hy gebreckelijck werde. Waer fchuylden al dien
tijde de genegenthey t tot dat gebreck? En doen hy
y^" ''i" was, dat weynige van
fijne felfftandigheydt, daer hy my van teelde, hoe
droegh dat voor fijn deel fo groeten indruckinge?
Ende hoe noch fo bedeckt,dat ick eerft na vijf-en-
veenigh jaren daer van begin te voelen,noch maer

alleen tot op defe ure, onder ίο veei ''^""^"''óie my
fufters, ende allegader van een
vandefenvoortganck kan verklaren, die
veel andere wonderen ghelooven, als
geert, midts datfe my, volgens hare gcv
in becalingh geven, veel fwaerder, ende ver
leere, als de fake felfs.

Β E V E X VV Y C K' gjjji

Wil het Montaigne dan ghewonnen g^^^i jyne"
hangt hy de vidorye van de faeck daer
hem een klare reden geeft, waerom de vonc j-y^n»
fo te fpreken) der Sieckten, langh verdoon^ fgl

endedan na veel jaren wederom ontfqncK ' jgf
ons gefchil van wegen de NoodtfakelycKn J^j^go
Genees-konfte wel haeft uyt wefen. Dev ^^^yt
der Ërf-fieckten, die haren oorfpronck l»^*^

de gebreckelijcke Deelen van deOuder^^^jgpdeS
et, gelijck Hipfocrates fchrijft,van alle ^ j,g

beof

heydt van 't gene dat werckt, ofte van J g ^.gfelit»
op gewerckt wert.Van wegen het gene da ■ , f^a
weten wy dat het felfde Vergif de ^^'^^^Lfiifi^
■werck rafch fal doen, d'ander geheel lang"' paet
dat bet meeder, ofte minder gneweldc We 'gpo lO
vanfietmen, datyemant, die onder Lege^?'
de Honts-dagen van een ongetemde bls- b g Jie
ken wert,terttont komt tefterven,ende ce"

in de Winter, als de Slanghen ghetemt ^XVo&ief?'
fteeck krijght, langhfaem fal tot fijn eV^/^ert.
Van weghen het ghene daer op gewefck'·^ iieb^^'^'
daer van fchrij ven,getuygen vele
die een en 't felfde Vergif ingenomen jotallf

verfcheyde tijden omgekomen zijn, oW "Lydt^f
werckinge vereyfcht wert een bequaen^
de ftoife, daerfe op ghefchiet, waer dooï»
Lichamen langhfamer, de fwacke ha/"'P p,igbe
Vergif omkomen. Hier uyt fienwydat^" „zij"'

van de gene, die van een Dullen Hont gef^^^n^ige
eenige dagen, fommige eenige maenden.
eerft nahet jaer,dul werden^ja eenigeoude
meefters aetuv^en,

datdeSiecktelomiu-pitai-
feven,en twaelf jaren W^flFf ^^S'etVeC

dusinderdaedt zijnde,fofeghick,deW ]l^ i„ ίΦ

werken. Maer waerom aai i cl m
rechte reden, waerom eenighe, die van

öSilf^SebetenzIjn, terftontende feer haeftigh de
^ep-p ify"·^ deelachtigh werden, te weten, die van
en in °^'^efwackheydt,het Vergif in 'tminfteniet
Wederftaen, daer de itercke hetlanghe
"-"ouden. Dewijl dan eenige Lichanaen van
hebb zijn,enhaer vafteDeelen fo gemaekt

konnen ^^^ de uytwendighe oorfaken lichtehjck
gedepi *^derftaen,indien foodanige Vergifmede-
ken jj ^ert.dattraeghende langhfaem in 't werc-
^VfoU!fiine werrkinahe in defelvtP-he ]ani>h

foodanige Menfchen Spijfege-
>'en,en^"'dewelckefulck Vergif konde verdoo-
icherpp^^^i^ftaen.igeliick daer zijn ftercken Wijn,
r^ls, ende Krnyden, Veel eten) in foo-
^anc d "Dnlligheyt feer langh achter blijven.

werJJ^ het Vergif met yet qualijck te ftellen,
®ncle (ig '^'F'aer door de fterckte van 't Lichaem,
{J'etlicjj "^^"ierevan Jeven verhindert werdende,
{Jaeriagj^^oi·: en kan gaen, fo en kan de faeck tot
^""acht w "ie': ^Is door een langen tijdt ge-

^ienden waerom in defelvige de Dulligheyt
^^etivy , ' jaren kan achter-blijven, tot datfe
is nie^f^ langen lefte" uyt-berft. Dit felfde
^oclc in te mercken in het Vergif, maer

ri ^indp^ Qiaetaerdigheydt van alle Sieckten.die
· e^en van d'Ouders toekomen: te weten,
ri ^'■felve terftont, maer wel na eenighe jaren
^^te^^^? eerft openbaert. Sooidax^hSyhittim,
r^oren · ^ van Ouders, die de Pocken hadden,
to ' en eerder teyckenen van die vuy Ie Siekte
^orde^,'' doe het al feventhien jaer oudtghe-
i®" tijdtTn ^ ^^^e kracht, ofte Voncke, die fo lan-
f edero '"«etZaet verdooft kan blijven,en daerna
r'^ote^v °P"onckr, is oorfaeck,dat fommige haer
ft'^'^en.aiA e"·' ofte Overgroote-vader beter ghe-
fiin V^er eygen vader. Want gelijck de Seyl-
d ^'den t ^^'icdoor aen-malkander-hanghende
ίο '^'^cht d kierde,en verder verfpreyt: fo wert
ft gedaente van Zaet tot Zaet overge-

f"'Soo if'^^'^nfiotela uyEftreckt tot vier Te in-
een Mn " ^^ in d'oude Hiftoryen,van Hetó,die
t ρ f S^eOapen hadde, dat fy gheen fwarte

Weder ^erde,maerdat de foon van die doch-
fboren v een Moor was. EndedePoètNice/w,
fijnCir oiancke Ouders,verviel tot een Moor,
f r fpe] i°°^e-vader. Defe Kinderen fouden dap-
hebben, volgens 't gene Montai^s
"den Mu " gemelten Arifioteki,om haer Vader te
ïf geliini?™ ons voornemen te komen,even-
^^'^etteni nu gefeydc hebben,van Vergif,ofte

? GraveeT^ii^^'^^^"' ίο gaat het oock met Steen,
^eelige^ t · ^ Vonck, die het Zaet van den Gra-

^^orgl' '-'ehaem,dat hy Teelt,mede-deelt,blijfr

^i^of&^" ak .gefmoort,na dat het in fijn felven
is^en feet i-ichaem oock fterckte,

ofte fwackheydt heeft. Als een fterckeVonckeen
fwack Lichaem ontmoer,dangefcfaietdewerekinge
feer haeftigh. Soo fietmen dat fommige kinderen,
noch fuygende, al groote fteenen by haer hebben,
ja wellichtelijck daer mede geboren werden: daer
een uyttermatenftercke kracht, eenflappe,en trage
Vonck lange jaren kan verdooven, en tegenftaen,en
niet als inden Ouderdom , wanneer het Lichaem
fwacker begint te werden, fijne krachten open-
baert, en tot het langh verhindert, maer noyt over-
wonnen. Graveel, ende Steen uyt en brandt. Mijn
Groot-vader l^ifülaei'v^-n Wefel,Schepen defer Ste-
de,ftierf van de ^s^teen in de Blaes.fijn eenige Doch-
ter, mijn Moeder, en is noyt eenighe pijn van Gra-
veel gewaer geworden, als in haer oude jarenj daer
meeft al haer kinderen, daer mede al vroegh zijn
gequelt geweeft, en eenen foon noch jongh van een
Steen in de Blaes, by-na fo groot,als een Hoender-
ey,overleden is. Hiertoe kan mede veel helpen,
ghelijckwy terftont van de Dulle beten ghefeydr
hebben, wat maniere van Leven dat yemandt ghe-
bruyckt. Want de ghene, die van Graveelige Ou-
ders gheboren zijn, fullen met veel, ende dickwils
Spijfe, daer het Graveel lichtelijck uyt-groeyt, te
ghebruycken, wel haeft de verborgene genegent-
heydt, die haer Nieren,ofte Blaes tot Graveel,ende
Steen hebben, doen openbaren, ende de gefmoor-
de Graveel-vonck als aenblafen, Daer aen de ander
zyde, den aengeboren aert tot het Graveel, en felfs
die genegentheydtjdie haer al begint te openbarer,
door goede Maniere van Leven in Spijs, Dranck,
Oeffeninge, en diergeiijcke, niet alleen ingehouden,
maer oock door een bequaem Genees-middel, ge-
lijck my d'ervarentheydt nu in ontallijcke gheleeri
heefr,gantfch overwonnen kan werden. Ickmeene
nu hier mede Momaigne wel voldaen te hebben over
den voortganck van 'tGraveel.en met geen duyflere,
ofte verwarde reden: gelijck hy vreefde,dat wy over
die fake alleen fouden konnen by-brengen. Laet hy
mynuoockrvolghens fijn belofte, in 't verdere ge-
looven, te meerder, om dathezgheea Wonderen en
fullen wefen. Hy gaet voort:

Μ O Ν τ Α I G Ν E»

(2) Dat de Genees-meefters een weynïg mijne
vryheydt ten beften nemen; want met het felve
noodtwendigh overgieten, en overfetten,hebbe ick
ontfanghenden haet, ende de verachtinge van haer
Leere. De teghenheydt, die ick hebbe tegens hare
KGnft,is my aenge-erft. Mijn Vader heeft geleefi
vier-en-tfeventigh jaer, mijn Groote-vader negen-
ende-tldtigh,mi]n O ver-groote-vader by de tach-
tigh jaer, fonderoyt gheproeft te hebbeneeniglie
foorte van Genees-middelen: ende onder haer
werden al het ghene niet van het gemeen, ende da-
gelijcks gebruycli en was>voor Dxoogen gehouden^

S)e

Ié MONTAIGNE

DeGenees-konftekrijght haer gheftaltenis van de
Exempelen.ended'Ervarentheydt, foo doet oock
mijn Gevoelen. Siet daer wel een uytdruckelijcke
ervarentheydt, die al veel voor uyt heeft. lek en

Êeloof niet dat fy fo drie in haer Regifters my ful-
:n aenwijfen, gheboren, ge woont, ende geftorven
onder een dack, die fo langh geleeft hebben door
faaer beleydt.

Β Ε V Ε R vv γ c K.

My dunckt datMontaigne het geIoof,datmen fijn
Bewi}S-redenen,die hy foo be^gch ^ly-brenght/ou-
de mogen geven/elver in 't beginici twijfFelachtigh
ftelr. Want wie fal yemandt gelooven, die qualijck
fpreeckt van de gene, die hy feydt,totter doodt toe
te haten. Her is een argher ftreeck, datmen lèydt,
een Vriendt van de Man te zijn, maer niet te weten,
hoe hy hem foo vergrepen heeft. Het weick de
Poët Horatim feer wei beltraft in 't vierde Schimp-
dicht van het elfde Boeck:

Lmdtts, ξβ mordax videor tibi ? memiofi qua
De Capitolini funü injeBa Petilli
Te coramfuerit: defendoi, ut tuus efl mos ;
JAe Cafitolinui cotrviitoïe ufui, amicoque
Α pueroefi,caujjaque mea permulta rogam
Ïecit: incolumus leem quod mvit in urbe:
Sed tarnen admiror, ejuo ραίΙο judicium illud
fugerit. Hic nigra Jiiccm loliginü, hac efi
/Eïugo mern.

Maer Montaigne wil geloof hebben in het gene hy
by-brenght teghens de Genees-konite,die hy felve
bekent, door een aengheborea haet, te verachten:
daer nochtans de Rechten nier aen en nemen de
getuygenis van de gene, die vyandc is van de Man,
daer hy tegen geruyght, L. Calliflrat.Jf. lib. 22. W.f.
de Tefiib. Want foo doende,fchijnen fy getuygen te
zijn in haer eyghen fake, het welck ongherijmt is,
L. Omnibui C. deTeflibus. Wat belangt, datter juyft
drie van fijn Voor-ouders na malkanderen, fonder
eenighe hulpe der Genees-konfte, een ouden Bout
ghelchoten hebben, daer op feggen wy, dat dingen,
<iie felden ghebeuren, niet van de K.onfte en zijn,
noch oock regen onfe Konfte wel ingebracht wer-
dsf- Want het en is niet te verwonderen, dat in een
onrallijck ghetal derMenfchen, eenige fomtijdrs te
vinden zijn, die haer ftercke ende ghematighde ge-
ftaltenis des Lichaems, door een ibbere ende wel-
gheftelde maniere van leven foo bequamelijck on-
derhouden , datfe gheen Drancken, ofte andere
Genees-middelen van doen en hebben. Ende dat
jshet ghene onlen Salighmaker fcyde, Voor deGe-
fonden en κ de Genees-meefier niet vm nooden, maer
isel voor deghens, dte Qualijck^ te pas :(ψι. Het welck
dePoct Ovidius mede aenwijft in dele verffen:

wederleyt.

Die eroeyt, en hloeyt in go^^i^fif^',,..
En hoeft geen Dranck. of Meeflers uel ■
Mm voelter yemandt droeve p^n,
Die reepe dan een Medicijn.

Behalven dat oock de gene,die matelijckjej^^jee-
gens de Nature, wel geregelt, ^gpje

nert, fonderde Genees-konfte, leven, j^rMf
fulcx doen, en waernemen, alsin dat ^e ^ode
dicine gheleert wert, by de Griecken Wg
DicetetVtg ghenoemt, het welck handelt.en fgo,
hoemenhet Lichaem InGefontheydt

en van ons wijdtloopigh befchreven is,'· - ^c^^

der Gefontheydt. Dierghelijcke antwoorö' ^en
eenijdts van onfen grooten Hippocrates g ^iecl^»
de gene, die hem tegen-wierpen,
ghenafin finder raet ofte hulpe van yao^®

ende feydt fulckste gefchieden,omdat '^Qgoeej'

gematighfte Nature, (die mede foo kon^t^
wendighe, en inwendige oorfaken van le ^φί
veranderen) fo zijnder oock noch wey"'^^ ^atigjj
defelve 5 die haer goede Nature, naet ^ i^gpde''
leven wel onderhouden: maer het '"rjgjiaeO^®'
treckt d'aengeboren gematigheyt i^j tot ee"

door een onghebonde maniere des Le^ ijjei· tïO^J
ongematighde, en onftelde geftaltenis. j^i
dan immers raet ghefchaft werden, enOy^igtf^

finge in een Stadt, als datfe veel Rec'"^?
nees-meefters van doen heeft.Dat vorder^ pgW»

__________________________ ienees-koni^J .^„a^

werpen, ende deifelfs middelen gebmy^i^^^g^epipe^
by-ghebraeht konnen werden, "f ° je dag^f
oudt geworden zijn: daer tegen Itei ^ yoj
lijckffhe Ervarentheydt, ende enbehoeve^j^^_ ^^
■jende niet vele exempelen overhoop te ^
al voor alle fpreken, het exempel van ο ^jj
van naturen iwack, endeflap z.jnde , e ft pa

oncrheydtbV^raallejaerfieckw^^
fijn acht-en-twinrigh jaer, re "feve^'^^S

vonden haddeeengoedemanierevanuv,^^

wederom terftonr,en van felftover^^^^^^^

gen,in friifche en volkomen gefontbeyt gji,

tiian v^i^i^e niet teeaen,een VenetiaensEdel-

Gecker L· " Cörwiro.alshy jongh zijnde feer fwack en
Genp Γ daer door geoordeelt werde van de

ildi '^y leven,by

Van r ^ ^^^^ nauwe wer en hiel, in fijn maniere
''et η regulen van de Konfte ; haren

welen gefonr tot een feer hoogen
lachte f",§ekomen gelijk hy felve fchrijft.al in de
Weick""^" If^i^zijndejin een Italiaens boecxken.het
die het'^n?"^" overgefet is door P. Leonardus Leffim,
ftighj ^"iae oock met fijn eyghen exempel beve-

(3) R u^ ONTAIGNE.

hetde R y^oort wel,dat fy my toeftaen,by aldien
ofte >- nieten is.datik ten minften de Fortune,
aen mijn zijde heb: nu by de Geneef-
geit het Geluck meerder, als de Reden.
^everwiick.
t Onoei ^^^i^waer dat in alle dingen het Geluck, en
'""ιλ/λ Γ gelijck deltalianenfeggen, la buonaè
lefeggen heeftjmaer dit en moet
®et gettocken werden over de uytkomft,die
O veï^^" nebben. Wani gelijk een braef en wacker
{HelijciT ^eu belegerde Stadt tot het uyterfte vro-
«oogp gnehouden hebbende, evenwel daerna door
tenlij ^"oot.en dat de wallen ten deele omgefcho-
'^eerder ^yant al in de veft is, dezelve overgeeft,
^^cht heKK^^ behaelt, als een ander, die niet uy tghe-
^ie fond Stadt hout tegens de belegeraers,

^■^^eken ^ewelt op defelvige te doen, wederom af-
itoreti ^aet het oock met fommige Hechte Do-
^anneerf^^ meenen groote eere behaelt te hebben,
f/gaen j. '^'eyne lieckte, oft een ander,die aen 'c
''andigu' Swanfuy s genefen, daer een wijs, ende ver-
^ei-i^'P^eneefineefter meerder eerendanck met
'-en ί verftandige Luyden toegeleyt wert
,n gg^^jj. j^ggfj. jjy gene,die

, dai h ^^ "i^t en zijn opgeftaen.alfo fy wel we-
bovl dickwils, gelijck de Poëet Ovidim
'^eeftneeft ^ geleerde Konfte is. Men vint vele Ge-
't Volcï^' ' zijnfe de geleertfte nier, evenwel
r'jn voor« S^^ouden werden voor geluckigh.En fy
°"nen νΓ r^*^ ^^ geluckigh, die veel ge ten goec
Ver^3p"amelen meteen Konfte , die fy met wel
lïjaets hap "^®^·^ ongeluckigh zijnfe, die zulcke
Hevd ' en gefontheyt in handen ftellen.

genia'^'i" hebben de Fortu/n wel tot een Godin-
Eroote ^ ' ende in den Hemel geftelt: maer de
^'ttetide '^^"aer -Spelles fchilderden defelvige al
ant«f" de reden daer af ghevraeght zijnde, gaf
L^^t ftantw?!^ . ' O»» '^"Φ nkt vafiβαιη en k.an, als
; geliicl iS" , dan alleen in onftantvaftig-

Pajjibus ambiguü fortima voluhilü mat.
Et manet m nullo cma tenaxque loco.

Sed mode Uta rmmt, vultut modo fumit acerbai,
Et tantum confians in leiitatefua efi.

In de Genees-konfte en werden de Sickten, niet door
de wanckelbare fmajfte,maer door devafte Weten-
fchap genefen. Want alzoo voor de Genefinge gaen
moeten volkomen kenniife van de Sieckce , en hare
Voor-teyckenen,het welck geen üchte faeck en is, en
daer by ook van de kracht der Genees-middelen,die
daer met een effen maet wel op moeten paffen, hoe
kan het gefchied^, Uap de gene, die van iïj η zei ven
geen ervarentheyt,of alleen loife,en heeft,als over de
boecken, gelijck een Haen over de heete Kolen, ge-
loopen hebbende,wel ende na de Konfte zal geneièn,
en daer niet naü^en en zal,gelijck de Blinde-man na
het Ey? Sodari'igh voer een na Ooft-Indyen voor
Heel-meefter, eb als onderwegen een van de Boot&
gefelien fwaerlijcl; gequetft werde, de Kift (die van
alle bequame Heel-middelen wel verfien was) open
doende,badt God, dat hy hem een goede greep wil-
de verleenen.Hec kan fomtijts wel gefchieden,datter
heel lichte Sieckten voorkomen,die de Nature alleen
genoeg kan verwinnen,die,3l kijkt de Geneeftneefter
maer toe, evenwel van zelfs genefen, en dien zulcks
gebeurt, die is geluckigh. Het kan oock gefchieden,
dat hy in 't minderen van de Sieckte, ofte na dat de
voor-naemfte Genees-middelen in 't hevighfte van·
deSieckte al van Wijferin't werck geftelt zijn, ghe-
haelt wert; en die is mede voor fijn zeiven geluckig,
volgens het Spreeck-woort, Felix Medicus, qui venit
in dedinationemarhi. De Wijfgerige Jirj/ïcif/w feydt
wel, dat de Fortune, en de Konfte in eenc, en defelve
ikke haren loop hebben,maer dat haer.dingen niet al-
tijt, noch oock meeftendeel en ghelucken, als alleen
by geval uytvailende.Dan de Sieckten werden gene-
fen,door het bequaem ingeven der Genees-middelen,
het welck niet en hanght aen de loffe,ende wanckel-
bare Fortuyn, maer fteunt op de geleertheyt, en het
oordeel van een wacker Geneefmeefter. Die anders
de Genees-middelen by de hant neemt, en geen vol-
komen kenniffe van de Konfte en heeft,die ichiet,ge-
lijck eenen blinden, na her Wit; en wanneer hy dat
als eens raeckt, fulcks komt geheel by gevalle j waer
door gefchiet,dat zodanige Luyden de Sieckten, die
anders licht te genefen waren geweeft, door haer on-
geleerde geneefwijfearger miken.Hippocrates fchrijft
feer wel in fijn boek van de plaetfen in den Menfche -
Indien de Geneet middelen van di Sieckte»fiker ma^
toe behoeft dan het werkvan de Fortuneiwant anden^ou-
den ;(o Genees-middelen, als geen Gsnees -middelen met de
Fortune ingegeven,evenwel helpen. Maer yemant zoude
mogg feggen,'t gene de Fortune genoemt wert,isGods
vooriiemgheyt, die de Genees-middelen van een Ge-
neefaaeefterjal is hy juyft de geleertfte niet,té beften,

(ee) en

i8

en tot der Menfchen gefontheydt beftiert. Dan dat
feggen en klemt niet. Want al is't, dat alles hangt,en
te verwachten ftaet van Gods fegen.fo en werckt hy
niet fonder Middelen, nnaer door hetgebruyck van 't
gene daer toe by hem met krachten begaeft is. Den
Alderhooghften, feydt de Schrift, heeft de Genees-
konfte uyt den Hemel gefchapen, en beveelt ook een
eerlijk Geneefmeefter te eeren. Derhalven en fegent
hy geen quade Middelen,die ten ontijdeen regens de
Wetten van de Genees-konfte uyt onwetenheyt in-
gegeven werden. Maer in tegendeel, wanneer een
Geneefmeefter volkomen kenrnife heeft van den aert
der Sieckte, en der Genees-miadeKp, ende elck wel,
dat is, op fijn plaets, tijt, ordre, ende volgens de leere
van de Konfte, ingeeft, dan iifer een geluckige uyt-
komft te verwachten, en Godt is gewent zodanige
middelen te fegenen,door het verbont,dat hy met de
Nature gemseckt heeft, dat is, door de kracht, die
van fijn hant zelfs de Genees-middelen gegeven, en
ingeftortis.Want anders,al gebrayckten yemant de
Konfte averrechts,zo zoude evenwel een goede uyt-
komfte van Godes fegen te verwachten ftaen· het
welk een wonder-werck zoude zijri,dat quade Mid-
delen , die van naturen tot het voorgenomen eynde
niet en konnen geraken, buyten de ordre van Godt
in de Nature geftelt, evenwel door fijnen onmidde-
lijcken fegen tot het voorgeftelde wit zoude geftiert
werden. Wel is waer, dat Godt zulcks wel kan doen,
als 't hem belieft,maer hy doet felden fulke wonder-
wercken, en juyft niet als het ons zoo gelegen komt.
Wy befluyten dan, dat dc Fortune maer genomen
moet werden voor een waen, ofte inbeeldinge van 't
gemeene volck, en datfe fomtijts plaets krijght, om
dat de Sieckte van haer eygen aert genoegh geneef-
lijck is, al fchijnter in het eerfte wat fwarighey t in te
fteken; ende fodanige Luyden plegende Sieckten al
grooter te maken, als fy wel zijn,om dat de genefin-
ge haer meerder eere en naem zoude geven; of by al-
dien de doot daer op volgt,dat bekent zy defelve van
haer voorfien te zijn,endatdeKrancke niet door
misflagh van de Geneefmeefter, maer door de be-
fwaertheyt en groote der Siekteoverwonnen zijnde,
mach ghefeyt werden overleden te wefen. Sy voor-
fchrijven ook veeltijts in een kleyne en lichte Sieckte
veel Genees-middelen, als of dezelvige geheel fwaer
U'as,tot groote Ichade van den-Siecken,dienhet dik-
wils beter was de Siekte uyt te ftaen,als deonnoodi-

fe Middelen. Want het gene wy nu gefeyt hebben,

hjckr volkomentlijck de on waerheydt van 't ghene
Montatgve voorgeeft, dat de Fortune meerder by de
Geneelmeefters vermach.als de Reden,waer van wy
meenen het tegendeel met bondige redenen wel vaft
geftelt tezi)n Derhalvefullê wyvoortgaen,overilaen-
de eenig tuirchenfpreken,tot onfe ftoffe niet dienende.

Montaigne.

(4) Ui en ontken niet datter niet eeb Konfte en kan

wefen,datter niet onder zo vee] wercken der
foudenbequamedingen ziin,tot bewaringe va'
Gefontheyt, dat is lèker. lek verftae weTda«« ^^^
Drooge is, die vochtig, een ander,die droog w ^^^
ick weet by ervarentheyt, dzc de Radijs wm^ ^^β;
wekt,en dat de Sene-bladeren den buyk week rn^
ick weet meer zulcke bevindingen, geUjck ick
dat Vleyfch my voedt, en Wij η my verwe^^^
Solon feyde, dat het Eten, gelijck andere
was een Genees-middel voor de Siekte vande'". ^

-^er. lek enmifprijfeniethet gebruyck, dar w jg

e Werelt trecken. noch en twiiffele oocK mf Ji

1 Swaluwen fulcks van haerfelve wel vi""^"'onfe
iftrouw de Vindingen van onfen geeft', - ginei
wetenfchap, en Konfte ; waerom wy nöCÖ

hare regulen verlaten hebben, en waer m ^L^iiii
mate, noch palen konnen houden. Gelijk W/ * ^ die
noemen een Mengel-moesvand'eerfteWe" -„gf,
ons in handen vallen,en haer gebruyck en oen ^^jg
dickwils belacchelijck, en onrechtvaerdigfl· ^jvc
gelijck de gene, die daer mede fpotten,
befchuldigen , daerom evenwel niet voor e" ^^
die edele Deught te verongelijken,maer alJee»' jjeU
oordeelen de mifbruycken,en bet ontwye" v^
heyhgen tijtel: alfo oock in de Genees-KO""
ick wel dien treffelijcken naem, hare vo''"'; gjjjc^
hare beloften zoo dienftigh Voor het Mem^'cW»
geflacht: maer het gene dat fy onder ons uy
dat en eere, noch en achte ick niet.

Β Ε V Ε R w II c ï'· konft^
Hy en ontkent nier, datter geen Genees-^ j^j.^ci'*'
zoude konnen welèn,ofdat deKruyden har ^^^^^
niet en hebben. Maer hoe zoude wy konne"
ven ontkennen dat de dagelijkfcheervaxè-^'r Ly Ie*

neffensdeH.SchriftüreonskenJndeW^f^/p

fen, dat de Medicine van dm Alderhooghfl^^ def
Heere (ftaeterEcclefiaft.38.)
Aerde mffin.en een vermftigh Menfihe en At
Sulcx doet nochtansMontéme,ma.exmetS-^jicine»
recht, f^gende, meerder den naem van dtss ^„s
als haer werck te achten, om d'onfekerney ^^
verftant heeft in de rechte Genees-middeie" jjgb-
den. Als of in zo veel duyfent jaren,de veru
fte van de Werelt, in zo nootwendige tfoo'

Gefontheyt en 't Leven aen hanght, noen i'
ftelijcks ofte ièkers voor de Sieckten en n^^Soor
nen vinden. Al war in de werelt is wero"·
Konfte beftiert, en geregeert, ^

ArteciM,'veloqueram, remoqm regunt"

Ane leves currus. , '

gelijck Ovidius feyt in't i.Boeck van de ivi-. ^^^e
lal dan her Menfchen lichaem alleen «^oni^
verfteken blij ven En isdeUediane etu
gelijk hy «wet ioeftaen,zo moetfe een van- jj^^jbê»·

\ Μ ο NT AI G ΝλΕ

kend "α (leyt Cicero i.deOratore) ont-

beftn menige Konftewas, dewelcke nieten

een e " dingen, die gekent, wel doorfien, rot

dtie?^" "^'iamen-fpannen, en nimmermeer en be-
Wel i^u "-y het en is geen Konfte, gelijck Seneca
otïi ^ t>y geval tot haercynde komt. Daer-

onfen r Lucianus in Paraf. en uyt hem van

Vttioch de Konfte befcbreven een begrip van
het I „ leeringen, ftreckende tor een, en

KonftJ^" dienftigh ey nde. Is dan de Medicine een
Vaft og Momaigne nieten ontkent, fo moetfe

Het rch "· g^^tfe niet vaft,zoen is't geen Konfte.
niet Van ^^^ Momaigne wil drijven, in de Sieckten
ken en Η Genees-middelen te gebruyc-

turê ee Γ S^noeg van felfs door hulpe van de Na-
tijts ° Het is wel waer, dat de Nature fom-
^'aerom ? van felfs en fonder hulpe geneeft,

den»-™ y oockfoudemogen genoemtwefen van
het nier " ^'ppocrates.de Meefterffe der Siektenf fo
dat de Nature door deNatuurlijke
isdaero . '^'^^Ιεη werckinge brengt) maer en
te helne^"^^^ krachtig genoegh,om alle de Sieckten
fal die to" 1 "Wonde,een vervuylde Sweringh
zelfs genefen? Een ghebroken been,
dat Uy" vereenigen ? Eenen arm, of yet anders
Geneef Nature,maer wel den

gebtekp^^^^ft^r infetten. Blijckt dat in uytwendige
de in^ "i^aerom zal men'tfelye niet gelooven van
3'ge ? De Nature ,feggen Artfiotehs en Ga-
Vetic'u niet te vergeefs: hoe fullen dan fo veel
TcheyH-n '^ruyden, en andere droogen van fo ver-
fchapen werckinge te vergeefs νan G odt ge-

bewfif" ^'J" ? Dit is al te klaer , of Umtaigne moft
νοοΛ;ν®" gebruyck,dat de Kruyden anders als
nees"; j*jeckten hebben. Zijn voor de Beeften Ge-
len gebn f" geschapen, die fy ook tot haer Sieck-
fien zal de Menfche daer van onvoor-

otïi Jn jIJ'®" ^ Zijnfe voor den Menfche ghefchapen,
■Wederf^ gebruyckt te werden,zoo zijnfe

Verachtentegen Godts inftellinge, die defelvige
Broodjp 'Ofonnoodighachten. ^o dat gelijck het
honger i" 9^"ees-middel voor de Sieckte van den
gen cf°- anders en ziin deKruyden en Droo-

■enp^' "'^t anders en zijn deKruyden en
^es~middelen voor andere Sieckten.

ONTAIGNE.

. Voor eerft, doet my de Ervarentheyt haer
löorte va > veel my bekent is, ick en fie geen
die 20 drae fieck,en zo rraegh genefen,

Hare ?er gebiedt zijn van-de Genees-konfte.
^oor Ie ^"ey t zelve wett verandert, en bedorven
?'^«fters - maniere van Leven.De Geneef-
Siecktp "^aer mede niet te vreden, dat fy de

^«fonthpv "r" geweldt hebben, fy maken de
gcfach niJ ' ce beletten, datmen uythaer
en?oudefpringen.

WEDER L BYr. 19

Beverwiick.
Wat my belanght,ick kan getuygen.dat ontallijke
van fware Sieckten drae genelèn zijn, dieook langen
tijt daerna gefont bleven ^ ende kenne noch vele, die
haer Gefontheyt, en Leven naeft Godt de Genees-
middelen wijten, diefe in haer Kranckheden van een
goede hant ingenomen hadden. Sier men niet veel-
tijts, infonderheytoude Krijes-knechten.datfe door
verfuym van ten eerften verbonden te zijn, in haer
gequetfte leden het kout vuur krijgen, ende die dan
jammerlijk af-rotten,of pijnlijk afgefet moeten wer-
den? Dit en heeft niet minder plaets in innerlijcke
Sieckten, dieoonk d.%k"-"svils door verfuynï van goede
middelen,gelijcrhet gemeen volck ielve wel weet tc
feggen van 't Pleuris, om hals brengen,den genen,die
anders ghefchapen was door goede hulpe te konnen
genefen.En hier vorens gemeke Cmiaro verklaert fcl-
ve, dar by met een gezette Maniere van leven,fij η Li-
chaem,dat te voren geheel fieckelijk was.feer vele ja-,
ren fris en gefont hout. Maer het is een valfche lafte--
ringe, daer Montaigneden naem van deGeneefmee-
fters mede be kladder, als of fy de Siekcen al gaenden
hielen (gelijckmen feyt van on-vrome Heel-meefters,
datfe, om vuyl-gewin,de Wonde lang open houden^
om defelvige onder haer gefach tehouden.Dit plach
wel een kunsjen in de regeringh te wefen. Soo leyde
Appius Claudim in 't 5. Boeck van de Hiftorye Livii,
tot het volck van Romen,dat de Tribunen,a.\s de on-
vrome Kon ftenaers werck fochten; die mede wilden,
datter altijt wat ongefontsin de Gemeene-fake wa-
re,op datter yet mochce wefen,lot welkers genefinge
fy van 't Volck zouden gebruykt werden. Deiè leife
had de Florentij niche Catharimde Medip.Komngia-
ne van Vrankrijk welingefogen.cen Vrouwe(fchrijfc
de Prefident iis Tte in 149. Boeck fijner Hiftorye)
van een grootfch gemoet,enhooveerdigedertelheyt,
dewelcke door beroerten by haer dickwils verweckt,
en geftilt, dat vordel uyt de algemeene ellende had^
datze dertigh jaren langh al het gefagh over het Rijk
na haer trock. Het wekk haer oock by groot, ende
kleyn feer dede haren. Maer niet minder hacelijck, ja
een vervloeckt ftuck zoude het wefen,dat de Geneef-
meeftersgenafen,omgenefende te blijven. Dewijfe
en vrome Seneca fchrijft fcer wel infijn Ó.Boeck van
de Weldaden op 't 36. Capittel, dat het de grootfte
fchande voor een Medicijn is, Medicijns werck te
foecken. lek heb gefien, befocht, en by de Siecken
vergeièlfchapt de vermaerfte Doctoren van Vrank-
rijk,Italien,en Duyrllant : ook hier te lande dickwils
met de Heeren Bomius ende Medicijns van

den Pnnce, ende andere, van veelderbande üagh, de
Konftegeoeffent; maer noy t en heb ik in yemant het
minfte van fulcken fchelm-ftukkonnen bemercken,
elck de haeftighfte genefinge voor de grootfte eere,
waer op het profijt noocfakelijck volghc, alrijc reke-
nende. Want wie en zoude niet liever ^rieinaelzo veel
(ee)2 ge^e"

20 MONTAIGNE

;even aen een,die in acht dagen konde genefen.als hy

jetaelt aen een ander, die een Maenc werck heeft ?
Daerenboven kan een Heelmeefter de wonde wel
wat open en dragende houden,fonder andersdefelvi-
ge te befchadigen: maer fulcx en kan in de Sieckten
niet gefchieden, als metmerckelijckgevaervanhen
leven.Want in defelvige ftaet nauw waer te nemen de
Gclegentheyt des tijts,die,gelijk HippocrateSfVid ver-
maent.ras voorby gaet, en derhalven met uytftellen,
als Sallufiius fpreeckc, groote gelegentheden bedor-
ven werden, Laet yemant, die het Pleuris heeft, leg-
gen fonder terftont bloet af te trecken,is hy niet ver-
fuymt ? En fo gaet het ook in ande'i; Sieckten. Der-
halven heeft Cato wel gefeydt in de bekende verflen,
dat de Gelegentheyt aen 't voorhooft hayrig.en ach-
ter kael is, als een s voorby 'zij nde, niet konnende we-
derom gevat werden. Daerom en zal een vroom
Geneefmeefter noyt tijt laten voorby gaen, om aen
Siecken de hulpfame handt te bieden, wel wetende
dat de Gelegentheyt alle raet te boven gaet, ende op
ftaende voet groote kracht geeft, ghelijck de Poëet
Sojihocles wel fty t in VhiloEiete :

Keuoóg 7vi ττχνίων yyuf^cui r^wc,

Ώολν 'Sr^ -πί^ας Λξνυ]ΰί^.

Maer de Gelegenthey t verfuymt zijnde,fo blijft ook
verfuymt de Genefinge. Vele, fchrijft Seneca op de
verhaelde plaets, die de Sieckten vermeerdert, en ge-
tergbt hadden , ood met grooter eere te genefen, en
kondenfe daerna niet verdrijven, ofte overwonnenlè
met dappere quellinge van de ellendige Menfchen,

Montaigne.
(6) Treckenfe niet uyteen vafte en volkomê Gefont-
heyteen teycken van een groote aenftaende Siekte ?

Β ε v ε b. w ii c k.

Hy fiet waerfchijnelijk op de woorden van Bippe-
crates, in de derde Kort^bondige Spreucke van lijn
i. bofck.die wy hier eeiftfullen ftellen,en dan tegens
hem uytleggen. De Goedegeflalteniffe (feyt Hippocra-
tes) der Klampers, ofte Worfielaers,op het hooghjiegekjom-
men pijnde loopt ghevaer. Want fy en kan in die fiant niet
btyven,mchteookflilflamWanneerfydannmfiilenflaet,
m niet beter en kan mrden,:{o ü alleen overigjdt^e tot at·
ger vervalt. Hier en fpreeckt Hippocrates, niet van een
volkomen Welvaren, ofte een vafte Gefontheyt,ge-
lijk meent,daer in,na fijn gewoonte,(onder
twijfFel gevolge hebbende Plut0chm,m fijn boeck van
niet televen volgens Epicurusi daerhy aldus fchrijft:
Het Lichaem κ tfeldicktvils in goederen hechte gefialtené;
maer «en Zjele, die verflam heeft, en kan daer geen vaflen
fiaet op maken, ^antgelyki» :(ee,de Nacht mleengauw
Schipper,ΚΦ bflUte beJ^mriering maekiMewylhet toe-
komende onfiker fs: ):{o en kan oock^het Gemoet,als het Li-
thacm ii^el κ,en daer op goedehopeh:eft,niet fonder kpmmer
enweefem^en. Te meerder, al^o het Lichaem niet alleen
mn tu/tsn,gelijkjs ^ee,dooT windenden otiwederontjieken

WEDERLEYT.

kan 0erden,maervoedetnoch nieerder,engYOOter(^lJ^
genvan binnen -.fidatyemant eer^oude
Weder in den winter, als dat hem de Uckmel^^
heyt altijt by-blijven. Want mt heeft de aj

hemeeght te :{e^en, dat de Menfchen waren ^ff^M.
baren dag leefden,onflmtvaflige,0nfek.ere,de te

die op haerjaer-tijden wajjen , en af-valUn, a's om β
ivij:{en, dat den aert en de gelegentheyt vanons U'p
■veel ellende, fihade, enfieckfen onderworpen WH- ^f
hooge welvaremheyt fy oockghebieden te vrsefef, ^"^es,
treeën. Want de Wehmntheyt, fchrijft i^'Pg^F/'

.Danby.^"

iiccii. cvciiwci nier in oe meemug ν«·»«
wel gevat. Want fijn woorden en zijn niet te . fg^ie
' datiimpelijckeen Goedegeflaltenyfegevz^^J^i^orii^'
wefen , maer alleen die van de Kampers en ^^it,
laers,wiens Lichamen wel dapper lijvig" geleegd'
maer daerom niet te gefonder en waren; ^
ftaltenis daerom oock van

uiact uacrom niet te geionaer en wii-.-- ρ
ftaltenis daerom oock van de Wijfgerig! Jgijiee"^'
onnut geacht wert in fijn 2. Boeck van ^e ^r^^def'
faken. Het is kennelijck, dat by de Oude ^jfene"'

heydt de Griecken, ο

onder andere mede van Worftefen geweeft «' ^et'
Worftelaefs alleen lettende om fwaerlijvig" gfont-
den,en hiélèn niet eens 't gêné Hippocrates to
heyt noodighacht: te weten, Arb'eyt,
Slaep, By-flapen, alles matelijck Maerfy
geftadig haer lichamen.en volden haerfelv?'' . .
tnet gewélt, blijvende tot de middernacht
daer den zelfden Hippocrates oock feyt, ^yijifie»'^
lijckpp te vollen, ofte loJèn,te verhitten, of te
op eenigeandere tvijXe Ί Lichaem te i^eweg^'*!^ ^^
waer na , noch na andere wetten der Ge"" ferC'
Worftelaers met eens en luyfterden,

—' ' .■· . i . ----------haericnJ^i^'

pocrates dan, fprekendevandeGeltaitei-.--
Itelaers, feyr,dat defelfde op het hoogitege^o' ^
zijnde,gevaerlijk is.Want al wat op't hoop^Jl^e
men is, fchrijft Seneca, dat loopt na het eyn^e- pg
een vuur klaerder brant, hoe het eerder de

Geiïaltenis van de Worftelaers was foo veff^^^^gei;

vafte Gefontheyr,daerMo»M/>wdeleereder ^^^

meefters van uy t-leydt, datfe van haerfelven 1
i,indienfe niet, gelijck B^ppoctaK^^'

gronde gaen,
ontlaft werde.Daer van fullen wy nu

len. De Worftelaers en hadden met an^ ^ ƒ
met veleoeffeninge, en braifen h^er LK
den bant te brengen, om een ander te be pj^cn
voet te werpen,gelijk haer werck was. ^^ffic^

de Grleckffbe'loift ggers .e ^^

in fijn leven verhaek} met de Woritei» teP,

^«n. datfc fwaerlijvigh wilden zijn, het welck om yec
aoen, en voor de gefontheyt hinderlijck was. En
de Oude (by den felven PfaMrctoJ lacchende
een overgeven vee menfch, feyde, Hoe \^n\oo
^ i-jcferfew de Gemem fakp dtenft doen , in het welckal

yuffchen dekgel,ende lieirchenis,van denbuyckbe-

Vf" «"Wi ? Want al is 't. gelijck Livius wel feyt, dat

Lichamen fchijnen bevrijt te zijn voor uyt-

cnaige oorzaken : foo werden ly evenwel door ha-

Ig ygen laft befwaert.Nu om een fwaeilijvigh Li-

dp ft ff® ^aké,wert eetft verey fcht veeltevan bloer,
^^ttofFe.daer her vWr.t, — ..........

^«Ight dVr Γ y'^yich uyt groey t. Waer uy t dan
de geftaltenis gevaer loopt.Want

^oltziin ful'T" ^Pi®' en dranck boven maten ver-
^"iiden too " " gevaer, ofte dat defelvige

ko3 of dat de ingeboren Wermte

> IS nut en beq'uaem tot tle natuurlijcke
°ockrilru j ^ gevaer niet onderworpen^ waerom
^'Pt>ocY ^ niet en behoeft geloft te werden,gelijk
fteliej? ρ ^c hooge geftaltenis der Wor-

^efik/' ·^ de reden, die hy dacr van geeft,is,o»2 dat
Wai^t ridie flant blijven, noch oockfitlftaeri.
Spijf de nature gheftadigh doende is, mee de

de aen L verdeëlen,bloe't te maken,en 'tfelf-

de vafte j te hechten,alflèr niet meerder aen

de aderen t^n ^^^ Lichaems van doen en is, en dat
voofg |«een plaetfe meerde'r cn hebben, om het
fakelSci^?""^" voedfelte ontfangen,dan vaker noot-
f en haeil·? van borften der vaten, of van

Refeyt teT?°odt. En hier mede meen ick genoegh

VoKt,,·^ «ebben. tegens het verkeert opnemen van
"ïeeftef^' aengaende hetvoorfeggen der Ghenees-
^^«over de goede Geftaltenis.

, f?) lek u Η O Ν τ Α I G Ν B.
heVik. dirl·..,;!-------^

doen j cnde onder ons, het gemeen volck kan dezelve
ghenoegh miflen. De Romeynen zijn fes honderc
jaer gheweeft eerfy de Ghenees-konfte aennamen:
niaer defelve beproeft hebbende, joeghen fy dieuyt
haer ftad door toedoen van Cato,de Keurmeefter van
de manieren,dieaenwees,hoelichtelijck men defelve
konde miifen, gheleeft hebbende vijf en tachtentigh
jaer, ende doen leven hebbende fijn Vrouwe tot den
uyteiften ouderdom, niet fonder Medicine,maer wel
fonder Medicijn : want al 'tgenedat gefontis voor
onsleven kan Medicine genoemt werden.Hy onder-
hiel, feyt Plutarchm-S^ huyfgefin in gefontheyt (ge-
lijck my duncl·.^) metden Haes.

Bever vvYCK.

Dat hy de Ghenees-konfte heeft konnen miflen,
daer en behoeft hy niet ieer over te roemen,dewijl hy
zoo veel klaeght ovér de felle pijn, die hy dickwils
••tgraveel,ende hetColijckgheledenheeft. Hy

van

houdt de gefontheyt vry,roaer hy en maeckt niet dat
fy haerfelven vry houdt van Siekten. Maer dit meenc
hy al wat te feggen te hebben, dat de Ghenees-mee-
fters felve,noch met gezont,noch met langh leven,de
macht van hare Konfte en bewijzen: waer door ge-
zey t wertjdie aen andere huipe bieden,haeifelven niet
en konnen helpen.

ΙαΙξος, οίυττς'ίλκυσι βξύων.

Onsïohbefirght een ander lijf,

"Maer felfs κ hy van faeren fiijf.

Dan fulcx is re verftaen van fodanige Geneesmee-
fters, die meer op de welluft, als op haer gefontheyt
letten, ende de wetten ,diefe een ander ftellen , zelfs
eeifl: overtreden.Een zeker Genees-mcefter fuJx hem

voorgeworpen zijnde, gafvoorantwoort: Ghyhom

my raden'tgene de Genees-kpnfle behaeght: maerghyfiet
my doen't gene de Genees-meefter behaeght. Even kluch-
tig is 't dat den Bilfchop Guevara verhaelt in 't eerfte
boeck van fijn Spaeniche brieven (die in vele talen
overgezet zijnj vaneen Geneefmeefter, die hy in fijn
fieckre ginck befoecken, en hem vant in deKoortfe
leggen fweeten, ende niettemin Wijn drincken, ende
hem daer over vragende,om wat reden hy hem in fijn
fieckte Endivye-water voor-gefchreven, en den Wiin
verboden hadde, die hynochtans zelve dronck: met
deze uytvluchcontfnapte. Dat den opperften Leer-
meeiter Hippocratei alle fijn Nakomelingen op ftrafFe
van verdoemenis belaft hadde, haerzelven met water
uyt de Oneven geperft, ende andere met water uyc
de groene Kruyden overgehaelt,te genezen. Hierop
en ilaet nier quahjk een Griex dicht van Macedamus,
roerende een Siecken.die hem beklaeght, dat de Ge-
nees-rneefter,hy in de Kooitfe leggende, de Wijn
wech deue nemen, ende hem alleen toeliet Water te
drinckei^ daer nochtans (gelijck Homerus feydt,ende
ïeKer ioürou oock haren Geneefmeefter,die het me-

(«O 3 de

aa Μ ONT Α IG NE

de niet met de voet en ftiec, eens voor antwoort gafj
een teughjen wijns hec hert verfterckt, ende ver-
heught.

Χ^ίζόν ψΰΐ νοσΐονϊι τηί^ςζΐΐο ανηξ

I }ί}ξος τπχων νίκ.'ζίξ dTretTrzif^^^.
,ΈΙΤΠ Ο' υ^ωξ ί^^άχ^

ο'τΐι fB/jl^ f^s^oTTuv ohov ο'/^^ιιί^'ίφ^·

Tebre laborant sm Medicus me.iv^nferat hoflü,
Vixijue ingrejfm, ait, toütte vinihrocul.
Tantum indujfjt aqtiam mifiro mifir 'ipfi, nee audit
Quod vinum ejjè heminum robur Homerus ait.

De wijsgierige Diö^ewi (gelijk fchrijft) plag
heelverftoort te wefen op deghene, die voor deghe-
fonthey t offerden, en in 't offeren felve regens de ge-
fontheyt aten. En hetisvoorwaereen flechtefaeck
tegens fijn eygen voorftel re gaen, en datmen andere
wel kan vermanen, en afraden van 't gene de gefont-
heyc fchadelijckis, ende fijn fel ven van de Welluft fo
verre laer innemen,datmen de geboden van de konft,
diemen geleert heeft, door groote onachtfaemheydt
verfuymt. Hier van fpreeckt een ander Griecx Poët
Vhilemon aldus:

TsKfi}l(/ev cvir^ Ιαίξ^ς oi^' εγω
tW^ ίγκζβ4ίΧ4 -mg νοσπσιν σ-φό^α,
Πάνίαΐζ λΛλίνΙΰίς. ΆΤ edv "^ciiQaai η,
Αυτύς innSv^i TrdvÖ'Ja·' êx. èiav τΐτί Ε'τίρας.

Ιρβ Medicorum mos apertê id arguit,
Bos pradicare plurimK verbis fiio
Mgris, quibus medentur, abflinentiam
Jpfofmetatjifuavaletudolabet,

Auderefacere, qu^ vetabant cateris.

Het is beriipelijckjfeyt D. C<i«,dat een Leer-meefter
door fi,jn eygen fchult overtuy ght wert, en dat fijn le-
ven met de leere ftrijt: gelijck oock andere in andere
Konften haerfelvendaer over betifpelijck maken. Ia
het is in defelvighe veel fchandelijcker, als in andere.
Want (feyt Cicero in't 2 boeck van fijn Tulculaenfche
Vragen) gelijck^ yemandt, die hm voor een lael-meefier
vytgaf, felver qualyck. fpracl{_: ofte indien byeenvalfche
fiem hadde , die eengoet Sanoerfocht te wefen; fio veelte
meerder fchande foude behalen , indien hy daer inmifle,
ivaer in hy voor-gaffich fehen wel op te verflam :fo is oock^
een Philofooph , in de maniere des levens hem vergrijpende,
foo veel te arger, dat hy %n de Deught {daer van hy een mee-'
fler 0il οφη) hem te buytengaet, en,de k$nfle des Levens
vüorfiellsnde Jelfs in't leven dmelt. Het eyghenkan ·

W E DE RL E Y T.

mede gefeydt werden van zommige Geneefin^
die haerfelven, met Medea beter wetende,
volgende, en flaven makende van gulfigheyt: ^^^^^
kers ongematighey t, ende ongebonden Leven ^^
wel niet en kan , noch en behoort geleydt te W jg
op de fwackheydt van de Konite. Waer va^;
Roomfche Hiftorie-fchrijver Ammiantn
iniffchien fiende op de verhaelde plaets van .
fchrijft deze woorden : Een Tael-meefier
qualijckgefproken, een Sangerflechtgefongen,een Μ ^ ^
den rechten Genees-middelnietgetreft: maer :β(ίΐ·
de Tael-kp)tfie, de Mtifijck, de Medipne niet te
En gelijck alfuicke Genees-meefters om een K·
ven fpelen: zo fietmen dagelijcx dat andere, °
en na Konfte leven,alis't oock datfe zeiver vao g
tighey t, en geftaltenifle teer en fwack zijn,D·^'·, ^^^
tot hoogen ouderdom geraken.Van den {ijfl

neefmeefter hebbepuwy hiervoor verhaelt,dato^^^y
natuerlijcke flappigheydt zoo overwonnen»jiy
goeden regel uy t de Konfte zo verbetert had > ^^j
iris en gezont, zeventigh jaer out geworden jjjc-
gene Plutarchus aenwijft,dat vele fwackeen π^^^^^^π
ke perfonen, die door 'c onderhouden van '^^ΤΛίΠ,
der Genees-konfte, een gezont en '^"gJ^^^pL^, e"

wert vanbeydedePrincenderwijsgierigenrw^^^^

Arifloteles bewezen,met het exempel van
<iiii«i,dewelcke al was hy zo onfterck van natu
____________ Λ-hnntny -.«i

van leven, zoo hoogen top, dat hy de
haelde.Heten gaet oock zo vaft niet 't g^^^-^xo'i''
gne zeyt,datter geen volk en is,'t welk haer, εΟ

mige eeuwen zonderde Genees-konfte ben

heeft, oock zelft deeeifte: dewijl wyls^f' ρ^νΡ"
alleoutheyt by de loden, Chaldeers,Affy"e''®'j7acÖ-
tenaers,Griecken,en andere die Konft ingf de
tinge is geweeft. En wat is 't te verwondere
Barbarilche volckeren langen tijdtzonderu ^^jjjg
meefters zijn gheweeft, dewijl fy mede geen ^^jgo'

gehadt en hebben van andere Konften, εη^^^^π,

fchappen, dienende tot onderhoudinge wn -

en opweckinge van den Geeft ? Het enϊζορί^'
niet tot kleynigheyt, ofverachtinge ^^.eeft ^

datze by zodamgen niet aengenomen en g ]j.jjt b/
maer wel tot haer eere en heerlijkbeyt,datie = ^^^
de wijfte en treftelijckfte in zonderlinge acn» & j6
houden is. DeGtieckfcbeifw&o vertaelt Jn
boeck,dat de Indianen eertijts geen^onlte
ftigh en leerden, als de Medifine: ende «i^^aren»

fieckti

nen ^ vergaderen. En wat belangt de Romey-

, aie wy lezen, dat haer zes hondert ji
Kheh ^^ beholpen hebbenden uy
Cain° u " raec van den Botj,............

fijn <pelijck PUnim befchrijft in't 29 boeckvan
vioo^y^uerlijckeHiftorieop't i Capictel; de ant-
Weten j teghen is uyt Plinius zelve te halen, te
hebben' zonder Ghenees-inèefters gheleeft

Montl^' zonder Ghenees-konfte, ghelijck

lelfs mede van Cato bekent, dat hy lijn
onderh-'^, ghefontheydt, ghelijck Plutarchus feyt,
fchtijfj . i^^es. De gbenieke Plutarchus

hebb .^".'i: van dezen Cdio, dat hy ghelezen
■^'fpoo- ^^ Brieven (die noch in wezen zijn) van
lijnde ' hy met groote gaven ghenoodight
Perfej, te komen by den grooten Koningh van
'ïiertné , voor antwoort gaf, dat hy nim-

^e Baj,^"jneKonftezoudein't weick ftellen voor
Voleis (zo noemden de Griecken alle andere

fey^g en de vyanden van deGriecken; daer uyt
'^ees.^, eenen alghemeeneneedt van al de Ge-
fijnen f « wezen , ende vermaende derhalven
^en (^"^'^dezelvighe te vlieden. Hier over is noch
^liniuf ghemeken

rfe Qy- dezen inhoudt: Soon Marcus, ick_:{dvan
ficht / t'f" ^'fijner tijdifeggen, mt ick_te Athenen onder-
"lier^,· '^"de dat het goedtü haerfihrif ten in teJien,
'iuilifj ^^'^"fi te leeren. Wanneer dat volcl^ haerfchriften

alles bederven-, ende dart

Gfce onder haer ghefieoren, al de Barbaren door
^ om tebrenghen. Ende dat doenfe noch

"P ^Mfi te beter betrout fiuden werden, en even-
Jor h^T' ^oghen van kant helpen. Sy houden ons oocli
Γ"*'»'^nde bekladden

ons noch leelyck^, als an-
y^heeff^^^^anVuylkkengevende. lck.heb u de Ge-
■ Km Hieropvraeght mPlinius, Wat

i^'^'^oemt ^"r"·^ gheleoven, dat van hem de nutfiefaec^
door (p " ■^o'^mer in 'i minfte niet, Want hy voeghter
bf «e» fijnfilven,enfi}nhuyfvrouii>

r^ch^f^ "«derdom ghebracht heeft. Datfchrijft
Vaftejj ® ^ezen , nimmermeer hem te gewennen
ft eken te onthouden van Spijfe,te ge-

, ''tvo^el ^°^s-kruyden , ende Vleyich van een
dfr ■ van een Dayf, ofte van een Haes :
r'fcketi. I 'flfde lucht was, ende bequaem voor de
J^'vigbe;, nochtansdatfeindegene,diede-

» ^'^fefmil?',^®^^ droomen veroorzaken. Met deze
Gin W Γ I«ii^ Koft, zeyde hy, fijn zeiven
^"derhou^^iiefin in ghefontheydt ende fterckte te
η '"'cC, "· ^aer daer in fchijnt hy niet {ghelijck
» ^en οηΠ aenmerckt) degramfchap der

Zonderi^"^^^ te ^ijn· Want al is hy felfs, door
O 5 heeft h S^i^^'^cke nature, wel oudt gheworden,
^^^aietzo^? huyfvrouw ,ende zoon verloren,

oodanighenmanleïe

van Leven half dooi

23

ghemeft. Want de Koft,die hy aenprijft, niet als
grof, ende onzuy ver bloedt en maeckt, ghelijck van
elcx t'fijnerplaetfe aenghewezen is ia Schat det
Gefonthgt. Daerbeneffens indien Οίβ noodigh ach-
ten tot de ghefontheydt eenige middelen te gebruyc-
ken, waerom dan veracht de gene, die haer op dezel-
vighe verftonden, ende beter zouden konnen voor-
fchrij ven hebben, als by zelve ghebruyckt heeft.? De
Oude, zeydt Plinius, en verdoemden deSaeck niet.
maer de Konft. Ende zoo fietmen oock, datfe recht
regens de Konfte aengingen. Maer indien de Grieck-
Iche Gheneefmeeft^^haer zoo gHedraghen hebben,
ghelijck Cato fe^er opieyde, ofte'tvolckalleen wijs
maeckte, zo en is 't niet te verwonderen, dat fy voor
de zoodanige, als voor wreede Beuls zijn verfchrickt
geweeft. Maer de Romeynen hebben evenwel daer
na noch de Geneefmeefters aengenomen, ende dezel-
vighegrootelijcks vereert. Suetenius fchiijh datl«-
lius Ciefar, al de Geneefmeefters, die in de Stadt wa-
ren , 't Borgerfchap van Romen gefchoncken heeft:
het welck doen ter tijdt een zeer groote eere was,ge-
lijck Jacitm ghetuyght. Voor Antonim Mufa, om
dat hy den fCeyfer^«^K/ÏHi gheluckelijckghenezen
hadde, heeft het volck van Romen een beeldt opghe-
recht,endc hem veel andere eer aenghedaen. Dac
dezen Mufa den eerften Gheneefmeelter zoude ghe-
weeft hebben, die uyt Grieckenlandt te Romen ghe-
komen is, fchrijfc Guevara, in fijnen Spaenfchen brief
aen D^ Melgar. Dan hy en heeft die rekeningh niec
wel ghemaeckt. Want Auguflusis van MaJ^ghene-
zen, in het jaer van de bouwinge van Romen, zeven
hondert een ende dertigh : ende Plinius ghetuyghE
dat den eerften Gheneefmeefter uyt Feloponnejits te
Romen quam,in't jaer vijfhonderr vijfende dertigh,
ende dat hem Borghers vryigheydt , ende vrye
huyihuer ghegeven is. Maer het is oock zo zeer niet
te verwonderen, dat het wildt, ende woeft Volck
van Romen, en die al haer werck van den Oorlogh
maeckte, de Genees-konfte wat laet aenghenomen
hebben, dewijl Cicero in 't boeck van fijn l'ufculaen-
fche Vragen,fulcx mede klaeght van andere Konften
ende Wetenfchappen, ja van de Philofophye zelve, die
hy fchrijft, dat tot fijnen tijdt toe onder de voet ge-
leghen heeft, zonder eenigh licht van de Latijnfche
letteren. Hier heeft Crffo mede dapper toe geholpen.
Wanthy al oudt zijnde, quarcïender voor Ambafla-
deurs,uyt den naem van de AthenienferSjCarwe^-
des, ende Diogenes, te Romen, om te verzoecken,
dalter yet afghefchaft zoude werden van'tghene,
daer fy op gheftelt waren. Terftont einck al de
leerzaemite jeught die Manaen hooren, met groote
verwonderingh over dezelvighe ingheuomen zijn-
de. De aerdigheydt van Came«des. inzonderheydr,
dewelcke groote kracht hadde, ende geen minder
naem, alzoo hy trefFelijcke ende gunftighe toehoor-
ders kreegb, vloogbï als een windt, door de Stads,

en de fpraeck gingh, dateer een Grieck, tot verwon-
deringh uytmuytende, alles verfachtendeende tree-
kende, de longelingeneen wonderbare liefde inghe-
ftort had, waer door fy vergetende alderhande ander
vermaek.als rafende tot de Philofiphye gedreven wier-
den.Doen defe faek de andere Romeynen wel beviel,
ende fy garen fagen.dat de leught haer in de Grieck-
Iche letteren oeffende, en met defcighe mannen om-
gingh. Cm, fo dra den lof van de Grieckfche weten-
ichap haer door de Stad began te verbreyden,en was
niet wel te vreden, vreefende dat de lonckhey t haer
finnen daer te feer op ftellen f9ude, ende de eere van
Wel te ipreken kiefen voor Vci te (fpen, ende in den
Oorlogh te gaen. Maer als de befaemthey t van die
twee Wijsgierige inde ftadt noch meerder aengroey-
de, en dat hare gefprecken, een deftigh man Aquilim,
die fulcx felver verfocht hadde, inden Raedt uytley-
de, foo was hy van gevoelen, datmen de Wijsgierige
een eerlijck affcbeyt behoorde te geven: en in den
Raedt komende, befchuldighden hy de Magiftraet,
dat de Ambaffadeurs.die haer alles lichtelijck konden
wijs maken , ib lange op antwoort wachten, en dat-
men haer ten eerften behoorden af te vaerdighen, op
dat fy in haer Scholen gekeert zijnde, mochten red-
den voor de Grieckfche longelinghen, en dat de Ro-
meynfchehaer wederom mochten begeven,gelijk als
van te voren, om de Wetten, en Magiftraet gehoor-
faem te zijn.Dit dede hy,niet dat hy geftoort was op
Cdrwrfiiw (gelijk fommige meenden) maer om dat hy
de gheheeie Philofiph^e, en al de Grieckfche geleert-
heyt uytgrootiheytmetdevoetftiet. Als die felver
oock den wij fen Socrates voot een fnapper, en oproe-
ligh menfehe uytluyde,ge]ijck of hy geppoght had in
alderley manieren fijn felve" meefter te maken van
fijn vaderla.nt,de borge^ leeringen, die regel recht
legens de wetten ftreden,inftampende. De fchole van
den O rateur Ificrates belacchende, feyde dat de toe-
hoorders by hem out wierden.als of fy in 't ander le-
ven fouden pleyten,en de konften gebruycken. Wil-
lende fij η foon van de Grieckfche letteren trecken,ge-
bruycten al te hevighe tael voor dien ouderdom ,als
voorzeggende dat deRomeynen,wanneer fy met de
Griekfche wetenfchappen fouden befmet wefen.haer
xijck zouden verliezen. Maer dat fijn quadelpoock
(zey t Plutarchui) is getoont ydel te wezen, op dezelve
tijdt, doen de Stadt op den hooghften trap verheven
werde,alsfy haer gantfch begaf tot de Griekfche on-
derwijfinge, en Wetenfchappen. Maet wat zuilen wy
van deze man zeggen ? Hy die de Grieckfche letteren
aldus veracht, heeft dezelvige noch geleert, doen hy
al tot hoogen ouderdom ghekomen was, gelijck de
gemelte P/«wre6«x getuyght. xMaer dit zal mede wel
licht by hem gedaenzijn,ocn dat hy de Rechters in't
anderïeven,Macus, Minos,etiHhadammhus,dicalle-

J;aderGriecken waren,te betertael.en antwoort fou-
ekonnen geven. Cato is een vroom rnangheweeft.

maer van vremde finnen,gelijk uyt fijnen
de konnen bewezen wer

de,indienickde weg"

ingaen,die Cwere betreet in zeker gi^P^^'ii'iJ „fpj dien-
jongen C^io.Maer alzo zulx hier eygenciijKro ^^^^^
ftigh en is ,, zo zullen wy Cato hier «"ede laten ^ ^^
Gelijck dan het gebruyk van een dienftige zd ^^^^
't riiif brnyck niet en behoort wechgenomen^.^^^j,j
den,waerom oock de wet-gever Licurgus ^ ρς^εΠ'
veel lofs behaelt en heeft, dat by om ρ ^ ι^ψ-

fchap.die de Wijn in vele veroorzaeckt.a'^ ο

>aerden uyt liet roeyen: So moeten
een van de gene, die eenige Konft by Maei

de weerdigheyt van dezelveniet verminder '^^^iieo
een vroom, geieert, endeervaren j-Lron^^'''

een gezelfchap maken) Genees-meefter, (liei ^^^ ^^^

fcheyden te werden van den gene,die ^^Pf^ ^oo
lij kt by een Camerfpeelder,dewekke de pe»^^. q^aet
een Genees-meefter na fpeelt. Soodanige^
Latijn in 't School gheleert hebbende, end ^^^ ^^^
meerder uyt de Academye dragende,meene^.^^^of
genoeg is, als fy eenen fraeyen Promotye- ^ ^,ο
haer geit mede brengen,gelijck ofte den ο^η de"
wijs en geleert maeckte, als de letteren, ° gft ye»
gewoonlijckenftijl,wel inhouden.Hier toc ë pfego'
oorzaeck de lichtveerdigheit van foiumige de
ren.inzonderheyt in Vrankrijk,daerly
mont hebben,Laei ons het geit nemen,en ,^ον'^^'^'·
om infijn vaderlant fenden. Yemant zo gep^^ ya»

zijnde,als hy de Stadt uyt rede,ontmoeteac ge-^

de Profefforen, dien hy (uyt fpot dat hy '^^^^ief»'
promoveert was) vraeghde,0/ hyftj»f*^'r ^se·'^^^'
moveren wilde? Waer op den anderen oocK ^ "^^^fieb'
gen ftont,en anmootden,mija,Geeft»->aei^
ben tvyden Efel linnen promoveren,die daefOpJ.'^^ ^et"
ookjt Ρ aert wel k$nne» promoverenMi^^ dat ly „jg-
ten volgden,die haer gegeven zijn,daer heflU^^"'
mant konnen doorgaen ,a]s die volkomen ^^jgg
was. lek hebbe te Montpellier,eer> P'^^^^jjonfte,"'^'^
hondert j aren Zeer vermaert inde Genees- na
groote verwonderingh gefien, dat een ar ^^ ^^
malkanderen ftont om Gimhefes tebewej^^^j ^^ei
weynig antwoorde,dat te pas qu^^^'.^/'t.iück.ma^'^'
met een goude ketting om 't lijf, wel heeru ^ ^^ggg
na mijnoordeel,niet eer]ijk,de kanda^rf^

Die maer de fchaemte uytftaen wil j die ^
geraken.Een Advocaet van defe ftad.d^nj
of Proef, met eeren wel konde uytltaen^>^ ^^
felfo ren te Or/MKi£ »

'J'^aeaM' ^ONTAIGNE

tninfte moeytenwas) ibn-
dath^ ondervragen: én gaven hem Brie-
oean/ ' , " minfte eens te miffen, feer
Alshy vrolijckwas, ver-
^'eftnapfU j en las de Brieven met groot

In mijnen tijdtgefchie-

^^elacchl " teC4e«, weerdighom alhier uyt-
^'"^ifew^f werden. Op d'eerlte vraegh, Wat de
^^t in ongmatig-

«y en keeck ongemacigheydt? Hier ftont

tïiallft j · ^ vo' tanden, maer die niet
i^^^eght w gmghen. tot dat hem nader !>he-

r°ea auam u ' -oockige, ofte drooge ?

ak nf u ^Sneheel tepaert, en raden juyft een
Kouw, ΚΡΛ ^ geleien hadde, dat de

nocW^ van de Koortfe, eygent-

■^ofefforp / j" Koortfe en was. Om dat de goede
te bvf" haeckten) fagen, datfe

^^'^getneprüj " gegaen hadden, fo quansenfe tot
iiivif r vraegden,ir4f κ een Sieckfe? Hier
P^ 't gene hy in 't Schip onderwegen
T'^'^die t™r'"'»ghcleért hadde.M^We, meenende
S^teenHn^S?"· Syftonden geheel verwondert,
weynigh Maenden fooinhet
gillen effent was, ende haddehy wat meerder
"tPvl ?len, fy fouden hem wel lirhréTiick hevde

Gjn anr«, "^^"gEfelvoldedeindenprijs,'tgene
'^orrwi^^^^ tekort quam. Dcfen nieuwen
^^''ehten f ^ teerder in Vranckrijck wetende uyt
de vooS de Reys,geheel moey met deRing
y^ettjen en Avi^^S^"^· T'huys komende, wert van
haer ^pi" r gewilIekomt,verblijt zijnde,

c ''een: diV? ^^^ ^^^eet was,al de Buyren zijn op
u ^ en qüHl van 't landt loopen, en krijt

k" gel^erdln^" bhjdtfchap,dac haren fulc-

, ^ ^'t Volc^wi"^" geworden is. Terftont wert hy
Λ®"·^ befte Doaor van de Stadt
•^"t. en tuvrupi "eBoecken, die leggen achter de
«•^Muyfen hol over bol met de Rotten,

hooèh»^ '^^"ekt by fijnfelven, als hy juyft
gedachten opgetrockenis, D<tó allet
^.^er Uyt j, diergelijcien, dm het uyt ontflaeti

^e fonder ft "geleerc befluyttreckt,datde gene,
P.^etn oocuT -'°ftStudyen,Dod:or geworden
β''bonnen ^el fonder defelvige lichtelijck

houden. Aldus komtmen tot de

J»>aer niet!f"n "" ^erhaek is, gaet de Perfonen aen,
t!" 2ijy^^^^Tko"fte,dewelkede trefFelijkfte

oeffienpnd'onwetenheyt vanfommige.die
van de üechtfte gheacht
S»ehjck Utffocrm, al op fijnen tijt- mede ge-
klaeght heeft. En als fy in foodanige handen valti
dan foudemen met mogen bekennen,be-

ter te wefen gheen raet te ghebruycken, als die van
fulcke ghegeven wert. Dan de goede en zijn daer-
om niet te minder. Om die te hebben,en tegens het
v°Thaelde misbruyck te verGen, iifer een lofFelijck
ghebruyck in fommige Steden, en veel in Vranck-
rijck, dat geen Doólor,waer hy oockfoude mogen
ghepromoveertzijn, toegelaten wert de Kotifte te
oeffenen, voor al-eer hy wederom by de Genees-
meefters van de plaets wel ondervraeght, en voor
bequaem gekeurt is. Jp^ verfta dat in Spaengien de
gene, die al nauvK,na iiaèr Wetten ondervraeght, en
daer op gepromóveerc zijn, haer Brieven niet eer-
der en krijghen, voor fynoeh twee jaer met haer
Meeftersby de Sieckengaen. Die van Italien en
binden het daer niet aen: maer felden werdt daer
yemandt gepromoveert, die niet alle daegh by de
ProfeiTorenin Huys proef gheefc van fijn weten-
fchap, ende haer in de Pradijck volght. Het welck
nu mede te Leyden,tot groot voordeel van deGe-
meene fake alfo in 't werck gheftelt wert. B^uthdi,
Koning van Schotlandt (gelijck H.Boëthius fchrijfc
in 't 2. Boeck van fijn Hiltorie) verftaen hebbende,
datter veel fiecken, en ghequettten door onweten-
heydt van de Gences-meelters om hals quamen,
verboodt op den bals, dat niemandt daer voor uyt-
gaen foude,als die wel ervaren was. Dan dit kan al
voorkomen werden, by elcke Magiftraet in haer
Stadt,en noch veel gevoeglijckerinde Academyen,
als deProfeiforen niet en treden buyten de palen,
die haer wel geftek zijn, en daer op alleen aen-ne-
men de gene, die fy geleerr, en bequaem vinden,

Montaigne.

(8) Gelijck die van Arcadyen, feydt Plimtis, alle
Siecktengenefen met Koe-meick: ende die van Li-
byen,fchrijft H«Oiiot«i, genieten door debanck een
fonderlinge gefontheydt uyt defe gewoonte, die fy
hebben, dat fy haer kinderen, wanneerfe vier jaer
geworden zijn.brandende Aderen,van 't Hooft, en
den Slagh van'tHooft,waerdooriV alle Sinckingen
den wegh af-fnijden. En de Huys-luyden hier te
Lande,enbefigeninalderhandeSieckren niet anders
als de fterckfte Wijn, ghemenght met veel SafFraen
en Kruy t, alles mede met gelijck geluck. En om de
waerheydtte feggen, van alle die verfcheydenheyt
en brabbeling van Ordonnantiën, wat ander eynde
ofte werckinge.als den Buyck ledigh gemaeckt: het
welck duyfentHof-kruyden konnen doen.» En wat
weet ick, oft al dienftigh is, 't gene fy feggen; en of
onfe Nature met van doen en heeft het verblijven
van hare Vuyiigheyt tot een feker mate, gelijck de
Wijn op fijnen Moerleydt om goet te blijven.

Β Ε V Ε R VV X C K.

Hetiswaet, datP/im»f in't 2 y. Boeck van fijn
Naiuyrhjcke Hiftorie op't 8. Cap. fchrijfc, hoe die

Wf) van

Λ 6

van Arcadyen,gcen Genees-middelen en gebruyken,
maer alleen Melck ontrent de Lenten, om dat de
Kruyden.op die tijt van fap meeft iwellen, ende de
uyre een genefende kracht uyt de weyde wert aen-
gebracht. En fydrincken Koeye-melek.om dat de
Koeyen alderhande Kruyden eten. Is dat wel an-
ders.als een Genees-middel gebruyckt? So kanmen
oock een Kint doen fuyveren, alfmen de foghende
Vroueen Purgatieingeeft^ want dekracht gaet fel-
ver oock in 't foch. Maer de Koeye-mekk en kan
evenwel in alle Sieckten niet bequaem wefen. Hero-
dotus, in 't 4. Boeck van fijn Qrieckfche Hiftorye op
het 187. Cap. verhaelt ν&η'ύύLil^ers, dat fy baer
kinderen, wanneerfe vier jaeroudi'geworden zijn,
de Aderen van 't opper-hooft branden met onghe-
waffchenSchaeps-wolle.fommige de Aderen in den
flaep van 't Hooft, en dat om defe reden, op dat de
Sinckinghen uyt het Hooft vallende, haer nimmer-
meer en fouden befchadigen.En Herodotus voeghter
by , dat de Libyers wel de Gefontfte zijn van Li-
chaem, onder alle de Menfchen, die hy kent; maer
niet te konnen feggen.dat het daerom is.Voorwaer
laet het tot de Sinckingen helpen,daer het voor ge-
daen wert, gelijck ick 't felfde oock in Italien ge-
luckelijck fien doen heWie: foo en kan het immers
niet helpen in andere Siekten,diemet de Sinckingen
gantfch niet gemeens en hebben. Endeis't voorde
Sinckinghen goet, het is wederom voor wat anders
quaet, ghelijck Hippocrates in fijn Boeck van 't Zaet
Ichrijft, van de gene,die ontrent dc ooren gelneden
zijn, dat haer Zaet weynigh, flap, en onvruchtbaer
is, doordien dat het meefte-deel van het Zaet uyt
het Hooft voor-by de Ooren in 't Ruggen-morgh
loopt, wekken wegh, het gefneden,tot een roof ge-
bracht zijnde, harder geworden is. Wat de Boeren
belangt,wanneer fy Koude Sieckten hebben,en met
Winden ghequelt zijn, datfe dan met voordeel de
fterckfte Wijn met veel SafFraen.en Kruyt befigen,
kan ick genoegh toeftaen. Hoewel dat de SaiFraen
re veel ghebeficht, groote hinderniiTe bykan bren-
gen, gelijck ick elders breeder aengewefen hebbe.
De Vrouwen zijn hier te Lande oock terftont in de
weer, om heeteWijn,metSuyckeren Kruydt in te

feven. Maer wie lal feggen, dat dit oock goet is in
randende, ja rafendeKoorcfen, in Pleuris, Squy-
nancye,en andere Ontftekingen? En dat w'ert even-
wel by haer foo al fonder onderfcheydt gedaen, en
de Luyden ftervende, dewijl niemant haer en feydt,
dat de Wijn de Sieckte vermeerdert heeft,fo gaeniê
op een ander tijdt in die onwerenheyt al voort, lek
en meene met, datter yemandt fo onverftandigh is,
die met en fiet.vvat het fcheelt,wie deGenees-mid-
delen, ofte yet dat ingegeven wert. beftiert. En dat
Uonmgne vorders feydt, hoe met al het ghene, de
Genees-meeftersvoorfchrijvcn, andersniet uytee-
ïcchten wert, als dat fy de Siecken te kamer doen

blijc'^

gaen,ftrijdt regens dé gemeene kenniffe, en
wel anders uyt de Genees-middelen, die wy "1 ^^
Schat der OnghefontheydthY-hïengen. Dat
Nature op een fekere maet (ghelijck de " J^jj-
Moeren) de Vuyligheydt, daer al uy t is. dat ν ^^^
faem was, foude van doen hebben, is mede ong ^^
looflijck. Dit wert, na mijn oordeel,beter ge*'j-j^g
den Keyfer Claudim, (hoewel nerghens na ^^ ^iei
van fijn Moeders kinderen) die, fo verre JS be ^^^^
van daen, dat hy toegeftaen foude eeo

VuyligheydtindeDarmenopre houden,dat y ^
Gebodr (ghelijck 5mi«i«ibefchrijft) «'^jiöOi
uytgaen, waer by een yeghelijck verlof
eenen Wint over Tafel te laten fpringen, ofo ^ ^^
bevonden was, yemant in groot gevaergew'^gferi
zijn, die hem te langh in-ghehouden hadde. ^ jg
goeden Keyfer volghde miflchien de ^^^fJ^jcker
alderftatichfte Wijigerige,ii-o»« genaefflt.oe^ jg
ghelijck Cicera fchrijft in fijn Brieven, feyf'
Veeflen alfoo vry behoorden te wefen, als b^X/fe

□O vry oenooracnie wcici',—- -jjito'"

Quanfuys, denck ick, om datfe beyde ^y^t
waren; fonder te kttenophet
haer oorfpronckelijcke plaets, die^^jpu
derhalven fy oock niet even edel. Maer i
hoorenhoehydit noch foeckt te bevettig

"M o ν τ α r g ν b. jv.rtofl'

( 9 ) Men fier dickwils datGefoncfeI.ayo®' eU
voorfiens aen het Braken, ofte den Loop
veel Vuyligheydt lofen, fonder eenige ^oorg^,,^
noodt, ofte navolgende baet,jamet verargi"|,
fchade. Het is van den grooten Plato, dat ic ^^^
langhs ghekert hebbe. hoe van de drie je ^^
Beweginghen, die ons aengaen,de laetit^'^ „Je
archfte is de gene,die gefchiet door
dat gheen Menfche, indien hy nkt fot en" jc.
behoort te gebruyeken, als in de uytterite π

Bever vv tc κ. nLeer"
Onfen grooten, ende meerder-ghemelte» .^^ijjfl
meefter Hippccrates, fal hier van reden g^^^^an^

' " ■ .. „ . .j^icYnerp'' Jd

derde Korc-bondige Spreucke, In V beroerd.
Buyck^kydthy^enie in'tovergcven
*ftffulcksghepurgemtmtJlsgepurge<^tmoet'''^

dat helpt, ende werf lichtelijcK veidmben: fi''
valt het in tegendeel uyt. lek en fal geenex^^W
by-brengen uyt de Genees-meefters, die byj^'
taigm verdacht foadén mogen wefen, maer een j
den Hoogh-gheleerden C/cero, ineenBtif ^^ Αβ
Huyfvrou, Ick^hebbe, Ccbrijft hy, tenacht, j

m-ghemrpen, terflont ben ick foo De

yemandt uyt den Hemelmy mt in-ghegheven bt^'y· uf
Nature is foo eldel, dar,al 't gene ly voortgeWa ^
heeft, forchvuldichlijck onderhoudt, ende flCt
Cicerohhr Ceydc, dat uyt hare kxacbz "^"^^fAit
fchiet is,fukks doet de Konft in andere :
is het werck van een goet Konftenaer alleen w
geren, dat gepurgeert moet wefen, ende dan » ^

Μ ο Ν τ Α I G Ν Ε

inièn ^^ Siecken zijnder door verlicht: maer
ne ΙολΓΤ^"'^·^' braeckt, ofte afgaet, en 'rge-
hem i !, ®'^"'^"^ gelooft en dient, fulcks verargert
fn ϊ "'et als fchade. Ende al is't, dat

^eeino ^e drie foorten van Be-

Ver|ipT"u' r ^^""gatie de quaetfte te wefeti, foo en
haer ni "y'e evenwel niet volkomclijk,maer houdt
als in tijden van noodt. Het
die epn , ^enees-meefters cock toeftacn. Want
hetbefpK L'B'^^ftekLichaern wil purgeren, diefal
Vochti^^aighen: alfoode Purgatie gheenquade
*^ech.n " vindende, de goede, ende ghelonde
quaem ^et Lichaem van fijn be-

^erdt ïu^ berooft, en dien volghende flapper
lichte" of Vochtigheden, die, ofte door me-
len, en m °"ge®atigheydt de Nature laftigh val-

geloft nietopghehouden, maer ten eerften

Werden w^'^^'^haem alib ontlaft.en ghefuyvert
oock Wel welckhet ghemeen Volck

iïiacen h eenigh van d'uytwendige Lidt-

'^-fetten zijnde, niet en is te helpen,als met

Voortenu te beletten dat de bedervinghe niet
^at de : wie foudedan konnen gelooven,

ondejjj-^^ature haer met ftinckende Vuyligheydt
9en dg '> ende dat defel vige, om geen befmettinge
diende tft^ Vochtigheden '"ede te deelen,niet en
Jtiatit nie^ 1- uyt-ghedreven ? Ende ghelijck nie-
"icketijjr' "ever met Seep en Afch (want defe ghe-
^ytwaff'^g^ebruyckt Plutarchus) fijn Linden laet
^Ooj. ^ "en, ende fchoon-maken,al komt het daer
fljjten, als dat het in de vuyligheyt fou-
«e Lic^®": Ib is't oock veel beter,dat de ongefon-
^ervuit ende die met quade Vochtigheden

iiTe ju,]?' geiuyvert werden door een Purgatie,
^üaft heel faeht niet, dewijl eenen harden

het" / T^Pen Beytel toekomt, als toe te laten,
u^^qü^pM van alle de Lichamen doorinwen-
ceH·^ ofte verteert zijnde, deftraf

ζ^η oglp onfe dwaeiheydt. In foodani-

l'nge^ ^gentheydt is een Purgatie de befte Bewe-
y e'en u'^^^ archfte, gelijck Plato feydt,wanneer
Qulf^'ont Lichaem komt.ghelijckfe by vele,
"i^aae gewoonte, gebruyckt wert,

L (lO) lU ^ONTAlGNE.
L dor!, k" g^ethet quaet roeren, en waeker ma-
«oort t^! 't felve recht tegen is. Het be-

Jpns verfi ^ ^e maniere des levens,di^et facht-

I-'Vanaerr r °eDrooge een ontrouw behulp
i^egan^h ^efontheydt vyandt,ende die geen
^eeft in onfe ftaet, als door beroerte.
r wat begaen; de ordrediede

^^en. S^iollen verfiet, verfiet oock de Men-
se"jcke verdraeghfaemheyt hebben, om

WEDERLEYT. 27

haer te laten regeren als de Vloey',ende de Mollen.

Bevbrvvyck.

Dit zijn maer woorden. Salmen het quaet ver-
drijven, foo moet her gheroert werden, falmen het
uytfmijten, fo moet fulcks gefchieden door fooda-
nige middelen, die her felfde tegen zijn · dewijl ge-
lijck fijn ghelijck bewaert. Indien de Maniere des
levens alle Sieckten konde verwinnen, foo wiJ ick
geernebekennen, datmen te vergeefs,endeondien-
ftigh Droogenfoude gebruycken· maer alfo fulcks
niet altijdt, ende alleen in kleyne Sieckten, en kan
gefchieden, foo en kaggien de Droogen niet miOen.
Die Genees-midd^len zijn onfe Gefontheyt vyandt,
wanneerfe (gelijcK wy gelêydc hebben) in een ge-
Ibnt Lichaem fonder eenige noodt in-gegeven wer-
den : maer zijn vrienden in den noodt, ende gheen
ontrouw behulp, als fy in Sieckten, van goeder-
handt komen. Sullen wy de Nature laten begaen,
gelijck de Vloey', ende Mollen? Wat weten wy,ofce
die oock niet haer Genees-middelen en kennen,
gelijck wy van Honden, Katten, en vcrfcheyde an-
dere Beeften.in den Lof der Medicyne hebben aenge-
weièn. Maer alfo de Menfchen het aldervolmaekt-
fte Lichaem onder alle Dieren gegeven is,fo en ftaet
geenfins te twijffelen, ofte de Nature heeft,om het
ielve te bewaren, oock meerder forge gedragen,als
voor andere, ten minften als voor Vloeyen, ende
Mollen, die Montaigne ilechtelijck hier in met ons
verghelijckt. Alle Droogen die af-fetten, en doen
oock geen ge weidt op ons Lichaem, maer alleen de
gene, die boven maten fterck zijn. Daer is foo wel
Manna, Bihabarber, Sene-bladereti,^nde diergelijcke in
den Apoteeck te vinden,a]sScamn]onye,Turbith,Anti'
monjey diemen niet en behoeft te gebruycken, als in
>roote noodt. Ende van defe is oock Plato te ver-
laen, op wiens tijdt alleen de ftercke Purgatien in
het ghebruyck waren, daer de fachte eerft langh
daeruaby de ArabifcheGenees-meefters ghevon-
den zijn, ende nu meeft in-gegeven werden.

Montaigne.

(11) Men vraeghde een feker Man van Lacede-
monyen, wat dat hem fo lange hadde doen leven ?
Dat ick de Medicijne niet gekent en hebbe, gaf hy
voor antwoordt. Ende'de Keyfer Adriaen riep fon-
der ophouden, doen hy op het laetfte van fijn leven
was, dat de veelte der Medicijns hem omghebracbt
hadde. Een quaet Worftelaer Genees-meefter ghe-
wordenzijnde,Luftich,feydehem Diogenes,^y hebt
gelijckj ghy fukfe nu wel nederleggen, die het u te
voren gedaen hebben. Maer fy hebben dat geluck,
volghens , dat de Son, al wat haer mede-

gaet, verlicht, en d aerde haer mifgrepen bedeckt.
Maer boven dien hebben fy noch een feer vorde-
lijcke maniere, om haer le dienen van alderhande
foorten van uytkomfte; want al wat de Fortune,
al \νΛ de Nature, ofte eenjghe andere uytterlijcke
(ff) 2 Oor-

aS

Oorfaeck (waervanhct ghetaIoneyndelijckis)m
ons goer, ende tot gefontheydt ftrcckende, voorc-
brenght.dat is het recht van deGenees-konfte.om
baerielven toe tefchrijven. Al dat by den Siecken,
die onder haer öaet, geluckelijck uyt-valt,dat wort
de Konfte geweten. De gelegentheden,die my ge-
ijefen hebben, en duyfent andere genefen, die geen
Medicijns tot haerbulpe en halen, ghebruycken fy
tor haer vordeel. En wat belanght de quade toe-
vallen, ofte fy en trecken die gantfch niet aen, ofte
fy leggen de fchuk op den Siecken, door foo ydele
redenen.dat het haer niet en p,ntbreeckt altijdteen
goet ghetal van defelvige té vmd^p: Hy heeft met
fijnen arm buyten gelegenjhy heéit het geraes van
een Waghen ghehoprt, daer heeft een venfter open

feftaen, hy heeftop fij η flincker-zyde gelegen, ofte
eeft te fware gedachten gehad,fomma,een woort,
eenen droom, een gheknick fchijnthaer een volko-
men ontfchuldingetewefen.omhaert omlaften van
het misbruyck. Ofte, wanneer het haer belieft,die-
nen fy haer noch met die verarghenis, en doen haer
dingen daer mede door een ander middel, dat haer
nimmermeer ontgaen en kan: dat is,datfe ons be-
talen,wanneer de Sieckte bevonden wert ontfteken
te wefen dopr haer ingeven, met de veriekeringh,
diefygeven,dat defclvé wel andersfoude verargert
zijn gheweeft fonder haer Genees-middelen. De
ehene, diefe van een Kouw in een daghelijckfche
Koortfe gheworpen hebben, foude fonder haer ge-
hadt hebben een geftadige. Sy en dencken nier eens
haer dingen qualijck te doen, dewijl de fchade haer
tot vordeel ftreckt.

Bever VV I I C K.

Wat die vanLacedemonyen belanght,alfoo daer
geen Stadt in de werelc en was, waer nauwer huys
gehouden werde, waermenfoberder at, en dronck,
en herlichaem wel oeffenden.foo en i&'t niet te ver-
wonderen,dat fy geenongefonde Vochiigheden en
vergaderden,die door Genees-middelen behoefden
afgefet te werden. 'Want,gelijck ?lato wel feydt,en
by onfen Salighmaker beveftight is, Een Genees-
mefler ü omm voor degene, die nietfieck. en. i^yn. Ende
daerom en is't niet vreemt, dat de Lacedemonyers
van deGeneesrmeeftersweynich werck maeckten,
foo dat oock een van haer Koningen, Paufinia^, als
hy van een Genees-meefter gevraeght werde,of hy
met quaetsen hadde, gaf tot antwoordt,
Kketigebru/cl^u tot geen Medicijn. Defelfde vaneen
berifpt zijnde,dat by vaneen iViedicijn
quahieklprack,die hem nergens in te kort gedaen
en hadde noch di^ by hem niet verfocht en was:
Baideickhemverfocht (feyde hy)ickenfoudeniet leven.
Eenteghen hem feggende, Ghy zijt eenoudtman
gheworden: dat 0, antwoorden hy, om dat ick u tot
geen Genees-meefiergebruyckf en.hebbe. Hy feyde oock,
ώί bet de kJs Gm^SS-mefier mos, die de Siecken niet

dtinfiinRiick, als a leen n.'e-

grooter, te weten,

enontfach niemandt infijn Rijck, ^'^''i^vaftg^'
Genees-meefter Jd^wwCoSKr, aen wie"
loofde, dat alfijn welvaren hingh,als by

te lefen is. vToriivrliK''®

PUnius in het 29. Boeck van fijn ^ftatit·'
Hiftorye op 't eerfte Capittel,na dat β^*® ".eftef*
vaftigheydt van de Grieckfche Genees^
overgehaelt hadde, feydt dat fy ongetwijn ^^^
■ '1 1 i_ t --««η naem I

haer nieuwigheydt foeckende eenen naei ^gn
ken, onfe zielen te koopftellenidat daci ^ jkan-
de ellendige ftrijden inhaeroordeel '^^Sj^aeo^^'
deren by de Siecken, niemant het .^jfat bie'
om niet te fchijnen een ander te vote"^"-'gfaft»
van komt het opfchrift van het ongelucK'g & j^o-

dat hy door den hoop van de Medicijns onig ^^g
men was. Hy verftaet de Keyfer
op fijn doodt-bedde foude ghefeydt beo^ ^^^^^
Grieckfche Spreeck-woordt, rei/M^d'^f'^fcoft
den IQiningh omgebracht, gelijck Xiphflinui Vj]eo·
gelijck Pliniui getuyght, op fijn graft doen

IIo^aiylc^l>m ααν^ός μ!

TurbaMedicommmefreqnentans f ^^

Ende een fiende vele Genees-meefters^aeti.
Sieken.die malkander niet wel en kon^.^^eft rc^
SooveelGieren, riep hy, op een Lichaem'-^-i^ jn fij"
iongher exempelen bevefticht door ^ jck
16. Boeck op het 11. Capittel. VoorWa^^^^ftefS
foude niemant konnen raden veel Genees-je"
gelijck te gebruycken, 't en ware dat fy i,gefc
ren, ende de fake wel verftonden. A"""® ^de r»®
plaets, 't gene Damafcenm feydt,dat,dieaeP
vraeght, valt in een yeeelijcks feyle"· , ^vei-^®"
hetfeerfeldcnghebeurt, datfy ioo ^„beb'
komen, ofte den eenen wilder watby-g^ gye""'
ben, dat den anderen niet en behaeght» . ^^p te

wel, om met fijnen mede-broeder niet ove

legghen, dickwils teghens fijn gbemoerit ^ ^^ftae^
overgheven,endeyettoeftaen, t^«''^^"/foaitii''"

ondienfligh te zijn. Daer-en-b^enwerti

van degauiteeengoet verfochtGenees-n af

jalourflieydtachter-ghehouden, onine' ^gjijclc-

den anderen niet bekent te maken..
men ghemeenlijck feydt, dattcr niet lo»
;aet,lls gemeen goedt.fo maeckt
ie veel öenees-meefters .«verhoop haelr.U
gemeen,foo datniemant in 't T^Yf^jf^^^g^g dc f^r-

?erherten neemt,deeendickwilsdeander ^l·

ghe bevolen latende. Mnes evenwel ^ α

fcydt. meerder fien,

Waei· j fefc^firtams mvit Ofellui i

breni.h eenen wel wat dienftighs by kan

den anderen niet eens om-ghcdacht
j en kan ick in fware Sieckien niet

den «[^'/"""den, datter Beraetflagingen gehou-
'•ytvo meerder Doótoren: maer dat het

1>aer fy goet gevonden hebben by

^eirouto"'^'^'"®" ghewentis.ofte daermen beft op
^erdt if' in "t werck gheftelt werden. Soo
■^fi'ftof.l , ^^eginghe tot eetie gheftiert, ghelijck
als hv V ^®"· ^^ trefFelijcke Schilder

m die v^nCrotona, een fchoon Venui-beeldt
foo koos hy vijf van de fraeyfte ]of-
ten uyt elcke het fchoonfte na te fchide-

•'«t r ■ ■"•"yj»'"» Vaders

inde PraB^ck. fprongh, ende daer over
lichtT «ytgelacchen wert) de fware Konfte fo
den h t'ude Siecken onthaelt wer-
gefien D7 " ^y "och onlanghs hier te Lande oock
bel ep'n cbefchrijft feer aerdigh in fijn 14. Fa-
plaetf",^ehoen-maker, die op een onbekende
Wv a' "^'^Genees-meefter fpeelden, wiens verflen
^"^^wom alhier ftellen:

^alm cum Sutor inofia deperdittts
P^dicinam ignoto facere ccepijfet loco,
venditaret falfi antidotum nomine,
^wjii yièi acqmfivit famam flrophis.
"'c cum jaceret morbo confeEim gravh
«)·&», ejm exferiundi gratia,
oaw ρψβί,ββ deinfimulans a^ua
^^«fe antidota illim β toxicum,
T· ® /tijjit iffum pofito framio.
' "«ore mortK ille turn confejfus φ,
^o» αηκ uUa medicum fe prudentia,
fiupore vulgi faüum nobilem.
advocata concione htec addidit:
^^ta putata ejfe vos dementia,
capita veflra non dubitatis credere,
<"tlceandos nemo commifit pedes?

^fenfd''^ enraeckt de redfteGenees-meefterSi
ten Cw„ "'et,die in ander waerde by den gemel-
gehouden geweeft. Want defelfde
PlaphTI Γ eerfte verhaelt, fchrijft ooek dat hy

als hyin regendeeJ aenfchoude, de Wckggers van
Droomen, Waerfegghers, endediergelijcke, dat hy
dan meende, datter niet fotter en was, als een
Menfche.

Dat JVlöMWigBe vorder by-brenght, dunckt my
louter praet te wefen. Want waerom en kan hec
ghene, dat fomtijdts wel van felfs komt, de andere
tijdt niet door de Konfte te weegh ghebracht wer-
den Ende wie kan ontkennen, dat niet dickwils de
Siecke felfs, ofte andere die hem waer-nemen,als
oock eenige dingen van buyten aenkomende,onge-
mack konnen by-br<Ni^hen, om de Steckte te ver-
achteren ? Wan0 hierom fchrijft Hippocrates in de
eerfte van fijn Kort-bondigheSpreucfecn, niet ghe-
noegh te zijn, dat een Genees-meefter het fijne wei
doet, maer dat hetverhaelde oock foo moet gaen.
Sijn woorden zijn eertijdts door Heer lacob Catt,
Raedt-Penfionaris van Holland: aldus in rijm ghe-
ftelt:

Ons tijdt κ kort, de Kunfle langh.
En l(ans neemt vaerdigh haren gangJ^,
Oock, heeft het prt^ven fijngevaer.
Al leefden yemant honden jaer.
En fchoon men yet met Oordeel doet,
I^och vimmen dickrnael tegenfpoet j
Dies met niet fiechts den Medicijn
In als gefit en ivacker :(i/n,
Maer oock.de ^anekenfijnen vrient,
E» Wie hem in fijn fieckfe dient.
Heeftfiaegh te letten of het fluck^
Of hem genaeckt groot óngeluck.:
Όan noch al wat van buyten koomtt
Is hier oock. nut te ^ijn gefchroomt.

Maer ghelijck Montaigne feydt, dat deGenees-
meefters haerfelven toeichrijven, en al 'tquaet, dat
in de Sieckten overkomt, op wat anders ichuyven:
foo hebben de Genees-meefters veel meerder te
klagen over de onredelijckheydt van fommige, het
zy Siecken, ofte die by deiè vighe zijn, die al de
quade toevallen, de Siecken overkomende,op de
Genees-middelen leggen, en van 't gene dat wel ea
na wsnfchen uyt-valt, twijfFelen, of het door den
Genees-meefter toekomt. Want voor-eerft,fiende
een Siecken, die geheel fwack is, fo befehuldigen fy,
dat het komt dbor te weynigh Eten, dat hem de
Genees-meefter belaft heeft: ofte fy berifpen het
Laten, ofte de Purgatief fonder eens te dèncken,
dat het de Sieckte is, die de fwackhey t veroorfaekt,
• en niet de Genees-middelen, dewelcke, de Sieckte
verminderende, den Siecken in meerder kracht on-
derhouden. Soo dat hy fonder 't gebruyck van de-
felvighe noch fwacker foude wefen. Sulcks is ge-
noegh te fien aen de ghene, die de Soberbeydt, hes
Laten, het Purgeren verachten, hoe fy noch flapper
werden, Even-eens gaet bet met d'andercoevaJ-
(ff) 3

30~ MONTAIGNE

len, diemen qualijck de Genees-middelen wijr,ghe-
lijckWalgiiigh, Braken, Loop, Pijn, Rafernye,ende
diergelijcke, die eygentijjck door de Siekce komen,
ende de Nature van den Siecken, ende nier door de
Genees-middelen, ghelijck hec onwetende volck
meent. Het welck ghewent is, al wac na-komt, te
Ïeggen op 'tgene voor-gegaen is. Een groote mis-
fiagh! Want dat is eveneens ofte yemantfeyde, lek
heb van een Capoen gegeten, ende daer op Hooft-
pijn ghekregen, dat moet van de Capoen komen:
Die Krancken heeft kleyn Bier gedroncken.ende is
ineen halfuur daerna gheft/>,««'en, dat Bier is dan
oorfaeck van fijn Doodt. Neen voorwaer.Niet het
Bier, maer de groote van de Kranckheydt. 5o dat
hier uyt te fien is,hoe ongerijmt fommige de quade
Toevallen weten toe te fchrijven, yet dat te voren
ghedaen is, hoewel het met defelvige met gemeens
en heeft.

MONTAIONE.

(12) Sy hebben voorwaer gelijck, op haer Ge-
nees-middelen van de Siecken te begeren een gun-
ftieh gheloof: het behoort voorfeker wel recht en
fterck te zijn, om het te ftellen op inbeeldingen, die
foo quaet te gheloo ven zij η.

β ε ν Ε κ vv i i c κ.

Gelijck in de §ieckte feer quaet is geen moedt te
hebben (als wy lefen dat lob kydejcliwanhope, ick,en
fal nu niet langher leven) fo en iffer in tegendeel niet
dienftiger, als dat een Siecken wel gemoedt is. En
derhalven ifler feer veel aen gheleghen, dat hy een
Genees-meeiter by hem heeft, op den wekken hy
hem volkomentlijck vertrouwt,waer door hy oock
lichter tot fijn gefontheydt fal komen, als door een
ander, die dat by hem niet en hadde. Hierom wert
gemeenlijck gefeydt, dat, die de meefte geneeft, op
aen wekken haer de meefte vertrouwen. Ende het
is van de ftercke Inbeeldinghe, die groote kracht
heeft, om ons yet in te prenten. Sy is een macht
der Ziele, die het Bloedt, ende deGeeften foo be-
roert, dat, indien fy gaet met een fterck geloof, en
vertrouwen, foo vergaderen haer de krachtender
Nature, om de Sieckte te beftrijden. Ende hierom
fietmen groote veranderingh in de Siecken, alleen
ïn'c komen van den Genees-meefter,daer hy langh
na gewacht heeft. Want het verlangen,ende de ho-
pe voldaen zijnde, foo recht haer de Ziele teehens
het quaet, ende toont daer op haer kracht, fn te-
gendeel, wanneer de Genees-meefter niet feer aen-
gpaem en is by de Siecken, als hy fiet, dat hy foo
niet gheholpen en wert, gelijck hy wel foude wen-
fchen, dan lal foodanigh Genees-meefter weynich
vorderen ; ende de Siecken fijn felven bedroeven-
de, ende den moedt opgevende, fal flapper werden,
als by anders foude doen. WantdeGeeften in-ge-
trocken zijnde, en hebben geenkracht.om de vree-
fe, en het mifvertrouwen, daer het Herte mede be-

WEDERLEYT. ^^^^

vanghenis. Daer is noch een ander vordeel» at^^^

Siecke gheniet, van te hebben een Genees-m j^y
na fijnen fin ende wenfch, ende van den
groote hulp verwacht; dat is, dathy bern

fchickt, tot al het gene hem voor-gefcbreve" ^^

met vertrouwen dat het hem alles wel fal b^K ^^^

en op de been helpen. Gelijck hy in tegende^

een ander Genees-meefter alles fal nemen teg.^jj
de borft, waerom het hem oock nier Ζ lec
goet en doet. Want al was't het alderbefte» ^ ^gc
kerfte van de werelt,indienmen daervan g^^. ^η
gevoelen en heeft,foo is't de Maegh tegeOjC" ^ ^^^
doet foo veel vordeel niet, ghelijck of bet
vrolijckheydt ghebruyckt werde. Capoeüco^^^^^
Patrijfen zijn goede en leckere Spijfe, waer ^^„e'
evenwel tegben-ftaen den genen, die een
voelenbadde van de Kock,diefe bereydt g/jei
dat hy vuyl ofte morfich was. Hoe veel te ® ^jgiii
dp van dinghen, die in haerfelven on-aeng"® jj^yc
zijn, en in dewelcke wy van Nature een

en

lenefs-

hebben, ghelijck daer zijn de Droogen,en "

middelen: infonderheydtin-gbegevenby^

nees-meefter, die felfs mede"niet aengb^na g[j
was.'Maer dit vertrouwen moet evenwel lo ^[jol
niet genomen werden, gelijck Montai^e
hier alles alleen aenhingh. Want al foude i»" j, \,f
een aengenaem Genees-meefter konnen nf
den Siecken, die op hem ghefint was,dat η ^ jjg
Aloe fo bitter niet en foude fchijnen, fo e" ^lo-
even wel niet voor Suyckp- op doen nemen»^®
der Antimonye in Manna doen veranderen·

Montaigne.

(13) Plato fey de wel te pas, dat de
leen vryelijck vermochten teliegen,dewi)i - jjgydt
varen alleen hanght aen de ydelbeydt en vai ^^^^
van haer toefeggingen.y£Jop«f,een Autbeur -gjiey'
derlinge trefFelijckheyt,ende alle wiens
weynigh Luyden mercken, is aerdigb om fy
oogente ftellen dit geweldigh geiagbibe"· j^j^epde
gbebruycken over de arme Zielen, ved'*^ t^feei^'
neder-gheflaghen door de Sieckte ende de ^

Wanthyvertelt,dattereenSieckengeyraeg

de van den Genees-meefter, wat werckioge ^/^^je
voelde van de Genees-middelen, die by by·

in-ghegeven^ Ick. hebbefeer gefaeet, anwoo ^^^^
Dat is goet, feyde de Genees-meefter. ^ï ^^^ ψ
der tijdtvraeghdenhyhem wederom, ^
federtal gevafen was, Ickhebbeeengmte^^^i^de
feyde hy, ende dappergebeefi. Dat is go^t^ gbde»
TlD de derde reys ^οί-

f^oor^aer - . ΚΟΝΤΑΙΝΕ

^""welt!^*^ J^WMii (antwoorden hy ) door klacht
'''iHn^aetckflerven.

β ε v ε R vv i i c k.

tweede Boek van

'^^aer ooctT ^ 'λ deLogen niet alleen by God.

"«er Oort- κ J uctiijgcii IIICI aiiccii uy

Oock de γ Menfchen hatelijck is, waerom

ï®" de Tm ^ Γ ^ ΙΟ. Boeck

h^^j belegeringh van Homerus, ver-

herte ƒ ^ , die anders fpreeckt,als hy in
^yandt h ^ghï. tot de Poorten der Helle toe

öv!/'" ^^ ττνληστν.

^aerotn

verftaen van
alleen van de ge-
onwaerdigh tot de oefFeningh van de

—"iieino-K ^ · wg" t^t «J^ ^-^tiiciuijgii vdij uc

^oor verha 1 ■ "Shen '^^dden, van dewelcke hier

"'«i fchrrf meer-gemelte
yegheli' uKonfte alleen te gebeuren,dat

j^t-eeefr die hem voor eei\ Genees-meefter

Η geefr / "^m voor een uenees-meelter

^®^^^»· in gelooft wert, niet tegenftaende,

«u^daniop ^"^Loghen meerder gevaers fteeckt.
pen dafn' ^ewijlfe niet veel en konnen by-bren-
^«belpen 'ïeeft, evenwel praten moeten, foo
"eSieri,_ y."aermet lodens, ende ftaen al top. mar

L logens, ende ftaen al toe, wat

^^efont " "negeert, ende prijfen al voor goet ende
2«Fabelvf ^'"°^er-komt. opoockflaet
^^er by " ■^fopm,dooïMontaigne by-ghebracht,
Menf k' Fabels fin-reden te wefen, datter
de öionv hatelijcker en zijn,als die altijdt

Willen fpreken.

O ν τ α i g ν

f Μ

devvetl was in Egypten eenfraeye Wet.by
nandeh de Genees-meeiter den Siecken onder-
liick Van ^ eerftedrie dagen, op gevaer oft ge-
de, dan,, Siecken: maer de drie dagen om zijn-
reden J^^^oor fijn eygen rekeningh. Want wat
Blijcem T^'dat Efiulapim, haren Meefter, van den
doodt ^"t^aghen is, om dat hy Bifpoljtm van de
We ■ leven gebracht hadde,
M~/f^<»^nipotens aliquemindignatus abumhrü

^"ftal^ ■ """V^ens aliauem tndu

. talK, & a,..,

de na , Stygioi detrufit adundas.

Van' , fouden vry-gaen, die foo veel

. Refter I na de doot fenden?Een Genees-

WEDERLEYT. 31

den Siecken niet en konden tot geibntheydt bren-
ghenjdan waren fyvry: maer indienfe daer tegen
ginghen, dan werden fy ter doodt verwefen. Want
de Wet-gever meende, dat de Maniere van gene-
fen,door het ghebruyck van lange tijdt, beveftight,
en van de befte Konftenaers voorghefchreven, van
weynige foude konnen verbetert werden,gelijck de
Grieckfche Diodorm dit alles verhaelt in het eerfte
Boeck van fijn Hiftorye. Onder die Wetten,wafler
een, verhaelt by den Wijfgerighen Ariftoteles, in hec
Boeck vandeGemeene-fake,op het ii.Capittel,
dat deMedicijns voo^n vierden dagh niet en moghen
roeren (dat is, Pur,gefën, ofte de fchadelijcke Voch-
tigheden a&fettêh) dan op haer eygengevaer. De reden
vandefe Wetfchijntgeweettte zijn, dat wel fom-
mighe Sieckten in 't beginfel, met vaften, wanneer
deNatuyr fterck zijnde, haerfelven helpt, over-
wonnen werden fonder Genees-middelen.door de-
welcke fy dan niet gheholpen, maer geterght foude
wefen. Want in de Sieckten,ichrijft Seneca leer we!
in fijn Vertrooftinghe aen Helviam, en ilfer niet ghe-
vaerlijcker, als een ontijdigh Genees-middel. Waer
over den Roomfchen Hiftory-fchrijver Livius te
recht ièydt, dat de Genees-meefters fomtijts meer-
der vorderen met ftil te zijn, als met roeren, ende
doen, Maer al is dit wachten wel t'eeniger tijdt nut
ende dienftigh,fo gebeurt evenwel meeftendeel,om
de verlcheydenheydt van de Lichamen, endede
Toevallen, dat noodigh is in 't beginfel de Sieckte
te wederftaen,eer datfe dieper inwortelt. Het welck
de Poët Ovidius oock wel gheweten heeft, doen hy
in het eerfte Boeck van de Genees-middelen der
Liefde aldus fchreef:

Principiis ohfla-jfero medicina paratur,
Cum mala per longas invaluere moros.
Want al fchijnen de Sieckten veeltijdts licht in het
beginfel, foo kruypen fy evenwel al voort, ende de
Siecke Lichamen werden dickwils door de minfte
gelegenthey t ondergehaelt,gelijk de gemelte Seneca
wel aenmerckt in fijnen 8 J·. Brief. En Arifloteles felve
en ftaet die Wet van Egypten niet toe. Want pre-
kende van de Regeringe.feydt dat hetfottrcheyt is.
in eenighe Konft te willen ghebieden na een "Voor-
fchrifr, en daer op brengt hy dan de verhaelde Wet
by. En voorwaer war vafte wetten en regulen kon-
nender geftelt werden in een fake, die vele omftan-
digheden onderworpen is,en van de minfte komt te
veranderen.> En die weynighe, die defelvige wetten
konden verbeteren, waren die de doodt fchuldigh
om dat fy weken van'tgene,fy wel wiften den Siec-
ken niet te konnen helpen ? Hippocrates na haer ko- '
mende.foude die wetten noch al vafter hebben kon-
nen fetten,dan is voor hem,en voor alle onmogelijk
allesm de Genees-konfte fo vaft te ftellen,'t weleke
fonder onderfcheydt foude moeten nagevolgt wer-
den. Want alffer maer fekere wetten fonder omfien

te vol-»

MONTAIGNE

tp volgen waren, fo en foude niet veel ftant grijpen
iijn eerfte Kort-bondigeSpreucke, in dewe ckehy
feydt, DeKfinfleislanghtde Gelegentheydt haefiigh, het
Verfieckengevaerlijck, enhet Oordeel fmer. Daer kon-
nen wel algemeene Wetten werden gegeven, maer
die evenwel door verfcheyde onsftandigheden, die
haer dickwils onvoorfiens in de Sieckten openba-
ren, haer veranderinghen onderworpen zijn,gelijck
iücks byfonderlijckte bewijfen,in ienSchat mOn-
gefonthiydt niet eens te pas en fal komen. Die op een
vlackewegh, maer alleen fijnen Neus te volghen
heeft, die en behoeft geen lapiih overleggen hoe hy
gaen fal, daer en is geen fwarighe^vdt in 't verfoec-
ken,ofce op de gelegentheydt te letten, noch oock
veel oordeels van nooden.

Wat ^Jèw/^pw belanght,den welckenfogrooten
wetenfchap toeghefchreven wert, datter gelooft is,
dat hy de dooden konde wederom levendig maken.
Want Hipfofytus, die onnoofelijck door onrechte
gramfchap en vloeck van fijn Vader Jhefus omghe-
komenwas, werdt fulcks verhaeit by Pliniui 19,
x.Plutarch. Parcdl-li,· haBantim vande valfcheRe-
\\gie.,Ovidm i y. Metam. en lange te voren van Vir-
güius in't 7. /Eneiios metde verflen,op dewelcke de
gene, die Montame by-brenght, volgen:
iianui;feruntfimaHippolytum,pofi^am arte noverca
Occiderit, patriafque expleritfanguinepanoi,
Turbatus diflraéus eijuis: ad fiderarurfus
/Etheria, fi?fuperas ccelivenijje fub auras,
Pteonm revocatumherbü, Ö? amore Diana.
Van AndrogeosAt fone van Mi»oi,Koning van Creta,
die, uytnijdt, door die van Atbenen,saMegarenv^t''
flaghen was, getuyght het felve, onder andere, de
Poet Propertius in defe verifen, ï.Eleg.z.

Et Deus extinÏlum CreJJis Epidaiirius herbü,
Kgflituit patriis Androgeona focis.
Wtdefe reden, ghelijck Virgilius (dc verifen zijn by
Montaigne verhaeit) ende PUnius, op de verhaelde
Plaets, fchrij ven, is JBfculapius van den Blixem gefla-
ghen,om dat de geftelde ordre in de Werelt niet en
loude gebroken werden. Hetwelck dePoët Ovi-
dius oock aenwijft 6. Ραβ.

lupiter exemplum veritus, direxit in iüum
Fulmina, qui nimiam novaat artü opem.
Nochtans verhaeit Plato, uyt Pittdarus,ende de Tra-
gifchePoëten, dat fulcks hem wedervaren is, om
dat hy een rijck, ende boos Menfche, die al op fijn
fterven lagh, uyt gierigheydt,genefen hadde. Maer
dat hy niec door den Blixem, maer door een Bran-
dende ^oortfe (dieoock ^ίξ, dat is F««r,daer het
oock at Ichijnt te komen, van Wppocrates genoemt
wert} als vuur van den Hemel ghedaelr, verbrandt

ibude wefen, wert aerdigh uytgheleydt bv Boccacio.
Dit ware voor de Navol.er^anbeter
over re komen, als dat Montaigne Ui, f^i foude toe-
legghen. Hoewel loniauge alfoo ongeluckigh ge-

WEDjERLEYT.

weeft zijn, dat het oordeel van Montaigne ^"^j^^iee
den hals ghekomen is. Alexander deGroete,
Genees-meefter .van fijnen vertrouwden ν

Hephejiion,al of hy niet forge genoeghge^·"^!^ j^n
hadde, ophangen. als by den

Koningh van Perlfen.niet en konde geneien'ë
hy belooft hadde,werde levendigh ghevut-
:^erbi geen raet wetende, om een Turcklcn« ^^^
op te helpen,werde van fijn volck doorftek^ · j.gij
Arabifcben Avicenna, een feer geleert,ende & ^^
Genees-meefter,getuycht van fijn felven)"^^ Y^jf-
defelfde oorfaeck in hechtenis gebracht ·" ^e'
de verhaeit Amatus te Ancona oock df'