tot de dagelijkfe onderhouding kan dienen, met een by-
fondre kortheit, fo wel in de vafte Regts.fioiFenj
als in de manier van Regrs-vordering
overeen gebragt werden.

gewoonten j ende (JewijJden defer ende omleggende Landen bevefligt.
Ten vierdemaal herfteld ,ende vermeerderd,
DOOR

De Staten van Holland ende West-Vriesland, hebben fratt'
(Dis, Fieter, mde lacobusHxkkens, Drukkers ende Boekverkopers tot Leyden en
iiotterdain, op haar verfouk, geauthorifeert ende geoiiroyeert, gelijk fy authori-
feeren ende oiftroyeren by deiên, om geduyrende den tyd van if. eerftkomende
Jiren, binnen den Lande van Holland ende Weft Vriefland, alleen te mogeö
drukken, doen drukken, wtgeven, endeverkopen , lèekerBouk in Quarto, ge-
naamd RoomsHollands-Reqt, Witar in de Reomfe (Vetten, met het huj-
deadaagfe Keerlands Regt, ia alies dat tot de dagelïjxfeenderhoHdiuge kan dienen, foa
ipelindeOa^eRegts-floffett, als in de manier vanKegts-vofdetingvergeieken, ende ovet
eengehtagt wtrde», c^c. Van niewrs befchreven, herfteld, ende vermeerderd, door
Mr. Stman vitti Leeuwen, Regts- Geleerde. Verbiedende alle ende een yder het felve
Bouk in eenige manieren na te drukken, of elders nagedrukt inden voorfz. Lande
te brengen, ofte verkopen , op verbeurte van de nagedrukte, ingebrachte, ver-
handelde, ofte veikofte Exemplaren, ende een boete daar-en-boven van 300. gul-
den , teappliceren als breder by de Originele brieven daar van zijnde. Gegeven ia
'sGravenhagc onder onsgroot Zegel den 21. Mey 1654, Onder ftond

Vooriz; Privilegie met alle den aankleven van dien, hebben ντγ ondergefchreven
aan Hendrik en DirkBoam, Boukyerkopers tot Amfterdam getraniporteert ende
ererge Jragea. Adium Ley den den i y· januarii 1671.

M^ GUALTER van LANTSCHOT.
CORNELIS PAATS.
CLUIRYN VAN KRIMPEN.
JOHAN VAN BANGHEM.
PIETER VAN ASSENDEL F.
M^ MAGNÜS VAN AKEREN.
M^ GERARD de MUNT , ende
NIKLAAS VANDER AAR.

Et late haar Έ.ά. Achh\ wel gevallen dat hei
I jegenwoordige hervormde Rooms-Hollands·
m'J Regt foo niet naar verdienflen immer sin ver-
Ê fchuldigt toebehooren, uwer Ed . ΑοΚΛ.-ί^/ώώΓ-
Ρ digheyt werdtoegeeygent, Wie kan het meer ey-
' gen ende toebehoortig opgeoffert ende toegepafi
werden-,als diegene de welke na den uytjlag van ditRegt der luy-
der faken endegefchiUen na de regtmatigheytende evenredenheyt

foodanig juyflen , datter niet onevens overblijft ende niemant
eenïg ongelijk ofte onregt en hebbe te lijden, ^it getuygen
de onfeilbare gewyfdens defer Agt Radtger Regtbank , 'daar
van yhoekwaat aardige T>ingf-luyden endeTleit-fugtige het
ook mogen wefen, geen of weinig hoger beroup valt ^ of het
werd ende blyft voor goedgekeurt alsbeflaande in eenonfijdige
uyting van regt ende geregtigheyt, fonder aanfien van perfo-
nen, fonder gunfi ofte afgunjt, waar mede het menfelijk ver-
fiand ligtelykkanbefoedelt werden^ ende aller eerfi van regt en-
de regtvaardigheyt komt af te wyken·^ Quatuor enim modis
humanum jud^iciummaxime pervertitur, Timore, cupidita-
tejodio,&amore, cap. ^latuor modis ii. (^iidjl 3. a quo
judex maxime cavere debet. Nam quicunque aut confangui-
nitate, aut amicitia,vel hoilili odio, vel inimicitiis ducitur,per-
vertitjudicium Chrifti, qui efl: Juftitia, & frudum illius vertit
in amaritudinem damnationis. cap. quicunque ead. cauf^
quajiiote. Synde defe Regt-bank van ouds voorfien geweefiy
niet alleenvan goede ende voorname Regtfgeleerden^ maar ook
van Burgerhiyden dewelke haar de koopmanfchap ^ ende burger-
handel wel verf aan, ende daarin van geen minder agting en
fijn. Want dat het in de Stedenende lager Regtbanken niet
nodig, ende ook niet dienflig en is, dat al de Regt ers ende Le-
den van de Regtbank, Regtfgeleerden fyn, is^ een kennelyke
faaki ende werd dat voor de befte Regtb ank gehouden.·, dewelke
gematigt i endefoodaniggefchikt werd, datter eenige Regt (ge-
leerden onder fyn, dewelke de manier van procedeerenverfiaan-,
Quytonkunde van het welke veel mifβagen kunnen ontflaan')
eenige koopluyden, ende eenige die den toefiand ende gelegent-
heydder burgerl^ke faken verfiaan, om dat voor der felver Regt-
bank allerhande burgerlijke faken voorvallen, ende wel minfi
dewelke alleen in defcherpfinnigheyt van Regtenbeflaan, daar
by komt dat defelve Regtbank altoos voorfien is van een goed
Gripliier, dat een welgeoejfend Regtfgeleerde moet fijn ende

buyten dien in fwaarwigtige faken·, tot koften van de Stadt,
ende buyten kennis van de 'Dingfuyden onfijdig geraadpleegt
werd^met den Raad-Penfionaris, ende andere Stads Advoca-
ten , alle van de voornaamfte Regt[geleerde ende Regtfoejfeners.

Het h ook een kennely ke faak, datdekennijfeendewysheid
van V 6"ft andi niet altoos met de geleer dheyt ff amen gaat. Waar
in fomwijlen de ongeleerde de geleerde overtreffen»joo ook de er·"
'uarentheyt leert, dat veele luyden uyt haar aangeboren iegaaft-
heyt j van kennis ende verfiand, fondcr uyterlijke geleertheyt
tot den hoogften trap van agtbaarheyt ende wyje matighejtge-
komen fijn. f)e ge Ie er dheyt is uveleen groot behulp tot de na-
tuyrlyke w^sheyt, ende oeffeningvan het verfiand, maar daar
het verft and ende bevattelijke kennis niet in en is, fal de geleer d-
heyt geen of weinig vrugt doen. Het is dikmaal beter .yfeid
Cicero ίη oradone pro Atchu, innerlyk wijs te ftjn,fonder
geleer dheyt, alsgeleert tefijn [onder kennis ende verftand. Dat
ook luyden dewelkegeenRegtfgeleerden enfijn tot Regtersgeftelt
mogen werden» als fy maar kennis van [aken hebben, leerd ons
deKaiferlykewetfelv inl. 17. Cod. dejudiciis Quidenim
obilaculi eil, feid de Kaifar, homines qui alicujus rei peri-
tiam habent, de ea re jiidicare , , quum fciamus omnes tales
homines, per ufum quotidianum jam eiïe approbatos, ut
& audiant lites, eafque dirimant, & pro fui & legis fcientia, hu-
jufmodi altercationibus finem iniponant.

Dat de Regtbank der Stad Leyden van ouds de naam ge-
had heeft van fonderlinge regtmatigheyt ende befcheidenheyt
in het wijfen van hare vonnijfen , is genoug kennelijk uyt de'
Stede Vonniilen, dewelke andere Steden in fwaarwigtige fa-
ken van Schepenen van Leyden kwamen halen, als onder andere
die van der Goude, die van Oudevvater ende'WoQx.^tni die
van Wefop, Muyden ende Naarden, dewelke daar mede in
V by[onder fijn begunftigt, Dat haar defeive Regcen wierden
toegelaten die de Leydenaars hebben. Item van wat faaken

Schepenen fouden oordeelen, dewelke fy niet en verftaan, fy
foudengaan tot deSchefienen van Leyden, ende 't gene Sche-
penen van Leyden fouden oordelen uyt hare fententie, dat
foude van waarden gehouden wefen. Hoedanige VonniJJen ten
verfoukevan defehe Steden^ geweferii verjcheyde tenDing·'
boukopdennaamvan geilede Vonniilèn bekentfiaan. Ί)αατ
•van de manier van doen te βεη is in fekre verklaring van de Se-
cretaris Jan van Hout van den 28. Auguili in het na*
der bewys van de korte befchryvinge der StadiLeyden by my on'
langs uytgegeven pag.f3o. ingelyvt. Sonderdatmenkanfeggen
dat de Regtbank der Stad Leydett. oyt anders beflaan heeft, ah
ten delen uyt Regtfgeleerden ende regts oeffeners^ ende ten delen
uyt burgerluy den:, ende uyt defelve de nutfle^ ende bekwaamfle.

Het gene dan dat tk u Ed. Achtb. op offere is van U
Ed. Achtb. eygen doen, ende noodfake: een verhandelinge
van het dagelykfe Regt foo dat by ons werd onderhouden^
niet in een vremde-, maar in ons eygen taal befchreven. Waar
in foo ik den grond ende eygenjchap van onfe taal niet in al-
les fitp heb waar genomen j is byfonderlyk in de manier van
Regtsvordering, daar in verjcheyde konf-woorden zyn^ die
wy te gelijk met de faken van anderen ontleent hebben > ende
niet wel als met omjpraak en hardigheyt in onfe taal gebragt
kunnen werden, des ik my om de al tegroote verandering 't felve
niet allefins en heb derven aanmatigen, foo dat behoorlyk en-
de anderfii^swel daenlyk was. Immers in het verder heb ikge"
tragt naar het voorbeeld van den Grooten HoUandfen Regts-
geleerden onfes tijdts , die in fijn noyt volprefen Inleydinge
totdeHollandfe Regts-geleerdheyt den voet geleid heeft, te
betonen düt gel^k als alle faken ^ ende wetenfchappen, foowel,
ende Q behoudens de waardigheyt van andere algemene ) beter
inonje Nederlandfe fpraak en taal kunnen werden befchreven,
ende deonfe Joo wel kan dienen, tot een kragtfinnige wtboefe-
mivgvan aUe wys bedagte voorfiel, ende Jpriet'Ogend wtfag

mn fiofen en faken, ah eenige andere ^ ookdeRe^tfgeleerdhen
fao wel in onfe taal kan werden geleerd, ende befchreven als in
eenige andere. Waar in grootel^ks is te verwonderen ^ dewijl
deDuytfefpraak ende taal in Jtg[elven foo volkomen is-, datfe
felv niet aan de Griexfe of Latijnfeyets fchuldig maar in
tegendeel die aan defe, als ouder van tijd i ende meer eygen in
haarwefen: foo.dat fekerlijk betuigt werd wt de gemeenfchap
van onfe taal met de oude Kelten , ende van de die metten
Chaldeen ende Hebraen·, (^hetwelk(eer klaar endeontwijve-
lijk werd amgewefen by den nauwkeurigen Taal-kmder
Adriaan Scliriek , Heer van Rodorne , in fijn Begin ende
Oorfpronk van de eerfte Volken van Europen } hoe dat mg-
tans de Grieken ende Latijnen met veragting van al de defe, en-
de alle andere i haar taal foo gemeen hebben kunnen maken ^
dat in de felv e taaien aüe kunflen ende wetenfchappen befchre-
ven zyngeworden, foo dat nog huydensdaags om tot eenige we-
tenfchap ende kennis van fakente komen, van nmdenis defelve
Talen met groot e moeyten^ koflen^ ende tijd verlies ^ voor af te
moeten Ie er en, al eer men tot eenige faken kan komen. Ont wij-
selijk vêortgekomen wt de albeheerjende magt van defelve over
anaere Volken ^ daarby komende de goede O effeningen van fa-
ken ende wetenfchappen j ende daar toe de opgefielde Scholen^
ende leer-tugt Φ laat fin, daar in fy ander eri overtreft hebbeny
dewelke metter tyd het felve, ook met veragtinge van het hare^
hebben aangenomen , ende hare Kinderen over gefonden heb-
ben om aldaar de taal te leaen^ ende met eenen in wetenfchap'
ende wijsheyt onderregt te werden, tot dat daar na, felvs in
onfe Landen, gelijk Schooien zijn opgeregt. Daar wy met
groote loff van fpreeken moeten , niettemin het onfe niet en
misien verwerpen, of verloor en laten gaan, ende onfe eygen
faken , foo niet en moeten veragten , dat men niet goeds in
onfe oogen en waand, dan het geen dat van biiyten komt, enJe
fhuys den honing laten verhoren gaan, om elders met fwaren

atheyd te /mken j het gene dat fuyr ende bitter is. Wt welke
faak foo wy ons erinneren, tafielyk te vinden is, dat foo wei-
nig hefihrijving vanonfe oudkeit overig is, met dat de weinige
onder onfe Voor-ouderen dewelke door foodanige moeyten ende
arbeid tot den trap van wijsheit ende geleertheitgekomen zyn
geweefi, de Griekje ende Latijnfe f^raak als het eenigfie mid-
del om tot kennis ende wetenfchap te komen, foo hoog geagt
hebben j dat fy felvsmet alleen haar eygen taal met veragting
hebben aangefien·, maar ook haar eygen faken hebbenverwaar-
Ιοοβ, ende voor het meerendeel by gebrek van ervaren Leer-
meefier sin haar eygent aal y ende wetenfchap van eygen faken^
onkundig zijn gebleven ende onbekwaam gehouden ^ haar eygen
kennis ende wetenfchap van Jaken , hare nakomelingen met
genougfame befchrijvtng^ tot leeringe van andere, te kunnen
naar laten 'Dat wel door hulp van wyfe ende geleerde Man-
nen onfestijds inde fuyverheyt van onfe taal ü beginnen her-
fleltte werden ·) Joo datmen in onfe eygen taal ook alfaken van
wysheyt ende wetenfchap begind te verhandelen. T>og mg
veel ende het meefgebreekt aan bekwame Luyden die haar tot
Leer-meeflers van de jonge Jeugt willen laten gebruyken. Daar
vandebekwaamfle haar felvenom de veragtheyt by de onwe-
tende, ende het weinig voordeel·, haar felven ontrekken i ende
de andere-, om de foo verre ingedrongen misbruyken in dequade
manier van leering, onder defelve of onmagtig, of onbekwaam
zyn, niet alleen om de Kinderen e enige goede faken te leer en,
maar felvs ook onbekwaam om de Kinderen een goede Letter-
konfl endeverder gronden van haar eygen taal te leer en. Het
welk niet en flaat te beteren 5 foo lang ff evers ? en Snijders,
die haar kof niet winnep en kunnen, bekwaam genoug geagt
werden, voor School-meeflers de jonge Kinderen te gaan leer en,
of in den eenen houk of den ander toegelaten werden een Kin-
der fchool temogen opregten-, het welk dan alfootot inhetbin-
nenjie van de Stad door kruipt. Onder dewelke de fommigedie

wat Frans kunnen[preeken, opdat fy wat meer Meeflers fiudevi
fchijnen yhaar vermeten de tranje taal te kunnen leeren ^ende^
eh armen ! 'uan het een [oo weinig weten·, als van het ander, ende
het hemd glad over den rok heen halen ^ foo weinig kennis of oor"
deel vantaal hebbende^ dat fyntet eens en weten ^ datyernand
een ander taal te fuUen leer en 3 hy eerfi den grond vm dejfehs
ejgen taal wel verjiaan moet, ende het buyten dien niet wel mo-
gelijk isyemandtwee talen gelyk te Ie er en. Soo komt het voorts
dat de gemeene Luyden dewelke alleen by omthoud van haar
Schoolmeeflers, [ondergrondige wij-redenen (^diefyjelvs niet
en weten ) geleerd hebbende, niet wel Lejen of Schrijven en
kunnen , ende foo veel miffen in de grondige ffamen-fielling
van letteren ende woorden·, deen voor d'ander, ende dikwtls twee
voor een gebruykende, dewelke als men die naar den galm van
denwtfag van de grond Jpraak falgaantoetfen ^ ofeenandren
wtfagfouden maken ^ of niet en kunnen wtgejpr 00ken werden*
daardoor is het Schoolmeeflerfchap in foodamge kleinagting
gekomen, dat geleerde ende wyfe luyden haar daar niet mede
en willen bemoeyen. Het welk nogtans anders behoorde te we-
fen. Waarom foude men dog niet alfoo wel een T)uytfe School
kunnen opregten, daar men de Kinderen tot den hoogflen trap
van weljpreke7itheyt, kennis, wysheyt, ende oeffening van ver-
fand:, ende redenkaveling foude kunnen brengen, als de Latij-
nen ende Grieken gedaan hebben? Geen andere redenen fijii'
der dat deLatynfe enGriekfe taal foo veel ge agt fijn, omdat
de luyden van die eeuw in haareygen taal Schooien vanwijs-
heyt, ende oeffeninge van verfland ende kennis hebben opge-
regt, ende de aUerw0e tot Leermeeflers over de jonge Kin--
deren geflelt hebben ■> wat waren dog Socrates, Plato, Dio-
genes ^ Cato, -Ariiloteles, ende andere M^'yjgieren anders als
Schoolmeeflers over de jonge Kinderen. Dte het foo verre ge··
bragt hebben , datmen hare fchriften, ende Leringen in de-
/elve tak heeft voortgeplante ende hare tak als een algemene

tde is aangenomen , ende geen tale nevens dejelve is gengt
geworden, om dat in geen andere taal fio veel wysheyt ende
wetenfchap befcbreven is, om waar toe te komen, van noden
was eer β die tale te leer en om dat foodanige Leer-oeffenin-
genin onfe tale niet gebruykelyk en waren , gelyk nog tegen-
woordig niet en fijn , het welk te beklagen is , dat de jonge
Kinderen alle haar tyd verkwifien , met een taal te leeren j
die β nog nauwlyks wel en kunnen als fy Mannen beginnen
te worden , ende daar veele om de moeylijkheyt van die tale
in blyven fleekent ende als fy nu al agt j tien, of meer jaren
daar mede doorgebragt hebben , hebben fy nog maar een an-
dere taal geleert, daar by Jy in andre Landen ende by andre
Folken kunnen verf aan werden maarwysheyt ende weten-
fchap van faaken en hebben fy nog niet, die fy dan nog eerfi
moeten leeren , het is wel een groote agting velerhande taal
te kunnen fpreeken, maar wel ende w0yk te fpreeken, kennis
ende wetenfchap te hebben, is nog meer , dat onfe taal daar
foo bekwaam toe is, als eenige andre is federt eenige tydher-
waarts genoug betoont. Wat fjnder niet al goede bouken in
onfe taal overgefet, ende foodanig overgefet dat de overfet-
ting het overgefet te in cierl^kheyt ende kragt van eygen woorden
in alles gelijk is, ende in veele te bovengaat.

'Dit heeft my ook bewogen om de Roomfe Regtfgeleert-
heyt dewelke de Rederduytfe Regts oeffeners , lange is ont-
houden ende feer fpaarfaam mede gedeelt, tot ons dagelyks
gebrujk te brengen, ende aan te wyfen waar in dat algeme-
ne Regt, dat in degantfé Chriften wereld daar eygen wetten
of andere Cofluymen ^ ende vafle gebruyken gebreken , voor
goed ende aannemelyk gekeurt werd, van het onfe verfchildi
of met het onfe overeenkomt» ende hoe verre 't felve by ons
werd onderhouden ofte niet. Het welk ik daarom de naam
van Kooms-Holh-ms-Ktgt gegeven heb y ik weet wel^ hoe
kwalyk dat by andre is opgenomen dat ik den arbeyd van die

geile dewelke met foo groot β moeyUn ende koflen tot die ken-
nijje gekomen fijn , (öa gering ende foo kleyn geagt heb , dat
U)t defe e'fide andere mymr Jehriften , de 'Duytfe aankweke-
lingen foo verre in de Regtfoejfemng gekomen-fijn y dat β de
fommige van de foodanige derven bejchamen. Dank heb de
naarjtigheyt van die luyden, die geen tijd nog moeyten enJpa-
ren om alles, ivat daar van regt is, te onderfoiiken, voor de-
welke men niet verburgen en behoort te houden. Den Tab-
bard nog de Muts en maakt de Man niet, veele fijnder die
het maar om de naam te doen is , die verder ofte anders tot
de (aken niet en doen. Die ge ene dewelke haar naarfligheyt
fouken aan te wenden om hare wetenfchap die fy in de Schoo-
le geleerd hebben , tot de dagelykfe Regts-oeffening te bren-
gen en kan het ook niet ondienflig zijn hare fludien fooda-
nig aan te leggen als het voorjchrift van defe mijnen arbeid,
haar aanw^Jl, het welk ik met geen ander oogmerk en heb
by den anderen geflelt als ombeyde fjds dienfl te hmnen doen,
foo wel voor die gene dewelke de Latynfe tale verfiaan , als
diefe niet en veijlaan , dog wel meeji voor de Duyfte aan-
kwekelingen. In 't verder kunnen haar die gene dewelke de
taal verjiaan , dienen van de Cenfura Forenfis Theoretico
pradica in den Jaare 1662. uitgegeven , het welke federt
dien veel vermeerdert, ende met het tweede deel rakende de
manier van procedteren foo in civile als criminele fa-
ken, tegenwoordig gereedleyt, om op nieuws uytgegeven te
werden.

Dat dit Rooms-Hollands-Regt niet ondienflig nogte on-
aangenaam geweefi is , blijkt genoug uyt het ve^^oopen van
hetfelve, hetwelk ten der denmaal herdrukt, voor de vierde-
maal in defer vougen overfien ende vertneedert ^op de pers ge-
bragt is. Ende gelyk het eerfle , foo ook dit laatfie U Ed.
Agtb. in fchuidige dienfibaarheyt werd opgedragen ende toe ■
geejgend. Ontfangt defe mijnen arbeyd , foo gunflig , als

het dlenflpUgtig werd aangeboden , door die gene die U Εd.
jigth. toewenfl een goede ende wijfe handhavenis van eenge^
juyfte ende ongekreukte regtvaarégheyt in eenonfijdigegereg'
tighep geuytet, Ende blyvt

werkinge ende onderfcheid dat regt is. Wat voor regt, ende hoe het Deel.
felve by ons werd onderhouden : ende daar in van den oorfprong van het
Hollands Regt, foo in Landftands in 't gemeen, als der Onderfaten faken
in'tbyfonder. Daar in van de eerite Regter» ende Regt-banken defern.
Landen.

De Wetten, tot onderhoudïnge van het regt, beflaande in het gebie-Π I,
den , toelaten , verbieden , endeftraffen, zijn van biiyten ingevoert, ofte
by onfe Hooge Overheid felv gemaakt, of toegelaten, daarom defclve fijn
gefchreven of ongefchreven , algemeen of byfonder, die alle by alle fon-
der onderfcheid hoges of lages ftands moeten werden onderhouden, Defeiy^
foo veel het gemeen aangaat fijn EdiEien, Ordonnantie}}, Placaten·, Re-
folutien , Refcriptien , Appfoo.iüen, (^onfirmMien·, Revocatie», Ahermen^
JnfiruBien , Moderatie» , tAmplimen , Imerpretatien , Confenten , β^β-
thorifatien, ende diergelijke. Ende aangaande yder Mens in't byfonder
fijn Hand verten Privilegien, Τ ar domen, Remijfien, tyéboUtieit, brieven
van Legitimatie Refptjt oi At'terminatie Smrete des (^orps, Benefieten
van Inventaris»venia (Ztatts, ende diergelijke.

Het Regt werd verdeelt in het regt der perfonen daar van in het I. Bouk,
ΐη het regt der faken ende het bekomen van dien , foo in enkele, daar van
in het li. Bouk, als veel-begrijpende faken daar van in het III. Bouk in de
onderhandelinge van defelve onder de perfonen by verbintenis enfchuld
foo gemeene als lijvftrafflijke faken daar van in het IV. Bouk. Ende in de
middelen daar by 't felve voorden Regter werd vervolgt daar van in het
V. Bouk.

Het Onderfcheid der perfoonen aangaande het regt beftaat daar in, dat
by ΟΏβ alle Menfen fijn vrije J-üyden , ende ondcï defelve andre Mannen

©fteVrouwen, Bloedver-waten oftevremden, wenigof onwettig gebo-
ren j Edlen ofte Onedlen, Ingeboren, Burgeren, ofte Wtheymen, Geeüc-
lijke ofte Wereldlijke , iMondige ofte Onmondige,
V 1. Het onderfcheid tuilen Ma men ende Fromven komt wt de ingefchapen,
asrd, volgens welke het mannelijke gcflagt meerder bequaam fijn de toe
faken van verftand ecde oordeel dan de Vrouwen, ende Mannen tot de be-
dieninge van alle ampten tot heilier van Landilnns of andre gemecne faken
gefcliikt zijn, ende de getrouwde Vrouwen geheel ende al overgaan onder
de voogdije ende bei'iiering van hare Mans.
y 11. Het regt van Bloedverwantfchap, dat mecft te pas komt in het beuren
van ervnis ende lal'l van voogdije over onmondige, beilaat in afkomftige
geboorte wt een en defelve Man ende Vrouw, daar in het onderfcheid tuf-
fen Wettige ofte Onwettige, ofte door Huwelijk in.Swagerfchap. ,
.V111. Maagfchap is van Swaart of van Spilfijde opgaande, nedergaande, ofte
fijdeling verder ofte nader by trappen ende leden van maagtal. Volgens
den Regel: Soo veel perfonen foo veel leden wtbefondert een.

Het onderfcheyd tuiTcn EdUn ende Oncdien beilaat merendeels in wter-
lijke lofende eertijtlen van vrome daden van haar ende hare voorouders ;
als fijn Hertogen , Graven, Ridders , Barons, Banderheeren , ende hare
af komelingert met voorregt van de vrije Jagt ende Vlugt.

Wtheymen fijn die buyten Landfchap geboren fijn , Inhs^men fijn an-
dre Borgers ofte Inbporlinge, die 't Burger-regt vït geboorte van haar ofte
hare: ouders hebben, andre Poorters die maar Inwoonders zijn , die het
Burger-regt gekofc hebben. V^n Poorters déwelke^de Inboorlingen .tot
des ftads ampten en bediening voor de Buyte-landers en Poorters verko-
ren werden.

Tullen Geefteüjke ende Wereldlijke, het Regt ende I^egtsvorderlng
aangaande, is byons geen onderfcheyd, als alleen dat defelve wagt ende
togt vry zijn, ende onder defelve de Arme Godshuyfen yry zijn van excijs
ende lm poften.'' .

Meerderjarige 2ijn die boven de X X V. jaren oud zijn, devi?elke als tot
de jaren van verftand ende wijsheyd gekomen zijndetoegelaten werden haar
felve ende iijre.goeden te beftferen. Alle andre fijn"/^/«^ï/^w^e dewelke
ftaan ondetde magt v.an haarrQjidersS ofte ondéi de ppfigt. endq^yoorforg
van haar Voogden., V .r't:· ■ ,, i rrn:' ■ f^^-i-·,-;;! υ;· , . ■ ;
XIII, ^^gt etide het gebied der Otf ders o^er hare Kindcrm -bdtaat in mati-

ge kaftijding ende tugt, in het bewind ende voogdy van der Kinderen aan-
bettorven goeden ,xnd;e inJlct tpellaafl of vveygerfn; tan dpr Kiiideren Hu-
welijk, h£t:wells iii' de Jpnginans tpthii^i XX· «ndse de Dogters

cothaar XX. jaar volflagen is,, mra-na defelve jaren in wettelijke reden
van Vi-eygeren bepaaid is. Defe magt houd op door 't Huwelijken der
Kindreii, door handiigtig, ende meerderjarigheid ; welke magt ende ge-
bied voort-komt wt dc opvoedinge ende byiland devTelke de Ouders de
Kinderen foo na aangebooren als gegeven wetten fchuldig zijn. Het welk
een gemeene laft des Boedels is, ende foo wel by de Moeder als by de Va-
der of de langtslevende van dien , foo wel fonder als met behouden goed
ende by gebrek of onvermogenheyd der felver by de Grootvader en-
de Grootmoeder, mitfgaders Broeders ende Sufters moet voldaan
werden.

Het Hmvelijk. is een verknogte ende onfcheidbare gemeenfchap van een XIV,
Man met een Wij^ in leven en in ommegang. Mag niet beftaan als by per-
foonen Jongmans boven de leende Dogters boven de i α. jaren. Ende
op dat het felve niet en gefchiede tegens voorgaande beloften met een an-
der , aan te Namaagfchap in nedergaande ende opgaande fonder eynde, en-
de in Zijd-magen binnen de drie eerfte leden, of ook fonder toeftaan of
bewilligen van de geene die daar in moeten gekent werden, moeten de-
felve perfonen terplaatfe daar fy haar vafte woonplaats hebben drieSon-
dags of Merktdagfe geboden hebben, binnen dewelke hem een yder die
daar tegen heeft hem mag bekent maken , fonder dewelke geen Huwe-
lijken voor wettig gehouden werden. Het felve is vooreen Mens fijn Ie-χ y^
ven 5 ende mag niet gefcheyden werden als om overfpel, of ombequaamT
heyd tot voorteling , als alleen van Tafel ende Bedde in val van onverfoen-
lijken haat endeoneensheyd tot gevaar van lijv ende leven.

l^oogdije is een Regtelijk beilier over Ouderloofe, Minderjarige, ende XVI.
andre toefigt behouvende perfonen , die haar felv nogte haar goederen
magtig zijn. Daar toe fekre perfonen werden gefteld by wtterfte wilkjde-
welke onbepaald is , of by gebrek van dien de wettige Overheyd, daar toe
in de Steden ende Dorpen by fondre Weeskamers zijn opgeregt, dewelke
onder haar oppervoogdije de naafte ende bequaamièe wt de bloedvrienden
onder behoorlijke feeker, tot het felve beftier ende voorforge verkiefen
ende ftellen.

Der Voogden magt ende pligt beflaat in het beftieren ende wtvoeren
van alle derVefen /aken, in het maken van een Staat ende Inventaris^
van der Kindren go3den , de penningen van defelve wel ende gelijk als ei-
gen te beleggen, ende volgens defelve befchrijvinge jaarlijks of om de
twee jaar behoorlijke reekening te doen : tot dat de Voogdye door Meer-
derjarigheit, dat is, vijventwintig jaren der Wefen, of eerder huwelijken
ftaat, of handligtinge van de Overheid komt te eindigen.

Fan hst regt di? Sakjn, snde het bekomen van dien, fo
veel in mkje Saken befiaat.

I· Q yihn buiten de Perfonen aangemerkt, ende foo veel defelve in het reg-
i>bet. i3telijk onderfcheid den Perfonen werden tegen gelleld, zijn of enkel,
of veel begrijpende ende beherende faken.

Enkje faken werden genomen na haar eigen aard, of ten opfigtvanhet
gebruik der felver; na haar eigen aard zijn defelve wederom ligha-
melijke of onlighamelijke. Daar van de lighameiijke wederom zijn tii-
baar of ontilbaar3 dat is, roerende of onroerende. Ende onder die de
tithare ofte roerende, beweeglijk door haar felven , als fijn Mcnfen ,
Beeften , Vee; ofte door andre, als Hout, Steen: ofte onbeweeglijk en-
de ontilbare ofte onroerende , als Huyfen, Erven 3 ende 't geene daar toe
behoord.

femand toebehoorige, fijn toebehoortig alle Menfen , als de Zee en^e
Lugt, of eenige gemeenfchap der Menfen , als zijn Wateren, Stroomen.
Rivieren, Wegen, Wateringen ende Vaarten, Goederen van Steden ende
Dorpen, &c, of byfondre Menfen toekomende, dewelke veel ende ver-
fcheiden zijn, wandelbaarofteonwandelbaar.

Het regt tot eenig goed bellaat in eigendom of befit-regi, Daar van
den eigendom is v»Ue·, daar byyemand benevens den eigendom ook het
volkomen ende overhinderd gebruik heeft, of gebrekelijke, daar van een
ander 't gebruik heeft, of yets aan gebreekt, daarom hy niet alles daar me-
de kan doen dat hy begeerd,
III, Her bekomen van niemand toehoortig ende ongeeigend goed gefchied
dóór ende behering , met onderfcheidtulfenlevendjofadem-

ke wedrom in driederhande foorten werden verdeelt. Als fijn de viervoe-
tige die haar op de aarde onthouden , de Fogelen in de lugt, ende de f^tjfen
in de W''ateren, dewelke van den beginne van een yder fonder onderfcheid
gevangen ende beheerft wierden, die defelve eerit konde btflaan ende be-
magtigen: Dog naderhand is bepaalt, ende 't voornaamile daar van als
^ijn het grof wild, van Herten , Hinden , de Halen , Konijnen ; ende on-
der gevogelte, Perdrijicn, Puttoirs, Reygers , Q^uakken , Kranen,&c.
den Edlen alleen werd toegelaten: ende aangaande de Viilcrijen komt wel

het Viflen in de Noord ende. Zuyder Zee toe alle ViiTers aan de aanpalende
Landen, maar in de Stroomen ende andere Wateren komt het regt van met
netten te viflen het gemeene Land toe j ende die het regt daar van by ver-
pagting verkrijgen, blijvende alleen de yryigheid van metten Hengel-roedc
over al te mog^n viflen.

Al ander ongeeigend Ademloos goed komt onder den eigendom van de
Ijeendie heteerft aanflaan. Als üjn de onbekende Landen indeZeCj ver-
aten ende weggeworpen goeden·) Geld dat te grabbel werd gefmeten, het
geen de Zee wt haar felven opwerpt, den buyt ende roov der vyanden, Fer·"
borgen fchatten die op het fijne gevonden werden: andre komen den Grond-
eigenaar hal ν toe. ~

Door natrek^ by aanwas verkrijgtnien de aanwaflen in de Rivieren ten IV®
wederfijden, foo ver men die met een wif-wagen mag berijden, of van fijn
Land gaande met fijn fwaard kan bereyken.

Door «atrek^ by faaks gevolg verkrijgtmen het geen op onfen grond ge- V.
boiiwd, gefayt, of geplant werd, ende'tgeené wt verfcheide Itoften by
gedaantgeving vermengt werd , komt den gedaantgever toe, behoudens
vergoedinge van des anders toegedane ftofïè.

Onder faaks gevolg behoort mede het verkrijgen van de vrugten van VI.
eens anders goed , ter goeder trouwen als het fijne befeten.

Het goed het welk airede by een ander is beheertt ende hem toebehoord, VIL
kan niet anders verkregen werden als by willige overgift ende levering des
vorigen Eigenaars, het welk van tilbaar goed onder de hand gefchied, maar
van ontilbaar ende onroerend goed 5 niet anders als by opdragt voor'tGc-
regt van de plaats daar 't goed leid, So nogtans dat het ftlve niet en beftaat
als van de geene die des magtig zijn, het zy dat het by haar fel ν of door haar
gemagtigde, aan ons of onfe gemagtigde gefchied.

By Beft-regt verkrijgtmen het regt ende eigendom tot eenig goed, door VIII.
het befit van 'c felve ter goeder trouwen, ende onbelet een derdendeel van
honderd Jaren gehad.

Gebreekeltjken eygendom werd wederom verdeelt in togt ofte minder ge- IX.^
rcgtigheid.

"Xo^t is volle anders vrugt-gebruik, van alle baten ende innekomen van
eens anders goed fonder vermindering van het felve, ofte gebreekelijkcsais
enkle bruyk, niet van alle vrugten, maar van dit of dat in 't byfonder.

Volle togt ofte vrugt-gebmil^^i is andre lijv-togt tot yemands leven, an-
dre Erv-togt dewelke met het leven van den Mens niet en is bepaalt ^ ma^
by overlijden van d'een op d'ander over gaat. Gelijk als Erv-pagt-regtj
ende Leen-regt.

χ I, Onder Erv-pagt-regt behooren j Erv-pagt^ Tien-regt , Cijns-regt, ofte
Citaten metten houde, Tijns-regt, ende diergelijke.

Erv-pagt is een ervlijk onverttervlijk regt daarby den Heer van bet on-
bebouwde land, het vrugt-gebruik van 't ielve aan yemand om een jaar-
lijkfe erkentenis tot pagt eeuwig ende ervlijk vvtgeeft, op verbetering.
Werd verkregen ende mag verhandeld werden gelijk als al ander onroe-
rend goed, behoudens den Heer fijn regt van naafting, ofte overbouk-
regt, dat ook by elk verfterv betaald werd met een halve pagt ende een
kanne Wijn , vervalt door wtfterven van het geflagt, door verjaring ende
des faaks ondergang.

XI. Tiend-regt is van een tiende, of om het tiende, een gelijk tiende, dat
is , hetelvde deel van de.Zay ende Vee-yrugten te mogen genieten, de-
welke fijn van driederhande foort , Kooren-tienden, als van Rogge r
Tarw, Haver , Garft, Weit. Smaltienden, als van Mo?s, Hout ,Gr3s,
Hoy, Rapen, Radijs, Appelen , Peeren , Nooten, by óns in ongebruik,
ende krijtende tiende als van Voolnen, Kalvren, Lammeren, Jon-
ge Varkens, Ganfen, Eijen, dewelke mede yan ouds voor een feer klei-
nen penning fijn afgekoft.

XII. Cifns-regt is een jaarlijkfe pagt by den Verkooper op het verkofte gehou-
den ende inbedongen , met den houde, dat is het regt van naafting van.
het felve telken verkooping, anders Oud- eigen, ofte Pagt metten houde,
weinig van het Tijns-regt verfchillende, als in verval ende verbeurte van
wan-betalifig, het welk nu foo niet en werd onderhouden.

XIII, Alle andre om geldgekofte renten zijn lof baar, volgens het beding het
welk daar in moet" werden gevolgd, anders tegens den penning feflien, ten
waar in feekre flag, getal ende gewigt ofte waarde was wtgedrukt, dewelke
moet gevolgt werden, maar indien geen feekre foort ende gewigt van
^eld, ofwel feekre foort, fonder gewigt of feekre waarde werd vi'tgedrukt,
foude de waarde van dien op ende afloopen.

λ'ΐν. Leen-regt is een wtgift van onroerend goed tot ervlijke onfplif bare togt>
onder onderlinge laft , van fchuc ende manfchap tuilen den Heer ende fij-
nen Leenman. Daar van andre fijn quade leenen die alleen fterven op het
oudfte ende naafte mannen hooft, ende by gebrek van dien aan den Heer
vervallen , andre goede ende onverftervlyke Erv-leenen, dewelke niet en
vervallen foo lang als yemand werd gevonden van fwaard of fpil-fijde, de-
welke door verfterv Ervgenaam foude zijn van de laatfte befitter, alleen dat
hft Jonger Man gaat voor dat ouder Wij ν, daar fy beyde even na zijn.

XV. Het felve magook verkoft, ende door toelatinge van den Heer bywt-
serftewil verdeelt, gefplift eqdeweg gCHwakt werden, anders gaat hes

felve by verfterf gelijk al ander bnleen goed, ten waar by de vvtgifte 't fel-
ve was bepaalt. Dog by verkoping behoud den Heer het regt van naafting,
endc telken verandering moet den volgenden (fulχ ook by verkooping)daar
in verlijd werden, ende daar van betalen de Hof-regten, ende Heer-gewa-
den , by de Brieven van wtgift wtgedrukt, dewelke volgens (^ofluyme mét
een feekren penning werden afgekoft,of anders foo daar geen feekre Heer-
gewaden vastgedrukt zijn foo betaaltmen boven de Hof-regten, voor een
groot Leen , het welk hoog ende laag Regtf-gebied in fig begrijpt, ende
vóór een middelbaar Leen , welkers jaarlijks inkomen is boren de tien en-
de beneden de dertig gulden, eens tien guldens , ende voor een klein Leen
dat boven de tien guldens 's jaars niet inkomen en heeft, een jaar Renten. XVIi.
Werd verlooren door faaks ondergang, door verjaring, door onderlinge
quijting, door verbeurte, verfuim, ende^gebrek van eenregtenLeen-
volger. " .

Onder Erv- togt werden ook gerekent de geeftelyke Proven ofte Trahn-
den , van ouds tot geeftelijke dienften opgeileld, by de naafte van de af-
komelingen, door een begiftigde Befitter telken verval wt te voeren,
daar van huidendaags met den herftelden Gods-dienft, ( blijvende de gifte
ende het befit) de verdere dienften ophouden.

baarheid, datisj regt om yets boven ofte buy ten 'tgejneene regttedoen,
ofte verbieden op eens grond ofte getimmerte tot voordeel van 't fijne: te
verkrijgen door beding, of Befit-regt by verjaring fonder geweld, niet hei- ·;
melijk nogte by verfogte toelating ter bede.

Hii)S-dienflbaarhedeft die eigentlijk de bewoning van Huys of een be- -
woonaErv betreften, zijn doende ende lijdende, ofte verbiedende ende
lijdende. Doende ende lijdende zijnLaft oite Gebouw-dragende, In-an-
kering, Overftek of Overhang-regt, Drop-regt, Water-loop, Goot ofte
Kruyn-regt. Verbiedende ende lijdende fijn belet van hooger Timmering,
vry Ligt, vry Wtfigt, Venikr-regt, Gefigt-verbod.

f^eld'dienflbaarheden , die eigentlijk tot de Land-bouwery behooren j XXI.
doende of lijdende, zijneen Voet-pad, een Ry-pad , eenDreev , een
Weg, Noot-weg, Lijd-vveg, ofVVt-pad, Water-gang, Waterlofing,
Water-leyding,of Water-togt,ende regt van Deur-vaart. Verbiedende en-
de lijdende zijn belet van hooger Boomen, hooger Schuttingen, van vuyl;
Water-loop, ende diergelijke.

Vm veel begrijpende Saken ende het bekomen van diefty
hy vttterfle wil ofVerjlerv-regt.

I. \T Eel begrypende iaken beftaan in Boedel- rcgt ende defièl vs behering,
Deel. v dat verkregen werd door Ervenis by wtteriie wii ofte f'erflerv, By
Ervenis verkrijgt men niet alleen bet waarlijk befit van des Overledens
goed , maar ook van deffelfs in ende wt-fchuld.

Wtterfle veil is een opentlyke verklaring van 't: giind dat yeinand wil dat
van of met fijn goed fal gefchieden , het fy by teflament, dat is , volle Erv-
ftellinge, of by Codtcille daar by alleen yets werd gemaakt oftebefproo-
ken fonder gevolg van Ervenis, Andre is mondeling·, andre fchriftelijk^
ingeileld, voor Notaris ende twee bejaarde Getuigen , ofte voor den Se-
cretaris ofte Geheemfchrijver ende twee van 't Geregt van de plaats daar
't gefchied. Daar van werden wtgefondert de wtterfte willen van d'Ouders
onder hare Kinderen, of ten behouven van den Armen gemaakt, die by
enkel gefchrift, en de wtterfte willen by tyde van Peft, onder den Huis-
luiden , of by Krijgs-luiden in den Oorlog gemaakt, dewelke alleen voor
twee Getuigen fonder fchrift beftaan kunnen. Ten waar defelve op gely-
ke wyfe dat die gemaakt fijn waren weerropen, het fy by opentlyke vernie-
tiging, of by ftilfv^'ygende door een later wtterfte wil in tegendeel van dien
gemaakt,

Wtterfte willen mogen gemaakt werden by alle die fulks by de wetten
niet en is verboden , als fijn Mans perfoonen beneden de 14, ende Dogters
beneden de 12, Jaren. Die by de Vyanden overloopen , die by de Godf-
huifen werden onderhouden , volgens Hand-veft aan haar vergunt. Van
alle goederen , ende aan wie men wil, wtbefondert aan Overlopers , Bal-
lingen ende Banditen , Overwonne Baftarden , Voogden , Curateurs, en.
de Adminiftrateurs , Kloofters, Geeftelijke Vergaderingen, ende verbo-
den Collegien , Paus-gefinde , geordende Notariflen , by het teftament
voor haar gemaakt, Man ende Vrouw buyten het Kints gedeelte van een
der Voor-Kinderen,

Tot Ervgenaam magmen ftellen wie men wil, ende foo veel men wilj
die naar regten niet verboden en is by wtterfte wil te mogen ontvangen, in
't geheel of voor feeker gedeelte. Onder dewelke Kinders ende Ouders,
mitfgaders Broeders endeSufters, (by feker-geval) voorfekergedeelte
moeten gekent werden, ende niet als om wettige redenen kunnen ontervt
of voor by gegaan werden.

ofte Broeders encie Sufters (by feker geval > tot Ervgenamen moeten wer-
den geftek, is in de Ouders ende Kinders min dan vijf in getal, ende in de
Broeders ende Siifters , (bydeErvJatingaanoneerlyke in haarplaats} een
derdendeel, ende in meer dan vier Kinders de helft van 't geen fy anders
by verfterv foiiden hebben gehad, daar in gereekent v\?erd het geen ïy te
voren v\'t den Boedel van den Overleden eenigfinrs hebben genoten.

ErvUüng anders iafittutic ,.beftaat in volle beheering des Boedels, ende VI.
onder het woord van Ervgenamen verftaatmen niet denagelnaafte, maar
die geene die volgens verilerv-regt daar toe geregtigt zijn. Ende gefchied
by ende aan die geene dewelke by wtterfle wil beveelen ende genieten mo-
gen , regt wt, ofte onder feekre indien ende mits , ofte op dat, het welk
eerlijk , doenlijk , ende mogelijk is,

Defelve is vrje wtter hand , of verbonden over de hand, ende kan niet VII.
alleen gelaten werden aan een of meer, maar by fubfiitmie, dat is, onder-
ftelling van een ofte meer leden aan een , by gebrek van veel, veel by ge-
brek van een, ofveelby gebrek van veel , daar in der felver aandeel naar
haarluider getal, ende voorts ende alles plaats heeft dat in de ervilellinge
was ingefteld,

P^erbonden ofte befwaarde ervenis is, daar by den Ervgenaam belaft VIII.
werd, dat hy de er\ enis naar fekren tijd of naar fijn overlyden , aan een an-
der voor 't geheel of voor feker gedeelte fal laten overgaan; het fy dat het
felve regt wt, of onder eenig gevallig indien, op dag, of voor of naar ee-
nigen tijd werd opgeleid , wtdruklijk ofte by ftilfwygend gevolg.

Onder defelve befwaarnis behoorden ook de makingen ende legaten, die IX,
by den Overleden yemand befprooken by den ervgenaam moeten wtge-
keert werden. Dewelke mede onder een indien, mits, ofte op dat, tegens
of op fekren tijd gemaakt kunnen werden.

De wtwerkende kragt van een vervallen ervenis vereift aanvaardinge,, X·
daar door den Ervgenaam hem aan de verder v?il ende wtvoeringe van de
wtterfte wil, ende betalen van des Overledens fchulden vaft maakt, daar
toe hy fijn beraad heeft of hy defelve νιάΐ aanvaarden of verlaten, ende in
het twijvelagtige of de laften meer waren als het goed, mag hy defelve aan-
vaarden onder Beneficie van Inventaris, van de Hooge Overigheid te ver-
fouken , onder dien hy niet verder verbonden en blijvt, als den Boedel van
den Overleden kan toereyken.

Boven dien heeft een Ervgenaam met verband van overgang, ofte ma- XI·
kingen belail zijnde, regt dat hy foo wanneer by hem niet,of minder als een
vierde deel des Boedels foude overblijven, van de verbonden goederen, of
van de makingen een vierde deel, degenooten vrugten daar onder geree-

kent, voor hem mag aftrekken ende behouden, dat men nomt Tnbellimi-
que ofte falcidie portie, ten waar het felve by de wtterile wil was verboden:
wtbefondert in Kindren in de welk fuik verbod geen plaats heeft.

XII. By gebrek van wtterfte wil heeft het ferflerv-regt plaats onder de naafte
Bloed-verwanten, daar van de nedergaande dat fijn Kindren ende Kints-
kinderen by plaaf-vullinge ende by kluften, gaan voor de opgaande, en-
de die voor de Zijd-magen, Γοο alleen zijn , anders benevens Broeders
ende Sufters, met onderfcheid van heelen of van halven Bedde, agter de^
welke eerft komen de Zijd-magen fonder onderfcheid. In defe Ordre: dat
de plaatf-vullinge (daar by de Kindren in plaats van de Ouders erven gelijk
offy nog leevden, benevens degeenedie m£t haar Ouders even na ge-
weeft fouden hebben,) in de nedergaande fonder einde is, ende in de Zijd-
magen plaats heeft tot Broeders ende Sufters Kindren ende Kints-kindren,
ende Omen ende Moeyen Kindren defelve binnen gereekent, ende buiten
defel ve de gene die even na zijn hooft voor hooft erven , ende den naarder
den verder wtfluit.

XIII. In het welke buiten dien nog tvveederhande regt werd onderhouden,
daar van het eene het Gemeenlmds-T^egt genomt werd, ten deelen gemeen

^ ^ met het Oude Schependoms Regt, na den Regel, dat het goed moet gaan
daar het van daan gekomen is, volgens de Tolitijque Ordonnantie van den
Jaare i58G. over al ingevoert: dog naderhand isaaneenige Steden als
HAarlem , Leyden, Amfleldam, Alktnaar, Hoorn, Enkjomfen, Edam,
Woerden, Ν aarden , Monikendam-, A^edetiblik^, Mnjden ende Τ urme-
rend , het Dijk.graav(chap van Rijnland, het Land van Woerden, ende de
Landflreek. beooftenende benoorden Rijnland ende Weerden, wtbefondert
Waddingsveen, Reviiijk_y Buf koop, Slujprnjk., Blommendaalende Middel-
burg, opiiaar verfouk by Placaat van den iS. Decemb.i')^^. e£n by-
fonder regt vergunt, ten deelen gemeen met het Oude Aafdoms-regt,
naar den Grond-regel, het naafte bloed ervt het goed, in die geweften
van Guds gebruikelijk. Tot grondig onderfcheid van beide diend gelet:
X V. I, Dat in het Gemeenslands-Regt van de Tolitijque Ordonnantie art. 27.
het Bedde gefchemt zijnde, het goed altijd gaat aan de beftorven fijde,
met ipliflïnge des Boedels aan Vaders ende Moeders fijde, ende nimmer
op en klimt ofte rugge gaar. Maar volgens het PlacaationAtr onderfcheid
komt op de naafte van de laatfte Befitter. 11. Dat de naafte af koinelingen
van Broeders ende Sufters Kints-kindren, volgens Polityqae Ordeym.
art^i'^. 28. gaan voor Groot-vaderende Groot-moeder beide nog in het
leven. Die volgens Placaatart. 8. voor de felve ende voor Omen ende
Moeyen gaan. m. Dat plaa:fvuliinge volgens het Plac, art, u. alleen

-plaats heeft in ongelijke leden, dewelke volgens de Tolitic. Ord. an.
'ook in gelijke leden plaats heeft en daar in onbepaalt is. Beyde tot Broe-
ders ende Sufters Kints-kindren, ende Omen ende Moeyen Kindrenj
buiten dewelke die in gelijke leden even na zijn, gelijk ende hooft voor
hooft moeten erven, ende in onglijke leden de naafte voorgaat met wt-
fluytinge van alle andre. Tot wtvindingvan welke naderheid, de maag-
talen ende leden van dien wel opgetelt moeten werden, in de regte op en-
de nedergaande lijn van de eene geboorte tot de ander op of nedergaande,
van den Overleden, tot delTelvs naafte Ervgenaam. Maar in de Zijd-ma-
gen met een kromme, ofte overgaande dobbele lijn ende tellinge, eerft
van den Overleden opgaande tot de gemeene ftam die hem ende fijne ma-
gen heeft voortgebragt, ende van daar weder iijdeling nederdalende, tot
de geene die fijn naafte Maag in 't leven is, volgens defen Stok.Regel t
Hoe veel perfomen van d'een tot d'ander ,foo veel leden, xvtbefondert een die
met mede en telt. ' \

De Kindren ofte Kints-kindren t'famen ervende moeten tot gelijk ftel- XVI,
linge voor alle declinge inbrengen , of werd haar afgekort j het geen fy of
haar Ouders ten Huwelijk gaande, of anderfints voor of na van eenige mer-
kelijke waarde hebben genooten.

Van Verbintenis By onderhandeling endefchuld, foo in gemeene,
als lijvfiraffelijke Saken.

VErbintenis, ende het regt op eenig Perfoon om van hem yets te ge- I.
nieten, komt voort wt toefegging of onevenheid. Deel,

Toefegging gefchied v?tdrukkelijk by overkomft, ofte ftilfwijgendeby
wet-duyding, ende overkomft gelijk.

Overkomft gefchied als den eenen Mens den ander in'gelijkheid van
het geen aan hem gegeven of gedaan is, of gegeven of gedaan fal werden,
yets belooft ofte toefed te geven ofte doen.

Stilfwijgende Verbintenis by wet-duyding is,daar by yemand fig wt een
daad aan een ander verbind , gelijk of hy by overkomft met hem had ge-
maakt.

Verbintenis wt onevenheid gefchied wt baat. trekking of fchade een an-
der by mifdaadj oftemifdaads gelijk aangedaan., tot vergoedinge ende
ftraffe.

^Verbintenis wt overkomfl is een onderhandeling van twee perfoonen 11,
daarby den een den ander kragtelijk verbind tot een of btyder nut: ge-

fchiet ende voor ende door fig felven, ofte voor of door een ander, als Kin-
dren , Dienaars , Laft ende Bevel-hebbers : ten laften van fich felven , mag
de fel ve geichieden by een yder die fulx niet wt onbequaaniheid belet,of an-
derfins verboden werd, als dolle, malle Menfen, ende jonge Kinderen,
of andre Stadts of Hofs Kinderen, ende boven Kintfe Minderjarige fonder
toefland van haar Voogden. Ende dat van allerhande faken daar van de
ΠΙ. handelingeniet en is verboden. Andere fegtelijk., dewelke fonder vertrek
fijn kragt heeft, andere cjp ί/(ίί j andere onder een indien; het welk vervult
moet werden.

ï V. Sig wcr een ander te verbinden gefchied op twederhande wij fe, beneyens
eeii ander, of in 't geheel voor een ander.

Benevens een ander fig te verbinden j is mede fc&uld, voor een ander by
gebrek van betalinge is bürgte.

Mede fchuldemars zyn maar voor haar aandeel verbonden, ten waar fy
haarelks een voor al verbonden hadden , of van haarvoor-regt van fpliffiiig
afftand hadden gedaan.

Bergtn nK5g£n zyn alle die haar felven kragtelyk verbinden kunnen,
wtbefoadert Vrouwen die by voor-regt daar in niet gehouden zyn, tenzy
fy wtdrukkelyk ende daar van wel ondcrregt zynde, aflland gedaan heb-
ben van 't felve haar voor-regt, datmen nomt het Semtufc. FellejaK.
Ende dat voor allerhande fchulden, wtbefondertmifdadendaaropligha-
melyke ftraf toe ftaat, hebben dat Voor-regt dat fy niet en mogen aan-
gefproken, voor dat de felv-fchuldigen of het onderpand daar voor gefield
werden is wtgewonnen , ende onder meer Borgen is elk maar voor
fijn aandeel gehouden ,t€n zy van de felve Voor-regten wtdruklykeaffland
is gedaan.

Die eens Borg werd en kan niet ontflagen werden voor de beta-
linge, ten waar de SchuH-eyfler nalatig was, de fchddop zyn tyd te
vorderen, daar toe hy hem kan dwingen, op verval van de Borg-togt,
of dat hy met den Schuldenaar fonder toeftaan van den Borg fchuld-
vernieuv^ing gemaakt had, of dat hy hem nieuwe tyd van bèta inge ge-
geven had.

Orerkomft is van driederhande foort, dadelykc» fchriitelyke, ende ge-
wil lekeurde.

Dadelijke overkcmfl is , fo wanneer de overkomfl alleen niet genoug en
is, maar daer en boven deovergift van een faak moet bykomen,al$ fijn Ver-
bruyk-leen, Bruyk-leen, Bewaargeving , Pand-geving , geven omgeven»
geven om doen, doen .om geven, doen om doen.

baar, of weegbaar is, aan yemand werd overgegeven, te verbruyken met
foodanigen fin, dat den Ontfanger op feekre tijd, of anders tot vermaning
foo veel van gelijke flag ende waarde weder geeft. Waar onder de geld-
leenittg de voornaamfte foort is, dewelke gelijk al andre Verbruik-Leen wt
fijn eygen aard weldadig is, foo dat men daar voor niet en geniet, ten fy
fulks wtdruklijk werd bedongen.

Het genot ofee gewin van wtgeleend geld werd genaamt Intrefl, het γ j
welk, op dat niet al te hoog gefchat en werde, van tijd tot tijd jegens het
gebruik gejuift is, eeril jegens agt ten hondert, daar na tegen den penning
feftien} daar na tegen den penning twintig , endeeintelijk vijf-en-twintig
in 't jaar, welk gewin ook fonder beding begint te loopen van het geen dac
weteelijk gemaant zijnde niet betaalt en werd, item van makingenende
befwaarde Erveniflen > ende Kuiling penningen van gekofte Huifen ende
Landen.

Van welke gemeene loop van Intreft wtgefondert werden de bank van VlII.
Leening , ofte Lombard, Bodemerije ende Geld-lening op den Bodem
van het Schip, ende ajfurantie, dat is, verfekerheid van behouden Koop-
waren. Daar van de geene om de groote onkoftendie daar op vallen, delX^
defeomhet gevaar van de Zee ende roovvande Vyandenjdie fy t'haren
laften nemen, werd toegelaten, twaalf, feilien, twintig, ende meerder
ten hondert in't Jaar te bedingen.

Bruyk^leen is alleen van feeker goed dat in wefen blijvt, fonder gewin, χ,'
mits dat het felve onverargerd weder gegeven werd.

'Bemargeving is een handeling daar by eens anders goed voor niet te χ J,'
bewaren werd aangenomen. Daar naaft aankomen onder regt-legging,
gewillige tot voorkominge van lopende Intreft, of onwillige die yemand
by provifie by den Regter werd opgeleid, andersdaar van de
gene om niet, de defe om loon werd aangenomen, ende de gene t'allen tij-
den mag weerom geeift werden, de defe niet als na gedane beilegting van
de faak ende onder Borg-togt.

Ρ and-geving is een overkomft daar door men yemand eenig goed , tot J |
verfekering van fijn fchuld in handen fteld , om daar aan foo't felve niet *
binnen behoorlijke tijd werd geloft, de fchuld by regtelijke wtwinninge te
mogen verhalen.

Andre is van roerend, andre van onroerend goed, anders Hypotheeq
ofte onderfettinge, dewelke wedrom is, andre die by beding, andre die ftil-
fwijgende by wet-duydinge gefchied.

Onderfetting van onroerend goed is, andre van alle goed in "t gemeen,
anders generaal verband , het welk over al voor den Geregte van de plaats

mag verleden werden, andre van dit of dat Huis ofte Land in 't byfonder,
anders Speciaal Hypotheeq, het welk niet als voor den Geregte van de
plaats daar het goed eid, beide onder 't Zegel van de plaats. Ende mits be-
talende den 40. Penning van de ichuld foo die in 't byfonder werd veron-
derpand , beftaan mag.

Pmd ofte onderfettinge mag gefchieden van ende op alle goed > dat en-
de voor foo veel den Onderfetter toekomt. Daar van de ftilfwygende an-
ders legale ende by de wet geveftigde verbanden, dewelke verfcheiden zijn,
als zijn het Gemeene Land, voor de gemeene fchattingen ende omflagen:
Dood-fchulden, Schulden wt Voogdije van Wees-kinderen , ende dier-
gelijke , in kragt ende wtwerking benevens de byfondre onderfettingen,
elk naar fijn tijd , ende ordre voor alle andre by wtwinninge van het felvc
goed betaalt werden, ende van jonger tijd voorgang regt hebben voor dc
algemene verbanden die ouder van tijd en verlij zijn. Wtbefondert t'Am -
fteldam daar geen onderfcheid tuifen generaal ende fpeciaal verband ge-
maakt werd, maar defelve van een ende gelijke kragt zijn.

Verband van roerend goed voor Notaris ende twee Getuigen, of
anders voor drie Getuigen bekragtigd, heeft gelijk regt op het roerend,
als byfondre onderfetting op onroerende goed , dat het benevens, de-
felve el ks naar fijn ouderdom voor alle andre Hand. fchrivten endeloo-
pende fchulden, wt het felve roerende goed by wtwinning moet betaalt
werden.

Een handeling ofte overkomft van geven om geven ^ geven om doen y
doen omgeven, doen om doen, kunnen medé fonder overgang van de faak
niet bertaan.

Geven om geven van enkle faken werd ruiling genomt, dog de andre
foorten hebben geen byfondre naam in regten : daar in een dubbeld ver-
band is , dat voldaan moet werden, het geen bedongen endetoegefeid is,
of het geen gegeven is wedergegeven moet werden, foo daar op door ver-
fuim of nalatigheid niet en volgt het geen belooft is: gelijk in alle andre
handelingen het geene tegens het regt, om een oneerlijke faak, wt vreefe
ofte dwang, fonder fchuld, ofte te over werd gegeven, wedrom mag ge-
eift werden.

Schriftelijke overkjimfl is dewelke alleen door het fchrift werd bekragtigd
door Schepenen kenniifen,verband Brieven voor Notaris en Getuigen, ook
door enkel Hand-fchrift by den Toefegger geteikent, daar door den fel ven
kragtelijk werd verbonden: Sonder dat hy tegens defelve, als met volle be-
wijs daar van aanftonds kan blijken, mag werden gehoort, anders werd hj
m fijn Hand-fchrift by voor-oordeel verwefen.

Gewillekeur/ie Verhitnem is dewelke tuffen twee perfonen ten wederfij-X VI.
den ter goeder trouwen gefchied, fonder dat daar toe faaks overgang, oL
te fchrift tot het beftaan van defelve van nooden is. als zijn Koop , Huyr,
Maatfcliap ofte Gemeenfchap, Trouw-beloften ende Laft- geving.

Koop beftaat wt wederfijdfe toeftant van de verkofte ende gekofte faak XVIL·
om feekren prij s ênde Koop-fchat, maar werd het verkofte goed den Koo-
per niet eigen voor dat de Koop-penningen zijn betaalt, al waart datter le-
vering op gevolgd was, ten waar de Koop op dag gefchied was , ende den
Verkooper het credijt van den Kooper gevolgd had , met hem tijd van be-
talinge te geven: fonder het welk hy eigenaar van het goed bliivt,tot dat de
penningen fijn betaalt, al Vv'as het in een derde hand gekomen , daar het den
Verkooper t'allen tijden mag vervolgen, dog is het felve vervolg-regt in
rerfcheide tijden binnen feekre tijd bepaalt.

Koopsgevolg is volle ende vrye levering by overgift,ofte opdragt van het χνΐίΐ.
▼erkofte , daar onder verftaan werd vfaring van alle namaning fonderling op
onroerende goederen, daar voor veeltijds borg bedongen werd , ende op
fommige plaatfen den Verkooper ook fonder beding gehouden is, datmen
Waar-borg nomt : Ende foo hy des onmagtig is, werd het goed by decreet
gelevert, ende by prmferentie van alle laften gefui verd.

Indien het verkofte eenig heimelijk gebrek heeft, daarom het den Ko-
per foude gelaten hebben indien hy 't geweten had, mag hy de Koper
wraaken.

Onder den vollen eigendom behoort ook de juifte levering van het wt-
gedrukte gewigt ende maat, ten waar het goed by den hoop fonder maat
verkoft was , welke Claufule in verkofte Landen die by de Mergen
ofte fes hondert roeden verkoft werden, benevens het wtdrukken van
feekre maat gefield, met defe woorden: dog by den hoop fonder maah&c.
geen verder plaats en heeft als tot vijftig roeden, in kleine ftukken van
minder gedeelte naar het aandeel.

Onder Koop behoord naafiing het fy dat defelve wt beding, of ftilfwij- χ I χ,
gende wet- duyding voorkomt.

Naafting wt beding , is daar by den Verkoper bedingt dat den Kooper
hem 't felve goed , tot fijnen believen, of ook wel na feekren tijd foo hy
wil voor feekre fom wedrom moet over doen, of by verkoping voor den
felven prijs de naafte moet zijn.

Naafting by Wet-diiyding, is het regt der naafte bemaagtaalde, daar by
fy het verkofte dat onder de hand gekoitis, binnen's jaars dat de koop
befegelt of anders t'haarder kennis gekomen is; voor den felven prijs mo-
pen benaderen, 't welk alomme ten platten Lande in gebruik is,

Hoedanig regt ook hebben de Schuldenaars by verkoopinge van dein-
fchuld, tot haren laften, om eeh minder fom als fy fchuldig zijn , ge-
daan.

X X. Wyders mogen alle bedingen in koop beftaan die eerlijk ende by de wet-
ten onverboden zijn : maar was yemand over de helft bedrogen , foiide daar
van herftellinge mogen verfouken, of was de Koop in een dronken gelag
gefchied, mag ten platten Lande de Koop binnen 24. uyren daar na afge-
gaan werden.

XXI. Hfi^r is een wederfijdfe onderhandeling daar by het gebruik van een
faak, of dienft van eenig vverk, of doen voor een feekren penning werd
toegefeid.

Het gebruik van faken beftaat meeft in Woon-huyfen ende Landen, die
voor eenige jaren werden verhuyrt, welken tijd wt zijnde, ookdeHuyr
vvt is.

XXII. Huyr v^n werk ofte dienft befhat in het werk ofte dienft van Menfen,
of van Beeften , voor feeker gewin aangenomen.

XXIII. Maatfchap is overkomfte van gemeenfchap van goed ofte dienft met
meining om winft daar mede te doen, het fy van alle goed, of van
feeker goed in het byfonder, ook wel van feekre handeling ende Koop-
manfchap, het fy wtdrukkelijk ofte ftilfwijgende. Gelijk als by het Huwe-
welyken fonder Huwelyxe Voorwaarden, daar door ftilfwygende tuifen
Man ende Vrouw alle Goederen gemeen werden , fonder onderfcheid^
foo V7el in het tweede ofte verder, als in het eerfte Huwelijk» ook in fchul-
den voor het aangaan het Huwelijk gemaakt, foo die llaande het felve
Huwelijk werden gevordert. Wtbefondert Leen-roerige ende fi^i com-
miifaire , dat is, verbonde goederen, die in geen gemeenfchap ko-
men.

De winft of verlies werd genooten ende gedragen naar aandeel van het
geen yemand in de gemeenfchap heeft, of anders voor foodanig deel als by
het beding is wtgedrukt.

De gemeenfchap houd op met de inbedongen tijd, of anders met de
dood van den deel-genoot, foo ook tuifen Man ende Vrouw by hetfchey-
den van 't Huwelijk.

XXIV. Hmvelijkfe Foonvaardeu, zijn bedingen voor banden van Huwelijk,daar
by men van de Land-gemeene gemeenfchap tuffen Man ende Vrouw foo
veel afgaat als men wil: 't welk feer nauw genomen werd, foo dat in het
geene daar in de gemeenfchap niet wtdrukkelijk is wtgeflooten, verftaan
werd de gemeenfchap plaats te hebben : Soo dat de gemeenfchap van goed
wtgeflooten zijnde, evenwel blij vt gemeenfchap van winft ende verlies

ftaande Huwelijk te vallen, daar in de Vrouwen een Voor-regt hebben,
dat fyhaar vrye Keur bedingen inogen , of fy de gemeenfchap vari vvinft
of verlies by 't fcheiden van 't Huwelijk verkiefen willen dan niet, dog ge- ,
meenfchap van goed, winitendeverlies wtgeilootenj'hiijven deVrou-
wen verbonden voor de helft van de fchuldentot onderhoud van deHuif-
houdinge gemaakt.

By Voorwaarden jnag men foo veel tot voordeel bedingen alfmen wil,
behalven in het tweede Huwelijk daar Voor-kinderen zijn, in welken ge-
val men niet meer by.overkomft, wtterfte wil, ofanderfints mag genie-
ten als een minfte Kints gedeelte. Voorwaarden die kragt van wtterfte wil
hebben , moeten ook gelijk als wtterfte willen verleden werden, ende en
kunnen niet als by wtterfte wille met beider bewilliging ende volherding
ten einde toe , gebrooken vi'erden.

Trom-beloften , zijn een onderlinge toefegginge van toekomende: Hu- XXV.
welijk, van ibodane kragt, dat den Onwillige van beide tot het voltrekken
van die kan werden gedwongen. Ten waarhy wettelijke reden van be-
rouw ende vernietiging hadde, ter befcheidenheid van den Regter, of dat
een Minderjarige die fig felven niet kragtelijk verbinden kan, hem met
fijn minderjarigheid wilde behelpen,

Onder de wettelijke redenen in de Meerderjarige werden gehouden , de
gehoosfaamheid aan de weigerende Ouders, fonder kennis ende in weer-
wil van de welke de beloften waren aangegaan. 11. Onmagt van fijn
fchulden te kunnen betalen, die aan een Dogter een groote fom ten Hu-
welijk belooft had. III. Verloop met een derde hangende de beloften.
IV. Önbequaamheid tot voorteeling. ,V. Komen defelve te vervallen
door verjaringe van twee Jaren verloop , na dat een Jongman behoorlijk
aangemaant zijnde, in gebreeke is gebleven fijn belofte te doen.

Lafl'geving, is de volmagt daar by yemand eenige laft om yets voor een XXVI,
ander wt te voeren, voor niet aan neemt. Is algemeen van alle faken, of
byfonder van dit of dat: enkel, of niet volle magt van alles tot defaakbe-
hoorende, is wtdrukkelijk of ftilfwijgende. Dewelke aangenomen zijnde
moet wtgevoert werden, behoudens vergoedinge van koften, fchade, en-
de winft-derving. Houd op I. met de wtvoeringe. 11, met de dood van
een van beyden, III. door tijdelijke opfegginge ofte wederoupinge.

WiJfet-teikjning, is een overkomft daar by yemand feeker geld by hem χχ γίΓ..
ontvangen ^ voor feeker gewin aanneemt, op feekre tijd ende plaats aan
een ander te doen tellen.

XXVIII. Verbintenis by ovèrkpmfl:gelijk, gefchied by onderwind van eens an-
ders faken, het welk yemand ftilfwijgende verbind in de felvc faken te
doen, al wat in redelijkheid daar toe vereift werd.

Daar onder mede gereekent werd gemeenfchap deyling, wt gelijkenis
van maat/chap , Ervfcheidinge van mede Ervenis, ofte t'famen-belendin-
ge i anders grond-fchaardinge.

Gemeenf shaps deyling , ofte Erv-fcheidinge van mede Ervenis, gefchied
by ftukken, of delen, in 't gunt by ftukken deylbaar is. anders by verhoging
ende aan de meeftbiedende, of by ftelling te geev ofte neem, daar in den
OLidften deelen fteld, ende de jongfte kieft.

Grond-fchaardinge gefchied in de lengte van de Zeekant, of de Rivier af
te beginnen.'

By gelijkenis van over komfi werd yemand wt een aangenomen gefchenk,
ende vry willige gift by hem aangeboden, verbonden , 't fel ve te voldoen;
Andre is onder de levende, andre ter fake ^es doods, die by yemant op fijn
fiek Bedde leggende, aangeboden werd, foo hy quam te fterven te genie-
ten, dewelke by het overleven van den fel ven, wederom komt te vervallen.
Ende mogen geichieden van fo veel alfmen wili al waart van alle fijn goed,
te weten van het tegenwoordige, maarniet van het toekomende. Defe
vervallen door geboorte van Kindren, d'andre vervallen ende mogen weer-
roupen werden door groote ondankbaarheid, ende ondaad den Schenker
aangedaan.

XXXI. By gelijkenis van Maiatfchap, zijn de Reders van een bevragt Schip tot
Haverye verbonden, dat is, gemeene vergoeding van onkoft, ende fcha-
de :ot behoud van het Schip ende goederen gehad ende geleden, elks naar
aandeel van fijn ingeladen goed, ende waarde in de gemeenfchap.

XXXII, · Door verbintenis wt Mifdaad vervalt yemand tot de ftraf, ende boeten,
totweeringevan dien by de wetten gefteld, ende tot weder-evening aan.
de befchadigde, daar van de ftraf ende boeten by den Frocmeur (jeneraaU
ende andre Schouten ende Baljuwen van de Steden ende Dorpen ftaat te
vervolgen, de weder-evening by debefchadigde felv.

Miidaden werden onderfcheiden in mifdaden tegens de Hooge Magt
ende Overheid, andre tegens het leven, andre tegens her Lighaam , an-
dre tegens de aangebooren vryheid , andre tegens de eer ofte goede naam,
ende andre tegens ofte in het goed.

X'XXIII· Mifdaad tegens de Hoogfte Magt ende Overheid in de meerder foort,
is Konings ofte Princen msordjLand-verraderje ende ifmenfvieeringe, daar

in de wil voor de daad werd aangefiómen, cnde daar aaft fchuldig werden
gehouden die van het verraad wetende 't felve niet en hebben ondekt. Daar
van de gemeene ftraf is het Swaard, ten waar de omftandigheid de faafc
verfïvaarden, tot Vierendelen, Rabraaken, Branden, Worgen : of vermin-
derden in Geeflelen, Brand-merken, Bannen , &c.

Minder foort is Kerk^Roov, die met den hals geftraft werd, ende
Land dievte in de Gemeene-Iands , Stads of Armen Beurfe begaan, by die
geene die defelve was toevertrouwt, Knevelerye ende af-perfing van Schat.
ting,buy ten laft ende boven 't geen daar op de luiden fijn gefteld. Corruptie
ende omkoop in regt ende geregtigheid, ende diergelijke, de welke met
gemeene lijvftraf Bannen, verbeurte van Ampten ende Bedieningen, ende
dubbelvoudig wedergeven geftraft werden.

Hier toe behoort mede Falfe Mmterje, by den Munt-Meefters begaan
in 's Lands eigen Munt, dewelke metten viere werden geftraft, maar ver-
valfing in andere Munt ende by andere gepleegd, fchrojing ende ander be-
drog, werd minder dog meeft met den iwaarde geftraft.

Gemeene Malsheid in[chriften, vals Onder-rmat, ofte qnaat Gevpigt,
werd meeft by openbare GeeiTeling ende den Ban bèregt. Gemaakte
Dierte in de Eet-waren , met den Ban ende verbeurte van goederen.

Mifdaad tegens het leven, is doodjlag moetwillens ende met quaad op- XXXl V.
fet begaan, daar van de gemeene ftraf is onthalfing, boven vergoeding aan
de Vrunden van den neder geflagen. Anders by ongeval, ende wt nood-
weer gefchied , is ontftraf baar.

Mifdaad tegens het Lighaam is alle leet ende verkorting die ymandaan XXXV.
fijn li jv werd aangedaan, als verminken tbloed-ritfen ,qHetfen, daarvan
de ftraf ende vergoeding ftaat tot befcheidenheid. Tot weering van het
welck ende van verder ongemak op het Mes-trekken, Kamp-vegten, wt-
dagen, lafteren ende fchelden. by TUc, ende op veele plaatfen by Keu-
ren fcherpelijk voorfien is.

Mifdaad tegens de aangeboren Vryheid, is openlijk gemld, Vroum- XXXVI.
kragt, Hftjfbraak,·, Ontfchakjng, ende Vervoering, dat gemeenlijk met
den hals geftraft werd.

Mifdaad tegens de eer ende goede naam, is lafier met woorden, fchrif- ^^XVlï.
ten, ofte werken yemand aangedaan. Lafterfpraak, met woorden werd ge-
betert met homrable ende profiuhle amende.

Met gefchriften anderswerd met een geld boete van
honderd gulden voor de eerfte maal, voor de tweede maat verdubbeld en-
de met lij v-ftraf beregt. Met werken anders if00«, is alle daad daar door
een ander infijaeer ende goede naam werd beledigt: Als onteering ende

» tfpVv^lKe iiiet de^pogter te trouwen i ofte anderfints met
geld ter befcheidétiheid gebeterd werd.' Överfpel ende onteering van eens
anders egt-genoot, dat rriet eerloofheid ende verbeurte van alle Ampten
ende bedieningen boVén'een geld boete beregt werd, boven vergoeding,
van de Befchadigdetegens den Overfpeler, tot fcheidinge van het Huwe-
lijk, of andre vergoeding.

Blóed-fchahde, dit is, vermenging van twee perfonen die om te na
Maagfchap niet trouwen en mogen,dat volgens het gevoelen van fommige
fwaarder als Overfpel moet geftraft werden.

Sodomie, ende verkeerde ende onmenfelijke vermenging, het welke
fwaarlijk geftraft Werd.

XXXVIII. Mifdaad tegens ofte in het goed is Dievte, dat is, een heimelijke ende
bedriegelijkê aanhouding van eens anders goed. Andre enkele dievte, de-
welke voor de eerfte reis met GeeiTeler ende Bannen, voor de tweede
maal met Geeflelen , Bannen ende Brand-merken , ende ten derden maal
verdubbeld met de Galg beregt werd. Andre met geweld vermengd , als
Roov , Huif-briak » Ko^, Paard, endeSchape Dierte, dewelke ten eter-
ilen mètte'r dood geftraft werd.

XXXIX. Verbintenfs wt faa^gelijl^ als mif daad, komt Voort door het doen van
de gene die wy in dnfe magt ofte dienft hebben, ofte door fchade die een
ander wt ende door ons goed komt te lijden , tot vergoedinge van de fcha-
de, maar niet tot ftraf. Hoedanig gehouden is den Huif-heer, wt wieiis
Huis yets werd geworpen ofte gegoten dat yemand féhade doet. Een Schip-
per ofte Herbergier, voor de fchade die de luiden aan haar aangenomen
goed komen te lijden , een Eigenaar voor de fchade by fijn Beeften yemand
aangedaan, ende diergelijke.

X L, Alle Verbintenis vergaat ende eindigt door voldoeninge van de fchuld,
het fy defelve gefchied by betalinge·, ofte Campenfatie, datis, weder-
fijdfe vergelijkinge van het geen den Schuld-eiffer daar tegen fchuldig is.
Item door cjuijtfchelditig·, verjaring-, ende fchuld-vermewing.

XLI. Yemand dewelke vreeft overvallen te werden van fijn Schul-etlfers ,
heeft, defe behulp-middelen daar wt hy hoven vermogen niet en kan gcperft
werden,als Boedel αfβ and, oite cejfie, datis, een vrywillige overgift van al
fi^jn goéd ten béhouve'n van fijn Schuld-eilTers, daar door Hy van gevankenis
bevrijd werd, ende in'c verdér niet boven vermogen gehouden is.

Soohyhoop heeft fijn Boedel te kunnen redden, verfoukt hy Smrette
des corps, dat is,vryheid voor fijn perfobn voor den tijd van eenige maan-
den : Of, Brieven van mflel voor den tijd van vijv jaren, mits ftellende
Borg voor de voldoening.

Die inde onderhandeling groflijkmiileid en bedrogen werd, mag daar XLII.
tegens binnen de tijd van vier jaaren herpelHnge verfoukendewelke hem
van de Hoog. Overheid verleent: werd met comrmttmus j dat is, op nader
onderfouk van den dagelijkfen Regter.

Mifdaden werden voldaan door het lijden van deftraf met ende door de XLIII.
felve verdiend. Ten waar defelve door abolitie wtgewill, oi door pardon of-
te rmtjfte quijt-gefcholden wierden.

fan de middelen άααγ by het Regt ende vtrband op Perfoon ofgcederen
voor den Regter werd vervolgd.

Μ Et dat niemand fig felve vermag te beregten, zijnder in elke Stad T·
ende op elk Dorp onfijdige Regters van nooden die de faaken ^ΕΕί.
tuilen twee of meer, volgens het gene regt is, kunnen bcflegtcn : fitten-
de ter Vierfchaar, met hulp van een Schout, wiens bediening is de Vier-
fchaar te fpannen ende de Hemmen te vergaderen, ende een beëdigden
Schrijver Ïe alles by gefchrivte ileld, ende des nood daar van affchrivten
geeft.

Aan de felve is buiten het Hof ende den Hoogen Raad, dewelke een al- j
gemeen Regts- gebied over alle oeftenen, een byfonder Regts-gtked eik in
iijnommering gegeven, ende daartoe Regts-dwang, totwtvoeringvan
het geen by haar beregt werd. Ander is ctvijl, in onllraflijke , ander iri-
mineel, in lij vilrafiijke faaken. Het v^elk in de Steden by Schepenen fonder
onderfcheid werd geoefFend , maar ten platten Lande werd het onftraflijke
regt alleen by Schepenen, ende het lij vftraflijkeby Welbooren Mannen
beregt.

De perfoonen in ende omtrent de Regts-pleging befig , zijn andre die III.
de faak felv aangaat, andre die de faak voor defelve bedienen.

Die de faak ielvs aangaat fijn Aanleigers of Verweerders, anders Eif-
fers , of Gedaagdens, Ende mogen zijn alle de geene die 't ielve niet
en is verboden, of van haar fel ven onmagtig zijn, als fijn Minderjarig
fonder bylland van haar Voogden, Getrouwde Vrouwen , Wtgeban-
nen, ongeooriovde Vergaderingen : ten waarin criminele ende lijvftraf-
lijke faken.

Niemand kan voor een ander fonder laft aanfpraak doen , nogte mag
voor de fchuld van een ander aangefproken werden. Wtbefonder een Man
voor fijn Vrouv7, of dat by reprelfalte ende geweigerd regt, yemand Vi/ierd
afgevorderd het geen een gants Burgerlijke gemeenfchap fchuldig is.

Andre xijn die de faak voor de Aanleggers ende Verweerders bedienen»
als zijn advocaten, Procuretirs, DeHrveaarders ende Geregts-boden.

u^dvocaten ofte Regts-voorfpraaken zijn, die eens anders pleit-faken vol-
gens het geene Regt is, by monde of by gefchrifte beweeren ende daar toe
naar gedane onderfouk bequaam geoordeeld zijn.

Defe hebben tot haaren dienft een IProcmeur ofte Taahnan die bet ding-
tal houd,ende de voortgang vande faak in alle de deelen van 't geding waar-
neemt. Dewelke in de Steden ende ten platten Lande, tot feeker getal
toe werden aangenomen, ende aldaar ook de beweeringe van de geheele
faak waar nemen, als in faken van gewigt, daar in fy een Advocaat te hulp
nemen. Ende mogen alle faaken voor een ander in regten wt te voeren
aannemen : dog moeten daar toe behoorlijk gemagtigd zijn, dewelke
mede eindigd , met het wtwijfen van de faak j of dat de felve tijdelijk is
weerroupen ofte opgefeid , anders door de dood van een van beyde j ten fy
defelve werde verniewt.

Tot wtwerking van de bevelen van de Regters zijn de Deurwaarders
voor het Hof ende den Hoogen Raad, ende Geregts-boden in de Steden
ende Dorpen. Dewelke in het werdervaren van perfoonlijke dagingen ,
aanfeggingen , ende 't geene verder de vvtvoeringe van haaren dienft raakt
volkomen geloov hebben , ende defelve in het te werk leggen van haare
beveelen geen tegenftand mag werden gedaan, op groote ftraffe ende
boete.

In het aanleggen van een faak moet den Aanlegger volgen den Regter
ende het Regts-gebied vanden geenen die hy in regt roupen wil. Het welk
ende geveil werd wt verfcheide oorfaken, als wt de eigen per-
foon, of wt de waardigheid ende bedieninge van de i'elve, of wt enkele te-
genwoordigheid van de perfoon, of gelegentheid van het goed , of wt ee-
nige verbintenis, of by overdragt ende wederfijdfe toeftand , of wt de ei-
genfchap van een faak buiten de perfoon, of wt een Voor-regt van een
liooger Regter.

Wt de eigen perfoon is yemand gehouden te regt te ftaan voor den Regter
van de plaats daar hy woont. Ende wt de waardigheid, bedieninge, en-
de Voor-regt van de perfoon , behouven de Suppoofien ende onderhorige
van den Hove, nergens anders als aldaar te regt te ftaan , de Studenten,
voor haar Meefters Vierfchaar, de Krijgfluiden voorde Krijgfraad. Dog
Weduwen, Weefen,ende andre miferable perfonen,hebben me^e het Voor-
regt van ter eerfter aanleg voorliet Hof te regt te ftaan, dog niet als by
pr&ventk·, ende als fy yemand anders daareerft roupen , ende belet niet dat
fy voor haar dagelijkfen Regter eerft geroupen werden.

Wt de enkele tegenwaordigheid van de perfoon, of de gelegentheid van het VII.
goed, doetmen hekttïn^eoiarrefl op de perfoon daarmen hem vind,of op
het goed dat hy ergens wtftaande heeft, om daar door voor dien Regter
daar het felve gefchied , bank-vait te maken. Hetwelk ook buiten dien
om verdagtheid des Schuldenaars, onder fijn eigen Regts-gebied gedaan
werd.

Befettinge mag gedaan werden by alle ende aan alle , ende op alle der
SchuId-eiiTers goed of infchuld, ook in eigen handen wtbefonderd Voog-
den van Weef kinderen , voor der Weefkinderen fchulden , geen Onder-
horige van hooger Regters , geen Borgers of InviOonders van eene Stad
büyten defelve, geen Ingefetenen van de groote Steden in Holland ten
platten Lande in haar perfoon, geen Studenten Bouken, noodfaakelijk
onderhoud, Jaarlijx Wedde van Profejforen, Advocaten, l^radicanten, geen
doode Lighamen , op geen vrye Jaarmarkten,

Dog mogen foodanige Befetttngen onder Borg-togt ende feeker,
van aldaar te regt te ftaan, ende regt te verbeyden , altoos ontflagen
werden,

Regts-gebied by Verbintenis heeft plaats als ymand fig eenen anderen VIII.
Regter, als daar hy onder behoord, wtdruklijk onderwerpt, anders
prorogatie van JirrifdiShie. Het welk ftilfwijgende gefchied, als yemand
ongehouden zijnde aldaar te regt te ftaan , fonder verfet te nemen , in reg-
ten antwoord , ook door voor aangeleide reconventie , ende weder-ge-
ding, dewelke gemeenlijk voor ofte te gelijk met het antwoord , op dat
beide de faaken te gelijk fijn voortgang mogen hebben , aangeleid wer-
den j'.'heeft geen plaats als in faaken van gelijk regt, ende eigenfchap met
de eerft aangeleide.

Regts-gebied by overdragt is twederhande, andre by de Hooge Over- i χ,
heid van gedelegeerde Regters overgegeven, andre by de Regters wt den
haren tot het byfonder onderfouk van defe of geene faak gefteld, diemen
Commijlariβ'en nomt,

Regts-gebied by WUle-ke^r ende wederfijdfe toeftand,fijn Arbiters, dat
is Keur-regters, dewelke de faak naar regt moeten wtfpreken : Andre ylr-
bitrateurs j dat is , goede Mannen ofte Kerfluiden , aan dewelke de bemid-
deling van een tuffen beide oneffen faak , fonder juifte aanfchouw van regt,
verbleven werd. Welke beider wtfpraak, met dat fy geen regtsdwang van
haar felven hebben 5 by Vonnis van den onderhoorigen of anders hooger
Regter, daar in die Dings-Iuiden, (tot weer van ^ppel of hooger beroup)
hebben verwilligt, moet werden bekragtigt.
Wt Regts-geiied het welk voortkomt wi de eigenfchap vande faak.bmten

deperfoon, mag een yder fijn goed vervolgen daar hy het vind, ende moet
een Verkoper de verkoite faak regens alle aantaal vryen ende waaren voor
dien Regter daar den Kopet gemoeit werd , gelijk ook de faken rakende
befit van ervenis , maken ende leveren van Staat ende Inveitaris, Voog-
dye ende bewind, geflegt werden ter plaatfe daar het fter v-huis is gevallens
of het bewint gedaan is.

Daar onder behooren faken van Gemeen-lands Middelen , dewelke me-
de fonder aanfchouw van perfoonen voor een byfondren Regter bt flegt
werden. Soo ook plagten de Geeilelijkc faken, by ons verwurpen ende tot
de gemene Vierfchaar gebragc werden : Irem Leen-roerige {aken die meds
een byfondren Regter, ende Regts-gebied hebben.

\Vt het Regts-gebied dat wt Voor-regtvancien Eegter voortkomt,hebben
de ZJmverfiteii tot Leiden het Resits-gebied over hare StHdenten, ende Le-
dematen, ende is het Hof ende den Hoogen Raad magt gegeven over fom-
mige faken ter eerlier aanleg te oordeelen.

^Bte ofte Regts aantaal datmen op yemand heeft door regts-dwang te
doen voldoen het geen hy fchuldig is, is van gefcheide oort, andre wt de
daad ende manier van infteliing lijvftraflijk, of onljjfftraflijk, anders Ci-
"vijl ofte (^rimineel.

Andre wt de faak fel ν is poffeffoir , by voor af befit, het fy om te verkrij-
gen , om te behouden , of wederom te krijgen dat verlooren was. by main·
Benue , of complatniie , ofpstitoir by eind-oordeel. Daar roe ook behoord
het onderfcheid tuffen de provi.fien, ende de faken ten principalen.

Anders werden de ARten verdeeld, in ruim ofte eng genomen regts aan-
tal, by prmctjsheid van regt ofte bilïikheid.

De aanleidinge vaneen faak begint by dagmg·, voor Hooge Regters
naar verfogte bevel door een Deurwaarder , voor andre op eygen bevel
door een Gere^ts-bode van de plaats aan de perfoon fel ν , foo men hem.
vinden kan , of anders t' iijnen hiiyfe aan yemand van fijn huifgefin , of daar
niemand 't hiiys en is aan fijn naaile gebuyren. Soo verre hy binnen 'tfelve.
Regrs-gfbied woond, woond hy buyten door lettren rei^uiftteriaal aan den
Regter van de plaats daar hy hem onthoud, dat hy door fijn Bode gelie\ e
't felve te laten doen , woond hy buyten de Frovinae , ende het algemeen
Regts-gebied defcr Landen, werd de daging by EdiBie ende openbare wt-
roupinge naar voorgaande klokke-geiing qp de wterfte Land palen gedaan»,
ende den Gedaagd;; daw van een dubbeld toegefonden.

Den Gedaagde ren gefettcn dage niet verfchijnende , werd fegens hem
by het eei fte, twede, ende derde default, ende overlevering van de bewij-
ferxj Regt gedaan ; Daar van de fommige op het eerfte , ende andre op het

tweede defanlt werden afgedaan. Daar tegens den Gebrekigen in rijds werd
toegelaten fijn verfchoninge van ongeiegentheyd te doen.

Den Gedaagde ten dage dienende verfchijnende, moet den EyfTer tc- X V.
gens hem eys doen, daar in fekre manier van inftellinge gebruykelijk ge-
volgd werd , of werd by comparuit van de faak verfteeken, ende den Ge-
daagde ontilagen,

Tegens den eys van den Aanlegger mag den Gedaagde wtilel ende dag χ VI.
■van beraad verfouken , ten waar in al te kleyne faken , die ftaande rollc
nioeten werden afgedaan, welke vvtftel ende tijd van beraad op elke termijn
vergund werd, daar by yets nieuws werd ingcbragt.

Voor het antwoord van den Gedaagde moet hy wel letten of hy geen XVII,
vcrfetof exceptie i tot afwijking van den. Regter, toe verder wtftel, of
vernieting van de faak heeft by te brengen. Daar van de wtficllinge ende
vernietigende exceptie» te gelijk ende benevens het antwoord moeten
voorgewend werden. Dog de afwijkende moeten voor het antwoord
ingeljragd werden , ende is een Regel dat onder de alWjkende ende ver-
nietigende driederhaiide foorten zijn, daar by den voortgang van de faak
werd gefchorft, ende daar op alvorens Regt gedaan moet werden : na-
mentlijk Rmvoy, dat is , overwijfing aan den dagelijkfen Regter; Imfpen-
dentie-y dat is, dat de faak voor een andren Regter bank-vait is , ende Λί/'ί
fimt&, dat is dat de faak by voorgaande vonnis is afgedaan. Alle ander ver-
fec kan den voortgang van de faak niet fchorficn maar werd tc gelijk mee
het antwoord voorgeiteld.

So den Gedaagde in tegendeel mede yets vanden Eyiier tc cyffen heeft, XVIII,'.
mag hy voor het antwoord reconventie , dat is , weder aantaal doen , ende
voorts antwoordende op den eys van den Aanlegger, gaan beyde defelVe
faken te gelijk voort. Anders fo het nahet antwoord werd ingebragt, kan-
het den voorgang van de eerft aangeleyde faak niet iluyten.

Den Gedaagde antwoordende , werd de faak voort by eys , antwoord, XI X,
replijq ende dupH^q voldongen, daar toe fekre manier van inftellingvan
vencheyde foort in de faken gebruykelijk , werden onderhouden, waar op
wifieiing vaniiukken volgt, ende de faak foodiein Regten beflaat,of mon-
deling bepleyt, ofby memorzen cndQ Advertijftmenttn van regten werd
befchreven. Maaf in faken dieinfeyten beib^in werd gefchreven by eys ,
antwoord, rep/ije/ ende dupUjq ·, ende werden daarop is 't nodig de Gètuy-
gen over ende weder gehoord.

Het volle bewijs van faken die in feyten ende doen offeiigen beftaan,
werd gedaan by openbare ge^cht'ften ofte by Gctuygen, By geschriften
door zegel ende brieven , of anders by Notaris ende Getuygen bekragtigd.

Daar onder ook aangenomen werden oude Leggers, een getekend hand-
fchrift tegens den Schrijver, Koop-kiyden Regiiters met Eede gefterkt in
faakende Koopmanfchap betreffende, Makelaars aantekeningen , Kerv-
ftokken , Schrift aan de want.

Bev^ijs bj Gemjgen beftaat in de verklaring van twee of meer geloov-
waardige Getnygen van haar feekre kennis ende wetenfchap, met Eede

Buyun Gemygen kan ook bewijs gedaan werden, by confejfie ende
bewefen bekentenis van den Schuld-pligtige, voor 'tgeregt ofte biiy-
ten regt in tegenwoordigheid van den Tegendinger met volkomen kennis
gefchied.

Daar toe mede behoord de ocitlaire infpeüie, ende aanwijfinge, op de
plaats ende op den grond, infaakendaar over ervfcheydinge ende grond-
ichaardinge gedongen werd.

XXII. Een halveprenve ofte bewijs is,daar by d Jn Regter wel eenige kennis van
de faak krijgd, maar niet volkomen om daar op Regt te doen , als is , ecne
Getuyge, gemeen geriigt, ofte andre omftandige waarfchijnlijkheyd. Daar
toe den eed tot vervulling van het bewijs van den EyiTer , of tot onfchuld
van den Verweerder by den Regter d'een of d'ander naar gelegentheid
werd opgeleid. Andre endebuyten dien by de Dings-luyden aangeboden
eed,mag wel aangenomen werden, ende gaat daar over vonnis vanden Reg-
ter , dog mag wel geweygerd werden, volgens den Regel: Die lijn feggen
niet en bewijll: j moet fijn Tegendinger fien verontfchuldigen.

Den eed byden Regter opgeleyd mag fonder verlies van de faak niet
geweygerd werden, moet gefchieden in tegenwoordigheid van den Tegen-
dinger, Heeft geen plaats in lijvftraflijke fiiken, in geen faken van iluy-
kerije , in geen Huwelijks faaken ,ten fy tuiTen liiyden van eere ende waar-
fchijnlijkeomflandigheden , nog in geen faaken van injarie, oftelaiter-
fpraak, ten fy tot ontfchiildiging.

X XII, Alle Dingpligtige mogen voor het wtwijfen by verdrag ende dading af-
gedaan werden , ten waar over faake van noodfakelijk onderhoud, over
wterfte willen nog niet geopent, ofover lij vfiraflijke faken.

XXIV. Fomiffen ofte Gewijfden fijn Interlocutoir^ dat is, tuiTen-vallig, als fijn
ylppoinkememen , Interlocutien, ende Proviften, ofte diffinitijv, dat is , vel*
lig 5 anders eynd-oordeel.

Interlocmim, of tuifenvallige, hebben ondertuiTen fijn voortgang, ende
gaat de faak ten Trincipilen voort ten eynd-oordeel, het welk naar tien
dagen, fonder Hooger beroup, voor een vafte waarheid werd gehouden,en-
de ter wtwinninge geleid mag werden,

^ppel ende Hooger beroup inoet binnen de tien dagen naar het wijfen X X V,
van het vonnis aangetekent,ende binnen de twintig dagen daar na vervolgt
werden, welken· tijd verlopen zijnde, ligtelijk werd verfchoont, ende den
Verfouker daar jegens herfield.

Andrè is Appel met de (^Imfiile van inhibitie, dat is, verbod van fchor-
fingevande wtwinninge j andre Reformatie·, dat is, enkle herfmninge,
daar toe geen fchorfinge van nooden is. Daar onder ook behoord redniite,
dat is Hooger beroiip van een vvtfpraak van Arktters ende Keur-regters.
Gefchied met trappen van de Stede ende Dorpen tot het Hof, ten waar
de Dorpen eerft het feggen van Welboren-Mannen wilden hooren, daar fy
onder behooren ende van het Hoff, tot den HoogenRaad, ende vaa
daar ïn Revifie. .

Van alle VonniiTen mag hoger beronpen werden, wtbefonderd van Tror
•vi^en ende voor-oordelen, die ten definittve, dat is, by eynd-oordeel kunr
nen werden herfteld^ Van geen lijvftraflijkefaaken op de bekentenis van
den Schuldpligtigen gewefen. Van geen faaken in manier van (^orreBie
ende Vaderlijke kaftijdingby de PoUttjqne Overheid gewefen. Van geen
Pagters oi Gemeen-lands faaken, van geen faaken wt de Steden beneden
devijvtig , ende Dorpen beneden de twintig gulden. Daar in Gemeen-
lands faaken, ende tegens de Vonniifen van de groote Steden ter fommp
van 300 guld,-yan:deandre befloten Steden· tot 15,0. op de Dorpen va!,i
Baljuw ende Mannen tot 60. ende van Schepenen tot 40, guld. en van h^t
Hoftot 800, guld. geen inhibtiie·, ΑτΛ.%, vprbodvan wtvi'inninge vverd
verleend.

Alle Vonniifen daar van binnens tijds niet Hoger en werd beropen, mo,- XXyi;
gen binnen 's jaars of anders by niewe letteren van tot de dertig

jaren toe ter wtwinninge geleid werden by fommatie, renovatie, ende aanr-
mjfinge vmgoederen te 24. iiyren, of by weygering ofgebreke van dien by
arrefl, op perfoon j ende goederen , ende by verder wtwinninge, eerft op
de roerende ende daar naar op de onroerende goederennaar vier Sondags
ende Markt-daagfe geboden, ter naafter plaatfen daar het goed leyd. Da^r
tegens fob een Derde vyat te feggén had , of hy hem als mede Schuld-eifler
fig «wilde bekent maken, hy op fijn verfouk v^^erd toegelaten, ende in oppo.-
fttie omtvangen werden, dewelke ook in de,Steden pJaats heeft in de geext-
'mteerde, fel ν foo hy wil feggen datter in de manier van executerefi werige-
mift, daar tegens hy voor het Hof by poenaal moet klagtig vallen, die ook
betaiinge ende co^ffenfatie teoetis de exeómie mag inbrengen.

Saken in feiten ende doen beftaande, werden by gtffil'inge ende.gevange-
nis van de perfoon wtge wonnen iot by voldoe,

χχνπ. De aankjagt van de Mifdaden werd by de Baljuwen wt de naam van de
Hooge Overheid aangeleid ende wtgevoerd. By gevangenis foo den Mif-
dader te vinden is , foo niet by openbare inroupinge, een , twee, drie , en-
de vierde vverv , ter fchuld ende ftraffe.

Soo den Befchuldigde in hegtenis is, ofingeroupen te voorfchijn komt,
werd om de mifdaad , ordinarie, dat is, op de gemene manier van aanleg-
gen, of extraordinarie, op de bekentenis van den Befchuldigde regt gevor-
derd foo men daar toe kan komen, dat van fodane kragt is, dat hy van het
vonnis niet hoger beroiipen mag.

ΧΧΥΠΙ» Om tot bekentenis te komen in faken die ran fig felvenby nagenoijg
zijn om te verwijfen , is het pijnigen, ingevoerd , foo dat by ons niemand,
immers feiden jemand ter dood werd veroordeeld , of hy heeft de mifdaad
rnetfijn mond beleden, Dehalfterrige die de pijn doorilaan , werden op
de bewi jfen foo die genoog zijn evenwel geftraft.

Sin-jfisiighamelijkepijn,dodelijkofnietdodelijk ,beide van verfchei-
den foorten.

Dodelijke ftraf volgt gemeenlijk verbeurte van goederen, dog mag by
het meerendeel van de Ingefetenen van de Steden in Holland met een klei-
nen penning , ak met xl. lx. en lxxx. ponden te xl. groten , afgekoft
werden,

XXX. De Gemeenlands Mddelen ende Schattingen, werden metter daad ende
by parate executie, dat is, na.gedane fommatie van vier- en-twintig uyren,
met aanhoiidinge van perfoon en goederen ingevorderd, ende de Shakers
ende Smokkelaars vei'wefen in een boete van twee honderd gulden voor d-e
eerftemaal, vierhondert gulden voor de tweede maa!,, ende fes hondert
-gulden voor de derde maai, boven bannen ende verklaring van eerloosheid,
behalve de byfondre boete , op eikefoort van verpagtinge gefteld. Bui-
ten opentlijke fmokkel ende fluikery, heeft alleen de eukle boete van over-
treding plaats.

Tot welke faaken fijn Schepenen, Commijfarijfen, in elke Stad , ende
over de Dorpen onder der felver verpagting behoorende, in 't by Tonder by
kort regt gemagtigd , welkers Vonniffen mits ondertuifen voldoende by
hooger betrek aan de gecommitteerde Raden van de Staten van Holland
kunnen werden gebragt.

Verpondingen werden by de Steden ende Dorpen 't haren laften inge-
•gaart, by gelijke dadelijke wtwinninge, fonder boete ofte breuke.

andre tot onderhoud van Sluifen , Dijken , Molens, Brnggers, &-c. wer-
den om geilagen , werden by pandiiige op dubbel gewin, endedaar op
gevolgde fchatcinge ingevorderd, daartegens wederom indien teonregt
ofte hoog gepand werd, mits ondertiiffen voldoende,pandkeringemag
werden gedaan.

Het onderhoud van gemeene Wegen , Kaden , Dammen , Weteringen,
ende Slooten, werden jaarlijks met een Schout ende fijn Kroos-heemraden,
ofte Polder-meefleren , by eerfte, tweede, derde fchouw, ende eintelijke
beftedinge op fekre boete beregt, htt welk mede op dubbel gewin by den
Schout werd wtgeleid, ende by pandinge als voren mag werden wtgewon-
nen. Ende is 't dat het werk ongeheerd gebleven is, of anderiints onfeker is
wie het maken moet, werd hy by Zeventiiyg , dat fijn feven van de naaft-
gelanden , daar over wettelijk geropen , beilegt.

De gemene faken, na dat die over ende weder met haar gewoonlijke XXXI.
dingtalen voldient fijn, ende in regten geconcludeert is, werden die ioo in
regten beftaan mondeling bepleyt indien daar van de plano ende verder on-
derfouk kan werden geoordeelt, anders indien nader onderfouk van noden
is, werden deielve &fchreven by Memorien ende Advertifiementen van
Regten; maar de faken die in feyten beflaan,werden befchreven by eys, ant-
woord, rephjej, ende duptijq, ende indien datter getuygen moeten werden
gehoord by Reprochen endeSalvatien; Ende in Materie van Rekening
ichrijftmen by debat, Conrra debat, Solutien ende Superfolutien,

II. Faf} den Οοϊβ>γοηΙ{ναη het Regt van 'sLands Overheden in Lund-fland^

X. Fan Inlanders ende Wtlanders, 'Burgers ende Tüorters. 49
X I. Fan geefleltjke ende Wereldlijke. 55

i, J^an degeflultems der faken ende der felver onderfcheyd.
n, FΜ eygendont ende het bekoinèn vm dien.
III. Van'ibekomsnvanongeeygendgoiddooramvaardingendsbeheYi

xxxvii. Van mifdaad tegens de Eer ende goede naam, als Ιαβιγ, hoon.
Over/pel, Hoererije,

XXXIX. Van Verbintenis vat faak^geUjk^als mifdaad. 48a
X L, Van de middelen daar by verbintenis vergaat vfte op houd, ende van be-
taling , verlijking , qMijtfcheldtng, fchald-vermmt-ng, ovirfetting,
wiffel, &c. 485

XL II, Van Herflellingen. 494
XLIII, Van Straffen der mifdaden ende Pardo}} ofte l^eKiiffien,

XXX. Van Regts-pleging in Gemeen-land^Middelen, ende invordeyen van
Stad of Land-gemeene Schattingen ende Ommefagen, mitfgaders
fchofiwen ende onderhoiiden vmgemeene Wegen , Djken , Kaden,
Sloten-, Tyammen y &c. 67Z

Egt { anders geregtigheit) is een gejuifte evenheit des deugds, χ
in yders eygenfchap en toebehooren. l. i.infin. pr ff. de jufl.
& jure, l. $10. ff. de Reg.jur. Grot. de jure belli. hb. i. cap, i,
3.4. Daar van dekenniiTe Regtsgeleertheit, endedeoeiF-
ning Regtvaardigheit genomt wert.
JRegtsgeleertheit is een kenniiTe van Goddlijke ende wereldlijke faaken, ^
in wetenfchap van regt,ofonregt. i.i.inftit. l.io. $,z.f.dejufiit. & jure.
Regtvaardigheit is een volflagen wille om een yder, volgens 't geen dat ^
it is, 't fijne te doen hebben, pr. infiit, l. lo.itipr.jf. dejHflit, &jure.
'Dc werking des Regts beftaat in eerlijk te leven, niemant re beledi- ^
15 cnde een yder 't fijne te doen hebben, jf.3. inflit. l.io, !.ƒ. dejufiit.

Het regt is of algemeen, ofbyfonder: waar van het eerfte de algemene 5
welihncl, ende ftaat van 't Land raakt, het ander het voordeel ende nut van
een yder Mens in 't byfonder, ten opfigt van de menfelijke ommegang on-
der den andren, §. 4. ίκβίΐ^ Λ i. ί. ζ. ff. dej»fltt. & jfire. daar van hier ei-
gentlijk ftaat te handelen.

godlijkjregt, is het gene God door toe-doen van den geeitj ende godlij-
ke ingefiorte ziel in fijne fchrivten naar fijn wil ,openbaart: daar vaneen
Regts-geleerde niet verder en handelt, als voor foo veel daar van regt, of
oniegtis.

Menfiij^regt, is wederom of aangeboren, of aller volker regt, of byfon-;·
^r burger regt. /.i. l,z. l.^.fJejfifi.&jttre, toto tit, inflit. de j ure mt. gent.
&Civ.

7 Aangeboren r€gt, is het aangeboren reedlijfc verftand daar by den Mens de
faaken uyt haar eygen aart voor goed, of kwaat keurt, als zijn tTaamen-vou-
gingvan man en wij ν, voort-ïeeling en opvoeding van Icindren, en foo
voort. pr.&§.i. inflit. 'dejur. nat.gent. & Civ. Grot. dejure èeliiliki,
cap, I. fifim. lo.

8 u^ller volker regt, is het welk van den begikne tot befland ende noodfa-
kelijke onderhouding des menfelijkén geflagts by alle volk'ren in "^t gemeen
is aangenomen, als daar fijn, God te dienen, fijn Ouders ende Overhelt te
gehooïfamen, andre te doen datmen wilde dat hem gefchiede, en foo voort,
l.z. 3. φ feq.ff. dejuftit. &jiire. §. 3. infl. eod.

9 Burger-regt is een algemeen volker regt,ten opfigt van yder volk in 't by^
fonder, §. 2. inftit. dejdre mugènt. èr civ. dat zijn wettelijke bevelen door
yemant die 't gefag over eenige gemeenfchap toekomt, gebiedende, verbie-

. dende, toelatende, ofte ftraffènde ingeftelt. l.i.l.j.ff.de legib. l. 5. Cod. eod.

10 Dit is van buyten ingevoert, of by 't Volk felvs gemaakt, l. d. l. ff. de
juft. & jme.

II-. Alfo wert het Roomfe Regt huydendaags als een gemeen Volker-regt
by na over al ende by alle Volkren onderhouden, ende in faken daar eygen

^ wetten ofte gewoonten ontbreken, aangenomen, arg. l. 3 2. de legib.& 2.
uit. Cod. de appell. Sdks dat na het voorfchrivt van dit regt de uytleggin-
genvanaiIe Co»j?iiA</ic», Ordommtien, Placcaten, Statujten ende gewoon-
ten die daar niet opentlijk tegen enftrijden , gefchiktende geleyd moeten
werden. Ja al waart dat daar in yets tegen fcheen te ftryden, fo foud nochtans
in het twy velagtige het felve ibdanig ingetoomt ende ingebonden moeten
werden, dat het gefeyde Roomfe Regt, foo weynig als moglijk is, belee-
digt, ofte gekreukt virerde. Doch by de fommige is het van minder, ende
by'de fommige van meerder geiag en aanfien.

Dat het in ©nfe Nederlanden iöodanig gebruykt ende onderhouden
wert, getuygen Gtot. Meyd. Ub. i. tk. 2. mm. z6. Merul. prax. i.

lib, I. ïj. Nicol. Borgund. adcoufuetud. FUndr. in proam. num, 5,
Sande lib. 2. tit. 2. defin. 2. & 7. in fin. & lib. 4. tit. i. defin. i.in fin,

Soo verre dat de Raads-heeren van de beyde Hoven, van Holland met
geftaavden eede moeten beloven: dat fy in hare gewijfden fullen onder-
houden ende achtervolgen de befchreven Regten, &c. Meriilaprax. civ»
lib. 4. tit. 6, cap. 2, mm. i.

Ende de Staten in hare Wetten ende Ordonnantiën dikwils defelve her-
haaien, ende als tot een algemeen regt daar toe henen vvijfen^: gelijk als in
het Placc» van de facc. ab inteflato van denjare 1599. art.i^. ende andre.

Benevens het RoomfeRegt, is ook ingevoert geweeft het Geeftlijckii'
Regt, byfonderlijkKerkelijkefaaken, endeluyden betrefvende, byde
Paufen elks in den fijnen ingeftelt: het welk als nog in Vrankrijk, Duyts-
land, ende in de Nederlanden by den Paus ende fijne Kerkelijke inftel-
linge onderhoorige, werdt onderhouden: maar is in Holland ende andrc
)Ia^fen, die den Paus ende fijne inftellinge afgevallen zijn, federt de
leruelde Kerke ende veranderde Gods-dienft, het felve t'eenemaal ver-^
worpen: Als dat fomwijlen in eenige weynige faaken, by den Roomfen
onbekent: gelijk als in Uyterfte-willen, Hiiwelijks-faaken, Èed-iweren»
ende diergelijke, naar de manieren van ons Land, voor een wel-Ievens
rigt-fnoer, 't felve gebruykt ende aangenomen vvert. Sie Neoftad. Cur.
Bolt. decif. 22. Andr. Gail. lib. 2. obferv. S8. In 't verder hebben de Gee-
ftelijke by ons geen byibnder Regt buyten andre, nog ook geen byfondre
Regt-bank, ende in 't Kerkelijke moeten fy haer gedragen naar de Kerke
Ordening, haar by de Grootmog: Heeren Staaten van Holland voor-
gefchreven in den Jare 1591. daar na in den Jare 1612. ende ten andren
tijden verniewt.

Soo zijn ook metter tijd benevens dien als een algemeen Regtinge-15
voert de Leen-regten by tijde v^^n Kayfar Hen rik, Lotharivs,
koenraad, ende F r ε D r i κ den Β α r β α r ο s s ε r , die het
Kayferrijk aannam in den Jare 1155. uyt der Langbarden inftellingen t'fa-
men vergadert, als teficn is lib. z. feudor. tit. 11. 34. 5, tit. 2.3.4.

'die de felve glijk fommige meenen, den Franken ontleent hadden, dewel-
ke fodanig Regt al lang voor C^rifli geboorte gebruykt hebben : foo dat
getuygt wert by Carol, Molinaus ad Confuetud. parif, lib. i. tit. i. des fiefs
mm. 12. Connan. lib. z.comment. cap. 9. Dat ende hoe de felve by ons
onderhouden werden, getuygen Chriilin. vol. 6. decif. 1. Neoftad. defeadi
Jioüand.fiicceff. cap, num. 12. Gudelin. defeud. inprolegom. mm. 5.
JnflraBie vande Leen-kamer van Holland, art. i, verh. vm regts-vfegen.

Van sicn oorfpronk van het Regt, van 's Lancis Overheden^in
Land-ftands-faaken, van Regters, ende Regt-banken.

WAnneer ende by wie het Roomi&regt in defe Landen is ingevoeit,
werd feer getwijvelt, ende is torc^efe tijd toe niet feker. Sulks
dat de lommige niet fonder redenen meynen dat het om fijn byfondre def-
tigheyt foo nu en dan den Regtren tot een voor-beeld voorgeflelt, mct-
tertijd ftüfwijgende ingekropen,, ende foo ten laatften voo» regt aange-
nomen is. Grot, Inleyd. lib. i. tk. 2.. verf. ( Soo vaanr.eer) fie Mer,
ütv. lib. I. tit. 4. cap. i, Het welk met het gevoelen van diegene over-
een-komt, dewelke meynen dathet Roomfe regt by Κ ο ν i ν κ W ι ε-
ι, ε μ de tweede van dien naamende de achtiende , ofte gelijk fommi-
ge tellen, de veertiende (jrave van Holland, hier te Lande is gebragt:
om die redenen, j dat hy omtrent twintig jaren out zijnde, bydeRijks-

vorften tot Rooms-koning zijnde gekroont, eiide beveiligt, by die geie-
gentheyt ook getragt heeft, dat de Holkiiders· voorts-aan het Roomfc
regt fouden-^ebruyken. Daar by komt dat den fel ven in het Graaffchap
van Holland met grooter eeren ingchaalt, ende ontfangen zijnde, in^
"s Cjravenhage een Vorftlijk-huys heeft doen bouwen, daar men over
iwaarvvigtige faaken van het Land vergaderinge foude honden, ΐΐβε lom,
Beca. in Otthon. III. Epifcop. X X XV" I. & Hadriano BarUndo de
principib. Holland, cap. i8. Sulx dat fooveel daarvan dat dc

plaatfe van de .algemene regts-handlinge voor de tijd van Κ ο ν r ν κ
Willem nu op d'een, dan op d'^nder plaatfe gehouden zijiade , als tot
Durdrecht, Fi-Mrlem, Leyden ,'s (jravefande , ende andre, den gefey-
den Kon ι^φ. Willem de eerfte is ge weeft die de fel νε een fekre
ende vafte pi ■■ heeft vergani, daar ioe geen bequamer achtende als
den HagCy aan welke plaatfe van dietijdaf iet gene de algemene Regts-
handelinge aangaat als vaft gehegt isgeweeft ende gebleven. alsMerula
/ίέ, 4. tit. τ. cap. 2, getuigt, Welkers gevoelen wel voorfoo veel fchijnt
tegen-gefproken te werden by Willem van Goudhoven, in fijn aanteke-
r^ng op de Chron^k,vm Hollandpag. 99. daar hy tegens het gevoelen van
AdrtM. fmiHs , ende Liidovic, GHiciardin, bevi'eert, dat het algeme-
ne pieithoff in Holland in den Hage eerftopgeregt foude zijn by Hertog
Philips van Bourgonjen, inden Jare 142R; Dog beyde onderfcheidentiijk
van een andre inftellinge, ende andre flag van Regters, ende andre manier
van regts-vordering als wy federt de inftellinge van den felven Hertog Phi~
Ups onderhouden hebben, te verftaan is,· ^

Wat de algemene Land-ftands-faaken aangaat: is feker; dat de Neder- i.
landichappen van all^ ijden af, tot huyden toe, voor volflagene ende Vryc
Ls' iftaten zijn geagt ende erkent geweeft. Sooc ;in'den beginne het be-
ley(# in 't Land beftond by de treRfelijkfte endr/oornaamfte van verftand
ende middelen: waar by fomwijlen tegens het gewelt van de Vyanden eca
Veld-Overfte gevougt wierd. Dan alfoo door verloop des tijds het gebied
van den felven , maar tijdlijk ende ongeduyrig zijnde, nietgeiioiryaam en
was 5 is daarnaargoed-gevonden, behoudens de Vryheir, een Vorft over
het geheele lighaam van den Staat te ftellen onder den naam van G r α α ν; 3;
Waar toe buyten alle twij vel, die van Adel ende magt onder de Heeren en-
deOverftendevoornaamftewas, is gekoren geweeft. In welkers beurten
de Hollanders wel hebben verkoren de naafte der felver af-komelingen;
dog evenwel niet met foodanig inilgt, dat der fel ver Gebied foude fpniyten
wteen Vaaderlijke ervenis: maar wt des Volks, dat is der Staten bcwilli-

ghig? niemand kennende voor haren Vorft, eerdathyliem aan de Staten
hadde verpligt, 's Lands Wetten ende Gewoonten te onderhouden. Het
welk alfoo gedaan zijnde, wierd hem wederom trouw ende gehoorfaara-
heit beloovt in 't gunt hy na de Wetten foude hebben te gebieden. Sie hier
van den eed hy Konink. 'Philips de laatfte Graav van Holland, aan de
Nederlanden, gedaan in den jare 1555. ingelijvt in't vijfde dagrolvan
'hil'^.fan van Dam; Graphier van 't Hof van Holland, 45. verja. Ende
is het gebied der Vorften in defe Landen ib met Wetten, als met der Staten
Raad-befluyten altijd foo nauw gematigt, ende bepaalt geweeft; datfyde
hoogde ende opperfte raagt aan haar felven nimmermeer en hebben gehad.

4 De Wetten daar hy aan verpligt was, waren voornamentlijk defe:
ï. Dat geen Gravin een Man foude nemen dan naar het weggevallen van de
Staten. 2. Dat de Ainpten vaa Raden, penningmeefters, ^juwen, ende
■indre, aan geen andreals Inwoonders fouden werden begeven. 3. Dat het
de Smen vry foudeilaan Staats-gewijs te vergaderen, daar, ende foo dik-
maal als het haar foude gelieven, fonder daar toe oorlov van den Gr ave
van noden te hebben. 4. Dat geen niewe Tollen of Gabellen opgeftelt
fouden werden, nogte ook van de oude yemand vrydom gegeven, dan by
bew/illiging van de Staten. 5, Dat geen Oorlogen by den Vorft fouden
mogen aangenomen werden, het zy tot beweringe, het zy tot vergoedin-
ge van aangedaan ongelijk, anders dan by goed-dunken van de Staten.

7. Dat de Munt by den Vorft ingeftelt, ende verandert fcude werden na
dat de Staten fulks oirbojr fouden vinden. 8. Dat den Graav geen deel
fijns Graavfchaps hém kwijt foudemaken. 9. Dat de Staten niet en fouden
mogen ten dagvaart befgreven werden buyten het· Landfchap. 10. Soo
v?anneer den Vorft eenige bede, ofte fchattingen van noden foude mo-
gen hebben, dat hy fulks felvs, ende niet door fijnen Stadhouder foude moe-
ten verfouken. 11. Dat hy Regt ibude moeten doen handhaven door de al-
gemene Regters. 12. Dat de oude , voorregten ende herkomen
onverbreekelijk fouden zijn, ende indien den Vorft daar tegens yets beval,
dat daar aan niemand gehouden en foude zijn. Alles uitwijfende de oude
Hand-fgrivten daar van nog in wefei1,foo van Vrow Mari van Boargonjen,
als andren. Welke Wetten ende Regten voor langen tijd onverbreekelijk
zijn onderhouden geweeft, ende de tegendoenders by de Staten van Hol-
land . en de omiéggende Bondgenoten, t'elkens in toom gehouden, ge-
ftraft, ende de aangeboorne Vryheit van de Landen altijd ^yoorgeftaan en
gchandhavent zijn geweeft.

Eerft hebben de Bourgonions gefproten wt een Koninklijk 5
Huis, wel gefogt een trap te maken tot een Heerfchappije: maar is egter de
Vryheit niet alleen in haren uyterlijken fchijn ;.maar ook voor een goet deel
in hare volle kracht ende luyfter gebleven. Κ α γ s α R K a rl opandre
plaatfen Kayfar ende Kenink. zijnde , heeft kwalijk kunnen verdragen
dat hy hier maar een Verft was; maar Philips lijn Soon, hebbende
een Imborft die niet te vreden was als met een volilagen, ende over al
heerfende magt, was als met een ingeboren haat ingenomen tegens alle
volken die hare Voriten een Wet ftelden j fodanig, dat hy met een gans
vremde ende tegens de aangebore Vryheit ftrydende heerfchappije, een
overheerfende ende volkomen magt in defe Landen fogt in te voeren: Het
welk by fijn Vader Κ α re L een heinilijk begin, by hem een voort-
gang , ende onder het beleit van dten gr ooten Tyran den Hertogvan
A L Β Α, den val ende ganfe ondergang van ons NeerJant fcheen te drey-

fen, endè te voorfeggen. Dat de Staten van Holland,
'welke toeftont fo wel de Wetten , als het gemene ende haar eygen regt
tebefchermen, genootfaakt heeft (naar het voorbeeld van de Romeynen,
de welke tot meerinalen, ibo wanneer hare Overften na heerfchappije trach-
teden , haar toevlugt tot de wapenen hebben genomen) ook de wapenen
voor hare Vryheit in de hand te nemen, ende hebben in den Jare 1572, op
den 19. Julij met een gemeen Raadf-befluit den Oorlog tegens den Hertog
vanAlba aangenomen, waar toe fig weynig tijds daar na de Staten van
andre omliggende bondgenoten hebben by-gevoagt : tot dat tot yoorftand
ende befcherminge van de algemene Vryheit by de Statenvan HollaudG-
ende Zeeland, met de Staten van de andre Nederlanden , eerft in den Jare
157Ö. ingegaan ende gemaakt is het vredeverbond ende Pacificatie van
Gent: daar by beiloten wierd: dat men voor afmet gemeender hand den
Spangiaarts ende Wcheemfe vvt defe Landen foude kwijt maken. Daar naa
in den Jare 15 79. is gemaakt de Vnie, ende het vaft Verbod tot Wtrecht, y
waar by de feven Bondgenoten, als Gelderland, Holland, Zeeland, Wt-
recht, Vriefl<afid, Over- TJfel , Groeningen ende Om-melanden, haar met
malkandren vereenigt ende verbonden hebben : nimmcrmetr van malkan-
dren te fcheyden, maar malkandren by te ftaan, gelijk of fy maar een lig-
haam en waren, ende hebben by openbare af-kundiging van den 26'. Juïij
1581. die naam van Graav weer-roepen, niet meer willen erkennen, ende 8
daar by verklaart dat Konink^ Philips , ter porfake van het verbreeken van ■ '
dë Wetten van het Land ,.naregten·, ende metter daad van fijn Vorftendom
was vervallen : nemende tot haren Befcherm-Heer den Trince vm Oran-j^

gien , W I L Η Ε L Μ j a!s eerfte ende voomaamfte Voorftander van oniè
Nederlandfe Vryheit. Al het welke geen kleyne verandering in het befticr
ende in den Staat van defe Landen heevt veroorfaakt.

■ ïQ Dewijl dan byde feven Ver-eenigde Bondgemen ^ aangegaan was ge-
nieenfchap van Oorlog, van Vrede, van Wtheemfe Bond-genootfchap,
ende van vele andre laken: foo hadden defelve fom wijlen eenby-een-
komft, om ten gemeenen beften te beraadflagen, daar toe elk fijn Gc-
magtigde gewoon was te fenden: ende wierd dit genaamt, Be Fergade-
rinff vm de Generale State».

Dog alib door aanwas ende menigvuldigheit van faken de felve Ver-
gadering niet magti£T was alles te volvoeren; is daar na een geftadige Ver-

11 gadering ende Raa^ by gevougt: 'Den l^aad van Staten genaamt. Tot
wiens opiïgte naaft defe, ende by der felver goed-vinden, bievolen wier dj
benevens andre, de faaken van de Vnie, ende de regeringe van 't Krijgs-
volk waar te nemen ende te handhaven, de Ordonnantiën ende bevelen
van de Generaliteit ende bond-genoodfchap te volvoeren, ende uyc te
regten, ende de dingen van grooter gewigt, als hare laft lijden koft, aan
de Generaliteit over te brengen, ende daar ep een algemene befchrijviii-
ge te doen. ■

12 Daer-en-boven foo zijn noch door Holland, Zeeland ende Vriefland
eenige vergaderingen van admiraliteit ofte Scheept toeriiftinge verdeelt,
die toefigt hebben op de Zee, ende op de middlen die uy t de Zee komen:
de welcke hare laft van de Generale Staten hebben. Elke 'Provintie en
bondgenootfchap fend daar ook hare Gemagtigden, ende verandert de felve
by beurten.

■i3 De Reekningen van het algemeen beftier werden by fekre luyden, ende
op fëkre plaatfe daar toegeftelt, overfien, ende wert genaamt des genS'
raliteiti Reekeen-kamer.

Dit alles rakende de gemeene befcherminge voor foo veel die by dc
Vnte, ofte by byfondere overdragte aan de Generaliteit is op-gedragen;
blijvende voorts alle andre faken ter beftieringe van de Staten van de Tra-
vintien en bondgenoten, elks in de fijne.

In Holland werd by na de felve fchik ende manier van beftiering ge-
bmykt ende onderhouden.

44 I^ehoogPce magt hebben de Staten van Holland, dewelke fodikmaals
als het de fake vereyft vergadren : bcftaande in de Ridderfehap, Edien, ende
de afgefondene uyt de Steden , diemen gedeputeerde ncmt.

die de voornaamfte zijn , foo ten aanfien van haar Geilagte , als van dc
Heerlijkheden die fy b^iitten : tot twaalfin getal.

De Steden die- gewoon zijn hare Gemagtigde daar toe te fenden , zijn
Dordrecht, Hmrlcm, Delft, Le^'den , ^mjteldam , Goude , Rotterdam,
gorrichem, Schiedam, Schoonhoven·, Briel, yilcmaar, Hoorn, Encli^
huyfen , Edam, A-fomkendam, MedenbUk, T^rt^ierent,

^Ende indien eenig gefchil valt over de omflagen endc Schattiiigen; van
Oorlog aan te gaan, ofte '^redc te maaken : Soo zijn wel in voortijden daar
by geroupen de Geniagtigden vm Woerden, Géertraydcnberg, J^J aarden,
^j/iAiijdeK., Oitdewuter, Heufden, IVefop-cnAcWorkom , dogdefe heb-
ben in veele jaaren geen plaats in de Vergadering gehad, ende zijn daar van
eerft om haar onverrnogenheyt, ende nu iiyt ongewoonte verfchoont.

Door den Oorlog de faaken feer zijnde vermenigvuldigt, gelijk als ge-15
feiï is 5 is mede daar benevens een andre vergaadring ingeftclt, om over de
gemeene middlen,ende andre Land-ftand-faaken in af-wefen van de Straten
vm HAlmd opfigt te hebben, ende alle gefchillen, daar wt fpniytende, tc
verrigten, ende werden genaamt, De Gecommitteerde Raaden van de Staa-
ten vm Holland ende Weji-F'riefland. Defe befgryven mede de Staaten als
het van nooden is , ende voeren iiyt het gene by de Staaten beiloten is.

Onder defe zijn fommige gemagtigt tot het boor en van de Ueekemngen van
de Omtvangers van de Gemeen-lands Middlen.

In't verdre hebben fy ook haare Reeken-kf-mers (mders finafitie) de i^
de welcke by hare Commijffen ende onderluyden waargenomen werden.

Aangaande de Domeynen ende imekomen, van de Gravelijkheyt,dat is de
goedren, vooregten, ende andre inkomen die de Graaven van Holland wé.
eer in groot getal waren toegefchikt, is een byfondre Kamer ende fit-plaats, 17
de Gravelikjoeits Reekm-I^amer genaamt: beftaaiide eertijts in het getal van
vijft', nti in fes hoofden, by de Staten van Holland daar toe geftelt, waar
van de vier eerfte Raaden ende Re eken-me efl er s; de twee andre u^uditeurs
(dewelke met het hoeren ende opnemen van de Reekeningen befig zijn)
genoemt werden.

Om dat de Graven niet altijd tegenwoordig waren fommige uytlandig, iS
andere in optogt foo hadden fy hare Stedehouders als hoofden ende beftier-
ders der Land ftands faken. Het welk federt het afffweren van Koning Phi-
lips , aan WI L L Ε Μ Prince van Oranjen is overgegaan. Aan de welke
om fijn byfondere goede dienften ende vertrouwen, naar het affTweeren
van den Koning van Spanjen,de Graafflijkheyt en volkomen O ppei-magt
defer Landen in den jare 1581. wel is opgedragen dog by hem niet anders,

als in den naam van gouverneur en Kapiteyn Generaal, der Vereenigdc
Nederlanden tot uytvoeringe des Oorlogs faken in 't gemeen, en als Stad-
houder van Holland, Zeiand en Wefl-Vriefland, in het beftier van des Land
ftands en handhavenis van gemene regts faken aangenomen ende bedient is.
Het welk na fijn overlijden in fijne aiFkomelingen van d'een tot d'ander
is overgegaan. Eerft in Μ α u r i τ s die na fijn Vader W i l η ε μ s
dood in 't jaar 1585/t felve is opgedragen. Ende naar hem in F r ε d ε-
κ i κ Hendrik die in 't jaar 1625. na fijn broeders dood in diiTelfs
plaats geftelt v/ierd. Die naar een tagtig jarigen oorlog tegens den Koning
van Spanjen, de faken herftelde en naar vele overwinningen in den jare
1(547. voor ende met fijn dood tot een onverbrekelijke vrede gebragt
heeft. Als wanneer Willem de II. in't begin van't jaar 1648. ge-
lijke waardigheid in fijns Vaders plaats is opgedragen. Dog vermits def-
felffs ontijdig overlijden met den uytgang, van het jaar 1650. defelve op-
permagt ende hooge waardigheyt gebrekende, de faken in de tijd van
twintig jaren;, foo verre fijn komen te vervallen, dat defelve van den hoog-
ften trap daar die door Gods fegen, onder het beleid van die van den.
luiyfe van Oranjen toe geraakt waren, plotfelijk tot het allerlaagfte fijn
Romen te dompelen, ende gefchapen ftond tenemaal te gronde te gaan
indien denfelven door de opregtinge van de oude Stadliouderlijke regering
in den tegenwoordigen Willem de derde, niet en waren herftelt, Aan
dewelke op den j. JuIÜKjyz. het Goaverveur en Kapteinfchap generaal
der Vereenigde Nederlanden ende het Stadhoaderfchap van Holland Ze-
land ende Vriefland , in alle fodanige digniteiten ende waardigheden als de-
felve voor defen by de Princen fijne VGorouderen hoog-loifelijker gedagte-
nis-bekleedfijn geweeft, is opgedragen.

Den Stadhouder van Holland is van allen ouden tijden geweeft de cerftc ,
waardigfte, en meeft geachte perfoon naaft den Prince van den lande uyt
den naam van dewelke hy als Stedehouder deifelffs plaats bekleede om in
ende op alle voorvallende faken ende fwarigheden goede ordre te ilellea
foo we de Landftans als handhavenis van gemene regts faken betreifende.
Aan dewelke vermits de affifweringe van den Grave defelve waardigheyt
als aan het eerfte hooft van het gantfe landbeftier is komen te vervallen.

Derfelver laft en magt beftaat niet alleen, in het be^a-/-en en doen bewaren
van de Lande!}, Steden·, Sloten, Frontieren, en Plekken binnen den Lande leg-
gende , ende al te doen dat tot bewaarnis en befcbermenis van den [elven LaU'
de, Steden, Sloten, en Plekjien behoort, maar ook, voor te fiaan, te bevor·
d&ref} mdè biwarm, de Overighe^, geregtigbep,privilegiën, ende welvaren^

•V/tn den lande > Leden, Steden eade Ingefetenen van dien, hetgehruyk. van den
herflelden ^odtsdienfl te doen mderhouden ende befcherriien , van alle ονετίαβ
onefiigheyt affbreuk, ende fchade, Voorts in de felve Landen te doen gebrnj-
k§n ende handhaven regt en faftitie, deprovifie» van fuflitie behoorlijk.te
doen verlenen > ende defelve te deen executeren, uilles aangaande de Land-
fiand raakende faken enden OorUgbetref ende bj goed dm^n van de Staten
ofte met advjs van derfelver gecemmitteerde Raden, en de faken de Juflitie
en handhaver,is van gemeene regts faken aangaande by advys ende goed dunken
van den Prafident en %aim over Heiland Zeiand Wefi-Vriefland. Fmts de
Magiflraten, als "Burgermeeferen Schepinen en Raden in de Steden, elk. na'ir
luydende inhom van hare handveflen en ende herkomen, fommige naar voor-
gaande overgeleverde voorftellinge,ende fommige bj enkfle en onbepaalde ver-
kiefinge te fielkn en maken, Sie de Articulen en Inflruüie gegeven aan Ma-
thias van Oaβenrijk. als Gouverneur der Nederlanden en Trins Willem als
Stadhouder van den S.Decemb. 1577. by Pieter Bor. 12. boMk,pag.j. Eman.
van Meteren 7. bouk, aan Trins Mamtts van denlaatften Novemb. 1585,
by den fel ven Pieter Bor. 20. bouk^.pag.^'^.ende aan Fredrik^Uendrik^o^ den
24. Mey iéz·). by L. Aitzema. i. deel. 5. bouk^pag. 594. Sie mede de In~
flrfiÜie van den Hovi van Holland, art. i. 2. 5. en volgende.

Het beftier ende voorforg over de Steeden in 't byfonder, is by den Raad 15?
ende den Geregte van elke Stad, waar van de Raaden (anders Vroed-
fchappen) zijn gedtiyrig, die van den Geregte Jaarlijks. Onderden Ge-
regte hebben de Barg-ermeefters het rcgt van de Gemeente, ende des Stads
welftand voor teftaanj endede Schepenen zijn over het regt geftelt, foo
in gemeene als lijfftrafiijke faaken, in welken de Ealjnwen ©fte Schouten
als^Hooft-amptenaars, bedienen het ajnpt van aanklagers, ofte befchul-
digers. Dog in fommige Steeden werd in fwaarwichtige faaken, raakende
het beftier van de Stad, raad-gepleegt by Schout, Burgermeefiers ende
ScbepBKen: ende vvert genoemt het (foilegie van die van den Geregte, de
welke daartoe, des van noode, by Burgermeefters werden geroupen. Deiè 20
oefenen ook fomwijlen het Regter - ampt, in faaken de gemeene rufte
van hare Ingefetenen betrefvende, als tegens oproerige, wederhorige, en-
de wederfpannige Borgeren , dewelke tegens hare Overheeden, ende der
fek-erbeveelen opftaan , ook in faaken van groetetwift, lafter endeon-
eeniglaeyt ond'er den andren , daar meerder onheil m te wagten ftaat, by
manier van Fad^rlijke ka^ijdinge dat men gemeenlijk noemt in materie
van correilie ■) daar by op de aanklagte van den Schom , fonder trein van
regtfvordering kort-regt gedaan werd, endé dc wederhorige, ofte in een

geld-boete ten behouven van de Stad:, ofte den Armen ) naar gelegenheit
van faaken , werd veroordeelt, of ook wel als een onbekwaam lid de Stad
wtgefet werd. Tegens hoedanige gewijfden geen hoger beroup werd toe-
gelaten. arg. l, 3. i.jf. tieaffic. ^rocf/rat. Cafar. Siehier vanHugode
Groot in het derde Osei der l'onfultatien van dc Hollandfe Refftfgel. Conf,
3 z6, nwn. 65. Ende hoedanig 't felve bepaalt moet werden tegens der fom-
niiger niisbruikkcn, fie de 'JRemonftrantie van den Hogen Raade op V jiuk.
v,m de ^aftitie ende Regeringe van den Lande van Holland, aan de Staaten
van Holland gedaan den 22. Martii i6ij. Daartoe dient mede de ^^/ö-
lutie van de Staten van Holland van den 24. funii 1598, tegens alle
qaaatwillige en verdagte luyden, daar by de Officieren ende Burgermee-
.iieren van alle Steden van Holland en Weft-vriefland, werden gemagtigt
. ende belaft alle die met rvoorde!7 ofte werken , ^etsgefejd , gedaan ofte'aan-
gevangen[tillen hebben j firerkende tot nadeel van dengeinenen welvaren van
den Lande^ ofte de S'.edenin't byfonder , mitsgaders die geene die de voorfz.
tverheden in haar gemoet ende gemjfe by meerderheid van Stemmen fuüen
honden voor verdagt dat den dienfi der Landen en van de Steden fulk^s vereyfl^
fonder enig figayr van proces, ofte andre procednyren, knmn fannenfcbijii
ofte eer , te doen gaan 'ofte lejden vet de voorfz,. Sleden. Ende fal hetfelve
effect forteren ,. niet tegenftaande (fontradiBie, oppaftie ofte appelUtie.

In andre gemene faaken werd het regt hy Schepenen gehandhaavt foo
in de Steeden als op de Dorpen, die daar toe tot feven, by de fommige tot
agt in getal verkoren werden : met dit onderfcheit, dat in de Steeden de
Schepenen fonder onderfcheit alle iaaken , fo wel burgerlijke, gemeene,
als mifdadiger , ofre Crird>-ele faaken beregten, daarvan den Sgout het
Hooft is, anders HioftOfficier : die wel geen Regter en is, maar der
Regters bevelen doet wtvo.ren , da Vierfgaar fpand, de ftemmen vergaa-
dert, het regt van de Graaviikheytin gemene iaaken moet waar-nemen,
ende in lijvftrafveiijke faaken , de aanklagte ende onderfouk doen moet.

22. Ten platten Lande is nrjde het bellier van .Dorps ende Lands-faaken by
yimbagts-bewaarders ende. Gefworens , daar van de ^i/a^orfW zijnfchat-
ters van Dorps-laftcn , den inncwoondcrs eygentlijk betreffende ·, de welke
fy in glijkheit van yders middelen ende gelegenheit, eerlt met itippen,
halve ende heele fgreven , tot oorden, halve ende heele ftuyvers, tot een
kleyne fomn^ie op yder huifgefin fetten , endet'faamen opgereekent, eerft
in 't.geheel, ende na elks in 'c fsjne fo menigmaal verdubblen, dat het dc
gehe evereiftefommevaiide Dorps-lsftenwtmaakt, by de foimnige ge-
noemt jBffi/i, by andre de Stdfk, by andre fckildtaal,

De Ambagts-ve-cffaarders hebben het bewind over alle Ambagts-faaken,
als over de geniene weegen, wateringen, iluyftn, bruggens, cnde wat des
■jTieer is.

Het Regts-beftier is in twee byfondre vcrgadringen verdeelt, daar van
dat het eene beftaat by S^cm ende Schepenen in gemene faken , het an -
derby 'Baljaw ende Mannen, injniflaaderende Crmwe/cfaaken. Siilks
ook het onderfcheid van de woorden Schout ende Baljuw mede-brengt.Het
woord S^outy komt van S^uh, by de Duitfen S^oltes, cm dat hy is g'üjk als
een in-maner van gemenefgiilt, SalxGroX. Inleydjib^z cap.zS. verf.die
den oorfpronk^: aanteekerit, datmen in de oude fgriften Sioat ende Swudig,
voor S^uld ende Sjuldig geigreven vind. FIct woort Baljuw , is een Frans
woord, cnde beteekent Oppei-voogd, ofte Overfte. By de oude Vriefen
wierd hy Aefge, ofte Aetga genoemt, ende was een Opper, hoofd, die met
de gemeene óebiiyren van de Dingf-luyden, t'famen gcroupen , regt-fprak
in gemeene faaken, Ende Sgelte was by haar die wt den naam van den Ko-
ning , ofte van den Gr ave de breuken invorderde, cnde van den Hoogfien·,
A^xtism Criminele kdkcn regt-fprak. Daar in het oude Frieile regt Aefgd
doem, dat is een gewijfde van den Aeige, in gemene faken, ende Sgelte han
een hals-geregt, ofte Crimineel vorinifle beteekent. Het welk, te weten
met Jz.in<TenéQ Gért fren regt te fpreeken ten platten Lande van Ho/land
van ouds , ende nog feer onlangs gebruikelijk is geweeft , als te fien is in
de (^oftujmen van Rijnland ar',, Daar van de naam van e^afdoms-regt,
gefprooten is. Tot dat eerft by Handvejl van Graav Floris van
den Jaare ιζρι. aan die van Kememerlar.dt gegeven: ά& ^yi z.ingen tnó.z
Geb^jren , in Sgont ende Sibcpefien verandert zijn : met defe woorden:
'Dat de Azingen wijfen fondm «« Kenmerlandt, dat fait den de Schepenen
wijien in alfulk.regt als 't die Azingen vpijfen[ouden: met de felve woorden '
hervat by Handvej} van Hertog Willem van Beyeren
ran denjare 1415, Dat eerft naar het voorbeeld van die van Kenmerland
op den ^.Oiiob. 1577. byde Staaten v.tn Hollandln 'Rijnland is veran-
dert, tot welke tijd' aldaar-by c^&i'a^fw ende Cebujren regt-gefproken
wiert. Sie verder Grot. ïnlejd. Hh. 2, cap, 28. verf. Om nu.

Beneffens de Schepenen ten platten Lande , is nog een tweede Vier-ij
fgaar, diemen noemt Wel-gehoren Mannen Vierfgaar, ende de Regters
Wei-geboren Mamen i byde fommige, Mannen, ofte Mans-manneKi
alfo genoemt, om dat het Wel-geboornen, dat is, vrye ende niemand on-
derhorige Luyden moften zijn, de welke over eenen Vry-man vonniffen
fouden : Γ00 wy in verfcheide oude Handveflm gelefen hebben: voor

de welke alle Criminele ende lijfftraflijke Taakeii werden berigt, daar den
'SaljMw, alsgefeitis, het Hooft van is, ende op welkers aanklagte Regt
gefchied vm den Hoogjien, dat is, wt den naani van de Hooge Overheit:
voordewelkeookdegewijfden vande Schepemn in Civile, ende geme-
ne faaken, by hooger beroup, tot herfinninge, of die wel ofqualijkge-
y7efen2ijn, gebragt mogen werden. Dog by wie, ende wanneer die elks
in den fijnen zijn ingeftelt, is onfeeker.

In "Kijnland hoiidmen vooreen gemeen gevoelen, dat de eerfte inftel-
linge van de Wei-geboren Mamen in den jare 1295, by G r α α f
F L O R I s de V. van dien naam, foude gefchied zijn, welker Vierfgaar
van ouds verdeeld is geweeft, ende in Criminele, of Civile faaken, af-
fonderlijk ende by byfondre Mannen wierd bedient: in Criminele faaken
met dertien, ende in Civile faaken met feven mannen : tot dat op der
felver te kennen geven, endeklagte, weynig tijd voor de Trouhles, aan
die van de Finamie, doen ter tijd tot Brujfel, gedaan, den ver-

gunt is: dat hy de fufliiiefoude mogen admtniflreeren, met dertiengeeligeer-
deendegoide Mamen ,fooin Cnmheel als in't Civijl, tefaamen.'Wel-
ke vereniging- by andre byfondre Heerlijkheden ende Bdjtivpfchappen,
federt dien gevolgt is: 't Welk die van isJoortwijker-hoat, die bevorens
mede een verdeelde Vierfgaar oeftenden, by de Staaten vAn HolLand op
den 15. Martiii6i4. in negen Wei-geboren ^^annen, ophetverfouk
van AndriesvatiThienen, doen ter tijd Baljm aldaar, mede alfcoge-
faamentlijk te oeffnen vergunt is.

In Kennemerland hebben van ouds alle Leen-mannen magt gehad met
den BaljHvn in Regt te fitten, ende VonniiTen te wijfen, daar van het
Handvefl van den felven Graaf Fx ο r i s van den Jare 1291. aldus
tuygt: Foort foo mag elk^ Man Fonmjfe wijfen voor ons ende onfen Baljuw,
die mfen Man is van goede, over eenen hede-fchuldigen {dat is boet-fchul-
digm) man. Ende dat van ouds van Schepenen Νοώπχ&άζχϊ Baljuw cn-
άetJ^annen beroup gedaan is, betuigt hetfelve Handvefi in defe woor-
den : Waart dat yemand die Schepenen weder-fejde, datfa.l die Baljuw
b er egt en metten Mannen.

'Van gelijken is van alle oude tijden in Zuid-Holland gebniikiijk ge-
weeft, dat den Baijfiw Yierfgan-mo&efpamen met Mans-manne», dats
te weten, Manim van Leen, die Leen.hebben onder eenen andren Leen-
man , die lm Leen-reit, ofte Leen-mmnen-e.edt .gedaan heeft,, tsen min-
ften tot feven, ende daar-en-boven van den lij ve vijftien : ais. brcedertc
fienisinde Ηmdvefl^nvan Zuid-Holland fag. 512. ende 470.

Dit was de eerfte Regt.bank in Uolland ende Wefl-Frie(land, byde26^·
vwlke allerley faaken, fonder onderfcheid, befl-egt wierden : tot dat na-
derliand by Komtig Willem van Romen, als Grave van
Holland in den Jare 1255. het CoUegie van Dtjk^-Graav ende Heem-
raaden van Rijnland is opgeregt, de welke over de faaken de Dijken ende
Watei-en betrefvende, fouden oordelen: Ende al voor den Jaare 1376. een 2,7
byfondere Regt-bank van ende Mee fier-knaape» is opgeregt,

de welke over faaken van de Jagt ende Wilderniifen regt-fpreeken. Ende 28
is daar na by Hertog Philips van Bourgonjen in den Jare
1428. een Provmcialen-Raad inden Hage·, ende by Hertog K a-
reldenStouten, dm Hogen Raad tot Mechleti opgeregt in
den Jare 1474. die in denlare 1582. omdeverdeelthedenvan deNeder-
Jandfe Trovimien , in den Hage overgebragt is, waar by buyten de faa-
ken dewelke van de lager tot de hoger Regters by beroup ende appel ge-
bragt werden, de lager Regters verfcheyden faaken zijn ontrokken, daar
van te ^en de InftrM^iien daar by defelve ingeftelt, ende naaderhand ver-
meerdert zijn. Welke beyde Ηονεκ, tot vermijdinge van de onkoften ende
tijd-verlies, met een dobbel getal van Raden, fo men meent, tot eenen
Raad fullen werden t'famengevougt.

Soo is ook by den felven Hertog Karei, in den Jare een 3ö>
opgeregt van een Stadhouder ende Leen-mmmn , de welke in
alle faaken van Leenen, ende denLeenen betrefvende, regt iöiiden fpree-
ken ; by κ α γ s Α R Κ α R Ε L de V. met een byfondre Imflméie in
den Jare 1519. vernieuwt, 't Welk met het Oorlog aan het HoffTro'
vinCMcl vervallen wai, dog op den 7. April 1^61. wederom herftelt is,
beitaande wt den Stadhetider van de Leenen, ende den Treftdent, ende
%aaden van Holland in het Hoff-Trovimaal, de welke tot dien eynde alle
Leen-mamea moeten zijn..

Ai 't welk is een kort begrip van den Stand ende Regering vart ons Landy
fodanig die was voor ende in het Oorlog, waar van ten deeieti fèeker A'f4-
nifefl tot behoudniiTe van de Vryheden , Geregtigheden, Trivilegien ende
Joftelijke Gebruyken van den felven Lande, op den Oaob. 1587. by
de Staten van Holland is uytgegeven. Sie mede Hiig. de Groot in het derde
^Deel van de Conf, ende Advijf. van de Hollandfe Regtfgel. conf, 316. emie·
jBfijn yüpologia cap. i.

Dan is na de Vrede-handeling tuffen Philips de IV. Komnk.
van St}angien , ende de Η ε ε r ε n. S τα aten Generaac der
F'msnigde NedeïUnden, gefloten op den 50, lanuarii κί^Β, ende het:

af-fterven van de twee onverwinnelijke Hoofden F r ε d r i κ endc
Wilhelm, Trifice van Oranjen, eenige verandering veroorfaakt,
daar by het gcfag van de Overheden , eik in het fijne , vry herfteit,
vergrootet ende aangevvaiTen is. Sie de Herfielde Leemv van L. ^it'

31 Alfoozijnby vcrfcheyde Refolutien in de Provwciale Vergadrivgem
denlare 1650. ende 1651. inden Hage op de groote Zale gehouden,
aan de Staaten Cjer.eraal verfcheyde waardigheden, bedieningen ende vvt-
voeringen, toegekomen ende aangcwairen : byfondcrlijk in faaken bctref-
vendeden Cjodsdienfl,deVme, eade't Krijgs-volk , in't geven van de
Tatenten ende verandringe der Gariifoenen. Siet L. yliti.ema , hiervoor
ende JFhfl, op't faar 1651. e>ide 165Z.

Aan de Staaten van Holland is ontrent dien , ende daar naar, daar door
vervallen het vergeven van alle de Ampten ende Voor-regten die te vorens
van tijd tot tijd aan de Gouverneurs ende Stadhouders van de felve Frovincic
waren opgedraagen ende gelaaten.

Aan de Steeden is met de dood van Prins w l l η ε μ de II. die in
'tiaatft van het jaar 1^50. overleevde by OSrö/ van de wel-geinelte
Heeren Staaten , vergunt haare eygne Overheeden teitellen, ende te kie-
fen, in fulker vougen als de felve OSrojen, die\anCommi^e Steeden vvat
verfchillen, ende van de fommige ovcr-een-komen, mede brengen: in
plaatfe dat de felve van te voren voorftelling deden van een dubbel getal,
ende daar wt by den SiijiZ/ÏJoWir in der tijd de helftegekoren wierd. Dog
incthetherftellenvan het Stadhouderfchap op den tegenwoordigen Prince
Wil hem de III. op den 3. lulii 1^72. in gelijke waardigheden als
fijn Voorouderen Princen van Oranjen 't felve hadden bedient, opgedra-
gen fijnde, fijn alle defelve Oélroyen by af-ftand van defelve vernietigt,
en wederom komen te vervallen, foodat de verkiefinge van "Burgermee-
fleren en Schepenen in de Steden naar luyd harer oude handveften, wederpm
aan den Stadhouder is konien tc vervallen.

een yder in geliilcheid van regt ende geregtigheid, eerlijk te doen
' ieven, met nieinai.ite be'edïgen, ende een ygeiijk 't fijne te geven,
heeft den ahvijfen God het menielijk geilagt, ende onder dien de in Hoge
Magt geftelde, tot een rije ende paf-ïoüt van 't gene regt of onregt, gelijk
ofte ongtlijk is, het beftuyr van Wet ende Regt gegeven :

Wet is een algemene wiile der Hoge Overheit, naar het rigtfnoer van ί
aebiillikgejuyiie evenheit, tengemencn beik opgeftck. l.i.l.i.ff. ds
legib. daar van de vvefentlijke kngt beitaatin't geaieden, ende toelaaten
van 't gene dat goed is , ende in het verbieden ende itrafven van 't gene dat
kwaat is. l, η. ff, eod.

In het gebieden: om dat niet mogelijk is dat yets dat tot een rigtfnoer s
ende paf-loot van'c Regt te verilrekken heevt, anders kan werden geoef-
vent,.iiIsdoor een onderling verband van de Opper-rnagt, den onderho-
rigen tot het gene vvt fijn eygen aart goed is, te onderhouden opgeleit,
door welk gebod, ende daar wt ontihandc verband, alles onverbreeklijk
gemaakt werd, ende een onderhorigen indruk wert gegeven, van alles
ibodanig te volgen., ende onderhouden in dufdanigen grond-fnoer, dat
waar het een geboden is, het tegendeel van dien fig fel vs verbied.

In het toelaten: om datter veie dingen zijn die by de Wetten nog ge- 5
boden, nog verboden werden, ende nogtans als een gevolgende gclijk-
heit, by toelatïnge ende gewoonte, voor goed opgenomen werden. /.12.
ï^.l.S-^.ff, de legib. ende op dat daar-en-tegen blijke, dat het gene niet
^'tdruklijk geboden, ofte ftilfvvygende toegelaten is, immers alfooon-
geoorlovt is, als of het wtdruklijë verboden was: want een toelatende
Wet ook gebied.

Α In het verbieden: op clat het Regt, endé cie gejuyfte even-redenheit
desteruymer ende ohverhinderdèr wtilag kryge in kennifle, ende regte
ondei'fchesd van goed ende kwaad,ftellende mede tot een grond-beiluit, dat
,a! wat niet by de Wetten als kwaadenis verboden, te doen, ofte wtfijn
eygen aait, daar toe niet en behoort, geoorloft, ende goed is,
5 in het flrafven : tot wtwerkinge van de gebiedende, ende verroydinge
van de verbiedende Wet. Het zy dat het gene tegen de Wet gedaan is , ïn
't geheel vernietigt, ende metter daad voor kragteloos werd gehouden.
L 5. Cod. de legib. Gelijk als is een Huwlijk, daar in niet alles, wat de Wet
tot het beftaan van dien noodfaaklijk keurt, onderhouden ende waar-geno-
menis. /»/?«>, Λ d.Tar mede οver-een-ftemt het Art, van

de Polityque Ordommtie van den fare 1580. Een wterfte wille daar in
niet alles waargenomen is, dat de Wet tot het beftaan van de felve vereift,
ji. 7. in fin. Infiit.qmb, wod. teflam. infirm. 3. Cod, de teftam, ende
dierigelijks. Ofte wei meer en meeft om die gene, dewelke fig door over-
tredinge van de verbiedende Wet, ftraf fchuldig gemaakt hebben, door
de ftrafve, ten voorbeeld van de andre, tot de onderhoudinge van de felve
Wet te dwingen, /. 7. in fin. if. de legib. Daar toe de Regters eik in den
fijnen geilek zijn, dewelke als de levende ftemme des Wets.' /. 8. ƒ, de jpc
fiit. & jare. dé Wetten in een gedurig leven onderhouden , ende doen on-
derhouden moeten, /. 2. i^. ff. de Origin, jur. infoodanige befchey-
denheit, als de omftandigheden der menfen, iaaken, tyden, plaatlèn en-
de voorvallen onderfcheydentlijkkomen te vereyfen. l.iz. l.i^.ff. de legib»
l, ii.ff.de teftibfts. neygende niet alleen naar het gene dikwils, ende te
meermalen, /. 5. maar naar het gene geduyrig voorgevallen ende on-
derhouden is, l.^^i. l. j^.L^j. & feq.ff.de legib.
€ Waar in fonderling den Regter toeftaat de Wet te volgen , als de welke
geen oordeel daar over toe en koipt, /. uh. Cod. de legib. Maar fig daar in
te gedragen hebbeals wt voerder, ende dienaar. Die ook in dingen , daar
de Wet een opentlijke ftraf vordert, met de daad fel vs in fijngewifle tot
«iaadelijke wtvoeringe verpligt is: niet gelijk fommige menen, om het
gemeen feggen, van de Roomfe Regtfgeleerden : dat het beter is een
khuldigen onftraf baar te laten , als een onfchuldigen te veroordelen, l. 5.
ff^dequaflion. Daar van Cicero pro Rofeio Amerino verfcheyde voor-
beelden geeft: derhalven de ft-rafven der mifdaaden te verligten, ende te
verfwaarea, aan het goed gemoed ende befchcidenheid van den Regter
foude ftaati, welken ""regel wel tot de twyvelagtigheid van de on daad te
pafte komt j oft ende wanneer yemandycts begaan heeft, dat by de Wet-
ten

ten ilrafbaar is,oftnlet, oft minder, oft meerder ftrafbaaris: Maar in
't gene daar opentlijke ftraf toegeftelc is, den Regter ftip aan de Wet ge-
bonden js; ^Yg.l.i, jf.adSenat, Turpillian. Siehier van het 15.
ende Art.vanhet Edi^ ende Ordonnantie van de (^riminete

fuftit^^y KoninkPhilips in den Jare 1570. ende 't geene
daar d^y my is aangetekent; dewelke, aifoo de boosheid der Menfen, foo
dienietmet dchardigheytvande ftraf en wierde ingetooint, fteedsfoude,
toenemen, als ponds ponds gelijk daar tegens geftelt, tefcherper is in te
fien , om dat het onmogelijk is , dat de Wet, willende de goede luyden iu
een geduyrige vvelftand houden, fonder dien tot haar eynde ende oogwit ge-
raake: dat ook geen ftraf bre Wet, hoe hard de felve fchijnt, w t eenige
giinft, of afgunft voortgaat, maar alles regtelijk beflegt wil hebben. Daar
bykcmt dat de fwaarfte wtwerkingen der fel ver, beftaande in ftrafven,
verbeiirten , breuken , boeten, regts , ende goeds-bencmingen, niet en
flaan als op het toekomende. /.7. (^oddelegib. /.65, (^ed. de decuriomh
ende een yder voor een waarfchiiwinge, tot verhoedinge van fchande en-
de fchade, opentlijk werden voorgeftelt: derhalven niemant fig daar te-
gens kan beklagen : maar des te meer daar aan verbonden werden : Ende
daarom ook de ftrafvende Wet, met dat, vermits de boosheyt der menfen,
het kwaad niet anders en is te weeren, vry hard ende fwaar mag zijn. Son-
der dat daar toe, gelijk fommige Schrift-geleerden meynen, een geevendc
juyftigheit tuifen de ftraf, ende het kwaad in fig felven, ende foo veel het
is een belediging van een ander, genoiig is : maar door foodane ilappigheici
in 't ftrafs^en der mifdaden , dev?elke in den beginne fcheen genoeg te zijn,
de menfen die fig meer en meer, felvs tegens het geen wtdruklijk verboden
is, onderftaan te verloopen, de foodanige veel te vaardiger foiide maaken
tot het beftaan van dingen, daar om fy geen gevoelige ftraf en hadden tc
vreefen. Soodathet een ontwyvlijk beiluyt is, dat hoe de Wet fcherper
leit, ende naauwer onderhonden werd, de felve des te heilfamer, ende
met het weg-nemen van alle ftrafloos vertrouwen, ook de wortel van het
kwaad tot den grond toe wtroeyd. Behalven dat alleen de Hoojre Overheit
toekomt, ende in haar vermogen heeft (al-hoe-wel men daar foo ligt niet
toe en komt, byfonderling in ftrafbre faaken) de hardigheic van de Wet,
foo daar eenige was, meewaardiglijk, naar den toeftand van de faaken, door
barmhartigheit ende vergivnifle, te bemaiigen, ende bemiddlen , ook
wel in 't geheel te doen ophouden, ende buyten regtf-vordring te ftellen.
1.11. ƒ. l. uit. §.fm. Qd. de legib. Om dat fuiks by onkunde van de Reg-
ters in die Stedea ende ten platten Lande dewelke alles naar haar ingebeel-

de evenredcnheit, en gewaande billikheit fonder aaiifchouw van de wet-
ten pogen te uytten, gelijk oft de w-ettenhard, en buytendie een beter
evenheit en biiiikheit te vinden was, te veel mifbriiikt, en te weinig in
agt genomen wierd , byfonderlijk in het ftraffen der mifdaden daar in
defelveuyt een malle barmhertigheit, de noodfakelijkheit der ftraiFende
wet in veeie te buiten gaan , en naar haar bewegende toegenegentheit
te veel wierd vcrfagt ende vermindert , foo dat veele ondaden i?.iet na
behooren geftraft en fommige geheel ongeftraft bleven , foo in haare von-
niffen en gewijfden opentlijk te kennen gaven , gelijk of het aan haar ftond
de wetten te veranderen of verminderen , met defe claufule: Prefererende
gratie voor rigeur van Juftitie. Is daarop by de Staten van Holland op
den 27. September i66S. wel dadelijk νοοιτΐεη, en geboden; Dat voortaan
geene Regteren in ΗοΙίαηά ende haar fulJen hebben aan te

jnatigen óm in hunne fententien te doen iniiueren de cJaiifuIe, Fttifireretide
gratie in plaats van Rigeur van fuftitie.

De Wetten dan, "ais wy voor henen hebben aangewefen, ^ijn of van
buyteningevoert, (daar van in het i.Deel) oiby ons felvs gemaakt.
η· Defe z\]noige[nreven-, ofte ongef^rcven. üe fur?Nat.

De gefgreven Wetten zijnwediomj oÏtealgef?jeendewelke haar tot
alle volkers van ons land, ende over al haare magt ende verbintenis uyt-
ftrekken , /. 2. ƒ. /. 9. Cod. de iegib. ofte bjfonder, de welke maar alleenlijk
fommige plaatfen, ofte fommige luyden eygenzijn, gelijk als Statuiten,
Keurex-, Privilegien , P^oor-regten, &c. arg. ,ί». 6. tnjl. de Jnre Ν at, gent,
& civ. l. z. ff. de conftit.princip.
8 De algemee:ie Wetten werden alleen gemaakt ende gegeven by de
Staaten van de Landen, 4. Jnflit, dejure nat, gent. & Civ. §, 6. Inft.
eod, l, i. 9, CJ" uit. infi'i. Cod. de legib. oftedeandre Overheeden, de
vs'elke defelvemagt van haar wettelijk is opgedragen, gelijk als daar zijn
vlcn Preftdem, ende Raaden over Holland ^ de welke magt hebben over
ibmmige faaken Wetten te maaken : als in faaken beroerende den ftiji van
de Regtbank,ende anders,dienende tot vorderingc van de plait-faken, ftraf-
■ven van de misflagen en onaadeu, die begaan fouden kunnen werden by den
(jnffier, advocaten, TrocureHrs,\nzÏe klerken,tnL·?^ΏAïe. Merul.tó.i.
tir. 4, cap, 4, Chriftin. vol.z. dsctf, 51, mm, 8. & decif. ö^j. num.^^. & 4-
BjfondreWitten en worden niet alleen by de Staaten, ofte Overhe-
^ der, vm de Landen gegeven ende gemaakt, maar felvs de voornaanjfte
Stede?}) 'Dorpen, ende Wtjken vm l^mdm hebben volle magt verkre-
gen:

gen, orayder in fijn ojnmering Kernen ende Ordommtien temaalcen,
rothaare, Stad ofte 's Lafsds nut ende oirboir; mids dat fy daar toene-
men, ende over roupen den Sgout, of Bdjuvc ^ in den name van de
Hooge Overhelt:, ende vervangende het bewilligen van den Prince van
de Landen, fie Metul. lib. i, tit. 4. cap. 6. Grot. Inlejd, lib. r. tit. 2, verf^
{deplaatfel^ks·) i/^iWw/? Cniiv Vloris aan die z'afj Leyden , gege-
•ven Sondags tiaar Si, Luce·, amo'ïz66. hy Graav Willem aan die van
Arafteldam in den f are 1341» Hertog Jan van Beyeren , geconfirmeert
opdefiiS, famarij 1410. h) den [elven Graav WsHem aan die van Haar-
Ijm op St. Ciemens dag Anno 1245. ende aan de Stad Delf in de» f are
1246. by Hertog Philips van Borgonjen aan Naarden denz
bj Kaifer Karei aan Wefop o^dtn 2. September 1552.. Siet Handveften
ende Cofiujmen van Zttid-HGlland pag. mibi 536". art. 37. 38. Merd.
prax, CiviL lib. i, tit, 4. cap, 6. Rinking de regimine fecnlari lib, 2, clajf^
ï. cap.io.num,

Dat Dijk^graav ende Hoog-heimraaden van Rijnland ende van Telv-
land, mede magt hebben, oin in faaken, het Heimraadfchap , ende
't gene daar toe behoort aangaande, byfondre Keuren te maaken , is te
fien in de Inleydingc van dejfelvs Keuren van Rijnland van den 2. Decem-
ber 1609. ende vm Delv-land van den ^my 1598·.

Maar of Balpm ende gefvuooren Wei-geboren Mannen van Rijnland
magt hebben om Keuren te maaken , wert by vele , niet fonder redenen,
getwyvelt, foo lang daar van niet meer en büjkt. Immers is fulks, dat fy
felve haar in de Inleydingc vanhaare Keuren vanden leflen^mij 1610.
't felve niet vol wt, ende niet anders ais dat fy daar van in befit fouden zijn,
toe en fchryxren.

Aliedefe Kernen uytkragte van forianig νoor-regt gemaakt, endeop-
geftelt, hebbenfo veelkragt als Wetten, ten waar'daarby yetsopgeftelt
was, over faaken daar haar privilegie niet van en fpreekt, ende fulks biiy-
ien haare magt, ofte tot nadeel van het gemeen befte, arg. l. (jod.de
le'iib. Fa^q, i. illaflr, controverf, 47. ?ium. 9. ofte ook tegenshet befchre-
ven regt by ons aangenomen, tegens het gcmeene Land-regt, ofte ook in·
verkortinge, of nadeel van een derden, yets was geftek. /. filt.Cod.fi cen-
tra jm vel Mtilit, public, l. tdt.ff, decolleg. & corporib. l. i-f. de lijhris^
/. 3..f. 5. de fepulchrovioltto, l.ii.jf.di "Reg.fttr. Sie mede Grot. /,7-
h)d. lib. i.cap.z.-verf. 0-vcr de kragt. Hoedanige Keuren ikverfchey-
de maaien by het Hof heb fien voor-by'gaan, fonder daar eenig op-merk
op te nemen, Het welk dikwils heel naauw gefogt ende gehairklooft wcrdr

Sulks als maar het minfte gevaar daar in te vervvagten is, het feekerft is,
fodaane Keuren by de Staaten te laten geftaaden. Gelijk ook fomniige
Stedert haare raagt om Keuren te maaken dufdanig is bepaalt: Mits hé-
bende aggreatie {dat isgefiaading) van die van de Rekeningin Holland : als
is het Privilegie aan die van Wefop onder dnfdanige mits vergunt.

De Foor-regten, ofte Frivilegien , daar mede yraand in 't byfonder
werd begiinftigt, wei'den vergunt by alle diegene die ende voor foo veel
fy magt hebben om Wetten te maken. Sulks dat een laager Regter, niet
tegenftaande hy felvs onder een hooger magt en Overhett ibat, aan yemand
eenig byfonder ofte Voor-regt kan vergunnen. Sulks nogtans dat de Wet-
ten van de Hooge Overhelt gegeven, daar mede niet te kort gefchieden,
ofte gekrenkt werden, arg. l. uit. jf. dejurifdtd:.

Defe zijn mede ofte algemeen, de welke het ganfe Land in't gemeen
aangaan, ofte byfonder, de welke eenige Landen , Steden Dorpen,
Vergadringen , Lighamen, feekre foorten van Menfchen , ais Weduwen>
Weien, &c. ofte byfondre perfonen alleen aangaan ende toekomen. Me-
rul. prax. civ, lik i. tit, 4. cap, ^.per tot.

De ongejchreven Wetten (ander Coflujmen) ofte gewoonten , zijn
wederom ofte algemeen die door 't geheele Land gebruikt werden, gelijk
als by voorbeeld, de gemeenfchap van goederen tuffen Man ende Vrouw
in Holland, ofte bjfonder, die in defe of gene plaats maar alleen inge-
voert werden gelijk het regt van Naafting in Rijnland, Delv-land, Ken-
nemerland ende Voorne, &g.

Om een (^oflttyme dewelke niet vol wt tegen de Wetten enfirijd, te
beweeren ende te bewijfen, is juyft niet nootfaaklijk dat de felv£ met een
gewijfde in contradiEiorio jfidicio, gelijk als men feid, werd beveiligt,
Sooalsbyden Hove van Vytregi., endeden Hoogen-Raadtot Mecchlen
verftaan is : volgens getuygnis van Radelant, trajeBenf, decif. 15. unm. 4.
ende Chriftin. vol. 4. decif, 187. mm. 9. Dewelke het felve gevoelen
foo verre wtrekt, dat het felvs niet in fofinywen ende gewoonten; die
vol wt tegens de befchreven Regten ftrijden, foude behouven.

By fommige werd ook onder de ongefgreven Wetten gereekent, het
gewijfde van een Regter : inaar dewijl den Hoogen Raad In HoUandt
felvs geen volkomen magt en heeft om Wetten te maaken, foo volgt daar
uy t dat het gewijfde van den fel ven Raad, of van ecnig ander, geen kragt
van Wetten en heevt, of volkomen verbmtnis maakt in andre. /. 15. Cod.
de fentent,& imerloc, al-hoe-wel anders een faak te meer, malen fooge-
wefen in gelijknis van andre veel doen kan. /, 38, jf,delegib, Sooverhaa-

len dat geoordcelt is in den Hoogen'JKfad 'm HollanL Coren obferv., 30.
mm. 2. 3.4. ende van Mechlen. Chriftin. vol. i. dectf. 1, & vol. 2.
dectf' 51. mm. 5. CMmfeqtient.&decif. 63. num. 3. cum feqq,& άβ-
cif. 65, Zyp2 Not. iur/belg.tit. de legihmverf.igittir. Maar indien op
den fin ende op de uytlegging van eenige Wetten, ofte Keuren fwaarigheid
valt, is men gewoon hem naa het gewijfde daar over gehad, te gedragen,
C^ tune kgnm perpetfio judicataram mthoritoi vim Ie gis Ut in ere videtur.
d.l. ff. de legib, ^umminime fint mutandaeaeju& merpret^tionem
cenamfemperhabuermt.l. 23. ff.eod. Soo en werd ook voor geen gevol-
gcÜjke gewoonte ofte Cofinjm gehouden, dat men jets gedurig dus off
loo gedaan heeft, het geen dat men anders had kunnen oft'mogen doen,
endeenverlieft men het regt niet door niet te doen, ofte anders te doen,
als men heeft mogen doen, qua merAfacMitatis', am volmnatis fmt, l. 2.
ff. de wapublica. Als hier naar breder in't II. beuk X. deel.

By wie, ende wanneer de gegeven Wetten, als Wetten iiioeten werden 13
onderhouden, ende yemand verbinden : is by ons voor vaft geftelt, dat
vermits van ouds de Staaten , ja felvs de (jraven van Holland de onder-
houdinge van des Lmds Wetten ende Handveflsn hebben moeten befwe-
renj defelvebyyderefcnhooges cndelaages ftands, fonder onderrcheid
moeten werden onderhouden. SieGrot. de jurebellilib. i.cap. ^.num,
8. & de antiqmt.reipub.'Batav.cap. 5. Mtï\x\, prax. civil. lib.x.tit,
cap. if, mm. ii. Chriftin. vol. 1, dectf. 9.

Ende dat foo haaft als de afkundiging daarvan ter plaatfe daar men af-
kunde gewoon is te doen, is gefchied. /, 9. cod. de legib. Novell. 14,15.
& paffm. Het welk in de eene plaats dikwils eerder gefchied als in d'an-
ders. Sulks dat een aJgemeene af kunde by de Staaten, of het Hof van
Holland in den Haage gedaan, niet genoug en is, om de Ingefeet-
nen van andre Steden ende Plaatfen, daar men af kunde gewoon is te
doen j te verbinden. Gelijk als wegens de Stad van den Briel, ende de
Landen van Feoraopden 23. Juny i6zi. ende voor de Stad van JVe^-
drichem, ende de onderhoorende ® erp», indenjare i(?i8. is verftaan:
Namentlijk dat geen Land-gemeene Ordonnantiën of Tlaccaten de In-
gefetnen van byfondre Steden verbinden, voor ende al-eer de felve naa be-
hooren ter plaatfe daar men in haare Steeden gewoon is af kunde te doen,
zijn afgekundigt. Sie Coren objerv, ï.

Van de magt der Overheden in 't geven der Wetten, verlenen
van brieven van Gratie, ofie gunfte en hcrftcllinge.

J^^Ondeidaanen, leg. i. Ced. delegih^ Dewelke moeten gedenken
dat den Prinfe , dat is, de Land-O ν er h ή d, van God geftelt zijnde, fij-
nen wille op gewigtige oorfaaken, ende fijn believte op billijkheit, ende
behoorlijkheitgegrondveft heevt, ende alles ich.kL· rot Gods eer ende fijner
Onderdaanen weivaaren. Het zy dan dat het felve met het woord van
SdiBen^ Ordonmmeri, of Tlaccmen, of by manier vm rtfrAutie, re~
feripiie , ofte anders werd voorgedraagen, hoedanig het foiide mogen we-
ien : als daar zijn approbatien , confirrnntisn , rcvociitien , akh-Atien, wflrti-
ihien, moderatien y ampliatien, tr.terpre.tiHien , ccufentei , mthonfatieii,
€nde diergelijke, de felve werden aktjd als Wetten onderhouden, ende;
onder de ielve gereekent. Van de welke Mcml. prux. av. lib. i. ttt, 4.
cap. r.ntim. 14. Indien maar feeker ende ongetwyvelt is, dat de raey-
iiingvande Overheid foodanigis, dat haaren wil, ofte believen, als een
Wet onderhouden fal werden, /, z.^. cod, dehgibm. want nienanders
naa geen voor-beelden, of enklegewijfden, maarnaar Wetten moet oor-
deel uyten. l, 15. Cod, de fent. & tnterloc. tot welken einde by ons tot
beveftinge van de OrdonnantieK-, ende Tlacatcn veeltijds defe ilot-re-
den bygevougt werd: Want bet om alfoo gehevti ende rvj fitlk,s ten dien
fte van den Lande bevinden te behooren. De welke van wat kragt ende
wtflagis, ende by wie de felve van ouds heevt mogen gebruikt werden,
onderfcheydentlijk werd verhandelt by M'^ Dirk^Grafwinkel, in fijnbe-
tragtinge ende fin-rijke opmerkinge over de Tlaccaten op het fiack^van
de Lijf-togt, het fefie Hooft-fluk^.

Ζ Der Overheden magt werd wel meeft erkent in 't verkenen van gra*
tien 5 als yemand buyten het befgreeven regt, vvt een byfondre gunfte, yets
werd vergund, ofte kwijt gefgoudcn, als daar zijn TArdonnen, "Remjfien,

^boliüen : brieven van Legitimatie, Rejpijt, ofte ^tterminatie, Surme
des corps ibeneficien van Inventaris, Fema atatis, ende diergelijke: Daar
van tTijner plaats. Anderfins foo kunnen alle voorvallende faaken door vei-
fouk-fgrivten aan defelye gebragt, ende daar op een toeilandlijke gunile
verfogt ende verleent werden : ten waar het verfouk tot achterdeel ende
fchade van een derde, ofte van het gemeene befte ftrekte, vide Maftert.
de ffiflit. Rom. Leg. lib, i. dub. lo. & feqq. ofte wel kennelijk tegens
hetregtftreed, nochte denverfouker voordeelig was. /.5.7.7. Cod.de
precib. Imp, offer. lek fegge (alle voorvallende faaken) fonder onder-
frheid j al waaren het ding-pligtige, waar tegens men verfouk-fgrivt,
•viilgo requefl civijl, van de Hoge Overh. (wiens plaatiè den Hoogen Raad
in die faaken bekleet)te verkrygen,noch altijd kan werden herfteld ende ge-
holpen > alwaar den toeftand van faake fulks komt te vereyfen. Contra tit.
(^od. ut litepend, vide Chriftin. vol. 2. decif, 73. mm. 5. 9. felvs tegens het
gewijfde van den Hoogen %aad, by manier van herfinninge, anders revi-
, of om andre gewigtige oorfaaken. lib. 5. (^od. de precib, Imper. offer,
Inftrucl. van den Hoogen Raade, art. uit.

Dog de Privilegien, F'oor-regten, ofte andre provifien, aan yeraand by J
de Hog. Overh. vergunt, en hebben niet altijd haare volkomen voortgang,
gelijk als die verkregen zijn. Want voor eerft, foo is het dat de Refartptien·,
dewelke tegens het regt, ofte de nuttigheit van het gemeene befte vergunt
zijn, bydeRegters, ja felvs by alle die gene, dieniet alleen de kennifle,
maar flegts het geftaaden , ende voor goed opnemen, van dien is bevo-
len , (vulgo op het interinement) kunnen ende behooren vernietigt ende
afgeflagen te werden. /. 3. 4, & l. uit, Cod. fi contra jus vel utilit.publ.
l. 1.7. (^οά. deprecib.iwper, offer. Ten andren , foo wanneer dc Hoog.
Overh, yetsfub Qnde obretijf, dat is, onwaaragtig , foo boy ten als tegens
waarheit, is te kennen gegeven, foo maakt het den Verfouker de vrugt
ende het genot van fijn vergunde beede onwaardig, l. z. Cod. de legib. l.
pen. (^od. β contra jus vel utilit. pub. Waar op in het geftaden meede aan-
fchouw genomen wer'd. Welke uytfondringen beyde met de ililfwjgende
meeninge van de Uog, Overh, verftaan werden over-een te komen: De
welke niet vertrouwt en werd yets te willen/ofte begeeren, 't welke tegens
regt, ofte de nuttigheit van het gemeene befte foude ftryden,ofte anders als,
onder dit voorbeding: ( Si preccs vsritate nitmtur) dat het te kennen gee-
ven waaragtig is. l. 7. Cod. de diverf, refcript. cap. ex parte x. de refcript.
Gail. lib. I. obferv. 14. & DD, comm. ad tit, (jod.fi contra jus vel uti'it^
public, Sie meedeGroot. Inleyd. i. bouk.·, 2. deel § verf. Over de kragt.
^ ^ D Wei-

4 Welken aangaande op het interineren, ende geftaden van de vergunde
brieven van kwijtfcheldinge, herftellingeofgunlteals fijn pardonne», re-
mijfie», aboliüeti ende diergelijke , daar in den Regter aan dewelke de-
felve ten Interinement, en geftading gefchikt werden niet anders te doen
en ftaat als nauwkeurig te onderfouken of het te kenne geven waragtig is,
ende by het fel veniet en isverfwegen, dat tot de faake dient, ofte jets
tegen de waarheyt is ingebragt, dat den verfouker fijn verkregen gunfte
onwaardig foude maken. In welken gevalle hy defelve gunft mag afiilaan,
l. 7. Cod. de diverf. refcript. Lpen.Cod, Si contra jus vel militat. publ.
Maar het felve waragtig en onberifpelijk bevonden , vermag hy de ver-
leende gunfte niet weygeren ofte uitrekken. Ende tuifen enkele herftellin-
gen uyt faake van mifleydinge, bedrog, ofte verfuym , daar in den regter op
het Interiment en geftaden, niet alleen en blijvt aan bevolen te onvveerfpre-
ken, of het te kennen geven waragtig is, maar ook of de faak daar toe leyd,
dat den verfouker naar regten mag herftelt werden. Li.f. de in integr,reflit.

Verdeeling van liet Regt, endedeflelvs werking, ende van
den ftand, cndc ondcrfcheid der perfoonen.

"EtRegt in defer vougen geftelt ende aangenomen, beftaat in het
regt der perfoonen , ofte in het regt der faaken 5 ofte in regtelijke
middelen tot het vervolgen ende verkrygen van beyde. tilt, inflit, de jure
nat.gent. & civ. /. i.jf. deJiatu kominum. 'SSlwt volgens de leere van den
VVereid-wyfen Epiünus, foo en ilfer niet van al 't geen dat is, ende we-
fen heevt, of het is een mens, dat is, een perfoon, of het is yets buyten
den mens, dat is, een faak, oft hetiseen geregtlijk middel tot de gejuifte
evenheid, in den toeftand ende gebruik der fel ver.

i Welke verdeeiinge genomen ende gefchikt is, wt ende naar den toefland
van 't geene in alles regt is, beftaande in een yder het fijne te doen heb-
ben , dat men gelijke foude mogen noemen, niet dat het felve in alles over
al, ende altijd even gelijk is, als by voorbeeld: twee ende twee vier, en-
de vier ende vier agt maaken : maar dat ook 't felve gelijk, in de burgerlijke
welftand dikwils in ongelijk beftaat, in welkers opfigt een ende drie, foo

wel vier ·, ende vijf ende drie, foo wel agt maaken; als tweemaal twee
vier; ende tweemaal vier agt. In fig begrypende de twee werkingen der
regtvaardigheit, dewelke voorgeftelt werd in l, i. i. i. ff. de In ft it. &
jme. daar van de eene op het toebehooren let in vergeldinge , door een
flegte evenbeit , daar door twee dingen met malkander in evengelijkheit,
foodanig werden vergeleeken, dat het een niet een hair van het ander ver-
fchilt, gelijk als twee ftofftn, beyde wegende een pondt, malkander even
gelijk zijn; de ander op de waardigheit agt neemt inbegevinge, dooreen
even-redenheit, daar door twee dingen gefeid werden even ende gelijk te
zijn j ten opfigt van yets anders ■ fchoon fy in haar felven ongelijk zijn.
Soo is het dat in getal, een foo veel doet als drie, ende in twee gelijke
deelen, ten opfigt van de waardigheit, v/er, ende drie en vijf agt maa-
ken, ende in gewigte ende mate, het minder met het meerder, een ge-
lijk gewigt ende maat wtbrengen. Om het welke te klaarder te befeften,
genoiig is het voorbeeld van Cjrus den Konink^ der Perfen , die by Xem-
J)hon van fijn meefter geleert wierd, dat hy het laaken dat fijn krijgs-
knegten tot roov gemaakt hadden, om een yder daar van het fijne te doen
hebben , niét in gelijke deelen aan de felve mofte wtdeelen, maar aan eea
yder van de felvc, naa dat hy groot of klein was, ende naar dat hy veel
of weynig verdient hadde.

Dit werd by den Thilofophen ende wijs-geeren onderfcheyden in een 3
evenredenheit volgens een ^riihmetife ofte geometrife evenheit, dewelke
ook by den Regts-geleerden fchijnt gevolgt te werden, iti L ι,β.ι. verf,
hnos.ff, de Infiit, & jme. Defe vi'erden by Grot. in fijn Inleydinge i. bouk^
1. deelytm begevende enAtetn vergeldende regtvaardigheyt genoemt,daar
van de vergeldende de flegte evenheyt, en de begevende evenredenheyt
meeft gebruykt. Woorden, die fonder duydelijker wtlegging feer duyiter
fijn. Daar van klaarder en met meerder opmerking gefprooken werd in fijn
noyt volprefenbouk de fure belUacpacis. ï.boftk^i. deel. mm. 8.

Soo dat om een yder 't fijne te doen hebben , voor al in te fien ftaat, waar
in een yders regt gelegen is, ende wat eens yders is. Welkers kenniiTe dan
beftaat, ofte ontrent de perfoonen , dat is , het regt dat yeniand ten aan-
fien van den ftand ende hoedanigheid van fijn perioon toekomt, ofte in het
regt dat yemand heeft, in , ende op de faaken buyten aanfchouw van fijn
perfoon : ende daar naa in de regtelijke middel'en om het felve van den on-
willigen ende weygerende te verkrijgen.

Wat de perfonen aangaat, zijn by ons alle menfen van geboorre vrye 4
luyden, ende is de flavernije by ons t'eenemaal onbekent, en in ongebruik:

foodanig j dat tot voorftant van de aangebooren vryheid, de Slaaven ende
Lijv-eygenen, die van andre Wijken hiergebragt werden, ibhaaftalsfy
de Grenfen van onie Landen genaaken y metter daad, in weerwil van haare
Heeren endeMeefters, voor vrye luyden verklaart werden , Chriftin.z/o/.^.
decif.So. num.z, Gudel. de f ure Novif. lib. i. cap. 4. Grot.

Jnleyd.x..i{.$. z. deel. Zyp. 1S(ot fur. Belg.lib.e. Hand-veflhy Graav
Florts aan die van Monnikendam gegeveninden Jaare 1288.

5 De vrye perfoonen werden, voor foo veel daar van in Regten te paffe
komt, verdeelt in Mannen ende Frouxven, Bloed-verwanten o^e. {^rem-
den ■> Wettig ofte on-Wettig geboornen, Edlen ofte on-Edlen, Inboor-
Itngen ofte Vytlanders -> Geefleiiik,en ofte Wereldlikken, Geleerde ofte 0»-
Gelesrde, Mondigen ofte owMondigen.

ï y τ Et onderfcheid tuffen Mannen ende Vrouwen , de welke ongc-
i~l trouwt zijn, aangaande het regt, is weynig , ende beftaat by naar ner-
gens anders in, als in de ingefchaapen bewegentheid, die daar anders is in
een Man, anders ineen Vrouw, ais onder andren, dat een Vrouw, in
ingefchaapen aart, eer tot voorttéeling bekwaam is, als een Man , al hoe-
wel onder dien den een vrouger, ende den ander laater aankomt. Dieshal-
ven onder de oude Regtf-gelcerden, de fommige die bequaamheid wt de
wteriijke geftalte hebben willen geoordeelt hebben, Andre wederom , het
fclve met een feeker getal van Jaaren hebben willen bepaalt hebben, het
welk foo niet op alle, immers op 't meerderdeel foude paffen: naar welkers
Toorfgrivtde wet een Mans-perfoon niet eerder toe en Iaat fig ten Huwlijk
te begeven , als naar wtgang van fijn veertiende Jaar, dat een Vrouwf-per-
ioon naar. haar twaalv Jaar wert toegelaten,/, ζλ. Cod. de Ν tipt, l.io.f. da
condit. & demonflrat. pr. Inftit. de NHpt.jmil·. pr.Inflit, de xutelis. 't Welk
l>y roeeft alle Volken wert gevolgt, Soo mag ook by oi>s het Huvylijk van

een Dogter van twintig Jaaren, b_y de Ouders fonder voorgaande wettlijkc
redenen, niet tegen-gehouden vs'erden, dat in een Jongman eerft naar de
vijv-en-tvvintig laaren plaats heevt, Tolitic. Ord. art,^. ende diergelijke.

Soo komt het ook wt den aangeboorn aart voort, dat, doorgaans der J
Wy ven geilagt, wt een ingefchapen fwakheit, minder bequaain zijnde tot
faaken van verftand ende oordeel, als'het geilagt der Mannen, de Vrou-
wen van de bedieninge van alle ampten ende waardigheden, tot beftier
van luyden ende faaken behoorende, zijn wtgefloten. l. i.jf, de Reg. Jhy,
l, TO. f. de Stam hem. l. 7.jf. de bon. pojfejf. i, 12. f. de ludtc. /· 3.3.
deMmer,L i. 5. verf. fexarft.jf, depofiulando. ende met dat fy ielvs
bevonden werden in veel dingen , nogte haar fel ven , nog haar faaken met
volkomen wijsheid te kunnen beftieren, jaa meerendeels tegens haar eygen
voordeel komen aan te werken /. 5. Cod de Sponfalih. van ouds geheel ende
al geftaan hebben onder de magt ende voogdije van de Mans, als de wijfte,
den welken het toekomt, over den minder, te gebieden.

Het vvelk nogtans meerendeels beftaat in een gewillige gehoorfaamheid,
ende onderlinge pligt: dat ook de ingefchaapen aart in vecle ho fwak nier.
en is, alfmen wei meent, foo dat ook in veeJe Vrouwen het veriland groo-
ter, in veele Mannen wederom kleinder bevonien werd, jaa dat veele
Vrouwen den Mannen in verftand ende beleid van faaken te boven gaan
( daar van H, C. Agrippa de nobilitate & pr&csllentia feetvtnem fexm, 4
I. Beverwijk in fijn Vjtnememheit der Vrouvaen') derhal veh het ook by de
Roomfe Wetten den Vrouwen tot haar Jaaren gekomen zijnde,onvei boden
toegelaten is, haarfelven, ende haare goedren fel vs te mogen beftieren,
encfe haar wille daar mede te doen. l. 8. Cod. de pa cl. conv-

Maar by de Duitfen is, ende wort als nog de eerfte ende oorfprönklijl-e 5
inftellinge ftip gevolgt, by de welke op dat niet het gebied van alle Mans
over alle Wijven , verwerringe veroorfaake , de ongetrouwde in ged'uyrige
Voogdije ende magt zijn van wettigCjofgekoren \^oogden, en de getrouv·'-
de Vrouwen in het geheel ende al over-gaan in de Voogdije ende magt van
harceMmS) Conflit.EUil·. Saxon. part. ζ. conflit.i'^. Reinhard. de dijfer,
^ar.Saxpn. lib, i. part. 4. difer.^i. Het welk, aangaande de ongecrcuwde
Vrouwen, in Gelderland, Over-TJfel, ende de omleggende plaatfen , de
welke haar aan het oude Saxenfg- Re^t houden, cils neg mede onderhouden
werd ? volgens getuygnis van Jan van den Sande tó. 2, tit. 4. defin. j,

Ende in Holland van ouds fchijnd in gebruik gewecftte zijn , dat ook 6'
bejaarde 3 ouderloofe Maagden, ofte Weduwen , niet regtelijks en mogten

doen, nogte eeiiige goedren vervremden, dan door haar gekooren Voogds-
hand. Het welk, als t'eeniger maat ftrijdende tegens de aangebooren vry-
heid van ons Volk, door langheid van tijd in ongebruik gekomen is, ende
daar van nog wel overgebleven is een gewoonte, dat een Vrouw tot haar-
der feekerheid, in het berigten van haare faaken, een by-ftaanden ende ge-
kooren Voogd verkieft, die men een Straat-Foogd noemt: maar fonder
noodfaak, Grot. Inleyd, i. bouk^, 4. deel. Soo ook te verftaan is dat
Willem de groot in fijn Inkyding tot de Hollaudfe ^raUijCq, lib, i.
cap. z. feid, dat daar van nog in T^am-holland eenige overblijvfelen ge-
vonden werden,

7 Dog aangaande de getrouwde Vrouwen werd by naar over al onder-
houden, dat de felve geheel ende al ftaan onder de Voogdije, ende be-
fcherminge van haare Mans, Sie Grot. i. bou 4. deel. endf het 11· deel.
Joan van den Sande lib. uit. ^.defin. i. Zyp. Not.Jur. Belg. de tu-
iel. in fin, Soo dat alles van haarent wegen door haar Mans moet ende mag
werden gedaan: de welke voor haare Vrouwen in regt fpreeken, haare goe-
dren befwaaren, ende vervremden, ook die geene, de welke fy buyten de
gemeenfchap hadden gehouden, fonder der felver bewilliging daar toe van
nooden te hebben. Als verftaan is, by het Bof van Holland·, volgens tuig
van Nieuwftad. traU:. de ραΆ. antenupt. abferv. i o. by den Have van
Vjtregt, Radelant. Car, TrajeSi, decif. 21. ende by den Hove van Frief-
/<««(3?. Joan van den Sand. Hb. i .tit, z.defin. 5. Ten waar hem die magt
byfonderlijk by Huwlijkfe-Voorwaarden was benomen. Nieuwftad. de
p<iEl. antenupt. obferv. 2 r. & abferv, p. in mt. Coftujmen van ^ntwer^.
tit 41. art. 15. Coftpijmen van Zuid-holland inden Jaare 1571. aan
den Η ove van Holland over-gegeven. art, 6. (Dat, of ende hoedanig
tot naardeel van een derde mag oeftaan, hier naar t'fijner plaatfe fal werden
gefeid:) ofte dat omfijn quaade minagie, endekwiftery, by de Vrouw
fcheyding van goedren was verkregen, ende hem als een deur-üag ende
kwift-goed, het bewind van fijns Vrouwen goedren, opentlijk was verbo-
den, l.z^.-if.foliit.ma.irimon. Neoftad. depaB.^ntensipt.ebf.S.innot,
Herbai. rer. quaüd. cap. 15.55.10. Nog, dat de Vrouwen, fonder haar
Mans , in Regten niet beitaan en mogen, ende de VonniiTen , tegens haar
gewefen , van geender waarden zijn, foo verklaaren Imbert. Enchirid. Jnr.
(jM.verb. AuVvhorité deCuratem. Joan. Papen. lib. J.tit.i, ^rreft.
10, feqij, Chriftin, vol. 2. decif. 155. mm 4. Ook, dat, wat

handelinge ende over-komft een Vrouw, buyten haar Man, gedaan had-
de, metter daad foude komen te vervallen, Sie Argentr. ad Confuetud.

neering , in het geen haar koopmanfchap ende neeringe betreft, verftaan
werd haar felven, ende baar Man te verbinden, ook de goedren van de nee-
ring mag vervremden, ende belaften. Volgens (^'op.u)men van Zuid-hol-
land, aan den Hove van Holland over-gefonden in den Jare 1571. art, 35,
^ofium.va'aVjtregt,'^.uèr, iz.art.^, Coftum.va·,} Antvaerp.cap. ^t,
artt 13.34.40. ende volg. Keuren van Lejden, art, 142. Land-regt
vanOver-TJfel,!. deeLtit. z.art. 5. Cofiujmen der Stadt Deventer, i,deel.
tit. i.art.g. Stads-regtenmn Ziitphen,tit. 16, art. 7, Zie mede loan
van den Sande lib. 2. tit, 4. defn, 4. Dat ook een Vrouw yets borgende,^
't vvelk tot voordeel van de gemeene huys-houding verftrekt is, daar door
verilaan werd haar felven, ende haar Man te verbinden, arg.l. ^1-ff.d.e
lure dot, l. 78. z.f. eod. Sulks dat wtdruklijk mede-brengt het Land-
regtvanOver-Tjfel, z. deel. tit.^?-· art. 'y. Ende by den hove van Hol-
land verftaan is op den 6. Novemb. 160^. in de faak^ van (^ornehs la-
kppfz.. Laalz^en-kooper ^ cttmjoeijs : contra, Juffromv Maria Dien , ende
op den 16, Martij ï6oj, indefaak^ van de C^raavinne van Solms ytegeiu
verfchejde [reditenren. Soo is ook by Hmdvefl van Graav Willem aan
de Stad Delf gegeven in den Jare 1247. by Philps van Tiourgonjen voor
Paas-misvan den lare 1448. naarder beveftigt, by den felven Gravs
Willem aan die van Haarlem op Sint Klemens dag Anno 1245. ende by
Cjraav Floris de vijfde, aan die van Moninkendam op Lieve-Vrouwen-
boodfchaps-dagvan den lare 1288. vergunt, ('t welk Grotius in fijn /;{->
lejding x.hott^. 'y.deel, voor een gemeen regt verhaald) Dat een eJUan,,y
dte eenWijv hevet ■y diepkegetts 'Bakken, ofte te Br'ozwen·, bj haar mag,y
verliefen een Oven vol brood, als ook^een "Browte biers, dat haar Man daar ,>
niet tegen doen en mag : ende op die felve manier, waart dat eenig Mans Wijv „
plee ge t Viollen , gaarn, of linnen te verkoopen , ofte kooien , die mag bj haar ,,
'tgewigte, dat een fteen hiet, verliefen, Ifi ook. eenig Mans Wijv , die niet „
enpleeget openbaare koopfif^'^frhap , haar eJ^Ïan mag hy haar koomenin
ƒώααάε van vier pennigen,

Behalven dat in Friefland naa CofluyfMe geen gesneenfchap van goe-
dren door 't Hnwlijk plaats heevt,ten zy fulks werd bedongenjCnde daarom
den Man fijns Vrouws goedren aldaar, fonder haar bewilliging, niet en
vermag te vervremden, ofte belaften; foo is het verder aldaar mede ge-
bniiklijk. Zie ïoann, Sande lib. s, tit. 4. defiii. z.

i, Vemaiidfehapwat endehoeveelerhande. f. Speel kindre» ef ende hoedamgte vcettigm
z. Wettig geboorneit. by na<trvülgende Hmvelijk, ofte gin[le
3. Onwettig gebsornenwelkeendehoeveeier- vaude Land-Overheid.

VAn Geilagt ende Af komft zijn de Menfen metten andren Verwand,
l. ï.infin.ff.qaedprotmoreiL'y.i. 11. ff", de rel', eor. ofte Vreind.
1.19. Cod. defuredehb.

1 Ferwanten zijn de welke in Maagtal onder een Geflagt behooren, door
Geboorte, ofte door Hiiwlijk, daar van de defe Bloed-vervvandfchap, d'an-
dere Svveerfchap ofte Swaagerfchap genoemt werd. /. alt, ff, de juflit.
& jure.

Vremden zijn die den andren, nogte door Geboorte, nogte door Huw-
lijkbeftaan. d,l, Cod, de jme delib. l, 6.ff.devet}treinj^iciendo,

Verrvandfchap is andre vvt een enkle geboorte, ende voort-teeling, vvt
een ende defelve Vrouw. /. 4. 2. ff de gradik andre wt een wettig
Huwlijk van Man ende Wijv. /. 25. ff. defiam hom: Daar wt voort-
komt dat andre zijn wettig, andre onwettig-geboornen. /. i.(^od,de
vat. lib.

2 Wettig-^ehoernen zijn die van getrouwde Ouders, ende fulx wt een wet-
tig-Huwlijk voort-komen. /. 6. ff. de his ψύ [ui velalien.jur. /.11. §. 9. ƒ.
adleg.jHl. deadcJter. Sie Andr. Gail lib. i.ohferv. Het welk heel
ruym genomen werd , foo dat genoug is, dat der kinderen Vader ende
Moeder, t'eeniger tijd van de dragt, 't zy in 't begin, of in 't einde, ge-
trowde Luyden waren. pr. Inftit, deingen, l. i.ff. de Statu homin. Want
naar Regten , den Man voor de Vader werd gehouden van het Kind dat fijn
'Vrouw voort, brengt. d,l. 6.ff.dehüejHifm, 19. ƒ. Statuhom. 1. 29. i.
ff_.deprobat. ten waar dat bleek van fijn onbekwaamheid tot voort-tee-
ling, ofte van fijngeduyrig afwefen. d, 1.6. ff. de his quifui vel alten.

, ofte dat den Man met eede wilde verkJaaren , dat hy fijn Vrouw, voor het
Huwlijk, noit bekenden hadde, volgens het gene vjy breeder, 't fijner
plaatfejfullen handelen; Daar van fchry ven Gail lib, z.ebf.^j, nam .12..

Sande l. i. tit. 10. de fin. z. Soo verr' datmen voor Wettig - geboornen
houd, die op de fevenfte Maand, of ook wel op den hondeit-en-tvvee-en-
tagtigften dag, naar het voltrekken van 't Huwlijk, cnde het by-ilaapen
gebooren werden, l.iz, ff, de Stmuhorn. l. ^.iz.ff, defuis&legitim.
Ende wedrom een Vrouw die van goed leeven , ende buyten op-ipraak is,
binnen de elfde Maand, naar haar Mans dood, een wettig-gebooren voort-
brengt. Klpvell. 35». cap. z. Sie daar van Sande lib, 4, tit. 8. defin. 10.
J. Beverwijk Schat dergefondheyd, z, deel. cap. 4.

Onvaettig-gebooren zijn de welke bujten wettig-Huwlijk gebooren wer- 5
den; Defe zijn wederom andre die wt ongetrowde, andre die wt getrow-
dt Perfoonen , in Overfpel, ofwel wt ongetrowde, maar de foodanige, de
welke om te naa Verwandfchap, in Bloed-fchande, geteelt werden.i, 12,15.
inflit, de mpt. Daar van de geene Speel-kindren, anders Baftarden, de defe
Overwonne-Baftarden genoemt werden.

Tuilen de fel ve, het Regt aangaande,beftaat het onderfcheid meerendeels 4
in *t beuren ende nalaten van ervetjis. Endefooveel den Speel-kindren,ofte
enkle Baftarden aangaat,de felve werden gereekent, gelijk of fy geen Vader
en hadden, mogen fijnen naam niet voeren, ende komen van heai, nog van
fijn Bemaag-talde geen goed te erven, foo het haar by Wterfte-willc niet
gemaakt en werd. l. ff. de Statu hom. l. ff· de in jas vecando^
l.z, /.4. /. 8.ƒ. Vnde [ogtiati. 't welk ook op fommige plaatfen tot een
feecker gedeelte bepaalt werd, als hiernaar, onderervenis, falwerden
gefeid. Maar van haar Moeder, ende haare Bemaag-talden, erven fy als
andre kindren, volgens het fpreekwoord: De Moeder maakt geen Baflard,
/.29. $.ï.ff»deinoffic.teflam. 5. inflit. de Senatptfconfrlt. Orphiciano.
l,z. 1.4» ff. Vnde cognaü.

Maar OveYmme-baiiarden, ende die in Bloed-fchande gewonnen wer-
den, en konnen, of mogen van haar Vader, nogte van haar Moeder, of
haarer Bemaag-talden, niets by ervnis verkrygen, al was 't haarby Wterfte-
wille gemaakt, auth. ex complexe Cod, de incefl. nupt. wtgenomen foo
haar yets, tot haar nodig onderhoud, gemaakt was. cap, 5. in βη. extr.
De eo qni duxh in matrim. qmm pollmt adult, Sie de (^oflHymen van

In 't verder plag het onderfcheid yzn Wettig, oi Omettig-g^boornen in
ouden tijden foo groot te zijn, è3.t de Omvettige als eerloofe wierden ge-
houden , ende derhalven wt alle eerlijke Ampten, ende Land-ftand-raa-
kende bedieningen, waren wtgefloten, ende jegens Wettig-gehoornen niet
en iiiOgten tuygen: alsmen fien kan wt het Eandvefi van grmv Floris,
' ' ' ■ ■ ■ Ε toege-

toegenaamt deFette·, zzn die van Monnikjtendam gegeven opVrouwerr- ^
boodfchap-dag , in den Jaare 1288. 't welk onder andren inhouddat Ta-
fenkindren, oft eeniger Itiyden , dis vrngeenen Egten-bedde gekomen zJjtiy
geen oirk_md dragen en [uilen in goeden Luyden Regteü > ende by den fel-
ven Cjmav F lor is aan die van Kennemerland j gegeven tot Aalberts-berg
des vrydags naar Halv-vaften in't Jaar 1291. daar naa verniewt by Hertog
Willem θγ Aen 5. April 1415. inhoudende, Dathy hen i^» Baljuw/o»iife
[enen ,\die hj hen met eeren fetten mo'gt, dte geen Kevis-kjnd en was , dat is »
glijk dat van Hartog Willem naarder verklaart werd, die vaneenen Wet-
agtigen beddeis. Soo nog in Hoog-Dnitfland, aangaande de Ampten, ende
waardigheden, volgens de Saxenfe Land-regten, werd onderhouden, die
by ons,anders in vele dingen gevolgt werden: dat geene Onmttig-geboor-
nen eenig Regter-ampt mogen bedienen, al ift dat door volgende Huw-
lijk, ofte gunft van de Lmd-Overheid zijn gewettigt : foo dat getuigt
Minfuiger., Centur. ^.obf. 31. Welken volgende op de Academijen ende
hoge Schooien van door-gaans, vanyemmds Wettige geboortet

nauwkeurig onderfouk werd gedaan, eenhytoihtt DoEloraaifc hap , ofte
and re hooge waardigheyt werd toegelaten, daar fy ook in de Tuyg-brie-
ven gewoon zijn gewag van te raaaken, dat des gebleeken is. Maar by
ons werd fuik onderfcheyd foo nauw niet meer genomen , foo dat
Speel-kindren, de welke van haar fel ven vroom, ende van onbefprook-
lijk leeven zijn, de vlak van haar geboorte , ligtlijk komen wt te wiflèn,
ende om haar byfondere deugden, benevens andre, in eer ende waardig-
heid werden geiielt, ende wy daar in de befchreven Regten volgen, de
welke de misdaad van d'Oudersden Ktndren niet toe en reekenen, nogte
haar van eenige haarer waardigheid, ofte eer onthouden, /, z6. ff', de panis,
l. 6... ff. de decurionib.

5; Speel-kindren buyten Wèttig-Huwlijk geteelt, werden gewettigt, en-
de verkrijgen in alles gelijk regt met de Wettig-geboornen j foo haare Ou-
ders naarderhand meteen andren Wèttig-Huwlijk aangaan, uit, inftit. de
r,.(4pt.$, z. Infiit, de heredité qua ab inteflat, alwaar het iiilks dat een van
beyden , naa de geboorte, met een ander gehuwlijkt waargeweeft. No-
vell. 74. cap. 2. in fin, Sonder dat daar toe noodig is , als fommige meenen
dat de te voorens gewonnen kinderen, in 't beveiligen van de Trouw, felvs
tegenwoordig zijn,, ende gelijk als door den Prediker felvs voor wettig
verklaart werden, gelijk fomtijts wel ten overvloed gefchied, daar van het
fpreek-woord 5 Het Kind onder de Hoil^ troumn, fehijnd voort-gekomen
te zijn.

Soo de Moeder komt te fterven , of ander belet tufien komt, dat de Va-
der met haar geen wettig Huwlijk aangaan en kan, ende nogtans genegen
is, dat het kind, of kindren, by haar buyten Huwlijk verwekt, voor Egte
ende wettige mogen geagt, ende gereekent werden, kan hy fulks, by
giinfte van de Land-Overheid, verkrygen; de welke foodanige gunfte lig-
telijk toeftaan, fonderling foo hy geen andre kindren heevt, of dat de
felye daar in mede verwilligen. T{ovell. j^.Nov. lo. /. 24, ƒ.

Welke gimfte den Speel-kjndren wel in alles gelijk regt geevt neet de (ί
Wettig-geboornen, foo veel de Vadei' felvs aangaat, maar en raakte d'andre
des Vaders Maagen-niet, dan die daarin wtdruklijk verwilligt hebben, en-
de en ftrekt ook niet over de Leen goedren, ten 2y fulks fonderling werde
wtgedrukt. Cap.natmales. Si de feudo defmSii contentio. SieGrot. ƒ«-
leyd. i.bouk,. iz^ deel. Neoftad, defeudi Holland. Snccejf.cap. in fin.
Andr. Gail lib, 2. obferv. 140, ndm. 8. Gudelin. de Jme tiovijfmo lib. i.
cap.i^. Zyp. Notit.jar. belg.de naturalib.Ub^ Chriilin, vol, ï<decif,
^ 1519· nttm. 18. C^ voLl.deciJ. 145, num. 20. & feqq.

Overavonne-'Baflaraen en kennen door geen volgende Huwlijk gewet- 7
tigt werden, vermits het Huwlijk met diegene daar men te voorenin
Overfpel mede geleevt heevt, naar de Geeftlijke Regten, niet beftaan en
jnag. (^auf. i.cap. i.cap. -y.extr.deeo ψί dfixitinmatrim.

^mm pollm ndftlter. Ende by de Land-Overheid geen gunft tot het wet-
tigen van die gene, de welke in foodaane fchande ontfangen zijn, vergund
en werd , a s by EdiSl van KaisarKarejc, van den 20. OBob.
1541. art. 31. ende Ordonnantie·, noopende remijften van T)oodflagen,
brieven van legitimatie·, van den \<),Mej 1544. art. zS, geboden.
Dat geen brieven van legitimatie en [uilen verleent werden voor 'Baflardeni
gewonnen byperfoonen, gedujrende henlayden idmel^ken-flaat..

ONder die gene, de welke malkander in Maagfchap, door geboorte,
beftaan , is wederom onderfcheid te maaken, of die malkandren be-
ftaan in af komfte van een ende de felve Tronk, wt een Man, ofte wt een
Vrouw voort-gekomen,

1 De welke malkander in eenen Tronk des Geflagts, door'een Man ,
beftaan, die noemtmen van Svpaart-Mjde, door een Vrouw van Sptl-
z,ijde.

Maagfchap van fwaart-z.ijde, behoud den felven toe-naam, ende Wa-
pen van het Geflagt, gelijk als in twee Broeders-kindren, ende verdre
afkomelingen vanMans oir, i, inflit.de legitim. agnat. fftccejf. l, j.ff'.
de legitim. tutor.

2 Maag fchap van SpU-zJjde verheft de naam, ende gaat over tot delTelys
Verwandfchap. /. 196·. ff. de F. Signif. l. 10, Ji, 2. ff degradib. als zijn
twee Sufters-kindren , ende haare af koiiielingen. d.$. 1. infiit. de legitim,
agnator fucceff.

Dit onderfcheid fpeurt men in de afkomft ende maagtellince van
Chriflus, anders by Lucas, anders by Matheus genoemt, daar van Ma-
theus volgens de Hebreefe manier van telling het geflagt van Chriftus door
de fwaart-zijde getelt heeft van Jofeph op Jacob de Vader van Jofeph, ende
Moeders broeder en oom van Maria, die by gebrek van ander Mans oir de
benaminge van het geflagt van Maria mofte houden , onder dewelke geen
vrouwen het getal ofte benaming^ konden maken. Daar Lucas het ielve
geflagt fonder fodanige opmerken naa de vVare voortteliiige ook door de
tiïiTekomende Vrouwen getelt heeft.

A'Iaagfchap liet zy van S waart, of van Spil-zijde, wc'rci oacleifcheyden 3
in Lijnen, ende Trappen, ofte Leeden. /. ^.jf, de q^radib.

Een lijn is een verknogte vergadering van vericheyde perfoonen, de
welke vvt een gemeene Stam voort-komen, gelijk als met een fchakci aan
den anderen gehegt.

Regte-Hjn is tuifen Ouders ende Kinderen, op-gaande tot Vader , Moe- 4
der, Groot-vader, Groot-moeder, Over-groot-vader, Over-groot-moe-
der, ende foo voort; neder-gaaande tot Kindren, Kinds-kindren, Agters-
kindren, ende foo voort. l. 19. §. τ. ff. de gradib.

Zijd-lijn is .dewelke ter zijden afloopt, door twee, of meer Broeders,
ofte Sufters, ende der fel ver af komelingen. d. l, ïo. §, S.ff. de graéb.

De Lijnen werden wedrom onderfcheyden in Trappen, ofte Leeden,
daar mede d'een aan d'ander vait gefchakelt werd, door de welke van den
een tot den ander werd geteld , van ende tot die gene daar wtfy alle zijn
voort-gekomen, d, 1.10, 10. ff. degradibus. Waar van de naarder, ofte
verder Maag-tal, het onderfcheid in het Regt geevt: beftaande vi^-el mee-
rendeels in het beuren van ervenis, encie aanneming van Voogdije , de
welke de naafte van het Geflagt toe-komt. d. l. 10, inpr.ff^ eod. ook in
het Huwlijken, 't welk binnen fekre leeden vata Maagfchap veerboden is.
§.\.& [ecj. infiit, de mp. Daar van hier naa in 't byfonder.

Welken aangaande, dewijl t'fijner plaatfeveel werd verhandelt, het
welk t'eenemaal hangt aan het wel op-tellen van de trappen , ofte leeden
van verder , ofte naarder Maagfchap , noodig is daar van in 't byfonder te
handelen.

Tuflen Ouders ende Kindren tekmen regt-op, ofte regt-neerj door den 5
Regel, foo veel Voürt-teelingen , foo veel Leeden : als by voor-beeld; in
opgaande, is Vader het eerfte, Groot-vader het tweede, O ver-groot-va-
der het derde, Oud-over-groot-vader het vierde, Bet-oud-over-grood-
vader het vijfde , Meer-bet-oud-over-groot-vader het feftelid , van niy af
te reekenen; van gelijken, in Moeder, Groot-moeder, O ver-groot-moe-
der, ende foo voort. Sooookin neder-gaande, is mijn Kind het eerile,
Kinds-kind het tweede, Agter-kinds-kind het derde, Na-agter-kinds-kind
het vierde, Bet-na-agter-kinds-kind het vijfde , Meer-bet-na-agier kinds-
kind het feil:e lid , ende foo voort.

Maar in de Ztjd-lijn, om dat de felve over-fpn'ngt, ende in verfcheyde 6
Spranken wtgebreid werd, dewelke alle wt eenen Tronk voort-komen;
Soo moetinen eerft ziidling op-klimmen tot den gemeenen Stam> die f'alle

heeft voort-gebragt, ende van daar wederom zijdling neder-daalen, tot de
geene van wiens Maagfchap gevraagt werd. ά. l. lo. §. 9, de gradib,
ende alfoo tellen, volgens den felven Regel, Soo veel Voort-teeitngcn
ttfjJentKj/, ende die gene, van wiens Mdagfchap werd gevraagt, foo veel
Leden. Of anders, Soo veel Terfoonen ,Joo veel Lede», vetbefondert een ·,
het zy datmen daar voor af-trek, den gemeene Stam, de welke in fig felven
geen Lid, ofte Voort-teeling en maakt, of dat men daar voor de eerfte
perfoon , van wien men begint te tellen, af-trekt, de welke mede van fig
felven geen Lid, ofte Voort teelingen maakt, foo dat de tweede Perfoon
altoos het eerfte Lid is.'
η Het welk is de juifte Maag-tal van de befchreven Regten, die men in
het tellen van de Leden der Maagfchap volgt, volgens de welke wy alhier
tot naarder onder-regting, een Voor-beeld hebben ingelij vt, tellende van
liet middel-punt * , genomen voor die gene de welke het vraagd, regt op-
gaande 5 of neder-gaande, ende in de kromme, ofte zijd-lijn, fchoins j of
zijd-Iings, op ende neder-gaande door den gemeenen Stam, tot die gene
van wiens Maagfchap gevraagt werd, tot in den feiten graad, volgens den
Regel: Soo veel Perfoonen ,foo veel Leden , xvtbefondert een. Als fy Voor-
beeld , om te weten hoe na dat Broeders ende Siifters-kindren, metten an-
drenin Maagfchap beftaan, fal men aldus tellen : Ik, mijn Vader, mijn
Groot-vader, (daar wy alle wt gekomen zijn) mijn Oom, mijn Ooms-
kind , zijn vijf Perfoonen, een afgetrokken, de welke niet en telt, blyven
vier Perfoonen, foo beftaan wyden andren in het vierde Lid. Of anders
volgens den Regel, Hoe veel Voort-teelingen , foo veel Leden, foudemen
aldus tellen: mijn Groot-vader (die ons alle heevt voortgebragt) heevt
voortgeteelt, mijn Vader, ende mijn Oom, die wederom voort-bragten
Mijn , ende mijn Neev , 't welk zijn twee Voort-teelingen, foo dan ook
twee Leden elke voort-teeling voor een lid gerekent, ten waar het dubbeld
ende aan beyde zijden wierd gerekent, dewelke dan mede vier voort-teelin-
gen en fulks vier leden foude maken , en in dat voorbeeld op een foude uyt-
komen. Dog dewijl deandre tellinge fekerder gaat ende by ons in alles
gevolgt werd, hebben wy de felve voor de bevattlijkftegehouden,ende alles
wegen gevolgt, als ten genougen in alle Leden, foo in op· gaande, neder-
g'aande, a!s zijd-lijn, tot in het fefte Lid toe, by het naar-volgende Af-
beeld , werd aangewefen, ende dan voort ligtelijk tot alle verder Leden kan
werden toe-gcbragt.

g Defe Maag-tal verfchild daar in van de telling der Geeftlijkken, dat de
felve, ook in de zijd-lijn, alleen telt van de gemene Stam neder-waarts, de
eerfte afkomelingen van de felve, in eenen rygereekent voor het eerfte
Lid, de tweede voor het tweede Lid, de derde voor het derde Lid , vol-
gens defen Regel, hoe verre fy beyde^ daar Jy gelijk^x^ijn, of hoe verre de
laagfle, daarfyongelijk^zjjn, vm dengemeenen Stam ujm foa verre ζ.ψ/γ
ookjvan den andren. Volgens welken Regel in gelijke Leeden, twee Broers-
kindren, ende in ongelijke Leeden, een Oom, met fijn Broers-kind, den
andren beyde ten tweeden Leede beftaan , met onderfcheid van gelijke, of
ongelijke Leeden, Vid. cap, ad fedem to2. & cap, primo gradu \o6.
cmf. jy. y. de welke volgens den befchreven Regten, ende voor-
gaande Voorbeeld , malkandrpn in den vierden, ende derden Leede be-
ftaan. Daar wt dtó dikmaals verwerringe werd veroorfaakt in de optellin-
ge der Maagtal -leden, by Lieden die fulks niet wel en kunnen onderfchey-
den: Tot welken eynde , alfo 't felve by ons niet is aangenomen, alleen
diend defe ingelijvde fchets.

Waar wt te fien is dat dèfe manier van Maag-tal met die van de Roomie,
in de regte lijn in opgaande ende neder-gaande over een komt, maar in de
zijd-lijn verfchil, dewelke, volgens der Geeftlijke , beftaat in twee ver-
fcheyden, ofte verdeelde lijnen, van den gemeenen Stam neder-daalende
in gelijke, ofte ongelijke leeden , endealfooalleen van boven af, van de
cene voort-teeling , tot de ander neder-gaande, telt: daar de andre van die
gene, de welke het vraagd, op -klinittot den gemeenen Stam, ende van
daar neder-daalt, tot die geene , van wiens Maagfchap werd gevraagd,
volgens het fnoer ende voorbeeld, hier voor ten genoagen wtgedrukt.

De felve Maag-tal die d'er is in Bloed-verwandfchap , ifTer ook in Swaa.^_y
gerfchap, /. 4. i. jf. degradib. door de welke twee verfcheyde Maag-
ichappen, door Hawlijk, aan den aiidren werden verknogt, l. 4. §. ^.jf. de
gr ad, dog blijvende tuffen den Man, ende tuflen fijn Vrouvi's Maagen, en-
de v;7edrom tuffen de Vrouw, ende baars Mans Maagen , fonder dat het
verder gaat, tuffen des Mans Maagen, ende der Vrouwen Maagen, onder
den andren, d. l. 4. i.3 .ff. de gradib. ofdatmen waarlijk feggen kan datter
Swaagerfchap is tuflfen de Man ende de Vrouw fel ν, fchoon de felve in elks
opfigt, in elks der felv^^r fijn begin heevt. Daar wel op te letten ftaat, op
dat het mis-flag van den gemeenen Man, daar in ontdekt werde, de welke
meenen , dat twee Mans die aan twee Sufters, ende twee Vrouwen die aan
twee Broeders getrowt zijn , den andren in Swagerfchap beflaan , daar van
dat den een fijn Vrouw, ende den ander fijn Man, met des anders Man,
ende des anders Vrouw, Svi^aagerfchap heevt : maar geeniints de twee
Mannen van twee Sufters , ofte de tv?ee Vrouwen van twee Broeders ,
onder den andren : die malkandren vremd zijn, ende blyven , nogte met
des anders bloed, door Huwlijk, verknogt zijn, dat eygentlijk Swaager-
fchap maakt: fchoon fy andren, om d'eerbaarheyd van baar Vrouwen
ende Mans wegen Swaagers noemen: 't Welk t'fijner plaats, daar van
de perfoonen, de welke om Bloed, iofte Swaagerfchap metten andren
jiiet en mogen Huwlijken, gehandelt werd , breeder fal werden aan-
geweien.

Soozijn dan des Vrouws Maagen ende Bloed-verwanten, des Mans
Magen in Swaagerfchap; ende fo wedrom, zijn des Mans Maagen, ende
Bloed-verwanten, des Vrouws Maagen in Swaagerfchap, in een ende
de felve Leeden van Maag-telling: als Schoon-vader, Schoon-moeder,
Schoon-foon, Schoon-dogter, Schoon-broeder, die men anders Egt-
fweernoemt, Schoon-fufter, anders Snaar, ende foo voort. /.4. 5.
&feqq, ff, de gradth. & affinib.

1 Τ Ν het flot van het vijfde deel werd gefeid, dat alls cie perfbonen defer
Alanden fijn vrye perfoonen» het felve is te verftaaii, van de wreede flaver-
nije der lijveygenen by de Romeinen, ende als nog in der Onchrillen
wereld bekent, by dé welke de Heeren regt van leven ende dood over hare
lijveygene ilaven hebben, maar wat aangaat degemeene dienftbaarheyt
defelve is hier in defe geweften behoudens dc natuyrlijke vryheid mede
eenigfmts bekent geweeft. Want van ouds in defe ïahden de luydenvei-
deelt fijn geweeft in Edele, Welgeboorne, en Diens-Iuyden, hetwelk
den felven Staat was van perfoonen de v^eike by den Franken en Saxen
daar wy onfen oorfprong van hebben, Bdiingi, Frilingi, en Lajfi ge-
noemt wierden, dat is Edele, Vrye , ofte Welgeboorne, ende verlatene,
ofte dienflbare. als te fien by Joann. Pontan. Origin· Frmcicar. lib. 6.
eap. 15. by Paul. Math. Wechner. Fra£l, obferv. de Ferbor. Signif. in
verb. laffi. ende by Sententie vm den Flove vm Heiland van den 4. Mar-
tij 1532. in de iaake van \VeIgebore Mannen van Maailand Impetranten,
ende den Rent-meefteren van Noort-holland ende eenige Huys-Iuyden
van den felven ambagte uytdrukkelijk erkent werd. Siemede Math. Van
derHouve in fijn Bandvefl-Chroniji^het 8. bouk het 18. deel.

Adel is een voordeeiige wtfteekenheid ende waardigheid, boven andre,
ïnGeflagt, of in eygen daaden, ende werken, Edle zijn, de welke fo-
danige waardigheid, boven andre Onedle, befitten, \vt geboorte , oft
Wt eygen verdienften.

geteelt, vvt een Vader, de welke fodaane wtfteekenheid encle waardigheid
van fijn Voor-oüdren befat, het zy dat hy konde bcwijfen, dat hywas
afgekomen van een Kaifar , Kontyig, Ïrince, Graav, "Baron, Bidder,
oït^ Vrj-Heer , ofte dat fijn Geflagt, van alle oude tij den, voor Edel is
erkend gevveeft, fodane by ons veel ende meeft zijn, de welke wel niet
tot den eerilen Stam ende oorfprong van haaren Adel, van d'cen tot d'an-
der en weeten op te tellen, nogtans van alle oude tijden daar voor zijn er-
kent geweeil:, dat men voor bewijs genoug houd : als zijn die geene, de
welk .men van ouds gewoon is geweeft, in fodane waardigheid, ten Dag-
vaard in de vergadering der Hecren Staten van den Lande te befchryven.

Tot het bewijs van een Adlijk Geflagt, is genoug dat yemand van een a
Edelman , wt een wettig Huwlijk is vcort-gekomen , al waar het wt een
Onedele Vrou, de welke door haar Man veradelt werd. /.13. Cod. de
digy.tt, maar van een Onedle, al waar het wt een Edle Vrouw gebooren,
en mag voor geen Edelman gehouden werden. /. 19.^. de Statit homin.
want een V rouw geen Adel en geeft, ofte neemt aan of van haar Kindren,
dewelke geheel en al volgt den itaat, Vv'aardigheid ende gelegenheid van
haar Man. /. lo. in fin. ff. de Senatorib.jm^. d. l. 19. ff. de Stat. hom. Sie
Tiraquel. de Nohiittate cap. 18. mm, i y. 20. & fecjcj.

graven ende Baronnen kindren, alwaart dat die wt ongetrowde per- 3
foonen, ofte By-fitten verwekt z\jn, {vulgo, van het laage koutsjen)
werden mede onder Edel-lieden gereekent, met dit onderfcheid: dat fy
het Wapen niet anders voeren en mogen, als met een baar, ofte ftreepe,
van de linker-hand fchoins opwaarts gaande naar de regter-hand toe , door-
gehaalt. Sie Chaflan. ad Conjketud. "Bnrgmd. rtthric. 8. .i, 3. ntsm. 18.
fenjej. Tiraquell. de l^ahlitnt. cap, i^. f:fim. !<). ZypiE Noth. jm. belg,
de dignitat, verf. Vt fpmio. Daar van het oude fpreek-woord fchijnt
voortgekomen, Daar loopt een fireep door, daarmede men wil beduyden,
dat yets ioo geheel fuyver niet en is.

Wat den Hollandfen Adel aangaat, de fclve en is niet foo Teer gefproo- ^
ten Wt een aangebooren voor-rcgt van Geflagt, als wei wt begiftigde ver-
gelding van groote ende klouke eygen daaden : door dien van alie ouden
njden^geene Koningen nogtc Graven , eenig ervlijk bcfit , ofte voor-
gang, regt in Holland hebben gehad. Soo ook niet by de Duitfen,wt
welkers boefem de Hollandfe Graven meelt ai'komftig zijn. Want voor
den Jaare negen-hondert, waaren foo veel trappen van Adel niet, ende
waarenniet dan Kayfars, Koningen, endePrin^ien; de Hartogen, Gra~
ven, Marquijfen , Mark-graven, Pali-graven, RidderenBaronnen,

y Hanog was een Oyer-hooft over het Krijgsvoik, by den Prince gekoo-
ren , ende in een feeker Landfchap gefet. Soo blijkt by fekren briev van de
oprigtinge van een Kloofter tot Lucerne ia Switferiand van den Jaare 840.
beginnende aldus: Wig:hnri, efidefr/ïja éroeder Rupert, Hanog van
den KrijgfvolkjJdn Swai>g , mder Kormk Lo^ySi Soo ook een Haitog
by den Latijnen niet anders genoemt en wert als Dhx , dat is, Voorganger,.
Leydfman,ofte Heervmden Togt.

6 Gr ave was een Regter, ofte Opper-hoofd, by den Kayfar, ofte Ko-
ning geftelt, over fekre byfonder Regts-gebied, ofte geregtigheid. Soo-
nog by ons zijn de , d^tzijn O.pper-hoofden van Dijk-reg-

ters, ende ^luyns-graavm, die over de Swaane-driften , ende Vroon-vif-
ferijen den opfigt hebben,

Talf-graven waren Regters , die des Konings plaatfe 'bewaardeQ in
een Stad, ofte Land, dat met de Wapenen verkregen was.

Burg-graven waren Regters over fekre Dorpen , genaamt Vry heede n?
ofte bewaarders van fekre Sloten , ende Kaftelen.

Tot alle welke dienften ende Ojficien, gemeenlijk genomen wierden, die
van Adel waaren, endevoornaaxielijk wt den Baronnen, de bekwaaraSe.

j Dog federt Kajfers Om tijden, die het Kayfar-rijk aan-nam in den
Jaare zijn Hertogen, ende Graven tot erv gemaakt, ende gefet
boven de Baronnen, ende Baander-heeren: ende zijn aan haar het be-
ftier ende befit van geheele Landfchappen ende ervlijk over-

Met welke Titlen, voomaamiijk van Baronnen , ofte Baander-heeren»
ende Ridders , de Hollanders, ook, om hare klouke dadeii, .door de
Graven (de welke haar alfints in de hoogfte magt van Land.ftand-faaken
indringende, haar, met der fel ver begunftigde onderhoorigheid , groot
ende ontfagiijk maakten) zijn vereert , ende daar by begiftigt zijn ge-
worden , met een ervlijk befit van Baronnijen , Burg-graavfchappen,
Baanrodfchappen, Ambagten, Kafteelen, Slooten, ende andre goeden
ende innekomen, onder laft dat fy den gemeenen Lande ende Graavlijk-
heid, in alle Heer-vaarten ende Oorlogen 3 pp de Land-paalen vallende,
ten dienfte molkn zijn.

Ridders waren die geene, de welke tot den hoogften tijtel van eer ende 8
waardigheid, in een feekre orden, inet iicerlijke Waapnen , tot een teyken
van kloukheid ende dapperheid, om haar cygen daaden, met feekre groote
omftandigheid, waaren ingelijvt, ende daar Üy met het befit van heerlijke
goeden , als gefeid is , begiftigt.

Barons, waaren Vry-heeren, de welke het hoogfle Regt-gebied oef- cj.
fenden , ende welkers Heerlijkheden vry waren van de Graven bee-
den. Als te fien is by d'wtfpraak van Hartog f Mz^i van

Bandsr, ofte Baander-heeren, wierden alfo genaemt, om dat fy Hee-
ren waren der Banden, ofte Benden, die fy Jeyden, ofte Heeren der
Bannieren, ende Vendelen, die fy oprigten, Sie de befchrjving van Zuid-
HolUnd. pag, loi.

Defe waren in groot getal r want men Iceil, dat op de Huldinge-
van graav Willem de derde, binnen Haarlem, in den Jaare 130 j. al-
daar verfcheenen diiyfent Hollandfe Riddren, ende hondert Baander-
heeren. Sie de chronijk. 'van Holland onder den feiven (jraav Willem
de XXII. Gi-aav.

De welke alleen den Aadel, ende befit van fodaane goeden wt haar loi
Geilagt befaaten , wierden SchUi-knaap^n, ende Schtld-bomige Mannen
genoemt, die mede in feekre ordre beftonden , tot dat fy wt haar eygen da-
den , tot den trap des Ridderlijken Ordens geraakten , die men nu fonder
onderfcheid lonkers , ofte lonk-heeren noemt.

Onder de Voor-regten, de welke fy befaaten, waaren de voornaamfte,,
Baronnije, Burg-graavfchap, ende Baanrodfchap, daar van fy ook Baron-
nen , Burg-graven, ende Baander-heeren genoemt zijn , daar onder daa
alle ander minder geregtigheden , van Thienden , Beden , Erv-pagten,
Renten, Chijnfen , Thijnfen, Gruyd-gelden, Kapoen - gelden, ende
andre ervlijke innekomen behoorden.

Onder Baronnije behoorden , het hoogfte regt te mogen voeren , foo in 135
^tvi/e als Crminels faken, ende daartoe temogen houden een Galge met
vier voeten, ofte ftijlen , (dat wy noemen Galg ende Put te voeren) te mo-
gen branden,hangen, iiepen,onthairen,brand-merkken, oorenaftefnijden,-
te bannen, het regt van goeden aan te flaan, ende verbeurt verklaren, open-
bare merkten op te ftellen , den vijfden penning te trekken van alle boeten,
daarby men hem mogt verbinden by fchrift, ofte brieven , ervnis van Ba-
ftarden nalatenfchap, (welkers ervnis aan de Graavlikheid plag te vervallen,,
dog in meeft alle Steden by fJandvifl is gequeten) ende wat des meer is.

Onder Biirg-graavfchap heeft van ouds behoort middelbaare Jnrif-
diBie 5 ofte Rcgts-dwang, te kennen tot tfeilig fchellingen van boeten ten
hoogften, den Diefi-te aoen hangen aan een Gaige van twee voeten , ofte
twee iiaaken, fonder meer, geen Galge te honden, ofte hebben, ten zy
wanneer fulxs van noodc was , ende dat van diefte gefchied in Isjne H.eer-
lijkheid, ende nioft die galge gevett zijn in der aarden, fonder ftijlen be-
zijden j ende indien dat die ter neder viel, by eenig geval, foo en niogte
hy die niet wedrom opheffen, ten waar dat hy eenen nieuwen Dieif hadde
te doen hangen, dat hy Keuren mogte maaken, aangaande den Ougft, en-
de van geen Krijghs-wapenen te gebruyken, ende daar van eens des Jaars
onderfoiik te doen.

Onder 'Baanroi^fchap behoorde, dat niemand van den Onderfaaten
brood mogte bakken, dan aan den Ove·] van den Heer, onder wien dat
regt van Baanrodichap was. Dat ook niemand fijn koorn mogte doen ma-
len , anders dan aan den Molen van den felven Heer, op verbeurte van het
brood, ende meel;. Dat ook geen andre Ovens, ofte Molens niogten
werden geftelt. Daar van als nog fchijnd ovcr-gebleven, het rcgt van een
Dwang-molen, by foinmige Dorpen nog tegenwoordig in treyn, opWel-
ke Molen al dlngefeetnen gehouden zijn te laten inaalen,als mede het rcgf
van de Wind, zijnde een geregtigheid dat geene Molens mogen werden
geftelt, fonder bewilliging van den Heer, die daar voor een Jaarlijkfe er-
kentnis bedingt.

Daar in van ouds het onderfcheid van hooge, middelbaare, endelaagc
^uripMle, ofte Regts-gebied beitaan heeft. Soo dat getuigd fm Tot-
tei-gier in fijn Sowme Raraal cap. 272. ende ij^.ende volgens. D:enu
alleen in hoge, dat is Criminele, ende laage, dat is Civijle Jurifdi^ie
onderfchcyden werd, waar van de Dorpen , die fodaanig rcgt hebben, ge-
noemt cverden Vrye, ofte Hals-heerlijkheden, d'andre Ambagten , ofte
Ambagts-heerlijkheden.

Onder welke Civilc·^ anders middelbare ende lage jurifdi^te, de-
welke by den Schout, uyt den naam van den Ajnbagtsheer beregt werd,
behoord : Ordre en bewind van de dagelijkfe PoHcie én Lan-Jbcftier, vnn
de fiifticie , en regtfoefiining , het ftraftcn van breuken cn veibcuiten en
onderfcheid van crimen , en grote mifdaad, aan liet beftrafFen van dewelke
de Hog.Over. cn gemeene iaak feer veel gelegen is (dewelke alleen by den
Baljuvi^bcrigt werden,en daarom Ho^e /'«ri/^iff/i genocmt werd) Scoook
daar toe beheert de Schouw ende onderhoudinge van dijkenjkadt n, wegen,
flraten, het bdlier van w£?ren , ende kerkcgoeden, Toefigt te hebben op

deKerkmiflen, Jaarmarkten, Vaftenavonden, Kramers, Tafelfpeelders,
en diergelijke. Hier toe behoort ook het geniet van een derdepart. van aiic
lijvftraffeiijke ende grote boeten, dewelke by den Baljuw onder het
felve régtigebied beregt werden , daar van hy den Schout rekening moec
doen 5 en ontfangen. Ingevolge van het groot l^rivilegie -van Fromv Mar-
griet indenjare i34<i. gegeven, daar by de Ambagtsheeren van den lan-
de vergunt werd den derden penning van alle verbeurniilen in heiiren am-
bagten vallende, of dat daariiyt roerd, welkers regtby den Sehoutwerd
waargenomen. Het welk door verfnym ende onkunde van fommige Boere-
fchouten in ongebruyk fchijnt geraakt te fijn,het welk nogtans niet en belet,.
dat andre fodanig regt oeftènen en invoeren,om dat het verfuym van een an-
der my, niet en mag hinderen , ofi'mijn regt mag weg nemen. 1, 27. jf. 4.
jf. depi£l·, l. de tranfacl. l. i, & tot. rit. (^od. Res mter alias aüa. Ge-
lijk in verfcheyde dufdanige voorvallen verftaan is. Als breder te fien is in
mijne aantekeningen over de (^ofltijmen van Rijnlendart. 10.

Buyten dien beftond het onderfcheid tuilen Edlen ende Onedlen , dat 15
een qiietfe, ofte doodflag van een Edie, veel hooger geboet v.'ierd, ais aan
een Onedle.. A's te fien is by Handvefl van lm van Henegouwen , aan die
van KenKinerland, gegeven op S^ Wiilebords-avoB»ivan den Jaare 1303.
Dat een Onedle over een Edle geen rejit wijfen en mogt ,^nde in veele faken
niet en raogteoirkon den. Nog dat fy fchot ende lot vi;y zijn, dat is, van
de fchattinge, die van ouds, tot onderhoud van her Hof, vyver, bruggens
ende wegen , ende als nog by de Ingefeetnen van de Dorpen, elk naar fijn
aandeel, onder den naam van Herbfi-beede, Boitingen, ende Riem-ta-
len , betaalt werden, daar van alleen het laatfte in gebmyk gebleeven is.

In't verder hebben de Edel-luyden de vrye Jagt van hafen, konijnen,
ende alle andre wilde , ende eedle beeften, ende voglen , fulks als dat in 't
lange verhandelt Paul. Merulain, fijn bouk van de Wildernijfen , i. bonk^
2. tit. cap. 1.

V/el-geboren-m'inuen zijn van ouds geweeft die van Ouders,ende Voor-^ i g
ouders van vrye ende eerlijke Luyden gekomen waren. Vrye,, dat zija
die gene, die van haar eygen inkomen geleeft hebben , ende noit eenig
dienftbaar handwerk, of ambagt gedaan hebben,, hoedanige haar van ouds-
veel te lande-waart metter wOon''bcgaven : Defezijn veel altotRegters
van den hoogften, dat is in Criminele Vierfcharen, verkoren geweeft:
Sooook vele Hmdvefien medebrengen? dat niemand, dan foodane:

vrye Luyclen, daar toe beroupen mogt werden, ais te fienby Hmdvefl
van Graav Floris des vrydags naar Halv-vaften in denjaare 1291. aan
die van Kenmrdatid ^egtvtn·. Dat genen 'Baljuw ■> nog At?ibagts-Heer,
ef Schout, genen vrjen Mm ter boete vei/men m mag.iten z.y met vrye Layden.
Item : Die Schem fal wefen vrj endê wel-gebooren ^ dte over een vry Man
regten fal. Ende nog: Soa me wijfen fal over eer,en vryen Man vomnjfe voor
den Schom, hy fd wefen vry er,de wel-geberen. Soo ooic by Handvefi
van Kayfrin tJMargriet aan die van Noord-holland, gegeven dingf-
dag voor Pinxftcr in den Jare 154«^. aldus: Wj en fMen inogonfenaka-
tneUngen, niemund nemen tot onfen gsfworen Raidea , hy fj Welboren-
man. Daar van nog de Regters, de wdke by den Baljuw fitten > cm
regt van den hoogften te doen, gemeenliik genoemt werden Wel-
q^èbor en-mannen \ Daar van men feid dat Wel-geboren-mannen van
'Rijnland van oitns regt gehad hebben haar Wapen opentJijk te voe-
ren , ende met eene fpoor te rijden. Daar andre by verfiert hebben,
dat Graa^ Fleris, die van fijnen tijd, tot Edel-lieden, ende Ridders
foLide hebben gemaakt. Daarvan tefien isby Mathijs vander Houven,
jnfijn Handvefl-boffk^, het 2. bouk_,het 3. deel,pag.S^. Oude Holiandfe
Chronijk^divtf, 19. cap. 21. Willem van Goudhoven in de befchrijving van
Graav Floris pag, 329 Handvefien va» Zajd,-Holland pag. mihi 579.
Waar van ik de waarheid late tuffen God ende den Molenaar, gelijk men
feid voor een gemeen fpreekwoord. Daar wt eenige van haai" hebben willen
drijven, dat fy benevens den Edien ichot ende lot vry fouden zijn,, waar
van de pleit-fak aan een fpijker hangt, ende meeroideels anders onderhou-
den werd. Söo dat de felve , hst regt aangaande, by ons in alles glijk zijn
met de gemeene Luyden, ende geen voor-regt en hebben, als dat fy,
terwijl fy in bediening zijn, vry zijn van tot Schepen-ampt verkoren te
mogen werden, foowy ten andren tijden breder hebben aangewefen. Sie
hiervan breder in mijn Redering van het 'Regt ende oorfprongder Edelen
ende Wei-geborene in Holland,
ï? Dienf-bare, Vv^^aren die in fchüldige dienft-baarheid onder den heer
behoorden, het welk fijn oorfprong fchijiit re hebben , dat doen deiè lan-
den gelijk ais verwoeft ende veriaten lagen. , het fy uyt de Cimberfe
overgebleven Inwoonderen , dewelke in defe landen het eerfte befit
gehad hebben, ofF gelijk fommige menen uyt den Heffen ofte (fatten ^
diemen neder Saxen noemden by Edele ende iiytftekende mannen der
felvcr, defeive fijn beheerf! en aangeilagen dewelke gevolge fijn van hun-
ne iijft-eygene ende dienf-bare Mannen ende Vrouvven, aan de welke fy

het volkomen regt ende eygendom > over de gronden ende verdeelde Lan-
den hebben toe gewefen, met ende onder lekre dienftbare tribnyten en
fchattingen, ende andre onderhorige plegten ; Dog niet in gelijkenis van
de hardigheyd des Roomfe ende Heydenfe Slaverny, dewelke by ons noyt
bekent en is gevi^eeft. Dit onderv?erp ende onderhorigheyd beftond voor-
namentlijk daar in: Ί>αΐ [γ niet en mogten trotixven [onder bewilligingvan
den Heer , ende mts gevende fek/e brmdfchat j Dat fy niet doen en mogten
als Landbomery, Dat fy by verfterffhet befie pand aan den Heer moflen la-
ten, het welk men noemde, het doden pand·. Dat fy den Heer tegens fijne
ttytheme Vianden te hulp moften komen , ende diergelijke. Dog alle't fel^
ve is by ons mede te niet gelopen.

Van Inlanders ende Wtlanders, Burgren ende Poorters,
eiide der felver onderfcheid.

Tuffen Inlanders ende Wtlanders, Burgers ende Poorters, 'plag vry
groot onderfcheid te zijn, haar-lieden regt aangaande.

Inlanders zijn, die men Inheymen noemt, de welke in een Landfchap i
gebooren zijn. /. i. i.ff.ad Mmicipal.

Van ouds plagten de Bnyten-landers, hier te Lande, van haar goed by
Wterfte-willen niet te mogen weg maken, maar verviel hare nalaten-
fchap, in 't geheel, aan de Graavlijkheid. Mogten ook tegens Inheymen
niet tiiyaen, als te fien is by Handveft van graav Flons aan die van
Monnikendam ende Waterland, gegeven in den Jare 1288. Over het
ongelijk, ofte beleding die haar gefchiede, was minder ftraf ende vergoe-
ding, als over't gunt aan een Inheim gefchiede; ende fy Waren wt alle
aanfienlijke ampten ende bedieningen wtgefloten. Als daar van te fien is
by Handveft van Hartog fan van Braband, aan de Stad 'Deljf gege-
ven op den leften Februarij 1424. endevan Fromv tJHaria den 14.

roein cegeven, an, 4, Sie mede Merai. Prax. CivU. lib. 4. üt. 9. cap. i.
Chriftin . vol. 5. deci[. 3 5, num. f3. Daar van het ander in 't geheel, en-
de het laatiie voor foo veel is verloopen, ende vervallen , dat federt het
BdtB ΜΧΛ Kajfar Karei van den 17. May 1555. het felveniet en is
geoeftent, dan tegens die Wtlanders, die 't felve jegens Inboorlingen van
ciefen Staat gewoon zijn te gebruyken. Sie Meral. Prax. (^tvU. d. lib,^.
tit. cap. ï. ntim. 7. Hiftorie van P. Borre in het 2 r. bonk. > blad (58.

Inlanders, zijn wederom ingeboren Burgers van eene Stad, ofte Poor-
ters 5 dat is, Inwoonders van Biiyten, l. i. inpr. 2. i. z.jf. admmicip. /»
7. Cod.deincolis, l. 228 /. 239. z.jf, de Terb. Signif.
S Voor geboren Burgers, werden niet alleen gehouden de welke ende ha-
re Voor-oiidren in de""Stad geboorenzijn , maar ook die in deVoor-ilad,
endeRegts-gebied van dien, haar onthouden: als zijn Bleykers, Mole-
naars 1 ende andre, de welke de Borgren van de Stad ten dienfte zijn, ende
in alles Stads-regt onderworpen zijn : om dat een Wet, ofte gewoonte van
ccn Stad, ook in de Voor-ftad plaats heeft. l. z.l. 8γ. ff.de f^erb. Signific.,
/.99. i. I. f.eod.l, I. $.apsid Labeonem. ff. ds aq. phiv. Ende mede,
benevens de Borgren 5 Stads voor-deelen genieten, arg.l. it.ff.de Reg.
Jar. Sie Anton. Fab. ad Cod. lib, 6. tit, 19. defin. 17. tiim. 5. Joan van
denSande h'y, zjit, Tot welken infigt by Hartog fan van

Braband, by Handvefi van den laatften Februarij 1420. aan de Stad
'Delff vergund is : Dat al die geHe die Zuidwaarts m van der Stede van
Deijf ·, tot in de tJAÏafe toe, binnen veertien róeden aan beyden z,ij4en van de
Vaart Vüoonen, of nam^als wo-onen ftiüen , alle al faike Fryheden. "S^egten,
ende Privilegien gebrnyhjn fmllen , als die IngefeetT.e Poorter-en doen ^ behoü-
xisns eik.en yimkigts-Heer fijn Rsgt: end-eby Handvefl van loau Gr ave
van IMLind , op Sint-Valentijns-dag in den lare 1290. aan die vara
Haarlem gegeven, Dat de gemeens Lujtjsns die bijten Stad woonen in
F.ijfevoort, meteen Brug afgefcheyden, in 't Noorden^ na Schooien toe,
ende aan d'ander z.ijde, na 't Znjden , die bttyten in 'i 'Bos woonen, onder de
^tad , het regt van des Stads 'Burgerfchap fulkn. hebben, ende behottden, en-
de onder het getal van Borgeren gehoptden ende gereekcnt fMlen Vierden,

Voor Ingeboren Burgers werden ook gehouden die gene de welke by
geval bayten de vafte woonplaats van haar Ouders, geboren werden. Ge-
lijk of yemant by geva! wt de Stad fijnde, ofte in dienft of befendinge van
'ε Gemeen in een ander Stad woonde j ende fijn huysvrouw aldaar qu^m te
b£valien ; ibude hetkint volgen het Burger-recht, niet van de plaats der

Geboorte, maar van de plaats daar de Ouders haar vafte en eygentlijkc^
\vOonpIaats hadden ; de welke fy by geval of door befendinge voor 't Ge-
meen niet verftaanen werden te verlaten, arg. Lpentjf.de Senator: Sie
(^o^fftlteneyidvijfenheti.deelConf.i·)!. Sulx hier na in het IJL bouk
XII. deel mm. i ο mede werd aangeroerd.

Wydersisby.verfeheyde Kenren ende Cofiujmen regt, endewerdóp
veele plaatfen onderhouden: dat yemand die een Vrouw trouwt, dat een
ïngeboornBorgers dogter is, daar door ook een Borger werd, ende hare
K'ndren, fchoondienaarderhand buytendeStad geboren werden, voor
ingeboorne Borgers van hare Moeders geboorte-Stad gehouden werderi.
arg.i. 196.ff. de Rsg.^m. Sooals Gomez. Leonius deci[, 89. getuigt,
dal in Sivilien, om goede redenen , werd onderhouden.

Toorters zijn foodanige, de welke buyten de Stad geboortig zijnde, het 4
regt van borgerfchap, ende van Borgers neeringe te mogen doen, gekoft
hebben , dat yder een op fijn verfouk, voor een kleynen penning , mids
doende den eed van getrouwigheid, vergund werd. De welke na dat fy
eenige J^aren Poorters zijn gevi'eeft, inede volkomen regt van Borgerfchap'
verkrygen, ende tot alle Stads-ampten ende waardigheden, benevens an-
dre Borgeren , rnogen aangenomen werden. Soo is by H^wdvefl van
Vrom facoh, van den 20, Decemb. 1417. aan die van Delf vergund.
Dat aldaar nimand Burgermeefier, of Schepen mag vpefen, ofhy hebbe wjf
faar lange, efte langer Poorter gemeB. Gelijke Handvefl is die van
Lejfden vergund , ende by GraavWillem op Clemens-avond 1551. be-
veiligt , Dat aldaar memand Schout, r.og Schepen , r,og ''E.aad, nog Kerkr
mesfier, nogGaflhms-meefier 3 mgHeyligen-geefi-mc^ervaefenfal, hy en
hebbe eerfl 'Toorter gevaegfi [even jaaren lang; Daar naa vernieuwt by
Hartog ^albert op den 15. Junij 138^. Gelijke Handvefl is die van
^mfieldam hj HartegAalbertvan'Beyeren op den 20, January 135)4.
vergund, 'Dat niemand Schout, schepen, ofte Raad wefen fal, hy en hebbe
binnen der felver Steede Foorter geveeefl, endefiadelijk. gewoont [even jaar
lang, ieynd?n een volgende. Glijk by Handvefi van Craav Floris, aan
die van der qoude , gegeven Donderdags naar den Feeft-dag der H. H.
Peter ende Paul. Endeby Handveft van Hartog Willem van Bejereng
aan die van T^aarden gegeven den 20. May 1355.

De Poorters hebben voorts in alles glijk regt met den Borgercn, daar 5
van verfcheyden by Handveflen , vrydom van alle Tollen, op hare in ende
wtvarende koopmanfchap ende goedren vergund is : Alsby Graav Fioris
aan die van Uaarhm, gegeven des Saturdags agt dagen na Paafl'en, in
..... ^ " G 2 " 'tjaar

5 2 R ooms-Holland s-R EG τ. I. Bouk.
'cjaar 126!?. By den feiveii CjraavFloris aan die van Deljf, op Sint
Pontiaans-dag in het Jaar 1166. Daarna by Graaf Willem indenjare
15II. ende 1315. vernieuwt:. By gemelten Gymv F lort s aan die van
Lejden, op Sondag naar Sint Luce van den felven Jare 1266. By den fel-
ven aan die van Amfleldam.i Sondagsvoor Sint Simon ende Judas in het
Jaai· 1275. ende des Sondags na Sint Agaten-dag 1291. Daar na ver-
niewtby graav Willem 's Maandags na Sint Niclaas inden Jare 1342.
by Hanog Willem de tvoeede op Mey-avond in den Jare 1409. ende by
Hanog fan van "^eyeren, op den 18. Januari) 1420, By opgemelte
Graav Floris aan die van Mcniklzendam , op onfer Vrouwen-boodfchaps-
dagin'tjaar 1288. Verniewtby Graav Willem, Dingfdags voorPinx-
terin'tjaar 1340. endeby Hartog ^allurt op Sint Lambregts-avond
in den Jare 1400. Ende by den felven Hartog Aalhert aan die van We/op
gegeven op onfer Vroiiwen-ontvangois-avond in 't laar 140 r.

Poorters fijn gehouden haar Poorterfchap te houden en alle Stads Laften
en dienften te heipen dragen en aan te nemen, en in de Stad te blijven woo-
nen, of fouden foo iy om des t'ontgaan buyten de Stad quamen te vertrek-
ken, voor 't Regt dat men E^ve oite IJfae noemt ten behouve van de Stad
betalen moeten den tienden penning van hare Roerende Goederen, Daar
van in verfcheyde Steden by fondre hantveften en keuren fijn. Sie de keuren
der Stad Leyden art. Ende ii^jsi^wji aan de felve vergunt op den 15,
taly den i.lSlovsmber i'^i'^. en den i^. I^ovember i^^z. Hant-
veften van Amftel dam van den fare 161^. pag: 36. OEiroy vanKaifer
Karei aan die van Delv gegeven op den 27. Maart 154$"· Daar van hier
na breder III bouk XI deel mm, 13 Sic mede Chriftin vol, 5. verf,
l%.,Num, 16, Andr. Gail. /ib. 2. oif. 35. iV«/w. 9. &c. obfsrv. 36.
Nim'. jo.

6 Buyten het Vv'elke het regt aangaande, weynig onderfcheid is tuilen In
of Wtheymen, Borgers of Poorters, beftaande wel meeft , als voor heen
gefeid is, dat de Wtheynïen foo niet tot hooge Ampten ende vvaardighe-
den, ende tot beftier van Land-ftand-faaken , gevordert en werden. Daar
toe de foromige by gunfte van de Staaten des Lands, om haar verdienften,
Inheim .brieven werden verleend, daar by fy verklaart werden tot alle
Ampten ende waardigheden van defen Staat, te mogen aangenomen wer-'
den, met ende benevens den Inboorlingen, die men noemt brieven van
Nmralifatie. ' '

VanGeeftlijkeendeWereltlijke, Geleerde en Ongeleerde
ende der felver regtlijk onderfcheid.-

iy den GeefiUjAea wefigenooteH.
4. Goederenier Geefiltjh geordende petfie-
nen , of ende hoe vem dit dan de Geefi-t
lijkheid by erviiis hebben moge» komen.
ï, Geejilijk ■Rigten Vierfchaar, ofendehit

TUflen de Geeftlijke ende Wereltlijke perfoonen, is wel het meefte 1
orderfcheid géweeit, aangaande het Regts-gebied ende Regts-vor-
dring, als dat van een Geeftlijk perfoon niemand kenniffe hebben mogt
dan den Geeftlijken Regter, daar van de hooge Vierithaar tot Wtregt ge-
houden , ende door den Biffchop beleid wierd. Dat ook een yder om wat
öndaden hy mogte vervolgt werden, fijn vrye toevlügt bad in de Kerken, ■
Kloofters, op de Kerkhoven, ende andre der Geeftekjker grondenende
als Gode toegewijde piaatfen, fonder dat hy daar vandaan mogt geaaid
werden , ofte eenige linder , ofte letfel in fijn perfoon mogt aangedaan -
werden, tit. Cod. de his qui ad Ecclef. confug. Het welk alfoo feer mif- ·
bruikt wierd, met dat vele onder Geeftlijke dooi-gingen, dies niet ea
waren , ende vele groote mifdaden daar door ongeitraft bleven, is tuffen j
T^elofvan Diephout, Bifchopvm Wtregt, enit Hmog Thilifs vaa'.
Bourgonjen, als Graav van Holland, op den laatften Februaiij Ï45 V een
overjtomft gemaakt, de welke daar na, by ende van wegea den fel ven
ïJartog i is verniewt, ende op den z6. Septeinb. is afgekundigt,

1>iü ^^^^ Man de vryheid van Klerk^fchap genietenfiitde-,· diegein^efchoo·''
ren krap en had, noggeen behoort^k^Kerl·J^k^habip en,4rΰeg■, mgte leefde .
als een KUrk. fchdldig was te doen, ende waart dat eenig Ψϋαρ t qte'Kltrky.
overdaad bedreev binnen der Graavlijkheid van Holland > Zeeland, ende
Vriefland > het waar in Vrede-braak., in vegten, in dronkenfchap, ofte om
eenige ondadelijke faken, die génen reedlijken Klerk, toe en behoorden, den
Hartog van Bourgonjen diefoptde hem mogen doen vangen by fijnen Baljm^
efhy fijnen Regtren, ende dien levren in handen des Biffchops, fijnen Deekev,
ofte Trovtfoir > daar de fake gefchied was, als kennelijk, wm dat Jj Klerken

I, Geregtlijk onderfcheidmjfen den GeePljJ-

ken ende Werelt lij ken,
z. Geefllijke Vierfchaxr, ende iirye toevlugt
der mi [daders in de Kerken, ofte oji de
Kerkhoven , ende andre gewiideplaat-
feit , hoe verre plaats plag te hebben.
j. Vrydom vm iogtende wagt. Item, van
Exc'ijfen ende It»pofie»,ofe»de hrre verre

waren, die fy nietenmogten vet laten, eer fy den graver,α der breuken,
diefv mifdaan mogten hebben > gebetert fotiden hebber., Ook^ dat yem&nd om
eenige mfdaad vuille, die hy mifdaan hadde in der Kerk., ofte op der Kerkr
hovèn ging, die de vryheid van der Kerke nieten foude mogen befchuddeny
Oolkpmlijk. den befchreven "Regten. "^Dat den Grave van Holland die
pfifdadige mogte doen nemen vm der Kerkfoov, ofte vet der Kerkjn , fonder
dieKer^, ofte Kerkhoov daar in te violeren. Ende dat de "Vryheidvaa der
Kerkeniette baate en mogte kpmeu, dengenen , die met ingefetter laige ye-
mand dood-βong, dat kennlijk^of? hemgeprouvt waar: nog eok. dengenen die
van den ^rave, ofte den Geregten in den Landen Η eerlijkheid gebannen
cm ondadehjke feyten, alfe mifdaan te hebben tegens dm Trince van dm
Jj'ande, of tegens fijnen Lande, dat men hielen mag Crimen I^fe niajeila-
tis, of andre diergUjke , maarden Grave fal dien mogen doennemen-van
4en Kerke, ofte Kerkhoeven ,fenderdie Ker^^, ofte Kerkjoooven daar mede
hejlaagen te vaefen, Sooook daarnaar by feekere Articulen ende Me-·
7norien voor d'Oiïichiers van de Kayferltjke Majefleyt, ende verfcheyde
Over-komften j tuffen Kayfar Karei-, ende den Biffchop ende de Dom-
Jicrke vm Wtregt,' foo op .den i. Februarij 1528, als den 28. Augufti
ï,55p. is beveiligt:, inhoudende aiie de felve poinélen, ende daar by: Dat
de Óffichiers van de Kayfarlijke Majefleit, bewarende het regt van.den Kay^
far , tegens alleWereltlijkeperfoonen, by prieventie, kenrdβ'e mogten nS'
men van alle dliBeti in hare Jmifdtüie, ende van allen faaken die menfoit-
ide]megm feggentex.ijn mixtifori, tocbehoorende fop wel denWerehlijken
als Qeeftlijl^en-geregte.

- : Gelijke ,vjry-plaats is niede gevveeftbinnen de StadLeyden opdeVii-
brugge, onder de befcherminge van fekre Capelle, dewelke op den houk
van defelve brugge langs hcE water, tot op de hoogftrate uyt ftrekkende,
geftaan heeft, dewelke by den Burgermeeiler Orlers it\Vifch [apelle ge-
ïioemt werd» Tot een teyken van welke vry-plaats bovenop defeive brugr
geki 't midde van deièlve een grote WitteJNen vertoont werd. In Onder-
fcheyt van de Blauvie fteen op den Bredeftraat, daar op de ontpoortering
ornrchaldgefdiiedej daar van medeby den Burgermeefter Orlers in iïjn
iïefchrij vinge de Stad Leyden pag. 5 3. Ende den Rodenfleen op het Maren-
dorp> daar wel eer fufiitie gedaan en de lijyftraiïlijke niifdaden beregt
wierden. ^

Epifcof. & Clertc. Waar van het ccrüe in de GeeièJijke perroonen in het
• byfonder, het ander in de arme Gods-Iuiyfen in 't gemeen, ais nog door-
gaans werd onderhouden.

De Geeftlijken hadden ook arg. l. 2. Cod. de Epifcop, dr (^Uric. coti'
tra ^utb. ItceKtiam & feq, Cod, eod, ingevoert, dat alle de goeden van
die gene , dewelke haar in eenige Kloofteren, ofte Geeftlijke vergaderin-
gen , onder feekre Ordre quamen te begeven, geheel ende al moften
blijven, ende komen ten voordeel van het felve Kloofter, ofte verga-
dring. Daar mede de Geeftlijke foodanige fchatten quamen te vergadren,
dat gefchapen ftond, dat fy haar ineefter fouden maken van meeft alle de
landen, rensen , ende erven van den Landen, om waar jegeaste voorfien
by Hartog Thilfpsvan'Boiirgofjjeii, by Rza.de vm de Et^der/chap, en-
de Steeden van den Lande van Holland, Zeeland·) ende Friejlandy
omtrent den jaare 1440. Seehje Comfmjfari^en ge fielt xvaren·, die den
Staat vmde Geefilijke Orden fouden overfien, en ddarnaar fouden flellen
het getal, ende grootheid van de hnyfen, ende vergadringen van dien, ende
ook^te overfien hare rijkheid ende renten, ende daar fia te voegen , hoe rijk,,
fj fouden wefen om haren fiaat eerlij'^ ends resdlïjk^te houden, ende ook^
goede ende reedhjke Ordonnantie inet hm te maken, ende te- verdragen^
hoe ende in vpat fchijn fj voortaan erven [ouden innemen ende rvtgeven,. Wel-
ke CommiilariiTen begonnen hadden voor hun te doen komen jende ontbie-
den de Overile van foodanige van den Klooftren, ende Vergaderingen} hen
opdoende die maniere van de voorgenoemde Ordonnantie. Dan alfoo fy in
gener manieren hen en wilden ontdekken den ftaat van hunne Klooftren,
nogte goeden, roeenende altoos te bly ven in hetbefit van foodanige erve
te mogen nemen; heeft den gernelten HartogPhiiips ten .Advijfen zL·
vooren, by Tiaecate van den 28. Oétober geordonneert, Dat

voortaan geen geordende Luyden, van wat Ordre [y mogtenwifen, in dm
Z>ande van Holland, Zeeland, of Vrieiland , eenige erven fouden mogen
nemen van beuren Oadren , Magen, nog Vrienden, in eeniger manieren,
ook^meer landen y nog erven fiuden mogen kopen, nog verkrijgen by Tefiamen-'
ts, nog anders , toner tijd toe dat de felve geordende Luydsn , byden (fommif-
farijfèn, daar toe gelaft geweefi , gefonden frllenhékn, om met hen dien·
aangaande een Overdragte, ende Ordonnantie te hebben. Soo ook ten andreu
tijden by Kajfar Kurel, eerft op den 6. lulij 1515. ende daar na op
den 20. Martij 1524. is yernieuwt, ende ^ior^^ewifm, Dat g^ncKleü-·
fiers, ofte Cjodshnyfen, eenige Leenen , erven, hayfen , ervlijke renten, ofte
mdrsonbmsrlijk,e goeden ^ op eenige harer hujfgemtm bj afiijvigheid van

hemen Magen , te hem gevdlen, am haar en [uilen mogen behonien,
maar naar het overlijden -van de felve , op men fodane goedren waren heflor-
ven, de felve goeden fallen moeten overgeven, ende laten volgen den naafien
Wereltlijk.enervgenaam,opdenwelk.en de felve goeden behoorente fHccede"
ren. Het welk als nog by ons werd onderhouden, felvs in de Godshuyfen,
daar arme ende gebreklijke menfen werden onderhouden, de welke van
haare huifgenooten, foo die by ervnis ^ ofte anders yets quamen te verkrij-
gen , niet verder, ofte anders en komen te genieten, als een reedlijke ver-
goeding van het gene aan haar te koft geleid. Soo in fommige Steeden
wtdrukliik is gekeurt. Sie de Keuren van Leyden, art.^i. Wtgenomen foo-
daanige Godfhuyfen, de welke foodaanig regt in 't byfonder, by Handvefi
vergund is. Hoedanig voor-regt het Kamjnen-GafthHys binnen Leyden,
by Hartog ulalbert van Bejeren, op den 14. Augufti 1401. vergund
is, "Bat die gene, de welke in den (elven Htijfeomfangenwerd ,ontfangen
werd met alle fijne goeden die hy heeft, ende met alle dat hem opkomen mag
te beflerven, den felven Gafthttyfe te bljven. Ten waar dat hy al foo rijkjiDaSy
dat hy met Voor-waarden goeden buyten hielde y daar [oude die perfoon.
Man, ofWijv, fijn wille mede mogen doen.

■5 Wat het Regts-gebied ende Vierfchaar der Geeftlijken aangaat» zedert
den gefuyverden Godsdienil, ende dat met de Neerlandfe beroerten alle
Kloofters, ende Paufelijke ordnenin Holland zijn wtgeroeid , ende der
felver goedren ten behoeven van het gemeene Land van Holland, ten on-
derhoud van de Kerken, Arm-huyfen, ende Schooien, als andre gemeene
faken, zijn aangeilagen, is het geheele Geeftlijk regt, ende Regis-gebied>
ende met eenen hare Vierfchaar komen te vervallen, Ende hebben de
Kerken-dienaren by ons geen byfonder voor-regt voor Wereltlijkc perfoo-
nenjinogookeenigebyfondre Vierfchaar, ofte Regts-gebied behoudenj
als alleen in faken de Kerkelijke tugt betreifende j onder hare Ledematen,
de welke fy om opentlijk kwaad, ende ergerlijk leven, de Kerkelijke tugt
doen onderwerpen, ingevolge van het 34. ende volgende Artijklen van
de Kerk-ordning, haar byde Staten van Holland inMey 1591. voor-
gefchreven. Behalven dat in Friefland, naar het getuygnis van lan van
den Sande lib.i.tit.i. defin.i. de Kerken-dienaren voor-regt hebben,
dat fy voor den Hoogen Rade rauwlijk mogen te regt ftaan.

Tuffen Geleerde ende Ongeleerde is dit onderfcheid. Dat de Geleerde,
dewelke tot den hoogften trap van wetenfchap gekomen zijn, daaronder
ook die gene behoren dewelke om daar toe te komen in de Scholen ende
Academiën hare vlyd ende naarftigheyt doen, by KaifarFrederikdenBar-

baroiTer inden Jare auth.habita. Cod.nefilmsfro-patre, endean-
derfints by den befgreven regten zijn begunfti'gt. I, Datfyende hare goe-
den van alle tollen ende Gabellen vry ende ongemoeyt mogen kei'en en

efettinge ende aanhouding om des gemeene iaaks wille, fullen te werk
geleyd werden, III. Dat fy van het herbergen ende in nemen van Solda-
ten , ende Krijgsknegten, van alle togt ende nagt v'^agten ·, ende alle an -
dere borgerlijke dienften ende laièen fullen vry zijn. I V. Dat fy haar by-
fordre Vierfchaar ende Regtbank voor haar Meefteren en Schoolraad ful-
len hebben ende houden, ende diergelijke riieer; d. Amhent. hainta.
Cod. ne plitts pro patre. Waartoe dient het 38. ende 59. artic. van de Wet-
ten ende Statuten van de Univerfiteyt der Stad Leyden,daarby het 38.artic.
aldus luyd: DenRegter·, Prófeffors» etide Officieren van de Vmvsrpteni
mitsgaders de DoBoren, ende Magifiri die baar tital in de felve Vniverfi·^
teyt hebben verkregen , ende alle Studenten die aldaar nog contiKuelijk! tot
goede Stadiën hare naarfii^eyt doen, niet doende eenige koi>pmanfckap^
awbagt, handwerk^, φ poorters neringfullen voor bare hayfen, endehnys-
gepnden vry ende ontledigt %.ijn van eemge foldaten ofte hovelingen te logeren,
daar en boven vm allé dag ende nagt wagt, ook^ van alle contrib-utien tot
alle gemeene der Stede werke» oftejonificatien t ten vu aar om eemge drin-
gende nood ende gemgtige oorfaaken by advys ende goed vinden van den
heitor ende Senaat der Vniverfiteyt anders mogt werden verflaan.

Welkeuytfondei-inge in den Jare i6j2, ende 1(^73. in dien hoogdrin-
gende nood, dat alles tot de poorten der St^d Leyden toe van de Franièn
overweldigt zijnde, niet anders als den verder aantogt tot op en aan de
felveStadtewagtenilondj .de Studenten fclf in wapenen heeft doen ko-
men , dewelke dag en nagt wagt haar een Rond jaar lang, onder liet-goed
beleyd van haren Leer-meefter ende Profefor Chrijtianus Meller als
Hopman ende aanleyder der bende boven de borgeren in meer als ge-
meene Wapen-oefteninge erhouden hebben. Daar by komt, dat de lid-
maten van de felve Univerfiteyt by de Staten van HoIJand vryheyd van
Excys ende Import werd gegeven van foo veel wijn en bier voor zijn hooft
oirboirlijk kan genuttigen, het welk bepaalt is voor die gene de welke be-
Heden de twintig jaren zijn tot veertig, ende boven de twintig jaar tot tag-
rig ftopen wijns in een jaar, alle vierendeel jaars op te halen ende boven
dien voor de eenlopende alle maand een half vat bier, ende voor de huvs-
houders twintig half vaten in een jaar.

aldus: O^t die de Smdenten', ende alle die gene die-mdeVmverfifejt Ire-
horen fo wel in civileals criminele faken, V fy dat fj aanlegger s ofte ^ervaeer-
ders fijn, niet dan voor den ReHor ende ajfeff'ears metten Burgemeefteren ende
twee Schepenen der Stad Leyden jullente regt fiaan, 'tfy of de felve met
Studenten of met burgeren gefchil mogten hebben, W?ar van hier naar bre-
der inhet 6. deel.nHm.$. :

Het XII. Dee ι-
νδή Meerderjaarige ende Minderjaarige, Mondige
ende Onmondigen.

Η Et verfchil tuflen Meerder ende Minderjaarigen, Mondige ende On-
mondigen , is vry grooter.

i Meerderjaarige, ofte mondige zijn, de welke tot de Jaren van volko-
men verftand ende wijsheid , om haar felven ende hare goeden felvs
te mogen beftieren , gekomen zijn. /. i. in fin, ff. deminorib. De welke
zijn andre meerderjarige , alfoo gefeyd, andre boven , ofte overja-

Wanneer dat boven, ofte overjarigheid zijn begin neemt , is niet
feeker, ende ftaat aan de befcheydentheid van den Regter te oordien :
ten waar in fodaane faken ende gelegentheden , daar de Wet fulx wt-
driikt, als in faken van Voogdije, ende andre laftige bedieningen van
't gemeen, als zijn togt ende nagt-wagten, heervaarten, ende dierglijke,
daar van een man van tfeventig Jaren, naarRegten, op fijn verfoukj
verfchoont werd. 3. /n/?it. deexcufat. tutor.jmB. l. z, ff. de f^acat,
tJ^Cmer. L^.ff. ds fure immPinitat. l. 3. §,6.12. ff. de Mmerib. Soo
ook in alle gemeene Land, ofte Stede-ftands-beftierende dienften; daar
van yemand op fijn tfeventig Jaren fig mag verfchoonen. d. legib. Al-
lioe-v?el den ouderdom, foo lang geen opentlijke onbequaamheid tuffen
en komt, in Land-fl;and-faken, voor wijs van raad geagt, ende voor
den Jongren gemeenlijk geftelt v^'erd ί Derhalven ook in de meefte Ste-
den , den grooten Raad, daar by van Land-ftand-faken werd verhandelt,
beftaat wteen feker getal van Luyden, dewelke haar leven lang gedue-
xeadS) daarvoor werden aangenomen.

Minderjarigen, ofte onmondigen, zijn alle ongetrouwde Jonge gè- j
feilen» beneden haar vijf-en-twintig Jaren het zy dat iyjongmans, ofte
Dogters zijn. Li. ff. deminorih, pr. Inflit, de Curator, tot ioo lange ΐγ
geen ineefter en zijn haar felv, nogte haar eygen goeden, te mogen be-
ltieren. d. l.ï.ff. deminonb. & pr. Inflit. de [uratortb. Soo dat ook in-
houden de Keuren van de Weeskamren van meèft al-Ie de Stederi 'm Hd-
land, dat in voortijden maar tot vijftien, ^nde daar na tot agticn Jaren
bepaalt was, 'op welken tijd onfe Voor-ouders, de jonge Luyden bequaam
geagt hebben, haar eygen koft te kunnen winnen, ende met dien ook toe-
gelaaten hebben , haar fel ven, ende haar èygen goed te beftieren, Volgens
getuygnis van Grot ■ Inleyd. i. koak^ j. deel, in 't begin·, ende oude Schnft'en
daar van nog in we/en. Daar wt'Voortkoint,; dat als nog ten platten Lan-
den, by yeele , bond-brieven van het vi'tkeeren der Kindren erv-portie, tot
laften van de langft-levende'Vader, of Moedér, niét juyil op de vijf-en-
twintig, jmaar wel op agtien ende twintig Jaaren werd genomen, blij-
vende niet-te-min de Kindren , onder het beftier van haare Voogden , tot
haarevijf-en-twintig Jaaren toe, Soois ookby de Wees-keuren van Rot-
tefdam van den Jaare 1593. artic. 37. vetgedrukt :■ Ttat f00wie beloovt de
Kindren ts onderhouden tot haren mondigen'dagen , die [al de Knegtkens of.
fetten tot haren agtien faren , ende de fJHeisjens tot haar feflien laren,
Endeby (^ofinymen der Stad en Lande van Heufden, art. 58. is een oud
regt. Dat Wees-ktndren gekomen z,ijnde tot haar agtien laren, haarfelvs
perfooYien zJjn.

Önder minderjarigen, werden ookgereekent dooven , ende ilommenj
diille, malle, ende krankfinnige, of die door ander opentlijk gebrek, on-
bequaam zijn haar felven, énde 't hare te beftieren. 3. 4. Jnflit. de
Curator, l. i.ff. de Curator, fariof. Ook alle quiil-goeden, ofte Stads-kind-
ren, de welke het beftier van hare goeden, opentlijk is verboden, d.^.^.
Jnftit. de Curator, l, 6. ff. de Verb. oblig. z. in fine. Inflit. qtiib. non efi
permijf. fac. tefiam, SieGrot. Inleyd. i.bonk^, 7. ende 11. deel. Coftuym.
van Antwerp. cap. art. 66. ende art. po.

Daar van dat andre zijn huwbaar, andreonhuwbaar, als zijn deknegt-
jens beneden de 14. endede meisjens beneden de 12. Jaren. pr. Inflit.
quib. mod. tat.finit. endeflaan, ofte onder de magt van hare Ouders, ofte
■ onder de magt van hare \''oogden. Daar van elk in 't byfonder.

> Ε groote ende byfondere magt die de Roineynen over hare Kindren
' hadden , komt met de manieren van ons Land niet over ;een. Grot,
Irtleyd.lib.x. cap. 6. num.^. Gudelin. de fme Novijf. lib.ï. cap.i^.
verf, cjtiid moribpu. Confult. endé Advijfen torn. 1. conf. 44. Soodanig
dat de felve hiiydendaags by naar nergens anders in beftaat; als in de eer-
biedigheid , die de Kindren, van Codes wegen, hare Ouders fchuldigh
zijn : ende aan de ander zijde, in een fekre byftand, ende hulp by de Ou-
ders in 't mede wtwerken, ofte wtvoeren van hare Kinders faken te doen.
Alfooisnog huydendaags den Kindren, deSoonen beneden de vijf-en-
twintig Jaren, endede Dogteren beneden hare twintig Jaren.verboden,
jbnder voile bewilliging van hare Ouders, een huwlijk aan te gaan. Ta-
iitic. Ordonn. an, 3. Soo werd een Vader toegelaten fijn Kind om oorfaa-
ken matelijkte kaftijden. l. Cod, de Tatr. potefi. Eiidekomt den Va-
der het bewind, ende de Voogdy van fijn onbeftorven Kindren goeden toe.
L fin. Qd. de Qtrat. furiof. Ten ware daar toe by die gene die de Erve-
niilb nalaat, Voogden waren geftelt, als hier na breeder.

2 Sonder nogtans , dat hy het vrugt-gebruik van fijner Kinderen goeden,
die haar van buyten aan komen, voor hem irag gen:eten, als'by debe-
fthrcven regten was toegelaten: maar'tfelve voorde Kindren moet la-
ten op-loopen, contra. L i. & tot. tit. Cod. de bonis maternis, & tit. de be»
fnsqHA liberis. Coftuym. van Antwerp. tit, art., το. Gudelin. deftige
Novijf. lib, I. cap. 13. Chriftin. vol. i. decif. 96. num. 21, Vinn. & Groe-
aew idi.infiit. per quasperfonas cHiijue acqairitm. Wtgefondert alleen
Jat de Kindren daar wt mogen werden opgevoed , ende 't felve daar toe
mag werden verftrekt. Wanteca Vader en is niet gehouden fijn Kind te

voeden, dat felvs heeft waar vvt het onderhouden kan werden. L 5. §. 7. if,
de agijofc. Ub. Coilii/m. van Antwerp. lit. $6, art 5. Confuk. ende Advijf.
i. Deel Cofifalt. 146. ende 2. Ί>6εΙ Conf. 129. Grot. Inlejd, üb.. i.
c^!iίƒ7. 9. num 9. xo.

Het welk 3 fecmdum d.l.i. Cod. de bonts mat ση, vanouds in Hol-
land Γ00 verr wel in gebruyk plag te zijn , dat een Weduw, jonge Kindren
hebbende, den Boedel in 't gemeen bleef befitten, onderhoudende de fclve
Kindren voor de vrugten,ter tijd toe dat de outlle Soon mondig was gewor-
den : maar iiet felve en heeft nu geen plaats meer, dan by Wtertte-wille,
oftewtkoop, QiXot. Inleyd.lib.i.tit.ii.num. z. ende behoudens de Kin-
dren haar vrye, ende onbelaièe legitimeportie : waar van de vrugten by
de langft·levende, alwaar 't by Wterfte-wil fodanig gemaakt, evenwel niet
en mogen werden genoten, maar de felve legitime portie altijds vry, ende
onbelail:, moet komen op de Kindren , als hier naar fal werden gefeid. Sie
Sande lib. 4. f/f, 7, defin, i. Gail lib. 2. obferv. 144. mtm, i. Hier van is
een gewijfde by het Hof van Holland gegeven, ende by den Hoogen Raa-
liebeveiligt, op den 17. September 1613. tuffchen Vrouw Elifaheth VMi
Aïkjl ) Vrouw van Waardenburg, ende Thomas van Thienes , Heere tot
Heukelom ende Caftren, Impetrmen in c as ρ pel, ende ^drimnds
Noyelles. Ridder, Heer van Marles, &c. Cjedaaohde.

De aanneming tot Kindren die de Oaden plagten te gebruikken, is ook j
by ons in ongebruik ende onbekend, ende mogen wel de Kindren die by
onst'luiis gehaaltende opgebragt werden, ge ijk als andre perfoonen tot
onfe Ervgenamen geftelt werden; dog fonder noodfaaklijkheid, ende fou~
tien defclve nogte als Kindren, nogteals Bloed-vrunden , abmteflata,
kunnen erven. Vinn. adpr, infiit. de Adopc. Grot. Inlejd, lib. i. cnp. 6.
inpr. Gudelin. de ftm T^ovijf. lik i. cap. j^.in fin. Chnilh. t/ol.^.ds-
cift 185,»«»?. 4, 5, Imbert. Enchirid. in verb.filii Adoptiv. FonspraSliq.
des cours 5 adtit. ιηβίι. de Α dopt.

De magt dan die 5 ende ibodaanig de Ouders over hare Kindren heb-
ben , en is niet geduyrig; maar houd op, ende eyndigt by feelrre voor-val-
-len: blyvende niet-tc-min de Kindren altijd fchuld-pligtig, hare Oudrea
gehooriliamheid, ende alle eerbiedigheid tebewijfen, ν
boorcn , ende gegeven Goddelijke Wetten, Exod. 20,

Eerftlijk door Huwüjk: daar door niet alleen de Kindren wt de magt ^
van haare Ouders gaan, maat ook felvs de minderjaarige mondig, ende
haar eygen ii>eeftèr werden. Grot. Inkjd. lib. 1. cap. 6, num. 9. & aap.10^
jmm, 5. Saad tk.j. dsfin. 5, Gudelin. de fme Τ{ονϊβ, Ub, i. cap. i j.

circa fin. Chriftinifeiü/, 4, decif.i^^.num.j. & adleg, Mechlin, tit.^.
art.i'^.mm.j. ïy^x notit. jiiY.belg.tit. ad Μ acedon, Argentr. «is! ίυκ-
(κίί. Erittann. art. 495). Comei. ad l, 47. tatiri. num. 2. Soo verr dat een
VVedtiw, niet tegen-üaande fy nog beneen de vijf-en-twintig Jaren is, by
ons voor mondig gehouden blijft. 1.18. Cod. de Nupt^ ende niet wederom
onder de magt van haare Ouders en vervalt, /i^Tiraqueli. tnlegib.
connub, glojf, 3. num. i. & 2. ZJbi inter alios citat. Boer, decif. 'Burdigal.
Ï97. dicentem bmc opinionem ubiqus Jervari·, het welk ook alfoo inde
Keuren ende Ordre op 't iiuk van de Hiiwelijxe-faaken binnen jimfleldam,
duydelijk is wtgedrukt, ^rf. 15. Daar mede over-een-komen de^ewoon-
ten ende Keuren van tneeft alle de Steeden in Holland, als hier naar fal
werden aangewefen. Welken volgende over de Voogdije van fijn Hoog-
heid Willem de derde, Prince van Granjen , by den Uove van Hol-
land opden5o. May 1(^51, by den Hoogen Raade beveiligt den 29. Julij
daar-aan-volgende , verllaan is : dat haar Koninklijke Hooghejd, fijn
Vrom Moeder , fchoon fynog minderjarig was, door het Huwlijkhet
regt van meerderjarigheid verkregen hebbende, niet-tegen-ftaande fy We-
duw zijnde, nog minderjaarig was, het fel ve regt behield, ende door dien
bevougd was te hebben de Voogdije van haren minderjaarigen Soon. Als
daar van in 't lange te fien in de Herflelde Leeuw van L, van Aitz.ema,
pag, 348. ende 3 6z. ende by d'Heer lacob van Heemskerk, in "i® aanmer-
kingen op fijn Hollandfe Arcadia, jongft vermeerdert, wtgegeven in den
Jare 1662. pag. 140.

5 Ten tweeden, geraakten de onbeftorven Kindren wt de macht van haar
Ouders door handligting, oftewtfet, endeniet alleen door handligting
die duydelijk ende wtdrukkelijk gefchied, daar van in 6. inflit. quib.mod,
jiif patr.potefi.folv. maar ook door ftil-fwijgende toe-laten: gelijk als de
Kindren met wooning ende neering van haar Ouders afgefondert, ende op
haar fel ven leven : waar door de Kindren, ende het bewind van haar eygen
goed verkrijgen, ende voor haar fel ven in regten beftaan mogen. Novell.
Leon.z^. in fin. Gothofred. adL^. (^od. de Ewancipat. Grot. Inleyd, Ub.i,
cap. 6. num. 10.11, Chriftinjtw/. 4. dectf. 186·. num. n. Coftuym, yan
Antwerp. tit. 43. «ri. 73.

3 Ten derden , werden de onbeftorven Kindren haar eygen meefter, foo
haaft als fy boven de vijv-en-tvvintig Jaren gekomen zijn. ^odetiamin-
ter tacitdi Emaacipationis modos refertur a Chriftin. vol. 4. dectf. 186·.
mm. 9· Boer. adcotifmud. Bit'drig. tit. i. Gudelin. de fureNoviff.
hb, i. cap. ïj, waar van hier na breeder.

De Vaders magt ende Voogdije over de Kindren houd ook fomwijlen
op, fonder dat nogtans de Kinderen haar eygen meefter werden.

Als eerftelijk, foo wanneer de Vader ièlvs in Voogdije werd geftelt,
Ji. 2, inflit, qfii teflam. tmor. dmt. Gror. Inlejd. Ub. i. cap. 6. in fin.

Ten tweeden, werd de Vaderlijke magt niet aangefien in 't bewind van
de goederen 5 de welke de Kindren, byerveniffe, oftemaaking, &c. van
buyten aankomen, van welke goedren de forg, ende het bewind, de Ouders
wel gelaten werd; maar werden daar in niet anders gereekent als andre
Voogden. Vinn. ad uit. tnflit. ^nib. mod^patr.potefl folvawr.

Wat voorts de waardigheid ende bedieninge van Staten, Ampten, ofte
Off.cien van de Kindren aangaat, daar door de Vaderlijke magt veel wierd
ontknogt. ^.^.infl.quib.mod.jmpatr.poteflfolv.jmii.Novell. 8i. cap.x.
ς^ 5. heeft by ons in defen weynig twijveling , of daar door de magt van de
Ouders over hare Kindren ophoud, ofte niet. Aangefien de g-efeyde waar-
digheid , ofte bediening beftaat, ofte in een Staats-ampt, als is Burgennee-
fter. Schepen, of Raad van een Stad, of Burgerlijke gemeenfchap, of gelijke
hooger Land-ftands-bedieninge , waar toe niemand kan werden aangeno-
men als die boven fijn Jaren is , of in een minder, dewelke de byfondre
m3gt van de Ouders over hare Kindren niet kan ontbinden. Sie Arnif®.
de Reptib. lib. i. cap. j.feSl, η.

Tegens de Vaderlijke magt ende fcluildige pligt van de Kindren ontrent 7
hare Ouders, komt de opvoeding ende onderhouding, de welke de Ou-
ders aan hare Kindren, naar haaren ftaat, ende gelegenheid , fchuldig zijn,
ende haar regtelijk afgevordert kan werden, tot. tit. ff. & Cod. de agnofc,
Cir alend. lib. vel parentib. ten waar dat de Kindren haar fel ven door eenige
konft, ofte handwerk koften onderhouden; ofte aan defelve van buyten
eenig goed waar aanbeftorven, öfte opgekomen: waar van de vrugten tot
onderhoudinge van de felve roogen aangeleyd werden, i. j·. §.η. ff', de
agnofcend. lib. Coiluym. van Antwerpen, tit. 5<>. an.'^, Confult.ende
Κάη]ί· part. i. conf. 145·. & part. 2.. conf. iz9. Grot. Inleyd. lib. i.
fan. p. mm. p. niaar verder niet: Aangefien den Vader by ons geen liji-
togts-regt over der Kindren goedren heeft, gelijk alswel eertijts: maar
het felve, op foodaniger wijfe als dér Weefen Voogden doen , moet ver-
antwoorden, als hier voor ntm. Z. breederis gefeid.

De opvoeding ende onderhouding van de Kindren is een gemeene laft
ende komt foo wel tot laften van de Moeder, als de Vader. /. 5·. jf. ,.
de agno{c. & alend. Ub. alwaar 't dat die buyten Egt geteelt waaren, cap. 5·.
in fin. Χ' de eo qmdHxitinmAtrimon, qjtm folkadtilter, Chriftin. ad leg.

jMechlin. tit; 18. art, 6, num, i. Surd. dealiment, tit. i. ^uap, 14, fjiim. 4.
Grot. Intejid. ίώ, het deel, mm. 20. Dog indien een van beyden
geen middelen j of bekwaamheid en had, foudein foodanigegelcgentheid
den ander in't geheel gehouden zijn. GloJf.tndiEl·. cap. 5. Chriftin,
art, 6. Mim, 4. in fin. & num. 9. Siird. de aliment. tit. i. 14, nam,
7. &tit. 7. cju^.p. 8. qu^ft, 15. Gabriel. Ub. 6. dealimem. concluf. i.
num, Benincaf. de privileg. pmpert. cap [ecmdum fpcciale injfidicio,
Soo dat de Speel-kindren, daar van de Vader bekend is , mede by de Vader
moeten werden onderhouden, arg. d. cap. 5. in fin. extr. de eo qai diixit in
matrimon, quam polL adult. Soo nogtans dat'c felvein het twijvelagtigc
moet werden bewcfen. L uit. Cod. de yilend, Itb, Het welk alfoo fig felven
fwaar valt te bewijfen , ende aan de zijde van de Vader niet wel regt wt be-
wefenkan werden, arg. ff. de(^ond.& demonfirat. Soo werd het
daar voor gehouden , indien die geen die de Vader genoemt werd, onder
Eede niet en dervt ontkennen j dat hyt'eeniger tijd des Kinds-moeder
vleeilijkbekend heeft, ende het Vrouw-mens hem het Kind, als de Vader,
opfweert. Maar koude hy met Eede verklraren dat hy het Vrouw-mens
noyt bekend en had, foude fy in het opfweeren geen geloov hebben, al waar
het in barens-nood gefchied. Soo daar van getuygen Grot. Inleyd. 5.
honk., deel, op't einde. Sand.W. x.tit, 10, de fin. 2, Chriftin. ad leg.
Meehlm. tit. 18. art. 5. Coftuymen van Antwerp, tit. art. ζ>. Andr.
Ga.il lib. i.obferv.^j. Siemede de Coiïf. endeAdvijfen van de Hollandiê
Regtfgeleerden het i.deel, conj. ^01. ende het ^. deel,conf. 156. Maf-
card, deprebat. vol. z. concluf. 786'. & feqq.

De Vader ende Moeder ontbrekende, ofte onvermogeii zijnde, zijn
daar in gehouden de Groot-vader ende Groot-moeder: foo wel vau Moe-'
dersalsvan Vaders zijde. d.l. $,ff.de agnofc. lib. in welken gevalle ook
een Groot-vader foude moeten opvoeden, ende onderhouden het Kind,
't welk fijn Soon , buyten wettlijk Huwlijk, by yemand heeft verwekt.
Faber ad Cod. tit. 2\(e fihus proTatre, defin, 5. Surd, de alifnen, tit. i,
i^ftétfl, 12.

Met glijke pligt zijn de Kindren gehouden haare Ouders die tot armoede
vervallen, te onderhouden, d. l. 5, .0' item refcript. ff. de hb. agnofc, Ïaren-
tibus, inquit Ctcero de refponf, .Ar-afpic. nos primtim natnra couiliat, qnos
KOfi alere , ncfarium eFi. ■

Buyten defen is een Broeder gehouden te onderhouden ende voeden
lijnen Broeder, Sufter, ofte S wager, foo wel van een hal ven, als geheelen
Bedde , indien fy tot armoede vervallen zijn. Bartol, in traBat. de aliment.

num.i^. SmdeliL i.tit^S. defin. ζ. Confulr. ende Advïji deel. conf.
ηο.ηκηι. 5, ook fijnen natutirlijken Broeder. Novell, & auth^ licet
Cod. de Natnralib, lib, maar verder heeft de opvoeding van fijne Vrunden,
ofte Magen geen plaats. Sulx dat een Oom in de opvoedinge van fijn Neve
nieten is gehouden. Sande diü. defin. i. Sie mede Confult. ende Ad vijf.
Z, deel, conf, 278. ende 279.

Die fig felven niet onderhouden en kan, ende foodanige vrienden niet
en heevt, die hem moeten, of willen opvoeden, ende onderhouden, komt
tot laften van de arme beurs, van die Stad, ofte plaats daar het voor-valt;
te.i waar dat het Wees-kinderen waren van kleyne en weynig laren , daar
toe in veele plaatfen byfondre Gods-hiiyien zijn geftigt, met den naam van
^rme W^es-hptyfeyj.

Alfoo werd by ons deurgaans onderhouden, dat die geene die ergens te 8
vondeling werden gelegt, van den Armen van die plaats , in wiens gebied
het voor-valt, moeten aangenomen ende onderhouden werden. Sie Chri-
ftin. ad leg. Meshlin. tit. ï. art- 51. Sande. hb.z. tit. 8. defin, 4. Daartoe
ook by de Pauf-gefindcii in rra^krijkj ίtaliën, Braband, ende elders, by-
fondre Vondel-hiiyfen geftigt zijn, alwaar tOt voorkoming van verder on-
heyl ende gevaar.. (in het verlaten, ende ombrengen van jonge, ende eerft-
gebooren Kinderen, 't we'è daar veel voor-valt) alle Kinderen, dewelke
aldaarbedekteljk werden gebragt, ende op feekre plaatfe daar toe, dam
teftibus, ende buyten afgemaakt, neder geleyd, aangenomen, ende voort
onderhouden werden. Welk middel niet altijd wt armoede, daartoe het
fchijnd geftigt te zijn, gefogt ende gebruykt vi?erd; maar veel ende wei
meeft by felvs vermogne, diehare vuyligheden daarmede vi'eten tehee-
len, ende bedekt te houden: güjkmen aan de luyren , daar men fooda-
nige Kindren in gewonden vind, haar naam aan den hals gefchreven han-
gende , ook wel een penning daar een ftuk uyt gefneden is, ende an-
dere telkenen, daar men foodane Kindren, als fy vo waffen geworden zijn,
aan foude kunnen kennen, ende het ftil-fwijgende gevoelen, dat de Be-
ftierders van foodane Huyfen daar van hebben, wel befpeuren kan. Waar-
-om het felve by ons federt den herftelden Gods-dienft voor een open deur,
ende aanleyding tot onkuif heid , ende een quade toeverlaat, verworpen,
ende gedoemt werd.

Onder het woord van opvoeden ende onderhouden, werd niet alleen
gereekent ipijs ende drank: maar ook kleeding, wooning, haavnis, ge-
mak, tugt, onderwijfinge, ende leeringen, foo in de vreefe des Heeren,
ais in aïïdrekonften, ofte handwerken, na yder fijn ilaat ende gelegenheid,

d.l.^. non tantum ff. agnofc. lih. l. uit, ff. de aliment. legato & l. t. ζοά. de
alend. lih. l. 4-,ff. Vbi pupil, ediican,
9 Buyten defea gefchied ook dikvvils beloften van opvoeding by eea
langft-levende van twee Egt-genoten, aan Vaderloofe, ofte Moedcr-
loofe Wees-kindren in boedei-fcheydinge, by fchatting, bewijs, ofte
wtkoop. Ook werd de feive wel by Wtterfte-wüle de langft-Ievende op-
geleyd.

In Boedel-fcheyding, werd in 't bewijfen ende wtkoopen, wtdriiklijke
fchatting, ende aanwijfinge vereyfl:, by de Wees-keuren van Rhijnland,
artic. 3 2. Maar by de Wees-keuren van Leyde», artic. 2 5. van Oudewattri^
artic.i-je. vermogen de Wees-meefteren op het goed betrouwen van de
langft-lcvende, fonder levering van Inventaris, d'wtkooptedoen.

De lang-levende, 'tzy Vader of Moeder, hare Kindren by manier van
Wtkoop ter Wees-kamer bewijfende , ofte anderiins by fcheyding, of
Wterfte-wille, &c, tot haren iarten nemende, zijn gehouden de fel vete
onderhouden, om de vrugten van 't bewijs (hoe kleyn die ook zijn ) ende
om behouden goed, tot haren mondigen dage, huwelijken, ofandren
gekeurden ftate, arg, l, 5. J.ff. de Agnofc. & alend. lib. /. 14. i.ff.
dealiment,legat.k fin.§.6.'j. Cod.dsbon^ qudilib. vi?aaropin 't maken
van de wtkoop aanfchow genomen werd. Keuren van de Wees-kamer
van Edam·, Monikhndam, ende Turmerent, tit, 4, art. 2. van den
Briel ,tit. ή-.αη, van Alkmaar, iif. 4. art.i. 5. fonder dat daar in
tebaate fullen komen de vrugten van de andre goeden, die de Kindren naa-
tierhandbyWterfte-wil, of anderfins van buyten mogten aankomen. Ten
waar het felve by de making ware verwilligt, ofte anderfins by de fchey-
dinge, wtkoop., ofte bewijs bedongen. Wees-keuren van ^mflerdam,
art. 31, van .Alkmaar, tit.^. art,^. ende van Momkkendam, tit. 4.
mt. 4. van den Briel·, art. 61. het zy om dat de Ouders tot het ondëriioud
yets meer by fcheyding , of wtkoop werd toegevougt, of dat de vrugten
merkelijk meer bedragen, als tot der Kindren onderhoud van nooden is.

Soo de Kindren by hare Ouders , oit andren niet onderhouden en wer.
tien als 't behoort, falmen die, by rade van Wees-meefters, elders beftee-
den, tot laften ende koften van die gene die den laft van 't onderhoud aan-
genomen hadden, ofte daar in gehouden waren, die daar voor by parate
executie fullen werden gedwongen. Keuren van de Wees-kamer tot Ley-
den , art. 54. Alkmaar, tit. 4. art. 13. .Amflerdam, art. 53.

Maar quaiis de langft-Ievende Vader , of Moeder, met het onderhoud
^s.aji de Endren belaft, te OYerlijden, eer dat de. felve opvoeding was wi-

gevoert: hoe dat het in foodanige gelegentheid foude moeten gaen, is ièer
bedenklijk : hier van zijn in fommige Steden byfondre Keuren.

Tot Legden wtkoop, ofte bewijs gedaan zijnde, met laft om de Kin-
dren te moeten opvoeden; in gevalle de langft-Ievende daar na tot een an-
der Huwlijkgekomen zijnde, komt te overlijden , geduyrende de feive op-
voeding ; fal de Weduw j of Weduwnaar van foodane langft-levende ,
gehouden zijn, tot behulp van 't vorder onderhoud, voor wt den gemeenen
Boedel te laten volgen, foo veel, ais Wees-meefters na difcretie bevinden
fullen te behooren. Wees-keuren van Lej/den , art. z2.

Tot Deljf houd de voorfz. opvoeding met de dood van de langft-levencie
op, tenvfaare inde wtkoop wtdrukiijk anders was bevoorwaart. Wees-
keuren aldaar, art, 12.

Tot "JRotterdam moet in de aêen ende beloften van bewijs, of wtkoop
te maken, byfonderlijk wtgedrukt werden, of het onderhoud fal te niet zijn
met de doot van den belover of niet. Wees-keuren aldaar art. 3 7.

Maar die van Middelburg willen, dat Weefen , mids genietende hare
beloofde, of bewefen erveniile, geen vorder regtopden Boedel van deii
overleden , die't onderhoud tot den mondigen dag beloovt hadde, fulien
mogen eyilen \ maar dat den Boedel van verder onderhoud fal wefen, ende
blijven ontlaft; ten waar dat de Voogden, ofte Wees meerteren raatfaain
gevonden hadden, om merkelijke rednen anders te bevoorwaarden. Wees-
keuren aldaar, <iri. 30.

Tot Alkmaar blij vt den langft-levendens Boedel daar mede belaftjteil
ware anders bedongen was, of dat des overledens Ervgenamen, of den
Boedel-houder te vreden waar , de Wees-kindren te laten volgen die
goeden die haar fonder bewijs fouden aangekomen hebben, ofte ten minften
het bewijs, tot feggen van Wees-meefters, te verhoogen. Wees-keuren
tot Alkmaar, tit^^. art. 2. 3.

Tot Antwerpen, mag fodanigen Weduwenaar ofie Weduwe volftaan
met den uytkoop ioo die le^d te voldoen, ende de opvoedinge van de kin-
deren voor de vrugten van het bewijs ende behouden goed aan te houden,
ofte den Weefen te laten volgen de goederen dewelke haar buyten de uyt-
koop fouden toegekomen hebben. Coftum. van Antwerp. tit. 43. ^n.3 α.

Maar daar geen byfondre Keuren van en zijn, foude men in defen de ge-
meender ende waarder opim van de D D. moeten volgen, dewelke vVil-
len, dat fodanigen laft met het overlyden van de iangft-levende geheel te
niet loopt , ende van fig felven komt te vervallen. Aangefien,' met het
overlyden van de langft-levende, alle de goedren van den geheelen Boedel

komende op de Kindren, het onmondige Kind ook fijn aandeel genieten-
de, nafelv heeftal demiddlen, op de welke het by den langft-Ievende
wierd onderKouden. Alleen fiende op het behouden goed, blijvende dc
verderbeloften niet anders als perfotjeel, met geen ander ofte verder ver-
band, als voor foo veel fy kunnen ende des magtig fijn, gelijk vvel menig,
maal gefchied: dat de langft-Ievende Vader ofï Moeder voor geen ofF wei-
wig behouden goed, cfe opvoeding van de Kinderen t' haren lallen nemen:
daar door men verftaat dat fy (te weten als de goederen foo verre niet en
kunnen ftrekken) haar nier verder en verbinden als fy anderOnts uy t haar
fel ven fchuldig fijn /.4./. 5. f. de agnofcend, & alend. lib. Hetwelk
met de dood ophouc, ende tot de erfFgenainen ofte andre Kinderen niet
over en gaat.

Als alleen in geval de langft-Ievende daai na ten tweeden Huwlijkwas
vertrouwt, fonder Huwlijxe-Voorwaarden, ende fulks met gemeenfchap
van goeden, in welkengeval, het behouden goed , daar wt de opvoeding
moil komen, kan werden vervremd ende vermindert, of dat de langft-Ie-
vende in verloop ende notoire infolvsmie komt te geraaken , waar in de ge -
melte grondreden komt op te houden, ende de Kindren met dat fy niet en
konnen gekrygen de goeden die haar anderfins, fonder bewijs, fouden heb-
ben opgekomen, haar regt van opvoedinge behouden, ende daar van moe-
ten werden vergoed. Sulxs ik te meermalen, benevens andre, heb verftaan»
ende dien-volgens isgeoordeelt, dat een Weduw, of Weduwnaar van ibo-
dane langft-Ievende, die aan fijn Voor-kindren, by bewijs, ofte wtkoop
boven feekre fomme, de opvoeding ende wtfet tot mondigen dage, of ey-
gen ftaate had beloovt, na de dood van de feive langft-Ievende Vader of
Moeder, in verder opvoeding, ofte \vtfet, na Regten , gehonden was.

Maar meerderjaarige Kindren en zijn niet gehouden, na het overlyden
van Vader ende Moeder, de opvoedinge van haare minderjarige Broeder,
ofte Sufter, tot haaren lailen te nemen, nogte mogen de minderjarige ten
dien opfigte eenige vergoedinge geniete η, njaar by fcheydinge foodanig
Kind, of Kindren, elks met fijn geregte aandeel, moet tc vreden zijn, fon-
der eenigonderfcheid, SieConfult» ende Advijf, het τ. deelt conf.
ende 172,

De magt van de Ouders over haar Kindren beftaat voornaamlijkin het
weygren,of toe-laten van haar Kinderen Huwlijk, by welke geJegen-
heid alhier van het Huwlijk diend verhandelt, tuffen wie, ende hoe het
felve, naar de Regten defer Landen, mag beftaan,

Tmr,v, ofte Huwlijk^ byde Duitfen Ebe, daar van ons woord i
fijn oorfpronk heevt, is een verknogte eenigheid van Man en Wijv, tot een
onfcheidber gemeen leven ende ommegang, pr. Infiiu de patr,poiej1at,
l.i.ff.de RitH Napt,

Het welk daar wt fijn oorfpronk heeft, om dat de opvoeding van Kin-
deren niet foo wel en kon de werden behertigt, foo niet yder de fijne affon-
derlijk en kende, 't welk niet en konde gefchieden j foo een Wijff om-
trent eene tijt haar quam te vermengen met meer als eene Man, wederom
hoe de liefde van een Man tot de opvoedinge van fijn Kindren fterker is,
hoe die minder verdeelt is , foo heeft de reden, ende het beter beftaan van
't iMenilijk eeflagt, het Huwlijk genootfaakt, daar door een Wijff onaf-
fcheidelijk aan een Man , ende een Man aan een Wijff gebonden foudeii
zijn, dat ontwijvelijk wt het voor-beeld van .^da^fi ende £m is aange-
merkt, ende als een gebod in de Ziele van den Mens fchijnd ingefchapen,
dat elk de fijnrkaï4.-,j^Kle hem daar alleen aan houd, Soo werden de Phari-
feen ende afgefonderde Schriftgelsej-den van onfe I leer Chrifim by M,it-
th&o Cap. 19:· berifpt; ende gevraagt, óffy niet geleien en hadden , Dat dis
vmdm 'asgime. dm Mm gemaakt heeft, dM hjfegemaakt heeft Man en

• Wijv, ende gefegt heeft ^ diet^Mee fullen tot een Vlees xijn , verklaarende
hetfelve met deie nadruk: 'tgeene God t'famengeveugtheeft, enfchejde
den Menfe tiiet, daar wt de onicheidbaarheid volgt, Soo 't felve gebod by
Mofe werd aangeteekent, Cjcnef. 2. verf, 24. 't welk door Hoaoh ,
phet, gomar, ende foo voort tot de jegenwoordige Europefehe Volkken

ζ is over-gebragt, ende onderhouden. Soo dat by de Chriftenen een door-
gaande Wet is, dat een Man naaar een Wijft, ende een WijfFmaar een Man
te gelijk in Huvvlijk mag hebben. Die anders doen werden daar over ais
Overfpeelders geftraft l.faljeadult. Novell, i^^^.cap.io.

SieSande lib. 5. tit. 9.defin. 16. Menoch. de ^rifitrar. jndic. cafu 420.
num.%. & feq. Ai-hoe.Vvel ondertuflen, ende voor, ende na de tijd van
,JMofes, was toegelaten dat een Man meer als een Wijv mogte hebben 5
ende met dat Cfod dóór het voorbeeld van (tAdam ende Eva wei had
aangewefen, wat dat goed ende beft was ·, daar wt niet en volgt, dat het
felve altoos, ende eenparig goed geweeft zy: of dat het ongeoorloft was
anders te doen. Soo heeft ίΛΥΛ hare onvrugtbaarheid wt haar dienftmaagt
Hagar fouken goed te maken. Ende het was goed in Gods oogerr,
Genef. cap, tó. Soo ook wt de veelvuldige voorbeelden des Ouden
Teftaments te fien is , dat 't felve ook na de tijd van tJPf/Cofe, niet in
allen, ende ten allen tijden onderhouden is , ende in fig felven niet jioor
kvvaat en is geoordeelt, maar voor een middelmatige faak is opgeno-
men geweeft; het welk by veele Volkken in oude tijden ioo is aange-
nomen. Soo feid Jofephus ia fijn bottk^van de foodfche Omhede», het ip.
cap. I. dat het by de Joden een algemeen gebruik was , meer, ende veel
Wijven op eene tijd te mogen hebben. Van die van Athenen leerenwy,
v;?t het voor-beeld van Socrates, ende andre, dat het hun geoorlovt was,
meer als een Wijffgelijk te hebben. Soo nog by den Ter/en, Titrkh^»
ende andre Volkken, werd onderhouden, dat een Man foo veel Wijven
mag trouwen, als hy kan onderhouden, ende by de felve , wt de veelheid
van die'r, de grootheid van magt ende ftaatwerd wtgebeeld. Dog van
de Dmtfen getuigt Tacitus de Morib. Germanor. Dat onder alle Wt-
heemfe Volkken, fy-lieden alleen , yder van haar, fig met een Wijft te vre-
den hielden. Sidks onder de Romepen altoos is onderhouden geweeft,
ende daarom by haar , in den Dmtfen, 't felve geprefen werd. SieGrot.
de Jare belli Ub, z, cap, 9.

ammiefi judicium, l. 'y. jf. de 'R.fur. Volgens de oude D^f/é Wetten
en Je gevt'oonten, wierd het voor fchande gereekent, dat een Dogter voor
haar twintig laar haar ten Hiiy wiijk begaf, volgens getuygnis van C^far
Comment, ν i. demorib. Germanor. ende van Tacitus eod, libr. Daarvvt
fchijnd voortgekomen dat een Dogter op haar twintig Jaar voor Huwbaar
geoordeelt zijnde , de Ouders, ibnder wettelijke rednen, niet kunnen
tegen ftaan , fulks fy voor de twintig Jaren, fonder eenige reden te ge-
ven j vermogen te doen. ψοΐίΐίο, Οϊάοηη. art. 3. Sie mede de Keurea
van Zeeland van den lare I49£>, cap. 2. m, 25·. Daar yan hier naar
mr,i. 6. breeder.

De verder noodtfaaklijkc onderhoudingen, de welke tot het voltrek- J
ken van een Huwelijk vereift werden , zijn van ouds in defe Landen Teer
weynig, ende van klein.gewigt geweeft, beftaande by na alleenlijk in het
by-flapen, met kennis van de naafte Magen van weder-zijden, het welk
in veel gelegenheden feer forgelijk j ende gevaarlijk zijnde, foo dat fom-
wijlen gebeurde, dat fommige haar ten Huwlijk begaven tegens hare voor«
gaande beloften , ofte aan hare na-Maagfchap, of Swagerfchap, ook wel
fonder voorgaande bevï'illiging, ofte toeftaan van die gene, die daar in
behoorden gekent te zijn. Soo is naderhand ingevoert, dat een Huv>']ijk
niet eer voor voltrokken fal gehouden werden, voor ende al-eer dat de
Trouw, na drie wettelijke af kundingen in de Kerken, ofte voor het Ge-
regt, naar het voorfchrift ende ordre, by de Politéjke Ordonnantie daar op
geftek, behoorlijk is beveftight: Het welk met de Geeftlijke Regten-
mede ovfr-een-komt: cap. ^.extr.declandefiin.fponfal, cap. cum in Wa,
27. extr. eod, cap, altter 5. quizfl. j. Et hoe fmjfe vetHfiiffimum Scxlcft^
ChrijttatiA ififiitutum , ex Tertulliam , Hottomannus , illaflr. quAftion. 2.
refert. Illudque etiam ïmperatorum Gr&eorfim Leonis & jilexiicenflitu-
tionibt^ cauium ejfe fcrièit Conftantin. Harmenopulus, Iti^, 4. epitom,
tit. 4. Het welk by ons feer eng genomen werd, ende foodanig, dat by-
aldien daar het minfte aat> gebrak , fuik doen voor geen Huwlijk verftrek-
ken mag. Tolitic, Ordumi. art.^. arg.§. ult.injm.denupt.jmB. l.non
'dtibmm<j,, Cod. de legib. & l- relegatorum 7. ff. de imerdiSt. φ- relegat.
Siejohann. Sand. B. 2. tit. i.defin. i. ende wederom een foodanig vol-
trokken Huwlijk fijn volkomen kragt moet hebben, alwaart dat daargeen
beflapingop en volgde; foo als verftaan is van de nieuw-getroüwde, de
welke in 't weder-keeren naar huis, beyde in 't water verdronken, by
Neoftad. depail.antennpt.obferv. ly. 16. 17.CoKnconf1l.zS, niim.64..

ftaat hierin: Dat alle perfooneiv die haar ten Hiiwlijck willen begeven,
gehouden zijn te verfchijnen voor den Geregte, ofte Kerken-dienarenj
harer woon-plaats ende maal-ftede, alvA'aar iy Jaar ende dag haar laatfte
vaile woon-plaats gehouden hebben; ende aldaar moeten verfouken drie
Sonnendagfe, of Merktdagfe Gebooden , te doen in de Kerk, van het
Raadhuis , of andrq plaatfen daar het Regt werd gehouden, ten einde een
yeglijk, die eenige beletfelen foude willen voorwenden, het felve middler-
tijd, op peyne van verfteeken , foude mogen ende moeten doen. De wet-
telijke verhinderingen dewelke den voortgang van een Huwelijk kunnen
beletten , fijn voorgaande beloften, ofte te na-maagfchap daar van hier naar^
. Of van defcnoodfaakelijke onderhoudingen, ymand in val van nood,
de welke geen wtftel lijden mogt, eenigfms kan of behoort te werden
verfchoont, isbedenklijk., Glijk ofyemandom fiekte , ofhaaftig vertrek»
verfogt dat de drie Huwlijxe af kundigingen op eenci/dag, ende eene reyfe
mogten werden gedaan, by een-werv, ander-wervende derde-werv, of
dat ycmand fiekte bed leggende, dooreen Prsdicant, voor fijn bedde
foude mogen werden getrouwt ? werd verftaan, dat ten aanfien de drie
Huwlijxe-geboden, alleen voor het regt van een derde, ende het trouwen
in de Kerk maar is een wterlijk.e Ceremonte, tot een opentlijke beveft'gir^gj
aifootot meerderfeekerheid ingevoerd, men daar van, om wettlijkere-
den, kan ende mag afwijken, behoudens een derde, foo veel de drie Ge-
boden aangaat, fijn regt, foo yemand eenig mogt htbbcn, des dat fulxs
by, ende door de Land-Overhad, naar voorgaande kennis van faaken ge-
ichiede, D D. ad/.31, ff. de legtb·. Andr. Gail liv.ï. obf.i^·. num,6. Maar
demeefte fwarigheid is , in geval de noodfaaklijkheid foo groot is , catter
foo veel tijd niet en is,dat men fulxs van de Lana-Overheid verfoukt,ende
verkrijge. In fuiken geval zijn de fommige van gevoelen, dat by den daag-
lijxfen Regter fulxs mag werdén toe-geftaan: om dat alle noodfaaklijkheid
van de onderhoudinge van de Wet verfchoont, voornamentlijk foo dc
felve foodanig is, daD het leven, eer, ofte waardigheid daar aan hangt.
Glijk fulx met het gemeen gevoelen^der DD. beweert werd by Hieronym.
QxvaW. fpecuLCommm. opin, quizfl.^06. mm, 53. 54. endeoók met
de inftellinge van het Cowilte van Tremen over-een-komt Sejf. 24. cap, i.
in defe woorden: F9or het voltrekken van het Bnv^Hjk., moeten drie Kerkr
geboden gaan,op dat, foo eenige verhindring is, 't felve te ligter mag voor-ko-
^en : ten waar den ordinaris Regter oirbeir dogt, de felve Geboden te remit-
teren, füxs fjne goede voor-forge werd aanbevolen. Het vpelk, of den CJe-
reforf^eerdm tegenwoordig mede kan werden toegepaft, niet feeker en is:

om dat ciefd ve remijfte, ende verfchooninge van de Wet, door de firafve ^
jegens de tegen-doenders yan dien, begrepen in het art. van de Poluijijue
Ordonnantie, aan de hoogüe raagt werd vaft gehegt, ende tot een faak ge-
maakt werd, daar in den daagüjxfen Regter niet doen en kan.

Wijders dat yemand wtlandig zijnde, door brieven, ende volmagt kan 5
getrouwt werden, fonder dat hy felv tegenwoordig is, werd by de DD. be-
weert 6. l. 34. ƒ. de "Rimnupt. Duaren. de Nupt, cap^z. Sulxs
ook met de Geeftiijke regten over-een-komt, l.finaL deprocuratJt} ö.GIoli'.
in cap. cum fociem 27.c]Hicfia. Ende gronew. getuigt dat by ons mede on-
deihouden werd. traB.de legib.abroiat. ad d.L ^ijf.de ritu nnpt. Soo ook by
mijnen tijd, een perfoon in Indien zijnde, door een ander, dien totfulxs
in fijnen naam te doen ende ontfangen , volmagt gegeven was, alhier in
de Kerk, met feekre Dogter is getrouwt geworden.

Vorders en mogen de minderjarige Jongmans beneden de vijv-en-twin- (S
tig, ende Dogters beneden haar twintig Jaren, geen Geboden vergund
werden, voor en al-eer dat van het vry willig toeftaan van de Ouders, ci de
largft-Ievende van hun beyden , duydelijk is gebleeken. Politic. Ordonc..
art. 3. Welk bewilliging na befchreven Regten van de felvftandigheid
des Huwlijks is, foo dat de Huwlijken fonder bewilliging van de Ouders
aangegaan, van fig fel ven kragteloos zijn. Folit. Ordonn. art.i 3. /.2./.
jf, de ritü Klupt. l.I'aübs 1 i.ff. defiatu hominum.l. 7· /. 12. Cc4. de Νιψ.
l. mica, §.i.verfic. oportet (^od. de Raptu Virg, Schiieidewin. adtit. infitt.
de N0pt. part.2. reqnifno & Tholofan. Sjntagm, 'jurü hb, p,cap.
n(im,<^.io.io. Joann, vandenSande lib.z. tit. i. defin.^.

't Welk ook de reden felv leert : dat de Ouders, de welke haar Kin-
dren nu foo verre opgebragt hebben, die eere flegts mogen hebben, dat fy
in het Huwlijk van hare Kindren, daarwt fy haar ervgenamen verwag-
ten, verwilligen. L iz.^.^.f.de capt. &poflUm. rev. Sonderling in den
minderjarigen , welkers oordeel te fwak is, ende die veel lagen ende ver-
leydingen onderworpen zijn. Theophil adpr. Inflit. de Napt. l.i. f. de
winorib. Dat voor al in de Dogters noodfaaklijk is, welkers ongeftadige
fwakheid, den wijfen raad van hLar Ouders niet en kan derven, l. i.l. 2. f^
adSemt. Fellejm. Als dewelke meerentijds tegens haareygen voordeei
bevonden werden aan te werken. /. 4· C"'^· ^^ ^fnfalib. Soo dat by den
■goniejnen het den fchuld-pligt van de Vader was , fijn Dogter wt te Huw-
iijkken , ende daar voor eenbequaame Ehegade te fouken. l.i^.jf, de ritit,
l, fi»' C"^· ^^ pyomijjïof).

ênde Moeder, als of de bewilliging van de Moeder, maar om eerbaarheids
wil vviérd veréjih Vt teflanmr. Mafuer. de Ν npt. pag.^^i. Menoch,
l.z.pr^ftimpt.^. Coverriiv. de Matnmonio part, z. Maarbyandrc
tegen-gefproolcen ί de welke de bewilliging van de Moeder, daar geen
Vader ëü is , foo noodig agteft , dat door het öntbreeken van dien , een
HiiwiijkvOor onwettig foude verklaart werden, pcrl. i8, & /. 2,0. Cod. de
Ν tipt, Cujac. 3, obferv. cnp.'y, DonelL lib, 5, Comwentar. cap, 20. ende
werd alfoo by ons mede vefftaan, om de woorden van de PoUtijque Ordoti'
ndniiè art. Confent van de Ouders , ofte de Ungfi^levende van dten. Dog
dcfe bemlliging van de Oaders , werd ook verftaan ftil-fwygende, & per
ratihabïtionêm te gefchieden ; Γ00 wanneer de Ouders, willens, ende we-
tens, de Geboden van de Kindren hebben laten afkundigen, ende hei
Hiiwlijk tiaar op laten voltrekken, fonder d. ar jegens tc feggen , ofte 't fd ve .
te beleEtcn. per l. 5. Cod, de Nupt. Pecc. de Teiiitm.conjng. lib.i. cap. 5.
Cujac, lib. lö. obferv, cap, uit. Ende alfoo is mede in l^riefland verftaan ,
tefte joann, a Sande lib. 2. tit. x. defin, i. Soo nogtans dat het Huwlijk,
fonder kennis, óf weten van de Ouders , heimlijk voltrokken, niet en foude
kunnen beftaan, ende by haar foude mogen vernietigt, ende voor geen
Huwlijk verklaart werden, arg. alt. inftn. de Nupt. Soo als by mijn tijd
yerfcheyde malen is geoordeelt. Sie Sande Itb, z. tit, 1. defin. 4.

Maar waren de perfoonen meerderjarig, te weten de Jongmans vijv^en-
twintig, ende de Dogters twintig Jaar, de welke van ouds op de tvvinti^
Jaren voor houwbaar zijn geoordeelt, Als te fien is in de Keuren van den
Lande van Zeeland van den Jare 1496. cap. z, art. 25, Soo werd mede
vv'el het bewilligeii van de Ouders , ofte de langil-levende van dien vereift:
Dog werden alfdan de Ouders genootfaakt, ofte het verfouk toe te ftaan,
ofte goede ende wetlijké reednen van hare weygring in te brengen; Tot
welken einde defelve, in fuiken geval, voorde Kerken-raad, ofte O-
verheid ontboden werden, om hare reednen te komen geven : alwaar fy
niet verfchynende , werd haar ftil-fwygen voor bewilliging gehouden : of
haar gegeven reednen niet goed ende wettlijk bevonden zijnde, werd daar
geen agt op genomeii, ende werden, dés niet-jegen-ftaande, de Geboden
vergund : waar op by niémand binnen de fel ve tijd eenig tegen^feggeii
vallende, ofte de tegen-feggérs in baar Regt gebreekende, moeten , ende
mogen de verfoukers wettlijk , ende opentlijk in de Kerk, of voor 't Ge-
regte , wfcrden getrouwt-. PöUt.Ördom. art. i. Sie Grot. Inleid, lib. 1.
cap.·)· verf, Klamentlïjk^diit.
η Welke de oorfakèn fijn svaarom de Ouders den Voortgang van den

Meerderjarigen Kinderen Huwelijk mogen beletten ftaat ter befchei-
denheit van den Regter. Daar toe voornamentlijk in agt genomen werd,
I. de al te grote ongelijkheyt van Haat, geflagt, ende middelen , daar door
het geflagt van de aangetrouwde foiide werden onteert oiFvermindertjende
de jongman onmagtigom delaften des huwelijks te kunnen dragen, andas
de ongelijkheyt van middelen foo veel niet en werd toegegeven om dat een
yder vry ftaat lijn voordeel met een goed Huwelijk te doen, te fouken,ende
het goed eygentlijk van het felfftandig wefen van een Huwelijk niet cn is
facit /. 11. i.i.ffJi Sponfalib.l. 12./.18. Codje Covarruv.i/e

matritmn.part. 2, C^p. 3. .f. 7. r.um. 3. _ IJ. Indien de toekomende egt-
genoot van enige ondaad befchuldigt oft van een oneerlijk leven is. /.20.
Cod.ds yldult. /.41./.43.«» pr.&§.fcqq ƒ. de Rim Nupt.l, 3. Si
qms α par. manumiff. III. Verfcheidentheyt van gelooft /. 19.,ί. κ.
Cod. de Hdtreiic. en Manich, ook tufien de Gereformeerde ende Paufge-
finden. Al hoewel fommige willen, dat het by ons de welke geen ver-
volg tegens defelve ende van de felve tegens ons willen doen oit lijden,foo
nauw niet behoort genomen te werden. Sie Henric. Brouwer de jure Con~
nubior, hh. 2, (^ap. 24. fjum. 17. IV, dat de dogter tegens de vermaning
van de Ouders miüeid ende bedrogen is, V, Dat tuiièn de ouders ende
kinderen een onverfocnlijken haat, ende verder onheylen te wagten ftaan<,
ende diergelijke, waar inden Regter de regtvaardige klagten van de Ou-
ders wel meeft behooit te volgen,ende foo veel werd toevertrouwt, dat by
Refolutie van den 5. Dec.i'^^j.hy de Staten van Holland was veriiaan: Dat
in matriwoniele faken daarm de -verkjaritige van de Magifiraat met de ver-
kjaringe vm de Ouders ojf de Ungfxlevenden van defelve over een komt, van
defelve verkjaringe niet en [al mogen werden gereformeert ,geappelleert, ge-
provoceert, of erageprovifie daar tegens fal werden verieent.^^zi over in de
laake van lofF, ^gata Welhouk. contra geraldo Welhoek haar Vader
tot Delft, in de welke de Schepenen der Stad Delft, uyt oorfaak dat de-
felve lofP. ^gata Welhouk^ by Domiuus ^rnoldus Bornins, 'Pradicant al-
daar , OH der ^ekfel van defelve dogter in de Cathechetife ende Kerkelijke
oefïeningen te onderregten , nog verre minderjarig iijnde , tot fijngene-

gentheyt beweegt ende mifleydwas, ende daar in niet tegenftaande alle
aangewende vlijd ende betoonde weerwil, weerfpaltig tegen haar ouders
bleefFvolherden, by Vonnis xim den i6.T)ecemb haren eys , van

meiden fel ven ^r-w/iÜ^erow'te mogen trouwen , op ende tegens den
■ Heer ged. haaren Vader was ontfeyt, ende fy haar felven van het felve Von-
nis geilek had appellant-, ofte reformant aan denHove van Holland,

eacleds f;iak tot in den Hogen Rade vervolgt fijnde. ïs daar op gevoJgt,
het volgende Sdicl van de Staten van Holland van den 27. Septeinb. 1661,

8 Daar by, bj renovatie ende ampliatie van ds voorgaande refolmie goedge-
vondeii, geordonneert endegeflatueen werd byforme vm eeveigdup'snd EdiB:
Dat ^n het toeko^f^nde ontfiaatde tuffen kjnd, ojf kinderen ter eenre,

ende de oiiders ofte langfllevende van defelve ter andrs fijden, in materie vm
Hfi'^?elijken 5 fodanige differenten ende fa^en afgedaan ftülen werden ten
ααηβξη van de Edele ende Stippooflen van den Hove, by den [elven Have j en-
deten aanfien van alle andere behoorende a'iderdejmrifdiÜie van de Gereg-
ten in de bejlooten ofbemujrde Steden , van den Lmde ( den Hage daar on.
der begrepen,) by het Collegie van ds Wet, o/i^ van de Geregte tiyt defelve
Steden, daar over foo veel doenlijk^in vollen ende completen getale ende im-
mers niet bensden twee derdeparten van de vergadering tegenwoordig fijnde,
ujtgefondert binnen de Stadt van Delft, daar 't felve falgefcbieden bj Sche-
penen , mits infgelijk s > daar over foo veel doenlijk, in vollen ende completen
getale, ende immers niet beneden de twee derdeparten van defelve Schepenen
tegenwoordigftjnde , ends dat die van onfen Hove wetten ende Gcregten, mits-
/raders Schepenen voorfz.. daar inne na verhoor van party en met behoorlijke
kennis van fakjn fallen difponeren, fpfmmarie inde de plano , foo als fy luj-
den bevinden fnÜen te hehoren.Ende foo vaanne'er der felver difpofitie ofte ver-
hfitringe over een fal kpmin met 'tgoedvinden, endegefmflineerde van de Ou-
ders , ofte de langfllevende van defelve, dat als dan de voorfz,, difpofitie ofte
verkjarin^e bj den voorfeyden Hove by die van delVet ende (jeregte, ende
by Schepenen alfvoren gedaan volkomen efe5i forteren fal fonder dat daar
vangeappeiUert,gereformeert, endegeprovoceert, Revifie , ofte eenige an-
dre provifie van jafiitie verleent fal mogen werden , met dien verflande dat
het felve tot geen andre als de voorfz. plaatfen , Aiagiflraten , ofte Regters
in den voorfejden lande fal werden geextendeert. Sie van defe oorfake breder
by Bafil. Moner, de Mitrimonio cap.i, mim, 10. Mcnoch. conftl,
Covarruv. part. z. de Matrimmio cap, 3 . §. 7. Cyprx; de Sponfaltb. cap,
sj. 35, Alber. Gcntil. de Nitpt. lib. cap. Henric, Brouwer traU.
dejure Connnhior. lib. 2. cap. 24. num. 11. & Je^cj.

5 Het bewilligen der Voogden is. tot het voltrekken van een Huwlijk van
haare Pupillen niet noodfakeliik. arg.l.8. cod.deNupt. Grot. hdeyd,
lib. i.cap.S. verft Huwelijk- Soodatjhet van't bewind der Voogden,
ofte Maagen niet en is,, of de Dogter trouwt, of niet, l.io.ff. derim
NMpt.d.l,^,Cod.de nnpt. ^^idlatiustrailat, Gcorg. Tholoian.. S}'n-

2\(0ptiis part. ζ. requiftto ^.num. ^o. &adtit,de aBior.ihiis §.ommuÏK.
Kfim. 49. 50, alwaar hy onder andre fteld, dat ibdanige Keuren daar by
een Dogter, ofte Jongman, fonder bewilliging van haar Voogden , ofte
andre Maagcn, verboden werd te mogen Trouwen , nieten mogen bc-
ftaan, om dat die tegens de vryigheid van het Huwlijken fouden ftrijden.
per DD, in l. Titia i^i ff. de Ferif. Obligat, & alia ihid. allegata. Maar
werd alleen om-eerbaarheids wil daar toe vereift. Ende ftaat dat wel op te
merken , dat by ons, al· hoe-wel een Huwelijk fonder bewilliging vahde
Voogden, huydendags, ende by fig felven beftaan kan : evenwel die gene
de welke met minderjarigen , tegens de wil van hare Voogden, Huwlijk
aangaan, van deifelvs goederen by Voorwaarden , Wterfte-wil, ofte an-
derfins 5 niet en mag genieten , "Tlaccaat van Ka γ sar Karl van.
den 4. Oiiob. 1540, art. 17. Politic. Ordonnant. art. i j. in fine. Sie Sande
lib. 4, tit, ^,defi>!. 5. & Chriitin. adleg. Mechlin. tit. 16. art. i, m>fj. 9,
Coftuym, van Antwerp.^/i>. 43. nftn^. c)j. Dog meenen fommige dat ver-
mids de hardigheid van het gemelte Placcaat van Kaysar Karl,
in andre deelen, geheel in ongebruik is geraakt; derhal vcrt ook in dien
deele, foo veel deftrafFe aangaat, geen plaats en foiide mogen hebben.
Ende werd verftaan dat defelve ftil-fwygende hebben verwilligt, met dat
dè Kerk-geboden onverhindert voortgang hebben gehad. Om dat ten tijde
van het placc. van Kaifer Karei fodanige ordre nog niet geftek en was , oiF
de kinderen konden fonder kennis van de naafte maagden ofte Voogden
komen te trouwen. Waar jegens by de Politijq, Ordonn. fodanig voorfien
fijndc dat fiilx niet toegaan en kan offfy kunnen het weten , ende indien {γ
reden meinen te hebben kunnen haar daar tegen ftellen, volgt daar uyt dat
die llraiF, daar mede van felfs komt te vervdlen. Sie Pecc. de Teflam^.
canjptg. lib. T. cap. 5, Sande hb. 2. tit. i. defin. 2.

Sulks dat het Land regt, daar by de gemeenfchap van goed is ingevoert,
in de fodanige voor foo veel het den minderjarigen fchadelijk mogtzijn,.
mede geen plaats en heeft. Grot. Inhyd. lib.i,cap.8. ηακί. ζ. & feq.
Maar dat moet op fijn engrte genomen werden , indien de Voogden, voor
de af kundiging van het derde Gebod, geen goede ende wettlijke reedenen
van haar weygeren hebben ingebragt, dat het felve voor ftilfwygende be-
williging gehouden werd ; Sande lik 2. tit i, defiu. 2. in verbis , fuccedit.
Pecc. deteflnm. caniu/r, lib. i. cap. 5.

Behalvenin Zeeland, ende in fommige andre Steeden in Holland, al-
waar volgens feekre byfondre ordre op 'c ftuk van de Huwelijkfe faken ge-
maakt > de minderjaarigc niet alleen en moeten vertoonen de bewilliging.

van haar Ouders , of de Jangft-Ievende van dien , maar ook indien iy geen
Ouders en hebben, van hiiare Voogden , oftenaafte Vrunden · Politic. Of'
άοηηΛπί.νΛη Zeeland^ art, 8, Provifianele ardre op 'tfink^van Hmvelijxe-
faken binnen Leyden > art, 5.

Het geene van het toe-laten ende bewilliging vail·de Ouders, in'ε
Huwlijk van hare Kindren isgefeyt, heeft mede geen plaats in het twee-
de Huwlijk. Al-hoe-wel den minderjarige Weduwen, ook door hand-
ligtinge , haar eygen felfFs gemaakt zijnde, na den befchreven Regten , het
Huwlijkken vfonder bewilliging van de Vader, ongeoorlovt fchijnd. /. 18.
Cod.de Nupt. Soo ook in Friefland is, geoordeek , volgens getuygnis
van Jan van den Sande iik z. tit. i. defin. j. Het welk naar den wtflagvan
het Geeillijk-Regt, verftaan werd alleen wt eerbaarheid , fonder noodfaak
te gefchieden. fecmdum Gloff Bartel. & Salicct. ad d. l. 18. Cod. de
Nupt. Couvarr. de fponfal. part. i.cap,^, 8. ntim. 4. & Gioif i?i
cap.fujjiciat. z. canf. %η, qu&ft.i.capttilt, &ibi Gioff.caftf. ii.qu&fl. 1.
Dat ook met de woorden van de PoUtijccjiie Ordonnantie over-een-komt,
daar ari. 5. alleen gefeid werd van jonge Gefellen , ende jonge Dogtren,
welkke woorden niet wel anders als tot het eerile Huwlijk werden geduid,
ende toe te paffen zijn; ende is alfoo by de Keuren van Amflerdam wt-
druklijk verklaart. Infirntlie vm de Htiyelijxe-faken aldaar, art. 15. Daar
toe doet, dat het Huwlijk by ons deurgaans zijn eygen Voogd ende Mee-
iler maakt, fonder dat de minderjarige Weduwen of Weduwnaars , we-
drom in de Magt van haar Ouders komen te vervallen, foo wy in het
voorgaande, ende volgende Deelen, daarvan de magt der Ouders over
hare Kindren , ende van Voogdye werd verhandelt, breeder hebben aan-
gewefen.

10 Onder de wettelijke oorfaakken , dewelke het voltrekken van een Huw-
lijk kunnen verhindren, ende beletten, zijn defe de voornaamfte: Voor-
gaande beloften, ofte te na-Maagfchap.

11 Indien yemand fig aan meer als een perfoon met Trouw-beloften heevt
verbonden, moet de eerfte voorgaan, ende de andre voor kragteloos ge-
houden worden. arg.l.iQ. f.de 'Reg.Inr. aangefien een Man maar een
Wijff, ende een Wijff maar een Man tegelijk in Huwlijk mag hebben.
l· 18. (^od. ad leg. lui. de adult. l. 2. Cod. de inceft, mpt. Polit. Ordonnant,
art, Ï4.15. jeqq. Behoudens nogtans den tweeden fijn regt van vergoe-
dinge, voor foo veel hy daar door is verkort, dat de gedane beloften niet en
hebben kunnen werden voldaan,

hcid , dat hoe nader Maagfchap, hoe grootér tocgenegenthèid, ende dien-
voJgende van den beginne niet kwaat, of ongeoorlof t, maar noodfaaklijk
is gewecft, dat Broeders ende Sufters haar metten andren vermengden,
in welkke onderhoudinge ontwijvlijk yjdams-Kindren van den beginne
aan, foo ook na de Sundvloet, de Afkomlingen van l^oachs-Kindren
crelecf: Hebben. Welkke manier van doen met de Babylonife venverringc
?ot alle Volkken is overgebracht, ende lang is onderhouden gewecft ; foo
ook nog by de fon^mige Barbaren onderhouden werd. Van die van ^/ί^ί;;?-
nen getuigt ^milius Probus van Cimon, dat hj hsm ifi Huwliik^be^even
held met Elpeniz.en ,ftjn volle Safier, niet foo feer m de viterlijkjie liefde, als
wel na de wijfe van het Land, Dat ook van de iy£gjptenaren ende "Ter·
fen , by de Hiftory fchryvers door-gaens getuigt werd, dat defelve niet al-
leen haar met Broeders endeSuiiers , maar ook met Ouders ende Kindren
vermengden. Vide Cyrili. centra ffil.Iinp.iib.yi. Lucian, Dialog.de
Sacrificits. Strab. Ub.x. de (freienfib. Theodoret, Or<ii. ix. de legibus,
Diog. Laërt. in Troeem. Soo ook ]ul. Csefar. de belL Gallico comnient. v.
Van den Bnttannen der Dmtfen Verwanten ende Bondgenooten, getuigt
met defe woorden : ZJxores habent deni dmder.it^ueir.te·/· fe communes , &
fnaxime fratres cumfratribHS & parentes cum Uberis. Dat is: Sy hadden
onder hmi tien en ivsaetlven onder den andrmgemeene Wijven : ende wel meer
Broeders met Suflers, ende Ouders met Kindren. Ende derhaiven de Reden
die de Schriftgeleerden geven : dat het verbod van het Huwüjk onder de
al te na Gemaagtaalde, foude beftaan in een ingeboorn afkeer, ende een ai
te naucve verpligtheid ende fchaamte tuilen den een ende den ander,de welk
door het Huwlijk foude werden verkort ende vermindert, als dat een Man
aan fijn Moeder, foo veel eer niet en foude kunnen bewijfen, foo hy die te
Wijff had, als hy fchiildig is: dat het ook onbetaamlijk, ende als tegen de
]S!atuyr ftrydig foudezyn, dat Broederende Sufter malkanders fchande
ontdekt-en s ende diergclykke nauw-gefogte gronden , daar van breeder by
Grot. de jure belli lib. 2. cap. 5. num. 12.13. niet genougfaam en zijn, als
de wellkke alleen in op ende neder-gaande een byfondre nadriik hebben, en-
de in.'t verder al te ligt fouden kunnen werden weer-leid, foo daar niet de
Tolitijkk? endcWer&It-wyfe reeden by quam; dat is, dat door aanwas
van Menfen bevonden is, dat door fodane veréenigingen , fommige Ge-
flagten foo magtig v;?ierden, dat fy haar boven andre, die foo fterk niet en
vAren, hebben beginnen te verheffen, ende die te overheerfen, daar wt dert
Oorlog voortkomende, fig in vele, die malkander , om de grootheid van
.iiaar Geflagt, onder den andren, niet verdragen konden, foo hevig wtfpattc,

dat den ondergang van het Menfelijk Geflagt daarwt te'vreefen ftond;
derhalven tot het beter beftaan van het ielve , de biirgerlykke Wet heeit in-
gevoert, dar hoe meer verdeelingen van Geilagten onder den ander, hoe
vafter ende hoe feekkerer genieenfchap van vele te famen. Soo is tot dien
einde, by meeft alle Volkken als een gemeen Volkker-regt, naar de Wet
van Mojfes Levitic.iS. verf. γ. 7^(i?rjer, verf. it. het Huwlijkken
4)innen feekkre Maagtalen , voor kwaat ende ichadelijk geagt.

Volgens vveikke voor ai te na bemaagtaald om met den andren in Huw-
lijk te mogen vergadren,gehouden werden alle opgaande ende nedergaande
Magen, fonder einde. ToUtic.Ordonn. art ΨοΙί.ία. Ordom.v.in Zee-
land, art. 15. i. & Ιηβη. de nupt. Maar in de zijd-Magen tot het
vierde Lid toe, het ielve wtgefondert, Soo dat het Huwiijk tuifen Sufters
ende Broeders-kindren, de vveikke den andren in 't vierde Lid beftaan, nog
by Goddlijkke, nog by Wereitlijkke Wetten is verboden. /. 5. ff. de nut
nupt. 1.19. Cod. de nupt, i. 3. Infiit. eod. exe?Kpliim efi in I. jS, 8. ƒ. ad '
S''·"". Τrebellian. Levitic. cap. 18. verj. 7. ende volgende : iiet Augiiftin. de
Ctviraie Dei, ca.p. 16^, Tuflen de weikke alleen na de Geeftlijkke Regten,
{ die by de Paus-gefinden van de Te Landen daar in inede werden onderhou-
den ) geen Huwlyk beftaan en mag , cap. non debet, 8. de confanguinitat,
& affinüat. Vide Beat. Thomam, Ute in hhro fentent. difikit. 40.
qu<&ft. I. art, 4.

I 3 Het ielve heeft ook plaats in Svvagerfchap, ende tuften die gene die mal-
kander in opgaande ende neder-gaande, fonder einde, ofte in zijd-Maag-
fchapin 't derde Lid van aanhuvvlijkkens wegen , in deeerfte foort beftaan.
§.6. Inflit. de n0pt, Ρolitic.Ordonn. art.8. van Zeeland, art,16, In de eerfte
foort: dat is, tuften mijn, ende mijn Vrouws Vrunden, ende mijn Vrouw,
ende mijn Vrunden , over ende weder. /.4. f- de gr adib. & affnik
maar niet tuflen mijn Vrunden, ende mijn Vrouws Vrunden, ofte mijn
Vrouws Vrunden, ende mijn Vrunden, dewelke malkandvrnogte van
Bloede, nogte van Swagerfchap beftaan, ftilks dat de Vrouw ei. Ie de Man
zijn het begin ende de grond van de Swagerfchap, foo wy hier voor in het
8. Deel, mm. 8, hebben aangewefen. ,

Wie eygentiijk die perfoonen zijn, tuflen de weikke geen HuwiijJi j foo
om Maagfchap als Swagerfchaρ^ beftaat, werden tot verligting van die ge-
ne , de vveikke de Leden niet wel en kunnen reekenen , by Hugo de Groot
in fijn Inleyd, lib.ï. cap.'y. verf. Onder Bloedverwanten,ende volgende-,xnCS&
al feer forgvuldig wtgedrukt, waar van wy maar alleen eenige van de twij-

Voorgevallen lijnde, of yejnand fijn voor-overleden-Huifvrouwen-Su-
fters-Dogter, ofte haar voor-overleden-Mans-Broeders-Soon, foude mo-
gen trouwen, was op den 27. April 1580. by de Staten van Ηollandy
op het verfouk van Dirk^fanjz.. Stierman verftaan , dat hy fijn Huifvrou-
wen-Siifters-Dogter wei mogte trouvA-en : maar het felve naderhand naar-
der ingefiien zijnde, dat tuflèn de fodanige gelijkke pligt is, als tuiTen
Ouders ende Kindren. arg. l. de ritu nupt. is geoordeek / dat fo-

danigen Huwlijk tegens de Folitijque Ordonnantie·) de Goddlijkke Wet-
ten , ende tegens de gemeene eerbaarheid was ftrydende, ende daarom het
felve op den 7. April 1584. aan Gerbrand'Bonez.·) woonéndetot FooY'
burg, ende den i6. Februarii i6oc), aan Gillis van Florj, 'Trocmeur
Generaal, naar genomen ^dvijs van den Hoogen j^dade, geweygert,
ende naderhand doorgaans afgeflagen. Sulks is. ook Claas Cornelifi,.
Niemlaud, Burgermeefler in 's Gravenhage , in den Jare 16^26. inet fijn
overleden-Huisvrouwe-Sufters-Dogter , met bewilliging van den Trin^e
van Orangien, twee Geboden gehad hebbende, fijn derde Gebod
fchut, ende hem het Huwlijkken verboden , niet-tegen-ftaande hy by fijn
Huisvrouw geen Kindren had gehad , ende daar op is by de Staten refola-
tte genomen van diergelijke Huwlijkken namaals niet te fullen toelaten ;
foo is ook het felve daar naar aan Niclaas Ley , woonende tot zy^mfier-
dam, in't Jaar 1627. ende inden Jare 1538. aan Willem Engelfz., F'if-
fer, woonende tot Bergen op den Zoom geweigert. Daar van een yid-·
zfijs van de Profejforen in de Theologie der Vniverfitejt van Ley den van.
den 23. Septemb. te fien is inde Confultatien ende Advijfenhet

Deel, Cö«/. 323. "Welken aangaande om daar over geen twijvelmeer
te hebben by de Staten van Holland op den 24. May verklaart is:

Dat de Huwlijken met fijn overleden Hujsvrouveen broeders ofte Suflers
dogter, niet tcgenflaande daar van geen byfonder verbod in het 18. ende
volgende art, van de ToUt. Ordonn. en is gedaan voor ongeoorloft, ende van
onwtiarde.n fullen werden gehouden. Daaruyt dan volgt dat alle anctere le-
den van Swagerfchap dewelke inde Τolittq. Ordonn. niet uytgedrukt en
werden, ende by geen nader verklaringe verboden werden, voorgeoor-
loft mc sten gehóuden werden. Op hoedanigen grond ik nog onlangs heb
geoordeelt dat het Huwlijk mee een overleden Vrouws Moeye voor ge-
oorloft moet werden g-ehouden.

By de Volitijcjue Ordonnantie werd alleen gefprookken van de eerfte
foort van Swagerfchap, maar niet van de tweede, glijk die by de fommigc
werd genoemc, waar dooryeraand op den felven trap van Swagerfchap

mijn ai evenwel fo na niet beftaat. Glijk in opgaande ende dalende Swa-
gerfchap zijn , mijn Stiev-vaders, ofte Stiev-foons Wediiw : Sulks is de
zijd-linie , mijns Huysvrouwen , ofte Broeders-Weduw , ende in de
zijd-linie, mijns Huisvrouwen-Ooms , ofte Broeders-Wcduw : Sulks
is de Vraag , of de Huwlijkken in de tweede foorte van Swagerfchap by
ons verboden zijn ? ende al-hoe-wel by de Geeftelijkke Regten, per tit.
in decret, Gregor. de confangmnitat. & αffinitat. alleftilkke Huwlijkken
fchijnen vry te zijn , evenwel dewijl in 1. ι y. ff. de tit. nupt. gefegt werd ,
dat yemand fijn Stiev-foons-Weduw niet trouwen en mag , foo werd ver-
ftaan, dat in opgaande ende nedergaande Swagerfchap , fulkke Huwlijk-
ken verboden zijn. arg. l. 7, de gr ad. & affin.· dog niet als de Swager-
fchap van ter zijden komt: Sulks foo word verftaan dat ik mijns Huis-
vrouwen-Broeders-Weduwe wel trouwen mag j midsgaders ook haar
Ooms-Weduwe, al-hoe-wel het felve, om eerbaarheits wil, wat tegen-
ftrijdig fchijnd , fonderling fo daar weder-zijdfe Kindren zijn. Sie de Con-
fultatien ende Advyfen het z. Deel, Conf.t^6. ende het Deel, Conf,
107, ende vólgende.

Onder de verdre verboden Leden, de welkke niet al te feer tegens de
eerbaarheid en ftryden, als dikwils onder Swagerfchap voorvalt, werd
fomwijlentoelatinge-ende dif^enfatie vergund. Grot. Inleid, l, t.cap, y.
mm. 17. Sie Coren confil, 21.««»?. 27. 28· inmt,

Hoe, ende in wat vougen de Maag-talen moeten werden gereektent,
ende wat tot verligtinge van 't felve diend, hebben wy hier voor in 't agtfle
Deel aangewefen.

Wel eer plag tuilen Voogden ende Wees-kindren, O verheden ende
Onderdanen, geen Huwlijk te mogen beftaan. tot, tit, (^od. De interdiU.
matrimon.inter ptipil. &tutor. &iit. Si ijuacmijiie pradit.potefiat, maar
zedert dat in het voltrekken van een Huwlijk , fodanige nootfaaklijke on-
derhoudingen tuflen beyden gekomen zijn , dat alle bedrog abar door ver-
ftaan werd wtgefloten te zijn, en is het den Voogden met haafe verpligte
AVees-kindren , nogte ook de Overheden met haare Onderdaancn , niet
verboden in Huwlijk te treden. Zyps. not. jur. "Belg. ttt. de fponfa!', in pr.
Gudel,i/e fitre Novijf. lib. i. cap. 9. infi». Montan. detmelis, \ap. 31,
i» fin. Argentr. adco^fnetud. Britmn. art, 3 y. not, i, num. 4.

Volgens onfe Wetten, en heevt een Man niet meer als een Wijf,
een Wijf niet meer als een Man te gelijk in Huwlijk mogen hebben, ά}5
hier voor in 't begin is aangewefen; Dog de tweede ende verdre Huwlijk-
kea, die agter den andren aaagegaan werden, zijn nogte by de Wetten,

nogte de daaglijxfe onderhoudingen verboden, tot. tit. Cod, de fee and. mp-
tus. als alleen dat een Weduw, ombloed-roeringeterchouwen, den tijd
van fes Maanden, na de dood van haareerfte Man , moet verbeyden , ten
waar fy ondertuflen van de Vrugt, daar fy fvvanger van ging, waar verloft.
JfjfiruBte van HMwlijxfe-fakjn tot Leyden> art. 14. tot DelfF, art.p,
tot Atxifterdani, art. 14. Soo dat een Vrouw binnen 's Jaars , naar de dood
van haar Man, tegens de befchreven Regten, werd toegelaten te mogen
trouwen, fonder mfamie, oftefchande. contra 1.1, l, 1. fod. defecmd.
mpt. Soo als by den Hove van Holland isverftaanin de fake van Vrouw
.Annavan Charu, Eyflcherfe in reconventie, tegens M^ Otto van Ark^l,
anno 1586·. Ende met de Geeftlijkke Regten over-een-komt, cap.penult.
& ultim. extr.defecmd^Nupt. Covarruv. deSponfalib. part. 2. cap.^,
9, nunt. 5. Zanch. de Matrimonio Ub.'j. difput. 87. mm, 25. cam feqq.
Vecc. de tefiam, conjug. lib.ï.cap. iz. verf. Virum. Soo is ook geoor-
deelt by Anton. Faber ad Cod. Uh. '^.tit. 5. defin. 1. Sieniede Coren
confi/. II. Dog zijn de ftraffen van de befchreven Regten tegens een We-
duw j ofWeduwnaar, ten voordeel van den Voor-kindren opgeftelt, l. 3.
/, 6. Cod. de fecmd. als nog in volle gebruik. Refolmie van den

Bove van Holland in 't vifiteren van het Troces van de voornoemde
Vrouw ^nna van (^harti, tegens M'. Otto van Ark,k.el. genomen den
24. Febriiarij 158Ö. Sande lil?. 2. M. 3. defin. i. & feq, Chriftin. vol. i.
decif. 223. deeif, 271. num. 21. 22. dectf vol. 3. decif.ï^ï.num. 9.

Gudelin. de^me Noviff.l'ib. x.cap.iz.infine. Zypse. Notit.^ur. Belg,
de/ecmd. Nupt. Coren οοηβΙ. ii. Kum. ii. & feq. Confult. ende Ad vy-
fen eerfie Deel·, Confult. ^j. verf. Ten laatften. Volgens welkke, om dat
de Mans, ofte Vrouwen, om haar tweede Man , ofte Vrouw te believen,
dik wils aangeport werden, ende haar nieten ontfien de Kindren van het
eei-fte Bed ongelijk aan te doen, ende haar, door omwegen , in haar ge-
regtigheid dikmaals verkorten, is daarom ten voordeel van de Kindren in
defe Landen mede ingevoerd : Dat yemand met een Weduw, ofWeduw-
naar , die Voor-kindren heeft, Huwlijk aangaande. niet meer by Wterfte-
wil, Voorwaarden, Gifte ter fake des doods, of anderfins, by het tweede
Huwlijk mag genieten als een minfte Kinds gedeelte, juxta l. 6, Cod. de
fecund. nupt. mids dat daar door evenwel de gemeenfchap van goed j de
welkke door het gemeene Land-regt werd ingevoert, niet verhindert werd,
gelijk-hier na, t'fijner plaats, fal werden verhandelt.

I Τ 1 EtHiiwlijkis vooreen Menfenleven, i. Ιηβύ. depatr. potefiat.
X χι. l.jf. deriwnupt. Ende werd geen Egt-fcheydinj^ toegelaten, als
door de dood van een der Egt-genoten. de patr.potefi, of

door voorgaande Overfpel, Matth, lp. p. /. 8, cum amh. feq. Cod. de
S.epnd» foo 't felve by de beledigde wert verfogt, in welkken geval ook by
't leven van den Overfpeelder, de beledigde met een ander mag trouwen.
Siede Politic. Ordonn. an. 18. nn Zeeland, art. 33. Rittershuf.
dijfer. fur. Civ, & Qmon. lib- i. cap. 8. 5. Bezam dedivort. Kerk-ord-
ning van Geneve art. 145. 146. Sulks merendeels in het wijfdomwerd
vptgedrukt. Soo is gewefen by den Have van Holland, tuffen ^tiikaam
de Gordijn , Requirant, op ende jegens ^nna van Hohenlo daar byde
Man toegelaten is een ander te mogen trouwen; ende in de faak van f an-
tieken Lexyes , Impetrant in cas van divortie, op ende jegens '^iclaas
Egger, Gedaagde, daar by de Vrouw vry geftek is een aiider te mogen
trouwen, gewefen den 3. Julij lóx-j. Maar den Overfpeelder en mag»
naar den Geeftlijkken Regten, niet wedrom met een ander trouwen, cap.
litteris 12. extr. 'Depréifampt. & Canon, quindam cumfratre 3 2. qu^fl· 1»
Qan. Siejuisviduam, Can. qui dormierit. Can.concubmfli cauf.&qM^fi.
ead. Dog werden by ons de fodanigen ook ten anderen Huwlijk toegela-
ten > Γ00 ende na dat de beledigde alvorens met een ander is getrouwt, ende
derhalven alle hoop van weder-eeniging weg-genomen is. Sie Bezam.
traii. de divort.per .Adnlt. Rittershuf. de dijfer. fnr. Civil. φ' Canonici
lib. z. cap. 9. in fin. Confult. ende Ad vijf. i - Deel, Conf 307.

Wy feggen op 't verfouk van den beledigde, om dat de felve Egt-fcbey-
dinge niet mett^r daad door ende met het Overfpel gegrondveft, ende als
verbeurd werd: maar alleen op 't begeeren van de beledigde, ende niet
fonder haren wille mag gefcliieden. arg. 1.6$, ff. pro Socio. Van welk

regt, na dat het hem geboren is, de beledigde mag afwijkken , cnde den
Overfpeler fijn ondaad kwijt fchelden. 1. 7. ff' de kivort. & repftd. Sulks
ook ftil-fwygende verftaan werd te gefchieden , foo een Man 5 naar dat
hem hetOverfpel van fijn Vrouw bekend was, defelve vleeilijkhadde
bekend, dat voor ftil-fwygende kvvijt-fchelding werd gehouden, foo dat
hy naderhand daarom Egt-fcheydinge verfoukende, niet en foude werden
eehoort. /, ij. §. 10./. 4o.#'./. 2. Cl·d,adίeg.fίil.άeaduIter, Joan van
den Sande lii>. 2. tit. 6, defin, i.

Naar de Burgerlijkke wet Mofes Denteromm, 24. mogt den Man, die ζ
een Vrouw getriuiwt had, die geen wel-gevallen vond in fijne oogen, om
dat hy vet oneerlijks aan haar gevonden had, haar, voor thien getuygen,
een fcheid-brief te geven j ende daar mede wt fijnen Huyfe te laten gaan,
fulks den Vrouwen niet en was geoorloft. Sie Grot, tAnmm. αά Deute-
ronom. cap. 24. verl>. dederitque ei libellum repndii. Dat by de %omaynen
in den beginne, volgens de inftellinge van , buyten het Over-

fpel, ongeoorloft is geoordeelt, ende foo lange onderhouden is tot dat
ook'tfelvein onbekwaaiivheid tot voort-teelinge is verftaan. l. 10. jmÜ:.
amh. feq. Cod. de repud. l. 39. $-i.f. dejuredot^ Om welkke oorfaak
SpuriHS CarbulHS, anders genaamt ServUins Corbilius IRitga ^ decerfte
aanleydinge gegeven heeft, nagetuygnis van Valer. Maxim. Itb. 2. cap. r.
ende van Aul. Geil. lib. 4. cap.^. & lib. ï7. cap. uit. Tot dat eindlijk den
Kayfar Domitiam·, naar 't getuygnis van Plutarchus in fijn Roomfe Vraag-
fpretikken mm. <,0. de Scheid-brieven ende Egt-fcheydingen, óm onee-
nigheid, heeft toegelaten, 't Welk tot ineer audre faaken naderhand is
Wtgerekt, tot. tit, ff, & Cod. de divort. & repud. Waar van het misbruik
onder den Romajnen, 't welk ook den Vrouwen was toegelaten , foo
groot v?as geworden, dat de Vrouwen 'tfelve tot een voor-regt van hare
ongèftadigheid, hebben beginnen te misbruikken, Soo den Poè't Juvenal.,
lib. I. Satjr. 6. verf. 228. daar op fchimpt met defe woorden:

Soo wafl der Vromen lnfl, door een verfiert beklag.
Tot a'agfle Man , tcK vijvfien H'errebfl-dag,

Sooook den Wereld-wijfen Seneca, de benefic. lib. cap. 16. de bedor-
venheid der Zeden beklaagt, dat fommige Vrouwen de Jaren niet meer

naar het getal van de Burgermeefters , maar naar haar afgegaan getrouwde
Mans begonden te tellen , dat wel by Diocletianus ende Maximianiis in
L 8. (^οά. de Repud. is bepaalt, dog naderhand by den Kayfar fufliriiaan
Noveü. 140. foo veel te ruymer is wtgerekt geworden. Sie mede Dion.
Cail. Roomfe Hiflor. cap. 54. ende Barnab. BriiTon. /e^. lal. de adul-
ter. trail.fingpil. verb. divortia feptem.
^ /Alle welke oorfaakken , daarom by de befchreven Regten, Egt-fchey-
dinge wierd toegelaten 5 daarvan in l. Ζ. Cod. de repud. ende in Nov.
140. buyten de dood, ende het Overfpel by ons van oiids onbekend ge-
weeft zyn : Grot. Jnlej/d. i- bouh^t het f. deel, verf. Volgens fhriflus
-vermaning. T^eoikad, de pail·. antempt, obferv. 7.8, ende nog zyn. Als
dat alleen, foo wanneer om de hardigheid van Man of W!yff> het by-
•woonen ondraaglijk werd bevonden , foo datter eenig ongeluk wt te
vreefen ftaat , fcheydinge van Tafel , ende Bedde , ende bywoonin-
ge, werd toegelaten blyvende niet-te-min den Egt-band in fig fel-
ven ongekrenkt. 1. ly. f. de a5l·. rer. amotar. ende onder geduyrige
hoop van vereening , volgens de inftelling van de Geeftelykke Reg-
ten , de welke daar in by ons gevolgt werden, cap. litteras. in fin. extr.
de reflimt. fpoUator. & Cap, ex tranfmijfa, eed. cap. i. Vt lite non
comefiata. Sie mede Grot. d. loco. Neoftad. d. obferv. 8. in not. Sande
^lib. z. tit, 6. defin. 1. Soo is omtrent den Jare 1425. by het Hof van
Romen , in de faak van Hartog lan van 'Braband, ende Vrouw Ia-
eoba, Hartog Willem van 'Beyrens eenigfte Dogter, de X X V. qra-·
vin van Holland, verftaan, ende wtgefprooken, dat fy kwalijk, ende
te onregt, van gemeken Hartog lan van 'Braband, haren Man, ge-
fcheyden was, met vernieting van het Huwlyk, 't welk fy ondertiiilen met
Hmfrid, Hartog van Cloucefer, Broeder van K^^^ink Hendrik^ de V.
Koning, van Engeland, had aangegaan, ende dat fy haar moft begeven
by Hartog Ama^eusvanSavojen, haar behoude-Oom, die haar bewaren
foude, tot dat fy met den felven, haren afgeganen , wederom foude
zyn veteenigt. Sie daai^n breeder.by Petrus Scriverius onder de felve
Vrouw lacoba , pag. ψΚΐ 392, J. van Heemskerks Batavife Arcad.
fag. <^67, ende volgende.

_ Dog indien een vanbeyden de Egt-genoten, den andren moetwillig-
iyk fonder eenige oorfaakke, fonder meyninge van weder-keeren, eenigen
langen tijd komt te verlaten > werd om die oorfaak ook wel ^^gt-fcheyding
toegelaten. Sie Beza ^/iWr. per, dejert. Amef. de caftb. covfcientta
Ub, 5. cap. 58, n»m. 6, 7, 'Zanehez de vperib. Dei lib. 4. Cap. r. thef. 5.

Alfoo is by den Geregte van my^mfteldam daar fuiks ligt voor-valt,
verfcheyde reyfen, ende nu laatft op den 29. Junij 1(^50. in de faak
van Mathijs vm <jerven, ende ^rnolda van Eyk^, om foodanige oor-
faak, niet alleen Egt-fcheyding, maar de verlatene toegelaten meteen
ander te mogen trouwen. Sie Pece. deTeflam. conjHg, cap.^, Beza de.
Aivort. per aifert.

Ende tot Leyden anno 1644. in de faak van divortie , tuffen Maria,
Dammen, EjJfcherfe, contra. Freuri Bemicant, dewelkke eerftwt eea
Klooiler geloopen, ende hem veynfende van de gereformeerde Religie te
zijn, met haar was getrouwt, ende ftaande Huwlijk, hem wedrom tot Pa-
tijs in een Kloofter had begeven, is het felve Huwlijk > volgens het ^d-
•vijs van verfcheyde 'Trofejforen Theologie binnen Leyden , gefcheyden,
ende 2y toegelaten een ander te mogen trouwen. Soo ook nog onlangs op
den 2. Odob. i66i. by vonnis van Schepenen van Leyden tuilen fan-
Knelifz^oonvan Oudshoorn , EjJfer. ende Katrijn Schaak^, die hem Vi?as.
afgegaan, naar de derde ende vierde wettlijke befchryving , ende inroepin-
ge , fonder eenig antwoord te bekomen, of verantvvoordinge te doen , de
lelve verklaart is een malitiettfe defertrice, ende liy ontllagen van den
band des Huwlijxs, met toelatinge van een ander te mogen trouwen.
Welk Vonnis, om de manier van procederen daar in gehouden waardig is
naar-gefien. In gelijke faake is mede by het HofFvan Holland fententie ge-
wefen op den 26. Feb.1658. tuffen Andries Doys ende Katharina del Beekj.
Sie Henric. Brouwer de jure (^Qnnnbior, lih. z.cap. 18. nnm. 12. Landregt
van OveryflH part. z. tit. r, art. 18. Daar van mede te fien is de Kerkr
ordening van Geneve ^ de welk in F'rankrijk^ deurgaans onderhouden,
werd.

Yemand buytens-Iands vertrokken zijnde, fonder dat men in eenige
Jaarendaar van tijdinge gehoort heevt, willen de fommige, datdeffelvs,
Wijff wedrom met een ander mag verfoukken te trouwen, ende 't felve
haar toegelaten moet werden, arg. L 6. l. 7. £od. de repad. jmSl. Novell.,
zi.cap.l^. Dog het felve is te verftaan van moedwillig verlaten: want
indien datter Oolog, of aangenomereyfe tuffen komt, hoe veel Jaren
datter tuffen beyden mogtenzijn, dat de Vrouw geen tijdinge van haar
Man gehad heevt, moet fy 't felve verbeydentot dat fy feekkre tijdinge
krijgt. L pen. ff. de Sponfalib. auth. hodie [od. de repud. 't Welk evenwel
foo nauw niet en werd onderhouden , ende werd by lang-jaarig ver-
loop, fonder eenige tijding, de Man voor dood, of quaadwillige veriater
gehouden, Soo is, by den Hovevm.fiolland verftaan in den J are 1545..

5 Insgelijx indien by geval een Huwlyk was aangegaan , met een perfoon
die van Nattijr, of door een ongeneeslijk gebrek , onbequaam bevon-
den wierd tot voort-'teeling, foude fodanigen Huwlyk, op het verfouk
van de befchadigde/j^jr/yV 3 verklaart werden van onwaarden j iipiners
wettlijk gefcheyden, endé de befchadigde toegelaten met een ander een
wettig Huwlyk aan te gaan, arg. l. 10. cum amh. feq. Cod, de repud,
l. Sp. I. ff. dejtire dot. Chriftin. vol. i. decif, 338. & volnm. 5. de-
cif. 192. Glijk by -Sententie van 't Hof-van Holland op den 24. April
1592. isverftaan, tiiflen luffroHVf Μαήα van Bekefiejn , ende Oir^
Ftjk.van Have-, welkke Sententie te vinden is in het negen-en-twmigfte
'Boak^van de 7S[ederlandfe Ηΐβοήεη van Pieter Bor, torn. 4. pag. 15·. ende
de Trocedujren van dien 5 onder onbekende Namen ingelijvt zyn,
in de Papegay , pag. mihi 57. é" [eqc^. Sulks is mede verftaan tuf-
fen Adnaantje eAdriaans , contra lacob Hamenfz.. den 17. Mar.
tii 161 j.

6 Den Egt-band by 't leven van de Egt-genooten gebrookken, ende ge-
fcheyden zijnde, moeten de Kindren by de Egt-genooten van vveder-
zijden, gelijklijk na vermogen, ende groote van den Boedel, fonder on-
derfcheid, opgebragt ende opgevoed werden, cap. qunm haberet. y. extr^
de eoquidtixitinmatrim. qnampolLadiilt. GïOX. Inleyd. Ub. 3, part,^^,
mm, 20. Chriftin. ad leg. /ld.echlin:tit. 18. art. 6. Surd. de altment tit. i.
^uafl, 14. κ, 4. Het welk ook fooop den 15. Decenib, 1(^44. by den
Hove van Holland in contradtüorio judicia is verftaan.

Maar in wiens Huyf houdinge, ende Voor-forge, in fuiken gevall, de
Kindren moeten blijven : mogte yemand vragen ? Ende werd het felve de
befcheydenheid van den Regter toevertrouwt, dewelkke naar de gelegen-
heid , of deKnegtjens by de Vader, ende de Meisjens by de Moeder, ofte
ook wel anders, dat is , of by de Vader , of by de Moeder in 't ge-
heel, fonder onderfcheid, laten blyven ; perGloJf. in Lunic. Cod.de di-
•vortto faüo, Menoch. caf.i6S. Dog foude de Moeder cateris partbus,
ende indien geen reednen ter contrane en dienen, denaaftezijn, indien
fy wil. Glijk als ook in andre voor-vallen , ende felvs in de opvoedinge en-
de houdinge van Speel-kindren ende Onvt'ettig-geboornen verftaan werd.
Glijk als in Vrankjijk. naar getuygnis van Annsus Robertus Ub.i. rer. ju-
dicatar, cap. in 'Braband-, ende andre

omleggende plaaticn, van
ChriftiniEus adleg. Mcchltn. tit.i^. art. 8. ende in ^ήιβαηά van Joan

van Hen Sande lib. 2. tit. 8. defin, i. werd verftaan : Siet Anton. Peref.
ad tit. Cod,(tbipfipill, educarideb. in fin. Maynard, Hb. 6. decif. 50. An-
ton. Fab. ad Cod, eod. tit. Ordonnantie van de Wees-kamer tot Alk^maar
ende Edam, tit. 4, art. j. 7. Coren Cenftl. J. ende 17.

VOogdïje is een regtlijk beftier over yemands perfoon j die fig felvs i
ona minderjarigheyt, ofte onbequaamheyt niet magtig en is. i. In-
flit. de tutel. Voogden, anders Momboirs, ofte Mond-borgen, zijn de
Beilierders ende Toefienders van Weefen; dat is , van alle Oudcrioofe ,
Vaderloofe, of Moederlooiè Kindren, beneden haar vyv - en - twintig
Jaren, foo wel Dogters als Jongmans , [ublata fexm dijferemia , &
diflinSiione tuteU mt curationis quam jm civile ^omanornm facit inter
atatem pHpillarem 3 qU(Z fnb tmela, & minorem·) quttfnb curatione erat~
Coftuym. van Anlwerp. cap. 43. art. 66. Chriftin. "vol. 3. decif. 148.
tiutn. ï4· ^ ^^K· Mechlin. tit. 19. art. 27. Montan. de tutel, cap, 57.
mm. 8<ί· Andr. Gail Ub.z, obfervat.gS. mm. i. Grot. Inlejd.Uh, i.
part, 7. tittm. I. Vinn. ad pr. »«/?«>. qnil>. mod. tmel, finitm. & ad pr.
tnfl. di curator»

De Voogden werden tot opfigt over de minderjarige geftelt, of by a
Wterfte wil, of by de Wettige Overheid. Zyps Notit. lur. Belg, de Τh-
ioribt in verbis tutela. Daar van de Voogdije verdeelt werd in Teflamn-
tatre, dat is, by Wterfte· wille gefielde 3 ende wettige.

De gebooren-Voogden, anders "Bloed-Tcogden , c!ie eertyts de jnagt
van Voogdije-van haar fel ven hadden, werden huydendaags niet aange-

nomen , ten zy die van de Overheid, naar genomen kennis ende on-
derfoLik, daar toe zijn gemagtigt. Neoftad. fiipr. mr. decif. 551. cir-
ca fin, Chriilin. ad leg. M.echltn. tit. 19. art. 3. r/Pim, 10, ^ volum, 3..
'decif. 147. num,^. J. Rebiift. ad confiu. reg. de fentent. provif. art, 3.
Gloff, 2. Kum, 3. vvtgefondert alleen in 't Land van Foorn : alwaar de
langft-Ievende Vader of xMoeder-Voogd blyvt, voor yemand anders ,
ende daar Vader nog Moeder en was , het outfte ende naafte Mans-
hooft van des Vaders wegen 5 ende alfoo" van den oiitften tot den naa-
ften» altyd den naaften van des Vaders wegen , voor des Moeders zij-
de, mids ftellende borge, ende by onbequaamheid, ofte onvermogen-
heid, in het fteüen van den borg, ende ièekkerheid voor den Weefen,
den naaften daar-aan-volgenden, Γ00 lang tot dat men yemand vind. Vol-
gens het 74. ^rtijkJiel van hare Kernen , bj Kaj/far Karei in 't Jaar 1519,-
beveftigt.

Welkke manier van doen , in het verkiefen van Voogden, by ons
ook wel meeft werd onderhouden , dog niet anders , als met geno-
liien kennis, onderfoiik, ende verkiefinge, blyvende altyds de magt
ende keur by de ^S^ïagiftraat , om in 'i verkiefen van de felve, fon-
der aanfcliouw van de naaièe van den Bloede, te verkiefen fodane per-
foonen , als haar , tot meeften dienft ende oirboir van de Weefen, goed-
dunkken mag.

J By Wterfte-will, werden over de perfoonen van minderjarige Voog-
den gefteld , foo wel by de Moeder, als by de Vader, contra L i. ff. de
teflam. ttitel, l. 40. jf. de adminiflrat, tmor. 1. i. Cod. quando mtilier.
ende alwaart dat by de eerft-overlydende Voogden waren geftelt, fou-
de den langft-levende, daar na mede Voogden mogen ftellen , met
gelijk regt. contra l. 27. ff. de teflam. tmel. & tol. tit. {^od. in quilf,
eauf.tutor. velcurat. habent. Ja mag by ons yeder een, ionder onder-
fcheid, over fijne goeden Toefienders, ende Verforgers ftellen , foo-
danige als het hem gelievt. $.$.inflit.· de infttt.qui

teftam\, tmor. dar, poff.& l. 12, cum feq. ff. de teflam. tut. videVinn,
ad d. 4, infiit. qui teftam. tmor. dar. pojf. Grot. Inleyd. I.
7. deel, op 't einde. Soo ook in Vrankfijk, onherhouden werd, volgens
getuygnis van Argentr. ad. confnetnd, Britann, Glojf, &

Maar tot Alkmaar moeten ook de Teftameutaire-Yoogdcn by Wees-
meefters al-vooren daar toe geftadet, dat is, voor goed gekend werden.
SiQ Ordonnantie· van de F/m-k^mer aldaar, ΐΗ, γ,αγί. z, ende mogen,

om reednen, by Wees-meeflers voor-by gegaan, of een ander Voogd
nevens hen gefteld worden, ibid. art, iz.

De Teflamentaire-Voogd&n, of een van hun, byoverlyden, of ander-
fins ontbreekkende, moeten terftond by die gene, die by'tfelve "Tefla-
ment daartoe zyn gematigt, ofanderfms by de Overheid, andreninhaar
plaats geftelt werden, l.ii.ff. de teflam. tutel.

Hetwelk nogtans te verliaan is, fonder verder bemoeyniiTe der Wees-
meëïïren, in de Regeeringe ende bewind van der Wees-kindren perfoo-
TiénTofte goedren: Als ftrydig tegens den grond, ende eygenfchap van de
^ΤφατΜε^α^Υοοζάγ. arg. /.p. i.i. ƒ. de Tutel. & rmombjifirah.èi d.
l. II, ff. de teftam. tttt. Waar by de wettige Voogdy noyt plaats heevt, als
by gebrek van Teflametitaire: ende de Tefiametitaire-Voo^dy eens plaats
hebbende, by geenig geval de wettige in plaats kan komen, maarfchoon
die by de Wet werd vernieuwt, is ende blijft een Teftamentaire-'^οο^άγ,
Soodatde Wees-kamer by Vader ende Moeder regt wt, ende fonder ee-
nig onderfcheid, eens wtgeiloten zijnde, blijvt de ielve altijd wtgefloten.
Sie de Confult. ende Advijf. het·^. Deel, Con(. 77. Al-hoe-wel by fom-
ηώε Wees-kaamren , do^ te onregte, dit fo nauw niet genomen cn werd,
"^(^velkke by het minfte verval, ofte verfuym , dryven , dat de Voogdy aan
Tiaar vervalt; glijk als ik verfcheyde reyfen heb gefien, dat de Wees-ka-
liier onbepaalt, ende volkomentlijk wtgefloten; dog geen verkiefinge van
Voogden gedaan zijnde, ofte by twee egte-luyden, by weder-zijdfe Wter-
ftewille, de ΛVees-kamer wtgefloten, ende de langft-Ievende totVoogt
geftelt zijnde, met magt om een ander Voogt nevens hem , ofte by over-
lyden , in fijn plaatfe te verkieièn, de langft-levende, fonder daar op voor-
fien te hebben, komende te overlyden, ende in dierglijkke voor-vallen;
by de Wees-kamer, tegen het gevoelen yan^R^p^eleei'dai, verftaan is,
dat'^aar doöTde VöcTgdije , endeTulxsden Boedel aan haar quanïëtëvëf^
vallen. Sie mede Confult. ende Advijf. 5, Deel, Conf.
' '\Vanneerby Wterfte-willevan de Ouders, ofeenvanhun beyden , op 4
het ftuk van de Voogdy van onmondige nagelaten Kindren niet en was
voorfien, plag van ouds de Voogdije der Weefen, den Graven toe te ko-
men , tot datby Kaifarin Margriet , aan die van Zuid-holland, by Hand-
-vefl van den lo.May 13 is vergund: Dat voortaan geen Foogdijen aan den
Graven beflerven[allen, maar de Wees-kindren fuilen Vervoogd werden van
den ofidflen, ende naaflen, die hem aangaan f mden vanfvaaart- zJjde, daar
fy af Vervf/eefi werden. Sooisookby defelve Kaifarinne Margriet Vry~
dag na Afcenfions-dag, aan die van Viennmerland, in den felven Jare ver-

gunt, dat Ae vier vier-en deelen , dat is, denaafte van's Vaders-Vaders
zijde, van 's Vaders-Moeders-zijde, van Moeders-Vaders-zijde, ende van
Moeders-Moeders-zijde, eenen Mm Jouden fetten die de Ktndren Vervoog-
den , nde Jaarlijks eens aan haar reekjiing /oude doen, Sie de (^ofluymen
van Zuid-holland, pag. $84. ende de Handveflen van Kennmerlandi
fag.i^. Dog in Zuid-holland, wie dat de Voogdy hanteerde , moft al-
les doen,, ten overftaan, ende met goed-vinden van den Geregte, ende aan
de felve alle Jaars reekkening doen, fo dat breeder inhouden de gefeyde
Cofiuymenvan Ζuid-holland, pag. 501. Endefoo geen Bloed-voogden
en waren , of als de felve de Voogdije binnen 's Maands niet aan en namen,
inotAen Ambagts-Heer, of den Schout, de Weefen Vervoogden. Sie
de felve Handveflen, pag. 502. Dan alfoo de naafte Maagen niet altoos
de bequaamfte en waren, is daar na goedgevonden, dat by de Overheid,
dat is, by het Hof van Holland, Cur, BolL decif. tilt, ofte by de Ge-
rcgten, ofte Wees-kamers (in Steden, ende ten platten Lande daar toe
gefteld) van de plaats daar het Sterv-huis is gevallen , Voogden ende Toe-
fienders over de minderjaarige, ofte andre toefigt-behoiirende , foude
werden geftelt. Tot welkken einde de langft-levende, 't zy Vader, of Moe-
der, metyemandvan de naafte Magen van den Overleden, of by gebrek
van Vader of Moeder , twee van de naafte Magen alleen , van elkker zijde
een, gehouden zijn binnen feekkren tijd te verfchynen voor 't Geregt, ofte
Wees-kamer, daar het Sterv-huis is gevallen, ende begeeren , over de
«a-gelaten Wees-kindren , Voogden geftelt te hebben ; die dan, na ge-
nomen kenniiTe, wel gewoon, ende gehouden zijn daar toe te ftellen
tvyee, de outfteendenaafte>an des overledenszijde, byfoo verrefydaar
toe dienen; indien niet, de outfte ende naafte daar aan,, ende foo voorts
endeby gebrek van Magen , twee andre beqpame Mans-peiifoonen, het
zy den overleden geheel vrenid zijnde, ofte van dé langft-levendens zijde
beftaande , na dat voorgaande kenniife van faken, endeonderfouk, op
haar-luyder bequaamheid , ende getrouvv'igheid genomen fal zijn : wel-ver-
ftaande, dat Vader, of Moeder, Groot-vader, of Groot-moeder , daar,,
toe bequaam ende willig zijnde , voor alle andre, met by vouging van een
ander Voogd, ofVoogden, iullen voorgaan, tit, Infiit. de legitim. parent,
tutela anthent. Matri & avi/z.Cod, ^^ando muiier tut. ojjic. Sie Grot.
Inleyd. I. 6. j.d.verf, overfulx blyvende evenvi'cl altijd het hoogfteop-
figt by't Geregt, ofte Wees-kamer. arg.L i.f. de ffirifdi£t. Coftuym,
van Antwerp. tit, art.J, fiet Grot. Inlejdjib. i. cap. 7. verf. Wan-^
mYi&M^ Ywn. ίφ(, di legttm, agnrnumdfinfin. Sie de Keuren.

van f^oorn van den Iarei598. αη.η^. Keuren van de Wees-kamer van
Leyden, art. 13. van 'B.otterdam, art, 8, Ende dit alwaar 't dat fyby
Huwlijkfe-voorwaarden, ofanderfins, van haare Kindren ervnifle waren
verfteekken. Ordonn. van de Wees-kamer tot ^Iktnaar, ende van
Momkkendam , Edam, ende Trnmerend·, tit.J.art.^, van den Briely
tit.'J. art.xoj. Anders mogen de Vrouwen geen Voogd wefen over on-
mondige Kindren. /. 16, l. uit. ff. de Tntel.

Maar tot ^mfleldam, mag een Vader, foo hy van fijn Kinds ervnis,
by Making, of Voorwaarden is v?tgefloten, ook geen Voogd wefen.
Ende mogen aldaar geene Vrouwen eenige Voogdy aannemen, alwaar
het ook Moeder, of Groot-moeder, felvs niet a s fy Ervgnaamen van
hare Kindren mogen zijn: in welkken val, Γ00 fy daar toe bequaam zijn,
het bewind van de goeden, haare Kindren of Kinds-kindren toe-komen-
de , onder borg-togt hebben mogen. Ordonn. van de Wees-kamer al-
daar, 35. 36.

Maar Vader ofte Moeder Voogt zijnde geftelt, moeten in ftuk van
deeling, ofte gefchil met haar Kindi-en, ftilftaan : ende moet een ander,
voor die tijd, in haar plaats geftelt werden; glijk ook , foo wanneer tuf-
fen een ander Voogt, ende deWeelen, eenig gefchilin 'tbyfonder was
ontftaan, gedaan foude moeten werden. uit. infiit. de author. tutor, 1.11.
Cöd. de Excufat. Tut,

Defe Voogdy behouden Vader ende Groot -vader geduyrig, en ten wt-
einde toe,ibnder onderfcheid, glijk als andre Voogden; maar Moeder
ende Groot-moeder alleen, tot hertrouwen toe. amh. Sacrament. Cod,.
i^fiando muiier, tutel, off,e. Sc Anton. Fab. ad Cod. tit, ^ando muiier
tut.o^c, defin.i. Sande lih,t, tit.f. defin.^. endemeeft onder afftand
van't beneficie Senatus-confultiVellejam, ende goede verfeekkring, het
welk de fommige meynen, dat huyden-daags niet verder gebruiklijk en
is, dan op die plaatfen, daar het felve wtdruklijk by Keuren is geiidd, fo
als wel meeft gefchied, als te fien is by de Keuren van Leyden, art. 15. ende
van Am^erdam·, art.l6. Keuren van Rijnland-, art. ende andre, Sie
Groenevvegi de legib. abrog. ad auth. matri. Cad. qnando mu'ier.tm, offic.

De Overheden ende Magifiraten , moeten in 't verkiefen van de
Voogden, voor-al v;'el letten op de vermogenheid van de Voogden, ende
daar voor, indien daar eenig bedenkken was, goede Borgen nemen, til:
ίηβ. De Satisdat, tmor. Grot, Jnlnd. i. beuk^, ügel, Sande Itb. v·.
tit, ^,defin,%,

Die of Schuldnaar, of Schuld-eyifer van een W^es-kind is , mag def-
felvs Voogd nietwefen , ende mag daarom gewraakt wcïdtn. lSljjvell.^^,
ten waar hy by Wferfte-vviJie, naar voor-gaande kennis van de fchuld, ge-
fteid was, naar het gevoelen van de fommige: Sie Sande lib. z. tit. 9.
defin. i. Weshalven hy , voor de aanneming van de Voogdy, gehouden is
Jiet felve bekend te maken , of verlieft fijn fchüld, foo hy Schuld-eyffer is.
ά. ^ovell. 74. cap. 4, Sulxs ook tegens een Voogd, die by Wterfte-
wil, met kenniife van de fchuld , gefield was > byhet' Hof v^m Uolli^fid IS
gewefenopden 17. Februarij i(Ji5. inde faakvan fan IHeter Maar-
tenfz,. foo hy procedeerde Impetravt in cas d'^ppet, contra Tteter Bollet
Cjedaagde. welkke faak meer andre ftukken inhoud, daarom de felve waar-
dig is naar-gefien.

Indien de Voogden, ofte hare Ervgenamen , tot verantwoording van
hare wtgevoerde Voogdy, niet genougfaam vermogen bevonden wierden,
plagten de Overheden, die haar geftelt hadden, daar voorin te moeten
itaan. ί. ttlt. infiit. de fatisdat. mtor. & tot. tit. De magiftrat. conv, 2.
inftit. de fatisdat. Tutorum. het welkke over-een-komt met het gene ftaat
in fekre Handvefi aan die van Zuid-Holland, gegeven by graaf fan van
Henegouwen, des SondagsnaS'. Bonifaas-dag 1305, onder andren me-
de-brengende : Ende waart faak^e dat den Voagd het goed van den Wees-
l^indren vervremde, als hy tot fijn mondigen dage quam dat foude den
^mbagts-Heer betalen, in wat Jimbagt dat het verflurven waar: ende dis
^mbagts-Heer foftde hem verhaalen aan die Foogd, ofhy loonde. Siede
Coftuymen van Zptid-liolland, pag. 466. Maar alfoo by ons het ftellen
van de Voogden, met volkomen kennis van faakken, ende ter goeder trou-
wen toe-gaat, al waar 't dat de Weefen daar eenige fwarigheid afhadden,
werd by veele geoordeelt, dat het felve niet tot laften van de Magiflraten
gebragt foude kunnen werden; ten waar dat daar eenige quade trouw, of
bedrog was by gekomen. Gothof. & Autumn. ad tit. (^od. de Magiflrat.
coTiven. Pyrez. eod.in fine. Chriftin. vol. 3. decif.iSi. nufij. Zyps
Notit. fur. Belg. de Tmoribus, in verb. Magifirat. Vinn. ad t^lt. in-
flit.de Satisdat.Tutor. num. z. Sie mede Grot. Jnleyd. ï.boftk^, ^.deel.
Dog vermids 't felve regt den Wees-kindren nergens wtdruklijk en is be-
nomen, nogte van een algemene gewoonte in tegendeel van dien, als alleen
dat fulxs felden, ofnoyt voorgevallen mogt zijn , foo feekker blijkt, is het
een regtmatig gevoelen , dat de Magifiraat, ofte Overheid, voor het
kort, gehouden is, foo by-aldien hy kan overtuigt werden, dat hy geen, of
ten tijde van de ftellinge der Voogdy, geen genougfame Borgen genomen

heevt. l. 1. §.ftTr£fes. &feqii.jf.de magifirat.conveii. Sooookop den
23. May 1(^46. by den Hove.van Holiund is A^erftaan, in defaak van
Kafparvanden Eujfche, Impetrant, Arnold Altera, hydcnHoo-

De Voogden, fa wel die by Wtcrfte-vvill j als die by de Overheid vver- y
den geilek, indien fy onvermogen waren, of anderfins groote ongeleoen-
heid'hadden, xnogen voor het Geregte haar af-keer , ende rcednen in-
brengen , de welkke, naar befcheydenheid, daar op agt neemt, ende daar
in voor-fiet, naar dat fy-Luyden, tot voordeel van de Weefen, dunkken
tebehooren. Kenren van de Wees-kamer tot Aikmaar en £dam-,ttt.q.
art. 17. "Bnel, art, 115. Amflerdam, art. 38. Rotterdam-, art. ii.
Lejden, art, 16.17. Coftuym. van Antvverp. ^.43, drt.i6. maar in-
dien de Voogden haar door geen wettlijkke, ofte genougfame reednen , na
befcheydenheid van 't Geregte, kunnen vry-fpreekken, mogen fy onwillig
zijnde,"de Voogdy aan te nemen, tot de fel ve by Gijfeling gedwongen wer-
den. 3, iic Simji^ijt. (?<ior. ■■ . ■*■'

Wat aangaat de magt, ende pligt der Voogden, in 't v^tvoeren van de 6
Voogdy , is dit byfonderlijk , in onfe dagelijxfe onderhoiiHing , tón te ■
merkken : dat' de Voogden , ten ingang van de Voogdy , moeten maken
behoorlijkken ftaat ende befchry vinge, anders Inventarts, van der Wee-
fen goeden , /. J.jf. l- 24· de admimftrat. tHtor. l, ult.'f. i. Cod. ar-
bitr.tut. aandenaafte Vrunden van de beftorven zijde ^'midfgaders aan
de Wees-kamer, daar de felve niet en is vvtgefloten, -^arlijxs ^-ef om de
twee Jaar, behoorlijkke reekkening doen van haarjievvind , ende het over-
fchot, naar der felver raad hefteden. Zyp^ NotCt. Jur. Belg. tir, de Tntor^
tn verb.Tutor, contra ί. l* §.finJ. 4. i./. i./. 9. jj. 4//. 10. ƒ. deTu-
tel, & rat. diflrah. ^ibus demtim fimta tuteU rationes reddmtur. 't Welk
by Kayfar Karl eerft in den lare 1548. tot Augsborg is geflatueert,
ende nii doorgaans agtervolgt werd. Keuren van de Weeskamer tot Lej-
den } (trt, 53· van Rijnla»d, art. 44. van üudewatervan den Jare 1609.
art. ijKi. van Alkmaar, tit. 8. 5. van MorakJ^ndam, endeden
Briei, tit. art. 1. Alwaart foo dat fy van de befchryvinge, ende reek-
ning te doen by Wterfte-wille waren ontiaft, waar op by de Wèes-kamer,
of die van her Geregt, naar befcheydenheid, ten meeften oirboir werd ge-
let , fonder dat fy haar t'èielTemaal daar in aan de Wterfte-wil behouven te
binden., arg. l. 2.J. f. ad SenatiiS cor,f.Tcxti/U. jmB. L \o.ff,Jecon-
firm. tPitor. /. 5·. 7. ff. de admtrnfirat. tutor.. & Ι.η. ff..deam. legaf.
Govarniv. VM, refotat, lib. z. cap. ijj.. mm. DD, add. l,.f. 7. de

admimfirdt. mor. Montan, de tntelis cap. 31. reg^ y. Ncoftad. decif.
ζπΐ. Holland, 20. Ordonn. van de U^ees-kamer tot 'Rotterdam art. t6.
e^lkma^ri tit, ^.artie.i. Sie mede Confult. ende Advijf. het i. deel,
co>'<f.

7 Die in de befchryvinge, eeni^e goedren ter quader trouwen verfwijgt
verbeurt daar mede fijn aandeel in de felve goeden, fo hy daar eenig regt
toe hadde /. f. ad h falcid. l. ^.S.ff. ad Semt. Trebell. /. 5. Cod. 'de li-
gat. Soo ookbyden Hove van Holland is verftaan» dat plaats heevtineen
'Weduwnaar, ofte Boedel-houder, de welkke in'txTiaken ende levren van
Staat ende Inventaris, eenige goeden ter quader trouvfen had verfwegen,
inde faak van Henrik, ende May km geim, als Erfl-genamen van Elsjm
£laa5 van Smeten , contra Marijtje Bodem Weduwe van Gerrit Piet erfz.,
Knuyfling den lO. Novemb. 1662. Sie de Wees-keuren van u4mfleldam·,
an. ymLejden, art. 29. Ondewater, αη.ιηη .We[op^ art. iyilkc
maary tit. z. art, 8. Indien fodanige veriwyging by andre Voogden ge-
beurt, 2yn daar over ftraf baar s ende tot vergoedinge van fchade gehou-
den. l.ult.§.i. Cod. arbitr.tut. Tot Leyden verbeuren de felve de regte
waarde van het goed., wt haar eygen goeden, ten profijt van den Weefen,
boven arbitrale CorreQie: Wees-keuren aldaar, art. 29. Soo eenige goe-
den omvetende zyn verfwegeri, of naderhand op-quamen , zyn de Voog-
den gehouden de befchryving daar mede te verhoogen, by de Wees-
keuren van ^mfieldam, art. 5. Triel, art, 29. ^Ikruaar ende Edam,
tit, 2. ariiG,9. van Legden:, artic. ^o. Cottuym. van Antwerp. /«>.43.
amV. 34.

8 Den bewind-hebbende Voegt> moet ook de penningen, tot voor-
deel ende goede verfeekkring van de Weefen, metten eerften op goed
onderpand, ofte onder goede borgten wtfetten, ende bcfteden, of
foude by fommige naar twee, by fommige naar drie Maanden nala-
tigheid , felvs den behoorlijkken Intrefi daar van moeten by-Ieggen.
l.-]. 11. ff.de admimftrat. tmor. fieNeoftad. fuprem, ^ur.dectf. ^i,
Sandelib, 2. tit. 9. defin, i^.&lib,^. tit. 14. defin. 6. Grot. Inleyd. i.
bo0kj,9'Deel,verf. 'Depenningen. Confult. ende Advijf· i. Conf.
117. Ordonn. van de Wees-kamer van Leyden, art, $9- .Alkmaar
ende Sdam, tit. 8. art. 9.11. Rotterdam, art. 26. van Middelburg,

37. van den Bnel, art. 12^. 126. van Momk.k,etielam, tit. 8. art.-9.
Coftuym. van Antwerp. tit. art. 41.

De magt van de Voogden over de Weefen is foo volkomen, dat alle
liandlingenj hoedanig die zijn, den Weefen betrefmide, by der felver

Voogden,, ende op der felver naam moeten gefchieden. tot. tii. iufl. Dig,
dr Cod, de authoritate tHtornm, ende fouden de handiingen, ofverbint-
nifl'enby den Weefen , biiyten hare Voogden, aangegaan, buyten regts-
dwang, ende voor kragtloos gehouden werden, voor foo veel by de
handling waren bedroegen , of befchadigt, maar waren de felve by dc
haiidling verrijkt, foude het felve beftand blyven, fulks datfy wel vets
tot haren voordeel mogen bedingen, ende een ander daar toe verbinden,
ende voor foo veel ook mogen aangefprookken werden: maar tot haar
nadeel mogen fy haar felven niet verbinden. §, 2. infltt. quih, aliennre heet.
Defe beftaat wel meeft in weder-zijdfe handlingcn, als koop, huyr, of
dierglijkke.

Roerende goeden der Weefen, mogen by de felve ten oirboir verkoic
werden, met kennis van de Wees-kamer 5 daar de felve niet is wtgefloten,
/. 5, 9. ƒ■. de reb, eorum qui fitb mtela.

Maar onroerende goedrtn inogen niet anders verkoft werden, als met ^
kennis van het Hof, ofte het Geregte van de plaats, tot, ttt. Cod. de
pr<id, & aliis reb. mimrtim. Ordonn. van de Wees-kamer van Lejden ,
drttc, 34. van den JBriel, artic. 105. yllkpiaar ende Edam , tit. 8. ar-
tic. 15· 'Botterdam amc. 25, Het welk niet anders toegelaten vA'erd,
als foo wanneer fulks noodig is om de fchulden te voldoen, de Weefen te
onderhouden , ofte anderfins tot opentlijkke nut voor de felve. l. 5. f.
& 15. ff. de reb. eor. qmjub tmela. l. 5. Cod. deprad. minor. arg. l. 8.
Jf. 17.detranfaS.

In beyder gevallen moeten de goeden openbaarlijk, en aan de meeft-
biedende , verkoft werden : arg. l. τ. Cod. de fid. & jur. bafl. fifc.
RebufF, ad conBitut. reg. torn. 2. de refiit, artic, 2. glojf, 7. num. 8.
of foo veel de roerende goeden aangaat , indien daar ichade by wierd
geleden , 't felve foude komen tot laften van de Voogden , ende foo
veel de onroerende goeden aangaat, foude de verkooping boven dien
van onwaarden zijn. d. l.\. Cod. de fid. & fttr. hafi.fifc. wel teverftaan,
indien de Weefen daar door fchade quamen te lyden, dat de verkoo-
ping niet in 't openbaar en was gefchied; maar anders niet , glijk als
by den Hoogen is geoordeelt in de faak van nSHeefier Gijsbert van

jVif/e, als Voogt van fijn overleden-foon , tegens Joofl H&nrixfz., ende ,
Gerrit van Bracum. facit l, il. ^· ^· -ff- ^eminorih. Moncan. detU'

Behalven het overlijden van de Weefen, ofte Voogden, 3, infiit.jo
quib. md, tMel, finitHï , midsgaders het onbequasm, ofte onmagtig

werden van defelve, ofcenige van haar, m. tit. ff. & Cod. defufpeB.
tütor. plag van oiids de Voogdije te eyndigen , by de fommige op haar
agticn 5 by de fommige op haar twintig Jaar, foo als wt verfcheydc oude
Ιίαηάυβββη kan werden geilen; tot dat eyndlijk daar in gevolgt zyn de
befchreven Regten, volgens welkke nu doorgaans de Voogdy j foo wel
\'an Dogters , als vaiT longmins (confafa curationis & tuteL· diflin-
Elione) ophoud met het vijv-en-twintigfte laar , of Huwelijkken-Staat
der Weefen. pr. infiimt. ds Qirator: Gudelin. de Ime Nsviff. lib, i.
cap. (ilt,in fin. Chriftin. vol, 3. decif. 148. mm. 14.16. & volum. 6.
dscif. 82. mm.p, Zy^x. Notk. Inr. Belg. tit, deTmoribus, verf, Ma~
trimonio. in Cjermamd receptnm ejfe teflatur. Gail lib, 2. obfer-

vat. 96. & in Gallia. Baro ad pr. inftitut, quib, mod, tmel. fin. Ten
ware om groote reednen , ook na de vyv-en-twintig laar, of na het aan-
gegaan Huwlijk, de Voogdy in 't geheel: immers ten aanfien van onroe-
rende goeden, wierde verJengt. Het welk in de gefielde Voogden, op
veel piaatfen gelaten werd , tot befcheydenheit van 't Geregt, of de
Wees-kamer. Keuren van de Wees-kamer van Lejden , art, 59. 60. van
Rotterdam ,,art. 38, 39. Keuren van den Lande van Zeeland, cap. 2.
artic. 31. alwaar feivs de meerderjarige, ofte gehuwlijkte perfoonen, niet
eer haar eygen Voogt en werden , voor dat fy wettelijk, na gedane onder-
fouk van de Wees-kamer, zyn ontflagen, ende tot haar eygen Voogdy
toegelaten.

ï I Ik fegge vyv-en-twintig laar, of Huwlijkken-ftaat : om dat by ons
doorgaans het Huwlijk yemand zyn eygèn meefter maakt : als te fien
^ is by de Keuren van de Wees-kamer tot 7)ordregt, artic. Haar-
lem-, artic. 6. <i^mfieldam , artic. 24. Briel, tit. 10. artic. i^zj..
maar, Edam, Momikjiendam, Turmerend, tit. 10. artic,Soo als
die van Delf, by Ηαηάνεβ'V3.n Hartog Aalbert op S'. Klaasdag van
den lare 1589. vergund is : Dat de Raadslujden, die Wees-kindren Voog-
den fnllen 'i.yn, ter tijd toe dat fy twintig laar oud zjjn , ten waar dat fy
Hjlijk^deden by horen gemeenen Vrienden. Ende ovei-een-komt met de
manieren van Gelderland, Land-regtvan de Veliiw, ca^. 29. artis. i.
■van Braba,nd, Coftuym. van Antwerp. iit.^i. artic. 94. van Mech-
ïin, tit. 19 , artic, 27. van 'j Hartogenbos, cap. 23. artic. 22. van
Friesland, Coftuymen van Friesland, artic. van Zeelmd, Ordon-
nantie van de Wees-k^imer der Stad Middelburg, artic, 52. ende van
Vladnderen, Coftnymen van Gent, Rubric.zz. art. 10. van Brugge^
z, van Shys, Riéric.i%,m. i<;. Ende geheel Tr^s^'^^

door werd onderhouden, volgens getuygnis van Montan. de Tutel, cap. 15.
mffi. 18.

Dog de minderjarige werden , by oorlof van de Land - Overheid,
fomwijlen om reednen toegelaten , felv voor haar volkoomen ouder-
dom het vrye en volkomen beftier van haar goed te hebben, endehaar
eygen meefter ende voegt te zyn. Het welk de longmans , die haar
wel droegen , op haar twintig , ende de Dogters op haar agtien Ia-
ren plag verleent te werden , dat fy van die tijd haar felven , ende
hare goeden , fonder toedoen van Voogden , mogten bcftieren, en-
de haar eygen faakken befchikken. l. i. 2. (^od, de his cjui ven, uttat.
Dog werd by ons het felve by de Staten van Holland, aan de welk-
ke het felve verfogt moet werden , wt haar volflagen magt, ook wel
beneden de 18. laar verleent. In defer vougen : dat het felve by 'S.e-
quefle aan de Staten van Holland werd verfogt, welkke Reqmfle aan
de Overheid van den Verfouker , overgefonden werd ; om daar op,
na genomen kennis van faaken, van het leven, handel, ende wandel
van de felve, te dienen van haar-Iuyder advijs. Het welk gedaan zijn-
de? werd fodanig oorlof verleend, ofte geweygert, nadat de gelegen-
heid vereift.

Maar die aldus mondig zijn gemaakt, en mogeneven-wel hare onroe-
rende goeden niet vervremden j als met kennis van het Geregte, ten waar
het felve in de Brieven wtdruklijk was vergunt. Grot. Inleyd, lib. 1.
cap. lo, verf. Ten derden. Zypse. Not. Iw, Belg. tit. deintegr, reftit. &
iit. de Tutorih, verf. I^Iatrimonio,

Ten eynde van de Voogdy, mogen de Voogden aangefprookken v/er- i » .
den voor vergoeding van alle fchaden ende ongemakken, de welkke door "·#
der felver opentlijk verfuym , of nalatigheit in der Weefen faaken zijn
veroorfaakt. 7, Qod. arbitr, tHtel,

Behalven dat het ongelnk, ofte fchade, het welk by geval , buyten
der felver fchuld , ofte verfuym op quam j by de felve niet gebetert
en moet werden , maar tot fchade van de Weefen felvs foude moeten
komen. arg. 1. 2$, ff. de Reg. Jur. Alfofoude (by voor-beeld) een Voogt,
indien hy de penningen van de Weefen, ten meerten oirboir van de fel-
ve, hadde beleid, onder luyden, de welkke, ten tijde van het beleg-
gen , by yder een voor goed geoordeelt wierden, ende in haar volle
credijt faten; of dat hy de penningen op Obligatie , onder die gene,
daar de Vader, of Moeder van de Kindren, de felve hadde geftelt,
oni dat hy van de onvermogenheid van defelve niet en v?ift, hadde la-

ten ftaan: Indien de felve daar na quamen te vervallen, ofte bank-breek-
kig te werden 3 tot vergoeding van de fchade, die de Weefcn daar door
mogten komen te lijden, niet gehouden zijn , /, 57. jS. i. jf. de T^e-
got.geflts, d. l. ή. Cod.. arbitr. uticl.jmB. l. $,jfde eend. & demonftrat,
- Q" ibi CaftrenC Cyn. & Aiberic, ad mth. Novtffime Cod. de admtmfirat,
tutor. i^Hos fequitur Hartmann. Pïftor. lib. τ, qdizfl, ^o. nam.z^. Sie
Sande üb, z. tit. 9. de fin. 13. Ende is alfooby het Hof van Holland
geoordeclt, in de faak van CUas Lottenfa, Gaal, Impetrant, op endc
jegens Hendrik. Bakj^er, Cjedaagde , op den 18, December 1Ö13,

Glijk ook een toe-ijende A-^oogt niet gehouden en is in eenige fcha-
de, op der Wees-kindren goed vallende, foo lang de bevs^ind-hebben.
de-Voogt kan betalen : oni dat den bewind-hebbende-Voogt, moet toe-
fien op fijn doen», Ende fiiiks hebben de Voogden,, die geen bevi^ind
gehad en hebben, liet beneficie van excuffie, inhoudende dat eerft moet
aangefprookken , ende wtgeroonnen werden , den genen die van haar
het bewind heeft gehad, ende den felven bevonden wefende infolvent..
alidan eerft, voor het kort, gehouden zijn de toe-fiendle Voogden , die
geen bewind..gehad en hebben, l. j. § 2. ff, de admnifir, tutor. l. uit, Cod,
de divid. tut. l. 2, verf. cum alter, ff. Si tut, vel £mat. non geff. Glijk als
jjiede by het Hufvan Holland is verftaan , in de faak van fametjen Aerts
appellante tt^zm gillis Gerards den z$. Martij 161^, Siet hiervan
Carpfov. defin, for._part. i, confiit. 11. defin, Nic. Everh. confil.gi,
mm. z. €1" confsl. ip.i. ηπΜ.η, 8, MowtZÏi.intraÜat.de Tmel. cap. 39»

ijf ióo. f78, & fe^q, Chx'&m., ad leg. Mechlin. tit.
A.n, 23.. num. 3.. Ó' vol. i. decif. i 80.,

Tot voor-dee! van de Weefen, ftaat te letten dat Alle aften voor
Wees-mecfters gepaiTeert, beroerende den genen, welkkers goeden ter
Wees-kamer beruilen, werden gehouden, ende zijn van gelijkke kragt,
als. Schepenen kenniilen. Ordonn, van de Wees-kamer van Leyden, art,
42, tot Amfleldamy.art, 2p, Handveflen van Wefop, Refo-

Inhoudende onder andre, dat de Hooft-fomme van Wees-renten mag
m-crdènopgefeid, ende moet werden afgeloft, als deKindrentot haar Ja-
ren zijn. gekomen: dat ook t'allen tijden, de Hooft-fomme, fes Maan-
den te vooren opgefeid zijnde, moet werden opgebragt, ende dat die gene
4ie de fel ve wil loflen, drie Maanden te vooren moet opfeggen , Des dat
Mi cas de Kindren tot haar Jaren gekomen zijnde, foofyde felve Ren-
xtü. willen geloil hebben, de opfegginge binnen fes Maanden j naar.dat de

Kindren toe haar Jaaren zijn gekomen , moet werden gedaan, of dat daar
rta die op Renten fuüen moeten bly ven ilaan , tot dat^'het den fchuldnaai:
gelcgen komt de loffinge te doen: nog, dat de betaünge van de Renten
^prccjp ten verfchijn-dage moet gefchieden, endie dat fonder korting van
bekende, ofte onbekende laften , ende dat de loffingG gefchiedende, tot
de Rent-heffers keur ftaat, de loop ende coun van de niunt, die ten tijde
van de loiTinge, drie Maanden tevooren, ofdaarnais, Eindlijkken dac
de Borgen gehouden zijn, als felv-fchuldige, el ks in't geheel, ende de
Vrouwen mede verbonden zijh, fchoon dat fy van het voor-rcgt Se~
'tjams-confM VeUejani, Ordinis, Divifonis, & Excujfioni!, geen af-
ftand en hebben gedaan. Het welk alles onder het woord van Wees-
kamers.regt begrepen werd , ionder dat verder , of ander wtdruk-
king van nooden is, Sie de Wees-Keuren van Leyden, 42,43.
44. ende volgende, van Dcljfj krt. z6, ende 27. ende van ^ll^maar,
art. 6.

By de Ordonnantie van de Wees-kamer tot Haarlem, art. 29. isme-
de gekeurt, dat Wees-kinderen penningen , by Wees-meeiiren wtgeftek,
geprafereert fullen werden voor alle andre fchulden , ten waar daar ouder
Brieven waren. Ende dat het Wees-bouk van gelijke kragt fa! wefen,
als Scheepene bezegelde-Brieven, ende giijkke magt hebben in de goe-
den, die ten Wees- bouk liaan, foo lange als die niet gequeten . endeaf-
geloft waren.

Glijk recht hebben die van Warmer ende verkregen, by Ociroy
van de Staten-ναη Bolland van den 10. May 1617.

Dewelke haar felven om onbequaaraheyt nietmagtig en lijn , iïjn an-
dre dewelke om het gebrek van haar verftand haar finnen niet rnagtig

en fijn, als dulle ende krankfinnige menfen : over dewelke een toefiende
%-oogd gcftelt werd. hflit. de [urat. &tit.ff. de Curat.furiof. An-
dre dewelke uyt loffigheyt, ende onbedagtheyt, off uyt welluft ende
kwaat leven haar goed verquiften, dewelke met kenniffe van faken on-
der Voogdye werden geftelt, hare goederen gelijk als van minderjarige
wel befchikt, ende aan een yder by affkundiging verboden met Haar
te mogen handelen, d. ΙηβΙΐ. de Curator, l. ujf.de Curator, fmiof.
Sie.Grot. Jnlejd.xJotik? tj'deel

; Ε Τ ander Deel der Regts-handeling j beftaat in de ftof der
I faakken, buyten de perfoonen aangemerkt.

De faakken werden genomen, oft^-pa haar eygen aard 5 of
^ ten opfigt van het gebruyk der felver.

De faakken naar haar eygen aard genomen, werden onder-
fcheyden in enkkei, of veel begrypende faakken.
2 Bfikhjl is, dat niet meer, of anders in hem begrijpt, als het geen dat
, voorgefteld werd wtvvijft , glijk als die Man, dat Land , dat Geld.
5 Veel-be^fypends is, dat yets meer in hem begrijpt, als wel het geen
dat voorgéfteid werd wtwijft. Ende beftaat of in een geheel, waar in
veel deelen komen , güjkals ervnis: of in een geilagt, waar onder veel

van de felve foort behoorcn : als by voor-beeld , onder het woord
Bier, behoort Mens eiuie Beeft; onder het vvoord ^ee^, behoord een
Paardeen Os , een Ezel; onder Mens behoort Jan, Pieter, Paul; onder
ervnis, behoort al 't goed van den Overleden, als Hiiys, Hoi:", Have, &c.
endefo voort. 1.τ.§,η, jf.adl'.falctA.

LighamelijkXe faakken zijn, de welke in haar Tel ven met de wtterlijkke 4
finnen kunnen omvat, ende begrepen werden, glijk als, dit Huys, dit Land,
dit Kleed. i. inflk. derei>. corp. & incorporahbus.

Onlighamel^ke , de welke in fig felven met de wterlijke finnen niet en 5
bunnen omvat en de begrepen werden , glijk als het Regt van ervnis, het
Regt om over dat Land te gaan, ende dierglijkke. §,2. Ιηβ, de reb. corp.
& incorporalib. l. loS.jf. de Ferb. Signif.

Lighamelijkk? dingen, zijn wedrom ttlbaur ende beweeglijk, ofte οκ- ζ
tilbaar ende onbeweeglijk.

De beweeglijkMe wedrom, Me haar felve bewegen , glijk als Beeften,
Paarden, Koeyen, &c. l. ^^.ff. de ■verb. figmfic. & l. $. t ^ . ff. de acq,·
-vel amittent, pl^jfejf. ofte moeten be-ateegt werden door andren. als een
Steen, een Swaard.

Ontilbaar goed, zijn Huyfen, Erven , &c. waar onder ook gereekkent
werd al het geen dat aard of nagel-vaft is, als een gevolg van het ontilbare.
/. 17. in pr. cam ff. de aü. empt· ^od eleganter traBat. Mantica

Maaromteoordeelen , of infchulden , AÜien, enAc Qrediten, voorj
roerend, ofte voor onroerend goed gereekkend moeten v^'orden , ftaat
(Jjt te onderfcheyden; dat de aBien, ende het regt datmen heeft, op,
ofte tot onroerende goedren , ook voor onroerend goed gereekkent
werden; ende alle andre voor roerend goed gehouden werden. Bar-
tol. in h 75· fi^-ff-de Ie gat. 1. '& in l- moventium. 95- ff. de
verbor. SiiTmf.& conf. 50. Chaifan. ad conf. Burg. rubr. ^.β.ζ. verf.
OmmHm%iobilim. nun>. Chriftin. ad leg. Mechün. tit. p. art. 8,
mm. 16. & tit. 16. art. 2. num. 14. Gail hb. z. obferv. 11. num.
Tiraqueli. deretraSt. mmidpj. i. glof 7· ^yps. 2^otit. fur.

Bell. de h&red.. vel a5t. vend. waarwt voórt komt, dat by defommige-
fonder onderfcheyd de laarlijxe Renêen ook voor ontilbaar goed gereek-
kent werden, indien de felve op onroerende goedren geveft, cn^e ver-
feekkert ftaan. Sie Chriftin. ad leg. Mesblin, tit. 11, mie, 25. tmm. 8.9.

vol. ckcif 212' mm· 15. c?* decif 215. nnm. 7· /· 14. (^od-defecmd^
Napt. Fab.iïii (^od- Ub.ó.m. tp. defin. ïi. Dog is het felve te verftaan,
dat alle fodanige aSlien voor onroerend goed gereekent mogen werden»
dewelke waarlijk in het geHot 'ende befit van onroerend goed beftaan: als
fijn Ervpagten, Chijnfen, Pagten metten houde, ofte regt van naafting,
anders oud eygen , daar van den Befitter voor foo veel den waren eygen-
dom befit ende behoud: maar andre gemeene verfekerde of gehypothe-
ψ4eerde los-renten, die in een geld-fomme tot hoofd-geld, endé in en
Jaarlijxfe geld-rente beftaan , fchoon dat by gebrek van de felve eenig on-
roerend goed daar voor veronderpand is, (dewijl het veronderpande den
Schnld-cyiTer noyt eygen en werd, maaralleen naar voorgaande gewijfde
van den Regter mag wtgevvonnen ende verkoft werden, om wt de pen-
ningen de hoof-fomme metten verlopen i-enten te werden toegefchat, foo
dat het altoos is ende büjvt een a6Ue om geld te verkrygen) kunnen niet
anders als voor roerend goed gehouden werden. Sie Argentr. ad Conf,
Brit. art. ói.glof, ι. ». j- & art. ziP'gloff.e.pertot. Ende is alibo byde
Hoogen.Raad verftaan in Maart 1661. In de faak van Willem Lauwer »
Contra de Ervgenamen van Niclaas Lauwer , ende laaft op den 24. lu-
nii 166^. Indcfaakvan Maria van Santen, Wed. wijlen ©oólnr Johan
van Blenkvliet, contra Adriana van Geesdorp, ΛVεd. van Dominicus van
Blenkvliet.

8 Ten opfigtvan het gebruyk der faakkenfijn defaakken yemandtoebe'
hooriig ofte niemand toibehoortig.

Ν iemands toekhoortige faakkjn zijn, die onder niemands eygendom
behooren, of beferen werden, glijkalsnieuw-gevondenEylanden, Schel-
pen by de Zee opgeworpen , Wilde, noy t gevangne Dieren, weg-gewor-
pen ofte verlaten Goedren.

9 De faken niemand toebehoortig , plagten wedrom verdeild te wer-
den in faakken, die, al-hoe-wel dieniemand toe en komen, nogtans on-
der yemands eygendom ende befit kunnen gebragt werden, glijk als goe-
dren die leeg leggen, ende noyt Eygnaar gehad en hebben,. ofte goedren
die verlaten zijn van haren Eygnaar: als zijn de ViiTen, VoglenjCnde
wilde Dieren, die by niemand te vooren befeten zijn geweeft. 12,
infi, de r^r. divij. ende die goedren dewelke van haren eerften Heer ver-
laten werden jglijk Zee-vontjen , ende verborgen fchatten, dewelke den
Vanger ende Vinder toebehoorcn. d. $. 12. janil·· infitt· de Ra^· di-
vïf. t.i.z ff.^roderehtt. Daarvan hier naar in 'tbyfonder.

kunnen gebrag't werden, glijkals by de Oude waren, deHeyligeendeGo-
de-toegevvijde plaatfen, als Kerkken , Graven der Dooden, Stads Veften,
ende dierglijkke, η. juhü. iz, infi. eod. ΝovelL j6. cap. i. & Nov,
131 cap. 7. & tot, tit. X. & in 6. de Ecclef. Conjec. Het welk by ons geen
plaats en heevt, als de welke zedert den herftelden Godfdienft, foo verr
daar vSn geweekken zijn , dat wy de Kerkken in haar fel ven geen eer toe en
fchikken. QzWm. Infiit.Hb. cap zo. num. 10. Amef. uinti-bellarmin.
torn. z. lib· 6. c^p. 7. ψ<ΐί.β. ^ &feqq. Rivet controv. traEt. z. qunfl. 41,
Ende de Graven die in de Kerkken zijn, by ons met volkomen regt
van eygendom befeten, ende by den regten Eygenaar, als eygen goed
verkoft ende vervremd mogen werden. Grot, Inleyd, lib. z. part. i.
mm. 24.

De iaakken yemand toebehoortig, kunnen wedrom gefeid werden toe iQ
te behooren, ofte alle Menfen, ofte eenige gemeenfchap der Menfen, ofte
bjfondre Menjen, pr. infiit. de rer. divtf,

^lle Menfen toebehoorende faakken, zijn de Zee endedeLugt: item, ie
het Zand ende Strand van de Zee. .(V, i. ύτ^ infiit. de rer. divif. Sulks dat
volgens het algemeene regt, een yder vry ftaat de felve te befeylen , te be-
viiicn, ende na fijn Wei-gevallen te gebruikken, fonder nogtans een ander
te befchadigen. l./^.ff. derer.dtvif. infUt. eod. Het welk hoe verre
by ons plaats heeft, te fien ;s by Grot. de Jun belli lib. 2. cap. 3. num. 5).
ejtifd. mare lib. cap. y. Selden. mare clanf. & Vontzn. corara Belden.
J. van Heemskerk in fijn "Batavife Arcadta ,pag. 40 2. ende volgende, de
Jongften Druk van den Jare i66^.pag' 198. 500. ende volgende.

De Lugt mag yeder een tot betimmering, regt boven fijn erf, on-
eindlijk gebruiken, in de langte ende breette, gelijks fijn Erf. l, 8,
Cod.de fervit.

Saakken eenige gemeenfchap toebehoorende, zijn ofte Land-gemeen, i -
ofte Volk-gemeen.

Lijnd-gemeen zijn , die een gantfe Burgeflijkke gemeenfchap toebehoo-·
ren: f^Iijk als de Watren, Stroomen, Riyieren , Heeren-wegen , Watrin-
gen'. Vaarten van elks Landfchap: Soo ook den grond enne den Oever
vandeWatren, voor foo veel die met het Water den meeiten tijd bedekt
werd, 2. iKflit. de rer. divtf. & cap. mdc. ψ·Α (unt Re^dlain fend. by
Voorbeeld: degemeenfcliap van/ifl//Wende , komt toe

den Rhijn , de ma], de Maas, den Yffel, de Lek, dc Meeren , ende andrc
bevaarbre Watren, met den Grond ende Oever, tot de felve beboorende,
voor foo veel die binnen de palen van Holland icopcn: ende hebben magt

cnde regt om over de felve Tollen , Gabellen, ende andre ongelden te
Ïtellen voor de Vremden, die by toelating de felve Stroomen ende Watren
mede gebruikken. Grot, Inleyd. Ιώ. ζ. cap. i. niim, ly, 16. 17. & de jure
helli· til?. z. cap. j, num. 14, Dog alfoo de felve van onds de Cjraven van
Holland zijn gegund voor haar onderhoud, foo is van die tijd af het voor-
13 naamftegebruik, ende regt van dien, altijd aan de Graavlijkheid gebleven,
waar onder mede de Viücrijen van de felve Watren waren begrepen, de
welke nu nog niet by yder emfecmddm ζ infiit. de<Yer. divif. mogen ge-
plcegt werden: maar alleen blyven ook de Graavlijkheid , of die geen die
by defelve duydelijk daar mede werd begiftigt, ofte by verhuyring, of an-
derfins toegelaten. ψΙαοΛαί den 10. April i'y'^Q. den'è. Septemh, i'y^z,
den IJ. ^pril 1558. den 14. May ifdS. behalven dat het viifen met den
Hengel yder een , ende op alle plaatfen, fonder fchade van een .-inder , vry
ftaat. Sie IHacaatvAn den i yipnl by de Staten van Holland
den 3 . fmii 1609 . jmil. 't Placaat van den Hoye van Holland van den
5. Angtifli ί 61 j. ende vm den \ May 1643. Daar by op lijf-ftrafve werd
verboden , onder dekfel van met den Hengel-roede te viflen·, wt te loo-
pen op de Landen van Rijnland, ende Rhijn-lands-gevolg, ende ye^
mand eenige fchade aan te doen, het zy in het Hoy, Turff, Riet, Elft, of
ander gewas.

I f Folk^gemeenefaak^n zijn, die een minder als gants burgerlijke gemeen-
fchap toebehooren , als zijn degoedren van Steden, Dorpen, AmWhten,
Bannen , Gilden, Geflagten, Vergadringen ,_ende andre gemeenfchappen:
geüjk Raadhuyfen , Gemeen-lands-huyien , Dorp ende Ainbagts-hnyfenj
Markten, Kerkken, Gilden-huyfen, Doelen, Schou-fpel-pIaatfen,Begraav-
plaatfen , Regt-bankken, Vierfcharen ,· ende dierglijkke. arg. 6. inflit'
de rcr. divif. Welkke goedren tot verfcheyde gebruikken dienen, dog
moeten elk in het fijne , daar toe defelve zijagefchikt, alleen gebruikt wer-
den : ten waar met gemeen toelaten, anders gefchieden.
i!5 Defaakken bjfondre Menfen toekomende, zijn veel ende verfcheyden,
de welkke wedrom onderfcheyden werden in wandeWare, ^nde onw^ndeU
hare faakkcn.

' WandeWare faakken zijn , die wt haren eygen aard, ibo wel den cenen
als den andren kunnen toebehooren, ende van een yder met wil van deiv
Eygnaar verkregen, ende verhandelt kunnen werden.

Onwandelbaro zijn, die yemand foo toebehooren , dat de felve van een
ander op geenderley-wijfe verkregen kunnen, ofte mogen werden. /. 54.
i, jf. ds eantr mpt, het zy de fclve geh?elcfide al buyten handling zijn^

gHjk als de Logt, de Zee, of alleenlijk met feek^ker opftgt: glijk, dicdiii.
genwelkkers vervremding ende verhandling by hetRegt ende Wetten:
waarvan hier voor mm. 8. of by wille van den voorigen Eygnaarwerd
verboden , als zijn fidei-commijaire, ende verbonden goedren: Item,
alle Geeftlijkke-goeden, Preuven ende Prasbenden , waar van hier naar
elksopfijnordre.

ALIe regt op eenig goed beilaat, ofte in eygendom , ofte befit-regt:
Sy^ndom is het regt daar wt yeders faak hem eygen toebehoort, j
1.17. ff. ad l. jiquil, /, 16. J5. i. ƒ, de Vfu & habitat. Het zy dat hy defel-
ve befit, ofte niet, om dat ook den blooten eygendom fonder befit, ende
het bloote befit fonde»- eygendom beftaan kan. 12. ff. deacq, vel amtu
poffeff. Derhal ven den eygendom onderfchey den werd , in vollen , ofte ge-
brecklijkken eygendom,

prollen ejgendom is, als yemand benefens het regt van eygendom, ook
het volkomen gebruik heeft.

, (jebreeklijkh i foo wanneer den eygendom hem wel toekomt, maar
ofte het gebruik een ander heeft, ^.ult.infiit. de ufufruSi. ofte immers
yets ontbreekt, waarom hy niet alles daar mede kan doen wat hy begeert.
l,i^,§,i.ff.defervim.i.$.§.^ff.deoper.Nov.fimciat,

Follen eygendom is wedrom of van enkkle, ofte veel begrypende, van
lighamelijkke ofte onlighamelijkke faaken, volgens onderfcheid hier
vooren aangewefen.

Den eygendom van enkkle faakken, het zy die van niemand anders befe· ζ
ten en werden, of aireede yemand anders toebehooren, werd door veel-
derhande middlen ende oorfaakken bekomen : de welke verfcheydentlijk
werden gereekkent, by de fommige tot elfderhanden, by andre tot negen,
byandre totfeven, by andre tot vij ν ende minder: Dog kunnen gevoug-
lijk ende bequaamlijk in driederhande onderfcheyden werden, nament-
lijk door het bekomen: i. Met aanvaarding ende onderwinding van yets
dat ongeeygend was. 2.. Door na-trek, by aanwas , ofte faaks gevolg,
j. Ende door over-gifte van den eygnaar. Waar van de twee eerfte miS-
dlen tot het bekomen van ongeeygend goed, ende het Jaatfte tot het beko-
men van eens ander goed behooren.

1 γ Ν'taanvaardetï, ofte onderwinden van yets dat ongeeygent is, komt
tweederhande goed; nainentlijk: levend, gelijk als de wilde ende on-
gevangen Dieren, ofte ademloos, glijk al ander goed.

Ik fegge van wilde Dieren: om dat de felve zijn ofte tam wt haren aard,
ofte door gewoonte tam gemaakt, ofte heel wild van aard : waar van al-
leen de wi de door het befit ende vangen, yemands eygen kunnen werden,
ί. 12. ifift. de rer. divij. Want de Dieren, de welkke by gewoonte wt ende
t'huys gaan, ende komen, glijk als Bijen, Duyven, End-vogels, Ganfen ,
ende dierglijke, fchoondievviid van aard zijn, ende dikwils verre af-dwa-
len, werden verftaan inonfen ey^endomte blyven, ende en mogen van
niemand beheei-t werden, als nadat fy over haren tijd zijn weggeweeft,
ende van ons , fonder hoop van weder-keeren, zijn verlaten ende opgege-
ven. jJ. 15. /«/. de rer. divif. /. 4. /. y. ff.de accj,.rer, domin.

Alle andre wilde Dieren, als Voglen, ViiTen, ende andre Beeften, in dè
Zee, ofandre Watren, in de Logt, ofte op de Aarde onthoudende, mogen,
volgens de eerfte inftellinge der Wetten, vaneen yder, fonder onderfcheid,
gevangen endebeheerft werden, ,ί. 12. ïnflit, de Rer, divif l. i-jf- de acq,
rer, domin. Sie genefi.<^. Cicer-. τ, de offic. Siilks van den beginne een
algemeen regt is geweeft, ende by een yder, foo v/el arm als rijk, gepleegt
is. Tot dat de lagt ende de Vlugt van de voornaamfte wilde Dieren , den
Prinsen en Heeren, ende andre Hooge Overheden·, eygen , ende als erve
geworden, ende onder feelckreordrebepaalt is-, als breederte iienis by

Merul. van de ινίΙάεηίβεη Uk z. tit.z. cap.'T. Grot.Inlejd.z, bouh ^.deeh
Sie lïiede Chriilin, vol. y, dfnif. 84. Gudelin. de Ime Noviff. lil'.Z' cap.z-,

' Andr, Gail./i^. a. o^ferv. 68. Daar van ook de fommige haar eygen wiJd,
in haar befloten Waranden ende Viflerijen houden, vvelkken aangaande
mede verftaan werd dat wie eenig wild, in fijn eygen befloten Warande
houd, daar van den eygnaar blijvt, fonder dat het felve by yemand anders,
wie dat het ook zy, opgevangen mag werden, arg. ι ζ. infitt, de rtr. di-
-vif.verf. ^icqnid amem, juijü. /.3. 14. deaccj. veUwitt. pojf.
Zyp. not.Inr.'Belg, tit. de jurefifci.verf.fer£. Waaromme verfcheyden
malen, opfeekkregroote boete is verboden, dat niemandfalmogen vif-
fen in de Watringen, Vijvers, Houvers, &c. toebehoorendefijn Kijj/^ïr-
lijkks Majefleyts-M^kW&n, ofte andre Onderfaten, nogte eenige harer
Swanen, Ganien, endeDuyven, ofte andre Voglen te dooden, fchieten
niet Buifen, Bogen , nogte ook de felve te vangen met Netten, Touwen,
Knippen, ofte eeoige andere Iniimmenten, ofte ook de Neilen, ende Eye-
ren van de felve Voglen te berooven, ftooren, &c. FUcaat van den i o.
nyipril ijyo. den Septemb. Ijf2. endeden 14. Maj i5<iS. ende den
Z7' Februarii 160%, endeden vx. Immrü 1642.

Om dan in 't byfonder aan te wijfen, by wie, ende hoe verre de lagt van
Je wilde Dieren by ons is toegelaten, ofte niet: ftaat te letten dat de aan-
vaardinge ende eygeninge van de wilde Beeften, gefchied op driederley
wijfe : ofte langs het Aerdrijk, ofte door de Logt, ofte in 't Water, ende
werd gemeenlijk onderfcheyden met de woorden van lagen, Vliegen ende
ViiTen; $. 12.. tnfi. derer. dtvif..&L t.§. i. ff, de acqutr. rer. domw. Sie
Menila van de Wildemjfen·, lih^ ï.tit, z.cap.

Daar van de lagt van het grof Wild, glijk als Herten, Hinden, Rheeden, 5
Deynen, ofte Swijnen, &c. by niemand en mag geoeftent werden, als die
van de Graavlijkheid daar toe is gelaft (behoudens de Vry-heeren haar regt
van een Hert's laars.) ZypJE. Not.Im.Belg.pt.de Venat.ferar. Merul, van
deWildernijfen lib. i. tit. 2. cap.i.in pr. Placaat van den 16. Dec. i$ï7.
art-^9· ''Jenden May 1^44. tnde van den iz. Febmam l'yói. art."/.

Het klejcne Wild , glijk als Hafen, Knynen, mogen Vangen ende lagen
(Wtgefondert ia feekkre plaatièn by de Graavlijkheid van ouds afgefondert)
alle £del-luyden , ende voornaamfte Ampt-luyden van 't Land, de welkke
by Merula in de Wetten der Wildermjfen opgetelt werden lib, i. tit.z. & 5.
alwaar ook.in 't breede werd verhandelt, in wat vougen ende manieren, de
lagt geoorlovt-is, ende toe moet gaan. ^

Buytendefelveperfoonenen mag niemand, iiogHafen, nog Knynen
vangen. Grot. Inle}d, lib, x.cap. 14. felvsnietin lijn eygen Land. Grot,

4 Wat de Vlugt, ende het vangen van de Voglen aangaat, de ielve en is
foo feer niet bepaalt , jnaar is alleen den gemeenen Luyden verboden met
Roof-voglen, Netten, Strikken, &c. te vangen de Edie Voglen, glijk als
Perdryfen, Veld, ofKor-hoendren, Phafianen, Puttoirs, Reygers , (gak-
ken, Kranen, Wilde-fvvanen, Trap-ganfen, Schol vers, Lepelaars, &c.
welke lagt alleen toekomt de Graavlij&eid, ende de Edien, den wel-
ken fulks by de Graavlijkheid werd vergund , ftaande tot kennis van
Houd-vefter ende Meefter-knapen. Grot. Ifi/éjii. lib. 2. tit. 4. verf,
Oantnoet. Placaat van den af. September 1549. euds den 18. Novem-

y Soois by Tlacaat van den ij. ^pril iffp. verboden, dat niemand
eenige oude, ofte jonge Swanen fal mogen fchieten, nog ook met Netten,
ofte andre Ir-firumente-a, ofte met Honden doen jagen, ofbyten, ende
voorts datmen geen Swanen-eyeren, ofte longen rooven en fai inogen, op
een boete de eerfte reyfe van vyv-en-twintig gulden, ende voor de tweede
reyfe van dertig gulden, boven arbitrale ende exemflare correüie, Ende
dat voorts niemand eenige Sv?anen, Vviiide ofte tamme, geteikkent nog
ongeteikkent, fonder hooftlen ofte voeten, fai mogen te koop brengen,
ofte verkoopen op Markt-dagen , nog ook biiyten Markt. dagen, nog ook
yemand fchenkken of geven, fonder te verklaren ende vertoonen van wie
de felve gekomen zyn, ende toebehoort hebbenende wie fulkke laft ge-
geven heevt, 't felve te doen, op peyne als boven. By fententie van den
Hove van Holland tuilen Heer PhiHps van Ligne Heere van Waiïènaar
Impetrant in rauw aitie, ende lan Oom van Wjngaarden gedaagde van den
22. Dccemb, lyyy. werdvraags wij fe verklaart: dat in Holland een oude
gewoonte is, dat de geene die eenige Swanen ophaalt, ofte yemand ont-
neemt, 't felve dén Pluymgraaf moet beteren indefer manieren: Datde-
fclvo Swaan, ofte Swanen aan een balk gehangen werden in een groote
"Saai een voet van de aarde, die hy alsdan moet begieten met goeden roe-
den tarw, tot dat de felve bedekt is, welke tarw alsdan verbeurd verklaart
vyerd ten profijte van die geene wiens pliiymgraaffchap ende het regt van
dien gevioleert was geweeil, boven een pecmiele amende ter arbitragie.
Sie Sentemie bouk^, nnm, 42.

Indien yemand eenige edIe Voglen , fonder opfet, had gevangen ,fou-
de onfchuldig gehouden wetxlen, indien hy de felve brengt in 't Valkken-
huis in den Hage , ende geniet daar voren redelijk loon. Placaat van den
22. Septemb. 1549. endeden 18. iVow^j^, 1555.

derfcheid, gevangen werden, ende die het felve vangt, werd daar van deia
eygnaar. §.iz. infl.deret.divif.

Dog aangaande de Endvogel-vangil:, is by TLtcate van den lo .
cemki^^o. opden 30. lamarij 1604. vernieuwt, om de fchade die daar
door in de Thienden, Gras ende Koorn-landen quatn te ontftaan, geftelt,
dat niemand van doen voortaan, eenige Vogel-koyen van nieuws , bin-
aens-Dijxs, heevt mogen opftellen , op een boete van veertig gulden,
ende dat defelveftl werden afgebrookkenj ten waar dat yemand alfoo veel
Landshad, ter plaats daar hy eenige Vogel-koyen foude willen fteilen,
dat hy daar by waarichijnlijk fijne Gebiiyrcn geen fchade foude konnen
doen,'twdkhyby fiipplicahe aan den Η oo^e Overheid fal mogen ver-
foukken. Item, dat al die gene die binnen thien Jaren herwaarts , eenige
Vogel- koyen geileld hadde, ende geen agt morgen L and op elkke Koye en
had, de felve foude moeten afbreekken , behoudelijk den Ambagts-Hee-
ren , die daar van behoorlijkke Tijtel hebben, het Voglen met de lange
lijn; (het welk mede verftaan werd des Graavlijkheids regt te zijn.)
Dat mede alle die Koyen houden, 't zy binnen, ofte buytens-Dijxs, gehou-
den zijn haare Voglen op te fluyten in de Zaey-tijd ende Maey-tijd , van
half M'Jart tot den eerften May,ende van half Julij tot den eerften Septem-
ber , op een boete van fes ponden, boven de ongehokte Voglen.

Glijk mede by FUcate van den 28. fannarij 1591. die van RhijU'
land, ende den 13. May 1610. endeden lO.Maj ι6τι, die van Deiv-
land is verboden, dat niemand niet geland zijnde ter nombre van twaaliF
morgen Lands , 't zy in eygen, ofte bniik-waar, daar van in Delv-land
fes morgen alle Jaar ten minften moet werden beteelt , of gebrookken,
eenige Duyven fal mogen aanhouden, of eenige Duyf-huyfen opregten,
op een boete van fes gulden voor d'eerfte reys, twaalv gulden voor de
tweede reys, ende voor de derde reys arbitrale correSlie-, ende dat de Duyi-
hiiyfen fullen werden geilopt ende gebrookken.

Welkke Vogel-vangft by Tlacate van den lanaarij 1585. fooda-
nie is begunftigt, dat niemand hem vervordere by dag of by nagt, by of
o;^vijf-honderc Roeden na omtrent de Vogel-koyen, ofte driften, nog
in ofte omtrent de Kreekken, Killen, Rivieren, ofte andre Watren, daar
by of aanloopende, nog op eenige Werven, daar omtrent gelegen, eenige
lange ofte korte Roeren af tefchieten, nog op haar-luyden Schutten te
kloppen, nogookliaar-luyder Zeylente fchudden, ofte over te werpen,
of ander dierglijk geluid, of met roepen of krijten, in of omtrent de voorfz,
Kreekken j Killen, Rivieren, of andre Watren te niaakken, daar by 't Ge-
vogelte

vogeltewt de voorfz, \^ogel-koyen ende Driften j verjaagt ofte vefftoort
ibude mogen werden, op peyne van te verbeuren de Buffen ofte Roeren,
ende boven dien een boete van thien guldens voor d'eerfte reys, ende op
arbitrale correÜie voor de tweede reys; Verbiedende mede alle Voglaars,
niet de Lange-lijn of met Vogel-getouwen, op vij v-hondert Roeden om-
trent eenige Vogel-koyen ofte Driften te mogen komen leggen , op een
lioete van iès gulden, ende verbeurte van de Lijnen ende Getouwen , voor·
d'eerfte, ende op thien gulden, met arbitrale correBte, voor de twee-
de reys,

Soo ookby Placate van den 2. May 1^05. den 10. Septetnb, idog.
endeden 27. Oilob.i6io. is verboden, eenige Diiyven,oftetamme End-
vogels ten platten Lande te mogen fchieten, op een boete eerft van twaalf,
ende daar na van vier-en-twintig gulden, boven verbeurte van het Roer
ofte BuiTe , ende arbitrale correclte.

Yemand eenigWild opdoende, ende vervolgende, of gefchoten heb-
bende , dat het niet daadlijk ter aarden vald, verkrijgt daar mede geen regt,
maar mag by een ander gevangen werden. jJ. 13. inftit de rer. dtvij.l.^,
i.f. de accj. rer. domin,
η Het viffen in de Noord ende Zuyder-Zee, komt toe alle Viflers van de
aanpalende Landen, 1. i.jf,de acquir. rer dom, Siede Batavife ^rcad.
pag. 300.

Maar in de Stroomen ende andre Watren , (qfi,R, ut fupra dixim/is, «h-
ter regalia relata fnnt ) ftaat alleen vry met den Hengel-roede te viiTen,
^JPlacaat van den 13. u^pril lyjS. ende van de Sutmvm Holland ί/ί»
5· fmij 1609. art.zï, wel-verftaande dat onder het dexfel van te vif-
lel met den Hengel-ïoede, niemand en vervordere pp Itjv-ftrafFe de Inge-
landen van TUjnland, in haar Hoy , Riet, Turf, ΈΗΙ, ofte ander Gewas
fchade te doen. arg. β', tz. in ft. de rer. dtvif. verf. Plane, Flacaat van
den Hove van Holland van den 3. yluguji, ιόΐ β, ende van den 1,8,
tJMaj 1^43.

Met ander vis-tuig in de Stroomen ende vaarbare Wateren te vifien.fraat
die alleen vry, die het regt van de Graavlijkheid hebben verkregen, fU-
caatvanden lo, j^pril 1550. den Septemb. 1552. den 13. ^pril
ende van den 14. May

öe manier van het viiTen , ende wat Tuig men daar toe moet gebruik-
ken, foo in de Noort-Zee, op den Haring-vangft, endeGroote-viifery,
als voorts op 't ftiik van 't ViiTen , ende 't Vis-gewand, in de Rivieren,
Mceren, ende Binne-watren, foo buyten als binnênsDijKs > fprcekken

p. Maart i^%o,den 10. ^pril i^iz.den 3. fmü 160^. den Maart
i6io. zo. May endeden i^. Adaart

Ander ongeeigend Ademloos goed, komt onder den eygendom van die g
gene die het aanflaat fonder onderfcheid. /. 3· i^. 3. ƒ acqmr. vel amittend,
■poffejf.

Voor foodanig werden gehouden de onbekende Landen die in de Zee
werden ontdekt. §. zz, ίηβίί. de rer. divtf. Item: de goedren die van ha-
ren Heer verlaten zijn. §, 45.46. Infl. de rer, divif. l. z.ff. de his qtt& pro
derelïB. Groenevveg. ad 47. eod. Geld dat te grabbel werd gefmeten.
i'. 45. Jnfiit.Aerer, diwf. Item het gene dat de Zee \vt haar fel ven voort-
brengt , ende opwerpt. ^.18. ίνβ. de rer. divif.

Anders, wat aangaat de geftrande goederen, de welkke door hooge 9
Vloeden, ofte Schip-breukken verlooren, of geworpen, bydeZeeop-
gevift, ende aan Strand gevonden werden , blyven onderden eygendom
van haren voorgaanden Heer, ende eygenaar, fonder dat die by yemand
anders kunnen geeygend werden. 47. infl, de rer.divif. l. i. Cod, Nau-
frag. l. uit. ff. de ine end. ruin. & ^aufrag. Welkke' Wetten metten eer-
ftenbyonsin ongebruik zijn ge weeft, ende veritaan wierd, dat gelijk als
eenige nabuyrige, de felve goederen hun nog daaglijxs toeeygnen, ook alle
Schipwrakken , Zee-vonden, ende geftrande goedren aan de Graavlijkheid
by ons moften vervallen. Dog is in der tijd de billijkheid van de Roomfe
Regten hier in te meerendelen plaats gegeven.

Endeeerft teroorfaakke vaneen Hamburger-Schip in den Jare Γ445,
by Schevening geftrand , opgefteld dat voortaan gebruikt ende agtervoJgt
foude werden , wtgefondert in de Ingefeetnen van die Landen, daar an-
ders tegens de Ingefeetnen van Holland gedaan werd, ende is dien-aan-
gaande daar na verlcheyden nialen geflatsieert, dat yder een fijn verlooren
ende gebrookken goed wedroiïi mogte aanvaarden, waar dat hy het vond:
het welk voor den regten eygnaar forgvuldelijk, ende met trouwe opfigt
van een Rent-mcefler (generaal van Efpergne bewaart, ende gade gefla-
gen, ende ten meeften oiiboir j vandie gene, welkke in tijden en wijlen
bevonden mogten werden daar toe geregtigt te zyn, tot geld gemaakt,
ende aan de felve voor een redelijk bergloon wederom gegeven werd.
Die fodanige goederen aan flaan fonder de felve bekent te maken , of aan
den felven Rentmeefter, of fijne onderhebbende toefienders op haar rede-
lijk bergloon over te geven, Vv'erden daar over als dieven , ende andre
die de luyden haar goed nemen ende onthouden geftraft. Sie de Placaten

den ïz. /«//»1563. den 9, Maart ijö/.
den 5·.I jdp. deni/, Λ-iej if/^. denzp. FebrtiMÜ Flacaat

van den November 1606, denz^. Meyhéi^, den 20. ΐ^ίρήί 1620,
Van dsnlaatjhn OBober 1626. den 4.. Februarii 11548. den 17. t^ïtey
16^1. ende den ζ. December 166Sie Grot. Itilsjd. Ub, z. tit. 4. in
verf. Wat belangt. 0' de fure belli lib. z, cap, 7. num. t. Andr. Gail
hb. ί· obferv. 18. Zyp. not, fnr. Belg, tit, de jare fpfciin verb, bona NaU'
fiaga, Chriftin. vol. y. decif.6^. 'Batavife udrcadia pag, 447. ende de
joiigile Druk van den Jare ló^öj, pag, 288. ende volgende,

Soodanig werd ook gehaiuiclt met al ander goed dat van den regten eyg-
naarbuyten meening van te verlaten , afdwaalt, verloeren , ofte vermift
word , Vi'iens eygendoin by den regten eygenaar daar mede niet verlooren
werd. /. 67. ff. de rei vind·· Maar moet by den vinder public^ cnfiodU
aangebragt werden. Burgund. ad cotifnetHd. Flandr. tra£l, 12. mm. 2.
3.4. Welk goed, indien den regten eygenaar daar van niet en verfchijnt,
Wijvt ende vervald eyndlijk aan de Graavlijkheid, tot, tit. Cod. de hon,
Facar/t. Coiluym. van Antwerp, tital. 58. artic. j. Gons .Advcrfar.
tJMifcell. frai?. 3. cap. ι z. num. i. & feqq, CliaiTan. ad Confpsetiid.
Burg. rub. i. §. 2.
j O Voor foodanig ongeeygend goed, werd mede gehouden den buyt ende
roof, de welkke de Vyanden ontnomen werd, waar van de ontilbare poed-
ren aan de gemcene faak vervallen , ende de havelijkke ende roerende
goedrenaankomen, die de felve bekomt. §.ij.inftit. derer,divif. Grot.
Inlej'd. lib. 2. part.^^. nttm, ji. Hetwelk teverftaan is van het gene by
feekkre byibnder v^tvallen , of op vry-buit werd gehaald, ende verlegen.
Maar het gene anders , door den Oorlog, byden Krijgs-luy den in haren
algemeenen dienft werd gekregen, ende verovert, veriiaatmen dat 't felve
ten bchouven van de gemeene faak moet komen, behoudens alleen een
Ideyne wytdeclinge, tot een dankbaarheid onder de felve. Grot. de juïi
heil. lib. 5. cap. 6. Vinn. ad 17. ίηβ. de rer. divif.
'i 1 By de Roomfe-regten werden hier onder mede gereekent de onvrugt-
bare ende verlatene Landen , de welkke van een yeder, naar twee-jarig
verloop, mogten aanvaard werden. /.8. &tit. Cod. de omm agro deferto.
Dog werd het felve by ons niet onderhouden, ende veriiaatmen dat de fel-
• ve by geen ander mogen aanvaard werden, maar blyven onder den eygen-
ciorn van den vorigen Heer, felvs niet door een verjaring, foo wannecr
i!e felvs ora Oorlog, of inbreuk van Water, of ander over-val ende on-

inagt waren verlaten. Sooals Philips de II, als hy in den Jare 1587.
de Landen, de welkke by de eygenaars ofn den over-vai van Oorlogj
ende groote dierte, verlaten waren , yder des begeerende aan te vaarden
ende te bebouwen, by opene brieven dede aanb eden , defe (;iMfule daar
by vougde, tot dat de koften ende verbetering daar aan gedaan, by den
voorigen eygnaar foiiden mogen werden vergoed. Sie Zyp. mtit.Jur. ^dg.
jDe jare Emphjth. in fin.

Ende aangaande de Dijks-laften in Zuid-holland ende (^elderlmd, 12
is een oud fegt, dat niemand fijne Landen, cm het onderhoud van des
Dijks-laften daar op geftelt, mag ?erlaten, fonder met eene te verlaten alle
fijn verdre Landen, Huyien, Renten , ende andre goeden, onder den
felven Dijk-ring gelegen, welkke laft daar op mag verhaald werden , ende
foo die niet goed genoug en zijn, op foodanige andre Landen, ende op den
geheelen boefem , daar Vvt de felve dijk-pligtige Landen, van ouds oit vvt
zyn gefprooten ende afgekomen, het welk men noemt Boefem-regt. Sie
de hefchryving van Z-Mid-holland pag. Gereformeerde Dijk.-regten
van 't rijk. Nymegen , over ende neder-Betfix^e ^ fampt Maas ende
WüCil} cap. II. art. 3 4. Soo mag ook niemand in den lande van Voorne
fijn land verlaten voor den Onkoft van den Zeeweer, of den Schout die
fijn penningen uyt geleid heeft, vermag foo het land daar niet goed voor
en is, 't felve aan fijn andre goeden verhalen, Sie Keuren van de landen
van Voorn. art. 6p. ende volg.

De verborgen fchatten, dieyemandop, ofte in fijn eygen grond vind, ij
komen hem in eygendom toe. Maar het gene yemand onverdagtiijk in
eens anders grond vind, komt voor de helvt den grond-Heer, ende voor
de weder-helvt den vinder toe. thej. jp. Ιηβ. de rer. divif. & mic^
^od. de thejaur.

Op vele plaatfen werden de gevonden fchatten, waar dat die ook ge-
vonden werden, by den Heer, ofte Land-Overheid in 't geheel aangeflagen
ende gceygend, dat by naar over al plaats heevt, volgens getuygnis van
Chriitin. ad eonfustud. Mechlin.tit, i.art. yi. ende Grot. de jure belli
lib. 2. cap. 8. num. 7. Dog by ons is het felve onfeekker feid Grot. Inleyd.
ltb.2.. infinè'. Van wegen de Graavlijkhcid werd wel beweerd, dat de
felve daar toe geregtigt fouden zijn, maar aangefien daar noyt volkomen
blijk van en is gev7eeft , werd by andre met goede reden geoordeeld , dat
men daar inne de befchreven Regten volgen moet. Propterea , ^uodnempe
ψιςηίίΛτη de eo campmreperiatur legibuspropriis tseque Homani juris vi-
gor diffMti^ine ujuve contrario hac inparte enervatm /;(, fie Groenevveg,

delegik abragat. ad 39. infl.derer. divif enieAe. Batavife Arcadia ,
pag.^^i. ende de jongile Druk van den ]a.vQ 166^. pag. 7.%2, ende vol-
gende, Hier van is een goed voorbeeld ia de perfoon van Knelis Tieterfz.,
van Lav.gcvdd, de welkke in den Jare 163 . in 't del ven van feekker Kelder
in 'i Gravenhage, gevonden hebbende een kanneken, waar in eenige goude
penningen waren, hebben die van de Reekken-kainer, haar regt tot de felve
penningen niet kunnen bevviijfen, maar alleen van over-komften in dierge-
lijkke gelegenheden voor-gevallen. Dan alfoo 'them ongelegen was met
de Reekken-kamer daar over in Proces te treden, zijnde te voorens met
den Eygnaar van de grond verdragen, foo heeft hy by %eqtiefte vti:Ïo2,t„
dat die van de reekning, ai het regt dat de Graavlijkheid op de felve pennin-
gen had tefpreekkcn, onvermindert elks regt, aan hem fouden willen over-
dragen : 't welk naar voorgaande Advjs van den Rentmeepsr van d'Efper.
gnes, ende Advocaat Fifcaal, ten opfigte van fijn armoede is gefchied»
volgens de Έήενβη daar van zynde, in date den 30. Junii 1656. mids
ten profijte van de Graavlijkheid, betalende fefthien van de felve goude
penningen, üegifler B. A, fol. 1^6.

■ A-trek is, wanneer van twee t'famen-gevougde faakken, d'een d'an-
der naar hem trekt.
Dit gefchied, door aanwas, of by faaks-gevolg.

2 Aangaande de aanwaifen, werd van wegen de Graavlijkheid in Hol-
land ende Weit-vriefland beweert, dat de felve als een gevolg van de Wa-
tren, aan de Graavlijkheid bshooren toe te komen. Tlac. van den 22.
cJ^i^ ' J ?P· Het welk wcdrom van andrcn ontkend werd , fulxs om dat
de verfcheidcnheid van de Gewoonten ende gewefen VonniiTen, wat dien-
aangaande voor regt moet gehouden werden, vry onfeekker is. Sie Grot.
Inleyd, Uk 2, cap, ver[, In Holland. Dog is wCl het waarfchijnlijxfte;

dat wel de Eylandcn ende aanwaffen, de vvelkke in de Rivieren m Land-
gemeene Watren alleen, ende van het ander Land afgefchciden / (anders
waarden) opgeworpen werden, de Graaviijkheid aankomen. Want de-
wijl huj'dendaags de ftroomende-Rivieren felvs aan de Graavlijkheid be-
hooren , ende onder 's Lands middlen gereekent werden : foo volgt daar
vvt, dat ook de aanwaflen in defelve daaraan behooren. Hoedanig te ver-
ftaan is het Flacaatvan den zi. Alaj ijfp. Sie Grot. Inleyd. li(>, z,
tit.^.verf, Datfoodanig, &de'^HYe bdUlib.z. cap. 8. tmm. 10. Chri-
ftin. vol. 4. decif. 8(i. num. 7. Goris de dtffer.jnr, Zypa?. noM. jur.
Belg. tit, de jurefifci,verf.Res communes. Perez. ad Cod. de alluv. nsim. 8.
Confult. ende Advyf. icwz. i.conf.z6. Maar het felve en kan niet toege-
paft werden tot het geen de Zee , ofte de Stroomen ongevoelijk aan ye-
mands Land aanbrengt, eaide alfoo waft ende aangroeid. Van het welk
alfoo niet wtdrukUjk by ons en is geflettueert, aioet het verftaan werden,,
volgens het voorfchrift van de Roomfe Regten, toe te komen den Eyge-
naar van het Land daar aan het aanwas gefchied. 20. 2 τ. Inftk. de rer.
divif. Want hec overloop van Water, het welk afneemt ende aanneemt,
ende den Luyden ondertuifen toelaat hare Landen te fien ende gebruikken,
en kan niemand geen eygendom benemen. 24. inflit. de rer. divif. l. 7..

Ende is van ouds gebruiklijk dat de aanwaflen in de Rivieren, foo ver-
re behooren aan denaaft.aangelegen Landen, ten weder-zijden, als men
die met een mis-wagen mag berijden , of volgens de oude (foflaymen van
den Lande van Putten, daar van voor den Geregte van Maas-jluys sn den
Jare 15(^8, een Turbel van feer oude Luyden beleid is geweeft , foo verre
inde Rivier, als men van fijn Land gaande, met fijn Swaard kan bereik-
ten. Sie Grot. Inlejd. Ub, 2. cap. 9. num. 13.17. ende de Jure belli üb. 2,
ίτΛ^». 8. ««w. 14.

By de Ambagts-Heeren in Holland ende Zeeland werd beweerd, dat S
fy wt kragt van haar Ambagts-Heerlijkheid , regt van aanvi?as hebben , of
het fchoon in de Verly-brieven niet wtgedriikt en werd (gelijk wel in
eeni^e werd bevonden ) ten waar dat het felve regt by de Brieven wtdriik--
kelijk was wtgefondert; Sulks is in den Jare 1557. ende 15 5o. by die van

Den Rentmeefter van Teaofler-Scbeld belaft zijnde een ontfang te ma -
ken van alle de gorfen ende aanwaflen, die de Ambagts-Keeren, onder
fijn ontfang, befittende waren ; endehy, door weygring van de felve,
tot geen ontvang kunnende geraakken, heevt daar yan ter Kanier kenniife

gedaan, ende ten beveele van de felve , aan 't volle Collegie van den Ho"
vevan Bolland gebragt "lijnde, isindenjare 1561. mede verftaanjdat
de Ambagts-Heeren tot foodanige gorfen , ruigten, ende aanwaflen, ge-
legtigt waren, mids verheffende hare Ambagten, ende betalende dege-
regten daar toe ftaande.

Maar in de Landen dieby deGraavlijkheid op feekkre roe-taaien vvt-
gegeven werden, blijvt het regt van aanwas aan de Graaviijkheid. l. 1
(le'^acijuir. rer. domin. 1.1.6. ff. definmimh. ten waar dat het Land opge-
dragen vi'as tot de Rivier toe, ofte by den hoop, fonder juifte maat wt
te drukken , in welkken geval den eygnaar mede regt van aanvv'as heeft.
Grot, de jpire bdli Ub. 2. caji. 9. num. i 2.
J. Ende door over-loop van Water, werd by ons voor verlaten, ende aan
de Graaviijkheid vervallen gehouden, het Landhet welk door Zee, Ri-
vieren , ofte Land-gemeene Watren overvloeid zijnde, met de felve ge-
meen blijvt leggen den tijd van tien Jaren, ende daar na wedrom door het
ilibber.aanwait, ende tot Land werd. arg. i. ·λ\.ίη verb. longiore tewpore
inflit, de rer. divif. pr. inflit. de nfacap. Grot, dejurebellilib. z.cap. 8.
mm. lo. contra ii.inftit.de rer. divif. Soo ook door overftuyving. van
Zand in defe Landen, den Heer van eenige Duynen , ofte Wilderniflen,
aankomt het aanbepaalde Land, het welk den tijd van tien Jaar met Zand
bedekt (foodanig'dat het de Wildernis gelijk werd) onafgeheind blijft leg-
gen. Gïot. Inle)id.lib.z,cap.^,ver(. Door overloop.

Sulxis in den Jare 1525. by verfcheyde Sententien van den Hovevm
Holland verftaan, tegens diegene die groote opkomende aanwaflen in de
Zuid-Hollandfe-Waart befaaten , wt dien dat haar .Voorfaten voor de
groote Vloed van den Jare 1421. daarin geland^aren geweeft. Ten
'waar datter van tijd tot tijd eenige teikkeiieri^wnbefitwaren geweeft)
ende onderhouden, foo verre datmen felvs ^liet Viflèrijen , als men an-
ders niet en konde, fijn befit mogt behouden. Contra /.23. qutb.mod.
ufufrucl·. amitt. Grot. [nlejd.Ub. 2. cap.^. verf. Hoewel. & de 'jure
bellid, loco. Conf ende Advijf. tom,z. eonf. 2.6. num. 2. 'Befchryving
van Zuid-hollandpag.Gelijk by den Ηove van Holland verftaan is
in de faak van den Procureur (generaal, de welkke alle de Ingelanden van
den Zuid-hollandfen-Waart gedagvaard had , feggende, mids de over-
vloeyinge van den Jare 1421. geregtigt tezijn tot alle de Landen ende
Vifferijen die fy daar inne befaten , waar tegens Burgermeefters van Dor-
dregt, wt den naam van hare Poorters, Ingelanden van de felve Waart, be-
weerden, dat hytot foodanigen algemeenen eysniet en was geregtigt,

maar hy gehouden foude zijn fijn aÜie ciien-aangaandc, in t byfonder te
inpitueren tegens den genen die yets befaten, dat hy foude meenen des
Graavüjkheids geregtigheid te weièn, waar op in den Jare i5oz. Sententis
gegaan is tegens den Trocmeur Generaal. Soo· mede by den Hoogen-
Rade isverftaanop Jen laatften Januarij 1588. voor d'Ervgnamen van
Qerrit "van Roon^ tegens den TrocHreur Generaal, ende Dijk^-gyaav,
ènde Η oog-Heemraden van 'Bonaventma, vvelkke Sententie daarna in
'Revifie is beveiligt.

Die regt van aanwas hebben , mogen den felven aanwas helpen met
Dammen te leggen, met Rijs tefteekken, ende met andre werkken, fon-
der hindernis van een derden, of van de gemeene Vaarte. arg, tot. tit.jf. ds
ptmin. K(e qmdinflum.pfibL Piref. adtit. Cod. de Allnviomh. num.z.
tot welkken einde, op dat de gemeene Vaart, yemands Viflerije, of de
Gronden daar beneven, oft tegens over gelegen, door foodanig doen niee
befchadigt, of verhindert en werden, is daar tegens op ionsmige plaatfen
inetfeekkre Keuren ende Land-vcetten voorfien, Sie hier van de Gere-
formeerde Dijk-regten van het Rijk NymegeHi Over ende Neder- Betuwe-,
Samt Maas ende Waal, by de Staten des Vorfletjdoms C^elder ende Graav-
fchaps Zutphen, beftedigt op den Land-dag tot ^i^ïraéf»? den 25. Am-
gufti ï6^o,cap, 16. er,de 17.

Ν A-trek door faaks-gevolg is, wanneer van twee t'famen-gevoiigde s
faakken de waardiger den minder, ofte onwaardiger rot hem trekt >
doorgedaaat-gevende vermenging,

Alfoo werd verihan, a! wat dat op yemand anders grond onaffcheid- 2.
lijk gebouwt, ofte gezaeid werd , den grond-eygnaar te volgen. /. 3.
ff. de ftiperfic. & l. 60. ff. de aeqmr. rer. domin. 31. infi. derer.di-
vif. Het zy dat yemand op fijn eygén grond, wt eens anders ftof, of op
eens anders grond, wt fijn eygen ftof, het felve dede, z^. ^ο,ίφτ.
de rer, di vif

Indien wt eens anders iiof, een beeld; vvt eens anders mout, bier; wt
anderens wijn ende honig , mee ende dierglijkke; of ten deelen wt eens
anders, ten deele wt het fijne gemaakt wierd : om dat in uilkken geval de
tTamen-gevougde ftoiien niet wel en kunnen gefcheyden werden, ende de
gedaante meer doet tot het wefen van de faak, als de Üof, foo werd den ge-
daant.gever den eygendora toegewefen, mids doende vergoeding van het
gundby, ofop het fijneis gebragt. z^. infist, de rer. divif, l.i$, $. i.
ώ verb. fignif. i. 6. i.ff, de anro & arg. !egj. 9, ^.f. ad exhibend.
Ia 't gebeurt dikv/üs j dat het bygevougde, fchoon het vry waardiger ende
koftelijkker is, als het gene daar het bygevougd werd , evenwel het ge-
ne daar het bygevougd werd, volgen moet, glijk als wanneer ycmands
fijn goud in eens anders laakken ingeweeven werd. z6, infiit. der er,
divif,

^ Ik feg door gedamt'gevende vermenging: om dat indien de tweet'fa-
nien-gemengde ftoften wedrom bequaamlijk van den andren kunnen ge-
fchciden, ende tot haar voorige geftaltnis kunnen werden gebragt, glijk als
het geen van filver of van goud gemaakt is, ligtlijk wedrom tot rouw
goud of filver kan werden gebragt, den eygendom niet verftaan en werd
ie verwandien, maar eens yders eygen te blyven, 25. Infitu derer.
divif. l. 5 8. §. 4. ff. de leg, 3,

Alleen dat tereeren van de Schilder-konfi: werd verftaan, dat wie ter
goeder trouv/en op eens anders douk, ofte berd, yet gefchildert heevt,
de felve Schildery hem volgen moet. 54. infiit. de rer. divif. Het welk
ook by ons foo verftaan werd van het gefchrivt dat op eens anders papier
gefchreven werd. Contra §. 33. inflit. eod. Want foo wel yemand yets
kan fchryven op een papier daar hem meer aan gelegen is , als het papier
waardig is, als een Schilder op een paneel, ofte douk: by voorbeeld,
yemand fchryft fijn reekning, of fijn gedagten op yet fonders, dat by nie-
mand en wil wtten opeens anders papier. Sie Grot. Inlejd. l. 2. cap.S,
verf. 'Dog hier op, op't einde. Mynfinger. Vinn, & Fons pra6li<j, de cours
ad d. .f· 33. infiit, de rer, divtf.

5 Indien geen nieuwe gedaante aan de t'famen-gevougde faakken gege-
ven werd, ende evenwel de ftoften van twee verfcheyde Eygenaars on-
verfcheydentlijk vermengt zijn , werd het vermengde wel gemeen , maar
elk trekt daar van foo veel als hy aan deftofte gehad heevt. 27. ϊφ(>
de rer. Mvif.

6 Tot befluit diend wel gelet: dat in de t'famen-menging vandes eenes
goed met des anders ftof, of des eenes ftof met des andrcns ftof, indien

dc vermenging ter goeder trouwen gefchied, dat dan die geen de vvelkkc
den eygendom toegefchat werd, gehouden is, naar reedlijkiieid, vergoe-
ding te doen aan den andren die het fijne moet afftaan. §. z6. ίηβύ. der er,
divif. (jr ibi Vinn. nuw. 4. jure enim nature aquum- efl neminem cim al-
terim jaBi^ra fieri locfiplefiorem. l. i^, ff.de condiSi, indeb. l. zo6.ff.de
M. fttr. lib. z.feudor. tit. 28. Anders indien eenige vermenging ter qua-
der trouwen gefchied , foo moet den Eygnaar van de flof fijn regt behou-
den 5 ende den Vermenger den arbeid ende fijn ftofte verliefen. f. 5,0.
»■«/?. ds rer, divtf.

Oor het befitten van goed, dat men ter goeder trouv/en meinde dat I
hem eygen toe quam , verkrijgt men ook, by iaaks-gevolg, den ey-
gendom van de vrugten van het felve goed. β. 35. ^f^βι(. de rer. divif,
l. 48. de acquir. rer, domin.

Onder vrugten vi^erden gereekkent al 't geen het befeten goed Jaarlijxs ζ
kan opbrengen, als zyn alle boom - vrugten, aard-vrugten. Soo ook het ge~
0C van ende vrt het Vee werd voortgebragt, als kalvren, veulens , lamren,
bijen, kuikkens, jonge duyven, ganfen, melk, boter, kaas, ende diergelijk-
Ivc. $. lp. &, 39. inflit. derer. divif·, junSi-, l. 7. §, 12. i^. ff.falmoma-
mmon. l, 19. l. 28, /. 3<i. ff. de fifur. l. 62. ff. de rei wnd. l. 3. 4. de
fiftiff. ear, rer, quA ufn· conftim, l. 121. ff, de verb.fignific. & ibi. goed,

Welk befit ende genot van de fel ve vrugten, verftaan werd optchou-
ilen , ioo haaft als het goed van den regten Eygnaar opgeeiit zynde, daar
op vollere^ts-plegingisgevolgt, ende moeten alle vrugten ende baten >
vandictydaf, weder-gekeert werden. /,22. (^od. de rei vindicat. I.2, ■
defiMÜr. &lit.expenf. §.'2. ί^'β'^· deoffiC. jnd. Idque ntélla amplnii diflin-
Btonefaüa fruüiiHm natrndium autindtifmalifim, & rejetlafinRijaris &
bm.fid. item retilium am perfonalium aitiontitn difiirMione. Mornac. Sc
Autumn. ad d.l. 22. (^od. de rei vind. & confer, du droiil· in /. 4y. ff,

4eu[ur. RebufF. adconfiit. reg^dffifiB. m. i. inpr. Sande lib. 5. tit. 15.
defin, I,

^ Eiide wëicien de felve gereekent voor deonkoften ende verbetering die
daar aangedaan zyii: maar waren de onkoften ende verbetering, die den
bcfitter aan het goed gedaan haddê, grooter als de vrngten die liy had ge-
nooten, foude hy de felve onkoften, ofte verbetering in 't geheel mogen
vvedrom eyflen, mids dat daar van afgetrokken, ende daar mede verrijkt
werden , foo veel als de genooten vrugten, in 't geheel, foo voor als na
bedragen. 31, jf. de petit, heredit, /. 48. f. de rei vindicat. 1.11, de
Noxal.aEtion. Siet hier van breeder loann. van den Sande Ub. fif. 15.
defm. 2.3.4. ^^'i'ilt.eg.

4 Maar die yets ter qnader trouwen, ende wel vi'etende dat het een ander
Mans goed befit; en kan daar geen baat wt trekken, mmo enim exfuofce-
lere cornpendmm hahete debet maar moet niet alleen hetgoet met de ge-
nooten vrugten » maar ook felvs al het geen daar wt by den Eygaaar ge-
irokken foude hebben kunnen werden > (de koften al vooren afgetrokken)
wedrom geven. d. §. 55. infiit, der er, divif. l.zz, (^od. de rei vind. l. 5.
Cod. de cond. ex lege, jm^l·. 2. inflit, de ofic.jud, /. 62. i. ff", de rei
vindJ. 5, Cod.eod. L 12. ff. qmd met.cmf. l. 7. inpr. ff. folfit.mairim.
l. 3.6. alt, ff. de petit, h^ered. l, 51, inpr.ff.famil. ercifcHtid.

VJ te verkrygen , werd Overgift, ende levring vereyft. 40,
de rer. divif. Sulxs dat de toeiègging, ofie overkomft alleen, niemand

Eygnaar maakken kan. l. 40., Cod. depaB, l, 15 . Ci?d. de ra vind. arg. /, 3.
ff, ■ ^

Wettilbaar goed aangaat, is genoiig dat het felvc onder de hand werd 2
«releverti ja felvs indien yemand my verkoopt, ofte fchenkt vet van fijn
goed, dat ik had in myn bewaring, ofte devragten, diebymy, als
huyrder, werden genoofen, vicrd het felve per fiÜimem brevis manm ge-
houden voor gelevert. §. 44. infl. de rer. divtf. Aifoa werden ook de Koop-
manfchappen ineen Schuur geflooten, voorgekvert gehouden met her
overgevra van de fleutel. 45. ?»/?. fffi^. Maar wat levring aangaat, die
op koop volgt, en gaat den eygendoin niet over ten zy de koop-pennin-
pen daar van werden betaalt, ofte den Kooper daar voor feekker gedaan,
ofte de felve penningen hem by den Verkooper zyn geborgt. 41. inflit.
derer.divif. &ibi ΌΌ. l, pen. ff.de trik aEl. Coftuym. van Ant-
ν/εϊγ.€αρ. j8. art.j. Soomag een koopman fijn verkofte goed vervol-3
gen ende als fijn eygen goed wederom eyiièn het geen hy cm gereet gek
verkoft heeft, ende onbetaalt is gebleven, al waar, ende onder wie het
felve nog in wefen is, het welk verftaan werd fijn eygen te bhjven , foo
lang tot de kooppenningen daar vooren uytgelooft fijn betaalt.
inflit. de rer. dtvif. 1. 23.de Rei vindicat. & 1.16. Cod. de EviB. Ten
waar het ondertuflèn op een openbare markt wierd verkoft daar door men
verftaat dat het felve goed werd gefuy vert, om dat men op de openbare
markten niet wel en kan onderfouken, hoe den verkoper aan hetgekofte
goed is gekomen, endeden koper op des verkopers perfoon ende goede
trouwe niet en kan fien, om dat fy den anderen merendeel onbekent fijn,
ende fonder verfekering van den eygendom van het goed de toegang van
de markt foude vervallen , in welken gevalle den koper het gekefte goed
het welk hy op een openbare markt ter goeder trpuwen heeft gekoft, aan
yemand die het felve om foodanige ofFgelijke oorfaak komt op eyifen niet
en behouft te laten volgen , als mits hebbende vergoedinge van de koop-
penningen by hem daar op betaalt. SieGrot. Inlejd.i.houk^, cap.^. verf,
Upgenomen. Coftal. ad l. ^6. ff.de CondiB.indebiti. endede DD. by
my aangewefen Cenilir. FprenC lib. 2. ca^. 11. mm. 5.

Maar op dat door het opeyiTen dan fodanig goed het welk om gereet
geld verkoft ende onbetaalt gebleven fijnde, by een derde ter goeder trou-
wen is gekoft ende betaalt, hard valt voor die geene dewelke hetvandeii
laatften befitter heeft gekoft, niet beter wetende oifhet was fijn vry eygen
goed , is daar tegens op fommige piaatfen gekeurt, dat foodanig regt van
opeyiTen van goederen om gereet geld verkoft ende onbetaalt gebleven,
maar duyrt tot fekren korten tijd, binnen dewelke het felve moet werden
vervolgt, tot Amfteldam binnen fes vi/eeken, keur aldaar van den fan.

i6!58. ende binnen Leyden binnen den tijd van 14 dagen , keuren aldaar
1/m den 2.4. Septemb. 16^59,

In Rijnland is ten platten lande mede gebruykeiijk , d.atnien bedingt dat
het fchip, fchuyt, paart, ofte koebeefl:, voor de kooppenningen verbon -
den fuilen blijven, tot dat defelve fijn voldaan, ahvaart dat die in een
derde Hand vv-aren gekomen,ende heeft de Vindicatie ende opeyiren van fo-
danig verkoft goed aldaar plaats, Sie de Cofinpven van Rijnland art.^-S.
ende 't gene aldaar is aangevvefen.

Ende is een algemene Coftiiyme in de bijl ofte water-brieven daar by
het fchip iodanig werd verbonden voor de kooppenningen, dat over al
waar het vaart, off feylt, ende in wiens handen het bevonden werd j voor
de kooppenningen foo lange die betaalt fijn mag werden aangeiproken
ende uytgewonnen. arg. l.z.jf. de leg. Commtjforia. & /.18. 2. de
pignorat. aSt. 't Selve heeft ook plaats in getrmfparteerae ende opgedra-
gen roerende goederen, die yemand precario ende ter bede is blijven
befitten, daar op een derde door fodanigen befitter het fy door uytdrukke-
lijk, oifftilfwijgend verbond, mede geen regt en foude verkrijgen : Soo
by het tranfpon ende overdragt, fodanig toegelaten befit, ende inbedon-
gen regten ende eygendommenbehoud,ten genougen komt te blijken, vol-
gens tmbe binnen ΑτηβίΙάατη beleidop den laatfien Ma^ 1651. tefienis dc
Conf, ende Advijf, 4, deel. Cotif. 174.

4 Van ontilbaar goed, en is de Wet, om. het bedrog ende de onfeekker-
heid van den eygendom te voorkomen, niet te vreden met allerl&y levring,
maar is van tijd tot tijd feekkre manier voorgefteld, hoe dat het felve fouïe
moeten werden gelevert. Alfoo werden de Landen, Huyfen, Erven , &c.
by ons niet voor gelevert gehouden, voor ende al-eer de felve wettlijk voor
de Magiftraat, ende 't Geregt van die plaats , daar onder de felve gelegen
zijn, in dlodiale, ofte onleen-goeden, anders voor den Leen-heer ende
Leen-mannen, werden opgedragen, ΨΙαοααί mn den p. May 1525?.
Cïot. Inleyd.Ub.z. cap,"verf. Maar ontilbaar. Chriftin. de-

Ende is daarna op den 22. December IJ98. by de Staien daarbyge-
vougt: dat de opdragten gedaan werdende van goedren , fpruytende vvt
verkooping, ofte vermangeling, den veertigften penning daar van, tot
profijt van 't Land, betaalt moet werden, op peyne van mllitejt ende
onvvaerden, al wat anders wertgedaen, SieTlacaat van den ^o.pemmg,

gefeyde Placaten, niet anders en is gevveeft, als om daarmede voor te
komen , dat de goede Luyden, in het koopen, handlen , ende veronder-
panden van onroerend goed, het welk dikvvils met geen vollen, vrijen,
ofte regten eygendom wierd befeten , foodanig als anders konde gefchie-
den , niet en ibuden v^'erden bedrogen , ende niifleid, ende datmen door
dat'middel altijd foude kunnen weten, de rijkdommen-, gelegenheid,,
ende hoedanigheid van de Ingefeetnen haar befeten goed, in elx plaats:
Soois byden Hoogen-Raad tot verfcheyde malen verftaan: dat de ge-
feyde Placaten , voor foo veel de opdragten, verkoopingen, vervremdin-
gen , endebelaflingen anders gedaan , daar by nul, ende van onwaarden
verklaart werden, alleen plaats heevt ten opfigt van een derde perfoon,
ITiaar niet ten opfigt van de Handlaars felvs. Sie Neoftad. SMprem, Cur^
decif. 70. in fin.

Daar van werden ook wtbefondert alle vervremdingen , de welkke tim-
lo univsrfali, by Ervnis, Huwlijxs-gaav,, makinge by Wterfte-wiile, Huw-
lijxs-gemeenfchap, Boedel-fcheyding, ofte dierglijkke regtlijkke aankom-
lle verkregen werden. Sie Neoftad. Suprem. Holland, dectf.'è. Chriftin.
Vol-T^. decif. 3 Zyp. notit.jnr.Bslg. tit. de rei vïndicat.

By de Kearen van Lejden v»'erden mede defe twee cafui v/tgefon-,
dert, te weten: wanneer den Kooper dadelijk in het gebruik van het ver-
kofte goed werd gefet ·, of dat de verkoopipg op een openbaren Sit-dag,
naar voorgaande aanplekken van Biljetten, is gefchied. Kernen aldaar,
art, 112.

Het goed dat yemand ontftolen ende ter qiiader troinven is ontvremt »
verkrijgt men door dadelijke aantaftinge , endè opeiffinge tegens de geene
die het felve befit. Alwaart dathy'tfelve ter goeder trouwen hadgekoft
ende betaalt, ook fonder den prijs weder te geven. /.5./, 23. Cod.derci
vind.l. i6,Cod. deEviciJ.z. Cod.de flirt. Handveft van Vrouw Marie
vat} den fare 1476. Dog om dat een yder fig fel ven niet regten en magw
l, mie. Cod, fje qms in fua cauf. jnd. moet de aantaftinge met kennis ende
hulp van den Schout gefchieden. Sie de Keuren der Stad Leyden. artic, 127.
Willekeuren der Stad Ainfterdara , Keur-bouk. A. fol. 23. Inde gedrukte
Handveften van den fare 161^ . pag.ioj. Handveft van Zuyd-Holland.
pag.n^.. Keuren van de Lande van Voorn, art. ioj.endeio6. Keuren
van Zeeland, cap. 3. art. 23.

Dog werden op veele plaatfen daar van νry gehouden , het goed dat op
Kermiifen of openbare Markten is gekoft, 't welk den Kooper niet gclioii-
en is weder te geven fonder vergoedinge van den Koop-fchat, Zyp, no:·.

jur, Belg. ttt· ds rei vind, verf. jure. Hoedanig regt ook doorgaens hebben
de Lombarden j Oude Kleer-verkoopers ^ Goud ende Silver-fmeden, naar
dat fy het gekofte goed agt dagen voor haar deur ten toon hebben gehangen
ofte geftelt. Plac. van de Staten van Holiand van den i-j. M^tart
Sic Grot. Inkjd, 11. Bouk. III. Deel. verf. wtgenomen.
j De levring ofte Opdragt, mag gefchieden door den Eygnaar, ofte fijn
Gemagtigde. 42. inft. de rer. divij. mids dat tot een Opdragt van on-
roerend goed, van diemagt blijkkeby byfondre vohnagt mede wettlijk
voor Schcpnen gepaileert. Ja gaat bywijlen den eygendom door Opdragt
over ( fel VS tegens vvill van den Eygnaar) door Wets-beve!: glijkaishet
Geregt aan den Schuld-eyiltfr levring doet van het pand dat hy in bewaring
had 3 ofte al ander goed van kien Schuldnaar, ofte het geld daar van geko-
men , by manier executie , cri<ie wtvvinninge. tot. tit, Cod. fin cauf. jud.

pig^ cap. l. 15. i. .3. ff. dsrejiid. l, 5» Cod. de exe.cm. retjud. /. 5, Cod. de
'jure dominü impetrand.
6 Den eygendom ende befit- van goeden werd niet alleen verkregen by
ohsjvan, ende door ons fel ven, maar ook door diegene diemeninfijn
magt, ende onder fijn gebied heevt. tot. tit, ίηβίι.& Cod. per qi4as perfon.
Ook door die gene, die men laftgeevt omvoorpns yets te doen, ende
onfe faakken, tot onfen voordeel wt te voeren, beveelt, l. 8. Cod, de acq.
pof. Sie Jacob Coren ohf.i'^.
η Alfoo werd by ons , het geen de Kindren in de koft van haar Ouders
zijnde , door haar winft ^ ofte arbeid komen te verkrygen, de Ouders in
vollen eygendom geworveni i. infiit.per qmsperjon. arg. l. y. 7. ƒ·
de Hb, agnofcend. Gudelin. de jure novijf. lib. 1. cap. 13. in fin. Coftuym.
van Antwerp. cap. art. 7. Sande lib. 2. tit. 7. defin, 3. Ende behou-
den daar van niet voor haar felven: als alleen, indien een Soon door fijri
arbeid ofte kunft, fijn Vaders Boedel merklijk had vermeerdert, by vele
niet fipnder reednen billijk geagt werd, dat daar op in delinge van den
felven poedel agt genomen werd, dat hy daar voor yets byfonders, meer
als andrë Kindren , vooren wt trekt, foo veel als goede Mannen in reed-
lijkheid bevinden te behooren. Tholofan. Sjntagm. jur. Ub.ix. cap, 8.
num. 21. Sand, diil·. loco. Grot. inleyd. lib. i. cap. ö. 3· Coftuyni.
van Antwerp. d. loco^
8 Nu zijnder wedrom foodane perfoonen, de welke niet magtig zijn hare
goedren felvs te vervremden, güjk zijn alle minderjarigen, welkers goe-
dren door de Voogden, ende die gene die over haar geftelt zijn , gelevert
moeten werden, jj. 2. infl.quib. alten, lic. Item, alle flegte, rafende,

ende wtfinnige Menfen. fin. tnfl. eod. güjk ook de qiisit-goeden , ofte
Stadts kindren, wien het bewind van hare goedren by openbare af kiinding,
is benomen. Li.Cod.decHrat.furiof.

Hier onder werden by ons gereekkent alle getrouwde Vrouwen, flaan-
de onder de magt van hare Mans: nietbuyten rednen zijnde, dat fy die
gene die fy haarlighaara vertrouwen, den felvenook hare goeden laten
beftieren, /. 8. Cod. deραίί. conv. Sie Neoftad, deραίΙ. anten^pt. obferv.
lo. Gmt. Inle)d.lib.\,cap, 6.npm, 33. Szxydedeprohibit. rer. alienat.
Herbai Hb.ftng, cap. $.6. Soo ver dat een Vrouw haar eygen goe-

den niet vervremden, of befwaren en mag, fonder toeftaan van haar Man,
ende buyten hem, met, of door haar handlingen niet verbonden en werd,
wtgefondert alleen foo veel het Huis-houden aangaaf^ende Vrouwen open-
bare Neering, ofte Koopmanfchapdoende, foo veel haarNeering, ofte
Koopmanfchap betrevt. Joann. a Sande, lib. 2. tit. 4. defin. 4. Grot, lib.
i.cap. ^.num.i7. Coiluym. van Antwerp. 4 i.^iri. 13.34.40,42.
43. Chriilin, ad leg. Mechlin, tit. art, 10, Gudelin. dejure noviffi-
molib. i.cap. 7, alshiei voor het i. 'Bouk^,het6. Deel, mum, 8. breeder
is verhandelt. Ende ibuden de Borgen voor foodanige Obligatien getteld j
mede niet verbonden zijn, om dat de felv-fchuldige, te weten de Vrouw,
niet aanfpreeklijk en is, glijk als by het Bof van Holland is geoordeelt op
den 30. Decemb. tiiflen Thomas la^ifz. Zeilmaak^ker. contra

Eyndelijk en mogen de achter-wtvaarders, ende bank-breekkers, geene
vervremdinge van hare goeden doen , Vv^aar door de Inichulders eenigfins.
fouden werden verkoit, Plac. van den 4. OSt.ober i J40, Coiliiym. van
Antwerp, cap. 6 f. art. 4. f. Maar werd in foodanige gelegentheid een
C0ritei/r geftelt, ende gemagtigc, om der fel ver goedren, ten voordeel
van de beit-geregtigde van de fchuld-eyflren, naar behooren, tot geld te
maakken. /. f. t. l.%. in pr. & l. fin, ff. de (^urator. bon. dand. Waar
toe ook yemand van de Schuld-eyilèrs felvs ügtlijk werd aangenoraen,
fecmdtim ■ A-ff·^'"^· als verfcheyde malen by den Hovevan HoUénd
is verftaan, niet-tegen-lhande dat het felye in fommige Steden in ongebruik;
ixiogt wefen.

Behoudiijk nogtans, dat yeniand meer fchuldig zijnde als hy goed
heevt, voor bank-breekking j ende terwijl dat hy noch in credijt is, aan
fiine Maners betaling mag doen. 1. <5. §■ 6. l. 10, lö, /. 2^,ff. de his ψ&
infrdHd. crediior. mitfgadersfijneonroerendegoedren aan hun in betaling,,
of tot hunne verfeekring, op te dragen, mids dat alles opregt, ende deug-

delijk toegae. contra l. lo. χ-^.&ί. iz.ff.eod, güjk dat by het Bof
van Holland verftaan is ia de faak van Tktcr van Ravefteyn, cum fsdts ,
eerft Irnpetrantcn van Mandament ρωηααΐ ■, ende daar na Eyfi'ers in rauw
adie, contra Wouter Alevcijn, cum fccüs, op den 3.. Januarii löjr.
ende tot Amflerdam om de Koophandel alfoo doorgaans onderhouden
werd,

c) Anders vermogen alle vervremdingen, tranfporten , ofte Overgiften,
tot verkorting van de andre fchiild-eiirren , om een kleyne waarde, by ye-
mand die meer fchuldig was als hy betalen kende, gedaan, binnen 's jaars
by defelve fchuld-eyiiers vernietigd werden. /. i. /. 6. 8. & $.χ i,ffAehts
quis, in frmd. credttor. en moet in fulkken gevalle by' ons de faak vTcder
gegeven werden, met de vrugten, behoudens de vergoeding, ende weder-
keering van het geen daar op foude mogen zijn betaalt, contra /.7. ci" /. 8.

jf eo'C Grot. Inleyd. lih. 2. part. f. num. i o. Maar i.n den Lande van
y'oorn, yemand jaar ende dagh de goedren vreediijk befeten hebbende,
indien de felve daar naar wtgewonnen werden, is hy geen pagt nog vergoe-
ding van vrugten , voor Utis cor.teflatie , dat is, volle regts-pleging ont-
fangen, gehouden wt te keeren, ten waar dat het fel-ve befit ondeugdlijk
ende met bedrog VYas onderhouden. Keuren aldaar, art. y 5·.

Wyders is geheel Holland door ingevoerd, dat yemand die meer fchul-
dig is als hy betalen kan , zijn roerend goed aan d'een of d'ander van fijn
Schuld-eiflers transporteert ende overdraagd, mits dat hy 't felve precario
ende by gedogen blijvt befeten.Hoedanige traufporten ende verdragten van
waarden blijven foo verre die deugdelijk fijn. Sulx bydeielve Cojlayme
in het lange verhaalt werd in het 2. derdendeel van de Confttltat.ende
u^dvijjsn, (^onf. 174. mm. i.i. Dog werd defelve merendeels misbruikt,
ende ter quader trouwen tot nadeel van andre Schuld-eiiferen aangeleyd,
om v^elkke bedrieglijkke ende feer fchaadlijkke vonden, waar mede de
Koopmanfchappen, Neeringen, ende wei-vaart van de goede Luyden
merküjk wierde veragtert, ende verkort, te geinoet te komen , ende
te weeren: zijn by ons in de Neering en Koophandlende Steden , by by-
fondere Keuren ende Ordonnantiën, als onder anderen tot ^mfleidam den
derden Deccmb. tot Legden op den ai.Martii 155Ό, tot Delf

C'P den 1(5. May löya. endeter Gor-ide op den 8. December 1 <5jp. Alle
met approbatie endt a^areatie van de Staten van.Holland ■> tegens de
frauduleufe' tranfporten, elide andre bedrieglijkke aden, deweikke'tot ver-
feekkring der fchuld-eyflren, by de Bankquerottiers, korts voor haar bank-
breckken werden gepleegt, feer wel voorfien, ende goede ordre geftelt,

de welkke alhier te lang foude zijn te verhalen: beftaande wel meeft daar in,
dacgeene traufporten, ofte overdragten van roerende goeden tot voldoe-
ninge, ofte verfeekringe van vorige fchulden, oftelaften, van waarden
fullen zijn , ten zy de felve binnen feekren korten tijd, na dat de felve zijn
gepaiieert, in een publijk Regifter , daar toe ter Secretarie te houden, ful-
len wefen bekent gemaakt, ten minften vier, ende op fommige plaatfen
fes vveekken, voor dat foodanige over-gever , pand-gever, of verlyder,
voor vhigtig, of anders fijn fchuidig onmatig fal bevonden werden, al waart
dat defeive goeden metter daad aan handen van den fchuId-eyiTer waren
overgegeven, ende verplaatft, &c.

Maar mogt yenand vragen, of buyten foodanige heymelijkke tranfpor. lo
ten, ende vervremdingen, het verfuym, ende de nalatigheit van den Schul-
denaar, daar b.yhy fijn regt, tot verkorting van fijn fchuld-eyfler, ver-
füymt, verwaarloofl, quijt-fcheld, ofte afitand doet, den fchuld-eyflers
tot agterdeel kan ftrekken ? ende hem daar over geen vergoedinge be-
hoord te werden gedaan ? Dog om dat de verkorting, als zijnde faSli in
foodanige gelegenheid, niet wel bewefen foude kunnen werden, werd daar
op fo feer geen agt genomen. Vermids men niet en verftaat, dat de fchuld-
eyflers verkort werden , indien yets by den Schuldnaar nagelaten werd te
verkrygen , maar dan alleen foo van fijn albereeds verkregen goed, yets
werd vermindert. 1. ó.ff.dehis qti&infraud.cred,l.ii4^. jf/dere^.inr,
Αηπ£, Robert. rer, jud. lib. 3. cap. 12. Sulxs dat een Soon fijn Vaders
ervnis, ja fel vs fijn le^itime portie tot agterdeel van fijn Schiildnaars , mag
afitand doen ende qmjt-fchelden. Fachin. lil>, 13- cap. Sand. Itb.^.
tit. I j. defin. tilt, Groeneweg. de leg. abrogat. ad l. 6, ff. qua, infrand. cred.
& l.i^. jf.de fms&légitim. Sooisbyhet Hof van Holland op den 29.
lunii 16Ö5, verftaan, in de faak van faquelina Spiljeurs, ende Pieter
Kosnsn, Impetrmten in relief d'appel, contra Frans vcm (fingeUhouk?
als Ctirateur van den verlaten Boedel ende goedren van ^ohmnes Spiljeurs,
gedaagde. Dat de felve f ohmnes Spiljetir , tot nadeel van fijne fchuld-
éyiTren 5 vcnnogt te repudieren-, ende affrand te doen van de ervnis van.
fijn innocente Sufter, korts naar het verlenen van de Curatele, ende han-
gende de felve, ah intefiato, ende mede ex cUttfuU fideicommifi van
deifelfsGr-oot-Vader op hem vervallen. Dog is van de felve fiiak, om de
quade trouwe van dc voorgegeven ende bedrieglijkke afftand, ende andre
rednen aan den //eö^i?? . geappelleert. Daarvan den viailageerft-
daags vcrwagt werd. - _ _

van andre fchuId-eyiTren, van den felvenj voor deiï tijd,betalinge mag doen,
van'tgeenmenopdagfchuldig is, arg, l. lo. iz. & l. ij.jf. in

fra0d. credit. Dog dewijl de felvetexten alleen fpreekken van handelin-
gen, gefchied naar dat den fchuldnaar onmagtig verklaart j of yeinandin
fijn goedgeftelt 'is.fecmdum η. i.^.f.eod. Ende anderfins men

een fchuld op dag, in weer-wil van fijnen fchuld-eyflèr, voor den verval-
dag, mag betalen. l.^Z.i.ió. & 50./.41./.137. ^.z.ff.deVerb.ObligJ.'jo,
ff, de folut. Heevt het felve geen bedenkken j of fulxs mag vi^el gefchie-
den 5 fonderling by ons , by de welkke een gemeen gebruik is in de Koop-
manlchap,de fchulden op dag, by rabbat·, ende redaSlie·, dat is, af-
treck van den gewoonlijkken geld-winft, naar beloop des tijds, in gereed
geld te ontfangen.

VOIIen eygendom werd niet alleen verkregen door daadlïjkke Over-
gifte, waar van hier voor, njaar ook door langduyrig befit van eens
anders goed ter goeder trouwen gehad,

is alleen een naakte ende bloote aanhouding ende onderv/in-
ding van eenfaak, om die felve als fijn eygea te gebruikken. l. 3. §. i.
de acq. vel amitt. pojfejf.

Het felve beftaat daar in : dat yemand laar ende dag in foodanig befit
"■lijnde van eenig goed , of eenig regt, foo lang in 't felve befit moet bly-
tot dat yemand anders, die hem daar tegens fteld, dien eygendom
regtelijkheevt ingenomen, l.i. (^od.mdsvi. Ι,η, §.i, ff.

hier \vt. ende het 7. deel. verf. Want in de Bandveflen. Keuren der Stad
Lejden-i art, 103. Sonder onderfcheid te maakken, of het felve befit ter 2
goeder, of qnader trouwen begonnen is: om dat het enkkei befit genoug
is , ende yemand van verder bewijs, dat, ende hoe hy daar toe regt heeft,
verfchoont. l, final. (^od, de rei vindtc. §. 4. injlit. de imerdiil·. l. n, ff, de
petit. hered. Soo verre dat yemand yets als het fijne opeiifende, altoos voor
den befitter moet geoordeeld werden, foo lang hy fijn regt niet klaar en be-
wijft j al ift dat den befitter aan fijn zjjde geen bewijs en doet, d. § 4. inflit,
deititerdiil·. l. 2. Cod. depnbat. l. 4. (^od. deedendo. 1.14. ff.de probat.
Menoch, hb. 6. pr<effimpt. óp. nurn. y, Sie medePecc, traü:. van befetten
ende hand opleggen. 16. deel, num. 6. Het welk foo wel in onlighajnelijkke
faakken (als fijn regt ende geregtigheden tot yets te doen hebben, of doen
lijden) als in lighanielijkke faakken, plaats heevt. Sie Schneiduin. ad. β.
2. ίηβίΐ. de yiïlion. nuw. f4. Cspol. de Servit. cap. 20.

Welk befit, wanneer het felve is ter goeder trouwen, onbelet, ende 3
daar by komt verjaringe, overgaat in vollen eygendom: ende het goed
alfoo wettelijk verkregen, mag by yder een, fonder onderfcheid, met een
goed gewHfe behouden werden. Couvarr. in cap poffeffor. de 'Eeg. lur,
in 6. p.irt j. §. 2. Leffius dejfiftit. & jmelib. z- cap. 6. aiibic. 17.

Ende vermag een befitter, tegens den genen die hem in fijn befit-regt
wil verhindren , hem felven, ende fijn befeten goed, ook met fchadc van.
fijn tegen-dinger befchermen , ftaande houden, ende fijn ontnomen, of
verhinderde befit vervolgen, l. 6. §. i. ff. de accjmrend, po^ef, als het felVC
maar Op verfe daad, ende fonder ophouden gefchied, hetwelk nog alfoo
verftaan werd te gefchieden, dewijl den befchadigde, toeleid, endefig
gereedmaakt, fijne vrunden, of wapenen famen vergadert, ofanderfints
vlijt aanwend, om fijn befit te helpen befchermen, al waart datter twee,

Welkke verjaring by de Roomfe regten verfcheyden was. Andre drie- 4
jarige, daar by alle roerende goedren verkregen wierden, pr. inflit. de
Vfncap. l. mie. Cod. de Vfucap. transform. Ahdre vier-jarige, daarby des
Kajfars , ofte'sLands aangeflagen, oftconbeheerdegoeden wierden ver-
kregen. /. r. §. 2. ƒ·, de jttrefifci, ftlt. inflit. de Vfiicap. tot. tit. Cod. de
quadrienn.prafcript. Andre tien-jarige, daar by alle onroerende, goeden
van tegenwoordige, ende twintig-jarige, van VA/tlandige wierden verkre-
gen. pr. & §' 1. i»flit. de Vfucap. d. l.mic. Cod. de Vfucap. transform.

L 9. /. pen. & Cod. depr&fcript. long, tmp. Andre dertig-jarige, daar
by alle faken Tonder eenige tytel, of goede troinv, tegens de tegenwoor-
dige, ende in veertig Jaren tegens den wtiandigen wierden verkregen.
/.3.4.7. Cod. de prafcript. longiff. temp. Andre veertig-jarige, daarby
Kerkkcj Godshuyfen, ende Stads goeden van eenyder wierden verkre-
gen. .^uth, quoi aUiones. Cod. de Sacro fanB. Ecclef, Novell. 11 i.jiinSl.
JSlov. i^ï.cap.ó. Andre over-jarige, daar af van het begin geen geheu-
genis en is, daar by alle faakken wierden verkregen, de v?elkke anders
door enkkei befit niet en konden verkregen werden , als zyn het regt van
deMuntfen, ende andre Staats of Kajfars voorregten. Die men Rega.
Ua noemt. /. 3. ƒ. 4. é" /. uit. ff. de quot. & φν.
j Dog huydendaags, werd aüeenlijk de verjaring van den algemenen
langftentyd, fonder onderfcheid, aangenomen. In welkke hoe veel tyd
tot het bekomen van een vollen eygendom vereift werd, onder de Do-
öoren niet wel over-een en komt. Onder de welkke fommige meynen dat
dertig Jaar genoug is, ende dat wy in dien deelen van de befchreven reg-
ten niet en zyn afgeweekken, daar mede over-een-komen de oude Keuren
van Zeeland·, cap. z. art. 2. volgens welkke wtdruklijk wert gekeurt, dat
alle onroerende goeden van tegenwoordige, in twintig, ende wtlandigej
in dertig Jaar komen te verjaren. Ende de Keuren van den Lande van
, art., 56. Daar by een dertig-jarige verjaring, van onroerende goe-
dren, werd vereift, ende genoug is. Sommige daar-en-tegen vereiffen een
derdendeel van honderd Jaar. Gmt.Inleyd. lib.2. part.^. in fin. Radelart.

Cur.TrajeB-decif.i^j. numer.6. Goris adverf. mifcell. cap. p. mm. 12.
Anders maakt men onderfcheid tuffen roerende ende onroerende goedren,
foo dat in de roerende dertig genoug, in de onroerende een derdendeel
van honderd laren van noode foude zyn, Welkkers meyning wel de waar-
fchynlijkfte is, om defe reednen:

Eerftlick: om dat de Handvefien van Vrouw Mar,ie Hanoginne
van Bourgondieny ende GraviKue van Holland, gegeven op den 14. iVIay
3ΐλ'tiaar 1475. ende andre, daar op den Heer Hugo de Groot in fijn
leyd. d, loco fijn gevoelen wil vatt maken, alleenlijk fpreekt van onroe-
rende goedren, namentlijk van Leenen 5 ende Erfgoedren. Siedevooriz.
Handvefien, art. 7.

Ten tweeden: dat het gewyfde van de Leenmannen van den lare 1530·
daar van insgelijxsby de Groot d, loco gewag werd gemaakt, tot de roe-
rende goedren niet en kan uytgerekt werden.

de algemene CoflHymen vmliollmi niet wtdriikiijk en is bekend, den
wtflag van de Roomfe Regten raoet volgen, gelijk als vvy elders hebben
aangewefen.

Dog werden hier van vvtbefondert alle ongemene, korter, ofte langer é
verjaringen , om byfondre oorfaakken van de gemene verjaringen afgefon-
dert, de vvelkke men niet feggen en kan , in 't byfonder vernietigd, of
(ioor ongebriiik verouderd te zyn. Als in de Jaren-dagfe verjaring van
hoon ende lafter-fpraak. /. y. £οά. devijar. twee-jarige van arg-Iift, ende
bedrog, l.fm, Cod, de dolomdo. vierjarige van herfteJling. l. uh.(^od.de
tmp, in imegr.refltt. vznverkoÏte legttime portie, dat is, regtlijkdeel des
nalatenfchap, /. β·η. ff. de tKoffc. tefiam. ende vijf-jarige van boe-
del-fcheydinge, /. i. 13. de Separat. ende van overfpel, l. (^od.
ad leg. IfiL de adulter. Ais mede het twintig.jarig verloop, daar by dat
alle criminele aBien vernietigt werden , /. querela ii, (^od, adl, (^orn. de
fiilf. Cap. qnnrn venerabilis extr. de except. de welkke daar by niet verïlaaii
werden te niet gedaan, ofte verfwaard te zijn, Sande, lib, 5. tit. p. defin, 2,
Anthon, Matth. de criwinibas ■> lib. tit. zo. cap. 4. mm, 14·.

Waar by komt dat V R q u w Margriet aan die van Ν oord· Hol-
land by Handv/β van den lare ΐ}ή.6. heeft vergund i dat alle misda-
den , vvtbefondert, moord, moord-brandendedievte, door verloop van
laar, en dag, dat is, een laar en fes weekken, fullen werden , ende bly-
ven vernietigd, ten ware dat den Baljuw binnen de tyd fijne aSiie aange-
leidhad. Sie Hogerbeets van 't aanleggen der Trocejfen circa pr. Hand-
vegen van MoKikJiendam. pag. z. Coniiik. ende Advyf. het l· deel, ζοη·'
fiilt. %i6.iï7'

dufft l. 2.. Cod.deveB:igal.& commiff. maar binnen's laars venietigd wer-
den , ^>lacaat van de generale gemeene middlen van den 4. September,
1^03. Anthon. Matth. de crimiuib. Hb. 48. tituL 2, cap. uit, mm.
φ- uit.

Do^ vermits by.ons alle Baljuwen, op verbeurte van hare ampten , ftip
gehouden zijn tegens de bekende misdadigers, metterdaad, endetegens
Wrfchuylende ende voorvlugtige, byindaginge, met kloklden geflag, by
default verflek, contumacie, ofte anderfins tot ilraf ende beregting van,
alle iiifedaden voort te varen, ende dat van verjaarde ende ongeftraft ge-
blèvene misdaden, het Hof van Holland, naar verloop van laar ende dag
door den Fifcaal, dekenniife neemt. Inftruïl. van den Hove^ artic.L·
foo kan het nauwlijks voorvallen dat een bekenden misdadige, dooreen·.

verloop van vyf, twintig, meer, ofminder laren foudeongeftrafi blyv en,
immers bj ons geen, of weynig voorbeelden daar van zijn.
η Soo werden ook van defen gemenen Regel, naar het gevoelen van de
ibminige, van de verjaring van dertig, of een derdendeel van hondert
laar, vv'tbefondert, deperfonele lopende fchulden, ende Ohligatien, de
ivelkke in tien laren, onder de tegenwoordige, ende twintig, onder den
wtlandigen niet en werden gemaant. DD, ad l. 28. Cod.depa5l. & /· 6,
jf.deVfrr, Glijkmede byden uovevan Holland op den i. Febr. löiz.
is verftaan, in de faak van Baartje Willems , Impetrante, contra Abram
Dirxfx.. dat een Obligatie, daar wt in twintig laren niet en werd gemaant,
is verjaard, ende vernietigd. Dog alfoo 't felve op geen andregrond en
ruft, als op de gemeene verjaring van tien of twintig laar, by den beichre-
ven regten, in alle gemene faaken ingevoert, de welkke by ons in een
verjaring van dertig laar is verlengd, foude waarfchijnlijkker zijn , dat de
felve mede niet binnen de dertig laren komen te vervallen.

So mede verftaan is , dat Ervpagten ende Jaarlijkfe loopende renten ver-
jaren , naar opilgt dat de felve komen te vervallen met den tijd van dertig
laar, foo dat het dertigfte laar eerft komt te verjaren , blyvende de andre
negen-en-twintig , benevens de hooft-fom, in fijn volle kragt, in de faak
van jidnaan Molen-yfer i Itnpetram van Reformatie y contra ΑροΙοαΪΛ
O ets dm 10. May 1615,
8 't Sel ve werd mede verftaan van Erf- pagten , eewige onlosbre renten,
ende pagten metten Houde, dewelkke wt haar felven beftaan, fonder dat
men de felve reekkend voor renten, maar voorde hooft-fom felvs, de
welkke alle laar moet betaalt werden, en foo veel hooft-fommen alflèr
Jaren verloopen zijn , l,^. ff.de ann legat. endedierhalven niet tegelijk
enkomen te verjaren, maar elk Jaar op fig felven, l. 7. ult.Cod. de
pr&fcript. ^o.vdi^Q.annorHm. Sie Maynard. dccif.l hela fan. Uh.6.de-
Joann. aSande lib. $,tit.6. de fin. 1. Andr. Gail Ub.z.
obferv.7i.mm. i. Soo als byden Hove van Holland is verftaan op den
10. May 1612. in de faak van Adriaan Molen-yfer Imp'. van reformatie
contra Appolonia Goufer. Dat een rente ten principalen niet en werd
vei'jaart, als voor ibo veel de rente aangaat voor de dertig jaren verlopen,
•^en waar dat boven geheugniiTe de felve pagt, of rente onbetaalt was ge-
bleven , in wclkken gevaf't geheels regt verftaan werd vervallen te zijn.
Soo als in frankrijk, is geoordeelt, volgens tuig van Anton. Fab. ad
Cod.lib. 7.tit,i^, definl^p. Guidon Pap. decif.46, mm. 2. Endeby
den Hove van Halland is verftaan op den 22, Maart ιό^τ, inderfaakke

van Karei de Rotiink., contra Maritius lacohfz.. Of dat den fchuldenaar
behoorlijk gemaant zijnde, de voldoeninge had geweygert, zedert welkke
tijd de verjarige foude beginnen te loopen, volgens het gene daarvan
fchrijvt Balbus de ργφήρι. 4, part, 4.pri«cip. quafl. 11. mm.

Anderfints foo werd een gemene veronderpande fchuld, ende rente by ^
een tweede vremde befitter van het veronderpande goed , by verloop van
dertig laren, fonder daarom gemaant te zijn, verjaart, ende vernietigd.
/. i, y^Cod. depr£fcript, jo, vel ^o, annor. ende van den eerften ichul-
denaar felf, of deffelfs erfgenaam, naar verloop van veertig laar. j. r.
Cod, de Anmli except. S'ie Ν eoflad.decif.^.

Welkken volgendo, by den Hove van Holland in de faak van Elifabet
van Nievue, contra gerrit Janfz.. van der Eyk,, ende fan Pie'
terfa. daar het hpotheecq by de 40. laren was geweeft in een vremde
hand, fonder kenniiTe van den opftal van de renten gedaan te zijn, oni dat
het felve altoos wel betaald was geweeft by den eeriten fchuldenaar, ende
fijn erfgenaam , verÜaan is : dat de befitters van het hypotheecq' met een
dertig, jarige verjaring vry waren geworden. Niet-te-min devi'ijl de 40.
laren niet en waren vervult, dat d Jrr/petrame daar tegens konde werden
gereleveert ende herfteld, ende mitfdien is geinterineert de re^ftefle civijl,
endefy tegens de felve verjaringeherfteld, ende zijn deGedaagdensge-
doemt de renten te betalen: ende het hypotheecq daar voor verklaart,
verbonden, ende executabel den y. luny 1609. Sie mede Neoftad. Cur,
Holland, decif 8-

Ende in de faak van Λί''. Maarten van Ν aarden, de welkke een gekoftc
rente had doen verfeekkren op vijf mergen Lands , welk Land daar naar
wierd verkoft, fonder laft van de felve rente, endegelevert by willig de-
creet van den Uove, ende daar na verkoft aanandre, fonder dat de ey-
genaars van de renten haar bekend maakten, aan de befitters van het felve
Land j'O 5P· of 40· ' de welkke daar naar haar hypotheecij komen
foukken, ende eiffen de Renten, het He/ontfeid de felve haar aSlie , in
de faak van Dorotheavan Naarden, Impetrante, contra Willem Dirxfi^
gefeid Willem Ccriielifz.. den 22. Decemb. 1610.

Dog by Boedel-fcheydinge onder twee deel-pligtige verdrag gemaakt lo
zijnde, dat den eenen de gehypothcqueerde grond foude behouden , ende
den ander de Rente daar mede de felve befwaard was, tot fijnen laftea
foude nemen, de welkke de felve Renten dien-volgende 40. laren lang
betaald hebbende, is in onmagt geraakt, mids welkke den Rent-hefFer den
ander om de Rente aanfpreekt, ende het hypotheecq foekt te volgen, is·

byhet Hö/ van Bolland op den 28, Oiftober ïö'08, Ήί^, l, ay, Cod,
de γαξί. verfiagn: Dat het verdrag tuffen foodane Erfgenamen, er.de deeJ-
pligtigen gemaakt, dea Scbuld-eyiftr niet en mogte fchaden, nogte fijn
regt verminderen, raaar dat hy fijn regt op'net gehypothequeerde hadde
beiiOLiden , ende 't feive daar voor als nog verbonden was,

Derhaivenisby vermeerdringvanhet 25. ^rtijkkj^ vandeWeeskf»'
ren der Stad Lejden op den 24. September 1559. verklaard: Datfoo
wanneer Voogden over Kindren , voor-by-gaande de Boedel-fcheydingej
ofte Erv~fcheydinge met de langft-levende Vader, of Moeder, foodanig
verdrag, ofteoverkomft maakken,daarbyde langft-levendeaanneeixit,
endebeloovt tefullen betalen alle de fchulden, dajrmede dengemeexien
Boedelis befwaart s ende daar van de Kindren te bevryden, ende aan de
de feive (by vi'tkoop voor haar erfdeel) vvckeert, ofte belcovt te iiillen wt-
keeren feekkre goedren, ofte fomnie van penningen , in fulkken geval de
fchuld-eyffren van den felven gcmeenen Boedel, haar regt, 't w?lk fy tot
laften van den gemeenen Boedei, ende fulks mede tot laften van de Wees-
kindren hebben, gehouden fullen zijn van de feive langft-levende in te vor-
dren, ofte in val van vertrek, ende genomen wtftel, haar regt tegens de
feive in Regten aan te leggen, binnen den tijd van drie Jaren, te reekenen
van de tijd van 't aangaan van het bewijs, ofte wtkoop, het welk niet ge-
daan zijnde, door de langer loop van de feive fchuldtn, gehouden fullen
werden ais gevolgt te hebben het credijt van de feive langft-levende, ofte
befitter des Boedels ,· aide geen verder verhaal hebben op de Kindren, de
welkke van de feive fchulden fullenbevrijd vvefen,
11 By Kayfar κ α r ε l is voor een algemeen regt over defe Nederlan-
den, by Edïü van den 4, Oótober 1J40. a,yt. lo. ende daar op ge-
volgde verklaring van den 14. Februarij 15-49. gewild: dat alle Hofsge-
finden, Advocaten-, ende Procureurs, Arbeyders, Dienft-boden , en-
de Koop-lieden, liaar/^/^im ende agterwefen fullen moeten eyifcn bin-
nen den tijd van twee laren, ten waar datter Obligatie van waar, alfdan
falmen den fchuldenaar moeten in regt betrekken, binnen den tijd van tien
laren, of deflelfs erfgenaam, binnen den tijd van twee laren, na dat het
overlijden van den felven, t'fijner kenniife gekomen is, of fullen anders
gehouden weien voor betaalt: Dog't feive fchijnd wederom door onge-
bruik vernietigt. Het welk in Friejland wt een byfonder Land-rcgt als
nog onderhouden werd, volgens het gene daar van ichrijft Joann. a Sande
lib. ^.titó. defin.a. Ende inVrankrijk volgens tuygvan JohanΨαροη.

Buytendefezïjnrommige aBien ende geregtigheden, de welkke niin-i:
ïnermeer en komen te verjaren, alwaart dat boven geheugniiTe de felve
niet en waren geoefvent. Als zijn foodanige gercgtigheden, de welkke
beftaan in een vryigheid yets te mogen doen , oi laten , gelijk a!s regt van
Naafting, ende het regt om over een gemeene weg te gaan. Erv-pagt,
daar van hier voor vum. 7. Leen-regt, Patroonfchap, ende regt van
wcarije ende diergelijkke , het welkke niet en werd verloeren, al wierd
het in vele Jaren niet geoefvent, by die gene die des regt heeft, om dat
daar in altoos juflaignormtia,, ende onkunde minderjarigheyt, uytlan-
digheyd 5 ende diergelijke faken, het verfuyni veroorfaken, behalven dat
het in een vryigheyt van doen en laten beftaat,ende dat aan d'anderfijde den
befitter die geen goeden tijtel en heeft , moet verilaan werden ter kwader
trouwen te befitten, waar tegens hem het verloop van den tijd niet en kan
baten, ende den verfwijmenden altoos moet verfchoont ende herfteld wer-
den , facit textusin l. z. ff. de via public. jmM-, l. 10. Cod. de ptgnor. a£t,
l- i2. Ji. final.ff. ^ibus wod.pign. vel hypothee. D D. add^l- z.jf. de
viapublica. Balb. de ^ntfcript. ^art. i^·. .^int..part. princip. &pofi
hatem Rochus de Curte traB. dejure patronat, Rubricci de tranfatione
jUT.pi^tfon. verb, ipfe vel is α tjuo. nfim. 81. Cujus opirdoriem magis comma^
new & inpraxi ita ajfervari ajferit, Akxmd. lib. ^.confil. mm.
verf. nee ebfiat. Sic mede Andr. Gail. lib. 2, obferv, 18. num. 4, 5·.

9. Lijv-togt,of ende hoedanig die aa» eman~
dermagover-gefet, belafl, 'of beftuaan
roerden, ende mm. 14·.

15. Hoedi^^^an den eygendom vervalt,
ende tv.tn>seer ophoud, ende wie dem-
flaande ■vrugten, verftaan werden toe te
komen,

DUsvervan hetverkrygen van eygendom in't gemeen , ende op wat
wijfe 't felve gefchied; volgt nu waar in de felve in 't byfonder beftaat,

I. Togt,ofVrugt-gebruikwatf ende wat daar
ondergereekkent werd ί wat niet i ende
mm. ende 6.
Bruik, endewooningregt. '<
Wat onder Togt begrepen werd.
Yfer ende Metaal-mijnen.
lnrffefdeVeen-landen , hoe in Togt te ge-
bruikken. , , . .

6. Verbruikhngoekn, hocdamgtn Togt te

befitten.

7. Huifratit, Kledre», ofte Inhoidel, hoeda-

"ig in Togt te gebrmkken.
S. Togt werd onderfcheydtn in Lijv-togt,
ende Erv-togt,

lbo in lighamelijkke, als onüghamelijkke, enkkei, of veel begrypende faak-
ken. Encie eeril van onlighamelijkke, foo enkkei als veel begrypentie in
't gemeen) ende daar na van veel begrypende faakken , byfonderlijk van
Erveniife , ende Boedel-befit, ende wat daar toe behoord.

^ Eygendom was volle, of ^eheekjijkkf·
Cjebreekjijkken ejgendom (dat is , waar aan deri Eygnaar yets ontbreekt,
om niet al met fijn goed te kunnen doen , het welk hem anderfins by de
Wetten onverboden is, ende hem vry foiide ftaan) beftaat in Togt, ofte
minder geregtigheid.

ten, alle baaten, ende'inne-komen van een acders goed te trekken, fon-
der vermindering van het ièlve, ende daar mede iïjn wille te doen, pr.
inflit. de ufufmkn, Or i^inflit. denf» & héitat, l, 7, & /^^'f·/·
de HftifrfiÏl·.

2, Gebreeklijkj togt is, wanneer het felve gebruik tot feekre manieren is
bepaalt: gelijk als bruik, dat ishetregt, omniet alle, maarfuike,of
fulke nuttigheid van een faak felvs te trekken , fonder die aan yemand an-
ders over te doen. §. i. inflit, de ufn & habitat, l. xi. 12. jf. eod. Als ook
is regt van een bewooning van een Huis, om met fijn huif-gefin het felye te
bewoonen. /. a. §. i, /. 5. ^.jf. eod.

3 \Vy hebben gefeid (fonder vermindering van het felve goed) om dat wel
alle baat die wt de faak ontftaat, hoedanig die is, daar onder begrepen is,
maar niet het gene het wefen van de faak felvs aangaat, gelijk als Gras,
Koorn, l, 9· ff.de ufufraii, L S<ï-ff· de ufur. geboorte van Beeften, Wol,
Melk, ende foo voort, .f · 3 7. inflit. de rer. divif. .ff. de ufufmil·.
huyr van Huyfen , /. 7. ƒ. i.ff. de ufufr. l. 6z.f, dertivind. den Imnv
van de Boomen die houwbaar zijn, mids dat het felve ftoovs oirboirge-
fchied. l. p, fin, ff. de ufufmEt. ook Lijf-renten , jaarlijks vervallende,
gelijk als by Sementig van den ^a^ide op den 15. May 15 ρ j. tuflen ^driaun
■vm Stokkom, ende Katrijn van Dorp is verilaan : gelijk ook de v^tdeeling
van de ^Siten in de Ooft ende Weft-Indife Compagnie. Sie Joan. CaftiL
Soto Major de Vftifr, cap, 2p. & feqq, Snnment.feleBar.qnnfl*
lib.^.cap. 10. & Coren obferv. 7-

4 Alfoo v/erd ook het Metaal, Yfer, Koper, &c. het welk wt de aarde
gegraven werd, onder de Togt ende Vrugt-gebruik gereekent. /. p. t
ff, de ufufr. indien het felve jaarlijks wederom aangroeid. /. 7, §. hem fi
vir.ff- folut, matrimon. Eibert, Leonin. traSi, de f-ipffr^B. Cujac. i f.

obferv.zi. Hottoinann. lib.ï. animadverf. refponf.cap.il. Faberlrw,
jeaiirJib,i.cap.2,. Zz(.lib.2.ftng.intellea.cap

Maar indien het niet wederom aan een groeid, foo vermag den Tog-
tenaar, wel met de penningen, die daar afkomen, fijn voordeel doen,
maar moeten de felve, ten einde van de togt, wederom aan den Eygenaar
overgegeven werden , DD. aUeg,;ii«S. Berlicli./ir(i&c. qn^fi. part, 3,
concifif. 3 y. tifim. 21.22.25.

Sulks moet ook by ons verftaan werden in het Vrugt-gebruik van de 5
Turf, ende Veenlanden: Dat de felve by den Togtenaar wel uytgebag-·
gert, ende tot Turf gemaakt mogen werden, maar dat de penningen
daar van komende, niet met het Vrugt-gebruik verbruikt en werden,
maar onder den eygendom van 't goed behooren , ende over fulks wei
winft-gewin mogen doen; maar moeten ten einde van de togt, wederom
aan den Eygenaar vervallen , waar vooren den Togtenaar gehouden is
Borge te ftellen. 1.1./. 5. ƒ Vfufr. quemad. cav. Sie Sand. lib. y. ut. 3.
defin, 2. 3.

Maar of het felve ook plaats foude hebben in Landen daar Steen- plaat-
fer, Pot, of Panne-bakkers, ofandre byfondre aarden in v.'as , ende of
den Togtenaar het felve Land, op de voorgaande manier, van die aarden
vermag te ontgronden , foude yemand om die felve, of diergelijkke rede-
nen kunnen twij velen ? Maar alfoo het behoorlijkke gebruik van foodanige -
Landen daar in niet en beilaat, gelijk als wei in de Y fere, of Metaal-my.
nen, ende by ons de Turf ende Veen-landen , de welkke weynig, ofte an-
ders geen vrugten konnen voortbrengen , foo kan het felve foo ver niet ge-
trokken werden, ende foude het felve fonder vermindering, van het Land,
felvs (het welk den Togtenaar befcheydentlijk, naar goede Luyden feg-
gen ) moet gebruikken) niet wel kunnen beftaan. arg.LP' & ^5'ff'de
jiftifruB».^ l, t.ff. tifufriiilii <jusm ad mod. cav,

Alfoo is by Keure van den Lande van Foorn, art. 70. geftelt: Dat
foo wiens Land by yemand , of fijne Voorfaten uytgedolven was,
den felve niet en foude mogen volftaan met afftand van 't felve Land
te doen.

Al het welk van Vrugt gebruik te verftaan is, daar van de faak felv on-
vennindert in wefen blijft, endeten einde van de togt fo goed èndefoo
kwaad als die te voren was, werd overgegeven, /. i.ff. deVfufriiit,
v?elkkers gebruik yeniand fonder borgte kan verUOUwt werden.

Maar andre faken welkers gebruik in verbruik belkat, ais is gemunt 6'
geld} geinaaiite Kledren, Olie, Wijn, Graanen, ende diergelijke, kun-

nen niet wel fonderborgte, ende waardering in Eogt koisien, waar inde
borgte j van ten einde de to^t, foo veel van gelijkke foort > ofte de waarde
■van dien wederom te geven?komt,ende in plaats van het goed fel ν is./. 1.2.
/. 7. f. de Vfafr. ear, rer. qax, tifu confammt. a. inflit. de VJufmEl·.
SieGrot. Inkyd.lib.z. op'temde. Andr. Gail. Ub. 2.

7 Dog voor foo veel als Huifraad, Kledren, ofte Inboedel aangaat, de-
wijl de felvej ter goeder trouwen , verargert, ende verfleten wederom
gegeven kunnen werden, /.p, β. jf. Vfufr. quemad, cav. 3. ^ 4#
jf.AeVfafr. ear.rer.qa& ttjfi confifmKnttir. Soomagden Togter dien-
aan-gaande volftaan, mits feekker doende, dat hy die behoorlijkfalge-
bruikken, ende de Lijv-togt wt zijnde,wederom fal geven, fulks die alfdan
bevonden fullen werden. Sooals byden Hove "van Holland is verrtaan
op den 14. May 1Ö12.

Lijv-togt is het Vrugt-gebruik, het welk met de Perfoon, ende het le-
ven van een Mens werd bepaalt.

9 Soodanig dat den Lijv-togtenaar, fijn Lijv-togt aan niemand anders
over kan doen. 3. infiit. de ufufruÜ^ L 66. ff. de f me dot. als alleen dat
hy wel kan vergunnen, dat by yemand anders daar wt eenige vriigten wer-
den getrokken, foo lang fijn togt komt te duyren. arg. 1. β i.ff. depignor.
lib. -i.feudor. ttt, 8. inpr, verf. rei autem. l. 3 8. cumfeq. ff. detifrfr. Sie
Gariiam de Sxpenf.cap. lo.num. 27. Chriftin. ad II. Mechlin. tit. if.
art, 6. mm. j.&art. 7. nnm.^. &vol. i. decif. 129. Coftuym.van
Antwerpen i/f. 48. nnm. p. Derhal ven ookverftaan werd, datdevrug-
ten van een Lijvtogter wel mogen befet werden, ende fijn regt van Lijv-
togt :by executie, wel mag wtgevvonnen werden. perl.6o.§.\.ff.de
V/ptfruii. Vide Berlich. part. i. concltif. 80.. ». z6, Math. Coler. ds
proceff. execm.part. 2. cap. j. n. 7.66. & 270.

Gelijk hy ook het felve niet en mag veronderpanden , bdaften, oi be-
fwaaren. l. 1 y. §, 7. ff. de V[afruil.

Een Lijv-togter en mag het goed niet onbehoorlijk gebruikken, foo
dat het verargerde, of verminderde, l.p.ff. deVfufr^il·. quemadmod.
cav, daar vooren hy feekker moet ftellen , dat het ten eynde van de togt
onvermindert ende onverargerd wederom fal overgelevert werden. /. i.
f.eod. S'ieVecc.dsteflm,(;onjHg,.lib, $,cap. 24. Andr.Gail

Hoedanige borg, ende tot dien einde nodige befchry vinge des Boedels,
by den Erv-later niet en mag geqiieten of verboden werden te eiffen, by
die gene de welke om te verkrygen 'i gene haar by den felven Erv-later
gemaakt is , 't felve van nooden hebben, of verboden zynde, mag des

hier in 't 11 TBouk. 1V. Deel. num. i6. ende in het byvoiigfd op 't
aetfteDeel num. i8. breder werdbeveftigd.

Hy moet ook de vriigt-dragende, ende andre rot §ieraat geplante Beo,
men inboeten , daarder eenomwaeid , ofteanderfins vvtgaat. l.i%,ff.de
VfufruB, ende en mag van de felve geen omhakken, als alleen tot noo-
dige verbetering van de Hoff-ftede. /. 10,11. ff. eod. Sie Chriftin. adll,
Mechlin.üt. \ <i. art. ï. 2. Coiluymen van Antwerp. cap.

De Huyfen moet hy in goede raak ende daak onderhouden , tot fijnen
eygen kollen, maar nieuwe timmeringe, ende andre felden voorvallende
onkoften, komen tot lallen van den Eygenaar. l. 7.§.z. S-f-de ν{φΗ£ί.
SieCoftuym. van Antwerp. 4S. art. 3. 4. van Mecchlen tn. ij.
fiït. ï. 2. Confult. ende Advijf. het i. Deel. Conf. 133. qnis-fi. 3._

Welkken aangaande ter ^oWi, ende tot Oadewater gekeurtis; Dat,s
foo wie eenig Huys gegeven is , of dat hy het by Teftament verkregen ,,
heeft, fijn leven lang te gebruikken, die moet het felve in raak ende daak ,r
onderhouden, van alles datdenHuyfe van nooden is_, of men fal'taan,,
hem, ofte fij η Ervgnamen niogen verhalen, ofte by fijn leyen hem 't ge- „
bruik ofwinnen. Wanneer de felve goeden behoefden eenige nieuwere-„
paratie, ofte fUndamenten , foude die gene die den Eygendom priBten- „
deert, de m.aterialen leveren ter plaatfe, ende de Gebruikker foude betalen s>
de dag-huyren. Indien den Gebruikker in gebreekke was, foude den Ey- „
crenaar fulkke goeden mogen aanvaarden , mids betalende den Bruikker, „:
out wefende boven de vijftig jaren, het derdendeel, ende beneden de„
vijftig Jaren , de helft van de waarde, dat fdkke goeden Jaarlijxs in Huyr, „
ofte Pagt vvaardig ^ijn. Ordomamie ter Goade, art^ Zio, 211. Kepiren,,

D-n Li'v-tof^ter is mede fchuldig te betalen aSIe lallen op het goed wt-1 ^
gaande ende vallende, als zijn alle pagtingen , fchattingen van verpon-
dingen , ende diergelijkke andre omilagen. 1. 7- ί. 2. jf. de Vfutmtl. l. ag.
if. de u{H & φφΗξΙ. lemt. ten zy de felve den eygendom felv raakten.
l, 27· .i^· 3. # de ufufruü. de welkke den Lijv-togter w^lmoetvei-ichie-
ten, dog ten eynde van de Togt wederom gegeven moeten werden, d. L
7. 2. /. 27. l. 6z.ff. deVfüfr. Soo als by flmm vm den 40.

„ ende zo. femüng, art mede werd vvtgedrukt: Dat foo wanneer ye.
,, mand de Lijv-togt van eenige onroerende goedren gemaakt is,ende op een
J J ander, den Orerleden van de zijde beftaande, den eygendom, hy in fuiken
„ geval den twintioften penning aan het gemeene Land fal moeten betalen,
3, behoudelijk dat lijne Ervgenamen van den proprietarts, voor deoverle-
„ veringe van dien , refiitmie, van de felve betaalde penningen fal werden
3, gedaan,

3 ζ Lijv-togt werd verkregen door onderhandeling. Jf. r, infiit. de Op^fruil.
of by Wterrte-wille, wanneer yemand den blooten eygendom werd ge-
maakt , ende een ander het Vrugt-gebruik, d, t. l. \ 9. ff. de Ufufrpifl.
legat. of door verjaring van een derdendeel vanhondertjaar, daarvan
hier vóór is gehandeld. Ook wel door toefchatting van den Regter, in erv-
gemeene Boedel, ofte Grond-fcheydingen, daar by den eenhetVrugt-
gebruik, ende den ander den Eygendom werd toegefchaf, l. 6.$.i, jf. de
irfufrnil.

Dog op dat de Eygcndommen niet vrugtelcos en blyven, is Lijv-togt
ende Vriigt-gebniik maar tydlijk, ende keert by feekre gevallen wederom
tot den eygendom. §, t-.Inflit. de VJnfriiB.
15 Als I. hóud het Vrugt-gebruik op met de dood van den Lyv-togter,
l. 3. §,fin f. ψώ. mod. ufPisfriiSt. amitt. Hét v?elk eng genomen werd,
foo dat te Velde ilaande vrugten, dewelkke nog niet ingefamelt en zijn,
verftaan werden niet de Ervgenamen van den Lijv-togter, maar den
Eygnaar toe te komen. $,i6.inflit,de rer.divif. /.25. de Ofm. wtbe-
fondert dat Geld-renten, Huys, ofte Land-huyren , indien den Lijv-togter
den verfchijn-dag niet enbeleevt, dewelke naar beloop des tijds werden
verdeeld, ende gefplift. /,2(5, /. 36. ƒ. de ufusfruü. Soo ook by den
ϋονεναη,ΗοΙΙαηάο^άζη %η. Februarij ιί)θ5. in deiaak van Sion Las-i
Jmpetrmt van beflote Mijfive, tegens de Btirgermeefiers van Doraregt
ïs verftaan : Dat Lijv-renten betaalt moeten werden tot den Sterv-
dag toe.

Maar Lijv-togt aan feekkre onfcheidbre gemeenfchap gemaakt, gelijk
als aan Kerken , Godshuyfen, Gilden, Steeden , ende diergelijke, werden
verftaan naar verloop van hondert jaar te eindigen, het welk op 't ruimfte
voor een Menfen leven gefchat werd. l. ff. de nfufruil·. L ff. de ufu-
fruii. legat. Li^, inpr.& §,t. ζοά. de Sacrofauil·. Ecclef\

11. Houd het Vrugt-gebruik op door ondergang van de faak, 'ia'""" op
de Lijv-togt, ofte gebruik gefteld was, inflit.de ufufrfi^^'i-ff,
mik, mod, r-ifHfrua·. amitt,

III. Door af-ftand van den Togter, ofte vereenigde vermenging van 14.
den Eygendom, met het Vrugt-gebruik: gelijk als den Eygenaar het
Vrugt-gebrnik, of den Togtenaar den Eygendom op. komt. $. ι.ίηβύ. de
tifufntèl·. 1. 5. inpr.ff. Si. ufnfnsB.pet.

Het welk mede van af-ftand des Togters, ten behonven van den Ey-
oenaav, te verftaan is, v^ant af-ftand, ofte O ver-dragte van fijn regt op eea
ander, en vernietigd, ofte verandert de Togt niet, maar blijvt een ende
defelveTogt. SoodatmetdeOver. dragte van het Vrugt-gebruik , tea
behouven van een ander, niet het geheeleLijv-togt-regt, maar alleen dat
genot verftaan werd over te gaan. arg. l. j 8. jf. de tifufruti. Suiks als te regc
beweert werd by Scipio Gentil. ende Joann van den Sand. traB- de aBion,
Cejf. cap. y. mm. 3 y. Ende by Hugo de Groot in ftjn InUjdinge tot ds
Hollantfe Regtfgckertheid lib. 2. cap. 39. verf. Ten derden. Ende by Chri-
fcn. ad leg. Mechlin. tit. 1 f. art. 6. mm. 7. & art. 7. num. 5. & vol. 1.
decif.it^^ werd onderfcheyden. Ten waar een bedrieglijke O ver-dragte
ende kwijtinge was gefchied, de welkke tegens regt, ende tot verkortinge
van een derde, ter qu? der trouwen , was aangeleid : de welkke foodanig
kragteloos is , dat daarTnede den Togtenaar fijn geheeleregt verlieft. arg,
l. I. Cod. de fepulchro violat, l. 18. ad Leg. fut. de adulter, /· 13. 4., ff. de.
his qni infam. notant. Vid. Pinell. in l. i. Cod. de bon. mutern. p^rt.^.
num.ii. Covarruv. Var. refolut. lib. i^cap, 8. num. 7. & DD, ad §.
infiit, de uftifi. & l. 66.ff.de Ime dot. Soo als by den, Ho ogen "Raad ia
Holland ïs verftaan r Dat een Vader, zijnde Voogd van fijne Kindren,
van de L_yv-togt was vervallen , ende by fijn leven was verheeld, ende
vermengt met den Eygendom, om oorfaak dat hy, ten behouven van fijne
fchuld-eyiTeren j het Huys had veronderpand, ende daar door veroorfaakt
dat het felve by executie was verkoft: ende is den Kooper gewefen, ten
behouven van de Kinderen, af-ftand te doen van het gekofte Huys, ende·
wederom te geven de vrugten ά tempor elitis mot λ gevallen: inde faak '
van Timan Lfik.afz.-, > al.s Voogd van de Kindren van Tshrand facobfi,.
J3o4, Impetranten van Reformatie, tegens Willem Dirxfz,, ende Hiibert
u4ppdman. Gedaagden den 22. December i<?o5. Ende in Revife beve-
ftigt den 23. Februarii iio8.

IV. Vervalt de Lyv-togt door ongebruik, geduyrende een derdendeel 15
van hondert jaar. l. zo. /.2y. ff- qmb. mod. (^ufruit.amitt.

^oor o!7gebrisil^, dat is niet gebruikende de faak foo gelijk als hy daar
toe geregtigd is j alwaart fchoon fulks dat hy die anders gebruikte, l.io.
§. -i.ff, qmnadm.ferv. amitt. Maar waart dat hy die misbruikte, ofte ver-
ergerde

EïV'togt ts, de welke met hee leven van den Mens nïc£ en is bepaalt,
inaar van ^en eenen op den anderen over-fterft , fondei' onderfcheici. §, j.
inflit, /öMf. ten waar het felve aan feeker Geilagt: ware gebonden, l. fin,
Cod, de fiire Emphytemico in -verh. necejjitatem.
Dit is of Erv-pagt. regt, of Leen^egt.

IN Heiland zjtt verfcheydefoorten van Renten', de welkke alle Erv-
pagten werden genoemt, of daar onder behooren.
t DefezvnErv-pagt-regt, prop. EmphjteHfs, Tiend regt, Cijns-regt,
pagten metten Houde, Tijns-regt, ende diergelijke meer,

Erv-pagt-regt is een ervelijk onverftervelijk regt, daar by den Heer van
het ongebouwde Land, het vrugt-gebruik van het felve aan ycmnnd eeu-
wig ende ervelijk wt geevetop verbetering, mïdsdat hy daar voor jaar-
lijks een heerlijke Renten geniet. l. i. (^odi de jnre Emphjt. L i. &2.f.
Si ager vcBig.

Ikfegg eenonverfieYvlijk.regt i om dat het met de dood van den befit-
ter niet en vervalt, maar tot den ervgenaam overgaat. 3. Inflit. de locat,
conditSl·. i.jf.SiagerveBigal.l. ^.^'od.defmdtDpatrimoiiial. Beho'jdlijk
het regt van verboukking, t'elkken overgang , niet een dubble pagt, ten
behouven van den Heer : Soo te fien is in feekker Handvsfl by
Graave FtoRis aan die van Monikkjndmi gegeven op Vrou-
wen-dag van den jare iz88. met defe woorden : Wa!ir ίί} Μλ'λ of
WijV i die dat pagt Land befit flerv dis η α afle Ervgenaam fal behoftden
dat Land met een ervHjkXe rente, als hy betaalt heevt den regten Hecr
d'es Lands twee voiidige pagt, Ende alfcovan Gef^agt totCefiagt-, emwe·
(ijk, dfijrende.

nietgebruikkelijk 5 de welke van vy ν tot vy ν j of van tien, tot tien jaar,
of naar verfterv van d'een op d'ander moet werden vernieuwt, op verval
van de fel ve. cap. 1. extr. de precor. Daarvan Grot, fpreekt in fijn In-
leyd, lib. 2. cap. 40. ver[.\ Cehrnrdoo\.

Defe Rente komt in plaats van den eygendom j ende is een wefentlyk :
deel van foodanige overkomfte, dewelke indien drie jaren onbetaak
bleev, ibude den Erv-pagter van fyn regt, ten behouven van den Heer,
verileeken. /, 2. Cod, de jnre Empbyteutico. Soo nogtans dat het by volle
wyfdom van den Regter alfoo moet gewefen werden. Grot. hleyd, lib. 2.
cap. 40. mm. 3. cap, 43. num. 5. Chriftin. vol. j. decif, 120. num. 2.
Kéoüff. adconflit. reg. inprafat. glo^.f.mm, Sententie van den Hove
van Holland, tuffen lan Knelifz.. tot Moordregt, appellant, contra j^driaan
Doens van den 22. December 1615.

Dog werd meeftendeel d'Erv-pagt foodanig ingefteld, dat indien de
jaarlijkfe Rente niet juyft op den dag en werd betaalt, den Erv-pagter fijn
regt verlieft: maar daar tegens werd huydensdaags den Erv-pagter, al
hadde hy het fchoon verfuymt, naar dadelijkke, ende ongemaande aan-
biedinge door het behulp-middel van herftellinge, van het felve verval
ligtelijk verfchoont, cap. uit. extra, de locat. Grot. Inleyd'mge lilu 2.
cap.^0. nitm.1%. Clar. f. emphjteuf. qa&ft.^.infin. Sententie van den
Have van Holland, tuffen d'Ervgenamen van Dirk. van Leemven,
Impetranten in r. a., tegens de Befitters van de Landen gelegen in de Groep,
van den 2. November 1616. ende by den Hoogen Rade beveiligt op den
22. December 1625. Sulks dat by ons den Heer niet alleen niet fonder
voorgaande gewyfde van den Regter, den Erv-pagter, om fijn wan-be-
tahnge, van fijn regt mag verfteeken; als in de felve faak van Jan Kne-
lifz.. tot Moordregt, appellant, tegens Adriaan Doenfz., is verftaan. Maar
ook fel VS in boetpligtige bedingen, geen gewyfde foo verr foude gegeven
werden : vvaarom het felve meeilen tyd by Over-komfte, ende ook wel
by Vonnis, met een jaar Erv-pagt , of een dubbel veriuym, werd gebe-
tert. Sic Coren Obferv, 22. Sententie tuffen 214". Diri^van Leeuwen
ende de Befnters van de Landen gelegen in de groep, hier vooren verhaald.
Sie mede Confult. ende Advyf. het 2. Deel, Conf. 5. Dat by ons deur-
gaans foo werd onderhouden, ende met de manieren van Frankrijk^ , die
vvy daar inne volgen, over-cen-komt, daar 't felve mede plaats heevt,
behoiidelijk foo anders wtdruklijk was bedongen. Derhaiven aldaar een
gemeen feggen is , dat de Erv-pagt-goederen voortaan die vrye eygen goe-
den gelijk geworden zyn. SieCharond. lib. τι. refponf. zo. endeCliaflan.

ad Conjmttid. Burgmid. tit.defiefs. ί. en chofes. Anton. Fab. ad (^od. lib.'^.
tit. 42. defin. 8.

5 Soo dat den Erv- pagter, behal ven het vrugt-gebruik van het Land fel vs
te genieten , ook het felve regt aan een ander mag over doen, waar toe
dat hy in 't verkoopen, jure %pmano·, den Heer de voor-keur niofte geven,
om by hem binnen twee Maanden voor de felve prys , indien hy het be-
geerde j het Land aan hem te mogen houden , ofte een vyftigfte deel van
den bedongen prys, voor het vernieuwen van fijn Erv-pagter, tot een
ken-teikken van den eygendom te genieten. /. 5. Cod. dejure Emphp. verf^
Sed ne hac. Dog het weg-fchenken ende ruyien vermeet ookfonder ken-
nifie van den Heer te gefchieden , mids dat voor verbouken, ende ver-
nieuwen van fijn Erv-pagter, mede een vyftigfte deel van de waarde van
het goed byhem wierd genooten. juxta d. Λ 3. in fin, & tbi Sichard.
^mm. l^. & feqq.

Maar by ons vermag den Erv-pagter, fonder onderfcheid, fijn Erv-
pagt-Iand, vry, endeonbekommert verkoopen, ende vervremden, op wat
manier dat hy wil, fonder den Heer daar inne te moeyen. Neoftad. Cnr.
Holland, decif. & Jupr. Car. decif. 39. in fin. Behoudens alleen den
Heer fijn regt van Naafting, binnen's jaars, nadat het tot fijn kennis is
gekomen. Coftuym. van Rhynland, art. 40. Tiraquell. deretraÜ-Ugn.

SI. num, 5,4· Chriftin. vol. 3, decif. 122. cap· uit. extr. de locat. Ende
indien hy het regt van Naafting niet en gebraikt, trekt hy voor verboukken
ende anders, voor het eerfte jaar een dubblepagt, boven de waarde van
een kannen wyn voor den Penning-meefter, tot fijn vemi: het welk ge-
meenlijk verftaan werd begrepen te zyn onder de Clatifule, op Erv-pagtS'
'/egt, al ift dat het felve niet verder wtgedrukt en is.

Dewijl dan den Jaarlijkfen pagt- penning komt in plaats van den eygen-
dom, ende verftaan werd een wefentlijk deel te zyn van de Erv-pagt:
bedenkelijk, of indien den Erv-pagter een gedeelte van de wtgegeven Erv-
pagt-grond aan een ander kwam te verkoopen, ofie anderfins te vervrem-
den, daar door ook de Erv-pagt voor een gedeelte moet werde» gefplift,
ende verdeelt ? Dog dewijl de Erv-pagt, ende yeder gedeelte van dien,
ondeilbaar op de geheele wtgegeven grond geveft werd, volgd daar wt,
dat al ift dat de felve in de betalinge werd gefplift, nogtans de geheele
grond voor het minfte gedeelte van dien verbonden blyft, arg, 2.
Si mus expluribas. Sie Coftuym. van TJiijnland, an.^i. Soo ais by
den Hove van Holland van een veronderpande gefplifte jaarlijkfe Rente
verftaan is 5 dat de geheele grond, fonder aanfchouw van de verdeeling,.

de Renthefver verbonden bJyvt, ende hy fijn keur Iieevet, vvsar hy 't aan
verhalen wil, by Neoftad.i/m/.4. Radelant. decif. Cliriftin.

ad leg. Mechlin. ut. 15. art. 31. Derhalven ook gemeenlijk by foodanige
verdeelingen defe Claufule werd bygevougt, ende inbedongen, met hy-
fothecatievande geheele Pagt, of Rente, wt kragte van de ^elkke, indien
den Pagt-hefver de geheele pagt op het verdeelde ftuk Vv'ilde verhalen, hy
behoudens vergoeding, 't felve gehouden foude zyn te voldoen.

Het welk ook in verfterv van meer t'faam beervde Erv-genooten alfoo
verftaan werd, dat yeder van hun in 't byfonder voor de geheele Erv-pagt
aanfpreekelijk is. arg. d.l.z.Cod. Si mns ex plmibus. Jul. Clar. ^. Em-
phyteufis. quafl, 14. in fin. Chriftin. vol. i. decif, 107. mm. 10. Al ift dat
den Erv-pagter de Erv-pagt, om fijn verval-regt van verbouking, op een
van hun allen, t'haarder keur, van den een tot den ander, behoudens t'elk-
kens fijn regt, doet over-bouken. ^

Soo mede verftaan werd, dat by eenig ongeval, ofte geleden fchade 5
van inbreuk, overvloed, oorlog, of ander ongeval, op den v^tgegeven
Erv-pagt. grond, den Erv-pagter egter fijn geheele pagt moet betalen,
foo lang foo veel in wefen over blyvt , als waar v}t den jaarlijkfen pagt kan
werden gevonden: want gelijk als hy het voor-deel geniet van alle aan»
koinften, ende verbeeteringen, foo moet hy ook de fchade daar op val-
lende, alleen dragen. arg.1.9. §.t. & $■ /.13. §.') deVfufriiü:.jm£l^
l. ï. (^od. de lure Emfhjteut. & ibi Barthol. Salycet. Autum. (^onfer.dti
droiEt. Anton. Faber ad (^od. lib. 4. tit. 43. defia. 36, Al var. Valafc;
traSi· de Ittre Emphyteut. qttdifl. 27. nttm. 4. in fin. Andr. Gail lib. 2, ob-
ferv. 23. n»m. 23.

Het Erv-pagt-regt werd verkregen, ende gegund, gelijk al onroerend ö
goed, by wettlykke gift, ende over-dragt van Zegel, en Brieven : Soo dat
by ons onnodig is verder in te fien de twijvelagtigheid van de DD. of
tot de felve ook fchrift van nooden is, Daat van te fien is by Arnold.
Vinn. inflit. de locat. condfiSl. num. 8. Radelant. decif. ZJltraje5l. 24.
Chriftin. vol. 3. decif r ip. nam. 5·. ook door verfterv, foo wel by Wter-
fte-wil, als abinteflato , dat is by ervenis fonder making , ten waarde
felve by beding van de wtgift aan feekker Geflagt gebonden was. l.fin.
Cod.de JureEmphyt. Lli^J. ij. i. l- 6η. §. 2. &

ff. de leg. 2. Fufar. defnbftit, ηπί,β. 3 8o. num. 8. &feqq. & ^^fl. 11 r.
Item , aoor verjaring van een derdendeel van hondert jaar, dat het goed
voor Erv-pagt-goed gebruikt is geweeft, ende voort gelijk al ander goed
verkregen weru.

7 Gelijk ook 't felve vergaat, ofte vervalt, door wtfterving van het Ge-
flagtj daar in het felve, met laftvan vernieuwinge, was bepaalt, ten
vvaarintijdsby denaafte Magen van den laatften befitter, nieuwe verlee-
ning was veribgt. Sie Chriilin.ï'o/. 5. decif, tzz. mm. 8· Anten. Ga-
briel. commm. Concltif. lib.i,de Jme Empbytem. Conclitf. i, Fachin, UI,,
itControv. cap. 100.

Erv-pagt-regt vervald ook door verjaring van een derdendeel van hon-'
derd jaar, zedert dat het felve by den Erv-pagter niet en is gebruikt, an-
ders en werd het Erv-pagt-regt, aan de zijde van de Pagt-hefver , ioo
ligt niet verlooren, ten v/aar dat den Erv-pagter niet alleen de pagt niet
en haddebetaald, maar ook het Erv-pagt-goed, foolangen tijd, als vry
eygenhadde befeten. Sie Neoüad. f/^pr. Cfir. deaf. 39. ende't gene hier

^ Aangaande het verval door wan-betalinge ende verfuym van den tijd
van drie jaar, daar door het regt aan den Eygenaar vervald, fecmdam /. 2.
Cod. de fare Emphjt. Of, ende hoe verre 't felve by ons plaats heevt, is
hier voor gehandelt.

Het laatfte ende voornaamfte middel, daar door het felve komt te ver-
vallen , is des faaks onderg ang, te weten ? ioo de ièlve in 't geheel komt
te vergaan. /. i. Cod. de Jme Emphjt. Dog foo maar een gedeelte daar
van quam te vergaan. By voor-beeld: het Huys kwam af te branden, het
welk op den Erv-pagt-grond getimmert ftond, foudemen verftaan dat
cgCer den Erv-pagt molt betaalt werden, ten aanfien van de overige grond.
arg. L 98.. §. 8. defolut. jmB. l. r. (^od. de fnre Emphjth. Sie Anton.
Fab. adCodJib. Grot. Inlejd.lib. 2. cap.^o. verf.

Ten fefien. Ten waar de Erv-pagt alleen van het Huys of getimmerte wt-
ging. arg, l. i. ji. 3. /. ^o.jf. mod. Vfufmü. vel ufiis amitt. Of

tlat by de wtgift was bevoorwaart, dat fchoon het wigegeven goed, by on-
geluk, of anderfins qiiam te vergaan, egter de Jaar-pagt foude moeten wer-
den betaalt, hoedanige bedingen ook naar Regt.en mogen beftaan, arg,
l. 78. ,ί. 3· de Contrah. empt.jmB. l, i. Cod. de Ime emphyth. in verbis
(iiper omnibHs. Hoedanige bedingen by ons gemeenlijk gefchieden onder
de Claufule : vry vm alles y [onder eenigerhande kprtinge i hoedanig dis
fmde mogen wefen, &c.

TIend-regt, is een geregtigheid om een feeker deel der vrugten Jaar-1
lijks te mogen beuren, het zy dat het felve is een tiende, agtfte, elfde,
vyftiende, feftiende, tïvintigfte, dertigfte, of veertigftedeel, a fo genaamt
van het voornaamfle, 't welk meeft gebruikt werd, cap, in altquibits, verf,
illa. Extr, de decimis.

Soo werd by ons het Tiend-regt verftaan, van het elfde deel varn feekre
Vrugten te mogen trekken, fulks dat getuigt werd by feeker Handvefi
van Cjraav Willem van Henegomven , aan den Lande van Swijndregt
in Ζfiid-holland, ge^v^n Aes Woonfdags naar Sint-Maartens-dag 1337.
inet defe woorden : Den TiendenfMen \vy behouden , (tatis , te weten den
elfden Schoof, ende dat elfde Lam. Soo ook by den Hoogen 'Kade in Hol-
land, in Revifte is verftaan, indefaak van Bernhard van den Bongaard,
Heere van T^enrode, contïA'Biirgermeeflers ende'Regeerders van Νaar^
den, Ηπ^β'εη, "Blaricdin j Larum, ende Hilverfum , den 21, Janua-
rü 1623.

Welk regt by ons niet voort en komt wc het Godélijfc ofGeeftelijk-X-
regt, ibo ibmmige willen, de welke by navolging van de Levitiiè-dienft-
plegtlijke Wet, (daar van Levitic, cap, 27. verf-yo. Islum, cap. 18.
yerf. 2.1· ende T)euter. cap. 14. verf. 22. 28. ende ζ'αρ. i6, verf. 12.)
onder de Kriftenen mede hebben ingevoert, dat het tiende-deel van alle
Vrugten, gefchikt, ende opgebragt moft werden tot onderhoud van den
Kerken-dienft , etl de wat daar toe behoort, tot, Ht. extr. in 6. & Qemen-
tin. Ί>ι dscïmis/ Maar wt Wereltlijke handen, eerft aan de Hoogfte-
jriagt,-tQt een teekken van onderhorigheid, overgegeven, de welke we-
derom daar mede de Qrave van. Hollandi in der tijd, begiftigt hebben,
(Soodat wtde oirkondevanden Abt van Floricamp, ende andre by-ge~
bragte Oudheden, ontwy velijk werd bewefen by Hugo de Groot in fijn
Inleyd. lib. 2, cap. 4 y.) ende by de felve wederom aan andre, als een ge-
volg van heerlijke goeden ende innekomen in 't byfonder zijn opgedragen»
daarvan ook de ineefte Leen-roerig zijn, ende met, ende benevens de

Leenen daar fy van wt gaan , verlijd, ende verheft moeten werden ; want
men verftaat dat geene Leen.mannen, befi'ttende hoogej ofielaageGe-
regten, wt kragte van haar Heerlijkheid, eenig regt tot Tienden hebbens
ten zy haare Verly-brie vén fulks vftdruklijk mede brengen. Grot. Meyd.
d, loco. verf. 't Is ook^ftilkj. Ψ lacaat van Kaffer Ka rel van den
t.OBoher Ij zo.

Defen aangaande werd in de Keirren van de Landen van Zeeland ^van
den jaare 149(5. een oude Cofinjmé 'gevonden , cap. 2 an. p. Dat fooycie
eemgeTtendehoud vandeti Graav , endeafiyvig vaerd, foo fal fijn wetagti-
ffen Soon, ofSoonen, gehoaden wefente betalen den Graave, ofte Mam·
bour-'s Lands, voor elk^ (j emet een pond fwarten Tommis, (naar onfe mun-
te v?aardig omtrent twintig ftuyvers) ende heevt dk Doode geene mtagtige
Soon 3 ofSoonen ^foo fal des 'Dooden wetagtige Tiogter , of Dogteren, mogen
hebben, en behouden elk, Gemetom twee pond Tommis. Ende en heevt hy
Soon nog Dogter vm wetagtige geboorte, foo fal fjn wetagtige Broeder, of
Broederen, die mogen lojfen elk^ Gemet om drie pond Toarnoü: De welk_ke
loffinge fj faüen moeten doen binnen een halvjaar, naa dat hy aflyvig word,
op de verbeurte van den voorfchrevenTienden, Ende ifl dat hy geen Soonen,
Dogters y nog'Broeders en heevt-, foo fal die komen aan den Graav, of
Mambour-'s Lands j om daar mede fijn profijt te doen. Ende waart dat y e~
mand eenige Tiende naave t of verkpft fijne Soone ,Dogters, of 'Broedrent
die fuUen fy Ιοβ'εη om alfoo veel als ofdte by Doode verftnrven waar. Maar
vaaart dat yemandfijn Tiende verkoft eenigeandre, dte fal den Graav ge·
ven , of Mambour-'s Lands van elk^n (femeten, om die overfettinge ende
Verleeninge, drie ponden jxvarte , indien hy Soone, Dogter j nog Broeder heevt
levende. Ende en heem hy geen Soone , Dogter, nog Tiroeder levende, foo en
(al hy fijn Tienden niet mogen verkoopen, ten waarby (fonfent van den Graav,
'ofte Mambour, ƒ/« Stedehouder, ofte Rent-meefter,
3 De Tienden zijn van driederhande iborten, Kooren, okt M^^-^i^n-
den, Smal-tienden, ende Krijtende-tienden. 1

Kooren.tiende is van Rogge, Tarw, Haver, Garft, Weyt > &c,
Smal-tienden zijn van Moes, Hout, Gras, Hoy, Rapen, Radys, Koolj
Ajuyn, Appelen, Peeren, Nooten, &c.

Krijtende-tienden zijn van Voolnen, Kalvren, Lammeren, jonge Vark-
kens , Ganfen , Bijen, &c.

Onder defe zijn Krijtende, ende SmaLtienden vzn de minft^ ^^o^te,
ende werden gemeenlijk ingevordert in deier voegen.

de waarde, tot keur van beyde; beneden de vyv, van elk Lam, KaJv,
of Bigge,een oort-ftuyver; vaneenVolen, eenftuyver; ende van een
Villkenj een halve iluyver: endefoo voorts van andre diergelijke, alles
meerder, ende minder, naar het gebruik ende Coftujme van de plaats, daar
onder de feive behooren: Ende werd verftaan , dat foo wat Paarden,
Koeyen, Varkens, Schapen, ende diergelijke , t'elken Jaars-dag in de f^·.
risdifiie geweeft zijn, van hunne aanwas Tienden fchuldig zijn', niette-
genftaande defelveterftond daar naar vervremd, ofte vervoert werden in
andere plaatfen, ook die voor Jaars-dag in den Ambagte wefende, door
oogluiking, ende verdrag, met andre Tiendenaars op andere plaatfen
gedreven werden, ende terftont daar na wederom gehaalt werden. Ende
werden gegaard t'eikken May, of eerder, als daar vervremdinge gefchied,
ende laater alffer geteelt werd, ende aanwas komt.

Maar aangaande de SmaL tienden, ftaat te letten dat de meefte van de 4
felve van oude tijden niet en zijn ingeftelt geïyeeftjraar van tyd tot tyd,
by manier van indragt, by de Edel-luyden, buyten regt, de goede Luy-
den zijn afgeperft. Als te Gen is by de Placaten van Kajfar Κ α r. ε l van
deneerften OSèober 1510. ende den 9. April ijap. Daar by geordon-
neert Vi^erd : by de felve, of eenig andre, geenig regt van Tienden te mo-
gen gebruikken, dan fy, ende hunne Voor-oudren den tyd van 40. jaren,
ende daar te vooren, gewoonlijk hebben geweeil te heffen , ende gebruik-
ken , of ander deugdlijk befcheid daar van hadden. Glijk ook op de Re-
monfirantie van de Burgermeefters ende Regeerders der Stad Lejden, van
wegen de "Warmoes-luyden aldaar, tegens de Edelen , ende andre Tiende-
hefvers in Rijnland, by refcriptie van 't Hof van Holland op den iS.Martii
1-503. aan de Staten van den felven Lande gedaan, de felve Tlacaten zijn
verklaart, dat Warmoes ende Boom-vrugten, Kool, Peen, Ajuyn, Wor-
telen , Pluk-boonen, Pluk-erweten, Knollen, ofte Rapen, Radijs, Salade,
Applen, Peeren, Nooten, ende alle andre gelijkkeVrugten , op wat foor-
ten, ende par^eelen van Landen diegewalfen , ende geteelt mogen zijn ,
geen Tiendbare vrugten en zijn , ende dat orer-fulks niemand geoorlovet
en zy , eenige Tienden , Hond-gelden, of andre Ongelden, in plaatfe van
Tienden van de voorfz. Vrugten te eyiTen, hefveii, of genieten, ten
waar by fpeciale Titule, ofte bj- wtgifte van de Landen bevonden werde,

ten principale», ende in 'tpetitoir gewefen, gegaan zynde in kragtvan
gewijlde , fuik regt j vfaar toegevvefen , of dat klaarlijk bleek dat hy ge-
lijk regt van Tienden, voor'"'dato van het voornoemde Tlacaat van

5 Maar ofookdeKennipTiendbaaris, werd by veele getwyvelt. Dog
is dien-aangaande by Plac, van Kayfer Karei van den 15». ^pril iy2p.
verklaart dat men mede tienden ial geven van Kennip, Raap, Vlas ofï
diergelijke rond ofre platfaat, foo we als van tarw ende garft ende haver,
niet tegenflaande dat men over veertig jaren dat niet en faayde, ofFfiiIks in
gebruyk geweeft had, ten waar dat die Landen daar aff fpecMlijk^ by
privilegie ofte wtgeven Ordonnantie bevryt waaren, ofF by fentmie voor
date van de felve Ordonnantie gegaan in kragte van gewyfde daar aiF ge~
abfolveert waren. Ende is dien volgende by den Hove'van ΗοΙΙαηά
den leften July i(io8, indefaakvan Jonk-heer Hendrik van Wijngaar-
den , onderfcheydentlijk verftaan: Dat de Kennip-tienden betaalt moe-
ten werden in Schooven, ende dat fulks den Tiendenaar, foo wel Tienden
van Kennip , te vleten Gelling, ofte Zaad-drager, als van Zaad toe-koirit.
Dog op fommige plaatfen werd het felve voor een ieekren kleynen pen-
ning , over yeder Hond bezaayt-Land, afgekoft.

De Tienden in't gemeen zijn foo wel Leen, alson-Leen, ende werden
bekomen, ende verloren, gelijk als ander Leen ende on-Leen goed.

6 Op dat den Tiend-Heer in fijn geregtigheid |niet te kort en gefchiede,
foo en mag den Bruikker van 't Land , daar foodanige geregtigheid op
ftaat, fijn Vnigten van het Veld niet halen, ten zy ny den Tiend-Heer
daar behoorlijk van verwittige, ende hem tot ieekren dage dag-vaart, om
fijn Tienden temogen nemen: Dog, foo hy op de gefette tijd uiet en
auam, foo foude den Bruikker fijn Vrugten t'huys voeren mogen , latende
de elfde Schoov voor den Heer ftaan. Sie Grot. JnUyd. lib. 2. cap. 45. in
fin. Keuren van den Lande van Voorn. art. 99. van Zeeland, cap' 3»
art. 16. Placaatvan Kaifer Κ ar el van den J-Juny 1554. ende van
Konink, Ρ Η i l ρ s van den 0. Juny 15 64,

I. cyns-regt wat, ende va» wat Voor-rtgt 6. OntfangeueHdeinvorirenvankleyiteKen-
vmoüds. ten, Fagten, f^c. hoedanig van Ouds,

CYns-regt, is degeregtigheid, daar by dat een jaarlijxfe Rente {infiar i
antiqHarum fmdationum adpias caufas afundatoribus honisfuis im~
pofitarum ) op feekker onroerend verkoft goed, by den Verkooper eeu-
wig ende erviijk werd geftelt, ende geveft', by fommige eeuwige ende on-
losbare Renten, by andre Oud-eygen. Het welk in Voor-tyden van foo-
danig gevolg plag te zyn . dat de felve Landen vry waren van alle andre
Renten , ofte Ongelden, ende over erv, ofte ont-erv van de felve Lan-
den geen Schependom, ofte gemeene Vierfchaar onderworpen waren,
maar moften by andre Pagt-houders van den felven Heer, beregt werden,
die hy daar toe opeyffen mogt. Soo te fien is by Jan Bottelier in fijn Somme
"Bitraal cap. 201. in deie woorden: Soo en z^ijnfe fchdldig anders geen ren·
ten , nog ongelden, nog Schependom. Όαη als die Heere -van nooden heevt te
hebhen regt om eenige Pagt, ofte fcheydinge die een tegens den andren: hy mag
ejfen fijn Tagt.houders, ende magfe vermanen te doen > ende regt tefeggen^
ende Jy zwijnt fchuldig te doen ter 'vermdmnge vm haren Heer. Ende en ii
dMr anders geen Schependom, nog meer dan vier, ofte vjv van den Man-
nen houdende in Pagt, die eerfie die den Heer ontbieden ml voor den dage,
ende en hebben anders geen kenniffe dan van erv ende ont-erv van den Landen·,
gehouden in Pa^, ende het en behoort ook^nint gedaan te xvefen, noggewefeu
by andre.

Verfchüt daar in van het oude Erv-pagt-regt: dat het felve goed, by ^
wan-betalinge niet en werd verbeurt; maar is de felve Rente on-losbaar,
ten waar by beding anders daar in waar voorfien, ende befprookken. Grot.
Inlejd. Ub. part. 14. num. 31. Zyp$. notit. lur, Belg. tit. de reditibus,
verf.fubmoderatione. tot onderfcheid van andre Renten, de v;7elkke voor
geld gekovt, op het een, of op het ander Land, of ontroerend goed, wer_

den verfeekkert, ofgeveft, de welkke voor het aange telde, of indien dat
twyvelagtig is j met den Penning feftien altyd kunnen werden geloft.
Grot. d.lib.i.cap,t^.m>fi. ^ι. Itb.z.cap. num. j. SietZypse.
mtit. iHr.'Belg.M.dereditib. & eor. luitione, verf, & ^uomam verf. feq.
Coftuym. van Antwerp. tit. j/. art. p. 10. ij. 23, Chriftin. vol. r. de-
cif. 303. 33. cumfeqq. Daar van bier naar,

5 In Abswotide hebben de Ahten van Egmond van oude tyden een Regt
gehad, datmen noemde Abs-regt, ofte Dood^pand, het v^elk daar in be-
ftond , datfy, by overlyden, van yder mogten beuren het befte pand,
ofte vy v-en-twintig ponden daar voor. Het welk in der tyd is afgekoft met
fes hondert Gulden hooft-foms, ofte met een Rente van feven Gulden
agtien Stuyvers ende fes Penningen 's Jaars, waar van nog e^nige Brieven
te fien zijn by den Rentmeeftér van de Vniverfiteyt hmnsn Leyden, als
zijnde de felve Univerfiteyt met eenige Geeftelijke innekomen begiftigt,
dejongfte ναηάβηΐΒββη PebrHarii den 26. Μαγ lypy, endeandre.
Sulx mede binnen Delv een oud regt is, ende als nog werd onderhouden,
dat de Kerk het befte kleed van den Overleden toekomt, of een fekren
penning daar voor tot af koop.

Α Pagten metten Houde verfchillen van het Cyns-regt feer weynig, of by
na niet, ende komen het Erv-pagt-regt daar in gelijk: dat den Pagt-hefver
by verkoopinge, ende vervremdinge van het goed , daar foodanige Pagt
op geveft ftaat, regt heevt van praferentie ende naaftinge. Hier van wert
gefprookken in de Kernen van Leyden van den Jare 1585. ijri. 72. ende in
de niewe Keuren va;n den Jare 1(^58, art. 120. Dat tot welker tyden eenige
Huyfen, ofte Erven , met het regt van den Houde van ouds belaft zijnde,
werden verkoft, ende de koop volgens de Keuren is geveftigt, foo fulien
den Verkooper ende Kooper, den Houvv-heer, of fijnen Gemagtigden ,
de na-koop aanbieden, de welken fijn beraad fal mogen nemen tot over
dv/ers-nagt, (dat is vier-en-twintig uyren) ende midlertyd de koop aan
hem mogen nemen. Van Vv'elk regt medebreeder te fien is inliiet t. Deel
van de Sememien ende gewefen zaken van de Hoven van Holland, decif.
18. pag, 4<i.

5 Tyns-regt is het oude Erv-pagt-regt feer gelijk , ende is een Pagt, ofte
Rente, dikwils maar van een iiyt, of van een oort-ftuyver 's Jaars, het
welk indien mede nietjuyft op den tyd betaald en werd , foo vervalt het
geene dat daar mede belaft is, ende werd verbeurt verklaart: Mede heb-
bendeharen oorfpronk uyt onvrugtbare Landen, voorden fel ven laft op
verbetringe uytgegeven. Dog aangefien foodanig yeriuyin mjndicio con~

tradiBorio bygewyfde nog noyü en is beveiligt, foo werd het felve mede
om een kleynigheid, ende ligtelijk afgekoft, ende gebetert, gemeenlijk
roet een dobbelden Tyns. Siilks als by den Hove van Holland verftaan
is, op een verfuym van een jaarlijkfe Tyns van een duyt 's jaars, met be-
ding, indien yemand 't felve kwame te verfuymen , het vvare wetende,
ofte onwetende, dat als dan de voorfz. duyt by de couveringe ( dat is by
verdubblinge) op foude loopen, foo lange, ende ter tyd toe het Land
geheel foude zyn verfuymt, ende verbeurt, ten behouve van den Tynfe-
naar, de welkke daar na vry foude ftaan, 't felve Land te aanvaarden, als
fijn vry ende eygen Land, ende daar medé fijn goede geliefte te doen,
welkke Tyns wel omtrent de veertig jaren aan den andren verfuymt zijn-
de, het felve verfuym is vervult , ende gebetert, met eens betalende
dobblen Tyns voor het eerfte jaar, ende alle navolgende jaren enkkei: in
de meer-verhaalde faakke van lan Cornelifz., Schom tot Moordregt, lm*
petram in reliefd'appd·) contra Adriam lan'Doenfz.. in date den 22, De-
cember, Anno 1515.

Tweederley Cofluymen werden onderhouden in Holland, noopende
de Tyns-goedren, beyde tegens regt, ende reden.

Eerftlijk, yemand ftervende, ende Tyns-goedren befittende, foo moet
yder een van fijne Ervgenamen den geheelen Tyns- penning aan den
Tyns-heer betalen, ende dat ter tijd toe den Boedel gefcheyden is, daar
anders den Overleden plag te mogen volttaan met eenen Tyns-penning,
ende alle de Ervgenamen te famen niet meer als in het regt van den Over-
leden eens gehouden zijn , ende alleen fijn perfoon reprafentere».

Ten tweeden, indien yemand is Tyns-heer, ende ftervt eer dat den
Boedel gefcheyden is, ende den Tyns aan een Man gebragt is, moet me-
ae by elk van fyne Ervgenamen den geheelen Tyns-penning werden be-
taalt.

Nopende het ontfangen ende invorderen van de kleyne Renten , Pag- 6
ten 5 Erv-huyren , Cynfen, Tynfen, is van ouds in Holland, tot verlig-
tinge van de Rent-meefters van de Heerlijke goederen , ingevoert geweeft
een openbaren Sit-dag, op de welkke de goede Land-luyden de kleyne
Renten, Erv-huyren, ofte Cynfen moften komen betalenende foo wie
tengefeydenSit-dagenietenquam betalen, wierdtegens denfelven ge-
procedeert by openbare Pandinge in't generaal, in de Tarochie éwden
voorfz. Sit-dag te voeren gehouden was; eude wierd daar na de onwil-
lige betaalders , een feekren betamelijkken dag beteikkent, van Pagtinge
te doen > ter plaatfe daar 't behooren ibude, die men noemen , ende in de

Farochie verkondigen foude. Welkke verpagtingegefchiede by twee Buy-
ren» of by twee Leen-inannen , of Schepenen op den onderpand, als
twee-fchat aan gelde, en drie-fchat aan pande; Ende foo wie ten dage
van de felve Pandinge qiiame betalen, ende fyne fchade befchudden,
dat mogte hy doen, niids betalende aan den gefwooren Bode, voor fijn
loon, vier grooten Vlaams; ende voor den Rent-meefters , ende haarc
Klerkken, twee grooten Vlaams ; Maar foo wie dan niet en quame , nog
fijn voorfz. onderpande niet en bevryde, binnen 's jaars, ofte ten langften
eer men weder Pagtinge dede van de naaft-volgende jaren , ende toeko-
mende Renten, Cynfen, ende Erv-huyren, foo mogte den Rent-mee-
fter, of fynen Klerk, voor de twee verfcheenen jaren. Renten, die fy-
iuyden dan fchuldig vi?efen foiiden, de voorfz. onderpande verlooren-pag-
ten, tot profijte van den Heer, als vry aan hem nemen , by gebreeke van
betalinge; Des dat den voorfz. Rent-meefter gehouden VYas, ten dage van
de verkondinge, van de Sit-dage van den naaukomenden jare,daar van
eene generale waarfchouwinge te doen openbaarlijk in de '"Tarochie-^tÏ-
ke, daar 't behooren foude, van 't regt daar op haar-luyder onderpand van
te vooren vervordert was geweeft, ende aldaar verklaren die namen ende
toe-naamen van die gene die in gebreeke geweeft hadden, haar-luyder
voorfz. Hof-ftede, Huyr, Erv-huyr, of Cyns te betalen, op dat fy mog-
ten komen haar fchade in tijds befchudden, op dat immers niemand met
reden feggen mogte, dat men hem verkragten, ofte overvallen wilde.
Welke foleraniteyten ende omftandigheden , aan een zyde geftelt, veer-
den nog huydendaags byfomm'ge Heeren, Rent-meeftren, foodaanigc
Pagtenby Sit-dage ingevordert. Ende was by Placatevanden leflenOBo-
her i6io. byde Staten van Holland over de juyfte betalinge van des
Graaflijkheids Hof-ftede, Huyren , Erv-huyren, ende Hoendren-gelden,
Grond-cynfen , Erv-pagtjens, endeandre kleyne Renten, geordonneert
dat de Rent-meefters van des Graaflijkheids Domeynen, gehouden fou-
den zijn alle twee, ofte wtterlijken drie jaren, t'elRer Stede, ofteDor-
pe, daar de voorfz, kleyne Domeynen onder gelegen zijn, een Sit-dag
te houden, ende daar van by openbare affixie van Biljetten in de Ker-
ken , ende op de deuren van de Regt-huyfen, doen roepen eenen yeglijken
die aan de Graaflijkheid eenige Cynfen , Tynfen, Erv-huyren, Capoen-
gelden , Grond-hiiyren, ende andre kleynepar^eelen van Renten fchul-
dig zijn, ende die geene die op den voorfz. Sit-dag niet en komen betaleiij
dat de felve binnen 's jaars 't felve nog mogen doen ten (^omptoire van den
voorfz, Rent-meefter, mids betalende dubble Pagt, ofte Rente, ende die

binnen 't felve Jaar niet en komen betalen, dat de Rent-meefters de pojfef.
feurs van de Huyfen, Erven, Landen, ende Hof-fteden, daar de vooi-fz.
Pagten, of Renten op ftaan, by affixie van Biljetten, ende verkonding als ..
yooren, doen infinueren , datfe als nog binnen het volgende jaar komen
betalen, op peyne, den felven tijd overftreeken zijnde, fy-luyden boven
de voorfz. dubble Pagt, ofte Renten, nog verbeuren fullen voor elke ftuy-
ver van de voorfz. Pagten, ofte Renten, een gulden, wtgefondert de Cyn-
ien ende Erv-pagten , die men volgens conftitutie van de Brieven van wt-
gifte fchuldig is , op feekren juyften dag , ende op verbeurte te betalen.

Dog is naderhand by vernieuwinge van het felve, op den 27. Septem- 7
ber 165 8. geordonneert: dat in plaats van dien, een yeder van de felve,
de welkeeenige Cynfen, Tynfen, Erv-pagten, Erv-huyren , ofte Ren-»
ten aan de voornoemde Graavlijkheid mogt fchuldig zijn, 't felve binnen »
de Maand van de refpeBive verfchyningen, aan des Graavlijklaeids jj
Comptoir pretijs fal moeten opbrengen, op poene van dat de gene die»
fulks binnen den voorfz. tijd niet en doen, fullen verbeuren dubbelde Pagt, »
ofte Renten , ende binnen fes Maanden daar naar de voorfz. betalinge nog »
niet doende, fal de gebreekige verbeuren een ijmdruplum, ofte vier»»
dubble Pagt, ofte Renten, maar die binnen het felve jaar niet en komen te »
betalen, daar op fullen de Rentmeefters ende Ontfangers haar behoorlijk 3»
infonneren, ende de befitters van de Huyfen, Erven, Landen, ende»
Hof-fteden, daar de voorfz. Pagt, of Renten op ftaan, by affixie van »
Biljetten, ende verkonding als vooren, doen verwittigen, datfe als nog»
binnen het volgende jaar komen betalen , op pcene , den felven tijd mede »
overftreeken zynde, fy-luyden boven het vóoriz, vier-vout nog verbeuren »
fullen voor elke ftuy ver van de voorfz. Pagten , of Renten, eene gulden, >«
diebyde felve Rent-meefters, ende Ontfangers mede geinnet, endede»
helfte daar af, als boven, ten profijte van den Aanbrenger gehouden fal»
werden : Des fallen in alle 't gunt voorfz, is, wtgefondert ende uytbehou-»
den zijn: alle manieren vanCijnfen ende Erv-pagten, die men fchuldig
is, volt^ende de Brieven van conflitmie, ofte wtgifte, te betalen op fee-»
keren pre^ijfen dag , ende op verbeurte , de.welke fullen blyven ftaan, op»
al fuik regt, ende verband, als de felve vern^gens de voorlz. Brieven tot»
nog toe gedaan hebben. >»

Ende om de goede Ingefetenen t'ontlaften van de moeyten, ende be- 7
kommering, die de voorfz. kleyne Domaynen, Pagten , Renten, &c.
in't betalen, over-boukken, ende anders als boven , onderworpen zijn
is daar bymede geconfenteert ende geoftroyeert, dat elk een die van de»

voorfz. Renten fchuldig zijn, t'allen tyden 't Capitaal van de felve Ren-
ten fal mogen af-loffen tegens den penning vijf-en-twintig, gelijk ook af-
geloft fullen mogen werden de Capitalen van de kleyne Erv-pagten, be-
dragende tot een Pont Vlaams, ende daar beneden, tegens den penning
veertig, ende voorts tot twintig guldens , ende daar onder, tegens den pen-
ning agt-en-veertig ; Ende de Cynfen, Tynfen, &c. tegens den pènning
vyftig. Ende alfo verfcheyde Steden, de Univerfiteit tot Leyden, ende
de Godshuyfen , al-cmme in de Steden , ende ten platten Lande, mede
verfcheyde Cijnfen, Tijnfen, Erv-pagten j Renten, &c. op onderfcheyden
Hypotheecquen te vorderen hebben» foo is daar by mede geconienteert >
dat alle de felve mede fullen gehouden werden van een Natuer, Benefitie,
en Obligatie te wefen, als de goedren hier boven genoemt, tot de voorfz.
onfe Comptoiren fpederende.

j 9, Een groote Komm payment,
zo. Een Schelling goed geldt,
zi, Den ouden Sod.drager.
ii« Den Hollandfen Leeuw.

24. EenDenier-Ohels.
Zf. EengrooteTouïnojs.
z6. Onlojbare Renten, hoedanig hy mlle

1. EeuwigeendeonlofbareRenten,of, ende

hoedanigin een verkofie Rente tever-
flaan.

2. ^flojftnge van Renten hoedanig te doen,

als daar vxnniet bedongen is.

3. Hoedanig te doen, als de Rente infeekkre

j^ecieende waarde van geld ge^ Md is.
4« Hoedanig, foo wanneer geen feekkre fiecie,
of «el feekkre fpecie, maar niet tot mt
tvaardeiswtgedrukt.
f. Hoedanig in verouderd ende ongangbaar
geld.

6. Den Rijnfen-gulden tot hoedanige waarde

te reegenen.

7. Een Vhilippus-Bourgonfen fchild, anders

Klinkkaart,

8. Den gouden Sint- Aniries-guUeH.

9. Een Wilhelmus-fchild.

10. OenWilhelmus, Vordregtfin-gulden.

11. Den Reinalius, of .^rnoldus, ende den

dige ftellen, foo dat een Rent-hefver van een gekofte Rente j de Hooft-
fomrne niet en mag op-feggen , maar ttaat altijd tot vrye keur van den
Schuldenaar, om de felve t'allen tyden, naar behoorlyke waarfchuvvinge,
te mogen af-loflèn, alwaart dat het bedongen was, dat de loffinge bin-
nen foekre tijd foude moeten gefchiéden, hoedanige bedingen, als tegen
de eygenfchap van de handelinge ftrydende, naar Regten niet en mogen
beftaan: om dat den Rent-hefver fijn Hooft-fomme aan de Rent-fchuldige
verkoopt, voor de jaarlijxfe Rente, endehet geen dat eens verkoft is,
niet wederom geeift mag werden. Het welk wel in fommige oude Rente-
brieven wtgedrukt werd voor een eeuwige onlof bare Rente, ende daar wt
by onkundige foo werd opgenomen, gelijk als of de felve nimmermeer
by den Rent-fchuldige foude mogen werden geloft: dog alleen verftaan
werd eeuwig ende onlof baar aan de zyde van den Rent-hefver, dewelke
de Hooft- fomme niet en mag wederom eyiTen, foo lang hem de Renten
wel betaalt werden. Sie Molyn. de Vfuris mm. izS. ende ï. Covar-
ruv. var. refolut. Ub, 3. cap, 8. mm. 7. Papon. lib, \%,tit, 7. m. i»
Zyp. notit.jftr. Belg. rit. de reditib. verf, & quoniam, Anfelm.Coöi. Belgic¹
tit. van Renten i. Grot. Inleyd. lib. cap. i^·. verf. Defe han-
delinge. Confult. ende Advyfen het i. Deel, (^onf. 206. Coftuymen van
Antwerpen, cap. art. a5. van Mecchlen, tit, 12. art. 3. van Utregt,
^br. 26.art. 3. by Land-regt van Veluwe und Veluwen-foom 5 cap. 25·.

7, werdgefeid: Dat wie geld op Rent neemt, mid daar toe onderpand
field, die enfal tot£éene loofe mogen gedrongen werden alwaart [choon
dat hy f»lkj in Brief and Zegel had ouergegevea, want men niet en i/erflaat
dat dwankjoofen behooren plaats te hebben. 'tSelvewerd mede verboden
by de Land-regten des Graavfchap Zutphen, tit. 20. art. 2. ende by de
Land-regten van Over-Yilel, het τ. Deel,tit. xi.m, 7.12. 13. In
Holland zijn daar van mede in verfcheyde Steden byfondre Keuren , als
tot Lejden L· nieuwe Keuren aldaar, ^ri. ii8. ende in de voorgaande,
art. 70; 'tSelve is mede tot .Amfier dam by Keure van den lo. Martij
I5<^y. verboden, ende gekeurt, Datfoodanige Renten mag werden af ge-
loft , ten alderhoogfïen tegens den penning agtien. By Keure der Stad Delf
van den zr. November 1460. mag men aldaar alle Renten d:e opee-
nige Huyfen , ofte Erven ftaan af-loflen , tot aller tijd als den eygen van de
Huyfinge, ofte Erven believen fal, den beften penning met twee-en-
twintig, ende niet hooger.

Ende is een algemeen gebruik, dat foo wanneer niet bevonden en werd, 2
om hoe veel gelds dat de Rente gekoft is, gelijk men fulks in oude tyden in .

de Rente-brieven, als ook in aüe ancire Koop-brieven niet juyft en plag
vvt te drukken, als begrypend^alleen dufdane Claufule : Bekennende daar
-voor al wel voldaan ende hetaalt te vaefen den laatflen penning metten eerflen,
de felve Rente mag werden afgeloil jegens den penning feitien, dat is, met
feftien maal foo veel als eens jaars Rente bedraagt. SleCïoU^eyd.
lib. ^.cap.i^. verf. Anderfins. Coftuym. van Antwerpen , fZ· «ri.
2^.2 8. van Mecchlen, tit 12. art-i, Anfelm. (^odex Belg. d.ttt.l^an
Renten. 9. Cottuymen van Utregt, Rubric, 7.6, art. 2. Land-regt
van de Velinv, tit, art. ^.6. van Over-YiTel, art. 6, 12. Oótroy
by Koning Ρ Η I l,i Ρ s de I. gegeven aan die van denHage den 11,Sep-
tember ï 5 00. Dog federt dat by het gemene land de renten der Capitalen .
ten laften van het land loopende fijn vermindert tot op den penning twin-
tig, ende daar na op den penning vy V-en-twintig, dat is van elke twintig
of vyV-en-twintig guid. Capitaal een vanintreft of Renten, hoedanige
loop in het toev/yfen van Renten daar die niet bedongen, ende nogtans
naar regten toegevougt moeten werden, by het Hof ende den Hogen
Raadgevolgtwerd, als hierna Yl.bonk^y. deel, nam,^. werdbyfom-
^mige verftaan, dat ook in diifdanige Renten de loffinge jegens gelyken
penning by het gemene land geftelt behoort te werden gerekent j-ende dat
de voorgaande Coftuymen ende^Ordonnantien daar mede fijn vernietigt
ende verandert.

3 Gelijk de jaarlijkfe Rente, foo is ook de loffinge van Renten van ouds
naeerendeels bedongen geweefl: in een feeker getal van feekre foorte van
gelde j de welke jiiyft in die foort moit werden betaalt, ende afgeloil·,
tot welken eynde ook de gefeyde foorte van penningen op fijn gewigt ende
waarde wierden geftelt; als by voor-beeld, den Rofen-nobel tot twee-
cn-dertig ende een halfin't Mark, voor negen Schellingen vlaams, den
gouden-Ryder tot agt-en-tfeftig in't Mark, jegens vier Schellingen
vlaams, den gouden-Leeuw van agt-en-vijftig in't Mark, jegens vyv
Schellingen vlaams, den Carolus tot vier-en-tagtig in 't Mark, jegens
twintig ftuyvers, een Philippus-gulden van agt-en-tfeventig in't Mark,
jegens vijf-en-twintig ftuyvers, een Krabbelaar, jegens vier ftuyvers , een
Vlies, jegens drie ftuyvers, den dobblen- Stuyver, jegens vier grooten
vlaams, ende foo voorts in al andre, foo goude, alsfilvre penningen,
hoedanig de felve penningen ontrent den jare 1400. ende daar naar kours
gehad hebban. Met welke foorte in gelde, ofte wtgedrukte waarde van
dien in ander geld men altoos mag volftaan, aiwaart dat de waarde van
het geld, by verloop van tijd, was vermeerdert, of vermindert, om dat

by de inftellinge diejuyile wtgedrukte waarde van die tijdisvaft gefieir,
volgens de opinie van Molinssus traü.de Vfurib. cjuafl.^z, κΗτη.βι^.
Hottomann, ιίΐαβτ. qudifl.i'^, Oonell. ad.l.ïo. ff.de reb.credit, nnm.io.ii,
Everhard. confil. 99. 17, Confult. ende Advijfen4. co»/. 333 ]
Ten waar by defelve uytgedrukte foorte van geldloffinge was bygevougd de
cUnfale pajment dier waarde, gelijk als gemeenlijk gefchied, ende
om de meninge wel uyt te drukken in oude brieven uytgedrukt bevonden
werd 5 offpajment dier vmaarde, daarmen die jaarlijks orn kppen mag, ofF
dac in den Briev geen feekker foort ende gewigt van geld werd wtge'drLikt, 4
ofte wel feekkre foort ende gewigt was uytgedrukt 5 maer niet by gevougt
tot wat waarde de felve in andre foorte van geld mogt werden betaalt, ende
afgeloft; in welk:; gevallen werd verftaan, dat de betalinge ende afioffinge
inet de felve foorte op ende afloopt, en fulks de betalinge ende afioffinge
moet gefchieden naar de waarde van de Rente, fulks die is ten tijde van de
betalinge ende afloiÏÏnge , fonder dat in der daad daar door eenige fchade
of voordeel werd geleden , om dat by het beding niet als dejuyfte waarde
van de gefielde Rente wkd ingefien, ionder die aan eenige tijd te bepalen.
/. 2<S. §. 4. ff. de CondiSh. indebiti. l. 24. ff.depofiti. L6%.ff. ad Senat. Tre-
heil, l, 6'),$, ff, de Ferb. Ohlig. De welke fchoon die in de felve foorte,
ende van gelijk gewigt op, of afloopt, den Rent-hefver niet minder, of
meerder en komt te genieten, om dat ook benevens het rijfen , ofte dalen,
ook de waarde van al ander goed komt te rijfen ende dalen , foo datmen
jegenwoordig om een Roièn-nobel j doende jegenwoordig 10. a 11 gul-
den , niet meer en kan koopen, alfmen keft om defelve Roren-nobel, doen
hy maar negen Schellingen waardig was, arg. l. 2. Cod, de Fet, "JSlumijm.
potefiat. Anders als het onkunde Volk haarfelven wijsmaakt, de welke
haar verblyden, dat haar opgeftapelde geld tot meerder waarde (foo het
fchijnd) gerefenis, niet denkende als fyter markt gaan, dat alle andre
koop-waren juyft foo veel dierder geworden zijn, als haar geld in waarde
fchijnd vermeerdert te zijn. Alfoo kondemen over hondert Jaar, doen het
geld vry minder waardig fcheen, als het nu doet, voor de waarde van hon»
derd eyeren een paar fchoenen koopen, foo doetmen nog , nu het geld vry
beter koop geworden is, ende hooger in waarde fchijnd opgerefen, Si'e
Neoflrad. Cur. Bolland, decif. 37. Jacob Coren fapr. Cfir.Holland, deaf,
23, Chriftin. vól. 5. decif i. Andr.Gail Ub. 2. obf. 73.

Dat by het beding het juyfte gewigt van de foorte van penningen werd
v^'tgedrukt, is , om dat dikwils door verloop van tijd de felve foort van pen-
ningen tot meerder, of minder gewigt, ende ten dien aanfien ook tot

minder, of meerder prijs fouden kunnen werden gebragt, welke veran-
deringe in de loilinge van Renten niet en mag werden aangefien , maar de
v\'aarde van dien moet bly ven in de felve groote ende hoedanigheid van de
felve foorte van penningen, de welke alleen de wterlyke veranderinge van
het op ende af-loopen van een ende de felve penningen onderworpen is.
Tot welken eynde het gewigt de juyfte prouve is. Vid. Vinn. adpr. Inflit.
qnib. wod. re contrah, oblig. pofl DD.fupra allegat.

Staat ook te letten, dat het gene van op ende af-Ioopen van het geld gc-
feid werd, te verfiaan is van de juyfte waarde, ofte valaatie, by de Over-
heden, op den keurs van den geide opentlykgefteld, fonderdat daartoe
kan werden gepaft , dat door misbruyk ende op-wiifelen, fommige foorten
van gelden, buyten de juyfte valuatie-, fomwylen komen te verhoogen.
Ten waar het door een algemeen langduyrig gebruik, gelyk als voor goed
gekeurtwas. S'iQ Kmon.t^h. adCod.Ub,^. tit.z^, defin.ii. endeCarp-
zov. defin.forenf.part. z. conflit, z8. defin, l. 2.

- Ende indien de inftellinge van de Rente foo oud was, dat de foorte
van penningen daar in gefteld, niet meer bekent, of gangbaar en waren,
gelyk dikmaals gebeurt, is men gewoon de jongfte valuatie, ende laatfte
koiirs van de felve, voor vaft te itellen, ende te houden, waar wt het
voortkomt dat by ons verfcheyde foorten van gelden onbekend geworden
zijnde, de waarde van dien, van ouds is vaft gefteld; ende alioo voortaan
werd onderhouden, Soo als ik wt verfcheyde oude Brieven ende Regifters
heb aangeteekent. Als onder andrenin feekre Quitantie van Klaas de
Vriefe, RaadendeRent-meefter Generaal over Holland, van den Tö.Fe-
bruary 145^.

6 Den Rijns-gulden gereekent voor drie Schellingen, ende vier den Obel,
de welke in andre Brieven niet hooger gereekend werd. als tegens vijftien
ftuyvers , dog naderhand is verhoogd tot op twintig fluy vers courant y foo
nogmetonderfcheid werd gereekend op vijftien, of foo daar courant by
ftaat j op tsvintig ftuy vers , ende daar na op agtentwintig ftuyvers , fulx die
nog tegenwoordig in Vriefland in den koorn-handel werd gedaan by goud-
guldens van 28. ftuyvers.

η By feekre Rente-briev, ten behouven van de Stad Delv, by Maxmi-
Ham ende Maria op den 19. Maart 1478. naarPaaiTen lank-hals , ter
ibmme van fes hondert Phitippus ^ottrgoenfe-fchilden, geheeten Klinkr
kaarts , werd eiken Klinkkaart gereekent tot vyftien witte ftuyvers , by
andre op veertien , daar na verhoogt op vyy-en-twintig , ende dertig
fluyvers.

Ende in feekre Overdragte van het Mey ende Herbft.fchot van Naald- g
fpijk. ende Ejken-dttynen , by Kc-yjer Κ α r l aan Simon van der Does, op-
gedragen op den 5. January 153^. werd den gofiden SiKt-^ndries-gtilèeu
gereekent jegens negen-en-tvvintig ftuyvers , de welke by andre, ende ge-
jneerJyk jegens agt-en-twintig ftuyvers werd gefchat.

Een WilhelmHS-fchild i werd by fommige voor vyv-en-twintig j 9
by andre een-en-twintig , dog by de meeften op twintig ftuyvers ge-
fchat.

Ende den WHhelmtiS-Dordregtfen·gulden, werd gefchat op een-en- 10
twintig Holiandfe ichellingen, eiken fchelling jegens een blank, ofte twaalv
penningen, dat is t'famen feftien ftuyvers ende een halv. Maar ik meen, dat
een fchelling Hollands moet gerekent werden voor een ftuyver, ende fuiken
jegens een-en-twintig ftiiyvers, omdatmenvan ouds niet by penningen,
maar by Deniers plag te rekenen , daar van de twaalv een ftuy ver uytmaken.
Soo nog jegenwoordig in des gemeen-Iands rekeningen by Deniers tot
twaalv in een ftuy ver werd gerekent, het welk, gelyk als nog jegenwoordig
welby den onkunden voor penningen is aangefien, ende gerekent voor
twaalfF penningen.

Den Reinaldns, οΐκ jirnoldHS-gulden, item den Bejerfen gulden, wer- ix
den op veertien ftuyvers gefchat.

Een gouden BoHrgonfen-fchild, werd op vyftien ftuyvers gefchat, ende 12
fchynd een te zyn met den Fhilipppis-Bourgonfen-fchild,

In fommige Brieven werd een gouden Nobel op veertig, ende daar na 15
op vyftig ftuyvers gefchat. Dog ik meen dat den felven over-een-komt met
den Engelfen-Nohel, ofte Angelot, de welk nog tegenwoordig gangbaar
is, ende jongft tot op feven gulden gerefen was. Ten waar men wilde feg-
gen dat daar dooreen Roofen-nobel ofte Henricu$-'N^ohel foude verftaan
werden, de welke by fommige Brieven niede op vyftig ftuyvers is gefchat
gew

Een K-iYfilus gulden werd gefchat op twintig 'ftuyvers, ofte veertig 14
arooten Vlaams , het fy daar door verftaan vi^erd den Couden-Karolus tot
vier-en-tagtig in 't Mark, die by d'eerfte inftellinge van de felve, niet
hooger en is gefchat geweeft als op twintig ftuyvers, oft' dat het gere-'
kent is jegens den lilvren Kiroim , die jongft op twintig ftuyvers
kours gehad heeft ; het welk wel het waarfchijnlykièe is , vermids
den Gonden-Karolus voor drie gulden gangbaar is , ende den filve-
ren voor de waarde van twintig , van over lang bekend is.
Een Schild is gemeenlijk veertien ftuyvers.

17 Een fchelliiig Hollands werd by de fommige gereekent foo veel als een
blanks penning, tot twaalv penningen. Dog is te verftaan van twaalv De-
niers de welke een ftuy ver uytmaken, om datmen van ouds, niet met pen-
ningen , maar met Deniers van een ftuy ver gerekent heeft, als hier voor is
aangewefen.

18 Een pond goed (]e ld j ofte een pond Komans paymentt is een gulden,
ofte twintig ftuyvers,

iz Een Hollandfen-Leem, was een penning daar van de drie foo veel de-
den als twee 'Bod-dragers.

,25 Een Dordregtfen-mp, ende Flaamfe-plakk?, werd mede gereekent
jegens een ftuyver.

24 Een Denier is een twaalfde deel van een ftuyver, de welke wt de Tour-
noiife geld-reekening, by ons onder andre in gebruik geraakt is, gelijk een

z^groote Τmrnojs van ouds by ons is aangenomen voor de waarde van twaaIfF
Deniers, voor een ftuyver, foo als wt verfcheyde oude Reekeningen heb
bevonden.

z6 Al het welk van Los-renten, of losbare Pagten te verftaan is, omdat
de Erv-pagten , Pagten metten Houde, eeuwige ende onlofbare Renten^
Cijnfen , Tijnfen, niet losbaar en zijn , als met wille van den Pagt-heffer,
waar inne meerendeels gevolgt werd den voet by ψΐαοααί van de Staten
van Holland-, eerft van den laatften Oéiober 16^^20, nu laatft op den
27. September 1658. vernieuwt, het welk hier voor in het XII, Deel
ier gereeder heugeniiTe is ingelyvet.

DEn oorfpronk van het Leen-regt is onfeeker, by wie , ende van waar Ε
het lelve by ons is ingevoerd. Daar van wel het gemeen gevoelen is,
dat het ielve van den Over-Saxen, ende al-oude Duytfe Volken in Ita-
lien, endefonderlingein'tHartogdomvan Milanen-> daer fy den eerften
inval deden, ende lange onder den naam van Langbarden, verheeril heb-
ben, (daar van nog denaam van Longbardïjen in kennelijk gebruik is)
om des te feekerder te zijn van den fchuldpligt haarer Onderdanen, eerft is
opgefteld, ende wt de inftellinge van Kayfer He ν rik, Lothar,
Koenraad, ende F r ε d r i κ den Barbareffer, omtrent den Jare
elv-honderd rngefteld, tot ons,gelijk tot andre Volken, foudeoverge-
bragt zijn. Soo daar van onder andren gevoeld Hugode Groot De jure
hellilib. i. cap. 3. daarhy feid, dat het Leen-regt den Duitfen Volken
eygen is 5 ende nergend gevonden v^erd, als daar defelvehaer wel eer ter
neder geftelt ende onthouden hebben. Dog Carol. MolinKus die gefchrc.
ven heeft over het Land-regt van Tarijs, getuigt aldaar Itb.i.tit.i. des
fiefs, mm. 12. dat hy in oude fchriften, ende gedenkwaardigheden gevon-
den heeft, dat de Franken het Land van Saxen ende ^Imanjen, dat is
het Rijk Sweeden, lange Jaaren voor Chrifti geboórt beheerft hebben,
ende aldaar het Leen-regt hebben opgeftelt gehad, van waar het wederom
in Frankrijk is overgebragt, van de welke het de Over-Saxen, ofte Ijang-
b ar den fouden hebben ontleent, ende van da^'ia Itdkn fouden hebben

overgebragt. Soo ook Francifc. Conan. lib,z. commentar. 9. het felve den
ouden Frank^en toefchrijft. Onder welke die geene, de welke van magt
cnde middlen waren, hare onderhorige dienft-luyden hadden , die iy met
haar ten Oorlog voerden 5 welkers Haat ende gelegentheid, hy fegt, dat
dtifdanig was: dat fy alle levens behoaften met de die daar fj ouder behoor'
den gemeen hadden, ende wederom fo de die yets over kynam , of eenige over-
lafl vpierd aangedaan·) dat fy 't met hm hielpen dragen, of haar felven ter dood
hragten. Wat daar van zy ? 't is kennelijk dat het felve mede by ons van
ouds in gebruikgeweeft is, fo wy in het i. 'Bou!^, i. Deel^ nurfi. 15, hebben
aangewefen. Ende heeft welmeeft fijn oorfprong uyt de overgifte van de
Eygenaars felff, dewelke uyt vreefe van overval ende ongemak van buyc^n,
haar eygen goederen aan den Grave hebben ovcrgegeveii, ende wederom
van hem onder belofte van fchut ende fcherm te leen ontvangen hebben.

- Leen-regt is een wtgave van feeker onroerend goed, tot een ervlyke on-
fplisbre togt, onder onderlinge laft van fchut ende manfchap, twisken den
Heer ende fijnen Leen-man. cap, mie, in fin, lib, z.jend. cap. 23. in quib»
cauf. feud. amitt.

Ik iegg een wtgave, ] om dat het felve moet komen wt een loütre mil».
dadigheid van een Heer, fonder daar voor yets te genieten, ofte te ontfan-
gen. d. cap. unie. in quib, catif. feud. amitt. circa fin.

Segg onroerend goed, ] om dat van roerend goed , als het welk geen
vaitigheid, ofte duyr een heeft, geen Leen en kan wtgaan, cap, mie, de
feud. cognit,

3 Onder het onroerend goed werden gereekent Landen, Huyfen:. Poe-
len 5 Watren, Rivieren, Boflen, Beemden , Gaarden, Jagten , Vlugten>
Viiferijen , hooge, middelbare, ende laage Regts-dwang , Erv-pagten,
Tienden, Cijnfen, Tijnfen, Jaarlijkfe Tollen, Gabellen, ende alle andre
heerlyke Renten , ais van Hoen der-gel den , Kapoen-gelden , of dierge-
lijke gercgtigheden; voorts al wat eenigfins tot het onroerend goed behoort,
ende daar voor gehouden kan werden , of daar van wtgaat, Gloif. & DD.
ad d. cap. de feud, cognit. Haneton. de fti/efetid, lib, i. cap. 4- Chriitin.
vol. 6. decif, 6. num, 13. Everhard. Bronkhorft. method. fetid. cap.

Segge ervlijkf) ] om dat een Leen eens v^tgegeven zijnde, altoos over-
gaat aan des Leen-mans afkomelingen, fonder wederom buyten fchuld
ende mifdoen van den Befitter aan den Heer te vervallen. uit. in cjuib.
canffeiid. amitt, cap. I. de ^■{atmafendi, & cap. i, de feud. fine calp^ «on
itmittendi.

bekent zijn. Daarvan het oudfte is't geen men een Reguleeny of een4
qnaad-Lcen noint, het welk alleen ilerftop 't Oüdfte eude naafte Mannen»
hooft, onder des laatfte befitters wettige kinderen , ende verdere afkome-
lingen , Mannen wt Mannen gebooren, oi _by gebrek van dien , wederom
aan den Heer vervalt, daar in ook plaats-vulünge, waar van hier naar, geen
plaats en hadde: foo dat een ouder Soon , gekomen van een jonger Soon,
eraan inoet voor een jonger Soon , gekomen vaneen ouder Soon. Ende en
verfterft op geen opgaande, nog zijd-magen , nog ookop eenige Dogters,
ten zy fulxs in de wtgift-briev diiydelijk geftelt waar: in welken geval,
naar ies Dogters overlijden yt felve wederom komt te erven op haar Soo-
nen,endeandreMannlijke afkomelingen, voor vrouwen. SieNeoftad,
de Fcnd, cap. & obferv.rer,jtidic.^. & Grot^ Inleyd. het ^^iBaukj
41. Deel, verf. Een ervlijkj.

Waar na, door beding van de eerfte wtgave , de Hollandfe Leenen 5
mede den befchreven Regten gelijk gemaak zijn , foo dat de felve niet
ligt op den Heer en vervallen , ende deriialven goede Leenen genomt
werden.

Het welk gemeenlik wtgedrukt wert met den naam van een o!;verflerv^
li}ik^£rv-ieen ; dat niet en vervalt, foo lang als yemand Vi^erd gevonden van
fwaart, offpil-zijde, de vifclke door verfterv Ervgenaam foude konnen zijn
van den laatften befitter. Sie Neoftad. de Fend, cap. num.n. Sooals
by fententie van den Leen-hove op den 25. Decemb. 1540. is verftaan
geweeft voor Jonkvrouw Katrijn van Wijngaarden·, tegens Hendrik, Krefi-
fing Heer van Benthayfen.

Of anders met deie ciaufule : hinnen agter-fuflers- kindren niet te verfler'
■ven : daarmede het verfterv-regt van het Leen verftaan werd gelyk ge-
field te zyn met het verfterv-regt van on-Leen goedren. Door dien eer-
tijds het verfterv-regt van on. Leen goedren, door misbruik, befloten is ge-
weeft binnen het vierde Lid , ende daar naar, volgens de Roomfe Regten,
verder is uytgerekt. facit. tit. feud.de nat. fend. Sncceff. Sie Neoftad. de
feud. d. cap. 4. nitm. 8- Grot, mrod. het 2. BohI^, 41. T>eel, verf.Maar
door-, in het midden,

Segg, Onfplisbaare ] om dat Leen-goed in Holland niet fplisbaar en is, 'S-
ende alleen moet erven ende blijven op een hoofd, Sie Neoftad. defetid,
obf. de feiid. Holland fnccejf. cap. 5. Bort van de Leenen, Hu

^.T)eel. Frida Sande adConfret(td.Feiid.gelr.trail. pr^liw,
34. Ten waar fulxs by O^lroy, ende bewilliging van den Heer ·, ter beede
Yan den Leen-man,was vergunt,ende toegelaten,. Dog in Zeeland zijn felvs

de quade Leenen deelbaar on der alle de Soonen, ende Eryen foo wel op de
jonger , als op den ouder Broeder. Keuren van den Lande van Zeelar.dt
cap 2., art. 6, Bort. d.loco. Welkers verval ook by de Dogtren, foo daar
geenSoonen en zijn, of foo daar geen Dogtersen zijn, by andre Magen
met een kleynen Penning, over yder Gemet, rnag werden vervult ende af-
gekoft. Keuren voorfz. d. cap 2. art. 8.

7 Segg Togt ] Om dat den Leen-man wel alle baten ende vrugten van
het Leen-goed geniet, dog niet anders als vrugt-gebruik. arg. cap, mie. m
pr, verf. aatem. 'De inveflit. de re alten.fuci. ende blijvende den reg-
ten eygendoin aan den Leen-heer. cap. unie. in fin. m qmb. cauf. feud.
amitt. Overfuiks glijkerwijs een Togtenaar de vrugten foodanig moet
trekken , dat het fonder des faaks vermindring gefchied, Soo mag ook den
Leen- man, fonder bewilliging van den Leen-heer, niet doen daar door het
Leen-goed eenigfins foude werden verargert , ofte vermindert. Soo is in
der tijd, Heer 'jan van Montfoort, de Heerlijkheid van Hafarfvooude,
van den Graav te Leen befittende, ende fonder bewilliging van den felven,
aan verfcheyde Perfoonen toegeftaan hebbende hunne Moeren ende Vee-
nen in de felve Heerlijkheid gelegen wt te delven, de Landen in te fteeken,
ende ontgronden, by fententie van den Hove vm Holland verklaart, qua-
lijk^ende t'onregt den (elven toefland gegeven te hebben-, met verbod van ge-
lijken meer te doen , op de verbeurte van dnyfetitgoPide Leetivpen, ende voorts
gecondemneert onder Eede te verklaren, wat, ende hoeveel Penningen hy
teroorfaake van dien hadde genoten ende daar voor foo veel Landen ende
Erven te koopen, als de felve Tenningen fonden komen te bedragen, ofte de
waarde van dien wt fijn ejgen Landen aen den Gr ave op te dragen, op de ver-
beurte van vier hondert gonde Leeuwen ,ende daar-en-boven de waarde van
alfulke Penningen, als men fonde kannen bewijfen dat hy genoten had, ende
nog ter fake van het Melïiis twee hondert goude Leeuwen , ten profijt van
den Grave. Gelijke fententie is ten felven dage gewefen tegens Arent van
Svfieten, ter fake van de Ambagts-Heerlijkheid van Soetermeer.

De Schut ende Scherm, daar by den Heer fijn Leen-man tegens alle
overlaft van andre in fijn befchermingenam, was eertijds byons foo veel
ggeagt, fonderling by den Houxs, ende Kaheljauwfen Oorlog, dat veele
wt die infigten haar eygen goed aan den Graav opdroegen, ende dan weder-
om van hem te Leen ontvingen, volgens tuyg van Neoftad, defend. cap. i.
nuw. I z. ende Grot. Jnleyd. het 2. "Bouk^, 41. Deel, verf. Ad aar door, op
't eynde. 't Welk haar foo ontfagüjk maakte, a!s d'andre hare m^gt onder-
hoorig ende onderworpen.

Daar wt dan kennelyk is , dat de meefte Leen-goeden, niet wt des ψα-
vm Boefem, maar wt derluyden eygen overgifte haaren oorfpronk heb-
ben ; Soo wel kennelyk is, dat de Graven van haar felven in defe Landen
noyt veel eygen hebben aan of ingebragt. Daarwt danmogelyk is voort-9
gekomen het ondfirfcheid tuffen quaade, ofte regte Hollandfe Leenen,
ende goede onverftervelyke Erv-leenen. Met dat by foodanige overgifte
om wederom te Leen te ontvangen, een gemeen beding was: dat de
felve goeden fouden blijven erven, ende voorts verfterven, gelijk als den
Leen-man fijn eygen on-Leen goed. Anders dan in Frieflank daar de 10
luyden van ouds meer op haar eygen magt gefteimt, ende de behoudenis
van haare volflagen vryigheid wat beter agt genomen hebben. Daar
fulxs noyt in gebruik geweeft is, ende overfulxs aldaar ook geen, ofwey-
nig Leen-goeden gevonden werden. SoobyKayfar Karl V. inder
tijd, wel is gefogt in trein te brengen, dog noyt heeft willen vallen.
Daar van verhaalt werd, dat by den Kayfar haar-luyden op die voet fchut
ende fcherm aangeboden zijnde, feggende, dat het niet anders en was,
dan of fy haare bonette op fijn hoofd fetteden, ende hy de felve bonettc
by wiffeiing van fijn hoofd afnemende, meteen volkomen feekerheid van
niet af te vallen, wederom op haar-luyd en hoofden neder fettede, daar die
tevooren geilaan hadde: Sy-luyden beleeftHelijk, ende met een aardige
antwoord 't felve affflougen ende de felve voorftellinge aldus wederleyden:
Vat fy meinden, ende vertromvden dat hare bonetten foo vafl ende veel op hare
hoofden flonden, als den Kayfar diefonde kannen, afwillen feiten.

Soo was dan onderlinge verbintenis tuffen den Heer , ende fijnen Leen- n
man, waar by den Heer fijnen Leen-man in befcherminge nam, ende
vvederom den Leen-man hem verbond fijnen Heer getrouw te zijn,des felvs
voordeel te fouken , hem ten beften te raden , te helpen , ende by te ftaan,
fijn agte^eel te weeren , ende te ontdekken't geen tot fijn fchadefoude
mogen ftrekken, cap. anic. de Nov.farm.fidel.

Het welk foo verre vanouds is wtgerekt geweeft, dat "de Leen-man-12
nen felvs, of by merkelijk belet, door andere, haar Leen-heeren op re-
delijk wedden , ende koften van de felve, tendienft moften ftaan in alle
nood ende Land-weer, vallende binnen de Landpalen, maar buyten de
landpalen niet anders, als foo wanneer den Oorlog was begonnen ende
aangenomen, met kennis ende Raad van Ridderen, Knapen, ende Sta-
ten van den Lande, dat men Heere vaart nomde. Soo te fien is in de
Hand-veft by Kajfrin Margriet aan die van Kenrmerlandge-
geven Vrydags naar Hemelvaarts-dag duyfent-drie-hondert-fes-en-veert'iq,

dat luid ildus : fF/ en fulUn, ofonfe nakomelingen geen Oorlog beginnen^ nog
mnnemen , op mdre Heeren Landen, bajten onfe paaien, ofte Landen van
Holland, van Zeeland, ende van f^riefland, het en waarbygoed-dmcken
onfer Ridderen, ende Knaapen, ende onfer Steden van Holland, daar fv ons
in fchuldigfullen wefen te dienen, ende daar toe fallen om onfen Luyden altoos
bereid wefen te dienen, ende als wy dienft van haar hegeeren fpillen yfullen vay
komen binnen onfen Baljuwfchap van Kennmerlandt, ende fpreeken meten-
fen Welgeboren-luyden j gemeenlijk^om den dienfi die wy van haar begeeren
fullen , als onfe Vο or-v aders gedaan hebben , &c.
j j Welke toevlugten , ende behulp-mrddlen, al-hoe-wel daar na, ofte niet
van nooden en zijn geweeft, ofte immers van tijd tot tijd in ongebruik ge-
raakt zijn, foo en kan men evenwel niet Teggen dat de Leen-mannen oyt
vanhaaredienftenzijnontflagen geworden. Grot, Inleyd.lib.z. cap.^j,
verf. wt krachte van defen. foo nogtans by andre beweerd werd. Sie Neo-
ftad. defeudi Hollanii.Siicceff.cap. i. num^ 18. Handveft Chronijk van
Mathijs van der Houve iib. i. cap, ló.pag. 60.

Alle welke dienften ophoudende , zijn de Leenen by ons, behoudens
alleen de Hoft-regten ende Heer-gewaden , t'elken verfterv , of verande-
ring aan Heer »tot erkentenis van den regten eygen , gelijk in Frankrijk,
de Onleen-goedren in alles gelijk geworden. SieZyp. tiotit, jur.belg. tit.
de fend. Buf, ad 1. 1. ff. SiagerveStigal. Argentr. adconfuetHd, Brit. ad
'B.ubric. tit. 16. num. 3.4.

Den Eed van getrouwigheid werd gedaan aan den Heer ende fijn Leen-
mannen, ofte yemand uyt haren naam, (fie Zyps, notit, fur. Belg. tit. de
feddis^verf.juramenti') in hetby-wefen, ende ten overftaan van eenige,
ten minften twee andre des Heeren Leen-mannen. l. z.feud. tit. i.dr ^i.
tnpr. & tit. 58. §. idcirco. Gefchied by ons in defer manieren : Ik^fweer
dat ik de Ed. Mog. Heeren de Statm, reprefenterende de Graavlijkheid van
Holland j Zeeland, ende Wefl-Friefand, ende haren Stedehouder, onder da*
aig ende getromv fal ζ,ψ : Ν ogte oyt jets met raad, ofte daad fal tragten,
het geenede Re pub lijk e , ofte der felveringefeetneneenig belet, hinder, ofte
fchade (eude kunnen aanbrengen, maar indien fnlkjyet tot myner kenniffe
mogte komen, dat ik, het felve naar mijn vermogen fal weeren; ende de
voornoemde Heeren , ende haren Stede-houderen, door mijn , ofte andre ken'
fiffe fal doen, dat ik, hare Hoogheid, geregtigheid, etide Domepen , naar
Wijn vermogen fal voorftaan, ende daar-en-boven haar Εά: Mog: ten dienfe
Jfaan , endemetraad en daadbj woonen, daar, ende fulxs het haar gelie-
me.n, ende. vmmode mogte z.ijn·,, mchtetot haarder nadeelyetsfal open-
baren

baren dat my fal werden toevertrmwt, ende voorts alles fal doen dat een goed
ende getrouw Leen· wan fchuldig ts·, Soo waarlijk wil my God Alraagtig
helpen , &c. het welk by andre Leen-Heeien gevolgt werd.

Dit moet binnen den tijd van een Jaar ende fes weeken , t'elkens, ende
foo dikmaal het Leen verftervt, ofte van befitter veranderd , vernieuwt
werden. Neoftad. de fend. cap^ult. num.^. t'elkens betalende de Hof-
Regten , ende Fieer-gewaden , daar toe ftaande, de welke meeft jn de wt-
givt-Brieven werden wtgedrukt. Daar van hier naar,

DeLeenen werden gemeenlijk verdeeld in Heerlijke, ende Adelijke,
ende gemeene Leenen.

Heerlijke, ofte Adelijke zijn, die van een Koning, of Prins werden^ S
wtgegeven, hebDende boven het befit van Regts-gebied, dc eer-tiit'en
ende waardigheden van Koninkrijk, Hartogdom, Graavfchap , Baronnije
ende diergelijke, cap. i. in pr. De feudo Marchia. cap-1. J^is dica-
tttr Dhx Marchio, Hoedanige Leeden de Koningen van Deenmarken,
Poolen, Bohemen, ende meeft alle Vorllen in Duitfland van het Kai-
far-rijk befitten- Sie Andr. Gail. lib. i. obf. 30. Gelijk mede 'Bra-
band ende Gelderlani voor Leenen van't Kayfar-rijk, ende (^Uandren·, ^
jirtop, ende jHenegopmen voor Leenen van de Franfe-Kroon van ouds
erkend zijn.

Soo ook fommige gewild hebben: dat het Graavfchap van Holland 16
te Leen gehouden isgeweeftvan den Keyfer, met dit onderfcheid, dat
het een vry Leen foiide zijn geweeft, verfchoond van alle dienften ende
laften. Dat nogtans nergens mede kan vaft-gemaakt werden , als de
welke noyt yemand onderhorig zijn geweeft , maar altoos voor vrye-luy-
den fijn erkend. Soo dat Math. Voffius in fijn Hollandfe Hiftorie
pag. 3. ende pag. x6, tuygt ,dat Karl. de Slegte, Konink van
prankrijk^ by wtgedrukte Handvefl afftand gedaan heevt van alle regt,
dat hy > of zijn Voorbaten op Holland voor te wenden hadden. Ende

iag.z^· na dat het Kayfar-rijk van den Franl^en aan den Saxen was ge-
omen , Kayfar O τ τ ο de Tweede , met Briev ende Zegel alle opfpraak
van Leen-regt over Holland heevt afgegaan. Gelijk dat verder werd
bewefen by Hugo de Groot in fijnTraét. van de Oudheid der Butavife
^epubl. ende by Johan van Heemskerk in fijn Batavife jircadie, on-
der den naam van Sonne-Leenen, beweerd werd. pag. rmhi. 186. en-
de volg.

Van defe Heerlijke ende Adelijke Leenen, gingen nog andre minder 17
Leenen wt, de welke wederom van andre verder Leen-raannen, anders

Mans-mannen te Leen gehouden wierden, vnlgo, agter-Leenen. cap. i.De
hisqui feud.dare pojf.
i8 Gemeene Leenen zijn , de welke fonder eem'g gevolg van heerlijke
Tijtien ofte Waardigheden werden befeten , nogte eenig gevolg van Adèl
hetóen, cap. i. veïf.Cateri. ^isdicamrdux.cap.i.inprinc. Dehisqm
fend, dare poJJ,

f. Bj Overiugte ofgivte, verkooping, ver-
rttjling, e^c.

6. By Hypothecatie .ofbelafiing,

7. Refioirvan aangekofit Leenen, hoe , aitn

me te doen , endt hoedanig te reeke-
nen.

.r. Hoe Leen hekomenwetddoorwtgivt.
a. Hoedanig byverfierv.
3. of,endehoe verre plaats-vuUinge toege-
laten.

Ε En Leen werd bekomen door wtgaave, verftervenis, Wterfte-wïllej
ofte gewillekoorde Overdragt.
I By d'eerfte wtgaav' werd een Leen bekomen , het zy wt des givters ey-
gen Boedel, of wt des Leen-mans eygen goed , door vi'edergaave, foo hier
voor gefeid is, foo wanneer den Leen-Heer, aan zijnen Leen-man, onder
beding van fchut cnde fcherm , aan d'een zijde, ende dienftbaarheid aan
d'ander zijde, het volkomen befit van feeker fttik goed» voor hem , ende
fijnen Erven , binnen feekre leden niet te verilerven, ondereen erkentenis
van Hof- regt ende Heer-gewaa J, t'elken verandering overgeevet.

Van den fchut ende fcherm van den Heer, van de dienftbaarheid van den
Leen-man, als mede van het verval by verfterv, fo in cjuade als goede
Leenen, is in 't voorgaande Deel ten genougen gehandeld, ftaat alleen te
letten j dat het felve verband t'elken verandering in 't befit van het felve
Leen, by den navolger moet werden hervat, ende vernieuwd, ende den fel-
ven door den Heer in de tegenwoordigheid van twee andre Leen-mannen
in het befit van 't felve Leen, onder gelijke beloften , verlijd^ ende ingelij™
vet moet veerden, betalende t'elkens tot erkentenis van des Leen-Heers ey-
gendom,de Hof-regten,ende Heer-gewaden.Daar van in 't volgende
ζ Met het verfterv van Leen-goedren gaat het gelijk als met andere On-
leen-goederen, ais alleen foo veel by de wtgifte anders is bedongen 5 het
welk ftip gevolgt moet werden, daar van in het voorgaande D^el is ge-
fprooken. SieGudelixi. de fure fetidt part. 3. cap.'). mm.io, Baro^ Acq.
kenef. defe vervolgende onderfcheydcn, ^ ^

I. Dat het Leen niet deelbaar, ofte fplisbaar en is , maar alken op een
perfoon, met wtiluytinge van andren, komt. Neoftad. obferv.feud.i.&9.
ten zy by toelating , als brceder in 't voorgaande deel, nnw. 6.

II. Dat het Leen altijdblijvt aan de Afkomelingen van de eerfte Leen-
man , ofte dien den eerllen befitter van die zijde beftaat. NotablepoinÏten
•vm Leenen, ^n. 21. Ten waar den Leen-volger het Leen wederom
aan den Heer had opgedragen, ende op nieuws van hem te Leen ontvangen
had, met beding dat het felve foude verfterven, op die gene die fijn eygen
On-Ieen-goeden fouden erven , in welken val die felve Ervgenaam alle
andre af kömelingen van den eerften Leen-volger wtfluyten, als by den
Leen-Hovejnaar^voorgaandegenomen kennis, eendragtelijk isverttaan,
'B.eg. D. ij. fol. 186. verf.

IIL Dat in een Leen de zijd-Magen gaan voor de opgaande. Neoftad,
defend. cap. <).num. 35. & 4')·

I V. Dat het naarder Lid het verder wtiluyt, ende geen plaatsviillinge
werd toegelaten, foo ver, dat een ouder Soon gekomen van een jonger
Soon , foude gaan voor een jonger Soon, gekomen van een ouder Sooa.
Neoftad. cap. 3. tium. 4. Notable poinélen van Leenen , ^rt. 15.

Het welk te verftaan is van regte , ofte qiiade Leenen , daar van alleen 3;
gefprooken werd by Neoftad. de fend. HoU.fmcejf, cap. 3. mm. 4. of tot
de foodanige daar fulks by de wtgifte, is bedongen, hcedanige by ons geen
of weynig zijn: maar in goede ouverftervlijke Erv-leenen foude verftaan :
dat het befchreven Leen-regt moet plaats hebben, volgens het welk on-
der Broeders ende Snfters, ende hare Kinderen te gelijk ervende de plaats-
vuüinge werd toegelaten, cap. unie. de Saccef. fratr. vel grad. fmced. in
feud. Hoedanig ook duydelijk verftaan heevt, Neoftad. d. tra£l·. de feud,
cap. 6. nut». \ 6, Soo nogtans niet welen fchij η d verftaan tehehben den
Heer Hiigo de Groot in fijn Inleydinge, 2. 'Bouk.i 41· -Die/, daarhyeerft
naar de Broeders endeSufters , der felver Kindren toelaat. Ende in het
felve Deel, verf. Maar hoe we/, wtdrukkei-ijkjendefonderonderfcheid vaft
fteld: dat in het verfterv van Leen-goedren, den naarder, den verder van
denfelventak komt wtte fluyten. Denwelken onfe nieuwer Regtsge-
Jeerden onomfigtig fchijnen gevolgt te hebben in de Gonfult. ende Ad vijf,
het 5. Deel, Conf 154, ende volg. Ende aldaar M". PieterBoH,· alfniede
in fijn Tra^l. vm het verflerv vm de Hollmdfe Leenen,part.'^, maxim.^,.
Welkers ontfag nogtans fonder byfondre Wet , of verder reden , foo
veel niet en ïcan toegeven , of de gefeyde befchreven Leen-Regtea
moeten gevolgt werden ;, diemeninhet twijvelagtige altoos pkats geevr.

Met dit onderfcheid, dat daar het Leen-goed fplisbaar is, meer zijd-Magen
by plaats vullinge te gelijk met malkander komen te erven 5 als by voor-
beeld 3 een Broeder , benevens de Kinderen van een voor-geftorven Broe-
der j ende foo voort, maar daar het niet fplisbaar en is, ende de oudfte het
voor-regt heevt, foo byons veeltijds , fciide een Soon gekomen vaneen
ouder Broeder, by plaats-vullinge, in plaats van fijn Vader gaan voor een
jonger Broeder nog in 't leven. text. efim diB-cap. mie. De Succejf.fratr,
wigrad. Succed. in feud,

V. Dat in't felfde lid een Man voor een Vrouw gaat: ende dat tuilen
twee j of meer Mans , de oudfte voor gaat, ende tuffen meer Vrouwen inf-
gelijks: volgens het oude fpreek-woord,

VI. Dat buyten het eerfte lid van af komÜngen een Vrouw gekomen
van een Man, gaat voor een Man gekomen van een Vrouw daar fy beyde
even na zijn. Soo ais in de oude Kennmer-regten onder den Tijtel Fan
Leen-goed te houden, verklaart werd : Dat, Sao wanneer een Μλη Leen-
goed heevt, daar die Brieven afhouden , raet te verflerven binnen d'eerfle Le-
de ί die jonge Man , die voorhand te hebben , voor dat optde Wijv» die beyde
even na ζ,ίρ^ Is 't faake dat die jonge Manden dat oude Wijv, beyde flervea
voorde Man, die dat Leen-goed befit, ende die jonge Man laet agter een
Dogter·, ende dat Wijv een Soon, foofal de jonge Mans Dogter, dat Leen-goet
hebben ? voor dat oude Wijvs Soon , na Leen-regt, foo verde als fy bejde even
na z.ijn aan dat Leen-goet.

In 't verder heeft het aJgemeene verfterfF-regt plaats, volgens den grond
van het Aafdoms regt, van den oudften op den naatlen , niet van den Heer
ofte uytgifter, maar van de laatfte befitter. Om dat, gelijk a!s in het voor-
gaande ihoofdftuk is aangewefen , de Leen-goeden meeil: uyt de overgiften
van het geilagt van den befitterofte fijne voorfaten gefproten ende geko-
men fijn , énde niet uyt den boefem van de Leen-heeren, welk verilerv-regt
van lid tot lid opgeteld by Grot. Inleyd.hn i.boak^, ai, deel, verf, Ee»
nieHvp. Sie ook Neoftad. de feud. Holland, fuccefj.

4 By Wterfte-wille door OEiroy , ende toelatinge van de Land- overheid,
mag een Leen-man het Leen-goed maaken aan wie dat hy wil , fonder
bewilliging van den naaften Heer, ofte der naailer Magen, ofte Leen.
volgers van nooden te hebben. Sie Grot. Inleyd. het z.bonK^ 4^·

Neoftad.o^/ii^v./f^. I. Bort vm'tverfiervvan de Leenen , hetï.deeh
ende het Sz'deel. Sonder hoedanige toelatinge het gemaak-
te by de fommige foo nietig werd geoordeelt, dat felvs de waarde van het
gemaakte niet en jnag geeyft werden, arg.lil). ï. fead.tit. 8. inpr. het
welk in andre Landen werd gevolgt, Sie Chriftin. vol. 6. decif.2^. mm.^,
endeby Grot. mede op onfe manieren werd gepaft, Inleyd.het z.bon!^^
4Z. deel. Dog werd by ^roeneweg. aldaar betuigd , dat by het Hojfvan
Bolland is verftaan: dat gelijk als de waarde van Onleen-goederen , aan
yemand gemaakt, kan werden geeyft, al is 't dat de beheering daar van den
Ervgenaam verbodenis. §.4,delegat, het felve opkby ons in de
Leen-goederen , devi^elke de Onleen-goederen bynaar in alles gelijk ge-
worden zijn 5 alfoo mede te verftaan is.

Door gewillekoorde Overdragte werd het Leen bekomen wt faakevanj»
givte , verkooping, verruyling, door Opdragt, in tegenwoordigheid van
den Heer ende twee Leen-mannen , daar by het Leen eerft aan den Leen-
Heer werd opgedragen , ende kwijt-gefeholden, de vvelke dan wederom
den nieuwen Leen-volger daar inne op nieuws Verlijd; hoedanig Verly by
hem niet en mag werden geweygert, nogte by de naafle Leen-volgers
niet en mag werden tegen-gehouden in onltervelijkelirv-leenen, de wel-
ke by den Leen-man, gelijk als al ander goed, mogen werden vervremd,
bebaard, ende verhandelt, behoudens alleen den Heer fijn regt van Naa-
fting, Γ00 het om geld werd verkoft jende voorts fijn Hoft-regten , ende
Heer.gewaden. Maar van regte, ofte quade Leenen, en behouvt den Heer
geen vervremdinge toe te laten. Sie Grot. lnleyd,het i.bouk, 42, deel,
verf. Tenderdea. Frideric, a Sande ad Confuetud.feud. Gel. traU, 2. tit. 2.
cap. I. 7. 8, 10. Chriftin. vol. i. dectf. 185, num, z6. & decif. 268»
tium.^. Confult. vands Hollandfe Regtfgel.conf. 110. Coren 0^/^.32.
mm. -I· Alles op ftraff van onwaarden foo de Opdragt anders waarge-
fchied; foo dat eeri Leen, hoewel verkoft, dog foodanig niet gelevert ende
opgedragen, des niet. tegen-ftaande moet komen op den Leen-voJger. Soo^
als by den Hove van Holland isverftaan, tuffen tJA/C\l?ieter de ΒααξΙο,
ende uidriana Willems, op den elfden Junij 1543· Behoudens alleen den
Kooperfijn aantaal op den Ervgenaam van den V'erkooper, voor 'tgeeu
hem daaraan gelegen was, dat de Opdragte niet en is gefchied, daar in den
Leen-volger niet verder als voor fijn aan-deel gehouden is. Sie Fachin,
lib. 7. controv. cap, 14. Neoftad. de fead. obferv. 5, de feud. Holland.
Succejf. cap. 5, r.um. 60. Goren obferv. rer. juaic, obferv. 8,

ders gefchi'eden als voor Leen-inannen, als voorfeid is, ende dan moet
foodanige Rente mede te Leen ontvangen werden, ende daar van betaalt
werden gelijke HofF-regten ende Heer-gewaden , foo als van 't Leen felvs.
Neoftad. de fead. cap. uit. num, z6. Mijfive, gedrukt nevens de No-
tabk ToinUen vanLeenen, Grot. Inlejd. z.bouk^, ^z.ded. verf. Men
mag ook·

η Dog ftaat te letten , dat foo wanneer het Leen om geld is aangekoft,
ofte by yemand wt fijn eygen goed opgedragen, ende wederom te Leen
ontvangen (gelijk als in befwaarlijke tijden menigmaal gefchied is, te^e
Neoftad. defeptd. cap. i. num. 12. ) foo moet denSoon, ofte andreafko,-
meling van de eerfte Leen-man, tot voordeel foo van de Weduwe als van
de andre Kindren, vergoeding ende refloir doen van het geene daar door
den Boedel by koop, ofte anders is vermindert. Neoftad. defend. cap, 5,
nnm. 12. cum feq. Grot. Inlejd. lib. 2, pm. 41. verf. Soo warneer,
num. i^.&feq. gelijk by den Hove van Holland op den 51. Julyidii,
is verftaan in de faak van fuff^. Maria van Nierop contra den Heer van
Orfmml. Item, op den 13. January 1547. tuifchen Philipppis God"
fchalk , ende fan Harp ·> Vidken Godfchal^ met fijn Huyfvrouw feekere
Landen ten Huwlijk ontvangen, als Voogt van haar aan de Graavlijk-
heid opgedragen ende wederom te Leen ontvangen hebböide 5 fonder
haar bevi^illiging gecondemneerd is, naar haar overlyden, de helvt van de
ièlve Landen aan haar Ervgenamenvry te laten opkomen, Regifler. D.ij,
fol. l6c>.

Ik ieg iot voordel van de Weduvi, of andere Kindren : om dat het Regt
van reftoir te doen niet verder over en gaat, ende ten behouven van de
Ervgenamen van ter zijden, ofte andere vergoedinge behouvt gedaante
werden, arg. l. 21. i. Cod. de teflam. Grot. Inleyd. 2. 'Bouk^. 41. Deel,
verf. Soo wanneer. Neoüsid. cap. num.iS, & Lambert. Goris
verf. traB. 5.

Ik fegge, by koop, ofte anderfntsis verminderd; om dat niet alleen ver-
goedinge ende rtfloir moet gedaan werden van de koop-penningen , maar
ook van alle het gunt den Boedel, ten opfigt van eenige wefentlijke ende
noodige, ten minften gedienftige verbeteringen ende onkoften aan het
Leen-goed te koft geleid, is verminderd. Soo dat de andre Kinderen in
plaats van dien , foo veel gelds moeten hebben , als fy fouden hebben ge-
had , foo de Vader 't felve Leen-goed niet en had gekoft of verbeterd.
Chriftin. vol. 6. decif^i. «^^®· 7· F"'^· ^ Zand. ad confnetud. feudd,
Celr. traü, 2. m. 2. num. 15. Lambert. Goris ^dverfar. tracl· i.cap.^,

mm. II. Sonder dat hier tegens (gelijk als M·^. Pieter Bort in ftjnTra-
eiaat: Hoe άαΐ de Hollandfe Leenenbj verft erv ervend het 9. Deel. het
/^.Hooft-poinÜ: tium.^.p'^g'-iH' ménd) te pas komt het 20. Arrijkel
van de Notable poinElen, die men ufeerd in de Leen-hoven van de Graav-
lijkheid, &c. in defe woorden: Mefteir te doen van de petmingen daar ont
hetfehe Leen isgekoft = ntidsfijn aandeel daar inne genietende, ende daar toe
die beterfchap, Welke beterfchap , alhoewel het anderfints een enkel
eefchrift is, fonder naam , het welk niemand en kan verbinden 1 in allen
gevalle niet anders, ofte verder kan werden getrokken als tot de beterfchap,
die wt den ftand, ende gelegentheid, van het Leen felvs voortkomt ·, by
voorbeeld, of by verandring van den tijd het Leen voor veel minder was
aangekoft ^ als het ten tijde van het reftoir waardig is: Item, of het met
eenige aanwaifen, ofandre voordeelige gelegentheden, buyten kollen van
den Boedel, was verbeterd : maar geenfins tot andre verdreonkoften, ende
verbeteringen, daar door den Boedel van den overleden mogte zijn ver-
mindert : v?ant de onkoften by den Vader, ten voordeel alleen van den
eenen Soon gedaan , hem als een Bewind-hebber ftellen van des Soons faa-
fcen: ende regt van vergoedinge geven. Ten waar bevvefen wierd dat hy
't felve fijnen Soon gefchonken had. Soo nogtans dat die onkoften, de
noodfaaklijkheid ende niittigheyd van de faak niet te boven en gaan. arg.
l. 5, C"^. de rei vind. Als alleen in fuiken val als de onkoften tot ^ieraad
gedaan, het Leen-goedby een yder daar door foo veel waardiger maaken.
/. 39·ί. i.ff.depetit.hered, Ofden Leen-volger't felve mede alfoofoiide
hebben gedaan , arg. l. 47. i.ff defolut. l. 3. 6. jf. dein rem verfo &
ftmil. Hier toe doet het geene dat (jrot .2. bonky^x. deel. hier van feid, verf.
Wanneer het Leen ■: in defe woorden .· Vergoedinge te doen van alle het gmd
den Boedel daar door is verminderd, de regte waarde van dien inbrengende.
Isjeoftad, cap.^.defead.verf ■ Sin autempreciinomine. Daar by komt,dat de
gelijkheid in der Kindren erveniife moet plaats hebben, foo veel als mogei
lijk. l. c»mpater. l. 77. ξ. dulcijfimis. ff. de leg. 2. l. 4. Cod. commun. di-
. vid. l.fin» ^"^· commm, mriufque jud. Ende anderfins, dat indien een Va-
der al fijn middelen, ofte een groot gedeelte van dien, aan de verbetering
van een Leen had te koft geleid, de andre Kinderen door dat middel fouden
werden verkort in foodanige geregtigheid, als haar de ingefchapen ende
onveranderlijke Wetten , onverbreeklijk toevougen. Het welk tegens regt,
reden , ende billikheid foude ftrijden. /. maximum vitium,^, Cod, delib.
pr&terit, Soo als ik heb geoordeeld in de faak van de Kinderen ende Ervge-
namen van den Raad-Fenfmaris Panwi 'Kidder^Hme van Heemftede,&c.

benevens de Juridice Faculteyt van de Vmverfiteyt tot Leyden^ betreft
vende de aangekofte, ende verbeterde Heerlijkheid Heemftede, by Haar-
lem·) opden lo. May 1655. Endebyhaaralfooisgevolgt.

gewaad is wtgedmkt.
i· Of,ende wanneer geen Hof-regten,of Heer-
gewaden bj het Ferlj noodig is te betalen,
6. Confirmatie wat, ende wanneer genoug is.

IN 't voorgaende Deel is gefeid, dat het Verly van de Leenen t'elken
verfterv, of dat het van befitter verandert, moet werden vernieuwt, mits
betalende de Hoff-regten, ende Heer-gewaden daar toe ftaande: welk
Verly foo niet binnen een Jaar ende fes weeken werd verfogt, volgens de
Leen-regteno het Leen aan den Heer foude komen te vervallen, tit,
fait prima caufa beneficii amitt. Dog het felve werd by ons gemeenlijk
met een dubbel regt verfchoond, foo daar geen opentlijk bedrog, of quade
' trouwe by en komt, of dat den Leen-man daarom geroepen zijnde, hem had
laten verfteeken, daar doorhy, naar voorgaande gewijfde, het geheele
Leen-regt, tenbehouven van den Leen-heer foude verliefen. Sie Grot.
Jnlejd. it'Baak.i 45. verf. Tentvneeden. ende het 41. verf
Manfchap. ende verf. Heer-gewaden. Neoftad. defeud. Holland, fncceff,
cap. uit. mm. 6. 7.
3 DeHofi--regten die den Graavvoorhet Verlijden, ende vernieiiwen
van het Leen neemt, zijn defe:

Van een groot-Leen, dat is, hetwelk hoog, ofte laag Geregt in%
begrijpt, ofte anders dertig guldens Jaarlijxs inkomen heevt:

Van een middel-Leen, welkers inkomen is beneden de dertig, ende bö«
ven de tien gulden» '

Bedraagt 10. guld. —
Van een kleyn-Leen dat boven de tien gulden inkomen niet en heevt ?

De Heer. gewaden, dewelke den Heer tot een erkentnis van den ey- ζ
gendom , ende teyken van eerbiedigheid, t'elken nefvens het Verlyden,
ende vernieuwen, moeten opgebragt werden, ende tot dien eyndeinde
wtgift-Brieven wtgedrukt werden, zijn veeltijds: een Valk, een Havik,
een Sperwer, een Salm, een Snoek, Wind-honden, Spooren, Hand-
fchoenen, ende diergelijke: al het welk met feekergeld werd afgekoft,
gelijk het van oudsbyden Graav daarop is gefteld, ende als nog onder-
houden werd, het welke in derVafaüen Leen-Hoven van gelijken agter-
volgtwerd. Namentlijk:

Een Jagt-hoorn, wel behangen, —— —ï.gl. lo.ft.
Een Jagt-hoorn, ende een paar nieuwe Hand-fchoenen, i, gl.

Een pond fwarte, daar men voor ontvangt -——
Een pond fwarten, feilien penningen voorde grooten , elk

II. Boiik.

i.gl.4.ft·

4. it.

5.J

5. ft.

10. ft.
10. ft.

i.gl.

j.gl.iS.ft.

4.gl. 8. ft.
z.gl.
i.gl.

7. ft.

i.gl.

i.gl.iö.ft,

J-gl. ,
lO.ftJ

-gl.
i.gl.

15. ft.
(5. ft. <i.p.

i.gi.

7. ft. 6, p.
5-gI·

1. gl. II. ft.
i.gl. 8. ft.

5.gl.ï5-ft.

2.gl. 8. ft.

1.g . 4· ft.

2. gl· 2, ft,
3· g'·

Ein

Ik heb ook in de oude uytgift van fekre heerlijkhey t geilen dat het felve
moft verheft werden, met een man te paart, ew'mméït, eenman in het
harnas. W^'^rover gevraagd fijnde, was van gevoelen, niet dat den man
fel V, om dat by ons geen lij ν eygenfchap plaats en heeft gehad, als hier voor
t'fijner plaatfe, maar dat daar voor moftgelevert werden alle toerufting»
dewelke tot een man te paart, ofte een man in 't harnas behoort, off de
waarde van dien.

Anders is het fvvaarfte Heer-gewaad een Jaar huyrs, ofte Pagt, het wel- j
ke mede eng genomen werd, fonder dat daar toe opmerk genomen werd op
devrugten, ofte dehuyrvan de verbeteringe, ofte aanwas, de welke by,
ende door den Leen-man van buyten, ende fonder eygentlijk toe-doen ende

Een Gouden Hollandfen^Schild , —--

Een Gouden Wilhelmus-Schild, —--

Een Bourgoenfe-Scbild, daar voor men ontvangt anderhal ven

gouden gulden, tot --

Een Gouden gulden ---—

Een grooten gulden, daar voor men betaald. ---'

Een grooten gulden, daar voor men ontvangt een gouden
gulden, - ■.

Een Rijns-gulden j ----..

Eenen gulden Haliink, daar men voor betaald een Ducaat van

Fiorencen, -— ---

Vij V fchellingen goeden Tournoys, -

Seventien fchellingen, -----

Een gouden pennink, daar voor Tal men ontvangen eenen
Hollandfen ouden Schild , ende den fel ven Schild ge-

reekend anderhslv gouden gulden, ---

Een Poftulaats-gulden, -------

Twintig penningen Hollands, ·

Vijv mark filver, yder mark gereekend tegens vier ponden

Hollandsfj ——· -

Twintig grooten Koninxs Tournoifen , daar men voor ont-
vangt voor elke groote, 4. grooten Vlaams,
Tien ponden Parafifes,

weièntlijke oorfaak van het Leen, daar aan werden gedaan, ende verkregen:
Als by voorbeeld , indien op een Erv, ofte grond dat Leen-roerig is, een
huys , of wat anders gebouwt is , fal het felve niet hooger Verheer-gewaad
moeten werden als met een Jaar huyrs van het felve Erv ende grond , Ton-
der opmerk van het hilysiJat daar op ftaat, ende diergelijke, want het gee-
jie op een Leen-grond werd getimmerd, ende een Leen-grond van buy-
ten, fonder toedoen van den fel ven grond j oneygentlijk aan of opkomt>
en kan niet voor Leen-roerig gehouden werden. Sie Rofenthal, de fen-
dis cap. iq. concluf. per tot, & cap.12. conclpif. 15. num. 12. Het weUk
nogtans wel by de fommige misbruikt werd ·, die de goede luyden, die
haar met de plompe letter laten bedriegen, foo wei van de verbetering
ende vermeerdering, als van het Leen felvj een Jaar huyrs , oftevrugten
afperifen, Soo als ik benevens den Heer Jacob Msftertius ProfeHbr in de
Regten tot Leyden over eenige jaren geoordeelt heb, voor de befitters van
ièkere verdeelde ende uytgegeven Erven befuyden de kerk van Soeterwou-
de, van ouds de Loet genaamt, dewelke by fplillinge ende verdelinge, lange
na de uytgifte by den Leen-Heer, behoudens fijn regt, toegeftaan met huy-
fen betimmert fijn , ende onder de Agter-Jenen van den huyfe van Roden-
burg behoren, jegenwoordig befeten by Niklaas Korflcmm, Heere van
Rodenberg. Staat voorts byfonderlijk te letten dat het Heer-gewaad van een
Jaar vrugten, niet op groote, of middelbare, maer meeft op kleyne Leenen,
. die tien of minder gulden 's Jaars kunnen opbrengen, geftelt is, op dat het
felve den afkoop van het fwaarfte Heer-gewaad niet te boven en gaa, Sie
Frid, a Sande adconflitm.fead. Gelria, traü- z.tit. i. cap. 3. num. ij.

4 Soo wanneer geen Heer-gewaden by de Brieven werden wtgedrukt, foo
werd voor een groot ende middelbaar Leen gereekend tien guldens; ende
voor een kleyn Leen, een Jaar renten.

Defe Hof regten ende Heer-gewaden moeten niet alleen by verfterv,
inaar by elke vervremding ofverandering, ende overgifte, ook by belaftin-
ge endebefwaarnis, foo dikmaals het valt, werden voldaan. Henric.Soef,
defend. cap, 11. & feq^q, Haneton. dejnre fendtUb, 3. cap. y.

5 Dog by verfterv van den Heer werd wel ten verfouken van den navoigerjde
verniewing van den Eed gedaan, dog fonder Hof-regten, ofte Heer-ge-
waden, Chriilin. voL 6, decif. 25. mm. 10. & feq.

Ook foo wanneer een ftiik goeds aan den Heer opgedragen werd, om
het felve wederom, van hem te Leen te ontvangen, foo betaaldmen voor de
eerfte reyfe geen Heer-gevvaden. Notable poinSien van de Leen-hove,Art.^.

lijk, op een ftuk Leen-goeds werd geveftigt, ofte verfeekerd, is maar ai-
leen confirmatie van nooden, ende geniet alfdan den Kamerling niet, nog

Gelijk ook yemand die de lijvtogt van. een Leen gemaakt is, maar
confirmatie behouvet: Dog moet in fuiken geval , evenwel den reg-
ten Leen-volger binnen 's Jaars het felve verhettenjendever-Hcer-gevva-
den , hoewel hy de vrugten van dien te buyten moet ftaan, geduyrende
het leven van den Togtenaar. Notable poinïlen van den Leen-hove, Art.^,
Ende by foo verre de Lijvtogt gaat over een, twee, of drie Leenen,
foo werd het inkomen van dien op een geleid, ende daar na het regt van
Confirmatie genomen , 't zy van middel, klein, ofte groot, na dat het felve
inkomen bevonden werd, foo dat men maar een regt van Confirmatie fchul-
dig is j al waren daar honderd Leenen in begrepen. Maar foo yemand zijn
Leen overdraagt, ende zijn Lijvtogt daar aan behoud , foo werd daar van
geen Confirmatie-gdt betaalt. NotMepoin5len van de Leenen, Art. ij.

Ε En Leen werd verlooren, door ondergang van de faak, gelijk als affpoe- 1
len, ende inbreuk van Water, ende diergelijke, arg, 1.1. Cod. de jnre
EmphyteHt cap.x, mfin.in qmb.mod.feud.amitt.jmci. l.z.f.de Vfitfroiiti.

11. Door verjarige, daar door den Heer, naar het befit van een derden- 2;
deel van honderd Jaar, het Leen-goed wederom geheel aan liem trekt. arg.
eap. i. ί· y* defeado defanEii c3" ibi DD. of fo een Leen vaneen

vremde die daar niet toe geregtigt en v/as, een derdendeel van honderd
Jaar was befeten, veriieft daar door den regten Leen-volger zijn regt, ende
werd den Leen-heer den nieuwen befitterals Leen-volger opgedrongen,
d. cap. r. fi qais. Sie Chriilin. vol, i. decif. 294. Frederie. a Sande ad
Confnettid.fetid, Gelrin tra£l. i. tit.ï, cap.z, HMm.i. Grot. Inleyd, 2,Bouky
45. Deel, verf. Ten vierden. Maar den Heer en veriieft fijn regt niet, al iii
dat hy't felve in een derdendeel van honderd Jaar niet en gebruikte, om.
dat het Telve niet altoos voor en.valt , ende niet gedujrig en kan werden

geoeffend, ende befeten j gelijk in een verjaringe nodigjs j ook dat het is-
een gerechtigheid van yets te doen, of laten, hoedanigé nimmermeer en
verjaaren. arg.l.z. jf. de via γφΙίεα, & ibi als hier voor in het

agtfie T>eel ,mm. iz. is aangewefen,
3 III. Door Quyting, als den Leen-man zijnen Heer het Leen we-
derom in handen iield, of dat hy ten behouven yan een verder Leen-volger
fijn legt kwijt-geevt, eijde overdraagt. cap,i. in finepr. ^aliter olim
fetidum alien. pot. Welke beyde kwijtingen in weer-wil van den Heer ge-
fchiedenmogen, cap.mic.dgFafalL quicontra (^βηβη. %eg. Lothar, cap.

een volkoixien kwijting aan den Heer
van de Leen-volgers: foo dat het felve
niet langer en duyrd t als het leven van die geene j die de kwijtinge doet, na
welkers dood de Leen-volgers het felve Leen wederom mogen hervatten:
ten waar dat fy felvs mede de kwijtinge toe-geftaan, ofte geftadet hadden.
cap. I. de aliemt. feud. paterni & ihi Gloff.

Van gelijken door kv?ijtinge van den Heer aan fijnen Leen-nian , als hy
hem vergund dat hy het Leen befit als fijn yry eygen On-leen-goed, arg. tit,
^isjnris ftpofl alienat. feudi Fafall.idrecuperaverit,

Soo werden ook de quade Leenen dikmaals tot goede onverftervlijke
Erv-leenen gemaakt,ende ook wel tot vrye Onleen-goedren afgekoft,ipee-
rendeels om een derdepart van de regte waarde. Daar van een voorbeelt te
fien is in feeker Odroy aan Rejnout de (jrebber van Perfijn verleent op
den Maart 1610. in het placaatb. van fan Janfz., pag. 560. Ende
foo is de Ambagts-heerlijkheid van Soeterwonde, dewelke gefeid wierd
kwaat Leen te fijn , met het overlijden van den Heer Mauringvan der Aa
Burgermeefter der Stad Leyden, op dewelke defelve Heerlijkheid van wegen
dé Stad Leyden, als Ambagts-heeren van Soeterwoude verlijd was, met
dat hy fonder kinderen overleevde, voor een fekre erkentenis aan de Graaiï-
lijkheit, van een kwaat tot een goed Leen gemaakt.
4 IV, Door verbeurte om ontrouw 5 oftefmaat van den Leen-manaan
den Heer begaan, cap. mie. in quib. cauf, feud. amiti. Het welk aan de be-
fcheydenheid van den Regter ilaat te oordeelen, of, ende wanneer fulks be-
gaan is, daar om verbeurte plaats hêevt, foo dat den Heer het Leen-goed
niet fonder voorgaande vonnis en mag aanilaan , cap. i. inpr. defeudoβ»^
enlpa. nonamitt. Neoftad. de feud. Succef. cap, fin, mm.8. Chriftin. vol·^·
decif. 77. Andr. Gail Itb. 2. obferv. 51.

Segg verbeurte van den Leen-man aan Aen Heer , J om dat by ons door
andre inifdaden, jegens een ander als den Heer begaan, het Leen-goed

niet en vervalt, felvs niet foo wanneer alle goederen verbeurt verklaart
werden, cap^ i.& cap.fin. ^^fnit prima cmf. benific.amitt, Sie Chri-
ftin. νοί,ι. decifsoo. Grot. Jnleyd, ζ,ΈομΙ^^ ^^.Tleel, verf. Ten
tweeden. Sooalsby Hmdveft van Kaifrin Μ α r c r i ε τ , Sondagsna
Aflens-Woenfdag 134Ö. art. 14. aan die van Noort-Holland is vergund :
dat een yegelijk jij>> Leen-goedvryltjk.fal volgen van alle mifdaad, alfoo
•verre als hy fijnen Heer 3 daarhy't afhoud, doet diit een Leen-man fijnen
Heer (chuldig is 'te doen.

By de oude regten van Kennmerland werd een Leen verbeurd om vier-
derhandeoorfaaken: als een Leen-man by fijn Leens-heeren Wtjv jlapen gaat',
offoohyhem tegens fijnen Leen-heer wapende , met onr egt i of hy fijn Leen-
heer verraden j of vergeven wilde; of fijn Leen· heer belegen waar met onregtj
foo is hy Leen· man fchuldig, hem-, na fijn magt te hulp te kpmen , endeteont-
fetten. facit cap, r. z. J^afmt primacanfa bemfic. amitt. cap-mic. ds
fettd. fine culp. non amitt.

Naar de befchreven Regten verviel ook het Leen-regt aan den Heer^
door verfuyin van binnen een Jaar ende fes v^/eeken naar het overlijden van
den Leen-man , v?ederom op den Leen-volger te doen verheffen, m,
fuit prima catifa benific, amitt. in pr. Dog werd het lelve verruim naar be-
fcheydenheid gebetert, veeltijds niet dubble Hof-regten ende Heer-gewa-
den. Sie Placaatvanden 20. OSo^er 1580. dm 15. J'»/^ 1592. endeden
25. December 1610. Neoftad. de fead. Holland. Succef cap. fin, nnm.ó.j.
Grot. Inleyd. 2. Bouk,·, ^i.Deelverf» Heer-gewaden.

Gelijk door verbeurte van den Leen-man, met dat hy niet en doet 't geen
hy fchuldigis , aan fijn zijde het Leen vervalt, foo vervalt het ook aan de
zijde van den Leen-heer, ende werd voor vry gehouden , door des Heers
ontrouw, cap. mie. ^aliter dom. propriet- privet. Het welk, foo het
een agter-Leen was aan des Leens-heer Over-heer verviel; Soo alfmen
vind in de oude Regten van Kennmerland. Dat, tfi faake dat hem fijn
Leen-heer geen regt en doet van die goeden die hy van hem te Leen,houd, of wil
hy hen) geen Fer ly doen, foo fal hy nemen twee van der» Over-heer fijn mannen.,
ende begeren daar voor een werve, ander werve, derde werve met blooten hoof-
de ongegord, ende hem tot eiken rejfe oitikeeren 5 ende dan tnyg newen van deu
voorfchreven Mannen.

V. Ende eyndlijk werd het Leen-regt verlooren door gebrek van re^te 6
Leen-volgers. Dat is by overlyden van yemand die geen Ervgenamen'na
en laat, de welke Leen · volgers kunnen, of mogen weien. cap. i, $. qni
clertc. Si de fettd, defmU. cent cm, cap. i. in fin. de alisnat.femi, te weten, in

regtc Leenen, by gebrek van Mans oir , gekomen van den eerften Leen-
man > ende in overitervelijke Erv-Ieenen bygebrek, ibofommigemey-
nen, van het tiende-lid. Soo dat gevoelen Neoftad. de fend. fHCceJf. cap, 5.
mm. 77. Gïot. mrod. z.Botik,^^. Deel. Dan dewijl't felve fchijnt ge-
grond veft op dien voet, dat in Onleen-goederen, het goed aan 't Gcineene
Land vervalt, Γ00 daar niemand gevonden werd van des overledens Maag-
fchap , die hem binnen den tienden lede beftaat, het welk by mifverftand
in de wtlegging van de Roomfe wet, in §. 5. inflit.defuccejf.cognator. alwaar
het tiende lid voor oneyndig genomen werd. per* l, 2. §. x.jf, de Suis &
legitim. mifduid werd, foo hier naar t'fijner plaats fal werden aangewefen :
foude mede daar wt volgen , dat het felve verilerv onbepaalt is , foo lang
daar yemand is, dewelke de Maagfchap van den laatften befitter t'eeniger
wijfe kan berekenen»

s /^Ndcr Erv-togt, by manier van Leen-regt, werden by veelegereek-
^ Jkent Geeilelijke Inftellingen, ende Geftigten. Daar van de fommige
tot den Biffchoplijken ftoel ende Kerklijk-gebruik in 't geheel gefchikt
ende overgegeven waren. Hoedanige goeden, zedert den herttelden Godf-
dienfti in 't geheel voor de gemeene faak, tot gelijk onderhond van Ker-
ken ende Kerken-dienaren , zijn aangeilagen ; Alleen dat fommige Vry-
heeren van Karfpelen , ofte Dorpen, wt infigt dat haare Voor-ouderen de
Kerken aldaar wt haar eygen goeden fouden hebben gettigt, met dat
voorbeding, van dat fy, ende hare nakomelingen, foodanigregt altoos
fouden hebben ende behouden, in 't befit gebleven zijn, van t'elken ver-
fterv, ofte verandering, een Preek-heer over de felve Kerk te ftellen , ten
minften by de Gemeente voorgedragen te geftaden ende voor goed te ken-
aen, «fte te verwerpen, dat men nojtnt Tmronms, Dat by veden

foo verre is verfturven , dat daar van niet meer blijks van te ^iinden en is ^
als dat fy daar van in 't befit zijn.

Andre goeden waren alleen tot iekere Godlijke-dienilen geftelt, de wel- s
ke door feeker perfoon, het zy Klerk, -of Priefter van haar Geflagt, ter fa-
lige gedagten ende verdienften , voor haar afgeftorven Zielen , by givte van
den naaften ende oudften van haar Geflagt, inogten werden befelen ende
bediend : hoedanige givten , Ficarijen, Prebenden, ofte Proven genome
wierden, ende de goedren Froven-goeden. Welke dienften meerendeels be-
ftonden in Nagt.waaken, Ziel-miflen, Afbiddingen, Μemorien , ende
diergelijke Waan-heylige onderhoudingen, ende Bede- dienften, voor haar,
endeharer Voor-oudren Zielen, in de Kerken, op het een of ander, ter
eeren van d'een of d'ander Heylig geftigte Altaar te doen.

De gift van het befit der felver Proven, wierd gemeenlijk gelaten op 5
yemand van des makers, ofte inftellers afkomfte, zijnde Priefter, of
Klerk, te moeten over gaan , foo dikmaals defelve verviel, op den oud-
ften ende naaften , die van des inftellers Lijve, wt wetagtige-geboorte ge- "
komen was , alfoo neder te gaan als een vry Erv-leen , met regt, dat jonger
Man voor dat ouder Wijv , daar fy beyde even na waren ; na inhoud van
de inftellingen, de welke daar in moeten gevolgt werden , dog felden veel
van malkander verfchillen. Anderfins daar geen feeker beding van en is,
volgtmen het regt van gemeen erveniffe, ab mteftato. arg. l. 8. & L^ ff.
dejure Codicillor.

Met fodanig onderfcheid , dat het felve regt van gifte , foo dikwils dat 4
vervalt, niet en komtopdenaafte afkomeling van de laats voorgaanden
beiitter, gelijk als in Leen-goederen, het Leen altoos gaat op de naafte van
de laatfte befitter, maar altoos moet overgaan , tot den naaften van den
eerften infteller. Om reedenen, dat een Leen-heer fijn Leen-goed van
fijn geilngt vervremd, ende aan een ander over geeft: het leen en ook wei
nyt den boefem van de leen-volgers eerft aan den Heer is overgegeven, en-
de wederom van hem met beding van fucceffle in hare affkomelingen , te
leen ontvangen: daar in de Proven den infteller de gifte altoos uyt fijn ey-
gen goed doedt, ende aan ende in fijn eygen Geflagt wil houden, fonder
dat die tot eenige vremde mag overgaan, maar op de naafte van het bloed
moet blijven. Sie Roch. de CwtQ traB. dejare patronat. T^ubric, detrans-
Utionejur. patronat. num. 2 5. Soo dat die Claufule, neder te gaan, als een
onverflervlijk^ Erv-leen, foo gemeenlijk in de inftellingen werd wtgedrukt,
niet verder, ofte anders te verftaan is, als met een opfigt van het bloed en-
de naafte van den eerften infteller, ende niet van de laatfte befitter.

5 Defe infteüinge en mogt niet Tonder kennis, ende beveiliging van den
Biifchop gefchieden. arg. cap,nnll0s pritsbhert & cap.placmt üe Confecrat»
diftinü. i. cap. i.jmEi. Novell. 6j. Gelijk ook niet by aflyvigheid van die
geene, de welke 't felve befit een ander in deflèlfs plaats mag werden be-
giftigt , fonder dat den felven begiftigden , den Biifchop wierde voorge-
fteld j ende hy, na gedane geftading, daar inne wierd ingelijvd, ende gelijk
als tot dedienften daar toe behorende, bekwaam ende waardig wierden
geoorlovet i die foo felvs geen Priefters en waaren, ten minften moften zijn
Klerken, naar voorgaande gefchoren kruyn , ende daar toe verleende Brie-
ven , ofte andre hooger waardigheden > tot Kerkelijke dienften gemagtigt j
ende aangenomen. Want of weldegifte beftondinde magtvandesm-
ftellers naafte afkomeling: Soo en mogt den dienil ende wtvoeringe fon-
der Kerkelijke plegtniet werden bediend, cap. i. z. Extra. De jttrepa-
tronatus & ibi D D.

Dog zijnzederd den hervormden Godfdienft , alJe fodanige Kerkelijke
verdienften, als ftrijdende tegens de gronden van de waare leere der Za-
ligheid , ende Chriftelijke inftellinge,met den verwaanden Beelden-dienft,
ende andre Paufelijke inftellingen, in 't geheel vervallen. Alleen dat de
'gifte , ende het befit van fodanige Proven, als by de Luyden wt haar ey-
gen goed, aan , ende ten behouven van haare nafaaten agterlaten j den
ielven werd gelaten te gunnen , ende te geven, by, ende aan die geene,
als de inftellinge daarvan dat mede brengt: mits dat het felve mede ge-
fchiede naar voorgaande voorftellinge aan de Staten van Holland, in plaats
van den BiiTchop, ende geiladinge van defelve daar op gevolgt, ende dat
in plaats van de felve verwurpen, ende afgeftelde dienften, ten behouven
van het onderhoud der Kerken, ende der Kerken-dienaaren, ende Schoo-
ien , een derdendeel van de Jaarlijkfe vrugten ende innekomen aan de
Geeftelijke fchat-kamer werde opgebragt. Ende werd daar fomwijlen by
gedaan, dat den begiftigden hem ter Scholen moet oefvenen , endebefig
honden : want al ift dat de gemelte dienften in die foorte zijn verwurpenj
foo en kan daarwt niet verftaan werden , dat't felve aan de Ervgenamen
Icomt te vervallen , maar moet overgefteld werden tot andere gelijke ge-
feruyken,ende onderhoudingen. argJ.iS.f.de Vfu &VfufrJe^,jm3:.l.zi.
& l. 16. Cok, de Sacrofanil, Ecclef. cap. ï6. extr. deprahndis. Sie de Or-
donnant. van de Staten van Holland vandenfaarei'yj'è.endede vernieu-
winge van defelve van den 12· Decemb. 1658. daar aangaande het derdepart
yan de vrugten fuiken infigt foo werd bevolen. Dog het felve en heevt tot
sogtoe» om de armoede van die geene, de welke daar mede als tot haar

noodfaakelijk onderhoud fteeds werden begiftigt, niet volkomen in trein
kunnen werden gebragt.

Andre GeeÜelijke goederen aan de Kerken ende Godfhuyfen, in der (i
tijd, fonder eenig buyten gehouden dienftelijk befit, wel eer gelaten ende
gemaakt, zi;n met de veranderinge van den Godfdienft in 't geheel en al by
de gemeene faak, ten onderhoud van de Kerken ende Kerken -dienaaren,
aan^eflagen.

Daar van mede onderfcheydentlijkzijn wtgeronderd, foodanige geefte-
lijke Geftigten, de welke, al ift dat die geen befit en hebben behouden
in deafkomelingen van den eerften infteller felvs, evenwel tot een ander
als Kerkelijken dienft gefchikt zijn , gelijk als zijn der Kamnikkjn-ordenj
van Wtregt, voornamentlijk ingefteld tot een Vergadering van Staat, de
^hdjen van Rijnf hurgh, Leeitwenhorfl, ende ter Lee, tot onderhoud van
verarmde Edelen, ende de Ordre van S'. Jan tot ferufalem, by de Ridders,
ende Groot-vorften van Malta , tot befcherming van het Chriften geloov,
tegen "t geweld van den Groeten Turk opgeregt, ende in andere Landen
overgebragt, daar fy met het befit van veele goeden begiftigt zijn, waar-
van de meefte, door verfterv ende verval der felver Ordre in defe Landen,
het befit van haare goeden wederom hebben aangeilagen.

j, Hoedanig door befit regt ende Vefjaring. behoud elk Huys fijn voorgaande nadelen

klaagtgeflaan heevt;ts gemug ■verjaard, heyde gebruykte dienflhaatheden,ten tj

- Ofende wanneer iMittingregt van dienfi- dienftbaarheden,ende der felver ender-

VOor heen is gefeid, dat gebrekelijken eygendom beftaat in togt, of
minder geregtighcid.
Minder geregtigheid als togt is dienftbaarheid, dat is , het regt om yets i
boven, of buyten 't gemeene regt te verbieden, ofte te doen aan oftin eens
anders huys, off op eens anders grond , tot voordeel van het fijne.

h z6. ff. de Servit. Vrban. Trcid. want anders volgens k gemeen regt
eenyderin endeop het fijne vermag te doen hetgund dat hem gelievet,
fonder overlaft van een ander. Sifervit, vind.l.B. Cod.de

fervitut. l. S. ff. de Servit, Vrhan.Tréid, Ende hier van werd de felve
dieiiftbaarheid tweefinnig verftaan , beheerfende in het geen eens an-
ders is, ende lijdende van een ander 't geene fijns was. /■ 3. #". Com~
mun. Tr&dior.

2 Het felve regt werd verkregen. I. Doorbeding ende overgifte, §. «/i.
inflit. de Servitut. l. ah. ff. eod. 1.1. §. uit. ff. de Servit. Prad. Ruftte, Dog
'een ftiik goed dat met veele gemeen is, en kan met geen dienftbaarheid be-
laft werden, als met bewilliging van alle deelpligten. l. i^.ff.commm,
divid. 1.2,.ff. defervit.

Welke overgiite, aiibototde onroerende goederen behoord, ende de
felve daaronder naar regten verbonden werden. l.ult.Cod.dereb.alisn.
mn alienmdis, by ons niet anders tot nadeel van een derde, en kan beftaanj
als in diervougen gelijk de onroerende goederen felv , aan een ander moe-
ten opgedragen werden, dat is, voor den geregte van de plaats daar het goed
leyd, Soo dat andre toefegginge, alleen den toeiegger, ende niet het goed
felv, of fijne fchuld-eyferen ibude verbinden. Soo als by den Hovevan
Holland is verftaan op den 8. Feb. 1627. in de faak van fan Franfz,. Bak^,
contra fan Ie Cocq,
5 11-. Door befit-regt, ende verjaring van een derdendeel van honderd
Jaar. 1.10. ff. Si fervit.vind. l. 2. Cod. defervit. 1. alt. (^od.de pr&fcrtpt.
iong.tempJ.pen. §. i. in fin. Cod. de pr&fcript. 50. vel ^o.annor. Waar van
hier voor.

Ende is daar van eenbyfonder regt, dat een getimmerte dat Jaar ende
dag onbeklaagt geftaan heeft, genoug verjaart is, om 't felve alfoo te behou-
den , behoudens alleen den befchadigdeeen reedehjke vergoeding, arg. l-i.
& tot.tit.ff.Vtipoffidet. Chriftin. adleg. Mechlin, tit.i^.arg. Keu-
5 ren der Stad Leyden, art. 105.

Welk befit-regt te verftaan is van yets dat nogte met geweld, nogte hei-
melijk, fonder weten ^ nogte terbeede, ofteby verfogte toelating werd
befeten. l.i, Cod. de Servit. & aqptM.l. i. Co.^. Vtipoffidetis. Wantfooik,
naar voorgaande verfouk,yets aan mijn Buyr-man toelaat,in of over 't mijne
te doen, dat ik anders niet gehouden was, werd verftaan dat het felve t'allen
tijden wederom raag ingetrokken ende verboden werden, ende dit ftil-
fwygend beding in fig behelft, tot kfnnlijk^weder fe^gen toe. arg-1- ^S·
ff. de probat. l.i.ff. de Precario. Dog is wel het feekerfte daar van een wt-

gedrukt beding te maaken. Want anderfins Γοο yets flegtelijk , naar voor-
gaande verfouk, was roegelaten, het welk niet fonder fchade ende ver-
kortingevan de Taak, ende die gene die het toegelaten is, kan weg-geno-
men, ofte herfteld werden, werd verftaan, dat foodanige toelating een
Om·- gifte ende dienftbaarheid mede-brengt, van 't felve altoos foo te hon-
den , ende te gedoogen, geli-jk als of ik mijn Buyr-man had toegeilaan op
mijn miiyr te timmeren, of een balk in mijn muyr te leggen , daar fijn ge-
bouw op mogt ruften, arg.l, 4. locati, Sie Bart. Cspoll. de Servit.Or·'
han.pr&dior. cap. 79. mm. 6. 7.

Defe dienftbaarheid beftaat in het regt op ofte over eens anders goed,
niet in ofte op het fijne, want niemand en kan aan fig fel ven ofte op het 6"
iïjne yets fchuldig zyn. /. 26. ff. de Servit, Vrbm. prad. Soo dat, gelijk te
meermaals gebeurd , foo wanneer yemand den eygendom van twee byfon-
dere huyfen beneven den anderen verkrijgt, daar van het een eenige dienil-
baarheid ten behouven van het andere fchuldig was, het felve regt van
dienftbaarheid daar mede in ende tot malkanderen komt te fmelten, ende
vernietigt te werden. /. τ. ff- ^emadm. Servn, amitt. l. 10. ff. commm.
prad. l. \%. ff. de Servit. Dog foo naderhand de felve huyfen wederom in
't byfonder wierden verkoft, ibnder vernietiging van de voorgaande dienft-.
baarheden, foude een yeder van de felve wederom met de voorgaande
dienftbaarheden over-gaan, ende de felve verftaan werden te behouden.
Gelijk ook indien hyondertuiïen eenige voordeelige dienftbaarheden van
het een op het ander gebruikt hadde, de felve by byfondere verkeopinge
wederom komen te vervallen, arg. l. '^.ff.commun. prad. d.l, 18. ff.de
ferwt. l. 2. $. i^.ff.de hered. vend. Grot. Inleyd. 2. bouk^, deel. verf.
Soo wanneer. Coftuym. van Antwerp. cap. art. 14, Keuren van de
erff-fcheydingen tot Rotterdam, art. i6, Alwaart foo dat hy daar by ge«
ièid hadde , foo die getimmert ende gemaakt flaan, gebruikt ende bewoont
rperden ; waar by men verftaat dat geene dienftbaarheden in 't byfonder be-
grepen en werden , ten waar die in 't byfonder waren wtgedrukt, foo als
verfcheydemaaien is verftaan, arg. l.ijj. 3.de Serv. Vri>m.pr£d. Om
dat foodanige Claufr/e, alleen is een enkle befchryving van de lanine,
wijtte, diepte, ende verder gelegenheit van het verkófte, daar by den ver-
kooper verklaard, dat hy van 't geene dat verkoft werd, niet en wil wtfon-
deren, ('t welk hy anders wtdruklijk foude moeten doen. per 1.10. ff. com~
mnn.p-ud.) ende verder met fodanig regt ais het felve foude mogen hebben,
maar geenfins eenig byfonder regt van dienftbaarheid infteld oft" toefeyd.
Soo dat indien daar in yets getimmert was, het welk aan den buyr-man

«enige dïenftbaarheid foude geven, de welk hy niet en behouvde te lij-
den , wederom foude moeten werden weg-genomen, want indien 't fel-
veeen dienftbaerheid foude geven aan d'eene zijde, foude het wederom
een dienilbaarheid geven aan d'ander zijde , dat het felve getimmerte
noit anders foude mogen werden gemaakt , of hooger foude mogen
werden opgehaalt dan het alfdan was. Het welk geheel buyten de me-

7 De dienftbaarheden werden gemeenlijk verdeelt in Huys-dienftbaarhe-
den, ofte Veld-dienftbaarheden , de welke wt den aard ende gebruik van
dien werden onderfcheyden. /.198. f. Verb, Signific.l. 16, Cod. deprad.&
al.rek. minor. l. z.ff. de Servit. Rufiic.pradior,

De welke daar in van den anderen verfchillen dat alle Veld-dïenftbaar-
heden in doen ofte lyden beftaan; de Huys-dienftbaarheden niet alleen in
doen ofte lijden , maar ook in verband om op het fijne yets niet te mogen
doen 't geen anders geoorlovet was. Als is van niet hooger te timmeren, van
geeneligten tebefetten, of beletten, ende diergelijke. /. 15.5^,1. jf.de
Ssrvit. l. 6. §. z.f. Si fervit. vind._ l.i.infin. ff. de Aq.pluv.

Ten anderen, dat ook de Veld-dienftbaarhedenj wt haar eygen aard, by
'ofen ende tuffen-tijden mogen gepleegt werden, daar de Huys-dienft-
aarheden een gednyrig ende doorgaande gebriiyk hebben, /.14. f, defer-
vitm. L iS.jf, deServit.Vrbm.pradior.

HUys-dienftbaarheden zijn, de welke eygentlijk het gebruik van debe, i
wooninge van een Hnys , ofte bewoond Erv betrefyen.

Defe zijn andre, de welke beftaan in yets te doen , ofte lijden , andre de
welke beilaan in yets ten gevalle van het nabuyrige te laten, ofte niet te mo-
oen doen. tnflit. de aBtonib.

Doende, ofte lijdende dienftbaarheden zijn, eens anders laft. dragende,
anker, of balk-lijdende, drop-vangende, water-leydende, wt-waterende,
of diergelijke. i. itifiit,de Servit. l. i.jf. de Servit. Vrhanor. pradior.

Laft-dragende dieniibaarheden zijn , daar by yemands muyr, ofte zuyl, ζ
eens anders laft, of getimmerte dragen moet, ofte datmen op eens anders
muyr, ofte zuyrrijn,getïmmert mag bouwen, l. ij.fin. 1. ii.jf.de Servit.
Vtban. Prud. want naar den gemenen regten, foo en mag niemand op
eens anders muyr yets bouwen , felvsnietop eengemeene fcheid-muyr als S
ter halver grond, foo de felve muyr foo dik is, dat de fel ve ter halver zijde
een timmer-gebouw verdragen kan. 7.-25. JJ: i- f-<^efer-vit. XJrban. TrAd.
Om dat hy in fulkai geval niet foo feer op eens anders , als op fijn eygen
grond verftaan werd te bouwen. /-. 9. Cod. de fermt. Maar foo de
muyrioo dik niet ennvas (gelijk by ons, meerendeels) dat die voor d'cen
helft op fig felvén eenige opbouwinge konde-verdragen , foude fulks op een
gemeene muyr, fonder gemeen toeitaan, niet mogen gefchieden, of foude
't felve getimmerte voor foo veel mede gemeen zijn. /.8. l.i^.ff. de Servit^
Vrban, prad.l. 4. /. 31. ƒ. pro focio, Bart. CiBpoll, de Servit. Vrban,

pr£d. cap.^-o. mm. ii. φ- nHm. 19, Mtnody.deprafumpt. lib.6. pra-
fftmpr. 73. ffim. 25. &feqq. Waar van in verfcheyde Steden byfondre
Keuren zijn, als tot Leyden, vermag yder een op een geraeene fcheid-muyr
fonder weerfeggen der geener daar in gemeen zijnde,te metfelenjende doen
werken, mits dat het ielve t'allen tyden van d'ander zijde fal mogen ge-
bruikt werden, alvorens weder-keerende de helft van de koften daar aaa
wtgeieid. Keuren der Stad Lejden art, 10^,

4 Defe dienftbaarheid is geduyrig, ende en houd· niet op, foo dat die
geene welkker muyr eens anders getimmerde moet dragen, de felve
muyr daar toe bequaam inoet houden, ende tTijnen koften herftellen·.

defervitut, Urbm.priid. 1.6. §. 2. infin.ff. Siferv. vindicet. Maar
het ondervangen van het gebouw, terwijl de muyr herfteld werd, moet by
den eygenaar van het felve gebouw gedaan, ende bekoftigt werden. /. 8.
ff. Sifervit.vindic. Baitol, Cx'^oW. de fervit. Vrbamr.pradior.cap.
num. 4. & mm. 6.

5 Een muyr gefteld ter halver grond, werd verftaan gemeen te zijn, ge-
lijk ook al wat tuffen twee naait-gelegen eygendommen bevonden werd
verftaan werd gemeen te fijn ten waar aan d'een off d'ander fijde den eygeii-
dom in 't byfonder wierd bewefen, het fy by klaar blijk oft'uyt waarfchijn-
lijke omftandigheden /. ï^.ff.commHtii dividmdo. l. 85. ff. pro Socio. &
L j 6. ff. de ServitHt. jjfbm. prs,d. gelijk off wt feekre teykenen aan d'een
zijde of d'ander zijde; den geheelen eygendom konde werden beweert,
by voorbeeld dat een muyr van d'een zijde was door balkt, ofte door-ank-
kerd, of met een doorgaande venfter befet. Sie Menoch. de prafumpt, hh
6,j>r<e.fKmpt. j^.r.um. 10. &[eijq. Q^s^oW, de Servh.Urhiin.prad, cap,
40. mm. it. & nu-m. 13. Want anderfins en mag niemand in een gemee-
ne muyr in re ankkeren , eenige venfteren te maken, ofte andre opening
te doen, dan met gemeen bewilliging, ende bedonge dienft-baarheid.
l. 40. de[ervit. Urban. pr&d. Chriftin, ad leg, Μechlin. tit. 14. art. 14.
Coftuym. van Antwerp. cap.61, art. 3 i. Dog tot Lejden Keuren aldaar,
an. 106. vermag elk een in gemeene muyren ftaande ligten ftellen , ligt-
fcheppende van (ijn gebuyren Erven, foo wel op de aarde als op de fol-
ders, mids ftellende de felve op der aarde fevend-halve, ende op folder
feft. halve voeten hoog Vv-t de vloer , ofte folder, ende de felve voorfiende
met yfre gaarden in de kaffynen gewrogt, ten wijtften vyftduymen van den
den aiidren, fonder dat yemand de felve ligten mag befetten , of beletten,
als met behoorlijke timmeragie, in welken gevalle de felve ligten ful-
iea moeten wég-genomen wevden, ende de gaten wederom geftopt, Ende

vennag aldaar eenyder, volgens de 104. Keure, fijn bityrmans zijdel-
muyr door ankkeren, cnde daar op bouwen , mits de felve ankeren be-
hoorlijk bedemmelende, endede miiyr ftijvende, ten niinften meteen
halve fteen. Soo dat aldaar foodanige teykenen , niemand geen regt van
eygendom, felvs niet van gemeenfchap, en fouden geven, alwaar dat niet
en bleek dat fulks by gedogen, of bedongen dienilbaarheid was toe-

Soo en mag ook eengemeene muyrmet geene bak-ovens, heymelijfc-
heden, kruynen, ofte gooten, ofteyets anders befet werden , daar door
defelve gemeene muyr eenigfins foude kunnen werden befchadigt, /. 15.
l.i^.jf.de Servit,Url>an, pradtor. Q\in\km. ad l(gt Mechlin.tit. i^.an.
14.15, Coftiiym, van Antwerp. cap. 6z. art. 3 2. Cspoll. de Servtt. Ur-
han, pr&dior, cap. 3(5. in fin.

Inankerende, ofte inbalkkende dienftbaarheid, is het regt om een anker ^
te mogen hebben door een anders muyr, of een balk te iiiogen leggen in
eens anders gebouw. /. 20. ff. de fervitut. Vrbanor. Pr^dior. 't welk anders
niemand en behouvet te gedogen. /. 27. de fervit. Vrban, prad. want
niemand is ichuldig over fijn grond te lyden dat yets van fijn buyrman ,
buyten den regten lijn, ofte pasloot, wtof overfteekt, ofhymaghem
dwingen 't felve in te halen. l.x^. ff. eod.

Die regt van inbalking heeft, werd ook verftaan op de felve balken te
mogentimmereu. ^iqC^^oW, deServit.Vrban.prad, cap. ιη.ηΗτ». -j.
Confult. ende Advijf. heti. Deel, conf. 235. Ende mag in plaats van de
vergaan balken wel nieuwe inleggen, dog niet meer, ofte anders dan de vo-
rige zijn geweeft. d, L 20. i.ff. de Servit. Vrban, prad.

Maar rfyemand fonder tegen-feggen hadde toegelaten , dat fijnen buyr-
man in fijn muyr een balk had ingebragt, foude den felven maar voor eens
het ingebragte daar mogen honden, fonder 't felve te mogen vernieuwen.

Gelijke dienilbaarheid is het regt van mijn getimmert te mogen over- y
ileeken, ofte overhangen , op of over eens anders grond. /.242, $.1, ff',
de Ferb. Signific.

Drop-regt is het regt om het Hemel-water van mijn dak te laten vallen g
op eens anders grond. /. 2. ff. de Servit. Vrban. pradior. 't welk anders nie-
mand en behouvt te gedogen, vermids een yder fijn eygen water moet weg-
leyden, op ende over 't fijne. /. »/f. $.pet>. ff. .^os vi am dam.

voor feekere plaats, ter breete van omtrent een halve voet, ledig ende on-
betiinmerd te laten. l. 20. §· uit, ff. de fervit. Urban.pr&dior. Chriitin. ad,
leg. Mechlin.tit. 14· art. 36, Ca;poll. defervitut, Urban.prtid. cap.^i.
num. 2. Dog in fommigeSteden zijn daar van Keuren, dat een yder tot fijn
gerij V, en tuiien-huyfen , ende drop-vangende grond mag betimmeren, en-
de innemen , mids dathy den fel ven drop met een loode goote onder het
dak bevange, endealfoo 't water weg-leyde, gelijk ook alle open-water-
lofingen gemeenlijk onder de aarde mogen weg geleid werden.-Sïe de
Keuren der Stad Lejdeti-, art. 104.
^ Drop-vang is het regt om het Hemel-water, van eens anders dak» ofte
ErfF komende, t'fijnen voordeel te mogen vangen, d.l.z. f.deServit.
Orbm. pr&dior^ want anders het water op mijn dak ofte ErfF vallende my
toekomt, l. 6. Cod.defervit, & a^ua.

Water-loop is het regt om fijn vi'ater te laten loopen over eens anders
grond , die het voort gehouden is over fijn Erv, ofte door een goote v?eg
teleyden, i,in(Ht, de fervitm. prad. l. zS.ff de fervit. Vrbm.pn&diori
Het welk van fchoon water te verftaan is, tot welken eynde die geene die
loodanig regt heevet, gehouden is voor 't gat van de loofinge een rooller te
houden, op dat de vuyligheid daar voor blijve. Sooals van een algeme-
ne gewoonte getuigt OxniXm-adleg. Mechlin, W.14. <2^.24. ende art. 49.
I Coikiym. van Antwerpen , tit. 6z. art. ^z. anders werd het vuyle water
gelooft door een goot, ofte kruyn, daar door men alle vuyligheid van
heymelijkheden ende anders magloofen, hetwelk een byfonder regt is.
1-7 ff. de fervit at, Hoedanige goot foo die komt te verftoppen by die geene
die 't felve regt alleen heeft, moet geopend ende herileld werden , maar
was die met andre gemeen , foude by die geene dewelke 't felve blijkelijk
veroorüiakt hadde, moeten gei'eynigt ende herfteld werden , anders tot
gemene koften ■ van al die geene die daar door komen te lofen , ten waar
dat anders was bedongen, l.ï.ff. de βοαε. l.S. (^od. de fervit. l:^, §. uit. &.
feij. f. de dam. inf. Sie Chriftin, d. tit. 14. art. 22.23. Coftuym. van Ant-
werp. d. tit. 61. art. 58. 59. Cspoll. defervitut. Vrbanor.pr<zd. cap. 6z,

Dienftbaarheden daar by yemand ten gevalle van een ander niet allés
mag doen : zijn belet van hooger timmering, vry ligt, vry vftfigt, venfter-
regt, gefigt-verbod, ende diergelijke.

Belet van hooger timmering, is het regt daar by den eenen buyr-man·
denandren mag verbieden fijn getimmerd niet hooger op te trekken, §. i-
inflit. de fervit. 1. i. ff. de fervitut. Vrban. l. 8. 9. Cod. de fervit. D." hem
anders, na 't gemeen regtjvry ftaat foo hoog op te trekken als het hem goed

dunkt. d. /. 8. £qL defervtt. & aqtm. ook tot hinder van een ander. /.p. ƒ.
aefervit.Urban. ■ . ■

Het welkeenigfins óver-eéii-komtmet liétregt van vry ligt, hetwelk 15
infich begrijpt de dienftbaarheid, dat het ligt met geen getimmerte mag
befet, ofte belet werden. d.$. i. inflit. dejervit. wtkragt van het welk.,
menfoo verre vanfoodanige ligtenmoet blijven, dat bet felve door geen.
^timmer j of geboomte kan werden befchadiiwt. /. 4. 1.1 ƒ. dv Servit.
Urban. Cspoll. de fervit, Vrbm.pr£,d. cap. 5 5. ζ^ 3<S, num: 2. & η,

Maarregt van vry wtfigt gaat verder, het welk niét alleen begrijpt het 14
Hemel-iigt naar om hoog, maar een vry ende onbelet wtfigt, langs de aar.
de, regt wt, wt kragt van't welke yemand de wtfigt in defelvegeftalte
móet laten , daar in die was ten tijde van de inftellinge van de fel ve dienft-
baarheid. 1.15. &lfe<jq.jf. de Servit. Urhan. pr&dior. ■

Venfter-regt is het regt om een venfter te hebben , hangende ofte op- 15
gaande over eén anders Erv, het wélk mede regt van vry iigt in fig begrijpt;
het welk anders mede niemand en behoiivet te gedogen, arg. L uit, tilt,
ff', de Servit. Ürban. pr&d.

Dog ftaande ligten in fijn mnyr te hebben,daar mede pien op eens anders 16
Erffkan fienen magmen niet.beletfert ^ arg. /. 8. Cad. defcrvit. Witcjud. ■
CiEpoIl. de fervit. Urhn.pr&d. cap. 6%, mm. i. v. als alleen dat men de
felve mag betimmeren ende befetten, daar van iri fommigé Steden byfon-
dre Keuren zijn, Sie de Keuren der Stad Lejden, art. 106.

Ten zy men regt heeft van gefigt verbod, dat is èen dienftbaarheid, cfaar 17
by yemand werd verbóden uyt fijne Erv te fien op ééns anders Erv.' vid'. d,
l.%.Cod. dafervit. Cx^oll. de Ssr'Vitnt.-Üróan'ot, prdd.cap. Si.

"W'elken aangaande voor een algemenen regel te letten iiaat, dat foo- 1 &
tlaanige d'.enftbaarhéden, de welke yemand yets in off op het fijne fouden
beletten, of verhinderen , ende gelijk als in verbod bcftaan , door enkkei
toelaten , nogte verjaring van enkkei befit, niet en kunnen werden verkre-
gen , foo daar geen opentlijk verbod voor en gza.per Gloif; 2. DD. ad. l.
tjmlHminihHS. ir. ff,defervit.xjrbayi.pr£d..&l. χ, (^od. de Ssrvit. &a^^
Soo op den felven grónd by den H^ogen Rade in ΗοίΙαΠά is verftaan, dae
het regt van yemands ligt niet te befetten , of beletten, fonder voorgaande
verbod . ende daarop gevolgde verder toelatinge , noyt en komt te verjaa- ■
ren, volgens tuig van Neoftad, Supr. £ur. decif. 98. Sie CiEpoll. defervit,
Vrban.prt&d. cap. 20, num.·]. Confult.ende Advijf het i. Dul, Conf. J9p.
Grot. Inlejd. 2. boi4k^, 54. DselJ. Venfter-regt, v^rf, Doghettoelaten.

X Τ jEld-dieiiiibaarheden zijn, dewelke eygentlijktot deLand-bouweiy
γ behooren. l.i.jf.defervit.^tiflic.priiid.
Defe zijn mede andere, de welke in yets op of over eens anders te doen,
of op 't fijne te lyden, ofte in ende op't iijne yets niet te doenbeftaan.

Veld-dienitbaarheden in doen aan d'een zyde; ende lyden aan d'ander zy-
d.e, fyn een Voet-pad, een Rjt-pad, een Dreev, een Weg, een Water-gangy
een Water-tegt, een Vam, ende diergelyke. prJnfiit.defervit.prad. d. /.i,
ff', defervit. Ruft. pr^d.
2 Een Voet-pad, is het regt om over eens anders Land, ofte grond te

mogen gaan. pr.inflit. defervit. l. i.ff. de fervit. Ruft.pr£,d,
^ Een Rj-pad, is het regt om te Paard, ofte te Waage over eens anders
grond te mogen ryden, l. 8. f. de fervit. Ruft.prdd,

Een Dreev, is het regt ora over eens anders grond met Beeften te jagen,
ende dry ven, het welk ook een Voet-pad, ende een Ry-pad in fig begrypt,
d, l. I. ff. de fervit. Ruff-prad,

5 Een Weg, is Jiet regt om over yemands grond te gaan, te ryden, ende
te jagen , ofte dry ven. Het welk mede een Voet-pad, een Ry-pad, ende
een Dreevein fig begrijpt, d. l, i. ff. eod.

6 Alle welke dienftbaarheden dit met den andren gemeen hebben , dat
de felve heufelyk, ende ter minfter fchade van den lydenden grond moeten

«gflerpe ov£r hetveor^e, ende verkrygt
yder dtel gelijk regt van We-fad ende
Wi-tveg, als het geheel hadde.
Een Water-gang,

Het regt emfijn Be/tflen ever eens anders
grond te drenken, ofte mtren*
water-lofng, ofte Water-loof-

16. Wnter-leydingyOfteWater-togt.

17. Regt van Deur-vaart.

18. Hoe, ende by tvie te onderhouden.

lp» Veld-dienflbaarheden die in verbod be-

Paan, tpelke.
zo. Geen hoge hamen te planten, of, tnde

waar verboden,
a I. Ceene fchuttingen tuffen de Tttjnen hoger

als fes of [even veeten,
11. Geen vnyligheit in het Water te lofen.

gebruikt werden. /. 9. de Servit. Soo dat, d ift dat het gehele Land,eiï-
de elk minfte deel van dien, voor de felve dienftbaarheid verbonden is, l.zi.
ff.de Servit. Ruftte. endediegeene diefoodanig regt heeft, foude

fchynen 't felve fijn regt, op yder gedeelte van 't felve Land, te mogen oef-
renen. d. l. Q ff. de fervit.mft.prxd. Om dat den Eygenaar van hetlydende
Land niet oneyndig gekwek en werde, is daarom het gebruik, dat de dienft-
baarheid genomen werde, ter naafter laag, ende minfter fchade, aan d een
of d'ander kant van het Land heen, ende dat de Beeften, aan een halfter
cebonden, over 't Land geleid, ende voort doorgedreven werden, fonderin
het Land te laten weyden; ende daar yemand eens fijn plaats genomen heeft,
mag daar na daar van niet veranderen : het welk alleen die geene die de
dienftbaaiHeid fchu'dig is , fonder ongemak of hinder van die geene die de
dienftbaarheid toekomt vermag te doen arg. d. l. 9.1.13. §.\.l.zz. ff. de
jervit. Rufticor. pn&d.jmót. l. Z-ff. de religtof, & fampt.fmu Keuren van
iDelvland , art. 213. 2 ï4.Vid. Bart. €ίερο1, de Servit.T^flic. pr<zd. cap. i.
mm, 7. 't Welk by die van Mecchlen alfoo is gekeurt, Goftnymen van
Mecchlen,iii. 14. art. 50. daarop Chriftin. in fijn wtbreydingen tuigt,

Alle Heere-wegen ende Wateren mogen by alle Man in t gemeen ge- 7
bruikt werden. 1.1 f. de Πα & itin. puhL tot de welke een yder ftuk Land
dat geen byfondere Wtweg en heeft, van het een over het ander, tot op
den fel ven algemenen weg, een Overpad ende Wtweg vergund moet wer-
den , ter. naafter laage , ende minfter fchade, volgens den algemenen regt-
fnoer, datter geen Blok-Iand wefen en mag , het welk men noemd een
Nood-vyeg, foo wel te Voet als te Wage, om de vrugten van het felve Land
te mogen t'huys voeren,ofte de Beeften wt ende in te drijven. arg.L 1 .§.fin.
ff. de ViApuhi. /.23./. § fin ff. de iervtt.Riiflic.prad.LS 1.^.3. ff.de legat.i.
Joann. Papon. Hb. i. yirrefl.^. Coftal. ad 1.10. ff. de Servit. Orban.próLaK
Coftuyiii· van Antwerpen, cap. 6z. art, 83. ende van Mecchlen , /?>. 14.
art. 51. Grot. Inleyd.i.Tiotik., 35. Deel. verf. Een Nood-weg. Keuren
van het Heemraatfchap Rijnland, art. 145. Van Delyland, nrt. zi 2. ende
volgender ende van Schieland, ^jyf,

Ende werd gemeenlijk het fel veWtpad gewefen ua den algemenenWeg, g·
ofteWatring, daarhetielvdeLandop verhonvilaagtis, fijn baa-werk te
maaken : (alfoo by ons het onderhoud van de gemene Wegen komt tot la-
ften van de naaft-gelanden) maar de Landen de welke geen· ban-werken,
nogte op Wegen, nogte op Watringen en maaken, moeten haar Wtweg
hebben op de Heere.wegen, Lijd-wegen, ofte gemene Watringen, iw-

de ter naafter laag ende minfter fchade.Sie de voorfz. Keuren van Rijnlandj
ά. art. 145. Van Delvland , art. 111. ende van Schieland, d. art. 146,

Die foodanigen Nood-weg aan een ander fchuldigis, en werd niet ver-
boden fijn Land behoorlijk met floten , hekken, ofte anders van de gemene
toegankafte fchutten, ende te bevrijden j vergunnende alleen den Nood-
weg dan ende foo wanneer die geeyft werd. Sie Zyp. notit.jur. Belg. tit, de
Vits f/üblicis.inprinc..

9 Ly-wegen anders Buyre-wegen zijn, de welke eenige gemeenfchap toe-
behooren, ende tot gemeene dienft gefchiktzijn , de weke omdat fyten
dienfte van 't gemeen ongefloten blyven , ende daar door den af ende toe-
gang van andere mede komen te lyden, Lijd-wcgen genomt vi-erden. Daar
wt dan het onderfcheid ichijnt voort te komen, datfommige Landen op
geene Wegen eenig ban-werk maaken , als de welke tot haar byfonderen
dienft , de naaftgelegen Lijd-wegen t'haaren koften eerft gemaakt ende ge-
fchikt hebben: daar van de fommige om haar algemeenen dienft metter tijd
by de Ambagten tot algemeene koften te onderhouden zijn aangenomen.
Derhal ven ook die, ende geen andre Landen , haar regten ende eygen Wt-
pad, op de fel ve Lijd-wegen moet gewefen werden , blyvende het Wtpad
van andre Landen, op ende naar die Wegen daar fy haar ban-werk maken,
als gefeid is. Alhoevi?el door verloop van tijd, der felver eerfte beginfelen
ende inftellingen zijn verboren, ende het gebruik van dien, voor het me-
rendeel foo gemeen gevi^orden is , dat by naar alle Wegen werden verhouv-
flaagt, ende geen of weynig Landen van het onderhoud der felver vry zijn,

10 Staat ook te letten, dat daar yemand fijn aangang ende toegang tot een
gemene Watring heeft, ofte nader kan hebben , daar door hy bekwaamlijk
aan fijn Land kan vaaren , dat hy hem daar mede moet te vreden houdenj
fonder dat hy een gelijke Wtweg, ofte Wtpad naar de Heere weg te Lande
mag begeeren. Sie de Keuren van het Heemraatfchap Rijnland, ά. art.i^^,
va.n Schieland, art. τ^ά.

j jr De breette van een weg werd in Regten geftelt, regt wt, op agt, ende
in deomme-drayopfeftien voeten, I.S.ff. de Servit, Ru/tic.prxd. Van de
andre dienftbaarheden en wert foo geen breette vaft gefteld , de welke foo
niet by beding en is wtgedrukt, ter befcheydenheit werd gelaten. 1.13. 2.
ff. eod. l. 6 in fin. ff. ^emadmod. ferv, amitt. Soo gemeenlijk by ons een
Voet-pad genomen werd, ter breette van drie, of vier voeten , een Weg'
ofte Dreeve, ter breette van agt, of daar de felve onder meer Luydcn ge-
meen gebruikt werd, om de wifleling van tvi'ee Wagens voor by malkander,
ter breette van veertien, ten ininften tot óp twaalf roede voeten.

So wanneer een ftuk Land aan twee , of meer deelen werd gedeeld , en- χ ^
ie gefplift , moet het agterfte fijn Wcpad over het voorfte houden, alwaart
dat daarvan niet en was gefprooken: om dat de fpliffinge van het Land
de Gebuyren geen dienftbaarheid kan opdringen. arg.l.z^,i„fi„,ff,de
fervit. Rafiicor.prad. jmÜ. l. 66. ff. de contr. empt. Ten waar het fooda-
nig crelegen was, dat het voor te Land , en agter te Water wt mogt, foude
het verkofte met het Wtpad te Water te vreden moeten zijn : Volgens het
geene hier vooren is gefeid. Van gelijken foo yemand het voorfte had ver-
koft, ende het agterfte behouden, arg. d. l. 23. m fin. ff. de fervit. "^nfi,
prad. jmÜ^ l. 12,. ff. commm. pr&dior,

Soo mag ook een ftuk Land, het welk een dienftbaarheid van Wtpad,
ofte Wtweg op, ofte over een ander heeft, aan foo veel deelen gedeelt wer-
den alfmen wil: en verkrijgt elk deel het felve regt van Overpad, ofte Wt-
weg, van het agterfte over het voorfte, endeioo voort. perd. ^3· 5 jf.
eod. Bart. Ca^poll. de Servit.Ruflicar.pn&d.cap.i. num.ii. &cap.^. mmq.

Een Water-g^ng, is het regt over eens anders grond, wt de geemeene i 3
Watring, of ook wel vyteens anders Put temogen water haaien, dat ook
een Overpad in fig begrijpt, l. 1. §.x.ff. de Servit. Rufiic.prdd, jmSt. 3.
f· Servit. prad, Rufl. Het welk ook een Huys-dienftbaaarheid kan

genoemt werden, onder welke veeltijts de Water-putten tuffchen ver·-
fcheyden gemeen zijn ,jdewelke by ons om de on vryheid, over eens anders
Erf, endede moeytevan water haaien, meerendeels werden overwulvt,
en by yder door BuiTen, ofte loode Pijpen, tot op het fijne werden getrok-
ken Ook werden de Water-putten tulTchen verfcheyde erven ftaande rond-
om afgeplankt ende elk op het fijne een venfter ofte gat gelaten, om daar
door te kunnen Water-putten fonder verder of andre toegang op of tot
alkanders erf te hebben.

Hier naaft aan komt het regt om fijn Beeften over eens anders grond te
drenken , ofte te water te leyden. d. L i. $.1. ff. de Servit. Rnfltcor. pr^d.
Het welk ook een Dreev in fich begrijpt. /. 3. J5. 5. eod.

Het regt van Water-hfing , ofte Waterloop , is het regt van het water 15
buyten fijn eygen aard te lofen,ende te doen loepen over eens anders grond,
want naar het gemeen regt, mag een yder het buyten-Water afftoppen ende
af keeren, foodanig hy wil. /. 1. §.11.11. ff, de <!t(^m & aq. plnv. are. Sie
Grot. Inlejd. z. Boak., 35. Deel, verf. Water-lofwg.,

Water- 'leyding, ofte Water-togt is het regt om het gemene Water door ló
yemands Water, op ,ofte voor by het fijne, te leyden. /. i. /. 2. ^. 2.-ff. de
fervip*

Deur-vaart, is het regt om door yemandsWater te mogen vaaren,
het welk gemeenlijk genomen werd ter breette van twaalv roede voeten,
ende tot foodanige diepte,datter een geladen Rhijn-fchip door vloten mag,
daar anders gemene fcheid, ofte hein-floten niet wyder en behouven te zijn,
als Teven roede voeten ? tot redelijke diepte, dat de Beeften in malkanders
Land niet en loopen. Sie de Keuren van Rijnland, art, 147, van Delvland,
art. 163. In Schieland fes voeten , Keuren aldaar, art. 157.
i 8 Soo de Deurvaart metter tijd vernauwt, ofte verondiept, is een gebruik,
dat de felve tot gemene koften van die geene die daar deur vaaren wtgebag-
gerd, ofte opgefchoten vyerd. arg. L τ. ff. de Qoacis. Daar van die geene de
welke dienftbaarheid van Denr- vaart fchuldig is, het fchot ende bagger ten
weder-zijden op de kant van fijn Lant moet gedoogen. arg. l. i%.in fin. ff.
de fermt. l. uit. ff. de Αψα & Aquöi.pluv. & l. 2. $.i.ff. eod.
Jf) Feld-dtenflbaarheden dewelke in verbod beftaan, daar by een ander
werd verhinderd niet al op het fijne te doen wat hy anders foude vermogen,
is het Land met geene Stal-boomen te befetten, ofte niet hooger als tot
fes , of agt voeten te laten opfchieten : want anders naar het gemeen regt
yemand fijn Land met foodanige hooge Boomen ende Plantagie mag be-
planten a!s't hem goed dunkt, arg, /.9. ff. de Servtt. Vrban.pr^d, als
20 maar de felve niet op des Buyrmans grond over hangen , het welk den fel-
ven vermag afte hakken. Sie de Coftuymen van Antwerpen, tit. 6z. art,
a/f. van Mechlen, tit. 14. art, uit. Keuren van Erv-fcheydinge tot Rotter-
dam , art, loi. arg. l. i. i.^.ff. de arbor, cadend. By Keuren van Rijnland,
ende Delvland, en mag men op vijvtig roeden na, aan eenige Wind- water-
molens geene Boomen planten. Keuren van het Heanraatlchap van Rijn-
land, art, 159· van Delvland, art, 2o<5. In Schieland op honderd roeden,
Keuren aldaar, art. i6i, Ende mogen aldaar aan de Zuid-zijde van de Dij-
ken, ofte Kley-wegen, geene Boomen geplant wei'den, ende moeten de fel.
ve aan de Noord-zijde opgefnoeyt werden. Keuren van Rijnland, art, 13 2.
ende 133. van Delvland, art. 155. van Schieland, an, 138.

Soo magmen ook in Delvland geene Boomen, ofte Pooten fteeken, op
de binnelandfe Water-togten , daar Vaart is, aan de zijde daar men de
Schuyten gaat wegen , ofte trekken. Keuren aldaar, art. 218.
X1 Het is ook een gemeene dienftbaarheid onder de Tuyn-luyden , van de
fchuttingen daar mede de felve van den anderen werden gefcheyden, niet
hooger, ofte lager te mogen maaken dan fes of feven voeten , wt het vlak
der aarden,. niet laager , om de vryigheit, ende niet hooger, om de fcha-
duwevandeSon.

Gelijk mede, van in het voorby-loopende Water, gecne heymelijk-
heden, ofte gooten te ilellen, daar door eenige vuyiighey t in het felve Wa-
ter mogt komen te loofen.

Sooenmag ook niemand eenige doode Krengen in Schoiiwbare, ofte
eemeene Wateringen werpen, ofte laten leggen. Keuren van Rijnland,
Art, 144. endei·)^· vanDelvland.^rMS^. ende vanSchieland, ««.155.

GElijk de dienftbaarheden door verfcheyde middelen bekomen werden, t
foo werden de felve ook door verfcheyde middelen verlooren.

Als eerft door vermenging, ende het aankomen van den eygendom aan
die geene, de welke de dienftbaarheyd raofte doen, lijden , ofte met het
fijne niet al en mogte doen,dat hem anderfins geoorlovet was./. i. ff.^nem-
admed. Servit. amitt. want niemand eenige dienftbaarheid aan fig felven,
of aan fijn eygen goed verftaan kan werden fchuldig te zijn, foo hier voor is
gefeyt, per /. i6. ff. de fervit. Vrban. pY£d. cr /. 10. ff. commun. prad.
Dog yemand Eygenaar geworden zijnde van twee byfondere Huyfen, daar
van het een aan het ander eenige dienftbaarheid fchuldig was , houden de
felve dienftbaarheden wel op foo lang hy daar van eygenaar blijft, maar foo
de felve naderhand wederom in 'tbyfonder werden verkoft, verkrijgt elk
Huys fijn voorgaande voordelige ende nadelige dienftbaarheden wederom
per 1-9· ff· onimHn.prdidtor. l. 18. ff. de fervit. l. z. 19.# de hered.vend^
Soo hier voor in't XIX. DeehnHm.ó. breeder werd aangeteekend.

II. Werd een dienftbaarheid verlooren by afftand ende weder-feggen %
van die geene die de dienftbaarheid toekomt, ί. 6. ff. de fervit. 40. wfiit,
de Rer. dtvif. L$').ff.de Reg. jur.

III. Door toelatinge van't geenetegens dé dienftbaarheid ftrijd, ge-,
lijk of yemand toe liet dat fijnen Buyr-man den grond betimmerde daar
hy een Overpad over hadde, ofte het ligt, ofte wtfigt betimmerde, dat hy
hem fchuldig was vry ende onbelette laten. 1.8. ff ^emadmod. fervit.
amitt. Want foo yemand nalatig is te verbieden het werk dat fijnen
Buyr-man met fijn kennilTe maakt, daar hy het kan ende mag verhindreri,

werd verftaan het felve toe te laten, ende foude alleen vefgoedinge mo-
gen eyflfenjfonder dat hy hem>'t werk voltrokken zijnde,foude konnen doen
afbreeken. arg. l. 28. ff. commun. divid. l.\i.§.y.ff.dedamno infeil.

4 IV. Waar naait aan komt het ongebruik by verfuym van een derdendeel
van honderd Jaaren. /.7. Cod. deprafcnpt.io. mnorum. i.ij, /.14. Coit de
fervit^ Het zy dat de felve dienftbaarheid in 't geheel niet en is gebruykt,
ofte dat den geenen die defelve toekomt een andre gelijke dienitbaarheid
in plaats van dien gebruykt heeft, gelijk als of ik mijn Wtweg, de welk
ik had over mijn Buyrmans Land, over eens anders Land daar omtrent ge-
nomen hadde. arg.l. j7.ff.e0d. Welke verjaaring hoedanig die toegaat,
ende wat daar van 't gebruik is, breeder te fien is in 't voorgaande VIII,
Deel. Welken aangaande wel te letten ftaat, dat het te verftaan is van on-
gebruik in fodanige dicnitbaarheden , de welke haar feeker ende geduyrig
gebruik hebben, maar niet van de fodanige de welke men mag oefvenen, of
niet oefvenen. arg. l. 14. jf. defervit.l, z.ff.demapHt'lica. volgens ge-
lijke wtfonderingin het voorgaande VIII. Deel, num. 12.

5 V. Door ophouden van het regt van die geene de welke een dienftbaar-
heid had toegeftaan op of over yets dat hem maar voor fijn leven , of voor
een feekeren tijd , ofteopfeekre Conditte toequam. arg. l. 51. de pi~
gnorib.jmU. l.ii. §.1. ff. ^emadmod.fervk. amitt, want niemand aan
een ander meer regt kan geven alshy felvs heevt, /. 120, ff. de Reg.jart
jurM. l. 105. decondit, & demonftrat.

δ VI. Ende ten laatften door het vergaan van de dienftbaarheid-fchul-
dige faak. /, 14. §.i.ff. ^emadmod. [erv, amitt^ ^Jnfiit. de Servimt.
Soo nogtans dat de geheele faak was vergaan, dat die niet wederom herfteld
en konde werden : want by voorbeeld, het Huys was omgevallen, ofte ver-
gaan , het welk een drop-regt op mijn grond had, indien op de felve
plaats wederom een nieuwt Huys gebouwt wierd, verftaatmen dat het
nieuw-gebouwde Huys het felve regt van dienftbaarheid foude hebben, om
den grond die daar gebleven was , dewelke mede tot het Huys behoorde,
endede felve is gebleven, fchpon het Huys is veranderd. /. 20. 2 ff. ds
fervit. Vrhm.pr&d. Soo ook indien een ftuk Land daar ik een Pad over
had j inet water overvloeyde , binnen een derdendeel van honderd Jaar we-
der droog wierd, of dat ik een Put daar ik water wt mogt putten, droog
geworden zijnde, daar naar wederom water kwam te geven, foude ik 't fel-
ve regt behouden, ende wederom mogen oefvenen, dj.i^.ff. quemadwod,
ferv. amtn. jm^. ff. defsrv, ritfi. fr&d, l. 25. l, z^.ff. ^cmadm^
νβίϊίίίΐ. amitt.

Us verr van enkle faaken , ende der felverbefit, volgt nu te
|, verhandelen van veel begrypende faaken, dewelke beïtaan in
Boedel-regt, endedeflelvsbehering.

Een Boedel is al het geene eenen Overleden nalaat ende ï
befeten heeft, als huys, hof, have, fchiild, ende onfchuld
l.ïi9-ff'dererb.Simfic. .

Boedel-regt werj verkregen door ervenis, het welke is een behering ^
van eens anders Boedel, ofte nalatenfchap. 1. x^.ff. de M. Sigr.if-. I 61.
jf.de%eg.jur. waar door men niet alleen verkrijgt het waarlijk befit van
des Overledens goed dat in wefen is , maar ook van infchiild , dat is j alle
regt toe ende aanfeggen, als den Overleden had, op ende tegens een an-
der, ende men wederom figfelven in den naam van den Overleden ver-
bind , in al't geen den Overleden fchuldig was, ende een ander op ende
van hem teeylTen had. l.ij.i, jf.de bonor.pojf. 1. S.l.^j.ff. deacq. hered,
l. tilt, Cüd.de hered. a£i. i. infiit. deperpet. &temp. aB. l.mic, Cod,
VtASlion. ab hered.& contra hered. Daar van alleen werden uytgefonderif
de mifdaden daar wt den Overleden aan fijn lighaam ftraf baar was, de wel-
ke met de Dood ophouden ende aan den Érvgenaam niet overgaan, l. x. in
pr.&$. z,ff,^sieprivat.deh£i, /. 26·./.«ieOm andreondaden,daar

wt alleen geeyft werd boete, ofte vergoeding van geleden fchade , zijn ook
des O verledens El'vgenamen gehouden, om boeten, foo verre des Overle-
dens goed kan ftrekken, of in handen van den Ervgenaam gekomen is. ar^,
d, 1.1. tnpr. & deprivat. deliit. 1.16. ff. de posnis & §, i. infiit. de

psrpet. & temp.aO:. Maarom vergoedinge van geleden ende aangedaan
fchadetotde voldoeninge toe. Sie Groenevveg. de legib. abrogat, adtit.
(^od. Ex deliSt. defunit. in qnantum heredes teneantm. Chriftin. vol, J,
decif. zz,

4 Her middel daar door Ervenis werd verkregen is tweederhande, te we-
ten by Wtterfte wil, of door de Wet by verfterv. uit. infi. per qms perfo-
ms. Daar van het middel van Wtterfte-wil voor gaat, om dat de Wet fig
de wtdeling van yemands goed niet en kan aanmatigen, als in fuiken gevalle
als den Overleden van fijn goed felvs geen viitdelinge heevt willen maaken.
l. ff. de acq. vel amitt, hered. l. 20. i.f. de puil·, dotal. l. 2,1. Cod,
Mandati,

Η. Deel. Pan Wtterfie-wilkriy ende hoe de felve beflaan. 207
den , dac fy naawlijks van den andren kunnen werden onderfcheiden. Grot,
Jnlejd. Ub. 2. ^art. 25. verf. 'Bj ons. Vinn. ad uk. infi. de CodictlL Co-
ren obferv.i ι.ροξί «»»2.35- verf. Major tarnen. Alleen dat by de (^odicilkn
geen volkomen erveniffe kan gelaten, of gelaten zijnde, kan benomen wer-
den, §. 2..inflit. de Codicill.l. 6. Cod.de jare Codtcilior. maar alleen die-
nen tot enkle maaking, ende ervlating over de hand, Sie Grot. op de νοογ-
aametooge plaats,verf. Wat de deelefi.Al-hoe-Vfd by ons ook Tellamenten
genomt werden, daar in maar alleen enkle maakingen werden gelaten, fon-
der regt van ervenis. Gudelin. de "jme Novi(f. Ub. 2. cap, 5. inpr. Chriftin.
vol, I. decif. 247. nnm. 8. & decif 307. vnm. 17. Vinn. in ult.inflit, de
hered.infltt.num, 1. Soo dat wel het meefte gebruik van de Codiciüen isjdat
daar bybehalven ende benevens een Tefiament, buyten , ofte anders als in 't
felve "Teflament ftaat, yetwes kan werden gemaakt, befprooken, ofte veran-
dert,hct welk in geen volkomen erv-latinge,ofte erv-neminge beftaat, daar
anders geen twee Tite gelijk ibuden kunnen befiaan , maar het
laatfte het eerfte foude dooden: 2. infiit. ^ib. mod. tefi. infirm. als hier
naar fal werden aangewefen, ten zy't felve door de Codicillaire (^lanfnlei
by ons gebruikelijk, wierde ftaande gehouden, in het geene daar in by het
laatfte geen wtdruklijke verandering wierd gemaakt, arg. 3. inflit. ^ib.
md.tefiam. infirm. Inallellyterfte willen werden gemeenlijk de Codi~
cillaire Qanfnle bygevougd, dat het gemaakte fal mogen beftaan als tefta-
ment ofte Codicille, foo als het aller beft plaats fal mogen grijpen, 't Welk
van fodanige kragt is , dat indien , iiyt kragt van den felven teftamente
niemand erv- genaam werd of blijft, het fy dat den geftelden erv- genaaani
voor den Teftateur komt te overlijden, of dat de ervenis uyt andre oorfa-
ken komt te vervallen , de eeftelde ervenis daar door wel ab inteflato aan
de naafte magen daar toe buyten teftament geregtigt komt te vervallen,
gelijk ofter geen ervlatinge gemaakt en was, dog egter de Legaten ende en-
kele makingen in het felve teftament vervatet ende al het gene daarinne
bevolen in fijn volle kragt blijven , ende by den erv-genaam ab intefiato uyt
gekeert ende voldaan moet werden. Het welk anders mede fouden komen
te vervallen, perl. ff.de Reg. jiir.l. 14·. & l. 29. Cod.de fideicommiff.
Sie Andr. Gait. Ub. 2. obferv. i \it.mm. Joann. aSande. Ub.i^.tit,^. de-
βη.ιο· ntim. Confult. van de Hollandf. Regtfg. i. deeLConf. f^de
321. Groeneweg. adl. 9./.deteflam. tutel.

Mondeling foo wanneer den WiHer fijn wil verklaardvervolgens by
monde» boedanige ioottnnWtterfie-willen by ons raeeft in gebruik zijn»

tefle Neoftad. Car. Hollana. decif. i. in fin. in defer vougen, dat den No.
taris de wil ende meyninge wt den mond van den Maaker ontvangen heb-
bende , om de geheugenis wil in gefchrift fteld, ende het felve den Maaker
en de Getiiygen voor-leeft, ende daar naar den Maaker in de tegenwoor-
digheid van de Getiiygen afvraagd, of hy het felve wel verftaan heeft, ende
of het felve niet en is fijne begeerte ende Wtterfle-vfille , tot beveftinge
van hetwelk, het felve by den Maaker, de (jetuygen, endeden Notaris
wierd onderteekend , ende by den Notaris te Bouk gefteld , ojm daar van,
des verfogt zijnde, affchrift te geven.

4 Sulks nogtans , dat al 't felve maar gedaan werd tot meerder verfeek-
kerheid; fonder dat daar wt moet volgen, dat het gefchrift, het teikenen
van den Maaker ende Getuygen, een wefentlijk deel van een Tefiament
is, maar indien by feeker geval gebeurde dat den Maaker door gevaar van
de fiekte, ofte anderfins, by nood verhindert wierd, het felve in alles te
onderhouden, ende alleen by monde voor Notaris ende Getuygen fijnen
wille verklaarde , Joude 't felve voor goed moeten gehouden werden. No-
vell. Leon. 45, Corenobferv.io. Boè'r. adconf.'Bitur. tit.i. i. I. Uttera F,
Vigl. ^,fin. infiit. deteflam. ordtnand. ηκτη. j. Clar. tefiament. qtiaflion,
^.num. I. Bartol.iïii l.z.inprinc.ff.quemadmod,teflam»aper. Confult.
ende Advijfen , tom, 2, conf. 12.13.14.15.16.

Man ende Vrouw mogen te famen in een gefchrift haar beyder Wtter-
fie-\vill vervatten. Grot. Inleyd. z. Bonk , 17. T)eel, verf. Twee Itiyden,
Dog werden des niet-tegen-ftaande voor twee byfondre Teflamenten ge-
houden , arg. l.i.ff. de heredib. inflit. l. 20. If. de Vuig. & pHpill. [ubftit,
& ibi D D. Die yder van haar in 't byfonder, ende fonder des anders ken-
nifl'e, oft ook wel naar zijn dood nog altijd kan veranderen- Pecc. de Teflai».
eoajagum, lib. i. cap. 4^. Everhard. confil. 79. Fab. Cod. lib. 6. tit. 5. de-
fin^ 18. Géi lib. 5. obferv. ιιη.πΗΐα. i. 2. wtgefonderd alleen indien den
een den ander reciproce, over ende weder over eenig voordeel gemaakt,
ende daar by bevel gedaan had, hoe dat de goederen van haar beyder ge-mee-
nen Boedel naar de dood van de langft-levende fouden gaan, fo en foude de
langft-Ievende het voordeel genoten hebbende, ofte willende genieten,van
fijn , of haar gedeelte, geen ander Wtterfle-wil, ofte bevel kunnen doen of
maken , ten waar hy al voorens het gemaakte voordeel had verwurpen ende
afftandgedaan : als hier naar in 't volgende Deel breeder werd aangewelen.

5 Scliriftelijkke Teflamenten zijn ( die men anders befloten nomt) foo
wanneer den Erv-Iater fijn wille in gefchrift vervatet, ende by hem on-
derteikend ende toegezegeld, bciloten aan ^n Notaris, in de tegenwoor-'

digheid van twee Getuygen over-geeft, met een verklaring dat al het geen
daar in begrepen is, fijn volkomen Wtterfle-wtl is. Het welk alfoo
by den l^otarts op de rugge werd Reikend, daar van een ge-

rnaakt, ende van den Erv-later, neve^ de getuygen onderteikent werd.
Dog defen aangaande ftaat fonderliri^aan te meiken dat een beflo-
ten Teflamem van twee Egt-genoten, daar in den een den ander eenig
voordeel laat, moet gefchreven werden by een derde hand. Om dat nié -
mand eenig Tefiament tot fijn eygen voordeel mag fchryven. tit.Cod.de
his ejHifihi adjcrihnt in Tefamerao. Dat al-hoe-wel in een mondelinge
Wtterfle-vpille, de welke naderhand in gefchrift werd gefteld, foude fchij-
nen te feylen. Mantic. de conjeiinr. ultmar. volmt, hb.i. tit. 6. mm. 5.7.
Pecc. de Te^am, eonjng. lib. j. cap. ι ο. Fab. Cod. lib. 9. tit. 14. defin. 1.
Sententie van den Heve van den 23.Januar. 1648. Isbyden Hovevm
Holland verftaan, dat het felve by ons fonder onderfcheid plaats heeft, vol-
gens tuig van Groene weg. ad dtB.iit. de his qni ftbi aefjcrib. Sie mede
Confulc. ende AdvijC het 2. Deel, Conf. 147.

Op tweederley manieren werden onfe Wtterfle-veillen, 't zy fchriftelijk, €
't zy mondeling, 't zy Teflamenten, of Codicillen gemaakt ende bekragtigt»
ofte voor een iJotaris ende twee Getuygen j of voor den Secretaris, ofte
geheym-[chryver , en twee van 't Geregte, dat is, twee Schepenen van de
plaats daar 't gefchied. arg^ l. ommum. 19. Cod. de tefi. Keuren van Leyden,
4rt. 149. van Oudewater, art. 167. van Amfterdam, cap. 44. art. i. 2.

Welk gebruik van Wtterfle-willen te maken voor Νotaris ende twee ge- 7
tuygen in defe Landen boven twee honderd Jaaren niet oud en is, Soo vind-
men in de oude Keuren der Stad Leyden, dat nog omtrent den Jaare 1445».
ende daar na geene makingen van Wtterfle-willen beftaan mogten , ten zy
de felve waaren bezegelt met twee Scheepnen Zeglen, en met der Stede
Zegel. Soo ook geene Wtterfle-willen, voor, ofte omtrent dien tijd en
werden bevonden, dan verleden voor Scheepnen der felver Stede; het
welk eerft in volkomen trein in defe Landen fchijnt ingevoert, zedert
da.t Kayfer Κ λ r l by Placaat van den 21. Maart i<;24. het Notaris-
Ampt gebragt heeft op feeker getal, by de JUagiflraat van yder plaats te
noemen, ende den Hove van Hellmd, ter proeve van haar bekwaamheid,
voor te dragen, buyten de welke niemand het felve Ampt en mogte bedie-
nen , foo als nog in Holland doorgaans werd ondeihouden: Daar van de
eerfte nominatie by die van ^mflerdam gedaan is in Augufto 15 .in't getal
van vijf perionen, daar van de drie waren Secretarii der felver Stede: Ende
in de Keur-bouken van Lejdeti van den Jaarei545i ende daar ycor geen

gewag van gemaakt en werd, maar eeril inde jongft voorgaande Keuren
derfelver Stede van den Jaare 15. het feeker getal van de felve

Op vele plaatfen was daar v^Rt-rn gehouden dat volgens de Geefte-
lijke Regten yemant voor de ^ββψψααρ, ende twee Getuygen, fijn Wt·
terfie-mlle maaken mogt. per Cftp. cum ejfes 10. Extr, de tefiament. Daar
wt dat men gemeenlijk oordeelt, dat de feven, ofte vij ν Getuygen, by de
Roomfe Regten , tot het maken van Wtterfie-rville noodfaaklijk, by ons
mede doorgaans tot twee Getuygen fouden zijn verminderd. Het welk,den
grond van het Roomfe Regt wel ingefien, foo niet en is : maar de onder-
houdinge van de Wtterfle-wiUen te verlyden voor Notaris ende twee Ge-
tuygen , daar in als nog met de Roomfe Regten over-een-komt; Dat de fe-
ven Getuygen 5 de welke volgens de eerile inftellinge ] /. 21. Cod. de teftam,
daar na ten tyde van de Kajfer Leo tot op vijf zijn verminderd. Novell.
Leonis 41. Ende als wt de Inleydinge van de felve Novell, ende het geenc
Confiantin. Harmenopul. in fijn promptuar. jar.CiviL daar van tuigtjte fien
is , vele van de oude Regtfgeleerden het felve getal, fonder onderfcheid, op
vijfhebben genomen gehad. De felve vijf Getuygen onder het verlyden
voor Notaris ende twee Getuygen als nog begrepen zijn, ende daar mede
werden gelijk gefteld: dat een Notaris alleen, felvs by de Roomfe Regten,
foo veel geloov gehad heeft, als drie andre Getuygen. Travel, 73 . cap.
7. §. i. dewelke dan gevougt by de twee Getuygen, als nog de vereyfte
vijf Getuygen wtmaaken. Soo ook van een Secretaris, ende twee wt den
Geregte, ofte Schepenen te verftaan is.

De Getuygen die over het maaken van de Wtterfle-wil ftaan, moeten
zijn twee Mans-perfoonen, Luyden van eer ende van goede kennis , ende
boven tle 14. Jaren oud. 6. Infiit. de Teflamentis, l, 20. §. i. & /. %6. ff.
qai tefiam. fae, pojf.

? Het welk (voornamentlijk van den Ouderdom) ibo nauw luyfterd : dat
alwaart faake dat een Getuyge ten tijde van het maaken van de Wtterfle-
ml by yder een voor 14. Jaaren oud geoordeeld wierd , indien daar na
bevonden wierd , dat hy niet oud genoug geweeft en was , hoe weynig
dat het ook verfchilde, foude foodanigen Tefiament niet mogen beftaan»
gelijk als ik verfcheyden maaien heb fien wijièn. Sonder dat daar tegens
doet, dat in fommige gelegentheden ten voordeel van het algemeen, en-
de beftand van Wtterfle-willen·, diemen , des eenigfints mogelijk, moet
plaats geven. /. i. (^od. de Sacrof^nEi. Ecclef^ een gewaande daad van
yenwnd die hem had wtgegeven des tc mogen doen , ende daar voor by

Vilereen was erkend , voor goed werd opgenomen. 7. mflit.de teftam,
orditi. 1.1. de teftam. & /. Barbarius Philippus s.f.de effie.prator.
Om dat een getuygenis van een minder als 14. Jaarige wt fijn eygen aard
ende van fig lelven onbeftand geagt werd, wt onmagt van veriland ende
onvolkomen oordeel, het welk door geen middel kan vervult werdeii: te
meer dewijl by ons de getuygenis in een Teflament tot foodanig getal gg,
bragt is , dat het van de andre mede Getuygen niet cn kan vervult werden,
door dien geen waarheid en kan beftaan , of daar van kan blijken als wt den
mond tenminften van twee geloofwaardige Getuygen. /, 9. §. i. Cod, de
teflikjmêt. l.l.jf. eed.

Van ouds plagten de Blinden ende andre, dewelke niet fchrijven en 9
koften, een Getu)'ge meer te moeten hebben, de welke voor hem onder-
teekende. /. 8. (^od. (^aitefiam.fac. pof. maar om dat huydenfdaags een
Notaris ende twee Getuygen volkomen geloov hebben in het geene voor
haar gedaan werd, (Al-hoe-wel de fommige in'topmerk vaneengeboo-
ren Blinde die niet fchry ven en kan, niet ongeraden dunken, dat tot meer-
der verfeekerheid.., ende om alle gevaar te ontgaan, een derde Getuyge,
nevens de twee andre, by gedaan werd) is 't felve foo noodig niet, dat fon-
der dien het Teflamem kragteloos foude zijn, of niet en foude mogen be-
ftaan. Met hoedanig onderfcheid te verftaan is de gefeyde Wet. in l. 8.
Ci>d. ^iteftam.fac.pcff. deviékezlken fpreekt van een Teflament dat
alleen voor enkle Getuygen op de wyfe van die tijd onder de hand ge-
maakt wierd, 't welk tot andre, de welke opentlijk ende voor de Wet ge-
fchieden, niet en kan gepaft werden. Aangefien in foodane gefchriften
geen bedenken van bedrog, ofte valsheid plaats en heeft. l. 10. ff.depro-
kat. & /.31. (^od. de Donat. l. 27. Cod. deTefiam. Ende is alfoo verftaan
by den Ηooge» %aade van Holland in de iaak van Ktielis (jortfz.. woonen-
de in de Kage, tegens d'Ervgenamen van Marijtge Willems, Weduwe van
Bignus lanfz.. op het gevoelen van de Heeren '^Petrus (^mms, Profejfer
van de Academie binnen Leyde», ende Cornelis Bofch, Advocaat voor
<kn Hove van Holland, gegeven in den Jaare 1^59.

Maar of de Getuygen ook de wil van den Erv-maaker op'tnaauwfte, ï©
ende al wat in het Teflament begrepen is j weten moeten, ende daar van
getuygenis fouden moeten dragen , is bedenkelijk: het welk in een be-
floten Teflament van ouds ende nog huydendaags, onnodig ende tegen-
ftrydigis geweeft. /. 21. (^„d.de teflarnems, 3, inflit. de pHpill.[uhfiit.
Dog aangeiien de Nmcupativa·, ende mondelinge Wtterfte-willen by ons
me^in gefchrivte werden gefteldj foo moet ook huydenfdaags genoug

zijn, dat de Getuygen daar alleen kennis van dragen, dat het Tefiament den
Erv-inaker voor gelefen zijnde, hy verklaard heeft dat het gene daar in be-
grepen is, alfoowas fijn begeerte ende Wtterfle-wil. Sonder dat het ook
van noode is dat de Getuygen den Erv-maker wel kennen, ten waar dat de
Notaris hem felvs nieten kende. Plac. vm den i.OBob, 1540. art.^.jmSt,
l. 9. Cod. de iefiam. om daar mede alle bedroch van mommery weg te ne-
men. Soo]u\.CL·r,l^ki.fenter}f,$.teflamettt.^f^aβ.^^.verhaa.k , datbyfij-
nen tijd feekre Vrouw de dood van haar even-geftorven Man had weten te
agterhouden, ende in deflelfs plaats een ander , van haar vertrouwde, Per-
foon had doen te bedde leggen , die hem, de glafen digt behangen zijnde,
ende het hooft feer bewonden, agter de gordijnen, geliet den fieken
Man te wefen, ende op deifelfs naam t'haaren voordeel Tefiament maak-
te : Soo ook verftaan heb dat in defe Landen, op gelijke manier fou-
de gefchied zijn. Gelijk voorbeeld verhaalt Ranchin. var. leü. Hb. 2,
eap, 6.

In f^riefiand werden de Roomfe Regten ende manieren voor fo veel
onderhouden, dat over het maken van een Teftament) aldaar noch feven
Getuygen moeten geroepen werden,
j j Waar wt defe Vrage ontilaat, of een Teflament naar de manieren ende
noodfaakelijkheid van een plaats daar het gefchied, gelijk als hier in Hol-
land , voor een Notaris ende twee Getuygen behoorlijk zijnde bekragtigt,
ook ftand foudè moeten grijpen in andre pjaatfen daar tot het maaken
van een Tefiament meer andre noodfaakelijkheden werden vereyft, als in
Vriefland zijn de feven getuygen, ende of een Man fijn teftament naar
de manieren van Holland ^ in een plaats van Holland gemaakt hebbende,
naderhand in yήeβand kwam te Overlyden, ofte onder den bodem van
Vrtefiand eenige goedren hadde leggen , het felve teflament in Vries-
land voor goed foude werden gekend ? Ende werd daar over naar de ge-
meene gevoelen der DD. verftaan, dat een Tefiament in feeker plaats,
naar de wyfe die aldaar werd vereyft, bekragtigd, over al plaats heevt,
fonder onderfcheid, Τ)0. in l, i. Cod.de fumma Trinitate : om dat de
manier van doen, de welke tot het beftaan van yets werd vereyft , be-
hoord tot kennis ende regtsgebied van de Overheid van die plaats, daar
ende fulks het daar gefchieden moet. per 1.6. Cod. de Evtil. /.j. in fin. ff. de
Teflib, /. 2,. Cod. qnemitdmod. teftam. aper. fac. l. p. & l. uit. Cod. de
tefiam, Soo ook indien men de manier van doen van verfcheyde plaatfen
foude moeten volgen, yemaiid die nu hier nu daar woonde, foo veelder-
hande Tefiament^ foude moeten maaken , of veelderhande maniejrea

van doen in een en de 't felve TefiameKt foude moeten waarnemen , ende
een Teflament, 't welk maar een enkkei doen is, naar verfcheyde Reg-
ten van doen foude werden geoordeelt. Sie hier van Covarr. i. de fpon fa.
lib. 7. 8. Coftal. ad. ά. i. 6,'f. de EvtÜr. Guidon. Papa de-
eif. i6z. TelTaur. 2. qa^ft.for. 8. Gail lib, 2. obferv. 123. Joann. aZand.
lib. 4. tit. I. defin. 14.

zijnder Teflamenten , de welke al ift dat daar inne de gemeene i ζ
ende behoorlijke manier van doen niet en is onderhouden, evenwel wt by-
^^^r voor-regt, voor volkomen gehouden werden: gelijk als een Vader ij
qf^oeder, de welke een verdeeling van fijn of haar goedren onder fijne
Kindren maaken , de welke al deden zy 't mondeling voor twee getuygen
^^óg^^Ldaar van bleek, 4?·^./. 40.»» verb. legiumis probationibus jf.de teitam,
militari, ofte by haar gefchrifte, ook wel al was het by een ander gefchreven?

als fy het maar hadden onderteekent, foude het volkomen kragt hebben,
foo veel de Kindren aangaat. /. hac Confuhijfima 21. cnm amh.feq. Cod,
tefiament. Gudelin, de fftre Novijfimo, Hb. z. cap, ^.-ve^f. porro ob^
fervandam. Andr. Gail./i^. 2. obferv. 111. tium. Ende werd verftaan,
het felve mede in Kinds.kindren ende verdre afkomelingen plaats te heb-
ben , volgens 't geene verhandelt werd by Joan. a Zande Ub. 4. tit, i.
defin, 6. Jul. Clar, teftamentum quéfl. 21. num. i. Hartm. Piftor.
lib.z. qudfl. I. num, 16. Het welk ook plaats heevt in een Blinde,
Jul. Ciarus te^amtntHm. qu&ji. 17. num,!, Vafq. illufir. contro'
verf. ιοζ. mm. II. GraiT, i. teftammum. 32. iufin. Sande/;^. 4,

Gelijk ook de Krijgs-luyden om byfondre reedenen vergund is in het 14
Leger, ot in het Veld, foo fy beft kunnen , ofte foo het hun gelievt, haar
Wtterfle-mllen te kennen te geven ; het zy by monde, het zy by gefchrift,
fonder eenige nootfaakelijke onderhoudingen , als alleenlijk dat daar van
den Regten genoug zijnde blijke. l. 40. & tot, tit. de teflam. miltt. ^od
etiamnttm ohtinere tradunt. Grot.Inleyd. Itb.z. tit.ij.verf. Een Krijgsman,
tiftm.iS.&feq. Nmn,ad§.ult. infiit. dewditaritefiam, Gail Itb. 2. oh~
ferv. li 8. mm. i 6. - Gudelin. de fttre NoviJJ. lib. 5. cap, alt. verf, hes
'ut. Pcrez, ad Cod, de teflam, militari i in fin, Vigl. ad rnbr.de teflam.
m^ ïï·

deel van den Armen gemaakt, onder foodanige wtgefonderde teflamemen
mogen werden gereekent, is feer twijvelagtig. In vougen dat niet fcek-
ker is of in foodanig tefiament een Vrouws-perfoon, ofte andre onwette-

lijke fouden mogen Getuygen ? Item , offoodanig Teflamern mondeling
voor twee Getuygen foude beftaan fönder Notaris. Daar op aangaande de
Teflamenten hj tyden van Peil:, Jul. Clarus Teflam. qaafl, 5^· "· 3·fi^'
endeCrabiel liè.^.de Teflam. Concluf. ^.rium.i, meynen, dat deon-
derhoudinge van 't maken der Teflamenten ,hy ons foo nauw befet is, dat
daaivan ook indien geval niet en behoort agter-gelaten te werden. Soo
ook in Frankrijk, is geoordeelt, volgens tuig van Annse, Robert. rer.judi-
cat. lib. z. cap, 10. Het welke mede by ons geen plaatfe behoort te hebben
in de Steden en plaatfen, daar den overvloei van de Notarijfen ende Ge-
tuygen felvs in foodanige gelegenthdd,nieniand foude verlegen laten. Dog
werdby Gail. lib, z.objferv.ïi^. numer.ïi, Mynfinger. (^ent.i.obferv,^6.
Confuk. endc Κάη](,ρατΐ. i. conj. 77. part. z. conf. & 94. billiker
geagt j daarin als nog de Roomfe Regten te volgen; volgens het welk ook
by het Hof van Holland verfcheyde malen is verftaanjdat foodanige Tefla-
menten mede onder de wtgefonderde werden gereekcot, ende van waar-
den gehouden worden, al is daar in de wtterfte noodfaaklijkheid niet ag-
tervolgt. Van de Teflamenten tenbehouven van den Armen, is hetonfee-
ker, alfoo 't felve by de fommige onderhouden wérd, ende by de fommige
niet. Als te fien is by Grot. Inlejd.lib. 2. cap. ij. in fin. Qoxenobferv. 31,
Sande lib. 4. tit. i. defin. 13 e^ 14. Chriftin. vol. i. decif. 304. mm. 12.
CHtn(eqq. Radelant, decij. cur. TrajeSl. 125·, num, 34. & feq.

Het geene by de Roomfe Wetten van de Teflamenten der Huiiluyden
werd gehandelt, l. uit Cod. de teflam, en heeft by ons geen plaats, om dat
yder Dorp haar Notarijfen , ofte Land-fchrjvers heeft.
16 De Teflamenten alfoo gemaakt, krijgen niet eerder haar volkomen kragt,
voor dat de felve met de dood van den Maaker werden beveftigt: want
de wil van de Mens is veranderlijk fo lang hy Icevet. /. 4./. de adimend. h-
gat, In vougen dat den Maaker altijd van fijnen vvil vermag te verandren,
zlwa.2ï't ichoon dat hyhy dero^atoireClatffule in fijn Teflament duydelijk
had wtgedrukt, dat het geen dat hy in toekomende mogt maaken, niet be-
ftaan en foude, als met byfondre wederroepinge ende verhaal van ièekre
ïy woorden. Met hoedanige beveiliging hy wel verftaan werd niet te willen
dat de foodanige maakingen , de welke hy wt loffe onvoorfigtigheid , of
mifleydinge van andere,mogte doen inftellen,van waarde fullen zijn, maar
gcenfins, datmenfig felven de magt foude benemen van in toekomende
geen ander Τiflament te mogen maken , of van wil te verandren. arg. h
iz.f.dslegat. janEhJ. ff de adimend. legat. Sic Grot, Inleyd. lil>> f.
part. 24. verf. -D^Arti nog, a!s maar fcckcrlijk kan blijken dat hy van fijn

voorgaande wil vrymoedig ende onbedwongen van yeniand heeft willen
veranderen, foo dat het verbond van fodanige claHfnU niet van noden is
of yets geagt werd, wanneer duydelijk van de vrye ende onbedwongen wil
van den Teflateur kan blijken. Siejur. Clar.lti>. ^.tejtamea-
tftrn, ψί£β. 99. Menoch. /1^.4. pr<efump. 166. mm, 15. Alexandr. confil.
134. nnm, vol, i. & Itb. 4. conf. 7. Pecc. de Teflam. conjug. lib. 1. cap.
10. 5.6. Want anderfints de derogatoire clanfuten ligtelijk by die
gene tot wiens behouven het eerfteteftament gemaakt werd, aangeleid
werden om te beter verfekert te wefen dat den teftateur fijnen wille niet
enfoude veranderen, ende om daar mede altoos een later ende volgende
uytertte wille te mogen tegen gaan , ende om verre werpen, hoedanige
magt nogtans hem door geenderhande middel mag werden benomen, d. /.
4, ff, de adimend, legat, & l. zi.ff. de legat. 3.

Dog op dat van de veranderde wil feekerlijk ende ontwijveüjk blijken li
mag, lbo en is niet genoug dat hy alleen verklaard fijn wil te verandren, of
fonder Teftament te willen fterven , maar foude door een tweede ende la-
ter Tejiament de verandering moeten doen, of voor 't Geregt, of voor
Notaris ende Getuygenby byfondre AEie van weer-rouping, ende dat
daar wettelijk van blijke. Sie Coren. 10. num. 24. & feq. Julius Clar.
§, Teftamentum, ψαβ, pi. 92. Papon. lib. 20. tit, 1. αηεβ. j. Fachin,
lib. cap. Cod Véina.ri.lib.S.tit.'y.defin. 29. num. 1.2. Mantic, ώ
conje6l. ftltim, volmt. lib. 1. tit. 15. num. 28. & feq. Neoft. decif. 1. & de
paSl.antenupt. obferv. 22. verf. quodautem aBores. Ten waaryemand
voor 't Geregt had verklaard, dat hy nier en wilde dat fijngemaakte Wtter-
fle-xvil kragtig foude blyven, ende daar na nog tien Jaaren in die meynig
ende wil hadde volherdet. /. 27. (^od. de Teflam.

Gefloten ende by den Erv-maaker felvs gekhreyenTefiamcKten fouden
als nog verftaan werden weer-roupen , ende te niet gedaan te zijn, indien
hy die met voordagt had doorfneden , ofte in 't vier geworpen, l. i.& tol..
tit.ff.de hu ψώ in teflam. delent. l. 10. (^od.de teflam. Grot. Inleyd.Ub.
2. cap. 24. fiur»· 14. Soo dat indien al het opfchrift van foo een bcflotea
Wtterfle-wil wierde vertoond, fonder dat het binnen gefchrifte felve ver-
toond wierd, men foude gelooven, dat het by den Erv-maaker weer-rou-
pen , ofte niet gedaan was: immers, daarby geen voorgaande volkomen
Wtterfle-veille, als dooreen tweede, ende later verftaan foude werden-
gcbrooken, of weer-roupen te zijn. per. 1.11. ff. de injnfla rupt, ^ ,,.
ff.deben. poff. fecmd. tab. Maar het felve en heeft geen plaats in Tefla-
mernen voor Notaris ende Getuygen verleden > dewelke aiet anders als by

een tweede Teiiament door diiydelijke te nietdoeninge, kunnen herroii-
pen werden. Neoftad, Cur. holland.Vecif. i. Conlült.ende Adviji. het
4. Deel, (^onfult, 156. Clar. §. Teftamentum ^u-efi. i. Mantic,

de Conjeilur. Hltmar.'voimtat. lib. iz. ut. i. mm. 35. Fab. (^od. lib, 6.
itt. 5. de fin. 30.

Wy hebben gefeid, dat de verandering ofte vernietiging van een Tefta-
ment moet gefchieden, of by een tweede TejUment, oite voor 't Geregte,
of voor Notaris ende Getuygen, of anderfins, dat daar wettelijk van
blijke,] om dat daar toejuyit niet noodigenis, dat een tweede Tefla-
tnem werde gemaakt, of dat op nieuws Ervgenamen werden geftelt, of
yets anders: maar alleen genoug is dat de weder.rouping foo wettelijk Zy
als de maaking zy geweelt, foo veel het Verly van de maaking aangaat,
maar verder niet, op dat elk gemaakte op de felve wyfemag gebrooken
werden als het gemaakt is. /. 35. #· de Jm, Sulks foude genoug

zijn tot vernietiging van een Teflament, dat yemand opentlijk voor
Notaris ende Getuygen had verklaart fijn goederen te willen laten gaan
naar verfterv-regt. l.i. $.i.f. β tab. Tefiam. «uil. exftab. ofte aan die geen
die van regts-wegen fijn goed fouden moeten erven. /. 21. 5. Cod. ds
tsflam. ofte maar alleen begeert dat fijn Wtterfie-wil geen ftand en fal
mogen grypen. Sulks als by het Uof van ΗoUand op den 29. Julii 1644.
is verftaan, tuffen Wouter van Ifendoor», Requirant: ende Mtchiel R9-
mejn, Gerequireerde.

By de Roomfe Regten was tot vernieting van een Teflament genoug,
dat den Teftateur een laater ende naader volkomen had ge-

maakt ende voltrokken. 2. inftit. ^uib. mod. tefiam.infirm. alwaar 't dat
daar by geen algemeene of byfondre weder-roupinge van het voorgaande
was getteid. Maar aangefien huydensdaags de Tefiamenten ende (^odictl-
len foodanig met den andren zijn vermengt, dat het wefentlijke onder-
fcheid van Erv-lating ende making daar by de Teflametite» ende Codictllen
van den andren verfchillen, by naar heel weg genomen is , fulks dat een
Erv-lating ende laaking, fonder ondericheid, foo wel by het een, als by
het ander kan werden gefteld: foo foude't laatfte Teflament by ons voor
een Codialle gehouden moeten werden, gelijk als wy hier voor, arg. jS. 3.
i»fl,t. quib. mod. teilam. infirm. hebben aangewefen , ten waar, ende voor
foo veel daar een algemeene, of byfondre weder-roupinge van het voor-
gaande by kwam,

^ Ik fegge, {ofhfondre veeder-Tou^inge) om dat een algemeene wed&r-
roupinge van alle voorgaande Teflmsnten > Codtcilkn, &c. niet altijd

noug is; Sulxs , foo kan de derogatoire Qaufule in 't toekomende, ( daar
by datyemand wil ende begeert, dat al het gunt hy naardien tijd foude <
inaaken, van geender waarden Tal zijn ende niet beilaan fal mogen als mee
verhaal van fekre woorden ) niet anders als by byfondre ende wtgedrukte
weder-roupinge vernietigt werden. /, 22. f. de leg, 3. al ift juyft niet met
verhaal van fekre woorden, daar niet op geftaan en werd, als buyten dien
van de vrye ende onbedwongen veranderde wille kan blijken. Sie'juI.Clar,
lih, l· f ent ent. tefiamentuii/, ψαβ. 99. Pecc. de tejiam, conjug, d. Ub. i.
cap.io. Johann, Durant. dearteteftanditit.io. cmtela i, Sande lib.^^
fit. I. defin, 10. é" DD. ibi alkgat,

Alfoo en kunnen ook by algemeene weder-roiipingen in de Tefiarnmen
ingelijvt, niet verftaan werden weer-ronpen, of ontbonden te zijn , de
Huwelijkfe-Voorwaarden voor de banden van Huwelijk aangegaan : want
algemeene inilellingen niet verder en kunnen wtgerekt werden als tot gcr
lijke voor-vallen, de welke van eender foort ende gelegenheid zijn. Barthol.'
inl'legatornm l^. §.fin. & l.Titia Lhcïus ff', delegat. 2. Soo als

verftaan is volgens tuyg van Neoftad. depaB. amenupnal. obferv. ζ, als
alleen voor foo veel als by den inhoud van het felve Τφαηιβηι van nieuws,
ende wtdrukkelijk tegens den inhoud van de Huwelijkfe-Voorwaarden,
wierd bevolen, om de ontwijvelijke wil van den Ervlater, de welke voor
een Wet is te houden, l.inconditionibus primam locumi^. l, Fnblius
ff. de (^or.dit. & dcmonfirat.

Naar de befchreven Regten en kan ook een Wtterfle-ml van een Vader
onder fijne Kinderen met fijn hand gefchreven, ende geteikent, tot nadeel
van de felve Kinderen niet vernietigt werden , dan met eenbyfondere we-
der-roupinge van 't felve. amh. hoe inter Cod. de tefiam. Sie Confult. ende
Advijfen , het x. Deel, Conf.^o. Dog is by den Hoögen Rade in Holland
verftaan, datdien-aangaandeeen algemeene ftellinge van weder-roupins^
byden Notari(fm gebruikelijk genoug; ende daar toe geen byfondre we-
der-roupingvannoodenis , veel min wtdrukkinge van de eygenfchap va»
't Tefiament, Sie Coren obferv. reujud. ~

'Et gebeurd ook fomwijlen dat blijvende het Teflament in fijn voile
. kragt, het geen daar in gefield is komt te vervallen, in 't geheel, of
vooreen gedeelte.

In 't geheel vervak het geene by Teflament is bevolen, foo wanneer het
ielve is gemaakt by een die na Regten geen Teflament makenen mag. tot,
tit, Ικβίΐ. quib. non eflpermijf. fac. Teflam,

Defe zijn alle Luyden beneden haar Jaren, Mans beneden de veertien,en-
tic Vrouwen beneden de twaalf Jaren, ƒ. i. inftit. eod. Stom en Doof ge-
boornen. l. 7. ff. cjdi teflam. fac.poff.$.^. inflit. qtiib,mn eflperiijiff. fac.
teflam. Dolle, Rafende, ende Slegte Meniën, die haar verftand niet magtig
^-'jn. §. I. infl.eod. Item alle quift-goederen die voor Hofs,of Stads-kinderen
verklaart zijn. ξ. t. infl. eod. l. iS.ff. qm teflam, fac.lpaff. Van welke Sande
I. defin, j. Dog indien dewtfinnige, de welke by fekre tijden haar
■,:erftand magtig zijnde, alsdan haar Witerfle.wille met bedaarde finnen

hadden gemaakt, foude het felvebeitaan mogen. d.§. i. inftit, qaib. mod,
teflam. tnfirm. I.x6.$.i. /.ï^· ƒ. (juiteftaw. facerepoff, gelijk ook de billik--
heid by ons heevt ingevoert, dat insgelijks de kwift-goederen het geene
fy aan hare Vrunden, Nakomelingen, aan den Armen, of diergelijke
niet goede meyninge ende finnen hadden gemaakt, daar in geen verkwi-
fting konde aangevvefen werden, bundig ende van waarden behoort te
blyven. Novell. Leon. ChzvonA.pancieil. dti droiEl, Franc. lib. 3. 2.
Sande Uh. 4. tit, i. Sulks als by 't Hof ·ναη Holland verfcheyde malen ver-
ftaan is. Alhoewel het feekerit is, der Overheden kennis, of der Voogden
geftading daar over te verkrygen. Coftuymen van Antwerp. tit.^ó.art.S,

Onder de Luyden die geen Wtterfle-wUle en mogen maaken, werden 5
ook gereekken»· die van ons by de Vyanden overloopen, de welke haar
Burger-regtverliefen, ende voor Vyanden gehouden werden. /. ip. §.4.
jf. decaptiv. & pofilim. reverf. Verwey ars teBandi, cap, 4. Groeneweg.
'^d ftlt, inflit. ^ibm non eft permiff. fac. teflam. Sande lib. 4 tit. i. de-
fin· 2. Maar die van die Vyanden gevangen werden , en verliefen byons
bet regt, ende de vryheid van te mogen Teftartfent laiaaken niet. contra §.
^It. inflit. eoa. om dat fy in haar felven van geen andere ftaat en werden,
jnaar de felve blijven. Facit arg. l, qui α latronibm ^l· jf. qui tefiam.
facere pof], Vinn, & Fons ad άίίΐ. §. uit. inftit. qmb. non eji permijf, fac,
teflam. Zypje. notit. f ar.Belg. tit. de Teflam. verf. generatim, Soo dat ook
die geene de welke van de Turken gevangen werden, het recht van Tefla.
ment te maaken niet en verliefen. tefle Covarruv. in cap. peccatum. part.2.
i. II. nnm. 6, Sie Sande lib. 4. tit. 1. defin. 2.

Volgens de Roomfe Regten , vermag mede geen Teïlament bei'laan4
van yemand die tot de dood is veroordeelt, endegeftraft, 8. § i & in
fin. ff. qfi Teflam. fac.poff. Maar huydensdaags en is het den foodanigea
niet verboden Teflament te maaken j indien, ende voor foo veel by het
vonnis des felvs goederen niet verklaard veerden verbeurt te zijn. arg. 1. ir.
ff. de Teflam. mila. ^od ita confnetudine obfervari tradmt. Glarus
Teflamentum^ qHiift. 19. t>um. i. & ttx.num. i. Vafq. comrov. i^nxfl. 96,
ttam. 4· f· Gomef ad l. tauri 4. Gutier. lib. 2. praüic. qu^fl, 38. Fa-
ïimc.prax. criminal. quafl, 102, num. 131,158.

Maar of die geene die in On-egt zijn gebooren , ook geen Wtterfte- ς
Viillen mogen maaken, werd t onregt by ons tegens de befchreven Reg-
ten getwijvelt, foo lang 't felve met geen gewijfde en werd beveiligt,
immers geen meerder blijk van werdgefoont. Papon, lib. 7.1. tit. 3, art.

Hoüaud ©p de vraage: ofBaftarden by Teftament van haare goederen yets
maken mogen , fonder daar toe te hebben toelating , ofte wettiging ? ver-
ftaanvanja. Endeis dien-volgende den van's lands Verval-

fchatdat men Efpergne noemt gevvefen fekre goederen van een Baftard die
Τeflament gemaakt had, ende daar over de goederen by hem waren aange-
flagen, wederom te geven aan de Ervgenamen by 't felve Teflament geftelt,
in de fake van Lion van Boshujfen , foo hy procedeerde Impetratit, tegens
den Procureur generaal. Gedaagde, den 17. November 1545. Soo was
by den felven Hove verftaan tuffen facob Klaafz., Pneflerciim fociis ExC'
cutenrs van den Teflanjente van Heer Pieter facobfz., Prtefier, contra Tiel-
man van Dulcum Re«tmeefter van de Efpergne ende Procureur Generaal
op den 5. ^ugufti 1504. Sië Confult. ende Advijfen i. Deel, Conf. 135.
verf. Soo veel. ende Conftdt.lJl. quafi. 1, Groenewegen infjn JNot.op
Grot. lib^ 2. cap, 15. mm. 6.

Die tot Amflerdam wt arme Gods-huyfen onderhouden werden , kun-
ïien by Wtterfte-wiUe van haar goed niet weg maken, maar vervalt het
felve aan 't Gods-huis waar inne fy onderhouden zijn geweeft, behou-
dens dat haar Kinderen voor foodanig Gods huis tot ervgenamen er-
kent werden foo de felve niet niagtig waren geweeft hare Ouders te on-
derhouden , by de Ordonnantie voor den Ouden Mannen ende Vrouwen
Gods-huyfentot Amflerdam , art Van gelijcken tot Oudevpater
ren aldaar, art. 106.

Die in 't Wees-huis tot .Amflerdam opgevoed zijn, kunnen geen andre
Ervgenamen hebben als't Wees-huis , foo fy fonder Kinderen komen te
fterven , Ordonnantie van 'c Wees-huis tot Amflerdam van den 14,
Fèbr. 15 84.

é Weik regt by naar in alle Steden de Arme Gods - huyfen by der fel ver in-
ftelling , of andre Voor-regten is vergunt, endefulks, arg. auth.ingreffi
monafierium fubjeil·. /.13. Cod. de SacrofanSl. Ecclef. werd onderhouden, i

Gelijk Voor-regt is by Hanog Aalbregtvan Beyren ver-
gund aan het Katrijnen-Gafthuys binnen Leyden dtn 13. Maart 1401,
JJat al die daar in ontvangen werd, ontvangen fal werden met al fijn goeden
die hj heevt, ends nog krijgen mag, die in'tvoorfchreven Cjafl-huis bly.
ven fullen.

Van gelijken is by Hartog Willem van Beyren op den
j. Novemb. 1409. aan het Broer-huis ende Sufter-huis tot Tielv vergund?
Dat[00 Wat perfoonen binnen den Steede van Delv in 't Broer-hiiistof Sufler-
km komen fullm, alfalke Renm, Erven·, ende Hujfwgen als fy hehben,

11. Deel. Wtterfie-wiïleniende hoe defehe beflam. 2 2 r
fiietverkPi"^ , maar al de vrngten ende nmfchappen ,dmr af hebhen,
endegebruiken haar Uven hnggednyrende, ende naar hmr éod fiillen di&
<voorJcbreven goeden kpmen ende Erven die twee-aeei op haar regte Ervge-
tmnten, ende dat derden-deel op den Hajf ? daar fy in flerven fftihn.

Maar ftaat te letten dat het felve tot den gemeenen Huis-armen , an-
ders Jalmotjfeniers , den Heyligen Geeft, ofte Huis fittenen genaamt,
niet wel en kan werden vvtgerekt. Des op veele plaatfen foodanige Luyden
die als Huis-arroen van hun eenig genot van AahniiTen hadden genoten,
eenige goederen naar latende, ende tot beter gelegenheid geraakende, , Ij

vplftaan, mits den Hüis-armen weder-keerende, oite doende weder-
keeren alle 't gunt, of foo veel fy in Aalmiflen fullen hebben genoten. Sie
Kernen van Leyden, art, 98.

Voor een gedeelte vergaan, ende vervallen de Wtter(ie-vi>illen, foo wan- γ
neer ende voor foo veel daar in bevel gedaan werd van goederen , daar van - - ,,,

uiarfchot, ende JofP, fohanna van Halewijn, fijn Gemalinne by den Hoo-
gen Rade tot Mecchhn geoordeelt, als breeder te fien is by Johann,Decker,
Dipert, Jnr, Ub. 1. cap. i. Gelijk als mede by Chriftin. val. 6. decif 58.
mm, è. getuigt we-rd, dat volgens het gevoelen van Pecc, ende Everhard.

by verfcheyde gewijsden van den Hoogeti Raad in "Bmliand is geooïdedt.
Ende by dciï Usvs v^n Holland op den η.. April 1^4 5. is verfiaan j in de
faak van Kon, ende Knelis Korfzuoon van Onderwater, tegens de We-
duwe ende Kinderen van Floris Lambertz., van Onderwater, over het
Teflariient van Lambert Korfz.oon van Onderwater j ende Temtjen Florist
Egte-Luyden. Sie Coren obferv. 11. ii. Grot. Inlejd. UbtZ, cap.i^.
in fin. Coftuym. van Antw'erp. cap. ^i.art. yi.
ρ De Luyden die by Wtterfle-mlle niet beuren en mogen, zijn Liiyden
die haar by de Vyanden onthouden, Ballingen, ende Banditen. Ende werd
het gene aan foodanige Luyden was gemaakt, niet alleen voor ongemaakt
ende ongedaan gehouden,/. 3. de his tjuapro nonfcript. hab.
maar vervalt aan de Graavlijkheid. Sie hier van Chriftin. W.4, decif. 127.
num. i. & volum. ^. decif, é^.nHm. ^.ii- cnmfecj. Xy^^.notit. fur-.'BeL·,

demrefi/ciinfine. Hetwelk ook plaats heeft foo yets by verfterv-regt op
foodanige Luyden quam te vervallen. Om welke oorfaak Hartoa Wil-
lem op den 13. Martii 1415. aan N. N, vergunt heevt, dat allulke ver-
fterfvenis van haar Broeder, die by de Vyanden was, fijn Moeder foude
aan befterven. Regifler B. A.fol. 13 d. Ende Hartog Aalbregt heevt
inden ]are 1394. aan N. N. vergund, dat hare goederen naar hare dood
ibuden mogen komen ende Erven op hare Soonen. Ballingen zijnde, in
manieren als offy geenBallingen waren. 'R^gifterB, D. fol. ipy. verf.

Alfoo mag ook yemand die handdadig is geweeft aan eenen die dood
geflagen is, ofte raad, ofte daad daar toe gegeven heeft, van den felven,
nogte by Teftament, nog wt de Wet, by verfterv, eenig goed beuren, maar
vervalt het felve aan de Graavlijkheid. 1. fin. ff. de bonis damnator. /. i.
Cod. de his quib. ut indign, om dat niemand wt fijn eygen ondaad eenig
voordeel mag genieten, of winft mag doen wt het geen ftrafve waardig is,
/. 10. §. i, ff. folat. matrim. Keuren van Zeeland, cap. 2. art. 26.
jo Overwonne-Baftarden mogen ook van hare Ouders nog wt de Wet,
noch by yet Erven, ofte genieten, amh. ex complexn. Cod,

deinceft, nupt. maar foude 't felve 'genooten, ende by de naafte Vrunden
toegelaten zijnde, vervallen aan de Graavlijkheid, indien het binnen den
tijd van twee Maanden foodanige Kindren niet en werd ontrokken, l, i.
Cod. de Natmal. lib. Confult. ende Advijf. torn. 3. confult. 9 r. mm. 8.
vvtgenomen alleen het geen totnoodig onderhoud is gemaakt, cap. in
fin. X. de eo qui dtixit in matrim. quam poll. adpilt. Neoftad, fnprem. cur.
decif. 2. Chriftin. w/. i. decif. ti?. Coftuyin. van Antvverp. tir. 4%-
m. 7- Gail.//^. 2. ebferv, llf.

Andere Spcel-kinderen, mogen gelijk andere vreinden van hare Ouders
by Wtterfle-wiUe goed beuren. Groeneweg. ad l.i. Cod. de Natural,
ntm. f. Het welk in Fritfland in gevalle van andre wettige Kinderen niet
verder als tot een tvvaalvde deel van 't geheele goed mag werden wtgerekr.
Joan. a Sande (ib. 4. tk. 4. defin. 3. Soo ook in verfcheyde Steden 't felve
tot een feeker gedeelte is bepaalt. Als tot Lejden ende Oudewater, ai waar
vemant wettelijke Kinderen hebbende, een Speel-kind niet meer als een
vierendeel van een Kinds gedeelte maaken inag, Kernen van Leyden·,
art. 150. van O^dewater, art. 178. Het welk volgens byfonder voor-
rcat by Hertog Aalbregt aan die van Ami^erdam in den Jare 1387.
ende aan die van Lejden in den Jare iJ 89. noch verder is bepaalt, dat foo
wat Baftarden alda^.r eenige goeden werden gemaakt, ende de felve aldaar
komen te overlyden, fonder wettige geboorte naar te laten, de felve
goederen wederom moeten gaan aan den geenen van de welke die ge-
komen zijn.

De Voogden, (^mateurs·, ende AdmirAfirateurs van minderjarige, hare 1»
Vrouwen, ofKindren, Doop-hefvers , foo wei Peters, als Meters, Byfit-
ten, &c, en mogen van hare Pupillen, Pillen, en Minder-jarigen, by Wt·^
terfie-^fll^ geen ontilbare goederen genieten , ofte yets waar door haar lie-
der ontilbare goederen fouden worden befwaart. Tlacaat van den 4.
Oitob. 1540· Zypa.iVcW fitr.'Belg, tit.de Teflam. in verb.ita h(ZC. Sande
lib. z.tit.defin. 19.20. Coftuym. van Antwerp. ίίΥ. ^ê.art. 7. Rebuff.
adconflit.reg. Traéat. dedonat. & aliis difpofit. tutor. contra l. ^.jf. de
danat. Het welk wel by Hugo de Groot in fijn Inleydinge wt de enkle
woorden van het gemelte Flacaat alleen van onroerende goederen werd
vcrftaan, met wtfluytinge van alle roerende goeden, fonder onderfcheid::
■«l^og naar Rcgten om een ende de felve reden verftaan werd plaats te heb-
ben in roerende goeden van merkkelijke waarden, de welke in foodanigen
gevalle j benevens de onroerende goeden, werden gcftelt, arg. l. 22. Cod,.

cap. tna extra. debisqu&fiMnt α Prdatis. Glojf. in
^^Cleric.&^fot. in6. Vide Cephal. confxL,
5·4· & fi^f· Siilks als om de feekerheid by Ρ η i ε i ρ s Ko-
ningvan Spmjen over de Nederlanden onder fijn gebied, by Ampliatisy,
het'^eeuwig Edid van den Jare 1611. nader werd verklaart.

Dog het felve en is niet te verftaan van die geene die fonder Wtterfie-
wil naar Regten het goed van foodanige minderjarigen, ab inteflato, fouden
moeten Erven, de welke niet en is verboden by haré Pillen eenige on-
Eoerende goeden te werden gemaakt, Ghriftiu, vol. 4,, decifi, /\,nnm. h.o,

ZypsE. *iotit. fur. Belg. d. loco. Confultat, ende Advijfen i. 'Deely Conf.io.
ende 114. ende het 3. Deel, Conf. 147.

By Placaat van den 20. Martü 1524, ende den ly. Odob. 1531.'
mogen geene Kloofters , ende verboden Geeftelijke Vergaderingen by
Wtterfle-wil eenig ontilbaar goed beuren : datoni de voorverbaalde ree-
denen mede tot tilbare goederen van merkelijke waarden moet werden wt-
gerekt. arg.d.Lzz. (^'od. de admniftr.tHtor. ook de onbehoorlijke ende
ongeoorlofde Vergaderingen in 't geheel van alle ErfveniiTen, by Τefiament
werden wtgefloten. l.S. Cod. de hered. inflit. Sie Coren objerv.^. Defe
zijn by ons al de Gemeenten , Vergaderingen, ende Se£len, de welke van
de ware Chriftelijke Gereformeerde Religie gelijk, ende foo die in de Kerk
alhier opentlijk geleert werd) niet en zijn , waar van de fommige om de
noodiluklijkheid, ende de gemeenfchap van andre Lnyden ende Volken
verdragen ende geduld werden, raaar niet met fulke meening dat de felve
voor goed gekent, ofte daar door yets foude aankomen, het welke haar an-
derfins by de Wetten verboden , ende ongeoorlovet was, Fids Groeneweg,
ad tit. Cod. de h/zretic. & Manich.

14 Hier toe behoord het Placaat van de Staten van Holland van den
4. Mey i<i55. Daar by Vv'el fcherplijk is verboden: T^at van nu voortaan
geene ^erfoonen en [uilen vermogen by Tefiament, Codicille , Legaten, gif~
tenterfaake des doods, onder den levenden, ofte andre fraudulet^fe endefi-
mtilate handehngende contraH , van haare goederen, geen rvtgefondert, te
dtfponeeren aan ofte ten hehouvenvaneenigegenaamde Geeftelijke ψaapen.
Nonnen, Kloppen , of andere Taufgefmde, geordende Terfonen, nogte ook
aan eenigéKleofiers, Conventen, of eenige andere (jeefleiijke uirmen, Qe-
ftigten, ofte Geds-htrjfen : Ende dat de felve goederen niet en [uilen fmce-
dceren volgens [oodanige difpofitien van Wtterfle^mllen, Donatien, ofte Cen-
trallen , waar dat de felve goeden fullen moeten volgen aan den geenen , die,
naar Ce(inymen ende Regten van den Lande, bj verfterv, daar toe f ouden
mogen geregtigt z.ijn.

15 Voorts en vermogen de Notarijfen by het Teftament dat voor haar ge-
maakt ende verleden werd, geen voordeel genieten, l.divus ^i.jf, ad L
(^ornel. defalfis. Chriftin. vol. i, decif. 350. 551.

Infgelijks is by Placaat van den 4. Oélob, 1540. bevolen: dat ibo
wie Trouw-beloften, of Huv\'elijk aangaat met een Jongman beneden
fijn 25. Jaaren, ofte met een Dogter beneden haar 20, Jaren, fonder
bewilliging van Vader ende 'Moeder, of van de naafte Vriinden, ofte im-
mers van de Wet-houders van de plaats, de foodanige van de ondertrouwde,

ÏaaV voor hein met trouvv hadd^^è^iiQpdea ,fiQ9,grc>p4w,a,s,^
de Ouders, Voogden, ende andre magen geen voorgaande kennis en kon-
den krijgen, maar fedejEt, 4at jby Φί'iPoiif/g'»^ Ordomantte van denjaare
1580. art. i. daar op ioodanig is voorfien, dat niemant fonder kennis van
fijne OiiSersiii'Vfói^deti ©fte w^t-^orrdeïs%ii' fcènieÉ^fe frdiiwèöV komt
het voorgaande Placaat yari Öei? geqoug van felvs te vervallen.

ediÜ^k.^éCód. 'dyfecknd '„N.Hpt. ,?ndebo-
..vea gegeven efgemaakt is vkomt totvécff'de-el van de-Vobr-kinderen al-
leen. ISlovell. 2i; c·. 27, ' Sülks a'sbyden^ Höül'e'B ^^^S^.ö^ ^
1620. mede is verftaan .wdpnencje TVr-

Veer·, Impetr.incoi d'Jfpel, contra ^acob Tieterfz,, Gedaagdeendc
.pp d.en i £00 hpproéèeperfde

„ Ja GelderAand enA&:.S.tig*:Van ■'U:mgt' mógenaok Man ende Vroiivv 18
. in3lkandren by .Tey?^iwreie, geea;goed maken , dan alleen lelijftogt,· Có-
^ftuyrnen van Wtregt, i^Mr. .. . .

-->·-Ênde tot JXelv' is ψ» Keur-i dat f en Vrouw haar. Man by Tefl^mentMn 19
-SJf ojiiie .mtt en .mag .maken. oiier ende weder óver, iriids

dat haar wederom by haar Man foo veel tegens werde gemaakt ;· . als tefi^
ifria feekér; Advijs.,· ftaande in de gedrukteA Confdtatiefi ende Advijfe^n,?
het Jv Deely ^nf. 13(5^ Soo,was ^by oude ^Eeureff der Stad·
den Jaare 14430.· e€n|ebmikende' visfte Keiire : Bm ^iw M:L· fijn Wijif^
mgdatWijv.herenrManm^lkmdmi'ti^^^
•i,-./, Ff

makj» tHogtetit die een bijten den ander. Het welk eerft op den 4. Maart
1460. is verandert ende vernietigt.
20 Yemant doende Overfpel, verlieft daar door tot voordeel van fijn Egt-
genoot, alle foodanige voordeden, als anderfins op den ièlven gekomen
inoftenhebben. Politic. Ordonn, art. iS.jmSt. ^Ipvel. iiy.eap, 8.
i. cap. Gelijk hier naar in 't 4. Bouk j onder den Tijtel van H»vp-

8, Broeders ende Sufiers, in geval dat eneir-
lijke Verfoonen voor haargeflelt werden.

it. £tv litiittg,wat?:

a. ivie men tot Ertgenar.ien flelkn ma^, endi
hoeveel perfoonen.

5, Verdetlinge vanErv-lating, hoedanig te
verflaan.

4. Voof een gedeelte hy Witerfle-tpilie , ende
voor een gedeelte hy ver(lerv fijn goed na
te laten, of, ende hoe verre plaats heeft,
wieaiennoodfaakl^k voor feeker gedeeU
ie tot. Ervgenaampellen moei.

6·· Kinderen van haar Ouders voor hy ge-
gaan, of te onregt. onterft , wat regt

Η Et vveièntlijk Deelvaneen Té·/?^»?»? j of volkomen WtterPe-wiUe',
is Erv-lating. §. 3.4. inflit. de legat. fonder dewelke geen Teftament
beftaan enkani z·. inJHt. de fideicommip. hered. l. i. in fin. ff. de vuig. &
ptiptlLfahflit·:. l,.ult..Cod, de-jnre ^odicilli daarom ook het felve> voor aan
ende voor het eerfte Lid van een Teflament plag geftelt te werden, l. i.
ff. de hered. inflit. daar op dan volgden de andre maakingen ende bevelen>
dewelke den Ervgenaam gehouden is te voldoen, ende wt te voe^n,
Ι.Λ16. ff. de legat. 1.1.^6, ff. de legat. z. i. infltt, de legat. die, volgens
onie manieren, voor de Erv-lating werden opgetelt, als een voorbe-
ding van 't geene men wil dat den Ervgenaam fal hebben te doen» ende te
agtervolgen*

i! Erv-lating,\ssen Wtterfle-voHleAs^r by men yemand in fijn geheelè vol'
komen nalatenfehap inilelt, met alle regt, toe, ende aanfeggen, foo vi^el in
idoen, als in lijden» L 24. /. 119. /. 13 8. /»178. i. de Ferb. Signific- _
t Ervgenaracn magmen ftellen wiemen wil, fondex onderfcbeid, dia

maar foodanig zijn dat fy naar Regten niet verboden zijn by Wtterfle-w'd
eenig goed te beuren, arg. l.ii.f.dejudic. & l. 1. ff^de proctira-
torib. jmB. fin. inflit. de hered. in^it. & inflit. de legat. daar van
in 't voorgaande Deel..

Men mag ook foo veel Ervgenamen ftellen alfmen vvil. infl^ ^g ijgZ
red.infiit. Soo dat een Erv-latingemag gedeek werden in Γ00 veel deelen
alfmen wil de welke by den befchreven Regten vergeleeken wierd by een
pond gewigt, van twaalv oncien. ƒ.5. inpit.de hered, inflit. Soo dat een
Ervenis gemeenlijk gedeelc wierd in twaalf deelen. Ende het was een Re- 5
gil, dat niemant voor een gedeelte fijn nalatenfchap by Wtterfle-vpille mogt
weg maken , maar foo yemand alleen in een minder gedeelte tot Ervge-
naam was gefteld·. Ibnder yemand benevens hem teilellen, veiftond men
dat het geheel in'tfelve deel begrepen was, ende het overige dengeftel-
den Ervgenaam by aanwas, op, of aan kwam, om dat niemand benevens
hem geileld was. ίί. 5. inflit. de heredib. inflit. l. η. ff. de Reg. jur. /.13,
{/)d. de hered. inflit. Ende wederom foo daar meer als twaalf deelen v^'aren
genomt, wierd elk deel, naar fijn groote, foo veel vermindert, dat al de
genomde deelen de juyfte twaalf wtmaakten, of by verdubbeling foo veel
vermeerdert wierden, alifer, na reekening van vier-en-twintig , in piaats
van twaalf deelen, aan de vier-en-twintig deelen der ErveniiTe gebrak 1
dat op een wtkomt. j. 8, inflit. de hered, inpit. Het welk foo veel de
vermindering van meer genomde deelen, alffer in 't geheel begrepen zijn,
wt een vergifte, ende te ruim verdeelde benaminge van den Erv-maaker,
de welke fijn wcgedrukte wille ende meyninge niet en kan hinderen, of
veranderen (daar meer op gelet moet werden als op de woorden. /.15. Cod.
de teflam. 1.16. (^„d. de fideicommiff.) ais nog foude moeten werden onder-
houden. By voorbeeld: foo yemand in fijn Wtterfle wil vierbyfondre per-
foonen elk in een derde-deel, ofvijfelk in een viérde-deel van fijn nalaten-
fchap Ervgenaam gefteld had, foudeyders derden-deel, of vierden-deel,
tot op een geregt vierde, ofvijvde-deel moeren werden vermindert, om
tlat genoug bleek , dat hyyder van fijn genomde Ervgenamen even veeï
van fijn nalatenfchap heeft willen doen hebben. d.$.6. inflit. de

Maar wat aangaat den Regel van aanwas, foo yemand in feeker'ge- α
deelte, fonder mede Ervgenamen in de verdre deelen, tot Ervgenaam ge-
nomt was, werd by ons de icharpfinnigheid van de Röomfé Regten, ίοό
verre geen plaats gegeven , of men verftaat dat in fuiken geval het ver-
di-egedeelte, daar in niemand genomt en is, niet den genomden ende ^

^efllW^s met"óndeffehëiét,e m-flaan'ds-vaé (Jkl plaatfen c
"vwKMë Km&ïöi·-bt ^rffei-vM-egt komwtd epVenH-róiJi η
W d^aretidè "dë welke' bf '-^^ah tikeiKiftdeh^^

inoff. teflam, Gomef. var. refolut. tom. i. cap. 11. npim. 5 8. Confult. endc
t|l Advijfen, het $,T)eel·, Conf. ende het 4. Deeh Conf.j$.

cap. 18. verf. 19. 20. de felve voor geen oneerlijke kunnen gehouden wer-
den. SieVa.\xot.trail·. de Not.fpHnisqfiecap. &fe^. Hartmann. Pi-
ftor. lib. I. 3 O. mm. & feq.
i z Ontervenifle, enkantuflen Kinderen ende Ouders niet fonder wettige
j-eedenen beftaan , de welke niet alleen in de Wtterfle-wille» moeten wtge-
drukt werden , maar ook buyten dien bewefen moeten werden. /. 30. Cod.
deinoffic. teflam. I^velln'^, cap. ^. Sie den Eed der NotariiTen, art.·^.

Welke oorfaaken wettig ende genoug zijn tot ontervenis foo van de
Kinderen als de Ouders, werd gelaren ter beicheydenheid van den Regter
te oordelen , naar het voorbeeld van die geene de welke wtgedrukt werden
in Novell, 115. cap. ^. & D D. ad auth. non licet. (^od, de lib. pr&terit,
Gomef. I. refolut. 11. Jul. Chr. ^.teflam. qu£fl. j^i.num. 2« Menoch. de
arbitr. jtid. caf.i6j. nuf».6. Graif. recept.ferdent, teflamentum. quétfl,^!.
nam. 2. ξ. Derhalven op dat 't felve niet ligtlijk, eade fonder kennis van
iaaken foude gefchieden , is by ons den 'l^otarijfen geboden over geenc
onterveniiTen te Haan , als in tegenwoordigheid van Scheepenen. Sie den
Eed der NotariiTen , art, 5.

De oorfaken de welke in de gefeyde H^ovell. werden wtgedrukt, werden
indeKinderen opgetelttot veertien^ ende in de Ouders totagtin getal,
naar fwaarwigtigheid van de welke men in gelijke andre voorvallen gewoon
is te oordeekn. Gomef. ende Jul. Clar. d.locis. Ciou Jnie^d. 2. Bouk.^
ï8. Deel, verf. Welke oorfaaken, ende op 't eynde.
15 Defe zijn in de Kinderen i I. Sooeen Kind wt euvelen moede fijn
handen aan fijn· Ouders geflagen heevt. 11. Of opentlijke lafter-fpraak
had aangedaan. III. Of de felve van lijvftraflijke ondaaden, buyten
"s Lands Hoogheid, of de algemene welvaart betreivende faaken, had be-
tigt. IV. Soo hymetgeboufte, endeondaden ommegang, endemaat-
fehap gehouden heeft. V. Soo hy door vergift, of andere kvv?ade middelen
getragt heevt fijn Ouders na't leven te ftaan. VI. Sooeen Sooninet
fijn Vaders Wijv, of By-fit hem vermengt heeft. VII. Sooeen Kind
iijn Ouders tot haar grooteichaade yerdagt gemaakt ende aangebragt had.

VIII. Soo een Soon, des magtig zijnde, fijn gevangen Ouders geweygert
had te loflen of verborgen. XX. Soo een Kind fijn Ouders door dwang
verhindert had by Wtterfte-wU van haar goed te beveelen. X. Soo een Kind
fig tot den AfaE, ende oneerlijke fchouw-fpeelen had begeven, endedaar
in volherde. XI. Indien een Dogter , de welke de Ouders gepoogd
hadden eerlijk wt te fettea, ende wt te Huwelijken , haar in ontugtig, ende
openbaar leven had begeven, ende daar in volherde. Want anders , de wel-
ke door verleydinge van d'een of d'ander Jongman, by gebrek van gave der
onthoudinge, tot een ongeval raogt geraaken, werden daar onder niet ge-
reekent. arg. l, 6. i.jf. ad leg- ^ul. de adult. jmiB. l. 43,, in.pr, & h i.
ff. de ritn nupt. l. 4. de his quA not, infam. XII. Indien de Kinde-

ren haar Ouders, in wtfinnigheid vervallen zijnde, hadden verwaarlooil.
XIII. Indien de Ouders by de Vyanden gevangen zijnde > hare Kinderen
des rnagtig, haar beft niet gedaan en hebben, de felve t-e lofien. XIV. In-
dien een Kind van regtgelovige Ouders in kettery vervalt, dat is , in wan-
geloov tegens de Chriftenheid, ende het opentlijke woord Gods: foo dat
het felve tot de gemeene verdeeltheden der aangenomen Godfdienften
niet en kan werden wtgerekt, foo als by de Pacificatie van Gent ■ van den
Jare Ι57(ί. <iri. 25·. bevolen is; dat foo eenige Kinderen om der iJe/f^/e
wille, by Wtterfle-wille van haar Ouders minder was gelaten als haar andei-s
toekwam, dat het felve door toedoen van de Overheid foude werden ver-
vuld. Soo nog onlangs by de Staten van Holland by Placaat van den
4. May 1(^5 ^. is vernieuwt: Dat alle Paapsgeftnde Ouders, een, ofte meer
Kindertn hebbende, daar van een , af meer niet en fouden v^efen van de Vau-
felijke Religte, haar Kind, of Kinderen' Profejfie doende van de felve Ψααρ-
fche Religte, niet meer en fMen mogen beneficieren, 'tz.y by Teftament,
Codicille, Legaat, Donatie ter fakj van de dood, ofte onder de levends,
of by Central, als haar Ki^d, of Kinderen die van de Tafifelijke Religie
met en , ende voor Jao veel bevonden fal werden ter contrarie gedaan
tewefen, jtUen de felve wt haar Ouders nalatenfchap foo veel genieten,,
als yem^nd van de Taufgefinde Kinderen die ailermeefl fal wefen gebe~
nificieert. _ .

De Wettelijke oorfaken daar by een Kind fijn Ouders mag onterven, 14,
of voor by gaan, zijn defe : I. Indien de Ouders haar Kinderen van
lijv-fakexi ter dood betigt hebben. II.: Datfy door vergivt, of andere
middelen na haar Kinderen leven hebben geftaan. I I J, Soo een Vader
hem met fijn Soons Wijv, of By-fit vermengt heeft. I V, Indien de
Cïiidersiiiet.dvvang, hare Kinderen belet hebben by Wmfte-vpH van haar,

haar fienefi-iloóf v'et^tft:,voiaBdreMid'délenonmagtig hadden'gesiwkt.
.V J. Indieii dèi Owiersihaac Kiud ^. (iaiec-caiècny, bevangeaverwaarlof^
ifejêbben.- V il. ;iindie0 de-Orders baar iKiideren by .de V^y^pdeh gev«ö-
' geo ^ 4es-wel raagtigi,rni€t>getragt;«dihebben V lï Jtf:ïz^dίφ

•Vader ofMoedervari geh>vig&Kfridren/j totiwan-gelööf,:ei^
ké'fcettery· vervak// .r»i.nriir/·/ w ut.i. -.hn . 'π /χρ^ί Ut', «·>
·. · Al bet wdk rc; vérftaaB isiisfanin'tigeheel tè oBteryeri j; öf «ooc-byjifc
gaan, om dat het.feivetot feekèr^ededte geoorlovet-is, .daar ^a»
H'olgeade·De^i- ■ ; , ,,ι ,ί.τμίοί

- · '' KMns i OtidersiBr^oèdirs ende SUft'ers': -6: DhtfyUrigt oHtervP, of vmibygegti^n
ti;,: 0)iierviHg',fOfn,wraaking:-Ïiav,een:der,:hi. .vertdoti'vfafttde ^fgf

■ kis ff mit ènde hnf^ens^BroideffeKk' - 'Lc^iinfi fOMte miét in voilen èygekdom
, Sa fiers erven, ende efSraedefs etideSiih' hfiMn, ettd^m*gflfelgemk!-fift> f>fr
^erfontetvt,,ofdeervmsrvr<iIi(^d^de^ Afwaart toerden,. .., ,

deie^iHiiietAag-pèydeH^ felér."^'-"'"'·■·' -tf'-i 'f^'-f
" gekurt-eudeaangereeieirf, λ . ; · ·-»,,■«■'to. <Xfi,ende hoede deftbjie/VOOffen/eekrè»
f^ ,Qfi,'en.devaat., Legpifite de, ^Kti-iindr^n , . „-.^fifdkaK^er^en . : ,

I-N--'t voOfgaafidè- -Diel is gefefd'f daf'gêéiie'^Oiidei'S 'haar KindéreiH
ftog' Kiödéren Kaar öf B/oéders-^ertdè^^ Stftas· iiialkandef irt
feeker ;geValV by Wtï'étfte-^vpiHe te'^e^éei Wogéft oftferveiT ^ «f "vbof
b-ygttan, iflaar·^!!! fekef gèdeelté'Cöt Ïl^èMöih''moeten ft^^^^ iVi^·'
w&aS. --cap. li ' NMèti: ïi fr cdp: -4: Völga rtaader ►in --tte fieif i 'wat j
ende 1....... ' ~

faaMijktöt Ei^énaïhêri modtén- wèMéii gèiléldV'is inde' Kiïidei'én· fö6 if
vier j of minder iiï gétd ajnV éeii derdèödéèlS ^ëtidéföaifYjf, -d^tfaaiiL
> Üéhdfr-v&n 't-geen'fy'andeffi'ni ti/Wrftéi^' fbüdén-'htbliöf

Maar of onder vijf Kinderen , een van de felveoni redenen ontervti
zijnde, of om andere oorfaak de Ervenis wraakende , de ielve evenwel een
Perfoon foude verftrekken j in het geta!, en fijn gedeelte de andere Kinde-
ren foude aanwaflèn, foo dat de andere vier evenwel de helft fouden trek-
ken , dan of den fel ven moet werden gereekent, gelijk of hy fijn deel had
gehad, ende der andere Kinderen deel 't felve blijft j ende niet grooter en
werd dan het foude geweeft hebben, indien de felve vijfde mede had ko-
men te erven ? werd verfcheydentlijk by de DD. geoordeeld. Dog is daar
van het feekerfte gevoelen, dat een out er ν de v.oor dood gereekent werd.
/. i. pen. ff. de hu. poffeff. contra tab. §. ^.infiit. de fuccef.likrt, ende
der anderen Kinderen regtelijk deel gereekent werd fonder aanfchouwte
nemen op 't getal van die geene die onterft is, gelijk ofhy der nieten was,
ende naar het getal van de overige alleen op een derde, ofte op de helftjfoo
fy vier, of vij ν in getal blyven, van 'tgeen fy fouden hebben moeten erven,
genomen werd, den ontervden niet gereekent, arg, l, 8. Cod. deinoffic.
teflam. /. 8. i. 8. ff. eod. welkers deel de andere , wel in de groote van dén
Boedel aanwafl;, maar niet in 't getal van fijn perfoon , l. lo. ^.ff. de
bon. poff. coutr. tab. 1>{ov. 22, cap. 20, fi», & cap. 21. In welkers op-
figt de andere wt haar eygen hoofden verftaan werden tot het overige te
komen. Sie Andr. Gail. lib, 2. oh(. 122. mm. 18. Boer. decif. 104. num.
5.8. Maar foo een der fel ver Kinderen de Ervenis wt fijn eygen felven had
gewraakt, ende afftand gedaan, foude deflelfs deel ook in de telling van
lijn perfoon de andere aanwaflèn, foo dat een onder vijf de Ervenis wraa-
kende, de andere vier, als het regt van den vijfde verkrygende, voor vijf
gereekent fouden werden, ende haar-lieder regtelijk deel op de helft van
't geen fy by verfterv fouden hebben moeten erven, foude genomen wer-
den. per l. i. Cod. quemadmod. non petem. part. petent. accrefc.l. l, in
fin. ff. de bonor.pof. contra tab. l. 20, ff. d^ lez. 1.1. mie. $. 10. Cod. de
eadftc. tollend. ^

gaan van ^"oeders endèSufters, het geregtlijk deel vande'Ou-
—ggi^ewelke benevens de felve moften erven , haar regtlijkdeel grooter
Ibude maken ? By voor-beeld , of Broeders ende Sufters ontervt, of voor
"l^^gaan zijnde , de Ouders haar regtelijk deel, het welk anders, als fy
"B^vens Broeders ende Sufters hadden geerft, maar foude zijn eenfefte-
part van de nalatenichap, foude kunnen opklimmen tot een derden-

jzel, gelijk ofder geen Broeders of Sufters en waren ? Werd dicnaangaan-
de ine^e verfcheydentlijk onder de DD. verhandelt j Dog ten aanfien de

LeiTiiime part is, ofte het geregtelijk deel van de felve niet meer en is als een
^ derdaïdecl van 't geen fy by verfterv fouden hebben geervt > 5. inflit. de
imffic. tefiam. in verb, quarta Lsgitir/iA pmis. l. 8,. 6, & 8. ff. deitioff.
' '1 eltam. /. 8. Cod, eod. In welkers opfigt de nalatenfchap niet in gelijke
hoofden, alsbyden-RoomfenRegten, Novell. cap.z. &cap.i.auth.-
'^i^HrMot Cod. ad Semt.Tertnllian. maar in tvveenwerd gedeelt, daarvan
"^Sélêen helft affonderlijk de langillevende Vader, of Moeder, werd toege-
^ vougd j ende de wederhelft de Broeders ende Suilers op haar ielven. Tlac.
op'tfiuk van de Sitcccffie, ab inteflato, art. 3, de welke ook kunnen ende
mogen ontervt werden , ende geen regtvan Legitime en hebben, als-in
fuiken geval voor de felve eenige oneerlijke perfoonen voor haar waren ge-
' ,ileld, ibo hier voor is gefeid. Derhaiven by ons geen twijvel en heeft, of
het regcelijk deel van de Ouders is, ende blijft altijd een derdendeel van
'3"geenfyby verfterv fouden hebben geervt, ende in geval van Broeders,
jende Sufters, het fy of de felve in haarlieder deel fijn ontervt, of voor by
gegaan , of niet, een feftendeel van de geheele nalatenfchap. 't Selvebe-
ook volgens den befchreven Regten, Merlin. de Legitima, lib. i.
tit. 4. 'Èzchow. ad Tremler. difpm. i^, Thef.if, Ut. A. Siemede

4 Al het geen dat de Kinderen , of eenige van dien , by het leven van haar
Ouders , van eenige waarde buyten haar opvoedinge genoten hebben , mag
haar in haartoegefchat ende afgekort werden, l. i^.l, 16. Ced,
dc inoffic. tefiam. al waart dat yemand yets by gifte , ofte tot een prdeaaat
bv Wtterfle-wiile voor wt gemaakt was : met dat genoiig is dat fy 't ftlve
wtden Boedel van haar Ouders hebben genoten , hoedanig het foude mo-
gen wefcn. arg. d. l. Cod. de inoffic. tefiam. Ende is dienaan-
gaande een algemenen regel, dat al wat. de Kinderen in de Ervenis van haar,
Ouders jegens malkanderen voor alle delinge fchuldig fijn in te brengen,,
daar van hier na, 't felve haar in haar Legitime mag werden aangereekent.
/. 20. Cod. de collat. & ibi DD.facil. novell. 18. cap. 6, Sie mede Politic.,
Ordonn. art.i^. Qïm^m. ad leg, Mechlin. tit,16, art.^. 5, Coftuym,
van Antvverp. crfff. 47. art, 30. 't felve werd in 't lange verhandeld, ende
beweerd by Merlin, de legitima lib. 2. tit. x. qn&fi. i. ende 2. ende by Pere-
grin. defideicommijf. art. 36. num. 121.

Wie het regt toekomt om dit regtelijke Erv-deel te eyifen , foo verre hy
daar in fonder wettelijke reedenen is voor by gegaan, of te kort gedaan,
kan genougfaam wt het geene in het voorgaande Deel is^ verhaadeld, w^ir
den afgemeten,.

In'c verder ftaatte letten, dat aangaande hetregteiijk Erv-deei onder 5
Kinderen, ook de Kinds-kinderen begrepen werden, devveJke 67plaats- —
vullinge , in haar Ouders plaats een gelijk gercgtelijk deel vvirde nalaten-.
Ichap van haare Groot, ofte Oude-vaders toekomt. §, <?. infüt. dehered.
cjua, ab intej}, defer. l. z. ff. de ejtis & legitim. l, 34. Cod.de imffic.tejf.
Des dat ook de felve Kints-kinderen afgekort, ende in haar deel magaan-
aereekent werden, het geen haar Ouders hebben genoten, om dat fy het
ielvedeel niet van haar felven maatwt den hoofde, ende als het regt van
haar Ouders hebbende, kunnen verkrygen. d.§.6 infiit, de heredit,
abinteflat. 1.2. ff. de Suis & legit. Merlin. de h'gitim. Ub. i,tit,2. quaJL 13.
»»»». 7. 8,

Die te onregf in 't geheel fijn ontervt, of voor by gegaan, hebben ^
regt om de Erv ttellinge te doen vernietigen. /. 8. ji. 8. l-i^.ff.eod. bly-
vende alleen de andere maakingen, ende 't geene buyten de eygentlijke
Erv-ftellinge in de Wtterfle-mUe is begrepen. Novell. 115. cap. 3. in fin.
Sonder onderfcheid te maaken tuffen onwettelijk onterven , ende ftil-
fwijgende voor by gaan , 't welk by ons even veel is , loo in 't voorgaande
Deel gefeid is. ^

Maar die in minder als haar regtelijk deel gekent zijn , mogen alleen eyf-
fên vervullinge van het geen haar aan haar regtelijk deel komt te gebreeken,
/. 30, Cüd.deimffic.teflam. 5, infitt.eod. Novel. 115. cap. 5.

Het regt van vernieling van 'tonregt onthouden, of ver vullinge van te 7
kort, ofte min nagelaten regtelijk Ervdeel, gaat ook over aandenErv-
genaam van die fuik regt heeft. Dog met dufdanig onderfcheid: dat ver-
nieting regt van 't onregt onthouden Legitime, of regtelijk Ervdeel, niet
aan den Ervgenaam over en gaat, of moet by den Overleden begonnen
wefen aan te leggen , of in't werk te ftellen , metmeninge om daarmede
voort te gaan. /. 6. jj. g. i. /. 15. 1. ff. de ino^c. teftam.

ten fy dat het Kints-kinderen zijn, de welke foodanig regt wt haar eygen
hoofde kunnen aanleggen , foo hier voor gefeid is. per l. 34, Cod. eod.
Ten tweeden , dat het iclve regt, naar verloop van vyf Jaar , komt te
vervallen. /. 8. alt. l. 9. ff. 1.16. l. 34. in fin, Lpeu. 2. Qod. deinoffic.
tefiitm. Daar het regt van vervulling van 't geen aan 't regtlijk Ervdeel
te min, of te kort is nagelaten , ook onangevangen tot den Ervgenaam
overgaat. arg.l.Z, ƒ.8, f. deinoffic. tefiam. jmü. l. 22. ff. de Adopt,
ende niet binnen een derdendeel van hondcrt Jaren komt te vervallen. /. 3.
Cod. de pr&fcript. 30, aymor. Sie Mantic. de Conjecl. VUim. vohnt.
lib.-], tit, 8, nam, 10, Boer, dedf. 250. Merün, de kgitim.Ub, 3. ut. 3

g Dit regtlijk Ervdeel moet beftaan in een vollen ende vryen eygendom,
fonder dat daar in eenige belafting, of befwaarnis plaats heeft. Novell, 18,
cap.^, 1. IX. & amh.fec]. (^od. de inoffic.tefiam. Soover, dat indien daar
op eenige belaflinge .geilek was, van fig felven foude vervallen , ende ge^
houden veerden gelijk of daar op geen laft gefteld en was. d. /.32. & auth.
feq.Cod. deimjfic. teflam_, Siet Mérlin. de legitima lib- ^.tit, 1. ejmft.l,
Gomez. var. refolHt. tom,i. cap.ii. num. 25, And. Gail. lih.x, obferv.ii^,.
Ghriftin. ίΖί^. leg. Mechlin.tit, 16. art, %6.num. 11.

Soo en foude ook de felvè niet mogen beilaan in een enkelen eygendom,
fonder vrugt gebruik, d. Novell. ïS.. cap. jmS. mthent, No-

wjfim.. (^od. deinoffc. teflam. Of in vfugten alleen, diÜ. legib,. Dog fou-
de in fuiken val de Wtterfle-ml beftaan blyven, ende alleen vervulling mo-
gen werden geeyft van't geene aan het regtelijk deel gebrak, /.30 Cod.
deinofficiof. teflam. Soo alsby den Hove van Frieflmd is geoordeelt,naar
tuig van Joann. van den Sande, tó, 4. tit. 7. defin. i. 2, Sie mede Gomez,
var, refoltit. torn. i.cap. 11. num, 16, Andr. G^l.Ub· z,obf.. i^^.num, 4,
infin. &obferv. num:..\,

^ Dog indien eenige belafting of verband , tot voordeel van de. Kinderen
daarop was gefteld, ofde fel veniet om haar daar mede te verongelijken}
maar om beften willen 5 ende vvt goede infigten ontervt waren : gelijk of
een Soon met veele fchulden belaft, alleen de vrugten tot fijn onderhoud
waren gemaakt, ende den eygendom op fijn Kinderen, of op andere die
hemde vaigten feekerlijk tot fijn onderhoud fouden verftrekken,'t fel ve
foude geftand blyven. /. 25.. Cod.Jeinojfic, teflam, l. iS-.ff. de lib., φ·poft-
hum. l. 12. i'. 2. /. 47. inpr-,ff. debon. libert. l. pen, z.ff. de Curau fu-
riof. Sie Mantic. de (^onjeBitr. Vlümar. Folmtat.hb.^.tit. f^.ntim. 13.
cumfeq. Jul. ChÏ.lib.^.fenteiit, §. tePamentiim, qthuft, 41. num.'j. Joann»
a Sande Ub. 4. üt, 2. defin. 5.
i© Soo ook op den felven grond der Kindéren Erv-deel voor feekeren tijd
kan werden wtgefteld, daar by de langft-levei>de Vader , of Moeder, het
befit van den gantfen Boedel werd gelaten; ónder laft van de felve goede-
ren voor de Kinderen te bewaren tot haar mondige dagen, behoudens op-
voedinge ende onderhoud naar behooren, tot hare mondige dagen , om
dat het verwagt van het geheel meer als ^Je waarde van de Legkimepof~
iie komt te bedragen, in welker vougen de meefte bewijfen, ende wtkoo'
pen van Wees-kinderen by ons werden aangegaan.'

VI. Deel. VanErv4atingem't bjfondet%&c. 237
Alfoo hebben van ouds Man ende A'^rouw vermogtden een den ander by
IV-tterfte-wil temaken delijv-togt van al des Overledens goederen, mits
de langft-levende de gemeene Kinderen naar haren ftaat foude opbrengen.
Welke Lijv-togt quam op te houden als de langft-Ievende wederom ten
tweeden Huwlïjkging. HmAMe^i&nxmZitjd-H.olUnd^ pag.,^00. Siilks
is no"· op den 17. Decemb. 161^ . by den lioogen Rmd van HelUnd^
tot voordeel van Vrouw Elifabet van cirkel, Vrouw van Waardenburg:,
endè Heer Tomas van Tienes, Heer tot Henkjom , ende Cafleren , im-
petranten in cas d'^ppel, contra Heer Adriaan de Noyelles, Ridder, &c,
verlkan : dat de Lijv-togt by Jonkheer Otto van Ar kei y van al fijne goe-
deren aan fijn Huis-vrouw gemaakt, tot dat fijn Dogter 15, jaren oud foudc
zijn, defelve Vrouw tot dietijd moile volgen.

IX. Het (indien') dat inwtveeritig befiaat,
moet in des Etvgenaams magt r^^n , te
doen of te laten,
11. Een indien van niet te Èumeltjken, of,
ende hoe verre beflaan mag.

13, Cf men 't geen injemands wye wille fiaac
te doen ofte laten, ondereen indienkan
bepalen, gelijk als te trouwen, of niet
te trouwen , als met believen lan een
derde.

14. Een indien van met feekre longman of
Vogter te moeten troumn, of, ende hoe
verre begaan kan.

I f. Een indien onder firafve of boete den Erv-
genaam opgeleid, of, ende hoe verre
plaats heeft.
> 6. Staat ende Inventaris des Boedels, ofte
■ feekerheidte eyffen , of, ende hoe verre
by Wtterpe-rvil kragtel^k kan werden
verboden.

Ot hier toe van de perfonen diemen totErvgenamenmag of moet ftel-
. len: volgtnu van de Éry-lating in 't byfonder, en hoe de ielve gefchied.

? . Erv-latinge wat,ende hoedanig in te^flellen.

1. Di mifleUinge ende onkunae van den fthry-

ver , mag dewil v&n den Erv-kttr niet:
hindten-

j. Oitderfcheidtuffen Erv.htinge ende ma·
kitig,

4. Laten ende maken, of, ende wanneer voor
Erv-lating genomen tverd.
Welke onder hei nioard vm Ervgenamen
begrepen jpèrdin.
è; onder (hy) verflaatmen ook (■^y,) ho.ewrre
't felve plaats heevt, ende of onder (^Sooti)
ook ipogtir) verflaan werd.
j: of, ende hoe verre onder Kindren, Kints-
kindten begrepen iperden.

2. of, ^"de hoe verre by ons onder meer t'fH-

fnen-gefiflde Erv genomen het regt vat^
aantvas plaats hteft.
of, ende wanneer aan de nagtl-naafle bj
yoor-overlijden vervalt.
10. Onder hoedanige bepdinge van indien,
mits, ofteopdat men fijn Ervnis kan
tialatent

1 Erv-Iatinge is een inftdlinge ciaer by yemand ecu ander naar lijn dood
de beheering van fijn Boedel overdraagt, l. 24. de Ftrh, Sa^mf, l. 61,
jf. de Reg.jur.

Daar toe vereyft een duydelijke verklaringe met don naam, of aiidere on-
tvvij velijke befchryving van die geene die men daar toe infteld, I. S.fi
ds hered. infltt,, l. 58. eod. maar met hoedanige woorden de Erv-ftellinge
werd gefchreven, en is niet bepaalt, /.15. (^od. deTeflam. als maar vol-
komentlijk van de wil kan blijken. 1.1·^, $, de heredib, infut, l. iz.ffl
delegat. τ, daarop in het tvvijvelagtige meer aanfchouvvgenomen werd,
als op de juyfte eygenfchap van de woorden. /.15.0" l.peti. ff. de legat, 1.
L <^7. ji. i.jf. (td SsnatHsconf. Irebellian.l. 7. Cod. deinjtit. er/Hèfiit. Soo
dat 'dikwiis om de omftandigc wille van den Overleden, de eygenfchap van
de woorden werd te buyten gegaan, endedefelve oneygentlijk verdaan
werden, /, xoi.inpr. & z. ff.decondn, & demonftrat. dj. 57. ji. i.ff,
ad Senat. TrebeU. /.3. deinfttt. & fnbflit.l. 6'^. ff. delegat. 5, Te
meer dewijl de Notariffen van onfen tijd meerendeel des regts onkundig
zijn, de welke veele manieren van fpreeken gewoon zijn oneygentlijk te
gebruiken, endedikwiis, vvt een onkundige gewoonteeenige woorden,
tot feekerder beltand van de Wtterfle-mlle, lbo fy meenen, by vougen,
die fy luyden felfs niet en verdaan, ende dikwiis de omftandige VYÜIe van

2 den Erv-Iater tegen gaan. Derhalven voor een Regel is aangenomen, dat
deinftellingeende bottigheid , ofte onkunde, van den fchryver, de wille
van den ΕΐΎ-later, ende het regt van den geftelden Ervgenaani, niet en
ma"· hindren, ofte fchaden, foo daar van in tegendeel kan blijken, arg. L 7.
& l. 24. Cod. de Tefiam. Menoch. lii>, i. confil. 37. mm, iiz, Decii foK-
ftl, 399. nMm. 8. Cravet. Confil. 147. mm. 5. Cephal. Confil. 196. mm.lx.
Soo als byhet Hof van Holland is verftaan op den laatften July 1657. in
de faak van de Ervgenamen van AndriesDirxz.. van Ζ ar,en-, in wiens Wt-
terfte-wil, den felven Notaris geroupen had des Erv-Iaters naafte vrienden,
ah inteflato, meynende daar onder begrepen te zijn foo wel des Erv-Iaters
naafte vrienden van 's Vader, als van 's Moeders zijde, de welke den Erv-
later duidüjk begeerd had tot fijn Ervgenamen te ftellen, fonder onder-
fcheid, onder de welke nogtans die van's Moeders zijde wt kragte van die
woorden: naafte vrienden , abintefiato (dat is volgens verfterv-regt,) als
naarder Ijeftaande die van 's Vaders zijde ibuden hebben wtgefloten, de
welke naar verkregen bewijfen van des Erv-Iaters duydelijke wille, ende
des Notaris bekende onkunde, benevens de felve zijn toegelaten.

kómen behcering des Boedels beflaat. /. 24, #. ds Ferb, Signif. I. 62., ff. de
Reg.jnr. ende in enkie making, de welke geen gevolg en heeft, als aliecn
het genot van het gemaakte, fonder verder beheering. Waar van hier naar.
Het welk wel meeft met het woord van Inflitmie , ende Legaat y dat is
Erv-ilellinge, ende makinge onderfcheyden werd, alhoewel anderfins wt
de omftandigheden van de Wtterfie-wil felf dSErv-latingen ende makin-
gen werden onderfcheyden, foo hier voor is gefeid.

Soo verftaat men dat laten ende mak.en, het weik anders foo het by 4
een cnkle faak gevougd is, voor een enkle making gehouden foiide wer-
den» indien het by de beheering des Boedels gevougt werd, ende niemand
anders tot Ervgenaam gefield werd, ofanderfints tuffen Kindren, ofte Ou-
ders die men ten minlten feeker gedeelte by Erv-lating maken moet, ge-
iield werd, volkomen Erv-ftelling beduid, volgens het geen daar van werd
verhandelt by Grzff. Recept. fentent, §. inftitittio. qnis.ft, 14, nam. 7, Vafq.
deSmceJJ-.progreJf. lib. i. §, mm.i^. D D. ad /.48.de hered. inflit.
& amh. ηβνιβΙπίΛ. Cod.de imffic.tefiam. Sie Gonfult. ende Advijf. i.XJfe/,
175. 2^5. 275.

In 't verder ftaat te letten, dat men onder het woord van Ervgenamen, J
inderoepïnge by Wtte,-fle-mUe m'ftaat denagel-naailc, ende die geene
de welke by- verfterv de naaften fouden zijn. l.ijo.ff. de Kerh.Sigtiif^
Bart, & DD. ad f. delib. φ Poflhftm.arg. l.ff.de

Onder het woordt (Ij) verftaat men ook (/;) ende fulks foo wel een 6'
Dogter als een Soon. Ende onder meer hjien, verftaat men dat ook
dat iijn Dogters geroupen werden. /. 45.jf. de leg. 2. /. 62. /. ^i.f. de Ie-
gai.i. I.i.l.n6.ff.de yerk Signif. ten waar men wt de omftandigheden
van de W^iffr/Fe-ty// kondefien , dat alleen deSoonen met wtfluytinge van
Dogters geroupen waren. Daar van te fien is 't gene dien aangaande werd
verhandelt by Mantic. de ConjeEbur. uitim. volmtat. Itb. 6. tit. 15. & iib.S.
tit. 7. num. 1. .in fin. Joann. a Sande lib. 4. tit. 5-. defin.9. Het welk in
de Latijnie taal mede foo opgenomen werd, dat onder Sooncn, ook Dogr
ters verftaan werden geroupen te zijn. d. l. 62. ff. de legat. 3 . /. 16, ƒ". de
teftam. tutel. d, 1.116, ff.de verl'. Signific. Dog het felve en foude niet wel
op onfe taal kunnen gepaft werden, by de welke het woord van Soon ende
Dogters altoosonderfcheydentlijk gebruikt werd.

Maar of onder Kindren, ook Kints.kindren begrepen werden? Staat 7
onderfcheidentlijk te oordeelen: Dat wei in de Erv-ftellinge van Kindren,
de Kints-kindren, ende verder af komlingen verft:aaa werden, . dan, foo

wanneer het zijn de eygen Kinderen ende Kints-kinderen van den Erv-la-
ter, maar geenfins als hy eens anders Kinderen had genomt, de welke van
fijn afkomelingen niet en w?aren,ende tuflen de welke ende hein geen plaats-
vu]lins;eby verfterv-regt foude plaats hebben : ten waar wt de Wtterfle-wtl
konde" blijken, dat hy de felve ook daar onder hadde willen begrijpen,
hoedanig te verilaan is. /. ziq^ jf, de FerL Sig. ende alfoo wert bepaalt by
Zaftus, ende Goeddeas adl.S^.. f. ead, infiti. Te meer dewijl op oniê
fpraak, geen ander onaffonderlijk woord en is·, daar mede men yemands
anders Soonen ende Dogteren fonder onderfcheid kan beduyden, diemen
sioodfaakiijk met het vvoord van Kinderen van die., of die, moet noêlnen :
om dat Soon, of Dögter niet en kan gefeit werden, als van de Vader felv,
ende wederom alfmen feyde de Soon van die Man, men op onfe fpraak ver-
ftaan foude de Dogter vi-t te iluyten. facit L 7. ff, de Supiüeü. legat, Sie
mede Joann. a Sande lib. 4, tn. 5. dejin. τΟ.

De hoedanigheid van de ErV-latinge beitaat, of in het gene geervt vverd,
of in die perfoon die het Ervet.

De hoedanigheid van het geene vi'erd geervet, beftaat in een geheel, of
in een afgefonderde gedeelte.

De geheele Ervenis behoort den Ervgenaam die alleen over 't geheel tot
Ervgenaam genomt is : ende foo daar veel te gelijk over't geheel genomt
zijn, werd de ErvenifTe aan foo veel, ende foo grootedeelen gedeelt.als
den Erv-later gewild heevt. ί. 4. 5. infiit. de hered, infiit.

8 Ik feg over't geheel,] omdat, foo den Erv-later eenig gedeelte had
buyten gehouden, het felve by ons niet, volgens de Roomfe Regten, den
geftelden Ervgenaam 5 maar de naafte Bloed-vrienden by verfterv foude
opkomen: Volgens het geene in 't voorgaande derde Deel is aangewefen.
Soo datter tuilen meer t'famen-géftclde Ervgenamen by ons by Voor-over-
lijden van een der felver alleen het regt van aanwas plaats heevt , foo ende
voor foo verre den Erv-later de felve in't geheel, of voor een gedeelte te
gelijk, ende onaffonderlijk geroupen heevt, gelijk of hy gefeyd had : Ik,
ftelfan, Pieter, ende Pmls tot nsijn Ervgenamen m al mijn nalateufchap,
of el k^svoffr een derdendeel van dien. Öf dat hy gefeid had : ik^flel fan voor
eenderde , Pieter voor een derde ^ ende Pmls mor een derde, m mijn Ervae-
mam. Of aldus : Ik Vtil dat fan mijn Srvgénaam fal iijn, Il^witdat Pte-
termijn Ervgenaam fal i.ijn Ikjarildat Paul mijn Ervgenaam fal z.ijn , of
in wat gevallen dat hymogt willen dat de felve fijn Ervgenamen in't ge-
heel , of voor een gedeelte waren ·, Soude indien dat een van haar lieden
voor den'Erv-later quam te Overlijden , of dat hy de Ervenis quam te wra-
ken,

ken, of by wat geval het mogt gebeuren dat hy geen Ervgenaam en konde,
of wilde wefen, foude deiTelvs aandeel, dewijl den Erv-later alle de fel ve,
ende yder van hun voor fijn andre vrienden, byverfterv de naafte zijnde,
heeft voorgeftelt 5 arg.auth.hocamplimCod.defideicommijJis. ende on-
der de felve fijn gantfe nalatenfchap heeft verdeelt gehad, niet op de andre
vrienden , de welke by verfterv daar in bevallen fouden zijn geweeft, kun-
nen komen. maar by aanwas komen op de andere mede geitelde Ervgena-
men. per l.^i. & l. ff.de acq. heredit. l, 66,ff.dehered.infl. Lmic.
Cod. de Cadfic. tollend, jmü. L 89. ff. de leg, I.16. §.fin. de legat.x.

8. inftit. deiegat. &ibiDD. Chriftin. vol. i. decif. 57. num. 57. &
decif. 200, ntim.i%. &feqq. Etpofieum. Adrian. Bailon. ir^ii?. ^λ-
tenHS hodie ceffet jus accrefcendi in inflitutiomhus direüis. circa fin.

Soo een alleen Ervgenaam was geftek, ende hy, of anders al de t'famen-
geftelde Ervgenamen, voorden Ervmaakerkwamen te overlijden , foude
't felve dan eerft aan de naafte vrienden by verilerv-regt komen te verval-
len. l. mie. Cod. de (^adnc. tollend.

De hoedanigheid van de Erv-Iatinge, in de perfoon van den Erv-beur-
der, beftaat in de voorbedingen, de v?elkfi hem werden opgeleid. Want iο
men kan yemand of regt wt tot fijn'Ervgenaam ftellen, of onder een indien,
'twelk in fijn magt is, of aan feekergeval hangd. /.10. l. ff. de
Condit. infltt. 9. inftit, de heredib, inflit. ofte onder een op dat, ofte met
dat, 't welk hem opgeleid werd te moeten voldoen, l. 72. 7. /. 17. 2.
ff. decond. & demon^mt. Ook wel tot, ofte naar feekren tijd, dat is
van fuiken dag af, of tot fuiken dag toe, In welk eerfte voor-beding de
naafte by verfterv, de Ervenis ondertufilen aanvaarden, ende Γ00 lang
behouden , tot dat dien dag gekomen is, wanneer hy de felve aan den ge-
ftelden Ervgenaam overgeeft. Ende in tegendeel, by het tweede voorbe-
ding befit den geftelden Ervgenaam de Ervenis tot den gefetten dag toe,
den welken gekomen zijnde , hy de felve aan den Ervgenaam , die by ver-
fterv daar toe geregtigt was, overgeeft. 'tWelkby de RoomfeRegten
niet beftaan en mogt, om dat gelijk niemand vooreen gedeelte by Èrv-
lating 5 ende vooreen gedeelte by verfterv, fijn goed mogt na laten. /. 7.
de Reg.jnr. desgelijks ook niet voor een feekren tijd, o£ jegens feekren
tijd nu by verfterv, ende dan by Erv-lating mogt naarlaten. ρ, inilit. de
hered. inflit.

Ik feg, een indien, in fijn magt is, of aan feeker geval hangt,]
Op dat wy het tweederhande indien beiluyten , het eene dat in wtvoering
beftaat, het ander dat aan het wterli jk geval hangt.

Daar van hetgeen in des Ervgenaams wtvoering beftaat, foodanig moet
ivefen, dat het in fijn magt is te kunnen doen , want was het hem onmoog-
lijk om doen, gelijk of hy gefeid had: Indien hy met fijn vinger den Hemel
t^an bereykjn·) of de Zee doet verdroogea, of diergelijke : foude men het felve
indien verwerpen , gelijk of het den Erv-Iater geen ernft geweeil en had.
arg: §.33, infiit. deinutilih. flipfilat.jmB. l, ^.ff. de hered^ infiit. l. 4. ff^
delib, &poflhMm. /. 83. ƒ. de (Jondit. & demonflrat. Sie Grot. Inleyd.
2, Bouk,·) 18. Deel, verf. IS^aar de Reomfe Regten,

Soodanig indien, beftaat niet alleen in yets te doen, of wt te voeren,'
maar kan ook beftaan in yets niet te mogen doen: in welken geval de Er-
venis daadlijk mag geeyft werden, mits ftellende daar voor feeker dat het
felve fal wedergegeven vi/erden, foo fulks van hem mogte gefchieden,
/. 7. in fr.ff. de [ondtt, & demonflrat. l. 77. i. /. 79, ί. 2.#. eod.

Een indien, van fig niet ten Huwlijk te begeven, hetzy 't felve Man
of Vrouw is opgeleid: werd mede als onbehoorlijk verwurpen. tot. tit.de
indiSl·. vtd. tollend. Behalven dat de eerft-ftervende van twee Egt-genoten
de langft-levende van hun beyden in 't geheel, of voor feeker gedeelte mag
Ervgenaam ftellen, tot her-huwlijken toe , ende metlail om by her-huw-
lijken de felve Ervenis wederom over te geven, fulks by ons een gemeen
doen is. arg. Novell, iz.&anth. cmreli^hnm, Cod. de indiEl.vid. tolt,
Sie Pecc. de Teflam. conjitg. lib. i. cap. 24. num. i. 't Welk op 't nauwfte
te verilaan is, foo fulks duidelijk is gewild. Gelijk als in tegendeel by het
Hof van Holland is verftaan in Febr. 16^57. in de faak van Hendrik. Mey.
fier, ende M'. Willem van Schilpenoord, als ExecMtems van denTefla-
mentevA» Glaasje Willems, gevpefen Huisvrouw van 'Balten Cornelifz,, van
Gelder : daar by den felven van Gelder fijn Huisvrouwe tot Ervgenaam
gefield bad, met laft om 't felve weder wt te keeren, indien fy her-huwlijkt
quam te overlijden, de welke onder wijlen meteenen yldriaan Cornehfz,.
Vosbos eenige Jaren was getrouwt ge weeft, dog den felven Fosbos voor
haar Overleden zijnde, is fy naderhand Weduvi'e, Overleden zijnde, ver-
Itaan on-her-huwlijkt Overleden te zijn,, fonder dat haar tuilen beyden
Huwlijk daar tegens nadeelig is geweeft.

Het geen in een eygen vryigheid beftaat vaji yets te mogen doen , of
iaten, kan ook niet kragtelijk onder een indten géfteld werden. /. zS.jf.de
condit. ó demonftrat. l.ioo.ff. eod. Als by voorb'^eld; niet te mogen trou-
wen, dsmetbelieven ende goeddunken van eenderde. /.72. de
C.ondit. & demonfirat. l. 54. I. ff. de leg. I. Vafg. tlluflr, controvevf.

mm. 9. Ten waar yecs aan de toeitemminge van een derde was gelaten ,
om yeinand in fijn lofle ongebondenheid tot een bedaard leven, ende in fijn
wulpfe kittel-jagt, tot een goed ende eerlijk Huwlijk te brengen. L 6. Cr
feq, ff.de condit. ^ demonflr/it. l. ^J. inpr. ff-de admimfirnt. tutor. Ge-
lijk of een Kints-kind by fijn Groot-vader Ervgenaam gemaakt wierd, in-
dien hy met goedvinden , ende naar het believen van fijn Vader quarate
Huwelijken, of dat een Dogter yets voor wtgemaakt, of gelaten wierd,
foo fy met wil en believte van haar Oom fal komen te trouwen, arg, l. 92.
ff, decondtt. & demon flut. l. iz> §. i.ff. α quib. mmimtf. l. uit,

Cod. de (^arat. fitriof. l. uit. Cod. & adverf. quos in integr. n^it.
Cravett. /«έ. i. Cenf. 1. & Confil. 80. Anten. Fab, ad Cod. lib. 6, tit. 2 3,
defiri. 18.

Sooyemand een ander Ervgenaam hadgefteld, foo, of indien hy met 14
feekre Dogter mogt komen te trouwen. Ende hy verklaarde met haar niet
te willen trouwen: foude hy van d'Ervenis verfteeken blijven. 2. Cod. de
infiit.&fuhfiit. Vafq. lllu-flr.Controverf, lib.^, cap,^^,
ff, de legat. 2. Maar foo hy, des verfogt hebbende , de Dogter 't felve wey-
gerde , ende fulks in fijn magt niet en was , ofondertulTen Overleden was ,
foude het felve indien voor voldaan gehouden werden. /.25 ff. de Condit, &
demonflrat. l, de Reg.jar.jitnÜ. l- 55.de Qondit. & demonflrat.

Het indien kan ook onder ftrafte van verval, of andere verbeurte opge-1 5
leid werden, tot. tit. Cod. de hts quaposnanmine. Alsby ons zijn de ge-
bruiklijke ilot reden, daar by den Erv-later v?il ende begeert, dat die geene
van fijne gefielde Ervgenamen met het geene hem toegevougt, ende op
foodanig iudien als het hem toegevougt is, niette vreden is, of de felve
Wtterfle-mlle in eenig deel quam tegen te gaan, vervallen fal van al 't geen
hem daarin is gemaakt, of foo het Kinderen zijn, met fijn regtelijk deel fal
moeten afflaan, daar in gereekent ende opgeteld , "al 't geen naar Regten
daar in mag toegereekent werden , ende diergelijke bedingen. Daar van
mede yemand v^^erd verfchoont , de welke wt iiifigt dat'hy daar by in
fijn regt mogt verkort zijn, ofte met regt 't felve wraaken mag, daar
yets komt tegen te doen. arg. l. 7. Cod. Vt in poffeff.· legat. /. mnc.
Cod. de his^a pcen& mmine. /.5. $.1, ff. de hisquib. ut indtgn. l. 40. ff.
de hered. petit. Gelijk of yemand naar de dood van de langft. levende van 16
twee Egt-genoten tot Ervgenamen geilek zijnde, op verval van fijn Erve-
nis verboden was, van de felve borg voor het befit, of Staat, ende Isefchrij-
vinge des Boedels te begeren : daar hy konde beweeren , dat hem 't felve
fchadelijk foude zijn in welken geval het felve niet tegenftaande 't verbod,

niet en rnag werden geweygert. Om dat niemand een ander ongelijk doet,
die fijn regt vervolgt, l. y y.j^. de Reg.jur. ende niemand in fijn ïVnerfle-
wille kan bedingen't geen naar Regten niet beftaanenkan. l, yy. ff, de
legat. I. Sichard. ad l. 13. Cod. de teflam. l. 7, Cod. de mimis kgat, /. 10.
^Cod. de Confirm, tut. Jul. Clar. teftamentfim, qmfl.66. in fin. Roland a
Valle traé, de heredis inventar. ac ejMs confeèl. qnmft. 222. Neoftad.
(^ur. Holland, decif. 20. & fuprem. decif, 33. & ^i. Andr. GaiL
lil>.2, 0^/, i4y, Pecc, deTeftam.Cij»;V<^./f^. y. cap.z^. mm, 3.4,
IJ Naaft het indien komt etn mits, ofte op dat, het welk weynig van
een indien verfchild, alleen dat het felve fiet op yets toekomende, ende
de Ervenis, of het gemaakte voor het voldoen van de mits, of het op dat
mag werden geeift, mits {lellende feeker van fulks te fullen doen, ende
naar te komen, daar het indien alvoorens moet voldaan werden, l. tl. Cod.
dehis quiiftibmodo. I.7. l. 40. f. decondit.& demonfim.&ièi DD,

Hier onder behoord ook een bemiddeling, ofte bepaling, hoe, ende
in wat vougen den Erv-later wil dat fijn Ervenis van d'een tot d'ander fal
overgaan; Dog 't felve behoord eygentlijk tot d'Erv-latingepver de hand,,
waar van in 't naaft-volgende Deel.

Γ. SubpUutie, ofte onderflelling wat, ende plaatshebben, het welk in de eerflim-

2. Ecfi otider veel, ofveelünder een, ofveel ƒ. Of, ende hoe verre fupiUare fubfiüutie by

,. Der felver aandeel in gelijke, of ongelijke 6. me, enie wanneer de onderflellitlge komt

Μ En mag niet alleen foo veel Ervgenamen ftellen als men wil, maar
ook foo veel Leden van Erv-latinge maken als men wil, daar van
deeenewtde eerftehand gefchied , hj ftibflitmie, dat is onderftellinge,
d'andre over de hand, by weder overgifte , ende gelijk als van d'eene hand
in d'ander, dat men eygentlijk verband, ofte fideicommis nomt, daar van
in 't volgende Deel.

1 Snhflimtiei^Q&e onderftellinge, is een inftellinge, daar by een tweede^
ofte een derdëlvin des eerften., of tweeden gebreekigen plaats tot Ervge-
naam geliel werd. /. 1. in pr. ff, deFftlg. & papill, Suhfiit. Aldus:

miiak f»n wy»? Ervgmaam, enfoo fan mijn Ervgenaam niet en is fooflel
tk^Tieter in fijn pliiats, ende foo Pi eter mede mijn Ervgenaam niet en is ,
fao flel ik. in fijn plaats tot mijn Ervgenaam , ende foo voort , tot

foo meenigmaal als men vtil. 1.1. i· j}· ^od, pr. infiit. de Fttlg. Subfiit,
Welke onderflelde Ervgenaam met foodanig volkomen regt Ervgenaam-
is, als den eerften foude hebben geweeft. /. 43. i'· 2· l. ff. de Fulg. &
pfipill. l' 2.9. in pr. ff. de tib. & poflhnm. pr. infiit. de Fulg. & pupill. l. 20.

Weik geval, foo Jan mijn Ervgenaam niet en is , alle gevallen in fig
begrijpt, daar by Jan geen Ervgenaam mogt zijn. Het zy dat hy voor den
Erv-later komt te Overlijden; of dat by naar Regten geen Ervgenaam
wefen en mag, of dat hy de Ervenis komt te wraaken, ende geen Ervge-
naam wefen en wil. I. tnfiit. ^ib. mod.^ teflam. infirmi l. 3. Cod. de
hered. tnfiit.

Soo kunnen ook veel in eener plaats, of een in veeier plaatfen geilek z-
werden, ofte in veele t'famen-geitelde, elk onder elk, of den een den
ander onderftelt werden, i. i. mfiit. de Fulg.fubfitt. l. 36. i.ff. eod.

Welfcen.aangaande te lettgn ftaat, dat als een veeier plaatfen onderfteld
is , hy niet in yders gehreekende plaats en komt, maar dan eerft in haar
aller plaats verftaan werd geroepen te zijn, foo wanneer den laatften van
dien gebreekt. /.4. Cod. de impHb. & al.fubfiit. Sic Anton. Fab. ad Cod,
Ub.e.tit.z-^.defin.ii.

Als een alleen ip des anders plaats, of veel in eener, ofte veeler plaats, 5.;
ofte onder veel den een den ander in gelijke deelen onderfteld werd, en is
geen twijvel of eik heeft in 't geheel, of voor fijn aandeel foodanig deel, als
hy gehad foude hebben , daarhy, 'tzy alleen, of met andre t'famen onder
geüeld is; ten zy den Erv-later daar van byfondre deelen had wfgedrukt.
Maar de vraag is , hoe dat te verftaan is indien onder meer Ervgenamen
in ongelijke deelen, den een den ander onderftelt had , Iloe dat by ge~
breeke van den een, de andre des gebreekigens deel onder haar foiiden
verdeden ? _ welken aangaande werd verftaan dat de feive onderfteidc foo-
danig deel in de onderftellinge moeten hebben , als die^eene daaronder
fy geftelt werden, in de eerfte Erv-latinge hebben gehad^ Om dat indien 4
I j„T__i_ . _ - I - werden

in de volgende Leeden geen deelen en werden genomt, verftaan
de felve deelen verhaak te zijn, de welke in de eerfte Erv-latinoe waren
wtgedrukt. jJ. 2. infl. de l^ulg. & pupill. l. 5. /. i^.ff. de Vuig. & puptlL
L I. QoA. eod. /.113. 2. /. 30. fin. ff. de leg. i. /.134. §. i, de Verb.
ohlig, Soo ook verftaan werd van het indien, ende mits, het welk in de

eeifte Erv-ftellinge vetgedrukt, in de verder Leden van onderftellinge voor
ftilfwijgende verhaald gehouden werd, ten zy klaarlijk het tegendeel in
de wil des Erv-ftellers kan blijken, arg. 14. ff, de legat. i. & 1.1. Cod, de
& aliis fHbftit. Sie Anton. Fabr. ad Cod, liè,6. tit.j, defin. ^.

5 Buyten defe algemeene onderiielling, was een byfondere onderftelling,
daar by een Vader voor fijn minderjarig, of finloos Kind, inge>ftlhet be-
neden fijn Jaaren, of fijn finnen onmagtig, mogt komen te overlijden , een
•Ervgenaam vermogt te ondcrftellen. /. 4. /.45 ^ Cod. de Vulg.&pti-
ptll. fuhflit. Dog de felve , ais beftaande in de fonderlinge magt, de welke
de Romeynen hadden over haare Kinderen, en is by ons in geen gebruik, Sie
Grot. In!eyd. i.Boukj, 6.Deel, verf.TDe qroote. endehet z.Bouk^, i^.Deel,
op 'tepde. Gudeiin. de jare Novijf, lib. i. cap. 15. verf. ^idmoribm. ©·
Ub. x.cap. 5. verf.adjicio. Als alleen dat de Ouders vóórhaar Kinderen
by HuwÜjsfe-Voorwaarden, het verfterv-regt, dat by ons tweederhande is,
verkiefen kunnen , of van nieuws bevelen mogen hoe dat haar goederen by
verikrv fullen ga3n,'t welk de Kinderen meerderjarig geworden zijnde,ver-
ftaan werden voor goed op te nemen , met dat fy by Wtterfle-ml niet an-
ders en hebben bevolen. Sie Neoftad. depa^. ^ntempt.ohferv.i.in Not.
verf, Sedheredttas.^ie.smdQi& Verkiefinge van Land-regt Grot. Inleid.
2. bonk^·, 29, deel,

6 De algemeene onderftellinge vergaat, ofte werd vernietigt, foo haaft
de Ervenis by den eeriÏen Ervgenaam is aangevaart. /. 5. Cod. de J^tilg, &
fHpiU.ftép. jm£l·. l. 6. Cod. de legat.

Houd ook op, ofte vervalt, foo wanneer den onderftelden voor den «er-
ften infteller komtte Overlijden, want het regt van Onderftellinge en gaat
niet over tot de Ervgenamen , maar heeft dit ftilfwijgend voorbeding, dat
den onderftelden den eerftén ingeftelden moet orer-leven. /.9. ff. defms.&
legitim.jmB. l. Si.ff, deacq. hersd, 1. 2, in fin, ff, de Fnlg.

FIdeicomwü, ofte Ervenis over de hand , anders verbonden , is een Erv- i
latinge daar by den Ervgenaam bevolen v?erd, dat hy d'Ervenis naar
feekeren tijd, of naar fijn Overlijden aan een ander voor't geheel, of voor
een feeker gedeelte doet overgaan. i. mfiic. defideicommiffar. hereditat.
φ tot.tit. jf, & (^od.ad Senat.Trebellian. Ende die geen aan de welke de Er-
venis werd overgegeven , is volkomen Ervgenaam. fecj. inftit, defi-
. hsTedt de legat* l,z.. Cod. cow^tiïjiit dc le^^t.

By wie, ende aan wie foodanige verbonden Ervenis mag werden gelaten, χ
ende wie daar mede mogen werden belaft , is kennelijk wt het geene van
erv.ftellingeis gefeid, namentlijk: aldie geene die Wtterfle-mllen mogen
maken, endeby ïViterjls-wtlU yets ontfangen mogen. /. z. & /. loy.ff^de
Ug.T.. & ί.24. tnftn. de legat. jmSlJ.z. & lo. tnflit.defideicom. heredit.

De manier van verbintenis is, dat 't felve regt wt, of onder een gevallig ,
indten·) ook wel op dag, ende voor, ofte naar eenigen tijd geichieden
.i.f^flitJe [mg. reb.per pdeicommifreliii. waar in't felve plaats heeftj
dat hier voor van Erv-ftelling onder indteth f^üs, ofte op, oits jegens feekyed
i^isf gefeid is. ' Veiv

4 Verbonden Ervenis is andere de welke met wtgedrukte woorden ge-
fchied, andere de welke ftilfwijgende wt de wil van den Erv-Iater volgt.
Sonder dat de felve aan eenige byfondere woordén werd gebonden, als
daar zijn; Ik^vail, ik.begeer, ik.beveeU, ik^verfoak j ende diergelijke, l.i.
Cod. commmiadé legat. l. 21. Cod.de legat. l, 77, ^.J^ff. de legat.z. /.19.

ï, jf.ad Scnat. Trebell. l. 21. ff.de fideicommtjf. libertat. Het weJk by
ons ineerendeels onder een maniere van mids, werd wtgedrukt ; cnder
dtem 'tdsi onder die Ιαβ, foo nogtatis dat, ende diergelijke. Ende zijn alle
woorden ende manieren vanfpreeken daar toe gebriiiklijk, daar wt maar
de wil van den Erv-maaker kan werden aangewefen , wantin verbonden
Ervenis de wil van den Erv-maker, voornamentlijk moet ingefien werden.
/. ii. ji. ij)./, de leg. ^■^.f.ead. l.iz.infin.ff. delegat. z.l.^-j.^.i.
ff. ad Senat. Trebell. 1.16. (^od. de fidelcommff. Doch werd het felve feer
nauw genomen , dat in deminfte twijvel, .voorde vrye Ervenis, ende te-
gen het verband werd geoordeeld: om dat alle Ervelijke befwaarnifl'en haat-
lijk zijn, ende geen wtbreydingen lijden en mogen. arg,i, i^.ff.delib.
&poflhum. cap. Odia. de Rer.jur, in 6.

5 Voor een ftiifvi'ygend verband werd gehouden : Soo wanneer den Erv-
Iater fijnen Ervgenaam verbied by Wtterfle-wH van de felve fijn Ervenis
te mogen bevelen : Daar mede hy verftaan werd te willen dat fijn naafic
Bloed-vrienden 't felve over dehandfullen Erven. /.74. inpr.ff.adSe-
fiat, Trebell. om dat de felve woorden tot geen anderen eynde en kunnen
dienen, ^rg. l. 87. §.2,. /. 34. §. ult.f. de legat. i.d.l. 11. de leg.i.
gioff. & DD. ad l. 15. Cod. defideicommijf, Sie Peregrin. de fideicommjf,
ah. &fe^. art. 11. Mantic. de conjeB:. Dhimar.volum.

Ook foo wanneer yemand twee Wtterfle-mllen maakt, ende by het
laatrte wil dat ook het eerfte fijn kragt fal hebben, foo verftaatmen dat den
Erv-fteller gewild heevt dat de Ervenis by die geene de welke in de laatfte
Wtterfie-ivil geftelt is, moet werden overgeven aan die geene de welke
in de eerfte Wtterfie. ml geropen was , ende hem met het aftrekken van
het Trebellimife of Falcidife vierde-part moet te vreden houden,
inftit. .^ib. mod'. teflam. infirm. l. 2,^· ff. ad Senat, Trebell. Het welk naar
onfe maniere door kragt van de gewoonlijke Codicillare Claufnl ook
plaats heeft, foo de eerite Wtterfte-vuil by de tweede niet wtdruklijk werd
weer-ropen, ofte niet gedaan, omdatuyt kragt van defelve clauful ver-
itaan werd dat de eerfte Wtterfle-vail beftand blijft , in al 't geen by
de laatfle Wtterfle-vpiL niet en werd veranderd > of tegen gegaan, al iii:
dat de eerfte Wtterfte-wil by de laatfte niet in 't byfonder werd hervat.

Maar of verbod van vervremdinge een ftilfwygend verband maakt ? 6
werd verftaan van neen, foo by den Erv-]ater geen corfaak by gedaan
werd, waarom, of geen perfoon werd wtgedrukt tot wiens behouven hy
fulks wil. 114. i^.ff. de leg^t. i. junB. l. 38. i. 7. ƒ. eod. Gelijck
of hy gefeid had, ofte anderfins wt de Wtterfle-vtU bleeck dat hy foodanig
verbod gedaan had , om des wil, dat fijn naargelaten goed , in fijn Bloed j
ofGeflagtfondeblyven, in welken geval veritaan werd dat het felve ver-
band maakt, ende de naafte van fijn Geflagt of Bloed-verwandfchap over
dehand geroupen zijn. d. 1.114. §. i$.ff. de legat. i. l. 69. f. de le-
gat. 2. Petr. de Petra de fideicommjf. j. mm, 41. & fecj. Mantic.
de ConjfB. Vltimar, velum. lib. 6, tit. 14. tinm. 24. Anton. Merend.
Hb.^. ζοΜΐον. rap. zo. Peregriii. defideicommijf. art. 14. mm. 11.12.
& feqq. Sande depYohibit. rer. alienat.part. 3. cap. f. num. y.

Welken aangaande mede ftaat te letten dat foo hy gefeid had: Ik,wil?
dat fnijn goederen niet wt τηψ Geflagt, ofxvt mijnen bloede[uüm vervrem'
den j fonder te feggen hoe lang dat het verband foude duyren j ofte hoe de
goederen fouden werden gedeelt, foodanig verband niet verder plaats en
heeft , als tot in het vierde Lidt, wel-veritaande dat het vierde Lid daar
in roede begrepen zy, ende felvs de Ervgenamen in het vierde Lid de fel-
ve goederen nog niet en mogen vervremden. Novell. i jg. cap. 2, verf,
quod autem, in verbis: ροβ quatrnr. Confult. van de Hollantfe Regtsge-
leerden (^onf. 2fi. Mantic. de conjeHur, tilt. volmtat. lib. 6. tn. 14.
mm, 24. Ook dat het eerfte Lid niet en begint van den eerften Ervge-
naam , maar van den geenen op de welke de vaft-geinaakte goederen naar
het Overlijden van den felven Ervgenaam eerftelijk komen te verfter-
ven. dt£l·. Novell, ijp. cap. 2. diSl·. verb, Coniiilt. ende Advijf. het

Ten waar den Erv-maaker wtdruklijk had gewilt dat het verbod van
vervremding nog verder als tot het vierde Lid foude wtgeftrekt werden,
foude in fuiken geval de wille van den Erv-Iater plaats hebben. Covarr.
var. refolut. lib.z, cap. f. num. 4. Graif. $. fideicommijf. qu&fl. 19.
mm.1 Ïaki, de fideicommijf. ^uafi.i^i.num.x^, Fzchin, controv,
lib. 4' ïoo· Mantic, de conjeElur. ultimar volmt. Ub. 8. tit. 2. "
tium. 21. Maynard. lib. 5. decif, 85. Het welk alfoomede in Vriesland
is geoordeelt by Sande lib. 4. tit. j. defin. 5. Ende by Molinieus confil. i.
nam. 16. wert verhaald, dat voor den Trince van Oranjen is geoordeelt.
Volgens welk onderfcheid mede te verftaan is het geen Hugo de Groot in
fijn Mejding, z, Bo^ki 2°· 1>eel, verf. Ende alwaar, voorfteld.

8 Soo wanneer den Erv-inaker maar alieen had gefeid : Ik^wii dat mijn
goedren niet wt mijn Qefiagt, ofte Bloede [uilen vervremden, of diergelijke,
fonder onbepaalc te feggen, hoedanig, ende aan wat perfoonen de felve van
d'een tot d'ander fouden verfterven , werd veriiaan de ordre van de fac-
eeffis ab inteftato, plaats te hebben, ende de goederen te verfterven niet
naar defuccejfiet ende aandenaatte van den Erv-maker, maar aan die
jeene die de naafte zijn van den laatften befitter van d'een tot d'ander , tot
iet vierde Lid als vooren, want als den Erv-maker in het verband ende
belaftinge niet wt en drukt, hoe, ende aan wie dat het fal overgaan , ver-
ftaat men dat hy daar in het gemeen regt heeft plaats willen geven van
d'een van fijne naaüe Vrunden tot de ander. /. 3. /. 8. ff. dejnre (^odi-
cillor. Mare. Anton. Peregrinus, traSlat. de ftdeicommijfis. art,20. Clarus
^,Teflamemam.qii£^.76.verfiC. Sedhic. Siet hier van Confult. ende Ad-
vyfen , het i. Deel, conf. 63. Joann. a Sande Hb. 4. tit. y. defin. 6. Daar
wel op te letten ftaat, om dat anderfins daar de wil van den Erv-maker
foodanig leid, altoos werd gevolgt de naderheid van den Erv-maker, maar
niet van den Ervgenaam. arg. /. 32. §.fin.ff. de legat. z.jmil·, l. 41, jy.,2.
ff. de valg,. & pupslL Sie Mantic. de Conjeü. Vltim. volmt. lib. 8. tit. 12.
mm. 38. & fe^q. Teftam. decif. Anton. Fab, ad Cod. lib. 6. tit. 19.
defin. 6. & tit. 22. defifi. 27.

9 Gelijk als de vervremdinge van goederen werd verboden om daar mede
d'Ervenis over de hand te doen overgaan » foo werd meenigmaal in tegen-
deel in het verband van over-hands-Erving, den eerften Ervgenaam magt
gegeven van ondertuiTen de goederen te mogen verteeren, vervremden,
ende handelen als met eygen goed: onder die laft alleen van te laten over-
gaan het geen naar fijn dood daar van overig fal bevonden werden: foo by
ons veel tuffen Man ende Vrouw gefchied. Het welk alhoewel de woor-
den dikmaals ruym gefteld werden, naar reedlijkheid te verftaan zijn , dat
foodanigen Ervgenaam de goederen niet onnuttelijk en mag verdoen, weg-
geven of anders tot verkorting van den overhandfen Ervgenaam kwiji
maken. Ljy^ff. -ad Semt. Trebell.jm£t..l, i.§. denique ff. de aq.pluv,
arcend, l. 24. ff. dedimno infeB. Ende in allen gevalle foodanige goede-
ren niet meer als voor drie vierde deelen mogen werden vermindertvoor
welk overige vierde deel den overhandfen Ervgenaam befchryvinge des
Boedels doen, ende feeker ftellen moet. amh. contra quum rogatus. Cod,
ad Semt. Τ'ebeü. Sie Mantic. de ConjeB.alt. veimt. lib.10. tit. 4. mm. ü·
Peregrin. de fideicommijf. art, 40, mm. 46. &num. jo, Anton. Fab. ad

Neoftad. (^ur. Holland, decif. 20. Joann. a Sande lib. <;. tit. i· defin. 4»
Anders foo foodanige magt van vervremdinge maar was gegeven, des
van noode te mogen verteeren , of met diergelijke woorden daar toe kon-
de werden wtgeleid, foude 't felve maar alleen tot noodig onderhoud wt-
gerekt kunnen werden. Lpen.$.fin. & l. tilt. ff. de aliment.legat. ende
en heeft geen plaats foo lange foodanigen Ervgenaam andere goederen
heeft, daar hy van leven ende fig onderhouden kan. arg. d. l. '^^.ff.ad
Senat. Trehell. Peregrin. aiil·. art. 40. num. 49.

Devryemagt van temogen vervremden ende handelen als meteygenio
goed in overhandfe Erv-lating, mag ook niet verder wtgerekt werden, als
tot vervremdinge onder den levendigen, fonder dat wt kragtvan dienby
Wtterfte-ml eenig bevel gedaan mag werden, arg.l. ij. Cod. de probat,
DD. adl. 54. if, ad Semt.Trebellian, Peregrin. defideicommiff. art. 40.
mm. 43. eg" 50. Soo als by den Hoogen Raad in Bolland is verftaan, als
te fien by Jacob Koorn , ohferv. 11. ende nu laaft op den leften Oftob.
1642. in de faak van ?ieter ^mbrofiHs van 'Brmsdorp , cum fociis , Erv-
genamen van Geertrmd Hendriks, Govert van 'Duffelen, contra Dirk. Cor-
nelifz..van Leettsvelt, ende Dirk,fanfz... van Vefanevelt, als Erv-wters
van de Wtterfle-wille \an Zal. Hugo Koedijk^, in fijn leven Burgermeefter
der Stad Lejden, in welke faak den Heer Koedijk^, de welke by fijn Overle-
den Huisvrouw tot Ervgenaam was geftelt in al haar naar te laten goede-
ren, om daar mede fijn welgevallen, endegelievte te doen, gelijkmen met vry
ejgen goeden foude kftnnen, ofte mogen doen , mits dat naar fijn Overlijden
isaar f^runden fotiden genieten de helft van al de goedren, ftilkj die bj den fel-
ven haren .Man metter doodfouden werden ontruymt, ende agter gelaten, aan
fijn Dienftmaagt by feeker gefchrift verklaart had, om haar getrouwe dien-
ftenin eygendom over te geven, het regt vanfeekre Obligatie van vier
duyfent guldens behoudende daar van de vrugten, ende Jaarlijkfe inkomen
aan hem 5 foo lang hy leevde. Waar op by den Raad, niet-tegen-ftaande
den felven Koedijk , by Ervenis van fijn Sufter, den Boedel naar de dood
van fijn Huisvrouw merkelijk had verrijkt, verftaan is : dat de felve gifte
niet e;i mogt komen tot laften van de Vrienden ende geftelde Ervgenamen
van fijn Huisvrouw, ende de Verweerders is opgeleid, den ftaat des Boe-
dels daar mede te yerhoogen , gelijk of de gave niet gefchied en was, bly-
yende de felve alleen tot laften van de Ervgenamen van fijn zijde.

Of, ende wanneer onder het vvoord vanKindren, ook Kints-kindren n
verftaan werden, is in 't naaft-voorgaande Deel, num. 7, aangewefen. Het
welk alfoo, t'haren voordeel te verftaan is , volgens 'tgeen daar van ver-

handelt werd by Simon de Prsecis Ub.i.deinterpr. ultimar.velmt. duhio 4.
folnt. I. nt*m. {S. & fecj. ende Menoch. de pra/umpt. tó.4. prafampt 94.
Soo dat in de befwaarnifle van overhandfe Erveniflen onder Kinderen, niet
verftaan en werden Kinds-kinderen, ofte verdere af koinlingen begrepen te
zijn j ten zy fulxs werde wtgedrukt, of anders wt de meeninge van de Wt·
terfte-ml noodfaaklijk volgen moet, Sie Joann. van den Sande lib. 4. iiV.5.
defin. 9. 10. II.

Ï2. Als Kinderen onder het indien werden gefield: Gelijk of ik feyde;
flel fan tot mijn Ervgenaam , indien dat by Kinderen heeft. Of aldus:
flel Jan tot mijn Ervgenaam ende indien hy fonder Kinderen komt te Over-
lijden 5 fal Tieter in fijn plaats mijn Srvgenaam werden : werd wel verftaan
dat by Voor-overlijden van fan , deifelvs Kinderen voor Pieter gero-
pen zijn. arg. 1. η6. in fin. ff. ad Senat. Trebell. l. . ^.de Fnlg. &pu-
pill. maar of de felve Kinderen tot een overhandfe Ervenis geropen wer-
den , ende of Jan de Ervenis genoten hebbende, gehouden is de felve Er-
venis, naar fijn dood, aan fijn Kinderen te laten overgaan ? werdonder-
fcheid gemaakt: dat in des Erv-makers Kinderen , Kints-kinderen, 't felve
foo verftaan werd, indien uyt de omftandigheyden kan blijken dat fulks de
meninge geweeftis, gelijk of ik mijn Soon tot Ervgenaam ftelde, ende
by gebrek van Kinderen hem een ander onderftelde , foude verftaan werden
dat ook de Kints-kinderen, wt de baarblijkelijke goede wil mede tot dc
Ervenis geropen zijn /. 102. arg. ff. de cond. & demonflrat. l, 50, (^od, de
fideicommiff.junSi.l.pen.ff.deleg.J, l. 6^-ff.delegat.i.l. 5(5. ƒ.1. ff. ad
Senat. TrebelUan. Sie Grot. Inleyding 2. bonk^, zo, deel, verf. Wan·
fieer yemant feid.

Maar in Zijd-maagen, ofte andere vremde Ervgenamen , heeft fulks
geen plaats, om dat het indien van figfelven geen wtwerking heeft , ofte
een wefentlijk deel van des Erv-laters wil kan genomt werden, maar alleen
is een byvoegfel dat het indten de wille onderworpen werd, in welken
geval de Kinderen onder het indien geftelt, niet verder, of anders werden
aangefien als yets anders dat onder het indien gefteld foiide kunnen werden,
als of ik feyde, ikftel Jan tot mijn Ervgenaam , foo hy tijde mijns Over-
lijdens, dat Huis, of dat Paard befit, foude befpotlijk zijn te feggen , dat
de Ervenis dat Huis, ofte Paard mofte volgen. text.l.S.ff. Si ijais cmijj^
saaf. tefiam, l. 16. in fin. ff. devalg & pHpill. /. i6. ff. de heredtb, inflit'
tjttando dies legat. /. i. (^od. depaSl. l. 6. inpr· Cod, ad Senat. Tre'
ii//./. 17. §.i.ff.eod.l. z^.i.io.ff. deliber. &pofihnm. Sie Andr.Gail.
hb, a. obferv. 1 n/im, 18, Ten waar dat wt de omilandigheid van de

Wnerfte-Vfille genougfaam konde blijken dat den Erv-maaker fulks had
gewild. Gelijk of hy de Kinderen onder het iniiie» geilek, in 'tbyfon-
der ergens mede had belaft , of diergelijke. Paar van in 't lange Mantic. de
cenjeBftr. Vltimar. volmtat. Ub, li.tit. l. & 3· & Uh. lo.th. ^. num. 25.
Menoch. hb. 4. prafumpt. 89. ]ul. Clar. Hb. 3. [ment. §, teflanfenwm,
^uafl. 77. Gqniez. torn. i. refolm. eap,^, num. 25. Sooook inverfchcy-
de Pleit-faaken is geoordeelt, volgens tuig van Teflaur. decif. 66. Anten.
Fab. adCod,iib.6.tit.ii. dejin. ξ. num, df defin.-^^, mm, Johan.
a Sande lib. 4. iit. 6. defin. 5. Chriftin. volurn. i. decif. 308. &
decif.Joann.Decher. Itb. ^.diprt.i.n^m.^^. Neoftad. Curi&Hol-
landid decif zz.

Als Kinderen benevens haar Ouders werden geftelt, gelijk of den Erv-1|
maakerfeyde ; Ik ftel fan, fijne Kinderen, ende verdere afkomelingen
tot mijn Ervgenamen, wert niet verftaan dat fy alle te gelijk , maar d'een
voor d'ander geropen, ende by gebrek of Voor-overlijden van den een,
den ander by onderltellinge in malkanders plaats moeten komen. Soo dat
ook geen laft van verder over de hand van d'een tot de ander te moeten
Erven plaats en heeft, ten zy dat fulks wt de verder omftandigheid klaar
blijke. 1. dit. (fod. de ^erbor.Sigmfic. l, 32. uit. ff, de legat. z. l. 8. /. 3.
ff.de jtiYf Codicillor. SiePeregrin. de fdeicemimff. art. lo. Mantic, de
conjeé. Mm, valmtat, lib. 8. tit. 14. ntim, 10. ]oann. aSande lib.^.. tit. 5.
defin, 6. Anton. Fab. ad Cod. Hb. 6. tit. 22. defi». 10.11. Soo als op den
laatften April byden Hovevatt Hollafid indefaak van Κοφααη

Dirxz^. van Zijl, foo hy procedeert, cum fociis, Impetrant, tegens de
yerdre Ervgenamen van Krijn Hmdrixz.. van Swanenbmg , Gedaagdens,
in welke faak den felven Krijn Hendrtxz. van Swanenbmg, tot fijn Ervge-
namen onder andren gefteld had, de Kinderen ende Kints-kinderen van
Franke Meefz.. -van Blommendaal; is verftaan: dat by 't leven van beyde,
alleen de Kind^en van den felven Frank ^/f^A· geropen waren, met wt-
fluytinge van de Kints-kmderen , de welke alleen by Voor- overliiden van
haar Ouders verftaan Vi^ierden geropen te zijn.

Maar of reprafentatie, dat is plaatsvullinge, daar by de Kinderen in haar 14
Ouders plaats te gelijk > benevens haare Oomen, by ftaaken komen te
Erven, in bei waarde ende ο verhandfe Ervenis plaatsheeft? is het gemeen
gevoelen, dewijl den Erv-later, de welke fijn naafte Vrienden over de
hand tot fijn Ervenis roupt, fonder wt de felve yemand wt te fonderen , of
daar byte doen hoedanig de Ervenis onder haar fal werden verdeelt, dat
hy liem dien-aangaande fig gedragen heeft, naar het genieen verftervTregt,

•/.s. /. 3. jf- dejtire Cedicülor. l. 57. jS. 2./. adSenauTrebelL l. 77. jf,
pen. ff. de leg, 2. ênde οverfulks plaats- vullinge mede plaats moet hebben,
fulks endefoo verre als het felvebyverilerv, fonder Wtterfle-mlky ioude
hebben gehad. Sie Joann. Caftill. Soto Major de conjeSlur. nltmar. vo-
Imtat.part.i-cap.i^. nttm.zi^. Fachin. tó.4. controv. cap.^%. Hie-
roni:n. Cseval. Speml. commm. opin. & j6z, Fiifar, con-

fil. 41. mm. 66. &defidekommtj]aria. ffibftimt. qu^ft. 485. Teiïaur. de·
cif. 6^. Gomez, adl. tauri 8. nam. 17. & l.^o. mm.^i. Fab. ad (^od,
lib. 6. tit, 19 defin. 10, & tit. 22, defin. 24. Joann. Papon. iih. 20. ttt. 5.
αηεβ. s j. Joann, a Sande Ith. 4. tit. 5·. defin, 1.

15 Welke plaats-vLiilinge ook verder werd wtgerektals tot de leden van
plaats-vullinge in het gemeen verfterv-regt wtgedrukt, foo wanneer wt
de woorden, ofte omftandigheid van de Wtterfte-wille kan werden afgeme-
ten, dat den Erv-later voorbedagtlijkgewild beeft, dat piaats-vullinge
foude toegelaten werden. Gelijk of hy gcropen had fijn naafte Vrienden
ende Ervgenamen, by verfterv, ende daar by bevolen dat onder de felve
plaats-vullinge foude vallen. Soude men daar wt verftaan dat by Voor-
overlijden van eenige der felver, ook buyten de algemeene plaats-vullinge
van het verfterv-regt, de Kindren in des voorgeftorvens Ouders,plaats
fouden moeten komen, benevens de andre, fchoon fy buyten^ de gemene
plaats-vullinge de naafte waren, volgens het geene daar van verhandeld
werd by Petr. Sanz. traS·. de divif. honor. lib. i. cap. 6. num, <ίτ. Soo als
by den Hog. Rade in Holland, volgens mijn gevoelen by gefchrifte in-
gedient verftaan is op den ii. December 1664. In de faak van Karei
vmder Pluym·, vooomnde tot Lejden Impetram van Mandament in cas
poffejjoir contra Artus Honinga 'cum fociü, over de Wtterfte-wille van
Matthys Pieterfz.. vm Rijnsbmg, ende Cfeertruid Adriaans vmder Hal.

ï^ Ende is een gemeen gevoelen, dat onder de naafte Vrienden niet ver-
ftaan en werden de nagel-naaften, met wtfluytinge van andre , maaralle
diegeene dev^elketeXamen by verfterv-regt fouden kunnen Erven, om
dat die van den Gefl-agte > vanden Hujfe, van den Bloede, ende dierge-
lijke, voor de naafte Vrienden genomen werden, arg. 1. 32. uit. ff. de
legat. 1. Ende dat onder het woord van naafte Vrienden, ibnder wtfonde-
ringe, de felve gereekent werden ten opfigt van befterv-regt, ende niet
ten opfigt van naderheid in leeden. per ea qua tradmt. Peregrin, defidei-
commijf. & feqq. Soto Major. d. part.^. cap.i^, mm.^o^.

Yemandt die in de Lijv-togt van eenig goed tot Ervgenaam geftelt is , 17
met magt om te mogen verteeren, vervremden, of verhandelen, werd me-
de verftaan in den eygendom gefield te zijn, al ift dat hy belaft werd het
overige na fijn dood aan een derde te laten overgaan, per ea ψΛ tradunt
DD. ad l. 13. Cod. de hered. inflit. l. i^.ff. de Vfufrucl. Menoch. /i^. 4,
vnaftimpt. 153. num, 4. Mantic. deconjeBur. Vltim. volmnat. lib.^. tit.'y.
mm· 14· Sande Uh. 5. tit. 3. defin. 4. ten waar dat defelve magt alleen
tot noodig onderhoud , of anderfins was bepaald , in welken val het voor
een enkel Vrugt-gebruik werd gehouden, ende is alfoo verftaan by Neo-
ftad» Holland, decif. 20, Guid. Pap. divif. 352,

Soo ook indien yemand tot Ervgenaam werdgefteld in 't Vrugt-gebruik, | g
fonder dat in den evgendom yemand anders werd genomt, werd hy mede
verftaan in het volle Vrugt-gebruik geftelt te zijn, daar onder den eygen-
dom mede is begrepen, niet-tegen-ftaande hy belaft is, 't felve Vrugt-ge-
bruik naar fijn Overlijden aan een derde te laten overgaan, om dat in
de Wtterfie-vpillen het Vrugt-gebruik voor volkomen werd genomen, het
welk van den eygendom niet en werd onderfcheyden , ten zy dat in 't by-
fonder ook van den eygendom bevel gedaan werd, in welken val alleen een
enkel Vrugt-gebruik, Vc.n den Eygendom afgefondert, verftaan werd. per
text, in Lult. f.de Vfufr. ear.rer, & ibi, Anton. Fab. in mion. /.34.5^.7.
ff.de Ie gat.1. l.^.ff.de atm & argm Μ gat. /.31. §.!.ƒ. de domt. Joann.
a Sande lib. 'y.tit.i. defin. 1. Andr. Gail. lib. 2. obf. 143. num.7. Waar
van breeder, of, en waar wt Eygendom, of Vrugt-gebruik verftaan moet.
werden, te fien by Covarruv. var. refoiut, cap. z. »»».5. Menoch. de
pr^fumpt.lib.^. prafumpt. & 141. Mantic. de conjeBar. Vltim.
-volmtat.lib.^. tit. z.mm. 39. Joann. Caftill,Soto Major deVfafrfiB,.
eap, 8. mm. 23, φ- feqq. Hartmaan. Piftor. praBii, ohfervat.iH*

Nder de befwaarniiTen daar mede den Ervgenaam werd belaft j is
roede de vvtkeeringe van de makingen in de Wtterfle - wtKe tot

yemands voordeel gelaten, ende bevolen wt te reiken. §. i. ίηβη. de legat.
l^^^^od.eod.

Making is een vrywilHge gave by den Overleden aan fijn Ervgenaam i
bevolen wt tereiken. d. I, tnfiit. de legat. l. ^e.ff. de legat. 2. /. 116.
jf. delegat i. de welke mede mag gefchieden , by, ende aan die geenede
welke by Wtterfle-wille bevelen ende genieten mogen. d. I.116. ff. dele-
gat. I. 10. inflit. de fideicommijf. hered. jm£i. jS. 24. ί delegat. &
l. loi. ff. de legat. I. van de welke hier voor in het III, Deek ten genou-
gen is verhandeld.

Defe mag gegiint werden niet alleen aan feekre Perfonen in 't byfonder, z-
maar ook aan onfeekre Perfonen die nog te verwagten zijn, ende men nog
niet en weet, of, ende wie fy fullen zijn. Gelijk of ik feyde: beveel mijn
Ervgenaam te geven, aan die geen dte fijn Dogter aan mijn Soon ten HuwHjk'
Jal geven. Of: Die geen die na mijn doodden eerfle» 'Burgermeefler fal we~
fen, wil ik^dat mijn Ervgenaam fal mreiken feeker fluk^gsed, ende dierge·
lijke. i. 25. zj. inflit. de legat. ais maar gebeurlijk is, dat fy kunnen feeker
werden: want anders als yemand wat gemaakt was, die niet en was, nog
komen konde, foude van fig felven vervallen.

Soo mag men ook aan een Stad, aan een Gemeente, aan een Gods-huis, 5
aan een toegelaten ende geoorlovde Vergadring yets maken, 't welk by de
Opper-hoofden ende beftierders van de felve, ten voordeel van 't gemeen
werd aangevaard. l. 32.«'» fin. l. 73. Ji. i. /. 117./. 122. ƒ. delegat. i. /.20.
ff. de reb. dubtis. L z6.ff. ad Senat.Trebell, l. 12. Cod. dehered. infiituend.
jmEl. l. 24. /. 49. I. φ-fee^. Cod. de Epifcop. & Cleric.

Waar op bedenken vallende overeen making aan den Armen gelaten : 4
aan wie 't felve moet werden voldaan, ende of't felve aan alle arme Gods-
huyfen met gelijk regt moet werden Vv'tgereikt: is verftaan, ten aanfien by
ons in yaer Stad byfondre Arm-huyfen zijn, die men den gemeenen Huis-
armennomt, van andre Gods-huyfen afgefondert; dat daar cm 't felve
niet aan eemge andre Gods Arm-hnyfen, fecuUum l. 43. .6. i. Cod. de
Epifcop. & Cleric. moet werden mede gedeilt, maar alleen den gemeenen
Huis-armen toekomt, omdat na de gemeene manier vanfpreeken, de
Gafl-huyfen, ende andre Geftigten, onder het woord van ylrmta niet be-
grepen en werden, arg. l, 7. §. uit. ff. de[Hpelleii. legat. l. 50. uit. ff.
delegat. 3. /. i8. §.3. ff. de inflruB:. vel tnjlr^m, legat. SieMantic. de
conjeünr. ultmar. volmt. Ub. 3. tit. 8. »»«·. 2.

Soo in den naam ende befchry vinge van den Making-beurder, of van het 5
gemaakte goed gemift was, foo dat nogtans wt andre omihndigheid daar

van feeker was, wie, ende wat den Maker daar onder verftaan had, foude
niet hindren. 29. inflit. de legat. Lj^.^.i. in fin. l. zi. f, de legat. 2.
l. de condit, & demonflrat. Gr feqq. /. 6. ff, de reb. dub. ten waar de
geheele perfoon, of de geheele faak gemift was , gelijk of hy yemant ge-
nomt had, die in 't geheel, nog deel bekend was, of in plaats van Kleedren,
Huis-raad , ofin plaats van Goud, Tin, of een Os , voor een Efel genomt
haü, hoedanig gemaakte van fig felven foude komen te vervallen, l, 4.
de leg, I. Soo werd ook verftaan, foo wanneer in de hoedanigheid , ofte
groote van de faak gemift was, gelijk of yemand gefeid had: Dat Huisy
dat Land, ftaands afgelegen aldaar, 't welk. ikjvan Pieter gekeft heb, ende
het felve niet van Puter maar van Paul was gekoft, of dat hy een ftuk
Land voor drie Morgen genomt had ^ dat maar twee Morgen groot was.

delegat. /.35. l.ij. ff. de condit. & demonflr at. Ook of een
verkeerde oorfaak was vvtgedrukt, gelijk of hy feide: Ik^maak fan, om dat
hy mijne faken in Frankjiik. voel verrigt heeft, dat hy nogtans niet gedaan
en had,, foude de making mede niet hindren. ^i.injitt. eod.l. z,Cod,
de falfa caufaadjeii.

6 Maar of 't gene van de groote, ende hoedanigheid van de faak geièid'is,
mede plaats foude hebben in de making van een fomme geld , is tvYijvelag-
tig. Gelijk of ik gefeid had : Ik. maak_ fan de tien dayfent gulden die in
mijn Kifi leggen, ende daar wierdender maar vijv gevonden, ofdaar wier-
dender twaalv bevonden ? Aangaande het eerfte werd verftaan dat geld in
een feekre fomme genomt, ende daar by feekre plaats, of andre hoedanig-
heid werd befchreven, dat niet de fomme, maar het Lighaam felv ge-
Biaakt werd foo groot en klein als het is., foo dat in dat geval in de maak-
king van thien, niet meer als vijv duyfent en zijn, ende voor het felve
werd gehouden dat den Maker gemeent heeft, per t.^o. β, 6. φ· l. 108.
ff. de leg. I.

Maar aangaande het tweede geval, ten aanfien in een meerder fomme al-
toos een minder in is, §, i. infUt. mandati, ende men geloovt dat in fuiken
geval den Maker maar fpodanig deel van het geld heeft willen weg ma-
ken : ten zy dat anders wtdruklijk bleek: foude daar wt volgen, dat hy
van de twaalv die hy in fijn Kift had , maar tien heeft willen weg maken,
om dat men naar de waarfchijnlijkfte wil van den Overleden moer oordee-
Ιεη. arg. 1. 35. ^.ff. heredib. inflit. L 12. ff. de legat. i. de welke in het
twijvelagtige voor de fcharpfinnigheid van woorden gaat. l.i'^.l.pen-ff·
iod. l' 57. i.^ αά Senat. Trehell. /. 7. Cod. deinfit^. & ftibfln. Sco van
dcfe isak; ende foudcriing over het eerfte geval, ροβ Bald, Dedum, Parif.

Afflióium» Simonem de Prsetis , aliojque. Joann. del Caftillo Soto Major
^gttdianar.ControvJe ConjeB.Vltimar.Foimt.Hb.^.cap. -^^.niim.ió.

Van twee faken van gelijke foort een gemaakt zijnde, fonder wt te druk- 7
ken, welk van beyden. mag den Ervgenaam met het ilegfte volftaan. L 39.

6. ff. de legat. i.l. ff. de legac, 3. ten waar dat hem de keur gemaakt
was. Daar van hier naar.

Allerhande goederen de welke onder den Menfen wanddbaar zijn, mo. 8
gen aan yeraand by makinge gelaten werden, 4, inftit. de leg.

Alfoo mag het goed het welk een ander toekomt, vryelijk weg gemaakt 9'
werden 4. inlHt. de legat. Het welk foo den Ervgenaam toebehoort,
geen twijvel en is, of moet by hem voldaan werden. /. 14. Cod. de rei vind.
l. 3. Cod. dereh. alten. l. ^i.ff. de lib.cauf. Maar kwam het een ander toe,
foiide den Ervgenaam in reedlijkheid moeten 't fel ve fien te bekomen, of
foo des niet doenlijk en was, de waarde van dien moeten goed doen.
inflit. de legat. l. 14. ff. de legat. J.

Van gelijken indien yemand yets gemaakt was, het welk ten behouven I®
van een ander was veronderpand, of in 't byfonder verbonden , foude den
Ervgenaam't felve moeten loifen , ende vry maken. '^.itifiit.de leaat^
Het welk te verftaan is van verband , of befwaarnis, daar door den gehee-
len eygendom kan werden wtgewonnen. «/.^.5. inftit. l..ff. de leg. i.
l. 6. ζοά. de fideicommiff. Maar dat daar van feekre Erv-pagt, Oud
eygen, Pagt metten Houde , of diergelijke kleyne Rente wtging, of dat
het met eenige onvryheid belaft was, foude den Making-beurder hem
met het gemaakte, foo goed ende foo kwaad als het is, te vreden moe-
ten houden. l. yo, in pr.&$.i. I.116. $.fin.ff. de leg. i. Sie Neoftad.

Maar of yemand den ander maakte een ftuk goed dat hy met een ander 11
gemeen had, fonder wt te drukken voor wat deel ? werd verftaan , foo hy
het fijn genomt had, dat hy niet meer als fijn aandeel in 't fel ve goed ge-
meent heek. L^.i.ult.ff. delegat. I. /««β. lo. Cod. Si certt^m petatur^
Sdo ook al had hy het fijn goed niet genomt, in het twijvelagtige verftaan
werd dat hy fijn Ervgenaam niet en heeft willen befwaren met het verder
den maker af te koopen, ten zy fnlks wtdruklijk blijke. arg.l.6^.
de legat. 1. /. 36. in fin. ff. de Uf^fruB, le^at.

Dtog Leen-goed en mag fonder bewilliging van den Heer niet weo· ge-
maakt werden. cap.de Succejf, fead. Ub.i. tit.S, cap, (^(ialiter olim feudti}}!·
aüen.. pot. §. i. lib. 2. tit. 9. Hqedanige making foo nietig is, dat den Erv-
genaam de waarde van dien niet en behouvt te voldoen, ten waar hy fuIks

vvtdruklijk had gewild, SieAndr, Gail lib.z. obferv.i^^. Chriftin.
decif. 28. ende 't geene hier voor van de Leen-goederen is geièid, z.'Beak*
15. Deel, num.^,

ί 3 Making beftaat niet alleen in vollen eygendom, maar ook in enkel
Vrugt-gebruik j daar van een ander den eygendom heeft, als ή]η Lij v-togt,
Lij V-renten , ende Jaarlijkfe wtreikingen. toe, tit.ff. de Vfu, Vff/frniï. &
reét. & habitat. & üt. de Amms legat. Ende werd het felve verftaan van
alle vrugten, om datter niet onder yemands eygendom en is, of het heeft
fijn Vrugt-gebruik in het een, of in het ander, l, ff", ad leg. falcid, l, 2p,
ff.deVjHfraa.

14. Maar of yemand onder het Vrugt-gebruik van fijn goed, ook verftaan
werd gemaakt te hebben de vrugten van het geen hy onder verband, ende
met lall van overgift befat ? werd onderfcheid gemaakt dan alleen plaats te
hebben , als het verband van overgift leid ten behouven van den Ervgenaam
felv. arg. 1.149 ff. de Reg. jtir.jm5i, L14·. (^od. de rei vittdtc. /.3. Cod. de
reb. alten. l. 67. 8. ff. de legat. i. & Ι,ΐ,ζΤ l, 29. ff. defideicomnuff. Sie
Joann. a Sand. Ub. 4. tit. 4. defin. 8.

I 5 Men rnag ook yemand maken de kwijtinge van het geene hy fchnldig is,
13 infht, delegat. & tot. tit. ff.delibjegat. Sie Mantie. decohjeihur. VI-
timar. i'^olmtat, Itb. 9 tit. 8. ja felvs het geen men aan hem fchuldig is, foo
maar in de making yets meer als dejuyfte voldoening van deichuld is. 14,
infiit. eod. Gelijk of ik yemand honderd gulden maakte, dien ik hon-
derdgulden op dag fehuldigwas te betalen, werd verftaan dat meer is in
de maaking, als in de fchuld , om dat de maaking daatehjk naar het
Overlijden ingaat, of daar van naar de weygering winft-derving moet
betaalt werden. /.1.2. Cod. de Vfur. legat. l.i, in pr.ff. de Vfu & Vfu~
fruB. leg.

Wederom beftaan de maakingen in enkele, of veel begrijpende faaken,.
alsby voorbeeld: Kudde, Vee, Inboedel, Huisraad, Bouw-tuig, Kley-
nood , Silver , Goud, ende diergelijke.

15 Een kudde, is een Vergadering van t'famen-weydende, of t'famen-hok-.
kende Beeften. 18. in fin. infitt. de legat. l. $o.ff. de Ufttcap. defe indien
die vermeerderen, of verminderen , komt tot bate, of fchade van die geene,
de welke 't felve gemaakt is. β. i6.17. 18. infitt. de legat.

Onder Vee behooren alle foorten van Beeften, 't zy de felve te famen
weyden , of niet, ais ζηη Runden, Schapen , Paarden, Efels, Varkens./· 2-
29· 6./ ad leg, Aqtiil. /. ^J. η% ff. de legat. 3. /, 38, ƒ. 4·

Inboedel, begrijpt alle have ende tilbaar goed dat in een Huis werd be-18
vonden, daaronder alle foorten begrepen zijn, als Klederen , Linnen,
Wollen, Huisraad, Goud ende Silver, het geen tot het Huis-houden be-
hoord. arg.l.j.ff. Sifervit^vhd.verf. Servifts fatetur. 1. τ. ^.fin.
1.6,1.8.1. ^ J. II, f. de StipelleBJegau

Onder Huisraad behoord al het geen eygentlijk tot dienft van het Huis, 15»
ende tot het dagelijks gebruik behoort, als zijn Tavelen , Stoelen, Banken;
KaflTen. /. i. /· ó. ff. de SupelleSl·. legat.

Daar over bedenken valt, of ook onder Huisraad behoord een Goudeu
Kop j Silvere Schaal, of Beeker ? Dog wt de omftandigheid van des maa~
kers wille, ende fijn gewoonlijk gebruik van de felve ftukken , is te onder-
fcheyden, of hy't felve dagelijks gebruikt heeft, dan of hy't felve alleen
voor pronk heeft gehouden. / 3· jS.5. /. 4. 5. ί- ff. de SupelleUiLlegat,.
Sooookbyden ^^ïiji^is verftaan, byNeoftad. tfii'C-i/. 19.

Kleynood, ofjuweelen, begrijpt al 't gemaakte Goud, Silver, ende 2 c
Geiteente, tot pronk ende 9ieraad van het Lighaam, het welk van ander
Goud ende Silver werd onderfcheyden , als Paarlen , Diamanten , Goude
Ringen , ende diergelijke. /. 25, i. 10. de yluro ^rgento. l. 39. ff. eod.

Onder Goud ende Silver werd verftaan , al vi'at van Goud ende Silver.
gemaakt, ofte ongemaakt, buyten den gemeenen Huisraad, ende gemunt
geld, in den Boedel bevonden werd. l.i.l. 19. /. 27. de amo Argento,
i.^.&feq,ff. deP^erb. Significat.,& ibid, Goedd. num.i'). Groeneweg.
delegib.abrogat. adl. 27. i.ff.deauro & arg. legat.

Tot making van Kleederen, behoord al't geen tot yemands Rugge, 22;-
Lijv, ende gerijv behoord heeft. /, 23,, ff. de auro & arirent- legat. Daar
onder nog Goud, nog Silver verttaan werd te behooren. t.^. ff. de legat.τ,
ten zy daar aan vaft gehegt, of daar in geweven was. 1.19. 4. jf. de Am.
φ arg. legat.

Maar of yemand gemaakt waren Kleederen tot fijn optoy, ofte behouve ?
werd 't felve wt de omftandige wille van den Maaker , of anders naar de ge-
legenheid van den Maaker, ende Maaking-bearder ^ddiikt. arg. l.ii,
ff. de Vfff & habitat. Sie Mantic. de ConjeSur. Vliimar. vdmtat.lib.G.
ttt.ii- nMm.i-j.

Onderhoud begrijpt mede het geheel, als Koft, Klederen, Huis-vefting, 2?
havenis ende gemak in fiekte ende gefontheid. 1.6. ff. de alment.& Cibar.
legat, l. 43. l. 234. 2. ƒ de Verb, Stgmfic. Sie Minfinger. Centur. 3. eé-
ferv.ii. Surd. de alment.tit. Pecc. de tefiam, conjng. Itb.

Onder koft behooren alleen Lijvs-behoiivten-van eeten ende drinken,fo
dat het nog Huis-veiling nog Kleding begrijpt, l.ii. ff.de altment. legat.
d, /. 43. ^ fe^, ff. de Ferb. Signific.

24 't Selve duyrt beyde yeraands leven lang. /. 14. l.i^.ff. de alimem. legaf,
ten waar fulks by den Maaker v^as bepaald , gelijk als of hy 't felve gemaakt
had aan een minderjarige tot fijn Jaaren, verftaatmen dat fulks niet langer
en duyrd als tot fijn vijv-en-twintig Jaren, de welke voor vol gereekent
werden, arg. /.14. $. i- ff. dealiment. legat. SieGomez, var. refoltit.
torn. I, cap. 4. num.ï. Surd, de aliment. tit. ^.privileg. 58. num.^.

ζ 5 Toebehoorte van Land ende Wooning , is al het Bouw-tuig, fonder on ^
tot. tit, ff.de inflm^l.velinflmm. legat. Gelijk of ik feyde, Ik^
maak^ Jan mijn Woonmgende Landen met fijn toebehooren, daar onder foude
verftaan werden begrepen té zijn, niet alleen den Huisraad van het Huis,
maar ook alle tuig ende gereedfchappen tot de Bouwerije behoorende, Liz.

1.1. & feq. §. 27. dr 5p. ff. de infimSi. vel infimm. legat. l.io. inprl
ff.eod. ook mede de Paarden ende Koeyen, tot het gebruik van de felve
Wooninge ende Landen gehouden, l.ui. Cod. de verbor. & rer. figmficat.
SieMenoch, lib. ^.pr&fumpt. 154. num. 14,

Soo ook verftaan werd van een Huis met het geen daar in is, dat is, met
den Huisraad, ende al 't 't geen ten dienft ende gebruik van het Huis is ge-
weeft. I.B6. ff.de leg. z.l. ^^.l. ^i. l.j^. l.ioi. ff. de legat. /.52. 2.
ff. de uf^frtièi. Sie Menoch. lib.^.pnzfumpt.iK). ΠΗτη.η. cumfeq. φ-prs,-
fumpt.T'^^.mm.-^· Math. Coler, /j^ri. 2. 145. Pecc. de Teflam.

2,6 Het welk ook fonnvijlen ftilfwijgende plaats heeft, aliftdat fulks niet
vvtdruklijk en is gewild. Soo verftaatmen dat onder makinge van het Huis,
O ok begrepen is de Schuyr, ende den Tuin die daar aan behoord, ende daar
aan onaffcheidlijk gebruikt is. d. l. 51. $. 4. & uit. ff. Ue Legat. 3. /. 53. .f.i.
de ^Hionib. empt.

27 Soo werd mede verftaan , dat indien ik feeker Huis weg-maakten , dat ik
in eygendom niet en had, maar het geld gefchikt had, ende gereed lag om
't felve te koopen , het felve geld in plaats van het Huis tot fodaane making
behoord, arg.l. τ·), f.fiaal.ff. de Rejudicat. dewijl foodane voorbedagte
fchikking het geld tot een feeker lighaam brengt, het welkmen verftaat by
de Wtierfte-wil weggemaakt tezijn.l.^j.ff.ds f^erb.o£>ltgJ.')i.ff.delegat.i.

28 Gelijk ook onder de making van Kleederen verftaan werd te behooren
. het Laaken, ofte Stof, het welk by den Overleden gekoft, ende gefchikt

hjiat· Sie Pecc. de teflam conjng. lib. 5. cap. 29. Nicol. Everhard. con-
βΐ.τι^. Sulks men tot andere gelijke voorvallen ioude kennen duyden. arg.
l. 19· i.final. ff. de auro Gr <*rg. legat.

Onder veel-begrijpende maakingen, behoord ook de keur om wt feekre 29
foort, of geilagt de keur te kiefen , als by voorbeeld: de keur van twee, of
drie ftiikken Land, of Huyfen, de keur wt Paarden, wt Ringen, of dier-
elijke. de legat. in welken geval den Maaking-beurder ook

t befte mag kiefen. ί. i.ff. de optione vel eleci. legat, juKdi. d. §. 23. infl.
eod. Hetwelk obk plaats heeft, wanneer by voorbeeld, een Paard, een 5 ο
Huis, een Schip, of diergelijke, fonder wtfonderinge, of vermaan van keur
te maaken was gemaakt, ende den maaker verfcheyde Paarden, Huyien,
ofte Schepenhadde, d.$. zz, infttt.de legat.

In 't verder kan tot niaaking mede gepaft werden al het geen dat van Er-
venis hier vooren gefeid is, ende daarom onnodig in 't lang te verhalen.

Als eerftlijk: dat in de felve foo wanneer een ftuk goeds aan meer als 31
een gemaakt werd , met gelijke, of ongelijke deelen, by gebrek, of Voor-
overlijden van eenige der felver , het regt van aanwas plaats heeft. 8. in-
flit. de legat. ten zy dat den maaker 't felve heevt verboden , of wt des fel VS
omftandige wille , het tegendeel kan blijken. /.84. pen. jf.de leg.i,
dat is, te weten", onder die de welke een ende de lelve i'aak van een ende
den felven Maaker gemaakt is, ende onder die alleen, maar niet onder
die geene, de welke verfcheyden faaken, ai ift met eenen wtflag zijn
gemaakt, nogte onder die de welke een, ende de felve faake, maar by
verfcheyden gemaakt is , nog die geene de welke verfcheyde deelen van
een ende de felve iaak affonderlijk gemaakt werden, d. l. 84. $.pen.ff. de
■legat. I. /. 16. ff. quib. mod. Uftifridl, amit. 1.1. in fin. pnucip. ff. de Vfu-
frnB- accrefcend.

Soo mogen ook de maakingen gefchieden onder feeker indien, of op 32
feekere »iits , ook wel tegels, of totfeekeren tijd. 30. 31. i»ftif.de legat,
l. 72. i. ff- de condit. φ demonftrat. Welk indien, ofte mtts eeriimöet
vervult zijn, eer dat de maaking plaats kan hebben , de welke ondertuflen
opgefchort werd. d.§. 31.^/. 72. ii. j.ff. de condit. & demonflrat. l. 17.
ƒ .2.#·· ^od. Maar kwam den Maaking-beurder fonder 't felve te voldoen of
voor dat het ir^dien gebeurd, ofte volbragt was, te fterven, foude fijn Erv^e-
naam daar van niet genieten. 1.1. i'. l. 59. /.71.$. antempt.f.de conlt.
dr demonn-rat Sie Coren con[il. 28. 'fti-de Sande lib. 4, ttt 4, defm.j,
ψί&β } Het welk mede in maakinge onder een feekere tijd plaatsheeft.

quandoSes legator. Andreas Gail lib. i.objerv. 132. mm.i. Ende was
yets gemaakt, op dat yets gefchieden foude, ofte dat het indien beüond in
yets na te laten, mag de making onder feeker van fulks te doen , ofte na te
laten, terftont geeyft werden. /.7. f. de condit. O' demofiflrat. /. 40,
in fin. eod. l. z. Cod, de hts qus fub modo,
54 Maar indien den dag, of tijd, by het indien gefteld feeker was, dat die
komen moft, al ifl; onfeeker wanneer, gelijk of ik fey de: Ik.ftel tot
mijn Ervgemam, mits aat na fijn dood, foo hj kom te Herhuvilijken, aan
Pieter faivutgereikt werden een Jom van du^fent gulden, werd verftaan dat
het regt tot het felve, met het fterven van den Maker ingaat, foo dat al-
waart dat den Making-beurder voor den verval-dag kwam te iterven , hy
het felve regt aan fijn Ervgenamen ondertuflen oveifet. a »»y??>, de fin»
g»L reé>. per fideicommtjT, reüB. ί. 79» tf>/"'■ #· ^^ condtt. & demo^prat,
& 99 jf. ^od. SiePeregrin, de fideicommiff* art dl. nnm. iz. φ" je^.
Mantic. lib. 4. tit.-j.nfim. 25. Het welk ook foo te verftaan is in een Erv-
lating na de dood vaneen ander, die middelerwijlen hetVrugt-gebruik
heeft. Daarvan in 't lange byden felvenMantic. d.tit, 5, nnm.z^.i^
mm. 2,4. Covarrnv. vuriar. refolut. Figl. ad §. 9, inflit. de hered, mflit.
Saaide lil/. 4. tit. 4. defin. 7. C^ IJ. i\ndr. Gail Itb. 2. ob/erv. β t.
mm. I. Sie mede de Confult. ende Advijf. het 4. T>eel·, conf, ipi.
nnm. 6,

Soo ook indien de Makergefeid had: Ik maak^mijn Nicht dujfent
gulden i die mijn Ervgenaam haar f al voldoen, als fy tot baar foren, ofte

Huwlijken-flaatgekomen is, welke makinge al ift dat de Nigt ongehuw-
lijkt, ende beneden haar Jaren komt te Overlijden , aan haar Ervgenamen
moet voldaan werden, l. 4, Cod ^ando dtes legat. l. z6, i, ff', eod,
Vafq. de SucceJJiomb. 3. i. 29 num. 2. Gomez. var. refolttt. torn. i,
cap. 5. nnm. 26. Sand. dtB-.defin. 7. 3.
j 5 Het geen yemand tot Huwlijks-goed gemaakt is , werd in het twy vel-
agtige vooreen indien gehouden, het welk eerft moet vervult vi^erden^ eer
het gemaakte fijn ingaande kragt kan hebben, foo dat het ondertuiTen by
Overlijden foude vervallen, arg. l, 71. 3. ff. de cond. φ demonflrat,
l. 21. & l. 22. jf. ^mdo dies legator,
3δ Voor de makinge naar feekren tijd, diefeekerlijk komen fal, heeft
den Maker regt om den Ervgenaam te doen feeker ftellen, dat hy 't felve,
de tijdt gekomen zijnde , fal ontvangen. /. i. §.6, & tot. tit. ff. Vt le^a-
tor. fsü fideicomrutffor.fervand. nomine caveatur, Soo mede breeder on-
der Erv-Iating is gefeid.

Yeinand tot Ervgenaam gefteld zijnde , aan de welke feekcr ftuk goeds i 7
by maakinge gelaten was, is bedenkelijk, of hy de maakinge mag genieten,
fonder de Ervenis aan te vaarden? werd verftaan van jaa. arg.l,%7.cam
feq. ff. de legat. i. junB. l. ï 2. Cod, de legat. Ten waar wt de omftandig-
heid konde blijken dat den Erv-later hem had gemaakt met die meeninsj,
indien j of op dat hy fijn Ervgenaam foude wefen, ende hy hem anders het
felve niet gemaakt en foude hebben. l.iS.ff.eod. Sie Joann. Saiide
d. αί>. 4- tit, 4. defi». 7.

Wyders heeft ook in maakinge plaats, al'tgeen van deErv-ftellinge, 38
aangaande onderftellinge ende verband van Ervenis over de hand, hier
voorenis gefeid, foo dat in de felve ook by gebrek, of Voor-överlijden
d'een in des anders plaats kan onderftelt werden , ende den Maaking-beur-
der kan belaft werden, het gemaakte aan een ander over te laten gaan.
tot. tit.inflit. de Singftl. reb.per fideieommijf. reliSi.

genaam voldaan werden datelük naar het_Oyerli]den van den Maaker,
ofmoet daar van, naar de regteiijke we^gênng^ vergoedinge 'van wints-
derving'betaak werden. 17i.l. Hlt7Cod.de ZJfur. & fr^a. leaaior. Sie
pêrégrin. defideicomihtjf, art. 49. num. 79- Anton. Fab. ad ctdic. Ub. 6.
tif.z^.defin.i^.

In Jaarlijkfe Maakingen , verftaat men dat eik Jaar een byfondre 40
maaking is. /, 4. inpr. ff. de ann. legat. l, n. ff. eod. l. 10. ff. ^ando dies
legator, ende werd het begin van het Jaar genoug gereekent tot verval
van de felve , foo dat indien yemand die jaarlijks yets gemaakt is, in
't begin van't jaar komt te Overlijden , efter het volle jaar moet betaalt
werden, l. t.f.^ando dies legat. l. j. ff. deannms legat. & ibi

VD. Sooalsbyden Hovevan Friefland is seoordeelt by Sande Ιώ.Λ,
tit.^.defin.^, ^

Van het aangaan ende verlaten van Erveniifen, ende van
Beneficie van Inventaris.

8. fveri niet vergund foo lang ymmd van

de Bloed-Vrienden fig als v»lle Ervge-
nuarn dragen ml.

9. Afgaan, of vtrlaunvan Erveitü, hoe-

danig te doen.

10. .afgegaan, of verlaten Ervenis, aan me

vervalt, ende hoedanig.

11. Mag niet afgegaan werden hy diegeene
de welke bj verfierv de naafle ^ijn, ook
«iet by collufe met den onderleiden, of
die geene die by verfierv de naaflen jou-
den Tfjn, of moeten de mxkingen tvtge-
reikt, ende de verbanden evenwel blaats
hebben.

I. HetfegtvmErvenü, vpameer.enie hoe-
danig op den Ervgenaam overgaat,
1, Om yemand aan de kflen des Boedels fchul-
dig te maken, is met genoHg dat hy een
Kindis, maar moet door de aanvaar-
ding, ofvermenging bewefen toerden.
}. Een Ervgenaam waar in, ende hoeverre
gehouden.

Stilfivygende overgang, of ende wanneer
plaats heeft,
f. Inleydinge in den Boedel, voor mie, ende
vcanneernoodfaakltjk.

I '-B-*' Ot de wtvverkende kragt van yeinands Wtterflc-wil j of anders van
Χ het verfterv-regt, en is niet genoug dat de Wtterfie-willen behoorlijk
verleden, ende met de dood van den Vcrlyder zijn beveftigt: of dat hy
Overleden is, maar moet by den Ervgenaam de Ervenis^ het zy by Wtter·
fle-ïvU, of by verfterv-regt op hem vervallen, aanvaard werden by duy-
delijke verklaring, of anderfins by dadelijke vermenging, ende onder-
winding van des Boedels faaken, eer hy het regt des Boedels kan verkry-
gen , of daar wt aanfpreeklijk is. /, 20. in pr, & $.1. ff.de acq. vd amitt.
hered. wtgefondert dat Kinderen van het eerile Lid tot haar voordeel het
regt van Ervenis metter daad, ende ftilfv?ygende, met, ende van het
oogenblik des Overlydensverftaan werden te verkrygen. arg. /.14. &tot.
itt.jf. defais & legitim. hered. Daar in de manieren van Frankrijk^^evolg:
werden» onder de welke de Ervenis in de regte lijn metter daad overgaat,
Sie Argentr. ad Corjfuetnd. Britm». art. 509. Boer. adconjuemd. "BstHric.
tit. 11,$.6. Tiraquell.iraS. Ie mort.faifit Ie vijf.inprafat, decla-<,2. tiam,i.
Chriftin. vol. i. decif. 170. num.i. Zyp. notit, jar. Bel. tit. Vnde libsri.
- Soo dat de Kindren tot het verkrygen ende befitten van een voordelige
Ervenis, niet anders en hebben te bewyfen, als datfy Kindren van den
Overleden zijn , maar tot haar nadeel, ende om haar aan de lallen des
Boedels fchuldig te maaken j niet genoug 'en is, dat fy Kindren zijn ge-

weeft van den O verleden, maar moet boven dien beweien werden , dat
fy der felver Boedel, ende Ervenis aanvaard hebben , of haar als Erv-
genamen gedragen hebben, om dat een fchuId-eyiTer die fijn regt moet
maaken op de aanvaardinge, ofte vermeiiginge des Boedels, 't felve
moet bewyfen, daar tegen het enkel ontkennen genougis. arg. l. lo.
Cod. de nonmm.pecm. SieMenoch. depri&Jiimpt. Ub. 4. pra/itmpt. pp.

De Ervenis by den Ervgenaam aanvaart, ofte aangeilagen zijnde, gaat 3
het regt van den Overleden in alles over aan den Ervgenaam, dewelke
herftelt werd in den felven ftaat daar den Overleden in Was, foo als hy
ftierv, hèt welk te verftaan is, niet alleen van de baten ende voordee-
len des Boedels, ende van het regt dat den Overleden had tegens andre ,
maar ook in al dat regt dat andren hadden op, ende tegens den Overle-
den , ende fulks hem vaft maakt, ende verbind aan alle de laften , ende
fchulden van den Boedel, daar vooren hy by de fchuld-eyiTers van den Boe-
del , mag aangefprooken werden, ende de felve moet verantwoorden,
alwaar 't foo dat den Boedel onmagtig, ende meer fchuld als goed be-
vonden wierd. /, 8. de ac^ttir. hered. l, 2. Cod. de hered. vel aEl. vend.
l. uit, (^'od. de hered. aÜ, i. tnflit^ de perpet. & temp. a£l·. ook in de vol-
doeninge van de inaakingen , ende alle 't geene daar mede den Erv-fteller
fijnen Ervgenaam heeft belail wt te voeren. /, uit. Cod. de fidetcommijf.
wtgefondert alleen dat in doenbeftaat, ende de perfoon van den Overle-
den aanging, of eenige misdaad by den Overleden was begaan, waar voor
geen Ervgenaam moet verantwoorden, l. crtmen. 26. ff. de pce«ü. Co-
ftuym. van Antwerp, tit. ^6. numer. ij. ende 47. num. 7. van Mechelen,
tit, 9. art. 14. ende andere. Want een Ervgenaam is, de welke in alles
het regt van den Overleden beheerd. /. 24. ff. de verb.ftgmf. §. I. infi. de
hered. qaal. & dtffer. l. 59. er 6%. ff. de 'ieg. Jur.

Sonder nogtans dat by verfuym van aanvaardinge de Ervenis komt te 4
vervallen , maar gelijk als tot de aanvaardinge werd opgefchorft , foo dat
een Ervenis fchoon die nog niet aanvaart en vi?as aan den Ervgenaam over-
gaat ; ende een Fideicommiffam, ofte verband, daar door niet en ver-
valt dat het by den fideicommiffarius niet en is genoten. Lig. Cod. dejure
delth. foo als over het verval van maakingen in 't lang werd verhandeld by
Covarruv. var.refolm.lib.z. cap.i. num.'^. Endeby Joann. a Sande/i^.4.
tit. 4. defiii. 7. Ende het befit van den Overleden in de perfoon van den
Ervgenaam terftont na fijn dood werd verlengt, ende by hertrekken des

ti)ds fonder tuifen-val overgaat. comrA l, quum her es. ff. de acquir. vel
omitt.hered. ïj^,not. fw. 'Belg. tit. mde Itberi. verf. fuccejjïo. Gudelin·
l. z.cap. 18. verf. pen.
- In 't verder en heevt ftilfwygende overgang geen plaats alsinKindren
van het eerfte lid, als gefeid is, foo als by verfcheyde keuren, arg, /. mie.
(fod. de Ediü. div. Adrian. tollend, mede onderfcheydentiijk werd be-
veiligt, als tot Leyden ende Oudewater, daar het felvegeen plaats en heefc
als in Ervgenamen in de opgaande lijn, in ongehuwlijkte Kindren,daar Va-
der , of Moeder langft-levendeis , ende in alle Kindren, ende verdre afko-
inelingen, daar Stief-vader , of Stief-moederblijvt; maar alle andre per-
foonen regt van Ervenis verkregen hebbende , moeten de felve aldaar (in-
dien daarom gefchil valt) vervolgen, met geregte inleyding in het bedt
des Boedels, by Schout ende twee Schepenen te doen, waar jegens men
wederom gelijke wtleydinge mag doen, ende als dan daar op by kort regt
werd geoordeelt, ende het toegewefen bedt geftijvt ende gefterkt, niet
jegenftaande Appel, oft reformatie. Keuren van LejAen, art. 185. ende
van Ondewater, art. 133, welke manier van inleydinge ende v^'tleydinge
in de mcefte Steden van Hollmd plaats heeft. Neoftad, Decif, Cm,
Holland, f^.ifi fit. 't Selve werd medegevolgt in andre omliggende Pro-
vineien. Sie Coftum. van Vtregt, Rptbric. 23. art. 14, ende volgend,
Land-regten van Over-Tffel, i. Deel, tit. 8. Lapd-regten van Velmv, ende
felmven-Zoom, cap. 3 3. Ordonnantie op de manieren van procederen bin-
nen Aarnhem^art. a8. maar in Uraband, werden de manieren van Frankr
rijk^ gevolgt, ende gaat het bcfit van den Overleden, metter daad over op
den naaiien, die het onder borgte mogen aanflaan , ende daar van die geen
dieby Wtterfle-ml eenig regt verkrygen, geregtlijk moeten wtwinnen,
Sie bier van Coftuym. van Antwerp. tit. 47. Goftuymen van Zuyd-Hol-
land, pag, 495.

ö Om welkeoorfaak alfoohet feer gevaarlijkende twyvelagtigwas een
Ervenis op ftaande voet aan te vaarden, ofte te verwerpen, foo om de fchul-
den die dikwils verborgen kunnen fchuylen, omtrent die geen, de welke
haar met een ydele naam groot maken , te ontgaan, als wederom het
voordeel datmen dikwils door het al tehaaftig verwerpen , ondankbaarlijk
met de voet foude ftooten: Soo was de Ervgenaam feekren tijd vergund
van beraad , binnen welken tijd by naar de gelegenheid van den Boedel
mogt vernemen, ende alfoo met voorbedagten ende wijfen Raad fij"
nieening mogt verklaren. /. l, f. ff.de jnre delib. Maar alfoo ook
feh's de Luvden die haar beraad wel ende volkomen hadden genomen,

dikvvils door onbekende latten , ende heymelijke ongelegenheid van den
Boedel in haar meening grootelijks ende onnoofel wierden rniileid , is daar
naar door den Xa)fer J υ s τ i ν i α ν υ s een feekerder middel ver-
gunt , ende toegelaten , naraentlijk het regt, van beneficie vetn Inventaris-,
datiseenregcelijkebeichryvingevanaiiede goedren des Boedels te ma-
ken. Het welk naar het voor-fchrift, Lult.Cod.de jme deliberandi , ge-
daan zijnde , ende den Erv-genaam niet hooger, ende verder als de goedren
ende innekomen des Boedels toe mogten reikken , verbond, ofte belaftej
ende de eere van den Overleden foo veel als mogelijk was, befchermdc
ende behield.

Dit werd by ons indefer vougen voor goed gekent, ende onderhen-7
den j Dat het felve als zijnde een extraordinarium remedium , en begnn-
ftigt voorregt, (htt welke een Ervgenaam , welke den Boedel die aan hem
onder de naam van Ei-venis is vervallen , voor twyvelagtig houd, is ver-
gunt ) by oorlof aan de Land-overheid, voor het aanvaarden van de felve,
moet verfogt werden , ende onder andren moet den verfouker binnen veer-
tig dagen naar het verkrygen van 't felve, alle de goedren , foo roeren-
de als onroerende , aBien , crediten, &c. behoorlijk ten overflaan van
een Notaris ■> ende twee Getiiygen doen befchryven , de roerende goe-
dren by gefwoore Schat-iuyden van de plaats , daar het Sterv-hiiis is geval-
len , doen fchatten, ende borge ftellen, dat hy daar af de fchuld-eyffers
ende Maaking-beurders fal betalen , foo dat behoort, eer dat hy daar af
yets fal aanvaarden, op ftraf van gehouden te werden voor volle Ervge-
naam , welke betaling hy als dan doen mag met het gereetfte, ende aan die
geene die 't hem gelievt, naar gelegentheid van faaken , foo ver als het
ftrekkenmag, mits begeerende borg van weder te geven, indien namaals
bevonden moge werden dat het foo behoorde. Vlac. van den 20. Oétob.
1541, van den 19. May 1544. ende op den i2.july 1611. -art.jo. vernieuwt,
ende daar mede vermeerdert: dat foodanige toeftand verkregen zijnde, toE
feekren bequamen dage voor de Overheid van de plaats gedagvaart wer-
den alle de fchuld-eyffers van den felven Boedel, ende alle andre die hen
fouden willen tegeh-ftellen, om aldaar naar gedaane verkondiging ende
vvtroeping tegens de onfeekre, ofte onbekende fchuld-eyflèrs, indien daar
eenige mogten wefen, de felve Brieven naar gedane onderfouk geftadet,
ende voor goed opgenomen te werden naar haar lorme ende inhoud, ofte
anders, alfoo bevonden mogt werden te behooren. Sie InfiruB. van dm
Hove·) an.ii^. u^mpl.van de InfiruB.art, 5. Zyp. not. fiir.Belg.de
jurtdeli^. & benific, invm, Chrift, vol. 4. decif. ii, é'feq,

Dog werden van dit verfouk verfchoont, de Arme Gods-Iiuyfen in den
Lande van Holland ende Weil-Vriefland, de welke by rejolmte van de Ed.
Groot Mogende Heeren Staten van Holland ende Weil-Vriefland, van den
20. Decemb. i<i55. op de %emonftrahtie van de Elemofeniers der Stad
Amfteldam is vergunt; dat de goederen die aan defelve komen te vervallen,
by overlijden van yemant die in deielve huyfen onderhouden is geweett,
fullen mogen werden aanvaart en verkoft onder bemficie van Inventaris,
fonder dat het iel ν e huys meerder gehouden ial vvefen te betalen, aan de
crediteuren van den felven overleden, als het goed heeft uytgebragt,
fchoon defelve binnen de tijd van een jaar, na de dood van den overleden
fig cjuame te openbaren. Ende in cas niemant binnen den verileten tijd van
een jaar fig en quame bekent te maken , om yet tot laften van den overle-
den, of deflelvs goederen te eyflèn, fullen de felve fchuld-eyflers van de
voorfz. aangeflagen goederen fijn en blijven verfteken , fonder des eenige
adietot laften van defelve, ofte de voorfz. huyfen te mogen pretende-
ren , nu o£ ten eeuwigen dage. Des fullen de Regenten van de voorfz.
huyfen gehouden fijn Biljetten uyt te geven, ter plaatfe daar het gewoon-
lijk is fiilks te gefchieden, inhoudende iet overlijden van den perfoon, ende
indaginge van alle die op den felven yets fouden willen eyifen, binnen den
voorfz. tijd.

Wanneer ende binnen wat tijt dit beneficie· moet verfocht werden, werd
byde Placaten foo veel de Provincie van Holland aangaat, geen gewag
gemaakt, ende over fulks nog altijd binnen behoorlijken tijd voor de aan-
vaarding ende onderwindinge van des Boedels faaken mag gefchieden. arg.
l.uk. 2. 3.Ö" Ji. C"'^· deliberandi. Sulks dat het felve aan de

befcheydenheid van den Regter werd gelaten te oordelen, arg. l.i. β. uit.
ƒ, de fare deUber. Soo als verftaan is by Sande lib. 4. tit. 11. defin. 2. Het
welk by het eeuwig SdiB van den Konink^van Hifptnjen^ rakende Braband
ende Vlaendren van den Jaare 1611. art. lO, hier vooren verhaalt, tot drie
Maanden bepaalt werd.

8 Dit beneficie en werd niet vergunt foo lang daar yemand van de bloed-
vninden van den overleden den Boedel als volle Ervgenaam wil aanvaar-
den. Chriftin. ad leg. Mechlin.tit. \6.art.%o. &vol. 4. decif. 210. Zyp.
not. fur. Belg. de jure delib. in fin. mids dat den felven van des Overledens
Maagfchap zy : waarom felvs een Man tot fijn Overledens Huisvrouws Er-
venis niet en foude werden toegelaten. Soo als by 't Hof ende den Hoogeti
Raad isgeoordeelt, by Neoftad. decif. fupr. cur. Holland, 7, Sievorders
Pecc, de tefiam. conjng. ChaiTan. adconfnet, 'Burg, tabr, 7. 13. ^ ·

in verb. ad fecmdtim. Sommige meynen dat hy ook in gelijke leden moet
beftaan met de geene die de Ervenis onder beneficie van Inventaris willen
aanvaarden. Sie ChnRin.ad leges Mecblin.M.ï6.art.^o.mm.J. & art, 50.
num. g. Vall. de reh. dub. trad:, zo. num, 16. Pecc. de teflam. conjngM.r.
cap. 35. Papon. Itk 21. tit. 10. art. 2. Neoftad. d. decif.y. Rebuft. ad
confl.reg. de liter. oUig. art. 3. glojf. 2. nftm. 34. Dog op dat het geene
yemand by gunfte verleent is, niet tor lijnen nadeel verdrayt werde, ver-
mag den verkryger in fuiken geval, als yemand van de Vrunden fig als volle
Ervgenaam wil dragen, fijn verkregen voor-regt te laten varen , van mey-
ning te veranderen, ende de Ervenis felvs vol wt te aanvaarden, volgens
het tuig van Charond. lib.6. refpanf. Sande /jp. 4. tit.iz.defin. 3.
Kinfcot. refponf. 12. Zyp. d.loco.

Dog alfoo dit nüddel ,'ten goeden ingeftelt, veeltijds tot agterdeel van
de Infchulders van onmagtige Boedels wierd misbruikt, is in verfcheyde
Steden daar tegens by Keure voorfien. Sie de Keuren der Stad Lefdm·,
art' 204.

Ervenis het zy by Wtterfie-ml, of by verfterv op yemand vervallen, ρ
mag afgegaan werden wtdruklijk by verklaring, of verlaten werden
fwijgende. z. & 7. infiit. de hered. ^alit. & differ. l. 57. de ,
vd owitt. hered. & tot, tit. Cod. de repnd, vel abβi>]. hered.

De Ervenis by Wtterfie-wil, op yemand vervallen, afgegaan zijnde, ver-10
valt ten voordeel van de Ervgenamen dewelkeby verfterv de naafte zijn,
ende komt daar door de geheele Wtterfte-wil te vervallen, met al't geen
daar in is bevolen, l. iSi.ff.de Reg.jur. l. ff. de Teflam. tntel. l. 17. ff.
Si (jftis omijf. cauf. teflam, l. 2. in fin. (^od. eod. ten waar dat de felve in het
verder door de Codicillaire Clatifale was bekragtigt, daar door de maakin-
gen ende andere deelen buyten de Ervenis daar in begrepen, beftand blij-
ven. lilt. Cod.'de (^odictll. DD. adl. 3. Cod. de teflam. Sic Andr. Gail.
lib,Z.abf.il^.nnm. 3. Joann. a Sande/2^.2.

Soo yemand tot nadeel van de maakingen , ofte verbanden in de Wtter- j j
fle-wille geftelt, de Ervenis op hem by de Wtterfte-wtl gelaten, quam
te wraaken, met dat infigt dat hy by verfterv-regt de geheele Ervenis vry,
ende fondcriaftroude gemeten, isfoowel in de maakingen ende verban-
den gehouden, dan of hyde Ervenis byde Wtierfle-wU had aangegaan,
1.1. #-/.1.3· ^od. Si quis omijf. cauf, teflam. Of dat hy geld genoten had om
d'Ervenisafte gaan, of anders ter gunfte't felve dede, op dat den onder-
Helden , of die g een dieby verfterv-regt de naafte is, de Ervenis vry ende
fondcrlaft mogt genieten, zijniy beydetothet voldoen van demaakin-

gen ende verband van overgang gehouden, ende aanfpreeklijk, des dat den
befitter van het goed eerft nioeft wtgewonnen werden. L i. in fin,
l. 4. ff. eod.

't Selve heevt ook plaats in CoMcUlei},ende onvolkomen Wtterfie-voillen,
daar by yemand fijn naafte Vrienden by verfterv met eenige maakingen,
ofte verbanden van overgang belaft, diemedcniet-tegenftaande het ver-
laten van de Ervenis, in de maakingen ende verbanden gehouden zijn
foo ver het goed mag toe reiken. /. 6. ff. Si quis omijf. cauf, teflam.

8. of, ende wat in de rrebdtiitnii{He tnde
falddie portie mag werden toegereekent.
5. Of een Soou met al geheele overgivte van
fijti Ervnis belafl, bujten jijn Legitime,
nog daar . en - haven de TrebelUanique
mag aftrekken, ende hoe 'tfelve rverd
gereekent onder vijv, of meer Kindre».
Of 't felve ook plaats heevt in verder af-
komeUngen.

Oft felve ook plaats heevt in Ouders.
II. Schattinge van den twintigfien penning,

Legaten of Eidécommiffen belaft, aan te vaarden, foo is tot voordeel
van de felve ingevoert, dat hy van alle maakingen , ftaande tot fijnen lafte,
naar fijn aandeel, onder de naam van F-iicidie, foo veel af mag trekken,
dat hy boven de fchulden van den Overleden, behoude het vierendeel van
den Boedel, ofte van het deel van den Boedel, waar in hy Ervgenaam is ge-
ftelt. tot.tit.ff. φ- Cod. adleg.falcid.

2 Infgelijks vermag hy met overgang ende Fideicommis belaft zijnde, als
by hem niet, ofteminder als het vierendeel van den Boedel foude blyven,
de TrebelUanique, dat is , een gelijk vierde-part af te trekken, eer hy de
Ervenis overgeevet. tot. tit.jf, er (^od, ^d Senatufc. Tnbeli, in welk vie-
rendeel ook degenooten vnigten gereekent werden, l.il.ff.eod, vrtgc-
fondert in Kindren van het eerfte Lid. /. 6. Cod. ad Senat, Trebell. Sie
Joann. a Saude hb.^, w, 7. defm, 5,0. Chriitin, viUm, 1. deaf. ;!i8ó

I. FaUidie portie, wat ?
z. Trebeliianiqtie portie, wat, ende tvanneer
plaats heevt. '

3. Of, ende tvanneer de felve moge» werden

verboden.

4. De felve hebben geen plaats tegens armen.
5·, Houdea op in'tgeenyemand voor Legt·

time is gemaakt,

6. Of, ende wanneer door nalating van Staat

ende Inventaris verhoren werd.

7. Aftrek van TrebelUanique, of Falcidie,

hebben maar plaats in den eerfien Erv-
genaam , ten waar hj 't felve regt niet
gebruikten had.

nnm. 30. Anton. Fab. aa Cod lib. 6. tit, 27. defi». 4. Andr. GsA. lih. 2.
obf. 133. dog blijvt den fel ven Ervgenaam naar aandeel van fijn vierendeel
ook in de fchulden van den Boedel gehouden. 7. infl. de fideicomm.
maarniet in demaakingen. /. z.jf.ad Trebell. &ibtT)D. Sulks dat in-
dien hy by Wtterfle-wil in meerder als het vierdedeel bedroeg, Ervgenaam
geilek was, foude hy in de fchulden voor fijn aandeel gehouden zijn, maar
in de maakingen alleen, voor foo veel als hy meerder ende boven het vier-
de-deel genoot. /. i. i. 17. ff. md Senat. TrebelUan.

Defe aftrekkingen en hebben geen plaats j foo wanneer de felve by den ?
Overleden waren verboden, amh.fed quam teflator. Cod. ad leg. falcid.
Chriftin. vsl. i. decif. 316. behalven in de Kindren van het eerfte Lid, in
welke fuik verbod geen plaats en heeft, i.jitbemas 6. [od.ad Semr^Trebel»
Mantic. de conjeBftr. nltimar. volmUt. lib. 7. tit. 11. mm. 7, Fachin. con-
trovJib.iz.cap.iT. SiemedeSande lib. tit.J. defin^'y.6. Ende is by
het Hof va» Holland verftaan dat defe aftrekking ftilfwygende verboden
is , als den Erv-later de vervremdinge van de goederen in 't geheel heeft
verboden, Neoftad. fter. Holland, decif. 5. in fin. Coren obferv. 39.
xum. 8. Grot. Inleyd. lib.2.cap.2^. verf. Tot voordeel, ende lib.z. cap.l6,
verf. Men houd. Mantic. de con'jeBur. ultimar. volmtat. lib. 9. tit. 14.
num, 16. Menoch, deprsfumpt. lib, 4, prafumpt, 1^6. mm, z^.Cfimfeq,
Sie mede Joann. a Sande lib. 4. tit. 7. de fin. 10.

Infgelijks en hebben defe aftrekkingen geen plaats tegens de Gods-huy- 4
fen, ende Armen, amb.fmiliter ^od. ad leg. falcid, & ibi DD. cowmm.
Guidon.Papje iif«/.i88. Andr.Gail. lib.i.obferv.iio. mm/j. Covarruv.
incap. Reynaldm 18. §. i.nnm. 7. Merenda/i^. 2. controv, cap. 31.Grot,
ïnleyd. lib. z. cap. 2$. verf. Tot voordeel. Chriilin. vol.i. decif. 320.
mm. 16. ly, 18, fel VS niet in Kindren van het eerfte Lid, gelijk als by den
Hoogen Raad op den 7. Juny 1651. is verftaan indefaak van Borgermee-
fters ende Regeerders der Stad Leyden, als fuperintendenten der Arme
Gods-huyfen der felver Stede, midsgaders de Regenten van't Wees-huis
der Stede Am^erdam-^ Impetranten in casvan reformatie , contra Adriaan
Willemfu Witten, als procuratie hthhenAevm Anna de ^efnoy , We-
duwe ende geftelde Ervgenaam van Dirk, Cornelis Barentfz,. va»
Wieringe > Gedaagde,

Defe aftrekkingen houden mede op, in , ende van het geen yemand ge- 5
maakt is, dat hem noodfaaklijk gemaakt moft werden, gelijk of yemand
yets voor fijn Legitime portie was gemaakt, of dat een Vrouw yets voor wt
gemaakt was in plaats van het geen fy by Huwlijkfe-Voorwaarden voor

wt bedongen had. /. jd. in pr, eod. de inofficiof. teflam. l. 8i. ji. i. ff, ad
leg. falcid,

6 By fomtnige Regisgeleerden werd mede geoordeelt, dat een Ervge-
naain, de welke de Ervenis aanvaard, ende blijft befitten fonder Staat en-
de /«■z'i^^w des Boedels temaaken, daardoor het regt van aftrek der
vierde-deelen yerlieft. Dog 't felve werd by de meefte alleen veritaan van
defalcidie, ende aftrek van de inaakingen. arg. auth, Sedqutimtefiator.
Cod. ad leg. falcid. Novell, i. cap. z. maar niet van de Trebelliamquei
dat is, het aftrek van de ErveniiTen over de hand. Sulks by het Β of van Bol-
land , volgens het gemeender gevoelen der DD. is verftaan, volgens tuyg
van Neoftad. decif. Cur. Holl.^. in fin. Sie mede Chriftin. vol. i. decifyij.

7 Ende is te verftaan dat defe aftrekkingen maar eens plaats hebben in den
eerften Ervgenaam , ende verder niet. /. 47. ff. ad l. falcid. l. 22. §, uit. ff.
adSenat. Irebell. Ten waar dat den eerften Ervgenaam het regt van aftrek
niet en had gebruikt, in welken geval men ook verftaat dat een tweeden,
ende verder Ervgenaam over de hand fulks nog altijd doen mag. arg. /. i,
denique, verf tnde Neratius. & ibi Ban.& DD.ff* ad Setiat. Trebell, Sie
Anton.Fab. ad Cod. lib. 6. fit. 27. defin. i.

8 In dit vierdedeel mag al toegereekent werden, wat den Ervgenaam wt
den hoofde van den Overleden eenigfins is aangekomen, het zyby maa-
king, gift, of anderfins, hoedanig het foude mogen wefen. l. 22. 2. /. 91,

f. ad leg- falcid. Ook de genoten vrugten. /. zz.ff. ad. Senat. Tre-
bell. Wtgefondert in Kindren van 't eerfte Lid, als hier voor is gefeid. Met
foodanigonderfcheid, dut inde Trebellianique dat is, het aftrek van de
Erveniiïèn over de hand , het felve te verftaan is van het geen by tytel ende
manier van Ervlating, maar niet het geen by manier van roaaking was aan-
gekomen, het welk alken plaats heeft in de Falcidie, ende aftrek van de
maakinge felv, arg. ff. adl. falcid. l.^o.l.j^.f^eod. SieDuaren.
lib. 2. difput. 10 "Fachin. Ub. $.contr.cap. 15.

^ Het was twyvelagtig onder de Regts-geleerden, of een Soon met een
al geheele overgifte van fijn Ervenis belaft, een dubbelde portie vermogt
afte trekken, dat is, te gelijk, ende fijn Leguime, Qndeüya Trehellianique,
daar van eyndelijk een gemeen gevoelen geworden is, dathy het felve
naar wtwijs van de Geeftelijke Regten vermag te doen. ha tenent Ferrar.
infor. lib. exfHbflttut. tit. 50. gloff. 7, nttm 5. in verb. pofl fideicomtvtf!·
A\t\mdtÏ conf.z%,vifoproceffi*.vol.z. Curt. Senior conf.^^. ^tq^eita
per tsmt» mmdHm obfervari tfficjfir Guido Papa Decifionttm- £>elphinat.

ψ&β. 52,. Sie Fachin.5. controv. cap.z. & 3. Gaü/i^. i.ebferv. ï2i.
Grot. InUyd. lik 2. cap.io. verf. Hoewel. Neoüad, mr. Holland, decif.s,
mw. 3. & dectf.fupr. cm. 11. & cm. Holland. 17, Waar wt wederom een
nieuw gefchil is ontftaan, nanientlijk : hoe die dubbelde af te trekken por-
tie moet géreekent werden : ende of in vijve, ofF meer Kinderen, wiens
LegiUmeportie alleen de helft van den Boedel bedraagt, nog daar-en-boven
de ΤrebelUmiqHeportie, mag afgetrokken werden ? Bald. conf. 94, lib, 2.
qtiem fequitur Covarruv. in cap. Rdnut. 11. Kurn. 6, Decius conf. zz 8.
ende andere, i^uos citat Grivel. decif. 107. mm. 10. feggen neen, Andre,
gelijk als Anten. Thefaur. dicif. 252. Ciijac.//^. Z.objerv. cap.$,Ïichia.
Ub. 5. cap. 3. Chriftin. vol. i. deetf. 245. & dectj. 315. Anton. Vzhex de
Error. pragmat. decad. ^.error. & Cod. Sabaud. Ub. 6. tit. 27. defin.4.
rum. 5. willen dat ook in fuiken geval buyten de helft, het aftrekken van de
Trebelliamqueportie plaats heeft, naar wtwijfen van de Geeftlijke Regten,
volgens welke eerft de Legitime als een laftende fchulddes Boedels werd
afgetrokken , ende wt het verder, het vierendeel van de 7reklliam<^ue
werd gereekcnt. cap. Raimt. & Rainald. tit. decretnl. de tefiam.

Maar onfe dagelijkfe prailijcq de fel ve gefchillen aan d'een zijde ilelien-
ds, heeft daar in een raiddel-weg gevonden: te weten, dat de Legitime-,
ende 7rebelliamqHeportie, foo wanneer dat die te famen komen , altijd
fondcr onderfcheid de helft maken, nog meer, nog min. Soo dat in fuiken
geval het een in het ander getrokken werd; Sulks als by het Hof van Hol-
Und, in de faak van Gerbrand C^erritfz.. contra Repom van Ojen , in Fe-
bruar. 1^20, is verftaan, ende nog dagelijks onderhouden werd, tefleGvoz-
neweg, ad Grot. lib. 2. cap, zo. num. 19. Waar wt ook moet volgen dat
dc aftrekkinge voor ibo veel die by foodanig geval meer als de helft foude
bedragen, ook in de Kindren van het eerfte Lid mag verboden werden.
Sande lib. 4. tit. 7. de fin. 3> 4. 5.

Dit regt van dubbel aftrek heeft ook plaats in Kinds-kindren , ende ver- iq
der afkonielingen , tenzy 't felve wtdruklijkby de Wtterfle-vpH is verbo-
den. Sie Anton. Fab. ad (^od. lib. 6. tit. 27. defin. 4.

Maar wat de Ouders aangaat, is op den 4. Novemb. ιόιδ. tuffen Aef-
gen fans, ende Ckrifiaan vander Meulen verfiaan , dat de felve haar Le-
gitime portie, en regtelijk gedeelte hebbende, de TrebelliamqHe daar-en-
boven niet en mogen eyffen, contra Ant. Faber d. defin. 4.

Hier diend by gevougt dat voor alle aftrekkingen tot voordeel van het 12,
gemeene Land, tot een Iwpoft op alle onroerende goedren, die ab mtcfiato,
by Tejlment·, Codicil Legaat, giftewt faake des Doods, &c. aan y-

ning, by Placaat van den 22. December 155)8. daar na den dertigiïen,
by ΨΙαοΛΜ van den 18. December 1599. ende nu by Tlacaat van den
18. Aiigufti 1540. den twintigften penning, van de waarde van alfulke
goederen, fulks die by den Geregte van de plaats, daar de felve zijn
- gelegen, opregtelijk fiillen werden gefchat ; Sie hier van het 4. >5. <5,
ty4rttjkel.van 't voorfi.. 'Tlacaat van den Jare 16^0. Ende is op den
27. Septemb. i(>53. by Placaat van de Staten van Holland het felve ver-
meerdert, dat den feiven twintigften penning niet alleen over Erveniilen
van ter zijden aankomende, maar ook in opgaande Magen , fonder onder-
fcheid , fal werden betaalt, ende dat niet alleen van onroerende goedren,
maar ook van Rente-brieven, foo op 't Land? als op andre gehjpotheqHeer-
de, ook Bijl-hrieven midfgaders Obligatien tot laften van het Land,
ende de Comptoiren loopende.

13 Daar by komt dat veele Steden in Holland by Handvefl is vergunt, of
anderiins voor een oud gebruik hebben gehad, dat alle Luyden van buy-
ten komende in de Stad, by Wtterfle-wil, ©f Verfterv-regt te erven, van
haar Er venis den tienden penning, ten behoiiven van de Stad moeten be-
talen , al eer fy haar geërfde goed wt de Stadt komen te vervoeren. Tot
het welk ook gehouden zijn de Burgers, ofte Poorters , de welke by wey-
gering van des Stads dienften ende laften haar opgeleid, of anderfins , fon-
der bewilliging wt de Stad komen te vertrekken, ende haare goedren te
ontvoeren. Het welkmen plag te noemen het regt van //«e, οΥε Exmve.
Sie de Keuren van Legden, art. Sj. wt kragt van haarluyder Handvefivm
den 13. Julyi493. den 3.Novemb. 1525, ende den 14. Novemb. 1542..
Soodanig Ofiroy is mede verleeiit geweeft aan de Stad Delv : Dog in den
brand van den Jaare 153^· verongelukt, als te fien is in het nader ÖUroy by
Xaifar Κ α r ε l op den 27. Maart 1545. aan de felve Stad verleent.
Daar by de felve by vernieuwinge van 't voorgaande Laar O£iroy werd ver-
gund : Foor regt van Exuwe te mogen heffen, opbeureny ende omvangen·, den
twintigflen penning van allegoeden^uccederende,ofte anderfins gaande hnyten
de Stede van Delv,mitfgaders ook^fo veelte mogen nemen , ende omvangen
van den Inwoonders , ofte goeden wtderfelver Stede gaande inandre plaat-
jen , ah die Wet-hoHders aldaar nemen van de Invs/oonders van Delv·, het
χ.γ den tienden, twaalvden, ofte vïjvtienden penning. Ende voor die van
Leydenisby Sententie van het Hof van Holland van den 17. Feb. 1527·
aiilèn J<iQ(ib_ 'Ddmsn, ende f an fanfj,, Zuhw> Exue.meefters der Stede

van Leycl«ï , Gedaagden in cas van reformatie Cóntra Flor is van Bos^
huyfe»·) Impetrant verftaan, 4at.<ie Regeerders van Leyden geregtigt
fijn , te genieten het regt van Exue van alle goederen ende ervenis, en
die geèrvt werden by perfoonen , die buyten Leyden in andere plaatfen
9/oonenj van perfonen die in de Stad woonen, aldaar overleden , ende wel-
kers goederen aldaar gelegen fijn, al is 't dat defeJye Erveniffe komt van een
Moeder op haar Kind, ende dat defelve Ervgenaam een Poorters Kind isj
wefende het fel ve regt den tienden penning van de wtgaaiitie Ervenis.

Dog werd het felve regt onder de Steden die gelijk regt hebben, jegens-
sxialkanderen meerendeels gekweeten. Soo daar van vericheyden Over-
komften zijn. Als in de Handveflenyzn ^mfieldam van den Jare 1613,
pag.^6. tefien is by feekren Brief van de Stad van Groeningen van date
Sint-Jans-Baptiftcn-Avond 1553. daar by verklaart werd, Dat al die
geene die Ervenifen ende goeden bimen der felver Stede, eiide des Stads vry-
heden aange'érvet ende aanbefiorven zjjti, de felve vry [uüen mogen omvan-
gen , indien dat hare Borgeren ende Inwoon der en , deigeUjckj wederomme
foodanige goeden ende Erveni^en , in der felve r Landen , ofte Steeden vry
eyjfen, ende omvangen mogen. Ende nog by feeker Accoord tuflchen den
Steden Haarlem ende uimfleidA·^, aangegaan op den April 1464.
daar by befloten werd : Dat foo wanneer eenige Pcorteren van uimfleldam,
eenigegoeden ofte Ervejiifen toekomen, ende aen beflorven fuUen zijn binnen
der Stede van Haarlem, dat fy die vrj deelen fuilen mogen, ende daar mede
doen hm helievten j fonder de Stede van Haarlem, of yemand anders van
haren 't wegen pond-geld daar af te geven , ofte te betalen; Ende voort dat
alle Poorteren van Amfleldar» > kfiwende metter woon binnen Haarlem,
t'^allen tijden als 't hm believen fal wederom vry f uilen mogen wtvaren , f on-
der yets daar over te gelden ; behoi4deliik. dat de Poorteren van Haarlem ,
gelijke '^i^j/ieid in de Stede van ^mfleldam feilen hebben, Soo ook by fe-
kere Overkomfte tulfen die van Oadexvattr ende Delv van den 4. Maart
14Z7. die van Oudewater aan de Stad l^eh beloven: 'Datfj tot geenen
dagen aan Eriienijfen, nog aan beflervenijfen, die hare Toorteren ende In·
„emonderen in het regtsgebied van Oudewater mogten aenbefierven, bela-
flen , nog befwaren en [uilen, met eenig pondgeld van hen te eyjfen , of te
nemen, ten waar datier de Burgermeeflers van der Stede wegen van 'Delvy
lioor ende eer β van haar Τ oorteren van Oudewater ejjfcheden ende namen,

Soo dat 't felve regt tegenwoordig niet verder, ofte anders gebruikt ea
werd j als tegens die gene, de welke, ende al waar men 't felve, of ge-
lijk regt tegens den anderen gebruikt, foo nog onlangs binnen Leyden^

tegens Ingefeetnen van Middelburg is geoefiènd, ter oorfaak die van MtA~
delhurg 't felve regt tegens Ingefeetnen van Leyden hadden gebruikt.

Is ook by het hof van Holland verftaan, datmen aJIeen regt van Exmve
fchuldig is van roerende goederen , om dat de onroerende goederen bjy-
ven, ende de Steden haare fchattingen daar van hebben. Soo ook in ge-
lijkenis van de fchattinge van den twintigilen penning verftaan werd dat
van het felve regt van Exuwe vry zijn alle Opgaande ende Nedergaande
Maagen , als noodfaakelijke Ervgenainen , de welke niet en kujanen, of
mogen voor by gegaan werden, l. 5./. ^o.ff.delib. &pophHm.l. 7. i.
ff. Vndelib,

I. Verflerv-regt tpanneerpUétts heeft. 8. Verflerv-regt in Hollmd ,witt , tndehti2

j T> Y gebrek van Erv-lating by Wtterfle^wil, komen de naaile Vrunden,
fj elk in-fijn rang tot de Ervenis: wanf, foo lang als de Wtt(rfie-ml kan
fiant grypen, en heeft de wettige geen plaats. de Rcg.jm. ende

werd het verfterv-regt dan alleen plaats gegeven, als de Ervenis wt kragt
vaneenige Wtterfte-wU niet en kan aanvaard werden. /, jf. de .Acqnm
vel omttt. hered.

De naafte Vrunden werden verdeeld in Nedergaande, Opgaande, ende
Zijd-magen, daar van de Nedergaande ende Opgaande den andren beftaan,
ende van de eene voort-teeling tot d'andre, by trappen door een regten lijn
op ende neder tellen , ende dè Zijd-mageneerft over dwers, ende zijdling
opklimmen tot den gemeenen Stam, daar die geene die het vraagd, ende
die geen van wiens Maagfchap gevraagt werd, zijn afgekomen, ende alfoo
weder zijdling neder gaan, van d'een geboorte tot de ander, tot den fel ven
van wiens Maagiihap gevraagd werd. Het welk foo veel onderfcheyde-
lijke Leden maakt alifer geboorten tuiTen beyden zijn. Siilks als hier voor
inliet i.'Sw^, 8. ZJff/, in't lange werd aangewefen,

Soo dat het Verfterv-regt verdeeld werd in driederhande foorten, in Ne- ^
Vergaande, Opgaande, ende Zijd-magen.

Daar van de Nedergaande het goed van den Overleden komen te erven
voor de Opgaande ende Zijd-maagen. Ί^ονύΙ, η 8.»» pr. & cap, i. /.7 i .
uit. in fin. ff. Si Tab. Τeflam. null exftab. Waar onder gereekent de wettige ?
Kinderen , ende Kints-kinderen , fonder eynde, foo, dat de Kinderen in het
eerfte Li'^' hooft voor hooft erven, met gelijke deelen, ende de Kints-kin-
deren } ofte verder af komeiingen^ in plaats van haar Ouders voor een hooft,
neffens die geene die anderfints naarder in Leedenaanden Overleden fou-
den beftaan, datmen nomt by ftaaken te Erven, ofte by reprefemaüe, dat
is plaats-vulling. 6. & fin. infiit. de heredit. qus. ab int e β at. defer- /.3.
Ced. de ligitim. hered.J. z. in^it. de hered. qmlit. & differ, l. i. β. ζ. L 2,
ff. de Suis & legittm. d. Novell. ir8. cap.i.

Ik fegge wettige Kinderen,] Om dat de onwettige, dat is , buyten wet- 4
tig-Huwlijk gebooren Kinderen , van haar Ouders niet en Erven, daar van
Hiedein het i.Bmk^,inhet 7. "Deel, ende elders, ondérfcheydentlijk is
eehandelt, als alleen dat Speel-kinderen van haar Moeder mede Erven, ge-
ijk ende benevens andere Kinderen, volgens het gemeen fpreekwoord; Een
Moeder en maal^tgeen Baflard. l. z. 1. ff. Vnde (^ognati.l. $.1. ff.de
inoffic.te^am, §.5, infiit.de Senatitfeonfult. Orphitiam,

Indien yemand meer Kinderen ende Kints-kinderen , wt verfcheyde 5;
Huwlijken voort- geteelt, komt agter te laten > Erven fy het goed van haa-
ien gemeenen Vader, ofte Moeder, fonder onderfcheid, ge ijk,als andere
Kinderen, maar trekken elk in den fijnen voor wt het geen van haaren voor-
Overleden Vader, ofte Moeder, endefulkswt den Boedel van het eerfte
Huwlijk in den tweeden Boedel was. ingekomen, foo fulks ondericheydent-
lijk was wt te vinden. /. 3, Cod. de Seemd. nupt. & mth. fubjeB. l. 8. 9.
Cod. eod. Maar was het felve foodanig vermengt, dat het niet onderfchey-
dentlijk en was wt te vinden , foude 't fdve wt kragte van de ftilfwijgende
gemeenfchap,( waar van hiernaar) met gelijke deelen , fonder on-

Naar de Nedergaande komen eerft de Opgaande Magen, de welke foo β
fy alleen zijn, als Vader,,, of Moeder, Groot-Vader, of Groot-Moeder,
feomen fy alleen te Erven, maar foo benevens Broeders of Sufters, in 't le-
ven zijn Vader of Moeder van de beftorven.zijde, Erven de felve benevens
de Broeders ende Sufters. Novell. 118. cap. 1. & 2. Hetwelk ook tot
Broeders ende Sufters Kinderen by plaats-vulfnge werd vvtgerekt. No-
"jtB^ ii-j^ c^p' i, Buyten defe komen Groot-Va^er ende Groot-Moedsr,

of een vanbeyclen, ende foo voort van d'een tot d'ander, met wtfluytinge
van verder, ofhooger: al foo onder de fel ve geen plaatsvtillinge te pas en
komt. d. Novell, ii8. cap, z,
η Naar defe komen de Zijd-magen. Novell. cap. Onder de wel-
ke volle Broeders, ende Sufters, ende hare Kinderen by plaatsvullinge naar
de Roomfe Regten de eerfte zijn, met vvtfluytinge van die geene de welke
maar van Vaders, of van Moeders zijde alleen bellaan. Novell, ii8, cap,^.
amh.hoc ita.(^od.com.de SHCceff. Ende naar de felve komen halve Broeders
ende Sufters. Novell. 118. cap. 3. na de welke komen de naafte in Bloed,
met wtfluytinge van alle andere verder Magen, d. Novell. 118. cap, 4.

Dan alfoo daar in, ende in verfcheyde andre deelen, de manieren ende
enderhoudingen van ons , en andre Landen van het Roomfe Regt komen
te verfchillen'i fal genoug zijn 't felve dus verre aangeroert te hebben; ende
in't verder noodig zijn van het befterv-regt defer Landen in't byfonder te
verhandelen. _ .

S Welken aangaande voor af te letten ftaat, dat van ouds in Holland ende
Wefl'Vriesland op 't ftuk van 't verfterv, tweederley Regt gebruikt is ge-
weeft, ten deelen gemeen met de Friefen, het welk Aasdoms-Regt genomt
wierd, ende ten deelen gemeen met de Zeeumn hetwelk Schepen doms-
regt genaamt wierd, naar dat die plaatfen van Holland, be-Noorden
Friesland, ende be-Zuyden Zeeland, naaft quamen, waar van den oor-
fpronk werd verhaalt byGrot. Mejd.Ub. i,cap. 28. ende Yinn. ad f,
inflit. de Sticceff. cognator. Ende van het ντοοχά yiasdom, is hier voor
I. 'Boiik,^ z. Deel, num. 23. verhandelt. Daar van den grond van het Aas-
doms-regt, beftond in den Regel: Het naafle bloed, ervt het goed. Ende
den grond van het Zeeufe- regt beftond daar in t dat het goed niet op en klom,
ende ging aan die geen daar't van daan gekomen was. Tot dat de Staten
van Holland ende Wefi-VriesUnd by de Politijke Ordonnantie in den
Jare 1580. het felve tot een eenparig Regt hebben fouken te brengen,
't welk by fommige is gevolgt geweeft , maar niet by allen. Waar van die
van de Noord-zijde van den Rhijn , het oud gebruik van het Schependoms-
regt, niet t'eenemaal hebben verlaten ; wederomme die van het Dijckr
graaffchap van Rijnland, en hare aanhangers , leggende foo aan de Zuid-
Weft, als aan deNoord-Ooft-zijde van den Rijn , die van ouds, het

doms-regt hadden gebruikt, tot het gefeyde Gemeen-Lands-regt niet ver-
ftaan en konden.

Sulksdatde Staten degefeyde plaatfen een byfonder Regt, wat van het
Oemeeil-Lands.regt afwijkende, ende foo wt het Aasdoms, als Schepen-

doms-regt gemengt, ende te fanien geileld, hebben vergunt by TUcate op
dgj0cceffieabmeit^to vanden iS.Oecemher

Sulks datter cweederhande Verfterv-regt in gebruik is, en onderfcheid
fremaakt moet werden tuilen het Gemeene-Land-regt, gegeven by de ge-
feyde I'ohtijc^fte Ordmmntie, ende meeft volgende't oude Schependoms·
^gfft, en tiiflen het byfonderRegt der Steden ende plaatfen die by het FU~
caat van den 18. December 1599. eenigfins het oude ^afdoms-regthQ-
houden hebben: waar van elk op fijn fchik vervolgens.

De Steden ende plaatfen die haar houden by het Tlacaat van den iS-De-'
cember 1599. zijn Haarlem,Lejden, Jmfieldam,j4lkmaar, Hooyn, Enc-
hayfeti, Eaam^ Woerden, Naarden, MomikendaK», Msdenblik^, Muydersy
ende PKrmerent, Midfgaders het Dijk^graafjchapvan Rijnland, hst Land
■ van Woerden, ende be-Ooften, ende be-Noorden Rijnland, ende 't Lnnd
van Woerden, wtgefondert, Waddings-veen, Reewijkj Baskoop, Sl^ypwijk?
Blommendnal, ende Middelburg.

Ten aanfien van roerende goederen werden gevolgt de plaats daar het ρ
Stervhuys valt, maar ten aanfien van onroerend goed het Regt van de plaats
daar 't goed leid, om dat de Statnyten > ofte Land-wetten voor foo veel die
van het'Verfterv fpreeken re'él zijn, dat is , verftaan werden meer op het
goed te fien, als op de perfoon, ibo dat de felve niet verder en kunnen
werden wtgerekt als over 't goed da? binnen haar Regts-gebied gelegen is»
arg.Lfilt'ff'dejurifatBJ.i.mfin.l. 1, Lult. (^od.nbiinrem aclio. Sulks
dat om de verfcheydenheid van de plaatfen ende Coftuymen daar het goed
leid, ende daar het Sterv-huys valt op verfcheyde manieren in een ende den
fel ven Boedel werd gedeilt, ende geervet. /. Vnic. Cod. Vbi heredit. agat.
Tiraquell. traEh. dejtireprimogenititrd, qH&fl. 46. nnm. I. &Jeq. Argentr.
adconfHu^d. Brittm.art. 218. glojf. mm. 2.3. 4. Carol. Molin. ad
confm»d. Panf^ art, Nicol. Burgund. ad confuemd. Flandr.traü. 1.
tiHW. 36. Chnftin. ad kg, Mechlin. m.\6. inpr. mm. 4. 5. & vol. i. de-
cif. 59. nurn.x. z. 3 Gail lib.x. obferv, 124. Coren obfcrv. Snpr. C«r.20,

Het welke volgens het oude ^afdoms ende Sckepe«doms-regt, art. 9.
foo nauw genomen wierd , dat indien een Kind woonendé in
Yigt, alleen quam fpelen in Schependoms-regt,, ende daar haaftig ftorv,
ofte-dood geikeken wierd, in luiken geval het goed van dat Kind gaan
ende erven moft na Schependoms-regt^ Gelijk dat in 't byfondcr werd ver-
vat in het Art, van de InfiruEiie vm het uiafdows ende Schependoms-
regt. Waar wt yemand mogte twijvelen, aangefien by ons nog .eenigfins

het AafSms €ncie Schependoms -regt werd ge volgt , of daarom het
felve alfoo by ons ook geen plaats en behoort te hebben ? Dog vermits
by ons het gefeyde yiafdoms ende Schüpendoms-regt niet verder, ofte
anders is aangenomen a!s voor ioo veel daar van in de Ροϋίψψι Ordon-
namie, ende het Tiacaat van de fticctffie, ab mtefiato , elks in den fijnen
is vi7tgedrukt, ende verder niet , foo kan het felve by ons geen plaats
hebben , ende dient de voorfz. Inflruilie van het Aajdoms ende Scke-
pendoms-regt nergens anders toe, als tot onderregting van een weet-lie-
venden onderfouker van het verouderde Aafdoms ende Schependoms-
10 regt. Daarom men in foodanige gelegenheid foude moeten volgen de
gewoonte van de plaats daar des Overledens Kinds Ouders haar vafte
ende laatfte woon-plaats gehad hebben, arg. tit. Cod. ZJbi de hered.
ag. oport, Ende is fulks alioo byhet Hofvm Holland, ende in andere
Provinciën verfcheyde maaien geoordeelt. Sie Chriftin. vol, i.decif.i66.
num.6. Coftuym. van Antwerpen, «>.47.«rt. Confult. ende Ad-
vijf. het 2. Deel·, conf.ii.

Ikfeggeen vaftewoonplaats,] Omdat niet het enkel verblijven van
yemand, het welk dikmaals maar voor een tijd gefchied, gelijk alsye-
mand in heete fiekte fig buyten de Stadt begeevt, of om aidere faaken
buyten de Stad fijn vier en ligt houd, maar het vafte voornemen om daar
te zijn ende blijven , fonder meninge van wederkeeren, yemands woon-
plaats maakt. /. 17. 15. ad Mmicipal. jmfl. l. 4, Cod, de diverf. öf-
fic. & appar.jfid. l. 5. ff. decaptiv. & poflUmin. reverf, l. 16. 2, ƒ. ad
JMiinicipal. Sie Menocli. de arbitr. jnd. caf. 8<5. tiftm. 2. ^ feq,

Soo ook verftaan werd van yernand , de welke tot bedieninge van
eenig Ampt, gelijk als een iJiZ^i/j-i^wT, een Predicant, een uidmcam-,
Kapt sin, een in befendinge, een Student om

iijn kunft, of wetenfchap te vervolgen, in een andere Stad komen te woo-
πεη, de welke niet verftaan en worden haar vafte woonplaats te ver-
anderen , dewijl fy foodanige woonplaats niet wt haar eygen hoofde, maar
alleen van haare bedieninge en befitten. /.13. (^od. de Sgnitatib. l. uit. Cod.
deincolisJ.T^.ff'.admmicipaL £xcept.part.z.cép,i'

De welke wt Bolland naar Indien vertrekken, wierden op gelijke grond
verftaan bare laatfte vafte woonplaats noyt te hebben verlaten, of fy behou-
den de meyninge van wederom te komen^ argj.y, Cod.de incol. & l.z^S'ff'-
de Werb, Sigmfic. Ende wierd overfulks haar goed gedeelt naar het Regt vatï
die plaats» daar fyhasr laatileyafte woonplaats jq tigllmi jhadde» gehad.

Voleens ade van verklaring van de Staatm (generaal van den 2. De-
cemb. ten verfouke van fan Kroon woonende tot Middelburg

in Zeeland, op 't ftuk van de fuccelEe vandegeene dieuyt defe landen
naai Oo^ Indien varen j gegeven, daaar by verftaan is : dat op de geoc-
troyeerde vaarten daar ter refidentie-plaats geen nieuw regt op 't iluk van
de iucceifie en is ingevoert, de Ingefetenen defer landen uytvarende ofte op
de reyfe komende te fterven, haare erveniifen ah inteflato gereguleert
feilden werden na de wetten ende ordonnantiën van de plaatfen defer
Provintie daar fy uytgevaren ende t'huys behoort hebben. Dog is by
nader O&oy van de \oom. Staten Generaal aan de Ooft-Indife Com-
pagnie op den lo. Jan, i66i. verleend, verftaan: dat dien-aangaande
over alle Landen, Steden ende luyden in Ooft-Indien, naar het voor-
beeld van de Ordonnantiën aan die van Weft-Indien Anno 1629. ende
1636. toegeftaan > onder het beleyd van de Compagnie, mitsgaders
op de gins ende herwaarts reys gevolgt fal werden het regt van de Polit,
Ordonn, met de Interpretatie van den 15. Mey 1594. mogelijk uyt die
infigt j dat het regt van de Politijque Ordonnmtte is ingeftelt, als een
algemeen regt over het gantfe land, daar .van alleen fijn iiytgefonderC
jie geene dewelcfce op haar verfoiik by het Placaat van den jare 1599.
eenbyfonder regt vergunt is, het welk engmqet werden genomen, ende
tot geen andere plaatfen mag werden uytgerekt als die daar in uytgedrukt
ende begrepen fijn.

Van het Verfterv, volgens Geraeen-Iands ende den grond
van het Schependoms-regt, in 't byfonder.

AAngaande het Gemeen-Lands·regt by de ToUt^qite Ordonnantie-
van den Jare 1580, het weikin Holland over al geyolgt werd,
Iftie, Ordonn. art. 19. (wtbefondert in de Steden ende plaatfen, dewelke
ibyhet PUcaat van den Jare 1595». daar by haai· een byfonder Verfterv-
regt vergund is , vi'erdee opigeteit) ftaat voor een Regèl aan te merken ,
dat al-wat in de felve Ordonmntie niet en is wtgedrukt, gefchikü , ende
wtgeleid moet werden, niet naar de befchreven Roomfe-regten j maar
naar den grond van het Zeeufe-regt, ende den Regel , dat het goed moet
gaan daar het vandaan gekomen is. To/ïi. Ord. art. 19. Het welk feer
Kauw genomen moet werden, ende alleen te verftaan is van Verfterv-regt
buyten Wtterfte-wille, Sulks indien by Wtterfle-mlle geroupen waren
de naafte Vrunden, fonder wtfondering, men verfiaan foude, dat de fel ve
nadérheydnaar de Roomfe-regten moet werden geoordeelt, om dat het
Verfterv-regt geen plaats heevt foo lang de Wtterfie-wil plaats hebben
kan, de welke in het twyvelagtigetegens iet Verfterv-regt vverd wtgeleid..,
I. 39. ff. de acq. vei omit. hered. Soo dat tegens het 27. ArticHl van
liet felve regt verilaan foude werden, dat Vader of Moeder voor andere
de naafte waren. arg. L i. 6, 7. 10. ff'., Oude.. Cognat. J, 92. ƒ". de
J'trkSign,.

Volgens dit gemeen Land-regt gaan de nedèrgaande, dat is, Kinderen
ende hars Nakomelingen by plaats-vullinge fonder einde, voor alle andere,
Falit. Ordonn.art. zo. 't welk over een komt met het RoomfeRegt 2»
infiih.ds-hmdi q-dêiitat. &dtffcr, infiitiJe hsnditatibi ^a ab

inteHato defermnirt tot, tit. jf'. & Cod. nnde liberi /. i. J). 2.. jeq.β defuis
φ legitim, heudit. Novell. 118. cap. i.

Vader ende Moeder beyde nog in leven zijnde, hy gebrek van neder- 5
«Taande, zijn Ervgenaam in 't geheel van haare Kinderen. Tolitic. Ordam.

21. l-i-i-f. deimjf. teftam. /. 8. ff. ft tak tefiam, mll. ext. jnnB. No'
Dili.ii^.cap.z.

Een van beyde ontbreekende, gaat het goed in 'tgeheel aan de beiiorven
zyde, art. 27.

Ende eerft op de Broeders ende Sufters. ToUtlc. Ordomant. art, 2 2. fo 4
wel heel als halve, yder even veel. Ferk,Ur. van de Polit, Ordonti. van den
1.3. Mey 1594. verf, Ende dat de felve. (mids dat de felve den Overleden
van de beftorven zijde beftaan ,) mitfgaders op der fel ver Kinderen ende
Kinds-kinderen , by plaatfvullinge. Sulks dat het Bedde vi'aar wt den Over-
leden gebooren is, zijnde gefcheiirt, aogte de Ouders , nogte eenige op-
gaande , nogte ook zijd-Magen , den Overleden maar alleen van de on~
vqrftorven zijde beftaande, tot de Ervenis, ofte eenig het minfte deel van
dien zijn geregtigt, 'Politic..Ordonf)..art. 16. verkjar.^erf. Dat niet al^
leen. Soo verre, dat indien de Magen van de beftorven zijde ontbrakenj,
de Ervenis aan de Graavlijkheid foude vervallen. Grot. Inleyd. lib. z.part.
jo. mm.')·. tegens denbefchreven Regten, volgens welke de opgaande
niet alleen Vader, of Moeder, maar ook hooger Opgaande voor de Zijd-
magen gaan, /. 1(5. §. 7. degtad, & affin. l. 4. $. z.ff. de in jus vocando.
d. Novell. iiS. cap.i.

Vader ende Moeder beydé ontbreekende, werd als dan de Ervenis ge-
leid aan twee gelijke deelen. Politic. Ordom. art. 23. en gaat de geregte
hclvt aan's Vaders zyde, ende de weder-helvt aan's Moeders zijde, Ton-
der aanfchoiuv te nemen van welke zijde meeft gekomen was, mede eerft
aa" de-Broeders ende Sufters,. foo volle als halve, hare Kinderen ende
Kmds-kjnderen , by plaatfvullinge , ende by Staaken. Politie. Ordom.
art. 22. in lulker mameren ,.dat de halve Sufters ende Broeders, haare Kin-
deren ende Kinds-kinderen , tegens de volle Broeders ende Sufters , Iiare
Kinderen ende Kinds-kinderen, met een halve hand deelen, de welke van
de volle Broeders ende Sufters by de Roomfe Regten wierdea wtgeiloo-
ten. Novell. 84. cap, i, §. i. Novell, iiS.cap,j,amb,. poflfratres. fodt
de legitim. hered.

By voorbeeld, indien datter halve Broeders ende Sufters zijn van we-
dsrzyden,, dat is., foov^^el van 's Vaders als van 's Moeders zyde, foo dee-
len de volle Bioeders ende Sufters met hare kinderen, ofte Kinds-kinderen

de eene helft, met de Broeders ende Sufters haare Kinderen ende Kinds-
kinderen van's Vaders zyde, ended'ander helvt met de Broeders ende
Sufters hare Kinderen ende Kinds-kinderen, van 's Moeders zyde. Dog in-
dien datter maar^an een zyde halve Broeders ende Sufters zijn» ibo trekken
de volle Broeders ende Sufters hare Kinderen ende Kints-kinderen de eene
helft van des O verledens Boedel voor wt, ende deelen dan nog de andere
helft met de halve Broeders ende Sufters hare Kinderen ende Kinds-kinde-
ren j alle by plaatfvullinge. f^erklar. op de Politic. Ordonn. in 'i be^in.

By gebrek vanNedergaande, Vaderende Moedert'famen , mitfgaders
volle Broeders ende Sufters ontbreekende, werd infgelijks den Boedel in
tween gekioovt, ende werd aan twee gelijke deelen , eerft tuilen de halve
Broeders ende Sufters van Vaders zyde j ende de halve Broeders ende Su-
fters van 's Moeders zyde, haare Kinderen ende Kinds-kinderen by plaatf-
vullinge gedeelt: maar waren daar maar halve Sufters en Broeders haare
Kinderen ende Kinds-kinderen van de eene zyde, foo foude de felve met de
Bloedverwanten van d'ander zyde , die volgens het Gemeene-Land-regt de
naafte waren, gelijkelijk moeten deelen. Politic, Ordonnmt, art. ly. facit
Novell. 118. cap. 3. verf, hts autem non expantihm cum feq. auth. pofifra'
tres Cod. de legitim. herédib,
5 De Nedergaande Magen, Vader ende Moeder, t'famen Broeders ende
Sufters, de heele ende halve ontbreekende, volgen de naafte afkome-
lingen van Broeders ende Sufters Kinds-kinderen» zijnde buyten het vierde
Lid) hooft voor hooft. Politic. Ordonn. art. ende verkl, verf. "Dat
de defcendemen, mede behoudens het onderfcheid tuifen die geene die van
bey de, en de die maar van eene zyde den Overleden en beftaan. Verkjar.
op de Polit. Ordom. verf. Ende datgelijkj ; contra d. Novell, I18. cap. 3,
$,fiii,jmSl·. anth. poflfratres. Cod. de legitim. heredib,
^ De Nakomelingen van Broeders ende Sufters Kinds-kinderen mede ont-
breekende , komen des O verledens goederen dan eerft op de Groot-vader
ende Groot- moeder van beyde zyden,indien die nog in't leven zijn. Politic.
Órdowuaft.i'y. ende z6. Ferklaf. verf Dat niet alleen: contra d. ί.16.
$. η. ff. degrad. & ajfinib. & de 2\(ovell. 118. cap. 1. Maar een derfelver
ontbreekende, ende het Bedde gefcheurt zijnde, komt des ontbreekendens
deel op die genen die den Overleden van fijn voor-Overleden Groot-va-
ders, of Groot-moeders zijde naaft beftaat, dat is, eerft: op de Oomen
ende Moeyen van den Overleden, ende der fel ver Kinderen, by plaatsvul-
ling. Politic. Ordonn, ζή. ende 28. mede blijvende 't onderfcheid, dat
indien eenige van de felve Bloedverwanten maar van hal ven Bedde aankwa-
men.

men, de ielve tegens d'andere maar met een halve iiand fouden deelen: ge-
lijk hier voor van Broeders ende Suftersis gefeid. FoUtic.Ordonn. art. 25.
Verkjiir.verf. Ende dat gelijke.

Defe merie ontbreekende , komen alle verdere Zijd-magen den Over-7
leden naaft beftaande, met wtiliiyting van andere, ende even na zijnde,
hooft voorhooft. Toliüc.Ordonn. art.z'i. opfulke manieren, gelijkhiei'
vooren is gefeid, dat den Boedel in twee gelijke deelen moet gedeelt wer-
den 5 ende de helft moet gaan aan de Vninden van 's Vaders zyde , ende
d'andere helft aan de Vrunden van 's Moeders zy de, mits dat die geene die
maar van den halven Bedde aankomen, mede maar met een halve hand te-
gen d'andere deelen.

Wat aangaat de Provincie vm Zeeland, aldaar werd mede gevolgt da» 8
grond van het Schependoms-regt voor 't meerendeel, over-een-komende
met de voorverhaal de Tolitijcqae Ordonttamie, volgens den Regel: Het
goed en klimt niet, ende gaat aan die z^jde daar het van daan gekomen is :
Ï)aar van niet verder, ofte anders van befchreven bevonden werd , als in
feeker aanteekening op den naam van InflrttBie van het ^ af doms ende
Schependoms-regt, byd'een of d'ander t'famen geftelt, dog van geen of
weinig gevolg.

In den Lande van ^r\el, daar Cjorinchem de Hooft-ftad van is, werd?
het felve regt mede in alles onderhouden, vvtgefondert in de twee vol-
gende hooft-ftiikken : I. Dat foo wanneer Vader, of Moeder fterfi:,
een Kind agterlatende, ende daar naa 't felve Kind fonder Kinderen by
'-t leven van fijnen langftlevenden Vader of Moeder komt tefterven, als
dan deelen die van de Ouders in 't leven is, de een helft, ende de andere
Ervgenamen van de beftorven zyde, daar de goederen van daan geko-
men zijn, de ander helft . II. Soo wanneer het bedde gefcheurt zijn de,
veel Kinderen agter gelaten werden , Γ00 werden de goederen als in Zuid-
Holland gedeelt half en half, maar een van de Kinderen Overlijdende,
werd als dan "t felve Kinds goed, by den Vader ofte Moeder in levende
lijve zijnde, mede voor d'een helft: gedeelt, blijvende de wederhelft voor
de andere Broeders ende Sufters.

Dat de Kinderen regte Ervgenamen zijn van haar Ouders,ende de langft-
levende van hun Ouders befit de goederen in lijvtogt.

De Kinds-kinderea komen in de plaats van heure Vader, in de deelinge
van haarlieder Groot-vaders ende Groot-moeders goeden,

Broeders encie Sufters van eenen Bedde, fonder Kinderen Overlijdende»
erven de goederen op de Broeders ende Sufters die in den leven zijn, maar
niet op de Kinderen, daar die Ouders af Overleden zijn.

Daar yemand fterft fonder Kinderen after te laten , hebbende nog Su-
fter, nog Broeder, nog Vader, nog Moeder, erven de Oomen ende
Moeyen in 'c goed, maar Oomen en Moeyen Kinderen niet daar die Ou-
ders af dood zijn.

Ende aüe goeden daar de nedergaande linie ontbreekt, erven opwaarts
nagel-naait, Siede CoJhijm, aldaar.art, 47. 48.49. 50. 51. ende')i.

In Stigt van Wtregt ende Gelderland werden meeft de befchreven Reg··
t«ngevolgt: Van welkers Regc in 'rbyfonder te handelen onfes voor-
ncems niet en is.

WAt aangaat het byfonder Regt der Steden, noopende het Verftery
by het Placaat van den 18. Decemb. 1599. vergunt, 't Selve
heeft een ander voorbeding: dat al 't geen in 't ièlve Placaat niet is vvtge-
dmkt:,nie.trmr: /lafdoms , οί Scbependoms, ofnaarde ΨοΙιΐηηαε Ordon-
nantie van den Jaare 1580. moet gefchikt, ende wtgeleid werden , maar
naar de Roomfe befchreven Regten, de welke daar in meeft gevolgt zijn·
FUcaat op 't ftuk van de Succejjie, art. 14. Sulks dat in defen in verfcheyde
voorvallen de felve Regten naarder moeten werden ingefien.
i In defen is mede de eerfle piaars voor de Kinderen ende vordere afko-
meiingen

inelingen fonder eynde , die mede te verftaan zijn wt een wettig Huwelijk
gebooren,'t νοοΓΓζ. Tlacaat art.^. Lj. inpr.ff. de bonts damnatoruw.
l. ■y.infiti.f. tntabul. teflam. ntill. ext.i.i·^ detneffdof.tefiam. l.i$· C^^'
de legttim. hered,

By gebrek van Nedergaande , komt mede de geheele Ervenis op Va- ?
der ende Moeder beyde nog in levende lijve zijnde. 'Tlac, van defucceff, ab
intefltt. art. z.jur-ξΐ. d. II.'

Het Bedde gefcheurt zijnde, ende een van beyde Vader of Moeder
oncbreekende,foo deelt de langftlevende de geheele Ervenis met des Over-
ledens Broeders ende Sufters, heele ofte halve, ende der felver Kinderen
ende Kinds-kinderen by plaatfvulling , met twee gelijke deelen , de
langil-levende Vader ofte Moeder indeeene helft, endede Broeders τη
Sufters als vooren in de wederhelft, 't voorfz. Flac. αη.ζ. Mits dat de hal-
ve Broeders en Sufters haare Kinderen ende Kints-kinderen den Overleden
van debeftorven zijde beftaan, ψίαα, d.art,$. Daar in te letten ftaat,
dat maar alleen Vader , ofte Moeder, benevens des Overledens Broeders
ende Sufters erven , ende het felve geen plaats en heeft in Groot-vader
ofte Groot-moeder, de welke eerft komen agter heele ende halve Broeders
ende Sufters , haare Kinderen ende Kinds-kinderen, Plac. art, 7. contra.
JSlovell. 118. cap. 2. /. i6. i. 7. ff. degraéb. & affimb. l. 4. parer.tesff
de in jas vocando. DD.& Glojf. in dtU. cap. i. Novell. 118. tn verb, pa-
rentes. Als alleen Γ00 wanneer aan d'eene zijde alleen maar halve Broeders
ende Sufters haare Kinderen ende Kints-kinderen in 't leven zijn, in wel-
ken geval de Groot-vader, of Groot-moeder, ofte andere hooger op-
gaande, benevens de felve met twee gelijke deelen komen erven. Tlac.
ö. als hiernaar.

Ende alffer geene volle Broeders of Sufters in 't leven zijn, fal de langft-
levende Vader of Moeder alle de goederen by den Overleden ontruimt,
ende agter gelaten, komen te erven, ende gaan voor andere Zijd-magen,
alwaart ook ioo dattér Kinderen , ofte Kints-kinderen, van den Overledens
volle Broeders ende Sufters , ofte ook halve Broeders ende Sufters waaren.
d.art.l.infin. het welk gegrond is op den Regel van het Jlafdoms-regty
dat het goed moet komen op de naafte in Bloed./^«i Novell.ii^. cap.z.

Over welke woorden van het gefeyde 3. jirtic. Ende alffer geen volle λ
•broeders of Supers tn Ί leven zjjn, fal de langiilevende Vader of Moeder
in alle de goederen komen erven, alwaar 't datter halve Broeders ende Sufiers
voarent&c. bedenken gevallen zijnde, hoe de felve met het eerfteLid
van bet felve Artijke! daar gefeid werd: Als een van bejde Vader ofte '

Moeder ontbreekt r foo fal de langflhvende derfelve mette Broeders ende
Sfiflers ■> 't z.y heek ofte halve , &c, tefameu komen, Qc. moeten werden,
gekken , ende nietten anderen over-een-komen ? Wierde daar op by foni -
niige geoordeelt, dat het voorfte Lid , door het agterfte wierde verandert,
of vernietigt, foo verre dat voor den Hove vm Holland quit^te ontftaan
zijnde, of volgen-de't derde Artijkelvan het gefeyde TUcaat, yenjant
ftervende,ende agterlatende een Vader ende halve Broeders van 's Moeders
zyde, ofte een Moeder met halve Broeders van's Vaders zyde, die beyde
met gelijke deelen tot des Overledens ervenis moeften komen, dan of de
Vader, ofte Moeder alleen mogten erven, met wtfluytinge van de halve
Broeders. Was dien aangaande in de fake van Maria, Dircx Ί)", Weduwe
van Ysbrand Dirk.fz.. op den 3. Novemb. i(io8. verftaan dat de Vader
ofte Moeder, met vvifluyting van de halve Broeders ende Sufiers , alleen
iïK>eften erven. Dog is het felve in de faak tiiflèn j4driaan Jacobfz., woo-
nende tot Warmond. Item : tuifen. de Voogden van fow/,i»/z,..naarge-
laten Wees-kind van Jan Jorifz:^ contra Cornelis Cerbrandfz.. als ge-
trouwt hebbende MagtS'lt facobs D''. alle tot Hoorn, naarderingefieii
zijnde 5 verftaan; dat een halve Broeder van 's Vaders zyde, geregtigt was.
de helft van fijn halve Broeders goederen te genieten, latende de'ander
helvt alleen aan de Moeder van den Overleden: welke gewijfden beyde
byden Hoogen Rade, defeop den laatftenjiiny 1625. ^egeene op den
20, Martii 1625. zijn beveftigt, ende voor vaft geftelt, dat het laatite lid
van het gefeyde Artijkel met het eerfte mofte over-een-komen, ende vol-
gens het felve wtgeleid moil werden , fulks dat defe woorden in het
ka^ften lid van het gefeyde derde Artijkel begrepen: Ende aljfcr geen
volle Broeders, ofte Suflersin't leven τ,ψ, fal de langfl levende Vader,
ofte Moeder in alle de goederen by den Overleden ontrujmt, univerfaüter
fmcederen, alwaar'ï aait er halve Broeders, ofte Snjlers χ^απη. Alleen
plaats moeten hebben in't opfigt van halve Broeders ende Sufters, den
Overleden niet beftaande van de zyde daar in hy beftorven is , waar mede
de ftrydigheid'van beyde Leden komt op te houden. Sie Coren obferv. 29.
mdeio.

De iangftlevende gebreekende, komen de Broeders ende Sufiers heele
ende halve, hare kinderen ende Kinds-kinderen met dit onderfcheid: Dat
foo wanneer alifer te famen komen volle Broeders ende Sufters, met hal-
ve Broeders ende Sufters te gelijk, van 's Vaders ende 's Moeders zyde, of-
te der felver kinderen ende Kinds-kinderen,by plaatsvulling,als dan den ge-
kelen Saedd werd gedeelt intwee gelijke deden,waar van de voUe Broe-
ders,

XIV. Deel. VanhetVerflerUinaar den grond'vani&c. ^9l
ders ende Sufters, hare Kinderen ende Kinds-kinderen, in de eene helft
deelen met de halve Broeders ende Sufters, hare Kinderen ende Kinds-
kinderen van 's Vaders zyde, ende de andere helft, met de halve Broeders
ende Sufters, hare kinderen ende Kinds-kinderen van 's Moeders zyde,
maar warender alleen halve Broeders ende Sufters, hare Kinderen ende
Kinds kinderen van de eene zyde, fo fouden de voile Broeders ende Sufters,
hare kinderen ende Kinds-kinderen, eerft de geregte heifte voor wt trek-
ken , ende in de andere helft met de voorfz, halve Broeders, Sufters,
hare kinderen ende Kinds-kinderen met gelijke deelen erven , gelijk
hier vooren in het verfterv van't Gemeen-Lands-regt is gefeid. Ttóc.
art. 4.

Volle Broeders ende Sufters hare Kinderen ende Kinds-kinderen gebre-
kende, werd den Boedel medegedeelt in twee gelijke deelen, waar van
de eene helft gaat aan de halve Broeders ende Sufters, hare kinderen ende
Kinds-kinderen van 's Vaders zyde, ende de andere helft aan de halve Broe-
ders ende Sufters, hare kinderen ende Kinds-kinderen , van's Moeders
zyde, indien die daar zijn. Tlac. art. maar warender maaralleen halve
Broeders ende Sufters, hare Kinderen ende Kinds-kinderen van de eene zy-
de, foo fouden de felve, als vooren in twee gelijke deelen komen, benevens
Groot-vader, of Groot-moeder, ofte hooger opgaande , den Overleden
van de andere zyde beftaande. d. Piac.art.6, foo dat de halve Broeders
ende Sufters, hare Kinderen ende Kinds-kinderen d'cene helft, ende de
naaite opgaande Maag, ofte Magen van de andere zyde de wederhelft, hooft:
voor hooft moeten erven.

Staat alhier te letten, dat in de Zijd-magen geen pkats-vulling onder- ο
houden werd, foo wanneer alle die tot de Ervenis komen, den aflyvigen
even nam Leden beftaan: Sulks dat Broeders ende Sufters kinderen al-
leen , dat IS , fonder eenige Broeders , of Sufters van den Overleden in het
leven te zijn, tot de Ervenis komen, elks hooft voorhooft, en niet by
Staaken, alwaart foo dat nevens de felve quamen verfcheyde kinderen
van een, ofte meer voor-Overleden Broeders, ofte Sufters-kinderen, Plac.
art> II. 12. ende foo voort in andere Zijd-magen. Waar van een goed
voorbeeld te fien is in 't Plac. art. 3. Alwaar de langlilevende Vader ofte
Moeder, alifer geen Broeders ofte Sufters in 't leven zijn, alle de goederen
Tan haar Kind komen te erven, alwaart ook foo datter Kinderen ofte Kinds-
. kinderen van des Overledens Broederofte Suftcr in't leven waren. Daar
wel op te letten ftaat, dat het felve te verftaan is van kinderen-, ofte Kinds-
kinderen van des voor-O verledens Broeder ofte Suftcr alleen,fonder datter

nevens haiir een Broeder ofte Sufter in't leven is, die de p'aatfvulling ion,
de maken, gelijk als in het eerfteLidvan het felve Arcijkel, daar gefeid
werd; Broeders ende Saiters, ende der felver Kinderen ende Kinds-kinde-
ren te famen.Welke twee Leden van het gefeyde Artijkel met foodanig on-
derfcheid moeten verftaan werden, ofte fouden tegens den anderen ftrijden.

7 Vaderende Moeder, heele ende halve Broeders ende Sufters, haare
Kinderen ende Kinds-kinderen ontbreekende, komen de goederen dan
eerft in 't geheel op de naaile opgaande in de regte linie, de welke in een
gelijken grade erven hooft voor hooft, endede naarte de verder wtfluyt,
alwaar 't foo, dat van de eene zyde Groot-vader ende Groot-moeder bey-
de,aand'anderzijcle Groot-vader ofte Groot-moeder alleen overig was,
hft welk ook plaats heeft in andere verdere opgaande. 'PUc. art. j. Daar

' wt te iien, dat de Groot-vader of Groot- moeder, benevens Broeders ende
Sufters haare Kinderen ende Kinds-kinderen niet en erven, maar van de fel-
ve werden wtgeflooten. coHii-iï Novell. ii8. cap. z. om dat in de opgaande
oeen repr<zfentatie, ofte plaatfviilling kan vallen, vermits het tegen den
Joop van de Natnyr is, dat een hooger opgaande fal komen in plaats van
die gene die van hem felf is afgekomen, by reprafentatie, dat is plaatsvul-
linge van de Kinderen in plaats van de Ouders gelijk of die nog leevden.

8 De opgaande mede ontbreekende, komen de naatte af komelingen van
Broeders, ofte Sufters Kinds-kinderen , Hooft voor Hooft, met wriluytin-
ge van alle andere Zijd-magen, fonder onderfcheid te maken , of de feJve
zijn van des Overledens heelen, of halven bedde aangekomen, d. Plac^
art. 8. & arg. Poiittc. Ordom.art. 28. cotitra d. JVovell.iiS. cap. 3, in fit],.
jm5i. aHthent.poflfratres. Cod. de legitim. hsred,

^ Na de afkomelingen van Broeders ende Sufters Kinds-kindren , komeii
des Overledens Oomenende Moeyen, Hooft voor Hooft, mitfgaders ha-
re Kinderen by repr^fentatie, mede fonder onderfcheid van vollen, of van'
halven bedde.. Plac.art,^»

De Oomen ende Moeyen ontbreekende, komen hunne Kinderen in den
eerllen graad {valgo Sufterlingen) Hooft voor Hooft, mitfgaders oud-Oo-
men ende oud-Moeyen, foo daer eenige zijn nevens hun , mede Hooft voor
Hooft, fonder onderfcheid , als vooren. Plac. art. 10.

Jo Voort volgen de naafte in Bloed. In fuiken verftande dat die geene die
even na zijn,Hooft voor Hooft alle de goederen van den Overleden erven,
ende het naarder Lid het verder wtfluyt, fonder verdeelinge , ofte onder-
fcheid té maken, van waar, ofte van wat zyde de goederen gekomen zijn,
Flac.art.ïo.sade 15,

lin<r in het -Verftervj vdgens her Gesiieeniancls-i-égt te paffe komt, moeten
deVlaagtalen ende Leden van dien , wel begrepen ende gereekent werden,,
het welke gefchied, ofte in de regte Lime, Opgaande ende Nedergaande,
of in de kromine-, dat is , dc Zijd-linie , eerft opgaande tot de gemeene
Stam j en dan Nedei^aande tot die gene wiens JVlaagfchap gevraagt werd ,
ydér geboorte voof een Lid gereekent. Het welk door defen volgenden
Uok-reifel feerligtelijk kan werden wtgewrbgt: Hoeveelperfoonen ,foo
veel graden yvutgefondert een. Anders werden tot verligtinge van die geene,
de welke met liet tellen van de graden, ende Leden niet wel en weten om
te gaan, alle de fel ve van Lid tot Lid by Hugo de Groot in fijn Inlejd. Ub.
z.cap, 27. opgetelt jende is hier voor in het 1. Bouk^Jn het^. Deel, in't
byfonder verhandelt, ende by een ingelijvde Tafel aangewefen.

Van liet Verfterv, naar den grond van het Schependoms
ende ^afdoms-regt,in'xgemeen.

i. Het tmeederhuttde Hollands Verflen)· regt, venis hy flaken, ofte kluften verfchilt.

tPiter i»,enie hoedanig te enderfcheyden. 6. Hoe verte de Bioedverwandfchap in het

1. Tweederhande mifvalien detfelveï, elks Verflerv re^t gereekent werd, ende of

4. Tflaats-vuUinge wat, ende hoe verte te ree- 7,. M^n ende Vfouw en kunnen hy ons, ij ge-

DUs verre van de ordre van de Erveniffe by Verfterv, gelijk als die in
defe Landen gebruikt werd. in 't byfonder.
Onide gronden van het welke, voor foo veel het felve, volgens het ï
geene hier voeren verhaalt, in HalUnd onderfcheydentlijk is aangenomen,
in 't kort te onderfcheyden, defe naarvoigende grondvellen kunnen dienen,
ende volkomen rijn , om tallen tyden fonder rnoeytenvan de naderheid
van het HolUndfe Verfterv-regt te kunnen oordeelen.

I. Dat in het Gemeen-Lands-regt, volgens de Tolitijke Ordonnantie^
het bedde gefcheurt zijnde, het goed altijd moet gaan aan de beftorven
zyde, ende nimmermeer op en klimt, ofte te riigge gaat. Politic, Ordonn.
m, IJ-

IL Dat de naafte afkomelingen van Broeders endeSufters Kinds-kin-
deren,.volgens de Politijque Ordonnantie, gaan voor Groot-vader ende

Groot-moeder, beyde nog in't leven. ΨβΙίΐ. Ord, art. iS. dewelke
volgens het TUcaat van den fare 1599. voor Oomen ende Moeyen
. gaan. art, 8.

III. Dat de reprafentatie» ofte plaats-vullinge, volgens Tlac, alleenj
in ongelijke Leeden plaats heeft, in af komelingen van de Nedergaande
Lijn, fonder eynde, ende in Zijd-magen tot Broeders ende Sufters Kinds-
kinderen, Oomen ende Moeyen Kinderen. VlAc, art. 11. de welke volgens
Folitiq. Ordonn, ook in gelijke Leeden plaats heeft, ende onbepaalt is.
Ïolitic. Ord. art. 28.

IV. Dat voorts die in gelijke Leden, en even na zijn, gelijk moeten
erven , ende in ongelijke Leden de naafte voorgaat, met wtüiijtinge van
alle verder,

V. Dat in yder van c!e felve Verfterv-regten een kennelijk mifval ge-
bleven is.

Als eerft; in het Rcgt van de ψοΗίηι^. Ordonn. Dat in Vader of Moeder
langft-levende, in het befterv van hare Kinderen goeden, dat dikvvils voor
een groot gedeelte wt haar eygen , of haar Ouders, ende naafte Magen
Boedel den Kinderen is aangekomen, van de allerverfte der Kinderen Ma-
gen werd wtgefloten, ende nimmermeer van haar Kinderen yets erven kun-
nen: Soodathetby gebrek van de felve aan de Graavlijkheid foude ver-
vallen. SieGrot. Inleyd, lib. 2. cap. 30.

Het tweede dat in het Aafdóms, ofte byfonder Regt by het Placaat van
denjaare 1599. fomniige Steden vergunt, delangft-levende Vader of
Moeder, alle des Kinds goeden ervet, fonder dat daar van yets aan de zijde
van den voor-O verleden Vader, of Moeder, daar het al, ofwel meeft van
daan gekomen is , komen kan,
3 Welke beyde mifvallen by het byfonder Verfterv- regt van den Lande
van ^rk^el, daar Gornichem de Hooft-ftad van is, wel ende forgvuldelijk
is bemiddeld, in defervougen : Datfoo wanneer de Vader ofte Moeder
ftervt, een Kind agterlatende, ende daarna 't felve Kind, fonder Kinderen
by't Leven van fijnen langft-levenden Vader of Moeder komt te fterven,
als dan deelen, die van de Ouders in 't leven blijft, de een helft, ende de
andere Ervgenamen van de beftorven zijde, de ander helft, foo als hier
voor in 't XIII. Deel breeder is aangewefen.

Het geene voorts in 't gemeen, dac is , foo voor het gefeyde Cetneen.
Lands-regt, als het byfondere Regt der Steeden in Holland , noopende het
Verilerv-regt aan te merken lÏaat, is feer weynig, ende beiiaat by naar al-
leen in de plaats-vulling , ofte reprdfentatie van de Kinderen in haar Ouders

plaats j ende in collaüone bonorum , dat is, inbrenging , ofte afkorting van
het geen te voeren is genooten.

plaats-vulling ende repr£fentatie ls-y\vznneer: de Kinderen in hare Ouders, 4
of voor-Ouders plaats komen te erven, gelijk ende benevens hareOomen,
ofte andere Vrunden die den Overleden naarder in grade beftaan , de welke
hoe verre plaats heeft, hier onderfcheydentlijk is aangeweien , namentlijk ι
tot Broeders ende Siifters Kints-kinderen, ende Ooinen ende Moeyen Kin-
deren , de felvebinnen gereekent. Pol. Ord. art. 28. Plac. art. 9.12.

Dog die van 'Rotterdam ^ is by byfonder Handveft inden Jare 160^.
vergunt, dat binnen hare Stad, ende in Schieland, het regt van reprdf ίπ-
utie, nog twee Leeden verder plaats fal hebben, foo wel tot deafkorae-
iingen van des Overledens oud- Oomen,ende oud-Moeyen, als de afkoir.e-
lingen van Oomen ende Moeyen.

Ik feg, in haar Ouders plaats te gelijk, benevens hare Ooinen ende
Moeyen] ten aanfien van het Plae. omdat volgens het felve de repra-
fentatie in gelijke graden , ende foo wanneer die geene de welke tot de Er-,
venis komen, den Overleden al te famen even na beftaan , geen plaats eii
heeft, maar alle de felve Hooft voor Hooft erven, ^lac, art.ii. maar vol-
gens het Verfterv-regt van de Polit. Ordom. art. 28. by de welke de plaafs-
vuliinge, ofte by Staaken te erven , fchijnt voor een ende 't felve ge-
fteltte zijn, en werd geen onderfcheid gemaakt in gelijke of ongelijke
Leeden.

Waar wt voortkomt dat onder het woord van repy£fe»iatie, ende plaats-
vulling, by veelen gereekent ende begrepen werd, het woord by Staa-
ken, ofteby Kluften te erven, -wanneer verfcheyde perfoonen te famen
feeker gedeelte van de ervenis trekken, gelijk als met eene handt, om hee
felve onder malkanderen te verdeelen. Het welk wel veeltijds/oo wanneer
als daar reprafe^tatie valt, ook by Staaken , ofte Kluften geervt werd ,
ende daarom van fommigefonder onderfcheid genomen werd: het welke
ondericheidenth,k teverftaanis, dat in het Verfterv-rest, volgens het
PUc^ t felve beyde oii^derfcheydentlijk werd wtgefloten, als aldaar ^ri.ii.
Maar voigens het Verlterv van de Tolitij^ue Ordon», fchijnt het felve foo-
danig onderfcheyden te werden , dat daar geen plaats-vnlJinge en vair.
Egter by Staaken ofte Kluften werd geervt als aldaar, art. 28, Soodat 5
het felve niet altijd feeker en gaat, dat foo wanneer al&r re^r&.fentatie
valt, ook by Staaken ende Kluften foudegeervet werden, ende wederom-
me foo wanneer aliferby Staaken, ofte Kluften geervetwerd, datter dan
juyil repr^ntatie foude vallenWant foo wanneer een Kinds-kind alleen,
I "' ' bene-

benevens fijn Oom, ofte Moeye een , ofte iijeer, in fijn Overleden Groot-
vaders naargelaten goederen komt te erven „ foo komt wel hec felve Kinds-

■ kind hy rèprieféMtaue 'i'miiiÏ dewijl het felve foo veel trekt als yder van fijne'
Oomen, ofte Möeyen ji foo erven fy alle te famen Hooft voor Hooft,
endeen kan niet vvel gefegt werden, dat het felve Kinds-kind by Staa.
ken, ofte Kluften foude erven: Wederom wanneer den Overleden geen
naarder , nogte andere Bloedverwanten heeft, dan kinderen van verfchey-
de Broeders , ofte Suffers, van de eene Broeder twee, van d'andere drie,
van de derde vier, ende foo voorts, foo erven alle de felve Broeders kin-
deren by Staken, dat is, de twee kinderen van de cerfle Broeder een derde-
deel, de drie kinderen van de tweede Broeder een derde-deel, ende de
vier kinderen van de derde Broeder een gelijk derde-deel, van al des
O verledens goed, fonderdat in fuiken geval reprafentatis, ofte plaats-
vuliinge vak, maar fy alle komen wteygenHoofHe. Sie de Talitijq.Or·'
άοηη. art, 2-8.

6 Wy hebben gefeid , dat buyten die geene, dewelke in de FolitijqHe
Ordonnantie, of in het Placaat van de fucceffis niet wtgedrukt en werden,
de naafte voorgaat, met wtfluytinge van andere verder Magen. Het welk
te veritaan is, foo verre yemand des anders Maagfchap kan reekenen,
forldèr eyhde-j alwaar het nog foo ver. 3, infin. de le^itim. agnator,
f ■iccejf. l. a. f. i; ff. aé fms & legitim. tegens het gevoelen van de fommige,
onder de welke Grot, lib. 2. cap, 30. ende naar hem Groeneweg. de legib,
abrogat.§. infiit. de Succejf. cognat. wt mifverlland van het Roomfe-
Regt, in d. $. 5. inflit. defncceffion. cognat. alwaar gefeid wérd,dat een yder
vvt Bloedverwandfchap tot des anders Ervenis werd toegelaten, alwaart tot
in het tiende Lid, het welk aldaar voor oneyndig genomen werd fondec.
eenige wtfluytinge , om dat het lelden gebeurd, dat yemand in des anders
Maagfchap in het tiende Lid, de naafte is. Soo dat de Ervenis dan eerfè
aan de Graavlijkjieid foude vervallen , alffer niemand en werd bevonden
de welke mét den Overleden Bloed-verwantfchap kan reekenen , de welke
voor de Cjraavelijk^heid foude gaan, hoe verre dat hy ook mogt beflaan. per
text. in l. unie, Cod. Vnde Vir & ZJx^r, juriB. ί. 3. inflit, de legitim. agnat.
fHCcejf,& §. uit. inflit, defervil, cognat. Novell. i i8i cap.^.infin. Want
al ift dat he-t felden gébeurd, dat yemand fijn Geilagt loopt tot in het tien-
de Lid , ofdat yemand geen nader Magen en heeft , als die hem ten tienden
Leede beftaan , foo is het felve nogtans gebeurlijk, voornaamlijk onder
groote Huifgefinden, gelijk als ^ovarruv. torn, 1 part. z. de watrimonio
cap, 6. $. IQ. ntim.ïi. yerhaalt, dat in Spaajen een V!ek was van omtrent

de hondert Huisgefinden, alle van een perfoon voortgekomen, die nog in
levende lyve was. Soo ook hier in Rijnland in den Dorpe van Soetermeer,
indenjare 1574. Overleden is Dirk.fonge fan Kok^, diewt Κ emmertje
fans, fijn Huisvrou, foo Kinderen als Kinds-kinderen, ende verder afkom-
lingen, agterliet hondert en drie-en-tagtig perfonen, die op het Overlyden
van Kommertje fans inden Jare 1602. op drie na nog alle in't leven vva-
ien } waar van den Geflagt-boom op verfcheyde plaatfen onder deflclvs
Nafaten te fien is , ende daer onder dusdanig Rijm-digt:
Dit gejlagtvan Dirk Jonge Jan Kok was groot,
Veor Kommertje Jans, fijn ümsvromven άοοά,
Bj haar levend Lijv honderden drie-en-tagtigperfoonen,
Waaronder w<treneven ja)·β foo veel Dogters als Soanen:
Wtbefondert een van al, die men daar in leefi,

Dees xvaren op Kommertjes Sterv-dag nog al in levende lijven,
Bebalven drie, dpe hier foo lang niet en mogten blijven,
Soo dat op den dag dat Kommertje van haar pijn genas,
Het getal van haar en Bloede nog hondert en tagtig was,
Die alle haar Moeders, Groot-moeders, ende over-Groot-moeders dood
verbejden j

By de Roomie-Regten , foo wanneer de Bloedverwanten gebraaken, 7
ervde de langft-levende Egt-genoot, tot. tit. Cod. Vnde vir & Vxor. by
't leven van de welke geen verval plaats en had. Lult. (^od. de legitim. hered.
Dog foodanig Verfterv-regt en heeft in defe Landen geen plaats , als met-
terdaad vernietigt door de gemeenfchap van goederen , tuffen Man en
Vrouw, buyten het welk de Egtgenoten by Verfterv van malkanderen niec
en kunnen erven. Sie Grot. Inleyd.het 2. Touk., 30. Deel.verJ. Wam
Neoftad. Supr, Cur. Holt. decif. 7. Chriftin. vol. 6. Aecif:6l.

Alleen dat m Cjelderland op fommige plaatfen de lan "ii-levende het
vrugt gebruik van de roerende goederen blijft behouden, rade in andere
plaatfen in de verdeeiinge van de iel ve j de Man, ofte Vrouw tegens de Kin-
deren ofte Ervgenamen, 't geen tot zijn , of haer Lyv, of byfonderen
dienit behoort, voor nyt trekt, als te fien in de Cofluymen van Utregt,
Rdric. 24. Keuren van Antwerpen, tit. 41 · Van Mecchelen , tit, van Ver-
ftervnijfe, art. 14. ende volgende. Van Bruffel, art, 249, ende 252. Van
Bergen op Zoom, art. 18,19,20.

De Kinderen ofteKinds-kinderen die eenigegoederen , ofte pennin-
gen, tot wtfettinge, vording van haar Huwelijk, Neering, Koopman-
fchap , ofte anderfins hebben genoten , indien fy daarna met hare mede-
Er vgenaraen in de goederen van hare Ouders ofte voor-Ouders willen dee-
len, moeten voor alle deeling eerft inbrengen de felve genooten goederen,
ofte de regte waarde van dien , te rekenen ten tyde dat fy het genooten heb-
ben. l.pen. I. Cod. de (^ollat. 1.17, ζοά. eod, 1.1. &tot. tit.ff. decollat^
dot. 1. 6. l. 12.1.19. ζοά. de cotlat, Sie Wurmzer. praB. tit. 42. obf. 2.
Kiim.l. Andr. Gail Ub. 2. obf. 91. vum. 5. 6. het welke foo wel plaats,
heeft in de Ervenis by Teftamente, als by Verfterv, ten waar dat den Erv-
maaker het felve wtdruklijk had verboden. Novell. i8. illuA qmque.
auth,. ex tefiamento Cod. de collat. of dat yemand tot Ervgenaem was ge-
ièek, de welke by Verfterv, geenErvgenaam konde wefen, in de welke
het regt van inbreng geen plaats en heeft. arg. l. i, 5. Cod.de collat. ge-
lijk ook niet in de Opgaande, ofte Zijd-magen. Glofl". & DD. ad 1.1. Cod,
de legitim. hsred. Gomsf adL tauri 29. nam. 9. Boër. decif. 502. num, 3»
Sulks dat het Regt van inbreng , om de gelijkheid , ende vreede tuifen de
Kinderen, nog huydendaags in fijn volle kragt is gebleven , ende by naar
in alles met de Roomfe Regten over-een-komt. Derhalven daar van al-
hier weynig behouvet gefprooken te werden, ende maar alleenlijk aange-
roert het gene om de verfcheydenheid van het gevoelen der Domoren op
fommige voorvallen voor onfeeker gehouden mogt werden. Onder hec
welke wei het vooniaaïBile is : of ook de Kinderen gehouden zijn,
' " ................bene-

beneyens haer genoten Huvvlijx-goed , Wtfetting, ofte anders, daar-
en-boven in te brengen de vrugten, ofte het gewin van dien ? Dog vvmi
verftaan dat fyfulks niet gehouden en zijn, als alleen van die tijd af, dac
fy in gebreeken zijn gebleven , den felven inbreng terftont naar doode
van den Overleden te doen. Papon. Ub, 21. tit, 7. de ColUtion. arreji. 4,
Carpzov. de fin, foren f. part. z.conflit. lo.defin, part.^. confltt. Ii.
dejin· ι^Λνα\)^·α.ίη EncPjirid.fptr. (jall.verb. coUationis exceptio. Ende
werd fulks in fcheydingen ende deylinge dagelijks onderhouden. Sie Vinn.
tYiiB. de Collaiion, capy iz. in fin, & cap. i6,num, 10. Chriftin, w/. i.
^iC//. 178. »0 I.

Maar ofinbreng van het geen de Kinderen by Huwlijks goed, Wtfet, 2
of anderfins genoten hebben., ook plaats heeft in de verdeelinge ende
fcheydinge tuffen de langft-levende Vader, of Moeder, ende de Kinderen,
is bedenkelijk ? om dat wt kragt van de gemeenfchap van goederen tuffen
Man ende Vrouw, het Huwlijks goed van de Kinderen, foo wel de Moe-
der, als de Vader aangaat, contra l. uit. fod. de dot. promf. daar wt dan
foude volgen, dat het geen de Kinderen ten Huwlijk genoten hebben , ten
aanfien van de, langft-levende, de welke't felve voor iijn helft, mede ge-
geven heeft , tegens- de felve niet ingebragt en foude moeten werden.
Ten waar by de Folitijc^e Ordonnantis van den Jaare 1580. art. zp.
wtdruklijkgefeidwierd , dat de felve inbrenging niet alleen en komt tot
voordeel van de Kinderen, maar ook tot voordeel van de langft-levende
Vader of Moeder. Sulks mede over-een-komt met de Keure van Zeeland.
cap. z. art,

Wy hebben gefeid de Kinderen, ofte Kinds-kjftderen'j 't Welk te ver- 3
ftaanis, niet alleen yan het geen de Kints-kinderen felv wtden Boedel
van haar Groot-vader, of Groot-moeder genieten, maar ook het geen haar
Ouders hebben genoten , foo verre fy Ervgenamen van haar Ouders zijn
geweeit, om dat fy in fuiken seval verftaan werden, de plaats van haar

ί. ult.jf. ad leg.falcid. l. 29. Cod. de inoff. teflam. Sie Merlin. de legittm.
lih. 2. tit. 2.^κφ IJ. Anton. Fab. αά Cod. Hb. 2. tst. s.defin. 17. Petr.
Heig. part, 1. ψαβ^ 24. mm. 37. 38. Teffaur. 237.

Het gund de Kinderen in de koft van haare Ouders^ door haar winft, 4
ofte arbeid komen te winnen, werd haare Ouders in vollen eygcndom
geworven. i. inflit,p&r quasperfan. arg. l. 5. ƒ. 7. de agnofc. tik mfrpra
diximis, maai-of het gecnedat fy wt haare felys gèwonae goederen, yets

R OOM s-H ο ll α nds-R egt. 111. Bouk,
byfonders , ofte meer als d'andre Kindren hadden genoten, het fdye naar
doode van haar Ouders voor alle deeling in den gemeenen Boedel foude
moeten inbrengen j foude wat te hard zijn, fonderling alfoo by veele niet
fonder redenen billijk ende regt geagt werd, dat de Kinderen die den Boe-
del met haare winft , ofte arbeid dapper hadden verrijkt, in het deelen ende
icheyden daar vooren yets byfonders behooren voor wt te genieten, ende
foo veel, als naar het feggen van goede Luyden foude geoordeelt v?er-
den te behooren : Soo als hier voor in het z. Bonk. > 7. Deel, num, 6. is
aangewefen.

y Of een enkle gifte by de Ouders aan de Kinderen gedaan , wederom
moet werden ingebragt, word ten wederzyden feer hard gedreven. Sic
Fachin. lib. 5. cap. 80. Faber ad Cod. lib. 6. tit. 4. defin. 4. Bronkh, cent,
3. ajfert. 68. Gudelin. de jure Novif. Ui>. 2. cap, 19. Cujac. Uh. 9. ob-
ferv. 171. Chriftin. volum.i. decif. ïj'è.nnm. 11. Schijnt nogtans dat het
felve niet en moet werden ingebragt, alsmaar feekker is dat den Vader
fijnen Soon het felveflegtelijk had gegeven, maar niet indien hy 't felve
tot wtfet, ofte tot eenig ander infigt gegeven had. arg, l. pen. i. (^od.
decollat, Bald. in anth. ex teflam. (^od, num, 2. Vafcj. lib. 2. de faccejf.
refol. 19. Kfim. 35. Socin. Junior lib. 1. Conf, 54. num. 5. Philipp,
Deciiis , ad d. l. pen. Jacob Menoch. in add. ibid.

6 In Zeeland nogtans moet foodanige gifte ingebragt werden. K$ms
van Zeeland, art. zz. Ε verhard, co»/. 183. «ew. 10. Sulks ook in

rijk^ onderhouden werd. Chaffan. ad confuemd. 'Burg. tit. de fucceff, r^br.
7. §. 5. num. 41. & feq. Moltn. ad T>ec. in auth. ex teflam. (^od. de collat,
C^conf. ^^.num.^. Ende is alfoo by den Hoogen %aad in Braband ge-
oordeelt, volgens tuig van Chriftin, val. i. decif. 178. nttm. 11.

Daar wt mede klaar ende ontwyvelijk te verftaan is, dat den Kinderen
ook niet toegereekent en jiiag werden de Maaltijd, ofte Bruylofts-Feeft^ als
niet den Kinde, maer den genoode gegeven, ende de Kinderen geen gelds
waarde verifrekt hebbende, inl. i. in verbis qmm etiam Cod. de Νegot.
l, I. §, 16, ff. decollat. l. y. §. 6,f.famiLercifc.l. zi.^.i. ff. admunicipal.

7 Soo wierd ook by den JHloogen Raad verilaan, dat de Pil-gaven de Kin-
deren gegeven , by de felve in de deeiinge voor wt getrokken moetec
werden : als niet den Ouders, maar den Kinderen gegeven, ende niet
gekomenwtdenBoedel van haar Ouders, drg. l. 17. Cod, de eollat. ho-
mr. Dog is by het Hof van Holland in de faak van Klaas Hals , tot
Delv ende fijne Crediteuren in den f^are 1603 . ende by voorbeeld van
defelYe faak, naderhand te meermalen yerilaan: Dat de Pilgayen van de

Kinderen de Ouders toekomen , ende dienvolgende de fchuld-eysren moe-
ten volgen , mogelijk om dat by Kaifer Κ α r ε l by Ediil· van den 7.
Oftob. 1551. was verboden : Dat rdemand eenige Hevaders fal mogen
hidden op 't Doo^fel ende Kerfienheidvan fijne Kinderen, om van hem eenig
pr^fent, of profijt te hebben, ende te omtvange». Verbiedende den Peters
um trelijk^n yets te geven , op verbeurte van de Pille-gave, ende het dobbel
van de vtaarde vm dien , mgefondert arme perfoonen, die men om (jodi-ml
falmogen'Pille-giftengeven. Dog aangeüen 't felve Placaat alleen isin-
gefteltj tot intooming van overdaad ende koillijkheid, foo als by nader
^Placaat van den 30. January Ij4f. te fien is, daar by het felve wederom
werd toegelaten: dat men Jal mogen Tilie-gaven geven, ter [omme van drie
Kareis guldens , [onder meer , op firafve van vierdubbel te betalen.. Het
welk mede noyt en is onderhouden, maar t'eenemaal in ongebruik geraakt
is. Soude als nog moeten werden verftaan, dat de Pil-gaven, immers voor
foo veel, die van geen merkelijke groote waarde en zijn , niet de Ouders,
maar de Kinderen toekomen , en fulks by de felve voor alle deeling , als
aart haar tot een gedagtenis gegeven , voor wt getrokken behooren te
werden.

Desgelijks word ook gevraagt van de koften die een Vader aan fijn §
Sooninfijn ofte anders heeft te koft geleid. Ende werd mede

verftaan dat de felve niet en behoeven weder gegeven te werden. /. yo.
ff.famil. ercifcmd, /. i. §. lö. ff. de collat. ten waar konde blijken , dat
de Vader fulks wtdruklijk gewilt hadd. arg. l. uit. Cod. de dotis promi(f.
Carpzov. defin. forenf. part. ^.conft. ii. defin. 17. 19. 20. Gomef. ad L
taur. 29. nuM. 16.17. Imbert. Enchirid. juris Gall. in verb. impenfa, in
Jtftdtis. Chi-iftin. ad leges Mechlin. tit. 16. art. 4. num. Vin. de collat.
cap. 13.

Maar hoe dat het gaat met het geene dat een Vader in het koopen, ofte 9
verkrygeii van een Ampt, ofte Officie voor fijn Soon heeft te koft geleid ?
moet onderfcheid gemaakt werden : indien het is een Ampt dat wel aan-
fienlijk IS , maar wederom in fig feekre laften ende moeylijkheden heeft,
de welke den Soon in het bedienen moet dragen, nogte daar wt eenig
voordeel aan fijn Ervgenamen naar fijn dood foude konnen volgen , foo
foude het geene dat in het verkrygen van dien is aangeleid , niet behoe-
ven wederom gekeert, ende ingebragt te werden, d. /. i. §. ff. de col-
lat. & Gioff. & Barthol. Cujac. 3. obferv. $0. facit. l. 20. 6. ff. fa-
mil. ercifcmd, l. 39. 3. eod. l. 21. §. i. jf. admunicip. Alfoo werden met
goede redenen de kofteu die den Vader in het Tromoversn van fijn Soon.

R ο ο μ s-H ο t l ANDS-R'e g t.' ΙΠ. Bouic^
adgradnm DoBoratus, of Licentiatas heeft aangeleid, by ons ook niet ge-
reeleiit; Maar indien eenig Ampt, ofte dienlè verkregen was , wtike
feeker gewin j ende Jaarlijks inkomen opbragt, foude het geen dat dief-
halven den Boedel vermindert was, buyten twijvel, na de dood van de
Vader voor alle deelinge by den Soon ingebragt moeten werden. /. peu, m
pr. Cod. de Sonderling indien het foodanigen Ampt was (gelij-

ker veel by ons zijn) het welke verkoft, ende aan yemand anders naar
dood van den befitter overgefet werd , ofte een ieekere fom by den
navolger j aan de Weduwe , ofte Ervgenaamen van den Overleden
voor een erkentenis moet opgebragt werden. /. uh. Cod. de pigmr.
1. 30. i. 2. Cod, de itjofiG. tefiam. l. 7. & ix. Cod, de prcx. fact·.
fcrin.

Ot nog toe is gehandelt, eerft van de perfoonen, ende der fel- r
ver geregtlijk onderfeheid , ende dan van de faken , enkel, of
veel begrypende, ende het bekomen van dien, datishetregt
datmen heeft op eenig goed, hoe dat het felve verkregen werd,
ende Vi?aar in dat het felve beftaat: volgt nu van het regt dat
men heeft op eenig perfoon, om van hem eenige faak, ofte daad te genie-
ten. /. 3. ff. Obiigat.é- aciion, pr, infiit. eed, datmen gemeenlijk Infchuld
nomt, anders ^

Verbmteniffe tot infchuld, komt voort wt toefegginge, ofte vvt on- even-
heid. Verbinten,s by toefegginge gefchied wederom wdrukkeÜjk by over-
k^üjle, ofte iblfwygende door Vet-duydinge , by gelijkenis van over- ,

Wtdrukkelijke Verbintenis, is een overkomfte daar by wt een Burger. 2,
[jjke ommegang, den eei:^n Mens den ander in gelijkheid Van het geen aan
hem gegeven , of gedaan was , yets belooft, of toefeid te ^even , ofte doen ,
met meemnge dat den ander het felve aannemen, ende "daar door op hem
eenig regt fal verkrygen.

vergt werd, ende fonder fchuld een ander aenbied te doen, of geven: de
welke foo die ernftig is, ende aangenomen vyerd , den belover verbind te
voldoen, volgens iet gemeen Tpreekwoord: "Beloftemaakt fchftld. arg.
L I, l. 7. §. 7. ƒ. depait. l.pen. Cod. eod.

Ik feg, foo ie ernitig is, ende aangenomen werd j ] Om dat een Be-
lofte de welke joks-wyfe werd voortgebragt, ende daar geen verfouk voor
en gaat, ofte aanneming op en volgt, aan een ander geen regt van verbin-
tenis en geevt. /. 7. $.4· f· depaïl·, 1.19. f, de mdiltt. ediB. l. 5. Cod. de
comrah. & commit.fiipMlat.

4 Maartoefeggingis , hetwelk yemandwteen redelijke oorfaak dat is
gelijk wy gefeid hebben , in gelijkheid van het geen aan hem gegeven j of
gedaan was , een ander op fijn verfouk toefeid , ende fchuldig kend./. 5.

0.1. f. de Ferb. obligat. pr. & §, i. inflit. de Ferb. obligat. Want ander-
fins een enkele toefegginge, de welke geen fekre oorfaak en heeft, niemand
geen regt en geevt, om daar wt een infchuld tot laflen van den toefegger te
verkrygen. l. 25. §. uit. ff. deprobat. 1.13. Cod. non num.peem. /,uit. Cod.
de Compenfat,

è Ik feg een redelijke oorfaak, ] Het welk onbepaalt te verftaan is, yan
een ooriaak de welke in fijn foort goed ende geoorloft is , als van Lèening,
Koop , Huyr, ende diergelijke, ende niet dat de felve altijd naa de even-
redenheid op 't nauwfte behouvt gejuyft te werden, om dat de minfte om-
ftandigheidt een faak, grooter of Weynder, ende minder, öfmeerder waar-
dig maakt. /. 52, §.2. verf, Refpondi.ff. ad 1. ^ψΗ. Ende in het beftand
van de handeling , in den omgang der Menfen , winft endc voordeel gele-
gen is , foo dat wt den aard van de handeling, felv den een den ander , in de
regte v.'aarde van het goet mag misleyden , foo de misleydingê niet al te
grootenis./. 1(5 ^.ff.deMinorib.l.zz.ff. locat.l.S. (^od. de refcind.
vendit,

7 Verbintenis wt overkomft is van driederhande foorten; ende beilaat in
een handeling de welke gefchied, by dadelijke, fchriftelijke, ofte gewille-
koorde overkomfte.

8 Stilfwygende Verbintenis gefchied by Wet-duydinge, wt gelijkenis van
overkomft , daar door yemand wt een daad fig aan een ander verbind, ge-
lijk of hy overkomft met hem had gemaakt, ƒ7r, inftit. de obligat. qmβ
ex contraB.

9 Wt onevenheid gefchied Verbintenis wt baattrekking, ofte fchade j een
ander by mifdaad, ofte misdaads gelijk aangedaan , want door baat trekking
is men gehouden te vergoeden het geen men by de handelinge niet ichiildig

en foude zijn ; ende door ichade een ander moed-willens aangedaan, is men
tot vergoedinge gehouden , alwaart datmen daar door niet gebaat en was,
l, 7^^.ff.de%eg,jHr. l.i-^-^.ff.eod.

Van welke foorten van Verbintenis in 't byfonder, elks in den fijnen
vervolgens fai werden gehandek.

' erbinteniire wt Overkomftj is een onderlinge handeling van twee per- i
ionen, daar by den een den ander kragtelijk verbind, tot eens , ofte
beyder nut. pr. In'flit. de ol>li<rat. 1.1. i. ff. de paÜ. 1.19. ƒ. de Ferk
Signific.

Segge tot eens, ofte beyder nut, ] Om dat de Verbinteniffen aangaande
de perionen, dewelke daarby verbonden werden , zijn andere een-zijdig,
de welke maar aan d'een zijde verbinden, gelijk als een enkle toefeggin^,
daar in den een is ichuld-eyffer, den ander fchuldenaar. /.10./. 108. J.
de Verk Sigttific. andere dubbel-zijdig, daar in elk aan fijn zijde, ende
fulks over ende weder over yets móet doen , ofte geven , als in koopen en-
de verkoopen, huyren ende verhiï^ren, dewelke beyde fchiild-evffers ende
fchuldenaren zijn.

Verbinteniffe gefchied door ende voor 'fig felven, ofte door ende voor
een ander.

2 "Verbintenis ten laften van fig felven mag gefchieden hy een yeder die
fiilks niet wt onbequaamheyt belet, ofanderfins verboden werd,

Alle verbinteniii'en moeten gefchieden wt een vrye ende volkomen oef·
feninge des willes. Soodat het felve niet en kan gefchieden daar het ver-
■ ftand in fijn oefrening werd belet: gelijck als dolle ende rafende Menfen ,
ende jonge Kinderen, de welke nog door toefegginge, nog door aanvaar-
dinge verbonden werden. /. 2. 3. ff, de fme (^odicill. l. 40, ff. de Reg.
fur, l. ^.ff.eod. l. 12, ff, de obligat. &a5l. 10. inflit, deinutiltb.
βίρα!at. ftorameende doof-geboorne. 12. Inflit.deimtil. flip. So

vverd ook niemand verbonden door yet hetgeen hy t'eenemael dwalende,
ofdoorl^drog misleyd zijnde doet. l. i lö. §,fin. ff. de lieg. Jur.tit.ff. &
Cod, de dolo malo, Soo verr dat ook de dolle rafende Menfen, ende jonge
Kinderen, haars verftands onmagtig, felfs niet door misdaad verbonden en
werden, d. ƒ. 10. iriflit. de inutilib.jlipHl, l. iz, ff. ad leg, Corn. de Sicar,

3 De welke het verboden is haar felven te verbinden , zijn Stads , ofte
Hofs-kinderen, dat is , de welke om haar deur-flag ende <juaad leven, het
bewind harer goederen is verboden, l. i ^ in pr. ff. de ("urat. fmiof, /, 10.
m pr.ff. eod. ende andere boven-kindfe minderjarigen, dewelke fonder
kennis ende toeftaan van haar Voogden, haar felven niet verbinden en mo-
gen. pr, inflit. de auth. tntor. l.9>ff. eod, l. 3. Cod.de in integr. reflit, minor^
met dat onderfcheid, dat ly by aanneminge van een ander wel wat ver-
krygen mogen, maar haar felven ten behouven van een ander niet verder en
verbinden ais voor foo veel fv daar door waarlijk zijn gebater. I. 5. /. p. ff
de (tfith. tutor. §.%, inftit. qitib. alien. Heet. wtgefondert door misdaad, daar
doorfy Γ00 wel ais andere verbonden werden ; al-hoe-wel de ftrafve foni-
vvijlen om de Jonkheid wat vermindert werd. §. pen. inflit. de obligat,

4 In de befchryvinge van de Verbintenis is gefeid : daar by den een den
ander, ] Om dat men door verbintenis , by Overkomft, niemand als lig
felven, ende fijne erven kan verbinden. /. 17. §. 4. ff, de ραΠ;. l. 3 8. 17.
/, I z6. (^hryfogonHs.ff. de Verb. Obligat, maar geenfins een derden, ten
opfigte van de welke foodanige Overkomfèe kragteloos foudezijn. ^,4,

Nogte geevt in defen eenige verandering dat by ons meeften'tyd, voor-
namelijk onder de Koöpluy den, de Verband-brieven innehouden : Wel-
ke fomme ik^ N. ofte den toonder defes beloove te voldoen. Waar door ver-
ftaanwerd, dat de" Houder des Brievs, niet als een laft, ofBevel-hebbec
raag betaalt werden, maar by fig felven regt heeft, SieDamhoud.

11. Deel. By wie, ende door wie Verbintenis gefchied. 5 917
Civ'il. c^p» 97, & capt Pecc. de Jnreββεηά. cap. 3. num, 7. Sancie
^e cejfme, cap. 2. nam. 17. Radelant. (^nr. TrajcEl. decif. ^é. Aaiv
gefien dat in fuiken val den houder, ofte den toonder 's Brievs , als iaak-
vveldige ende bemagtigde fijner iliaken, & tan^^am procurator in rem
^mm·, werd gereekent; Dewelke, mits bewyfende, ofte verklarende,'
dat liy daar wettelijk aan gekomen is, den fchuldenaar de betaünge, fon-
der yemands tegen-feggen kan afvorderen» ofte met de feive inichuld mag
doen als hy met fijn eygen doen foude. arg.l. i. ζοά. de obUgat. & αΆ,
SieNeoftad. decif. Cur, BoiUnd. 10. Nicoi. Everhard. conf.zi^.

Dog ftaat te letten , dat de DD. daarin niet alle over-een-komen, of S^
in fuiken val den toonder 's Brievs gehouden foude zijn fijne deugdelijke
ende wettelijke aankomfle aan te wijfen , maar by fommige werd beweert,
dat fijn befit.deugdelijk moet geagtwerden, foo langde ondeugdelijk-
heid -van dien niet aangevv^efen werd. Daar van wel der meeften gevoelen
is : Dat yejïiand de welke wt eenig Verband-briev komt eyflèn aie op fijn
naam niet en houd, niet en mag gehoort werden : om dat den Briev nie-
mand kan voordeelig zijn als die daar in wtgedrukt ende bekent ilaat. 21,
(^od. de probat, & ibi DD. alwaar Baldus feid: Dat die in den Briev niet
genoint werdt, daar wt geen voordeel hebben en kan, ten zy dat hy daar
toe behoorlijk regt verkregen heevt. Sie mede Alexandr. ia t, pojfideri,
mm. II. & feqq. deacquir, pojf, Straccha in traB:, de adjeSo. part,.:^.
ψ{£β. 8. & Dom. Nicol. Everhard. in coyifil. 219. late traSlant, & ροβ eum
Chriftinsus vol.i. decif.iS6. & ad leges Mechlifi. tit. 1. art.^-S. De welke
aldaar decif.iSö.nnm.jSeid, dat hetonregtmatigfoudezijnjdateen toonder
<les Brievs, daar wt re^t foude mogen maken, ten waar dat het bleek dat den
Brievj met wille van den faakweldigen daar defelve ophoud, in zijn handen
gekomen was. Om dat fodane Verband-bricven yemand ligtelijk ontftoo-
len, of vedooren , ende befeten kunnen werdenbüyten weten ende tegens
vville van den Eygenaar. Derhalven Neoftad.^^/.io.tuygt, dat op de felve
gjondenby t Hof ^^^ veiftaan:dat een toonder des

Bnevs, die Jar van geen overdragt en heeft, geen regt en kan hebben, ofte >
yets kan eyiien. Gelijk ook by din Hoo.en Lde van Bolland is verftaan.
in Λρηΐ 165 2. in de faak van loLm van Leeuwen, Schepen der Stad Ley.
den, als Cayateurin den Boedel van lohan Wjngaardden Oiiden, contra Ca-
ujanna van ToornvÜeu Wedum van Dirk^Zelerfz., vanKampen: in welke
Taak van oenielven Wyngaardkkvcn Verband-bricf,op't gemene Land
by een ander, buyten fijn weten,aan den felven Dtrk, Ze?^erj%.van Kampen
was verpand, ende beleend. Daar van t'fijnerplaatfe breeder fal werden

gefprooken. Dog den feiven Briev hield tot meerder verfchooning in:
Of de» mttigen houder de fes. Waar mede op het feekerfte foodanig t wy vel
kan voorgekomen werden.

Gelijk als men dan tot voordeel van een derden niet bedingen en kan, al-
foo en kan men ook een derden door onderhandelinge niet verbinden. 4,
& §.10. in fin. infiit. deimitilib.flippilat.

Sulks dat indien ik met een ander ware over-een-gekomen, dat een der-
de hem yet foude geven, ofte doen, 't felve en foude dien derde in 't minfte
niet verbinden : Dog wert verftaan dat ik evenwel foude gehouden wefen te
wege te brengen , dat fulks gefchiede, ofte by gebreeke van dien te voldoen
foo veel als den anderen daarbyjnaar feggen van goede Luyden ontbrak,dat
fuiks niet en kan gefchieden. DD. ad l. ^^.ff- de ferê>or. obligat. Vinn. ad

5. in^. de inHttlib. flipul. namsr. 2, Marant. difpm. 7. Bronkhorft.
cem.^.ajfert.^o. Mantïc.deambig.convent. lib.i^.tit.^^. nnm.ii. Faber
Cod, lib. 8. tit, zö» defin, 10. num. 4, 8. Tuflch. praSiicabil. concl. vol,^»
concl. 16.

6: Het geene hier vooren is gefeid: dat geene verbinteniflèn, voor, of tot
nadeel van een derden, by overkorafte, gefchieden kunnen ; heeft defe wt-
fonderingen. Ten waar dat hem de faakaanging, arg.§,i 8. inflit.deimtulib..
flip. Of die geene , de weike de handelinge dede , in onfe raagt was. L 17.
§, finjf.depaU. Ofdaartoevan ofis gelaft was. tot. tit. ff. & Qod,
q mmdAti. Gelijk als fijn onfe Kinderen die v?y in onfe magt hebben, ofte
onfe Dienaars die onfe laft ende bevel gebruiken , door welkers daad men
kragteüjk verbonden werd, ende voor de felve gehouden is te verantwoor-
den: ende wederom door defelve alle aantaal ende geregtigheit verkrijgd.
m. tit. infliit^ ^od. cum ea ψή in alien. poteflat. Sic Goren ob-

Wcbefondert in verbinteniilèn wt mifdaden. Aangefien niemand de
flraiFe behouvt te lijden van eens anders mifdaad , maar een yderfelvs.
8 moet bosten het geene dat hy fevs niifdoet. Sulks dat naar Regten , de
Ouders voor de mifdaden van haare Kinderen, 'tzy mondige, 't zy on-
ïnondige, niet gehouden en zijn , gelijk ook niet de Kinderen voor die van
haare Ouders. Ezech. cap. 18. verf, 4. zo. l. Crimen 16 . ff. de panis. Cof-
iuym. van Antwerp, tit. 56. »um ij. van Mechelen, tit. 9. art. 14. ende an-
dere. Maer de Kinderen komende te mifdoen, ende in groote boeten veroo-
deeltte werdenjCnde geen goed hebbende om de felve te voldoen,indien de
Ouders niiet vry willig de felve betalen, foude in fuiken gevalle de geld-bo^-
te en tijv-ftraife, 't zy GeeiTelinge, 't zy te Water en te Brood te fetten, of

II. Deel, By ^vk,,ende door wie l^erbmtenhgefihied
vet diergelijks,dat door li^haams weedom/vvceligheid kan intoomen, veran-
dert sX'crden.f^er texr. in Lfii.ff'. Cod.de injus vocando. l.ij .fin, jfMpcer.is
I, η. S-ff· ae JmifdiR. 1.6. in fin. Cod. de fe^ulc. molat.jtixta ■Vfilgaredc
triium illud:qui non habet in &re limt inpelk. Ende zijn andere Luyden voor
hare Knegts , ofte Dienft-boden in fuiken gelegentheid niet verder gehou-
dcHi als harehuyr bedraagt, l. ^'y. f.de Noxal. a6l·. l. 3. i.i. ff, depecitlio.

De Handveften van Kayfarin Margri et aan die van KenHwerland
ende Sckieland in den jaare 1546. gegeven, feggen: Dat een onmondig Kind
met t}ieer mag verbeuren als fijn Lijv , en tien pond van fijn Ouders goed.
Als mede de Handveften van Amileland, Goyland, ende die van Schoon-
hoven : Dat geen Kinderen aldaar in haar fader en Moeders l>roode zwijnde·)
meer mogen verbeuren in haar Ondersgoed, dan tien ponden Hollands. Item
van Zuid-Holland; Dat een Mans in heem-Kind dut mondig ts, ende met
ivtgegced van β] ns faders ende Moeders goed mag verbeuren tien pond,
fonder meer : Waar vi't een ftrydigheit ontftaat : hoe dat het felve
by wege van gunfi:, gift , ofte voorregt, de voornoemde plaatfen toege-·
ftaen werd, daar nogtans na het Gemeene regt, als vooren , de Kinderen
van haar Ouders goed niet met allen konnen verbeuren. Andere meynen
dat de Cjraven daar mede hebben vi'illen weg nemen het bedenken: of
ook de Legitime portie der Kinderen, door der fel ver mifdaad kan verbeurt
worden:, maar aangefien in fuiken geval, de mifdaad de Ouders fouden
beiwaren, die niet mifdaan en hebben, ende de Legitimeportie niet eer en
koirjt te vervallen, a!s naar de dood van de Ouders. Sie Schneid. ad tit.mfi.
de obl.cjHa qMafi ex deÜEi. §.fi filifisfamtltas. num. & Perez. ad [od. de
profcript.num.ii. is waarfchijnlijker dat de Graven fchijnen gcfien te
hebben op de o'iiderloofe minderjaarige Weefen , de welke in het befitzijii
van haare Vaderlijke goederen, welkers ftraffe om de jonkheids wille
dikwils werd kwijt gcfcholden , of anderfins vermindert. Cod. β ad-
verf.aehajrajuncl·. l. 37. deminorihs, ύ I ïo.jf.dspmm. Immers dc
«eieyde Hmdvefien, tcnopfigt van de Ouders geen plaatfe kunnen heb-
ben , dan wanneer by eeniggebod, of keur, eenigebyfondere boetegeftelt
wierde ten laften van de Ouders, indien fy, hunne Kinders fulks niet en
houden dat ly de Keure met en komen te overtr-den, ende foodanigen boe-
te meerder was, dan tien ponden Hollands, 't welk felden gefchied , ende
iulks?ijnde, fouden de Ouders inde voorgenoemde plaatfen , met thien
ponden, dat fijn thien guldens, wt kragt van haare flandvefieti, .mogen vol- ■
ftaan. Dusdangè Keim daar by de Ouders in de breuken van haare Kin-·
derea gehouden zijn, ii te fien indeCoftuym. yaa Antwerp.ow/.

ntm. 17. ende in cie Hmdveflen van u4mflerdam , een Keure ·, Dat de Ou-
ders fulien gehouden zijn te betalen voor haare Kinderen een boete van
twaalfftuyvers, wanneer de felve op deiiyre van de Beurs-tijd terBeuriTe
fpeelen, of andere moedwil bedry ven, Ordonn. van de Beurfe aldaar, art.
3. ende andere diergelijke meer.

9 Een Schuld-eyflèr, de welke met yemand die van een Reder het Schip
was bevolen, ofte van fijn Meefterals FaQoor, ofte Bewind-hebber, over
eenige Koopmanfchappen was geüelt , raakende het Schip , ofte die
Koopmanfchappen hadde gehandelt, die plagt de Keur te hebben , of hy
den Reder van het Schip, of fijnen onderftelde, den Koopman, of fijn
Bewindhebber wilde aanfpreeken , ende in Regten betrekken. /. i. i, 17,
ff. de exercit. aiJ. l. 6, §, uit. ff. NautA Caupon. Stab. l. 5. ti.ff, dein-
fiitiitor. ende waaren de Reder, ofte Kooplieden meer als een, foo was yder
een voor ai in 't geheel verbonden. /. i. ή., ff, de exercitor,

Maar het felve en is by ons , als zijnde voor de Koopmanfchappen
fchadelijck, niet aangenomen, en moetmen altijd de Reders, of de Koop-
luyden felvs aanfpreeken , ende in Regten betrekken , ten waar fy de
Luyden , daar men mede hadde gehandelt, voor haare Bewindhebbers,
ofte onderftelden niet en hielden. Coftal. adl. alt. ff.deinflitor. φ· ad
d. 1.17. ƒ· de excitor. Chriftin. vol, 3. decif.yi,nHm,^. Coren obferv.
28. num. 47. & fecj. nogte is dat in Holland (alwaar de Koopmanfchap al-
tans ende overlang in fleiir is gevv'eeft) gebruikelijk, dat in veele mede-Re-
ders , ofte Vennet-genooten , elks een voor al foiide verbonden zijn : Maar
in tegendeel ingevoert 5 dat ook veele mede-Reders van. een Schip te fa-
men , niet verder en mogen werden aangefprooken als de waarde van
het Schip 3 ende het goed dat daar in is, bedraagt; ende elk alleen niet
verder als voor baar aandeel in de Koophandel. Grot. de fure Belli, hb. 1.
cap- ii.nam. 13. Inlejd.Hh. ^.part. i.ni-tm. 39. ende dan eerft in't geheel
mogen aangefprooken werden , ais wanneer datter foo veel in de gemeen-
fchap is aangeleid , ja felvs met het overleveren ende opbrengen van het
geene fy in de gemeenfchap hebben , in voldoeninge van het gewijfde van
het geheel mogen volftaan. Soo als by den Hoogen Raad in Holland is ver-
ftaan , by Coren obferv. 40. verf. Degedaaghdens. Sie Chriftin. vol, I. de-
cif, 16^. num, II. & decif. 108. mn-i. 9. Gail hb. z. obferv. 24, nfim. 9.
Heilor. Felic. defodetat. cap. 50. num Confult. ende Advyft'n ipart.
i.conf.z^·^. ^part. ^..Conf.

gebruik van haar Schip, ofte Huis-vefting, haar loon ichijnen te ontvangen,
zijn nogtans gehouden het geene dat in haar Schip ofte Huis ingebragt
werd ) gade te flaan 5 ende daer voor te verantwoorden. Ende zija
niet alleen gehouden voor haar eygen doen , maar ook van die geene
wiensüienft fy gebruiken , ook van die geene die fy voeren, ende van
al die geene de welke in haar Schip zijn. l. τ. in pr. L z. naut. caupon.
fiab»lar. Pecc. ad d.i.i. z. & feq. Chriftin. ad leges Mechlin. m.S.
I5.B8»?. 4. Soo verre dat den Schipper, ofte Waard , voor al moet

inftaan voor het goed dat in fijn Schip, ofte Herberge werd ingenomen , al-
waar 't dat het fonder fijn verfuym befchadigt, ofte vermift wierd. /. 3. 2.
verf, Miratarigitur.jf. nam. canpon. βαί>Βί. φ iln, Pecc. Chriilin. d.tit.B.
art. i'y. mm, II. 11,

Dog aangaande onfe dagelijkfe Mart-Schippers, wienshalven groote
gefchillen ontftonden, ontkennende dikwils dat het goed, daar gefchil
omgeviel, haar ter hand geüelt, ofte volkomentlijk vertrouvYt was, het
w^elk wederom ter goeder trouwen by de goede Liiyden gefeid wierd in
haar Schip gekomen, ofte aan haar Knegts behandigt te zijn , ende even-
wel bewefen wierd, niet, ofte ten minften niet wel beftek te zijn, het
welk den Regter groote onfeekerheid aanbragt , is op vecle plaatien
feer wel voorfien, Beftaande daar in; dat van alle Pak-goederen, by een
perfoon daar toe geftelt, met aanteykening van den dag, den Schipper,
ende de Luyden daar die heenen gefchikt werden, nauwkeurig werden te
Bouk geftelt, welke aanteikening , foo wanneer daar gefchil over valt, vol-
komen geloov gegeven werd.

Ende moeten "boven diende Schippers van de groote Veeren, ook wel
de Knegts, ten behoeven van haare Schippers, de welke voor haar in
moeten ftaan, alle Jaars tot feekere fomme van penningen, goede Borgen
ftelien, voor het geene haren dienft foude mogen aangaan.

Dog al vvas hec foodani g, datmen door die geenediemen in fijn magt i r
nad, kragtelijk verftaan wierd fig felven te verbinden, m, tit, Infiit. ψοά
mm eo qm in ahena. pouflme. Soo en vermoetmen evenwel geen Soon , die
in de magt van fijn Vader was, eenig geld te leenen, om daar mede ftil-
fwijgende de Vader te verbinden, ofte met beding, ciat liet met gewin
vvederom gegeven foude werden, als den Soon tot fijn Jaaren , of tot
fijn eygen Meelèer geworden foude zijn, endeen hadde foodanigen wt-
leener geen regt om "t felve weder te eyffen, nog tegen de Vader , nog te-
gen de Soon. tot.tit. D. ^ (^od. ad Senat. Maced, §. pen. Infiit. ^lod
(um eo qtti in aliem potefiate. Het welk als nog by ons, naar de gele-

gentheid, plaats foude moeten hebben, in die gene, en voor foo veel fy .
onder de raagt van hare Ouders ftaan , ende voor minderjarige gerekent
moeten- werden. Tulden. adtit. Inft.qaod cum eo ejiti vt ahenapoteliat,
capvult. Ende fiilks is in verfcheyde Steden gekeurt: A!s tot li aar I etfi 5
Dat niemand eenige Geiellen, nog beneden haar 25. Jaren zijnde, yetmeer
mag borgen , ofte leenen, als tien iruyvcrs eens, op peyne dat geen Regt
gedaan fai werden, ophetgund boven dc voorfz. fomme geborgt>ofte
geleent is, ende op andere plaatfen meer. Ah'bo is tot Wtregt op den
18, Feb. 1^57. gekeurt: Dat men Kinderen beneden de 14. Jaren niet en
fal mogen tappen, fchoon fy 't betalen konnen, dan een mingelen Bier voor
dendorft, gelijk mede geen Kaats-Meeilers eenige Jongens beneden de
'X4, Jaren tot hare Kaats-baanen lliüen toelaten , op peyne van 25, gul-
den. Ende iiangaande de verdere minderjarige boven de 14, jaar: Dat gec-
ne Herbergiers, Tappers, ofte Kaats-Meefters, defelve eenige Drink- ge-
lagen mogen borgen, of dat daar op geen regt gedaan fa! werden , bly ven-
de voorts by voorgaande publicatien, tegens het onnuttelijk fchuld-maken
van jonge Luyden , buyten confent ende weer-vvil van haar Ouders ende
naaiie Vrienden, Dog het feive voor-regt niet te pas en komt foo wan-
neer eöe Vader fijn Soon eygen Koopmanfchap laat doen 5 ofte anderfins
fijn eygai Meeftermaakt. /. i. i. /. 5, ult.f\ad Senatusconjah. Ma^
ccdon. SieSande liè. ζ. tit. 2, defin. 2.
12 Wat aangaat de faken, daar van by overkomfte mag werden gehandeld :
beftaat in ; Dat in handelingen inogen komen allerhande faken,
daar van de handelinge niet en is verboden, foo wel toefegginge van
yets te doen , ofte gedaan te werden, als van yets dadelijks te leveren dat
^^ in faken beftaat: Dog datmen voor yets te doen, of doen doen, niet
volftaan en mag, met te betalen het kort dat yemand daar aan gelegen is
dat het niet en gefchied. fecmdum 1.14. 72. 84. & Lis z. ff. jm£l.
uit. de Ferb. oi>liffat. maar by Gyfelinge gedwongen kan werden om te
doen , het geenemen toegefegt heeft. l. 11. nlt.ff.de legat. 3./. 21.
§. 4, if. de Novi op, mnctat. JnflruS:. 'vanden Hoogen'Rade art. 275.
^mpiiatie vanien Hove van HoUiind ,an. 14. Ordomant. op 'tflnk van
as Regtfvord, in de Steden, art. 31. 3 2„ Goftuym. van Antwerp. cap. 68.
art. 42. 43. Chriftin. vol. 1. decif.-2i}. r.im. 8. wtbefondert de faken
daarmen geen regt toe heeft, of hebben kan. ƒ. i. 2. inflit. de inmilib. Sti-
piiUt. ofdiewtfchandelijkeofte oneerlijke oorfaken Ipruyten. Ji. 24.
)?«./. ff.de paB. of tegen de gemeene faak, of tegens her alge-

reekent werden handelingen van toekomende Ervenis van Liiyden die nog
leven, ^®^· ^· ƒ· de Verb, oblig.

Soo werd by ons geen regt gedaan op tuys-fpeelen, ende ket geen wt
foodanigen oorfaak is toegeièid, ofte beloovt. l, -^/Cod.deCotidiEl.oh
f(trp.caHf.jmEi,l.i.Cod,aeAleatorib. Coftuym. van Antwerp. iit. f^,
arfi 17· ^"de volgende. Keuren van Leyden art, 144- Neoftad. Cm. BoR.
decifS^' Grot. Inieyd, , 3. 'Deel, verf. gelijkX^ twyveling. Nog-

te ook op weddingen, dewelke aan het enkel geval hangen , ende niet
derzijds voordeelig en zijn. SitCïot. Inleyd. d.cap.^.verf Mhier om-
fiaat. ende Groeneweg. aldaar. 0" de legib, abrogat„ ad l. 108. ff, de
f erb. obligat.

fchied. f. Toefegging onder een indien, mi, ettdf
i. Hoe veeUthandegemeenlyk. van hoedanigehugt.

De toefegging ende Verbintenis gefchied by ons op allerley wyfe, daar f
by van den toeftand kan blijken, ende met allerhande woorden, de-
welke kragtlijk kunnen verbinden, want dewijl den Mens niet meer eygen
en is, als te voldoen het geen onderling befprookenis. l.^if^. de pa6l·,
Ende geen ding fwaarder en valt, als fijn beloften tegen te gaan. l,i. ff^
deconflitfit. pecm. Hebben onfe Voor-Ouders vanouds geen iaakgroo^
ter geagt, als haar woordt te houden , ende te voldoen 't geen fy eenmaal
hadden toegefeid j Daar in fy tot een voorbeeld boven andere Volken al-
toos gefteid zijn geweeft, dat men haarby haar woord mogt geloven.
Sie Tacit. ^„nal. 13. Cluver, de jinticj. qerman. iib.i.cap.i^.verf,
Vniverfe. _Grot. Inbyd. Βouk,i· Deel, ep 't cynde.

Andere is, dewelke flegtelijk gefchied, andere op dag, andere de welke s
ondereen indien gefchied. §. z.i„flit. de Verb. Öbligm.

De kragt van een toefegging flegtelijk aangegaan is, dat de felve date- 5
lijk fi]n begin krijgt, ende daar door den aannemer fonder vertrek regt
ende aantaal verkrijgt, volgens den Regel, datalvTaar geen tijd geftelt
en is,'t felve datelijk mag geeyft werden. d.§.t.inflit.l,x^.ff,de Reg.
jifr. l. 5^,· § 4'ƒ· de Verb. oïligat. ten waar de voldoeninge van de faak
felye eenige tijd vernootfaakte, gelijk als de levering van onroerend goed,

of de toefeggiKg van yets op eeö "ander plaats te voldoen, bet welk föo veel
tijd beflujt,. binnen' de welkehet bequainelijk kan gefchieden, .f,fin. in-
fitf. deinmil. JHp, l, 75. ƒ. ds Fsrb. obUg. L lo^.f. de/ol»t, /. 21. ji. i. ff,
de cf/nflit.pecm,

4 Maar van toefegginge op dag , ftaat onderfcheydentlijlc te oordeelen.
Dat intoefcgginge jegens een, tijd, ofte dag , die feeker is, hetregtende
aantal tot het felve mede wel terftond ingaat, ende aan des aannemers Erv-
genaam overgaat, dog niet eer en kan gevordert werden voor dat de tijd
om is , ende den geftelden dag gekomen is. /. zï^. ff.de P'erkSignific.
Ende werd verdaan dat den dag, de welke in de toefegging genomt is, bin-
nen werd gereekent, ende ten eynde moet zijn , eer dat de fehuld verfchs-
nen is , ofgeeyft nwg werden. §, 2. infiit, de ferb. Obligat. juvB. uit,
inflit. de imuiüb. Sripiflat, L ^2. ff. de Feri). obligat. Maar was den dag'on-
feeker., of, ende wanneer hy komen foude., de.felve foude vervallen tot
een indien : Ende de toefegginge niereer bekragtigt werdén , voor dat dc
gekomen was, /. 17. 2, /. 7 2. 7. ff. de conditi & demonflrat·. .

5 Soo moet ook het onder't welke de toefegging is gefchied, foo.
het eerlijk ende mogelijk is, vervuld werden, eerdat die toefegging'fijn
kragt krijgt, foo dat het felve maar in een hoop beftaat, offulksniogt ge-
beuren.,?. 4. inftit, dn Feré.oblig, Maar was het indien oneerlijk, oftg onmo-
gelijk, foude daar wt geen regc mogen, ofte kunnen vverden gemaakt/2. .
rnfiit. ds Ferb.oblig, lrjz~. ff. de Cond. .& demonflrat.jmSt. z^dnfl. de inmi-
hb.fiipffl^^Ê^iö.ff. de Ferb. oblig. & /.4. Cod. de committ. & cenupipulat.

Hetr m&en kan ook beftaaninyets niet te fuilen doen, ofte.niet tegs-
beuren, het welk op dat het niet oneyndig en zy, wel meeft aan feeker per-
iöoa, of aan feekretijdhangd, gelijicals indien hy niet naar Οοβ. Indien
eiigaat 3 oi, indien dat, of dat, binnen fttlkentijdmet engehstird, welken
tijd moet wtgewagt werden, ende by jiet,leven, van die geene, welkers na-
iating van yets te doen onder het indisn geiteldis, niet en ver vak, om
dat foo lang hy leeft het oafeeker is, of het fal vervallen. inflit. de
Vèrk ObU-jat. l·. 27. & 1.11ff, de Ferb. Obligat. Maar was het nalaten
van yets in des toefeggers inagt ende wil gefteld , foude hy onder feeker,
ende Borg-togt van fulks te fullen nalaten, de fchuld ondertuifen mogen
eyflen'j endehet toegefeyde genieten. /. 7. #". de condit. & denwnftmt^
l, 40i in fin. ff. eod. l. 2 , Cod. de his qua fub modo.

Toefegging daar by yemand yets beloovt, indien , of f90 veel hy fai
willen., is kragteloos ,„ om,: dat geen aantaal kan werden gemaijco,· j^g^ns
yÊjnandidie niet ver der gis hy vvil, vexbondejn üs, /»,8» de obUg, &

„en geheel eng, en na de letter genomen , fulks dat het den toefegger minft
gefwaart, ende geene wtbreydinge t'fijnen laften werd geleden, verder
als daar by klaarlijk is wtgedrukt, niaar werden de woorden altoos geno-
men tot nadeel van den bedinger, in wiens magt dat het was , het beding
Uaarder wt te drukken. /. 38, i. 18. /. 99.f.de Ferh.ebUg. /. 39./. de pa£L

Niemand en kan yet toefego;en om daar mede een ander metter daad
te verbinden, .i. 3, de^nHnUh. βψι,Ι. gelijk Jier voor gefeid is,
maar wel ora hem fefven , benevens, ofte voor een ander verbinden, tot,
tit. ff. de dmb.reis. & de ftdejafor.

Wanneer meer perfoonen haar tegelijk alsfelv-fchuldige veibondeni
hebben, mogen elk van haarvoiftaan, mits betalende elks haar aandeel.
JSJovell. 99. cap. ï.juyM. de welk alleen fpreekt van Borg-togt j dog vol-
gens het gemeen gevoelen, endegemeene onderhoudinge , ook wrgerekt
werd tot twee, of meer felvlfchuldigen. per amh. h&c ka Cod. de dttob, reis
imB,Liltff> cod, Sk'bieo&sd.fifprem. ctir. decif.^·/, Chriftin. w/.4.

άε Jme Novijf. lib. J. cap.ii. verf. De dmb. Gail libi z. ohferv. 28.»»«?. 5.
in fin. ten waar hem yder fonderling, ende een voor al verbonden had.
Grot. Inleyd, lib. 3. cap, 5. mm. 54, Coftuym. van Antwerp. üt.
artic.z, Handveft van Zaid-Hollandj /74^.409. art.^^., contra·, Novell.^^.
cap. I. & thi. DD. ofte van het beneficium divifionis, dat is , het voor-regt
van fchuld- fpliiïïnge duydelijk afgegaan, foo by ons raeerendeels gefchied.
arg.l.i. ff.de ferv,expert.Ook indien de andere mede-fchuldigen baarblijk-
kelijk oninagtig, ofte wtlandig waren. mth. pr&femit. (^od, de fidejujfor,
auth. hoe ita Cod. de duob, reis. Het welk te verftaan is van twee, of meer,
die haar te famen als felv-fchuldige, ende elks een voor al, ende d'een
voor d'ander verbonden hadden, maar niet van die geene de welke haar
flegtelijk t'famen voor een faak verbonden hebben. GloiT. in diil. auth.
hoe ita. Sichard. ibid. mm. 4. in fin. & [eq. (Hetwelk by ons dikwils
gefchied.)

Soo ook j indien yemand hem Borg had geftelt,gelijk als felv-fchuldigei
ende onder afftand van de beneficien Orditiis & Excuβïΰnis , dat is, van des
felv-fchuldigers voorgaande wtwinninge, mag hy voordat de faak-ichuldi-
ge, ofte fchuidenaarfelvs wtgevvonnen is, aangefprooken werden. Coihiy-
men van Antwerp. tit. 6^.artic, i. Chriit. ad Confuetud. Mechlin. tit. 7,
artie, 15. Fach. lib. 8. cap. 54. Gail lib, 2. obferv. 28, mm. z. 6. maar
mag op het dben van de executie aanwyfinge doen op de goederen van den
felv-fchuldigen, foo daar eenige zijn.
i Sig voor een ander te verbinden (anders Borge te wefen) is hem felven
voor een ander fchuldenaar tot meerder verfeekeringe door toefegginge
verbinden, pr. infiit. de fidejuJ]or,

Borgen mogen zijn alle die haar felven kragtelijk ergens toe verbinden
kunnen. Wtgefondert Vrouwen, de welke haar aan foodanige Verbinte-
niife niet en behoeven te houden , wt een byfonder voor-regt den Vrou-
wen gegeven, dat men noemt het beneficie van het Senatmconfultum Vel-
lejanfim, by het welke het eerft is ingeftelt. L fik. $.i.z. ff, ad S'. Velleja»,
daar onder ook geieekent vi'erd begrepen te zijn, als fy haar felven als felfs
fchuldige voor een ander verbinden, ofte eens anders fchuld voor haar ey-
gen fchuld aannemen, l.i.infin.pr.ff. /. 4. d"/. 14. Cod. adSenat, Fel-
lejan. ten waar fy daar van afftand deden, l.pen.ff. depaB. Endebyfon-
derlijk niet voor geld-leeninge, die aan haar Mans gefchied, het weli^
haar mede wt een byfonder voor-regt vergunt is, dat men nomt hec
hneficis mh.fi qHnmiiliir. Cod. αά yellejm. ten ware fyjnede daar

vanin'tbyfonder affiand gedaan hadden. Maar aangefien een Vrouw bj
ons ook metter daad gehouden is , ende verbonden werd, door, ende voor
de fchuld van haare Man , al iiè dat ïy haar daar voor niet in 't byfonder ver-
bonden had (gelijk als elders gefeid is) foo en heeft het felve huydendaags
geen plaats , dan Γ00 wanneer den Man foodanige verbintenis by Huwe-
lijxfe-Voorwaarden was verboden. Daar van fijner plaatfe breeder werd
verhandeld.

Ende ftaat te letten dat foodanige afftand wtdrukkelijk moet gefehie-
den in een openbaar ofte wettelijk gefchrifte, ende daar by noch blijken,da£
fy van haar voor-regt, ende van de kragten van dien wel onderregii zijn ï
anderfins foude deenkle afftand niet genöugzijn. /. anüqunt, 23,. Cod. ad
Senamscotifult, Fellejati, Sande lib. i-tit. 11. defin. 2. Item , dat ondeir
de afftand van het voor-regt van het SenamsconfnlmmVellejammy het
ander voor-regt anthent-fi qm mnlier. niet en is begrepen, maar elks op
fig felven, ende met onderfcheid moet gefchieden. Sie Sand. d. lib. 3. tit.
II. defin, 4. Andr Gail lib, 2. obferv. 77. Joann. Zanger, de except. part.
5. cap, II. 204, 'ÈtAxch. concluf. part. z.. concluj. %\. mm. 20,
Anton. Teflaur. deci[, zzz.

Voor alle fchulden mogen Borgen geftelt worden, .(f. i. inflit, defJe- $
jujfor.l. 8./. 12· if. I·'. ï<5. if. ff.de fidejuffor. (wtbefondert voor mif- '
daden, daar Lighamelijke ftraftoe ftaat, daar van hier naar: Ook voor de
fchuld van een minderjarige, l.iij. ff. de Verb. oblig, ende voor de fchuld
van een Vrouw >. of andere, die haar tegens de felve fchuld met eenig voor-
regt fouden kunnen behelpen. Als daar toe genoug zijnde, datiyhetiri
waarheid, ende in fig felven fchuldig zijn.Sie Herbaj. rer.qmtidiau. cap. i j.
ί· -ΐ· Carpfov. defin. forenf part. z.confltt. 15. defin. 7. maar voor een
fchuld die in fig felven niet en mag werden geeyft,ende van fig felven krag-
teloosis, ofte voor yemand die geenfins fchuldig, of verbonden is, en
ioude den Borg mede niet gehouden zijn, om dat een Borg niet meer, ofte
anders verbonden is als den felvfehuldige. l.8.§. de fideiuf imSt.l.^6.
ff. eod.§. ^.inflit. eod. 1 'UJ

Derhal ven en foude een Borge gevraagt zijnde om Borg te wefen voor 4
geld, voor Tarw antwoordende, om het mifverftand van de faak, niet
verbonden zijn. /. 43. ff. defidejnffor. jmil. l. i^· 8. f· ^od,

Ot een Borg in meerder, ofte yets anders aangenomen, als den felv-
fehuldige fchuldig is , ook verbonden foude zijn tot foo veel als de fchuld
bedraagt: gelijk of yemand Borg bleev voor tvt'intig, ende de fchuld maar
tien kdroeg? Is eindelijk alfoo verftaan. arg. l. 11, i. de eonflit,

pec0f}. & ι. 35'f' mandat. SieFachji. iit. 8. cont. cap. 51. Weferob.
rat, jf.defiaejuJf.nHm. 5. Bronchorft. 4. ^/m. 55. Gomez. refolm,
tnn. 2. cap, i j. Kum, 2. Vafq. cohtr. lib. i. cap. ^o. ruimer. 5. Vinn. ad
y. infl. defidejHforib. Dog vermits by ons een enkele toefeggiiig volko-
nïelijk Yerbind, foo moet ook daar wt volgen, dat die geene die in 't voorfz»
geval voort'vviniighaddegefprooken, niet alleen voorde tien gehouden
ibiide zijn 5 maar ook den fchuid-eyffer wt kragt van defelve toefegging,
verrnogen ioude fijnen Schuldenaer nog andere tien op de felve verfeeker»
lieid te doen, Couvarr. ad cap. quamvis de pailts in 6,
1* Maar ftaat wel te letten , dat gelijk als νΛγ van andere toefegginge hier
voor gefeid hebben, dat foodanigen Borg-togt, wel wetende, ende met
voorbedagten raad moet gefchieden. Anders indien yemand feyde, die
Man is mans genoeg , u fchuld fal u wel gewerden , alwaar het nog eens foo
veel, ofte met diergelijke manier van feggen, eens anders geloof verfterktej
foudeliet felve , naar Rcgten, voor geen Borg-togt mogen beftaan. l. z»
$. 6. ff', mandati. eod, Chriilin, vol.τ. decif.iio. Lz.ff.deproxe-

Kei, i. uit. Cod, quod cum eo qui in alien.poteftat. 1.11- $.ïi,ff. miindati, ί.γ,
§.uh^cftmlegib.[eq.ff,ded9lo. tbid. Chriftin. «.-o/. i, dscif.iii,

adconf. Bmgmi.rutb. ^ §,z.verf. Son principal oblige. Con-
ililt. ende AdvijC part. i.conf. 24Z. & 277. Dog Neoitad, verhaald, de-
cif. ftiprem.cur. y. Dat tot yintwerpen onder de Koopluyden Cc/^jis;
dat die geene die eens anders credijt in 't byfonder verfterkt, daar door ver-
ftaan werd Borge te blijven , ende voor hem te moeten inftaan.
■δ Naar ftijl werraag niemand Borg te worden voor een ander, die over ee-
nige mifdaad, daar lij velijke ftraf toeftaat, gevangen is. Alhoewel die van
Kennemeriand fulks by verfcheyden Hmdveflen is vergunt. Handvefl.van
J<enmer-Land··, pag. zii. 4z. etide S^. ende voordefenin Holland fooda-
üige Borg-togten ingekropen zijn geweeft; Sie het '^egifier van de Reeken-
kramer A.ï. D.i./e/. i^-fsrf. ltem,K. 2. fai.^^.verfo. ende D.2.
Daar by feeker perfoon beloovt hebbende op verbeurte van lij ν ende goed,
iijn ^oon tot vermaninge wederom in degevankenis te brengen, ende den
-Soon daar na vlugtig geworden zijnde, foo heeft hy felvs in hegtenis moe-
ten gaan , ende is verklaart, verbeurt te hebben lijv ende goed. Dog alfoo
hy feyde foodanige beloften gedaan te hebben wt den aart der liefde ende
toegenegentheid , verfogt kwijtfcheldinge, ende is vry gelaten , mits be-
talende aan den Heer voor de Verbintenis van lijv en goed duyfent Hoi-
idadk S-childem,

Endeis die van Amfleldam by Hmavefc vaii Hartog Aal br egt
ϋΛ» Bejeren in den Jare 13 S 7. vergund: Dat de Officiers emgeene deltitcKy
oftefejte» , die een ^ooner van Amfisldam begaan mogt hebben ■> geen Foar-
ter vsrmag te Gifjfelenangen, uog bskomraeren, nog hinder doen aa-n lïjVa
^og aan goed ,foa verre hj fig ten genougen ^λ» verborgen, tot befcheydenhe-id
"van Schepenen, dat hy regt fal verbeyüen van 't gems.de Officiers op hem foH^
de mogen hebbente eyffien ,.wtgefeid Moord, Bfmd, Frouwsn-kjagt, Raa-
roov, indienden Poorter hem met gev^npender hand field tegens de Hoogde
Overheid, indien een Poorter mifdedebinnen de Raa-Jloot van Kejgeribronk^,
ter ouder jimfiel, ende fijnes Konijnen in ^oyland.

Hoedanige voor-regten,al-hoe-wel fonder ondérfcheid fchynen te fpree-
ken: nogtans niet anders teverftaan en zijn, als van kleyneende min-
der mifdaden , daar van deftraf niet Lighamelijk en is, ende ter befchey-
denheid van den Regter ilaat te oordeelen : om dat by aldien hem yemancf
verbond een mifdadige in handen te fullen leveren, hy wd % fel ven fchul-
dig maak 't felve te lijden , dat den mifdadige fchnldig was, "foo hy niet en
komt, maar by gebrek van dien, foo vveynig te vinden ibude zijn als den;
feIv-fchuldige,endefu!ksderaifdadenongeftraft foudenblijven, l.
fi"'ff. ad leg. ^qml. Sulks ook vvtde vvtfonderingen van het voor-regt van^
-^^Perdam yerount, genoeg te Tien is. Ende leert de ervareatheid dat het
felve met toegelaten werd, als in faken daac over.a!leen. geld-boete werd-
geeyftj of daar. van geoord eek werd dat den Schout niet verder is geregrigts,
in welken gevalle by ons de gevangenen, mits Borg ftellende tot. feekere-
fomme,indien foo veriiaan mogt werden, naar gel%entheid wt degevaii-
kenis werdep ontflagen. Gelijk fulks mede brengen de fofluymen van V-·
tregt-, Riibncjö. art. 1,. 'Dat in,Φ dehüm daar die jhaf is van Lijve^.
iieedt, openbaar Schavqtteeringe, Ljeefslinge, of diergelijk? ,den Gevangpti
en is te οηΐβαακ op Borg togte , ten waar den Officier fijn sonclufie civijU
ge'iomsnhad,endeden''R_egterilogtalfüotebehooren. Ende het Ediil van
Konink^ Ρ Η ί L I Ρ s van den Jare 1 j/o. art. fZ. Het welk in criminsh
faaken by ons als noggevolgt, ende onderhouden werd, in defe woorden r
^dien de faak^ met te fvpaar en ts, fullen de gevangenen geflaakt werden , tos
er teden op caHtte ofte Borg-togt fidejafoor, ofte juratoir , na de qualiteyt
vandeperfoon e„dc der mifdaad.

£.εη borg heeft dat voor-regt: I. Dat hy niet en raag aangefprookea j/
werden voordat den fel v-fchuidigen. is ©verwonnen, mth. p.rafe„te. Cod.,'
dsfidejufonb.. ° '

IJ,. Indisa datter meer neyens^-hem·, haarfelven toirBor^ heBbea ge-r·
^ ■ ■ fleMS.

fteld, dat hy regt heeft van fchuld-fpliilinge, ende met fijn aandeel voj-
ftaan inag. §, 4. mfiit. de fidejufforib. l. z6,f. eod. dat jmen noemt het èetii-
ficie Ordinis, ende Excuftonis, ende het benificie devifionis.

III. Dat alle reële ende dadelijke exceptie», ofte tegenweeren, de
welke den felv-fchuldige fou^ kunnen doen, ook den Borg te baat ko-
men. l. 7. §,i.ff, de Except^, i. Cod. eod. l. 5 2. /. ff. de fidejufforih.
l. z. Cod, qUArer, pign,oblig. non po fit. anders als in tegenweer't welk
fijn perfoon alleen betreft, d.l.-j. in pr, ff. de Except, Sie Valent, Franc.
traé. de fdejftjforihiis cap. 3. mm. 24. & nnm. 98, cum feqtj,

IV. Dat een Borg voor een fchuld daar , ofte onderpand
voor is gefield, niet en mag aangefprooken werden, voor dat de veronder-
pande faak eerft is wtgewonnen. arg. Novell,^, cap. i. atith, prafente
Cod. de fidejaffor. & apith. hos f debitor. Cod. depignorib, & hjpoth, Soo
als in defe Landen van ouds voor een algemeen regt is onderhouden, al-
waart dat de veronderpande faak in een derde hand gekomen was j Soo als
daar van getuygt, ende derhalven vernieuwt werd by het Plac. van Koning
Philips van den 21. Feb, op den 16. Janüary 1574. ende den
24. Marty 1584. by Turbe van getuygen tot Amflerdam isbewefen:
als onder der fel ver Handveflen tefienis pag.ij-j. Sie Hstin^^, de fide-
iuffor. cap. 20. mm. 18, Valentin. Franc, de fidejujfor. cap. 5. mm. ï-j6.
Hartmann. Piflor, obferv. 80. num. 5,

V. Dat een Borg voor den felvfchuldige betalende, van denfchuld-
eyflermagbegeeren overdragt van alle regt ende aantaal, dat hy tegens
den felvfchuldigen, ofte andere mede-Borgen hadde./. 11, Cod. de fide-
ptfonb. l. IJ. ff. defolHt. &ibi DD.

8 Welke voor-regten van wtwinninge der felvfchuldigen, ende fchuld-
fpiilinge onder meer Borgen op houden. i. Soo den fchuld-eyifer, ofte
mede-Borg wtlandig,ofe baarblijkelijk onmagtig is, auth. prafente Cod.
defidejuffor. 1.6. ff. de dolo malo. §.4. inflit. defdejuffor, Andr. Gail lib.2,
obf.i^.num.ï^. Radeland. decif.VhrajeB.^^.mm.j. II, Indien ye-
jnand voor, of benevens een ander Borge was gebleven, de welke in fijn
perfoon niet verbonden en was, gelijk als voor, ofte benevens een Vroinv,
ofte een minderjarige. 1.2^,!.^%. ff.defidejuffor. Andr.Gail d.obferv.ij.
mm. 25. Joann. a Sande lib. 3. tit.io, de fin. 2. III. Als van de fel ve
vöor-regten voorbedagtelijk afitand is gedaan. Gelijk by ons meerendeels
.9 gefchied. arg.l.pen.Cod.depaB. Gelijk ook verftaan werd van delêlve
voor-regten afftand te doen , de welke fig tot Borg als felvfchuldige,
i^ade inede-fchuldenaar elks een voor al verbind, arg.l. 'ï· ff.de Vfaris

cap. 4. num. 9. Andr. Gail Ith. z, obferv. z%. mm. 2. Radelant. Chy^
Trajeiiin, decif. nam. 8. Lambert Goris ad covfnetud. Falav. cap. 17·
art. I. Gloff. 3. nam. 5. Coftuymen van Antwerpen, cap. 6$. art. i.
Van Mecchelen , tit. 7. art. 15. Chriftin. aldaar, & "vol.ï, decif, 135*
Coftuymen van Zuid-Holland in den Jare 1570. aan den Hovëvan Hoi-
Und overgegeven, «r-i. 34. ftaande in de befchry vinge van Zmd-HollaHd,
pag. 536. Fidetamen ^titon. Fabr. libr, 8. tit. 28. defin. 22. Soo mede
die geene, de welke ontkent Borg te zijn , ofte als Borg geroepen zijnde,
verfuymt hem felven met dit voor-regt te behelpen , verftaan werd van het
felveregt vervallen te zijn, gelijck of hy daar van afftand gedaan had. l.jo.

f.defidejMjforib.l.ÏZ. Cod.eodd. ^j. ff, deminorib. SieThelfaur.
decif. pedemontan, ^o.

Maar of een Schuld-eyflèr door dien dat hy den felvfchuldigen in Reg- Ifr
ten betrekt, fonder den Borg te moeyen, daar door verftaan foüde wer-
den van fijn Borgt af te wijkken? werd verftaan dat den Borg daardoor

niet ontflagen en werd. ar^.l. 23. & l. pen. Cod.de fidejujf. Endeisalfoo
gewefenby Neoftad. ^ur.Holland, decif.6. Radelant. decif. Vltrajetl. 22.
Berlich. decif. 119. num. 5. & Capic^ decif. iip. num. 7.

Een Waar-borg, ofte een Borg tot indemnite, ofte verfeekering voor i i
het kort, ofte fchade die yemand by onmagt van den fchuldenaar, ofte min-
der waarde van het veronderpande mogt komen te lyden, enbehoiivt van
foodanig voor-regt geen afftand te doen , om dat hy niet verder, ofte an-
ders verbonden is, als voor het kort, ende de fchade die den fchuld-eyfler
pleden fal hebben , foo dat het aantaal op hem niet en begind voor de wt-
/^t τ!ί V'j felvfchuldige, ofte het veronderpande góed.

•afftand van a Ie voor-regten, het welk dikwils on§edagtelijk by den Schry-
ver daar by werd gedaan, fonder dat de lieden bédenken , ofte weten wat
icgt dat iy hebben, foo ook derhalven moet blijken dat fy van de felve
haare voor-regten wel onderregt zijn, als waar in de kragt van de afftand
beftaat. Sie Anton. Fab. ad. Cod- lik 8. tit. 28. defin. 31. num. 3. Berlich.
pr^a. Qncluf. part. 2. Conclufzt. mm. 2. &feqq. Coler. decif 220.
num. 2%. & feqq. & de pnce^ib. execfittb. part. i. cap, iq. mm. 4^0.
Anir.Ca.d Hb. 2. obferv, ' '

I ^ Den Borg voor den felvfchuldige betaalt hebbende, mag 't felve t'alJen
' tydcn van hem weder eyflen , met alle koften ende fchaden daarom gehad
endegeleden, fi. 6.inftit. de fideju^or. /.zo, ί.^ξ. ff.raandati. /,15. /. IS'jf'
soi> ai ift dat hem by den fchuld-eyfler foodanig regt niet en is overgedra-
geq. arg, l.}S.f. de EdiB. 1.jf. ^ipat, inpig, Sie Hartmann. Piftor.
Obferv. fingul, 79.

^ 4 Maar tot laften van den mede-borgen heeft hy geen regt, of moet eerft
het regt van den fchuld-eyiTer , fulks hy ten lailen van den mede-borg had-
dc, aan hem overgedragen zijn. /. 39. defidejnjforib. & ibi DD. Ever-
hard, I. Math. Coler. deprocejf, Executiv. part.i.cap. lo.nttm^

425. Nicol, vander Hoog. Singul.jur, Sonder dat daar toe genoug
is 5 dat hy hem het hand-fchrivt in handen geeft , maai" moetdeoverdragte
van't felve regt duydelijkende wtdrukkelijkgefchiedenj Gelijk fulks tuy-
gen van de algemeene onderhoudinge , Petr, Heig. part. i. quaft. 38.
num, 53. ende Joann, Zanger, de Except.part. z. cup. i6. mm. 45. Ende
is 't felve tot laften van den Mede-borg alleen te verftaan van de fchuld,
maar niet van de koften daarom gedaan, als alleen die koften, de welke te-
gen hem zedert den overdragte werden gedaan, om dat hy alleen van die
tijd af tegen den Mede-borg regt verkrijgt, arg. l. 39. de fidejujfor.
Bart. ad. Lje.ff. de folnt, Hartmann. diti. ohferv. 79. Ten waar dat den
een den ander by de Borg-togt beloovt had, van de felve Borg-togt te be-
vryden, fulks by ons veeltijd gefchied, in welken geval geen overdragt
"van noodefoude zijn , maar de Borgen malkander , wt kragte van haar be-
loften , ais twee faakweldigen gehouden zijn, elks voor fijn aandeel te be-
vryden, arf, l. %. Cod. de dml·. reis. l. 3 2. /f. de dmi>, reis.

15 By vccle'werd ook beweert, dat defe overdragte, van het regt ende aan-
taal , by den fchuld-eyiTer , ten behouven van den Borg, ten laften van den
Mede-borg te doen, moet gefchieden voordatde betalingeby, den Borg
werd gedaan, ende dat debetalinge gefcliiet zijnde, ende de fchuld daar
mede gelijk als gekweten. Eijnde, naderhand geen οeerdragte foude kun-
nen gefchieden. Van welk gevoelen fchijnt ook te wefen Hugo de Groot,
in fijn Inleydinge hit 3. Bouk,, 3. Deel, verf. Een Borg betaalt hebbende.

Maar de faak in den grond van het regt ingefien, wert het tegen-
deel van dien waar bevonden, dat namentlijk: defelve overdrag te t'allen
ïyden, ende fulks ook na de betaling by den fchuld-eyiTer aan den Borg
xïioet gedaan werden, als zijnde een ftilfvvygende wederzijdfe handeling»
daar by jnet het betalen van den Borg, den fchuld-eyiTer aan fijn zyde ver-
bonden werd, de overdragte van de aantaalt'fijnen behoeven te, moeten

doen j het welk fchoon aan de zijde van den Borg de betalinge gefchict zijn-
de , niet en belet dat t'allen tyden van den fchuld-eyiTer werd geeyft de vol.
doeninge van het geen hy aan fijn. zyde fchuldig was, hem voor de felve be-
talinge te leveren, ende doen hebben. Daarvan een v^tdruklijken text is
in l. 36. ff. de fidejufjmB. arg. ex l.ii. f. de aB. empt. φ-, /. 14. J. ds
heredit. vel aB. vend. & L 6. Cod de heredit. vel aEl. vend· Ende foude men
veel eer mogen feggen , dat de overdragte van het aantaal niet en kan wer-
den geeyft, voordat de betalinge isgeichied, om dat een Borg geen rcgt
van vergoedingeien verkrijgt, a!s na dat hy waarlijk heeft betaalt. Caftreni',
ad l. >f rfefidejujf. Gomez. var.refclnt. tom.z. cap. ij.saw.io. Andr.
Gail Uk i, ohf, 29. Voor dit gevoelen zijn Hartmann. PiÜor. ol>f. fing. 44.
Johan. aSande^e^fïiOH. cejftmecapj. num.11. ii. C&t^yJefifj.fbrenf,
part.z. conflit.ij. defia.i6. Ende verhaalt Neoftad. Cur. Holland, de-
cifi 2. Da» defaak,, dat den Rmd van den Hovt van Holland van fooda«
nig gevoelen is geweeft.

De Borg-togt eyndigt, ende den Borg werd ontflagen met de betaling 16
van de fchuld. l. 37. de fidejuf. door verniewinge van de fchuld. /. 4. Cod^
door vermenginge./.93. Kvvytfcheldinge. l.fin.Cod.de

paSi- Ende andere middelen van dadelijke ontflaging. Buyten de welke een
Borg-togt geduyrig is, ende opdesBorgens Ervgenamen tot dertig jaren
toe overgaat, 2, inft.de fidejii(forib. l. 4. §. i.ff. eodi 1.10. Cod. Man-
dati, met dit onderfcheid alleen dat yder der felver Ervgenamen maar voor
haar aandeel aanfpreekelijk zijn. Li.Cod. Si eert, pet. l.i. Cod.de hered.
aSi. l. 56 de condit. φ demonflrat.

Sonderdat den Borg voorde betalinge ofte andere vernieting van de 17
Jchuld, ontflaging van fijn Borg-togt mag eyflen. arg. L ïo. C^d. Mand.
fiu'""^: "-"P-fi^-^xtr. defidejKjf. Soo om de moeylikheid van den
ichuldenaarin hetfouken van een andere Borg.17. i. ^.f.commodaü.
Als om dat den fchuld^eyfler den Bore niet en behouvt te ontflaan,aI waart
d^t hem een andre Borg, die foo goed ende beter was, wierd aangeboden.
L 14 ƒ ƒ "«/^'f· i. I. ff. mand. 1.14. I zz.l. f I. f. eod. Sie

Daar tegens eenige wtfonderingen zijn, by de welke een Borg ook
voor of fonder de betalinge kan v^'erden ontflagen. Als I. Soo wanneer
den fchuldenaar de betalinge van tijd tot tijd komt te vertrekken , ende
den fchuld-eyiTer geen vlijt aan en wend om de betalinge te bekomen,
in welken geval den Borg, op dat hy niet altoos met de Borg-togt belaft

en uiijvc ■> iwi UC.L vtnuuj.' vdir ttijjHc jaicii icr ocicxieyaenneia j aen
fchuId-cyiTermag vergen , dat hy fijn fciiuld innet , of dat hy hem van de
Borgt ontflaa. argJ-S· in fin, f. Vt in pejl.legator. l. 9. ff. [olm, mam-
mon. /. 10. Cod. mand.i. ^^J. i.ff.eod. Sie VaJentin. Franc, defidejujf^
cap. 5. mm. 559. Andr. Gail Ub. 2. obferv. mm. 3. Joann. a

II. Indien den fchuldenaar het fijne begint te verkwiften, ende onnut-
telijk door te brengen, ofte fijn gelegenheid merkelijk begint te verar-
tnen , mag den Borg hem tot betalinge van fijn fchuld, of ontflaging vaii
de Borgt-togt dwingen, cap.fin. exir. defidejujf. d, I. 38. i. f. defide-
juff, /. 10. ^od. Mandm. Vaient. Franc. d. cap. ρ mm. jöy. Andr,
Gail d. obf. 29. nam. 8. Berlich. decif. 207. num. 13. Anton. Fab. ad
Cod. tó. 8. tit. 28. defy/u 39.

III. Een Borg voor een fchiild opfeebre tijd te betalen, mag ook de-
tijd om zijnde, ontilaging van de Borgt-togt eyilèn. L lo.jmil·. 1.1. §. i»
ff.depofiti l. ly. inpr.ff. de fidejujfor. l. 3. ff. de Cowpenfat. Hartmann»
praii.tit. ^o.obf. 6. Ant. Fab. /ib.^,. tit. 26. defin. 24.16..

j § Sulks mag ook yemand, fig verbonden hebbende als Borg, voor feekre-
fomme binnen feekre tijd te betalende fchuld-pligtige fonder fijn wille,
ofte kenniife geen feekren tijd gegeven , of de fel ve verlengt werden, maar
foude daar door v.an fijn Borg-togt ontilagen werdenSie Sande lib.9,
tit^ïo, defin. Sulks als mede by het Η of van Holland is verftaan op·
den 30 Julii 1610. in de faak van de Voogden van de Kinderen van Hen-
rtk.B»ytemg-> Im'petranten in Hauw -ABie, contra EgbertJanf^.Tins-
m.erman , in welke faak den fcluild-eyffer, rxiet fijnen fchuldenaar naader
befprek maakte, endeden tijd van betalinge met beding van Ime^ ver-
lengende, den Borgden fchuld-eyiier dedeaanfeggen,"dat hy raoft ma-
ken fijn penningen te bekomen , ofte dat hy in de Borgt-togt niet en be-
geerde verbonden te bly ven, ende alfoo den fchuld-eyiTer om fijne pennin-
gen , te bekomen niet en forgde, is hy, den fchuldenaar ondertuflen in ar-
moede vervallen zijnde, ontflagen van den eyfch van de penningen., daai
vooren hy Borge geworden was. Wt welke faak men ook fien kan, indien
ften felvfchuldigen nalatig is op fijnen tijd te voldoen, of den fehuld-
cyifer tot het invorderen van de betalinge fijn vlijt niet en doet, den-
kende dat hy genoeg verfeekert is met den Borg, dat als dan den foo-
tianigen Borg régt heeft om den fehurd-eyiTer fijn agterwefen te doen
invorderen, ende den fchuldenaar te doen betalen, of hem ander-
Sns. na de Borg-togt te ontflaan, Sie Sande j, tk, 10, defi"· 7*

Andr. Gail hb. i. ohf. 30. mm. 3. Θ" num^ 11. Damhoud. h tut. & Cu-
rau cap.6. num. 66. Ghriftin. αά ΐ. Mechlin. tit.j. art. 16. num. 3. 4.
Radelant. decif, 46.

Andre ende meerder vvtfonderingen zijn te fien by Valent.Franc. defide-
jttjf. cap. 5. num. 559. &feqcj. Andr.Gail lib. 2. obf. 29. Berlich. decif^
261. nnm. 8. Gomez. Var. refelm.tom. i. cap,i$ . mm. lo. infm.

. Adelijlce Overkomft is wanneer de Overkomft alleen niet genoug en 1
' is, maar daar-en-boven nog de dadelijke O vergift van een faak moee
volgen ) eer de felve volkomentlijk is bekragtigt.

Defe is verbruyk-leening, bruyk-Ieening, bewaar-geving » pand-ge-2
ving , geven om geven , geven om doen, doen om geven , ende doen om
doen. tot. tit.i«fiit.^ib,ntod, re contrah, ebligat. l.& tot. tit.ff. ds
pr&[cript.verb. Daar onder oofc by ons werd gerekent koop van onroe-
rende goederen , de welke niet anders als met wettelijke overgifte voor
den regter van de plaats voltrokken ende bekragtigt werd gehouden. TUc^
van den 9. May 1529. daar van bier voor 7. Diel, mm. 4.

In de welke de kragt van het verband beftaat, ende zijn begin ontfangt
door de overgivt van het goed, niet dat men door overkomft ende toe-
ieggtng daar toe niet en foude kunnen verbonden werden, (hetwelk daa
teude overgaan in een andere foort van handeling, waar van hier naar) maas
dat de laaks overgang alleen daar toe van ielv genoiig is, fonder verder toe-
leggjng , loc dat ook voor de overgivt van de faak geen verband en is
ende by berouw rnag afgegaan werden , foo verre de faak nog in fijn ge-
heel IS. L 5. ff. de (^ondi£i. canf. dat cauf. κβη fem. Ten waar den een
den ander buyten dien eenige onderlinge toefegging had gedaan, wEde
welke eenig verband mogt werden vaft gemaakt,. /. 5, Cod, de'Ker.per-

ï Τ Τ Erbruik-!een is daar by dat feekere iaak, die meetbaar, telbaar, ofte
V weegbaar is, aan yeraand met ioodanigen fin overgegeven werd, dai
den ontfanger daar na foo veel van gelijke ilag , ende van gelijke dengt,
a!s den gever wil, wederom fal geven. /. 2. jf'. der eb. cred, Vinn, adpr^
ίηβ. quib. mod. re contr,oblig. Grot. Inlejd, Hb. 3. cap. 10. inpr.

Onder meetbaar, telbaar, of weegbaar goed j werd in gebruik de voor-
naamite foort gereekentde geld-leeninge. 1.10. ff. de leg. i, ö^/, i^. in
pr, ^od. de non mmer. pecttn.
ζ Sulks dat het geld datmen van yemand heevt geleent, niet juyft in de
ielve ibortbehouvt weder gegeven te werden. Vinn. d., loco mm. 11,
Het welk ook foo ver by ons is aangenomen, dat fel vs die geene die feekere
ilag van geld had belooft, ook in ander, ofte minder flag van geld, fondcr
onderfcheid mag voldoen, als dat maar in gemeene ende gekeurde loop
voor foo veel gangbaar is , als het geene dat hy fchnldigwas. ^ccnrf. in
/.35. Bald. in l. Itbera, mm. 6. in verf. Nota. (^od. de Sent ent. & interloc.
omnium jud. Leonin. confiL^i. num^. Grot. imred. W.3. part, 10»
num. i8. & pan. 14. num, 39.40, Chriftin. vol. 3, decif, i, nnw, i. φ·
vol. I. decif. 215. num. 8. Coftuymen van Antwerpen tit.6^. art, J. Con-
fuk. ende Advijfen, part. i. Conf. zi6. ende part. 2. Co»f, 12 j. Everhard.
confil. zOfO.nam. I j. Ten waar dat in de handeling wtdrukkelijk anders
was bedongen, daar van hier voor 11. Bouk , X111. Deel·, mm. 3. bre-
der werd verhandeld, ende te fien is by Grot. d. loc. mm.i^. & mm, 41.
Chriftin, d. vol. t. decif. 215·. num. 10. & decif. 391. ó vol. 3. decif.
num- i. ZypsE. de reditib, verf. (f&ternm. Ofte indien yemanddie een
groote fomme fchuldig was, alleenlijk om fijnen fchuld-eyifer te kwellen,
het ilegte ende kleynfte geld wt wilde fouken. Col uym. van Ant-
werp. d.tit.6^. art. 5. PinelJ. ad rnbr. Cod.de refcind.vend. part. i·
cap. 3. num. 17.

eiide weeginge in handeling komen, kan ook Verbruik-ieen gefclTieden,
gelijk ais is Oly, Wijn, Graan , ook Brood, ende Bier, foo het in de fel-
ve foort, ende van de felve deugd wederom gegeven werd, gelijk als hiiy-
denfdaags het Bier ende Brood, het welk op feekere prijs ende gewigt werd
gefteld, volgens welk het in fijn foort altoos een ende 't felve kan blijven,
ende t'allen tijden kan wederom gegeven werden. /. 3 J. ί. 5 .ff, de comrah,
empt. jmS;. 1.i. ff. de reb. cred. & ibi Bart,

Verbruik-Ieen werd verftaan te gefchieden, foo wel ftilfwijgende, ais<j,
met wtgednikte woorden: byfonderlijkin geld-leening, daarby menwt
de aantellinge van een redelijke iomme verltaat, dat Verbruik-ieen is ge-
troffen , al: werd 't felve daar by niet wtgedrukt. arg. l.ff. de reb. credit^
&ibiGloj[.&T)D.

Nogte is daar toe altoos een tegenwoordige overleveringe van hei goed ί
felv van nooden. Au. i. /.30. jf. de reh, cred. Maar is fomwijlen genoug
dat 't felve te voorens wt een ander oorfaak in handen was gefield , ende op
niews werd beveiligd, of dat de overgift per fiSlionem brevis mmm j dat
is, door een korte hand, by bevel van overdragte door een ander des mag-
tjg gedaan werd. l.^. fin. 1. u.l. i^.f.de reb. cred.jnnü. 44.infl.de
rcr. dtvif.

Alle Verbruik-leen is wt fijn eygen aard weldadig, foo datmen daar voor 6
niet en geniet, ende niet meer eyiten kan als even foo veel als het geene
dat wtgeleent is , ten zy fulks werd bedongen, /. 5. /. 6. Cod, Sp cm. j?et.
l. 5. Cod, de Vftir. Het welk noyt flilfwijgende daar onder verftaan werd^
waai- moet gelijk als by nader handelinge wtdmkliik gefchieden, L 8, ff·, ds:

3 TT Et geen voor het gewin van het wtgeleende werd bedongen, werd
ijLgemeenlijk genomt Intrefi, anders geld-gewin (om dat hetmeeren-
deels in geld beftaat) daar by nien behal ven het fel ve van gelijke foort ende
deugt w?eder te geven, daar-en-boven nog bedingt Γ00 veel als men door
het ontbeeren van dat goed te kort komt. Dit word ook by fomjaige woe-
ker ( LatfNe V/ura) genomt, dogoneygentlijk.
ζ Dog op dat het geene yemand door het ontbeeren ende miflen van fijn
penningen ontbreekt, niet te hoog gefchat, ende alfoo tot een onbehoor-
lijk gewin, anders woeker, op en klimt: Soo is by ψ/ac, van den Ofto-
ber 1540. geordonneert ■) dat de Koopluyden haar geld op geenhooger In-
trefi wt mogen fetten, als tot agt ten hondert, fecundum l. z6. Cod. de
Vfiir. Ende waar 't faak dat tot verfeekerheid van de hooft-fom eenig on-
derpand was geftelt, foo en wijil den Hoogen Raad niet meer toe als den
penning feftien, Coren obferv. 4. al-hoe-wel dat het Hof in fuiken kas,
ook feven ten hondert plag toe te laten. Cortn ά. obferv. in Not. Sie
Grot. Inleyd.d, lib. 3. cap. 10. mm. 29. & ibinotata. Ende is tot ^m-
op den 25. April 1614. alfoo wtdruklijk by Keure geboden; dat
yemand pand ter minne in de hand hebbende, geen hooger Intrefi mag
bedingen als tegens fes en een vierde ten hondert. Wille-kenren aldaar.
3 Anders, indien wel Intrefi was bedongen , maar niet begrootet ende
wtgedrukt hoe veel of hoe hoog , werden de fel ve gereekenttot foodani-
gen Intrefi als men naar gewoonte van den L.inde, ofplaatfe daar het be-
ding gemaakt is, meeft gewoon is te bedingen, arg. 1.1. & l. ^j-f- de

VfurisjmB. 1. §.\.ff. de contr, Tutel. & 'Vtili atiion. contYü /. 3 t. &
ï. 41. i. »/ί· f. de Vfuris. tegens welk gebriiyk geixiift is in de Confui-
tatien van deHolIandfe Regts-geleerden, het eerfie Deel·, Cor.falt. 275,
SieGroeneweg. ad ά. /. 31. #". deVfuris. Chriiiin. νοί,ι. deci/.z^}.
titsm.i. & feq, Neoftad.cnr. decif. 3.

Maar hoelang den /«m/? werd verftaan teloopen, moet mede wt het4
beding geoordeelt werden ? Sulks indien ik feyde: Jk, beloove my fooda-
tjigejomme als tk^ van mv heb geleent op Mey toekomende wederom te ge-
ven met den htrefi van dien : alwaart dat ik niet ftip op de beialinge ca
pafte: foud gy naar fcherpheid van Regten geen meerder, of verder
ifitrefi kunnen eyffen als tot Mey toe: Maar is daar toe noodig te bedingen,
met den Iiitre(fe van hajden af-, tot de volle betalinge toe , want al vvaar ee-
nig Verband in komt , moet het felve met klare woorden wtgedrukt wer»
den , buyten de welke 't felve niet en kan v^/erden wtgerekt. /. 99.de ver-
hor. oblig. Sie Sande lib. 3. tit, 14. defin, i. arg. l. creditor. 7. Cd- de Uftt-
ris. Gelijk ook by het Bof van Holland was veritaanin de faak van ?it-
tsrtje Pieters , Impetrante , contra. Claas facobfz.. Kaukkj-bakJ{er. Dog
is naderhand in de laak van Dirk fanfz.. Pyt verftaan, ende op den vierden
Jan. Kiio.Tjy den Hoogen Rade beveftigt, dat (ten aanfien dat yemand die
lijn geld voor een Jaar wtfet, ende daar by den Intrefi bedingd, de felve
tijd daar niet by en doet om den htrefi te bepalen , maar om fijn geleende
geld wederom te hebben, het welk indien langer loopt, ftilfwygende ver-
ftaan moet werden vernieuwt te zijn, (gelijk a s of tullen ha^lieden verdra-
gen was, dat de felve intreifen fouden blyven loopen, de welke bedongen
waren) overfulks ook na de geftelde tijd verftaan moeten vverden te looperi
de Intrede tot de felve tijd bedongen, foo wanneer den fchuldenaar op de
lelvetijd gemaant zijnde, nalatig is gebleven te voldoen , daar door hy
verltaanwerd ftilfwygende toe te fiaan, dat de verder intereffe fullen bly,
ven loopen. f^dt l.iz.ff,de ufur. jmSl·. 1.12. fod. de contr ah. vel commit.
fi^pHlat. Sie Ant. Fabr. Cod. Ub. 4. üt. r^.defir,. i.

Soo ook indsen yemand de welke maar tot feekre tijd toe, als
by voorbeeld , voor een Jaar Intrefl hadde toegefdd , evenveel na
het verloop van die tijd nog Jaarlijks den felven Inire}, tot ver-
fcheyde Jaaren hadde betaalt , foude daar door ook van de volgende
Jaaren den ielven Intrefl fchuldig zijn, ende Vv'erd in fuiken geval me-
de verftaan foodanige beding ftilfwijgende vernieuwt te zijn , ende is ai-
foo geoordeelt by Sande Hb. 3, tit. 14. defi». 4. Anton. Faber ad [od. lik
4, tit. 24. I·

Maar of yeraand buyten eenig beding een Jaarlijkfen htrefl, of Rente
eenige Jaaren betaalt hebbende, daardoor verbonden foude werden tot
verder betalinge van de felve Jaarlijkfe Renten,, ofte /^rre/i, werd verftaan
dat daar door de deugdelijkheid van de fchuld genoug werd beliragtigt,
om dat niemand geagt en werd meermaals , ende dikwils te betalen , het
geene hy niet fchuldig en was : ten waar dat den felyen konde bewijfen, dat
hy het niet fchuldig en was ge-weeft, ende wt een gewaande oorlaak had
betaalt, arg. l, 6. jf. de Vfaris, Sie Pyr. Maiu·. ίταξί.άβ folnt. cap,
Anton. Fab, adCod. ίώ.ξ. tit.^. defin.j. Joann. a Sande lib. ^.tit. i^.
defiri, 4. Soo is ook in tegendeel op fommige plaatfeneen Coftuym , dat
yemanu, die , geld geleent hebbende fonder beding van Intreji , op lee-
keretijd wederom te geven, naar het verloop van eenigen tijd , daarvan
intreft ontfangt, fonder met eenende hooftfomme te ontfangen, daai-
door fig felven ftilfwijgende verbind , tot een jaarlijxe rente, ende niet be-
vougdenis dehooffomopteeyiTen, maaralleen kanfpreeken tot vefte-
nis ofte hypothecatie van dien , volgens het gemeen fpreekwoord , eens
renten altoos renten. Van hoedanige Coftuyme in den lande van Utregt
gebruykelijkgetuygt G. Waffenaar praB.notar. cap, 11. 3. 6. Dog het
ièlveenkomtmet onfe manieren niet over een,, volgens wellfewel inde
jaarlijkfe Verkofte renten uyt den aart van de koop de afloiliKge alleen ftaat
aan de keure van den verkoper ende rentfchuldige waar van hier voor in het

1. huk., i^.deel. maar in andere gemeene Intreflen den uytfetter altoos
meefter blijft naar behoorlijke waarfchuwinge fijn uytgeleende geld op
te feggen.

ζ Intrefl van Intrefl en magmen ook niet genietenal haddemen fijn
Renten of fijn Jntreft nog foo lang te buyten geftaan. l.i^. ff. 0--üult,
Cod. deZJfwis. Het v/elke pogtans tot Omwerpen toegelaten werd, te-
fie LeoÏiïno conp,ii.num.4f. verf. Tranfgrediendo, ende is by ons in
des Graavlijkheids ende Gemeen-Lands agterwefen in Jaarlijkfe Renten
gebruyklijk. Welkers Intreffen wederom in Hooft-fom opgeklampt,
ende verhoogt mogen werden. Chrift. vol. i. decif.^.^. & vol. 3. dectf.^l.
nnm. 6, & ad leges Mecblin.tit. I2. art. ^.num- 23. in addit.

Item , een Voogd die eenige penningen van fijn Pupil onder hem op
Renten heeft, ende de verfcheene Renten niet binnen behoorlijken tijd
tot profijt van den Pupil beiteed, of beleid en heeft, is ook gehouden
Intrefl van defelve Renten te betalen. l.fiTutor. & in l. Tutor. uftf-
r£. β (ifuras de amnifirat. tutor, Sie Confult ende Advijf-

bleven is, dat de felvc op malkander gehoopt, meer als de Hooft-fora
felv komen te bedragen , mag het overige niet geeyft werden , ende
houd als dan den loop van verder htrefi op. per. l. lo, ff. de Vfaris &
l.zj.Cod.eod. Tfi/e Groeneweg. ad.dj.'^l' Joann. a Sande/»^3.^.14.
def^n, 5. in fine.

By Placaat van den 16. Oiftob. 1572. was vvelingefteld ten voordeel 7
van de fchuld-eyfleren , datmen van verfeekerde ende veronderpande pen-
ningen , niet meer als met drie Jaren Intrefi foude voor andere gaan,maar
is het fclve niet onderhouden: Als alleen in ibramige plaatfen daar het
felvebybyfondere Keuren medefoois ingefteld, Keuren van Lejden van
den zi. April 1626. Sie de nieuwe Keuren , art. 125.

Het is een gemeenen regel > dat niemand in Regten met eenigen imrefi g
befwaart iTiag werden , als wt een wtdruklijk beding, /. 3. & 1.6. Qod. Si
eert. pet. l. 3. Cod. de ufttrts. maar daar van zijn verfcheyde wtfonderingCn,
by de welke ook ftilfwijgende verftaan werd /ntrefl re loepen. Alfoo kan
buyten beding ook Intrefl geeyft werden van het geene datmen wettelij-
ken gemaant zijnde, op den regten tijd niet en betaalt. /. ij.§. β pupillo,
jf.deVfitris. Ende begint in fuiken geval den Intrefl te loopen van de
'iitf/comeflatie, ofte volle Regt-pleginge af. Chriftin. volum. i. defin.^'y ,
mm. 2,. 3. Sande/i^. 3. W. 14. I. waar van den fchuldenaar die met
fijnen fchuId-eyiTer, aangaande de fchuld niet wel over-een en komt, fig
met onder-regt-legginge (daar van hiernaar) kan bevrijden , ende den
loop van foodanigen ende anderen Intrefl ftutten. 1.1. §.Hlt. l. 7. L6. l.i^.
ff. je ZJfitr. Sande lik 3. ttt. 14.. de fin. 8. '

Maar of Arrefi ende gefloten hand , foo wel als onder-regt-Iegginge, 9
den loop van Intrefl foude ftuttenrwerd verfcheydentlijk by de DD.gehan-
u by voorbeeld, of een fchuldenaar gehouden is aan fijnen

ichuld .eyfler Intrefl te betalen, indien de fchuld onder hem is befet, of hem
verbod gedaan is van niet te betalen, of dat hy geen feeker perfoon en weet
aan wie dat hy vryelijk betalen mag ? Ende is daar van wel het gemcender
gevoelen van meeft alle DD. dat hy in fuiken gevalle geen Imrefi fchuldig
en is, incap.conftitut.i^l.extraderejcript.num.iz, om dat nie-

mand buyten beding ende nalatigheid van betaling Intrefl fchuldig is. /. 17,
ft pupillo l. 31. §. in hm fidei. ff. de Vfuris. l.S-J. ftflmas ff. de 'iegat.2.
ende het regtelijk verbod yemand buyten fchuld ende boeten houd. Gloff. in
l.^.ff, de CendiB. triticiaria. Felin. d. loco. Guid. Papa decif. ^/^ö,
num.l. Tuffch. concltif. praüicabil' torn. 6. concluf, ^2o. inverkpra-
ceptam nnm. 10. & feq. Ten waar nogtans indien aan d'ander zijde bewe- ^

fenwierc!, ofte anders bedenkelijk was dat den fchuWenasrondertuiTen het
geld gebruikt, daar mede fijn profijt gedaan hadde, of hadde kunnen doen>,
endebyhem het tegendeel niet en vvicrd aangewefen dat hy het felve ledig
en vruchteloos hadde gehouden » in welken geval den fchuldenaar den /«-
trefi, niet jegenitaande ylrreft, ende gcüotenhand, niet wel en foude
kunnen ontgaan, arg. l. 14. de condiS:. indeb. & 1. 116, jf. de ReguL fu-
ris jmS. l. 54. ff. de nfuris, & Li^. ff.de pignorat. ail·. Carpzov. defin.
forenf.part. 1. conftit. 30. de fin. i^. in fin. Endealfoo isby den Hoogen
%aie Anno 16^ z, tuflen de Ervgenamen van ^driaanfanfz..vanKops-
dekerii, ende M''. Philips vm Cromfiryen verftaan , welke faak ik tot iii
Revifie toe heb fien ftaande houden.

Van makinge ende befvvaarde ErvenilTen, de welke op fijn tijd niet be-
taalt en werden, moet ook Intrefl betaalt werden, /. 5. /. 17. ff. de Vffir..
/. 54. eod.Li. 2. ^od.de Vfpir. &fruüib. legat, Soo ais hier voor
3. bouk^, ^.deel, nfim. 39. breder is verhandelt.

Werd ook verftaan ftilfwijgenden htrefl te loopen van Kufting-pen-
ningen van gekofte Huyfingen, ofte Landen , dewelke niet op fijn tijd en
werden betaalt, al ift dat het niet en is.bedongen, volgens den Regel, geld
en panden magntet z.ijn in eeKe hand·, facit l.·^, Cod.de aSt. empti. Maar
hebben in fuiken geval defelve Intereilen geen voorgang regt, ofte on-
derpand. Als by het Hof is verftaan in de faak V3n fan 'Dirxfz., van
Keulen-, contra Willem Willemfz.,van Nieupeort, den li. November
160^^ om dat foodanige Imreffen niet wt beding, maarby wet-duyding
voortkomen. Dog is op verfcheyde plaatfen by Keme ingefteld ende ge-
bruikelijk , dat den Ιηΐΐΰβ van de verfcheenen Kufting- penningen daar
geen iKtrejl by bedongen en was, eerft begint te loopen drie A'Iaanden
naar den verfchijn-dag van elke Kuiting, ofte Termijn. Alfooisop den
2,2. Juny 161J. binnen Leyden gekeurt j Dat alle Kufting-penningen
fpruytende wt koop van Huyfen, Gronden , ende Erven, volgens de be-
dingen ende beloften in de Brieven daar vanverleeden vervatet, ophaare
refpeSive verfchijn-dagen, aan handen van de fchuld-eyiTersofdeilèlvs
Regt hebbende, iullen werden betaalt;, ende dat van de iel ve geen wt-
flel voor Vrede-makers, nog voor de Vierfchaare fal werden verleent;
Dan mits byde fchuldenaars betaak werdende behoorlijken Intrefl re-
gens den penning twintig in 't Jaar , gereekent van drie Maanden, naar de
refpefiive verfchijn.d^en tot de voldoeninge toe, Sie de nieuwe Keu-
ren , art. 124.

op de felve wijfe als het verband van de lioofi-fom fe! v. /. 9. /. iï. /. i^v
(^od.deVfKr. ^ib.mod.toUtt. obligat. 't Welkte verftaan is

in toekomende. Maar wanneer verfchenen Jntreffen verftaan werden op te
houden, ende of de felve door het ontfangen van de Hooft-fom Tonder eeni-
ge protefl, of tuyg van regts-bewaar te doen , verftaan werden gekweten
tezijn ? werd 't felve alfoo verftaan in ftilfwygende Intreden, de welke ye-
mand buyten beding foude fchuldig zijn. /. 49. I. deaSt. empt·. l. 4,
Cod. depofiti. 1. 8. in fin. & L ult.f. de eo quod certo loco. l. 6. telt. β de
leg. commijfor. Maar niet van Imejfen de welke men by wtgedrakt
beding fchuldig is. ά. l. 49. ,ί· i- f. de empt. & /., 8. ff. de ea
ηποά certo loco. Sie Pyr. Maur. tïaib.defolut. oblat. & retem..cap'. ιτ».
Anten. Fab. ad Cod. /. 4. tit. 24. defin. 5. Joann, h Sande Uh. i.tit. 14.

a. Onder mens vmforge , ende hjtvistsbe- 4. t>e beleende puitdeit , warneer, endc hoe··

VAn den gemeenen loop van Intrefl werdén wtgefondert dè Ban- β
ken van Leening, anders de Lombard, daar yder een fijn goed vooc
een redelijken penning, by den dag, ende by de week mag verpanden ,
aic.e beiecnen , foo hoog als dé waarde van het veronderpandfe goed
m redelijkheid mag lyden, waar van de Tavel-houder voor fijn moey-
te ende geld-verfchot, een redelijke winft mag trekken. Daar toe by
de Uverieid feekreperfoonen werden geftel'd , buyten de welke nie-
„ia-ad tot loodanige pand-leeninge werd toegelaten j ende op dat. het
felve gewin met al te hoed en werde gefchat, tot een feekre fomme weri
bepaalt.

Daarovcrin voortydende 'Biffchoppen de opfigt gehad hebben, alstc
fienisbyhet Concilie van Trenten, Sijfm. zz.cap.S. M'aarnaar datde 2·
Paufelijke Regcen, ende de Geeftelijlce Vierfcbaarby ons is tenietge-
daan, is de felve voorforge by refolmis van de Staten vm Holland van
•len ij, Noyemb, ijjg, endeden 11. April 1584. aandeMagtftraati»>

enkle Stad opgedragen, ende aanbevolen, al fulke (^hn^et^ke, Polit^quei
ende gereformeerde ordre , ende middel, op hetfink^van defelve Leemnge
te faunen, fiellen, ende onder houden, als ten meefieti gerijv, endeminfle
quetfe van de behotivtige Gemeente met eer ende profijt der 'felver fal mogen
dienen.

By de fommige werden foodanige "Banken vm Leemnge, by, ende van
wegen de Stad opgeregt j ende by Luyden > daar toe om feekre loon ge-
fteld, waargenomen, ende het voordeel ten behouven van degemeene
faak aangeleid, ofook wel Jaarlijxs aan dengemeenen armen wtgedeelt,
By andere werd het op feekre voorgeftelde maat, ende ordre verpagt,
om feekre fomme , ten behouven van den Armen , Jaarlijks wt te
keeren.

In de Maat van het gewin daar toe behoorende, werd in agt genomen de
winft.derving van het ledige geld, daar mede de Tavel-houders tot gerijv
van een yder voorfien moeten zijn , haar moeyte , ende ommeflag in het
wt-tellen, ende wederom ontvangen, het gevaar van fchade in het fchatten
der panden, den loon van hare Tavel- dieners, ende verdere onkoften, het
welk gemeenlijk genomen werd op 't meeite , ende daar eenige Jaarlijkfe
Pagtopgeftelt is, jegens 24.ende2i. ten hondertin't jaar, op't minile,
ende daar de Banken van Leeninge by ende van wegen de Stad felv wer-
den gehouden , jegens i8. i6.12. ende ook wel tot lo. ofte agt: anders,
ende in 't gemeen op 18. ten hondert in 'tjaar; waar voor de Tavel-
houders hare Kaffen met opgehoopt geld voorfien houden moeten, en alle
verder moeyten ende koften moeten wtvinden,

Defe beleende panden mogen by de Leen-fchuldigen geloft werden,t'al-
ten tydenalshet haar goed dunkt, mits bydeloifinge, ende weder-gave
van het geleende, vougende foodanig verloop als naar beloop des tijds ver-
fcheenen is. Dog op dat den Tavel-houder niet al te lang met het beleende
goed befet en blyve , ende het verftaan-geld , ofte winft-derving niet
buyten de overige waarde van het goed op en klim, mogen de Luyden hare
manden niet langer a!s een jaar ende fes weeken laten ftaan , ende foo wie
linnen de felve tijd fijne panden nieten komt lolfen , v?erd en de felve als
vervallen opentlijk verkoft, ende het overfchot aan den gemeenen Armen
overgegeven , alwaar d^ eygenaars 't felve binnen feekren tijd, by de fom-
mige van drie j aren, nog mogen komen wederom halen.

VAn den gemeenen loop van, Jntrejfe ^ werden ook buyten gehouden
ende wtbefondeit geld-leeningen, daar by den Wtleener 't gevaar
van de Zee t'lljnen laiten neemt, daar voor men foo veel meer ten Intrefi
mag bedingen , als het gevaar ende het afvfagten van het geval van de Zee,
na gelegentheid van plaats ende tijt, boven den gemeenen loop van Intrefit
kan werden gefchat, niet alleen tot tien , of twaalv , maar felvs tottwin-
ticT, minder, ofte meerder ten hondert. toMit.ff. & Cod. de nantico. fmno-
rejmÜi. Novell, Ï06.

Bo-demerye, is geld-Ieeninge , op den Kiel, ofte Bodem van het Schip, ï
om foo veel met feekren Intrefi weder te geven, foo het Schip behouden
over koiTit. Het welk mag aangegaan werden , niet alleen by de-Reders
ende eygenaars van het Schip , maar ook by den Schipper tot haare laften, ζ
foo wanneer, ende foo vee fy buytensLands zijnde, tot het volvoeren
van haare reys van nooden mogten hebben, maar binnen 's Lands en me-
nen geene Schippers eenige Bodemerye aangaan, als by duydelijke wille
ende toeltaan van het meerendeel van haarluyder Reeders : ten waar fy van
eenige van hare Reeders geene penningen en konden bekomen tot wtree-
dinge van hare Schepen , in welken geval de Schippers tot laften van foo.
danige onwillige Reeders foo veel penningen op 'Bodemerye mogen lig-
ten, als der felver aandeel in het Schip komt te bedragen. Sie de Recueil
van de Coftuymenvan ^mfierdam art. i. ende.y. WifbuyiTe

Zee-regten, an. 40. Ordonnantie der Zee-regten van Koning Philips
van den jare 15(^3 m. Van Schippers ende Kooplnydeti iHn. iz, ende tit.
Van verfeekeringe, ofte ^Jfurantie, art. i^.

ofte verfeekering , is een handeling daar by yemand voor
feekre geld-winfte, de welke met het aangaan van de handeling werd aan-
getelt, t'fijnen laften neemt het gevaar van de Zee, ofte Water, Vier, Vy-
anden, Zee-roovers, ende verder ongeluk, op het Schip niet fijn toebehoo-
ren,ofte ook wel op feeker goed, ofteKoopnianichap vallende, totdat
het behouden overkomt, ter plaatfe daar het heenen gefchikt is.

De byfondreRegten ende hoedanigheden in de verfeekering aan te ,mer-
ken , zijn voornamentlijk:
4 1. Dat het verfeekerde goed naar fijn opregte waarde inoet werden aan-
gebragt, ende met kenniüe ingeladen, Sie de Zee-regten van Koning
philips van den Jaare 1563. i/f. Fan Ferfeeker. art, 10.

Water, Vier, Vjanden, Zee-rovers, ofte andere gevallen, verder mag
doen verfeekeren voor hem , ofte fijne mede-reeders, dan voor de helft
van de waarde van dien , volgens de voorfz. Zee-regten van Konimr
philips vandenjaare 1565. tit. van Ferfeekeringe, ofte j^Jfuran-
tie. art. 8. 't Welk by de Coftuymen van Amfteldam is vermeerdert tot op
twee derdeparten. Kecaeii van de Coftuymen van Amfteldam, cap, 30.
art.10.

Ende aangaande de Koopmanfchappen ende goedren , dat daar van ten
«linften het tiende deel van de waarde, dat de fel ve foo over koop, als an-
ders hebben gekeft, moet onverfcekert blyven , behoudelijk. dat de Koop-
manfchap tot Antwerpen over de dnyfent ponden vlaams, ende volgens
Coftuymen van ^mfieldam over de twee duyfent pnden een perfoon toe-
komende , kwamen te bedragen , den fel ven het overfchot in' t geheel mag
doen verfeekeren, blyvende alleen het tiende deel van de duyfent, ofte twee
duyfent ponden onverfcekert. Sie de regten van Koning philips van
den jare 15«ij. tit. van Ferfeekering, art, ïi. ende het Recpieil van de Co-
iluymen van Amfteldam, cap. 30. art. 11.
Ι III. Da^foo wanneer het verfeekerde goed door hem felven fonder ee-
nig wtwéndig geval quam te verderven , ofte verargeren , den Verfeeke-
raar daarin niet'gehöuden en is. Sie Coftuymen van Antwerpen, tit. 54.
art. 15. Van Amfteldam , d. cap. 30. art. ij.
4 ■ I V. Dat men alle faaken ende Koopmanfchappen mag doen verfee-
lieren , wtbefondert de Vragten ende Huyren van de Sc lippers , ende
Bootfceiellen, nogte 'ook de toeruftinge van Schepen, Menfen , Leven,
Kruyt'', Loot, Lijvs-behouvten , ofte diergelijke dingen, de vielke ver.
Jaefigt werden. Zee-repten van Koning Philips, tit. van Verfee-
kering,

kering, art. S.'p. Coftuymen van Ajnfteldajn, caf. ^o.art. lo. ïi. ende
art. 17.14.

Men mag ook doen verfeekeren Schepen, waren , goeden ende Koo^· 7
manfchappen, die aireede ten tijde van de verfeekering vergaan, gerooft,
ofte bedorven waren, foo wanneer het ter kennifle van den perfoon die
de verfeekering neemt niet en was gekomen , of foo veel tijd niet tuilen
beyden en was geweeft, dat hy het niet en had kunnen weten , drie mylen
weegs gereekent voor twee uyren. Zee-regten van Koning Ρ Η i l i ρ s i<f.
Van verfeekering, art.^. Coftuymen van Antwerpen, ^.54. art. 10.
Van Amfteldam, cap, 30. art. 10. 21.

Daar van duydelijkekennifiè moet gedaan werden,hoe lange de Schepen g
Wt geweeft zijn, ende wat daar van de laatfte tydinge is, dat men nomt
•verfeekering op goede ende qnade tydinge. Want anders foude een verfee-
kering gedaan, drie Maanden naar het vertrek van de Schepen in Enropa,
'Barbaryen , of daar omtrent, ende op de verdre plaatfen fes Maanden naar
het vertrek, kragteloos zijn, ende niet beftaan mogen. Coftuym. van Ant-
werp.fiV. 54. art. 8. Van Amfteldam, cap. 30. art. 6.

V. Dat den Verfeekerden den Schipper die hy bevragt heeft, geen $
andere Havenen mag doen ingaan , ofte aannemen, of fijn reys in de ver-
feeker-brief wtgedrukt, mag doen verlengen, ofte veranderen, of is de ver-
feekering van onwaarden, ten waar den Schipper wt nood, eenige andere
Havenen buyten Μ van den verfeekeraar had moeten in loopen. Zee-
regten van Koning Philips tit. Vm verfeekering·, art. 6. Coituym.

J'^Sten ende Barken, om daar mede in de Schepen ingela-
den te worden, ter tijd toe dat de felve in de Haven ingekomen, ende op
tLana vry ende veylig ontladen, ende geloft fullenzijn , den tijd van
24. Uyren. Ende wat verlies , ofte ongeluk, ondertuffen op het verfee-
kerde komt te vallen, moet den .verfeekerden fijnen verfeekeraar, daar
van behoorlijke kennis ende bewijs doen, het welk gedaan zijnde, den
verfeekeraar hem naar drie maanden, onder Borgt van 't felve wederom te
geven, {00 naderhand anders bevonden wierd, fijn verlooren ende veron-
gelukte moet goed doen, foo verre het felve was verfeekert, ende ingeval
datter eenig Schip , of goed , in Europa, Barbarjeny of daar omtrent, jaar
en dag 5 ende op verder gelegen plaatfen, den tijd van twee jaren after

blijvt, fonder middelerwylen eenige tydingen daar af te hooren, werd het
felve Schip ende goed gehouden a s verlooren., en magmen daar af de ver-
feekeraars kennifle doen, ende naar drie Maanden betalinge eyflêa als
vooren. Sie Zee-regten van Koning Philips, tit. Fan verfeekerinp
art, 13. Coftuymen van Antwerpen , tit. 54. art. 4, $. 7. Van Amfte!-
dam, 30, 4. 5.2,8. 53.

i. By wie, ende van welke faaken te ge· is, ende wat by hem te vergoeden,
fehieden. 4. W^iritidenwtlmtr gehouden is.

2 T> Ruik-Ieen is een handeling, daar by yets tot feeker gebruik fonder
Xj eenig gewin geleend werd, mits dat het felve goed naar 't gebruik we-
derom fal werden gegeven. 2. infiit, ^ib. Mod, η contrah. oblig. 1.1,
/, 8. ff. commodat.

2 Defe handeling mag gefchieden, by alle die haar fel ven kragtelijk ver-
binden kunnen, (daar van hier voor) ende van alle goederen, foo roerende
a!s onroerende. /. 5. l, i. i.ff. commodati. die maarfoodanigzijn,
welkers gebruik niet en beftaat, in't verbruiken van defelve faak. /. 5 . $..
tdt.jf, eod. ten waar dat ook een verbruikbare faak yemand geleend wierd
om daar mede te pronken, l. 1·$. fin. L^, ff- eod.

Den te Leen-ontvanger is gehouden het gebruik gedaan zijnde, het ge-
leende 5 foo goed ende quaad als het was , wederom te geven, jf, 2, ίηβκ^
^ib.mod.recofitr,obHg^l.j.l.$.^. 9. ff. commodati.

y Wat fchade ofte ongeluk by het minite verfuym van den te Leea-ont-
vangeraan dat goed kwam, mofi; hy goed doen. ƒ.1. inft.quibns mod. re
contr. oblig. ende by aldien hyhet geleende goed anders gebruikte als be-
fprooken was j wierd voor dievery gehouden. $.6,inflit. de oblig. qua ex
deüB. Maar dat komt met onfe dagelijkfe onderhouding, de welke wat
forgvuldiger voor de goede naam van de Luyden in die iaak is , niet over
een. arg.l.^% if . adleg.fal, de adulter. Ende is alleen genoeg, datby
mif bruik ofte kennelijk verfuym, den wtleener fijn fcha ade ofte kort werd
vergoed. commodati. Voor een ongeval dat buyten fijn toe-

doen, ofte 'c geene ondertuflen dat den wtleener nalatig is ge weeft , 't ge-
leende wederom te ontvangen, aan de faak was verergerd, wa& hy ook niet

gehouden. U i8. in pr. & jf. uit. ff. commodat. l. 5· 4. & 7· ff, eo 'd-
l.^i. $» uff. ad leg. ΑψιΙ.

Daar-en.tegen aliftdatde vvtleener geen voordeel voor fi)nwtleenig4
en heeft, foo is hy nogtans fchuldig den te Leen-ontvanger het goed tot
beftemden, ofte redehjken tijd te laten wtbruiken j ende foo hy willens cn-
de wetens yets wtgeleent had , dat niet goed, ofte bettand en was tot het
gebruik daar toe het behoorde , foude in de vergoedinge van de fchade die
den te Leen-ontvanger daar door quam te lyden, gehouden zijn. /. ij.jf.
l.l.i%.§.pen.& l,pen.ff. commod. midfgadcrs ook vande onkoften de
welke buyten de waarde van het gebruik daar aan noodigende tergoedec
trouwen zijn te koft geleid, d' 1,18. z. ƒ. cemmod.

f. SequcPratie onde* etaderde, vrat,ende s. waarin den bewaar-aannemtr, endebe~
mnnttï noodig. mar-gevergehouden is,

BEwaargeving is een handeling waar by yraandeens anders goed voor i
niet te bewaren aanneemt, om 't felve, als het den geever gelievt we-
der te geven. Li.ff, depofni. 3. infiit. ^ib. mod. re contr. oblig.
, foude by ons getwyvelt werden , of bewaar-geving ook

Kondebeftaan in onroerend goed : want indien een ftuk Land, of een Huys,
daar_in twee met malkander niet over een en komen, onder de forg ende
bewind van den Regter kan gefteld werden. ΙηβτκΒ. van den Ηονε,αη^
59. /. 5. & i ff depofm. Waarom fal dan ook niet het felve alffer
geen gelchil om en is, gefeid kunnen werden in bewaring gegeven te wer-
den , ende het felve bewaar-geving genoemt werden, foo wanneer het fel-
ve onder de opfigte ende forge van yemand werd bevolen, arg. l. mie. Cod»
deprohfbit.fe^U£firationepecm. cap. 1. de fequafirat. inclementin.

j Gewillige, foo wanneer mijnen fchuld-eyiTer het geene dat ik hem fchul -
dig ben niet en wil ontvangen , in der manieren als ik het hem geven wil,
oke ook foo wanneer ik niet en weet aan wien ik fal betalen , ende daai^'
gefchil over valt, als dan vermag ik hem 't felve wettelijk met opene beurf-
fen 5 ende klinkenden gelde doen aanbieden, ende op koften van ongelijk
onder den Regter leggen , om daar door den loop van Intrefl te ftutten.

Het welk foo nauw genomen werd, dat de enkele aanbieding ende regts-
bewaar-tuig niet genoug en is om den Intrefl te beletten, maar ware onder-
regt-legginge daar by moet volgen, ende den fchuldenaar metter daad fijne
handen moet ydelen. Li. «/(.7. /. 6./. 19. Cod.deVfuris.jm^.
l. 34 f. eod. & l. 2.3. depi^norat, aSl. l. i^.ff". de condtSi, indebitu l. zz6,
f de Regtil. Jm. Soo als hier voor in het VII. Tieel, nur».^. is aan-
gewefen.

Welke penningen by den fchuld-eyflèr onder Borgte altijd mogen wer-
den geligt. Dog foude hy de felve, indien daar na bevonden wierd dat een
ander daar beter toe geregtigt was , moeten wederom geven, met den
■Jntreft van dien, om dat die geene de welke yets gehouden is weder te ge-
ven j 't felve met alle vrugten ende baten, by hem genooten, of die hy had
kijnnen genieten , weder moet geven. /.38. 4. de Vfur.jmB. l, 88,
$. final.ff.adleg. falcid.l, final, (^od,de petit, heredit, Sie Sande lih, 3.
iit. i^.defiu.ii,

4 Onwillige is , foo wanneer de onder-regt-legging van een twiftige faak
by provifie yemand door den Regter werd opgeleid. /. unie. (^ed. de fe-

^ queflr.pecun. Hetwelk om verfcheyde reedenen voorvalt: als by voor-
beeld; indien datter forgisdat de weder-dingers malkander het befit van
dien met geweld mogten afnemen. 3. ff-de Vfufr. Of datter

forg is, dat het ondertuflen t.'pfibruik fal gemaakt werden , of den befitter
niet en mag toevertrouwt werden, ende hy geen Borg en weet te ftellen,
/. 22. §.8. ff. (olm. matrim.l. 7. §. ^ifatif. In welken geval het goed
daar gefchil om is, niet alleen onder den Regter , maar ook wel on-
der een derde werd geleid, ende werd gemee^k fecjaeftrme genomt,
ende diefulks aanneemd fequefler.l. 5. &Jeq', Ι.χη. ff.depofiti. l. no.^»
de Ferb. Signific.

<5 Verfchild daar in van bewaar-geving, dat bewaar-geving om niet werd
aangenomen, ende in fequeftratie, ofte onder-regt-legging den geenen
die't felve aanneemt, daarvan betaalt werd. /.5. z.jf. depofiti. Ï-ndc
dat het geen in bewaring is gegeven , t'allen tijden, /. i. 2 2, er 45·
ff, depeftti, het geen gefeqmjirent werd niet eer als naar beflig""g van

defaak, ende het geen onder-regt geleid wierd, niet anders als onder
Borgte wederom mag geeyft werden. In 't verder en is des regts aangaan-
de geen, of weynig onderfcheid. /.5.^.1./. 6.I.17. ff. depofiti.

In onder-regt-legging werd gemeenlijk voor Berg-loon (dat men con 7
fig^aüe-geld noemt) betaalt van yder pond vlaams een dubbelen ftuy ver,
ofte anderhalv ten hondert, maar in dc feqmflratie ftaat het felve ter be-
fcheydenhetd.

Den bewaar-aannemeris gehouden, het goed benevens 't fijne te bewa- 8
ren, ende het felvc ten believen van den bewaar-gever , of anders tuflen
ding-pligtige het gefchil wt zijnde, wederom te geven, met alle baten
ende vrusten daar van gekomen. /. i. $.14. f.deboftti. Endefoo daar
eenige fchade door fijn kennelijk verfuym, ofquade trouwe aan gefchied
was, ibude 't felve moeten vergoeden, l. ^i.ff.eod. Daartegens denbe-
waar-aannemer niet en heeft te eyflèn als fchadeloos gehouden te werden ,
van 't geen by hem daar aannoodig, ende ten oirbaar te koft geleid is. Λ 5.
l. ij. ƒ· depofiti. Wtgefondert in onder-regt-legging , ende fe^Hcfiratiey
daar in ook den bewaar-aannemer ook voor fijn moeyten ende dienlt be-
taalt werd 5 als gefeid is.

lijn infchulJs verreckerin<T in handen field. uit. infltt. .^«i^· f«od. η
contr. oblig. i.,38. ^^

Andre is Pand-geving van roerend goed , andre hypetheeq, ofte onder- χ
fettipg, daar by onroerend goed, fonder dadelijke overgifte werd verbon-
den. Dog werd wel meeft fonder onderfcheid genomen , alleen dat on-
derfettinge by gefchrifte, ende voor de Overheid van de plaats daar hét
gefchied, ofte het goed gelegen is, gefchied: Pand-geving ook flegtelijk,
ende on ^er de hand, als pand ter minne.

Onderfettinge is wederom andre by beding, andre ftilfwygende door %
wet-duyclinge,

ί' Onderfettinge by beding is of van alle goed in 't gemeen, anders gene-
raal , of van dit, of dat goed in 't by iondcr, anders fpeciaal verband 5 ofte
hypoiheeq,

y Voor byfondere onderfetting, ofte fpeciaal hypotheeq van onroerend
goed, en is de overdragt flegtlijk gefchied niet genoug: maar moet by de
Overheid, van de plaats daar het goed gelegen is, fchriftelijk betuygt wer-
den , ende aldaar in een algemeen %egtfler aangeteekent werden, ende
daar-en-boven den veertigilen penning , van het geene daar vooren dat het
belaft ende veronderpand werd, tenbehouven van het Land betaalt wer-
den , Plac. van den 9. May »1529. Grót. Inlejd, lih. x.purt. 48. mm.i6,
ende 3 7. Maar voor algemeene onderfetting is genoug, dat het maar voor
een Regter in de Provincie van Holland ·, fonder onderfcheid , tnids be-
talende den 40. penning gefchied, Toltttc. Or^om. aft. Plac. vae den
^.o.pem.art, 1.10. n. Dogvermitsde onfeekerheid van het geejiedaar.
voor metter daad in 't byfonder verbonden werd, wierd het betalen van den
40. penning niet verder, ofte anders daarop geileld, als wanneer daar
van het volkomen agterwefen voor andere werd genoten, ende werd het
betalen van dien niet onderhouden. Ende was de Stadt van Amfteldani
tot voordeel van de Koopmanfchap by vbor-regt vergund, dat de alge-
meene verbanden die 'men aldaar noemt Schepen-kennillèn , gelijk regt
hebben met byfondre onderfettingen, en in 't geheel van den 40. pen-
ning werden verfchoont, en algemeene onderfettingen voor een ander
Overheid geveft, over onroerende goederen aldaar gelegen, geenkragt
en mogten hebben , volgens Oaroy van den 8. Maart 1594. Soo dat al-
daar onder algemeén verband, dat geen 40. penning onderworpen was,
ging voor jonger fpeciaal ofte byfonder Vérband, ende foo veel dede als
fpeciaal verband, alleen kufting-brieven iiyibefondert als breder by het
OBroy. Daarom ook tot Amfteldam niet anders als algemene verbanden
anders Schepen kennis verleden wierden, ende de Itiyden fonder betaling
van den 40. penning, het felve voorregt- hadden van fpeciale verbanden
de welke op andere plaatfen met den 40. penning belaft waren ; is
op de aanklagte van de andere Steden, het felve Oétroy by een algemene
Waarfchumnge ende gebod van de Staten van Holland, van den y. Fe-
bruary 166^. genougfaam vernietigt dat uyt geene verbanden generaal of
fpeciaal hoedanig defelve ook mogten genaamt wefen, eenige preferentie
■"t fy op roerende, 't fy op onroerende goederen fal mogen genoten werden,
clan voor foo verre den 40. penning, daar van ten tijde van het verlijden
van het verband aan het gemene land fal lijnbctaak.

Algemeene ende byfondere onderfettinge; {andetsgeneraal, oite[pe-
daal verband) gefchied gemeenlijk wtdrukkelijk; byfondere aldus ·, onder
verband fpecialijkjn van, &c. ende voonsgeneralijken,ècc, ende algemeene
aldus ·, onder verbandgeneral^ksn van alle goederen, &c.

Dog indien ieeker onroerend goed wierd verkoft daar een Jaarlijkie
Rente op wierd gelaten, ofte anderfins yets Jaarlijks was op gefteld: by
voorbeeld, een vierendeel Beters, ofte een mudde Tarw, wt de vrugten
van dit of dat-Land 's Jaars op te brengen, foudemen verftaan, dat het fèlve
Goed of Land, daar voor in 't byfonder was verbonden, fonder verder be-
ding. Covarruv. in cap.'Raput. $.10, mm,S. verfic.efl tarnen dubiurn.»
Alciat. inl.plebs,$.pigniisff. deverbor. Sigtiificatione. Math. de AiBiéh
dectf.i6z.nptm, i. Boëi. decif. 66. MoYmx, ad confuemd. Parifienf.tit.z.
jf. 55. glofi. 2. mm. 19. endeisalfoo geoordeeltby Sande Uh^.üt.li.
defi'i. 8.

De overkomften in Pand-geving, ofte onderfettiiig, waren verfeheyden,ip»
van de welke defe alleen by ons, buyten de gemeene overkomfte in gebruik
is , namentlijk t dat de Vrugten van het veronderpande goed, den fchuld-
eyiTer fullen volgen voor dén intrefl van de hooft-fom j diehy te buyten
ftaat, foo wanneer maar den fchddenaar de magt behoud, om fijn goed
t'aüen tijden te mógen loiTeni Zypse. Not.Jur. Belg. depigmr.aB. Sande
lib.l tit.i'i. defin. 11, vitlgo antichrefisώ^αin welken geval indiende
vntgten van het veronderpande goed meer bedragen als den Intrefl van de
hooft, foin, daar voor het goed was verpand, foude het overichot tot min-
dering van de hooft-fom moeten ftrekken, per l. 14. Cod.de Vfuris. Sande
d. lib. 3. tiU 12. defin. lo. fliilfwijgende verband,is het welk door wet-duy-
ding gefchied, ende gaat voor alle andere jonger onderfetting, foo in 't volr-
gencie Deel ia ^t byfonder werd verhandeld.

I ff Et regt van onderfettingé, ofte pand, is de verfeekring van wt het ver-
JL JLonderpande, ofte onderftelde goed voor andre, geen ouder, of beter
regt hebbende van fijn agtervvefen , te kunnen werden voldaan.
ί Defe onderfettinge mag gefchieden op allerhande goed 5 roerende ende
onroerende, l- 238. 2. de Ferb. Signif. ende op allegeregtigheid ,
't Vvelk men op eenig goed heeft, gelijk als Lijv-togt, Leengoed, Erv-
pagtendeErv-dienftbaarheid.ii.ff. depipor.l.i. Cod. St pign. figf">ri
kat, Α 4· Cod. respignori. ende by , oFdoor al die geene » de welke

haar goed vervremden , ende haar felven , ende haar goed kragtlijk verbin-
den kunnen , daar van t'fijner plaatfe is gefprooken.

Onderfettingen, ofte verband , by een bank-breekige, tot nadeel van fijn f
fchuld-eyfleren , korts voor de breske gedaan , mag niet beftaan, endefon-
derlinge van roerende goederen. Daar tegens in verfcheyde Steden feekere
tijd voor het breeken, ofte onmagtig vveixien, ende andere noodfakelijke
onderhoudingen zijn gefteld, als hier voor in"t II. So»^? Y11. Deel,
n»m.^· breeder is aangevvefen.

Ander Mans goed en kan men niet veronderpanden, foo verre dat den
Heer daar van, daar fchadeby foude lijden, l.pen, ζοά.β res pignor, alten.

Behalven dat het geene dat by ons in de Lombard of in de "Bank;^ van
Leening verfct, of verpand werd, ftant grijpt, alwaar't dat het yemand
anders toe qtiam·.

Boven dien, om dat voortaan niemand door de fchuld ende verfuym van
die geene, de welke een ontrouw Mens't fijn hadde toevertrouwt, foude
bedrogen v^'erden j Soo is ook ingevoert r dat indien yemand het goed dat
hem was vertrouwt, ofte geleent, fonder bevel hadde verkoft, verpand^
ofte op eeni ge andere manier had vervremd, den Heer van dat goedgeera·
regt tegens die geene, die het felve ter goeder trouwe , had bekomen , en-
kan maken, anders als om het goed voor de verkofte , ofte veronderpanden
prijs te mogen lofien. SieCoftuym. van Antwerp. tit, 5S. art. 5. Neo~
ftad. ftfprem. Cmi& Holl, decif, 86.

Indien yemand een gedeelte van een faak, die hy met een ander gemeen y,
had, verpand ende belaft had, fo was naar de befchreven Regten, de verdee-
Hngedaarnagefchiedzijnde, het eene deel foo wel als het ander, met het
verband belall, /. 7. §.mt.ff. qtiibus mod, pian. vel hypothee.folv. Ls i-ffM
'Vf» & HrHfrMa, legata. l. 3. ji. uit. f. qm patjnpigmrJ.6. ƒ .8. /.7. ί. «/f.
Jf· divid. 1.10. i. filt.l. 10. ff. ead. Do^, is metter tijd tot ver-

ingevoert, dat het verband , ende de belafting alleen blijvt op dat deel van
het goed, het welke de verdeefing gefchied zijnde, den fchuldenaar is- te
beurt gevallen, facü. 1. 13., .f, ïj.ff-, deaü. emm. Soo is by het Hof van
Parijs verftaan. Mörnae. add. l. 7. .f . tilt. ff, ^„ibtts mod. pign. vel hypoth,.
Jolv. Annai Robert, rer, judtcat·. Itb·. cap. uit. inFrifm. Sande lib.i..
tit. 12·. dsftn. IJ, ende by liet Hof vm Holland. Neoftad. decif, 16, verf,
Secmda ηα^βίσ,

't Veronderpande endebelafte goed, aUhoe-wel denfclmld-cyflerdaaï i^-·
geen-Meefter van en is, foo werd nogtans ten vQorcicel γαπ dc handelirigea-.

toegelaten, datfelvs een nader verpanding van het veronderpande goed,
by den fchuld-eyllèr aan een derde mag gedaan werden , het welk op de fel-
ve manier, foo lange, ende ter tijd toe de eerfte belaftinge afgedaan werd,
ftand grypen kan. /.1.2. (^od. Si pignm pigmri dat. fit.
η Het Voor-gang-regt onder meer verpandingen , ofte onderfettingen, is
dufdanig: dat de fiil^ygende verbanden, die yemand wt het Regt, ende
by Wet-duydinge toekomen , benevens de byfondere onderfettingen naar
haaren tijd ende ordre , voor andere gaan moeten: Daar van onder de felve
dufdanigen ordre ende onderfcheid vs'erd onderhouden : daar van te ver-
daan is , dat byfondere onderfettinge voor-gaat, daar die ouder is.
g Stilfwygende verband hebben een Cijns.beurder over't Cijnsbaar goed
tot voldoening van fijn Cijns. arg. l. 1.2. 3. Cod. fine fenfa vel reliet.

Item, de houders van Kufting, ofte Grond- brieven, fpruytende wt koop
van Huyfen, Erven ,-Landen , ofte Schepen, daar voor defelve in 't byfon-
der zijn verbonden.

Ten tweeden ; De Αmpt·bedieners, ofte andere, de welke eenige pen-
ningen wtgeleid hebben, tot onderhoud van Wegen, Dijken , Kaden, Mo-
lens , ende diergelijke. Neoftad, (^nr. Holland, decif. 24, 55.

Ten derden ; Die yemand geld heeft geleent om een Huys , ofte Schip,
noodig te herilellen, of yets geborgt tot noodig onderhoud van feeker
goed, op het felve Huys, Schip , ofte ander goed. l. i.ff^in quib, cafif.
fign. vel hjpoth. facit. ï. i^.jf. de reb. credit, l. 24. §.i.ff, de reb. amhor,
jud, pojfid. arg. l. 4Ó. dedamno infeüo. 1. i..ff,de adific.privat. Cofiuy-
menvan Antvverp. eap. 66. «s^-f. 44. Anderfins, indien yemand aan een
ander geld hadde geleent, ofte wtgeborgt om een nieuw Huys te bouwen,
ofte kopen, foude daar op geen regt hebben voor andere fchulden, ten waar
het felve wtdrukkelijk was bedongen. Sie Hartman. Piftor, lib. 5. quafl. 15.
Cujac. ad l, 7. Cod. φ% potior. in pignor. Anton, Fab, ad Codic. hb. 8. de-
fin. 10. Ende moet daar-en-boven in beyder gevallen blijken, dat het felve
geleende, ofwtgeborgdegeld, waarlijk aan de onderhoudinge, ofteop-
bouwinge waar hefteed, indefer vougen: dat denfchuld-eyflerhet geld
felvs heevt getelt aan den Timmerman, Metfelaar, of andere Werk-luyden,
ende daarvan tjuitamie heevt, ofdiergïijke. «i^jo/? Mornac. adl.
feq. Cod. ψί potior. in pignor. Joann. a Sande lib, 5. tit. 11. defin. 5.
c) Ten vierden; Hebben de dood-fchulden regt van voorgang over al des
O verledens goed, waar onder gereekent moet werden al het geen aan de
begravenis, naar de gelegenheid van den Overleden, is tekoft geleid,
i. 14' I· ^· 45· f' de religiof, & fHmpt.fmfr*

By de DD, werden daar onder mede gereekent de Rouw-kleederen
voor de nagelaten Weduwe ende Kinderen, naar gelegenheid. Sie Chriftin.
ad leg, Mechlin. tit, 16. art. 3 5. num. 11. in addit. Nicol, Eveihard. conf.
198. num. 19. Jacob. Coren obferv.i^.nMm. 29. 30.1« mtis. Dog isby
den Hove vm Hollmd op de preferentie van de fchuId-eyiTers van Vldrik.
vander Dujfe, op den 19. Oótober 1615. het felve de Weduwe ontfeid;
ende mede by den Hoogen Rade, op de preferentie van Bandouin de Vaux
fulks verlban op den 7. April 1629, naar tuig van Jacob. Coren d. obferv.
38. num, 41. Sulks dat die geen die de fèlve dragen vvii j die vi't fijn eygen
beuriiè, ende tot fijn eygen koften moet betalen.

Nog v?erd daar onder mede gerekent het verdiende loon van den Doüor,
Chirurgijn, ende de medicamenten van den yipothecar, waar aan den Over-
leden fchuld-pligtig is geilorven. Chxl^m. d. art. tit.i^. art.
i^.in addit. Cliailan. ad confuctpid, Bargund. riibric. 4. $. 9. verf. Samp-
tffsve funebres. num. 6. Surd. decif. 255. num. z^.&feq. Carpzov. defi».
forenf. part. i. confl. 28. defin. 43.45. Gratian. difceptat. forenf, cap. 94.
mm.i^.&feq. Gelijk fulks mede is veriiaan voor de 'OoÜoren-, die ge-
gaan hadden over M'. OirhjSchom o^ ai.Meyióiz.

Dog met dit ondericheid, dat de koften van de begravenis ende andere
dood-fchulden, gedragen werden by de Ervgnamen , ende aan de zyde
van den Overleden. Chriftin. λΑ leg. Mechlin. tit. 16. art. 35. nf/m.i.
Everhard. confil. 232. mm. 13. Maar de koften van den DoBor ende
.Apothecar,-hy het leven van beydede Egt-genooten gevallen, komen
totlaften van den Boedel in 't gemeen. Chaffan. ad canfaetiid. "Burgmd.
rnbnc. dejurioHs 4. §, 9. verf. SHmptmve fmebres.

• j^j ^ie geen , de welke eenig bewind van des Gemeen-I.ands
middele^nheevtgehad; SieSandeW. ^.tit. iz. defin. 1. WelkersRegt
medegebruiken alle Tagters ende Excüjfenaars, onder defe bepalin-
gen, dat ly haar regt moeten aanleggen\ ende fonderverloop vervol-
gen, binnen ies Maanden naar dat den tijd haarder verpagting is wtge-
gaan; Interpretatie ende Refolmie van de Staten van Bolland van den 22.
Maart 1625.

Sulks gaan ook de Verpondingen , ende andere Gemeen-Lands omme-
flagen, vooralle oude Laften ende Renten, het welk ik mede foude ver-
ftaan, gelijk als in alle andre Pagten en Excijflen , geen verder plaats te
hebben^, als voor een Jaar verloops, cefi/öyw de voor-verhaalde Refolmie
van de Staten: Ten waar by Coren obferv. 17. bleek, dat anders byhet

Sulles gaan de Steden j den Hage daar onder begrepen, met de verloo-
pen jaren Verpondingen, voor alle andere onderilelJe ichiild-eyfleren.
Maar wat aangaat de Verpondingen op de Landen itaande , is by Resolu-
tie vanhaare (jroot Mog. de Staten van Holland ende Wejt Friefland op
den 7. Juny 1605, opgefteld, dat de gaarders daar vooren moeten aan-
fpreeken, ende wtwinnen de bruikers van de Landen, ende op de eyge-
naars, ofte hare Landen, niet verder mogen verhalen ak den agtften pen-
ning, ende dat binnen den tijd van drie Maanden , naar den wtgangvan
elk jaar ; naar den wtgang van welke drie Maanden , fy-luyden geen regt
en fullen hebben tot lailen van de eygenaars , ofte hare Landen i tenware
fy-luyclen binnen den fel ven tijd behoorlijke ende wtterlijke wtwinnin-
ge, fonder oogluikinge hadden gedaan, het welk op den i. Augufty
by de gemelte Hceren Staten is verlengt, van de drie Maanden tot op een
geheel Jaar.

Maar aangaande den 40'" penning op de vervremdinge van onroerende
goederen gefteld , de welke eerll iijn wefen ende begin krijgt wt de han-
delingen , ende overkomften van de Liiyden , is te verüaan : dat het Voor-
gang-regt van dien eerft begint , ende fijn wefen krijgt tentyde vandè
vervremdinge, en dat fulks alle ouder laften , tot den dage van dien toe,
moeten voorgaan, ende dan den veertigften penning moet volgen, ende
fulks alle laften na opgeftelt, ende de Renten ook van ouder hooft-fom-
men , na date van dien verfchenen, na den felven veertigften penning moe-
ten volgen j Sententie van den Hüve van Holland, tiiflèn Pieter Lenaarts
Jonq^e-vink.·, ende Thomas'Όammas , van den 22. Oóèober 1608.

Ten feilen ; Een Weefe in fijns Voogdens goederen , voor de fchade
die by gebrek van fijne bediening, is geleden. 7. zo. Cod, de ^dffti'it/irat.
tfitorj. 5. i. 4. /,9.$. i.ff. eod. Item, in de goederen van de Man daar aan
haar Moeder, zijnde Voogt over haare Kinderen , is getrouwt. l. 2. Cod.
ijuando Muiier tutel, offic. /. pen. Cod. in qmb. caf. pian. vel Hypoth. Item,
op het goed dat voor haar geld gekoft is. /. j. tn pr, ff. cjni potier.in pignoT,
Li- ff- dereb. tor. quifubtuteU

Ende hebben de Kinderen vanheteerfte Huwlijkililfwygende pand op
alle de goederen van haar Vader, ofte Moeder, tot verfeekering van hcc
geene dat van haarc voor-O verleden Vader, ofte Moeder gekomen is.
/. 8. §. uit. Cod. de fecund. Nupt, Ten ware dat der Kinderen IVIoeder
geen Voogt van hare Kinderen hadde gevveeft,ofte voor haar tweede Huw -

Jijk behoorlijke reekening had gedaan, ende een andere Vóögt óver har®
Kinderen was gelleld, in welken geval het felve geen plaats kan hebben,
ΒΛ tjii£ traüit. Sande tó» 5. tit, 12. defitt. a.

Ten fevenden; Een verhuyrder van eenHuys op alle't geert datdaati·
in gebragt is, ende behouden werd. /. 2. enm.feq, ff. in ejnib. cauf. pign. vel
fjypoth.tActt. Het welk byons ook plaats heevt, ineen verhuyrder van
Land, al ift dat fulks niet in 't byfonder is bedongen, conttii l. 4. ff depabt.
l. 4. inpr jui.a. l. 7. in quib^ cauf.pig. vel hjpoth. Fide Viim ad. 7.
ififi. de M, Soo nogtans, dat het goed op den grond van 't verhuyrde Huys,
ofte Erve, moet gevonden en gehouden werden, ofte weg gevoert zijnde,
Op ftaande voet werd vervolgt, ende belet, volgens het gemeen fpreek-
woord, de roerende goederen hebben geen vervólg, SïeGmt. Itileyd. lib. 2.
iff. 48. 21, Coniult. ende Advyfen j 1^6.part. τ* Zyp«. A'of.
fur. Belg. ae pignor, atl. in fin. Chriftin. vel. i. déaf 274. Ende zijn ook
de goederen ran een tweeden huyrder, op de grond van 'c verhuyrde bevon-
den , verbonden aan den eerften verhuyrder, voor foo veel als de tweede
huyr bedraagt. / 11, 5. de pignorat. aBton.

Sulks is by den Have verftaan , dat een eygenadr, hebbende op fijn grond
doen befettcn de Vrugten , Beeften , ende roerende goéderen van fijn
bruiker, ook ten platten Lande voorgang-regt heevt, al ift dat de vrügten
van de grond afgehaalt, ende in Bergen geftelt zijn, in alle de penningen
van den Vrugten, Beeikn, ende Bouw-gefeetfchap köniènde y met fijn
Huyr, ofte Land-pagten: inde faakvan 'fonkjoeer feronimns van Staal-
kerK'» 5 tegens Adnam Fincent, op den 20 November t6oji

Ten agtlk-n; De Steden in de goederen van hare Bewind-hebbers, noo·
pende hare bfdieninge. 'Nt^uzzm. de pignoribus 4. mémb.z part.princ.
mm. 119. Montan. de TuteUs tap. ^.efeSl·. z.num.r^^ Sande Ub. 3.
tit.\i.d(fi„. i.text.efiinl, ^.Cod. f.v ijmb, cauf. Major. l. i.&Lttlu
Cod. qm quifque ordine convev. l. 5, Cod. dejure ■'epM. Het welk tot
ander minder collegien als Kerken .Gaahuyfen, Weefhuyfen, Armhuy-
fen, &C. mede werd uytgerekt. arg.i. 32. Cod. de Epifcop. & clerici
jur.a Nov.iz^.perquamd. t. 32. circa. fin. corrigttur. Vid. Ferd. Vafq.'
cotitroverf. part. i.lib. i. cap. 9. 8.9. Wetenb./i-^nii. ad tit.ff. In
φίιΙ>. (^atif ptgn.vel hjpoth. nnm.'y. Bacchov. tra£l·. depignonb. lib.i. cap. 9.
ntm.l' Siede Confult. endeadvyfen, 'y.deel.conf.iö^. 365, Snlxook ver-
gundis aan de Oofi ende Wefl-lndi[e-(^ompagnie, in de penningen, de wel-
ke de Bewindhebbers inde felve gemeenfchap hebben. Oilroyvande Staten
van den 20. Maart 1602,^.32, ende van den j. Jiiny ιβζι,αη 35·

13 Ten negenden; Is het Schip ende Koopmans goed, den Schipper en fijne
Schips-gefellen, verbonden voor haar vragt, ende ander ongeld. Wisbuyf.
Zee-regten, art. 5 7. Ordonn. van Koning Philips den leften Oiio-
beri5(S3.ii{. van Schippers·» art. 15.

Ten tienden; Is het Schip dat den Schipper toekomt, voorden Koop-
inan verbonden,tot vergoeding van fijn goederen by den Schipper verkogt,
mits dat den Koopman 't felve binnen 's Jaars vervolgr-, ende indien het
Schip in een derde hand geraakt is, daar van doe blijken by Schippers-ze-
gcl, Wisbuyf. Zee-Regten , art. 40.

Ten el vften : Een facioor op de Koopmanfchappen van fijn Meefter,
voor de penningen die hy aan hem ten agteren is, of voor hem geteikent
heevt. Neoftad. decif. Cfir·. Holland. Recueil vande Keuren en (^O"
finymenvan Amfieldam, fit. ^j.art-z^.. Confult. ende Advijf. i. dee/,
conf, 205. Soo heeft ook een Vennoot uyt kragt van de maatichap tuiTen
haar luyden aangegaan , voorgang-regt op de goederen tot de felve maat-
fchap behorende, niet alleen tot afdoeninge van de gemene latten van de
maatfchap, maar ook voor het geene hy voor fijn aandeel uyt defelve maat-
ichap moet hebben. /. 27. /. 58. i. /. 5. /. 65. 14. l.6j. r.
ff.pro Socio. HedorFelix traEl. de Societate cap.^i. num.z^. Conf. en-
de Advijf. 3. deel, conf. 6. 7.8.9. y. deel, conf. 284.

Ten twaalvden; Een Vrouw op het goed van haar Man, tot verfeeke-
ring van het geene by haar ten Hiiwlijk, is gebragt. i. mie. i. (fod. de
reiuxor.ac 1.12. Cod. qni pot- inpignor. Plac. van den 4. Oétober 1540.
art. 6. in fin. Het welk Γ00 veel der Vrouwen haar aangebragte Huwlijks-
goed aangaat, foo verby de fomniige werdvvtgerekt, dat de felve ook
voor-gang-regt foudcn hebben, voor alle andere ftilfwygende, ofte byfon-
der ouder verbanden , ende onderftellingen, tot vergoedinge van haar in-
gebragte goeden, psrd.l.iz. (fod. ^i ^ot.««Waar van een goed
voorbeeld by Schepenen der StadLeyden, is gewefen op den 22, Maart
ι6ή.ι. νοοΐ Odilia Bets, weduwe van Ad". Marten van Egmond·, daar
byfy verttaanis voorgang-regt te hebben, voordefielfs Weef kinderen-
Moeders bewijs ende Ervnis, by den fel ven {^an Egmond , als Vader ende
Voogd, onder hem behouden. Dog werd het felve by het meerendeel van
de Huydensdaagfe fchryvez-s, de welke van onfe gewoonten, ende Land-
regten gefchreven hebben,a!s een onregtmatig voor-regt t'eenemaal,ftrel<-
kende tot verkortinge van een derde, verworpen, ende voor foo veel voor
by gegaan: dat een Vrouvv ter fake van haar aangebragte HuwHjks-gced,
{Baar gelijk regt heevt, met andere ftilfwygende, ofte byfondere onderftel-
lingen,

lingen onder de welke de oiidfte voorgaat. Sie GloiT. eTDD. in dj. tz.
Cod.^^pot.in pigKor. Schneiduin, ad $.2^. infiit. de nftm. An-
ton. Fab, ad (^od, eod, tit. defin, x6. Andr, Gail. lib. z. obf. zj. mm. lo.
De welke daar defe reden van geevt, dat het voor-regt der Vrouwen, door
de Wet aan haar verleent, een ander fijn regt dat hy van te vooren by be-
ding verkregen had, niet en kan verkorten, of weg-nemen. arg. 1. z.§. Si
qui α Principe, ff. Νe quid in loco public.

Endeftaa't te letten dat het felveby ons niet verder, ofte anders plaats
enheevt, als foo wanneer by Huwelijxfe-Voorwaarden, winft ende ver-
lies, llaande Hiiwlijk, vvtdrukkelijk iswtgeflooten : ofte foo wanneer de
Vrouw, hebbende daar by haar vrye keure b^edongen, naar haar Mans dood
van de gemecnfchap afrtand heevt gedaan. Neoftad. de pait. u4rdenupt,
obferv. 9,10. Grot. Inleyd. lib. 1. cap. 5. num. 40. Ofte dat de Man de
vervremdinge van fijns Vrouwen ingebragte goed, by Huwlijkfe-Voor-
waarden, wtdrukkelijk was verboden. Neoftad. diü.traitat. obferv. 21.
Grot. Inle/d. Itb. i. cap. 5. num.i<). Maar of, ende hoe verre foodanig be-
ding plaats heevt, tot nadeel van een derde , fal hier naar onderden t)Ud
van yttweHjkfe-^oorwaarden werden verhandelt.

Ten laatftcn; Alle Legatariffen ende Fideicowmiffariffen op de goederen j 5
van den Overleden voor de voldoeninge van demakingen, &c. 2. infiit.
de legat. ende de verbonden goeden. 1.1, Cod, Commm. de legato

Ende fulks hebben alle fideicommijfaire Ervgenamen regt om by evifiie
op te eyflen, ende hare Ervenis te verhalen op foodanige onroerende goe-
deren , als wtden Boedel van den Erv-later gekomen zijn, al waren die
in een derde hand , ofte verder vervremd, ende gaan daer op voor alle an-
dere, d. legtb. Het welk aangefien in opfigt van een derde, de welke foo-
danige goederen ter goeder trouwen befit, heel hard viel, is daar op by
J>lac. van de Staten van Holland van den 30. July 162^. gekeurt geweeft,
dat geene Claufulen van fideicommis, fnbfiitmie, verbiedinge van alienatie,
of van eenige andere diefgelijkebelaftingen van onroerende goederen ,of
gehypotheqneerde Hemen , gefteld in eenige Tefiamenten, Codicillen , Hu-
welijkfe-Voorwaarden, Scheydingen, Donatien inter vivos, caufa mortisy
ofte eenige andere Overkomften, regt van verband fouden hebben; ten zy
tle felve aangebragt waren ter plaatie, ende aan de Geregte, onder de wei-
Jee de felve onroerende goederen gelegen, ende de Renten geveft waren;
dan is het felve om het regt van minderjarigen, de welke in foodanige fa-
ken meeft tiiifen beyden komen, ende om andere faken ftrydig bevon-
den , ende niet wel kunnen intreyn gebragt werden, fulks dat bet felve

wederom geheel is vervallen, endefelvsin contradiEiorio juMcio verftaan,
dat het geen plaats en kan hebben.

16 Tot ^mfleldam is een Keur, ende werd aldaar ten voordeel van de
Koopraanfchap, foo het fchijnt, onderhouden : Dat enkel verband in Te~
fiamemen, (^odictllen , ofte andere Wtterfie-wtUen, ingeftelt j by voorbeeld^
dat de goederen die den Erv-maker fal komen after te laten , totgeenen
tijden mogen verfterven, of vervremden van den Bloede van den fel ven, of
diergelijke, nieten belet dat; deErvgenamen van al fuiken Erv-laterde
goederen hen-luyden onder foodanige ClatifaU after-gelaten, fouden mo-
gen ten oirboir, ofte ter nood verkoopen, ofte vervremden , omiiie met dc
penningen, daar van komende» haare Koopmanfchap te hanteren , ofte an-
dere haare fchulden te betalen, als mede daar van te beveelen by Wtter(te-
wil , fulks ende foo het hen goet-dunken fal, waar van een tmbe beleid is
op den 27. Augufty i jóy. op den éjuly 1595.. ende op den 4.,Maart 155(7.
ende als nog foodanig onderhouden werd. Sie Recmil van de Keuren vaa
jimfieldamAooï Gerard Roofenboom, cap. 44.

17 Onder meer gehjpotheejueerden..y ofte ondergefteLden, die gelijk regt
hebbende: gaat de oudfte altijd voor, die eerfi komt, volgens het fpreek-
woord, die eerfi maalt. 2.4. 7. 8. ii.Cod. ^ipot. inpign. l. IQ. 11..
jf. eod. Onder'de welke de ftiliwijgende in alles gelijk kragt ende regt heb-
ben , met de byfondere onderilelde. /, 8. ^ ff-qnipot. in pigaor. l. a» Cod.
deprivileg.fifci. Neoikd. Cm. Holl. èecif. i^.

18 Byfondei- onderftelHng op onroerend goed, gaat altijd voor ajgemeene
onderlteïlinge van allerhande goed , fchoon het ouder is. contra l, 2, ff. φ·

1. 6. (^od.diti. tiP. Ψοίίίίϋ, Ordonn.art. 35. Maar indien yemand, op ecnen.
dag twee verbanden van-gelijk regt had vertigt, werdgetwijvelt wie van
de twee vooi- den ander foude gaan : ende werd verftaan dat diegeene moet
voorgaan , de welke eerft in het Bouk geteikent ftaat, by foo verre daar van
goed'^Böuk ende aanteikening is gehouden : om dat het voqt regt op een
nyr, ja op een oogenblik kan aankomen. Siejoann. ^ Sande Ith, 3. tit.ix.
defi».) 6'. MomTiC. ad Rubric, ff, ψΐροί. in pigmre.

Wtgeiondert t'Amfieldam, alwaar by byibnder OEiroy van den S.Maart
{598. "^het Roomfe-Regt plaats heevt, voor foo veel, dat aldaar tuffen al-
gemeen , ofte byfondere onderftellinge , geen onderfeheid en ismaar die
cerftkorat, voorgaat. Grot. Inlejd.lib,z-part, fin.aum.^^. Waar vaa
hiernaar breder.

39 Algemene onderfetiinge ,.gaat voor alle andere onverfeekerde fchulden^
filitiSt Ordonn. art. 5:5.

Maar of, ende hoe veralgemeene onderftellinge jegens een derden be-
fitter plaatsheeft, mag byfommige bedenkeiijk vallen, gelijk dien aan-
gaande by Keurenvan Leyden vandenjaare 1583. art, 71. wasgekeurt:
Dat een befitter van eenige Huyfen, ofte Erven , by particuliere titnle van
koop, van eenige generale belaffingen op het felve Huys, ofte Erve fpree-
kende, niet en' mogt werden bevrijd ; ten ware hy den tijd van drie ja-
ren , de verkregen Huyfinge, ofte Erve, ter goede trouwen , ruftelijk ende
vredehjk hadde befeten, fondergemoeyt, ofte vermaant te zijn van den
geenen die het regt van generaal hypotheecq op fijn gekofte foude mogen
voorgeeven: Maar aangefien de dagelijkfe Cofluymen ende Land-gemeene
Itacaten ende Ordonnantiën, alle keepers van onroerende goederen,Regt
vanbyfondere onderftellinge geven, ende haar van volkomen eygendom,
voor' alle andere, geen gelijk regt by byfondere onderftellinge verkregen
hebbende, als verfeekeren , mits dat de opdragten van dien gedaan wer-
den voor't Geregt van die plaats, daaronder de felve goederen gelegen
zijn , Flac. van den Kayfer van den 9. Mey 1529. ende daar-en-boven den
veertigften penning van de koop, ofte regte waarde van dien, tor voor-
deel van het Gemeene-Land werd betaalt. Plac, van de Staten van den
ZZ December 1598. Soude foodanige iCf^yf tegens dealgemeene «P/^-
caten ende Cofluymen , het Regt van een derde, niet wel kunnen bene-
men, tenzy de felve formelijken byde Staten was voorgoed gekeurtj
gelijk als ik dikmaals by het ^o/diergelijke van Steden, die in na-

deel van een derden, of tegens het geineene-Land-Regt quamen te itry-
den , hebfien voor by gaan, ende te niet doen: Ende is dien-aangaande
byhet Hof op den leften luny 1609. inde faakvan RejerBoot, tegens
Cornelis Florifz.. ende in de faak van (^atharinaCornelis, tekens facob
Chrifltamfz.. Moifwijk, den 23.Iuly 1612. verftaan: Item, m defaak van ,
facol> C^tielifz.. Faas, contra qyingman Maartenfz,. den 4. Decemb.
j hypotheecq niet langer en verbind, als het goed by

In roerende goederen en heeft het felve geen twy vel; dewelke foo haaft
die met behoorlijke tijtel ineen derdehand komen, volgens Coflnymeit
defer landen, aan defelvevolkomentlijkovergaan, volgens den Regel, mo-
bilia non habent J'eqmlam, dat is: Roerend goed heeft geen vervolg. Het fy
dat defelve waarlijk in handen werden geftelt, ofte by tranfport, ofte, by
Wettelijk overdragt yemand werden toegceygent, alwaart dat hy die den
iranf^ortant ende overgeyer precarto, dat is ter bede liet befuten, foo fulks

in het tranfport ende overdragt duydelijk was.bevoorwaart, foo dat over de
getranfporteerde,epde andere vérvremderoerende goederen, geen regt van
voorgaande ofte ftilfwygend verband plaats en heeft. SieGrot. Inleyd, z,
bouk? 48· deel·, verf maar indien, en Turbe dienaangaande binnen Amftel-
dam beleid op den laatften Mey 1631. verhaalt in de Conf.ende advijf,
het ή., deel t conf. 174.

Uytbefondcrt de bijl ofte water-brieven op een gemaakt,ofte nog te ma-
ken, fchip, tot verfeekering van de iiytgeloofde koop-penningen van 't felve
fchip, ofte ook wel tót beralinge van het .hout daar het fchip af gemaakt is.
Waar voor het felve fchip verftaan werd verbonden te fijn ende te blijven
alwaar het in een derde hand gekomen, ^er 1.18, 2. 3. ff. depign. ait.
Sulks ook volgens Coftuymen van Rijnland in de verkofte koebeeften,paar-
den ^ &c, werd onderhouden. Soo des by voorwaarden werd bedongen.
Sie Coftuymen van Rijnland art, 48,
2.0 Piiblijke Inflrumenteti, als Notariale Obligatien j ende andere, hebben
naar regten met haar verband, over roerend goed foodanig regt, als by~
fondere onderfetting over onroerend goed j ende gaan voor enkkhand-
fchriften. l.fcripturas. 11. Cod.ejuipot.inpigmr. maar over onroerend
goeden hebben de felve geen regt. Placaat va» den Kayfar van den 9,
May "Neoika-d. dect/.Cfir. Holland, ip. Sulks dat het verband van

onroerende goederen, by de Notanfen in een Notariale obligatie ge-
bruikelijk, geen kragt en heeft.

Dog werd by Placate vanden 5·. Februari] i6<?5.daar by geboden, dat
geene verbanden, 't fy generaal 't fy fpeciaal, hoedanig defclve ook foiideu
mogen genaamt wefen, eenige preferentie, 't fy op roerende 'tfy op on-
roerende goederen , adien oftegeregtigheden fuilen mogen genieten, ten
fy den 40. penning daarvan ten tijde van het verlyden van defelve fal fijn
betaalt, ook Notariale obligatien uytgedrukt, foo dat volgens 't felve
Placaat foodanig voor-regt geen plaats meer en foude hebben, ten waar daar
van gelijk als van onroerende goederen den 40. penning was betaalt.
Dog dewijl het lèlve Placaat alleen gemaakt is , om de Schepen kenniifen
tot Amfteldam , alwaar volgens Oöroy van den §, Maart 1598. aan haar
vergunt, de generale verbanden ioo veel regt hadden als fpeciale, dzar
om aldaar niet anders als generaal verbanden en vvierden verleden, die men
aldaar Schepen kenniifen noemt, ende daar mede het regt van den 40. pen-
ning t'eenemaal vrugteloos wierd gemaakt, fijn wel om voldoens wille
van die van Amfteldam,die anders bet felve Placaat niet en wilden toeftaan,
de notariale obligatien over roerende goederen daar by geftelt. Dog werd

χ11li Deel J/mfi'ilfwyg^ndeonder/etting,&c. $S 5
het fclve niet onderhoadenj dat daar van den ifö, penning U'êrd becaalr,
foudemen daar uyc verftaan : dat her oude regt van pr&ferentte Ym Νo-
tAriale obligatien endeandëré pabUque Infirfimenten ililfvvygende werd
toegelaten, even gelijk als het met het regiflreren van. fiddcpmwjifaire
verbonden goederen ende anderé legale verbanden byPkcate van denjare
1624. op ftrafFe van regts verlies geboden, verftaan werd, dat met dat het
felve niet in treyn gebragt en is , het vorige regt wederom toegelaten ende
herilelt is. .

Dog verbinden by ons de ohligatien j verbonden op roerende goederen,
niet verder als het goed in den eygendom van den Schuldenaaf blijvt, vol-
gens den Regel: dat roerend goet geen gevolg en heeft. Soo dat indien het
felve door wettelijke aankomft in een derde hand was gekomen, het felve
naar (^ofluyme van defeende nabuyrige Landen, ciaftr van vryendeon-
belaft foude zijn , als te fien in het 2. derde Deel vm de Confulr. ende Ad-
vijf. conf. 14-7. num. i. 3. Dog in Rijnland v?erd' naar dengrond van de
befchreven regten arg. l.jJ.i.f. de Salv. interdtti. ji^nB. ^i.infiit,
derer^divif. in tegendeel onderhouden: dat als yemand eenig roerend
goed koopt, ende van de fchiild van dien obligatie paffeert, ftellende de
gekofte goeden fpecialïjk daar in ten onderpand, den Houder van defelve
obligAtien als dan regt heeft van prie/iriwi/e'op't felve göed, foo verre
hy dat weet te bekomen. Cofiujitien van Rijnland, ende indien fijn oblim
gatie houd, dat hy by gebrek van betaling't goed weder mag aantaften
voor fijn vry eigen, foo komt hy ende taft her goed aan metten Bode vah
de plekke, alvi'aart over den tweeden, of derden man verkoft. Sie Coftuy-
men van Rijnland art. ende Alwaar de felve obligatie maaronder-

Een enkel handfchrift by de onderteikening van drie geloovwaardige
Getuygen bekragtigt, heeft mede regt van een /«/^r^w^esi» ende

fchiilden. l. cjnifcripturas 11 Cod. qm potior. inpignor.
& tbi UL>. Sulks als ui April löi^.ten verfouke van Schepenen van Leyden
IS geoordeelc, (ende zedert aldaar is onderhouden) by A.vm Berendregl;
^.vm Vermeren-, ende P. vanV^een, Sie Grot. Inleyd, lib.z. tit. 48.
mm.II, Confult. ende Advijfen I. Deel, conf. i$z. ende z^^. ende heti.
Deel, conf.^-j, jacob. Koren obferv. 58.

By fommige v/erd getvvyvelt, of de QaHfule (onder vei'band als
naar Regten) in een Obligatie geftelt, genoiig is; ende foo veel doet
als onder verband yan perfoon ende goederen, gelijk als in de Advy-
fen ende Confiilt, i. T)eel, conf. z6i. endevolvcnd?^ Waarom wel het

feekerile is j het verband van perfoonen ende goederen in 't byfonder wt
te drukken.

21 Op ibmmige plaatfen is vi?el wt goede infigten ingeyoert, dat de Dienft-
boden met haar Bode-loon in de goederen van haar Heer, voor alle andere
loopende fchulden voor gaan, indien fy ten tyden van het O verlyden, ofte
breeken, in de huyfinge, en in den dienft van den felven bevonden werden:
Dog het felve is by ons nog onfeeker, daar fulks niet wtdruklijk en is ge-
keurt. Sie hier van Wefenbec. parat, ad tit.fft de privileg. credit er. nttm, 5,
Berlich. conclaf. praÜicab. part, i. concht(,6^.num. 66. 6η. jj.&j^.
Carpzov. defitt. forenf. part. i. confi, 28. de fin, 24. 25. C^ 53. Coler, de·
cif, zoo. num. 8. Hartman. Piftor,i. ψίαβ. 8.

Buyten defe en is geen voorgang-regt, maar komen alle loopende fchul-
den by concumntie, ende vermenging-regt,evenna, eiksnaar beloop
van de groote van fijn ichiild. /. 3 i.ff, de reb. amh. /W. ροβ'. 1.10. ^od^
quipot. in pig.l.ii.$,i.ff.eod.,

22 De welke voorgaat in hooft-geld , gaat ook voor in de Renten, de wel-
ke op de hooft-foin verloopen zijn : Dog op dat de goede Luyden door
al te grooten opgehoopten verloopen htrefl, van haar agterwefen niet
vernietigt en werden, is daar op in verfcheyde plaatfen voorfien. Gelijk,
ookby PUc. van den 2(i. Oéiobcr 1572. was ingefteld, dat een fchuld-
eyfler met geen hooger, als drie Jaren Intrefl (oude werden geprafereertj
ten ware den felven Intrefl tot hooft-fom gemaakt, ende voor de felve
wederom pand gefteld ,.ofte ondetfettinge gedaan was : Dog is noyt on-
derhouden geweeft, tefle Zypje. Net, fur. Belg, tit. de redwb, mn, verf.
fraudib, vero, Sie Fab. Cod. ψί potior. in pign. defi». 8. num. 5. in Not.
Koren obferv.iS. als alleen in die plaatien, daar het felve wtdruklijk
by Keme is ingefteld. Sie Keuren van Lejdfn, art. 125. Ende is ter
Goude een Keurt dat een fchuld-eyfler die fijne Kufting-penningen drie
Jaren laat verloopen, felvs met de hoofc-fomme ende Kufting-pennirgcn
op den grond, daar wt de felve fpruyten, niet voor andere fchuld-eyfleren
gaan en mag.

Staat mede wel te letten, dat al-hoe-wel van Kufting-penningen en
Huyfen, ofte Landen, de welke niet op fijn tijd betaalt en werden, In-
trefl moet betaalt werden, al iii dat het niet v^tdrukkelijk bedongen is.
f^^ Cod.de ^Slion.empti. Evenwel foodanige Intnpn geen regt
van pYAferentie en hebben, benevens de hooft-fomme, ten ware de felve
vvtdrukhjk bedongen, ende hef goed daar voor foo wel, ais voor de hooft-
fom ·> in't byfonder was verbonden. Gelijk ais by het Hof van Holled is

verftaan, in defaak van fan Dtrkfi', van Keulen·, contra Wület» WtUfmfz.'
Van Nimpoon , op den ïi. November 1609.

Buyten defen, is nog een ander voor-regt voor den fchuld-eyfiers: Dat
indien een Ervgenaam vvt fijn eygen hoofd verdagt is van onniagt, ofte
■ breuke, ende fy.luyden door de veraienginge van fijneu Boedel met den
aangeervden Boedel bedugt zijn fchade te lyden, ende vvt de goederen van
den voorgaanden Boedel wel kunnen betaalt vi'erden, fy-luyden nog bin-
nen de vijv Jaren, naar de aanvaardinge van den felven Boedel, de goede-
ren van den aangeervden Boedel, foo verre die nog onder des Ervgenaams
eygendom zijn, van de fijnen vermogen te doen affonderen, ende daarop
haaragterwefen alleen verhalen, fonder dat daar in eenige fchuld-eyffers
van den felven Ervgenaam, met hare agterwefen, het zy voor, of na ge-
maakt, eenig deel kunnen hebben, l, i, lo. 12. /. 2. & tit.f. de Sepa-
rat. bonor. Al waren defelve goederen ondertuflchen by den Ervgenaam
ten behouven van fijne fchuld-eyfleren verpand ende in het byfonder be-
lait. de Separat. bonor. deviijl hetregtvan boedel-

fpliifing een legaal verband is dat foo wel als andere legale verbanden
voor byfondere jonger onderftellingen ende befegeltheden moet voorgaan, 24

Den fchuldenaar overwonnen zijnde, werd het veronderpande, ofte o«-
derftelde goed, door bevel van den Regier, door een Deurwaarder, ofte

Geregts-Bode, naar gedane aanbiedinge , omroepen, ende aanplekken,
aan de meeft-biedende verkoft, het welk hoedanig toegaat, te fien is by
Merul. prax. Civ. lib. 4. tit. 95. cap. 1. & feq. Papegay pag, mibi $96:
&feq. Damhoud. prax. Qv. cap. 258. ^ /fff.

Het welk gedaan zijnde, ioo komt den prijs in plaats van het goed, ende
werd het fel ve, onder alle die geene die daar eenig regt aan hebben, naar
yders ordere ende geregtigheid, by manier van prafmntie verdeelt. Wie-
land/^λλ:. Civil. Itb. 10. cap. 7. Damhoud. prax. C^vtl. cap. 160. Merul.
prax. Ctvil. l,h. 4 f»t-9S· C'ip· 14.. Herbai. Ιώ.βησ. cap. 6.mfin. Mids
[tellende feeker van 't felve t'ailen tyden wederom te geven, indien by her-
fchattinge anders bevonden mogt werden te behooren. JnfiruÜ^ Cnr,
EoUatid. art. 192. in fin.

Van geven omgeven, geven om doen, doen om geven,
cnde \an doen om doen, ende wat daar
onder behoort.

ï. Ceveis om geven, geven om doen, doenom

geven, doen om doen.
z. Wiffd van geld om geld , -ende o f een ander

plaatsjets te doen betalen.
5. Berouw ende afgang van de handeling, 0/,

ende wanneer platts heeft.
4. CondiSie, of weder-ejffen van het geene

t'onregt, [onder fchuld, ofte t^over h
gegeven, wanneer, ende waar in flaatt
heeft.

f. Tujs- ffeelen ende weddingen, of, ende hoe-
danig verbinden.
6. Kuyperjen ende flem-koopingen, tot het
verkrygenvan .^mf ten,ofte officien.

I Aar fijn nog andere handelingen, de welke door faaks overgang wer-
,1 vdenbekragtigt, cnde geen eygen byfondere naam en hebben. /. i.

i. & z. ff. deprafcript. verb. Ljurisgentinm, ff.de pailts. Defe beftaan
gemeenlijk wt vierderhande oorfaaken: Wiant men gemeenlijk yet wt-
geevc, om dat den ander wederom yet foiide geven , ofte men geevt
yet om dat den ander vvederom yet foude doen ; of men doet yetsi
om dat den ander wederom yets foude geven , ofte yets foude doen,
het welk anders geen naam gegeven kan werden, als geven om geven,
geve» omdoeu, doen om geven , doen om doen. l. 5. jJ. i. 2. 3.4, ff.deprdi'·
fcript. verb.

i Dog geven om geven, het welk in enkele faaken beftaat, werd niyling
genoemt. /.5. §,1. deprdfcript. verb. Waar onder ook het wiffelen van
geld gereekent werd. Waar toe alfoo by ons veele foorten van gelden niet
gangbaar en zijn , en fonder verbeurte niet omtvangen mogeii j ofte kun-
nen werden , zijn tot gerijv van de goedeLuyden, in yder plaats feekere
perfoonen aangenomen, endegefteld, de welke op feekere ordre, ende
JtiArutlie van de generaals van de Mmt daar op geftelt, foodanigefoor.
ten van gelden naar haar innerlijke waarden aannemen, ende tegens ander
geld verwiiTelen. De Ordonnantiën daar op geftelt, zijn te fien by de Or-
donnantiën van Maximiliaan van den 14, Decemb, 1489. y^n Κ aifer
Karei van den 4. Feb. 1520. van den Cravevan Lycefler als (jouver-
fieur van de Nederlanden van den'4, Augufti I58(i, Placaten van de Ge-
nerale Staten van den ir. December 1589. den 3. January 1595. den
zi.Marty κίοί. den (i.July idio. endeden 7. Maart 161^, van de Sta-
ten van Holland van den 19. December 1605,

ΑΙΓ00 is ook gebruikelijk onder den Koopluyden om het gevaar te ont-
gaan , dat yemand de welke buytens-lands eenig geld fchuldig is , 't felve al-
hier yemand in geld aantelt, de welke gelijke fomme ter gefeyder plaatfe
door fijn Faéboors, ofte Laft-hebbers, wt het geene hy aldaar wtftaande
heeft, kan doen betalen, tot. ut. ff. & [od.de eo qnodcerto loco. Hetwelk-
men mede WiiTel nonit, dog eygentlijk onder laft-geving ende overwy-
finge behoord, waar van hier naar.

By de Roonife Regten foo lange in defe nameloofehandelingenj de faak 3
nog in fijn geheel was , ende aan de een zyde nog de ander zyde yets was ge-
geven, ofte gedaan, foo vermogt den een foo wel als den ander berouw daar
van hebben, ende de handeling vernietigen. /. y, ƒ. de cond. cauf.data cmf,
non fecut. Maar om datmen naar de Geeftelijke Regten, die by ons daar in
werden gevolgt,ook wt een enkele toefegging,dewelke niet voor-bedagten
raad gefchied, volkomenregt verkrijgt, gelijk wy hier vooren lib.^ tit.i. in
fine hebben gefeid , foo werden ook huydenfdaags in defe, ende alle andere
handelingen, alle berouw ende afgang wtgefloten : Ten waar wtdriiklijk
anders

wasbevoorWaard. Coftuymen van Antwerp. f/f. 53. «iri. 4· Grote
Inieyd.hb.^. part.6. in fin. & part.^i. ηατη.τι. Gomez. var.refolut.
torn. z. cap. 8. mm. 4. 5. Mantic. deambig, lib. i. tit. "è.ntim. ij.&feqq.

Maar die aan fijn zyde aireede de handeling heeft voldaan, heeft regt om
fijn weder.aan d'anderzyde de handeling te doen voldoen, l. 4,
l.ult. Cod. derer.pemmat. Endeen foude methet Intrefi niet behou-
ven te vreden te zijn, indien het doen beftond dat in den anderen fijn magt
was, maar foude fijn weder-^^^rije by gyfeling kunnen dwingen, om te
doen het gene hy toegefeid hadde./iij^rai?/^ van den Hoogen Rade
AmpUat. -van de InfiruB. van den Hove van HolUnd, m. 14. Ordon-
nantie op de fuftitie in de Steden ende ten platten Landen, art. 31. 52J
Coltuymen van Antwerp. cap. 62. art. λζ. L. Chriftin. vol. i. decif. zi^.

Daar-en-boven, mdien het eerfte voldoen in geven beftond, foo heeft 4
die geene die voldaanheeft fijn keur, of hy den anderen tot fulks wil be-
dwingen, als gefeid IS, dan of hy't gunt byhem gegeven is, wil weder
eyflen. 5.^. i.ff. de prsfcript.verb. l. '^.j. Cod. de rer.permutat.tot.
M. Coii. de condiÈl·. canja data catij^ nónfecma. het welk ftilfwygen-
de in defe handelingenVerftaan werd bedongen te zijn,in de welke een dob-
bel verband is; eerft, wtdrukkelijk, dat voldaan moet werden, het geene
bedongen ende toegefeyd is, ende ten tweeden , een ftilfwygend gevolg,
dat het geene gegeven is, weder gegeven moet werden, foo daer op niet

en volgt het geene beloovt is. /. 5. f.de pr<efcript. verb. φ- tot. tit. ff,
de condiit. cmf. dat. cauf. fjon fecuta^ Soo nogtans dat de wan-voldoe-
ninge toekomt door fchuld»ende nalatigheid van den toefegger, ende
het voldoen in fijn magt was: maar was het in fijn magt niet, gelijk of het
lèlve door een onvermoedelijk geval, buyten hem wierd verhinderd; by
voorbeeld, of ik toegefeid had yemand fijn leven lang, van koft ende drank
te fullen onderhouden, den fel ven het geld gegeven zijnde, dat daar voor
was bedongen , ondertuilen dewijl hy hem bereyde om te komen, was ko-
men te O verly den, foade 'tfelve geld niet weder geeyft mogen werden,
ja felve al was het geld niet gegeven, foude 't felve, de tijd gekomen zijn-
de dat hy had mogen komen , ende by my niet verhindert, ofte geweygert
zijnde, geeyft mogen werden. /.10. (^oa.ds condiEi.ob caitf.dat.jHnSi,

i.l. i. 5. ff.de condiSi. cmf. dat. canf. nonfem. Caroc. traB, locati tit.
de medko. qn^fl, 5. num. 6.

Gelijk ook alle andere handelingen dat mede brengen, dat het geene
t'onregt, fonder fchuld, ofte te over gegeven werd, wederom mag geeyft
werden, tot. tit. ff. de coudi£i. indebiti,

Alfoo mag ook weder geeyft werden , het gunt yemand heeft gegeven
om een ongeoorloofde , ofte anderfins oneerlijke faak: te weten, indien
de oneerlijke oorfaak alleen is aan des aannemers zyde. l. i.ff. de eend,
ab tarp. cauf. alwaart foo dat ook de handeling was voldaan: gelijk
of ftilfwygende was bedongen , dat wederom foude gegeven werden ,
het geene de Wetten niet toe en laten, den aannemer te behouden, ί. τ,

Maar indien de oneerlijke oorfaak is aan beyde zyden, foo houd de beta-
linge daar over gedaan plaats, l. 4. ff. eod.

5 Om die oorfaak en vermag in 't tuyflèn ende dobbelen, de winner fijne
geborgde-winft met geen Regt invorderen. l.i.Cod. de aleatorib. ende
wederom die geene die betaalt, heeft, geen Regt werd vergunt om 't felve
wederom te eyiTein, Soo verre, dat die geene de welke een ander geld
leende om mede te dobbelen, ofte tuyifen, geen regt foude hebben om het
felve wederom te eyifen. arg. 1.12. 11. ff. mandati. Coftuym. van Ant-
werp. tit. 54. 17.19. Grot. Inleyd. lib. cap. num.iij. Chii-
ftin. vd. 2. decif. 200. num. i. Clar. ludus, num. 7, & hanc to-
tim mmdi effe eonfmtfidinem tefiatur, RebufF, ad confiit, reg· in proceW'

By Keuren van Le/de» van den jave 1583. art. ijo. ende de nieuwe
Kmen 3 art. i^^.eaOudemfriart, iZ9, Item tot t^ire^^t Keare van

den 18. Febr. 1657. art. werdopTuys-fpeelen geen regt gedaan, ai
waren daar over Obliaatien verleden j-de felve , ofte een andere oorfaak
inhoudende.

Maar indien yemand door valfe-fpeelders grofFelsjk was miOeyd , ofte
een groote fomme, tot verval van fijn huyfgefin hadde verfpeelt , ofte geen
geld, maar fijn mantel, ofte fijn kleederen in betalinge had gegeven , foo
ioude die felve door biUikheid daar van verfchoont werden. /. alt. verf.
Sed nee. (^od.de Aleator. arg.$. Hlt.inflit. Debisqtn fmvel alien. jur,
fmt.

Van gelijken aart zijn de weddingen, de welke by ons gelijk regt heb-
ben, ende zijn dien-aangaande mede in verfcheydene plaatfenbyfondere
Keuren. Ten waar dat die foodanig waren, dat beyder voordeel ende
nuttigheid daar in beftaat, gelijk als verfeekering, vulgo ^ffurantie, Bo-
demerye , ende diergelijke. Daar van hier voorin het IX. Deel. Sie Grot.
Inleyd. III. Bonk., 111. Deel, verf. Alhier ontflaat. Coftuym. van Ant-
werp. m. 54, art. ζ. Zyp, Not. far.-Be/g. de relligiof. Chriftin.

vol. z.dedf. zoo. num.·^. Perez. Cod. de aieator. in fin. Het welk ook in
Frankrijk, in gebruik is, alwaar de weddingen, de welke aan het enkel ge-
val hangen, ongeoorlooft zijn , volgens tuyg van Ludovico Charond. in
memorabtl, verh. contraüiis. & verb. gage. ende hebben aldaar geene wed-
dingen plaats , als daar pand, ofte geld onder gefteld is Carol. Lofeau
lib. de deguerpijfement. cap.^tnum. 13. Te meer om dat fel vs naar de
Roomfe Regten daar over groot bedenken vak, of het felve mag plaats
hebben, om dat foodanige handelingen geene oorfaak en hebben, ende die
geene de welke yets fonder oorfaak bedingt, verftaah werd ter quader
trouwen te handelen, al iit dat hy ten tyde van de handelinge geen bedrog

. Op fomm 'ge plaatfen veerden daar onder mede eereekent de geborp'de
dnnk-gelagen , als tot ZJtregt, daar fulks op den"i8. Feb.i657. is ge-
keurt : uat men geen dnnk-gelagen langer fal mogen borgen als fes Maan-
den : ende dat voor drink-gelagen geen mantels , ofte yets anders aange-
houden fal mogen werden, op peynevan vijf-en-twintig gulden , endede
aangehouden panden datelijk wederom te geven.

gieen Regt gedaan en fal werden op gedronken gelagen , al waart dat daar-
over Obligatien gemaakt v^'aren.

mand om fijn ftem te hebben gegeven is, inogt ook weder geeyft werden.
tot. tit. Cod. de Suffrag, Maar by ons zijn alle giften ende gaven, de welke '
maar eenigfins naar corruptie, ende kuyperye fmaken , t'eenemaal verbo-
den endeongeoorloovt: Chriftin. vol. 3. deaf. 6- Zyps. Ν of. fur. Belgic,
tit. de fftjfrag. ende foo wel tegens die geene die haar met eenige giften,
of gaven aan yemand te belooven , behelpen , als die het ontvangen , by
byiondere Placaten feer ftrengelijk voorfien. Sic Ρlacaat \a.n de Staten
Generaal van den i. July. 1651. Ende van de. Sf^ie» va» Holland tegens
den (griffier ΜHs, ende andere, van den feften February 1052, Sie hier
van breeder in de Batavife Arcadia, pag. mihi 7(^4.

I. Schrifielyke overkomllen, ofte verband- 4, Exceptie, ofte verfet van ongetelden§d-

j. Provifie van Namptiffement, wat, n^aar gelde, van wat kragt, ende hoedanig tc

Chriftelijke verbintenis is een handeling, de welke alleen door het
fchrift werd bekragtigt.
j '"^efchied door Schepene-kenniiTen, door Verband-brieven, voor Nota-
ris ende Getuygen verleden, ofte ook door een enkel hand-fchrift by den

Alle andere handelingen werden ook wel door een Notaris in fchrifte-
lijke InfirpimeKte» verleden , maar het felve en gefchied niet wt oorfaak
dat dat gefchrift , foudezijn een'wefentlijk deel van de handeling, gelijk
als in defen , maar alleen om geheiigenis wil, ende om het gehandelde te
beter te kunnen bewyfen. l. it.jf. de oblig. & αξί. maar geenfins om dat
fonder dien de handelingen, gelijk als defe van onwaarden foiiden zijn. Ten
waar wtdrukkelijk was bedongen , dat foodanige handelingen nietenfou-
den beftaan , voor ende al eer de felve behoorlijk in gefchrift waren gefteld,
ende bekragtigt; het welk felden gefchied. l. ^.ff. de fid. infirument. l. 4.
ff, de pignor.

Van Schepene-kenniiTen, is vooren genoug gefprooken.
In andere Verband-brieven heeft mede alles plaats dat tot nog toe va«
Ycrbinteniffen in 't gemeen, ofte in 't byfonder is gefeid.
ζ Behalven dat buyteii dien om alle na-bedenkcn van bedrog weg te ne-

χ ν. Deel. Van Schriftelijke verbinieniffe.
men, deoorfaak van defchuld daar in moet wtgedrukt werden, om dat
de Verband-brieven kragteloos zijn, de welke geen oorfaak in en houden.
l. 25» wfii.f. de probat, /. 13. Cod. non numer. ^ecm. Het welk nog huy-
dendaags onderhouden werd , ten waar onder Koopluyden, ofte andere
perfoonen , welkers handeling, ende aanfien,aile bedenken van bedrog
buyten flootfie Papon. Ub. 10. tit. z. art. 2. Coftuymen van Antwerp.
tit. 53. Damhoud. prax. Civil. cap. 175. Rebuff. ad conftit. reg. de chi-
rograph. in p^dfat. num. 6η. Coftnymen van Utregt, Rubric, η .art. 6.
Damhoud. prax. Civil. cap.ji, \Vieland. praSiic, Civ. tit. 2. cap. 19.
endeM.^. cap.·^. Ordonn.ehde Coftuymen van Vriefland, tit.i'y.

Die wt fijn eygen hand-teykening,ofte wt een ptéUjk^Infiriiment werd3
aangefprooken , moet fijn hand ofte het verly van het infirnment beken-
nen, ofte ontkennen. Sie M.tm\. prax. CivÜ. Ub. 4. tit. 5 7. cap. z. num. 3.
Het welk indien hy niet ontkennen en kan , werd by provifie dat is , voor
af, geweien dat hy de penningen daarwt geeyft,moet opleggen, (dat
men nomt Νawptiferen) onder Borg-to^t van defelve wederom te ont-
vangen , indien daar na ten defiiiitive , dat is , by eynd- oordeel, verftaan
mogt werden dat het anders behoorde. Merul. d.loco. Coituym.van Antw.
cap. 56. art. i. RebuiF. ad conflit. reg. de chirograph, in pr^fat. nam. 66,

Segge onder Borgtogt] Om dat die geene die het aifoo voor af werd'
toegewefen, dikmaals daar naar niet en fouden hebben om wederom te
geven , indien by het Eynd-oordeel anders verftaan wierd. facit l. 3. §. §".
ff.decollat. bonor. l. ^. f.de (^arbon.ediEl. welke Borgte indien niet en
werd gefteld, de toegewefen goeden onder den Regter moeten blyven,
ofte onder een anders bewaringe verfeekerd. ά_ l, 5. z.jf. eod.

Welke manier van Voor-af-wijfen, anders Namptijfement , ofte hand-
rf ^' ^^ ^^ fommige feer eng genomen werd , wt oorfaak, dat hec
ielve buyten , ofte tegens het algemeene regt foudeingevoertzijn. Dog
iiet lelve werd meer wt onkunde van het Roomfe-Regt als naar waar-
heyt voorgegeven , want mede naar de Roomfche-Regten, geen wtftel,
verieekerheid, ofte Borgte , van een fchuld , de welke erkent werd , ofte
anderfins van de deugdelijkheid van dien opentlijk kan blijken , onder ee-
nig verfet werd aangenomen. /, 4. 3./. 31. ff. de re judicat. l. 10, f.
ds pigfi. aa. l. 6. §. i. ff. j^ib. mod- pign. velhjpothj. Zï. §,»lt. ff.
eod. Vid. Bald, ad l. 9. §. 3. ff. de ptgnorat. aSl·. Tiraquell. De re-
traBd 3. ad verb. α prajer. giojj. 3. fJim. 14. CPim fecj. Daar om
ook in fodanige ftken gecotidudeen ende gedingtaalt werd tot ken-
nen , ofte ontkennen, ende by ffovifte tot Namptijfemrn ofte hand-

vuUinge, als waar op alleen het l^mptiffement gegrondveft is, dat ye-
mand die fijn handteyken , ofte andere fchuld nie t en kan ontkennen, geen
uytftel mag hebben, ende 't geen hy daar tegen weet in te brengen, aan-
ftonds rnoet blijken , of foo hyyets by brengt dat nader onderfoukvereyft,
moet hy namptiferen, ende handvullinge doen. per d. l. 4, 3. de re
judicat. /. 10 ƒ. de pign. aB. Het welk niet biiyten het regt, maar volgens
den grond van het regt is ingevoert.

Öf eenErvgenaam de hand-teykening van fijnen Overleden voorzaat
foude moeten kennen, ofte ontkennen 5 om daar op by provifie gecondem-
neert te werden: is twy velagtig,ora dat niemand van eens anders eygen doen
kanfeeker wefen. l. Marcelttfs. ii.^.z.ff. dea£itone reretm (motarnm.
Ende werd alfooinhet Hofvan^neftand onderhouden. Dat een Erv-
genaam niet en is gehouden des O verledens hand-teykening te kennen, of-
te ontkennen, om daar wt voor af, ofte by Narnpulfmem te werden ver-
oordeelt. SznAe. lib.i.decif.tit S.definit.i. Maar in Fratikrijk^ άζαΐ de
manier van T^ampttferen eerit van daan gekomen is, moet den Érvgenaam
des Overledens hand-teikening kennen, ofte ontkennen. Tefle Joann. Im-
berto lib. i. Inflit. forenf. cap. 29. ia verb. (^hirógraphum. Het welkook
by ons werd onderhouden , ende gemeenlijk in fuiken val bygevougt: ten
minften bonamfidem agmfcsndo, dat is , ter goeder trouwen aan te ne-
men , ofte te kennen, ofte te ontkennen de effeilen van de Obligatie , en-
de den gevolge van dien, of diergelijke. Sie Joann. Imbert. Iη [lit. forenf.

Tegens defe manier van voor-af-wijfen, ofte Namptiferen , vallen ver-
fcheyde wtfonderingen, daar by de felve, fchoon wt bekende ende open-
bare Verband-brieven fpruyten kunnen, werden tegen-gegaan, daar van
te fien by Joann. k Sande lib, i. tit, 8. defin, 5. ende hier naar in 't 5. bouk
39, deel fal werden verhandelt.

Al foo fommige Luyden haar hand- fchriften op hoope ende vertrouwen
dat haar geld, 't welk fy daar in bekenden ontfangen te hebben, ibude wer-
den geleent, dikwils voor het tellen van het geld wtgaven , ende dan daar
juyft geen leeninge, ofte tellinge van 't felve geld op en volgden , vermogt
den foodanigen, naar Regten , binnen den tijd van twee Jaar naar fijn
gegeven hand-fchrift volftaan , met te feggen , dat het geld niet geteld en
is, ende moet den fchuld-eyifer bewyien dat het geld getelt is geweeft,
naar welke twee verloopen Jaaren den foodanigen fchuldenaar met fiiik
ièggen niet en mogt volftaan, maar moft 't felve den Regten genoeg zijn-
dè^bewyfen,volgens gevoelen van Accurfias, Bartholus, ende andere,

αά l. 3. & l. 14. Cod. de non ntim.pecun. Gomez, z. refolut. 6, mm, 7.
Schneid. ad. tit. inflit. de liter, oblig. Bronkhorft. 2. φη. 22. Perez. acl
Cod. ut. de non mm. pecm. mm. 14. Faber ad tit. £οά. eod. defin. i.
Chriftin. val. 3. decif. 37.

Maarzedert dat by ons ten voordeel van de Koopmanfchap (de welke 4
haaftig moet voortgaan, ende in dewelke de minile wtüel, een groot
verlies kan geven) het ISlamptiferen ende voor-af-verfeekeren van ichul-
den , fpruytende wt Hand-fchriften , ofte Verband-brieven die men niet
ontkennen en kan, in defe Landen is ingevoert, komt het felve van iig fel-
ven te vervallen. Vinn. ad tit. inflit. de liter, oblig. num, 12. in fin. ende is
daarom by den Hove van Heiland verfcheyde-malen verftaan, dat den
fchuldenaar hem met de exceptie, ofte verfet van ongeteld geld 5 niet en
vermag te behelpen; maar dat hy ook binnen de twee Jaar fulks gehouden
is te bewijfen , facit l. ultim. Cod. de yipoch. public, hel welk ook met de
onderhondinge van andere Landen over-een-komt. Sie Coftuym. van
Antwerp. cap. 56. an. ir.12. Zypce. not. fur, 'Belg. tit. de except. Gude-
Wn.dejme novijf. Hb. ^.cap.6. tnfin. RebiifE adconflit. reg-in procem,
glop. 5. num. 59. & de Cbirograph. art. 2. n»m. 68. Lnbert. Enchirid. m
verb.confejfion. Mmüc. deambig. convent. Hb, 18. 6. mm. zz. Sande
hb. $.tit, z. defin. i,

Daar-en.boven werd in de Verband-brieven gemeenlijk endemeeften 5
tijd van de exceptie van ongeteld geld, afftand gedaan, daar by den fchuld-
eyfler van het bewijs dat het geld immers getelt is, werd ontlaft: Het welk
ioo nogtans te verftaan is ) dat den fchuldenaar daar door hem niet en ver-
bind , met de exceptie van ongetelt geld hem niet te fullen behelpen, maar
dat hy de felve voorgefteld hebbende , gehouden is de felve, gelijk ak an-
dere exceptnn, tebewyfen. Sande Hb, ^.tit. 2. defin, i.

Van gewillekeurde Verbintenis.
't Gemllekenrde verbintenis, mt, ende hm verdeelingen.

GEwillekeurde Verbintenis is, de welke by overkomft tuffen twee
perfoonen gefchied ter goeder trouwen, endetnet opregte meening
dat den een den ander daar door kragtelijk foude verbinden, fonder dat
daareenig ichrift, ofte faaks overgang toe van nooden js, ji.i. inftit.ds
oblig(it,ixconfenf.l,z.ff,de oblig,& ait.

Defe zijlij Koop, Huyr , Maatichap, Laft-geving, en de Trouw,
ofte Huwlijk. pr. infl. de obligat. ex confenfa, junB, l. nptptias ff, de f.

I "|~^Ekoop werd verftaan voltrokken te zijn foo haaft als den prijs ende
JlJ' de weder-zijdfe toeftand is vaft gefteld, al-hoe-wel datter nog geld
gegeven , nog faaks overgivt gefchied is. /. 2. ƒ. i.jf. de comrab. empt. 1.1,
■5, 2. ff. de rer. permatat. /. S.ff. depericul," & commod. rei vend.pr. inflit.
de empt. & vend. Ten zy dat in de verkofte ware een wefentiijk mifveriland
was, gelijk of yemand Koper voor Goud had geveilt, of daar voor was aan-
genomen, hoedanige koop van fig felven nietig is, om dat de regte toe-
itandvande verkofte faak gebreekt. /.9. inpr.&§. 2, /. i^ ff.de con-
trah. empt. l. 41. i. ff- eod. jmÜ:, ff. de Verb. Obligat. maar

ioo het mifveriland beftaat in de oinftandige hoedanigheid van de faak
tlijft de felve getond, l. 10. /. i^. ff.de contrah. empt. l. 21. i.ff.de
.AB^ empt,

:% Daar wt dan volgt dat het voordeel, ofte geraar, het welk'by ongeval,
oite anders op het verkofte goed mogt vallen, den Kooper aangaat, al ift
dat 't felve goed nog niet ge evert en was. jJ. 3. inflit. de empt. vead. 1.10.
I r. ff. & ("od. depericul. & commod. rei ver,d. Om dat den koop voltrok-
ken zijnde, der? kooper regt heeft om aanftonds den eygendom te verkry-
gen,ende derhalven gehoLideja werd, gelijk of hy al eygenaarwas, argd, 15.
l. 174. de ReguL jHr. Ten waar dat den Verkooper daar toeaangemaant
zijnde,in gebreeke was gebleven,de leveringe te doen,in welken val hy ver-
ftaan werd het gevaar van het goed op hem te nemen. /. 15. ji. uit. ff. de rei
vind. l. 59. I. /, 47. uk. l. 108. §. 1 i.ff. de leg. i.l.i, fod.de ZJ~
fm. & fr>i£i. iegat. Sie Ant, Fabr. ad Cod. lib.^. tit. 24. defw. 24· 5·
tit, 40. defint^, num. 9. Garaez.. P'ar. refolm.toW' 2. cap. 2.34.

Soo loopt ook het gevaar op het verkofte ten laften van den verkooper,
indien de koop onder feeker indien is aangegaan , foo lang het indien niet
enisvoldaen. ^.^..infiit. dé Effipt. "jend. l.So. z. ff.de ail. empt. Gelijk
ofik feekre Wijnen , ofte Granen op een ander plaats had gekoft, in Hol-
land, ofte elders te leveren, foude de felve Wijnen , ofte Granen , onder
weg in 't overbrengen verongelukkende, de fchade komen ten laften van
den verkooper. l.S.jf. de peric. & commod.reivend. l. pen. Cod.eod.

De koop van het geene meet-baar , tel-baar, of weeg-baar is, ende by
maat, getal, oftegewigt verkoit werd, werd niet verftaan voltrokken te
zijn, voor datdemeting, telling, oftegewigteisgefchied. /. 35.i. 5.#.
de contrah.empt. ende fiilks behoord het gevaar van het verkofte, tot die
tijd mede tot den verkooper, gelijk ofde koop onder foodanig indien was
gefchied. l. 2, (^od. deperic. & CommoL reivend.

Aangaande den eygendom werd het verkofte den kooper eerlt eygen,5
als de beloofde koop-penningen zijn betaalt, alwaar dat daar op volko-
men levering was gevolgt, fulks dat den verkooper foo lang als de pennin-
gen niet en zijn getek, zijn eygendom behoud, ende regtelijke aantaal
op fijn verkofte goed foiide kunnen doen. vendita vero res & tradit£ 41.
inflit. de Rer. 'Divif. Keuren van den Lande van Voorn, art. 51. Ten
waar dat de felve goederen waren vertrouwt, op dag verkoft, ende den
verkooper het woord van den kooper had gevolgt. d, 41. inpit. de rer.
divif, in fin, l. ejmdvendidi 15», ff. de contrah, em^t. fonder dat hy in fuiken
geval naar de overgifte eenig regt van antaal, ofte rei vindicatie meer fou-
de kunnen gebruiken, dd, II. alwaar 't dat den kooper daar na fonder de
beloofde koop-penningen te betalen, quam te breeken. Gail hb. 2. οί>-
ferv. I"?. inpr. Behoudelijkalleen , indien datmenfeekerlijkkoft bemer-
^oodanigen kooper fulks al van te vooren in den fin had gehad,
ende alleen vvt hadde geweeft om den verkooper met fijn geloof te be-
unegen, ende moet als dan verftaan werden dat het gekofte goed, het zy
de koop op dag, ofte om gereed geld gefchied is, niet jegenttaande de
overgih-e , enae het gevolgde geloof, in den eygendom van den verkoo-
per was gebleven, om dat in fuiken geval de faak niet foo feer verftaan
en werd overgegeven, alsterquader trouwen onthaalt te zijn. Soo als te
regt werd aangemerkt byAndr.GaiU,/flio«K»i. 8. &feq. Confult. ende

I. conj. zzi. ende C^nfalt. 245.253. 285. ende 286. ende het
11. Deel-, Conf, 127. ende het III. Dee/, Co»/. 2. Coftuymen van Ant^
Werp. tit. 58, ΛΓί. J. Papon. lib. i8. tit, 'y.art. 4«?. Everhard. coriftl. 209.
nnm,^. Gelijk veifcheyde malen is geoordeek. Sie Neoftad./«/^ri?». cm.

decif. y. Handveften van Amfterdam van 't jaar 1624. pag, 98. ende 108,
Sie hier van mede een Keur in het T^chcU van de Keuren endeCoftuy-
men van Amfteldam, Cap. vanpr&feretitie 37. art. 6.
4 Of, ende wanneer het geloof van den kooper is gevolgt ? ftaat by ons
wt de handeling af te meten > de welke gefchied om gereet, ofte op dag,
waar van die, die om gereet kangefeid werden gefchied te zijn,buyten
twy vel geen geloof mede brengt, ende wederom die op dag gefchied ? niet
fonder geloofbeftaan en kan,

Ende op dat het regt van vervolg, van het om gereed geld gekofte ende
onbetaalt gebleven goed , tot nadeel van een derde dewelke ondertuilèn
't felve door wettige aankomft ende laftige tüei mogt verkrygen , niet al
te lang en foudeduyren, ende tegens defelve mogt werden misbruikt, is
het felve by Keuren van verfcheyde Steden tot fekeren tijd bepaald. Tot
Amfteldam binnen fes vveeken, volgens Keure van den 31, Imuary 1658.
ende tot Leyden binnen de tijd van 14. dagen, Keur aldaar van den
8. May ι<?59. binnen dewelke het verkofte goetmoet werden vervolgt,
' op verval.

- Waar vi/t defe twy veling foude konnen ontftaan, of het geene dat onder
de Kooplieden op rabat verkoftwerd, verftaan moet v?erden om gereet
geld , ofte op dag gefchied te zijn. Waar in men onderfcheid maaken moet,
of de handeling is gefchied om te moeten rabatteren·) ofte te mogen ra-
batteren , dat IS , te korten, foo hy gereed wil betalen. Indien den kooper
is crehouden te rabatteren, kan foodanige handeling niet anders als voor
geleed gereekent werden, maar heeft fijn keur om temogen rabatteren ^
ofte fijnen tijd wt te wagten, foude als dan indien hy de penningen, aftrek-
kende het rabat i metten eerften nieten betaalt ,fchynen gevolgt te zijn
het geloof van den kooper.

Dog in't twyvelagtige, werd het voor gereet gereekent, gelijk als by
den Hove van Holland verfcheyde malen is verftaan.
ö Een kooper eyifende het gekofte goed, is geTiouden al vooren aan de
verkooper de koop-ichat te betalen, i. i^. jf. de aB.empt. Jnfgelijks
den verkooper eyifende den koop-fchat van den kooper, is gehouden al-
voorens de handeling aan fijn zyde te voldoen , ende aan den kooper de
verkofte faak over te leveren. /. in fin. Cod.deeviSl, i. fy.ff. de empt, &
ibi Bart. Coftal. 'S^tknhec. eod.paraiit.num. 6. Maar indien fy-

luyden malkanderen niet en vertrouwden , mogen fy volftaan, mits ftellen-
de den koop-fchat in bewaarder-hand van den Regter, ofte van een der-
den ten weder-zyden daar toe te veikiefen. /.39. de folat. in fin. & ihi

Bart. Caftrenf. & alii. Gloff. in /. 13. 8. tn verb. retmcre potefl, in fin.
ff, de aB. empt. Franc. Curt. intraEiat. de fequefirat, qu&fl. i.mm.iz.
in fin.

Al-hoe-wel in koopen ende verkoopen dikwils een aanteykening, ofte 7
gefchrift tuffen beyden komt; foo en is nogtans het felve , gelijk hier voor
van andere handelingen in't gemeen is gefeid, niet noodfaakelijk> ten
waar dat het anders wtdrukkelijk was bedongen. Grot. Inlejd, iib. 3,
cap. x^.num. <,%. Wefemb, «j^ipr. de empt. vendit. Neoftad. ri^e

faÜ.antenupt.obferv. 18. Maar het felve moet in defe Landen alleen van
onroerend goed verftaan werden: gemerkt dat by Flacaat van Kejfer
Κ Α R Ε L van den jaare 15 29. is ingévoert, dat geene verkoopingen, of-
te vervreemdingen van onroerende goederen fuilen beftaan, voor, ende
al eer de felve voor de Magifiraat van de plaats, daar de felve goederen
gelegen zijn, wettelijk zijn opgedragen. Grot. Inleyd. ίώ.ζ.οαρ.$. mm.ij.
ende den veertigilen penning daar van is betaalt. PUcaat van den ^o.pmn.

fchade ende voordeel van bate, het welk op foodanig goed, eer dat de wet-
telijken opdragt in fulker vougen is gedaan, mogt vallen , denkooperaan
foude gaan ? Maar alfoo de wtgedrukte meening, ende fin van het vooren-
verhaalde PLicaat, niet anders en is gev?eeft, als daar mede alleenlijk in
voordeel van de goede Liiyden, tevoorfien, dat de felve door geen hey-
melijke tranfparien, ofte veronderpandingen en fouden werden bedro-
gen , ofte mifleid, ende op d'Interpretatie van het felve Placaat byden
Hoogea Raade verfcheyde malen is verftaan: dat voor foo veel daar by de
opdragt, verkooping , ende belafting anders gedaan , voor nul ende van
onwaarden verklaart werd, alleen plaats heeft inopfigt van een derde per-
ioon , ende niet ten opfigt van de handelaars felvs'. Neoftad. faprem. mr.

WelT' f^'^'^^^e'^voorinhetll Bouk^ M\l.<Oed,rmm.l. breeder
isgeieia. ï>oo volgt daar wt dat het felve daar in geen verandering kan ge-
ven: maar nog huydendaags, de fchade ende bate, die op het onroerende
goed voor de opdragt fonde mogen vallen, tot gevaar van de kooper komt.
Sulks als ook by den Hove van Holland is verftaan > volgens tuig van
Groeneweg. traü. de legib. abrogat. ί. 3. ίηβύ de Empt. vend.

Om welke redenen men ook oordeelen moet, dat al ift faak dat de koop ρ
van onroerende goederen voor onvoltrokken gehouden werd, voor ende
al eer de wettelijke opdragt daar opisgevolgt, denkooper , ofteverkoo-
per , delelve kqopmanfchap binnen die tijd evenweltiiet en mag afgaan,

uiaarwtkragtvanhaareoverkomftjgeregtelijk kunnen werden gedwon-
gen , om aan d'een zyde opdragte te doen , ofte aan d'ander zyde de Telve tc
omtvangen.

Als alleen tot Lejden , alwaar den kooper, ofte verkooper vaneenig
goed dat onder de hand werd verkoft, nog altijd mag afgaan , foo lang de
lelve koop, met de aanteykening van Schepenen, va/ge, inbreng, niet en is
beveiligt. Keuren aldaar, van den jare 15 85. ««.ό^δ. Dog om iet ligtvaar-
dig afgaan van de koop de welke met goed bedagten raad was aangegaan,
ïs byde nieuwe kcure der Stad Leyden art. 112. die gene de welke den
koop wil afgaan opgeleid te moeten betalen den 20. penning van de be-
dongen ofte uyt geloofde koop-penningen. Ende is een algemeen gebruyk
ten platten Lande, datallekoopmanfchappenin een Herberg ofte dronken
gelag gefchied binnen 24. uyren mogen afgegaan werden , mits betalende
de wijnkoop. Uytbefondert openbare verkopingen op een Zitdag aange-
leid. Siefaier van Grot. Inleyd, 3. bouk.., 14. deel, num. 8. Coftuymen van
Rijnland, art. 94. ende het geen aldaar breder is aangetekent.

10 Wie dat koopen ende verkoopen mag, ende wat voor goederen gekoft
ende verkoft mogen werden ? werd hnydendaags geen onderfcheid ge-
maakt : maar ttaat yder een die maar de vrye regeeringe van fijn goed
heeft, vry, alle goed dat wandelbaar is , by verkoopinge te vervremden,
want dewijl inde koopmanfchappen ende handelingen der Menfen de voor-
naamfte welfland defer Landen beftaat, en is het fel ve niet te vergeefs,
maar wt noodfaakelijkheid ingevoerr , dat een yder een met koopen ende
verkoopen fijn voordeel heeft mogen doen. ƒ. 2. verf. jus autem. inftit, de
jure nat,gent. & civil.jmü· 1.16, 4. ff. deminorib. ende alle faaken , de
welke niet verboden en zijn, by een yder die fulks niet verboden en is, ver-
handelt , ende verkoft mogen werden.

Wfgenomen dat op fommige plaatien, en in fommige Steeden, op het
iluk van de Koopmanfchap feekre Ordonnantie ende Reglementen zijn ge-
field , de welke op verbeurte moeten werden onderhouden, ende fonder de
felve de koopen van onwaarden gehouden werden, Coftuymen van Ant-
werp. f/'i, 51, ijyi. 2.

Soo werden allefins, op dat de Waaren niet vervalften werden, ende
de Neeringen ende Handwerken in haar fleur blyven, fommige koop-
liandelen niet wel in 't geheel verboden, maar onder feekere ordre ge-
bragt, ende daar aan gebonden. Zyp. Notit. fur. Belg. tit, de colleg. art^e.
Daar binnen Leyden ende andere plaatfen daar de manufeöuyren ende

den fijn opgeregt daar het gemaakte goed ·, na de Ordre ende keure daar op
geftelt moet gejuyil ende beprouft werden.

Soo nogtans, 'dat alle Koopmanfchappen ende Waaren in alle Landen,
fel VS by de Vyanden, mits betalende den Tol. ende vry geld, daar toe ftaan-
de, vryelijk mogen werden gebragt, ende vervoert ■ Sie Chriftin. voU 3.
decif. 64. num. 7. ·

Wtgefondert alleen Krijgs-wapenen, ende Ammonitie van Oorlog,
anders Waren van (Contrabanden, de welken buytens Lands aan onfe Bond-
genoten , maar niet aan onfe Vyanden , mogen werden vervoert. Ghnftin.
άιξί. volum.3. num, 6. Matthsus de cnminibm /«^.48. m.4. cap.^·. mm.i.
Zypse. nt.i^ua res exportarinondebeam welkby verfcheyde Plamen
tot verfcheyde ty den by ons is opgefteld.

Wat deperfoonen aangaat, dewelke byons fonder onderfcheidtoe-11
gelaten werden Koopmanfchap te dryven : mogt yemand vragen, of de
Edellieden , ook behoudens haaren Adel, Koopmanfchap mogen doen.
Maar aangefien by de Koophandeling de zenuwe, ende gantfe welvaart van
ons Lands beftaat, ende daarom als een algemeen Regt aan alle perfoo-
nen werd vry gelaten » foodanig datmen daar van met geen kleynagting ter
Wereld, maar met de grootfte lof ende waardigheid fpreeketi inoet; foo
vól^t daar wt dat de felve ook den Adel niet en kan hinderen, of daar door
eenige kleynagting aangedaan kan werden, maar in tegendeel de Edellieden
des-niet-jegenftaande haren Adel, Regten , ende Voor-regten van dien
behouden, op dat niet het geene, het welk by de Wet, of de gewoonte,
als een geoorlofde faak werd ingevoert, eenige ftraf onderworpen zy. /. 4,
Cod. ad leg. fal. de adulter. Sonderling indien het felve in openbare han-
deling , ende grcote Koopmanfchappen beftaat, ende fy haar, van de min-
der foorte, gelijk als wanneer daar handwerk , arbeid , ofte vuyiigheid me-
de vermengt is , onthouden ·, ofte haare faken niet felvs, maar door andere
laten doen, ende wtvoeren. Soo is geoordeelt by Chriftin. vol. 5. dectf»
io6. mm. 6.7. Anton, Fab. Cod. Hb. 9. tit. 19. defin. 5.

Oops-gevolg, is het regt tot een volle ende vrye levering, ofte over-
_ gift, opdragt van het verkofte, daar toe de koop voltroken zijnde, den
'verkooper mag werden gedwongen, indien het in fijn magt is. Lii.
ff. de empt. fonder dat hy mét het kort ende fchaade door de wan-leve-
ringtelyden, mag volftaan. Lu.$.i-ff. deaii. empti, & ibi DD. Pinell.
ad l, I. ff.de bon, matern, part. 5. num. 25. Covarruv. var. refolut. lib. 2.
sap. 19. num. i, Coft. van Antwerp. tit. $i.art. 9. Neoftad./0^;?-m. cnr,
decif. 50. ten waar dat het in fijn magt niet en was , in welken geval hy
met het kort foude mogen volftaan. d.l, 11. i.f. de empt, Sie
Coftuymen van ütregt, rubr. 2,7. art. 7. Neoftad. fkprem, cm, decif.^z.
Hoedanig defelve foo van roerende als onroerende goederen moet gefchie-
den , is hier voor 2. bouk^, 7. deel, verf. 2. 3. en 4. gehandelt.

Ikfegge vol Ie ende vrye levering] Om datdenkooper niet alleen ge-
houden is te leveren alle het gene by hem verkoftis, ofdaar onder ver-
ilaan werd begrepen te zijn, met alle regt, toe, ende aanfeggen van dien.
1·1· i.ff,deaët.empt.l.io.ff.dereivind.l.zo. ff.deaccj.rer. dominio.
2 maar ook boven dien het felve verkofte goed moet vryen ende waren : dat
is, den vollen ende vryen eygendom doen hebben, ende behouden. /. 2.

2. ff. de atl·. empt. ofteby gebrek van dien, den koopei^
boven de koopfchat foo veel vergoeden, ende weder geven, als hem aan
de faak was gelegen, ofte anderfins naar feggcn van góede Luyden, vervul-
len wat daaraan gebrak. dj^uj.fin.ff.eod, SieGrot. ΙηΙηά.ΙΙ^,Ι»

CAp. j^.verf. TotViaaring·, ende cup. 1$. verf. Onder vcaren.Videl.
& ibi Bufmm, Ciijac. & Duaren. in l. 38. ,ί. 3- ff. de Verhor. obligat. l. 61.
ff.de iy^dUit. edtü:J.i^.§. i.ff.de EvzSi. Chr^in. ad leg. Mechlin.
^H.xi. art. 38. niim. x. Andr. Gail Itb.i.obJerv.iiC. ηπιη,η. Zyps. No-
'jm. Belg. de empt. & vend. tn fin. Ten waar wtdrukkelijk anders was
bedongen, w/ζο , met dm voet te flooten', in welken geval den verkoo-
permet den juyilen prijs weder te geven foude mogen volftaan, Neoftad,
fuprem. cm. decif. 68.

' Indien by een derde, die op het felvde goed' eenig regt, ofte kommer 3
had, den koopereenige regtelijke moeyenis wierd aangedaan , foude den
verkooper, tijdlijk de weet gedaan zijnde, het Regt voor den kooper moe-
ten wtvoeren , datmCn guarand ende guaranderen nomt. tot. tit.ff. &
Cod. de Evia. Sie vorders Caballin. traSiat. de SvtB. Hoedanige weeE
ende kennis aan den verkooper tijdlijk te doen verfuyrat zijnde, foude den
kooper geen regt van vergoedinge hebben. /.53. in fin.jf. de Eviil·. l. 8,
/. iQ.Cod. eod, in fin. (^od. de penculo & commodo rei vend. Menoch, iie
arbitrar. judic. centur. 3. caf. 224, Hartmann. Piflor. obferv. 228. Math»
Coler.I. deetf. 27. Ten zy van het regt van den op-eyffer, ende dat
dgn verkooper geen regt tot het verkofte gehad heeft , ontwyvelijk bleek,
ende den kooper op hem neemt 't felve te fullen bewyfen, in welken geval
den verkooper ook fonder voorgaande waarfchouwinge tot vergoedinge
gehouden is. arg, /. 11. $.6. in pr. ff. de aü. empt. Ant. Fab. d. loco,
Covarruv. lib. 3. var. rejolut. cap. 17. Molin. ad confimmd. Parif. 44.
Hfim. 25. Chriftin. leg. Mechlin.tit. 13, art, 38. nura. 12.

Voor defe waaringe werd den kooper fomwylen met goede Borge ver-
fekert, indien 't felve bedongen is, ofte voor de volle betalingeby een derde
eenige kommer, ofte moeyeniffe op het verkofte goed werd gedaan, l.peti,
ff.de per ictil.^· commod.rei vend. of dat eenige fekere fwarigheid over
het hoojdhangd. l. 34. Cod. de Evtcl·. 1.18, §. uit. ff. de peric. & comm,
reivend. Λ id. Cenfur, for.;,^^. 548. maarbuyten dien is hy naar regten
fuiksmet gehouden, l. infi^.pr.jtina.l. ^.in pr. ff.de Εν,εΐ. Sie de
aantekeningen op de Coilnymen van Rijnland art, 38.

Dog is in fomm'ge plaarfen van Holland Coflnyme, dat den verkooper 4
ook fonder beding gehouden is Waarborg te {tellen. Sie Coren. Confü, 3.

Tot Oudewater werden drie Sonnendaagfe Geboden gedaan, ende
daar- en-bovcn Waarborgen gefteld, de welke tien Jaar lang tegens alle wt»
lahdige, ende andere Jaar ende dag, het verkofte goed beyryden» Kernen
iildaar >art.$J.

Infgelijks in Rijnland moet den verkooper Waarborg ftellen. Kernen
Όαη 'ü^jnland, art. 38.

ïteni, rot Lejden moeten He verkoopers van eeni'ge Huyfen, ofte on-
roerende goederen Waarborg ftellen , ende moet aldaar mede den kooper
penning-borg Hellen voor de penningen die niet gereet betaalt en werden,
ten waar by de handeling anders was bedongen. Kernen vanLeydetij
art. 116. Van gelijken tot Rotterdam, ten waar anders was bedongen.
Dog in 't ftellen van de felve Waarborg mag den verkooper volftaan, mits
verbindende fijns felvs Huys, Land, ofte Erve, foo ver hy eenig heeft, en-
de het felve genougfaam bevonden werd, fonderarg, ofteliit, Keuren

5 Maar yemand fijne goederen verkoft hebbende, ende niet magtig zijnde
Waarborg te iteilen, pro eviÜione, of dat den kooper vreeft datter nader-
hand meer dienftbaarheden j oftelaften, opdegekofte goederen fouden
mogen opkomen , foo werd tot verfeekerheid van den Kooper dikmaal be-
dongen , dat den verkooper gehouden fal zijn het goed te leveren by Wil-
lig-"ZJicrefi van den Hove, ofte van't Geregt daar't goed leid. Daarby
den verkooper in het verkofte goed werd geveft, ende alle andere die na-
derhand op hpt felve goed eenig Regt fouden willen maken , werden naar
drie voorgaande Merkt ende Sondaagfe geboden, ter plaatfe daar het goed
gelegen is, ende ten platten Lande in de verder naaft rontom gelegen
Dorpen gedaan, van haar agterwefen, ende toe, op, ofte aanfeggen in
't geheel verileeken, daar van de manier van doen ten Hove te fien is in
de Papegay j 39<i. eWe wo/^. Het v?elk alleen te verftaan is in dier
vougen plaats te hebben tegens alle onbekende, maar foo veel aangaat die
perfoonen de welke men weet, ofte weten kan, dat yets, het zy van in-
fchuld, ofte dienfibaarheid, op, of aan het verkofte te eyflen, ofte te fpree-
ken hebben, defelve moeten in't byfonder gedaagt zijn, ende en kan wt
ibodanige algemeene wtroepinge van Allen den geenen, &c, tegens de
felve geen defaalt verleent werden, per.l. 6.Cod, de remij}'. pigmr. & iU
Gothofred. junöi, l.z6. J.jfMfideicommijf. libertat, & l. ^J.ff. de Reja-
dicai. Sie Marant. Prax, Aftr.pan.6. de citatione e^ufque reqmfn.
& feq. Od.m\ioud. prax. Civil. cap.^j. num.^. Andr. Gail/i^. i.
[erv. jy. Mynfinger, lib. z. obf. 47. Leonin. confil. 14. nurn. 9. Sulks
dat de naafte belenden,ende andere daar voor gevreeft werd,dat fy in tyden,
of wylen, eenig regt van eygendom, ftilfwygende, ofte onderfprooken
verband, ofte ander dienftbaarheid fouden kunnen,ofmogen eyifen,de felve
op 't geftaden van het decreet in 't byfonder moeten werden gedagvaart.

den Kooper was bedrogen , heeft hy dit behulp-iniddel : dat mdien
'ie verkofte faak met foodanig gebrek was befmet daarom den kooper in-
dien hy 't geweten had 't felve goed foude hebben gelaten : by als dan ver-
raag binnen fes Maanden den verkooper regtelijk dwingen tot wederne-
ming van het verkofte, ende wedergeving van den Koopfchat. /.ij. 8.
l, 2, l. 49- ƒ. de ^diliu edi^t. maar indien het gebrek maar foodanig was
dat hy dies. niet-jegenftaande het felve foude hebben gekeft, blijft de koop
van waarden, ende vermag alleen binnen'sjaars weder te eyifen het gee-
ne hy minder foude hebben belooft, indien hy van dat gebrek had gewe-
ten. 1.τ.1.6.1.ζ. 1.14, i. fin.jf. eod. /. 43. ί. i. ƒ. de contrah. empt. Zyp.
Notit. Jur. Belg.tit. de Empt.vendit.inpr. Chriftin.-y»/. 3. decif. 97,
Tulden. & Faber Cod. de t^diHt. edtü.

Sulks moet hetgeene opfeeker gewigt, ofte maat verkoft werd , na d
de juyile maat, ofte gewigt gelevert werden , ofte vergoedet het geene
daar aan gebreekt. Daar toe'by ons alle maten ende gewigten, opent-
lijk moeten gejuyftende geteikent zijn , eermen de felve mag gebruiken,
datmen gemeenlijk nomt Yken: ende om alle twift ende gefchil weg te
nemen, openbare Weeg-fchalen ende Waag-meefters, tot her wegen; en-
de gefworen Meters ende Roeyers, tot het meten gefteld werden. De
W-elke van de mate ende gewigt tuffen de Luyden ten wederzyden, volko-
men geloov hebben, ende by de felve feekere foort van Koopmanfchappen
op verbeurte gewogen ende gemeten moeten werden ; ende foo vee de
Waag aangaat, al wat boven de thien ponden weegt, aldaar ter Wage ge-
bragt, ende gewogen moet werden. "Waar van byfondere Keuren ende Or-
donnantim in elke Stad weynig van de anderen verfchillende, geftelt zijn.

Om in geen vergoedinge van eenig gebrek gehouden te zijn, verkoopt- y
men het goed dikv^ils foo goed ende kwaat als het is,het welk men nomt,
metdevoettefiooten: in welken geval men nergens anders in gehouden is,
als 't verkofte foo goed ende kwaad als 't is,te leveren. /.4· in fin.l.io.ii, ff.
deheredit.veUElion. vendit. Chriftin. adLMechlin.tit,^^· num.i^.

Welk beding meeft gebruikt werd in koop van Landen , ofte Erven,
als de regte maat daar van niet feeker is , met defe vvoorden r by dsn hoop,
fonder mMt, ende met de voet te fiooten,fonder in onder, ofte overmaat gehou-
den te z,ijn,of diergelijke^ daarby men verftaat dat het goed bydeftukj
of by den hoop j ende niet by de maat yerkoft: is, ende in fuiken ge-
- va-I

val kan geenfins eenige vergoedinge, ex L qMi fand^m. 40, §. z,ff. de con~
trah. empt. geeyft werden, hoe groot de over, ofte ondermate daar na be-
vonden wierd. Ήίχαύζ detacit, ?3' ambig.conv. Ub. Vinell.ad
l. 2. Cod.derefcind.vendit.pm. ^.cap.z. Ïachin. Ub.z.eap. ij. Faber
ad Qod. Ub. 4. tit. 28. defin. 3. Coren objerv. 19.

Maar was daar eenige begrootiiige van maat by gedaan , by voorbeeld)
als den verkooper had gefegt, g-root omtrent, &c. dog by den hoop, fonder
maat,<è'c, foofoudemen onderfcheid moeten maken, of den verkooper
de maat wt kennelijke onkunde kivalijk had wtgedaikt, ende ter goeder
trouwen daar in had gehandelt, dan of hy het feive tegens fijn beter we-
ten had gedaan, om dea anderen te bedriegen, in welken geval hy tot ver-
goeding gehouden foude zijn, /. ï.ff.ds wilton, empti.infirt^d. 1.1.1, 6,

ö Dogaangefienhetdikwilsonfeekeris, of den verkooper beter heeft ge-
weten , ofte beter heeft kunnen weeten, foo is in Rijnland ende T>eiv-
land dien-aangaande een dat als maar eenige maat geilek, ofte

genomtis, niet jegenftaande alle bedingen, hoe kragtig die mogen zijn,
de onder, ofte over-maat van de Landen moet vergoed werden, voor foo
veel de felve meer verfchild, als een half Hont, ofte vijftig Roeden, als
de wtgedrukte maat, al ift dat de penningen niet op de maat, maar by de
ftuk, of by den hoop zijn bedongen. Confult. ende Advyfen het I. ''Deelt
Conf. 207. Cor. obferv, 19. Neoftad, Holt. cur. decif. 18.

9, Welke Coftuyme te verftaan is van Landen , de welke by de Mergen
tot fes hondert Roeden, ende minder gedeelte naar aandeel, werden
verkoft, maar niet van kleyne ilukken, de welke by enkele Roeden wer-
den verkoft, gelijk als zijn Thuynen, Warmoes-landen, ende Staal- gron-
den , die veeltijds geen hondert Roeden groot en zijn. Ten waar men wt
gelijke evenredenheid, in de ftukken die by Honden, dat is , hondert Roe-
den , ofte minder maat werden verkoft, wilde feggen, dat gelijk als in de
Landen, die by de Mergen genomt werden, met de Claufrle, by den hoop
fonder maat, een twaalfde deel van een Morgen mag verfchillen, alfoo
ook in kleyne ftukken , de welke by de hondert Roeden v?erden verkoft,
metdefelve Clanfule , dogby den hoop·, fonder maat, de felve maat wt
kragt van die (^lanjHle een twaalvde deel van hondert Roeden , tot wt-
flag, ende meerder, ofte minder maat foude moeten, ofte mogen lyden.
Siedaar van breederin de aantekeningen op de CoJlujmen vm Rijnland
art.9).

drogen] Om dat den verkooper het figtbaare gebrek van het verkofte niet
enbehoLivt te vergoeden, daar in den kooper fig felven moet vertrouwen.

Derhalven by ons in de Paarde-koopery, in de welke de meeile gebree- ^^
ken kennelijk zijn , by die geen die haar daar op verftaan , voor geoorloft
werd gehouden , dat den een den ander met koopen ende verkoopen mag
bedriegen, behoudens alleen heymelijke blindheid, ende overkoting, ofte
fpatten, of gallen, welke gebreeken wtterlijk niet wel kenbaar en zijn, vol-
gens den gemeenen regel, van fejfen klaar ■> dat is, vier goede voeten, en
twee goede oogen. /. 4. 3. ƒ. eoJ.

Yemand een Slagt-beeft verkoopende, het welk in 't ilagten ongans be- i -
vonden werd, om dat daar van wtterlijk niet en kan werden geoordeek,
moet den verkooper aan den koop-fchat foo veel laten korten , als de Keur-
meefters,anders gefeid,Vinders, daar van oordeelen dat het daarom minder
waardig is, ten zy dat het foodanig befmet is , dat fel vs het vlees met geen
gefondheid foude kunnen genuttigt werden , ftaande mede aan het oordeel
van de Keur-meeefters , ofte Vinders, in elke Stad daar toe gefteld, in wel-
kei} geval het Beeft weder mag gegeven, ende den geheelen prijs weder
geeyft mag werden. 3. de adilit ediSi.

Maar vaneen Swijn, om dat daar van wtdetongkan geoordeek wer- rj
den , is den verkooper op verfcheyde plaatfen vry , met dat het op de tong
fchoon gefchouwen is.

By wie de Wafiing mig werdett gedaan,
tnde me ouder meer Naaflers voorgaan
14.. Schouten ende Bdjmen, hebben geen
regt ■vattVaafting.

Ε Koopmanfchappen werden op veelderhande wyfen ende manie-
ren aangegaan, ende begrypen fomwylen in fig een naarder be-

1. ΝΛΛζΙϊηζ v^t beding, wat f

2, of'voof een nieuwe» koop te reektien > en^

de den naafier den tweeden 40. penning
fchMig is.

5. Wanneer het felve rep op hond,

4. Wafiiug bKyttn beding, v>xt, ende hoe vee-
Ier bande.

j·. Hssdamg defelve moet gejchieden.

6. .^4lgemeene van Leen-goeden, S.enten,

Ittfcbulden.

7. Bjfoitdff . op welke plaatfen gehruijt-

lijk.

ding, ofte tweede handeling, tot. tit, Cod. De pati. inter empt. & venct^
compof.

/ Onder de welke het regt van Naafting wel heii voornaamfte is, het zy
dat het felve wt beding , ofte wt ftilfwjgende Wet-duyding voortkomt.
Het regt van Naafting wt beding, is daar by men bedingt, dat den kooper
het verkofte goed, tot believen van den verkooper, ofte ook wel binnen
feekeren tijd , voor den fel ven prijs, aan den verkooper wederom fal moe-
ten overdoen, ofte in het verkoopen , den verkooper altijd wederom de
naafte moet zijn, foo hy wil. l, i. Cod. de paB. inter empt. & vend. compof.
I. I z. ff.de praf :ript. verb. In welken geval hem ook foiiden inoeten volgen
de vrugten , de welke op het Land bevonden wierden. l. 13. §. 10. ff, de
αξί. empt. Ghriftin. vol. ^.decif. 90. num.i. 2. Ja felvs het aanwas het welk
middeler-tijddaarop, ofte aangekomen mogt wefen. (ir^./. 7. 1. ff,
de acqmr. rer. domin. /. 23. 5, ff.de rei vind. 25. i· ff de adilit. ediSl,
/. 6. & 1.16. ff. de in diem addicl. Sie Tiraquell. de retraü. convent, num.
92. [nh fin.

i Maar of in foodanig beding het weder over-doen van de faak, voor een
niewe koop werd gehouden , endede laften byonsop de verkoopingen
van onroerende goeden gefteld, gelijk als den veertigflen penning of an-
dere diergelijke geregtigheidvoorde tweede-maal foude moeten werden
betaalt, fchijnt twyvelagtig: maar aangefien het wederom over doen, de
koop niet en breekt, maar naarder veifterkt, ende foodanigen laftende
beding, een wefentlijk deel van de handeling fchijnt te zijn l.j, ff.

depaêt. l, 11- iS.fi tibiff. de aEl. empt. om welke oorfaak het goed ook voor
foo veel minder, als den verkooper dat waardig is, verkoft werd. /. ff.
de contrab. empt. Soo is daar wt te verflaan dat den verkooper op de gefey-
de Naafting , ofte weder over doen , geen veertigften penning, ofte dier-
gelijke geregtigheid fchuldig is, als alleen , dat hy den kooper van dc
eerfte onkoften die dienthalven zijn gevallen, moet bevryden, Tiraquell.
de reiraB. convent. β. 6. gloff. 2. numer. feq. Sie vorder Gomef,

3 Dit Regt van Naafting houd op, foo wanneer de geftelde tijd om is.
Maar was daar geen tijd gefet, of, ende wanneer het felve dan te nietjoopt.
Sie Chriftin, vol. 3. dectf. 86. num. 5, 6, η, & DD. iUalleg. Andr. GaÜ

4 Biiyten dit beding, is nog een ander Regt van Naaftinge , het vv'elk
by Wet-duyding ende gewoonte alomme in defe Landen is ingevoert,
tl:iar door den kooper van cenig ojuoerend goed, binnen feekeren tijd ge-

houden is 't felve aan de naaft-beinaag-taalde van den verkooper, ofte an-
dere gelijk regt hebbende, voor den fel ven prijs over te doen, het vveik op
oud Hollands, naaften, naderen of na doen, ende den tweeden koop 5
(Naafting)gefegt werd, als of den tweeden koopcr, mids na doende hec
geene den eerften heevt gedaan, de naafte daar toe was.

Waar van de praBijq ende Cofluyme meerendeels daar in beilaat, dat die $
geene de welke naafting mag, ende wil doen, Schout, ende twee Schepe-
nen van het Ambagt daar het goed leyd, op't Land , of in't Huys dat
genaaftet werd, moet doen komen, ende in haar tegenwoordigheid gras,
ende grond-roering doen: waar op hy voorts den kooper een Regt-dag-
doet beteykenen, om fijnen koop in te brengen , ende den koop ingebragc
zijnde, is den naafter fchuldigbinnen 24. uyren na te deen, alle 'tgimr
den kooper hem voor gedaan ^ende beloovt heevt; ende des gevergt zijn-
de, moet hy met Eede verklaren, dat hyde Naafting voor fijnfelven,
énde met fijn felvs goed, ende geld doet, moet ook betalen den Wijn-koop
twee-vout, ende den Gods-penning enkel. Sie hier van mede Damhoud.
prax. Civ. cap. 265. num. 15. Keuren van Rijnland, art, 28. 29.Rein-
king. de retraSl.^uAfl. 6. Daar by wel te letten ftaat dat den Naafter gehou-
den is aan den eerften kooper, behalven de koopfchat ook te voldoen den
winft'derving van de koop-penningen , van de tijd af dat de felve zijn be-
taald,ten waar dat de felve tegens eênige genoten vrugten wierden verlijkt,
ende moet ook voldoen ende vergoeden, alle laftige verbeteringen,
ende noodfakelijke onkoften by den kooper, aan het gekofte, voor de tijd
van de Naaftinge ter goeder trouwen gedaan. Sie de Keuren van Rijnland,
art. 30. aangeïien den eerften kooper geen fchade by Naafting lyden mag,
ende de naafter alles fonder onderfcheid moet na doen, dat hem den koo-
per heev^ voor-gedaan , ende fulks als fijne voeten in des koopers fchoenen
...eeken.'tWelk wel meeft plaats heevt in gekofte Infchulden,de welke gee-
ne vrugten voort brengen, de welke met het htrefi van des koopers pen-
ningen kunnen werden verlijkt, gelijk 't ielve by Keuren van Rotterdam
wtdrukkehjk is geftatmert.

Defe is gemeene, de welke door geheel Holland^ ofte hyfondre, die maar
in defe, ofte geene plaats gebruikelijk is.

Algéemeene Naafting heevt de Graavlijkheid van Holland At \tï- 6
kofte Leen-goederen , de welke voor den felven prijs , voor het verley , de
felve aan haar mag behouden. Grot. Inleyd.lib. z.cap.i6. mm. ende
eap, 42· verf Ten Derden. Chriftin, i-o/. (i. decif. 23.

nen's Jaarste Naaften, voorden felven prijs daarom dat die verkoft is,
te reekenen van de tijd af dat het tot fijn kenniffe is gekoraen, ten waar
dat het hem aangeboden zijnde, hy 'tfelveeens hadde afgeilagen. /. 22,
Cod. mandati. Grot. Inleyd. lib.l- cap.i6. num.ii. Gons, adverfar.
traiiat,^· part.i. ΰαρ,ή., maar defelve en hebben foodanige folemmtejt niet
als wel de Naaftingen van onroerende goederen , maar is daar in genoeg dat
by gefchrift voor Notaris en Getuygen , ofte anderfins, -van de gedane
Naaflinge blijke.

Sulks heeft een befitter van goed, daar op eenige Rente, losbaar, of
onlosbaar, in 't byfonder geveit is, daar van de Naaiting binnen 's Jaars,
foo wanneer de felve Rente aan een derde v^erd verkoft. arg, ά. l. zz.Cod.
mavdat. Cofluymen van Rijnland, art. 57. Chriftin. vol, 5 , decif. 49. num,
15.14. Confult. ende Advyf 11. T)ed, Conf. 159.

Maar tot Amfleldam moeten foodanige Renten in 't openbaar verkoft
werden , ende moet daar na den kooper 't felve, mitfgaders den prijs van
dien, aan den eygenaar van 't Huys, ofte Land , daar de Rente, of Pagt op
houd, aanbieden , die als dan binnen 14. dagen , den koop mag Naalten ,
mits betalende den hondertften penning, ende mag hy die foodanige Ren-
ten genaaft heevt, defelve aan een derde niet verkoopen , maar moet de
Rente-briev vernietigen. Willeketiren aldaar, pag.i^i. de koop by execu-
tie gefchied, moet de Naafting binnen 24.uyren gefchieden. ihid.pag. 234.

Tot Lejden is men gewoon de na-koop van foodanige Renten, 't fy dat
die losbaar zijn, ofte niet ·, mitfgaders van alle Schuld-brieven, ofte Obliga-
tien, aan te bieden aan den geenen op wiens Huyfinge, ofte Erve die ftaan,
mitfgaders de felv-fchuldige, ende haare Borgen daar voeren verbonden
zijnde r die als binnen agt dagen daar na moeten verklaaren, of fy de
koop willen Naafien , ende bevondmen daar na dat de felve aanbiedinge
te hoog was gedaan, mogen fy binnen een Jaar en fes weeken de Naa-
ilinge nog doen. Keuren van Lejden, art. 121.

Wanneer eenige Huyfen, ofte Erven, tot ylmfieldamihy executie ver-
koft werden, waar op meer Renten, ofte belaftingen ftaan , als 't felve by
verkoopinge heevt mogen gelden, foo mag die geene welkers fchulden, of
Renten daar wt niet kunnen werden voldaan, de koop binnen fes wee-
'ken Naaften, mits betalende aan den kooper den hondertften penning

alle anderen , ende foo wie defe Naaftinge doet, fijn fchuld werd hier door
gants gedoodet; 't felve heevt ook plaats in Schepen, die by executie ver-
koft werden j maar moet d^n binnen Z4. nvren gefchieden, WfH^kf^^^n
' · - ' w - - aldaar^,

aldaar,pag. 252. SieRecueil van de Kernen, ende Coftujmen van AmfleiT
dam, tit. 3 5,

Alle goederen inAtHage, by executie verkoft zijnde, mogen by de
fchuld-eyflers beter Regt als den kooper hebbende, genaail werden ; Dog
den eenenfchiiId-eyiTer het goed gekoft hebbende, ende het felvebyeen
ander genaallet zijnde, foomoet de Naafter deneerften kooper voldoen ,
die felvs fijn Regt op de preferentie moet vervolgen, fulks als by 't Hof is
geoordeelt, ende voor goed gekeurt het vonnis van 's graven-Hage tuiTen
Lemrd Ketting, ende facob Willemfz., in November i <519.

Tot Rotterdam , heevt naafting van Renten, ofte Rente-brieven, op
eenige Huyfen , ofte Erven fpreekende , mede plaats binnen fes wee-
ken, na dat den liygenaar van de Huyfinge, ofte Erve, de kennelijke
weet met den Boode, door die geene "die de Rente gekoft heevt, is ge-
daan , mids dat hy benevens de penningen van den koop, daar voor de
voorfz. Renten zijn verkoft, daar af ook Intrefl betaalt tegens den pen-
ning feftien, van den tijd af dat de penningen van den felven koop zijn
betaalt; mitfgadersdubbelde Wijn-koop,endeGods-pennink, foodiein
der waarheid gegaau zijn, ende vorderniet. Van gelijken werd gehan-
delt met de Penning-brieven , Schuld-brieven , ende Obligatien; Keuren
aldaar.

Maar ter Cjoude, ende tOadewater, heevt Naafting geen plaats als in 7
Renten, ende fchulden.

De Plaatfen daar men het byfondere Regt vaii Naafting onderhoud (al-
hoewel niet over al op eenderley v?yfe > zijn Delvland, %ij»land , ende de
Landen van Foorn, In Kennemerland en heeft het regt van Naailing geen
plaats, als te fien is in de CoflHymen van Kennemerland, pag, 214.
^ Alwaar de naaftevan des verkoopers Vrunden binnen's Jaars , nadat
het tot haar kennis is gekomen, defelve Naafting mogen doen, mits ver-
klarende dat fy het voor haar felven doen. '

Hoedanig de naderheid moet gereekent werden, is twyvelagtig, alfooS
hy devoorverhaalde Keuren ende (^oflttymen, niet feekers daar vanen
werd wtgedrukt, dog is daar van het gemeen gevoelen, dat men in de Naa-
ftinge, aangaande de naderheid, ende wie denaaftetot de Naafting is,
het Verfterv-regt in alles volgt, ende dat die geene die de naafte is, οητι
des verkoopers goed, by Verfterv, te moeten erven, den felven ook de
naafte is , tot het doen van de Naafting. Grivell. decif. 40. Beriich.;?wif.
concluf.pan^z, conduf. 35). num.i6.30,31, Tiraquell. de retraB. lign. §.i,
gloff, nm, 81.ροβ pr, & II. glojf. I. num, 18, & §. u.glojf, mie.

9 Tot öif», heevt wel het Regt van Naafting geen plaats, jnaar foo
wanneer aldaar eenige Huyfen met het Regc van den houde werden ver-
kofc, moet den kooper ende den verkooper den houw-Heer de naafting
aanbieden, die dan fijn beraad heevt 24. uyren , ten waar dat de felve Huy-
iinge by execmie ware verkoft. Ende ioo verre den hou-Heer daar na be-
vind , dat hem de naa-koop te hoog aangeboden was, mag hy nog binnen
s Jaars de Naafting doen , of Vv'eder eyflen , 't geene hy daar voor te veel
gegeven heevt; Keuren van Lejden, art. 120.

10 By foo verre tot 'Botterdam yemand van de Reeders van een Schip, of
ook den Stierman 5 verkoft de mede-^ori/'e» Scheeps, aan vreemde perfoo-
nen in het felve Schip niiet reedende , fullen de andere, het zy Stierman ,
ofReedcr, of eenige van hen die fulks begeeren, alfulke verkofte por-
tien mogen Naaften , ende aan hem nemen voor fiilke penningen, ofte
pryië, ende te betalen op al fiilke termynen, a!s 't felve Schip verkofc
ware, ygel-verftaande dat de Naafting van dien fal moeten gefchieden

• binnen24^j_d^en, naar dat de verkoopinge fal zijn bekent gemaakt j met
eenen Stads-Boode, aan den Stierman, ende fijnen Boekhouder; ende inf-
gelijks fal gefchieden tuifen den Schipper en fijne Reeders van de Koop-
vaarder-Scheepen , wt de Haven aldaar varende , ofte die aldaar te huys
behooren. Keuren aldaar3 &e.

Ter Cjonde ende Oadewater > heevt de Naaftinge geen plaats dan in Ren-
ten ende fchulden ·, waar van hier voor.

Tot Weefop, en heevt de Naafting mede geen plaats, nogte ook in
Zuid-Holland, Handv. aldaar, pag. z'&j. 161. ende de mettwe

11 Naafting heeft plaats in alle onroerende goeden, niet alleen in Erv-
goederen, daar 't felve regt wel meeft op gegrond is. Tiraquell. de reiraB.
gemlit. §.1. giof.J. Georg.Tholofan. Syntagm.jar. lib. i6.cap.2.mw
ook fonder onderfcheid in allerhande goederen , hoedanig die mogten zijn,
foo wel Erv-goeden, als van buyten aanbeftorven, of ook aangekofte goe-
deren. Grot. Inlejding.ca^.i6, lib. i.verf.Dit Regt. Dog is te verftaan
van goederen die verkoft zijn , vi'ant in mangeling, en heeft Naafting geen
plaats. SieChaflan. ad confuetud. Burgund.des retraiSls 10. i. exvendi-
tton. 9. verf. quid autem in permutatione. Sie Confrlt. ende Advijf· ^^

Hier onder vperden ook a!s onroerende goederen gereekent, alle Cijn»
fen, Jaarlijxfe Renten, ende andere geregtigheden, de welke op onroe-
rend

rend goed zijn geyeft , ende waar vooren de onroerende goederen verbon-
den niogten zijn , d»g met foodanig onderfcheid als hier voor van Adien
tnÓLQ gehjpotheqmerde renten is gefprooken, Tiraquell. dentrail. Mu-
nicip. $.i.glof, ö.nHm, 11. Chriftin. αά.ΙΙ. Mechl. tit. ii. art. z5»

Zyps. JSlot. Jur.'Belg.dehered.'uel.aa.vend. Of het felve ook plaats
heeft in Leen-goederen, Erv-pagten, Chijnfen, ofte Tienden , is beden-
kelijck. Ende foude naarregten de Naafting van den dowhm dtre^HS^
dat is den Leenheer, ofte Grondheer fchynen te moeten voorgaan, om dat
het goed niet anders en werd befeten en over gaat, als met foodanige laft.

Staat in 't byfonder aan te merken, dat de Naafiing geen plaats en heevt i i
als in verkoopingen die onder de hand gefchiedenj maer indien de verkoo-
ping in 't openbaar, naar aanplakken van Biljetten, ofte na drie behoorlijke
gedane Kerk, ofte Merkt-daagfe gebooden was gefchied, fooen heevt
Naafting geen plaats. Grot. diHJoco ,mmer. Keurenvm Rijnlandy
art. Neoftad. fupr. cur. decif. 29.

Maar of in fuiken geval, dat het goed met het welk in 't openbaar is te
koop gefeten,dog niet verkoft,ende binnen 'sjaars na de felve opveyling nog
werd verkoft,fonder vorder koop-dag,ofte veyling,de Naaftinge daar door,
föo wel,als door een openbare verkoopinge fouden werden belet,is wel foo
Verftaan by turbe op den 29. Keme van Bailjmv ende Mmnen vm Rijnland,
van den zp.January 159i.in der felver Keur-Bouk ingelijvt: Maar daar over
gefchil ontftaan zijnde voor het Hof vm Holland, tuffen den Heer Willem
Halling, ende M^.facob vm Beveren^Heer: van Swijtidregtyende Schout tot
Dordreqt, is by het Η of van Holland, den tweeden July 54.gelaft de on-
derhoiidinge van dien naarder te bewyfenrom redenen dat de felve turbe^ten
verfouke van M\ -Reynier van Amiieldam wel beleid was,maar de faak daar
in de felve foude dienen.by verdrag is afgedaan geweeft.fonder dat daar over
voiKonien kennifl'e is genomen, ofte in condradtaoriojndicio is afgehandelt
geweelt: Immers de redenen daar op de felve turbe werdgegrondveft, by
veele met genougfaam geoordeelt wierden: Namentlijk, dat de Naaftinge
fouden moeten ophouden, als wanneer de Schout fijn pond-geld omtvangt,
ende fulks het omt vangen van 't pond-geld van den Sc lout,de Naafting fou-
tle geven, ofte nemen. Het welk foo te verftaan was, tot wegneming van
der Schouten Naafting, die fy wel eer (alhoewel te onregt) hebben willen
invoeren, als of daar mede't felve gewaande Regt wierde afgekoft, maar
geenfms in opfigt van 't Regt van Naafting van de Vrunden ende Maageri
des verkopers; Bchalven datmen wt de inftellinge van defelve Cofiujme en-
de tmbe wtdrukkelijk kan fien, dat de Getnygen alle Schouten zijn geweeft,

cnde t'eenemaal ftrekt omme tot haaren eygen voordeel daar mede yaft te
maaken , ende ftaande te houden haar gewaande Regt van Naafting j dat
haar naderhand (als hier naar) t'eenemaal is ontfeid; ende een feeker grond
te ftellen tot het ontvangen van haar pond-geld binnen 's Jaars na de ver-
kooping. Welke faakdies niet jegenftaande tot nadeel van de Naaftinge
is geweien, ende de gefeyde Coftnyme voor goedgekend» ende nader-
hand aan den Hoogen Rade ine as d'appel gekomen zijnde, is de ielve
fententie, na dat op den 17. November, 1657. alle die geene die het
tegendeel van dien hadden beweerd, nader waren gehoord, op den
22. December 16$ 7. daar aan volgende, voor vi'el gewefen beveiligt.
Dog in de Landen van Voorn, heevtook Naafting plaats inopenba-
rkoopïngen , indien de naafte Vrunden binnen de drie Merkt j ofte

Sondagfe gebooden'tfelve in het werk ftellen, of indien fy wtlandig
geweeft waren, binnen 's Jaars naar haar vvederkomfte, ofte dat het tot
haar kennis was gekomen. Keuren van Voorn i art, 59. Neoftad. d.
decif. 29.

Indien meer perfoonen gelijk de Naafting deden, fouden die voorgaan,
dewelke onder de felve even voor de koop met het verkofte Land gemeng-
der veur hadden gelegen, anderfins die geene die de naafte waren; maar
indien den een naar den ander de Naafting deede, foo foude de eerfte voor-
gaan, al was hy de naafte in bloeden niet. Keur en van Rijnland, art. z^»
25. i6. 27. ende 34. Grot. d. loco, Handveflen van Zuyd-Hollandi
^ag. 1^6. ende der,ieuwe Druk,,pag. Georg. Tholofan. S/Bi^j;»?,
jm^ lib. 26. cap. 13. num. 6. 7.

In Rijnland indien de naafte Magen niet en Naaften, werden daar toe
ook toegelaten die gemengder veure met het verkofte Land leggen, Keu-
ren van Rijnland, di£l·. art, 25.

After de naafte Maagen, ende die gene die gemengder veur leggen,mey-
nen fommige Bailjuweh van de plaats, binnen fes weeken naar het Jaar,
het felve Regt te hebben. Welk Regt ook hebben fommige Ambagts-
Heeren, ook op die plaatfen daar de naafte Maagen geen Naaftinge en heb-
ben. Grot. d. locopofl, num, 16, Keuren van Rijnland, art, 35.

14 Dog aangaande de Bailjuwen ende Schouten in Rijnland, is injndicio
contradiSlorio verftaan, dat de felve daar toe geen Regt en hebben , om
dat hst geen Keur en is , maar een onderkropen gebruik , fonder wÜ ^^n
den Prince, ende fulks een cormptele, tot quelling van de Luyden; i" de
faak van Symon,ende Huig fanfz., Impetranten in casd'^ppel·, contra
Gerrit -Adriaanfz.. Oudshoorn, Schout van Saetermeer, Gedaagde

van de felve Qerrh Adriannfz., Impetrant van Mandament pcenad,
contra de voorfz. Symon, ende Huig Jm^. qedaagdens, op den 25,
April I(5i4.

Een koop er 5 ofte verlcooper die voor ïiaafting bedugt is j inag den gee-
nen die de Naafting, het zy wt beding, ofte volgens Land-regt, als voor-
leid is, foude toekomen, zijn gekofte wettelijk doen aanbieden. Het:
welk eens by hem gevveygert ende afgeflagen zijnde , vermag hy daar ng
niet wederom tot de Naaftinge toege aten werden , om dat een yder van
fijn voor-regt mag afftand doen. l.pemlt. Ced,depa£l·. Ende't felve ge.
daan hebbende, hem daarmede niet wederom behelpen mag, /. 14. jS.
jf. de (zdilit, ediSl, facit text. in 1.122. §, 3. jf,de verbor. obiig. ende
^ die eens fijn keur gedaan heevt of hy wil kooper zijn of niet , daar na
met wederom kan veranderen. /. 2. & l. 29. ff. de opt. legat. Sic Me-
noch. de arbitr.jad. lib, 2. cafu 37. Joann. é Sande Ιώ.^. tit,^. de-

Maar of yemand die anderfins Regt van Naafting foudeisebben, de
koop ielvs mede had helpen maken, ofte de handeling van koop Vals daar
by , ende over geweeft, tot bevefting van dien had geteikent, &c. daar
door foiide geoordeek werden fijn Regt van Naafting afftand gedaan te
hebben, is verftaan dat het felve fij n JRegt van Naafting niet en ibude be··
nemen, ofte verkorten, maar dat de afftand van dien, wtdrukkelijk moet
gefchieden. arg. l.S^.f depigmr.aÜ. & /.34. U Lucia. z.f. de legat.z»
Vide Tiraquell. de retraB. lib. i. .f. ^o.glof. i.num. 4. Hartman. Piftor.

, Joann. van de Sande lib. 3. 15. defin. 8.
Wdt dat voortin de Naaftin^aan te merken ftaat, ende hoe de feive
W cap.ï6. Georg. Tholofan. j» Syntagm.

j tN 't verder mogen allerhande bedingen in de koop werden inbedongen,
' JLde welke eerlijk, ende by den Wetten onverboden zijn. L ff. de con-
trah^em^t.l.J.^. '^.ff. depaS. Cod. eod. Onder de welke eenige de
verkoopingen eygen ende gemeenlijk in gebruik zijn. Gelijk als dat den
kooper voor eenige Jaaren ais huyrder, in 't gebruik van het verkofte fal
blyvcn. ί.'j'y.f. de contr. empt.

Item, dat de koop fal blyven, ten waar dat binnen feekeren tijd een an-
der meer bood. L i.ff.deindiemaddiü:,
2 Hoedanig beding by ons de goederen, de welke by executie ende on-
ViWlï^-decreet, by het wtgaan van de brandende Was-fcers werden verkoft,
flilfvvygcnde onderworpen zijn. Welke koopen voor kragteloos gehou-
den werden ■> indien op iet geftaden van het Decreet voor het //<?ƒ -van
ΉοΙΙαηά, yemand voor het aftrekken van het Zegel van den Waffe meer
komt te bieden. Grot. Inleyd. lib, 3. γατί. i^, tmm. 72. daar van de manier
van doen te iien is in de niewe Papegay, pag. 404. ende volgende.

Word ook fomwylen bedongen dat de koop te niet fal zijn, indien bin-
nen feekeren tijd de koop-penningen niet en werden betaalt, l, 2. ff. de
lege commifforia. Welken tijd verloopen zijnde, den verkooper nog altijd
de keur heevt, of hy de koop wil laten ftand grypen, dan of hy het goed
als ongekoft weder aan hem nemen wil, ende behouden het geene op de
hand gegeven, of daar vorder op betaalt mogt zijn. 1.1. ff, de lege
commifior. l. z^.ff. de heredit. petit. Grot. Inleyd.hb. 5. tit.i^. n. 77. &
feq. Waar vooren wederom den verkooper de genoten vrugten behoud.

Soo mag als gefeid is, geen beding by koop gedaan werden dat oneer-
lijk , onbehoorlijk, ofte tegens de genieene onderhouding ilrijd. 24·
βά, d( mtiUb.jiipftUt' ^ üu Cvd, de Monopol. & conventa negat, ilhctto.

Om weike reedenen by ons ook buyten de befchreven Regten by ver- j
fcheyde Placaten en Ordonnantiën in alle handelingen, koopmanfchappen,
handwerken, ofte neeringen, de Monopolie, dat is, opkoop van waren>
ende gemaakte dierte vvtdrukkelijk werd verboden. Placaat van den
7-0<aoberi53i. P/^c. van den 4. Oftober 1540.ende den leftenjanuary
Siehier vanbreederGrot.bellilib. 2·. M' ï'. nam. ï6. Chri-
ftin.w/. 5. decif. 98. & ad leges Mechlin.tit. art. τ,η. Od.m\\,prax^
crim. cap. 134. Zyp, Notit. Jur, tit. de Monopol, Rebuft". ad conflit. reg.
torn. 2. de Magiftr. artific. & monopol. prohih. art, ^.glof, z. Georg. Tho-
lofan. Sptagm.jur. Hb. 25·. cap. 14.

Aile avomuyrlijke Koopmanfchappen, of Handelingen, mogen binnen 4
Leyden by een yder afgegaan werden binnen 24. iiyren, doende middeler-
tijd fijn partje daar van verwittigen, mids betalende den Wijn-koop indien
daar eenige op gefteld is. Keuren aldaar van den Jaare 1583. art.
Ende is op den 29. September 1599, daar by gevougt, dat alle Koopman-
fchappen aangegaan, op het leven, ofte fterven van een derde, niet itaande
onder het gebied van den kooper j ofte verkooper, fonder des lelvs bewil-
liging , van onwaarden zijn.

Koop ^ekhitdo^ieekere hafardeufe conditiën te betalen, werd tot
fleldam als wedding geagt,ende voor nietig-ende van onwaarden gehouden,
Willekeuren aldaar, pag. 108. gelijk mede tot T^aarden.

De meyninge van de koopers ende verkoopers, isaitijds ommetkoo-
pen, ofte verkoopen winft te doen. arg. 1.16. §. 4. f. de minor. & l. 22.
§. uit. ff. locatiy foodanig dat fonder dat infigt de luft van hetkoopen ende
verkoopen geheel foude vergaan^

Dog^ρ dat door al te groote begeerlijkheid, den een niet al te veel met
den ander fijn fchade, ofagterded foude werden verrijkt, ende daar foo
doende , te groot bedrog mede gemengt foude werden. 1. z6. de verhor.
oahgat. Soo is daar tegens dat verfèt verleent,dat die gene die in eenige han- %
deling, ioo wel den kooper als verkooper, meer als de helvt is bedrogen,
daar tegens by Re^nefle Civijl van den Hoogen Rade kan v^^erden geholpen,',
ende herfteld. /. 2. ^od, de refcind, vend, Sie Grot. Inleyd. lib. 3. cap. 52.
Sande/ib. tit. ή., defin.^ &feqq.

Niet dat daar door juyft de geheele handeling werd vernietigt, maar
dat die geene die den ander bedrogen, of miileid had ? foude n:ogen vol-i
ftaan indien liy wilde, mids weder-gevende het geene het verkofte goed
minder waard was als hy had genooten , ofte den kooper inbrengende het
geene hec gekefte goed meerder vvaard was als hy had gegeven,Indien de

{aak meer als de hel vt jninder of meerder was gekoft als de waarde. Gloif.
& DD,adl. 11. Cod. de refcind. vend.in vexb. ehgerit. Grot. Inleyd.
lib.i, cap, uit. mm.i^. &part.ïj.num.j. Hoe, opwatwyfej ende
bywie foodanige fchatting moet werden gedaan. SieSande//^ 5. 4,
de fin, \ 6.

Dit raiddel heevt ook plaats in alle andere handelingen. Pinell. i/f ri-
fcind.vend.lib. z,part. ï.cap. nnm, i.Hfcjueadj. Daar van hiernaar.
Maar ofhet ook plaats heevt in verkoopitigen die by 'Oecreet, ende ten
overftaan van den Regter werden verkoft, werd by fommige in twy vel
getrokken, arg. 1.16. Cod. de refcind. vend. Sie Chriftin. vol, 3, decif. 67.
het welk in Savoyen , ende Vrieflmd alfoo verftaan is, tefle Fab. Cod.
lib. ^.tit.^o.defin,^. Smée lib.i.tit. defin. 12. Maar aangefien by
ons daar in met ioo groote forgvuldigheyt by den Regter (dewelke alle be-
denken van bedrog wtiluytJ werd gehandelt, foo werd daar op geen aan-
fchoLiw genomen, arg. l. 4. Cod. de remijf. pignor. Sie Grot. Inleyd, lib, 3.
cap. ult,»Hm.ii. Coftuym. van Antwerp. w. do.23. Imbert. En-
chirid. in verb. decret. in addit. het welk buyten alletwy vel vaft ftaat, in de
onv^illige. Decreeten ende verkoopingen, de welke by het wtgaan van dc
brandende Was-kaars , ende aftrekken van het Zegel van den Waffe ge-
fchieden. Sie Neoftad./^/zriai. c»r. <s?ic·;/. 75.

Dog ftaat te letten dat dit behulp-middel, /. 2. Cod. de refcind, vend,
geen plaats en heevt in Koopraanfchappen die aan 't geluk hangen , ende de
welke ten tyde van de handeling een onfeekre wtkomft hadden te verwag-
ten , al iil dat den een, of den ander, naderhand by geval boven de helvtc
befchadigt mogt zijn : Vermits de verkortinge, ofte bedrog alleen inge-
fien werd, ten tyde van de handeling, ende ten opfigt van 't feive alleen
herftcllinge plaats heevt. 1,'è. Cod. de refcind. vend, Pinell. adl.z.eod.
part. τ,cap. ά^.ηΗτη, iS.infin. SmdQ lib. i.tit. defin.i6.

6 Wat aangaat de verkoopingen die onder de hand geichieden, aangefien
de Luyden van ons geweit, door overvloed van innerlijke hitte, gemeen-
lijk wel foo veel als andere tot den dronk genegen zijn, ende daarom niet
te min begeerig omin't midden van d'onnofele dronkenfchap d'eenvou-
digen met koopen ende verkoopen temifleyden , te bedriegen , ende daar
mede haar voordeel te foiiken : foo is buyten dit behulp-middel > door ge-
heel Rijnland, ende op veele andere plaatfen in Holland ingevoert,
dat men van de Koopmanfchappen in Herbergen , of dronke-gelagen ge-
fchied, nog altijd binnen 24. tiyren mag afgaan, mits betalende het geene
tot VVijn-koop is verteert, ofte beloovt j Sie Grot, Jnleyd. Ub. 3. cap. 14.

nam. 8. Burgund. ad confaetud. F land. in proamto, num, 5. endehet
geene op de Cofluymen van "KijnUndt art. 94. breder is aangetekent.

Alle Koopmanfchappen tot Wormer ende Gifp, in dronke gelagen -
gefchied, zijn van onwaarden, ende in 't geheel kragteloos.

By de Keuren van Leyden, van den jaare 1583.0«. 68. w^s geflatt/-
een j dat aldaar geen Koopmanfchappen van onroerende goederen , oricier
de hand gedaan , van waarden gehoaden fullen werden , voor ende al eer
dat daar van de behoorlijke kennillè , verly , ende inbreng voor Schepenen
is gedaan, maar mag nog altijd binnen de felve tijd afgegaan werden. Het
welk op dat niet al te ligtvaardig en gefchiede, by de niewe Keuren van
den jaare 1658. art. liz. op het afgaan van foodanige koopen is gefteld
den twintigften penning van de koop, de eene helvt ten behouven van den
geene die genegen is den koop te houden , ende de wederhelvt ten behou-
ven van den Armen.

Alle het welk te verftaan is van Koopmanfchappen onder de hand , om
dat foodanige verfet-middelen van bedrog , dronkenfchap, of andere
raifleydinge , in openbare verkoopingen, daar in alles opentlijk aan de
meeft-biedende, door een Beampten-fchrijver, ende Wtroeper, buyten
alle bedenken van bedrog, of mifleydinge toe gaat, en de y der een fijn
woord moet geftand doen. arg. l, 12. Cod, de tranfaB. Soo verre dat in het
opveylen van eenige goederen, alle geboden ter Palmflag toe ?an waarden
gehouden werden, ende die geen die minder geboden hecvt, niet ontfla-
gen en werd, door een ander die meerder bied, maar het den verkooper
vryftaat den meeftbiedende, of wie hy wil den koop te gunnen. Ende of
tiilTen twee, of meer gefchil ontflond, wie van haar het voor-woord had,
u wtroeper daar in op fijn woord geloovt, of in val van twy veling,
werd het andermaal geveild, fonder ontflaging van de voorgaande bieders.
drg.l 9:]Ï-de in diem addiB. l.^.f. depablican. & vemtalib. &ibi DD.
Sie boer. decif Burdigal. ^«/.248. Rebuff. ad confiit Re α, torn. 2. iraB.
de pracon. & lidtat. art. 7. glojf. mie. num, 21. Papon. lib.i^. fit. 9.
^rn 25. nfim.ïo. Het welk by ons om de meefte fekerheid gemeenlijk in
de Voorwaarden werd inbedongen.

1 y "fUyr is een onderhandeling daar by het gebruik van een faak, ofte dienft
jLjlvan cenig werk, of doen , voor een ieekeren penning werd toegefeid»
Ι.τ. z,f. delocat. &condu£i,

2 Het gebruik yan faaken beftaat meerendeels in onroerende goederen,'
Woon-huyfen, ofte Bouw-Ianden.

Gelijk als de koop verftaan werd voltrokken te zijn foo haaft als men in
de koop-fchat over een gekomen is : foo werd ook huyr voor bekragtigc
gereekent, foo haaft als de huyr-penningen vaft geftelt zijn, pr. ttifltt;
iocat. cond,

Nogte is van nooden dat daar eenig fchrivd van werd gemaakt, /. 24.
Cod. eod. het welk naar het gemeen gevoelen in verhuyrde Huyfen onver-
andert is gebleven, ende daar toe een gemeen bewijs genoug is.

3 Maar in Landen, fchijnt het fchrivt een wefentlijk, ten minften een
noödfaakelijk deel, van de verhuyrijig geworden te zijn, Placaatvan Kay-
fer Κ Α R Ε L jegens Huyrluyden ende.Pagters, van den 15. January 1515,
Politic. Ordonn.<ir/. 30. 31,33, Hetwelktot Vtregt ratdem verhuyrde
huyfen plaats heevt. Coüuymen aldaar, tit. 7. art. 15,

4 DenHuyrder moet de gehuyrdefaak naarbehooren gebruiken, gelijk
als die van te vooren gebruikt is geweeft. arg. §. 5. infl. de Iocat, cond.

Sulks dat yemand een ituk Weyland gehuyrt hebbende, het felve niet
beteelen, nogteinfteeken en mag. arg.l.i^, $.1. ff.Iocat, Bartol. ihtd.
ïtum. 3. Tuifch. vol. z.praüicab. concluf, 623. 3. cum fcq. littera C.
jitnB.l.ii. ƒ.4.8, /.27. ff.deVfufru^i. SiemedeConfultat, het
I. T)eel,Conffilt.zi').

Maar mag hetgehuyrde aan een ander wel over doen. 1.6. Cod. Iocat.
ten waar dat anders was bedongen. Het welk voor foo veel de woonhuy-
fen aangaat ( aangefien den verhuyrder daar mede merkelijk foude werden

verkort, ende groot cinderfcheid te maken is, b/wat perfoonen, ende op
wat manier een Huys ^erd bewoont) in fomi^e Steden duydelijk by Keu-
ren is verboden. Grot."inlejd. lib.l. cap.x^.nam. zj. Gloir.& Bald. in
l. Cod. locat. Chriftin. aMsf-MeshUn. ut. 8. art.io. mm. 2.

Soo wie tot Rotterdam eenige Huyfen , Schuyren, Lootfen, Kamers ,
Kelders, ofte andere Wooningen huyrt, en mag de huyr aan een ander
niet over doen, fonder bewilliging van den verhuyrder, nogte ook by hem
eenig Huys. volk in fijn koft metter woon nemen. Endefoo den verhuyr-
der ende huyrder daar in niet en konden verdragen, fal'tfelve ftaan tot
befcheydenheid van den Geregte, foo ver daar toe eenige redenen dien-
den. Keuren aldaart

Item, tot ylmflelditm is de geene die een Huys huyrt, gehouden 't felve
te bewoonen, fonder dat hy dat vermag aan een ander over te doen buy-
tentoeftaan, wille, ende weten van den eygenaar, ofte verhuyrder, die
altijd de voor-keur hebben moet, of hy het gehuyrde weder aan hem wil
houden; 'Recneil van de Keuren van uimfleldam, cap. 51.

Van gelijken tot Vtrsgt, Keurenende Coftuymen •van Utregt, tit. 25«
f. 10. Ter Goude : Tot Middelburg in Zeeland, Keuren aldaar^ tit. van

De gemeene laften ende ongelden de welke op het verhuyrde goed, 5
by het Land, de Stad, ofte het Dorp, op de Landen , ofte Huyfen wer^
den gefteld, komen alleen tot laften van den verhuyrder. arg. l. 7. jf. de
pnblican, Charond. pandeEt, du droiils, franch. lib. 2, cap. 32. Garfias
de expenf^ φ meliorat. cap. 14.. mm, 18. Tuifch. vol. 2. praüicab. con'
duf. 6ij, littera C. Pinell. in 1.1. Ced, de bon. matern. part. 2. mm. 72.
ten waar eenige laften op de Vrugten felvs waren gefteld, de welke den
huyrder foude moeten dragen, ende anders geen. arg. cap. 26.»» verb.ficut
Coloms. extr.de decimis, Charond. d. loco. ten ware anders was bedongen:
Alioo bedingtmen gemeenlijk in verhuyrde Landen, vry geld van alles, foo
van Verpondingen , Dijk, Sluys, ende Molen-gelden, als de onderhou-
dinge van Kaden, Dammen, ende Ban-werken, op de gemeene Wegen,tot
lailen van de Landen leggende, fonder eenige kortinge.

Maar aangaande de vernieuwing ende verfwaring van eenige Kaden,
opfchieten van Sloten, ook de vernieuwing van Wind water-Molens,
ende de onkoften ten dien aanfien over de Landen omgeflagen, is by Dijks·
graav ende Hoog.Heemraden vzn Rijnland op denfeften Oélober 1634.
onaangefien debovenftaande bedingen , verflaan , ende gerejolveert, dat
foodanige onkoften, ende ommeflagen, ten laften van de Landen, die

vier, ofte vyY Jaaren lang verhuyrt zijn , gedragen fullen moeten werden ,
de twee deeien tot laften van de bruikers , ende een deel tot laften
van de eygenaars : de Landen die drie Jaaren verhuyrt zijn , by de
cygenaars ende bruikers elx halv ende halv j de Landen die twee Jaa-
ren verhuyrt zijn , twee deelen tot laften van de eygenaars , ende een
deel tot laiten van de bruikers ; ende van de Landen daar van de huyr met
het loopende Jaar wt is, fa! in 't geheel komen tot laften van de eygenaars,
des fullcn de bruikers gehouden zijn de betalinge daar van te doen ,
mids kortinge daar van aan de eygenaars doende, in vougen als vooren.

^ Den befprooken tijd wt zijnde, is ook de huyr wt: maar de verhuyringe
van de Huyfen werd ftilfwygende verftaan, verlengt te zijn, indien den ver-
huyrder ten eynde de huyr fijnen Huyrman ongemoeyt daar in Iaat bly ven.
/, 13. i. βη. 1,1^. ff. & l.i6. Cod. de locat- & conduB. Maar voor hoe veel
tijds, werd getwyvelt: Hugo de Groot in fijn Inleydinge van de Hollandfe
Regts-geleertheid, lib. i. cap. 19. 4. meynt dat het in fuiken geval j
voor de felve tijd daar het te voorens voor verhuyrt is geweeft, moet ver-
ftaan werden verlengt ende verniewt te zijn : maar daar tegens zijn de
gemeene DD. ad d.l. uit. ff. locati, de v?elke willen dat het maar
te verftaan is voor dien juyften tijd, de welke den huyrder boven , ende
ten eynde de huyr, door ftilfwygende toelaten van den verhuyrder, in
het verhuyrde goet blijvt, naar aandeel van de voorgaande huyr-pennin-
gen, ende vorder niet, Soo is geoordeelt by den Raad vaii Mechlen vol-
gens tuig van Chriftin, ad leg. Mechlin. xit. 8. art. 8. num. 10. & vol. 3.
decif.ii6.mm. V.

Dog dit werd daar van op vee! plaatfen feekerlijk onderhouden, dat den
huyrder in foodanige gelegentheyd, niet buytens tijd, wt het Huys en mag
werden geftooten : maar hem naar redelijk feggen van den Regter , be-
hoorlijke tijd moet werden vergund, binnen welke hy hem van een ander
Huys mag voorfien. Coftuymen van Antwerpen, fi>. 59. art. 12. Keuren
van Leyden,art. 13a. Coftuymenvan Vtregt,riih. i'^.art.j.

Ende is daarom in veele plaatfen gebruikelijk dat den verhuyrder fijnen
huyrder, ende den huyrder fijnen verhuyrder , binnen behoorlijketijd, ge-
meenlijk drie Maanden, voor de wtgang van de huyr, gehouden zijn'de
huyr malkanderen op te feggen, endeden anderen te waarfchouwen. In
Vriefiand voor Nieuwe-Jaars-dag, Sande lib. 3. tit. ó.defi». i. Menochius
Ifb. prafumpt. 85. iuimer. 42. Tot 'L'ire^f, voor Kers-avond, ofvi'tter-
lijk binnen 14. dagen daar na. Keuren aldaar, tit. Z'^.art. 7.

vende» moet de huyr by fijne Ervgenamen voldaan werden. §.fin. injtit,
locat. conduU. & l. lo. Cad. eod. Wtgefon^ert in verbonden goederen, ofte
andere daar· den verhuyrder geen volkomen eygendom aan en heevt:
in weiken geval dehnyre met des verhuyrders dood wt is. /. ii^ & 1. 35-
■f. I. de VfHfmtL· jmB. I.9. $.i.f. locati.

Item , in preiive, ofte Ficarije goederen , in dewelke den befitter ver-
IiLiyrt hebbende eenige Landen tot de preuve behoorende, ende komende
te fterven, verftaan werd dat daar mede de huyr wt is. Om dat niemand
meer regt aan een ander kan overgeven als hy felv heevt. 54. ƒ. de Έ.eg.

als by het Hof vm Holland is verftaan , in de faak van ^ndriesfaf-
perfz., van yefanevelt , 'Kee^nirant van reauditie, contra Klaas fatif z.: van
Tetrode den zz. Jiily 1611. arg d, 1. 9J, i.ff.locaü. &ibt GioiT. &
• Coftal. .. ^

Buytendefen foo gebeurt het we! dat ook binnen den befprooken tijd 7
dehuyruyt is. Alfoo is naar Regten, indien dat het goed werd verkoft,
aan yemand gegeven , ofte anderfins befprooken, de huyr daar mede wt.
/.9. Cod. & l.iz.ff. locAt. conduil. Li'). $.i.f,eod. Indien denhuyrder van
den kooper, ofte maaking-beurder, behoorlijken , ende by tijds werd ge-
waarfchout. 1. 17. i. 3. in fin. ff·, commad. Sande/i^. ^.tit. 6. defin. i.

Maar in Holland ende deNabnyrige plaatfen is een gemeenen regel, dat
huyr gaat "voor koop, ende fonder onderfcheid, niet alleen de Ervgenamen
van den Overleden, maar felvs den kooper, ofte maaking-beurder de huyr
van fijn voorzaat moet voldoen. NeoftaÏ cur. dectf. 30. Grot. Inlejd. lib-i.
cap. ï ^. in fine. Coftuymen van Antwerp. tit. art. i. van Mechlen, tit. 8.
Art. I, & Chriilin. ihid. Gudelin. de Jure Novijfmo, lib, 5. cap. 7. verf,
fitiitimHs , in fine. Keuren van Leyden, art. iii.

Tot ÖHdewater moet den huyrder ontruyminge doen, als hy vier Maan-
<ien voor 'twtgaan van't Jaar huyr, gewaarfchout werd, behoudens fijii
regt tegens den verhuyrder. Keuren aldaar, art. 60.

Ende tot Amfleldam in Huyfen, by executie verkoft, en duyrt de huyr
niet langer als tot Mey daar aan, behoudens den huyrder fijn regt tegens fij-
nen verhuyrder. Willekenren aldaar fpag.i^o. Van gelijken tot Z-ejii/fff,
Keuren aldaar, art. 122.

Soo is ook de huyr wt, Γ00 wanneer den Heer van 't goed, ter nood s
ofte by feeker geval het huys moet vermaaken, ofte vertimmeren, of dat
hy aanwyfen kan, dat hem noodig is het huys felvs te gebruiken, l. 3. Cod»
locat. cap.^emlt.extr. eod. Coftal. inl.^o.fjocati. Papon. lib. lo.tit,

Item, ais den huyrder het gehuyrde niet naar behooren gebruikt j l, 3.
CoA, locati, mids dat het fel ve» naar genomen kennis, by den Regter inoeP
werden geoordeek, l.iy6.ff.de R-fitr.ΐζίάιχη. Ub. i.cap. 95. Bronkhorit
cent. 1. ajfen. 82. Chnftin. ad leg. Mechlin. tit.%, art. %.nftm. 7. & vo-
liitf).l,dectf. 115. mm, 10. 11. 12. endeden huyrder behoorlijke tijd ge-
gunt werd, binnen't welk hy hem van een ander gelegentheid kanvoor-
hen. arg. /,17. i. 5. commodati, Sande Hb. $,tit. 6. de fin, i. of dat de huyr
voor eenige Jaren gemaakt zijnde, onder Voorwaarden dat de huyr-pen-
ningen op feekere termijnen j fonder eenig wtftel, fouden werden betaalt,
ende den huyrder nalatig was, defelve op fijn tijd te voldoen. /.5. Cod,
locati. jmü. l. 5*5. & 1. 54. i. ff. eod. l. 10. i. ff. de pablican. &
veiiigal.

8 Op fommige plaatfen is in verhuyrde Wooningen ende Landen fooda-
nigen gebruik : dat foo lang den huyrder wel betaalt, den verhuyrder de
Wooning ende Landen aan geen ander en mag verhuyren , of den eerften
huyrder moet de voorkeur hebben. Van ibdane gewoonte is te fien by Go-
mef. torn. z. refalut. cap. 3. num. 5. Minfinger, centHr. 4. obferv. 23.
^oër, decif. 107.

Alfoo kan men in de Landen van Over-Maas, ende daar omtrent, niet
ligtelijk een nieuwen huyrder van fijn Wooning ende Landen vinden , als
niet en blijkt dat den voorgaanden daar van afftand wil doen, ofte anderfins
is verhindert in de huyr te blyven. contra l.^i. Cod.de locat. & cotiduil·.
Het welk nogtans verfcheyde malen voor een corruptele door de Huifluy-
den tot haaren byfonderen voordeel, buyten alle redenen ingedrongen, by
het Hof van Holland is geoordeelt, ende verftaan als nog plaats te hebben
het Tlac. van Kajfar Κ α R Ε L van den i f. January 1515. ten dien eyn-
de ingefteld. Daer by bevolen werd : dat geen voorgaanden huyrling, den
nieuwen huyrder eenige moeite ter fake van eenige na-huyr aan fal doen, op
peyne van daar over aan den Jy ve te werden geftraft - ten ware wtdrukkelijk
anders was bedongen, d. /.3 2, Cod.de locat. & condaSl. ende by de Foliiijc-
Ordonn. art. 31. het felve Placaat daar mede is vermeerdert: dat nie-
mand eenige huur, of na-huyr van eenige Landen fal mogen begeren dan by
openbare gefchrivten, of d'eygen hand van den Eygenaar, ende niet alleen,
<i)'f.5 2.op lijf-ftrafis verboden, dat geen ouden huyrder den nieuwen hinder
fal doen, maar ook by het n.Articul feekre peyne geftelt jegens die gene,
de welke Land fonder bedongen huyr gebruiken: jegens welke de Con-
tlftfis te fien is in de Nieme Tapegaj/, pag.mhi^-y, welk Tlacaat by

nader daar op voorfien. Ende hier van fpreekt feekren Briev van Hartog
Ρ Η LI ρ s VAN Β O R G O Ν j Ε Ν aan den Stedehouder ende Raden van
Holland, Zeeland, ende Vm^md-, den ii. Juny 1454. aldus: Al-
foo de Ridderfchap, Eedelen, ende goeden Steden van onfen Landen vm
Holland ende Vriefland, ons hebben doen miien, hoe dat tn veele plaatfett
in defelve onfe Landenjie Pagtenaars ende HHyrliiyden,alsfyyemands Land
in huyr gehad, ende na dat diefelve hnyr wt is, vallen metkragte ende gem ld
brnyken datfelve Land, tegen den dank^ende wU -van den grenen die het Land
toebehoort, [eggende vet hoir feivs authoriteyt, endefonder eenige Ordon-
nantie , by ons, of van onfen veegen daar opgemaakt voefende > aU mogelijk,
alvoonn fchnl digis te gefchien, die na huyr aan dat voorfi. Land hebbende^
ende dat meer is als de Grondenaars van de voorfz,. Landen ander niew Pag-
tenaars fouken, foo driegen de oude Pagtenaars deniem ende howdenfei-n
fuiken vreefe, of ontfag, dat niemand dat voorfz,. Land huyren en derv, by
den welken fy den Lieden hoir Land t'ongoeden mAaken,tot hettren grooten
fxvarefchadeende achterdeel, ons ootmcedelyk^biddende daarinnetevoorfen-.
Soo iil j dat vfy niet willende dat dus gedane kragten, mg gewelde» lijden, nog
geheugen, u ontbieden, ende hevelen , als wy ernflelijxji mogen, dat gy met
goeden rijpen rade raamt, ende maakt van onfen wegen, openbaare Koeren
snde Ordonnantiën opfeekere grooteΫsyne, fulkj als U dunkt daar toets,
behooren, ende in fuiken fchijne, dat de voorfz.. geweiden niet meer engefchie·»
den. Corrigerende de overtreders fonder eenig verdrag i foo datter ander
exempel aan neme ,&c.

Verhuyringe mag gefchieden, voor foo veel Jaren als men wil, al-9
waar het voor altijd. /. lo, Cod.locati. Dog aangefienby onsgeene on-
roerende goederen dadelijk kunnen werden befwaard, ofte verbonden, als.

Overheid van de plaats daar het goed leyd. Tlacaat van den
^^^ ^o'^'i^n'ge lange huyr, het goed felvs befwaard ende

verbind , werd by fommige verftaan , datmen in foodanige verhuyringe de
klve folemmteyt moet gebruiken, die men in het vervremden , ende be-
fvvaren van onroerend goed gewoon is. Ende foude overfulks, een ver-
hnyring yan onroerend goed, langer als voor tien Jaar gemaakt, foo veel de
felve de thien Jaren te buyten ging, niet mogen beftaan, ten waar die voor
de Overheid van de plaats wettelijk was verleden , om dat in verhuyringeii
voor 100 langen tijd de felve fokmnitejten, ende onderhoudingen vereyil
werden, de welke in vervremdinge plaats hebben. Covarruv. variar,
refolut.lé.l. cap.ï6. num.x, OD.adLi. & uit. ff. Siager veüigalis.
Mantic, de tacit. & ambig. Ub. 5. tit.^. mm. 5.6. Sande de prohibit.

verumalienat. partij, cap. i. num, 45. Chriftin. vol. 1. decif. 150. tiumxi.
12, 13. & decif. lil,num. ^ 7· Papon. /«έ. i. tit. i^.art. 4. Maaraange-
fien de folemmtepen van vervremdinge om andere byfondere infigtén mer-
kelijk by ons zijn verandert, foo foude ik het felve in geen gebruik durven
ftellen. Symon van Groeneweg, adGrot. Hb, cap.i<^. nttm, 11. ver-
haalt daar wel een goed voorbeeld van , in faake van φγηί Janfz,, Όρ^
perman, tot Delft, Iwpetrant ,tegens Koenraad fanfz., Lakjfi-hereyderi
op den 18. Mey 1600. by het Hof van Holland geoordeelt. Maar is daar
na anders verftaan, ende is het felve jegenwoordig geheel in ongebruik, en-
de voornamentlijk in Abdije ende Geeftelijke goederen, dewelke gemeen-
lijk voor tien, twintig, ende meer Jaren werden verhuyrt j fonderonder-
fcheid. Al wat voorts van koop gefeid is, heevt ook naar gelegenheid
plaats in huyr. pr, infiit» & /. 2, locati conduü, /, l, 2cx. ff, de
empu

IN de befchryving van huyr is gefeid, van het gebruik van een faak, of
dienft van eenig werk, of doen : om dat de huyr foo wel in eenige daad,
als in het gebruik van eenige faak beftaat. l. τ. jf. tocati conduBi.

X Alfoo werd den dienii, ofte arbeid van een Mens, ofte Beeft, voor
feeker gewin verhuyrd , ende aangenomen, in welke overkomft niet alleen
komt al hetgeen het bedingduydelijk mede brengt, maar daar-en-boven
al het geene tot foodanige daad,, of werk, in redelijkheid, behoord, fi. 5.

2 infttt, locati. Daarom een.Heer fijn dienftbode ibnder wettelijke reden,
buytens tijds, nieten mag laten gaan, ofmoethem de volle huyr betalen.
/,24. 2. /. 5 8. /. locat. conduB. Ende wederom een Dienft-

bode gehouden is fijn Meefter, ofte Vrouw getrouw te dienen > ten wt-eyn-
de toe. Tegens welker ondienft ende ongeregeltheden in het wegloo-
penwt haare huyr ende dienft, by Placaat van 8. Mey 1608. by den
iJovevm Holland isvoorfien, daar toe mede dient het Placaat van de
Statsn vftn Holland.·, tulTen de Ainbagts-jongens ende haar-luyder Mee-

fters van den 2. September 1597. Ende is by Keuren van Lejden,
art.is?· ende byde Keurenende Coftuymen van ^mfteldaw, cap. 51.
art.z^.&feq. endeby der felver Willeieftren duydelijkbevolen, onder
anderen, dat een Dienftbode, ofte Handwerks-man, die fig verhuyrt
heevt om eenig werk, of dienit te doen, het {elve niet en vermag te verlaten,
fonder wettige oorfaken, ter befcheydenheid van Schepenen, binnen
Leydett op een boete van twintig ponden , eiide niemand daar van kennis
hebbende, foodanigen Dienft-bode, ofte Werkman, voor fijn tijd wtis,
of fijn werk voldaan is, mag aannemen, ofte onderhuyren , op peyne van
des eerften huyrders fchade te vergoeden. Tot Lff^rffs, op gelijke boete
van twintig ponden..

Meefter, ofte Vrouw , om eenig werk, of gebreeken wil opftond , die lul-
len de Meefter „ of Vrouw, mogen oorlof geven , ende betalen naar aan-
deel van de voldiende tijd. Keuren aldaar.

Aangaande de Scheep-vaart, ende den dienft ende huyr, de welke dien- J
aangaande werd gemaakt,tuiren de bevragtendeKooplieden met den Schip-
per , ende wederom tuffen den Schipper, ende fijne Schips-gefellen, heevt
de gewoonte ende den omflag van den koophandel, in defe Landen een
byfonder regt ingevoerd. Daar in gevolgd werden de forgvuldige inftel-
lingen van de Wifbiiyfe Zee-regten, de Ordonnantie van Kayf ir Κ α r ε l
op de Zee-regten van den 19. July 15 51. van Kamttg Philips van den
laatften Oélober 15 , Daar by komt Ordonti. van de Smen van Ηollandt
aangaande den Haring-vaart ende groote Fijferye van den 9. Maart 1580^
van den zy. April 1581. demi. April 1588. den z. April 1605. endeden
15. February 1619. Daar wt by Hugo de Groot (in fijn luleydingetot de
Hollandfe ':Regtfgeleerdheid) hy een gefteld is, het XX. Deel van het
ïll.'BoHk,, alwaar in't lange van huyr tuilen Schippers, Reeders, Be-
vragtersendeBootfgefellen werd verhandeld. Sie mede Anfelm. Codex.
Belgtc. tit, Schippers jmde tit. Zee-regten,

I TüT Aatfchap is; wanneermen met anderen gemeenfchap van goedj ofte
-J.VjLdienft aangaat, met meyningom vvinft daar mede te doen, /. l. Θ"
tet.tit.ff.pro Socioi,

Gemeenfchap is; als fulks fonder beding ende metter daad gefchied.
l. 4. iij pT.jf, pro Socio, Welk onderfcheid alleen aangemerkt zijnde, kan
van het een ende ander, door malkander ende by na fonder onderfcheyt ge-
handelt werden.

Ende zijn van alle goed, ofte'van feeker goed in 't byfonder, ook wel
van feekre handeling ende Koppmanfchap. l. ^.ifipr.f.profocio.pr.iijé.
fiit, eod. Defe beftaat ook in ongelijke deelen, daar by dat den een meer-
der deel in de Maatfchap heeft als den ander, ende by gevolge ook meerder
deel in winftof fchade. Nadat hy veel of weynig hadde bygeleyd.
inflit. de SocietatejtinB. l. 29. §. 2, ff. eod- ten waar de deelen van winii: of
verlies waren vaft geilelt, dewelke moeten werden gevolgt, per l. 30»
ff, eod. Dog men mag geen deerin winil bedingen, fonder eenig deel
in de fchade te fullen lijden: Hoedanige beding by den Regtfgeleerden
Societas Leonina werd genomt, ende naar regten niet beftaan en mag. d»
^•29. i. 1. ff. pro Socio. Men maakt ook Maatfchap van geit, ofte andere
Koopman fchap van den een, jegens den dienft van den ander d. §. t.j^fi'
ds Societate. In welken gevdle het vérlies ende fchade op het goed gedra-
gen werd by die geene die het heeft toegebragt. 2. inflit. eod.

van toekomende , als tegenwoordige, ji.4. inflit. eod.l. 5. i. & h. 75.
cum feq,ff. eod. ofte maar van tegenwoordige goederen alleen. /. 7. 8.
ff. pro Socio,

Gemeenfchap van allerley goed, foo toekomende als tegenwoordige, 2,
werd dan eerft verftaan aangegaan te zijn, als wanneer wtdruklijk van
allerhande goed is gefproken. dd. legik.

Dog fomwylen gebeurt het, dat het felve verftaan werd ftiifwygende
alfoogefchiedtezijn, ende metter daad foodanige gemeenfchap vyerd ge-
pleegt. /. 4. ff. pro focio jmSt. /. 2. ff. de pa5l·. om dat den toeftand tot
yets, niet alleen met wtterlijke woorden, maar ook metter daad verftaan
werd te gefchieden. /. ij. ff. de teftam. militari. Gelijk, als Gebroe-
ders naar haar Vaders dood haar goederen, niet alleen die van haar Va-
der gekomen zijn, maar ook alle andere, met gemeenfchap van winfl:
ende verlies , onverdeelt met den anderen blyven befitteii , noch den
een den ander ondertuifen , eenige reekening , bewijs, of relicjHa af heevt
geeyft. arg.l. iz.§,i,verf. l^mqHidinterefl ff.de legib. Έύ)QΐadCod.
tit. pro focio defin.i,

Soo werd ook raetter daad by otis tuffen Man ende Vrouw, de welke 3
Teen Huwelijxfe-Voorwaarden maken , gemeenfchap getroften van aller-
lande goed, foo wel toekomende, als tegenvioordige, ende moet wt
kragt van dien, foo haaft het Huwlijk voltrokken is, alles dat op eeniger
wyie 5 het zy hoe dat het zy, by den een verregen werd, met den ander
gedeeh werden, niet anders dan of het felve wtdrukkelijk was bedongen.
itixid 1.1. §, I. /. 3. §, I. ff, pro focio, Vinn. adpr. infiit. eod. nam, 3,
Grot. Inieyd. Uh. 2. cap. 11. «»«?. 4. & Ub. 3. cap.it. §.pen. Neoftad.
de ρα£ί. antenupt. ohferv, 9. in notis. Goris adverf, de Societat. conjag.
cap. i. Handveften van Zuid-Holland, pag. 530. art. f. Coftuymcn
van ^mfleldam in civile faket}, den Hove van Holland overgegeven op

Land daar foodanige gemeenfchap geen plaats en heevt. Nicol. Burgund.
ad confuemd. Flandr. tit. i. , y. Goris adverf. defocietat. conjug.

cap. 6. verf. 8. Coren decif. 20. Ten waar een Jongman beneden de 2 j.
of een Dogter beneden de 20. jaren, met yemand fonder bewilliging
van hare Ouders, Vrimden, ofte Overheid, haar ten Hiiwehjk hadden
begeven. In welken gevalle foodanige gemeenfchap geen plaats en foude
hebben. 'Pl'icaat wm dm Kayfar, den 4. Oftober 1544. art. 11. als al-
leen voor foo veel de gemeenfchap foude kunnen ftrekken tot voordeel van

de meerderjarigen 5 die de minderjarigen met aanleydinge vanfoodanige
Huwelijken komen te bedi-iegen. per l.fin, ff. de legat. i.

Defe gemeenfchap heevt zijn begin endekragt, foohaafl: hetHuwIijk
in de Kerk, of voor't Geregt is beveiligt, al waart dat daar geen beilaping
op en was gevolgt. Soo als by den Hoegen Raad in Holland is verftaan by
Neollad, depait, Antempt. obferv. 15, 16. 17. Soo als hier voor in het
J. Bouk,·, XIV. Deel, vftm. 3. is verhaald. Sie vorders van defe materie,
Gliriftin. W. ^.decif. 51.52. & ad leg. Mechlin. tit. 16. art. 29. (!rfeq.
Grot. Inlejd. lib. 3. cap. zi, & feq. eade lib, z. cap, ii, Gorisadverf, de
focietat. conjugal. Sande/?é. 2. tit. 5.

4 Leen-goederen , ende andere fideicommijfaire-, ende verbondene goede-
ren, komen in defe gemeenfchap niet, als alleen fo veel de vrugten aangaat.
arg, lib. z.fendor. tit. z.fendor. tit,z6. verf. Ingenerali. Confult. ende Ad-
yyi, het 111. ^Deel, conf, 54. ende het IV. Deel, confult. 25. num- r. ende
confult. J^i. Bort vandeHollandfeLeenen, II. Deel, pag.ii. ende de
tweede Editie,33. Goris defocietate conjMgali, cap. Coren con~
fil. ζ y. num.zj. Neoftad. de paèl. antenuptial. obferv.i^. ύ (fur. Holland,
decif^. Coniult.ende Advyf. l.T)eel,conf.i^o. Ende is daarom verftaan,
flat defe gemeenfchap geen plaats en heevt onder de Groote, ende voor-
naamfte Edelluyden , welkers goederen daar in meeil; beftaan, als zijn Gra-
ven , Baronnen, Vry-Heeren, ende diergelijke. Neoftad. de paÜ, ante-
nupt. obferv. 9. in l^lotis verffttb'Jpecie dotis.

^ Maar of defe algenieene gewoonte van gemeenfchap van goederen ,tiiilen
Man ende Vrouw ook plaats heevt in het tweede Huwlijk, met Voor-kin-
deren van het eerfte Huwlijk, was bedenkelijk : om dat naar Regten een
Weduwe, ofte Weduwenaar Voor-kinderen hebbende, niet meer aan fijn
tweede Egt-genoot mag geven of maken als een Kints-gedeelte. per l.
hac Ediilali Cod.de Secmd. nupt. Dog is om redenen dat de fel ve Wet al-
leen verbied yéts regt wt aan de tweede Egt-genoot, tot nadeel van de
Voor-kinderen» buytenhet Kints-gedeelte te geven, ofte maken, daar
in de regtiijke, ende legale gemeenfchap tuffen Man ende Vrouw, de wel-
ke den Kinderen foo wel voordeelig als nadeelig kan zijn, de welke fonder
toedoen van de felve Egtgenoten , ende gelijk ak wtfig felven voortko-
men, niet verftaan en vwrden begrepen te zijn. arg. l. i^.ff.famil. erctf'
cmd. Sie poft Ludovic. Roman. & Tiraquell. Petr.Pecc.d^e 7eflam.con-
jug. Lib. 2. cap. tilt. mm.S. Ten anderen, dat de pradijcj van d. L hac edic-
tali 6. Cod. de jecut]d, napt. eerft in defe Landen is ingevoert, ende bekent
geworden omtrent den Jaare 1529. Soo als Neoftad. tuygt obferv. de

piiSt.^ntempt, 4. in müs. verf. Et Heet, ende fulks het Al-oiide-regt van
ƒ ie ve gemeenfchap niet en heevt kmmen vernietigen , maar in tegendeel
rl zijnde, daarnaar in alles moet werden gefchikt,

Waaromine dat ook de gefeyde gemeenfchap , foo wel in het tweede,
ende verder, als in het eerfte Huwlijk plaats heevt, alwaart datter Kin-
deren van het eerfte Huwlijk waren. Ook foo ver dat die geen , de welke
met een Weduwenaar , ofte Weduwe, Voor-kinderen hebbende^, komt,
ie trouwen, bu^teirdTKelvte, de welke haar wt kragt van de felve gemeen-
i^aptoeko^mt^ "o^ëièn Kinds-gedeelte by Wtterfte-wU foude mogen ge^
nieten;_^OïIIïm7w. i. de^iji. mm.xi- Ende is het lelve alioo
byden Hoogen Raadin Holland op den 2Z. MayijSó. verftaati tuiferi
germ Lomifz.. cum fociis, Impetrmt in cas d'^ppel, ende Etifabeth
Cormhs Gijsbregts , Weduw van Loftm Gsmtfz,. als in 't lang te fien is by
Koren ooferv. 50, mm.i^. inmargme. ende by het Hof m Ac faakvaii
i ^f^erWülemf'i^, Jmpetrmt in cai d'l^ppel, tegens Grietge Frankens,Ge-
daagde, op den zg.Mey idiz. Ende in gelijke faak op den 8. Odober
1614. Sulks ook by den Hove van Vtregt is verftaan op den 25. Juny 164.6.
in revifie tuffen de Ervgenamen van Klaas Elbertfi.. ende de Ervgenamen
'v^n'Barent Everfz.. ende op den 2, April 1653. in de faak van Weduwe
•inde Kinderen van Daniël vm Horn, volgens tuig van Johan van Someren,
^raa. de jare Novercar.cap. i. num, i. Siemede Confult. ende AdvyC

fchuU g^Rieenfchaptuifen Man ende Vrouw, ook plaats heevt in de <5
infipt ^H Huwelijk gemaakt, heevt fijn befcheid ende

deelagtig zijnde, ook de fchade ende laflen moet helpen
fm(id Socio, beweerd werd by ChaflTan. adcon-

Hg .s, naar dat het Huwelijk door de dood is gefcheyden ? Ende is te yer-
Jangftlevende voorde fchulden, voordatovan het Huwe-
- ν'.,Λ ."ir? gemaakt, naar't fcheyden van het Huwelijk niet

wt oorfaak dat ten tijde dat de fchulden
f Τ ILfriJ' Overleden geen magt heevt gehad om fijn, of haar
toekoiiiende Bcd-geuoot te kunnen^ verbinden. Ende dat de gemeenfd.ap
waar door de langftlevende, tenti;de van het Huwelijk, medefchuldig

was gemaakt, is komen te vervallen, ende geheel vernietigt met het fter-
ven van de felve. Waarwt volgt dat foodanige fchuld-eyflers het haar fel-
ven moeten vvyten, dat fy den geheelen tijd van het Huwlijk hebbende
voor by laten gaan, fondei haar Regt te vervolgen, op den langftlevende,
die niet verder ende langer verbonden was, geen Regt en kunnen maken,
Neoflad. de ραξί, antenui/t. pbferv. 12. in fin. Chaflan. ad confnetnd, Bar-
gmd. Rpthr. 4. 11.
η Soo wanneer een Weduwenaar, ofte Weduwe Kinderen hebbende, on-
verdeelt in den Boedel blij vt fitten : Soo komt de helvt van allé aankom-
fte, de welke na de dood van den eeril-O verleden den Boedèl aankomen,
voor de helvt aan de Kinderen , fonder dat de Kinderen de fchade die in de
felve tijd foude mogen vallen, helpen dragen, ofte de belaflingen , ofte
wat anders, 't welk by de langftlevenden fouden mogen werden gedaan,
de Kinderen aangaat. SuJks als een algemeen regt van vericheyde Volken
ende Landen werd beweerd by Joann. ^ Sande iih. 2. tit, de fin, 9, Sie
mede Grot. Inleyd. z. boak^, 15. deel, verf. ende daarom, Zyp«. Not.
Juris Telg, lib.f, tit. de fure dotMm i. Coftuym. van Antwerp. cap. 41.
art.^S' Ordonnantie van de Weeskjmer tot MkmzzÏ, endeEdamj tit. 2»
art. 28. Amfterdam , art. 21. Leyden, art. 2f. 27. van Dordregt,
art. $6, 57. Ende is by de Weeskeuren der StadDelfFduydelijk bevolen
dat de langftlevende, 'tzy Vader, ofte Moeder, blyvende fitten in den
gemeenen Boedel, fonder fijn, ofte hare Kinderenter Weeskamer tebe-
wyfen , ende doen regifireren haars Vaders, ofte Moeders Ervnis, ge-
houden zijn de Kinderen de helft van alle de conqueften, zedert den fterv-
dagvan deneerften Overleden Vader, ofte Moeder te laten volgen. Sie
mede Confuk, ende Advyf het IV. Deel, Conf. 16. num. 2, Turbe
voor den Geregte van den Hage beleid op den 7. April. 1554. Coftuym.
van Utregt, rubr. 23. art. 4. Land-regt van Over-Yilel, II, Deel,
tit. 2. art. 15·. Goris defocietat. conjfsgal. traB. i. cap. ChaiTan. ^d
confnetad. 'Burgmd. rubric. 4. 2. Ik feg een algemeen regt van ver-
icheide Volken ende Landen ] om dat het felve ten voordeel van de onno-
felheit der jonge kinderen ende ftrafFe jegens de nalatene ouders tegens het
gemeene regt is ingevoert. Ende daarom by veele verftaan werd; dat daar
fodanige byfondere keuren ende gewoonten, niet en zijn, de gemeenfchap
van goederen met de dood van een der egtgenoten ophoud, arg. l. <}9'f'
fra Socio l. 6'y, ji. 9, f. eod. Soo als verfcheide malen by den Hove van
Holland, als den Hogen Rade is verftaan. Ende by het HofF van Vries-
Imd mede naar het befchreven Roomferegt is geoordeelt. Joann. ^ Sande

lik ζ. tit. ^. defin.^. Endeby de Tommigewerd het alleen bepaalt tot de
winften by den overleden verovert, ende niet uytgerekt tot eenige erve-
niffen ofte giften, Keurbouk der Stad DelfF. fot. xoi. Ordonn. der Stad
"Utregttit.Zi. art, 4. Landregtvm OveY-T^el. Sie mede Co(iujm.van
tJnechlen tit. i6. art, 54. Antwerpen »>.41. art, 93.

Maar ofdefe ftiifwygende verlengde gemeenfchap ook overgaat tot de 8
tweede Egtgenoot. mee de welk een Weduwe, ofte Weduwenaar, de
welke met fijn Voor-kinderen onverdeelt in gemeenfchap blijvt fitten,
ende hoedanig dat naar het fcheyden van het tweede Huwelijk , defchey-
dingeende deylingevan de felve Boedels moet werden genomen ? werd
veriiaan van ja, dat de felve gemeenfchap van de Voor-kinderen ook blijvt
düyren , ende overgaat tot inihet tweede Hu welijk, waar mede haar Vader,
ofte Moeder komt te trouwen , volgens het geen arg. l. peti. Cod. in quib.
cauf. ptgn, vel hypothee, in't lange werd verhandelt by Argentr. adconfue-
tüd. Bntann, are. 418. glof^, ende Mornac. ad 1.6^. jf.pro Socio. Sie mede
Joann aSande hb. 2. tit, 5. (^efia.9. Maar hoedanig in fuiken val de felve
Boedels moeten werden gedeylt ende gefcheyden, zijn de DD. oneens;
Daarvan de fommige als Coftal. adl. 19. jf. pro Socio, Goris adverfar.
tra[i, i. cap 9. num. 14 Johann. Papon. lib. 15. tit. 1. art. 6. ende andre ,
nieynen dat de felve maar voor twee Boedels moeten werden gereekent,
ende fulks in twee gelijke deelen gedeelt, tuffen de Voor-kinderen ende
oen tweeden Egt-genoot, om'dat defelve Kinderen met haaren Vader,
oke Moeder, t'famen in gemeenfchap zijnde, t'famen maar een deel in de
^veede gemeenfchap aanbrengen, arg. l, 19. ff. pro Socio. & l- 47. i.jf. de
r/^'J^' -i^^dere in tegendeel verftaan, dat het drie onderfcheydentlijke
mand^V > ende den tweede Egt-genoot trouwende met ye-

Weduvvl! O?" . of Moeder, van den Boedel van de langftlevende
Rea.jar 'unEl·^ ^'^^"^enaar behoorlijk werd gefcheyden. arg, l. I9'fde
met de bo ^^"^^"fl^.de Societat. het % fel ven moet wijten, ende hem
tweede ^^"jJ^^^We Wetten niet en kan behelpen , dat hem eenige
EndVd'>?d^^ ^ ^^' ofte gemeenfchap, tegens fijn wil werd opgedrongen.'

ervaren Coflumiers in Frankrijk^ op den 25. Decemb, 1^29, ende den 7.
Septemb. i JJi. is verftaan. Daar over in gelijk voor-val Proces ontftaan
zijnde voor den//flo^f?? Raad ïn HolUnd, eerftdaags.gelijken nytflag ver-
wagt werd.

9 Wijders, of foodanige gemeenfchap ook verdaan werd van de Ervniilen-
ende giften , en is niet feeker. Het feive werd wel foo gefteld by Hugo de
Groot in fijn Inleyd. Itb^ 2. cap. 13. in fine. Maar andere Regts-geleerden
(hetwelkwelhetwaarfchijnlijkfteis) feggen: Dat het maar alleea plaats
heevt in foodanige aankomften ende winiten , die wt den gemeenen Boedel
haren oorfpronk hebben. Chriilin, Mechiin, tit.\6. art. 24, Zypje,
JNot, fur, Beig.^ tit. dejure dot. in verb. commmio. Bufius ad l. J9. ff, pro
fado. Sande lib. tit. <iefin.<^. arg. l. pro focio. Ende is
fulks een duydelijke Keur tot Delvt 5 i. Keiir-Boek.,fol. lor. tot Utregtj
CoftM)men aldaar, tit.ii- art. 4. ende tot Antwerp. ^oftujm. aldaar,
tit, 41. art. 39. ende in Over-yflel, Land-regt aldaar, 11 Deel, tit. 2.
art. 15, Maar tot Leyden, W. K. aldaar-, art, ij. 27. Amfteldam, 21.
Briel.j. ^««.48. Alkmaar, ende Edam;^i/i. 2. art, z8,' heen hetielveook
in ErvniiTen ende Giften van biiyten aankomende plaats. Anders alwaar
fpdanige byfondre Keuren ende gewoonten niet en zijnvvêrti"verftaan dat
de gemeenfchap van goedren met de dood van een JèfTEgtgenoten ge-

-"■^Eëyden is. perl,')^. pro focio. Ende de Kinderen in fuiken geval niet
—Wrder geregtigt en zijn? als tot haar O verle'den Vaders, ofte Moeders Erv-
-^"ngriHet de vrugten van dien, fo verr het felve kan werden geweten. /. <55,
' eo'd. l, 20. ff.de höiredit.petit. Ende is alfooby het Hof van

Holland geoordeelt, als te fien is Confultatien ende Advijfen het l. Deeh
eonf. 137.17J. ende het tweede Stuk, III. Deel, conf. 37. Sie mede San-
de lib. 2. tit. f. defin. 9. Coïïs adverfar. de Societ. cotijngali cap, p.

10 Gemeenfchap van feker goed, in 't byfonder, of voor feker gedeelte, is
de winft, ofte verlies, in de gemeenfchap te vallen, voor foodanig deel als
by het beding van de Maatfchap is wtgcdrukt. β. t. infit. de focietate. het
zy dat de felvegelijk zijn, ofongelijk, ende dat den een grooter deel in de
winft heeft als den ander. d.^. x.jmEh. β.2. inftit, de focietate. l.$o. in fin.f.
pro focio. gelijk als gemeenlijk gefchied, als den een het goed, ofte geld ia
gemeenfchap brengt, ende den ander fijn kunft, ofte arbeid. Soodanig
nogtans dat niet den een al de fchade op hem n^emt, ende den ander al het
voordeel, of deel heevt in winftj fonder eenig gevaar van fchade, hoedanige
gemeenfchap niet beftaan en mag, /.251. ^.z.ff.profocto. Soa wanneer
geen deele.n van wiiiil of yedks zijn wtgecirukt, werd het felve gereekent

naar aandeel van het goed , ofte waarde van het geen datmen in de getneen-
fchapheevtaangebragt, j.i^/i/i.i/i/jf/ff^if.

De gemeenfchap houd op met de dood van den deel-genoot. /, 4. §. τ. n
/. 3 5. /. f z. §. 9. ff.profocio, Tonder dat de felve tot den ervgenaam over
gaat. i^.infiit. defocietate. ten waar dat anders was bedongen. Of anders
met de tijd in de gemeenfchap bedongen, /.óf. §.6, ff. pro focio. Of dat de
faak, ofte handeling, daar in de gemeenfchap beftaat, is vvtgevoert, d. l. 65»·
10. ƒ. pro focio. Of anders by onderlinge afftand. arg. l. 3 j. ff. de Reg..
^Hr, Ook wel by afftand van een van de dee!-genoten , in weer-wü van de.
andere, foo fulks by tijds, ende de faak nog in fijn geheel zijnde gefchied.'
ί. 4. infiit, de Societate. l. & d. L 65. §<3.5. 6. ƒ. eod.

Aangaande dc gemeenfchap van goederen tuflên Man ende Vroinv, de-
lelve eyndigt ende houd op met dat het Hüwlijk is geeindigt ende gefchey-
den: ten waredelangft-levendeals Boedel-houder, den Boedel onverdeelt
endeongefcheyden had blyven befitten, waar van hier voor is gehandeld,
ende werd het goed gelijkkelijk gedeeld, fonder dat huydendaags te pas
komt, het gene van-het weder-keeren endè vergoedinge van devrugten
verfcheydentlijk by de DD. werd getwift-redent, maar moeten deg^oede--
ren in foodanigen ftaat als die ten tijden van de icheydinge bevonden wer-
^d^in twee gelijke deelen gefcheyden ende gedeeld werden'', fonder eenig,
ónderfcheid, hoedanig dat het foude mogen wefen.
- Het welk mede foo naauw werd genomen; Dat een Vrouw, ofte Man,,
Rouw-kleederen over fijn Vrouw, ofte haar Man, v%'tden gemeenea
niet en foude mogen genieten, maar een yegelijk die de felve dra-
gen wu, die wt fijn eygen beurife, ende op fijn eygen koften moet betalen;;
wed"-^"^' Van Antwerp. ίίί.47. art. 28. Coren obferv.^S. num. 45. Ende
den Ov'^i'^^ Doocj.fchulden , ende wat daar aan behoort, aan de zijde van
mf^. t^f r^'^ lïJoeten werden gedragen; Grot. /nlejid. 2. Boekj 2,. DeeU
I 2,'p il' ^ftuymen van Zuyd-holland, jtj^?^. mihi 537. an. ^o. facit l. 23.»

^ i. I. &feci. l.ult.$. 9. de fure delik Sulks hebbenje,,.
reet. ο hare Ervgenamen , naar het fcheyd«n van't Huwlijk

din^e te eyiien van de goedren, gebleven buyten gemeenfchap,ende itaande"
JlkwIijK, by den Man verkoft. ofte anderf.ns door fijn fchuld ende verfuyux,
. ^rongeiukt, ofte befchadigt; Neoftad. obferv. zo, Grot. d, lm,

OP dat de Luyden haar gelegentheid dikwils feer ongelijk is, ende
het gevaar van fchade, dat wt foodanige gemeenfchap te vvagten
ftaat, dikwils feer groot is: Soo kan voor het voltrekken van het Huwlijk
daar in by Huwlijkfe-Voorwaarden werden voorfien : waar by datmen foo
veel men wil, van de gemeenfchap afgaan mag, en den een, of den an-
der eenige voordeelen bedingen. Wtgefondert datmen niet en mag be-
dingen deel te hebben in de v^inft 5 ftaande Huwlijk te vallen, fonder in
de ïchade gehouden te zijn. Hoedanige onderhandeling by den Regts-ge-
Icerden Societas Leonim genomt werd, ende naar regten niet beftaan en
mag. Ter l. 29, z. l. ^o. ff.pro focio. z.infiit. eod. Als alleen dat een
Vrouw haar vrye keur mag bedingen, om naar 't fcheyden van het Huw-
lijk , te komen in de helvt van de winft ende verlies, indien fy wil, ofte
anders haar ingebragte goederen na haar nemen: Neoftad. de paB, ante-
mpt. obferv. 9. Grot. Inleyd. lib. 2. cap, 12. num, 7. Siemede Carpzov.
defin. forenf. pan.^. confiit.zo. defin. 12. 't Welk alleen aan de Vrouw, tot
een byfonder voor-regt tegen den grond van het algemeene regt is toege-
laten , om dat fy, haar Man overlevende, door bedrog, fchade, ofte ver-
lies van haar Man, by haar levende lijv, van haar eygen middelen niet en

foude werden verfteeken , ende ontbloot, ende overfulks feer eng geno'-
men moet werden: foodat hare Erfgenamen , in val fy vóórhaar Man
quain te overlyden, 'tfelve Regt nieten fouJenmogen gebruiken, al-
waart dat het foo bedongen was; om dat het geen tot yemands byfonder
voor-regt vergund is, van het eene geval tot het ander, of van de eene
perloon tot d'ander niet en mag wtgerekt werden. 6. Inflit. de fare N^-
tmah,gem. & civ. 11. ff. de conftit. princip. Ende is alfo by het Hoge χ
Hoi van Parys geoordeelt, volgens tuig van Deftd. Herald, rerum judicat.
■•j^'r'^P' ^· Hetwelk te verftaan is van erfgenamen van ter

ïi)de ofte andere onbemaagtaalde. Om dat aangaande kint of kinderen &
h&redesfnos verftaan werd, dat fodanig regt van verkiefinge ook tot de-
el ve overgaat, gelijk ook in andere dotale pri vilegien verftaan werd, om
at defelve voor-regten foo wel om de kinderen, als om de Vrouwen felv
vergunt ^jn^ Hoedanig te verftaan is het gewijsde van het Hof van Parys
aaar van foann. Papon. lib, if. Arrefl, m.^. art. 12. Daar by verftaan
^erd dat fodanig regt van verkiefinge tot haar ervgenamen mede over-
gaat , alwaar de erfgenamen voor kind of kinderen, of verder af komelin-

Maar de gemeenfchap van goederen, winft ende verlies wtgeiloten 5
M)nde, mag evenwel de Vrouw, na haar Mans dood, aangefproken wer-
den voor de helvt van de fehulden, tot onderhoud van de huyshouding
gemaakt, behoudens alleen hare ^^ie op de Ervgenamen van haar Man ,
"idien daar eenige zijn. arg, /.33. /. 78. §. 2. ff. dejmedot. Gelijk by
Tic verftaan op den 6. Noveinb. 160$. in de faak van Corndis

Lak^en-kooper, cttm focüs, contra foffrouw Maria Dien, ende
Martii 1607. in de faak van de Gravinne vm Solms^ tesens ver-

het beding tuften Manende Vrouw, by Huwhjkfe-Voor-
1-iuysvrouv " ■ '^y verboden werd, de goederen by fijn

ga in te^^' J^ö^en beftaan mag, ende of de belaftinge, of vervremdin-
pvenwelee? 1 felvebeding gedaan, in opfigtvan eenderde,

' ^"de geheel ende al ftaat onder de Voogdye van
haar Man, als hier voor in 1 VI. 'Deel, mm.y. i^tlange

door onderhandeling vand'eenmet d'ander, in't byfonder, niet en werd
weg-genomen. /.58, jf. depail·. Hoedanigen Regei ook plaats heevtin
byfondere Keuren ende Gewoonten, foo wanneer het geen in tegendeel
Yan dien gedaan , ftrijd tegens de goede Zeden, of tegen de Mannelijke-
agtbaarheid, ofte anderfms , daar wt een quaad vertrouwen onder de Egt-
genoten foude voortfpruyten , gelijk als dat beweerd werd by Bart. ad d.
/.38. nuw·^· 5. Daar toe doet ook den text in Lalia caufa 14. §. eleganter,
jf '. Soluto matrim· Alwaar Vlpimus op het voor-val: Indien een Man
by Hu wlijxe-Voorwaarden fig verbonden hadde, dat by niet naar fijn ver-
jiiogen,maar ook buyten dien in folidum, datis in't geheel gehouden
foude zijn, of foodanig beding beftaanmag? verftaat van neen: om dat
iiet felve tegens de goede Zeden, ende de Mannelijke pligt ende agtbaar-
heid ftrijd. Daar wtbyBald. werd aangeteekent, dat geen verband krag-
tig en is, daar by een Man benomen werd de eer ende pligt die hem
itjn Vrouw fchuldig is. Derhalven ook in Regten verboden is Borg te
eyffen voorde wederkeeringe van het Huwlijks-goed, of foo diegefteld
-zijn, zijn niet verbonden, tot. tit. Cod. ne fidcjujfor. dot. dent. & ibi
Bart. & DD. de reden is , op dat in het Huwelijk geen wantrouwe
plaats hebbe.

Ten anderen, dat volgens algemeene gewoonte, de Man fonder onder-
fcheid toekomt de vrye verhandeling , foo wel van de goederen van fijne
Huyfvrouwen zijde gekomen , als van fijn eygen zydei Dat ook een ge-
trouwde Vrouw van haar eygen goed, onder den levenden niet handelen
en mag,'t welk ook plaats grijpt, alwaart dat de gemeenfchap vanaange-
bragteendeaanbeflorven goederen, byHuwlijxe-Voorwaarden wtgeilo-
tcn zijn, ende des niet te min de Man de vrye verhandeling van fijnHuys-
vrouwen aangebragte goederen toekomt, mids dat by 't fcheyden van het
Huwelijk, in fuiken gevalle, de vervremdinge ende vermindering van goe-
deren aand'eenof d'ander zijde gevallen, moet werden herfteltj welke
'Coflujme, als raakende de agtbaarheid ende pligt van een Man, by fijn
Huyfvrouw, paBo, niet mag werden tegen-gegaan. Aangefien anderfins
daar wt foude rijlen een quaad vertrouwen van de Vrouwe, in de fchul-
dige pligt van haren Man, wt oorfaak fy foude fchijnen haar goederen
niet te wilien vertrouwen den genen dien fyhaar lighaam , ende haar ey-
gen fel ven had bevolen.Ende dat hoewel naar de gewoonte van de Landen,
geoorloft is te bedingen , dat tuffen Man en Wijv geene gemeenfchap van
■goederen en is , gelijk gemeenlijk alle Huwlijxe-Voorwaarden in Bolland
vegiielden , nogtans ongehoort foude zijn, ende de goede manieren te buy-

ten foudegaan: Dat een Man hebbende het regt van waardigheid ende
froiwer"^ Τ endedevryeverhandelinge van fijns Huys-

fchao ^ ^yion^er , foo wanneer tulTen Man ende Wijv degemeen-
' niee k verlies niet en is vvtgeüoten. Dewelke van fooda-

de V ' verhandelinge ende vervremdinge by den Man , over
aes V rouwen goederen gedaan, beftand is, ende dat de Vrouw aileen we-
liï, ^^"^yflen die goederen, de welke by het fcheyden van het Huw-
i^Knog onvervremd, overig, ende in wefenis. Behoudelijk alleen den
■ μΓ" F^" geleden fchaden, ende het kort haar regt tegens des

' lis trvgenamen, ende verder voor-regt dat haar vergund is , tot weder-
eeren van haar Huvi'liiks-soed voor andere des Boedeis fchuld-eylferen.
^aar van hier voor X111,Veeh num. 14.

goederen wtfluyt, ende hare ingebragte goederen wederom vry
Τ ^α bedingt, alleen plaats heevt, voor foo veel daar van by haar
van d ^"wlijk niet en zijn vervremd, ofte befwaard, ende ter fake

op naar Man, ofte fijne Ervgenamen , tot wederkeeringe van dien, om hec
aigeraeene regt van gemeenfchap: Maar indien fy boven dien , by de Voor-
aarden, de vervremdinge, ofte belaftinge van hare goederen, byhaar
vun te doen, wtdrukhjk had verboden, dat in fuiken geval de vervremdin-
lep J^^jl^elattinge van hare goederen, by haar Man gedaan, in opfigt van
wcik ƒ' kragreloos gehouden foude Vv'erden: Toe

1 ^^^ was afgekundigt, het welk de woorden van HugodeGrooc
nen ilieX' 39- by de voornoemde Groenewegen bygebragt, fchij-
geen b^vvi^d" ^^^ ^^^^' Vrouw kan bedingen dat haar Mari
'^raetenf ^^ hebben van haare goederen , ende hem overfulks yets
Waaro ^^ ^^^^'^emden, of te belaften, fuiks regtelijk te verbiedend

- aangaande, vermids de algemeene wettelijke Voog-J
VrouwsV^ifonderwind , admimfiratie van de Man over fijn,
fchijnlijklte ^ ' ^^^^ redenen hier voren verhaalt, het waar-
is, ciat de vervremdinge van der Vrouwen goe-

het verbod van vervremdinge, &c, openbaarlijk was afgekundigt, ofte
anderfins daar inne ter quader trouwen was gehandelt; om datnien be-
fwaarlijk kan weten hoedane bedingen, onder de hand, tuflen de Egt-
genoten, mogten werden gemaakt. Het welk ook in opfigt van befwa-
ringe, ofte hypothecatie foude volgen, ten waar den Vrouwen dien-aan-
gaande een byfonder voor-regt, voor alle andere des Boedels fchuld-eyffe-
ren , was vergund, het giind by ons als nog werd aangenomen, als hier voor
XlIL T)eel, nnw.i^, Sie mede Neoftad, de paii, antermpt.obferv, 2.1.
Joann, ^ Sande lib. 2. tit. %. defin. 8, verf. Si muiter,
5 Wat voorts niet wtdruklijk by de Huwlijkfe-Voorwaarden isbedongenj
volgt evenwel de gefeyde gemeenfchap. Grot. inleyd. 2. bouk, i i.deel, nerf.
(Jan wat. Neoftad d. traUat. obferv. 4. 25, Corcn objerv. ^o. & conf,
35. /. 22. ff.folut.matrimon. Pecc. detefiam. conjug. lib.x. cap. 6. Mantic.
de tacit. & ambig.conv. lib.i. tit. 9. num. 11. Argenti·, ad Cofifuetf/dt
Britanti. an. 41 8. gioJT.u num.^. Sulks dat ai was de gemeenfchap van goe-
deren wtgeiloten , evenwel gemeenfchap foude blyven van de vrugten,
baaten, winft , ende verlies, ftaande Huwlijk te vallen. /. 9, ff. pro
Socio. Neoftad. pa5t. antempt. obferv. 4, Gelijk mede by 't Ho/verftaan
is in een fake van Hendrik fanfz.. vak "Berkel-, contra Krijn ^erritfi.,
Lafidmarii op den 19. November léip. Sie mede Joann. a Sand. lib, 2. tit,
f. defin. 8. Argentr. d. art. i.mm. 7.8.

Ende indien de gemeenfchap, by Huwlijkfe-Voorwaarden , niet in's
geheel, maar alleen infeeker geval werd wtgeiloten, als by gelijkenis;
Wanneer datter maar gefprooken werd in fuiken geval; by-aldien dacter
geen Kinderen v/t het fel ve Huwelijk voort enkomen : foo werd ver-
ilaanbyal andere gevallen de gefeyde gemeenfchap plaatste hebben. Co-
len decif. 30.

^ Als men van winft endé verlies fpreekt, ofte het felve ftilfwygende
gemeen werd, werden daar onder de Erveniflen, aanwaifen, ofte dierge-
lijke baten, ofte laften niet begrepen, /. 7. 8. 9» ro. τι. ff.pro focio. Zyps.
Notit. ^ur. Belg, dejar. dot. in verh, pleramqHe, Coren νοηβΐ, i 8, Chri-
ftin. ad leg, Mechlin. tit. 16. art. 18. num, 2.
7 Maar of onder de Qaufule van winft ende verlies, ook gereekent wer-
den de Borgtogten die een Man, ftaande Huwelijk, voor een ander mogtc
hebben aangegaan , ende of een Vrouw, ofte haar Ervgenaam ook voor
de helvt gehouden is te dragen dè fchade daar door veroorfaakt, werd
getwyvelt, Ende is dien-aangaande by het Hof van Vriefand verftaan, dat
cea Yeouw daar in niet ge louden en is, maar dat het felve aan de zijde

van de Man alleen moet gedragen werden.· Sande lib. i. tit. <iefin.8,
'Ende foude 't felve, naar fcherpheid van Regten, ook wel meeft plaats
hebben. Barbof. dematrtmomo. adl.i.ff.folut.matrimonio. part.
mm,6x. ψ feq. Pet. Sanz. lé.z. dehnor.divtf. cap. i^. Kum. ti,&feq,
Aangefien 't felve gegrond is op defe maxime : Dat naar fcherpheid , ende
gewoonten van fommige plaatfen, als in P^riefiaKd, Gelderland ende el-
ders , een Man fijn Vrouwe goederen , fonder haar toettand, niet en ver-
mag te vervremden, ofte te befwaren; Idem Sande2. tit. defin.z.
endeBorgete bly ven eeniglms voor een onnoodfakelijke befwaringe werd
geagt. Dog aangefien de^^rondgn van onfe Hollantfe Hiiwelijken 2yn>
dat een Vrouw geheel ëndealjhat onder de Voogdye van haar Man, dat ^
fy'TérvsTmrcygenjoederen niet belaften» of befwaren mag, maar dat
'ëen Man voorliaar in Kigtënmoet flaan, dat hy Haar goederen beitie.r
fëïr, vervreuidën, belatten, otte anderüns daar mede mag handelen naar
fijrPwelgevallen, ibndê7'f!jn""Vröïiws bewilliging daar toe van noöHëtê"
"hebben, als op tijn^aatsTreeder is gefeid ; ende de Man eenigejcltoldai^
malTendëTlyt \TOf_oor(aa¥Tet ioude mogen zyn, de Vrouw ook fonder
haarwildaar toe verbonden werjj Grot. Inlejd.lib.i. hetdeel, verfJ
—i^frf^j^gte. Soude daarom me by ons verftaan werden , dat de Borgtogt by
den Man gedaan, voor gemeyne fchade moet gereekent werden, daar in
de Vrouw, ofte hare Ervgenamen voor de helft mede gehouden is: daar
toe mede diend dat de Borgtogten, ten gerijve van de koopmanfchap,
ende onderhoudinge van de gemeene faak, onder den Menfen zijn inge-
voerd. Ende gelykalsde Man voor een ander, alfooeen ander wederom
voor hem Borge blyvt, ende alfoo hetgeloov van den gemeenen Boe-
dei werd verfterkt. Alfoo is Anno x6')i. verftaan by de Heeren ende
M^JÏivBiej-T^eatPjRaadinden Hoogen Rade^miAi^iitrs Gerard Krom-
om, ende Gnalter, de Raad, Raden iii den Hove van Holland, als ^r-
hteri in de faak tuifen de Ervgenamen van ^ry forifz.. Beys, tot Schiedam,
Eyiier j ende de Ervgenamen van Katiwa femans, deifelvs Huyfvrouwe
was; dog by andere is wederom anders verftaan, fuiksdat daar van ver-
fcheyde gevoelen zijn.

Een Man, ofte Vrouw, Huwelijk aangaande met een Weduwe, ofte §
Weduwenaar, Voor-kinderen hebbende, vermag wel flegtelijk Huwelyk
jantegaan, ende daar door te bly ven by gemeenfchap van goed, gelyk
^lsj^ hier voor hebben gefeid: maar Huwelijkfe-Voorwaarden aangaande,
mag daar by niet meer bedingen, of genieten als een Kinds-gedeelte. /, hac
i^^li 6, Cod.defecmd, Napt, Coren ohferv.io, 54, in meriine.

Neoftad. de paB. amenupt. obferv, ^.in Not^in verbis, portio in fin. Pecc,
iiete^am. conjHg.lib. a. cap. i8. ntim. 8. Endeniet alleen dat de tweede
Egtgenootvan een Weduwe» ofte Weduwenaar, Voor-kinderen hebben-
—jtëTmët meer by Voorwaarden, Teftamente, givte, ofte anderfinsTni^
•^"^efiieten als een Kints-jredeelte, maar dat ook aan fijn Voor-kinderen,
—Ouders > ofte andre, n^t en map; werden gemaakt, ofte befprookenTbnyten
het vobrnoEïnde JS.iiïtpgedeelte· juxta l. ^Tff. dedonat.intër vir. &~uxor.
"^Tlfervo legato, i.fiteftator.ff. de leg. i. & 1. Sejus & ylgerius 27. f. ad leg,
falcidiam. Het geen daar boven aan de tweede Egt-genoot gegeven, ofte
gemaakt is , komt tot voordeel van de Voor. kinderen alleen, Novell. 2 2.
cap. IJ, Sulks als verftaan is by den Hoogen'Rade in de faak van
de R0j£^er y woonende Ter-Veert Impetrantin cas d'^ppsly contra Ja-
cobTieterfz.. (jcdaagde op den 51, Junij 1620, entuiïën Philippus de
Bacchere, foo hy procedeerde Qegijfelde ende Requirant, contra An-
tbonis7hyfiHs op den 3. Junij 1634. Coniult.ende Advijf.iswj.j. cu»/. 86.
Maar of men de Na-kinderen gewonnen uyt het tweede Huwelijk niet en
mag maken bnyten het verhaalde kints-gedeelte, ende of de gefeyde wet ten
aanfien van haar mede plaats heeft, werd verftaan dat de gefeyde wet,
l. hae ediBali 6. Cod. de Secmd. nupt. *t felve niet en verbied. Ende^at de
aangeborejenegen^heyd omtreiit ^e kinderen foo voor^s na kinderen ende
"Ónder die aen d'een rnëg-lils aan d'andër ariëBeJrog we^ neemt, ende fulks
"~tran defelve wel wat voor uyt ^ëmaaK tnag^erdyn. per text. l.fin. ff. de his
■-■-mi^t^'dmK^Se^e Voor-k'indërenm opfigW^ defdjejiiet Jfcjdax
gen en hebben ,'Ίίοό verre ly in kaztlegitime portie nieten werden verkort.
—Srg. Novell, zz. cap, uit. jutiB. l, J. Cod. de Inoff. donat. nov. 9 2. d" auth.
"iJnde &β parens : /nbjeB. 1.6. Cod. deinoff. teftam. Ende werd doorgaans
alfoo verftaan. SieGabriel. conclttf. Ub.ï. concluf.i^, mm, 10, Jacob»
Cancer. lib. 3. var, refolm· cap. 2. num, 197. verf. anautem water. Man-
tic. de tacit. & ambig. convent, lib. 12. tit. 33, ntim, Joann, ^ SandeHh.z^
tit. j. defin, 6. Andr. Gail lib, 2. obf. 82. ntiw. 9.
^ ' Yemand by Huwelijkfe-Voorwaarden gemaakt zijnde een Kints-ge-
deelte, indien eenige van de Kinderen, of ook alle de Voor-kinderen^
ftaande het tweede Huwelijk, quamen te fterven, is bedenkelijk, of, ende
hoe dat het felve Kinds-gedeelte, by overlijden van de Moeder, of Va-
der der fel ver, tuffende langft.levende, ende deErvgenainen van defelve
Vader of Moeder moet werden gereekent ? Ende is daar van te verftaan dat
foodanig Kinds-gedeelte moet gereekent werden naar het getal van de Kin-
deren » de vi^elke ten tijde van het Overlijden bevonden werden, het zy

dat die dan minder, of meerder, veel ^ of weynig waren, dewijl de Huwe-
lijkfe-Voorwaerden voor fooveel daarin van Erveniilc werdgehandek,
kragt van Wtterfle-wil hebben, de welke met de dood werden beveiligt,
en de dan eer ft haar begin hebben, ten waar wtdrukkelijk anders was be-
dongen , in opfigt van welke tijd, ook werd gereekent de fchade, de welke
de Voor-kinderen door het tweede Huwelijk komen te lijden. Novell. 22.
Cap. 28. gelijk ook van de Legitime portie der Kinderen, l, 6. Ced. de
inoffic. te(iam. daar op mede gegrondveft is de gefeyde /. hac ediElali 6,
Cod. de fecmd. mpt. verf. ita tarnen. Ten anderen, dat de Na-kindemi
mede benevens de Voor-kinderen werdén"opgetelt, tothet fchatten ende

wtvmden van het meergemelte'Kinds-gedeeite, tot verminderinge van __
het: ielve. iVow/^. 118. cap. Soo volgt dan" ook aand'ander zijde7'dat by
"het Voor-overlijden van eenige der voor, ofte Na. kinderen, het ielve
Kinds-gededte moet aanwaffen, ende vermeerderen, arg. l.io. ff, de 'Keg.
jur. l. mie. 4. Cod. de Caduc. tollend, l. uit. ff. pro Socio. Dog al-

le de Kinderen Overleden zijnde , ten aanfien dat de Egt-genoot fig ten tij-
de van het maken van de Voorwaarden, fig had ingebeeld, ende de Wt-
terfle-wil gegrond was op Kind, of Kinderen naar te laten, ende fijn, of
haar Ervt jenamen niet verder, ofte anders heevt v?illen wtfluyten. Ten an-
deren , dat door het Overlijden van alle de Kinderen het beling van de
Voorwaarden gelijk als komt te vervallen, door een opkoraencïe geval
yanyin "Hefelvé'nÏet'en is geHagT, of gefprTOken, welk geval aTs em cajm "
•fmijfns, na^·"Het geméêhëXaïd^Fëgt^nöêt werden geichikt, endegeoor-
^Ttrfulks dat degèmëèhrchïp van goederen in'^fgêvalioiïde plaatsl^

moeten werden gedeelt, ofte anderfins gereekent, gelijk offer een Kind m
't leven was gebleven, het welk op een wt komt. Sie Jacob. Msftert.fr^&
de Secmd.ntipt. ^Uétft. 61. ende Ö3.

Indien een van beyde de Egt-genoten hem in Overfpel quam te verloo- 10·
pen, vervalt daar door, tot voordeel van de befchadigde , al het geen hem
andeifins, ofte volgens hetLand-regt, ofby Huwelijkfe-Voorwaarden op-
gekomen foude hebben. FoUtic. Ordonn. art. 18. in verb. als anderfins naoir
Regten. jmU. Novell. 117. cap. 8. ,ί. 2. eap. 9. i. 4. geüjk hier naar t'fij»
tser plaatsbreeder v/erd aangewefcn.

Al-hoe-wel by debefchreven Regten is ingefteld, datmen geen Ervenis 11
by overkomfte verkrygen mag. Lpaiinm quod dotali.l'^, Cod, de paB· /.4·
Cod de mulib.flipnll. ende een overkomfte van toekomende Ervenis,' na

Regten, niet beftaan en mag. /. 6i.ff.dc Verb, oblig, Sie Mxftert. de fufi.
Rom. kg. Hb. i. dnbit, 40, &/if. Soo mag nogtans, na Cofluyme van defe
Landen, van alle goed, ook van toekomende Ervenis, by Huwelijkfe
Voorwaarden, foo wel als by Wtterfle-wii werden gehandeld. PoUtijque
Ordonnantie , Art· 29. in fin, in verb, Huwelijkfe-Voorwaarden, Andr.
Ούΐα^.ι. obferv.iiö.nHm.e, Berlich, part.z.concl(if.pra£iicab.cap,^u
om dat op die wyfe de ErveniiTen niec eygentlijk en kunnen gefeid werden
by overkomften om' te gaan. Soo dat aangemerkt werd by Neoitad. ob-
ferv. rer.jftd. 2. in not. in pr, mids dat de flipnlatien van toekomende Er-
veniflen by Huwelijkfe-Voorwaarden gedaan , niet en zijn onwederroupe-
lijk, ende dat fy foo veel kragt hebben als by Wtterfle-wdle, de felve gelijk
als Wtterfle-viillen herroepen mogen werden, ende overfulks ook niet en
beletten de vrye Teflamentaire difpofitien.

Dog ftaat wel te letten dat Huwelijkfe-Voorwaarden geen kragt van
Wtterfte-ml en hebben; in fulker vougen, dat fy de eerfte, ofte verdere
navolgers ende nakomelingen fouden beletten by Teftament, ofte anders,
van de felve goederen te difponeren, maar het felve in fulker vougen ge-
fchied zynde j heeft dan alleen plaats, ende krygt dan eerft volle kragt, als
by Wtterfie-wil van de Kinderen, of die geene die daar aan ondertuifen ge-
legen v/as , niet en blykt anders gewilt te zyn ·, Sie Coren obferv. 20.'
mm.\6, drfe^. &conftl.^. 45. & feq. Neoftad. depa£t. antenupt»
ebferv. i.z.& ibi notat, Pecc. de teflam. conjag. Ub. i. cap. 6. nHm,z.W&-
fenbec, paratit.jf. depaUt. dotal. num- 4. Fab. ad (^od, lib. 5·. tit. 9. defin-6.
Boer. decif. 204. Teffaur. decif.zi^. Everhard. co»//. 128. & confil.il^.
mm. 1.2. Fred. è Sande adconfHctud.feud, Güris, tit. 2. cap. 5. Carpzov.
defin. forenf. part, 2. conflit. 45. defin, i. 2. 5. Joann. ^ Sand. lib. z.
■tit.z.defin.j.

12 Hier by ftaat dit aan te merken: dat de Huwelijkfe-Voorwaarden niet
anders als by Wtterfte-voille ende weder-roupinge, ofte niet-doeninge van
beyde de Egt-genoten, gefamentlyk kunnen gebrooken werden. Waar
in nochtans dat mishand; dat het felve Teflament by een van beyde de
E^t-genoten wederom gebi^ÏetTTz^^i^f als komende daar mede te ver'
vallen al het geene daer in begreven was) de Huwelijkfe-Voorwaarden
" daar doorTêrftaan werden in fijiTroorTge volle k"ragt herfteltt&zyn , alsoL,
~"3Ïé"i]oyt"te vooren hadden gebrooken ^weeft. Sulks datmen van foqda-
—lii'ge wëctërrÓüpinge, ende te niet-doeninge, nimmer feeker kan zy"?
ende ioodanige heritellÏnge, niet alleen heymelyk, byeen van beyde de
Egt-genoten kan gefchieden, maar ook felvs naar de dood van een van

"fen, het felve ΗγρρΙγρπ ^ypfteröm te niet te doen , endefoo veel haar aan-
gaat ,1e blyven by de Hir^kre-Voorvvaardgn^_Sulks by het Hof van
BolUnd isgeoordeelt indë faakvan Hennk^^eps, als Man ende Voegt
van fofroH ^dnana van Naaldwijk > contra jonkheer Τ althaf ar ende
Gnido vanGifleLeny op den 5. July 1609, ende by den Hoogen Rade op
den 3i.]uly idio.

Oin welke onfeekerheid voor te komen , fommige meynen geraad-
famer te zyn, datmen foodanige wederroupinge niet by Tefiament, maar
by ^ae van overkomfte voor een Notaris ende twee Getuygen dede. Het
Welkinfigfelven weleenigbefcheid fchyntte hebben, omdat alle han-
delingen kragtelyk verbrooken werden, op de felve wyfe als die gemaakt
zyn. ff: de igg>-.y«^Maar aangefien de gemeenfchap van goederen,

de welke het Land-gemêétillegt invoert, eens by Voorwaarden afge-
gaan zijnde, door geen naarder beding, wederom kan ingevoert werden,
ende de Egt-genoten buyten de eens aangegane Huwelijkfe-Voorwaarden
malkanderen geene giften, voor-regten, of yets ter Wereld en kunnen
maken, of gunnen, ten zy by manier van Wtterfte-mly gelijk in het vol-
gende Deel breeder werd gefeid, faeit 1.6. (^od. de donat. antenupt.&tot.
tit. de donat, ir.ter virum & axorcm, fo is fuik bedeaken geheel vrugteloos,
Sie Gronew. de legib. abrog. ad 1.11. C^d. ad fenat. Vellejan, & ibi D D,
Ende in allen gevallefoude de geene die fijn Huwelykre-Voorwaarden by
lïianfér van wederzydfe onderhandeling,ende als by contraB onwederroupe-
lijk vernietigt heeft, daar tegens by requefte civijl herfteld, endede voor-
waarden tot den voorigen ftand gebragt kunnen werden. So als by den Hoo-
giK^4iiffverilaan is, indëfaakvan geertjenfans, Huyfvrouwvan Hen-
drih^fanfz.. contra den felven den 30. Junij 1609.

Soowerd ook gevraagd, of by Huwelijkfe Voorwaarden, de gemeen-
fchap van goederen uytgeflocen fijnde, by het enkel verbreeken ende ver-
nietigen van defelve Voorwaarden, wederom gemeenfchap van goederen
ibude plaats hebben, gelijk of daar geen Huwelijkfe voorwaarden gemaakt
en waren geweeft. Werd verftaan dat_eens van het landregt ende gemeen-
fchap uyt kragte'van Heïelve plaats hebben afgegaan fijnde, defelve niet
wederom plaats kan hebben, ende indien de egtgenoten nsalkanderen ee-
nig voordeel willen maken, 't felve uytdrukkelijk by nader difpofitig moeten
doen. Soo dat door het breeken van de Voorwaarden wel komt op te hou-
den al het voordeel daar by bedongen, maar geenfins daar door eenig voos-

deel kan werden verkregen of 't felve moet uytdrukkelijk by uyterfte wille
gefchieden, arg. tott tit. de Donati ititer Fir, & Vxor. Ende is alfoo te
meermalen verltaan. Sie Annsuin Robert. Rer,jnd, lib, 4. caf, i, Chri-
ftin. ad leg, Mechlin, tit, 9. art, 11. nHtn, 12, in Notis. Frideric, ^ Sande
defetid. Geld. traii.ï, tit.i, cap.$. mm, 15. Goris ^dverf,trail. i»
cap.S. mm.^, & feq. In welken fin te verftaanis het geene Groene-
weg by brengt ad L 11. Cod. ad SenatPtfconfnlt, Kellejan, Sie mede Co-
ren Cotifil, 16.

15 Al het geene het welke van Hiiwlijkfe-Giften, Morgen-gaven, &c. by
de befchreven Regten feer forgvuldiglijk werd verhandelt, heeft by ons
geen, of weynig plaats. Maar moeten by ons de Voorwaarden , ende het
beding voor het voltrekken van het Huwlijk gemaakt, in alles.agtervolgt
werden» ofte indien geen beding, ofte Voorwaarden voor het voltrekken
^van_het_iluwliik zijn gemaakt, heevt hetgefeydegemeene Land-Regt
' tjMtSj_daar byjlk goed uifle^^^

SieGudelin. de fme Novijf. Ié. i. cap. 8. verf. uk. & Zypse. mt.jur,
Belg.tit.de jme dot. Grot. Inlejd.lib,2.cap, 11.12. Vinn. ί. 3. ƒ«-
flit. de Ί)ο>ιαι, mm. 7. Als alleen dat de Juweelen by den Bruydegom
aan de Brnyd, op Trouw» ofte voor een Morgen-gave gegeven tuffen
Luyden van eere, verftaan, ende toegelaten werd , de Vrouw als door
een ftilfwygende beding, eygen te bly ven, fond^Iing foo wanneer de ge-
meenfchap van goederen is wtgefloten; Confult. ende Advijf. het 2. Deel,
eonf, 208. ende krijgt de Vrouw haar Huwlijks goed dat fy vry bedongen
heevt, met, of fonder vrugten, foo gelijk als het in wefen bevonden werd,
ende werden ook geen on coften by de langft-levende, ftaande Huwelijk,
gedaan tot kortinge, geleden, al was het tot verbetering van het goed, of
invordering van de vrugten gefchicd. Ncoilad. i/cAntenupt. obferv,
20. in fin,

J4 Om defe oorfaak en kunnen ook de giften ende gefchenken, tuffen Man
ende Vrouw, by ons van geender waarden zijn. tot. tit. ff. & Cod. de donat.
imer virum & uxorem. Maar indien evenwel een Man aan fijn Vrouw»
of een Vrouw aan haar Man yets had gegeven, ende daar by ware geble-
ven tot het eynde van fijn leven; foude foodanige gifte, als hebbende den
aart van gifte ter fake des doods, in dier vougen mogenbeftaan, l,}^·
ƒ. 2.3 .jf. de donat. inter vir. & uxer. 2 j. Cod.eod. Mmüc.de ambig, conv,
lib. ii. tit.'j. Grot. Inlejd. lib, 3. cap, 2. num. 13.

Soo ook het geene de Vrouw aan eenige Officie, Ampt, ofte waar-
digheid vóórhaar Man te koft lèid, blijvt van waarden, voor fco veel het

felve tot onderftand van het Huwelijk van nooden was, l, 4. cumfeq. f, dc
donat. inter vir. & uxor.

Item; de Klederen, Juweelen, die de Man tot optoyinge, ende ver^ie-
ringevan fijn Vrouw geevt, werden verihan wel gegeven, ende genoten
te mogen werden, voor foo veel die de behoorlijkheid, ende de gelegent-
heid van de Man niet te buyten en gaan; arg.l. i8. /.40. &feqq. eod.
Mantic, άΐ ambig, convent, lib. 22. tit. 4. & tit. 6. Coftuym. van Antwerp,
cap.'^i.m.

TRouv?-beloften, zijn een onderlinge handeling ende toefegginge van ï
een toekomende Huwlijk. Li. ff. de Sponfalib. werden beveiligt ende
bekragtigt, gelijk al andere handelingen, die by wederzijdfe toefteramin-

fe werden voltrokken, l. 2. ff. eod. de welke wel meerendeels met een we-
erzijds gewifleld ken-teiken werden beveiligt, gemeenlijk meteenftuk
geid, of een penning van ongemeene waarde, 't welkmen een trouv?-pen»
ning^nomt. .^rg. /. 5. Qod. de (ponfalib. Dog van geen noodfakelijkheid 5
^^ ^^^^^ beftaan, ende met het voortbrengen van dö
vvelke de Trouw-beloften, fonder verder tuie, of bewijs, niet en kunneiï
aangenomen werden.

De Trouw-beloften werden huydenfdaags foodanige kragt toegefchre-
ven, datmen daar van fonder de wil van fijn weder-gade niet wijken ea
inag: maar foodanige verbintenis ende handeling moet voldaan, het be·^
loovde Huwlijk voltrokken worden, ende,den onwilligen , by gyfeling
ende aanhoudinge daar toe kan gedrongen werden. live^h.conf.ijB. numq^_
cum feq. Chrift. vol. 3. decif. 124.». 44. Zanch. de matrimonio lik 1«
difpm. 29· fifim. 4. Gutier. de jnramm. confirm. part. i. cap. 51. mw. 4^'
Perez. ad tit, Cod. defponfd, Hfimt^.io, Sonderling foo wanneer een Dog·^

ter, naar voorgaande beloftenj was beflapen, ofte befwangert, gelijk als by
Schepenen van Ley^en in April 1655. is verftaan, tuffen Daniël Bateman,
ende Lijsbeth vander Weyde j in welk Vonnis wtdrukkelijk was gefield defe
Claufule: Schepenen alvorens gehoord de ver klaringe van de Ejffcherfe-y dat
fy by den gedaagden vs>as beflapen, ende daar wt txvijvelde befwangert te z.ijn,
condemneren den (gedaagden, de Eyjfcherfe , in facie Ecdefix, te moeten
trsHwen, &c, Soo verre dat yemand gecondemneert zijnde een Dogter
by hem beflapen, ofte befwangerdjte moeten trouwen, naar het verloop van
óefatalia appellatipms', daar tegens ih Appel niet en foude omt vangen wer-
den. Neoiiad.Cur, Holland, dectf. f2.

2, Ten waar datter wettelijke oorfaak van berouw tuflen beyde quam,
ofte een minderjarige om redenen daar tegens , benefcio reftitmionis tn
integrum , wierd herfteld. Welke ende hoedanig defe redelijke ende
wettelijke oorraaken zijn, werd by de DD. ad l. y. Cod, de Jponfalib.
gemeenlijk gehandelt. Sie Zanchez de matrtmonto lib. i. difput. 48,
Giitier. traU. eoil.cap, 24. cumfeq. Mantica de ambig. convent, lib, ^,
iit. 17. Menoch. dearbitr, jffd, caf. 45: j. Chriftin, val, 3. decif. 124.
»»«?. 5. cum [eq,

I By ons zijn wel de voornaamfte: i. Indien een Soon ook meerderjarig
zijnde , buyten, ende fonder kennis van fijne Ouders heymelijke belof-
ten had gedaan, defelve en foude tegens de wille van fijn Ouders, huy-
denfdaags, tot wtvoering van fijne verbintenis , niet wel kunnen werden
gedwongen, indien hy de fel ve liever wilde gehoorfamen. Zanchez de ma-
trimonio lib.i. dijputat. 15.i. Gelijk als verfcheyde-malen is verilaan,
endenulaatftby den Hoogen Raad ,m defaakvan Gerard BtkXer, Droft
van Muyden,geadfifleert met fijn Vader Andries Bikker, Out-Burgermee-
fter der Stad ylmfleldam, Impetranten in cas d'Appel, contra AlidaKo-
xinkj op den 27. May jóyi. is geoordeelt: Maar of foodanige enkele
weer-wil van de Ouders genoug foude zijn, fonder dat fy daar van gehou-
den zijn redenen te geven, ende of dat foo verre foude kunnen werden ge-
trokken, dat den foodanigen, in foro cotifcientia , gelijkmen feyd, daar
van bevrijd ende ontflagen foude zijn, ofte door dat middel hem onder-
iuflen aan een derde foude mogen verbinden: dat foude buyten de rede-
nen zijn , ende met de Geeftelyke Regten ( dewelke wy huydensdaags
in Huwelijkfe-faken groot gehoor geven) niet over-een-komen. Ge-
lijk ook de woorden van de verhaalde Sententie mede bragten, daar by
de voornoemde foffron Koninki niet in 't geheel, maar voor als nog,
c?ierd verboden haar met de gedane Troinv-beloften te mogen behelpen,
' In

In welke faak alfoo verfcheyde voor-vailen van infigt zijn geweeftj eiide
men by naar door het geheele Land van die faak heevt weten te fpre-
ken, ende onder de DD. heel fcherp werd geredcnwiiTelt, of gelijk als
in minderjarige, de Clande^ine, ende heymelijke beloften , biiyten ken-
nis van Ouders gedaan , beneficia rePkmioms in integrum, feivs al waren
die met geftaavden eede beveiligt, in 't geheel werden vernietigt, kragte-
loos gemaakt, ende foodanig van onwaarden gehouden ; dat daar wc in
geenderley wyfe, eenig regt kan werden gemaakt : daar van verfchey,
de Voorbeelden deurgaans zijn voorgevallen : ook in 't opfigt van meer-
derjaarigen 't felve infoodanigen wtilag te verftaan is, ende, ipfo jnre,
nul fouden zijn, welkers redenen alhier te verhalen, te lang foude vallen 5
fiillen wy efter de gelegentheid van 't felve Troces, ende waar in het
Voornamelijk heevt beftaan , foo veel wy daar van hebben kunne* onder-
fouken , mede deylen.

De gelegentheid van de felve faak was foodanig: dat den voornoem- 4
den Gerard Bikker, naar dat hy aan ]oS'.Alidit Koninkj, een geruymen tijd
hadde gemaakt de vryagie, ende fig felven aan haar , foo mondeling , als
door meenigte gefchreven Brieven , ende eyndelijk op den feften Juny
1648. als V7anneer hy al gekomen was tot den ouderdom van vijv-en-
twintig Jaren, by Eede , ende fchriftelyke Trouw-beloften had verbon-
den , welke Trouw-beloften by hem op nieuws waren hervat, ende nieu-
welijks beveiligd, op deneerften May 1649. met een fchriftelyke ^ils
met fijn eygen hand gefchreven, ende geteikent, als wanneer hy niet
alleen gekomen was over de fes-en-twintig Jaren, maar ook verkregen,
ofte bekomen had het Drofi-^wptvan /l^njden-, by welke laatfte
hy had bekent ende verklaart: Dat hoewel fijn leader iit den "jare 1645;.'
hem had doen onderteikenen feekre Afte, inhoudende; dat hjbekjnthad
a^.H memmd te verloovt, als mede dat hy memand vctu vrjende, cndei
dat jpil^s met en [oude doen [onder bemlUgtng var. fijne Ouders , &C. dat
eper dejslve Afte ty^ verleend wt omfagvan fijn Fader niet vat fijft
VY-je Viiille; ende by gevolg, dat hy voor God ende fijne ^ewtfe, ν erflctan de ge-
houden te wefen fijne voorfz..Tronvi>·beloften te voldoen, endefelvèr verftdan-
ds dat fijne Ouders hem het Trotivnen met haar, Ktet en konden, noch behoorden
te beletten, door dien hy ten tjde.van de felve fitjne beloften tot fijne ^aren ge·
komen veasydat hy mits-dien de felve Ade , als wt omfag van f,jn Fader ge-
maakt I ende geteek,e}>t, vcas houdende voorntd en van onvuetarden , de felve
vpeer-roHpende, ende te niet doende, voor (00 veel het fmdmate wefen, doen-
de nog andermaal ■) ende van niems by Dragelijke c^re, ende vromigheid,

in plaatfe vangeflaavden Eede, fijne Trom-beloften aan haar, Alida Ko-
ninks, met bjvoeginge van verdere beloften : dat hy doen eerfldaags ende tot
haarder vermamnge tot voltrek^kjng der felver Trouwbelofte» Jopide voort'
gaan, ende met haar ingaenhet voorfz., voorgenomen Huwel^l^, volgens de
folemniteyten van de Placaten ende Cottuymen defer Landen gebruikelijk^·^
daar toe verbindende,&c. ende daarin by verfchejde Brieven naderhand had·^
de volherd, noemende de felve doorgaans: Sijn Hert, fijne Lieffte, fijn Wel-
beminde, fijn Vrouw, ja fijn toekomende Droflinne: Dat ook, tot onbree-
kelijke beveiliging van dien, fy-Iuyden ten weder-zyden binnen u^mfieldam
het Avondmaal des Heeren aan eene Tafel, ende met de voorgaande over-
ftemminge hadden omtvangen.

Waartegens hy nogtans door afradinge van fijn Vader, foohet fchijnt,
pp fijn naam , met vouginge van fijne Ouders, in Augufto 1649. fig had
gekeert aan den Provinctalen Hove van Holland, ende van de felve ver-
kregen feeker Mandament: daar by de voornoemde Alida Koninkj wier-
de geroupen voor Commijfarifen van den feJ ven Hove, ende is aldaar ten
dage dienende, jegens de felve aangeleid : Dat de voorverhaalde Trouw-
beloften tuffen hem, ende haar gevallen, foaden werden verkjaert voor nul·»
ende van onwaarden, ende haar verboden daar mede tegens hem te behelpen,
êm vpt kragt van dien , den (elven te bedwingen met haar te moeten Trouwen·)
'ofte hem te beletten, meteen ander fojfrouw Huwelijk aan te gaan. Om
reedenen; dat de voorfz. Trouw-beloften , als buyten kennis, ende in
vveer-wil van fijne Ouders gefchied, voor heymelijke, ende ongeoor-
lofde, feilden werden gehouden, ende dewijl tot een wettig Huwelijk
van de Kinderen, die bewilliging van Ouders niet alleen wt eerbiedig-
heid, maar ookwt noodfaak vereyfl: werd per DD. comm. het in fijn
vermogen foude zijn, daar wt te fcheyden, ende daar van af te gaan,
fonder dat baar eenig aantaal foude toekomen , om hem daar toe te
dwingen.

Daarop, aan dezyde van Jofïrouw Atida Koninks j in tegendeel aan-
geleid zijnde: namentlijk, datfoodanige Trouw-beloften, alszijn'de by
een meerdeïjarige, naar foo veeljarige ommegang, wt fijn vry gemoed ende
wille gedaan, ende met foo ongemeene wijfe bekragtigt; voor geen hey-
melijke Trouw-beloften mogen werden gereekent, veel min voor onbe-
hoorlijke , ende voor hem, nog voor fijne Ouders, geene redenen en
kunnen dienen, om daar van te mogen afgaan, ofte haar regt tot het vol-
trekken van dien door haar-luyder weygering, nogte naar Regten, nogte
naar praöygue van deie Landen foude kunnen werden benomen, ofte ver-
hindert»

hindert, is aan haar zydcj niet alleen contrarie Conclufie genornen geweeft,
maar ook by eys in reconventie geconclftdeert·, 'Dat den voornoemden Ge-
rard Bikker foude werden gecondemneert op eerlijke ende redtlyk? Foor-
waarden »tot befcheydenheid van den Hove , tot voltrekking van fijne voorfx..
beloften met haar voorts te varen tot hetTrottwen in facie Ecclefix, volgens
de Placaten ende Coftuymen defer Landen·, ende dat fijne Ouders, voor
foo veel als het nood waar, fouden werden geeondemneert 'tfelve te gehengen,
ende gedogen: Welken volgende het HofTrovinciaal op den derden Ju-
ny lójo. by diffirMve Sententie, hem fijnen eys in co»i/m/i hadde ont-
feyt, ende den fel ven in reconventie geeondemneert, haar op eerlijke ende
redelijke Foorrvaarden, tot befcheydenheid van den Hove, in facie Ecclefix
te Tromen, ende fijne Ouders voor foo veel des nood j 't felve tegehengett,
ende gedogen.

Dog de felve faak by ^ppel gebragt zijnde aan den Hoogen Raad, is,
wat naarder ingefien zijnde, op de verklaringe van den voornomden Cje·
rard 'Bik.ker , inhoudende j Dat ai foo hy verftaan had dat fijne Ouders van
het gunt voorfz.. is, kennijfe hekomen hebbende , rondelijk. hem te kennen
hadden gegeven, dat fj om verfcheyde gewigtige redenen ( hem Gerard Bik-
ker te voorens niet bekent') henlieden ten hoogflen hielden beledigt, ende
nimmermeer 't voorfz. Huwelijk, fouden toeflemmen, hy beraden was fijne
Ouders daar in te gelieven, ende fulkj af te gaan van de felve gegeven beledi-
ging, verklarende niet te willen y nogte in gelijke faken yets te fuilen doen,
""t ge-en fijn Ouders foude mogen mishagen , &c. by den Hoogen 'Rade op
den 27. Mey 1651. de Sententie van den Rade Provinciaal tenietge-
daan, ende de Vaderlijke magtende fchuldige eerbiedigheid op het alder-
fche^rpfte in agt nemende, ende doende vannieuvïs Regt, de raeergemelte
Joff. ^lida Koninks verboden haar met de Trouw-beloften, foofchrtpel^ksi
alsmondehnge, breederin den Proceife vermeld, te behelpen , tot fuiken
eptte, om hem wt kragt van dten te bedwingen, tegensfijn, ende fijn Oude-
ren dan^, met haar te moeten trouwen-, ontfeggende partyen ten weder-
zyden haren vorderen eys ,ende conclufie, foo in conventie , als reconventie
voor den gemelten Rade Provinciaal op elk anderen gedaan ende geno-
men , voor als nog.

Dog,alfoohetden voornoemden Gerard Bikjker ^ ende fijne Ouders
daar mede niet genoug en was, maar daar toe voornamentlijk-arbeyden, dat
de meergemelte Trouw-beloften geheel nul, ende kragteloos fouden wer-
den verklaart, ende hy dies niet tegenftaande onverhindert met een ander
foude mogen Trouwen: heeft hy by verklaringe van de felve Sententie

ftaan roet bewilliging endetoeftaan van fijne Ouders, fig met een ander
in Huvvelyk te begeven, ende dat fy Alida Kouinkj niet en foude vermo-
gen 't felve te beletten, nogte ook hem naar 't overlyden van fijne Ouders,
te bedwingen een Huwelijk met haar, wtkragtevan devoorfz beloften,
aan te gaan; isby Interpretatie op den 13. Martiii652. verklaart: Dat
fijr.e Ouders tot haren Overlijden toe, perpjierende in haar des-advoy, ende
eppofttien tegens dtjfelvs Huwelijk^, ende dat hj felvs tot hét voorfz,, Overly-
den toe, ende ook^ na doode van fijn Ouders perfiflerende in fijn reJpeSi , ende
trehoorfaamhsid, aan de felve , nieten foude wt kragte van de voorverhaalde
ΤroHVi-beloften , konnen , ofte mogen voerdengeconjiringeert; het z.y by 't Ie*
ven, het z.y ook^ naar de dood van fijne Ouders, met haar te moeten TroH-
vsen in facie Ecdefe, do^datbj^ 'tz.) by't leven, of mar doode van fijn
Ouders, fig willende begeven in Huwelijk,metyemand mders, de voornoem-
de AlidaKoninks foobydefe, alsby voorige Sententie, enbelet, ende ia
haar geheel was blyvende, om haar daar tegens te mogen oppoferen, behou-
dens hem, ende fijne Onders haarlttyder defenfie, ende fafiinue ter contra-
rie. Daar by wel op het alderfcherpfte de gehoorfaamheyd endefchuldige
eerbiedigheid van de Ouders, ende haar weygering ende weer-wil, wierd
gehandhaaft, dat hy ten dien aanfien niet en foude mogen werden be-
dwongen , dog niet foo veel fijn perfoon in fig felvs aanging, oft dat hy in
't geheel konde ontflagen werden van fijne gedane beloften , ende onder
datdekfel, tegens de felve konde toegelaten werden met een ander te mo-
gen Trouwen.

Maar alfooby de felve Interpretatie het vorder Regt van de voornoem-
de y4lida Koninks , niet in 't geheel aan haar toegewefen en vi'as, maar al-
leenlijk dat zy dien aangaande, onbelet, ende in haar geheel gelaten wierd,
in fuiken val daar tegens te mogen oppoferen, behoudens hem, ende fijne
Ouders haar tegen-fcggen ende béweringe, hadde de voornoemde gerard
Bikker fig in Mey 165 2. voor de derdemaal gekeerd aan den Hoogen Rade-t
endeby Re^ttefle verfogt: dat by ^ppoiriüemerit marginaal foude werden
verklaart, dat indien hy mogt refolveren met een ander te trouWen , hy
't felve foudemogen doen, fonder dat zy dat foude mogen beletten,&c.ver-
drayende by fijne bygebragte middelen de CU^fule-, voor als nog, dat die
alleen te verftaan was, tot dat by den Rade, anders, ofte naarder mogt wer-
den geoordeelt, fonder eenige verder infigt, ende foo fy meynden eenige
redenen in tegendeel te hebben, dat zy die binnen feekeren tijd, naar de ge-
dane , foude hebben in te brengen.

Waar op by haar het tegendeel ingebragt zijnde, ende onder andere
middelen dat de meergemelte Claufule, voor als nog , als zy verhoopt had-
de , fijninfigt alleen hadde, tot het Overlyden van fijne Ouders ; Immers,
ende in allen gevalle , niet verder tot fijnen voordeel konde werden geno-
men , dan dat hy met een ander niet en foude mogen Trouwen jegens
haar wille ende dank, foo lange als zy ongetrouwt bleev, ende haar eerlyk,
eude fonder opfpraak quani te dragen, &c. ende voorts contrarie conclufte
genomen, is by reconventie geeyft: Dat hy by Sententie van den Hoogen
Raade foude werden verklaart, wt kragtevan fyn veelvoudige gedaane
Trouw-beloften, verpligt, met haar te treden in ^en Huwelijken Sta-
te , ende dat hy dienvolgende foude werden gecondemneert: foo wanneer
hy fig in Huwelijken State wilde begeven , met niemand anders dan met
haar, wt kragte, ofte in gevolge van de meergemelte beloften, te trou-
wen ; ende daar op, hinc inde, ten wederzyden de faak befchreven, ende
voldongen zynde, is op den 25, February 1655. èsn Retjmranthetvooï^
nomdejyn verfoni^ o»tfei4, met compmfatie van koften; zynde ondertuifen
komen te Overlyden eerftde Moeder, ende daar na den meergemelten
uinaries Sticker, Vader van den voornomden Gerard 'Bikker, den welken
foo men feid, hem Gerard Bikker hy 'ïeflamente foude hebben onterit,
byaldienhy de beloften van fyne gehoorfaamheid aan hem gedaan, quam
té breeken, ofte oyt met de roornomde Juffrouw Aüda Koninkj quam te
trouwen.

Daar op de faaS by den voornomden Gerard %kker, naar Gjns Vaders
dood, in Revife hervat zijnde, alfoo hy niet gefmt en was , ongetrout te
blyven, ende vooralsnog nieten konde overgaan tegen fijn Vaders ver-
klaarde vville, ende fijne'^beloovde gehoorfaamheid , hem met de voor-
nomde^lida Koninks in Huwelijk te begeven, immers om daar door,
gelyi als men het doen wilde duyden , meteen volkomen gewyfde in het
een,ot£e ander , fijn gemoed, ende fijn Vaders wille te mogen voldoen,
de faak ten wtterften^ vervolgende. Ende daarop mede, on^erde Clau-
Jfile van Eehef, aandezyde van de voornoemde u^Iida JConinks
verfogt zynde; voor foo veel de Sententie van den Hove Provinciaal niet
volkomentlyk was voor goed gekend, is eindelyk om het groote gevolg
ingefien; datmen door dat middel, onder dekfel ende heymelijk verftand
met fyn Ouders , door foodane enkele weerwille, buyten vereys van wet-
telyke redenen, veel eerlyke Luyden haar Kinderen tegcns de meeninge
Van het derde ^rtijkel van de PoUtijke Ordonnantie', verf. Maar indien
é Ouders comparmn, &e. foude fien bediogen code mifleid te weiden,

in Revifte opden 23. February 16^6, by den HoogeK Rade ende de Hes-
ren en M" Willem Cjoes, Jacob vander €raaf, ende Adriaan van Almon-
de, Raden inden Hove Provinciaal·, Arent vander Duffen-, Raad ende
Fenfionarisder Stede Deljf·, fohan van Wevelichoven,Raad ende Penfionaris
der Stede Leyden; Cornelis vander Dufen , Raad ende Penfionaris der Stede
Schiedam; ende Niclaas 'R^aad, Burgermeefler der Stede Hoorn; verftaan^
ende verklaart in de Sententie van den Hoogen Rade van den 27, Mey 1651.
mitfgaders in de Interpretatie van de felve Sententie daar op gevolgt van
denzj.Marty 1652. te wefen, endede felve Sententie ende

reii i met de naargevolgde Interpretatie te niet te doen , ende corrigeren-
de de erreuren daar in bevonden, verklaart den (gedaagden by de Sententie
van den Hove Provinciaal, foo in conventie, als reconventiegewefen op den
derden July 16jo. tewefenniet befmard, met compenfatie van koftena
inhoudende als voeren condemnatie van de voornoemde fuffroaw Alida Ko-
ninks, op eet lij ^e ende redelij k^e foorwaarden, tot difcretie van den Hove,
in facie Ecclefis te moeten trouwen, &c. gelijk den meergemelten Gerard
BikXer met de felve, tot voldoeninge van dien, op den 14. Mey 1656,
tot May den in de Kerke is getrouvvt,

5 Ten tweeden; heeft een Dogter wettelijke oorfaak om haar gedane
beloften te ontfeggen, indien den Briiydegom een groote fomme ten Hu-
welijk heeft beloovet, ende daar na, in tegendeel, met vele fchulden
beflommert bevonden werd, in welken val den Bruydegom te vergeefs
de voldoeninge van de beloften eyft, van die geene tegens de welke hy
fijn eygen beloften niet en houd. ca^. de illis2. extr. de condit. αρροβΐ, de-
fponfat.cap. frufiray), de'Reg. Jur.in 6. ofte dat den Vader van den
Bruydegom ondertuifen, hangende de beloften , is komen te bahk-bree-
ken, gelijk als by den Hove van Holland is verftaan; Sie Papegay pagi
mihi^^.Crfeq.

ζ Ten derden ·, indien een van de Egt-genoten, hangende de verbintenis»
fig met een ander had verloopen, werd de weder-gade^ toegelaten de ge"
dane beloften vryelijk aflland te doen, ende aan een ander te mogen trou-
wen. cap.qHemadmodum extr. de jurejurand. Zanch, de matrimoni'
lib.i.difputat.

7 Ten vierden; indien na de verbintenis, een van beyde de handelaars,
door aangebooren gebrek, onbekwaam tot voort-teeling wierd bevonden,
i' 10. cum auth.feq.Cod, de repud. /.39. ^.i.ff. dejure dot. ofte door fiekte,
of gebrek, verminkt, ofte mifraaakt geworden was. Sie Zanch, Λ m^tri",
moniolib. i, difpm, 57, nnm, 4.

Tenvijvden; vervalt het regt van de Trouw-belofteii door verjaringe; g
Soo wanneer een van beyden het voltrekken van fijne beloften j daartoe
behoorlijk aangeinaantzynde, over de twee Jaren in gebreeken gebleven
was, in welken geval men verftaat, dat indien deweder-gade naderhand
met een ander Trouw-beloften aangaat, de eerfte beloften zijn verbrooken,
ende vervallen. 1.1. Cod.de Sponfalib. Ten waar dat hy wtlandig was , of
door eenige fiekte, ofte andere noodfakelijkheid was verhinderd, in wel-
ken geval den tijd, tot drie , vier, ende meer Jaren naar gelegentheid werd
verlengd, l.pea.jf. de Spotifalili. junöh.L z, CoiL de repttdiis. Meer ende
andere middelen van berouw, ende verval, zijntefien byZanch. dc Ma~
trimonio lib.r. difputat.^^. & feq^, ufejtte ad fin. Gutier. eod. cap,%^.cstm .
feq, Mantica de ambtg. convent. Ub. 3. m. 17. Menoch. de arbitr. [ad,
®^/·455· Chriftin. w/. 124. 3·

ï. Lafl-geving, ofte Vol- magt ,watf

а. algemeen) ofte byfonder.

j. ya» Eed fweeren, ende opdragt van onroi-

re»de goeden, hoedanig tevetlyien.
4. ïs enkel, ofie nut volle raagt m» alles tot

de [aak behoorende.
ƒ. mdrukkelijketOfflilfwijgeude.

б. wie L<tfl,ofie Vol-magt geven, ofte aanne-

8. Den La(i-aannemer, of, ende hoe vmt
verhonden, ende wathy moet verant-
woorden. 9.

Aft-geving, ofte Vol-magt, is een handeling daarbyyemand eenige £
—iialt.om yets voor een anderwt te voeren , fonder eenig winft-beding '
aanneemt. Li, φ tot.tit. f.& Cod. mmdati. als is een Laft-geving om
voor yemand wat te koopen, verkoopen, ofte fijne faken in het een, of in
het anaerwaar te nemen, daar toe dan wel een dankbaarlijke erkentenis
«aat £ot beicheydenheyd , maar niet wt eenige fckild. l. 6. in pr. f.

Laft.geving is, ofte algemeen, van allerhande faken, ende van alles SS
datter foude kunnen voorvallen, ofte van defe, ofte geena faak in 't byfon-
der. 1. !·§. 1.1.60 f. de procurator. 1.11, uit. ff. depfgnorat. aEl·. Son-
derling van faken, de welke om haar byfondere wtvoering niet verftaan en
werden onder een algemeene laft begrepen tezyn , gelyk als is het aangaan,
ofte verlaten van Eryeniife, ofte het nemen van befit. ff,%ac-

quir. hereditat. tit.ff. de Acquir. vel amitt. popjf. om eenig goed te verkoo-
pen, ende te leveren. /. ff. deprocuratorib. quijtfcheldinge te doen,/. 28.
ff. depaB. Overkomft te maken. /.13, ff.eod. /.7. Cod. detranfaUiomh.
Eed-fweerei>. l. ij. uit. f. de jurejurando ^ ende diergelijke. Devyelke
niet fonder byfondere laft kunnen werden wtgevoert, ten waar den Lail,
hebber voor de geftading van dien fig fterk maakte, - ende de geftading
daar op volgde, in welken geval de handelinge beftaat, gelijk of den Laft-
gever dat van den beginne had gelafl: gedaan te werden, l.ult, Cod. St majer
fait. rat. hab. & ibi DD. /, tilt. Cod. ad Senatufconfult^ Maeedon. L 60, ff.
de Reg.jur.

3 Ende aangaande faken de welke tot het Verlijden van dien eenige folem-
niteit, ofte noodfakelijke onderhoudinge vereyiTen, en kunnen een ander
niet bevolen werden, of moet benevens de Laft-geving, de felve felemni-
tett ende onderhoudinge voldaan werden. Gelijk als Eed-fweeren ,om in
den naam , ende in de Ziele van een ander een Eed te fweeren , hoedanigen
laft niet volkomenenis, of den laft-ge ver moet eerft den felven Eed be-
hoorlijk gedaan hebben , ende daar van moet in de Vol-magt blyken, waar
op den Gemagtigde dan voorts Eed doen mag. Sie Carpzov. defin.forenf,
part. I. conflit. 12. defin. 12. Berlich. pan. i. couelsif. 29. ham, 24. Sulks
«ok by veele werd geoordeeld dat de Vol-magtea oiil Opdragten van on-
roefende goederen te doen, voor het Geregt.moeten gefchieden, ende voor
Notaris ende Getuygen verleden niet genoug en zijn , om dat de opdragt
felv foodanig verley vereyft. Soo is gekeurt by de 119. Keur der Stad Ley-
tien, dat geenè "brieven van _ Jranjj/oïten, Opdragt, ofte Verbintenis van
eenige onroerende goederen, by Schepenen fitlleu werden betegelt, op andere
Procaratien ah die verleden endegepaffeen siijn voor Geregten van Steeden,
Dorpen, ofte VlekXen, magt hebbende om over het bez.egelen van Tranfpor-
ten , Alienatien efte VerbiMeniffen van onroerende goederen te flam,

4 Algemeene Laft-geving is wederom- enkel, daar by alleenlijk gelaft
werd het waarnemen van alle des Laft-gevers faken. /. 60. l, ff. de pro-
curator. ofte met de bygevougde Claufnle, om in alle .fijne faken vrye-
lijk te handelen, ende alles te doen, wes den Laft-gever tegenwoordig
zijnde, foude kunnen , ofte mogen doen. l. y8. Φ d. 1. 60, ff. de procurator·

ende metter daad gefchied , gelijk als of ik tegenwoordig zijnde, een ander
willens ende wetens mijn faken Iaat wtvoeren, l. (f. z, l. ig. /. jS-f'

tot faken van regten, üt. ff. de procarat. daar van hier naar t'fijner plaats.'
Andere tot faken buytenregt ende in gemeene handeling. /. i^.inpr. &
ί. I. ƒ. deprocttrat. waar van hier eygentlijk werd gehandeld.

Laft-geven ende Laft-aannemen mogen alle die gene, de welke vrye-<ί
lijk handelen, ende haar fel ven kragteHjk verbinden kunnen. l.iz.§.6.
l' de obligat. & αίΐ. ende dat vaii alle faken ende daden, de wel- J

Niemand en behouvt den laft aan hem gegeven aan te némen , of hy 8
wil, maar aangenomen hebbende j is gehouden 't fclve wt te voeren. /. is.
§.uh.l. 27. i. z.ff.mandati, $.pen.inftit. eod. l.^.Cod. de obligat. &
aEl·. daar wt dan een wederzijds verband voortkomt; Aan de zyde van den
Laft-aannemer, dat hy fijn laft niet te buyten en gaa, ende de felve wel ende
getrouwlijk wtvoere. infl.de mandata, l. §. ff. de procurator,
l. \o. in pr. ff, mandati. /. 22. /.35./. 6q. uit. ff. vmndati, ende foo hy
fijnen laii te buyten ging.foude in vergoedinge van de fchade gehouden zijn.
/,13, /.19. ƒ· remratamhaberi. fonder kortinge, of vergoedinge te mogen
hebben van de onkoften buyten laft gedaan, l. 36. JJ. z.ff'. mandati. l. 12.
Cod.eod. Het welk foo te verftaan is, dathy fijnen laft niet te buyten en
gaat, de welke yets doet, het welk by gevolg tot de wtvoeringe van iijn !ail
behoord, arg. l. 62. l,6<^.ff. de promratortbm. ofte yets sndcrs doet daar
by gelijkheid vaade faak, ende het doen den Laft-gever foo veel aan gele-
gen is, als het geene in de Laft-geving was wtgedrukt. /. uit. uit. ff;
mandati,

Den Laft-aannemer mag ook den felven fijnen laft aan een ander over 9
doen. Z.8 ^.ff, ^andat. al waart dat de Laft-gevinge ^een overftellinge
m en hield, gelijk als wel gemeenlijk, byfonderlijk in de^Laft-gevinge van
Regts-vorderhjke faken, daar by fulks meerendeels werd wtgedrukt, -
ten waar aan de wtVoeringe van de perfoon , die de faak werd aanbevolen,
fonderling was gelegen, ofhet een faak was die een byfondere laft verey-
fte, de welke fonder de magt van overftellinge aan een ander niet en foude
mogen werden bevolen, arg.l. ff.de jurifdict, l: 10. C^d. depaSt. Sie
Wurmfer, praci. tit. obf. i.mm. i. Chriftin. ad leg. Mechlin. uV. i,
art. 25.

Daar-en. tegen is den Laft-gever gehouden het geene wtkragt van fij- lo
nenlail: is gedaan, éride wtgerigt, tegeftaden, endeden Laft-aannemer
te vergoeden al dat hy aan de wtvoeringe van de aangenomen laft te koft
heevt gehangen, ende hem buyten alle ichade ende vvinft-dervirio· te hou-

9. /. zz. z. /. z6J. 6. ff. mandati. l. 23. in βη. ff. de Reg. jur. ende
daar-én-boven fijn verfuynide tijd, ende nioeyte naar redelijkheid. /. i.dr
tot. tit. ff. de Extraordinar. (^ognitionib.

I j Den laft houd op, I. Soo haaft het geene belaft was is wtgevoert, foo
dat al 't geen daar na gedaan werd, den Laft-gever niet en behouvt geftand
te doen, l.i^.ff.de pa£l. 1.86. ff.de folpit.

II. Door de dood vaneen van beyden. lo.inflit. de mandat, l.z6,
l. 27, §. 5. l. $7. ff. mandati.

III. Door tydelijke opfegginge van den Laft-aannemer. /. 22. §, alt.
l. 23. $. ff. mandati. ofte wederroupinge van den Laft-gever , defaak
jfoginfijn geheel zijnde, l.iz.§.penult, Li^.ff. mandati, ofte weder-
zijdfe ontilaginge. arg. l. is.ff. de Reg-jnr. ^.Φ,ίηβίί. ^ib. mod, tolli-
tur obliiratio.

ï. Wiffel'hnndding wat, ende νΛη hoedanig 4. Of, ende hoedanig bji een derde, teyeerett
aantaal. van den teykenaar aan te nemen , ende
2· .Aangenomen, of, ende hoe verre verbind. van tpat regt.

J. Syareygeringreatte doen , endevanhoe- f. Overwjfinge ,andersajjïgnatie,wat, ende
danig regt tegen den trekker. van wat kragt.

Wiilel-handeling is een overkomft onder den Koopluyden ge-
" bruikelijk, daarbyyemand feeker geld, by hem omtvangen , voor Teeker
gewin aanneemt, op feekre tijd ende plaats aaneen ander te doen tellen.

Daarwt een dubbel aantaal voortkomt, het een jegens die geene op de
welke den Wiflel-briev houd, arg. 1.1. ff.de pa5i.l. 5. (^od.de ohltgat. &
aB. want alle Koopluyden zijn fchuldig a?n te nemen de Wiilèl-brieven,

Het ander jegens den Wiflel-trekker felVj dathy de fel ν e trek ende
O verwijs op yemand die de felve aanneemt, doet voldoen, ofte anders ver-
goed het kort dat daar aan gelegen was. Ι.τ.2, ff.de eo qmd cerlo loco.

Tot dien eynde moet die geene die een Wiifel-briev, op hem getrokken,
werd aangeboden, de felye, ofte aannemen te betalen, ofte verwerpen.

arg.^.n. infiit.mandati. Maar aangenomen hebbende, is fchuldig ten 2·
dage in de WiiTel-briev genomt, de betalinge te doen, d, §. ii. ίηβίί. man-
dat, offoo hy hem in Regten laat betrekken j werdwtde aanneminge,
fonder eenig verfet daar tegen te doen, gewefen by Νawptiffement,
ofte handvollinge, onder Borg-togt van weder te geven, foo by eynd-oor-
deel anders verftaan wierd ,'tfelve te moeten voldoen. Sie de Coüuy-
men van Antwerpen, cap. >^6. art, i. Coftuymen van Amfteldam,
cap.^o.art z.

Maar wierd de felve geweygerd, is den houder van de feive Wiffel- 5
briev gehouden, daartegens terftond, ofbinnen den derden dag daar na,
pretefi te doen, ende verhaal van ichadedaar door te lyden , wettelijk te
doen aanfeggen, het welk aan den trekker tydelijk overgefonden zijnde,
is hy gehouden den Wiffel-briev, met alle fchade daar op gevallen , goed
te doen. Coftuym. van Antvverp, cap. ■^^.art, 8. Coiluymen van Am-
fteldam , eap, 50. an, 3.4.

Als de felve Wiffel-briev aangenomen zijnde, op fijn tijd niet en werd
betaald, moet de felve pmefiatie , ende verhaal-betiiyg, mede tydelijk,
dat is, binnen agt, of tien dagen , of feekren korten tijd daarna gedaan
werden, of anders- verheft den houder fijn regt, tegens den trekker van
den Briev. Coftuymen van Antvverp, d·. cap, 5 5. m. 9. Van Amfteldam,

Dit regt van Wiflel-trekken werd foo nauw onder den Koopluyden on-
derhouden , dat de weygering van dien , of den trekker, of die geene daar
die op houd, buyten geloof fteld, ende daar wt onmagt van betaling, of
verloop van faken beiloten werd.

Derhal ven foo den Wiffel-briev niet en werd aangenomen by die geene 4
daar de ielve op houd, mag een derde, ter eeren van den trekker; de felve
aannemen, de welke wt foodanige aanneminge mede ende foo wel ver-
bonden IS, als of de fdve op hem was getrokken: mits dat hem werde
overgegeven het regt tegens die geene daar de felve op houd, ende daar te-
gens net proteli gedaan is , als mede tegens den trekker , om aan de felve
lijn verhaal temogen hehhtn, arg.l.^^. f, de miot. gefiJ-^^-^^^-^e

mandata. Sie de Coftuym. van Antwerp. cap, y c. art. J. Van Amfteldam,
cap. jo.m.io. II. tril

O vervp'finge, anders ^jfl^natie, is maar een enkde aanwyfinge, de y
welke in fig fel ven niet en verbind, /.21, ff. de Nevatiomb. ten zy het felve
by den aangewefen fchuldenaar mede werd aangenomen. Jj, 3. inflit. qmk~
md,l. u.ff.dsNovatm, Waar vant'fijner plaatfebreedér

1 V rErbintenis by overkomft gelijk, is allerley daad, daar door den een
V den ander fonder overkomft foodanig verbind, gelijk of daar over-
komft tuffen beyden vjas gekomen. lufl. de oblig. qmfiex contr. nafc,
Ζ Soodanige verbintenis geevt het onderwinden ende wtvoeren van een
anderens faken, het zy datinen ter minne, ende fonder laii voor een afvve-
fende Vrund des felvs faken verrigt. i. mjiit, de oblig, qii£ cjnaft ex contr '.
φ· tat, tit, ff. & Qod. de neget.gejl·. of dat de wtvoeringe van eens anders fa-
ken voort komt wt gevolg van fekren aangenomen laft,ofte dienft; gelijk als
zijn Voogden, Procureurs, Laft, ende Bewindhebbers, ende diergeliike.

Soo werden al die geene die haar eens anderens faken onderwinden, het
zy dan wt iaft, ofte ter minne, ftilfv^ygende verbonden, daar in te doen al
wat de redelijkheid ende behoorlijkheid tot nut van de onderwondene faken
mede brengt, ende daar van goede rekening te doen, de welke den anderen
wiens faken werden verrigt, wederom verbinden tot vergoedinge van het
gene daar aan te koft is gehangen,ofte anderfins,naar redelijkheid, daar door
is befchadigt, ofte verhinderd, /.z./.ip. jf. 4. ƒ. de Kegot-gefl. 1. ^^.ff.eod.

3 Alfoo zijn Voogden van Wees - kinderen, tot reekeninge, bewijs, ende
reliqua. l.'i.f. de tut. & rat. dtftrah, ende boven dien tot verantwoordinge
ende vergoedinge van hetgeen door haar verfiiym , oftequade trouweniet
wtgevoert, verlooren , ofte befchadigt is. d.l.i. l. iS.ff.de tut. & rat.
diflrah.l. ^. l. J. Cod. arbitr. tut, Daar-en-tcgen wederom die geene die
op haren arbeid moeten leven , buyten de onkoften by haar gedaan , ook
voor haar verfuymden tijd, indien fy dat begeeren , naar redelijkheid ge-
loont werden, arg. l, η. ff. tefiam. quemadmod, apsr.jmSi. l. H-inpr. ff.
de admintfir- tutor.

4 Ende alfoo werd die geene die eenig onroerend goed in Rijnland, ofte
andere plaatfen, daar foodanige gewoonte is, koopt, onderworpen het Regt
van Naafting, daar by dat hy ftilfwygende verbonden is, de koop aan een
van de naafte Magen van den verkooper, binnen feekren tijd over te doen,
indien dat het vcrfogt werd. Waar van hiervoor in het lY.BoptJ^^het
XIX, W.

ONder dcfe verbintenis werd mede gereekent het geene wt gemeen-
fchapjby gelijkenis van Maatfchap voortkomt, gelijk als zijn Ce~
meBfchaps-deeiingi ende Erv-fchejditjg. Dewelke daar in beftaan , dat i
die geene die met een ander yets gemeens, ende onverdeelt heevt, het zy
wc oorfaak vaai gemeenfchap , mede-ervnis, t'famen-belending, ofte ander-
fins , '10e dat het foude mogen wefen, gehouden is, tot believen van fijn
Mede-makker, tefcheyden ende deelen, /.14. ί .2. ^, commm,_ dtvid, /.14.
ff.profocia,

Gcineenfchaps-deyling , ibo vanbefit, of van eygendom, moet gefchie-
den by gelijke ilukken , of deelen , in het gunt by itukken deylbaar is. 4.
inflit. de offic. jnd. Ende in het geene by nukken niet deylbaar en is , moet
tuifen gebruik ende eygendom onderfcheid gemaakt werden.

Aangaande 't gebruik , of befit, het felve werd meeft gedeeld by ge-
bruik van tijden, indien elk even veel daar in geregtigt is. /. 19. fin. ff.
commirn. divid. of by verhooging, ende aan de roeeft-bicdende van de befit-
genociten, ook wel by keure te geev, of te neem; Menoch. de arhitrar. jud.
lib. i. cm. 5, caf. 442,. Chriilin. vol. 5. decif. iió.mm. 13. Nadat de
Keuren van deplaatfen byfonder, ofte verfcheydentlijk luyden. Sie Co-
fuiym. van Amvverp. tit. 47. art. z. Keuren van Leyden, art. 125. Hand-
veften van Zuid-Holland, pag. 409. art. 31. Maar heevt yemand meer ey-
gen daar in, die fal fijn keiu-hebben, om hetbefit, of het gebruik voor
fcekren tijd te hebben, of by een ander te doen hebben voor den prijs by dc
andere geboden, daar vooren Borg ftellende, of den minder eygen 't felve
ioeteftaan. /. 34, 2. Cod. dedenat. /.3. (^od.comm, divid. Sandetó. 4.
tit, II. defin. 4. Keuren van Leyden, d. art. 1

In Rijnland, fco wanneer eenig Land-gemengder veur gemeen leggeö- 2
de 5 vvtter huyr is, ende geen-nieuvye huyr gemaakt en werd, werd het ge-
bruik van uien , ter bequamer tijd, ende naar den oirboir, elks na fijn aan-
deel, by Schout; ende Geregte toegefchaart,■ ter tijd toe dat het we-
derom

derom verhuyrt is. Weyland gemeenlijk op Mey-avondom metBeeften
te weyen: , : · . . ^ . , .

Weyens te reekenen, ende werd gemeenlijk een Morgen Lands met twee
ichare Weyens befet. Maar Wrenfe Volens, een Volen van drie Jaar,
lippende OHèn, Stieren van drie Jaar, rnydige, ofte rappige Schapen, Paar-
dens die agter beflagen zijn, Verkens die ongelubt zijn, werden voor geen
fchaarbaar goed gehouden.

Het Maey, ofte Hoy-land werd gemeenlijk gefchaart op S'. Olofs-
avond : De Teel, ofte Ploeg-Landen op St. Pieters-avond ad Cathedram.
Et-groen, Kennip, ende Raap-waarden, werden gefchaart als het nut ende
oirboiris: Sie de Coftuymen van Rijnland, an^ 51» 52· ende't gene daar
op aangeteykent, daar onder een Tmbe van Baljuw ende welgeboren man-
nen van Rijnland, 24. O£iob. 1515. Handveften van Zuid-Holland,
pag. 409. endedenieuwe Editie door facob van Oudenhoven, pag. 535.
Grot. Inlejd. lib. 2S. verf. Vm Landen.
3 Defe manier van fchaarden; is op fommige plaatfen , voornamentlijk
inBraband, ende Gelderland, feer gemeen, ende in Stads, ofte Land-
gemeene-waarden, Gorfingen, ofte wtter-Dijken , een geduyrig gebruik,
ende gewoonte.

De eyndelijke fcheydinge ertde deylinge van eygendom, gefchied mede
by {lukken, ende gelijke deelen, ende het geene by ftukken niet deelbaar
■en is, moet mede volgen aan die geene die 't meelle deel heevt, mi^®
doende vergoeding aan de anderen. /. 6. β. γ. cowmnn, divid. ofte, de
deelen gelijk zijnde aan die geene die het meefte bied, ende moet hy, die
daar aan blij vt, het geen hy belooyt 5 betalen in gereden Gelde, raids dat

die van fijn gedeelte fcheid, gehouden blijvt hetfelve met goede verfee-
kertheid te verwaarborgen, als in verkoopingen. ar^, 1.14. Cod.faml.
Erctfcmd. Keuren van Leyden, d. art. 123.

Dit gefchied ook wel by lootinge, ofte ftellinge, te neem , of te geev.
Coikiym. van Antwerp. d. tit. 47. art. 42. Keuren van Leyden, ά· muqy
Coiluym. vanMechlen5i«M<5. 47

Dog als het den eenen niet gelegen en is het goed tekoopen, ofte het
gebruyk aan te ftaan, gelijk als voorfeid is, foo en is den telven naar
Regten niet gehouden het goed te nemen, ofte den anderen te gunnen
voor foo geringen prijs als het hetn te geev, of te neem gefteld is: maar
foudeby oneenigheyd het goed by openbare opveyling aan de meeit-bie-
dendeverkoft, ofverhuyrtmoeten werden. /. 3. infin.Colcomm.dwid.
& ibi Bald. Caftrenf. Zalicet. & Azo in fumm. n. 8. in fin. Jaion ad
§. qttéidam 10. ίφί. de αξίίοηώ. nnm. 60. Zy^z- tiotii. jw. Belg, UK
fam. ercifc. j tt-

Alle hetwelk wel meeft te pas komt in gemeene Huyfingen, devvexKe
fonderfchade, ofte ongerijv nieten kunnen aanftukken gedeeld werden,
gelijk als Land , ofte ander goed.

Land-gemeene verdeelinge, ofte fcheydinge, anders grond-fchaardinge,'
gefchied in de lengte, ende niet in de breette, ofte over dwers, van de Zee-
kant, ofte Rivier af te beginnen. Grot. Inleyd.Uh.i. cap. z2>. v^rf* Op
veeleplaatfen, Twhc beleid op de ^o,Coflujimenvan''R^nlaiid den iS.No-
vemb. 1561. 19. .

Erv-fcheydinge kan genomen werden in een dubbelden fin, endeis4
tweederhande, de eerfte is van mede-ervenis , d'ander van t'famcn-belen-

In fcheyding ende deylinge van mede-ervenis, heévtmede plaats het
gunt hier voor van andere gemeeftfchap is gefeid.

Op fommige plaatfen is naar het voorfchrift van de Gecftelijke Regten,
Genef 13. p. cap. 1. extr. de Paroch. & ibi Canon, wel een oud gebruik,dat,
daar twee Kinderen zijn, den oudften deelen fteld, ende den jongften kieft.'
SieAuguftin. deCmtate Deii lik i6. cap. 20. in fin. Maar hetfelve en
is, nogte by de Roomfe Regten, Gail. Uh.z. obferv.iiS. & Wefemb.
parat. D. fawil. ercifc, nnw. Fachin. lib-6.cap.iJ. Meaoch. de arbitr.
jud. caf. 123. nogte by dc praólijke, ende gewoonte van defe Landen aan'·
genomen, Sie Chriftin, vol, 2..decif. 180. mmer, t. Zyps. not. jur. 'Betg^
tit,famtL ercifc, in pr.

Landen, fonder feekre Land-fcheydinge, ofteafpalinge, fpruyt deftil-
fvvygende verbintenis om te gedoogen dat de oude fcheydinge werden ver-
nieuwt , en verklaart voor foo veel die by Brieven j teikeningen, oirkon-
den, ofte oude gerugten, kunnen werden gevonden, l. 8.1.11. ff. fin. re-
gmd, Wefenbec. parat. eod. nam.j. Maicard. deprobat. cwc/, 394. d'
Jè^^. ofte by gebreeke van dien niéuwe grond ende Erv-fcheydinge werd
gefteld. Defe werden gemeenlijk naar het voorfchrift l. 3. Ced. fin. regmd.
op de metinge ende het feggen van gefworen Land-meters ende Roy-mee-
fters, by den Regter, naar redelijkheid, geoordeeld ende gefteld. Chriftin,
vol. z. decif. 185. num. 4. Vinn. ad Wefenb. paratit, fininm regmd.d.
mm. 7. Waar in dikwils om gevoegs wille, den een wat meer als den an-
der werd toegefchat, mits dat het felve met geld werd vergoedet, ende ge-
lijk gemaakt. l. 2. 5.4. $.ff:fin. regmd.

Alle Landen werden gereekent ter halver Sloot, GIoiT. in l. 2,$. i. verb,
confimo,ff.^de atjna pluv.arcend. Ύη&\\.νοΙ. ζ, praBtcahil, concldf, <^94.
littera C. & vol. 4. concluf. 448. littera F.

Maar of, ende wat plaats tuflen Woon-huyfen endeGebomvén moet
gelaten werden, daarvan zijn vanouds in de Steden byfondere Keuren
geweeft, dog zijn meeftendeel veranderd ende te niet gedaan , fulks dat de
Huyfen ende Woon-plaatfen nu voortaan, ofte digt ende rakende aan den
anderen, ofte ook wel op gemeene muyren aan weder-zyden werden ge-
bouwt. Sie de Keuren der Stad Leyden, art. 104. ende volgende.

3. Gefchenken boven de vijv honden Kcom·. 6. Cefchenhen vanallt goed, of, ende hos

4. Hoe veel het fdveinonfe Munt wtbrengt. vervallen, tnde n>eer-ro^e» mogei»
f. Of een gifte boven den ƒ00. Roornjgnl- merden,

BY gelijkenis van O verkomft, werd ook yemand die wt niildadigheid
aan een ander yets ter Schenk beloovt, aan den aannemer verbonden,
om dat te voldoen. /.35, §.Hlt.Cod.dedon(ttmibm,$.z-inflit.dedanat.
l, 5./. Φ /. 6. Cod. de obligat, & αξί.

Andere, is de welke wt de hand, ende onder den levenden gefchied. i
i. i.inftit.dedonat. Andere de welke ter fake, endewt nadenken des
doods gefchied, als yemand op fijn fterv-bedde, of wt bedenken des doods
aan een ander yets geevt te behouden, foo hy van die fiekte, ofte dat gevaar
des doods komt te Overlyden , anders foo hy het overlevet, weder te ge-
ven, ofte niet te genieten, ten zy» ende voor dat hy fonder 't felve te weder-
roupen, komt te Overlyden. '§. i. infl. de donauonib. in de welke in alles
het regt van de makingen by Wtterfle-mllen gevolgtwerd. ά.^.ι.ίφι.
de donation, 1.17. in fin. ff. de mort. caaf, donat.

Andere is wederom de welke metter daad, andere de welke onder fee-2,
ker indien, ende onder feekre laft gefchied, de welke foo die niet en volgt,
het gegeven wederom geeyft mag werden. /. i. C^ tit. Cad. de donat. ψ&
'ftih modo, l.fin, Cad, de revocand. donationib.

Tot het beftaan van een Gifte, ofte Gefchenk, is ook aanneminge van
noden, fonder de welke de gifte kragteloos is. 1.10. /. 16. ff, de donatiomb.
welke aanneminge ook door den Notaris een ander van onfent wegen , en-
de door onfe laft gefchieden mag, l. 4. jf. eod. Joann, ^ Sande lib. 5. tit. i.
defin. i. Chriftin. vol.u deeif.86. ηΗΥη.η.%, & decif. 185. mm. 66.
ook door Brieven van aanneminge, by Luyden niet tegenwoordig zijn-
de. /. 10. ff, U 6. (Jod. de donat. Welke aanneminge foo haaft die gefchied
is , de gift in fijn volle kragt beftaat , ende daar wt regt gemaakt
mag werden, d. l. 3. ƒ". de oblig. & aB. /. 6. Cod, eod.jmÜ:, /. 35· -S^·
Cod. de donau

Om de overdadige ende onbedagte mildigheid in te tomen, v?as by den 3
befchreven R egten ingevoert, dat alle Gefchenken boven de waarde van
vijv honderd Roomfe Goud-gulden nieten mogten beftaan, of de felve
mollen by een openbaar, ende wettelijk gefchrift, voor het Geregt van de
plaats verleden ende beveftigt zijn. /. 27. /.32. Cod. de donat. jmÜ. L pen·
£od,eod. Het welk of als nog by ons plaats heevt te vergeevs werd getwy-
velt, dewijl het felve nergens, ofte oyt is te niet gedaan. Als alleen dat de-
wijl alle openbare gefchriften, de welke te voorens by het Geregt van de
plaats plagen te gefchieden, fonder onderfcheid by ons voor een Notaris
ende twee Getuygen verleden, voikomentlijk bekragtigt werden, daar wd
volgt, dat foodanige Gefchenken, mede voor Notaris ende Getuygen ver-
leden , voor volkomen gehouden fouden moeten werden.

geld fouden komen te bedragen, is onder de Geleerden onfes tijdseen
twiftige faak, waar van die, dewelke de waarde naar het gewigt van de
felveRoomfe Goud-guldens, naar de fwaarte, niet van de Geld-ponden,
niaar van de Medicinale , ende het gev?igt van'de Genees-kruid-ponden,
(het welke onveranderd is gebleven) hebben willen fchatten, wel het fee-
kerfle gevoelen hebben. Van welke ftukken Gouds deLxxii. een pond
gewigt wt maakten. /. y. Cod, de SHfceptorib. jmü. l. 2. Cod.de Veter,
numifmat. poteflate. Welke ponden even foo fwaar van gewigt zijn geweeft,
als jegenwoordig de Medicinale j ende Genees-kruid gewigt-ponden,
daarvan maar χ 11. oncien in een pond gereekent wierden, wegende om-
trent foo fwaar als xiii. oncien van het jegenv700rdige Geld-gewigt. Van
hoedanig gewigt fes der Roomfe Goud-guldens, een oncie goud gewogen
hebben, de welke twaalvmaaj verdubbe d j de lxxi i. der fel ver een pond
Goud van twaalvnuden wt maakten. Het welk om met onfe Munt ende
Geld-gewigt over een te brengen, fy gelet, dat een pond Ducaten Goud
■van xvi. oncien gefchat werd op omtrent feven hondert guldens, het welk
verdeeld in xvr. oncien, komt yder once Goud, te bedragen omtrent
xEiv. gulden, daar van afgetrokken in onderfcheid van de jfvi. tot de xn.
nucien, die de tegenwoordige-Geld-ponden meerder hebben,als de Room-
fe ponden hadden , een vierde-deel, blijvt nog omtrent de xxxiii. gulden,
daarby gedaan een dertiende deel, die de Roomfe xii, nucien fwaarder
woegen, ais de jegenwoordige χ 11. nucien Geld-gewigt, blijvt naar het
ielve gewigte, yder oncie Goud naardejuyfting van het tegenwoordige
Geld-gewigt, in waardeomtrentxxxvi. gulden: het welk verdeeld in ies
deelen, daar van yder een twee-en-cfeventigfte deel van een pond was,
komt te bedragen de juyfte waarde van fes gulden,

Soo dat na de felve reekening yder Roomfe Goud-gulden , naar onfe da-
gelijkfe Munt, foude. bedragen de waarde van fes guldens, ofte een pond
groot, 't welk over een komt met een dubbelden gouden Karolus gulden,
ofte een ouden Vrankrijkfen-fchild, wegende omtrent een fefte-deel fwaar-
der als een gouden Ducaat, daar van de vijv honderd fouden bedragen een
fomme van drie 'duyfent gulden. Dan alfoo de felve fchattinge beftaan
heeft in vijv honderd Goude ftukken, als doen in gemeen gebruik zijnde»
daar van yder foo veel waard was , als honderd ituy vers, als doen mede in
gebruik. /. 5, ^. 6-.jf. dehis quieffud, l. pen. & ult.jf. de in jus vpcatid»
47·#· de mmftmiff.. iefiam.. welke ftuy vers omtrent foo veel deden, als-
by ons een brafpenning plag te doen, ende by ons geen andere Goude ftuk-
ken ia gebruik zijn, ofte oyt gewecii zijn, de welke daar naaft by komen,

als een Hollandfen gouden Ducaat van vij ν gulden in waarden, mede bedra-
gende honderd Hollandfe gemeene ftuyvers, werd het felve niet fonder
reden op 't nauvvfte genomen op vijv honderd Ducaten, dat is , twee duy-
fent vijv honderd gulden, fulks het felve vverd gefchat by den Hovevan
Vr iemand. Joann. aSande lib. ^.tit, τ. de fin. ende jegemvoordig nog
in buitjiand volgens tuyg van Carpzov. EleÜoraL Kejponf. tit. 7, re-
fponf. 56.

Of ini een gifte van meer als vijf hondert ducaten, in 't geheel foude J
komen te vervallen, door dien dat die niet v?ettelijk en was verleyd ? Werd
verftaan dat defelve tot daar toe foude mogen beftaan, ende alleen het
geen defelve meerder bedroug foude komen te vervallen, arg. l, 34. inpr»
^•ll'i.l.infin, Cod.dedonat, l. zi. §.i.jf.eod. Novell.cap.i. §.
illHdettam. Vide Jul, Clar, Ub, i.fententiar. §.donaho. qu/s-fl. 17. num, 2.
Andr. Gaü. lib. 2. ohferv. 5. num. 8.

Anders Schenkingen hoe groot die ook zijn , aKvaart van alle des Schen- 6
kers goed, mogen ende bly ven beftaan. /. 17. i. jf. ^&infraptd. fre-
ditoram /.35. i. ^.-Cod. dedomt. mits dat die op fodanige wyfe werden
vplyd. Het welk alleen verftaan v?erd van tegenwoordige, om dat Schen-
kinge van toekomende goederen, het maken van Wtterfle-wilien belet,
ende derhalven naar Regten niet beftaan en mag. Sie Mantic. de tacit. &
amhig. convent. Itb. 12. tit. 16. Ant. Fab. ad Codic, lib. 8, üt, 36. defin,
Jul. Glar, lib, 4. Sentent. §. donatio, qudifl. 19. Teffaur. decif. 99.

Alleen dat Gefchenken van alle goed, ofte een groot gedeelte van dien,
by yemand die geen Kinderen en heeft, ofte waarfchijnlijk heeft gedagt
niet te fullen krygen, werd verftaan vernietigt, ofte weer-roupen, indiea
hy daar na Kinderen teeld, ende na laat, de vpelke foodane giften mogen
weder eyflen , om dat foodanig indien , daar onder ftüfwygende verftaan
werd begrepen te zijn. /. 8. Cod. de revocand. domt. 1.102. ff. de condit..&
demonftrat.l 50. ^d, de fideicommtjT.

Andere «jcfchenken mogen ook weer-roupen werden ende vervallen, 7-
door groote ondankbaarheid, ende ondaad, den Schenker aangedaan. Ge-
lijk of den aannemer na des Schenkers leven ftond , hem floeg, ofte opent-
hjke lafter ende hoon aan dede , of dat hy hem , in groote armoede verval-
len , geen byftand des levens-behouften wilde doen, ende diergelijke. 1.10.

%, By wie te dragen, ende te gelden, ende f. ^anvaitrdmg v<tn Ervnis, of, ende hoe

4. Hoedtittige fchattinge van de behouden ende ne fonder oorfaik, ie veel, ofte te ever

BY gelijkenis van Gemeenfchap, werden de Koopluyden van een be-
vragt-Schip , welkers Koopmanfchappen ende goederen behouden
over-komen, tot vergoedinge verbonden aan de andere > wiens Koopman-
fchappen ende goederen, door wtwerpen, ofte anderfins, ten behoud van
liet Schip, verlooren > bedurven, of befchadigt zijn. /. i. & 2. ff. ad, leg.
jRhod. de jaB. Het welk byons Avarije, oke. Havarije genomtwerd.
Waar van het beduydfel der benarainge te fien is in den brief van Marcm
Zuerins Boxhorn gefchreven aan den Profeff'or Arnold Finnen, over
fijn aanmerkinge ad Petri Teccii rem Namkam-, by my vertaalt ende nader
aangewefen op het traslaat van Avarije van ^mntijn Weitfen,

1 Havarije is tweederhande, andere gemeene, andere diemen Haverije-
^rojfe nomt.

Gemeene Haverije begrijpt alle gemeene onkoften buyten nood, ende
Schip-breuk, als zijn Lootfmans-geld, Tollen, ende Ongelden op de
Schepen ende Waren, in 't komen ende gaan langs de Rivieren betaalt, de
welke maar alleen gedragen werden, by, ende over het ingeladen goed>
elks naar fijn waarde.

Haverije-Groffe is de vergoedinge van allefchade by over-boord-wer-
pen van goederen, kerven van Maften. Ankers, Kabels, Touwen,Troffen,
Takels , ende Gewant, met gemeene toeftemminge, tot behoud van het
Schip dat in nood was gedaan, de welke niet alleen gedragen werd by de in-
geladen goeden,maar ook by het Schip,toeruftinge en de waarde van dien.
Sie Qjjinfiijn Weitfen traü. van Avarije^verf. Avarije is tweederhande»
Wifbuyfe Zee-regten, art, iz. 21, 25. 28. 60. Schips-regten van Kajf^f
Κ λ r ε l van den Jare 15 ji. art, 41. ende van Koning Philips van
• den laatften Oélober 1555. tit. van Schip-breeking, art, 4. ende volg-

2 Indefe vergoedinge zijn gehouden aldiegeene, die daar yets aan ge-
legen is, dat het Schip is behouden , ende voor foo veel als hem daar aan

gelegen is, Sulks komen in defe fchattinge alle ingeladen Waren, ende
Koopmanfchappen, gelijk ook de waarde van het Schip ende toeruftinge,
ook van het Geld ende Juweelen, die yemandbyhem heevt. l.z.$. 2.
ff. ad leg, Rhod. de fa^ln. wtbefondert alleen de dagelijkfe Kleederen, die
yemand, om , of aan heevt. Schips-Regten van Koning Ρ η i l t ρ s ,nt.
"vmiSchip-breek., Zeemrp,an,J. Quintijn Weitfen traB. vm Ανατψ.
verf. ^φε , of het geld. Ende verf oliede Bootfgefellen. Jacob. Coren.
obferv.^x, num i.inmt.

Daar van werden ook wtgefondert alle Het-waren, om dat de ielve op
de reys, by gebrek j voor gemeen goed gehouden j ende onder den anderen
verdeeld werden, l.z.^.^.in fin. ff. ad Leg. "Bjoad. de pÜn. Sie Grot. de
jure Belli cap. z. mm. 6.

Wy ieggen van alle fchade ] Om dat niet alleen defe vergoedinge plaats
heevt in de Koop-waren , die over-boord geworpen werden , maar in al
de fchade, dewelke tot behoud van het Schip, foo aan het Schip ende
Gereetfchappen, als anderfins werd geleden. /. i. i. i» fi»-ff'
Rhod.de fa£l·. Ook foo wanneer den Schipper het Schip, met gemeene
toettemminge, had doen ftranden. Schips-regten van Koning Philips
van den Jare 1563. tit. Van den Schippers, verf. Het Schip heevt doenffran-
dsn 5 art. 4.

Wy feggen met gemeene toeftemminge ] Om dat het den Schipper on- 3
geoorlovtisjfondertoeftemmingeende goed-vinden van den Koopman,
ofte fijnerl· Bewind-hebber, foo hy Scheep is, anders by af-wefen, ofby
weygcringe van de felve van het meerendeel der Schips-gefellen, eenige
werpinge te doen, dewelke aan Land komende, daarop onder eede wer-
den gehoort, of fulks in nood, ende met gemeene toeftemming gefchied is ;
want het geenebytempeeft ende onweder verongelukt, ofte fchade komt
te lijden, daar vanen werd geen vergoedinge gedaan. /. 2. §, 1. ff. ad leg.
Rhod. de fatt. Moet ook forg dragen, foo veel doenlijk is, dat eerft gewor-
pen werden de waren van't fwaarfte gewigt, ende minfte waarde. Wisbuyfe
Zee-regten, art.12. 20. 21. 38. 39. Schips-regten van Koning Philips
d.tit, van Schipbreek.0 art.^. ende volg. ende art, Weitfen traSt. vau
^varije, verf. 't Gunt by Tempeefi.

Het geen aan de Zee-roovers, tot viykoopinge van de goederen, werd
betaalt, moet mede in defe vergoedinge werden gereekent. ά. l.z.$.S·
ff, adl.Rhod. de faü. Dog het geene by de felve in 'fbyfonder is genomen,
ende naderhand werd geloft, komt de fchade alleen tot laften van het ge-
lofte goed, ende die geene die 't felve toebehoort, i/. §. 5. Quintijn Weii-

fen traB. vanAvarije-, verf. Endemhetgmtvoorfi^, Teil waar dat den'
Schipper eenige goederen, tot verfchooninge van de andere goederen, had
aangewefen, in welken geval de felve loilinge als tot gemeen voordeel ge-
fchied, foude moeten werden vergoed, arg^ d. l.z. in fin. pr.f, ad leg.Rhod.
dijaü, 'ψάΐίεη vatiAvarije tverf. Ntiisdeqtiöiflie.

Tot behoudenis van het Schip ] Want foo het Schip niet behouden en
biijvt 5 gelijk of de Boot met een gedeelte van de goeden gebergt wier-
den 5 ende het Schip felv quam te blijven, werd geen vergoedinge gedaan.
l. 4. in pr. verf. cmra ff. ad leg. Hhod. de faB. Strach. de nav.part, 2,
mm. 1 9.

^ Tot defe vergoedinge moet tweederhande waarde ende fchattinge wer-
den ingefien, aan d'een zijde van deverlooren, ofte befchadigde , ende
aan d'ander zijde van de behouden goeden. De behouden goederen naar
de waarde die fy fouden geiden ter plaacfe daar fy henen gefchikt zijn, ende
de verlooren goederen naar de waarde dat fy waarfchijnlijk in koop als an-
ders hebben gekoft, foo fy de helvte van de reys nog niet en zijn over
gekomen, ojaar waren fy over de hel vt van de reyfe gekomen, fouden
mede gefchat werden na de waarde die fy ter plaatfe daar fy heenen gefchikt
waren fouden gelden, afgetrokken de vragten ende onkoften daar op té
vallen, l.z. §. z.&ff. ad leg. Rhod.de faB. Quintijn Weitfen/^«i»
AvarijS, verf. Inde taxatie. JacobKoren obferv.^i. num. ^^.innot, En-
de het geld werd gereekent niet na dat het gangbaar is , maar na 't gewigt
ende innerlijke waarde. Schips-Regten van Koning Philips, tit,
van Schip-keek.) art, j, QnimijnWekkn va» Avarije, verf ^φε,
of Ί geld.

Welke fchattinge alfoo gedaan zijnde , werd daar na een gelijken
ommeilag gemaakt, wat dat, ende hoe veel de behouden goederen , to8
vergoedinge van de geleden fchaden, hebben te dragen , daar in de ver-
looren goeden naar hare waarden mede werden gereekent, foo dat den
eygenaar van dien, fijn eygen fchade mede, benevens andere , moet hel-
pen dragen. /.3. 2. ff. ad leg, Rhod.de f^B, Weitfen van Avarije,
verf. Nd is de Fraag.

Ende werd daar in gevolgt de lijfte ende aanteekening van de bevragtinge
den Schipper mede gegeven, datmen nomt C^rga, ofte Cognojcement,
Waar buyten foo yemand eenige koftelijkheid van kleyn omflag in fijn
by hem had, foude't felve voor de werping den Schipper moeten bekent
maken, of (ouden de felve kiften , in 't werpen ende in de fchattinge
daar over te maken, gehouden werden of 't felve daar in niet en hadde

geweeft. Schips-Regten van Koning Philips"', tit. Fm Schip-heelC
art. 5. Wisbuyfe Zee-Regten , art. 28. Weitfen vm Avarije, verf.^a'
ritttr in de meeji Sie hier van breder in het traétaat van Avarije van Quin·
tijn Weitfen , ende het gene by my daar op is aangetekent ende by den des
ervaren Matheus de Vicq in de Latijnfe tale is overgebragt ende bygedaan,
^ Onder defe foort van ftilfwijgend-verband, by gelijkenis van overkomit,'
werden mede gereekent aanvaarding van ervenis, daar door den ervgenaam
verbonden werd alle de fchulden ende laften des boedels ende maktngen
aan de fchuld-eyflèrs aan de making-beurders te voldoen, gelijk of hy met
defelve had gehandeld. /. 5. i. deobligat, & αξί. /.8.1.^7· f-deac^M-
redit. l.iJ.fin, ff. de rek mïh. ροβ.

Gelijk ook de wedergeving van het geene ycmand, fonder oorfak, te
veel, ofte te over heevt omtfangen. §. 6. Jnfl. de offie. fadicis. l- SS-f-ds
Condiü. indebiti. Waar van hier voor IH.^wk X. Deel, mm-l. ende het

6. Jonge kinderen, dolk, müe, offmnt'

lofe verbeuren niet.

7. Verbintenifewt Mifdaad,is tot firafe, of

weder-evetring.

8. T>e aankiagte by me te doen, ende mi te

vinden.

f. Mtfdaden by ons, hoe te onderfcheyden.

I. Mifdaad todt? tHdehoeteverflaan?
a. Ofenis tpanneer de ml voor de daad n>erd
SffOl»!».

VErbintenis wt Mifdaad is alsyemand door mifdaad vervalt in de ftraf
die daar tegensby de Wetten is gefteld. ,,

Miidaad, in't gemeen genomen, is alle ftrafbare overtreding van de»
Wetten , moetwiÜens, ende wt euvelen moede begaan. Het welke leer
nauw ende eng gnomen werd: foo dat het geene daar geen opentli)k be-
diog, ofte quade meening mede gemengt is, voor geen mtfdaad kan geftrait
werden, l. y.ff,^^ Ie,, foml. de Skartü. Lum pr.f St faml.ft^rt.
feci.dicatHr. Gail Ub.j^Xbferv.ioo.m^. Sconogtansdatahftdatem

groot verfuym,al-hoewel het eygeatlijk geen bedrog en is , ende voor geen
miidaad te houden en is, nogtans ftraibaar is, dog minder en naar belchey-
denheid, /. ij.fedfickva, /,3, §.fed ex Senat mcon[.l. 4·ί· ^«f· ^^{f^·,

(^ortiel. de Sicariis^ Ant. Math. de erimimbui Hb.i. cap. 1. num.z-byfonder-
lijk foo die begaan is omtrent grove ende fware mifdaden,
ζ Soo werd in velefaken de wil voor de daad genomen , ende fchoon het
tot de faak niet en is gekomen , geftraft gelijk oThet volbragt was. Te we-
ten foo wanneer een vaft voornemen geweeft is om het felve te volbren-
gen, en door het eene middel of het ander belet of verhindert werd. ^
l, 14. jf. ad leg. Cotn. de Sicar. l. 5. Cod. ad leg, lui, Majeftat. Ge-
lijk als yemant met ópfet om een ander te vermoorden gewapent aanvalt,
ende het felve miilukt of belet werd, of het Venijn gereed heef: ge-
maakt, om een ander te vergeven, of een Vrouw-mens om te verkrag-
ten,ter neder geworpen heeft, of diergelijke, werd foo genomen gelijk
of hy het gedaan had , om dat de wil ende meeninge geweeft is 't felve te
volbrengen, ende buyten fijn wil belet of verhindert is. l.i. jf. ad leg.
Corn. de Sicar. l. 7. ff. eod. Dog werd meerendeels minder als met de
gemene ftraffe geftraft, arg. l.i.§. uit. ff. de extraord, crminih. Sie Jul.
Clar. i.fin. qfi^p. 29. Farinac. tom.i. ^uafl.ij.nfim. 48. Gomez. tom.^.
refolfit.cap.^. mm.iï. Cüié.m. de jure mviff.hh. cap. ij. Zyp^.
Notit.jfir. belg. tit- ad leg. Corn, de Sicar, & ad l. lal. Majeftat. Anton.
Math. de criminibus lib. 48. th. 5, cap. z. nam. 'j, & cap. 6, num. p. XJyt-
befondert hoogfte magtfchendinge, daar in het enkel voornemen op het
hoogfte ftrafbaar is. l, Cod. ad l. lal. Adajeflatis ,l.mic. Cod.Siqms
Jmperat. maledixerit. Anderfints is een enkele wil ofte voornemen,
fonder tot eeni^e faken te komen niet ftraf baar. l.i^.ff.depanis.

3 Die een ander gelall, opmaakt, ofte raad ende daad geeft onreenige
roifdaad te bedrijven, is daar over foo wei als den mifdader felf fchuldig.
l. lï.ff, de injur. 1.15. #. adleg, Corn.de Sicar. l. 50. ^.pen,ff. de fmt,

4 Die yets doet tot befchermenis van fijn lijf, of behoudenis van fijn eer,
of van fijn goed, is daar over niet ftraf baar. /. 3. ff. de inflit. & jure. daar
onder mede werd gerekent dat men een nagtdief vryelijk mag dood flaen,
ende een overfpeelder by fijn Wijf, of Dogter bevonden in toorn mag
dooden ende kvvetfen;, als breeder hier naar in het 24, deel, mm. 11.

5 Overftallige dronkenfchap verfchoont yemand van gemeené mifdaad,
l.e.ff.deremilitart. Jul. Chr. $.fiml.(ju<zfl.6o.mm.iz. Andr. GaU
lib. z.obferv. iio. num. 24. Menoch.de arbitrar.jiid..cafii 316. Maar va»
geen grove, als van dooden , quetfen, of diergelijke, waar van hier naar in
het 2,4. deel, nam. 8, breeder.

^ Jonge kinderen die nog geen kennis van goed of kwaat hebben iiiis-doen
niet} ende blijven gm haar onkunde onftrafbaar, l.ii.ff, adleg' Corn. de

Sicarys, Sie Damhond. prax. Crimnal, cap. 42. Menoch. de arbitrar^
jud. Ub. z. caf. 329. Farinac. prax. criminal. ^Hafl, 42. f^tim, 46. 50.
Gelijk ook alle dolle, malle, ende finnelofe Menfen, die niet en weten wat
dat fy doen. d, /. ji.ff, αά leg. Corn. de SicarJ. 4. 5· ff· ^^ i^'""·
ff. ad leg.?Qmp. de p^nciL l. 14, f. de Offic. pr^td. Ïm.
frax. criminal. qu&fi. 93. num. 19. Menoch. de prafampt. hb. o, pr£·
fumpt.^^, 1 Γ j

Wt Mifdaad fpruyt tweederhande Verbintenis, de eene tot ftraf ende 7,
boete voor den aanklager, de andere tot weder-evening aande befcha-
digde.

De aanklagt ende het regt tot de ftraf endeboeten (mlgo, de CaUnge) 8
komt de Gravelikheid toe, ende die geene, weike tot het wtvoeren ende
vvaar-nemen van'tfelve zijn gefteld, endeperfoon van de Gravelijkheid
daar in bekleeden : als zijn den Procmenr^ q ener aal, alle Schouten ende
Baiijuwenvan de Steden ende Dorpen, &c. Maar tot de weder-evening
hebben regt alle die geene die door de mifdaad zijn verkort, ende voor foo
veel, maar verder niet. , -

Ende werden alle mifdaden gevouglijkft onderfcheyden; andere te zijn 9
tegens de Hooge-Magt ende Overheid; andere tegens het Leven , tegens
hetLighaam, tegens de ingefchape vryheid, tegens de Eer, ofte goede
Naaro, ende andere tegens, ofte in het Goed.

Van Hoogfte-Magt-fchending, daaronder van Prinsen-
Moord, ende Land-verraderije,Kerk-roov, Land-
dievte, Concuflie, omkoop in het Regr, ende
Staats-Regeering, Valsheid, Boeve-
rije, ende gemaakte dierte.

^ \ Λ iWaad tegens de Hoogile· Magt ende Overheyd, is CrimenUfa Ma-
J.VJL jeftütis , of Hoogfte-Magt-fchenderije, ende is wel de grootfte lïiif-
daad die van yemand begaan kan werden.

Werd verftaan niet alleen van opentlijke Koninks, of Pringen-moord, de
welke naar gelegenheid van de inifdaad niet te hard geftraft en kan werden j
maar van alderley t' Samen-fwering,Verraderije,ende wat meerder in fpijtj
ende tot agterdeel van de Prin§en van den Lande, ofte het gemeene befte,
wt arrenmoede begaan,endegepleegt werd. /. i. &feq. ff.ad.leg, fuL
Majeflat. fulks dat ook daar in de wil voor de daad werd genomen » al ift
dat die tot de faken niet en komt. /. 5. (^od, ad Jul.Majeflat.

Aan defe mifdaad zijn ook fchuldig die geene die van het Verraad weten-
de 't felve niet en hebben ontdekt, d. l, 5.5. 6. Cod. ad leg. ful. Majeflat.
a De gemeene ftraffen van de Hoogfte-Magt-khenderije is het Swaard. d,
5. ad leg. fuLMajeflat. Verbeurte van goederen. %per comraritsf»
flit' de herediut. ab inteflato defermt. ende wtroeying van de Naam 3 en-
de het Geflagt. ptdblica autem 3. /»/?. de pMcis jud. Ten waar dat de
omftandigheden van de mifdaad, defelve ftraf, ofte vermeerderden in Vier-
en-

endelen, Rabraken, Branden, Worgen ·, ofte verminderden , in Geeffelen,
Brandmerken, Bannen, ofte diergelijke, grooter, ofte kleinder ftratten >

Vaneenfware ftraffein Princen-moord, zijn verfchey den voorbeelden?
onfes tijds. Soo is BMafar Gcrards, die Pn«s W i l l ε μ van Or^jtn,
Stad-houder en Veld-heer defer Nederlanden, in fijn Kamer binnen Delvt
doorfchooten had op den 14. July 1584. eerft fijn hand^daar hy het mede ge-
daan had, meteengloeyende toeüuytende yfer toegeiehroeyt, ende afge-
brand, daar na met sloeyende tangen, tot fes reyfen, ende op verlcheyde
plaatfen, foo aan armen, beenen, ende 't geene daar fijn Lighaam meelt met
vlees bekleed was, het vlees wtgebrand, ende afgenepen, ende daar na le-
vendig aan vier ftukken gebouwen, van onder beginnende, den buik opge-

na fijn hoovt afgehouden, ende fijn vier quartieren, op vier Bolwerken wt-
gehangen, ende fijn hooft op den School-toorn, op een ftaak pfteld, en-
deallefijne goederen verbeurdverklaard. Alsbreedertefienby
vm Methe» in fijne Hijiorien, het XIL , ende by Wer TSone in
fijn NederUndfe Hiflorien, ^ίί X V111- ' P^'g' 55- .

Soo zijn ook in den Jare lóic^. verfcheyde fententien geweien , tegens^..
die geene, de welke gefeid wierden tegensde Hoogheid ende Regennge
van het Land mifdaan ende verbeurd te hebben. Ende zijn in den Jare 1623.
verfcheyde fware execmien gedaan over de perfoonen, de welke met.
ten anderen verbond gemaakt , ende opfet genomen hadden , Ύηη$
Μ Α u RI τ s Ormkn , mede Stadhouder ende Veld-overfte defer
derlanden, om't leven te brengen. foo over die geene die aan tielve op-
fet ende voornemen felvs fchuldig waren, als over die geene , dewelKc
} geopenbaart zijnde, fulks niet tijdelijk en hadden aangebragt, ende
bekent gemaakt. Daar van de omftandigheden hoe veel, wie, ende hoe-
danig fy daar over zijn geftraft, breeder te fien by Α i τ ζ ε Μ α in Ms-

, Onder de minder foort van Hoo|fte-Magt-fchendinge, behooren gods- ^
l^ftf ing, anders Blafphemie, Kerk-roov. ofte Land-dievte, Knevelnje ,
omkoop in het Reat, ende Staats-Regering, Valsheid, Boeverye, ende
gemaakte dierte.

Blafphemie ofte Godilafteringe is allerhande foort van vloek ende fchen-
dinge van Gods naam ende heyli"e Woord. Andere is van meerder, andere
van minder opfigc. ^

locbeniag eiide fchending vuft Gods Hoogheyt ende inagt, ende misbruyk
van fijn heylige naam ende woord, gelijk als fijn alle Godfverrakers, alle
Duyvels konftenaars dewelke in Gods naam menfen, ende vee vloeken
ende zegenen, alle Waarfeggers ende -Gochelaars, &c. Defe fijn na de
Goddelijke ende wereldlijke wetten met de dood ilrafbaar. Levii, cap.i^,
verf. 13.14. Novell. 77. cap. i. Dog werd by ons naar het voorbeeld van
andere omleggende plaatfen fel den foofwaar genomen, ende meeftmet
bannen, afkappen van hand of vingeren , het dooriteken van de tonge, of
diergelijke minder ftraiïe gebetert. Sie Damhoud. pmx. crimmal, cap,6i.
tium.il. & zz. Anton, Math, de Criminib.lib. üt.JO. tiHm,6.j,
'W'^elken aangaande by Kaifar Karei foo in de Rijks Ordening des pijtilichen
hals (jeregts vm den fare 1530. ende i yj 2. art. ιοί. Als in het EdiSt van
den 7. OÊol·. 1531. ï'n ende om'de Nederlanden gegeven, het weikby
ons als nog moet vi?erden ge volgt, met dat dienaangaande geen andere wet
en is gemaakt, art. 43. bevolen met defe woorden : Soo hebben wy eenyge-
lijk, verboden, gelijk^ vny verbieden by defen te blafphemeren God Almagtig·,
op peyne dat diegeene die God lochenen , afgaan ende verfmaden ^ geappra-
hendeert ende in ftriÜegevankjnisgehouden fullen veerden,ende op een fcbavot
openbaarlijk^de tonge deurflekenfaivferdenfondergratie.

'Blafphemis van minder opfigt, is dewelke meer uyt quade gewoonte
als uyt quiad opfet ende boos voornemen gefchied, gelijk als is het enkel
vlouken en iweeren, lafteren ende fchelden, dat fommige foo gemeen heb-
ben dat fy niet en weten wat fy feggen, het welk na gelegenthey t van faken
met te water ende brood te fetten, als mede by het fel ve £didÏ vm Kayfer
Karei d. art.^i. ofwel meteen geld-boete geilraft werd. Siilks bydie
van Utrecht op deniz. fmy, ende by die van Haarlem op den 8. Decemb.
1(^53· ende by die van Leyden op den i·). Mey JiJjj. het enkel vloeken
en fweeren, dat anderfints ongeitraft bleef, op een feekre geld-boete ver-
boden. Sie de KeursnvanLeydenm.
<5 Kerk-roov, is eygentlijk dievte van Kerkelijke ende Gode toegewijde
faken , v?elkers ftrafve by de befchreven Regten verfcheyden is , ende mee-
rendeels den hals, l. 4. §. 2. & l. 6. in pr.ff. ad leg. ful.peculat. Sie ΒοίΓ.
prax. criminal, tit. de Sacrilegiis mm. i. Jul. Clar, lib. y. Sententiar,
facrilegium num. i. in fin. Georg. Tholofan. Sytitagmat. jur. lib. 35·
cap. num. 8 , verf. Et generaliter.
7 Land-dievte werd begaan by die geene, de welke de beurs van den Ar-
jnenj ofandere Land, ofte Stad-gemeene beurfen , daar van fy Dienaars
ende Bewind-hebbers waren, terqiiader trouwen beikelen, ^.f'

adLpeculat. welkers ftraffe was dtnbm. l. ^.f ad LUI, peadat. Maar
ui.' f j' ofte des Gemeentes geld, daarby het bewind van

hem, londer opentlijke quade trouwe tot fijn gebruik had gebefiget,wierd
mmder,endemetdrievoud wedertegevengeiW §.lff.adL

na t Γ i' ^^ t^uy^lensdaags ftaat de ftraf van foodanige mifdaden, by
a tot beicheydenheid, in minder, de benemingen van hare Ampten ende
oeaieningen , in meerder daar opentlijke valsheid mede eemeiigt is, gelijk
S ra^J^rendeels, lijf.ftraf, den ban, ende verdubbelde- wedergevingr Sie

Concufie, of Knevelrije, is een afperfinge van fchattinge, ofte yets an- 8
üers, onbehoorhjks by den Ampt-bedieners ende Overheden , den geme-
νΓ h κ" fchuldig zijn, afgeperft , de welken daarom

η are benieningen gefet werden, ende boven dien naar befcheydenheid
er en geftraft. arg.i, \. f.deconctfjf. Sie Damhoud. prax.Criminal,
cap, 131. pggj. onder ook behoord j als yemand van niews op fijn eygen
aam > _londer daar toegeniagtigt te zijn, eenige niewe algemene fchattia-

Ampten, hetLand-beftier betreffende, teverkt^TO,
aie ae welke daar magt toe heevt, met givten, ofte gaven haddertfeeii^-
ven e " Magiftraats-perfoon die hem met giften, ofte 'ga-

Utpt'"^^^^·^ '^^P'tale eho. Dat is: Soo een Regter, ofte Scheidfman van
ke toSr? h ' ^^ ^^^^' ^^^^ omtvangt, dat zy den hals. Wel-

vZ ^ ' ^ , ^^'iflijk daar in voorfien, dat in veel plaatfen, noyt
y mand daar over befchuldigt ^ ik laat ftaan , verwonnen ) is geweeft; Die
onnu^T ^ verviel,foude zijn Ampt verbeuren, onbequaam,ende
daar.en-l!Staten, Ampten, ende Officien, veroordeeld, ende
ftraftwerden'^ befcheydenheid, verbannen, ofte aan den lijvege-

ooHniiiöo^e» ende TYovkciakn'RaadvanMoüand, '-is.
nige givten, ot ZZ"' verboden van de ding-pligtige Luyden, ee-
tc mogen genieten ' ' ^^oe kleyn die fouden mogen wefen,

Utrale correilie. Ende moeten tot dien eynde alle jaren met Eede verklaren
dat by haar, hare Vrouwen, haar Kinderen , yemand van haar Huyfing, of
andere die onder haar behooren, met haar kenniflè niet cn is genooten,ende
haar eodtm facramento verbinden, te beforgen dat het niet en gefchiede.
9 Indien ondertuiTen eenig het niinfte na.bedenken valt, moeten fy ook
haar als dan met Eede daar tegens fiiy veren, ende de dingpligtige op wierx
het bedenken valt, v?t den naam van het Hof bevelen, ende dwingen
met Eede te verklaren, dat hy aan niemand van den Rade, ofte hare Die-
naars yetwes heeft gegeven, ofte beloovt te geven. Den perfoon die de
corYfiptie doet, ende daar op, het zy voor, ofte na de Sententie, bevon-
den werd, verlieil daar door het gene hy gegeven , of beloovt heeft , ten
voordeel van den Armen, ende vervald in een boete geproponioneert, en-
de egalerende de waarde van de iaakdie byte verhandelen heevt, boven
arbitrale correBie, infamie, ende inhabiliteit om eenige Ampten , Offi-
cien, ofte Benefieten immermeer te mogen bekleden. Maar indien de ding-
pligtige eer dat fy daar van zijn befchuldigt, voor de Utisconflatie , ter
goeder trouwen aan den Raad aanbrengen, het gene by haar is gegeven,
ofte van yemand, tot bevordering van haar faken afgeperft, werdeniy
fel ve boeten bevrijd; Sie Ir,firait.vanden HoogenRaadi art,lo,
Maaéder ^mpltatie van d'JnfiruBie, tit. ultimo, art.i-, 2, 3. & feq,
Tlacaat van de Staten Generaal van den eerften July 1Ö51. Ende van
de Staten van Holland tegens den Griffier Mus, ende andere van den
6. Feb.i<i52. Coftuymen van Utrecht ,tit. i. an.xi. Sie Keuren der Stad
Leyden , art. 2. 3.4. 5« e»de volg. Handveft by Hartog Aalbregt
van Begeren ^ aan de Stad ^mfierdam verleend inden Jaare 1387. Ja-
cob van Heemskerk in fijn Hollandfe Arcadia , pag^ ende den laat-
ftenDnik , pag, 485.
3 O Maar indien door onwetenheid van een Regter, ofte anderfins, een on-
regtmatig Vonnis was uytgefprooken, foude daar in den Regter niet ge-
houden zijn, maar die geen die daar by dagtbefwaart te zijn, hemfdven
m^t Appel, of hoger beroup tot een ander Regter, moeten helpen. Vinn.
ad I. Ιηβϊι, de obligat. cjua quafi ex deltil. Chriftin. voL 4, decif. pf·
mm. 4. Zypa: Notit.jur, 'Belg. de appellat, verf. in alquibtis,
ïi Advocaat-, de welke een misflag begaat, heeft daarniet

voor te verantwoorden, Chriftin. vol, 4. decif. py. nfim. 4. Argentr. ad
Confaetud. 'Brittan. art. 33. Want al is 't dat het niet en betaamt, ende een
fchande is voor een Regts-voorfpraak des Regts onkundig te zijw. /. 2.

foo vvoefte ende wilde zee van oneensheid, ende in een wetenfchap van
alle faken, ende in de meenigvuldigheid van foo veel pleit-gefchillen, alles
in 't byfonder op 't nauwfte iouden moeten verantwoorden: Ten waar fy
van opentlijk bedrog konden werden overtuygd.

Valsheid tot de Hoogfte-Magtfchenderije behorende, is Valfe-itiun-iz
terie in des Keifers eygen Munt, by de opgeftelde Munt-meeilers begaan.
/. 2. Cod.de falfamoneta. dewelke fwaarliik ende met den viere wierden
geftraft. /. i. dr 2. Cod. defalja moneta. Vervalfing in andre Munt, ende'
by andre gepleegt, fchroyinge, en ander bedrog, wierd minder geftraft,
dog meeft metten fwaarde. l. 8.9. ƒ. ad l. Cornei. dsfalf.]unEl. /. 6. ff', ad
l. ftil. Majeflat, Daar wt fchijnt voortgekomen , dat in voortijden in defe
•Landen de valfe Munters, fonder onderfcheid, metten viere vv'ierden ver-
brand i ook wel in de oly gefoden. Volgens het geene daar van in de oude
Friefe Land-wetten werd gevonden, Otnlandfe Land-regten, l. 7. art. 48.
aldus: Het is gewoonte alle Dmtfe-land door , den Dieffder Galge, den
tSHoordemar ende Moord-èrander het Rad, Manflage ende den Roovers
datSwaardi ende den Falfer den Ketel. Soo mede in de Cofluymen van U-
treclit, ^»^»'.41. art. 2. dog onderfcheidenlijker, werd gefeid : Soo me de
mnnte van den Heervalfl, 't i.ymet fchroyen·, conterfejten ^ colearen, ofte
anderfins, of die valfe mmte flaat, eifè fal verbeuren 't lijv, te weten, die
Schroders metten (jdge, ende die valfe Mmtenaars metten Viere. Het
welk wel ingefien, dewijl by ons des Keifers, ofte der Overheden beelden
en wapenen, van fig felven geen waardigheid en hebben, foude met goede
redenen kunnen verllaan Vv-erden, dat alle gemeene valfe munt, by andre
dan den Munters fel ν gepleegt, foude vervallen tot een foorte van gemeene
valsheid, ende met defelve behoord te werden geftraft.

Gemeene Valsheid is allerley daad daar by yemand eenig fchrift na- 13
maakt, wtdoet, of ter quader trouwen vervalft , of met eenig vals onder-
iiiaat ,oiquaadgewigt wtmeet, ofte wtweegd. l.i. 4. 6. l. 9. pen.
/. 16. j). l i. - f. 28. l. 29. /. 31. ad lei. Cornei. defalf welkers

ftrafl- om de onfekerheid m de omftandigheid van dien op 't fwaarfte, ende
daar de gemeene faak op 't hoogfte aan gelegen is,met den fwaarde geftraft,
dog meerendeels met den ban ende verbeurte van moederen, /. 22.. Cod. ad
leg.Corn. de Falf. by de fommige met afkappen van den rechter Hand,
affnijdenvanOoren, een Brand-teyken in 't Aangefigt, ende diergelijke.
ar^. NovelLij. e. 8. & Novell./^z. cap.i. Volgens Ψίαο. van Kaifer
Κ arl van dén 30. fan. ΐ5·45. moftdefeive met de Galg geftraft wér-
den: Hetwelk jnettertijd, in den Ban met Geefleling is vermindert ge-

worden, Soowerden by onsmeerendeels de Valsheden, naar openbare,
GeeiTeling, met de valfe brieven over 't hoofd, ende daar op gevolgde
Ban, ende verbeurte van Goederen geftraft. Sie Gudeiin. de fnre N'o-
vijf. lib.'y. cap. 20. verf. alindcrimen. Damhoud.^r^A;. criminal.
ende volg. ΟηήΆ,ϊη. vol, ^.decif, num.rixÏi.
14 Die van valsheid in haar Eedfweeren l^Sen werden overtuigd, wer-
den voor eerloos ende minedig daar en boven naar gedane
vergoeding aan de befchadigde,naar gelegenheid, aan den lijve geftraft. Sie
Rittershuf. de difer.jar. lib, 6, cap, 9. in fin. Ozmhond. prax. Cnminal.
cap.·), mm. 19. Chr. perjurium t/um, 11. Menoch, dearbitran
jnd, ca(, 319. 23. & feq. Soodanig een is by fententie van den leflen
fy^aart 1516. by den Hove van Holland gecondemneert heteeifte lid
van fijn twee voorfte vingeren afgehouden te werden boven een amende
•van 20, Philippas luldcrts in derfke van ^driaan -ναη "Borf elen Ridder,
Kafteleyn ende Baijnvv van Woerden Impt, in cas van reformatie contra
^itn Mart)r. SieSententie.boukjpag.jd.
ï5 Alle niifdaad daer by eenige boevery, of bedriegery werd gepleegt,
ende geen byfondere naam en heeft, qmd crimen StelliamtHs dicimr. l, 5,
i.ff. de crimine flellionat. werd mtie extraordin^arie naar beicheiden-
heit geftraft, & l,i. (Jod. de crimine Steilioni^s. Alfoois
in Vrieiland fekeren Engelsman, de welke Silver-verguldè, ende ook
- Koper-vergulde Ketens, voor Goud te koop gedragen , verhandelt, ende
anderfins de goede Luyden daar mede door een Goude^ djg,hy onder den
hoop.had, ende voor een monfter gebruykte, hadde bedr^^en, inet een
der fel ver Ketenen om den hals in 't openüar ten toon geft^lt,"ende daar
naar gegeeflelt ende gebannen. Sie Sande l. y. tit. ^.defin. 8. Menoch. de
arbitrar. judic. lib. 2. caf» 3 83· & Jul. Clar. §,final. qnafl. S^,verf.fi^is

% 6 Hier toe behoort ook de ontrouw der Advocaten, ende Regts-voor-
fpraken, dewelke het geen haar aan d'een zijde vertrouwt is, aand'ander·
zijde overdragen, ende eerft de een ende dand'ander in de fel ve fake die-
nen , dat men Pr^varicatie nomt, het welk ter befcheidenheyt ftrafbaar
is, met ontfeggen van haar bedieninge, eerloosheyt, bannen , verbeurte
van goederen , of diergelijke. Lx. 1. /. 3. j^.'z. ff. de Tr^varieat. l. 4·
4. ff. de his ejm notmt. infamia. Sie Menoch. de arbitrar. jud. cap. pp
mm. f. 8. Bofl". Prax. criminal, tit, de ^Priivaricat. num, 2. Farinac»
torn. t.tit. I. ηπαβ, 4. tium. i J.
τ,η Gemaakte dierte by op-koop van eet-waren, totagterdeeJ van de ge-
meen®

meene iaak ter quader trouwen gepleegt, werd met den Ban en verbeurte
van Goederen geltraft. L mie. (^od. άε Monopoliis. Hacaat van de» 7·
Oiïö^.ijji. 4,. Oiloi. i'54,o."endeden Uatjienfaiii 1562. Sie de Pla-
caten van de liiftogt ende 't gene daar op by de Heer T>irk.Craswinkel is
aangetekent. ' —.

s. moijlag wat en hoedanig te firajft». 9. Die gewapend wtgaat, met oj/ fet , cm een
ï. Vader en Kinder-moord. ander te dooden, of, en hoedamgprctf-

ƒ. Vitymand met Venijn of Vergiv fofikken 'het leven brengen, of, en wanneer [iraj-

7. Een Dooiflagdoor verfuym, pander opfet, dig aan geweeflis , hoedanig te firaf·

•^i.nenOoodflaginover^alligedrQnkenfiha^t 14. Vergoeding aan de hefchidigde in teit
of, en hoedanig flrafbaan Doodfiag , of, en hoedanig te doen.

Mlfdaad tegens het leven, isDootflag. Hetwelk gemeenlijk geno-f
men werd voor alle daad daar door den eenen mens, des anderen
menfen dood oubehoorlijken veroorfaakt, l, 7. 6.f. ad leg;, ^ψϋ.

Aangefien de ftraffender mifdaden (omde veranderlijke omibndig-^.
héden , d^elke de ftrafftn, die anderfins feker zijn, ofte verfwai^n^
ofte verligten, veei aan de befcheydenhevd van den Regter werden gek-
ten. Zyp. NoiH.lHr. Bdg.m. de pnenè. Gudelin. de jure Novif lib.y c.lf,
5oo moet ook m het ftrafFen van den doodflag wel ^elet werden, hoe, in
wat wijle, van wie 5 ende aan wie, dat die is gefch''ét, om te ondedchey-
den , 9f de felve ordinaire, of extraordinaire, dat is, meerder, ofte minder
als dë gemene ftratfe behoord geftraft te werden .· want gelijk veele ora-
ftandighedeu , dikwils de dood-ftraffe verligten ende verminderen, in ban-
nen vofte andre minder ftraffcjfoo kunnen ook andre omftandigheden de
Itrafte verfviaren , in hangen, branden , rabraken , en diergelijke, hoe^
danige omftandigeden^veel beftaan in het onderfcheid, tullen de tijd,
manier van doen, oorfaakvan het begane mifdaad, endeondef-

fcheid van perfoonen , foo van die het komen te doen, als die het komen
te lijden. /. 9. §. 11. f. depcenii. van hoedanige omftandigheden fpreeken,
Gail. Uh. 1, obferv. 110. Clar, homictdium. mm. i. ciiinfeq· BoiT, praX»
criminal. tit. de homicid. nftm. 6S. cumfeq.

De ordiamre ende gemcene ftraf van een doodilag , de welke moetwil-
lens met een boos opfet, ende quaad voornemen gefchiet, isonthalfing,
§. injtit. de public, jud.

De extraerditiaire ende byfondere ftraf is tweederhande, ofte meerder
ende grooter , ofte minder.

Grooter ftraf heeft plaats in alle doodilagen j daar moord ende louter ge-
weld mede gemengt is.

2 Item: In Vader ofte Kinder-moord. Welkers ftraf na de gewoonte van
yder plaats by-naar byfonderis. Dequo Güddm.de lure Noviffimo lib.^.
cap. 17. verj.pen. Damhoud. prax. crimtn. cap. 87, mm. 5. Perez. ad
Cod.de hü ijmpavent, vel lib occid. num,^. Anth, Math. decrimitiib.lib,
48. tit. ó.cap.alt. mm. uit. Wefemb. paratit. jf. ad leg. Powpejan.depar-
ricid. num. y. Gomef. refolut. torn. 3. cap. 3. mm.i. Clar. panicidium,
num. 5·. Dog werden meeften tijd byons de Vader-moorders (waaron-
der begrepen werden alle die haar Ouders, haare Kinderen, hare Egt-ge-
noten , ofte andere van hare naafte Bloet-verwanten om het leven bren-
gen, ) §. e.infl.depHbl.jud. gerabraakt, harelighamen op een horde ge-
fleept, ende op een rad gefet.

De Vrouwen die hare Kinderen om het leven brengen, werden veeltijds
met de koorde geworgt, ende hare lighamen aan een paal gefet: Sie hier
vanTeflanr.ii/m/. 15. Anton.Faber Cod.Ub.^.tit.u. Bev kh.praSiicab.
cotjcinf. part. 4. concluf. 7. num. 20. ó" feq. Sande lib. f. tit. 9. defin, 3.

5 Maar die hare Kinderen te vondeling fetten , werden meeft met geelTe-
len , brandmerken ende bannen, ofte anderfins minder, ende naar be-
fcheidenheid geftraft. Hetwelk te verftaan is van de fodanige, dewelke
wt armoede hare kinderen verlaten ende nederleggen op gemeene plaatfen,
daar die aanftonts kunnen werden gevonden , ende van de Vinders en Aan-
nemers , of anders van 't gemeen kunnen werden onderhouden. Maai
die gene dewelke fonder eenige noodfaak hare Kinderen op een eenfarfl^
plaats nederleggen , daar defelve van honger en koude fouden kunnen
ven i werden met de dood geftraft, arg. 1.1J". ff. ad leg. Cern. de Sic^^'''^
/•4· ff. de agnofc. vel alend, hb:

Die hem Iaat omkopen om een ander te dooden, werden foo \vel clen
omkoper, als die gene die het aanneemt, fwaarder geftraft, /.ly.

ad l. Cor».e(e Stcar.l.i. ^.l.ff.l.J· Cod.eod. cap.i.verb. matidavertt.
De homicidio in 6. gemeenlijk met het lighaani op een rad te ftellen , ra-
braken, vierendeelen, en diergelijke. Soo is op den y. April 1664. binnen
AiTitterdam eenen lan Niemksrk. die van fekere Jode omgekoft, een
ander ]ood om feeker klein gewin had doorfchooten, hal ν dood geworgd»
voort gerabraakt, ende fijn hghaam op een rad geileld. Sie Jul. Clar. lib. 5.
fentent, ylffaffinium, yium. Damhoud./^ΚΛ,ν. cnm. cap. 85.

Die ymand met venijn of vergif fouken om 't leven te brengen, werden JT
mede met den fwaarde gertraft, alwaart dat de perfoon daar af niet en quam
tefterven. l.^.ff. ad leg. Corn. Sincar. leg. 28. Fenenarii.ff. eod.
hem lex Corneiia, Inflit. de ΨΜ. lud. op fonniiige plaatfen werden de
Mans-perfoonen op een radgefet, ende de Vrou-iiiyden in een tob met
Water geftolpt. Sie de Criminele Ordom. van Kaifer Karl, van den jare
ï J30. i 53 2. ^n. 130.

Van ouds plagten de Waarfeggers, ende die van Tovery befchiildigt <5
wierden j levendig verbraflji te werden, arg.l.^. (^od. de walefcis. Dog
dewijl, naar veel bedrouvde voorbeelden onfestijds, eyndelijk is bevon-
den , dat foodanige faken maar beitaan hebben in een naakte Inbeelding ,
van eenige onnatuyrlijke magt, die in waarheyt niet en beifond, ende die
luyden genoug betovert zijn gcweeft, dewelke foodanige dingen eenig
geioov gegeven hebben, werden foodanige faken huydendaags van de
regt-banken afgeweerd: Soo ook by alle Regt-finnige wtleggers van de
H. Schrift geleerd ende als een grondfteen van een regtfinnig Chriften-
geioov beweerd werd, dat men geen onnatuyrlijke, of boven natuyr-
lijke magt aan eenige nienfchen mag toefchryven, ja felvs niet den Duy-
vel ende boofe geeft, in eenige de minfte uytwerkinge ende verfoukinge
eenige kragt of vermogen mag toeeygenen , buy ten het gene hen van God
werd toegelaten. Al wat oyt by eenige beroemde Tovenaars is uytge·.
wrogt IS, vals bevonden, gy en fult« met keeren , fprak de Heere tot Mo-
le, Levitic. 19. 31 tot ds Waarfeggers ende Dmvels-koniienmen , en
Jüekjjemei, » met hen verontrep,tgende. Ende cap. 20.16. Wanneer een
uele ts die haar tot Waarfeggers ende tot deTlnyvels-ionfienaren falge^
keert hebben om die na te hoereren ^ fov fal ik,mijn aangefgte tegen die z.iels
feiten. Want ik, ben de Heere. Daar en is geen Toverje tegen lacob nog
Waarfeggerye teg ens Ifra'él, dat is tegen de geloovige, TSIumer, 2,^,
Soo komt het, dat federt den herftelden Godsdienit in defe landen geen
Toveryen nogte fpooken gevonden werden, nog eenige luyden meer be-
kent zijn, die haar eenige Toverye, ofte boyen-natuyrlijke uytwerkingen

veru^eten, oindat volgensGnfeieere43:irin.geengeIoofgefteld en werd.
Daar andere nagebuyren tot ftrafle van haar wangeloove nog tegenwoor-
dig vol van zijn. Niet dat daar meer als hier te Lande gefchied, ofte be-
gaan werd, het welk in onnatuyrlyke dingen beftaat, maar datter luydeii
gevonden werden die haar foo iets vermeten, en door ëen valfehen Ichijn
iéts vertoonen, gelijk of het was dat foo niet en is, het welk by andere
dóór een bygeloove daar voor werd aangenomen. Qf dat mog^elijk defl
boofen geeft by God aldaar meer als hier, werd toegelaten de.ongeloovige
in haer ongeloove te verfouken. Immers men fiet dat onder de geloovige
foodanige fpooken niet gevonden werden, daer de andere over klagen»
-ende vertellen dat haer wedervaren .is; ,Men bevind niet datter eeneenig
mens is , die oyt iets onnatuyrüjks heeft kunnen uytwerken , ja dat felvS

die geene die haar daar voor uytgaven j ende haar felven inbeelden, dat fy
wat doen konden, van haar eygen bedrog ende valsheyd fijn overtuygt
geworden. Als daar fijn ge weeft die geene dewelke haar herfenen ende
gewrigten met eenige falve beftreken, ende daar door in een bedwelmde
omuagt geraakten, haar felven inbeelden ■ dat fy op een beufemflok ter
fchoorftede irytvlogen i endoweder tot haar felven komende, haar felveji
inbeelden, ende andere vpijs maakten dat fy v?onderlyke dingen hadden uyt-
geregt, daar fy nogtans van haar plaats niet en waren opgeftaan, gelijk daar
van verfcheyde voorvallen verhaalt werden by den Raadsheer H. van
Heemf kerk, in fijn Batavife Arcadia, pag. 49. ende volgende. Wat wer-
dender niet al vremdigheden vertoont by die geenen de welke met den Go-
geltas omgaan, ende uyt den Aasfak fpelen , het welk ontdekt fijnde, niet
met alien geagt werd; Zoodanige liiyden waren de Wijfe, de Guygelaars:
ende de ^gyptife Toveraars, de welke by Pbaro geropen w erden om
het wonderwerk dat God door Aron hem liet vertonen na te bootfen,
Exod. 7. 11. Dewelke door eenige behendige konften vertoonden, gelijk
öf hafeftaven,gelijk;eiêi3 ftafAronsmede in Draken- veranderden, fulks
nogtans in waarheyd niet en gefchiede, gelijk als klaarlijk bleek in detwefi'
de prouve, daar by Aren. door Gods bevel het ftof in Luyfen dede ver-
anderen, het welk fy wel tragten na te bootfen, dog fy en konden niet, end^
hare Konften wierden vals bevonden, foo dat ΐγ fel vs daar in de magt Go^^®
erkenden, Exod. 8. 18. Ende en is geen minder verdigtfel, dat de Ge^'
van Samuel door de kragt vail de Toovereflè foiide opgewekt fijn , i.S"^'
2.8, II. Dewelke van Saul felvs niet en is gefien noch bekent, maar
de TovereiTe hem wierd wijs gemaakt, dat fy hem fag, die hy , van God
iifgGvveken fijnde, door de regtyaardige toelatinge Gods, in plaats va"

Itelhnge van Sauï friv, ende uyt het genè drede geberod was, genoug
Kondeantwoorden, fonder datmen hetfèlvé vooreen boven natiiyrlijke
vcwriegginge van toekomende dingen > die God alleen bekent fijn , kan of
behoufr op te ngjj^gj^. Daar over ook lefus Sjrach felv berifpt werd,
datliy bet daar voorheeft opgenomen , dat Samuel felv, na dat hy ont-
fiapen was, gepropheteert, ende Saul fijn eynde voorfeyd foude hebben,
Ecclefiaft. t2.

Het welk fchoon by de Regtfinnige voor geen waarheyd werd opgeno-
men , ende we! klaar büjkt, dat met anders als bedriegerye en is, foo wer-
den evenwel om het bygeloove dat daar door onder'ftegte ende eenvou·»
d^e menfen gevoed werd , de foodanige Toovenaars, Waarfeggers, ende
öie met eenige bei^veermge van woorden omgaan; of haar des vermeten,
om haaT wasnwijfheyd ende by.geloov , met geeflèlen, bannen , of dier-
gelijke itrafte geftraft. Sie Johann. van den Sande Ub. 5. m.9. de fin. 8.
•tnde m 't lang Jacob van Heemf kerk in fijn Hollandfe Arcadia, pag. 113.
Mtielaetfle.drtik.^pag. ^^.^ndi volg.

Minder als ordinaire ftraf, heeft plaats in èen doodilag de welk niet 7
ip.oedwiikns, oftemet apfet gefchiet, maar alleenlijk door verfuym is
toe. gekiaiTien. /.7. adleg.Corn. de Sicar. dewelke naar befcheidenheid werd
geftraft. argj,i, §.fedfj clava. & L 5. $.fedex Senatmeonf. /.4. i.f.
«d leg, Cornel. de Sicar. ·

, O'verftallige dronkenfchap plagt yemand van een quaad opfet, ende van 8'
üe gemeens ftraf te verfchonen , l. Ómne ,6. §. per vimmff. de re militari.
S Q^il^ xio.nnm.zA.in fine. Chr. $.fir>aL

.. ..V..,u, x/amnoud.prax. crimin.cap, 84, Gudilin. dejwe No-
viJpm.ltb.^.c,ij.verf.qMHmebrietas. Zyp. mtitiajm. ielg.tit.de ^boL
verf. &cjHamvis. "Plac, vanKeiferKarl van 7. OSoi.. 1531· «rt. 15. En-
devan den 30. Umarn 1545. daar by duydelijk werd bevolen : dat van
doodflagen in dronkenfchap begaan geen pardon of remffi^ f^l vyerden ver-
leent , ende verleent zijnde, als by onverdragt verleend, niet fal werden ge-
ftadet, maar des te fwaarder iutlen werden geftraft. Sulx ook in de hrvigs-
^rdning van den i'^.AptgHfii i'y^z.. art.èj. den Soldaten ende Krijgs-luydeor

onder dewelke fulks ligt voorvalt, is opgeleid. Derhalven binnen Delffio
Mey 1651. naar genomen raadflag van het Hof j endeden HoogenRaad?
de perfoon van Zybert vander Have, dewelke in overtollige dronkenfchap
een neerlag begaan hebbende, niet jegenftaande groote voorfpraak, ende
alle bedenkelijke infigten tot fijn verfchoning dienende» evenwel de ordi'
mris ftrafte niet en heeft kunnen ontgaan ·, maar aldaar opentlijk op het
Schavot is onthooft. Sie mede de Papegay pag. 35)9. ende de jongfte Druk
pag48i.

^ Ymand die met opfet gewapend uyt-gaat om een ander te quetfen, en
werd hiiydensdaags daar over niet geftraft, ten waar hy aireede eenigefey-
telijkheid hadde begoft, ende de faak alreede was begonnen in 't werk te
ftellen, dev^elke in fuiken val, ter befcheidenheid werd geftraft. Gudelin,
de Ime Novif lib. 5. cap.17. verf. moxditiitm. Zyp, müt.lm,Belg, tit, ad
leg. Cornel. de Sicar. verj, & qtdia , & ut. ad leg. [hL Majefl. verf, in i»-
multibm. Vexoi. Cod.adleg.Cornel. de Sicar.nttm.6. Sande/«^.5. ρ.
defin.li. Anthon,Ma.th. de criminil). lib. ^S.tk. J. cap, i. mm. ^.cap.^»
mm.11, & tit, 6. cap.x, mm. η. & tit. 18· cap..^, num, 13. Faber. ad Qod»
depoe-ms defin. lo, Comti. torn. ^.rejohtt, cap. tmm, 11, ^o, Clar,
fin. cjfiéift.^i, Vzï'mzc, prax.crimin,cjH&fl, iz^.

Waarom tegens die geene die een Mes trekken om yemand te quetfen»
dettraffde welke eertijds niet offeer kleynplagte wefen, op fommige
plaatfen feer vi'ijilijk vergroot ende vermeerd is, tot twee, drie hondertj
ende meerder Guldens toe ·, om dat fuik doen niet veel van de daad ver-
fchild, ende qualijk kan werden ontgaan. Sie mede Confult. ende AdvijC
het tweede Deel,coaf, 15)2.

IO Indien met het geene dat buyten alle verfuyui eude fchuld op behoor-
lijker wijfeendê geoorlofde manieren gefchied, yemand quam te veron-
gelukken , en is het felve niet ftraf baar,.§. 5,4, '^.inflit. ad leg. ^qrnl. l,iu
l. ^i.ff.epd.

i ï Van gelijken foo yemand in noodweer , (dat is , genooc^akt ende ge-
drongen zijnde fijn Lij ν , Wij ν , Kinderen of Goed, tegens geweld te bc-
fchutcen ende te befchermen , ) een ander dood-floeg, foude daar onfchu^'
dig aan zijn , /. i. (^od. undevi.l. ï,2, 3. (^od. ad leg. (^onel. de Sic«·^·
ende in fuiken val Landwinninge verkrijgen van de Hooge Overheid ? ^^
de Papegay pag. mihi 388.« fine. ende de jongfte Druk pag. 472.

Onder Noodweer werd ook gereekent de beweering tegens een
diev , /, iV. z. f. ad leg. ^qml. & l. 9. ff. ad leg. Corn. de Sicar. Iteni'
tegens een Vrouvw-kragter, arg. L^-ff. dejujiit.&jnre, Grot.ö'i jffre Bell"
' Itb. 2·

Alfoo ftaat een ycler vry, om de noodfakelijke beweering van fig felvs
ende de fijnen, fig felven te wapenen tegens de nagc-Roovers, ende de
geene die oin yemand van het fijne te ontblooten de openbare wegen be-
letten , vryelijk dood te flaan. l. i. C, ^ando liceat micmque fviejadice fe
"^ind. l. 4. Cod ad hg. Corn. de Sicar, Het welk in alderhande geweld ende
nootweer plaats heeft,ende tot een yder die naar eens anders leven ftaatjfoo
datmeti 't niet weerloos kan ontkomen, kan werden wtgerekt. /. }.Cod. eod,
Infgelijks foo magmen eenDiev, die men in der nagt in fijn goed vind,
vryelijk doodflaan, ende by dag indien dat hy daar-en-boven hem met wa-
pens wil beweren, fonder dat men hem met roupen behouvt te v?aarfchou-
wen,om dat fulks niet en werd vereifcht by Ïlac.vm de Staten van Holland
van den i6. Decemb. 1595. iie» 19· Maen 1614. art. 7. daarby fulks werd
vry geftelt met defe woorden : By foo verr eenige der yoorfchreve Dieven,
by een Huys-heer, of jemand van fijn familie, des nagtsop 't feit bevonden
zijnde, doodgeflagen of gequetft werd, verftaan wy dat daar mede niet
verbeurd fal zijn. l.^.ff. ad leg. Corn. de Sicar. & l. 4.^. l.ff. ad leg,
Aquil. Sie vorder Clar. §. homicidtHm. tium.^j. Grot, de jure 'Bell.
Ub. 2 , cap. 1, ft. 11. Vextz. adtit.Cod, ad leg. Cornel.de Sicar. num.j^z.
Derhal ven de wetten toelaten alle geweld, ter noodfaak,met geweld tegen
te ftaan. 3. ƒ. dejuf.&jure. Piref. adtit.Cod. qmndoUc. unicmque
fnejud. num. 3. videpom Grot. dejure Belli lib.i. cap.i. & Intrad. Ub,i.
P^n. 33. uftK,. 27 , 28, 29. Chriftin. -volfim. 2. decif. i6z, Sie mede
Confult. ende ^dvijfen het 4. deel, conf, 11. num, 7. & conf.40, Soo
verr dat een Man fijn Wijv in Overfpel bevonden nevens den Overfpeel-
üer, mogt doodflaan, ende een Vader'fijn Dogters O ntichaker, fonder

hh^micid η L· "'^H- ^'l^ii· ^^^cr. cap. z^.verf, 7. 8. Clar.
LffTi i^· Con^^rr. de matrLmopart. z.e. 7. n. 7'

^^^'-^/l^·/·.9. dHb. 5. Zyp^. not.j/r. Belg. tU. de Ra-
ptonb, Gudehn.dej»re Noviff. Ub\5 cap. 18. verf. prater eas.

Hetwelk evenwel met onfe manieren dewelke de ftrafte van Overfpel en-
de «Jntlchaking met wil, tot een geld-boeten hebben geftelt, niet wel
over een en komt: Vt reüe J^otat Groeneweg. L Gracch. 4. Cod, ad
■leg. f Hl. de Α duit. Alhoewel by de fommige dat nog werd voorgeftaan:
Maaroi ende hoedanig defoodanige by ons moeten werden eeftraft ·, fal
nier naar werden gefeid.

R ooms-Holl ands-Regt. IV.Bonk.
j, Die hem fel ven om het leven brengt, ende fijn eigen dood inoedwillens
vcroorfaakt, of, ende hoe die geftraft moet werden, ftaat dit aan te merk-
ken, dat de dood van de foodanigc niet ftraf baar en is, ten zy dat wettelijk
blijk, dat die perfoon hem fel ven met opfetten wil, uyt boosheid, naar be-
gaane mifdaad, wt wroeging van fijn gewiiTe, ende om de ftrafFe te ont-
gaan , heeft omgebragt : Maar werden die geene dewelke haar fonder
aan voorgaande mifdaden fchuldig te zijn , alleen wt mistrooftigheid ende
wanhoop te kort doen, niet flraf 5aar gehouden; jf/xta l, i. & i. 2. (^od. de
hon. eor. qai mortemfibi confciv, ^ 3. inpr^ & eod. Naar luyd

van 't ^roat Frivilegievan P'rout» Maria van Borgondien off den i^.Maart
uinm 1471?. aan die van Holland; ende het Oüroj by Konink Philips aan
die van Κ en emer land op den 24, Maart J-yói. vergund. Daarby diiydelijk
werd gefeid, dat geene Officiers jmand fallen mogen molefieren aan lijv ofte
gosd, daar menyemand dood vind > onder dek. fel, dat die dooden hem f üven
gedood ende verdaan foade hebben: ten waar datmen eerSl· wettelijk, bevond
dat die perjoon hem-fehen met opfetten wil ende wt boofheid verban had,
Sulks als op den 30. September i6i6. isverilaan, tiiifchende Voogden
van de Kinderen van Pieter Franfz. Suydervliet, tegens M'. Albert Storm
van Vena, Ende is zedert de Reformatie , het felve by den Hove van Hol-
land altijd foo verftaan : Sie Confiiltatienende Advijfen heti. Deel,conf.
532. ende het 3, Deelt conf. 142.

De ftraff van de foodanige dan, de welke haar felven naar voorgaande
bcgaane mifdaden met opfet om het leven brengen , is , dat hare goederen
verbeurt verklaart, ende hare lighamen op een horde gelleept, ende in een
Mik gehangen werden, Handveflen van Znyd-HoUand, pag. 193. ende de
nieuwe Editie van Oudenhoven, 50a. Coftuymen van Antwerpen, cap.16.
art. 3. Gudeiin. de lure Novtff, lib. y. cap. 17. in fint, Zyp. Notit. lur»
Belg.tit. de bonis eor. ψύ mortem fibt confciv. Perez. ad Cod, eod-num.
]>amhoud. prax. crimnaL cap, 88. mm, i. Grot, dc Inre Belli lib, 2.
eap. 19. ntim, j". Recueil van de Keuren ende Coftuymen van Amfterdam»
cap. 13. art. 6, η-, 8.

35 De Drenkelingen, ofte die anderfins verongelukt ofte dood gevonden
worden, mogen evenwel van de plaats daar die gevonden werden niet ge-
bragt werden,voor ende al-eer dat die by d'Overheid van de plaats behoor-
lijk >ijn gefchouwen. Waar toe dient het gene in't gefeyde PnVi/egii
VroHw Maria, art. 4f. ende by Handveft van Hertog Philippus aan die van
Kenemerlandop den 12. Maan Ï4f y. gegeven, art. 3, werd gefeid : dat

rffH, »»^4?· indien êtAt h·^ dood gevonden word-,fo [al men hem weder wet dm

bonis eommqui martem fbi confcivermt. Handvefien van Kenemerlaad,
p^ig.tKihi .ende

^ Soo een doodflag werd begaan in een gevegt, daar meer a!s een handa- ï 4
öJg fijn geweeft, ende men niet en weet, by wie van allen de, wond is toe-
gebragt, werden Ty alle daar overgeftraft, dog minder als met de geineene
dood-itraft; terbefcheidenheid. l, adl. (^ornel. deSicar. l. fin, ff,

eod,jui]£i. l.^,ff,depmis. Sie Αηάϊ. Gail. lib, z.obfervat. lo^. Dam-
houd. prax, crimiml, cap. η6, mm, 24.. Joann. Sand. lib. 5. i/f.9. de fin,
Ten waar dat fy alle met foodanig opfet waren wtgegaan, ende den neder-
geflagen waren aangevallen, in we ken geval fy alle met de dood geftraft
werden, arg. l.i. 7. ad l. Corn, de Sicar, 1.1J. ff. eod. Andr.
Gail. d. ohf. 105,. nunt. 10. Damhoud, d. cap. 67. num. zj.

Buyten defe regtelijkc ftraf, is den doodüager gehouden aan de Vriin.
den van den neder-geflagen tot vergoeding van begravenis-koften, ende
foo daar eenige fchade ofte onkoften meer door de mifdaad zijn veroor-
faakt. Maar van het leven niet, het welk niet gefchat en kan werden, /.3.
ff.p^nadrap.pauper.fecif.dicat. Als alleen dat aan de Weduwe, Kinde-
ren , ofte andre die door des neder-geflagen arbeid plagen onderhouden te
werden, vergoeding racet gedaan werden, van de fchade ende winft-der-
ving by manier van lijv-rente, jHxtapr&fcriptum l. 68. ff ad leg. fahid.
eftde na den ouderdom van den neder-geflagen te reekenen, /. fin. ff. de
his editieffi^d. ï.inflit, deobligat, qnafi ex contniB;, fdl. Clar. 7. fi~

nal. qttafl. 58.32. Grivell. decif. 2?. Toann. Sande lib, 5, tit.9. de-
fin. in fiv, '

Sonder dat defen aangaande onderfcheid gemaakt werd, hoe dat den iJ
v^^fnvrn S^ga^n = Maar daar toe genoeg is, dat de fel ve by jemands
inSXT^^"^ 44. Sulks dat hier

plukt. m, tit. ff. de his qui dejecerint vel tffad. Waar van hier naar in het
byfonder,

j ·\ iT Ifdaad tegens 't lighaam is al ander leet ende verkortinge die yemand
J[\^aan fijn lighaam werd aangedaan ende veroorfaakt, gelijk als: flaan,
verminken, bloed-riften, qnetien, ende diergelijke, /. 27. 17. jf. ad
leg. Aqnil,

2 Hier van is de itraffeop fommige plaatfen feerkleyn, ende maar een
ilegte Geld-boete, volgens de Ordonnantiën ende Keuren op het vegten,
bloet-ritfen-, ende wonden , van ouds daar toe geilek, welke nog op vele
plaatfen (ende voornamentlijk ten platten Lande ) daar defelve niet duyde-
iijk vermeerdert en zijn, werden onderhouden,

3 Van ouds foo wanneer als d'een d'ander leemde, dat was op vijv Pond
Hollands; ten waar dat de leemte ten vollen was als een hand af, voet af,
of een oog iiyt, dat was op tien pond Hollands.

Vegten met ftaven of verboden wapens , mitfgaders Mes ofte Swaard te
trekken, Vfas op een pond; een vuyft-flag op tien fchellingen Hollands,
//iïöiiv. van Graaf Willem aan Amflerdam gegeven 1547, Sie

Uandvefie» van Znyd-Holland-, pag.zoo. endankHwe drnk^, pag. 258.
ende volgende.

By de Handveflen van Cjoyland ende ^mfleland, van Hertog Aelbregt
'uinno 1387. zijn de felve wat vermeerdert geweeft.

In Kenemerland is een Keur-wond , de lengte van een Nagel van twee
die voorfte vingeren, te boeten met een pond van z6. ftuyvers : Een blaaw
oog met twee fchellingen: Been-breek dat is een tand uyt daar geen vlees
aan en is, of foo ménig been als een gequetften menfch uyt fijn hooft, oi
van fijn lijve gewonnen wert, datmen mag hooren als men het in een bek-
ken werpt, fal men boeten voor elke been een kroon, maar den Heer en fal
niet meer hebben a!s een pond: Een vinger of een duym af, een oog of
een tand met vlees of met dattem uyt is garfval j ende zijn tien pond te boe-
ten.

XXXV. Deel. Vanmifdaddtegens't Lighaam.
ten. Een deurgaande wond in den romp van het lij ν, dat zijn negen keiU-
Vyonden; maar is het deur en weder deur, dat zijn agtien keurwonden.
Handveflen van Kenemerlatid ,.ραζ. l8i.

Byde vegtboeten van Zuyd-Holland van den JareiSoy. iseenhcoft-
vvonde of andre wonde, leeds lang ende nagel diep, gefteld op tien pond.
Agtbare ofte andere fwaarder wonden, daar door den gequetften in hjvs
gevaar was geweeil, ofte yemand was verlenit, of anders eenig geweld

Een mes op yemand bloot uyt te trekken , te ftooten , flaan , ofte een
vuyft-flag te geven in grammen moede, mede vier pond. Sie Ηatid-vefie»
van Zuyd-Holland, pag. 435. ende de rdemen druk, van Oudenhoven,
5 j8. & feqq. wat Agtbare wonden zijn, ibid. pag. 394.

In Rijn-land is op elke keur-wonde tien pond , ende ontledinge ol mer-
kelijke misKandelinge is tien pond, ende daar-en-boven arbitrale cornÜiet
Keuren van Rijn.land, art. 83. 84.

Soo wie in Zeeland gewond werd dat die doorfteeken is, fal men die
gelden tien nikken , eiken nik gereekent tot vijv fchellingen van een on-
Edel, ende van een Edelman twintig fchellingen , en eiken been-nik lal
men gelden voor vier vlees-nikken. Kernen vm Zeeland, cap. 4. art, 14.
ende cap. 5. art. 5.6.

By de Keuren van Leyden van den jare i j83.^rM57. ende.ï^2. was het
trekken van een zijd-geweer drie guldenjbloed-ritfen fes gulden by dag,en-
de negen naar de nagt-klok: Een keur-wonde ander-halv lid lang,tien gul-
den by dag,ende twintig naar de nagt-klok. Dog is op den eerften Septem-
ber i639.by vandefelveKevir,daarby gedaan arbitrale correèlte,
ofap den lijve geftraft, tiaar gelegentheit, ende daar-en-boven verboden
eenig mes of ander geweer in ernftigen gemoedeop yemand te trekken, op
de verbeurte van vijv.en-twintig gulden , ende boven dien arbitrale cor-
reme, oi aan den lijve geftraft, naar de gelegenheit ende de grootheit van
t teyt daar beneven gedaan. Sie de NieuweKemen der Stad Lejden,art.ijï.

By de Keuren van Ondevfater is een vuyft-flag op een pond, endefoo
wie fijn handen befwaart met meffen ,ftokken, kannen, fteenen , ofte an-
dere diergelijke Inflrumenten fonderquetfen twee pond: maarwierd daar
door yemand gequetft of gebloed-rift, (meffen daar onder niet gereekent)

is vier pond, en met verbode wapenen, als priemen, brood-meifen of an-
dere diergelijke,

tequetfent) is op tien ponden. Keuren aldaar, art. 21J,
Tot ^mfieldanti Haarlem, ende andere plaatfen, is om alle ongelukken
voor te komen j ende de wrevelmoedigen te bet in toom te houden, de

boeKn van het geweer en de mes-trekken felvs tot twee en de driehon-
dert guldens toe, ofte andere fware ftraffen, naar gelegentheyt vergroot
ende vermeerdert, ende by onvermogen gekeurt, dat den fchuldigen in'ε.
Rafphuys of ander werkhuys gebragt fal werden, tot dat hy met fijnen ar-
beyd 't felve heeft verdient. Sie Recueil van de Keuren ende Coftuymen vaO
Amfterdam, Cap. ir. art. 24. zy. Keuren van Leyden, art. 170.

4 Lij ν om lijv te vegtenby beroup, fchijnt van ouds onder de Hollandfe
Ridder.matigen een geoorlovde laak geweeft tezijn, foo als te fien is v^t
feekre oude reekning van onkoften, gevallen over den kamp tuffen Willem·
van Leeuwen wonende tot Alphen, ende eenen 'Boudijnjanfz^, tot Delft
Schild-knapen, in de Gravelijkheids Reekenkamer gevonden, dewelke
om de oudheids wil, ende de omftandigheden daar in vervat aanmerkens
waardig is. Den inhoud daar van is dufdanig:

Willem van Leeuwen fpreekt an Boudijn Janfz. te kampen 's maandags
naar belooken Paaflen.

Willem komt weder tot DeliF's maandags op den Meydag ende fpreekt
an met een paar handfchoen.

Willem komt tot Delff's maandags op Sint Odulphns dag tot der ander
klage. Item een paar handfchoen,

Willem komt tot Delff's maandags op S*,facobs avond en fpreekt an
ter derder klage. Item een paar handfchoen,

Willem komt tot DelfF 'smaandags na S'. Gillis dag voor de vierde kla-
ge , ende ontfangt Boudijn de handfchoen. Item een paar handfchoen.

Item van twaalv paar handfchoen die fy in de lelie Ïond.
fes weeken hadden, hoirlijk een paar die weeke, daar
fy mede leerden : koften 't paar agt deniers, maakt - ο

Item een Bode gefend van Delft"op 'cSant aan den
Burggraav, ende hem te wetpn dede, dat hy 't krijt

Item Geerlof Heer Janfz. Klerk , ende Gerrit van
Woerden mijns Heeren bode een reife gereden tot
Leyden te paard om die mate van den Kamp-fwaar-
dc, ende van anders hoiren toebehooren, van hoi-

Item een bode die't haalde vvtter Hage te Ley-
den van fijn loon. —_ .—— —— ·—
Item van een linne broek daar die kempe mede

Item Willem van Veen ende fan Bogge van hoi-
ren koft die fy deden in den Haag doe fy getogen
waren aan den Rade, ende aan Heeren Janne, om
Waar te nemen waarmen den kamp vegten foude we-
der te Delif, oi in den Hage, ende te bevragen van
de Grietwaarders,ende wie 't krijt houden foude. -
Item Willem van Leeuwen voor fijnen koft die
hy inden Haag dede in de lefte week doe hy vagt,
van des hem ontbrak, boven fijnen da^-geldemet

Item den Kempe gegeven tot offergelde , tot
Biegte gelde, den Paap endeden Kofter, die hem
Miöe dede, doe hy; tent kampe ging. j- ,

Item mijns Heeren Graven garfoen die een paard
bragt vvtter Hage, daar die kempe mede te krijte
reed, te drinkgelde gegeven mede t'huys te trekken. ο

Het wel k,in het vvtgetrokken, in als naar de huydendaagfe Reekening ende
telling , een pond Hollands gereekend jegens 15. ftuyv. een fchelling Hol-
lands voor een blank, of tvvaalv onfer penningen; ende twaalv deniers voor
een ftuyv. foude komen te bedragen een fomme van twee-en-veertig gulden
dertien flfijvers veertien penningen, Defe Willem van Leenvuen ende Sou-

5 Dog is het felve naderhand niet alleen in ongebruyk geraakt, maar ook
tegens de foodanige dewelke den anderen tot vegten wtdaagden, groote
ftraffe geilelt, ende tot voorkominge van foodanige onheylen ingevoert,
dat foo wanneer tuffen twee of meer eenige twift ofte gefchil was ontftaan,
waar wt men vreefde dat eenige handadigheyt foude volgen , op de aan-
klagte of anders ex officia , foo des kennelijk wierd,by de Regtervan de
plaats, aan de felve perfoonen een vrede wierde aangeleid, endedeielve
by gijfeling, ofte anders op een hooge boete, van 's Heeren wegen gelaft,
defelve vrede te houden , tot dat het gefchil geflegt ende ter neder geleit
foude zijn. Het welk by handveft van den Hertog Philips van Borgonjen aan
den Lande van Holland ende Vriefland gegeven op den 9, Augufti 1445.
eerft is ingevoerd: Datfoa waaneer in den [elven lande tHjfen eenige perfo'
van wat Stede, ofie conditie dat fy z.ijn, eenigvegtelik. gefchted daar

doodflagen, leemten, ofte quetfingen of komen, dat die magen van heyde par-
tjen die niet mede in ν air de, nogte in velde geweefl en fijn in den [elven vegte-.
lik j terfiond na den [elven vegtelik^ eenen goeden endevaflen. vrede hebben
[uilen ,[es weecken lang, op dat eeiien jegel^k. "^an heidenfijden die vrede bc'
geert, eenen vredemogendoea[eeken, ende maken alfl hem nood dmken [al,
ende waart datjemand binnen die [es weken mij daan worde, van der eendef
fijde of van der andere , dat [al ger^eekent werden gedaan te vpe[en boven vre'
de, geiijk,o[t bown eenen goeden handvrede gedaan waar. By welke hand-
veft mede werd bevolen, dat men in allen Steden in den [elven lande da^^
gevnoonlijk^is Keuren te maken, van de voor[x,. Ordonnante ende over-
dragt keurenmaken [el omtè bet gehotiden te werden. Welken volgende op
vele ende verfckeyden plaatfen op het |];uk van vrede leggen, ende vrede

eyffenby Keuren wel is voorfien,als daar van te fien is inde Handveften en-
de Coft^ymen van Zuid-holland pag.^6^.^66. ende 475. Handveften ende
Coflu^men van Kennemerland pag.^S. Rubr. van Vrede der onfchuldige
magen. Keuren ende Coitajmen van den lande van Voorn. iio. ende
«»■^•125. Recueilvande van Amfteldam c. 12. by de Keuren ende

oude Cofinjmen der Stad Leyden van den Jare 1400, ende daar voor, be-
vindmen: dat van alle twift die binnen of buyten Leyden gefchieden, tuiTen
den poirteren daar vrede af gemaand worde, of daar luyden om gequetft,
ofte ongequetft bleven, die vrede duyrde foo lange als fy genomen ende ge-
geven wierd, iliervenfe of kefdenfe, ten fy datter binnen den Vrede ge-
ibent wierde, ende dan foo was de vrede , daer van de manier van vrede

fodanige vrede mogten eyffen, legge... ___
zijnde, ofte niet, in defer manieren : Ik vermam mv eenen vrede van ψη'ψ,
genadige Heeren ende van der Stede mgen , er.de gebiedeuvf de felve te on-
derhonden van nuiat den aanflaanden regtdag hier aanvolgende , dm gekee-
len dag gedtiyrtnde, ende dit op criminele ende civile correcüe van die van
den Geregte. Ende die alfoo een vrede geleid was , die was gehouden ter-
ftondte gaantTijner woonplaatfen, of was hy vreemd, tTijnerherberge.,
fonder daar wt te gaan. Ende indien datmen jemand vrede wilde leggen,
diemen niet vinden, nog bekomen en koft , 't felve dede men t'fijner
woonplaatfe , ofte over de deur aan de gebuyren, by twee tuygen. Sic
mede de voorfz. Coflujmen van Amfteldam, cap. 12. ende van Zuid-Hol-
land ρΛ^.494. ende volgende. Sie mede de landregten ende de gewoonten
des Graavfchaps Zutphen. tit. 4. daar 't felve mede in gebruik is, ende de
Regtenen de gewoonten der Stad Deventer het a. deel tit. 2. Van Fr ede

Dog federt dat in Holland op de Dnellen, ende wederfijdfe wtdagingen, 6
ende het geene daar toe de minfte oorfaak komt te geven, als flaan, fmij -
ten, ichelden, lafteren , &c.feerfcherpis voorfien, is foodanigemanier
van vrede leggen, ende houden onnodig geworden , ende in oogebruik ge-
raakt. Daar van te fien het Placaat by Prins Maurits tijd tegens de Duellen
gegeven m den Jaare i<5[o. Ende by de Staten van Holland jegens de Std.
i;!itt«»vande Vniverfiteit tot Leyden gegeven den 10. Mey 1641. Ende
hetlaatfte Placaat van de Staten van Holland van den 20.'Maart 1657.
Sie mede de Keuren van Zeeland cap. 4. art. 18.
De ftrafte van Mifdaad jegens het'lighaam met vegten offmijten, 7-

fvvaarderende exiraordinaire geftraft, foo wanneer daar eenigeandre on-
daad by komt, gelijk ais daar geweld by komt, opfet, ende voornemen,
om jemand het leven te benemen , pi diergelijke: Alfoo werd een Soon
die fijn Vader ofte Moeder geilagen, ofte anderfints met woorden ofte
werken beledigd heeft, ter befcheydenheid ende naar gelegenheit fwaar-
cier geiiraft, Lï,§. z.ff.de obfeqmis parentibus & patron. pr^fland. Son-
ilerling alS wanneer by d'Oiiders felv over hare kinderen werd geklaagt, foo
verrdathettotlijv-ftraf, ende ook we! tot den hals kan werden wtgerekt,
Baar dat de gelegenheit van het feyt komt tevereylTen. Sie Chï.i. fin.
qumfi. "èi-num, 11. verf. & ita illam. ^.gid. Boif, praBic, criminal. ttt.
deinjuriis.fium. ^o. Ende is daar van een voornaam ^dvys tefieninde
Confult. ende Advyfen het 4. Deel-, conf, 30. gegeven by de Heer J. Moons.
Het welk ook naar de Roomfe Wetten plag piaats te hebben, indien een
Knegtfijn Heer ende Meefter geflagen ofte met woorden gelafterd had :
Danalfoby ons de Roomfe ilavernyende lijv-eygenen t'enemaal onbe-
kent zijn, als wy hier voor het eerfle Bouk^·, 2. Deel, eap, i. hebben gefejt,
heeft het fel ve by ons foo verre geen plaats.

8 Alfoo werden ook naar gelegenheit fwaarder geftrqft die gene de welke
eenige Offtcieren, Boden, Deurwaarders, ofandre publij^e perfoonen,
in 't ftuk van haar Ampt ende Officie, qualijk bejegenen , tegenftand ofte
overlafi: doen : fonderling aan die geen die in eenige waardigheid gefield
zijn. CoKf, en Advijf. het 4. Deel. Conf. 96.

^ Wat aangaat de vergoeding aan de gequetfte, verminkte, of befcha-
digdetedoen. Alhoewel niemand verftaan werdmeefler te zijn van fijn
eygen ledematen, ende een menfen lighaam in fijn waardeniet en kan ge-
fchat werden , is den felven als nog geregtigt tot vergoeding van het Mee-
iler-loon, fchade, ende winilderving, foo gediiyrende degenefing ge-
hadtalsook daar naar te lijden, indien dat het gebrek geduyrigis. Ook
van pijn, fmert ende on^iering van het lighaam , indien dat het werd be-
geert , naar befcheydenheit. Grot. Inlejd. lib. 5. cap. 34. inpr. Groene-
weg. de legib. abrogtit, ad L alt. ff. de his qaiefffid. veldeiecer.

Yt kragte van de Aangebooren vryheit, heeft een yder regt, dat hem ï
een ander geen leet of ongelijk en mag aandoen. /. i. ί. 8. tnfi. de iti-
iHriis.l.-y.ff.eod.

De mifdaden daar bydatjemand overlaftlijd, ofte ongelijk tegcns de
Aangebooren vryheit werd aangedaan , is alle geweld dat jeinand met on-
gelijk aangedaan werd.

Geweld gefchiet gewapender hand , ende met hulp van mannen-, ofte
ongewapent. tot. i,t. ff. de vipublica am privata.

De Oproer-makers ende die openbaar geweld bedrijven, werden ge-
meenlijk met het Swaard, andere met minder ftraffe geftraft. Dog aange-
fien't felve nimmermeer, immers heelfelden alleen werd begaan, maar
meeftendeel met het een of met het ander mifdaad werd vergefelt, is de
ftraf van dien naar de gewigtigheid van de bykomende mifdaad, ook roee-
ftentijdonfeker. SieDamhoud. prax.crimtml. cap. 100. mm. 8. Perez.
adtii. [od, leg. lui. de vi in fine. Confultat. ende AAsi^ipart. i.cenfiio*
in fine. Chr.§. fin. ηΜ^βΛ^. mm. 4, Ende werd defe mifdaad eigentlijk
gereekent begaan te werden, by al die gene die jemand met geweld overval-
len om hem van het fijne te berooven , het zy met wapens, ofte fonder, in
oi op wegen, op Land, ofte op Zee-, de welke niet altijds met het
Swr^rdokemetdeGalg, maar ook dikwils met vier, ende andere fwaar-

eer Itratten naar^gelegenheit werden geftraft. Gud. de hm Novijfmo, Itb.
S'Cap.i^. verf.vtdeawHé.

Vrouwe-kargt werd met den Hals of met den Swaarde geftraft, l.rj.z.^
ff.deExtraord. cnmtmb. l. z^, ^i^.ff. ad l. de ^dJt. Neoftad. C«r.
tioUand. decif. 47, m fine. Damhouder, prax. critnin. cap- 9^· 3·
Vemeron. c^p.iz. verj,2^. Zyps, Noiit.jptr Beh. ad'legJeadulter.verf.
Jtftpro. ende heeft d'Ont-eerde Regt tot vergoedingenaar gelegenheit.Clar.
§.fliiprjim. mm 3. ρ,ρο^. ^^ Damhoud. d. cap.

De verkragtinge belet ofte befchuc zijnde, werd hy evemvel-egeeiTek
ende gebannen, die tot fuiken eynde jemand geweld aandoet. Sande 5.

tit, 9. dcfin. iT, arg /. i, ff. ad l. Cor\u de Sicar. Andre beilapinge ofte ont-
eeringe ibndcr geweld, is by ons by na onftraf baar. arg. c. [ctemi. 27. Ertr.
de 'Keg. jur. in 6. Alleen dat de jonge Dogter ontmaagd zijnde, den Schen-
der haar moet trouwen, of voor de ontmaagding betering doen in geld, naai'
bcyder gelegenheid. SieGrot. Inleyd. lib. 3. cap.^^. verf. tot beflapinge.
Ten waar dat een ai te jonge Dogter in onnofelheid grofiijk mifleid was, of
een Voogd, of ander Perioon in wiens tugt ende voorforg defelve bevolen
was, defelvehadbeilapen, is met geeffelen, bannen, ende verbeurte vaa
goederen ftrafbaar. Sie BoiÏ.prax. criminal, tit. de coitn Damnat, num.ej,
Damhoiid, prax. Criminal. cap. 94. num. 8, 9. Op welken grond binnen
Haarlem een Schoolmeefter die een van fijn School-dogteren onteert had>
gegeeflelt ende gebannen is geworden, volgens tuygnis van Groenweg, ad
tit\£od. Siquis eamcHjns tutor fner. corrupt, Ende tot Leydenin Julii
lóyy. eenen Willem Pas om dat hy een getrout man zijnde, een Winkel-
Dogter tTijnen huyfe had onteerd, boven de gemeene boete ende ftraf van
Overfpel, voor eenige jaren wt de Stad gebannen.

3 Die openbaar Huysbraak doet, werd met de koorde geftraft; gelijk
hier naar breeder.

4 Die een Dogter met geweld vervoert, is de dood fchnidig. mie, Cod,
de rapt Η virgin. Papon, lib, 22. tit. 6. art. 8. Maar indien het met haar fin
ende wil gefchiet, is 't felve niet ftrafbaar. cap, penult, extr.de raptor, cap,
49. caiif. 27. ^«ίβ/?. z.cap.<^%. num.\%.cap. ^.cauf. ^uaft. 2. arg. l.

ij. 5. <s?<? lib. hom. exhib. cap.fcienti 27. &ibi Din. φ· Pecc, de Reg. ^ar. in
ó'.Hyppol. dcM:xrü\.coKf, 61.nam, 21. Bajard. inaddit,adCkr.

i. raptusmm. 16. &fecj. Zanch. dematrimon. Ub.j. difpmat.ii.num,\O,
Mafcard. de probat. concluf. iz6o. r.Hm. 28. Rittershuyf. de dijfer.jur.
lib. 6. cap. 5. verf. deinde. Gomef. ad l.tauri 80. num.^^. Confultat,
ende Advijfen pm. 2. coKf, 161. Damhoud. prax. criminal. cap. 95.
mm. 18. Antbon. Mmh, decrimmb, Ub, 48, tit, 4. c. 2. num. 12, Ken*
rcnvctn Zeeland, cap. 4, art. 6.

Hierom werden met gelijke ftraf geftraft, diegeenèdewelke eenige
hulp ofte byftand tot het vervoeren hebben gedaan, d. l, nlt. §. 2. verb. vel
qmcmcjiie opem. (^od. de raptii virgimm. Gelijk mede daarover ftrafbaar
zijn, die raad of daad daar toe gegeven hebben, dog meeft met minder ende
iileinder ftraf. arg. Novell. Leor,. %i.in verb. Et β non nnpts. Waar van by
ons een aanmerkkeiijk voorbeeld is voorgevallen, in de alom rugtbare
Joffer-Roov, yan Katrijn d'Orleans , door Hans Diderik. de Mortangiefm
's Gravcnhage jn April begaan, tegens dewelkeongemeene wtfchrij-

? ^ Knylenborg (door toe doen van den Heer van
g die daar over op den 20. Mey 1664. van fijn Staat ende Ritmeefter-
J^cnap afgelet, ende voor 5 Jaren wt Holland ende Weft-Friefland is ge-
annen,) ontgaan, ende tot Bremen in verfeekering gehouden, in ende om-
rent de overlevering op een onvoorfiene wijs ontkomen zijnde, deffelvs
Knegt die mede handadig was geweeft, op den 13. Mey 166/^, voorleden,
by den Hove van Holland is veroordeelt, aan een Galge te werden opge-
k gefchied, ende den Voerman om fijn on-

unde des Regts, en andre verfchoningen dat hy daar toe was gedwongen,
gd>anL^n ?s ' verbeurte van goederen, wt den lande

. I. cap 21 Anth. Matth. de crimimb. Ub. 48. ut. 4. cap. 2. nam. 1(5.
maar ot daar door de mifdaad werd vernietigt, is niet feeker. Sie Groene-
ViC^n, ad Lnmc. Cod. de rapm virai».

Uehrandftigters, ende die geene dewelke algemeene Dijken ende'
Dammen moedwillens komen deur te fteeken, werden mede verftaan te^
gensde Hoogfte-Magt, ende de gemeene faak te mifdoen, ende daarom
mede^telwaardergeftraft, als hiernaar in het sxxvin. Deel fal werden

4. Hoon wat, ende mar in hdaat Ïcelus, ofte verkeerde e»>
f. Vrome-krazt remifTt·,,, ^'<>>'>«t>ifdvkeverme»i"ig·

Ν Aar 't leven en is niet koftelijker als de Eer, ende het goed eevoeiea
dat een ander van onsheeft. Waarin wydikwils van een andeTwer!
^en verongehjkt, het zy met woorden, of met werken.

I Met woorden, foo wanneer mondeling ofte fchriftelijk, in 't by-vvefen)
ofte af-wefen, in 't heymelijk , of in 't openbaar, yets werd te kennen gege-
ven, waar door yemands Eer werd gekrenkt ende verongelijkt. /, i. $.i.
l. 5". §■ 9. /. 15. S-ff· de injtir. Dit werd lallering genaamt, ende werd
gemeenlijk gebetert met honerable ende profitAbleamende
ende voordeelige boete.

HonorMe j Dat den Lafreraar fchuld bekent, God ende de Regtvaardig-
heid om vergiftenis bid, ende verklaart dat hy die geene van de welke hy
fulks gefeit heeft, niet en kend als in alle Eer en Deugd, Zy^x. Natit.jur.
Telg. tit. de wjuriis. Papon. Ub. 8. üt. 3. art. 18. Papegay pag. 94. ende
volgende.

Profitable; Beftaat daar in dat den gelafierde feekre femme van geld
noemd, met een aengeboden Eed, dat hy gelijke lafter of ongelijk om foo
veel of meerder niet en foude willen lijden. §.7. infl.de injurits DD. allegat.

Welke fomme meerendeels voor ende ten behouven van den Armen
werd begeerd , ofte anderfins wt befcheydenheid van den Regter aan den
Armen werd toegewefen. Soo dat om een atiie van injnrie ofte lafter-
j^fc^ fpraak, den Schout ofte gemeenQ fake in 't byfonder geen regt en heeft, of

daarom een crimineel geding kan werden aan geleid, ten fy het een ongc-
^^iWeV^ meene lafter-fpraak is, daar de gemeene faak om 't gevolgs wille felvs aan
^^^Jgelegen is, daarom ook den ban ofte andere fwaarder ftraf, kan plaats
hèjgben. Sie Joann. ^Sand. Ub. clefin. y. Carpzov. defin.forenf.

■É^. conftit. 42. defin. 2. Dog op fommige plaatfen heeft ook den
^Ijuw regt, om een gemeene lafterfpraak tot een feekre kleyne geld-
boete , als in Rijnland tot een boete van lo.gdden. Cofiujmen aldaar
art. 14.

Tegens de famenfe Libellen-, dat is, Naam-rovenden gefchriften, zijn op
verfcheyde tijden i^/iic.wtgegeven,waar van de hattte-vaft den η.ΊηΙ]
den 11. December 1618. endeden 16. lannarj 1611, den 4. Mey 1624. een
fomme van hondert guldens tot boete mede brengen voor de eerfte maal,
voor de tweede maal verdubbelt met lijvftraf.

Het Regt wt faake van lafter ofte verongelijking fpruytende, werd doof
een Jaar ftil- fvvijgen verloren, l, j. Cod. de injur. Dog het fel ve is niet an-
ders te verftaan als van lafter ofiie ongelijk dewelke met woorden gefchief»
maar niet met werken , gelijk als met vuyft-flagen, ofte diergelijke handa-
digheden, dewelke niet anders als door het verloop van 30, Jaren vervalt.
Cur. Holl. decif. 13. Sande hb. 5. tit, 8. dejin. 3, Myfing. cem. i· obf.^^;»
ψ cent, 5. obfeyv^ γη^

Mifdaad tegens de Eer en goede Naam, metter daad ende met werken) 4
(anders Hoon) is alle daad, waar door een ander in fijn Eer ende goede
Naam werd verkort.

üitgefchiet op veelderhande manieren; waaronder de voornaamOe
Nvel zijn dewelke in het onteeren van het lighaam ende ledematen befig
^ijn ·, als: Vrouwe-kragt, Onteering, ende Overfpel, Bloed-fchande, ende
vermenging tegens de Natnyr, ende wat daar aan hoort, waar van hier
in 't byfonder gehandek werd.

Vro\ivve-kragt, is de fchoffieringe ende onteeringe van een Vrous-per-5
foon, met geweld, ende tegens haar wil getlaan, waar van in 't voorg. Deel
gefeit is dat defelve met den hals geilraft werd, ende de ont- eerde vergoe-
dinge toe-komt, na beyder gelegenheit.

Maai· die een Jonge Dogter buyten geweld onteert , ofte ont-maagt, is ζ
niet verder gehouden als de ielve te trouwen of voor de onttnaegding, ver-
goeding ende betering te doen in Geld tTijner keur, naar beyder gelegen-
heid, ende op het fcherpfle met foo veel als de Dogter om de Onteeringe
meerder tot Huwelijx-goed van noode foude hebben , om met haars gelijk
te trouwen, arg. l. 60. 69. §. 4. y. jf. de juredot. Exod. 22. verf. 16,17.
Deuteron, ii.'verf. iS, 19. cap.ï. er 2.. extr. dtadfilter. Surd. de ali-
ment. tit. i,q»£,fi,\o.num. 20. Chriftin. ad leg. Mechlin. tit. 18. art. 6,
num.S. SkChr.^.fliipruw.mm. Vapon.hh. 12..tit.^.art.^, Dam-
houd. cap.^z. mm. 6. Neoftad, fupra cnr, decif,')!· Sande lib. z. tit. i.
defin.ic·. Ende is alfo geoordeelt byden Hove van Holland inde iake
VanEllert Ooms, gerequireerde , contra JofFrouw Geertruyd Schepels, öp
den lo.Msy 1636.^Indienzy bevrngt is , moet hy dekraam-koftentealen.
Chriitin. Λίί/ig. Mechl.ttt.18. art.ó.num. 3. Maar het Kind moet onder-
houden werden van beyde, tot gemeenc koften , ten-waar een van beyden
geen middelen en had, of onbequaam was. In wat voegen de felve betering
ende vergoeding werd gereekent. SieMenoch. de arbttrar.jfid.caf.z^S.
num. 16, mf.n. &feq. Covarruv. de Sponfal.part. 2, cap. 6. nam. 19. Lef-
ilus, de luftitia & lure lib, 2. cap 10. dnbit. 2. mm 11.

Dies en werd een Vrouws-perfoon niet geloovt in het feggen dat je-
mand haar heeft beflapen , alwaart dat zy 't felve in barens nood had ver-
klaart, indien de perfoon fulks ontkent. TeiTaiir, decif. Vedemont. 3. concl.
6. mm. 4. ΑΙεχ. conf. 157. circa primtum lib. 5. "BaU. Cotif. 437. lib» uit.
Boer, decif. 299. Confult. ende Advijfen 3. conf. 156.mits dat hy bereyd is
^em met eede te fuy veren , ende te verklaren dat hy haar noyt beflapen en

van Antvverp. w.45. ank. 5. Gail. lib. z. obferv. 97, mim. 12, Fabel'
iid tit. Cod. de ^dtilt, de fin, 61. Het welk te meer plaats heeft indien fy
hem het Kind niet opgefworen heeft, fulksby defen Hove verfcheide-ma-
len is verrtaan: maar het byflapen bekent zijnde, werd de Vrouws-per-
foon geloovt in het aanwijfen van de Vader. Chriftin. d. tit· 18. art, 4. al
bekende hy alleenlijk haar een Maand of een Jaar voor de yerloifinge befla·
pen te hebben, d.art.^, Sulksis by het Hof ende den Hoogen Raad in
Holland verfcheyde-malen verftaan: Dat een Jongman bereid zijnde, met
geftaavden eede te verklaren , de Dogter niet onteerd of vleyfelijk bekent
te hebben, endc deDogter het tegendeel van dien mede met eede wil be-
veftigen, de verklaringe van den Jongman behoorlijk gedaan, voor de
verklaring van de Dogter werd aangenomen; volgens tuyg van f. Ver-
meeren, ende f. Goes, in de Conf. ende Advijfen het 4. Deelj confult, 8j.
Het welk fonderiing plaats heevt, wanneer een Vrouws-perfoon feid be-
fwangerd te zijn van een getrout Man. Anton. Fab. ad (^od. tit. de Teflibus
defin, 49.

Indien jemand fijn roem droeg een Dogter beflapen te hebben,alleenl!jk
om haar daar mede te verongelijken, werd naar befcheydenheit van den
Regter boven vergoeding van aangedaan ongelijk geilraft. Sande lib. 5.

7 O verfpel is de onteering van een anders Egtgenot, het welk gefchiet,
foo wanneer als een getroiide ΥΓουνί? haar met een ander buy ten Egt vei-
mengt, het zy dat het mede is een getrouwt Man, ofte een vry perfoon,
maar een Man begaat naar de befchreven Regten alleen Overfpel met een
andregetroude Vrouw. /. 6. i. 1.1.34. de jidttlt, é" /. loi. /.225.
ff. de verb. Signif. maar na de Goddelijke ende Geeftelijke Regten werd
mede geen onderfcheit gemaakt in een Man. Matth. j, 27, & 19.9·
Mare.10, ii. ζαηοη· nemo.^.. canf. Qanon. non miicbabe-

ris 15. (^anon.pracepit i^.cauf. 32. ^ααβ. 5. Het welk by ons werd ge-
volgt ; Het Overfpel wierd by de Roomfe Wetten met de dood geftraft.
/.30. in fin. Cod. ad l. fal, de adulter. /.18. Cod. de Tranfa^l·, 4. inflitt
de public, jud. Welk in Duytfland nog werd onderhouden , dog by οη«
werd het met eerloof heyt, bannen, ende een geldboete gebetert, in dc"
fer vougen :

S Dat een Echte Man in Overfpel bevonden, het zy met een gehouvvde
ofte ongebouwde Vrouws-perfoon, ofte een ongebouwde Man met een
gehouwde Vrouw, defelve Man als eerloos ende meynedig metter daad»
verbeurt fijn Ampt ende Staat, indien-hy eenige heeft, ende verklaart

werden, onnut om eenige Staat ofte Ampt binnen de Landen of Steden te
mogen bedienen. Ende indien het Overfpel gedaan ende bedreven is van
eenEgteMan meteen getrouwde Vrouw, dat daar-en-boyen zy beyde
gebannen fullen werden uyt de Landen den tijd van vijvtig Jaren , maar
was het Overfpel begaan van een Egte Man met een ongetrouwde Vrouw,
lai de Man boven het verlies van fijn ampt, verbeuren een boete van hmi-
dert guldens voor de eerfte reis, ende voor de tweede reis met een banniüe-
mentvan vijvtig Jaren, ende een boete van twee hondert guldens : Ende
fal de ongebouwde Vrouw te water ende brood geleid werden, den tijd van
veertien dagen voor de eertte reis , ende voor de twede reis uyt den Lan^
de gebannen den tijd van vijvtig Jaren.

Ende indien een ongehouwt Man met een Egte Vrouw Overfpel be-
drijvt, fal hy mede veertien dagen te water ende te brood geleid werden,
en boven dien verbeuren een boete van hondert guldens voor de eerfte reis,
en eeuwelijk gebannen voor de tweede reis.

Buyten alle 't welk de befchadigde 't zy Man ofte Vrouw, zijn Regt de-
gens den Overfpeelder behoud, het zy tot fcheiding van Huwlijk , alsan-
derfms tot vergoeding ende betering, als naar Regten. Politijke Ordonnan-
tie art. 15, 10,17,18. van 50.

Het welk daar in voornamentlijk beftaat, dat den Overfpeelder tot
voordeel van de befchadigde vervalt, van al het geene hem, foo vol-
gens het Land-regt als by Huwelijkfe Voorwaarden, ofte anderfins uyt
de goederen van fijn Egt-genot opgekomen foude hebben. Politic. Or-
dom.an. 18. inverb. ander [mts na Regten, jmii. Novell.117. cap. 8. 2.
& cap. 9. Cofimmen van Antwerp. cap. 41. art. 19, 20, 21, 22.

O^mn,prax. criminal. cap.S9.iium. 28. Chriftin,<i<i leg.Mechhn. tit.z.
art. is.mm. u. 13. Couvarr. de fbonfal.part. 2. cap.iT. §■ 6. mm. 1.4.
Papoti^ ω. 22. tit.^^ f^jj^g ajj ^^^^ by het Hof van Holland

ü yeritaan in de fake van Albregt Wierd, contra Anna Pieters op den ij».
LeDruanj 1609.

Volgens de befchrey en Regten vermogt een Man, fijn Wij ν in Over-
fpel bevindende, nevens den Overfpeelder doodflaan j ende een Vader
fijns Dogters Ontfchaker, fonder boete.,20. éfeq.fad leg. JnLde
Muit, auth. ft ejfiis. (^od. eod. 1.^0. ff. ad teg. yiquil het welke of nog hui-
dendaags plaats behoort te hebben, niet feeker en is: Dat het felve als nog
plaats behoort te hebben, gevoelen Clar.§. homkidium. tium.^^. Grot. In-
leydtnfflih.i. cap.^^.infifie. Confult. ende Advijf. het eerfte T)eel conf.H^'
Maar aangeiien foodanige toelatinge 'met de gronden van onfe Kegtertng

niet wei over een en komt, ende de fagtigheid ende gejuifte evenheid vart
ons Land en Luiden, hard ende onbïllik foude fchijnen , werd foodanig
voorvai by andere met meerder redenen, voor een ongeluk gehouden 5
ende voor fo veel dat een O verfpel met fijn Vrouw , ende een Ontfchaking
niet fijn Dogter, om de ingefchapen herts-togten niet wel met goede 00-
gen aan tefien is , arg. 1. 38. 8. jf. ad leg. JuL deaduh. foodanige daad
verfchoont, dat het juift niet met de gemeene ftraf van een doodflag, maar
minder behoort geftraft te werden, dog niet in 't geheel vry gefproken ofte
toegelaten. Ita tenent Gudelin. de lnre Novif. lib, 5. cap.i8. verf prater^
circa fin. Perez. ad Cod. tit. ad leg. lal. de aduher, num. 25. Anthon. Math,
de CYiminib. Ub.^'è. tit,^. cap. 7. num. i 5. Chrittin. ad leg. Mechlin.tit. 2,
art. i^.num. 19. Ende foude het fekerfte zijn daar over abolitie oiicpardon
te verfouken, het welk ligtelijk foude toegelaten werden. Hier van is on-
langs een voorbeeld voor-gevallen in deperföonvan lan loo^enfz.. Bax·,
ivoonende inde Heerlijkheit van Voorfchooten, dewelke by an-nacht t'huys
komende, ende feekren Chrifliam Semartin , fijnen Buyrman, mede
een getrouwt Man, by fijn Vrouw op het Bedde vindende, van welkers
overfpeligen ommegang, men voor die tijd groot bedenken hadde gehad,
in toorn ende boven maten hevigheid ontftéeken zijnde, den voornom-
den Chriftiaan Semartin aangevallen, ende fodanig gequetft heeft, dat hy
weinig ti jds daar naar van geftorven is, ende daar over by den Baljuw van
Voorfchooten gevangen zijnde, is den felven, terwijl voOr hem by de
Staten van Holland, aholitie ofte pardon vt'ierd verfogt, by Welgebooren
Mannen van de voornoemde Heerlijkheit van Voorfchooten,naar genomen

■ AdvijS: vin Regts-geleerden , onder hand-tafting ontilagen, den 16. Jan.
ïó^ó. ende tot nog toe vry ende ongemoeit gelaten, Sulks dat daar in de be-
fchrcven Rechten meeft gevolgt zijn , ende de felve daad, naar het voor-
beeld van Pineas 5 c. 5. verf, 6, efide volgefide, voor goet ende on·
flrafbaar gehouden. ·

) Bloed-fchande is een vermenging van twee perfoonen, die met den an-
deren om te na bloed of Swagerfchap niet en fouden mogen in Huwelijk
treden, het zy dat defe vermenging gefchied in I-Iuwelijk., of daar buyten.

Die daar op bevonden Werden, wierden gelijk als Overfpeelders ge-
ftraft. Gloif.&DD.ad l.^S.ff.leg. Jul.de adalt. Maar of het felve by ons>
dev/e!kdeilraf van O verfpel tot een geld-boete ende eerloofheid hebben
Términderd, Ook behoord plaats te hebben , is twijvelagtig. Groenevveg.

■ deUgibus ahrogat. adl, 6. Cod. deincefi. & inmilib. nupt. fchijnt te willen,
dit het nog evens-eens aisOyerfpel behoort geftraft te werden. Dog ik

foude verftaan , dat de Bloed-fchande fwaarder behoord geftraft te wer-
den als gemeen Overfpd , ende dat de verligting vandeftrafin Overfpel,
tot gelijke of fwaarder faken, gelijk als tot bloed-fchande, fonder wt-
gedrukte Wet niet en inag werden getrokken , te meer alfoo by de ψοΒ-
^nh Ordonnantie, art. 18. uitdrukkelijk werd gefeid , onverminderd ende
ongekrenkt te blij ven, alle de ftraifen ende peinenin de Keiferlijkc ende
befchreven Regten gefteld, tegen ontfcbaking, onteering , bioedrfchan-
de, ende diergelijke. Sonderling foo wanneer het in Overfpel werd gepleegt
gelijk al gemeenlik gebeurt, ri./. 38. ff. ad leg. ful. de adulter. l. jf. de
ejHAflion. & arg. l. unie. Cod. de ΐψ. virgin. Sie Dainhoud. prax, mm.
^Λρ 90, num.^. Matth. de crimimk. tii. de me ft. cap, 6. mm. 5. 6. Sulks.is
op den 19.November i6iz. eenen Gent Adriaanfz. die met fijn Moeder 111
Overfpel ende Bloéd-fchande geleevt had, by het Hof van Holland ge-

Sodor/iomia, num. 4. Papon. lib. 24. tit, 10, art, 6. Argent. ad conjuetm.
Brilt, art. j88.

Dog by de fommigc die daar wat fagter mede handelen, eerft met de
koorde geftraft, ende dan verbrand. Vm^dant Gntnoys in addit.ad lm-
beru prati.judicUr. Ub.z, ίαρ.τ,τ.. num. zi. Autumn. Canfer.d» dmtl
Tranc.ad l. 31. Cod. ad legJlk.deaduUer, Waar van wy by onle tija tot
Rotterdam een voorbeeld hebben eéfien. . - ' , , '

Maar indien yeinand bevonden wierd, meteen Beeft te doen gehad te
hebben, werd benevens het felve fonder verfchooning verbrand. Levit.zo,
verf.ir^,i6. Caddm. locofut>f(a eitata.· Damhoud. d. cap.96. num.i^.i')'
Perez. (^öd. ad Ug. InL- de adult, in fin. Clar. fornicatio. numer. 27.
i'apon. iiè. 22. w. 7. iivf. i.

werden^" mogte werden begaan, en kan niet wel openbaarlijk geftrafc
vuvl eewi^ ^ openbare Hoeren , de welke haar lighaain om

Land of Stad gejaagt! sLVaS^lÖ"' werden geftraft, ende uyt het
δ j O . 01c uamhoud. prax. cnmin. cap, 89. n»m. 45. 44.

& cap, 90. mm. 1. Chriftin. ad leg. Mechlin.tit, 2. ayt.i^. Clar,
quafi. 68. »»»3. 23. Gomef, ad leg, tami, 8. num. 73.

Devveike op veele plaatfen naar het voorbeeld van Italien, Spanjen, ende
andere plaatfen, vanoudsbyoogluyking fijn toegelaten geweeft, dog als
affchuwlijk benevens de vuyle Ambagten , haar in den eenen houk of den
ander opentlijk ende kenbaar moften onthouden > fonder ergens anders te
mogen vvoonen, het welk tot weeringe van dien ter fchaamte ende fchan-
de van die geene dewelke daar wt of in gingen op die tijd genoug geoor-
deeld j ende verder te verbieden niet raadfaam is bevonden j foo vindmen
in de oude Keuren der Stad Leyden van den Jare 1400, ende daar voor:
ÏDat foo wat Deernen binnen Leyden in openbaar leven faten, defelve mogten
Vf oenen tot twien plaatf m. Te weten die een plaats beginnende aan die ZaiJ^jde
van der Vφ j van de Hage poort tot fan van den Woudengraft toe, diemen
hiet Schel» Truyden, of Groen-Hafe· Graft, ende voirt after dte Graft van
den Duelen, daar Ζ je metten "Billen woont totter Fefl toe binnen dat vier-
kant. Item die ander plaats ende woonflede fttlle» fy hebben, binnen dat lege
£rve,after Codden, beginnende op den honk vander Vef^dair Trfipjen Trom-
pers plag te woonen die z.ijde langestmit Codden fleegetot Sinter Niclaas fiee-
ge toe) ende voirt by die z.ijden van der Aiirak^el fteegey ende norgent anders^
Soo wat Deernen die binnen Leyden in den leven fitten > anders woonden dan
binnen den twien plaatfen voirfchreven : die Deernen fal verbeuren tjegen die
Heer drie duyfent fliens-, ende tjegen der Stede drie duyfent fiiens, vter-en-
twintig 'Plakken voor elk^dayfent, te verwerken ander Stede Veflen.
le, Soo wie hem met een ander biiyten wetcigh Huwelijk in huis-houding
ende tTanien-wooning, in allen fchijn als egte Luiden,t'fainen vougt, fullen
voor d'eerfte maand, dat fy te famen huis-houden ofte woonen , verbeu-
ren elk een boete van vijvtig gulden, de tweede maand hondert, ende dc
derde maand twee hondert guldens, ende foo verre fy langer by den ande-
ren blijven, voor den tijd van tien Jaren uyt den Lande van Holland ende
Vriefland gebannen , ende boven dien in hare goederen gebreukt werden,
naar de gelegenheid van de perfoonen. Toliti'^e Ordonnantie, art. 3. Ψο'
Utijke Ordonn, van Zeeland, art. z^. Sïc Qhnikvat volfim. decif, 144.
mm. Zyp. & Autum, ad tit. de Concubit,

6. Ifflrimenten ende Gereetfehappen tot de n. Straf der geener die Dieven ophouden en-

NAaft het Leven, het Lighaam, de Eer, ende goede Naam, (dewel-
ke doorhetfchendenvandeeerbaarheit wel meefl: werd verkort,)
volgen ondèr de dingen die ons lieV en waard zijn, de goederen die wy in

Mifdaad tegens ofte in't goed, is alle daad daar door een ander in fijn
goed werd verkort ofte verongelijkt, het welk wel op veelderley manieren
toegaat: Dog het gene eigentlijk voor mifdaad moet.werden gerekent, zijn
falke daden daar uyt buiten de weder-eveninge van de aangedaan fchade
ofte ongelijk, byiondrettrat fpruit, waar in onder anderen voornament-
lijk gehouden zijn alk Dieven en Rovers. Item, die door valf heit ofte
andre quade middelen een ander van het fijne fouken te beroven.

Dievts is een heymelijke ende bedriegelijke handeling ende houding van i
eens anders goed. i. ίηβίί. de oblig. qu& ex deliil·,

Enkle dicvte is by de Roomfe Wetten niet hooger geftraft geweeft, als 3
met twee, ofte viervouwt weder te geven aan den geenen die yets ontfto-
len was. i .5 inflit. de obligat. cjH& ex deliSlo. Maar federt dat by ons de aan-
klagte ende het vervolgen van de mifdaden een algemeenen dienft van de
Grayelikheid is geworden , ende de ftraffen van de mifdaden cm de veran-
derlijijeoniftandigheden van de faken, tijden, plaatfen ende gelegenthe-
den, meer ende meer gelaten zijn tot beicheidenheid van den wereldlijken
Regter, om defelve te verligten of te verfwaren, l.is.fdepwnis. want
hetbwaard der geregtigheid is by God den Overheden inde hand gege-
ven, om een gematigde ftraf te wreeken, dat is ten voorbeeld van het
(luadete doen af fchrikken, niet alleen die het quaaddoen, maar die het

anderGnis foo het foodanig niet geftrafc en wierd, doenfouden, Sie Rotn·
15. verf, 4. Sie Zypas. Nottt.Jm. Belg. tit.depcems, Gudelin. de far. No-
vijf. Itb, 5. cap. 15. verf. uit. Damhoud. ƒJr<ίΛ·. crimin, cap. 5 5. num, 4. 5·
Soo werd by ons mede de dievte, ende al wat daar aan hangt, ligter ende
fwaarder, naar gelegenheid geilraft met geeffelen , brand-merken, bannen,
ook wel met de koorde datter de dood naar volgt, ais hier naar onderfchei-
dentlijk werdaangewefen. Sonder dat hier tegens in eenig bedenken komt
'cgeene eenige verkeerde PoUtijkpn naar de voorbeelden van het Oude
Teiiament, ende de Wetten Mofes , Exod. cap.^. ende zi. Deuteron,
cap.$, ende elders, voor een grond Regel willen ftellen; Dat het den
Overheden niet geoorlovt foudezijn de dievte met de dood te ftrafièn, om
dat het in de H. Schrivt juill niet geboden en werd. Vermids de wereldlijke
veranderingen 5 van raenfchen, tijden, plaatfen, perfoonen , gelegenthe-
den, &c, niet toe en laten, datmen de ilraften der mifdaden by Wetten of
Geboden feekerende onveranderlijk heeft kunnen ftellen. Gelijk ook de
fel ve niet feeker ofte onveranderlijk zijn geilek ende onderhouden geweeft:
felvs niet ten tijde van het Oude Teftament, als uyt verfcheide voorbeelden
te fien is, als onder andere de Dievte, by tijde van Mofes met viervouwt of
vijvvouwt wederom televen, Exod. 22. verf, i. Onder den Konink Sa-
lomo fevenvouwt, Troverh. 3 ï . ende by Jofua , metter dood te fteeni-
gen ende verbranden, JofuiZ cap. 7. verf. 2f. geftraft is geweeft: ende den
Propheet David, 2. 12. door Nathan gevraagt zijnde, wat dien

Man verdiende de welke om't fijne te fparen , fijnBuyrmans Oy-Lam
hadde genomen ? Antwoord : Soo waaragtig als de Heere leevt, de Man
die dat gedaan heevt, is een kind des doods, ende dat Oy-Lam fal hy vier-
voudig weder geven, verf. j, 6. Maar is defelve altijd, arg. fefaia i. 26.
ende van tijd tot tijd meer ende meer de Overheden ende Politijke Regie-
rhge bevolen ende vrygelaten, het ftraflênder mifdaden naar gelegent-
heit van tijd, plaats ende perfoonen, te verligten ofte te verfwaren, om
dat de omftandigheden der mifdaden foo verfcheidenlijk ende foo veran-
derlijk zijn, dat defelve met geen feekre ende onveranderlijke ftraf-wet
kunnen werden bepaalt, maar na de gelegenheit van plaats , tijd, ende ma-
nieren , tot een geëvenredende billijkheid, nu.verfwaard en dan verligt
moeten werden, daar toe het fwaard den Overheden is in handen gegevèn»
^öw. 13.T. De dievery dan, dewelkeeerft weinig ende met viervoiitvt
of vijvvouwt weder té geven , geftraft wierd, werd by ons inet regt 3 ook
met de dood geftraft. Niet dat de mifdaad in fig iel ven meerder .ende groe-
ier is als van ouds; maar om dat de eygendömraen der faken by ons foo

fJMen leeft van roov, geen Menfch is vry-, offeeker in fijn goea.
Geen Kind verfchoond Jjn Vaar,geen Broer ftjn Broeder voordeel doei.

Indien het felve met geen grooter ende fwaarder ftrafwierd ingetoomt,
niemand van het fijne foude kunnen verfekert blijven, voornamentlij^k van
het gene datmen niet anders als daar mede kan befchermen; als zijn, de
Beeïlen op het Veld , de Bouw-gereetfchappen op den Akker, en dierge-
lijke. Wie fouder in de Kerk, ik laat ftaan in fijn Huis, vry ende onbekom-
merd kunnen leven? Indien de Boofdoenders haar de onftraf baarheid wt
de wetten konden verfekeren Om v^'dke redenen die van Lombarciijen
met regt, alder eerft de derde dieverye met de dood hebben beginnen te
ftrafFen, Sulks daarna door geheel Italien, Dftytflmd, Spanjen, ende a.n-
dere omleggende plaatfen is ingevoert, daar van te fien Ju|. Clar. hb. 5.
fenHnt.§.furtum,mm.%. Menoch. dearb. lud.caf. z^^^.num.ij.&fiq»
Alphonf. de Azevedo ad Conflit. Reg, Hijpan. Ub.S.tit. 11. /.7. num,<?u
&feq. Peinlich Halfgerigts van Keyfer Karl van den fare 1J30. ende
ïyji.iimf. ij9. Damhoud. prax. criminal. cap. 112. 33· ^

Sande Ub.'^.ttt.^.defin.^. Naar welkers voorbeeld by ons mede de ge-
meene Dieven voor de eerfte reyfe oegeeflelt ende gebannen werden, voor
de tweede-maal gegeeflelt, oebrandmerkt, ende gebannen, ende voor de
derde maal daar op bevonden, aan een Gake gehangen datter de dood na-
volgd. Maar de Roevers werden voor de eerfte reyfe met de koorde ter
dood geltraff, Huyfbraak ende dievte met geweld vermengd , werd om
het quaad opfet voor de eerfte maal met de dood geftraft. volgens Placaat
^'anden 16. DecemL 1595. den 19, ΙηΙύτβοη. art.ii. van deni^ Maarte
ende den 16.. ende IJ. September 1614. ^ri. 2. 3. Dog werd de felve ilrav
meerendeels vermindert, ende fel den jemand om enkle Dievte ter dood
veroordeeld, arg. /. χ β. fjg poen. Sie Damhouder prax. crimtnal. ca 12.
Ciidelm. de iHre Nomffimo lib.<.cap. 19. & Ub. i.caf.x^^-verf^dob-
ferv. ^^-/^otit.iHT.Eelg.üudeL· v^xez.Cod,sod,niim.zz, Con-
luIt.endeAdvijf. part. f.ctnf.^^i.

ende wegbrengen, dat met meninge om defelve noyt weder te rcgt te bren-
gen vvierd eerfl minder, dog by de jongfte Roomfe regten met de dood ge-
ftraft. Lult.ff. &l.fHr.Cod.ad leg. £ab. de FlagUr, Daar mede de Bur-
gerlijke Wetten van Moyfes over een komen, Exod^ 24.7· 2^·
Sulks in Duytiland ftip onderhouden werd, volgens tuyg van Carpzov»
prax. criminaL p4rt. z. cjii^fi. 85. num. 90. & feq. In defe landen ichijnt
het een onfekre ftraf te fijn, daar in de befcheidenheyd van den regter om de
veranderlijke omftandigheden veel werd toegegeven ; Soo dat foo wanneer
foo klaar niet en blijkt dat het felve is gefchied om de kinderen te mif han-
delen , ofte noyt wederom te voorfchijn doen komen, defelve mifdaad, iel-
den fwaarder als met geeffelen, ende brandmerken geftraft werd. Sie
Groenevi'eg. delegib. abrogat. ad§, lo. inftit. de pub. judic.

5· De Koey, Paard, ofte Schapen-Dieven werden voor de eerfte reis met
de Galg geftraft, ende haar goederen verbeurt verklaart, Placaat van de
Staten van Holhnd, van den z6. December ende den 19. Martih e»'
den 16. ende ij, Septemb. 161^.art, 3. ende vanden 8. ^nlii 1551. om dat
de Beeften in het veld niet anders als met de grootfte ftraf verfeekert kun-
nen werden. SieDamhoud. prax. criminal. cap. 11 f. mmer.i, Chriftin.
vol, ^.decif.ioi.nam,^. Ζγρχ. Notit. jar. Bel^, de abigeis. & Perez.
Cod. eod. Sande lib. 5. tit. 9. defin. 9.

g Die de In^ramenten ende Gereetfchappen tot de Bouw-neering behoo-
rende, uit het Veld hadden geftolen, ofte befchadigt, werden mede fwaar-
der geftraft als andere, arg.l. agrkultores Cod. tjua res pignori obligari.
gelijk mede de gene die eenige Molens, Paal-werken > Sluyfen, Bruggen,
Ploegen, Wagens, ofte diergelijke werken berooft hebben, by ΨΙαοααΐ
van de Staten van Holland van den 16. ende τγ. September 161^. jegens
Dieven ende Diever jen. art. 3. met de dood ende confifcatie van goederen
werden geftraft.

g Die by nagt of ontijde ander Mans Boomen hadden af-gefnoeit, ofte af-
gehouwen, hebben wy met een vande af-gefnede Boomen over het hooft
openbaar fien geeffelen. arg. tot. tit. ff. arbor. fmt. Cafar. Ende by Tlac.
van KaifarKarl van den 30. Ittny 1546. is bevolen, dat die by nagt ofte
ontijden de Vrugten te Velde ftaande, berooven ofte fteelen, met de dood
geftraft fullen werden. Dog is by de Staten van Holland op den 18.
1608. endeden 8. lulyió'yi, 't felve verboden op minder lijv-ftraf t^r
befcheidenheid. Des dat de geene die jemand in fijn Land bevind befig
zijnde de Vrugten te beroven, den felven ook met quetfinge van fijnlig-
haani daar mag wi drijven,

DeTuyn-Dieven die over de flooten fpringen, ofte/ihiictingen il^-
men, om de Boomen ende Aard-Vrugten te fteelen, weiden meeil gegee.-
ielt ende gebannen ter befcheidenheid. arg. L 82. r. ff. defmt. 1. 27. ί ·

De Beurfe-Snijders , werden om de kleinheid van de Dievte, mee^t ge-
geeflek ende gebannen, arg. l. 7. ff. de Extraord. Criwtnib.

De Vagabonden ende Land-loopers, werden te waterende te broot ge-
fet, ende het Land uitgejaagd, volgens ΨΙαο. jegens deEgyptenaars , Le-
profen, Bedelaars, Vagabonden , Landloopers, eerft by Kaifar Karl gege-
ven den 7. Oüob. 1531. ende vernieuwt by de Staten van Holland op den
^ii.jHliii^il.clenii, OM. 1^)26. den deni6. Decemb,

vier in haar aangefigt geblaakerd, ende haar Lighaam op een Rad geftelt.
Volgens tuyg van Groenevv-eg. delegth.abrogat.ad l. zS.i-n· ff.defce-
ms. By andere werden de befchreven Regten ftip gevolgt, volgens
welke de felve metten viere werden verbrand. L 28. iJ.12. ff. depoenis. /.10.
ff\ ad leg. Corn. de Sicarits l. 9. ff, de Incend. win. & naaf. Sie Damhoud.
prax. criminal, cap. 105. Anton, MdLth, de crminii>. ad tit,<^, Ub.S. ff.
Clip. 6,7.

Met gelijke ftraf werden cokgeftraft dewelke wt moedv^'illigheid de ii
Dijkken doorfteeken, dat het Land onder water loopt. l. mie. Cod. de fuh
aggerib.tionrumpend. Dog werd het feive by ons minder endenaar gele-
genheid ter befcheidenheid geftraft: Soo nogtans dat het om de fwaarwJg-
tigheit mede tot de dood werd wtgerekt. Sie Damhoud. prax. cnm.
cap.ioj.

Die gene de welke de Dieven en Schelmen willens ende wetens ophou-1 ^
den ende Herbergen, veerden by Placate vm den \6. December i j 95.
de den 14. Maart 1614. art. 4. gelijk als de de Dieven geftraft, maar werd
daar foo feer niet opgeftaan, ende werden de fodanige naar befchey denheid
vande faak wat minder geftraft. Vt re^e docet Menoch. de arb. jud. c<?/3 4S.
Farinac. crimiij. «.94.96. Gomef. refolut. tonf. 3·^· 3· ge-

lijk ook gehandelt werd met die gene die het geftolen goed ter quader trou-
wen voor een geringer prijs op-koopen. prax.mminal.cap.
lip. Flac.vapden 19. Maart 1614. Su^k een is op den 18. OHob.ió^i. m
den Hage, niet tegeailaande van een goed Geflapt, ende eerlijke Vrunden,

X Τ 7 Erbintenis wt Saak gelijk als Mifdaad gefchied of door het doen van
y de gene die wy in onfe magt, ofte dien t hebben, ofte door fchade die
een ander wt ende door ons goed komt te lijden, tot. tit. Ιηβ. de oblig. qua
qnap ex deltB:, Daar door wy tot vergoeding van fchade gehouden zijn, ge-
lijk of wy 't felv gedaan hadden , rnaar niet tot ftraf, dewelke niet en gaat
buyten de Perfoon van de gene die mifdoet, l, 16. ff. depcenis. als hier voor
breeder is verhandeld in het IV. "Bouk^y Deel} num. 7. ende volgende,
2, Door het doen van een ander werden wy verbonden , te vergoeden de
fchade die jemand aan fijn Ltghaam , in fijn klederen , ofte anders komt te
lijden door het gene by jemand van ons Huifgefin, wt ons Huis werd wt-
geworpen, ofte wtgegoten. tot. tit. ff. de his qm effad. ji.i. Ιηβίι. de obligate
qwaft ex deliUo. Om dat een yder voor het doen van fijn Huifgefin ende
die gene die hy in fijn dienft gebruikt moet in ftaan , in het geene by haar in
fijnen dienft begaan werd. arg. §. fin. Inflit. de oblig. qua,ex deltfio.

Soo ook een Schipper ende Herbergier moet verantwoorden ende in-
ftaan, voor de fchade die de Reifende Liiyden in het goed, dat fy in het
Schip ofte Herberg hebben ingcbragt, ende by haar is aangenomen, het
fy dat de fchade gefchiet doorhaare Knegts ofte Dienaars, ofte ookdooi'
andere Gaften ende Reifende Luyden in het Schip ofte Herberg ingenO"·
inen. 1.1. &tot. tit. ff. Nam. (faupon. Stab, & tit. Fnrti adverf. nantas·
welken aangaande hier voor in 't IJ. Deel, num. 10. of ende hoe verr defel'
ve verbonden zijn, breder is verhandelt, Of en hoe verr een Regter, oft^
i^dvocaat, door fchuldig verfiiim gelijk als door mifdaad, gehouden is ?
is hier voor in XXXIli. "efprooken.

Maar of een Artz, dat is een Mededjn-Meefter, de welke by verfuim en 4
onwecenheid jemand yets in gegeven had, dat hem qualijk bequanï, oi daar
hy van geftorvën was, daar over ftrafbaar foude zijn , meenen fommige,
met dat fulks felden kan agterhaalt werden, ende der fel ver misflagen ge-
bjk ais met de aarde bedekt werden , dat fulks in ongebruik foude zijn ge-
raakt, dienogtans naar Regten daar over fchuldig zijn te boeten , ende
naar befcheidenheid daar over mogen werden geftraft, arg.§.
hg. Aqml.jmüJ, i. ff.derar. & extraord. cagnit. Sieüamhoud.

Een Voermao hollende ende jeinand qüetfende verbeurd boven vergoe- 5
dinge Wagen en Paarden, fonder dat den Ojficm, maar die van fe Kamer
vanReekening daarvan mag compofmn , cnAc jemand aood blijvende

Door ons goed werden wy tof vergoedinge verbonden, ofte doorle-
vend, ofte door ademloos goed, gelijk als door onieBeeften, Paarden,
Honden, Verkens, Schepen , Wagens, &c. , f <

Wiens Beeft jemand eenige fchade aan doet. moet 't felvc vergoeden, oi 0
het Beeft daar voor overgeven. 8. n. Si qHadrup. pauper, feciye

gelijk een Hond die gewoon is te bijten, of een Paard dat gewoon is agter
wt te flaan, of diergelijke, foude den Eigenaar in dejuifte vergoedinge
van de aangedane fchade gehouden zijn , fonder met de overgevinge van
het Beeft te mogen volftaan. l. 40. /. 41. /. de ^dil. ediEl·. §. i.
infiit. Si qmdr. pmp. fecijje dicat. Ende in dien een Beeft op anders Land
gevonden werd, mag men het in een fchut-hok ofte fchut-koy daar toe ge-
ilek, doen fetten, tot dat de Meefter het felve naar vergoedinge van de
fchade ende onkoften , daar uyt komt loifen. Grot. Inleyd. lik 3. cap. 58.
num. 14. Zyps. Notit. jm. 'Belg. ad leg. Aquil. verf. pecus. Siede Hand-
'vefler, van KennemerUnd, pij^. mihi 104. Keuren van Rijnland, art. 138»
KsiirenvmVooren,art,j6. φ-feq.

Wiens Schip eens anderens Schip overzeylt, indien het in fijn magt is ge- 7
weeft het felve te verhinderen, ofte door fijn verfuym ofte fchuld is toe-
gekomen, moethy de geheele fchade vergoeden. /. 29· i.4. ƒ. ad kg.
Aquil. maar als het door ftorm, onweder, ofte anderiints buiten fijn fchuld
toe- gekomen is , foo werd de fchade ten weder-fijden by de Schippers elks
halv ende halv gedragen, Piacaat van KeiferKarl 1551.4«. 46. Van
• tit, van Schepen die malkjiïideï beschadigen. W'S"
Ρ pp 3, buyf.

buyf. Zee.Regt.art, 27,48, 49, 50, 71. Vm Wefi-cappel, art. Neo-
ftad. decif. 48, 49. Coren. obferv. 40. mw, i. & obferv. uit. De vergoe-
ding te reekenen van alle het gene dat door ende met het aanftooten va"
het Schip eigenclijk metter daad werd aangedaan» maar anders niet.

Sulk;; feeker Schip door het aanftooten van een ander Schip foo onzeyi"
baar geworden zijnde, dat het by de Vloot niet hebbende kunnen blijven»
daar over binnen 24. nyren vervallen was in handen van de Duynkerkfe
Rovers , is by den Hoogen Raad van Holland verftaan, dat de Reders vaO
het genomen Schip op het befchadigende Schip ende de Reders van dien»
wel geregtigt waren om teeifien de fchade door het aanftoten eigentlijk ge-
leden , maar verders ende anders niet, op den laatiten Julij löj j. tiiiTeii
Leendert Bouwens foo hy procedeerde Jmpetrmt van Arrefi, ende Ramv
ABie j tegens Jan Claafz, gedaagden,
; Soo zijn ook de Wagenaars verbonden malkandren te vergoeden de
fchade die fy in het voor by rijden ende aanftooten van de Wagens, mal-
kander komen aan te doen. arg, l. 29. §, 2, ff, ad l. Aq. Derhal ven ondef
de fel ve voor een Regel werd onderhouden, datfy den anderen intijds
moeten wijken: te weten , dat die geen dewelke de helvt van de tuilen bei-
den gelegen weg, ende reis, van de een? vafte plaats op d'ander niet vooi'
by en is , den ander die defeive voor ende over gekomen is wijken moet»
gelijk ook op een fmalle weg daar geen twee Wagens malkanderen wijken
en mogen, die de minfte weg daar in gereden is, voor den ander moet agter
v,'t gehaalt werden, ter plaatfe daar fy den anderen kunnen wijken. Anders
moet een Karre mee twee wielen fonder onderfcheid altoos voor een W^'
gen wijken : ende in 't vorder werd wel meeft die befcheidenheid gebruik!^
dat een ledige Wagen voor een geladen wijkt, fonderling in den Oegft»
als de Wagens met Hooy ofte Granen fwaar geladen wt het Veld komeO'
dewelke fonder gevaar niet wel wijken en kunnen : gelijk ook meerendeels
een gemeene Wagen , voor een Karos met vier of fes Paarden komt te wij'
ken. De fchade dewelke door her tegendeel van dienquam teontftaanj
foude moeten geboet werden , by die gene dewelke foodanige ordre had
buiten gegaan. Sie Nicol. van der Hoog Singular.jw, 21.

DEverbinteniffedoordlebeUootlijke middelen ten vollen bekryigt
ende verkiegen zijnde, heeft den Bedinger Regt.tot

van het genedaartoe de verbintenis ftrekt. tot.tk.ff.&
• Voldoenirige van gemeene fchuld gefchied by de betalmge V

liet gene dat de V erbintenifle mede brengt, het zy dat het m doen, oi gc-
venbeilaat. 1. z.%. z. ff. dereh. credit. , „r.^VendeS

Als alleen dat den Schuldenaar daar in tot betalinge, by
verh,W j^ag brengen, het gene den Schuld-eifler aan hem van ge^^e
eigenchap endewaade fchufdigwas. l-^· f-&
mts dat het fonder moeite blijke. /. uit. §. i. Cod- eod. -D^· Wel te
vergelijkinge alhoewel by middel van exceptte, ofteverfet, moetij

b/agt werden, nogtans metter daad de fchuld vermindert ^"dehaar werK
^oet, fulks dat defoopende Renten ende Jnterejfen d^^r ^oor metter daad
ver,x,ir.derd , ende komen op te houden, van dien jd af da den
S Auld eifferiets van gelijke eigenfchap ende verband ^huldig is gewor-

ofte verüjking van het geen hy mijn fchuldig is. arg, l. uit. (^od.depofiti·
Het welk voornamelijk te pas komt in onderftelde encievertroude goede-
ren daar eenige kofien aan gedaan werden , gelijk als de ftoffen die yemand
in handen werden gegeven om laken, greyn, of ander goed af te maken»
welk gemaakte goed mag ingehouden ende verlijkt werden voor het ar-
beids loon, ende onkoften daar aan of aan gelijke ftofFe gedaan, arg.l. if»
ff. deiwpenf, in resdotaltsfaü. l. z6. β. 4. ƒ. de CondiB, indebiti. &
feq. ff.de procuratorih. l. 5. de dote pr&hgat. /. 9. $, 2. ff. de acq. rer, do-
minio, /. y. Cod. de rti vmdicat. Dog werdom gelijke redenen mede tot
allerhande faken endead:ien nytgerekt. arg. Eiiam ob chirogra-

Dit regt gebruyken ook de Schippers ende Voerluyden , voor haar vrag-
ten, bergloon ende gedane onkoiten. Baid, ai l. Mm. mm, i, Cod.
£omriiodati. Coler. deprocejfib. executivis, part, i. cap. 2. nam. 241. Ge-
lijk ook de Herbergiers, het goed van de t'huys-leggers mogen aanhoiiden
ende het opperkleed mcgen afnemen voor 't gene by haar verleerd is, Bald.
ad l. 5, nam. 5. Cod. locc.ii. Negiifant. de pignor. part. 2. membr. 4.
mm. 138, Math. Coler. deprocejf. executiv,part. i. cap. i.mrn. 254.

Soo mogen ook de Advocaten ende Regtl-voorfpraken de ftukken van
het geding aanhouden, tot dat fy betaalt fijn, per text. & Gloif. in 1.12.
ff. de vi & vi armata l. 25. fin, ff. de 'T roe arator. Li^. ƒ .1, ff,comm0ni
divid. Sie Andr. Gail Ub. 2. obferv. xi.nnm. 5.

Sao verre dat men ook het goed van een derden mag aanhouden voor de
onkoften daar aan ter goeder trouwen gedaan, diU,legib. Sie Anton. Fa-

ber. ad Cod, lib. ik. iz. defm. 15. Joann, a Sande Ub, ^.tit, i $.defif>. f.
Radelant Λίτί/. 100.

^ Betalinge werd bewefen met ^itantie ende Hand-fchrift van den
Schuld-eifler; oolc daar mede, dat de Obligatie ende Verbintenis aan den
Schuldenaar wederom gegeven ende in fijn handen bevonden werd. D
adl.Labeo.z.ff. depaïl. ten Wiüvhy den Schuld-eifler anders wierd be-
wefen , want al ift dat het Hand-fchrift in handen van den fchuldenaar ge-
fcheurdende doorgehaald werd bevonden: foo volgt daar uit niet, dat h/
waarlijk betaalt heeft, om dat fulks buyten weten ende kenniife van den
Schuld-eiiler gefchieden kan , het fy dat hy het verloren heeft, of dat het
Iiem ontftolen is , ende moet daarom den Schuld-eiiTer toegelaten werden
het tegendeel van dien te bewijfen foo hy kan. /. 24. ff. de probat. V
Coftal.ijfii d. l. 2. ff. deραίί. An^é. ad hsc. ampUns. num. 10. ΐφ^»
q»ib. mod.tolUtnr obligat. Ïenar, in form, IfM.iit a£t. hjpoth. in'verb.

XL. Deel. Fan de Middelen daar bj de verbint. éc. 4S7
exceptionem[olmisnis: & ihi M^Cmu in addit. Lud. Roman. fc»,'?/. 14^·
mw. 13. Petr. Anckoran, lib. 2. qu&fi, 69. lib. 2. obferv. 37. num.
Nicol. Everhard, confd. 132.

liandfchrift ter goeder trouwen verloren of vermift is, daar op den Ichulde-
naarhemeen nieuw handfchrift moet verleenen , onder verfekenng dat het
met het eerfte, indien het te νοονΓςΗίη quam, niet en fal gemaant vycrden.
h uiu Cod, de fide inflram. L J7. ff. '^dminiftrat. mar. Andr-t^ail
lé>i.obferv, ^-7,

De betalinge moet^edaan vverden in eigen handen van den Schuld-4
«fler, of deffelvs Gema^tiede , anders foude defeive geen ontflaginge ge-
ven. l. uh. Cod. de nem.cefi. Soo dat ook aan jemands Knegt ofte Dien c-
maagd, ofte aan de Kind^en in plaats van de Ouders, fonder kwijtinge by
hand-fchrift van den Schuld-eiffer felv gedaan , niemand vryehjk betalen
mag. /. 34. §. 4.. j. ^^βΐ^ι^ tgjj ς ^^^ foodanige, dewelke in ae Koop-
manfchap, de Wmkel, ofte Geld-kas , ende dagelijks ontvangen er^e wt-
geven, toe-vertrouwt werd. 1.7. §.i. fde infltt. aÜ. SieGmd. l ap.
•^^^iJl.mw.^. Ant.VaL·. ad Codic. Ué'.S.M. so. defi». 29'

i^en mag ook geen betalinge doen voor de tijd om is op de welke de j
betalinge moet eefchieden, foo wanneer den dag ten voordeel van den
Schuld-eiffer gefteldis, gelijk al tot dien dag toe tot fijnen voordeel de
^ntenofhtertjfe loopen. /· 38. 16. /. 50. /. 41. i. /· ψ-
de Ferb, oblhr^t. /. 70. ff. de fokt. ten waar met believen van den Schuld-
offer Soo is een gemeen eebruik, dat de Penningen die op Intereffe ende
Jaarhjkfe Renten loopen, niet mo^en werden afgeloft, als naar voorgaan-
de waavickwinge ende opfe^nino? van drie Maanden , of ten minlien van

nog een geheel Jaar verlengd is.ten waar wtdrukkelijk was bedongen, dat-
men de loffinge ten allen tijden mogt doen, in welken val men ook tuiicn
ïJjdennaar gelijke voorgaande waarfchouwinge ende opfeggmge de beta-
, ende afloffinge mag doen , mits by de Hooft-fomme vougende ioo
veet Renten , als naar beloop des tijds verfcheenen zijn,

öie onwillig is te betalen, kan ook tot Intreft ende renten vanWanbe- ίΤ
talinge gedwongen werden. /. ^iJ. SimpilL·. ff. de Vfmis.^ Dogen
gaatmeteerinals-federtde ntifconteflatie ofte Wettelijke maninge,om
dat den fchuldenaar niet gehouden is het ^ene hy fduildig is ten huyfe van
denfchuld-eyflei-te brengen , maarden fchuld-eyifer ί'^ί^^η huyfe tfelve
iHoet komen halen, of doen halen, ten fy het anders was bedongen. /.18.

ff.de conflit.pecm.&ibi Clolf. &Ί)Ί). Gelijk alfmen gemeenlijk doet
in jaarlijkfe geconftitiieerde renten, daar by dat men bedingt, de betalinge
tenluiyfeende aan handen van den houder, op de juyfte tijd te doen >
ofte doen doen. Sie Vtcc. de jureftflendi. Fanhefettenende hmdopleggen)
cap. 9. ηκκί, 1. ende 't gene aldaaris aangeteekent.

Buiten betaling endejuiile voldoening van het gene dat in de verbin-
tenis is, werd met toeftaanen wil van den Schuld-eiifer de verbintenis
gemeenlijk vernietigt, door kwijt-fchelding, fchuld-vernieuvfing, ende
overfetting.

7 Kwijt-fchelding is twederhande: Andere die metter daad gefchied, ende
is een toefegging van niet te eiffen , in allen fchijn of de verbintenis was
voldaan. i. Ικβΰ. cjaibas modis toUitur obligatie & /. ff.de accept.
Andre die door de Wet gefchied.

Alfoo foude voigens de Keyferlijke ende Geeftelijke Regten, een Hiiyf-
man ofte Huyrling die door inbreken van Wateren, Oorlog, Brand, ofte
andre groote fchade aan het gehuyrde,buyten fijn verfuym, geene ofganfch
weinig vrugten hadde kunnen trekken, fijn beloovde Jaar-pagt in't ge-
heel, ofte voor een gedeelte werden kwijt-gefcholden. /.15·. ƒ. i./. β
merces. /,25. §, -vis major ff. locati.L licet 8. Cod. eod, Sie Mornac, ίϊίί i/.
/.15. ff. & Anton. Fab. ^^ i^. l.S. ^od. locati. Coymw.pratt. qu^fl.
torn. z.cap, 30, num. i. verf. obrem. &ibiallegat.

Het welk mede plaats heeft in de Pagters van Gemeen-Lands ofte Stads-
middelen. l.forma §. τ.ff. de Cenfibus, Bald.^i,^ d.l. 8. (^od.locati. Cra-
vett. conftl. 94. num. 3. Sonderling wanneer yets afgefchaft werd het
welk bj dOrdonnanüe ofte Voorwaarden , waar op de verpagting was
gedaan, was in bedongen. Sie mede Conf, ende Adv. het 4. T)eel, con-
fnlt. 105.

8 Defe kwijt-fchelding gefchied ook door verjaring, wanneer feekren
tijd overftreeken zijnde, de fchuld voor gekweten ende voldaan gehouden
werd. l. 1, (^od. deprafcript. iQ.annor. Gxot, lib.^. cap.Naar wel-
ken tijd defe verjaringe plaats heeft, werd getwij velt; ende foude het ge-
meen gevoelen zijn van een derdendeel van hondert Jaar. Grot. ibid.nHr».?!·
Goris yidverfar.mifcell. cap. 9. Maar volgens de Roomfe Regten i'"'
30. Jaren. l. 3. ó tot. tit. depmfcript. 30. anKor, gelijk als hier voor in het
11. Bouk, het VIII. Deel. num. 7. gefeid is.

De Ordomaniie van de Stad der "Gouda van den Jare 1(^07. art. 99'
feyd, dat Schepenen geen Regt fulien doen over Schuld ofte Rente-brieven
daar van in drie-en.dertig Jaren niet ontfangeu en is, is 't dat den Verweer-
der

«er die ontkent, ende op fijn Eed feyd, die gekweten te hebben, Ende by
delelve Ordennmtie artic. <^6. ^-j. foo verre den Houder van een ObU-
ganenizt bewijfen en kan in thien Jaren daar mede gemaand te hebben·,'fal
den \erweerder by Eedeftaan tot fijn onfchuld, ende fullen Schepenen
daar van geen Regt doen: van gelijken ook den Ervgenaam van den Verlij-
der, indien fy in tvs-ee Jaren na deffelfs Overlijden niet gemaand en zijn; ten
Ware dat den Houder van de felve eenig wettig verfet hadde.

Alle Geld-boeten vervallen binnen 's Jaars , ende alle breuken van fluy-
kerijen moeten binnen's jaars geëift werden. Placaat van de Gemeene
middelen vmde» 4. September, 160^. SieConf.ende Advijf. helderde
Deel cotif. u6y iij. ende hier voor het II. Bouk, VIII. Deel, r.um. 6.

Schuld-vernieuwing is wanneer de Verbintenis werd voldaan met dat 9
een ander Verbintenis in de plaats werd gemaakt, daar door de voorgaande
werd gedoodet. /. i.ff,deNov. Sie Mant. detacit.Cr amh.conv. 1.17.
j>e¥. tot.

Overfetting is wanneer den Schuldenaar bevrijd, endede verbinteniffe i©
voldaan werd, met de overgivte van het regt dat hy op een ander fijnen
Schuldenaar hadde (vftlgo, afignatie) l. Ji.f.& l. uit. Cod. de Nov. Dog
Dy .e Ielve moet duydelijke quijtinge ende aanneming bykomen, of foude
voor geen voldoeninge verftrekken, volgens het fpreek-woord, uiffigna-
ne, ïs geen betaling. /. 21. ƒ. de novat, & delegat.

Anders indien den eerften Schuldenaar door fuik doen niet duydelijk
t α ende bevrijd te zijn, foude het maar voor enkele aanwijfin-

ge gehouden werden; ende foude, alwaart dat die aangenomen was, den
eerltenSchuldenaar evenwel mogen aangefprooken werden, d. /. uit. Cod.
GT l.zi. ff. de Novat. Neoftad. ^ur^Holland, decif. Coftuym.van
Ancwerp. ut, 64. art. z.

ncier de manier van voldoeninge werd ook by de fommige Onder-
-mtiegginge gerekent, dog oneygentlijk, omdatdefelve voor geen vol-
doeninge mag verftrekken , foo lange defelve niet voor foodanip by ge-
wijfdeis verklaart. Dewelke hoe defelve toegaat, ende van Watfiraide-
felye h:er voor in het II. Deel is verhandelt. "

mogen hefiaan.
. Of ende wanneer het metrendeel van de
Schuld-eiffers bet minderdeel kan dwingeif
tot het toefiaa» van wtflei, of kwijtfehel-
ding van de fchuld, ofeenig deel van dien·

AI.-hoevvel den Schiild-eiffer fijnen Schuldenaar met regt kan dwin-
gen tot de voldoening ende betaling van fijn agtenvefen; foo heeft
nogtans cie gene die meer fchuldig is als hy kan betalen, feekre behulp-mid-
delen, daar mede hy toe-gelaten werd hem te beweeren, dat hy niet bo-
ven fijn vermogen van fijne Schuld- eiileren werd overvallen.

Defe zijn Boedel afiland, Snrette des Corps, Brieven van refpijt, of
merminatie, dat is wtftel, tijd vergunning » ende diergelijke»
I Boedel afftand ofte cejfie, is een willige overgivte van alle fijn goed tea
behoeve van fijn Schuld-eiiTcrs, om daar door bevrijd te werden van ge-
vangeniiTe, /. 1, (^od. qai bon. ced.poff. ende in de fchulden boven dien niet
verder gehouden te zijn, dan na vermogen, l. 7. (^od, eod, l. 4. ff, de Cef-
fonebonor. ttlt. infi. de aSiioriibin.

Stad,voor wien de Brieven verleent zijnde,den Verfoeker alle fijne
denaars moet doen dagen, om fijn verkregen Brieven te fien voor goed ken-
nen,endc een C«Mie«r,dat is,Boedel-redder over fijn Boedel te fien itelien,
ende moet aldaar over-leveren Staat ende befchrijving , begrijpende alie dc
ichulden ende infchulden, met verklaring onder eede, dat hy geen goede-
ren en heeft verfteeken, verfwegen , ofte behouden , anders als een dage-
lijks kleed , om daar op by de felve Wet-hotiders naar gedane onaerioeK dC
felve Brieven voor wel,ofte voor kwalijk verkregen, te doen erkennen, bie
ΙφΗξΙΙί van den Hoegen Raad, ^rt. ZS. Holland, ar-

UC.II-J. Amplime,m.6. Grot. InUjdJib.i.cap.^i.verj.wjfeggen. Pape-
gay» pag. tnihi 201, ende volgende. PUcaatvan deni$. Ms]i, IH4·

Werd geen Boedel afftand vergund aan dc gene die door mi daad m
fcKuldzijn geraakt. l,i. fi„, ff, depwms. l.ult.jf. dc injm vocando.^^hxi-
ftm. volA,. . lo.Sie ook Scbneidwin. InfitU dc atbom-J,

mm. 16. Papon./i.io.m.io.^w/r.8. GriveiU 7«· ecde
Hugo de Groot hUyd. lik3. c^f. 51. verf. me vsrirokhn. De weliie daa
nog andere uitfcnderingen by doet. „

Soo ook niet die gene die hare goederen ter kwader trouwen verlteken,
, ende met Bedrog gemaakt hebben, dat niet betalen en kunnen diem.en ge-
meenlijk bankerottiers nomt,die dat voorregt niet waardig en fijn, arg.lfi».
ff Je his ψίΛ in frmd.creditorum. Van de hoedanige gefprooken werd in het
flac. van Kdfar Karlvm den 7, Oilob. i fs 2. ende ik» 4·

gcvatrgenis gcfteld werden, amh. hoMe.CcdJe exhibü. reor. Maar werd hai-
der^idaagsdaarop geen aanfchomv genomen, ende tegens een Vrouw ioo
wel als een Man , aa«ho«dinge van haar Perfoon wtwinnmge gedaan

Sulks IS by het Hof van Holland in een faak van feeker Vrouw van Enk-
hm en, dewelke Brieven van cejfte verkregen hebbende,op bet intennt-ment
ende geftading van dien van quader trouwen befcluildigd wierd , op den 9.
^ftober 1581. de felve by ρνονψ veroordeelt in befloten hegtenis te moe-
ïfng^n. Sie voorts Neoftad. Suprem. cfir. dectf. . Radelam TrajcSl·.

Anns. Robcrt. rer. j^dicat. lil z. c. 7. Rebuff. ad confln. reg. de Uterar.
obhg. ante. 11. ad Cod. ^ecufiod.re.ordm.uiirr,.6.m fin.

3 Defe Boedel afftand gedaan zijnde, werden de fchiilden daar mede
niet geheel gedood; maar in dien den Schuldenaar daar na eenige mid-
delen bekomt, is hyfchuldig betalinge te doen, foo veel als hyboven
fijnen nood-drufc kan by brengen, l. jf, de ceffione hn, § .ult.inflit. de
aUion. Uitgefondert foo wanneer als hy boven de willige afiland eenig
fchandaal heeft moeten lijden, in welken geval hy verttaan werd t'ee-
nemaal bevrijd te zijn, Guid. Pap. i^ec//. 545. Bmw, de cejfione qti£fi.

in pr, num.6, Georg, Tholofan. Syntagm.jnr. lib. 22. cap. 8. mm, 7.
/,15 §, η, ff. de his qai not. infam, /.4. Cod, ex quib. catif. infamiei
irrogatur.

Gelijk als tot Leyden ende Rotterdam, alwaar geen Boedel affrand
gefchieden mag , ten zy dat den Verfoeker korts na de geftading van dien
komt ftaan voor het Stadhuis in fijn onderfte kleederen , drie dagen achter
een volgende, op een plaatfe hoog zijnde drie ofte vier trappen , elke dag
een uyr,te weten, van halv twaalv, tot hal ν een uyfen op dé middag;
OUroy voer die vanLejden vanden ^o. Jnlyi'^oi, ende roor die van Rot-
terdam verleent in den fare i Ji^.

4 Anders , foo wanneer den Schuldenaar hoop heeft fijnen Boedel te kun-
nen redden, foo vermag hy vryheit voor fijn perfoon (w/go Samiic iief
corps) voor een tijd van drie , vier, vijv,fes, ende meer Maanden ver-
foeken , om binnen dien tijd in fijn perfoon, by fijne Schuld-eifleren niet
bekommert te werden. Sie hier van Kinfchot in traiiatn, Defsemtate
corporis.

5 Ofte anderfints verfoektmen van het Hof van Holland, Brieven van /»-
dfiElie, oite atterminatie, ά3Ζ is, een bewilligde wtftel, anders refpijt voor
den tijd van vij ν jaren,mits ftellende-Borge voor de voldoeninge,mede met
committimns als voren. 1. 4. (^od. deprecib. Imp. offer. Sie Papegay, pag,
mihi 185. Κώηίΐ, adconfiit. reg, torn. z. de litter/dilator, Kinlchot. fr^ïi?.
^efoliition.indiciis. Sonder nogtans dat de Borgen die te vooren infingnlis
cmfis waren geftelt, door Ceffie of Heffijt-brieven kunnen werden be-
vrijd, ten zy dat het felve mede verfogt ende daar inne is uitgedrukt, arg.

6. inflit, dejure natvirali gent. & civili. i. §. Mltim, ff- de conftit- prin-
cip. jmB. fin. infltt. de replicat. l. 7. inpr. & §.i.ff. de except. Te meer,
foo wanneer, gelijkals by ons meeften tijd gefchied van de Bsnificien Or-
dints, Divifionis, & Exctijfionis, behoorlijk afftand is gedaan. Daar wei
op te letten ftaat: Want anders foude den verfouker geen voordeel hebben
van fodanige fijner brieven, foo vvannneer de borgen aanfprekelijk bleven,
dewelke indien fy uytgewonnen wierden aanwijfinge op des faakweldiges

goederen vermogen te doen, ende daaróm by hem mede moet verfogt
werden dat defelve gelijke uytilel mogen hebben, met de [clanftile : Joo
voor hem als voor fijn air ede, gefielde burgen. Anders blijven defelve Borgen
■naar het uytftel verbonden, fonder dat jnen ve,rfl:aat door het fiellen van
nieuwe Borgen eenige Ν ovatie gefchiet is. Sie mede Confuitat. ende
Advijfeni.'Oeel conf.i^'^.

Indien den Verfouker geen Borgen weet te vinden, meenen fommige ^
dat hy met Cautie Juratoir, dat is, een beëdigde toefegginge voHlaan mag.
ar/r. Nov. i J2. cap.^z.. & TSl^ov.i^^. cap. 9. Sie Andr. Gail lib. 1. obferv.
47, nnm. 8. Dog het felve is in regten foo feker niet om de woorden van
de Wet ind. / 4. Coa. deprecib. Imp. offer, dewelke een genougfame
verbi/Yging ende verfekering vereift, nogte is by ons verder aangenomen,
maar in tegendeel werd by TUc. van Kaifar Karl, van den fare 1J44.
art. 35. bevolen, dat geen Brieven van ende atierminatie van fchul-

den fulien werden verleent, om te dv?ingen den Crediteur te confentereft,
datmen geev dag van betalinge fonder cautie. Sie mede Neoftad. Suprem.
Cur. decif,

Tot defe wtftel werd den Verfouker mede niet toegelaten dan naar η
voorgaande bewilliging van fijne Schiild-eiiTereh , die daar óp werden ge-
hoort, of het nieerendeel van dien , te reekenen niet naar het getal, maar
naar de grootheid van de fchulden. l.S.ff.depaB· dewelke het minderdeel
by overftemminge volgen moet. /.7. i.uh. L^.ff. depaü. L ult. Cod,
qui bon. eed. pojf. in fin. Het welk ook by de fommige tot quijtfcheldinge
van een gedeelte van de feliuld werd wtgerekt. Doch werd het felve by ons
niet aangenomen ,by dewélke niemand tot het kwijtfclielden van eenige
fchuld of een gedeelte van^ dien kan vverden gedwongen , volgens den vyt-
gedrukten text van het Plac. van Katfar Karl van den far'e J'y^^·
voren aangewefen. Sie Zanger, de except. part.i. cap.iz. num.T.. Berlich.
decif.i^\. p^rt.z. Anton. TelTaur. decif.186. Jacob Koren , cobj?/. 8.
Zyp. votit. jttr.'Bel. tit.ijmbon. eed. poff.& tit.de paB. '

Ende werd ook felvs in de ó-verftemminge van iiytiiel of ende waiineer
die plaats behoort te hebben, de faak aan de befcheidenheyt van den Règter
gelaten, defelve toe te ftaan of te weigeren, per Glojf. & DD. ad Ιη. ί. ïp.
ff. depaSl. Coler. de procefih. exemtib. part.i. cap.4. mm. i y. Straccha
de Decoilorib. panf 6. hum. 5, & num. ti. Zanger. de Except'.-part..
cap. 12. mm. 2. & feq. Ende en Hèevt dan geen plaats, foo wanneer je-
mand van de Schuld-eyireren beter regt heevt, als een ander, gelijk of hy
borg of hjpotheeq hadde, dewèlkeom de overgifte van een ander die min-

der regt heeft, niet en kan gedwongen werden. Sie Valentin. Franc, de
Fidejtif. cap. 5. «ew. 174. Math. Coler. de procelf. execmiv. part.u
cap,'^. mm. 17. Joh. Zanger, dt Except. d. part. 2. cap,iz, 2»
Berlich, i/edf mr- part. 2. decif 255. ntim. 3 <5- 3 7.

I. Herflellinge van welke faken te geven, en- a. By ende van wie te verfoekift,
de Num. 4. 3. warneer fijn begin neemt.

IN defer voegen dan moeten de VerbinteniiTen, met behoorlijke mid-
delen ende volkomentlijk bekragtigt zijnde, voldaan werden. Maar
waart faak dat die waren aangegaan met Perfoonen de welke niet magtig
en waren haar fel ven te verbinden, ofte daar eenig ander bedrog, quade
trouwe, ofte onbehoorlijkheid mede gemengt was , foude den Schuldenaar
daar tegens fijn verfet hebben, ende op fijn verfoek by de Hooge Overig-
heid in fijnen voorigen ilaat werden herfteld,
j Welke Herftellinge v/erd vergunt om alderley belediging ende miflei-.
ding. /. τ. $.1, &tot.tit. ff. & (^od. ex qmb.caujf. major, ook in on-
behoorlijke VerbinteniiTen ende afgedwongen Beloften met geilaavden
Eede beveiligt. Perez. ad ut. Cod. Si adverf. vend. in fin, Gudelin. de
iure Novijf, Itb.^. cap. 14. verf, non immorabor. RebufF. md eonflit.
'reg. in 'Trowm. ^loJJ, 5. tom. I. mm. jo. Gail Ub. i. obferv. 25. Myn-
fing. cent. 3, obf. 99. Sie vorders Groeneweg. ad l, uit. ff. ad mn^
fiicip.

ζ Defe Herftelling moet van de Hpg. Over. wiens plaats den Hoogen
Raad bekleed, verfogt werden met tommittlmtis aan den dagelijkfen Reg-
ier, van de Verfoeker; ^mpliatie van d'InflruU. art, 7. 'Grot. Inlejd.
Ub. ζ. part. 4S. KUm. 7. 8. Chrifttn. vol. z.dêcif. ix^.num. i. cS" dscij. 154.
Zyp^. Not.jHr.Belg. deinintetr. reftitut.

In dier voegen nogtans dat foo lang defe Herftelling by den dagelijkff η
Regter na genomen kcnniiFe niet en is geftadet ofte geinterineert, de Ver-
bintenis ondertuflen haar volkomen kragt ende voortgang: hebben moec
onder Borgtogte. contra L i. Cod,in j.ntegr.reflitf{t. poflitlat4. Neoftad.
[ψίΟΜ. cur. Holland, dicif.J^, SaiideliPi ï, (ft. 8. άφη./^. Chriftin,

fo/. z.decif. 137. Coftuymen van Antwerpen,'^6,art. 13, Ced, Fabiv
d, tit. in integr. reflit.poflalat. defin. i.

Na de befchreven Regten moften alle Herftellingcn binnen vier Jaren 3
naar de befwaarniiTen niet alleen begonnen, maar ook voleindigt werden.
l. uit. Qod. de temp, in integr. refl.

Maar huidenfdaags is genoeg dat de ielve binnen de vier jaar werd
aan gevangen, alwaar 't dat die lange tijd daar naar eerft wierd ge-
eindigt. Chriftin. vol, 2. decif. 159, «um. 2. ja werden dikwyls fonder
onderfcheit ook naar de vier jaren j om redenen, de Luiden daar toe
nog veel tijds toegelaten, tejle Groenevyeg. ad d. tit. Cod. de tempor, in

In wat voorvallen ofte gelegentheden foodanige Herftellingen werden 4
vergunt, is by naar onbepaalt, waai- van wy alhier de voornaamfte fullen,
aanwijfen,

Eerftdijk, foo wanneer yemandeenige verbinteniiTe aangegaan , ofte
belofte gedaan heeft, uit groote vrees ofte nood-dwang. tot. tit. ff, & Cod,.
atiad met. cauf.

Alfowerd hy verfchoont, endeherftelt, dewdke.in doods-nood ende
gevaar zijnde, eenige Beloften ofte Verbintenis, heeft aangegaan , om daar
door fijn leven te behouden. Gelijk als in dat voorbeeld het welk Chri-
vol, 1, decif. u^. in fin. na het leven vertelt, te Antwerpen byfijn
tijd voor-gevallen te zijn r. Alwaar een feekre jonge Dogter op het Ys in ge-
vaar van haar leven zijnde , aan een Schippers Gaft beloovt lad, indien hy
haar wt dat gevaar kofte verloflèn , dat fy hem foude trouwen : Door wel-
kers toedoen fy. het gevaar ontkomen zijnde , wanneer iy over haar beJov-
ten wierd aangefprooken , heeft fy dcfeive geweigert te voldoen , dog in
plaats van dien, aangeboden voor iïjn uit-geöaangevaar, endegedaneii
dienfti een groote fonimegeldstevi'illen vereeren , waar mede fy ook by
den Raad geoordcelt is te mogen yolftaan.

Ten tweeden, foovs'anneer in eenige handeling ter quader trouwen 13.
gehandelt.. tot. tit. ff. & Cod. dolo. male.

Ook fonder bedrog, indien een van bqide de Handdaars meer als dc
lid vt van deopgeregte waarde van het gene inde handeling komt, is ver-
kort, f»/-^od. i/e t/iSü/. gelijk wy /i^.4. 4, cap.xz, bree-
der hebben aangewefen.

Ten derden, indien de Verbintenis was gedaan by ofte van wegen een^
i^inder-jarige , ten οverftaan van Voogden of anders kragtelijk gedaan,
om dtt een Minderjarige door het doen van fijn Voogden niet

verkort behoort te werden, daar tegens Herftellinge verfouken. tot. tit,ff,
& Cod. de inteer, reflit, minor. Anders foo de Verbintenis in fijn eygen
doen beilond, fonde van fig fel ven vervallen, ende geen Herilellinge van
nooden zijn.

Soo ook indien een wt-Iandige by verfuim , ofte anderfints, eenige fcha-
de had geleden, ofte ergens in was vervallen, foude daar tegens by Herftel-
linge kunnen werden geholpen. /. tilt. & tot. tit. (^od. de rejlit. miht. & eor.
qui reipubl, canf.

Voorts om alle andere redelijke oorfaaken. /. i. Θ· tot. tit.f. &
Cod. ex c^mb, cauf, major, de welke alhier te lang foude vallen te ver-
halen.

Wtgefonderd in VerbinteniiTen de welke wt mifdaden voort-komen,
waar tegens felvs de Minder-jarigen naar Regten niet werden herftelt. tot.
tit. (^od.fiadver(. deltB. AI hoewel dat de ftrafïe om de Jonkheids wil dik-
wils verfagt werd. L iJ.ff. ^e ntinorib.jnnfl·. l. lO. if. de posnü.

Hetwelk nogtans aangaande de Minder-jarigen alleen van grooteende
ongeineene mifdaden daar lij velijke ftrafF toe-ftaat, te verftaan is. /. i. Cod.
β adverf.deliB. Sulks indien een enkel bevel ende gebod in eengemeene
faak by een Minder-jarige was overtreden, foude hy daar tegens wel kunnen
werden herftelt. /. z. Cod. eod. indien daar geen bedrog ofte moedwilligheit
by quam, l, 9, 5·, jf. de minorib. Ύ\x\ά.ad Cod,β adverf. deüB. num. 2.
Ende ftaat in de befcheidenheid van den Regter naar gelegendheid te oor-
deélen, of een Minder-jarige over fijne begane mifdaden, ordinarieofte ex-
traordinarie ende met minder ftraffefal geftraft werden. Clar. frax. crim.
η. 6o.ntim. 2,3,4,516. GomeC torn. 2. vanar. refolut. cap.i, mm.') 555«^.
φ fe^q. Menoch, de arbitrar. ftid.lib.2.. cafn ip. TeiTaur,

Soo werd ook een Schult-pligtige, in een mifdaad dat niet al te fwaar
nog al te moetwillig en is, de boeten ende ftrafièn wt oorfake van armoede
dikwyls quijt-gefcholden ofte vermindert. Lult. $.fin. (^od.de modo wtilBa-
vum. junii. l. illicitas 6. ƒ. u/t. ff. de offcio prafd. ^tia de re latifis traBat
Tiraquell. de ρ mis temper andts, canfa 35, & Menoch. de arbttr. fud. caf.
182. Het welke dagelijks by Recjuefie werdverfogt, ende naar gelegent-
heid j remijji.e ofte alteratie vergunt. Sie Papegay mihi^o^.

De Verbinteniifen wt Mifdaden werden voldaan door het wtvoeren
vaii de ftraflèn, met, ofte door de fel ve verdiend, tot. tit, ff. de pwnis.
welke hoedanig die fijn ende hoe defelve Vi'erden onderfcheyden hier naar
in 't volgende Bouk onder den titel van Straffen ende Boeten onderfchei"
dentlijk fal werden gehandelt; Ten waar quijtfchelding, Remifie, of
Pardon, by de Land-Overheid, of de geene die daar toe byhaar is ge-
magtigt, wierd vergund, gelijk de Verbintenis wt Mifdaad andere ftrekt
alleen tot een Geld-boete, andere ook tot lighamelyke weedom, foo beftaat
dan de voldoening van defelve, ofte in een boete, ofte in een lighame-
lijke ftraf.

Onder Boeten werden verilaan Geld-boeten die alle van eender foort
zijn j groeier ende kleinder.

Straffen fijii veelerhande, daar van andere fijn Hals-ftrafFen van het leven
ter dood, andere gemeene Lij v-ftraffen. 1.6.$ .z. ff.de posnis. Hals-ftraften
zijn wederom verfcheyden , als Onthalfen, Hangen, Worgen , Branden,
Rabraaken , ende diergelijke meerder of minder. /. a. ff. de pwnis, jmSt.
l.S.ff.eod.

Gemeene Lijv-ftrafFen fijn Geeifelen , Brand-merken , Bannen,
cotififcatie ende verbeurte van Goederen , ende diergelijke, i.4, l. 7,
ff. de pcenis. Van alle het welk hier naar breeder ial werden verhan-
deld. , , .

Pardon of Remiffu plagt wel verleent te werden van andere faken, i
als van Doodnagen, fulks heeft fan de Brajfer op den 17. Maart 1517.
Remtfe ofte kwijtfcheldinge gehad , van dat hy eenige onbehoorlij-
ke woorden had gefprooken: dog heeft meeft plaats in mifdaden tegens
het Leven ofte Lighaam , met onderfcheit, of de mifdaad is begaan
moordeliik, dat is, luypende ende loerende, ofte den Mifdadigen des

faaks gewaar, ende den neder-geilagen des faaks ongewaar zijnde,
dan oi de felve is gefchiec vegtender hand, met geoorlovde ofte ver-
boden, gelijke of ongelijke Wapenen, wie tot het gevegt oorfaafc
heeft gegeven, ende of den dood-flag is gefchiet met opfet, endc
wt euvelen moede, door verfuym ofte om fijn lij ν te vervveeren, is
toe-gekomen. Want anderfints geen Hoogfte Magten toe en komt,
opentlijke Miidaden quijt te fchelden, ofte ongeftraft te laten, als de-
welkew het Sv/aard niet te vergeevs in handen is gegeven, maar om
naar juifte regtvaardigheid te itraifen, den geenen die mifdoen fon-
der verioeninge. /. 14. Cod. Ae posnis, Lib. yi. 2. -verf. qmd β
qms. ff. ad L t^qttH. T{fimer.cap. 35. ver/, 29, 31, 33. eade vol-
gende.

2 Indien de Mifdaden wt nood-weer waren gefchiet, ofte foodanig
klein verfuim by quain, dat het feive niet en behoorde ftrafbaar te
zijn, endc den Sch uld-pligten de fchande ende verdagthcid de wel-
ke hem t'onregt mogt werden aangedaan, foekt te ontgaan , kaa
hy daar van abolitie verfoeken, dat is, een wt.wiifinge ende te niet-
doening van het feit, gelijk als of het niet gefchiet en was, daar

3 toe geen Interinement vereyft werd, of Land-winninge, daar by dat
hy middeler-wijien van fijn Perfoon werd verfeekert voor altijd, in-
dien het feit compofi&eL, dat is , niet opentlijk ftrafbaar is, anders
yoor feekeren tijd, ende gemeenlijk voor een halv Jaar, om onder-
tuifen Tardoa of Remiffie te verkrijgen. Dog beeft de Abolitie ineeft
plaats in andre faken als doodflagen.

Kemifie is by naar het felve ende van eene kragt, als alleen, dat
Brieven van Remijfie dan eigentlijk plaats hebben als in het afwefen
van den Schiild-pligtigen eenige feitelijkheid van èan of anders is ge-
gaan, het welke boven de quijt-fchelding van de mifdaad werd te niet
gedaan. /. ftmc. in pr.ff. de remiffion,

5 De Brieven van bardon of Remiffie verleent zijnde, nioeten
defelve voor het Hof geftadet werden · waar toe de naafte Ma-
gen ende Vrunden van den neder-geflagen moeten werden gedag-
vaart om de felve Brieven te wederleggen , en van [ub ende oh-
reptie, dat is, van vals te kennen geven te overtuigen, indien het
haar gelievt, of anderfins met den Schuld-pligtigen te ibenen, naar
redelijk feggen. Zypie, Notit, jar, Belg, tih de Mition, & rmiffm,

verf. ante gratiam. Ende waart dat de Maagen tot de foeninge
onwillig waren , maakt het Hof de foening van haren 't wegen
naar redelijkheit. Sie voort de Papegay, pag. tuihi 470. cum feef.
tot 488. Hier toe willen de fommige paflen, dat een Diev de-
welke veroordeelt was opgehangen te werden) de ftrop gebroo-
ken zijnde, ende halv gehangen levendig ter aarden val ende, ge-
lijk als door een onmiddelijke verloffinge daar mede foude vry
zijn: immers in fuiken val iDehoord Remijfte ende quijt-fchelding te
verkrijgen, foo wanneer hy van fijn onfchuld te voren open tiiyg-
beroup gedaan had. Sulks gevoelen Lucas de Penna αά L .f. ƒ. de
fmms, φ 1.1. C. de Defert. & occult, eor. Dog werden fodanige tuyg-
beroupen, nogte daar op gevolgde onmiddelijke toevallen, by ons
niet aangenomen, of voor eenige Heilige Verborgenheid geloov ge-
geven. Maar alle de foodanige niet flegtelijk veroordeeld gehangen»
maar met de Koorde geftraft te werden datter de dood naar volgd:
ende foude in fuiken geval voor de tweede maal met diibble ver-
feekering opgehangen werden. Volgens het Foorbeeld dat Hiera-
nim. Cagml. verhaald dat by fijnen tijd is voorgevaallen <iis! l. 125. f.
de Reg. fur.

Soo ook by ons niet en wierd toegelaten, dat een Vrouw-perfoon
wt liefde tot de Perfoon, met hem te willen trouwen, jemand van de
Galg of Dood-ftraf foude mogen verbidden. Sie Nicol, vander Hoog,
Singular, ^ur. 59. Paul. Buf. ad1.16. §. uit. ff. ex quib. cauf, major.

Het ontfag van de Kerken, Beelden, Heyligen , ende gewijde plaat-
fen, is van ouds foo veel toe-gegeven, dat wat Mifdadigen daar in »
op, ende aan de felve haar toevlngt koften nemen, volkomen vryig-
heid kregen, tet. tit, {"od. de his ψύ ad Ecclef. confug. & l. de
his ψί ad Statuas, Sie Polydor, Virgil, de rer. invent. Itb.o.. cap. 12,
Auguftin. de civitate Oei lib. i. eap. 34. Het welk wt de Heilige Schrift,
^^uwer. cap, jy. Demer. 19. i. Heg. i. 50. Exod. 21. Eerft by het
Kerkelijk Raad-befluit van Aurange, in den fare 444. Ende daar naar
in het Geeftelijk Regi-Bouk fonder onderfcheid is overgebragt. cap.
eos.6. difitna.Bj. cap. conftitmmtis. 86. cauf.-]. ηηφ. Maar na dat
by ons door de Herftellinge de Kerken, buyten de enkele Gods-
dienft, geen Heiligheid, ofte waardigheid meer, als aan al ander
goed is beginnen toe-gevougd te werden, en is defelve vryigheyd
niet alleen befnoeid in de Perfoonen van openbare Dieven, Roo-
vers, Dood-llagers, Ketters, Hoogfte Magt-fchenders, Banquerot-

tiers ,ende diergelijke, als by Ordonnantie van Komtik, Philippusvan
den late 1570. an.66. Maar t'enemaal verftorven, ende te niet ge-
loopen : Daar ook de overgivte by "B^dolph van Diepholt , 'Bijfchop
van Vtregti door aanklagte van den warelijken Regter ende dwang van
Hartóg Philips van Borgondien, overgegeven op den laatflen Fe~
bmary 1424. ende in de Hooge Vierfchaar van Rijnland, die doe nog
de eenigfte Hooge Vierfchaar van het gemeene Land was , opentlijk
afgekundigt, ende in defelve Vierfchaar by mifbruyk ende indragt van
't felve door ordre ende byfonder aanfchrijven van de Ke^ferlijke Aia~
jefleyt op den 24. fmtiary if^S. vernieuwt: Dat of jemand om eenige
mifdaden wille , die hy mifdaan had in der Kerkten of op der Kerk.hove
ginge, die de Vryheyd van der Kerke niet en fonde kftmen befchadden,
volkomslijk, »a denhefchreven regten, dien mifdadigefal onfe lieve Heere
den Hertog van Borgonjeni Gr ave van Holland , mogen doen nemen van
der Kerkr^^of, fonder daar om te violeeren , of Interdict te wefen. Ook^
mede , foo en fal de vryhejt van der Kerkje met te bate kpmen die gene
die met opgefettcn lage yemand dood fioeg , dat kennelijk^ op hem ge-
prouft waar, mag ook, yemant die van onfen lieven Heere den Hertog
voorfchreven , of van Geregten in der Landen heerlijkheyt gebannen fijn
om ondadige feyten , ^Ife mifdaante hebben, jegens denTrince van de»
Lande, of fijnen Lande, dat men hiet crimen Ufiz Majeflatis of dierge-
lijke. Het welk ook de Regt-finnige Reden ende Heilige Schrivt al-
ler naaft komt. Volgens welke, wel de onfchuldige, ende die onnofel
tot een ongeval ofte ongeluk quamen, tegens het geweld van des ne-
dergeilagens naafte Bloed-vriendcn, die deifelfs Bloed mogten wree-
ken, inde Vry-Steden wierden befchermt , Numer, cap. ^^.verf, 27,
Amez. de caftb, confc. lib. f. c. 34. «.17. Maar geenfins dat daar door
de Overheid verhinderd foude werden een fchuldige te ftrafFen, ofte vry
te laten , Exod. cap, 21. verf, 14, i.'Reg. cap. z, verf. 29. Derhalven
defelve vryigheden fonder Regtfinnige Reden naar het wel-gevallen der
Menfen mifbruikt, veroordeeld werden by Joann. Vernr.in fua praxi,
pap.tit. 52. Glojf. I. num. 47. Ende opentlijk tegen het Godlijke Regt
ftrijden, Jerem. cap. j. verf. ix, Math. cap. ii. verf, iz, Sooookte
regtby Covarruv./«i'. 1, cap. 20. mm.z. verf. Secmda conclufto. werd
aangemerkt , dat het felve geenfints by den Goddelijken Regten kan
beweerd werden. Sie inedeDamhoud. prax. crimin. cap. 106. num. 21.
tegens 'Kjebuffum, die voorgeevt dat foodanige vryigheid van God was
ingefteld. adConflitnt. Ke^, torn. 2. de immunitiit, Ecelef, artie. 1. Glojf.t,

mm. 2. Sulks dat by ons federt dat de Wraak van de begane Mifdaad
God, ende de Overheid, die hj daar toe in fijn plaats gefield heeft, bevo-
len, ende niemand geoorlovd is fig fel ven te regten, Oivm, 12.1-7. buiten
Pardon, Abolitie, ^emijfie , ofte Land-mnmnge, geen vryigheid bekend
en is, dewelke den Mifdadigen de Handen en Banden van Istflme foude
kunnen onthouden. Ten waar eenig Vryheer ofte Graav door fijn voJfla-
gen Magt, hem wt gunft ofte andre redenen in fijn Graavfchap ofte binnen
fijn Landpalen wilde befchermen, -vu/go, vrjgele) : Het welk tot groot
agterdeel van het gemeene beit in het Graavfchap van Kulenborg, de
Vrydommen van Vyanen, ende elders, aan de Banqueroitiers ende andere
Mifdadigen, naar een fekere erkentenis dikwyls werd vergunt. Gelijk ik
mede onderregt ben dat den Heer van Warmond Regt heeft, om voor
den tijd van veertien dage, gelijk Vry geleyt te vergnnnen : Welken aan-
gaande te letten ftaat, dat ten aanfien foodanige vryigheden feer zijn
mifbruikt geworden: den Graav van Kulenborg, dewelke by de Staten
van Holland téroorfaak van het verbergen van Huns Dtdrik^de Mor-
tangne, die om de geweldige Roov van loffrouw Katrijn d'Orlemt
longe Dogter, op den 17. Maart. 166^. in 'sGravenhage begaan,
door des Graven befcherming wt Kulenburg ontkomen , gedreigd
wierd, volgens Eefelutie van haarEd. Gr. Mog. van den 2, April 1664.
dat tot vergoedinge van diergelijke excejfen de Poorten van de Stad
Kulenborg fouden werden afgehangen, ende de Val-bruggen aldaar vaft
gemaakt, of in plaats van dien Steenen Bruggen, ende daar by nog
twee Breifen in de Muyren ofte Wallen gemaakt fouden werden :
om daar door een onverhinderden toegang binnen de felve Stad te
mogen hebben ende behouden, &c. zijnde de felve Stad tot dien
einde rondom vaft be^ingelt, ende met gewapent Krijgs-voik befet,
by yiBe van Mey 1664. daar aanvolgende tot voorkoming van dien
beloovt ende overgegeven heeft: dat hyvoortaan geen Vrygeley en
fal geven of verleenen, aan Capitale Delimjfiay.ten, ^dalitienfe Ban-
^uerottiers^ ende diergelijke, wt de-Vereenigde Provinciën komen-
de in de Stad, ofte het Graavfchap Kulenborg: maar alle defelve
op d'eerfte aanmaning van eenige Heeren Staten van de felve, ofte
andre Tromncien^ van de Hoven van hifiitte, ofte de Magifiraten
der Steden van dien, tè fullen aanhouden, ende overleveren, oni
binnen de gemelte ^Provinciën ende Steden, naar eifch van faakeix
te werden geftraft, &c. Of ende hoe verre foodanige Vry-Steden
haar Regt mogen oefnen. Sie by Georg. Tholofan. Sjmaam i^r.

50z' R ö öms-hott ands-Regt, iV.Bouk.
Hb. 33. cap, it, 22. RebniT, ad Conflit^ Reg^ torn, 2. tit, de immnni·'
tat. Ecclef. Covarruv. var. refolut. Ub, 2. cap, 20. Zepper. de legib-
tJMofaic. l, 2. cap. 7. & lib.^., cap. 14. Amef, de cafib. conjctenü
Ub.'^.cap.i^^, qu£fl.6. Polydor. Virgil. de reu Invent, Ub. ^.eap.iZ.
Martyr. loc. commm. claf. 4. caf. i/\..num. 35.

Angefien een yder, met de aangeboren fwakheid van eigen lief-
de befmet zijnde, in 't verdelen der faken, en de onderfcheiden
— ^ y^^^® eigen, ende het befit van dien , fig fel ven niet en kond
. . «of vermogt te regten. /. mie. Cod. ne quis in [na cauja jad. heeft
de noodfaaklijkheid ingevoert, datter in elke Stad,ende elk Dorp, onpartij-
dige Regters fouden zijn, die de faken volgens het gene regt is, tuflen twee
of meer fouden beflegten , voor dewelke ter plaatfe daar toe gefchikt, de
twiftende luiden hare faken wederzijds in Regten fouden aan leggen, ende
beweren, ende van dewelke fy naar volkomen verhoor, van beiden fijden
den wtflag ende eind-oordeel fouden verwagten.

Wie ende wat perfoonen van den beginne of by ons als Regters , het
Regt hebben gehandhaavt, is niet feeker : maar alleen waarfchijnlijk,
dat aangefien by de Staten vanden Lande het Oppergefag ende het hoog-
fte gebied van den beginne afgeweeft is, het Regt ende wtvoering van dien
in 't geheel by de voornoemde Staten, naar het Foorbeeld van de Roomfe
Koningen, felvs is gehandhaavt, fulks mede van de Graven van F laander en
getuigd werd by Nicol. Burgund. ad Conft4etad. Flandr. trahi. 9. num,
Ende wt verfcheide oude Hand-veilen te fien is. Dat in den beginne mede
^y de Hollandfe Graven geoefFend is geweelt. Dog door aanwas vande vol-
geren, ende vermenigvuldiging van de lallen ende fwarighedea die in het

Land-beftier buiten dien onftond, was den fel ven dienft veel te laftig, ende
het geriev voor foo veel Volken vry klein en fober. Sulks dat de Prince van
den Lande , met de forg van het Land-beftier ende wat daar toe behoort,
buiten dien befet zijnde, de wtvoeringë van Regt en Geregrigheit aan an-
dere, dewelke fy dat toe vertrouwen, hebben moeten bevelen; So dat metter
tijd yder Stad, ende yder Dorp ofte Heerlijkheid, fijn eigen byfondre Reg-
ters verkregen heeft, dewelke op dat die onfijdig, ende buiten bedenken
van t'famen-rottinge oftequade trouwe blij ven, alle Jaren werden ver-
nieuwt ende herfteld, in voortijden by de Hoogfte Magt, nubydeOp-
per-Magt van elke plaats in't byfonder, by de fommigetot feven, byde
ibmmigetot agt in getal, wt het midden van de voornaamfte van geflagt
ende middelen, daar onder de Regtsgeleerden als de bequaamfte meeft
voorgaan, ende in Koop-Steden, daar veel gefchillen over den Koop-
handel vallen, de voornaamfte onder de Koop-luiden werden bygevougd.
Ende boven dien hebben dcfelve een algemeenen Regts-Raad; diemen
Penfionaris nomd, ende ook wel eenige wt de voornaamfte Regts-OeiFe-
ners, dewelke haar op feker Jaarlijks Wedde, in fwaarwigtige faken van
haren raad dienen, arg, l, %. §. y. ƒ. de Senatus Confnlt. Ende by de Reg-
ters ten platten Lande , werd in fwaarwigtige faken ten laften van de
Dïngslieden, by twee of drie onfijdige Regtsgeleerden beraadftaagd. Defe
werden gemeenlijk Schepenen genomd, van Welkers oirfpronk ende
onderfcheid hier voor in het L Bouk, het IL Deel, in 'tlange is ge-
handeld.

De Baijuwen hebben dan regt over lijf-ftraftelijke faken, ende de Schou-
ten over de gemeene laken, om daar over de befchuldiging ende aanklagte
te doen. Daar by komt den Fifcaalende Procureurgeneraahêae in gemeen-
lands faken van het Hooge Hof, ende in andere faken by preventie ende
voorhaal, daar hyfe op de daad bevind, ende by verjaring van andere onge-
ftraft-gelatene mifdaden, InftrnB. an.i. ende\^. de aanklagte doet uyt
den naam van de hoge Overheyt, /, 5, deojftc. Procnrat. Cafar. Sodani-
ge bediening had Pilatus, omtrent de befchuldiging van Chriftus , wiens
ampt het was hem te befehuldigen, gelijk hy ook alle middelen van be-
fchuldiging tot behagen des volks aangewend hebbende, meer als eens
opentlijk verklaard heeft, dat hy geen fchuld in hem en vonde, hem onder
groote proteftatie ende voorbetuyg, de Regters heeft over-gegeven, foo dat
byfommigeSchrift·geleerden teonregt genomt werd. Stadhouder ende
Opperregter , daar hy niet anders en was als Fifcasl ende aanklager uyt
den naam ende van wegen de Stadhouder, Soo dat uyt Tcrtiilliano, Jofs'

De plaats daar het Regt werd gehouden werd gemeenlijk genOemd £
Regt-bank, ofte Vierfchaar, alfoo genoemd om dat de felve van ouds be-
ilaan heeft in een vierderhande foort van Bediening, als in een Regter, in
een Aanlegger, een Verweerder, ende een Schout, dewelke het Regt ei-
fte ofte maande, ende iseenLand-gemeenofteStads-huisj daar het Regt
op feekere dagen en tijden, opentlijk werd gehouden ; by de fomrnige op
den Weg ende op der Straten , onder feeker af-fpanfel, ftlks nog in Gel-
derland ten platten Lande gebruikelijk is; Soo was by Hand.vefi van Her-
tog Maximiliam aan die van Holland gegeven op den z6. Mey 1480.
art. 9. Ί)at geen Baljuwen, Schouten , nog 'Oijk:;graven, binnen de Steden
ofte op den Dorpen j regt doen fnilen dan op een openbare Vierfchaar, buiten
op den weg , afin een Huis , daarmen geen drank^nogte β>ψ en verkoopt, ende
het Regt niet beginnende» ofte die Fterfchaarteffannen, dan goeds tyds by
glimmende Son j voor de middag i ende met voor negen uyren, maar alsfy de
Vierfchaar gefpannen ende het Regt begonnen hebben, wt der Fierfchaar
niette fcheiden i nog het Regt een uyr, twee meer, ofte minopte feiten voor
dattet Regt geeindigt is, ende waart datfj dat regt anders plegeden, foo foude
dat van geender waarden wefen: Hetwelk by ons ten platten Lande voor
foo veel inongebruik is geraakt j dat by naar over al het Regt ende Vier-
fchaar in een Herberg gehouden werd.

In elke Vierfchaar is een Schout die de Vierfchaar fpand, dat is, die j
Schepenen doet vergaderen, ende van haar het Regt door de Dingsluyden
op eyft ende maand; Want het woord Schout ^ komt van Schuld, alfoo
genomt als een Inmaner van gemeene fchuld, Soo vindmen volgens tuyg
van Grou Inleyd. 2. "Bouk^iS. Deelt verf die den oorfpronk. inde oude
fchriften in plaats van Schuldendt Schuldig·, Schoud ende Schoudig. Hy
had ook regt de kleine geld-boeten, ofte breuken, tegens den Heer te vor-
deren, diemen-als nog onderfcheidentlijk Schouten-boetennomd, maar
hooger boeten ) en breuken, daar Ai^elbooren-Mannen de kenniflè van toe-
komt, wierH gelijk ds nog by , bynaop gelijke vvijfe, :berigt.
Dog beyde defelve Ampten werden in de Steden daar Schepens fonder on-
derfcheid Regt doen, ende inde Dorpen en Heerlijkheden, dewelke onder
geen algemeen Baljuwfclaap cn behooren, meerendeels by een ende
ièlve Perfoon bediend, diemen in de Steden Jiooft. Officier , ende ten plat-
ten Lande 'Baljuw ende Schoud nomd., dewelke delên Dienfi: foo in gemee-
ne faken by Schepenen, als in ftraf bare faken by Welbooren-Mannen

waarneemd. Boven dien hebben de Schouten ten platten Lande het Regt
van alle Brieven, O verdragten, Oirkonden, en andere faken, daar Schepe-
nen over kennen , met des Heeren ofte des Ambagts-Zegel te beveiligen.
Be Baljuwen trokken ook den derden penning van alle Verbeurten , die
daar vieierr-iadeAinbagten , in lijvlijke ende criminele faken , van welke
twee andere deelen, fy gehouden waren Reekening te doen aan den Grave:
ende de Schouten hadden wt den naam van de Ambags-Heeren de nakoop
van alle verkoopingen van vafte Goeden : daar wt naderhand het regt van
Pond-geld , van een oort ftuyver, en by de fommige tot meerder van elke
gulden, van alle verkoopingen der vafte Goeden die in 't openbaar gefchic-
den, tot afkoop van dien fchijnd voort gekomen te zijn. Waar van by den
Hove van Holland een Sentetttie is gewefen , voor den Schout van Soc-
terwoude op den 24. Feb. 1535. tuifen Jacob Willemfz., vm Lejdenj
Jmpetrant in reformatie·, aand'eene zijde, ende ^nmis Paats, Schout
tot Soeterwoude, Gedaagde, daar by hem is toegewefen den feiligften
Penning van de koop-penningen van alle onroerende Goederen in 't open-
baar verkoft, of ook binnen Jaars dat die openbaarlijk zijn geveild. Ge-
lijke Sententie is gewefen voor de Schouten in Schieland,den 24. Feb.1629.
beyde te fien in het i. Deel van de Sententien·, ende gewefen faken, van den
Hoogen en Trovincialen Raad. pag, z6p, en 309. Sie verder Papegay
pag. 65. f» ds volg. Den Oorfprong van de Schouten in Zuid-holland, be-
fchrijft Jacob van Oudenhoven, in fijn befchrijvinge van Zuid-holland
^ijff. 449. 450. alwaar mede te fien is een Sententie van den Hove van
Holland , vanden zz. Decemb. tuilen Jonkh^ fan van Dajven-

voorden, Heer van Warmond, &:c, Impetrant in rauw aBie, ende Foj
van Bronk_ho ven, Baljuw vaii Rijnland , mitfgaders den Procureur Gene-
raal i aangaande het Regt van de Ambachts.heeren, en haaregeftelde
Baljuwen. Van het regt over de gemeene boeten tuffen den Baljuwen ende
Schouten. Sie de Cofiajmen van Rijnland t art, lo. ende 't gene aldaar hy
my is aangeteekent.

Van ouds plag den Schout de Vierfchaar te fpannen in defer voegen:
Na dat hy op den dag van Regt, dien hy behoorlijk had doen beteekenen,
de Schepens voor den middag had doen vergaderen op den Dingftal, dat is,
de plaats daarmen gewoon is Regt te doen : Vraagde hy, of het alfo goedt
iijds aan den dag was , dat hy Vierfchaar fpannen, ende als Houder ende
Klager regcen mogt, ende fijn ende fijns G. Heeren boeten winnen mogt,
daarop deneerilen Schepen antwoorder Ik ken den dag foo verrgegaan
tg vvefen , dat gy de Vierfchaar maken meugd na den Regten van dea

Lande, fooverrik vervolg heb, endeniemand daartegen en agt. Daar
op den Schout wt riep, agt daar niemand tegen, ik maghierVierfchaar
maken na den Regten van den Lande, dat vraag ik, een, twee, drie , en
vier werv; Alfoo daar niemand met Regt tegen en agt, foo ban ik Vier-
fchaar van mijns Heeren wegen , van gebuyrs wegen, ende van mijn felvs
wegen; Ende 't felve gedaan, zijnde, gebood hy de Gemeente fwijgen,
ende vermaande haar met defe woorden : Ik gebie luft, ik verbie onluil;.
Ik gebie dat niemand in defe Vierfchaar en fpreek, hy fpreek met geagter
taal, ende met oorlof van den Heer of Regter, als regt is; Ik gebie dat
niemand den Regter te naar en gaat, nog ftaat, nog en fpreekt met woor-
den , nog met werken, nog met gecnderhande faken; Ik gebie al dat defe
Vierfchaar behulpelijk mag wefen, ja verbie al datfe hinderlijk mag wefen,
dat gebie ik van 's Heeren wegen, een, twee, drie, ende vier werv, op de
hoogfte boeten die daar toe ftaan : Hetwelk gedaan zijnde, vraagde hy
offer jemand aan Regt te doen had, ende als dan dongen Partijen haar
Regt: Het welk gedaan zijnde, vraagde hy den eerften Schepen, wat daar
van het befte Regt was, ende feyde dat Vonnis vraag ik u; Ende als dat
Vonnis geweien was, vraagde hy voort van d'een tot d'ander, of fy 't volg-
den : Ende de Stemmen vergaderd hebbende, dede hy de wtipraak. Daar
van in 't lange te fien is in de Handveften en Cofiu^men van Zuid-holland
pag. 517. ende volgende, en de Regten en Coflujmen vati Kennemerland
pag. 190. ioo. ende 290.

Dog alle 't felve werd hitydendaags foo nauw niet onderhouden, en-
de aan geen feekere v»Oorden , ofte nauw befette voorflellinge gebon-
den , blijvende egter de magt van de Vierfchaar te vergaderen , de
Dingsliiyden in goeden fchik te houden, 's Heeren boeten en breuken
in te manen, Vonnis te vragen, en de Stemmen te vergaderen , als
van OLids.

Aangaande den tijd van de J^ierfchaar te fpannen, lUogt in Kennemer-
land den Schout den dag niet langer leggen als veertien dagen. Cofinymen
van Kememertand pag.i^i. En de Schepenen niet meer doen vergaderen,
om Vierfchaar te houden, als tweemaal ter week, te weten, Dingsdags en-
de Vrydags, op welke dagen de Gebuyren ook jegens malkanderen mog-
ten Regts plegen, Cofluj/menvan Kemjemerland pag, 6j. Dog op dat de
Regt-dagen niet al te lang fouden werden vertrokken, is ten platten Lan-
de ingevoerd, datmen ten minfien alle veertien dagen Regt.dag houd;
Sulks ook by Verdrag van de Hooge Vierfchaar van Zuid-hoilgnd van den
Jare 1433. is vaftgefteld. SïtdeCoftttjmen van Zmd4jolUf7d pag.4^5·

ivat regt ende geregtigheit voort by den Schout gepleegt vi'Crd, is te
ficn in lekere fententie van den Hove van Holland tuffen den "Saljmende
den Schout tot Rijfivïjk.§,e\veien, op den 5.Novemb. Sulks bier voor
I, bouk 9. deel. verf. 14. onder de Mtddelbare lurifdiElte, die by hein
uytten naam van den Ambagtsheer gepleegt werd» breder werd verhaalt
ende opgeteld.

5 Bovendien heeft elke Vierfchaar een beëdigden Schrijver, ( die alles by
gefchrift fteld, endede gewijfden den Volke verkundigd, ende daar van
des behoevende affchrivten geeft,) diemeu Griphier·, ofte Secretaris nomdj
dog is der felver Ampt foo oud niet, immers ten platten Lande van ouds
onbekend, onder dewelke de Gewijfden ende VonniiTen van regts faken
mondeling aangeleid, ende by den Schout wtgefprooken wierden. Sie de
Cofinymen van Zuid-holland, Daar mede gefeid werd, datmen van

ouds niet en wiil te fpreeken van den SecretariiTen ofte Klerken, maar alle
faken, by den Schout met fijne Schepenen, wt den Name van den Grave
de plano wierden afgedaan. Het welk eerft wt den Paufelijken Regten oap^
qHoniam extra, de prohat. 0· cap. fiatuthm. mtarium. de Refcript. tn 6,,
is ingevoerd. Soo vindmen in de oude Keuren der Stad Leyden, van den
Jare 1400. ende daar voor, dat by den Schout en agt Schepenen is gekeurt;
dat foo wie eenige kenninge doet daarmen wedden of bieddie Aai^preeker
ende Verweerder fullen baar dingtalen in gefchrifte den Klerk^overleveren,.
binnen twie dagen nadat fy ander kemingen gegaan , Soo wie fijn dingtaal
metov£re» gave als voorfc breven is, die foude vervallen we/en van fijnen
''M^gte,

Der felver Ampt is, van alles wat in de Vierfchaar tuffen den Dings-luy-
ilen voor of tegen werd ingebragt, goede onderfcheid van faken , perfoo-
nen en tijden, aanteekening te houden, datmen Notulen nomd, ende naar
dat de faok voldongen is, het geeneby den Dings-luyden werd overgeleid,.
den Regter voor te lefen, het wijfdom by gefchrivt te ftellen, ende het
ielvc de Regters te doen herfinnen en geftaden, ende 't felve gedaan
ajnde, den uyden voor Regt te verkundigen, ende van alles goed bouk
te houdenom t'allen tijden daar van des van nooden affchrift te geven.
ά. cap. qmniam. lieverf.flautimus extr. de Probat.

Defc moeten haar onfijdig houden , nogte haar met het itemmen en
wijfen eenigfints bemoeyen , nogte ook aan d'een of d'ander zijde
van den Dings-luyden iets van des anders faaken buyten de Dingtalen
bekend maken. 1. i. de pravaricat. nogte ook den Dings-luyden
iaaJ ofte woord Iiouden, Tlas. va» ds Smm vm Holland van den

criminele, civile,hooge, middelbare, lagf.
4. algemeen of byfondertvat, etide hoe verr

- Ρ dat de gefchillen oveE de faken na wederzijdfe Wet, ende Reden-
'kaveling be<juainelijk werden gelligt, ten eynde gebragt, ende iiyt-
gevoert j. foo is aan de Regters gegeven , benevens het Regts-gebied, ook
Regts-dwang , om hare gewijsden te doen gehoorfamen. arg. /, 2. deïH'
rifd. & L i. ta fin. ff. de offic. ejus. want in het Regts-gebied verftaatmen
dat alles begrepen is, wat tot de wtvoeringe van het Regt behoord, fonder
het welke het Regts-gebied kragteloos foude zijn. t, uit. in fin. ff, ds
offc. ejas cfii mand.

Op wat manier ende hoedanig het Regts-gebied werd gehandhaavt, j
ende door Regts-dwang uytgevoerd, isby naar op yder plaats byfonder,
ende omvangt het Regts-gebied fijne gedaante van de manieren ende in-
ftellingen van defelve. Uitgefondert dat dit onder allen als algemeen en-
de gebruikelijk is , dat het hals -regt, foo wel als andere deelen van het
Regts-gebied, aan een ander kan werden opgedragen ende overgegeven.
Sulks dat huydendaags by alle Overheden de welke eenig Regts-gebied
vergund is, het hals-regt mede fonder onderfcheid vs^erd uitgevoert: Be-
halvcn dat alleenlijk ten platten Lande, op de Dorpen, die geen byfon-
dere hals-heerlijkheid en hebben , de Schepenen maar alleenlijk hebben
een enkel Regts-gebied, ende het Hals-regt van de felve werd uytgevoert
by de Wei-geboren Mannen, die de kenniiTe over de crimincle en hals-
faken, endede Schepenen maar over de gemeene faken hebben. Gudelin,.
de lure Novijf, Ub,^, cap, 2. & Ub.f. cap. 13 . in fin,. Vinn. de ItirisdiB,
cap. 2.»»«». 8. i

Maar ofhet Regts-gebied dat iemand van een ander vergund is, byden a
felven. wederoin aan een derden kan overgegeven werden I Werd ook

II. Deel. Van Regts-gebied\ ofte Regts-dwang. fo^

i, lóoj. daar b^ bevolen werd: Dat geene Schouten of Secreta-

riffen, vAn fm'gff Ger egt en of Vierfcharen , hm fuilen laten gehruyken
φ Woord-houders aldaar, Sie de Handveften Coflujmen van ^Hjd-hol-

Η Ε τ 11. D Ε Ε L.

Van Regts-gebied, ofte Regts-dwang.

1. Regts-gebied hoedanig door Regts-dwang

Hyt t-e voeren.
a. KegtS'gebied aan iemand gegeven, kinuiet
mdmm aan een derden over gegeven
toerde»,

Regts-gebied wat, en hoe veelderhande,

huydendaags verftaan van neen, ende voor vaft gefteld, dat niemaud an-
ders een Gerigts-gebied door een derden kan doen uytvoeren, als die 't fel-
ve van fig felvs heeft. /. 8. f. dejurisdiSl. ofte wel die geene weikers com'
miffie ofte inftellinge een diiydelijke overdragt aan een derde te doen mede
brengt, gelijk als by ons zijn de Vry-Heeren. Sie Bronkhorft. ad l, 70,
de 'B.eg. lm. Vinn. de iHrisdiB. cap. 5. mm. 7.

3 Het Regts-Gebied was eertijds naar het gevoelen van de DD. veeler-
hande ■ dog kan wel bequaamil onderfcheyden werden in criminele, dat is,
flraflijke, en civile, dat isj al andere gemeene faken: Ten waar dat defelve
onderfcheyden wierd in hooge-, dat is, van hals ende lijv-ftraflijke faken,
middelbare alleen van Geld-boete kennifle neemd, ende over

eenige andere wtgefonderde fake, als het ftellen van Voogden, hetbe-
regten van V/edinven ende Weefen.itellen van Νotarijfen,ende diergelijke.
Andere laa^e Regts-dveang ofte Regts-gebied over ai andere gemene faken
der Ding-pTigtigen.Gelijk fulks naar het voorbeeld van de Franfen verdeeld
werd, by Jan Bottelier in fijn Summe Ruraal cap. 6. §. natHyrlijk^, en
cap.z^z. ende volg. Anders foudemen het Regts-gebied kunnen verdeden
in foo veelerhande foorten, als het Regt felv, het welk is, of Goddelijk,
Menfelijk, Geeftelijk, Wereldlijk, Volker-regt, Burger-regt,algemeen,
byfonder, Leen ofte Onleen-roerig: ofte ook wel in foo veel foorten als de
Regters van den anderen werden onderfcheiden; als in, HofF-geregt,
Stads-geregt, Dorp-geregt, Geeftelijk , Wereldlijk , Krijgs-geregt,
en gemeen Burger-regt: Dog alle onderfcheiden in de twee genomde
foorten, van crimineel, en civil-, dat is, van ftraflijke, ofte gemeene onftraf-
lijke faken.

^ Het Regts-gebied ten aanfien van haar oefFening, is ofte algemeen, ofte
byfonder.

Algemeen is het welk fig over het geheele Land wtftrekt, gelijk als het
Regts-gebied van het Hoff, ofte den Hoogen Raad in Holland, het welk
over al 't geheele Land door te werk geleid ende geoeffent werd.

Byfonder Regts-gebied is het welk in fekere plaats ende ommering be-
paald is, gelijk ais tuffen de Steden, Dorpen, en Heerlijkheden, onder de-
welke een yder fijn byfonder Regts-gebied heeft, het welk van den anderen
met fekere grond-fcheiding bepaalt is, Buyten welke afpaling ende verde-
Hngniemand eenig Regts-gebied mag oeftenen, maar moet by een yder in
het fijne gepleegd werden, of is van fig felven kragteloos. l.tih.ff. de jftrijd.
SiePecc. van Befetten ende Hand-opleggen, het xxi. deel ^ ende het geen
daar is aangeteekent.

In de Steden werd het Regts-gebied Tonder onderfcheid van hoog, ofte 5
laag, crimineel, of civil, by Schepenen geoeifend : maar ten platten Lande
werd onderfcheid gemaakt tuiTen criminele enieciviU faken. Daar van al-
leen de civile ende onlh'aflijke faken , by, en voor Schepenen werden ver-
handelt , ende de criminele en ftraf bare faken, door Wel-gebooren Man-
nen werden beflegt. Daar van breder in hen I. Boukll. Deel. num. 20,
. ende volgende.

Het teeken van een ftraflijk Regts-gebied was eertijds een fwaard , het s
welk voor uyt gedragen wierd , daar van het ook de Magt des fwaards ge-
nomd werd. /. 3. ff.de Iimfd^ Maar by ons hebben de Baljiiwen ende
Schouten te Regt fittende ofte gaande, een lange fpits roede in de hand,
, die rood gevervd is; Daar om op verfcheidc plaatfen de Land-Droften de
lioode Roede werden genomd.

L Ε Perfoonen in en omtrent de Regts-pleging befig, fijn tweederlwn-
'de: Andere dewelken de faak felv aangaat: Andere dewelke de faafc
voor defelve bedienen; als fijn: Advacaten-t Trocwf^yi) Deurwaarders,

ii. extr.deproèat. Selv-pleitendeLuiden, de.
welk de faak eigentlijk aangaat, fijn Aanleggers en Verweerders, anders
EilTers en Gedaagden, dienmen gemeenlijk nomd Ψαηψη, ©m dat fy oyer
ende weder tegens malkandcren dingen. - :

•om met hem in regt te dingen. /. 13. f, dejudic. /, 10. ƒ.ƒ», regmdor.
l, 14. in fin, ff, de in jus voeando,
2· Een Verweerder of Gedaagde is , die geroepen werd, ende den Eyfler
ofte Aanlegger in regten tegengaat. 5. hJHt. de perpet, & tempomUb.
AÜ, l. i.ff. depïobat. l. 5. & feq. C^d. de Edendo.
β Niemand werd gedwongen EiiTer ofte Aanlegger te zijn tegens fijn wil
ofte welgevallen, tot,tit, Cod, Vtnemoinvitus ag.velaccnj, l. fin. Cod.
de Vfur. pHpill, l. z. Cod, de in litem jur. L 20. Cod, de pigti. & hypothee.
Maar fijn faak eens aangeleid en voor den Regter aangevangen hebbende,
moet defelve vervolgen, ofte vervallen in de koften van 't geding. Ιηβτβ£ί,
van den Have art, lïi.en 209, het welk te verftaan is van wederfijdiè ding-
pligt, dat men litifconteflatie nomd» foo wanneer datter eys gedaan,
ende daar op geantwoord is; Daardoor de faak bank-vaft werd gemaakt.
Anderfmts vermag den Aanlegger voor de litifcontefiatie, nog van fijn
begonnen faak, voor dees ofgeenen Regter begonnen, afftand doen, ende
ivederom voor een andren Regter aanleggen, mits betalende de koften, by
den Gedaagde ondertuiTen gedaan. D D, ad l, 4. Cod. de Sie Dam-
ho\xé,prax. Ciml, c, 202. Johan k Sande HL i. tit. j.defin. i. Wieland
praSl. Civ. tit, i. cap. 12, Chriftin. vol, z, decif, 91. mm, 4. Pecc. van
Befetten en Hand-opleggen, het XLV111. Deel.

Dog Voogden van Wees-kindren, Bewindhebbers, Ontfangers, Vol-
magtigen, ende diergelijke, fijn ook tegens haar keur ende wil, van we^
gen haren Dienft, genootfaakt, de faken hare pupillen, Minder-jarige ende
andre, v?iens faken te berigten haar vertrouwt zijn, aangaande, door den
Regter te doen beflegten , om het gevaar van namaninge , foo fy daar in
nalatig of verfuymig waren geweeft. /. 2. in pr, ff.de tiegot. gefi.l. 11, ff,
mandat. l, 2. (^od.arhitr. tutel, l, 18. l. 24. Ced. de admini(irat. tttt. Sie
verder Andr. Gail. l, i. obftr-v. p, Mcm\,prax. Qvïl, lib, i.tit, 8. cap. I.
mm. 9. Damlioud.jpr^AT. Qv, cap, 10, nam. z,
'4 Voor den Regter, het fy om te eiifen, of te verweeren, mogen verfchij-
nen allePerfooneni die'tfelveniet verbodenenis. tot,tit. ^od,dehisqui
legit.perfon^ fiand, injttdie, habem, Ondei welk verbod zijn i

5 I. Alle Minder-jar-ige, dewelke fonder bewilliging ende byftand van
hare Voogden niet geoorlovt is in Regten te verfcihijnen. /. i, i. (^od. ψ'*·
legitim.perf(m,fiand.injHd,

6 II. Alle Kindren tegens hare Ouders, ten fy met voorgaande toeftaan
en kennis van den Regter. Ι.ή., $.ï.ff,de in jus vocmdo, .1, .3. (^ed. eod.
fin. in^it,depeenaitmerelitigant. ^KM.€m\.praxsiv.Ub.,i\.tit. z^-c^ap.iz,

111. Deel. Van Aanleggers, ende Verweerders. ^ 15'
mm. 3. Gudelin. de lure Novijf, lib.^. cap. j·. in pr. Zyp. votit, Juu
Btlg. de in jus vocand. verf.tjfiamvis,. Perez, eo4. num. 3. Chriftin. vol. 2.
decif. 154. mm 8,9. RebuiF. aè. confiit, reg, in proém. gloff. 5. num. 47.
Fachin» Ub. 10. cap. 87. Vinn, ui panales, 12, inflit. de aiHombtti,
»»«?. 5. Va.'^epLypag.mihi i'j.

III. Alle getrouwde Vrouwen, dewelke naaronfe dagelijkfe manie- 7
ren , behooren onder de magt, forg, ende befcherming van haare Mans.
Grot. Inleyd. lib.x. cap.^. nam. Hethauhb. fmg. tap.i^. cum
feqq* Botï.ad confuemd. BitHrig.tit. τ. §. ή·, glo^.z. KïSjsntx.adcoftfHet.
Brilt. art. 424. Gudelin. de lure noviff. Ub. i. cap, 7. verf. certe. Sonder
welkers toelaten, de felve in onftrafbare faken voor den Regter niet ko-
men en mogen, ten fy dat de Man van huys ende uit-landig is , in welken
geval het fomwijlen toegelaten werd. arg. l. 18. $.i.ff. dejud. Dt^ daar
onder en werden niet begrepen de Vrouwen de welke openbare Neering
ende Koopmanfchap doen, die voor foo veel haar Neering ofte Koop-
manfchap betreft, regtelijk mogen eiifen, ende haar felven verweeren»
Daar vanhier voor 't I. Bouk. VI. Deel. num. 7. breder werd verhan-
deld. Siehier van breeder hj G. Waifenaar in fijn praB. judic. cap. i,
mm. en de volgende.

IV. Alle wtgebannen Perfoonen. Chriftin. vol, 2. decif, 155. mm. r. «j
Daar onder ook gereekent werden diegeene, die haar by onfe openbare
Vyanden onthouden j ten waar dat die by bewilliging van de Staten

raal, ofte die geene, in wiens ProwBiie de faak dienen moet, toegelaten
Werden, ^efelut. van de Staten Generaal z, ΟίΙ.ΐ^^ο, ^,Martii 1591, uit-
gefondert mede in de faaken de Koopmanfchap betreffende. Confult, ende
uidvijf. part. t. conftilt. zSi).

V. Item alle onbehoorlijke ende ongeoorlovde gemeenfciiappen en ^
vergaderingen. Van de welke alhoewel by ons fommige verdragen ende
toegelaten werden, werd defelve nogtans alle Regts-vordering geweigerr.
als te fien is by Jacob Corcn obferv- 9.

Alle't welk foodanig in civile en onftraflijke faken werd onderhouden; 10
maar in criminele en iijv-ftraflijke faken, foo moet den Gedaagde ofte
Verweerder, felvs in perfoon hem komen verantwoorden 5 Soo dat nochte
der Voogden , in de faken der Minder-jarigen, nog ook des Mans toe-
doen , _ in de faken van fijn Vrouw, daar in te pas komt, ende des tegen-
woordigheid van den Mifdoender ofteOndader fel ν niet alleen geoorloovt,
maar ook noodfakelijk is. cap. 5, extr. de except. l. Τ7. f depcev, Sie Co-
ftumen van Antw. tit, 43. art. 75. Rebuff. adconfi. reg* inproëm. glojf. 5.

Μ.72·. Imbert. Enchmid.jHr, Gall.in verb, mthoritas curatoris. Έίοίΐ,ρναξΙ»
crim. tit. de eonfejf, mm. Clar. fin. quétfl. 50, z. Papon. Ιίί>.6·.
tit. j. art. 11, Argent, ad confuetud. Brittat!, art. 10^.

Dit is te verftaan van de pleytende Luiden in 't byfonder, dat is, van een
Aanlegger ende Verweerder; Maar het gebeurd fomtijds dat meer Perfoo-
nen tTamen, of als met eene hand tegens andere pleyt voeren, tot. tit,
(^od. de confort. ejtijd. litis.

II Eertijds: Indien jemandvandie meer mede-pleytendeLuiden alleenj
jemand anders in regten betrok, foo wierd hem tegengeworpen, dat hy al-
leen niet vohnagtig was: Wederom indien jemand in fuiken val alleen als
Verweerder in regten aangefprooken wierdvermogt hy met het verfet,
van dat hy meer gelijk fchuldigen had, fig te beweeren > volftaan. Cujac.
en Gothofred. αάΐ.τ. Cod. eod. Dog huydendaags, niet tegenftaande je-
mand Mede-makkers in de felve faak heeft, vermag hy voor fijn aandeel
alleen, ofte een ander in regten betrekken j ofte van een ander in regten be-
trokken werden, d.l.i. l. 4. (^od. eod. /.85. §. ^.jf. de verb, oblig, Ende
vermag ook de faak ia'cgelieel uytvoeren, indien hy Aanlegger zijnde,
hem fterk maakt voor de geftading van fijn Mede-gefellen, ofte Verweer-
der zijnde, borg fteld voor het gewijfde. l.i. Cod. eod.

Dog indien veel faak-weldiget'famen niet onderworpen en zijn, een
ende den fel ven Regter, ofte een Regts-gebied, als woonende in verichci-
de regts-gebieden , foo kunnen de felve onder eenen hoogen Regter, ende
fulksaan het Hof van Holland ter eerfter geding te gelijk betrokken wer-
den, op dat de faak niet verdeeld ofte ftuks-gewijs verhandeld werd. /. lo,
Cod. dêjnd. & tot. tit. f. de qmb. reb. ad emd. jnd. eat. als hier luar breder
fal werden gefeid.

U Anders en kan niemand voor eens anders verbintenis aangefprooken
werden, l. C'>d· «e ttxor. pro marito. l. mie. Cod. m atlio ab hi&rede. Soo-
danig, dat felvs in de onfcheidbre gemeenfchap van Man ende Vrouw, den
een voor des anders handeling by de Roomfe Regten niet verbonden blijvt,
/, I. Cod. eod. ne uxor pro marito.

ï^ Welken regel fijn wtfondering heeft in faken daar in by opentlijk ge-
bruik ende gewoonte anders ingevoert is. Alfoo mag de Vrouw, ende hare
Ervgenamen , ten opfigvan degemeenfchapvan Goederen, by ons voor
dehelvt van de fchulden van deManaangefproken werden. Neoftad. de
ραξί. antenupt. ebferv. 9.in not. Grot. Ub. i.part, 5, mm. 54. Gomez. ad
leg. 53> ianri. num. 75. ver(. ex qtiibasinfero. Confult. ende Advijf. part.i.
SQvfkh, ^J^verf, van geleken* Pecc,i/i teβam^ conjng, lib, 2, eap. 6, in fin.

Βοσ en is een Weduwe na de dood van haar Man niet gehouden in de ■
fchulden by haar Man voor de tijd van haar Huvvüjk gemaakt, als hier
voor 't IV. Bouk het XXIII. Deel, breder is verhandeld. Ncgte ook
niet in dc boeten en breuken die de Man om eenige ondaad werden
opgeleid. Sie Papon. /. 15. tit.2. Goris Adverf. tr. de Societ.

eotijng.cap·.^. rmm.iz. Gelijk als of den Man oinOverfpeU of andere
oorfaken in fijn Goederen wierd geftraft , foo fal die fchade alleen
uytdes Mans goed gedragen moeten werden. Sand//é. r.tit, J. difin. 8.
Goris diB. cap.^·. mm. 8. cum.feq/j. Herbai. lib.fmg. cap, 15. 15.
Cïot^Inleyd.Hb.ï. cap. 5. «»?». 55. Handveften van Zuid-Hollands
dmkj in V Jaar 1654. pag.^p. art,j. Infgelijks ook als de Man alfijn
Goederen verbeurt verklaart werden , foo blijvt de helvt van de winften ""
evenwel yry voor de Vrouw. Coftum. van Antwerp, tit. 16. art, 1. Chrift.
ad leges jCiechlin. tit.^. art. 2. num. 12. Goinez, ad l. 77. tauri. n. i:
Gail. lib. %. ebferv. 86. mm. 14.

Ende heeft een Vrouvv op veele plaatfen dat voordeel, dat fy voor Schout
ende twee Schepenen, eer haar aflijvige Man ter aarde gebragt werd,
afftant mag doen van den Boedel, ende uitgaande in haar dagelijkfe Kle-
deren, en is daar na in geene fchulden gehouden , i-w/go: Dcfleutelopdè
kift leggen : ofte voor de baar wtgaan. Keuren van Leyden, 205^
Gelijk als de Keuren van Rotterdam dat uitdrukkelijk mede brengen: Dat
alle weduwen van de Poorters der felver Stede die hen willen ontlaftert
van de fchulden by haar Mans ftaande Huwelijk , of daar vooren gemaakt,
gehouden zijn de ileutelen van den huife op de kift te leggen , ende defelve
openbaarlijk ter Kerke te laten dragen , ende voorts met hare dagelijkfe
Klederen uytten huyfe met het dood lighaam ter Kerke te gaan, met eens
tien ftuivers aan geld, ende daar voorts wt blijven. Keuren aldaar.

De Man aan d'ander zijde (aangefien volgens de gewoonten van ons
Land, tuflen Man en Vrouw gemeenfchap v;^erd gemaakt van alle het
goed,) kan ook voor de fchulden van fijn Vrouw, die voor het Huwelijk
gemaakt zijn, aangefprooken werden, ftaande het felve Huwelijk, Sie
Ghailan, adconftietHd. 'Burg, rul·. 4. 9. ad verb. detous debites, mm. 8.
Maar voor de fchulden, ftaande Huwelijk gemaakt, eii kan hy niet anders
aangefprooken werden, dan voor foo veel als het met zijn toeftaati is ge-
daan : gelijk als wanneer de Vrouw met voorweten ende wil van haar Man
doet openbare Koopmanfchap: ten waar ook dat het fchulden waren j die
hethuys-honden in't gemeen aangingen. arg.§.final. hifi.qtiib. alknare

3E4 Om defelve oorfaak en kan ook een Soon om fijns Vaders, nochteeen
Vader om fijn Soons fchulden gemoeit werden, /.i. & tot. tit. C. Ne Fitim
pro Patni jmiii. l. z6.ff'. depmis. &iê>i DD. Maar ofeen Vader iiyt den
Naam ende voor fijn Soon., het Kind dat fijn Soon by jemand in on-egt
heeft geteeld, moet opvoeden, ofte de Dogter by fijn Soon onteerd, haar
eere vergoeden, werd by fommige get wij velt. Chriftin. ©o/. 3. i/m/. 17,
in fin, verhaalt dat fulks van neen verilaanis. Faber, (^od. lib.^. tit.de fin. ζ,
van ja, dog het felve kan niet verder als tot deopvoedinge van het Kind
wt.gerekt werden, volgens gevoelen van Tulden, ad Cod. d,.tit. è& welke
pok een Groot-vader aan fijnen Neev fchuldig is. gelijk hier voor 't I,
Bouk, X111. Deel. num. 7. breder is gefeid.

15 Infgelijks foo werden naar het gebruik ende gewoonte van ons Land»
voor het geene dat eengantfe Burgerlijke gemeenfchap fchuldig is, ftil-
fwijgende verbonden, ai de Goederen van de geen die onder de felve ge-
meenfchap behooren t fulks dat indien een Buiten-lander tegens fijnen
Gedaagde in eenige Provincie regt werd geweigert, ofte een gewijfde over
den hals gedrongen werd,datbaarblijklijkonbilhk, onredelik, endeon-
regtmatig is : ofte indien de gemeenfchap ofte de Hoofden van ïen > niet
en willen voldoen het geene dat fy fchuldig zijn, foo mag defelve een Bur-
ger van de felve gemeenfchap ofte Pravincie, het zy wie dat hy fy, ofte ook
Schepen, Goederen ,Koopmanfchappen, &c. daar van daan kamende,
met kennis ende toeftaan van de Overheid van, fijn Land of de Provincie
aanilaan, en de Verweerders van dien door dat middel tot betalinge ofte
vergoedinge van fijn afterwefen dwingen:ende werd dit gemeenlijk Repref-
falien genomd. Daar van breder te fienisby Chriftin. fö/. 5, ckcif. 183,
».7. BiÏt. traB.de repreff. Gail. depigiiorat.obf.z.CHmfeq^ Mynfing»
eent.6. obf. i. Georg.ThQlofi.i« Sjntagm. faris lib. 3.8, c, 8, Menoch. de

Dog alfoodefe faken hard zijn, waardoor denabuyrige Landen wel
ligt in Oorlog komen te vervallen, daarom tuffen vele DD. werd getwift-
redentof het felve ineenvry Landfchap voor goed of voor quaad,ende
voor geoorlovt ofte ongeoorlovt, moet gehouden werden; Soo is geraden>
tuifen de NabHyren ende Bont- genoten, om fulks voor te komen, te volgen
den voet by het TraÜaat tullen defen Staat, ende die van Engeland, op
den ï'!^» April gemaakt. Daar by alle bedenkelijke oorfaken tot
ibodanige of gelijke voorvallen, voorgekomen ende afgefneden werden^
ende by het 24. van 't felve Verdrag wtdrukkelijk werd bevoo-

d€r jof byhet Volliof dc Ingefetencn van dieov nogtans geene brieven
van: "Repreffalieit:, Mdrci^fte y oite fwtra-Man^ite, by een mi beide ful-
leit vverden verleent , voor datter eerilregt verfogt .ial zijn:, volgens den
i-.eraeenen loop yaa r€g.tea:, Ende indien'cfelve werd geweigert, ofte
ang vertrokken, dat dan de Opperfte Magt, van de fijde wiens Volk ofte
Ingefetenen ongelijk geleden hebben, aan iie fijde daar Regt is gewcigert,
ofte lang vertrokken,, by gefchrivte fal aanmanen ende verfoeken, alful-
ke verichillen vrtiodlijk , o£ door een gemeen manier van regts-vordering,
befligt ead€ terneder; geleid te mogen werden: Maar iadien dan nog vvt-
gefteld, ende geen Regt ofte voldoening gedaan werd y in den. tijd van, drie
Maanden» na foodanig gedaan verfpek » dat dan eertt brieven van IR^fref-
falten , Marqué Contra,Μarque , iidien werden verleend, &c.

Defen regel houd ook op in de Errgenamen- van een Overleden, dewel-
ke in. alles: fijn Perfoon aannemen , ende fijne-ichulden hoedanig die zijn,
moeten, voldoen., ièLvs de geld-boeten ende breuken» dievvt mifdaad van
den Overleden jTiogteafpruiten, fonder onderfeheid. m. tk. Cod. ex deltil·.
defm3. in cfitantum hsred.

Gelijk als niemand t^ens fijn wil behouvtEilTer of Aanlegger te zijn:
Soo en mag ook niernandtegens fijn wil in regt geronpen: werden , die be-
reid is te voldoen het geen van hem v^erd geeiil. Derhal ven een Eiilèr nie-
mand in regt roepen en moet, voor dat hy hem in 't minnelijk aangefproo-
ken ende gemaand heeft, of foude indien den Gedaagde voor den Regter
komende, feide noit onwillig geweeft, ende als nog te vreden te zijn, het
geene geeift werd te voldoen, in de koften vervallen , by hem ende by den
Gedaagde gedaan, cap, Kovit. extr, de fadic. arg^t, ff.de Promrato-
rib. l. de Serv. ZJrhan. -pnndj. 40.if. de pign., ail. l. izz, j. jf. de
V. Oblig. Dog't felve is te verftaan van Schulden die gemaand moeten
werden, ende daarom datden Schuld-eifler ten Huyfe vanden Schuldenaac
moet gaan om te ontfangen,ende geen feekren dag ofte plaats van betalinge
en houden» In de welke de behoorlijke maningè den Schuldenaar eerft na-
latig maakt. d.Lj.2.. §. j. f.de y. Qhüg.Lz^.ff^^mdedieslegator,
maar niet van Schulden dewelke een feekren juiften dag van betaling inhou-
den, ende ten Huyfeende aan handen van den Schuld-eiiTermoeten wer-
den gebragc, gelijk als-fijnErv-pagten, Jaarlijkfe Lof-Renten, ende dier-
gelijke, daar in het verval van den dag, voor behoorlijke maninge ende
waarfchiiwinge verilrekt, ende den Schuldenaar in gebreeken fteld.
Goi^. dc contr. & commit.flipulat. l, 2. Cod. dejttre Emphyt, Of ende wan-
den Schuldenaar felys moec komen brengen het geen hy fchuldig is

ende wanneer den SchuId-eiiTer 'c felve moet komen halen, verhandelt
Cafpar. Roderic. de Ann. & menflr. nditib. lih. i, qu^fi. 6. Pyrrh. Maur.
traé. de Solfit. cap. 29. Anton, Fabr, ad Cod, lib. 4. tit. 45. definit.
lib. 8. tit, 30. dejimt, 4. Pecc. van "Befetten > ende Hand-opleggen, cap. p.
mm. z,

Soo en mag ook niemand in Regt geroupen werden voor dat de tijd van
betaling om is, /. zi$,de Verb.Simif. l. umc. Cod. Vt aii. ab hsred. l.J.f.
decompenf. Ten v;aar dat den Schuldenaar verdagt was geworden > of den
Sehuld-eifler om ander faken reden had verfeekering , of Borg voor
de voldoening van fijn fchuld te eiiTen. In welken geval hy ook voor den
tijdbetalinge, offeeker, mag eiiTen. /. 41, ff. de ludtc. 1.14. ff. depignor.
Sie mede Pecc, van 'Befetteni 4. "Deel, nam. 6.

17 Den Aanlegger ftaat toe, eer hy den Verweerder doet roupen, fig wel
te beraden ende te letten j eerft, of ende waar mede hy fijn geeifte fal be-.
wijfen j fonder het welke den Verweerder van de faak vry geftelt foude
werden, /.23. (^od. de probat. l. zi.ff. eod. daar van hier naar 't fijner plaats
breder. Ook moet hy wel letten af den Gedaagde geen fAce^/ie ofte verfet,
het fy tegens de faak, of tegens de manier van Regts-vordcring, fal kunnen
inbrengen dewelke mede veelerhande zijn.

Van Regts-voorfprakenendeTaal-luydcn, dat is, van
t^/dCdvöcaten eode 'Procureurs, ende haar-
iuyder bediening.

vertoonen.

8. wanneer haren Ιαβ ende volmagt ophoud,

eit haren diexfl rvt is.
p, of, ende hoedanig, door tvtmjfen van de
Sententie.

I O. Of, ende hoedanig door de dood geeindigt,
te hervatten.

OM dat veel luydenom haaronervarentheidin Regts-faken, ofte om
hun noodfaakiijk afwefen, haar eigen faken niet en kunnen ofte mo-
gen handhaven, ende wtvoeren, foo heeft'de noodfaakelijkheid ingevoerd,
datmen het felve vermogt te doen door hulp van andere, daar toe vi'ettelijk,
naar gedaan onderfouk van haare bequaamheid ? gemagtigd.

Defe fijn Régts-voorfpraken ende Taal-luyden, anders Advocaten en-
de Troettrears.

advocaten ofte Regts-vóorfpraken fijn, die eens anders Pleit-faken
hy monde, by gefchrivt, ofte anderfins met hunnen goeden raad, in ende
volgens het geene regt is, beweeren. /. 6. §, 5. Ced, de pofiuUnd. /. 5, Cod.
de jidvocat. diverf. jadidor. /. 4. ff. de extraord. cognit. foo wel in
gemeene, als in lijv-ftraffelijke faken, i, 5. (^od. de pafluh l· 12. ff. depubl.
jud. l. fin. Cod. de Exhib. reis. Derhalven derfelver Ampt van groote
waarde werd gehouden, ende niet min noodfakelijk, niet dat iy met hare be-
gaavde welfpreekentheit, den onnooilen, onkunden ende onfchuldigen, in
haar goed ende bloed beweerende, niet min den Menfen voorderen, als die
geene dewelke, met de wapens inde vuift, door fthermflagen ende wonden,
haar, ende haar Vaderland, vry vegten. /. 14. Cad. de Advocat. diverf.
judicior.

I>aar toe werden by ons, fonder onderfcheit aangenomen , alle de gene
diein eenige Vniverfiteiten, ofte Hooge Scholen voor beider Regten Mee-
fters fijn erkent.

Sulks dat het getal vandefelve huidendaags onfeekeris; ende onder de
ordi-e van de fel ve beboeren , al de geene, die haar brieven van bequaain-
hcit getoond hebbende aan den Trefident, ofte een daar toe gemagtigde wt
den Raad, den gewoonelijken Eed hebben gedaan, arg. L 11. (^od.de
Advoc, diverf. judicior. hftr.art. 71. Mem), prax. civil. lib. 4. m. 16,17,
cap. 1. nnm. 7. & cap·^ 3, In^rtsS. vmden Haog, %4de^art. 121. Zypa;,
notit, lm. Bslg. de coüeg. artific. inpt'.

Welken eed alle jaren op den eerften Regt-dagh naar drie Koningen,
op de openbare Rolle , naar gedane oplefing ende verniewing, van de
JnflrtiSUe van den Hove, voor foo veel die de ielve eenigfinsmag aangaan
ten overftaan van twee CommiiTariffen, moet werden vernieuwt, InftruSi,
art, 71. waar toe de agterblij vende twee dagen naar haar wederkeeren nog
werden aangenomen, d. an. 71. Dewelke ook inde Steden daar op werden
aangenomen, Sie de manier vmprocederen voor den Geregte der Stad Am-
PeUam,cap.i.aYt.i,

Hoe dat hem den Advocaat in 't bedienen van fijn Ampt moet dra- 2
gen. Sie Gudel.^i Jtir. Noviff. Ub. 4. ca^. 4. Merul. Ub.^. tit. 17,
cap. 4, 5, 6,7, 8,10. InflraSl. van den Hove van Holland, artic. 71.
ende volgende, van den Hoogen %aad art. 124. ende volgende. Ordon-
nantie ende InftrHÜie vanden Hove van Vtregt, Rubr. van den Advoca-
ten. : manier vm procedmn binnen AmPeldam, c, l. Ende aldaar de

aarïteekeningen vaa Ν. Duyfem daalders, het welk onder andere daar
in beitaat,

II. Dat hy geen aandeel in ie faak en bedingt, l, 6. z. Cad, de ροβαΐ.
φ· ίηβπίίΐ.. d. art. 71.

III. Dat hy alleerilijk doet het geen de faak verciö, ende niet buiten het.
geene de bevDrderinge v.an<!e faA!ijd€ninag, in't pleiten met ongebon-
den woorden ofte lafteringen wt en berft. d. l. 6. §. j, Cad. de pefittl. &
d.art.jï.

I V. Dat hy geen onisehoorlijbe, ofte onnootiakdijke Wtüellen en
ïBaakt, om de luiden daar mede te queilen 1,6.

V. Dat hy in fijn Regt-fchrivten geen rediten ofte repetitief!, dat is, her-
haling mag doen van het geen te vooreiis was gefeid, ofin defdve vervat-
ten mag dai geheelen inhoud vande ftukken , daar toe hy hem kortclijk ge-
dragen , ende met de letter van de Stukken feiv kan aanwijfen. Sdks als
by Ordonnantie van den Hove vm Bolland van den 1.Maart 15 85. was be-
volen, ende by de nieuwe Ordonmntie ende regiemem tot hevorderitig vm de
expeditie vm de Inflttie voer den Hoogen Raad, van de»j, Imii 1658,
«ri. 30. is vernieuwt.

VI.. Hier diend by gevoegt, dat hy in 't voorfteHen van fijn faak, ni-et
ert moet verfuimen ofte nalaten het geene in feiten ende bewijs ftukken
beftaat, Anderfins indien van 't geene dat in Regten beftaat, door oner-
varenheid ofte onvoorfigtigheid by den Mvscaat, yets werd vergeten ofte
verfuimtby te brengen, bet iel ve kan ende moet van den Regter vervuld
werden, ende voor gefeid gehouden werden 3 maar dat en heeft geen plaats
in dingen die in bewijs ftukken beftaan, wantmen alleen naar het ώwijs
moet oordeelen, in faken die daarin beftaan, l. 6. $.1. ff.de offie. Trafid,
cap.jiidiMmem.^o, ψί&β. '). & cap. 1. de Officio Ordinano. Sie Ant. Fab.
adtit. Cod. Vtq0£, kef. adveeat.part. defin. i. Chriftin. vol. 2. detif. 105.
mm. 1,2.

Wat voor Perfonen haar als Advocaten mogen laten gebruiken, en werd
geen onderfcheid gemaakt, alfoo de felve gelijk als gefeid is , by den Raad
felvsj naar genomen kennis, onder het getal werden aan genomen.

De Advocaten h.é^m tot haren dienft, een Taai-man, anders genaamt
Trocfsreur, alfoo genomd om dat hy het dingtal houd, en^ den voortgang
van de faak in alle deelen van de pleitvoeringe moet waarnemenj ende ma-
ken

ken datter niet verfuimt en werd, ende den advocaat in alles ten dienfl: is,
dewelke de faak door fijnen raad ende den dienfl: van den Taai-man vol-
dongen zijnde, voort alleen het fy mondeling, ofte fchrifteÜjk, in Regten
beweerd ende Verdedigd.

Der Taaimans, ofte Procureurs Ampt, al-hoewel in voortijden veragt, 3
ende van kleinder aanfien. Sie GloiT. Bart.Angel, αά/.34. Cod, de decnrion.
Soo vi?erden nogtans , die tegenwoordig dit Ampt bedienen, in goede
waardigheid gehouden , ende Γοο noodfakelijfc, dat in de Hooge Vierfcha-
ren niemand fonder befcherming van een Advocaat, ende de voorforg
van een Vrocurmr·, voor den Regter mag beftaan. Merul, prax, civ. lib,
Ht. 36. cdp, I. mm. 5. Behalven dat in de kleine faaken (ter eerfter inftmtis
ofie aanleggen van hondert gulden , ende daar beneden , ende by hooger
beroLip wt de Steden van iv;'ee hondert, ende van de Dorpen tot hondert
gulden, en daar beneden.) een van beiden, ofte een Advocaat ofte een Pro-
cmeur alleen , de fake mag verdedigen. InflruEl·, vande laflitie in kjeine fa-
ke». art. 23. Naader Ampliatie van de InflruVTie art. 24.

Voor de lage Regters, bedienen ende verdedigen de Trocureurs de faak
alleen; ten waar dat fy luiden tot meerder verfeekering, in faken van groot
gewigt j ende in Regten beftaande, een Advocaat tot haar behulp namen;
't welk haar vry ftaat.

Op dat de goede Luiden gediend mogen werden, van luiden daar toe
bequaam. zijnde, ende hun des verftaande, foo werd inyder Vierfchaar
ende Regt-bank, een feeker getal van perfoonen tot het Trocureurs Ampt
onder eed, ende naar gedaan onderfouk, aangenomen, die alleen dat Ainpt
mogen bedienen. Gail. Ub.i, obferv.^i, MiC.ï\A.prax.clv. lih.^, tit.18. c.i.
». j. Gudelin. de Ime Novijf. hb, 4, cap. 4. in fin. Chriftin. vol. 2.
decif.roj.&feqq.

Defe mogen alle civile ende onftraf bare faaken, voor een ander in Reg-
ten wt te voeren , aannemen; foodanig: dat de Luiden felvs voor den Reg-
ter niet en behoeven te verfchijnen , als maar by den Procureur kan ver-
toont werden fijnen lafl: ofte procuratie voor den Griffier, Secretaris, of wel
een Notaris ende Getuigen gepafleert, l. 46, $.z. de procurator.

Maar in criminele ende lij v-ftraflijke faken, alhoewel buidendaags de 5
felve (foo verre die buiten de eigen bekentenis van den Gedaagden , in or-
dinarisprocei, dat is, een gemeen pleit-faak werd ontfangen) insgelijks door
een ProCHnnr werd bediend: (dewijle naar ftijl niemand toegelaten werd

fijn eigen faak te bedienen,) foo en werd de Gedaagde van de perfoonlijke
tegenwoordigheid, niet als met kennis van faken ende voorgaande toe-
latinge, onder beloften van t'allen tijden weder voor't geregt te verfchij-
nen, verfchoond. Merul. prax. civ. Itk^. tit. cap.i. «tim.^, 5, 6.

^ Naar den befchreven Rooinfen Regten , waren de ProcHrems Meefters
van de faak, ende wierdde wtwinninge van het gewijfde ook tegens de
felve wtgevoert. /.22. (^od. depracnrat. Dog huidendaags werd maar alleen
haren blooten Dienft aangefien, ende werd de wtwinninge van de ge-
wefen faak niet tegens de felre , maar tegens haar Meeiters ter werk geleid.
arg. l. 4. ƒ. de rejftd. l. 61, ff. dsprocnrat. Mtm\.prax. civ. lib.^. tit.%^.
».7. TLY^x.not. fur. Belg.de fentent, &rejMd. ■verf.fentemia. Argentr,
adconfmtud. Britann.artioz. in fin. Chni\m. vol. decif. ^i.tiam. 16,
Gail. lib,J. obferv. iti. num. 2. Sande Ub.l. tit.j, aefin. i. Derhal-
ven foo mogen ook de felve fonder haren laft ende volcnagt te vertoo-
nenjniet aangenomen werden, l.z. ex^mb. cauf,mpof, eat.l.

7 Ten welken einde, den Weder-dinger in alle deelen van het geding
fijn exceptie ende verfet mag tegen-werpen, dat fy hare volmagten ver-
toonen, ende moet daarom de faak werden gefchorft. ar ρ l. 24. Cod, de
procurat, Sie Zander, de £xcept. part. 2. cap.S. num.i6, Με,ηύ. prax,
civil. Ub, 4. tit. 18. cap. 3,4. Dog volgens den dagelijkfen ftijl ende ma-
nier van pleit-voer, werd een Froettreur die de faak in handen heeft j ende
van alles voorfien is wes daar toe behoord , dog fijn volkomen volmagt
nog niet en heevt ontvangen, of het geen hy heeft ontvangen, ergens in
komt te gebreeken, onder belovte van waringe ende geibdiging, van fijn
Ivleefter, tijd vergund, 't felve als nog te mogen vorderen ende overleggen,
met volkomen opneming ende geftading van al het geen hy in de faak fal
hebben gedaan. Sie de DD. ad l. i. Cod. de procurat, Imbert. praü,
lib.ï.cap.ij, niftn.l'è. Chriftin. ï/a/. 2. decij.10%. Ö" 109. Of by ge-
breke van dien werd de wtwinninge van het gewijfde tegen fijn perfoon te
werk geleid, ende blijvt in alle fchade ende Interejfe gehouden, DD. adl,
61. ff. deprecur. & L 4. ff. de re lud. Ende zijn buyten dien de Procmems
van bet Hof daar over flraf baar naar gelegenheid, InflruB.van den Uove
art. 52. Ende moet by ons de magt van den Procureur uyt den text ende fin,
van de laft ende volmagt, afgemeten werden. Ik feg uyt den fin: want het
gebeurd fomtijds, dat den laft fig verder wtbreyd , als wel de woorden me-
de brengen. Soo werd in 't gemeen verftaan, dat yemand iets by algenieene
lail bevolen zijnde,ook laft en magt heeft: om al te doen,fonder het weJke de

bevordering van de felve faak niet en foiide kunnen beftaan. ayg. l. i.ff.de
jmtfdiEt. Sie Pecc. Fan Befmen ende Hand op leggen, het 3. deel, mm. 4.
omtrent het midde.

Als eerft: Soo wanneer de felve werd herroepen het welk t'allen tijden, 8
defaaknog in fijn geheel zijnde vermag te gefchieden. Li6.jf.deprocu-
rator. Gail. lib, i. obferv. 47. Merul. prax, civil. lib. 4. tit. cap. (J.
ntiw. Ji

II. Als den Procureur felvs fijnen dienft opfeidj ende hem doet ver-
fchonen het vvelk op gelijke wijfe mag gefchieden. Mcrul. diü. loco.
num, 4.

III. Doorwtwijfen van de faak. Ί}Ί).αάΙ, 2i. Cod, de procHrat,9
Soo dat de Proeureurs fonder byfondere laft de verder wtwinninge van
hetgewijfdenieten mogen te werk leggen, per Bart. & DD.adl.^6,ff.
de folut, Nogteaan defelve Tonder byfondere lail eenige betalinge mag
werden gedaan. 1.13. ƒ. de paSi. ά. l. 85. ff. defolut. Sie Pecc. Fan 'Be-
feiten ende hand opleggen, het 3. deel > ntim, 4. ende num-10. in fin.

IV. Door de dood van d'een ofte d'ander. DD.adl.i^.ff^ eod.l,i6.
in pr. jf. eod. & l. 6,jf. dejurifdiB.

Dog op dat de faak daar door niet verhinderd en blijve , foo werd naar lo
ftijl van den Hove, by overlijden van den Trocfireur, hangende het ge-
ding > den Gedaagde gedagvaart om een ander in fijn plaats te ftellen,
{vulgoom Procureur acceptant te fiellen.) Sie Merul. prax.civ. lib.^.
tit. cap. 6. &ilib.^.tit,ii. cap.η. endeby overlijden vandeDing-
pligtige luyden , werden de Ervgenamen van den Overleden gedagvaart
om de faak foo die leid aan te nemen j ende daar in voorts te varen met den
Tegendinger naar de laatfte dingtalen daar in gehouden,of daar van afftand
te doen , ende te bewilligen in den eyfch van den Wederdinger, alfo haren
goeden Raad gedragen fai. vulgo , om d'arrementen van het Tracés aan
Merul. lib. 4. tit, 83. cap, 4.

.E dienaars van deRegters, ende Regt-banken, ofte Vierfchaaren,
'fijn Deurwaarders ofte Geregts-boden , daar van de Deurwaarders,
de Regters van de Hoge Hoven, ende de Geregts-boden de Vierfcharen
vandc Steden ende ten platten Landen, eiksin fijn regts-gebied , in het
dagen van de Dings-luyden, ende te werk leggen van hare gevvijfden, ten
dienft zijn. /. s5. ƒ. 5. Cod. de Epifcop. & (fieric, L i. Cod. de Excmt, &
Exail, /. 13. 2. (^od, de re ^adic,
Ζ Onder de Deurwaarders van de Hoge Hoven , alfoo genomd , om dat
fy gelijk als de deur van het geregt openen, ende gade ilaan, fijnder twee |
die men de eerfte nomd, dewelke in ροΓΓοοη de Regt-dagen waar-nemen
ende alleen dc dagingen ende wtwerkingen van de byfondre faken ter plaat-
fedaar het Hof gehouden vverd , by beurten bedienen. InflrHii. van den
j Heveart.ioi. Ende de andre, alle buyten faken waarnemen. Buyten de-
welke nog eenige reifende Boden fijn, welkers bedieninge is, de beiloten
4 brieven van den Hove al omme over te brengen , daar van 105. ende
^lo^.vandefelve InflruBis. De Deurwaarders hebben een ftokjen op het
eynde beilagen, ende daar op het wapen van den Hove, het welk fy in het
oeftènen van hare dienft de iuyden moeten vertoonen. an, 99. van defelve
JnfiruSlie. Maar de Boden hebben een bus, met een doorfchijnend verdek,
daar in 't wapen van het felve Hof befloten kan werden gefien, met een
zijde fnoer om den hals hangen,
6 In de Steden ende ten platten Lande hebben de Geregts-boden een door-
ben ftoxken tot een teyken, 't welk fy den Iuyden in de wtvoerige van het

geene van haren dienfl: is vertoonen, daarom fy ook Boden metten Roede
werden genomd.

Defe hebben in het wedervaren van perfoonüjke dagingen , aanfeggin- η
gen , ende't geene verderde wtvoeringe van haredienftraakt, volkomen
geloov, op den eed die fy op't iluk van haar ampt hebben gedaan. L 5.
Cod. dt ΕχλΆ. TrièM. l, r. 12. f.deoffic.praft5l. Vrb.l. 5.^.15 /·
dt rtb. eor. qnifub tutel, Andr. Gail. lih. 1. ohf. cap. 5 4. num. 4. 5. Maar
in vi'twinningen van goederen moeten fy twee van den Geregte , daar het
goed leid tot by ftaande getuygen, nemen. art. ij6, van de voorf. Ικ~
ftriiiiie, d^iÏO^denj.fannaryi'yjj. Isbygevougd, dat de Deurwaar-
ders verboden werd, geene goederen in bewaarder-hand te itellen, ofte ver-
kopen , dan in tegenwoordigheit van twee Schepenen > Gefworens, ofte
Gebuyren, Sie Merul. prax. ζ'ίνίΐ lib. 4, tit. 95. cap, 3. mm.11. AI het
welke ook by de Geregts-boden in de Steden , ende Dorpen ten platten
Lande, als mede by de Deurwaarders van des Cemeenlands middelen , in
faken de verpagcingen, ,ende het wtvoeren van dien betreftende, alomme
werd onderhouden. Dog het felve ftaat op 't naufte tébepalen tot het geene 8
eygentlijk de wtvoeringe van haar dienft betreft.want 't anders een forglijke
faakfoudefijndatmen defelve fonder onderfcheid in alle by vallende faken
op haar enkel feggen geloov foude geven: fonderling in de Deurwaarders
van Gemeenlands middelen, daar onder veele fijn van geringe foort, ende
maar van tamelijk goeden ommegang,welkers bedrog ende knevellerije den
goeden Luiden dikwils veel ongemak komt te baren, ende nog verder fou-
de doen, indien defelve te veel geloov wierd gegeven: Met dat fy ook bui-
ten de gemeene dagingen, ende het geen eigentlijk de wtvoering van de
regtS'vordering betreft, haar laten gebruiken, om de iluikerijen, ende
fmokkelrijen, in het verfwijgen ende verkorten van den Pagters geregtig-
heid, ende des Gemeenlands opgeftelde Schattingen, te agterhalen, daar
in fy geen meer geloov en hebben, dan andere gemeene Luiden, als welke
faken buiten manier van regts-vordering zijn en blijven, ende derhalven in
geen minder omftandigheid, ende door geen minder overtuiging moeten
werden bewefen, als alle andere gemeene faken. Sulks als te fien is , dat
ook de menin"-e van de Heeren Staten niet en is, wt het voorbeeld van de
forgvuldige omftandigheid tot het peilen van alle waren, dewelke peil
onderworpen zijn, ende by peiiinge kunnen werden agterhaald , in het
12. Anijks!· de Generale Ordonnantie, op den Opheve vm des gemeen-
lands mddele». Welken niet tegenftaande, nogtans het geloov van fodani-
ge ten nadeel van veele onnooile endèonkundige werd mis-bruikt.

^ Het welk foo nauw luiftert, dat indien, by voorbeeld, een Deurwaar-
der , ofte Gerigts-bode feide , dat hy in het gaan of keeren j om fijn gereg-
telijke bevelen te werk te leggen , vandiegeene aan dewelke hydefelve
had te werk geleid , geilagen , gefmeten, ofte anderfins qualijk bejegent
was, daar in geen geloov hebben en foude, als zijnde een faak buiten de ei-
gentlijke wtvoeringe van fijn Ampt voorgevallen : ten waar dat hy konde
verklaren dat hem 't fel ve onmidde ijk ende fonder eenig tuflenval in 't wt-
voeren , ende te werk leggen van fijn ampt hem was aangedaan: In welken
geval, gelijkin al andre,ofende hoe veel geloov defelye mag werden ge-
geven , de befcheidenheid van den Regter naar gelegentheid van faken ende
perfonen veel werd toevertrouwt, arg. d, 1. 5. Cod. de Exatt, trib.jmB.
i. 37, §, apparitor, Cod. de Epifc. & Cleric. Sic Menoch, de ArbitrAr.jti-
dic, lib. 1. cmur. 2. caj'u. 122. & cemur. i. Anton, Fab, ad Cod,

lib. 4. tit. i$.de Teftib. defin, z6. ende Pecc, van Bejetten ende hand-opleg-
gen, cap. 3 2, num. 4. ende 'tgeen aldaar werd aangeteekem.

10 Anderfins 5 met dat de Deurwaarders ende Geregtf-boden in het te
werk leggen van hare bevelen, de perfoon van de Regters felvs bekleedcn,
iverd bet hoog genomen, ende is ten hoogften ftraf baar; foo yemand een
Deurwaarder in het werk te leggen van fijn ampt, quam tegen te ftaan, te
verhinderen, ofte eenig leet aan te doen. /· 4. i.& tot. ff. «e quis eum
qui ifijtis vocat. Het welk om de veranderlijke omftandigheid, wel meeft
rot befcheidenheyd van den Regter v?erd gelaten. Sonder dat hem fouden
mogen baten, dat daar na bevonden wierd, dat hy onfchuldig was in het
geene tegens hem wierd te werk geleid, of dat den Deurwaarder fijnen laft,
of de behoorlijke manier van Regtf. vordering had te buitengegaan: in
welken val hy daar tegens, by oppofttie, dat is, tegenftellinge tegens de
wtwinninge, by den Regter naar verhoor op fijn verfouk, of anderfins by
pmaal, dat is, ftraftelijk bevel van ophoudinge, tot dat naar verhoor van
den Tegen-dinger ende den Deurwaarder daar van fal zijn geoordeelt,werd
herfield, arg. l. z.f. Si qiiis in jus voc.jmSl. /.5. C.^orum appel, non ree.
in 't verder of ende wanneer een Deurwaarder, hem feggende Deurwaar-
der te wefen , fonder nogtans fijn ftok te vertoonen , of van fijn behoorlyke
laft ende bevel eenig bewijs te doen , fonder verbeuren mag tegengeftaan
werden, werd in't lange verhandelt, hyVecc. van'BeJstten ende hand op-
leggen het i·^. Deel. num, 3, 4. ende 't geen aldaar werd aangeteekent. en-
de by Anton.Fab, αά Cod tit. ^andO liceat micuique fine j^dicc, lib.$.tit.l^·
defi-1.1. & adtit. de Execmionerei judicat, lib. 7. tit, 20. defitu 15.

Regtf-vorderen tTijner Vierfchaar gebruykelijk, ende de bevelen hem ge-
geven, op'tnauwfte vraarte nemen: op verbeurte van'tfelve tot fijnen
koften te herfteUen , ende de fchade daar wt ontftaan , dat hy defelve had te
buiten gegaan, te voldoen, arg. l. 8. §.ff. ad leg. /.5,. §, 5. ƒ. iocat^
daar voor de Deurwaarders van den Hove voor de aanneminge van haren
dienft borg moeten ftellen, ter fomme van vijftig ponden vlaains. InfiruEi.
artic.ïoo.

Buiten het Regti^gebied van den Regter, onder wie defelve behooren, en 15
kunnen fy mede hare bedieninge niet oefFenen. l, 2, de Execut. & exail·.
JSIovell, Sz.cap. 7. i. jmil·. l. uit. ff. dejmfdiil. maar fooby befetting
van goederen, of by andre wettige Regtfvordering, een gewijfden is ge-
gaan , tegens yemand die in een anders Regtf-gebied fig onthoud, werd het
gewijfdebefloten, aan den Regter fijner woonplaats overgefonden ? met
verfouk dat hy 't felve tegens hem door fijnen Gerigts-bode te werk legge,
welk verfouk· fchriften men gemeenlijk nomd, lettren requifitoriaal. arg,
/.15. §. i. ƒ. derejadic. Ordonnantie op't flfik^vmde fH[Htieinde Steden^
ende platten Lande art. 27. SiePecc. Van Befetten het 21. Deel, Ende het
gene hier naar breeder van het te werk leggen van de gewijfden falwerden
verhandelt.

Ε Er dat men yemand in Regten betrekt, moetmen wel rijpelijk over-
leggen , voor wat Regter dat hy moet te Regt ftaan, ende hem daarna
gedragen, ofte foude ligtelijk te wagten hebben, dat den Verweerder deu
Regter foude wraken ende wederleggen j ende verfouken gerenvoyeertt
dat is, overgefonden te werden voor fijnen dagelijkfen ende eigen Regter.
want den Aanlegger moet naar den gemeenen Regel de Vierfchaar
van den Verweerder volgen, l.z. Cod.de furt/dm. & L 2. Cod.uhids
erimin. ag.

Regts-gebied van den Regter is geveft, ende ymand foude verbinden voor
hem teRegtte ftaan , dev?elke veel ende verfcheiden zijn. wantyemands
Regts-gebied werd gefmdem ende geveft , wt de eigen Perfoon, of vvt de
waardigheid, bedieninge, ende voor-regt van defelve, ofwt de enkele
tegenwoordigheid van de Perfoon ofgelegentheid van het goed , ofte vvt
eenige verbintenis, ofte wederfijdfe toeitand, ofte wt dé eigenfchap van een
faak buiten de perfoon, ofte wt een hooger voor-regt van den Regter.

[ Wt de eigen Perfoon werd yeinand genoodfaakt te Regt te ftaan voor
den Regter, onder wiens Regts-gebied hy fijn woonplaats hout. In
de welke niet alleen v^ierd ingefien de woonplaats die den Gedaagde had
ten tijde van de Regts-pleging; maar ook daar hy woonde ten tijde van
het aangaan van de handeling daar over hy in Regten betrokken wierd.

I.2. C. dejurifd. Maar het felve heeft huideudaags geen plaats, ten waar
den Gedaagde op de plaats daar hy woonde ten tijde van het aangaan van
de handeling, gevonden wierd. arg. L i^. lo. ff. dejudtc. SieChriftin.
voLz. dectf. 164. num. i. Nicol. Burgund. ad coufuet, Flandr.traB, 2.
mm.'^. Cod. Fabr./ii^. 5. tit.i^. defin.^. Vinn. ad i.infiit. de αδίίο».
mm.ïo. De vafte woonplaats verftaatmen dat yemand heeft ter plaats daar
hy fijne Huis-houden en fijn meefte Huis-raad heeft, ende meeften tijd ver-
blijv'd. l. 7. (^od. de Incolis. /. 27. §. 2. ad mmicipalem. Anders ibo ye-
mandop twee plaatfen fijn Huis-houden had, foo datmen niet oordeelen en
konde waar hy fijn meefte goed, ofte vafter voornemen had te verblijven,
foudemen verftaan dat hy te regt moet ftaan op een van beyde plaatfen daar
hy met fijn Huis-houding eerft werd gevonden, arg. /.4. /. 205 ,ff,de Verb,
Sigmf. SiePecc. van Befetten hst 39. Deel. num. 4. Welke woonplaats
een yder naar fijn believen vermag te veranderen, foo dikmaal ende waar hy
wil, l. lï. ff.adminicipalcm.ttn waar hem fulks by ftraf of breuke om eeni-
ge ondaad was verboden, hier of daar niet te mogen woonen. /. 5. jf. de
interdiB. & relegat.

ζ Aangaaflde de waardigheid, bedieninge ende voor-regt van de Per-
foon , mógen alle Snppoofie-n, dat is, alle Leden, ende onderhoorige,
alle Edelen, ende andere Huis-genoten van het Hof, nergens anders in
Regten betrokken werden , als voor 't Hof van Holland , foo wel in CivUe
als Criminele faken. Lult. Cod. ubi Senator, vel Cluriffm. OBroy by Hertog
Karei, ende naderhand de vijvdeKeiièr van dien Name, aan de Suff^^-
flen, dat is, onderhorige van denHove van Holland verleend, cp^iii»

II. Maan 1^16. ende de Interpretatie daar op gevolgt. Ende nogfeeker
jdSeviindsn zo.^^rih^zo, Placc. vande Wiiderniffendrt.'^.proviftüneel

accoon van de Staten van Holland, tuiTen het Hof ende den Hage van
dén zj.Sept. 1514. Sie hier van een gewijfde by Ήζ-οΆ. fnprem.cKr.ds·'
cif. 117, Ordonnantie van de fiiflitie voor den Hove van Holland in kjeyne
faken van den li, Decemk 1579. art. 2. Waar wt mede werd verft^an,
dat fy in hare Perfoonen ofte goederen, nergens in cenige Steden ofte
Dorpen van Holland mogen werden befet, om daar door onderworpen te
werden het Regtf.gebied aldaar: waarom foo wanneer eenige Sappooflea
in hare perfoonen ofte goederen ergens in de Steden van Holland ofte
Zeeland befet zijn geweeft, ende fy daar over geklaagt hebben aen het
Hof j altoos by den felven Hove daar in voorden is geweeft, by het ver-
leenen van bevelen γΜαΐΙ, fchrijven van befloote Brieven, ofte andere
middelen: daar van vele voorbeelden fouden kunnen werden gegevtn.

Voor Suppooflen ende onderhorige van het Hof, voor lbo veel het
Regcilgebied van dien aangaat, werden gereekend; Den Stadthotider van
Holland, Twee fPr(&fitienteny ^lle decaden van den Hove ende Hoogen
Haden, De griffiers, advocaat Fifcaal, 'Proctmfir Generaal ^ Twee Se-
cretarijfen Ordinaris, De twee eerfie Deurwaarders vanèeide Raad-ka^
mers, Di eerfleende andere layden van de T^ekening, De yluditems > De
Commiff^rijfen Den Cl er q Ordinaris ende B xtraordinans van defelve
Reekeningy D^kgraven ende Hüoge Heem-radeu van de drie (^ollegien , als
^ija-land, Delf-land ende Schie-land, Den Rentmeefter voerende den Ti-
tel van Raadende Rentmeefier» als Noord-Hoüand^ Zuyt-Holland, ende
Kennemer-land, De drie Meefler-knapen, Den Rentmeefler ende Secretaris
nan de Wilderntjfen, Den Rent meefler van de ExploiBen ende Expergnes,
Den Gnffer van den Leen-hove , Den Cafleleyn van het Hof in den HagCy
dewelke alle voor Huifgenoten van des Graaflijkheids van Hollands Hui-
fen werden gereekent, die men noemt, Des Efcrois, om dat fy van oude
tijden Kruyfen op hare Rokken of Mantels plagten te dragei:,ende van daar
komt ook het woord van Heim-raden, gelijkak Hnif-raden.

Onder de Suppoofien van den felven Hove werden wijders gerekent,
^lle SecretariJJen van den Hove·, Suhflttuyten·, Griffters,y^dvocatei2-,Procu~
reurs. Deurwaarders ende Boden, die des Maandags na drie Koningen dag
te Hoveharen Eed hebben vernieuwt, ende om de praBijqae t'oeftenenj
ende voor het Hof waar te nemen, aldaar hare vaite woonplaats houden,als
breeder by de vooren geroerde OElrojen ende yiUen te fien is. Maar andre
dewelke alleen hare pra^ijq voor de lager Viericharen oeifnen,ende aldaar
hare woonplaats hebben, fouden ook fonder befettingete doen vóórhaar
dagelijkfen Regter moeten te Regt üaan , fonderling als den handel, daar

over dagvaardinge gefchied aldaar gevallen is, ofte het goed daarom quse-
ftie isj aldaar gelegen is. facit l. z. Cod. Vbi Semtor. InflruSl, vm den Ha-
ve·, art. 8. Msml.prax.cml, Ub. 4. tit, 2. eap, 5. c(im,fe<^<^. Anton. Fab.
ad Cod. tit, VH Senator. Chriftin^ voi. 2. deeif. 1Ö7. Leoitin,
fü. 80.

3 Item de Profejfore» ende Studenten van de Univerfiteyt tot Leyden,
ftaan te Regt, De Studenten voor haar Meefterende ReElor, dat is, dén
Senaat van de felve Vniverfuejt-, beftaande in den ReBert vier Ad·^
[εβ'οτεη, dat zijn bygevougde Regters , Jaarlijks daar toe wt de Profejforett
te verkiefen, vier Bargermeefiers, ende twee Sihepmn van de Stad,
dev?elke gefanientlijk Vierfchaar houden , maar de Trofejferen felv ftaan
te Regt voor den Hove van Holland. Sie het 39, art. vm de Statuyten van
de felve Vniverfiteit, ende Interpretatie daar op gevolgd» mth, habita
Cod, ne fiUm pro patre.

Het felve art. van de Statuyten der Univerfiteyt van Leyden luyd aldus;
Dat alle Sttidenten, ende diegeene die tot dè Omverfiieyt behoren, foo wel in
Civile ais criminele faken,'t (y dat fy aanleggers ofte verweiÊtden fijn, niet
dan voor den Reélor ende AfTeiTeurs met den Bnrgermeeftertn ende twee
Schepenen der Stad Leyden fnllen te regte ftaan , 't fy af defelve met Steden·
ten of met ISurgeren gefchil mogten hebben, "Behondeiijk^d^t Burgers ofte
inwoonders der Stad Leyden , niet tegenfiaande die met eemg lidmaat <om de
Univerfiteyt mogten te doen hebben, ofte hem aan jemmd van de Vniverfteyt
mogten hebben mifgrepen, in faken daar <&m wegen de Gr^aflijk.heyt ende by
de Officiers der felver jegens jemandcriminel^kg^rocedeertwefd) fullmte
regt ftaan voor Schepenen der felver Stede, ende met tioor de Regters der Vni-
verfiteyt, ende foo voameer eetiig gebujr-fwift, om erffcheidiage, fervituyten
of dtergelijke faken mogten ontftaan, dat fodanige gebuyr-queftieni 't fy tuffen
'Burgeren, Poorters, ofte Inwoonders, ende Profefforen Stadenten oftt Lidma.
ten, 't fy alleenltjktHffen Lidmaten by Schamende Schepenen dervoorfz..
Stede geexamineert ende gedecideert fuUen werden.

Waar over onder andre gefchil ontftaan fijnde, of een lidmaat van de
Vniverfteyt fig felven een andren regter foude mogen onderwerpen, Is
by nader Interpretatie van den iy. Maart i66z, verftaan van ja, ende defe
navolgende claaftile by gedaan : Ten Waar mgtans defelve meerderjarig
fijnde, bycomratl· uytdrukjielij^ende fpecifice, ende anders niet in 't een of an-
der geval de jarifdiSlie van eenen andren regter in defe Provintie hadde ge-
prorogeen.

eigen Vierfchaar, beftaande wt de Overfte van hare Bende, die men den
Krijgs-raad nomd. l.mie. £οά. Inquib, cnnf.milit. Dog het iel ve is té
verftaan in faken den Krijg ende Oorlog ofte haren dienft betreffende, in
andre gemeene faken ftaan fy mede te Regt voor den Hove van Holland,
Art. 19. van de InflruÜ. van den Hove.

Wthet felve voor-regt mogen alle Minderjarige, Weduwen, ende an- 5
dre miferable Perfoonen, hare Tegen-dingersby preventie, datis,foo
fy eerft klagtig zijn, ende om de felve faak nergens bank vaft gemaakt,
voor het Hof van Holland te regt roupen, m. %,van defelve Inflruü,
van den Hove.

Waar onder ook behooren ongehuwde Jonge Dogteren, fchoon fy tot
haar Jaren zijn. per l. 24^. viduam. ff. deverhr. Significat. DT). ad. d.
tit. ^ando Imperator. Trentacinq. lib. z. refol. tit. de Citat., refoL^.
num. \6. Jacobus Cmcet.variar.refoltit.part. i.eap. 2, num. 5.

Dewelke het felve foo verre nemendat ook ongehuwde Vrouwen, die
rijk van middelen zijn, daar mede ónder begrepen werden. ATaar het felve
en werd by ons nkt anders ofte verder gebruikt, als in die geene, dewelke
zijn van fobre gelegentheid, gelijkerwijsalsDienft-maagden, ende dier-
gelijke il^ te Vfouws-peribonen, Meiü].prax. ci'vil. hb. 4. tit. z. cap. p.

Maar of foodanige perfoonen ter eerfler aanleg yemand voor het Hof
fouden mogen roupen, andere die het felvde voor-regt hadden ? Is beden-
kelijk , om dat een voor-regt aan yemand gegunt niet en mag werden ge-
bruikt tegen die geene de welke gelijk voor-regt hebben, maar in fuiken
geval beide haar voor-regten ftilftaan. /. iï. §.fin.ff. de minoribus. l. 8. in
pr. ff. de excafat. THtornm. Covarr. praSticab. qnafl. cap. 6. mm. 2.
Trentacinq^. refalm. 2. mmer. 11. Ende alfoo is by den Raad van Vries-
land geoordeeld van neen by Joann, aSande. lïh. i.tit. i. defin. 1. Dog
werd by het Hof van Holland 't felve des niet tegenftaande toegelaten , en-
de aangenomen , volgens tuyg van Groeneweg. de iegib. abrogat. adl. mie.
Cod. ^ando Imperator inter pupill. mm. 7.

Staat mede wel te letten, dat het voorgenomde voor-regt geen plaats en
heeft in faken, daar aan defelve Weduwen, Weefen, &c. komen by tranf-
porte ofte eeffle, dat is, by overgift van eens anders Regt. arg. l. 2, (^od. de
fifc. tifar. GloiT. & DD.adl. 8. ?» ftn. verf. itiamfipapiil»!. de non
mmerat.pecmi^.l.A. fod.de hereditar. aifion. Panormitan.10.
txtra. de in integrnm'reflttut. ^mptiatie-van de InftruEl. artiQ. 1. Maar als
fy by ervenis eenig regt verkrijgen, in ende over het felve vermogen fy haar

felyen, met dufdanig voor-regt te behelpen, al is 't dat fy het geërvt hebben
vandiegeene dewelke foodanig voor-regtfelv niet en hadden, arg,l.6.jf.
de jure fifci. Sie mede Groeneweg. «i? legiè. abro^at. ad l. mk. Cod. ^&n-
do ïmperatoYinterp0fill.ntim.Z.

Van den Regter,endeRcgt-gebied, wt enklc tegenwoor»
dighcid van de Perfoon ofte gelegentheid van het goed,
dat is, van Arreflen, ofteBefettingen op
Perfoon ende Goederen,

t Τ f Et Regts-gebied het welk voort-komt wt enkle tegenwoordigheid
ij, van de Perfoon, ofte gelegentheid van het goed, heeft plaats, foo
vvanneer den een den ander om eenige faken in fijn Perfoon doet befetten,
ende aanhouden ter plaatfen daar hy hem vind j of op fijn goed bekomme,
rjnge doet, daar het gelegen is;; daar door hy door de ïnagt van dien Reg.

ter werd gedwongen, van die plaats niet te vertrekken, foo by in fijn Per-
foon bekommert werd, voor dat hy voldaan heeft, of foo fijn goed befet
is , fijn goed voor defchuld tefien wt winnen , of moet hem aldaar voor
dien Regter komen verantwoorden 1 het welk men uirrefleren nomd.
Volgens den gemeenen regel, Amfl fundeert fimfdiHie. Sie Pecc. Fan
'Bsfetten ende Hand-opleggen, het I. Deel. nKtn. 4. ende het XXXV. DeeL
mm, i.endenum.

Andere is dewelke wt noodfaak, ende tot verfeekering van de fchuld ge- 2
fchied .' gelijk als. mijnen Schuldenaar fijn goed begind door te brengen, te
verfteeken, ofte van voor-vlugt verdagt is. In welken geval hetmyvry.
flaat j den felven in fijn Perfoon , ende in fijn goed , op alle plaatfen daar ik
hem, of fijn goed vind, te vervolgen, ende daar op Regt te maken. Hoe-
danige befettingen, den geenen die de felve eerft doen doen, op fommige
plaatfea voor-i'egt geven voor, andere Schuld-eiiieren, fulks in Vriefland»,
ende door geheel Duitfland v¥erd onderhouden, arg, /, 7. i» jf. ^Hf^
ex CAttf. in pojf. eat, 1.10. iz.ff. infraud. credit. Dog by ons en
geevt het geen voor-regt voor andrenjten fy dat het wterlijken is wtgewon^
nen, volgens den gemeenen Regel: Arrefl en geevt geen prxferentie.

Andre befettinge is dewelke alleen gefchied, oin het geraak van het pleit-
voerenj dat ik mijnen Schuldenaar ter plaatfe van mijn Woon-ftede vin-
dende , beter ende onkoftelijker te Regt kan ftellen, als dat ik hem naar bui-
ten , voor den Regter van fijn Woon-ttede, foude moeten volgen r welke
manier van doen van ouds onbekend was, dog by ons over al by Keurea
ende Gewoonten is ingevoerd: volgens den gefeiden Regel : ^rrcfifm-
deert f arifdtBie. ^icVecc. van'Befettencap.z.num. ·). endeVgeene al-
daar is aangeteikent.

Befettinge mag gedaan werden, by alle ende een y<ler dewelke voor fig 3;
felven? of vooreen ander, in Regten treden mag. Daar van hier voor in
het III. Deel is gefprooken.

Maar of, om van wegen een ander Befettinge te doen , byfondre vol-
inacït vverd vereiil ? is te verftaan dat het felve onder procuratie ad lites, dat^l·
is, volmagt in Regt-faken begrepen is·, om dat onder de felve magt verftaan
rverd, alle het geene tot het aanleggen, ende wtvoeren van een faak be-
hoort. arg. l.z.ff. de furifdtÜ. omn.jnd.jmü. l.-yó. & l. 6z.ff. depracfi^r
ratorib. Sie Pecc. van Tefstten ende Hand-opleggen, het III. Deel. num. 4.

Gelijk ook alle ende yegelijk Befettinge mag aangedaan werden , op en- 5 ,
de van dewelke wy yets hebben te eiilen. Sie Pecc. van Befetten 't IV.Deelj
niet alleen vooreen fchuld diegereet moet betaalt werden ifflaa;· ook-voot.

6 een fchuld op dag, ofte ondereen , indien eerdat den dag om is, foo wan-
neer den Schuldenaar fijn goed begint te verwaarloofen, verfteken, of an-
derfins verdagtis. /.14, ff.pignorih. /.21./.41.dejudk.ff.dePrivi-
lege credit. Pecc. vm Befetten het IV. Deel. nam. 6,

η Ende niet alleen voor fijn eigen, maar ook voor eens anders fchuld.
Gelijk als Borgen, ende die eens anders fchuld hebben aangenomen, l. 2.
§.I.ff.depign.l.'^.ff.de Vfur. alwaar 't ook fonder afftand van de voor-reg-
ten den Borgen toekomende, ibofy voor den dag,of voor dat de felvfchul-
digen waren wtgewonnen , tot vermindering van Goederen quamen,
ende van onmagt verdagt wierden. l. 91. i. 4. ff. de obligat. l, 49. §. 6. ff.
de legat. i. 1.10. §. 16. ff. ^a infiaKd, Creditor, Pecc. van Befetten, het
4. Deel «.9.

S Soo mag ook een Ervgenaam, voor defchulden van den Overleden,
befettinge v?erden aangedaan, voor de welke hy moet verantwoorden.
/. 44. ff. ad Semt. Trebell, l. 24. ff. de Verb. Signif.l. 8. ff, deacq. he-
red.l.z. Cod. de heredit. vel (til·, vend. Vccc.van'Befetten t het Deel.
mm. 10.

9 Ja mag ook des Schuldenaars Schuldenaar in fijn Perfoon of goed be-
fettinge aangedaan werden, l.ii.ff.de Semt. Trebell. Gelijk ook het goed
het welk mijn Schuldenaar onder een ander beruftende heeft, om daar
aan te verhalen het geen my van den fel ven mijnen Schuldenaar komt, d.
l. 21. ff. eod. In we ken val ook den felvfchuldigen de weet gedaan werd,
om fijn befette fchuld ofte goet te komen verantwoorden , ot dat hy 't fel.
ve gedoogd te fien verklaren, daar voor verbonden ende wtwinlijk te zijn.
SiePecc. van 'Sefetten, cap. 4. num. ll. Joann. kSande lib. i. tit.ij.
de fin. I.

10 Soo mag ik ook om het Rcgts-gebied van mijn dagelijkfen Regter,
in de perfoon van mijn Tegendinger, vaft te maken , in mijn eigen han-
den doen befetten, het goed daar op mijn Tegendinger eenig regt mogt
vermeinen te hebben , dat hy verklaart werde, daar op of ter dier fake by
hemgewaant, geen regt nogte te hebben, om dat het regt het geen
een ander op my mag oeffenen, hy 't felve regt in my tegens hem felven
moet gedoogen, arg-L^ i, ff. ad leg- udquil.l. io2. jf.de yerb.oblig.&
ibi DD.

11 Laftende Bewind-hebbers mogen ook voor de fchuld van haarMee-
ilers befettinge aangedaan werden, in faken daar fy haar felven vóórhaar
Meefters reekening hebben verbonden, l. 61. ff. de Procurat. 14· ff· ^^
jtsiic. l. i. 7. ff' de ίφι. I.i.§.i7. ff.de exerdtor. aÜ. ten waar al-
leen

lêen op haar Meeilers naam en voor fijn reekening hadden gehandelt. 2;
iüftit. ^od cum Eo qui in alien. potejiat. In welke geval fy niet verder ofte
anders gehouden zijn, als hare laft aan te wijfen (om dat in foodanige han-
delingen altoos ingefien werd, op wie de Schiild-eifièr in het handelen waar-
fchijnlijic gefienheeft, endewiens eredtjt gevolgt is. l.6.$.i. f.de negot.
gefi. Sie Jacob Coren o^/em 28. 47. Pecc. de jme fiflendi, het
4, deel. mm. 12.

Dog Voogden van Weeskinderen en niogen,nogte in haar perfoon,nog- 12
te in haar goed, voor fchulden den Weeskinderen aangaande, niet werden
befet, ofte bekommert. U i. Cod, ^ando exfall·, mor. l.iS· C^^-Si een.
petat.l.t^, Cod, de adminflrat. tntor, l-6i.jf. derejadicAt. Sie Jacob Coren
Ohferv.^, mm. ï8. Recueil vm de Cofiujmen van uimfleldam cap. lp.
Cofiüymen van Antwerpen cap. 27. nnm. 15, Sulks dat de Weeskinderen,
dewelke mede geen Perfoon inRegten en hebben , arg. L zz.f. de in jus
vocando.l. 22. ff. exquib.canf. major, l.fin. Cod. qui legitimamperfon,
βαηάϊ» alleen in haar goed befettinge kan werden aangedaan, het welk
haré Voogden gehouden zijn te verantwoorden. Sie Pecc. van Befetten,
het 4. T)eel num. 10.

Defen Regel, dat een y der een in fij η Perfoon of goed befet, ofte regte- 13
lijk bekommerd mag werden, lijd defe naarvolgende wtfonderingen:

I. Dat van dè befettingêj dewelke alleen diend om het Regts-gebied van
den Regter vaft temaken, vryzijn, ende in haar Perfoon, of goed , ter
dier fake niet befet en mogen werden, al die geené dewelke het voor-regt 14
hebben van ter eerfter aanleg, voor een Hoger Regter te moeten berou-
pen werden. Daar van in het voorgaande Deel is gehandelt. Sie mede
Pecc. vm Befetten ^ het Beeh num. i. ó. lö. 13.

II. Dat volgens gewoonten ende byfondre Voor-regten van verfchei- i ^
de Steden in Holland, geen Borgérs ofte Ingefetenen t'famen woonende

in eene Stad, malkanderen buiten defelve Stad eenigebefettinge fullen mo-
gen aandoen, om den een den andeir haren dagelijkfen Regter te ontrekken.
Soodanig voor-regt is den Steden van Holland in 't gemeen gegeven by het
groot Privilegie van Vrouw iilary, Hertoginne van Bourgundien, van den
14. Maart 1474. art. 9. Dat geene Ingefetenenvan eender Stede, ter eer-
fier inflantie, om wat warelijke fake dattet fy y malkanderen fallen mogen
betrek,k?n dan voor den Geregte derfelver Stede , ende niet verder, tiog ook^
tot genen anderen Geregte», nógte Plekken, Soo ook hy AelnfiruBie van
den Hove van Holland art. izo. klaar werd wtgedrukt: Dat geen van de
Onderfaten de/er Landen, den mdren frllen mogen betrekken in cfeerfle in-
flantie.

fiantie, dan voor fijn dagel^xfen ende Ordinaris Regter. Sie mede de Keu-
ren der Stad Leiden , art. 18i. Ce^nymen vm Viregt, %Hbnc. 19. m.x%
(^efttijmen van Rijnland, art. 44. van Zmd-HoIUtid, pag. 490.

16 I ï I. Dat volgens byfonder voor-regt, ende gewoonte, de Ingefete-
nen van de groote Steden in Holland ten platten Lande in haar Perfoon,
nogte in haar goed, dat niet in'c byfonder verbonden ende veronderpand
en is, befet of bekommert mogen werden. Sie de Tapegay pi^g.
en 320. endede laatfte editie pag. 550. Hei welk ook aan dievan Am-
fteldam by Handveft van Hertog Aaibregt, van den 20. funj 1410, is
vergunt, Datmen geen Tooner van ^mfleldam , tiagfijn goeden magar-
refleeren > in eenige Dorpen benoorden de Mafe, vetgefeid in beflooten Steden,
iEnde aan die van Delft by Hantvefl van Maxiniiliaen ende Mary van den
Jare 1477. Dat die Imvoondsrs vmDelf in geetie Dorpen neg S4mb/tgts~
heerlijkpsdeniteregt-e fiaancnflillen , vau eenigtrhmde aBien perfonellen,
daar offy alleen te regtem jufiitie flaan[uilen in onfen voorfchrevcn Stede,
Ende aan die van Leyden by Handveft van Hertog Willem de Derde, van
den I. Mey 130^. Dat over 76ortersvan Leyden niemand hebben mag
anders dm Schepen Vonnis. Gelijk mede aan die van Rotterdam by Hand-
veft van Hertog Willem van den Jare 1340. vergund is, Datmen de
poorters aldaar ten.platten Lande niet en fal mogen bef et ten , van onverplo'
gen Schout, maar van verplegen Schout, ofte van breukf die fy jegens hem
mifdaden·, fullen fy te regt flaan binnen den Ambagte daar het gevalt. Ver-
plegen Schoud, ofte fcniild, is , die by Verband-briev voor Schepenen
verleden i« , onder byfonder verband van eenig onroerend goed, of onder-
werp van dien regter, het welk van ouds plogeii ofte plegen, plogte ende
plegte genomt is geweeft. Als te fien is v?t gelijke Handveft by den fel-
ven Grave in den Jare 1528. aandeLeden van Rotterdam, het welk doen
nog geen Stad en was) gegeven·: Dat mt koopmanfchap, voorwaar de t
ofte gelofte diemen maakte in den jimbagte van Rotterdam, verpleegt voor
den Regter ende tvfce gefwooren ofte meer daar brieven of fijn, dat fal den
Baljuw wt doen panden in alle onfe Baljtiwfchap van Scht eland.

Sommige Steden hebben ook foodanig Regt, dat twee buyten Luyden
van eender regts-gebied malkanderen met eenige befettinge bekommeren-
de, in regten niet en werden aangenomen , maar overgewefen wer-
den tot haar beider dagelijxfen Regter. Sie de Keuren en de Cof^y-
men van Amjleldam cap. 19. art. 29. Sulks ook by Jan van Bever-
wijk verhaalt werd : dat die van Dordregt van gelijke hare gewoon-
te eertijds tuyg-fchrivt hebben overgefonden , aan Vrouw Mary

Alle Goederen mogen by befettinge werden bekommert, iighamelijke, 17
onlighamelijke, roerende, onroerende, aantaal, infchuld,&;c. fonder onder»
fcheid, van wat foort die mogten wefen: ten eynde den Schuldenaar, of Be-
fitter van dien, defelve niet en vervreemde ,of vermindere, voor en al eer
den Schuld-eifler van fijn agterwefen fal zijn voldaan, of het felve goed ver-
klaart werd daar over verbonden te zijn. L 5. mpr> & uit. ff. de petit. he-
redit. l, 6. in fin. ff. de polUcitat.

Daar van werden wtgefondert: I. de Boüken der Studenten ofte School-18
gatten, dewelke met geene befettinge mogen werden bekommert, auth.
hahita.(^od.ne Filim pro Patre. Gelijk ook niet de Soldye ende Krijgs-wa-19
penen van deKrijgs-luiden. /.4. C.de Sxecut. rei judic.jm^. 1.6. ['.deju-
rifdibt. Nogteook de Bouw-gereetfchappentot het bebouwen van 't Land 20
behoorende. /,7. /. S.jun^l·. am. ^gricultores, Cod. respign. obligari.
Om dat op deielve geen ftilfwijgend verband, nogte wtwinninge gedaan
en werd. /.40. de re judicat. d. auth. habita.junB;. d. 1.6. 8. & auth.feq,
C. ^Λ respign. Ten waar by gebrek van al ander goed. D D. ad l. 40. ff.
de re judtcat. & l. 4. Cod. de excHt. retjudicat. Sie Pecc. van Befettea het
V. Deel, mw. i, 6. ende zz.

II. Werden van deBefettingwtgefondert, hetgeen yemand tot fijn
noodfaaklijk onderhoud van noden heeft, gelijk als fijn dagelijkfe kleede-
ren, ende het geene yemand tot fij η noodfaakelijk onderhoud befprooken
is. 1.6. &l. fin. ff. de aliment. & cib. relict. Li·^. ff. de re judtcat. $.in
■venditione.

Daar onder ook gerekent werd het Jaarlijkfe Wedde, dat is, het Jaarlijks 1 %
inkomen van Profefforen , Advocaten , ofte Pr&dikers, die daar in by den
Krijgf-Iuyden geleken werden, d. /, 4. Cod. de Execut. rei judicat.jtin£l,&
14. Cod.^dvocat.diverf.judicior. dewelke ook by geen gewijfde verbonden
verklaard, ofte ter wtwinninge geleid werden, als voor foo veel daar van
boven het nodig onderhoud naargelegentheidgeoordeelt mogt werden te
kunnen overfchieten. arg. /.173. ff.de Reg. jttr. Sonderling in de Pradican-
ten ofte Kerken Dienaren, welkers Wedde ofte Jaarlijkfe belooning by ons
nauwlijks genoug is, om naar den ftaat van haar bediening te leven. Sie de
Aanteekeningen op Pecc. van Be jetten het V. Deel. num. 13.

III. Magmen geen dood Lijk met eenige befettinge bekommeren. L6.23
Cod. de SepulcYo violato. maar moet felve, fonder een'ge verhindering! ter
aarden gebragt werden, L ij. ff. de Condit. infiit. Ten waar het felve,

om eenige baarblijkelijke voorgaande mifdaad , ook na de dood ftraf baar,
ende onwaardig was ter aarden gebragt te werden, daar van hier voor
in het IV. Bouk, het XXXIV. Deel, nttm. ii. werd gefproken, ende bre-
der werd verhandeld in de aanteikeningen over Pecc. vanTefetten
Y.Oedy Hnm.

24 IV. Gelijk eens anders goed, voor des anderens fchuld, door een an-
der als die het toekomt, niet en kan verbonden, of veronderpand werden.
1.1, & tot. tit. Cod. Si resaliena pignari. l, 41.depignorat. a[i. l.
de Reg, fur. foo mag ook eens anders goed , voor de fchuld van een ander
nietbefet, of bekommert werden. /. 15. ji. 4. jf.de re judtcat. Sie
Pecc. vm 'Befetten, het V. Deel, num. 19. als alleen, voor foo veel, als des
Schuld-eiffers Schuldenaar daarop, telaften van den Eygenaar , te fpre-
ken had. arg. l, 11. '^.f. depignor, a£l. Soo mogen de goederen van een
tweeden Huyrder in een Huis of op Land bevonden, wel befet werden,
om daar op de eertte Hayr, ter fomme van de voort-verhuyring, dat is,
de tweede Huyr j te verhalen, d. Lii. '^.ff.deping. aB,

V. Sijn ook ibmmige plaatfen ende fommige tijden, op de welke geen
befettinge mag gefchieden. Gelijk als van ouds waren de Kerken, Kerk-
hoven , Kloofters , ende Gewijde plaatfen, daar men niemand in fijn per-
foon bekommeren mogt, dev/elke gelijk als vooren is gefeid , by ons geen
heyligheid in haar felven werd toegefchikt, ende dien volgende geen
vryigheid en geven : alleen dat fommige Vry-Heeren, den Bank-breekin-
gen Koopluiden , in haar Regts-gebied, voor het overval van hare Schuld-
eiiferen, bevrijden , foo by ons wel meeft tot rianen j ende Ktiylenburg·,
niet alleen voor die geene dewelke buytèn fchuld door ongeluk yan de Zee,
inonmagt, ende verloop zijn gekomen, maar ook wel, voor die geene,
die hare goederen , voor hare Schuld-eiiTeren, hebben verfteeken, tot
groot nadeel van de gemeene luiden gepleegd vwrd. Sulks wy in 't laafte
deel van het voorgaande Bouk hebben aangewefen: dat foo veel Kujlen-
borg aangaat, ter oorfaak van de Herberging van Hans Diedrik^de Mor-
tangfie, ojii de geweldige Juffer-Roof van Katrijn d'Orleans, tot daar toe
vervolgt, vry bepaalt, ende befnoeit is.

"2.6 Dat de Vrye Jaar-markten , van dat defelve met de Klok veerden in-
geluit, tot dat defelve met de Klok werden wt geleid, vryheid geven,
van aldaar ter plaatfein perfoon , niet te mogen werden befet, werd by
ons als nog onderhouden , in foodanige befettingen, de welke alleen wer-
den aangeleid, om yemand van buiten, voor dien Regter-bank vaft te
maken, jsipcta, 1.1. Cod. d. mndin. & mrcmomhse Sie mede Pecc,

Daar van ook de fojnmige de Sondagen ende de gemeene Feefl oitc
Vierdagen .vry keuren; dat men op de lelve geen befettinge en mag doen.
arg, l. 11. Cod. de feriü, ook dat mennaSonnen ondergang geen befet-
ting fouden mogen doen ; .Dog 't felve aangaande de Feefi ende Vierda-
gen werd by ons niet wtbefonderd. In 't verdeer mogen alle ExplciSen-, dat
is, Regts-werkingen, ende wtwinnijigen tot allen tijden van den dag Ton-
der onderfcheid gedaan werden, fonder dat het felve in de befettinge in het
byfonder werd bepaalt: als zijnde yecs dat den Aanlegger t'fijnen periikjl,
dat is, op koften van ongelijk vermag, ende fonder volkomen kennis van
faken, werd toegelaten, het welk tot allen tijden mag verfogt ende toege-
iban werden, arg. 1.1. ff. ^ts ordo inpojfejfiordb.jervet. Siemede
Pecc. van 'Befetten, het X. Deel, mm. 1,2.

Dog ftaat te letten , dat alle defe wtfonderingen, alleen plaats hebben 28
in befettingen, dewelke alleen om het Regts.gebied vaft te maken, wer-
den aangeleid. Tegens andre befettingen de welke wt noodfake gefchied,
wt verdagtheid van oninagt, ofte voor-vlugt, en werd geen verfet van
voor-regt der Perfoonen , plaats , ofte tijd aangefien. /. 2. l. 7. ff. ex ijuib.
cauf. in poff. eat. 1.10. 16. ff. de his quti infrand. credit,

In lij vftrafl-elijke faken, mogen ook de geene die iets mifdoen of verben-
ren, over al aangevat, ende te regt geftelt werden ter plaatfen daar fy ge-
vonden werdeti, fonder eenig onderfcheit, ofte verfet. l,i.Qod.Vbide
crimine agat. Sand. lib. i. tit. i. defin. 6.

De befettinge en v^erd by den hoogen Regter,ende fulks by het Hof van 3 ^
Holland, dewelke haar Regts-gebied over geheel Holland wt-ftrekt, niet
toegeftaan, ais naar voorgaande verfouk 5 waarfchijnlijke aanwijfinge van
de fchuld, ende verdagtheid van des Schuldenaars onmagt,gevaar van voor-
vlugt , of kennis dat hy hem in geen vafte Woon-ftede defer Lande ont-
houd, daar men hem fekerlijk foucie kunnen roupen, ende heeft fulks al-
leen plaats in noodfakelijke befettingen. Sie Meru . prax. civU. Ub.^, tit.2.
cap. nutn.i, ΐ>ζ\ηαο\.\ά.pr<ix. civ, cap.6^. mim.18. Pecc. van Befetten,
het III. Deel, mm.'^. Andr. Gail. de ^rrefi. Imp. cap. i. nmn, 11.

Dog in de Steden, werd het yder een tegens luyden van^ buyten, alleen Ji
om haar aan het Regts-gebied aidaar vaft temaken, fonder voorgaande τ
kennis, toegelaten, dooreen Geregts Bode te doen doen, dewelke daar
toe verfogt zijnde, fijnen dienft niet en mag weigeren; naar dar yders
Keuren ende Coffarmn dat in het byfonder inhouden. Sie mede Pecc.

vm Befetten, het XXIV. Deel, mm. 4. Alleen dat de befettingen van
Borgers tegen Borgers, of Ingefetenen tegens Ingefetenen om verdagtheit
van onmagt veiTogt, ende naar voorgaande genomen kennis vaii faken»
moeten toegeftaan werden.

Op dat de befette luiden in haar Perfoon ofte faak niet en werden opge-
houden , foo moeten fy onder feeker ende Borgte van aldaar te regt te
ftaan > ontflagen werden, ende kunnen haar faken, by kort regt, voor
andere faken vervolgen. SiePecc. Fan Befetten-, rap. 45.«»»3.7. ende
"t geene aldaar aangeteekent is. Die anders ende fonder Borgte de gedane
befetting ontging, foude daar door vervallen in een groote boete ende
breuke, in yder plaats , by d'een meerder , d'ander minder, daar op ge-
ilek. SiePecc. van'Befettten, cap. Ende wederom, foo den Befet-
terten eerilen Regt-dage zijnbefettinge niet in en bragt, foude daarme-
de de faak ontflagen, ende af zijn. Van alle 't welk breeder te fien is,
in de Keuren ende Cofiujfnen van Rijnland, an.^z. ende volgende, Γαη
Leyden, artic.1%1, 'B^ecmilvan de Cofinymen van Amfteldam cap.i^.
Cofluym. van Zuid-Holland·,pag.^^^, CofinymeK van Viregt, RttMc.i^.
artic, 4. Coflaymen van Antwerpen tit. 27, 28. Statayten van Friejland,
iib. tit, 9. Land-regt van Overyjfel, tit. 5. art, 6. 13,

z. Prorogatie vtnlurifdiaie mat, hoedanig te ^· rvanneer leconventie moet gefcbieden,
doen, ende tot ffdtfomme. voorofna litifconteftatie.

7. Heeft geen plaats tiaar het gaan vm het
Of tot Ervgenamen getrouwde Vromen en. mjjdom.

de gefielde Borgen kan wt-gerekt wer· g. Nog/e in faken van ongelljken aart ende ei-

4. wanneer yemandfiilfwijgende den Regter 9. Nog tegensymand die wtten nam van een
ondertfiorpeit n>erd. anderfleit voerd.

& l.^, Cod.eod. Sie Andr. Gail. HL i. obferv. i. ntttK. 29, & ebferv.6·
mm. 7. ia fin. Het welk by ons een gemeene fteljing der NotariiTen in de
Verbinteniflèn geworden is, dewelke felden werd achtergelaten , met defe
vvoorden: ten hedvaange ende executie , vm allm 's Heeren Regten enae Reg-
teren. Het welk nogtans, federt de meuvie ampliatie van de Inihuüie
van den Hove vm den ^Me 1(544. art, 6. niet wtgerekt en werd tot het
Regts-gebied van den Hove van Holland, ten fy 't felve in 't byfonder wer-
de wtgedrukt. Sedert dien inen gewoon is daar by te doen, ende fpecialtjk^
den Hove van Holland, daar by mede vaft gefield is , dat de ibmme, tuffen
luiden van verfcheide Steden, meer moet bedragen als hondert, ende in de
Dorpen vijvtig gulden: ende tuffen luiden woonende in de fes groote Ste-
den , onder een ende het felve Regts-gebied, de faken moeten bedragen
boven de drie hondert , ende in de kleyne Steden boven de hondert ende
vijvtig gulden. Sie de nader u4tKpliatie Ordonnantie van de

kleine faken van den Jare 1579. art. 2. Merul. praöi. civ. Ub. 4. tk. z.
cap. 14. Sulks ook in Vriefland onderfcheidentlijk fchijnt plaats te hebben,
wt het geene Joann.van den Sande wt der felver Land-regt verhaalt, lib. i.
tit.i.defin.^.

Hoedanige onderwerping ook tot den Ervgenaam, van die geene de- 3
welk fodanig verband hebben aangegaan, werd wtgerekt. arg, l. 44, ff. ad
Senat. Trebell. jmB. l. f. de Reg. /^?·. Sie Pecc. van Befetten, het
IV. Deel, num. 10. Ende het XIII. Deel. Ook tot een Vrouw, dewelke
wt het verband van haar Man daar in gehouden is. Sie Sande lih, i. tit. i.
defin. 3.

Ook foo yemand hem in feeker Verband-briev onderworpen had het
Regts-dwang van den Hove van Holland, ende tot verfeekering van de
felve fchuld lig eenige Perfonen als Borgen hadden geftelt, fonder van het
felve verband ofte onderwerping op nieuws vermaan te doen , fouden de-
felve Borgen, foo wel als de felv-fchuldige, wt kragte van het felve ver-
band , voor den Hove geroupen mogen werden , ende indien de felve Bor-
gen haar verfet wilden nemen , dat fy tot haren dagelijkfen Regter mogte
overgewefen werden, foude het felve verfet verworpen werden. Soo als
verftaan is in de faak van Jan Adriaanfz. Kleermaker in den Hage, ende
Pieter Vos tot Rotterdam Gedaagde,tegens Jan Marcijs Impetrant, deni^.
Diecemb.ï6\i.

q>arate Ëxecmie, dat is, dadelijke wtwinninge fonder voorgaande
regts-pleging en mag men by ons niet bedingen. Het welk alleen is een
regt van het geraeene Landtot invordering van hare Schattingen ende

Omrneilagen. Sulksby Refolatie verboden is, dat niemand fig by onder-
handeling of enkele overgift ial aanmatigen. Sie den appendix van het
5. Deel, van de (^onf. ende yidvijfen, pag. 16, Dog in plaats van dien is de

. manier van willige condemnatie ingevoerd, dewelke daar van niet veel en
vcrfchild. waar van de manier van inftelling t'iijner plaats is aangewefen.

4 Stilfwijgende werd het Regts-gebied erkent, als yemand geroupen zijn-
de voor een Regter daar hy niet onder en behoort, daar tegens geen verfet
en neemt tot overwijfing aan fijn dagelij kien Regter, maar de faak aldaar
fonder tegen-feggen bedingt, daar door hy verftaan werd ftilfwijgende in
het Regts-gebied van dien Regter te bewilligen, l, pen. ff. dejurifdiB. l,i.
Cod. eüd. l.ï.(^od. Vbi ds crimin. l. lo.ff. de jndic.

5 II, "Werd ook het Regts-gebied ftilfwijgende erkendjdoor reconventie^
dat is, weder-aanfpraak, of weder aantaal foo aan de zijde van degeene die
de weder aantaal doet, als die geene tegens de welke defel ve werd gedaan :
alift dat geen van beiden den fel ven Regter onderhorig is. Want foo ye-
mand geroupen zijnde voor eenen Regter daar hy niet onder en hoort,
alvorens te antwoorden, wederom aantaal ende eifch van reconventie doet,
wert hy daar door verftaan den Regter te erkennen, ende dat hy daarom
den fel ven in de eerfte faak tegen hem niet en mag w.raaken , dien hy in de
tweede faak voor hem erkent heeft. Ende wederom moet den Eiflèr die
een ander voor beider onderhorigen Regter roupt, voor den fel ven teregt
ftaan, foo fijn Weder-dinger yets op hem by reconventie, ende weder aan-
taal komt te eiiièn , om dat men den Regter diemen voor fig heeft verkoo-
ren , tegens fig niet en raag wraaken, /. 11. 2, ff. dejurifdi£l, l.pen, &
auth-feq. [od.difentent.&interloc. omn.jud. Novell,cap. Sie
lAeml.prax. civ, Hb. 4. tit. 2. cap. 14. nfm.4. & feqq. Andr. Gail. lih^i.
ob[erv. 59·

6 Defe weder aantaal ofte woJj^miV gefchiet gemeenlijk voor de litif-
contefiatie, dat is, voor, ofte te gelijk met de antwoord , de welke den
Aanlegger moet aannemen , al wilde hy van de faak afftand doen , daar toe
hy na het geding van het felve weder aantaal, ende antwoord , niet en mag
werden toegelaten. Sco als hier voor in het III. Deel ten deelen is aange-
wefen. Sie mede Chriftin. vol. decif. ^^.num.%. in fin. Berlich. praB.
concluj. part.ï, concl^f.iz. Cancer. var.refolut.part.i.cap.JS·

38. Maarmag, naar hetgevoelen van de fommige', in alle deelen
van het geding ingeklampt werden,dog in fuiken geval en kan het den voor-
gang van de eerft aangeleide faak niet fchorfen, of daarmede gelijk geftelt
weraen? dewelke anders fo die voor ende met het antwoord werd ingedienr,

te gelijk moeten voortgaan ende geè'indigt werden. Sie Merul./ir^A·, cml.
lib. 4. tit. 45. cap. z. num. 5. Chriftin. vol. i. decif, 180, KPim. 6. & αά
leg, Mechlin. lic.i.art z^.ffib num.^. 1s.co\> C3.nceÏ.'var.refolnt.part.z.
c^/». 13. »«»». 14. Wiinr^kï. prax.tit. 12. obferv.

Soodanig vvedér^ aantaal heeft geen plaats naar het gaan van het gevvijfde. 7
Marant. prax. part. 4. ώβίκξΙ-,6. num. 59, Joann. a Sande, Ub.i. tit, 6. de-
fin, 2. Nogte vermag, in her eerile aanleggen verfuimt zijnde in te dienen,
by het hooger beroup ofte appel ingeklampt werden. Soo dat in 't lang
werd verhandeld by Marant. 4. difiivM.é. num. 24. Gnid. Pap,Λ-
c^ƒ, 435. WW. 102. Jacob. Cancer. part. z, var.refoluttcap. 11. num.<y^
Ende is naar der felver gevoelen geoordeeld by den Hove van Vrieiland,
volgens tuyg van Jan van den Sande, Ub. 1 . tit, 6, de fin, I.

II, Moet ook de faak van weder-aantaal van gelijk regt, ende gelijke 8
foort ende eigenfchap zijn, met de eerft aangeleide : om dat defelve gelijk
als met den anderen by compenfatie werden verlijkt, ende gedood. Sulks
niet en kan gefchieden tuffen faken, daar in eenige ongelijkheid is. Lult.
Cod.decompenfat. Soo dat hand-vulling, dat is, provifie vanNamtiffe- "
mem, by de eerft aangeleide faak verfogt, door het weder-aantaal niet en
ban werden gefchorft, ten fy daar by gelijke hand-vulling kan werden geeift,
ende vaft gemaakt. Sie Math. Col er. deprocejf. execut, part. 1. cap.
mm. 30. of het verfoukvp dadelijk onderhoud van lijv ende levens be-
houvten kan tegenftaan, ofte fchorflen. arg, l, 3, Cod. ds compenfat. Surd,
tra£l·. dealimm, tit. 8. privikp 53. num- 5, 6.

: 11. Kan defelve niet tegengeworpen werden den gi
e voor reekenin^ van een ander pleit voert, in het sec

ende voor reekening van een ander pleit voert, in het geene hy op fijn eigen
naam mogt fchuldigzijn,gelijk als fijn VoImagten>Lait ende Bevelhebbersj
Momboirs of Voogden j ende Bewind-hebbers. /. 2. ƒ. 3. de fud. L14,
S.alt.Cod. de Sentent. & Interlosut, Wurmferi, prax.ltb.^. w,
ftrv. 7. fif^f^' Andr. Gail; depacepublica, cap. xz^nnm, 5·

Van Regts-gcbied, ende Regts-dwang wt overdragd, cnde
wedcrfijds gcwillekeurde toeftand, daar in van geftel-
deRegters, Keur-regters, ende Goede-Mannen,
anders gedelegeerde Regters ^ Arbiters^
ende tArbitrateurs.

BY overdragt werden tot Regters geftelt, die het van haar felven niet
en waren,maar laft ende bevel krijgen, om gelijk als eigen Regters de-
fe ofte geene faak te beflegten. 1.1. $.1. & I. ff/de offic. ejas.

Defe fijn tweederhande, andere die haar laft ende bevel krijgen van de
Hooge Overheid, over faken dewelke den Staat betreffen, endegeenen
feekren Regter kunnen toegepaft werden, of dat by die gene, tot welkers
kennis de faak foude behooren, fwarigheyd werd gemaakt, ende verfet werd
tegengeworpen, om de kenniiTe van de faak niet aan te nemen, diemen ge-
i delegeerde Regters nomt. I.1.& tot. tit. ff. de off. ejtts cui mand. efijurifdiSi.
Andere, de welke wt het midden van het Lighaam der Regters, tot het
verhoor ende kennis van defe ofte geene faak werden geftelt: derhal ven de-
fel ve gemeenlijk , dat is, Bevel-hebberengenomtwerden.

2· Daar van der defer magt nauw befet ende in de juifte laft van doen ende wt-
voeren is bepaalt. /. i. i.ff. deoffic. ejas. Novell, 8j. cap, i, 2. l.final.
Cod. Vbi & apiid ijnem, tot. tit. Cod, de Tedan, judicib. Der geener heel
breed, ende onbepaald alles begrijpt, wat tot een Regts-gebied behoort.Sie
Jul. Clar. lib. 5. $.fiml. (^u&fi. 40. & [e^. Marant. jpMX. ^art-^^-diftinSi'
jud. 5. Andr. Gail. lib. i. obf. 97.
3 Gewillekeurde Regters zijn, aan dewelke de faak met volkomen wil
ende toeftaan van den Dings-luyden werd verbleven, foo fy 't goed vinden
wt te fpreeken.

Defe werden wederom onderfcheiden in Keur-regters, ofteGoede-
Mannen, anders Arbiters , ofte Arbitrateptrs.

uirbiters ofte Keur-regters foo genomen, zijn degene die den Dings. 4
luiden hun faken ende gefchillen gehouden zijn te vvtten, ende hun Vonnis
te vellen, na de Regten ende gewoonten komen te verdflèn, na de magt
hun by het verblijv gegeven, Tonder defel ve te mogen overtreden, ofte te
' buiten te gaan. /. 13. de recept, quiarbitr. Sie Speculat, de arbitratore,
§.x in pr. Hier werden gemeenlijk twee perfoonen toe genomensende werd
defel ve de magt gegeven, om indien fy den anderen niet en verftonden, een
derden als O ver-man tot haer te nemen, 1.17. 6. jf. eod,

Arbitrateurs ofte Goede-Mannen, van ouds genaamt Keifluiden j zijn 5
vriendelijke Middelaars, dewelke naar hun befte verftand ende goed-dun-
ken , fonder eenige manier van Regts-vordering oordeelen , ende de lui-
den fonder opfigt van het Regt in 't minnelijk van malkanderen ichey-
den.

Om te weten of yemand als Keur-regter ofte Goede-man is aangeno-
men , moet den inhoud ende meeningeyan het verblijv wtvvijfen. /. i. /. 3,
ff, de recept, qui arbitr. Soo dat het wt het fcharpfinnig onderfcheid van ^
woorden,fcherpheit van regteHioite naar rekten,reden, en billijkheid,ΐοο '
fommige meenen, niet en ftaat te onderfcheiden, gelijk offer yets regt was,
het geen dat niet redelijk, en billijk en was, of yets redelijk, ende billijkji
dat niet te gelijk regt en was: maarwt defaak felv, endede manier van
het verblijv ftaat te oordeelen. Gelijk als een faak, dieeigentlijk in regt
beftaat, aan eenige perfonen, als Regters , ende 't geene daar van regt is vi't
tefpreeken, hec fy met hoedanige woorden dat het/y, verbleven werd,
welke faken altoos, na het geene daar van regt is, moeten geoordeelt
werden, het fy dat defelve dan in ruim ofte eng genomen regt beftaan : en-
de zijn de foodanigCsKeur-regters van regten. Maar foo 't een onregt-mid-
delijke faak was, daar in foo feer niet en wierd gefien op het geen dat regt
was, als het geen buiten aanfchouv? van het Regt, tuiten de Wille-keur-
ders oneven was , ofte tuffen beiden ftond, gelijk als in fcheidingen, ver-
delingen van goederen , ende Koopmanfchappen , daar tv?ee den anderen te
loov ende bod zijn geweeft, ende het oneven aan eenige perfoonen , naar
redelijkheid v?t te fpreken werd verbleven, daar in foo feer niet gefien
werd op regt, of op den juiften prijs, als op de bemiddeling van het geen
dat tuflra de Keur. luiden oneven blijvt, hetwelk eigentlijk Goede-Man-
nen en vrindelijke Scheids-luiden zijn. Daarom ook der fel ver wtfpraak,
het Mannep[eigen werd genomd. Sie Ι,τ.μη^.Ι. pen. Cod.de ηοψ. arbitr.

Lult. Cod.de comrah, empt. l. i^.fJocatt. 1,η6. &feqq. ff.proSocio.
Sulks mede te regt werd onderfcheiden by Andr, Gail. lib. i. obf. 15°.
num. 5. Soo dat in het twijyelagtige altoos moet verftaan werden, dat de
iaak naar regten is verbleven , als niet wtdrukkelijk anders en blijkt, ende
werden de Goemanfchappen van onregt-middelijke faken meerendeels
mondeling aan gegaan, ende beilegt, het fy in volle kragt, dat men nomt,
klax, aling, ende al, ofte onder feeker boete voor de geen die het Man-
nen-feiTgen afgaat: ende werd felden eenig verblijv by gefchrivt aangegaan,
ais met foodanige meening dat de faak j na het geen dat regt is, fal werden
wtgefprooken, het welk of in faken van fcherp-regt, ofte geëvende bii-
lijkheit beftaat, het een niet min regt en is als het ander, ende beide onder-
fcheidentlijk, wat yder in fijn foort regt is, by de wetten ontwijvelijk ver.
klaard werd,

7 Het onderfcheid tuffen een Keiir-regter ende Goede-man is eertijds
veei'derhand geweeft ,als te fien by Panormitan. in cap. qainta vallis, extr,
dejarejar. feq. Waar van wel het voornaamile was, datmen van
de wtfprake van Keur-regters niet en vermogt te appelleren, ofte tot een
hooger Regtcr te beroupen, maar de felve, het fy dat die wel ofte qua-
lijk gedaan was, moeft voldoen; van een wtfpraak van Goede-Mannen was
het geoorlovt. Sie Sande hb.i. tit. 14. defin, i. Chriftin. ναΐ,ζ. decif.i^i,
immer. 2, 3.

Dog huidenfdaags vermagmen fondër onderfcheid, foo wel van een wt-
fpraak van Keur-regters, als van Goede-Mannen, hooger beroup doen,
het welk men rednéite nomt. Sande lib. i. tit. 14. defin. I. Welke re-
duBie indien dat binnen tien dagen werd aangeleid, heeft de kragt van
^ppel, ende fchorfing binnen 's Jaars van Reformatie, ende enkel be-
jOup fonder fchorfing, Μζ,ΐυΧ.prax. civ. lib. 4. tit. cap. I. num, 3,4.
Chriftin. vol. 1. decifi^i.infin. Naar het Jaar, ofte indien van hippel
ofte ^eduElie op feekre boete afftand gedaan is , werd de felve niet toege-

8 Sommige meinen dat ReduBie nimmermeer kragt van jippel ende
fchorfing heeft, met fuiken infigt dat daar door de wtwinninge van het von-
nis van de Keur-regters foude kunnen werden geftuyt. Als fijn Salicetus
ad /· I. Cod. ^andoprovoc. non licet. Menoch. de arbitrar. jud, lib. i.

num-ïOi Leonnius ϋοηβΙηβ. num. 5. Maar is naar het gevoelen
van Baldus adl.^o.§.i. ff.depail·, Panormitan. in capit.^intavall.col.z^,
verfic, fed hic anneBo. extra de jure jurando. Maranta tit. de Jlppellatig.

pel heeft ia het iluiten van de vvtvvinninge by Boër. decif. 'Burdigal. 284.
num. 24· Anton. Faber. Cod. lib. z.tit, de arbitr. defin. 8. Chnfiin. vok 2.
decif. 143. num. 8,9. Sande. lib. i. tit. 14. defin. 4. Ende werd by ons het
felve al foo onderhouden, wtgefondert indien op ieekre boete van yippel
ende redu^lie af-ftand gedaan is, in welken val, alhoewel by herftelling,
nog wel u^ppel werd vergund, heeft het vonnis ende wtfpraak evenwel
fijn voortgang ter wtwinning, ende moet voldaan werden onder Borgte van
weder geven, foo daarnaar anders verftaan wierd. nader ^mplmt, van de
Jnftruilie. van den fare 1644. art. zo.

De boeten by het verblij ν bedongen, werd niet eer verftaan vervallen te
zijn} als wanneer de wtfpraak in redu^lie by het laatfte gewijfde is beveftigt.
Coven, obferv.rer.jfid. li.

Ende mogen geen wtfpraaken ter wtwinninge werden geleid, ten fy J>
daar op een regtelijk vonnis is gewefen, om dat Keur-regters van haar
felven geen Regts-gebied j nogte Regts· dwang en hebben : ende daarom
haar wtfpraak by wijfdom van den dagelijkfen Regter moet bekragtigc
werden, daar wt het felve ter wtwinninge mag geleid werden, l.i'^.f.de
rejudicat. SieAndr.CMljhb.i. obferv. i.num. $3. Derhal ven op dat de
verblijven foo veel te kragtiger fouden zijn, by ons de Keur-dingers elks
over ende weder by het felve verblijv, een onwederroupelijken Volmagt ia
regten ftellen, by willige overgifte, ende hem magtig maken, om haar in de
wtfpraakjby de Keur-regters te doen, by den Hoogen Raad te laten verwij-
fen: waar op de wtfpraak geflooten aan den Raad werd overgebragt, ende
daar op wijfdom werd gegeven, ende heeft als dan geen appel of reduUie
plaats. Selvs niet by manier van JRevi^e, ofte herfinning: om dat den fodani-
gen op fijn eigen overgivte ende met fijn eigen wil is veroordeelt, daar van
hy niet en kan werden herftelt; als hier naar breeder fal werden aangewefen.

Welke wtfpraken geflooten aan den Raad werden overgebragt ende 10
voor het wijfdom foo verborgen gehouden als het mogelijk is. Omdat
yemand een verblij ν aangegaan hebbende onder willige overgivte van wijf-
dom van den Hoogen Raad, ende vernemende-dat de wtfpraak tot fynen
nadeel foude mogen zijn, hem nog altijd voor ende eer het wijfdom ge-
velt is, vermag aan den Hogen Raad te keeren , ende te kennen te geven,
dat hy hadde gemerkt, wt eenige woorden van de Keur- regters ofte ander-
fins , dat de wtfprake t'fijnen nadeel was beraamt, ende verfbuken manda-
ment van Reliev, dat is , herftelling jegens het verblijv, ende het geven
van de volmagt tot het wijfdom, met overgift van de Wtfpraak by de hand-
VHÜinge te voldoen onder behoorlijke feeker.

By wat Regter men van een wtfpraak moet in ReduEiie komen, is eenig-
fints tvvijvelagtig: Dog is vvel het feekerfte ende meefte gevoelen, volgens
tuyg van Chriltin, vd.2. decif. 142. num.·^. datmen den dagelijkfen
Regter ( dat is, die Regter foude moeten wefen in de felve faak, indien daü
die niet en had verbleven geweeft,) niet en behoort voor by te gaan : Dog
werden by ons om de veelviildigheyt van de pleit-faken af te fnijden, de wt-
fpraken van Keur-regters ten eerften by het Hof van Holland tot hooger
beroup aangenomen. Merul. prax. civ. lib. 4. tit, 5. cap, i. mm. z. gelijk
ook mede in Vriefland ende in Vrankrijk onderhouden werd. Sande
tit. 14, dsfin. 2. Mornac. adl.^i.§.·). ff.de recept, qtii arbitr,

Τ En aanfien van het goed , daar gefchil over vak, werdmen het Regts-
gebied, ende den Regts-dwang van een Regter onderhorig op ver-
fcheidèn manieren.

1 Als eerft: Dat een yder fijn goed mag vervolgen, ende op eiifen, over
al ter plaatfe, ende voor dien Regter,daar hy het vind. /.3. C.Vbiin rem aB.
Sie Merul. prax, Civ, lib. 1, tit, i. cap, 2.

2 II. Moet den Verkooper, die het verkofte goed beloovt heeft, of anders
fchuldig gmranderen, dat vryen, ende waren,ten opfigt van de faak,het
aantaal dat by yemand tegens den Kooper daar op werd gemaakt voor des
Kopers Regter, ofte elders , daar hy geroupen werd, komen verantwoor-
den, ende aldaar te regt ftaan. /. i. C. ubi in rem αξί. Sie Andr. Gail. iib, i.
oS^ferv.^j^ nam.i. Hetwelk alfoo teverftaanis, foowanneer hyaande
waringe fchuldig is, ende defelve niet tegenfpreken en wil, ofte kan; maar
foo hj de waringe felv wil ontkennen, of tegenfpreken, foude hy üjn

verfet hebben tot onderwijfinge aan fijnen dagelij kien Regter, die de ken-
niiTe toekomt, of hy in waringe gehouden is, oft niet. arg. 1. uk, Cod. i4hi
in rem a£t. L z, Cod. dejHrifdi^. Sie Joan. a Sande Ub. i. tit. i. defin. 5.
Het welk by ons met foodanig onderfcheid is aangenomen, dat den Ver-
kooper voor het Hof van Holland, ende fulks voor een Hoger Regter ter
fake van waringe geroupen zijnde, fonder onderfcheid te regt moet ftaan,
fonder fodanig verfet te mogen tegenwerpen, volgens het ii^.eiide ίχγ,
art. van de JnflruElie van den Hove vm HolUnd. Maar voor een lager
Regter ter fake van guarand, ofte waringe geroupen zijnde, foohy de
waringe wil tegenfpreken, mag hy exceptie van renvoj, dat is , verfet van
overvYijfinge tot fijn dagelijkfen Regter, voorwenden, volgens tuyg van
Groeneweg. ad l.ult. (^od. ubiin remaEl. Derhalven om't felve voor te
komen beft is,dat den Kooper fijnen Verkoper,die in waringe gehouden is,
niet en dagvaard ora de waringe aan te nemen , maar alleen wettelijk doet
aanfeggen ende bekent maken , dat fodanig aantaal op het goed werd ge-
maakt, met verfouk, dat hy hem daar tegens komt veratniwoorden, ende de
faak aanneem, of dat hy by gebrek van dien, foo hy daar in gewefen werd, de
fchade ende koften op hem fal verhalen. Tot vergoedinge van welke fchade
ende koften,hy gehouden is,ende niet ontgaan en kan,foo hy in de v^aringe
gehouden zijnde, naar gedane bekentmakinge in gebreken is gebleven, tot.
tit, ff- & Cod. deeviS. Sie Sande tó. i. tit. i. defin. ^.infin.

III. Moeten de faken rakende befit van ervenis, maken ende leveren 5
van Staat ende Inventaris, dat is, befchrijvinge des Boedels, befligt wer-
den ter plaatfe ende voor dien Regter daar het Sterv-huys is gevallen, tot,
tit, Cod, ubi de heredit. agatur.

Ende mogen ende moeten alle Voogden ende Bewindhebbers om reeke- ^
ning van haar bev^ind geroupen werden, voor de Regter van de plaats daar
't Sterv-huys is gevallen, ende onder het Regts gebied van dewelke fy de

anders is ^^eysWen.tot.tit.Cod.uki deratiocimis,jm£l. l.^'). ff.dejfidic. in fin^
princip,l.ï^.$. I./.36. τ.ff, eod. /. 54. §.1. ff.deprocttrat, Chriftin.
vol, 2. dectj. ï66, num. Zyp. mtit. jnr. Belg, tit. dejmifdia, verf. Sed φ·
tmela. Dewelke ook voor haar dagelijkfen Regter om fodanige £ken ge-
roupen zijnde, exceptie van renvoj, dat is, verfet van overwijfing kunnen
tegenwerpen, ende daarom voor haar dagelijkfen Regter wel aanfpreek-
lijk zijn j dog by den felven niet verder en kunnen werden gedoemt, als
Voor den Regter van het Sterv-huys, ende onder de welke fy de voogdye

eiide bewind hebben aangenomen, haar reekening te moeten doen. ar^. l,
tilt, Cod, ubi in rem ailio, l. z. Cod. de jmifdit},

5 Soo mogen ook, op dat defaak niet verdeelt en werde j ende by ver-
fcheyde Regters over een ende defelve faak, by d'een dus, ende by d'ander
foo, geoordeelt en werde, voor een algemeenen hooger Regter geroiipen
werden, veel ende meer te gelijk-fchuldige, aan een ende defelve faak, of
anderfints voor den Regter van de Plaats daar het goed dat veele ende meer
tegelijk aangaat, gelegen is, of de faak wtfijn eygenaart, aanhangig is,
gelijk als in ervelijke ende ervfcheydelijke faken, Voogdyfchappen, ende
diergelijke, dewelke alle aldaar of anderfints voor een hooger Regter te
gelijk mogen geroupen werden. /. i. /. i-.ff. de qaib.reb, ad mndem jHdi~
cem, l. lo. (J. dejnd.l. ii.ff.dejarifdiSl·. Merul, prax. civ, lib, 4. Ut. 40.
cap, 5. 16, Andr. Gail. lib. i. obferv. 32.

6 Ten aanfien van de faak, buiten aanfchouw van dc perfoon, moeten alle
faken van des Gemeenlands-middelen voor Schepenen (^ommilj'anff'eti, ter
eeriter aanleg beflegt werden, dewelke geftelt zijn tot Regters tuifen den
Pagters van des Gemeenlands-middelen, ende den gemeenen Luiden, over
alle faken van fmokkelrijen, ende fluykerijen, elk in fijn Stad, ei;de over de
Dorpen, onder der felver verpagting behoorende. daar van te fien is het
17. ende 18. art, van de generale Ordom. des Gemeenlands Iwpofien.

7 Wt gelijk infigt behoorden alle Kerkelijke ofte Geeftelijke faken, tot
de Kerkelijke ofte Geeftelijke Vierfchaar, Dewelke van verfcheide foor-
ten waren; Andere dewelke alleen in geloovs-punten, ende inftellingen
beftonden. Andere dewelke de beroupingen van Kerken-dienaren, ende
den Kerken-dienft betreften. Andere dewelke Kerkelijk, ende Geeftelijk
genomt wierden by gevolg, gelijk als faken de Kerkelijke tugt ende
oeftening, ende gefchillen tuffen Kerkelijke Perfoonen ende over Kerke-
Goederen voorvallende. Andere dewelke waren van een gemengde Vier-
fchaar , ende ten deelen behoorden onder het Wereldlijke, ten deelen on-
der het Geeftelijk Regts-gebied, als zijn Huwlijx-faken, Eed-fweeren,
Egt-fcheiding, Overfpel, ende diergelijke. Dev^elke alle in fijn foort tot
de Geeftelijke Vierfchaar behoorden, ende volgens de Paufelijke inftellin-
gen , by den Paufgefinden ter plaatfen onder den felven behoorende, ajs
nog by den Geeftelijken in't byfonder werden berigt, het welk waarin
ende hoe verre plaats heeft, te fien is by Andr, Gail lib. i. obfervat. 37·
Georg. Tholofan. Spta^nj.jHr. lib. 47. cap. 11. mm. i6. "Welker Vier-
fchaar federt, ende met den herftelden Godfdienft, by ons t'eenemael is
rerworpen > ende is den Kerken-Dienaren ende Overheden, by ons geen

Vierfchaar , ofte kennis van eenige Regt-faken gelaten , hoedanig die inog-
ten wefen, dewelke alle by den gemeenen Regeer fonder eenig onderfcheid
moeten werden beilegt. Blijvende alleen aan de Kerkelijke Overheid de
voorforge, ende beftieringe van den dienft der Kerken, gelijk als berou-
pingen van Kerken-dienaren, Infteliingen van Kerkelijke oefFeningen,
ende 't geene tot het Preek-Ampt behoord; in 't verder hebben fy de ont-
fegging van de Kerkelijke gemeenfchap over hare Ledematen , over die
gene dewelke van een opentlijk ende bekend ergerlijk ende fchandelijk
leven zijn. Tot de wtvoeringe van alle 't welke de Kerke-broeders niet al. 5
leen te feggen hebben, maar de Overheid van de plaats, ofte haretoege-
fondene Volmagtigden, werden bygevougd. Waar van op de m'anier van
doen, foo in het verkiefen der Kerken-Dienaren, als het onderhouden dei-
vergaderingen van den Kerken-Raad, ClaiTe, ende Synode, ende van den
Kerkdijken Ban ende Ontfegginge : ende meer andere faken, tot eendrag-
tige onderhoudinge, ende voorderinge van den herftelden Godrdienft
defer Landen, in den Jare 1591. by eenige Heeren wt den Hoogen, ende
Provincialen Raad, benevens andere daar toe by de Staten van Holland ge-
laft, feekren vaften voet beraamt was, onder de naam van Kerkj-Ordemtig.
Dog de felve in de vergadering vande Heeren Staten overgelevert, aan de
Edelen ende Vroedfchappen van de Steden wtgefonden, ende tot verfchei-
demalenin de vergaderinge overfien zijnde, heeft in het eerfte geen vol-
komen voortgang gehad, door dien dat veele Steden hen lieten bedunken,
dat de Kerkelijke perfoonen al te veel gefag daar by gegeven wierd, tot dat
eyndelijk in Julio ende Augufto van den Jare 1612. by de gemelte Heeren
Staten van Holland nader is gerefolveert, dat by provifie , ende tot dat an-
ders foude wefen geordonneert by den Steden, Heerlijkheden, ende Dor-
pen van Holland ende Weft-Vriefland, daar 't felve begeert ende goed-
gevonden werd, defelve Ordening foude werden gevolgd ende onderhou-
den: Sedert dien defelve alomme merendeels is gevolgd ende onderhouden
geworden , ende als nog in twijvelijke faken, daarin de Overheid ende
Kerken-Raad den anderen niet en kunnen verftaan,daar toe werd beroupen,
het voornaamfte van de felve Ordening ter voorverhaalde faken dienende,
beftaat in de naarvolgende Artijkelen:

Verkiefinge van de Kcthn· OkHifen hinne» de Stede»'
yirt.t. Soo wanneer in de Steden eenigen Dienaar desWoords Gods
fal ontbreken , fullen de Burgermeefteren ende Regeerders der felver Ste-
den (Qwmmmnykii Vsiioomn, v^efy daar toealdeï-Jjeguaamfte Men

verftaan. Ende fiillen de Burgermeefteren ende Regeerders voorfchreven,
den Dienaren des Woords Gods , ende Ouderlingen der Kerken in de ièlve
Steden bevelen, mede wt den haren vier perfoonen te committeren , die
gefamentlijk naar voorgaande Gebeden , ende onderfouk dies aangaande
by hen-lieden te doen , procederen fullen tot verkiefinge van alfulken
perfoon, ofte perfonen als hen goeddunken fal, tot den voorfeiden dienil
van noode, nut ende bequaam, te zijn: Ende defelve hare verkiefinge als
dan voordragen het Collegie van de voornomde Burgermeefteren ende
Regeerders. Ende indien de gedaan verkiefinge den fel ven aangenaam is,
fal den verkoofen perfoon in der maniere na-volgende geexamineert wer-
den , ende foo verre hy bevonden word bequaam, ende genoegfaam van
God begaafd te zijn, fal hy den Gemeente in de Kerke voor-gehouden
worden. Ende indien binnen veertien dagen daar na niemand hem en
openbaart, die eenige redenen weet voor te brengen, daaromme men hem
niet en behoorde t'ontfangen, fal hy tot den voornomden Dienft met op-
legginge dêr handen, ofte anders , na de vvijfe van een yegelijke Kerke, aan-
genomen ende inde bedieninge van de voornomden Dienft geiield worden.
Maar foo verrede voorfz, Burgermeefteren ende Regeerders, verklaren
de voorfeide verkiefinge henlieden niet te behagen, iullen de voorfeyde
Gedeputeerden ende in de maniere als voren tot niewe verkiefinge van eeni-
ge andere frocedeeren,

Art. z. Soo wanneer in de Dorpen eenigen Dienaar des Woords van
noden fal wefen, fullen de Hooft-Officier metten Schout ende Geregte,
aldaar vier perfonen wtten Paroghie, die fy daar toe alder-bequaamft vin-
den , committeren; die met drie Dienaren wtten Clajfe van dien quartiere
met een Ouderling van de Kerke, ofte daar geen Ouderlingen en zijn, met
een vierde Dienaar van de voorfeide (^lafe gefamentlijk tot verkiefinge
van een bequaam Kerken-Dicnaar fullen procederen, ende den felve be-
hoorlijk doen examineren , ende daar na in der Gemeente in de Kerke doen
voorhouden, omme 't felve in de manieren als vooren gedaan, den verkofen
Dienaar in den dienft aangenomen, ende fulks als voren gefteld te worden.
Ende aangaande de Paroghien ende Kerken daar van particuliere Heeren
ofte Ambagts-Heeren regtvan gift der Kerken hebben, ende daar van
in dacelijk gebruik zijn : Defelve Heeren ofte Ambagts-Heeren fullen wt
hare Heerlijkheden ofte Ambagts-Heerlijkheden , daar 't felve valt, com-
mitteren vier perfoonen: die fy daar toe bequaamft verftaan , dewelke met

drie Dienaren van de Clajfe van dat quartier, ende een Ouderling van de
Kerke, ofte daar geen Ouderlingen en zijn , met een vierde Dienaar van
den fel ven Clajfe, gefamentlijk tot de verkiefinge van een bequaam Kerken-
Dienaar fullen procederen. Ende 't felve gedaan zynde/ullen die den voorfz
Heeren ofte Aiiibagts-Heeren prefenteeren. Ende indien hen de verkiefin-
ge behaagd, fal geexamineert de Gemeente voorgehouden, endeinden
dienft gefield worden , als vooren verhaald is. Maar foo verre hy verklaard
dat hem de verkiefinge niet en behaagt j iullen de voornomde Gecom-
mitieerden in der maniere als voren tot nievv'e verkiefinge van eenige an-
dere procederen. Ende Tal yegelijk Claffe alle Jaars vier Kerken-Dienaren
onder henlieden depmeren) die, als't van noode fal vvefen, over de voor-
nomde verkiefinge fullen ftaan , fonder dat de voorfz. verkiefinge geretar-
deert fal v/orden door abfentie van yemanden der voornomder (jecommit-
teerden, daar toe van te voren geinfinueert zijnde. Welke infinuatie by den
Hooft-Officier j ofte den Heere, ofte Ambagts-heere binnen den tijd van
twee Maanden fal moeten gefchieden, na dat de Kerke van een Dienaar fai
wcfen onvoorfien.

Va»'* MdefhOUdeti det veYgadennge, van den Keiken-KMdtCUfiis,
ende Synode Ïtovintiaal.

'uirt.1%. Dat van nu voortaan inde Landen van Holland endeWeft-
Vricfland, driederhande Kerkelijke t'famen-komften fullen worden onder-
houden, te weten: den Kerken-Raad van elke plaatfe: de [laftcaleYer-
gaderinge van elk quartier: ende de Promntiale Synode van de voornoem-
de Landen. Ende dat in de voorfeide t'famen-komfte geen andere dan Ker-
kelijke faken op Kerkelijke wijfe gehandeld fullen worden: mids dat in
meerder Vergaderinge niet gehandeld fal worden, dan 't geene in minder
niet heeft kunnen afgedaan worden, ofte dat tot de Kerken der meerder
Vergaderinge in 't gemeen behoord.

^ri.ip.Dat den voorfeiden Kerken-Raad alIeWeken gehouden fal wor-
den by den Dienaar, ofte Dienaars des Woorts mette Ouderlingen van ye-
gelijke Kerke, mits dat ter plaatfe daar 't getal der Ouderlingen klein is, de
Diakenen daar by fullen gevoegd worden. Dat ook de Magiftraat ofte Re-
geerders van Steden , ofte Dorpen refpeBive, vry fal ftaan om yemand van
haar (die fy daar toe bequaamfte houden) daar by te vougen, oni op alles op-
figt tehebben , ende te helpen adviferen, (ifl: nood) ende dat aldaar ge-
handeld fal worden dat alle faken in de Kerke met goede ordre, ende tot

meefte ftigtinge aangercgt, ende dat alle ergerniflen onder de Gemeente
gerefen, ofte te rijfen, vveg-genomen ende voorgekomen mogen worden.

Art. 30. Dat in elk quartier fiilksdie tegenwoordiglijk verdeeld zijn,
ter bequamer plaatfe viermaal 's Jaars, een Clajficaie Vergaderinge gehou-
den fa! worden, die van de Magiftraten van de Steden, daar defelve gehou-
den fal worden, ten fine als voren, daar mede ο vergeroiipen zijnde, die
daar toe fulien mogen eenigen (die fy daar toe bequaamft houden) com-
mitteren: Daar in vergaderen fullen ten minfteneen Dienaar, met een
Ouderling wt elke Kerke van den Steden, metten Dienaars van de Dor-
pen van 't quartier, ende neerftig onderfouk doen, op 't leven ende leerin-
ge van yegelijk Dienaar, d'een d'ander oeftenende tot vorderinge der Ker-
ken-dienit, ende goede forge dragen dat alle ergerniflen , mif bruyk, ende
fcheuringen in de Kerke vermijdet mag worden, ende ordre ftellen op het
onderfouk of de Kerken-Dienaren (byfonder ten platten Lande) haar-lieder
Ampt wel bedienen.

An. 3 r. Dat voorts alle Jaars op den tweeden Woonfdag naPinxileren
een Provinciale Sjtiode van alle de Kerken van Holland ende Weft-Vries-
land gehouden fal worden in 's Graven-Hage, daar inne vergaderen, ende
ftemmen fullen DoBoresTheologi(ii yz.nAe. ZJniverfitejt van Leiden, met
twee Dienaars, ende een Ouderling by elke ClaJJe daar toe te committeerent
die ten voorfz. dage ende plaatfe vergaderen fullen, fonder dat van noode
fal zijn daar toe eenige particuliere befchrijvinge te gebruiken , ende dat
aldaar gehandeld fal vTorden al 't geene dat tot goede eendragt in de Kerke,
opbouwinge der Gemeente, ende vveg-neminge van verhinderinge der
Euangelife Leere, bevonden fal worden te dienen , ende dat ten opfien en-
de overftaan van alfulke CedepMeerden, als wy wt de Coüegie van Rade
ofte andere committeeren fijllen, om aldaar te kffifleren endetoefigt te dra-
gen , dat alle faken met goede ordre werden gehandeld.

Art. II, Soo yemand ffiflineeren wil, door d'aanfprake der minder
Vergaderinge, verongelijkt te zijn , defelve fal tot meerder beroupen. En-
de 't gene by den voorfeiden Provintialen Spade de Kerkelijke faken aan-
gaande befloten v\Ord,faI voor vaft ende bondig gehouden worden, foo lan-
ge 't felve in gelijke, ofte Nationale Vergaderinge niet veranderd en fy.

veiftaat yemand van de ftrafFe der Politijke regten te bevrijden) tn den Lan-
de van Holland ende Weft-Vriefland met goede ordre gebruikt mogen
worden , foo word geftatueert: foö wanneer yemand tegens de fuiverheid
der Lèere, ofte vromigheid des wandels, gefondigt fal hebben, endede
fonde heimelijk is, ende geen openbare ergernifle gegeven en heeft, fal
alfdan den regel onderhonden worden door Ghriftum Matth. 18. voorge-
fchreven, foo dat in dien den Sondaar by een in 't byfonder, ofte voor
twee ofte drie Getuygen vermaand zijnde, berouv^ heeft, 't fel vde voor den
Kerken-Raad niet gebragt en iïil Worden. Maar foo hy van twee ofte drie
vermaand zijnde geen gehoor en geevd, ofte anderfinds een openbare fon-
de ofte ergerniiTe heeft bedreve;n\ fulks fal den Kerken-Raad aan-gegeven
worden, endefo verre hy de vermaninge van den Kerken-Raad hertnek-
kehjken verwerpt, ende geen.verklaringe van leedwefen daar van voor den
Kerken-Raad wil doén , foo fal hy van den Avondmale gehouden worden.
Ende indien hy af-gehoiiden zijnde naar verfcheiden vermaningen , geen
verklaringe van boetveerdigheid en wil doen, foo fiillen die van den
Kerken-Raad 't felfde de Magiftraat, dat is, Biirgermeefteren ende Sche-
penen in de Steden, ofte den Hooft-Officier met fijne Mannen, ofte
Regters ten platten Lande aangeven , ende by hen-lieder confent tot de
wtterfte remedie, tévveten^ de openbare ende naam-kundigeaffnijdinge
komen. Maar fob verre die van de Magiftraat fwarigheid maken om in
de voorfeide openbare af-fnijdinge te confenteren, ende die van den Ker.
ken-Raad nogtans dunkt der Kerke noodig te zijn, dat de felvde hare
voortgang hebbe: foo fal de fake gebragt worden in den eerften Provin-
tialen Synode alfdan te houden, ende aldaar by die van den Synode, ende aL
fuiken getal van Gedeputeerden als ons goet-dunken fal tot die fake daar by
te voegen, om by gelijke Hcmmmge getermineert ende wt-fpraken daar
van gedaan te worden.

In den Jare 1660. was groote oneenigheid in de Kerke van Utregt,
tuffen de Landftands beftierende-Overheid ende de Kerke-dienaren , daar
by .de Kerken-cüenaren de Landilands-beftierende Overheid, geheel bui-
ten de Kerkelijke vergaderingen meenden wt te fluiten , dog hebben de-
felve ofte hare Afgefanten, volgens het χ χ χ ν i ι, ^rt. van de Nationale -
Spod. van Dordregt, in den fare 1618, ende 1619. gehouden , moeten toe-
laten: als in 't lange te fien is by L. Aitzema in fijn verhaal van Staat ende
Oorlog, het IX. Deel, pag. 1041. ende volgende.

Eindelijken wierd het Regts-gebied van den Regter, Wt de eigenfchap 9
Van de faak, vaft gemaakt, in alle Leen-roerige goederen, van devvelke die

gene dewelke van den Lande van Holland felvs te Leen werden gehouden,
in faken, het Leen. eenigfins betreffende, volgens de niewe IttflruSie van
den Lsen-Hove van Holland, van den 7. ^pril 1661. in 't byfonder voor
den Stadhouder , den Prafident ende Hollandfe Raden van den Hove van
Holland,alle Leen-mannen zijnde,ter eerfter aanvang moeten te regt ftaan:
Ende de Agter-Ieenen, dewelke eerft by den Heer ende fijne Leen-man-
nen beregt fullen zijn, by hooger beroup voor het felve Leen-Hofmogen
werden getrokken, ende aldaar moeten werden ontfangen, volgens het
ï, 2. ende 5. ^ rtic. van de felve InfiraBie.

Segge, in faken het Leen eenigfins betreffende, om datalleandrege-
meene faken, het Leen niet betreffende, als zijn Huis, Erv , ende Veld-
dienftbaarhecien, ende diergelijke, dewelke met het Leen-regt niet ge.
nieens en hebben, voor den dagelijkfen Regter moeten werden beflegr.
Volgens wtfonderinge van het 5. vm ddehe JnfimBie. daar van

roede te fien Frederic. Sand. defeud. GeldrU traEl·. 5. cap.x. 2. Gude-
lin. de jurefendali part. 6. cap, i. Chriftin. vol. 6, dscif. 81.

Hier toe foudemen mede kunnen paffen, de faken van Oorlog, de welke
foo voor den Krijgs-raad te Lande, als over faken ter Zee ende te Water
voorvallende by de Admiraliteyt, dat fijn Regters het Zee-befluyr be-
treffende , moeten werden verhandeld. Als mede van de Wilderniflen en-
de de Jagt, dewelke by HoudvefterendeMeefter-Knapen. ende van Dij-
ken , Sluyfen, ende Wateren, dewelke by Dijkgraav ende Heemraden in
't byfonder beilegt werden, daar van elks in 't byfonder.

ï HJEt Regts-gebied wt voor-regt van den Regter, is het gene den Reg-
JLiter is gegeven, van dat fommige peribnenende in fominige faken al-
daar , ende voor geen andren Regter te regt en mogen ftaan.
2 Soodanig voor-regt heeft het Leen-geregtj daar van in't voorgaande
Deel is gehandeld.

mie tot Leyden, fulks dat de Studenten haar defelve VieiTchaar niet en jr.og-
ten ontrekken, arg. Lzo.jf.de Ojfic.prafid, l.iS.ff'. de jtir.l.j. jfj.e pofinUnao,-

Dog de faak nader ingefien, is bevonden dat het Telve voor-regt geen
andre reden heeft, ais het voordeel van de Studenten, dewelke naar Regten
haar keur hebben, of fyvoor haar Leer-Mcefters daar fy onder hooren te
regt willen ftaan,dan niet. auth, hahita. Cod. nefiUus propatre, Sulks dat
defelve wel vermogen haar fel ven een andren Regter te onderwerpen, ende
van haar voor-regt afftand te doen. Sulks ook in delaatfte Interpretatie
van het 39. art. yande Statuten vande ZJniverfteit tot Leyden, by de Staten
van Holland op den 25. Maart. i66i. gedaan, onder andren is wtgedrukt:
dat defelve Studenten meerderjarig zijnde by contri'M de jurifdtEite van een
ander Regter inde Prewwi/e van Holland vermogen te prorogeren, ende
van 't felve Regts-gebied vermogen afftand te doen.

Andre voor-regtcn dewelke foo wel ten voordeel van den Dings-luiden,
als ten voordeel van de Regters gegeven zijn , ftaan mede ter Keur van de
Dings-luiden, offy defelve willen gebruiken , dan niet, Hoedanige meeft
fijn de voor-regten van het Hof ende den Hog. Raad in Holland. Daar vau
de voor-regten rakende het Regts-gebied van den Hove, zijn defe :

I. Dat tot kennis vanden fel ven Hove behoren alle faken beroerende de 4.
Regten , Hoogheit, Vryheit, Heedijkheit, ende de Domeynen van de Lan-
den. InfiruB.art. i.f. i.'&s.ld.adL <)i.Cod,de Epifcop. & cleric. waar
onder mede begrepen werd alle het geene tot nadeel, veragting, ofte ongc-
hoorfaamheid van de Hoog. Over.byyemand werdgepleegd,gelijk'als
Crimen Ufo. Majeflatis., valfe Munt flaan , openbaar Geweld, onbehoor-
lijke Vergaderingen, ende diergelijke, Sie Merul.^r^.v, civih lib. 4. tit.z,.
eap, 2. mm. 5.

II. De gefchillen ofte oneenigheden tuilen de Steden ende Heerlijkhe-
den, van feitelijkheden tuffen Edellieden ende andre. Item, de faken ra-
kende 's Lands dienften ende Officien : Item , alle [Advocaten, ProcHreMvs,
ende andere Suppooflen van den Hove, moeten in faken rakende haar ^mpt
ende Officie voor den felven Raad haar verantwoorden, ende haar Meefters
ilie fy gediend hebben op 't ftuk van Salaris ende regtelijke onkoften dag-
vaarden. Sie Merul. lil·. 4. tit. 2. cap. 5. 6. 7.

III. Komt den voornomden Raad de kennifle van faken alle Weduwen,
Weefen, ende andere miferabile perfoonen aangaande. /. unie. Cod. quan~
do Imper. inter pupill. φ ihi DD, I..1, ζοΑ. nbi pupiU- edfic. dé. Covar-
ruv. Ub.praSl. ψαβ. cap. 6. & 7, Sie Merul. d. Ub. 4. tit. 2, cap, 5. ende
^ïgene hier voor in 't VI. Deel breder daar van is verhandeld,

V. Van faken roerende befit van Proven ofte Pr&benden. Inftru6t.<iyi.8.
•12. & art. 39, 40. &[eq. Andr.Gail. lib. i. obferv. 5.

V 1. Over de Handteykeningen ende Verband-fchrivten van Officiers:
ende van de geene die haar in 't byfonder den felven Raad onderwerpen.
Inftruft. art. 8. Merul. d. lib. 4. tit. 2. cap. 6. & 14.

VII. Van alle lafterfpraak ofte hoon, knevellerije, ende overlaft by den
Officieren in haar Officie aangedaan, ofte alle andere die over overlaft van dc
Edellieden ofte magtige perfoonen begeeren te klagen. Meritla d. loco
cap. τ$·>ϊ6,ende ïj,

VII I.Van klagten in val van nieuwigheit ofongebruik. ln{kmec..art.^<^,
^feqq, Andr. Gail. lib. i. obferv. i. nam. 30. & obferv, 16. vnm. ρ.

X. Van alle bevelen jegens die geene dewelke yets tegens regt den ande-
ren aandoen, Fulgo, Mmdamemnmpwnael. Sie Gail. lib. i. obferv,i$. &
feqc], Merul. ibid.cap.i^. Daar by het Hof, in faken daar in yemand
overlaft lijd , 't welk hy met geen ordinaris middel eu weet te beletten , of
het welk gedaan zijnde, niet wel herfteld foude kunnen'werden , of tot
merkelijke fchade foude kunnen ftrekken, ofanderfints de faak geen wtftel
en lijd, op feekre groote peyne yets verbied, ofte beveeld. daar van de ma-
nier van doen te fien is in de Papegay pag. $ 2 2. Het welk ook by de Reg-
ters in den Steden in fommige faken , ende voornamentlijk in Timmering
van Huyfen is ingevoert.

XI. Van alle Criminele ende lijvftraflijke faken verjaart zijnde, ende οπτ
o-elirafc gebleven. ΙηΛπιΛ. art.'è. in fin. daaronder ook begrepen zijnde
f^agabmden ende Land-loopers. Gail. lib. i. obferv. i. num. 33. & 34. de
welke ook om haar groote onfekerheit vooralle Regters daannenfe vind,
foo in cas Civil ih Crimineel betrokken kunnen werden. DD. in 1.1. Cod.
nbi de crimine. inverb.reperimtur.

XII. Op de geftading ende onderfouk van verleende Brieven van Par-
don , %emijfie, Abolitie, Cejfte , Refpijt, &c. valgo, interinement.

XIII. Soo wanneer yemand een ander t'onregt heeft beklad, ende on-
der het volk verdeeld, ter fake van eenig mifdaad , fchuld, befit ter quader
trouwen, ofte diergelijke, vermag den beledigden hem roupen voor den
Trovincidcn Raad, om fijne aBie te infiitueren , ofte dat hem by gebreeke
van dien een eeuwig l^ilfwijgen opgeleid fal werden, ex L dijfam^ri

ingen. manttmijf, Gail. 1.1. ob[eYV. s>. lo. 12. Mynf. cent. 7. ol>f. 8z, &
cent. 6. obferv. 90.

XI V, Om wtwinnige verleend te hebben op verjaarde VonniiTen.
Iiiftruél. an. 118, ende Ampl, an. 30, ende van den Hogen Raad m.ij^,
Marant, de execnt. num. 54.

XV. Op allearreften. Sie Merul. i/./eco. μ/». 25. ende't geene hier
voor in het VII. Deel is verhandeld.

XVI. Van faken daar van dat verfcheide Schuldenaars in verfcheide
Regts-gebieden woonen. /. 10. (^od. dejnd. &tot. tit. ff.de quibus reb. ad
emdem jt*d. eatur. Gail. lib. i. obferv, 3 2. Mynf. cent, i. obferv. 4. Me-
noch. èe Arbitrar.juA. lib. 2. cafu. 371. Afflift. decif.iij. Ten waar dat
eenige der felver buiten Holland woonden, dewelke dan by haren dagelijks
fen Regter geroupen fouden moeten werden, per l.ultim. ff.de jarifdiEl^
Zyps. Notit, fpir. Belgic. tit. de Judic. verf. qnibus.

Ten laatften. indien dat den lager Regter, ofte regt te fpreken weigert,,
ofte door al te lang wtftellen geen regt en doet, door wegen van Evocatie,
dat is klagte van geweigert regt. Gail lib. i.obferv.i.KjqfteadizJfjclu.
fve, & obferv. 41. Mynfing. cent. 5. 81. Imbert. Jnjht. forenf. cap. 25»
Covarruv, -prabl. qu&ft. cap. 6,&j.

De faken daar by dat het Regts-gebied van den Hoogen Raad, behal-
ven de faak van hooger beroup ofte a^pel, ter eeriter aanleg plaats heeft,,
zijn defe:

I, In faken tuffen twee vreemde Kooplieden , die geen feekre woon- 5·;
plaats in Holland nog in Zeeland hebben. Inflruü. van den Hoogen Raadj
artic. 18.

XL In alle faken vanbcfit, ende in andere faken daarnaar Regtenofte
Ordonnantie geenberoupen valt. Inflr^vm den H. Raad, art. ip.

Paar-en-boven foo verleend den Hogen Raad van Holland, inden naam
ende van wegen de Hoog. Over, alle 'S^Uvementea·, ofte herftellingeD.
ende alle Brieven van 'Benefieten van Inventaris, ζφ^η, ofte afftand van
goederen , ende diergelijke. InfiruB. van den Hoog. Raad. art. 23. Soo
nogtansdat de geftadiging van dien, by den dagelijkfen Regter moet ge-
toetft werden , {vulgo , geinterineert. ) de welke naar genomen ken-
nis van faaken de gegeven Brieyen ofte verwerpt j ofte toeftaat j. naas
gelegentheid>.

Jnftit.de AiHonib. daar van den aart, ende eigenfchap, voornamelijk moet
ingefien werden , om dat ook daar vvt het onderfcheidentlijke Regts-ge-
biedende Regts.dwang, van den Regter werd vaft gemaakt; foo wt oor-
faak van de perfoon, als van de fchuld, ende het goed daar de fchiild is op-
geveft, daar van hier voor onderfcheidentlijk is gehandelt, gelijk dat te regc
werd aangemerkt by Rombout Hogerbeets, van het aanvangen der Tro-
c-ejfen, in 't begin,

2 ^fl/e, ofte Regts-aantaal, is van verfcheide foort, daar van andere wt
de daad, ende manier van inftelling, is lijvftraffelijk, andere onlijvftrai.
lijk, daar van de gene wt mifdaad, de defe wt gemeene fchuld voort komt.
Anders Crimineel oiCinijl, die wt gemeene fchuld voortkomt, is wederom
andere daar by yemand in fijn perioon alleen verbonden is: andere daaf
voor eenig goed verbonden, of verfeekert is, ofte het welk ilrekt om
eeniggoed op te eiffen , ofte te vervolgen, ί.ϊ, Itifiit.de ABiomb. An-
ders per/oneel ofte reel.

3 Keële, dat is, faak-roerige ABien, zijn vpederom andere, daar by alleen
over het provifioneel, dat is, enkel ende voor af begeerde befit, het fy om
te verkrijgen , om te behouden, ofte wederom te krijgen het geen men
verlooren heeft, verfchil is. §. 5. §. 4. C 6. Infiit.de luterdiB. Andere
daarby het volle regt van het goed tendefimuve, dat is, by eind-oordeel
verfogt en begeerd werd. cap.paflorales 5. & tot. tit. extr. de

^proprietau Anders Pojfejfoir ofte Petittor. Daar van altoos geraden is de faak
in Cas Pojfejfoir, dat is, by voor afwijfing van het befit, aan te leggen , om
dat, dewijl het bewijs van het regt tot den vollen eigendom dikmaals
iwaai' valt, den Aanlegger, door het voor af toewijfen van het befit, van

het verder bewijs dapper werd verligt: door dien dat hy in het befit blijvf,
foo lang den Tegen-dinger fijn regt tot het goed in het tegendeel van dien
ten vollen bewijtt. § 4. Inflit, deinterdiB. /· 25. Cod. de probationib. Dat
ook het felve ligt te wagen is, met dat de geene die het Befit-regt niet en
k;an verkrijgen, daar door niet en verheft, of verhinderd werd in 't Tetitoir
ten defimive , dat is, ten vollen aantaal, by eind-oordeel voort te gaan,
l, 14. $.final. jf, de except. rei jtidicat.

Het Befits-aantaal moet voorden Hoogen Raad in Holland tereerfter
inftelling aangeleid v?erden. InfiruB, van den Hoogen Raad , art. 19. be-
halven dat in verfcheide Steden op 't ftuk van ervenis, byfondre Keuren zijn
van inleidinge ende wtleidinge, ende weder-inleidinge in befit van het
Sterv-huis , door twee Schepenen van de plaats te doen: daar op mede voor
af over het befit werd geoordeelt, fulks hier voor t' fijner plaats is aangewe-
ien. Welke fiak van het Befit-regt der in j of wtgeleide, voor af moet wer-
den geoordeelt, eermen met de faak ter eind-oordeel mag voortgaan. /. 5.
C. de interdtil·. Dog de faak over ander Befii-regt voor den Hoogen Raad.
aangeleid zijnde, en verhindert niet voor den dagelijkfenRegter by eind-
oordeel voort te gaan. contra d.!.^. ^od. de imerdiü;. & l. 10. (^od. de Ju-
die. Om dat het voor-regt van fodanig Regts-gebied > niet verder ofte an-
ders kan werden wtgerekt, als het felve wtdrukkelijk inhoud, arg. 6. in-
flit. de ^Biomb.jmB, l. z. Cod. de legib.

Gelijk het Befit-regt felv, foo is ook de manier van Regts-vordering
van dien tweederhande, andere om het verlooren ende verhinderde befit-
regt wederom te krijgen; andere om in het ondernomen Befit-regt te wer-
den geftij vt ende geiterkt. Daar van het een Complainiie, het ander Main- 5
tentte·, genomd werd. hoedanige Cowplainile ook voor het Hof/"reww-
ciaal, by klagte van niewigheid ter eerfter aanleg ingeftelt mag werden.Van
beyde het welk de manier van doen in't lang te fien is in de Papegay. p.Mi.
ende 120. Sie mede Wieland, ^jmS. cw. tit.i. c, 9. ende ij. ende tit. 2.
c, 7. Damhoud. prax, civil. cap. 41,42.

Daarop onderfcheidentlijk ftaat te letten, dat inde complainüe voor
het Hof, voorgaande dagvaardinge werd gedaan, om te fien openen de
brieven vaii complaiiiBe ende voorts te procederen naar fijn forme ende
innehouden, dewelke geopent zijnde , daar op eerft demonftratie ende
aanwijfinge van het befit-regt werd gedaan. Maar voor den Hoogen Raad
mandathm van compUinüe geligt ende verleend zijnde, werd eerft ende
dlvooren defelve te openen, den Commiffaris fonder kennis ende weten
van partyen aanwijfinge ende demon-ftraiie in loeo gedaan, ende by hem

informatie Van de pofjejfte genomen, ende alsdan eeril dagvaardinge gedaan
om teilen openen de Brieven van complainüe t endetijdtefien jftellenom
contrarie feiten pojfejfoir in te brengen, ende defelve te bewijfen, foo 't haar
goed dunkt.

g Naaft aan het voor aanleg van Befit-regt, komt hand-vulling, anders
Prèvifie van Νamptiffement, daar by den Aanlegger \vt kragt van een open-
bare fchuld bekentenis by fijn hand-teikening beveiligt, mag eys doen tot
kennen ofte ontkennenj ende ingeval van kennen, voor alle wtilel ofte ver-
trek 5 hand-vulling mag verfoeken , daar by den Ged. voor af werd veroor-
deeld het geëifte onder den Regter te leggen, of anders aan den Eifler op te
fchieten, onder goede feeker dat hem't iel ve wederom fal gewerden, foo
by eind-oordeel anders vertiaan wierd. Indienden Gedaagde fijn hand-
teikening endede fchdd ontkend, werd op de gewoone manier by eind-
oordeel voortgevaren. Hoedanige hand-vullingen ook tot alle andere open-
bare gefchriften vi/tgerekt werden , ende ruym genomen werden , om dat
7 defelve niet by de enkle praiïijk., dat is, manier van Regts-pleging, tegens
het gemeene regt, foo fommige meenen, zijn ingevoert, maar felvs by den
befchreven regten geen verfet, of wtftel en wierd verleent, jegens fchulden
daar van by bekentenis, ofte anderfinds wt dadelijke baarblijk kon werden
geoordeeld. I. 4. 3. /. 3'i. ff. de red.jtéd. l, 10. ff, depignorat, a3. /. 6,
I. ff. .^ib, mod, pign. vel hjpoth.

Dog tegens foodanige verfogte hand-vullingen, valt ook fomwijlen
verfet, dat den Eifler daar op niet alleen ftaanenmag, maar dien onver-
mindert in de faak moet voortgevaren werden. Daar van te fien by Joann.
I Sande iik i. fit. 8. defm. 5. Ende het geene hier naar in het 5. bouk
19. deel onder den Tijtel, van "Kegts-plegingenvan gemeene faken in't bj~
fonder fal werden verhandelt, ·

g Anders werden de Athen, ende het Regts-aantaal verdeelt, in ruym
ofte eng genomen regt. 30. Infiit. de ASliomb. Aantaal van ruym regt,
is daar toe ge laft kan werden alles wat tot die foort van faken behoord, ge-
lijk als in de landeling van Koopen ende Verkopen, werd in het twijvel-
agtige gevolgd , het geen wt den aart van de handeling, daar toe behoord,
al iii: dat 'i felve niet wtdrukkelijk en was bevoorwaart. /.11. §.i.ff. de aii.
empt. Soo ook in andere gelijke faken, als van Bewaar-geving, Laft-geving,
Gemeenfchaps-deiling, Erv-fcheiding, Pand-geving, ende diergelijke,
tiaar in den Regter de vrytód heeft naar Regt, reden, ende billijkheid te
oordeelen, of ende wat den een den ander fta deeigenfchap van de faak te
doen ofte te geven heeft, ende niagt heeft beider regt in yerfcheide infigten

te juiften ende te verlijken , wat ende hoe veel den een den ander moet toe-
geven. arg. 30. inflit. de ^Biomb.

Aantaal van eng genomen regt is, daar in den Regter ftip bepaalt is, aan
het geen de faak vvtdruklijk inhoud, fonder daar op eenige gejuifte of ge-
evende wtlegginge by faaks gevolg te mogen doen. Gelijk als in alle ver-
banden daar by yemand yets fchiildig kent, bedongen Renten, Borgtogt'en,
Aantaal wt fake van wterile wil, ende diergelijke, daar in de woorden van
het verband ende α vergift ftip moeten werden gevolgd. /. i, if, de Verb,
ühligiitt l, 34. ff. de prafcript, verb.

3. ^ΑΠ wie, ende hoedatiig builen het Regis- f. Of ende tpatineemien fijnen ejs mag vey.

Η Et beginfel, ofte om wel te feggen , de voorberei dinge van een faak, i
is de daging, als yemand als Aanklager ofte Eijfer fijn Tegen-dinger
•voor den "Regter roept, om hem op fijnen eys tegens feekeren becjtiatfsen dag, te
komen verantwoorden, ende op hetfelve, wat regt is te hoonn DD. ad

_ Het welk by de Hooge Regters niet anders gefchieden kan als by fchrivt- %
lijk bevel van den Regter, die daar toe by verlonk ende 'M.equefl moet ver-
ibgt werden. Dog werd iêlden geweigerd , ten zy om merkelijke redenen,
want den Aanlegger die pleit voerd op koften van ongelijk, ende die 't ver-
lieft 5 werd ten behoiiven van den Overwinnerinde koilen gewefen.

^epoena temere Htigant. l, 79. in pr, ff.dejud. Dog voor de lage
Regters vermogen de Aanleggers, op haar eigen bevel, het fy mondeling
of fchrivtelijk, dooreen Gerigts-bode de dagvaarding doen doen. Sie Gu-
delin. de fure Noviff.lib.^.cap.·^. ende kunnen fonder onderfcheid alle
perfoonen van wat gelegentheid die zijn , in Regten gedagvaart werden-j
roaer is de manier van dagvaarden onder alle niet even eens. ^

Alfoo moeten de Magiflraats perfoonen, alle Officier, ende pzblijq-4e
Luiden, die in dienft van den Lande zijn, in faken betreftende haren Dienft
ofte Off.eie, niet voor haren dageüjkfen Regter, maar voor het Hof van
Holland ter eerfter aanleg geroupen werden , ende ook als Aanklagers te
Regtftaan. l.z.ff.deinjasvsü. Γφ. 8, u, ende 58. Merul-V-*·^·

civ. Uk 4. tit, 40. cap. 3, mm. z. Burgund. ad confmt^ Flandr, iraH.
nsm, 15. waar van hier voor breder.

Soo en mag ook een Kind fijne Ouders in Regten niet betrekken j dan
alvorens petita venia, ende daar toe byfonder verlof hebbende van den
Regter. /, 4. §. i.ff.de in jus vocand. l. 3. (^od. eod, $.fin, inflit. de pesm te-
merelit. Gudelin.<iie ff/re Novijf.lil'.^.cap.^. in princ.^.nnm.^. Zyp.woi,
fur. Belg. tit, de in jus vocand. verf. quamvis, Perez. ad (^od. eod. mm. 5,
RebufF. ad conflit, reg. inpromm.glojf. 'j.num. 47, Fach, lib. 10. conttov,
c. 87. Ymn. ad §.pcenal. 11. infiit. de aEi.n,·^,

Voorden Provincialen ende Hoogen Raad werden de dagingen gedaan
door de Deurwaarders daar toe geftelt, die haar in 't doen van het felve
moeten gedragen naar de Inftrnilie van den Hove, ende voorts naar den
inhouden van dé Mandamenten ende bevelen. Het welk meeft daar in be.
ftaat: dat den Deurwaarder met de dagvaarding den Gedaagde, ofte in fijn
afwefen tTijner Woon-plaatfe, aan yemand van fijn Huis-gefin, ofteGe-
biiyren , hebbende de Jaren van befcheidenheid, geevt, levert ende Iaat,
een af-fchrivt van 't Mandament ofte Requefi, met het bevel daar wt de
dagvaarding fal zijn gedaan, benevens af-fchrivt van 't gunt daar op d'Aan-
legger (willende ten dage dienende Frovifie verfouken,) hem fmderen fal,
met aantekening van de felve dagvaarding, ende van den Regtdag den Ge-
daagden aangefeid, die in Holland ten minilen binnen veertien dagen, in
Zeeland drie weeken, ende foo in Holland als in Zeeland ten lang ten een
Maand , naar het exploiEl ofte aanleggen moet geleid werden. Het welk
te verftaan is van volkomen regtelijke dagingen. Andre infinuatien ende
aanfeggen van minder faken tot voorbereyding ofte tufl'enval, gelijk ook
roeerendeeis de comparitien voor Commiflariiren alvorens Mandament te
verleenen , werden mede op korter ende minder tijd genomen, naar dat de
faak haaft vereyft. InflruSi. cttr. Holland, art. 91. ^mp/iat.S,^. Wat
verder het Ampt van de Deurwaarders betreft, is hier voor breeder aange-
wefen. Sie mede breeder by Merul. lii>. 4. tit. 2.4. cap. feqq.

Voor de lage Regters gefchiet de dagvaarding door een Gerigts-Bode,
gelijk als gefeid is, wiens Bedieninge mede meell: beftaat, wt de inftellin-
ge ende gewoonte van de plaats daar het gefchied, ende moet ten minften
drie dagen voor den Regtdag gefchieden, Ordonn. op 't ftuk^van de luflit.
binnen de Steden ende ten platten lande, art, i,
5 Alle cagingen moeten gedaan werden aan de perfoon fely, foo men
hem vinden kan ter plaatfe daar hy woond, of anders tot fijnen huife > aan
yeniand van fijn Huifgefin, of foo daar niemand t'huis en is? aan fijn

iiaafte gebuyren, foo dat het tot fijnder kenniiTe komt, ktende Copje
van fijne (^ommijfie ende korte relatie, mitfgaders van al het gene daar
op ten,dage dienende eenige provifie op fal werden verfogt. InfhuBie van
den Hove van Holland, m. 91 · 99. ^mpliat.art, 8, ende 9. Ende foo het
een faak is tegen ymand die buyten het Regts-gebied vvoond, van dien
Regter voor de welke hy werd geroupen, werd by letteren reηmβtoΐiaal,
dat zijn befloten Verfouk-brieven , aan den Regter van die plaats verfogt,
dat hem gelieve door fijnen Bode ofte Deurwaarder, foodanige daging te
laten doen, tot welken einde ten platten Lande, ter Yierfchaar daar de Taak
werd aangeleid, tot koften van ongelijk, de felve brieven te doen beftelien,
de bewilliging van dien Regter te bevorderen, ende de daginge door den
Bode aldaar te beforgen, ten ininften prijs aan te nemen, openbaarlijk op-
geveild werd, het welk men een weet-beftedinge nomd. Maar in de beflo-
ten Steden, zijn buiten de Deurwaarders ende Geregts.boden, gefwooren
Brievdragers, die het Wapen van de Stad die fy bedienen, onder een Kriftal
of glafen verdek, aan een fnoer, op haar borft hebben hangen, die het
felve beftelien ende verforgen.

Indien hy buiten het gemeen Regts-gebied defer Landen woond, werd 4
de daginge by ediEle, dat is, openbare wtroepinge op de wterfte Land-
palen , naar voorgaande Klok-geflag voor het Hof door een Deiirvpaardcr
van den Hove, ende voor de Steden ofte Dorpen, naar voorgaande ver-
fouk aan den Regter van defelve plaats, als vooren door deffelvs Bode ge-
daan, hetwelk gedaan zijnde, werd defelve daginge aldaar aan geplekt,
ende den Gedaagde daar van een dubbeld toegefonden. Sie verder van da-
ginge by wie, hoe, ende aan wie defelve geichieden moet, by Wieland
praél. civ, tit.z. cap.^. ende volgende. Damhoud.Ciip. 54,
ende volgende. Pecc. Van Befetterj, het xxxix. Deel, Ordonnantie op
't flük van de fufiitie binnen de Steden ende ten platten Lande, art, i. end^c
't geene aldaar by my werd aangetekend.

Eindelijk ftaat te letten dattet voor alle Vierfcharen, ende Regt-
banken, huidens-daags als gemeen is, dat men in fijnen eys daar by men
fijn Tegendinger doet daagvaarden, geen feekrenaam van ^Bie ofAan-
taal, die men tegens hem wil gebruiken, behoiivt wt te drukken: maar
flegtelijken het feit, ende fijn agterwefen foo als het leyt te kennen geevt,
met de clanfule, om hem te komen verantwoorden jegens foodanigen
eys ende conclufie, als den EiiTer ten dage dienende, ter felyer fake
fal willen doen ende nemen. Gudelin. de ^ure Navijf. lib. 4, cap. 5·.
■fir/". tértim, Chriftin. vol. 1. decif. 88. num, 2, & 7. Daarom men 5

ten dage dienende in 't nemen van fijnen Eys ende Ding-taal, aan het foo-
danig geciile niet gebonden is : maar men voorde litisconteflatiei dat is,
het antwoorden, nog altijds fijn eys fielvs mag veranderen, naar fijn wel-
gevallen. Maar de Veefte fwarigheit beftaat daar in, of ende hoe dat
men fijn eys, ofte ander ingediende, naar dat de fake voldongen is, mag
ende fal veranderen: ende ilaat vaft, dat niemand het felve doen en mag,
ais onder herftellinge by Re^uefte Civijl, ende mits wederkeerende de
koften by den Tegendinger tot die tijd gemaakt. Merul. prax. civil. lib. 4.
tit, 37. cap. 6. mm. 4. Chriflin. voL z, dectf. 104. ware dat

het op den felyen dag , ende ftaande Rolle j veranderd wierd. arg> l. pen,
ff.deintegr, ri§it.

YEmand behoorlijk gedaagd zijnde, is gehouden voor den Regter ten
gefetten dage te verfchijnen, ofwerdinfijn afwefen na twee gedane
herdagingen, ende een vierde daginge ten overvloed, evenwel regt gedaan.
Want al ift dat yemand voor een Regter werd geroupen, daar hy niet on-
der en behoord, moet evenwel in regten verfchijnen , ende 't felve by ver-
fet van overwijfinge, naar fijn dagelijkfen Regter inbrengen , op dat daar
van blyke, ende met kennis van faken werde geoordeelt, of het fijnen on-
derhoorenden Regter is of niet. /. 2, ƒ. Si quis injm vocat, non erit. in de-
fer vougen.

ï Soo wanneer de faak behoorlijk diend, ende den Gedaagde niet en ver-
fchijnt, ofgemagtigd en feind, verfoukt den Aanlegger het eerfte default,
ofte verfuini-regt, ende voor het profijt van dien, vt'erd den Gedaagden
verfteeken van alle exceptiendeclinatoir, dat is, verfet tot afwijkin^e van
den Regter, ende werd den Aanlegger een tweede daginge vergund , aan
den gebreekigen te mogen doen, met verhaal van koften.

gens hem verfogt ende verleend het tweede default ofte verfuim-regt, en-
de voor het profijt van dien werd hy verfteeken van aiJe exceptien dtlatoir,
dat is, dag van beraad ende wtftel-regt, en de vergunt een derde daging,
met verhaal van koften a!s voeren.

Voor de derde maal niet verfchijnendejwerd den Aanlegger verleend het 3
derde verfuim-regt, ende voor het profijt van dienblijvtdengebrekigen
verfteeken van alle exceptien peremptoir, dat is, al wt-eindig ofte oordeel-
wtig verfet, ende werd hy toegelaten fijn intendit overteleggen, dat is,
te dienen van fijnen eys, ende bewijfen daar toe dienende, om daar op regt
gedaante werden als naar behooren. Ordomant.op'tjipik^van dejufiitie
binnen den Steden ende ten platten Lande van Holland, art. i, 3. Maar voor
het Hof werd op het derde default, ofverfuim-regt, nog een vierde da-
ginge verleend, ex fesperaé/mdanti} dat is, ten overvloed. Inflr.vm den
/dove van Holland, art. io8.

Dog op dat niemand enwerde verwefen, dien het onmogelijk was te-f
komen, of immers noodfakelijk belet was geweeft. /. 5 3. 2. f. de rejnd.
1.10. (^od, ^omedo & quandojudex. werden de defaljanten ende gebreki-
gen, naar het eerfte ende tweede defauk of verfuim-gebrek, toegelaten
bet ièlve te purgeren, dat is , haar verfchoninge daar tegen in te brengen,
mits blijvende het effeil van dien, dat is , het regt het welk den Aan-
legger daar door heeft verkregen ,te weten, dat den Ged. geen verfet van
af-wijking, ende wtftel mag inbrengen, maar moet aanftonds antwoorden,
ende boven dien betalen de koften by den Aanlegger om fijn verfiiim ge-
maakt. Maar tegens het derde verfuim werd geen pnrge, ofte verfcho-
ninge toegelaten. Ten waar by reliev , dat is , by heritelling om redenen :
■als alleen, dat men tegens de exploi^en, dat is, het qualijk te werk leggen
van de dagingen nog yets feggen raag, ende daar tegen mag gehoord wer-
den. Ιηβταέϋε van den Ho-ve van Holland, art. 122. Sie verders art. 5. van
de Ord. op Ί flnk. van de fufiitie in de Steden ende ten platten Lande. MeruL
prax. civ. /. 4. t. 43. c. 3.

In fommige faken zijn geen her-dagingen vannooden jmaarwerdops;:
het eerfte ende tweede verfuim-regt gedaan. Gelijk in faken daar van de
fchuld blijkt by Re gift er ofte Schuld-bouk, of by openbaar verband-briev,
wtkragte van't welk hand-vullige ofte Previfte van Namptiffemeni werd
verfogt, werd op het eerfte verfuim den Gedaagde verwefen tot hand-
vulünge, ende voortsten definitive, dat is, tot eind-oordeel inde faak
voorts gevaren by drie verfuim-regten ende herdagingen als νοω-εη» art.
vandefelve Ordom, Dog voor den Hoye van Holland, werd in faiica-

daar by yemand geroupeii werd te kennen ofte ontkennen, fijn hand-fchrivt
oftezegel, voor het profijt van het eerfte veriuim het gefchrivt gehouden
voor bekent , ende de gebrekigen verwefen tot hand-vullinge , ende een
tweede daginge verleend , daar by den gebrekigen werd geroupen tegens
den Aanlegger, om hem detoegewefene hand-vuUinge te fien delivreren
onder camte , dat is , te fien verfekeren onder Borgte , in dien by eynd-
oordeel anders wierd veritaan : Ende in dien den gebrekigen alfdan we-
derom niet en verfchijnt, werd voor het profijt van het tweede verfuim,
den Aan-leggerde hand-vullinge onder fijne borge ende feeker geftadet.
Sie ItiftruU. van den Hove van Holland, art. 119.

Indien over de hand-vullinge eenig bedenken valt, werd defelye Vv'el het
eerfte verfuim-regt toegev7efen , dog niet anders a!s falvopurge ten naa-
ften , dat is 5 behoudens de verfchooninge ende verantwoordinge daar te-
gens voor of op den naaften Regt-dag te doen , of anders in de Steden
daantien dagelijx Regt-dag houd tot agtof veertien dagen. Ende fchoon
het felve voorbeding daar by niet en werd wtgedrukt, werd den Ge-
daagde nog wel veel tijds tot purge ofte verfchooninge op den naaft
volgenden Regts-dag toegelaten, ende in fijn verantwoordinge gehoord,
foo hy daarby meindbefwaardte zijn. Sie Merul. prax. civ. Ub. ^.tit. 45.
cap, 3.

Als yemand gedagvaard is om executie, dat is, tot wtwinninge te fien
verklaren , op verjaarde Vonniffen , geregtelijke bekenteniflen, willige
emdemnatien ofte overgiften , op wtfpraken ofte overkomften , op faken
daar van Regcs-vordering is gewecft, ende daar van by pahlijke injtrumen-
ien, dat zijn opentlijke Brieven blijkt, wijfdomte hebben, werd mede
voor profijt van het eerfte verfuim , vonnis ende vftvvinning verleend,
niet verhaal van koften daarom gedaan. Ordonnantie op 'iβϋ\ναη de fu-
ftitie in de Steden ende ten plattsn Lande, art. 7. InflrHSl, van den Have·,
art. 118.

Soo ook in faken daar yemand geroepen werd getuygenis der waarheid te
geven , foo den felven ten tijde van de daginge onder het Regts-gebied je-
genwoordig is geweeft, werd hy op 't eerfte verfuim ende agterblijven ver-
wefen getüygenis der waarheid te geven, tot fijnen koften, op ftrafvan
^v\(diÏ\^.defelveOrdonn.an.%.

Gelijk mede in faken van declaratie, dat is , toefchattinge vankofteni
by het eerfte verfuim den gebrekigen verfteken werd van ciimimtie, dat is,
aftrek tot vermindering, ende werd met de toefchatting fonder verhoor
voongsyavca. Infirfta. va» 4en Hove, art. ii8.

In faken van Appel of hooger beroiip hebben maar twee defaulte», ofte ^
verfuimen plaats. Gelijk ook als yemand gedaagd werd om als Ervgenaain
van den Overleden de anementen van het Proces aan te nemen, en voorts te
procederen volgens delaatfte retroaÜen , dat is, het aangevangen geding
van den Overleden in den gelaten ftand voor goed op te nemen ende voorc
vervolgen. Siede Infiruitievanden Hove, ^rM 12. ende volgende. Ge-
lijk ook in faken van Gmrand, ende Waring maar twee defmlten plaats
hebben» Infiru^.art, ii'^.

Indien den Aanlegger by het htendit, dat is , Regts-inbreng, tot 7
profijt van het verkregen defmh of verfuim-regt, fijnen eys volkome-
lijk bewijft > werd den Gedaagden, ende Gebrekigen, by eind-oordeel
in het geëifte gewefen niet de koften : maar foo hy het niet volkoraent-
lijk en bewijft» ende de faaktwijvelagtig is, werd hy toegelaten het ge-
brek , ter befcheidenheid van den Regter, meteede te beveftigen , en-
de foo hy daar van niet met al en bewijft j werd den Gedaagde wel van
den eys ontflagen, ende vry gefteld , maar evenwel gewefen in de kofteu
van het geding. Sie de Inflruü, vm den Hove van Holland y art, 108»
Ordonn. op 't flnk^ van de Ittftitie inde Steden ende ten platten Lande y art. 5.
DD. ad. /.13. Cod. dejndic. 1.68. & feq. jf. eod. Andr. Gail. lil?, i.
obferv. cap. 60.

In dien den Aanlegger felv ten dage dienende niet en verfchijnt, ver- 8
mag den Gedaagde comparuiti dat is, oorlof verfouken, ende voor
profijt van dien werd hy van de aangevangen faak ontflagen met ver-
haal van koften. InftruBie vandenHove, art, ui. ende Ordonn, ephet
fiak^van de fuflitie in de Steden , art. z. in faken van appel of hooger be-
roup j werd het appel voor defert, dat is j vervallen verklaard , ende den
Impetrant ofte Aanlegger gewefen in de koften. JnflrnU. van den Hoogen
Raadt art. 11·^.

Soo den Eilfer ofte Gedaagde naar het antwoord ofte voldingen van dc 9
faak in gebreken blijvt, in de fake voort te gaan , werd daar jegens ver-
ftek verfogt, daar by hy werd verfteeken van het geen daar toe den dag
diend. InflrHB, van den Hove, art.6i, ende art.iii, Vm den Hogen Έααά^
art.z·^^. DD. adl. 13. Cod. dejtidic. Hoedanige verfteeken mede wel
verleent werden falvo parge, ende op herftellinge ten naaften, ofte wer-
den anderfinds de gebrekigen om redenen daar jegens verfchoont, ende
toegelaten het felve verfuim als nog te beteren, mits betalende de
koften, vtxAcr civ, cap.jd^.endevolgende, Wie-

Merul, prax. civ. lib. 4. tit. 31. ende 3 i. Ende het gene by my is aangete-
kent op de Ordom. op 't flak van de fuftitie in ds Steden ende ten platten
Lande, nrt, i. 2.5. ende volgende tot art. 10.

VanEys,ende Conclufie temaken,
I. Byt hoeiamgmte flellen mondeling ofte 5, Hotdanighyprovifieteeyffin.

èt Eys van vrugten ende baten,
η. Eysvankofien,f;haden,ende laterefiè.
8. Salutaire chufale wat ende vanivat kragt^
p. Cumulatie van ailie,
IQ. Eys ende Concluüe of endefcanneer te
vermderen.

SOo den Gedaagde ten dage dienende verichijnd, moet den Eyflèr te-
gens hem een regtelijken Eys doen, van het geen hy van hem begeert:
Dewelke is tweederhande i mondeling, ofte fchriftelijk, ter keure van den
pings-luyden, ofte anders ten beyeele van den Regter,

1 Alle faken werden mondeling aangevangen, ende werden daar van kor-
te notulen gehouden, anders Dingtaal dewelke j indien die te lang val-
len, werden by gefchriftegeftelt, ende daar toe by de korte notulen aan-
wijfinge gedaan , met defe claufttle: doende eys 5prout in fcriptis : waar op
dan mondeling by den Gedaagde werd geantwoord , ende vobrtsdefaafc
voldongen ; het welk gedaan zijnde, de Dings-Itiiden de faak daar op mon-
deling doen bepleiten ^ foodie deplmo ende fonder verder onderfoekkan
werden afgedaan, anders foo 't een faak was die eenig nabedenken van Reg-
ten,ofte van feyten had, verdragen de Dings-Iuiden den ander, of werd haar
by den Regter opgeleid, de faak, in regten beftaande, by memorien, dat is,
korre fchriften van den ftand der fake, ende additien, ofte advertfjfementen,
dat fijn by gebragte middelen van Regten te befchrijven, of anders foo die
in feyten beftaat, by eys, antwoord, reply^, en cluplijtj, met middelen tc
dienen, daar van hier naar in 't byfonder fal werden verhandeld.

2 De manier van infteilinge van eys ende conclttfie, is velerhande,na de ey-
genfchap van bet geëifte: dewelke voor den Hove van Holland en Hogen
Rade, mede tweederhande zijn; andre mondelinge, dewelke alleen fijn een
korte comUifie, ende flot-reden, van de middelen van het te kennen geven
dcsEuTers, foo dat indelTelvs mandament is begrepen, met dufdanigen
ophef: ConcludeeTt hj de middelen van des Impetrants mandament,. ende an^
dre in tijden ende wijlen nader ts dedmeren, is 't wod, dat den Gedaagde fd

werden gecondemneert, aan den Impetram te voldoen , &c. Maar foo daar
eenige nader middelen van nooden zijn, werd den eys by gefchrift ingeftek :
Inhoudende de nader middelen, ende daar op een korte conclttfe, ende flot-
reden: met dufdanigen ophef, doende ejs > dede[eggen, dat, &c, ende con-
cludeerde by defelve ende andere middelen, is 'c nood, nader te deduceren,
dat den (jed. (al werden gecondemneert, &c.

Maar in de Steden, ende ten platten Lande, daar geen requefien, ofte 5
mandamenten met middelen voorgaan, maar de Dagingen ofte mondeling
ofte fchriftelijk fonder middelen gefchieden, is men gewoon de middelen
van de faak foo wel mondeling, als fchriftelijk, kortelijk ende klaar voor te
ftellenjende daar op net te paffen, ende te doen fluiten het geene by den
Eiffer van den Gedaagde werd geëift, met dufdanigen ophef: den EiJJer
feid, ende de veaarheyd is fitlkj, dat, (^c, ende concludeerde der halven dat
den <^ed. fal veerden gecondemneert, aan den Eiffer te voldoen, &c.

Waar in voornamentlijk te letten ilaat,op het difpofitijv van de conclufte, ή.
dat is, den inhouden van de flot-reden, dat defelve vvel ende in alles paft op
de middelen van den eys: want indien by de middelen van den eys yets
meer was begeert, dat in den inhoud van de conclufte ende flot-reden niet
en was begrepen, ibude in het wijfen van het vonnis daar op geen agt ge-
nomen werden. Want het gewijfde moet flaan ende en mag niet te buiten
gaan de conclufie ende het befluit van den eys. aatb. offeratur Cod. de li-
tijconteflat. Innocent, in cap.fuper literis.extr, de re fcript. Bm.ad /,
^urelim. 28. §. Stichum. 7. ff. de Uberat. legat. Wieland. praB. civ. den
4, tijt, cap. 3. Damhoud./>r4A;. civ.cap.ioz.mm. 2,3. Andr.Gail. Uê>,l.
eèferv. 6i,mm. z. *

Derhalven den Aanlegger wel moet lettten, of hy by provifie , dat is, 5
by voor-afwijfing, eenig regt kan krijgen, 't welk hy in fijn flot-reden moet
by voegen, met defe clmfule: ende by provifie tot nampuffement, ofte, ten
minflen bjprovifie. Dewelke in hoedanigegevallen plaats heeft fie Wieland.
praB.cividef}^, tijd, cap. enAeOamhoud.prax.civ. cap. lo^^ etide
het gene daar van hier naar t'fijner plaatfe, onder den Tijtel van Voldingen
breder fal werden verhandeld.

Soo ook in het op-eiffen van eenige onroerende Goederen, by een an- 6
der teonregt befeten, het befluit van den eys moet inhouden, dat den Ge-
daagde fal werden gecondemneert aan den Eiffer over te leveren, &c. met

de vrtigten ende baten van dien, federt het voldingen van deJaak^gevalleny
of anders van foodanigen tijd als de Gedaagde fchuldig is geweeft het felve
goed over te geven. /. zz, Ced, de rei vind, l, 2. Cod, de fruü. & Ut»

η Ende in gemeene faken moetmen altoos letten op de claufule, van ko-
ften , fchaden ende Intereffe, het fy dat die by verband ofte vv't de faak felv
by wanvoldoeninge toekomen. Wieland d.tit, cap,6.en^. Damhoud.
prax.civ. cap, 105. ende 108.

8 Tot alle het welke men gewoon is byte doen, de falutaire cUnjale,
dat is, de beiidpfame flot-reden, Ofte tot anderen al/alken epde, als mijns
Heeretsy ex offtiio vel jmis via·, [uilen oordselm den Ey([er befi te mogen
■üolgen: Dewelke van foodanige kragt is , dat al het regt dat den Eiflèr wt
de middelen van fijnen eys eenigfints mogt toekomen, daar door verftaan
werd in de conclttfie, ofte flot-reden in bedongen te zijn. arg. 1.66. ff.
de jadic, 1.83. J.ff. de Verh. oblig. /. mie. Cod. Vt qud defmt Advcca-
tomm pantbm jtidex fuppleat. SieAndr. Gail. Ιίί>. i. obf, 61. mm, 11,
Damhoud. prax, civ. cap. 10^.

9 Veel ende meer aflien van een ende defelve eygenfchap tegens een ende
defelve toekomende, magmen in een ende defelven eys by den anderen
vougen. Gelijk als of ik uy t verfcheyde faken verfcheyde fommen van pen-
ningen van een ende defelve mofte hebben , foude alle defelve tot een
mogen brengen, ende daar over een opgehoopten eys maken. 1.11· ff. de
^msdlEttone. "Bart. & D D. ad l. 3. Cod. de Edcndo. Soo mag om een ende
defelve mifdaad , criminel^k, ende civilijk, aangeleyd werden, totftrafï",
ende boete, ende tot meer als eene boete tiyt defelve fake voortkomende,
gelijk als by ons in faken van fmokkelryen ende overtredingen jegens de
Ordonnantiën van Gemeenlands middelen, tot verfcheyde ftraften ende
boeten uyt een ende defelve fake voortkomende, by den anderen gevougt
werden, d. l. 11. de fnrifdiU. Sie Andr. Gail, Hh.i, obferv. 63.
num.i.<), endevaa de Arreflen, cap.$. mm. 16, Anton. TelTaur. de-
cif.\%. ΗζΐίΐΏΆηη. obferv. tit.^-^.ohferv.^. mm. 6. Soo ook in alternati-
ve faken daar in het een of het ander ter keiire van den wederdinger ofte ten
oordeel van den Regter geftelt werd, veel, ende meer als eene faak by den
ander kunnen werden gevougt. hflit. de ABion. Dog het felve is
eygentlijk geen cumulatie, dat is, een ophoping van aftie, maar een alter-
native conclufie, ende een keur-geding. Anders indien de keur bcftaat
in verfcheidentlijke faken, daar van de een d'ander vernietigt, moetmen
hem by het een, of by het ander houden. /. i, Cod. de Fartiy.

10 Den eys eens gemaakt, mag voor het antwoord ende litisconteflatte
nog wel verandert werden. Dog naar dat daar van gediend, ende daar op

geantwoord is, mag niet vergroot, of tot nadeel van den Eiilèr in eenigen
deelen verandert werden, l. zi.ff.dejudic. ten vvaar onder requtfl cmijly
dat is, by herftelling van de Overheid, ende mits betalende de koften.
maar mag altoos wel vermindert ende verligt werden, ook naar het ant-
woord, tot het geven van het gewijsde toe. Jafon. in omnium, i.
AsaB:. Birt. inl. edita, Cod. de edend. l. quidam exiflimavermt. ii.ff.de
reb. cred. Sie Andr. Gail. lib, i, ohf. f. &feq. Wieland Praa-,

Tot den ftijl ende manier van eys ende dingtaal te houden, behooren
feekre voorbeelden, die men gewoon is na te volgen, daar van hier naar
breeder onder den Tijtel van Voldingen.

2. Hoe velerhande, ende num.-j. andere peremptoire, pp peine vanver-
j. Voor het voldingen welke. flek.

4, Hoedanig, ende rpelke in ende tot het vol- 8. Of ende wanneer jegens Uamptijementeii

j. of ende wanneer onnodig op d'antmord 9. Dag ende wtflelnaar het gewyfde of ende
van den Gedaagden, ende reflijii van welke plaats heeft,
den .aanlegger.

DEn Gedaagde voor den Regter verfchijnende, of door gemagtigden f
fijn faak op fijnen tijd doende waarnemen, op dat hj niet door eeni-
ge niewigheden die hem buiten fijn gillinge mogten voorkomen verfet
werde, ende buiten middel van nodige tegenweer geftelt vverde, heeft op
alles fijn tijd ende dag van beraad, dewelke by den eenen Regter wat
korter, by den ander wat langer, naar luyt van yders Infiruilie ofte Or-
domantie, ende ook naar gelegentheid van faken werd vergunt. Soo dat het
merendeels hangt aan het oordeel ende befcheidenheid van den Regter,
wanneer, v?at, ende hoe veel tijds van beraad den Gedaagden van nooden
heeft. Cap. qnoad. 15.»« fin. extr. de Sent ent. & rejudic. InflrpiSlie van den
Hovevan Holland, art. art. 7=). endeart.ili. AmpUatievmde In-
flruBie. art. 18. Andr. Gail. Ub. i. obferv. 53. num. zo. obferv. 91.
t}Hm> 15. Merul. prax. civ. lib. 4. tit. 80. cap. i· 2.

Dag ende wtftel is andere dewelke voor ende in het voldingen; ande- 2
re dewelke naar het voldingen-, andere dewelke naar hetgewijfde, tot

3 Dag voor het voldingen , iseigentlijk de tijd die yemand hebben moet
om bequaiiielijk voor den Regter te kunnen verfchijnen, dewelke voor de
Hoven van fHflitie gemeenlijk genomen werd jegens luiden in Holland
ten minften veertien dagen te yooren, ende in Zeeland drie weken, in de
Steden ende ten platten Lande jegens den eerften aanftaanden Regtdag,
de daginge ten minften drie dagen van te vooren gefchied zijnde , anders
ioude defelve loopen tot den naaft volgende Regt-dag. Ordonn. op'tfiak^
van de fnflitie in de Steden^ ende ten platten Lande. art. i. .^mpliatie
vmde Ιηβπίξϋί,αγί.ι. Papegay,i8. M^tvi.,praXtdv.Ub, 24.
cap. 14.

4 Volgens de Ordonnantie op 't ftuk van de Juftitie in de Steden ende ten
platten Lande, werd in ende tot voldingen van de faak, geen dag van be-
raad ofte wtftel verleend, in de beiloten Steden in faken bedragende hon-
dert guldens, ende op de Dorpen vijftig gulden,ende daar beneden: de wel-
ke mondeling voldongen,ende de plano ionder eenig v?tilel moeten werden
afgedaan: ten waar om gewigtige redenen, by den Regter op 't verfouk
van d'een of d'ander van den Dingf-luiden wierd geoordeelt, dat eenig
wtftel van noden v,'as. defelve Ordonn. art. 11. Maar in faken meerder be-
dragendeals foodanige fotnme ofte andere reële ofte perfonele, fal den Ge-
daagde jegens den eys binnen de Steden gegunt werden den tijd. van agt da-
gen , ende voor Baljuw ende Mannen, of Regters van Dorpen van veertien
dagen, om daar jegens te antwoorden , welken tijd mede vergund werd
om te repliceren ende dupliceren, dat is, wederaanfpraak ende wederant-
woord, Sie de felve Ordonnantie art. 12. ende 'tgene aldaar werd aan-
getekent.

f Wel te verftaan dat tot defelve repUjk. ofte weder-aanfpraak op d'ant-
vvoord van den Gedaagde tot de dupUjq , dat is, weder-antwoord van den
Ged.op de wederfpraak van den Aanlegger geen tijd en behoord te werden
vergunt, foo wanneer by de antwoord van den Gedaagde , ofby de weder-
fpraak van den aanlegger niet nieuv7s en werd gefeid, of ingediend , daar
op eenig beraad ofte bedenken valt , om dat defelve tijd ende wtftel niet
anders en is ingeftelt, als daar die van nooden is, ende altoos moet verkort
ende gevveigert werden , daar defelve niet hoognodig en is. OD.ad l.i,
^od. de dilationib. & l.z.inpr. Cod. de temp. appellat. Sie Meml. prax,
lih. 4. tit, 80. cap. i.nmn.i. Soo dat, indien den Gedaagde,ofte aanftonds,
ofte naar genomen dag van beraad , niet anders tegens fteld als contrArie

conchfte, dat is » enkele tegenweer, moet den Aanlegger, dewelke aan fijn
zijde altoos gereet moet wefen, fonder eenig wtftel voortgaan. Gelijk ook
den Gedaagde, foo wanneer den Eyffer op fijn antwoord by replijq^oite
weder aanfpraak, niet nieuws in en brengt, maar perftfleen·, dat is, blijvt
by fijnen eys ofte aantaal, mag hy daar op geen niewe tijd ofte dag hebben,
lüaar moet mede aanftonds de faak voort voldingen: daar op fonderling
ten platten Lande, daar de Regts-voorfpraken volgens de Letter van de
felve Ordonnantie tegens den fin ende meninge van de inftellinge van dien,
op elke dingtaal tijd en dag verfouken , alleen om malkander daar mede op
te houden, ende de faken onftervlijk te maken. Sie de aanteykeningen op
het 12. m» vm L· Ordonn. op het fiuk, vm de fufittie.

Dag ofte wtftel naar het voldingen is den tijd die yemand werd ver- 6
gunt, om van fijne bewijfen te dknen. by produBie, dat is overleg, ende in-
diening van deielve enqueflen, dat is hoeren van Getuygen, reprochen, dat is
wederlegginge van Getuygenfalvatien, dat is beweringe tegen defelve
wederlegginge, die men ook gewoon is te geven van den eene regt-dag tot
den ander, of anders van 14. dagen te 14. dagen.

Defe is wederom andere dewelk in enkel bevel beRaat, naar dewelke om 7
redenen v/erd toegelaten nader verfouk van wtftel te mogen doen , andere
dewelke peremtoir is, dat is op verftek, wt kragt van het welk regt fal wer-
den gedaan op het geen aan d'een of d'ander fijde fal wefen ingedient, het
welk in de Steden ende ten platten lande gemeenlijk vergunt werd op ver-
ftek , om daar mede alle verder ofte nader verfouk van wtftel af te fnijden,
dog voor den Hove van Holland onnodig is by te doen, alwaar alle dagen
enActermijnenperemptoir, dat is veilig zijn, na dewelke geen wtftel meer
fal werden verleend. Sie de InfirnElie van dm Hove art. αη.γ^. ende
art, 124. ^mpliatie van de hflrnBie art. 18.

Jegens verfogte Νamptiffementen, dat is, hand-vullinge ende andere 8
■>rovtfien ende verfouken by voor afwijfinge, gelijk als in faken van
)efit regt, ende diergelijke , valt geen dag van beraad, maar moet den
Gedaagde ten dage dienende peremptorie^ dst is, veilig antwoorden.
Mits dat hem in faken daar hand-vulling werd verfogt, nevens de
daginge behoorlijk af-fchrift werd gelevert van het geene daar wt de fel-
ve handvullinge werd vaft gemaakt, het welk verfuimt zijnde by den
Gedaagde, ten dage dienende benevens dien dag van beraad mag werden
verfogt. Sie de Papegay pag. lp, Ampliatie van d'InflruÜ:ie van den Hove
ι/Λη Holland, art. 9, Het welk ook in de Steden ende ten platten Lande
werd gevolgd.

9 Dag ofte wtftel naar het gewijfde is den tijd die yemand werd gegeven
tot beraad of hy van het gewijfde wil appelleren by hooger beroup, daar
toe by ons tien dagen ftil ftaan, ende nog twintig dagen naar de inftellinge
van het appel loopen, om het felve te vervolgen, binnen dewelke men de
faak niet en mag ter wtwinninge leggen. InfiruEi. van de» Hove, art, 198.
Ordonnantie op 't fluk. van de fufiitie binnen de Steden, art. 23. Daar
onder mede begrepen kan werden den tijd ende fchorfinge van voldoeninge
van het gewijfde, die yemand naar gelegentheid van faken, byden Reg-
ter werd verleend: daar van hier naar breder.

Sie verders het geene van defe faken in 't lange werd verhandeld, by
Damhoud.civ. cap.ii^·. ende volgende, Wieland praH, civ.
fit, cap, 15. en de volgende.

Van Exceptien, dat is, vcrfct van den Gedaagde
jegens het geding van den Aanlegger.

iingop die geene dewelke tot afwijkinge des Regters kunnen dienen , tot
dewelke hy naar het antwoord (daar door men verftaat dat hy in den Ref-
ter bewilligt heeft) niet en werd toegelaten, l,pen, ff, de jurifdiH:. l, 3 o. ƒ.
de judicia.

Verfet ofte exceptie is een tegenftelling' des Gedaagden tegens het ge-
ding van den Eyfler, foo tot afwijking van den Regter als tot wtilel of ver-
nieting van de faak. $. 8. Inflit, de exceptmik

Daar wt te verftaan is , dat defelve zijn van driederhande fooit: andere
ieclmamr j andere dilatoir, ^ndeteperemtoir.

Exceptie deciinatoir is, daar by yemand verfet neemt tegens de onderho- 2
righeyt des Regters, tot afwijking, ofte wraak van deileJvs regts gebied,
voor welke hy te onregt is betrokken, om overgewefen te werden tot fijnen
dagelijkfen Regter. Deweike -plaats heeft in alie faken daarom yemand
voor een Regter werd geropen, die hy niet onderhorig en is. Lult. ff', de ja...
rifdiii.imil. l.i.jf. Si quis in jus vocat, non terit. daar van hier voor ten ge-
noegen is verhandelt.

Onder dè declinatoire exceptie was ook het verfet jegens de perfoon van 5
den Regter tot wraking van defelve.& auth.feq. Qod. de jud. Maar fe-
dertdatby ons de Regt-banken by feeker getal van Regters zijn ingeftelt,
werd wel toegelaten, yemand van defelve om vyandfchap, maagfchap, ofte
andere faken te wraken; inaar niet öm de geheele Vierfchaar te wraken, of
daar van in 't geheel te mógen afwijken. Sié Meml. praxt civ. lib,^. m.40.
cap. 4. Damhoud.civ. caf . it^, Wièland.civ. ttt. 5, cap. 6,
Andr, Gail.tó. i.obf.^i, num. i. 2. 3.

Dilatoire exceptie,is verfoiik van dag en tijd daar by de faak werd verlengd 4
ende wtgeftelc, het welk oin verfcbeyde oorfaken ter befcheidenheid van
den Regter mag werden toegelaten, fulks hier vooren mede is verhandeld.

Waar onder mede behoren exceptie jegens den korten dag, Oorlof ofte 5
Feeft-dag ■■, jegens welke yemand in regt is geropen . cap. i. dejudic. in cle-
ment. 1. 2, ff. Si quis injm vocat. non ierit. l. fin, (^od. deferiis. Want foo ye-
mand in de Steden of Dorpen geen drie dagen te voren is gedagvaart, ende
te Hoov ten minften veertien dagen tijd gegeven werd , ^mpliatie van de
Inflrutlie art. 9. Ordonn.o^'i fink^ van dejttflitie in de Steden ende ten platten
landey art. i. Soo mag hy daar tegens verfet nemen, dat hy te kort voor den
Regt-dag gedaagd isjende werd hem tijd vergund tot den naaften Regt-dag,
Sie Merul. prax, civ. lib. 4, tit. 40. cap. 11. num. 2.

Maar aangaande de Feeft ofte Oorlof-dagen, foo yemand jegens een 6
Oorlof ofte Feeft-dag, op welke men geen regt en houd , was gedagvaard»
foude daar door de dagvaardinge niet komen te vervallen, maar van felv
verlengd werden tot den naaftvolgenden Regt-dag. DD. ad 1.1. Cod. de
offc.civ. jud. Sie mede d'InflruBie vm den Hove. art. 50. Damhoii'd.
prax.civ. cap. 6ο.ηΗτη,η. ψιάζηά. ρταξί. civ, tit. 2. cap. num,'). 6η.
Mexa\.prax. civ.lib.^. iit.z^. cap. 14. num.iz. Pecc. van befetten, cap.JO.
num. 1.2. ende"tgeenealdaar isaangeteekent. Chriftin, w/. 2, decif.i')!.
num. II.

7 Tegens diegeene dewelke niet op haar eygen naam, maar als het Regt
voerende wtten hoofde , voor of van wegen een ander, yemand in regten
betrekken , magmen aivorens te antwoorden , bewijs verfoiiken van haar
qaaliteh ende Regt, daar fy de magt van haar Regts-vorderinge op willen
vaft maken. SxQOiixAiovid.prax.civ.cap.^j.&ctip.i:^!. & 133. Merul.
prax. civ. iib. 4. tit.^o. cap. 7. 8. Tegens de geene die wt een gekofte in-
fchuld aanfpraak doen, magmen alvorens te antwoorden, verfoiiken verkla-
ringe v;at hy daar voor heeft gegeven, om daar op te beraden of mende
koop wil naallen.

g Soo ook de fommige willen invoeren , dat fy alvorens te antwoorden,
begeren te hebbenoverleveringe, ende af-fchrift van de volmagt, wt kragt
van dewelke den ProcMreur de faak van fijn Meeftcr in regten waarneemt,
arg, L 24, Cod. de probat. Dog werd daar door,fonderling in de Steden ende
ten platten Lande, de faak niet opgehouden , ofte wtgeiielt, mits dat den
Frocmeur belooft defeive metten eerften te leveren, ende de faak tot
fijnen perijkel ende voor fijn eygen aanneemt. Sulks hier voor in het IV.
Deel, ηππι.η. breeder werd verhaald,
^ Maar foo den Aanlegger is een buyten Man , niet gegoed zijnde onder
het Regts-gebied van den Regter voor dewelke deiaak werd aangeleid,
mag de Gedaagde verfouken borge voor de koften , ende voor het geene
den Gedaagde by reconventie, dat is, wedergeding van hem Eifler in tegen-
deel fonde mogen hebben te eiifen, daar aan hy 't fel ve foo hy daar in wierd
gewefen , fal kunnen verhalen, ende dofniciliiim citandi·, dat is, aanvi'ijfinge
van een vafte plaats onder 't felve Regts-gebied , daarmen alle Dagingen
ende Regts-vorderingen tegens hem kan te vi'erk leggen. anth.generaliter.
Cod. de Epifc. & Cler-junÈt. Nov. ni. cap, 2. DD. adl.$. Qod. de hüqui
iiccuf.nonpojf, Chriiim. ad le^. Mechli». tit.j. art.\<^. hihvsint.prax.iti^r.
part. 6. de fatifdat. oSidva membro jndicn·, nMfM.16, Horat. Carpan. adfla-
lOtóf. A</edio!afi. part.i, cap. Ten waar dat hy geen borg en wift

te bekomen, in welken geval hy onder cautie juratoir-, dat is, op fijn eed van
•"tfelve te fullen voldoen,moet werden aangenomen. d.auih.generaüter.Cod.
de Epifc. φ Cler. Sie Pyrrh. Maur. traÜ.defidejt'Jforib. i. part. princ. 5.
feEl.prdnd.cap, i'^.aUa.s 34.num,!^. Andr. Gail. lib. i. obf. 47. mm. 8.
11 Soo yemand geroupen is, om een fake die wederom een ander fchuldig
is voor hem te verantwoorden, als in faken van waringe ende bevrijdinge,
mag den Gedaagde mede alvoorens te antwoorden , tijd verfouken om (ij"
verhaal oïzqguarand tegens den felven te mogen foaken, ende moet d'eei'-

ringe is afgedaan; maar enkele bevrijdinge ofte indemnite cn kan de eerfte
faak niet ophouden , maar moet dien onvemiindert fijn voortgang hebben.
Sie Papegay pag.mihiZ^. Damhoud. pi'ax. dm/, cap. iβ

Den Eiffer plag mede voor het antwoord ende voldingen van de faak 12
met eede moeten iweeren, dat hy fijn faak ter goeder trouwen , ende met
vertrouwen van fijn goed regt had aangeleid, ionder fijnen Weder-dinger
daar mede te willen cjiiellen. /. 2, ^ lot. ιή, Cod. ds jmejurand. prop ter ca-
iHmniam dan do. Dog het felve werd by ons weinig onderhouden, Sie Me-
ml.prax, civ. lib. 4. tit, 44, cap. i. ende volgende.

Feremtoire exceptien, zijn tegen.viferingen van den Gedaagde daar by de 13
geheele faak werd vernietigd, §. 8. 9. Inji, de except. het zy dat defelve ia
regten ofte in feyten beftaan, als zijn exceptie ofte verfet van vare, bedrog,
ofte argeliil·, van ongetelden gelde, van betaiinge, fchuld-verniewinge,
quytfcheldinge, ende diergelijke. Sic Men\\, prax. civ.ltb, 4. iii. 40.
CiJP. 13.14. ...

'Hier toe behoort het verfet van mifrekening, tniterrorinciilcHL·:}^ 14
welkmen t'allen tijden mag voorwenden volgens den Regel mifrekenen is
geen betalen : het welk te verftaan is van rekeningen dewelke in forma be-
jtaaa ende iierrekent kunnen werden,encle de herrekening van dien by over-
komftenieten is geqiieten. l.mic.Cod.de errorecalcKli.juaSi.Lz. Cod.
de rejudk. Sie Mafcard. de probat. völ. i. conclu{, 253. num. 24» # [eq.

Deperemtoire exceptien moeten teftens ende te gelijk met het antwoord 15
van de faak voorgewend werden, met defe clmftile, ten fine vmmt
ontfankjijkende byordine, &c. Maar declinatoire ende dilatoireexceptien
moeten voor hec antwoord ende het voldingen van de faak bygebragt ende
tegen geworpen werden. 1.16. Cod. dejftdic. DD> ad 1. ^J.f. de rejudic..
Li-z. Cod. de except. /.19. Cod. deprobat, Marant. de exceptiomLpart.
mm 7, 8, 9. ende d'een voor d'ander, want indien de Gedaagden
alleen dilatoire exceptien voorwende, ende alleen dag vérfogt j fonder
frotefiatie, dat is, behouw-tuyg van fijn verder regt (het welk gemeen-
lijk met defe woorden daar by gedaan werd: alvorens te antvooorden, exci-
peren of eenig ander verfouk. te doe») ofte anderfints in de faak flegteiijk ant-
woorde, fonde men verftaan, dat hy daar door in den Regter bewilligde,
ende werd daar door van fijn declinatoire ende dilatoire exceptie verfteeken.
Sie Merul prax. dv, lib, 4. tit. 40. cap. i. mm i. Damhoud. prax. civ.
cap, iio.ram. Wltlzné tit.'^^cap. J, Maherii prax. tit. de except,^.
mm. 3.

ïs, een gewijfde mag wagten, eer dat men met de aangeleide faak behovt
voort te gaan , als te weten , renvoj j dat is , exceptk declitiatoir tot afvvij-
kinge ende overwijfinge aan den dagelijkfeti Regter, litifp endent ie dtitis,
dat de fel ve faak airede voor een andren Regter bank vaft is gemaakt, ende
litis fifiitia , dat is , dat de faak airéde by voorgaande Vonnis is geoordeeld,
daar onder ook begrepen werden exceptien van tranfa£lie, dat is, van over-
komileende verdrag , ende wtfpraak van Arbiters van regten , daar van by
publique infinimentsn , ofte d'eygen hand van part jen blijkt, daar toe men
gewoon is fijn conclufte tenemm : ten fine van met ontfaKkelijk^ende abfo·
Imïe van de infiantie. litifpendemie daar by den Gedaagde bank-vaft werd
gemaakt, werd verftaan plaats te hebben, foo haaft de daginge behoorlijk
ende benevens overleveringe van eys gedaan is , daar toe voor het Hof het
exploiEleren van het mandamem foude genoug zijn, daar by verftaan werd,
dat den Gedaagde geiiougfaara gepY&venietn ende bank-vaft gemaakt is.
cap, 2. Dt litependente nihil innovetur, In Qementin, & cap.pTélpofHifii,
IJl. extr. de foro compet. Joan, Papon, lib, 7. tit. 8. arrefl. i. Sie mede
Confult. ende Advijfen, het 4. Deel, conj. 316. Ende in iommige Steden
zijn Keuren, dat fel vs enkele dagvaardinge voor Vredemakers de faak al-
daar bank-^vall maakt. Sie de u^mpliatie vm de BHrgerlijk.e Keur der
Stad Leyden, art. i. Sie mede Merul, p,rax, civ. Ub. tit. 24. cap. 11.
Het welk te verftaan is, ten opfigt van den Gedaagde, die daar mede
bank-vaft gemaakt werd, maar niet ten opfigt van den Aanlegger, de-
welke nog altijd voor het antwoord van deri Gedaagde van fijn begonnen
faak afftand mag doen, ende defelve mag laten varen , ofvoor een ander
eompetenten Regter mag betrekken, als:hier vqqi; V. Bouk. ll.Deel.
num. 3. Alle andre foo dilatoire a,ls peremptoire' exceptien mogen wel
voorgewend werden, ende daar op alvorens regt verfogt werden,
maar moet dien onvermindert, op de faak fel ν werden geantwoord. Sie de
Ordonnant. op 't fiftk^van dsjnflitie binnen de Steden ende ten platten lande,
art. 15. InflrtiEl·. van den Hove van Holland, art. 88* Arnphat. art- 2. Sie
hier van breder by Damhoud. praB. civ. cap. 25. en de volgende. MeruL
prax. civ. lib. ^.tit, ^o.cap, i, 2. 5. en de volgende, Widmd. -praStt civ,
tit. 4. cap. 5. en de volgende.

REconventie j ofte wedergeding, is mede een foort van exceptie ofte i
verfet, tegens den eys van den Aanlegger, daar by het geeifte gelijk
als gedood ofte verlijkt werd, met het gene den Gedaagde wederom van
den Aanlegger heeft te eyffen. Novell- 96. cap. z. $,faticim0s. & No-
veU.ïii.cap, 25. Gelijk als of yemand twintig van my qiiam te eyflenj
ende ik wedrom vijftien ofte gelijke twintig van gelijke flag van hem te eyf-
fen had , foude ik al voren te antwoorden weder eys tegens hem mogen
doen , op dat van het een ende van het ander te gelijk mogt werden ge-
oordeelt.

Waarom het felve voor het antwoord moet werden ingeb ragt. Wants
na het antwoord ingebragt zijnde, maakt wel den Eiifer in de faak van het
wedergeding voor dien felven Regter bank-vaft , maar en kan de eerft aan-
geleide faak, die in het Ding-taal voor wtis, niet ophouden, fulkshier
voor mede onderfeheidentlijk is aangewefen in het VIII. Deel, num. 6.
Siemede Damhoud. prax.civ.cap. 141. mm. i, 2. Andr. Gail. depace
pubtic. cap, 12. Wnrmfer. ργαΒ. hb, i. tit, 12. ob[, 4.

Reconventie verfchild daar in van compenfatie , ofte verlijking regt, dat S
van het geen by compenfatis werd ingebragt, foo klaar moet blijken , dat
het van gelijke foort, van gelijke eygenfchap , ende van gelijk weien is
niet het geen daar jegens het verlijkt werd, dat daar geen het minfteon-
derfcheid in en is , foo dat defelve metter daad de fchuld kan vernietigen.
l.x.l./^.Cod, de compenfat. ende fidks niet alleen in alle deelen van het
geding, l, 8. ff. eod. maar ook naar het gewijfde in de wtwinninge mag te-
gengefteit werden. /. 2. Cod. de Compenfat, Sie Grot. Inleyd. Ub. 5.
cap. 40. Andr. Gail. lib, 2. obferv, 17. Maar reconventie heeft ook plaats
in faken die ongelijk zijn, en daar van foo dadelijk niet en kan blijken , dat
daar in compenfatie foude kunnen plaatis hebben , maar daar toe een vonnis
vereyfl: werX

Soo nogtans dat de reconventie aangaande de manier van regts-vordering
van gelijke foort fy, op dat die met de aangeleide faak fijn voortgang kan

jlaats eiikan hebben om een verfogte previfte vm nampti/fement, dat is,
land-vullinge te iluyten , ten fy de reconventie mede van foodanig regt fy,
dat daar wt gelijke provifte van namptilfement ofte handviillinge kan wer-
den geeyft. arg. l. 3. Cod. de compenfat.

Om defelve reden heeft ook reconventie geen plaats in caspojfeffoir, en-
de in faken daarin om het befit-regt by voorafwijfing werd gepleitvoerd:
om dat daar in by kort regt ende voorafvtijfing werd gevorderd, het welk
door geen andre gemene faken raag werden opgehouden. Sulks het felve
werd aangemerkt by Damhoud, prax. civ, cap. 141. nfim, 9.11. ende x6.
ten zy dat den Gedaagde aan fijn fijde mede gelijk regt in brengt, dat men
nomt het interdiB redoahleren, het welk by na een ende 't felve is met re-
conventie. Sie Willem de Groot Inleyd. tot de Hollandfe TraÜ. lib, i.
cap. 5>. ntm. 2$. Papegay pag. 116.

5 Tot het doen van reconventie en is naar ohfe ftijl geen byfondre dagin-
ge van nooden, maar mag métter daad tegen geworpen werden. Sie de Pa-
pegay pag, 28. Het welk by de fommige anders verftaan werd. Sie Dam-
houd. d. cap. 141. in't begin, Joan. Faber. adamh. & confequenter, Cod,
de fentent, & interlocut.

6 De manier van doen in het voldingen van een faak van reconventie is diif-
danig, dat den Aanlegger van fijnen eys gediend hebbende, den Gedaagde
medediend van fijnen eys van reconventie ^ ende te gelijk antwoord op de
eerfte faak, met dufdanig ophef: doende reconventie concladeert, &c. ende
antwoordende in conventie concludeert.&c. Waar op by den eerften Aanleg-
ger benevens fijn replij<] mede moet werden geantwoord,of is den Gedaag-
den ongehouden yet te feggen op fijnen eeriten eys, die ondertuifen moet
ftii ttaan, tot dat mede op den eys van reconventie is geantwoord, het welk
gedaan zijnde beyde de faken, over ende weder over, te gelijk werden^vol-
tiongen, ende houd denEyilerin £-o»t/f»fi> inde reconventie het laatfte
woord. Sulks ook in het wijfen van het vonnis beyde faken onderfcheident.
lijk werden wtgefprooken, Doende regt eerjl in conventie condemneren, &c,
ende in reconventie, &c.

Sie verder van defe faak Dimhowd, prax. civ, cap, 141. Merul. praEl·,
civ.lih,^.tit.^.s· WimTikr.prax.lil!. I, tit.ii.psrtot, Diirandi Specii-
lum tit. de reconventione.

DEn Gedaagde gereet komende om ten principalen op des Eiflers ver- i
foiik te antwoorden , krijgt de Regts-pleging eerft fijn wefentJijk be-
gin, met het voldingen, ende concluderen in defaak. rem racamhum
beri. argj.mic.f^od, de litiscontefiat. Gail. lib.i. obf. 74. Beftaandein den
eys ende Re^lijq van den Aanlegger, ende by de antwoordende Duplijq van
de Gedaagde, anders litisconflatie, naar het welke de conchfien ende Ding-
talen, niet als met toeftaan van de Dings-luyden mogen werden veranderd.
Hartm. Pift, ny^ qm^.zi. Sie voorts Joann. ^ Sande Hh.i. tic. 4.
ciefin.i. Het welk by herftellinge ende Ke lief wan het begane misilag ofte
verfuim by Requsfls civyl, dat is , verfoiik-fchrivt aan de Hoge Overheid,
of ook wel by "Kequefl in judicia, dat is, verfoiik aan den fel ven Reg ter voor
de faak hawed, als het vcrfuimllein is, moet werden verfogd. Het

welk verfogt ende verkregen zijnde, de parthje regt geevt, immers op
foodanige conditie werd toegeftaan, dat hy van gelijke doe, foo hy wil. De
(^oncluften van eys fijn velerhande, dog kunnen meeft toe de volgende voor-
beelden werden gebragt.

2 In raaw ^üie, dat is, ter eeriler aanleg, foo de faak is om betalinge te
hebben van feekre fomme, werd den eys aldus ingefteld j Dat den Gedaag-
de fal werden gecondemneert aan den Etjfer te betalen de fomme van, &c. bre-
der in het Adandamentgeroert, met de koften. Maar in de Steden ende ten
plattenLande daar geen ichriftelijke veriouken van daginge van noden zijn,
werd de faak aldus ingefteld. als gemagtigd van B, Eijfer tegens C Ge-
daagde ) om betalinge te hebben van de fomme van, &c. fpmytende ter fake
van , &c. concludeert tot condemnatie van dien met de koflen ofte tot an-

5 deren, &c. Ift dat van de fchuld blijkt by foodanig infnumem daar VYtpro-
'vifte ofte voor afwijfing kan werden vaft gemaakt, is men gewoon daar by
te doen : ende by provifte tot namptilfement. of foo van de fchuld blijkt by de
eigen hand van den Gedaagde , werd aldus geconcludeert ende gedongen :
Tot kennen ofte onkennen van de obligatie , wijders tot condemnatie met de kjo-
fien, ende bj provifie tot namptiffement. Ende indien het is een Ervgenaam

4 van de geene die de obligatie heeft geteikent, concludeert men tot kennen
ofte ontkennen, ten minfhn bonam fidem agnofcendo , 'ofte dat hy kenne ofte
ontkenne de effeüen van de obligatie, ende den gevolge van dien. Sie Joann,
Sand. lib. i. tit. 8. defin, i. in fin. Segge met de koflen'] om dat die niet en
werden toegewefen daar die niet verfogt en fijn. Ende is te verftaan van ge-
regtelijke koften. Anders indien eenige fchade ofte hinder by de faak is ge-
leden, ofteby vvan-voldoeninge te lijden ftaat, moetmen daarby doen,:
met de koften, fchaden ende intereffe airede gehad, ofte nog te lijden, def-
gelijken indien wel de hooft-fomme was geeyftj fonder van de Interelle ge-
wag temaken, fouden defelve niet mede toegewefen werden , alhoewel dat
den Regter iiyt de volgende falutaire claufule 'tfelve welfoude mogen by
doen. om dat 't felve voorgeen onbedagtelijk verfuym en werd gehouden.
arg. l. 42. ff, deRejadicdt.jmii. ê.^z.infltt. de aélionib. ofte tot anderen]
is de falutaire clanjnle uyt kragt van dewelke den Regter de magt heeft om
by te doen het geen tot de faak behoort, ende in den eys niet en is uyt ge-
drukt. daar van de prailijq te fien is by Andr. Gail lib. i. obf. Ói.num. 11.
ende Damhoud. ρμλγ. civil, lo^, Merul. prax. Ub.^, //>,37. cap.z.
mm. II.

^ Indien voor de fchuld eenig onroerend goed verbonden is, of dat daar
voor eenig goed in ^rrefi ende bewaarder hand genomen is, werd Haar by

gevougd, fiiiii voorts het Hypotheeq in de Rente-Briev vervatet , of anders
het geanefieerdf goed verklaard fai werden daar is oor verbonden eude execu-
tabel,

In faken van rei vindicatie, dat is, om te hebben den eigendom van 6
eeniggoed, het welk by een ander teonregt werdbefeten, werd by den
Aanlegger aldus ^ecflSc/Wieri: Dat den gedaagde gecondemneert[al vperden
Afftand te doei},ende fijne handen te trekken van,&c. ende den Eipr daar me-
de te laten bewerden als ftjn vry eigengoed.Ende ook^aan den Eijfer wederom te
geven alle de vr^gten ende profijten, die hy Gedaagde daar van genoten heeft^
ofte foude hebben kunnen genieten, gednyrende fijn ondeugdelijke pojfeffté tot
de effeUfiele (dat is, dadelijkeafftand) toe, makkende eis van koflen, (chadeti
ende interejfe,

Ende foo daar eenige provifte, dat is, voor afwijfinge het fy om te ver-
krijgen , om te behouden, ofte wederom te krijgen het befit datmen ge-
had heeft 3 by complainte, maintenue > ofte fpolie, werd aldus gecon-
cludeert:

In Complainde'.D^i fententievan den Rove het exploiSl vanden Com- i
miffaris in de faak^geordonneert te doen,alsgoed ende defigdelijk^geapprobeert%
geratificeert ende z/erklaart faL werden Stad te houden , ende dienvolgende de
Jmpetrant gemainteneert ige^ijvt ende geflerkj fal werden in fijn deugdelijke
pojfejfie vel q(iafi,ende den gedaagde gecondemneert rverde, alle hinder-fmbel^
'ende letfel ter contrarie gedaan^ kofieloos ende fchadeloos af te doen, met inter-
diêiie van gelijk? ^^er te doen, ende dat voorts den Impetrantgeadjudiceert
fal werden de recreantie onder cautie, &c,

In Maintenue : Dat d'Impetrant by fententie van den Have fal werden S
geflijvt ende geflerkj in fijn deftgdelijke pojfeffievel qnafi, ende voort als in
complainBe.

In faken van Spolie aldus: dat de Gedaagdegecondemneeert fal werden den
Impetrant tereflitueren ende reïntegreren de pojfejfie van, &c. met al 'tgeen
datter op ofte in was ten tijde den Gedaagde den Impetrant daar af fpolieerde,
'ftitfgadsrs allefchaden ende Interejfen by den Impetrant ter fake van dien ge-
had ofte. neleden, fulks hj die onder eede fal begrootent ende dat by provifie den
Impetrant in de pojjeffie van de felve goederen fal werden gereftitueert,

In faken van Arreft op goeden : tot decretatie van het gedaan arrefl, ende ^
dat den Gedaagde fal werden gecondemneert, aan den Eiffer ofte Impe-
trant, &c. ende de gearrefleerde goederen verklaart fnllenwerden daar voor

verbonden ende exeemakd te iijiJ^
In faken daar in Ca^ yanniewigheid;, by Ténml ende verbod werd iö

geprocedeeit, tot obedientis ends reparatie van attentaten posnaal, foo daar
yets tegens is gedaan , ende concladeert voorts by de Middelen, &c. Dat
de beveelen TmnaaL als wei ende te regt gedam Stad honds η ende volko·^
mm effeSl forteren fullen 1 ende dat dienvolgende den Gedaagde gecondem-
neert fai werden (tjn handen te honden van , &c. ende fijne begonfle Timmera-
gie te demolieren ende af te breeken^ ende de faak^ te fielien in foodani-
gen ftaat als diè was vpor date van de felve Timmeragie, ende te be-
talen alle de koflen^ fchaden end,e interejfe by den Impetrant daar door
gehad ende geleden tot taxatie van defen Hove, &c. Daar toe werd
gemeenlijk feekren korten dag geftelt ·> dewelke indien te lang geno-
men is , by den Gedaagde mag werden verkort by verfouk van man-
dament νΆΠ Anticipatie. Ende indien tegens het verleende poenaal on-
dertuifen yets is gedaan, werd mede geconcludeert, dat den Gedaag-
de fdl werden gecondemneert 'tfelve ante omnia, als een attentaat te re·
jUtueren.

II In faken van Ervenis ende Boedel-fcheidinge: Dat den Gedaagde fal
werden gecondemneert aan den Impetrant te leveren behoorlijken flaat ende
Inventaris, met eedegeflerkt van den agtergelatengoeden, van A, ende hem
daar wt te laten volgen, &c, met de vr^gten , Baten ende Interejfe van dien·,
federt het overlijden van defüve A, af tot de effeBnele voldoeninge toe.

I ζ Ende foo wanneer yemand wt kragt van een wtertte wil, of ander be-
fcheid daar van fonder moeyte kan blijken , tot een Ervenis be-
vougd is procedeert men mede pojfe^orie, voor den Hoogen Raad by
Mamtenne, ende imn^ijfie in de po(fe£}e van de goederen , dat den Im-
petrant fal werden gefdjvt ende geflerkt, ende. tft noodgeimmitteert in
de pojfeffie vel quafi, van, &c. ende den Gedaagde gecondemneert wer-
de aile hinder ,turbel ende letfel ter contrarie af te doen , met InterdiBie
van gelijke meer te doen, voorts dat hj f tl kennen ofte ontkennen te r'goeder
troiiwende tefiamentaire dijfoftie van C, ende den Impetrantbyprovifiefal
toegewef m werden de recreantie.

13 Soo ook op gelijke wijie in de Steden daar by inleidinge in het Sterf-huis
geprocedeert werd, voor de geene die de inleidinge verfoukt, matatis mU'
tandis werd geconcladeert ende Geding-taald.

In ΑίΙί,ί van koop : Dat de Gedaagde fal kennen ofte ontkennen de Koop-
cedtille, ende voorts tot condemnatie ende by provife tot namptijfement van de
Koop-penningen daar by beloovt.

ί ^ Om levering van Koopmanfchap ; Tot kennen ofte ontkennen de Brie^^'^
öfts Contraa v^n Koop, ende voorts dat den gedaagde fal werden gecon-

demneert den Eijferte leveren de, &c.. endete betalen de koPen> fchaden en-
de intereffe door de Wanlevering geleden ofte nog te lijden , makkende ejs van
kpflen, Φό.

In faken vanNaailing, Dat den Ei/fer verklaard fal vaerdente wefen na-J^
der gemaag-taald aan den Ferkooper dan den Kooper, ende dienvolgende
geregtigdtot de Naaftwg van alle [oodanige landen·) &c. ende al het geen
onaer die Koop eemgfints begrepen is, ende dienvolgende den (gedaagde fal
werden gecondemneert fijne humden te treken "^^an alle't[eive , endeden
Eijfer 't fclve te laten volgen met de Frugten^ Baten ende profijten, daar van
fiedert doen van de Naapinggekomen, mits dat den Eififer te vreden is hem in
alles te gedragen naardeVoorveaarden van de Koop , ende het innehouden
van dien te agtervolgen, ende den Gedaagde daar van te ontlaflen, ende daar-
en-b<iven aan den Gedaagde promptelijk_te vergoeden j al het geen hj ter fiaak^
van de voorficbreve Koop mogt hebbengedebomfeert οfi tekfifl geleid, mitfi"
gaders hem te betalen dnbbeld Rantfoen ende Wijnkoop > endegeneralijk^al te
doen dat hj naar Regien ofte Qofltijme van naafiing gehouden ende fchnldig is
te doen, makende, &Ct

In faken van Gaar and: Eerft tot kennen ofte ontkennen 3 &c. ende dat den ι<ί
Gedangde fal werden geeondemweert den Impetrant te guaranderen, ende
liofieleos ende fckadeloos te hoptden van denproce^e eys ende conclufie by yl,
ter fakj van, ep hem gedaan ende genomen, ende hem behoorlijk^ fal caveren,
dat hy de Goederen ende Landen in den felve contraBe begrepen, ruflelijk^en
vredelijk^f d mogen befitten ende gebruikten , ende voorts defelve te vrjen ende
waren, volgens den innehosiden xan den voorfx.. contra^e, &c.

In faken van Indemnitie , ende ontlaftinge: Dat den Cjedaagdefal wer^
dengec'ondemneert ^ den Impetrant ofte ySahlegger teindemneren , ende kpfle·
loos ende fchadeloos te houden van den ejs ende conclpifie by A. tegens hem ge-
daan ende genomen, <S'c.

In faken van Injttrie ende Latter-fpraak: Dat den Impetrant ofte Aan-
legger verklaart fal voerden by den Gedaagdegeinjurieert te z.ijn,mdc den Ge·
daagde ovcrfulkj gecondemneert defelve injurie eerlijk, ende profijtelijkte be-
teren. Eerlifg^m-its comparerende voorden H<?ve, (ofte anders ter Vierfchare
daar de faak hangd) inde tegenv^oordigheidvan den Impetrant ofte Aanleg·^
ger, ende aldaar in 't bywefen ende aanhoor en van eenjegelijkj Bloots-hooft op
fijn Knyente bidden de fufïitie ende den Impetrant om vergivnis, verklarende
dat alle de,woorden van injmunybi hem Qedaagde op- foodamge-tijden. plaats
gcfproken,onverdagtelykj-met.qnregr^^ ΐ^ψ Wt-gefpr'oken, ende

va» den Impetrmt niet anders en vpeet, ofte vermoet, dan een man ma ee-
ren betaamt. Trofijtelijk,, mits betalende aanbanden van den Impeirant^
aan den Armen, ofte anderfints te verfirek^en daar het hem gelieven fal
een fomme van , &c, te vreden ftjnde met eede te verklaren , dat hj om gelij-
ke 5 ofte meerder fomme ,fodanige injurie niet en foude willen lijden ; maken
de ejs van kpflen. ■

ip In welke faken ten Hove den Fifcus hem felven voegende conchideen tot
arbitrale correilte van den Hove : Het welk ook in de Steden mag werden
gevolgd, hlixmt, praxtpart, e.jtidic, deinquift, n»m. 59, & feqq. ΒοίΓ.
prax, criminal. ti\ y. Maar in Rijnland en ftaat daar toe geen hooger Boe-
te als van tien gulden, Keuren aldaar art, 14. Sie mede Andi'. Gail. lib. i.
obferv.6^.ende

20 Waar naaft aan komt de faak om ABiegeinflitmen te hebben op peine
van ftiifwijgen, ex lege dijfamari. 5. Cod, de inge». manumtf. & l. 6, Cod,
de remif, pignor, indefer vougen: Dat den Gedaagdegecondemneertfal
werden binnen de tijd van fei weeken fijne aBie ende qtierelen , die hj op of ten
lafien van den Impetrant eenigfints vermeindte hebben, voorden Hove te in-
tenteren ende aan te leggen , op peine dat by gebreeke van dien, ende denfelve
tijd overfireekenz.ijnde , hem ter fakj van dien opgeleid fal werden een eeu-
wigftiifvpijgen ende filentikm. makende y &c. In welken geval men ook
negatorie kan concluderen : Dat den Gedaagde fal verkjaart voerden geen regt
nog atlie ter fake van fodamg voorgeven ten lafien van den Impetrant ofte
Aanlegger te hebben.

2,1 In criminele faken daar yemand befchuldigd werd, van yets daar jegens
hy hem wil fuyveren, mag hy hypr&ventie, dat is, voor dat hy ergens in
Regten is geroupen, fig felven voor den Hove m· purge Hellen aldus : Dat
hy verklaart fal werden pnyr fnyver ende innocent van de fepen tegens hem
voorgegeven·, ende dat den Baljuw van Ν, ende allen anderen daar van opge-
leid fal werden een eeuwig flilfwijgen, ende dat by provifie de Impetrant ont-
jagen fal werden van de perfonele comparitie·, onder hand-tafling ende be-
loften van t'allen tijden wederom te compareren, fub pcena confejfi & convi-
ili, endegeadmitteerdte mogen occuperen by Trocureur, &c,

ζ ζ In faken yznpreferentie tuifen verfcheide Schuid-diferen werd aldus ge-
cancludeert: Dat den Ei[fer verklaard fal werden met fijn agterwefen ge-
prafereert te z,ijn, vooralle andere Schnld-eifferenvan Ν. geenbeter regt
hebbende op de ψenningengekomen van de verkpfte,&c, offo hy voor defelvs
niet en mogt werden gepr^fereert, des hy vertrowt van ja, daarop alvorens
regt vstfoukende, dat ten minfien hy Eiffer, met fijn voorfehrevenagterifeefen

met alle andere Schuld-eijferen des 'Boedels, verklaart Jal werden pondponds
gelijk.te moeten concurreren.

Het antwoord van den Gedaagdeen 35 foo velerhande niet, endefae-
ftaat voornamentlijk in exceptie , ofte verfet, contrarie conclufie, dat is,
volle tegenweer, ende pr&fentme j dat is, aanbiedinge, ^

Antwoord van verfet ofte exeeptte, daar by men mag volftaan ofte per- 2 3
fifteren, als is, Renvoj-, litis-pendentie, ofte litis-finitie , daar van hier voor
onderfcheidentlijk is gehandeld, werd aldus gedaan :

In 'Renvoy ofte declinatoire exceptie : daar van hier voor in het XVIIT.
Deel. tot fub ende obreptie, ten fine van niet omvankjlijk.) ende dat de faize
mitfgaders partjen, behoudens de eerwaardigheid van defen Hove, (ofander-
fints van defen Geregte) fulkn werden gerenvoyeert voor den (jeregtevan N.
wefende des Gedaagden s dagelijkfen ende competent en Regter, cum expenfu,

Andei'fints, werd alleen geconcludeen, ten fine van niet omtvankelijk^^'^
ende abfolmie van de infiantie, als dea Eiffer obfterende litis-pendentie, ofte
litis-fmtie voor den Geregte van j O"c. ofte [nbmiffieende wtfpraak^daarop
gevolgd, &c.

Waarop by den Eifler werd geconcludeen, totrejeBie van de gepropo-
neerde exceptie , ende dat den Gedaagde fal werden aecandemneert perempto-
rie te antwoorden, ende daar by ten viiederfij den ί'ψΛάς. geperfifieert, ende
voldongen , werd daar op eer men in de faak voortgaat, regt gedaan ,
endede exceptie ofte aangenomen , endeden Gedaagde van de inflantie,
dat is, van dat aanleg, geabfolveert, ende ontflagen , ofte afgeilagen,
ende den Gedaagde gecondemneert dien onvermindert peremptorie te
antwoorden.

Volle tegenweer, ofte contrarie conclufie werd aldus ingefteld : tot fub 16
ende obreptie ten fine van niet omtvan^elijk^, ende by Ordinedat den Eiffer
fijnen eys en conclufie op ende jegens den Gedaagde genomen fal werden ontfeit,
makende eys van koften, &c,

Ende indien dat by den Eiifer eenige Frovifie is verfogt, moet daar by 27
gedaan werden: f-iftinerende datter geen provi/ie en valt,

Ende werd de faak naar den ftijl van alle Hoven, foo op de provifie, als 28
ten principalen gelijkelijk voort voldongen, by Replijq van den Eifler, ende
Duplijq van den Gedaagde, daar by gemeenlijk werd geperfifteert. Dog in
fommigeSteden ende ten platten Lande, is door onervarentheid van de
Pleit-voerders ingekropen, dat den Eiifer alleen op de provifie blijvt ftaan,
fonder de faak ten principalen voort te voldingen, fpliifende alfoo de Ding-
talen, endedeeeae faakyan de ander, om daar door den Regter gelijk

ais te bedwingen, alleen op de provipe regt te doen, tot groote koften ende
moeylijkheid van de Dings-luiden, dewelke tweemaal over een ende defel-
ve faak moeten pleitvoeren: daar het dikmaals in eens in 't geheel, ende al,
iouden kunnen werden afgedaan , het welk alleen behoord aan de befchei-
denheid van den Regter, de faak ten vollen aangeleid zijnde, teoordee-
len of ende wanneer de faak geheel ende al kan w£rden afgedaan, ende
wanneer niet, ende wanneer by verder onderfouk, de provi(te noodig is,
ofte niet: dewelke alleen in val van noodfaaklijk wtftel, ende nader on-
derfouk van de faak is ingevoert. Soo dat indien de faak alleen in regten
beilaat, gelijk als veeltijds , immers den Gedaagde hem met geen feiten,
daar door de faak kan werden opgehouden, behelpt, den EiiTer , die altoos
gereet moet weien, met geen regt en kan weigeren voort te gaan, immers
daar toe, niet tegenftaande verfogte provifie, kan werden gedwongen,
dat hyalvoorens by den Gedaagde op de prövifie te dupliceren ^ op het
antwoord van den Gedaagde by enkel contrarie conclufie genomen, aan fijn
fijde moet repliceren. Sonderling dewijl datter verfcheide middelen vande
■ργίηαρΛίε faak kunnen zijn, die deprovifien kunnen fluiten ; als onder an-
deren fijn:

251 I. Alle exceptie» van betaÜnge, verlijkinge , ofte compefifatie, nova-
tie , ofte verniewinge , fchuld-fpliflinge ende diergelijke middelen ; die de
faak in 't geheel- fouden weg nemen, in foo verre daar van aanftonds, en-
de fonder nader onderfouk , het fy by een publijq inflïHment, of d'eigen
hand van den Eifler ofte anderfints behoorlijk kan blijken , of dat de faak
in regten beftaat, ende diergelijke. Sie RebufF. ad conflit. reg. traft.de
Smt, Ψϊονίβοη. in pr<tfat. num.iii, in fine. Msxh.Cohï, de procef.
execHtativis part. 4. cap. i. & Jeqq, & cap. 2. num. 23. &

feqq. Imhen. ififht.forenf. lib, τ. C4p. in verb. tradend, Sulks als ge-
tuigd werd by foan. van den Sande dat over al werd onderhouden, lib, i,.
tif.S. defin.$.

II. Heeft geen pro vifie plaats, als de faak beftaat wt een onderhande-
ling , het welk een wederfijds verband in houd, daar wt tegens den een geen
provijie kan werden geèïft, foo lang defelve onderhandeling aan de ander-
iijde onkenc en van valsheyt betigt werd voldaan te zijn; ofte dat partijen,
haar aan beidefijden met een ende het ielve inflrument behelpen. Math.
Coler. deprocejf. execut,.part. 4. cap. 1. num, 92. Andr. Gail. lib. 2·
obf.IJ. num. 11. Sand. dith loco. Tegens pceiiaal en valt excepti^^
maar moet ten principalen werden geantwoord j ora dat poenaal
diïlie fundeert.

III. Indien het hand-fchrift ofte inftrumem ontkend werd,het fy dat de
faak, daar in begrepen, werd ontkend, of de oorfaak van dien op den eed
van den EiiTer werd gefteld, ofdat den Gedaagde aanneemt fijn alibhiht is,
dat hy ten tijde van't pajfeTcn ende verhjden van hét inflTttment ergens
anders is geweeft. /. 14. Cod. de contr. & commit, ftipul, Mornac, ad auth.
fednovo jme.(^od. Si eert.petat. & adl.ii. Cod, de conflit.pecmu Chriitin.
vol. z. decif. 5. num. 9. Sie van defe exceptien ende tegenwerpen die een
^^roi-'ü/i· kunnen ftuyten, breder by Gerard van Waflenaar in fijn prail.ju-
dic. cap. 6. tmm· ij. ende volg, ende Joann. Sand. Itb. i. W, 8, defin, 5.

In Te/Zi^oir, dat is, daar over befit-regtby provifie ende voor afwijfing jo
werd gepleitvoerd , alsby CompiaihÜe·, Mainteme , ofte Spolie , werd
aldus geantwoord:

In CamplainBe, werden geemplopert ende gediend , of van contr ane ^ £
feiten pojfejfoir ende deflruiliven met middelen by gefchrivte, daar by den
Gedaagde gelijke poffejfietnL· deugdelijk befit beweerd , ende onder dien
condndeert, tot niet ontvankelijk, > ende dat hem Gedaagde geaijndiceert fal
mrden de recredentie.

Anders by enkele middelen deflruBijV , daar by den Gedaagde ontkent
hem Impetrant eenige tfdrbe , hinder , ofte belet in fijn befit te hebben ge-
daan. Daar van de manier van doen in 't lange te fien is in de nieuwe Pape-
pay pag. 190. en de volgende.

In Mainteme, werd gemeenlijk het hterdiü 5 by nianier van reconventie $ 2,
geredoubleerd, ende by den Gedaagde geconclndeert aldus : redoublerende
het imerdiSt concludeert dat hy felv by den Hove gernameneert ,gejlijvt, ende
geflerkf fal werden in de pojfepe vel cjtiafi, Ende werd foo wel op de
conventie als reconventie geantwoord, ten fine niet ontvankelijk.ende tot ab-
folpttie van den ejs ende conclufie.

Anders, alleen tot ende obreptie ten fine van niet ontvankelijk., ende
dat den Impetrant fijnen eys ende conclufie, mitfgaders verfogte provifie, fal
werden ontfeid.

Het welk in de Steden daar men in faken van gevallen Erveniifen , 3 ^
by inleydinge in het Sterv-huis pleit-voert, by manier van weder wtlei-
dinge op defelve wijfe gefchied-, daar by den Gedaagde concludeert, dat hy
^er\laart fal werden, wel ende te regt wtleidinge te hebben gedaan, ende dien-
volgende füvgeflijvt ende gefierki te werden in depofjeffie vel qmfi, ^c.

In faken van Spolie, mede ten fine van niet ontvankelijk.·, &c, ende dat- 34
ter geen provifie en valt.

In faken van Arre^ ende ραηααΐ^ mede tot/«έ ende obreptie ten fine van 3 %

niet omvaKk.elijk^,e^de hy ordine tot abfolutie van den ep ende coaclu(te op hem
gedaan ende genome» j ende dat het Αrreft als qualij^ ende te onregt gedaan,
kofieloos endefchadeloosfal werden afgedaan, ende by provifie de bevelen pa-
rtaai gemuteert ende verandert fallen werden in fimpel bevel, &e.

Anders, mede alleen tot fub ende obreptie ten fine van niet ofKtvaU"
keliik, &c.

5 ί In iaken van Injurie werd merendeels reconventie gedaan, ende ge-
concludeert , dat den eys van den Impetrant tegens hem fal werden geretor-
queert, ende hy overfulx in conformité van den füven eys in re gaard van den
Gedaagde fal werden gecondemneert» ende voorts tot niet ontvankelijk^, ende
hj ordine tot abfoliitie van den eys , Ö'c.

Anders werd het feit ontkend, ofte verfchoond, dat de woorden niet en
zijn gefprooken, ani/ffo injmiandi, ofte om den Impetrant ofte EiiTer daar
medeeenigfints verdagt te maken, ende zlkcn geconcludeert ten fine van niet
ontvankelijk^·,

57 In faken van Preferentie werd byyder vande Schuld-eiffers , die tegens
den anderen regt van preferentie vermeinen te hebben, gelijke conclufie ge-
nomen , ende voorts tegens den anderen in volie tegenweer gecondudeert
ten fine van niet ontvankelijk, y

38 In faken daar by geèift werd A£lie geinfiitneert te hebben, ex /. diffa-
mari, mede ten fine van niet ontvankelijk., ende by ordine,. &c.

Anders, den Gedaagde is te weden pjn ΑBie binnen dengefetten tijd te
werk.te leggen, voor des Impetrants competente'Regter, ofte voorden Hove,
t'fijner keure. Ofte,

Ontkennende den Impetrant gediffameertte hebben, verklaart ter fake van
dien niet van meninge te fijn eenige Actie te inflitueren, ende dienvolgende wel
te mogen lijden , dat hem Gedaagde dienaangaande een fiilfmjgen werd opge-
aeleid ,met compenfatie van kofien.

In faken van Pm ge, den Gedaagde concludeert mede ten fine van niet ont-
vankelijk, > ende in cas van ontvankelijkheid, des neen, dat hem pjnen eys ende
conclufie fal werden ontfeid., &c.

Anders, dat den Impetrant ter fake van het begane deltB, in 't mandament
geroerd, geflraftfal w-erden crimineli]k.of civilij^, &c. Ofte,

Dat hy byprovifiefal gaan in befioten hegtenis, om daar na tn de faak,
procedeert te werden alfmen bevinden fal te behoor en , drc.

Anders, alleen ten,fine van niet ontvankelijk. > ende confenteert in de onffl^'
gingevande perfonele comparitie, mits pellende samie, oi refereert hem
dien Aangaande tot difeut ie van den Hove,

Indien den Gedaagde niet in 't geheel töt tegenweer, ofte volle ontfeg. 40
ging van het geëiile wil pleit-voeren , maar vooreen gedeelte den eys töe-
itaat, of yets anders in plaats wil aanbieden, daar byl^y irreind te mogen
volftaan , werd aldus geconchdeert; Doende prafentarie httvreden, ύύ.
fuflinerende daar mede te mogen volftam, ende bj refnjs van dien cmdudeen
ten fine van niet omvafikehj^, ende by ordine , &c.

Daar tégens wederom by den Eiffer gemeenlijk werd geandwoord, tot
weigering ende afilag van dien aldus : afflamde de prtifentatie als eaptitas
ende infou^fant, perfifleert voor repUjq, ofte anderfints werd de prx-
fentatie aangenomen, ende werd daar op verfogt corJemmtis met de
koften.

In defer vougen zijndegeê'ifl: ende geantwoord, foo by de antwoord
eenige aanbiedinge, ofte yets anders ais enkele tegenweer by den Ge-
daagde werd ingebragt, werd daar jegens by den Éiilèr fijn eys hervat,
ende daar tegens geleid fulks hem goed dunkt , of anders geperfi(t€ert
ende gebleven by het Ding-taal ende middelen van cys, datmen noint
repliceren. Waar tegens den Gedaagde, foo daar by yets nieuvvs werd in-
gebragt, fijn duplijq, datiSjtweedeantwoord mag inbrengen , of anders
perfifieren ende blij ven by fijn voorgaande antwoord. Verdere Ding-talen
en werden by ons niet toegelaten, maar werd de faak daar mede voor
voldongen gehouden, ende werd daar op wiifeling van ftukken over ende
weder over gedaan, ende in de Steden ende ten platten Lande, wérd daar 42
gemeenlijk by gedaan, dat zyover ende weder over employeren, dat is,
behouding-tuyg doen, van reprochien ende falvatien, dat is , weer ende
tegenweer van "^egten, in Regten cond/tderen , dat is, voldiencn ende
Vonnis verfouken.

Daar op de faak dan voort mondeling werd bepleit, ofte befchre- 4j
ven, indien dat defelvein Regten beftaat, by memorien ende advertijfe-
mente» van Regten·, met byvoeginge van alfulke Brieven ende Μ mimen-
ten i als de Dings-luiden meinen tot haar regt noodig te zijn : Waar
vanonder Inventaris gediend zijnde , toegelaten werd elkx van parthyen
te nemen Copje van fijn weder-partye memorien, ende ftukken by de
felve ingediend 5 om daar op te fchrijven by ^dditien indien het hun ge-
lievt, ende werd alfoo mede in Regten geconcludeert, dat is, hetgantfe
proces ofte geding voldiend, ende by goeden Inventaris in de (jri^e
over gebragt, ende fententie verfogt. Sie Merul. <^j.perm.

fchreven, hy eyh antwoord, repltjcj ende dttplijq, inet by voeginge van alfulke
^ύίΐεη ende munimenten als tot beweringe van de fake diend. Sie de Or-
donnantie op 't ftuk van de Juftitie in de Steden ende ten platten Lande,
m. 15. ende 't gene daar op in 't lange by niy is aangetekent.

Waarnaar partyen elksnogeenige motiven ende advertijfementenvan
Regten mogen over te leggen, fulks ende alfoo veel het hein gelievt, fon-
dervande fel ve aan partyen yets te openen, niaargeene feiten. Merul.
prax. civ. lib.^. tit. cap. ηκηι.<). &ibl· '^D O.alleiat. MeinflKg.
cm, 3. oi/. 17.

Den geineenen trein van regts-vordering van de faken, fooin Regten>
als in feiten beftaande, is dufdanig :

Eerftelijk, dat in een geding, daar partyen gewefen werden by memo-^
rien, ten dage dienende , eys werd gedaan > ende den Gedaagde verleend
dag om daar jegens te antwoorden.

Den dag omgekonien zijnde , werd geantwoord , ende naar datter
aerepliceert oigedupliceert is, werden partyen gelaft te fchrijven by me-
marien ende advertifiementen van Regten , ende daar by te voiigen alfulke
Brieven als fy meenentot haarregtete dienen ende, te behooren, ende
daar van te dienen in de griffie van den Hove van veertien dagen tot
veertien dagen.

Welken volgende alsdan gediend werd van memorien , mitfgaders van
alfulke mmimenten , als elks by fijnen Inventaris opgeevt.

Ende als d'een of d'ander vanpartysn, Gedaagde ofte Iwpetrant, van fij-
ne memorien heeft gediend, ende den ander in gebreke blij vt, werd jegens
hem verleend verftek, welk veriiek gemeenlijk een maand loopt, tenzy
party en verfchenenzijn ge weeft voor een Comnsifaris van den Hove, ende
het verbaal ende overgivte anders mede brengt.

Als partyen verders in gebreke blijven , doetmen haar aanfeggen om als
nog binnen feekren tijd van hare memorien te dienen, ofte onder Commif-
faris te leveren.

Ende alfdannog in gebreke blijvende, foo geeftmcn requifl over aan
den Hove, dat partjen gelaft werde, binnen feekren tijd haar fak te leveren:
waar op den fel ven nog in gebreke blijvende, werd het felve aanfeggen en-
de bevel op den Inventaris gefteld, ende vervolgen partyen daarop fen-,
tsntie.

Alsby ^artyen is gediend van memorien, mag elk van partyen netr\cn
Copjen wt de griffie, van fijn weder-partyen memorien ende ingediende
Hukken, ende fehrijven daar op by AUiUm·» indient hem foo gelievt,

jBaar daar en werd geen termijn toegegeven, nogRegtdagof gehouden,
ende foo haaft de memorien in de fak zijn, foo is de faak in ftaat van wij Ten,
ende mogen partyen fententis vervolgen. SieMenil, prax. civii. lib.^,
tit. 57. eap, I. mm. 3> 5.

In faken daar party en gelaft zijn te maken van hare Ding-tal en,
ende te dienen fonder enquefie, dat is, nader onderfouk te doen, werd me-
de eys gedaan , zijnde den Verweerder dag gegeven om te antwoorden te
agt of veertien dagen.

Indien het in den Hoogen Raad is, werd tegen den Verweerder verleend
'abfentie^ endeverftekj als ook voor den Raad van Brabant; maar voor het
Hof van Holland, werden de felve termijnen geenfints toegelaten, ende als
de faak wederom wtkomt, foo moet den Verweerder antwoorden, ten wa-
re by merkelijke redenen tot wtftel hadde.

Ende alsdan foo antwoord den Gedaagde by monde of by gefchrivte,
ende foo hy 't felve by gefchrivte doet, moet hy fijn Conclttfie dacelijk le-
veren ten buffet, of anders wilden Griffier geen Notulen teikenen, ende
werd den Eiiferalfdan verleent dag om daar jegens te repliceren, foo by
des begeert.

Ten dage dienende, repliceert den EiiTer , ende werd den Verweer-
der dag gegeven om te dtipUceren, ende foo den Eilfer fijne replijqm
doet by gefchrivte , moet hy defelve mede datelijk overleveren , als
vooren.

Ten dage wederom dienende, dupliceert den Verweerder, ende werden
partyen gelaft, te maken ende dienen.

Dog naar ftijl van den Hove werd dagelijks na dat by den Eiiler is
eys gedaan, den Verweerder verleent dag om daar jegens te/eggen, en-
de ten dage van de antwoord werd de fake by monde op de Rolle vol-
dongen , ende werd alfdan gelaft ^Sren te maken ende te dienen als
voren : welk difpofitijv , ende faaks-aanleg altijds genomen werd , als
de faak in feiten beftaat, ende dat niet van noode is produElie te doen,
dat is, getuigen te hooren, ende werd alfdan by partyen gefchreven , by
eys, antwoord, repii]q ende duplijq, van veertien dagen te veertien da-
gen , ende van de felve mette ftukken ende munimenten daar toe die-
nende gediend, 'twelk genomd werd ^Ben maken, endeSenen: Dog
werd aïtemets vpel by fententie interlocutoir , dat is, tuflenfpraak, van
den Hove d'een of d'ander partje, ofte alle beyde belaft produBte te doen '
op de feiten in de Schriftuyren vermeit , datmen noemt ToinBen van
Officie te openen,

Endealsby pmjm ten wederfijden van aBm eademmimttim is ge-
diend, is de faak alsdan mede in ftaM van wijfen.

maken ^ads, produBie doen ï is als purtym gehoort ziende, be-
vonden werden in contrarie bewijs, endevan node is daar op prodaBie»
dat is», verhoor van Getuigen gedaan te werden, in, welken geval bet
tioi dekhe appoiaBeert in feiten contrarie χ ofte jiile maken , ende pro-
duBietedoen,

Endeword de fake alsdan medebefchreven byeys , antwoord, replijq
cnde »'t welk gedaan zijnde, word alsdan op het feit of feiten daar

ÏHue begrepen prodtiBie geéam·, ende Getuigen gehoord, volgens d'hfirti··
itie , art. 59.

Welke produSlie gedaan moet worden binnen tien weeken j, indien't
over water is, ende binnen agt weeken, indien't binnen'5 Lands is, dog
werd ligtelijk den relvea tijd verlengd.

Den tijd omgekomen, ende Getuigen ten wederfijden gehoord zijnde»
doen beide de partym afftand van verder, ende nemen dag om de
Getuigen te reproe heren ende faLveren» ende van alifes gediend zijnde ,
werd mede in regten geconcludeert» endevaldde faak inftaat van wijfen.
SieNferuI. prax. cimLlib.^/^ tó. 58» 59, ($,a. Welke manier van

doen in de Steden endie ten platten Latvie mede werd agtervolgd, in fa-
ken daar het vannooden js, ée fornmliefen endeinftellingen van Memch
rien, Additien, Sys, Antwoord, Replijq, Duplyq, ftaan in de niewe
Papegay. 6rsv cn de voegende.

De iaafcvoldongen fijnde, foo diein feyten beftaat, moet by den eyflèr
bewefen vverdeniofwerd by gebrek van dien den gedasgde vry gefpi-Q.
keoi die in geeii bewijs van fijn ntgmve· ofte ontkennen,:gehouden is., /. a-,

/.4. Cod. de edendo. Of ten waar dat hy niet enkelijk ontkende, maar by fijn
ontkentenis foodanige omftandigheyt vougde daar de waarhey t van fijn ont-
kentenis op bcEuik > ende het bewijs, van- den eyffer mede foude komen te
vervallen, gelijk of hy tegens een of ander bewijs,.ontkende.dit

of dat gedaan te hebben, om dat hy op die tijd op een ander ge weeft was,dat
men noemt fijn alibi bewijien. /.14. (^&d. de contrek, & eommitttiflipHlat.

Het bewijs ende bli jk van de waarheid van faken die in fdtsn., dat is,, in i
doen beftaan, werd beweerd by gefehrivteivofte döor geUiigen. Gefehriv-
teri z-ijn openbare-, ofte enkele onder de hand gefckeven.

2, Openbare gefchrivten zijn, die wettelijk, bet zy door het Geregt van de
plaats, door Zegel ende Brieven, ofte door een gewettigde Schrijver , be-
nevens de onderteikening van twee Getuigen, xijn bekragtigd , dewelke
ten vollen bewijfen. /. 2. C. de Edend. 1.10. & C. deprob. Nov. 6.

3 Maar gefchrivten onder de hand en hebben geen geloov, als tegens den
Schrijver felv. /. 3. Ced.de diverf. refcript.l. z.jf, defid, Infirdmm. l. 5.
6. 7. Cod. de probat. Nov. 48. cap^ i. 2.

4 In de wterite willen wierden eertijds feven, in andre openbare gefchriv-
ten vijf, ende in de gefchrivten onder de hand drie Getuigen tot bewijs ver-
eiil, ende wierden de openbare gefchrivten, op dat die te kragtiger geloov
fouden hebben , merendeels voor het Geregt onder het zegel van de plaats
verleden. Dog huidenfdaags is een Notaris met twee Getuigen, Mans
boven de veertien Jaren, ende Luiden van eere genoug, om allerley tnflrit-
menten ende tuygfchriften, hoedaiiig die mogen zijn te bekragtigen. arg.
l. 11. ff. de Tefnb. l. 6. Cod. de re fnAic. Novell. 73. eap. 2. OD.

5 Defe is een perfoon , van de Land-overheid naar voorgaande onderfouk
van 't Hof O ver fijn bequaamheid, op de Nominatie, dat is, vooritelling,
van de Steden, ofte Geregten , daar hy foukt het felve ampt te bedienen,
aangenomen ende gemagtigd. Sic het Ρlacaat van den zo. Maart
buyten vi^elke plaats hy 't felve niet en mag bedienen, op ftraf, ende boete,
dog het geene hy des niet tegenftaande buyten die plaats quam te verlyden,
is daar om van geen onwaarde, arg, 1.1. Qod, de Teftam. & l. 3. de offi-
cia Ρ ratorum. Coren. obferv.

Op dat fy haar Ampt wel ende bequaamlijk bedienen, moeten een goed
Regifler ende Prothocol houden van aile de Infiïfimetiten, a£len, ende hande-
lingen dewelke voor haar werden verleden , en het bewerp, by de Verly-
ders haar ende de Getuigen getekent, naarftelijk bewaaren ende gade flaan,
op dat fy daar af t'allen tijden aan Luiden, des van node hebbende, behoor-
lijke affchrivten ende Cop^e mogen wtgeven. Plac, van den 4. Oξlel·.
1540. 9.

In 't inftellen van hare hflrumenten moeten fy wel letten , dat fy bene-
vens den goeden fin van dien, daarenboven ilellen de namen, bedieningen,
hanteringe ende woonplaat fen van den Luiden , die 't aangaat, dat deièlve
haar, of ten minften de Getuige bekent zijn, ende daarenboven het jaar,
maand , dag ende uyr wanneer het verly gefchiet daar in wtdrukken, ende
dat fy het bewerp by de Verlyders ende Getuigen doen onderteeknen. Sie
het Flac.Viinden 4.050^.1540.

inengeloov hebben, ftaat onderfcheidentlijkte oordeelen. Daar van daC
foinmige willen , dat de eerfte ende eigen ondergetekende gefchrivten fel ν
des nood moeten voortgebragt werden, arg. /. "y.l. uit. (^od. de Edendo.
Dog is het felve te verftaan van gefchrivten by de eigen Ondertekening van
de Schudpligtigen bekragtigd, dewelke felvs in wefen moeten voort-ge-
bragt werden, om van der felver ondertekening te oordeelen, foo daar ge-
fchil om is, of defelve by den Schuldenaar werden gelogent. Tot welken
einde de Notarijfen gehouden zijn de eeriie ende eigen geteikende ge-
fchrivten te bewaren, ende die op het verfouk > van des van node heb-
bende, tot allen tijden te voorfchijnte brengen, daar op in veele Steden
pede ordre geftek is , dat by het overlijden vaneen der felver, dege-
"chrivten voor hem gemaakt, aan een ander l^otans y ende foo voorc
van den een tot den ander om altoosin wefen te blijven werden overge-
bragt. arg. Lalt. C.de rejudic. & jadic, Sie de Keuren der Stad

Maar van andre gefchrivten , apudaÜa, dat is, voor't Geregt, met 7
zegel ofte ondertekening van 't Geregt, of hare gewettigden Schrijver felv
beveiligd, dewijl der felver getuig-fchrivten ook fonder onderteke-
ning van den Schuld-pligtigcn, vo gens onfe manieren , genoug zijn,
werd het eerfte affchrivt voor volkomen gehouden, arg, /. 11, ^o^.
pot. mpign.

Soo, dat ook verder enkle afifchritven van fodanige eerile wtgivt-brie- g
ven, diemen om haar oudheid ende vergankelijkheids wille, naar opentlij-
ke vertoog , apudaiia, dat is, voor 't geregt, tot verfekeringe laat affchrij-
ven, (dat men nomt een -vidimus) foo de eerfte door ouderdom vergaat,
vermift J ofverlooren werden, volkomen geloov gegeven werd.

Wijders, dat ook enkle leggers, ende oude dagbouken van Kerken,
Godshuifen, Gemeenten, ende andre Vergaderingen geloov hebben, en-
de daar op regt gedaan werd, in het geen fy daar wt bewijfen van ouds,en-
de boven geheugen, alfoo te hebben ontfangen , ai is 't dat de brieven ende
eerfte gefchrivten daar toe behorende, niet en zijn te vinden, ar^. l. 10. ff,
de teflib. l. 29. §.fed ne dliqHit. (^cd, de tefiam. Sie Berlich, praB. ConcluJ,
p*n.\. (^onclHf.

Buiten dien werd by een enkel handfchrivt van mijnen Schuldenaar, al-
waar 't dat het nog foo grooten fchuH begreep , indien hy maar fijn Hand-
tekening niet en kan ontkennen, mijn fchuld voor deugdelijk ende genoug
bewefen gehouden. Sie Gudelin. de jure mvijf. Ub.^,cap.ll, w fin.
Chriftin, volam, ^^decif. 5. mm, 8.

1 I Soo werden ook de bouken van Koopluiden, van faken daar van de
handelinge ende leverbge van het goed bekend werd, mct^oed ondar-
febeid van perfoonen, faken , jaar, maand, en dag gehouden, in bet ver-
der voikonien geloov gegeven , foo die met ecdegeiterkt, of met de dood
van den Schrijver werd beveiligd. Sie Joann. de Pajferib. d« privat. Scrip-
tara, lib. 4. cap. 21. d^ Ié. mtrcst. mm. 11. 82. Mafcard. de frebat.

& Cencluf, 977. mm. 33. Chviftin. vel.^, decif.z'^.
mm, I. Andr. Gail. hk 2. übf zo. npm. 8. Conf. ende Advijf. f&rt. i.
^ob/. 104. 315..

ï a Sulks ook gefwooren Makelaars in haar aantekeningen, over den handel
tuffen den Koopluiden , volkomen gdoov hebben, prexeuetiCm

fart.^.qitifl. liberprex.a» credat. Joann. de Paffer.deprivat. fcriptjih.^,
ca^. de lik proxsnet. mm, 10, Conf. ende Advijf, het i. Deel. ζοη{. 248.

ï 3 Op veeJe pkatfcn werd ook ondei-houden, dat alle nering, doende per-
fonen die haar waren ten flete leveren haar Kervftokken met Eede mogen
beveftigen, inits daar op gefchreven fy den naam van den Schuldenaar, en-
de de verklaring wat ende hoe veel elke Kerf doet, gelijk ook alle Vette-
wariers, Tappers, Bakkers, Bouw-luidcn ende andre, nopende het geen
fy van hare wtleveringe aan de poft van de Deur ofte Wand fchrijven, tot
feekre kleine fom geloov hebben, ende het felve gefchrivt twee Schepenen
vertoond zijnde, met eede mogen beveftigen. Sie Keuren vm Leiden
m, ipr. van Oudewater <ïrf. 145.

14 By Getuigen werdbewefen het gene by verklaring, van twee of meer
geloovwaardïge Getuigen, van haar feekre kennis ende wetenfchap , in de
voorvallende iaak kan blijken.

15 Eerloofe ende Meinedige Luiden en hebben geen geloof in Regten,
l. 3, 5./. 15.18^/. ir.ff.deTefiib, Daaronder ook de geene die van
dat fy om getuigenis der waarheid te geven, haar om geld hebben laten om-
kopen , overtuigd zijn. dJ. 5. 5.#. eod.

16 Mogen ook geen getuignis geven, de gene die geflagen Vyandfn zijn,
van die daar fy tegen getuigen, ofte na Bloed-verwanten, ofte Huif-geno-
ten van die gene daar fy voorgetuigen. /. 3. inpr. ff. eod. L 6, l.i^.J, 24.
ff, ΘΊ.$. Cod. eed, Nogte ook in faken die haar fel vs aangaan. l. \o,. ff, &

ï? /. lo.Ced.deteflibas, Sulks mede niet de uidvocetten ofte Ïrecmeurs i"
faken daar fy felvs in gediend hebben, l. uit. ff. eod. De Bloedvenvand-
fchap waarom de getuygenis mag werden gewraakt werd gerekent toc in
het vijfde lid. arg. l. 4. jf. de tefitè. α contrarie. Sie de Confultat.ende Ad-
Yijkn,^. Deel, conf,

Dolle, Malle, ende die beneden de veertien Jaren zijn, werdeninedeiS
voor geen Getuygen aangenomen, om dat haar verftand gebreekt, ende on-
volkomen is tot kennis van faken. d. l. 4. §· ^.f. de Teflib. 8. Jnfiit.de
imtilib.fiip. l.-^.jf, de Reg. Jm.

Derhalven de beweringen ende bewijfen niet aangenomen en werden
van perfonen, ofte van faken dewelke gewraakt ofte wederleid kunnen
werden, by Plac.vanden jare 15 5(i. En van die tijd ingevoerd dat de Dings-
luiden ten wederfijden de Copyen van yders.bewijfen moeten hebben : daar
op naar de gedane wifleling van ftukken, tijd vergund werd om des Te«
gen-dingers ingediende te wederleggen, die wederom tijd heeft om 't fijne
daar tegen ftaande te houden, vnlgo RepYoche» ende Salvatien, het welk te
verftaan is van faken die in feiten, by eys, antwoord, Repliji^ ende Duplijq
befchreven werden, in andre faken die in regten beftaan. Of fodanig in
feiten, dat deielve op een pleidoje kunnen werden aigedaan , gelijk me-
rendeels in de Steden endeten platten Lande, werd ten wederfijden wd
gedientvan Reprochen ende Salvatien, dog werd daar op geen niewetijd
gegeven, ofeenige nieuwe ftukken overgeleid, maar de faak mondeling
over ende weder over beweerd werd, ende werden genomt Reprochen·, ende
Salvatien -van Regten, Siilks in 't voorgaande deel is aangeweièn.

Jemand geroupen zijnde om getuygenis der vi'aarheid te geven , en mag ζ i
het felve niet weigeren, maar mag daar toe naar voorgaande vonnis by
gijfeling werden gedwongen , om dat degemeene faak daar aan gelegen
is, dat de waarheid bekend ende openbaar werde. l.ióCod. detefiib. Sie
Andr. Gail. lib.i. obf,100. Wtbefonderd alleen in fijn eigen of fijner Bloed-
verwanten faken, in of tegens de welke niemand en mag gedwongen
werden getuignis der waarheid te geven. d. I.16. &, l.^. jf.de te ft. Jul. Clar.
§, fin, qH<tfi. 24. num. 21. Teffaur. decif 42. Merul.. ργαχ. civ. Ub. 4.

By getuignis werd bewefen het geene by verklaringe van twee of meer 2 ï
geloofwaardige Getuigen, van haar fekre kennis ende wetenfchap kan
ilijken. het welkmen nomt een volle preave. L 5. l. 6, (fod. de probat. Soo 33
dat het op het getal van de Getuigen, ende op de redenen van weten-
fchap aankomt. Want indien yets by een Getuig alleen bewefen werd, en
kan 't felve fonder andre behulp-niiddelen niet aangenomen werden, l. p.
§. I, Cod.deteflil,, Ende wederom foo de faak bytwee, of meer Getui-
gen wierd beweerd. Tonder dat de felve volkomen redenen van weten-
fchap w'iten te geven, foude mede voor geen volle bewijs verftrekken,
gelijk of zy .dleen getuigden van hooren feggen, van yets dat buiten het

feive hooren feggen beftond , ende daar men deregte feekerheid van kan
weten, Bart, Qyn, êc DD. adl. teflittm. 17. Cod. de teftibus. ende werd het -

24 felve genomd een halve preuve. Maar foo het was van yets dat alleen in ho-
ren feggen beitond, gelijk als dat yemand een ander op fijn fterv-bedde
yets naar fijn dood had hooren bevelen, gedaan te hebben, foiide fodanige
getuigenis volkomen zijn, l. 2. ff. de offic. prafid, jnnil·, l, i^.ff. de re ntili-
tari. Of dat het waren faken die boven geheugenis van menfen gefchied
waren , gelijk dat yemand van foodanigen geflagt ende afkomft is j wie
fijn Ouders ende Voorouders zijn geweell, ende diergelijke, het welk dik-
maals niet anders als door getuigen, die 't felve van haar Ouders altoos voor
de waarheid hebben hooren feggen, en kan werden bewefen. cap. Heet ex
qmdam. extr. de teflih. Sie Maicard. deprohat. ceficlttf, 104. num. 1,2,5,
φ (eqq. Mtml.prax. civil, lib, 4. tit, 78. cap. i.

25 Tot het bewijs endegeloov ran de Getuigen en is nietgenoug, dat fy
fchrivtelijk voor Notaris ende twee Getuigen, of anders mer haar hand-
teiken beveftigen , fulks waaragtig te wefen, maar moet het felve met eede
werden beveltigd. /. 9. Ced. de Teflib. Het welke gefchieden moet voor
den Regter daar de faaic hangt, die de getuigen op feekre Interregatorien
ofte vraag-ftukken ondervraagd ende den eed afheemd. Soo fommige mee-
nen in de tegenwoordigheid van partyen daartoe geroupen. arg.Novell.^o,
cap,^, SieAndr.Gail.tó.i.c^/crf, 102. Metnl.prax.civ, lib.^,tit,6').
cap. 9. num. i. ende cap. 10. num. i. daarhy het doen van den eed, ende
het ondervragen als twee byfondre faken van den andren fchijnt te fcheiden,
gelijk of het een in de tegenwoordigheid van den Tegen-dinger, ende het
ander in fijn afvvefen moefte gefchieden. Het welk nogtans volgens het
waarder gevoelen van andre, feemdum 1.14. jufiB. 1.19. in fin, Cod, de
Teflib. in geenen deelen werd onderhouden, by dewelke de Getuigen elk in
't byfonder, ende heimelijken in het afwefen van den Tegen-dingcr werden

27 gehoord. Alleen dat het felve van ftuk tot ftuk by gefchrivte werd gefield,
ende den Tegen-dinger daar van affchrivt mag begeren, om de beleide ge-
tuigenis te wraken ende réprocheren, ende foo hy het goed vind andre Ge-
tuigen , in 't tegendeel van dien, of ook wel de Getuigen, op contra inter-
fogatorieii, dat is, tegengeftelde vraag-ftukken te doen hooren. fnflru[l··
van den Hove, art.iz^, Sie verders Merul. prax. civ. tit.6f. cap.ïO'
Andr. Gail. lih. i. obferv, 95. num. 6. in fin.

28 Soo de Getuigen woonen buiten het regts-gebied van den Regter voor
wien de faak hangd, werd het geregt van defelve plaats by lettren requi^'
urml» dat is, verfouk-fchrivt, tot het hooren van dien verfogt» ende

werden defelve getuigeniiTen, aldaar gehoord ende beveftigc!, befloren
overgefonden. arg. 1.18. (^od. defid, in(trHment. cap. Si qui iefitnm. extr. de
Tefitbus. Andr. waar van de manier van doentefien

Soo wanneer de Getuigen fijn oude, fwakke, ende fieke Menfen , die- 29
menvreeftdat onderwijlen eer de faak fooverr gebragt is mogten komen
te overlijden, uiagmen Commijfarijfen van den Hove (foo de iaak daar
hangd) verfouken te trekken ter plaatfen daar defelve haar onthouden, de-
felve in voorraat tc hooren, vulgo enqueflen valetudinair. ^mpliat. vm d4
Jnfirn^;. art. 19. Andr. Gail. lib. i. obf. 102. mm. feq. Anders wer-
den wel by de Dings-Iuidcn felv voor 't geregt daar de Getuigen woonen,
fodanige getuigeniflen onder eede in voorraad beleid.

Het hooren ende beëdigen van de Getuigen werd in de Steden ende ten 3 0
)Iatten Lande felden in volle ordre onderhouden, met dat het de Dings-
uiden malkandren fulks merendeels kwijt geven. Dog als het op de getui-
genis aankomt, werd by ervaren Regters alvoren in de faak wterlijk te wij-
fen, bevolen dat de Getuigen fullen werden gerecoleerd, dat is, onder
eede gehoord. Sie vorders wat een ygelijk der regts-vorderende perfonen,
naar gedane produVlie te doen ftaat, by Merul. prax. civ. lib. 4. tit. 78.
ende 79. Dainhoud./^r^iA·. civ. cap, 183. ende vo g. Wieland. ρταξί. civ.
tit.j.cap.^. ende volgende,

Bewijs buiten getuigen, by Confejffie ende 'mfpeBie oculair^
dat is 5 bekentenis ende klaar betoog.

filife», ende ten deelen Ainnemen, tm
deeknvetwerpen.

6. bekentenis ende verklaritige vanjemani

op fijn dood'bed gedaan , of ende van
tpat kragt.

7. Ocnlaire InfpeBie, wanneer endeintvtlhi

faken uoodig, ende van tfut kragt.

ende hoe verreyemandverbind.
0} ende wanneer herropenmag werden.
Eengequalifeterde, dat is, omflandelijke
bekentenis.ofende wanneermen die mag

Buiten Getuigen werd een faak ten vollen bewefen by confejfie, dat is, j;
belientenis van de Luiden felv, dewelke voor het kragtigöe bewijs
in regten werd gehouden, /. finie. Cod. de confejf. I. 1.1. 6. ff. eod,

Defe is of judicieel, dat is, in regten ende by Ding-taal overgegeven, of
extrajudickel, dat is, buyten regten ende Regts-vordering gedaan.

i Tot jttdkiek confejfie ofte regtelijke bekentenis werd vereift dat defelve
in regten, in 't by-weien vanden Tegen-dinger, vrywillig ende met regte
en de ware wetenfchap, fonder dwalinge gefchied. l. mte. verb. in jure. Cod.
de confef. l. 6. ji, 3. f. eod. L zz. ff. qtiod met. cauf. l, i.ff. de confejf. dewel-
ke alfoo gefchied zijnde den Eiifer daar op vonnis verfouken mag, om daar
door tot de execntie ende wtwinninge te komen, fonder verder Ding-talen
te honden: fiilks hem niet en mag werden geweigerd, met dat yemand die
yets in regten bekent j fijn eigen vonnis fpreekt jende voor overwonnen
werd gehouden. /. i. /. 3. in fine. l. 6. in pr.ff, deconfejf. l. mie. Cod. eod,
/. 12. in fin. ff. de [nterrogat, injure faciend»

3 Bekentenis buiten regten gedaan,vereift buiten dien volkomen bewijs dat
ende hoe de felve is geichied, by gefchrivt ofte met Getuigen, dev?eike in-
dien bewefen werd volkomen te zijn,dat isjnict wtdrukking ende by voeging
van onderfcheidentlijke redenen ende ooriaken, in 't bywefen van den Te-
gen-dinger, ende Getuigen , gefchied te zijn, al ander bewijs wtiluit, ende
kragt heeft van tranfailte ende overkomfte , daar op mede vonniife werd
gewefen. I.z6, fin. ff. d. depofit. & Lz^^. ξ. fin, ff, de probat, DD. ad l.i,
& l.l I, §,6.ff.deinterrogat. injnrefaeiend.&adL^o.jff.depaHd.i^, (^od,
de nonntim.pecm.adl. z·^. in fin. ff, de probat. Hartmann. tit. 11,
obf.l. mm. i. Nic. Everhard. Cö»//. i8(i. 11. S^ecül. tit. de confejj.

f.mncvidend.niim· Siivd. decif. iz. nMm.x. Mafcard. de probat. con-
cluf, ^^.^.nuf». I.

4 Maar was de felve in het afwefen van den Tegen-dinger gefchied, of
met geen volkomen redenen ende oorfaken beveftigd , foude voor geert
bewijs verftrekken. /. 6. $.^,ff. de confeff. /.47. ff, de rejadic. Ende tallen
tijden om redenen van onbedagtheid ende mifleggcn, verworpen ende
herropen mogen werden, arg, l, 8, jf. dejmis & faUi ignorantia. Sie Maf-
card. de probat, concltif. i^j. Gabriel, commm. concluf. tit. deconfeffis^
concluf, I. & conclaf, 5. Nicol. Everhard. confil.jz, mm,·^. & confil.16^.
mm. 2. Marant, pra.x, part. 6. tit. de confeff. mm. z. Mare. decif. 705·.
nam, z, 3. Boer, decif. 89, num.

5 Soo ook indien yemand yets bekent met fekre bygevougde omiiandig-
heid , dewelke de faak dus offoo doet verilaan ende wtleggen , moet de-
felve bekentenis foo die leid aangenomen werden, fonder dat het een va»
bet ander mag werden gefplift, om dat het doen, ende feggen van ee"
yeder niet verder, ofte anders, als naar fijn meeninge, kan werden wtge-
leid , ende een yder de regte wtlegger is van fijn eigen woorden, arg. l- 59·

van dien in foodanige onderfcheidentlijke deelen beftond, dewelke niet
gemeens met malkandren en hadden, Sie Althuf, dicaolog, Itb.l. cap sS.
nam. 23. Card. TüCc.praBicab. concluf. litt. C. conchff.6j^. φ·[eq. Boer..
decif. 265. & 119- Surd. decif. 258. Ant. Fab. ad Cod. Uh. j. tit, 24. de-
fin, I. Andr. Gail. lib. 2. obf. jo6. mm. 7. & depaceptibl. Hb. 1. cap. 17.
nnm. I. 2. &feq.

Een bekentenis, ende getuigenis van yemand op fijn dood bedde gedaan, 6
bewijft wel tot fijn nadeel, om dat niemand geagt werd in fijn wterfte te
hebben willen liegen. ζή., jf'.de maar tot voordeel van hem

of fijne Ervgenamen, kan het niet verder ftrekken als vooreen waarfchij-
iielijke prmfumtie , ende tot een halve preme. Sie Hyppolit. de Mar [tl,
ad d.l.i, ff. de qmflion.

By oculaire infpeBie, dat is, vertoog ende aanwijfinge op ende omtrent 7
de ding-pligtige faak, werden ten vollen bewefen alle grond-fcheidingen,
ende Erv ofte Land-dienftbaarheden. /. 8, in fin, ff. finiam regmd. dewel-
ke verfogt, ende ook wel van den Regter de Dings-luiden werd opgeleid
opkorten van ongelijk. 1,8. §. i.ff.finitim regmd. (^/,44. ff.de Arbi-
tris. Bald. ad 1. mie. col, Cod. ut qua def.advocat.part. Bart. cie-
poll. camel. 115. Dewelkeookin veel andre gelegentheden noodig is : als
om te oordeelen van een wonde van een nedergeilagen, of de felve dood-
Jijk is geweeft,ende over Egt-fcheidinge om ooriaak dat yemand tot voort-
teling onbequaamis, en om te oordeelen of een Vrouw fwanger gaat ,en
diergelijke j werden de perfoonen de ervaren Medicijns, ende Vroed-wij-
ven ten onderfouk voorgefteld, dewelke daar van naar genomen infpeüie
ende klaar betoog, oordeelen wat van de faak is. /. i.ff.deventr. Infpic^
cap. necaliqaa. & cap. propofuifii. extra, de probat, cap. laudabilem inpr,
extra, de frigid. & malef. Sie ChaflTan, ad confuetud. 'Btirgmd, %tibric.ï,.
des jfiflices & droiils, §, 6. Mejfms & Sergens. ia verb, par lears Serment·
mm, 85 9.

Van halve Preuve, ende bewijs byprafamptien, dat is,
vvaarfchijnelijkemiddelen, ende van Ecd-fweeren.

i t' Ύ Ahe prettve, is foodanige bewering daarby den Regter wel eenige
JL JL kennis van de faak krijgd, maar niet volkomen , of foodanig j dat
daar wt de faakby vonnis mag werden gewefen, ofvoorregt kan werden
wtgefprooken.

i Sodanige prettve is een beween'ng met een getuig: Welkers getuigenis al
was het een Man van eer, ende geloovwaardig, voor geen bewijs en kan
verftrekken. /. p. ƒ. r. (^βά. de TejM. l. i^.f. de dotepralegata, /. i. $.fif}.
ffi .^emadmod. tefl. aper. 1.1^. jf.de jurejur.

Door een gemeen gerugt werd ook een faak niet meer als ten hal ven be-
weerd , door dien dat de gerugten merendeels vals zijn , ende veel buiten
de waarheid wt een gerugt werd by gedaan, qio^. & DD. >« l. 5. Cod» de
reb. cred. cap. z. in fin. extr, de probat,

Hoedanige preuve ook beweerd werd door pr^fumptie, dat is, om-
ilandige waatfchijnlijkheid. l. 9. ff. de probat. & pr^furfipt, dewelke van
foodanige kragt is , dat den Tegen-dinger gehouden is hem daar jegens
te fuiveren , ende het tegendeel te bewijfen. l. 5. Cod.dt CodtciU. Soo
befluitmen > dat een voorvlugtige, aan de mifdaad daar hy mede be-
fchuldigd werd, fchuldig is. cap.nallHS. extr.deprafumpt. & cap. deter·

hem heeft, werd hy ontfchuldigd ,, foo lang het tegendeel niet foo veeJ te
kragtiger , ende met volle bewijs beweerd werd. /. uit. ff. quodmct. cat*f.
l. 57·fi*^· ff- dejure dot. l. 16. Cod. deprobat. Sie Andr. Gail. lib. 2. ob-
ferv. 128. num. 12, Nicol. Everhard.co»//. 3, num. 14. Berlich. pmtl.
eonclnf. part. i. concltif 3 7. num. i y.

Andre loflè gilïïngen ende conjeSiaren, die geen omftandige waar-
fchijnlijkheidby en brengen, en kunnen geen halve preuve maken, maar
werden in 't geheel verworpen, dewelke of ende van hoedanig gewigt zijn,
veel aan de befcheidenheid van den Regter werd gelaten.

De faken met eene Getuige, ofte anders met foodanige omftandige
waarfchynelijkheid beweerd zynde, dat defelve wel waarfchynlijk is, ende
ten hal ven beweerd werd, dqg met geen andre middelen verfterkt werd,
dewelke volle bewijs fouden kunnen wt maken, is de voornaamfte toevlugt
ende fterkte, tot beflegtinge van de faak , het opleggen van den eed aan
d'een of d'ander zijde, het zy tot vervulling van het gebrekig bewijs van
den Aanlegger, ofte tot iuivering jegens het waarfchynlijk bedenken tegen
den Gedaagde ingebragt. DD. ad l. admonendi, 31. ff. dejurejurando. in
^aetb. folent cap. fiml. verf. ^rafumptione. extr, de jurejur. . Het welk
t'eenemaal hangd aan de befcheidenheid van den Regter , of ende
wanneer den fel ven eed den Aanlegger, of den Gedaagde moet opge-
leid werden.

Den Eifler ofte Aanlegger werd de felve opgeleid, foo wanneer hy een 4
eerlijk Man zynde, fijnen eysten hal ven of meer dan ten hal ven heeft be-
wefen, ende aan de fyde van den Verweerder geen tegen-bewijs, nogte
Waarfchijnlijke omftandigheden tot fijn verfchoninge waren : maar indien
den Verweerder eenig bewijs voor fijn verfet, ofte exceptie heeft, ofte
voor hem heeft eenige regtelijke prs,[umptie, of anders foo de faken ten
wederfijden gelijk ftonden, foude den verweerder in het doen van den eed
tot fijn ontlaftinge voor den Eiifer moeten aangenomen werden. arg.Liz·^.
ff. de 'S.eg, Jur. Sie DD. ad 1. admonendi ^i. ff. de jnrejurando. & ί. in
bonafidei. 5. Cod. de reb. credit. Merul. prax. civ, lib. 4. tit. 71. cap. i.

Anders foo den Eifler ofte Aanlegger fijn eys ende voorftel min dan ten 5
halven had bewefen, of dat anderfints bedenkelijk is, of die met eede kan
verklaart werden, is men niet gewoon den eys heel af te feggen, nogte
ook zijn toevlugt tot den eed ce nemen: maar werd de faak in advijs ge-
houden 3 ofte gefchorft, ende werd den Aanlegger opgeleid fijn geëifte ofte

gefuftineerde, ciat is , voorgeftelde faak nader te bewijfen ; aldus: Sche-
penen vinden de [aak niet gedifponeert om wterlijk. te termineren ^ houdende
felve in advijs, ende alvoorens te Vftten , Ordonneren den Elβerfjnge'éifie na-
der te bewijjen, om V feivegefien aljdan in de faak, gedifppneert te werden als
bevonden Jal werden te behooren,

è Den Eed is een waaragtige belijdenis van 't geen dat men fpreekt, met
aanroepinge van God tot een getuig vandeopregte waarheid, enderegt-
vaardige wraaker van de leugen-taal, met opgeregte vingeren ende met
dufdanige woorden: Soo waarlijk^help my (^od Almagtig.

7 De Dings-Iuiden fiende dat zy in het volkomen bewijs gebreken, mo-
gen felv haar toevlugt nemen tot den eed, ende den felven in plaats van be-
wijs aanbieden te doen , ofovergeven by den Tegendinger in tegendeel
van dien gedaan te werden, l.^. ff.de jurejurando, het welkmen nomtde

8 faak te ftellen in deeling van eede. Welken eed by den Tegen-dinger hem
aangeboden zijnde, wel mag aangenomen werden te doen, of anders ver-
dragen werden dat gedaan werd: ende werd daar op regt gedaan ende von-
nis gewefen. /. i.verb.expaSiione.ff.dejMrejur. Dog mag om redenen
wel gewraakt werden, Soo dat den Regel Weerd of ik Sweer. l.$8.ff. de
jnrejur. niet altoos plaats en heeft, maar t'enemaal ftaat aan het oordeel
van den Regter of het felve behouvt aangenomen te werden ofte niet. /,12.
inpr.&z. (^od. dereb. cred.cap. fin. tnpr, extr.de jurejuraudo,

9 Soo mag een aangeboden eed, van den EyiTer by den Gedaagden afge-
ilagen, ende geweigerd werden , als hy fijn eys ofte voorgeven met geene
middelen , of min dan ten hal ven beweerd, in welken geval den Gedaag-
de daarop ftaanraag, dat den EiiTer, onaangefien den aangeboden eed,
fijnen eys ende conclitfe moet werden ontfeid. l./^. in fin, Cod.de eden·.,
do. cap.fin.inpr.exir. T>e jurejurando, Soo dat indien defelve hem van
den Regter wierd opgeleid te doen, of gedogen gedaan te werden, daar
van met regt foiide mogen appelleren, ende hoger beroupen. arg, d. cap.
fin. verf, fane. extr, de jnrejnrando. & d, l, fin. Cod. de edendo.

Wederom mag den EiiTer die het van den Gedaagde op fijnen eed
gefteld werd, deielve weigeren ende wraken gedaan te werden alshyde
faak buiten dien aanneemt den regten genoug zijnde te fullen bewij-
fen. cap, z. extr. de probat, Bart. & DD. ad d. l.admonendi. ^i. ff. de
jfirejur,

II Den eed tot vervulling van volkomen bewijs döor den Regter, het zy»
exoffcio, datis,ampts-halven , ofte naar gedane delatie ende aanbiedinge,
een van den Diugs-luiden opgeleid zijnde, moet aangenomen werden, of

werd by weigering van dien de faak voor bekent gehouden. /, manifefte.i'è.
ff, de jtirejurando. ende daar op vonnis gevvefen, ende in het felve vonnis
vvtgedrukt, Schepsnsn alvorens gehoord NN. dewelke weigerig was den ι ζ
eed hem opgeleid te doen , Condemnereu, &c. Om dat hy tegens fodanige
weigering in appel ofte hoger beroup niet en mag werden gehoord, als op
fijn eigen confejfie ende overgifte verwefen zijnde. d,Li2> ƒ.1. &feq.
Cod. de reb. credit. AU alleen, foo wanneer hy wilde beweeren , dat hem
den felven eed te onregt ende buiten noodfaak was opgeleid, d. 1.11. JJ. z.
Coda de reb. cred. & jurejur. cap.fin. in pr. extr. dejurejaratid.

Den eed aangenomen , verdragen, ofte anderfints yemand opgeleid zijn- ïj
de, moet gedaan werden in de tegenwoordigheid van den Wederdinger,de-
welke daar toe geroupen , of daar van naar gedane daginge verfteeken moet
werden , of anders is defelve kragteloos. /. 19. Cod, de Tefiib. Novell. 90,
CAp, 9. Wurmfer. prax.tit. 18, obferv. 19^ Hartmann. obferv. tit. 18. ob-
ferv.6.

Den eed gedaan zijnde, volgt daar op terftond vennis , als zijnde van fo. 14
danige kragt, datdenwtflag van de faak daarin gelegen is. 1. i.infiti.f.
dejurejur. l. 31, verf. folent.ff.eod. Dog naar onfe ftijl is men gewoon, op
dat den eed gedaan zijnde niet ligt van valf heid en werde verdagt, het von-
nis te laten voorgaan , inhoudende (^omdemtiatie , onder fodanige, mits
dat den EiflTer, ofte den Gedaagde met eede verklare, &c. Ende werd ge-
meenlijk het doen van den felven eed op gehouden foo lang de tijd van hip-
pel ende Hoger beroup open ftaat: ten waar den Tegen-dinger den felv-
den eed fonder tegenwerp van Hoger beroup gedoogde gedaan te werden
ende hem verdroug.

Den eed heeft plaats in alle pleithangende faken. l. 3. (^od. de Reb. cred. 15
Maar den eed buiten Regts-vorderinge gedaan, ofte aangeboden, verbind
niemand. /. i. ff.dejurejurmd.

In criminele ende lijv-ftraflijke faken heeft eed-fweeren geen plaats, al-16
waar 't dat de faak ten halven was bewefen , om dat hem niemand en foude
ontfien door een gedwongen eed delijvftrafte ontgaan, fonderling foo
defelve fvvaar ende doodelijk was, arg. L i.ff. de ban. eor. l. r. i.ff.deca-
lumniatorib. Siejul.Clar. lib. y. §.fin, quaft. 63. Boer. decij 86, Ber.
lich. conclptf. praii. part. I. conclnf. 54. num.''^. & 8. Ant. Fab. ad Cod,
tit. de reb. cred. & jurejiir. defin. 43. Suiks dat het juramentumJ^mg^to.
ritm , dat is, den eed van iliyvering in üjv-ilraflyijke faken geen plaats en
heeft. Sie ΒοίΓ./>Γ<ίΛ·. crimifial. tit. de Sement. num. yy. in^-ή, Juj, Clar.
d.qaafl.é^.mr/f, 6. Ia welkers plaats gekomen is ingroote faken, ende

daarliet bewijs by na volkomen is . het pynigen, daar van hier naar, ende in
kleyne faken , ende daar het bewijs foo groot niet en is , het hooren op (irti^

ï7 Hier van werden by de fommige wtgefondert fodanigeccw^aiYe faken,
om dewelke geen lijv-iirraf maar alleen een geld-doete werd geè'yft. Van
hoedanig gevoelen zijn Ant. Fab. d. tit, defimt.^i. 'Ά^Λιάχ. praü, conclnf.
d. comltif. 54. num. 5. ende 8. Ende de verdre Autemen by hem aldaar aan-
gewefen. Carpzov. defin. forenf. part.i, conflic. defin. 11. Dogaange-
üeninveele geld boeten een gevolg is van infamte, dat is, fchandeende
verdagtheid van ondeugd, werd het felve ter befcheidenheid van den Reg-
ter gelaten.

18 Het welk voornamentlijk te pas komt in faken van fmokkel ende fluyke-
ryen , van Pagten ende Gemeen-lands-middelen, daar wt deluyden van
fmokkel ende fluykkery overtuigd , metter daad vervallen in oneer ende
fchande, ende de boete dikmaals foo groot valt, dat de luiden om 't felve
te ontgaan, haar gewiffe foude binnen houden, ende tegens defelve tot haar
wterlijke ontfchuldiging willen verklaren. Derhalven by veele niet fonder
reden werd geoordeeld dat in foodanige faken geen eed-fweeren tot ontla-
fting van nooden is, of behoort te werden toegelaten, arg. l. 27, §,i. ff.de
ρλΒ-, l. 5.^. depa£i, dotal. Sie Berlich. ^j/^ji?. concluf.part. i. onclaf. ii,

IJ- In faken van Huwelijk ende Trouw-beloften heeft mede naar het ge-
voelen van de fommige het opleggen van den eed geen plaats. Dog de-
wijl het meerendeels tullen vieroogen gefchiedal wat des aangaande om-
gaat, ende dikmaals fwaar ende onmogelijk valt volkomentlijk te bewij-
fen, werd het aanbieden van den eed in fodanige iaken , naar waarfchijnlijke
omllandigheden , tuifen luiden van gelijke gelegentheid ende onbefproken
ieven buiten het geene tuffen haarluiden is, merendeels aangenomen en-
de toegelaten. Sie Andr. Gail./ίέ. 2, ö^Jem 94. num.iz. Ant. Fab.
€od. lib.4^. tit.J. defin.^^A. num.6. Qdx^zo^. de fin. forenf. partei, eon-
flit. 23. defin. IQ.

zo Een voordeel van de noodfakelijke opvoeding der onnooile Kindren,
werd in het twij velagtige verftaan dat die geene die op het aanfeggen van
de Moeder, nietten vollen met eede derv verklaren , dat hy defelve noit,
ofte te eeniger tijd bekent en heeft, voor de Vader verklaard werd, ende in
de opvoedinge gehouden is. fulks hiervoor in het I. Bouk, X111. D^^^·
mPf· 7· breeder is aangewefen.

Of het eed- fweeren mede plaats heeft, in faken van Injurie ende lafter-
fpraak j in dewelke de hevigheid , des gemoeds de luiden buiten haar fel-
yen vervoerd ? Werd mede, ter befcheidenheid van den Regter, verftaan ;
dat daar in het eed-fvveeren , voornanientlijktot ontlaüinge van den be-
fchuldigde, (dat hy met de verfproken woorden niet gedagt heeft den an-
der telalleren) plaats heeft./. 3. Cod.de reb.
credit, jmtl. l. 3. /.13. f. 2. & i. 30. ƒ. 5./. dejurej. Sie Papon. iib. 9.
tit.ó.arrefl. 10. Boer, decif.S6,mm.·^, 5. Chnikm. ad leg. Mecblin.tit.i»
art. ζ6,αά mm.

Ε Er dat de faken ding-pligtig gemaakt, voldongen, ende ih ftaat van I
wijfen gebragt, wterlijken werden wtgefprooken, ftaat het een yder
altijd vry fijn gefchillen of ^uafiien, die hy met een ander heeft, met den
felvendoor overkomfte teiligten, ende af te maken. /. i.ff. deiraufa^l,
jmil·. l, 38. Cod. eod. daar toe dan wel foitiwijlen by den Regter Goede
Mannen werden gefteld,daar voor partijen tot fekren dage moeten verfchij-
nen , ten fine van accoord.

Wtgefondert van het geene tot yemants onderhoud is gemaakt, het %
welk fonder kennilfe ofte geftaden van 't Hof ofte Gercgte niet beftaan en
mag. /. 8. inpr. & 6, ff, de tranfa5l. Mantic, deambtg. conv. Ub. i6.
tit. 3.

Ik fegge fonder kennïife ofte geftaden , ofte goed opnemen, om datter
liuidenfdaags niet aan gelegen is , of de kennis ende het toeft era men van
den Regter voorgaat ofte na komt ; contra d. 1.8. jnnit. l. y, ζοά. de
legib. Sie Gmenev.'. de legib. abrog. adl.S. Cod, decranf.§.z. mfl, de
mth. tutor.

11. Magmen geen overkomft maken van gefchillen , fpruitende wt 3
eenige Wtterfte-willen die nog niet geopentofte gelefenzijn. l. 6. ff. de
tanfaü. /.i· i. ff· teftam, quemadm. aper. Sie Chriftin. vol, i.decif. 84.

Sande lik 4. tit. 5. defin. 15. Faber Cod. lik z. tit. 4. defin. i. Mantic. de
ambig. conv. Itb. z6. tit. 2.

4 Wat aangaat de mifdaden ende deÜBen , lieten de Roomfe Regters toe»
een yegelijk in 't byfonder te verdragen over doodilag ende andre mifda-
den , daar by den hals ende het leven verbeurt was, /.18. Cod.detranf.
maar overkomfte over andre ende minder mifdaden, was niet geoorloft,
/.18. ff.eod.infin.

Dog huydenfdaags komt het vervolg vande flraf over de doodflagen
ende andre mifdaden eigentlijk toe de Hooge Overheid, ende wtten
naam ende van wegen defelveden Fijcaal van't Land j ende alle andre
des Graavlijkheids Officieren, Baljuwen ende Schouten (gelijk als hier naar
in het XXVII. Deel breeder gefeid ende aangewefen werd) dewelke
van egeene mifdaden verdragen, overkomfte maken , ofte kwijt-fchel-
dinge mogen doen, ten zy, ten overftaan ende met kenniife van de Hoo-
ge.Overheid, wiens perioon hier in de Kamer van Rekening bewaart.
Sie 't Eëü ende Ordonnantie op 't fiuk, van de Criminele fuftitie van Konink^
ThilippHs van den 5. fnlti 1570. art. 13. Merul, Ϋrax. civil. Hb. 4. tit. 14.
cap. 2. ntimer. 5. & cap, 6.

Maar mogen dien onvermindert, die gene die byfonderlijk door de
mifdaad zijn befchadigt, voor haar byfonder Intréfl onder den andren vrye-
lijk verdragen, ende kwijtfcheldinge doen, van alle mifdaden fonder onder-
fcheid. Grot. Inleidinge lib. 3. part, 4. mm. 10. Chriftin. 'vol. i. decif.
152. Zyp·. not. fpir.Bdg. tit. ne tranfaB. verf. accufare. Ja is Γ00 verr noot-
fakelijkidat het vergunnen van Remtjfien ende Pardonnen niet eer fijn voort-
gang hebben kan; ten zy de Vranden van de neder geilagen, met den mif-
dader hebben gefoent. Inftruil. van den Hove m. 223, Zy^.notit.Jur.
Belg. deabolit. & remiff. verf. Ante gr at. Gxot. Inlejd. part. n. Ub.^,
verf.cum feqq. Het weike hoedanig toegaat. Sie Papegay475.
ende volg. in Vlaanderen , Damhoiid, pïAX^crim. cap. 145. ende in Bra-
bant , Coflnm, van Antwerp, tit, 22.

Η Et Fïoces aldus gebragt zijnde in ftaat van wijfen, volgt daar op liet i
gewijfde ende vonnis van den Regter, daarbydefaak eintelijk werd
geuyttet. l.i.ff.derejudic. by meerderheid van ftemmen , ende by om-
vragen van den oudften tot den jongften , daar van den Schout de ftemmen
vergaderd ende de om vraging doet, ende vvt het meerder getal van een ge-
voelen het befluit maakt. arg. l. i^.ff. ad. mar.ic. 1.160. jV, j,ff, de 'Ktg.
Jm. L '^od. de, Decnrion. Ende indien de ftemmen ten wederfijden
gelijk zijn , gelijk pp fommige plaatfen daarmen met agt Schepenen wijft,
ofanderfmts by het afwefen van een daar het getal ongelijk isjCfulks tot dien
einde meeft overal deVierfchaar inhetgetal van fevenRegtersbeftaat,)
Jigtelijk kan voorvallen. Werd het omvragen voor de tVv^ede maal hervat,
ende rond gevraagd of yemand van fijn ftem wil veranderen ende d'een of
d'ander fijde wil kiefen. Sooniet, werd in faken daar over befit-regt, hu-
welijk ende trouw-beloften, lijvs onderhoud ende diergelijke werd gepleit-
voert, voor het felve gewefen. l. i^.l. i^.ff, derejfidicat, Inandrege-
meene faken werd in fuiken geval voor den Gedaagde tot ontflaginge, en-
de onfchuld geoordeeld : fonderlingin lijvftraflijkefaken , om dat in alle
faken het waarfchijnelijke regt voor hem is. /. 12 5. Λ Reg. fur. /. 5. #.
de peen. jmB. /. 47. de obligat, &a£i. Dog in fommige Steden fijn
dien aangaande keuren: dat in alle Vergaderingen beflaande by even per foo-
mtiy daar de flewmen gelijk, zijn , endejegemmdkanderenfleekjn, ende naar
gedaane heromvraag niemand van fijn flem wil mjken j defiem van diegee-
nedieintfelve callegie prajideert, 'tfy Bmgerme^r of Schepen kr agt fal
hebbe» vm twee ftemmen. Sulks by de Vroedfchap der Stad Leiden op

Defe wanneer die van een Hooger Regter is, werd een Sentemie, ende
van een Lager Regter VonnilTe genoemd.

2 Ende is , ofte interlocutoir, dewelke yets tuffen beyden ofte voor af be-
veelt , ofte definitijfi dat is, veilig dewelke het geheel geding ten einde
brengt, anders genomt eynd-oordeel. /. j. (^od, & 1. i.ff. de re jad.

Alfoo in het geven van de gewijfden vele faalten, ende miflagen kunnen
werden begaan : Soo ftaat voornamentlijk te letten > op den aart ende reg-
ten eigenfchap ende inftellinge van dien.

Defelve vi^erden verdeeld in ^ppoinÜememen, InterlocHtien,Proviftonele
of dtffinitive,

3 Een ^ppoinBement is een bevel op een enkel verfouk ofte incident by
monde, het zy voor of naar het Ding-taal j ofte ook wel by gefchrifte, tot
verligtinge ende voorkominge van verder gefchil gedaan, het welke by
den Regter werd toegedaan , bepaalt ofte ontfeit, ende voorts ofte dien οη-
verminderd, geordonneert op defe of op geene manier e in de fake voort te va-
ren , alles naarbefcheidenheid van den Regter,

Daar op in agt te nemen ftaat, dat aan d'een zijde partye niet al te haaftig
aangedrongen werd, om dat men in veele faken op ftaande-voet niet en kan
bereitwefen, om hem te verantwoorden. ΌΤ). ad.L 1. ff. & 1.2. Cod,
deedendo, ende aan d'ander zijde , de gebrekige partye niette veel bots
en werd gegeven, om fijn Weder-dmger met noodelofeof ondienftige
wtvliigten te cjuellen, tot dien einde altijds vry latende, het mondeling te-
genweer indien by Notulen·, ofte fchriftelijk antwoord, indien by ver-
fouk-fchrift werd gehandeld , volgens het gemeen fpreekwoord.

Ende Vv'erden ook buytcn verfouk wel fomtijds partyen door den Regter
ίλ· geordonneert te compareren voor (joede Mannen, hy partyen felvs
te verkiefen, of die by de Regters daar toe in't byfonder werden genomt, ont
by defelve vereenigt te veerden, is't doenlik^ indien niet,defelve gehoort, als dan
in de fake gedaan te voerden , gelijk, bevonden fal werden te beloooren.

Defe voorbereidinge ende voor-afgaande verfouken, ende bevelen zijn
andre die den loop ende voortgang van de principale fake nootfakelijk fou-
den ftutten , ende fulks voor afgedaan ende geuyttet moeten werden,

Andre die den loop ende voortgang van het eind-oordeel niet nootfake-
lijk en ftutten ofte beletten. Ende mag op foodanige verfouken dienon-
verminderd, bevolen werden foodanig Ding-taal te houden als den ftaat

van het geding mede brengt, als by voorbeelt, indien yemand regt maakt
Wt een gekofte aitie , ende tegens hem verfogt werd, verklaringe wat hy
daar voor heeft gegeven , om door dat middel tot denaafting te komen :
Item op het verfouk van ("opje van 't geen daar den Eifler fijn eys ofte regt
op maakt. Item op 't verfouk van een faak in dewelke noodraaklijk^ai?r<?«i^
plaats heeft, ende den Gedaagde fonder fijnen Gmrandmr van het geding
te verwittigen , fijn aBie vanguarand foude verliefen, voor een tijd in iiaat
teftellen, ende diergelijke : moet fodanig incident ende tuflen-faak, eerft
ende alvoorens afgedaan worden.

Maar foo wanneer, in een fake daar geen provifit werd begeerd , voor de
. litifconteflatie affchrivt Vi'erd verfogt, van het gunt tot beweering van Je
principde faak fal werden overgeleit, ende fulks op het termijn van pro-
düüieQ&ïÏt kan vallen, of dat in faken van panaal ^ alvorens eys te doerf,
verfogt werd reparatie van attentaten, of in cas d'appel voor Baljuw ende
mannen by provifie v^erd verfogtjhet VonniiTe ter executie te leggen, ende
voor het Hof de afdoening van de clanfule van inhibitie, ftrekkende tot ge-
lijken einde, of dat in Mi van fpolie ante omnia reftitutie werd verfogt, of
diergelijke, foo ftaat het aan de befcheidenheid van den Regter, om naar de
gelegentheid op de provifie te difponeren, ende af te doen, ofte het lelVe te
fchorjfen, ten wt-einde van de principale faak^, ende te ordonneren dien onver-
mindert ep te doen^te antivoorden,ende de ƒ^ak, op alles te voldingen,om alfdan
ten principalen, ofte op de provifte gedifponeert te werden als naar behoor en.

Gelijk ook foo wanneer de a^lie niet enkel poffeJloir en is, ende by pro-.
νίβε werd geëift behoudinge ofte herftellinge van het gunt by yemand fei-
telijk afgebroken, ofte om verre gefmeten is.

Item daar ten principalen betaling, by provifie JSlamptiffement werd
verfogt, ende de fake by den Regter niet gants ende volkomen klaar en
werd bevonden.

Welk middel om dien onverminderd voorts te procederen, fomtijds wt de
eigenfchap ende gevolg van de fake nootfakelijk is, ofte ook voor het be-
quaamfte ende gevouglijkfte gebruikt werd, om partijen dewelke tot wtftel
genegen zijn, door volkomen ontfegging geen oorfaak tot appel ofte hoo-
ger beroup te geven.

Gelijk ook de Regtersom de felve redenen kunnen bewogen werden,,
op een klare ende regtmatige provifie promptelijk regt te doen, aliTer maar
alleen op de provifie geantwoord is.

"SJotyttii^eninterlocHtoir zijn, foo wanneer wt het overfien ende onderfouk 4
van de fake als die voldongen is, by den Regter verklaard werd: dat de '

faak^ niet en werd gevonden in flaat om eintelijkj» gettyttet te werden, ende
daaromme den Eiffcher of den (jedaagde opgeleid werd, dit of dat j den reg-
ten genoeg zwijnde naarder te hewijfen, om hetfelve gedaan aijnde, alfdan
gewefente werden als naar hehooren: Of dat gelaft werd de overgeleide
'verklaringen die in opmerking komen, volgens het 17. Artijkel van de
Ordonnantie op 'tfluk. "van de Jnflitie in de Steden te doen recoleren, dat is,
de getuigen nader onder eede te doen hooren, om, &c.
5 VonnilTen interlocutoir werden ook genomd d,aar by het verfet ende
exceptie by den Gedaagde voorgefteld werd afgeflagen ende ontfeit, ende
den fel ven gewefen in de faak ten principalen te antwoorden.

De Exceptien daar op dat men alleen mag blijven ftaan, enderegt
verfoeken j fonder voort op de faak felv te antwoorden , zijn drieder-
hande, decHtiatoir ofte incompetentie anders renvoy, litifpendentie,
ende Htisfnitie, fulks hier voor in het XVII. Deel, breeder is ver-
handeld.

Dog buiten dien zijn verfcheide andre die de inflantie, ende het aantaal
geheel fouden vernietigen, vnlgoperemptoire exceptien , ofte anderfints den
Regter fouden kunnen bewegen, om defelve niet los afteontfeggen, maar
defelve te voegen bj de principale faak , ende dien onverminderd den Ge-
daagde te ordonneren te antwoorden : Dog mag den Gedaagde op foodanige
exceptien (als gefeitis) niet blijven ftaan, fonder mede op de principale
faak te antwoorden, by voorbeeld: Indien een Minderjarige in regten ver-
fchijnd , fonder fijn Voogt, een getrouwde Vrouw fonder haar Man ; Item
als den EiiTer te vroeg op is, eer dat fijn regt geboren is te eiffen ; Item dat
van een provifioneel Vonnis van Steden aan het Hof werd geappelleerd-^
ende den Gedaagde daar jegens wt kragte van het 5. Art. van de AmpUatie
van de InflriiEUe, fijn verfet ende exceptie wil nemen aldus: tot fnb ende
obreptie ,ten fine van niet ontfahkelijk^^ verfonkende daarop alvorens regt,
ende voorts byordine tot, &c, ende kan dan fchoon de faak op het een en-
de op het ander gelijkelijk is voldongen, in alle deelen van het ge-
ding nog altoos op de exceptie ende verfet regt afgedaan, en'de den
gedaagde van de inflantie > dat is, faaks aanleg geabfdveert ende ontfla-
gen werden.

Een provifioneel Fonnis, is daar by, om het groote voor-oordeel dat den
Eiifer weet aan te wijfén,den Gedaagden ai eermen de faak voorts tirn prin-
cipalen verder onderfoukt, by provifïe ende voor af werd verwefen, behou-
deüjk dat het felve Vonnis ten principalen , eiTdby verder onderfouk, mag
ende fa! werden veranderd, indien bevonden' werd dat het alfo behoort te

vvefen, Voor't welk indien Γ00 mogte bevonden werden, den Eiilergelafi:
werd borg te moeten fteilen, voor ende aleer by 't felve luag genieten.

Soodzms,e pravifien werden dagelijks gewefen in faken daar in den EiiTef
fijnen eys vaft maakt op Obligatien , Hand-fchrivtcn ende andre openbare
Jnfirumenten , op dewelke den Gedaagden gedagvaart zijnde, defelve te
kennen ofte ontkennen, ten minften bonatnfidem agnofcendo, fijn hand-tey-
kening, ende het yerly van dien niet en weet te logenen aldus: Condemnerm
den Gedaagden aan der, Eiffer , by provifie te tiatnpitjeeren > de ge 'éjjf.e fomnje
tidn , onder cautie de refittuendo, indien xaarmaals bevonden werd
d>it het alfoo behoorde: Waar van breeder hier voor in het XIX. Deel is
gehandeld.

De Procureurs voor de lage Vierfcharen praSïiferen dikwils op de pro-
vijlen te pleyten , eer dat op alles conclufen zijn genomen, ende meeit op
Kumpiijfementen , klovende de ding-talen, cm daar mede het perykel te ont-
gaan, dat ten principalen regt gedaan foude werden. Ende met dat vaneen
provifionesl Vonnis geen appel tot weeringe van de executie ende wtwin-
ninge en werd verleend, het regt van appelyiv.ps\cci> te maken, fulks hier
voor mede voor een mif bruyk is tegen gefproken. Waar op foo den We-
derdinger niet en ftaat, dat de faak ten principalen mede gelijkelijk werd
voldongen , of dat hy feiv niet gereed en is te antwoorden, kan by de Reg-
ters Γ00 het regt tot de provifte khzr leyd, ende daar op alleen is voldongen,
regt gedaan werden by volkomen toewijfinge ofte ontfegginge van de ver-
fogte provifte: ofte foo die faak foo klaar niet en leid voor als nog de provifte
werden ontfeid , ende dien enverrnindert geordomeert de fake voorts te voldm-
gen,\-i3. dat de Regters oordeelen 'tftiik meerder ondcrfouk te vereyilèn.Ge-
lijk den Regter ook de magt heeft in alle de leden van het geding op de ver-
fogte provifie 5 als nog regt te doen, mits dat in de principale fake altijts
yets over-blijvt te oordeelen; want het vremt foude zijn, als een fake ten
vollen is ingedient,ende in ilate van wijfen gebragt is, provifte te verleenenj
fonder daar by te verklaren , dat den Regter de faak, '^Is nogrdetgedifponeert
en vint, om eptelijkmogen geuyttet tverden, hevelende overfalks dit of
dat, ende doende als tiog regt op de verfogte provife, condemnsert dm
Gedaagde by provifie, &c.

Immers foo nodig is het vooi de Dingf-luyden in haar conclufien
yets ten principalen te laten, om by den Regter by eynd-oordcel te wt-
ten.

Byeen provifiofjeel Vonnis is van nooden een mark-teyken ofonder-
fcheid dat het felve niet eynd-oordelig en is, als dat de kp^fn werdgngerefer-

veert ten vat-einde "van defaak^·, ende ^éc^cnheit geordanneert defaai^
ten principalen voorts te vervolgen naar ftyle, ofte andcriints.
η Die eenige provifie verkregen heeft, en is volgens gevoelen van de foin -
inige niet gehouden in de principale faak voort te gaan, voor dat de provifts
is voldaan, van welk gevoelen onder andren is Willem van Alphen in de
r.iem Papegay pag. 267. Het welk wel plaats heeft in οα5ροβφϊν ofte in
faken van heritelling wt niewe feytelijkheyt, in dewelke het gebod en bevel
van den Regter eerft nioet voldaan werden, eer men verder mag werden
gehoort. arg. 1,2.6, $.6. ff", exqmb, canf. maj.ddar van Rsbhff. fpreekt in de
aldaar aangetogene plaats ad (^onflit.%eg, traü. ds fentent provif. art, i»
glaβ, 4. num. 11. ende Boer. Dectf. Burdegal. 3 z6. Maar kan tot andre ge-
mene pravi^en van namptifement geenfints getrokken werden, dewelke niet
en fiet op 't gebod, ende gefag van den Regter, maar op het waarfchijnelij.
ke regt van den Pleyt-voerder , die het vry ftaat, foodanig regt terftond ter
wtwinninge te leggen, ende tot de wtwinninge wel kan komen, eer dat de
iliak ten principalen fijn wtgang kan krijgen : maar dat en belet niet dat den
Verwefen omtfangen werd in de faak voort te gaan, 't welk hem den Reg-
ter niet en kan weygeren , en tot het executeren van de provifte geen ver-
andering en geeft,

8 Een diffinitijf,dat is,veilig ofte eynd-oordelig vonnis is,daar by de faak ten
principalen , als regt werd wtgefproken , ende eyntelijken geuyttec, aldus.:
Schepenen partjen gehoort, gefien het geproduceerde , ende gelet op alles wat
heeft mokert bewegen , doende regt, condemneren , ofte ontfeggen, &c, Sulks
ook by net Hof werd onderfcheiden , aldus: In d,er fake hangende tHffen
N, N. &c, het Hof doende regt wt den tiame ende van wegen de Hooge Over-
heid ende Gravelijkjoéid van Holland, & c. condemneren &c.

Tot het welk wel te letten ftaat, datter aan de ding-talen van eys, ant-
woord, replijc[> ende diiplijq, fo in conventie, als reconventie, het dienen van
produBie, renmeieren'va.n vorderproduBie, employeren van reprochien,fal-
vatien, in regten te concluderen, ende vonnifle te verfoiiken (waar van lier
voren het ΧΊΧ. Deel) niet en ontbreekt, alfoo om het minfte verfuim, dc
Vonniflen van nietigheid aangevogten kunnen werden.

Item dat de conventie ende reconventie altoos paripajfn t'famen gaan en-
de gelijk geuyttet werden , aldus: Schepenen gefen, &c. gehoort, &c, ende
gelet op Mies wat heeft mogen bewegen , doende regt, eerfl in conventie, con-
demneren den gedaagde aan denEyffer op te leggen ende te betalen^&cxnde m
de reconventie ontfeggen den Ejfferfijnen eys 'ende 'conclufie op ende jegens den
Gedaagde in 'tfelve^casgenomeih&c^ ofte aldus; Doend? regt, eerji in coit-

veittis entfeggen den Syfferfijnen eys mde conclufie, ende in reconventie con~
demneren den Ccdtiagde aan den EjjJer in 'tfeive cas op te leggen ende ie be-
talen , &c,

Ende om in geen grover mis-flag ofte mllitejt te vervallen; ttaat voor
al wél te letten , dat alle VonniffenfooprovifoneeUls diffinitijv m&t en gaan
ofte geftelt werden,buyten ofte boven de concltifte,mde ding-taaljinaar vycI
minder mag werden toegewefen. DD. ad l.iS.ff. commm^divid, Siet Me-
xu\,prax. civil, tit.SJ, cap.z. nitm.zi, Ende in val van vermindering,
daar altijt bygevoegt werd de volgende cUufiile, or,tfeggen den £yjferfij)i
vorderen eys ende conclufie op den Verweerder gedaan ende genomen, oftem
dien fijn vérder regt wel goed is, maar tegens een ander ofte op een ander
manier hadde moeten aanleggen aldus : gereferveert, fijn verdere aUie daar
ende fnlkj hy te rade veerden /al, ende compenf'.ren de ko^en om redenen, &c.
ofte als de fake aan d'een of d'anderzy de gants klaar, ende ontwyvelijk is,
die gene die opentlijk ongelijk heeft, den fel ven te condemneren in de kpflen
tot hMrlHjder taxatie ende moderatie, het welk t'eenemaal ftaat totbefchei-
denheid van den Regter, InflruB. van den Hoogen Rade art,^^. Damhoiid.
prax. civil, cap. 222. Wïelant. praB, civiL tit. cap, 7.

Hoe dat de Gedaagdens niet verfchijnende, verftecken ftillcn werden 9
by Vonnis, SieOrdonn. op 't ftuk van dejuftitie art. 3. ende hier voor
het XIV. Deel.

Van welke defmlten, volkomen Notttlen moeten geteikent werden, en-
de wat voor Intendit heeft gediend, ende daar provifie van Namptiffement
plaats heeft , aldus te {lellen: Schepenen verkenen den Etffer tegen den Gc'
daagde het eerfle default, ende voor 't profijt van dien,gefien hebbende de Ob-
ligatie in den eys vermeit houden defelve voor bekent, ofte aldus :gefien 't Re~
^ifler daar min defen werdgeageert ende gehoord de affirmatie vanden Eijfer,
condemneret) den Gedaagde byprovifi^i ende verkenen den Eiffer ten prin-
cipalen een tweede citatie. Ende by contftmacie ten principalen aldus: Schepe.-
nen gebleken frijnde dat den Gedaagden tot drie ntalen toe wettelijk.gedagvaard
lijnde, niet gecompareerd en is, ofte getnagtigd van fijnent wegen, ende dat hy
dien volgende behoorlijken gecontumaceert ende verfieek en is, gefien den eys,
het intendit, ende verificatien van dien, ende gelet op alles wat heeft mogen he-
wegen, doende regt, condemneren, d^c.

Ingemcene Vonniifen fteltmen het hooft aldus: Schepenen pariyen ge- 10
hoort, gefien't geproduceerde, ende op alles gelet vaat heft mogen bevaegeu,
doende regt, condemneren , ofte ont[eggen, &c. als hier voren ten deelen is
aangeweien: in dier vongen, dat defelve inhoudenj dat den Gedaagde in't

geheel ofte deel verwefen werd in 't geene van hem werd geé'iiè, ofte daar
van vry gefproken ende geabfelveen ende voorts inhoude condemnatie·, of-
te conpenfatie van koflen, fonder datmen ook in de VonniiTen mag gebrui-
ken de claiifule : van den eis ende conclnpe te ontfeggen, fulks ende in der
vougen als die gedaan ende genomen is, ofte diergelijke, maar moet de
fomme ende de begrootinge van het gewijfde klaar wtgedriikt werden. Sic
het ip. art. van de Ordonn. op 't flak^van de fuflitie 'm de Steden.

In faken van Buyr-quseftien aldus: Schepenen gemefl ter plaaife comen-
tieas, ende van het qudiflieHfe genomen hebbende ocnlaire infpeÜie, part jen
gehoord·, ende op alles gelet, doende regt, &c.

Soo wanneer als het Vonnis niet liquide ende effen en is , ende daar in
vets begrepen is dat naderhand moet werden geliquideert ende vereffent,
werden p(!rtjen,ten eyndefy den anderen daar over met geen nieuwe frose-
dftjren en quellen , geordonneen tot feekrenbequamen dage tecompsireren
ofte gemagtigden te [einden voor twee of meer ^ecommitteerdenswtten Ge-
regte, omme de plano te pen procederen, tot nader verklaring ende liquidatie
vm het gegeven Vonnis. Het welk alfoo voor den Hoogen Raad dagelijks
werd onderhouden.

Voorts moetmen hem vvagten in alle leden ende tuflen-vallen van het
geding ycts te doen of te bevelen ^^ijrije» ongehoord, endein het wijfen
moctnien alles vrel overwegen , ende daar toe een voorfigtig, fcharpfinnig,
ende onfijdig oordeel gebruiken. Ende in het geene daar in men fijn eigen
oordeel niet wel toevertrouwt, fonderling als de faak van gewigt is, hem niet
fchamen het advijs van ervaren Regtsgeleerden te gebruiken, ende in 't
hooft van de vonnirfen-airdan te fteiien ; Schepenengeften het advijs vange-
prailifesrde Regtsgeleerden ter ordonnantie vande felve daar over genomen
inde hun daar mede confirmerende, partyen gehoon y gcfien haar geprodu-
ceerde, &c. Voort moeten alle definitive vonniilen in houden con-demnatie^
ofte compinfatie van koften. Ordon.op't flnk^van dejufiitietart.i^, volgens
den Regel dat die geene die in't ongelijk valt in de korten moet gecondeni-
néert werden, l. 79. ds jadic. i. »»/?«>. de pmna temere litigant. No-
vell.Sz.cap.io.^uth.pofl jl>isi((r4nd. Cod. dejudic. aldus : Ende condejnne-
renden fel ven in de koften van den procefle ter tauxatie ende moderatie.
Dog is te verftaan van de fodanige dewelke opentlijk ongelijk hebben ende
de faak alleen hebben aangeleid ofte tegen gedongen om fijn party te kwel-
len, Anders indien de faak twijvelagtig was , ende ten wederfijden fijne re-
denen gehad, foo werden de koften gecompenfeert, ende moet elk de fijne
dragen aidus:énde compenfenn de koflen smredsntn haar daar toe bewegende.

Als den aanlegger fo opentiijk ongelijk heeft,mag by ook boven dien in een
jnulfte ende boete werden gecondemneeit, dewelke voor het Hof terbc-
fcheydcnheyt werd gelaten, InflrHEl, art.i 13. Ende in de Steden ende voor
Baljuw ende Mannen bepaalt is tot drie guld.in reële faken ende civile faken
den dertigften penning, van 't geëyfte, tot fes guldens toe, ende op de Dor-
pen tot dertig ftuyv. in reële faken , ende den vijvtigften penning van het
geëyüe, mits niet exccderende de fomme van drie gulden, alle voor den
Officier. Ordem, op't fluk^van dejujJitie, art. zz.

Het gewijide van den Regter, werd naar verloop van thien dagen( bin- i i
nen dewelke men vermag van de fel vete appelleren ) in die fake voor de
regte waarheid aangenomen enbeveftigd {vulgo gehomologeert) l, z^.ff.
de fiatH hom. ende vermag onder dekfel van nieuwe bewijfen ofte mmimen-
ten niet ingetrokken werden. Coren. obferv. i6. Maar is genoug dat de faak
na het gene dat den Regter gebleken is, was wtgefproken, omdatmen
juift naar het blijk ende de ingediende bewijfen moet oordeelen. /. 30. ff. de
teflam. tutel. l. i. in verh. ex fide eorum qni. frobabmtur ff. de offic.
prdfid, /.2,4. Cod.dere jadicat. Coraf 4. Mifcell. zo. Hottomann «7-
Infir. ijuafl. zj. Coftal. ad d. 1.6. i.ff. de offic. praftd. Sie Vinniura ad
pr. inftit. de offic. jad. Keclamar,te. Couvarruv, i.refolut.i, Clar./«έ. 5.
§.fiN.praü,criminal. ηα^β.όό. num.i. en Chriftin. τ^ο/. 2. decif.i^^,
«um. ZJ.& vol. I. dectf. 4.

Wy hebben gefeid (in die fake) voor de regte waarheid , om dat het
felve moet bepaalt werden tot den toellandvan die faak fonder dat het tot
andre faken kan werden getrokken : dewijl het geen tuffen defe of geene
is verhandelt, een derde niet en kan benadelen. /. ff. de rejudicat. En-
de men leven moet by feekre wetten, niet by voorbeelden van enkle faken,
i· Cod.de[entent. φ interhcHt, Sie Coren obferv, ^o, num, z, 3,4. cn
Chriftin. vol. i. decif. i. & vol. 1. dectf. 5l. »»wi. 'y.cam.feq. & decif. 63.
num, i.cum fecj. & dectf. 6$.

Het regt datmenby een gewijfde van den Regter had verkregen, was i a
eertijds altijd durende. /. B.f^od. de reb, cred. & l. uit. Cod. de ufur. reijud.
maar het felve werd by ons niet onderhouden. Omdat het gewijfde van
den Regter felvs in fijn Regts-gebied metten eerften ter wtwinninge
gefteld mng werden. 1.^6. ff. de re jadicat. ofte indien den Verwefen wtlan-
dig is , ofte geene goederen aldaar en befit, wert het felve aan den Regter
van de plaats daar hy is by lettren reqmfttoir verfogt. Jnflr.van de Iptfime i»
de Steden·, art.zj. Meiul. prax. civil.iib. ^.tii.^j. cap.i, Ax^tnt.ad Con-
(uetuL Briitmn, art.ij. Welke wtwinninge, indien niet binnen 's Jaars en

gefchiet, t'elkens moet verniewt werden voor den Provincialen Raad bin-
nen vijv, ende voor den HoogenRaad binnen tien Jaren. Inftruft. van
denHove <2ir. ii8. Ainpliat, 30. Inilrucfcie van den Hoogen Raad,

Dat alle Vonniffen ten eerften naar het wijfenter wtvvinninge mogen
werden geleid, heeft defe vvtfonderinge , ten zy daar van aan een Hooger
Regter by appel heropen werd, daar toe den Verivefen tien dagen be-
raad gegeven werd , binnen dewelke men met de faak moet ftil ftaanj
endehy hem ondertuilen moet verklaren , waar van in het naaftvolgende
Deel. Of dat den Verwefen om fijn onmagtby het Vonnis eenigewtilel
van betaling werd gegeven, fulks by ons gebriiykelijk is, dat luiden van
onmagtin regten geropen zijnde, de fchuld bekennen, ende verfouken
de betaünge te mogen doen by termijnen ende pofen, van tweemaal drie,
driemaal twee, driemaal drie, wterlijken van viermaal drie> of driemaal
vier maanden. Daar op in het vv'jjfcn van het Vonnis ter befcheidenheid
gelet werd ende't felve geweygerd ofte toegeftaan werd, mits datonder-
tiiiTen voor defelve betaling borg ende feeker werd gefteld, aldus: Sche-
■penen gehoord de fchuld-bekentenis van den (jedaagde, condemmren den
felven , &c, furcherende niet te min de executie van dien den tijd van, drc»
mits flellende camie, &c. Het welke of ende hoe verr mag beftaanin
't lange werd verhandeld by Gabriel Alvarez Velafc. de privileg. panp. &
miferabil, lib.J. 44. Sic mede de Papegay pag. 33. Keuren der
Stad Leyden art,ij6. mm.%, Confult. ende Advijfen. i.deel (^onfnlt.zj^.
. Pecc. van befett. ende hand-opleggen, 4. deel. mm, 6, in m.

Of en manneer tegens Vonniffenin materie
van CorreSie, gewejygerd Confent van
Hmeiijken, faken van Pagters ende ais -
dsrs,rakenieDikagien,Volide,correüie,
default ende tvillige condemuatie.
Tot hoedanige Somms de Steden énde
Dorpen hy arrefi ende fonder beroep mo-
gen tpijfen.

Tot hoedanige fomms geen inhibitiemag
toerden verleent.
TSoetenvanU fol .^ppel,
Hoedanige ding- talen in appel te houden.
Hoedanig in reliev d'.Appel.
zi. Hoedanig in reforritatie.
iz. Hoedanig om ontfangen te werden als
Appellant.

25. Hoedanigop de inhibitie tot fekrendage,
of dien dag *l.

14. Vanipatkrag!foianigeinbibitie. (^deiri
Zf. Hoedanige ding. talen in reduBie te hoH-
20. Grieven α »mima wanneer ende hoeda-
nig voor te flellen.
2 7. Ia .^pp el geen reconventie te doen.
28. Hoedanige ding-talen in revifïe te houden

i, WinneerneiigteapgeUeren, tvameerre'
formeren, ende waar in het ouderfcheid
vttn dien beflaat.

4. ReJuSie wat,ende vmhoedamge kragt.
f, Relief tegen de indebite inierjeBie ofte

projecuiie van ^ppel ojie Reformatie.
6f Hoe ende aan xvat liegter te appelleren.

De gefchillen ende faken waar in twee ofte meer niet over eeij en qua-
inen voor den Regter verhandeld, ende door defelveeintelijk wtge-
iprooken zijnde, krijgen kragt van gewijfde, ende werden metterdaat
voor de waarheid beveiligd. /. 207. f. de Reg, fur, ten waar binnen be-
hoorlijken tijd , daar van een Hooger Regter by wegen van appdlatis ofte
reformiitie wierde beropen.

lil dat hem yemand gevoeld belaft ende beilvaart te zijn by eenige Reo·- j
ters, ende liy ciaar af wil appelieren, moet dat doen aanteykenen binnen tien
dagen van 't wijfen van het Vonnis af te reekenen, anth.hodie. Cod.de appeU.
Infti'. van den Hove Ofte immers dat het tot fijn kennis was geko-

men. diB. art, 15)8.in fin. GloiT. & Barth. in l. i,§, 7. ƒ. qmndo appeU,
de appellat, num, ZO}. & zo^. ende.binnen twintig da^en naar
her felve voor het Hof, ende 4 o, dagen voor den Hogen Raad in't werk
leggen ende vervolgen. ΏΙ>.αρα4 Αχιάν, Gdillib, i. obf^rv, in.Inftruft.

Welken tijd verftaan werd te loopen iie mommto in rucmentum, dat is,
van de iiyrofte oogenbük van het wijfen van het Vonnis , ofte dat het tot
des Vcrwefens kennis is gekomen, tot defelve uyre tien ofte dertig dagen
daar naar. Andr, Gail. lib. i, obferv.i^^, Sande//^, i. tit. t^.defin, i.
Ten waar datmen foo veel aangaat de tien dagen van het aanteykenen het
felve volgens de woorden van het 198. art. van d'Inftruélie wilde verlen-
gen , dat den geheelen tienden dag daar in foiide moeten werden gerekent.
Het welk ook kan werden uytgeleyt op den dag dat het vonnis is gegeven.
Sie de aantekeningen op het xi, art. van de Ordonn. op 't iiuk van dc Ju-
ftitie in de Steden.

Ende werd hier gemeenlijk by verleent ende verfogt de claufule van in-
hibitie , dat is, verbod ende fchorfinge van executie ende wtwinninge van
het felve Vonnis; daar by den Regter die het Vonnis heeft gegeven, verbo.
den werd middeler tijd te komen tot executie van heiirlieder Vonnis, het
wclck cygentlijk .dppel genomd werd, Siet hier van Andr. Gail. lib. i,
oi/cri/.144. Anders indien dat geen fchorfinge van executie, datis.wtwin-
ning noodig is, ofte den verwefen om de kieynigheyd van ds fom , boven
dewelke de Vonniifen van lager Regters niet jegenilaande yippel hjprovi-
pe haer hebben onder cAUtie ds reflituendo, als hier naar fal werden

gefeit,ofieanderfintste vredenishet Vonniste latenter wtwinninge leg-
gen , onder feker van weder op te leggen, indien namaals bevonden wierd
dat het alfo behoorde, foo verfoukt men enkel reformatie, dat is, herfinnin-
oe van het Vonnis fonder fchorfinge , waar toe men binnen 's Jaars nog al-
tijd werd toegelaten. Itlβr. van 't Hof, art.zii. Dog werden de Sententiën
van den Raad Provinciaal, niet tegenftaande reformatie aan den Hoogen
Raad,evenwel wtgewonnen, fonder fodanige feker te ftellen : om dat d'In·
flruBie van den Hoogen Raad 't felve niet mede brengt, ende die van den
Hoogen Raad haar geen meerder regt tegens den Raad Provinciaal kunnen
aanmatigen, als haar is gegeven , gelijk op den 22. April i6ji. in de fa-
ke van Johafi vau Leeuwen, ende Dirk. lanfz.. van Vefanevelt, ^ual, qua
requirMten van mandament panaal ^ contra Fetrns StepftHS,gereqHireerde
by den vollen Raad is geoordeeld.

Staat mede wel te letten dat reformatie geen executie van koften en iluyt,
alhoevvel voor defen by den Hove wel Mandament van Reformatie is ver-
leent, met de clattjule vanfurcheantie ende fchorfinge van de koften, ver-
mits 't felve nu niet jneer in gebruik en is, ende by Refolutie van het Bof
van den 13. Martii 16^8. 't felve voor een corruptde buiten regt ifge-
kropen veroordeeld is, \'nde de Secretariflen van den Hovc aange feid

^ppel met de clauftile van inhibitie ende ichorfinge van executie ver- ^
fogt zijnde, werd niet altijd volkomen toegeftaan, maar dikwils alleen
■tot feekren dag toe : welken dag wedrom twederhande werd genomen, of-
te flegtelijk verleend, dewelken ftilfwijgende conttmeert ende verlengd
werd, tot dat de faak diend , ende den Impetrant eys gedaan heeft, daar
by hy Vi'edrom verlenging van de felve inhibitie, ofte fchorfing mag ver-
fouken: ofte met defe bygevougde clmfule,pnzfijfe ende dien dag al^
op dewelke den Im^etrmt de faak juift moet doen dienen, of vervalt de
fchorfing ende inhtUtte van felvs. werd ook fomtijds maar verleend
dament om ontvangen te werden als appellant, het welk geen inhibitie
in en houd , ofeenige executie kanftuyten.

Een faak dewelke aan Arbiters ofte Goede Mannen is verbleven 4
ende wtgefprooken , Soo yemand fig felven daar by befwaard vind,
mag daar tegens komen in reduBie het welk kragt van ^ppel heeft foo
het binnen tien dagen werd verfogd , anders binnen 's jaars heeft het
kragt van reformatie-, ende werd daar by mede inhibitie ende fchorfin-
ge verleend, wtgefonderdindien op feekre boete van ^ppel ende reda-
aiïtand vi'as gedaan, gelijk als gemeenlijk byons in de verblijven
werd wtgedrukt. Sie de Ampliatie van d'InflrftiHe van den Hove art. 10.
Ende 't geene hier voor daar van breeder is verhandeld. V. Bouk. IX. Deel.
fjfim. 7, 8. ,

Den gefetten tijd van appelleren of reformeren een weinig overftree- 5
ken zijnde, werd den (jecondemneerde hy Reqfiefle Civifl daar ligtelijk
van herfteld. Het welk (als niet betreftende de fake fel ν ) ook bj den
Provincialen Raad werd vergund , ende gemeenlijk in 'tmaadament in~
welijvt, met den naam van Reliev, tegens de indeèite interjeBie oftepro-
feciitie vande appellatie ofte reformatie , endewerd genomd Reliev ά'Αρ-
pel. Oilroj ende Ordonnant.van den zy. ^ngttfli 156z. art. 5. Sie Menil,
prax. civ. Uk 4. 82. cap. 3.

Men appelleert altijd gradatim ende met trappen van lager Regter 6
tot hooger, tot den Hoogen Raad inclajs toe Tonder den Regter die tuf-
fen beiden is, voorby te gaan. ff.de appellat. c5" /. 3 2,. ^od. eod..
Specfilat, ttt. de appellat. nmc traSlemm, in pr. Marant, tit. eod.
■nam-l^l. & Jecj. Gail lih.i. ohferv.ii^. nam. 2. Ten waar den felven
het ylppel weigerde aan te nemen : want als dan vermag den Verwefen
een hooger Regter aan te fpreken , ende hem verfoukendat hy in de fake

wil bandelen , als of daar inne van d'cen tot dc ander beiopen was. Groe-
newcg. de leg. abrog, adl. 19. verf, quod fiviüus. Cod. de ^ppeLarg. l, 4.
C. de 'Jurif. omn.jud. & ibi Cafi. Giiid. Psp. dscif. 430. cncieis het Hof
van Holland \vt kragt van het 205. art, van de /nfimclie bevougt, in ^p-
■pel te ontvangen , ende vermogen aan haar gcbragt werden , alle Vonnif-
ièn by Schepenen op de Dorpen gewefen, voor by gaande de Hooger
Vierfckaar van Welboren Mannen daar fy onder behooren , daar men aan
beroupen mag foo men wil, of anders defelve voor by gaande, ten eeriten
ten Hoov mag konden, volgens Hefolmte van de Staten van Holland
van den Ociob, i-^-jj, Sie Merul. praii. civ, hk Λ. til. cup. i.
Kiim. 3.

aanwijiinge van erreur ende misflag , dewelke binnen den tijd van twee
Jaren naar het wijfen van de SeKientie, nog altijd mag werden verfogr.
mth. qu&ftippl, Cod, deprecib. Imp, of. art. 279. ende 280. van InflfUÜ;.
-van den Hoog. Raad. waar op mandament verleend zijnde, binnen drie
maanden naar het voldingen van de faak aan de Hoge Overheid moet ver-
fogt werden,yidjunUen ende bygevougde Regters verleent werden,om het
proces te iieriien: ende daarop werden by de Staten van Holland, benevens
de Heeren van den Hoogen Raad j nog feven andre Regts-geleerden by
gevoagdj dewelke men ^vifems nomd, arg.l. 55, Cod, de appellat.
InfirHÜievandenHoogen Raad, art. 282. waartoe gemeenlijk genomen
werden de Penfionaripn van de Steden, benevens twee wt den Provin-
cialen Raad van Holland, indien de faak by Jppd aan den Hoogen Raad
gekomen is.

I. Dat in faken pojfejfoir ofte appoinStemernsn interlocutoir die ten
definitiven reparabel zijn, geen Revi/ie en valt, maar fodanige faken in't
petitoiï endeten principalen moeten vervolgt werden. Ιηβη/ζί,ναη den
Hooiren Raad,art. 25S. &fe/^q. ende Ordonnantie op^t ftuk^vande Revi-
fie van den 16. fannarii geregifireert in 't 7. Memoriaal-bouk, Bart.
Ernfl. fol. zq6. verfo. RebiiiF, iwS. defiipplic, quafr. ^.caf.8. & ad
Conflitut. reg, alibi.

8 11. Op ende jegens een willige condemnatie van den Hoogen Raad, valt
mede geen Revifte: om dat yemand die in Revifte wil komen, errenr ende
inisüag in het gewijfde moet aenvi^ijfen , het welk hy niet doen en kan , die
op fijn eigen verfouk en overgifte is yerwefen, cn^e daar-eq-boven in revi^s

geen nieuwe feyten bygebragt, ofte nieuwe flukken overgele}'!: mogen
werden: maar ex iifdem aBis, dat vvt dcfelve ftukken de faak moet ge-
oordeeld werden, of'er wel of qualijk gewefen is. Sie Joan, Bender.
traÜ. ds Revifion. conclfiJ.i6. pag. wïln 230, dsar in dan wederom de
overgifis van willige condemnatis foude in de weg zijn : daar tegens geen
Reliev ofherftelling, om wat verkorting of befwaarniffen het mogt we-
ien 5 by den Hoogen Raad werd verleend : Ten waar dat yemand kofte aan-
wijfen , dat hy exjitflo meta, dat is , u-t vare cnde argelift tot fodanige
overgift, endeverblijv onder willige condemnatie tegens fijnen wil was
gedwongen ende mifleid. Hoedanig vooibeeld te fien is by de Papegay,
fi>.g. tnihi 395.

III. Revtfis en belet ofte fchorft geen executii, ais alleen in fuiken 9
vaU als de executie by defelve Eewijie riet en foude kunnen werden her-
Held, gelijk in faken van trouwen, of diergelijke: ende om dat foodanige
^ez/iffe echter niet en fonde ftrekken om den toegewefen op te houden , of
de faak daar door flepende te houden, foo word den Verwefen, op het
verfouk van de toegewefen , byde Staten wel feekre korten tijdgcileld,
binnen den welke hy fijne T^evifie moet vervolgen, op ilraf van ver-
val , daar anderfints defelve eerft binnen 's Jaars bchouvt vervolgt te wer-
den: Sulks is Anno i6z}. Jibraham Symons tot Hamburg Gecondem-
r.eerdc, jegens Juffrouw Confiantine Kojmans by ^pofitlle van de Hee-
ren Staten, tijd gefteld van driemaanden: ende Anno 1621, eenen Tie-
ter Fratifz., Adaalfon tot Enkhuifen Cecondemneercie, tegens Diewertge
Maanens, mede aldaar, den tijd van fes weeken. Sie mede Conffthat, en-
de ^dvijfen, het I V. Deel, (^onf. 105,

IV. In Eevifie fvCréodk^eenlRfliev of ^.equefle Civijl toegelaten,
van 't verloop van den tijd van 't verfouken ende vervolgen van de Revifte.

Dog is in de faak van Juffrouw ^lida Comnkj, tegens den Heer Cor-
velis BikXcr, Drefl van May den-, i» caufa Mmrimeniali, Anno l()5 5, by
tien Raad aan de voornomde Juffrouiv ^lida Koninkj, foodanig T^eltev
verount, niet tegcnilaande iy de fenteniie van den Hoogen Raad , over
dc twee Jaren had laten ver-loopen, om redenen, dat hy naar 't verloop
van twee Jaren cerft by interpretatie van de felve Sententie nieuwe ίηβαη-
tie ende aanleg hadde gemaakt, cnde daar inne te kort fchietende, daar van

lo Voorts werd in aüe appellatien ofte reformatien onderhouden , dat
den Regter die bet Vonnis ofte de fententie heeft gewefen, benevens de
Partjin vverdgefoupenende verfogt, dat hy mede de faak komt verant-
woorden, indien hy hem party wil maaken , vuige inchimatie. Het welk
verfuimt zijnde, werd den Impetrmt verklaard in ^ppel niet ontvankelijk.
InfirnSl. vm den Hovs art. zo6. vm de Jnflitiein de Steden, an. 21.
In faken van ylp^el mogen mede geen nieuwe feiten ofte allegatien

voort gebragt werden j ten ware onder beneptie van Reqtfefie Civtjl 't fel-
ve vergunt wierd, contra l. 4. Coi. de temp. appell. Zyp, not, fur, Belg,
tit.de appell. verf, ob expenfar. Waarom in faken de welke van den Pro-
vincialen tot den Hoogen Raad komen , indien die befchreven zijn ge-
weeft, het geheele 'Proces befloten ende gezegeld over gebragt werd,
vitlgo, ge-evangelifeert. om ex iifdem aBü an bene vel male, dat is, wt
defelve Hukken wel ofqualijk gewefen , wtgefproken te werden. InflruU,
van den Hoogen Raad, art. ziz. Dog in de appellatten dewelke van de
Dorpen ende Steden aan het Hof Frovinciaal komen, werd fulks fóo
nauw niet onderhouden.
12, Van alle Vonniifen ende gewijfdenvan Lager Regters, daarby dat-
men meent befchadigd ofte verkort te zijn, vermagmen te appelleren,
ende hem beroupen tot een Hooger Regter. want het is een Voor-rcgt
den Verkorten ende Befchadigden vergunt, tegens de quade faak ende bot.
tigheid van den Regter. 1.1. jf. de appell. Ende dewijl hy niemand ver-
ongelijkt die fijn regt gebruikt, /. 5. §. i. /. pen. ff. de hisut indign.
Sooen verongelijkt hyden Regterniet, die tegens fijn gegeven vonnis
hooger beroupt. /. 20. Cod. de appell. l. 55./. de Reg. fur.

llitgefonderd van proviften ende int er loc ut oir e Vonniilèn , dewelke
ten defnitivs reparabel zijn , ende by- eind-oordeel herfteld kunnen wer-
den. Sie Ampl.vande InfiruB, art.$.Nad, ampl. art. 1. de Refolut.
van de Staten van Holt van den xp. Manii 16 zi. inde nieuwe Papegay
ραζ. iSi. Daaronder mede gerekent werden alle faken in cas pojfejfoir
geWefen , valgorecremtie. ar^. Ι.η. Coè. qmr. appellat, non recip. Der-
halven foo wanneer bedenkelijk is, ofeen gewefen provifie te.n definitive
niet en foudeknnnen werden herfteld, werd in plaats van appel verleend
mandiimsm om omtfangen te werden als yippellant: Het welk de wt-
winninge niet en fchorft, ende den toegeweien niet en belet met de faak
voort te gaan. Sie de nieuwe Papegay pag. 297, ende 299.
j . 11. Criminele Vonniifen gegeven op de eigen bekenteniifen van de
fchuW-piigi^isen, daar in extraordinme en by kort regt werd gepleit-

voerd, daar van geen yippd aan de Verwefen en werd vergunt, l.j.f,
dcconfejj. l. z. Cod. quorum appellat. r,on rectp. & ib. Bald. Plac.van
den 10. September i'^'^i. Neollad. iim/. 47. wr/. (daar) in fhi. Merul.
prax. civ. Itb. 4. ttt. ^^.cap 7. num. 4. Maar naftijl foo mag den Officier
ende Aankiager,hem byeen Lager Regter befvvaart vindende, altijd tot
een Hooger beroiipen. /ut tenent Grammat, decif. Neapolitan.i^..
pofi Innocent. Abb Bart.Baid. Angel. 3c Parid. de Puteoiocistbicitatis,
Sie Jacob. Cancer. Fariar. Refolution. torn, i.cap. ij. mm. 15.

In welken geval fommige meenen dat ook den veroordeelde j de faak
door dit niiddel in cas α appel gekomen zijnde, van dien geappelleer-
den ende beroupen Regter tot een Hooger in nader beroup ende y^ppel
moet omtvangen werden. Sulks in de faak van Charles Payelic j de welke
een Jonge Dogter op de weg verkracht hebbende, ende nog getragt heb-
bende een ander Ivleyt te verkragten , by Mannen van Watering vijv-en-
twintig jaren op deGaiey gebannen was; den Procureur Cj ener ml van
het felre Vonnis appellerende, ende daarop by den Hove den 4.Julii ï6o6,
de Sentemie te niet gedaan zijnde, ende hy veroordeeld onthooft te wer-
den , by die van fijnen Rade wierd geoordeeld: dat aangefien den Proeff-
reur Cjeneraal voor hem hadde ^appelleert, hem dien volgende geoor-
looft was verder te appelleren , arg. tit, D. ^uod qm^que juris in alterum
fiat. ίρβ eod. jure matur. Maar die van den Hoogen Rade gefien hebben-
de de bekentenis van den Gevangen, is hem op den 19. Jiilij daar aan
volgende voor ^poflille gegeven mhil, ende Is fulks geexecmem ende
ter dood gebragt,

Vanandre Criminele Vomijfen , in de welke flegtelijk ende op de ge-
meene viijie is gepleit-voeid, foiidemen naarRegten in hippel omtvan-
gen werden. /. 6. jf, de appellat, jmil·. l, 2, in fin, ζοά. qmr. appellate
<van recip,

In Vrankrijk magmen van alle Criminele Vonniflen fonder onder-
fcheit fig tot een Hooger Regter beroupen. Autum. ad d. l, z. (^od. quor.
appell. non recip. Bvt^non.de legib. abrogat. lib. z. Sii?. 148. Imbert. «a-

Maar in Vlaanderen heeft y^ppel in Criminele laken nimmermeer
plaats. Wiehnd.pratl. eivil. tit.^.cap.zi. num. 17. Damhoud. prax,
eiv.cap, 234. num. τη. & prax. crim. cap, 151. mm. 5. om dat aldaar
mede niemand ter dood en mag verwefen werden, of hy moet de mifdaad
met fijn eigen mond bekennen. Damhond, diB. cap, 234. Ki^m, ij.cetif.
l,i6.Cod, depm,& l»Hlt, C'^d. de probat. ^.gd m de jure pncedat vide

apud Bojf. prax, cr 'mind, de conviil. numer, 2. & fe^. Chrift. W, 4,
decif. 109. Gomef, refol. tem. ζ. cap.j^. Kum. Nogte in Duitilant,
Mynfinger. 2.. sbfervM. ^'è. num.z, & centar. obferv. 41. Gail
hb. i. obferv, i. num, 28. & de pace publica·, cap. uit, in fine.
Wefemb. con/?/. 45. KHm.%0. NicoLRcufneT, nmter. ζ. decif.i^, lib,z.
Nogte in Hifpanjen , Zigirmund. Zcacch, lib.i, cap.^-j. ntimer. óz,
87, 93, & 95. CoLivarr. pa£l·. quafl. cap. 23. nuffi. 5. Nog inItalien ,
Clar. j.fiti, qtiafi. nsm.^. Vincent, dc Fiznch. decif, 637. mm. 2»
pan. 4,

In Holland, Braband, ende andre omleggende plaatfen , is het wel Γ00
feker niet; maar werd evenwel meeft over al defen aangaande waargeno-
men 5 dat alwaar'r dat de inifdaad door Getuigen, klare bewijièn, ende an-
ders genougfaam bekent was , daar-en - boven nog evenwel de eigen beken-
tenis van de Scliiud-pligtigen, door pijnigen, indien hy hartnekig is, werd
afgeperft, ende Tonder dien felven yemand eer dood verwcfen werd. Gude-
iin. dejare Novijfimo, Itb.'^.cap.i^. verf. Mtrum. Zypa;. net.jur,Be!, de ap-
peti,vsif.in eriminib. Neoftad, car. Holland, dectf 47. ende brengen de
Keuren van Rijnland art.z. 't lelve wtdriikkelijk mede; Gelijk mede van fo-
danige gewoonte binnen Leiden Pieter Chriftiaanfz. Bor in fijn Nederland-
fe Hiftorien, Ub. 5./o/.igz. verfo getuigd. Waarmede alle appel endepro'
vocatie in Criminele faken voorgekomen , immers een groote krak gege-
ven werd: Dewijle naar Regten per. l. z. (^od. quor. appellat, non recip. ye-
mand op iijn eygen covfejfie regt omtvangendejin j^ppel niet en is emtvan-
kelijk. Sulks als volgens tuyg van Hugo de Groot in fijn jipologie, cap. iz,
van oude tijden in Holland by de Staten felv is verweerd. Als in't Prpcfi
tegens Brabant, waar van SenteKtie is gewefen in den Jare 1549. ende te
Voren by 't Hof van Holland,als te fien is by een Mijfive van den Jare Γ5'4 j.
i^efchre ven aan den Grooten Raad tot Mechelen , daar van ook sewag ge-
maakt wert in 't Oftroy by de Staten van tdolland van Konink Philips ver-
kregen in den Jare i yciz.waar naar 't hof van Holland in den Jare 1564.30-
dermaal fchrij vende aan den Grooten Raad van Mechelen , de voorfz, Co-
ftuyme aldus betnygt: Ditt in crimineleJakenfoo ter lager Fterfchiiar ah by
ons luydsngegeven 5 over Lijv ofte Lid, t^e» van alle oude tijd&ngeen appel-
latie hierin Holland toegelaten heeft, £nde naderhand by Eejoltitie van de
^taten van Ho Hand, op den 10, September 1591. genomen is vaftgeftelt:
Dat die van den Hoogen Provincialen Rade in Holland geen provifie A'l-
len verkenen op 't verfouk van eenige perfonen tegens den welken
rie!tjkp>"' 3 ^xtraordimrie ende op hare· Cmfeipe fal wefen geprecedeeri:

maar fulkn de gevvefen Scntentien in de vooriz. faken tcgens dei) Ci^cof;-
demneerden werden geexecmesrt. Tonder dat eenig appeï-, reforrmtic ofpro-
vocatie daar tegens fal werden toegelaten : Welke Refolmie ajede gedrukt is
in de ConfuU. ende Advyfen ^ei 4. Deel. pag.mihi 3 jj. Sie inede Chriftin.
(tdieg.Mechlin, tit.z, art.^l, numer.ï^, en daarna Bald= αά l. i.infin, Qod.
de jurtjurand. propt, calmnn, Sie Coiivêrriiv. praBicab, qtufl. cap,
num, y. htiÏ.de jii/Iit. drjare, lib. z.cap. i^.mm. 152.

Van Zeeland gstuygt mede het 8. en de volgende Artijkelen van 't
gaarder verdrag taffen Holland ende Zeeland, van den lo.Septemb. 155)6.
Dat aangellen de Steden vaft Zeeland van alle oude tijden afin Criminele fa-
ken gewefen hebben by arrefi fonder te gedogen eenige ^ppellatien, daar-
omme den Hogen Raad in fodanige faken geen provifte van appel,reforma-
tie, of eenige andre fal mogen verleenen. Maar dat alle Vonniflèn, 't ζγ iti-
terlocHtoir, oidiffimtijv, hoedanig die mogen zijn, geen wtgeiondei t, gewe-
fen in extraordinarisproces , op de cenfejfie van den Delinqnmt, ofte pr£-
pariitoire informatie van den Officier fiillen werden ende bly ven volkoment-
, \]\<i geexecuteeït,{onA£ï dat tegens defelye eenige provocatie fal werden toe-
gelaten, gelijk mede geenfins appellabel ofte provccabel fuüen wefen, eeni-
ge Vonniifen gewefen in prncefien by den Officier ordinarie beleyt, fo wan-
neer defeive mede brengen eenige capitale of corporele ftraf, &c. Ten
ware in bannifiement, ofte eenige honorable of andere amende ,art.lï,
Sulks door geheel Neerland in gebruik is, volgens tiiyg van Chriftin. ad
leg. Mechltn, tit. i. art. i. nKmcr. 12, ook in dc Dorpen ende Heerlijkhe-
den , die daar ίη het regt van den Hoogflen gebruyken, fonder dat daar
tegens eenig hooger Beronp werd toegelaten, l. unie. ff. ds offic. pr^.feU\
pr&tor. l.i. ff. Λ quibas appelLtre non licet. Sie voorts van dc iaken in 't
lang. het Traftaat van 't gebruyk van ^ppel in criminele faken, wt-
gegeven by Pieter'Bort.

III. Alle Sententien ofte appoinclementcn by den Hove Provinciaal
gegeven ^ nopende de Policis van 't Land , correBie van de fuppooflesi,
amende civijl, peyne ofte mulBepecunieel, tot profyte van den Ftfsus ge-
wefen, hebben hare executie (onéet cautie, niet iegcnilaande^|p^i//iir/>,
ende fonder prqudicis van dien. InflrfiB, van 'i Hof, art, 218.

IV. Alle faken die by rnanier van correBie by de Politiqsie Overheid over 11
hare Burgeren, het zy opentlijk tot ontfegginge wt de Stad, of heymelijk

in feekre boeten werden gewefen, daar tegens en werd geen appel nogri·-
formatie verleent, arg, ff.de offic.préfj, daar van hier voor I.Boiik,.

Gelijk mede in huwelijkfe faken over het confent ende toeftaan van
defelve, tuffen Ouders ende Kinderen, jegens het weygeren van de Ou-
ders, beveiligd met gelijke verklaringe ende weigeringe van de Magi-
firaat, geenderhande Hooger Beroup ofte appel mag werden verleent,
volgens Refolntie van de Staten van Holland, in de faak van Maritge
T)trxdr. 'Wed, van wijlen Johan van Grafwinkel, contra Huybert Jacob(z,t
Cjrimain·, ende Geertjen van Grafvainkel haar Dogter, tot Delff, van
den 23. December by Edtti van de Staten van Holland vernieuwt op

Tegens Vonniflen gewefen in faken van Pagters over Gemeen-
lands-middelen , magmen maar alleen reformeren, ende werd tegen de-
fel ve geen .^ppel met inhibitie ofte fchorfinge verleent, maar moeten
dien onvermindert fonder wtftel werden voldaan, daar van hier naar in 't
byfonder.

'tSelve werd ook onderhouden in faken rakende de exchyfen èndein-
komften van de Steden , dewelke mede by provifie vverden geexecuteert,
niet tegenftaande appel oi reformatie, volgens reiolutie van den 22. Jan.

Gelijk mede alle fententien ofte vonniiTen van lager regters loopende
materie vm dykjigie, watergangen,Slujfen,poUcien, boeten van officieren,
correEiien, ende andre van gelijke Natuyr hare executie hebben op cautie,
niet tegenftaande appellatie, ende fonder pr^juditie van dien. Inflrtiü:, van
den Hove,art. zi^. ende 2Ί8.

V. Alle faken by defanh, ofte comumatie gewefen. /. 15. § 2, 4.
(fod. de jud. Item alle willige condemnatien, en kunnen in appel niet ont-
fangen werden , om dat de nalatigheyt, ende vrye overgift voor bekente-
nis ende overgift gehouden werd, waar tegens geen appel en valt. l. 25.

3. ff. de appellat. jmEi, L 75· 3. ff. dejudic,- & l, ^od. cjuornm appel-
lat. non recip, Soo verre dat indien yemand by den Hoogen Regterende
toelatinge van partyen in appel omtfangen was, de fententie daar op gevolgt
van figfelven kragteloos foude fijn ende niet en foudebeiban. pereacjUdt,
tradit Jul. Csfar Riiginellus traÈ. de Appellat. §. 2. cap.^. num. 225.
Sie mede Damhoud. prax. civ. cap. 78. num. 30. ^ cap. 230. nam. z.
r)og Groeneweg. ad d. l. Cod. Quorum appell, non recip. meent dat daar
tegens om redenen "Reliev vandeHooge Oveerigheid mag werden ver-
fogt ende verleent.

VI. Om de authoriteyt ende het refpeü van den Regter niet al te
kleyn te agten, ende niet te min de pleyt-ftigtige ligtvaardigheyt van de

luyden, dewelke dikwils om een haver-ftroo, ende wt enkele malitie,
haar partyen met ^Ppel wel fouden quellen, ofte haar voordeel met het:
vvtilellen ende fchorien van een weynig tijts fouken wat te geinoet te ko-
men , foo is dien aangaande by ons feer goede erdrs geitek , waar naar
dat hem een yder in't ende provoceren moet gedragen,

I. Alfoo vermogen debeflooten Steden van Holland, den Hage daar i·^
onder gereekent, by arrefi te wijfen tot vijvtig guldens, endede Baljuws-
Mannen ende Geregten van de Dorpen tot twintig, fonder eenig appeL
ofte provocatie onderworpen te zijn, naarder ^mpliat. van d' InflmSl·,
m. I. ten vï-aarderfelver Vonniffen eenige feqttele van infame hadden.

II. Werd geen inhihitie verleent by den Hoogen Raad tegens Senten-
tien van 't Hof Provinciaal, niet bedragende boven de fomme van acht
hondert guldens, nader ^wpliatie van de JnflruBie, art. zz, Ende Pro-
vifioneele of Interlocutoire Sententien van den voorfchreve Hove Provin-
ciaal hebben execmie onder cautie ter fomme van 1500. guldens. Naar-
der ^mpliatie van ilnfirnSlie, art.s^. VonnilTen van de Houd-vefterye
by Meefter-knapen gewefen, inhoudende pecmiele boete van hondert
guldens ende daar beneden, hebben haar executie onder catitie, volgende
^tTlacaatvan den 25, lani i6zi.

III. De definitive endeeynd-oordeelige Vonniffen van de groote Stc-17
den, Dordregt·, Haarlem, Delft, Leyden·, Amflerdam, Goude ende
'Rotterdam, hebben haar executie ter fomme van drie hondert guldens,
de andre beflooten Steden, den Hage daar onder begrepen , tot hondert
ende vijvtig guldens , van Baljuw ende Mannen tot feftig, van de Gereg-
ten van Dorpen , tot veertig guldens : Alles onder catttte de reflituendo ,
indien namaals bevonden wierd dat het anders behoorde, niet tegenftaande
appellatie. Naader yimpliatie VAni InflruB. art. 2, 5, 4.

Maar indien yeniandwt verfcheide oorfaken was verwefen, welke ai
te famen de voorfchreve fomme te boven gingen , maar elk in 't byfonder
niet; moetmen onderfcheid maken, dat indien defelve zijn van een ende
defelvefaak, ende foodanig datfy wt malkander volgen, of dat fy niet
wel van de ander kunnen afgefcheiden werden, dat alfdan foodanige op-,
gehoopte condemnatie voor eeneforagerekent werd. l.ii, ff.dejnrifdtk,
/.10. ƒ.1. f. de appellat, Andr. Gail. tó. i. ohferv.iis· mm,^. Ende
alfoo is in verfcheide voorvallen geoordeeld by 't Hof van Vriefland, San-
de/i^· i· f'^·

werden heropen te hebben, gewefen voor 't Hof j in yippel in een boete
van veertig guldens, in reformatie twintig, voor den Hoogen Raad in
uippel in een boete van vij V-en-feventig,ende in reformatie van fes-en-
dertig guldens, ende in Revifie in een boete van twee hondert guldens.
valgo (boeten vm het fol Afpel) Alle welke boetens al vooren datmen
in Appel, rsformatie, ofte revifie ontfangen fal werden onder den Rent-
meellervan d'Exploiü:en geconfigneert ende opgebragt moeten werden,
nader Ampliat. art.^, 10,11, 12,13.
19 In Appel ende Hoger beroup voor een Hoger Regter werd den Eys
aldus gemaakt:

Voor een die het Vonnis tegen hem heeft gehad : Tot tiullite ofte cor'
reBie van het Vonnis in qa&flie, ende doende dat de Regters ter eer fier inflan-
tie behoorden gedaan te hebben, dat den Gedaagde fijnen eys ende conclufie op
ende jegens den Impetrant aldaar gedaan ends genomen fal werden ontfeyt%
makjjndeep van kofien, &c. Voor een EyiTer die het Vonnis tot fijn nadeel
heeft, Tot mllite ofte corre^ie, &c.ende doende, φ c. dat den Impetrant
fijnen eys ende conclufie ter eerflerinftantie jegens den Gedaagde gedaan ende
genomen fal werden geadjudiceert.

Daar tegensby den Gedaagde in casd'Appel aldus werd geantwoord,
totfub ends obreptie ten fine van niet omtvankehjk. > ende by ordine, tot appro-
batie van het Fomis in quizfiie, Ende wanneer op de afdoening van de in-
hibitie mag werden geftaan , ende de faak iodanig is gelegen , dat die by
provifie fijn executie behoort te hebben, wert'er by gedaan , tot approbatie
van het Vonnis in qHie.fiieilico,ten minfien dat by provifie afgedaan fal werden
de chwfale van inhibitie, cum expenfis,
-O In reliev d'Appel aldus: voorden Impetrant ten interinemente van de
claafnle van reliev in des Impetrants mandament geinfereert, of anders van
de requefie civijl, ende voort in Appel tot nallite ende correcte, &c.

Voor den Gedaagde: tot rejeèite ten fine van niet omtvankelijk^ ende by
ordine tot approbatie, &c.
21 In reformatie, daar geen fchorfinge van execmie van noden is, werden
de ding-talen mutatis matandis op gelijke wijfen gehouden.

Indien het Appel met de clatffule van inhibitie is afgeflagen, ende alleen
is verleent mandament om omtvangen te werden als Appellant, werd het
i ding-taal aldus gehouden: dat den Impetrant omtvangen fal werden als Ap-
pellantvan het Vonnis , &c. ende dienvolgende in Appel tot nullite,
ende doende, &c. Ende dat by prvvife den Impetrant verkent fal werden
de clmfifle van inhibitie.

Voor den Gedaagde: ten fine van niet omt-vankelijk.ende by ordine tot ap-
probatie van het Vonnis in qu&flie ilico, immers dat den Jmpetrant fijn ver-
Jogte provifiefal werden ontfeyt cum expenfis.

Indien de claufule van inhibitie niet ten vollen is verleend, maar alleen 25
Stadhoudende tot feekren dage, moet den Impetrant daar by doen, dat hy
provifie de claufule van inhibitie den Impetrant tot feekren dage toe ver leent ^
gecontinueerd fal werden ten m-einde van de faak^. Daar cegens by den
Gedaagde alleen werd gefufiineert, datter geen provifie voor den Impe-
trant en valt, fonder verder afdoeninge van inhibitie te verfouken, de-
welke by de onti'egginge van de provifie, hem mede genougfaam werd
ontfeid.

De claufule van inhibitie tot feekren dage, is van foodanige kragt, dat 24
den Gedaagde de faak op dien dag mag doen dienen , ende den Impetrant
mag bedwingen, dat hy ten felven dage eis doet, of dat tegens hem com-
pamit werd verleend, voor het profijt van 't welke de inhibitie ende fchor-
finge komt op te houden , ende den Gedaagde met de executie ende wt-
winning van het Vonnis mag voortgaan.

Maar foo de inhibitie ende fchorfinge was verleent tot feekren dage, met
defe bygevougde clafffitle: pracife, ende dien dag al, is den Impetrant
felv gebonden op dien dag de faak te doen dienen , of vervalt de verleende
inhibitie ende fchorfinge van felvs, ende mag het Vonnis ter wtwinninge
geleid werden,

In RednUie, dat is, herfinninge van een wtfpraak van Goede Mannen, 2 5
werd diifdanig ding-taal gehouden: In reductie, tot nullitie ofte correÜte van
de wtfpraak^ van Arbiters in cjM&fiie, ende hy crdine dat defelvegereauceert
fal werden adarhitriftm boniviri, endefulkj den Impetrant fijnen eys ende
conclufte voor defelve gedaan ende genomen fal werden geadjudiceert, of an-
ders foo den Gedaagde de wtfpraak tot fijn nadeel hadde, dat den Gedaagde
fijn eys ende concltifie voor defelve gedaan ende genomen fal werden ontfeid.

Als de faak ten deelen is toegewefen, endé ten deelen is afgewefen ofte z6
ontfeid, ende den een of den ander daar van appelleert, mag den Gedaagde
't felve mede tegenfpreken dat hy fijn faak niet in 't geheel heeft gewonnen,
't welk men nomd grieven α minima, aldus; Foor den gedaagde proponeren-
de alvoren grieven α minima,voor fo veel hem fijnen Eys niet in't geheel is toe-
ge feit·» ot voor fo veel den EjJfer fijnen geheelen Eys niet is ontfeid·, concludeert
dmami^Mdemedein Appel totmUite, ende doende j&c, tnde antwoor-

dende ap dé conclafle van den Impetrant ^ ten fine van niet ontvankelijk,,
ende by ordine tot approbatie, &c. Daar op den Impetrant dan weder-
om antwoord : nopende de grievm α minima concludeert ten fine van niet
ontvankelijk > ende bj ordine dat den Gedaagde verklaart fal werden
dienaangaande by het Fonnis inqf/^fliete wefenniet befwaard , perfifieert
voor replijq.

zj In ^ppel en magmen geen reconventie doen jfoo men die ter eerfter
aanleg verfuimt heeft, om datmen in tAppel geen nieuwe feiten bren-
gen en mag, fulks hier voor is aangewefen, ende is alfoo verftaan by ƒ?»-
tentie van het Hof, in de faak van Gmljame Bartelotti tegensdeWefl-In-
dife Compagnie den 11. Maart. ï djo.

j8 In Revifie v?erden de ding-talen aldus gehouden: concludeert byde
redenen ende middelen in het mandament breeder verhaalt, ende andre van
den Impettanten vpegen breeder ten procejfe gedednceert, in revifie, dat by
fententie van den Hoogen Rade, mitfgaders van de Heeren t^djmilen
Ti^vifeftrs, verklaard fal werden in de fententie ende arrefl van defen Hoo-
gen "Rade errem te z^ijn, ende dat overfuikj defelve fententie ende arreβ (on-
der reverentie) fal werden te niet gedaan, ende corrigerende het voorfchre-
ven erretir daar inne bevonden, dat, &c. daar tegens werd geantwoord,
ten fine van niet ontvankelijk, ende by ordine tot approbatie van het arrefi ofte
fententie in qtiaftie, ende dat verklaard fal werden geen erretir daar inge~
committeert te liijn) makende eys van k/flen , (^c.

ALle gewijfde daar van by it^ppel. Reformatie ofte Revipe nietho-i
ger werd beroupen, mogen na de tijd tot het aanleggen ende ver-
volgen van 't felve beroup gefte d, ende na dat defelve fijn gegaan in kragt
van gewijfde, het vvelkmen nomd gehomologeen te zijn > op 't verfouk van
den Verwinner ter executie ende wtwinninge geleid werden, /. 2. ζοά.
de Execut.reijtid. door bevel van den Regter die defelve heeft gewefen,
foo verre de perfoon, of het goed, daar op de wtwinninge moet gefchie-
den, onder iSjn Regts-gebied is gelegen, airg.h ff.de jurifd, jmB. ί.

Soo de perfoon, ofte het goed buiten het Regts-gebied ende Regts- 2
dwang is van de gene die het Vonnis heeft gewefen, verfouktinen leuren
teqmftoriaal , dat fijn brieven van voorfchrijvenj by dewelke den ee-
nen Regter aan den ander het felve Vonnis over fend, ende verfoukt, al-

foode perfoonofhetgoed jegens welk het Vonnis is gewefen, fig onder
deflelvs Regts-gebied onthoud, of gelegen is, het hem gelieve tot wtvoe-
ring van regt endegcregtigheid, het felve Vonnis tegens defelve te doen
wtvoeren ende te werk leggen, die fulks verfogt zijnde, niet en mag wey-
geren. arg. i, ff. derefttdic. Sied^Ordonn, op'tfiuk^-vandefpt-

flitie binnen de Steden ende ten f latten Lmde, art. 27. Chrillin. ad. L
Mechlin tit. i, art. 30. mm. 4.

3 Tot de execdtie ende wtwinninge van een gewijfde, moeten te Hoov
wt de Griffie verfogt ende geligt werden Executorien, daar by den eer-
ften Deurwaarder werd gelaft het gewijfde ter executie te leggen, daar
van een formulier ende Beeldenaar te fien is,in de niewe Papegaypag.^o^.'
dewelke een jaar goed blijven, maar de felve verjaart zijnde , fonderte
werk te leggen, moeten wedrom niewe lettren executoriaai verfogt ende
geligt werden, welke executorie met het gewijfde gefteld werd in han-
den vaneen Deurwaarder, dewelke't felve naar fijn ferme endeinnehóu-
den te werk léid.

4 In de Steden, ende ten platten Lande, werd maar alleen het vonnis by
den Secretaris ofte Qriphier opgefchreven, ende onder fijn hand-teke-
ning wrgegeven, ende den Geregts Bode in handen gefteld, om naar fijn
forme ende inhouden , ende volgens de gewoone manier van wtwinninge,
te werkte leggen.

5 Op alle reele ende pojfeffoire gewijfdens, daar by yemand eenig vaft
goed, of befit van dien werd toegewefen, werden de verwinners ift het goed
geveft, ende inetter daad in het befit gefteld, ende den Overwonnen daar
wt gefteld, ende werden daar in gehouden, geftijvt ende geilerkt j volgens
het 172. artijkel van de hflruètie van den Hove, facit l. 6%. β:, de rei
vind. Dog moet naar het gevoelen van de fommige, eer dat fodiinige fei-
telijke inftellinge in het toegewefen goed gefchied, den overwonnen alvo-
ren gelaft ende aangefeid werden, fijn handen te trekken van 't felve goed,
ende daar van ontruiminge te doen binnen fekren korten tijdlende den Ver-
winner daar mede te laten bewerden. Bart. & DD. ad l. d Divo Pio.x 5, 2.
ff. de re jud. Het welk over een komt met de praÜijq in de Steden ende ten
platten Lande, alwaar den Verwinner ende Befitter van de toegewefen goe-
den, door den Bode van de plaats, hetgewijfde werd voor gelefen, ende
defelve geinfimeert ende aangefeid, binnen drie dagen haar handen te
trekken van de toegewefen goedenende, den Verwinner daar' i^de-
te laten bevverden: ende by foo verre fy 't felve binnen de felvé drie·
dagen niet doen , foo werd daar ha ih tegenwoordigheid -van twee.

wttenGeregte, den Verwefen of den Befitter van het felve goed, metter
daad daar vvtgefteld, ende den Verwinner daar ingeftelt. Sie d'Ordom.
op'tpftk,van de fHflit. in de Steden endeten platten Lande, art. z^.ende
art. 30,

lu perfonele Ailie?i daar- by yemand eenige fomme van Penningen is
toegewefen, moet men onderfcheid maken, of't felve is alleen ende en-
kel perfoneel j dan of daar voor eenig onroerend goed verbonden is ge-
weelt, het welk by'tgewijfde daarvoor verbonden ende executabeL is
verklaard.

In enkel perfonele faken werden de gewijfdens aldus te werk geleid: <5
Dat den Deurwaarder van den Hove met het gewijfde ende exeOitorie ,
of in de Stjeden ende ten platten Lande den Bode, met het Vonnis, hem
laat vinifen aan den Overwonnen perfoon , ende hem 't felve voorgelefen
hebbende) met aanvvijfinge ende vertoninge van fijn Deurwaarder, of
Boden telken , aanieit in fijnen handen te moeten betalen, binnen den tijd
van 24. uyren de fomme daar in begrepen, of dat hy by gebreeke van dien,
met fijn begonnen executie fal voortgaan. Hetwelk genomdwerd
matie. Welke 24. uyren overftreken zijnde, indien daar geen betalinge ge-
daan en is , verfoukt ende geiaft by den fel ven anderw;erv binnen 24. uyren
te voldoen de ibmme in het Vonnis of gewijfde begrepen, of dat hy hem
wij fe eenige goeden daar hy fijn execmie aandoen, ende de gefeide fom-
me verhalen mag, het welk men nomd renovAtie. Welken tijd verftreken
zijnde fonder betalinge ofte aanwijfinge van goederen te doen, daar aan
hy de toegewefen fomme kan verhalen, neemt hy in de tegenwoordigheid
van tv7ee Schepenen, Mannen, ofte Gefwoorens in w4rrefl, ende bewaar- j
derhand, de roerende ende havelijke goederen dien hy vind, het zy, dat
hydefelve door de Dienaars van den Officier van de plate doet bewaren,
foo die van groot omflag zijn,of dat hy defel ve in het Regt-huis overbrengt,
dewelke hy den tijd van fes dagen moet ophouden, binnen de welke den
Overwonnen defel ve mag doen loifen, mits betalende de koften daarop
gevallen. /. 19. Cod. de Vfur. Waar naar hy naar voorgaande aanplek-
king, ende een Sondags ofte Regts-dags gebod, ten naailen Marktdag
in de Steden, end^ ten naaften Regtdag in de Dorpen , aan de meeft-
biedende doet verkoopen: tert overftaan van eenige wt den Geregte, foo
hy des goed vind: ende van de penningen die daar van komen, doethy
betalinge van de toegeweien fomme aan de Schuld-eiiTer, ende afge-
trokken hebbende de regtelijke koften by hem gedaan, geeft het ove-
rige met belworlijke reekcning van fijn doen aan den Giixecmserden over.

Sie de InfiruSi, van den Hove art. 173,174,17^. ende ij6. Ordom, op't
fldk^van de Iitfikie in de Steden ende tenpUtten Lande, art. 24. facit /.15.

2. in verb. primo quidem res mobiles, ff. de re jndtcat. l. 51, ff, de re ju-
dicat.

8 Staatte letten dat een borg dewelke uyt kragte van fijn borg-togte on-
der renunciatie aangegaan gecondemnert is, aanwijfinge mag doen op
des felvfchuldigens goederen foo daar eenige fijn. 1.1. & l, 4. (^'od. ^ati"
do fifcm vel privat. deHtoris fui debitores convenire pofftt vel debe/^,
Sie de Coftaymen ende Handveflen van y^mfleldam van den fare 166^.
pag.ïi%.endeï^l.

9 Indien de roerende goederen niet genoug en zijn om de toegewefen fom
daer aan te verhalen , werden daar-en-boven ten overftaan als voren in
Arrefi gefteidj eerftde eigen onroerende goederen van den Overvvon-
nén , ende daaniadé Chijns-goederen, ende beterfchap van de Erv-pagt
goederen, end^ de vriigtenvan de Leen-goedei-en', ende na de fel ve de
Leen-goederén felv, van welk Arrefl hy den verwonnen Schuldenaar
kenniife doet , met regtelijk verbod van defelve goederen niet te mogen
verhandelen , of vervremden , maar fijn executie daar op te laten doen,
als naar behooren: Ende werden defelve daar na mede openbaarlijk,
naar voorgaande vier Sondags ende Markt-daagfe geboden in de Ste-
den, ende vier Sondaagfe ende Regt-daagfe geboden ten platten Lan-
de, ende by aanplekkinge van Biljetten ter naafter omleggende Steden
ofte Dorpen, daar de executie gefchieden fal, mede oni gereden gel-
de verkoft , ende de penningen daar van komende verftrekt als boven.
Sie ΙηβΐϋΜϊε vm den Hove, art.ij^, , 181. ende Ordonn,
op'tfiifkjvan de fuftitie in de Steden, art.z^. met dufdanig onderfcheid,
dat de verkopingen by executie van Vonniifen van Steden ende Dorpen
eens ende al gedaan werden, op een gemeene manier van verkopen, by bie-
den , verhoogen, geld-trekken, ende mijnen, ende den hoogften Bieder
ende Mijner, Koper blijvt.

ïo Maar de verkopinge van onroerende goederen, wt kragte van fenten-
tien van den Hove te doen , Werden wel eerft gedaan by het wtgaan van
een brandende Was-kaars, aan degene die met het wtgaan van defelve
kaars het hoogfte bod geboden heeft, dog defelve koop by decreet van
het Hof naader beveiligd, ende aldaar voor het geftaden van 't felve,
hetverkofte andermaal opgehangen, om te fien of yemand meer wil bie-
den , ende werd gegunt aan de gene, die voor het aftrekken van het Zegel
van het Was, daar defelve Brieven van Decreet ende veftiging mede wer-
den

den befegek, het hoogfte bod heeft geboden , foo niet, werd de eerfte
koop geftadet ende voor goed gehouden. Indien het by verhooging voor
de tweedemaal verkoftwerd, werd hem den Gods-penningby hem op
de Koop gegeven, met het dubbel rantfoen wedrom gegeven. Sie de
Jnflr, art.i^o. Welke manier van doen in't lang befchreven werd in de
«iewe Papegay, pag, 404. en de volgende.

Indien wt kragte van eenig verband of hypothecatie , op eenig onroe-11
rend goed is geprocedeert , of anderfints by Vonnis eenig onroerend
goed daar voor verbonden ende executahl werd verklaard, werd het
felve mede aan de Overwonnen, ende die geenedie het befitdaar van
heeft s bekend gemaakt, ende aangefeit , dat ly binnen 24. uyrendenln-
nehouden van het felve Vonnis voldoe, of dat by gebreke van dien
het felve goed daar voor verbonden verklaard, by wterlijke executie fal
werden v?tgewonnen , waar op dan mede het felve goed op gelijke vvij-
fe naar vier Sondaagfe ende Merkt , of Regt-daagfe geboden werd
verkoft,

Sooook indien by Arrefi eenig roerend goed verbonden verklaard isj
werd't felve op gelijke wijfe ais van de executie öp roerende goederen is
gefeit verkoft.

Ende wierd het uérrefl op de perfoon, ofte op eenig goed gedaan , al-
leen om het Regts-gebied van den Regter vaft te maken, v;'erd het Von-
nis tegen de perfoon , ofte by kort van het gearrefieerde goed voor het
gebreekige, by lettren requifitoriaal ende brieven van voorfchrijven,
aan den Regter daar de perfoon woond, of het verdere goed gelegen is ,
aan de perfoon ende verder goed, door deil'elvs Bode ter executie geleid:
sn vougen als hier voren is gefeid. Sie d' Ordon». van de ftifiitie in de Ste-
den, m. 27.

Indien de roerende nog onroerende goederen niet genoug en zijn, wer.
denalfdande ABien ende Infchulden"in gefteld, ende op gelij-

ke wijfe als de roerende goederen ter wtwinninge ende executie gebragt.
Ordonnantie voorfz,, art. 26.

Indien datter bedenken is dat de roerende ende onroerende goederen, 12
nogte <ty^Bien ende Infchulden genoug zijn, om daar aan te verhalen de
fomme in het gewijfde begrepen werd^beneftens het iy^rrefl op de goe-
deren , ook ^rrefl verleend op de perfoon, dewelke ioo Iry te vinden
is bewaard werd, tot dat de goederen fijn wtgewonnen , of dat hygeen
goeden en weet aan te vvijfen , ofdefelveopentlijk niet genoug en zijn,
vyerd hy ten verfouke van den Schuld eiflèr ten eerften, anders naar gedane

wtvvinninge in gevankeniire gefteld, ende gehouden (volgens d' Ordonnan-
tie op h fluk, van de Juflitie in de Steden ends ten platten Lande, art, 28.) op
drie iliiy vers daags , tot dat hy liet kort betaak heeft, dog by verandering
van de tijd, tot fes ftuy vers op 't minfte naar gelegentheid, Sie InfirfiU, van
den Hove, art, 164, Ende of ende hoe verr yemand om fchuld in'gevanke-
nis gefteld mag werden. Pecc. van Befetten ende Hand-opleggen het
IV. Deei. n. 2. ende 'tgeene aldaar is aangeteclient,

13 De Sondaagfe, Merkt, ofte Pvcgts-daags geboden houden in 't byfon-
der in: dat aile de geene die hun tegens defelve verkoping fouden willen
dragen als Oppofanten ofte mede Schuld-eifleren, dat fy middelerwijlen
haar felven aan den Secretaris ^ Griffier, Deurwaarder ofte Bode fiillen
moeten bekent maken , die hun als Oppofanten fal ontfangen, de redenen
van oppofitie by gefchrift ftellen, van de penningen by de voorfchreve ver-
kopinge te procederen behoorlijke preferentie houden, ende van alles
goed befcheid fullen doen, op peine dat by agterbly ven zy luiden van haar
agterweièn fullen zijn ende blyven veriteken.

14 Oppofitie ofte tegenweer jegens de executie ende wtvvinninge heeft al-
leen plaats ten opfigt van een derde, maar niet ten opfigt van den Geexecu-
teerde felv, dewelke niet en werd omtvangen in oppofitie , Infirutl·. van den
Hove, artic. 177. Maar foo hy eenigereden meent te hebben, als dat de ex-
ecutie qiialijk ende buiten ordre werd gedaan, of verder ofte anders als het
Vonnis inhoud werd getrokken , ende wtgeleid. /. 4. de appellat. 1.
Cod. .^orum appellat, non recip. 1. 2.1. Cod. de appellat. & ibid, DD. Of
dat het Vonnis daar wt de executie wierd gedaan is verjaard , ende dierge-
lijke, moet daar van appelleren ende conckderen^mcap.tievaade pro-
ceduyren van executie rMtten gevolge van dien. Dog in de Steden ende ten
platten Lande werd hy mede in oppofitie omtvangen, ende ten eerften vol-
genden Regtdag in fijn redenen van oppofitie gehoort, ende daarop
voort goed of quaad Oppofam verklaard. Daarover cjua^ftie vallende,
wie dat Regter moet wefen over de oppofitie tegens een Vonnis dat
by lettren rtquifmir voor een andren Regter als die het geweien heeft
ter executie geftelt werd, werd verftaan dat indien de Oppofitie alleen valt
over de manier van executeren den Regter die de executie laat doen,
daarover mag oordeelen; Maar indien de oppofitie raakte de middelen
■«■an de faak felvs, dat de felve ijiak moet gerenvojeert ende over-
gewefen werden tot den Regter die het vonnis heeft gewefen. per text·
L 75·. de jndic. tbi Buf. & Coftal. Sie Anton. Fabr, ad Cod. Hh' 7·
Ut. 2,0. defin, I. 25, 29, ï^ebufF. adCo^tm, Tieg, ίταξί, de Sentent»

Execm. α,ή,η. gloJf,ji. mm. ip. Andr. Gail./ίέ. i. oèf.ii^.
Argentr, ad Confuemd. Britmn, an.ïj, mm.^. & feqq. Sande/iy, i.
tk. X2-defin. ·),

Een gewefen VonniiTe en vervald niet in de tijd van dertig Jaren > maar 15:
daar op en mag geen execmie werden gedaan, op Vonniiièn van Steden
ende Dorpen naar het Jaar, van het Hof naar vijv Jaren, ende van den Ho- f
gen Haad naar tien Jaren verloop, ten zy daar op eeiiè ende alvorens nie- /
we executie werde verleend, Sie a InfluBte art, 118. ylwpliatie ariic.
Jnfiruü, vanden Hoogen Saad,art.26^. nievYC Pnpegay ^jii^.Sr, ende 82. Sie
luede Mata.nt, prax. de execMt.fentent, ntim.'y^}. Gelijk mede geen execu-
tie mag gefchieden op Execntonen van den Hove dewelke verjaart zijn,
inaar moeten defelve telken Jare werden vernieuwt, niewe Papegay
405. DeVonniffen eenigentijd verjaard zijnde, op dat den Verwe-
fen niet altoos in de forg blij vt \'an daar over raet exccmie te werden ge-
quek, regens dewelke hy fijn verfet mogt hebben : mag fijn Weder-dinger
roupen om defaak tefien verklaren de[mende vervallen op defelve
vvijfe alfmen doet tegens een aangeleid apfel het welk verjaard is , ende
niet en werd vervolgd. SïcMqxxA. prail.civ. Itb. tit. ^.cap, 1$. niewe
Papeg.^;?^. 102. ende 105,

Van gelijken moeten naar ftijle niewe lettren van executie verfogt wer-
den 5 tegen des Gecondemneerdens Ervgenamen dewelke voorde exccii-
tis fijn komen te overlijden. Sie Andr Gail, Ub. i. cbf. wi.mm 17. Ant.
Fab. /2^.4. ut. 29. άφη. lo. num.%. Chrift, ad leg. Μechhn. tit. i,
art. 30. num, 10. Maar als een Vrouw verwefen is in yets te moeten beta-
len , en fy voor de execHtis van defelve komt te hertrouwen, werd de
exscutorie tegens haar Man verleent, ion der dat van node is haar Man te
roupen, cm niewe executie fien decerneren , 't welk alfoo by den Hove
is vaft gefteld op den 29. Mey 1599.

Tegens de executie ende wtwinninge mag ook betalinge ende ccm-'ij
pen/atte, dat Is, vergeüjkinge van fchiild by manier van eppofitie tegen-
geworpen werden , ioo daar klaar van kan blijken, /. uit. ƒ. i. ^od. de
^ompenfat, Sie Joann. Papon./ιέ, 19. m. art, Ant.V^h.ad Cod,
lih. tit.23. defin. 4. num. 2. niewe Papegay pag.

Indien een derde wü heggen dat de goeden by de executie te koop ge-18
fteld, ofte eenige van dien hem toebehoren , ofte aan hem verbonden zijn,
of dat hy als mede Schiild-eiiTer van den Gecondemncerden benevens de ac-
ne die wtwinninge doet doen , tnoet werden genomen , moet hem lic-
desn tijds bekent maken, of foude fijn regt verliefen. Sie άΊηβπίΕί.

vandenHove^tirt.iJj.verf, Maar indien : In welken geval vandefelve
penningen pr^fer entte ende regteüjke toefchattinge werd gehouden j ende
defelveaan die geene die't befte ende oiidièe regt hebben werden toege-
fchat 5 of onder defelve die gelijk regt hebben ponds ponds gelijk werden
verdeeld ; Sonder dat die geene dewelke eerft Vonnis bekomen , ende
daarop executie ende wtwinningehebben aangeleid , daar wt meer regt
krijgen als een ander, foo lang niet de wtgewonnen ende geexecuteerde
penningen hem regtelijk fijn toegefchat, ende daar van behoorlijke reeke-
ning is gedaan. Sulks als by den Hoogen Rade in Holland op den ij. Fe-
bmary iC'^i. is verftaan in defaakvan ^alben Erafmm Heerman, te«
gens de Polder-Meefiers van ae grootc Polder in ^alfmeer. Tot welken
einde in verfcheide Steden gebruiklijk is , dat de geexeCHteerde penningen
niet alleen van onroerende, maar ook van alle roerende goederen, niet
aan de geene die de executie doet doen werden overgegeven , n;aar in de
Griffie werden gebragt, ende aldaar behoorlijke retkening van werd ge-
daan , daar hy defelve penningen foo daar geen oppofnie van een derde
komt mag ligten. Sie de Keuren der Stadt Leyden art, 197. Coiluy-
men van Utrecht Rnhric.ió. art. i. Van hoedanig gevoelen mede is
Ant. Fab, ad Codjib.-], fit. 20, de Exec. rei jud. defiti. Alwaar hy
vaft fteld , dat een gewefen faak geen voor-regt voor andre en heeft, nogte
de wtgewonnen goederen, by die geene dewelke de wtwinninge doet,
kunnen werden aanvaard, ofte verftaan kunnen werden toe te behoo-
ren , voor dat fulks na de gedaane v^twinninge by den Regter werd ver-
klaard.

Soo yemand naar voorgaande opgeftelde af kundiging hem als Oppofam
bekent maakt, werd hy in Oppofuie omtvangen ende gaan des niet fegcn-
ftaande de verder Kerkgeboden voort ten einde toe, ende defelve gegaan
zijnde, werd defelve, ende den Gecondemneerden foo hy gsappelleen heeft,
ofanderfints hangende de Kerk-geboden mede in appoftie is omtvangen,
feekren dag beteekent, of anders foo het Kerk-gebod esn feekren dag in-
houd , werd defelve waargenomen , om in te brengen de redenen van ap-
poftie tegens de opgeftelde verkoopingen, ende voorgaande procedmren :
ende werd alfdan d'een jegens d'ander gehoort, ende daar op fummarie
byden Hove geappoinÜeert, ende kort regt gewefen. Sic α InfiruB:. van

execmie nieten willen feggen , maaralleen als mede Schuld.eiiferen haar
regt willen vervolgen , by toefchattinge van de penningen van het verkofte
komende, of daarop beter regt meinen tehebben,werd defelve verko-

pinge by haar-kiiden toegeftaari> behoudens haar rcgt op de preferentie vaii
de penningen: in welkeu gevalle preferentie van de felve penningen werd
gehouden, waar van de manier van d"oen in 'c lange te fien is in de niewé
Papegay, pag. ^.z^.emie vohende.

Indien den Deurwaarder den Oppofant niet en wil in oppoftie omtvm-1')
gen 3 ende des niet tegenilaande met de verder executie wil voortgaan,
werd daar tegens by den Hove poenaal ende verbod verleend, ende ren
dage dienende, aidaar fummarie geoordeeld, ende hy voor goed of kp. aad
Oppofütit verklaard. Sie hUml.praB, civ, lib.^, tit. ppaip.^, num. 8, 9.
niewe Papeg, pag. 406.

Eintelijken ftaat te ietten dat de gemelte Kerk-geboden , daar by alle
ende een yder wérd geroupen, niet genoug en zijn om de bekende Schuld-
eiflèren op ende in het geexecHtesrd goed, (gelijk als die geene dewelke
eeni^e bekende Renten , Onderpand ofte Hjpotheeq daar op hébben) te
verfteeken, dewelke in 't byfonder moeten werden geroupen. arg, L6. Qod.
de remtjf. pignor. j-mcl. l. τη, j.ff, de fideicommijf. Ithert. Gr ^<5. ff. de
rejfidtcat. Als hiervoor van de willige Decreten breder is aangeweien in
't I V. Bouk, XVIII. Deel. mm. 5. Siilks by de niewe Keuren der Stad
Leiden , art. 117. tot meerder feekerheid is gekeurt.

Indien het Vonnis begrijpt eenig feit, het geen den Verwonnen opge- 20
leidis tedoen, gelijk aJs om reekening te doen, ofte yets anders dat in
fijn doen beilaat, werd hem mxdeby fammatie aangefcid, dathyhetge-
wijfde binnen 24. iiyren fal hebben te voldoen, ende 't felve by renovatie
alfvooren vernieuwt ende verlengd zijnde tot de tweede 24. uyren , werd
hy in per/bon gegijfelt in feekre Herberge, alwaar hy hem (de koften al
vooreo afgefprooken ende daar voor verborgt zijnde) moet laten vinden,
of werd tegens hem verleend default, met een tweede gijfeling, en werd
alfdan ter naafter Stede of anders te Hove gevangen overgebragt, Sie d'Or-
donn. op 'tfluk, van de Jnflitie in de Steden , art.^ i. vm de In-

firuBie, art, 14. Soo hy gijfeling houd, ende binnen de tijd van 14. da-
gen niet en bewijfd van fijn doen ende devotr, dat hy het gewijfde wil
voldoen, off^een verfouken doet, om op de deugdelijkheid of ondeugde-
lijkheid van de gijfelinge te werden gehoord fulks hem vry ftaat de felve
tegen tefpreken, foo hy kan , werd tegens hem gevankenis ende appre-
fte op fijn perfoon verfogt, ende met kennis van faken verleend. Sie
d'^mpliat. van de Infirna. art. 15. Ordom. op 't ftuk^van de fufiitie in de
Steden ende ten platten Lande, art. 51. op 't einde. Indien hy een maand ia
dehegtenis blij vt fitten, ende nog het gewijfde niet en voicioet, mag den

:fouken, ciat het feit, ofte het werk in het ge wij fde begre-
pen , naar voorgaande declaratie ende begrotinge van de fchade ende kort
daar door te lijden , tot een geld fomme werde gefchat , jegens welke be-
grotinge hem tijd werd gegeven om defelve te dimniueren ende tegen te
fpreken , foo h_y wil, of anders werd hy daar van verfteken, daar op dc
fchattinge werd gedaan , dewelke by wtwinninge op fijne goederen, in ma-
nieren ais voreoj'werd verhaald, blijvende hy in de hegtenilTe tot dat defelve
ten vollen is voldaan. Sie de yJmpliatie van a'lnflruB. van den Hovs
an. 15. 1(5. Ord, op 'tfluk, vm de Jdjittie, an. 32. Ende voorts van de ma-
nier van doen op 't ftuk van gijfelingj ende wat daar toe behoort, niewe Pa-
fcgay pag.ende volgende,
21 Indien het Vonnis üliquide is,ende geen feekre fom ofte faak in en houd,
maar yets begrijpt, het welk nog moet gerekent ende begroot werden, ge-
lijk als yemand gecondemnesrt is tot wederkeeringe van vnigten , vergoe-
dinge van fchaden ende Interejfen, ende diergelijke, foo en kanmen mede
het felve Vonnis niet ter wtwinning leggen, maar moet den Verwonnen
eerfi: geropen werden , om te komen tot liquidatie van het felve , ende den
innehoLiden van dien te fien begroten. Sulks hier voor in het XX. Deel,
imm. 8. mede is aangeroerd.

Tot welken einde ten Hove Cammiffariffen werden verfogt, voor de
welke over defelve vergrotinge kort Verbaal ende Ding-taal werdgehou-
denkende daarop verklaringe ende wtfpraak werd gedaan,dewelke dan eerft
ter executie kan werden geleid , in manieren als vooren. Ende op dat de
Dings-luiden den anderen daar over niet al te lang en fouden ophouden,
werden dikinaals by het Vonnis de Commijfariffen wtgedrukt, ende partje»
gelaft , tot feekren dage voor defeive te procederen tot liquidatie van dc
fentenite.

De kennis van de (frimmele ende Hjfftpafi-elïjke faken, gelijk als vvy i
elders gefeid hebben , en komt lundenfdaags juift niet aan den Hoo-
ger, maar ook aan de Subalterne ende Lager Regters? elks in fijn Omme-
ring ende Gebied. ΌΌ. ad. I.i.f. de officia eji^sc^i. Sulks dat alle Ma'
giflraten ende Overheden van de Steden ende Dorpenjbenevens het Regts-
gebied van gemene faken, ook de kennis van Criminele faken toe-koint,
wtgefonderdeenige weinige Dorpen, in dewelke de Schepenen maar al-
leenlijck hebben een enkel Regts-gebied , endede (friminele faken van de
felve plaats verhandeld werden by de We!-gebooren Mannen , daar onder
defelve Dorpen ftaan. Giidelin. de fme Novtffimo, lib.^. cap. z. & Itb. 5,
cap. 13.«« fi»' Arnold. Vinn, de fnvifdiB, cap. 2. mm. 8.

De aanklagt, ende het vervolgen vaii de mifdaden, wierd by de befchre-
ven Regten by de luiden in 't by fonder gedaan, ende wierd daar toegelaten
een yegelijk die het op fodanig indien wilde wtvoeren, dat foo de befchul-
diging vals bevonden wierd , hera foodanige ftraf als hy aanleide voor dc
kwade befchulding fonde werden aangedaan. /. 8. de accuf. & tot. tit. Cod.
de his qui accuf, pojf. Dog is het felve om alle onfekerheid, haat, gevaar,
ende verwerring, de welke daar wt tuifen de Luiden ende in de goede Re-
dering ontftond , te ontgaan , van tijd tot tijd gelaten aan de Land-Over-
ieden> die niet wteenigehaat ofopfec, maar wt de regtyaardigheid der
Wetten de ftraf der rnifdaden fouden vorderen,

2, Siilks dat het Regt tot ttraffen ende boeten der mifdaden 3 als nu de
Graavlijkheid toe.komt, ende van haren 't wegen het felve regtelijk wt-
gevoerci ende vervolgd werd by den Fifcaal, ofte Ïrocmem generaal
ende alle Ojjidmn, Schouten ende "Baljmen van de Steden ende Dor-
pen. Blijvende alleen , dat de befchadigden weder-evening ende vergoe-
ding van overlaft, geleden ongelijk, ofte aangedane fchade mogen eilien,
ende regtelijk vervolgen. SieGrot. Inleyd.j.c^jp. 52. mmer,i2. &
cap. 3 3. mm. 7. Coitum. van Antw. tit. 15. art. 4. Chrift. vol, 4, de-
cif. 194, mm. 4, Gudelin. de lm. Novtff, hb, 5. cap. 14. verf. qmddtxi.
'Ly^x.mtit. Im.Belg.dehis quiaccuf ροξ. Knthon.MsXth.. de criminih.
Ub.^i.tit. 2. cap. z. mmer. 1, 2. Rebuif, adconflit. reg. inpram.gloff.'^.
numer. & 10=).

3 Volgens welk onderfcheid geoordeeld moet werden, of ende wanneer
om een en defelveiaak criminaliter oft civiliter werd geprocedeen : (Jri~
minelijk^, in opfigt van den Fifcaal ofte Officier, ende 'Civilijk in op-
figt van de gemeene Luiden , tot vergoedinge van haar geleden fchade
Clar. §.fin. t^fiafl.i, mmer. i. Ferrar. i:i im ^raxi-, tit. 64. giojf.i, mm,ή..
BonacoflT. in Syntagm. comm- opinioti. lib, 8. tit. 30. de poen. mm. 18. Sie
Mart. Digeft. Noviif. torn, i· ttt. Index ad quem, cap. i. Czï^zoy, defin.
forenf.part. 4. conflit. 42. defin. 2. mm. 6, 7, 8, 9. & defin. 3. mm. 6,

4 Den Procureur (jenerααί dewelke voor 't Hof van Holland iljne fa-
ken aanleid, heeft regt tot alle Criminele ftken ende verbeiirniilèn ver-
jaard zijnde 5 ende by andre Regters ongeilraft gebleven. InftraSi. van den
Hove, art.Z. Dog gelijk de DD. verftaan hy praventis ende in voorhaal:
Voorts heeft hy voorgang regt voor alle andre Officieren, met aantafting
ende aanhoudinge van den geenen die hy metter veriTer daad betrapt, ende
bevint verbeurt te hebben. InflraSUe , art. 19,

5 Voorts ende anders mag de aanklagt gedaan, en regtelijk vervolgt wer-
den by den Officier i Schout , ofte Baljuw, in wiens Gebied dat den
Mifdader werd gevonden , ten waar dat ter plaatfe daar het feit was begaan
ofte den Mifdader fijn woonplaats had, pracedente informaties, dat is,
voorgaandeTuyg-kunden waren genomen, ende preventie v.'as gedaan,
dat is by inroupinge ofte daginge de faak aanhangig was gemaakt, in wel-
ken geval den Mifdader foude moeten werden overgeftuyrt, ende gelevert
in handen van den Officier, de pracedente informatisn beleyt, ende
de pr&ventie had gedaan. ΏΆτηΙιοψΙ, prax. crimin. cap. ^^.num. San-
de Α'/'. ι·'/f. i. defin. alt. Ciariis §.fin. ψι^β. 10, 2γ, "Wefemb,
parat, de accuf.nim, 8. RebufF. de eorifftt, reg.in prosm, glojf, 5,»»/^· 53"·

Gail. depace pM, cap. i6. mmer, 50. Vinn. in add, adFecc. in l. 7. ne
quid in fin. jf. de incend. ruin» & mftfr,

AI vooren dat den Officier ofte Baljuw eenige faken in Cas Crimineel 6
aanneemt, ofte yemand aan fijn perfoon bemoeyt, moet daar op eerft ne-
men de kennis ende het advjs van de Magiftraat, even gelijk als den Pro·
cmem Generaal geene informatie» mag nemen buiten advjs ende goed-
dunken van den Raad, of die van de Rekening. InftruB:, art, J.jmSi. l. uit.
Cod, de exhib. tranfmitt. reis. ten waar op de verfe daat, ende in faken daar
hy tegenwoordig was als het feit gefchieden, d. art. Item tegensde
Vagebonden ende Land-Idopers , ofte in faken daar merkelijk gevaar in 't
vertoeven foude zijn, ende het feit fwaarwigtig ende notoir bevonden
wierd, in welken geval genoug is > dat den Officier binnen vier-en-twin-
tig uyren na de apprehenfe ende aanhouding , de Regters daar van kennif-
fedoet. Sie Inftr«£i. van den Have art. Ordonnantie op't βκΐ^ναη de
Criminele faken vanKonink Phiüppus van den 'y.fMlij i')yo. art.^o. ende
manier van procederen in Qriminetefakjn j ibid, art, 2.

Ende ilaat verder te letten dat defelve Ordonnant. aangaande den ftijl 7
van procedeten in Criminele faken, als eeuwig edtB > ende altoos duy-
rende Wet, tot onderhoudinge van 't Gemeen, met volkomen kennis van
faken zijnde ingefteld, in Poiniien ende ^rticalen daar in de fel ven niet wt-
drukkelijk byde Statenfijn veranderd, of door een tegendeel gebruik zijn
te niet gedaan, als nog voor een InflruSlie ende nodige onderhoudinge be-
hoort te verftrekken, aangefien foo vele redenen dienen tot onderhoudinge
van de felve in Criminele faken , allTer zijn voor de onderhoudinge van de
ΙηβϊΗδίίβ van den Hove van Holland by Keifer Karei in Civijle faken op
den 20. Augufti 1551.endefulks39. jaren te voren opgefteld.

Op tweederhande manieren, ende by tweederhande wegen, werd te-
gens de Mifdaders in regten aangeleid, i. By lighamelijke apprehenfie en-
de gevangenis, a. By dagvaarding om in perfoon voor den Regter te ver-
fchijnen.

Soo wanneer het feit twijvelagtig is, of ende by wie dat het is begaan
of niet, ende van het felve niet blijkt, ofte ontkend werd , item dat de hoe-
danigheid van het feit onfeker is, als by voorbeeld, ofeen Nederilag is
gefchied by Nood-weer ofte niet, foo verr datmen tot de torture ende pij-
nigen niet en foude mogen komen, ofte de kleinigheit van het felve geen
lijv'ftraf mede en brengt, moetmen de faak aanleggen by dagvaarding
ende op gemeene wegen. Damhoud. prax. crimin.cap, 5. mm. 3, ende
werd alfdan denMifdaderontfangen in Ordinaris Proces t ende moeten

hem in fuiken geval Copyen gelevert, ende opening van ftukken werden ge-
daan sdaar jegens hy fijne verantwoording doet doen als in een gemene iaak.

Maar indien het feit met de naam alleen lijvftraf mede brengt, fulks dat
het feit zijnde bekent de ftrafvvtde Wetten kennelijk volgt, ende dat het
άοΙίΆ kenbaar is , of by voorgaande Tiiyg-kunden werd bewefen: foo pro-
cedeenmen Extraordinaric ende by kortregt, by dadelijke aantaftinge ende
gevankenis , ende werd voorts den Mifdader gehoort, ende op deilel vs be-
kenteniife Regt verfogt. 1. z. Cod- qmrum αρρεΙΙ,ηοητεάρ.

8 Indien datter qmftie fal vallen over een lighamelijkeirraf, ofte ander-
fints de perfoon verdagt was , foo moet den Officier met advijs ende kennis
van de Magifiraat, den Mifdader ofte Schuld-pligtigen met den eerften in
hegtenis nemen ende hem doen verfekeren, foo hy te bekomen is. /, i.jf.
dectiftod, & exhib. rcor. Menoch. de arbitr.jnd. 305. nnrn.!. Gomef.

9 var. refolut-torn. Clip.^,num,6. Soohy niet te bekomen is, werdhy met
annplekken van Biljetten ende Klokke-geflag ingeropen, om hem binnen
feekren dage te komen verantwoorden fub poena confefi & conviüi·, dat is»
dat hy by gebreeke van dien voor fchuldig fal gehouden werden , waar op
indien dat den Mifdader laat gaan de vier after-een-volgende defmlten, fal
hy voor fchiild-pligtig gehouden werden. Ende naar gefiene informatien
ende Tuyg-kun daa, gebannen werden, ende fijn goederen verbeurt ver-
klaard , ofte anders naar gelegentheid van de faak verwefen. InflruB. van
den Ηove van Holland i art-iio. Sie Damhoud prax. crimin. cap.z'i.
mm, 5, 6. Anth. Math. de Criminib. lib.^^.tit. zo, cap. 2. npim. 23. Gu-
delin. de fnre Novijf. lib. 5. cap. 14. -verf. pen. Zypa:, noiit. Inr. Belg, tlt,
dc dolo & corAumacia. Clar. ^(ίαβ.ή.^.. ntimer. 5,4. Gonief adΙηβ.
Tami, nam. 8. gelijk als vericheide malen by den Hove is verftaan , ende
laatft op den laatften Jiilij 1640. ende den 7. Febr, 16^8, Dog kan daar te.
gens nog binnen 's Jaars werden toegelaten, om hem beneficia reftttmtonis
in inteornm te komen purgeren, ende naar toelatinge fijne behoorlijke ver-
antwoordinge te doen. arg. l. 4, jf. de requirend. reis. Chriilin. vol. 4. dc-
cif. zoi.$.fin, ijusfi.^^.num.ii. Maarfoudefoodanige reflitutie voorden
fel ven Regter niet wel willen vallen,ende bekuamer voor een Hooger Rcg-
ter by provocatie onder Benificie van Relief. Indien den Befchuldigden fig
elders onthoud , dog evenwel vertrouwt dat geene bewijfen t'fijnen laften
en zijn,ende in tegendeel fijn onfchuld met Getuigen wil beweeren,daar toe
by tijd van noden heeft, ofte andre redenen van verfchoning van fijn agter-
blijven weet te geven , mag ten dage dienende, van fijnen 't wegen de ver-
fchoninge van fijn afwefen ingebragt werden, ende verleog van tijd yerfogt

werden, dat hy als nog mag verfchijnenom fijn verantwoording te doen,
Sie Rebuff. ad conflit. reg. de «xcuf. & exoner, ahf, tom.l. traB.%. Menoch.
dearbttr.jHd.lib.i. art.']^.&feq.

De Schuld-pligtige comparerende of anderfins in goede verfekering zijn- i ®
de, vermag den Óffxier, ofte ordimrie ende commurdcative, dat isjiHct ope-
ning van de bewijfen hem teberegten, ofte extraordinarie by kort regt, al-
leen op fijn bekentenisjhem by verhoor ende mondeling onderfouk van den
Officier in de tegenvvoordigheit van twee Schepenen wettelijk afgenomen.
AHth. apHdeloqMemiJfmum. Cod. defide Infirument, NoveU.^o,
Gail. Hh.i, obferv.^S, num.w.jmB. 1. de qn&ft. Ook wel door tor-

ture ende pynigen in groote fwaarwigtige faken, wanneer den Schultpligti-
gedewaarheit met gemoede niet en wil bekennen. /.15. §.iJ.i8. §.2. Lult.
ff. de ^ίαβ. ende werd dan daar op fonder verder omflag van regtsvorde-
ring regt gedaan, ten waar dat den Mifdader, op fijn verfouk om redenen in
een ordtnarie Proces omtvangen wierd,in welken geval fijn verfchoning en-
de onfchuld tegens de befchulding van den Officier naar den gemeenen trein
werd gedaan, alsdan aan den Befchuldigde aflchrift ende opening van ftuk-
ken moet werden gelevert: waar toe den Regter (ten waar 't gewigt ende
de gelegentheit der fake anders vereyfte) ligtelijk behoort bewogen te wer-
den 5 om dat het regt de verdediging van onfchuld veel toegeevt. Sie Hy-
polyt. de Marfyl. adl. i. $.β qms oltro.ff. de quafi, Ende een ydermoet
toegelaten werden het onfchuld van een befchnldigden te bewyfen, al waart
in fijn afwefen ende buyten fijn kennis. Idem Hipolyt. praÜ. crimtnal.§^
opportune, mm. 16.17. Soo dat ook den Regter felv fijn onfchuld moet na-
vorRm , al is 't dat daar voor geen beweeringe by yemand werd gedaan. Sie
Boer, decif. 165. mm, i.

Dog op dat de Officieren de Luiden onder dekfel van extraordinaire te i i
procederen, met geen hegtenis, of andre ongemakken buiten behooren
fotiden kwellen, werden daar toeby het tweede-, vierde en de volgende ^r-
tijkelen van de Ordonlnantie op den ftijl van procederen in Criminele faken,
van den Jare 1570, drie nootfakelykheden vereift.

I. Dat den Mifdader in fiagranti deliüo , ende op de daad felv bevon-
den werd.

1,1. Of dat daar de Mifdader op de daad niet betrapt en werd, deRegters
felve naar genomen kennis ende gefien bewijs-ttiygen, gelaft ende toege-
ftaan hebben , provifie van "Ïrince de corps, ofte fijn perfoon te doen aan-
taften, ofte ad\oiirnement perfoneel, dat is, in perfoon te compareren.

ven Regten, ende ter arbitragie van den Regter, dat is naar den loop
van de gemeene regtsvordering. Wtgefondert als het Vagabonden ende
Lantloopers waren, daar merkelijke verdagtheid van de vlugt foude zijn,
daar 't feyt feer grievelijk ende afgrijfelijk foude wefen, ende dat de fake by
den OffiCier wel klaarlijk bevonden waar.

In welken geval den Officier binnen 24. uyren na de apprehenfie en-
de hegtenis de Regters daar van kennis doen moet, mitfgaders van de oor-
fake van dien, ende hoe dat hem daar of blijke, om by den Regeer te oor-
delen of de hegtenis opregt is of niet: foo vi'erd in de Steden met onder-
derfcheyt van de gelegentheyt van de mifdaden , ende hoedanigheyt van de
perfonen, de Magiftraat tevoren kenniflfe ende communicatie daarvan
gedaan, dewelke in het toeftaan , 't zy van apprehenfie of perfonele dag-
vaardinge, egter niet verder verftaan werden fulks te doen, als ten peri-
enle van den Officier.

't Welk eeniglints over een komt met de ordre rakende den Procureur
Generaal ofFifcaal in het i^.Anijkel van d'Jnfirdilie van den Hove, me-
de brengende: dat den Procureur Generaal geen faken fal mogen aanne-
men voor Officiers ofandre, ten datter oorfake z,/, ende hy Ordonnan-
tie van den Hove, foo verre als 't roert Juftitie , ofte van die van enfe ree-
kening ,foo verre als 't roert onfe Domeynen ofte Finantie: ende en fal nie-
mand in Proces mogen betrekken, ten z.y by informatie prACedente tegen de
geene die hj in regten betrekken ml, ende en fal otifen ProcHrettr Generaal
geen informatie pracedetite van nu voortaan nemen, ten vpare by Ordonnantie
van den Hove, ofte in faken die by avonfuyr gefchieden in de piaatfe daar hy
pr^fent voaar als 't dtliil gefchiede.

Énde is mede naar regten kennelijk dat incarceratie ende hegteniiTe geen
plaats en heeft, als over mifdaden daar van blijkt, ende daar van behoorlij-
ke bewijs-tuigen voorgaan. Gloff. & DD. ad Ufi quis alicui. 3. Cod. ad
leg, lui. mijeflat.

Binnen de Stad van Amfterdam , alwaar den Hooft- Officier by de Ma-
giftraat geftelt werd, vermag den Schout, ende ook fijn Subflituyt door
fijn ordre ende laft alle perfoonen, 't zy Vreemdelingen of Ingefetenen,
daar merkelijke verdagtheid op valt, tot allen tijden wt alle plaatfen te ha-
len , endeinde boeyen brengen, ende in alle huifen ende plaatfen, huys-
foiikinge doen, foo om (^ivile als Criminele faken , fonder byfonder bevel
van Burgermeefteren ende Schepenen.

Dog vermag geen Poorter gijiTelen, vangen, nog bekommeren, of ver-
hinderen aan fijn Jij? ofgoet, foo yerre hy ten genougen kan verborgen, tot

befcheidenheid van Schepenen , dat hy regt fal verbeyden, van 't geene den
Officier op hem foude mogen eiffen, ende dat van alle feyten die een
Poorter van Amflerdam gedaan mag hebben, wtgefondert Aioort, Brant,
Vrouvve-kragt, indien hy hem ftelde met gevvapender hant tegens de Hoo-
ge Overigheyt, of indien een Poorter mifdede binnen de Vaar-flooten van
Reygerbrouk, ter O vcr-Amilel, ende Oude Konynen in Goylant, en dat
wt kragt van feeker Priv. van Bsrtog ylalbregt gegeven Sondags naar
S. Georg. dag.ii^-j.

Ende oft gebeurde dat een Poorter van Arafterdam van eenige andre
deltBen, niet onder de voorfchreve wtgefonderde begrepen, gevangen en-
de in hegtenis genomen mogte werden, foo foude dies niet tegenitaande
den Schout hem moeten laten gaan, foo wanneer yemand bekent ende ge,
noug wefende, hem wilde verborgen.

Maar't fel veniet gefchiedende, ende den Poorter defaSlo in hegtenis
gebragt zijnde, foude vermogen ten dage dienende fijn verfet te nemen,
ende verklaren ongehouden te zijn op de faak te antwoorden , voor ende
al eer hy wt kragte van 't voorfchreve privilegie j onder feeker van 't regt
te verbeiden, ontflagen zy, welke exceptie ende verfet aldaar in fuiken
cas werd aangenomen, ende den Gevangen onder hant-tafting van t'allen
tijden wedrom in regt te verfchijnen ende onder borgt,tot fodanigefomme
als naar gelegentheytby Schepenen werd verklaart. Siehier vanbreederin
feeker Recueil van Keuren, Coflujmen ende manieren van procederen bin-
nen Amfterd. door Gerard Rofenboom befchreven, en gedrukt A°.
ρ. 4 6. &feqq.

Ende werd voor een Regel onderhouden, dat als by den Officiergepro-
cedeen werd, tot gevangeniflè of perfonele dagvaardinge, by veriouk
van in beiloten hegtenis gebragt te werden, om by wegen van verhoor en-
de overtuiging te komen tot bekentenis van het feit, den Gevangen ver-
hoord , ende op deflelfs bekentenis te regt getteld werd, ende foo voort:
de Crimineleproceduurm genomt ende gehouden werden te weien extra-

^^^Het'wék den Officier altijts in fijn keur ftaat, in faken over dewelke het i ζ
toegelaten werd, 't zy extraordinaire-, dat is, by hegtenis ofte apprehenfie,
ende op de bekentenis alleen van den Mifdader , ofte ordinarie ende opent-
lijkte procedeeren: maar eens van de extraordimris manier van procederen
gecveken zijnde, foude daar niet wederom toe kunnen komen.

Sonder dat hem daar in hinderlijk is, dat hy den Gedaagde ten dage van
de perfonele comparitie, alvorens eys te doen op ArticHlen ende vraag-

)oin(fien, hoord, 't welk den feiven vry ftaat, op avontujr offuiks eenig
^ igt mogt geven, ende vermag hy dien onvermindert blijven ftaan op
provifionele incarceratie i ende dadelijke hegtenis, om den Befchuldigde
aldaar nader te doen hooren , om als nog te fien of hy hem op fijn be-
kentenis alleen wil te regt ftelien. Het welk wel fomwijlen goed is voor
de onkunde die haar feiven beklappen , maar die geene dewelke we-
ten dat niemand fig feiven behouvt te fchuldigen, ende een y der met enkel
ontkennen naar regten mag volftaan, weinig fchrik daar voor hebben.

Om geen andere faken mag extraordinarie SNerden ge procedeert als
om Mifdaden daareenige lighamelijkeftrafiè toe ftaat, vermits perfonele
dagvaardingen, apprehenfte, ende adjndicatie van provifionele incarcera-
tie, dewelke het begin zijn van alle extraordinarie proceffen, geen plaats
en hebben, als in mifdaden welkers ftrafis de dood, ofte lighamelijke wee-
dom ; om dat anderfins de gevankenis dewelke is een foort van lighamelijke
dwang, ende om de bykomende fchande , fwaarder foude zijn , als de ftraf
tot het feit vereift, fulks dat men om alle ondaad daar van de ftrafniet lig-
hamelijk en is, altoos met borg mag volftaan, l. jf.de caflod. &

exhibït. reor. l. z, Cod, de exhih. & tranfmitt, reis, & ibt DD. Jul. Clar.
Itb. 5. Sent. ultim. quizfl. 28. num, i.

Op tweederhande manieren werd van wegen een Gevangen ofte Ge-
daagde in perfoon verfogt te komen in ordinaris Proces :

I. Dat van wegen een Gevangen, als hy te Regt werd geftelt, werd
verfogt, Copje aytten Eys, ende dag ten principalen, ende dat by provipe
den feiven ontjlagen fal voerden van de perfonele cornparitie, ofte njt te heg-
tenis daar innehy is, ende geadtnitt eert te occuperen bj ProcMreur·, onder
hant-tafiing ende beloften van t'allen tijden tot vermaning wederom te compa'
teren in perfoon, fnb pcena confelfi & conviBi, ofte capitie y is 't nood, ter ar-
bitragie van Schepenen,

II, By contrarie Conclufie aldus: Ontkennende de feiten hem by den Eys
te lajlegeleyt, concludeert by de redenen ende middelen m den Procejfe nader
te dednceren ten fine van niet omtvankelijk^, ende tot omfegginge ende abfoln·
tie van den gedanen Eys ende genomen (foncUtfie met de koflen, ende dat den
Heer Ejffergecondemneert fal werden-, de detentie metten gevolge van dien
iils qualijk ende t'onregt gedaan , kofleloosendefchadeloos af te doen, ende
dat bjprovifie den feiven falontjlagen werden, &c,

In defe Landen is een Cofluyme dat niemand metter dood werd geftrafr»
als die fijn mifdaad met fijn eigen mond bekend heeft: voornamelijk inge-
voerd 5 op dat den Verwefen jegens fijn gegeven Vonnis niet en foude

vermogen te appelleren : dewijl yeinand op fijn eigen eonfefte regt ont-
fangen hebbende in afpel niet en is ontvankelijk, l. z.Cod.qmr. appell.
nonrecip.PUc. van den lo. September Welken aangaande wel by

het 6i. ^rtijkel vm de voorgemelte Ordonnantie op 't fink, van de criminele
^Hflitie van Koning Vhilips duidelijk verboden werd, om tot bekentenis te
komen , de torture ofte pijnbank re gebruiken daar het bewijs feker ende
ontwyvelagtig is , &c. dog werd by ons om redenen als nog onderhouden,
daar van in't volg. Deel,

Waar wt voort komt, dat niet tegenftaande de bewyfcn genoug zijn, het i 5
raiddel van fcherper examen ende pynigen evenwel vvert ingevoerd.

En is wel vfaardat aan d'een zyde de bekentenis ίIrekt tot meerder ge-
ruftigheit ende fekerheit voor den Regter: Maar aan d'ander zyde voor de
Jufinie daar wt meer agterdeel ende fwarigheid te verwagten is, indien den
Gevangen inde pijn halftarrig by fijn ontkennen blijvt, hy eenigfins daar
door gefuivert, debewyfen verfwakt, ende volgens de meening van fom-
mige hy provifie onder hand-tafting ende c.mtie van t'alien tyden wederom
te compareren ontflagen foude moeten werden: Dog alfoo dien aangaande
by het Hof van Holland Anno 1583. is verftaan, dat een Mifdadige wt hert-
nekkigheit de pijn doorftaande, of fyne confejfie weder-roepende j foo
wanneer de bew'yfen van fig feiven klaar ende gencug zijn , efter evenwel
verwefen endegeexecuteert behoord te werden. Sie Neoftad, ci^r. Holland
decif. 47. ende hier naar in 't volgende deel num.^. Soo komt dat alleen te
pas in val dat de bewyfen van fig feiven niet al te klaar ende genougfaam
zijn, Γ00 nogtans dat de ramingen tot de fchuld van den Mifdader foo krag-
tig zijn, dat het niet wel anders wefen kan. fulks hier naar breder fa] wer-
den verhandeld.

Dog alfoo naar Regten den Mifdadigen , als de bewyfen klaar ende ge-
noug zijn , foo wel fonder als met fijn bekentenis mag werden verwefen.
arg. /.8 ff. de qtitzfliomb. &ibi DD, Farinae.prax. criminal. vol,quit^.
40. yitim. 19. 20. Sie Gomef. refolut. torn. 3. cap.i$. num, zo. Chv, prah,
criminal, ^«1«/?. 74. verfic, illata reo. Anton. Fab. ad Codjib.^.
tit. 21. defin.^, & defin 12. num. 3. foo liraat by d'Officiers van de fφti£
hier in met groote omfigt te bedenken , of de fifflifie, naar de geilaltenis
van fonm>ige ilerke ende boofe halfterrige Mifdaders , door tegenftand van
de torture niet foude komen te veragteren. Ende als het feit klaar kan wer-
den bewefen, of het niet beter en is ïiem daar aan te houden, ende den Mif-
dadigen iëlvs fonder fyne confeffie te veroordeeien.Maar daar in ftaac weder-
om te bedenken t of men alfdan in ordinaris Froces foude moeten komen.

Wat het eerfte aangaat, daar in is geen groote fwaarigheit gelegen, ende
ftaat hier in aldus te onderfcheiden: Namentlijk dat groot onderfcheit
gelegen is tuflen yemand die by appoinBement van den Rcgter, by pro-
vifie wt de hegteniiTe of van perfonele comparitie werd ontflagen, ende
toegelaten by Procmeur te mogen bedingen, ende alfoo in ordinaris
6i Proces werd omtvangen, Ende tuflen yemand die niet ontflagen, maar
in hegtenis blijvt, overeenige fware faken daar lijv-ftraf toe ftaat, ofte
die by arbitrale correctie ter befcheidenheid van den Regter foo ver kun-
nen werden getrokken: Ende men in de felye faken, niet tegenitaande
men de confejfte niet en heeft, efter geraden vind op de bewijfen alleen te-
gens den Mifdader te procederen, het welk dan nog eigentlijk geen ordi-
naris Proces en is, maar efter op fulke korte dagen , termijnen , ende met
fulke ordre buyten den gemeenen trein werd voort gevaren, als by Sche-
penen goet gevonden ende gelaft werd: Gelijk als by 't Recneil van de
Keuren van Aintterdam art.H· de perfonen die wt hegtenis werden ont-
flagen evenwel in geen ordinaris Proces omtvangen werden, maar in fui-
ken geval gehouden zijn op foodanige korte dagen, ende termijnen, als by
Schepenen goed gevonden ende geordonneert werd, in Regten te concln-
deren, ende vonnifle te wagten , alles op verfteeken, fommarie, ofte by
monde, fonder de faak op eenige Rol te ftellen, anders als op Schouts Rol:
gelijk naarder by d'Ordonn, op de maniere van Procederen t'Amflerdam
Anno i<i55. is vaftgeftelt.

Daar toe diend datmen in eenige van onfe Steden de Mifdadigen vry
fteld, indien fy begeren haar verantwoording, het zy tegens haar bekente-
nis , ofte andere bewijfen fummane, ende by monde in vollen Vierfchaar
voor het wijfen te doen ofte laten doen, fonder nogtans eenige gemeen-
ichap van ordinaris Proces te hebben.

Sulks is by hare Grootmogende de Staten van Holland ende Weft-
Vriefland, verftaande de behoudenis van 't gemeen Vaderland daar aan
gelegen te zijn , tegen de Smokkelaars ende Skiikers, en Tegenftrevers
des Gemeen-lands middelen, felvs tegens diegeene dewelke daar over
(irbitralijken aan den lijve foude kunnen werden geftraft fummarie ende
de plano , dat is, fonder trein te procederen , in welke faken wel onderhou-
den werd, opening van ftukken te doen, ende de Getuigen ende getuige-
niifen mondeling te wederleggen : dog efter fHmmme ende de plano
fonder den gemeenen trein van procederen te volgen. Generale Ordon-
nantie art.i^. Daarvan hier naar in'tbyfonder.

Gevangen in fijn verantwoording niet onbehoorlijk verkort j ofte in 't ftuk
van de bevvijfen alfmen alfoo procedeert geblinthokt en werd.

Daar over hy met geene redenen foude kunnen klagen als hemfodanigc
opening wierde gedaan, als op den voet van de Gemeen-Iands middelen
werd onderhouden»ende dat in fulker voegen tegen hem fummarie wer-
de geprocedeert. Het welkt"eenemaal tot befcheidenheid van den Regter
ftaat, als daar in onbepaalt zijnde, aan d'een zijde, aanfchounemende hoe
veel de gemeene welvaart daar aan gelegen is, dat de Mifdaden geftraft,
ende 't Land by goede en korte wegen daar van gefuivert werd, ende aan
d' ander zijde, dat door al te grooten haaftigheyt foodanige misilagen
niet begaan en werden, waar door de onnoofele verdrukt fouden mogen
werden : Welken aangaande mede by de Ordonnantie op den flijl van Pro-
cederen! in cas (^rmineet, van Koning Philips, van den Jare 1570, by ver-
fcheide ylrtijkflen, ende voornamentlijk by het t\vee-en-dertigfie en
•vijv-en-dertigfie Artijke!· t opgeftelt is, dat alle criminele ProceJfeneX'
traordinairlijk vervolgt en beleyt fullen werden, ten waarorn defwa-
righeyt, endeduyfterheyt, voorbedagtelijk geordonneert werd, dat defel-
ve in ordinarii Proces foude ontvangen werden. Item dat de wtftellen
die nodig bevonden fullen werden om te procederen·) of de fchriftuyren
temaken, fullen wefen op korte termijnen, ende tuffen val van tijd van
dag tot dag, ofte van derden dag tot derden dag, ende alle op verfteeken,
ende dat het felve fonder gewigtige en wettige redenen by den Regter niet
verlengt fal werden.

Maar of het Vonnis niet op de confefte, maar op de bewijfen gegeven 17
zijnde, appel onderworpen foudezijn aan de zijde van den Gevangen, heeft
zijn fwarigheyt, alsbreeder hier voor in hetXXV. Deelisaangewefen.
Dog foude den Gevangen des niet tegenftaande in de gevankenis moeten
blijven. Ende werd by 't Hof niet ligt Ksandawevt van appel verleent fon-
der alvorens gefien te hebbende ittformatien, ende defelve volkomen be-
vindende, werd het verfouk van appel ligtelijk afgeflagen.

Ende fulks om de criminele pleit-faken naar haar eigen aart te onderfchei- 18
den, kan men defelve bequamelijk verdeelen in driederhande foorten:

I. Extraordinaire, alfmen in ofte om hegteniffe, ende voort op de con-
fejfie ende bekentenis alleen regt vordert.

II. Sommarie ende depleno·, alfmen procedeert op de informatien en be-
wijfen tegen yemand in hegtenis blijvende, ofte by provifie daar wt, of an-
ders van de perfoneeUcomparitie onder hand-taftingontflagen zijnde.

comparitie is ontflagen, ofte van den Officier ftmpelijk., dat is, fonder per-
[oonlijke nootfaak is gedagvaart.

Al is 't dat van de criminele VonniiTen by de Veroordeelde befvvaarlijk
kan werden geappelleert, ende ten fcherpften genomen alleen in fuiken val
dat den Mifdader fonder iijn eigen confejjie is verwefen in appel ontvanke-
lijk is: Soo werd nogtans voor een gemeenen Regel onderhonden, dat
den Officier voor 't regt van de Hooge Overheid , foo wanneer hem dunkt
het Vonnis te faft gewefen te zijn, altijd daar van vermag te appelleren aan
een Hooger Regter, al waar 't ook fuiks dat het Vonnis was gegeven tot
proviftonele ontilaginge. Het welk den Gevangen foo lang moet wtitaan,
tot dat de faak voor den Hoogen Regter is afgedaan.

Maar ftaat hier in te onderfcheiden, dat indien den Verwefen niet ge-
vangen , maar opfijnvrye voeten in regt was verfchenen , ende in fullcer
vougenop de provifie van ontflaging ofte hegtenis was gepleitvoert, ende
dat Schepenen in fuiken voorval den Gedaagde by provifie ontfloegen van
de perfonele Comparitie , den Officier als dan niet vermogen foude tegen
't felve proviftoneel Vonnifle den Gedaagde vaft te houden , maar den Ge-
daagde moet biy ven in fuiken ilaat als hy was voor de litifconieflatie, ende
wederom vry gaan mag gelijk hy gekomen was.

Sulks houdmen mede voor een quadepra£lijcq, foo wanneer den Officiers
hebbende yemand in perfoon gedaagt om hem te komen verantwoorden op
den eys, conclufie , ende verfouk van hegtenis, den Gedaagde tot dien eynde
in regt verfchynende,fonder eys te doen, oite appoinBement van den Regter
daar toe te hebben , den fel ven in hegtenis ende gevankenis wil nemen.

2,0 In de Vierfchaar van de Vniverfiteyt tot Leyden i$, tegens het algê-
meene regt, ingedrongen: dat in alle criminele faken fonder onderfcheid,
of men extraordinarie op de bekentenis van den Befchuldigden pleit-
voert, ofte ordinarie op de bewyfen regt vordert, evenwel geen commmi-
eatie ende opening van ftukkenende bewyfen werd gedaan , ende de Be-
fchuldigde fonder dat fy behoorlijke verantwoordinge kunnen doen, gelijk
als ongehoort verwefen werden. Daar over te meermalen, fonder vrugt,
geklaagd is. Dog federt dat verftaan is, dat ook van der felver gewijfdensj
daar van anders geen appel ofte hoger beroup en valt, revifie ende herfin-
ninge aan de Staten van Holland mag werden verfogt, ende des begeerende
verleent werd, is ook onder anderen daar over onlangs revipe verfogt, dog
by den Officier, als (ig op 't felve misbruik niet vertrouwende, onvervolgc
gelaten, ende is de faak, die anders buiten dien van gevolg ende gewig^^
was, bi/ven llceken.

HOedanige bewyfen genoug zijn om yemand tot het pynigen te bren- ï
gen, werd verfcheidentlijk by de DD. gehandelt; Dog is het gemeen
gevoelen daar van, dat het fel ve op geen priefumptfen, ofte kleine ttidicteii,
dat zijn ramingen ofte enkele merkteikenen, maar alleen op foodanige be-
wyfen, dieby naar genoug foLiden zijn om alleen de feekerheit ftaande te
kunnen houden , plaats kan hebben, ende in fuiken geval niet anders geoor-
deeld werd te gebreken als de bekentenis van de Schultpligtigen , om hem
van de genougfame feekre mifdaad ten overvloed by fijn eigen mond te
overtuigen. Sulksdat verhandeld werd by Boer.decif.ió^.ntim. 2.3. Chrift.
ad leges Mechlin. art. j.mm.^. Hyppol, dcMarfil.^i^/. l, jf.de qu^ft,
mm.i· verf.fecnndodeheKt. Camion.Cnminal.i/«^ii)
Vann, prax. crimin, ^lix.ftt^j. trnm.i. Het welk naar de befcheidenheit
van den Regter moet geoordeelt werden : Dewelke 't felve foodanig moet
matigen, dat hy altoos genegen is tot het faftfte endeminftenadeel van den
Befchuldigde. Soo dat al is't dat de indiciën ende merk-teikenen van de
begane mifdaad, tot het pijnigen noodig, ter befcheidenheid ftaan; nog-
tans foodanig moeten ingefien werden, dat defelve wettelijk ende regtma-
tig zijn. Sie Damhond. ^γλα:. criminal.cap. mm. ζ. Ende foodanig
dat fy by na genoug zijn om yemand te veroordeelen. l, 8. β. i, C. de qadfi.
niet foodanige die alleen op het gerugt ende den gemeenen roup, op een
getuige, ofte op voorgaande quaad leven van den Befchuldigde geveft zijn:
maar foo waarfchijnlijk , datter alleen de eigen bekentenis van den Befchul-
digden aan fchijnt te gebreeken. /. i. $.i.ff. dequaft.l. 18. 2, ff. eed,
Α ber. Gentil, ad tit. Cod. de leg. ^ul. Majefl. difputat. 5. ende Farinac.
prax. cnminal. qti&fi. 37. mm. 3. Sulks ook verfcheiden (om het goed ge-
voelen van fijn even naaften) van dat gevoelen zijn, dat al is 't datmen om
wettelijke ende regtmatige merk-teikenen, tot het pynigen mag komen,
't felve efter geen plaats en heeft als in Luiden van befprooken leven j ende
dat een Man van een onbefprooken leven, wt enkele merk-teikenen van
fchuld hoe kragtig die zijn, tot pynigen niet en mag gebrast werden. Vt

^ibHs accedit Hyppolit. de Mzïül,prax. criwin. diligenter, r.ftm^i^S,
φ· 97. arg, l. non omnes "y.^.a barbaris 6. ff. de re militari.

Welke ende hoedanige indiciën daar toe dienen, verhaalt Chniiin. ad
confuemd. A'iechlin. art. η,mm. ύ^. ιη fin. φ mm. j. inpr.remiffive. Go<
xne(,refak Hb. j. cap.i^. num,j. &-feqq. Ant. Fab. Cod.Hb.^,
tit. 21. flsfin. lo. itiiiot, Tholofan, in Syntagm. jur. civ.lib.^S, tit, 12;
«firn. 10, ii.&U,teapiid Hypolit, de Marfil.pr-iïi?. criminal, §, diligenur,
φ latim apfid Farinac, prax. crimnal, Ub.z. qnAfl, 45. & feqq. Sie mede
dien aangaande een goed (ïisiwyx inde Confaltatien ende Advijfen het II.
Deel j (^onf. η6, en de volg. Ende het geen in 't lange werd verhandeld by
Johan van Heeinskerk in fijn Batavife Arcadia 452. ende vol-

Hoe ende in wat manieren den Schliltpligtigen tegens de indiciën de-
welke pijnigen fchijnen mede te brengen, moet befchermt ende verant-
woord werden, fchrij ven Hyppolit. de Marfiliis ad l. i.ff. de cjuafl. num. 5.
& OO.ibi allegati, Boffius , tit, de indiciis. num. 74, & Farinac, prax.
criminal. ηΐίαβ.^^. nam. 3, Gomef. refol. torn. i.cap.ii. mm, 21. Chrift,
ad leg. Mechlin, art, 7. nH<n. y. & feqcj. Et qaaliier indicia elidantar per
contraria. Boer. decifli6^. nam. 2. &feq. Hyppolit.de Marfil, in [na
praxi, §. diligentef) mm. 190. & feq. Tholofan, in Syntagm. Jnr. Ub. 48.
cap.iz. num,']'. Anton. Math. tit. de qiitefi. cap.^· nam. 20. Farinac,
prax. crimin. qiiafi. 38. niim. iio, ll-i, 112.

Dog werd by ons foodanige tegenweer den Schliltpligtigen niet altijd
toegelaten r fonderling niet, foo wanneer een faak extraardin.iire fal wer-
den beregt. Ik welken geval het naar onfen ftijl vreemd foLi:ic zjjn, dat-
men op een incident, ende tiiiTen val, de commmicatie ènde opèning van
{lukken ende bewijfen foude doen , diemen in de principale faak felvs wei-
gerd ende ongehouden is .· maar werd fulks de befcheidenheid van den Reg-
eer volkomentlijk toevertrouwt.

» Hoe ende in wat wijfe de pijniging moet gefchieden, werd mede naar
de gelegenthett van de faak, ende de perfoon, aan de befcheydentheit van
den Regter gelaten , l, 7. /. 10. jf. 3. deqmfl. Vigel. cap. 4. qit(tfi. 4.
reg. ï. conflit. Qarolin. j8. die altoos forg moet dragen, dat de pijn foo
fwaar niet en zy, dat de Gepijnigde daar door aan lid ofte lighaam gekrenkt
werde. Sie Jul. Cht. prax. crim, qu^fl.ö^^. Hyppolit.de Marfil. add,
L 7. ff. de qUA^ion. nam. 72. O^mhoni.prax, criminal. cap. 3 7. nnm. 5·
ChriiHn. ad confuetnd. Aiechlio, m,j. mm,ïi. Coftuymen van Ut'
techt Edr, jj. art.

Indien de Befchiildigcie de pijn dooritaat fonder eenige bekentenis te 4
doen j of en de hoe dat den fel ven als dan behoort geftiaft te werden, is
niet ieeker, ende werd dien aangaande nergens eenparig regt onder-
houden.

By fommige werd hy geheel vry gefproken , ende van de infiantie ont-
flagen. Van hoedanige gevoelen fijn Hyppol. deMarfil. fng,z6z. &mHlti
ibi ab eo & k Farinac, prax. crimin, qHaft, 40. ti, 6. allegati. Papon. Hb,
24. tk, 9. arrefi. 1. Argentr. ad confuetHd. Britan. art. 41. nnm. 4. Sulks
by het Hof van Utrecht werd gevolgd , tit, de Procejf. crim. art^zö. Coii-
ftuyra. van Utrecht. rMb.i J, an.^. Ende brengen de Kernen van Rijnland
art. τ, mede, dat men niemand en verwijfe tefterven, ofte hy moet de
mifdaad felvs bekennen, niet tegenftaande dat het moir ende kennelijk
is door Getuigen ende andre indiciën.

Andere vcrwijfen hem evenwel, gelijk Gomef. refolut.tom, 5.(7.13.
». 20, & plurimi quos citaU Farinac. is prax. criminal, quafl. 40. tium. 7,
dat by het Parlament van parijs gevolgt werd, naartuyg van Papon.
Ub, 14. tit, 9. anefi, i. tnfin. Sie mede Fab. in Cod. tit. 21, lib, 9. defin. 9.
& ibid. innotts mm,z.& definit.ii.num. innot. Chaflan. <iisi confue-
tud, Burgmd. mbr. i. i· j. pj- & Argentr. ad confmtHd, Έηΐ. tit. i.
m. 41. »«»2.4.

Andremeinen wedrom datinen hem nog moet vry fpreeken, nogver-
wijfen, maar alleen onder hant-taitinge ofte borgtogt, van tallen tijden
weder in regten te fulienverfchijnen, los laten. Vtirefert Gomef. tom.^.
eap. i^,tmm. 20. &Faber infiio Codice lib, tit, 21. defin. 9. &ibimt.
num. I. & defin, 15. Het welk wel redelijk ende billijk is, foo wanneer al-
leen op fterke^?>-<e^«i//e», ende vermoedens blijken, de Befchuldigdede-
pijn is aangedaan.

Maar in't geheel ende ingenere fchijnt het rekkelijkile gevoelen te we-
fenvandiegeene, dewelke hem of geheel vry fpreken , ofte meteen min.
der ende extraordinarie ftraf verwij fen, naar de gelegentheit van de faak,
endede volkomenheid van de bewijfen. Soo gevoelen Ludovic, Rom.
in 1.1. ƒ in villa. ff. ad SK Sjilanian. Fachin. coptrov. lib, 9. cap. 6.
Anthon. Math, iit, de ψαβίο», cap. 3, mm. 22. Clar. $. fin, quafl. 64.
verf. illata reo, nam, jS. Cmrm^t. conf. iz.nam.ult.infin. Ant. Fa-
ber C^, lil·. tit. 21. defin. if. Farinac. prax, criminal. qu&fl^

van Vriefland ïs verftaan dat een Gepijnigde ozn ee^ /aak
diebuyten dien klaar werd bewefen, met de ordinaire endegemééne tetf '

moftbeftraft werden. Joan. a Sande5. tit. 9. defi». 14. Endebyhet
Hof van Holland is Anno 15 21. verftaan , dat het feit by den Schuld-plig-
tige in de pijn bekend, ende daar na buiten de pijn wederom ontkend > met
een verklaringe dat de bekentenis maar alleen was geichiet om de pijn te
ontgaan, den foodanige niet wederom behoorden gepijnigt te werden:
inaar om dat de bewijfen van fig fel ven klaar ende genoug waren, is in de
fclve fake des niertegenftaande den fchuldigen verwefen. arg.l.i6. C. de
p£n.& Lult. (^od. de probat. SieNeofiad. decif.cur.HoUand.^j. Sulks
naderhand inden Jare 1583. vaft geilek is, dat een Mifdadige wthert-
nekkigheit de pijn doorftaande, foo wanneer de bewijfen van fig fel-
ven klaar ende genoug zijn , des niet tegenftaande, moet verwefen
werden. BoC prax. crimm. de conviÜ. mm. 2. & fe^q. Gomef. re-
folut, torn, 5. cap. 15. imm. 20, Fab. Cod. Ub.<). tit, 21. defn, 15.
Chriftin, vol. ή-, decif. 10^, nnm. 6, Joann, k Sande d. lib. 5. tit. 9. de-
fin. 14.

Anderfins en werd de bekentenis in de pijn gedaan niet voor volkomen
gehouden; ten zy de Gepynigde eenigen tijd daar na, ten mintten van
vier-en-twintig uyren, buiten pijn ende banden van yfer, vry willig by fijn
bekentenis volhert. SieO3.mhiQi\d. prax. criminal. cap. mm. η. Go-
mef. refolnt. tom.^. cap. j^.tsum, 24, Hyppolit, de Mariil. adl. i. f. Di-
-VHs Sevsrfts ij. ff.de qu&fl. mm,^.^. Coftuymen van Antw. w. 14,
art. uit.

INde lij v-ftraflijke VonniiTen komt boeten , ofte ftrafen.
Boete is een gedoem dat in geld beftaat.

2 Straffe is lighamelijke pijne, tot voldoening ende vergelijking van de
mifdaad , den Schuldpligtigen aan te doen.

Defeis doodlijk^, als het Vonnis houd de c/^e/e/e (datter de dood naar
volgd) l.z.ff, depcenis. ofte niet doodlijk,·, gelijk als eewige gevankenis, ban-
nen, geeflelen, brand-merken, ende diergelijke, l. iS.ff. eod. Naar deorn-
iU;idigheid van defaakjtijd, plaats, endeperfoonen j te oordeelen. Sie

Zypx. noiit. Jar. Belg. tit. de posnis. GudeJin. «/i/«ri Novtjfimolib,^,
cap. 15. verf.iilad circa, OcLmhoni.prax, crimin, cap, 55, num. 4, y,

Delighamelijke doodelijke ftraiFe, volgen gemeenlijk by debeichre- 5
ven Regten verbeurte van goederen. /. i. &tot. tit.ff. & (^od. de bon.
damnat. Dog heeft by ons ea de nabuyrige Landen geen plaats, ten fy
fulks in het Geviijfde in 't byfonder werd wtgedrukt.

Welke .verbeurte indien die al by het gevvijfde werd wtgedrukt, de In-
gefetenen van het meerendeel van de Steden van Holland daar van wt-
koop mogen doen , met een feekren kleinen ende geringen penning, by
d'een van honderd, by d'ander van tagtig, van feftig , van vijftig, van twin-
tig, ende van minder guldens, alles naar luyd vande Privilegie» ende Voor-
regten, daar toe by de Graven van Holland in der tijd aan verfcheide Ste-
den ende Dorpen in 'tbyfonder, en de geheeleLand-ftreeken in'tge-
meen 5 verleend.

Defe af kooping heeft plaats in alle mifdaden Tonder onderfcheit, felvs
in Hoogfte Magt-fchenderye , wtgefondert in die plaatfen in welkers
Handveilen anders is wtgedrukt. Sie Confnlt. ende Advijf. 3. Deel-, conf,
iZj. en V z. Deel, conf.xo. Gelijk ookby fommige van defen uytkoopuyt-
geflooten ende buiten gehouden werden die geene, dewelke haar fel-
ven , van eenige mifdaden overtuigt vindende, met opfet om het leven
brengen, fulks als in de navolgende Handveften ende Privilegiën (gelijk die
byjohan van Heemfkerk in fijn Batavife Arcadia 388. ende volg,
feer forgvuldig by den andren zijn geftelt, _) te fien is, ende alhier ten me-
rendeelen werden verhaalt ende by gedaan > 't geen daar van buiten dien
heb kunnen ondervinden.

DeStadt Dordregt heeft hierin wel noit eigen bezegelt blijk kunnen
toonen, dog nemen daar in 't haren voordeel dat naar het voorbeeld van de
FïivtUgien aan de Zuid-Hollantfe Dorpen in defen gegeven, ('t welk fy
in alles meynen te mogen volgen) een flegten doodflag by een Poorter der
felver Stede fonder opfet, verraat, ofte eerft aanranden binnen der Stede
van Dordregt, ofte den Hove van Zuid-Holland gefchied , foo verre den
felven Poorter niet gevangen waar , ende de Magen van de neder-geila-
gen hadde verfoend , des Graaflijkheits Schout fchuldig is verklaart, den
felven fijn Landwinninge te geven, mits betalende vijftien ponden voor
cJen Doodflag, ende feftien ponden voor de Landwinninge. Groot OBroy
^{{β'εη Keyfer Κ arel, ende die van Dordregt ^ van den 4. Septemh. i^zo,
aft, 4. Sie mede Hmdveflen van Zaid'Hollmd, pag. Z43, ende in de nie-
wedrukvandenjare 1(554.122. '

Die van Haarlem hebben by Handvefl van Hertog Aalbregt van
Bejercnvanden fef}iendenfmiiii<)i^, verkregen: datniemand van hare
Poort eren in geen der manieren meer regens den Heer verbeuren mag, dan
fijn Lijv ende feftig ponden wt fijn goed : behalven in 't ftuk van doodflag
binnen der felver Stede gefchiet, waar voor hy verbeurt fijn Lijv ende tag-
tig ponden wt fijn goed, fondermeer: Maar werd hy verwonnen, als
Regt is , ende over den doodflag gebannen, fiillen alle fijne goederen
boven de gemelde tagtig ponden vry wefen, ende hem volgen waar dat hy
vaard.

Gelijke Vryheit hebben dié van Delft, in defen als Haarlem, gegeven
by Handvefl van Hertog ^albregt, vm den 6. Jnlii 1393. wtgenomen dat
de Handvefivaft Delft hond: van Doodflag begaan binnen der felver Stede,
ofte de vryheit van dien,

verkregen: dat geen van hare Poorteren om eeniger breuke
vvil, hoedanig die zy, meer verbeuren fal mogen tegens den Graaf ende fijn
Heerlijkheit, dan fijn Lijv ende feftig ponden, fulker ponden als den Graaf
in dier tijd van fijn boeten in Rijnland nemen foude.

Aan de Stad van ^mfierdam zijn in defen op verfcheide tijden ver-
fcheide Voor-regten vergunt:

Eerftby Handveflen van Graav Willem van Henegomven van den 19,
Dec. 1340. dat foo wie van hare Poorteren een Man doodflaat, ende daar
op begrepen werd, verliefen fal fijn Lijv , indien hy verwefen werd als regt
is, ende van fijn goed niet meer aan den Heer Tal verbeuren als twintig
pond Hollands; ontruimt hy, ende werd hy balling geraaakc, foo fal
den Heer infgelijk niet meer van fijn goed hebben, als twintig pond Hol-
lands,

Ende nog by Handvefl van Kejferin Margriet, gegeven des Maan-
dags na Hemelvaarts-dag 134(5. dat foo wie van hare Poorters een dood-
flag doet buiten der felver Stede, wanneer hy gefoent fal hebben tegen de
Magen des Dooden, niet meer aan den Heer fal fchuldig zijn, als tien pond
v,an boeten, ende tien pond voor de Landwinning.
, Nogby Handvefl van HertogWillem van Èeyeren van den 13, Mey
1355. Poorteren fijn Lijv met Regt verbeurt, tegens

den Graav niet meer mag verbeuren dan halv fijn eigentlijke goeden, ende
dat d'ander helftfal blijven fijnen Wijve, fijne wetagtigen Kinderen, ofte
fijnen regten Ervgenamen.

Soofi, van den 20. M4m 1404. Dat niemand van hare Foortcren meer t?
gens den Heer verbeuren mag van eenige faken ofte breuken, dan fijn Lijv
ende honderd ponden van fijn goed.

^onda heekby Handvefi van Hertog Willem van Bourgmiitn, van
den zS, September 1451. verkregen , dat wie van hare Poorteren by onge-
val , ofte hitte van bloed , yemand van levende Ly ve ter dood brengt, te-
gens den Heer fal verbeuren fijn Lijv, ende de boeten van feftig ponden wt
iijn goed, fonder meer.

Roiterdam 5 by Handveflea van Hertog Willem van Begeren van den i j,
Mej 1355·. dat foo wie van hare Poorteren fijn Ljiv met regt verbeurt,
niet meer tegfns den Heer mag verbeuren dan half fijn eigentlijke goedjen»
de dat d'ander helft fal blijven fijnen Wyve, ofte fijne wetagtige Kinderen»
ofte fijne Ervgenamen. Ende nog by de Staten van Ηolland op den Naam
van Komng Philips op deni Fetfirfiarü i^^o. binnen Utrecht gegeven,
dat de Poorteren van Rotterdam , doende eenig Manflag, wt hare goede-
ren niet meer fullen verbeuren als eens tagtig ponden, van veertig grooten
't ftuk, Vlaamfer munte.

Schiedam, is eerft by Handvefl van Kejferin Margriet in 't laar 1346.
vergund: dat foo wie van hare Poorteren een Doodflag doet, niet meer fal
verbeuren dan fijn Lijv ende de helft van fijn eigentlijke goederen , ende
dat d'ander helft van fijne goederen behouden fullen fijn Wijv ende fijn
wetagtige Kinderen, ofte fijne geregte Ervgenamen, ende.foo wanneer
hy gefoent heeft tegens des dooden Magen, al hy den Heer maar fchuldig
vvefen tien pond van boeten, ende tien pond voor de Landwinning. Maar
een onmondig Kind vaneen Poorter binnen der felver Stede, mag niet
meer verbeuren dan fijn Lijv j ende tien pond van fijns Vaders ende Moe-
ders goed , alfoo verre als fy felve leven. Ende daar naar by Handvefl van
Hertog Willem van Beyeren van den ij.^ugufli 1412. datfoo wie van hare
Poortereneen Doodflag doet binnen den Lande van Holland , verbeuren
fal fijn Lijv, ende tagtig ponden van fijn goed.

Schoonhoven, by Handvefl van Heer lan van 'Bkjs , Heer van Schoon"
hoven-, ende der Gonde, op S" Barbaren dag in 't Iaar 15 3 i. dat geen Poor-
ter aldaar, dien in wettelijk Huwelik fit, m^er tegen den Heer mag verbeu-
ren dan d'eene helft van fijn goed, blijvende d'ander helft aan fijn Wijv.
Voorts, dat geen Poorteren Kinderen in haar Vaders ende Moeders broode
zijnde, meer tegens den Heer verbeuren mogen van haar ouders goed, dan
tien ponden Hollands.

diü Novemhri^Qj. dat geen Poorter der fel ver Stede meer tegens
den Heer fal niogen verbeuren j in eeniger vvyfe ,-dan fijn Lijv, ende vyv-
tig ponden Hollands wt fijn goed,

^Ik^maary by Handvefi van Hertog Willem van Beyeren, van den i.
Mey 13 J5. Dat foo wie van hare Poorteren fijn Lijv metregt verbeurtj
niet meer tegens den Heer mag verbeuren, dan halv fijn eigentlijk goed,
ende dat d'ander helft fal bly ven fynen Wijv 3 ofte fyne wetagtige Kinderen,
ofte fyrien regten Ervgenamen.

Hoorn ende Enkju^yien , by Handvefi van den /elven Hertog Willem van
Beyeren ,gegeven op S', Martijns dag in de Somer 135^. Edam op. S'. Sli-
z.ai>etsdag ij'^j. Memckendamop S'. Clemensdagi^^6. Ende Meden-
hlik^ op den 4. Sept. 13 5 5. hebben een ende den felven vrydom verkregen
met Alkmaar. Ais dat die van Hoorn daar-en-boven nog by Handvefi van
Hertog Philips van Ooftenrijk^van den "2. ylug. 15Ό4. vergunt is, dat foo
wanneer eenig van hare Poorteren een goed vreedfaam Man wefende, fijns
Lijvs verwerende, na groove verongelyking,een Doodflag dede,fodanigen
Poorter in fuljien geval fijn goed tegens den Heer fal mogen vryen,mits daar
voor betalende eens wegdragens feftig ponden,van veertig grooten,Vlaam-
fer munte.

Woerden heeft een Handvefi van Hertog uilbregt van Bejeren,op S'.Pon'
tiaans dag 1401. gegeven,dat een Poorter aldaar die in eenen Doodflag ver-
valt, fijn Lijv daar over tegens den Graav verbeuren fal, ende niet fijn goed.

Woudreghem ende het Land van Altena, by Handvefi van facob ^rave
van Hoorn , Heere van Altenaende Woftdreghem , gegeven op den 18. 'I>e~

cember 1471^. Dat of eenig Man ofte Wijv, haar Lijv ende haar goed breu-
ken , ende in wet-agtigen ftate waren, ofte dat eenig van hun we?-agtige
Kinderen hadde, in fuiken geval niet meer dan het halve goed aan den Heer
foude komen, ende de ander helft aan de Man ofte Wijv die niets gebreukt
en hadde, ofte aan de Kinderen. Des dat alle wettige fchulden eerft van
den gemeenfen boedel fouden betaalt werden.

Heufden heeft by Handvefi van Aalbregt van Beyeren i gegeven in den
Hage den feven-en-twintigften May 1430. dat geen Man , gefeten in der
Stede ofte Lande van Heufden , die een getroude Vrouw, of getrouwt
Kind, ofte meer getroude Kinderen heeft, met eenige feilen ofte breu-
ken j in wat maten die gefchieden mogten, meer fal mogen verbeuren te-
.gens den Heer, dan'fijn Lijv, ende de helft van fulke goederen, als hy en
fijn Wijv, of fijn getrouwde Kinderen, met malkanderen te famen hebben:
maar waart 4at hy geen goe4«en metheq Iiiidengemein en hadde, foo

Ν aarden. Weef ρ, ende Μ mden, hebben foodanige vrydom in defen^
als die van Goylant ende Amilellanr, waar van hiernaar.

naarlingen ■! heeft by Hantvefl van Keyferin MaYgriet^ gegeven des
Mamdaas voor Pinxteren 1346.Dat Γ00 wie van haar Poorteren een dood-
flag doet, verbeuren fal fijn Lijv, ende van fijn eygenth'jke goederen niet
meer dan d'eene helft, ende d'ander helft van fijn eigentlijke goederen fal
behouden fijn Wijvende fijn wetagtige Kinderen, oftefyns geregteErv-
genamen, dog dat foo wie van den felven Poorteren een doodflag doet, en-
de verfoent heeft met des dooden Magen, den Graav niet meer fal fchuldig
vvefen , dan tien pond van boeten ,.€nde tien pond ter Land-winninge.

Die van Zirxz.ee, by Privilegie van Hertog Willem vm Bejerenep
S'. fms dag Midfomer 1312. by Keyfer Karei vernieuwt den 4. JuHi 1515.
Dat h:nr Poorters wt heure goederen , niet meer mogen verliefen dan
60. p". paraftis. voor den Heer, ende i o. p". voor de Stede, wat faken of-
te meffus fy committeren mogten > in het crimineel of civijl > ende het 2y
fy heur Lijv verbeuren ofte niet.

Hardinxvefl een Dorp in Zuid-Holland, heeft by Handvefl van Heer
u4rent van Qenf, van den fure X412. Dat in wat manieren eenen Mens een
Doodflag, ofte eeriige andre quade feyten doet, hy niet meer verbeuren
mag dan fijn Lijv ende feven Engelfe Nobelen.

Papendregt, finkenlandende Matena, mede Dorpen in Zuid-Holland,
hebben by Handvefi van Heer Reynom van Brcderode van den jare 1387,
Dat niemand van de goede Luiden aldaar, meer tegens den Heer fal mo-
gen verbeuren dan fijn Lijv ende tien ponden , ook wat hy mifdaan mogt
hebben : ende foo yemand verwonnep wierd van fynen Lijv j ende ruimde,
die foude efter niet meer verbeuren dan de voornoemde tien ponden, ende
de reft van fijn goed vryelijk mogen genieten.

De Dorpen van Vroon-, Koedijk.^ Oaddorp, en Otter'eek 5 hebben Poor-
ter regt ende vryheit, met de Stede Alkmaar. Waar van hier voor.

De Landftreeken dewelke met foodanige Privilegien ten behouven van
alle haar Ingefetenen in 't gemeen zijn begunftigt, zijn : Zuid-Holland,
Noord-Holland, Kenemerland, Voorn, Amitel-land , Goyland , ende
Waterland,

Zttyd-Holland, dat is de geenedie onder den Hove ende hooge Vier-
fchaar van Zuid.HoIIand behooren, (als zijn de Landen énde Dorpen bc-
hoorendc onder de Steden, Dordregt, Gorcum , Worcum, Schoonhoven,
Heufden , en Geervlied (in 't Land van Putten } hebben by Handvefl van

(^raavfm van Henegouwen , in den f ars ijoj. verkregen, dat yemand
die een Doodilag dede binnen den Hove van Zuid-Hoiland , fijn Land-,
winning foude hebben van den Heer om tien ponden Hollands , en de niet
meer dan gelijke tien ponden foude verbeuren aan den Doodflag, endc
dat mits geldende de geiëide tvvintig ponden Hollands, de Schuldige we-
derom foude mogen komen op al iijn goed ende erve, dat hy hadde doen
hy den Doodflag dede. Het welk by Keyferin Margriet is bevefiigt op den
. Mey i34<i. ende daar by gedaan, dat die van Zuid-Holland foo

Wel-gebooren Mannen als Gemeenten, woonagtig buiten den vryen
Steden, ende vryen Heerfchappen, het fy Man ofte \Vy ν, die wet-agtige
Kinderen heeft, niet meer verbeuren mogen tegens den Heer dan haar
Lijv ende halv haar eigen goed , ende dat d'ander helft fal blijven haren
vvet-agtigen Kinderen. Als mede dat niemand fal mogen verbeuren des
anderens goed, maar elk Menfch fijn goed felve fal verbeuren metter hand :
het en "waar een Mans inneem-kind, dat mondig waar ende niet wtgegoed,
als regt is in Zuid-Holland, dat foude tien ponden mogen verbeuren, tegen
der Heerlijkheit, van fijn Vaders ende van fijn Moeders goed, fonder meer.

Die van Noord-Holland, waar onder mede begrepen zijn het Dijk-
Graaffchap van Rijnland·, Delfland, Schieland, ende Woerdin, met de Stede
Delft, Leyden, Goade, Rotterdam, Schiedam, Oudewater, Woerden, Vlaar-
dmgen, ende 'i Gravenhagen, hebben mede by Handvefl van de felve Kejfe-
rm Margriet·, des Sondaags naar Hemelvaartsdag Anno 1346. verkregen-:
Dat foo wie van den goede Luiden woonagtig in den Lande van Noord-
Holland 5 fonder onderfcheid, (behoudens alleen den genen die in de felve
Lande vrye heerfchappye haars regts hebben,binnen heuren vryen heerfche-
pe) een Doodflag doet, niet meer tegens den Heer fal verbeuren , dan fijn
Lijv ende halv fijn eigen goed, ende dat d'ander helft fal blyven op fijn Wij ν
ende op fijne Kinderen, ofte fijne géregte Ervgenamen,ende fijn Leen-goed
dat van de Graavlijkheid roerd, fal hem vry volgen : Ende foo wanneer ye-
mand een Doodflag gefoent heeft,foo fal hy vryelijk komen op al fijn goed,
eigen ende leen, alfoo als hy 't hadde doen hy den Doodflag dede: wtgefeit
daar aan geregt ware met breeke ofte met brande, ende fal den Heer geven
tot boeten tien ponden, ende tot fijne Land-winninge tien ponden. Voorts
foo wie fijn tij ν met regt verbeurt van anderen faken dan van Doodflag, dat
fijn Wijv of fijne Kinderen , ofte fijne regte Ervgenamen, in fuiken geval
Hiede behouden fulled halv fijn eigentlijk goed, ende geheel fijn Leen-goed
even als van doodflagen gefeit is. Ende geen onmondig Kind fal meer mo-
gen verbeuren van fijn Vaders ende Moeders goed, dan tien ponden.

ΚenrnfnerUna j waar onder de Ssacl Haarlem ende veel deftige Dorpen
endc Inregehugten daar omtrent behooren, heeft mede by Handvc-β van
Keyjerin Margriet, Frydags na Heyltgsn ^fcenJIoKis dag Anno Ί^ή.6.
veritregen : Dat foo wie van haar Ingefeten fijn Lij ν verbeurt met re'^t .j
tegens den Heer niet meer en mag verbeuren, dan fijn Lijr ende fijn haly
eigentlijke goeden, ende die ander helft ial bly ven fijn Wijv ende Kinderen,
ofte fijn regt-geboren Ervgenamen. Ende fijn Leen-goed dat van den
Graav roerd , dat fal hem vryelijk volgen, van allemisdaad, alfoo verre
als hy fijn Heer daar hy't afhout, doet dat een Leen man fchuldig is fij-
nen Heer te doen fonder argelift : Ende alle Leen-goederen die van den
Graav niet roeren, die fiiüen vvefen ende bly ven ilaan in allen regten als
fy van outs her gekomen zijn. Ende foo wanneer yemand een Doodflag
dede , ende den felven gefoent heeft, fal hy fchuldig wefen tien ponden
van Land-winninge, ende daarmede falhy komen op fijn goed, dathy
haddedoende doodflag gefchiede, wcgefeid daar aan geregt waar me£
breuke of met brande , ende fijn Leen- goed fal hem volgen als voorfchre-
ven is. Item : dat geen onmondig Kind meer verbeuren mag van fijn Va-
ders ende Moeders goed , dan tien pond.

De Ingefetenen van 't Land van ecra, hebbende by Haadvefl van
Hertog PhtUps van Oofienrijk.tn December 1494. verkregen : dat fy Lui-
den om geenderhande miidaad meer fullen mogen verbeuren, dan haar
Lijv ende hondert ponden , van veertig grootenVlaamfer munt, te we-
ten , tagtig ponden voor de verbeurte , ende twintig ponden voor de-Lant-
winning; wtgenomen van moord, moord brand , Vrouwen-kragt, ftraat-
roov, Kerk-roov, defperatie , , opftand tegen den Heer, ende

Die van jimfleland ende Goyland, fo binnen de Steden als daar buiten»
hy Ηandveflvm Aalbregtvan Bejeren, Sondags naSint Gregorii 1387.
Dat foo wie een Man doodflaat in den voorfz. Lande, ende met regt daar
in verwonnen werd, vry fal zijn j mits aan den Heer gevende hondert
pond van fijnen goede; maar waarder meer als een Man in den felven dood-
flag befchuldigt en befworen, foofoudeelk van de Befchuldigde in ful.
ken geval aan den Heer wt fijn goed verbeuren feflig pond, ende daar
toe den doodflag beteren den Doden Magen tot feggen van den Ge,
regte, ofte vredeloos des Lands bly ven. Maar waar't dat dehandadige
met verfer hand wierde begrepen, ende over den doodflag verwonnen,
o-elijk als regt is: foo falmen 't felve regten aan fynen Ly ve, ende daar en
fal den Heernogte nieinand yets van hebben. Voorts dat geen Kindren

hsar Ouders goet mogen verbeuren , by haar Ouders leven : Eintelijk, dat
niemand in den felven Lande meer mag verbeuren van gecnen faken dan
halv fijn goed, ende dat d'ander helft fa] hebben fijn Wijv ende iyne Kinde-
ren , ofte fijn regte Erven.

Die van Waterland hebben by Handvefl vm Heer Jan va» Perfijn ge~
geven op onfer Vronxven Avond, 1273. Dat fy voor een doodilagden
Heer niet meer fulien gelden dan tien pond.

Dit zy in't korte van de Steden ende phatfen dewelke haarbyfondrc
vi-ydom in defen by eigene I landveilen verkregen hebben, buiten dewelke
geen , immers weinig andrc gevonden werden.

Dog aangaande 's Grdver.-Hage, dewelke mede defen aangaande geen
byfonder voorregt is vergunt: ftaat het evenwel aan te merken, dat aange-
fien de Handveji vanKeyferin Margriet van den Jareï^^6. daarbydege-
heele Land-llreek van Noord-Holland haar voorregt, gelijk als gefeit is,
werd vergunt, fpreekt: van alle de goede Luiden woonagtig in den Lande
van IsToord-Ho land fonder onderfcheit, behoudens alleen diegeenen die
inden felven Lande vrye Heerfchappye haarsregts hebben binnen haren
heerfchepen, daar wt met goede reden te beOuiten is,dat die van 's Graven-
Hage als zynde in defelve Land-ftreek gelegen, ende den Rentmeeftcr van
Noord-Holland aldaar fijn woonplaats houde, van de felve vryheit niet en
kunnen wtgeflooten werden.

De Edeiluiden van Holland is by Oiflroy van de Staten van Holland van
den 9 Januijrii i ypj. vergund, over geen faken ofte breuken meer te ver-
beuren als haar Lij ν ende tagtig pond. Wtgefondert gequetite Hoogheid.

By de Ordonnantie van de» Hove van Utrecht "iRjibr, van proces Cïinti-
tieel. art, 3. werd mede verklaart dat tot naarder verklaringe van defe clan.
fiile in verfcheiden van de vooren verhaalde Handveften wtgedrukt: dat
X^ie fijn Ltjv verbeurt niet meer fal verbearen^dan halv fijn iröed, en dat d'an-
der helft fal bljven fijn Wijv ende Kinderen.&c. Staat wel te letten, dat de
Graavlijkheit daar in niet alleen heeft gefien op de gemeenfchap van goe-
deren tuflen Man ende V rouw, als of daar mede maar alleenlijk het twy ve-
len ende bedenken weg genomen wierd, of ook in fuiken geval van de
helft dewelke de Vrouw wt kragte van de gemeenfchap toekomt, yets by
de Man als Meefter des boedels door mifdaad verbeurt foude kunnen wer-
den : gemerkt by dat foo te verftaan, foodanige gunft feer klein, ende geen
^oordeel ter weerelt en foude mede brengen, immers niet anders of nieer
aan de Begunftigde foudegeven als het geene dat de Graavlijkheit na ge-
lïieene Regten niet en kan behouden. /, j>, Cod, de bon. profcript. Hant-

veil: van Zuid. Holland pag. é^oy,art.-j. ende de nieurvC druk van den
Jai-ei654. p^g. 531· Coit. van Antwerpen, cap, 16. art.i. Sande/i^. 2.
tit. 5. defin. 8. Goris de focietat. conjugaL c, 4, Grot. Inl.Ub, i. cap. 5,
•verf. Vit krachte, in fin. Welke mecning by de fonimige nog naarder werd
beveiligt 5 ende buiten alle twyveling geftelt, met dele by gevougde clau-
fiile :ftjn Y/jv ende Kinderm, ofte fjn rcgte Ervgenamen : Ten waar wt de
woorden van hetHandveft vvtdrukkelijk anders koft bJyken : Gelijk als ia
devooren-vcrhaaldeHandveften van Watidrschem ende ^//^Κί?, ende nog
naarder, by die van Heufden daar aan volgende: by devi'clke geen meerder
vryheit fchijnt gegeven te werden j als wei het gemcene Land-regc yder een
is toe-voegende, ende alleen het twijvelen wt te fluiten: of ook de goede-
ren van de Vrouw in den gemeenen boedel gebragt door de Man als Mee-
fier des boedels , mogen verbeurt werden.

Item: dat alhoewel in meeft alle de voor-verhaalde Privilegiën ende
Handveilen, geen andere woorden werden gebruikt, als van verkeune van
Lijv ende goed , defelve evenwel juiit niet verilaan en werden alleen plaats
te hebben , als de fchiiltpligtige van leven ter dood werd gebragt, ende
daar en boven fijn goed verbeurt verklaart werd, fulks als de woorden wel
fouden mede-brengen; maar ook als hy gebannen of in eewige gevankenis
werd geilek met verbeurte van fijn goed. L z. ff.deposnis. & ibi DD. 1.1.
Cod.dehered. Inflit.L 14. 1. ff.de bon, liben. Hypolit.de Marfil.in
fraB,crimind.§, oppartme,ni(m.}6. Menoch. dearbitr. jud. lib.i. cap.i^,
tium, 3. Damhoud. prax crimin. cap. 16. mm, 2. Sulks als verfcheide ma-
len is verilaan ende geoordeeldjende een goed voorbeeld daar van te fien is,
in de perfoon van Romboat Hoogerbeets , in fijn leven Raad Fenfionaris der
Stad Leyden,in de Confulr, ende Advyf. het derde Deel,num, i. conf. 187.

Defen pagt-fchat indefer voegen bydeBorgers ende Inwoonders van
de voorfeide plaatfen, naar luid van hare Handveilen ende PriviUgien zijn-
de betaalt jofteanderfints de verbeurte ofte coB/j/wf/f niet duidelijk zijnde
wtgedrukt, komen de overige ende verdre goedren van denVerwefen
voorts aan fijn Ervgenamen, foo wel die by Teilament ais die ab intefiato
koiïiente erven. Soo wel zyd-Magen als andre opgaande ofte ncdergaan-
de. Sie dar. §.fin, qutzfl. j^.tiftm. i. Chriilin. vol. 5. decif 49, mm,6.
niet alleen tot den derden , gelijk eertijds, maar ook tot de tiende
ende verder leden. Sie Perez. ad tit. (^od. de bonis profcriptor.fea domna,
tor. mm^21, verf, in Germania,in,verb. <^mcunq»egrada. Carer. pmUfc,
erimin^l· homidd. 7. mm. 34. Farinac. d. loco, mm.i, ^ DJ),
volgens het yerlïerv-regt iq defe Lafldciï bekend.

Van RcgiS"vordering in Gemeen-Lands Middelen , cnde
invorderen van aiieSrads of Land-gemeene Schattin-
gen, cnde Omme-ilagen , raitlgaders Schouw
cnde ondcrhoudinge van gemeens Wegen,
Dijken, Kaden, Sloten, Dammen.

IN Gemeen-Lands Middelen (waar onder gereekent werden s alJc Ver-
pondingen, Tollen, Schattingen , Jmpoften, Pagten , Axcyfenj Contri-
bütien , ende andre bewilligde ommeflagen, tot onderftant van de geineene
faak ingeilelt) is een ganfch byfondere Regts-vordering.

I Alle de Impofien , ofte opheve Pagten ende Axcyfen tot onderhout van
de gemeene faken, op de eet ende fleet-waaren in de Steden ende ten plat-
ten Lande geftelt, moeten prompte]ijk betaalt ende aangebragt werden :
ofte werden dena-larige ende degene die eenige Ιηψηβ ofte Tol.ichul-
dige goederen ofte Waren fullen hebben verhandelt, vervoert, inne-geila-
gen, gefleten ofte verbruikt, fonder het volle ende geheele regt der voor-
fchreven middelen te hebben voldaan , veroordeelt: eerft in een boete van
twee hondert guldens, met verbod van haar neering, handeling, &c. voor
een Jaar voor d'eerfte maal: voor de tweede maa , twee Jaar ende vier
hondert guldens : ende voor de derde maal, fes hondert guldens met een
eewig wtbannen, ende verklaring van de Landen onnut, ende vyanden van
't gemeene beft te zijn, volgens het (jenerale Placaat op hetfluk, van de op-
heve vm de Generale ende Gemeene Middelen: alles onvermindert ende be-
halven de boetens , dewelke by de byfondre Ordonnantiën van elk Iwpofl
ende Axcijs in*t byfonder is geftelt, tegens de Smokkelaars ende Overtre-
ders van defelve, foo tan wegens 't Gemeene Land, als van de Steden ende
plaatfen, dewelke daar toe byfondre magt is vergunt, op haar felven.

dre Ordonnantiën in het gene dat de frastldciri ende verkortingen van de
gemeene middelen en gelielde Impofien eigentlijk niet en raakt, het feive
3iiaar voor een contravemie, en enkel overtredinge gehouden moet werden,
cnde daar over niet verfl;aan werden de boettns van 't voorleyde Generaal
plaats te hebben.

Tot de kennille ende regts· dwang over de boeten , breuken , ofte andere 3
gefchillen , rakende de gemeke Impoflen ende opheven, werden in elke
Stad de Schepenen, ofte eenige der fel ver gemagtigt ende gelail; ter beileg-
ting van de felve verfchillen, foo wel in de Stad, als in de naafte aanpalende
Dorpen vallende, die gehouden zijn op feekren dag ter weeke daar toe te
fitten, ende de Dings-Iuiden fummarie ende de plano, dat is, kort ende
onvertogen regc t e doen.

By welkers VonniiTen indien yemand bevind figbefwaart te zijn, mag
hem daar van beroupen aan de Heeren Gecommitteerds Raden van de Staten
van Holland, binnen den tijd van twee Maanden,mits dat indien het Vonnis
gegeven is tegens Pagtcrs,de sxscutic middelerwijlen werd gefchorft ende
vvtgeftelt 5 ende indien tegens andre, des niet tegenftaande, by ρτουίβε het
felve fijn voortgang moet hebben. Sie ds generale Ordonnantie, art. 17.

Wat dat op 't Huk van de gemeene middelen het regt is, moet de byfon-
dere Ordomamie inelkefaakin'tbyfonderwtwyfen , dewelke in alle hare
deelen fchcrpelijk werden onderhouden, vantyd toctyd overfien, ende
dikwils vermeerdert ende verandert werden , fuïks dat te verre fcude loo-
pen , daar van alhier in 't byfonder te handelen.

Als alleen dat daar in tot een Waarfchouwing dit aan te merken ilaat: 4
dat de Ordonnantiën van de opheve op de cowfumpüen ende verbruiken
van de Wijnen, Bieren, Sout, Zeep, ende Wolle-Lakenen, in den Ja-
re 1^35· opgeftelt, ende nog t'elkens verniewt, voor foo veel daarby
was ingevoert de juifte verantwoordinge van de gefeide vijf fpecien tot de-
fen dag toe, by de Steden niet en zijn aangenomen ende in treyn gebragt,
fulks datmen hem daar in ais nog moet gedragen naar de Ordommtie van
den Jarei(532.

De Impoflen ende opheven over de eet ende verbruik waaren, item, de 5
Verpondingen over de Landen , Huifen , ende andre Schattingen, ende
ommeilagen, (alleen de boeten ende breuken tegens de byfondre Overtre-
ders , waar toe alvooren Vonnis van den Regter van noden is, wtgefon-
dert) werden tegens de onwillige betaalders, of die gene die haar penniu -
gen ter gefetter tyd ofte plaatfe niet op en brengen , met gereede ende da-
delijke sxecmie ingevordert,ende naar fommatie van vier-cn-twinti^ uyren

reëiijk ende metter daad ingevordert, met aantaftinge ende aanhoiidinge
van perfoon ende goederen , by gyflelinge , arrefl, ende gevangeniffe , van
alle die geene dewelke aan de gemeene fake dien aangaande yets ten agter
mogt bevonden werden, ielvs de Stedeo, Dorpen, Vergaderingen, ende
andere dewelke de Jmpofien , ende Pagten, by hiiyr ofte Pagt moeten op-
brengen ofte anderfins moeten verantwoorden, (waar vooryeder Poorter,
Inwoonder en Lidmaat voor fijn Stad, Dorp ofte Vergadering, in 't byfon-
der aangefproken mag werden) benevens befchrijvinge ende aanhoudinge
van hare goederen foo wel roerende als on-roerende, omme fes dagen na de
gedane infinuatie, by gebrek van voldoeninge , daar op geprocedeert te
werden tot verkopinge van dien, volgens de executorie tot dien einde op '
άεη laatflen Martii i j88. opgeftek ende wtgegeven.

Die hem door iodanige executie befwaard vind, mag daar tegens komen
in oppofitie voor de Gecommitteerde Raden van de Staten van Holland ,
't welk hy by recjiteffe moet verfoeken, daar toe hy blyvende in hegtenis, of
anderfins naar voorgaande ontflaging onder cautie, foo hy die weet te ftel-
len , ende de faak van geen groot gewigt en is werd toegelaten , ende hem
een feekren dag geüelt werd, op dewelke hy niet alleen, gelijk als in andre
gemene gyifelingen, de manier van executie mag tegenfpreken, foo daar in
gemifi: is : maar ook daarenboven , ten aanfien in defelve faak geen gewijf-
de is voorgegaan, de deugdelijkheid, ofte ondeugdelijkheid van de geheele
faak tot {chuld of onfchuld mag beweeren.

6 De Steden hebben meeft alle regt om excyfen ten behouven van de Stad
te mogen heffen, ende opftellen, om daar uyt het nodig onderhoud van
Stads werken ende andre onkoften te vinden, gelijk als op de vvijn , op de
bieren, op het gemaal, op het beiliaal ende diergelijke. Daar van, ende van
het geen daar uyt betaalt werd, door den Thefaurier jaarlijks rekening werd
gedaan aan fommige voorfittende Leden vanide Regering daar toe hero-
pen, die men Rojermeeften nomt.

Van welke Excyfen de fommige , benevens degeraeen-Iands middelen
opentlijk werden verpagt, ende de fommige by coUeBte , ende coUeBeurs
werden ingevorderd, ende de verfwijmende tegendoenders dewelke foda-
nige excyfbare goeden komen in te flaan fonder den excys daar van betaalt
te hebben , ende die gene dewelke fonder behoorlijke Cedulle daar van te
fien, defelve leveren ende uytflaan , werden by kort regt voor die van den
Geregte, dat is voor Schout, Burgermeefters ende Schepejien , naar ge-
legenthcitvan faken arbitrarie-, verboet endegeftraft. Waar van voordefen
die gene dis met opfet haar werk daar van gemaakt hadden, opentlijk op ^^

kaak ten toon geftek wierden, met een home huyk, ofte ongeboderade ton-
ne om het lijf, over alle ftraten geleid wierden, ende diergelijke opentlijke
fchande wierden aangedaan, dog fijn defelve ftrafïen in lange niet gebruikt,
ende werden fodanigeondaden meeft met geld, met verbod van neeringe,
ende als het hoog loopt, met ftiüe ontfegging van de Stad geboet ende ge-
ftraft. Van welke gewijfden, als behorende onder arbitrale corrediemede
niet en mag geappelleert ofte hoger beropen werden , gelijk als hier voor
van Arbitrale Corredie is aangewefen.

De Verpondingen ende Schattingen van de Landen , werden met gelijk 7,
regt by d'Ontfangers en Gaarders van dien ingevordert ende verantwoord.
Maar van de Huifeninde Steden , worden defelve de Magiftraten van
dien toe feekre femme toegefchat. Dewelke hare Verpondingen endean-
dre omgefette penningen, mede metter daat en fonder trein van regt, de
nalatige afvorderen: By de fomraige met hantvollinge, dat is, als de Schout
den Huisraat aanilaat, ende voor fijn agterwefen verkoopt: By fommige
niet oplegginge van Kluivers, dat is, Soldaten, Boden, ofte Dienaars, de-
welke tot feeker dagelijks loon in het goet werden geiluirt tot dat de vol-
doeninge g efchiet. By andre werden de deuren ofte venfters afgehangen.
Siet hier van t^e Kettren vm Leyden art. 201.

Maar aangaande de verpondingen van de Landen ftaat dit byfonderlijk
aan te merken , dat de executie van dien gefchiet totlaften van deHuir-
ders, gelijk Mefolutie van de Heeren State» van Hollandvan den 7. fa-
mi 1605. is verftaan: Dat Schouten ende Geregten van de Dorpen , nogte
de Aannemers van het garen van de verpondingen , naar den wtgang van
drie maanden van eiken Jaar geen regt en fullen hebben aan de Eigenaars of-
te hare Landen , iet van de verpondingen des voorleden Jaars te eiflen, ren
waar fy luiden binnen den felven tijd behoorlijke ende wterlijke executie
fonder collufie jegens de Bruikers hadden gedaan. Ende ingevalle van be-
hoorlijk ^nL· executie niet meer aan d'Eigenaars mogen f rotende-
ren, als den agtilen penning. Dog is op den i. Aiigufti i ^58. defelve re-
folntie van naar de drie maanden naar het expireren van elk Jaar geene ver-
pondingen van veihuirde landen tot laftenvan de Eigenaars te brengen,
verlengt tot een geheel jaar. Ende aangaande de Eigenaars die haar Land
felvs fanen oÏt^cultiveren, blijvt foo wel den Eigenaar als het Land felv
onderhet verband ende executie,

In Rijn-land werden de penningen, die met bewilliging van Dijk-Graav S
ende Hoog-Heem-Raden over de Ambagten omgeflagen werden, tot nia-
kin^^ ende yerniewing van Sluifen, Duikers, Plaatwerk, Molens, Diiken,

Brtiggen, Heulen, Kaden, ende diergelijke, van die gene dewelke op den
gefetten tijd ende plaats niet en komen betalen by panding ingevordert,
welke panding gefchiet zijnde, den Dijk-Graav de Penningen nietten
Pand-gelde nitleit, mits dat hy defelve hy fchattinge aan des gebrekigens
goederen wederom fal mogen vinden, ende executeren twee fchat aan gel-
de ende vier fchat aan pandc, volgens Dijk-regt, in defer voegen: Den ge-
nen die pandinge begeert gedaan te hebben ende daar toe regt heeft, levert
een Cedtille aan den Heemraads-Bode, by hem geteikent, ende inhouden-
de juifte verklaring van de Penningen, daarom de panding fal gefchieden
ende waar vvt defelve zijn gefprooten, daar mede de Bode den perfonen
daar in begrepen fal panden ende aanfeggen , binnen vier-en-twintig uyren
betaling te doen van de penningen daar in begrepen metten pand-gelde,dog
indien yemant te onregt, te hoog, of om een fchult die niet Itcjttide wasj
wierd gepand, foude daar jegens door den felven Bode binnen vier-en-
twintig uyren pand-keering mogen doen, mits nampti ferende de penningen
met den pand-gelde daarom hy gepand is : ende fal de Bode foo wel den
Pander als Pand-keerder dag van Regten leggen om de pandinge ende
pand-keeringe in te brengen.

De vier-en-twintig uyren overftreeken zijnde, ende geen betalinge nog
?and-keeringe gevolgt zijnde , levert den Bode daar van relatie ende tuig-
conde aan handen van den Dijk-Graav, die gehouden is de penningen
metten pand-gelde wt te leggen, welke hy by fchattinge aan des overgele-
vei'dens gereetfte goederen wederom fal mogen innen ende afvorderen:
waar van hy den felven doet aanfeggen dat hy de penningen vvtgeleit heeft,

dat daarom den Gepanden hem binnen vier-en-twintig uyren doubbelt van
dien fal wederkeeren , oft dat hy by fchattinge fal procederen j'daar tegens
hy wedrom mits namptiferende , binnen vier-en-twintig uyren fchat-kerin-
gemag doen, maar geen voldoeninge ofte fchat-keringegefchiedende,
werd door de Bode by twee Schepenen ofte Gebuii-en fchattinge ende aan-
wijfinge van goederen gedaan, genoeg voor de geeifte penningen , boeten,
ende koften, welke fchattinge gedaan zijnde, mag de Bode't gefchatte
goed tot profijt van de geene die de fchattinge heeft doen doen naar hem ne-
nienjofte 't fel ve de Schatters laten voor 't geene daar op 't goed is gefchat,
Sie hiervan Kemenvan't Heemraadfchap van Rijn-land, art.
2.19. 222. ende andre. Keuren van 't Heetnraadfchap van Delf-land»
art.^oi, en de volg, van Schie-land , art, 231. en de volgende.

\Velke manier van doen ook in Kennemer-land gebruikelijk is, volgens
Ηααάνεβίη van Hertog fan vm Bejeren van den fare 142 2. Sie Handvefi

njan Kennemer-lmd pag.1^8. alwaar de manier van panding inede in 't lan-
ge werd verhaalt.

Gemeene Dorpen ofte Ambagts-werken , van Wegen, Dijken, Kaden, 9
Dammen, Slooten, hebben ook hare byfondre prccedmyren in Rijn-land, in
defer voegen: Dat ten einde alle gemene Wegen, Kaden , Dammen, Dij-
ken, Slooten, gedurig wel onderhouden werden ende blijven : Den Schout,
elk in fijn ommering metvijv Kroos-Heemraden eens of tweemaal in een
Jaar , deielve naar voorgaande verkundiging ende wtrouping van veertien
dagen te voorens , ten miniten agt dagen , gaan fchoiiwen ende befigtigen
alle de Wegen , Kaden, Dijken, Dammen , Slooten , ende andre gemeene
werken. Ten welken geftelden dage , alle gehouf-flagden gehouden zijn
te wijfen den aan ende afgang van hun werken, ende dat de twee naaft-ge-
legene van 't werk daar van geen aanwijfinge werd gedaan , gehouden zijn
den gehouf-ilaagden te noemen , ofte haer met eedete ftiivren't felve niec
te weten, waar op de Schout ende Kroos-Heemraden met eender fchou-
vve deur fchouwen, ende over het werk dat als dante banne gefchouwen
werd, fal den genen die daar in gehouden is te boeten, verbeuren twaalv
ftuivers tot profyt van den Schout. Ende den Schout fal den genen die be-
fchouvï'en is 't zy Eigenaar of Bruiker een weet doen van de befchouwing,
tot koften van de Befchouwde, ten einde hy de boeten ende het weet-geld
fal mogen betalen , ende het werk als nog maken naar behooren , ende ko-
men den Schout met fijn Kroos-Heemraden, naar den agiten dag ander-
maal op het ongemaakte werk, ende behen of het gemaakt en is, ende foo
het alsdan nog niet gemaakt en is, fal den Befchouwden verbeuren dub-
belde boeten, ende cien Schout doet hem wedrom een weet, ende op den
a"ilen dag naar de tweede fchouwe, komt den Schout ende Kroos-Heem-
raden derde-werv, op het ongemaakte werk, ende 't felve als dan nog niet
gemaakt zijnde, fal den Befchouwde verbeuren twee dubbelde boeten, en-
de befteed den Schout het werk om den minften penning, ende doet het
felve maken tot keilen van den Befchouwde. Tot inninge van welke
koiien ende boeten, den Schout mede voortgaat by panding als vooren. Sie
Keuren van'tΗeerriraadfchap van Tihfjnlafidsart.ï^o.efide 15»i. va» Deh-
land, art. 173. en de volgende.

Maar belangende de ongeheerde ongemaakte werken , daar den Eige- 10
naar niet van te vinden, ofte onfeker is , ofte daarom tuffen tvv'ee of meer
«Tctwif^ werd, naar dat daar op driemaal gefchouw^en , het werk befteet,
ende opgenomen is, werd daar in voorts gevaren by Seven.tuiw ende

doet dagvaarden de feven naaft-gelegen van het ongeheerde werk, te we-
ten , vier van de Zee- fijde-ende drie van de Land-fijde , die ten gefecten da-
ge gehouden zijn te ver(chijnen,op de verbeurte van twee-en-veertig fchel-
lingen voor den Schout voor de eerfte reys , van een derdendeel van tien
ponden voor de tweede reis, de helft voorden Dijk-Graav en de helft
voorden Schout, endevoor de derde reis op een boete van tien ponden,
twee derdeparten voor den Schout, ende by verder onwilligheit, op arbi·
traU CorreBie, ende bannen.

Ten felven dage komt den Schout met fijn Kroos-Heemraden op het
ongeheerde werk, ende fpant aldaar Γφι Vierfchaar, vertoonen betoog van
befchouwinge ende wtgeleide penningen , ende neemt Conclufe voor de
voorfchreven Kroos-Heemraden jegens de feven naafte,dat fy hiiden fullen
bekent maken den regten Heer van 't werk, oft dat fy de boeten ende ko-
ften by provtfie verichieten , ende het werk voort metten anderen maken»
tot dat den regten Heer van't werk btkent gemaakt fal wefen , om by hem
alidan 't werk voort aangevat, ende alle voorgaande boeten ende koften
wedrom gegeven te vi'erden, waar op de Kroos-Heemraden de feven naaft-
gelegen in afwefen van de Schout volkomentlijk gehoort hebbende, fullea
haarluider verklaring by gefchrift doen ftellen , endeterftond oftenlang-
ften binnen agt dagen daar naar, by haar luider vonnis in het werk , ende
mitfdien in alle de boeten ende koften wijfen, den genen die fyby haren
eed bevinden fullen daar in gehouden te zijn , jegens dewelke den Schout
voor de voorfchreven Kroos-Heemraden fijn declaratie ende begrooting
van koften overleid, daar op toefchat verfoukt, ende naar den meergemelte
Dijk-reg'te totinninge van dien bypandinge voojtgaet. Sk Keuren vaa
Rijnland, art. J95. van Delf-land. art. 182. ende van Schieland. art. 202.
Handveflvan Kenmerland, pag.^^. Sie mede Handvefte vm Zuid-Hol-
Imddsniewe druk^vandenfare ende^^6. Endede

Handvefte van Hertog Philips van Borgonjen aan de Steden van Holland
gegeven op den 9. ^ngufti ΐή.ή.6. luyd daar van aldus: Want tot fommigen
plaatfen in onfen Landen veel fubtijlhedenende wtwegen gebefigt worden
in Regts-vordering, die onie onderfaten tegens malkanderen hantieren,
in aanfprake van Landen die fy op malkanderen doen, met een Seven-
tiiyg, dat een oude Coftujme van regt is , die fy misbruiken: Soo hebben
wyby Rade ende goeddunken van onfegemeene Ridderfchap, Steden,
ende Notablen, ende Verftandelen Perfoonen van onfe voorfz. Lande,
geordonneèrt, overdragen j ende geflooten , een inaniere hoe ende in wat
wegen men voortaan dat regt van Seventuvg gebruiken ende hantieren fal,
Ν ' dats

dats te weten, dat de naaile feven Akkeren die daar aan een winnen vviJIen,
nog en verliefen aan beyden fijden gelegen na ouder Coflnyme, den agften
Akker behooren fel, Tonder Ban ende Boet, dats te verftaan , dat wt el-
ken ilukken Lands tiiifen twee Heyn-flooten , niet dan een tuyg wefen en
fal, ende dat flukke Lands fal ten minften groot wefen een Morgen, of
fes hondert Roeden Lands, endeof'er meer dan een perfoon, eigendom
in haddein dat flukke Lands, foofoiidedegenedaar wttuygen diemeeft
Lands daar in heeft, ende waren daar meer dan een ygelijk ingeland 3 foo
fouden fy daarom kavelen , wie die tuig wefen fal, ende foowiefinden
onregt viel, die fal die feven Heeren koïten betalen , te weten elk van den
feven voor fijnen koil: van eiken Regtdag twie goede groot, ende wair
eene van den fevenen die verre faten dan een mijle, foo fiillen fy daar of ge-
ven voor elke mijle twee goede groote, des en fullen die Schouten niemand
dag van regten leggen van eenige Sevetuyg, fy en fullen eeril Berge nemen
voor den fevenen koft, ende defgelijks van den verwere. Ook foo en fai
niemand Seventuyg weien van eenigen Lande, hy en fal jaar ende dagh in
befitte van den Lande geweeft hebben, eer hy daar oftuygen fel. Ende als
van Landen gelegen op geeften, of anders daar geen Heinfloten en zijn, is
mede te verilaan, dat elk ftuk Lands daar men wt tuygen fal, groot fal we-
fen een Morgen ten minilen als voorfz. fl:aat.

Aangaande de fchouw van Kaden , Dammen, Slooten ende Weterin-
gen , in Polders, dewelke in Rhijnland veel zijn, daar van heeft yder Polder
iijn byfonder ordre , het welk gemeenlijk hier in beftaat: Dat orn de Pol-
ders beqiiaamlijk droogte houden, voor het gevaar van inbreeken oft over-
Ιοορεη,ναη tijd tot tijd agt genomen werd op het hoogfte wintei"-water,dat
van buiten tegens de Polders aankomt, 't welk met bequame Kaden moet
werden afgekeert, ende daar van werd aan de Molens, Sluyfen, ofte uytwa-
teringen een peyl ende maat geteikent, waar naar dan de hoogte van de Ka-
den e«de Dammen boven defelve peyl ende mate met eenige duymen reme-
die ende krimp voor fekre maat werd gefteld,by fommigeby vijv, fes^meer
oft minder duymen boven defelve peyl, tot fodanigen breede als tot kering
van het felve buitewater naar elx gelegentheit genoug geoordeeld werd.

Op dat de Landen eik evenwel gediend mogen zijn, werden eens 'sjaars
de Weteringen, mede tot feekre peyl gediept, ende de Slooten hand over
hand, het eene Jaar aan de Zuyt-fijde , ende het andre Jaar aan de Noort-
{ijde van den Landen bequamelijk gereynigt ende opgemaakt.

De fchouvven werden eens of tweemaal 's Jaars gedaan, by den Schout
-vat!het Ambagt, daar onder defelve Polderleyt,eade Polder-Mecfters

ó8o Room s-H ο t l α ν t» s-R ε g t,öo. V. Boulc.
daar toe alle Jaars by de Ingelanden te verkiefen , de\velke twee ofte meer
fijn waar van een at'gaat,ende een ander als Out-Polder Meefter aan blij-vt,
jTsede by eerPce , tweede ende derde fchouvv-boete, ende eintelijke beite-
dinge als vooren van Land gcmeene wegen is gefeid.

De werken werden gemaakt veeltijts e!k neven fijn Kant, daar bet en-
delinge weeren fijn die tegens de Weteringen ofte Kaden aankomen, maar
daar de Kaden ofte Weteringen ter langs van yemands Land henen lopen,
of in groote Polders , daar veel binnen Landen zijn, werd een hoüv-ilag
gemaakt, ende op de Kaden ende Weteringen by verdeiinge van de geheele
iangte, yders werk naar de groote van fijn landen met palen aigeteikent.

Van de genieene onkoften van het Malen ende anders , werd Jaarlijks
by de Molen-Meefters ten overilaan van den Schout, in de tegenwoor-
digheit van de Ingelanden, daar toe by aanplekking van Biljetten gedaagt,
reekening gedaan, ende tot ifleerdcr ièekerheit , dat daar in geen onbe-
hoorlijke onkoften werden gebragt, moet defelve reekening by Dijk-graav
ende Heemraden van Rhijnland opfeekre boeten werden overfien, ende
een ommeflag over de mergen-talen des Polders elks naar fijn aandeel ge*·
iiiaakt ende verleend, eer dat by de Molen-meefters van defelve Polder het
felve mag werden gegaartendeontfangen. Dog fommige Polders hebben
by de inttelling en ftigting vandefelv^e, om de koften ende moeylijkheid
van het gaaren , verkregen, dat de Ingelanden op ende benevens het doen
van de rekening ende ommeflag in voorraat haar aandeel moeten opbren-
gen , daar op dan approbatie van Dijk-graav ende Hoogheemraden werd
verfogt. Sie hier van de 187, Kenre van het Heemraadfchap -van Rijnland^

ende feekre gedrukte Ampliam ende Interpretatie op de felve, van
denix. November 1659. den 6. lulij 1651. ende den 5. Februarij
Hier van werden nytgefonderd de Polders beneden de hondert Mergen
groot, die om de kleynigheid by Moolen-meefters alleen , fonder kenniife
van den Schout, ofte approbatie van Heemraden, in alles beftierd wer-
den. Sie de voorfz. Kenrvanden iz, Nevemb.ièiz, met de ^mpliatie
ende Interpretatie daar op gevolgd.

hoeiamgtefcbr'^ven.
8. Refrochen.
p, Sdvatiev,

10. JBji Debat, Contradehat, SilMutt) S^fi
ptrjolutien.

I O. Hoedanig by monde tepleyttiti

11. Byejs.
li. Antwoord.

13. Replijq.

14. Deplyq.

i. Hocditttig etH fake te verhandelen ende te
procediYen naar het mldinge» vin de-
felve.

z. By memorien ende advertiffementen van
regten, ende hoedanig defdve mieten
tverdeningeflelt.

5. ^dditien wat ende hoedanig in te fleUe».
4. ^dverti^emim van Kegt en of endervan.

DUs verre van de Regtfvordering, in 't gemeen, ende het aanleggen
van dien , foude in 't verder vereyiTen in 't by fonder te verhandelen,
hoedanig een iaak Γ00 voor het Hof, als in de Steden ende ten platten Lan-
de, naar het voldingen moet v?erden aangeleyd ende volvoert, daartoe
dienen de InftniSiic van den Hovt vm Holland·, voor een rigtfnoer, ende
de dagelijkfe leeroefFening van.defelve voor de uytwerkinge van dien, daar
by gevougt de FormttUeren·, foo van ReqHeflen,t)Miandamenten, het nemen
van Coitclnfen ende Formulieren van fchriftuyren by den Secretaris Wil-
lem van Alphen , op de naam van Tapegay ofte Formulier bonk. uytgege-
ven, ende foo veel de Steden ende platten Lande aangaat, daar toe diens
de Ordonnsntie op'tfliik^-van de fttflitie foo binnen de Steden als tenplatten
Liindt, van den jare 1580 in civile faken , ende het Ediü ende Ordon-^
nantie van Koning Thilips op 't β({k^va^> de Criminele faflitte foo voor het
Hof als voor de andere Regters in den jare 1570. uytgegeven, ende by my
met alle Regten , Regts-geleerden, Placaten ende Ordonnantiën , Hand-
veilen , Keuren, gewoonten endegewijfden beveiligt, gelijk mede over de
Coflaymen van 'Rijrdand rakende de manier van Procederen voor de Hoge
Vierfchaar van Rijnland van ouds in Criminele faken gebruykelijk, by my
nader is beveftigd , waar by genoiig v^'erd verhandelt, het gene tot de fel ve
faken in 't byfonder mag dienen.

Als alleen dat by defelve niet en werd verhandelt, hoe ende in ï
vvat wijfe een fake na dat defelve ten vollen is aangeleyd , ende
oelijk dat genomt werd, in regten is geconcludeert, ende de faak
ren 'eynd-oordeel gefloten j verder moet werden voldient,

Het welk beftaat in tvveederhande middelen, by gefchrifte, ofte mon-
delinge playdoye na den aart der faken.

By gifchriftc werden defaken wederom twederhande aangeleyt, in reg-
ten , ofte in feyten.

2 Saken die inregten beftaan, wérden aangënomen, ofte geordonneert
befchreven te werden by Memorien ende Mvfrtiffemmèu vm RegtsH.

Memorien fijn korte fchriftuyren daar by 'alleen de faak en ftaat van quie-
ftie werd verhaak, ende de conciufie eode difpofitijf daar op genomen foo
aan de fijde van den eyflerende impetrmtids aan de fijde van den gedaagde
ende verweerder. Aan de fijde van den eyflerende im^etram, tot kort
verhaal van fijne faak ende goed regt, ende aan de fijde van dê Gedaagde
tot kort verhaal , ende beweringe van het tegendeel tegens den eys van
deneyifer ende impetrant meteen kort befluytende erhaaltotd-e con-
clave van eys ende antwoort in de faken genomen. Sodanig dat daar by
geen opening van regts-middelen werd gedaan, maar alleen de ftaat van
quxftie eade voorflel van den Eyifer ende tegenfpraak van den ged. by
ontkentenis ofte anderfints gedaan werd, fonder eenige verder bewering,
dewelke gefpaart werd tot de tweede fchriftuyre die men Addmen nomt.

In faken die by Memorien befchreven werden , dient men van 14. da-
gen tot 14. dagen > fonder verder uytftel op verileken, ende by overleve-
ring ende wiil'eling van Inventaris van ftukken tot bewijs van het gene
by de Memorien werd bygebragt ■, flaande op de Artijkele η van de Ademom
rien daartoe defelve dienen, ende werden de andere Articulen in den fel-
ven Inventaris alleen by verhaal gebragt dat defelve fijn fttris, lllatijv·, of

NegMijv, dat is, dat die in regten beliaan, of klaar fijn in voor, of te-
genwerp , fonder eenig verder bewijs van nooden te hebben,
j Van Memorien gedient fijnde fchrijft men by Αdditien,tot wederlegging
van elksMemorien.daar van geen verder opening aan Partyen wederdingers
werd gedaan, als in val van ^ppel, dat is, Beroup tot een Hooger Regter,

De fchriftüyr van ^dditien is de nader beweeringe van de vooriiel-
linge van den EyiTér ende Impetrant, ende wederlegginge van des ge-
daagdens ende verweerders Memorien, aan de fijde van den Eyffer, ende
een wederlegginge van de Memorien van den Eyfler ende impetrant, aan
de fijde van den gedaagde ende verweerder, daar tegens ten weder-zyden
werd gefchreven van Artykel, tot Artykel roet byvouging van fodanige
middelen van regten, als elk aan fijne fijde foo tot beweringe als wederleg-
ginge van elks ingediende weet by te brengen.

fomwylen bygedaan v5?erd, een fchriftuyi-e diemennomt ^Averüjfement
<ΰαη Regten. Daar by de faak nader in regten werd beweerd. foo des no- 4
dig werd bevonden, fonderling in de eerfte inflamie, Γ00 wanneer gevreeft
werd, dat van de faak fal werden geappelleert, om dat weL· in de eerfte in~
Pantie de uidditien dc laatfte fchriftuyr bly ven daar van partyen geen ken-
nis en krygen, dewelke alleen uyt de Memorim, en Inventaris van de over
te leggen ft ukken flaande op de Articulen vandefelveMemorien, moeten
fien en giffen waar op dat partyen haar faak nemen, ende met wat middelen
fy 't felve in hare fchriftuyre van ^dStiea fullen beweren. Dog van de faak
geappelleert en hoger beropen fijnde.magmenCopie ligten van malkanders
jidditien, om te fien waar op de faak, ende 't gewijsde mogt fijn genomen»
Daarom alfmen bedenken heeft dat van de faak fal werden geappelleertj
foo weten foinmige pleitoefteners, om fo weinig opening te geven waar op
de faak mogt genomen werden als mogelijk is , de faak fodanig aan te leg-
gen , datby de Additien de faak heel fober beweerd werd, ende by na niet
verder ofte anders als by de Memorien gedaan is, vougende daar by een
^dvertijfement van Regten, daar by fy de volle ende nader beweringe doen»
welke advenijfement is ende blijft een heymelyke fchriftuyre foo wel in het
tweede ende verder, als in het eerfte aanleg. Het welk by andere die ge-
woon fijn rond te gaan foo veel niet geagt werd, dewelke menen dat men
uyt de Memorien wel kan fien waar op dat de faak fal aankomen, ende de
middelen van regten, dieyderinden fijnen kan by brengen, foo bekent
moeten fijn,dat men die uyt de partye haar fchriftuyr niet en behouft te fou-
ken , endefulks daar weynig aangelegen moet fijn, ofdefelveindetwede
inftantie partyen bekent kunnen werden of niet, ende men niet en behoort
j-nalkanderen met gedekte fchotelen op te diften, maar op de regtvaardig-
heyt van de faak felf te fien, fonder eenige agterhoudende middelen te ge-
bruyken.dat voor geen regtfchape pleitoeffening werd gehouden,ende en is
deRegter ook niet gehouden fodanige advertijfememen na te fien.So dat het
advertifferitent om by de Additien te vougen, eerft in de tweede inftantie te
pas komtjtot wederlegginge van de u4dditieii van partyen daarvan tot dien
eyndc ten weder-fiiden affchriften werden gegeven. Soo ook de faak by het ·
Hof uytgewefen fijnde, die geen die 't verlieft affchrift mag begeeren van
de Additien van fijn partye, om te beraden of hy appelleren wil ofte niet.

Als vaneen faak dewelke voor een Lager Regter hy meworien ende
jidditien is befchreven , aan het Hof werd geappelleert, werd Wederom
op nieuws gefchreven by Memorien ende ^d-vertiffementen van regter,,
fonder dat men van de voorgaandefchrifturen behouft te diénen,

Maar foo wanneer van een faak dewelke voor het Hof by Memorien en-
de advertiflementen van regren is befchreven, aan den Hogen Raad geap-
pelleert werd. Werden defelve fchriftuyren foo die leggen , met alle de
ilukken van het proces geevangelifem, dat is befloten overgebragt, om
ex iifdem aBis m bene vel male te werden getermineert, ende werden ύ-
leen affchriften van de ten weder-fijden uytgegeven om daar je-

gens by ^dvertijfemem \a.nïegten tefchryven. Sie hier van het 225. art.
van de InflruÜie vm den Hogen Raad,

5 Indien na dat de faak by Memorien is befchreven, eenige niewe ftukken
bevonden werden dewelke tot de fake dienen, mag men by requefl civijly
ofte wel by reejtiefl in judicia veriouken niewe feyten ende pcfitiven te mo-
gen allegeren, daar van mede by ampliatie van de tS^emorien ende niewe
produUie onder Inventaris werd gedient.

De faken in feyten beftaande werden verfcheydentlyk befchreven. In
gemene faken by eys, antwoord, replijcj ende duplijcj. Het welk by partyen
felfnaar het nemen van hare korte Conclufien, alfoowerd aangenomen.
Of werd anders by den Raad felf geordonneert met de claiifule van aBe te
maken , ende te dienen.

6 Deneys werd by naop defelve manier ingeftelt als de Memorien , by
verhaal van de faak foo als die leyd , daar tegens werd geantvvoort, onder
gelyken Inventaris van ilukken tot wederlegging van den eys dienende.
Waar op dan voort wert gedient van fchriftelyke replijq ende duptijq, daar
by ten weder-fijden by den eys ende antwoord werd geperfifteert, ende des
anders by gebragte wederleyd, mede van 14. dagen, tot 14. dagen. Waar
van gedient fijnde werden elks fchriftuyren wederom uytgegeven, om on-
der Inventaris daar by te doen fodanige ftukken waar mede den innehoiiden

7 ofte Articulen van de fchriftuyren werden beweerd , ende bewefen. Daar
van ten weder-fijden gewiifelt iijnde, elk daarvan verfoukt fodanige af-
fchrifcen als hem nodig dunkr,tot nader bewering ende wederlegginge van
elks bygebragte, gefchreven werd by Adverti[fement van Regten.

Indien het bewijs by getuygen beftaat, werden defelve nader gehoort,
ende hare getuygeniffen met eede beveiligt dat men noemt recoleren , en-
de recoiement van getuygen, ende op fodanige articulen ende vraagilukken
gehoort, als eik tegens ofte voor de ingediende getuygenis wil bybrengen,
ende verfouken. Daar jegens dan wederom werd gefchreven by Repro-
chen, ende Salvatm.

8 Repreche, is een fchriftuyr daar by de getuygenis werd gewraakt ende
wederleyd ,'foo tegens de gelcof-waardigheyt van de getuygen felf als

Sdvatie, is een fchriftuyr, daar by de getuygen, ende geniygeniffe wer- 5
den beweerd ende jegens de gedane reproche itaande gehouden,

In faken van Rekening fchrijftmen by debat, contradehat,folmien, en
SdperfolMien, op defelve wyfe gelijk als by Eys,at!tvcoord,replyp en duplyq.

Debat, is een fchriftuyr daar by regens een Rekening werd gefchreven,
ende aangevvefen de misftellingen ende onregte inbrengen van defelve,
waar op men gewoon is van de eene poft tot de ander by manier van ant-
woord te fchryven of men defelve toeftaat ofte niet, ende wat men daar
regen te feggen ofte in te brengen heeft.

Contra debat, is een wederlegginge op het ingediende debat daar tegens
mede artkulatim van het eene artykel tot het ander werd gefchreven.

Sohtien, is een fchriftuyre daar by het debat nader beweerd, ende het
contradebat werd tegengefproken, ende gelijk als verwurpen.

Superfolutien, is een nader beweeringe van het comra debat, ende we-
derlegginge van de fokitien by den debattant ingedient.

Van alle welke fchriftuyren de formulieren ende beeldenaars bekent fijn»
ende te fien in de Papegay ofte FormalierboHk van den Secretaris Willem
van tyilphen jongft by hem vermeerdert en uytgegeven,

By monde werden gepleyt alle faken dewelke foo klaar fijn dat date- ï ο
lijk fonder verder onderfoukdaar van kan werden geoordeelt, offodanig
fijn, dat geen uytftel en lyden , of daar op provifie werd verfogt j als fijn
fodanige faken dewelke by openbare infl:rumenten, bekentenis ende hand-
fchriftvande Gedaagdens, ofdiergelyke klare ende onwederfprekelyke
bewyfen werden beweerd, gelijk ook op alle tuifen-vallende verfouken en-
de incidenten, by monde gepleyt werd.

In de Steden ende ten platten lande werden de faken felden of weinig be-
fchreven , maar meert in alle faken by monde gepleyt, tot groot agterdeel
van veel faken, dewelke niet wel en werden gevat, ofte begrepen, ende
veel fekerder by gefchrifte foiiden kunnen werden beweerd,ende ingedient.
Maar voor het Hof werd het felve wel onderfcheidentlijk waargenomen,
ende ftaat het wel in dekeur van den aanlegger, de faak voor fijn rekening
by monde te bepleyten, dog heeft te wagten dat indien van eenig nader
onderfouk werd geoordeelt de faken naar gedane pleydoye nog wel geor-
donneert werden te befchry ven.

In het mondeling pleyten gaat den EyiTer ofte aanlegger voor, met een 11
korte inleyding ende verhaal van den toefl:and van de faak, met verhaal van
den eys ende concltifie, ende korte bewering van defelve » met de redenen

daar op defelve werd gefundeert, ende gegrondveft, ende verder toeeyge-
ning tot den genomen eys, ende conclufie.

Ik iegge een korte bewering. Om dat de breder ende wijdlopiger be-
wering bewaart werd tot de replijq.

12 Daar op volgt het antwoord van den Gedaagde mede met een kort ver-
haal van den llant van de qmflie ende toeftand der fake, fodanig ais hem
tot bewering van fijn conclupe van antwoord befl: dunkt, met een korte
wederlegginge van het gene by den Eyfler is by gebragt, ende rerder
toeeygening tot fijn conclufie van Antwoord,
jj Daar jegens den Eyfler repliceert met een kort verhaal van fijnplqr-
doye by eys gedaan, ende verder wijdlopige bygebragte redenen, met
Wetten, en Doétoren beveiligt, daar toe veel kunnen doen de voorbeel-
den in gelyke fake voorgevallen, ende gewefen, alhoewel den Regter hem
daar niet aan en bind, ^amvis enim rerum fapias jtidicatarftm non vilis
ft anthoritas , l, l^.ff» delegih. nonufqueadeofm valitaraeflmomento ut
mt rationem vincat aut legem. l. z. Cod. fit longa Coufuetudo. als hier
voor t.houk 3.«ίίί/»»«».12. breder werd aangeweien. Naar welke bewe-
ïinge volgd een verder tegenfpraak van 't gene by den gedaagde daar tegen
is bygebragt, ende erhaalde toepaffinge van 't gene by hem tot grondveile
van fijn eys ende conclufie gepleyt is, met de flot-reden dat hem derhalven
fijnen eys ende conclufiefal werden toegewefen.

Op de Replijq van den Eyfler volgd de duplijq van den Gedaagde
ofte verweerder, daar by hy mede kortelijk erhaalt de ftaat van qu^ftiCi
ende middelen by fijne antwoord bygebragt, met wederlcgginge van de
argumenten ende bygebragte redenen van den Eyfler, Γ00 veel hem doen-
lijk is , ende ter contrarie by gebragte redenen , Wetten, Dofioren , ende
wederlcgginge van de bygebragte voorbeelden endegewijfdens, datdefel-
ve ter fake niet en doen, om de verfcheidentheyt der faken foo die daar in te
vinden is , quum njin'ma circumflantia variet canfam. Als dat ook de ge-
wijfden geen regt ofte wet maken, &c. met een korte erhalinge van fijn
bygebragte ende verder toepaffinge tot fijne genomen contrarie conclufie.

In het piepen van de faken moet wel gelet vferden op het verhaal van
de faak, dat niet anders , nogte meer nog min werd bygebragt, als met
den grond van de faak ende de waarheyt over een komt. Ende daar toe
moeten gepaft werden fodanige middelen van regten alfmen enigfins weet
by te brengen , met een wederlegginge van alle het gene men kan denken
dat daar tegens fal werden bygebragt, om op alles een gcreet antwoord te
hebben , fodanig, datmen de voornaamfte wederlegginge, ende dringende
flotreden voor het laatfte fegsen houd,

nis. ende volg. Sie Borgen.
Berchermers van cygen lijf, eer of goed,
onilrafbaar. 441, 4.ende 45Ö.11
Befit· Regt wat, waar in beftaat. 130,1. by
wie ende hoe te bewijfen. Maar z. hoe-
danig te behouden en befcherraen. 131.3
Bedot nTeftamenten. 208, f

Becalinge hoe te doen. 4^5.1. aan wie,
ende of men aan een Kaegt ofDienfl:-
niaagd doen mag. 4S7-4. hoe te be-
wijfen. 48 5. of en wanneer voor de
tijd van verval betaling mag gefchie-
den. 130.11. ende487.5

Bewijs van Feiten hoe te doen. ^97. by
gefchriften hoedanig. 5-98. by Getuig,
600.14.

Bijlbrieven van hoedanig regt in't vervol-
gen van fchip of fchuyt. 124.
By fit of die eenoneerhjkperfoon!S.2i9.io
Byflapen hoetebewijitn. 472.. hoe te be-
teren en ftrafFen.<ï/iirfii". Sie Oiiteeringe.
By den hoop,fondci· maat,hoedanig in ver-
kofte Landen te verflaan., MS· 7
Blafphemie wat en hoedanig te ftraffen ,44 S
Bloedfchande wat, ende hoe te flraflen.

rekenen. 29Ó. Sie Maagfchap.
Bodeiïierye wat ende by wie aan te gaan.
R 3 1 · by de fchippers of ende wanneer
buyten laft van de Reders. 33 5-3
Boden. Sis Geregtsioden:
Bodendraget wat, ende van hoedanige
waarde. 164. 42

(i0en.490.ej/491. van watkragt,491.3 : Burg-Graven.
Boefem-regt wat. i Burg-graavfcbap ende wat daar onder'bc-

inandopgeleyt of ende wanneervryelijk ; Buyt ende roof der Vyandcn bywieende
teoyerircoen. hoe te eygenen. 114-10

Τ Α L-W V S Ε R,
Boeten van'tfol Appel. éjj.iS

Boeten by Compromis geftelt wanneer
vervallen. 547.

Boeverye wat, ende hoe te ftrafFen. 450.15
Borgen, borgtogte wat- 31 <5. moet dui-
delijk afgevraagt worden, ende wel we-
tende gefchieden. 3 iS. 5. wie Borgen
mogen zijn. 5 16.1. ende voor welke
Schulden .517.?· voor geen mifdaden
daar lighamelijke ftraf toeftaat. aliuar.
en 31S. 6. hoe ende hoe verre yemand
door borg-togt verbonden werd. 317 4.
of yemand voor meer, of yets anders als
den Selvfchulüige khuldig is, borg blij-
vende gehouden is» κίάαατΐ
Borgen hoedanige voorregten vergund-
319. 7. wanneer op houden, ende hoe-
danige daar van af ftand moet werden ge-
daan. jzo. 8j 9. 321. wat ende
hoedanig regt tot vergoedinge. 312.13,
hoedanig tot laften van fijn mede Borg,
eW. 14- door ceiïe van aiiie. 212. li.
mogen de goederen van den principaal
aanwijfen. 640
Borgtogt wanneer eyndigt, ende den Borg
ontflagenwerd. 323.16. ofhy voorde
betaling ontilaging van de borgtogt mag
eyflen. «Wijer.i 7. of hy door de daginge
van de Selv-fchuldige, ende het geding
met den ielven ontflagen werd. 321. 10
of ende wanneer door het verlengen en-
degeven van nieuwe tijd. 3 7.4.18
Borgonfen Schild wat, ende van hoedanige
waarde. 162.7.12
Brandftigters hoedanig te ftrafFen. 481.10
Brieven van Induftie. SieInduBie.
Broeders en fuflers of en wanneer malkan-

deren mogen onterven.
Bruykwat. 128 a

Bruyk-Icen wat, by wie,ende van welke ia-
ken-3381,2. ende hoe tegebruyken,
238, 3. waar in den te leen omtvangei;
en de wtlener gehouden is. 538.3,4
Burgermeefters. ii.jp

HAIs regt werd by ons foijder onder-
fcheit by alle Magiftraten ende
Overheden gepleegt. ί i' · ί

Hand-veften. Sie VrivHegie»,
gen. 437· Γ Hand-vullinge. Sk Frovifie van «amptif.

Haverye wat ende hoe velerhande. 4 J S. by
wie te draden ende te gelden, ende over
welke goeden. 438. 2. over welke en
hoedanige fchaad. 439. 5. hoedanige
fchattinge van de behouden ende verloo-
ren goeden in Haveryece doen. 440.4
Heyraelijke tranfporten, hoedanig te ver-
nietigen. 117·"

Arbiters te onderfcheiden. .6 e» ^46 Heemraden van Rijnland by wie ende
Goudgulden. SieRoomfegoud-gulden. vs^anneer ingefteld. if·!/

Wanneer ervlijck gemaakt. 44· 7
Graven van Holland wanneer ende hoe
geflelt. f. 3. hoedanige Wetten on-
derworpen. 6, 4. wanneer en by wie
overtreden. 7· i

Graavlijkheyts Reeken-kamer. 917
Gratiën jPardonnen , &c. hoe tevcrkry-
gen. -f- ?

Griphiersofte Secretaris Ampt.
Grieven a minima. 635 2.6

Grondfcharinge. en de volg.

Grond. Dat op ymanis grond gebouwt
ofte gefaayt werd volgd den grond Ey-
genaar. ' 119.2·

Groot vader is ook b^gebrek gehouden, m
de opvoedinge van het Kind dat fijn
Soon in On-egt heeft geteeld. 94
Gioote Koraans payroent wat. 164. 19
■Guarand, ende Guaranderen war, by wie,
hoe, ende waiinecrte doen. 373.3

byden dronk gefchiec 388.6. byende
van wie, ende binnen wat tijd te verfou-
ken, 494.e«49f. geen herllelling je-
gens mifdaden. 49<5
Hertog waf. 44-5
Hoereryeof endehoete flrafFen. 37^. n

Het Hof Provinciaal, wanneer ende by wie
opgeregt. if. 19- haar Regts-gebied
wat ende hoedanig. ff / · 4·

Hoogen Raad wanneer in Holland opge-
regt. if. 19. endehaar Regts-gebied
wat ende hoedanig. ίί9· f

Holland van ouds een vrye Republijcq.j.i
van niemand te leen gehouden. 171.16
Hollandfe Leeuw wat eude van hoedanige
waarde. 104.11

Hollende wagen. Sie Veermat!.
Hoogfle Magt fchending wanneer ende
hoe te begaan,ende hoe te flrafFen· 444
en de volg.

werden voldaan, iöf. 39- Jaatlijkfe ma-j Meraorien , fchrifture van memorien Wat
kingen of ende wanneer fijn begin ende ende hoedanig in te ftelien. 68i. l
eynde hebben. 2.6f. 40 Menfen. alle Menfen zim by ons van ge-

Manier van procederen» Sie Regts-vorde-[ eygen Meefter. 9i.<5. mog;;n geen han-
ring. I deling doen ionder confent van haar

tot wiens kenriifle· 13.14. Wie dc be-
fchuldi-ging ende aanklagt doen cndc
vervolgen moet. 443· 8. hoe te onder-
fcheyden. 441· 9. enkel verfuym in mis-
daad of ende hoedanig ftraf baar. 441-1
Misdaad in 't gemeen hoe te ftraffen. 49 7
wanneer om een misdaad ctirainaliterof
civiliter mag werden aangeleid. 648. 5
■ ordinarieofcxtraordinarie. 649.7
Misdaad tegens herleven. 4fi. Sie Dood-
βααη. ttgsns het lighaam, 460. tegens
de aangêboore vryheyt. 467· tegens de
Eer ende goede Naam 469. in ofte te-

gens het goed. 477. Sie Dievie.

e,7(ie 411, 8. nogtc ook aan de Voor-
kinderen. aldaar, maar wd aan de Na -
kinderen, aldaar. Tot VVtregt mogenfe
malkanderen niet meer maken als de
iijvtogt. %z 5. 17· Tot Delf niet anders
als reciproce over ende weder over. 115".
iS. of ende wanneer malkatideren ver-
binden geen ander Tciïament te m.a-
ken. iiï.8

Mannen ende Vrouwen onderfcheid aan
gaande het regt. 28.1. wanneer haar ten
Huwelijk mogen begeven, 2.8. i. of ende
wanneer voor malkanderen aanfpreeke-

iMiferabile perfoonen wie, ende welke daat
onder begrepen, Weduwen, Wefen,
Dienft.maagden,&c. ƒ}i· ί

Mits ofte op dat hoe verre van indien ver-
fchiid. 244 17

Morgengelden. 67^.7

Morgen-gaven of die in de gemeenfch.ap
van den Boedel komen. 41 ó. 13. hoe-
danig en hoe verre by ons plaats hcfcben,
in Voorgang regt. 3ioi4

680,

kering van Pak-goederen by haat te voe-
ren. .^I'-IO
Mark-graav. 44><5
i.icdeajn-Mcefter in fijn Kunft miffcnde,
of ende hoe verre ftraf baar. 48 3· 4
Mece-Reders tan een Schip waar inne ge-
houden, ende hoe verre elk van hun mag
aangefproken vperden, 31 o. 9
MecrJcr-/arige welke ende wanneer. 58.
1,2. en 6z.6, het Huvi'elijk maakt de
Kinderι·ηmeerder-jarig. 61.4.£»95. n j Molen-gelden,
of ende hoed.anig de felve het confent ί iViondige ende onmondige.

yaa de Ouders in lift vol. rekken van een ' Mondig werden. Sie Meerden-jarige.
Huwchjk van nooderi hebben. loziMonopohe ende gema.nkte Diertc verbo
Mïintenuc. i^i.fj den.3S7 5. ftraf baar. 45-0.17

kinderen hebben cn mogen malkander j goeden, in; 4. wat onder vrugten
niet meer maken, als het minll een kints | werd gerekent. 111.1

gedeelte, lij·. 16 gelijk medenietaan : Vrugt gebruyk 138. wat daar onder werd
haar of fijn Voor-kinderen. «/ii<i«>·. maar ; gereekent, wat niet. a/iaar j 139 g.

welajii de Na-kinderen. aldaar.

Vrede-handelinge met den Konink van
Hifpanjen. ij. wat verandering federt
in de Regeringe. aldaar.

Vrede te leggen wat ende hoedanig v.m
ouds. 464 4

Vrydom der Kerken ende ICerk-hoven.

J-3.Z.499.

Vry- geley, of ende hoe verre plaats heeft,
ioi.

Vryheid is den Nien fe aangehorqi. 17. 4

van Turf ende Veen landen , Yfer cndè
Metaal Mijnen hoedanig. i ;8 4.159.5·.
hoedanig re gehruyken. 140. 10, hoe-
danig te verkrijgen. 141. iz. hoedanig
vervattende ophoud. 141.13. of ende
wanneer door overdoening ende afftand
ten behouven van een ander. ijj. 14.
in Huysraad, kleederen ende inboedel
j hoe te gebruyken. 140· 7

I Vrugt-gebruyk der Kindren goedren niet
verder by de Ouders te genieten als tot

door niet doen of anders te doen niet
verloren. ii

Vryen ende waren wat. ijti- ende hoe
te doen. Maar. \

Vrousve-kragt, haedanig ftrafbaar. 4^7.
471. f. ó.

Vrouwen van alle ampten end; bedienin-
gen uytgeiloten. 19· J
Vrouwen d:e getrouwt zijn ftaan geheel j
cnde al onder de voogdye van haar
Mans. 30.7. ende 408. mogen niet in
Regten ftaan. aldaar, geen fchulden
miken , nogtc haar goed vervremden ,
fonder toedoen van haar Mms. 108. 7.
hoe verre h lar felven ende haar Mans
verbinden mogen. 5 i 8. of ende hoe
verre een Vrouw gepr^ereert is voor
andre Crediteuxn o? het goed van haar
Μ m, tot verfekering van het geene by

Vrugt-gebruyk in ervlatinggefteld fonder
dat aan een ander den eygendom werd
gelaten, werd mede van den eygendom
verltaan.
Uyt-koop. Sie Sewi/s.
Uytftel van b'talinge. Sie ^itermwatie.
Uytftel of dag van beraad f73. hoeveeler-
hande. "ide f 77 7 voor het vol-
dingen. 5'74. 3. in ende tot het voldin-
gen, f74 4. naar het voldingen ^yf.é.
flegte of peremptoire van wat kragt.
fTT- 7. tegens namptiCTementen ende
provifien J^rf-S. naar hét gewijsde of
ende welke. ƒ 76.9

TTfAarbourg wat ende wanneer mert
VV gehou ien is te ftellen. J7J.4
hiarten Huwelijk isgebragt. 3^0· i+ Waarfeggers byons onbekent. 4J-3. ende
Vrouwen mogen haar vry.e keurbedingeti ! die haar felven daar voor wtgeven, hoe-

by Huwelij'<fevöorwaarden , of fy deel
aan wind of verlies willen hebben, of
niet. 4o!5. 1. winl ende verlies by
Voorwaarden wtgeQoten. ot ende hoe
verre een Vrouw buyten dien is verbon ·
den. 407· 3

Vtouwen of ende hoedmig haar 'elven
voorhiar Mans fchuldea als Borgen
verbind ;n mogen. %i6z

Vrugten van eens anderens goed ter goe-
der trouw;;n bsfecen, hojtebekamjn.
ixi. I. ter qa.ijsr trouwen wat te ver-

Wagenaars ofte Schippers yemand doot
haarverfu/mverongelukkende, of en-
de waar inne gehouden. 485· f.
484.8. hoedm g malkander in 't voor
by rijden moeten wijken, aldaar»
Warmoes-vrugten en geven geen Tien-
den. 151· 4
W.iterbrieven. Sie B'^lbrieveii.
Watergang-regt. loi. i} Waterloilng of
Waterloop! λ^λλ'λ κ;. Waterlcydmg

geooriovde fake was gegeven. ji? 4 VViliigccondcmnatieopeenwtrpraak. f47
Weddingegeven niemand Regtomteeyf- ^ Wilhg deereer of ciide wanneer nodig,ets-

Winft ende verlies in gemcenfcbap hoe te
reekenen, ende wat daar onder begre-
pen. 410.ó. Sit G'.meenfihxf.
62.4.77 Wiflèl van geld om geld. 428.1

! Willèi-brieven. 428. i. eiide4^9· 11· aan-
genomef! of ende hoeverre verbinden.
429· 2. by weygering wat te doen. al-
daar, i. of ende hoedanig terecrenvait
den Trekker by een derde mag aange-
nomen werden. 429.4
Wooning-Regt. l}8. i·
Woonplaats hoe ende waac te reekenen.
282.10,

Wtpad ofte wtweg wat ende hoedanig te
gebruiken te land of te water. 199. 7.
hoedanig te bewijfen. aldaar. 8. van
hoedanigebreete. 200. n

Wtipraak van Arbiters ofte goede Mannen
of ende hoedanig ter executie te leg-
gen. 547·»
Wterfte wille wat. io6. i. ende hoe veler-
hande. aldaar. 2. hoe te maken en te
bekragtigen. 209.6, voor Notaris ende
Getuygen wanneer ingevoett. 109. 7.
Sie Teftameuten. Penale claufule of ea-
de hoe verre plaats heeft. 243. i $

Maanden naar haars Vaders dood ge-
boren werden, werden voor wettig ge-
borenen gehouden. 32. ζ
Wilhelm Prince van Oranjen, Veld Over-
fte gekoren. 7.9. vermoord tot Delft.

fen. ~ ~ jöi

Weduwen ende Wefen competenten Reg-
tcr. fj I

Weduwen , fchoon nog minderjarig, wer-
den voor mondig geagt.
Weeskamers Regt vvat. 100. i j

Weeskinderen rcgt van Preferentie 348.

il.Sie Veegden.
Weg wat. i98.5.fiiiif loo, ii.hoedanigte
gebruycken 199. nood·weg. 199· 8. ly-
weg. ioo.9

Welgebooren Mannen welke van oiids.
47· ló.

Welgeboren Mannen van Rijnland welke,
ende haren oorfptonk. 13.25. offy magt
hebben om Keuren temaken. 21.9
Wetten warende waarinbeftaan. 17. t.
hoe veelerhande. 20.7. ende 24.1, by
wie te maken. 20. 8. hoedanig te on-
derhouden, 18 6, ewiie 31.13, ende
hoe verre een Regter daar aan is verbon-
den- iS. 6. wanneer die verbinden.

}2. IJ.

Wettig maken. 34-5·

Wettig gebooten wie. ende wan-
nect. aldaar, regtelijk onderfcheid tuf-
fen wettig ende onwettig geboren. 33.

Van Nederduytfe Reghts-geleerde Boeken, .dewelke
in Hollandt by de Praéifiins en Liefhebbers der
Rechtenmeeft in gebruyk,en tot Amfterdam, by
Hendrik en 7)irk 'Boom , JBpekv^ikoppers, te be-
komen zijn.

Andtveilen cn Privilegiën van Amfterdarn, „met de vervolgen , tot
het Jaar 1674. in Folio,

Groote Plakkaat-boeken van de H. Staten Generaal en de fi. Staten van
'Hollant, z. Deelen.

tJPii'". Simon van Leeuwen, Rooms-Hollahts-Regt, de laatfteDruk,
ï6j6. Vermeerdert en verbetert, inQuarto.

, ____ Handtveften, Privilegien en Coftumen van Rijnlant, 2. Dee-
■ len ,J in Quarto. ,

' Algerïiëene Regt-gebruyien eri Prbéeduren binnen de'Stédeii
en teri platten Lande van Hollant begrepen zijn, in QMrto.

neele Juftitie in de Steden en ten platten Lande in Hollant, in
■ Öitavöi' ί ■ ■ — - ί : .. : - - —

der'Rechten, delaatfteDrufciwerkelijlCverbetert, inOitavo.
tAndreas Gails Keyferlijke Praftijken, Obfervantien, in Quarto.
Confultatien eh Advijfen der voornaamfte Regts-gèleerden in Hollant t-

in (S.Deelen^ in (^arto. _ -lieöi ook de Stukken apart.
Gonfiiltatïen en AdvijfeH van de rootniaafrifte Regts-gcleerden voor ,dea

Hollantfe Praftijk van 'Cörmüs Nief/fiad eh Jdcob Koprn, in Quarto.
Roofebooms Recueil der Keuren en Coftumen van Amfierdam, in Quarto»
Keuren en Coftumen van Leyden , in Quarto.
Hdgo de Groot, Inleyding tot de Hollantfe Regts-geleertheyt, in Quarto.
Willi*» de Groot, Inleyding tot de Pradijk voor den Hove yan Hollant,
in Quarto,

Ordonnantie op dé Gemeene Lants-middélën > waar in al de particuliere
Pacht-Ordonnantiën begrepen zijn , in Quarto,

Mepcrtorium Van de Placcaten, Oólroyen en Ordonnantiën van Hollant,
in Quarto.

^llers Inleydingh tot een Beampt-Schrijver, nevens het Examen der
Notariflen en eenige Confultatien, in Quarto,

Psckjus Van 't Hand-opleggen, vertaalt en vermeerdert door Ad^'.Simon
van Lteuvfen ·, in Quarto.

WisbHjs Zee-Regten, met de Aanmerkking van Taco giins, en Tra-
élaat van de Avarye, in Quarto.

Certificatien en Gewijsden, rakende het vergoeden der Schaden die de
Binnelantsvaarders malkanderen door het overzeylen komen aan
te doen, in Quarto.

Ordonnantie en Manier van Procedeeren voor den E. Gerechte van Am-
fterdam : Kamer van AiTeurantie, en defolate Boedels, in
Duodecimo.

Ordonnantie en Manier van Procedeeren voor den Geregte van Amfter-
dam, met fchoon Papier om by te Schrijven, in Folio.

Amfterdamfe Secretarye, inhoudende alderhande Formulieren, in de Pra-
iiijkgebruykelijk, in Oilavo.

ZoijiiViy/^vi/i^erj Nederlandfche Woorden· Schat, in Duodecimo,
Tradaat de Foro Compentcnti, in Oilayo.